2

Araling Panlipunan
Kwarter 3 – Modyul 2
Ang mga Kahimtang ug Problema
sa Kinaiyahan sa Komunidad
Araling Panlipunan – Ikalawang Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikatlong Kwarter – Modyul 2: Ang mga Kahimtang ug Problema sa Kinaiyahan sa
Komunidad
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Jenisa Y. Eba
Editor: Arnulfo M. Girasol, Tito Benedict R. Suyo, Glenda T. Catacutan,
Ria Omaña, G. John Sedrick V. Tabio
Tagasuri: Tito Benedict R. Suyo, Arnulfo M. Girasol,
Wendisprinda L. Silva, Glenda T. Catacutan,
Florenda V. Zerna, John Sedrick V. Tabio, Ria Omaña
Tagaguhit: Nellen B. Coronado
Tagalapat: Roanna Angelica C. Tubog
Tagapamahala: Ma. Theresa V. Avanzado, CESO VI – SDS
Edmark Ian L. Cabio, Ed. D, CESE - ASDS
Milagros S. Mananquil – Chief CID
Glenda T. Catacutan - EPS, LRMDS
Arnulfo M. Girasol - EsP/ADM Coordinator
Tito Benedict R. Suyo, Ed. D – EPS, AP
Inilimbag sa Pilipinas ng Department of Education – Division of Tanjay City, Region VII
Office Address: Opao, Barangay IX, Tanjay City, Negros Oriental, Philippines
Telephone No.: (035) 415 - 9360
E-mail Address: depedtanjaycity@yahoo.com
 2

Araling Panlipunan
Kwarter 3 – Modyul 2

Ang mga Kahimtang ug Problema

sa Kinaiyahan sa Komunidad
Pasiuna
Alang sa Magtutudlo:
Malipayon nga pagdawat sa buluhaton sa Araling Panlipunan
alang sa Ikaduha nga Ang-ang na Alternative Delivery Mode
(ADM).
Nahilakip sa ikatulong yunit nga anaa sa ikaduhang modyul ang
mga kahimtang ug problema sa kinaiyahan sa komunidad. Ang
kahimtang o kondisyon sa atong kinaiyahan magdepende kini sa
atong pag-amoma sa atong palibot. Kong giatiman og maayo
ang atong palibot mamahimo kining bililhon ug makatabang sa
kalambuan sa komunidad apan kung kini wala nimo ayoha og
atiman kini usab mamahimong problema sa komunidad. Mao
atong isulod sa huna-huna nga ang kanaiyahan grasyang
gihatag sa kahitas-an nga angay natong paga-ampingan,
amomahon, ug palambuon alang-alang sa kaayuhan sa tanan.
Niini usab nga modyul masabtan ang angay pagabuhaton kon
makasulay o makahibalag kita sa mga nagkalain-laing kahimtang
ug problema sa kinaiyahan kung diin kini tinuyuan man o
kinaiyanhong katalagman. Busa matag usa kanato kinahanglang
magamatngon ug maalamon sa mga kinahanglan nga
pagabuhaton niini. Hinumduman usab nga ang kadaot sa
kalikopan kadaot sa tanang katawhan. Maong kinahanglan
natong ampingan ang atong kalikopan tungod kay atong
kaluwasan naa sa kinaiyahan.
Gawas sa paghisgot-hisgot, ang matag pagtulun-an adunay
mga buluhaton nga labaw nga mapa-uswag sa nakat-onan sa
mga tinun-an. Adunay mga paghanas ug eksamin sa katapusan
sa matag pagtulun-an aron mapalig-on ang nakat-onan sa mga
tinun-an.
Gilaom nga pinaagi niining modyul, makat-onan sa mga tinun-an
ang pagrespito, pagmahal, paghigugma pagpangga ug
paghatag og importansya sa ilang komunidad.

ii
Dugang kahibaloan para sa materyal sa teksto, makita nimo ang
kahon nga girepresentahan sulod sa modyul:

Mga Giya Alang sa Magtutudlo

Kini nga modyul nagsilbi nga usa ka giya alang sa mga
magtutudlo sa pagtudlo niini nga pagtulun-an.
Giawhag namo nga gamiton kini sa kinasingkasing
aron mahatag kaninyo sa atong mga estudyante ang
hustong kahibalo nga angay kanila.

Isip usa ka magtutudlo, gilauman nga hatagan ug bili sa

mga tinun-an haron mahibal-an kon unsaon paggamit kini nga
modyul. Kinahanglanon usab nga bantayan ug i-rekord ang ilang
pag-uswag samtang gitugotan sila sa pagdumala sa ilang
kaugalingon nga pagkat-on. Dugang pa, gilauman ka nga
magdasig ug maggiya sa mga tinun-an samtang gipatuman ang
mga kalihokan nga naa sa modyul.

Para sa Tinun-an:
Maayong pagdawat sa Araling Panlipunan – Ikaduhang
Ang-ang sa Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul 3, kabahin
sa Ang mga Kahimtang ug Problema sa Kinaiyahan sa
Komunidad.
Kini nga modyul gihimo agig tubag sa imong
panginahanglan. Nagtinguha kini sa pagtabang kanimo sa
imong pagtuon samtang wala ka sa klase. Nagtinguha usab kini
sa paghatag kanimo sa makahuluganon nga mga oportunidad
sa pagkat-on.
Ang kini nga modyul adunay mga bahin ug mga imahe nga
kinahanglan nimong masabtan.

iii
Alamin Niini nga seksyon, mahibal-an nimo
kon unsa ang kinahanglan nimo
nga makat-unan sa kini nga
modyul.
Subukin Sa kini nga pagsulay, makita nato
ang nahibal-an na nimo ang
pagtulun-an sa modyul. Kon
nakuha nimo ang tanan nga mga
tubag (100%), mahimo nimong
laktawan kini nga bahin sa modyul.

Balikan Kini usa ka mubo nga pagsulay o

pagribyu aron matabangan ka
nga iasoy ang karon o sa miaging
pagtulun-an.

Tuklasin Niini nga seksyon, ang bag-ong

pagtulun-an magpaila kanimo sa
daghang mga paagi sama sa usa
ka estorya, awit, balak, suliran,
buluhaton o kahimtang ug uban
pa.

Suriin Niini nga seksyon, hatagan ka og

mubo nga paghisgot kabahin sa
bag – ong pagtulun-an.
Nagtinguha kini sa pagtabang
kanimo nga masabtan ang mga
bag-ong konsepto ug kahanas.

iv
Pagyamanin Naglangkub kini sa mga kalihokan
alang sa giya ug independente
nga pagbansay aron mapalig-on
ang imong panabut ug kahanas sa
hilisgutan. Mahimo nimong itul-id
ang imong mga tubag sa praktis,
gamit ang talamdang tubag sa
katapusan sa modyul.

Isaisip Naglangkub niini ang mga

pangutana o pun-an ang mga
blanko o parapo aron maproseso
ang imong nakat-unan gikan sa
nakat-onan.

Isagawa Kini naglangkub sa buluhaton nga

makatabang kanimo sa
paghubad sa bag-ong kahibalo o
kahanas sa tinuod nga mga
kahimtang sa kinabuhing reyalidad
nga kahimtang.

Tayahin Kini usa ka buluhaton nga

nagtumong sa pagtimbang-
timbang o pagsukod sa lebel sa
pagkat-on sa pagkab-ot sa
kahanas nga nakat-onan.
Karagdagang Niini nga seksyon, hatagan ka usa
Gawain
ka buluhaton nga bag-o aron
mapalambo ang imong kahibalo o
kahanas sa nakat-onan sa mga
pagtulun-an.

v
 Susi sa Pagwawasto Naglangkob kini og husto nga mga
tubag sa tanan nga mga kalihokan
sa modyul.

Sa katapusan niining modyul, makita nimo ang:

Sanggunian Kini usa ka lista sa tanan nga

mga kaagi alang sa paghimo
o pag-tikag sa kini nga
modyul.

Ang mosunod mahinungdanon nga mga pahinumdom alang sa

paggamit niini nga modyul:

1. Gamita kini nga modyul nga may pag-amping. Ayaw

markahi ang bisan unsang bahin sa modyul nga adunay
mga marka o letra. Paggamit og lain nga papel aron
matubag ang mga buluhaton.
2. Ayaw kalimti ang pagtubag sa Pagsulay nga bahin sa dili pa
mobalhin sa ubang mga buluhaton nga gilakip sa modyul.
3. Basaha og maayo ang mga direksiyon sa dili pa buhaton
ang kada buluhaton.
4. Makita ang pagkamatinuoron ug integridad sa pagtuman
sa mga buluhaton ug sa pagtul-id sa mga tubag.
5. Tapuson ang karon nga buluhaton sa wala pa moadto sa
lain nga buluhaton.
6. Palihug ibalik kini nga modyul sa imong magtutudlo kung
nakompleto na nimo ang tanan nga buluhaton.

Kung malisdan ka sa pagtubag sa mga buluhaton sa niini nga

modyul, ayaw kaulaw sa pagkonsulta sa imong magtutudlo.
Mahimo ka usab mangayo ug tabang sa imong mama, papa, o

vi
sa imong magulang na babaye o lalaki o bisan kinsa sa imong
mga kauban sa balay nga mas magulang kanimo. Kanunay
itanum sa imong hunahuna nga wala ka mag-inusara.

Naglaum kami nga, pinaagi sa kini nga modyul, masinati nimo

ang makahuluganon nga pagkat-on ug makakuha og mas lalom
nga pagsabut kalabutan sa mga kompetensi. Mahimo nimo kini!

vii
 Alamin
Kini nga modyul giandam alang sa mga tinun-an nga
mahibal-an og makat-onan ang mga kahimtang ug problema sa
kinaiyahan sa komunidad. Ang kinaiyahan maghatag og dakong
tabang alang sa kapuslanan sa tanan. Dinhi maghatag og
dugang impormasyon mahitungod sa mga kasagarang
panghitabo sa sulod sa kaugalingong komunidad.

Dali! atong tun-an!

Sa niining pagtulun-an, gidahom:

1. mabal – an ang mga kahimtang ug problema sa kinaiyahan

sa komunidad;

2. mahulagway ang mga kahimtang ug problema sa kinaiyahan

sa kaugalingong komunidad;

3. masabtan ug mahatag ang mga kahimtang ug problema sa

kinaiyahan sa kaugalingong komunidad; ug

4. mahatagan og importansya ang mga kahimtang ug

problema sa kinaiyahan sa kaugalingong komunidad.

1
 Subukin
Buluhaton 1
Panudlo: Basaha ug sabta ang mga hugpulong. Pili-i ug lingini
ang letra sa insaktong tubag. Buhata kini sa Activity Sheet.

1. Usa ka buluhatong gihimo aron magpabilin nga han-ay, linaw

ug luwas ang pag –atubang sa maong katalagman ug malikayan
ang kadaut o disgrasya.
A. Disaster Drill B. Kalamidad C. Katalagman D. Kalambuan

2. Usa ka kusog nga paghaguros sa hangin nga adunay dala nga

kusog nga ulan. Moresulta kini og baha ug kadaut sa tanan nga
iyang maagi-an.
A. Bagyo B. Dahili sa Yuta C. Linog D. Baha

3. Kini ang tawag sa mga panghitabo nga makahatag ug grabe

nga kadaut / kasakit sa kinabuhi sa tawo ug sa kinaiyahan. Kini
sila natural, dili ginama sa tawo ug dili mapugngan.
A. baha B. disgrasya C. kalamidad D. kinaiyanhong
katalagman
4. Unsa ang 3Rs?
A. Reread, Reduce, Reuse
B. Retreat, Ready, Reuse
C. Reduce, Reuse, Recycle
D. Wala sa tanan

5. Usa ka klase sa polusyon kon diin naggikan sa pagpasagad og

labay sa mga basura sa mga hulma sa tubig nga naghatag og
hulga o katalagman sa kahimsog sa tawo.
A. Polusyon sa hangin C. Polusyon sa yuta
B. Polusyon sa tubig D. Polusyon sa kaalingasa

2
 Ang mga Kahimtang ug
Problema sa Kinaiyahan sa
Komunidad
Ang Kinaiyahan nga Problema nagtumong sa bisan unsang
panghitabo, kahimtang, o suliran nga adunay kalabotan sa
pagkadaut sa kalikopan ug balanse sa palibot nga adunay
kalabotan sa mga buhi nga organismo (Official Gazette, 2000).
Sa paglabay usab sa panahon, adunay mga kabag-uhan
nga nagahitabo sa palibot. Diin kini mamahimong natural o
tungod sa mga gipangbuhat sa mga katawhan. Ang uban nga
kabag-uhan nakaapekto sa kahimtang sa mga bahandi sa
kinaiyahan.

Balikan
Buluhaton 2
Panudlo: Basaha ang matag hugpulong. Isulat sa blangko ang
TAMA kon husto ang iyahang pasabot. Kon dili husto, isulat
ang MALI. Buhata kini sa Activity Sheet.
________ 1. Ang kinaiyahan angay nga paga-ampingan.
________ 2. Ang bahandi sa yuta ang tawag sa mga bahandi sa
kinaiyahan nga makita sa ibabaw ug ilalom sa yuta
________ 3. Mahinungdanon ang usa ka komunidad kon kini wala
maayong giatiman.
________ 4. Ang panginabuhi nga mag-uuma mahinungdanon sa
usa sa komunidad kay kini maghatag og mga
produksyon sa bugas, utanon ug uban pa.

3
________ 5. Pananglit sa mga bahandi sa tubig mao ang mga
hayop nga nagpuyo sa tubig, perlas, tanom sa dagat,
korales, ug uban pa.

Tuklasin
Buluhaton 3
Panudlo: Sabta ang Kanta ug kantaha kini sa tuno nga
Leron-Leron Sinta.
Paggamit og Plastik
Ginama ni: Jenisa Y. Eba
Kantaha sa tuno: Leron, Leron, Sinta

Ang paggamit og plastik,

problema sa tanan,
kay hangin madaot, apil ang katawhan.
Likayi permi ang pagsunog ug paglabay,
mao usba na ang imong batasan.

Magtanom nata sugod karon,

haron hangin limpyo nga simhuton.
Polusyon sa hangin mawala na sa dayon,
kaayuhan sa kinaiyahan, mapalabuon.

Panudlo: Tubaga ang mga pangutana ug isulat ang imong tubag

sa matag blangko niini. Buhata kini sa Activity Sheet.
1. Unsa ang problema sa kanta?
_________________________________________________
2. Unsa man ang kinahanglan likayan?
_____________________________________________________
3. Nganong kinahanglan man usbon ang batasan?
_____________________________________________________
4. Ngano kinahanglan man magtanom?
_____________________________________________________
_____________________________________________________

4
 5. Kon kamo ang pangutan-on, Unsa kaha ang kahimtang sa
kinaiyahan kong permi kita mogamit og plastik? Ngano man?
Ipasabot imong tubag.
___________________________________________________
___________________________________________________
Buluhaton 4
Panudlo: Isulat sa lawas sa ulod ang kahimtang o problema sa
kinaiyahan sa imong komunidad. Buhata kini sa Activity Sheet.

Kahimtang o Problema
sa Kinaiyahan
sa Akong Komunidad

5
 Suriin
Buluhaton 5
Panudlo: Susiha ang hulagway ug itandi ang ilang kahimtang
kaniadto ug karon. Isulat ang imong nakita sa kahon (graphic
organizer). Kuha-i og basi ang gihatag nga pananglitan. Buhata
kini sa Activity Sheet.

A B
Kaniadto Karon Kaniadto Karon
A. Kahimtang sa Bahandi sa Tubig
Kaniadto Karon
Limpyo nga tubig Hugaw nga tubig

B. Kahimtang sa Bahandi sa Yuta

Kaniadto Karon
Daghang kahoy Dyutayng kahoy

6
 Ang kahimtang sa kinaiyahan nagdepende kini kong giunsa
pagdumala ug pag-amoma sa katawhan sa komunidad ang
ilang lugar. Kay niini mahibal-an kong unsa nga klase sa estado o
kondisyon sa sitwasyon sa usa ka nahimutangang lugar. Pananglit
lang niana ang pagtaas sa populasyon sa usa ka lugar kon diin
nagkataas usab ang panginahanglan niini, kauban naana ang
dili insaktong paggamit sa mga bahandi sa kinaiyahan ug ang
kakulang sa disiplina sa pag-atiman sa atong palibot.
Tungod niining kakulang na disiplina, diha na kita makakita sa
mga problema sa kinaiyahan nga dili unta angay mahitabo sa
naturang komunidad.
Mga Kasagarang Problema sa Kinaiyahan

7
 Pagyamanin

Buluhaton 6
Panudlo: Pangitaa ang katugbang sa Lumbay A diha sa Lumbay
B. Isulat ang letra sa inyong tubag sa blangko nga anaa sa
walang bahin sa Lumbay A. Buhata kini sa Activity Sheet.
Lumbay A Lumbay B
_____ 1. Usa sa problema nga
makabara sa estero ug kadalanan A.
nga maoy hinungdan sa baha.

_____ 2. Tungod niining problemaha

mamahimong mangamatay ang B.
mga isda ug mangaguba ang mga
pinuy-anan sa mga isda sama sa
korales sa kadagatan.

_____ 3. Mamahimong hinungdan sa C.

pagbaha ug pagdahili sa yuta

_____ 4. Hinungdan sa mga pagbaha

ug pagmala sa kayutaan sa D.
kalasangan.

_____ 5. Mamahimong kontaminado

ang bahandi sa katubigan. E.

8
Buluhaton 7
Panudlo: Basaha ug sabta ang hugpulong sa matag hulagway.
Pilia sa duha (2) ka kahon sa matag hulagway. Butangi og tsek( )
ang Oo nga tungod sa kahon kon maayo ba kini sa kinaiyahan
ug Dili sa kahon ekis (X) kon dili. Buhata kini sa Activity Sheet.
1. Magsugod og pananom 2. Pagpamutol sa mga
og kahoy. kakahoyan

Oo Dili Oo Dili
3. Biyaan ang tubig nga 4. Paglabay sa basura sa
gaagas lang. kadagatan.

Oo Dili Oo Dili
5. Labaw nga paggamit og kusog sa adlaw tungod kay
kini limpyo ug dili makadaot.

Oo Dili

9
Buluhaton 8
Panudlo: Sabta ang kahimtang sa kinaiyahan sa matag
hugpulong nga anaa sa kahon. Pilia sa mga kasing ang problema
nga mahiagoman o ang kadaot sa kinaiyahan. Paggama og
linya gikan sa kasing paingon sa iyang insaktong kahimtang nga
nahitabo sa kinaiyahan. Buhata kini sa Activity Sheet.

“Oil Spill" Sayop nga Aso Gikan

Paglabay Sayop nga
Gikan sa mga sa mga
sa mga Paagi sa
Barko ug sakyanan ug
Basura Pagmina
Pabrika Pabrika

Ang
Padayon
nga Pag-
daghan sa
katawhan
sa

1. Niining kahimtanga nga nadahili ang yuta og

mamahimong matabunan og yuta ang mga kabalayan ug
ang mga nagpuyo niining lugara.

2. Mamahimong kontaminado ang kahimtang sa hangin

tungod sa mga aso nga masimhutan ug masuyop kon dili
kini mapakgang.
3. Ang yuta nga kaniadtong gigamit alang sa pagtanom ug
pangisdaan kay gamiton para sa pagtukod og balay o mga
bilding sa industriya haron maminusan ang paghimo sa
pagkaon ug maminusan ang kita sa nasud.
4. Kini nga kahimtang sa komunidad nga gilabay ang ilang
mga sagbot sa kanal.
5. Kini ang kahimtang sa kakulangan o kanihit sa pagkaon
gikan sa dagat ug makuha-an ang kita sa mga mangingisda

10
Buluhaton 9
Panudlo: Basaha ang mga pulongan nga anaa sa sulod sa
kahon. Pangitaa ang mga hulagway nga gipasabot matag
pulongan. Isulat ang letra sa matag blangko ug kolori kini og
berde kon ang hulagway maayong sundon. Buhata kini sa
Activity Sheet.

A. Ihulog ang basura sa palibot

B. Paglimpyo nga palibot
C. Paggamit og pampatay sa mga peste
D. Pagrecycle mga plastik nga materyales
E. Kontaminado nga hangin
F. Pagkonserba sa tubig

1. _____ 2. _____

3. _____ 4. _____

5. _____

11
 Isaisip

Ang mga problema sa kinaiyahan nga

nahisgutan sama sa: “Sayop nga Paglabay sa
Basura, Oil Spill Gikan sa mga Barko ug Pabrika,
Pagkaopaw sa mga kakahoyan, Pangisda Gamit
ang Dinamita, Pagsunog sa Kakahoyan sa
Kalasangan, Sayop nga Paagi sa Pagmina, Aso
Gikan sa mga sakyanan ug Pabrika, Ang Padayon
nga Pagdaghan sa katawhan”. Kini sila maghatag
kadaot ug polusyon sa atong kinaiyahan dili lang
sa atong komunidad kon dili apil na ang tibuok
kalibutan.
Dugang pa niini ang dakong epekto sa mga
bahandi sa kinaiyahan ug mamahimo kining
mawala hangtod sa hangtod tungod sa atong
mga sayop og dautan nga binuhatan. Busa,
atong hinumduman nga “Ang Binuhatan nga
Dautan Dako og Kadaut sa Kalibutan.” Kon
madaot ang palibot mamahimong niubos usab
ang iyang kapuslanan tungod sa tawo ug sa
kinaiyahanan. Angay kini paga-ampingan ug
mahalon kay kini dako og tabang alang sa atong
kaluwasan ug panginabuhian.

12
 Isagawa

Buluhaton 10
Panudlo: Basaha ang matag hugpulong. Idrowing sa kada kahon
ang malipayong nawong ( ) kon insakto o husto ang iyahang
pasabot. Masulob-ong nawong ( ) kon sayop o dili husto.
Buhata kini sa Activity Sheet.

1. Ang basura sama sa botelya ug plastik mahimong

magamit pag-usab ug magamit alang sa uban
pang katuyoan.
2. Tungod sa “Oil Spill” mamahimong mahilo ang mga
isda sa kadagatan.
3. Ang paglabay og basura bisan asa maoy hinundan
hangin nga polusyon sa nga makapasakit sa mga tawo

4. Apilon og sunog ang plastik para kusog mosiga ang

dauban.

5. Dili ugmaron ang yuta sa palibot sa mga tanum

matag karon ug unya.

13
 Tayahin
Buluhaton 11
Panudlo: Basaha ug sabta ang matag hugpulong. Lingini ang
insakto nga letra. Buhata kini sa Activity Sheet.

1. Ang aso gikan sa mga sakyanan ug pabrika maghatag og

polusyon sa ___________________.
A. Hangin B. Tubig C. Yuta D. Wala sa Tanan

2. Ang paglabay ug papel makatabang alang masalbar ang

atong mga kahoy. Nagkinahanglan nga kabalo kita mag-
___________.
A. ilabay B. recycle C. reduce D. sunugon

3. Ang pagkunhod sa atong mga butang nga ginamit.

Unsay buot ipasabot sa pulong nga kunhod?
A. perming paggamit C. daghang paggamit
B. nigamay paggamit D. wala gamita

4. Unsa nga butanganan nga mamahimo nimo magamit pag-

usab ang usa ka plastik nga botelya sa tubig?
A. Ilabay sa recycle nga basurahan
B. Ilabay sa dilikado nga basurahan
C. Ilabay sa malate nga basurahan
D. Ilabay sa yuta

5. Unsa sa mga mosunod ang punoan nga hinungdan ngano nga

ang kaniadto nga lasang nahimong usa ka plantasyon,
subdibisyon, o sentro sa komersyo?
A. Relokasyon
B. Ilegal nga pagtroso
C. Pagdaghan sa populasyon
D. Ilegal nga pagmina.

14
 Karagdagang Gawain
Buluhaton 12
Panudlo: Ania ang Graphic Organizer nga magamit aron
ipasabut ang mga isyu o problema nga gihisgutan sa matag
pahayag. Aduna kay usa nga pananglitan. Buhata kini sa Activity
Sheet.

Mga Problema sa Ang mga Ang Mga

Ang mga Epekto
Kinaiyahan Hinungdan Solusyon
- Baha Walay Buhaton
Sayop nga - polusyon insakto o ang 3Rs:
paglabay sa tarong nga Reduce,
basura paglain sa Reuse,
mga basura Recycle

1. Pagkaopaw
sa mga
kakahoyan

2. “Oil Spill”
Gikan sa mga
Barko ug
Pabrika

15
 16
Suriin Buluhaton 9
Subukin
Buluhaton 5
Buluhaton 1
1. A Managlahi ang tubag sa
2. A mga bata mahitungod sa
3. D ilang mga bahandi sa Isagawa
4. C kayutaan ug katubigan.
5. B Buluhaton 10
Balikan Pagyamanin
1.
Buluhaton 2 Buluhaton 6
1. B 2.
1. TAMA
2. TAMA 2. E 3.
3. MALI 3. D
4. TAMA 4. C 4.
5. TAMA 5. A
5.
Tuklasin Buluhaton 7 Tayahin
1. Oo 2. Dili 3. Dili 4. Dili 5. Oo
Buluhaton 3 Buluhaton 11
Mamahimong managlhi ang
Buluhaton 8 1. A
tubag sa mga bata.
1. Sayop nga Pagmina
2. Aso Gikan sa mgs 2. B
Buluhaton 4
Sakyanan ug Pabrika
Managlahi managlahi ang 3. B
3. Ang pagpadayon nga
tubag sa mga bata
Pagdaghan sa Katawhan
mahitungod skahimtang ug 4. A
4. Sayop nga Paglabay sa
problema sa ilang lugar.
mga basura 5. C
Pananglitang tubag:
5. Oil Spil Gikan sa mga Barko
1. basura 2. Baha 3. Dahili sa
ug Pabrika Karagdagang Gawain
yuta 4. Paglabay sa patay
nga kahayupan sa mga Buluhaton 12
Buluhaton 9
suba ug kanal 5. Nangliki ang
1. D 2. E 3. C 4. A 5. B
kayutaan Mamahimong managlahi
ang matubag sa mga bata.
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Libro
Aguilar, Djhoane C., Sagsagat, Agnes A., Carcallas, Geraldine B.,
ug Borgonia, Joan. Unang Edisyon (2013) Araling Panlipunan
2, Kagamitan ng Mag-aaral sa Sinugbuanong Binisaya,
Pahina 132 -136,140, 142 – 145.

Websites
Youtube.com, “ Bagyo at Baha: Disaster Preparedness”.
Google.com. Accessed November 19,2020.
https://www.google.com/search?q=bagyo+drawing&tbm=is
ch&ved=2ahUKEwidrtC6ko7tAhUNa5QKHT-cA2EQ2-
cCegQIABAA&oq=bagyo+drawing&gs_lcp=CgNpbWcQAzIF
CAAQsQMyAggAMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyBggAE
AcQHjIGCAAQBxAeMgYIABAHEB5Qr5EBWIyeAWDaoAFoAH
AAeAGAAdkEiAHkEZIBCzAuMS4wLjEuMC4zmAEAoAEBqgELZ3
dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=pya2X92-
KY3W0QS_uI6IBg&bih=610&biw=1263&rlz=1C1CHBD_enPH903
PH903&hl=en#imgrc=ikjHBM6QwIpCVM
Change.org, “Petition: Mayor Jay Vergara: Baha sa iba’t ibang
barangay sa Cabanatuan…..”. Google.com. November
19,2020.
https://www.google.com/search?q=bagyo+drawing&tbm=is
ch&ved=2ahUKEwidrtC6ko7tAhUNa5QKHT-cA2EQ2-
cCegQIABAA&oq=bagyo+drawing&gs_lcp=CgNpbWcQAzIF
CAAQsQMyAggAMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyBggAE
AcQHjIGCAAQBxAeMgYIABAHEB5Qr5EBWIyeAWDaoAFoAH
AAeAGAAdkEiAHkEZIBCzAuMS4wLjEuMC4zmAEAoAEBqgELZ3
dzLXdp ei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=pya2X92-
KY3W0QS_uI6IBg&bih=610&biw=1263&rlz=1C1CHBD_enPH903
PH903&hl=en#imgrc=ikjHBM6QwIpCVM&imgdii=adiMXwSqljF
2HM
Polltion blogspot.com, “Pollution”. Google.com. Accessed
November 19,2020.

17
 https://www.google.com/search?q=pagtapon+ng+basura+
kahit+saan+drawing&tbm=isch&ved=2ahUKEwiF5fKrjI7tAhUE
dJQKHbQTA_MQ2-
cCegQIABAA&oq=pagtapon+ng+basura+kahit+saan+drawi
ng&gs_lcp=CgNpbWcQAzICCAAyBggAEAoQGDoGCAAQBx
AeUMn7Y1jvimRg9IxkaABwAHgAgAGAAYgB4QiSAQM3LjSYA
QCgAQGqAQtnd3Mtd2l6LWltZ8ABAQ&sclient=img&ei=PiC2
X4XOCoTo0QS0p4yYDw&bih=610&biw=1263&rlz=1C1CHBD_e
nPH903P H903&hl=en#imgrc=gmdPMa0qOF5ZIM
TimTim.com, “ Free drawing of Oil Spill Fisherman from the
catergory: Climate&Nature”. Google.com. November
19,2020.
https://www.google.com/search?q=oil+spill+drawing&tbm=i
sch&ved=2ahUKEwinitnOwo7tAhUYA6YKHQ2yDTMQ2-
cCegQIABAA&oq=oil+sp&gs_lcp=CgNpbWcQARgAMgQIAB
BDMgcIABCxAxBDMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyAggA
MgIIADICCAA6BQgAELEDUMvAHFiGyRxg89kcaABwAHgAgA
F7iAHtBJIBAzIuNJgBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&scli
ent=img&ei=Jlm2X6ffKJiGmAWN5LaYAw&bih=610&biw=1263
&rlz=1C1CHBD_enPH903PH903&hl=en#imgrc=zHHwsbr7O6m8
kM
Pinterest.com, “What are the impacts of deforestation on our
planet?.....”. Google.com. Accessed November 19, 2020.
https://www.google.com/search?q=deforestation+effect+cli
part&tbm=isch&ved=2ahUKEwjHp47Cxo7tAhXlzYsBHWlHBLYQ
2-
cCegQIABAA&oq=deforestation+effect+clipart&gs_lcp=Cg
NpbWcQAzIGCAAQBxAeMgYIABAIEB46BwgAELEDEEM6Agg
AOggIABAIEAcQHlCwnQdYmaoHYO-
vB2gAcAB4AIABc4gBvAWSAQM0LjOYAQCgAQGqAQtnd3Mt
d2l6LWltZ8ABAQ&sclient=img&ei=Pl22X8eQAeWbr7wP6Y6RsA
s&bih=553&biw=1280&rlz=1C1CHBD_enPH903PH903#imgrc=U
QAL3rKfnpx33M
wishqatar.org, “ Kaingin sa Pilipinas”. Google.com. Accessed
November 19, 2020.
https://www.google.com/search?q=kaingin+system+clipart&
tbm=isch&ved=2ahUKEwjF3-a3yI7tAhXaxIsBHZpZCgAQ2-

18
 cCegQIABAA&oq=kaingin+system+clipart&gs_lcp=CgNpbW
cQAzICCAA6BggAEAgQHjoECAAQGFCOTFj5V2CqWWgAcA
B4AIABbogBiAaSAQM3LjGYAQCgAQGqAQtnd3Mtd2l6LWltZ8
ABAQ&sclient=img&ei=QV-
2X4W7ENqJr7wPmrMp&bih=610&biw=1263&rlz=1C1CHBD_en
PH903PH903&hl=en#imgrc=yJrUg0_7-eCrAM
mirror.co.ok., “Terrorist offered sick ‘fishing action’ trips…”.
Google.com. Accessed November 19,2020.
https://www.google.com/search?q=dynamite%20fishing%20
clipart&tbm=isch&hl=en&tbs=rimg:Cc5RnvdcdoAHYU8M4PE
g08XL&rlz=1C1CHBD_enPH903PH903&sa=X&ved=0CBsQuIIBa
hcKEwio54j_yY7tAhUAAAAAHQAAAAAQGw&biw=1263&bih=
553#imgr c=60FZHfHsZ40lPM
Shutterstock.com, “Air Pollution Cartoon Images, Stock Photo…”.
Google.com. Accessed November 19, 2020.
https://www.google.com/search?q=air+pollution+clipart&tb
m=isch&ved=2ahUKEwjctID8y47tAhVCTZQKHSKlAoMQ2-
cCegQIABAA&oq=air+pollution+clip&gs_lcp=CgNpbWcQAR
gAMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAy
AggAMgIIADoHCAAQsQMQQzoECAAQQzoFCAAQsQNQ4V
BYgGRg8H5oAHAAeACAAYMBiAGFBJIBAzIuM5gBAKABAaoB
C2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclient=img&ei=9WK2X5zmJMKa0
QSiyoqYCA&bih=553&biw=1263&rlz=1C1CHBD_enPH903PH90
3&hl=en#imgr c=9OYpu2wNX13vDM
Freepik.com, “Premium Vector│water pollution with plastic…”.
Google.com. Accessed November 19, 2020.
https://www.freepik.com/premium-vector/water-pollution-
with- plastic-bags-river_5983895.htm
Dreamstime.com, “Plastic Bags water stock illustrations-729…”.
Google.com. Accessed November 19, 2020.
https://www.google.com/search?q=land+pollution+clipart&t
bm=isch&ved=2ahUKEwjLwYvGzI7tAhVFGKYKHSdDD0wQ2-
cCegQIABAA&oq=land+pollution+clipart&gs_lcp=CgNpbWc
QAzIECAAQQzICCAAyAggAMgIIADICCAAyBggAEAcQHjIGC
AAQBRAeMgYIABAFEB4yBggAEAUQHjIGCAAQBRAeOggIAB
AHEAUQHlDO-
AhY9P4IYIyHCWgAcAB4AIABlgGIAc8EkgEDMS40mAEAoAEBq

19
 gELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=img&ei=kGO2X8u5O8W
wmAWnhr3gBA&bih=553&biw=1263&rlz=1C1CHBD_enPH903P
H903&hl=en#imgrc=0qxNDaDBU5Ft8M&imgdii=MNRgQoHbO
kXqCM
Jennifer C. Mumar, “Ang Suliraning Pangkapaligiran at
Pangkabuhayan AP6”. Slideshare.net. Published August
22,2016.
https://www2.slideshare.net/jenncadmumar/suliraning-
pangkapaligiran-65231666
Arcadeblast 07, “Suliranin sa Kapaligiran”. Youtube.com.
Published July 23,2018.
https://www.youtube.com/watch?v=weWfZDv1PUI
Pinterest.com, “DIY Ideas and Projects to recycle plastic
bottles…”. Google.com. Accessed November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=recycle+of+plastic+bottl
es&tbm=isch&ved=2ahUKEwio3t-
445jtAhVNYJQKHWW2DtwQ2-
cCegQIABAA&oq=recycle+of+&gs_lcp=CgNpbWcQARgAM
gIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyAggAMgIIADICCAAyAgg
AMgIIADoFCAAQsQM6BAgAEEM6BwgAELEDEEM6CAgAELED
EIMBUJXMCVia5QlgwfUJaABwAHgAgAGSAYgBlAmSAQM3LjS
YAQCgAQGqAQtnd3Mtd2l6LWltZ8ABAQ&sclient=img&ei=Wl
m7X6j-
F83A0QTl7LrgDQ&bih=609&biw=1265&rlz=1C1CHBD_enPH903
PH903&hl=en#imgrc=o52UWtEkJ_fAFM&imgdii=dER_B-
46o89HtM
WebstockReview, Environment clipart clean, Environment
clean…”. Google.com. Accessed November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=cleaning+up+the+surro
undings&tbm=isch&ved=2ahUKEwjjm5mO3JjtAhXWzYsBHZYG
Dk8Q2-
cCegQIABAA&oq=cleaning+up+the+surroundings&gs_lcp=C
gNpbWcQAzoFCAAQsQM6AggAOgQIABBDOgcIABCxAxBD
OgQIABAYUPuWd1j_gXhggYZ4aAZwAHgAgAGGAYgBpRiSA
QQyOC42mAEAoAEBqgELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE&sclient=I
mg&ei=ELK7X-PTBtabr7wPlo24-

20
 AQ&bih=609&biw=1265&rlz=1C1CHBD_enPH903PH903&hl=en
#imgrc=fbg0Ly9rmpT9aM
Pinterest.com. “Environment ESL Printable Worksheets and
Exercises…” . Google.com. Accessed November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=grade+1+caring+for+th
e+environment+worksheets&tbm=isch&hl=en&rlz=1C1CHBD_
enPH903PH903&sa=X&ved=2ahUKEwi64Je4mZjtAhUD7ZQKHS
gXAGkQrNwCKAJ6BQgBENoB&biw=1265&bih=609#imgrc=N
Wor1mDB GndlCM&imgdii=HQGNQMt7gKPamM
Live worksheets, “Take Care of our Planet! Worksheet”.
Google.com. November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=grade+1+caring+for+th
e+environment+worksheets&tbm=isch&hl=en&rlz=1C1CHBD_
enPH903PH903&sa=X&ved=2ahUKEwi64Je4mZjtAhUD7ZQKHS
gXAGkQrNwCKAJ6BQgBENoB&biw=1265&bih=609#imgrc=Q
Tt6goiq_b 9PrM&imgdii=ob6VXXRY9r63BM
Pinterest.com, “sewage cartoon│Water Pollution, Pollution…”.
Google.com. November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=polluted+environment+
clipart&tbm=isch&ved=2ahUKEwip6fizoZjtAhVG95QKHcxpAD
cQ2-
cCegQIABAA&oq=polluted+clipart&gs_lcp=CgNpbWcQARg
FMgIIADIGCAAQBxAeMgYIABAHEB4yBggAEAcQHjIGCAAQB
xAeMgYIABAHEB4yBggAEAcQHjIGCAAQBxAeMgYIABAHEB4y
BggAEAcQHjoECAAQQ1DawhxYudQcYMfoHGgAcAB4AIAB
gAGIAdcHkgEDMS44mAEAoAEBqgELZ3dzLXdpei1pbWfAAQE
&sclient=I mg&ei=gXS7X-
mkI8bu0wTM04G4Aw&bih=552&biw=1265&rlz=1C1CHBD_enP
H903PH903&hl=en#imgrc=cyIdDc5ff4je-
M&imgdii=8KINiYxFxqu2xM
Clipart-library.com, “Free Tree-Cutting Clipart, Download free…”.
Google.com. Accessed November 23, 2020.
https://www.google.com/search?q=cartoon+cutting+trees+
clipart&tbm=isch&hl=en&rlz=1C1CHBD_enPH903PH903&sa=X
&ved=2ahUKEwjsmryvnpjtAhUSxosBHXLOBtQQrNwCKAF6BQg
BEJwC&biw=1265&bih=552#imgrc=eS-nPVyvh4QEOM

21
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education – Tanjay City Division

Office Address: Opao, Barangay IX, Tanjay City, Negros Oriental,
Philippines

Telephone No.: (035) 415 - 9360

Email Address: depedtanjaycity@yahoo.com.

 Araling
Panlipunan 2
Mga Buluhaton sa Estudyante
(Activity Sheets)
Kwarter 3 – Modyul 2

Paghulagway sa Kahimtang ug
Problema sa Kinaiyahan sa
Komunidad

Ngalan: ______________________________________________
Eskuylahan: ___________________________________________
Pahimangno: Dinhi isulat ang imong tubag sa tanang buluhaton. Gikan sa
Buluhaton 1 hangtod sa ika-dose nga buluhaton.
Buluhaton 1
Panudlo: Basaha ug sabta ang mga hugpulong. Pili-i ug lingi ang
letra sa insaktong tubag.

1. Usa ka buluhatong gihimo aron magpabilin nga han-ay, linaw

ug luwas ang pag –atubang sa maong katalagman ug malikayan
ang kadaut o disgrasya.
A. Disaster Drill B. Kalamidad C. Katalagman D. Kalambuan

2. Usa ka kusog nga paghaguros sa hangin nga adunay dala nga

kusog nga ulan. Moresulta kini ug baha ug kadaut sa tanan nga
iyang maagi-an.
A. Bagyo B. Dahili sa Yuta C. Linog D. Baha

3. Kini ang tawag sa mga panghitabo nga makahatag ug grabe

nga kadaut / kasakit sa kinabuhi sa tawo ug sa kinaiyahan. Kini
sila natural, dili ginama sa tawo ug dili mapugngan.
A. baha B. disgrasya C. kalamidad D. kinaiyanhong
katalagman
4. Unsa ang 3Rs?
A. Reread, Reduce, Reuse
B. Retreat, Ready, Reuse
C. Reduce, Reuse, Recycle
D. Wala sa tanan

5. Usa ka klase sa polusyon kung diin naggikan sa pagpasagad

og labay sa mga basura sa mga hulma sa tubig nga naghatag
og hulga o katalagma sa kahimsog sa tawo.
A. Polusyon sa hangin C. Polusyon sa yuta
B. Polusyon sa tubig D. Polusyon sa kaalingasa
Buluhaton 2
Panudlo: Basaha ang matag hugpulong. Isulat sa blangko ang
TAMA kon husto ang iyahang pasabot. Kon dili husto, isulat ang
MALI.

________ 1. Ang kinaiyahan angay nga paga-ampingan.

________ 2. Ang bahandi sa yuta ang tawag sa mga bahandi sa
kinaiyahan nga makita sa ibabaw ug ilalom sa yuta
________ 3. Mahinungdanon ang usa ka komunidad kung kini wala
maayong giatiman.
________ 4. Ang panginabuhi nga mag-uuma mahinungdanon sa
usa sa komunidad kay kini maghatag og mga
produksyon sa bugas, utanon ug uban pa.
________ 5. Pananglit sa mga bahandi sa tubig mao ang mga
hayop nga nagpuyo sa tubig, perlas, tanom sa dagat,
korales, ug uban pa.
Buluhaton 3
Panudlo: Sabta ang Kanta ug kantaha kini sa tuno nga
Leron-Leron Sinta.
Paggamit og Plastik
Ginama ni: Jenisa Y. Eba
Kantaha sa tuno: Leron, Leron, Sinta

Ang paggamit og plastik,

problema sa tanan,
kay hangin madaot, apil ang katawhan.
Likayi permi ang pagsunog ug paglabay,
mao usba na ang imong batasan.

Magtanom nata sugod karon,

haron hangin limpyo nga simhuton.
Polusyon sa hangin mawala na sa dayon,
kaayuhan sa kinaiyahan, mapalabuon.

Panudlo: Tubaga ang mga pangutana ug isulat ang imong tubag

sa matag blangko niini.
1. Unsa ang problema sa kanta?
_________________________________________________
2. Unsa man ang kinahanglan likayan?
_____________________________________________________
3. Nganong kinahanglan man usbon ang batasan?
_____________________________________________________
4. Ngano kinahanglan man magtanom?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
5. Kon kamo ang pangutan-on, Unsa kaha ang kahimtang sa
kinaiyahan kon permi kita mogamit og plastik? Ngano man?
Ipasabot imong tubag.
___________________________________________________
___________________________________________________
Buluhaton 4
Panudlo: Isulat sa lawas sa ulod ang kahimtang o problema sa
kinaiyahan sa imong komunidad.

Kahimtang o Problema
sa Kinaiyahan
sa Akong Komunidad
Buluhaton 5
Panudlo: Susiha ang hulagway ug itandi ang ilang kahimtang
kaniadto ug karon. Isulat ang imong nakita sa kahon (graphic
organizer). Kuha-i og basi ang gihatag nga pananglitan.

A B
Kaniadto Karon Kaniadto Karon

A. Kahimtang sa Bahandi sa Tubig

Kaniadto Karon
Limpyo nga tubig Hugaw nga tubig

B. Kahimtang sa Bahandi sa Yuta

Kaniadto Karon
Daghang kahoy Dyutayng kahoy
Buluhaton 6
Panudlo: Pangitaa ang katugbang sa Lumbay A diha sa Lumbay
B. Isulat ang letra sa inyong tubag sa blangko nga anaa sa
walang bahin sa Lumbay A.

Lumbay A Lumbay B
_____ 1. Usa sa problema nga
makabara sa estero ug kadalanan A.
nga maoy hinungdan sa baha.

_____ 2. Tungod niining problemaha

mamahimong mangamatay ang B.
mga isda ug mangaguba ang mga
pinuy-anan sa mga isda sama sa
korales sa kadagatan.

_____ 3. Mamahimong hinungdan sa C.

pagbaha ug pagdahili sa yuta

_____ 4. Hinungdan sa mga pagbaha

ug pagmala sa kayutaan sa D.
kalasangan.

_____ 5. Mamahimong kontaminado

ang bahandi sa katubigan. E.
Buluhaton 7
Panudlo: Basaha ug sabta ang hugpulong sa matag hulagway.
Pilia sa duha (2) ka kahon sa matag hulagway. Butangi og
tsek( ) ang Oo nga tungod sa kahon kon maayo ba kini sa
kinaiyahan ug Dili sa kahon ekis (X) kon dili.
1. Magsugod og pananom 2. Pagpamutol sa mga
og kahoy. kakahoyan

Oo Dili Oo Dili
3. Biyaan ang tubig nga 4. Paglabay sa basura sa
gaagas lang. kadagatan.

Oo Dili Oo Dili
5. Labaw nga paggamit og kusog sa adlaw tungod kay
kini limpyo ug dili makadaot.

Oo Dili
Buluhaton 8
Panudlo: Sabta ang kahimtang sa kinaiyahan sa matag
hugpulong nga anaa sa kahon. Pilia sa mga kasing ang
problema nga mahiagoman o ang kadaot sa kinaiyahan.
Paggama og linya gikan sa kasing paingon sa iyang
insaktong kahimtang nga nahitabo sa kinaiyahan.

“Oil Spill" Sayop nga Aso Gikan

Paglabay Sayop nga
Gikan sa mga sa mga
sa mga Paagi sa
Barko ug sakyanan ug
Basura Pagmina
Pabrika Pabrika

Ang
Padayon
nga Pag-
daghan sa
katawhan
sa

1. Niining kahimtanga nga nadahili ang yuta og

mamahimong matabunan og yuta ang mga kabalayan ug
ang mga nagpuyo niining lugara.

2. Mamahimong kontaminado ang kahimtang sa hangin

tungod sa mga aso nga masimhutan ug masuyop kung dili
kini mapakgang.
3. Ang yuta nga kaniadtong gigamit alang sa pagtanom ug
pangisdaan kay gamiton para sa pagtukod og balay o mga
bilding sa industriya haron maminusan ang paghimo sa
pagkaon ug maminusan ang kita sa nasud.
4. Kini nga kahimtang sa komunidad nga gilabay ang ilang
mga sagbot sa kanal.
5. Kini ang kahimtang sa kakulangan o kanihit sa pagkaon
gikan sa dagat ug makuha-an ang kita sa mga mangingisda
Buluhaton 9
Panudlo: Basaha ang mga pulongan nga anaa sa sulod sa
kahon. Pangitaa ang mga hulagway nga gipasabot matag
pulongan. Isulat ang letra sa matag blangko ug kolori kini og
berde kon ang hulagway maayong sundon.

A. Ihulog ang basura sa palibot

B. Paglimpyo nga palibot
C. Paggamit og pampatay sa mga peste
D. Pagrecycle mga plastik nga materyales
E. Kontaminado nga hangin
F. Pagkonserba sa tubig

1. _____ 2. _____

3. _____ 4. _____

5. _____
Buluhaton 10
Panudlo: Basaha ang matag hugpulong. Idrowing sa kada kahon
ang malipayong nawong ( ) kon insakto o husto ang
iyahang pasabot. Masulob-ong nawong ( ) kon sayop o
dili husto.

1. Ang basura sama sa botelya ug plastik mahimong

magamit pag-usab ug magamit alang sa uban
pang katuyoan.
2. Tungod sa “Oil Spill” mamahimong mahilo ang mga
isda sa kadagatan.
3. Ang paglabay og basura bisan asa maoy hinundan
hangin nga polusyon sa nga makapasakit sa mga tawo

4. Apilon og sunog ang plastik para kusog mosiga ang

dauban.

5. Dili ugmaron ang yuta sa palibot sa mga tanum

matag karon ug unya.
Buluhaton 11
Panudlo: Basaha ug sabta ang matag hugpulong. Lingini ang
insakto nga letra.

1. Ang aso gikan sa mga sakyanan ug pabrika maghatag og

polusyon sa ___________________.
A. Hangin B. Tubig C. Yuta D. Wala sa Tanan

2. Ang paglabay ug papel makatabang alang masalbar ang

atong mga kahoy. Nagkinahanglan nga kabalo kita mag-
___________.
A. ilabay B. recycle C. reduce D. sunugon

3. Ang pagkunhod sa atong mga butang nga ginamit.

Unsay buot ipasabot sa pulong nga kunhod?
A. perming paggamit c. daghang paggamit
B. nigamay paggamit d. wala gamita

4. Unsa nga butanganan nga mamahimo nimo magamit pag-

usab ang usa ka plastik nga botelya sa tubig?
A. Ilabay sa recycle nga basurahan
B. Ilabay sa dilikado nga basurahan
C. Ilabay sa malate nga basurahan
D. Ilabay sa yuta

5. Unsa sa mga mosunud ang punoan nga hinungdan ngano nga

ang kaniadto nga lasang nahimong usa ka plantasyon,
subdibisyon, o sentro sa komersyo?
A. Relokasyon
B. Ilegal nga pagtroso
C. Pagdaghan sa populasyon
D. Ilegal nga pagmina.
Buluhaton 12
Panudlo: Ania ang Graphic Organizer nga magamit aron
ipasabut ang mga isyu o problema nga gihisgutan sa matag
pahayag. Aduna kay usa nga pananglitan.

Mga Problema sa Ang mga Ang Mga

Ang mga Epekto
Kinaiyahan Hinungdan Solusyon
- Baha Walay Buhaton
Sayop nga - polusyon insakto o ang 3Rs:
paglabay sa tarong nga Reduce,
basura paglain sa Reuse,
mga basura Recycle

1. Pagkaopaw
sa mga
kakahoyan

2. “Oil Spill”
Gikan sa mga
Barko ug
Pabrika