EMBRİYONİK GELİŞİM

Döllenme nedir?

İnsanlarda embriyonun
gelişim süreci nasıldır?
İn vitro fertilizasyon ve
mikroenjeksiyon yöntemi nedir?

11. Sınıf biyoloji

DİŞİ ÜREME SİSTEMİ

Dişi üreme sistemi;
Yumurta
yumurtalık (ovaryum),
kanalı
yumurta kanalı (fallopi tüpü),
döl yatağı/rahim (uterus),
döl yatağı ağzı/rahim ağzı (serviks) Rahim
Yumurtalık
vajinadan (uterus)
oluşur. Serviks
Endometriyum Vajina

Dişi üreme sisteminin görevleri

Mayoz bölünme ile dişi gametin (yumurta) oluşturur.
Eşey hormonlarını salgılar.
Embriyonun gelişimi için uygun ortamı hazırlar.
Üreme organlarının sağlığının korunmasında rol oynar.

www.youtube.com/tonguc11
 Oogenez

Dişilerde; yumurtalıkta,
foliküllerde mayozla
yumurta hücresi
oluşumuna oogenez
denir.

Oogenez embriyonik
dönemde başlar.

Dişi embriyosunun
yumurtalığında
olgunlaşmamış
yumurtalar bulunur.
Yumurtalar gelişmelerini
eşeysel olgunlukta
tamamlar.

11. Sınıf biyoloji

ERKEK ÜREME SİSTEMİ

Erkek üreme sistemi; Seminal
kese
testisler, İdrar
kesesi
Prostat
epididimis, Vas bezi

vas deferens, deferens

Cowper
bezi
yardımcı bezler, Üretra
Skrotum
penisten Penis Epididimis

oluşur. Testis

Erkek gonadları olan testisler, karın boşluğunun dışında skrotum

adı verilen bir torbada yer alır.
Testislerin içinde seminifer tüpçükleri vardır. Sertoli hücreleri
seminifer tüpçükleri içindedir. Tüpçüklerin arasında ise leydig
hücreleri bulunur.
Seminifer tüpçüklerde spermatitler oluştuktan sonra epididimise
gelerek burada olgunlaşırlar.
Epididimiste olgunlaşan spermler vas deferens ile penise gelerek
yardımcı bezlerin ürettiği sıvıyla birlikte dışarı atılır.

www.youtube.com/tonguc11
 Spermatogenez
Erkek üreme sisteminde mayozla
2n
sperm oluşumuna spermatogenez
denir. Mitoz

Sperm hücreleri, testislerin seminifer Spermatogonium

tüpçüklerinde üretilir. Testislerde 2n 2n

spermatogoniyumlar mitozla çoğalarak Birincil

sayılarını artırır. spermatosit
2n
Mitozla oluşan spermatogoniyumlar Mayoz I
mayoz geçirecek olan birincil İkincil
spermatositleri oluşturur. spermatosit
Mayoz I sonunda oluşan hücrelere n
Mayoz II
ikincil spermatosit denir.
Spermatit
Mayoz II sonunda ise her biri “n”
n
kromozomlu eşit büyüklükte dört Farklılaşma

hücre oluşur. Bu hücrelerden her

birine spermatit denir.
Sperm
Spermatitler farklılaşarak spermlere n
dönüşür.

11. Sınıf biyoloji

DÖLLENME
Yumurtlama ile yumurta kanalına atılan ikincil oositin burada spermle
karşılaşması sonucu döllenme olayı gerçekleşir.

Döllenme, ikincil oosit ile spermin haploit çekirdeklerinin

kaynaşmasıdır.

Döllenme sırasında,
yumurtanın ürettiği kimyasallar spermleri çeker,
sperm yumurtası saran zona pellusida reseptörlerine tutunur,
spermin akrozomu parçalanır,
sperm ve yumurta zarı kaynaşır, Hidrolitik
enzimler
Boyun ve kuyruk
yumurtadaki enzimler yardımıyla sertleşen dışarda kalır.

zona pellusida diğer spermlerin girişini

Sperm çekirdeği
engeller, Akrozom
yumurtaya girer.

zona pellusidaya tutunmayı başaran Zona pellusida

spermin baş kısmından bıraktığı çekirdeği Yumurta zarı
ile yumurta çekirdeği kaynaşır ve zigot
oluşur.

www.youtube.com/tonguc11
 Yumurta üzerindeki zona Spermin mitokondri bulunduran
pellusida zarı türe özgüdür. orta kısmı ve kamçısı yumurta
Bu nedenle spermler sadece içine girmez. Zigotun sahip
kendi türüne ve çok yakın olduğu mitokondri yumurta
türlere ait yumurta hücresini hücresinden gelir.
dölleyebilir.
Spermin
akrozomundan
zona Döllenme gerçekleşince zigotun
pellusidaya Sperm, yumurta Sperm
Sperm
hücresi enzim salgılanır. zarına ulaşır. hücresinin kromozom sayısı diploit olarak
çekirdeği
yumurta içine korunmuş olur. Döllenme sonrası
girer.
hızla bölünen zigot, çok hücreli
bir yapıya dönüşür ve rahim
duvarına gömülür. Böylece
hamilelik gerçekleşir.

Zona
pellusida
Yumurta
zarı
Akrozom Yumurta
çekirdeği

11. Sınıf biyoloji

İnsanların biyolojik nedenlerle çocuk sahibi olamamasına kısırlık

denir.

Kısırlığın sebepleri arasında,

sperm sayısının az olması,
spermlerin yeterince hareketli
olmaması,
yumurtanın serbest hale gelememesi,
yumurta kanallarının tıkalı olması
sayılabilir.

Günümüzde kısırlığın tipine göre uygun tedavi yöntemleri

bulunmaktadır ve bunlardan biri in vitro fertilizasyon yöntemidir.

www.youtube.com/tonguc11
İn vitro fertilizasyon yönteminde hormon ve ilaç takviyesiyle çok
sayıda yumurta elde edilir. Laboratuvar ortamında olgun yumurtaların
alınıp yanlarına hareketli spermlerin bırakılmasıyla gerçekleştirilir.
Yumurtanın döllenmesi sonucu oluşan zigot, sekiz hücreli evrede
iken doğuma kadar gelişeceği rahme yerleştirilir.

Metafaz II aşamasındaki
ikincil oositin Yumurtalık
gelişimi
sitoplazmasına tek bir
Yumurta
sperm çekirdeği, Spermin
üretimi
hazırlanması
mikropipet yardımıyla
yerleştirilirse bu
yöntem Zigot
oluşumu
mikroenjeksiyon Embriyonun
transfer edilmesi
yöntemi adını alır.

11. Sınıf biyoloji

İNSANDA EMBRİYONİK GELİŞİM SÜRECİ

Embriyo dönemi, zigot oluşumundan sonraki ilk sekiz

haftalık süredir. Yumurta kanalında oluşan zigot, ilk
bölünmelerini burada geçirerek 3-5 günde 50-60 hücreye
ulaşır.
Bu dönemde, hücre sayısı artarken hücrelerin hacim ve
kütlelerinde artış gözlenmez. Zigotun bu şekilde
bölünmesine
segmentasyon denir. 2 hücreli
evre
Segmentasyon sonucu Zigot
Blastomer

oluşan hücrelere Yumurta

blastomer adı verilir.
Blastomerler her 4
Blastosöl hücreli
bölünmede biraz daha
evre
küçülür. Blastosist Morula

www.youtube.com/tonguc11
Blastomerler bölünmeye
2 hücreli
devam ederek çok sayıda
evre
hücre oluşmasını sağlar. Zigot

Blastomer
Aynı büyüklükte ve kalıtsal
Yumurta
yapıdaki dut görünümlü
hücre topluluğu olan morula
4
denir. Blastosöl hücreli
Sekiz kez mitoz bölünme evre
Blastosist Morula
geçirdikten sonra hücreler,
kenarlara doğru göç eder ve içi boş, top şeklindeki hücre
topluluğu blastula oluşur.

Blastula içindeki sıvı dolu boşluk blastula boşluğu (blastosöl)

adını alır. Blastula evresindeki hücre kitlesine blastosist
denir. Blastosist hâlindeki embriyo, rahime ulaşır ve döl
yatağına tutunmaya başlar.

Blastosistten alınan hücrelere embriyonal kök hücre

denir. Bu hücrelerin birçok hücreye dönüşebilme
yetenekleri vardır.

11. Sınıf biyoloji

Blastosistin rahim iç duvarına (endometriuma) tutunmasına

implantasyon denir. 4-5 hafta sonra plasenta oluşana kadar
embriyo endometriyumdaki kılcallardan beslenir.

Blastrla evresinde sonra

embriyo üç tabakalı hale
gelir. Bu evreye gastrula
denir.

Gastrula evresinden sonra

hücrelerin farklılaşmasıyla
doku ve organlar oluşmaya
başlar.

Bu dönemde embriyonun etrafını kuşatan amniyon zarı ile

koryon zarı oluşur. Amniyon zarının içindeki boşluk amniyon
sıvısı ile doludur.

www.youtube.com/tonguc11
Amniyon sıvısı embriyoyu
sarsıntı ve darbelere
Plasental boşluk
karşı korur. Koryon
Amniyon
Koryon zarı plasentanın
Döl yatağı
oluşumunda görev alır. Plasenta Villus
kılcalları
Amniyon zarından oluşan
Göbek
göbek bağı plasenta bağı
ile embriyo arasında Embriyo
Döl
bağlantı kurar. Göbek yatağı
bağında embriyodan Amniyon
gelen iki atardamar sıvısı
Toplardamar
ile anneden gelen bir Atardamar

toplardamar bulunur.

Plasenta, embriyoya besin ve oksijen sağlarken atık maddeleri bebekten

uzaklaştırır. Ayrıca bağışıklık sisteminde etkili antikorların anneden bebeğe
geçişini sağlar.

İnsanın embriyonal gelişimi üçer aylık dönemlere ayrılır. Embriyoda

en hızlı değişim ilk 3 aylık sürede gerçekleşir. 9 hafta sonra
tüm organlar gelişmeye başlar ve embriyo fetüs adını alır.

11. Sınıf biyoloji

Döllenmeden sonra embriyonun beyni ve omuriliği

şekillenmeye başlar. Döllenmeden 9 hafta
sonra fetüsün organları, kasları ve kaburgaları
belirginleşmeye başlar. Kol ve bacak çıkıntılarında
el, ayak ve parmaklar oluşur. Böylece fetüs
ilk üç aylık gelişim dönemini tamamlar. İlk 3
ayın sonunda fetüs farklılaşmasını tamamlamıştır,
fetüs yaklaşık 5 cm boyundadır.

İkinci üç aylık dönemde fetüsün kaşları, kirpikleri

oluşur. Kemikler ve dişler oluşmaya başlar. Fetüs
büyüme ve gelişimini sürdürür. Yaklaşık 30
cm boya ulaşır. Bu dönemde gebeliği sürdüren
hormon olan progesteron plasenta tarafından
salgılanmaya başlar.

www.youtube.com/tonguc11
 Üçüncü üç aylık dönemde büyüme devam
eder. Dolaşım ve solunum sistemleri gelişir.
Kaslar kalınlaşır. Fetüs bu dönemin sonunda
yaklaşık 50 cm boya ve üç kilogram
ağırlığa ulaşır. Bu evrenin sonunda fetüsün
başı rahim ağzına bakacak şekilde döner.

Üçüncü üç aylık evrenin sonunda hipofizden

salgılanan oksitosin hormonunun etkisiyle rahim
kasılması oluşur. Bu durum doğumun başladığını
gösterir. Doğum gerçekleştikten sonra da
hormonlar etkisini sürdürür. Progesteron ve
östrojen seviyesi azalınca rahim de eski
boyutuna dönmeye başlar. Hipofizden salgılanan
prolaktin meme bezlerinin süt salgılamasını
uyarır. Oksitosin hormonu ise sütün kanallardan
boşaltılmasını sağlar.

11. Sınıf biyoloji

HAMİLELİKTE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR

Alkol, tütün mamulleri ve doktor tavsiyesi olmadan ilaç

kullanması bebeğin gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Emzirme dönemindeki kadınlar da ilaç kullanımı konusunda
dikkatli davranmalıdır.

Annenin hamilelik süresince geçirdiği enfeksiyon hastalıkları

ve yoğun stres de yine bebeğin gelişimini olumsuz yönde
etkileyebilir.

Hamilelik süresince annenin yeterli ve

dengeli beslenmesi fetüsün sağlıklı gelişimi
için önemlidir. Eğer beslenme eksikliği varsa
bebekte gelişim geriliği ortaya çıkar. Bu
dönemde özellikle folik asit alımına dikkat
edilmelidir. Kuru baklagiller, yeşil yapraklı
sebzeler, et ve et ürünleri folik asit
yönünden zengin besinlerdir.

www.youtube.com/tonguc11
 Mecbur kalmadıkça gebeliğin özellikle ilk üç aylık ve son
üç aylık döneminde röntgen çekilmemelidir. Röntgen çekimi
zorunluysa anneye kurşun önlük giydirilmelidir.

Fetüsün cinsiyeti ve gelişimi ultrason incelemesiyle

değerlendirilebilir. Hamileliğin düzenli izlenmesi doğacak
bebeğin ve annenin sağlığı için önemlidir.

Ultrasonla bazı kalıtsal hastalıklar ve anomaliler doğum

öncesinde belirlenebilir ve bebeğin gelişiminin sağlıklı olup
olmadığı tespit edilebilir.

Ultrason görüntülemenin bilinen

hiçbir zararı yoktur.

11. Sınıf biyoloji

MODEL SORU

Döllenme ile ilgili,

I. Spermdeki akrozom yumurta zarını parçalar.
II. Spermin baş, boyun ve kuyruk kısmı yumurta içine girer.
III. Bir yumurtaya birden fazla sperm girişi olabilir.
IV. Sperm çekirdeği ile yumurta çekirdeğinin kaynaşması sonucu
zigot oluşur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, II ve IV

www.youtube.com/tonguc11
 MODEL SORU

Embriyonik gelişim sürecinde,

I. mitoz,
II. farklılaşma,
III. kontrollü hücre ölümü
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

11. Sınıf biyoloji

MODEL SORU

Plasentanın görevleri ile ilgili,

I. Gaz alışverişini sağlar.
II. Progesteron hormonu salgılanır.
III. Embriyo için besin üretir.
IV. Atıkları embriyodan uzaklaştırır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

www.youtube.com/tonguc11
 MODEL SORU

Embriyonik gelişim sürecinde,

I. Hücre büyüklüğü azalırken hücre sayısı artar.
II. Hücre sayısı artarken kromozom sayısı azalır.
III. Segmentasyon sırasında hücrelerde farklı DNA molekülleri
oluşur.
olaylarından hangileri gerçekleşir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

11. Sınıf biyoloji

MODEL SORU

Dişi bir bireyde hamilelik döneminde aşağıdakilerden

hangisi diğerinden sonra meydana gelir?

A) Zigot B) Fetüs C) Blastula

D) Morula E) Gastrula

www.youtube.com/tonguc11
 KONU BİTERKEN

İkincil oosit ile sperm çekirdeklerinin kaynaşmasına

döllenme nedir. Döllenme yumurta kanalında gerçekleşir.
Döllenme sonucu zigot oluşur. Zigot oluşumundan itibaren
sekiz haftalık süreye embriyonik dönem denir.
Zigotun mitoz bölünmelerine segmentasyon denir.
Segmentasyon bölünmeleri sonucu sırasıyla morula-blastula-
gastula farklılaşma ve organogenez gerçekleşir.
Embriyo rahime blastosit halinde iken tutunur.
Embriyo 9 hafta sonra fetüs adını alır.
Göbek bağı sayesinde embriyo ile plesanta arasında
bağlantı kurulur. Plesanta embriyoya besin ve oksijen
sağlarken atık maddeleri embriyodan uzaklaştırır.
İnsanların biyolojik nedenlerle çocuk sahibi olamamasına
kısırlık denir.

11. Sınıf biyoloji

ÖDÜLLÜ SORU

Embriyonun rahme tutunduğu embriyonik gelişim evresi

aşağıdakilerden hangisidir?
A) Zigot B) Morula C) Gastrula
D) Fetüs E) Blastula

www.youtube.com/tonguc11