შესავალი

21-ე საუკუნეში დამახასიათებელი იქნება ადამიანის

გარემომცველი გარემოს შემდგომი ჰუმანიზაციის მიმარ
თულება და შესაბამისად მასთან დაკავშირებული ყველა
პრობლემების ინტენსიური გამოკვლევები, ამ თვალსაზ
რისით განსაკუთრებულ აქტუალობას იძენს ერგონომიუ
ლი-მოხერხებული ფეხსაცმლის კონსტრუქციის შემუშავე
ბა, რომელიც უზრუნველყოფს მისი ტარების პროცესში
სრულ კომფორტს და ადამიანის საყრდენ-მამოძრავებელი
აპარატის ნორმალურ მუშაობა-ფუნქციონირებას.
ერგონომიული ფეხსაცმლის შემუშავებისათვის კი
უპირველეს ყოვლისა აუცილებელია ღრმად იქნას შესწავ
ლილი ადამიანის ის ორგანოები, რომელთათვისაც გან
კუთვნილია ეს ნაკეთობები (ფეხსაცმელი და ხელთათმა
ნი) განისაზვროს მათი ძირითადი ზომების სტატისტიკუ
რი პარამეტრები, გამოვლინდეს მათი განაწილების კანონ
ზომიერებები და თავისებურებები, დადგენილ იქნას ბიო
მექანიკური მახასიათებლები და მიღებული შედეგების
საფუძველზე შეირჩეს შესაბამისი მასალები და ნაკეთობე
ბის კონსტრუქციები.
ამიტომ საგანი «გამოყენებითი ანთროპოლოგია» შე
ისწავლის ადამიანის ანატომიასა და ფიზიოლოგიას ზოგა
დად და უფრო კონკრეტულად იმ ორგანოებს, რომელ
თათვისაც გათვალისწინებულია ტყავის ნაკეთობები (ფეხ
საცმელი, ხელთათმანი და სხვა), შეისწავლება ზედა და
ქვედა კიდურების ჩონჩხი და მათი შეერთების სახეები;
სისხლის მიმოქცევა და ტერფზე დასაშვები მოჭერის გან
საზღვრა; ნერვული სისტემა; კანის აგებულება და ფუნ
ქცია; ტერფისათვის დამახასიათებელი პათოლოგიური გა
დახრები.
1
 ტერფის ბუნებრივი ანატორმიურ-მორფოლოგიური
აგებულების შენარჩუნება, აგრეთვე მისი სწორი ფუნქციო
ნირება, შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდე
საც უზრუნველყოფილია მისი საიმედო დაცვა გარემოს
მავნე ზემოქმედებისაგან (ტრავმები, ძალიან მაღალი და
დაბალი ტემპერატურა, ტენი და ა.შ.) ასეთ დამცველ ფუნ
ქციას ასრულებს ფეხსაცმელი. მისი შექმნა სწორედ უტი
ლიტარულმა ფაქტორმა განაპირობა. თანამედროვე ფეხ
საცმელს აკისრია ესთეტიკური ფუნქციაც. ხშირ შემთხვე
ვაში კი ტერფის აგებულების და ფუნქციის დარღვევის
დროს ხელს უწყობს მის კორექტირებას (სამედიცინო და
ნიშნულების ფეხსაცმელი). ფეხსაცმელი უნდა იყოს რაცი
ონალური, ე.ი. ისეთი, რომლის შიგა ფორმა და ზომები
სწორად შეესაბამება ტერფის ფორმასა და ძირითად ზო
მებს. ამიტომ რაციონალური ფეხსაცმლის დამზადების
ძირითადი პრინციპების შემუშავების საფუძვლად მკვლე
ვარები მიიჩნევენ ტერფის ანთროპომეტრიული კვლევის
შედეგებს.
ანთროპომეტრიული კვლევის შედეგებმა განსაკუთ
რებული მნიშვნელობა შეიძინა მას შემდეგ, რაც დაიწყო
წარმოების პირობებში უცნობი მომხმარებლისათვის ფეხ
საცმლის მასიური დამზადება, რაც შეუძლებელია მომავა
ლი მომხმარებლის ტერფის აგებულებისა და ზომების შე
სახებ ზუსტი ინფორმაციის გარეშე. მწარმოებელმა აუცი
ლებლად უნდა იცოდეს რა ზომის ფეხსაცმელი უნდა და
ამზადოს ამა თუ იმ რეგიონისა და ასაკობრივი
ჯგუფისათვის და როგორი უნდა იყოს ფეხსაცმლის ზომე
ბისა და სისრულეების პროცენტული გადანაწილება, რა
თა უზრუნველყოს ისეთი ფეხსაცმლის წარმოება, რომე
ლიც დააკმაყოფილებს მომხმარებლების უმეტეს ნაწილს
და საუკეთესო შემთხვევაში ფეხსაცმლის ყველა ზომის
2
რეალიზაცია მოხდება ერთდროულად, რაც განაპირობებს
საწარმოო ციკლის შემცირებას და წელიწადში ასეთი ციკ
ლების რაოდენობის და შესაბამისად მოგების ზრდას.
(ტერფის განსაკუთრებული თავისებურებების მქონე მო
სახლეობა კი იძულებულია მიმართოს ინდივიდუალურ
წარმოებას). ფეხსაცმლის წარმოებისა და რეალიზაციი
სათვის აუცილებელია მოსახლეობის ტერფის ზომების
განაწილებისა და მათი ტერიტორიული დიფერენციის
ცოდნა. აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტისათვის ან
თროპომეტრიული გაზომვები ტარდება მთელ მსოფლიო
ში.
თანამედროვე სპეციალისტი კარგად უნდა ფლობდეს
ტერფისა და ხელის მტევნის ანთროპომეტრიის ძირითად
მეთოდებს, გამზომი ხელსაწყოების (როგორც კონტაქ
ტურის, ასევე უკონტაქტოს) მუშაობის პრინციპებს. უნდა
შეეძლოს მიღებული სტატისტიკური მონაცემებით
ვარიაციული რიგების შედგენა, სტატისტიკური მახასია
თებლების გამოთვლა, ზომითი ნიშან-თვისებების განაწი
ლების კანონის დადგენა, ცალკეული ზომით ნიშან-თვისე
ბებს შორის დამოკიდებულების განსაზღვრა (კორელაცია,
რეგრესია), რაც მთავარია კარგად ფლობდეს ტიპოლოგიის
საკითხებს.
საგანი ითვალისწინებს აგრეთვე ტერფის ბიომექანი
კის საფუძვლების შესწავლას, კერძოდ ტერფის დაწნევის
გადანაწილებას სტატიკურ და დინამურ მდგომარეობაში,
ტერფის ზომების ცვლილების საკითხებს, განსაკუთრე
ბით ქუსლის აწევით გამოწვეულ ცვლილებებს. ამ საკი
თხებს ღრმად და შეგნებულად შესწავლა წინაპირობაა
ტყავის ნაკეთობების თანამედროვე მოთხოვნების შესაბა
მისად დაგეგმარებისათვის ანუ ყველა აღნიშნული მო
თხოვნების გათვალისწინებით დაგეგმარებული ფეხსაცმე

3
 ლი და ხელთათმანი იქნება მოხერხებული-ერგონომიული
და ისინი დააკმაყოფილებენ 21-ე საუკუნის მომხმარებ
ლის მკაცრ მოთხოვნებს.

ანთროპომეტრიული კვლევის მიზანი

დღეისათვის საფუძვლიანად არის შესწავლილი ყვე
ლა ქართველური და კავკასიური ეთნოტერიტორიული
ჯგუფის ანთროპოლოგიური თავისებურება, ქართველი
და საერთოკავკასიური ანთროპოლოგიური ტიპების ად
გილი ზოგადრასობრივ სისტემატიკაში. ეს საშუალებას
გვაძლევს ზუსტი წარმოდგენა ვიქონიოთ საქართველოს
ტერიტორიაზე ამჟამად მცხოვრები ყველა ეთნოტერიტო
რიული ჯგუფის ანთროპოლოგიურ თავისებურებასა და
მათ გენეტიკურ ურთიერთდამოკიდებულებაზე. ცნობი
ლია, რომ ყოველი ერი ჩამოყალიბდა სხვადასხვა რასისა
და ტომის წარმომადგენლებისაგან. ხოლო ერების ცალკე
ული შემადგენელი ჯგუფების რასობრივი თავისებურება
ნი დიდხანს ინახავენ ანთროპოლოგიური მსგავსებისა თუ
განსხვავების იმ ნიშნებს, რომლებიც წინ უსწრებდა ერე
ბის ჩამოყალიბებას გარდა ამისა საყურადღებოა ის
ფაქტი, რომ საქართველო მრავალეროვანი ქვეყანაა. მათი
(ერების) დიდი ნაწილი ჩვენს ქვეყანაში საუკუნეების
მანძილზე ცხოვრობს. მართალია ანთროპოლოგიური
ნიშნები ხასი ათდებიან მემკვიდრეობითი სიმტკიცით,
მაგრამ არ არის გამორიცხული, საუკუნეების
განმავლობაში მიმდინარე ისტორიული პროცესების
(ომები და ტერიტორიული გა დანაწილება) დროს
სრულიად წაიშალოს ადრეულ გან სხვავებათა კვალი.
ისტორიული მონაცემების საფუძველზე, რასისათვის

4
დამახასიათებელი ნიშნების კომპლექსის მიხედვით შესაძ
ლებელია ამა თუ იმ ჯგუფის შემადგენლობაში მომხდარ
ცვლილებათა სურათის აღდგენა. აქედან გამომდინარე შე
საძლებელია კვლევის საწინააღმდეგო მიმართულებაც.
ანთროპოლოგიის კუთხით მომუშავე ყველა მეცნიე
რი დაბეჯითებით აცხადებს, რომ არსებითი განსხვავებები
სხვადასხვა ერების ანთროპოლოგიურ თავისებურებებს
შორის გეოგრაფიულ-კლიმატური, სოციალური და სხვა
მარავალი ფაქტორის გავლენის შედეგია, რაც თავის ასახ
ვას პოულობს ძირითად ზომით ნიშან-თვისებებში.
ადამიანის ძირითადი ორგანიების სასიცოცხლო
ფუნქციის დარღვევის დიდი ნაწილი ზომისა და ფორმის
მიხედვით შეუსაბამო სამოსის ტარების შედეგს წარმოად
გენს. მაგ. ტერფზე პათოლოგიური ცვლილებები ართუ
ლებს სიარულს, იწვევს ცუდ განწყობილებას და წარმოად
გენს რიგი დაავადებების წარმოშობის მიზეზს, რომლებიც
ერთი შეხედვით პირდაპირ არ არის დაკავშირებული ქვე
და კიდურების ფუნქციონირებასთან, მაგრამ გამოკვლევე
ბით დადგენილია, რომ მაგალითად მოჭერილი ფეხსაცმე
ლი იწვევს სისხლის მიმოქცევის შეფერხებას, ნერვულ გა
ღიზიანებას, დაღლილობას, ფეხის კუნთების ტკივილს,
ტერფის კანზე ფიზიკურ დაზიანებას და სხვა პათოლოგი
ურ გადახრებს. ასეთი რამ ბევრს გამოუცდია და აღიარებს
მოხერხებული ფეხსაცმლის ტარების აუცილებლობას და
აქვს სურვილი ჰქონდეს ასეთი ფეხსაცმლის შერჩევის სა
შუალება.
მეცნიერები მუშაობენ ტანსაცმლის აკრების ტექნო
ლოგიის სრულყოფისა და მისი ჰიგიენური თვისებების გა
უმჯობესებაზე. ისეთი ტანსაცმლის შექმნა, რომელიც მომ
ხმარებელს სრულ კომფორტს შეუქმნის, მოითხოვს სპეცი
ალისტების ფართო წრის, მეცნიერებისა და ტექნიკის,

5
 ექიმ-ორთოპედის, ანთროპოლოგის, ტექნოლოგის და კონ
სტრუქტორის, აგრეთვე თვით მომხმარებლის თანამშრომ
ლობას.
ტერფის ფორმირება ბავშვებში ადრეული ასაკიდანვე
ხდება და არასწორად შერჩეული ფეხსაცმელი მოზარდის
ტერფზე იწვევს სხვადასხვა პათოლოგიურ გადახრებს, ამ
დენად გასაგებია, რომ ბავშვებისათვის მეცნიერულად და
საბუთებული ზომა-სისრულითი ასორტიმენტის აგება
პრობლემატური საკითხია.
ერთი და იგივე ფაქტორის ზემოქმედება სხვადასხვა
ტერფზე სხვადასხვაგვარად გამოვლინდება. არ შეიძლება
იმის გამორიცხვაც, რომ ტერფზე დეფექტები და პათოლო
გიები გაჩნდეს მოხერხებული ფეხსაცმლის ტარების დრო
საც, თუ მასზე არსებობს დეფექტები, დეფორმაციები, კონ
სტრუქციული დარღვევები და სხვა.
მომხმარებლის გამოკითხვის შედეგად გამოიკვეთა
აზრი, რომ ისინი უპირატესობას ანიჭებენ პირადი მოხმა
რების იმ საგნებს, რომლებიც ყოველმხრივ აკმაყოფილებს
მასზე წაყენებულ მოთხოვნებს. პარამეტრები, რომლის მი
ხედვითაც მომხმარებელი აფასებს საქონელს, პირობითად
შეიძლება ორ ჯგუფად დაიყოს: პარამეტრები, რომლებიც
ახასიათებენ საქონლის სამომხმარებლო თვისებებს (ხა
რისხი, მოხერხებულობა, სიმტკიცე, ჰიგიენური
თვისებები, ვიზუალური მხარე (მოდურობა) და სხვა) და
პარამეტრები, რომლებიც ახასიათებენ საქონლის ეკონომი
კურ თვისებებს (ღირებულება) აღნიშნული პარამეტრე
ბით ხდება ბაზარზე პროდუქციის კონკურენტუნარიანო
ბის შეფასება.
ბუნებრივია, საგნის ძირითადი მიზანია
სტუდენტები კარგად გაერკვენ პირველი ჯგუფის
პარამეტრებზე მოქმედ ფაქტორებზე.
6
 ადამიანის ანატომია და ფიზიოლოგია

მანამ, სანამ დავიწყებდეთ ფეხსაცმლის კონსტრუი

რებას, აუცილებელია დაწვრილებით გავეცნოთ იმ ორგა
ნოებს, რომლისთვისაც ვაწარმოებთ ნაკეთობის კონსტრუ
ირებას, ე.ი. უპირველეს ყოვლისა აუცილებელია დაწვრი
ლებით გავეცნოთ ადამიანის ორგანიზმს.
ანატომია და ფიზიოლოგია მიეკუთვნება ბიოლოგი
ურ მეცნიერებათა რიცხვს, მათი შესწავლის საგანს წარმო
ადგენს ცოცხალი ორგანიზმები.
ანატომია – მეცნიერებაა ცოცხალი ორგანიზმის ფორ
მასა და აგებულებაზე, ის შეისწავლის ადამიანის ორგა
ნიზმის ფორმასა და აგებულებას, მისი ცალკეულის ნაწი
ლების, მაგალითად – ძვლების, კუნთების, გულის, თავისა
და ზურგის ტვინის და სხვა ორგანოს ფორმასა და აგებუ
ლებას. სახელწოდება ანატომია წარმოადგენს ბერძნულ
სიტყვას - გაპობა, რომელიც მიუთითებს ერთერთ იმ
საშუალებაზე, რომლითაც სარგებლობენ ორგა ნიზმის
აგებულების შესწავლისას.
ანატომია – მორფოლოგიური მეცნიერებაა. მორფე -
ნიშნავს ფორმას. ტექნოლოგ-კონსტრუქტორისათვის
ფორმისა და მისი ნაწილების ცოდნა ძალიან ბევრს ნიშ
ნავს.
ფიზიოლოგია – შესდგება ორი ბერძნული სიტვისა
გან: – ბუნება და – შესწავლა. ფიზიოლოგია არის
მეცნიერება მოვლენაზე, რომლებიც მიმდინარეობს
ცოცხალ ორგანიზმში. ის შეისწავლის ორგანიზმის ფუნ
ქციას, მისი ცალკეული ორგანოს საქმიანობას. მაგალითად
კუნთის, გულის, თავის ტვინის მუშაობას.
ანატომია და ფიზიოლოგია მჭიდროდ არის ურთი
ერთთან დაკავშირებული. ცოცხალი ორგანიზმის აგებუ
7
ლება და მისი სიცოცხლისუნარიანობა ან სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, ფორმა და ფუნქცია განუყოფელია ერთმანე
თისაგან, ანუ ურთიერთგანპირობებულია. აღნიშნული
დებულების სისწორე შეიძლება დავინახოთ ადამიანის
ცალკეული ორგანიზმების აგებულებისა და ფუნქციის მა
გალითზე: ფილტვების აგებულება დაკავშირებულია გა
ზის ცვლილების ფუნქციასთან, კუჭი – საჭმლის მონელე
ბასთან და სხვა.
ანატომია და ფიზიოლოგია, როგორც სპეციალური
მეცნიერული დისციპლინები ჩამოყალიბდა აღორძინების
ხანაში, რაც დაკავშირებული იყო ბუნებათმცოდნეობის სა
ერთო განვითარებასთან და ბურჟუაზიული საზოგადოე
ბის ფორმირებასთან.
ანატომიის შესახებ ცნობებს პოულობენ კულტურის
უძველეს ძეგლებში (кит. Камон медицини 2 тис. д. н. э.
инд. Веды 1 тис. д.н.э.). აგებულების შესახებ ცნობილი
იყო წინაისტორიული დროის ადამიანებისთვისაც.
ანტიკურ ეპოქაში გარკვეული ანატომიური ცნობებია
მოცემული არისტოტელეს, ჰიპაკრატეს (1460- 1377 წწ.
ჩვენს ერამდე) შრომებში. ეს საკმაოდ არასრული ცნობები,
შედგენილი იყო ძირითადად ცხოველების შესწავლის
საფუძველზე. რომაელმა ექიმმა კლავდი გალეიმ ( საუ
კუნე ჩვენს ერაში), შეაგროვა ეს მონაცემები და აი, უკვე 1,7
ათასი წელია გამოიყენება სამედიცინო პრაქტიკის საფუძ
ველზე. მის შრომებში მოცემულია ცნობები სისხლძარღვე
ბისა და კუნთების შესახებ, მაგრამ მასში იყო ბევრი შეც
დომები. მაგალითად: მან შეადგინა სისხლის მიმოქცევის
არა სწორი სქემა, რომლის მიხედვით სისხლის მიმოქცევის
ძირითად ორგანოდ ითვლება თირკმელი.
საშუალო საუკუნეები დამახასიათებელია მეცნიერე

8
ბის, მათ შორის მედიცინის დამუხრუჭებითაც. ეკლესიები
დევნიდნენ ყოველგვარ მეცნიერებას, ეკლესიის ერთ-ერ
თი რისხვა მიმართული იყო ანატომიის შესწავლისა და
გვამების გაკვეთის წინააღმდეგ, რაც ძლიერ უშლიდა
ხელს მედიცინის განვითარებას. ამ ეპოქაში მხოლოდ რამ
დენიმე სწავლულმა შეძლო თავისი წვლილი შეეტანა მეც
ნიერებაში. მათ რიცხვს ეკუთვნის გამოჩენილი სწავლუ
ლი ექიმი და ფილოსოფოსი იბნ სინა (ავიცენა), რომელიც
ცხოვრობდა 960-1037 წლებში ჩვ. წ. აღ-ით. მის ცნობილ
ნაშრომში მედიცინის წესები მოცემულია იმ დროინ
დელი ყველა სამედიცინო ცნობები. მათ შორის ცნობები
ანატომიასა და ფიზიოლოგიაზე. ანატომია, როგორც და
მოუკიდებელი მეცნიერება სათავეს იღებს მე-15 საუკუნე
ში, მის ფუძემდებლად ითვლება ცნობილი მეცნიერი ან
დრეი ვეზალი (1514-1564). მან მოახდინა ადამიანის გვამე
ბის მრავალრიცხოვანი გაკვეთა და შეისწავლა ადამიანის
ორგანიზმის აგებულება. ფიზიოლოგია, როგორც მეცნიე
რება ჩამოყალიბდა მე-17 საუკუნეში, რაც დაკავშირებუ
ლია ინგლისელი ექიმის ვილიამ გარევეიას (1578-1657) სა
ხელთან, რომელმაც აღმოაჩინა სისხლის მიმოქცევა.
ანატომიაში იყენებენ მრავალ ტერმინებს, რათა გან
საზღვრონ სხეულისა და ცალკეული ორგანოების მდგომა
რეობა. ამასთან პირობითად მიღებულია ადამიანის სხეუ
ლი განიხილოს ვერტიკალურ მდგომარეობაში, დაშვებუ
ლი ხელებით და წინ მიმართული ხელისგულებით. სხე
ულზე პირობითად ატარებენ ურთიერთმართობულ სიბ
რტყეებს – საგიტალურს, ფრონტალურსა და ჰორიზონტა
ლურს. ასევე საგიტალურ, ვერტიკალურ და განივ ღერძებს
(ნახ. 1.).

9
 ნახ.1 სხეულზე პირობითი სიბრტყეების – საგიტა ლური-(ა),
ფრონტალური -(ბ) და ჰორიზონტალური (გ) განლაგება

საგიტალური სიბრტყე გადის სხეულის წინა მხრი

დან უკან. ის ტარდება ზუსტად სხეულის შუაში და ჰყოფს
მას ორ თანატოლ ნაწილად (მარჯვენა და მარცხენა).
ფრონტალური – შუბლის პარალელურად.
ჰორიზონტულური – ჰორიზონტულური ხაზის პარა
ლელურად, გულ-მკერდის დონეზე.

10
 ზედა და ქვედა კიდურების ჩონჩხი
ძვლები და მათი შეერთებები წარმოქმნიან ადამიანის
ჩონჩხს. ჩონჩხი ასრულებს დაცვის ფუნქციას, იჭერს ყველა
ორგანოს, აძლევს სხეულს გარკვეულ ფორმას და მდგომა
რეობას სივრცეში. ჩონჩხი კუნთებთან ერთად წარმოად
გენს მოძრაობის აპარატს. ძვლები ამ აპარატში ასრულებს
პასიურ როლს. იგი წარმოადგენს ბერკეტს, რომელიც გა
დაადგილდება კუნთის შეკუმშვის შედეგად. ჩონჩხის დამ
ცველი ფუნქცია მდგომარეობს მასში, რომ მისი ცალკეუ
ლი ნაწილები იცავს სხვა ორგანოებს მექანიკური ზემოქმე
დებისაგან. მაგალითად: თავის ქალა იცავს თავის ტვინს,
ნეკნები გულსა და ფილტვებს.
ადამიანის სხეულში ძვლების საერთო რაოდენობა
შეადგენს 200+6. 6 – სმენის ძვლებია, ისინი მდებარეობენ
შუა ყურის სფეროში. ძვლების ფორმა. თუ
დავაკვირდებით ჩონჩხს დავი ნახავთ (ნახ.2.):
1. გრძელ ლულისებრ ძვლებს - ესენია ზედა და
ქვედა კიდურების ძვლები: მხარის, იდაყვის და
სხივის ძვალი, ბარძაყისა და დიდი და პატარა
წვივის ძვალი;
2. ბრტყელი ძვლები - მათ აქვთ დიდ ფართი – მათ
ეკუთვნის გავის, ბეჭის ფრთის, გულმკერდის და
ნეკნების ძვლები;
3. მოკლე ძვლები, რომელთაც აქვთ სხვადასხვა აგე
ბულება. ზოგი მათგანი (ფალანგები და სხვა) თა
ვიანთი აგებულებით მსგავსნი არიან გრძელი
ლულისებრი ძვლების;

11
 ნახ.2 ადამიანი ჩონჩხი
12
 4. შერეული ძვლები (თავის ქალის ძვლები) – შეს
დგება რამოდენიმე ნაწილისაგან, რომელთაც აქვთ
სხვადსხვა აგებულება.

Zvlebis შეერთების სახეები

ადამიანის სხეულის ყველა ძვალი ერთმანეთთან
არის შეერთებული სხვადასხვანაირად (ნახ. 3). ეს შეერთე
ბები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან მათი აგებულებით,
მოძრაობის ხარისხით და ამიტომ აქვთ სხვადასხვა სა
ხელწოდება.

ძვლების შეერთების ყველა სახე მიღებულია დაიყოს

ორ ძირითად ჯგუფად: 1) განუწყვეტელი შეერთება, ე.ი.
შეერთება, რომელსაც არა აქვს ღრუ (ფოსო).ნახ, 3.

13
 ბ გ
ა

დ ე ვ

ნახ. 3 ძვლების შეერთების სახეები:

ა- მენჯ-ბარძაყის სახსარი; ბ-მხრის სახსარი; გ- ხერხემლის
მალების სახსარი; დ- მაჯის
სახსრები; ე- ნება-ფალანგთა
ძვალი
სახსრის
სახსარი; ვ- ფალანგებს
ჩანთა შორის სახსარი.

მყესი 2) წყვეტილი შე მყესი

ერთება. უწყვეტ შეერ
ძვალი სახსრის ხრტილი
თებებში მოძრაობა ფოსო
უმნიშვნელოა ან სრუ მყესი ლებით არ არის. წყვე

ნახ.4 სახსარი

14
ტილი შეერთებები არიან მოძრავნი და იწოდებიან რო
გორც სახსარი. როცა ვაკეთებთ მოძრაობას ხელის მტევ
ნით – ვხრით, ვშლით, ვაბრუნებთ – ამის შესაძლებლობას
გვაძლევს სახსარი. სახსარი ეს არის შეერთება ორი ან რა
მოდენიმე ძვლის, რომელთა შორის არსებობს ნაპრალოვა
ნი ღრუ (ფოსო) (ნახ. 4).
ყოველ სახსარში აუცილებლად არსებობს სამი ძირი
თადი ელემენტი: სახსრული ზედაპირი, სახსრის ჩანთა და
სახსრული ფოსო. სახსრული ჩანთა გაჭიმულია დანაწევ
რებულ ძვლებს შორის, მიმაგრებულია სახსრული ზედა
პირის კიდეებზე და გადადის ძვლისაზრდელაზე. სახ
სრულ ჩანთაში განასხვავებენ ორ ფენას: გარე - ფიბრული
და შიგა – სინოვიალური.
სახსრული ჩანთა მეტწილ სახსრებში გარედან დამაგ
რებულია მყესებით. სახსრის ფოსო შესდგება მცირე რაო
დენობის ბლანტი სითხისაგან - სინოვიასაგან, რომელიც
სინოვიალურ ფენას გამოყოფს სახსრული ჩანთისაგან.
ბლანტი სითხე პოხავს სახსრის ხრტილს, რის წყალობი
თაც მცირდება ხახუნი სახსარში მოძრაობის დროს. დანა
წევრებული ძვლების სახსრის ხრტილი მჭიდროდ ეკვრის
ერთმანეთს, რაც უზრუნველყოფს სახსრის ფოსოს პირუკუ
დაწოლას.
მოძრაობის ხასიათისა და სახრის ზედაპირის ფორმას
შორის არსებობს ურთიერკავშირი. სახსრულ ზედაპირებს
ადარებენ გეომეტრიული ფიგურის მონაკვეთებს. ფორმის
მიხედვით სახსრულ ზედაპირებს ყოფენ (ნახ.5.):
სფეროსებრი – სამღერძა ან მრავალღერძა სახსარი.
ასეთი სახსარია: მხრის, გავა-ბარძაყის.
ელიფსისებური. მას ზოგჯერ უწოდებენ კვერ
ცხისებურს. აქ გვაქვს ბრუნვის ორი ღერძი.

15
 ჭაღისებური და ცილინდრისებური, რომელთაც
აქვთ მხოლოდ ერთი ბრუნვის ღერძი – ერთღერ
ძა სახსარი. (ფალანგთა შორის სახსარი მხოლოდ მოხრა –
გაშლა).
ყალბი სახსრები – რომელთაც აქვთ შეხების დიდი
ზედაპირი ძვლების შეერთებებს შორის (ბოქვენის
ძვალთა შეერთება მცირე ძვრადობით 10%-მდე).
კომბინირებული სახსარი – როცა სახსრები ანატო
მიურად მდებარეობენ სხვადასხვა ადგილზე, მაგ
რამ სამუშაოს ასრულებენ ერთდროულად, მაგა
ლითად ყბის სახსარი.
გარდა ამისა გვაქვს სახსრის ორი განსაზღვრება: უბ
რალო სახსარი – როცა ის წარმოქმნილია ორი ძვლით;
რთული სახსარი – როცა ის წარმოქმნილია სამი ან მეტი
ძვლისაგან.
ადამიანის სხეულის ჩონჩხი იყოფა 4 ნაწილად (ნახ.
2.):

ტანის (ტორსის) ჩონჩხი – ზურგის სვეტი და

გულმკერდის ბადე;
ზედა კიდურების ჩონჩხი; ქვედა
კიდურების ჩონჩხი; თავის
ჩონჩხი.
ჩვენ შევისწავლით მხოლოდ ზედა და ქვედა კიდუ რებს.

ზედა კიდურების ჩონჩხი da Zvlebis

SeerTebis saxeebi
ზედა კიდურების ჩონჩხი შედგება მხარის სარტყე

16
ლისა და თავისუფალი კიდურების ჩონჩხისაგან (ხელები)
(ნახ. 5). აქედან ჩვენთვის საინტერესოა მხოლოდ ხელის
მტევანი.

ლულისებურ ძვალს აქვს ფუძე, ტანი (სხეული) და

დაბოლოება (თავი). ნების ძვლები იქმნება ხუთი მოკლე
ლულისებური ძვლისაგან. ისინი ერთგვაროვანი აგებუ
ლებისაა. თვითოეულზე არჩევენ ფეძეს, სხეულს და თავს.
თითებს აქვს სამი ფალანგი, მხოლოდ ცერა, პირველ თითს
ევოლოციური გარდაქმნის საფუძველზე აქვს ორი ფალან
გი. ფალანგებიც ლულისებური ძვლის ფორმისაა.

17
 ნახ.5. ზედა კიდურების ჩონჩხი

ზედა თავისუფალი კიდურების ძვლები ერთმანეთ თან

ერთდებიან სახსრების საშუალებით. მათ შორის ყვე ლაზე
18
მსხვილია მხარის, იდაყვის და მტევნის. ჩვენ განვი ხილავთ
მხოლოდ ხელის მტევნის სახსრებს.
ხელის მტევანზე განასხვავებენ შემდეგ სახსრებს: მა
ჯის ძვალთაშუა სახსარს ფორმით ბრტყელი, სხივ-მაჯის -
ფორმით ასევე ბრტყელი. გამონაკლისს შეადგენს დიდი
ტრაპეციისმაგვარ ძვალსა და პირველ სხივის ძვალსშორის
სახსარი – მას აქვს უნაგირისებური ფორმა.
ნება-ფალანგის სახსარი ფორმით სფეროსებრია.
ფალანგთაშორისი სახსარი -ფორმით თაღისებურია. მტევ
ნის ყველა სახსარი დაკავშირებულია იოგებით. ხელის
სახსარების, განსაკუთრებით მტევნის სახსრებისათვის და
მახასიათებელია დიდი გასაქანი და სხვადასხვაგვარი მოძ
რაობა. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ ევოლუციის
პროცესში ადამიანთა წინაპრების წინა კიდურები გადაიქ
ცა შრომის ორგანოდ.

ქვედა კიდურების ჩონჩხი და ძველების

შეერთების სახეები
ქვედა კიდურების ჩონჩხი შედგება მენჯის სარტყე
ლისა და ქვედა თავისუფალი კიდურების (ფეხის) ჩონჩხი
საგან.

19
 ნახ. 6 ტერფის ჩონჩხი

20
 ნახ. 7 ქვედა კიდურების ჩონჩხი მენჯის სარტყელი
ყოველი მხრიდან შექმნილია მრა
ვალი მენჯის ძვლისაგან. ქვედა თავისუფალი კიდურის
ძვლებს ეკუთვნის ბარძაყის, წვივის და ტერფის ძვლები
(ნახ.6.).

ბარძაყის ძვალი – ჩონჩხის ყველაზე გრძელი, ლუ

ლისებური ძვალია.
ქვედა თავისუფალი კიდურების ძვლების შეერთებე
ბი:
მენჯბარძაყის სახსარი – წარმოქმნილია მენჯის
ძვლის ფოსოსა და ბარძაყის ძვლის თავით. სახსარს აქვს
მოძრაობის დიდი დიაპაზონი, მაგრამ უფრო შეზღუდუ
ლი, ვიდრე ზედაკიდურის მხარის სახსარს. სახსრის ჩანთა
გამაგრებულია იოგებით. ამ იოგების ძლიერი განვითარე
21
 ბა უზრუნველყოფს ადამიანის ვერტიკალურ მდგომარეო
ბას. ის ზღუდავს მენჯბარძაყის სახსრის ზედმეტ გადაზ
ნექვას. სახსრის შიგნით არსებობს ბარძაყის თავის მრგვა
ლი იოგი.
მუხლის სახსარი – ადამიანის ორგანიზმის ყველა
ზე რთული სახსარია, რაც დაკავშირებულია არა მარტო
მის მეტისმეტ რთულ ანატომიურ აგებულებასთან,
არამედ რთულ ფუნქციასთანაც, რაც ადამიანის
ვერტიკალური დგომისა და გადაადგილების
განსაკუთრებული პირობით არის გამოწვეული. ის
წარმოქმნილია სასახსრე მენისკე ბით, სახსარშიგა
იოგებით, სინოვიალური ნაოჭებით და ჩანთებით.
ფორმით სახსარი ჭაღისუბური და სფერულია. შეუძლია
მოხრა და გაშლა, მოხრის დროს წვივის უმნიშ ვნელო
მობრუნება.
წვივთა სახსარი – წარმოქმნილია დიდი წვივისა
და მცირე წვივის ძვლების პროქსიმალური ბოლოების ურ
თიერდაკავშირებით. სახსარი ბრტყელი ფორმისაა, თუმცა
მოძრაობა ძლიერ შუზღუდულია, სასახსრე ჩანთა გამაგრე
ბულია მცირე წვივის თავის წინა და უკანა იოგებით. კოჭ-
წვივის სახსარი- შექმნილია წვივის ძვლების
ქვედა ბოლოებითა და კოჭის ძვლით. ამასთან წვივის დი
დი და პატარა ძვლების გოჯები ჩანგლისებურად მოიცა
ვენ კოჭის ძვალს. სახსარი ფორმით ჭაღისებურია.
ტერფზე განასხვავებენ შემდეგ სახსრებს:
კოჭისა და ქუსლის ძვალს შორის – კოჭის ქვედა სახსა რი;
კოჭ-ქუსლ-ნავისებური ძვლის სახსარი. ორივე ეს სახ
სრები წარმოადგენს ტერფის ქვედა სახსრებს.
წინა ტერფის განივი სახსარი, რომელიც აერთებს ორ

22
სახსარს: კოჭის-ნავისებური და ქუსლ-კუბისებურს (უნა
გირა); სახსარი ნავისებურ, სოლისებურ და კუბისებურ
ძვლებს შორის;
წინა ტერფის სახსარი. ის აერთებს სოლისებურ და კუ
ბისებურ ძვლებს უკანა ტერფის ძვლებთან;
ტერფ-ფალანგთა სახსარი;
ფალანგთაშორისი სახსარი.
ყველა სახსარი დამაგრებულია იოგებით. შედარე
ბით დიდი მოძრაობის უნარი აქვს ტერფის ზედა ნაწილის
სახსარს. ტერფის ქვედა სახსრით შესაძლებელია ტერფის
პრონაცია და სუპინაცია. პრონაციის დროს სწარმოებს მი
სი გარე კიდის აწევა და შიგა კიდის დაწევა. სუპინაციის
დროს კი პირიქით.
საერთოდ ტერფი ძირითადად ასრულებს საყრდენის
ფუნქციას. განასხვავებენ ტერფის ორ შენაწევრებას: შიგა,
წარმოქმნილი ქუსლის, კოჭის, ნავისებური, სამი სოლისე
ბური და , და თითის ძვლებით. მისი სიმაღლე საშუ
ალოდ 5-7 სმ-ია (ნავისებური ძვლიდან საყრდენამდე)
გრძივი შენაწევრების ეს ნაწილი ასრულებს ზამბარის
როლს – ამცირებს დარტყმებს.
ტერფის გარე შენაწევრება წარმოქმნილია ქუსლის,
კოჭის, კუბისებური და და ტერფის ძვლებისაგან. მი სი
სიმაღლე საშუალოდ 2 მმ-ია (აქ ბევრი ცხიმია, რბილი
ქსოვილი და სქელი კანი) შენაწევრებები ასრულებს საყ
რდენის ფუნქციას.
ტერფის განვითარების შესახებ უნდა ითქვას, რომ
ადამიანის ტერფი მაიმუნის ტერფისაგან განსხვავდება
შემდეგით: პირველი თითი მოკლეა; ადამიანის ტერფში
დიდი თითი განზე არ გამოდის. ადამიანის ტერფს აქვს შე
ნაწევრება. შენარჩუნებულია სიძველის ნარჩენები – ხუთი

23
 თითი, რომელიც მოძრაობის დროს არ სჭირდება. ის სასი
არულო ზედაპირს ეყრდნობა მთელი ტერფით.
კუნთოვანი
სისტემა
მიოლოგია – მიო – კუნთი.
კუნთი წარმოადგენს მოძრავი აპარატის აქტიურ ნა
წილს, მათი შეკუმშვის შედეგად სწარმოებს სხვადასხვა
მოძრაობები. ფუნქციონალური ნიშან-თვისებით კუნთები
იყოფიან ორ ჯგუფად: თავისუფალი და არათავისუფალი.
თავისუფალი კუნთები იკუმშებიან ადამიანის ნების მი
ხედვით (თავის, ტანისა და ფეხის ყველა კუნთი, ენა და
სხვა). არათავისუფალი კუნთების შეკუმშვა არ არის დამო
კიდებული ადამიანის ნებაზე. აგებულების მიხედვით
კუნთები შეიძლება დაიყოს (ნახ. 8):
განივზოლიანი – მისგან შედგება ჩონჩხის მთელი
მუსკულატურა და ენა; გლუვი –კუნთოვანი ქსოვილი
შედის შიგა ორგა
ნოების კედლის შემადგენლობაში, ასევე ძარღვებისა და კანის
შემადგენლობაში (არათავისუფალი კუნთები).

24
ნახ.8. კუნთოვანი სისტემა გულის
კუნთები – აგებულებით ჰგავს განივზო

25
 ლიან კუნთებს. ეს ერთადერთი
კუნთია, რომელიც იკუმ შება უცებ
(არათავისუფალი კუნთი).
ვინაიდან განივზოლიანი კუნთები ძირითადად
ძვლებთან არის დაკავშირებული, მათ ჩონჩხის კუნთებსაც
უწოდებენ.
საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის აქტიურ (დინამი
კურ) ნაწილს ქმნის ზემოაღნიშნული განივზოლიანი კუნ
თების სისტემა, რომელიც ადამიანის ორგანიზმში 700-ზე
მეტი ცალკე კუნთით არის წარმოდგენილი.
სხულის ზოგადი დინამიკის გარდა, ჩონჩხის კუნთე
ბი მონაწილეობს ისეთ რთულ და აუცილებელ ფუნქციათა
განხორციელებაში, როგორიც არის სუნთქვის, ყლაპვის,
მიმიკის, ღეჭვის, მეტყველების და სხვა. ჩონჩხის კუნთები
აქვს თითქმის ყველა გრძნობათა ორგანოს (მხედველობის
აპარატში- თვალის მამოძრავებელი კუნთები, სმენისაში –
ყურის კუნთები, დაფის აპკის დამჭიმავი და სხვა).
ჩონჩხის თვითოეული კუნთისათვის დამახასიათე ბელია
გარკვეული ფორმა, ადგილმდებარეობა და ფუნ ქცია.
სწორედ ეს სამი ნიშანი უდევს ძირითად საფუძ ვლად
კუნთების სახელწოდებებს (ტრაპეციისებური კუნ თი,
ბეჭზედა კუნთი, თითების გამშლელი და სხვა).

კუნთების აგებულება

ადამიანის სხეულში კუნთების რაოდენობა აღწევს

500-მდე და თვითოეული კუნთი, ეს არის დამოუკიდებუ
ლი ორგანო. ე.ი. აქვს განსაზღვრული აგებულება, თავისი
ადგილი, გააჩნია ძარღვები და კაპილარები. ყოველ ორგა
ნოში შედის ძარღვი, რომელიც არეგულირებს ამ ორგანოს
26
 მოქმედებას. ადამიანის სიცოცხლისუნარიანობა, ეს არის
მოძრაობა. ყოველი კუნთი შედგება ტანისაგან, რომელიც
ზემოთ გადადის თავში და ქვემოთ კი კუდში, რომლებიც
გადადის მყესებში. კუნთის თავი და კუდი ერთგვაროვანი
ფორმისა და აგებულებისაა. მათი გარჩევა, თუ რომელია
თავი და რომელი კუდი ფუნქციური ნიშნით შეიძლება.
კუნთის იმ დაბოლოებას, რომელიც მისი შეკუმშვისას რჩე
ბა უძრავი ან ნაკლებადმოძრავია, კუნთის თავი ეწოდება.
(ნახ.9)

ნახ. 9 კუნთის აგებულება და ფუნქცია

თუ შევხედავთ კუნთის განივ ჭრილს, დავინახავთ,

რომ თვითიოეული შედგება კონებისაგან ( ნახ.10),
დაფარული გარსაცმით. ყოველი კონა შედგება ცალკეული
ბოჭკოებისაგან, ასევე დაფარული გარსაცმით (აპკით). გა
27
რედან კუნთი დაფარულია მკვრივი სქელი გარსაცმით,
რომელსაც ფასციას უწოდებენ. ფასცია ეწინააღმდეგება
კუნთის გადაწევას გვერდზე მისი შეკუმშვის დროს. ფას
ცია ჰქმნის აგრეთვე კუნთთაშუა ძგიდეებსა და არხებს.

ნახ.10. კუნთი

ფორმის მიხედვით არჩევენ:

გრძელსა და წვრილს; მოკლესა
და სქელს; ფართესა და ბრტყელ
კუნთებს.
28
 ყველა სქელი კუნთები მეტად ძლიერია. თხელი
(წვრილი) კი მოქნილი. თითქმის ყველა კუნთი გადასრო
ლილია ერთ, ორ ან რამოდენიმე სახსარზე და შეკუმშვის
დროს მათში იწვევენ მოძრაობას.
მოძრაობის ყველაზე გავრცელებული სახეებია: მოხ
რა და გაშლა, ბრუნვა და სხვა. ჩვეულებრივად კუნთები ,
რომლებიც იწვევენ მოხრას, მდებარეობენ წინა მხარეს, ხო
ლო გამშლელი კუნთები კი სახსრის უკან. მხოლოდ მუხ
ლში და წვივტერფის სახსარში წინა კუნთები პირიქით,
იწვევენ გაშლას, ხოლო უკანა – მოხრას. კუნთები, რომლე
ბიც მდებარეობენ სახსრის გარეთ, ასრულებს გაწევის ფუნ
ქციას, ხოლო სახსრის შიგნით მყოფი – კუნთების მოწევას.
ბრუნვას ასრულებენ ის კუნთები, რომლებიც მოთავსებუ
ლია ვერტიკალური ღერძის მიმართ დახრილად ან განი
ვად.
სხვადასხვა ჯგუფის კუნთების მუშაობა სწარმოებს
შეთანხმებულად. მაგალითად, თუ მომხრელი კუნთები
იკუმშებიან, მაშინ გამშლელი კუნთები ამ დროს დუნდე
ბიან, ამის წყალობით ადამიანის ორგანიზმის სხვადასხვა
ნაწილების მოძრაობა სრულიად მდორეა. უმეტეს მოძრაო
ბებში (სიარული, სირბილი და ა.შ.) მონაწილეობს კუნთე
ბის უმეტესობა. ამასთან სხვადასხვა ჯგუფის კუნთების
შეკუმშვა და მოდუნება სწარმოებს მკაცრი თანმიმდევრო
ბით გარკვეული ძალით. მოძრაობის ასეთ შეთანხმებას
უწოდებენ მოძრაობის კოორდინაციას. ის ხორციელდება
ნერვული სისტემით. ზოგიერთი დაავადებისათვის დამა
ხასიათებელია მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა,
რომლის დროსაც ირღვევა მოძრაობის სიმდოვრის ხასია
თი, ისინი ხდებიან არაერთგანზომილებიანი, ბიძგისებუ
რი.

29
 კუნთების ქსოვილი, ისე როგორც ყველა სხვა ქსოვი
ლი, ხასიათდება აღგზნების თვისებით. ე.ი. პასუხობს გა
ღიზიანებას. კუნთების ქსოვილების ძირითადი ფუნქცია,
რითაც ის განსხვავდება სხვა ქსოვილებისაგან, არის შემცი
რების უნარი. კუნთების შემცირებას თან ახლავს მისი სიგ
რძის შემცირება და სისქის გაზრდა, ისე, რომ კუნთების
მოცულობა რჩება თითქმის უცვლელი.
კუნთებს ახასიათებს გაწელვის უნარი. გაწელვის მი
ზეზის მოხსნის შემდეგ ის იღებს საწყის მდგომარეობას.
ამ თვისებას უწოდებენ ელასტიურობას.
კუნთის ამწევი ძალა შეიძლება განისაზღვროს ცო
ცხალ ადამიანზე განსაზღვრული კონსტრუქციის დინამო
მეტრით. ყველაზე ძლიერია ზურგის კუნთი. მეორე ად
გილზეა ბარძაყის უკანა კუნთი, რომელიც ბიძგს იძლევა
მოძრაობის დროს.
კუნთის ძალა განისაზღვრება ბოჭკოების რაოდენო
ბით. კუნთის განუსაზღვრული ზრდა შეუძლებელია (ამ
დროს იზრდება ცხიმიანობაც). კუნთის ძალა პირდაპირ
პროპოციულია შემადგენელი ბოჭკოების განივი ჭრილე
ბისა.
ცოცხალ ორგანიზმში კუნთი არასდროს არ არის
მთლიანად მოდუნებული, დაწყნარებულ მდგომარეობა
შიც კი. ჩვეულებრივად ყოველი კუნთი რამდენადმე დაძა
ბულ მდგომარეობაში -ტონუსშია. კუნთის ტონუსს იწვევს
მკვეთრი იმპულსები, რომელიც კუნთში ხვდება ცენტრა
ლური ნერვული სისტემიდან. ტონუსი იცვლება დღე-ღა
მის განმავლობაში. ის დამოკიდებულია სქესზე, ასაკზე,
პროფესიაზე. ტონუსი განისაზღვრება ცენტრალური ნერ
ვული სისტემის მდგომარეობით. როცა იზრდება ტონუსი
– იზრდება ნივთიერებათა ცვლა. დილას ტონუსი დაბა
ლია, დღის განმავლობაში იზრდება. კუნთის ტონუსის
30
 განსაზღვრისათვის არსებობს მოწყობილობა – ტონომეტ
რი.

ქვედა კიდურების კუნთებიs დახასიათება

ქვედა კიდურების კუნთები იყოფა: ბარძაყის, მუხ

ლის (წვივის) და ტერფის კუნთებად. ბარძაყზე არჩევენ
კუნთების სამ ჯგუფს: წინა, უკანა და მედიალური. წვივზე
ანსხვავებენ კუნთების სამ ჯგუფს: წინა, უკა
ნა და გარეთა. წვივის ყველა კუნთი გადადის ტერფზე.
წინა ჯგუფი შედგება 3 კუნთისაგან: წვივის წინა, თი
თების გრძელი გამშლელი და ფეხის გრძელი გამშლელი,
წვივის დიდი წინა კუნთი შლის ტერფს და ზემოთ სწევს
მის კიდეს (სუპინაციას), ხოლო დანარჩენი ორი შლის თი
თებს.

31
 ნახ.11 კუნთოვანი სისტემა წინა მხრიდან

32
 წვივის კუნთების უკანა ჯგუფი შეიცავს ოთხ კუნთს
(ნახ. 8 და 11): 1) წვივის სამთავა კუნთი; 2) დიდი წვივის
უკანა კუნთი; 3) თითების გრძელი მომხრელი (მე-2 – მე-5);
4) ცერის გრძელი მომხრელი.
წვივის სამთავა კუნთი ძლიერია, ძევს ზედაპირზე
და თავის მხრივ შედგება ორი კუნთისაგან: წვივის ტყუპი
და ქუსლის კუნთებისაგან. ორივე კუნთი ერთად ქმნის სა
ერთი აქილევსის მყ ესს, რომლითაც ქუსლის ძვლის
ბორცვს უმაგრდება. ეს კუნთი იწვევს წვივ-ტერფის სახ
სრის მოხრას (ზემოთ სწევს ქუსლს, როცა ვეყრდნობით
თითებს). წვივის სამთავა კუნთს ქვემოთ მოთავსებულია
სამი დანარჩენი კუნთი. ეს კუნთები გადიან შიგა კოჭის
უკან. დიდი წვივის უკანა კუნთი ხრის ტერფს და ზემოთ
სწევს მის შიგა კიდეს. ორი დანარჩენი კუნთი კი ხრიან
თითებს.
წვივის კუნთების გარეთა ჯგუფი შედგება ორი კუნ
თისაგან (ნახ. 11): წვივის მცირე გრძელი და წვივის მცირე
მოკლე კუნთებისაგან. წვივიდან ეს კუნთები გადადიან
ტერფზე და იწვევენ გარე კოჭის მოხრას. მცირე წვივის
კუნთები ზემოთ სწევენ გარე და ძირს უშვებენ ტერფის ში
გა კიდეს.
ტერფის კუნთები: ანსხვავებენ ტერფის ზურგის კუნ
თებსა და ტერფძირის კუნთებს. ტერფის ზურგზე ერთი
კუნთია – თითების მოკლე გამშლელი, რომელსაც აქვს ხუ
თი მყესი. თითების მიხედვით ტერფძირის კუნთებს
ჰყოფენ სამ ჯგუფად: მედიალურ, ლატერალურ და შუა
ჯგუფად.
მედიალური ჯგუფის კუნთებია: ცერის განმზიდვე
ლი, მოკლე მომხრელი და მომზიდველი.
ლატერალური ჯგუფის კუნთებია: ნეკის განმზიდვე

33
ლი, მოკლე მომხრელი და პირისპირ დამაყენებელი. ტერფის
ყველაზე განვითარებული კუნთებია შუა ჯგუფი, რომელსაც
ეკუთვნის თითების მოკლე მომხრელი, ტერფის კვადრატული, ჭია
და ძვალთაშუა კუნთები. თითების მოკლე მომხრელი კუნთი იწყება
ქუსლის
ძვლის ბორცვიდან და ტერფძირის აპონევროზიდან, უმაგ
რდება მე-2 – მე-5 თითების შუა ფალანგებს ორი ფეხით,
რომელთა შორის გადის თითების გრძელი მომხრელი
კუნთის მყესები.ტერფის კვადრატული კუნთი თითების
მოკლე მომხრელი კუნთის ქვემოთაა მოთავსებული. იწყე
ბა ქუსლის ძვლიდან, თითების გრძელი მომხრელი კუნ
თის მყესს უმაგრდება და მას ეხმარება, ხრის თითებს.
ტერფის ჭია კუნთები რიცხვით ოთხია. იწყება თი თების
გრძელი მომხრელი კუნთის მყესებიდან, უმაგრდე ბა მე-2
–მე-5 თითების ძირითად ფალანგებს და ხრის მათ.
ტერფის ძვალთაშუა კუნთები, რომელთაგან ოთხი
ზურგისმხრივია, ხოლო სამი – ტერფძირისა, განლაგებუ
ლია წინატერფის ძვალთაშუა სივრცეებში. კუნთები თი
თებს ერთიმეორეს უახლოებს და აშორებს.
გრძელი კუნთების მყესები ტერფის ზურგსა და ძირ
ზე სინივიალურ ბუდეებში იმყოფება, ხოლო იმ ადგილებ
ში, სადაც ისინი ფასციალურ იოგების ქვეშ გადიან,
ძვალფიბროზულ არხებში თავსდებიან.
ფასცია ტერფის ზურგზე თხელია, მაგრამ წვივ-
ტერფის სახსრის მახლობლობაში იგი სქელდება. წარმოქ
მნის ქვედა იოგს, რომელიც იჭერს გამშლელ კუნთებს.
ტერფძირის ფასცია წარმოადგენს საკმაოდ სქელ
ფირფიტას და მას უწოდებენ ტერფძირის აპონევროზს.

34
 ზედა და ქვედა კიდურების სისხლით
მომარაგება
ადამიანის ორგანიზმში სისხლძარღვთა სისტემა ჰქმნის ორ
წრეს – დიდსა და მცირეს. (ნახ.12,13).
დიდი წრე იწყება აორტიდან, რომელიც გამოდის გუ
ლის მარცხენა პარკუჭიდან და ატარებს არტერიულ
სისხლს ყველა ორგანოში. აორტიდან გამოდის მრავალრი
ცხოვანი არტერიები, ისინი შედიან ცალკეულ ორგანოებ
ში, სადაც იტოტებიან კიდევ უფრო მცირე ტოტებად, რომ
ლებიც წარმოქმნიან კაპილარებს. კაპილარების შემდეგ
სისხლი უკვე ვენურია და გადადის მცირე ვენებში. მცირე
ვენები იკრიბებიან და ჰქმნიან უფრო მსხვილ ვენებს. სის
ხლის მიმოქცევის სისტემის დიდი წრის ყველა ვენიდან
სისხლი გროვდება ზედა და ქვედა სრულ ვენებში, რომე
ლითაც იგი ჩაედინება მარჯვენა წინაგულში.

35
 ნახ. 12. არტერიული სისხლის მიმოქცევის სქემა.

36
37
 ნახ. 13. ვენური სისხლის მიმოქცევის სქემა. მცირე წრე
იწყება ფილტვის არტერიით, რომელიც
გამოდის მარჯვენა პარკუჭიდან და მიაქვს ვენური სის
ხლი ფილტვებში. ფილტვის კაპილარებიდან არტერიული
სისხლი ჩადის მარცხენა წინაგულში, სადაც მთავრდება
სისხლის მიმოქცევის მცირე წრე.
ადამიანის გული გრძივი ძგიდით იყოფა 4 საკნად
(ნახ.14). ის იყოფა ორ ნაწილად. მარჯვენა ნაწილში მიედი
ნება ვენური სისხლი, ხოლო მარცხენაში არტერიული სის
ხლი. თვითოეული ნახევარი შედგება ორი საკნისაგან –
ზედა წინაგულისაგან, ქვედა – პარკუჭისაგან, რომლებიც
ერთმანეთთან დაკავშირებულია წინაგულ-პარკუჭის
სარქველით. სისხლის მიმოქცევა წარმოებს სამი სახის სა
დენებით. ესენია: არტერიები, კაპილარები და ვენები. ისი
ნი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან როგორც თავიანთი
აგებულებით, ისე ფუნქციითაც. გულიდან გამოდის აორ
ტა დიამეტრით 2-3 სმ.

38
 ნახ.14. გულის ჭრილი
არტერია. არტერიად იწოდება სისხლძარღვი, რომ
ლითაც სისხლი მიედინება გულიდან ორგანიზმში
(ნახ.15). არტერიას აქვს სხვადასხვა დიამეტრი, რაც შორს
არის ის გულიდან, მით ნაკლებია მისი დიამეტრი. ყველა
ორგანიზმის შიგნით არტრიები იყოფიან უფრო წვრილ
ტოტებად. ყველაზე წვრილი არტერიები იყოფიან კაპილა
რებად.

ნახ.15 გულში სისხლის მოძრაობის სქემა

კაპილარები წარმოადგენენ უწვრილეს სისხლძარ

ღვებს, რომლის გარჩევა შეიძლება მხოლოდ მიკრისკოპით
(თვითოეული კაპილარის სიგრძე არ აღემატება 0,3 მმ). კა
39
პილართა რაოდენობა ძალიან დიდია. ნებისმიერი ორგა ნიზმის
ყოველ კვადრატულ მილიმეტრზე მოდის რამო დენიმე ასეული
კაპილარი. წყნარ მდგომარეობაში კაპილა რების უმეტესი ნაწილი
არ ფუნქციონირებს და მათზე სის ხლის მიწოდება არ ხდება.
ქსოვილსა და სისხლს შორის ნივთიერებათა ცვლა სწარმოებს
მხოლოდ კაპილარებში. კაპილარების კედლების საშუალებით
სისხლიდან ქსო ვილში გადადის სხვადასხვა მკვებავი
ნივთიერებები და ჟანგბადი. ქსოვილიდან სისხლში გადადის
ნახშირმჟავა და ცვლის სხვა პროდუქტები. არტერიული სისხლი
კაპი ლარების გასწვრივ თანდათანობით იქცევა ვენურ სის ხლად,
რომელიც ჩაედინება ვენებში.
ვენა. ვენა ეწოდება სისლძარღვს, რომლითაც სისხლი
მიედინება გულისაკენ. არტერიებისაგან განსხვავებით ვე
ნებს აქვს სარქველი. სარქველები იღება სისხლის მოძრაო
ბისაკენ. ეს უზრუნველყოფს სისხლის მოძრაობას ვენებში
გულის მიმართულებით. გულთან სიახლოვის მიხედვით
ვენური სისხლძარღვების დიამეტრი იზრდება. არტერიებ
ში სისხლი მიედინება დიდი წნევით და დიდი სიჩქარით.
ამიტომ ვენების დიამეტრი დაახლოებით ორჯერ მეტია,
ვიდრე არტერიების დიამეტრი.
გულის მარცხენა პარკუჭიდან გამოდის აორტა. ის
იყოფა 3 ნაწილად: ასწვრივი აორტა – ძალიან მოკლეა და
კვებავს გუ
ლის კედლებს; აორტის რკალი = ჰქმნის სამ მსხვილ
არტერიას,
რომლებიც კვებავენ თავს, კისერს და ზედა კიდურებს;
დასწვრივი აორტა – რომელიც დიაფრაგმით იყოფა
ორ ნაწილად. დიაფრაგმის ზემოთ მყოფს უწოდებენ გულ
მკერდის ორტას, ხოლო დიაფრაგმის ქვემოთ მყოფს – მუც
ლის აორტას.
გულმკერდის აორტა კვებავს გულმკერდის ზოლში
40
მოთავსებულ ორგანოებს. მუცლის აორტა კი მუცლის სარ
ტყელს და ქვედა კიდურებს.
აორტის რკალიდან გამოდის მხართავის ღერო (უსა
ხელო არტერია) შემდეგ იგი იძლევა მთელ რიგ ტოტებს,
რომლებიც ეშვება იდაყვის სახსრისაკენ. ამ არტერიას აგ
რძელებს სხივისა და იდაყვის არტერია. სხივის არტერია,
რომელიც მიდის სხივის ძვლის პარალელურად, გაუვლის
სხივის ძვალს და გადადის მტევნის ზურგის მხარეზე (ამი
ტომ არის რომ თუ ამ ნაწილში ხელთათმანი ვიწროა, ხელი
ბრუჟდება), საიდანაც გადმოდის ხელისგულის მხარეზე,
პირველი ნების ძვალთაშუა სივრცის გავლით. აქ კი გადა
დის ხელისგულის ღრმა რკალში. ამ რკალიდან გადის თი
თების არტერიები, შემდეგ კი ცალკეული თითების არტე
რიები (ისინი თითებს მიჰყვებიან გვერდზე).
ჩვენთვის საინტერესოა მუცლის აორტა, რომელიც
წელის მე-4 მალის დონეზე იყოფა მარჯვენა და მარცხენა
თეძოს საერთო არტერიებად. თითოეული მათგანი კი
მენჯ-თეძოს სახსრის დონეზე იყოფა თეძოს შიგნითა და
გარეთა არტერიებად.
თეძოს გარეთა არტერია ეშვება ქვემოთ და გადადის
ბარძაყის წინა ზედაპირზე, ღებულობს ბარძაყის არტერი
ის სახელწოდებას. ბარძაყის არტერია ეშვება მუხლქვეშა
ფოსოში, სადაც მას მუხლქვეშა არტერია ეწოდება. აქ
იყოფა ორ ტოტად - დიდი წვივის წინა და უკანა არტერი
ებად.
წვივის დიდი წინა არტერია ეშვება წვივის წინა კუნ
თებს შორის. ტერფის ზურგის ზედაპირზე მას ეწოდება
ტერფ-ზურგის არტერია, რომელიც მოიხრება რა ნეკა
თითთან, წარმოქმნის რკალისმაგვარ არტერიას. რკალის
მაგვარი არტერიიდან თვითოეული თითისაკენ მიემართე
ბა არტერიები (ორი თვითოეულ თითზე). აღსანიშნავია,
41
რომ ტერფზურგის არტერია დევს უშუალოდ ძვლებზე და
ადვილად შეიძლება მასზე დაწოლით სისხლდენის შეჩე
რება (ეს ნაწილი გათეთრდება).
წვივის დიდი უკანა არტერია შეიძლება ჩაითვალოს
მუხლქვეშა არტერიის გაგრძელებად. იგი დევს წვივის
უკანა მიდამოში. დიდი წვივის უკანა არტერია გადადის
რა ტერფის ძირის მხარეზე, იყოფა ორ ტოტად – ტერფის
მედიალურ და ლატერალურ არტერიებად.
ეს არტერიები სისხლით ამარაგებს დიდი თითის ძვ
ლებსა და კუნთებს და ქმნის წინატერფის ტერფძირის არ
ტერიებს, რომლებიც გადადიან ტერფძირის თითიების არ
ტერიაში.
ტერფზე დასაშვები მოჭერის განსაზღვრა .ტერფის
ზედაპირზე სულ მცირე დაწოლაც კი იწვევს კაპილარების
ჩაჭყლეტას და მისგან სისხლის გამოდევნას. გარეგნულად
ჩვენ ამას ვამჩნევთ. იმ ადგილზე გათეთრებულ კაპილარე
ში ხარგრძლივი დროით სისხლის მიმოქცევის დარღვევამ
შეიძლება მიგვიყვანოს ტრამვატულ დაზიანებამდე.
მსხვილ არტერიებში პულსაციის შეწყვეტისათვის საჭი
როა დაწნევა 200 მმ.ვერც.წყ.სვ. რაც იწვევს ძლიერ ტკივი
ლებს. რა თქმა უნდა ისეთი ფეხსაცმელი, რომელშიც გვექ
ნება ასეთი დაწნევა ტარებისათვის უვარგისია.
იმის გამო, რომ კაპილარებში ჩვეულებრივად არის
10-15 მმ.ვერც.წყ.სვ., თვლიან, რომ ფეხსაცმლის ფეხის
ტერფზე დაწოლა დასაშვებია 8 მმ.ვერც.წყ.სვ. რაც შეად
გენს 10 გ/სმ2.
ნერვული სისტემა
ნერვული სისტემა არეგულირებს სხვადასხვა ორგა
ნოების და მთელი ორგანიზმის მოქმედებას: კუნთების შე
კუმშვას, გულის მუშაობას, ნივთიერებათა ცვლას და სხვა

42
მრავალგვარ პროცესს, რომლებიც განუწყვეტლივ მიმდი
ნარეობს ორგანიზმში. ნერვული სისტემა ანხორციელებს
სხვადასხვა ორგანოებს და სისტემებს შორის კავშირს. კო
ორდიანაციას (შეთანხმებას) უკეთებს ყველა ორგანოსა და
ყველა სისტემას, განსაზღვრავს ორგანიზმის მიზან
სწრაფვას.
ნერვულ სისტემას ეკუთვნის თავისა და ზურგის
ტვინი და ნერვები. თავისა და ზურგის ტვინი შეადგენს
ნერვიული სისტემის მთავარ ნაწილს, ანუ როგორც მას
უწოდებენ – ცენტრალურ ნერვულ სისტემას. თავის ტვი
ნისაგან გამოდის 12 წყვილი თავის ნერვი. ზურგის ტვინი
საგან კი – 32 წყვილი ნერვი (ნახ.16). ნერვიულ ქსოვილს,
სხვა ქსოვილებისაგან განსხვავებით ახასიათებს თვისება -
მიიღოს და გადასცეს ნერვული გაღიზინება. თავისა და
ზურგის ტვინი შედგება ნერვული უჯრედებისაგან ანუ ნე
ირონებისაგან.
ნერვული უჯრედები შემოფარგლულია ნეიროგლი
ით, რომელიც ასრულებს საყრდენ, დამცველ და მკვებავ
ფუნქციას.
(ნეირონებს აქვს თავის შედგენილობა, მაგრამ არ
განვიხილავთ).
ანატომიურად ნერვული სისტემა იყოფა ორ ნაწი
ლად.
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ზურგის ტვინისაგან გა
მოდის 32 წყვილი ნერვი. ისინი აინერვირებენ ე.ი. შედიან
ძვლებში სახსრებში, კუნთებში, კანში, ტანში, ზედა და
ქვედა კიდურებში.

43
 ნახ.16. ნერვული სისტემა

44
 გამოდიან რა ზურგიდან ნერვები, ქმნიან ბადეს. მაგ:
კისრის- აირენვირებენ კისერს;
ბეჭების – აინერვირებენ ზედა კიდურებს (იდაყ
ვი, სხივი ), ყველაზე მსხვილი ნერვები;
გულმკერდის ბადე; წელის ბადე - აინერვირებს
მუცლის პრესის კუნ თებს და ქვედა კიდურების
ნაწილს.
ჯვარედინა ნერვების ბადე – ერთ-ერთი ყველაზე
მსხვილია. აინერვირებენ ქვედა კიდურებს. ამ
ნერვებს ეკუთვნის: გავის წნული, საჯდომი ნერ
ვი მუხლქვეშა ფოსოს ზემოთ საჯდომი ნერვი
იყოფა წვივის დიდი და წვივის მცირე საერთო
ნერვად.
ნერვებში აღგზნება წარმოებს თითოეულ ნერ
ვიულ ბოჭკოში იზოლირებლად. აღგზნება ერთი ნერვიუ
ლი უჯრედიდან მის მეზობელ ნერვულ ბოჭკოზე არასო
დეს არ ხდება. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ აღზნება
შეიძლება გადაეცეს ნერვის შემადგენელ ყველა ბოჭკოზე
არა ერთდროულად, არამედ ზოგიერთ მათგანზე. ამის
წყალობით შესაძლებელია მაგალითად ცალკეული კუნ
თების ბოჭკოს შემცირება და არა კუნთების მთელი სისტე
მის განსაზღვრა, რომლებიც იღებენ ინერვაციას ამა თუ იმ
ნერვიდან.
აღგზნების გატარებისათვის აუცილებელ პირობად
ითვლება ნერვის მთლიანობა. მთლინობის დარღვევის
შემთხვევაში (დაზიანება) და სხვა დაზიანებულ ნაწილზე
აღზნება არ გატარდება, რაც გამოიწვევს იმ ორგანიზმის
ფუნქციის დარღვევას, რომლითაც ინერვირებს ეს ორგანო.
მაგალითად: მამოძრავებელი ნერვის დაზიანებით, რომე
ლიც მიდის კუნთებში, ხდება კუნთის დამბლა, ხოლო

45
მგრძნობიარე ნერვის დაზიანებით, რომელიც აინერვი
რებს კანს, ირღვევა მისი მგრძნობიარობა.
კანის აგებულება
ეპიდერმორი – გარე ფენა. დერმა
– თვით ტყავი. კანქვეშა ცხიმოვანი
ფენა (ნახ.17).

ნახ.17. კანის აგებულება

46
 ,,ეპი» ნიშნავს ზემოთ. ეპიდერმისი შესდგება სწორი
ფორმის უჯრედებისაგან. იგი შესდგება რამოდენიმე
ფენისაგან:
ღრმა ფენა – მზარდი უჯრედები ეს ფენა აქტიუ
რად მრავლდება; მარცვლოვანი – ცოცხალი უჯრედების
ფენა. მათ
ში სწარმოებს სუნთქვა, გამრავლება; ბრწყინავი ფენა –
ნაკლებ აქტიური ფენაა; რქოვანი – გარე ფენა – ეს არის
მშრალი უჯრედე ბი. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ფენები
თავის მხრივ კი დევ იყოფიან 4-5 ფენად. საერთოდ
ეპიდერმისში სის ხლძარღვები და ნერვები არ არის
ამიტომ დაზიანების შემ თხვევაში ის კარგად აღსდგება
დაღის გარეშე. მაგრამ თუ დაზიანდება დერმა, მაშინ ის
დატოვებს თავის კვალს (დაღს).
დერმაში ეპიდერმისი ჩაჭრილია ძუძუკების სახით.
დერმის ამ ნაწილს უწოდებენ ეპიდერმისის ჩანასახოვან
შრეს, დერმის ეს ფენა თხელია. დერმის დანარჩენი ნაწი
ლი ბადური აგებულებისაა და იგი შედგება ელასტიური
და კოლაგენური ბოჭკოებისაგან. დერმაში გარდა ბოჭკოე
ბისა, გვხვდება თმის ძირი, საოფლე და ცხიმოვანი ჯირ
კვლები, სისხლძარღვები და ნერვები.
კანქვეშა ცხიმოვანი ფენა - შედგება კოლაგენური
ბოჭკოებისაგან, აქვს დიდი რაოდენობით ცხიმი, რომე
ლიც არათანაბრადაა განაწილებული კოლაგენურ ბოჭკოე
ბის შორის. ცხიმი აქვთ ყველაზე გამხდარ ადამიანებსაც
კი. იგი დამოკიდებულია კვებაზე და პროფესიაზე. ადამი
ანის ტანზე არის ადგილები, სადაც ცხიმი არსებობს ყო
ველთვის: მუცელი, კისერი, ზურგი, მუცლის წინა ნაწილ
ში, ბეჭის უკანა ნაწილში, ტერფძირზე და ხელისგულზე.
არის რამოდენიმე ადგილი სადაც ცხიმი არასდროს არ
გვხვდება. მაგ. ყურის ნიჟარები. უფროსი ასაკის ადამიანის
47
კანის საფარის ფართი დაახლოებით ტოლია 1,5 მ2-ის. ხო
ლო სისქე მერყეობს 1-დან 4 მმ-მდე. ყველაზე სქელი კანი
გვხვდება ტერფძირზე, მასზე ცხიმოვანი უჯრედების არ
სებობას აქვს დიდი მნიშვნელობა საყრდენ ზედაპირზე
თანაბარი დაწოლის განაწილებისათვის.

კანის ფუნქცია
კანის ფუნქცია მრავალგვარია. მათ შორის მთავარია:
დამცველი ფუნქცია. კანი იცავს ორგანიზმს გარე
ზემოქმედებისაგან. ჯამრთელ კანში ვერ გადის სხვადას
ხვა დაავადების აღმგზნები; კანი ეწინააღმდეგება წყლის
დაკარგვას. ამასთან იგი ცუდად იწოვს სხვადასხვა
ნივთიერებებს. კანი კარგად იწოვს აირს.
სუნთქვის ფუნქცია. კანის გავლით უჯრედებში
აღწევს ჟანგბადი. კანის ფართი რომ იყოს 20-ჯერ მეტი მა
შინ ადამიანებს ფილტვები არ დასჭირდებოდა; კანი
მონაწილეობს ნივთიერებათა ცვლაში; კანი არის სისხლის
საქმიანობის სფერო, მასში
არის უამრავი რაოდენობის სისხლძარღვები. როგორც წე
სი, მათგან ჩვეულებრივად ფუნქციონირებს 1/3, მაგრამ ინ
ტენსიური მუშაობის დროს მონაწილეობს ყველა და კანს
შეუძლია დაიტიოს 1 ლიტრი სისხლი (სისხლის მთელი
რაოდენობის 1/4).
თერმორეგულირების ფუნქცია. 8,0 % სითბოს გა
მოჰყოფს კანი. კანის ფუნქცია დამოკიდებულია ცენტრა
ლური ნერვული სისტემის მდგომარეობაზე და განსაკუთ
რებით მამოძრავებელ ნერვული სისტემის მდგომარეობა
ზე და განსაკუთრებით მამოძრავებელ ნერვულ ცენტრზე.
კანის საშუალებით ტერფი გამოყოფს სითბოს, ჰაერის
14160-ის შემთხვევაში ტერფის კანი მერყეობს 20-დან
48
 310მდე. ტერფზურგის ტემპერატურა ყველაზე დაბალია
მთელ ტანში. ტერფძირის ტემპერატურა შედარებით
მეტია. ტერფძირის ნაწილის ტემპერატურა 1,5 0-ით მეტია,
წვივის კი 3,70-ით მეტია.
კანი –ეს არის გრძნობის ორგანო. ეს შეიგრძნობს
ტემპერატურას, იძლევა მტკივნეულ და ტაქტილურ შეგ
რძნებებს. ტაქტილური შეგრძნება ეს არის წნევის შეგრძნე
ბა, შეხების და ვიბრაციის შეგრძნება. კანის სხვადასხვა ნა
წილი რეაგირებს სხვადასხვაგვარად. 1სმ2 არის 100-200
მტკივნეული წერტილი, 12-13 სიცივის შემგრძნობი წერ
ტილი, 1-2 სითბოს წერტილი, 25 – წნევის წერტილი.

49
 ტერფის პათოლოგიები და მათი სახეები
მოხერხებული ფეხსაცმლის შემუშავებისათვის
უპირველეს ყოვლისა აუცილებელია ღრმად იქნას შესწავ
ლილი ადამიანის ის ორგანო, რომლისთვისაც განკუთვნი
ლია ეს ნაწარმი (ფეხსაცმელი), განისაზღვროს ტერფის
ზომების სტატისტიკური პარამეტრები, გამოვლინდეს მო
სახლეობის ტერფების ძირითადი ზომების განაწილების
კანონზომიერებები და თავისებურებები, დადგენილ იქნას
ბიომექანიკური მახასიათებლები და მიღებული შედეგე
ბის საფუძველზე მეცნიერულად დასაბუთებულად შეირ
ჩეს შესაბამისი მასალები და კონსტრუქციები.
ტერფი წარმოადგენს რთულ სტატიკოდინამიკურ
სისტემას. ერთი და იგივე ფაქტორის ზემოქმედება სხვა
დასხვა ტერფზე სხვადასხვაგვარად გამოვლინდება, გამო
რიცხული არ არის, ტერფზე არსებული დეფექტები და პა
თოლოგიები გაჩნდეს მოხერხებული ფეხსაცმლის ტარე
ბის დროსაც, ე. ი., თუ მასზე გაჩნდა რაიმე ტექნოლოგიუ
რი ან კონსტრუქციული წუნები.
ფეხსაცმლის მწარმოებელთა ძირითადი ამოცანაა,
მოსახლეობა დააკამაყოფილოს ლამაზი და მოხერხებული
ფეხსაცმელით. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ფეხსაცმლის რეა
ლიზაციის გაუმჯობესებაზე გავლენას ახდენს არა მარტო
მისი ვიზუალური მხარე ანუ ფასონი (სილუეტი), მოდელი
(დეტალთა ფორმა და განლაგება), მასალები და ტექნოლო
გია, არამედ მისი უტილიტარული თვისებებიც: ფეხსაც
მლის საყრდენი ნაწილის რაციონალური (ტერფის შესატყ
ვისი) ფორმა, ტერფის და ფეხსაცმლის შესაბამისი ზომე
ბის სწორი შეფარდება, ფეხსაცმლის სიხისტე (მომხრელი,
საყრდენი, გამშლელი), მასა, ჰიგიენურობა, ტოქსოლოგიუ
რობა, ტენშენაცვლება, ტენგამტარებლობა, თბოდამცვე

50
 ლობა, ელექტროგამტარებლობა და სხვა. ე.წ. ფიზიკური
და ჰიგიენური თვისებები, რომლებიც გადამწყვეტ როლს
თამაშობენ არა მარტო ტერფის, არამედ მთელი ორგანიზ
მის ნორმალურ ფუნქციონირებაში. მათი გაუთვალისწი
ნებლობა არის სწორედ ხშირ შემთხვევაში სხვადასხვა პა
თოლოგიების გამომწვევი მიზეზები.
ფეხსაცმლის ტარების პროცესში მისი მოხერხებუ
ლობის გაუმჯობებსებისათვის ძირითადად საჭიროა ორი
ამოცანის გადაწყვეტა. პირველი - ფეხსაცმლის ისეთი საყ
რდენი ფართის და ცალკეულ კვეთებში ზომებისა და
ფორმის შემუშავება, რომელიც მაქსიმალურად შეესაბამება
ტერფის პლანტარული ნაწილის ფორმას და აგრეთვე იგი
ვე კვეთებში ფეხის ტერფის ზომებსა და ფორმას; მეორე -
რაციონალური საყრდენი ფართისა და ცალკეულ კვეთებ
ში ზომების შემუშავება ჯერ კიდევ არ ნიშნავს მოსახლეო
ბის მოხერხებული ფეხსაცმელით დაკმაყოფილებას, თუ
არ შემუშავდა ასეთი ფეხსაცმელების მოსახლეობაში მო
თხოვნის მიხედვით განაწილების ოპტიმალური მეთოდე
ბი.
ორთოპედების მიერ ჯანმრთელი და პათოლოგიური
გადახრების მქონე ტერფებისათვის განკუთვნილ ფეხსაც
მელს წაეყენება სხვადასხვა მოთხოვნები, ამიტომ აუცი
ლებლობის შემთხვევაში ფეხსაცმელში უნდა მონაწილე
ობდნენ ორთოპედიული ელემენტები. აღნიშნული პრობ
ლემა აქტუალურია ნებისმიერი სქესობრივ-ასაკობრივი
ჯგუფისათვის.
საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის დაავადებათა შო
რის ყველაზე ხშირია ტერფის დეფორმაცია, ხოლო
დეფორმაციის განსაკუთრებით გავრცელებული სახეა-
ბრტყელტერფიანობა. ბრტყელტერფიანობა ეწოდება
ტერფის გამრუდებას, რომლის დროსაც ის დაფიქსირებუ
51
ლი პრონირებულ და გაწეულ მდგომარეობაში, გრძივი
თაღების სიმაღლის შემცირებით გამოიხატება. განასხვა
ვებენ გრძივ, განივ და კომბინირებულ ბრტყელტერფიანო
ბას. სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით გრძივი
ბრტყელტერფიანობა გვხვდება 16-25 წწ ასაკის ადამიანებ
ში. ხოლო განივი - დამახასიათებელია ძირითადად ქალე
ბისათვის 30-50 წლების ასაკში.
გამოყოფენ თანდაყოლილ, ტრამვატულ, პარალი
ზურ, რაქიტულ და ყველაზე მეტად გავრცელებულ - სტა
ტიკურ ბრტყელ ტერფებს. ეს უკანასკნელი გვხვდება ბავ
შვების 10%-ში და დიდების 16,4%-ში.
თანდაყოლილი ბრტყელტერფიანობა ახასიათებს
ახალშობილთა დაახლოებით 8%-ს. ტრავმატული
ბრტყელტერფიანობა შეიძლება იყოს ტერფის მოტეხილი
ძვლების არასწორი შეზრდის, წვივ-ტერფის სახრის ღრძო
ბის ან სხვა ტრავმათა შედეგი.
ტრავმატოლოგები და ორთოპედები ტერფსა და
მთელ ორგანიზმს შორის ურთიერკავშირების განხილვი
სას ჩვეულებრივ საუბრობენ ქსოვილურ კავშირებზე, რომ
ლებიც მყარდება ძვლების, კუნთებისა და იოგების უშუა
ლო მექანიკური ურთიერთქმედებით. ფეხის გულზე არსე
ბობს მრავალი მგრძნობიარე, ე.წ. რეფლექსოგენური ზონა,
დაკავშირებული სხვადასხვა შინაგან ორგანოსთან. აღნიშ
ნული ზონების გაღიზიანებით შეიძლება მოვახდინოთ
ზეგავლენა შესაბამისი ორგანოს ფუნქციონირებაზე.
როგორც ვიცით, ბრტყელტერფიანობისას ხდება გა რე და
შიგა თაღების დაწევა, რომლებიც შეიძლება მთლია ნად
განთავსდნენ საყრდენ ზედაპირზე. ჩვეულებრივ ში და
თაღის სიმაღლე გაცილებით აღემატება გარე თაღისას,
ამიტომ ბრტყელტერფიანობის მაღალი ხარისხის არსებო
ბისას გაბრტყელება წარმოებს ძირითადად შიდა თაღის
52
 დაწევის ხარჯზე. საინტერესოა, რომ სწორედ ამ უბანზეა
განთავსებული ხერხემლის რეფლექსოგენური ზონები.
ჩვენი აზრით, შესაძლებელია ვარაუდი იმისა, რომ აღნიშ
ნულ ზონებზე მეტისმეტი დაწოლა, რასაც ადგილი არა
აქვს ნორმალურ ტერფში, შეიძლება ასევე გახდეს ხერხემ
ლის არეში ტკივილების შეგრძნების მიზეზი.
ტერფის მდგომარეობის დახასიათება პლანტოგრამე
ბის ვიზუალური დათვალიერების გზით შემდეგ სურათს
იძლევა: ქუსლისა და წინა ტერფის ძვლების მდგომარეო
ბიდან გამომდინარე ტერფის წინა და უკანა ნაწილების
განფენილობა ანაბეჭდზე შეიძლება იყოს სხვადასხვაგვა
რი. ამრიგად, პლანტოგრამის საშუალებით შეიძლება გა
კეთდეს დასკვნები ტერფის სხვადასხვა უბნებზე არსებუ
ლი ცვლილებების შესახებ. მაგალითად, გრძივი ღერძის
მიმართ მობრუნება შეიმჩნევა ანაბეჭდის სიმკვეთრის მი
ხედვით: ვალგუსური დეფორმაციის დროს ანაბეჭდის ში
გა კიდე უფრო მკვეთრია, გარე კი მკრთალი და ა. შ.
ბრტყელტერფიანობა შეიძლება იყოს გრძივი და გა
ნივი. გრძივი ბრტელტერფიანობა შეიძლება იყოს , ,
ხარისხის.
გრძივი ბრტყელტერფიანობის დროს კუნთების
მდგომარეობის შეფასებისათვის აუცილებელია ვაწარმო
ოთ ფუნქციონალური სინჯები. ერთ-ერთი მათგანი მდგო
მარეობს მასში, რომ ავადმყოფი შიშველი ფეხებით რამ
დენჯერმე აიწევს თითებზე. კუნთებისა და იოგების და
მაკმაყოფილებელი მდგომარეობის დროს შეიმჩნევა გრძი
ვი რკალის შეღრმავება, კუნთის ფუნქციის შესამჩნევი
დაქვეითების შემთხვევაში რკალი არ მიიღება. მეორე სინ
ჯი მდგომარეობს შემდეგში, გასასინჯი ზემოთ წევს თი
თებს საყრდენი ზედაპირიდან ტერფის აცილების გარეშე,

53
კუნთების დამაკმაყოფილებელი მდგომარეობის შემთხვე
ვაში რკალი გაიზრდება.
გრძივი ბრტყელტერფიანობის პირველი საწყისი ხა
რისხი ხასიათდება სიმტომების სუსტი გამომსახველო
ბით. ნაბიჯი თითქმის არ იცვლება, ან ოდნავ დაკარგა სიმ
დოვრე. ტერფის გაბრტყელება შეიმჩნევა დატვირთვის
დროს. უფროსი ასაკის მოსახლეობა უჩივიან სხვადასხვაგ
ვარ ტკივილებს. ფეხების დაღლას, ფუნქციონალური სინ
ჯი დადებითია: თითებზე აწევისას ან თითების
დაწევისას ტერფის სიბრტყიდან მოცილების გარეშე
რკალი მთლია ნად აღსდგება.
ბრტყელტერფიანობის მეორე ხარისხი რკალის შესამ
ჩნევი დადაბლებით ხასიათდებ ტერფის კონცენტრაცია
იცვლება. ქუსლს ან ტერფს შეუძლია მიიღოს ბრტყელი
მდგომარეობა. სიარული კარგავს სიმდროვრეს, ელასტიუ
რობას. უფროსები უჩივიან ტკივილებს წვივში და
ტერფში. ფეხსაცმელი, განსაკუთრებით დაბალ ქუსლზე,
სწრაფად დეფორმირდება. ქუსლი ცვდება უკანა გარე მხა
რეს. ზოგიერთ ავადმყოფს უზიანდებათ სისხლძარღვები,
ებერებათ ვენები. ამასთან ტერფს ასე თუ ისე მაინც აქვთ
მეტნაკლები ელასტიურობა. ფუნქციონალური სინჯი და
დებითია, მაგამ კუნთებს დიდხანს არ შეუძლიათ დაიჭი
რონ ტერფი სწორ მდგომარეობაში, რამდენიმე წუთის შემ
დეგ ტერფი ისევ იღებს საწყის მდგომარეობას.
გრძივი ბრტყელტერფიანობის მესამე ხარისხის
დროს მკვეთრად იცვლება ნაბიჯი. ტერფის წინა ნაწილი
სიარულის დროს ხშირად გადის გარეთ. წინა ნაწილი გა
ნიერია. წვივტერფის სახსარში მოძრაობა რამდენადმე
შეზღუდულია. ძალიან ხშირად ხარისხის გრძივი
ბრტყელტერფიანობა აშკარად გამოისახება განივ ბრტყელ
ტერფიანობაში. ტკივილები იგრძნობა ტერფში, წვივში,
54
 წელზე. ფუნქციონალური სინჯი უარყოფითია ე.ი. შიგა
გრძივი რკალი არ იზრდება.

გრძივი ბრტყელტერფიანობის ვიზუალერი დიაგ

ნოსტიკა არ იძლევა ამ დეფორმაციის სრულ დახასიათე
ბას, რადგან ამ დროს გამოიცნობა მხოლოდ მძიმე ფორმე
ბი, ქუსლის მკვეთრად გამოხატული ვალგუსური გადახ
რებით. ბრტყელტერფიანობის ხარისხისა და სახეობის
დადგენისათვის კარგ შედეგს იძლევა პლანტოგრაფიული
და რენტგენოგრაფიული გამოკვლევის მეთოდები. რენ
ტგენეოგრაფია სურათების სწორი მეთოდიკით მიღებისას
იძლევა ტერფის ანატომიის ობიექტურ სურათს, მაგრამ
ტერფების მასიური კვლევისას ეს მეთოდი ნაკლებად მი
საწვდომი და ძვირადღირებულია. ასევე ძვირადღირებუ
ლია კომპიუტერული ტომოგრაფია დანადგარ -
-ზე, რომელიც კვლევის უახლესი მეთოდია.
სასწავლო პროცესში ჩვენი მიზნებისათვის სრული
ად საკმარისია პლანტოგრაფიული მეთოდის გამოყენება,
ვინაიდან (ჩვენთვის საინტერესოა მხოლოდ კამარის ნაწი
ლის კონტურების დადგენა). თანაც ჩვენს პირობებში იგი
ხელმისაწვდომია.
დღეისათვის შემუშავებულია პლანტოგრამის მიღე ბის
და მისგან

55
 ინფორმაციის მოხსნის
მარტივი მეთოდი,
ტერფის მდგომარეობის დად
გენისათვის პლანტოგრამაზე
ატარებენ ქუსლის ანაბეჭდის
ცენტრსა და და თითების
ფალენგებს შორის გამავალ
წრფეს (ნახ.18).
აღნიშნული წრფის მიმართ
ქუსლიდან 0,46 კვეთში გაივლება
ვერტიკა ლური ხაზი. გარე თაღი,
რო მელსაც წარმოშობს ქუსლისა
და კამარის ნაწილის ძვლები,
თითქმის ემთხვევა საყრდენ
ნახ 18. პლანოგრა ზედაპირს, ამიტომ ამ უბანში
მის დამუშავების გავლებული მხები უმეტესად
სქემა.
ემთხვევა კვალის კონტურს. ცხადია, რაც უფრო დაწეუ
ლია გრძივი თაღი, ე.ი. რაც უფრო მაღალია ბრტყელ
ტეფიანობის ხარისხი, მით უფრო განიერია პლანტოგრამა
ზე აღნიშნულ უბნებში ანაბეჭდის სიგანე.
ანაბეჭდის რეალური სიგანის ( ) და ღერძებს შორის
ნორმალურად მიჩნეული სიდიდის ( ) თანაფარდობა
ახასიათებს ტერფის მდგომარეობას და რიცხობრივად გა
მოისახება კოეფიციენტით.
= /
იღებს შემდეგ მნიშვნელობებს:
1. ძლიერ თაღოვანი ტერფისათვის
<0,5;
2. ნორმალური ტერფისათვის
0,51< <1,0;
56
 3. დაწეული ტერფისათვის
1,1< <1,2;
4. ბრტყელტერფიანობის პირველი ხარისხი 1,21< <1,3;
5. ბრტყელტერფიანობის მეორე ხარისხი 1,31< <1,5;
6. ბრტყელტერფიანობის მესამე ხარისხი >1,51.
აღწერილი მეთოდიკით ტერფის მდგომარეობის
დადგენის მიზნით 18-დან 25 წლამდე ასაკის ვაჟების 1000
ტერფის პლანტოგრამის გაზომვის შედეგად მიღებულია
შემდეგი მონაცემები:
ძლიერ თაღიოვანი ტერფი- 3,1%  3%; ნორმალური
ტერფი- 69,9%  70%; დაწეული ტერფი- 15,2% 
15%; ბრტყელტერფიანობის პირველი ხარისხი- 5,1%

5%; ბრტყელტერფიანობის მეორე ხარისხი- 3,9%
 4%; ბრტყელტერფიანობის მესამე ხარისხი- 2,8%
 3%. ტერფის დეფორმაციის განვითარების
პროცესი საკ
მაოდ რთულია, რადგან დეფორმაცია ერთ უბანზე იწვევს
დარღვევებს მომიჯნავე უბნებში, რაც ხელს უწყობს
ტერფზე ახალი გადახრების ჩამოყალიბებას. უკვე ჩამოყა
ლიბებული ბრტყელტერფიანობისაგან ტერფის განკურნე
ბა შეუძლებელია, მაგრამ დეფორმაციის პროგრესის წინას
წარ თავიდან აცილება აუცილებელია. ამ მიზნით განხო
რციელებული პროფილაქტიკური ღონისძიებები ძირითა
დად მიმართულია კუნთებისა და იოგების აპარატის დატ
ვირთვის შემცირების, მისი გაძლიერების და რაციონალუ
რად გამოყენებისაკენ, რასაც ემსახურება ორთოპედიული
ფეხსაცმელი და დამატებითი მოწყობილობები (ღაბაში,
ნ/ღაბაში და ა.შ.).
დღეისათვის დაგროვილი მონაცემები ნორმალური

57
და პათოლოგიური ტერფების ფუნქციონირების ბიო-მექა
ნიკის შესახებ და არსებული ორთოპედიული გამოცდი
ლება საშუალებას გვაძლევს ფორმულირება გავუკეთოთ
საერთო მოთხოვნებს, რომლებიც წაეყენებათ ნებისმიერი
სახის ორთოპედიულ ნაკეთობას:
 რაციონალური ორთოპედიული მორგების
უმნიშვნე ლოვანეს პირობას წარმოადგენს ტერფის
საყრდენ ზედა პირზე დგომისა და სიარულის
დროს დატვირთვის თანა ბარი განაწილება.
ამასთან დასაშვებ საზღვრებში საყრდე ნი
ზედაპირის გაზრდა გამოიწვევს კუთრი დაწნევის
სი დიდის შემცირებას ტერფის სასიარულო
მხარეს. ეს მო თხოვნა არ ეწინააღმდეგება
სპეციალური ღაბაშთაშორისი ელემენტების
დანიშნულებისამებრ გამოყენებას, რომლე ბიც
მისი პათოლოგიური მდგომარეობიდან
გამომდინარე ზრდიან დაწნევას ტერფის
განსაზღვრულ უბნებში.
ბრტყელტერფიანებისათვის განკუთვნილი
ფეხსაცმლის ღაბაში უნდა ემსახურებოდეს
ტერფის მთავარი საყრდენი უბნების- ქუსლისა და
ნება ფალანგთა შენაწევრების უბნის (კონათა
ნაწილების) განტვირთვას, ტერფის პლანტარული
ნაწილის ზედაპირთან, ფეხსაცმლის შიგა კვალის
საყრდე ნი ზედაპირის მაქსიმალური მიახლოების
გზით.
 ტერფის პლანტარული ნაწილის
შესწავლისათვის აუ ცილებელია პლანტოგრაფიის
ან კომპიუტერული ტომოგ რაფიის გამოყენება,
რათა მოიძებნოს ტერფის პლანტა რულ ნაწილში
მაქსიმალური დაწნევის უბნები. რაც შეეხე ბა
58
ბრტყელი ღაბაშის კონსტრუქციის სრულყოფის
ხარჯზე ფეხსაცმლის საყრდენი კომფორტულობის
გაზრდას ყო ველდღიურ ფეხსაცმელში,
ბრტყელტერფიანი მოსახლეო ბის შემთხვევაში და
იგი დაკავშირებული უნდა იქნეს ძი რის საყრდენი
სისტემის დრეკადი გეომეტრიული პარა მეტრების
ცვლილებაზე. ნორმალური ტერფების შემთხვე
ვაში ამ მიზნით კარგ ეფექტს იძლევა ძირის
დეტალების (შიგა და შუალედი) სისტემაში
მოთელვის უნარის მქონე საფეიქრო მასალების
გამოყენება.
ტერფები სპორტულ ფეხსაცმელში, როგორც წესი, გა
ნიცდიან გაძლიერებულ დატვირთვებს და არარაციონა
ლურად აგებული ბრტყელი ღაბაშის არსებობამ შეიძლება
გამოიწვიოს სწრაფი დაღლილობა, ტკივილები, ხოლო ხან
გრძლივი ტარების შემდეგ - მიგვიყვანოს სტატისტიკური
დეფორმაციების წარმოქმნამდე, ან არსებულის გართულე
ბამდე.
ბრტყელტერფიანობის პროფილაქტიკისათვის ღაბა
შის კვანძების დამზადების მიზნით დიდი მუშაობა მიმ
დინარეობს საზღვარგარეთის ფირმებში, მიმართულებები
მრავალგვარია. მაგ: დრეკადი გარსაკრი აირით, დრეკადი
გარსაცმი სითხით, სხვადასხვა სიმკვრივის რამოდენიმე
ფენის მასალა, საყრდენის მოძრაობის შემზღუდავი თი
თებში, ქუსლში ტერფის მდგრადობის გამზრდელი ჩასა
ფენი, ტერფის კონათა ნაწილში ჩასაფენი, არის ჩასაფენი
ღაბაშის სხვა საინტერესო გადაწყვეტაც. განსაკუთრებული
ინტერესი გამოიწვია საღაბაშე კვანძის დამზადებამ თერ
მოპლასტიკური მასალისაგან, რომლის პოლიმერიზაცია
მთავრდება ნამზადის მომხმარებლის ტერფთან შეხების
მომენტში.

59
 მიღებული ზომების მიხედვით დაპროექტებული ჩა
საფენი ღაბაშები ატარებენ პროფილაქტიკურ ხასიათს და
განკუთვნილია ნორმალური, ან მცირე პათოლოგიის მქო
ნე ტერფების (დაწეული ტერფი, ბრტყელტერფიანობის
დაბალი ხარისხი), ფუნქციონირების ნორმალიზაციისათ
ვის დიდი დატვირთვების დროს, როცა ბრტყელი ღაბაში
ვერ უზრუნველყოფს დაწნევის განაწილებას და უარ
ყოფითად მოქმედებს პლანტარულ ნაწილზე.
ორთოპედიული ღაბაშის აგებისას მნიშვნელოვანი
მომენტია ასევე მისი განივი ზომების დადგენა. ღაბაშის
ამონაგები კიდის კონტური ჰორიზონტალურ (ღაბაშის)
სიბრტყეზე იგება პლანტოგრამების საფუძველზე, რადგან
ისინი იძლევიან საკმარის და ამომწურავ ინფორმაციას აღ
ნიშნული მრუდის შესახებ, რომელიც პირობითად შეიძ
ლება მივიჩნიოთ საზღვრად ტერფის სუპინაციურ და
პრონაციულ უბნებს შორის. პლანტოგრამებზე ეს მრუდი
აისახება, როგორც ანაბეჭდის კიდის კონტური შიგა კამა
რის ნაწილში. ცხადია, არ არსებობს იდენტური რე
ლიეფის მქონე ორი ტერფი, ამიტომ საინტერესოა იგივე
მრუდის კონტურიც სხვადასხვა პლანტოგრამებზე ხასი
ათდება სხვადასხვაგვარი განლაგებით, ფორმითა და სიმ
რუდით. იმის გამო, რომ მასიურ წარმოებაში შეუძლებე
ლია თითოეული ტერფისათვის ინდივიდუალური ჩა
საფენი ღაბაშის დამუშავება, ისევე როგორც ინდივიდუა
ლურად ფეხსაცმლის დამზადება, აუცილებელია ჩასაფენი
ღაბაშის ამონაგების გარე კონტურის ოპტიმალური
კონფიგურაციის დადგენა, რომელიც დააკმაყოფილებს ერ
თნაირი ნომრის ფეხსაცმლის მომხმარებელთა მთელ
ჯგუფს.
დასახული მიზანის მისაღწევად, ფურცელზე დაიტა
ნება კალაპოტის კვალის კონტური, მასზე გაივლება საბა

60
ზისო ღერძი და აღნიშნულ ღერძზე პლანტოგრამის ცენ
ტრალური ღერძის (გამავალი მეორე და მესამე თითების
ფალანგებს შორის წერტილისა და ქუსლის ცენტრზე) დამ
თხვევით მაკოპირებელი ქაღალდის საშუალებით ხდება
ანაბეჭდის კონტურის გადატანა სხვადასხვა პლანტოგრა
მებიდან ერთსა და იმავე ფურცელზე.
ანაბეჭდის კონტურების ზედდებით, მიუხედავად
მათი მრავალგვარობისა, გამოიკვეთება შუალედური არე,
რომელშიც მოხვდება კონტურთა უდიდესი ნაწილი.
მოხდება რა კონტურთა მიახლოებითი აპროქსიმაცია,
მიიღება მრუდები, რომლებიც წარმოადგენენ პირობით სა
შუალო მრუდს ერთ ჯგუფში შემავალი ტერფებისათვის.
ერთი ზომის მარჯვენა და მარცხენა ტერფებისათვის აღ
ნიშნული პირობითი მრუდების ზედდებით უმნიშვნე
ლოდ განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან და ეს სხვაობაც
განპირობებულია მრუდების აგების მიახლოებით.
როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, 18-25 წლის ქარ
თველ მამაკაცთა ჯგუფში თაღი იწყება 0,28 კვეთიდან და
ვრცელდება 0,63 კვეთამდე, ხოლო თაღის მაქსიმა ლური
სიგანე მიიღწევა 0,47 კვეთის დონეზე (სადაც ტერფის
სიგრძეა). ამის გათვალისწინებით გაიანგარიშება თაღის
გავრცელების სიდიდე გრძივი ღერძის მიმართ (ანუ 0,64 -
0,28 = 0,35 ). ზომებისათვის: 262, 270, 277 ეს სი დიდე
შესაბამისად ტოლია: 92 მმ, 94 მმ, 96 მმ. ამრიგად, ერთი
ზომიდან მეორეზე გადასვლისას თაღის სიგრძე იც ვლება
მხოლოდ 2 მმ-ით, რაც მცირე სიდიდეა და ტერფის
აღნიშნულ უბანზე არ შეიგრძნობა. ამიტომ შესაძლებლად
იქნა მიჩნეული ჩასაფენი ღაბაშის თაღის დამჭერი ამონა
გების ზომისა და ფორმის უნიფიკაცია სამი მომიჯნავე
ნომრის ფეხსაცმლისათვის. რაც შეეხება სისრულეს, კალა
პოტის კვალი სტანდარტით უნიფიცირებულია სამი მო

61
 მიჯნავე სისრულის კალაპოტისათვის. ამიტომ ჩასაფენი
ღაბაშის განივი ზომები და შესაბამისად, თაღის ამონაგე
ბის განივი ზომები ერთი სისრულიდან მეორეზე გადას
ვლისას ერთსა და იმავე ნომრის ფეხსაცმელში არ იცვლე
ბა.
სამი მომიჯნავე ზომის ფეხსაცმელისათვის ორთო
პედიული ღაბაშების ამონაგების ჰორიზონტალური პრო
ექციის კონტურის უნიფიკაციისათვის ხდება კალაპოტის (
262, 270, 277) კვალების და მათზე დატანილი გასაშუა
ლებული მრუდების ზედდება, ემთხვევა რა ერთმანეთს
0,47 კვეთები. ამდენად, ერთი ზომიდან მეორეზე გადას
ვლის შედეგად თაღის ამონაგების კონტურის ზომები იც
ვლება 1 მმ-ით ზემოთ და ქვემოთ. სამი მომიჯნავე ზომის
ღაბაშისათვის ამონაგების გასაშუალებულ კოტურად მიი
ღება საშუალო ზომის შესაბამისი მრუდი (ნახ.19.).

62
 ნახ. 19. პლანტოგრამების ზედდებით–ა ამონაგების საშუა
ლო ჰორიზონტალური პროექციის –ბ მიღება.

ჩატარებული გამოკვლევების საფუძველზე

კეთდება შემდეგი დასკვნები:
 ყველაზე ეფექტურ
ორთოპედიულ ელემენტს წარ
მოადგენს ინდივიდუალური
წესით დამზადებული ორ
თოპედიული ჩასაფენი ღაბაში,
რომლის ფორმებისა და
ზომების შესახებ სხვადასხვა
წყაროები იძლევიან სხვადას
ხვა ცნობებს;
 ტერფის
პათოლოგიური გადახრების
არსებობის შემთხვევაში
აუცილებელია მომხმარებლის
ფეხსაცმელი აღჭურვილი იყოს
ორთოპედიული
ელემენტებით, რომ ლებიც
შეესაბამებიან ტერფის
მდგომარეობას და უზრუნ
ველყოფენ დაწნევის
მაქსიმალურად თანაბრად
განაწილე ბას ტერფზე;
 ფორმირებული
ორთოპედიული ღაბაშის
შემუშა ვება მოიცავს სამ ეტაპს:
გრძივი თაღის ამონაგების მდებარეობის განსაზღვრა
ჰორიზონტალურ პროექციაზე;
63
 გრძივი თაღის ზომებისა და მოცულობის დადგენა;
ქუსლის ნაწილში ღაბაშის ჩაღრმავების სიდიდის დად
გენა.
 ჰორიზონტალურ
სიბრტყეში ღაბაშის თაღის დამ
ჭერი ამონაგების პროექციის
კონტურების მსგავსება საშუ
ალებას იძლევა მოხდეს
მომიჯნავე ზომებისთვის
ორთო პედიული ღაბაშის
აღნიშნული უბნის ფორმისა და
ზომის უნიფიკაცია;
 ნორმალური
ტერფებისათვის, ფეხსაცმელში
საყ რდენი ზედაპირის
ოპტიმიზაცია მიღწეული უნდა
იქნეს საძირე დეტალებში
(ღაბაში, შემავსებელი) კარგი
დაყალი ბების (მოთელვის)
უნარის მქონე მასალების
გამოყენებით.
ცნობილია ტერფის სხვა მნიშვნელოვანი პათოლოგი
ები:
1. ვალგესური ტერფი. კოჭის ნაწილი
გადაწეულია შიგნით, ადამიანი დადის შიგა თაღზე. ე.ი.
დაშვებულია შიგა თაღი. ჰგავს ბრტყელტერფიანს;
2. ქუსლის მაგვარი ტერფი – ადამიანს არ
შეუძლია გაჭიმოს თითები მკვერთ ფორმებში – იგი მძიმე
დაავადე ბაა;
3. გაწეული ტერფი – როცა ყველა თითები
გაწეულია გარეთ;
64
 4. მოწეული ტერფი – როცა ყველა თითები
მოწეუ ლია შიგნით;
5. ძლიერ თაღოვანი ტერფი - როცა ადამიანი ეყ
რდნობა მხოლოდ ქუსლის ამობურცულობას და წინა
ტერფის ძვლების თავებს. ტერფების ეს კუნთები მოკლეა.
აკეთებენ აპონევროზის გაჭრით ოპერაციას;
6. თითების ჩაქუჩის მაგვარობა;
7. ცხენის ტერფი – ადამიანი დადის მხოლოდ
თი თებზე. ძლიერია კუნთების ტონუსი. ამ დაავადების
მსუ ბუქი ფორმის დროს ქუსლი ოდნავ აწეულია. მძიმე
დაავა დების დროს ადამიანი დადის წინა ტერფის
ძვლების თა ვებზე დაყრდნობით;
8. მაზოლიანობა – წნევითა და ხახუნით
შეძენილი კანის შესქელებაა. ამ დაავადების ძირითადი
მიზეზია ფეხსაცმლის ცუდი ფორმა. ფეხზე არასწორი
მორგება;
9. ინპერგიდროზი – ტერფის გაძლიერებული
ოფლი ანობა. იგი წარმოადგენს საოფლე ჯირკვლების
ფუნქციის მოშლას. ასეთ დროს საერთო გამოყოფილი
ოფლის რაო დენობა ბევრად ჭარბობს ჩვეულებრივს.
ამასთნ მისი შე მადგენლობა განსხვავდება
ნორმალურისაგან;
10. ქუსლის ქერქიანობა.

ტერფზე არსებული რეფლექტორული

ზონები

ფეხის გული ძლიერ მგრძნობიარეა მექანიკური და

65
 თერმული გაღიზიანების მიმართ, განსაკუთრებით თვალ
ნათლივ ჩანს სიცივის გავლენა. შიშველი ფეხის ხანმოკლე
შეხება ცივ ზედაპირთან იწვევს ცხვირით სუნთქვის გაძნე
ლებას, ცემინებას, თავის ტკივილს, ხოლო ტერფის მნიშ
ვნელოვანი გაცივება - შინაგანი ორგანოების დაავადებებს.
სხვადასხვა ორგანოზე ზემოქმედების მიზნით აკუპუნ
ქტურის გამოყენებისათვის აუცილებელია შესაბამისი
რეფლექტორული ზონების ტერფზე განლაგების ცოდნა.
აღნიშნული ზონები ტერფის სასიარულო მხარეს ძალზედ
საინტერესოდ ნაწილდება, (ნახ.20) კერძოდ ადამიანის სხე
ულში დიაფრაგმის ზემოთ მდებარე ორგანოების შესაბა
მისი რეფლექსოგენური ზონები განლაგებულია ტერფის
წინა ნაწილში, დიაფრაგმის ქვემოთ მდებარენი კი- შუა და
უკანა ნაწილში. კერძოდ, წინა ნაწილში: ცხვირის, ყურის,
თვალის, ფილტვის, ფარისებური ჯირკვალის, კისრის მა
ლების, ქვედა ყბის სახსრის, სანერწყვე ჯირკვლების, პი
რის წრიული
კუნთის,
ტუჩების,
თავის ტვინის,
დიდი ნა

66
 ხევარსფეროების ქერქის, გულის ზონები. შუა და უკანა ნა
წილებში: ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის, ბრმანაწლავის,
წვრილი ნაწლავების, თორმეტგოჯა ნაწლავის, თირკმლე
ბის, კუჭის, კუჭქვეშა ჯირკვლის, შარდის ბუშტის, ელენ
თის შესაბამისი ზონები. ნახ. 20. ტერფზე რეფლექტორული
ზონების განლაგება:
1.ცხვირი; 2. ყური; 3. თავის ტვინი; 4. თავის
ტვინის ქერქი; 5. გული; 6.ფილტვი; 7. დიაფრაგმა; 8.
ბრონქები; 9. თვალი; 10. კისრის მალები; 11. კუჭი; 12.
მსხვილი ნაწლავი; 13. კუჭქვეშა ჯირკვალი; 14.
სიმფიზი; 15. თირკმელი; 16.წვრილი ნაწლავი; 17. ნეკ
ნები; 18. სწორი ნაწლავი; 19. საწარდე ბუშტი; 20. წე
ლის მალები; 21. გულმკერდის მალები; 22. კისრის მა
ლები.
ტერფის ზურგზე განლაგებულია ბეჭის, ნეკნების, სა
დუნდულე კუნთის, სწორი ნაწლავის, მენჯის უბნის,
თირკმელის, ბეჭისა და სამკერდე ჯირკვლების ლიმფური
სისტემის, თეძოს, იდაყვის შესაბამისი ზონები.
ტერფის შიდა თაღზე თანმიმდევრობით განლაგდება
ხერხემლის კისრის, გულმკერდის და წელის მალებზე
მოქმედი რეფლექტორული ზონები.
აკუპუნქტურით მკურნალობის ძველაღმოსავლურმა
და თანამედროვე პრაქტიკამ გვიჩვენა, რომ ტერფის თერა
პია წერტილოვანი მასაჟით საკმაოდ ეფექტურია როგორც
მკურნალობის, ისე დიაგნოსტიკის მიზნით. მაგრამ თუ მა
საჟის დროს არსებული მეთოდიკის დაცვით (დაწოლის
ძალა, სიხშირე, მასაჟის ხანგრძლივობა) რეფლექტორულ
ზონებზე ზეწოლამ შეიძლება დადებითი გავლენა იქონი
ოს სხვადასხვა ორგანოების, ძვლოვან ან კუნთოვანი სის
ტემების ფუნქციონირებაზე, მაშინ არ უნდა გამოირიცხოს
შესაძლებლობა იმისა, რომ ტერფის დეფორმაციების არსე
ბობისას მისმა დატვირთვამ გამოიწვიოს რეფლექტორუ
67
 ლი ზონების მეტისმეტად გაღიზიანება, რაც უარყოფითად
იმოქმედებს შესაბამის ორგანოზე.
ცნობილი ფაქტია, რომ ბრტყელტერფიანობის მაღა
ლი ხარისხის არსებობისას ავადმყოფები უჩივიან დაღლი
ლობას, ტერფის, წვივის, მუხლის, წელის ტკივილს. ეს
უკანასკნელი აიხსნება ტერფის ძვლების არასწორი განლა
გების გავლენით წვივის ძვალზე, მუხლის სახსარზე, ბარ
ძაყისა და მენჯის ძვლებზე, რაც განსაკუთრებით რთულ
ფორმებში თანდათან იწვევს ხერხემლის მალების ნორმა
ლური ფუნქციონირების დარღვევას.
ფეხისა და ხელის მტევნის ანთროპომეტრია

ანთროპოლოგია – მეცნიერებაა ადამიანისა და მისი

ერის ფიზიკური ორგანიზაციის წარმოშობისა და ევოლუ
ციის შესახებ. ანთროპომეტრია – ანთროპოლოგიაში კვლე
ვის ერთ-ერთი მეთოდია და დაფუძნებულია ადამიანის
ტანის სხვადასხვა გაზომვებზე.
ანთროპომეტრიული კვლევის ორგანიზაცია:
ანთროპომეტრიული კვლევის რეგულარული და სწორი
ჩატარებისათვის შეიძლება გამოიყოს ორი ეტაპი: პირვე
ლი- კვლევის ჩატარებასთან დაკავშირებული პრობლემე
ბის ერთობლიობის დამუშავება; მეორე-გამოკვლევის ჩა
ტარება. პირველი ეტაპი აერთიანებს მთელ რიგ სამუშაო
ებს: კვლევის მიზნის დაზუსტება და დაკონკრეტება; არ
ჩევის მოცულობის საფუძვლიანი განსაზღვრა; კვლევის
მეთოდის და გამზომი აპარატურის შერჩევა; სამუშაოს ჩა
სატარებლად მუშა ჯგუფის მომზადება; ამ ჯგუფის მიერ
გამზომი აპარატურის და სხვა ხელსაწყოების მუშაობის
პრინციპის ათვისება; დოკუმენტაციის მომზადება. მეორე
ეტაპი მოიცავს შემუშავებული პრინციპების შესრულების

68
თანმიმდევრობას, ასევე ადგილებზე კვლევის მიმდინარე
ობის ხელმძღვანელობას და მის კონტროლს.
ექსპერიმენტალური კვლევის მოცულობის გაანგარიშება:
გაზომვის მოცულობა და სიზუსტე საკმაოდ სერიოზული
პრობლემაა. იმისათვის, რომ მიღებულ იქნას ისეთი შედე
გი, რომელიც სრულყოფილად ახასიათებს მთელი მოსახ
ლეობის (გენერალური ერთობლიობის) ტერფების ფორ
მისა და ზომების სტრუქტურას, საჭირო არ არის გენერა
ლური ერთობლიობის ყველა ინდივიდის გამოკვლევა,
არამედ საკმარისია კვლევა ჩატარდეს განსაზღვრული რა
ოდენობის ადამიანთა ჯგუფისათვის, შერჩევითი მეთო
დით, ისე, რომ ეს შერჩევა კარგად ასახავდეს მთელ გენე
რალურ ერთობლიობას. რაც მეტია შერჩეული რაოდენო
ბა, მით უფრო კარგად ახასიათებს ის ამ ერთობლიობას.
მაგრამ გაზომვის რაოდენობის უსასრულოდ გაზრდა სი
ზუსტეს არ ცვლის და კვლევის პროცესს არაფერს მატებს,
შრომის ზედმეტად გართულების გარდა. მთელი გენერა
ლური ერთობლიობისათვის შერჩევა იქნება რეპრეზენტა
ტული (წარმომადგენლობითი) იმ შემთხვევაში, თუ იგი
საკმარისად კარგად ასახავს გენერალური ერთობლიობის
ტერფის საშუალო სტატისტიკურ მახასიათებლებსა და
ტიპოლოგიას (ე.ი. ტერფების გამოყოფილი ტიპების რაო
დენობა გვხვდება ისეთივე სიხშირით, როგორითაც მთელ
მოსახლეობაში).
მოსახლეობის გამოსაკვლევი რაოდენობის განსაზ
ღვრის დროს მთავარი კრიტერიუმი უნდა იყოს ამ
ჯგუფების ტერფების ფორმასა და ზომებში განსხვავების
არსებობა. ჯგუფები, რომლებიც გამოირჩევიან ერთგვა
როვანი ან მსგავსი ტერფებით, განიხილება, როგორც ერ
თი ჯგუფი. რეკომენდირებულია საკვლევი ობიექტის და
ყოფა სქესის, ასაკის, სოციალური გარემოს (ქალაქი,

69
 სოფელი, მთა, ბარი), ასევე მუშაობის დროს ტორსის
მდგომარეობის (მჯდომარე, მდგომარე, მოძრაობაში
მყოფი, შერეული) მიხედვით.
ჩატარებული კვლევის შედეგების წინასწარმა ანა
ლიზმა უჩვენა, რომ სქესის მიხედვით დაყოფა დასაბუთე
ბულია იმით, რომ გოგოებისა და ქალების ტერფის ზომე
ბი, როგორც წესი გაცილებით ნაკლებია (განსაკუთრებით
9-10 წლის შემდეგ), ვიდრე ბიჭებისა და მამაკაცების
ტერფის ზომები.
ასაკის მიხედვით დაყოფის აუცილებლობა გამოწვე
ულია ტერფის ზომების მატებით ორგანიზმის ზრდასთან
ერთად, რომელიც ქალებისათვის (გოგოებისათვის) წყდე ბა
14-15 წლის ასაკში, მამაკაცებში (ბიჭებისათვის) კი 2 წლით
გვიან.
როგორც უკვე აღინიშნა, ტერფზე გარემო პირობების
გავლენის კვლევამ უჩვენა ტერფის ზომებს შორის სხვაო
ბა: სოფლის და ქალაქის, მთისა და ბარის მოსახლეობი
სათვის. ასევე საგულისხმოა მუშაობის დროს სხეულის
მდგომარეობა. მაგრამ ეს სხვაობა დაბალ ასაკში-ბავშვებში
მნიშვნელოვანი არ არის, იგი თავს იჩენს მხოლოდ
ზრდასრულ მოსახლეობაში.
ტერფის ზომების ცვალებადობა ასაკისა და სქესის
მიხედვით არსებითია. ამ განსხვავების დადგენა სტატის
ტიკურად მნიშვნელოვანია. სპეციალური სტატისტიკური
მეთოდების გამოყენებით არჩევის რაოდენობის განსაზ
ღვრის მიზნით საჭიროა ცალკეული ასაკობრივი კლასები
სათვის იმ ინდივიდების რაოდენობის გაანგარიშება, რომ
ლის შერჩევაც უნდა მოხდეს კვლევისათვის. მათემატიკუ
რი სტატისტიკის ძირითად ამოცანას მიეკუთვნება გენე
რალური ერთობლიობის პარამეტრების საშუალო მნიშ
ვნელობის M -ისა და დისპერსიის 2 -ის შეფასება არჩე
70
ვისათვის გაანგარიშებული პარამეტრების: საშუალოს X -
ისა და დისპერსიის S -ის საფუძველზე. X და S -ის მნიშ
ვნელობები დამოკიდებულია არჩევის მოცულობისაგან,
ე.ი. იცვლება მასთან ერთად და გენერალური ერთობლი
ობის პარამეტრების შეფასებისათვის მათი გამოყენება იძ
ლევა მიახლოებით ამოხსნას. თუ არჩევის მოცულობა საკ
მაოდ დიდია, ერთთან მიახლოებული ალბათობით
უფლება გვაქვს ჩავთვალოთ, რომ არჩევის ემპირიული გა
ნაწილება მცირედ განსხვავდება მთელი ეთობლიობის
თეორიული განაწილებისაგან. რაც უფრო მრავალრიცხო
ვანია არჩევა, მით უფრო კარგად ახასიათებს ერთობლიო
ბას. სწორად გაანგარიშებული არჩევის შედეგად მიღებუ
ლი პარამეტრები გამოიყენება გენერალური ერთობლიო
ბის შეფასებისათვის.
არჩევის რაოდენობა n თვითოეული ასაკობრივი
ჯგუფისათვის იანგარიშება ფორმულით:

S
 t1- 2

n    

სადაც: n -არჩევის მოცულობაა;

S -საშუალო დისპერსიაა;
X X პარამეტრზე დაკვირვების უზუსტობის
ზომა; t განისაზღვრება ფორმულით:


t 
2

სადაც: t -ლაპლასის ფუნქციაა და მისი მნიშვნე

71
 ლობა აიღება სპეციალური ცხრილებიდან. უზუსტობის
ზომის ქვედა საზღვრად როგორც წესი
ითვლება მზომი ლენტის დანაყოფის ნახევარი კვლევის
შედეგებიდან გამომდინარე მიღებულია,
რომ ბავშვების ტერფების გამოკვლევის დროს თვითოეუ
ლი ასაკობრივი პერიოდისათვის საკმარისია თვითოეუ
ლი ასაკის 100-150 ტერფის გაზომვა. ზრდასრულ მოსახ
ლეობაში ეს რაოდენობა 500-მდე იზრდება. გაზომვის
შედეგების რეგისტრაცია ხდება ბლანკში, რომლის ნიმუში
ნაჩვენებია ცხრილი 1-ის სახით:

ცხრილი 1
ანთროპომეტრიული გაზომვის მონაცემების სარეგისტრა
ციო ბლანკი.

გაზომ სახელი საცხოვ

ვის და გვა ასაკი სქესი ეროვნება რებელი
№ რი ადგილი

კვლევის ზუსტი და უშეცდომო ჩატარების მიზნით

დამხმარე პერსონალს წინასწარ უტარდება ინსტრუქტაჟი
ჩასატარებელი სამუშაოს მეთოდიკის შესახებ.

გაზომვის მეთოდები
თუ აგებულების მიხედვით ყველა ადამიანს ცოტად თუ
ბევრად ერთნაირი ტერფი და ხელის მტევანი აქვს, ზომე
ბის მიხედვით ისინი სრულიად განსხვავდებიან ერთმანე
72
თისაგან. სრულიად ნათელია, რომ ფეხსაცმლის და ხელ
თათმანების წარმოებისათვის აუცილებელია არა მარტო
ტერფის და ხელის მტევნის აგებულების ცოდნა, არამედ
იმ მოსახლეობის ტერფის და ხელის მტევნის ზომა, რომ
ლისთვისაც მზადდება ეს ფეხსაცმელი თუ ხელთათმანი.
ჩვენ რომ მოსახლეობას ვუკერავდით ფეხსაცმელს და
ხელთათმანს ინდივიდუალური წესით, მაშინ საჭირო იქ
ნებოდა სხვადასხვა ზომის კალაპოტებისა და ნამზადის
უამრავი რაოდენობა. მასიური წარმოების პირობებში ეს

73
 ნახ.21. ტერფისა და კალაპოტების გამზომი ხელსა
წყოები ა- ი.პ. ზიბინის ტერფმზომი; ბ-გ-
ჰორიზონტალუ რი და ვერტიკალური
კონტრუროგრაფი; დ- პლან ტოგრაფი; ე- ЦНИКП-ის
ხელსაწყო; ვ- კონტუროგ რაფი; ზ- ტ.ვ. ზუევის
კონტუროგრაფი. თ- კონტუროგრაფი, ი-ნ- ვ.
კუშნირის კონტუროგრაფი; კ- დ. მედზერიანის
ხელსაწყო; ლ- ვ.ზ. ილჩენკოს პლანტოგრაფი; მ- ვ.ა.
ფუკინის ფოტოტერფმზომი; ნ-
ს. ფაშაევის სტერეოფოტოხელსაწყო; ო- ფოტო
ტერფმზომი.
შეუძლებელია და არც არის საჭირო. ფაბრიკები უშ
ვებენ ისეთ ფეხსაცმელებს და ხელთათმანეთს, რომლებიც
აკმაყოფილებს მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს. ამას ჩვენ
ვაღწევთ ტერფის და ხელის მტევნის მასიური შესწავლით
და ამის საფუძველზე მათი დაყოფით ტიპიური ფორმისა
და ზომის მიხედვით. ამ პრობლემების გდაწყვეტას ეძღ
ვნება რუსი ანტროპოლოგების და მედიცინის მუშაკების
შრომები (იაკოვლევის, პრიკლონსკის, პეტროვის, ნიკოლა
ევის). ეს შრომები ფეხსაცმლის მრეწველობაში ვერ გამოი
ყენეს, რადგან მათში მეფეხსაცმლის თვალსაზრისით არას
წორად იყო მხედველობაში მიღებული მისი ამოცანები და
შესაძლებლობანი. პირველი ცვლილებები მოხდა მას შემ
დეგ, რაც მსგავს გამოკვლევებში დაიწყეს მონაწილეობა
მეფეხსაცმელე ტექნოლოგებმა. მათ მედცინის მუშაკებთან
ერთად რაციონალური ფეხსაცმლის შექმნის მიზნით შეის
წავლეს მოსახლეობის ტერფის ფორმები და ზომები. ფარ
თო სტატისტიკური მონაცემების გადამუშავების შედეგად
ტერფის ზომებთან დაკავშირებით დადგენილ იქნა 4 კა
ნონზომიერება. ამ კანონზომიერებების საფუძველზე ამჟა
მად მიმდინარეობს მასიური წარმოების ფეხსაცმლისათ
74
ვის ზომების და კონსტრუქციული ფორმების გაანგარიშე
ბა.
მსგავსი გაზომვები ჩატარდა საფრანგეთში, ესპანეთ
ში, გფრ-ში, აშშ-ში და სხვა ქვეყნებში.
ტერფისა და კალაპოტების გაზომვისათვის გამოიყე
ნება სხვადასხვა ხელსაწყოები (ნახ.21) მაგრამ სრულ
ყოფილი უკონტაქტო გამზომი ხელსაწყო პრაქტიკულად
დღეისათვის ჯერჯერობით კვლავ არ არსებობს.
ანთროპომეტრიული კვლევის მეთოდები
ანთროპომეტრიული კვლევის მეთოდის, გაზომვის
მოცულობის და აპარატურის შერჩევა დამოკიდებულია
კვლევის მიზნისაგან. მაგალითად, იმასთან დაკავშირე
ბით, თუ რა მიზანს ვისახავთ შედეგად: ფეხსაცმელზე
სტანდარტის შემუშავება, ზომის ნორმები თუ ტერფის
ზრდის ინტენსივობის შესწავლა და ა.შ. გამოიყენება სხვა
დასხვა მეთოდები, როგორიცაა: ერთჯერადი (როდესაც
ხდება სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფის ორივე სქესის ინ
დივიდების გამოკვლევა უწყებრივი ნორმატივების ან სა
ხელმწიფო სტანდარტების შემუშავების მიზნით); უწყვე
ტი (როდესაც ტერფის ზრდის ინტენსივობის ზუსტი სუ
რათის მისაღებად ხდება ერთი და იგივე პიროვნების მრა
ვალჯერგანმეორებადი კვლევა დროის გარკვეული მონაკ
ვეთის-6 თვე ან 1 წელი- ინტერვალით); ნახევრადუწყვეტი
(ეს არის ერთი და იგივე პიროვნების მრავალჯერგანმეო
რებადი კვლევა დროის გაცილებით უფრო მცირე პერიო
დის ინტერვალით). უწყვეტი და ნახევრადუწყვეტი მეთო
დები შრომატევადობის გამო ანთროპომეტრიული კვლე
ვის დროს იშვიათად გამოიყენება. ტერფის განვითარების
ტემპების შესწავლა ზოგადად ერთჯერადი კვლევითაც

75
 არის შესაძლებელი იმ პირობით, რომ გამოყენებული იქნე
ბა საკვლევი ობიექტების შემთხვევითი შერჩევა.
ადამიანის განვითარების ცვლილების ტენდენციას
თან დაკავშირებით ჩატარებულმა კვლევებმა უჩვენა, რომ
წლების მიხედვით კვლევის შედეგების საერთო სურათი
იცვლება რაც გამოიხატება აქსელერაციაში (დაჩქარებუ
ლი) და რეტარდაციაში (შენელებული). განსხვავებულია
აგრეთვე გეოგრაფიული ნიშნით - მთისა და ბარის, ცხოვ
რების პირობების მიხედვით - ქალაქისა და სოფლის მო
სახლეობის ტერფები. ამიტომ გარკვეული პერიოდის შემ
დეგ კვლევის ჩატარება მიზანშეწონილია სტანდარტში ან
ნორმატივებში შესაბამისი ცვლილებების და შესწორებე
ბის შეტანის მიზნით. ეს კვლევა, რომელსაც საკონტროლო
ეწოდება, კვლევის ერთჯერადი მეთოდის მიხედვით უნ
და ჩატარდეს ყოველ 10 წელიწადში.
ტერფების გაზომვის ყველაზე სრულყოფილი და გა
მარტივებული მეთოდიკა მოიცავს გაზომვის ორ პროგრა
მას: მოკლე (ტერფების მასიური გაზომვისათვის) და სრუ
ლი (მასიური გაზომვების მონაცემებით შერჩეული ტიპი
ური ტერფების ყოველმხრივ შესწავლისათვის). ორივე
პროგრამა ითვალისწინებს პლანტოგრაფიას, კონტუროგ
რაფიას და ტერფის ძირითადი ანთროპომეტრიული წერ
ტილების მიხედვით ზომების აღებას სამი კოორდინატის
სისტემაში.
მოკლე პროგრამით კვლევა მიმდინარეობს პლან
ტოგრაფის საშუალებით ტერფის ანაბეჭდისა და ვერტიკა
ლური პროექციის შემოხაზვით, მასზე გარე და შიგა კონა
თა ნაწილების ყველაზე გამობურცული წერტილების და
ტანით, აგრეთვე ძირითადი ზომითი ნიშნების გაზომვით.
გაზომვის სრული პროგრამით ყოველ შესასწავლ ტერფზე
აღინიშნება 15 ძირითადი ანატომიური წერტილი. ამასთან
76
ხდება სამი კოორდინატის სისტემაში აღნიშნული წერტი
ლების შესაბამისი ძირითადი ზომითი ნიშნების გაზომვა.
უნგრეთში შექმნილია ფოტოტერფმზომი, რომელიც
ერთდროულად ტერფის პლანტარულ, შიგა და გარე მხა
რეების გაბარიტული კონტურების მიღების საშუალებას
იძლევა.
საინტერესოა მოსახლეობის ტერფების გაზომვის მე
თოდი გერმანიაში, სადაც შემუშავებულია სპეციალურ
ელექტრონულ მოწყობილობაზე კონტურების თანმიმდევ
რული დამუშავების ორიგინალური მეთოდი. მაგრამ ზე
მოთ ნახსენები ფოტო და ელექტრონული მოწყობილობე
ბი ძალიან ძვირადღირებულია და კვლევის პროცესში მა
თი გამოყენება ზოგჯერ გაუმართლებელია, კვლევის საბო
ლოო მიზნისაგან გამომდინარე.
კვლევისათვის გამოყენებული აპარატურა და მეთო
დი დამოკიდებულია კვლევის მიზნისაგან. მაგალითად:
ფეხსაცმლის ზომითი ასორტიმენტის (ზომა და სისრულე)
განსაზღვრისათვის საკმარისია გაიზომოს მხოლოდ
ტერფის სიგრძე და შემოხვევა კონათა ნაწილში. თუ კვლე
ვის შედეგები საჭიროა კალაპოტის კვალის (ღაბაშის) ასა
გებად, ამ შემთხვევაში საჭიროა განისაზღვროს ტერფის
განივი და გრძივი ზომების დიდი რაოდენობა. თუ პირ
ველ შემთხვევაში საკმარისია სახაზავი მცოცით (ტერფის
სიგრძის გასაზომად) და მზომი ლენტი (შემოხვევის გასა
ზომად), მეორე შემთხვევაში აუცილებელია მექანიკური
ტერფმზომისა და ფოტოტერფმზომის გამოყენება.
ანთროპომეტრიული მონაცემების დამუშავებისათ ვის
დღესათვის გამოყენებულია ზუსტი და მათემატიკუ რი
სტატისტიკის გაღრმავებული მეთოდები: კორელაციუ რი,
რეგრესიული, დისპერსიული, დისკრიმინაციული და
სხვა.
77
 პრაქტიკაში არსებობს ტერფის გაზომვის რამოდენი
მე მეთოდი. დღეისათვის ფართოდაა გავრცელებული კო
ორდინატული მეთოდი, რომელიც აკავშირებს ტერფის გა
ზომვას, კალაპოტის დაგეგმარებასა და მათ კონტროლს.
ტერფის გაზომვის დროს მასზე გადაიტანენ საჭირო ძირი
თად ანატომიურ წერტილებს მკვეთრად გამოსახულ ანა
ტომიურ ადგილებს (ნახ.22).
ტერფის წინა წერტილი; ყველაზე ღრმა
წერტილი მე-2 თითთან; ყველაზე ღრმა
წერტილი მე-3 თითთან; ნეკა თითის
ბოლო წერტილი;
წინა ტერფ-ფალანგთა სახსრის გარეგანი წერტი
ლი;
გარე კოჭის ცენტრი;
ტერფის უკანა წერტილი;
შიგა კოჭის ცენტრი;
ტერფის მოხრის წერტილი;
ქედის ყველაზე მაღალი წერტილი; ტერფის
შუა წერტილი; წინა ტერფ-ფალანგთა სახსრის
შიგა წერტილი; პირველი ფალანგის სახსრის
თავის ცენტრი; წვივის ყველაზე
გამობურცული წერტილი.

78
ნახ.22 ტერფის ძირითადი ანტროპოლოგიური წერტილები (ა) და
მისი გაზომვისათვის ძირითადი
კვეთები (ბ,გ)

ტერფის შუა წერტილი 11 და წერტილები 3, 4, 9 - გა

ნისაზღვრება ხელით მოსინჯვით. წერტილი 12 – ტერფის სიგრძის
განსაზღვრის შემდეგ, ხოლო დანარჩენი წერტი ლები
ვიზუალურად.
შემდეგ ტერფებს ზომავენ ტერფმზომით, რათა გან
საზღვრონ ტერფის წერტილების მდებარეობა სამი კოორ
დინატის სისტემაში (ნახ.21.ა. ნახ. 23).
ტერფმზომში (ნახ. 23) ტერფი ეყრდნობა სისტემის
უკანა სიბრტყეს ქუსლის უკიდურესი უკანა ნაწილის, ხო
ლო შიგა ნაწილით კი ეყრდნობა გრძივ ვერტიკალურ სიბ
რტყეს. იზომება მანძილები სიგრძესა და სიმაღლეში შესა
ბამისი საყრდენი სიბრტყეებიდან.

79
 ტერფმზომს აქვს ჩარჩოსებური საყრდენი ფუძე 1.
რომელსაც აქვს ღრეჩო 15 თითებს შუა გამონაშვერის
(შვერილის) 4 გადაადგილების მიზნით იგი დამაგრებუ
ლია ზამბარიანი მილსაყით მიმმართველ 2-ზე, რომელიც
მოთავსებულია ფირფიტის ცენტრში. მისი სიგრძის გას
წვრივ სახაზავები 14 ფირფიტა 11-ით მჭიდროდ არიან და
კავშირებული ერთმანეთთან და ქმნიან ერთიან სისტემას,
მათი გადაადგილება შეიძლება ფუძის მიმმართველი ღრე
ჩოს გასწვრივ.
ქუსლის საყრდენი შედგება ორი გვერდითი 12 და
ერთი უკანა 13 ფირფიტისაგან. ფირფიტა 11-ზე დამონტა
ჟებული ძელი 6,7 და 8 მილსაყებით, რომელშიც შედის
და ზამბარებული სარეგულირო ღეროები 10 და 5
დაკავშირე ბულია უკანა ფირფიტასთან სიგნალიზაციის
კონტაქტუ რი სისტემით, რომელიც ჩართულია
სიგნალიზაციის ნა თურების კვების ქსელში.
გამზომი სისტემა შედგება ჰორიზონტალური სახა
ზავისაგან 17 ისრით 23, რომლის საშუალებითაც იზომება
ტერფის განივი ზომები და ვერტიკალური სახაზავით 18,
რომელიც დამაგრებულია ფუძეზე 22, გამოიყენება მაღლი
ვი ზომების გასაზომად.
ფეხს ტერფმზომზე ათავსებენ ისე, რომ შვერილი 4
მოთავსდეს მეორე და მესამე თითებს შორის, ხოლო ქუს
ლი ეხებოდეს გვერდით და უკანა ფირფიტას. ტერფის და
წოლის ხარისხს აკონტროლებს სასიგნალო სისტემა.

80
ნახ.23 ტერფის გამზომი ხელსაწყოს საერთო სქემა
ტერფის და წვივის სიმაღლის გამზომი შედგება
ფუძისაგან 27, რომელზეც დამაგრებულია დგარი 24 მი
ლიმეტრშკალიანი სახაზავით. დგარზე მოთავსებულია
მცოცი 25 ჩარჩოთი 26, რითაც ხდება მოწყობილობიდან
მონაცემის აღება. ქუროზე 25 მიმაგრებულია ჰორიზონტა
81
 ლური მაჩვენებელი 28 ანტროპომეტრიული წერტილების
ფიქსირებისათვის.
გარდა ამისა 5-6 მმ სიგანის მილიმეტრიან დანა
ყოფების ლენტით იზომება შემოხვევითი ზომები (ნახ.22.)
ტერფის პლანტარული ნაწილის ანაბეჭდი მიიღება პლან
ტოგრაფით (ნახ. 21. დ.), რომლის დანიშნულებაა ტერფის
კონტურისა და ანაბეჭდების აღება. ხელსაწყოს ძირითად
ნაწილს ეკუთვნის ლითონის ჩარჩო, რომელზეც გაჭიმუ
ლია პოლივინილქლორიდის აფსკი და მარლა. მარლაზე
ტიპოგრაფიული საღებავი ესმევა ტამპონის საშუალებით.
პლანტოგრაფით მიიღება ტერფის ჰორიზონტალური პრო
ექცია კონტუროგრაფის გამოყენებით და ანაბეჭდზე
აიღება ძირითად კვეთებში გრძივი და განივი ზომები. ჩვე
ულებრივად იზომება მარჯვენა ტერფი, ნორმალურად
დაყრდნობილ მდგომარეობაში, როდესაც ორივე ტერფი
დატვირთულია თანაბრად და ერთმანეთისაგან დაცილე
ბულია 20-25 სმ-ით.
ტერფის უფრო ღრმა შესწავლის მიზნით ტერფზე
ხდება თაბაშის ანაბეჭდის – ასლის აღება.
ტერფის ძირითადი ანთროპომეტრიული ზო
მითი ნიშნები

დადგენილ იქნა შემდეგი ძირითადი ანთროპომეტ

რიული ნიშან-თვისებები, ნახ.22:
ტერფის სიგრძე -Дტ მმ –მანძილი ქუსლის ყველა
ზე გამობურცული წერტილიდან ან თითის ყველაზე
გამობურცულ წერტილამდე; ტერფის სიგანე Шშ.კ. და Шგ.კ.
კვეთაზე, რომელიც
გატარებულია ღერძის მართობულად გარეთა და შიგა კო
ნის ყველაზე გამობურცულ წერტილებზე; სიგანე
ქუსლის ნაწილში- Шქ., მმ, რომელიც გადის
82
ქუსლის ცენტრზე;
4. შემოხვევა შიგა კონათა ნაწილში Оშ.კ.მმ, წინა
ტერფფალანგთა შენაწევრებაში შემოვევა;
5. შემოხვევა გარე კონათა ნაწილში, ანუ შემოხვევა
ტერფის ყველაზე ფართო ნაწილში -Оგ.კ. მმ, კვეთის პერი
მეტრი;
6. შემოხვევა ტერფის შუა ნაწილში Оშუა, მმ;
7. ირიბი შემოხვევა -Оირ., მმ;
8. შემოხვევა კოჭის ნაწილში- Оკ. მმ;
9. შემოხვევა კოჭის ზემოთ Оწვ.ვ. მმ, წვივის ყველაზე
ვიწრო ადგილი ;
10.შემოხვეკვა წვივის ყველაზე ფართო ადგილზე -
Оწვ.ფ. მმ;
11.სიმაღლე წვივის ფართო ადგილამდე Вწ მმ, სი მაღლე
საყრდენი ზედაპირიდან წვივის ფართო ნაწილამ დე.
ტერფის გაზომვისათვის კოორდინატთა სისტემის
მეთოდით საჭიროა ტერფი მოთავსდეს კოორდინატთა
სისტემაში ისე, რომ იგი მსუბუქად შეეხოს კოორდინატის
უკანა და გვერდით სიბრტყეს, ქუსლით და წინა
ტერფფალანგების სახსრის შიგა ამობურცულობით.
ტერფზე ქი მიური ფანქრით ატარებენ კვეთების ხაზებს.
ყველა კვე თაზე აღნიშნავენ მეფეხსაცმელისათვის
საინტერესო მთელ რიგ წერტილებს, რომლებიც შეიძლება
ზუსტად დადგინდეს ყოველ ტერფზე: ქუსლის ცენტრი,
კოჭების ცენტრი, ტერფის მოხრის წერტილი, ფალანგთა
ძვლების თავები და ა.შ.
ბოლო პერიოდში ტერფების გაზომვებისა და კალა
პოტების პროექტირებამ გვიჩვენა, რომ აღნიშნულ
ტერფმზომს სჭირდებოდა სრულყოფა. ამიტომ შეიმუშა
ვეს ტერფის გაზომვის ახალი სისტემა და ტერფმზომი,
რომელიც საშუალებას იძლევა ტერფის შედეგები ყოველ
83
 გვარი გადაანგარიშების გარეშე გამოყენებულ იქნას კალა
პოტების პროექტირებისათვის.
ამ სისტემაში კალაპოტის გაზომვისა და პროექტირე
ბისათვის ღერძი (ნახ.18, 22) გადის ქუსლის ნაწილის ყვე
ლაზე გამობურცულ წერტილსა და მეორე და მესამე თი
თების მხებებს შორის.
АБ ხაზი არის იმ კუთხის ბისექტრისა, რომელიც
წარმოიქმნება შიგა და გარე კონათა ნაწილების გაბარიტე
ბის მხებით.
არსებობს ტერფებისა და კალაპოტების ვერტიკალუ
რი და ჰორიზონტალური კვეთების მისაღები ხელსაწყოე
ბი (ნახ. 21.).
შემუშავებულია აპარატი, რომელიც
სურათს უღებს
ტერფზე პროექტირებულ
სინათლის ხაზებს. კვეთები
შე იძლება მოთავსებული
იყვნენ ჰორიზონტალურ და
ვერ ტიკალურ კვეთებში.
ბოლო პერიოდში
მიაჩნიათ, რომ ყველაზე
სრულ ყოფილი და დიდი
მომავლის მქონეა
სტერეოფოტოგრამ მეტრიის
მეთოდი, ტერფის
პლანტარული და გვერდითი
ნაწილების გადაღებისათვის.
დანადგარი წარმოადგენს
მეტალურ ჩარჩოს (მაგი
დას) რომელიც სიმაღლეზე
რეგულირდება ფეხებით 5
84
(ნახ. 24.ა.). დანადგარის ზედა ნაწილში ჰორიზონტალუ
რად დამაგრებულია მინა 1, რომელზეც გადაღების დროს
თავსდება ტერფი. მინა დაყოფილია კვადრატებით 20 20
მმ. სტერეფოტოკამერის 3 სახსრულ თავზე 4 დამაგრებუ
ლია ობიექტივით ზემოთ. ტერფის პლანტარული ნაწი
ლის ზედაპირის განათება ხორციელდება დღის განათე
ბის ორი ნათურით 2. ხელსაწყოს საშუალებით მიღებუ
ლია ტერფის პლანტარული ნაწილის ზედაპირის მდგო
მარეობა სხვადასხვა მდება რეობაში: ტერფი მსუბუქად
ეხება საყრდენს (ნახ. 24.ბ.) მთლიანად ერდნობა საყ
რდენს (ნახ. 24.გ.). საყრდენი გადატანილია ტერფის წინა
ნაწილზე ქუსლის ზემოთ აწევის შედეგად 10, 15, 20 და 30
მმ-ზე (ნახ. 24. დ-ზ). იზო ხაზი აერთებს წერტილებს,
რომლებიც მდებარეობენ ერთ სიმაღლეზე. ხაზების ბიჯი
არის 2 მმ.
მასიური წარმოების
ფეხსაცმლის კონსტრუირე ბისათვის აუცილებელია
აწარმოონ მოსახლეობის მა სიური წესით გაზომვა და
მიღებული შედეგები შესაბა მისად დამუშავდეს
სტატისტიკური მეთოდით. ძირითა დი ნიშან-თვისებები
გაიანგარიშება :

2
x  M x 
Mx X  n
n
სადაც: M x- x ნიშან-თვისების საშუალო
მნიშვნელობაა; n - გაზომვის რაოდენობა;
 - ნიშან-თვისების საშუალო კვადრატული
გადახრა.
ამ სტატისტიკურ პარამეტრებს შემდეგ უფრო

85
 დაწვრილებით შევისწავლით.
ასეთი დამუშავების მიზანია – დადგინდეს თუ რა
ზომისა და ფორმის ტერფი გვხვდება ამა თუ იმ რაოდენო
ბის, მოიძებნოს კანონზომიერი კავშირი განსხვავებული
ტერფების ცალკეული ნაწილების ზომით მაჩვენებლებს
შორის და მიღებული მონაცემების საფუძველზე გამოი
ყოს ძირითადი ტიპები. ამ ტიპიურ ტერფებზე შეიძლება
აიგოს კალაპოტები და დამზადდეს ფეხსაცმელი ამა თუ იმ
რაოდენობის მოსახლეობის გარკვეული ჯგუფისათვის.
ტერფის ზომა და ფორმები განისაზღვრება სქესით, ასა
კით და სხვადასხვა მიზეზებით, კერძოდ საყოფაცხოვრე
ბო, კლიმატურ და გეოგარფიული პირობებით. ამიტომ
ტერფის შესწავლის დროს მოსახლეობას ჰყოფენ ზემოთ
აღნიშნული ნიშნების მიხედვით ჯგუფებად და აწარმოე
ბენ მასიურ გაზომვებს.
უკანასკნელმა დაკვირვებებმა მასიური გაზომვების
ჩატარებაში გვიჩვენა, რომ სრულიად საიმედო მონაცემე
ბის მიღებისათვის აუცილებელია გაიზომოს დაახლოე
ბით 500 ადამიანის ტერფი.
ტერფის ზომების მიხედვით განაწილება

დადგენილია, რომ ზომების მიხედვით ტერფის გა

ნაწილებაში და ცალკეულ ნიშნებს შორის ზომით დამოკი
დებულებაში არსებობს განსაზღვრული კანონზომიერება,
რომელიც ნათლად სჩანს ქვემოთ მოცემულ ცხრილში 2.
განვიხილოთ ცხრილის მონაცემები, რომლებშიც მო
ცემულია ტერფის განაწილება სიგრძისა და კონათა ნა
წილში შემოხვევის მიხედვით გამოკვლეული 12172 მოზ
რდილი მამაკაცებისათვის, რომელნიც წარმოადგენენ ტი
პიური მოსახლეობის სხვადასხვა ჯგუფს.

86
 კორელაციური ცხრილის ერთ ღერძზე გადაზომი
ლია ტერფის სიგრძის Д –ს მნიშვნელობები, ხოლო მეორე
ზე კონათა ნაწილში შემოხვევა О0,68/0,72Д.
ცხრილში მოცემული რიცხვების მრიცხველი გვიჩვე
ნებს, თუ გამოკვლეული ტერფის რა რაოდენობას ჰქონდა
მიღებული სიგრძისათვის განსაზღვრული შემოხვევა კო
ნათა ნაწილში ან ტერფის რა რაოდენობას - მოცემული
შემთხვევებისათვის კონათა ნაწილში განსაზღვრული
სიგრძე. მნიშვნელში მოცემულია თეორიულად გაანგარი
შებული რიცხვები. ცხრილი 2
ტერფის განაწილება სიგრძისა და წინა ტერფ-ფალან
გთა შენაწევრებაში შემოხვევის მიხედვით

270

290 - -

როგორც ცხრილიდან ჩანს, გაზომილი ტერფების

მთელი რაოდენობიდან ყველაზე მეტი რიცხვი მოდის
ცხრილის შუა ნაწილში, ხოლო დანარჩენი მხარეებისაკენ
კი სწარმოებს მისი შემცირება ნულამდე. მოცემული
ცხრილით თავისუფლად შეიძლება ვიმსჯელოთ ორ მნიშ
ვნელობას შორის დამოკიდებულების ხასიათზე.

87
 სხვა ჯგუფებისათვის ზომით ნიშნებს შორის დამო
კიდებულების კორელაციური ცხრილი ანალოგიურია ზე
მოთ განხილული ცხრილის.
პროფ. ი.პ.ზიბინმა აღმოაჩინა და თეორიულად ჩამო
აყალიბა ტერფის ზომების 4 კანონზომიერება, რომელსაც
უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ფეხსაცმლის მრეწველობაში
ზომითი და სისრულითი ასორტიმენტის აგებასა და სე
რიულ გრადირებაში.

ცალკეული ზომით ნიშნებს შორის

დამოკიდებულების კანონზომირებები
პირველი კანონზომიერება
ტერფის ძირითადი ზომები ნაწილდება კანონზომი
ერების მიხედვით, რომელიც გამოისახება ნორმალური
განაწილების (გაუსის მრუდით) კანონით. ნახ. 25-ზე წარ
მოდგენილია ტერფის განაწილება სიგრძის მიხედვით.

88
 ნახ. 25. ტერფის ზომების განაწილება სიგრძის მი
ხედვით.

როგორც ნახაზიდან ჩანს, გაზომვის მონაცემები (სვე

ტების სახით) მთლიანად ემთხვევა ნორმალური განაწი
ლების მრუდს, რომელიც აგებულია ტოლობის მიხედ
ვით:
DMD2
N  2 2

Y  2
სადაც: Y -მოცემულ კოლექტივში ტერფის განსაზ
ღვრული სიგრძის რაოდენობაა;
N - ერთობლიობის მოცულობაა;
- კვადრატული გადახრა;
D- საძიებელი ზომის ტერფის სიგრძე;
MD - მოცემული კოლექტივისათვის ტერფის
საშუალო სიგრძე.
რამდენადაც ერთმანეთს ედარება ტოლი სიდიდის
კოლექტივი, ამიტომ ღებულობენ 100 ან 1000-ის ტოლს.
ანალოგიურია ტერფის ნებისმიერი სხვა ზომითი ნიშნე ბის
განაწილების კანონზომიერება. მაშასადამე, ვიცით რა ნიშნის
მნიშვნელობა და მისი დისპერსიის სიდიდე 2 ან კვადრატული
გადახრა, შეიძლება გამოითვალოს რა რაო დენობის ტერფს ექნება
ესა თუ ის ზომა. ამისათვის იყენე ბენ განსაზღვრული
ინტერვალის ცხრილს, რომელიც არ სებობს მათემატიკური
სტატისტიკის ყველა დამხმარე სა ხელმძღვანელოში. მაგრამ
შეიძლება მიახლოებითი მეთო დით ხელმძღვანელობაც. ასეთია
იგნატიევის ნომოგრამა. ნომოგრამაზე არის სამი სკალა, კიდურა
სკალებზე გადა ზომილია ნიშნის გადახრა საშუალო სიდიდიდან.
შუა სკა ლაზე კი ნიშნის რიცხვითი მნიშვნელობა %-ში, ნიშნის
მოცემული საზღვრებისათვის. იმისათვის, რომ განვსაზ ღვროთ
89
მოცემულ კოლექტივში ხალხის რა რაოდენობას აქვს ესა თუ ის
ზომა, საჭიროა ინტერვალის საზღვრების

D  MD t
მნიშვნელობით. t ნორ მერყეობა გამოისახოს 

მირებული გადახრაა და გადაიზომება კიდურა სკალებზე.
აღნიშნული წერტილები უნდა შეერთდეს სახაზავით ან
ძაფით. ძაფის მიერ შუა სკალის გადაკვეთის წერტილი
გვაძლევს საძიებელ სიდიდეს.
რამდენადაც ორი ნიშნის მიხედვით განაწილება ექ
ვემდებარება ნორმალური განაწილების კანონს, მისთვის
დასაშვებია ორგანზომილებიანი ნორმალური განაწილე
ბის ტოლობა:
N 1
 Qx,y

Z 2
2xy 1 rx2,y
სადაც:
Z - კოლექტივში მოცემული შემოხვევის და სიგრძის
ტერფების რაოდენობაა;
- მოცემულ შემთხვევაში ტერფის სიგრძეა;
M x - საშუალო სიგრძეა;
x -კვადრატული გადახრა ტერფის სიგრძეზე მოცე
მული კოლექტივისათვის; y - ტერფის შემოხვევა;

1 x 
M
 y  M  x
2 2

Q1  rx2,y  x2 x y2 y  2rx,y

 Mxxyy M y 
90
 M y - საშუალო შემოხვევა;
y - ტერფის შემოხვევის კვადრატული გადახრა მო
ცემული კოლექტივისათვის; rx,y -სიგრძესა და შემოხვევას
შორის კორელაციის
კოეფიციენტი.
ზემოთ მოცემული ტოლობის საშუალებითაა აგებუ
ლი ტერფის კონოზომიერი განაწილების ცხრილი.

მეორე კანონზომიერება
ტერფის განივი ზომების საშუალო მნიშვნელობა და
კავშირებულია მის სიგრძესთან წრფივი დამოკიდებულე
ბით.

ნახ.26 დამოკიდებულება ტერფის სიგრძესა და კონა

თა ნაწილში შემოხვევას შორის.

დიაგრამაზე მოყვანილია დამოკიდებულება ტერფის

სიგრძესა და კონათა ნაწილში შემოხვევათა საშუალო
მნიშვნელობას შორის მოზრდილი მამაკაცის ყოველისიგ
რძის ტერფისათვის. დიაგრამიდან ჩანს, რომ ტერფის სიგ
რძის გაზდისას იზრდება კონათა ნაწილში შემოხვევის სი
დიდეც. ეს გამოიხატება ტეხილი ხაზით, რომელიც ახ
91
 ლოა სწორ ხაზთან. თუ გრაფიკულად გავმართავთ (გავას
წორებთ) ამ ტეხილს, მიიღება სწორი ხაზი, რომელიც გა
მოისახება ტოლობით:
OH  0.6D94 მმ
მაგრამ ასეთი მეთოდის გამოყენება იძლევა მხო ლოდ
მიახლოებით შედეგს. უფრო ზუსტ მეთოდს ორ ნი შანს
შორის დამოკიდებულების ტოლობის შედგენისათ ვის
იძლევა მათემატიკური სტატისტიკა. ამ მეთოდით გა
მოითლება მთელი რიგი პარამეტრები, რომელიც გამოსა
ხავს დამოკიდებულებას შესასწავლ ზომებს შორის. ძირი
თადად ამ პარამეტრებს წარმოადგენს M x და M y - შორის
R
რეგრესიის კოეფიციენტი  y , რომელიც წარმოადგენს
x 

წრფის დასხრის კუთხის ტანგენსს. ამ სიდიდეების დამა

კავშირებელ ტოლობას აქვს შემდეგი სახე: y  M y
 R y
x  M x  x 
R
საიდანაც: Y yxM M x y
 x 

R R
ან: Y y x  y M x M y
 x  x 

ადვილად მისახვედრია, რომ ეს განტოლება წარმო

ადგენს შემდეგი სწორი ხაზის განტოლებას:
Y  kxb
 
R R
სადაც: k   y , ხოლო: b   y Mx  M y .
x   x  

92
 ამგვარად, ზემოთ მოცემული წინა ტერფ-ფალანგთა
შენაწევრებაში შემოხვევას და ტერფის სიგრძეს შორის და
მოკიდებულებას ცხრილის მონაცემების სტატისტიკური
დამუშავების შემდეგ განტოლებას ექნება სახე:
OH  0.57D96 [მმ]
გაზომვის მონაცემების დამუშავებამ გვიჩვენა, რომ
ტერფის სიგანეს Шკონ. და მის სიგრძეს D -ს შორის არსე ბობს
შემდეგი დამოკიდებულებები:
Шკონ.  0.25D30 (მამაკაცებისა და ქალებისათვის გა
საშუალებული);
Шკონ.  0.28D15 (სკოლის ასაკის გოგოებისა და ბი
ჭებისათვის).
ამგვარად, ტერფის განივი ზომების (სიგანე, შემოხვე
ვა და სიმაღლე) იზრდება ტერფის სიგრძის არაპროპორ
ციულად, არამედ წრფივი დამოკიდებულებით. მაშასადა
მე, მცირე სიგრძის ტერფი შედარებით ფართოა, დიდი
სიგრძის ტერფთან შედარებით, ეს ძალიან მნიშვნელოვანი
ფაქტორია მეფეხსაცმელეებისათვის.

მესამე და მეოთხე კანონზომიერება

მესამე კანონზომიერება: ტერფის ყველა გრძივი

ზომები პროპორციულია მისი სიგრძის. ტერფის გრძივ
ზომებს ( D1; D2 ; D3 და ა.შ.) და ტერფის სიგრძის შესწავ
ლამ გვიჩვენა, რომ რეგრესიის განტოლებაში კოეფიციენ
ტი b 0
bR yM x M y  0
x 
My
R y   k

93
  x  M x ცხრილი 3
პროპორ
ციულობის
№ ზომითი მაჩვენებლები
კოეფიცი
ენტი
მანძილი ტერფის უკანა წერტილიდან
1 0.18
ქუსლის ცენტრამდე
მანძილი ტერფის უკანა წერტილიდან
2 0.20
გარე კოჭამდე
მანძილი ტერფის უკანა წერტილიდან
3 0.42
ტერფის მოღუნვის წერტილამდე
მანძილი ტერფის უკანა წერტილიდან
4 0.35
ტერფის აღმართულობის წერტილი
ტერფის ფალანგთა შენაწევრების წერტილები

5 გარე 0.62
6 შიგა 0.73
7 ნეკა თითის დაბოლოება 0.80
ეს გვიჩვენებს, რომ ტერფის ყველა გრძივი ზომა
პროპორციულია მისი სიგრძისა და გრძივი მიმართულე
ბით განლაგებული ანატომიური უბნების წერტილები
ფეხის ტერფზე განსაზღვრული ფარდობით დაცილებაზე
გამოისახება პროპორციულობის კოეფიციენტით.
პროპორციულობის კოეფიციენტის მნიშვნელობა,
მიღებული მოსახლეობის ტერფების შესწავლის საფუძ
ველზე მოცემულია ქვემოთ:

94
 მეოთხე კანონზომიერება: ტერფის ყველა განივი ზო
მა დაკავშირებულია ერთმანეთთან პროპორციული დამო
კიდებულებით. როცა არგუმენტად მიღებულია არა
ტერფის ისგრძე, არამედ ერთ-ერთი მისი ძირითადი განი
ვი ზომა, მაგ: ტერფის ყველაზე მეტი სიგანე ან შემოხვევა
ტერფ-ფალანგთა შენაწევრების ნაწილში.
საჭიროა აღინიშნოს, რომ ტერფის შემოხვევით ზო
მებსა და სიგანეს შორის არ არის ისეთი ნათელი კავშირი,
როგორც სიგანესა და განივ და მაღლივ ზომებს შორის.
მაგრამ ტექნოლოგიური მიზნებისათვის ასეთ უზუსტო
ბას არა აქვს მნიშვნელობა. ამიტომ შეიძლება ვიხელმძღ
ვანელოთ რამდენადმე დამრგვალებული კოეფიციენტით.
ქვემოთ მოყვანილია პროპორციულობის დამრგვა
ლებული კოეფიციენტი - მოზრდილი მოსახლეობისათ
ვის. შედეგები მიღებულია, როცა არგუმენტად აღებულია
ტერფის სიგანე გარე ტერფ-ფალალანგთა შენაწევრების
კვეთაში.
სპეციალურ ლიტერატურაში მოყვანილ ცხრილებში
მოცემულია ტერფის ცალკეული ზომითი ნიშნების საშუა
ლო არითმეტიკული სიდიდეები, რომლებიც მიღებულია
ყოფილი მოსახლეობის ტერფების მასიური გაზომვებით.
საჭიროა აღინიშნოს, რომ ეს მონაცემები არის საშუალო
ორიენტაციული, რამდენადაც მრავალეროვან ქვეყნებში
ტერფის საშუალო მნიშვნელობები განსხვავებულია სხვა
დასხვა ეთნიკური ჯგუფებისათვის, ასევე ტერფის საშუა
ლო ზომები ცვლილებას განიცდის დროის გარკვეული
პერიოდის შემდეგ. ადგილი აქვს აქსელერაციას. მაგრამ
ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი კანონზომიერებები ინარჩუ
ნებს ძალას ყველა ეთნიკური და ასაკობრივი ჯგუფისათ
ვის.

95
 ცხრილი 4
პროპორციულო
№ ზომითი მაჩვენებლები
ბის კოეფიციენტი
ტერფის სიგანე

წინა ტერფის პირველი

1 0.95
ძვლის თავზე
2 ქუსლის ნაწილში 0.72
შემოხვევა

3 ტერფის შუა ნაწილში 2.58

4 ტერფ-ფალანგთა კვეთაზე 2.46
ქესლზე და ტერფის მოსახ
5 რელ ადგილზე (ირიბი შე 3.45
მოხვევა)
ანთროპომეტრიულ ნიშან-თვისებებს შო რის
კორელაციური და რეგრესიული
დამოკიდებულების ანალიზი

ცნობილია, რომ ადამიანებს ერთი და იგივე ტერფის

სიგრძით, სხვა ყველა ზომები შეიძლება განსხვავებული
ჰქონდეთ, მაგრამ ამ ნიშან-თვისებებს შორის ყოველთვის
არსებობს გარკვეული კავშირი.

96
 ნიშან-თვისებებს შორის კავშირს, როდესაც ერთი ნი
შან-თვისების გარკვეულ მნიშვნელობას შეესაბამება მეო
რე ნიშან-თვისების არა ერთი, არამედ მთელი განაწილება
თვისებებისა (კორელაციური ველი) ეწოდება სქოლასტი
კური კავშირი, ანუ კორელაციური კავშირი, ანუ კორელა
ცია. კორელაციური კავშირი ფუნქციონალური კავშირისა
გან იმით განსხვავდება, რომ ფუნქციონალური კავშირის
დროს ნიშან-თვისების ერთ მნიშვნელობას შეესაბამება მე
ორე ნიშან-თვისების მხოლოდ ერთი განსაზღვრული
მნიშვნელობა. ანთროპომეტრიულ ნიშან-თვისებებს შო
რის კორელაციური კავშირის არსებობა გამოწვეულია
იმით, რომ ადამიანის ორგანიზმზე ზრდა-განვითარების
დროს გავლენას
ახდენს ნახ 27.
ტერფის განივი
ზომების ცვლილება
ერთი სიგ რძის
შემთხვევაში
(ა. 6წლის და ბ. 13 წლის
მოზარდის
ტერფი).
მრავალი
ფაქტორი,
რომლებიც

სხვადასხვაგვარად მოქმედებს სხვადასხვა ნიშან-

თვისების განვითარებაზე და მათ ერთმანეთთან
კავშირზე. როგორც აღინიშნა კორე ლაციური კავშირი არ
გულისხმობს ზუსტ კავშირს ერთი ნიშან-თვისებისა

97
მეორესთან, ამიტომ მას შეიძლება ჰქონ დეს
განსხვავებული ხარისხი.
კორელაციის კოეფიციენტი გამოითვლება ფორმუ
ლით:

      
r    

n
სტატისტიკური შეცდომა კორელაციის კოეფიციენ
ტისათვის:
1r2
mr   
n

კორელაციის კოეფიციენტის r -ის მნიშვნელობა

მერყეობს -1-დან 1-მდე (უარყოფითი მნიშვნელობის
შემთხვევაში კავშირი უარყოფითია, ე.ი. ერთ-ერთის ზრდა
იწვევს მეორეს შემცირებას და პირიქით). r 1-ის
შემთხვევაში მოსალოდნელია ყველაზე მჭიდრო კავშირი
(მაღალი ხარისხი) ე.ი. მკაცრი ფუნქციონალური დამოკი
დებულება (რაც ტერფის ნიშან-თვისებებს შორის პრაქტი
კულად არ გვხვდება). r  0 მიგვანიშნებს, რომ კავშირი არ
არსებობს.
სიდიდე, რომლის მიხედვით საშუალოდ იცვლება
მეორე ნიშან-თვისების რიცხვითი მნიშვნელობა პირვე
ლის გარკვეული სიდიდით ცვლილების დროს, ეწოდება
რეგრესის კოეფიციენტი- R , რომელიც თავის მხრივ წარ
მოადგენს წრფის OX ღერძის მიმართ დახრის კუთხის
ტანგენსს.


98
 R r (პირდაპირი რეგრესია)




R  r (შებრუნებული რეგრე

სია)
კალაპოტების პროექტირების, დეტალების სერიუ
ლი გრადირებისა, ლანჩისა და ნამზადის დეტალების აგე
ბისა და სხვა კონსტრუქციული ტიპის სამუშაოს შესასრუ
ლებლად აუცილებელია ვიცოდეთ, როგორ რიცხობრივ
კავშირში იმყოფებიან ერთმანეთთან ტერფის ძირითადი
ანთროპომეტრიული ნიშან-თვისებები. სწორედ ამ მიზ
ნით განისაზღვრება რეგრესის კოეფიციენტი, რომელიც
გაიანგარიშება ძირითად ნიშან-თვისებებს შორის კორე
ლაციური კავშირის არსებობის შემთხვევაში და იგება მი
სი განტოლება, რომელსაც აქვს წრფის განტოლების სახე:
ab
ერთი ნიშან-თვისების კავშირი მეორესთან ერთობ
ლიობაში გამოისახება წრფივი საშუალო კვადრატული
რეგრესიით. მაგალითად წინა ტერფ-ფალანგთა ნაწილში
(კონათა ნაწილში) შემოხვევა (00,68/0,72 ტ) სწორხაზობრივ
დამოკიდებულებაში იმყოფება ტერფის სიგრძესთან.
წრფე, რომელიც ასახავს დამოკიდებულებას ორ
ნიშანთვისებას შორის, მათ შორის ნორმალური
კორელაციური დამოკიდებულების პირობებში, ეწოდება
საშუალო კვად რატული რეგრესია, რომელიც
გამოისახება ფორმულით:
  M M
 r 

 

99
 საიდანაც:

  M  r   M  R   R M
 y y x My
xx
ასეთი განტოლებები იგება ყველა ზომითი ნიშნები
სათვის.

დამატებითი ცნობები ტერფის შესახებ

მაღლივ და განივ ზომებს შორის კავშირი

ტერფის მაღლივ ზომებსა და ტერფის სიგანეს შორის

შეიმჩნევა სუსტი კორელაციური კავშირი. შედარებით
კარგ კორელაციურ დამოკიდებულებაში იმყოფება მაღ
ლივი ზომები (ყველაზე გამობურცული გაბარიტული
წერტილები ადამიანის ფეხზე დგომის დროს) და ტერფის
სიგანე - r  0.5. ეს კავშირი გამოისახება რეგრესიის გან
ტოლებით, რომელსაც აქვს მცირე სიდიდის თავისუფალი
წევრი. ამიტომ ხშირად მიახლოებით იყენებენ შემდეგ
პროპორციულობის კოეფიციენტებს:
h1  0.13; h2  0.15; h3  0.15; h4  0.46
სადაც: h1- ფხჩხილის უკიდურესი წერტილის სიმაღ
ლეა; h2- ტერფის ყველაზე გამობურცული წერტი
ლია ქუსლში (გარე მხრიდან); h3 - ტერფის ყველაზე
გამობურცული წერტი
ლია ქუსლში (შიგა მხრიდან); h4- ნავისებური ძვლის
გამობურცულობის სი
მაღლე.

100
 ნახ.28 ტერფის მაღლივი ზომები
ამასთან თვლიან, რომ დიდი თითის დაბო
ლოების სიმაღლე წარმოადგენს ტერფის სიგრძის 0.1-ნაწილს.
ქუსლის ყველაზე გამობურცული წერტილი
ტერფის სიგანესთან Шგ და სიგრძესთან D დაკაში
რებულია შემდეგი შეფარდებით: h5  0.65Ш 22 [მმ]
h5  0.16D  6.6 [მმ]

ტერფის სიგრძესა და ადამიანის სიმაღლეს

შორის კავშირი

ტერფის სიგრძე ადამიანის სიმაღლესთან იმ

ყოფება კარგ კორელაციურ კავშირში. მასიური გა
ზომვების მონაცემების უმეტესობა გვიჩვენებს, რომ
ტერფის სიგრძე შეადგენს ადამიანის სიმაღლის
15%ს და კორელაციის კოეფიციენტი r  0.750.85 -ს.
დადგენილია, რომ ადამიანის სიმაღლეს (P ) და
ტერფის სიგრძეს ( D ) შორის არსებობს შემდეგი
დამოკიდებულება:
მამაკაცებისათვის: D 0.14P 29; ქალებისათვის:
D 0.14P 22.
ამ გამოსახულების გამარტივებით შეიძლება
ჩავთვალოთ, რომ ტერფის სიგრძე მამაკაცებისათვის
უდრის მისი სიმაღლის 15,8%-ს, ხოლო ქალებისათ
ვის 15,5%-ს.
101
 ტერფის სიგრძესა და ხელის ზომებს შორის
კავშირი
საყურადღებოა მუშტის შემოხვევის სიდიდესა და
ტერფის სიგანეს შორის კავშირი, რაც გამოისახება რეგრე
სიის განტოლებით:
D 0.65Oл 86 [მმ]
ტერფის საშუალო სიგრძის შემთხვევაში მუშტის შე
მოხვევა უდრის ტერფის სიგრძეს. დიდი ტერფის შემ
თხვევაში ტერფის ყოველ სანტიმეტრზე მოდის 3.5 მმ
მუშტის შემოხვევა. კავშირი კარგია r  0.8-ს დროს.

ასაკსა და ტერფის სიგრძეს შორის კავშირი

ბავშვებში ტერფის სიგრძესა და სიმაღლეს შორის
შეფარდება იცვლება ასაკის მიხედვით. დასაწყისში ის აღ
წევს 16-17%-ს, შემდეგ კი ყოველწლიურად ეს შეფარდება
მცირდება და აღწევს ზემოთ აღნიშნულ სიდიდეს. ტერფის
სიგრძესა და 6 წლიდან 13 წლამდე ასაკს
შორის დამოკიდებულებას გრაფიკულად აქვს წრფის სა ხე,
რომლის განტოლებას აქვს სახე:
D 7.7B130 [მმ]

მოზარდთა ტერფების ასაკობრივი ცვლილე

ბის თავისებურებანი

ადამიანის ტერფი ცვლილებას მთელი სიცოცხლის

განმავლობაში განიცდის. ეს ცვლილება განსაკუთრებით
თვალსაჩინოა ზრდის (ბავშვობის) პერიოდში. მრავალრი
ცხოვანი გაზომვების და კვლევების საფუძველზე შეიძლე
102
 ბა გარკვეული დასკვნების ჩამოყალიბება ასაკობრივი
ზრდის მიხედვით ტერფის ფორმირების და
ანატომიურფიზეოლოგიური თავისებურებების შესახებ.
ანთროპომეტრიული მონაცემების ანალიზი ცხად
ყოფს, რომ ტერფის სიგრძისა და შემოხვევითი ზომების
საშუალო მნიშვნელობებს შორის გოგოებისა და ბიჭები
სათვის სხვაობა ადრეული ასაკიდანვე შეინიშნება, მართა
ლია არა არსებითი, მაგრამ მათ შორის სხვაობა მაინც
არის. სხვაობის მნიშვნელობა 2-დან 11 წლის ჩათვლით
2დან 4,3 მმ-მდე მერყეობს. 11 წლის შემდეგ კი ეს სხვაობა
მნიშვნელოვნად იზრდება. ანალოგიურად გარე კონათა
ნაწილის შემოხვევის სიდიდის შემთხვევაშიც სხვაობა სა
შუალო მნიშვნელობებს შორის გოგოებისა და ბიჭებისათ
ვის განსხვავებულია და მერყეობს 3,4 მმ-დან 7 მმ-მდე.
ხოლო სიგანე გარე კონათა ნაწილში შესაბამისად-0,27
მმდან 3,4 მმ-მდე. (ცხრილი: 5).
ამასთან უნდა აღინიშნოს,, რომ შემოხვევითი ზომე
ბის საშუალო მნიშვნელობა ადრეულ ასაკში (3 წლამდე)
გარკვეული სიდიდით (თითქმის 9 მმ-ით) მეტია, ვიდრე
ტერფის სიგრძის საშუალო მნიშვნელობა, ორივე სქესი
სათვის. 3 წლის შემდეგ კი შემოხვევითი ზომების ზრდის
ინტერსივობა მცირდება და 20-25 მმ-ით ჩამორჩება
ტერფის სიგრძის საშუალო მნიშვნელობას (11 წლის ასაკ
ში). ამ მომენტის გათვალისწინება კალაპოტების დაგეგმა
რების და კლასიფიკაციის სისტემის ფორმირების დროს
აუცილებელია.
ზომების ასეთი ცვლილება დამოკიდებულია
ტერფის ზრდის ინტენსივობისაგან. 3 წლამდე ტერფის
სიგრძე მეტი ინტენსივობით იზრდება, ვიდრე შემდეგ
წლებში. 3-დან 10 წლის ჩათვლით ასაკის გოგოებისა და
ბიჭებისათვის ტერფი თანაბარი ინტენსივობით იზრდება
103
(ორივე სქესისათვის დამახასიათებელია ინტენსივობის
ცვლილების თავისებურებანი, კერძოდ-7-8 წლის ასაკში
ზრდის შენელება და შემდეგ ინტენსიური ზრდა).
ტერფის სიგრძის აბსოლუტური ნამატი გოგოები სათვის
წლების მიხედვით საშუალოდ 10,13 მმ-ია, ბიჭე ბისათვის
10,26მმ; გარე კონათა ნაწილში შემოხვევის აბ სოლუტური
ნამატის საშუალო მნიშვნელობა-6,08 მმ-ია
გოგოებისათვის და 6,5 მმ-ბიჭებისათვის; გარე კონათა ნა
წილში სიგანის ნამატის საშუალო მნიშვნელობა კი შესაბა
მისად-2,1 მმ და 2,6 მმ (საუბარია 10-11 წლამდე ასაკის მო
ზარდებზე).
ცხრილი: 5.
ტერფის ძირითადი ანთროპომეტრიული ზომითი
ნიშან-თვისებების მნიშვნელობები ასაკების მიხედვით,
წლიური აბსოლუტური ნამატით (მმ).
ზომითი ნიშან-თვისებების საშუალო ზომითი ნიშან-თვისებების წლიური
ასაკი (წელი)

მნიშვნელობები (მმ) აბსოლუტური ნამატი (მმ)

ტერფის შემოხვევა სიგანე კო ტერფის შემოხვევა სიგანე კო
სიგრძე კონათა ნა ნათა ნა სიგრძე კონათა ნა ნათა ნა
წილში წილში წილში წილში
გოგო

გოგო

გოგო
გოგო

გოგო

გოგო
ბიჭი

ბიჭი
ბიჭი

ბიჭი

ბიჭი

ბიჭი
2 146,7 147 155 155 61,6 62

3 156 159 159,6 165,5 62,3 62,6 9,3 12 4,6 10,5 0,7 0,6

4 165,7 170 162 169 65,6 66,2 9,7 11 2,4 3,5 3,3 3,6

5 178,4 181 168,8 174,7 67,4 68,5 12,7 11 6,8 5,7 1,8 2,3

6 188,6 191 174,8 181,6 70,2 71 10,2 10 6 6,9 2,8 2,5

7 196 198 181 185 71 72,7 7,4 7 6,2 3,4 0,8 1,7

8 205 207 189,4 192 72 75,5 9 9 8,4 7 1 2,8

9 215 218,6 195 201 76 78,9 10 11,6 5,6 9 4 3,4

104
 10 225 227,2 202,4 206,1 78 81,5 10 8,6 7,4 5,1 2 2,6

11 232,1 234,6 208,9 211 82 84,3 7,1 7,4 6,5 4,9 4 2,8

12 238 241 214 216 84,9 85,3 5,9 6,4 5,1 5 2,9 1

13 238,5 248 216 222 87 89,3 0,5 7 2 6 2,1 4

14 239,9 257,9 219,6 230 88 93 1,4 9,9 3,6 8 1 3,7

15 240,6 264 224,1 239 89,5 96 0,7 6,1 4,5 9 1,5 3

16 240.9 269 226 245 90 98 0.3 5 1.9 6 0.5 2

17 241 271 227.1 247.8 90 99 0.1 2 1.1 2.8 0 1

სხვაობა ტერფის ზრდის ინტენსივობაში არსებითი

ხდება 11 წლის შემდეგ. 13 წლამდე გოგოების ტერფის
სიგრძის ზრდის ინტენსივობა მცირდება 1,7 მმ-მდე და 15
წლის შემდეგ თითქმის წყვეტს ზრდას. ბიჭების ტერფი კი
აგრძლებს ზრდას თითქმის იგივე ინტენსივობით 15
წლამდე. 15 წლის შემდეგ კი ზრდის ინტენსივობა საგ
რძნობლად მცირდება. ანალოგიური სურათი გვაქვს შე
მოხვევითი და განივი ზომების შემთხვევაშიც.

ნახ. 29. ტერფის ძირითადი ანთროპომეტრიული

105
ნიშან-თვისებების აბსოლუტური მატება წლების მი
ხედვით. ტერფის სიგრძისათვის - ბიჭების (1) გოგოების
(2); შემოხვევა კონათა ნაწილში - ბიჭები (3) გოგოები
(4); სიგანე კონათა ნაწილში - ბიჭები (5) გოგოები (6). წლების (ასაკის)
მიხედვით ფარდობითი ნამეტი გა მოითვლება ფორმულით:

1
2 100%

1
სადაც:  -ფარდობითი ნამეტია -ში;
M1 და M2-ნიშან-თვისების საშუალო მნიშვნელო
ბებია ორი მეზობელი ასაკისათვის (მმ).
ზრდის ინტენსივობის ცხრილისა და დიაგრამის
(ცხრილი 7., და ნახ.29. ანალიზი ერთხელ კიდევ ადასტუ
რებს ზემოთ ნათქვამს და შეიძლება შემდეგი დასკვნების
გაკეთება, რომლის მიხედვითაც უნდა მოხდეს სქესობ
რივ-ასაკობრივი კლასიფიკაციის სისტემის ფორმირება:
- 2-3 წლის ბავშვები ტერფის ზრდის
ინტენსივობის განსხვავებული თავისებურების გამო უნდა
გამოიყოს ცალკე ჯგუფად (რადგან 2-3 წლის ასაკში
შემოხვევითი ზომები მეტია გრძივ ზომებზე, შემდეგ კი
შემოხვევითი ზომების ზრდის ინტენსივობა მცირდება,
გრძივი ზომე ბისა კი იზრდება);
- 10-11 წლის ასაკამდე გოგოებისა და ბიჭების
დიფერენცირება სქესის მიხედვით ცალკე ჯგუფებად სა
ჭირო არ არის, რადგან ყველა ძირითადი ზომების ზრდის
ინტენსივობა თითქმის თანაბარია, აქედან გამომდინარე-3
წლის ზემოთ 11 წლამდე გოგოებისა და ბიჭების ტერფების
ზრდის ინტენსივობის იდენტურობის პრინცი პიდან

106
 გამომდინარე დასაშვებია მათი გაერთიანება სქესის
გათვალისწინების გარეშე;
- 6 წლის შემდეგ -7 წლის მოზარდების ტერფის
ზრდაში შეიმჩნევა შეფერხება, 9 წლის შემდეგ ტერფი იგი
ვე ინტენსივობით იზრდება, ე.ი. 4-6 წლის ბავშვების
ტერფები მსგავსია როგორც ძირითადი ზომებით, ისე
ზრდის ინტენსივობით. ასევე მსგავსია 7-10 წლის ასაკის
ბავშვების ტერფები;
- 11 წლის შემდეგ სხვაობა სქესის მიხედვით
თან დათან არსებითი ხდება, ამიტომ შესაბამის ჯგუფებში
გო გოები და ბიჭები უკვე განხილულ უნდა იყვნენ
ცალკცალკე, (სქესის ფაქტორის გათვალისწინებით);
- 13-14 წლის შემდეგ გოგოების ტერფი
თითქმის წყვეტს ზრდას და მათი საშუალო სიგრძე
უტოლდება ქა ლის ტერფის საშუალო სიგრძეს-241 მმ,
ხოლო ბიჭების ტერფი 14 წლის შემდეგ აფერხებს ზრდას
და 17 წლისა უკვე უტოლდება მამაკაცის ტერფის
საშუალო სიგრძეს273 მმ. ანალოგიური მდგომარეობაა ამ
ასაკებში ტერფის კონათა ნაწილში შემოხვევის სიდიდის
შემთხვევაშიც. აქედან გამომდინარე-14 წლის და უფროსი
ასაკის გოგოე
ბი და ქალები, შესაბამისად 17 წლის ბიჭები და მამაკაცები
ხასიათდებიან ტერფის ერთნაირი ძირითადი ზომებით
და ამიტომ დასაშვებია მათი ერთად დაჯგუფება.

მარჯვენა და მარცხენა ტერფების მსგავსება

მარჯვენა და მარცხენა ტერფი არასიმეტრიულია,

რასაც ამკიცებს მთელი რიგი მკვლევარები. ე.ი. ზოგს მარ
ჯვენა ტერფი აქვს შედარებით დიდი ზომითი ნიშნების
მქონე, ვიდრე მარცხენა, ზოგს კი პირიქით. უმეტეს ნა
107
წილს კი ტერფები თანატოლი აქვთ. გვიჩვენებენ, რომ და
ახლოებით ასიმეტრია ორივე მხარეს ტოლია 33%-ის. ამი
ტომ გაზომვას აწარმოებენ მხოლოდ მარჯვენა ტერფზე.
ფეხსაცმელსაც ირგებენ მარჯვენა ფეხზე.
უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთი ადამიანისათვის
ფეხსაცმელი უნდა იყოს მოუხერხებელი ფეხის ასიმეტრი
ულობის გამო. ასეთები კი საკმაოდ ბევრია – 60%-მდე.
მაგრამ იმის გამო, რომ ფეხის ნორმალური ფუნქციონირე
ბისათვის ფეხსაცმელს ეძლევა ნამეტი ცხვირის ნაწილში,
ტერფის მიერ ასიმეტრია არ შეიგრძნობა.
მოზარდებისათვის ზომა-სისრულითი
ასორტიმენტის შემუშავების თეორიული
საფუძვლები
პირადი მოხმარების საგნების სტანდარტიზაცია
მნიშვნელოვანი საკითხია. მის სწორად გადაჭრაზე დამო
კიდებულია მოსახლეობის მოთხოვნილების დაკმა
ყოფილება. ფეხსაცმელზე მოთხოვნილება მუდმივად არ
სებობს. ამიტომ მისი რეალიზაცია პრობლემას არ უნდა
წარმოადგენდეს, მაგრამ ყოველთვის იყო და არის ისეთი
ფეხსაცმლის დეფიციტი, რომელიც ყოველმხრივ აკმა
ყოფილებს მომხმარებლის მიერ მასზე წაყენებულ მო
თხოვნილებებს. ასე მაგალითად: მოხერხებულობა ფეხ
საცმლის ხარისხის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მხარეა, რო
მელიც გულისხმობს ტერფისა და ფეხსაცმლის ფორმისა
და ზომების სწორ თანაფარდობას. იმ შემთხვევაშიც კი,
როდესაც ეს თანაფარდობა დაცულია, ე.ი. ტერფის ზომა
და ფორმა ზუსტად შეესაბამება ფეხსაცმლის შიგა ფორმასა
და ზომას, შესაძლებელია საწარმოს მიერ დამზადებულმა
ფეხსაცმელმა ვერ დააკმაყოფილოს ამა თუ იმ რეგიონის
მოთხოვნილება, თუ დაცული არ იქნება გარკვეული ზო
108
 მისა და სისრულის ფეხსაცმლის მოსახლეობის მოთხოვნი
ლების მიხედვით პროცენტული გადანაწილება, ანუ სხვა
სიტყვებით რომ ვთქვათ - დაცული არ იქნება რეგიონი
სათვის ფეხსაცმლის რაციონალური ზომა-სისრულითი
ასორტიმენტი, რადგან შესაძლებელია მოსახლეობის ერ
თი ფენისათვის დამზადდეს დიდი რაოდენობით ფეხსაც
მელი (ვთქვათ დიდი ზომების) და შეიქმნება უკმარისობა
მეორე ფენისათვის (პატარა ზომების) ან პირიქით.
ამრიგად მოხერხებული ფეხსაცმლით მოსახლეობის
დაკმაყოფილების აუცილებელი პირობა არის მისი რაციო
ნალური ზომა-სისრულითი ასორტიმენტის მიხედვით მი
წოდება. ასეთი ასორტიმენტის შემუშავება კი მოითხოვს
მოსახლეობის ტერფების მასიურ გაზომვა-შესწავლას.
მასიური გაზომვების მონაცემების მიხედვით ფეხ საცმლის
რაციონალური ზომა-სისრულითი ასორტიმენ ტის
შემუშავებისათვის აუცილებელია მიღებული მონაცე მების
სტატისტიკური დამუშავება, რათა დავადგინოთ ტიპიური
ტერფები და ქვეტიპები. ისე, რომ ამ ტერფები სათვის
დამზადებულმა ფეხსაცმელმა დააკმაყოფილოს
მოსახლეობის უმრავლესობა.
ტერფის ზომების განხილვის დროს არ შეიძლება იმ
ფაქტის იგნორირება, რომ ტერფის ზომები განისაზღვრება
არა მარტო სიგრძით, არამედ განივი პარამეტრებითაც.
ტიპიური ტერფების გამოყოფის ყველაზე სრული და
თეორიულად დასაბუთებული მეთოდიკა შემუშავებულ
იქნა პროფ. ი.პ.ზიბინის მიერ. ტიპიზაციის საფუძვლად
მის შრომაში აღებულია თავად ი.პ.ზიბინის მიერ დადგე
ნილი და უკვე საყოველთაოდ მიღებული ტერფის ზომე
ბის განაწილების კანონზომიერებები და ცალკეულ ზო
მით ნიშნებს შორის დამოკიდებულება. კერძოდ: ტერფის
ზომების მიხედვით განაწილება ხდება ნორმალური განა

109
წილების კანონის მიხედვით; ტერფის ყველა გრძივი ზომა
აღებული ჯგუფისათვის პროპორციულია მისი სიგრძისა;
ასევე ტერფის განივი ზომები დაკავშირებულია ერთმა
ნეთთან პროპორციული დამოკიდებულებით; ტერფის გა
ნივი ზომების საშუალო მნიშვნელობა დაკავშირებულია
მის სიგრძესთან წრფივი დამოკიდებულებით.
მოსახლეობაში აქსელერაციასთან დაკავშირებით
წლების მიხედვით ტერფის სიგრძის საშუალო მნიშვნე
ლობა იცვლება, ეს ცვლილება შესამჩნევი ხდება დაახლოე
ბით ყოველი 20 წლის შემდეგ. ამიტომ აღნიშნული პერიო
დის გასვლის შემდეგ აუცილებელი ხდება ზომითი სტან
დარტის გადახედვა.
ზომებს შორის არსებული გარკვეული კანონზომიე
რებები იძლევა საშუალებას ტერფების ერთობლიობა დაი
ყოს ჯგუფებად, რომელთა საშუალო ზომები ტიპიური იქ
ნება ამ კოლექტივისათვის. ტერფების ამ ჯგუფისათვის
შეიძლება დადგინდეს მოსახლეობის რაოდენობრივი თა
ნაფარდობანი, განისაზღვროს ფეხსაცმლის მწარმოებლი
სათვის საინტერესო ზომითი ნიშან-თვისებები.
ძირითადი ნიშან-თვისება, რომლის მიხედვითაც
ხდება ტერფის ტიპების შერჩევა, არის ტერფის სიგრძე.
ტერფების ტიპების შერჩევის მეორე მნიშვნელოვანი ნი
შან-თვისება არის -შემოხვევა კონათა ნაწილში. ზომების
განსაზღვრა, რომლებიც ახასიათებენ მოცემულ ტიპებსა
და ქვეტიპებს, უნდა წარმოებდეს მათ შორის არსებულ კა
ნონზომიერი კავშირების მიხედვით;

110
 გაზომვის შედეგების სტატისტიკური
დამუშავება
ტერფის ანთროპომეტრიული და პლანტოგრაფიუ
ლი კვლევის შედეგების დამუშავებისათვის გამოიყენება
მათემატიკური სტატისტიკის თეორიის მეთოდები: კო
რელაციური, რეგრესიული, დისპერსიული, დისკრიმინა
ციული და სხვა.
შესწავლილი ნიშან-თვისებები განიცდის ცვალება
დობას, ამასთან ნიშან-თვისების ერთი მნიშვნელობა
გვხვდება ერთი სიხშირით, მეორე - სხვა სიხშირით. ნი
შან-თვისების ცვალებადობას ვარირება ეწოდება, ხოლო
მათ ცალკეულ მნიშვნელობას - ვარიანტი. რიგებს, რომ
ლებიც მიიღება გაზომვის დროს, შედეგების გარკვეული
თანმიმდევრობით დალაგებით, მათი შესაბამისი სიხში
რის გათვალისწინებით, ეწოდება ვარიაციული რიგი. ვა
რიაციულ რიგში მონაცემები განთავსებულია ზომების
მიხედვით გარკვეული ინტერვალით. ზომითი ინტერვა
ლი-ეს არის ორ მეზობელ ზომას შორის ინტერვალი, რო
მელიც იანგარიშება ფორმულით:


dx max min k
სადაც: k -ვარიაციურ რიგში ზომების რაოდენობაა. (ხში
რად k 1015 დიაპაზონში მერყეობს). ამგვარად ტერფის
სიგრძისათვის ზომითი ინტერვალი აიღება- 5მმ; შემოხვე
ვითი ზომებისათვის- 6მმ; განივი ზომებისათვის- 3მმ.
ვარიაციული რიგები კეთდება ყველა ძირითადი ნი შან-
თვისებისათვის ცალკ-ცალკე, რაც საკმაოდ შრომატე ვადი
სამუშაოა. კიდევ უფრო რთულია აღნიშნული მონა

111
ცემების სტატისტიკური დამუშავება. ამიტომ მათი ანგა
რიშისათვის გამოიყენება თანამედროვე კომპიუტერული
ტექნიკა, რისთვისაც შემუშავებულ იქნება შესაბამისი
პროგრამული უზრუნველყოფა, რაც გაცილებით ამარტი
ვებს და აჩქარებს საბოლოო შედეგების მიღებას.
ვარიაციულ რიგში სიხშირის განაწილება ისეთია,
რომ ერთნაირი ვარიანტების უდიდესი რაოდენობა მო
დის იმ ზომაზე, რომელიც რიგის შუაში მდებარეობს. ამ
ზომიდან მარჯვნივ და მარცხნივ ერთნაირი ვარიანტების
რიცხვი თვითოეულ ზომაში თანდათან მცირდება. ვარი
ანტების უდიდესი სიხშირე აღინიშნება პირველ და უკა
ნასკნელ ზომაში. ნიშან-თვისების ვარიაბელურობის ასე
თი კანონზომიერება ვარიაციულ რიგში აღინიშნება ყოვე
ლი ანთროპომეტრიული ნიშნისათვის.

ვარიაციული რიგის ძირითადი პარამეტრები

ანთროპომეტრიული გაზომვების შედეგად დაგრო

ვილი ვარგისი მასალის (მონაცემების ნაწილი ერთი და
იგივე ასაკობრივი ჯგუფის მოსახლეობისაგან მკვეთრად
გამოხატული არატიპიურობის გამო ექსპერიმენტის შედე
გების უზუსტობის თავიდან ასაცილებლად არ გამოიყენე
ბა) სტატისტიკური დამუშავება კეთდება ძირითადი ზო
მების სიდიდეების სრულყოფილი ანალიზისათვის, მათი
ვარიაბელურობისა და ურთიერდამოკიდებულების გან
საზღვრისათვის. სტატისტიკური ანალიზის დროს გაიან
გარიშება შემდეგი პარამეტრები:
1. მათემატიკური
მოლოდინი - M გამოითვლება
ფორმულით:

112
 n i


 i1 n (მმ)
სადაც: n -არჩევის მოცულობა, ანუ მოცემული
ასაკობრივი ჯგუფის გაზომვის მონაცემთა რაოდენობაა.
X i -შესასწავლი ნიშან-თვისების ცალკეული
მნიშვნელობა.
2. არჩეულ განაწილებაში
ზომების გაბნევის მახასია თებლად
შემოღებულია სიდიდეები:
ა) საშუალო კვადრატული გადახრა-:


n
 M 
i 2
i1

n (მმ)
ბ) ) დისპერსია- D , რომელიც იანგარიშება ფორმუ
ლით:

1
D 2  n i  M2 (მმ)

3. ზომითი ნიშან-
თვისებების ვარიაციის
კოეფიციენტი წარმოადგენს
მოცემული ნიშან-თვისებების
ცვლილების კოეფიციენტს -ს
საშულო კვადრატული გა დახრის
M -მათემატიკურ მოლოდინთან
დამოკიდებუ ლებაში, გამოხატული
პროცენტებში:


113
 V 100% (%)
M
4. იმისათვის, რომ ამა თუ იმ
შერჩევის მონაცემების მიხედვით
მსჯელობა მოხდეს მთელ
გენერალურ ერთობ ლიობაზე,
ძირითადი პარამეტრების
ანგარიშში შეტანილ უნდა იქნას
შესწორებები, რომელთაც
სტატისტიკაში პა რამეტრების
შეცდომა (ცდომილება) ეწოდება.
ისინი გამო ითვლება ფორმულით:
4.1. საშუალო
არითმეტიკულის (არჩევის
საშუალოს) ცდომილება:

mM   n (მმ)
4.2. საშუალო კვადრატული
გადახრის სარწმუნო ინ ტერვალი:

m  (მმ)
2n
4.3. ვარიაციის კოეფიციენტის
ცდომილება:
V
mV  (მმ)
2n

5. რამდენადაც მეტია m
განაყოფი, იმდენად საი მედოა
შედეგი, თუ განაყოფის

114
 მნიშვნელობა 3m-ზე ნაკ ლებია,
მაშინ ცდის შედეგი შეიძლება
ჩაითვალოს არასაკ მარისად. ამ წესს
,,სამი სიგმას» წესი ან ,,სამმაგი
შეცდო მის» წესი ეწოდება.
ფარდობითი სიზუსტის
მნიშვნელობა გამოითვლება
შემდეგი გამოსახულებით:
m
  100% (%)
M
პრაქტიკულად მიღებულია ჩაითვალოს, რომ საკმა
m
რისი საიმედობა უზრუნველყოფილია, თუ M არ შეად გენს
M -ის 5%-ზე მეტს.
კორელაციური ბადის, პირველი და მეორე ხარისხის
მომენტების გამოყენების შემთხვევაში ძირითადი
პარამეტრების გამოთვლა წარმოებს სხვაგვარად, რაც
ლაბორატორიული სამუშაოების მსვლელობის დროს
განიხილება.
ტერფების ზომითი ტიპოლოგია

ტიპოლოგიის აგების მეთოდიკის შერჩევა

როგორც აღინიშნა ტერფების ერთი და იგივე

სიგრძის დროს გვხვდება განივი და შემოხვევითი
ზომების სხვადასხვა მნიშვნელობები. იმისათვის, რომ
მოსახლეობა დაკმაყოფილდეს კარგად მორგებული
ფეხსაცმელით, აუცილებელია იგი დამზადდეს არა მარტო
სხვადასხვა ზომით, არამედ სხვადასხვა სისრულით,

115
რისთვისაც საჭირო ხდება დამატებითი ქვეტიპების
გამოყოფა.
ქვეტიპების გამოყოფის დროს დიდი მნიშვნელობა
ენიჭება სისრულითი ინტერვალის სწორად შერჩევას.
ცხადია, რომ სისრულითი ინტერვალის გაზრდით
იზრდება მოსახლეობის დაკმაყოფილება მოხერხებული
ფეხსაცმელით, მაგრამ ინტერვალის დაუსაბუთებელმა
გაზრდამ შეიძლება გამოიწვიოს მოსახლეობის ერთი
ნაწილის ორ მომიჯნავე სისრულეთა შორის მოხვედრა და
მათთვის მოუხერხებელი იქნება ორივე -ზედა და ქვედა
სისრულის ფეხსაცმელი. ე.ი. აუცილებელია ინტერვალის
რაციონალური შერჩევა ე.წ. ,,შეგრძნების ზღვრის»
გათვალიწინებით.
ტერფების შემოხვევითი ზომების ინტერვალის
განსაზღვრისათვის შემოღებულია ცნება ,,შეგრძნების
ზღვარი». ეს არის სიდიდე, რომლითაც შეიძლება
შეიცვალოს ფეხსაცმლის განივი და შემოხვევითი ზომები,
ადამიანისათვის შეგრძნების შეუცვლელად.
ციფრული მასალის საფუძველს საშუალო ტიპიური
და დამატებითი ტიპების გამოყოფისათვის წარმოადგენს
ზემოთ განხილული ორმაგი განაწილების ცხრილი (ცხრ.
2). როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ამ
განაწილებისათვის დამახასიათებელია ორმაგი ნორმალური
განაწილება. მაღალი კორელაციის კოეფიციენტი გვიჩვენებს, რომ
საშუალო მნიშვნელობათა შორის არსებობს კარგი
დამოკიდებულება, რომელიც გამოისახება რეგრესიის
განტოლებით. რეგრესიის განტოლებით დგება საინტერესო
ზომით ნიშან-თვისებებს შორის ძირითადი კავშირი, რომელიც
საფუძველია ტიპიური ზომების ტერფების დაჯგუფებისათვის.
რეგრესიის განტოლებით დდადგენილი ზომების
ტერფებს ეწოდება საშუალო ტიპიური, რომელთა შორის
116
რა თქმა უნდა იქნება ტერფი სიგრძით, რომელიც არის
აღებული კოლექტივის საშუალო არითმეტიკული სიგრძე
და ასევე ტერფი – საშუალო განივი ზომებით
( შემოხვევითი - M O , სიგანე - М Ш , სიმაღლის - МВ და ა.შ.).
იმ ტერფებს, რომლებსაც ექნება ასეთი ზომები, ეწოდება
საშუალოთა შორის საშუალო ტერფები, ორმაგი
ნორმალური განაწილების კანონის თანახმად, ასეთი
ტერფები კოლექტივში იქნება ყველაზე მეტი, ამიტომ იმ
პირებისათვის, რომელთაც აქვთ ასეთი ტერფები, უნდა
დამზადდეს ყველაზე მეტი რაოდენობის ფეხსაცმელი.
საშუალოთა შორის საშუალო ტიპიური ტერფების ზომები
საფუძველია საწყისი ნომრის კალაპოტებისა და
ფეხსაცმლის აგებისათვის.
ტერფების ტიპების რიცხვი დამოკიდებულია არა
მხოლოდ ძირითადი (წამყვანი) ნიშან-თვისების (ზომის)
რიცხობრივ მნიშვნელობაზე, არამედ ტერფის მომიჯნავე
ზომებს შორის ინტერვალზე. იმისათვის, რომ ტერფების
მთელი ნაირსახეობა, რომელიც გვხვდება მოსახლეობაში,
დავიყვანოთ ტიპების შედარებით ნაკლებ რიცხვზე,
შემოღებულია ცნება-,,განუსაღვრელობის ინტერვალი»- ეს
არის შუალედი, რომლის შიგნითაც ნაკეთობის ზომებს
შორის სხვაობა მომხმარებლის მიერ არ შეიგრძნობა.
განუსაზღვრელობის ინტერვალის ცნება შემოტანილ იქნა
ი.პ.ზიბინის მიერ, რომელმაც დასაწყისში შემოგვთავაზა
ცნება ,,შეგრძნების ზღვარი». შეგრძნების ზღვარის
სიდიდე გვაძლევს ზომის მნიშვნელობის საზღვარს,
რომლის შემდეგ აუცილებელია სხვა ზომის აღება, რადგან
წინა ზომა იქნება მეტი ან ნაკლები. თუ შეგრძნების
ზღვარს ავღნიშნავთ -თი, მაშინ:

S2

117
 სადაც: -არის შეგრძნების ზღვარი (მმ);
S -განუსაღვრელობის ინტერვალია (მმ).
,,განუსაზღვრელობის ინტერვალი» ზომითი
ტიპოლოგიის თეორიაში ძირითად ცნებას წარმოადგენს,
რომლის თვითოეული წამყვანი ნიშან-თვისებისათვის
სწორ განსაზღვრაზე დამოკიდებულია ტერფის ტიპების
მიზანდასახული სისტემის აგება.
თუ განუსაზღვრელობის ინტერვალი ახლოს არის
ნულთან, პირადი მოხმარების საგნების სამრეწველო
(მასიური) წარმოება შეუძლებელი ხდება. ამ შემთხვევაში
საჭირო გახდებოდა ნაწარმის განუსაღვრელი რაოდენობის
(ინდივიდუალური) ზომით დამზადება, რაც მასიურ
წარმოებაში პრაქტიკულად გადაუწყვეტი საკითხია.
განუსაზღვრელობის ინტერვალი უმეტესად
შემოსაზღვრულია ორი მხრიდან. მაგალითად: ერთი და
იგივე ზომის ფეხსაცმლით შესაძლებელია ისარგებლოს
არა მარტო მათ, ვისი ტერფის ზომაც ზუსტად ემთხვევა
ფეხსაცმლის ზომას, არამედ მათაც, ვისი ტერფის ზომაც
გარკვეული სიდიდით მეტი ან ნაკლებია
განუსაზღვრელობის ინტერვალის დადგენილ
საზღვრებში. თუ განუსაზღვრელობის ინტერვალი
შემოსაზღვრულია ერთი მხრიდან, ეს ნიშნავს, რომ
ნაკეთობა არ შეიძლება იყოს განსაზღვრულ ზომაზე მცირე
ზომის. აქ მხედველობაშია ისეთი ნაკეთობა, რომელიც
განკუთვნილია დიდი ზომისათვის, მაგრამ შესაძლებელია
გამოყენებულ იქნას მნიშვნელოვნად მცირე ზომების
შემთხვევაშიც. მაგალითად: ქამრები და სხვა მსგავსი.
პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ანთროპომეტრიული
მონაცემების დამუშავების დროს განუსაზღვრელობის
ინტერვალზე გავლენას ახდენს ზომითი ნიშან-

118
 თვისებების სიდიდე: რაც დიდი ზომისაა ნიშან-თვისება,
მით მეტია განუსაზღვრელობის ინტერვალი.
აღნიშნული ინტერვალი განისაზღვრება კვლევის
საშუალებით. საშუალოთა შორის საშუალო ტიპიური
ტერფებისათვის, ე.ი. ისეთი ტერფებისათვის, რომელთა
ძირითადი ზომითი ნიშან-თვისებების მნიშვნელობა
მოცემული გენერალური ერთობლიობის ზომითი
ნიშანთვისების საშუალო არითმეტიკულის ტოლია,
დამზადებული ფეხსაცმლით შეიძლება ისარგებლონ მათ,
ვისი ტერფის ზომებიც საშუალო ტიპიურიდან
გადახრილია განსაზღვრული სიდიდით. ამ სიდიდის
მნიშვნელობა დამოკიდებულია ზომითი სისტემისაგან და
მომიჯნავე ზომებს შორის განუსაზღვრელობის არსებული
ინტერვალისაგან. საერთაშორისო ზომით სისტემაში
განუსაზღვრელობის ინტერვალი სიგრძეში 5 მმ-ის
ტოლია. ასეთი ინტერვალისათვის ფეხსაცმელი ზომით
(ახალ სისტემაში ფეხსაცმლის ზომა გვიჩვენებს იმ ტერფის
სიგრძეს, რომლისთვისაც არის განკუთვნილი ეს
ფეხსაცმელი) სიგრძე-რომელიც განკუთვნილია საშუალოთა
შორის საშუალო ტიპიური ტერფისათვის, შეიძლება
ისარგებლოს მომხმარებელმა, რომლის ტერფის სიგრძე
მოთავსებულია ინტერვალში სიგრძე2,5 მმ. შემდეგი
ტიპზომა (ანუ შემდეგი საშუალო ტიპიური ტერფი)
საშუალოთა შორის საშუალო ტიპიურიდან (საწყისიდან)
განსხვავებული იქნება 5 მმ-ით, ტერფის სიგრძის
საშუალო მნიშვნელობა ამ მომიჯნავე ჯგუფისათვის
საშუალოთა შორის საშუალო ტერფების მიმართ შეადგენს:
1სიგრძე მმ; 2სიგრძე- მმ -ს და ა.შ.
ტერფები, რომელთათვისაც მოხერხებული იქნება
ფეხსაცმელი, დამზადებული 1 და 2 ზომებით,
მოთავსებულია ზომით საზღვრებში: 1 მმ და
119
2 მმ. აქედან გამომდინარე, ტერფის მომიჯნავე
ტიპები სიგრძეში განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან 5 მმ-
ით. ამრიგად პირები, რომელთაც ტერფის სიგრძე
საშუალოთა შორის საშუალოდან გადახრილია 2,5 მმ-ით,
ე.ი. არ წარმოადგენენ ტიპიურს, ზემოთ აღნიშნული
განმარტების საფუძველზე, ფეხსაცმელი, დამზადებული
ტიპიური ტერფებისათვის, მათთვისაც იქნება
მოხერხებული. ანალოგიურად განიხილება ინტერვალის
შერჩევა ფეხსაცმლის მეორე ძირითადი ზომის -
სისრულისთვისაც.
როგორც რეგრესიის განტოლებიდან ჩანს (მეორე
კანონზომიერება), ტერფების სიგრძის გაზრდით იზრდება
მისი განივი ზომებიც. მაგალითად საშუალო ტიპიური
ტერფის სიგრძის 10 მმ-ით გაზრდის შედეგად კონათა
ნაწილში შემოხვევის სიდიდე იზრდება დაახლოებით 6
მმ-ით. ბუნებრივია 5 მმ-ით ტერფის სიგრძის გაზრდით,
შემოხვევის სიდიდე გაიზრდება 3 მმ-ით. გვეცოდინება რა
რეგრესიის კოეფიციენტის მნიშვნელობა, სხვა ზომითი
ნიშნისათვის განისაზღვრება საშუალო ტიპიური
ტერფების ყველა ზომა. მაგრამ კოლექტივში გარდა
საშუალოთა შორის საშუალო ტიპიურისა და საშუალო
ტიპიური ტერფებისა, გვხვდება ისეთი ტერფებიც,
რომელთაც ისეთივე სიგრძე აქვს, მაგრამ განივი ზომები
მკვეთრად განსხვავდებიან მათგან. ამიტომ მოსახლეობის
ფეხსაცმლით სრული დაკმაყოფილებისათვის საჭიროა
გამოიყოს დამატებითი ქვეტის ტერფები, განივი ზომითი
ნიშან-თვისებების მიხედვით და დადგენილ იქნას
მათთვის ზომები. თუმცა ამ საკითხის გადაჭრა
რამდენადმე რთულია.
ფეხსაცმლის სისრულე, ანუ ტერფზე მისი შესაბამისი
ზომა- შემოხვევა გარე ტერფფალანგთა შენაწევრებაში
120
(კონათა ნაწილი  Lტერფის ) წარმოადგენს მეორე
ძირითად ნიშან-თვისებას, რომლის მოხედვითაც ხდება
ფეხსაცმლის შიგა ფორმის სტანდარტიზაციის სისტემის
აგება. პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევა, როდესაც ერთი და
იგივე ტერფის სიგრძის მქონე ადამიანს შემოხვევითი
ზომები თითქმის 15-20 მმ-ით მეტი ან ნაკლები აქვთ.
მოსახლეობის ფეხსაცმლით მაქსიმალურად
დაკმაყოფილებისათვის აუცილებელია ფეხსაცმლის
სისრულითი ასორტიმენტის აგების ძირითადი
პრობლემების სწორად გადაჭრა. როგორიცაა სისრულეებს
შორის რაციონალური ინტერვალის დადგენა; სისრულეთა
აუცილებელი რაოდენობის დადგენა; სისრულეთა
პროცენტული თანაფარდობის ანგარიშის მეთოდიკის
სრულყოფა.
კალაპოტების სტანდარტი სისრულეთა შორის
ინტერვალს ითვალისწინებს 8 მმ-ს, ფეხსაცმლის სამი
სისრულით აუცილებელი დამზადებით. ამგვარად
დამატებითი ტიპის ტერფებს ექნებათ 8 მმ-ით მეტი ან
ნაკლები ზომები, ვიდრე საშუალო ტიპიურ ტერფებს.

121
 ნახ. 30. ტერფის დამატებითი ტიპების რაოდენობის
ანგარიშის სქემა.

დამატებითი ტიპის ტერფების რიგების რაოდენობას

ანგარიშობენ ზომითი ნიშან-თვისებების გაბნევის
მიხედვით. ასეთ შემთხვევაში იყენებენ არა ჩვეულებრივ
-ს, არამედ სამწყობრო  -ს, რომელიც ახასიათებს ნიშნის
ზღვრულ გადახრას ცალკეული რიგისათვის და არა
მთელი ერთობლიობისათვის:

 1r 2

კალაპოტებისა და ფეხსაცმელების
დამზადებისათვის, გარდა შემოხვევითი ზომების
დადგენისა, დამატებითი ქვეტიპებისათვის უნდა
განისაზღვროს მაღლივი, განივი და სხვა ზომები,
რომლებიც ქმნიან საფუძველს მასიური წარმოების
კალაპოტებისა და ფეხსაცმელების წარმოებისათვის.
ზემოთ ნახსენებ სტანდარტში, რამდენადმე
122
დამრგვალების შედეგად სიგანეებს შორის მიღებულია
შემდეგი ინტერვალები: კონათა ნაწილში – 3 მმ; ქუსლის
ნაწილში – 2 მმ.
ტიპიური ტერფების დადგენის შემდეგ
შესაძლებელი ხდება მათი ხვედრითი რაოდენობის
მაჩვენებლების გაანგარიშება ამა თუ იმ
კოლექტივისათვის, ანუ განისაზღვრება ზომა-სისრულით
ასორტიმენტი.
ბავშვების ზომითი ტიპოლოგიის აგების პრინციპი
განსხვავებულია მოზარდი მოსახლეობის ტიპოლოგიის
აგების პრინციპისაგან. განსხვავება განპირობებულია
იმით, რომ ბავშვების ტერფების განაწილება ასაკობრივ
ჯგუფებში ატარებს ტრანსგესიულ ხასიათს, რომლის
დროსაც თვითოეული ასაკის ტერფების მრუდების
ბოლოები შედიან მეზობელი ასაკების არეში. ამიტომ
რამოდენიმე მომიჯნავე ასაკისათვის ანგარიშობენ ერთ
ზომით ტიპოლოგიას. თვითოეული ასაკისათვის აგებენ
ტერფის განაწილების მრუდებს. ყველა ასაკის ბავშვების
ფარდობითი რაოდენობის გათვალისწინებით, რომლებიც
გაერთიანებული არიან ერთ ჯგუფში და ცალკეული
ასაკის შედეგების შეჯამებით ღებულობენ განაწილების
ჯამურ მრუდს.

ტერფის მუშაობა სიარულისა და სირბილის

დროს

სიარულის პროცესში მოძრაობის მექანიზმზე დაკ

ვირვებით დავინახავთ, რომ ყოველი ნაბიჯის დასაწყისში
მკვდარი უძრაობის მდგომარეობიდან გამოსვლისათვის
ტანი ოდნავ გადაიხრება წინ, რათა სიმძიმის ცენტრი გა

123
 მოყვანილი იქნას წონასწორობიდან. ამ შემთხვევაში შეიმ
ჩნევა თითის წვერებზე ოდნავი აწევა, რომელსაც თან ახ
ლავს მთელი ტანის ბიძგი.
კუნთის შეკუმშვის წყალობით, რომელიც ზემოთ
სწევს ბარძაყს და წინ გააქანებს წვივს, ვღებულობთ ნა ბიჯს.
ფეხის გადატანის მომენტში საყრდენს წარმოადგენს
მხოლოდ მეორე ფეხი. ამიტომ ნაბიჯის მექანიზმის აღწე
რის დროს მიღებულია განვასხვავოთ «საყრდენი» ფეხი
და «მოძრავი», ანუ «მქნევარა» ფეხი. ბოლო სახელწოდება
აიხსნება იმით, რომ ფეხების მოძრაობა გვაგონებს მქნევა
რა მექანიზმს. იმის გამო, რომ ფეხი სახსრულია მუხლში,
ამიტომ წვივის საბოლოოდ გასწორება ბარძაყთან შეფარ
დებით რამდენადმე გვიანდება.
წინ გაშვერილი ფეხი საყრდენს ეხება არა მთლიანად
ტერფით, არამედ ქუსლით. დგება მომენტი, როცა ტანი
საყრდენს (სასიარულო ზედაპირს) ეყრდნობა ორივე
ფეხით. შემდეგ მომენტში ტერფი მთლიანად ეყრდნობა
სარყდენს. უკან დარჩენილი საყრდენი ფეხი სცილდება
ზედაპირს, თანდათანობით დაწყებული ქუსლიდან დამ
თავრებული თითებით. ამ მომენტში შეიმჩნევა ტერფის
კუნთების რამდენადმე შემცირება, რაც იწვევს თითების
ბიძგს და აჩქარებს ტანის განმეორებით მოძრაობას. ამგვა
რად ფეხები ხდება მოძრავი.
უკანა მდგომარეობიდან წინა მდგომარეობაში ფეხის
გადატანის დროს თითები ოდნავ აზნექილია ზემოთ, რა
თა არ მოხდეს მათი საყრდენთან შეხება. სიარულის
დროს ფალანგები განიცდის ჰორიზონტალურ და
ვერტიკალურ მოძრაობებს. თითები ხან მოიხრებიან, ხან
გაიშლებიან, ხან აიწევიან, ხან დაიწევიან. ე.ი. განიცდიან
რთულ დატ ვირთვებს.

124
 სირბილი სიარულისაგან განსხვავდება იმით, რომ ამ
შემთხვევაში ორმაგი დაყრდნობის მომენტი, რომელსაც
ადგილი აქვს სიარულის დროს, შეცვლილია ტანის გადა
ტანით ჰაერში, საყრდენზე დაყრდნობის გარეშე. სიარუ
ლისა და სირბილის დროს ჩაცმული და შიშველი
ტერფების მუშაობაზე დაკვირვება აჩვენებს, რომ საწყის
პერიოდში ადამიანი ძირითადად ეყრდნობა ტერფის გარე
ნაწილს, შემდეგ კი პირიქით. მეტ-ნაკლები გამომსახვე
ლობით, შიშველი ტერფის საყრდენთან არკვლა იწყება
კონათა შენაწევრების შუა ნაწილიდან, შემდეგ სცილდება
ნეკა თითი, თანმიმდევრობით სხვა თითები, ბოლოს - ცე
რა თითი.
პირდაპირ ნორმალური სვლის დროს ტერფის საყ
რდენთან სრიალი საერთოდ არა გვაქვს, მაგრამ ყოველ
გვარი შემობრუნების დროს განსაკუთრებით აჩქარებული
მოძრაობის დროს, სწარმოებს სრიალი.
სიარულის დროს ქუსლზე დაყრდნობის ხანგრძლი
ვობა საშუალოდ შეადგენს მთელი საყრდენი პერიოდის 7
%-ს. მთელ ტერფზე დაყრდნობის დროს – 33%-ს, ხოლო
ტერფის წინა ნაწილზე დაყრდნობის დროს კი შეადგენს
60%-ს. (მთელი საყრდენი პერიოდისას).
აქედან გამომდინარე ადამიანის მიერ მთელ ტერფზე
დაყრდნობის დრო შეადგენს მხოლოდ ნაწილს.
მოძრაობის დროს მთლიანად იცვლება მიმართულება და
დაწოლის სიდიდე, ამიტომ ამ მდგომარეობაში და არა
მარტო დგომის მომენტში სიაჭიროა შევისწავლოთ
ტერფის აგებულება და მისი მუშაობა, რაციონალური
ფეხსაცმლის შემუშავების თვალსაზრისით.
ტერფის დაწოლა საყრდენ ზედაპირზე მოძრაობის
დროს ნაჩვენებია ნახაზზე 31.

125
 ნახ. 31. მოძრაობის დროს საყრდენ ზედაპირზე
ტერფის დაწოლის დიაგრამები.

დიაგრამაზე საწყისი аб ნაწილი მკვეთრად აღმავა

ლია, რომელიც დამოკიდებულია მოძრაობის გაზრდის
სიჩქარეზე. бв მონაკვეთი არის ტერფზე მთლიანი დაყ
რდნობის და არეკვლის პერიოდი. ამ მონაკვეთს ხშირად
აქვს უნიგარისებური ფორმა ზოგჯერ პიკი б წერტილში;
ზოგიერთისთვის კი в წერტილში. ზოგს კი აქვს მკვეთრი
უნაგირის ფორმა ორი მაქსიმუმით - в და б წერტილში.
-მრუდი დამახასიათებელია მძიმე ადამიანები სათვის;
-მრუდი მსუბუქი ადამიანებისათვის; და
4. – ნორმალური მოსიარულეთათვის.
5. - სირბილის დროს.
სირბილს ყველა შემთხვევაში აქვს წვეროსებური
ფორმა, მკვეთრი აღმავლობით და დაშვებით.
ადამიანის მიერ საყრდენზე გადატანის ძალა გამოი
სახება დინამიკური კოეფიციენტით.

q
126
 

 - ძალდატანება, დაწოლა;
- ადამიანის წონა.
დინამიკური კოეფიციენტი იზრდება მოძრაობის
სიჩქარის გაზრდით. მოძრაობის დროს დინამიური
კოეფიციენტი მერყეობს ერთიდან - მსუბუქი ფეხსაცმე
ლისათვის, 1,23-მდე - იუტის ჩექმისათვის. სირბილის
დროს კი იგი აღწევს საშუალოდ 1,8 (1,16 დან 2,32-მდე),
ტვირთის ტარების დროს იგი კიდევ უფრო იზრდება.
დაღლის დროს ნაბიჯის ზომა მცირდება, მცირდება ტა ნის
მოძრაობის ამპლიტუდაც, რაც იწვევს ამ კოეფიციენ ტის
შემცირებას.
ჰორიზონტალური მიმართულების ძალები იწვევს
ტერფის ძვრადობას საყრდენ ზედაპირზე. ამ ზედაპირებს
შორის წარმოქმნილი ხახუნის ძალა ეწინააღმდეგება მას.
ამიტომ იმის გამო, რომ ტერფზე გვაქვს საკმაოდ სქელი
ცხიმოვანი ბალიშები დეფორმაციას ისინი იღებენ. როცა
ტერფი არის ჩაცმული, იგივე ძვრა შეიძლება
მოხდეს ფეხსაცმელში და არა გარეთ საყრდენ ზედაპირ
თან. ამ დროს ტერფი დაწოლას ახდენს ზედაპირის დეტა
ლებზე, რაც იწვევს მათ დეფორმაციას (საქუსლარი, საკავ
ში ).

ტერფის ზომების ცვლილება

ტერფების შესწავლა საერთოდ სწარმოებს ორივე

ტერფზე თანაბარი დაყრდნობის დროს.
დატვირთვის შეცვლით, ქუსლის აწევით, დაღლის

127
 შემთხვევაში ტერფის ზომები და ფორმა იცვლება.
დატვირთის გავლენა: ტერფის ზომები მისი დატ
ვირთვის დროს საგრძნობლად იცვლება, ცდებმა აჩვენა,
რომ ზოგიერთ ადამიანს ტერფის სიგრძე ეზრდება 1-3
მმით, სიგანე კი 1-7 მმ-ით, კონათა ნაწილის შემთხვევაში
კი 4-12 მმ-ით.
ტერფის ზომების ცვლილება განპირობებულია არა
მარტო თაღის დაწევით, არამედ სახსრებს შორის არსებუ
ლი მცირე ზომის კუნთების ზომების ცვლილებით, ასევე
ტერფის პლანტარულ ნაწილში საკმაოდ სქელი ცხიმოვა
ნი ბალიშების დეფორმაციით.
ქუსლის აწევით გამოწვეული ცვლილება შემდეგია:
როდესაც ქუსლი სცილდება საყრდენ ზედაპირს, მთელი
დატვირთვა გადადის კონათა ნაწილში, ნაწილობრივ თი
თებზე, ამასთან თაღი ძალიან იტვირთება. ამ მომენტში
აპონევროზისა და კუნთების მოძრაობას განსაკუთრებით
დიდია ეს გამოწვეულიაიმით, რომ ტერფის ამ ნაწილზე
დაყრდნობის დროს თითები იჭიმებიან, სწორდებიან და
მათი ზომები იზრდება.
ტერფის ხანგრძლივი მუშაობის გავლენა. დიდი
მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ ხანგრძლივი მოძრაობის
დროს ტერფის სიგრძე იცვლება – 1,5-დან 5-მმ-მდე, კონა
თა ნაწილის სიგანე კი – 3-დან 3,4 მმ-მდე.
ლიტერატურა
1. მ. აბდუშელიშვილი. ქართველი ხალხის
ანთროპოლოგიური ისტორია. – თბილისი 19798
2. ზ. კაციტაძე. ადამიანის ანატომია.
საყრდენმამოძრავებელი აპარატი. თბილისი. 1990.
3. მ. გრძელიძე. აპარატურისა და ასორტიმენტის
კლასიფიკაციის მეთოდის შემუშავება ოპტიმალური

128
 ფეხსაცმლის შერჩევის დიაგნოსტიკისათვის.
საკანდიდატო დისერტაცია. ქუთაისი. 2002.
4. ა. ქათამაძე. ფეხსაცმლის მასალების და
ანთროპომეტრიული მონაცემების მათემატიკური
ანალიზით რაციონალური ზომითი ასორტიმენტის
შემუშავება. სადოქტორო დისერტაცია. თბილისი. 2004
5. Виноградов Ю.С. Математическая статистика и ее
применение в текстильной и швеинной промышленности.-
Москва: Легкая индустрия, 1970. с.312.
6. Джонсон Ф. Статистика и планирование эксперимента в
технике и науке. Методы обработки данных.- Москва:
Мир, 1980.
7. Зыбин Ю.П. и др. Конструирование изделий из кожи.-
Москва: Легкая Индустрия, 1982.
8. Кочеткова Т.С. Ключникова В.М. Аантропометрические и
биомеханические основы конструирования изделии из
кожи. Учебник для ВУЗ-ов.- Москва: Легпрмбитиздат,
1991.
9. Фарниева О.В. Нургильдиев К.М. Совершенствование
размерной стандартизации ассортимента обуви.-
Ашхабад: Легкая индустрия, 1982.
10. Ченцова К.И. Стопа и рациональная обувь.- Москва:
«Легкая индустрия , 1974.
11. Valerie C. Scanlon, Tina Sanders. Essentials of Anatomy and
Physiology. Second edition. F. A. Davis company.
Philadelpia. 1995.
სარჩევი

შესავალი
ანთროპომეტრიული კვლევის მიზანი
ადამიანის ანატომია და ფიზიოლოგია
ზედა და ქვედა კიდურების ჩონჩხი
129
 ძვლების შეერთების სახეები .....................................15
ზედა კიდურების ჩონჩხი და ძვლების შეერთების სახეები
ქვედა კიდურების ჩონჩხი
კუნთოვანი სისტემა
კუნთების აგებულება
ქვედა კიდურების
კუნთები
ზედა და ქვედა კიდურების სისხლით მომარაგება
და ტერფზე დასაშვები მოჭერის განსაზღვრა
ნერვული სისტემა კანის აგებულება
კანის ფუნქცია .............................................................44
ტერფის პათოლოგიები და მათი სახეები
ტერფზე არსებული რეფლექტორული ზონები
ფეხისა და ხელის მტევნის ანთროპომეტრია
გაზომვის მეთოდები
ანთროპომეტრიული კვლევის მეთოდები ტერფის
ძირითადი ანთროპომეტრიული ზომითი
ნიშნები
ტერფის ზომების მიხედვით განაწილება ცალკეულ
ზომით ნიშნებს შორის დამოკიდებულების
კანონზომიერებები. ტერფის ზომების განაწილების
პირველი კანონზომიერება
მეორე კანონზომიერება მესამე და
მეოთხე კანონზომიერება
ანთროპომეტრიულ ნიშან-
თვისებებს შორის კორელაციური
და რეგრესიული
დამოკიდებულების ანალიზი
დამატებითი ცნობები ტერფის შესახებ მაღლივ და
განივ ზომებს შორის კავშირი ტერფის სიგრძესა და
ადამიანის სიმაღლეს შორის კავშირი ტერფის
130
სიგრძესა და ხელის ზომებს შორის კავშირი ასაკსა
და ტერფის სიგრძეს შორის კავშირი მოზარდთა
ტერფების ასაკობრივი ცვლილების
თავისებურებანი
მარჯვენა და მარცხენა ტერფების მსგავსება
მოზარდებისათვის ზომა-სისრულითი ასორტიმენტის
შემუშავების თეორიული საფუძვლები ...............
გაზომვის შედეგების სტატისტიკური დამუშავება
ვარიაციული რიგის ძირითადი პარამეტრები
ტერფების ზომითი ტიპოლოგია ტიპოლოგიის
აგების მეთოდიკის შერჩევა ტერფის მუშაობა
სიარულისა და სირბილის დროს ტერფის
ზომების ცვლილება ლიტერატურა

131