ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ

ΜΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Στην Αθήνα, μετά την τυραννία των Πεισιστρατιδών,

εμφανίζεται ο Κλεισθένης, ο άνθρωπος που με τη
μεταρρύθμισή του θέσπισε την άμεση δημοκρατία,
δίδοντας σε όλους τους πολίτες ίσα πολιτικά δικαιώματα:
ισοπολιτεία, ισονομία και ισηγορία, επειδή το ίσον το
θεωρούσαν τότε Δίκαιον και σωστικόν ομονοίας.

Το «Δίκαιον» παράγεται από το «δίχα» - ετυμολογεί ο

Αριστοτέλης - και σημαίνει το μισό-μισό: το να υπάρχουν
ίσες μερίδες για όλους.

Τι κάνουν λοιπόν οι αρχαίοι Έλληνες; Θέτουν την έδρα του

δικαστή, το βήμα της αγόρευσης και το έπαθλο του αγώνα
στο μέσον ενός κύκλου ίσων, όμοιων πολιτών. Την ίση
απόσταση του καθενός από το μέσον, την ακτίνα του
κύκλου, την ονομάζουν μέτρον, για να μετριάζουν με
αυτό τη ματαιοδοξία, την υπερβολή, την ύβρη καθενός από
τους όμοιους και για να τα βρίσκουν μεταξύ τους με μέτρο
τον άνθρωπο. Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος, έλεγε
ο Πρωταγόρας.

Η τεχνική του Κλεισθένη στηρίζεται στο δεκαδικό

σύστημα. Διαιρεί την Αττική σε περισσότερους από 170
δήμους, ίσους ως προς τον αριθμό των πολιτών και απ'
αυτούς τους δήμους, που λειτουργούσαν ως μικρές τοπικές
δημοκρατίες, φτιάχνει τις δέκα φυλές, που πριν τη
μεταρρύθμιση ήταν τέσσερις.

Καθεμία από τις δέκα νέες φυλές απαρτίζεται από

ισάριθμα τεχνητά «πολιτειακά» διαμερίσματα που δεν
έχουν κοινά γεωγραφικά σύνορα. Το έδαφός τους δεν είναι
συνεχόμενο. Το 1/3 του χώρου και των κατοίκων της κάθε
φυλής ανήκει στο άστυ, το 1/3 στη μεσογαία, το 1/3 στην
παραλία. Έτσι η νέα φυλή Ακαμαντίς λ.χ. περιλαμβάνει το
την τριττύα των κατοίκων του Κεραμεικού (άστυ), την
τριττύα του Θορικού (Λαύριο) και την τριττύα του Σφηττού
(μεσογαία). Ή η νέα Πανδιονίς φυλή θα περιλαμβάνει τις
εξής τριττύες: Κυδαθηναίων (άστυ), Παιανίας (μεσογαία),
Μυρινούντος (παραλία) κ.o.κ.

Γιατί αυτή η αναστάτωση; Για να κάθονται στον ίδιο

κυβερνητικό χώρο (στη Θόλο λ.χ.) οι πενήντα πρυτάνεις
της ιδίας φυλής, δηλαδή οι 16-17 βουλευτές από το άστυ
με τους ισάριθμούς τους από την παραλία και από τη
μεσογαία, όλοι εκλεγμένοι με κλήρο («από κυάμου»:
κλήρωση με τα κουκιά*).
Αυτοί οι βουλευτές ,το όλον πενήντα, κατά το 1/3 (17
από τους 50) πάμπλουτοι τραπεζίτες, εφοπλιστές,
βιοτέχνες του άστεως, κατά το 1/3 γεωργοκτηνοτρόφοι
της μεσογαίας, κατά το 1/3 ναύτες και αλιείς της παραλίας,
εγκαθίστανται κάθε αττικό μήνα διαδοχικά στο
«προεδρικό μέγαρο», στη Θόλο αποτελούν το
συλλογικό «Προεδρείο της Βουλής», και εκλέγουν μεταξύ
τους, με τα κουκιά τον ημερήσιο «Πρόεδρο της Αθηναϊκής
Δημοκρατίας».
Οι πενήντα πρυτάνεις (βουλευτές) επί δέκα, όσες οι νέες
φυλές, απαρτίζουν τη Βουλή των Πεντακοσίων ( επί
Σόλωνα είχε τετρακόσια μέλη) .
Εκτός από τη Βουλή, κάθε πολιτειακό όργανο είναι
δεκαμελές. Οι Στρατηγοί λ.χ., που ο επικρατέστερος απ’
αυτούς είναι ο «πρωθυπουργός». Ακόμα οι άρχοντες και οι
υπόλοιποι: Ταμίες, Αστυνόμοι, Αγορανόμοι κ.ο.κ. Και 10
επί 600 ίσον 6.000 θα είναι οι Ηλιαστές, μοιρασμένοι σε
δέκα δικαστήρια των 500 μελών με 1.000 αναπληρωτές.

*Κλήρωσις από κυάμου (με τα κουκιά) : τύπος

κλήρωσης για την ανάδειξη βουλευτών στην Αθήνα από
τον 5ο αιώνα π.Χ. Η διαδικασία της κλήρωσης ήταν η
ακόλουθη: Διέθεταν δύο κάλπες, η μια περιείχε τα
ονόματα των μελών της φυλής που είχαν θέσει
υποψηφιότητα και η άλλη ισάριθμους κυάμους εκ των
οποίων οι λευκοί ήταν τόσοι, όσοι επρόκειτο να εκλεγούν
και οι υπόλοιποι ήταν μαύροι. Στη συνέχεια έβγαζαν ένα
όνομα από τη μία κάλπη και έναν κύαμο από την άλλη
κάλπη. Αν ο κύαμος ήταν λευκός, ο υποψήφιος
εκλέγονταν, αν ήταν μαύρος αποκλειόταν.

*Βουλή των 500

http://www.ime.gr/chronos/05/gr/politics/325boule.html
Από τις σημαντικότερες αρμοδιότητες της Βουλής των 500
ήταν η κατάρτιση των προβουλευμάτων, δηλαδή των
προσχέδιων νόμων που επρόκειτο να συζητηθούν και να
ψηφισθούν από την Εκκλησία του δήμου (Aριστοτέλης,
Αθηναίων Πολιτεία 45.4). Παράλληλα, είχε τον έλεγχο των
οικονομικών του κράτους και των θησαυρών των ιερών,
ήταν υπεύθυνη για τον εξοπλισμό και για την επάνδρωση
των τριήρων καθώς και για το ιππικό, ενώ βρισκόταν σε
συνεχή επαφή με τους άρχοντες και με τους στρατηγούς
(Aριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 46.1, 49.1-2).
Κάθε μια απο τις δέκα κλεισθένειες φυλές επέλεγε
από τους δήμους που της ανήκαν πενήντα
προκρίτους, οι οποίοι αποτελούσαν τη Βουλή των
500. Η εξουσία τους τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν ετήσια, ενώ
κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. δεν μπορούσαν να θητεύσουν για
δύο συνεχόμενα χρόνια ή περισσότερο από δύο φορές στη
ζωή τους. Πριν ορκιστούν στην πρώτη συνεδρία κάθε
έτους, οι νέοι βουλευτές περνούσαν από έλεγχο, τη
λεγόμενη δοκιμασία, ενώ μετά το τέλος της θητείας τους
λογοδοτούσαν για την ορθή άσκηση των καθηκόντων τους
(εύθυνα).
Η Βουλή συνεδρίαζε στο Βουλευτήριο κάθε μέρα,
εκτός από τις γιορτές. Τη συγκαλούσε η
πρυτανεύουσα φυλή, την οποία αποτελούσαν οι
πενήντα βουλευτές της κάθε φυλής, με τη σειρά που
αυτοί ορίζονταν μετά από κλήρωση. Οι βουλευτές κάθε
φυλής γίνονταν πρυτάνεις για τριανταπέντε ή τριανταέξι
ημέρες, διάστημα που αντιστοιχούσε σε έναν αττικό μήνα,
ο οποίος έπαιρνε το όνομά του από την πρυτανεύουσα
φυλή και ήταν ίσος προς το 1/10 του πολιτικού έτους. Οι
πρυτάνεις ήταν τα πιο σημαντικά πρόσωπα της πόλης
τους. Κάθε μέρα αναδείκνυαν με κλήρο τον επιστάτη
των πρυτάνεων, ο οποίος με τους δεκαεπτά
πρυτάνεις της μίας τριττύος (ο αριθμός
αντιστοιχούσε με το 1/3 του αριθμού των πενήντα
πρυτάνεων) έμεναν και σιτίζονταν στο Πρυτανείο,
πιθανότατα στη Θόλο. Με τον τρόπο αυτό κάθε αθηναίος
πολίτης στη διάρκεια της ζωής του θα είχε την ευκαιρία για
ένα 24ωρο -από τη δύση του ηλίου της μίας ημέρας μέχρι
τη δύση της επομένης- να γίνει επιστάτης των πρυτάνεων.