TS EN 1990 Yapı Tasarım Esasları TS EN 1991 Yapılar Üzerindeki Etkiler

TS EN 1990 Yapı Tasarım Esasları
TS EN 1991 Yapılar Üzerindeki Etkiler
Carmen Amaddeo
Yar. Doç. Dr.
Gediz Üniversitesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
Özgür ÖZÇELİK
Yar. Doç. Dr.
Dokuz Eylul Universitesi
Izmir – Nisan 13, 2012

Sunumun Genel Hattı
• Genel: Euro Kodlar
• EN 1990: Yapı Tasarım Esasları
• EN 1991: Yapılar Üzerindeki Etkiler
• EN 1998: Sismik Etkiler
TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

2
TS EN 1991 Yapılar üzerindeki etkiler
EURO Kodlar (Yönetmelikler)
Genel
• 58 pakete ayrılmış, 10 set tasarım yönetmeliğinden

oluşmakta,
• Paketler şunları içermekte: binalar, köprüler, kuleler,

silolar, tanklar, direkler.

3
EURO Kodlar
Genel
• Üye tüm ülkelerin resmi makamlarınca tanınmaktadır ve inşaat

yapım ve ilgili tüm mühendislik işlerini temel bir çerçeveye
oturtan metinler bütünü.
• Binaların ve diğer inşaat mühendisliği yapılarının gerekli dayanım

ve stabilite/kararlılık şartlarına uygunluğunu ve ayrıca yangın
güvenliğini düzenlemektedir.

4
EURO Kod Programları
Genel
Genellikle farklı bölümlere Euro Kodlar aşağıdaki gibidir:

(TS 1914 “Yapıların Güvenliğini
• EN 1990 Eurocode 0: Yapı Tasarımının Temelleri Gerçeklemede Genel İlkeler)
• EN 1991 Eurocode 1: Yapılar Üzerindeki Etkiler (TS 9194 “Yapıların
Projelendirme Esasları –
• EN 1992 Eurocode 2: Betonarme Yapıların Tasarımı
Taşıyıcı Olan ve Olmayan
• EN 1993 Eurocode 3: Çelik Yapıların Tasarımı Elemanlar – Depolanmış
Malzemeler – Yoğunluk” ve TS
• EN 1994 Eurocode 4: Kompozit Çelik ve Betonarme Yapıların Tasarımı
498 “Yapı Elemanlarının
• EN 1995 Eurocode 5: Ahşap Yapıların Tasarımı Boyutlandırılmasında Alınacak
Yüklerin Hesap Değerleri”)
• EN 1996 Eurocode 6: Yığma Yapıların Tasarımı
(“Deprem Bölgelerinde
• EN 1997 Eurocode 7: Geoteknik Tasarım
Yapılacak Binalar Hakkında
• EN 1998 Eurocode 8: Yapıların Depreme Dayanıklı Yönetmelik”, 2007 ve “Kıyı ve
Liman Yapıları, Demiryolları,
Tasarımı
Hava Meydanları İnşaatlarına
• EN 1999 Eurocode 9: Alüminyum Yapıların Tasarımı İlişkin Deprem Teknik
Yönetmeliği”, 2007)

5
EURO Kodlar Arasındaki Hiyerarşi
Yapı güvenliği,
kullanılabilirlik ve
durabilite/kalıcılık
Yapılar üzerinde etkiler
Tasarım ve
detaylandırma
Geoteknik ve sismik
tasarım

6
EURO Kodların Hedefi ve Statüsü
EURO Kodlar:
• Farklı ülkelerin yönetmelikleri arasındaki inşaat pratiğine

bağlı engelleri kaldırarak, yönetmelikler arasında birlik
sağlamak
• Avrupa Birliği üyesi ülkelerin inşaat endüstrisi ve bu alanda

çalışan profesyonellerin, Avrupa Birliği dışındaki ülkelerde
rekabet potansiyelini geliştirmek.

7
EN 1990: Yapı Tasarımının Temelleri

8
EN 1990: Yapı Tasarımının Temelleri
• EN 1990 Euro kodun baş teknik metnidir.
• EN 1991: Yapılar üzerindeki etkiler ve EN 1992 - EN 1999:

Tasarım Euro kodları EN 1990 ile birlikte kullanılmak
zorundadır,
• EN 1990 malzemeden bağımsız olarak, yapı tasarımı ve

inşaat mühendisliği işlerine dair güvenlik için gerekli bilgileri
içermektedir.

9
EN 1990: İçerik
• Önsöz
• Bölüm 1: Genel
• Bölüm 2: Şartlar
• Bölüm 3: Limit Durum Prensipleri
• Bölüm 4: Temel Değişkenler
• Bölüm 5: Yapı Analizi ve Deney Destekli Tasarım
• Bölüm 6: Kısmi Güvenlik Faktörü Yöntemi ile Doğrulama
• Ek A(n) (N): Binalar için Uygulama (1); Köprüler (2)
• Ek B (I): İnşaat İşleri için Yapı Güvenilirliği Yönetimi
• Ek C (I): Kısmi Güvenlik Faktör Tasarımının Temelleri ve Güvenilirlik Analizi
• Ek D (I): Deney Destekli Tasarım

10
EN 1990: Kapsam
• EN 1990, EN 1991 - EN 1999 dışında kalan diğer malzemelerin

ve etkilerin kullanıldığı yapıların tasarımı için de kullanılabilir,
• EN 1990, mevcut yapıların değerlendirilmesi, kullanım
değişikliği, onarım ve güçlendirme tasarımları için de
uygulanır.
Not: Nükleer santraller, barajlar gibi özel yapıların tasarımı için

EN 1990 - EN 1999 yönetmeliklerinin dışında farklı yönetmelikler
gerekebilir.

11
EN 1990: Hedefler
EN 1990 yapılar için aşağıdaki temel prensip ve şartları

tanımlar,
• Güvenlik,
• Kullanılabilirlik,
• Kalıcılık (durabilite),
• Tasarım ve doğrulamanın (gerçelleme/tahkik) temellerini
verir,
• Yapı güvenilirliği (structural safety) için gerekli kılavuz
bilgileri sağlar.

12
EN 1990: Tanımlar
Yapısal Euro kod paketi için özellikle önemli olan ve ulusal ölçekte
değişiklik gösterebilen anahtar tanımlar aşağıda verilmiştir:
• Etki (Action): kuvvet veya zorlama deformasyon/şekil değiştirme

(örn.: dış kuvvet, sıcaklık etkileri, çökme vb.)
• Tepki (Action Effects): iç kuvvetler (eğilme momenti, kesme

kuvveti, etki sonucu gelişen şekil değiştirmeler)

13
EN 1990: Tanımlar
• Dayanım (Strength): Malzemenin mekanik özelliğidir (gerilme

birimindedir, Pa, kPa, MPa vb.),
• Direnç (Resistance): Bir yapısal eleman kesitinin mekanik

özelliğidir (eğilme direnci, burkulma direnci, çekme direnci vb.),
• Uygulama (Execution): İşin fiziksel olarak bitirilmesi için gerekli

olan tüm aktiviteleri kapsayan eylemler bütünüdür (ihale, kontrol,
dokümantasyon vb.).

14
EN 1990: Temel Şartlar/Zorunluluklar
Güvenlik, kullanılabilirlik, sağlamlık, yangın
Güvenilirlik (reliability)
Tasarım ömrü
Kalıcılık
Kalite güvencesi

15
EN 1990: Şartlar – Yapısal Güvenlik ve Kullanabilirlik
• Yapı Güvenliği: Yapı hedeflenen

ömrü boyunca, uygulama ve
normal kullanım şartları altında
üzerine etkiyen tüm etkilere karşı
yeterli güvenilirlikte karşı koymalı,
bunu yaparken ekonomik olarak
tasarlanmalı ve inşa edilmelidir
(insan emniyeti, yapının ve
içeriğinin emniyeti).
• Kullanılabilirlik: Yapı hedeflenen

ömrü boyunca, uygulama ve
normal kullanım şartları altında
hedeflenen fonksiyonunu yeterli
güvenilirlikte yerine getirmeli,
bunun yaparken ekonomik olarak
tasarlanmalı ve inşa edilmelidir
(yapının fonksiyonu, konforu ve
görünümü).

16
EN 1990: Şartlar – Sağlamlık
Sağlamlık: Yapı uygun bir şekilde

tasarlanmalı ve inşa edilmelidir ki
aşağıdaki etkiler altında yüksek
düzeylerde hasar görmesin:
• Patlama
• Çarpışma
• İnsan kaynaklı hatalar
Not: Hangi olayların dikkate

alınacağı proje bazlı olarak müşteri
ve ilgili otoriteler (merciler) Patlama Hasarı
Ronan Point
tarafından karar verilir.
1968

17
Sağlamlık – İzin verilebilir hasarın limitleri
(A) :
• Kat alanının %15’i veya
• Toplam 100 m2
(hangisi küçükse).
(B) :
• Kaldırılacak kolon.
a) Plan görünüşü
b) Yan görünüş (kesit)

18
Tespit Edilmiş Tehlikelerden Kaynaklı Potansiyel Hasarların
Sınırlanması
EN 1990 potansiyel tehlikelerin sınırlandırılmasına yönelik bir seri prensip

vermektedir:
• Yapının maruz karabileceği tehlikelerden kaçınılması, yok edilmesi ve

azaltılması (örn.: rutin bakım),
• İlgilenilen tehlike için daha az hassas olan yapısal formun seçilmesi,
• Yanlışlıkla bazı taşıyıcı elemanların veya yapının sınırlı bir bölümünün

kaldırılması, lokal hasarın meydana gelmesi durumunda işlevini
sürdürebilecek form ve tasarımın seçilmesi (kuvvetlerin yeniden
dağılmasını sağlayacak serbestlik),
• Herhangi bir uyarı göstermeden (ani olarak) göçme gerçekleştirmeyecek

yapısal sistemlerin kullanılması,
• Yapısal elemanların bağlantılı olması.

19
Sağlamlık: Büyük açıklıklı yapılarda, lokal göçme durumunda

göçmenin kabul edilebilir yaygınlıkta olması.

20
EN 1990: ŞARTLAR – Tasarımın Temelleri
EN1990’nın Temel Şartları
Güvenlik, kullanılabilirlik, sağlamlık ve yangın
Güvenilirlik (Reliability)
Tasarım ömrü
Kalıcılık
Kalite güvencesi

21
EN 1990: ŞARTLAR – Güvenilirlik
Bir yapı için seçilen güvenilirlik düzeyi aşağıdaki faktörleri

dikkate almalıdır:
• Hayat kaybı, yaralanma ve ekonomik kayıplar açısında

göçmenin olası sonuçları,
• Göçme durumunun kamuda yarattığı algı,
• Göçme riskinin azaltılması için gerekli prosedürlerin getirdiği

ek giderler.

22
EN 1990: ŞARTLAR – Güvenilirlik
EN 1990: Sonuç Sınıflarının Tanımları
Sonuç Sınıfı Tanım Örnek Bina ve İnşaat

Mühendisliği İşleri
CC3 Yüksek can kaybı veya ekonomik Tribünler, köprüler, kaybı
kayıp; sosyal veya çevresel etki durumunda sonuçların
çok büyük büyük olacağı kamu
binaları (örn.: hastane)
CC2 Orta düzeyde can kaybı veya Konut ve ofis binaları
ekonomik kayıp; sosyal veya
çevresel etki ciddi düzeyde
CC1 Düşük düzeyde can kaybı veya İnsanların yaşamadığı
ekonomik kayıp; sosyal veya tarım yapıları (örn.:
çevresel etki küçük veya ihmal seralar, depo yapıları
edilebilir düzeyde vb.)

23
Güvenilirlik (reliability)
Tasarım ömrü
Kalıcılık
Kalite güvencesi

24
EN 1990: ŞARTLAR – Tasarım Ömrü
Tasarım ömrü bir yapı için hedeflenen

işlevini, sadece daha önceden ön
görülen bakım-onarım rutin işleri
altında yerine getirmesi beklenen
süredir. Bu durumda, EN 1990’da
önerilen tasarım ömrü
• Binalar için 50 yıl,

• Köprüler için 100 yıldır.

25
EN 1990: Şartlar – Tasarım Ömrü
Tasarım Ömrü Tasarım Ömrü Örnekler

Kategorileri (Yıl)
1 10 Geçici yapılar(1) (örn.: acil yardım için kurulan

konstrüksiyonlar, stantlar vb.)
2 10 -25 Değiştirilebilir yapısal elemanlar (örn.: vinç kirişleri vb.)
3 15 - 30 Tarımsal yapılar
4 50 Bu listede listelenmemiş bina türü genel yapılar
5 100 Anıtsal yapılar, otoban ve demiryolu köprüleri
(1) Tekrar
kullanılması açısından sökülebilen yapılar veya yapısal elemanlar geçici olarak
düşünülmemelidir (örn.: prefabrik elemanlar geçici yapılar değildir).

26
EN 1990: ŞARTLAR – Tasarım Ömrü
Tasarım ömrü kavramı aşağıdaki durumların belirlenmesi

için önemlidir:
• Tasarım için gerekli etkinin seçilmesi (örn.: rüzgar,

deprem),
• Malzeme bozulmasının dikkate alınması (örn.: yorulma,

sünme vb.),
• Bakım-onarım stratejilerinin oluşturulması,

27
Tasarım ömrü
Kalıcılık
Kalite güvencesi

28
EN 1990: ŞARTLAR – Kalıcılık
Uygun bakım-onarım hizmetleri alan yapı, çevresel etkiler

altında, ilk halini tasarım ömrü boyunca korumalıdır.
Tasarım aşamasında yapılan bu kabul kalıcılık kabulüdür.
Uygun düzeyde bakım hizmeti alacağı kabul edilen yapı,

öyle bir tasarlanmalıdır ki; çevresel etkilerden kaynaklı
zamana bağlı bozulmalar yapının performansını ve
kalıcılığını etkilememelidir.

29
EN 1990: ŞARTLAR – Kalıcılık
• Yapının tamamının veya bir bölümünün

dengesini kaybetmesi,
Nihai Limit-Durum:
• Aşırı deformasyondan kaynaklı göçme,
• Yapının güvenliği
yapının veya bir bölümünün
• İnsanların güvenliği mekanizmaya dönüşmesi, yapıda kopma,
• Özel durumlarda bina stabilite kaybı (mesnetler, temeller,
içeriğinin güvenliği yapının bir bölümü)
• Yorulmaya veya diğer zamana bağlı
etkiler kaynaklı göçme durumu
Kullanılabilirlik Limit-Durumu:
• Normal kullanım altında, yapının
hedeflenen fonksiyonunu sürdürmesi,
• İnsan konforu,
• İnşaat işinin genel görünümü

30
Tasarım ömrü
Kalıcılık
Kalite güvencesi

31
EN 1990: ŞARTLAR – Kalite Güvencesi
Tasarım aşamasında uyulan şartlara ve yapılan kabullere uygun bir bina

elde etmek için, uygun kalite yönetim ölçülerinin uygulanması
gerekmektedir, EN 1990’da tanımlı bu ölçüler aşağıda verilmiştir:
• Güvenilirlik şartlarının tanımı,
• Örgütsel aktörlerin varlığı,
• Tasarım, uygulama, kullanım ve bakım-onarım aşamalarında yapılan

kontroller.
EN ISO 9001:2000 kalite yönetimi için kabul edilebilir bir temel

sunmaktadır.

32
EN 1990: Tasarım Durumları
EN 1990’da tanımlı tasarım durumları:
Kalıcı/sürekli tasarım durumları, normal kullanım durumunu tanımlar.
Tesadüfi tasarım durumları, yapının etkisi altında kaldığı istisnai

durumlardır (örn.: yangın, patlama, çarpma, lokal göçme durumları vb.)
Sismik tasarım durumları, yapının sismik etkilere maruz kaldığı

durumlardır,
Geçici tasarım durumları, yapının geçici olarak maruz kardığı

durumları tanımlar (örn.: inşa aşaması, onarım vb.)
Hangi tasarım durumunun seçileceğine, yapının hedeflenen

fonksiyonunu yerine getirmesi beklenen durumlar dikkate
alınarak karar verilir.
33
EN 1990: Limit Durum Tasarımının Temelleri
TASARIM DURUMLARI
Kalıcı, geçici, tesadüfi, sismik
İLGİLİ AJANLAR
Ölü yükler, rüzgar, trafik kazası, deprem vb.
ETKİLER
Yük, basınç, darbe kuvveti, yer ivmesi
ETKİLERİN KOMBİNASYON
Aynı anda olması muhtemel etkilerin kombinasyonu
TEPKİLER
Kuvvet, moment, dönme, yer değiştirme Limit Durum Kontrolü!

34
NİHAİ LİMİT DURUMLAR: Yapı güvenliğinin insanlar ve bina açısında

değerlendirilmesi
Kopma Limit Durum: Genel
olarak yapının ilgili
Göçme tasarım kriterlerini
Denge kaybı sağlayamadığı durum
olarak tanımlanır!
Mekanizma oluşumu
Yorulma göçmesi
KULLANILABİLİRLİK LİMİT DURUMLAR: Yapının kullanım düzenini bozan
durumlar açısından değerlendirilmesi
Deformasyon miktarı
Titreşim düzeyi
Çatlak düzeyi
Kullanımı olumsuz yönde etkileyen hasarlar
35
Limit Durum Tasarımı
Aşağıdaki verilerin tasarım değerleri kullanılarak yapısal ve kuvvet

modelleri oluşturulur:
• Etkiler (ölü yükler, rüzgar, deprem vb.),
• Malzeme özellikleri (tasarım değerleri),
• Geometrik veri (nominal yapı geometrisi).
Aşağıdaki olasılıklar tanımlanarak, kuvvet durumları belirlenir:

• Kuvvet kombinasyonları,
• Etkilerin kabul edilen yön ve pozisyonlarından sapma olasılığı,
• Eş zamanlı olarak dikkate alınacak deformasyonlar ve kusurlar.
ve tüm tasarım durumları için sağlamalar/tahkikler yapılır.

36
Limit Durumlarda Doğrulama (Tahkik)
Nihai Limit Durum:
Dayanım (YAPI/ZEMİN):
Etki (“Yük”) Etkisi (iç kuvvetler) Ed ≤ Rd Dayanım
Statik Denge (DENGE):
Kararlılığı bozan etkiler Ed,dst ≤ Ed,stb Kararlılık/Stabilite etkileri
Temel seviyesindeki denge durumu (devrilme momentleri)
Kullanılabilirlik:
C Kriteri (ilgili kullanılabilirlik kriteri):
Tasarım Etkisi Ed ≤ Cd Tasarım Kriteri

37
Yapının veya rijit cisim olarak dikkate alınan bir bölümünün statik denge
kaybı:
DENGE
- Yapı malzemesinin veya zeminin dayanımı genellikle belirleyici rol
oynamaz.
Yapının veya yapısal elemanların göçmesi:
YAPI - Yapı malzemesinin dayanımı veya yapının aşırı deformasyonu
belirleyici rol oynar.
Zeminin göçmesi veya aşırı deformasyonu:
ZEMİN
- Zeminin dayanımı önemli rol oynar.
YORULMA Yapının veya yapı elemanlarının yorulma göçmesi.

38
Nihai Limit Durumlar

39
DENGE YAPI
ZEMİN YORULMA
40
EN 1990: Temel Değişkenler
Etki ve Çevresel Etkiler

• Sürekli Etkiler (G): öz ağırlık, büzülme, oturma
• Ön-germe Etkileri (P): etkitilmiş kuvvet/deformasyon
• Değişken Etkiler (Q): empoze yük, rüzgar, kar, sıcaklık
• Tesadüfi Etkiler (A): çarpma, patlama, sismik etkiler.
Etkinin en sık rastlanılan şiddet değeri (karakteristik değer),

bir model yardımıyla tanımlanmalıdır.

41
Değişken Etkileri Karakterize Eden Değerler

belli bir süre içinde aşılma olasılığı belli bir olasılık ile
Karakteristik Değer (Qk) mümkün olan değer; örn.: çevresel etkiler 1 yılda %2
aşılma olasılığı gibi.)
Kombinasyon Değeri (ψ0Qk)
• Kalıcı ve geçici tasarım durumlarına ait nihai limit durumlarının ve
• Tersinemez kullanılabilirlik limit durumlarının tahkiki için kullanılır,
Sık Görülen Değer (ψ1Qk) (belli bir süre içinde aşılma
olaşılığı %1)
• Tesadüfi etkileri içeren nihai limit durumlar ve

• Tersinebilir kullanılabilirlik limit durumlarının tahkiki için kullanılır,
Yarı-kalıcı Değer (ψ2Qk) (belli bir süre içinde aşılma
olaşılığı %50)
• Tesadüfi etkileri içeren nihai limit durumların ve

• Tersinebilir kullanılabilirlik limit durumlarının, uzun süreli etkiler için.
42
Sürekli Değişken Tesadüfi

Sismik Etkiler
Etkiler Etkiler Etkiler
Karakteristik
Değer Gk (Pk) Qk AEk
Nominal Değer Ad Aed =γγIAEk
Kombinasyon
Değeri ψ0Qk
Sık Değer ψ1Qk
Yarı-kalıcı
Değer ψ2Qk

43
Değişken Etkilerin Temsili Değerleri
Q’nun Anlık Değeri
Qk karakteristik değer
ψ0Qk kombinasyon değer
ψ1Qk sık değer
ψ2Qk yarı-kalıcı değer
Zaman

44
Binalar için
tavsiye edilen
çarpanlar

45
EN 1990: Kombinasyonlar
Yapı/Zemin için Nihai Limit Durumlar
Kalıcı ve geçici tasarım durumları için temel kombinasyonlar:
Temel değişken etki

(6.10) ifadesi (hepsi için tek tek yapılacak)
∑γ
j >1
G, j Gk , j "+ " γ P P "+ " γ Q ,1Qk ,1 "+ " ∑γ
i >1
ψ 0,i Qk ,i
Q ,i
Azaltılmış diğer değişken

“+”: diğerlerine eklenecek etkiler, temel değişken etki ile
Σ: birleştirilmiş etki aynı anda gerçekleşme
ihtimali az olduğu için!

46
Yapı/Zemin için Nihai Limit Durumlar
Tesadüfi tasarım durumları: (6.11b) ifadesi

Tesadüfi kuvvetler
∑G k, j + P + Ad + (ψ 1,1 veya ψ 2,1 ) Qk ,1 + ∑ψ 2,i Qk ,i

j >1 i >1
Sismik tasarım durumları: (6.12b) ifadesi
Not: Sismik kuvvetler ile

∑G k, j + P + AEd + ∑ψ 2,i Qk ,i rüzgar kuvvetleri, kar
j >1 i >1 kuvvetleri, sıcaklık etkileri
Sismik kuvvetler alınmıyor, ψ2 = 0.

47
Kullanılabilirlik Limit Durumları
Karakteristik Kombinasyon (tersinemez):
∑G k, j + P + Qk ,1 + ∑ψ 0,i Qk ,i
j >1 i >1
Sık Kombinasyon (tersinebilir):
∑G k, j + P + ψ 1,1Qk ,1 + ∑ψ 2,i Qk ,i
j >1 i >1
Yarı-kalıcı Kombinasyon (tersinebilir):
∑G k, j + P + ∑ψ 2,i Qk ,i
j >1 i >1

48
EN 1990: Yapı Analizi
Statik veya Eşdeğer Statik Etkiler
Model yapı davranışını yeterli doğrulukta tahmin edebilmelidir,
Yapısal elemanlar, birleşimler ve zemin için uygun kuvvet-deformasyon
ilişkileri seçilerek modelleme yapılır,
Hedeflenen sınır şartları (mesnetlenme durumları) seçilir,
Gereklilik halinde ikinci mertebe (P-delta etkisi) etkileri dahil edilir.
Binanın statik
analizi için
alt-yapılara
ayrılması

49
Dinamik Etkiler
Tüm yapısal ve yapısal olmayan elemanlar için modelleme aşağıdaki

büyüklükler dikkate alınarak yapılır,
- Kütleler
- Rijitlik
- Sönüm özellikleri
- Hedeflenen sınır şartları
- Dayanım
Eşdeğer yay ve sönüm kutuları ile modellenmiş zemin katkısı,
Rüzgar ve deprem etkileri için modal analiz veya birinci modun etkin
olduğu durumlarda eşdeğer statik kuvvetler,
Dinamik etkiler ayrıca zaman tanım aralığında adım adım analiz veya
uygun yöntemlerle frekans tanım aralığında analiz ile dikkate alınabilir.

50
Etki Tipik Tepki

Rüzgar
Hareketli
insan
yükü
Makine
yükleri

51
Etki Tipik Tepki

Köprü
üzerinde
düşey
trafik yükü
Deprem
Dış
patlama

52
EN 1990: Deney Destekli Tasarım
Yeterli hesap modellerinin olmaması durumunda,

Benzer bileşenlerin çok sayıda üretilmesi durumunda,
Tasarımda yapılan kabullerin kontrolü amacıyla
Az sayıda numunenin test edilmesi durumunda, bu

nedenle oluşacak istatistiksel belirsizlik dikkate
alınmalıdır.

53
EN 1991: Yapılar Üzerindeki Etkiler

54
EN 1991-1-1 Yoğunluk, öz-ağırlık ve empoze yükler

EN 1991-1-2 Yangın etkisindeki yapılara etkiler
EN 1991-1-3 Kar yükleri
EN 1991-1-4 Rüzgar kuvvetleri
EN 1991-1-5 Termal/sıcaklık etkileri
EN 1991-1-6 İnşa aşamasındaki etkiler
EN 1991-1-7 Çarpma ve patlama kaynaklı tesadüfi etkiler
EN 1991-2 Köprülerde trafik yükleri
EN 1991-3 Vinç ve makine kaynaklı etkiler
EN 1991-4 Silolara ve tanklara etkiyen etkiler

55
Etkilerin farklı şekilde sınıflandırılması:
Zamanla değişken: Kalıcı, değişken, tesadüfi (kazai)
Orijin: Doğrudan veya doğrudan olmayan (büzülme, oturma vb.)
Uzaysal değişim: Sabit veya serbest
Doğası gereği veya oluşturduğu yapısal etki gereği: Statik veya

Dinamik

56
EN 1991-1-1 Yoğunluklar, öz-ağırlık ve empoze

yükler

57
EN 1991-1-1: Yoğunluk, öz-ağırlık ve empoze yükler
Binaların ve inşaat mühendisliği yapılarının yapısal

tasarımında kullanılacak etkiler aşağıdaki gibidir:
İnşaat malzemelerinin yoğunlukları, depolanan
malzemeler (Bölüm 4 & Ek A)
İnşaat malzemelerinin öz-ağırlıkları (Bölüm 5)
Kullanım sınıfına bağlı olarak döşemeler ve
çatılar için empoze yükler (hareketli yük benzeri)
(Bölüm 6):

58
Yoğunluklar:
İnşaat ve depo malzemeleri için genellikle yoğunlukların karakteristik

değerleri (ortalama değer) kullanılır,
Eğer değerlerde önemli bir saçılma varsa (varyasyon katsayısı > 0.05),
örn.: nem muhtevası, alt ve üst limitler kullanılmalıdır,
Sadece ortalama değerlerin olması durumunda, tasarımda bu değerler

karakteristik değerler olarak alınmalıdır,
EN 1991-1-1 Ek A’da birçok farklı malzeme için ortalama değerler

verilmiştir (TS 9194’de de ortalama değerler verilmiştir) .

59
Kalıcı Yükler:
Kombinasyon etkileri kullanıldığında, yapısal ve yapısal olmayan

elemanlara ait toplam öz-ağırlık tek etki (diğer etkilerden istatistikçe
bağımsız) olarak dikkate alınır,
İnşaat bittikten sonra yapısal ve yapısal olmayan elemanların eklenmesi

veya kaldırılması gerekiyorsa, kritik yük kombinasyonları tanımlanmalı ve
dikkate alınmalıdır,
Depo amaçlı kullanılacak yapılar için malzemelerin nem içeriği ağırlıkları

değiştirdiğinden, ilgili durumlarda su düzeyi dikkate alınmalıdır.

60
Yapılar üzerindeki empoze yükler:

Genellikle değişken serbest etkilerdir.
Empoze yükler genellikle yarı-statik etkilerdir. Eğer rezonans riski yoksa,

yapılar üzerinde sınırlı dinamik etkilerin dikkate alınmasına olanak
sağlarlar.
Yapısal elemanlar üzerinde önemli düzeyde ivme oluşturan etkiler

dinamik etki olarak sınıflandırılır ve dinamik analizde dikkate alınır.
Fork-liftlerin kaldırma ve helikopterlerin iniş/kalkış anlarında oluşan ek

atalet yükleri, statik yük değerleri dinamik büyütme katsayısı olan φ ile
büyütülerek dikkate alınır.
61
Empoze yükler (devam):

İnsanların normal kullanımı ile ilişkili yükler,
Eşya ve hareket edebilen objeler,
Araçlar,
İnsanların ve eşyanın konsantrasyonu, veya taşınma ve yeniden

organizasyon durumlarında eşyaların üst-üste yığılması gibi az
rastlanan durumlar.
Empoze kuvvetler diğer değişken kuvvetler ile aynı anda etkidiğinde

(örn.: rüzgar, kar, vinç, makine vb.) empoze kuvvetlerin toplamı tek bir
etki olarak dikkate alınabilir.

62
Empoze Yükler (devam):

Empoze yüklerin döşemeler ve çatılar için karakteristik değerleri yapının
kullanım durumuna göre tanımlanmıştır:
Konut, sosyal, ticari ve kamusal alanlar,
Garaj ve araç trafiği,
Depo alanları ve endüstriyel bölgeler,
Çatılar,
Helikopter iniş pistleri.

63
Empoze Kuvvetlerin Temel Kullanım Kategorileri:

Konut, sosyal, ticari ve kamusal alanlar
- 4 kategori (A, B, C ve D)
Depo ve endüstriyel aktivite alanları
- 2 kategori (E1 ve E2)
Garaj ve taşıt trafiği (köprüler hariç)
- 2 kategori (F ve G)
Çatılar
- 3 kategori (H, I ve K)

64
Tablo 6.2 Yapılarda balkon, döşeme, merdiven için empoze yükler (EN 1990).
Yüklü Bölge Kategorileri qk [kN/m2] Qk [kN]
Kategori A
- Döşeme 1,5 to 2,0 2,0 to 3,0
- Merdiven 2,0 to 4,0 2,0 to 4,0
- Balkon 2,5 to 4,0 2,0 to 3,0
Kategori B 2,0 to 3,0 1, 5 to 4,5
Kategori C
- C1 2,0 to 3,0 3,0 to 4,0
- C2 3,0 to 4,0 2,5 to 7,0 (4,0)
- C3 3,0 to 5,0 4,0 to 7,0
- C4 4,5 to 5,0 3,5 to 7,0
- C5 5,0 to 7,5 3,5 to 4,5
Kategori D
- D1 4,0 to 5,0 3,5 to 7,0 (4,0)
- D2 4,0 to 5,0 3,5 to 7,0

65
EN 1991-1-1: Densities, self-weight and imposed loads
Empoze yükler için yük düzenleri: Döşeme sistemi için orta açıklıkta
eğilme momentinin maks. değeri (yatay elemanlar için en elverişsiz
kesit zorlaması)
Satranç tahtası düzeni EN 1991-1-1’de verilen basitleştirme

66
• Olasılıksal Yön:
Öz-ağırlık genellikle hacim ve yoğunluğun çarpımı olarak

bulunur; burada her iki değişken de normal dağılıma sahip
rassal/random değişkenlerdir.
Empoze yükler ise genellikle Gumbel dağılımı (maksimum

vey/veya minimumların dağılımı) ile tariflenir, ancak uzun süreli
yükler için Gamma dağılımı, kısa süreli yükler için ise Üssel
dağılım da kullanılabilmektedir.

67
Empoze Yükler için Uyarılar:
Aynı anda (simültane) oluşmayacak etkiler birlikte ele

alınmamalıdır.
Lokal tahkik (doğrulama) için Qk konsantre yükü tek başına

etkiyormuş gibi ele alınmalıdır.
Bir kat içindeki döşeme yapılarının tasarımı için, empoze

yükler etki alanı içinde en gayri müsait yerde etkitilmelidir.

68


69
EN 1991-1-3: Kar Yükleri
Kar yükü etkileri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:
Değişken: şiddetin zamanla değişiminden kaynaklı etkisinin ne

ihmal edilebilir, ne de monotonik olduğu etki.
Sabit: yapı üzerinde oluşan etkinin sabit dağılıma ve pozisyona

sahip olduğu etki.
Statik: yapıda veya yapısal elemanlarda ciddi ivmelerin oluşmadığı

etki.
Özel durumlar tesadüfi etkiler olarak ele alınabilir: yapının tasarım

ömrü boyunca oluşması çok düşük ihtimalli durumlar; örn.: kısa
süreli ancak büyük şiddete sahip kar etkileri.

70
Farklı iklimsel durumlar, farklı tasarım durumlarının dikkate

alınmasını gerektirmektedir. Aşağıda dört farklı olasılık tespit
edilmiştir:
- A Durumu: normal durum (istisnai olmayan yağış ve yığılma)
- B1 Durumu: istisnai yağış ve istisnai olmayan yığılma
- B2 Durumu: istisnai olmayan yağış ve istisnai yığılma
- B3 Durumu : istisnai yağış ve yığılma.

71
Kar Yükü Haritası: Avrupa İklimsel Bölgeleri

72
Yükün Doğası:
Çatı üzerinde biriken karın farklı paternlerde/şekillerde birikebileceği göz
önünde bulundurmalı.
Farklı Paternlerin Oluşmasına Neden Olabilecek Çatı

Özellikleri veya Diğer Faktörler:
• Çatı şekli
• Termal özellikleri
• Yüzey pürüzlülüğü
• Çatı altında oluşan ısı miktarı
• Etraftaki binaların yakınlığı
• Çevreleyen arazi şartları
• Lokal meteorolojik iklim, özellikle rüzgar durumu, sıcaklık değişimi ve
yağış ihtimali (yağmur ve/veya kar olarak).
73
Çatılardaki Kar Yükünün Belirlenmesi
Çatılarda yığılma yapmamış kar yükü

Çatılarda üniform olarak dağılmış kar yükü durumu, kar
yükünün şekli sadece çatı geometrisine bağlı.
Çatılarda yığılma yapmış kar yükü

Örneğin rüzgar etkisi ile kar yükünün çatı üzerinde belli bir
noktada yığılma yapmış yük durumu.

74
Şekil Katsayıları
EN 1991-1-3 Şekil katsayılarını aşağıdaki durumlar için

vermiştir:
Yığılma yapmamış ve yapmış yük durumları,
• Çatı şekilleri
Tek tarafı eğimli
İki tarafı eğimli
Çok açılıklı
Silindirik
• Karasal iklimler
• Sürekli/değişken durumlar için belirlenir.

75
İstisnai Yığılma Yük Durumları

(EK B – Ilıman iklimler)
Yığılma Yük Durumları
(Bölüm 5 –Karasal İklim)

76
Şiddetli kar fırtınası

nedeni ile çökmüş çatı

77
Dengesiz kar
yığılma
paterni nedeni
ile çökmüş
silo çatısı

78


79
EN 1991-1-4: Rüzgar Kuvvetleri
Rüzgarın etkidiği yöndeki ani rüzgar (gust) kuvvetleri
Ortalama Hız Ortalama Yapı Yapı

Profili Basınç Profili Deformasyonu
Rüzgar etkisini belirleyen temel parametre karakteristik maksimum rüzgar basıncı
parametresidir (qp), bu değer hem ortalama rüzgar hızı hem de türbülans etkilerini
içermektedir, bölgesel rüzgar iklimine göre farklılık göstermektedir,
Yapının yüksekliğine ve narinliğine bağlı olarak rüzgar kuvvetleri yapıyı doğal titreşim
frekansında rezonansa getirebilir.
Rüzgar akışı sırasında oluşan türbülans yapının dinamik tepkisini önemli ölçüde
artırabilir.
80
Avrupa Temel Rüzgar Hız Haritası
Maksimum basınç
qp(z)

81
Euro koda göre yapıya etkiyen rüzgar kuvvetleri aşağıdaki gibi

hesaplanır :
Quasi-statik rüzgar
kuvveti (dinamik rüzgar
kuvvetleri değil); ancak
yönetmelik dinamik
Burada: rüzgar etkisini de
- cs boyut faktörü dikkate alacak bölümleri
- cd dinamik faktör içermektedir.
- cf kuvvet katsayısı
- qp(ze) ortalama hız cinsinden ifade edilmiş maksimum hız
basıncı
- ze referans yüksekliği (yapının zemin üstünde kalan
maksimum yüksekliği)
- Aref referans alan
Bu parametreler arazi kategorisinin fonksiyonu olarak hesap

edilir.
82
EN 1991-1-4: Rüzgar Kuvvetleri – Arazi Kategorileri
Kategori 0
Açık denize
maruz
bölgeler
Kategori I
Herhangi bir Kategori II
engelin ve ihmal Az düzeyde bitki örtüsünün
edilebilir ve seyrek engellerin
düzeyde bitki olduğu düz alanlar
örtüsünün (minumum 20 engel
olduğu göl kıyısı yüksekliği ile birbirinden
düz alanlar. ayrılmış)

83
EN 1991-1-4: Rüzgar Kuvvetleri – Arazi Kategorileri
Kategori III Kategori IV

Düzenli bitki örtüsünün veya En az %15’lik bölümü, ortalama
binaların olduğu, binaların yüksekliği an az 15 m olan binalar
maksimum 20 engel boyu ile ile kaplanmış alanlar.
ayrıldığı alanlar (köyler, banliyöler,
ormanlık alanlar).

84
Kullanım Sınırları
Yapı Limitler (EN 1991-1-4)

Binalar Yükseklik: maks. 200 m
Viyadükler Açıklık: maks. 200 m
Asma/Kablo Köprüler Özel çalışma/Eksper Görüşü
Yaya Köprüleri Açıklık: maks. 30 m
Oldukça geniş farklı yapı türlerine uygulanabilen EN 1991-1-4,

gerekli basınç ve kuvvet katsayılarını bu yapılar için
içermektedir.

85
Yönetmeliğin Rüzgar Kuvvetleri Kısmının Avantajları ve
Dezavantajları
EN 1991-1-4’ün diğer ulusal standartlar ile karşılaştırması

+ Yeni kapsamlı basınç ve kuvvet katsayıları
+ Rüzgar kuvvetlerinin daha doğru tanımı
+ Hafif yapılar için uygunluk
+ Birçok durumda rüzgar eksperleri tarafından ek
çalışmaların yapılması gerekliliğini ortadan kaldırması
- Uygulanması basit standartlara göre daha zor
- Parametrelerin seçimi basit yapılar için bile diğer
standartlara göre daha zor.

86
EN 1998: Eurocode 8: Sismik Etkiler

87
EN 1998: Sismik Etkiler
Eurocode 8 –Depreme Dayanıklı Yapı Tasarımı
• EN1998-1: Genel kurallar, sismik etkiler ve yapılar için kurallar
• EN1998-2: Köprüler
• EN1998-3: Binaların değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi
• EN1998-4: Silolar, tanklar ve boru hatları
• EN1998-5: Temeller, istinat yapıları ve geoteknik yönler
• EN1998-6: Kuleler, direkler ve bacalar

88
Zemin Türü
A – Kaya
B – Sıkı kum, çakıl veya çok katı/rijit kil
C – Orta sıkı kum, çakıl veya katı kil
D – Gevşek-orta sıklıkta kohezyonsuz zemin veya yumuşak-sert
kohezif zemin
E – Çok daha rijit bir katman üzerinde 5-20 m kalınlığında alüvyon
tabaka
S1 ve S2 zemin türleri özel çalışmalar gerektirmektedir.

Zemin durumu en üst 30 m’deki kayma dalgası hızları ile ve ayrıca
Nspt ve Cu değerleri ile belirlenir.

89
Elastik Tepki Spektrumunun Parametreleri
A türü zeminlere karşılık gelen, ve TNCR referans periyodundaki

referans maksimum yer ivmesi agR,
Birbirinden bağımsız 2 adet birbirine dik yatay bileşen (%100,

%30, %30 tüm yönler için),
Yatay spektrumun şeklinden farklı düşey spektrum da

kullanılmaktadır (tüm zemin türleri için aynı)
Farklı sismik kaynak mekanizmalarının (farklı fay mekanizmaları,

yakınlık, uzaklık vb.) modellenmesi için birden fazla farklı spektral
şekillerin kullanımına izin vermektedir,

90
Elastik Tepki Spektrumu
Se(T): Elastik tepki spektrumu

ag: A türü zeminlerde tasarım maksimum yer ivmesi
(bulunduğunuz yerin koordinatlarına bağlı)
TB TC TD: spektrumlardaki köşe periyotlar
S: zemin büyütme faktörü (farklı zemin türlerine göre değişiyor)
η: sönüm düzeltme faktörü (%5 sönüm için η= 1)
91
Yönetmelikte, kullanılması önerilen iki farklı tür spektral şekil var;

bu şekiller bölgenin lokal tehlikesine en çok katkı koyacak
depremin karakteristiğine göre belirlenmekte:
Tip 1 – Yüksek ve orta sismik aktiviteye sahip bölgeler (Ms > 5.5);
(büyük şiddetli uzak odaklı depremler)
Tip 2 – Düşük sismik aktiviteye sahip bölgeler (Ms ≤ 5,5);

(orta şiddetli yakın odaklı depremler)

92
Tip 1 – Ms > 5.5 Tip 2 – Ms ≤ 5.5

93
İlginiz için Teşekkürler
Carmen AMADDEO
Yar. Doç. Dr.
Gediz Üniversitesi
Özgür ÖZÇELİK
Yar. Doç. Dr.
Dokuz Eylul Universitesi
TS EN 1990 Yapı tasarım esasları 94


TS EN 1990 Yapı Tasarım Esasları TS EN 1991 Yapılar Üzerindeki Etkiler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS EN 1990 Yapı Tasarım Esasları TS EN 1991 Yapılar Üzerindeki Etkiler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TS EN 1990 Yapı Tasarım Esasları

TS EN 1991 Yapılar Üzerindeki Etkiler

Izmir – Nisan 13, 2012

• Genel: Euro Kodlar

• EN 1990: Yapı Tasarım Esasları

• EN 1991: Yapılar Üzerindeki Etkiler

• EN 1998: Sismik Etkiler

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• 58 pakete ayrılmış, 10 set tasarım yönetmeliğinden

• Paketler şunları içermekte: binalar, köprüler, kuleler,

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• Üye tüm ülkelerin resmi makamlarınca tanınmaktadır ve inşaat

• Binaların ve diğer inşaat mühendisliği yapılarının gerekli dayanım

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Genellikle farklı bölümlere Euro Kodlar aşağıdaki gibidir:

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Yapılar üzerinde etkiler

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• Farklı ülkelerin yönetmelikleri arasındaki inşaat pratiğine

• Avrupa Birliği üyesi ülkelerin inşaat endüstrisi ve bu alanda

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• EN 1990 Euro kodun baş teknik metnidir.

• EN 1991: Yapılar üzerindeki etkiler ve EN 1992 - EN 1999:

• EN 1990 malzemeden bağımsız olarak, yapı tasarımı ve

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• EN 1990, EN 1991 - EN 1999 dışında kalan diğer malzemelerin

Not: Nükleer santraller, barajlar gibi özel yapıların tasarımı için

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

EN 1990 yapılar için aşağıdaki temel prensip ve şartları

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• Etki (Action): kuvvet veya zorlama deformasyon/şekil değiştirme

• Tepki (Action Effects): iç kuvvetler (eğilme momenti, kesme

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• Dayanım (Strength): Malzemenin mekanik özelliğidir (gerilme

• Direnç (Resistance): Bir yapısal eleman kesitinin mekanik

• Uygulama (Execution): İşin fiziksel olarak bitirilmesi için gerekli

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Güvenlik, kullanılabilirlik, sağlamlık, yangın

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

• Yapı Güvenliği: Yapı hedeflenen

• Kullanılabilirlik: Yapı hedeflenen

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Sağlamlık: Yapı uygun bir şekilde

• İnsan kaynaklı hatalar

Not: Hangi olayların dikkate

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Sağlamlık – İzin verilebilir hasarın limitleri

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

EN 1990 potansiyel tehlikelerin sınırlandırılmasına yönelik bir seri prensip

• Yapının maruz karabileceği tehlikelerden kaçınılması, yok edilmesi ve

• İlgilenilen tehlike için daha az hassas olan yapısal formun seçilmesi,

• Yanlışlıkla bazı taşıyıcı elemanların veya yapının sınırlı bir bölümünün

• Herhangi bir uyarı göstermeden (ani olarak) göçme gerçekleştirmeyecek

• Yapısal elemanların bağlantılı olması.

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Sağlamlık: Büyük açıklıklı yapılarda, lokal göçme durumunda

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Güvenlik, kullanılabilirlik, sağlamlık ve yangın

TS EN 1990 Yapı tasarım esasları

Bir yapı için seçilen güvenilirlik düzeyi aşağıdaki faktörleri

• Hayat kaybı, yaralanma ve ekonomik kayıplar açısında

• Göçme durumunun kamuda yarattığı algı,