XỬ LÝ NỀN ĐẤT YẾU

TÍNH TOÁN XỬ LÝ NỀN ĐẤT YẾU

TẠI SAO CHỈ CÓ TÍNH DỰ BÁO
ThS. TRỊNH VIẾT LINH
Tổng Công ty Tư vấn thiết kế GTVT

Bảng 1. Chỉ tiêu cơ lý lớp đất yếu

1. MỞ ĐẦU
Lỗ khoan Mẫu eo Cc Cv.10-3
Tính toán xử lý nền đất yếu có 3
(t/m ) (cm2/s)
tính dự báo, và vì điều này, CC74 UD4 1.60 1.781 0.62 0.33
công tác quan trắc khi thi công Y341 UD5 1.62 1.738 0.54 0.44
là nội dung không thể tách rời Y338 UD5 1.58 1.914 0.60 0.57
trong thiết kế xử lý nền đất yếu. Y337 UD6 1.58 1.813 0.51 0.58
Y334 UD6 1.60 1.784 0.57 0.64
Tuy nhiên tại sao lại như vậy,
Y326 UD6 1.62 1.680 0.59 0.40
hay những yếu tố nào làm nên
Y324 UD6 1.61 1.735 0.62 0.43
“tính dự báo” của kết quả tính Y323 UD5 1.63 1.601 0.58 0.45
toán xử lý nền đất yếu? Đây là Y341 UD3 1.62 1.653 0.45 1.73
nội dung sẽ đề cập trong bài Y339 UD2 1.71 1.307 0.35 1.73
viết này, với mong muốn mang Y335 UD3 1.63 1.690 0.41 0.60
đến một cái nhìn rõ hơn về kết Y326 UD2 1.69 1.389 0.35 1.25
quả tính toán xử lý nền đất Y324 UD2 1.68 1.450 0.44 0.71
yếu, từ đó có hướng ứng xử Giá trị lớn nhất 1.71 1.914 0.62 1.73
phù hợp trước sự khác biệt Giá trị trung bình 1.63 1.657 0.51 0.76
trong thiết kế xử lý đất yếu Giá trị nhỏ nhất 1.58 1.307 0.35 0.33
giữa kết quả tính toán và quan tốc Hà Nội – Hải Phòng. Các 115~140cm (Nguồn: đề tài
trắc thực tế. thông số cụ thể: cấp Bộ, mã số DT084036).

Để làm rõ hơn, một cách định
lượng, ảnh hưởng của các yếu
tố khác nhau đến kết quả “dự
báo”, một số kết quả tính toán
cụ thể cũng sẽ được thực hiện
và trình bầy trong bài viết này.
Các tính toán này sử dụng số
liệu tại đoạn thử nghiệm bấc
thấm ngang, gói thầu EX9, dự
án xây dựng đường ô tô cao
Bảng 2. Các yếu tố ảnh hưởng đến độ lún
Yếu tố
Biến đổi chỉ tiêu cơ lý (e, Cc…)
Lún từ biến
Biến dạng ngang
Kết cấu đất bị phá vỡ do thi công
Tập trung ứng suất trên đường thấm
Khối lượng riêng vật liệu đắp
- Nền đường cao 5m, đắp 2. TẠI SAO KẾT QUẢ TÍNH
bằng cát có =1.9 t/m3, trên TOÁN CHỈ CÓ TÍNH DỰ
đất yếu dầy 13m được xử lý BÁO?
PVD khoảng cách 1x1m;
Tính toán xử lý nền đất yếu
- Số liệu thí nghiệm các chỉ gồm hai nội dung chính: lún và
tiêu cơ lý sử dụng trong tính cố kết. Các yếu tố ảnh hưởng
toán của lớp đất yếu được đến hai nội dung này được
tổng hợp trong Bảng 1. tổng hợp trong các bảng 2 và
- Theo TKKT, độ lún đoạn 3.
này khoảng 95 cm; Kết quả
quan trắc, độ lún khoảng
Kết quả tính toán bị
ảnh hưởng Xem xét trong tính toán
Giảm Tăng
Giả thiết đồng nhất (không đổi)
Thường bỏ qua
Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết
Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết
Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết
Không xem xét (giả thiết không đổi)

Quý 3&4.2013 Th«ng tin 21

 XỬ LÝ NỀN ĐẤT YẾU

Bảng 3. Các yếu tố ảnh hưởng đến cố kết

Kết quả tính toán bị
Yếu tố ảnh hưởng Xem xét trong tính toán
Giảm Tăng
Mô hình thực tế 3 chiều (3D) Giả thiết 2D
Biến đổi chỉ tiêu cơ lý (Cv) Giả thiết đồng nhất (không đổi)
Hệ số cố kết ngang (tỷ số Ch/Cv) Chỉ giả thiết
Sức cản của giếng đứng và đệm cát Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết
Kết cấu đất bị phá vỡ do thi công Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết
Biến dạng giếng đứng (cong, Không thể tính
xoắn..)
Tập trung ứng suất trên đường thấm Không thể tính chính xác, chỉ giả thiết

Bảng 2 và 3 cho thấy có rất n2 3n 2 1 Hansbo cũng như của một số

nhiều các yếu tố ảnh hưởng F Fn ln( n) tác giả khác vẫn được song
đến kết quả tính toán xử lý nền n2 1 4n 2 song sử dụng.
đất yếu và ảnh hưởng của các (2)
Như vậy, việc tính toán theo lý
yếu tố này đến kết quả tính de
n (3) thuyết nào (Barron hay
toán cũng khác nhau. Có yếu
dw Hansbo) sẽ ảnh hưởng đến kết
tố làm tăng, có yếu tố làm giảm
quả tính toán. Hình 1 là kết
và có yếu tố có thể làm tăng Đây được xem là các công
quả tính toán theo 2 lý thuyết
hoặc giảm kết quả tính toán thức cơ bản trong tính toán xử
Barron và Hansbo.
tùy thuộc vào giả thiết khi tính lý nền đất yếu.
toán; Có yếu tố chỉ ảnh hưởng Co ket theo thoi gian
Đến những năm 1980, các ảnh
đến lún, có yếu tố chỉ ảnh
hưởng từ sự xáo động của
6 0%

hưởng đến cố kết, nhưng cũng

vùng đất xung quanh đường 5

có yếu tố ảnh hưởng đến cả 20%

thấm do thi công gây ra, ảnh Tai trong

hai nội dung tính toán. Tất cả 4 Hansbo

hưởng từ sức cản của giếng, Hansbo 40%

những điều đó làm cho diễn Barron

sức cản của lớp thoát nước

3

biến lún cố kết thực tế chỉ có 60%

ngang phía trên đường thấm 2

thể phù hợp chứ rất khó – có

đứng (đệm cát)… đến độ cố 80%
thể nói là không thể giống với 1

kết ngang được một số tác giả

kết quả tính toán.
nghiên cứu và đưa ra các công
0 100%
0 100 200 300 400 500

3. MỘT SỐ KẾT QUẢ ĐỊNH thức lượng hóa những ảnh

LƯỢNG
Như trình bầy ở trên, có rất
nhiều yếu tố ảnh hưởng đến
kết quả tính toán. Các yếu tố
này có thể chia ra 3 nhóm gồm
(1) lý thuyết tính toán, (2) địa
chất và (3) các giả thiết trong
tính toán.
3.1 Lý thuyết tính toán:
Lý thuyết tính toán xử lý nền
đất yếu (bằng đường thấm Fr
thẳng đứng – bấc thấm) được
Barron phát triển từ năm 1948.
Trong lý thuyết này, Barron chỉ
xem xét đến ảnh hưởng của
khoảng cách đường thấm đến
độ cố kết ngang và được thể F Fn Fs Fr
hiện qua các công thức:
8Th
Uh 1 exp (1)
F
hưởng này như Yoshikuni Hình 1. Diễn biến độ cố kết tính
(1979), Hansbo (1981), Onoue theo lý thuyết Barron và Hansbo
(kh/ks=4)
(1988)… Trong đó, các công
thức của Hansbo (1981) về sự Hình 1 chỉ rõ kết quả tính theo
xáo động (Fs) và sức cản của lý thuyết Barron và Hansbo là
giếng (Fr) sử dụng phổ biến khá khác biệt. Tại thời điểm
hơn cả. ~250 ngày, độ cố kết theo
Barron đã đạt U~90% (độ lún
kh ds dư đạt yêu cầu như ở đoạn
Fs 1 ln (4)
ks dw này) trong khi theo Hansbo chỉ
đạt U~70%; Và trong trường
kh hợp này, để đạt độ cố kết
.z. 2 L z ln (5)
qw U>90%, nếu tính theo Hansbo
thời gian thi công có thể sẽ
Và giá trị thông số F trong gấp ~2 lần so với tính theo
công thức (1) bao gồm cả ba Barron.
yếu tố đã xét:
3.2 Địa chất:
(6)
Địa chất – cụ thể là sự không
Tuy nhiên, do nhiều nguyên đồng nhất về địa tầng, sự biến
nhân khác nhau, đến nay cả đổi giá trị các chỉ tiêu cơ lý...
các công thức của Barron và có lẽ là yếu tố được nhắc đến

22 Th«ng tin Quý 3&4.2013

 XỬ LÝ NỀN ĐẤT YẾU

nhiều nhất khi có khác biệt về

kết quả tính toán so với thực tế Co ket theo thoi gian
thi công.
6 0%
H(m)
Chỉ xét riêng sự biến đổi các
chỉ tiêu cơ lý cũng sẽ thấy sự
5
phức tạp về ảnh hưởng của 20%
các yếu tố địa chất đến kết quả
tính toán như thế nào. 4
15%
40%
Ví dụ, kết quả tính toán độ lún
10%
sẽ rất khác biệt khi xét đến sự 3

biến đổi các thông số eo 60%

và/hoặc Cc (Bảng 2). 2

Bảng 4. Tai trong

Kết quả tính toán lún với các 1 Cv_Min 80%

giá trị eo và/hoặc Cc khác nhau Cv_Avr

Cv_Max
Chỉ Tổ Sc Ghi chú 0 100% U
tiêu hợp (cm) 0 50 100 150 200 250
eo Max 123.9
và TB 118.0 Hình 2. Diễn biến độ cố kết với các giá trị Cv khác nhau
Cc Min 97.5
Max 132.8 Tính với
Co ket theo thoi gian
Cc TB 118.0 trị số
Min 87.8 eo trung
6 0%
bình H(m)

Như vậy, xét riêng sự biến đổi 5

2 thông số là hệ số rỗng và chỉ 20%

số nén, thì ngay cả khi các

4
thông số này được xác định 40%
“đúng”, độ lún quan trắc trong
trường hợp này cũng có thể 3
18%
thay đổi từ khoảng 0.9m đến 60%

1.3m, tức là có thể chênh lệch 2 23%

từ 1 đến gần 1.5 lần.
Diễn biến độ cố kết, nếu xét
riêng sự biến đổi chỉ tiêu hệ số
cố kết, cũng cho thấy sự khác
biệt đáng kể (Hình 2). Biên độ
giao động độ cố kết trong
trường hợp này thay đổi theo
thời gian và có thể lên đến
25%.
Với hai ví dụ trên có thể thấy
sự khác biệt về kết quả tính
toán so với quan trắc hiện
trường có thể lớn như thế nào,
và sự khác biệt này trên thực
tế còn phức tạp hơn do sự
biến đổi cùng lúc của nhiều chỉ
tiêu cơ lý tính toán cũng như
các thông số tính toán khác.
Tai trong
Ch=Cv 80%
1
Ch=2Cv
Ch=3Cv
100% U
0
0 50 100 150 200 250
Hình 3. Diễn biến độ cố kết với các giả thiết Ch/Cv khác nhau
3.3 Các giả thiết trong tính Để tính Uh phải xác định được
toán: hệ số cố kết ngang Ch. Rất
Trong tính toán xử lý nền đất tiếc, thông số này hầu như
yếu sử dụng khá nhiều giả chưa có phương pháp thí
thiết như các tỷ số Ch/Cv, nghiệm trực tiếp. Trong các
kh/ks, dw/ds, kh/qw... tính toán hiện nay Ch đều
được xác định gián tiếp qua Cv
Đầu tiên phải kể đến giả thiết thông qua giả thiết về tỷ số
về tỷ số Ch/Cv. Độ cố kết Ch/Cv.
ngang Uh là thành phần chiếm
ưu thế so với cố kết đứng Uv Hình 3 cho thấy với các giả
trong độ cố kết chung của nền thiết Ch/Cv khác nhau – trong
xử lý bằng đường thấm đứng. phạm vi khuyến cáo của
22TCN262-2000, diễn biến cố

Quý 3&4.2013 Th«ng tin 23

 XỬ LÝ NỀN ĐẤT YẾU

kết là rất khác nhau, có thể lên

tới hơn 30%. Co ket theo thoi gian

Tiếp theo tỷ số kh/ks khi xem 6 0%

xét đến ảnh hưởng của sự xáo H(m)

động cũng có ảnh hưởng đáng

5
kể đến kết quả tính toán. 20%

Tương tự như trường hợp hệ

4
số cố kết ngang, tỷ số này 13% 40%
cũng chỉ được giả thiết trong
3
tính toán và trong 22TCN262-
2000, tỷ số này được khuyến 60%
2
cáo ở mức từ 2 đến 5.
Tai trong
Hình 4 là kết quả tính toán diễn 1
kh/ks=2
80%

biến cố kết tính với các giả kh/ks=4

thiết kh/ks=2 và kh/ks=4. Kết 0 100% U
quả cho thấy, độ cố kết có thể 0 50 100 150 200 250

chênh lệch 10% đến 15%.

Hình 4. Diễn biến độ cố kết với các giả thiết kh/ks khác nhau
Hai ví dụ nêu trên có thể thấy
các giả thiết trong tính toán xử đến sự khác biệt đó để có sự Tiêu chuẩn kỹ thuật dự án
lý nền đất yếu có ảnh hưởng ứng xử phù hợp. (Specification) đều yêu cầu
đáng kể đến kết quả tính toán. nhà thầu thi công phải huy
- Chính vì tính toán xử lý
Rất tiếc là các giả thiết này động ít nhất một Chuyên gia
đất yếu chỉ có tính dự báo nên
hiện nay hầu hết đều không địa kỹ thuật và nhiệm vụ của
công tác quan trắc cần được
được làm rõ và cũng ít được Chuyên gia này cũng được mô
thực hiện nghiêm túc. Trong đó
quan tâm lý giải trong các đồ tả cụ thể, chi tiết.
không chỉ dừng lại ở việc ghi
án thiết kế.
nhận kết quả quan trắc, ghi - Việc lựa chọn các thông
nhận sự khác biệt so với tính số tính toán, nhất là các chỉ
4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
toán mà còn cần được phân tiêu cơ lý của đất kể cả các giả
- Tính toán xử lý nền đất tích – thường gọi là phân tích thiết liên quan đến các chỉ tiêu
yếu chỉ có tính dự báo vì có ngược (back analysis) để có cơ lý, là rất quan trọng và cần
quá nhiều các yếu tố ảnh các điều chỉnh các thông số được trình bầy rõ trong các đồ
hưởng, trong đó có nhiều yếu tính toán, nhất là các giả thiết, án tính toán thiết kế. Tuy
tố không thể xem xét hoặc chỉ từ đó kịp thời điều chỉnh thiết nhiên, ngoài yếu tố chuyên
giả thiết trong tính toán. Đây là kế. Để làm được điều này, môn, việc này chỉ có thể thực
thực tế. Vì vậy, trước sự khác nhất thiết các nhà thầu thi công hiện được qua qúa trình tích
biệt giữa tính toán và thực tế phải có đội ngũ chuyên gia Địa lũy kinh nghiệm thực tế, cả
thi công không cần nhắc lại kỹ thuật. Đây cũng là lý do tại khảo sát, thiết kế và thi công.
thực tế này, mà thay vào đó sao khi có xử lý nền đất yếu,
cần tìm hiểu nguyên nhân dẫn

24 Th«ng tin Quý 3&4.2013