შუალედური პირველი

სამოქალაქო სამართალში

1) 1)კერძო და საჯარო
სამართალი,გამიჯვნის პრაქტიკული
მნიშვნელობა
სამართალი ორ ნაწილად იყოფა -კერძო და საჯარო
სამართალი.სამართლის ის ნაწილი,რომელიც აწსრიგებს კერძო პირთა
შორის თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე წარმოშობილ
ურთიერთობებს , კერძო სამართალი ეწოდება.(მაგ ნასყიდობა,ჩუქება)
რაც შეეხება საჯარო სამართალს ეს არის სახელმწიფოსთვის დაწერილი
სამართალი,რომლის საფუძველზე სახელმწიფო და მისი ორგანოები
დაკისრებულ მოვალეობებს ასრულებენ.(მაგ სამშენებლო
ნებართვა,სამეწარმეო საქმიანობაზე ლიცენზიის გაცემა) კერძო და
საჯარო სამართლის გამიჯვნის საკითხი არ არის მხოლოდ თეორიულო
მნიშვნელობის. მას მრავალი გამსხვავებული სამართლებრივი შედეგი
უკავშირდება:განსაკუთრებით,საპროცესო სამართალში საქმეთა
განსჯადობის გადაწყვეტისას. გამიჯვნის პრაქტიკული მნიშვნელობა 2
საკითხში ვლინდება :
1)რომელი სამართლის ნორმა უნდა იქნეს გამოყენებული კონკრეტულ
შემთხვევაში
2)რომელმა სასამართლომ უნდა განიხილოს აღნიშნული დავა
კერძო და საჯარო სამართლის ურთიერთგამიჯვნის პრობლემა
განსხვავებული თეორიების წარმოშობის საფუძველი გახდა.მათგან
ყველაზე უფრო გავრცელებულია ინტერესების, სუბორდინაციისა და
სუბიექტების თეორიები.

2)სამოქალაქო სამართლის მოქმედების სფერო

სამოქალაქო სამართლის ცნება და მისი რეგულირება აღწერილია სამოქალაქო კოდექსის

პირველ მუხლში,რომლის მიხედვითაც სამოქალაქო სამართალი აწესრიგებს პირთა
თანასწორობაზე დამყარებულ კერძო ხასიათის საოჯახო,ქონებრივ და პირად
ურთიერთობებს.
სამოქალაქო სამართალი და სამოქალაქო კოდექსი შეიცავს ძალიან მნიშვნელოვან
დებულებებს,რომლებიც განსაზღვრავენ კერძო სამართლისა და სამოქალაქო სამართლის
ბუნებას.
სამოქალაქო სამართლით მოწესრიგებული ურთიერთობები პირთა თანასწორობაზე
უნდა იყოს დამყარებული.ამ დებულებით კი კოდექსი გაემიჯნა საჯარო სამართალს და
მიენიჭა კერძო ავტონომიის სახელი,ამიტომაცაა პირთა თანასწორობა კერძო ავტონომიის
სინონიმად ცნობილი.ამ დროს პიროვნებას აქვს თვისუფალი ნების გამოვლენისა და
ურთიერთობის დამყარების უფლება.როდესაც,ურთიერთობა წარმოიშვება ერთი პირის
დიქტატით,მაშინ სამოქალაქო სამართალს არ შეუძლია ამ ურთიერთობის მოწესრიგება.
როგორც ვიცით,სამოქალაქო სამართალი აგვარებს კერძო ურთიერთობებს.სახელმწიფო
კი კანონით მოწესრიგებული ურთიერთობებით ყოველთვის დაინტერესებულია.
უმეტესწილად სამოქალაქო სამართალი აწესრიგებს ქონებრივ ურთიერთობებს.ეს
ურთიერთობები კი წარმოიშობა როგორც მატერიალური ასევე არამატერიალური
სიკეთეებით.ასევე იგი გვხვდება საჯარო სამართალშიც მაგალითად, სახელმწიფოს
საბიუჯეტო ურთიერთობებში,მაგრამ მათ აკლიათ კერძო ხასიათი და პირთა
თანასწორობა.მაგრამ თუ სახელმწიფო იყენებს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილ წესებს
იგი გამოდის კერძოსამართლებრივი.
პირველი მუხლი მიგვანიშნებს,რომ სამოქალაქო კოდექსი საოჯახო ურთიერთობებსაც
აწესრიგებს.თუმცა ამ კოდექსმა გაამახვილა ყურადღება იმ გარემოებაზე,რომ
საქართველომ დაარღვია 70 წლიანი საბჭოთა ტრადიცია საოჯახო სამართლის ცალკე
საკანონმდებლო რეგულირებისა და იგი სამოქალაქო კოდექსს დაუბრუნა.თავისი
ბუნებით საოჯახო ურთიერთობები შეიძლება იყოს პირადიც და
ქონებრივიც,მაგალითად,საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსში,რომელიც იუსტინიანეს
ინსტიტუციების მიხედვითაა აგებული,პირველი წიგნი საოჯახო სამართალს ეძღვნება.
სამოქალაქო სამართლით მოწესრიგებულ ურთიერთობათა ჩამონათვალში ბოლო
ადგილი უჭირავს პირად ურთიერთობებს,რომელიც მოიცავს პატივის,ღირსებისა და
საქმიანი რეპუტაციის დაცვას.პირად ურთიერთობებს ასევე განეკუთვნება საავტორო
უფლებების დაცვაც.

3)კერძო სამართლის სისტემა

კერძო სამართალი შედგება სამოქალაქო სამართლისა და სხვა დარგებისაგან.სამოქალაქო
სამართალიკერძო სამართლის ბირთვია და განსაზღვრავს კერძო სამართლის
ფუძემდებლურ დებულებებს,როგორიცაა გარიგეგები,კერძო ავტონომია და ა.შ გარდა
ზოგადი კერძო სამართლისა არსებობს ასევე კერძო სამართლის სპეციალური
დარგები,რომლებიც კერძო სამართლის ცალკეულ კანონებში არის
განმტკიცებულო.ზოგად კერძო სამართლას სამოქალაქო სამართლია აღიარება ნიშნავს
სამოქალაქო კოდექსში განმტკიცებულო ნორმებისა და ინსტიტუტების
გამოყენებას,კერძო სამართლის სპეციალურ დარგებშიც. საერთაშორისო კერძო
სამართლით მოწესრიგებული ურთიერთობები ასევე კერძოსამართლებრივია და
განეკუთვნება კერძო სამართალს.

4)საჯარო სამართლის სისტემა

საჯარო სამართლს განეკუთვნება:კონსტიტუციურ,სახელმწიფო,
ადმინისტრაციული,საგადასახადო,საბაჟო,სისისხლისა და საპროცესო , საეკლესიო
სამართალი.კონსტიტუციური სამართლის
შემდეგ მოცულობითა და შესრულებული როლით განსაკუთრებული ადგილი უკავია
ადმინისტრაციულ სამართალს.ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის გვერდით,
რომელიც 1999 წლიდან საქართველოში კოდიფიცირებულია,მნიშვნელოვანია
სპეციალური ადმინისტრაციული სამართლის დარგები:საგადასახადო,საბაჟო,საფინანსო
და ა.შ. საპროცესო სამართალი მთლიანად,როგორც სისხლის,ისე ადმინისტრაციული და
სამოქალაქო პროცეში,განეკუთვნება საჯარო სამართალსა.საჯარო საერთაშორისო
სამართალი ასევე საჯარო სამართალს წარმოადგენს,განსხვავებით საერთაშორისო კერძო
სამართლისაგან, რომელიც კერძო სამართლის ნაწილია. საჯარო სამართლის ნაწილია
საეკლესიო სამართალი, რომელიც აწესრიგებს ეკლესიასა და მის წევრებს შორის
წარმოშობილ ურთიერთობებს.

5)კანონის ცნება ,ჩვეულებანი

კანონი სამართლის უმთავრესი წყაროა.ერთმანეთისგან განსხვავდება კანონი
ფორმალური გაგებით და კანონი მატერიალური გაგებით.ფორმალური გაგებით კანონად
მიიჩნევა მხოლოდ პარლამენტის ან რეფერენდუმის გზით მიღებული ნორმატიული
აქტები.ვინაიდან
კანონს იურდიულ ძალის მიხედვით ნორმატიული აქტების სისტემაში წამყვანი ადგილი
უკავია,სამართალი მისი მიღების განსაკუთრებულ წესსა და პროცედურას განამტკიცებს.
მატერიალური გაგებით კანონად ჩაითვლება ყველა ნორმატიული აქტი, მათ შორის
კანონიც, რომელიც სახელმწიფოს კომპეტენციური ორგანოების მიერაა მიღებული. ამ
გაგებით ერთმანეთისგან განსხვავდება ,საკანონმდებლო აქტები,რომელთაც კანონებიც
განეკუთვნება და კანონქვეშმდებარე ნორმატიული აქტები.

6)საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის სისტემა

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის სისტემა პანდექტური სამართლის
სისტემას შეესატყვისება. მას აქვს ზოგადი ნაწილი, რომელიც საერთოა
მთელი კერძო სამართლისათვის. განსხვავებით დსთ-ს მოდელური
სამოქალაქო კოდექსისგან, რომელსაც ყოვლისმომცველი კანონის
პრეტენზია ჰქონდა და ამის გამო ყველაფერი იყო მასში მოთავსებული,
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი სხვა გზით წავიდა. ის
ურთიერთობები, რომლებიც სხვა კანონებში იყო მოწესრიგებული,
სამოქალაქო კოდექსში არ შესულა ან არ შევიდა იმდენად, რამდენადაც ეს
აუცილებელი იყო ლოგიკურ-სამართლებრივი კავშირის
დასამყარებლად. მაგალითად, სამეწარმეო იურიდიული პირის
მომწესრიგებელი ნორმები მთლიანად შევიდა კანონში მეწარმეთა
შესახებ ისე, რომ პარალელური ნორმები სამოქალაქო კოდექსში არ არის.
საკანონმდებლოა ტექნიკის თვალსაზრისით, ეს აუცილებელია
იმისთვის, რომ თავიდან აციცილოთ ერთმანეთის საწინააღმდეგო
ნორმები. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსმა ეს შეძლო.
სამოქალაქო კოდექსში მნიშვნელოვანი სიახლეა ის, რომ საოჯახო
სამართალი მთლიანად კოექსში შევიდა. პოსტსაბჭოთა სივრცეში
საქართველო პირველი ქვეყანაა, რომელმაც კვლავ აღადგინა კლასიკური
სამოქალაქო კოდექსების ტრადიცია და საოჯახო სამართალს სამოქალაქო
კოდექსში მიუჩინა ადგილი.
სამოქალაქო კოდექსი 6 წიგნისგან შედგება: ზოგადი დებულება,
სანივთო (ქონებრივი) სამართალი, ვალდებულებითი სამართალი,
ინტელექტუალური საკუთრების სამართალი, საოჯახო სამართალი,
მემკვიდრეობის სამართალი.
ინტელექტუალური საკუთრების სფეროდან სამოქალაქო კოდექსმა
სრულად მოაწესრიგა მხოლოდ საავტორო სამართალი. რაც შეეხება
სამრეწველო საკუთრების საკითხებს, ისინი ცალკე კანონშებში
მოწესრიგდება.
7)სამოქალაქო სამართლის ნორმათა სახეებ
დისპოზიტიური ნორმა- ნორმა, რომელიც არ არის შესასრულებლად სავალდებულო ,
ურთიერთობის მონაწილეებს შეუძლიათ დისპოზიტიურ ნორმაში მოცემული
ალტერნატივებიდან აირჩიონ ერთ-ერთი ან თავად მოიფიქრონ,თუ როგორ სურთ მათ
შორის არაებული ურთიერთობის მოწესრიგება. იმპერატიული ნორმა -რომელიც
შესასრულებლად სავალდებულოა ყოველგვარი დათქმისა და გამონაკლისების
გარეშე .ურთიერთობის მონაწილეები არ არიან უფლებამოსილნი საწინაამღდეგოდ
მოიქცნენ. სამოქალაქო სამართლის ძირითადი პრინციპი კერძო ავტონომიაშო მიიღწევა
დისპოზიტიური ნორმების წყალობით. დისპოზიტიური სამართლის ნორმების მხარეებს
შესაძლებლობას აძლევს დეტალურად არ განსაზღვრონ ყველა საკითხი მომავალ
ურთიერთობებში.დისპოზიტიური ნორმების თავისებურება ისაა, რომ ისინი
მოქმედებენ ,მაშინ როცა მხარეებმა გამოტოვეს ხელშეკრულებაში რაიმე საკითხი ან
არასრულად მოაწესრიგეს იგი.
იმპერატიული ნორმების დახასიათებისას ცალკე გამოყოფენ ე.წ ფარდობითად
იმოერატიულ ნორმებს, მათი ფარდობითი ხასიათი იმაში გამოიხატება , რომ ისინი
მხოლოდ ერთი მხარისთვისაა იმპერატიული, ეს უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული
ნორმების განმარტების დროს.
8)სამოქალაქო ნორმის მოქმედება
ნებისმიერი კანონი, მათ შორის სამოქალაქო კოდექსიც, განსაზღვრულ დროსა და
განსაზღვრულ სივრცეში მოქმედებს. საქართველოს სპეციალური კანონი- კანონი
ნორმატიული აქტების შესახებ აწესრიგებს იმ საკითხებს, რომელიც ეხება კანონის ძალაში
შესვლას, როდის გახდება ის სავალდებულო გამოსაყენებლად, როდის კარგავს ძალას ან
ვის მიმართ გამოიყენება აღნიშნული კანონი. სამოქალაქო კოდექსის მე-3 მუხლის
პირველი ნაწილის მიხედვით, კანონი და კანონქვემდებარე აქტები ძალაში შედის
მხოლოდ დადგენილი წესით ოფიციალურ ორგანოში საყოველთაო გაცნობისათვის მათი
გამოქვეყნების შემდეგ. დადგენილ წესებში კი იგულისხმება საქართველოს
კონსტიტუციისა და ნორმატიული აქტების შესახებ კანონში გათვალისწინებული
კანონთა ძალაში შესვლის წესი. უზოგადესი წესის თანახმად, კანონი ძალაში შედის მასში
მითითებულ დღეს, რომელიც შესაძლია აღნიშნოს ტერმინით „გამოქვეყნებისთანავე“ ან
საერთოდაც მითითებული იყოს თარიღი. ნორმატიული აქტების შესახებ კანონის 22-ე
მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, თუ კანონი ძალაში შედის გამოქვეყნებისთანავე, მაშინ
ეს იმას ნიშნავს, რომ კანონი ამოქმედდება გამოქვეყნების დღის 24 საათზე. თუ კანონში
კონკრეტული ვადა არ არის მითითებული, მაშინ გამოიყენება კონსტიტუციის 68-ე
მუხლი, რომლის თანახმად, კანონი ძალაში შედის მისი ოფიციალური გამოქვეყნებიდან
მე-5 დღეს. ოფიციალურ გამოქვეყნებად კი ითვლება კანონის გამოქვეყნება საქართველოს
საკანონმდებლო მაცნეს ვებგვერდზე. კანონის ძალაში შესვლის ერთ-ერთი
არანორმატიული წინაპირობაა ისეთი გამოქვეყნება, რომელიც შესაძლებელს გახდის
მოსახლეობის მიერ ამ კანონის გაცნობას. კანონზე საავტორო უფლებები არ ვრცელდება,
რაც შესაძლებლობას იძლევა, რომ ის კერძო გამომცემლებმაც გამოსცენ. ნორმატიული
აქტი მოქმედებს უვადოდ, თუ კანონმდებლობით ან ამავე აქტით სხვა რამ არ არის
დადგენილი. კანონი ძალას კარგავს რამდენიმე შემთხვევაში: ამის შესახებ პირდაპირ
უთითებს ახალი კანონი, ძველი ეწინააღმდეგება ახალს, ახალი კანონი მოიცავს ძველით
მოწესრიგებული ურთიერთობას, ანდა თუ აღარ არსებობს ის ურთიერთობა რომელსაც
აწესრიგებდა კანონი. ყოველი ახალი კანონი ავტომატურად არ აუქმებს ძველ კანონს.
გაუქმების შესახებ პირდაპი უნდა იყოს მითითებული ახალ კანონში ან ახალი კანონი
უნდა აწესრიგებდეს იმ ურთიერთობას, რასაც ძველი კანონი. ასევე ზოგადი ხასიათის
კანონს არ შეუძლია სპეციალური კანონის გაუქმება, თუ ამგვარი გაუქმება არ
წარმოადგენს კანონმდებლის პირდაპირ განზრახვას. სამართლის ნორმის მოქმედებას
უკავშირდება კანონის უკუქცევითი ძალაც. სამოქალაქო კოდექსის 6-ე მუხლის
მიხედვით, კანონებსა და კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებს არა აქვთ უკუქცევითი
ძალა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ეს პირდაპირ არის კანონით გათვალისწინებული.
არ შეიძლება კანონს მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ იგი ზიანის მომტანია ან აუარესებს
პირის მდგომარეობას. სამართლის ნორმის მოქმედების სივრცე კი გულისხმობს იმ
ტერიტორიას, რომელზეც მოქმედებს კანონი. სამოქალაქო კოდექსი მოქმედეს
საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.

9)კერძო ავტონომიის ცნება და შინაარსი

კერძო ავტონომია წოდება კონკრეტულ პირთათვის სამართლით მინიჭებულ და
უზრუნველყოფილ შესაძლებლობას ერთმანეთს შორის ურთიერთობა განსაზღვრულ
ფარგლებში მოაწესრიგონ გარიგებების, განსაკუთრებით ხელშეკრულებების მეშვეობით.
სამოქალაქო სამართალი კერძო ინტერესებსა და ინიციატივას ხელსაყრელ ნიადაგს
უქმნის. უპირველეს ყოვლისა, ეს გამოიხატება ხელშეკრულების თავისუფლებაში,
რომელსაც 319-ე მუხლის პირველი ნაწილი განამტკიცებს. ხელშეკრულების დადებით
ხელშეკრულების მონაწილეები ნებაყოფილობითა და ორმხრივად კისრულობენ ამა თუ
იმ ვალდებულების შესრულებას. ამით ისინი საკუთარი თავისუფლების ფარგლებს
იბოჭავენ, რასაც სახელშეკრულებო თვითბოჭვა ეწოდება. მაგალითად, ნასყიდობის
ხელშეკრულების დროს მყიდველი თავისი ფულის ნაწილს გადასცემს გამყიდველს,
ხოლო გამყიდველი ამის სანაცვლოდ გადასცემს მას თავისი ქონების ნაწილს.
სახელმწიფოს უპირველესი ამოცანაა უზრუნველყოს სტაბილურობა საზოგადოებაში.
ამის მიღწევა მას 2 საშუალებით შეუძლია- ტოტალური აკრძალვის გზით, როგორც ეს
საბჭოთა ეპოქაში იყო ან დემოკრატიის პირობებში ზომიერი აკრძალვების მეშვეობით.
დემოკრატიის პირობები გულისხმობს რომ არის სფეროები, რომელთა მოწესრიგება
ადამიანს სახელმწიფოს ჩაურევლადაც შეუძლია. კერძო ავტონომიის ცნება გულისხმობს
ასევე თვითპასუხისმგებლობას. ეს ნიშნავს, რომ პირი თავად აგებს პასუხს თავისი
მოქმედებისათვის. ის რაც მან ჩაიდინა ან იკისრა, თვითონვე უნდა გამოასწოროს ან
შეასრულოს. თვითპასუხისმგებლობა კერძო ავტონომიის შემადგენელი ნაწილია
რომელიც ეკონომიკური წინსვლის კატალიზატორია.

10)სამოქალაქო უფლების ცნება და სახეები

სამოქალაქო უფლება არის სამოქალაქო კანონმდებლობით სამოქალაქო ურთიერთობის
მონაწილისათვის მინიჭებული სამართლებრივი ძალა უფლება დაიცვას საკუთარი
ინტერესები, მათ შორის სასამართლოს მეშვეობით. სამოქალაქო უფლებები შეიძლება
განმტკიცებული იყოს როგორც სამოქალაქო კოდექსსა და სხვა კანონებში, ისე
კანონქვემდებარე აქტებში. ასევე ეს უფლებები გვხვდება სამოქალაქო კოდექსის
ცალკეულ ნაწილებში. სამოქალაქო უფლებები იყოფა 2 ნაწილად: აბსოლუტურ და
რელატიურ (ფარდობით) უფლებებებას. აბსოლუტური უფლებები მოქმედებს
ნებისმიერი მესამე პირის მიმართ, ვინც ამ უფლებებს ხელყოფს. რელატიური უფლებები
კი მოქმედებენ მხოლოდ კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობების ფარგლებში.
მაგალითად, ნასყიდობის ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი უფლებები გამოიყენება
მხოლოდ ამ ხელშეკრულების მონაწილე მხარეების მიმართ. ფარდობითისაგან
განსხვავებით, რომლებიც ქვემდებარება სასარჩელო ხანდაზმულობას,აბსოლუტურ
უფლებებზე ისინი საერთოდ არ ვრცელდება. აბსოლუტურ უფლებებს განეკუთვნება:
პირადი უფლებები, პირადი საოჯახო უფლებები, ნივთებსა თუ არამატერიალურ
ქონებრივ სიკეთეებზე ბატონობის უფლებები. ჩამოთვლილი უფლებების ნაწილი
გვხვდება სამოქალაქო კოდექსის ზოგად ნაწილში. მაგალითად, სახელის უფლება და
პირადი არაქონებრივი უფლება,ხოლო სხეულისა და ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ
უფლება გვხვდება ვალდებულებით სამართალში. რაც შეეხება პირად საოჯახო
უფლებებს,მოცემულია საოჯახო სამართალში. მას განეკუთვნება შვილების მიმართ
მშობელთა უფლებები. არამატერიალურ კონებრივ სიკეთეებზე ბატონობის უფლებები
მოიცავს საავტორო, საპატენტო, სასაქონლო ნიშნებზე უფლებებს და სხვას. რაც შეეხება
რელატიურ ანუ ფარდობით უფლებებს,მას მიეკუთვნება: მოთხოვნები, აღმჭირველი
უფლებები და შესაგებელი. მოთხოვნები შეიძლება წარმოიშვას როგორც
სახელშეკრულებო, ისე კანონისმიერი ვალდებულებითი ურთიერთობები
ვალდებულებითი ურთიერთობებიდან.ფარდობითი უფლებები შეიძლება როგორც
საოჯახო, ისე სანივთო სამართლის საფუძველზე აღმოცენდნენ. აღმწურველი უფლებები
უფლებამოსილ პირს აძლევენ შესაძლებლობას გავლენა მოახდინოს სამართლებრივ
ურთიერთობებზე მეორე მხარის დაუკითხავად და მისი თანხმობის გარეშე შეწყვიტოს ან
შეცვალოს ეს ურთიერთობა. ასეთ უფლებებს მაგალითია ხელშეკრულებიდან
ცალმხრივად გასვლა. შესაგებლები უფლებამოსილ პირს ანიჭებს განსაზღვრულ
მოქმედებაზე უარის თქმის უფლებას, რითაც მეორე მხარეს არ აძლევენ თავისი უფლების
განხორციელების შესაძლებლობას. მაგალითად, გამყიდველს უფლება აქვს დააკავოს
ნივთი მანამ, სანამ მყიდველი არ აუნაზღაურებს შესაბამის თანხას.
11) უკიდურესი აუცილებლობა
სამოქალაქო კოდექსის 117-ე მუხლი აწესრუგებს უკიდურესი აუცილებლობის
ფარგლების მიყენებული ზიანის შემადგენლობას და განსაზღვრავს შესაბამისი
სამართლებრივ შედეგებს. უკიდურესი აუცილებლობის მდგომარეობა წარმოიშობა, როცა
ერთმანეთს უპირისპირდება კანონით დაცული ორი ინტერესი და ერთ-ერთის
(შედარებით უფრო მნიშვნელოვანი ინტერესის) გადარჩენა, შენარჩუნება ხდება მეორის
(ნაკლებ მნიშვნელოვანი ინტერესის) „გაწირვით“. ის, ვინც აღმოჩნდა უკიდურესი
აუცილებლობის მდგომარეობაში, ორი ბოროტებიდან ირჩევს ნაკლებ ბოროტებას და
ერთ–ერთი ინტერესის გაცნობიერებული ხელყოფით გადაარჩენს მეორე, უფრო
მნიშვნელოვან ინტერესს. სწორედ ამიტომ, უკიდურესი აუცილებლობის მდგომარეობაში
ჩადენილი მოქმედება სასარგებლოა საზოგადოებისათვის. ასეთი მოქმედება
მართლზომიერია და მორალურადაც გამართლებულია. ასეთი აუცილებლობის დროს
საქმე გვაქვს მართლზომიერი ინტერესების კოლიზიასთან, რამდენადაც პირს
განსაკუთრებული გარემოებების გამო შეუძლია შეიჭრას მესამე პირთა სიკეთეში. ამგვარი
შეჭრა მართლზომიერი ქმედებაა, თუ გადარჩენილი სიკეთე მეტია, ვიდრე მოსალოდნელი
საფრთხე. უკიდურესი აუცილებელობა ეს ისეთი იძულებითი მდგომარეობაა, როცა პირს
შეუძლია იმოქმედოს სხვის ნივთზე იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია
მოსალოდნელი ზიანის თავიდან ასაცილებლად“. უკიდურესი აუცილებლობა რომ სახეზე
იყოს, ამისათვის საჭიროა: არსებობდეს რეალური საფრთხე, რომელიც ემუქრება რაიმე
სამართლებრივ სიკეთეს. ისევე როგორც აუცილებელი მოგერიებისას, უკიდურესი
აუცილებლობის დროს არ არის აუცილებელი, რომ საფრთხე თავად მოქმედ პირს
ემუქრებოდეს. უკიდურესი აუცილებლობის მდგომარეობაში მოქმედების უფლება
არსებობს აგრეთვე მესამე პირთა დასაცავად. არ არის აგრეთვე აუცილებელი საფრთხე
ემუქრებოდეს სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას, საკმარისია, რომ საფრთხე ნებისმიერ
სამართლებრივ სიკეთეს ემუქრებოდეს. უკიდურესი აუცილებლობის დროს საფრთხე
მომდინარეობს ნივთიდან ან სხვა ქონებრივი ობიექტიდან და მიზანმიმართულად ამ
საფრთხის წარმოშობის ნება პირს არა აქვს. როგორც წესი, მოსალოდნელი (აცდენილი)
ზიანი უნდა იყოს არათანაზომიერად დიდი მიყენებულ ზიანთან შედარებით. როცა
საუბარია სიცოცხლისათვის და ჯანმრთელობისათვის საფრთხის შესახებ, მაშინ
ყოველთვის უნდა ჩავთვალოთ, რომ სახეზეა ასეთი არათანაზომიერი გადაჭარბება.
ზიანი, რომლის დადგომის საფრთხეც არსებობს, შეიძლება ავიცილოთ სხვის ნივთზე
(სამართლებრივ სიკეთეზე) ზემოქმედების გზით, ამგვარი ზემოქმედება აუცილებელია
ზიანის ასაცილებლად. ამ შემთხვევაში მოქმედებს იგივე პრინციპი, რაც აუცილებელი
მოგერიების დროს, კერძოდ კი, დაუშვებელია ზემოქმედება, თუ არსებობს სხვა
საშუალება საფრთხის ასაცილებლად, რომლის გამოყენებაც გამოიწვევდა უფრო ნაკლებ
ზიანს. რაც შეეხება სამოქალაქო კოდექსის 117-ე მუხლის მეორე ნაწილს, იგი შეიცავს წესს,
რომლის თანახმადაც უკიდურესი აუცილებლობის მდგომარეობაში მიყენებული ზიანის
ანაზღაურების ვალდებულება შეიძლება დაეკისროს მესამე პირს, რომლის
ინტერესებისთვისაც ზიანის მიმყენებელი მოქმედებდა. მთლიანად ან ნაწილობრივ უნდა
გათავისუფლდეს ანაზღაურებისაგან როგორც მესამე პირი, ისე ზიანის მიმყენებელიც.

12) თვითდახმარება
  თვითდახმარება მიიჩნევა საკუთარი ძალებით კერძო სამართლის
მოთხოვნის უზრუნველყოფად .იგი "მუშტის სამართლის"ყველაზე
ნათელ მაგალითს წარმოადგენს,რომელიც აკრძალულია,მაგრამ
სამოქალაქო კოდექსი მას დასაშვებად მიიჩნევს და პირს რომელიც
ცდილობს თავისი უფლების განხორციელებას ანაზღაურების
მოვალეობას არ აკისრებს.118-120-ე მუხლები განსაზღვრავენ
თვითდახმარების წინაპირობებს:1) უფლებამოსილ პირს უნდა გააჩნდეს
უფლება,რომლის განხორციელებასაც ემსახურება თვითდახმარების
გამოყენება.2)დროულად ვერ უნდა უსწრებდეს კომპეტენტური
ორგანოების დახმარება  და 3)საფრთხის არსებობის დროს,რომ სწრაფი
ჩარევის გარეშე უფლება ვერ განხორციელდება.ამ წინაპირობების
არსებობის შემთხვევაში უფლებამოსილ პირს შეუძლია ვალდებულ პირს
გაუნადგუროს ან წაართვას ნივთი.პირის მიმალვის შემთხვევაში კი
დაიჭიროს კიდეც.უფლებამოსილი პირის ასეთი ქმედება 118-ე მუხლით
ჩაითვლება მართლზომიერად.
         ზოგადი დებულების თანახმად თვითდახმარება ვერ გაცდება იმ
ფარგლებს,რომელიც აუცილებელია საფრთხის თავიდან
აცილებისთვის.თვითდახმარება მხოლოდ იმ შემთხვევაში ჩაითვლება
მართლზომიერად თუკი არსებობს უფლების ვერ განხორციელების
რეალური საფრთხე.ხოლო მცადრი ვარაუდის საფუძვველზე
განხორციელებულ ქმედებას,სამოქალაქო კოდექსი არ მიიჩნევს
თვითდახმარებად და  მიყენებული ზიანის ანაზღაურება ეკისრება
ვალდებულ პირს.თუ რამდენად რეალურია საფრთხე და იყო თუ არა
მოქმედების განხორციელების აუცილებლობა,უნდა შეფასდეს ყოველი
კონკრეტული შემთხვევის გადაწყვეტისას.

13) ხანდაზმულობის ვადის შეჩერება გაწყვეტა

სამოქალაქო კოდექსი ხანდაზმულობის ვადის დენის შეჩერებას ორ ჯგუფად
ჰყოფს:1)უფლებამოსილი პირი დამოუკიდებელი მიზეზების გამო მოკლებულია
მოთხოვნის წარდგენის შესაძლებლობას და 2)ურთიერთობების ხასიათის მიხედვით
ხანდაზმულობის ვადის დენა არ არის მიზანშეწონილი. ხანდაზმულობის ვადის
დენა,კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში,შეიძლება შეჩერდეს და დროის გასვლამ
ხელი არ შეუშალოს უფლებამოსილ პირს მოთხოვნის განხორციელებაში.
 ურთიერთობის ხასიათიდან გამომდინარე ხანდაზმულობის ვადის დენის
შეჩერება გამოიყენება 133-ე მუხლით მეუღლეებს შორის ქორწინების განმავლობაში და
134 მუხლით ქმედუუნარო პირის ურთიერთობაში მონაწილეობისას.
135-ე მუხლით ხანდაზმულობის ვადაში არ ითვლება ის პერიოდი ,რომლის
განმავლობაშიც ხანდაზმულობის ვადის დენა შეჩერებული იყო.შესაბამისად ეს
ნიშნავს,რომ ხანდაზმულობის ვადა გრძელდება იმ ვადით რა ვადითაც იყო შეჩერებული
ვადის დენა.ხანდაზმულობის ვადის დენის შეწყვეტისას,შეწყვეტამდე გასული დრო
მხედველობაში არ ჩაითვლება და ხანდაზმულობის ვადის დენა თავიდან იწყება.მისი
შეწყვეტა არ ნიშნავს მოთხოვნის შეწყვეტას.ხანდაზმულობის შეწყვეტას სამოქალაქო
კოდექსი ორ გარემოებას უკავშირებს:1)ვალდებული პირის მიერ მოთხოვნის აღიარებას
და 2)უფლებამოსილი პირის მიერ სასამართლოში მიმართვას.
მოთხოვნის არსებობის აღიარება ვალდებული პირისგან ხდება უფლებამოსილი
პირის წინაშე ავანსის გადახდით,გარანტიის მიცემით ან სხვა გზით.ხანდაზმულობის
ახალი ვადის დენა იწყება ვალის აღიარების მომენტიდან.
138-ე მუხლით უფლებამოსილი პირის მიერ სასამართლოში სარჩელით მიმართვა
იწვევს ხანდაზმულობის ვადის დენის შეწყვეტას.და ის გრძელდება მანამდე სანამ
სასამართლოს გადაწყვეტილება არ შევა კანონიერ ძალაში.141-ე მუხლით
ხანდაზმულობის ვადის დენა დაიწტება თავიდან,ხოლო ძველი ხანდაზმულობა კი არ
მიეთვლება.ვალდებულების მონაწილე პირის ჩანაცვლება არ იწვევს სასარჩელო
ხანდაზმულობის ვადის შეცვლას.როდესაც ნივთი,რომლის მიმართ არსებობს სანივთო
მოთხოვნა,მესამე პირის მფლობელობაში აღმოჩნდება,მაშინ უფლებრივი წინამორბედის
მფლობელობაში გასული ხანდაზმულობის ვადა გამოიყენება უფლებამონაცვლის
მიმართაც.

14)უფლებაუნარიანობა
14) მე-11 I მუხლის თანახმად, „ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა — უნარი, ჰქონდეს
სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები — წარმოიშობა დაბადების მომენტიდან“.
უფლებაუნარიანობის ასეთი განმარტება ემყარება ცივილისტურ დოქტრინაში
ისტორიულად გაბატონებულ დეფინიციას. უფლებაუნარიანობა, უფლება —
მოვალეობათა ქონების აბსტრაქტული შესაძლებლობაა და ამდენად, ფიზიკური პირის,
როგორც სამართლის სუბიექტის არსებობის განმსაზღვრელია. არ არსებობს სუბიექტი ამ
შესაძლებლობის გარეშე.
უფლებაუნარიანობა განსხვავდება უფლებისაგან. უფლებაუნარიანობა ზოგადი
კატეგორიაა, უფლება კი — კონკრეტული. უფლებაუნარიანობა გააჩნია ყველა ადამიანს,
მაშინ როცა, უფლება მხოლოდ კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთანაა
დაკავშირებული და მხოლოდ მის მონაწილეს აქვს.6 კონკრეტული უფლება,
უფლებაუნარიანობის შინაარსში შესაძლებლობის სახით მოცემული უფლების,
კონკრეტულ ურთიერთობაში გამოვლენის შედეგია. ვერც ერთი კონკრეტული უფლება
ვერ იარსებებს, თუ არ იარსებებს ის შესაძლებლობის სახით. უფლებაუნარიანობასა და
უფლებას შორის ისეთივე მიმართებაა, როგორი მიმართებაცაა შესაძლებლობასა და
სინამდვილეს შორის. სამოქალაქო სამართლისგან განსხვავებით, სამოქალაქო-საპროცესო
სამართალში მოქმედებს პროცესუნარიანობა, რაც გულისხმობს სამართლებრივი დავის
შემთხვევაში, საპროცესო-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილედ ყოფნის უნარს,
საპროცესო მოქმედებების დამოუკიდებლად ან კანონიერი წარმომადგენლის მეშვეობით
განხორციელების უნარს.პროცესუნარიანია ის პირი, რომელიც იმავდროულად არის
უფლებაუნარიანი.
უფლებაუნარიანობა ასევე უნდა გაიმიჯნოს ადმინისტრაციულ და საგადასახადო
სამართალში საპროცესო მოქმედების განხორციელების უნარიანობისაგან.
15) ქმედუუნარობა.შეზღუდული ქმედუნარიანობა

კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში ქმედუუნარო პირები უშუალოდ არ

მონაწილეობენ.58-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით,მათ მიერ დადებული
ნებისმიერი გარიგება და მათ მიერ ან მიმართ გამოვლენილი ნება უცილოდ
ბათილია.ქმედუუნარო პირთათვის სამართლებრივ შედეგებს წარმომადგენლის მიერ
მათი სახელით დადებული გარიგებები იწვევს.ამის მეშვეობით მათ წარმოექმნებათ
უფლებები და მოვალეობები,მართალია ისე რომ ისიბი არ იღებენ მონაწილეობას ამ
ურთიერთობებში.ქმედუუნარო პირის მიერ დადებული ხელშეკრულების ბათილობა არ
ნიშნავს მხოლოდ იმას,რომ ამ გარიგების შედეგად იგი თავისუფლდება ყოველგვარი
უფლებებისა და მოვალეობებისგან.სამოქალაქო სამართალი არ უზრუნველყოფს იმ
პირების დაცვას,რომლებმაც დადეს ხელშეკრულება ქმედუუნარო პირებთან.ამიტომაც ეს
ხელშეკრულება უცილოდ ბათილ გარიგებას მიეკუთვნება და იგი თავიდანვე
ბათილია.შესაბამისად ქმედუუნარო პირთან დადებული გარიგებები სამართლებრივ
შედეგებს არ წარმოშობენ.
მე-15 მუხლის თანახმად შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირებს,უფლება
აქვთ წარმომადგენლის თანხმობით დადონ სხვადასხვა გარიგება,თუმცა გამონაკლის
შემთხვევებში ისინი უფლებამოსილნი არიან დამოუკიდებლადაც დადონ
გარიგებები.ამიტომაც კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში შეზღუდული
ქმედუნარიანობის მქონე პირთათვის აუცილებელია განსაზღვრული დიფერენცია.ერთგან
გარიგეგები ნამდვილია,ხოლო მეორეგან ბათილ გარიგებათა კატეგორიას
განეკუთვნება.მე-15 მუხლში,ზოგადი წესის თანახმად ქმედუნარიან პირთა გარიგების
დადებისთვის აუცილებელია მათი მზრუნველის თანხმობა.თუმცა არის
გამონაკლისებიც,მაგალითად მე15 მუხლისა და 63-ე მუხლის პირველი ნაწილის
მიხედვით გარიგება,რომლითაც შეზღუდული ქმედუნარიანი პირი იღებს სარგებელს არ
მოითხოვს წარმომადგენლის თანხმობას.აღიარებული შეხედულებების
თანახმად,როდესაც გარიგებას დებს არასრულწოვანი, საკითხი იმის შესახებ თუ ამ
გარიგებამ მას სარგებელი მოუტანა თუ არა წყვეტს კანონიერი მზრუნველი.შეფასებისას
უნდა გათვალისწინდეს როგორც ეკონომიური,ასევე პედაგოგიური ასპექტიც,რადგან რაც
ეკონომიურად მომგებიანია სულაც არ ნიშნავს იმას რომ აღმზრდელობითი
თვალსაზრისითაც სარგებლიანი იქნება.ამიტომაც გარიგება,რომლის მიხედვითაც
არასრულწოვანი მზრუნველის თანხმობის გარეშე სარგებელს იღებს მიაკუთვნებენ
ჩუქებას ან უპატრონო ნივთის მითვისებას.
შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირთა მიერ დადებული გარიგეგების მეორე
ჯგუფის ნამდვილობისთვის აუცილებელია წარმომადგენლის წინასწარი თანხმობა.
ზემოთ ჩამოთვლილი გარიგებების გარდა,ყველა სხვა გარიგება,რომელთაც
არასრულწოვანი დებს კანონიერი წარმომადგენლების გარეშე,ჩაითვლება
ბათილად.თუმცა თუ კანონიერი წარმომადგენელი მოიწონებს შეზღუდული
ქმედუნარიანობის მქონე პირის მიერ დადებულ გარიგებას ეს გარიგება გაახდება
ნამდვილი.ასეთი გარიგებები განეკუთვნება ან საცალო ან მერყევად ბათილ გარიგებებს.