CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

HOOFDSTUK 3: Verbindingen

1
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3.1 MOLECULEN EN IONEN

- Atomen kunnen onderling combineren

→ contact via de e- wolk

→ valentie-elektronen

- Krachten die atomen samenhouden:

“chemische binding”

2
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

- Meerdere soorten “chemische bindingen”

1) Covalente binding
niet-metaal⋅⋅⋅niet-metaal

2) Ionaire binding
metaal⋅⋅⋅niet-metaal

3) Metaalbinding
metaal⋅⋅⋅metaal

4) ...
3
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

1) Covalente bindingen
→ tussen niet-metalen

gemeenschappelijk
elektronenpaar

H O O MOLECULE:
groep atomen die verbonden
H C O H zijn via covalente bindingen
H H H 4
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Voorstelling:

•  Chemische formule (molecuulformule):

H2, O2, NH3, CH4O, P2O5, ...

•  Structuurformule:

H O H O
H H

H N H N
H H
H H
benadrukt de geometrie 5
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

•  Molecuulmodellen

- ball and stick

- spacefilling

6
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Aantal H’s dat covalent kan binden aan een niet-

metaalatoom: → af te leiden uit periodiek systeem

4 3 2 1 0

Vb: CH4 NH3 H2O HF

SiH4 PH3 H2S HCl
7
H2
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

2) Ionaire bindingen
→ tussen metaal en niet-metaal
→ elektrostatische interactie tussen
ionen

ION:
of elektrisch geladen
atoom of groep atomen

Vb: Na - e- ⎯→ Na+ KATION

Cl + e- ⎯→ Cl- ANION

8
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

IONAIRE VERBINDING:
verzameling en ionen
in een 3-dimensionale
kristalstructuur

Vb: NaCl kristal

alternerende
en ionen

9
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

NIET-METALEN:

anionen
METALEN:

kationen

10
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb. LiF, MgO, BaCl2, CaS, ... K2O, Al2O3, Ga2S3, ...

11
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb. Cu2O, CuO, FeCl2,FeCl3, ZnS, ...

FeO, Fe2O3, La2O3, Hg2Cl2, ...

Li+ Be2+ N3- O2- F-

Na+ Mg2+ Al3+ S2- Cl-
K+ Ca2+ Cr2+ Mn2+Fe2+ Co2+ 2+ Cu+
Ni Zn2+Ga3+ Br-
Cr Mn Fe Co
3+ 3+ 3+ 3+ Cu 2+
Sn2+
Rb+ Sr2+ Pd Ag Cd In Sn4+
2+ + 2+ 3+ I-
Au+ Hg22+ Tl+ Pb2+ 3+
Cs+ Ba2+La3+ Pt2+ Bi
Au3+Hg2+ Tl3+ Pb4+

12
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

POLYATOMIGE IONEN

- 2 of meer atomen

- verbonden d.m.v. covalente binding

- lading voor het geheel

OH− NO 3− NH+4
Vb.
SO24− CO 32−
PO34−
→ CaCO3, Al(NO3)3, FePO4, ...
NH4Cl, NH4NO3, (NH4)3PO4, ... 13
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3.2 NAAMGEVING

1) ionaire verbindingen

KATION: - elementnaam
- NH+4 : ammonium

ANION: - mono-atomig: “-ide”

F- fluoride O2- oxide
Cl- chloride S2- sulfide
Br- bromide Se2- selenide
I- iodide
H- hydride ! N3- nitride ! 14
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

ANION: - poly-atomig: “-ide” “-aat” “-iet”

OH- hydroxide
CN- cyanide
O22− peroxide

CO 32− carbonaat
C2H3O2− acetaat (CH3COO- of OAc-)
SO24− sulfaat
SO32− sulfiet

15
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

NO 3− nitraat
NO2− nitriet

PO34− fosfaat
PO33− fosfiet

ClO−4 perchloraat
ClO3− chloraat
ClO2− chloriet
ClO− hypochloriet

16
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

ANION: - poly-atomig:

MnO−4 permanganaat
CrO24− chromaat

HCO3− waterstofcarbonaat
HPO24− waterstoffosfaat
H2PO−4 diwaterstoffosfaat
HSO−4 waterstofsulfaat

telkens als H+ in anion

17
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb. NaF natriumfluoride

FeCl2 ijzer(II)chloride
ijzerdichloride
Na2SO4 natriumsulfaat
KCN kaliumcyanide
KMnO4 kaliumpermanganaat
Na2O2 natriumperoxide
Hg2Cl2 kwik(I)chloride
NH4NO3 ammoniumnitraat

18
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Oefening:
natriumdiwaterstoffosfaat
koper(II)nitraat
kaliumchloraat
natriumhypochloriet
ammoniumwaterstofcarbonaat
loodchromaat
kwik(II)nitriet
aluminiumacetaat
19
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Oefening:
NaClO4
Mg3(PO4)2
CuSO4
Al(NO3)3
BaO2
NH4OAc
HgBr2
LiH
20
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

2) covalente verbindingen

O2 dizuurstof

N2 distikstof

NO stikstofmonoxide
N 2O distikstofmonoxide
NO2 stikstofdioxide

CO koolstofmonoxide
CO2 koolstofdioxide

BF3 boortrifluoride
21
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

MAAR: TRIVIALE NAMEN

H 2O water

NH3 ammoniak

CH4 methaan

...

22
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3) zuren

Splitsen in water H+ af

HF waterstoffluoride
HCl waterstofchloride
HBr waterstofbromide
H 2S (di)waterstofsulfide
HCN waterstofcyanide

HNO3 salpeterzuur
H2SO4 zwavelzuur
H3PO4 fosforzuur
23
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

HClO4 perchloorzuur
HClO3 chloorzuur
HClO2 chlorigzuur
HClO hypochlorigzuur

idem: HNO2 salpeterigzuur

H2SO3 zwaveligzuur
H3PO3 fosforigzuur

24
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Oefening:
O3
SF6
SO3
P2O5
HCN
HOAc
H3AsO4
HIO
25
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3.3 MOLECUULMASSA, FORMULEMASSA

1) covalente verbindingen

Mr = Σ(Ar’s van de atomen in het molecule)

Vb. water 2 × 1,0079 u

H 2O 1 × 15,9994 u
m = 18,0152 u
chloroform 1 × 12,011 u
CHCl3 1 × 1,0079 u
3 × 35,453 u
26
m = 119,378 u
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb. sucrose 12 × 12,011 u

C12H22O11 22 × 1,0079 u
11 × 15,9994 u
m = 342,299 u
ethanol 2 × 12,011 u
C 2H 6O 6 × 1,0079 u
1 × 15,9994 u
m = 46,069 u

27
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

EXPERIMENTELE BEVESTIGING VIA MASSASPECTROMETER

ion met grootste

abundantie:
m = 31 u

Ethanol 2 × 12,011 u
C2H6O 6 × 1,0079 u “moleculair ion”
1 × 15,9994 u
exp:
28
m = 46,069 u 46 u
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Fragmentatieschema van ethanol nà IONISATIE

H H
H C C O H
H H
INFO ionisatie
H H H H
. fragmentatie .
H C C O H H C C O H
H H H H

m+ = 46 u
MM H H
H C . C O H
H H
m++ = 31 u
MM
H
C O H
29
H
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

2) ionaire verbindingen

→ geen bouweenheid!
→ ∞ herhaling van de formule-eenheid

Mr = Σ(Ar’s van de samenstellende ionen

in de formule-eenheid)

Vb. Natriumchloride-kristal
Na + 1
= ⇒ formule-eenheid = NaCl
Cl −
1
⇒ m (NaCl) = m (Na) + m (Cl) = 58,44 u
30
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb. Calciumchloride-kristal
Ca 2+ 1
= ⇒ formule-eenheid = CaCl2
Cl −
2
⇒ m (CaCl2) = m (Ca) + 2 × m (Cl)
= 110,98 u

Natriumfosfaat-kristal
Na + 3
3-
= ⇒ formule-eenheid = Na3PO4
PO4 1
⇒ m (Na3PO4) = 3 × m (Na) + m (P)
+ 4 × m (O)
= 163,94 u 31
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3.4 DE MOL

Stof: atomair ⎯⎯⎯→ macroscopisch

Cu 63,546 u 63,546 g
H2 2,0158 u 2,0158 g
NaCl 58,44 u 58,44 g
C12H22O11 342,299 u 342,299 g

1 eenheid ? eenheden

NA: NA
het aantal maal “getal van Avogadro”
dat 1u in 1g gaat 32
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Getal van Avogadro:

•  Berekend (Perrin, Einstein, ...)

•  Experimenteel: X-stralendiffractie,
kristallografie, ...
•  Definitie:
Hoeveelheid = aantal atomen in
EXACT 12 g 126 C nuclide
Amadeo Avogadro
= 6,022⋅1023 eenheden = 1 mol (1776 - 1856)

→ Molaire massa: massa van 1 mol eenheden

M (g / mol) 33
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Vb.

O2 m = 32,00 u
M = 32,00 g / mol

Na3PO4 m = 163,94 u
M = 163,94 g / mol

Zn m = 65,39 u
M = 65,39 g / mol
34
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Toepassing:

Hoeveel mol bevat 1 kg water?

H 2O m = 18,015 u
M = 18,015 g / mol

1000 g
# mol = = 55,5 mol
18,015 g / mol

35
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Hoeveel mol komt overeen met 0,68 mg Se?

Se m = 78,96 u
M = 78,96 g / mol

0,68 ⋅ 10-3 g
# mol = = 8,61⋅ 10−6 mol = 8,61µmol
78,96 g / mol

36
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

3.5 PROCENTUELE SAMENSTELLING

Zuivere verbinding: vaste chemische samenstelling

1) Chemische formule ⎯→ massa%

PRODUCT ELEMENTEN

Vb. NH4NO3: M = 80,043 g / mol

1 mol 80,043 g / mol %

2 mol N 28,013 g / mol N 35,00
4 mol H 4,032 g / mol H 5,04
3 mol O 47,998 g / mol O 59,96 37
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

2) Massa% ⎯→ empirische formule

moleculaire
ELEMENTEN PRODUCT

Vb. Product P wordt verbrand tot CO2 en H2O

(C,H)

0,6509 g ⎯⎯⎯⎯⎯⎯→ 2,200 g + 0,450 g

Wat is het massapercentage C en H in P?

Wat is de empirische formule van P?
38
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Strategie:

Alle C uit P zit in CO2

Alle H uit P zit in H2O

Experimenteel:
massa CO2 massa H2O

mol CO2 mol H2O

mol C mol H empirische formule P

massa C massa H in P massa% C,H 39

 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

SCHEMA VERBRANDINGSOVEN VOOR ELEMENTANALYSE

Product P ⎯→ H2O + CO2

ABSORPTIE
OP:

Mg(ClO4)2 NaOH
CaO
40
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

M (CO2) = 44,01 g mol-1

⇒ 2,200 g CO2 ⎯→ 0,050 mol CO2
0,050 mol C
0,600 g C

M (H2O) = 18,015 g mol-1

⇒ 0,450 g H2O ⎯→ 0,025 mol H2O
0,050 mol H
0,0504 g H
41
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

C C 1
Molverhouding = atoomverhouding =
H H 1

⇒ Empirische formule = CH

0,600
⇒ %C = × 100 = 92,2 %
0,6504

0,0504
⇒ %H = × 100 = 7,8 %
0,6504

42
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Empirische formule = CH

⇒ Moleculaire formule = C2H2, C3H3, ... ?

⇒ Experimenteel via massaspectrometer:
e- 2e-
molecule P ⎯⎯⎯→ moleculair ion P+

(m/z)P+

78,108 u mP relatief
43
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Molecuulmassa CH = 13,019 u
×6
Molecuulmassa P = 78,108 u

Reële moleculaire formule = C6H6

44
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

moleculair-
MASSASPECTRUM PRODUCT P ionpiek:
78,108 u

P ≡ C 6H 6

(m/z)

45
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Opgave:

1,025 mg product X (bevat enkel C, H en O) wordt

verbrand tot 1,826 mg CO2 en 0,755 mg H2O

Wat is de minimale empirische formule voor X ?

46
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

M (g mol-1)
Oplossing:
C 12,011
H 1,0079
1,826 mg CO2 0,755 mg H2O O 15,9994
CO2 44,01
H 2O 18,015
4,149⋅10-5 mol CO2 4,149⋅10-5 mol H2O

4,149⋅10-5 mol C 8,382⋅10-5 mol H

0,488 mg C 0,084 mg H 0,453 mg O

2,831⋅10-5 mol O

47
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

4,149⋅10-5 mol C 4,149 1,5 3 C

8,382⋅10-5 mol H 8,382 3,0 6 H
2,831⋅10-5 mol O 2,831 1,0 2 O

⇒ C3H6O2

48
 CHEMIE 1 – Hoofdstuk 3 – Verbindingen

Einde HOOFDSTUK 3

49