Development Team of the Module

Authors: Lyven T. Flores

Editor: Gina Q. Allaba Marites T. Escamillan
Maitelle B. Israel Geraldine S. Langcatan
Bergil G. Bateriza
Reviewers: Virgilin R. Pizarro
Illustrator: Jerry C. Escol
Layout Artist: Manuel D. Dinlayan II, PDO II
Evaluators:
Management Team:
Chairperson: Dr. Victoria V. Gazo, CESO V
Schools Division Superintendent
Co-Chairperson: Alein S. Dajay, CESE V
Asst. Schools Division Superintendent
Ralph T. Quirog
CES, CID
Members: Purisima J. Yap
EPS-LRMDS

Virgilin R. Pizarro
ii
Pasiuna
Malipayong pagsalmot sa Araling Panlipunan sa Ikatulong Ang-ang!
Modyul kini sa mga buluhaton ug tulubagon ug ang pagpili sa mga tigdumala sa
probinsiya, syudad o munisipyo.
Kini nga modyul gihimo sa mga magtutudlo sa Dibisyon sa Malaybalay
City subay sa K to 12 Kurikulum giniyahan sa mga opisyales niining Dibisyon.
Kini nagtinguha nga makakat-on ang mga kabataan taliwala nga dili sila
makasulod sa eskwelahan tungod sa pandemya nga Covid 19.
Pahimangno sa mga Magtutudlo:
Kini nagalangkob sa mga pamaagi aron makakat-on ang mga estudyante.
Gilauman nga inyo silang magiyahan sa paggamit niini.
Alang sa mga Tinun-an:
Kini nga modyul gihimo aron mugiya kanimo sa pagsabot sa
competency nga angay makat-unan ug mahibal-an.
Pahimangno sa mga Tinun-an:
1. Dili sulatan o hugawan ang modyul. Ang inyong mga
tubag sa mga buluhaton isulat sa inyong activity
notebook sa Araling Panlipunan.
2. Iganid sa pagtubag ang mga buluhaton.
3. Ibalik ang modyul sa maayong kondisyon sa petsa sumala
sa inyong gisabotan sa imong magtutudlo.
4. Kung adunay mga pangutana o kalibog, ayaw pagmakuli
sa pagkonsulta sa inyong magtutudlo. Magtext o tawag
niining numero __________________________ (teacher’s
mobile number).

Kami nanghinaot nga

pinaagi niini makasinati kamo
Hibalo-i Kini ug bulawanon nga pagtulun-an.

Ang pagkabutang sa mga lider adunay kauban nga buluhaton ug

tulubagon sa mga miyembro sa komunidad, probinsya o syudad. Importanteng
isulti sa mga miyembro ang ilang gibati sa pagtuman sa mga buluhaton sa mga
lider aron magpabilin ang ilang pagkamatinud-anon sa lugar nga ilang
serbisyohan.
Sa laing bahin, atong pagatun-an kung giunsa pagpili ang mga tigdumala
sa atong probinsiya o syudad. Pinaagi sa pagkahibalo sa pamaagi sa pagpili sa
mga tigdumala, mas masabtan ang kaimportante sa hustong pagdumala sa
pagpalambo sa mga probinsiya, syudad o munisipyo.
Kini nga modyul nabahin sa duha ka leksyon:
 Aralin 1 – Mga Buluhaton ug Tulubagon sa mga Tigdumala sa
Probinsiya, Syudad o Munisipyo
 Aralin 2 – Paagi sa Pagpili sa Lider sa Probinsiya, Syudad o Munisipyo

Niini nga modyul, gilauman ka nga:

1. makahatag sa mga buluhaton ug tulubagon sa mga tigdumala sa mga
probinsiya o syudad sa gilangkubang rehiyon;
2. makasulti bahin sa pagtuman sa mga tigdumala sa ilang buluhaton aron
matubag ang panginahanglan sa mga miyembro sa ilang probinsiya o
syudad sa gilangkubang rehiyon;
3. makahatag sa pamaagi sa pagpili sa mga tigdumala sa probinsiya o
syudad; ug
4. makahatag sa kaugalingong opinyon sa gilauman nga pagdumala sa
gilangkubang probinsiya, syudad o lungsod.

Sulayi Kini

Pilia ang letra sa hustong tubag. Isulat sa notbuk ang tubag.

1. Siya ang kinatas-ang lider sa probinsiya.

A. Mayor
B. Gobernador
C. Barangay Kapitan
D. Sangguniang Panlalawigan
2. Unsa ang usa sa mga buluhaton ug tulubagon sa gobernador?
A. Siya ang nagdumala sa paggamit sa pondo alang sa
pagpatuman sa mga planong kalamboan sa probinsiya.

2
 B. Siya ang ikaduhang kinatas-ang lider sa probinsiya.
C. Siya ang presiding officer sa Sangguniang Panlalawigan.
D. Siya ang nagpanday sa mga balaod.
3. Unsa ang usa sa mga buluhaton ug tulubagon sa Bise
Gobernador?
A. Siya ang nagdumala sa paggamit sa pondo alang sa
pagpatuman sa mga planong pangkalamboan sa
probinsiya.
B. Siya ang kinatas-ang lider sa probinsiya
C. Siya ang presiding officer sa Sangguniang Panlalawigan.
D. Siya nag nagpanday sa mga balaod.

4. Asa moduso sa iyang Certificate of Candidacy ang usa ka

miyembro nga ganahan manerbisyo sa iyang komunidad?
A. COMELEC
B. DepED
C. DENR
D. DPWH
5. Pila ang edad sa pwede na makabotar?
A. 12
B. 16
C. 18
D. 21

Aralin Buluhaton ug Tulubagon sa mga

1 Tigdumala sa Probinsiya, Syudad o

Munisipyo
Ang pagkabutang sa mga lider adunay kauban nga buluhaton ug
tulubagon sa mga membro sa komunidad, probinsiya o syudad. Mao kini ang
atong pagatun-an sulod sa tulo ka adlaw.

Subli-a Kini

1. Kinsa ang gobernador sa atong probinsiya?____________

2. Kinsa ang bise gobernador sa atong probinsiya? ________

3
 Kat-oni Kini

Adunay pipila ka mga gahom, responsibilidad ug tulubagon sa kada

tigdumala pinasikad sa balaod Local Government Code of 1991.
Tun-i ang buluhaton nga angay buhaton sa mga tigdumala sa probinsiya o
syudad.

Susiha Kini
Ania ang pipila sa mga Buluhaton sa mga Tigdumala sa atong
Probinsiya o Syudad:
Gobernador o Mayor:
Siya ang kinatas-ang lider sa probinsiya ug magdumala sa tanang
proyekto, programa, serbisyo, ug buluhaton sa probinsiya o syudad.
Siguruhon niya nga napatuman ang tanang balaod ug ordinansa sa
probinsiya o syudad.
Nagdumala sa paggamit sa pondo alang sa pagpatuman sa mga planong
kalambuan sa probinsiya o syudad.
Siguruhon niya nga nabuhat base sa balaod ang serbisyong
pangkatilingban.

Bise Gobernador o Bise Mayor:

Siya ang ikaduhang kinatas-ang lider sa probinsiya o syudad.

Siya ang Presiding Officer sa Sangguniang Panlalawigan o

Sangguniang Panglungsod.

Nagpatuman sa buluhaton sa gobernador o mayor kon kini

mabakante.

Kaabag sa gobernador o mayor sa pagdumala ug pagpatuman sa

mga balaod ug ordinansa sa probinsiya o syudad.
Sangguniang Panglalawigan o Panglungsod

Nagpanday og mga
balaod. Motabang sa pagpatuman sa
4
mga proyekto sa distrito o
sektor nga iyang
ginapresentaran.
 Nagpatuman sa mga
buluhatong gitahasan kaniya
sa konseho o sanggunian.

Pagpauswag

Buluhaton 1
Ihatag ang upat ka mga buluhaton ug tulubagon sa gobernador o mayor.
Isulat kini sa imong notbuk.

Buluhaton 2
Tubaga Kini ug isulat sa imong notbuk.
1. Unsa ang mga buluhaton o tulubagon sa Bise Gobernador
o Bise Mayor sa probinsiya o syudad?
2. Asa gikan ang ilang gahom ug katungdanan?
3. Unsay angay hunahunaon sa mga tigdumala sa probinsiya
o syudad sa ilang pagtuman sa ilang tulumanon sa
probinsiya o syudad nga ilang ginsakpan?

Hinumdumi Kini

Ang mga gahom, katungdanan ug tulubagon sa kada tigdumala pinasikad sa

balaod sa Local Government Code of 1991.
Unsa ang mga buluhaton nga angay buhaton sa mga tigdumala sa
probinsiya o syudad?

Buhata Kini

5
 Adunay mga sitwasyon o kahimtang sa inyong probinsiya o syudad o
munisipyo. Isulat sa notbuk ang mga pamaagi kon unsaon kini pagsulbad o
pagtubag sa pangagamhanang pangprobinsiya.
1. Panahon sa kalamidad sama sa bagyo o linog. __________
___________________________________________________________
2. Seguridad ug kahapsay sa probinsiya o syudad o munisipyo.
________________________________________________

Ebalwasyon

___________________________________________________________

Idibuho ang kung sakto ug kung sayop ang pahayag sa imong notbuk.
_____ 1. Gobernador o mayor ang kinatas-ang lider ug
nagdumala sa tanang proyekto, programa, serbisyo ug buluhaton sa
probinsiya o syudad.
_____ 2. Ang Sangguniang Panlalawigan o Sangguniang
Panglungsod and nagpanday og mga balaod.
_____ 3. Ang gobernador o mayor ang nagdumala sa paggamit
sa pondo alang sa mga planong kalamboan sa probinsiya o
syudad.
_____ 4. Gobernador ang ikaduhang kinatas-ang lider sa
probinsiya.
_____ 5. Ang gobernador o mayor ang Presiding Officer sa
Sangguniang Panlalawigan o Sangguniang Panglungsod.

Mga Buluhaton

Base sa imong nahibaloan nga mga buluhaton ug tulubagon sa mga

tigdumala sa inyong probinsiya o syudad, pagpili ug usa ka problema nga
giatubang sa inyong probinsiya o syudad. Isulti kini pinaagi sa sulat alang sa
gobernador o mayor ang imong gibati bahin niini nga problema ug kon mahimo
paghatag ug suhestiyon o sugyot kon unsaon nila kini pagtuman.

6
 Kat-oni Kini

________________
(Petsa)

Gimahal Kong Gobernador/Mayor,

______________________________________________________________
______________________________________________________________

Nagpasalamat,

__________________
(Ngalan ug Pirma)

Aralin Paagi sa Pagpili sa Lider sa

2 Probinsiya, Syudad o Munisipyo
Giunsa ba pagpili ang mga tigdumala sa atong probinsya? Pinaagi sa
pagkahibalo sa pamaagi sa pagpili sa mga tigdumala, mas masabtan nato ang
kamahinungdanon sa hustong pagdumala sa pagpalambo sa mga probinsiya o
syudad.

Nakabantay ba kamo nga walay klase kong eleksiyon? Kini ang pamaagi
nato sa pagpili sa mga moserbisyo o mosilbi sa atong komunidad, probinsiya o
syudad.

7
 Susiha Kini

Ania ang mga pamaagi kon giunsa pagpili ang atong mga tigdumala.
Pamaagi sa Pagpili sa mga Tigdumala.

Ihapon ang
Gusto ang usa Mosumite og Pagahimo-on balota . Ang katungda-
ka miyembro Certificate of ang piniliay sa nan nagde-
dapit kon diin Ang midaog pende sa gitakda
nga manerbis- Candidacy sa sa pag-ihap nga termino
yo sa iyang COMELEC ang tanang
rehistra-dong mao ang kong pila ka
komuni-dad. ang gusto ipoklamar nga tuig.
moserbisyo sa botante
pwede midaog ug
komunidad. moling-kod sa
makabo-tar.
pwesto.

Hinumdumi Kini

Pinasikad usab sa balaod nga dili tanan mahimong modagan aron

magpapili isip alagad. Ania ang mga panukdanan aron makadagan sa
eleksyon.
1. Kinahanglan usa siya ka Pilipino ug rehistrado aron makabotar.
2. Nagpuyo sa lugar kon asa siya magpapili sulod sa
unom ka bulan.
3. Kinahanglan 21 anyos o pataas.
4. Kahibalo mobasa ug mosulat.
Pagpauswag
8
 A. Unsa ang mga pamaagi sa pagpili sa mga tigdumala sa atong
probinsiya, syudad o munisipyo? Isulat sa notbuk.

B. Basaha ug sabta ang pipila ka probisyon sa Republic Act No. 7166 o

Balaod nga nagmando sa dungan nga Piniliay o Eleksyong Nasyonal ug Lokal.
 Dungan nga eleksyon nasyonal ug lokal kausa sa kada tulo ka tuig.
 Tulo ka tuig ang termino sa mga nakadaog nga opisyales sa
probinsiya, syudad o munisipyo.
 Ang mga posisyon nga pagabotaran sa probinsiya kay ang mga
mosunod: gobernador, bise gobernador ug mga miyembro sa
Sanggunian.
 Adunay kwarentay singko (45) lang ka adlaw ang ihatag alang sa
pagpangampanya.
 Ang kada kandidato kinahanglan dili molapas sa tres pesos (Php
3.00) ang magasto kada botante.
 Gipili ang mga tigdumala sa probinsiya, syudad o munisipyo
pinaagi sa eleksyon sa mga rehistradong botante nga may edad nga
desi otso (18) pataas.
 Nakasulat sa opisyal nga balota ang ngalan sa kandidato.

Atong natun-an ang mga paagi nga gisunod sa pagpili sa lider sa

probinsiya, lungsod o munisipyo.
Aduna usab pipila ka probisyon sa Republic Act No. 7166 o balaod nga
nagmando sa dungan nga piniliay nasyonal ug lokal.

Buhata Kini

Tun-i ang sitwasyon sa ubos bahin sa piniliay nga nahitabo sa inyong

probinsiya. Giunsa pagsunod sa kandidato ang balaod bahin sa piniliay. Isulat sa
notbuk ang imong ikasugyot bahin niini.

9
 Tubag sa mga Pangutana
Milansad si Sir
Tagaca isip Kagawad sa usa ka probinsiya. Buot niyang manerbisyo sa iyang
probinsiya apan wala siyay igong kwarta panggasto sa kampanya. Mao nga
niduol siya sa gobernador sa ilang probinsiya. Ingon sa gobernador, hatagan
niya og pondo si Sir Tagaca aron ihatag sa mga botante baylo sa pagsulat sa
mga botante sa ngalan sa gobernador sa balota. Nahuna-hunaan ni Mr. Tagaca
nga higayon na niya kini nga makatigom og pondo sa iyang kampanya.
Unsa nga probisyon sa balaod ang makita niani nga sitwasyon?
Makatarunganon o angay ba sugyot sa Gobernador? Unsa ang angay buhaton ni
Mr. Tagaca? Ngano man?

Ebalwasyon

I. Tubaga ang mga pangutana. Pilia ang tubag gikan sa kahon ug isulat ang
saktong letra sa imong sa notbuk.

1. Kinatas-ang lider sa probinsiya A. Php 3.00

2. Edad aron makabotar B. Pagsulat sa balota 3. Adlaw
nga mangampanya C. Gobernador
4. Pamaagi sa pagpili og lider D. 18 yr. old
5. Gasto alang sa kada botante E. 45 ka adlaw

Aralin 1: Mga Tungkulin at Pananagutan ng mga Namumuno sa

mga Lalawigan ng Kinabibilangang Rehiyon

10
 Sulayi Kini Ebalwasyon
1. B 1.
2. A
2.
3. C
3.
4. A
5. C 4.

5.

Aralin 2: Mga Paraan ng Pagpiling Pinuno ng mga Lalawigan

Ebalwasyon
1.C. Gobernador
2. D. 18 yr old
3. E. 45 ka adlaw
4. B. Pagsulat sa
balota
5. A. Php 3.00

Reperensiya
https://mlyblycitylrmds.weebly.com/
W6- shorturl.at/bjnO5

11
For inquiries or feedback, please write or call:

Department of Education – Division of Malaybalay City

Office Address: Sayre Highway P-6, Casisang, Malaybalay City

Telefax: (088) 314-0094

Email Address: malaybalay.city@deped.gov.ph

12