TRAÉC ÑÒA

Bieân soaïn: GV Hoà Vieät Duõng

CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO

MOÂN TRAÉC ÑÒA

THÔØI GIAN 2 ÑÔN VÒ HOÏC TRÌNH
LYÙ THUYEÁT, TL, BT, BTL : 44 TIEÁT
KIEÅM TRA: 1 TIEÁT
 TÀI LIỆU HỌC TẬP
• Sách Trắc địa cơ sở tập 1, 2 – Nguyễn Trọng
San, Đào Quang Hiếu, Đinh Công Hòa, Nhà
xuất bản xây dựng Hà Nội, 2002
• Sách Trắc địa đại cương – Phạm Văn
Chuyên- Nhà xuất bản giao thông vận tải,
2008
 NOÄI DUNG
CHÖÔNG 1: NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC TRAÉC ÑÒA CAÊN BAÛN

CHÖÔNG 2: KHAÙI NIEÄM VEÀ SAI SOÁ TRONG TRAÉC ÑÒA

CHÖÔNG 3: DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP ÑO GOÙC

CHÖÔNG 4: DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP ÑO CHEÂNH CAO

CHÖÔNG 5: DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP ÑO CAÏNH

CHÖÔNG 6: LÖÔÙI KHOÁNG CHEÁ MAËT BAÈNG

CHÖÔNG 7: LÖÔÙI KHOÁNG CHEÁ ÑOÄ CAO

CHÖÔNG 8: ÑO VEÕ BAÛN ÑOÀ VAØ MAËT CAÉT ÑÒA HÌNH

CHÖÔNG 9: SÖÛ DUÏNG BAÛN ÑOÀ ÑÒA HÌNH

CHÖÔNG 10: TRAÉC ÑÒA ÖÙNG DUÏNG TRONG XAÂY DÖÏNG

 CHÖÔNG 1
NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC TRAÉC ÑÒA
CAÊN BAÛN
 1.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ MOÂN HOÏC
Traéc ñòa laø moät moân khoa hoïc veà ño ñaïc maët ñaát ñeå xaùc
ñònh hình daùng, kích thöôùc cuûa Traùi Ñaát, bieåu dieãn maët ñaát
thaønh baûn ñoà, ño ñaïc boá trí xaây döïng caùc coâng trình.
Trong quùa trình phaùt trieån moân traéc ñòa ñaõ ñöôïc phaân ra
thaønh nhieàu ngaønh chuyeân moân heïp hôn nhö: traéc ñòa cao
caáp, traéc ñòa coâng trình, traéc ñòa aûnh, traéc ñòa ñòa hình-ñòa
chính, baûn ñoà hoïc . . .
Tuy cuõng laø moät moân khoa hoïc veà Traùi Ñaát, nhöng ñoái
töôïng nghieân cöùu cuûa traéc ñòa khaùc vôùi ñòa chaát, cô ñaát . . .
Traéc ñòa coù lieân quan chaët cheõ vôùi toaùn hoïc, vaät lyù . . .
Traéc ñòa coù vai troø quan troïng trong quoác phoøng vaø trong
caùc ngaønh kinh teá quoác daân. Traéc ñòa caàn thieát trong taát caû
caùc giai ñoaïn khaûo saùt, thieát keá, thi coâng, söû duïng coâng
trình.
 ÔÛ giai ñoaïn khaûo saùt, thieát keá cuûa coâng trình, coâng taùc traéc
ñòa ñaûm baûo cung caáp baûn ñoà vaø nhöõng soá lieäu caàn thieát cho
ngöôøi kyõ sö thieát keá.
ÔÛ giai ñoaïn thi coâng coâng trình, coâng taùc traéc ñòa ñaûm baûo
cho vieäc boá trí caùc coâng trình ôû ngoaøi hieän tröôøng ñöôïc chính
xaùc, ñuùng nhö trong baûn thieát keá. Khi xaây döïng xong töøng phaàn
hay toaøn boä coâng trình phaûi tieán haønh ño veõ hoaøn coâng ñeå xaùc
ñònh vò trí thöïc cuûa coâng trình, ñaùnh giaù chaát löôïng thi coâng,
laøm taøi lieäu löu tröõ.
ÔÛ giai ñoaïn söû duïng coâng trình, coâng taùc traéc ñòa tieán haønh
theo doõi söï bieán daïng cuûa coâng trình ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng
coâng trình, kieåm nghieäm laïi caùc soá lieäu, giaû thieát, lyù thuyeát tính
toaùn thieát keá, ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc giaûi phaùp xaây döïng, döï
baùo dieãn bieán xaáu coù theå xaåy ra ñeå coù bieän phaùp xöû lyù thích
hôïp.
 1.2. CAÙC MAËT CHUAÅN QUY CHIEÁU TOÏA ÑOÄ, ÑOÄ CAO

1.2.1. Maët ñaát töï nhieân vaø kích thöôùc cuûa

Traùi Ñaát
Beà maët traùi ñaát khoâng baèng
phaúng, toång dieän tích  510,2 trieäu
km2 goàm luïc ñòa (29%) vaø phaàn lôùn laø
ñaïi döông (71%). Ñoä cheânh töø ñænh nuùi
cao nhaát (Everest  9.000m) ñeán ñaùy
bieån saâu nhaát (Pacific Ocean 
11.000m) so vôùi ñöôøng kính traùi ñaát (
12.000km) laø raát nhoû (20km/12.000km 
1/600). Baùn kính trung bình cuûa Traùi
Ñaát laø 6371km.
1.2.2. Maët thuûy chuaån traùi ñaát vaø maët thuûy chuaån goác

Maët thuûy chuaån traùi ñaát (hay maët GEOID) laø maët nöôùc bieån
trung bình, yeân tónh cuûa caùc ñaïi döông, töôûng töôïng keùo daøi xuyeân
qua caùc luïc ñòa vaø haûi ñaûo laøm thaønh moät maët cong kheùp kín. Maët
thuûy chuaån traùi ñaát ñaëc tröng cho hình theå vaø kích thöôùc traùi ñaát.
Trong traéc ñòa thöïc haønh söû duïng maët thuûy chuaån laøm maët
chuaån ñoä cao.
Tuy nhieân ñeå cho chuaån xaùc, moãi quoác gia baèng soá lieäu ño ñaïc
cuûa mình xaây döïng moät maët chuaån ñoä cao rieâng goïi laø maët thuûy
chuaån goác.
ÔÛ Vieät Nam laáy maët nöôùc bieån trung bình nhieàu naêm cuûa traïm
nghieäm trieàu ôû ñaûo Hoøn Daáu – Ñoà Sôn – Haûi Phoøng laøm maët thuûy
chuaån goác.
Ñoái vôùi khu vöïc chöa coù hoaëc khoâng caàn söû duïng heä ño cao
Nhaø Nöôùc thì coù theå duøng maët thuûy chuaån quy öôùc.

Maët thuûy chuaån quy öôùc

Maët thuûy chuaån traùi ñaát (GEOID)
Maët ñaát töï nhieân

Maët thuûy chuaån qui öôùc (hay maët thuûy chuaån giaû ñònh) laø caùc
maët thuûy chuaån treân maët ñaát, khoâng truøng vôùi maët nöôùc bieån
trung bình yeân tónh cuûa caùc ñaïi döông.
1.2.3. Maët Ellipsoid traùi ñaát vaø Ellipsoid thöïc duïng
Do söï phaân boá khoâng ñeàu cuûa caùc thaønh phaàn vaät chaát trong
loøng ñaát, maët thuûy chuaån traùi ñaát (GEOID) coù daïng moät maët cong
phöùc taïp vaø luoân luoân thay ñoåi, khoâng theå bieåu dieãn baèng moät
phöông trình toaùn hoïc xaùc ñònh.
Ñeå giaûi quyeát caùc baøi toaùn traéc ñòa ñaët ra laøm cô sôû xaây döïng
caùc phöông phaùp ño tính, maët Geoid traùi ñaát ñöôïc ñoàng hoùa bôûi
moät theå hình hoïc chính taéc gaàn ñuùng nhaát goïi laø Ellipsoid traùi ñaát
Maët Ellipsoid traùi ñaát coù ñaëc tính laø “taïi moïi ñieåm treân beà maët
cuûa noù phaùp tuyeán khoâng truøng vôùi phöông daây doïi” maø leäch ñi
moät goùc goïi laø “ñoä leäch daây doïi” (trung bình töø 34”).
 Kích thöôùc Ellipsoid traùi ñaát ñaëc tröng baèng hai baùn truïc
(baùn truïc lôùn a, baùn truïc nhoû b) vaø doä deït  tính theo coâng
thöùc:

ab (1.1)

a

b
a
O
 Moãi nöôùc (hay khu vöïc) choïn moät maët Ellipsoid rieâng vaø
ñònh vò phuø hôïp nhaát vôùi beà maët laõnh thoå nöôùc ñoù (töùc taâm
Ellipsoid truøng vôùi taâm Geoid, theå tích Ellipsoid baèng theå tích
Geoid vaø toång bình phöông caùc ñoä leäch töø maët Ellipsoid ñeán
maët Geoid taïi moät soá ñieåm cô baûn laø cöïc tieåu) goïi laø Ellipsoid
thöïc duïng, ñöôïc söû duïng laøm heä quy chieáu toïa ñoä ñeå xaùc
ñònh vò trí maët baèng cuûa caùc ñieåm treân maët ñaát töï nhieân.
1.3. CAÙC HEÄ TOÏA ÑOÄ, ĐỘ CAO THÖÔØNG DUØNG TRONG
TRAÉC ÑÒA
1.3.1. Heä toïa ñoä ñòa lyù
Laáy taâm traùi ñaát laøm goác toïa ñoä, nhaän
traùi ñaát laø hình caàu, phöông daây doïi laøm
ñöôøng chieáu, ñeå xaùc ñònh toïa ñoä caùc ñieåm
treân maët ñaát töï nhieân. Caùc yeáu toá cô baûn
cuûa noù goàm: Kinh tuyeán traùi ñaát (giao
tuyeán giöõa caùc maët phaúng chöùa truïc quay
traùi ñaát vaø maët traùi ñaát, kinh tuyeán goác
(kinh tuyeán chuaån) ñöôïc choïn ñi qua ñaøi
thieân vaên Greenwich –London-Anh quoác).
Vó tuyeán traùi ñaát (giao tuyeán giöõa caùc maët
phaúng thaúng goùc vôùi truïc quay traùi ñaát vaø
maët traùi ñaát, vó tuyeán goác laø ñöôøng xích
ñaïo.
 Toïa ñoä moät ñieåm baát kyø treân maët ñaát töï nhieân ñöôïc xaùc ñònh
khi bieát hình chieáu cuûa noù treân maët caàu traùi ñaát, bao goàm hai
yeáu toá:
Ñoä kinh () cuûa moät ñieåm laø goùc nhò dieän hôïp bôûi maët phaúng
chöùa kinh tuyeán goác vaø maët phaúng chöùa kinh tuyeán ñi qua ñieåm
ñoù. Ñoä kinh ñaùnh soá töø kinh tuyeán goác (0000’00”) sang hai phía
baùn caàu ñoâng vaø taây (moãi phía 1800), ñöôïc goïi laø ñoä kinh ñoâng
vaø ñoä kinh taây.
Ñoä vó () cuûa moät ñieåm laø goùc hôïp bôûi ñöôøng daây doïi ñi qua
ñieåm ñoù vaø maët phaúng xích ñaïo. Ñoä vó ñaùnh soá töø xích ñaïo
(0000’00”) veà hai cöïc baéc vaø nam (moãi cöïc 900), ñöôïc goïi laø ñoä
vó baéc vaø ñoä vó nam.
Caëp giaù trò (, ) cuûa moät ñieåm treân maët ñaát goïi laø toïa ñoä ñòa
lyù cuûa ñieåm ñoù, thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp ño
thieân vaên neân coøn goïi laø toïa ñoä thieân vaên.
Thuû ñoâ Haø Noäi (coät côø) coù toïa ñoä ñòa lyù:
 = 21002’ N (ñoä vó baéc)
 = 105050’ E (ñoä kinh ñoâng)
Ñòa baøn Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù toïa ñoä ñòa lyù giôùi haïn:
 = 10038’  11010’ N
 = 106022’  106055’ E
Nöôùc Vieät Nam coù toïa ñoä ñòa lyù trong khoaûng:
 = 040  230 N
 = 1020  1140 E
1.3.2. Heä toïa ñoä VGP giaû ñònh
Khi ño veõ baûn ñoà ôû khu vöïc
nhoû vaø ñoäc laäp khoâng coù X

hoaëc ôû xa löôùi khoáng cheá

toïa ñoä Nhaø nöôùc, chuùng ta KHU ĐO

coù theå giaû ñònh moät heä toïa A

ñoä vuoâng goùc, trong ñoù
choïn truïc tung OX laø höôùng
Baéc – Nam hoaëc höôùng gaàn
ñuùng ox. Ngoaøi ra, ñeå traùnh
trò soá x vaø y mang daáu aâm
neân choïn goác toïa ñoä O ôû O

goùc Taây – Nam cuûa khu ño

Y
1.3.3. Pheùp chieáu UTM vaø heä toïa ñoä Quốc gia VN-2000
1. Pheùp chieáu UTM
• Phép chiếu bản đồ UTM (Universal Transverse Mercator)
là phép chiếu hình trụ ngang đồng góc và được thực hiện
như sau:
• Chia trái đất thành 60 múi bởi các đường kinh tuyến cách
nhau 60, đánh số thứ tự từ 1 đến 60 bắt đầu từ kinh tuyến gốc
Greenwich và tăng dần sang phía đông.
• Dựng hình trụ ngang cắt mặt cầu trái đất theo hai đường
cong đối xứng với nhau qua kinh tuyến giữa múi và có tỷ
lệ chiếu k = 1 (không bị biến dạng chiều dài). Kinh
tuyến trục nằm ngoài mặt trụ có tỷ lệ chiếu k = 0.9996
• Dùng tâm trái đất làm tâm chiếu, lần lượt chiếu từng múi lên mặt
trụ theo nguyên lý của phép chiếu xuyên tâm. Sau khi chiếu, khai
triển mặt trụ thành mặt phẳng.
• Phép chiếu UTM có ưu điểm là độ biến dạng được phân bố đều và
có trị số nhỏ; mặt khác hiện nay để thuận tiện cho việc sử dụng hệ
tọa độ chung trong khu vực và thế giới Việt Nam đã sử dụng
lưới chiếu này trong hệ tọa độ Quốc gia VN-2000 thay cho
phép chiếu Gauss-Kruger trong hệ tọa độ cũ HN-72.
2. Hệ tọa độ vuoâng goùc Quốc gia VN2000
• Trong phép chiếu UTM, các múi chiếu đều có kinh tuyến trục
suy biến thành đường thẳng đứng được chọn làm trục OX;
xích đạo suy biến thành đường nằm ngang chọn làm trục
OY, đường thẳng OX vuông góc với OY tạo thành hệ tọa độ
vuông góc phẳng UTM trên các múi chiếu.
• Để trị số hoành độ Y không âm, người ta quy ước dời trục
OX qua phía tây 500km (ngoaøi ra ở những nhöõng khu vöïc
thuộc Tây bán cầu người ta quy định dịch trục OY về phía
Tây 10.000km để tránh giá trị X âm) và quy định ghi hoành
độ Y có kèm số thứ tự múi chiếu ở phía trước (X =
2524376,437m; Y = 18.704865,453m). Trên bản đồ địa
hình, để tiện cho sử dụng người ta đã kẻ những đường thẳng
song song với trục OX và OY tạo thành lưới ô vuông
tọa độ.
• Hệ tọa độ VN-2000 được Thủ tướng Chính phủ quyết định là hệ là
hệ tọa độ Trắc địa- Bản đồ Quốc gia Việt Nam và có hiệu lực từ
ngày 12/8/2000. Hệ tọa độ này có các đặc điểm:
• Sử dụng Elipxoid WGS-84 (World Geodesic System 1984) làm Elip
thực dụng, Elip này có bán trục lớn a = 6378137m, độ det  = 1:298,2
• Sử dụng phép chiếu và hệ tọa độ vuông góc phẳng UTM.
• Gốc tọa độ trong khuôn viên Viện Công nghệ Địa chính, Hoàng
Quốc Việt, Hà Nội.
1.3.4. Hệ tọa độ cực
• Trên mặt phẳng chọn điểm O làm
điểm cực và một hướng cố định OA A
Δ
làm trục cực.
1
• Vị trí của điểm i nào đó được xác định
bởi góc cực và cạnh cực Si. Góc cực S1

là góc bằng tính từ hướng trục cực

OA theo chiều kim đồng hồ đến
hướng cạnh cực Si , còn cạnh cực Si 2
O Δ S2
là chiều dài ngang tính từ điểm gốc O
đến điểm i. Hệ tọa độ cực được áp Hình 1.5
dụng khi đo vẽ trực tiếp bản đồ địa
hình ở thực địa và được sử dụng
nhiều khi cần chuyển các điểm thiết
kế ra thực địa trong lĩnh vực xây
dựng, giao thông, thủy lợi….
1.3.5. Heä ñoâï cao thöôøng
Trong mạng lưới khống chế độ cao sử dụng hệ độ cao
thường, trong đó độ cao tuyệt đối của điểm trên bề mặt đất là
khoảng cách tính theo hướng dây dọi từ điểm đó đến mặt thuûy
chuaån goác và hiệu độ cao giữa hai điểm gọi là chênh cao. Cũng
có thể hiểu gần đúng là “chênh cao giữa hai điểm là khoảng
cách tính theo phương dây dọi giữa hai mặt phẳng thủy chuẩn
quy ước đi qua hai điểm đó”.
• Trên hình bên, HA và HB là độ cao thường của hai điểm A và B,
còn chênh cao giữa hai điểm là hAB=HB-HA.
• Trị số độ cao của các mốc trong mạng lưới khống chế độ cao
của Việt Nam cho đến nay vẫn còn là độ cao đo được so với
mặt thủy chuẩn gốc đi qua điểm gốc ở đảo Hòn Dấu - Đồ Sơn –
Hải Phòng.
 1.4. ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔØNG THAÚNG.
HAI BAØI TOAÙN CÔ BAÛN TRONG TRAÉC ÑÒA

1.4.1 Ñònh höôùng ñöôøng thaúng

Muoán ñònh vò moät ñöôøng thaúng treân maët ñaát hay treân baûn
ñoà, ngoaøi ñoä daøi caàn phaûi bieát höôùng cuûa noù. Vieäc xaùc ñònh
quan heä giöõa moät ñöôøng thaúng vôùi moät höôùng goác ban ñaàu
nhaát ñònh laáy laøm “höôùng chuaån” goïi laø ñònh höôùng ñöôøng
thaúng.
Trong traéc ñòa, thöôøng söû duïng höôùng baéc kinh tuyeán thöïc
(ñöôïc xaùc ñònh baèng quan saùt thieân vaên), höôùng baéc kinh
tuyeán töø (xaùc ñònh baèng kim töø ñòa baøn) hoaëc höôùng baéc kinh
tuyeán giöõa (hay ñöôøng thaúng song song vôùi kinh tuyeán giöõa)
laøm höôùng chuaån.
1. Goùc phöông vò thöïc vaø goùc phöông vò töø
Goùc phöông vò (thöïc hoaëc töø) cuûa moät ñöôøng thaúng laø goùc
baèng hôïp bôûi ñaàu baéc kinh tuyeán (thöïc hoaëc töø) theo chieàu kim
ñoàng hoà ñeán höôùng cuûa ñöôøng thaúng. Goùc phöông vò (thöïc
hoaëc töø) ñöôïc söû duïng ñeå ñònh höôùng ñöôøng thaúng treân maët
ñaát.
Neáu höôùng chuaån laø ñaàu baéc kinh tuyeán thöïc, goïi laø goùc
phöông vò thöïc (kyù hieäu Athuc).
Neáu höôùng chuaån laø ñaàu baéc kinh tuyeán töø, goïi laø goùc phöông
vò töø (kyù hieäu Atu).
Taïi moät ñieåm baát kyø treân maët ñaát, kinh tuyeán thöïc vaø kinh
tuyeán töø khoâng truøng nhau, taïo neân moät goùc goïi laø ñoä leäch töø
(kyù hieäu ). Neáu kinh tuyeán töø leäch sang phía ñoâng kinh tuyeán
thöïc goïi laø ñoä leäch töø ñoâng (+), ngöôïc laïi leäch sang phía taây
kinh tuyeán thöïc goïi laø ñoä leäch töø taây ().
 Kinh tuyeán töø
Ñaëc ñieåm cuûa goùc phöông vò:
Kinh tuyeán thöïc
 Goùc phöông vò coù giaù trò töø 0-
3600.
- +
 Goùc phöông vò cuûa ñöôøng thaúng
theo höôùng ñònh tröôùc goïi laø 
goùc phöông vò thuaän, theo Atu Ath Atu
höôùng ngöôïc laïi goïi laø goùc A A’th
phöông vò nghòch. B
 Taïi caùc ñieåm khaùc nhau treân
cuøng moät ñöôøng thaúng, goùc
A thuc  A tu   
0
phöông vò thöïc coù giaù trò khaùc A th  A ngh  180 
nhau (do caùc ñöôøng kinh tuyeán
khoâng song song vôùi nhau).
A thuc  Athuc   
Quan heä giöõa caùc goùc nhö sau: ( laø goùc hoäi tuï kinh tuyeán)
2. Goùc phöông vò toïa ñoä (goùc phöông vò)
Goùc phöông vò toïa ñoä (kyù hieäu ) cuûa moät ñöôøng thaúng laø goùc
baèng tính töø ñaàu baéc kinh tuyeán truïc cuûa muùi chieáu (hay ñöôøng
thaúng song song vôùi kinh tuyeán ñoù) theo chieàu kim ñoàng hoà ñeán
höôùng ñöôøng thaúng. Goùc phöông vò toïa ñoä söû duïng ñeå ñònh vò
ñöôøng thaúng treân baûn ñoà.
Goùc phöông vò toïa ñoä coù giaù trò töø 0-3600, cuõng bao goàm goùc
phöông vò thuaän vaø nghòch. Taïi caùc ñieåm khaùc nhau treân cuøng moät
ñöôøng thaúng, goùc phöông vò coù giaù trò khoâng ñoåi. Quan heä giöõa
caùc goùc: x

 
  A thuc   

 th   ngh  180 0

 Ath  Ath
  A tu      A tu   a a
b
(- soá hieäu chænh ñònh höôùng b
baûn ñoà baèng ñòa baøn)
3. Goùc hai phöông. Moái quan heä giöõa goùc phöông vò toïa ñoä vaø goùc
hai phöông
Ñeå thuaän lôïi trong tính toaùn, goùc phöông vò ñöôïc chuyeån ñoåi
thaønh goùc hai phöông (kyù hieäu r). Goùc hai phöông cuûa moät
ñöôøng thaúng ñöôïc hieåu laø goùc baèng hôïp bôûi höôùng Baéc hoaëc
höôùng Nam cuûa kinh tuyeán giöõa hay ñöôøng song song cuûa kinh
tuyeán ñoù vôùi ñöôøng thaúng caàn xaùc ñònh.
Goùc hai phöông coù giaù trò töø 0 ñeán 90o.
Moái quan heä giöõa goùc phöông vò vaø goùc hai phöông:

4 x 1 Goùc Giaù trò Teân goïi Quan heä

phaàn tö goùc  goùc r r vaø 
r4 r1
I 0  900 r1 – ÑB r=
y
II 90  1800 r2 – ÑN  = 1800  r

r3 r2 III 180  2700 r3 – TN  = 1800 + r

3 2 IV 270  3600 r4 – TB  = 3600 r

1.4.2. Hai baøi toaùn cô baûn trong traéc ñòa
Baøi toaùn thuaän (tính chuyeàn toïa ñoä). Trong heä truïc toïa ñoä phaúng
xOy xaùc ñònh. Neáu bieát toïa ñoä ñieåm A (XA; YA), goùc ñònh höôùng ()
vaø ñoä daøi (S) cuûa caïnh AB. Toïa ñoä ñieåm B (XB; YB) ñöôïc tính theo
coâng thöùc (1.2), trong ñoù x; y goïi laø caùc soá gia toïa ñoä. Thöïc
chaát ñaây laø baøi toaùn chuyeån toïa ñoä cöïc sang toïa ñoä vuoâng goùc.

x
XB B
X B  X A  x AB 
xAB 
AB SAB YB  Y A  y AB 
XA  (1.2)
A x AB  S AB . cos AB 
yAB
y y AB  S AB . sin  AB 
O YA YB
Baøi toaùn nghòch (tính ñoä daøi vaø phöông ova caïnh). Bieát toïa ñoä hai
ñieåm A vaø B (XA; YA; XB; YB). Ñoä daøi (S) vaø goùc ñònh höôùng () cuûa
caïnh AB ñöôïc tính theo coâng thöùc (1.3). Thöïc chaát ñaây laø baøi toaùn
chuyeån toïa ñoä vuoâng goùc sang toïa ñoä cöïc, trong ñoù giaù trò goùc
ñònh höôùng phuï thuoäc vaøo daáu cuûa caùc soá gia toïa ñoä (baûng 1.1).

y AB 
S AB  x AB   y AB  ;  AB  arctan
2 2

x AB  (1.3)
x AB   X B  X A ; y AB  YB  YA  

Baûng 1.1
Goùc phaàn Giaù trò  x y Trò soá 
tö
I 0  900 + +  = r = arctan |y/x|
II 90  1800  +  = 1800  arctan |y/x|
III 180  2700    = 1800 + arctan |y/x|

IV 270  3600 +   = 3600  arctan |y/x|

1.5. BAÛN ÑOÀ, BÌNH ÑOÀ, MAËT CAÉT ÑÒA HÌNH VAØ TYÛ
LEÄ BAÛN ÑOÀ
1. Baûn ñoà ñòa hình: Laø baûn veõ thu nhoû vaø khaùi quaùt hoùa moät
phaàn beà maët traùi ñaát leân maët phaúng (giaáy) theo moät pheùp
chieáu vaø moät tyû leä xaùc ñònh. Caùc yeáu toá ñòa hình, ñòa vaät ñöôïc
phaân loaïi, löïa choïn, toång hôïp theå hieän leân baûn ñoà baèng moät
heä thoáng kyù hieäu quy öôùc. Baûn ñoà ñòa hình thuoäc nhoùm baûn ñoà
ñòa lyù töï nhieân coù tyû leä khaù lôùn (töø 1/1.000.000÷ 1/500). Noäi
dung goàm daùng ñaát (loài loõm, cao thaáp cuûa maët ñaát) vaø ñòa vaät
(caùc vaät theå töï nhieân vaø nhaân taïo phaân boá treân beà maët ñaát).
2. Bình ñoà ñòa hình: Laø baûn veõ tyû leä lôùn cho moät khu vöïc heïp,
maët ñaát ñöôïc coi laø maët phaúng vaø söû duïng pheùp chieáu thaúng
goùc, noäi dung mang tính khaùi quaùt hoùa cao.
3. Maët caét ñòa hình: Laø baûn veõ thu nhoû hình chieáu cuûa maët caét
maët ñaát theo moät höôùng xaùc ñònh leân maët phaúng thaúng ñöùng.
Theå hieän söï bieán ñoåi cuûa daùng ñaát theo höôùng xaùc ñònh,
khoâng phaûi maët nhö baûn ñoà.
Do söï phaùt trieån vöôït baäc cuûa coâng ngheä thoâng tin, heä
thoáng thoâng tin khoâng gian ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån. Trong
ñoù, baûn ñoà soá ñöôïc hieåu laø moät taäp hôïp coù toå chöùc caùc döõ lieäu
baûn ñoà ñöôïc löu tröõ, xöû lyù vaø hieån thò (döôùi daïng hình aûnh baûn
ñoà) treân maùy tính.
Baûn ñoà soá coù theå ñöôïc thaønh laäp baèng phöông phaùp “soá hoùa”
caùc baûn ñoà giaáy truyeàn thoáng, töø caùc file soá lieäu ño tröïc tieáp
baèng maùy toaøn ñaïc ñieän töû hay töø aûnh haøng khoâng daïng soá.
 Baûn ñoà soá ñöôïc toå chöùc goïn nheï, löu tröõ deã daøng, linh hoaït
trong vieäc caäp nhaät hieän chænh thoâng tin baûn ñoà, choàng xeáp
hoaëc taùch lôùp thoâng tin, moïi luùc coù theå bieân taäp vaø laøm môùi baûn
ñoà, caùc yeáu toá baûn ñoà döõ nguyeân ñöôïc ñoä chính xaùc cuûa döõ lieäu
ño, coù khaû naêng lieân keát döõ lieäu… Do vaäy, baûn ñoà soá ñöôïc söû
duïng roäng raõi vaø naêng ñoäng hôn so vôùi baûn ñoà giaáy.
4. Tyû leä baûn ñoà:
Laø ñaïi löôïng bieåu thò möùc ñoä thu nhoû moät phaàn maët ñaát leân
maët phaúng, ñaëc tröng baèng tæ soá giöõa ñoä daøi moät ñoaïn thaúng
treân baûn ñoà (ab) vaø ñoä daøi naèm ngang töông öùng cuûa noù treân
maët ñaát (AB), kyù hieäu 1:M (M goïi laø maãu soá tæ leä baûn ñoà, thöôøng
laø chaün 500; 1000; 2000; 5000…). Maãu soá tyû leä caøng nhoû tyû leä baûn
ñoà caøng lôùn, möùc ñoä theå hieän ñòa hình caøng chi tieát, chính xaùc
vaø ngöôïc laïi.
 Töø tyû leä coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñoä daøi ñoaïn thaúng treân maët
ñaát hay treân baûn ñoà.

ab 1 AB 
  ab  
AB M M  (1.4)
 AB  ab.M 


Treân baûn ñoà ñòa hình, tæ leä ñöôïc bieåu dieãn theo ba caùch:
Tyû leä soá: 1:500; 1:1.000; 1:2.000; 1:5.000; 1:10.000…
Tyû leä giaûi thích: Ghi baèng chöõ khoaûng caùch ôû maët ñaát töông
öùng vôùi moät ñôn vò (thöôøng laø 1cm) treân baûn ñoà.
Thöôùc tyû leä: Ñöôïc caáu thaønh töø caùc ñôn vò cô sôû (thöôøng laø
2cm) töông öùng vôùi ñoä daøi chaün naèm ngang treân maët ñaát ñeå
deã noäi suy. Ñôn vò cô sôû ñaàu tieân beân traùi soá 0 ñöôïc chia
thaønh 10 khoaûng nhoû coù theå ñoïc tröïc tieáp treân thöôùc ñeán 1/10
vaø cho pheùp öôùc löôïng ñeán 1/100 ñôn vò cô sôû (töùc 0,02cm).
Ñeå söû duïng thöôùc, duøng compa laáy khaåu ñoä ñoaïn thaúng caàn
ño treân baûn ñoà roài ñaët leân thöôùc, ñoïc giaù trò ñoaïn ño treân maët
ñaát.

520m

200 0 200 400 600

1.6. CHIA MAÛNH VAØ ÑAÙNH SOÁ BAÛN ÑOÀ ÑÒA HÌNH
TRONG HEÄ QUY CHIEÁU VAØ HEÄ TOÏA ÑOÄ VN-2000
Heä thoáng baûn ñoà ñòa hình cuûa moät nöôùc coù nhieàu tyû leä
khaùc nhau, theå hieän töø phaïm vi roäng ñeán phaïm vi heïp. Ñeå
thuaän lôïi cho vieäc quaûn lyù vaø söû duïng baûn ñoà, phaûi phaân
maûnh vaø ñaùnh soá baûn ñoà. Soá hieäu cuûa moät tôø baûn ñoà bieåu thò
tyû leä, kích thöôùc, vò trí cuûa noù treân maët ñaát goïi laø danh phaùp
baûn ñoà.
Heä thoáng baûn ñoà ñòa hình ôû nöôùc ta ñöôïc phaân maûnh theo
pheùp chieáu. Tröôùc naêm 2000, mieàn baéc duøng heä toïa ñoä HN-72
vôùi heä thoáng phaân maûnh baûn ñoà Gauss, mieàn nam duøng heä toïa
ñoä UTM vôùi heä thoáng phaân maûnh baûn ñoà UTM hieän coøn söû
duïng. Heä toïa ñoä VN-2000 söû duïng pheùp chieáu UTM coù caùch
phaân maûnh rieâng. Nguyeân taéc:
Thaønh laäp maûnh baûn ñoà quoác teá tyû leä 1/1.000.000 theo pheùp
chieáu hình noùn ñoàng goùc.
Laáy maûnh baûn ñoà quoác teá laøm cô sôû ñeå chia ra caùc loaïi baûn
ñoà coù tyû leä khaùc nhau.
Thaønh laäp maûnh baûn ñoà quoác teá: Theo kinh tuyeán chia traùi ñaát
thaønh 60 coät, moãi coät coù giaù trò 60, ñaùnh soá töø 160, baét ñaàu
töø kinh tuyeán 1800 sang phía taây baùn caàu qua phía ñoâng roài
trôû veà kinh tuyeán 1800. Theo vó tuyeán chia traùi ñaát thaønh caùc
ñai, moãi ñai coù giaù tri 40, ñaùnh soá theo caùc chöõ caùi A, B, C… Y
(tröø I vaø O) baét ñaàu töø xích ñaïo veà hai cöïc. Caùc coät vaø ñai
theo caùch chia nhö treân taïo neân caùc khung hình thang coù
kích thöôùc 6040 ñöôïc veõ vôùi tyû leä 1/1.000.000 goïi laø maûnh
baûn ñoà quoác teá hay cô sôû. Maûnh baûn ñoà cô sôû ñöôïc goïi teân
theo ñai vaø coät (Ví duï: Maûnh chöùa thuû ñoâ Haø Noäi coù teân NF-
48). Laõnh thoå Vieät Nam chuû yeáu naèm vaøo caùc coät 48; 49; 50
vaø caùc ñai C; D; E; F.
Heä thoáng phaân maûnh baûn ñoà heä toïa
ñoä quoác gia VN-2000: Ñöôïc chia ra
caùc tyû leä töø 1/500.000 ñeán 1/500.
Khaùc vôùi heä thoáng UTM veà soá E
löôïng, kích thöôùc, caùch chia, G D
C
nhöng thoáng nhaát teân goïi vaø ñaùnh
B
soá theo nguyeân taéc töø traùi sang 30 31
32 33 34 A
phaûi, töø treân xuoáng döôùi.
Sô ñoà phaân maûnh
1/1.000.000 (640) 96(128) 1/100.000 (3030’)
NF-48 1 12 NF-48-96
8596

4(22) 4(22) 256 (1616)

A B A B 1  16
C D C D 241256

1/500.000 (320) 1/50.000 (1515’) 1/5.000 (1’52”5) NF-

NF-48-96-D 48-96-(256)
NF-48-D
4(22) 9(33) a b c
4(22) a b d e f
c d g h k
1 2
3 4 1/2.000 (37”5) NF-
1/25.000 (7,57,5’)
48-96-(256-k)
1/250.000 (1,510) NF-48-96-D-d
NF-48-D-4 4(22) 4(22) 16(44)
1 2 I  II 14
3 4 IIIIV 1316

1/10.000 (3’45”) NF- 1/1.000 (18”75) NF-48- 1/500 (9”4) NF-48-

48-96-D-d-4 96-(256-k-IV) 96-(256-k-16)
 1.7. PHÖÔNG PHAÙP BIEÅU THÒ ÑÒA HÌNH, ÑÒA
VAÄT TREÂN BAÛN ÑOÀ ÑÒA HÌNH
1.7.1 Phương pháp biểu thị địa hình
Ñòa hình hay coøn goïi laø daùng ñaát.
Ñoái vôùi daùng ñaát, coù nhieàu caùch bieåu
dieãn (Phöông phaùp keû vaân; Phöông h
phaùp toâ maøu; Phöông phaùp ghi ñoä
cao…). Nhöng chuû yeáu nhaát laø phöông
phaùp duøng ñöôøng bình ñoä (ñoàng möùc).
Ñöôøng bình ñoä laø nhöõng ñöôøng noái
lieàn caùc ñieåm coù cuøng ñoä cao treân maët
ñaát. Hay giao tuyeán cuûa maët ñaát töï
P
nhieân vaø caùc maët phaúng song song
vôùi maët thuûy chuaån, caùch ñeàu ôû nhöõng
ñoä cao khaùc nhau.
Khoaûng cao ñeàu (h) thöôøng chaün: 0,25m; 0,5m; 1m, 2m, 5m, 10m, 20m,
phuï thuoäc vaøo tæ leä baûn ñoà vaø ñaëc ñieåm ñòa hình. Caùc giao tuyeán ñoù
ñöôïc chieáu thaúng goùc leân maët phaúng baûn ñoà taïo ra heä thoáng ñöôøng
bình ñoä treân baûn ñoà, ñöôøng bình ñoä coù caùc ñaëc ñieåm:
 Ñöôøng bình ñoä laø nhöõng ñöôøng cong lieân tuïc vaø kheùp kín. Trong
phaïm vi moät tôø baûn ñoà, neáu khoâng kheùp kín phaûi keùo ñeán khung cuûa
baûn ñoà.
 Caùc ñieåm naèm treân moät ñöôøng bình ñoä coù cuøng ñoä cao treân maët ñaát.
 Caùc ñöôøng bình ñoä khoâng caét nhau, tröø tröôøng hôïp ñaët bieät (khi vaùch
nuùi thaúng ñöùng caùc ñöôøng bình ñoä truøng nhau, vuøng ñòa hình haøm
eách caùc ñöôøng bình ñoä caét nhau…).
 Ñöôøng bình ñoä thöa bieåu thò maët ñaát thoaûi, ñöôøng bình ñoä caøng daøy
maët ñaát caøng doác. Quy luaät bieán thieân cuûa ñöôøng bình ñoä treân baûn ñoà
theå hieän caùc daïng ñòa maïo treân maët ñaát (ñoài nuùi, thung luõng, ñöôøng
doâng, yeân ngöïa, söôøn, khe, soâng suoái…). Döïa vaøo caùc ñöôøng bình ñoä
coù theå xaùc ñònh ñoä cao caùc ñieåm, ñoä doác, höôùng doác maët ñaát…
1.7.2. Ñoái vôùi ñòa vaät: Söû duïng moät heä thoáng kyù hieäu ñoà giaûi qui öôùc
ñeå bieåu dieãn. Caùc kyù hieäu ñoù phaûi ñaûm baûo yeâu caàu kích thöôùc hôïp
lyù, hình daïng roõ raøng, deã nhaän bieát, maøu saéc trung thöïc, coù tính
thaåm myõ… töôïng tröng cho vaät theå caàn bieåu dieãn. Heä thoáng kyù hieäu
ñòa vaät ñöôïc qui ñònh chaët cheõ trong caùc qui phaïm ño ñaïc baûn ñoà
hieän haønh.
Haàu heát caùc ñòa vaät ñeàu ñöôïc bieåu thò leân baûn ñoà moät caùch tæ leä
(thöûa ñaát, ruoäng vöôøn, röøng caây, ao caù, coâng vieân, nhaø xöôûng, coâng
trình kieán truùc…). Moät soá ñòa vaät quan troïng nhöng kích thöôùc töông
ñoái nhoû so vôùi tyû leä baûn ñoà coù theå bieåu dieãn phi tæ leä (ñieåm traéc ñòa,
caây ñoäc laäp, coät caây soá, ñeàn chuøa…), vò trí ñòa vaät treân baûn ñoà laø taâm
cuûa kyù hieäu.
Ngoaøi ra, tröôøng hôïp caùc ñòa vaät hình tuyeán heïp (ñöôøng ñieän,
ñöôøng giao thoâng, soâng suoái…) coù theå söû duïng kyù hieäu nöûa tyû leä
(chieàu daøi theo tyû leä, chieàu roäng khoâng theo tyû leä, vò trí ñòa vaät laø
truïc cuûa kyù hieäu). Moät soá tröôøng hôïp coù söû duïng theâm caùc kyù hieäu
chuù giaûi.
Ký hiệu một số địa vật
Heát chöông 1
 CHÖÔNG 2
KHAÙI NIEÄM VEÀ SAI SOÁ
TRONG TRAÉC ÑÒA
 2.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ CAÙC PHEÙP ÑO VAØ SAI SOÁ ÑO
2.1.1. Khaùi nieäm caùc pheùp ño: Trong traéc ñòa, khi caàn xaùc ñònh ñoä lôùn
cuûa moät ñaïi löôïng (goùc, khoaûng caùch, ñoä cao…) ngöôøi ta tieán haønh
moät thao taùc goïi laø “ño”. Ño ñöôïc hieåu laø so saùnh ñaïi löôïng caàn ño
vôùi ñaïi löôïng cuøng loaïi laáy laøm ñôn vò, keát quaû ño laø boäi soá cuûa ñôn vò
ño.
1 Ño tröïc tieáp vaø ño giaùn tieáp
Ño tröïc tieáp: Tröïc tieáp xaùc ñònh ñoä lôùn cuûa ñaïi löôïng ño baèng caùc
duïng cuï ño
Ño giaùn tieáp: Tính toaùn ñaïi löôïng ño töø caùc keát quaû ño tröïc tieáp.
2. Ño cuøng ñoä chính xaùc vaø khoâng cuøng ñoä chính xaùc
Neáu keát quaû ño nhaän ñöôïc trong cuøng moät ñieàu kieän ño thì coù cuøng
ñoä chính xaùc, nhaän ñöôïc trong ñieàu kieän ño khaùc nhau seõ khoâng
cuøng ñoä chính xaùc.
Ñieàu kieän ño ñaëc tröng bôûi caùc yeáu toá nhö ngöôøi ño, maùy moùc, duïng
cuï ño, moâi tröôøng ño, phöông phaùp ño, soá laàn ño . . .
3. Ño caàn thieát vaø ño thöøa
Ñeå ñaùnh giaù ñoä chính xaùc keát quaû ño, moät ñaïi löôïng ñöôïc ño
ít nhaát hai laàn (ño keùp), thoâng thöôøng ño nhieàu laàn taïo ra moät
taäp hôïp caùc trò ño goïi laø daõy trò ño, trong ñoù coù trò ño caàn thieát
vaø caû trò ño “thöøa”.
2.1.2. Trị thực, sai số thực, trị bình sai và số hiệu chỉnh
Baát kyø moät pheùp ño naøo duø hoaøn chænh ñeán ñaâu vaãn coù sai soá,
nghóa laø khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc trò thöïc cuûa ñaïi löôïng caàn
ño.
Neáu goïi L laø trò ño, Lo laø trò thöïc cuûa moät ñaïi löôïng ño naøo ñoù
thì sai soá thöïc cuûa noù laø: ΔL = Lo- L
Sai soá thöïc luoân toàn taïi, do ñoù caàn phaûi tìm ra quy luaät ñeå xaùc
ñònh noù. Trò thöïc trong thöïc teá khoâng theå tìm ñöôïc maø ta chæ
tìm ñöôïc trò saùc xuaát nhaát baèng caùch hieäu chænh soá hieåu chænh
v vaøo trò ño L, nghóa laø: L’ = L + v
2.2. NGUOÀN GOÁC CUÛA SAI SOÁ ÑO VAØ PHAÂN LOAÏI CAÙC
SAI SOÁ ÑO
2.2.1. Nguoàn goác cuûa sai soá ño
Coù raát nhieàu nguyeân nhaân gaây ra sai soá ño nhöng coù theå quy
goäp thaønh 3 nguyeân nhaân chuû yeáu sau ñaây:
Sai soá do ngöôøi: Laø sai soá do caùc giaùc quan cuûa con ngöôøi
khoâng chuaån xaùc gaây neân
Sai soá do duïng cuï, maùy moùc: Laø sai soá do söû duïng duïng cuï vaø
maùy moùc khoâng chính xaùc
Sai soá do moâi tröôøng ño: Laø sai soá do thôøi tieát khi ño khoâng oån
ñònh vaø do möùc ñoä phöùc taïp cuûa yeáu toá ñòa hình, ñòa vaät gaây
neân.
2.2.2. Phaân loaïi cuûa caùc sai soá ño
Sai soá thoâ: Hay sai laàm, laø söï nhaàm laãn trong quaù trình ño tính,
thöôøng coù giaù trò lôùn, coù theå khaéc phuïc baèng caùch ño nhieàu
laàn vaø kieåm tra keát quaû ño moät caùch nghieâm ngaët.
Sai soá heä thoáng: Laø sai soá coù ñoä lôùn vaø daáu khoâng ñoåi, thöôøng
do duïng cuï hoaëc thoùi quen cuûa ngöôøi ño gaây ra, ñöôïc laëp ñi
laëp laïi trong caùc laàn ño vaø tích luõy daàn vaøo keát quaû ño. Coù theå
phaùt hieän vaø loaïi tröø.
Sai soá ngaãu nhieân: Sai soá phaùt sinh ngoaøi yù thöùc con ngöôøi, coù
ñoä lôùn vaø daáu bieán thieân phöùc taïp, khoâng theå loaïi tröø ra khoûi
keát quaû ño maø chæ coù theå giaûm thieåu baèng vieäc söû duïng caùc
phöông phaùp, duïng cuï ño chính xaùc. Tuy nhieân, vôùi soá laàn ño
ñuû lôùn, sai soá ngaãu nhieân tuaân theo luaät phaân boá chuaån
Gauss. Ñaây laø ñoái töôïng nghieân cöùu chuû yeáu cuûa lyù thuyeát sai
soá ño.
Sai soá ngaãu nhieân coù moät soá ñaëc tính sau ñaây:
- Trò tuyeät ñoái cuûa sai soá ngaãu nhieân khoâng vöôït quaù moät giôùi
haïn nhaát ñònh, phuï thuoäc chuû yeáu vaøo ñieàu kieän vaø phöông
phaùp ño.
- Sai soá ngaãu nhieân coù trò tuyeät ñoái caøng nhoû, khaû naêng xuaát
hieän caøng nhieàu vaø ngöôïc laïi.
- Caùc sai soá ngaãu nhieân aâm vaø döông coù trò tuyeät ñoái baèng
nhau thì khaû naêng xuaát hieän ngang nhau.
- Khi soá laàn ño (n) taêng leân voâ haïn, soá trung bình coäng cuûa
sai soá ngaãu nhieân seõ tieán ñeán 0.


Lim 0
n n
 2.3. TIEÂU CHUAÅN ÑAÙNH GIAÙ CAÙC KEÁT QUAÛ ÑO TRÖÏC
TIEÁP CUØNG ÑOÄ CHÍNH XAÙC
2.3.1.Sai soá trung bình
• Là trị trung bình cộng các trị tuyệt đối các sai số thực thành
phần, được xác định bởi công thức:

 
 

 1   2  ...   n
n n
• Trong đó các ∆i là các sai số thực thành phần; n là số lần đo.
2.3.2. Sai số trung phương
• Là căn bậc hai của trị trung bình cộng của bình phương các sai số
thực thành phần:

m
   21  22  ...  2n
n n
 2.3.3. Sai số giới hạn
• Ta biết giới hạn sai số đo phụ thuộc vào điều kiện đo. Trị đo
nào đó có sai số vượt qua giới hạn đó số sẽ được coi là
không đảm bảo độ chính xác. Qua khảo sát 1000 sai số
ngẫu nhiên trong cùng điều kiện đo, chỉ có ba sai số ngẫu nhiên
có trị số bằng ba lần sai số trung phương; điều đó có nghĩa là
những sai số có trị số lớn như vậy xuất hiện rất hữu hạn. Vì thế
quy định sai số giới hạn là Δmax= 3m; trong trắc địa công trình
Δmax = 2m.
2.3.4. Sai soá trung phöông töông ñoái
Caùc sai soá thöïc (), sai soá trung phöông moät laàn ño (m) laø
caùc sai soá tuyeät ñoái. Khi caàn thieát phaûi so saùnh ñoä chính xaùc
xaùc ñònh caùc ñaïi löôïng ño cuøng loaïi coù ñoä lôùn khaùc nhau,
nhaát laø trong ño ñoä daøi (khoaûng caùch), thöôøng söû duïng sai soá
trung phöông töông ñoái (1/T).
 Sai soá trung phöông töông ñoái ñöôïc hieåu laø tæ soá
giöõa sai soá trung phöông moät laàn ño (m) vaø ñoä lôùn cuûa
ñaïi löôïng ño (X) theo coâng thöùc döôùi ñaây. Sai soá trung
phöông töông ñoái caøng nhoû (töùc maãu soá caøng lôùn) thì
ñoä chính xaùc ño caøng cao vaø ngöôïc laïi.

m 1 1
 
X X/m T
2.4. ÑAÙNH GIAÙ CAÙC KEÁT QUAÛ ÑO GIAÙN TIEÁP CUØNG ÑOÄ
CHÍNH XAÙC
2.4.1. Haøm soá coù daïng toång quaùt
Ñaïi löôïng ño giaùn tieáp laø haøm soá cuûa caùc ñaïi löôïng ño tröïc
tieáp. Do vaäy, ñaùnh giaù ñoä chính xaùc caùc ñaïi löôïng ño giaùn
tieáp thöïc chaát laø tìm sai soá trung phöông cuûa haøm caùc trò soá
ño tröïc tieáp.
Giaû söû coù haøm soá daïng toång quaùt (z), caùc bieán soá ñoäc laäp ño
tröïc tieáp (x1, x2 … xn) mang sai soá ngaãu nhieân. Sai soá trung
phöông cuûa haøm (mz) ñöôïc tính theo coâng thöùc (2.1), trong
ñoù (f/xi) laø caùc ñaïo haøm rieâng phaàn cuûa haøm (z) theo töøng
bieán soá ñoäc laäp. 2 2 2
 f  2  f  2  f  2
m 
2
 m1    m 2  ...    mn
 x1   x 2   x n 
z

2
 f  (2.1)
m z     mi
2

 x i 
2.4.2. Moät soá daïng haøm thoâng duïng
Vaän duïng coâng thöùc toång quaùt (2.1) tính sai soá
trung phöông cho caùc daïng haøm thöôøng gaëp trong
traéc ñòa, bao goàm:
Haøm coù daïng toång ñaïi soá, trong ñoù x1, x2 … xn laø caùc
bieán soá ño ñoäc laäp. Sai soá trung phöông cuûa haøm
(mz) ñöôïc tính theo coâng thöùc:

z  x1  x 2  ...  x n
(2.2)
mz   m  m  ...  m
2
1
2
2
2
n
Haøm coù daïng tuyeán tính, trong ñoù x1, x2 … xn laø caùc
bieán soá ño ñoäc laäp, k1, k2 … kn laø caùc heä soá töông
öùng. Sai soá trung phöông cuûa haøm (mZ) ñöôïc tính
theo coâng thöùc (2.1).

z  k1x1  k 2 x 2  ...  k nx n
m z   k m  k m  ...  k m
2
1
2
1
2
2
2
2
2
n
2
n (2.3)
Heát chöông 2
 CHÖÔNG 3
DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP
ÑO GOÙC
3.1. NGUYEÂN LYÙ ÑO GOÙC BAÈNG VAØ GOÙC ÑÖÙNG
3.1.1. Nguyeân lyù ño goùc baèng: Giaû söû coù ba ñieåm A; O; B treân
maët ñaát. Caàn ño goùc baèng coù ñænh taïi O. Neáu coù theå taïo ra ñöôïc
hai höôùng ngaém OA vaø OB thì goùc hôïp bôûi hình chieáu cuûa hai
höôùng ngaém treân maët phaúng naèm ngang ñöôïc goïi laø goùc baèng
(). Do vaäy, goùc baèng laø goùc nhò dieän taïo bôûi hai maët phaúng
thaúng ñöùng ñi qua hai höôùng ngaém. Ño goùc baèng laø xaùc ñònh ñoä
lôùn cuûa goùc nhò dieän , coù giaù trò bieán thieân töø 03600.
A

O
B
A’

O’ 
P B’
3.1.2. Nguyeân lyù ño goùc ñöùng: Neáu ba ñieåm A; O; B coù ñoä cao khaùc
nhau, caùc höôùng ngaém OA; OB coù theå ôû phía treân hay döôùi ñöôøng
naèm ngang. Goùc hôïp bôûi höôùng ngaém vaø hình chieáu cuûa noù treân
maët phaúng ngang goïi laø goùc ñöùng (kyù hieäu V), coù giaù trò töø 0900.
Neáu höôùng ngaém phía treân ñöôøng naèm ngang goùc ñöùng coù giaù trò
döông (V) vaø ngöôïc laïi, phía döôùi ñöôøng naèm ngang goùc ñöùng coù
giaù trò aâm (V). Ngoaøi goùc ñöùng, trong traéc ñòa coøn söû duïng goùc
ñænh trôøi (goùc thieân ñænh, kyù hieäu Z), laø goùc hôïp bôûi höôùng thieân
ñænh cuûa phöông daây doïi vaø höôùng ngaém. Quan heä giöõa V vaø Z nhö
sau:

Höôùng thieân ñænh A Höôùng ngaém leân

Z
+V Ñöôøng naèm ngang
Z  V  90 0
(4.1)
O
V

B Höôùng ngaém xuoáng

 Duïng cuï ño goùc laø maùy kinh vó (Theodolites), ñöôïc cheá taïo ñaàu
tieân taïi Anh vaøo naêm 1730, cho pheùp taïo ra caùc ñieàu kieän cô baûn
theo nguyeân lyù treân, bao goàm:
Vaønh ñoä ngang thay theá maët phaúng naèm ngang duøng ño goùc baèng.
Vaønh ñoä ñöùng thay theá maët phaúng thaúng ñöùng duøng ño goùc ñöùng.
OÁng kính taïo ra ñöôøng ngaém, maët phaúng ngaém vaø hình chieáu höôùng
ngaém treân maët phaúng ngang.
Ñöôøng naèm ngang (truïc oáng thuûy) duøng ño goùc ñöùng.
Caùc oác ñieàu khieån khoáng cheá chuyeån ñoäng cuûa caùc boä phaän trong
maùy khi ño ngaém.
Ña soá caùc maùy kinh vó coù chöùc naêng toaøn ñaïc (ño goùc, caïnh, cheânh
cao, ño chi tieát) phuïc vuï cho vieäc ño veõ ñòa hình. Gaàn ñaây, caùc maùy
toaøn ñaïc ñieän töû (Total Station) ra ñôøi, coù nhieàu tính naêng thuaän lôïi
vaø ñoä chính xaùc cao.
3.2. Caáu taïo maùy ño goùc
Phaân loaïi maùy
 Theo caáu taïo: Maùy kinh vó cô hoïc (vaønh ñoä baèng kim loaïi, ñoïc soá tröïc
tieáp, hieän nay khoâng söû duïng). Maùy kinh vó quang hoïc (vaønh ñoä baèng
chaát deûo trong suoát, ñoïc soá giaùn tieáp treân traéc vi thò kính). Maùy kinh vó
ñieän töû (vaønh ñoä caáu taïo ñaëc bieät, ñoïc soá treân maøn hình). Maùy toaøn
ñaïc ñieän töû (kinh vó ñieän töû keát hôïp vôùi may ño xa ñieän quang).
 Theo ñoä chính xaùc: Kinh vó kyõ thuaät (sai soá trung phöông ño goùc töø
1530”). Kinh vó chính xaùc (510”). Kinh vó chính xaùc cao (0,52”).
Caáu taïo chung: Goàm 3 boä phaän chính.
1. Boä phaän ngaém (chuû yeáu laø oáng kính)
2. Boä phaän ñoïc soá (goàm vaønh ñoä vaø vaønh du xích)
3. Boä phaän chieáu ñieåm vaø caân maùy.
Ngoaøi ra, coøn coù chaân maùy vaø caùc phuï kieän keøm theo.
Cấu tạo máy kinh vĩ :
Cấu tạo máy kinh vĩ điện tử:
Cấu tạo máy toàn đạc điện tử:
Một số hãng thông dụng

LEICA: TC 705
Độ phóng đại : 30x
Độ chính xác góc : 5”
Độ chính xác cạnh : ±(2.0 mm+3 ppmD)
Bộ nhớ : 10.000điểm đo
Phương pháp bắt điểm : Gương
Khả năng đo: Gương thường 3.500m

LEICA: TCR 805

Độ phóng đại : 30x
Độ chính xác góc : 5”
Độ chính xác cạnh : ±(2.0 mm+3 ppmD)
Bộ nhớ : 30.000điểm đo
Phương pháp bắt điểm : Gương
Khả năng đo : - Đo không gương 400
-có laser dẫn hướng
MÁY TOÀN ĐẠC TOPCON

TOPCON: GTS-233N
Độ phóng đại : 30x
Độ chính xác góc : 3”
Độ chính xác cạnh : ±(2.0 mm+3 ppmD)
Bộ nhớ : 24.000điểm đo
Phương pháp bắt điểm : Gương
Khả năng đo : - Đo gương thường 3.500m
Xuất xứ : Nhật bản

TOPCON: GTS-225
Độ phóng đại : 30x
Độ chính xác góc : 5”
Độ chính xác cạnh : ±(2.0 mm+3 ppmD)
Bộ nhớ : 10.000điểm đo
Phương pháp bắt điểm : Gương
Khả năng đo : - Đo gương thường 3.500m
Các dụng cụ và phụ kiện kèm theo máy toàn đạc điện tử:

Hoøm maùy

Göông

Chaân maùy Saøo göông

1. OÁng kính: Coù taùc duïng taïo ra ñöôøng ngaém, ngaém vaät ñöôïc xa vaø chính xaùc. Coù
theå quay trong maët phaúng thaúng ñöùng nhôø truïc ngang ñaët treân giaù ñôõ. Caáu taïo
bao goàm caùc boä phaän chính.
Kính vaät (1)- Laø thaáu kính hoäi tuï bieán vaät ngaém thaønh aûnh.
Kính maét (2)- Laø thaáu kính keùp, bieán aûnh thaønh aûnh aûo phoùng ñaïi.
Löôùi chöõ thaäp (3)- Taám thuûy tinh moûng ñöôïc gaén coá ñònh gaàn kính maét, treân coù
khaéc daây chöõ thaäp, taùc duïng nhö maøn hình thu aûnh.
OÁc ñieàu quang (4)- Ñieàu chænh hình aûnh cuûa vaät rôi vaøo maøn hình.
Thaáu kính phaân kyø (5)- Lieân keát vôùi oác ñieàu quang laøm thay ñoåi tieâu cöï kính vaät
theo khoaûng caùch ngaém vaät, sao cho hình aûnh cuûa vaät ngaém luoân naèm treân löôùi
chöõ thaäp.

2 3 4 5 1
 Ñieàu kieän cô baûn cuûa oáng kính laø caùc truïc quang hoïc
(ñöôøng noái quang taâm kính vaät vaø quang taâm kính maét), hình
hoïc (truïc ñoái xöùng) vaø truïc ngaém (ñöôøng noái giao ñieåm löôùi
chöõ thaäp qua quang taâm kính vaät ñeán vaät ngaém) phaûi truøng
nhau. Khi söû duïng oáng kính ngaém vaät phaûi döïa vaøo truïc
ngaém, qua caùc thao taùc cô baûn sau ñaây:
Böôùc 1: Xoay kính maét ñeå nhìn roõ löôùi chöõ thaäp tuøy theo maét
moãi ngöôøi. Döông oáng kính ngaém vaät theo ñöôøng ngaém sô boä
ñeå thu nhaän hình aûnh cuûa vaät trong tröôøng nhìn cuûa oáng
kính.
Böôùc 2: Xoay oác ñieàu quang (thay ñoåi tieâu cöï theo khoaûng
caùch vaät) ñeå nhìn roõ hình aûnh cuûa vaät treân löôùi chöõ thaäp.
Duøng caùc oác vi ñoäng ñöa hình aûnh vaät ngaém vaøo vò trí chính
xaùc (thöïc chaát laø vi ñoäng oáng kính ñeå aûnh cuûa ñieåm ngaém
phaûi naèm ñuùng vaøo giao ñieåm cuûa löôùi chöõ thaäp).
2. Vaønh ñoä vaø du xích
Vaønh ñoä caùc maùy kinh vó quang hoïc coù daïng vaønh khaên troøn, chia ñoä hay
grade. Giaù trò nhoû nhaát ñöôïc chia treân vaønh ñoä (thöôøng laø 10) goïi laø giaù trò
khoaûng chia cuûa vaønh ñoä. Gía trò goùc ño baèng boäi soá giaù trò khoaûng chia cuûa
vaønh ñoä.
Vaønh ñoä ngang khaéc soá lieân tuïc theo chieàu kim ñoàng hoà töø 03600. Ñöôïc gaén
vuoâng goùc vôùi truïc quay thaúng ñöùng cuûa maùy, taïo ra maët phaúng naèm ngang.
Khi maùy quay, vaønh ñoä ngang coù theå quay theo hoaëc coá ñònh nhôø oác khoùa
vaønh ñoä.
Du xích duøng ñeå ñoïc caùc giaù trò nhoû hôn giaù trò chia nhoû nhaát treân vaønh ñoä.
Caáu taïo daïng moät thang chia phuï ñöôïc khaéc treân taám kính moûng, coù ñoä daøi
baèng moät ñôn vò chia treân vaønh ñoä (ví duï 10), ñöôïc chia thaønh n phaàn baèng
nhau (ví duï 60 phaàn). Tyû soá t = 10/60 = 1’ goïi laø ñoä chính xaùc cuûa du xích (ñaëc
tröng cho ñoä chính xaùc cuûa maùy). Nhôø moät heä thoáng laêng kính, aûnh cuûa du
xích vaø vaønh ñoä ñöôïc theå hieän ñoàng thôøi treân oáng kính ñoïc soá goïi laø traéc vi
thò kính.
Theo ñoù, nguyeân taéc ñoïc soá nhö sau: “Caên cöù vaøo vaïch chuaån cuûa du xích
(vaïch 0), ñoïc soá treân vaønh ñoä. Caên cöù vaøo vaïch truøng nhau giöõa vaønh ñoä
vaø du xích, ñoïc soá treân du xích”.
Hz
125
60 30 0
50 40 20 10

V 46000’00”
60 50 40 30 20 10 0 Hz 125015’00”
45 46
V
Vaønh ñoä caùc maùy ñieän töû laøm baèng chaát trong suoát, chia thaønh nhieàu caëp
vaïch saùng toái, moãi caëp vaïch laø moät ñôn vò pha. Duøng moät diode quang
ñöùng coá ñònh laøm vaïch chuaån “0” cuûa vaønh ñoä, moät diode quang khaùc
quay theo oáng kính (töùc höôùng ngaém) laøm caên cöù xaùc ñònh trò soá goùc ño.
Söû duïng motor ñeå quay ñóa ñoä khi ño. Nhôø boä ñeám ñieän töû, ño ñoä leäch
pha giöõa caùc tín hieäu cuûa hai diode, tính ra goùc ño.
Vaønh ñoä ñöùng coù nhieàu kieåu khaéc soá (lieân tuïc theo chieàu kim ñoàng hoà,
ñoái xöùng qua taâm hoaëc theo goùc thieân ñænh), ñöôïc gaén lieàn vôùi truïc
quay oáng kính sao cho ñöôøng kính goác cuûa noù (0-1800; 0-0) luoân song
song vôùi truïc ngaém oáng kính. Khi oáng kính (töùc truïc ngaém) quay,
vaønh ñoä ñöùng (töùc ñöôøng kính goác) quay theo, coøn thang chia phuï
(töùc du xích) cuûa vaønh ñoä ñöùng coá ñònh nhö laø “hình chieáu” cuûa
höôùng ngaém treân maët phaúng naèm ngang ñoùng vai troø “vaïch chuaån”
ñoïc soá treân vaønh ñoä ñöùng. Trong thöïc teá, vaïch chuaån khoâng hoaøn
toaøn naèm ngang maø leäch ñi moät goùc raát nhoû goïi laø “soá ñoïc ban ñaàu
treân vaønh ñoä ñöùng”(kyù hieäu MO). Sai soá MO phaûn aùnh ñieàu kieän cuûa
vaønh ñoä ñöùng, coù lieân quan ñeán vieäc tính goùc ñöùng V.
90

0 180 0 0
270
3. Boä ñònh taâm quang hoïc (chieáu ñieåm) vaø caân maùy
Chieáu ñieåm: Tröôùc khi ño, ñaët maùy kinh vó treân giaù 3 chaân vaø thöïc hieän
chieáu ñieåm. Chieáu ñieåm (hay ñònh taâm) laø laøm cho taâm vaønh ñoä ngang
(taâm truïc quay) cuûa maùy naèm treân ñöôøng daây doïi ñi qua taâm cuûa ñieåm
traïm ño treân maët ñaát (ñaùnh daáu baèng moác goã hoaëc xi maêng).
Duïng cuï chieáu ñieåm thoâng thöôøng laø daây doïi (moät ñaàu gaén vaøo taâm
truïc quay cuûa maùy, ñaàu kia treo moät quûa naëng dao ñoäng töï do). Caùc
maùy traéc ñòa hieän ñaïi coù boä phaän ñònh taâm quang hoïc (traéc vi thò kính
hình thöôùc thôï ñaët treân ñeá maùy). Sai soá ñònh taâm giôùi haïn (e) phuï
thuoäc ñoä chính xaùc cuûa du xích (t) qua bieåu thöùc (4.2).

t.s
e (4.2)
2.
10cm
Caân maùy: Laø ñöa vaønh ñoä ngang cuûa maùy veà vò trí hoaøn toaøn naèm
ngang (töùc truïc quay cuûa maùy thaúng ñöùng) nhôø caùc oác caân treân ñeá
maùy vaø oáng thaêng baèng treân vaønh ñoä. Ba oác caân treân ñeá maùy ñöôïc boá
trí taïi caùc ñænh cuûa hình tam giaùc ñeàu, coù theå xoay thuaän hay ngöôïc
chieàu kim ñoàng hoà khi caân maùy.
OÁng thaêng baèng laø duïng cuï duøng ñeå ñöa ñöôøng thaúng hay maët
phaúng veà vò trí naèm ngang hay thaúng ñöùng. Ñöôïc caáu taïo baèng thuûy
tinh trong suoát, beân trong chöùa moät chaát loûng linh ñoäng (coàn hay
Ete) khoâng ñaày maø chöøa moät khoaûng troáng nhoû goïi laø “boït nöôùc”.
OÁng thaêng baèng troøn: Coù daïng khoái truï ñöùng thaáp, maët treân laø moät
choûm caàu baùn kính R. Ñænh choûm caàu (ñieåm cao nhaát) laø taâm cuûa caùc
voøng troøn duøng ñeå xaùc ñònh vò trí boït nöôùc (töùc höôùng nghieâng vaø ñoä
nghieâng). Phaùp tuyeán ñi qua ñænh caàu goïi laø truïc oáng thaêng baèng. Khi
boït nöôùc ôû vò trí ñænh caàu, truïc oáng thaêng baèng thaúng ñöùng, neân
ñöôøng thaúng song song vôùi noù cuõng thaúng ñöùng. Do baùn kính choûm
caàu nhoû, ñoä nhaïy cuûa boït nöôùc khoâng cao, neân thöôøng ñöôïc duøng ñeå
caân maùy sô boä.
OÁng thaêng baèng daøi: Coù daïng hình truï ngang, phía trong laø moät maët
cong baùn kính R töông ñoái lôùn (3,5m200m), ñöôïc ñaët trong moät hoäp
kim loaïi gaén treân caùc boä phaän cuûa maùy (vaønh ñoä ngang, oáng kính…).
Ñieåm chuaån (ñieåm cao nhaát cuûa cung troøn) ñöôïc ñaùnh daáu baèng caùc
vaïch khaéc ñoái xöùng 2 beân coù, caùch ñeàu 2mm. Goùc ôû taâm () töông
öùng vôùi cung 2mm goïi laø ñoä nhaïy cuûa oáng thaêng baèng daøi, chæ ñoä
chính xaùc khi caân baèng. Ñöôøng tieáp tuyeán vôùi cung troøn taïi vò trí
ñieåm chuaån goïi laø truïc oáng thaêng baèng daøi. Khi boït nöôùc ôû vò trí ñieåm
chuaån, truïc oáng thaêng baèng daøi ôû vò trí naèm ngang thì ñöôøng thaúng
hay maët phaúng song song vôùi truïc oáng thaêng baèng cuõng naèm ngang.
2mm
L O L


2mm
R
  (4.3)
R
Phöông phaùp caân baèng maùy
Ñaët giaù ba chaân sao cho beà maët giaù töông ñoái baèng phaúng. Gaén maùy
vaøo giaù maùy. Tieán haønh caân maùy sô boä nhôø oáng thaêng baèng troøn. Ñeå
caân maùy chính xaùc söû duïng oáng thaêng baèng daøi baèng caùch xoay maùy
sao cho truïc oáng thaêng baèng (LL) song song vôùi ñöôøng noái hai oác
caân naøo ñoù (ví duï 1-2). Keát hôïp xoay hai oác caân vaø quan saùt höôùng
boït nöôùc oáng thaêng baèng di chuyeån cho ñeán khi hai ñaàu boït nöôùc
naèm vaøo hai vaïch ñoái xöùng qua ñieåm chuaån. Xoay maùy 900 theo
chieáu kim ñoàng hoà, thöïc hieän ñieàu chænh oác caân (3) ñöa boït nöôùc vaøo
vò trí ñieåm chuaån. Thao taùc treân ñöôïc laëp laïi vaøi ba laàn. Trong caùc
maùy ñieän töû coù boä phaän caân baèng ñieän töû (hình aûnh oáng thaêng baèng
treân maøn hình).
3 3

1 2 1 2
3.3. Caùc phöông phaùp ño goùc baèng
Ño goùc laø moät trong nhöõng kyõ thuaät caên baûn nhaát cuûa traéc ñòa. Tieán
haønh ñaët maùy taïi traïm ño (chieáu ñieåm, caân maùy, laáy höôùng ban ñaàu, xaùc
ñònh trò soá MO…). Giaù trò goùc baèng () laø hieäu soá giaù trò hình chieáu cuûa 2
höôùng ngaém treân vaønh ñoä ngang. Coù 3 phöông phaùp ño goùc baèng:
1. Phöông phaùp ño ñôn giaûn
AÙp duïng taïi caùc traïm ño coù 2 höôùng ngaém. Ñaët maùy kinh vó taïi ñieåm O,
döïng tieâu ngaém taïi hai ñieåm A; B. Goùc baèng () ñöôïc ño moät hay nhieàu
laàn (töùc nhieàu voøng), moãi voøng ño goàm hai nöûa laàn ño khaùc nhau:
Nöûa laàn ño thuaän kính: Vaønh ñoä ñöùng beân traùi oáng kính theo höôùng
ngaém. Coá ñònh vaønh ñoä ngang, quay maùy ngaém chính xaùc ñieåm A (ñieåm
ñaàu), khoùa maùy, ñoïc soá treân vaønh ñoä ngang (at). Quay maùy thuaän chieàu
kim ñoàng hoà ngaém chính xaùc ñieåm B (ñieåm sau), khoùa maùy, ñoïc soá treân
vaønh ñoä (bt). Giaù trò goùc baèng nöûa laàn ño thuaän kính ( t) ñöôïc tính:

 t  bt  at (4.4)
 A
0

a t; a d
270 O 90
bt; bd
B
180

Nöûa laàn ño ñaûo kính: Vaønh ñoä ñöùng naèm beân phaûi oáng kính. Taïi
höôùng ngaém OB, ñaûo oáng kính, quay maùy ngaém chính xaùc laïi ñieåm
B, ñoïc soá treân vaønh ñoä ngang (bd). Giöõ vaønh ñoä ngang coá ñònh, quay
maùy thuaän chieàu kim ñoàng hoà ñeán ngaém chính xaùc ñieåm A, ñoïc soá
vaønh ñoä ngang (ad). Goùc baèng sau nöûa laàn ño ñaûo kính (d) tính theo
coâng thöùc:
d  bd  ad (4.5)
Neáu ñoä cheânh  t  d  2t (t laø ñoä chính xaùc cuûa du xích) thì giaù trò goùc
baèng moät laàn ño tính theo coâng thöùc (4.6).

 t  d b t  a t   b d  a d  (4.6)
 
2 2
Khi ño n voøng, giaù trò goùc baèng ñöôïc tính theo coâng thöùc (4.7).

b t  a t   b d  a d  (4.7)


2n
Ñoä chính xaùc ño goùc baèng chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu yeáu toá, chuû yeáu laø sai
soá trung phöông ñoïc soá treân vaønh ñoä (m0). Neáu boû qua caùc nguoàn sai
soá khaùc, sai soá trung phöông ño goùc baèng theo phöông phaùp ñôn giaûn
ñöôïc tính theo coâng thöùc (4.8). Soá voøng ño caøng nhieàu ñoä chính xaùc
caøng cao. 2
 1 
2
m0
m 
2
  4n.m 0 
2

 2n  n
m0
m   (4.8)
n
Löu yù: Vaønh ñoä ngang luoân coá ñònh trong 1 voøng ño. Luoân quay maùy thuaän
chieàu kim ñoàng hoà. Neáu ño nhieàu voøng caàn thay ñoåi vò trí höôùng ngaém
ñaàu tieân treân vaønh ñoä ngang moät goùc 1800/n (n laø soá voøng ño).
 MAÃU SOÅ ÑO GOÙC BAÈNG THEO PP ÑO GOÙC ÑÔN
Trạm ngắm: O
Laà Ñieåm Soá ñoïc treân baøn ñoä 2C=L-R Trò soá Trò soá goùc Trò soá goùc Ghi
n ngaé ngang ±180o höôùng moät laàn n laàn ño chuù
ño m trung bình ño
Traùi (L) Phaûi (R)

1 2 3 4 5 6 7 8 9
A 0o00’06” 180o00’12” -6” 0o00’09”
162o47’57”
1 B 162o48’12” 342o48’00” +12” 162o48’06”
162o47’51”
A 90o00’12” 270o00’12” 0” 90o00’12”
162o47’45”
2 B 252o47’54” 72o48’00” -6” 252o47’57”
2. Phöông phaùp ño toaøn voøng
AÙp duïng taïi caùc traïm ño coù 3 höôùng ngaém trôû leân. Giaû söû taïi traïm
ño coù 5 höôùng ngaém OA; OB; OC; OD; OE.
Nöûa laàn ño thuaän kính: Coá ñònh vaønh ñoä. Quay maùy ngaém chính
xaùc ñieåm A (ñieåm ñaàu), OA goïi laø höôùng goác, ñoïc soá treân vaønh ñoä
(at). Quay maùy tieáp tuïc theo chieàu kim ñoàng hoà laàn löôït ngaém caùc
ñieåm B, C, D, E vaø quay veà ngaém A. Taïi moãi höôùng ngaém ñeàu ñoïc
soá treân vaønh ñoä töông öùng (bt, ct, dt, et) vaø höôùng A ñoïc soá laàn thöù
2 (at’). E A
a d; a d’
0
D a t; a t’

270 O 90

180
B

C
Nöûa laàn ño ñaûo kính: Taïi höôùng ngaém goác OA, tieán haønh ñaûo kính,
ngaém chính xaùc ñieåm A, ñoïc soá treân vaønh ñoä (ad). Quay maùy ngöôïc
chieàu kim ñoàng hoà laàn löôït ngaém caùc ñieåm E, D, C, B vaø ngaém laïi
A. Taïi moãi höôùng ngaém ñeàu ñoïc soá töông töï nhö treân, höôùng A
cuõng ñöôïc ñoïc soá laàn thöù hai (ad’). Caùc trò soá ño ñöôïc ghi vaøo maãu
bieåu quy ñònh.
Do trong quaù trình ño coù sai soá kheùp höôùng, neân phaûi tính toaùn ñeå
loaïi tröø. Tröôùc heát caàn kieåm tra sai soá truïc ngaém (2c) treân taát caû
caùc höôùng.
2c  Tr  Ph (4.9)

Tính sai soá kheùp höôùng cuûa hai nöûa voøng ño thuaän, nghòch (t; d).
Caùc sai soá naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù moät giôùi haïn nhaát ñònh
(thöôøng  2t).
 t  at  at 
 (4.10)
 d  ad  ad 
Neáu ñoä cheânh sai soá kheùp höôùng (t  d) khoâng vöôït quaù haïn
sai quy ñònh (thöôøng  t), tính sai soá kheùp höôùng trung bình (tb):

t  d
 tb  (4.11)
2
Tieán haønh bình sai traïm ño (töùc loaïi tröø sai soá kheùp höôùng) baèng
caùch tính soá ñieàu chænh cho caùc höôùng ño, trong ñoù soá ñieàu chænh
cho höôùng thöù j (j) ñöôïc tính theo coâng thöùc (4.12), vôùi k laø soá
höôùng.
 tb (4.12)
j   ( j  1)
k
Tieán haønh caûi chính caùc höôùng, ñöôïc caùc giaù trò höôùng ño chính
xaùc. Sau ñoù “quy khoâng” caùc höôùng baèng caùch laáy giaù trò höôùng ño
tröø ñi giaù trò höôùng goác vaø tính goùc baèng theo giaù trò höôùng ñaõ quy
khoâng.
 MAÃU SOÅ ÑO GOÙC BAÈNG THEO PP ÑO GOÙC TOAØN VOØNG
Trạm ngắm:O
Laàn Ñieåm Soá ñoïc treân baøn ñoä ngang 2C=L-R Trò soá Trò soá Trò soá Trò soá goùc
ño ngaém ±180o höôùng trung höôùng quy höôùng
bình moät “0” trung bình
laàn ño 1 laàn ño
Traùi (L) Phaûi (R)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

A 0o00’06” 179o59’54” +12” 0o00’00” 0o00’00” 0o00’00”

127o57’43,5”

1 B 127o57’54” 307o57’48” +6” 127o57’51” 127o57’43,5” 127o57’43,5”

49o01’48”
C 176o59’36” 356o59’42” -6” 176o59’39” 176o59’31,5” 176o59’31,5”
183o00’28,5”

A 0o00’18” 180o00’12” +6” 0o00’15”

Ghi chuù: Trò soá quy “0” laø 7,5”

 Khi ño n voøng (coù thay ñoåi vò trí vaønh ñoä ngang cuûa höôùng ñaàu
tieân), neáu cheânh leäch caùc giaù trò ño treân cuøng moät höôùng (xi) naèm
trong haïn sai, tính giaù trò höôùng trung bình (Z) theo coâng thöùc:

 xi (4.13)
Zj 
n
Ñoä chính xaùc ño goùc baèng theo phöông phaùp toaøn voøng ñöôïc ñaùnh
giaù baèng sai soá trung phöông höôùng ño trong moät voøng ño (µ).

 2

 
2

 k ;   x Z (4.14)
(k  1)(n  1) i i j

Sai soá trung phöông cuûa höôùng trung bình (Mz) ñöôïc tính:


Mz   (4.15)
n
3. Phöông phaùp ño laëp
Söû duïng khi yeâu caàu ñoä chính xaùc cao. Noäi dung cô baûn cuûa
phöông phaùp ño laëp laø söï laëp laïi p laàn lieân tieáp goùc caàn ño treân
vaønh ñoä ngang, nhöng chæ ñoïc soá 2 laàn treân hai höôùng, höôùng
ñaàu cuûa laàn ño thöù nhaát vaø höôùng cuoái sau p laàn laëp laïi. Giaù trò
höôùng cuoái sau p laàn laëp (xp) vaø goùc baèng () ñöôïc tính:
x p  x1  p.
x p  x1
 (4.16)
p
Do chæ ñoïc soá 2 laàn, neân giaûm ñöôïc sai soá ñoïc soá aûnh höôûng
ñeán keát quûa khi ño goùc baèng. Ñeå naâng cao ñoä chính xaùc,
ngöôøi ta thöôøng khoâng taêng soá laàn laëp (p) leân quaù lôùn maø
thöôøng taêng soá voøng ño (vì seõ haïn cheá ñöôïc nhieàu nguoàn sai
soá khaùc).
Trình töï tieán haønh ño goùc theo phöông phaùp ño laëp nhö sau:
Nöûa laàn ño thuaän kính: Thöôøng laáy höôùng ban ñaàu OA laø “0”
hoaëc gaàn “0” cho thuaän lôïi, ngaém chính xaùc ñieåm A, ñoïc soá
treân vaønh ñoä (at). Khoùa vaønh ñoä ngang, quay maùy thuaän chieàu
kim ñoàng hoà ngaém ñieåm B, ñoïc soá ñoïc kieåm tra treân vaønh ñoä
(x). Taïi höôùng ngaém OB, môû vaønh ñoä quay maùy thuaän chieàu
kim ñoàng hoà ngaém A nhöng khoâng ñoïc soá. Taïi höôùng OA khoùa
vaønh ñoä, quay maùy ngaém B. Nhö vaäy goùc AOB ñaõ ñöôïc ño 2
laàn. Thao taùc töông töï nhö treân cho caùc laàn laëp 3, 4,… p. ÔÛ laàn
laëp cuoái cuøng khi ngaém veà B, ñoïc soá treân vaønh ñoä (bt). Giaù trò
goùc nöûa laàn ño thuaän ñöôïc tính theo coâng thöùc:
A
270
0
ad
bt  a t
O
at
t  (4.17)
bt p
bd
180 B
90
Nöûa laàn ño ñaûo kính: Taïi höôùng ngaém OB (höôùng ñaàu nöûa laàn ño
ñaûo), tieán haønh ñaûo kính ñöa vaønh ñoä ñöùng sang phaûi, quay maùy
ngaém chính xaùc ñieåm B vaø ñoïc soá (bd). Coá ñònh vaønh ñoä ngang,
quay maùy ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà ngaém ñieåm A, nhöng khoâng
ñoïc soá. Taïi höôùng ngaém OA, môû vaønh ñoä tieáp tuïc quay maùy (ngöôïc
chieàu) ngaém ñieåm B, khoâng ñoïc soá. Taïi ñaây laïi khoùa vaønh ñoä, quay
maùy ngaém A ñeå ño laàn laëp thöù 2. Tieáp tuïc thao taùc töông töï nhö treân
p laàn laëp laïi. Sau p laàn laëp, ñoïc soá treân höôùng thöù 2 (töùc höôùng OA
laø (ad). Giaù trò goùc nöûa laàn ño ñaûo ñöôïc tính theo coâng thöùc (4.18).
Löu yù: Giaù trò bd coù theå phaûi coäng vaøo 3600.
bd  a d
d  (4.18)
p
Giaù trò goùc baèng moät voøng ño theo phöông phaùp ño laëp ñöôïc tính:

 t  d b t  a t   b d  a d 
  (4.19)
2 2p
 Töông töï nhö phöông phaùp ño ñôn giaûn, sai soá
trung phöông ño goùc baèng theo phöông phaùp laëp
ñöôïc tính theo coâng thöùc (4.20).
2
 1 
2
m
m    .4m 0 
2

2 0

 2p 
2
p
m0 (4.20)
m  
p
So saùnh vôùi coâng thöùc (4.8) cho thaáy: Khi n = p thì sai
soá trung phöông ño goùc baèng theo phöông phaùp ño
laëp giaûm ñi (p) laàn so vôùi phöông phaùp ño ñôn giaûn.
3.4. PHÖÔNG PHAÙP ÑO GOÙC ÑÖÙNG
Giaû söû caàn ño goùc ñöùng V cuûa höôùng ngaém OA treân maët ñaát. Tuøy theo
yeâu caàu ñoä chính xaùc coù theå söû duïng caùch ño hai vò trí vaønh ñoä (khi laäp
löôùi khoáng cheá) hay moät vò trí vaønh ñoä (khi ño chi tieát ñòa hình).
Thoâng thöôøng ñeå vaønh ñoä ñöùng beân traùi oáng kính, ngaém chính xaùc
ñieåm A, duøng oác vi ñoäng ñöa boït nöôùc oáng thaêng baèng treân du xích
vaønh ñoä ñöùng (neáu coù) vaøo giöõa, ñoïc soá treân vaønh ñoä ñöùng (kyù hieäu Tr).
Neáu ño hai vò trí vaønh ñoä, tieán haønh ñaûo kính ñöa vaønh ñoä ñöùng sang
phaûi, ngaém chính xaùc laïi ñieåm A, ñieàu chænh boït nöôùc vaøo giöõa vaø ñoïc
soá treân vaønh ñoä ñöùng (kyù hieäu Ph). Tuøy thuoäc vaøo caùch khaéc vaïch treân
vaønh ñoä ñöùng maø caùc coâng thöùc tính toaùn goùc ñöùng coù khaùc nhau.
A

O V
Ñoái vôùi vaønh ñoä khaéc soá lieân tuïc theo chieàu kim ñoàng hoà
(03600), giaû söû trò soá MO döông. Goùc ñöùng V ñöôïc tính theo trò
ño moät vò trí vaønh ñoä ñöùng (Tr hay Ph) nhö sau:
A A


V 
V
MO
MO

Tr Ph

a-Ño thuaän kính b-Ño ñaûo kính

V    MO  V    MO 
 (4.21)  (4.22)
V  360  Tr  MO 
0
V  Ph MO 
 Coäng tröø caùc coâng thöùc treân, ñöôïc coâng thöùc tính goùc ñöùng
vaø trò soá MO theo 2 vò trí vaønh ñoä ñöùng (Tr vaø Ph):
Ph  Tr  360 0
(4.23)
V
2
Ph  Tr  360 0 (4.24)
MO 
2
Ñoái vôùi vaønh ñoä khaéc soá ñoái xöùng. Chöùng minh töông töï nhö
treân, ta coù heä thoáng caùc coâng thöùc tính goùc ñöùng (4.25). Löu
yù: Khi tính toaùn, caùc soá ñoïc treân vaønh ñoä coù giaù trò nhoû (0600)
phaûi coäng theâm 3600.
V  MO  Tr 
V  Ph  MO 

Ph  Tr   (4.25)
V
2 
Ph  Tr 
MO  
2 
Ví duï: Hoaøn thieän maãu soå ño sau ñaây
MAÃU SOÅ ÑO GOÙC BAÈNG THEO PP ÑO GOÙC ÑÔN
TRẠM MÁY: O

Laà Ñieå Soá ñoïc treân baøn ñoä 2C=L-R Trò soá Trò soá goùc Trò soá Ghi
n m ngang ±180o höôùng moät laàn goùc 2 laàn chuù
ño ngaé trung bình ño ño
m Traùi (L) Phaûi (R)

1 2 3 4 5 6 7 8 9
A 0o00’12” 180o00’04”

1 B 105o40’44 285o40’46”
”
A 90o00’30” 270o00’22”

2 B 195o41’04 15o40’45”
”
Heát chöông 3
 CHÖÔNG 4
DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP
ÑO CHEÂNH CAO
 4.1. KHAÙI NIEÄM
Vò trí caùc ñieåm treân maët ñaát töï nhieân ñöôïc hoaøn toaøn xaùc ñònh khi bieát toïa
ñoä vaø ñoä cao. Ñoä cao tuyeät ñoái cuûa moät ñieåm laø khoaûng caùch theo ñöôøng daây
doïi töø ñieåm ñoù ñeán maët thuûy chuaån traùi ñaát. Neáu bieát ñoä cao moät ñieåm, ño ñoä
cheânh cao giöõa hai ñieåm, tính ñöôïc ñoä cao cuûa ñieåm thöù hai. Giaû söû ñieåm A coù
ñoä cao laø HA, ño ñoä cheânh cao giöõa 2 ñieåm A vaø B laø hAB, ñoä cao ñieåm B (HB)
ñöôïc tính theo coâng thöùc:

B
hAB
A
HB
HB  HA  hAB (4.1)
HA

(Maët thuûy chuaån goác)

Do vaäy, thöïc chaát cuûa vieäc ño cao trong traéc ñòa laø xaùc ñònh ñoä cheânh cao
giöõa caùc ñieåm vôùi moät ñieåm goác naøo ñoù laáy laøm chuaån (coøn goïi laø ñieåm khôûi
tính). Tuøy theo nguyeân lyù vaø duïng cuï maø chia ra caùc phöông phaùp ño cao khaùc
nhau.
4.2. Phöông phaùp ño cao hình hoïc
1. Nguyeân lyù: Giaû söû caàn xaùc ñònh ñoä cheânh cao giöõa hai ñieåm A, B treân
maët ñaát. Döïng hai thöôùc coù chia vaïch (mia) thaúng ñöùng taïi A vaø B.
Neáu coù theå taïo ra ñöôøng naèm ngang caét mia taïi hai ñieåm coù giaù trò laø
a, b.
b hAB  b  a
a
B hAB hAB  a  b (5.2)
A
 Neáu a  b  hAB  0 (töùc ñieåm B cao hôn ñieåm A).
 Neáu a  b  hAB < 0 (töùc ñieåm B thaáp hôn ñieåm A).
Ñöôøng naèm ngang do maùy thuûy chuaån (maùy thaêng baèng) taïo ra. Hai
mia döïng taïi A vaø B taïo neân “moät caëp” goïi laø mia thuûy chuaån (mia
haèng soá).
Do vaäy, thöïc chaát cuûa ño cao hình hoïc laø duøng truïc ngaém naèm ngang
cuûa oáng kính maùy thaêng baèng keát hôïp vôùi mia thaêng baèng xaùc ñònh ñoä
cheânh cao giöõa 2 ñieåm treân maët ñaát.
2. Caáu taïo maùy vaø mia thuûy chuaån
Taùc duïng chính cuûa maùy thuûy chuaån laø taïo ra truïc ngaém naèm
ngang, keát hôïp vôùi mia thuûy chuaån ño cao hình hoïc. Caáu taïo maùy
goàm 3 boä phaän chính:
OÁng kính: Töông töï oáng kính maùy kinh vó (kính vaät, kính maét, löôùi
chöõ thaäp, oác ñieàu aûnh…), ñöôïc gaén chaët treân ñeá maùy. Khi oáng kính
quay quanh truïc quay cuûa maùy, truïc ngaém cuûa noù taïo ra maët phaúng
naèm ngang.
OÁng thuûy daøi: Lieân keát vôùi oáng kính thaønh moät khoái, sao cho truïc
ngaém cuûa oáng kính song song vôùi truïc cuûa oáng thaêng baèng daøi.
Khi boït nöôùc ôû vò trí ñieåm chuaån, truïc oáng thaêng baèng ôû vò trí naèm
ngang thì truïc ngaém cuõng naèm ngang.
Ñoä nhaïy cuûa oáng thaêng baèng daøi treân oáng kính maùy thuûy chuaån
raát cao (  10”), cho pheùp caân baèng truïc ngaém chính xaùc. Vieäc ñöa
boït nöôùc veà vò trí ñieåm chuaån tröôùc khi ñoïc mia ñöôïc thöïc hieän nhôø
oác vi ñoäng.
CÁC BỘ PHẬN CƠ BẢN CỦA MÁY THỦY CHUẨN
 Ñeå thuaän lôïi khi ño vaø naâng cao ñoä chính xaùc caân baèng truïc ngaém,
nhôø moät heä thoáng laêng kính phaûn chieáu, hình aûnh hai ñaàu boït nöôùc
oáng thuûy daøi ñöôïc theå hieän treân goùc traùi cuûa löôùi chöõ thaäp coù daïng
hai nöõa hình parabol ñoái xöùng nhau. Hai nöõa hình naøy di chuyeån
ngöôïc chieàu nhau khi truïc ngaém dôøi khoûi vò trí naèm ngang vaø seõ
truøng nhau khi boït nöôùc oáng thaêng baèng ôû vaøo vò trí ñieåm chuaån (töùc
truïc ngaém ôû vò trí maèm ngang). Caùc maùy thuûy chuaån hieän ñaïi coù boä
caân baèng ñieän töû, chæ thò truïc ngaém naèm ngang nhôø ñeøn hieäu (LED).
Ñeá maùy: Laø giaù ñôõ oáng kính vaø oáng thaêng baèng, treân ñoù coù caùc boä
phaän ñieàu khieån, khoáng cheá chuyeån ñoäng cuûa oáng kính, oáng thuûy khi
ño ngaém. Toaøn boä maùy ñöôïc ñaët treân giaù ba chaân vaø caân baèng nhôø 3
oác caân (töông töï maùy kinh vó).
Mia thuûy chuaån: Laø moät caëp thöôùc goã hay nhoâm daøi 3-4m, chia vaïch
ñeán cm hay mm, treân coù gaén oáng thaêng baèng troøn ñeå döïng mia
thaúng ñöùng. Khi ño ñaët mia treân maët coïc hoaëc ñeá mia. Mia coù theå
khaéc soá moät maët (vaïch ñen, soá ñoû), töø ñaùy mia 0,00m. Hoaëc mia
khaéc soá hai maët, maët ñen (vaïch ñen, soá ñoû) coù ñaùy laø 0,00m vaø maët
ñoû (vaïch ñoû, soá ñen) coù ñaùy laø moät trò soá goïi laø haèng soá mia duøng
ñeå kieåm tra keát quaû ño. Trong moät caëp mia, haèng soá treân 2 mia
cheânh nhau 100mm (ví duï: 4473 vaø 4573mm; 4583 vaø 4683mm).
Neáu yeâu caàu ño cheânh cao chính xaùc, phaûi duøng mia Invar ñöôïc
chia vaïch ñeán mm, treân mia coù oáng thaêng baèng troøn vaø döïng mia
treân ñeá mia.
Ñoïc soá treân mia trong ño cao hình hoïc quy ñònh baèng ñôn vò mm,
theo caû ba daây chæ (Treân, Giöõa, Döôùi). Ñeå haïn cheá caùc nguoàn sai soá
aûnh höôûng ñeán ñoä chính xaùc, taïi moät traïm ño, thöù töï ñoïc soá treân
mia nhö sau: (1) Ñoïc maët ñen mia sau; (2) Ñoïc maët ñen mia tröôùc;
(3) Ñoïc maët ñoû mia tröôùc; (4) Ñoïc maët ñoû mia sau. Taát caû caùc soá ñoïc
ñöôïc ghi vaøo maãu bieåu quy ñònh goïi laø “soå ño thaêng baèng”.
CẤU TẠO MIA THỦY CHUẨN
Thủy bình điện tử Thủy bình tự động
3. Caùc phöông phaùp ño thuûy chuaån kyõ thuaät
Ño cao töø giöõa (hai mia): Maùy thuûy chuaån ñöôïc ñaët ôû khoaûng giöõa
hai ñieåm caàn xaùc ñònh ñoä cheânh cao (khoâng nhaát thieát naèm treân
höôùng thaúng noái hai ñieåm), taïi hai ñieåm döïng mia. Quay oáng kính
ngaém mia vaø ñoïc soá theo quy ñònh. Löu yù, tröôùc khi ñoïc soá phaûi
caân baèng truïc ngaém (töùc laøm truøng hai ñaàu boït thuûy). Ta coù:

b B
a
hAB
A

h den
AB  a b
h do
AB  a  k1   b  k 2 
h do
AB h den
AB  100 (5.3)
 Ño cao nhieàu traïm: AÙp duïng khi ñöôøng ño cao quaù daøi, taàm ngaém
oáng kính bò haïn cheá hoaëc trong ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp (ñoä
cheânh cao, ñoä doác lôùn… ). Giaû söû coù n traïm ño, caùc soá ñoïc treân mia
sau vaø mia tröôùc laø ai vaø bi. Ñoä cheânh cao giöõa hai ñieåm AB ñöôïc
tính theo coâng thöùc (5.4). Caàn löu yù ñi mia theo nguyeân taéc cuoán
chieáu.

B
b2
a2
b1 hAB
a1 (2)
A
(1)
h1  a1  b1 
h 2  a 2  b2 
.................. 
h n  a n  bn  
hAB  hi  ai  bi (5.4)
4. Yeâu caàu kyõ thuaät khi ño thuyû chuaån kyõ thuaät
- Ñöôøng thuyû chuaån kyõ thuaät ñöôïc boá trí daïng phuø
hôïp hoaëc kheùp kín vôùi chieàu daøi khoâng quaù 15km.
- Caùc ñieåm goác ñeå phaùt trieån laø ñieåm thuyû chuaån
haïng I, II, III, IV.
- Ñöôøng thuyû chuaån kyõ thuaät cho pheùp ño moät chieàu
(khoâng phaûi ño veà)
- Tröôøng hôïp khoù khaên coù theå boá trí ñöôøng chuyeàn
treo, nhöng chieàu daøi khoâng quaù 8km vaø phaûi ño ñi vaø ño
veà.
- Vieäc chon ñieåm vaø choân moác ñöôøng chuyeàn phaûi
theo quy ñònh
- Khoaûng caùch töø maùy ñeán mia thoâng thöôøng laø
100m, ñieàu kieän toát cho pheùp tôùi 150m. Tröôøng hôïp khoù
khaên ñaëc bieät ñöôïc pheùp nôùi roäng tôùi 250m
- Cheânh leäch khoaûng caùch töø maùy tôùi mia tröôùc vaø
maùy tôùi mia sau khoâng quaù 5m, cheânh leäch coäng doàn
khoâng quaù 10m.
- Soá traïm maùy treân 1 tuyeán thuyû chuaån caàn boá trí
chaün.
- Ñoïc soá treân mia tôùi mm
- Hieäu cheânh cao tính theo maët ñoû, maët ñen hoaëc theo
2 chieàu cao maùy khoâng ñöôïc vöôït quaù 6mm.
- Sai soá kheùp giôùi haïn cuûa ñöôøng thuyû chuaån kyõ thuaät
laø:
fgh=  50 L (mm)
Trong ñoù L laø chieàu daøi cuûa ñöôøng chuyeàn tính baèng
ñôn vò km
 5. Phöông phaùp ghi soå vaø tính toaùn
Traï Mia Chæ Mia Chæ treân Kyù Soá ñoïc treân mia K+ñen Cheânh Ghi chuù
m sau treân tröôùc hieäu -ñoû cao
ño mia trung
Chæ Chæ döôùi Maët ñen Maët ñoû
bình
döôùi
K/C sau K/C tröôùc
Cheânh ΔS ΣΔS
1 (1) 2975 (4) 0529 S (3)2795 (8)7369 (10)-1 K1=4573
(2) 2616 (5) 0172 T (6)0351 (7)4825 (9)-1 K2=4473

(15) 359 (16) 357 S-T (11)+2444 (12)+2544 (13)0 (14)2444

(17) +02 (18) +02

2 1517 1442 S 1227 5701 -1 K2
0936 0865 T 1153 5726 0 K1
581 577 S-T +074 -025 -1 +0074,5
(19)+04 (20)+06 Σ2518,5
Σ (21) 4492 (24) 1971 S (28)4022 (31)13070
(22) 3552 (25) 1037 T (29)1504 (32)10551
(23) 940 (26) 934 S-T (30)2518 (33)2519 (34)-1 (35)2518,5
(27)6
4.3 Ño cao löôïng giaùc
1. Nguyeân lyù: Trong ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp, khi yeâu caàu ñoä chính
xaùc khoâng cao, coù theå söû duïng oáng kính naèm nghieâng cuûa maùy kinh
vó keát hôïp vôùi mia xaùc ñònh ñoä cheânh cao giöõa hai ñieåm treân maët ñaát.
Ñaët maùy kinh vó (coù chieàu cao truïc ngaém i) taïi A, döïng mia taïi B. Goùc
nghieâng truïc ngaém laø V vaø ñoä cao ñieåm ngaém treân mia laø l, ta coù:

l h AB  l  S. tan V  i 
V
S  (5.5a)
h AB  S. tan V  i  l 
B
i hAB

A
Neáu khoaûng caùch ngang S xaùc ñònh baèng daây thò cöï thoâng thöôøng thì
ñoä cheânh cao ñöôïc tính:

1
h AB  k.n sin 2V  i  l (5.5b)
2
2. Caùch thöïc hieän
- Ñaët maùy kinh vó taïi A, mia taïi B. Tröôùc khi ño maùy phaûi ñöôïc
ñònh taâm vaø caân baèng, mia phaûi döïng thaúng ñöùng.
- ÔÛ vò trí baøn ñoä traùi, tieán haønh quay oáng kính veà ngaém mia
ñaët taïi B, ñoïc chæ treân (lt), chæ döôùi (ld), chæ giöõa (l), ñoïc goùc
ñöùng (V) ghi vaøo maãu soå ño. Sau ñoù duøng thöôùc theùp ño
chieàu cao maùy (i = taâm moác ñeán truïc quay cuûa oáng kính) vaø
ghi vaøo maãu soå ño.
- Khi ñoù cheânh cao löôïng giaùc töø maùy ñeán mia ñöôïc xaùc ñònh
theo coâng thöùc (5.5a) hoaëc (5.5b).
Trong ñoù : S=kncos2v ; n=lt-ld vaø k=100
3. Ñoä chính xaùc ño cao löôïng giaùc:
Trong phaïm vi döôùi 300m, ñoä chính xaùc ño cheânh cao chuû yeáu phuï
thuoäc vaøo caùc sai soá ño khoaûng caùch (S) vaø goùc ñöùng (V). Sai soá
trung phöông ño cheânh cao mh (cm) ñöôïc tính:

 h  2  h  2
2 2
(5.6)
m h     ms    m v  tg 2 Vm s2  S2 sec4 Vm 2v
 S   V 
Neáu goùc ñöùng V khoâng quaù 100, maùy kinh vyõ coù ñoä chính xaùc t = 60”
(töùc mv = 30”) vaø sai soá ño khoaûng caùch khoâng vöôït quaù 1/400,
ngöôøi ta tính ñöôïc mh =  0,015S (cm), töùc khi S = 100m thì mh =
1,5cm.
Ñoä cheânh cho pheùp khi ño thuaän-nghòch: Ñöôïc tính theo coâng thöùc
(3.68), töùc khoâng vöôït quaù 6cm treân 100m ñöôøng ño. (5.7)
h h .Lim  0,06S
 Soå ño chi tiết
Ngaøy thaùng naêm Ngöôøi ño:
Teân traïm ño, ñoä cao:A, HA=2.321m Ngöôøi ghi soå:
Điểm định hướng: B
Chieàu cao maùy:1.52m Ngöôøi veõ löôïc ñoà:
Ngöôøi kieåm tra:
N0mia 2 Soá ñoïc mia Soá ñoïc vaønh ñoä S (m) h (m) H (m) Ghi chuù
Treân Giöõa Döôùi Ngang Ñöùng
(0 ‘ “) (0 ‘ “)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10)
1 1446 1338 1230 30 12 50 1 13 45 Góc bồn hoa

Góc bồn hoa

2 1446 1336 1226 66 09 34 1 31 23
Góc đường đi
3 1331 1226 1120 70 09 10 2 32 45 Cây

4 1362 1316 1270 75 32 45 3 32 14 Góc bồn hoa

Góc nhà
5 1366 1316 1265 87 21 20 5 21 35
Góc nhà
6 1263 1209 1155 88 21 12 2 33 37

7 1180 1138 1096 98 54 02 1 27 32

 Ví duï: Hoaøn thieän maãu soå ño sau ñaây
Traï Mia Chæ Mia Chæ treân Kyù Soá ñoïc treân mia Cheânh Ghi Chu
m sau treân tröôùc hieäu cao
ño mia trung
Chæ Chæ döôùi Trước khi Sau khi
bình
döôùi thay đổi thay đổi
chiều cao chiều cao
K/C sau K/C tröôùc
máy máy
Cheânh ΔS ΣΔS
(1)1413 (4)1425 S (3)1320 (7)1522
(2)1190 (5)1214 T (6)1322 (8)1526
1
(12) (13) S-T (9) (10) (11)

(14) (15)
1648 1462 S 1420 1618
1190 1060 T 1261 1450
2
(18) (19) S-T (16) (17)
(20) (21)
(22) (25) S (29) (32)
(23) (26) T (30) (33)
Σ (24) (27) S-T (31) (34) (35)
(28)
Heát chöông 4
 CHÖÔNG 5
DUÏNG CUÏ VAØ PHÖÔNG PHAÙP
ÑO DAØI
 5.1. KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI
Khoaûng caùch (hay ñoä daøi) laø moät ñaïi löôïng raát caàn thieát, keát hôïp vôùi
goùc ñeå xaùc ñònh vò trí caùc ñieåm, ñoä lôùn caùc ñöôøng treân maët ñaát töï
nhieân.
Trong traéc ñòa, thuaät ngöõ “khoaûng caùch” giöõa hai ñieåm bieåu thò ñoä lôùn
cuûa ñoaïn thaúng noái giöõa hai ñieåm ñoù (Distance), ñoâi khi ñoàng nghóa vôùi
ñoä daøi. Thuaät ngöõ ñoä daøi (Length) thöôøng aùm chæ ñoä lôùn cuûa moät ñoaïn
(hay ñöôøng) coù theå cong, thaúng, gaáp khuùc… Ñoä daøi cuûa moät ñöôøng laø
toång ñoä daøi caùc caïnh hay khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm.
Ñeå bieåu dieãn moät ñöôøng hay moät caïnh leân maët phaúng, ñaïi löôïng caàn
phaûi ño laø hình chieáu cuûa noù treân maët phaúng naèm ngang (chính xaùc hôn
laø treân maët Ellipsoid traùi ñaát).
Tuøy theo yeâu caàu ñoä chính xaùc, nguyeân lyù vaø duïng cuï ño, ngöôøi ta chia
ra caùc phöông phaùp ño khoaûng caùch hay ñoä daøi khaùc nhau.
 5.2. PHÖÔNG PHAÙP ÑO KHOAÛNG CAÙCH TRÖÏC TIEÁP
Ño khoaûng caùch tröïc tieáp laø so saùnh ñoaïn thaúng caàn ño vôùi moät duïng cuï
ño goïi laø “thöôùc” coù ñoä daøi xaùc ñònh. Trong thöïc teá, ñoaïn thaúng caàn ño
thöôøng lôùn hôn nhieàu so vôùi ñoä daøi cuûa thöôùc ñem duøng, neân ñeå ño
chính xaùc tröôùc heát phaûi ñònh ñöôøng thaúng hay doùng höôùng ñöôøng ño.
1. Ñònh höôùng ñöôøng thaúng: Laø xaùc ñònh vò trí cuûa moät soá ñieåm treân höôùng
thaúng noái ñieån ñaàu vaø ñieåm cuoái cuûa ñoaïn thaúng caàn ño, sao cho
khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm keá caän nhau ngaén hôn ñoä daøi cuûa thöôùc söû
duïng.
Duïng cuï ñònh ñöôøng thaúng thöôøng laø caùc saøo tieâu baèng goã (coøn goïi laø
gia-loâng), coù sôn caùc khoaûng traéng ñen xen keõ, vöøa ñeå bieåu thò chieàu
cao vöøa giuùp deã daøng phaùt hieän töø xa.
Phöông phaùp ñònh ñöôøng thaúng coù theå baèng maét thöôøng (khi yeâu caàu
ñoä chính xaùc khoâng cao) hay baèng maùy (khi yeâu caàu ñoä chính xaùc cao).
Nguyeân taéc cô baûn trong ñònh ñöôøng thaúng laø qua 3 ñieåm thaúng haøng.
Tröôøng hôïp ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái nhìn thaáy nhau. Caém hai
saøo tieâu coá ñònh taïi A vaø B (neáu duøng maùy thì ñaët maùy taïi A).
Moät ngöôøi ñöùng taïi A baèng maét thöôøng hoaëc maùy ngaém chính
xaùc tieâu B, ñoàng thôøi ñieàu khieån cho ngöôøi thöù hai laàn löôït
caém caùc tieâu phuï 1, 2… treân höôùng thaúng AB. Khi caàn keùo daøi
ñoaïn thaúng AB veà moät phía, nguyeân taéc doùng ñöôøng thaúng
cuõng ñöôïc tieán haønh töông töï.
C D
B
B
A c2 d2
3
2 c1
1 d1
A

B
A B
3
2
1
A
Tröôøng hôïp hai ñieåm A vaø B khoâng thaáy nhau (ñoài, goø…), phaûi söû
duïng phöông phaùp “nhích daàn” baèng caùch choïn caùc ñieåm naèm
ngoaøi höôùng thaúng AB sao cho taïi moät ñieåm nhìn thaáy ñieåm ñaàu
hay ñieåm cuoái (d1 nhìn thaáy A; c1 nhìn thaáy B…). Baèng caùch nhích
daàn ñeán hai ñieåm C; D, sao cho töø C nhìn thaáy ba ñieåm C, D, B vaø
töø D nhìn thaáy ba ñieåm D, C, A thaúng haøng. Tieán haønh töông töï khi
doùng qua khe saâu, thung luõng…
Neáu gaëp chöôùng ngaïi vaät treân ñöôøng caàn doùng höôùng, phaûi aùp
duïng phöông phaùp ñoàng daïng, baèng caùch môû theâm höôùng phuï Ax
phía ngoaøi, treân ñoù xaùc ñònh caùc ñieåm vaø haï caùc ñöôøng vuoâng goùc
cC, dD, bB. Ño caùc khoaûng caàn thieát Ac, Ad, Ab vaø Bb, tính ra caùc
ñoaïn cC vaø dD ñeå xaùc ñònh caùc ñieåm C, D.
B
D

A x
c d b
2. Duïng cuï vaø phöông phaùp ño tính
Thöôùc theùp chính xaùc: Coù daïng baûn moûng roäng 1,5cm, daøi töø 1050m,
heä soá giaûn nôû nhieät thaáp. Treân thöôùc chia caùc ñôn vò ño daøi (cm, dm,
m), ñaùnh soá töøng meùt, caùc dm ñaàu vaø cuoái thöôùc ñöôïc chia ñeán mm.
Hai ñaàu thöôùc coù tay naém chaéc chaén duøng ñeå caêng thöôùc khi ño. Ñoái
vôùi caùc ñaïi löôïng ño yeâu caàu ñoä chính xaùc cao, caàn phaûi kieåm
nghieäm thöôùc tröôùc khi söû duïng. Thöôùc theùp chính xaùc thöôøng ñöôïc
duøng ñeå ño caïnh ñöôøng chuyeàn, caïnh ñaùy löôùi tam giaùc haïng thaáp.
Ñoä chính xaùc trung bình töø 1/3.000 ñeán 1/8.000, ñaëc bieät ñeán 1/30.000.
Thöôùc theùp thoâng thöôøng: Caáu taïo töông töï nhö thöôùc theùp chính
xaùc, nhöng khoaûng chia nhoû nhaát treân thöôùc laø cm. Thöôùc theùp
thoâng thöôøng chuû yeáu ñöôïc söû duïng trong ño ñaïc vôùi ñoä chính xaùc
thaáp.
Thöôùc vaûi: Laøm baèng sôïi vaûi keát hôïp daây kim loaïi, treân maët thöôùc sôn
moät lôùp keo baûo veä, thöôùc ñöôïc chia ñeán cm vaø ñaùnh soá töøng meùt
moät. Caùc loaïi thöôùc ñeàu ñöôïc cuoän kín trong moät hoäp cöùng baûo veä,
thuaän lôïi cho quaù trình söû duïng.
Daây invar: Coù caáu taïo hình sôïi tieát dieän troøn, laøm baèng hôïp kim heä
soá giaõn nôû nhieät thaáp. Chieàu daøi thöôøng laø 24m, 48m, 72m… , hai
ñaàu coù gaén thanh ñoïc soá daøi 10cm vaø ñöôïc khaéc vaïch ghi soá vôùi
nhieàu kieåu khaùc nhau, ñaàu muùt coù moùc gaén thöôùc vaøo roøng roïc hay
quaû taï. Thöôùc ñöôïc cuoän laïi vaø ñaët trong hoäp goã. Daây invar ñöôïc
söû duïng ño tröïc tieáp caïnh ñaùy löôùi tam giaùc, caïnh löôùi ña giaùc, löôùi
coâng trình coù ñoä chính xaùc töø haïng I  III.
Caùc duïng cuï khaùc: Boä que saét (11 caùi), duøng ñeå ñaùnh daáu ñieåm ñaàu
vaø cuoái thöôùc treân maët ñaát, soá laàn ñaët thöôùc vaø laøm chuaån ñoïc soá
khi ño. Saøo tieâu (gia-loâng) duøng ñònh ñöôøng thaúng, ñaùnh daáu ñieåm
ño khi caàn. Thöôùc taïo goùc vuoâng, thöôùc ño goùc ñöùng, nhieät keá…
Ñeå tieán haønh ño, caàn ít nhaát hai ngöôøi. Ngöôøi sau caàm ñaàu thöôùc
coù ñieåm chuaån “0” ñaùnh daáu taïi A baèng 1 que saét, ngöôøi tröôùc daûi
thöôùc doïc theo ñöôøng thaúng ñaõ ñònh vaø 10 que saét ñeå ñaùnh daáu
caùc laàn ñaët thöôùc. Moãi laàn ñaët thöôùc, duøng que saét ñaùnh daáu ñieåm
ñoä daøi cuûa thöôùc leân ñöôøng thaúng treân maët ñaát. Ño phaàn leû cuûa
ñöôøng ño (neáu coù).
Tröôøng hôïp maët ñaát baèng phaúng: Khoaûng caùch naèm ngang (S)
giöõa hai ñieåm A vaø B ñöôïc tính theo ñoä daøi thöôùc (l), soá laàn
ñaët thöôùc (n), phaàn dö (z) vaø soá hieäu chænh sai soá ().

S  n.l  z   (3.1)

Tröôøng hôïp maët ñaát doác: Coù theå duøng phöông phaùp ño baäc
thang, nhôø oáng thaêng baèng daøi ñeå ñaët thöôùc naèm ngang vaø
daây doïi ñaùnh daáu caùc ñieåm treân maët ñaát.
B

(l)

A V
S

Neáu maët ñaát doác ñeàu vaø phaúng: Coù theå ño ñoä daøi theo höôùng
doác (D) vaø goùc nghieâng maët ñaát (V), tính ra ñoä daøi ngang (S).

S  D. cos V (3.2)
3. Ñoä chính xaùc ño khoaûng caùch baèng thöôùc daây
Caùc nguoàn sai soá trong ño thöôùc daây: Sai soá do kieåm nghieäm thöôùc
(ñoä daøi thöôùc thöïc teá khaùc ñoä daøi thöôùc lyù thuyeát); Sai soá do ñònh
ñöôøng thaúng; Sai soá do ñaët thöôùc (cong, veânh, voõng…); Sai soá do löïc
caêng thöôùc; Sai soá do co daõn thöôùc (aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä, moâi
tröôøng…); Sai soá do ñoïc soá...
Ñaùnh giaù ñoä chính xaùc: Ñeå ñaùnh giaù ñoä chính xaùc ño khoaûng caùch
baèng thöôùc daây, phaûi ño nhieàu laàn vaø duøng sai soá trung phöông
töông ñoái (1/T) tính töø sai soá thöïc () hoaëc sai soá gaàn ñuùng nhaát (V).
Trong thöïc teá, thöôøng tieán haønh ño keùp theo hai chieàu thuaän
nghòch treân ñoaïn thaúng caàn ño vaø söû duïng sai soá töông ñoái kheùp kín
(töùc tyû soá giöõa ñoä cheânh cuûa 2 giaù trò ño vôùi giaù trò trung bình) ñeå
ñaùnh giaù ñoä chính xaùc theo coâng thöùc:

St  Sd 1
 (3.3)
Stb T
 Haïn sai cho pheùp: Thoâng thöôøng ñoä chính xaùc ño khoaûng
caùch baèng thöôùc daây chæ ñaït trong khoaûng töø 1/1.0001/3.000
tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän ñòa hình. Do vaäy, yeâu caàu veà ñoä chính
xaùc caàn caên cöù vaøo tình hình cuï theå. Theo quy ñònh:

 Nôi ñòa hình baèng phaúng: 1 1


TLim 3000

1 1
 Nôi ñòa hình phöùc taïp: 
TLim 1000
Ñeå naâng cao ñoä chính xaùc leân 1/5.000 phaûi söû duïng thöôùc
theùp chính xaùc ñaõ qua kieåm nghieäm, ñònh ñöôøng ño toát, thöïc
hieän nghieâm ngaët caùc thao taùc kyõ thuaät trong quaù trình ño…
5.3. Phöông phaùp ño khoaûng caùch giaùn tieáp baèng maùy quang hoïc
1. Nguyeân lyù caïnh ñaùy
Phöông phaùp quang hoïc ño khoaûng caùch döïa treân cô sôû caùc daây thò cöï
ñöôïc taïo ra trong oáng kính caùc maùy traéc ñòa theo nguyeân lyù caïnh ñaùy.
Giaû söû muoán ño khoaûng caùch naèm ngang giöõa hai ñieåm A vaø B treân maët
ñaát. Tieán haønh ñaët maùy quang hoïc taïi A, döïng moät caïnh ñaùy (naèm
ngang hay thaúng ñöùng) taïi B (coøn goïi laø mia).
Tröôøng hôïp caïnh ñaùy naèm ngang: Neáu ñoä daøi caïnh ñaùy coá ñònh baèng (n),
khoaûng caùch ngang (S) phuï thuoäc duy nhaát vaøo goùc ngaém () theo coâng
thöùc (3.4). Vieäc ño tính khoaûng caùch trôû thaønh vieäc ño goùc baèng ().

 n 
S  cot (3.4)
B 2 2
A S
Tröôøng hôïp caïnh ñaùy thaúng ñöùng: Töông öùng vôùi goùc ngaém () khoâng
ñoåi coù theå xaùc ñònh treân caïnh ñaùy (mia) caùc giaù trò (n) khaùc nhau
trong moái quan heä vôùi khoaûng caùch ngang (S). Giaû söû treân löôùi chöõ
thaäp trong oáng kính maùy kinh vó coù theå taïo ra caïnh p. Ta coù theå vieát:

S f f
 p n
 S n
n p p
f
f
B k   conste
p
A S
S  k.n (3.5)
Theo ñoù, vieäc ño khoaûng caùch ngang giöõa hai ñieåm A, B trôû thaønh
vieäc xaùc ñònh khoaûng caùch ñöùng (n) treân caïnh ñaùy (mia) töông öùng
vôùi daây ño (p) trong oáng kính.
Sai soá trung phöông töông ñoái ño khoaûng caùch baèng mia ñöùng
khoâng phuï thuoäc vaøo ñoä daøi ñöôøng ño nhö mia ngang, neân mia
ngang chæ ñöôïc söû duïng khi ñöôøng ño ngaén (thöôøng khoâng vöôït quaù
100m).
2. Phöông phaùp daây thò cöï thoâng thöôøng
Theo nguyeân lyù treân, daây thò cöï thoâng thöôøng laø moät caëp vaïch
ngaén naèm ñoái xöùng qua daây ngang (hoaëc daây ñöùng) cuûa löôùi chöõ
thaäp trong oáng kính. Khoaûng caùch giöõa hai vaïch (p) ñöôïc choïn
trong moái quan heä vôùi tieâu cöï kính vaät (f) vaø goùc ngaém () sao cho k
luoân luoân laø moät haèng soá chaün (thöôøng laø 100 hay 200).
Ñeå xaùc ñònh trò soá n töông öùng vôùi goùc ngaém  (töùc p), thoâng
thöôøng söû duïng mia ñöùng laøm baèng goã hoaëc nhoâm, daøi 3-4m, ñöôïc
chia vaïch ñeán cm vaø ñaùnh daáu töøng dm vaø töøng meùt.

p
Mia

p α n
 Khi ño ngaém treân maët ñaát, do ñòa hình phöùc taïp, phaûi söû duïng truïc
ngaém naèm nghieâng (khoâng vuoâng goùc vôùi mia) neân soá ñoïc treân mia
thöïc teá thay ñoåi. Giaû söû coù moät mia töôûng töôïng vuoâng goùc vôùi truïc
ngaém, coi caùc tia ngaém töø maùy ñeán mia gaàn nhö song song. Ta coù:

n’/2 n/2
D  k.n  

D n   n. cos V 
B

V S  D. cos V

A S
S  k.n. cos V 2 (3.6)
Neáu tính ñeán aûnh höôûng cuûa caùc nguoàn sai soá khaùc, thì ñoä chính
xaùc ño daøi baèng daây thò cöï thoâng thöôøng trong haàu heát caùc tröôøng
hôïp chæ ñaït.

1 1 1
 
T 300 500
3. Phöông phaùp daây thò cöï töï ñoäng
Ñeå ñôn giaûn ño khoaûng caùch ngang, trong caùc maùy kinh vó quang
hoïc chính xaùc (Theo; Dahlta…) thöôøng xaây döïng daây thò cöï “töï ñoäng”
daïng hình cung, cho pheùp ñöa khoaûng caùch nghieâng veà khoaûng caùch
ngang vôùi giaù trò goùc ñöùng baát kyø. Nguyeân lyù caáu taïo daây thò cöï töï
ñoäng laø döïa vaøo söï bieán ñoåi khoaûng caùch giöõa 2 daây ño p (thöïc chaát
laø goùc ngaém ) theo goùc nghieâng (V). Töùc p laø moät haøm soá cuûa V, khi
V = 00 (truïc ngaém naèm ngang) p coù giaù trò cöïc ñaïi vaø giaûm daàn khi V
taêng leân. Ñaët:
f
k  cos2 V  conste
p
n
f
p  cos V
2
(3.7)
 k
V V0 p (mm)
B
00 3,348
A S +300 2,500
300 2,522
 Theo ñoù, moät bieåu ñoà ñöôïc xaây döïng vaø khaéc treân moät taám kính
moûng bao goàm moät cung cô baûn NN; tia böùc xaï cô baûn OA vaø moät
ñöôøng cong goïi laø daây thò cöï töï ñoäng EE ñöôïc taïo thaønh nhö sau:
Treân ñöôøng tia böùc xaï cô baûn OA laáy AB = pmax (töông öùng vôùi V =
00). Töø tia cô baûn OA, veà hai phía, döïng caùc goùc bieán ñoåi töø 0 ñeán 
V. Töông öùng vôùi caùc goùc Vi theo höôùng böùc xaï laáy caùc ñoaïn coù giaù
trò pi ñöôïc caùc ñieåm a, b, c… Noái taát caû caùc ñieåm ñoù laïi ta ñöôïc daây
cung EE.
Taám kính ñöôïc gaén lieàn vôùi B
b a
vaønh ñoä ñöùng sao cho taâm O c
cuûa cung cô baûn truøng vôùi taâm E pmax E
p3 p2 p1
truïc quay oáng kính, hình aûnh
N A N
cuûa tia böùc xaï cô baûn OA vaø
cung cô baûn NN nhôø moät heä
thoáng laêng kính hieän treân löôùi V +V
chöõ thaäp truøng vaøo daây ñöùng
vaø daây ngang. O
 Do vaäy, taïi moät vò trí baát kyø cuûa oáng kính khi ngaém mia, ta coù theå
quan saùt ñöôïc moät phaàn daây thò cöï töï ñoäng vaø coù theå xaùc ñònh ñöôïc
giaù trò n treân mia caên cöù vaøo daây cô baûn (NN) vaø daây thò cöï (EE).
Khoaûng caùch ngang giöõa hai ñieåm A vaø B ñöôïc tính theo coâng thöùc
(3.8)
S  k.n (3.8)
YÙ nghóa töï ñoäng ôû ñaây ñöôïc hieåu laø töï ñoäng tìm ñöôïc khoaûng caùch
ngang vôùi goùc nghieâng truïc ngaém baát kyø. Neáu K = 100 vaø soá ñoïc
treân mia tính baèng cm thì khoaûng caùch ngang ñöôïc tính baèng meùt.
Ñaây laø moät trong nhöõng öu ñieåm cuûa phöông phaùp, ñaëc bieät laø nôi
ñòa hình phöùc taïp.
So vôùi daây thò cöï thoâng thöôøng, daây thò cöï töï ñoäng coù ñoä chính xaùc
khoâng cao hôn nhieàu, nhöng coù theå ñaït töø 10  20cm/100 meùt. Töùc
sai soá töông ñoái trong khoaûng:

1 1 1
 
T 500 1000
5.4. Phöông phaùp ño khoaûng caùch baèng soùng ñieän töø
Gaàn ñaây, caùc maùy traéc ñòa hieän ñaïi ñoä chính xaùc cao ñöôïc saûn xuaát vaø
söû duïng khaù phoå bieán trong thöïc teá, nhö maùy ño xa ñieän quang vaø maùy
toaøn ñaïc ñieän töû (Total Station), moät heä thoáng keát hôïp giöõa maùy ño xa
ñieän quang vôùi maùy kinh vó ñieän töû. Ñaây laø phöông phaùp ño khoaûng
caùch tröïc tieáp baèng soùng ñieän töø do boä thu phaùt tín hieäu cuûa maùy phaùt
ra vaø truyeàn ñi trong khoâng gian vôùi moät toác ñoä nhaát ñònh, keát hôïp vôùi
heä thoáng göông phaûn chieáu cho pheùp ño xa töø vaøi traêm meùt tôùi haøng
chuïc km.
Nguyeân taéc hoaït ñoäng: Soùng ñieän töø phaùt ra töø nguoàn (S) ñöôïc
khuyeách ñaïi nhôø boä ñieàu bieán (D), qua heä thoáng quang hoïc (x) höôùng
ñeán göông phaûn xaï (R) vaø quay trôû veà ñöôïc thu nhaän laïi bôûi boä thu tín
hieäu (T). Nhôø boä xöû lyù (P) xaùc ñònh ñöôïc thôøi gian (t) maø soùng lan
truyeàn hoaëc ñoä leäch pha () giöõa hai thôøi ñieåm phaùt thu, laøm cô sôû
tính khoaûng caùch.
S D
x R
P T
 Tröôøng hôïp thôøi gian maø soùng ñi veà ñöôïc xaùc ñònh tröïc tieáp,
khoaûng caùch giöõa hai ñieåm AB ñöôïc tính theo coâng thöùc (3.9). Tuy
nhieân ñoä chính xaùc thaáp neân ít ñöôïc söû duïng.
v  t
2D  v  t  D  (3.9)
2
Tröôøng hôïp ño pha, thöïc chaát laø vieäc xaùc ñònh soá löôïng böôùc soùng
nguyeân n vaø phaàn leû cuûa noù  (hay ñoä leäch pha ) lan truyeàn ñi veà
treân ñöôøng ño, khoaûng caùch ño ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc
(3.10).

A B
2D=
  n+

’
 
2D  n    D  n  (3.10)
2 2
 Ñoä daøi nghieâng (D) seõ ñöôïc tính toaùn chuyeån sang ñoä daøi ngang
(S), ñoàng thôøi keát hôïp vôùi goùc nghieâng (V) tính ra ñoä cheânh cao
giöõa hai ñieåm (hAB) nhôø heä thoáng xöû lyù cuûa maùy.
Ñoä chính xaùc ño khoaûng caùch baèng soùng ñieän töø phuï thuoäc vaøo
nhieàu yeáu toá (chieát quang, söông muø, khoùi buïi…). Caùc nhaø saûn xuaát
ñöa ra coâng thöùc thöïc nghieäm (3.11) ñeå ñaùnh giaù, trong ñoù a- laø
tham soá ñoäc laäp; b- laø tham soá phuï thuoäc (b.106 hay b.ppm) ñöôïc
xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm phuï thuoäc töøng loaïi maùy.
6
md  (a  b.10 D) (3.11)

Nguoàn saùng trong caùc maùy hieän ñaïi thöôøng laø laser baùn daãn. Caùc
maùy toaøn ñaïc ñieän töû cho pheùp töï ñoäng hoaù keát hôïp vieäc ño goùc
(ngang, ñöùng), ño daøi (khoaûng caùch ngang, nghieâng) vaø ño cao (ñoä
cheânh cao). Keát quaû ño ñöôïc theå hieän treân maøn hình, coù theå ghi
vaøo boä nhôù vaø truyeàn qua maùy tính ñeå xöû lyù treân caùc phaàn meàm
töông thích.
Heát chöông 5
 CHÖÔNG 6
LÖÔÙI KHOÁNG CHEÁ MAËT BAÈNG
(TOÏA ÑOÄ)
6.1. KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI
Khi thaønh laäp baûn ñoà vaø boá trí coâng trình treân moät phaïm vi roäng
lôùn, sau khi löïa choïn hình theå, kích thöôùc traùi ñaát vaø pheùp chieáu
thích hôïp, tieán haønh xaây döïng maïng löôùi khoáng cheá traéc ñòa laøm cô
sôû thoáng nhaát tyû leä vaø ñoä chính xaùc trong quaù trình ño veõ.
Löôùi khoáng cheá maët baèng laø taäp hôïp moät heä thoáng caùc ñieåm coù
moái lieân heä hình hoïc chaët cheõ vôùi nhau, ñöôïc xaùc ñònh toaï ñoä (x, y)
vaø ñaùnh daáu baèng nhöõng moác ôû thöïc ñòa
Trong traéc ñòa, löôùi khoáng cheá noùi chung vaø löôùi khoáng cheá maët
baèng noùi rieâng ñöôïc xaây döïng theo nguyeân taéc töø toång theå ñeán cuïc
boä, töø ñoä chính xaùc cao ñeán ñoä chính xaùc thaáp vaø coá gaéng giaûm caáp
phaùt trieån
Löôùi khoáng cheá traéc maët baèng chia ra thaønh löôùi khoáng cheá Nhaø
nöôùc, löôùi khoáng cheá khu vöïc vaø löôùi khoáng cheá ño veõ.
 - Löôùi khoáng cheá Nhaø nöôùc laø löôùi khoáng cheá cô baûn
thoáng nhaát trong toaøn quoác, phuïc vuï cho coâng taùc nghieân
cöùu khoa hoïc vaø coâng taùc thaønh laäp baûn ñoà ñòa hình.
Löôùi khoáng cheá Nhaø nöôùc töø haïng I ñeán haïng IV ñöôïc
xaây döïng theo phöông phaùp löôùi tam giaùc daøy ñaëc, löôùi
ñöôøng chuyeàn, hoaëc löôùi GPS (Global Positioning System).
- Do maät ñoä ñieåm khống chế toạ độ nhaø nöôùc caùc haïng
chöa ñaùp öùng ñuû yeâu caàu ño veõ thaønh laäp caùc baûn ñoà ñòa
hình tyû leä lôùn, neân phaûi taêng daøy baèng caùc ñieåm toïa ñoä caáp
thaáp hôn, hình thaønh löôùi khoáng cheá toïa ñoä khu vöïc
(thöôøng goïi laø löôùi toïa ñoä taêng daøy). Löôùi khoáng cheá khu
vöïc laáy caùc ñieåm khoáng cheá Nhaø nöôùc laøm cô sôû ñeå taêng
daøy vaø phaùt trieån.
 Löôùi khống chế khu vực coù theå ñöôïc xaây döïng baèng phöông
phaùp GPS, pp tam giaùc hay ñöôøng chuyeàn theo 2 caáp (caáp 1,
caáp 2), sao cho maät ñoä ñieåm khoáng cheá toïa ñoä töø caáp 2 trôû leân
caàn ñaûm baûo theo quy ñònh vaø ñaùp öùng yeâu caàu veà ñoä chính
xaùc, cuï theå nhö sau:
Treân dieän tích 1km2, ñoái vôùi khu vöïc ñang phaùt trieån
(thaønh phoá, khu coâng nghieäp…) phaûi coù ít nhaát 4 ñieåm, ñoái vôùi
khu vöïc chöa phaùt trieån phaûi coù ít nhaát 1 ñieåm.
Sai soá trung phöông vò trí ñieåm khoáng cheá toïa ñoä khu vöïc
so vôùi ñieåmtoạ độ nhaø nöôùc gaàn nhaát, khoâng ñöôïc vöôït quaù
0,1mm theo tyû leä baûn ñoà caàn thaønh laäp.
- Löôùi khoáng cheá ño veõ laø caáp cuoái cuøng phuïc vuï tröïc tieáp
cho vieäc ño veõ baûn ñoà ñòa hình. Löôùi khoáng cheá ño veõ laáy caùc
ñieåm khoáng cheá Nhaø nöôùc vaø khoáng cheá khu vöïc laøm cô sôû
ñeå taêng daøy vaø phaùt trieån.
 6.2 LÖÔÙI KHOÁNG CHEÁ ÑO VEÕ (ÑÖÔØNG CHUYEÀN VAØ LÖÔÙI ÑÖÔØNG
CHUYEÀN KINH VÓ )
6.2.1 Caùc daïng löôùi ñöôøng chuyeàn
Khôûi tính cuûa ñöôøng chuyeàn: Laø caùc ñieåm toïa ñoä haïng cao nhaø nöôùc hay
khu vöïc. Caïnh khôûi ñaàu coù theå laø caïnh tam giaùc giaûi tích caáp 1,2 hay
ñöôøng chuyeàn caáp 1,2. Tröôøng hôïp khoâng coù caïnh caáp cao phaûi ño tröïc
tieáp caïnh khôûi ñaàu.
Caùc daïng ñoà hình cô baûn:
 Tuyeán ñöôøng chuyeàn kheùp kín, xuaát phaùt töø moät ñieåm khoáng cheá caáp cao
hoaëc giaû ñònh phaùt trieån trong khu ño vaø quay veà ñieåm ban ñaàu.
 Tuyeán ñöôøng chuyeàn phuø hôïp (hay hôû), noái giöõa hai ñieåm khoáng cheá caáp
cao khaùc nhau (A, B).
 Tuyeán ñöôøng chuyeàn nhaùnh (hay treo), xuaát phaùt töø moät ñieåm khoáng cheá
(caáp cao hay ño veõ) nhöng khoâng noái veà moät ñieåm khoáng cheá naøo khaùc.
 Löôùi ñöôøng chuyeàn, coù theå laø daïng ñieåm nuùt (ít nhaát 1 ñieåm nuùt), töùc
ñieåm lieân keát caùc ñöôøng chuyeàn hay daïng nhieàu voøng kheùp (ít nhaát 3
voøng).
B B D

A
A C
B

N
A C
A

N C

B
6.2.2. Thieát keá ñöôøng chuyeàn kinh vó
Tröôùc khi thaønh laäp löôùi caàn khaûo saùt thöïc ñòa, tìm hieåu ñòa hình ñòa
vaät, xaùc ñònh vò trí vaø maät ñoä caùc ñieåm khoáng cheá caáp cao coù trong khu
ño, ñaùnh giaù khaû naêng söû duïng cuûa chuùng... Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm ñòa
hình vaø söï phaân boá cuûa caùc ñieåm khoáng cheá caáp cao ñaõ coù, tieán haønh
thieát keá sô ñoà löôùi ñöôøng chuyeàn treân baûn ñoà cuõ (baûn ñoà ñaõ coù). Löôùi
thieát keá neân coù daïng ñoà hình ñôn giaûn, phuû truøm toaøn boä khu ño.
Caùc tuyeán ñöôøng chuyeàn ñöôïc boá trí sao cho caùc ñieåm khoáng cheá ño
veõ phaân boá roäng khaép, ñaûm baûo maät ñoä, tuaân thuû caùc chæ tieâu kyõ thuaät
quy ñònh, taän duïng toát caùc heä thoáng giao thoâng, thuûy lôïi, thuûy vaên… Caùc
caïnh ñöôøng chuyeàn phaûi ñi qua nôi töông ñoái baèng phaúng, ñoä daøi gaàn
baèng nhau.
Caùc ñieåm ñöôøng chuyeàn phaûi choïn ôû vò trí thích hôïp (neàn ñaát chaéc,
oån ñònh…), ñaûm baûo thoâng höôùng vôùi caùc ñieåm beân caïnh, coù taàm nhìn
bao quaùt thuaän lôïi cho ño veõ chi tieát…, tieán haønh choân moác theo quy
ñònh. Khi ño veõ ñoäc laäp, ñieåm ñaàu vaø cuoái ñöôøng chuyeàn neân boá trí ôû
nôi thuaän lôïi cho vieäc ño noái vôùi caùc ñieåm toïa ñoä haïng cao nhaø nöôùc vaø
khu vöïc…
 Caùc chæ tieâu kyõ thuaät chuû yeáu: Ñöôïc quy ñònh cuï theå trong quy phaïm,
phuï thuoäc tyû leä ño veõ, yeâu caàu ñoä chính xaùc, ñaëc ñieåm ñòa hình…
(baûng 6.1). Ñoái vôùi caùc tuyeán ñöôøng chuyeàn noái hai ñieåm nuùt, toång ñoä
daøi cuûa tuyeán phaûi giaûm ñi 30% so vôùi quy ñònh.
Baûng 6.1
Haïng muïc Quy ñònh kyõ thuaät
1. Toång ñoä daøi tuyeán ñöôøng chuyeàn (km)
1/500 0,6km (vuøng nuùi 1km)
1/1000 1,2km (vuøng nuùi 1,5km)
1/2000 2km (vuøng nuùi 3km)
1/5000 4km (vuøng nuùi 5km)
2. Ñoä daøi caïnh - ngaén nhaát 20m
- daøi nhaát 350m
- trung bình 150250m
3. Sai soá trung phöông ño goùc 30”
4. Sai soá kheùp töông ñoái giôùi haïn (fs/S) 1/10001/2000
6.2.3. Ño ñöôøng chuyeàn kinh vó
Ño goùc baèng: Ño taát caû caùc goùc ngoaët, goùc noái… trong ñöôøng
chuyeàn. Söû duïng maùy kinh vó, maùy toaøn ñaïc coù ñoä chính xaùc
khoâng döôùi 30”, ñaõ ñöôïc kieåm nghieäm vaø ñieàu chænh. Ñoái vôùi voøng
kheùp ño caùc goùc phía trong, ñoái vôùi ñöôøng hôû ño goùc moät phía (traùi
hay phaûi). Moãi goùc ñöôïc ño 1 hay 2 laàn, ñoä cheânh giaù trò goùc giöõa
caùc voøng ño khoâng vöôït quaù 45”. Sai soá kheùp goùc ñöôøng chuyeàn
khoâng vöôït quaù haïn sai:

f gh  60 n (6.1)

Trong ñoù n laø soá goùc trong ñöôøng chuyeàn
Ño ñoä daøi caïnh: Neáu ño tröïc tieáp baèng thöôùc theùp, phaûi ño ñi ño veà,
sai soá kheùp khoâng vöôït quaù 1/2000. Hieän nay, ñoä daøi caïnh ñöôøng
chuyeàn ñöôïc ño baèng maùy ñieän quang hay phoå bieán hôn laø maùy
toaøn ñaïc ñieän töû, keát hôïp ñoàng thôøi trong quaù trình ño goùc.
Keát quaû ño goùc, caïnh ñöôøng chuyeàn phaûi ñöôïc ghi vaøo maãu soå
theo ñuùng quy ñònh.
6.2.4 Tính toaùn ñöôøng chuyeàn kinh vó kheùp kín
Tröôùc heát caàn kieåm tra toaøn dieän caùc soå ño goùc,
caïnh, tính toaùn caùc giaù trò bình quaân… Laäp sô ñoà
löôùi, ghi roõ teân ñieåm, giaù trò ño goùc, giaù trò ño caïnh
treân sô ñoà... Do caùc keát quaû ño coù sai soá neân phaûi
thöïc hieän tính toaùn bình sai. Ñoái vôùi ñöôøng chuyeàn
kinh vó, söû duïng phöông phaùp bình sai gaàn ñuùng.
Sau ñaây giôùi thieäu noäi dung tính toaùn bình sai gaàn
ñuùng ñöôøng chuyeàn kinh vó kheùp kín.
Caùc böôùc tieán haønh:
Bước 1: tính sai số khép góc f
f     đo    lt    đo  (n  2) 1800

So sánh f với sai số khép góc giới hạn, các góc

đo đạt nếu:
| f  || f gh || 60" n |

với n là tổng số góc trong tuyến

Trường hợp sai số đo góc không thỏa mãn thì phải đo
lại góc
Bước 2: tính số hiệu chỉnh góc  và tính góc bằng
hiệu chỉnh hc
f 
v  
n

Số hiệu chỉnh góc bằng được tính bằng cách chia

đều sai số khép

Tính góc bằng hiệu chỉnh:

    v
i
hc
i
đo
Bước 3: tính góc định hướng cho các cạnh trong
đường chuyền dựa vào góc bằng hiệu chình và góc
định hướng gốc

 j k   i j    180
hc
j
0

Hoặc:

 j k   i  j    180
hc
j
0
Bước 4: Tính số gia tọa độ trước bình sai
xi j  Si  j  cos( i  j )
yi j  Si j  sin( i j )

Bước 5: Tính sai số khép tuyến đường chuyền

f x   x; f y   y
fS  f f
x
2
y
2

Điều kiện đạt là fS/S  1/2000 với khu vực đồng

bằng và 1/1000 với khu vực đồi núi; nếu không thỏa
mãn thì phải đo lại cạnh trong đường chuyền
 Bước 6: Tính số hiệu chỉnh số gia tọa độ và tính
số gia tọa độ hiệu chỉnh
fx fy
vx   Si  j ; vy    Si  j
i j
S S
i j

Số hiệu chỉnh cho số gia tọa độ phân phối theo

nguyên tắc tỷ lệ thuận với chiều dài cạnh

Tính số gia tọa độ hiệu chỉnh:

xhc
i j  xi j  vx ; y
i j
hc
i j  yi j  vy
i j
Bước 7: Tính tọa độ bình sai

x j  xi  xhc
i j

y j  yi  y hc
i j
6.2.5 Tính toaùn ñöôøng chuyeàn kinh vó phuø hôïp
Trình tự tính toán bình sai tương tự 7 bước trong
bình sai tuyến khép kín, chỉ khác về công thức tính ở
các bước sau:
Bước 1: tính sai số khép góc f
f     đo    lt    đo  ( cuoi   dau )  n 180 0
Hoặc:
f     đo    lt    đo  ( cuoi   dau )  n 180 0

Với n là tổng số góc đo trong tuyến, kể cả góc đo

nối. cuoi là góc định hướng cạnh gốc cuối tuyến;
dau là góc định hướng cạnh gốc đầu tuyến
Bước 5: Tính sai số khép tuyến đường chuyền

f x   x  ( xcuoi  xdau)
f y   y  ( ycuoi  ydau)
fS  f x2  f y2

Với xcuoi , ycuoi là tọa độ điểm gốc ở cuối tuyến;

xdau , ydau là tọa độ điểm gốc đầu tuyến
6.2.6 Tính toaùn ñöôøng chuyeàn kinh vó treo

Tuyến kinh vĩ treo có số cạnh tối đa = 4 . Các

góc, cạnh trong tuyến kinh vĩ treo phải đo đi và
đo về.

Chênh lệch giá trị góc và cạnh giữa 2 lần đo đi và

về không quá sai số giới hạn của đường chuyền

Giá trị góc, cạnh được tính trung từ 2 chiều đo đi

và về, tọa độ các điểm được tính từ giá trị góc,
cạnh trung bình. Tuyến kinh vĩ treo không bình
sai
Heát chöông 6
 CHÖÔNG 7
LÖÔÙI KHOÁNG CHEÁ ÑOÄ CAO
7.1 KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI
Löôùi khoáng cheá ñoä cao laø moät heä thoáng lieân keát caùc ñieåm moác treân
maët ñaát, coù ñoä cao ñöôïc ño tính chính xaùc theo moác ñoä cao quoác gia
baèng phöông phaùp ño cao thuûy chuaån thoáng nhaát treân toaøn quoác.
Löôùi khoáng cheá ñoä cao cuõng ñöôïc xaây döïng tuaàn töï theo nhieàu caáp,
moãi caáp coù maät ñoä ñieåm vaø ñoä chính xaùc khaùc nhau. (caáp Nhaø nöôùc,
caáp khu vöïc vaø caáp ño veõ). Nguyeân taéc xaây duïng cuûa löôùi ñoä cao laø:
Töø toång theå ñeán cuïc boä, töø ñoä chính xaùc cao ñeán ñoä chính xaùc thaáp.
Löôùi ñoä cao caáp Nhaø nöôùc: Goàm coù haïng I, haïng II, haïng III vaø haïng
IV
Löôùi ñoä cao caáp khu vöïc: Löôùi ñoä cao kyõ thuaät
Löôùi ñoä cao caáp ño veõ: Phuïc vuï tröïc tieáp cho coâng taùc ño veõ ñoâ cao
caùc ñieåm chi tieát
Vieät Nam choïn maët quy chieáu ñoä cao (Geoid) Hoøn daáu – Ñoà sôn –
Haûi phoøng. Taïi Ñoà sôn xaây döïng ñieåm goác ñoä cao kyù hieäu “O” coù ñoä
cao H0, laø soá lieäu khôûi tính cho heä thoáng löôùi khoáng cheá ñoä cao quoác
gia.
 A

hOA
“O”
HA
Ho Möïc nöôùc bieån trung bình

(7.1)
H A  H 0  h OA
1. Löôùi khoáng cheá ñoä cao nhaø nöôùc: Laø maïng löôùi thuûy chuaån thoáng
nhaát treân toaøn quoác, phaùt trieån theo nguyeân taéc “töø phaïm vi roäng
ñeán phaïm vi heïp, töø ñoä chính xaùc cao ñeán ñoä chính xaùc thaáp”. Löôùi
ñoä cao nhaø nöôùc Vieät Nam ñöôïc xaây döïng theo 4 haïng (I, II, III, IV)
baèng phöông phaùp ño cao hình hoïc chính xaùc, neân goïi laø “löôùi
thuûy chuaån nhaø nöôùc”, trong ñoù löôùi haïng I coù ñoä chính xaùc cao
nhaát.
Löôùi thuûy chuaån haïng I, haïng II phaân boá roäng khaép, raûi ñeàu treân
phaïm vi laõnh thoå caû nöôùc, ñöôïc boá trí doïc theo caùc heä thoáng giao
thoâng chính vaø caùc heä thuûy vaên lôùn, coù noái vôùi caùc traïm nghieäm
trieàu trong khu vöïc. Ngoaøi vai troø laø cô sôû ñeå phaùt trieån caùc löôùi ñoä
cao caáp thaáp hôn coøn ñaùp öùng yeâu caàu nghieân cöùu khoa hoïc (xaùc
ñònh hình theå traùi ñaát, ñònh vò hình ellipsoid quy chieáu, giaùm saùt söï
xeâ dòch cuûa beà maët traùi ñaát, bieán ñoäng theàm luïc ñòa vaø bieån, cheá ñoä
thuûy trieàu…).
Treân caùc ñöôøng ño cao, caùc moác ñoä cao ñöôïc choân theo quy ñònh,
ñaùnh soá, laäp hoà sô baøn giao cho ñòa phöông quaûn lyù baûo veä vaø
ñöôïc kieåm tra ñònh kyø 2 naêm moät laàn.
Löôùi thuûy chuaån haïng I: Bao goàm 4 tuyeán chính daãn töø moác ñoä cao
quoác gia Ñoà sôn – Haûi phoøng, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1960. Ñoù laø
caùc tuyeán Haûi phoøng – Haø noäi; Haø noäi – Laïng sôn; Haø noäi – Laøo cai
vaø Haø noäi – Vónh Linh. Sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát (1975) xaây döïng
tieáp tuyeán ñoä cao Vónh Linh – Saøi goøn – Caø mau.
Treân caùc tuyeán thuûy chuaån nhaø nöôùc haïng I, caùch 100km choân moät
moác thuûy chuaån loaïi A, caùch 50km choân moät moác thuûy chuaån loaïi
B.
I

II
III

IV
Löôùi thuûy chuaån haïng II: Ñöôïc boá trí thaønh caùc tuyeán noái giöõa
caùc ñieåm thuûy chuaån haïng I, hay taïo thaønh löôùi coù ñieåm nuùt
vaø voøng kheùp kín. Voøng thuûy chuaån haïng II khoâng daøi quaù
500km, treân ñoù caùch 5080km choân moät moác thuûy chuaån loaïi
B vaø 57km choân moät moác thuûy chuaån thöôøng. Keát hôïp vôùi
löôùi thuûy chuaån haïng I ñeå phaùt trieån caùc löôùi thuûy chuaån haïng
III, IV ñoàng thôøi phuïc vuï coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc.
Löôùi thuûy chuaån haïng III vaø IV: Thöôøng boá trí thaønh caùc tuyeán
noái hai ñieåm haïng cao hoaëc taïo thaønh löôùi coù nhieàu ñieåm nuùt.
Khi noái hai ñieåm haïng cao, tuyeán thuûy chuaån haïng III khoâng
daøi quaù 200km, haïng IV khoâng daøi quaù 100km. Khi noái hai
ñieåm nuùt, tuyeán haïng III khoâng daøi quaù 100km, haïng IV khoâng
daøi quaù 50km. Treân tuyeán ño cao haïng III vaø IV, caùch 35km
choân moät moác thuûy chuaån thöôøng.
 Heä thoáng ñoä cao nhaø nöôùc 4 haïng ñaõ chuyeàn ñoä cao
töø ñieåm moác ñoä cao quoác gia Ñoà sôn ñeán caùc ñieåm ñoä
cao phaân boá ñeàu treân toaøn quoác. Muoán xaùc ñònh ñoä cao
cuûa moät ñieåm baát kyø treân maët ñaát, caàn ño noái giöõa ñieåm
ñoù vôùi ñieåm moác ñoä cao nhaø nöôùc gaàn nhaát.
Ñeå phuïc vuï ño veõ baûn ñoà ñòa hình, maät ñoä caùc ñieåm
khoáng cheá ñoä cao nhaø nöôùc phaûi ñuû lôùn. Khi ño veõ tyû leä
1/5000 yeâu caàu dieän tích töø 1015km2 phaûi coù 1 ñieåm, khi
ño veõ tyû leä 1/2000 töø 57km2 phaûi coù 1 ñieåm.
2. Löôùi khoáng cheá ñoä cao khu vöïc
Do maät ñoä caùc ñieåm ñoä cao nhaø nöôùc chöa ñaùp öùng yeâu
caàu khoáng cheá trong thaønh laäp baûn ñoà vaø boá trí coâng
trình, neân phaûi taêng daøy caùc ñieåm ñoä cao khu vöïc baèng
löôùi thuûy chuaån kyõ thuaät.
Caùch boá trí löôùi thuûy chuaån kyõ thuaät töông töï nhö löôùi
thuûy chuaån haïng III vaø IV nhaø nöôùc, luoân döïa vaøo caùc
ñieåm haïng cao coù trong khu ño. Thöôøng söû duïng ñeå xaùc
ñònh ñoä cao caùc ñieåm ñöôøng chuyeàn caáp 1, 2.
 Neáu ño baûn ñoà coù khoaûng cao ñeàu 0,5m thì ñoä daøi tuyeán
noái hai ñieåm haïng cao khoâng ñöôïc vöôït quaù 8km, neáu
khoaûng cao ñeàu lôùn thì ñoä daøi tuyeán ñöôïc pheùp taêng leân.
Ñoä chính xaùc keát quaû ño thuûy chuaån kyõ thuaät thöôøng ñöôïc
ñaùnh giaù baèng sai soá kheùp caùc tuyeán ño, vôùi haïn sai:

f h. gh  50 L (mm)

Khi thaønh laäp baûn ñoà ôû khu vöïc chöa coù löôùi ñoä cao nhaø
nöôùc, phaûi xaây döïng löôùi ñoä cao ñoäc laäp. Neáu khu ño roäng
laäp löôùi ñoä cao haïng III, IV; neáu khu ño heïp hôn laäp löôùi
thuûy chuaån kyõ thuaät...
7.2 Löôùi ñoä cao kyõ thuaät
7.2.1 Thieát keá löôùi
Khi thaønh laäp baûn ñoà ñia hình tyû leä lôùn (1/500), khoaûng cao ñeàu
beù (0,5m), phöông phaùp thuûy chuaån kyõ thuaät ñöôïc söû duïng ñeå
xaùc ñònh ñoä cao cuûa haàu heát caùc ñieåm khoáng cheá ño veõ.
Ngöôïc laïi, khi thaønh laäp caùc baûn ñoà ñòa hình tyû leä nhoû hôn,
khoaûng cao ñeàu töø 15m, phöông phaùp thuûy chuaån kyõ thuaät chæ
duøng ñeå xaùc ñònh ñoä cao moät soá ñieåm cô baûn cuûa löôùi khoáng
cheá ño veõ. Ñoä cao caùc ñieåm coøn laïi ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông
phaùp ño cao löôïng giaùc.
Do vaäy, ñoà hình löôùi coù theå ñöôïc boá trí theo caùc daïng chuû yeáu
sau:
 Tuyeán thuûy chuaån phuø hôïp: Noái hai ñieåm thuûy chuaån caáp cao
(A, B) vaø ñi qua caùc ñieåm khoáng cheá ño veõ 1, 2, 3…
 Tuyeán thuûy chuaån kheùp kín: Xuaát phaùt töø moät ñieåm thuûy
chuaån caáp cao (A) ñi qua caùc ñieåm khoáng cheá ño veõ 1, 2, 3…
vaø kheùp veà ñieåm ñaàu.
 Löôùi thuûy chuaån coù ñieåm nuùt: Xuaát phaùt töø caùc ñieåm thuûy
chuaån caáp cao (A, B, C) lieân keát caùc ñieåm khoáng cheá ño veõ 1,
2, 3… vaø gaëp nhau taïi ñieåm nuùt (N).
 Löôùi thuûy chuaån nhieàu voøng kheùp: Xuaát phaùt töø moät ñieåm thuûy
chuaån caáp cao (M) lieân keát moät soá ñieåm khoáng cheá ño veõ (A,
B, C) taïo neân nhieàu voøng kheùp kín.
 3
B 1 2
1
A 4
2
3
A

4
M
A
C B
1 N 3 C

A 2
B

Sô ñoà caùc daïng löôùi thuûy chuaån kyõ thuaät

7.2.2. Ño ñaïc löôùi thuûy chuaån kyõ thuaät
Duøng maùy thuûy chuaån coù ñoä phoùng ñaïi khoâng döôùi 20x, ñoä nhaïy
cuûa oáng thuûy daøi nhoû hôn 45”/2mm. Mia thuûy chuaån daøi 3m, chia
vaïch nhoû nhaát 1 cm, ñöôïc döïng treân ñeá mia. Maùy vaø mia phaûi
ñöôïc kieåm nghieäm vaø ñieàu chænh tröôùc khi ño.
Ño moät chieàu, söû duïng phöông phaùp ño cao töø giöõa vôùi hai taàm
ngaém mia tröôùc, mia sau baèng nhau. Taàm ngaém trung bình töø maùy
ñeán khoaûng 110m, ñieàu kieän ñòa hình thuaän lôïi coù theå ñeán 250m.
Caân baèng truïc ngaém chính xaùc vaø ñoïc soá treân mia theo nguyeân
taéc:
 Neáu duøng mia 1 maët, thöù töï ñoïc soá quy ñònh: Ñoïc soá mia sau; Ñoïc
soá mia tröôùc. Thay ñoåi chieàu cao maùy khoaûng 10cm, Ñoïc soá mia
tröôùc; Ñoïc soá mia sau.
 Neáu duøng mia 2 maët, thöù töï ñoïc quy ñònh: Ñoïc maët ñen mia sau (3
daây chæ); Ñoïc maët ñen mia tröôùc (3 daây chæ); Ñoïc maët ñoû mia tröôùc
(daây giöõa); Ñoïc maët ñoû mia sau (daây giöõa).
 Toaøn boä caùc soá lieäu ño ñöôïc ghi vaøo soå ño thuûy chuaån theo quy
ñònh. Kieåm tra keát quaû ño töøng traïm, töøng trang soå vaø toaøn boä
tuyeán ño.
 Tính khoaûng caùch töø maùy ñeán mia vaø cheânh leäch taàm ngaém hai
mia.
 Kieåm tra haèng soá mia, tính cheânh leäch haèng soá mia (= 100mm).
 Tính ñoä cheânh cao theo hai maët mia (hden; hdo). Cheânh leäch veà ñoä
cheânh cao theo hai maët mia chính baèng haèng soá mia (100mm).
 Tính ñoä cheânh cao trung bình cuûa töøng traïm ño (h).
 Kieåm tra soå ño trong töøng tuyeán (cheânh leäch taàm ngaém tích luõy,
toång ñoä daøi tuyeán ño theo ñôn vò km, toång ñoä cheânh cao giöõa 2
moác keá caän…).
Yeâu caàu: Cheânh leäch taàm ngaém 2 mia khoâng vöôït quaù 5m; Cheânh
leäch taàm ngaém tích luõy trong toaøn tuyeán khoâng vöôït quaù 10m;
Cheânh leäch veà ñoä cheânh cao khi thay ñoåi chieàu cao maùy hoaêc tính
theo 2 maët mia khoâng ñöôïc vöôït quaù 5mm.
7.2.3. Bình sai tuyeán thuûy chuaån daïng kheùp kín
 Böôùc 1: Tính sai soá kheùp ñoä cheânh cao vaø haïn sai treân
töøng tuyeán.
fh   h (7.1)

Tính haïn sai ño cheânh cao theo coâng thöùc:

(7.2)
f h. gh  50 L (mm)
Trong ñoù : L laø chieàu daøi cuûa tuyeán thuûy chuaån, tính
baèng ñôn vò laø km
 Böôùc 2: Phaân phoái sai soá kheùp theo nguyeân taéc ñoåi daáu vaø tyû
leä thuaän vôùi ñoä daøi ñoaïn ño. Soá hieäu chænh ñoä cheânh cao cho
caùc ñoaïn ñöôïc tính theo coâng thöùc:
 fh
vhi  Si (7.3)
S
 Böôùc 3: Hieäu chænh ñoä cheânh cao ño ñöôïc cho töøng traïm

hi  hi  vhi (7.4)

 Böôùc 4: Tính ñoä cao caùc ñieåm khoáng cheá ño veõ. Töø ñoä cao
cuûa ñieåm goác, tính ñoä cao cuûa moác thöù k.
k
H k  H k 1  h'k  H goc   hi (7.5)
i 1
Ñoái vôùi tuyeán thuûy chuaån phuø hôïp thì caùc böôùc tính toaùn
töông töï. Chæ khaùc khi tính sai soá kheùp cheânh cao cuûa
tuyeán.
Cuï theå: f h   h  ( H C  H D )

Ví duï: Bình sai ñöôøng chuyeàn thuûy chuaån daïng kheùp kín
Ví duï: Bình sai ñöôøng chuyeàn ñoä cao daïng phuø hôïp
7.3. Löôùi ñoä cao ño veõ
Löôùi ñoä cao ño veõ laø caáp cuoái cuøng ñeå chuyeàn ñoä cao cho ñieåm
mia. Cô sôû ñeå phaùt trieån löôùi ñoä cao ño veõ laø caùc moác ñoä cao
Nhaø nöôùc vaø caùc moác ñoä cao kyõ thuaät.
ÔÛ vuøng ñoàng baèng hoaëc khi ño veõ baûn ñoà ñòa hình tæ leä 1/500,
ñoä cao löôùi ño veõ coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño ñoä cao
theo höôùng ngaém ngang cuûa maùy kinh vó hoaëc maùy thuyû
chuaån.
ÔÛ vuøng nuùi, khi ño veõ baûn ñoà ñòa hình, vôùi khoaûng cao ñeàu 2m,
hoaëc 5m cho pheùp xaùc ñònh baèng ño cao löôïng giaùc.
Cô sôû ñeå phaùt trieån löôùi ñoä cao löôïng giaùc laø caùc moác ñoä cao
Nhaø nöôùc vaø ñoä cao kyõ thuaät. Caùc ñieåm goác naøy phaân boá
trong löôùi giaûi tích hoaëc ñöôøng chuyeàn caáp 1, caáp 2 ño cuøng
luùc vôùi ño goùc baèng.
 CHÖÔNG 8
ÑO VEÕ BAÛN ÑOÀ VAØ MAËT CAÉT
ÑÒA HÌNH
8.1. Quy tình đo vẽ bản đồ địa hình:
8.1.1 Công tác chuẩn bị:
- Nhận nhiệm vụ, nghiên cứu mục đích yêu cầu.
- Thu thập tài liệu, số liệu trắc địa hiện có trong vùng: bản đồ cũ, số
liệu trắc địa gốc, các mốc lưới khống chế trắc địa đã có. Tìm hiểu
điều kiện tự nhiên, giao thông, dân cư khu vực đo vẽ.
- Khảo sát ranh giới đo vẽ, đặc điểm địa hình và địa vật khu đo.
8.1.2 Thiết kế lưới khống chế:
Trên bản đồ tỷ lệ lớn nhất hiện có, thiết kế các phương án lưới
khống chế. So sánh các phương án kết hợp khảo sát trực tiếp
ngoài thực địa, từ đó chọn phương án tối ưu. Cố định và chôn
mốc các đỉnh lưới khống chế phương án đã chọn. Ước tính độ
chính xác công tác đo đạc lưới.
8.1.3 Đo đạc , tính toán bình sai và xác định vị trí các điểm khống
chế trên giấy vẽ:
- Tiến hành đo đạc các yếu tố lưới bao gồm: trị số các góc, các
cạnh, các chênh cao. Quá trình đo phải tuân thủ đúng quy trình,
quy phạm và các hạn sai cho phép đã tính toán.
- Các số liệu đo được tính toán, bình sai theo phương pháp thích hợp để
xác định trị tin cậy của các đại lượng đo. Từ các trị đo sau bình sai và
các số liệu trắc địa gốc, tiến hành tính toạ độ và độ cao các điểm khống
chế.
- Dựng lưới ô vuông toạ độ trên tờ giấy vẽ bản đồ, căn cứ vào toạ độ các
điểm khống chế và hệ thống lưới ô vuông toạ độ, tiến hành xác định vị
trí các điểm khống chế trên tờ giấy vẽ bản đồ.
8.1.4. Đo đạc, tính toán, vẽ bản đồ gốc:
- Đo đạc các số liệu để xác định vị trí mặt bằng và độ cao các điểm đặc
trưng của địa hình, địa vật.
- Tính sổ đo chi tiết gồm khoảng cách ngang từ máy tới các điểm chi tiết
và độ cao các điểm chi tiết.
- vẽ bản đồ gốc: trên cơ sở số liệu khống chế và số liệu đo chi tiết; dùng
thước đo độ, thước tỷ lệ, thước mm, bút chì hoặc các phần mềm
chuyên dụng để xác định vị trí các điểm chi tiết trên tờ giấy vẽ bản đồ.
Thể hiện các yếu tố địa vật bằng các ký hiệu qui ước, thể hiện địa hình
bằng đường đồng mức.
8.1.5. Kiểm tra, nghiệm thu, biên tập, in ấn:
8.2. Đo vẽ chi tiết bản đồ địa hình bằng
phương pháp toàn đạc
8.2.1. Nội dung phương pháp
• Đo vẽ chi tiết bản đồ thường áp dụng
phương pháp tọa độ cực. Dựa trên cơ
sở hệ toạ độ cực, ngoài thực địa lấy
các điểm khoáng chế là tâm cực, đường
nối giữa đieåm tâm cực với các điểm
khống chế khác là trục cực. Một điểm
chi tiết i nào đó được xác địng bởi ba
thông số: góc cực βi, khoảng cách cực
Di và chênh cao hi của điểm chi tiết so
Hình 8.1
với điểm tâm cực ( hình 8.1).
• Sau khi đo chi tiết ở ngoài thực địa, ở
trong phòng tiến hành tính sổ đo chi
tiết đồng thời dùng dụng cụ hoặc các
phần mềm vẽ bản đồ để xác định vị trí
các điểm chi tiết trên bản đồ và dùng
hệ thống ký hiệu và đường đồng mức
để biểu diễn bản đồ.
8.2.2. Đo đạc thực địa:
• Đặt máy kinh vĩ vào điểm trạm đo (điểm khống chế), thực hiện ba thao
tác cơ bản: định tâm, cân bằng, định hướng "0" theo hướng trục cực.
Khi đo chi tiết, việc đo góc bằng chỉ thực hiện ở vị trí bàn độ trái.
Khoảng cách từ máy tới mia đo một lần theo phương pháp thị cự mia
đứng. Độ chênh cao các điểm chi tiết xác định theo phương pháp đo
cao lượng giác.
• Một điểm chi tiết người đứng máy phải đo bốn số liệu gồm khoảng
cách từ máy tới mia D, chiều cao điểm ngắm lv, góc bằng β và số đọc
bàn độ đứng VT. Mỗi trạm máy còn phải đo chiều cao máy i để tính
chênh cao các điểm.
• Đặt mia lần lượt tại các điểm đặc trưng của địa hình và địa vật gồm:
- Các điểm đắc trưng cho địa vật: những điểm nằm trên biên của địa
vật tại những vị trí đặc trưng cho hình thể của địa vật đó. Thường là
các điểm khống chế trắc địa, các công trình xây dựng dân dụng, công
nghiệp, kiến trúc, phần lộ ra của các công trình ngầm... Các công trình
điện lực, bưu chính viễn thông như trạm, trụ điên, đường dây...Các
công trình giao thông đường bộ, đường sắt, đường thuỷ, đường
băng, nhà ga, sân đỗ, cầu cống ... Hệ thống thuỷ văn sông như suối,
hồ ao, bể nước. Diện tích gập nước, bờ biển, kênh mương. Hệ thống
phân phối nước, cung cấp nước như giếng, tháp nước, bể lọc, bể
chứa...
- Các điểm mia đặc trưng cho địa hình gồm các điểm
nằm trên ranh giới của các miền địa hình có độ dốc
khác nhau, điểm cao nhất, điểm thấp nhất, lòng
chảo. Các điểm nằm trên đường phân thuỷ, tụ thuỷ,
yên ngựa. Độ cao mực nước trong hồ, ao, sông
ngòi
Người ghi sổ ngoài việc ghi các số liệu do người đứng máy
đọc vào sổ đo chi tiết, còn phải vẽ sơ họa khu đo. Bản sơ họa
lấy trạm đo và hướng chuẩn làm gốc, trên đó thể hiện sơ hoạ
địa hình và địa vật khu đo, ghi số điểm mia theo số thứ tự đã
đánh trong sổ đo. Có như vậy công tác nội nghiệp mới đảm
bảo tính chính xác khi nối địa vật và thể hiện địa hình.

SỔ ĐO CHI TIẾT
Trạm: I HI = 9.76m
Hướng chuẩn: II Máy đo:
i = 1.50m

Số đọc bàn độ
D=
N0 S (m) l (m) h =DtgV + i - l H = HI +h Ghi chú
Ngang Đứng Scos2V

1 27.6 1.0 37017’1’’ -6006’ 27.3 -2.42 7.34 Địa hình

2 62.3 1.0 206042’3 +2016’ 62.2 +2.95 12.71 Góc nhà
8.2.3. Công tác nội nghiệp:
- Tính sổ đo chi tiết gồm: chuyển chiều dài nghiêng S về nằm
ngang D; tính góc đứng V; tính chênh cao và độ cao H của các
điểm chi tiết.
- Vẽ khung lưới ô vuông, kiểm tra các cạnh ô vuông không chênh
nhau quá 0.2mm, các đường chéo ô vuông không chênh nhau
quá 0.3mm. Xác định các điểm khống chế lên bản vẽ theo
phương pháp toạ độ vuông góc. Vẽ ký hiệu điểm khống chế và
bên cạnh ghi một phân số với tử số là tên điểm, mẫu là độ cao.
- Xác định các điểm chi tiết lên bản vẽ theo phương pháp toạ độ
cực bằng các dụng cụ văn phòng như: thước đo độ, thước tỷ
lệ, thước mm. Các điểm chi tiết được đánh dấu bằng bút chì và
ghi trị số độ cao các điểm mia. Các dấu chấm chì đánh dấu
điểm chi tiết nằm cách góc dưới phía tây của số ghi độ cao
1,5mm.
- Dùng các ký hiệu quy ước để thể hiện địa vật và vẽ đường đòng
mức thể hiện dáng đất.
8.2.4. Kiểm tra, đánh giá độ chính xác bản đồ địa hình:
- Kiểm tra khống chế:
Sai số giới hạn vị trí điểm lưới khống chế sau bình sai so với
điểm gốc không vượt quá 0.3mm đối với miền đồi núi và 0.2mm
đối với vùng quang đãng theo tỷ lệ bản đồ. Sai số giới hạn về độ
cao các điểm khống chế so với điểm độ cao gốc không vượt quá
1/5 khoảng cao đều đường đồng mức đối với vùng đồng bằng và
1/3 đối với miền núi.
- Kiểm tra các điểm chi tiết:
Sai số trung bình vị trí các địa vật cố định trên bản đồ so với
điểm khống chế gần nhất không được vượt quá 0.5mm ( vùng núi
0.7mm). Trong thành phố và khu công nghiệp sai số vị trí tương
hỗ giữa các điểm địa vật quan trọng, cố định không vượt quá
0.4mm trên bản đồ. Sai số trung bình các điểm địa hình so với độ
cao điểm khống chế gần nhất tính theo khoảng cao đều không
vượt quá quy định.
Giá trị độ lệch cho phép bằng hai lần sai số trung bình ở trên.
Số lượng điểm có độ chênh lệch bằng hoặc vượt độ chênh lệch
cho phép không được quá 10% tổng số điểm kiểm tra.
8.3 Đo vẽ mặt cắt
8.3.1. Khái niệm
• Để phục vụ cho thiết kế kỹ thuật các công trình xây dựng
như: cầu đường, thuỷ lợi, đường sắt, đường dây tải điện
...phải biết cụ thể và chính xác địa hình mặt đất theo hướng
công trình đi qua. Công tác đo vẽ và biểu diễn địa hình mặt
đất theo một hướng nào đó được gọi là đo vẽ mặt cắt. Có 2
loại mặt cắt địa hình là mặt cắt dọc và mặt cắt ngang.
• Mặt cắt dọc là giao tuyến giữa mặt đất với mặt thẳng đứng
theo trục công trình.
• Mặt cắt ngang là mặt cắt thẳng đứng vuông góc với trục công
trình.
• Đo vẽ mặt cắt bao gồm các công việc định tuyến ngoài thực
địa, đo khoảng cách và độ cao các điểm trên tuyến, tính toán
và vẽ mặt cắt.
8.3.2. Đo mặt cắt ngoài thực địa
- Định tuyến ngoài thực địa: xác định các điểm khống chế tuyến
ngoài thực địa bao gồm điểm đầu, các điểm tại đó tuyến chuyển
hướng ( đỉnh), các điểm trung gian theo ý đồ thiết kế, điểm cuối.
Các điểm khống chế tuyến có thể khảo sát chọn ngay ở ngoài
thực địa ( quy mô công trình nhỏ) hoặc chuyển từ bản đồ phương
án thiết kế tuyến đã được phê duyệt.
- Cố định các cọc chính: từ điểm đầu, dùng thước dây hoặc các máy
đo dài có độ chính xác cần thiết để bố trí các cọc cách nhau 100m.
Gọi các cọc này là các cọc chính và được ký hiệu từ C0 cho đến
Cn. Cứ 10 cọc chính là một cọc km đánh số từ "km_1" đến "km_
n".
- Cố định các cọc phụ: các cọc phụ được đóng ở những vị trí đặc
trưng cho địa hình, địa vật mặt đất. Dùng thước dây hoặc máy đo
dài để đo chiều dài giữa các cọc phụ, giữa cọc phụ với cọc chính
và cọc đỉnh gần nhất ( khoảng cách lẻ).
- Bố trí và cố định mặt cắt ngang: những nơi trên hướng vuông góc
với tuyến nếu địa hình mặt đất thay đổi nhiều thì phải đo vẽ mặt
cắt ngang. Vị trí mặt cắt ngang trên tim tuyến được đo và ký hiệu
giống những cọc phụ. Các điểm trên mặt cắt ngang cũng là các
điểm đặc trưng cho địa hình, địa vật. Khoảng cách lẻ trên mặt cắt
ngang đo từ tim về hai phía của tuyến bằng thước hoạc máy đo
dài.
- Tại các đỉnh còn phải đo góc chuyển hướng (góc lái) và bố trí các đường
cong nếu là công trình tuyến giao thông hoặc thủy lợi.
- Đo vẽ bình đồ dọc tuyến: Đồng thời với việc cố định tuyến còn phải đo
vẽ bình đồ dọc tuyến với dải rộng từ tim về hai bên theo quy định.
Trong phạm vi quy định bình đồ tuyến được đo chính xác như phần 7.3
đã học. Ngoài phạm vi quy định thì ước lượng bằng mắt.
- Bình đồ duỗi thẳng: bình đồ duỗi thẳng thể hiện trên mặt cắt dọc tuyến.
Trên bình đồ này thể hiện điểm đầu, các cọc chính, cọc km, cọc phụ,
cọc đỉnh, cọc mặt cắt ngang,...,điểm cuối. Vẽ mũi tên chỉ hướng ngoặt
của tuyến. Phác hoạ địa vật, địa hình dọc tuyến.
- Đo cao mặt cắt:
Những công trình quan trọng, quy mô lớn ta phải đo nối tuyến với lưới
khống chế nhà nước nhằm thống nhất toạ độ và độ cao. khi dẫn độ cao
dọc tuyến thường dùng cấp độ cao kỹ thuật và ứng dụng phương pháp
đo cao hình học từ giữa; các cọc mặt cắt trùng với cọc liên hệ giữa các
trạm máy thì phải đo hai lần trên hai mặt mia. Để kiểm tra công tác dẫn
độ cao, cứ khoảng 1km phải đo nối tuyến với các điểm khống chế cấp
cao hơn của lưới khống chế độ cao chạy dọc tuyến. Trong trường hợp
khác thì phải đo cao đi và về để kiểm tra.
Các cọc mặt cắt không phải là cọc liên hệ thì chỉ đo một lần bằng phương
pháp đo cao hình học phía trước hoặc đo cao lượng giác.
8.3.3. Tính và vẽ mặt cắt
1. Tính toán kết quả đo mặt cắt :
• Tính toán và bình sai kết quả đo cao dọc tuyến đối
với các điểm liên hệ. Sai số khép độ cao: fh = ±50 L .
Tính độ cao các điểm trên mặt cắt, khoảng cách lẻ,
góc chuyển hướng, các thông số đường cong, cọc lộ
trình, cọc 100m, cọc km. Nếu vẽ mặt cắt theo phần
mềm trên máy tính thì tổ chức file số liệu để chạy
chương trình.
2. Vẽ mặt cắt
• Có thể coi mặt cắt như một đồ thị, một trục là trục độ cao (thẳng
đứng) còn trục kia là trục khoảng cách lẻ (nằm ngang).
• Dựa vào kết quả đo đạc tiến hành vẽ mặt cắt trên giấy kẻ ly. Khi
vẽ mặt cắt dọc, để thấy rõ độ dốc mặt đất, thường lấy tỷ lệ cao
gấp 10 lần tỷ lệ ngang. Đối với mặt cắt ngang thì tỷ lệ đứng và
ngang lấy bằng nhau.
• Để thuận tiện cho việc trình bày mặt cắt trên giấy người ta chọn
mức so sánh sao cho điểm thấp nhất trên mặt cắt cách đường
so sánh từ 8cm đến 10cm. Hình 8.1 là mặt cắt dọc tuyến.
Hình 8.1
 CHÖÔNG 9
SỬ DỤNG BẢN ĐỒ ĐỊA HÌNH
 9.1. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA BAÛN ÑOÀ ÑÒA HÌNH

Söû duïng baûn ñoà ñòa hình laø moät hoaït ñoäng khoâng theå thieáu trong
ñôøi soáng xaõ hoäi, keát hôïp vôùi khaûo saùt thöïc ñòa nhaèm cung caáp caùc
döõ lieäu veà beà maët ñaát trong moät phaïm vi nhaát ñònh. Tröôùc khi söû
duïng baûn ñoà cho moät muïc ñích naøo ñoù caàn tìm hieåu chaát löôïng vaø
ñaëc ñieåm cuûa tôø baûn ñoà. Caùc yeâu caàu chuû yeáu veà chaát löôïng lieân
quan ñeán vieäc söû duïng goàm:
 Tyû leä baûn ñoà (phaûi phuø hôïp vôùi muïc ñích söû duïng cuï theå)
 Khoaûng cao ñeàu cuûa ñöôøng bình ñoä (quan troïng trong thieát keá coâng
trình)
 Thôøi gian thaønh laäp (mang tính chaát thôøi söï cuûa tö lieäu baûn ñoà).
1. Khung baûn ñoà
Khung ngoaøi: Laø moät ñöôøng neùt ñaäm phaân caùch phaàn noäi dung baûn
ñoà vaø phaàn ghi chuù ngoaøi khung. Ñaây laø ñöôøng vieàn mang tính
trang trí laøm noåi baät phaïm vi ranh giôùi cuûa moät tôø baûn ñoà.
 Khung giöõa: Laø moät ñöôøng neùt ñoâi maûnh, ñöôïc phaân chia
thaønh caùc ñoaïn töông öùng vôùi 1 phuùt cuûa ñoä kinh, ñoä vó vaø
ñöôïc toâ maøu ñen traéng xen keõ nhau. Khi noái töøng caëp vaïch
ñen traéng naèm ñoái dieän treân caùc ñöôøng khung ñoâng – taây,
nam – baéc ta seõ ñöôïc heä thoáng caùc ñöôøng kinh vyõ tuyeán treân
baûn ñoà, duøng ñeå xaùc ñònh toïa ñoä ñòa lyù cuûa caùc ñieåm.
Khung trong: Laø moät ñöôøng neùt maûnh, saéc coù daïng hình
thang, bieåu dieãn ñöôøng kinh tuyeán vaø vó tuyeán bieân ñaëc tröng
cho phaïm vi chính xaùc cuûa moät tôø baûn ñoà ñòa hình, phaân bieät
vôùi caùc tôø baûn ñoà khaùc, ñöôïc söû duïng khi gheùp bieân baûn ñoà.
2. Goùc khung baûn ñoà
Laø giao ñieåm caùc ñöôøng kinh vó tuyeán bieân cuûa tôø baûn ñoà,
bao goàm 4 goùc khung ñöôïc goïi teân theo goùc hai phöông, treân
ñoù coù ghi giaù trò ñoä kinh ñoä vó cuûa ñieåm goùc khung, bieåu thò
phaïm vi ranh cuûa tôø baûn ñoà trong heä thoáng phaân maûnh, ñoàng
thôøi cho bieát ñoä lôùn cuûa tôø baûn ñoà theo moät tyû leä xaùc ñònh naøo
3. Heä toïa ñoä vuoâng goùc treân baûn ñoà
Laø heä thoáng caùc ñöôøng naèm ngang vaø thaúng ñöùng song song vôùi
ñöôøng kinh tuyeán truïc vaø ñöôøng xích ñaïo, caùch ñeàu nhau 1km treân
maët ñaát (coøn goïi laø löôùi oâ vuoâng hay löôùi km). Tuøy theo tyû leä maø
khoaûng caùch giöõa chuùng treân baûn ñoà coù khaùc nhau, baèng 2cm
(1:50.000); 4cm (1:25.000); 10cm (1:10.000 vaø lôùn hôn). Treân khung
trong cuûa tôø baûn ñoà vaø ôû giöõa, taïi vò trí caùc ñöôøng cuûa löôùi km coù
ghi giaù trò toïa ñoä vuoâng goùc töông öùng, rieâng tröôùc giaù trò hoaønh
ñoä Y coù ghi soá thöù töï muùi chieáu n. Ñaây laø cô sôû ñeå xaùc ñònh toïa ñoä
vuoâng goùc cuûa caùc ñieåm treân baûn ñoà.
4. Caùc yeáu toá ngoaøi khung baûn ñoà
Teân tôø baûn ñoà: Ghi teân moät ñòa danh quan troïng nhaát trong vuøng
(tænh, thaønh phoá, huyeän thò, phöôøng xaõ…). Phía döôùi teân laø danh
phaùp baûn ñoà.
Sô ñoà gheùp maûnh baûn ñoà: Thöôøng naèm ôû goùc phaûi treân phía ngoaøi
khung baûn ñoà, trong ñoù ghi soá hieäu caùc maûnh baûn ñoà laân caän caùc
phía tieáp bieân vôùi baûn ñoà naøy
Tyû leä baûn ñoà: Bieåu dieãn baèng ba caùch (tyû leä soá, tyû leä chöõ, tyû leä
thöôùc).
Caùc chuù daãn baûn ñoà: Toaøn boä heä thoáng kyù hieäu quy öôùc ñòa
hình ñòa vaät treân baûn ñoà.
Sô ñoà ñònh höôùng baûn ñoà: Xaùc ñònh vò trí cuûa 3 ñöôøng kinh
tuyeán, kinh tuyeán truïc, kinh tuyeán thöïc vaø kinh tuyeán töø. Treân
ñoù cho bieát ñoä leäch töø vaø ñoä gaàn kinh tuyeán, söû duïng ñeå xaùc
ñònh soá hieäu chænh ñònh höôùng baûn ñoà baèng ñòa baøn.
Sô ñoà phaân boá caùc ñieåm ñoä cao: Bieåu thò heä thoáng caùc ñieåm
ñoä cao treân toaøn taám baûn ñoà.
Bieåu ñoà ñoä doác: Duøng ñeå xaùc ñònh ñoä doác maët ñaát treân baûn
ñoà.
Caùc ghi chuù khaùc: Caùc thoâng tin veà heä quy chieáu, heä toïa ñoä,
naêm thaønh laäp, naêm xuaát baûn, ñôn vò ño veõ…)
 9.2. SÖÛ DUÏNG BAÛN ÑOÀ TRONG PHOØNG
1. Xaùc ñònh toïa ñoä moät ñieåm treân baûn ñoà
Toïa ñoä vuoâng goùc cuûa moät ñieåm ñöôïc xaùc ñònh theo löôùi km, toïa
ñoä ñòa lyù xaùc ñònh theo löôùi kinh vó tuyeán treân baûn ñoà.
Giaû söû caàn xaùc ñònh toïa ñoä ñieåm A treân baûn ñoà, naèm trong moät oâ
vuoâng baát kyø cuûa löôùi km, coù toïa ñoä goùc taây nam M laø (XM, YM). Töø
A haï ñöôøng vuoâng goùc xuoáng hai caïnh cuûa löôùi, ño chính xaùc caùc
soá gia (x, y), tính ñöôïc toïa ñoä vuoâng goùc cuûa ñieåm A. Neáu noái
caùc ñoaïn traéng ñen xen keõ treân khung giöõa, ñöôïc maïng löôùi kinh vó
tuyeán treân baûn ñoà, baèng caùch töông töï, xaùc ñònh ñöôïc toïa ñoä ñòa lyù
cuûa ñieåm A.
1km X A  X M  x 
 (9.1)
x
A YA  YM  y 
1km
 A   M   
 (9.2)
M y  A   M   
2. Ño ñoä daøi moät ñöôøng treân baûn ñoà
Neáu laø ñöôøng thaúng
 Duøng thöôùc ño tröïc tieáp ñoä daøi cuûa ñöôøng treân baûn ñoà, theo tyû leä
ngoaïi suy ra ñoä daøi naèm ngang töông öùng treân maët ñaát.
 Xaùc ñònh toïa ñoä vuoâng goùc 2 ñieåm ñaàu vaø cuoái cuûa ñöôøng caàn ño,
tính ñoä daøi naèm ngang töông öùng treân maët ñaát theo baøi toaùn nghòch.
 Duøng thöôùc tyû leä treân baûn ñoà, thoâng qua khaåu ñoä compa giöõa hai ñaàu
ñöôøng thaúng caàn ño, xaùc ñònh ñoä daøi naèm ngang töông öùng treân
thöôùc.
Neáu laø ñöôøng cong
 Coù theå tính toaùn gaàn ñuùng baèng caùch chia ñöôøng cong thaønh caùc
ñoaïn thaúng, ño caùc ñoaïn thaúng nhö treân vaø laáy toång.
 Duøng sôïi chæ maûnh uoán chính xaùc theo ñöôøng cong caàn ño, ño sôïi chæ
baèng thöôùc thaúng vaø ngoaïi suy ra ñoä daøi thöïc teá theo tyû leä baûn ñoà.
 Söû duïng maùy ño, laên baùnh xe theo ñöôøng caàn ño xaùc ñònh ñoä daøi.
3. Xaùc ñònh ñoä cao moät ñieåm treân baûn ñoà
Ñoä cao moät ñieåm treân baûn ñoà ñöôïc xaùc ñònh caên cöù vaøo vò trí
töông ñoái cuûa noù so vôùi caùc ñöôøng bình ñoä gaàn nhaát.
Neáu moät ñieåm naèm ngay treân ñöôøng bình ñoä thì ñoä cao cuûa noù
chính baèng ñoä cao cuûa ñöôøng bình ñoä.
Neáu moät ñieåm naèm ôû khoaûng giöõa hai ñöôøng bình ñoä (Z), ñoä cao
cuûa noù (Hz) ñöôïc noäi suy töø ñoä cao cuûa 2 ñöôøng bình ñoä gaàn nhaát.

h 
h1  s1
24 s1  s 2 
s1
Z
s2 22
h  (9.3)
20 h 2  s2 
h2
s1  s 2 
Z
h=2m Ñoä cao ñieåm Z tính theo coâng thöùc:
h1
s1 s2
HZ  20m  h1  22m  h 2 (9.4)
4. Xaùc ñònh ñoä doác maët ñaát treân baûn ñoà
Tính chaát thöa daøy cuûa caùc ñöôøng bình ñoä treân baûn ñoà chæ cho bieát
“möùc ñoä doác” töông ñoái cuûa maët ñaát theo moät höôùng naøo ñoù. Ñeå xaùc
ñònh ñoä doác maët ñaát giöõa hai ñieåm A, B phaûi döïa treân nguyeân lyù giaûi
tích. Ñoä doác maët ñaát (i%) phuï thuoäc vaøo goùc nghieâng cuûa maët ñaát (V)
hoaëc ñoä cheânh cao cuûa ñòa hình (hAB) vaø khoaûng caùch (S) ñöôïc tính
theo coâng thöùc:
B
h AB
hAB i%  tan V  100 (9.5)
S
A V
S

Theo ñoù, muoán xaùc ñònh ñoä doác tröïc tieáp treân maët ñaát caàn phaûi ñoàng
hoùa beà maët ñaát töï nhieân baèng moät maët nghieâng vôùi moät goùc nghieâng
bình quaân (V) xaùc ñònh. Ñaây laø vieäc laøm khoâng deã trong thöïc teá.
 Ñeå xaùc ñònh nhanh ñoä doác maët ñaát, treân baûn ñoà ñòa hình
thöôøng xaây döïng bieåu ñoà ñoä doác döïa theo quan heä giöõa ñoä doác
vaø khoaûng caùch naèm ngang (S) trong moät khoaûng ñoä cheânh
cao nhaát ñònh.
Vôùi khoaûng cao ñeàu (h) xaùc ñònh, cho i% hay V caùc giaù trò khaùc
nhau, tính ñöôïc caùc giaù trò khoaûng caùch S töông öùng. Bieåu dieãn
quan heä ñoù treân heä toïa ñoä vuoâng goùc vôùi hoaønh ñoä laø ñoä doác
vaø tung ñoä laø khoaûng caùch naèm ngang.
S S
h1 h2

i% V
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Khi caàn xaùc ñònh ñoä doác maët ñaát giöõa 2 ñieåm treân baûn ñoà, söû
duïng compa laáy khaåu ñoä giöõa 2 ñieåm ñoù, ñoái chieáu leân bieåu ñoà
taïi khoaûng caùch S töông öùng.
5. Phöông phaùp xaùc ñònh dieän tích
Phöông phaùp giaûi tích
Thöôøng öùng duïng tính dieän tích caùc hình theo caùc soá lieäu ño ñaïc
tröïc tieáp treân maët ñaát. Coù theå söû duïng caùc coâng thöùc toaùn hoïc cô
baûn hoaëc tính theo toïa ñoä caùc ñieåm gaõy khuùc treân ñöôøng ranh giôùi.
Phöông phaùp giaûi tích coù ñoä chính xaùc cao, nhöng yeâu caàu ñieàu
kieän.
- Tính dieän tích theo daïng hình hoïc: AÙp duïng khi ranh giôùi hình caàn ño
ñöôïc giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng gaáp khuùc lieân tuïc, kheùp kín… coù theå
chia thaønh caùc daïng hình hoïc chính taéc nhö tam giaùc, hình chöõ
nhaät, hình thang, hình bình haønh… Dieän tích (S) ñöôïc tính theo caùc
yeáu toá ño nhö goùc, caïnh, nöûa chu vi… tuøy thuoäc vaøo daïng hình cuï
theå.
 1 1 1 
S a.ha  b.hb  c.hc 
2 2 2
Hình tam giaùc: S  s( s  a)( s  b)( s  c)


 (9.6)
1 1 1
S  (a.b. sin C )  (b.c. sin A)  (a.c. sin B)
2 2 2 

ab (9.7)
Hình thang: S h
2

Hình chöõ nhaät: S  a.b (9.8)

- Tính dieän tích theo toïa ñoä vuoâng goùc: AÙp duïng khi hình caàn ño giôùi
haïn bôûi caùc ñöôøng gaõy khuùc lieân tuïc, noái lieàn caùc ñieåm coù toïa ñoä xaùc
ñònh. Giaû söû caùc ñænh ña giaùc 12345 coù toïa ñoä (Xi, Yi), dieän tích ña
giaùc (S) ñöôïc tính theo coâng thöùc L’Huillier (9.9). Phöông phaùp naøy coù
ñoä chính xaùc cao, phuï thuoäc chuû yeáu vaøo ñoä chính xaùc toïa ñoä caùc
ñieåm.

x
X2 2

S  X i Yi 1  Yi 1  
3
1
X3
X1 1 2  (9.9)

S  Yi  X i 1  X i 1 
1
X4 4
X5 2 

5
y
O Y 1 Y5 Y2 Y4 Y3
- Tính dieän tích theo toïa ñoä cöïc: Coù theå söû duïng toïa ñoä cöïc
cuûa caùc ñieåm gaõy khuùc treân ñöôøng ranh giôùi caùc ñôn vò phaân
chia ñeå tính dieän tích. Ñaët maùy taïi ñieåm cöïc (A), ñònh höôùng
veà (B), quay maùy thuaän chieàu kim ñoàng hoà laàn löôït ngaém caùc
ñieåm 1, 2... Ño caùc goùc baèng (i) vaø caùc khoaûng caùch (Di)
töông öùng, vôùi i laø soá thöù töï caùc ñieåm. Dieän tích ña giaùc
12341 ñöôïc tính:
B 1 2
1
2 D1
3 3
D2
4
D3
A
D4 4
1
S   Di .Di 1 . sin(  i 1   i ) (9.10)
2
Phöông phaùp ñoà giaûi
Ñöôïc söû duïng khaù thöôøng xuyeân trong thöïc tieãn, ñaëc bieät khi ranh
giôùi caùc hình caàn ño coù daïng nhöõng ñöôøng cong phöùc taïp hoaëc treân
nhöõng vuøng töông ñoái roäng lôùn. Thöïc chaát cuûa phöông phaùp ñoà giaûi
laø tính toaùn dieän tích treân baûn ñoà.
Do aûnh höôûng cuûa nhieàu yeáu toá trong quaù trình thaønh laäp, quaûn lyù vaø
söû duïng (ñoä chính xaùc ño veõ, tyû leä baûn ñoà, bieán daïng giaáy…), neân ñoä
chính xaùc ño tính dieän tích baèng phöông phaùp ñoà giaûi thöôøng khoâng
cao.
Giaû söû treân baûn ñoà tæ leä 1/M coù moät thöûa ñaát hình chöõ nhaät caïnh (a,
b). Dieän tích cuûa noù treân baûn ñoà (s), dieän tích naèm ngang töông öùng
treân maët ñaát (S) vaø quan heä giöõa chuùng theå hieän qua coâng thöùc:

s  a.b 
2
S  aM . bM   ab.M  (9.11)

S  s.M 2 

- Tính dieän tích baèng löôùi oâ vuoâng: Duøng giaáy kính keû löôùi oâ
vuoâng hoaëc phim keû ly ñaët leân hình caàn ño treân baûn ñoà.
Trong phaïm vi giôùi haïn bôûi ñöôøng ranh giôùi kheùp kín cuûa
hình caàn ño, ñeám soá oâ vuoâng troïn veïn vaø öôùc löôïng goäp
chung caùc oâ khoâng troïn veïn vôùi nhau ñöôïc toång soá oâ (n). Bieát
dieän tích cuûa moät oâ (s0), tính dieän tích maët ñaát cuûa toaøn hình
theo coâng thöùc (9.12).
s  n.s0 
2
(9.12)
S  n.s0 .M 
- Tính dieän tích theo daûi: Treân giaáy kính hoaëc taám phim, keû moät heä
thoáng caùc ñöôøng song song caùch ñeàu nhau moät khoaûng nhaát ñònh
(h) taïo neân caùc daûi lieân tieáp nhau. Keû caùc ñöôøng trung bình k1, k2…
kn cuûa daûi.
Ñaët sô ñoà leân baûn ñoà, caùc ñöôøng song song seõ chia hình caàn ño
thaønh caùc daûi coù daïng hình thang vôùi chieàu cao baèng nhau (h).
Duøng thöôùc ño chính xaùc caùc ñöôøng trung bình (ki). Dieän tích cuûa
hình caàn ño ñöôïc tính theo coâng thöùc (9.13), trong ñoù q laø dieän tích
öôùc löôïng cuûa phaàn dö.

k1 h
k2
s  h  ki  q (9.13)

S  s.M 2

kn

q
Tính dieän tích treân baûn ñoà soá: Ñöôïc thöïc hieän nhôø caùc phaàn
meàm ñoà hoïa chuyeân duïng. Caùc baûn ñoà giaáy coù theå chuyeån
sang baûn ñoà soá thoâng qua quùa trình soá hoùa (digitalization),
töùc bieán caùc thoâng tin daïng töông töï (analog) thaønh caùc
thoâng tin daïng soá (digital) ñeå xöû lyù töï ñoäng.
Thöïc chaát cuûa phöông phaùp laø xaùc ñònh toïa ñoä vuoâng goùc
cuûa taäp hôïp caùc ñieåm treân ñöôøng ranh giôùi kheùp kín cuûa hình
caàn ño (taïo topology), dieän tích cuûa noù ñöôïc tính toaùn theo
caùc chöông trình laäp saün vaø hieån thò treân maøn hình.
Trong moät soá heä xöû lyù, dieän tích coù theå ñöôïc tính toaùn theo
kích thöôùc vaø soá löôïng caùc phaàn töû aûnh (hay pixel) cuûa baûn
ñoà soá treân cô sôû ranh giôùi hình caàn ño.
Ñaây laø phöông phaùp cho ñoä chính xaùc cao phuï thuoäc vaøo
chaát löôïng baûn ñoà soá, ñoä phaân giaûi maøn hình, khaû naêng baét
ñieåm…. Söû duïng tieän lôïi, nhanh choùng vaø raát phoå bieán hieän
nay trong haàu heát caùc heä phaàn meàm ñoà hoïa chuyeân duïng.
 9.3. SÖÛ DUÏNG BAÛN ÑOÀ NGOAØI TRÔØI
Nhieàu hoaït ñoäng kinh teá, xaõ hoäi, quoác phoøng caàn phaûi söû duïng baûn
ñoà ngoaøi thöïc ñòa (ñieàu tra, khaûo saùt, thaêm doø, giao thoâng, thuûy lôïi,
du lòch, laâm nghieäp…). Caùc noäi dung cô baûn söû duïng baûn ñoà ngoaøi
trôøi:
1. Ñònh höôùng baûn ñoà
Laø ñaët cho taám baûn ñoà naèm ngang sao cho ñòa hình ñòa vaät treân baûn
ñoà ñoàng daïng vôùi ñòa hình ñòa vaät töông öùng treân maët ñaát. Tuøy theo
yeâu caàu ñònh höôùng sô boä hay chính xaùc maø söû duïng kinh tuyeán töø,
kinh tuyeán truïc hay kinh tuyeán thöïc laøm höôùng chuaån. Coù 2 caùch:
Ñònh höôùng baûn ñoà baèng ñòa baøn: Töùc laø söû duïng kinh tuyeán töø (kim
töø ñòa baøn) ñeå ñònh höôùng, baèng caùch ñaët ñòa baøn leân taám baûn ñoà sao
cho ñöôøng kính chuaån (0-1800) cuûa voøng ñoä ñòa baøn truøng vôùi ñöôøng
ñöùng cuûa löôùi km treân baûn ñoà. Môû oác haõm cho kim töø dao ñoäng töï
do, tieán haønh xoay tôø baûn ñoà cho tôùi khi ñaàu baéc cuûa kim töø chæ vaøo
vaïch soá “0” cuûa voøng ñoä, khi ñoù taám baûn ñoà ñaõ ñöôïc ñònh höôùng sô
boä.
 0  0

W E W E

180 180

Do söï toàn taïi cuûa ñoä leäch töø vaø ñoä gaàn kinh tuyeán, neân ñeå ñònh
höôùng baûn ñoà chính xaùc phaûi döïa vaøo kinh tuyeán truïc, baèng caùch
xaùc ñònh soá hieäu chænh () treân sô ñoà ñònh höôùng. Thöïc hieän caùc
thao taùc töông töï nhö treân, nhöng xoay tôø baûn ñoà cho ñeán khi kim töø
chæ vaøo soá ñoïc ñuùng baèng (), luùc ñoù taám baûn ñoà ñaõ ñöôïc ñònh
höôùng chính xaùc.
Cuõng coù theå söû duïng kinh tuyeán thöïc, ñöôïc bieåu thò baèng ñöôøng
khung phía ñoâng vaø phía taây, thoâng qua ñoä leäch töø  xaùc ñònh treân
sô ñoà ñònh höôùng. Khi ñoù ñaët ñòa baøn leân baûn ñoà sao cho ñöôøng
kính goác (0-1800) truøng vôùi meùp ngoaøi khung baûn ñoà, xoay tôø baûn ñoà
cho ñeán khi kim töø chæ vaøo soá ñoïc ñuùng baèng ñoä leäch töø () laø xong.
Ñònh höôùng baûn ñoà theo ñòa vaät: AÙp duïng khi ñònh höôùng baûn ñoà sô
boä, baèng caùch döïa vaøo caùc ñòa vaät coù daïng hình tuyeán chaïy daøi
(ñöôøng xaù, kinh möông…) hay caùc ñieåm ñònh höôùng treân maët ñaát
ñöôïc theå hieän roõ neùt treân baûn ñoà.

Ñaët tôø baûn ñoà naèm ngang treân maët ñaát, xaùc ñònh ñòa vaät ñònh
höôùng töông öùng giöõa baûn ñoà vaø maët ñaát (ví duï: con ñöôøng coù ngaû
ba). Tieán haønh xoay tôø baûn ñoà, sao cho ñòa vaät ñònh höôùng treân
baûn ñoà vaø treân maët ñaát ôû vò trí ñoàng daïng vôùi nhau. Ñeå kieåm tra
vieäc ñònh höôùng, caàn choïn theâm moät vaøi ñòa vaät chuaån khaùc xung
quanh. Löu yù: Ñònh höôùng baûn ñoà ngöôïc vôùi thöïc teá 1800. Ñònh
höôùng baûn ñoà laø noäi dung tröôùc heát khi söû duïng baûn ñoà ngoaøi thöïc
ñòa.
2. Xaùc ñònh ñieåm ñöùng treân maët ñaát leân baûn ñoà
Ñeå thöïc hieän caùc coâng vieäc tieáp theo söû duïng baûn ñoà ngoaøi trôøi
(hieän chænh, boå sung baûn ñoà…) caàn phaûi xaùc ñònh ñieåm ñöùng treân
maët ñaát leân baûn ñoà. Nguyeân taéc chung laø döïa vaøo caùc ñieåm ñaõ bieát
treân maët ñaát ñöôïc theå hieän roõ neùt treân baûn ñoà, ño moät soá ñaïi löôïng
hay ngaém höôùng ñeå xaùc ñònh vò trí ñieåm ñang ñöùng. Thöôøng söû
duïng caùc phöông phaùp:
Phöông phaùp ño khoaûng caùch: Vaän duïng khi ñang di chuyeån theo
caùc ñòa vaät hình tuyeán (ñöôøng giao thoâng, kinh möông…) treân ñoù coù
caùc ñòa vaät ñoäc laäp (caàu, coáng…) coù theå laáy laøm “vaät chuaån”.
Sau khi ñònh höôùng baûn ñoà, tieán haønh ño khoaûng caùch tröïc tieáp töø
ñieåm ñang ñöùng ñeán “vaät chuaån” vaø ruùt laïi theo tyû leä ñöa leân baûn
ñoà seõ chaám ñöôïc ñieåm ñang ñöùng töông öùng treân maët ñaát.
Phöông phaùp naøy ñôn giaûn, keùm chính xaùc vaø phaûi coù ñieàu kieän
môùi thöïc hieän ñöôïc. Trong ñieàu kieän ñòa hình phöùc taïp, thieáu caùc
ñòa vaät ñaëc tröng… phaûi söû duïng phöông phaùp khaùc.
 Phöông phaùp giao hoäi nghòch: Ñaây laø phöông phaùp chuû yeáu, linh
hoaït, ñoä chính xaùc cao khi xaùc ñònh ñieåm ñöùng treân maët ñaát leân
baûn ñoà. Do ñieåm ñöùng laø ñieåm chöa bieát caàn xaùc ñònh neân coù theå
thöïc hieän giao hoäi nghòch theo nhieàu caùch:
 Giao hoäi giaûi tích (duøng maùy kinh vó ño 2 goùc giao hoäi, tính toïa ñoä
ñieåm, caên cöù vaøo löôùi km chaám ñieåm leân baûn ñoà).
 Giao hoäi ñoà giaûi (duøng maùy baøn ñaïc, thuôùc thaúng, ngaém höôùng töø
caùc ñieåm ñaõ bieát treân maët ñaát veà caùc ñieåm töông öùng treân baûn ñoà
keùo daøi, giao ñieåm cuûa caùc höôùng ngaém laø vò trí ñieåm caàn xaùc
ñònh).
Ñôn giaûn hôn, trong thöïc teá, khi caàn xaùc ñònh ñieåm ñöùng treân maët
ñaát leân baûn ñoà thöôøng söû duïng phöông phaùp ngaém höôùng baèng
thöôùc thaúng hay duøng maùy ñòa baøn.
Ñaët taám baûn ñoà naèm ngang treân maët ñaát, tieán haønh ñònh höôùng
baûn ñoà. Xaùc ñònh ít nhaát 3 ñieåm roõ neùt treân maët ñaát vaø vò trí töông
öùng cuûa chuùng treân baûn ñoà, laøm cô sôû taïo caùc höôùng ngaém.
 Caùc höôùng Aa, Bb vaø Cc töø caùc ñieåm maët ñaát ñeán caùc ñieåm töông
öùng treân baûn ñoà keùo daøi seõ giao nhau taïo neân tam giaùc sai soá, taâm
cuûa noù chính laø vò trí ñieåm ñöùng P.
A B
B C

A b c
AP
a C
a b BP

P c
P
P
Neáu söû duïng ñòa baøn, ñaët taïi ñieåm ñöùng, ngaém ñeán caùc ñieåm maët
ñaát A, B, C ño goùc phöông vò töø thuaän cuûa caùc caïnh PA, PB, PC vaø
chuyeån ñoåi thaønh goùc phöông vò töø nghòch. Töø caùc ñieåm a, b, c
töông öùng treân baûn ñoà môû caùc goùc phöông vò töø nghòch cho caùc
caïnh ap, bp, cp. Giao ñieåm cuûa caùc höôùng chính laø vò trí ñieåm
ñöùng P.
Heát chương 9
 CHÖÔNG 10
TRẮC ĐỊA COÂNG TRÌNH
10.1. Khái niệm công tác bố trí công trình
• Bố trí công trình là công tác trắc địa thực hiện trên mặt đất
nhằm xác định vị trí mặt bằng và độ cao của các điểm, các đường
thẳng, các mặt phẳng đặc trưng của công trình xây dựng theo
thiết kế.
• Nội dung công tác bố trí công trình ngược lại so với công tác
đo vẽ bản đồ. Khi đo vẽ bản đồ, ngoài thực địa người ta đo đạc
mặt đất, sau đó tiến hành xử lý số liệu đo đạc để vẽ lên bản đồ.
Còn khi bố trí công trình, ở trong phòng căn cứ vào bản thiết kế
tính toán các số liệu bố trí cần thiết, sau đó dùng máy móc và các
dụng cụ trắc địa định vị công trình trên mặt đất theo đúng thiết kế.
• Độ chính xác đo vẽ bình đồ phụ thuộc vào tỷ lệ bản đồ, còn
độ chính xác bố trí công trình thuộc vào tài liệu thiết kế. Độ chính
xác công tác bố trí công trình thường yêu cầu cao hơn độ chính
xác đo góc, đo dài giữa các điểm đánh dấu ngoài thực địa. Trong
công tác bố trí công trình thường cho trước một hướng hoặc một
điểm, hướng và điểm khác tìm bằng cách đặt góc và khoảng cách
thiết kế. Vì vậy trong bố trí công trình thường khó áp dụng
phương pháp đo nhiều lần.
10.2. Bố trí các yếu tố cơ bản
1. Bố trí góc bằng theo thiết kế.
• Việc xác định trên mặt đất một góc có trị số cho trước xuất phát
từ hướng đã biết gọi là bố trí góc. Giả sử cần bố trí góc AOB có
giá trị  TK ngoài thực địa từ hướng AO cho trước. Thông
thường người dùng máy kinh vĩ mở góc  TK ở hai vị trí bàn độ
được hai hướng OT và OP. Hướng OB là hướng trung bình
giữa hướng OT và OP. Góc AOB chính là góc cần bố trí ( hình
10.2a).

a) Hình 10.2
b)
 Để kiểm tra và nâng cao độ chính xác ta đo lại góc vừa bố trí nhiều
vòng đo được, so sánh với TK tìm độ lệch  = ’TK - TK từ đây ta
tính được đại lượng d (10.2b):
 (10.1)
d D

• Để tìm hướng thiết kế ta đặt trên đường vông góc với OB về hướng
cần thiết đoạn d vừa tính, ta sẽ được góc bố trí với độ chính xác rất
cao hơn.
• Trị số của góc cần bố trí không ảnh hưởng của sai số định tâm máy
và tiêu ngắm. Các nguồn sai số chủ yếu là: sai số do máy (m1) sai
số do điều kiện ngoại cảnh (m2), sai số đo đạc (m3).
2. Bố trí đoạn thẳng theo thiết kế:
• Tùy theo yêu cầu độ chính xác bố trí mà ta có thể dùng thước thép
hoặc máy đo dài có độ chính xác tương đương để thực hiện công
tác bố trí. Trên bản thiết kế, lấy độ dài Dtk của đoạn thẳng cần bố trí,
nếu dùng thước thép để bố trí thì cần đưa vào chiều dài thiết kế các
số hiệu chỉnh:
- Số hiệu chỉnh sai số chiều dài
thước dùng để bố trí l0.
- Số điều chỉnh độ nghiêng mặt đất
tại nơi bố trí lv.
- Số điều chỉnh do nhiệt độ khi bố
trí khác với nhiệt độ lúc kiểm
nghiệm lt. (Hình 10.3)
- Từ chiều dài thiết kế của đoạn
thẳng và các số hiệu chỉnh ta có
chiều dài bố trí của nó trên mặt
đất:
Sbt =Dtk + l0 + lv + lt (10.2)
Để bố trí đoạn thẳng ta dùng máy kinh vĩ định hướng theo hướng đã biết,
dùng thước thép đặt từ điểm đầu trên hướng này đoạn Sbt như đã tính ở
trên được điểm thứ hai hợp với điểm đầu đoạn thẳng cần bố trí Dtk.
Sai số bố trí đoạn thẳng theo thiết kế ảnh hưởng bởi các nguồn sai số: sai
số kiểm nghiệm thước, sai số do đo nhiệt độ, sai số do lực kéo lúc đo
khác lúc kiểm nghiệm, sai số do đo độ dốc mặt đất, sai số do thước võng,
sai số do đọc số trên thước. Trong các sai số đó có sai số hệ thống và sai
số ngẫu nhiên. (10.3)
M  m2  m2
3. Bố trí điểm vào độ cao thiết kế
• Giả sử M là mốc độ cao khống chế ( hoặc điểm gửi độ cao) có
độ cao HM nằm gần công trình; điểm công trình C cần bố trí vào
đúng độ cao HCtk của nó (hình 10.4).

Hình 10.4
• Để bố trí, máy thủy chuẩn đặt giữa MC, mia đặt tại M. Sau khi cân
máy cẩn thận ngắm mia tại mốc M đọc số chỉ giữa được trị số ký
hiệu là a. Từ số đọc này và độ cao mốc M ta tìm được độ cao trục
ngắm Hj.
Hj = HM + a (10.4)
• Từ độ cao trục ngắm và độ cao thiết kế HCtk của điểm C ta tìm
được số đọc cần thiết trên mia tại điểm C.
b = Hj - HCtk (10.5)
• Khi bố trí, tại C người giữ mia nâng hạ mia theo sự điều khiển của
ngưới đứng máy, khi số đọc chỉ giữa trên mia đúng bằng b thì đế
mia có độ cao đúng bằng độ cao thiết kế của điểm C.
• Các nguồn sai số trong bố trí độ cao về cơ bản giống như các
nguồn sai số trong đo cao hính học, ngoài ra còn có sai số cố
định điểm.
4. Bố trí điểm chi tiết
• Để bố trí các điểm đặc trưng của công trình, tuỳ theo điều kiện cụ
thể có thể sử dụng một trong các phương pháp sau: phương pháp
toạ độ cực, phương pháp toạ độ vuông góc, phương pháp giao hội.
Phương pháp tọa độ cực
• Phương pháp được ứng dụng tương đối phổ biến, thích hợp khi
khu vực xây dựng quang đãng, bằng phắng và khoảng cách bố trí
nhỏ hơn chiều dài thước. Điểm công trình C được định vị trên mặt
đất thông qua hai thành phần cực là góc cực β và khoảng cách cực
D ( hình 10.7), gọi là số liệu bố trí theo phương pháp tọa độ cực.
• Để tính số liệu bố trí có thể dùng phương pháp đồ giải hoặc giải
tích:
- Phương pháp giải tích là phương pháp tính toán, dựa vào toạ độ
hai điểm khống chế I, II và toạ độ thiết kế của điểm công trình C, áp
dụng bài toán trắc địa ngược có : I-C, I-II, DI-C  = I-II - I-C
Phương pháp này cho độ chính xác cao.
- Phương pháp đồ giải là đo trực tiếp số liệu bố trí trên bình đồ thiết
kế công trình. Độ chính xác phương pháp này không cao nếu bình
đồ trên giấy và tỷ lệ nhỏ.
Phương pháp tọa độ vuông góc
Nếu bố trí những công trình dân dụng và công
nghiệp quy mô nhỏ, đơn giản ta có thể dựa vào
cạnh của lưới đường chuyền hoặc lưới tam
giác để bố trí. Số liệu bố trí là các đoạn đánh
dấu (x) (hình 10.8a).

Hình 10.7

a) b)
Hình 10.8
 Những công trình quy mô lớn, phức tạp phải dùng lưới ô
vuông xây dựng để bố trí. Khi xây dựng lưới vuông thì một trục
của lưới phải song song hoặc trùng với trục chính công trình. Vị
trí các điểm công trình và đỉnh ô vuông phải được xác định trong
hệ này. Từ tọa độ các điểm đỉnh ô vuông và tọa độ các điểm đặc
trưng của công trình ta tính được các số liệu bố trí gồm các gia
số tọa độ xi, yi của chúng. Vị trí các điểm công trình được xác
định ngoài thực địa qua việc bố trí góc vuông và các đoạn xi, yi
bằng máy kinh vĩ và thước thép (hình 10.8b).
Phương pháp giao hội
- Phương pháp giao hội góc
• Số liệu bố trí là góc giao hội β1, β2 , số liệu này được tính từ toạ
độ các điểm khống chế I, II và điểm công trình C theo bài toán trắc
địa ngược. Vị trí điểm công trình C là giao của hai hướng IC và IIC
khi bố trí góc giao hội β1, β2 từ cạnh đáy giao hội I-II
• Để có điều kiện kiểm tra và tăng độ chính xác công tác bố trí
người ta còn thực hiện giao hội thêm hướng trục chính của công
trình. Kết quả giao hội là tam giác sai số hợp bởi ba hướng giao
hội, vị trí điểm giao hội là trọng tâm của tam giác sai số (hình
10.9). Phương pháp này ứng dụng phổ biến trong việc bố trí công
trình cầu, đập thủy điện - thủy lợi.

Hình 10.9
- Phương pháp giao hội cạnh
Khi khoảng cách từ điểm công trình đến điểm khống chế nhỏ hơn chiều
dài thước, thì ta có thể dùng phương pháp giao hội cạnh.Vị trí điểm
công trình C là giao đầu mút của hai cạnh s1 và s2 từ hai đầu cạnh đáy
giao hội I-II.
10.3. Đường cong tròn
10.3.1. Khái niệm
• Các tuyến đường do địa hình địa vật cản trở nên tuyến phải đổi hướng
ở nhiều đoạn. Để đảm bảo an toàn cho các phương tiện giao thông di
chuyển trên các đoạn đó, tại vị trí tuyến đổi hướng (các đỉnh) người ta
phải bố trí các đương cong nối giữa các đoạn thẳng khác hướng.
• Trong các loại đường cong, đơn giản nhất là đường cong tròn có bán
kính R không đổi.
• Để tránh điểm gẫy giữa đường cong tròn và đường thẳng người ta bố
trí các đường cong chuyển tiếp có bán kính thay đổi từ vô cùng tới R.
• Ở những khu vực có địa hình chênh cao lớn tại đỉnh hai đoạn thẳng nối
với nhau tạo thành góc nhọn người ta dùng đường cong quay đầu
(hình 10.10).
• Trong mặt phẳng thẳng đứng dùng đường cong đứng. Trong phạm vi
giáo trình này chỉ nghiên cứu việc bố trí đường cong tròn.
 Hình 10.10

10.3.2. Bố trí đường cong tròn trong mặt phẳng ngang

1. Bố trí những điểm chính trên đương cong tròn
Các điểm chính của đường cong tròn gồm điểm đầu (Tđ), điểm phân
cự (G) và điểm cuối (Tc). Khi bố trí các điểm chính trên đường cong ta mới
chỉ xác định được vị trí tổng quát của đường cong đó trên mặt đất (hình
10.11).
Các số liệu bố trí đường cong bao gồm: đoạn tiếp tuyến T, đoạn phân cự
p, chiều dài đường cong S và độ chênh hai lần tiếp tuyến với chiều dài
đường cong ∆d.
 
Hình 10.11
T  R.tg
2

p  R.(sec  1) (10.10)
2
πR
S  θ.
180
 d  2.T  S
Trong đó: θ góc chuyển hướng; R - bán kính đường cong tròn.
Để bố trí các điểm chính đường cong trên mặt đất, tại đỉnh Đ ta
đặt mắy kinh vĩ. Định hướng về đỉnh phía sau, dùng thước thép
bố trí đoạn T ta được điểm Tđ; định hướng về đỉnh phía trước bố
trí đoạn T ta được điểm Tc; xác định hướng đường phân giác của
góc Tđ Đ Tc , trên đường này từ đỉnh Đ bố trí đoạn p ta có điểm
G.
2. Bố trí các điểm chi tiết trên đường cong tròn
Để cụ thể đường cong tròn trên mặt đất thì cứ cách một đoạn k
nào đó ( 5m hoặc 10m hoặc15m...) người ta phải bố trí một cọc
trên đường cong tròn, các cọc này gọi là cọc chi tiết. Để bố trí
các điểm chi tiết có thể dùng một trong các phương pháp sau:
a. Phương pháp toạ độ vuông góc
• Hệ tọa độ vuông góc lấy Tđ hoặc Tc làm góc tọa độ. Tiếp tuyến
với đường cong tròn nối gốc tọa độ với đỉnh làm trục X và bán
kính đường cong tròn nối gốc tọa độ làm trục y (hình 10.12).
• Tọa độ xi và yi của các điểm chi tiết được tính như sau:

180
  k. ; X i  R sin( i. ); Yi  R  R cos(i. )
R
• Công tác bố trí các điểm chi tiết trên mặt đất được thực hiện
tương tự như phần trên
 Hình 10.12

b. Phương pháp toạ độ cực mở rộng

Hệ tọa độ cực lấy tâm cực là điểm Tđ hoặc Tc , trục cực là đường tiếp
tuyến nối tâm cực với đỉnh (hình 8.13).
Số liệu bố trí theo phương pháp tọa độ cực mở rộng là các đoạn k giao
với hướng của các góc cực của các điểm chi tiết và được tính như sau:
180
  k.
R
Góc cực của các điểm chi tiết 1, 2, 3...n tương ứng là φ/2, 2φ/2,
3φ/2...nφ/2.
c. Phương pháp dây cung kéo
dài
• Khi bố trí bằng phương pháp
này thì điểm 1 được bố trí
theo một trong hai phương
pháp như đã trình bày ở trên.
Từ điểm thứ hai trở đi, ta kéo
dài dây cung k của điểm sau
về phía trước một đoạn bằng Hình 10.13
k, lấy đầu mút của đoạn kéo
dài này là tâm quay một cung
có bán kính bằng d, lấy điểm
phía sau quay một cung có
bán kính bằng k, hai cung cắt d k k2
nhau cho vị trí của điểm chi  d  (10.11)
k R R
tiết trên đường cong tròn (
hình 10.13). Từ hai tam giác
đồng dạng trên hình 10.13 ta
tính được đoạn d:
Heát chương 10