KAGAWARAN NG EDUKASYON REPUBLIKA NG PILIPINAS

Talaan ng Paggamit ng Modyul

Paaralan:

Purok:

Sangay:

Rehiyon:

Kailan natanggap sa paaralan:

Pangalan ng
Kailan Ipinahiram Kondisyon Kailan Isinauli Kondisyon
Humiram

Gamitin ang sumusunod na titik sa pagtatala ng kondisyon ng modyul:

A (Bago)

B (Gamit na ngunit maayos pa)

C (May kaunting sira)

D (Maraming sira)
 Mabasa na Kita
Hiligaynon

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at

sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at
pribadong paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa
larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang
puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
action@deped.gov.ph.

Kagawaran ng Edukasyon

Republika ng Pilipinas
Mabasa na Kita
Sulundan sa pag Tudlo sang Hiligaynon
Ikalawang Edisyon 2019

Isinasaad ng Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng

karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman,
kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na
naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng
nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat
na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang
kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot
sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang
matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin
ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.

Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong

nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng
Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais
makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-
akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa
filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio, PhD
Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral

Mga Konsultant:

Mga Tagasuri: Lorey F. Tanaleon, Leila G. Valencia, Daisy A. Rosano, PhD

Mga Manunulat: Dymphna Leizel G. Jocson, Juvy D. Baranda, Maria Trisha B. Ganon

Mga Tagasalin: Dymphna Leizel G. Jocson, Juvy D. Baranda

Mga Tagaguhit: Ariel L. Amado, Mel June G. Flores

Mga Tagatala: Harold S. Tupas, Welter P. Pagayonan

Mga Tagapamahala: Usec. Diosdado M. San Antonio, Asec. Alma Ruby C. Torio, Dir. Leila P. Areola, Dr.
Rosalina J. Villaneza, Dr. Jocelyn S. Tuguinayo, Ms. Nemia B. Cedo, Dr. Nanelyn T.
Bontoyan, Mr. Xyphrone Angelo O. Ortiz, Ms. Forcefina E. Frias, Ms. Jenny B. Bendal,
Mr. Benito G. Limuaco, Ms. Glotilde G. De Guzman, Mr. Enrique T. Oreta
Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________________________
Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)
Office Address: Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054; 634-1072; 631-4985
E-mail Address: blr.lrqad@deped.gov.ph; blr.lrpd@deped.gov.ph
 PAUNA

Suno sa R.A. 10533 sang K to 12, Seksyon 5, ang paghimo sang mga kagamitan
patigayunon para mangin madinalag-on ang pagtuon sang mga bumulutho sa makabag-
o nga henerasyon. Ini ang mga kagamitan nga ginhimo gid para sa mga manunudlo para
mangin mamag-an kag mahapos ang pagtudlo sang mga kasampaton sa MTB-MLE.
Para man ini sa mga bumulutho sa Kindergarten hasta sa Ikatatlo nga Halintang para
maagum ang nagakaigo nga kasampaton sa pagbasa.

Ang kagamitan nga Teacher’s Resource Book nagaunod sang mga masunod:
Mabasa na Kita! Pagsulundan sa Pagtudlo sang Hiligaynon, Panugod sa Pagbasa
(Primer) para sa manunudlo kag mga bumulutho, kag Nagkalainlain nga Kahanasan sa
Pagbasa para sa Mother Tongue Based-Multilingual Education (MTB-MLE).

Ang Mabasa na Kita! Pagsulundan sa Pagtudlo sang Hiligaynon ginabug-usan

sang mga letra sang alpabetong Hiligaynon kag mga pagsulundan sa gramatika
kasubong sang husto nga paghambal kag pagpanigbato sa sining lenggwahe. Nasulod
man diri ang listahan sang mga tinaga nga nabadbad sa nagkalainlain nga sari sang
lenggwahe nga makabulig sa pagpasanyog sang bokabularyo.

Ang Panugod sa Pagbasa ukon Primer natunga sa duha ka bahin: Kagamitan

sang Manunudlo kag Kagamitan sang Bumulutho. Ang pagtuon sang mga letra ukon
alpabeto napasunod suno sa kasunson sang gamit sang mga letra nga ini sa
lenggwaheng Hiligaynon. Maid-id nga ginapakita sa kada leksyon sang Primer ang
kada tikang para makahibalo magbasa ang mga bumulutho.

Ang Nagkalainlain nga Kahanasan sa Pagbasa ginhimo para mapasangkad kag

mapauswag ang kasampaton kag kaalam sa mga leksyon sang MTB-MLE.

Hugot sa tagipusuon nga ginalauman nga paagi sa mga kagamitan nga ini
maagum ang kadalag-an, paghimud-os kag masadya nga pagpangabuhi sa pagtuon
samtang ginasubay ang dalan sa pagtuon gamit ang MTB-MLE.

i
 KAUNDAN
Pahina

Introduksyon sang Ortograpiyang Hiligaynon …………………………….. 1

A. 1. Alpabetong Hiligaynon …………………………………………. 3
2. Grafema …………………………………………………………. 14
2.1 Letra
2.2 Indi - Letra
3. Kunla kag Pagkunla …………………………………………….. 16
3.1 Sahi ukon Tipo sang Kunla
3.2 Pagkunla sang mga Tinaga
4. Pagpanigbato nga Pahambal ……………………………………..18
4.1 kunla
4.2 Tinaga
4.3 Acronym
4.4 Abbreviation
4.5 Initials
4.6 Simbolo nga Pangsiyensya/Pangmatematika
5. Pagpanigbato nga Pasulat ………………………………………. 21
5.1 Gamit sang Walo ka Dughong Letra
5.2 Bag-o nga Hulam nga Tinaga
5.3 Wala Ginbag-o nga Hulam nga Tinaga
5.4 Problema sa C, Ñ, Q, X
5.5 Paghulam Gamit ang Walo ka Dugho nga Letra
5.6 Espanyol Anay, Antes Ingles
5.7 Gamit sang Espanyol nga Y
5.8 Kaso sang Pagsambit sang H nga Hulam sa Espanyol
5.9 Gamit sang J
6. Duham-patingog ………………………………………………… 26
6.1 Pagkatuhay
6.2 Pagkatuhay
6.3 Mga Mabaskog nga Patingog
7. Consonant Blends kag Digraphs ……………………………………….... 28
7.1 CH kag SH Digraphs

ii
8. Pagbayluhanay sang Tunog E/I kag O/U ………………………………. 29
8.1 Disiplina sa Paghambal sang E/I kag O/U
8.2 Kon Nagbag-o ang Katingog
8.3 Epekto sang Ulipik
8.4 San-o Indi Mabayluhan
8.5 Kon Bag-o ang Kahulugan
8.6 Paggamit sang O kag U
9. Pag-ilis sang “D” sa “R” ……………………………………………….. 32
10. Gamit sang “Sang” kag “Sing” ……………………………………….. 33
11. Mga Husto nga Gamit sang Purong…………………………………… 34
11.1 Sa mga Ginasulit nga Tinaga
11.2 Sa Isahon nga Kunla nga Tunog
11.3 Sa Pagbulag sang Katingog kag Patingog
11.4 Sa mga Sinimpon nga mga Tinaga
11.5 Sa Pagsulat sa Oras
11.6 Sa Kasunod sang “De”
11.7 Sa Apelyido
11.8 Sa Pagsulat sang Panahon
12. Iban pa nga Pagsulundan sa Pulong Hiligaynon ……………………… 39
12.1 Ponolohiya
12.1.1 Pamaagi kag Punto sang Pagmitlang
12.1.2 Patingog
12.2. Morpolohiya
12.2.1 Stress Shift
12.2.2 Methathesis
12.2.3 Assimilation
12.2.4 Pagkadula sang Tunog
1.5 Pagsudlong
12.3. Pagpanigbato

B. Gramatika
1. Mga Bahin sang Hambal (Parts of Speech)
2. Hiligaynon Syntax
3. Mga Pananda

iii
C. Listahan sang mga Kinaandan nga mga Tinaga sa Hiligaynon kag ang mga
Baryasyon
Mga Kinaandan nga Pagtamyaw kag Halambalanon
Mga Bahin sang Lawas
Mga Katapu sang Pamilya
Mga Mamumugon sa Komunidad
Mga Kinaandan nga Pangalan, Likga kag Pangsari
Mga Kinaandan nga Lugar sa Balay, Eskwelahan kag Komunidad
Mga Duag
Mga Kurte
Panimahu, Panabor kag iban nga may Kaangtanan nga Tinaga
Mga Balatyagon
Mga Numero Halin sa 0 Tubtob 100
Mga Tinaga kag Hambalanon sa Pagtakus

iv
 INTRODUKSYON SANG ORTOGRAPIYANG HILIGAYNON

Nabatyagan ang kaimportansya sang Ortograpiya sa Hiligaynon sang

ginpatuman ang bag-o nga K to 12 Basic Education Program suno sa RA 10533.
Ginpapag-on pa gid ini sang mga polisiya sang Departamento sang Edukasyon nga
pagagamiton ang namat-an nga pulong (mother tongue) kaupod ang Hiligaynon bilang
lenggwahe sa pagtudlo halin sa Kindergarten hasta sa Ikatlo nga Halintang. Dugang
pa, ang Hiligaynon mangin isa ka asignatura nga itudlo halin sa Una nga Halintang
hasta sa Ikatlo nga Halintang. Sadto pa ang Hiligaynon ginagamit na nga lenggwahe
sa pagtudlo kag napamatud-an nga nangin epektibo ini suno sa resulta sang
eksperimento nga ginhimo sang superintendente sang Iloilo nga si Jose A. Aguilar. Ini
isa man sa nangin balasehan kon ngaa ginbalik ang paggamit sang namat-an nga pulong
sa pagtudlo sa mga buluthuan.

Aton talupangdon nga ang mga manunudlo wala sang pormal nga pagtuon sa
pagtudlo sang namat-an nga pulong gani hugot nga kinahanglan sang mga manunudlo
ang sulundan sa pagtudlo sang namat-an nga pulong. Sa lihok sang Departamento sang
Edukasyon kag sa bulig sang Unibersidad sang Pilipinas natigayon ang panugod sa
paghimo sang working orthography sang 19 ka lenggwahe kaupod ang Hiligaynon
sadtong tuig 2011.

Ang Hiligaynon isa sa mga lenggwahe sa Pilipinas nga madamo ang nagagamit ukon
nagahambal. Sapayan nga sagad maghambal ang mga manunudlo sa Hiligaynon
kinahanglan nila ang balasehan ukon sulundan para tul-id nga magamit kag matudlo
ang lenggwaheng Hiligaynon. Mapalaron ang mga manunudlo kag mga bumulutho
tungod antes ipatuman ang K to 12 BEC may ara na mga pagtuon, pagsulundan kag
mga diksyunaryo nahanungod sa pulong Hiligaynon. Mapuslanon gid kag nangin
balasehan sa pagdihon sining Pagsulundan sa Ortograpiyang Hiligaynon ang
Hiligaynon Reference Grammar (Wolfenden, 1971); Pulong Hiligaynon para sa Tanan
(Sumakwelan, Iloilo Inc. (2011) ; Katawagan Hiligaynon-Filipino-Ingles (KWF, 2000);
Diksyunaryo Hiligaynon-English (Grino, 2005); Pulong Hiligaynon para sa Tanan
(Sumakwelan, Iloilo Inc. (2011); kag Hiligaynon Orthography (WVSU CTE, 2018).

1
 Ang Pagsulundan sa Ortograpiyang Hiligaynon ginabug-usan sang listahan
sang mga alpabeto kag ang husto nga paghambal sang tunog sini. Kalakip diri ang
sulundan sa pagpanigbato kag gramatika sang Hiligaynon. Nasulod man diri ang
listahan sang mga tinaga nga nabadbad sa nagkalainlain nga baryasyon sang lenggwahe
sang rehiyon nga makabulig sa pagpasanyog sang bokabularyo sang manunudlo para
makabulig sa mahapos kag epektibo nga paggamit kag pagtudlo sang lenggwaheng
Hiligaynon.

2
 Alpabetong Hiligaynon

Pagsulundan sang
Alpabeto mga Dughong Patingog Katingog Duham- patingog
Tinaga

20 Mga Dughong 5 15 ay
Letra: Cc, Ff, Jj, Ññ, - balay
Qq, Vv, Xx, Zz a - amu b - baga - husay
- laway
d - dahon - wasay
Ang mga dughong e - elisi
letra ginaayop sa g - garapon
mga kinaugalingon h - husay oy
i - igi - baboy
nga pangalan. k - kalan
- kapoy
o - okra l - lata
- langoy
Hal. Corazon m - mani
Florvelle u - uma n - nipa aw
Joaquin - bayaw
Niño ng - ngipon
- tilaw
Max p - pispis - paraw
r - rambutan - panaw
Ang pagpanigbato s - sulo
sang mga dughong t - tasa iw
tinaga wala ginais- - agiw
w - wasay
lan.
y - yabi
Hal. van
jeep
x-ray
zebra

3
 ALPABETONG HILIGAYNON
(KATIGBATUHAN SA HILIGAYNON)

Key Symbols Kag Key

Key Words
Pictures
Aa

amu

Bb

baga

4
Dd

dapay

Ee

elisi

Gg

garapon

5
Hh

husay

Ii

igi

Kk

kalan

6
Ll

lata

Mn

mani

Nn

nipa

7
Ngng

ngipon

Oo

okra

Pp

pispis

8
Rr

rambutan

Ss

suga

Tt

tasa

9
Uu

ulunan

Ww

wasay

Yy

yabi

10
Cc

camera

Ff

folder

Jj

jacket

11
Ññ

piñata

Qq

Quezon

Vv

violin

12
Xx

x-ray

Zz

zipper

13
 MGA GRAFEMA

Nagapanguna nga katungdanan sang ortograpiya ang pagbutang sang grafema

sa tinaga nga ginahambal. Ginatawag nga grafema ang isa ka set ukon grupo sang mga
bahin sa isa ka sistema sang pagsulat. Ang mga grafema sa praktika (working) sang
ortograpiya nga Hiligaynon ginabug-usan sang ginatawag nga mga letra kag mga indi
letra.

2.1 Letra. Ang letra simbolo sang isa ka tunog sa paghambal. Ginabug-usan ini sang
mga patingog ukon vowel kag sang mga katingog ukon consonants. Ang serye sang
mga letra ginatawag nga alpabeto. Ang alpabeto nga Hiligaynon ginabug-os sang duha
ka napulo (20) nga letra kag nagapakilala ang kada isa sang tunog. Ginangalanan ang
tagsa ka letra base sa alpabeto nga Ingles.

Aa Bb Dd Ee Gg
ey bi Di i dyi
Hh Ii Kk Ll Mm
eyts ay Key el em
Nn Ngng Oo Pp Rr
en endyi O pi ar
Ss Tt Uu Ww Yy
es ti Yu dobolyu way

Mga Dughong Letra

May ara walo (8) ka dughong letra. Masami nga makit-an ini sa mga dughong
tinaga kag ginagamit sa mga pat-od nga ngalan sang tawo ukon lugar.

Cc Ff Jj Ññ
si ef dyey enye
Qq Vv Xx Zz
kyu vi eks zi
2.2 Indi-Letra. Ginabug-os ang indi-letra sang mga tuldik kag mga pananda.

14
Ang tuldik ukon asento giya sa paagi sang paghambal sang mga tinaga. Sa
linggwistika, ginakabig ang tuldik nga simbolo para sa impit nga tunog ukon kalabaon
sang paghambal. Sa alpabetong Hiligaynon ginagamit ang glottal stop (̕ͻ) sa mga
tinaga kasubong sang:
daku
amu
bayu
himu
Ang pintok (.) ginagamit sa mga dinalan nga nagasaysay kag sa mga kalip-utan.
Ang purong (-) kinahanglanon sa igutlan sang duha ka ginasulit-sulit nga tinaga
kon nagasugid sang pagkapareho ukon pagpaanggid, pagkadiutay ukon pagkadaku,
ukon sang pagsulit-sulit nga lihok. Ginagamit man ini sa onomatopeiko nga pagsulat sa
mga isahon nga kunla nga tunog.
Ang purong ginagamit man para bulagon ang kunla nga nagatapos sa katingog
kag ang nagasunod nga kunla nga nagaumpisa sa katingog ukon nagakinahanglan sa
paglikaw sang pagsalangisag.

15
 KUNLA KAG PAGKUNLA

Ang kunla isa ka yunit sang tunog nga ginabug-os sang isa ka patingog kag isa
ukon masobra pa sa isa nga katingog. Kada patingog (a/e/i/o/u) isa ka kunla; samtang,
kinahanglan sang kada katingog ang isa ka patingog para mangin kunla. May isa lang
ka patingog sa kada kunla samtang mahimo nga masobra sa duha ka katingog sa isa ka
kunla.

3.1 Sahi ukon Tipo sang Kunla

Suno sa ginsundan nga paathag, ang kunla mahimo nga ginabug-os sang isa ka
patingog, ukon isa ka katingog kag isa ka patingog. Mahimo man nga duha ukon
masobra pa nga katingog kag isa ka patingog. Nagasunod ang mga sahi ukon tipo
sang kunla sa pasulat nga simbolo kag ginarepresentar sang P ang patingog kag sang
K ang katingog:

Sari/Tipo Halimbawa
P a•a
KP bi•bi
PK ok•ok
KPK kag• may•man•kon
KKP pla•pla
KKPK trak
KKPKK tsart
KKPKKK shorts

3.2 Pagkunla sang mga Tinaga

Ang pagkunla pamaagi nga ginatunga ang isa ka tinaga suno sa mga kunla nga
nagabug-os diri. Nakabase ini sa grafema ukon nakasulat nga mga simbolo.
Halimbawa, /u•be/ (ube), /ba•lay/ (balay). Ari ang pila ka pagsulundan:

16
 Una, kon may nagasundanay nga duha ukon masobra pa nga patingog
sa posisyon sa unahan, tunga, kag ulihi, ini makita sa separado nga kunla.
Halimbawa: /i•u•pod/ (iupod), /ti•il/ (tiil), /ba•o/ (bao).

Ikaduha, kon may nagasundanay nga katingog sa sulod sang isa ka

tinaga, ang una ginaupod sa ginasundan nga patingog kag ang ikaduha
ginaupod sa nagasunod nga kunla. Halimbawa: /ak•syon/ (aksyon),
/es•pes•yal/ (espesyal), /pan•sit/ (pansit), /os•pi•tal/ (ospital). Nasakop sini
pati ang /kot•se/ (kotse), /sit•sa•ron/ (sitsaron), kag /pan•yo/ (panyo).

Ikatlo, kon may tatlo ka nagasulundanay nga katingog sa sulod sang

isa ka tinaga, ang una nga duha nagaupod sa patingog sang ginasundan nga
kunla kag ang ikatlo ginaupod sa nagasunod nga kunla. Halimbawa:
/eks•per•to/ (eksperto), /trans•fer/ (transfer), /ins•pi•ras•yon/ (inspirasyon).

Ikaapat, kon ang una sa tatlo ka nagasulundanay nga katingog M ukon

N kag ang masunod bisan diin lang sa BL, BR, DR, PL, kag TR, ang una nga
katingog (M/N) ginaupod sa una nga patingog kag ang nagasunod nga duha ka
katingog ginaupod sa nagasunod nga kunla. Halimbawa: /a•sam•ble•a/
(asamblea), /a•lam•bre / (alambre), /si•lin•dro/ (silindro), /tem•plo/ (templo),
/sen•tro/ (sentro).

Ikalima, kon may apat ka nagasulundanay nga katingog sa sulod sang

isa ka tinaga, ginaupod ang una nga duha ka katingog sa ginasundan nga
patingog kag ginaupod ang ulihi nga duha ka katingog sa nagasunod nga kunla.
Halimbawa, /eks•plo•si•bo/ (eksplosibo), /trans•plant/ (transplant).

17
 PAGPANIGBATO NGA PAHAMBAL
Isa-isa nga ginahambal sa husto nga pagpasunod ang mga letra nga nagabug-os
sa isa ka tinaga, kunla, acronym, abbreviation (kalip-utan), initials, simbolo nga
pangsiyensya, kag iban pa.

4.1 Kunla

Pagsulat Paghambal
to /ti-o/
pag /pi-ey-dyi/
kon /key-o-en/
trans /ti-ar-ey-en-es/

4.2 Tinaga

Pagsulat Pagbigkas
banwa /bi-ey-en-dobolyo-ey/
plano /pi-el-ey-en-o/
Fajardo /kapital ef-ey-dyey-ey-ar-di-o/
jihad /dyey-ay-eyts-ey-di/

4.3 Acronym
MERALCO /kapital em- kapital i- kapital ar- kapital ey-
(Manila Electric Company) kapital el- kapital si- kapital o/
CAR /kapital si- kapital ey- kapital ar/
(Cordillera Administrative Region)
ASEAN /kapital ey- kapital es- kapital i- kapital ey-
(Association of Southeast Asian
Nations) kapital en/
AIDS (Acquired Immune Deficiency /kapital ey- kapital ay- kapital di- kapital
Syndrome) es/

18
 EDSA (Epifanio de los Santos /kapital i- kapital di- kapital es- kapital ey/
Avenue)
PAGASA (Philippine Atmospheric, /kapital pi- kapital ey- kapital dyi- kapital
Geophysical, and Astronomical
Services ey- kapital es- kapital ey/
Administration)
Pag-IBIG (Pagtutulungan: Ikaw, /kapital pi-ey-dyi-gitling- kapital ay-
Bangko, kapital
Industriya, at Gobyerno) bi- kapital ay- kapital dyi/

4.4 Abbreviation
G. (Gining) /kapital dyi pintok/
Gg. (Ginoong) /kapital dyi-dyi pintok/
Gng. (Ginang) /kapital dyi-en-dyi pintok/
Hen. (Heneral) /kapital eyts-i-en pintok/
Dr. (Doktor) /kapital di-ar pintok/

4.5 Initials

4.5.1.Mga Tawo/ Butang

MLQ (Manuel L.Quezon) /kapital em- kapital el- kapital kyu/

LKS (Lope K. Santos)
AGA (Alejandro G. Abadilla)
TKO (Technical Knockout)
CPU (Central Processing Unit)
DOA (Dead on Arrival)
/kapital el- kapital key- kapital es/
/kapital ey- kapital dyi- kapital ey/
/kapital ti- kapital key- kapital o/
/kapital si- kapital pi- kapital yu/
/kapital di- kapital o- kapital ey/

4.5.2 Mga Grupo/ Institusyon/ Lugar

KKK (Kataas-taasang Kagalang-galangang /kapital key- kapital key-

Katipunan) kapital key/

19
BSP (Bangko Sentral ng Pilipinas)
KWF (Komisyon sa Wikang Filipino)
PLM (Pamantasan ng Lungsod ng Maynila) em/
MSU (Mindanao State University)
LRT (Light Railway Transit)
/kapital bi- kapital es- kapital
pi/
/kapital key- kapital dobolyu-
kapital ef/
/kapital pi- kapital el- kapital
/kapital em- kapital es- kapital
yu/
/kapital el- kapital ar- kapital ti/

4.6 Simbolo nga Pangsiyensya/ Pangmatematika

Fe (iron) /kapital ef-i/

lb. (pound) /el-bi pintok/
kg. (kilogram) /key-dyi pintok/
H2O (water) /kapital eyts-tu-kapital o/
NaCl (sodium) /kapital en-ey-kapital si-el/

20
4

PAGPANIGBATO NGA PASULAT

Sa kabilugan, matuman sa gihapon ang simple nga pagsulundan “Kon ano ang
sambit, amo man ang sulat”. Sa pagpanigbato nga pasulat, wala ini nasunod sa mga nga
isa ka pagpalip-ot sa daan nga hitsura sini nga “manga” sang-una hasta sa panugod sang
ika-20 nga siglo.

5.1 Gamit sang Walo ka Dughong Letra

Isa ka radikal nga pagbag-o sa pagpanigbato nga pasulat ang paggamit sang
walo ka (8) dugang nga letra sa modernisadong alpabeto: C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z.
Nagapanguna nga gamit sini ang pagpadayon sang mga kasubong nga tunog sa pagsulat
sang mga tinaga nga halin sa mga namat-an nga lenggwahe sang Filipinas. Ang mga
letra nga F, J, V, kag Z masyado ka importante para marespeto ang mga pareho nga
tunog sa mga namat-an nga lenggwahe. Indi kasubong sang-una nga tion sang abakada
nga ang “Ifugaw” ginasulat nga “Ipugaw” ukon ang “Ivatan” ginasulat nga “Ibatan.”
Ari pa ang isa ka halimbawa:
masjid (Tausug, Mëranaw mula sa Arabe) tawag sa
edipisyo nga ginasimbahan sang mga Muslim

5.2 Bag-o nga Hulam nga Tinaga

Ginagamit man ang walo ka dugang nga letra sa mga bag-o nga hulam nga
tinaga halin sa Espanyol, Ingles, kag iban pa nga dughong lenggwahe. Tandaan: mga
bag-o nga hulam. Ang buot-silingon, indi kinahanglan ibalik sa orihinal nga hitsura
ang mga hulam nga tinaga nga naglapnag na sa pagpanigbato sang mga ini santu sa
abakada. Halimbawa, indi dapat ibalik ang F sa orihinal nga forma sa Espanyol tungod
ginagamit na sing madugay ang porma pati ang mga deribatibo sini nga pormal,
impormal, pormalismo, pormalidad, depormidad, kag iban pa. Indi man dapat ibalik
ang pirma sa firma, ang bintana sa ventana, ang kalye sa calle, ang tseke sa cheque,
ang pinya sa piña, ang hamon sa jamon, ang eksistensya sa existencia, ang sapatos sa
zapatos.

Daan nga Tinaga sa Espanyol. Importante nga tanda nahanungod sa mga daan

21
nga tinaga halin sa Espanyol ang mga nakalista sa Diccionario Tagalog-Hispano (1914)
ni Pedro Serrano-Laktaw hasta sa mga entri sa Diksyunaryo Tesauro Pilipino-Ingles
(1972) ni Jose Villa Panganiban. Napakilala sa ginsulat nga mga daan nga hulam nga
tinaga halin sa Espanyol ang natabo nga pagpaabakada sang mga tunog nga dughong
amo man ang pagbaylo sa hitsura sang mga orihinal nga tinaga, kasubong sa bakasyon
(vacacion), kabayo (caballo), kandila (candela), pwersa (fuerza), letson (lechon),
lisensya (licencia), sibuyas (cebolla+s), sona (zona), kumusta (como esta), kag libo-
libo pa sa Bikol, Ilokano, Hiligaynon, Kapampangan, Pangasinan, Sebwano, Tagalog,
Waray, kag iban pa nga lenggwahe nga namat-an kag naabtan sang kolonyalismong
Espanyol.

5.3 Wala Ginabag-o nga Hulam nga Tinaga

Bisan punggan ang pagpanigbato nga paabakada sa mga ginadugang subong nga
tinaga halin sa Espanyol, makabig nga bag-o nga hulam ang mga tinaga nga indi pa
makit-an sa duha ka ginsambit nga diksyonaryo sa seksyon 4.3. Halimbawa, pwede nga
hulamon sing pagbag-o ang fosil, visa, vertebra, zigzag. Samtang, tungod sa walo ka
gindugang nga letra, madamo sang tinaga halin sa Ingles ang pwede hulamon nga wala
nagakinahanglan sang pagbag-o sa pagpanigbato, kasubong sang fern, folder, jam,
jar, level (nga indi dapat sambiton sing madasig—“lebél”—kasubong sang ginahimo
sang iban nga abi nila isa ini ka tinaga nga Espanyol), envoy, develop, zip.

5.4 Problema sa C, Ñ, Q, X
Subong man, makit-an sa mga ginsambit nga halimbawa sang bag-o nga hulam nga
tinaga nga wala pa ginagamit ang tanan nga dugang nga letra. Wala sang halimbawa
nga hulam nga tinaga nga may mga letra C, Ñ, Q, kag X. Ngaa? Ari ang paathag. Isa
ka maayo nga panugod panglenggwahe halin sa pagpanigbato hasta abakada ang hitabo
nga isa gid lang ka tunog ang ginarepresentar sang kada letra. Sa kaso sang C,
problema ang duha ka pamaagi sang pagsambit sini nga pwede irepresentar sang K
ukon S. Halimbawa, K ang tunog sini sa una nga letra sang coche (kotse) pero S naman
ang tunog sa una nga letra sang ciudad (syudad). Sa kaso sang Ñ, tuman ka limitado
bisan sa Espanyol ang mga tinaga nga nagaangkon sang letra nga ini. Ang iban nga mga
tinaga nga nakasulod na sa Filipino natumbasan na sang NY, kasubong sa donya
(doña), pinya (piña), kag banyo (baño).
Sa kaso naman sang Q kag X, may sitwasyon nga indi lang isa ka tunog ang

22
mga nasambit nga letra—nangin kw ukon ky ang Q kag ks ang X. Ginagamit lang ang
mga ini sa mga pat-od nga pangalan (Quintos, Xerxes) kag terminolohiya nga teknikal
kag pangsiyensya (Q clearance, X-ray). Kon maghulam sang kinaandan nga pangalan
kag luyag nga ipanigbato liwat, ginagamitan ini sang paabakada nga pagsulat kaangay
sang tunog sang Q kag X. Ang Q nangin K halin sa Espanyol nga keso (queso). Ang
X naman ginbuslan sadto pa sang KS kasubong sa ekstra (extra).

5.5 Paghulam Gamit ang 8 ka Bag-o nga Letra. Sa subong, ang tanan nga walo ka
dugang nga letra sa alpabeto ginagamit sa tatlo ka kahigayunan nga paghulam halin sa
mga dughong nga lenggwahe.
Una, sa mga pat-od nga pangalan nga hulam sa dughong lenggwahe,
halimbawa, Charles, Ceferino, Catherine, Colorado, Fidel, Feliza, San Fernando,
Filipinas, Jason, Jennifer, St. Joseph, Jupiter, Beijing, Niñez, Montaño, Santo Niño,
Enrique, Quiroga, Quirino, Vicente, Vladimir, Nueva Vizcaya, Vancouver, Xerxes,
Maximo, Mexico, Zenaida, Zion, Zobel, Zanzibar.

Ikaduha, sa mga terminolohiyang siyentipiko kag teknikal, halimbawa,

“carbon dioxide,” “Albizia falcataria,” “jus sanguinis,” “quorum,” “quo warranto,”
“valence,” “x-axis,” “oxygen,” “zeitgeist,” “zero,” “zygote.”
Ikatatlo, sa mga tinaga nga mabudlay gilayon nga ipanigbato, halimbawa,
“cauliflower,” “flores de mayo,” “jaywalking,” “queen,” “quiz,” “mix,” “pizza,”
“zebra.”

San-o Indi Pwede Pagligwaton ang Pagpanigbato

Ginalimitahan ang pagliwat sang pagpanigbato sa Hiligaynon sang mga bag-o
nga hulam nga tinaga kon: (1) nangin kaladlawan ang hitsura sang tinaga, (2) nangin
mas mabudlay pa basahon ang bag-o nga tinaga kaysa orihinal, (3) naguba ang kalidad
pangkultura, panrelihiyon, ukon pampolitika sang ginhalinan, (4) mas kilala ang tinaga
sa orihinal, kag (5) nagatuga sang kagamo/pagsalangisag ang bag-o nga tinaga tungod
may kaangay nga tinaga sa Hiligaynon.
Halimbawa, basi wala sang nagabakal sang “Kok” (Coke) kag masal-an ini nga
pinalip-ot nga tilaok sang manok. Madugayan magpanumdom ang makabasa sang
“karbon day-oksayd” bag-o niya maangot ini sa sahi sang hangin. Lain ang baguette
sang mga Pranses sa aton kolokyal nga “bagets.” Nagakadula ang buot-silingon sang

23
bouquet sa ginliwat nga pagapanigbato nga “bukey.” Naandan basahon ang duty-free
gani ginakatingalahan ang karatula nga “dyuti-fri.” May sadto na nga laye ang habeas
corpus sang ginbag-o ang tinaga nga “habyas korpus.” Luas sa indi gilayon makilala
mabuhinan ang kapuslanan pangkultura sang feng shui kon ginapanigbato nga “fung
soy” samtang masal-an pa nga panggamit sa hampang nga dama ang pizza kon isulat
ang “pitsa.” Maathag man nga epekto ini sang madalum nga pagluntad sang panan-
awan sang mga Filipino sa mga kagamitan nga biswal (iskrin, karatula, bilbord) nga
nagaangkon sang mga dughong tinaga sa mga orihinal nga hitsura.

5.6 Espanyol Anay, Antes Ingles. Tungod sa mga nakit-an nga problema,
ginarekomenda ang pagpugong sa sobra nga pagsandig sa Ingles. Sa pihak sini, pwede
una nga pilion ang pareho nga kahulugan sang tinaga halin sa Espanyol, ilabi na gid
kon may kaangay nga hitsura, tungod mas ginasambit kag ginapanigbato sing masami
ang lenggwaheng Espanyol sa Filipino kaysa Ingles. Mas mahapos basahon (kag
kunlaon) ang estandardisasyon (estandardizacion) halin sa Espanyol kaysa
“istandardiseysiyon” (standardization) halin sa Ingles, ang bagahe (bagaje) kaysa
“bageyds” (baggage), ang birtud (virtud) kaysa “virtyu” (virtue), ang isla (isla) kaysa
“ayland” (island), ang imahen (imagen) kaysa “imeyds” (image), ang sopistikado
(sofisticado) kaysa “sofistikeyted” (sophisticated), ang gradwasyon (graduacion)
kaysa “gradweysiyon” (graduation).

5.7 Gamit sang Espanyol nga Y

May espesyal nga gamit ang letra nga Y—nga ginasambit nga kaangay sang
aton I, kasubong sa “Isulat.” Ginagamit ini, una, para isulat sing bug-os ang ngalan
sang lalaki kaupod ang apelyido sang iloy. Halimbawa, ginasulat kon ka isa ang ngalan
sang pangulo sang Republikang Malolos nga “Emilio Aguinaldo y Famy” para
isugpon ang apelyido sang iya iloy nga si Donya Trinidad Famy. Ginagamit ini,
ikaduha, sa pag-isip sa Espanyol kag binalaybay. Halimbawa:
Alas-dos y medya
Ala-una y kuwatro
Alas-singko y beynte
Kuwarenta y singko
Singkuwenta y tres
Treynta y siyete

24
 Makit-an nga nagakadula ang Y kon nagatapos sa E ang ngalan sang una nga
numero, kasubong sa beynte dos, alas-siyete kwarto, alas-dose medya.

5.8 Kaso sang Pagsambit sang H nga Hulam sa Espanyol

Sa lenggwaheng Espanyol, ang letra H (hache) wala ginasambit. Gani ang hielo,
yelo; hora(s), oras; kag habilidad, abilidad. Apang may pila ka tinagang Espanyol nga
kinahanglan ipabilin ang H nga tunog, may kanggid ang mga ini sa tinaga nga lain ang
kahulugan. Kasubong man may kinalain ang kaso sang historia, nga sa Espanyol pwede
gamiton ang pareho nga kahulugan sang “kuwento” ukon sang “kasaysayan.” Sa
praktika subong, ang historya ginagamit na sa pareho nga kahulugan sang “maragtas”
samtang ang istorya ginbulos sa “salaysay”. Kaupod sang historya sa Filipino ang
historyador, historiko, kag historisismo.

5.9 Gamit sang J

Sa kabilugan, ang bag-o nga letra J ginagamit sa tunog nga /dz/. Apang may
mga Espanyol nga tinaga kon sa diin J may tunog nga /h/, kasubong sang justo kag
juez, nga ginsulat nga husto ukon huwes. Gamiton man ini sa mga bag-o nga hulam
nga tinaga, kasubong sang jet, jam, jazz, jester, jingle, joy, enjoy sang Ingles, jujitsu
sang Hapones, kag jataka sang Sanskrit. Apang indi sakop sini ang iban nga tinaga sa
Ingles nga nagaangkon sang tunog /dz/ pero wala nagagamit sang letra J, kasubong sang
general, generator, digest, region.

25
 DUHAM-PATINGOG

Ginpabaskog sa 2013 forum sang KWF kag ginrekomendar nga gamiton ang
subong nga ortograpiya, bangud sang mga masunod nga paathag:

Sa kabug-usan, ginakuha ang una nga patingog sa mga duham-patingog nga

I+(A, E, O) kag U+(A, E, I) kon may nagasal-ot nga Y kag W sa pagsulat. Ang buot -
silingon, ginabayluhan sang Y ang orihinal nga I kag ang W ang orihinal nga U sa
diptonggo. Amo sini ang natabo sa akasYA (acacia), tenYEnte (teniente), kag
benepisYO (benepicio); amo man sa indibidWAl (indibidual), agWAdor (aguador),
perWIsyo (prejuicio). Mahimo ini nga ipaathag nga ang I kag U ginakabig nga mga
patingog nga mahina kon ikumpara sa mga patingog nga A, E, O nga ginakabig naman
nga mga patingog nga mabaskog. Bangud sini, madula ang tunog nga I kag U kon
mabayluhan na sang tunog nga Y kag W. Talupangda pa gid: Nangin isa ka kunla ang
duham-patingog nga ginbayluhan sang Y ukon W ang una nga patingog.

May ara nga pagkapinasahi sa pangkabug-usan nga sulundan nga makit-an sa

pulong Hiligaynon.

6.1 Pagkatuhay: Kon ang duham-patingog nagasunod sa tunog nga H.

Halimbawa, estratehIYA (estrategia), kolehIYO (colegio), rehIYOn (region).
Ang H isa ka mahina nga katingog. Madula ini kon wala sing upod nga patingog,
pareho sa perwisyo (prejuicio). Gani imposible, “kolehyo” ukon “rehyon” tungod
mangin “koleyo” ukon “reyon” ang kinaandan nga paghambal kon indi paghatagan
sang bug-at sa paghambal ang H nga wala sing kasunod nga patingog.

26
6.2 Pagkatuhay: Kon ang duham-patingog ara sa punta sang tinaga kag may bug-at
sa paghambal sa una nga patingog sang orihinal. Halimbawa, ekonomIYA (economía),
pilosopIYA (filosofía), heograpIYA (geografía). Sa sini nga mga halimbawa, may
nagatuhaw nga tuhay sa “ekonomya” kag “pilosopya” (kon kaisa, “pilusupya”) apang
masami nga ginagamit ini nga may iban nga buot-silingon sa orihinal nga buot-silingon
bilang mga disiplina ukon sangay sang ihibalo. Ang ekonomya (madasig nga
paghambal) pareho sa pagkinot; ang pilosopya, pareho sa “pamimilosopya,” pareho sa
sobra na nga paggamit sang mga rason.

6.3 Mga Mabaskog nga Patingog. Sa pihak nga bahin, wala nagahatag sang kabudlay
ang mga duham-patingog nga may mabaskog nga una nga patingog (A, E, O). Pwera
sa pila ka katuhayan, mahimo ini itigbato nga wala sang sal-ot nga Y ukon W.
Halimbawa, aorta (aorta), paraon(faraon), baul (baul), teatro (teatro), leon (leon),
neon(neon), teorya (teoria). Pwede man nga kabigon nga tuhay ang idea sang ideya.

Aton man talupangdon ang naandan nga pagkabig sa duham-patingog nga AU

nga pareho sang AO, kasubong sang panugyan ni Rizal sadto, ang ikaduha nga patingog
ginapatunog nga W. Ini ang ginhalinan sang bantog nga tinaga nga haula nga nangin
hawla. Maathag nga ini man ang ginsunod sa subong sang mga tinaga nga awditoryo
(auditorio) kag bawtismo (bautismo). Talupangda man nga matabo ini kon ang bug-at
sa paghambal ara sa una nga patingog sang duham-patingog.

27
 CONSONANT BLENDS KAG DIGRAPHS

7.1 CH kag SH Digraphs. Ang digraphs duha ka katingog nga ginahambal nga may
isa ka tunog, pareho sang CH sa cheese, check, chopstick, kag sang SH sa shooting,
shampoo, shop, workshop, ambush, brush. Ang CH nabayluhan sang TS sa mga tinaga
kasubong sang tsek kag tseke. Ginagamit ang TS sa baylo nga CH sa mga gin-imbento
nga mga tinaga kasubong sang tsansa, tsika, kag tsibug. Ari pa gid ang mga
halimbawa halin sa Espanyol kag Ingles: tsismis (chismes) ,tsapa (chapa), tsart
(chart), letson (lechon), letsugas (lechugas), atsara (achara),

28
 8 PAGBAYLUHANAY SANG TUNOG
9 E/I KAG O/U

8.1 Disiplina sa Paghambal sang E/I kag O/U

Upod sa pagdisiplina sa aton dila ang laye nga siparahon ang E sa I kag ang O sa U.
Pauntaton ang indi husto nga pagbayluhanay sa paggamit sang I kag E sa umpisa sang
mga tinaga, pareho sa “iskandalo” imbes nga eskandalo, “istasyon” imbes nga
estasyon, “istilo” imbes nga estilo, kag iban pa. Makatilingala nga indi maislan sang I
ang una nga E sa estranghero. Kon disiplinahon, mauntatan na ang daw paabakada
nga “liyon” sa baylo nga leon, “nigatibo” sa baylo nga negatibo. Mapunggan man ang
naandan nga pagbaylo sang U sa O pareho sang “dunasyon” sa baylo nga donasyon,
“pulitika” sa baylo nga politika, kag “kuryente” sa baylo nga koryente.

8.2 Kon Nagbag-o ang Katingog

Sa kaso sang O/U, ginatugutan ang pag-ilis sang O sa U kon nagbag-o ang
nagasunod nga katingog sa sulod sang kunla. Natabo ini sa pagbaylo sang N sa M kon
nagaumpisa ang nagasunod nga kunla sa B/V kag P/F. Halimbawa, ang tinaga nga
kumperensya sa conferencia. Nabayluhan sang U ang O kaangot sa natabo nga
pagbaylo sang kasunod nga N sa M tungod nagasunod sa P/F. Ini man ang rason sa
pagbaylo sang U sa O sa orihinal nga tinaga nga Espanyol sa mga masunod:
Kumbensyon (convencion)
kumpisar (confesar)
kumbento (convento)
kumporme (conforme)
kumportable (confortable)
kumpiska (confisca)

Indi sakop sang pagsulundan nga ini ang “kumpanya” kag “kumpleto” nga dapat
itigbato nga kompanya kag kompleto tungod compañia kag completo ang orihinal sa
Espanyol. Letra M na gid ang kasunod nga O sa orihinal. Kaangot sini nga pagsulundan,

29
maathag man nga indi dapat himuon nga U ang O kon N ang orihinal nga nagasunod
sa mga tinaga pareho sang monumento (monumento), kontrata (contrata), kag
konsumo (consumo).

8.3 Epekto sang Ulipik. Nangin I ang E kag nangin U ang O kon ara sa punta sang
tinaga kag ginasundan sang ulipik. Halimbawa, ang E sa “sige” nangin I sa sigihon;
ang O sa “bato” nangin U sa batuha. Halimbawa pa gid:

tae—nataihan
karate- karatiha
luto—lutuan
kaon—kaunon
buho—buhuan

Kinahanglan tandaan: Mahimo ang pagbaylo kon ginasundan sang ulipik ang
tinagang-gamut.
Pagkatuhay: pagtuluohan, kamatuoran

8.4 San-o Indi Mabayluhan. Sa kabaliskaran, indi awtomatiko ang pagbaylo gani indi
matabo sa mga kahigayunan, pareho sang mga masunod:

(1) Indi kinahanglan bag-uhon ang E kag O kon ginsundan sang pang-angot
nga -ng. Husto ang “dugong Pilipino” kag indi kinahanglan nga “dugung
Pilipino”; husto ang “inosenteng tawo” kag indi kinahanglan ang “inosenting
tawo.”
(2) Indi kinahanglan bag-uhon ang E kag O kon ginasulit ang tinagang-
gamut. Husto ang pirme-pirme kag indi kinahanglan nga “pirme-pirmi”; husto
ang ulo-ulo kag indi “ulo-ulu”.

8.5 Kon Bag-o ang Kahulugan. Sa pihak nga bahin, mahimo ang pagbaylo sang I sa
E kag U sa O kon wala sang gitling ang ginasulit nga tinaga kag nagahatag sang
bag-o nga kahulugan, pareho sang “kalukalo” lain sa “kalo-kalo.” Isa ka popular
nga pagkaon sa pamahaw kon aga ang kalukalo samtang; paglaragway sang isa
ka butang ang kalo-kalo.

30
8.6 Paggamit sang O kag U
a. Kon ang nahauna nga kunla sang tinaga may tunog nga O ukon U, kinaandan
U ang ginagamit.
Halimbawa:
duna kumparar
Pagkatuhay:
obra okra
b. Kon ang katapusan nga kunla sang tinaga may tunog nga O ukon U,
kinaandan O ang ginagamit luas lang kon ini ginasundan sang M kag kon ang
tinaga may sunok ukon tungli nga dagmit.

Halimbawa:

kuno kuneho itum

sukol bumbero dulom

Pagkatuhay:

solo yuhum

boto

c. Kon ang tinaga may tatlo ka O ukon U nga tunog, ang nahauna kag ikaduha
U kag ang katapusan O.
Halimbawa: tinutuyo

d. Kon ang tinaga may apat ka O ukon U nga tunog, ang nahauna tubtob ikatatlo
dapat U kag ang ikaapat O.
Halimbawa:
pumuluyo
e. Ang katapusan nga tigbato nga O ginaislan sang U kon idugang ang ulipik sa
tinaga.
Halimbawa:
kompletuha dumduman
batuha katuyuan

Pagkatuhay:
pagtuluohan kamatuoran

31
 PAG-ILIS SANG “D” SA “R”

Ang iban nga mga tinaga nga nagatapos sa D nagailis sa R kon ini tabiran
sang ulipik nga -a, -an/-han, -i. kag –on.

Halimbawa:
patawad + a = patawara
sugid + i = sugiri
bayad + an = bayaran
lubid + on = lubiron
sugid + an = sugiran

Ini nga pagbaylo sang tunog isa ka pamaagi sang pagpadanlog sa paghambal.

32
 GAMIT sang “SANG” Kag “SING”
Ang sang kag sing indi pareho ang gamit. Ang sang kinaandan nga ginasundan
sang pangalan, pangkabilugan nga pangalan, tal-us nga pangalan, likga kag compound
predicate.
Halimbawa:
pangalan
Tag-iya sia sang balay.

tal-us nga pangalan

Sang iya paglakat dala niya ang iya bata.

collective noun
Pagkabutang ini sang mga iskawt.

likga kag compound predicate

Sang paglangoy ko, nagsunod ang ido ko.

Ang sang ginagamit man sa pagsugod sang dinalan.

Ang sing kinaandan nga ginasundan sang pangsari (Adjective) kag ubay-likga
(Adverb).
Halimbawa:
Ubay-likga (Adverb)
Nagdalagan sia sing madasig.

Pangsari (Adjective)
Nagdala sia sing mahamot nga bulak.

33
 MGA HUSTO NGA GAMIT SANG PURONG

Ang purong (-) isa ka pananda nga madamo sing gamit. Ari ang husto nga
paggamit sini:

11.1 Sa mga ginasulit nga tinaga

Ginagamit ang purong sa mga tinaga nga ginasulit kag wala ginaislan ang
pagpanigbato sang tinagang-gamut:
tiyog-tiyog
sunod-sunod
adlaw-adlaw
Ang purong kinahanglanon sa igutlan sang duha ka ginasulitsulit nga mga tinaga
kon nagasugid sang pagkapareho ukon pagkaanggid, pagkadiutay ukon pagkadaku,
ukon sang pasulitsulit nga lihok.
Halimbawa:
tawo-tawo (likeness of a person)
lakat-lakat ( series of walking to and fro)
lain-lain (an ill feeling becoming worse or intense; acting differently
from the rest as a repeated action)
huya-huya ( a feeling of somewhat ashamed or shy)
Tandaan: Ang tinagang-gamut nga may pasulitsulit nga kunla wala nagagamit sang
purong.
Halimbawa:
huyahuya (plant)
sarisari (different)
hunahuna (thought)
painoino ( thought)
tagsatagsa (each one)
lainlain ( different)

34
11.2 Sa isahon nga kunla nga tunog
Ginagamit ang purong sa onomatopeiko nga pagsulat sa mga isahon nga kunla
nga tunog, pareho sang mga masunod:

tik-tak
ding-dong
plip-plap
tsk-tsk
rat-ta-tat

11.3 Sa pagbulag sang katingog kag patingog

Ginagamit ang purong para bulagon ang kunla nga nagatapos sa katingog kag
ang nagasunod nga kunla nga nagaumpisa sa patingog ukon kinahanglan lang sa
paglikaw sang pagsalangisag.
Halimbawa:
pag-angkon
mag-abot
luy-a
lin-ay
tam-is

Ginagamit ang purong sa tinaga bisan nagtapos sa patingog ang unapik kon
pat-od nga pangalan ang kasunod:

mapa-Carles maka-Filipino
taga-Iloilo maki-Aquino

Tandaan: Indi kinahanglan ang purong sa mga unapik nga ini kon ang kasunod
kinaandan nga pangalan.
Halimbawa:
mapabanwa
tagasyudad
makatawo
makimasa

35
11.4 Sa mga Sinimpon nga mga Tinaga
Ginagamit ang purong sa mga bag-o nga sinimpon nga mga tinaga.
Halimbawa:
tupad-balay (neighbor)
buot-silingon ( in other words; meaning to say)
patay-gutom (impoverished)
sulod-dukot (superficial)

Pagkatuhay:
matapobre
balikbayan
buasdamlag

Ginagamit ang purong bilang sal-i sa isa ka patingog nga ginkuha.

Halimbawa:
pun-a (punu + a)
pus-a ( pusa + a)
gub-on ( guba + on)
dal-on (dala + on)

Ang purong kinahanglan sa igutlan sang tinagang-gamut nga nagatapos sa

patingog kag sang ulipik nga isa ka patingog sa mga tinaga nga pasugo ukon pangabay.

himu-a
lutu-a

11.5 Sa pagsulat sang oras. Ginagamit ang purong para ibulag ang numero sa oras
kag petsa nga may ika- ; amo man sa pag-isip sang oras, numero man ukon gintigbato,
nga ginkabit sa alas- pareho sang mga masunod:

ika-9 sang Marso, ukon ikasiam sang Marso.

36
 ika-100 nga anibersaryo, ukon ikaisa ka gatos nga
anibersaryo
alas-12 sang udto, alas-dose sang udto
alas-3 sang hapon, alas-tres sang hapon

Tandaan: pirme ginatigbato ang oras nga ala-una.

11.6 Sa Kasunod sang “De”. Ginagamitan sang purong ang tinaga nga may unapik
nga de- halin sa Espanyol nga may kahulugan “sa paagi nga” ukon “ginahimo ukon
ginagamit nga pamaagi.”

Halimbawa:
de-kolor
de-mano
de-kaho
de-bola
de-lata

11.7 Sa Apelyido. Ginamit ang purong sa mga apelyido sang kasado nga babaye para
ipakita ang orihinal nga apelyido sadtong dalaga pa sia.
Halimbawa:

Dymphna Leizel Gonzales-Jocson

Juvy de Juan-Baranda
Maria Trisha Balayo-Ganon
Teresa Oracion-Amado
Anelyn Gabriel-Tupas

Kon ginamit ini sa ngalan sang lalaki, pareho sa kaso ni Graciano Lopez-
Jaena, ang apelyido pagkatapos sang purong ang apelyido sang iloy. Kon isulat suno
sa praktikang Espanyol, ang husto nga pagsulat sa ngalan sang kilala nga propagandista
amo ang Graciano Lopez y Jaena.

37
11.8 Sa Pagsulat sang Panahon. Ginagamitan sang gutab en (en dash) ang panahon
nga sakop sang duha ka petsa.
Halimbawa:
1882–1903 (Panahon sang Kasagsagan sang Nasyonalismo)
23 Hulyo 1864–13 Mayo 1903 (Apolinario Mabini)

Gutab en man ang ginagamit kon indi pat-od ang petsa sang tinion, pareho sa:
1870– (indi pat-od ang petsa sang pagkamatay)

Ang mas malaba, ang gutab em (em dash), sa baylo nga purong, ang dapat
gamiton kon may malangkagon nga hitabo sa dinalan kag may gindugang nga
impormasyon sa sulod sang isa ka dinalan. Halimbawa:
Nagbalikid ako—kag nagdalagku ang akon mga mata—sang makita ko sia.
Kinahanglan sang mga tawo ang bisan ano nga bulig—pagkaon, bayu,
palahuwayan, tubig, kag iban pa.

38
 IBAN PA NGA PAGSULUNDAN SA PULONG
HILIGAYNON
12.1 Ponolohiya
12.1.1 Paagi kag punto sang pagmitlang

Pamaagi sang Punto sang Pagmitlang

Pagmitlang
Bibig Ngipon Ngislo Ngalangala Glottal

Matig-a Mahumok

(palatal) (velar)

Pasirado

wt p t k

mt b d g ͻ

Pailong

mt m n ƞ

Pasitsit

wt s h

Pakilid

mt l

Pakatal

mt r

Malapatingog

mt y w

39
12.1.2 Patingog
Posisyon sang Dila Parte sang Dila

Atubang Tunga Likod

Mataas i u

tungatunga e o

manubo a

12.2 Morpolohiya

Ang paghambal sa mga tinaga sa Hiligaynon nagabag-o kon ang morphemes

nagaporma sang tinaga.
Sa Hiligaynon, limitado ang mga pagbag-o sa mga tunog kag sa mga kunla.
12.2.1 Stress Shift
Halimbawa:
uswag + ka- -an = kauswagan
simba + -han= simbahan
lagas + -on= lagson
dala + -on= dal-on
sakay + -on = sakyon

12.2.2 Metathesis
Halimbawa:
inom + -on= imnon
tanum + -an= tamnan
sulod + -an= sudlan
balo s+ -an= baslan

12.2.3 Assimilation
Halimbawa:
pang- + patay = pampatay= pamatay

40
 pang- + bato = pamato
kasing- + banwa= kasimanwa
pang- + tulok = panulok
nang-+ dulse = nanulse

12.2.4 Pagkadula sang tunog

Halimbawa:
bakal + i = bakli
kaon + a =kan-a
labo + a = lab-a

12.2.5 Pagsudlong
Halimbawa:
handom + an + an = handumanan

12.3 Pagpanigbato
1. Ang pagpanigbato dapat nga magsunod sa tunog sang tinaga.
Halimbawa:
ngaa
semana
bituon
2. Gamita ang GI sa baylo sang gui ukon gue luas sa kinaugalingon nga
pangalan.
Halimbawa:
gid – indi guid
haligi – indi haligue
3. Ginagamit ang wa, wi imbes sang ua, ue, ui kag ya, ye, yo imbes sang ia, ie,
io sa mga kinaandan nga ngalan.
Halimbawa:
kwarta kambyo
pwersa radyo
pwitis baryo

41
 Pagkatuhay:
liempo
tienda
siesta
4. Gamit sang Unapik
a. Ang paggamit sang unapik nga a-, i-, al-, pala-, mala-, dulo-, hulo-, kag iban
pa wala nagailis sang pagpanigbato sang tinaga.

Halimbawa:
alabot
isimba
palahambal
malainumol

b. Ang unapik nga pang- ukon mang- kon ginatapik sa tinaga nga nagaumpisa
sa katingog nagailis sang pagpanigbato.
Halimbawa:
pamulak (pang + bulak) mamulak (mang + bulak)
pangudal (pang + kudal) mangudal (mang + kudal)
panuhol (pangduhol)
panlamok (panglamok)
pamisok (pang + pisok)
panilhig (pangsilhig)
panulok (pang + tulok)

Pagkatuhay: indi pwede sa mga tinaga nga nagaumpisa sa g, h, m, n, r, w, y

panggunting manggunting
panghampak manghampak

c. Ang unapik nga hang- ukon hing- kon itabid sa tinaga nga nagaumpisa sa
patingog nagailis sang pagpanigbato.

Halimbawa:

42
 hamata (hang + bata)
hangaon (hang + kaon)

5. Gamit sang Tungapik

a. Ang paggamit sang tungapik (-in-, -um-, -ul-, etc.) wala nagailis sang
pagpanigbato sang tinaga.

Halimbawa:
kinadlaw
lumumpat
sulundan

6. Gamit sang Ulipik

a. Ang iban nga tinaga nga may r sa katapusan nga kunla nagailis sa l kon
tabiran sang ulipik. Ang iban naman nga may g sa katapusan nga kunla nagailis
sa d kon may ulipik.

Halimbawa:
sugilanon (sugiran+on) kadton (kagat+on)

b. Ang pagdugang sang mga ulipik nga –a, –an, -i, -on, ukon –anay nagailis
ukon nagabaylo sang pwesto sang tunog kag letra sa tinaga.

Halimbawa:
baywa (bayo + a)
baywan (bayo + an)
baywi (bayo + i)
baywon (bayo + on)
baywanay (bayo + anay)
imnon (inom + -on)
sudlan (sulod + -an)
baslan (balos + -an)

43
B. Gramatika
1. Mga Bahin sang Hambal (Parts of Speech)
1.1 Pangalan (Nouns)
a. Pagporma sang Pangalan

May mga pangalan nga gindugangan sang panapik .

1) l + vֽ -

Ini nga panapik, kon ginagamit kaupod sang ulipik nga –an nagasugid
sang lugar kon sa diin himuon ukon pagahimuon ang lihok. Kon ginagamit
kaupod sang ulipik nga –on, ini nagapatuhoy sang butang nga pagagamiton sa
lihok.

Halimbawa:
lilisuan lulutuan lalabhan
lilitsunan lulumpatan lalabayan

lilisuon lulutuon
lilitsunon lulumpaton

2) mana-, manu-, mangang-

Ini nga mga unapik ginagamit sa pagpahayag sang trabaho ukon propesyon.

mananabang manunudlo mangangaway

mananagat manunulat mangangapin
mananahi manununda mangangani

3) manug-

Ini nga unapik ginagamit sa pagpahayag sang hilikuton.

44
 manugwali
manugtugda
manugkanta

4) pag-
a. Kon ini nga unapik ang ipares sa likga, ang tinaga mangin pangalan nga
nagapakita sang estado.
paghampang
pagtuon
pagkaon

b. Kon ang “ang” idugang bag-o ang pangalan, ina nagasugid sang ISAHON.
Kon ang “ang mga” idugang bag-o ang pangalan, ini nagasugid sang
KADAMUON.

c. Iban pa gid nga grammatical particles nga mahimo gamiton sa pagtumod sang
pat-od ukon kinaandan nga pangalan nga isahon ukon kadamuon:
si - sanday
ni - nanday
kay - kanday

d. May mga naandan nga pangalan nga nagatumod sa relasyon.

Isahon Duhaon Kadamuon

utod mag-utod mag-ululutod
pakaisa magpakaisa magpalakaisa
abyan mag-abyan mag-alalabyan

45
 e. Gender (Sari)

Panglalaki Pambabaye Indi Pat-od Wala Sari

tatay nanay ginikanan Bola

lolo lola apoy Alat

manong manang magulang Bulak

tiyo tiya paryente Libro

maestro maestra manunudlo Lamesa

1.2 Tal-us Pangalan (Pronouns)

Ang Tal-us Pangalan mahimo nga magrupo sa Tal-us Pangalan sa Tawo

(personal), Tal-us Pangalan sa Pagtudlo ( demonstrative), kag Tal-us Pangalan sa
Pagpamangkot (interrogative).

a. Tal-us Pangalan sa Tawo (Personal Pronouns)

Ergative₁ Ergative₂
Absolutive (Postposed) (Preposed) Oblique

1st person singular ako, ko nakon, ko akon sa akon

2nd person singular ikaw, ka nimo, mo imo sa imo

3rd person singular sia niya iya sa iya

1st person plural

kita naton, ta aton sa aton
inclusive
1st person plural
kami namon amon sa amon
exclusive
2nd person plural kamo ninyo inyo sa inyo
3rd person plural sila nila ila sa ila

46
 b. Tal-us nga Pangalan sa Pagtudlo (Demonstrative Pronouns)

Absolutive Ergative/Oblique Locative

Nearest to speaker ini sini diri
(this, here)
Near to addressee or ina sina dira
closely removed from
speaker and addressee
(that, there)
Remote (yon, yonder) ato sadto didto

c. Tal-us Pangalan sa Pagpamangkot (Interrogative Pronouns)

Interrogative Pronoun Meaning

sin-o who
ano what
san-o when
pila how many
tagpila how much
ngaa why
paano how
diin where
diin sini/sina which
nano asks what with reference to
quality
sig-ano asks for quality in comparison
sing-ano asks for quantity

47
1.3 Pangsari (Adjective)
a. Pagdihon sang Pangsari

Ang Pangsari (Adjectives) naporma sa pagdugang sang unapik.

Unapik (Prefixes) Buot-silingon Halimbawa

ma- being in state of matahum

being caused to be pakaon

pa-
pa- (+ l ) + vֽ intense degree palalagaw

use, purpose for pangtulog

pang-
tig- ( + l ) + vֽ characterized tigtalanum
by
tag- ( + l ) + vֽ characterized taglalamig
by, season of
taga- place of origin tagasyudad,
taga-Molo
inug- expected use inugbayad,
inugsaot
magpaka- is becoming magpakabuot

1) di-
Ini nga unapik pinalip-ot sang tinaga nga indi. Ini nagasugid sing
baliskad nga kahulugan sang tinaga.

Halimbawa:

dimatuod
dimatarong
dimabinalak-on
dimadinumdumon

48
2) pang
Ini nga panapik ginagamit sa pagsugid sang katuyuan ukon gamit kag rangko.

Halimbawa:
pangkasal pangaduha (pang+duha)
pangtulog pang-anum

3) pa-
Ini nga panapik nagapakita sang kahimtangan.

Example (Halimbawa):
patadlong
pahilay
4) paka-
Ini nga panapik nagasugid sang pamatasan ukon pagbinagbinag.

Halimbawa:
pakalain
pakanubo
pakamaayo
5) ka-
Ini nga panapik ginagamit sa pagpakita sang (1) kaangtanan, (2)
kahimtangan, ukon (3) pagkatulad.

Halimbawa:

kasimanwa kaimulon kaduag

kaingod kahamungaya katupong

49
6) kina-
Ini nga panapik ginagamit sa pagsugid sang kinaiya sang isa ukon kainaiya sang
bisan ano nga butang.

Halimbawa:
kinaugali
kinatuhay
kinalain
kinagamo
kinaradto

7) ma-
Ini nga panapik ginagamit sa pagpahayag sang panimuot ukon kalidad.

Halimbawa:

mabuot malimpyo
matarong manipis
matamad maniwang

8) inug-
Ini nga unapik ginagamit sa pagsugid sang katuyuan ukon paggamit
sang bagay.

Halimbawa:

inuggunting
inuglimpyo
inugtrapo

50
9) mala-
Ini nga unapik ginagamit sa pagpahayag sang pagkatulad.

Halimbawa:

malakandila
malaprinsesa
malahari

10) maka-
Ini nga unapik nagasugid sang kinaiya, pagkatawo, ukon ikasarang.

Halimbawa:
makatawo makapatawad
maka-Dios makahangop

11) maki-

Ini nga unapik ginagamit sa pagsugid sang kinaiya ukon pamatasan.

Halimbawa:
makimasa
makiimol

12) pala-

Ini nga unapik nagapahayag sang kahiligon ukon sobra nga paghimo
sang hulag kaysa kinaandan.

Halimbawa:
palalagaw
palakaon
palahampang

51
 b. Degrees of Comparison

Positive Comparative Superlative

Equality Non-equality

daku/madaku magkadaku mas daku pinakadaku

laba/malaba magkalaba malaba sangsa pinakalaba

taas/mataas magkataas mataas sa kay pinakataas

Diminutive Intense Degree Much More

Intense

dulodaku daku-daku kadaku kadaku-daku

1.4 Likga/Panglihok (Verbs)

Ang mga likga ginaporma sa pagdugang sang panapik sa tinagang
gamut.

1.) vֽ + l (-al, -il-, -ul-)

Ini nga mga panapik ginagamit sa pagpakita sang dululungan
nga lihok sing duha ukon kapin nga mga tagtungod.

Halimbawa:
abot - alabot
hibi - hilibi
tumbo – tulumbo

2.) bulo-, dulo-, hulo-, kulo-, pulo-, mulo-, tulo-, gulo-, sulo-

52
 Ini nga mga unapik nagapakita sang pagkagamay, pagkapareho,
ukon pasulitsulit nga lihok.

Halimbawa:
bulobalikid
dulodugsing
hulohambal
kulokadlaw
pulopamisok
mulomuklat
tulotan-aw
gulogunting
sulosunggod

3.) na-, nag-, nagpa-, nang-

Ini nga mga unapik nagapakita sang lihok nga nahimo na.

Halimbawa:
natawo nagwali nagpabakal nangisda
naligo nagluto nagpanilhig nangani
nabanhaw nagsinggit nagpaluto nangahoy

4) naga-
Ini nga unapik nagapakita sang ginahimo kag nagapadayon nga lihok.
Sa masami, ginapalip-ot ini sa ga- apang sa pormal nga pagpahayag,
naga- ang mas nagakabagay.

Halimbawa:

nagahambal
nagasimba

5) ma/maga-, mapa/magapa-, mang-

53
 Ini nga mga panapik nagasugid sang lihok nga pagahimuon sa
palaabuton.

Halimbawa:
makaon/magakaon mapakaon/magapakaon mangisda

6) gin-, gina-
Ang gin- ginagamit sa pagsugid sang lihok nga natapos na samtang ang
gina- ginagamit sa pagsugid sang nagapadayon nga lihok.

Halimbawa:
gingunting ginagunting
ginsabat ginasabat

7) pa- , -a
Ini nga panapik ginagamit sa pagmando ukon kon paano himuon ang
lihok.

Halimbawa:
pakadtu-a patadlunga
patuluga pahilaya

8) paka-
Ini nga panapik nagasugid sang pamatasan ukon pagbinagbinag. Ini
ginagamit kaupod sang ulipik nga –on. Sa masami, ginasugpon ini sa
iban pa nga panapik pareho sang gin-, gina-, nag-, mag-, ukon maga-
kag nagkambyo sang tinaga sa likga.

Halimbawa:
ginpakalain ginapakalain pakalainon
ginpakanubo ginapakanubo pakanubuon
nagpakalain nagapakalain magapakalain
nagpakanubo nagapakanubo magapakanubo
9) manug-

54
 Ini nga unapik ginagamit sa pagpahayag sang kahandaan sa paghimo sang
hilikuton.

Halimbawa:
manuglakat
manuglupad
manughugpa

10) i-
Ini nga unapik ginagamit sa pagpahayag sang mando.

Halimbawa:
ihaboy
ilimpyo
ipahid

11) ipa-
Ini nga unapik ginagamit sa paghatag sang mando nga pagahimuon sang iban.

Halimbawa:
ipahimos
ipaputos
ipakay-o

12) -a / -ha
Ini nga mga ulipik ginagamit sa pagmando ukon sa paghatag sang sugo kon sa
diin ang butang/bagay amo ang ginatuhoy sang lihok.
Ang hulipik nga -a ginagamit sa likga nga nagatapos sa katingog ukon patingog
nga may impit nga tunog samtang ang -ha ginagamit kon ang likga nagatapos sa
katingog nga wala sang impit nga tunog.

Halimbawa:

55
 gamita tagu-a abreha
tan-awa himu-a kantaha

Ang purong ginagamit sa pagseparar sang ulipik nga -a sa ginasundan

sini nga patingog.

Halimbawa:
himu-a
tagu-a
13) -i/ -hi
Ini nga mga ulipik ginagamit sa pagmando ukon sa pagsugo kon sa diin
ang taghikot amo ang ginatuhoy sang lihok.
Ang ulipik nga -i ginagamit sa likga nga nagatapos sa katingog ukon
patingog nga may impit nga tunog samtang ang -hi ginagamit kon ang likga
nagatapos sa katingog nga wala sang impit nga tunog.

Halimbawa:
pahiri (pahid + i) tudlu-i limpyuhi
buksi (bukas + i) pamati-i kantahi

Ginagamit ang purong sa pagseparar sang –i sa ginasundan sini nga patingog.

Halimbawa:
pangamuyu-i

14) -an / -han

Ini nga mga ulipik ginagamit kon ang ginaistoryahan amo ang lugar
ukon manugbaton sang lihok.

Halimbawa:
buligan sindihan
sulatan kantahan

15)-on / -hon

56
 Ini nga mga ulipik ginagamit kon ang butang nga nagabaton sang
lihok amo ang ginaistoryahan.

Halimbawa:
sulaton kantahon
sauton

16) -ay /-anay ukon -hay/-hanay

Ini nga mga ulipik ginagamit sa pagpakita sang dululungan nga hulag.

Halimbawa:
basahay bayluhanay
hagaray kantahanay
sulatay hutikanay

c. Panahunan sang Likga (Tenses of Verbs)

Nagligad (Past) Subong (Present) Palaabuton (Future)

nagsulat nagasulat magasulat

namasyar nagapamasyar mamasyar

nanghampol nagapanghampol manghampol

ginkaon ginakaon pagakaunon

57
1.5 Ubay-likga (Adverbs)

a. Ubay-likga kon Paano Himuon (Adverb of Manner)

Halimbawa:
maayo good/well
matutom diligent

b.Ubay-likga sa Panahon (Adverb of Time)

Halimbawa:
kahapon yesterday
buas tomorrow
karon later

c. Ubay-likga sa Lugar (Adverb of Place)

Halimbawa:
sa likod at the back
dira there

d. Ubay-likga sa Kasunson (Adverb of Frequency)

Halimbawa:
pirme always
talagsa seldom
kon kaisa sometimes
malaka seldom

e. inklitik
pa still, yet
gid very, indeed
na already, now

1.6 Panghiangot (Conjunctions)

58
 Panghiangot Kahulugan
apang but, even if
ugaling but unfortunately
pero but
basta but, but must
maskin even though
bisan even
pwera except
kag and
kon if, when
pati including
samtang while
bangud because
agud so that
ukon or
kundi then
kay because
gani therefore
abi so please
imbes instead of
ti while
ukon/o or
para for, so that

1.7 Panghamtang

Panghamtang Kahulugan
sa on, in with, for, at, to
sang by

1.8 Pangbatyag

59
 Pangbatyag Kahulugan
abaw huh
aray ouch
tabang help
hoy hey

1.9 Panghugpong (Pang-angkop)

a. Ang nga kag -ng ginagamit para isugpon ang pangsari ukon ubay-likga
sa iya ginatumod.

Halimbawa
Nagtabok ako sa taytay nga kawayan.
Gwapa nga bata si Ana.
Maayong balita ang akon nabaton subong.

b. Ang ka ginagamit sa tinagpong nga may numero nga pangsari ukon

ubaylikga.
Halimbawa:
Lima ka sako nga bugas ang iya ginbakal.

2. Hiligaynon Syntax
o Ang mga dinalan sa Hiligaynon ginasulat nga una ang tagsaysay
(predicate) bag-o ang natungdan(subject).
Nagalakat kami pakadto sa eskwelahan.
o Wala sang tanda nga “ay” ang dinalan para sa inversion kasubong sang
Tagalog/Filipino. Sa baylo ang mga dinalan sa
natungdan(subject)/tagsaysay(predicate) nga porma pareho sa Filipino
(Di- karaniwang anyo) nakasulat nga wala sang tanda.

Halimbawa:
Si Ana ay mabait. (Tagalog)

60
 Si Ana mabuot. (Hiligaynon)
3. Mga Pananda
Ang pananda nagarepresentar sa mga ginutlan kag tono sang paghambal sa
tunga sang mga letra kag kunla, sa tunga sang mga tinaga kag mga tinagpong, kag sa
tunga sang mga dinalan. Mga kinaandan nga pananda ang kudlit (,), pintok (.),
pamangkot (?), panuaw (!), pintok-kudlit (;), pintupad (:), litsaw (’), kag purong
(-).

1. Pintok (.) – period

Ginagamit ang pintok (.) sa mga dinalan nga nagasaysay kag mga kalip-
utan.
Halimbawa:
Malayo ang ila balay.
Ginuo - G.

2. Tanda Panuaw (!) – Exclamation Point

Ginagamit ang Tanda Panuaw (!) kon nagapabutyag sang balatyagon.
Halimbawa:
Aguy! Natapakan mo ang tiil ko.

3. Tanda Pamangkot (?) – Question Mark

Ginagamit ang Tanda Pamangkot (?) sa mga dinalan nga
nagapamangkot.
Halimbawa:
Sin-o ang imo upod sa balay?
Diin ka makadto?

4. Pintok Kudlit (;) – Semi-colon

Ginagamit para iseparar ang mga nagasululunod nga mga ideya ukon
impormasyon.

Halimbawa:

61
 Ang tanan nga magapasakop sa paindis-indis sa hampang nga pagahiwaton sa
plasa ginalauman nga may dala nga sulat pahanugot halin sa ginikanan; nagasuksok
sang nagakaigo nga panapton sa paghampang; kag balon nga tubig kag pagkaon.

5. Pintupad ( : ) – Colon
Ginagamit para ipakita ang isa ka listahan, numerical expression kag
ratio.
Halimbawa:
Mga duag nga masami ginagamit sa paglaragway sang bulak:
puti, pula, rosas kag dalag
1:30 sa aga

6. Kudlit (,) – Comma

Pananda nga ginagamit sa pagseparar sang mga tinaga ukon grupo sang
mga tinaga sa dinalan.

Halimbawa:

Kaupod ni Ana sanday Elena, Joy, kag Grace sa pagpanindahan.

7. Purong (-) – Hyphen

(Balikan ang pahina 34 nahanungod sa husto nga paggamit sang
purong.)

62
References:

Jocson, D. L. & Baranda, J. (2013). Mabasa na kita. Department of Education

Sumakwelan, Iloilo Inc. (2011). Pulong Hiligaynon para sa tanan. Iloilo City: Ave
Maria Press

Wolfenden, E. (1971). Hiligaynon reference grammar. Honolulu: University of Hawaii

Press

Public Consultation on Hiligaynon Orthography, (2018) WVSU CTE

63
 HILIGAYNON NGA BOKABULARYO
MGA KINAANDAN NGA PAGTAMYAW KAG HALAMBALANON

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

How are you? Kumusta ka? Kamusta? Kamusta? Kamusta? Kamusta? Kamusta? Kamusta? Kamusta? Kamusta?

Maayong
Magandang Maayong adlaw. Maayong Maayong Mayad nga Maayong
Good day. Maayong adlaw. Maayong adlaw.
araw adlaw. Mayad nga adlaw. adlaw. adlaw adlaw.
adlaw
Maayong
Good Magandang aga. Maayong Maayong Mayad nga
Maayong aga. Maayong aga. Maayong aga. Maayong aga.
morning gabi. Mayad nga aga. aga. aga
aga
Maayong
Good Magandang Maayong gab-i. Maayong Maayong Mayad nga Maayong
Maayong gab-i. Maayong gab-i.
evening. gabi. gab-i. Mayad nga gab-i. gab-i. gab-i gab-i.
gab-i
Maayong
Magandang Maayong udto. Maayong Maayong Maayong udto. Mayad nga
Good noon Maayong udto. Maayong udto.
tanghali. udto. Maayong udto. udto. udto.
ugto

63
 Mapanaw
Malakat na Malakat na Malak na Malakat na Malakat na
Malakat na ako./ Malakat na ako. dun ako/
Goodbye. Paalam. ako./ Babay/ ako./ ako./ ako. ako./
Babay/Adios /Babay/Adios Amo dun
Adios Babay/Adios Babay/Adios /Babay/Adios Babay/Adios
ako/Babay
Bisa ko.
Bisa ko. Bisa ko. Bisa ko. Bisa ko. Bisa ko. Bisa ko. Bisa ko.
Mano po. Maamen
Maamen ako. Maamen ako. Maamen ako. Maamen ako. Maamen ako. Maamen ako.
ako.
Kaluoyan ka
God bless Kaawaan ka Kaluoyan ka Kaluoyan ka sang Dios./ Kaluoyan ka Kaluoyan ka Kaluoyan ka Kaluoyan ka Kaluoyan ka
you. ng Dios. sang Dios. sang Dios. Kaluy-an ka sang Dios. sang Dios. sang Dios. kang Ginuo. sang Dios.
ka Ginuo.

Makikiraan Maagi ko Maagi ko Maagi ko Maagi ko Maagi ko

May I pass. Maagi ko anay. Maagi ko anay. Maagi ko anay.
po. anay. anay. anay. anay. anay.

Palihog…/ Palihog…/ Palihog…/ Palihog…/ Palihog…/ Palihog…/ Palihog…/

Please… Paki… Lihog...
Pwede Pwede Pwede Pwede Pwede Pwede Pwede

I’m sorry, I Ipagpaumanhin, Pasensya gid, Pasensya gid, Pasensya Pasensya gid, Pasensya gid,
Pasensya gid, Pasensya gid, Pasensya gid,
didn’t mean Hindi ko po indi ko indi ko gid, indi ko indi ko indi ko
indi ko hungod. indi ko hungod. indi ko hungod.
it. sinasadya. hungod. hungod. hungod. hungod. hungod.

Thank you Salamat Salamat Salamat Salamat Salamat Salamat Salamat Salamat Salamat

You are Walang Wala sing ano Wala sing ano Wala sing Wala sing Wala sing Wala sing ano Wala sing Wala sing ano
welcome anuman man man ano man ano man ano man man ano man man

64
 MGA BAHIN SANG LAWAS

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

shoulder balikat abaga abaga abaga abaga abaga abaga abaga abaga

bile apdo apdo apdo apdo apdo apdo apdo apdo apdo

baba/
mouth bunganga baba baba baba baba baba baba baba
hingod-hingod

lung baga baga baga baga baga baga baga baga baga

hip balakang balikawang balikawang balikawang balikawang balikawang balikawang balikawang balikawang

65
 batiis/tiil/
leg binti batiis batiis batiis batiis batiis batiis batiis
kahig/siki

kidney bato bato bato bato bato bato bato bato bato

lip labi bibig bibig bibig bibig bibig bibig bibig bibig

hair buhok buhok buhok buhok buhok buhok buhok buhok buhok

buttocks puwit buli buli buli buli buli buli buli buli

bungot/ bungot/
beard gumi bungot bungot bungot bungot bungot bungot
burangos burangos

bukung- buol/buko- buol/buko- buol/buko- buol/buko- buol/buko- buol/buko- buol/buko-

ankle buol buko/tikod
bukungan buko/tikod buko/tikod buko/tikod buko/tikod buko/tikod buko/tikod

arm bisig/braso butkon butkon butkon butkon butkon butkon butkon butkon

66
forehead noo agtang/dahi agtang/dahi agtang/dahi agtang/dahi agtang/dahi agtang/dahi dahi agtang/dahi

sole tapakan dapadapa dapadapa dapadapa dapadapa dapadapa dapadapa dapa-dapa dapadapa

chest dibdib dughan dughan dughan dughan dughan dughan dughan dughan

dulunggan/ dulunggan/
ear tainga dulunggan dulunggan dulunggan dulunggan talinga talenga
talinga dalunggan

rib tadyang gusok gusok gusok gusok gusok gusok gusok gusok

waist baywang hawak hawak hawak hawak hawak hawak hawak hawak

ilok/kilikili/
armpit kilikili ilok/kilikili ilok/kilikili ilok/kilikili ilok/kilikili ilok/kilikili irok ilok/kilikili
irok

nose ilong ilong ilong ilong/irong ilong ilong ilong irong ilong

67
 kamalingking/ kamalingking/ kamalingking/ kamalingking/ kamalingking/ kamalingking/ kamalingking/
little finger kalingkingan kamalingking
kumalingking kumalingking kumalingking kumalingking kumalingking kumalingking kumalingking

blood
ugat ugat ugat ugat ugat ugat ugat ugat ugat
vessels

head ulo ulo ulo ulo ulo ulo ulo ulo ulo

brain utak utok utok utok utok utok utok utok utok

eyebrow kilay kilay kilay kilay/kiray kilay kilay kilay kiray kilay

milok/mirok/
eye lashes pilikmata milok milok amimilok milok milok/ amimilok amimirok milok
amimirok

nail kuko kuko kuko kuko kuko kuko kuko kuko kuko

tooth ngipin ngipon ngipon ngipon/ unto ngipon/unto ngipon ngipon/unto onto ngipon

68
 nawong/guya/ nawong/guya/
face mukha nawong nawong nawong nawong gawi nawong
gawi gawi

stomach tiyan tyan tyan tyan/ busong tyan/busong tyan tyan busong tyan

MGA KATAPU SANG PAMILYA

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay SOCSARGEN
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras
Occidental Bukidnon

agot/hinipo/ agot/ hinipo/ agot/hinipo/ agot/hinipo/ agot/hinipo/ agot/hinipo/ agot/hinipo/

youngest bunso
kamanghuran kamanghuran kamanghuran kamanghuran kamanghuran kamanghuran agot kamanghuran

wife asawa asawa asawa asawa asawa asawa asawa asawa asawa

69
 husband asawa bana bana bana bana bana bana bana bana

sister/
brother in-
law bayaw bayaw bayaw bayaw bayaw bayaw bayaw bayaw bayaw
(sibling of
one’s
spouse)
sister/
brother in-
law bilas bilas bilas bilas bilas bilas bilas bilas bilas
(spouses of
siblings)

niece/ hinablos/
pamangkin hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos
nephew gumangkon

father/
mother –in- biyenan ugangan ugangan ugangan ugangan ugangan ugangan ugangan ugangan
law

great apoy/anggoy/o
apoy apoy apoy apoy apoy apoy apoy/owo apoy
grandparent waw

step
manak manak manak manak manak manak manak manak manak
daughter/son

70
step mother/ madrasta/
manding manding manding manding manding manding manding manding
father madrasto

godmother ninang maninay maninay maninay maninay maninay maninay maninay maninay

godfather ninong maninoy maninoy maninoy maninoy maninoy maninoy maninoy maninoy

mother nanay, inay nanay/iloy nanay/iloy nanay/iloy nanay/iloy nanay/iloy nanay /iloy nanay nanay/iloy

adopted
ampon sinagod sinagod sinagod sinagod sinagod sinagod/adoptiba sanagudan sinagod
son/daughter

subang/
subang/ kamagula- subang/ subang/
subang/ subang/ subang/
eldest panganay kamagula- ngan/ kamagulangan/ kamagulangan/ subang
kamagulangan kamagulangan/ kamagulangan
ngan magulang/ magulang magulang
magurang

father Tatay/ itay tatay/ amay tatay/ amay tatay/ amay tatay/ amay tatay/ amay tatay/ amay tatay tatay/ amay

71
 aunt tiya tiya/tiyay tiya/tiyay tiya/tiyay tiya/tiyay tiya/tiyay tiya/tiyay tiya tiya/tiyay

uncle tiyo tiyo/ tiyoy tiyo/ tiyoy tiyo/ tiyoy tiyo/ tiyoy tiyo/ tiyoy tiyo/ tiyoy tiyo tiyo/ tiyoy

daughter/son
manugang umagad umagad umagad umagad umagad umagad umagad umagad
–in-law

utod nga utod nga

kapatid na utod nga utod nga bugto nga utod nga
sister utod nga babaye babaye/bugto babaye /bugto utod nga babaye
babae babaye babaye baye babaye
nga baye nga baye
utod nga
kapatid na utod nga
brother utod nga lalaki lalaki/ bugto utod nga lalaki utod nga lalaki utod nga lalaki bugto nga laki utod nga lalaki
lalaki lalaki
nga laki

72
 MAMUMUGON SA KOMUNIDAD

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Panay SOCSARGEN
Negros Bukidnon
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras
Occidental

abogado/ abogado/ abogado/ abogado/ abogado/ abogado/ abogado/ abogado/ abogado/

lawyer
mananangol abogada abogada abogada abogada abogada abogada abogada abogada

banka
bangkero bangkero bangkero bangkero bangkero bangkero bangkero bangkero bangkero
driver

gwardiya/ bantay/ bantay/ bantay/ bantay/ bantay/ bantay/ bantay/

guard bantay
bantay gwardya gwardya gwardya gwardya gwardya gwardya gwardya

doktor/ doktor/ doktor/ doktor/ doktor/ doktor/

doctor doktor doktor doktor
manugbulong manugbulong manugbulong manugbulong manugbulong manugbulong

janitor/ janitor/ janitor/ janitor/ janitor/ dyanitor/ dyanitor/

janitor dyanitor janitor
manugpaninlo manugpaninlo manugpaninlo manugpaninlo manugpaninlo manugpaninlo manugpaninlo

73
 elektrisista/ elektrisista/ elektrisista/ elektrisista/ elektrisista/
electrician elektrisyan elektrisista elektrisyan elektrisista
elektrisyan elektrisyan elektrisyan elektrisyan elektrisyan

engineer inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero inhinyero

porter kargador kargador kargador kargador kargador kargador kargador kargador kargador

harvester taga-ani mangangani mangangani mangangani mangangani mangangani mangangani mangangani mangangani

mangangaway/ mangangaway/ mangangaway/ mangangaway/ mangangaway mangangaway/ mangangaway/

suldado/
soldier sundalo suldado/ suldado/ suldado/ suldado/ / suldado/ suldado/ suldado/
hangaway
hangaway hangaway hangaway hangaway hangaway hangaway hangaway
mangingisda/
mangingisda/ mangingisda/ mangingisda/ mangingisda/
mamumunit/
fisherman mangingisda mangingisda mamumunit/ mamumunit/ mamumunit/ mamumunit/ mangingisda mangingisda
mananagat/
mananagat mananagat mananagat mananagat
manugpangisda

mangunguma/ mangunguma/ mangunguma/ mangunguma/ mangunguma/

farmer magsasaka mangunguma mangunguma mangunguma
manananum manananum manananum manananum manananum

manugbaligya/ manugbaligya/ manugbaligya/ manugbaligya/ manugbaligya/ manugbaligya/

vendor tindera manugbaligya manugbaligya
tindero/tindera tindero/tindera tindero/tindera tindero/tindera tindero/tindera tindero/tindera

74
manager tagapamahala manugdumala manugdumala manugdumala manugdumala manugdumala manugdumala manugdumala manugdumala

athlete atleta/
atleta/
atleta atleta atleta manughampan atleta atleta atleta manughampang
manughampang
/player g

manug- iskultor
manuglukit/ manuglukit/ manuglukit/ manuglukit/
scupltor manlililok manuglukit ukit/manugluki manuglukit
eskultor eskultor eskultor eskultor
t/ eskultor
manugluto/ manugluto/ manugluto/ manugluto/ manugluto/ manugluto/ manugluto/ manugluto/
cook tagaluto kusinero/ kusinero/ kusinero/ kusinero/ kusinero/ kusinero/kusine kusinero/kusin kusinero/
kusinera kusinera kusinera kusinera kusinera ra era kusinera

welder tagasolda manugsulda manugsulda manugsulda manugsulda manugsulda manugsulda manugsulda manugsulda

manunudlo/ manunudlo/ manunudlo/ manunudlo/ manunudlo/ manunudlo

manunudlo/
teacher guro manunudlo maestro/maestr maestro/maestr maestro/maest maestro/maestr maestro/maest
maestro maestra
a a ra a ra
marino
marinero/ marinero/ marinero/ marinero/ marinero/
sailor mandaragat marinero marinero
marino marino marino marino marino

machinist mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko mekaniko

75
 nurse nars nars nars nars nars nars nars nars nars

paltera/ paltera/ paltera/ paltera/ paltera/

hilot/ paltera/
midwife paltera manughilot/ manughilot/ manughilot/ manughilot/ manughilot/ paltera
kumadrona manughilot
kumadrona kumadrona kumadrona kumadrona kumadrona

panadero/ panadero/ panadero/ panadero/ panadero/ panadero/

baker panadero panadero panadero
manughurno manughurno manughurno manughurno manughurno manughurno

pilot piloto/abyador piloto piloto piloto piloto piloto piloto piloto piloto

sapatero/ Sapatero/
shoemaker sapatero sapatero sapatero sapatero sapatero sapatero sapatero
magsasapatos manugsapatos

sewer/ sastre/
mananahi/ sastre/ sastre/ sastre/ sastre/ sastre/
dressmaker/ sastre mananahi/ sastre
modista mananahi mananahi mananahi mananahi mananahi
tailor manugtahi

tagamaneho/ tagamaneho/ tagamaneho/ tagamaneho/ tagamaneho/ tagamaneho/

driver tsuper/drayber tagamaneho tagamaneho
drayber drayber drayber drayber drayber drayber

plumber tubero tubero tubero tubero tubero tubero tubero tubero tubero

76
 MGA KINAANDAN NGA PANGALAN, LIKGA KAG PANGSARI

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

leguminous ipil-ipil agho agho/ipil-ipil agho/ipil-ipil agho/ipil-ipil agho/ipil-ipil agho/ipil-ipil agho agho
tree

gong gong agong agong agong agong agong agong agong agong

Gaarkila/
lessee, tenant nangungupahan agsador agsador agsador agsador agsador agsador agsador
agsador

taga-igib ng agwador/ agwador/ agwador/ agwador/ agwador/

water carrier agwador manugsag-ub agwador
tubig manugsag-ob manugsag-ob manugsag-ob manugsag-ob manugsag-ob

77
 garlic bawang ahos ahos ahos ahos/bawang ahos ahos ahos ahos

akolito/ akolito/ akolito/

altar boy, sakristan akolito akolito akolito ahensya sakristan
acolyte sakristan sakristan sakristan

alagad/ alagad/ alagad/ alagad/ alagad/

atsay/
katulong alagad timbang/ timbang/ timbang/ timbang/ timbang/ alagad
servant kabulig/
kabulig/ kabulig/ kabulig/ kabulig/ kabulig/
timbang
suluguon suluguon suluguon suluguon suluguon

way/ passage daanan alagyan alagyan/dalan alagyan/dalan alagyan/dalan alagyan alagyan aragyan alagyan

alahas alahas alahas alahas alahas alahas alahas/ alahas/ alahas

jewelry
huluyason kuluyason

inumin alak alak/ ilimnon alak/ilimnon/ alak/ilimnon/ alak/ilimnon/ alak/ilimnon bino/irimnon alak
wine
bino/irimnun bino

intelligence/kn matalino/ alam/ kaalam alam/ kaalam kaalam/kaaram alam/kaalam alam/ kaalam alam/ kaalam/ kinaaram/kinaa kaalam
owledge marunong ihibalo dman

alamag/ alamag/
mold amag alamag alamag/ alamag/ alamag/ aramag alamag
alamag-amag/ alamag-amag/
alamag-amag alamag-amag alamag-amag
agup-op agup-op

78
 feverish sinat alangaang alangaang alangaang alangaang/ alanga-ang alanga-ang alangaang alangaang
maang-ang

alangay/ alangay/ arangay/

alike/ unifrom pareho alangay alangay/ alangay/ alangay/
pareho/ pareho/ pareho alangay
pareho/parehas pareho/parehas pareho/parehas
parehas parehas /parehas

extreme alat/ arat/

maalat alat alat alat/ arat/ maalat alat/ arat alat/arat maarat/ alat
maalat/
saltiness arat
maasin/maarat

deep basket basket alat alat/ bandi alat/ bandi alat/ bandi alat/ bandi alat/bandi alat/bandi alat

alaw/balay-
hives alaw/ alaw/ alaw/ alaw/ alaw
bahay- pukyutan alaw putyukan/balay alay putyukan
balay-putyukan balay-putyukan balay-putyukan balay-putyukan
pukyutan/

alikaya/
cheerful-ness masayahin alikaya alikaya/ alikaya/ alikaya/ alikaya/ maalikaya/masi
masinadyahon/ alikaya
masinadyahon masinadyahon masinadyahon masinadyahon nadyahon
malipayon

leech linta alimatok alimatok alimatok alimatok/linta alimatok alimatok/linta alimatok alimatok

79
 wasp putakti alingayo alingayo alingayo/ alingayo alingayo alingayo alingayo alingayo
balingayo

alinton/
to inform ipaalam alinton alinton/ alinton/ alinton/ alinton/ ipaalinton/ alinton
ipahibalo/
ipahibalo ipahibalo ipahibalo ipahibalo ipamaan
ipamaan
soft spot alipodwan/
bunbunan alipodwan alipodwan/ alipodwan/ alipodwan/ alipodwan/ alipudwan/ alipodwan
behind the alimpuduhan/
alimpuduhan alimpuduhan alimpuduhan alimpuduhan buhon-buhunan
forehead alimpudwan
aliputan/
anus puwit aliputan aliputan/ ariputan/ aliputan/ aliputan/ aliputan/ ariputan aliputan
ariputan kariputyan/ ariputan ariputan ariputan
karimunat

propeller elisi alisi alisi/elisi/ alisi/elisi/ alisi/elisi/ alisi/elisi/ alisi/elisi/ alisi

ariring
ariring ariring ariring ariring ariring

ready listo alisto alisto/handa/ alisto/handa/ alisto/handa/ alisto/handa alisto/handa alisto/handa alisto
preparado preparado preparado

mayor mayor alkalde alkalde/mayor alkalde/mayor alkalde/mayor alkalde/mayor alkalde/mayor alkalde/ alkalde
mayor

rent renta alkila alkila/arkila/ alkila/arkila/ alkila/arkila/ alkila/arkila alkila/arkila arkila alkila
renta renta renta

80
a small mortar almires almires almires almires almires almires almires almires almires

shell; carapace kabibe alokaba alokaba/kutiba alokaba/kutiba alokaba/kutiba alokaba/kutiba alokaba/kutiba alokaba/ alokaba
/tukiba kutiba

mole nunal alum alum alum/along/ alum alum alum arung alum
arong

rise alsa alsa alsa alsa alsa alsa alsa/nagpasaka paray alsa

altar altar altar altar/halaran altar/halaran altar/halaran altar/halaran altar/halaran halaladan altar

eggshell balat ng itlog lukait lukait/kutiba/ lukait/kutiba/ lukait/kutiba/ lukait/kutiba/ lukait/kutiba/ lukait
arukait
tukiba/alukait tukiba/alukait tukiba/alukait tukiba/alukait tukiba/alukait

alyibi/alhibi/ alyibi/alhibi/
metal water
alyibi alyibi/alhibi tangke sang tangke sang alyibi/alhibi alyibi/alhibi tangke alyibi/ tanki
tank
tubig tubig

amargoso/ amargoso/ amargoso/ amargoso/ amargoso/ amargoso/samp

bitter melon ampalaya amargoso amargoso
margoso margoso margoso margoso margoso aliya

81
 sing awit amba amba/kanta amba/kanta amba/kanta amba/kanta amba/kanta amba/kanta amba

ambahanon/
ambahanon/ ambahanon/ ambahanon/ ambahanon/ ambahanon/
songs awitin ambahanon kalantahon/ ambahanon
kalantahon kalantahon kalantahon kalantahon karantahon
karantahon
ambon/ ambon
thick fog ambon ambon ambon/tun-og ambon/ tun-og ambon/ tun-og ambon/ tun-og ambon/ tun-og tun-og/
dabudabu
maambong/
maganda/ ambong/ ambong / ambong / ambong / ambong/ gwapa/ gwapo/
good looks ambong abyan
gwapo gwapa/gwapo gwapa/gwapo gwapa/gwapo gwapa/gwapo /gwapa/ gwapo maanyag
ambot/
maan/ilam/ ambot/
ambot/wala ko ambot/wala ko ilam/waay ko
I don’t know Hindi ko alam ambot wala ko maan/wala ko ambot ambot
kabalo kabalo kamaan
kabalo/waay ko kabalo
kamaan

ambulance ambulasya ambulansya ambulansya ambulansya ambulansya ambulansya ambulansya ambulansya ambulansya

amiga/abyan/
girl friend kaibigang babae amiga/abyan amiga amiga/miga amiga amiga/abyan amiga/nobya amiga
miga

northeast aminhan/ aminhan/ aminhan/ aminhan/ aminhan/

amihan aminhan amihan aminhan
monsoon amihan amihan amihan amihan amihan

82
 care alagaan amlig amlig amlig/halong amlig/halong amlig amlig amlig amlig/halungan

employer; amo/agalon/ amo/agalon/ amo/agalon/ amo/agalon/ amo/agalon/ amo/agalon/

pinaglilingkuran amo amo
master tag-iya tag-iya tag-iya tag-iya tag-iya tag-iya

amor/ amor/
love; amor/ amor/ amor/ palangga pagpalangga/
pagmamahal amor paghigugma/ paghigugma/
affection paghigugma paghigugma paghigugma /paghigugma amor
pagpalangga pagpalangga

contribution ambag amot amot amot amot amot amot amot amot

monkey matsing amu amu amu amu amu amu amu amu

andamyo/ andamyo/tarab
gangplank andamyo andamyo andamyo andamyo andamyo andamyo andamyo
tawiran ukan

likeness kapareho anggid anggid/pareho anggid/pareho anggid/pareho anggid/pareho anggid/pareho kaanggid/ anggid
kapareho

a fellow rider angkas angkas angkas angkas angkas angkas angkas angkas angkas

83
 space/
distance agwat angkat angkat/antad angkat/antad angkat/antad angkat angkat/antad distansya/ angkat
between two angkat
adjacent parts

anchor angkla angkla angkla angkla angkla angkla angkla angkla angkla

a small
earthen anglit anglit/kulon anglit/kulon/ anglit/kulon anglit/kulon anglit/kulon anglit
kuron kuron
cooking pot

harvest ani ani ani ani/ patubas ani/ patubas ani ani/patubas ani ani

animal/
animal/ animal/ animal/ animal/
beastly animal animal sapatsapaton/ sapat animal
sapatsapaton sapatsapaton sapatsapaton sapatsapaton
hayop

consciousness; animo/
malay animo animo animo animo animo animo animo
awareness burungugan

aninipot/ aninipot/ aninipot/ aninipot/ aninipot/ aninipot/

firefly aninipot aninipot
ipot-ipot ipot-ipot ipot-ipot ipot-ipot ipot-ipot ipot-ipot

expert;
ansyano/ ansyano/ ansyano/ antigo/ ansyano/ ansyano/ alinsyano/
skilled; eksperto ansyano ansyano
antigo/ sagad antigo/ sagad sagad antigo/ sagad antigo/ sagad antigo/saga
clever

84
 before bago antes antes/ bag-o antes antes/bag-o antes antes/bag-o antis antes

antipara/ antipara/ antipara/ antipara/ antipara/

eyeglasses salamin antipara antipara antipara
antyuhos antyuhos antyuhos antyuhos antyuhos

anunsyo/ anunsyo/
announce-
anunsiyo anunsyo anunsyo panawagan/ panawagan/ anunsyo anunsyo anunsyo anunsyo/ balita
ment
pahibalo pahibalo
maanyag/
beauty; anyag/ gwapo/ anyag/gwapo/ anyag/gwapo/ anyag/ gwapo/ anyag/gwapo/
ganda anyag gwapa/gwapo anyag
good looks tahum tahum tahum tahum tahum
tahum

locust baling apan apan apan/tibakla apan apan/tibakla apan/tibakla apan apan

family name;
apelyido apelyido apelyido apelyido apelyido apelyido apelyido apelyido apelyido
surname

grandchild apo apo apo apo apo apo apo apo apo

apostol/ apostol/ apostol/ apostol/ apostol/ apostol/ apostol/

apostle apostol apostol
apostoles apostoles apostoles apostoles apostoles apostoles apostoles

85
 apura/saku/
to hasten magmadali apura apura/saku apura/saku apura/saku apura/saku apura/saku apura
padali/padasig

there mayroon ara ara/yara ara/yara ara/yara ara/yara ara/yara dayan ara

arrest aresto aresto aresto aresto/dakup aresto aresto aresto aresto aresto

argumento/ argumento/ argumento/ argumento/ argumento/ argumento/

argument argumento argumento argumento
pagbais pagbais pagbais pagbais pagbais pagbais

ari/
here narito ari ari/ yari ari/ yari/dya ari/ yari ari/ yari diya ari
yari/diya/gya

art; skill; arte/ arte/ arte/ arte/

arte arte arte/talyambong arte/padugi arte
theatrics talyambong talyambong talyambong talyambong

artikulo/
article artikulo artikulo artikulo artikulo artikulo artikulo artikulo artikulo
balasahon

asal/ihaw/ asal/ihaw/sugb asal/ihaw/ asal/ihaw/ asal/ihaw/

to roast inihaw asal asal/ihaw/sugba asal
sugba a sugba sugba sugba

86
 steel asero asero asero/ salsalon asero/ salsalon asero/ salsalon asero asero salsalon asero/salsalon

orphanage; asilo/ asilo/ asilo/ asilo/

bahay-ampunan asilo asilo asilo balay-alaypan
asylum balay- alaypan balay- alaypan balay- alaypan balay- alaypan

smoke aso aso aso aso aso aso aso aso aso

asphalt aspalto aspalto aspalto aspalto aspalto aspalto aspalto aspalto aspalto

asukar/ asukar/
sugar asukal asukar asukar/kalamay asukar/kalamay asukar/kalamay kalamay asukar
kalamay kalamay

a case in
kaso asunto asunto/kaso asunto/kaso asunto/kaso asunto/kaso asunto/kaso kaso asunto
court; lawsuit

sulfur asupre asupre asupre asupre asupre asupre asupre asupre asupre

a large farm; asyenda/taranu

plantasyon asyenda asyenda asyenda asyenda asyenda asyenda asyenda
plantation man

87
a dark liquid
ejected by ata ata ata ata ata ata ata ata
squid

a big, hairless atatalo/atataro/

atatalo atatalo/atataro atatalo/atataro atatalo/atataro atatalo/atataro atataro atatalo
caterpillar tarotaro

the aborigines
in Hiligaynon ati ati ati ati ati ati ati ati ati
territory
a long, many
legged insect; atipalo/tipal-o/ atipalo/tipalo/
atipalo atipalo/tipal-o atipalo/tipal-o atipalo/tipal-o atipalo atipalo
a small talimbabaga talimbabaga
centipede

the sweetsop atis atis atis atis atis atis atis atis atis

atop/ atop/
roof bubong atop atop atop atop atop atop
burungbungan balibung-an

earwax tutuli atotoli atotoli/ tutuli atotoli/ tutuli atotoli/ tutuli atotoli atotoli atutuli atotoli

backward atras atras atras/ isol atras/ isol atras/ isol atras/ isol atras/ isol atras/ isol atras

88
late;delayed; huli atrasado atrasado atrasado atrasado atrasado atrasado atrasado/urihi atrasado
tardy; slow

native pickles atsara atsara atsara atsara atsara atsara atsara atsara atsara

a fight; away away away away/gamo/ away away away away away
quarrel; battle bais/bangig

toughness matigas awot awot/matig-a awot/ matig-a awot/matig-a awot/matig-a awot/matig-a awot/matig-a awot

car; awto/ awto/ awto/ awto/

kotse awto/salakyan awto/ kotse awto/ kotse awto/salakyan
automobile kotse/salakyan kotse/salakyan kotse/salakyan sarakyan

may
authority awtoridad awtoridad awtoridad awtoridad awtoridad awtoridad awtoridad awtoridad
kapangyarihan

mababa ang ayaay/hunas/ ayaay/hunas/ ayaay/hunas/ ayaay/hunas/ ayaay/hunas/ ayaay/

low tide aya-ay ayaay
tubig hubas hubas hubas hubas hubas hunas

a bargain tawad ayo ayo ayo ayo ayo ayo ayo ayo

89
 the air, kahanginan/ ayre/
kalawakan ayre ayre kahanginan kahanginan kahanginan kahawaan
atmosphere kahawaan kahawaan

female babae babaye babaye/lin-ay babaye/lin-ay babaye/lin-ay babaye/lin-ay babaye/lin-ay babayi/lin-ay babaye

babaylan/
babaylan/ babaylan babaylan/ babaylan/ babaylan/
mirko/
merko/ /merko/ surhano/ merko/ merko/
healer babaylan babaylan mirka/ babaylan
surwano/ surwano/ seruhano/ surwano/ surwano/
surhano/
surhano surhano manugbulong surhano surhano
surhana

translate isalin badbad badbad badbad badbad badbad badbad badbad/lubad badbad

phlegm plema badlo badlo badlo badlo badlo badlo badlu badlo

grinder; molar
bagang bag-ang bag-ang bag-ang bag-ang bag-ang bag-ang bag-ang bag-ang
tooth

new bago bag-o bag-o bag-o bag-o bag-o bag-o bag-o bag-o

neophyte;
novice/ baguhan bag-uhanon bag-uhanon bag-uhanon bag-uhanon bag-uhanon bag-uhanon bag-ohanon bag-uhanon
beginner

90
 baga uling uling uling/ uring uling uling uling uring baga/
charcoal
uling

baggage; bagahe bagahe bagahe/dala bagahe/dala/ bagahe/dala bagahe/dala bagahe/dala bagahe/ bagahe
luggage karga dala

baganihan/ baganihan/
hero bayani baganihan baganihan baganihan baganihan baganihan baganihan
dalagangan bayani

bagatnan/ bagatnan/ bagatnan/

South timog bagatnan bagatnan nabagatnan bagatnan bagatnan
nabagatnan nabagatnan nabagatnan

bagnas/
unripe hilaw bagnas bagnas bagnas/ hilaw bagnas/hilaw bagnas bagnas bagnas
hilaw

skull bungo bagol bagol bagol bagol bagol bagol bagul bagol

bagtis/
bagtis
mudfish bagtis bagtis/ tamasak dado/turagsoy/ bagtis/ batod bagtis bagtis/haluan bagtis
/haluan
haluan

left over rice kaning lamig bahaw bahaw bahaw/kapog bahaw bahaw bahaw/pighol bahaw/kapug bahaw

91
 bagsat/
bed bug surot bagsat bagsat bagsat/baksat bagsat bagsat bagsak bagsat
bagsak

mangrove bakawan bakhaw bakhaw bakhaw bakhaw bakhaw bakhawan/ bakhaw

bakhaw
katungganan

bakubaku/
bakubaku/ bakubaku/
rugged bakubaku bakubaku batsihon/ bakubaku bakubaku bakubaku
batsihon batsihon
lubaklubak

firm; strong; bakod/bukud/ bakod/bakud/ bakod/bakud/

bakod bakod/bakud bakod/bakud bakod/bakud bakod
stable; robust baskog baskog pag-on

bakulod/ bakulod/ bakulod/ bakulod/ bakulod/ bakulod/

hill burol bakulod banglid/ banglid/ banglid/ banglid/ banglid/ banglid/ bakulod
pukatod pukatod pukatod pukatod pukatod pukatod

balaan/ balaan/ balaan/

divine balaan balaan/sagrado balaan/sagrado balaan/sagrado balaan
sagrado sagrado sagrado

vine baging balagon balagon balagon balagon balagon balagon balagon balagon

balahibo/ balahibo/ balahibo/ balahibo/ balahibo/ balahibo/

Feather/ fur balahibo balahibo balahibo
bulbol bulbol bulbol bulbol bulbol bulbol

92
 rainbow bahaghari balangaw balangaw balangaw balangaw balangaw balangaw balangaw balangaw

balani/ balani/ balani/ balani/ balani/bato- balani/

magnet balani balani
bato-balani bato-balani bato-balani bato-balani balani bato-balani

baras
sand buhangin balas balas balas/ baras balas balas balas balas

disease;
balatian balatian/ balatian/ balatian/ balatian/
illness; sakit balatian balatian/masakit balatian
masakit masakit masakit masakit masakit
sickness

balatong/latoy/
string beans sitaw balatong balatong/latoy balatong/latoy balatong/latoy balatong/latoy latoy balatong
hantak

balayran/ balayran/ balayran/ balayran/ balayran/

bill; payment bayarin balayran baraydan balayran
balaydan baraydan balaydan balaydan balaydan

balhag/ balhag/ balhag/ balhag balhag/ balhag/

publish lathala balhag balhag
nakasulat nakasulat nakasulat nakasulat nakasulat nakasulat

excuse; balibad balibad balibad balibad balibad balibad baribad balibad

dahilan
explanation

93
 balinghoy/ balinghoy/ balinghoy/ balinghoy/ balinghoy/
cassava kamoteng kahoy balinghoy balinghoy balinghoy
balingka balingka balingka balingka balingka

information balita balita balita/ anunsyo balita/ anunsyo balita/ anunsyo balita/ anunsyo balita/anunsyo balita/ anunsyo balita

wave alon balod balod balod balod balod balod balud balod

answer; reply sagot balos balos/sabat balos/sabat balos/sabat balos/sabat balos/sabat balos/sabat balos

lane; path; banas/ banas

daan banas banas banas/alagyan banas banas banas/alagyan alagyan/agi/
trail
aragyan

platter bandehado bandehado bandehado bandehado bandehado bandehado bandehado pandihado bandehado

bagangan/ bagangan/ bagangan/ bagangan/ bagangan/ bagangan/

beetle bagungan bagangan bagangan
bangag bangag bangag bangag bangag bangag

bandera/ bandera/ bandera/ bandera/ bandera/ bagangan/

flag bandila bandera bandera
hayahay hayahay hayahay hayahay hayahay bangag

94
 water jar banga banga banga banga banga banga banga banga banga

canoe bangka bangka bangka bangka bangka bangka bangka bangka bangka

lance; spear bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw bangkaw

bangko/siya/pu
upuan/ bangko/siya/ bangko/siya/ bangko/siya/ bangko/siya/ bangko/siya/
chair bangko rungkuan/ bangko
salumpuwit pulungkuan pulungkuan pulungkuan pulungkuan pulungkuan
bankeyo

carpet; mat banig banig banig banig banig banig banig banig banig

nickname palayaw bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu bansag/ hayu

announce; bantala/ bantala/ bantala/ bantala/ bantala/ bantala/

bantala bantala
proclaim ipahibalo ipahibalo ipahibalo ipahibalo ipahibalo ipamaan

eminent; kilala bantog bantog bantog/sikat bantog bantog bantog/sikat bantug bantog
famous

95
 banyo/
bathroom banyo banyo banyo banyo banyo banyo banyo banyo
palaliguan

crow bar; bara bara bara bara bara bara bara bara bara
iron bar

rail; railing barandilya barandilya barandilya barandilya barandilya barandilya barandilya barandilya barandilya

barangay barangay barangay barangay/baryo barangay/baryo barangay/baryo barangay/ barangay/ barangay/baryo

barangay/baryo
baryo baryo

community komunidad komunidad komunidad komunidad komunidad komunidad komunidad komunidad komunidad/
katilingban

barber;
barbero barbero barbero barber/ barbero barbero barbero barbero barbero
haircutter manuggunting

barrel bariles bariles bariles bariles bariles bariles bariles bariles bariles

toilet bowl inidoro basin basin basin basin basin basin/inidoro basin basin

96
stiff; strong malakas baskog baskog baskog baskog baskog baskog baskug baskog

child; kid;
bata bata bata bata bata/puya bata bata bata bata
offspring

cane;stick baston baston baston baston baston baston baston/tungkod baston baston

egg yolk batog batog batog batog batog batog batog batog batog

bottle bote botelya botelya botelya botelya botelya botelya botilya botelya

chest baul baul baul baul baul baul baul baul/baol baul

curve kurbada kurba/bawod kurba/bawod kurba/bawod kurba/bawod kurba/bawod kurba/bawod bawod kurba/bawod

guava bayabas bayabas bayabas/ bayabas/ bayabas/ bayabas/ bayabas/

bayabas bayabas
mayabas mayabas mayabas mayabas mayabas

97
 hunasan/higad
dalampasigan/ hunasan/higad sang baybay/ hunasan/higad binit ka
seashore hunasan hunasan hunasan hunasan
tabing dagat sang baybay binit ka sang baybay baybay
baybay

flea; tick pulgas bitik bitik bitik bitik bitik bitik bitik bitik

star bituin bituon bituon bituon bituon bituon bituon/estrelya bituon bituin

traveler manlalakbay byahero byahero byahero byahero byahero byahero byahero byahero

widow/ biyuda/biyudo/ biyuda/biyudo/ biyuda/biyudo/ biyuda/biyudo/

biyuda/biyudo biyuda/biyudo biyuda/biyudo biyuda/biyudo balo
widower balo balo balo balo

blank blangko blangko blangko blangko blangko blangko blangko blangko blangko

starfruit balimbing galangan galangan garangan garangan garangan garangan garangan garangan

98
 blouse blusa blusa blusa blusa blusa blusa blusa blawsa blusa

storehouse;
bodega bodega bodega bodega bodega bodega bodega bodega bodega
warehouse

vocabulary bokabolaryo bokabolaryo bokabolaryo bokabolaryo bokabolaryo bokabolaryo bokabolaryo bukabularyo bokabolaryo

ankle bukung-bukong bukobuko bukobuko bukobuko bukobuko bukobuko bukobuko bukobuko bukobuko

boxer boksingero boksingero boksingero boksingero boksingero boksingero boksingero boksingero boksingero

matured
niyog lahin lahin lahin/lahing lahin lahin lahin lahin lahin
coconut

voluntary kusang -loob boluntaryo boluntaryo boluntaryo boluntaryo boluntaryo boluntaryo boluntaryo boluntaryo

butong/ butong/
coconut juice buko butong butong tubod butong butong butong
kulabuon kulabuon

99
 drum tambol bombo bombo/tambor bombo/tambor bombo/tambor bombo/tambor bombo/tambor bombo/ bombo/dram
tambor

embroidery borda burda burda burda burda burda burda borda burda

botasyon/
botasyon/ botasyon/ botasyon/ botasyon/ botasyon/
election eleksiyon botasyon eleksyon/ botasyon
eleksyon eleksyon eleksyon eleksyon eleksyon
piniliay

brilyante/ brilyante/ brilyante/ brilyante/ brilyante/ brilyante/

diamond brilyante brilyante brilyante
dyamante dyamante dyamante dyamante dyamante dyamante

future kinabukasan buasdamlag buasdamlag buasdamlag buasdamlag buasdamlag buasdamlag buas-damlag buasdamlag

buas/bwas/ buas/bwas/
tomorrow bukas buas buas/bwas buas/bwas buas/bwas buas/bwas buas
rum-an hin-aga

subong/tulad/
now ngayon subong subong yanda subong subong tulad subong/karon
dukar-on

alligator; buwaya buaya buaya buaya buaya buaya buaya buaya buaya
crocodile

100
 well balon bubon bubon bubon bubon bubon bubon bubon bubon

break; mahati bugto bugto/utdon bugto/utdon bugto/utdon bugto/utdon bugto/utdon bugto/utdon bugto
disconnect

cyclone buhawi buhawi buhawi buhawi buhawi buhawi buhawi buhawi buhawi

hole butas buho buho buho buho buho buho buho buho

open bukas bukas bukas/abre bukas/abre bukas/abre bukas/abre bukas/abre bukas/abri bukas

subay/bahawba
bahawbahaw/
ant langgam subay subay haw/olandis/ subay subay guyom subay
olandis/guyom
guyom

buksan/ buksan/
uncover buksan buksan buksan/abrihan buksan/abrihan buksan/brihan buksan/abrihan buksan
abrihan abrihan

bulador/ bulador/ bulador/ bulador/

kite saranggula bulador burador burador bulador
burador burador burador burador

101
moon; month buwan bulan bulan bulan bulan bulan bulan bulan bulan

monthly buwanan bulanan bulanan bulanan bulanan bulanan bulanan bulanan bulanan

gold ginto bulawan bulawan bulawan bulawan bulawan bulawan bulawan bulawan

aid; assistance tulong bulig bulig bulig bulig bulig bulig bulig bulig

buruthuan/
buluthuan/ buluthuan/ buluthuan/ buluthuan/ buluthuan/ eskwelahan/
school paaralan buluthuan buluthuan
eskwelahan eskwelahan eskwelahan eskwelahan eskwelahan tulun-an

baptize; spray binyag bunyag bunyag bunyag bunyag bunyag bunyag bunyag bunyag

burangos/ burangos/ burangos/ burangos/ burangos/ burangos/

mustache balbas burangos burangos
bungot bungot bungot bungot bungot bungot

extravagant magastos burara burara burara/gastador burara/gastador burara burara/buhaha buhaha burara

102
 full busog busog busog busog busog busog busog/puno busog busog

pregnant buntis busong busong/ busong/ gabusong/ busong busong/mad-os busong busong
gabusong gabusong gamabdos

button butones butones butones butones butones butones butones butones butones

shower/ dabudabo/ dabudabo/ dabudabo/ dabudabo/ dabudabo/ dabudabo/

umaambon dabudabo dabudabo
drizzle talithi talithi/tarithi talithi talithi talithi tarithi

needle karayom dagum dagum dagum dagum dagum dagum dagum dagum

thread sinulid hiloh ilo hilo hilo/bunang hilo hilo hilo hilo

daguob/ daguob/ daguob/ daguob/ daguob/ daguob/

thunder kulob daguob daguob
panalugdog panalugdog panalugdog panalugdog panalugdog panalugdog

dame;
unmarried dalaga dalaga dalaga dalaga/ daraga dalaga dalaga dalaga dalaga/ daraga dalaga
young woman

103
 lemon dalayap dalayap/dayap dalayap/dayap dalayap/dayap dalayap/dayap dalayap/dayap dalayap/ dalayap/
dayap lemon

dalum/ dalum/
deep; depth lalim dalum dalum madalum/ madalum/ dalum dalum dalum dalum
kadalumon kadalumon
damlag/sunod
damlag/
a day after damlag/sunod damlag/sunod damlag/sunod damlag/sunod nga
samakalawa damlag sunod nga damlag
tomorrow nga adlaw nga adlaw nga adlaw nga adlaw adlaw/dason
adlaw
nga adlaw
datilis/seresa/ datilis/seresa/ datilis/seresa/ datilis/seresa/ datilis/seresa/ datilis/seresa/
date (date
datilis sarese/tsiresa/ sarese/tsiresa/ sarese/tsiresa/ sarese/tsiresa/ sarese/tsiresa/ sarese/tsiresa/ datilis
palm)
batilis batilis batilis batilis batilis batilis
dayok/ dayok/
salted fish; dayok/ dayok/ dayok/
dayok dayok/ginamos gonamos/ dayok/ginamos ginamos/
shrimp paste ginamos ginamos ginamos
ginamos gonamos

lapit/tupad/
near malapit lapit/luyo lapit/luyo lapit/tupad/luyo lapit/luyo lapit/luyo rapit/tupad tapad
ingod/rapit

demonyo/ demonyo/ demonyo/ demonyo/ demonyo/ demonyo/ demonyo/

devil; satan demonyo demonyo
yawa yawa/satanas yawa yawa yawa yawa satanas

disenyo/
design desenyo dibuho dibuho dibuho/disenyo dibuho dibuho dibuho disenyo/dibuho
dibuho

104
 there doon didto didto didto/tuya didto/tuya didto didto tuya didto

where saan diin diin diin diin/siin diin diin diin diin

which saan dito diin sini diin sini diin sini diin sini diin sini diin sini diin ka daya diin sini

doubt dalawang isip duhaduha duhaduha duhaduha duhaduha duhaduha duhaduha duhaduha duhaduha

candy kendi dulse dulse dulse dulse dulse dulse dulsi dulse

darkness madilim dulom dulom dulom/ dulom/kadulom dulom dulom dulum dulom
kadudulman

kalibutan/duta
earth; soil mundo/lupa kalibutan/duta kalibutan/duta kalibutan/duta kalibutan/duta kalibutan/duta lupa kalibutan/duta
/lupa

cradle duyan duyan duyan duyan duyan duyan duyan duyan duyan

105
 dwarf duwende dwende dwende dwende/ dwende dwende dwende dwende/ dwende
kamakama duhende

age edad edad edad edad edad edad edad edad edad

ehemplo/ ehemplo/ ehemplo/

example halimbawa ehemplo ehemplo ehemplo ehemplo ehemplo
halimbawa halimbawa tuladan

exercise ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo ehersisyo

electric elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad elektrisidad

eskandalo
scandal eskandalo eskandalo eskandalo eskandalo eskandalo eskandalo eskandalo eskandalo

eskwela/ eskwela/ eskwela/ eskwela/ eskwela/ eskwela/ eskwela/

pupil mag-aaral bumulutho estudyante/ estudyante/ estudyante/ estudyante/ estudyante/ estudyante/ bumulutho
bumulutho bumulutho bumulutho bumulutho bumulutho bumurutho

eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/

school paaralan buluthuan buruthuan buluthuan
buluthuan buluthuan buluthuan buluthuan buluthuan

106
 mirror salamin espeho espeho espeho espeho espeho espeho espeho espeho

spirit espiritu espiritu espiritu espiritu espiritu/kalag espiritu espiritu espiritu espiritu/
kalag

spy espiya espiya espiya espiya espiya espiya espiya espiya espiya

estrangero/
estrangero/ estrangero/ estrangero/ estrangero/ estranghero/
stranger estrangero estrangero estranghero/ estrangero
estranghero estranghero estranghero estranghero estranghera
pangayaw

label etikita etikita etikita etikita etikita etikita etikita etikita

flower vase plorera florera florera/ florera/ florera/ florera/ florera

florera/ plorera plorera
plorera plorera plorera plorera

power kapangyarihan gahum gahum gahum gahum gahum gahum gahum gahum

little; small
maliit gamay gamay/diutay gamay/diutay gamay/diutay gamay/diutay gamay/diutay gamay/diutay gamay
size

107
 root ugat gamut gamut gamut gamut gamut gamut gamot gamut

appetite gana gana gana gana gana gana gana gana gana

ganansya/ ganansya/ ganansya/ ganansya/ ganansya/ ganansya/

gain; profit tubo ganansya ganansya
ginansya ginansya ginansya ginansya ginansya ginansya

ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/

door pinto ganhaan ganhaan
pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan

crochet gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo gansilyo

garangan/ garangan/ garangan/ garangan/ garangan/ garangan/ garangan

star fruit balimbing garangan
galangan galangan galangan galangan galangan galangan

gilayon/gihapo
at once kaagad gilayon gilayon gilayon/ hinali gilayon gilayon gilayon gilayon
n

Madam; Mrs. ginang ginang ginang ginang ginang ginang ginang ginang ginang

108
 Miss binibini gining gining gining gining gining gining gining/ining gining

sir ginoo ginuo ginuo ginuo ginuo ginuo ginuo ginuo ginuo

grade level grado grado grado/halintang grado/halintang grado/halintang grado grado/halintang grado/ grado
halintang

grease grasa grasa grasa grasa grasa grasa grasa grasa grasa

grace grasya grasya grasya/bugay grasya/bugay grasya/bugay grasya/bugay grasya/bugay grasya/bugay grasya

free malaya gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/ gratis/libre/
hilway hilway hilway hilway hilway hilway hilway hilway

faucet gripo gripo gripo gripo gripo gripo gripo gripo gripo

brigade; group brigada guban guban/grupo guban/grupo guban/grupo guban/grupo guban/grupo guban/grupo guban

109
affection; love pag-ibig paghigugma paghigugma / paghigugma / paghigugma / paghigugma / paghigugma paghigugma
paghigugma
pagpalangga pagpalangga pagpalangga pagpalangga

gumamela/
gumamela/ gumamela/ gumamela/ gumamela/
hibiscus gumamela gumamela tapulanga/ tapuranga gumamela
tapulanga tapulanga tapulanga tapulanga
tapuranga

like; want gusto gusto gusto/luyag gusto/luyag gusto/luyag gusto/luyag gusto/luyag gusto/luyag gusto

tight masikip gutok gutok gutok gutok gutok gutok gutok gutok

ant langgam guyom guyom/subay guyom/subay guyom/subay guyom/subay guyom/subay guyom/subay guyom

gloves gwantes gwantes gwantes gwantes gwantes gwantes gwantes gwantes gwantes

soap sabon habon habon habon habon habon habon habon habon

blanket kumot habol habol habol/kapay habol habol habol habol habol

110
embrace; hug yakap hakos hakos hakos hakos hakos hakos hakos hakos

clothesline sampayan halayan halayan halayan halayan halayan halayan halayan halayan

haligi/ poste/
pillar; post poste haligi haligi haligi haligi haligi/ poste haligi haligi
harigi

damage sira halit halit halit halit halit halit halit halit/guba

haruan/
haluan/hauan/ haluan/hauan/ haluan/hauan/ haluan/hauan/ haluan/hauan/
catfish hito/dalag haloan pantat/ haluan
pantat pantat pantat pantat pantat
turagsoy

kiss halik halok halok halok halok halok halok haluk/haruk halok

ham hamon hamon hamon hamon hamon hamon hamon hamon hamon

aroma;
bango hamot hamot/humot hamot/humot hamot/humot hamot/humot hamot/humot hamot/humot hamot
fragrance

111
drill; practice pagsasanay hanas hanas hanas/ praktis hanas hanas hanas hanas hanas

tribute handog handog/dulot handog/dulot handog/dulot handog/dulot handog/dulot handog/dulot handog/halad handog/dulot

hara/reyna/ hara/reyna/
queen reyna hara hara/reyna hara/reyna hara/reyna hara/rayna hara
rayna rayna

gardener hardinero hardinero hardinero hardinero hardinero hardinero hardinero hardinero hardinero

king hari hari hari hari hari hari hari hari hari

flour harina harina harina harina/arina harina harina harina harina harina

gill hasang hasang hasang hasang hasang hasang hasang hasang hasang

monitor lizard bayawak halo halo halo/ibid halo/ibid halo halo halo halo

112
 bed kama higdaan higdaan/katre higdaan/katre higdaan/katre higdaan/katre higdaan/katre baratangan/ higdaan
katre

hilamon/ hilamon/
grass; weed damo hilamon hilamon hilamon hilamon hilamon hilamon
gamhon gamhon

fever lagnat hilanat hilanat hilanat hilanat hilanat hilanat hilanat hilanat

poison lason hilo hilo hilo hilo hilo hilo hilo hilo

himata/ himata/ himata/ himata/ himata/

relative kamag-anak himata himata/paryente himata
paryente paryente paryente paryente paryente

hinablos/
pamangkin hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos
niece gumangkon
(babae) (babaye) (babaye) (babaye) (babaye) (babaye) (babayi) (babaye)
(babaye)

pamangkin hinablos hinablos hinablos hinablos hinablos

nephew hinablos (lalaki) hinablos (lalaki) hinablos (lalaki
(lalaki) (lalaki) (lalaki) (lalaki) (lalaki) (lalaki)

wash one’s hinaw/ hinaw/

hugas hinaw hinaw/ hugas hinaw/huraw hinaw/huraw hinaw/huraw hinaw
hands hugas/hunaw hugas/huraw

113
 hiram-os/
wash one’s hilamos hilam-os hilam-os hilam-os hilam-os hilam-os hiram-os hilam-os
hilam-os/
face
panamu

scale kaliskis himbis himbis himbis himbis himbis himbis himbis himbis

neat; tidy maayos hipid hipid hipid hipid hipid hipid hipid hipid

thigh; limb hita hita hita/paa hita/paa hita/paa hita/paa hita/paa hita/paa hita

event; incident pangyayari hitabo hitabo hitabo hitabo hitabo hitabo hitabo hitabo

rest pahinga pahuway pahuway pahuway pahuway pahuway pahuway pahuway pahulay

hiwa/utod/ hiwa/utod/ hiwa/utod/ hiwa/utod/ hiwa/utod/ hiwa/utod/

cut hiwa hiwa/utod/kihad hiwa
kihad kihad kihad kihad kihad kihad

jewelry alahas hiyas hiyas/alahas hiyas/alahas hiyas/alahas hiyas/alahas hiyas/alahas/ huyas/alahas/h hiyas
huluyason uruyason

114
 hubog
drunk lasing hubog hubog hubog hubog hubog hubog hubog

group grupo hubon hubon/grupo hubon/ grupo hubon/grupo hubon/grupo hubon/grupo hubon/grupo/h hubon
ut-ong

hugot/gutok/
tight higpit hugot hugot/gutok hugot/gutok hugot hugot hugot hugot
santing

snore hilik hulagok hulagok/ hulagok/ hulagok/ hulagok/ hulagok/

huragok hulagok
huragok huragok huragok huragok huragok

borrow hiram hulam hulam hulam/huram hulam hulam hulam huram hulam

easy madali hulas hulas/hapos hulas/hapos hulas/hapos hulas/hapos hulas/hapos hulas/hapos hulas

room silid hulot hulot hulot /kwarto hulot /kwarto hulot hulot hulot/hulut hulot

humay/paray
rice plant palay humay humay humay/paray humay/palay humay humay humay

115
 humayan/
humayan/ palayan/ humayan/ humayan/
rice field palayan humayan humayan/ humayan/ humayan
palayan/ parayan/ palayan/uyapad/ palayan/talamn
palayan parayan
talanman taramnan/ talamnan an
talamnan

sound tunog huni huni/ tunog huni/ tunog huni/ tunog huni/ tunog huni/ tunog huni/ tunog huni

comb suklay husay husay/sudlay husay/sudlay husay/sudlay husay/sudlay husay/sudlay husay/sudlay husay

sensitive plant makahiya huyahuya huyahuya huyahuya huyahuya huyahuya huyahuya huyahuya huyahuya

camias kamias iba iba iba iba iba iba iba iba

different iba iban iban/lain iban/lain iban/lain iban/lain iban/lain iban/lain iban

under ilalim idalum idalum idalum idalum idalum idalum idalum idalum

idea ideya ideya ideya ideya ideya ideya ideya ideya ideya

116
 piglet biik idik idik idik idik/udok/orok idik idik idik idik

dog aso ido ido ido/ iro/ayam ido/iro/ayam ido/iro/ayam ido/iro/ayam ido/iro/ayam ido

you ikaw ikaw ikaw/ka ikaw/ka ikaw/ka ikaw ikaw ikaw ikaw

tail buntot ikog ikog ikog ikog ikog ikog ikog ikog

edible snail suso igi igi igi igi igi igi/suso igi igi

rat daga ilaga ilaga ilaga ilaga ilaga ilaga ilaga ilaga

invention imbento imbensyon imbento imbensyon imbensyon imbensyon imbensyon imbento imbensyon

poor;
dukha imol imol/pigado imol/pigado imol/pigado imol/pigado imol/pigado imol/pigado imol
impoverish

117
 roast inasal inasal inasal inasal inasal inasal inasal inasal inasal

indi/ waay/
no; not; don’t hindi indi indi indi indi indi indi indi
wara

kainit/mapaang/
init/mapaang/ init/mapaang/
heat init init init/mapaang kagin-ot/ init/mapaang init/mapaang init
gin-ot/ kagin-ot
init/mapaang

drink inom inom inom inom inom inom inom inom/ inum inom

feces; stool tae tae/ipot tae/ipot tae/ipot tae/ipot tae/ipot tae/ipot tai/ipot tae/ipot

count bilang isip isip isip isip isip isip isip isip

island isla isla isla/pulo isla/pulo isla/pulo isla/pulo isla/pulo isla/puro isla

story kuwento istorya istorya istorya istorya istorya istorya istorya istorya

118
 issue isyu isyu isyu isyu isyu isyu isyu isyu isyu

looks mukha itsura itsura/hitsura itsura/hitsura itsura/hitsura itsura/hitsura itsura/hitsura itsura/hitsura itsura

caterpillar higad iras iras iras iras/ilas iras iras iras iras/atataro

scorpion alakdan iwiiwi iwiiwi iwiiwi iwiiwi iwiiwi iwiiwi iwiiwi iwiiwi

kabo/salandok/ kabo/salandok/ kabo/salandok/ kabo/salandok/ kabo/salandok/ kabo/sandok/

dipper tabo kabo kabo
tabo tabo tabo tabo tabo tabo

kabog/kabug/
kabog/kabug/ kululaknit/ kabog/kabug/ kabog/kabug/ kabog/kabug/
bat paniki kabog kululaknit/ kulunatnit/ kululaknit/ kululaknit/ kululaknit/
kabog/kabug kabog
kulunatnit/ kuyaknit/ kulunatnit/ kulunatnit/ kulunatnit/
kuyaknit kunilaknit/ kuyaknit kuyaknit kuyaknit
kurulaknit

kagat/angkab/ kagat/angkab
bite kagat kagat kagat kagat kagat kagat kagat
ingkit /angkit

119
 kahapon
kahapon/
yesterday kahapon kahapon kahapon kahapon /kagahapon kahapon kahapon kahapon
kagapon

cashier;
kahera kahero kahero/kahera kahero/kahera kahero/kahera kahero/kahera kahero/kahera kahero/ kahera kahero
treasurer

wallet pitaka kahita kahita kahita kahita kahita kahita kahita kahita

cocoa kakaw kakaw kakaw kakaw kakaw kakaw kakaw kakaw kakaw

kalabasa/
squash kalabasa kalabasa kalabasa kalabasa kalabasa kalabasa kurbasa kalabasa
kurbasa

skeleton kalansay kalabera kalabera kalabera kalabera kalabera kalabera kalabera kalabera

mango mangga paho paho paho paho/mangga mangga mangga mangga mangga

beak tuka tuktok tuktok tuktok tuka tuka tuka tuka tuka

120
 kalaha/
kalaha/ kalaha/karwaga kalaha/ kalaha/ kalaha/
frying pan kawali kalaha karwagan/ kalaha
karwagan n karwagan karwagan karwagan
karaha

stove kalan kalan kalan kalan kalan kalan kalan kalan kalan

rope; cord; kalat/lubid/

lubid kalat kalat/lubid kalat/lubid kalat/lubid kalat/lubid kalat/lubid kalat
string higot

casserole kaserola kaserola kaserola kaserola kaserola kaserola kaserola kaserola kaserola

bald; hairless kalbo kalbo kalbo kalbo kalbo kalbo kalbo kalbo kalbo

calendar kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo kalendaryo

cart kalesa kalesa kalesa kalesa kalesa kalesa kalesa kalesa kalesa

earth; sphere mundo kalibutan kalibutan kalibutan kalibutan kalibutan kalibutan kalibutan kalibutan

121
 quality kalidad kalidad kalidad kalidad kalidad kalidad kalidad kalidad kalidad

hat; cap sombrero kalo kalo kalo kalo kalo kalo kalo kalo

wart kulugo kalunggo kalunggo kalunggo kalunggo kalunggo kalunggo kalunggo kalunggo

kalsada/
kalsada/
karsada/ kalsada/karsada/
road lansangan kalsada kalsada/dalan kalsada karsada/ karsada kalsada
aragyan/ dalan
alagyan
alagyan

street kalye kalye kalye kalye kalye kalye kalye kalye kalye

kamiseta/ kamiseta/ kamiseta/sando kamiseta/sando kamiseta/sando

undershirt kamiseta kamiseta kamiseta kamiseta
sando/kamison sando/kamison /kamison /kamison /kamison

kamumuo / kamumuo/ kamumuo/ kamumuo/ kamumuo / kamomoo/ kamomoo/

thumb hinlalaki kamumuo
kamalagko kamalagko kamalagko kamalagko kamalagko kamalagko kumalagko

kamatsile kamonsil kamonsil kamonsil kamonsil kamonsil kamonsil kamonsil kamonsil

122
 bell kampana kampanilya kampanilya/ kampanilya/ kampanilya/ kampanilya/ kampanilya/ kampanilya/ kampanilya
lingganay lingganay lingganay lingganay lingganay lingganay

campaign kampanya kampanya kampanya/ kampanya kampanya kampanya kampanya kampanya kampanya

champion kampiyon kampyon kampyon kampyon kampyon kampyon kampyon kampyon kampyon

camp kampo kampo kampo kampo kampo kampo kampo/kuta kampo kampo

hand kamay kamot kamot kamot/ alima kamot kamot kamot kamut/alima kamot

cooked rice kanin kan-on kan-on kan-on kan-on kan-on kan-on kan-on kan-on

padlock kandado kandado kandado kandado kandado kandado kandado kandado kandado

123
candle holder kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra kandilabra

goat kambing kanding kanding kanding kanding kanding kanding kanding kanding

wing pakpak kapay kapay/pakpak kapay/pakpak kapay/pakpak kapay/pakpak kapay/pakpak kapay/pakpak kapay

papaya; tree
papaya kapayas kapayas kapayas kapayas kapayas kapayas kapayas kapayas
melon

twin kambal kapid kapid kapid kapid kapid kapid kapid kapid

chapter kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo kapitulo

carabao kalabaw karabaw karabaw karabaw/ karabaw karabaw karabaw/ karbaw karabaw
karbaw karbaw

flesh; meat karne karne karne karne karne karne karne karne karne

124
lamb; sheep tupa karnero karnero karnero karnero karnero karnero karnero karnero

backbone;
tadyang karubkob karubkob karubkob karubkob karubkob karubkob karubkob karubkob
spine

kasanag/ kasanag/ kasanag/ kasanag/ kasanag/ kasanag/

light liwanag kasanag kasanag
kapawa kapawa kapawa kapawa kapawa kapawa

kastilyo/ kastilyo/ kastilyo/

castle kastilyo kastilyo kastilyo kastilyo/palasyo kastilyo kastilyo
palasyo ginharian ginharian

cashew kasoy kasoy kasoy kasoy kasoy kasoy kasoy kasoy/kasuy kasoy

kasapi; katapu/ katapu/ katapu/ katapu/ katapu/ katapu/

member katapu katapu
miyembro myembro myembro myembro myembro myembro miembro

katre/hiligdaan/ katre/hiligdaan/
bed kama katre katre/hiligdaan katre/hiligdaan katre/hiligdaan katre/hiligdaan katre
baratangan baratangan

kawatan/
pangawat/ pangawat/
loot kawatan pangawat pangawat pangawat pangawat makawat/ pangawat
panakaw pangaw-it
matakaw

125
bamboo kawayan kawayan kawayan kawayan kawayan/butong kawayan kawayan kawayan kawayan

corn cob kayan kayan kayan kayan kayan kayan angkayan kayan

chemist kemiko kemiko kemiko kemiko kemiko kemiko kemiko kemiko kemiko

cheese keso keso keso keso keso keso keso keso keso

ceiling bubong kisame kisame kisame kisame kisame kisame kisame kisame

clown payaso komikero komikero komikero komikero komikero komikero komikero komikero

rabbit kuneho kuneho kuneho kuneho kuneho kuneho kuneho kuneho kuneho

korason/ korason/ korason/ korason/ korason/ korason/ korason/ korason/

heart puso
kasingkasing tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon kasingkasing

126
neck tie kurbata kurbata kurbata/ krabat kurbata/krabat kurbata/krabat kurbata/krabat kurbata/krabat kurbata/ kurbata
korbata

choir koro koro koro koro koro koro koro koro koro

syllable pantig kunla kunla kunla kunla kunla kunla kunla kunla

kuring/kuti/
cat pusa kuring kuring/kuti kuring/uti kuring/kuti kuring/kuti kuti kuring
miyaw

pinch kurot kusi kusi/ kunit kusi kusi/ kunit kusi kusi kusi/ kunit kusi

kitchen kusina kusina kusina kusina kusina kusina kusina kusina kusina

kusinera/
kusinera/
kusinera/ kusinera/ kusinera/ kusinero/ kusinera/ kusinera/ kusinera/ kusinera/
cook kusinero/
kusinero kusinero kusinero manugluto/ kusinero kusinero kusinero kusinero
manugdaha
manugdaha

127
 louse kuto kuto kuto kuto kuto kuto kuto/kuslad kuto kuto

kutsilyo/ kutsilyo/
knife patalim kutsilyo kutsilyo kutsilyo kutsilyo kutsilyo kutsilyo
sundang/pinuti patalum

notebook kuwaderno kwaderno kwaderno kwaderno kwaderno kwaderno kwaderno kwaderno kwaderno

kweba/yungib/ kweba/yungib/ kweba/yungib/ kweba/yungib/ kweba/yungib/

cave kuweba kweba yungib kweba
lungib lungib lungib lungib lungib

fresh preska preska preska lab-as/preska lab-as lab-as lab-as lab-as preska

basin palanggana labador labador/ labador/ labador/ labador/ labador/ labador/ labador
palanggana palanggana palanggana palanggana palanggana palanggana

saw lagari lagari lagari lagari lagari lagari lagari lagari lagari

earthworm bulate lago lago lago lago lago lago lago lago

128
 lahoglahog/
joke biro lahog lahog lahoglahog/ lahog lahog lahug lahog
langolango/
langolango
langaslangas

deteriorate; malubha lala lala/grabe lala/grabe lala/grabe lala/grabe lala/grabe lala/grabe lala/grabe
worsen

table mesa lamesa lamesa lamesa/latok lamesa lamesa lamesa lamesa lamesa

seed; grain buto lamigas lamigas/liso lamigas/liso lamigas/liso lamigas/liso lamigas/liso lamigas/ lamigas
liso

lampara/kingki/ lampara/ lampara/ lampara/ lampara lampara/

lamp lampara lampara lampara
suga kingki/suga kingki/ suga kingki/suga /kingki/suga kingki/suga

shadow anino landong landong landong landong landong landong landing/ landong
anino

langit/
heaven; sky langit langit langit langit langit langit langit langit
kalangitan

langka/mangka/ langka/mangka langka/

jackfruit langka langka langka/mangka langka/mangka langka/mangka langka
nangka /nangka mangka

129
vinegar suka langgaw langgaw langgaw langgaw langgaw langgaw langgaw langgaw

hawk lawin lawin lawin/dapay lawin/dapay lawin/dapay lawin/dapay lawin/dapay lawin/dapay lawin

law batas laye laye laye/kasuguan laye laye laye layi laye

advice payo laygay laygay laygay laygay laygay laygay laygay laygay

lenggwahe/
language wika pulong lenggwahe/ lenggwahe/ lenggwahe/ lenggwahe/ lenggwahe/
pulong/ pulong
pulong pulong pulong pulong pulong
halambalanon

move kilos lihok lihok/hulag lihok/hulag/ lihok/hulag/ lihok

lihok/hulag lihok/hulag lihok/hulag
giho giho

liquid likido likido likido likido likido likido likido lihok/hulag likido

secret sekreto likum likum/ likum/ likum/ likum/ likum/ likum/ likum
sekreto sekreto sekreto sekreto sekreto sekreto

130
earthquake lindol linog linog linog linog linog linog linog linog

picture larawan litrato litrato/ritrato/ litrato/ritrato/ litrato/ritrato/ litrato/ritrato/ litrato/ritrato/ litrato/ritrato/ litrato
laragway laragway laragway laragway laragway laragway

neck leeg liog liog liog liog liog liog liog liog

wolf lobo lobo lobo lobo lobo lobo lobo lobo lobo

squid pusit lokus lokus lokus lokus lokus lokus lokus lokus

hop lukso lukso lukso/lumpat lukso lukso/lumpat lukso/lumpat lukso/lumpat lukso/lumpat lukso

mud putik lunang lunang/lutak lunang/lutak/

lunang/lutak lunang/lutak lunang/lutak lunang/lutak lunang
lau

sesame linga lunga lunga lunga lunga lunga lunga lunga lunga

131
 cripple lumpo lupog lupog lupog lupog lupog lupog lupog lupog

ripe hinog luto luto luto luto luto luto luto luto

ginger luya luy-a luy-a luy-a luy-a luy-a luy-a luy-a luy-a

bright;
maalam/
intelligent; matalino maalam maalam maalam maalam maalam maaram maalam
maaram
brilliant
maalwan/ maalwan
generous mapagbigay maalwan maalwan maalwan maalwan maalwan maalwan
palahatag

maamyon/ maamyon/ maamyon/ maamyon/ maamyon/ maamyon/

fragrant mabango maamyon mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/ maamyon
mahumot mahumot mahumot mahumot mahumot mahumot

smoky mausok maaso maaso maaso maaso maaso maaso maaso maaso

maathag/
maathag/klaro/ maathag/ klaro/
clear malinaw maathag maathag/klaro maathag/klaro maathag/klaro klaro/ maathag
mahayag/tin-aw
tin-aw

132
foul smelling mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho

durable matibay mabakod mabakod mabakod mabakod mabakod mabakod mabakud mabakod

mabaras
sandy mabuhangin mabalas mabalas mabalas mabalas mabalas mabalas/ mabalas
balasbalason

kind; gentle; mabuot

mabait mabuot mabuot mabuot mabuot mabuot mabuot mabuot
behaved

madamo/
abundant; madamo/
marami madamo madamo dagaya/ madamo madamo madamo madamo
many hamungaya/ bastante
bastante

slippery madulas madanlog madanlog madanlog madanlog madanlog madanlog madanlog madanlog

fast; swift mabilis madasig madasig madasig madasig madasig madasig madasig madasig

light magaan mag-an mag-an/ mag-an/ mag-an/ mag-an mag-an mag-an mag-an
mamag-an mamag-an mamag-an

133
 magahod/ magahod/
noisy maingay magahod magahod magahod magahod magahod magahod
magamo magamo

magal-um/
foggy; cloudy makulimlim magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um
magarhum

nakakatandang magulang/
elder sibling magulang magulang magulang magulang magulang magurang magulang
kapatid magurang

mahapos/
easy madali mahapos mahapos mahapos mahapos mahapos mahapos mahapos
malupos

dirty; unclean; mahigko/

marumi mahigko mahigko mahigko mahigko mahigko mahigko mahigko
filthy marigkam

slow mabagal mahinay mahinay mahinay mahinay mahinay mahinay mahinay mahinay

makanaw/
makanaw/
makinang/
makanaw/ nagakinang-
nagakinang- nagakinang-
shiny makintab makanaw nagakinang- kinang/nagakan makanaw makanaw makanaw
kinang/ kinang
kinang angkanang/
nagakanangkan
makintab
ang

134
 mainit/
hot mainit mainit mainit mainit/mapaang mainit mainit mainit mainit
mapaang

bold; brave matapang maisog maisog maisog maisog maisog maisog maisog maisog

itchy makati makatol makatol makatol makatol makatol makatol makatol makatol

dark-
maitum/ maitum/
complexioned; maitim maitum maitum maitum maitum maitum maitum
mailum-ilum mailum
ebony

engine makina makina makina makina makina makina makina makina makina

typewriter makinilya makinilya makinilya makinilya makinilya makinilya makinilya makinilya makinilya

narrow masikip makitid makitid makitid makitid makitid makitid makitid makitid

dry tuyo mala mala mala/mara mala mala mala mara mala

135
 malaba/ malaba/ malaba/ malaba/ malabug/
long mahaba malaba malaba/malawig malaba
malawig malawig malawig malawig malawig

malaka/
seldom minsan malaka malaka/talagsa malaka/talagsa malaka/talagsa malaka/talagsa malaka/talagsa malaka
talagsa

malawig/
malawig/ malawig/ malawig/ malawig/
lengthy mahaba malawig malaba/ malawig/malaba malawig
malaba malaba malaba malabug
malabug

distant; far
malayo malayo malayo malayo/marayo malayo malayo malayo marayo malayo
away

malimpyo/ malimpyo/ malimpyo/ malimpyo/ malimpyo/ malimpyo/

clean malinis malimpyo malimpyo
matinlo matinlo matinlo matinlo matinlo matinlo

malip-ot/
malip-ot/
brief; short maikli malip-ot malip-ot mugot/manubo/ malip-ot malip-ot mamugot malip-ot
manubo
mugot/bugot

malipayon/ malipayon/ malipayon/ malipayon/ malipayon/ malipayon/

cheerful masayahin malipayon malipayon
masinadyahon masinadyahon masinadyahon masinadyahon masinadyahon masinadya-hon

weak mahina maluya maluya maluya/ maluya maluya maluya maluya maluya
mahuyang

136
 malunang/ malunang/ malunang/ malunang/ malunang/
malunang/ lutakon/
muddy maputik malunang lutakon/ lutakon/ lutakon/ lutakon/ malunang
lutakon/lapukon lapukon
lapukon lapukon lapukon lapukon

delicious masarap malimpyo manamit manamit manamit manamit manamit manamit malimpyo

command utos malip-ot mando/sugo mando/sugo mando/sugo mando/sugo mando/sugo mando/sugo malip-ot

drive maneho malipayon maneho maneho/drayb maneho maneho maneho maneho malipayon

mangadi/ mangadi/ mangadi/ mangadi/ mangadi/ mangadi/

pray magdasal maluya maluya
mangamuyo mangamuyo mangamuyo mangamuyo mangamuyo mangamuyo

mangako/ mangako/ mangako/ mangako/ mangako/ mangako/

pledge mangako malunang malunang
promisa promisa promisa promisa promisa promisa

wealth yaman manggad manggad manggad manggad manggad manggad manggad manggad

rich; wealthy mayaman manggaranon manggaranon manggaranon/ manggaranon/ manggaranon manggaranon/ manggaranon manggaranon
kwartahan manggaran kwartahan

137
 industrious; masipag mapisan mapisan mapisan mapisan mapisan mapisan mapisan mapisan
diligent

choosy mapili mapisli mapisli mapisli mapisli mapisli mapisli mapisli mapisli

busy; engaged abala masako masako masako masako masako masako masako masako

masaligan/
trustworthy maasahan masaligan masaligan masaligan masaligan masaligan masarigan masaligan
masarigan

bright maliwanag masanag masanag masanag masanag masanag masanag masanag masanag

sad malungkot masubo masubo masubo/maluya masubo masubo masubo masubo masubo

comfortable matiwasay masulhay masulhay masulhay masulhay masulhay masulhay masulhay masulhay

beautiful; matahum/ matahum matahum/

maganda matahum matahum matahum/gwapa matahum matahum
pretty maanyag /maanyag gwapa

138
 matalum/
sharp matalim matalum matalum mataliwis/ matalum matalum matalum matarum matalum
matarum

fat; stout mataba matambok matambok matambok matambok matambok matambok matambok matambok

firm; hard matigas matig-a matig-a matig-a matig-a matig-a matig-a matig-a matig-a

clean;
malinis matinlo matinlo matinlo/birhen/ matinlo matinlo matinlo matinlo matinlo
immaculate putli

real; true totoo matuod matuod matuod matuod matuod matuod matuod matuod

maulanon/
rainy maulan maulanon maulanon maulanon maulanon maulanon maulan maulanon
mauranon

prosperous maunlad mauswagon mauswagon mauswagon mauswagon mauswagon mauswagon mauswagon/ma mauswagon
hamu-ngaya

dusty maalikabok mayab-ok mayab-ok mayab-ok mayab-ok/

mayab-ok mayab-ok mayab-ok mayab-ok
magap-od

139
 lie down higa higda higda higda/ batang higda/batang higda higda higda/batang higda

comfortable matiwasay masulhay masulhay/ masulhay/ masulhay/ masulhay/ masulhay/

masulhay masulhay
matawhay matawhay matawhay matawhay matawhay

messenger mensahero mensahero mensahero mensahero mensahero mensahero mensahero mensahero mensahero

market tindahan merkado merkado/tienda merkado/tienda merkado/tienda merkado/tienda merkado/tienda merkado/ merkado/
/tinda tienda palengke

miracle milagro milagro milagro milagro milagro milagro milagro milagro milagro

mass misa misa misa misa misa misa misa misa misa

mystery misteriyo misteryo misteryo misteryo misteryo misteryo misteryo misteryo misteryo

missionary misiyonero misyonero misyonero misyonero misyonero misyonero misyonero misyonero misyonero

140
 modelo/
model modelo modelo modelo halimbawa/ modelo modelo modelo modelo modelo
ehemplo
moderno/
modern moderno moderno moderno moderno moderno moderno moderno moderno
bag-o

hen inahin munga munga munga munga munga munga munga munga

doll manika munyika munyika munyika munyika munyika munyika munyika munyika

ashamed nahiya nahuya nahuya nahuya/mayha nahuya nahuya nahuya nahuya nahuya

drown nalunos nalumos nalumos nalumos nalumos nalumos nalumos nalumos nalumos

nation bansa pungsod nasyon/ nasyon/ nasyon nasyon/ nasyon/ nasyon/ pungsod
pungsod pungsod /pungsod pungsod pungsod pungsod

occur nangyari natabo natabo natabo natabo natabo natabo natabo natabo

141
 gums gilagid ngislo ngislo ngislo/lasi ngislo ngislo ngislo ngislo ngislo

gaunt; lean payat niwang niwang niwang niwang niwang niwang niwang niwang

snow niyebe niyebe niyebe/nyebe niyebe/nyebe niyebe/nyebe niyebe/nyebe niyebe/nyebe niyebe/nyebe niyebe

coconut niyog lubi niyog/lubi niyog/lubi niyog/lubi niyog/lubi lubi niyog/lubi lubi

musical note nota nota nota nota nota nota nota nota nota

number numero; bilang numero numero numero numero numero numero numero numero

bishop obispo obispo obispo obispo obispo obispo obispo obispo obispo

job; work trabaho obra obra/trabaho obra obra/trabaho obra obra obra obra

142
 operation operasyon operasyon operasyon operasyon operasyon operasyon operasyon operasyon operasyon

opisina;
office opisina opisina opisina opisina opisina opisina opisina opisina
tanggapan

opportunity oportunidad kahigayunan oportunidad oportunidad/ oportunidad/

oportunidad oportunidad oportunidad kahigayunan
kahigayunan kahigayunan

clock orasan orasan orasan/relo orasan/relo orasan/relo orasan/relo orasan/relo orasan/relo orasan

angelus orasiyon orasyon orasyon orasyon orasyon orasyon orasyon orasyon orasyon

original orihinal orihinal orihinal orihinal orihinal orihinal orihinal orihinal orihinal

bear oso oso oso oso oso oso oso oso oso

hospital ospital ospital ospital ospital ospital ospital ospital ospital ospital

143
 host ostiyas ostyas ostyas ostyas ostyas ostyas ostyas ostyas ostyas

belt sinturon paha paha paha wagkus/paha paha paha paha paha

frog palaka paka paka paka paka paka paka paka paka

eraser pambura pamanas pamanas pamanas/ pamanas pamanas pamanas pamanas pamanas
paranas

panduag/ panduag/ panduag/ panduag/ panduag/ panduag/

crayon krayola panduag panduag
pangkolor/ pangkolor/ pangkolor/ pangkolor/ pangkolor/ pangkolor/
krayola krayola krayola krayola krayola krayola

duck pato/bibe pato/bibe pato/bibe pato/bibe/bibi pato/bibe pato/bibe pato/bibe pato/bibe/ bibi pato/bibe

dove kalapati pating pating pating pating pating pating pating pating

chicks inakay/sisiw pisu pisu pisu pisu pisu pisu pisu pisu

144
 bird ibon pispis pispis pispis pispis pispis pispis pispis pispis

pitsel
picher pitsel pitsel pitsel pitsel pitsel pitsel pitsel pitsel

saucer platito platito platito platito platito platito platito platito platito

bracelet pulseras pulseras pulseras pulseras/ pulseras pulseras pulseras pulseras pulseras
punseras

pillow case punda punda punda punda punda punda punda punda punda

boast pagmamalaki pabugal pabugal/ pabugal/ pabugal/ pabugal/ pabugal/ pabugal/ pabugal
pahambog pahambog pahambog pahambog pahambog pahambog

show palabas pabula pabula/ pabula/ pabula/ pabula/ pabula/ pabula/ pabula
palagwaon palagua-on palagua-on palagua-on palagua-on palagwaon

deaf ears bingi-bingihan pabungol pabungol pabungol pabungol pabungol pabungol pabungol pabungol

145
downward paibaba padalum padalum padalum padalum padalum padalum padalum padalum

continue pagpatuloy padayon padayon padayon padayon padayon padayon padayon padayon

scheme pamamaraan padihot padihot/paagi padihot/paagi padihot/paagi padihot/paagi padihot/paagi padihot/paagi padihot

escape kalas padlus padlus/lagyo/ padlus/lagyo/ padlus/lagyo/ padlus/lagyo/ padlus/lagyo/ padlus/lagyo/ padlus
buya buya/buhi buya buya buya baya

onward papunta padulong padulong/ padulong/ padulong/ padulong/ padulong/ padulong/ padulong
pakadto pakadto pakadto pakadto pakadto paadto

appetizer pampagana pagana pagana pagana pagana pagana pagana pagana pagana

ball sayawan pagbayle pagbayle/ pagbayle/ pagbayle/ pagbayle/ pagbayle/ pagbayle/ pagbayle
pagsaot pagsaot pagsaot pagsaot pagsaot pagsaot

decrease bawas pagbuhin pagbuhin/ pagbuhin/ pagbuhin/ pagbuhin/ pagbuhin/ pagbuhin/ pag- pagbuhin
pag-iban pag-iban pag-iban pag-iban pag-iban iban

146
 pagbinuligay/
cooperation pagtutulungan pagbinuligay pagbinuligay/ pagbinuligay/ pagbinuligay/ pagbinuligay/ pagbinuligay/
pagburulyu- pagbinuligay
pagbuyluganay pagbuyluganay pagbuyluganay pagbuyluganay pagbuyluganay
ganay
administra-
pamamahala pagdumala pagdumala pagdumala pagdumala pagdumala pagdumala pagdumara pagdumala
tion

paghangop/ paghangop/ paghangop/ paghangop/ paghangop/ paghangop/

to understand pang-unawa paghangop paghangop
pag-intindi pag-intindi pag-intindi pag-intindi pag-intindi pag-intindi

anti, against pagtutol pagpamatok pagpamatok pagpamatok pagpamatok pagpamatok pagpamatok pagpamatok pagpamatok

to prove pagpatotoo pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod pagpamatuod

to catch fish pangingisda pagpanagat pagpanagat/ pagpanagat/ pagpanagat/ pagpanagat/ pagpanagat/ pagpanagat/ pagpanagat
pangisda pangisda pangisda pangisda pangisda pangisda

pahanumdom/p pagpahanum-
reminder paala-ala pahanumdom pahanumdom pahanumdom pahanumdom pahanumdom pahanumdom dom
agpaminsar

beautify pagpaganda pagpatahum pagpatahum/ pagpatahum/ pagpatahum/ pagpatahum/ pagpatahum/ pagpatahum/ pagpatahum
pagpanami pagpanami pagpanami pagpanami pagpanami pagpanami

147
 rules alituntunin pagsulundan pagsulundan pagsulundan pagsulundan pagsulundan pagsulundan pagsurundan pagsulundan

bait pain paon paon paon paon paon paon paon paon

balloon lobo pahabok pahabok pahabok pahabok pahabok pahabok pahabok pahabok

games palaro pahampang pahampang pahampang pahampang pahampang pahampang pahampang pahampang

pahamot/ pahamot/
perfume pabango pahumot pahamot pahamot pahamot pahamot pahumot
pahumot pahumot

palupok/
firecracker paputok palupok palupok palupok palupok palupok palupok palupok
paralukpon

other side kabila pihak pihak pihak/piyak pihak pihak pihak pihak pihak

cruel malupit pintas pintas pintas pintas pintas pintas pintas pintas

148
 period tuldok pintok pintok pintok pintok pintok pintok pintok pintok

signature lagda pirma pirma pirma pirma pirma pirma pirma pirma

always palagi pirme/masami pirme/masami pirme pirme/masami pirme pirme pirmi pirme/masami

pick pitas puksi puksi puksi puksi/puktol puksi puksi puksi/pitas puksi

principal punong guro prinsipal prinsipal prinsipal prinsipal prinsipal prinsipal prinsipal prinsipal

problema/ problema/ problema/ problema/ problema/ problema/

problem suliranin problema problema
palaligban palaligban palaligban palaligban palaligban paraligban

awaken gisingin pukawon pukawon pukawon pukawon pukawon pukawon pukawon pukawon

puluy-an/ puluy-an/ puluy-an/ puluy-an/ puluy-an/ puluy-an/

home tahanan puluy-an puluy-an
ilistaran/balay ilistaran/balay ilistaran/balay ilistaran/balay ilistaran/balay ilistaran/ balay

149
 answer sagot sabat sabat sabat sabat sabat sabat sabat sabat

foundation pundasyon sadsaran sadsaran sadsaran/ sadsaran sadsaran sadsaran sadsaran sadsaran
pundasyon

happy,glad saya sadya sadya/lipay sadya/lipay sadya/lipay sadya/lipay sadya/lipay sadya/lipay sadya

expert eksperto,sanay sagad sagad sagad sagad sagad sagad sagad sagad

climb akyat saka saka saka saka saka saka saka saka

support,
suporta sakdag sakdag/bulig sakdag/bulig sakdag/bulig sakdag/bulig sakdag/bulig sakdag/bulig sakdag
help, assist

accountabil-
sasagutin salabton salabton salabton salabton salabton salabton sarabton salabton
ity

salakyan/
vehicle sasakyan salakyan salakyan salakyan salakyan salakyan salakyan salakyan
sarakyan

150
 salaming/ salaming/ salaming/ salaming/ salaming/ salaming/
mirror salamin salaming espeho espeho espeho espeho espiho salaming
espeho

nuisance pasaway salawayon salawayon salawayon salawayon salawayon salawayon sarawayon salawayon

save esalba salbar salbar salbar salbar salbar salbar salbar salbar

floor sahig salog salog salog salog salog salog salug salog

iron yero salsalon salsalon salsalon salsalon salsalon salsalon salsalon salsalon

when kailan san-o san-o san-o san-o san-o san-o san-o san-o

suspetso/
doubt duda duhaduha suspetso/ suspetso/ suspetso/ suspetso/ suspetso/ duhaduha
suspetsa/
suspetsa suspetsa suspetsa suspetsa suspetsa
duhaduha

151
 rooster tandang sulog sulog sulog sulog sulog sulog sulog sulog

bag bayong/ supot puyo puyo puyo/bag puyo puyo puyo puyo puyo

praying mandadangkal tagataga tagataga tagataga tagataga tagataga tagataga tagataga tagataga
mantis

kettle takuri takuri takuri takuri takuri takuri takuri takuri takuri

sharpener pantasa inugtahal inugtahal inugtahal/ inugtahal inugtahal inugtahal tarahal inugtahal
tarahal/tahal

cockroach ipis tanga tanga tanga tanga tanga tanga tanga tanga

grasshopper tipaklong tibakla tibakla/apan tibakla/apan tibakla/apan tibakla/apan tibakla/apan tibakla/apan tibakla

lizard butiki tiki tiki tiki tiki tiki tiki tiki tiki

152
 gecko tuko tuko tuko tuko tuko tuko tuko tuko tuko

dragonfly tutubi tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak tumbaktumbak

towel tuwalya tualya tualya tualya tualya tualya tualya tualya tualya

help,
tulong tabang tabang/bulig tabang/bulig tabang/bulig tabang/bulig tabang/ bulig tabang /bulig tabang
assistance

go with sumama tabid tabid/upod tabid/upod/ tabid/upod/ tabid/upod/

tabid/upod tabid/upod tabid
imaw imaw imaw

tabog
drive away pinalayas tabog tabog tabog/pahalin tabog tabog tabog tabog

cross tawid tabok tabok tabok tabok tabok tabok tabok tabok

cover, hide,
takip tabon tabon/tago tabon/tago tabon/tago tabon/tago tabon/tago tabon/tago tabon
keep

153
 walk lakad lakat lakat tadag/lakat/ lakat/
tadag tadag tadag tadag/panaw
panaw tadag

gambler sugarol tahur tahur tahur tahur tahur tahur tahur tahur

swamp
kangkong tangkong tangkong tangkong tangkong tangkong tangkong tangkong tangkong
cabbage

old matanda tigulang tigulang/ tigulang/ tigulang/ tigulang/ tigulang/ tigulang/ tigulang
mal-am/ mal-it mal-am/ mal-it mal-am/ mal-it mal-am/ mal-it mal-am/ mal-it mal-am/ mal-it

voice boses tingog tingog tingog/limug tingog tingog tingog tingog/limug tingog

total kabuuan tingub tingub/tipon tingub/tipon/ tingub/tipon/ tingub/tipon tingub/tipon tingub/tipon tingub
kabilugan pinsan

progress unlad tin-ad tin-ad/uswag/ tin-ad/uswag/ tin-ad/uswag/ tin-ad/uswag/ tin-ad/uswag/ tin-ad/uswag/ tin-ad
umwad umwad umwad umwad umwad umwad

clean malinis tinlo tinlo/limpyo tinlo/limpyo tinlo/limpyo tinlo/limpyo tinlo/limpyo tinlo/limpyo tinlo

154
 savings ipon tipon tipon/sinuptan tipon/sinuptan tipon/sinuptan tipon/sinuptan tipon/sinuptan tipon/sinuptan tipon

gintiro/ gintiro/
shot binaril gintiro gintiro gintiro gintiro tiro gintiro
ginluthang ginluthang

go round and
ikot tiyog tiyog tiyog tiyog tiyog tiyog tiyog tiyog
round

right hand kanan tuo nga kamot tuo nga kamot tuo nga kamot tuo nga kamot tuo nga kamot tuo nga kamot tuo tuo nga kamot

teach turo tudlo tudlo tudlo tudlo tudlo tudlo tudlo tudlo

thorn tinik tunok tunok tunok/dugi tunok tunok tunok tunok tunok

tindahan/
store tyosko tyosko/tyangge tyosko/tyangge tyosko/tyangge tyosko/tyangge tyosko/tyangge tyosko/tyangge tyosko
tiyangge

worm uod ulod ulod ulod ulod ulod ulod ulod ulod

155
companion kasama kaupod kaupod kaupod kaupod/imaw kaupod kaupod imaw kaupod

stop hinto dulog/untat dulog/untat dulog/untat dulog/untat/ dulog/untat/ pundo/

dulog/untat dulog/untat
pundo pundo urong

gone ubos urot urot/ubos urot/ubos urot/ubos urot/ubos urot/ubos urot/ubos urot

old luma,gamit na usado usado/daan usado/daan usado/daan usado/daan usado/daan usado/daan usado

use gamit usar usar/gamit usar/gamit usar/gamit usar/gamit usar/gamit usar/gamit usar

throw tapon haboy haboy haboy haboy haboy haboy haboy haboy/
usik

vegetables gulay utanon utanon utanon/laswa utanon utanon utanon utanon utanon

utod
sibling kapatid utod utod utod utod utod utod utod

156
 cut putol utod utod utod utod utod utod utod utod

like gusto uyon uyon uyon/gusto uyon uyon uyon uyon uyon
/luyag

wagak/halog/ wagak/halog/ wagak/halog/ wagak/halog/ wagak/halog/ wagak/halog/

loose maluwang wagak wagak
halhal halhal halhal halhal halhal halhal

talk, speak daldal wakal wakal/hambal wakal/hambal wakal/hambal wakal/hambal wakal/hambal wakal/hambal wakal

talkative madaldal wakalan wakalan/ wakalan/ wakalan/ wakalan/ wakalan/ wakalan/ wakalan
palahambal palahambal palahambal palahambal palahambal parahambal

left kaliwa wala wala/walis wala/walis wala/walis wala/walis wala/walis wala/walis wala

preach, wali wali/sermon wali/sermon wali/sermon wali/sermon wali/sermon wali/sermon wali

pamamahayag
sermon

broadcast balita waragwag waragwag/ waragwag/ waragwag/ waragwag/ waragwag/ waragwag/ waragwag
balita balita balita balita balita balita

157
sprinkle binubudbod wisik wisik wisik wisik wisik wisik wisik wisik

dust alikabok yab-ok yab-ok yab-ok yab-ok yab-ok yab-ok yab-ok yab-ok

tease pangungutya sunlog sunlog/tukso sunlog sunlog sunlog sunlog sunlog sunlog

nanny yaya, tagapag- yaya yaya/ bantay yaya/ bantay yaya/ bantay yaya/ bantay yaya/ bantay yaya/ bantay yaya
alaga

bowl yahong yahong yahong/ malokong/ yahong/ yahong

yahong yahong yahong
mangkok yahong mangkok

yano/aspili/ aspili/yano/
pin aspili yano aspili aspili/yano aspili/yano yano yano
kurikol aguha

safety pin aspili sibit sibit sibit sibit/perdible sibit sibit sibit sibit

yard yarda yarda yarda yarda yarda yarda yarda yarda yarda

158
 ice yelo yelo yelo/ ice yelo/ ice yelo/ ice yelo/ ice yelo/ ice yelo/ ice yelo

candied
yema yema yema/ yemas yema/ yemas yema/ yemas yema/ yemas yema/ yemas yema/ yemas yema
eggyolk

herbs herba yerba yerba/ herbal yerba/ herbal yerba/ herbal yerba/ herbal yerba/ herbal yerba/ herbal yerba

MGA KINAANDAN NGA LUGAR SA BALAY, ESKWELAHAN KAG KOMUNIDAD

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

terasa/balkonahe/
terrace balkon balkon/terasa balkon/terasa balkon/terasa balkon/terasa balkon/terasa balkon balkon
beranda

159
 bank bangko bangko bangko bangko bangko bangko bangko bangko bangko

town bayan banwa banwa banwa banwa banwa banwa banwa banwa

cockpit sabungan bulangan bulangan bulangan bulangan bulangan bulangan bulangan bulangan

dululugan sang
durulugan
parking dululugan sang dululugan sang salakyan/ dululugan dululugan sang dululugan dululugan sang
paradahan kang
areas salakyan salakyan durulugan ka sang salakyan salakyan sang salakyan salakyan
sarakyan
sarakyan

dungkaan/ dungkaan/ dungkaan/

port daungan dungkaan dungkaan dugkaan dugkaan dungkaan
pantalan pantalan pantalan

eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/ eskwelahan/

school paaralan eskwelahan eskwelahan
buluthuan buluthuan buluthuan buluthuan buluthuan buruthuan

ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/ ganhaan/

gate tarangkahan ganhaan gawang/ gawang/ gawang/ gawang/ gawang/ gawang/ ganhaan
pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan pwertahan

garage garahe garahe garahe garahe/grahe garahe garahe garahe garahe garahe

160
playground palaruan halampangan halampangan halampangan halampangan halampangan halampangan harampangan halampangan

garden hardin/ hardin hardin hardin hardin hardin hardin hardin hardin
halamanan

higad sang
higad sang higad sang higad sang higad sang binit kang higad sang
seashore dalampasigan higad sang baybay baybay/ binit
baybay baybay baybay baybay baybay baybay
ka baybay

hulot- hulot- hulot- hulot- hulot- hulot-

library silid-aklatan hulot- balasahan hulot- balasahan
balasahan balasahan balasahan balasahan barasahan balasahan

hurugpaan
hulugpaan sang hulugpaan sang hulugpaan sang hulugpaan hulugpaan sang hulugpaan hulugpaan sang
airport paliparan kang
eroplano eroplano eroplano sang eroplano eroplano sang eroplano eroplano
eroplano
hulot-
hulot-tulugan/ hulot-tulugan/ hulot-tulugan/ hulot-tulugan/ hulot-tulugan/
bedroom silid-tulugan hulot-tulugan turugan/ hulot-tulugan
kwarto kwarto kwarto kwarto kwarto
kwarto

kagulangan kagulangan/ kagulangan/ kagulangan/ kagulangan/ kagulangan/ kagulangan

forest kagubatan kagurangan
katalunan katalunan katalunan katalunan katalunan

dining kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/

silid-kainan kalan-an kalan-an
room komedor komedor komedor komedor komedor komedor

161
 karinderya/ karinderya/ karinderya/ karinderya/ karinderya/ karinderya/
restaurant karinderya karinderya kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ kalan-an/ karan-an/ karinderya
palamahawan palamahawan palamahawan palamahawan palamahawan palamahawan

toilet palikuran kasilyas kasilyas kasilyas kasilyas kasilyas kasilyas kasilyas kasilyas

ceiling kisame kisame kisame kisame kisame kisame kisame kisami kisame

fence bakod kudal kudal/kural kudal/kural kudal/kural kudal/kural kudal/kural kudal/kural kudal

nursery narseri palabuaran palabuaran palabuaran/ palatuaran/

palabuaran palabuaran palabuaran palabuaran
palamuaran narseri

park parke plasa plasa plasa plasa plasa plasa plasa plasa

probinsya
province probinsiya probinsya probinsya probinsya probinsya probinsya probinsya probinsya

living
sala salas salas salas salas salas salas salas salas
room

162
 brook sapa sapa sapa sapa sapa sapa sapa sapa sapa

church simbahan simbahan simbahan simbahan simbahan simbahan simbahan simbahan simbahan

river suba suba suba suba suba suba suba suba suba

syudad/ syudad/ syudad/ syudad/ syudad/

city lungsod dakbanwa syudad/dakbanwa dakbanwa
dakbanwa dakbanwa dakbanwa dakbanwa dakbanwa

talamnan sang talamnan sang talamnan sang taramnan

sugarcane pataniman ng talamnan sang talamnan sang talamnan sang talamnan sang
tubo/katubuhan tubo/ tubo/ kang tubo/
plantation tubo tubo tubo/ katubuhan tubo/katubuhan tubo
/katubwan katubuhan katubuhan katubuhan

bridge tulay taytay taytay/tulay taytay/tulay taytay/tulay taytay/tulay taytay/tulay taytay/tulay taytay

tyangge/ tyangge/ tyangge/ tyangge/ tyangge/ tyangge/

store tindahan tyangge tyangge/tindahan
tindahan tindahan tindahan tindahan tindahan tindahan

163
 merkado/ merkado/ merkado/ merkado/ merkado/
merkado/tindahan/
market palengke merkado tindahan/ tindahan/ tindahan/ tindahan/ tindahan/ merkado
tiendahan
tiendahan tiendahan tiendahan tiendahan tiendahan

bukid/
farm uma uma uma uma uma uma uma uma
bukirin/sakahan

MGA DUAG

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

blue asul asul asul asul asul asul asul asul asul

164
 berde/
green berde berde berde berde berde berde berde berde
luntian

amarilyo/
amarilyo/ amarilyo/ amarilyo/ amarilyo/
dalag/
dalag/ dalag/ dalag/ dalag/
yellow dilaw dalag kanaryo/ darag dalag
kanaryo/ kanaryo/ kanaryo/ kanaryo/
badyaw/
kalawag kalawag kalawag kalawag
kalawag

orange dalandan kahel kahel kahel kahel kahel kahel kahel kahel

violet ube ube ube ube ube ube ube ube ube

black itim itum itum itum itum itum itum itum itum

kaki/kolor de
brown tsokolate kaki kaki kaki kaki kaki kaki kaki
kape

red pula pula pula pula pula pula pula pula pula

165
 MGA KURTE

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Panay SOCSARGEN
Negros
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras Bukidnon
Occidental

circle bilog bilog bilog/timbulog bilog/timbulog bilog/timbulog bilog/timbulog bilog/timbulog bilog/timbulog bilog

square kuwadrado kwadrado kwadrado kwadrado kwadrado kwadrado kwadrado kwadrado kwadrado

oblong biluhaba oblong oblong oblong oblong oblong oblong oblong oblong

oval habilog obalo obalo obalo obalo obalo obalo obalo obalo

166
 star bituin/tala bituon bituon bituon bituon bituon bituon bituon bituon

heart- porma porma porma porma porma porma porma porma

hugis puso
shaped tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon tagipusuon

rectangle parihaba rektanggulo rektanggulo rektanggulo rektanggulo rektanggulo rektanggulo rektanggulo rektanggulo

triangle tatsulok trianggulo trianggulo trianggulo trianggulo trianggulo trianggulo trianggulo trianggulo

167
 PANIMAHU, PANABOR KAG IBAN NGA MAY KAANGTANAN NGA TINAGA

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Panay SOCSARGEN
Negros
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras Bukidnon
Occidental

fragrance, bango amyon amyon/hamot amyon/hamot amyon/hamot amyon/hamot amyon/hamot lamyon/ amyon
aroma hamot

odor of anta anta anta anta anta anta anta anta

burnt rice

odor amoy baho baho baho baho baho baho baho baho

fetor, bantot lang-og lang-og lang-og lang-og lang-og lang-og lang-ug lang-og
fetidness

odor or
taste of lansa langsa langsa langsa langsa langsa langsa langsa langsa
fish or
blood

168
 tart mapakla maaplod maaplod maaplod maaplod maaplod maaplod maaplod maaplod

sour maasim maaslum maaslum maaslum maaslum maaslum maaslum maaslum maaslum

foul odor mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho mabaho

mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/ mahamot/

fragrant mabango mahamot mahamot
mahumot mahumot mahumot mahumot mahumot mahumut

spicy maanghang makahang makahang makahang makahang makahang makahang makahang makahang

bland mapakla malas-ay malas-ay malas-ay malas-ay malas-ay malas-ay malas-ay malas-ay

delicious masarap manamit manamit manamit manamit manamit manamit manamit manamit

bitter mapait mapait mapait mapait mapait mapait mapait mapait mapait

169
urine smell mapanghi mapangsot mapangsot mapangsot mapangsot mapangsot mapangsot mapangsot mapangsot

sweet matamis matam-is matam-is matam-is matam-is matam-is matam-is matam-is matam-is

MGA TI-ON

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

April Abril Abril Abril Abril Abril Abril Abril Abril Abril

morning umaga aga aga aga/adlaw aga/adlaw aga aga aga aga

170
 oras pagkaraan ng
late bukang liwayway
adlawon adlawon adlawon adlawon adlawon adlawon adlawon adlawon
morning haggang tanghali

August Agosto Agosto Agosto Agosto Agosto Agosto Agosto Agosto Agosto

monthly buwanan binulan binulan binulan binulan binulan binulan binulan binulan

Friday Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes Biyernes

December Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre Disyembre

Sunday Domingo Domingo Domingo Domingo Domingo Domingo Domingo Domingo Domingo

January Enero Enero Enero Enero Enero Enero Enero Enero Enero

night gabi gab-i gab-i gab-i gab-i gab-i gab-i gab-i gab-i

171
late evening hanagub hanagub hanagub nagub hanagub hanagub managub hanagub

afternoon hapon hapon hapon hapon hapon hapon hapon hapon hapon

July Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo Hulyo

June Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo Hunyo

Thursday Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes Huwebes

dawn madaling araw kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon

kon kis-
sometimes kung minsan kon kaisa kon kaisa kon kaisa kon kaisa kon kaisa kon kaisa kon kaisa
a/kon kaisa

dusk takip-silim/ agaw-dilim sirum sirum/silum sirum/silum sirum/silum sirum/silum sirum/silum sirum/silum sirum

172
 Lunes
Monday Lunes Lunes Lunes Lunes Lunes Lunes Lunes Lunes

March Marso Marso Marso Marso Marso Marso Marso Marso Marso

Tuesday Martes Martes Martes Martes Martes Martes Martes Martes Martes

May Mayo Mayo Mayo Mayo Mayo Mayo Mayo Mayo Mayo

Wednesday Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules Miyerkules

November Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre Nobyembre

October Oktubre Oktobre Oktobre Oktobre Oktobre Oktobre Oktobre Oktobre Oktobre

break of pamanag- pamanag- pamanag- pamanag- pamanag- pamanag-

bukang liwayway pamanagbanag banag/ banag/ banag/ banag/ banag/ banag/ pamanagbanag
dawn
kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon kaagahon

173
February Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero Pebrero

Saturday Sabado Sabado Sabado Sabado Sabado Sabado Sabado Sabado Sabado

sa iban nga
sa iban nga sa iban nga sa iban nga sa iban nga sa iban nga sa iban nga adlaw/ sa iban nga
someday sa darating na panahon
adlaw adlaw adlaw adlaw adlaw adlaw pirang adlaw
adlaw

week isang linggo semana semana semana semana semana semana semana semana

September Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre Setyembre

weekly lingguhan sinemana sinemana sinemana/ sinemana sinemana sinemana sinemana

sinemana
semanal

yearly taunan tuigan tuigan tuigan tuigan tuigan tuigan tuigan tuigan

tungang tungang tungang

midnight hating-gabi tungang gab-i tungang gab-i tungang gab-i tungang gab-i tungang gab-i
gab-i gab-i gab-i

174
 noon tanghali udto udto udto/ ugto udto udto udto udto udto

udtong
udtong adlaw/ udtong
noontime tanghaling tapat udtong adlaw udtong adlaw udtong adlaw udtong adlaw udtong adlaw
adlaw ugtong adlaw
adlaw

MGA KAHIMTANGAN SANG PANAHON

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Panay SOCSARGEN
Negros
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras Bukidnon
Occidental

bugnaw/lamig/
cold lamig bugnaw bugnaw/lamig bugnaw/lamig bugnaw/lamig bugnaw/lamig bugnaw/ramig bugnaw
tugnaw

rain clouds dagim gal-um gal-um gal-um gal-um gal-um gal-um gal-um gal-um

175
 sultriness
and
banas magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot
humidity of
weather
magal-um
cloudy maulap magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um magal-um

windy mahangin mahangin mahangin mahangin mahangin mahangin mahangin mahangin mahangin

sunny mainit mainit mainit mainit mainit mainit mainit mainit mainit

mapaang/ mapaang/ mapaang/ mapaang/ mapaang/ mapaang/

warm maalinsangan mapaang mapaang
magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot magin-ot

foggy mahamog matun-og matun-og matun-og matun-og matun-og matun-og matun-og matun-og

maulanon/
rainy maulanin maulanon maulanon maulanon maulanon maulanon mauranon maulanon
mauranon

176
 MGA BALATYAGON

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay SOCSARGEN
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras
Occidental Bukidnon

akig/ingit / akig/ingit/ akig/ingit / akig/ingit /

angry galit akig akig/ingit / nainit akig/ingit /nainit akig
nainit nainit/naugot nainit nainit

balatyagon/
feeling damdamin balatyagon balatyagon balatyagon balatyagon balatyagon baratyagon balatyagon
baratyagon

alone nag-iisa nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon nagaisahanon

nagangutngot/
nagangutngot/ nagangutngot/ nagangutngot/ nagangutngot/ nagangutngot/ nagangutngot/
aching makirot nagangutngot nagasakit/
nagasakit nagasakit nagasakit nagasakit nagasakit nagasakit
nagahapdi

gugma/ gugma/ gugma/

love mahal/sinta gugma/palangga gugma/palangga gugma/palangga gugma/palangga gugma
palangga palangga palangga

177
 giggle hagikhik hirihiri hirihiri hirihiri hirihiri hirihiri hirihiri hirihiri hirihiri

pagkagha/ pagkagha/ pagkagha/ pagkagha/ pagkagha/ pagkagha/ pagkagha/

suffering pagdurusa pag-antus/ pag-antus/ pag-antus/ pag-antus/ pag-antus/ pag-antus/ kagha pag-antus/
pagbatas pagbatas pagbatas pagbatas pagbatas pagbatas pagbatas

fear takot kahadlok kahadlok kahadlok kahadlok kahadlok kahadlok kahadluk kahadlok

kalisud/ kalisud
sorrow kalungkutan kalisud kalisud/kasubo kalisud/kasubo kalisud/kasubo kalisud kasubo kalisud
kasubo kasubo

compassion/
habag kaluoy kaluoy kaluoy kaluoy kaluoy kaluoy kaluoy kaluoy
pity

kamingaw/ kamingaw/ kamingaw/ kamingaw/ kamingaw/ kamingaw/

loneliness galimgim kamingaw kamingaw
kahidlaw kahidlaw kahidlaw kahidlaw kahidlaw kahidlaw

fatigue;
pagod kapoy kapoy kapoy kapoy kapoy kapoy kapoy kapoy
tiredness

extreme
dalamhati kahalanusbo kahalanusbo kahalanusbo kahalanusbo kahalanusbo kahalanusbo kasubo kahalanusbo
sorrow

178
state of
gulantang;
being kibot kibot kibot kibot kibot kibot kibot kibot
gulat
startled

afraid takot nahadlok nahadlok nahadlok nahadlok nahadlok nahadlok kulba nahadlok

lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/ lalaw/kalisod/

mourning pagluluksa lalaw
nagakasubo nagakasubo nagakasubo nagakasubo nagakasubo nagakasubo nagakasubo

aching mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi mahapdi

tender-
maawain maluluy-on maluluy-on maluluy-on maluluy-on maluluy-on maluluy-on maluluy-on maluluy-on
hearted

full busog nabusog nabusog nabusog nabusog nabusog nabusog nabusog nabusog

hungry nagugutom nagutom nagutom nagutom nagutom nagutom nagutom nagutom nagutom

nangunguli- nahidlaw/ nahidlaw/ nahidlaw/ nahidlaw/ nahidlaw/ nahidlaw/

lonely nahidlaw nahidlaw
la namingaw namingaw namingaw namingaw namingaw namingaw

179
 tired napapagod nakapoy nakapoy nakapoy nakapoy nakapoy nakapoy nakapoy nakapoy

surprise nagulat nakibot nakibot nakibot nakibot nakibot nakibot nakibot nakibot

nasadyahan/ nasadyahan/ nasadyahan/ nasadyahan/ nasadyahan/ nasadyahan/

glad; happy nasisiyahan nasadyahan nasadyahan
nalipay nalipay nalipay nalipay nalipay nalipay

lonesome nalulungkot nasubuan nasubuan nasubuan nasubuan nasubuan nasubuan nasubuan nasubuan

natuyo/ natuyo/
sleepy naaantok natuyo natuyo natuyo natuyo natuyo natuyo
napilaw napilaw

courting panliligaw pangaluyag pangaluyag pangaluyag pangaluyag pangaluyag pangaluyag pangaluyag pangaluyag

lamentation panaghoy panghakroy panghakroy panghakroy panghakroy panghakroy panghakroy panghakroy panghakroy

frustrated bigo napaslaw napaslaw napaslaw napaslaw napaslaw napaslaw napaslaw napaslaw

180
 hard mahirap na
pin-ot pin-ot pin-ot pin-ot pin-ot pin-ot pin-ot pin-ot
breathing paghinga

sob hikbi pisngo pisngo pisngo pisngo pisngo pisngo pisngo pisngo

malakas sumigaw
pugait/singgit/
to shout in a nang pugait pugait pugait pugait pugait pugait pugait
syagit
shrill tone malakas

easily gets mainitin ang

singki singki singki singki singki singki singki singki/putro
angry ulo

nakunyag/ nakunyag/ nakunyag/ nakunyag/ nakunyag/ nakunyag/ nakunyag/

surprise mangha nakibot/ nakibot/ nakibot/ nakibot nakibot nakibot tingala nakibot/
natingala /natingala /natingala /natingala /natingala /natingala natingala

181
 MGA NUMERO HALIN SA 0 TUBTOB 100

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Negros Panay
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras SOCSARGEN
Occidental Bukidnon

zero siro siro siro/wala siro/wala siro/wala siro/wala siro/wala siro/waay siro

one isa isa isa/uno isa/uno isa/uno isa/uno isa/uno isa/uno isa

duha/dos/ duha/dos/
two dalawa duha/dos/ duha/ dos/ duha/dos/ duha/dos/ duha
duha darwa/daywa/ darwa/daywa/
darwa/daywa darwa/daywa darwa/daywa darwa/daywa
duwa duwa

three tatlo tatlo tatlo/tres tatlo/tres tatlo/tres tatlo/tres tatlo/tres tatlo/tres tatlo

four apat apat apat/kwatro apat/kwatro apat/kwatro apat/kwatro apat/kwatro apat/kwatro apat

182
 five lima lima lima/singko lima/singko lima/singko lima/singko lima/singko lima/singko lima

six anim anum anum/sais anum/sais anum/sais anum/sais anum/sais anum/sais anum

seven pito pito pito/siete pito/siete pito/siete pito/siete pito/siete pito/siete pito

eight walo walo walo/otso walo/otso walo/otso walo/otso walo/otso walo/otso walo

nine siyam siam siam/nuebe siam/nuebe siam/nuebe siam/nuebe siam/nuebe siam/nuebe siam

ten sampu napulo napulo/diyes napulo/diyes napulo/diyes napulo/diyes napulo/diyes napulo/diyes napulo

napulo kag napulo kag isa/ napulo kag isa/ napulo kag isa/ napulo kag isa/ napulo kag isa/ napulo kag isa/
eleven labing isa napulo kag isa
isa/ onse onse onse onse onse onse onse

labing napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
twelve napulo kag duha
dalawa duha/ dose duha/ dose duha/ dose duha/ dose duha/ dose duha/ dose duha/ dose

183
 napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
thirteen labintatlo napulo kag tatlo
tatlo/ trese tatlo/ trese tatlo/ trese tatlo/ trese tatlo/ trese tatlo/ trese tatlo/ trese

napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag apat/ napulo kag apat/ napulo kag apat/
fourteen labin-apat napulo kag apat
apat/ katorse apat/ katorse apat/ katorse apat/ katorse katorse katorse katorse

napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
fifteen labinlima napulo kag lima
lima/ kinse lima/ kinse lima/ kinse lima/ kinse lima/ kinse lima/ kinse lima/ kinse

napulo kag
napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
sixteen labinanim anum/
anum anum/ disisais anum/ disisais anum/ disisais anum/ disisais anum/ disisais anum/ disisais
disisais

napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag pito/ napulo kag pito/ napulo kag pito/
seventeen labimpito napulo kag pito
pito/ disisiete pito/ disisiete pito/ disisiete pito/ disisiete disisiete disisiete disisiete

napulo kag
napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
eighteen labinwalo napulo kag walo walo/
walo/ disiotso walo/ disiotso walo/ disiotso walo/ disiotso walo/ disiotso walo/ disiotso
disiotso
napulo kag
napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
nineteen labinsiyam napulo kag siam siam/
siam/ disinuebe siam/ disinuebe siam/ disinuebe siam/ disinuebe siam/ disinuebe siam/ disinuebe
disinuebe

184
 duha ka
duha ka duha ka duha ka duha ka napulo/ duha ka napulo/ duha ka napulo/
twenty dalawampu duha ka napulo napulo/
napulo/ beinte napulo/ beinte napulo/ beinte beinte beinte beinte
beinte
duha ka
dalawampu duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
duha ka napulo napulo kag
twenty-one ’t isa kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
kag isa isa/
beinte uno beinte uno beinte uno beinte uno beinte uno beinte uno
beinte uno
duha ka
duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
dalawampu duha ka napulo napulo kag
twenty-two kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/
’t dalawa kag duha duha/
beinte dos beinte dos beinte dos beinte dos beinte dos beinte dos
beinte dos
duha ka
dalawampu duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
twenty- duha ka napulo napulo kag
’t tatlo kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
three kag tatlo tatlo/
beinte tres beinte tres beinte tres beinte tres beinte tres beinte tres
beinte tres
duha ka
dalawampu duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
duha ka napulo napulo kag
twenty-four ’t apat kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
kag apat apat/
beinte kwatro beinte kwatro beinte kwatro beinte kwatro beinte kwatro beinte kwatro
beinte kwatro
duha ka
dalawampu duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
duha ka napulo napulo kag
twenty-five ’t lima kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
kag lima lima/
beinte singko beinte singko beinte singko beinte singko beinte singko beinte singko
beinte singko

185
 duha ka
duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
dalawampu duha ka napulo napulo kag
twenty-six kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
’t anim kag anum anum/
beinte sais beinte sais beinte sais beinte sais beinte sais beinte sais
beinte sais
duha ka
duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
twenty- dalawampu duha ka napulo napulo kag
kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
seven ’t pito kag pito pito/
beinte siete beinte siete beinte siete beinte siete beinte siete beinte siete
beinte siete
duha ka
duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
twenty- dalawampu duha ka napulo napulo kag
kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
eight ’t walo kag walo walo/
beinte otso beinte otso beinte otso beinte otso beinte otso beinte otso
beinte otso
duha ka
duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo duha ka napulo
dalawampu duha ka napulo napulo kag
twenty-nine kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
’t siyam kag siam siam/
beinte nuebe beinte nuebe beinte nuebe beinte nuebe beinte nuebe beinte nuebe
beinte nuebe

tatlo ka
tatlo ka napulo/ tatlo ka napulo/ tatlo ka napulo/ tatlo ka napulo/ tatlo ka napulo/ tatlo ka napulo/
thirty tatlumpu tatlo ka napulo napulo/
trenta trenta trenta trenta trenta trenta
trenta
tatlo ka
tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlumpu’t tatlo ka napulo napulo kag
thirty-one kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
isa kag isa isa/
trenta y uno trenta y uno trenta y uno trenta y uno trenta y uno trenta y uno
trenta y uno
tatlo ka
tatlumpu’t tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlo ka napulo napulo kag
thirty-two dalawa kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/
kag duha duha/
trenta y dos trenta y dos trenta y dos trenta y dos trenta y dos trenta y dos
trenta y dos

186
 tatlo ka
tatlumpu’t tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlo ka napulo napulo kag
thirty-three tatlo kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
kag tatlo tatlo/
trenta y tres trenta y tres trenta y tres trenta y tres trenta y tres trenta y tres
trenta y tres
tatlo ka
napulo kag tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlumpu’t tatlo ka napulo
thirty-four apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
apat kag apat
trenta y trenta y kwatro trenta y kwatro trenta y kwatro trenta y kwatro trenta y kwatro trenta y kwatro
kwatro
tatlo ka
napulo kag tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlumpu’t tatlo ka napulo
thirty-five lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
lima kag lima
trenta y trenta y singko trenta y singko trenta y singko trenta y singko trenta y singko trenta y singko
singko
tatlo ka
tatlumpu’t tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlo ka napulo napulo kag
thirty-six anim kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
kag anum anum/
trenta y sais trenta y sais trenta y sais trenta y sais trenta y sais trenta y sais
trenta y sais
tatlo ka
tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlumpu’t tatlo ka napulo napulo kag
thirty-seven kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
pito kag pito pito/
trenta y siete trenta y siete trenta y siete trenta y siete trenta y siete trenta y siete
trenta y siete
tatlo ka
tatlumpu’t tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlo ka napulo napulo kag
thirty-eight walo kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
kag walo walo/
trenta y otso trenta y otso trenta y otso trenta y otso trenta y otso trenta y otso
trenta y otso

187
 tatlo ka
napulo kag tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo tatlo ka napulo
tatlumpu’t tatlo ka napulo
thirty-nine siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
siyam kag siam
trenta y trenta y nuebe trenta y nuebe trenta y nuebe trenta y nuebe trenta y nuebe trenta y nuebe
nuebe
apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo / apat ka napulo / apat ka napulo /
forty apatnapu apat ka napulo napulo /
/ kwarenta / kwarenta / kwarenta kwarenta kwarenta kwarenta
kwarenta
apat ka apat ka napulo
napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo kag isa/
apatnapu’t apat ka napulo
forty-one isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kwarenta y uno
isa kag isa
kwarenta y kwarenta y uno kwarenta y uno kwarenta y uno kwarenta y uno kwarenta y uno
uno
apat ka
napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
apatnapu’t apat ka napulo
forty-two duha/ kag duha/ kag duha / kag duha / kag duha / kag duha / kag duha /
dalawa kag duha
kwarenta y kwarenta y dos kwarenta y dos kwarenta y dos kwarenta y dos kwarenta y dos kwarenta y dos
dos
apat ka
napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
apatnapu’t apat ka napulo
forty-three tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
tatlo kag tatlo
kwarenta y kwarenta y tres kwarenta y tres kwarenta y tres kwarenta y tres kwarenta y tres kwarenta y tres
tres
apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
napulo kag
apatnapu’t apat ka napulo kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
forty-four apat/
apat kag apat kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y
kwarenta y
kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro
kwatro

188
 apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
napulo kag
apatnapu’t apat ka napulo kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
forty-five lima/
lima kag lima kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y
kwarenta y
singko singko singko singko singko singko
singko
apat ka
apatnapu’t napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
apat ka napulo
forty-six anim anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
kag anum
kwarenta y kwarenta y sais kwarenta y sais kwarenta y sais kwarenta y sais kwarenta y sais kwarenta y sais
sais
apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
apatnapu’t apat ka napulo kag pito/ kag pito/ kag pito/
forty-seven pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
pito kag pito kwarenta y kwarenta y kwarenta y
kwarenta y kwarenta y siete kwarenta y siete kwarenta y siete
siete siete siete
siete
apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
napulo kag apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
apatnapu’t apat ka napulo kag walo/ kag walo/ kag walo/
forty-eight walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
walo kag walo kwarenta y kwarenta y kwarenta y
kwarenta y kwarenta y otso kwarenta y otso kwarenta y otso
otso otso otso
otso
apat ka
apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo apat ka napulo
napulo kag
apatnapu’t apat ka napulo kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
forty-nine siam/
siyam kag siam kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y kwarenta y
kwarenta y
nuebe nuebe nuebe nuebe nuebe nuebe
nuebe
lima ka
lima ka napulo/ lima ka napulo/ lima ka napulo/ lima ka napulo/ lima ka napulo/ lima ka napulo/
fifty limampu lima ka napulo napulo/
singkwenta singkwenta singkwenta singkwenta singkwenta singkwenta
singkwenta

189
 lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
fifty-one isa/
isa kag isa singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y
uno uno uno uno uno uno
uno
lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
fifty-two napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/
duha/
dalawa kag duha singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y
dos dos dos dos dos dos
dos
lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
limampu’t napulo kag
fifty-three lima ka napulo kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
tatlo tatlo/
kag tatlo singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y
tres tres tres tres tres tres
tres
lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag apat kag apat kag apat kag apat kag apat kag apat
fifty-four apat
apat kag apat /singkwenta y /singkwenta y /singkwenta y /singkwenta y /singkwenta y /singkwenta y
/singkwenta
kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro
y kwatro
lima ka lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
limampu’t lima ka napulo napulo kag kag kag kag kag lima/ kag lima/ kag lima/
fifty-five
lima kag lima lima/singkwe lima/singkwent lima/singkwent lima/singkwent singkwenta y singkwenta y singkwenta y
nta y singko a y singko a y singko a y singko singko singko singko
lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag kag kag
fifty-six anum/
anim kag anum singkwenta y singkwenta y singkwenta y anum/singkwent anum/singkwent anum/singkwent
singkwenta y
sais sais sais a y sais a y sais a y sais
sais

190
 lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
fifty- seven pito/
pito kag pito singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y
siete siete siete siete siete siete
siete
lima ka
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag
limampu’t lima ka napulo kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
fifty-eight walo/
walo kag walo singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y
otso otso otso otso otso otso
otso
lima ka lima ka napulo
lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo lima ka napulo
napulo kag kag siam/
limampu’t lima ka napulo kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
fifty- nine siam/ singkwenta y
siyam kag siam singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y singkwenta y
singkwenta y nuebe
nuebe nuebe nuebe nuebe nuebe
nuebe
anum ka
anum ka anum ka anum ka anum ka napulo/ anum ka napulo/ anum ka napulo/
sixty animnapu anum ka napulo napulo/
napulo/ sesenta napulo/ sesenta napulo/ sesenta sesenta sesenta sesenta
sesenta
anum ka
anum ka anum ka anum ka anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo napulo kag
sixty- one napulo kag isa/ napulo kag isa/ napulo kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
isa kag isa isa/
sesenta y uno sesenta y uno sesenta y uno sesenta y uno sesenta y uno sesenta y uno
sesenta y uno
anum ka anum ka anum ka anum ka
anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
sixty-two kag duha/ kag duha/ kag duha/
dalawa kag duha duha/ duha/ duha/ duha/
sesenta y dos sesenta y dos sesenta y dos
sesenta y dos sesenta y dos sesenta y dos sesenta y dos
anum ka anum ka anum ka anum ka anum ka napulo anum ka napulo
anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag kag tatlo/ kag tatlo/
sixty-three kag tatlo/
tatlo kag tatlo tatlo/ tatlo/ tatlo/ tatlo/ sesenta y tres sesenta y tres
sesenta y tres
sesenta y tres sesenta y tres sesenta y tres sesenta y tres

191
 anum ka anum ka anum ka anum ka
napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo
sixty-four apat/ apat/ apat/ apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
apat kag apat
sesenta y sesenta y sesenta y sesenta y sesenta y kwatro sesenta y kwatro sesenta y kwatro
kwatro kwatro kwatro kwatro
anum ka anum ka anum ka anum ka
napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo
sixty-five lima/ lima/ lima/ lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
lima kag lima
sesenta y sesenta y sesenta y sesenta y sesenta y singko sesenta y singko sesenta y singko
singko singko singko singko
anum ka anum ka anum ka anum ka
anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag napulo kag
sixty-six kag anum/ kag anum/ kag anum/
anim kag anum anum/ anum/ anum/ anum/
sesenta y sais sesenta y sais sesenta y sais
sesenta y sais sesenta y sais sesenta y sais sesenta y sais
anum ka
anum ka anum ka anum ka
napulo kag anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
animnapu’t anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag
sixty-seven pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
pito kag pito pito/ pito/ pito/
sesenta y sesenta y siete sesenta y siete sesenta y siete
sesenta y siete sesenta y siete sesenta y siete
siete
anum ka
anum ka anum ka anum ka
animnapu’t napulo kag anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag
sixty-eight walo walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
kag walo walo/ walo/ walo/
sesenta y sesenta y otso sesenta y otso sesenta y otso
sesenta y otso sesenta y otso sesenta y otso
otso
anum ka
anum ka anum ka anum ka
animnapu’t napulo kag anum ka napulo anum ka napulo anum ka napulo
anum ka napulo napulo kag napulo kag napulo kag
sixty-nine siyam siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
kag siam siam/ siam/ siam/
sesenta y sesenta y nuebe sesenta y nuebe sesenta y nuebe
sesenta y nuebe sesenta y nuebe sesenta y nuebe
nuebe

192
 pito ka
pito ka napulo/ pito ka napulo/ pito ka napulo/ pito ka napulo/ pito ka napulo/ pito ka napulo/
seventy pitumpu pito ka napulo napulo/
setenta setenta setenta setenta setenta setenta
setenta
pito ka
pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
seventy- pitumpu’t pito ka napulo napulo kag
kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
one isa kag isa isa/
setenta y uno setenta y uno setenta y uno setenta y uno setenta y uno setenta y uno
setenta y uno
pito ka
pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
seventy two pitumpu’t pito ka napulo napulo kag
kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/
dalawa kag duha duha/
setenta y dos setenta y dos setenta y dos setenta y dos setenta y dos setenta y dos
setenta y dos
pito ka
seventy pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
pitumpu’t pito ka napulo napulo kag
three kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
tatlo kag tatlo tatlo/
setenta y tres setenta y tres setenta y tres setenta y tres setenta y tres setenta y tres
setenta y tres
pito ka pito ka napulo
pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
seventy napulo kag pito ka napulo pito ka napulo kag apat/
pitumpu’t pito ka napulo kag apat/ kag apat/ kag apat/
four apat/ kag apat/ kag apat/ setenta y kwatro
apat kag apat setenta y setenta y setenta y
setenta y setenta y kwatro setenta y kwatro
kwatro kwatro kwatro
kwatro
pito ka
pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
napulo kag pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
seventy pitumpu’t pito ka napulo kag lima/ kag lima/ kag lima/
lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
five lima kag lima setenta y setenta y setenta y
setenta y setenta y singko setenta y singko setenta y singko
singko singko singko
singko
pito ka
pitumpu’t pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
pito ka napulo napulo kag
seventy six anim kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
kag anum anum/
setenta y sais setenta y sais setenta y sais setenta y sais setenta y sais setenta y sais
setenta y sais

193
 pito ka
seventy napulo kag pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
pitumpu’t pito ka napulo
seven pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
pito kag pito
setenta y setenta y siete setenta y siete setenta y siete setenta y siete setenta y siete setenta y siete
siete
pito ka
seventy pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
pitumpu’t pito ka napulo napulo kag
eight kag walo / kag walo / kag walo / kag walo / kag walo / kag walo /
walo kag walo walo /
setenta y otso setenta y otso setenta y otso setenta y otso setenta y otso setenta y otso
setenta y otso
pito ka
seventy pitumpu’t napulo kag pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo pito ka napulo
pito ka napulo
nine siyam siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
kag siam
setenta y setenta y nuebe setenta y nuebe setenta y nuebe setenta y nuebe setenta y nuebe setenta y nuebe
nuebe
walo ka
walo ka walo ka walo ka walo ka napulo/ walo ka napulo/ walo ka napulo/
eighty walumpu walo ka napulo napulo/
napulo/ otsenta napulo/ otsenta napulo/ otsenta otsenta otsenta otsenta
otsenta
walo ka
walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
eighty- one walumpu’t walo ka napulo napulo kag
kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
isa kag isa isa/
otsenta y uno otsenta y uno otsenta y uno otsenta y uno otsenta y uno otsenta y uno
otsenta y uno
walo ka walo ka napulo walo ka napulo
walumpu’ t walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
eighty- two walo ka napulo napulo kag kag duha/ kag duha/
dalawa kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/
kag duha duha/ otsenta y dos otsenta y dos
otsenta y dos otsenta y dos otsenta y dos otsenta y dos
otsenta y dos
walo ka
eighty- walumpu’t walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
walo ka napulo napulo kag
three tatlo kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
kag tatlo tatlo/
otsenta y tres otsenta y tres otsenta y tres otsenta y tres otsenta y tres otsenta y tres
otsenta y tres

194
 walo ka
walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
napulo kag walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
eighty- four walumpu’t walo ka napulo kag apat/ kag apat/ kag apat/
apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
apat kag apat otsenta y otsenta y otsenta y
otsenta y otsenta y kwatro otsenta y kwatro otsenta y kwatro
kwatro kwatro kwatro
kwatro
walo ka
walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
napulo kag walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
eighty- five walumpu’t walo ka napulo kag lima/ kag lima/ kag lima/
lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
lima kag lima otsenta y otsenta y otsenta y
otsenta y otsenta y singko otsenta y singko otsenta y singko
singko singko singko
singko
walo ka
walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
walumpu’t walo ka napulo napulo kag
eighty- six kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
anim kag anum anum/
otsenta y sais otsenta y sais otsenta y sais otsenta y sais otsenta y sais otsenta y sais
otsenta y sais
walo ka
eighty- napulo kag walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
walumpu’t walo ka napulo
seven pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/
pito kag pito
otsenta y otsenta y siete otsenta y siete otsenta y siete otsenta y siete otsenta y siete otsenta y siete
siete
walo ka walo ka napulo walo ka napulo
eighty- walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
walumpu’t walo ka napulo napulo kag kag walo / kag walo /
eight kag walo / kag walo / kag walo / kag walo /
walo kag walo walo / otsenta y otso otsenta y otso
otsenta y otso otsenta y otso otsenta y otso otsenta y otso
otsenta y otso
walo ka
napulo kag walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo walo ka napulo
walumpu’t walo ka napulo
eighty- nine siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
siyam kag siam
otsenta y otsenta y nuebe otsenta y nuebe otsenta y nuebe otsenta y nuebe otsenta y nuebe otsenta y nuebe
nuebe

195
 siam ka siam ka siam ka siam ka
siam ka napulo/ siam ka napulo/ siam ka napulo/
ninety siyamnapu siam ka napulo napulo/ napulo/ napulo/ napulo/
nobenta nobenta nobenta
nobenta nobenta nobenta nobenta
siam ka
napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
siyamnapu’ siam ka napulo
ninety- one isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/ kag isa/
t isa kag isa
nobenta y nobenta y uno nobenta y uno nobenta y uno nobenta y uno nobenta y uno nobenta y uno
uno
siam ka siam ka napulo
napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo kag duha/
siyamnapu’ siam ka napulo
ninety-two duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ kag duha/ nobenta y dos
t dalawa kag duha
nobenta y nobenta y dos nobenta y dos nobenta y dos nobenta y dos nobenta y dos
dos
siam ka
napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
ninety three siyamnapu’ siam ka napulo
tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/ kag tatlo/
t tatlo kag tatlo
nobenta y nobenta y tres nobenta y tres nobenta y tres nobenta y tres nobenta y tres nobenta y tres
tres
siam ka siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
siyamnapu’ siam ka napulo napulo kag kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/ kag apat/
ninety-four
t apat kag apat apat/ nobenta nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y
y kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro kwatro
siam ka
siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
napulo kag
siyamnapu’ siam ka napulo kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/ kag lima/
ninety-five lima/
t lima kag lima nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y nobenta y
nobenta y
singko singko singko singko singko singko
singko

196
 siam ka
napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
siyamnapu’ siam ka napulo
ninety-six anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/ kag anum/
t anim kag anum
nobenta y nobenta y sais nobenta y sais nobenta y sais nobenta y sais nobenta y sais nobenta y sais
sais
siam ka siam ka napulo
ninety- napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo kag pito/
siyamnapu’ siam ka napulo
seven pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ kag pito/ nobenta y siete
t pito kag pito
nobenta y nobenta y siete nobenta y siete nobenta y siete nobenta y siete nobenta y siete
siete
siam ka
siyamnapu’
ninety-eight siam ka napulo napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
t walo
kag walo walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/ kag walo/
nobenta y nobenta y otso nobenta y otso nobenta y otso nobenta y otso nobenta y otso nobenta y otso
otso
siam ka
siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
siyamnapu’ napulo kag siam ka napulo siam ka napulo siam ka napulo
siam ka napulo kag siam/ kag siam/ kag siam/
ninety-nine t siyam siam/ kag siam/ kag siam/ kag siam/
kag siam nobenta y nobenta y nobenta y
nobenta y nobenta y nuebe nobenta y nuebe nobenta y nuebe
nuebe nuebe nuebe
nuebe

one isa ka gatos/ isa ka gatos/ isa ka gatos/ isa ka gatos/ isa ka gatos/ isa ka gatos/ isa ka gatos/
isang daan isa ka gatos
hundred syen syen syen syen syen syen syen

lima ka
five limang lima ka gatos/ lima ka gatos/ lima ka gatos/ lima ka gatos/ lima ka gatos/ lima ka gatos/
lima ka gatos gatos/
hundred daan kinyentos kinyentos kinyentos kinyentos kinyentos kinyentos
kinyentos

197
 MGA TINAGA KAG HAMBALANON SA PAGTAKUS

VARIATIONS
ENGLISH FILIPINO HILIGAYNON
Panay SOCSARGEN
Negros
Iloilo City Iloilo Capiz Guimaras Bukidnon
Occidental

weight bigat bug-at bug-at bug-at bug-at bug-at bug-at bug-at bug-at

bundle bigkis bugkos bugkos bugkos bugkos bugkos bugkos bugkos bugkos

many marami damo damo damo/raku damo damo damo duro duro

hand span dangkal dangaw dangaw dangaw dangaw dangaw dangaw dangaw dangaw

Diutay/
few konti diutay diutay diutay diutay diutay diutay Diutay/gamay
gamay

198
 double doble duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu duha ka pilu

arm’s
dipa dupa dupa dupa dupa dupa dupa dupa dupa
length

hundred isang daan gatos gatos gatos gatos gatos gatos gatos gatos

slice hiwa guray guray/kihad guray/kihad guray/kihad guray/kihad guray/kihad guray/kihad guray/kihad

kilometer kilometro kilometro kilometro kilometro kilometro kilometro kilometro kilometro kilometro

laba/ laba/ laba laba/ laba/

length haba laba laba/kalawigon laba/kalawigon
kalawigon kalawigon /kalawigon kalawigon kalawigon

thick makapal madamol madamol madamol madamol madamol madamol madamol madamol

malaba/
long mahaba malaba malaba malaba malaba malaba malabog malaba
malabog

199
 narrow makitid makitid makitid makitid makitid makitid makitid makitid makitid

wide malapad malapad malapad malapad malapad malapad malapad malapad malapad

malip-ot/ malip-
short maiksi malip-ot malip-ot malip-ot malip-ot malip-ot malip-ot
mamugot ot/mamugot

thin manipis manipis manipis manipis manipis manipis manipis manipis manipis

tall/high mataas mataas mataas mataas mataas mataas mataas mataas mataas

meter metro metro metro metro metro metro metro metro metro

magkasing- pareho nga pareho nga pareho nga pareho nga pareho nga pareho nga pareho nga pareho nga
as many as
dami kadamuon kadamuon kadamuon kadamuon kadamuon kadamuon kaduruhon kadamuon

inch pulgada pulgada pulgada pulgada pulgada pulgada pulgada pulgada pulgada

200
 sampihak/ sampihak/ sampihak/ sampihak/ sampihak/kat
one- half kalahati sampihak sampihak/katunga sampihak
katunga katunga katunga katunga unga

pile tangkas tangkas tangkas tangkas tangkas tangkas tangkas tangkas tangkas

foot talampakan tapak tapak tapak tapak tapak tapak tapak tapak

nangangala
midway tungatunga tungatunga tungatunga tungatunga tungatunga tungatunga tungatunga tungatunga
hati

same level pantay tupong tupong tupong tupong tupong tupong tupong tupong

201
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 634-1072; 634-1054; 631-4985

123