1Η εργασία

Τίτλος εργασίας:

΄΄Ο ρόλος της θρησκείας, των ιερών και της ηρωολατρείας στη

διαμόρφωση του θεσμού της πόλης-κράτους.΄΄

Ματακούδης Κωνσταντίνος

Α. Μ. 152907

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α. Εισαγωγή…………………………………………………………….3

Β. Η πόλις κράτος: τα αίτια εμφάνισης, η σημασία της και τα συστατικά της

στοιχεία……………………………………………………………..3

Γ. Ο ρόλος της θρησκείας στη διαμόρφωση των του θεσμού της πόλης-
κράτους…………………………………………………………………..5

Δ. Τα αστικά και συνοριακά Ιερά……………………………………6

Ε. Η λατρεία των ηρώων…………………………………………….7

ΣΤ. Συμπεράσματα…………………………………………………….8

Ζ. Βιβλιογραφία………………………………………………………..8

2
 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην εργασία αυτή θα παρουσιάσουμε το ρόλο που έπαιξε η θρησκεία στη

διαμόρφωση του θεσμού της πόλης-κράτους και στις σχέσεις που αναπτύχθηκαν
ανάμεσα στις πόλεις Επίσης, θα μιλήσουμε για τα βασικά συστατικά της πόλης-
κράτους. Τέλος, θα αναφέρουμε τη σημασία που είχαν τα ιερά και η ηρωολατρία στη
δημιουργία των πόλεων-κρατών.

Β. Η ΠΟΛΙΣ ΚΡΑΤΟΣ: ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ, Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ

ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ.

Η πόλη κράτος είναι ο βασικός πολιτειακός θεσμός του αρχαίου ελληνικού

κόσμου. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 8ο αιώνα στις αρχές της αρχαϊκής εποχής.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου υπήρχε στον ελληνικό χώρο μία οικονομική
κρίση. Ο πληθυσμός αυξήθηκε πολύ και οι άνθρωποι δυσκολεύονται να επιβιώσουν,
γιατί υπήρχαν πολύ λίγες εκτάσεις γης και βρισκόταν στα χέρια των πλουσίων. Έτσι
για να αντιμετωπιστεί αυτή η κρίση προσπάθησαν να επεκταθούν σε άλλες περιοχές
μέσα από αποικισμούς. Έτσι, σιγά-σιγά δημιουργήθηκαν οι πρώτες πόλεις κράτη (Α.
Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο
Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

Επίσης, πρέπει να αναφέρουμε ότι στη γένεση της πόλης-κράτους συνέβαλε

και το γεγονός ότι οι άνθρωποι για να αντιμετωπίσουν αυτή την οικονομική κρίση
στράφηκαν στο εμπόριο και τη ναυτιλία (Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ.
Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα
2002, 73-126.).

Όλες αυτές οι αλλαγές, όπως ήταν φυσικό επηρέασαν σε πάρα πολύ μεγάλο
βαθμό τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκαν οι πόλεις-κράτη. Μέσα από το
εμπόριο πλούτισαν πάρα πολλοί άνθρωποι που πριν δεν βρίσκονταν σε καλή
οικονομική κατάσταση με αποτέλεσμα να αλλάξει η κοινωνική συγκρότηση της
πόλης-κράτους (Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική
Ιστορία, τόμος Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.). Τέλος,

3
σε μεγάλο βαθμό συνέβαλε στη συγκρότηση της πόλης-κράτους και μία στρατιωτική
καινοτομία, η οπλιτική φάλαγγα (Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης
κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002,
73-126.).

Η οπλιτική φάλαγγα ήταν μία καινούργια τακτική που χρησιμοποιούσαν στον

πόλεμο οι άνθρωποι και βασιζόταν στο σχηματισμό της φάλαγγας (Α. Μαστραπάς, Η
πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός
Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.). Ο κάθε στρατιώτης κρατούσε σταθερά την
ασπίδα του δίπλα στο συμπολεμιστή του και πλέον δεν πολεμούσε ως άτομο στη
μάχη αλλά ο καθένας προσπαθούσε να προστατεύσει τον στρατιώτη που βρισκόταν
στα αριστερά του (Α. Μαζαράκης – Αινιάν, Πρωτογεωμετρική-Γεωμετρική
Περίοδος, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 2: Αρχαϊκοί Χρόνοι, Δομή, Αθήνα 2006,
39-81). Αυτή η πολεμική τακτική ανέπτυξε την ιδέα της ισότητας μεταξύ τους όχι
μόνο όταν πολεμούσαν αλλά και όσον αφορά στην άσκηση της εξουσίας(Α.
Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο
Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

Τα βασικά συστατικά της πόλης-κράτους είναι τρία. Πρώτα από όλα

αποτελείται από το άστυ που ήταν ο χώρος άσκησης της εξουσίας, την ακρόπολη και
τις γύρω περιοχές. Έπειτα, ένα βασικό της συστατικό είναι οι άνθρωποι που την
αποτελούν και που όλοι μαζί αποφασίζουν για το πώς θα λειτουργήσει καλύτερα η
πόλη. Τέλος, σημαντικό στοιχείο της πόλης-κράτους είναι το πολίτευμα της (Α.
Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο
Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

Σε κάθε πόλη κράτος οι πολίτες είχαν τρεις επιδιώξεις: την ελευθερία, την
αυτονομία και την αυτάρκεια. Προσπαθούσαν δηλαδή να είναι ελεύθεροι και να μην
εξαρτώνται από καμιά άλλη πόλη κράτος. Ακόμη ήθελαν να κυβερνούν με τους
νόμους που οι ίδιοι ψήφιζαν και τέλος είχαν σαν στόχο να καλύπτουν όλες τις
ανάγκες των πολιτών χωρίς να χρειάζεται να ζητήσουν βοήθεια από κάπου αλλού (Α.
Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος Α: Ο
Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

4
 Η σημασία της πόλης-κράτους ήταν πολύ μεγάλη, γιατί μέσα στα πλαίσια
αυτού του θεσμού αναπτύχθηκε η έννοια του πολίτη. Οι άνθρωποι δηλαδή έμαθαν να
λειτουργούν ελεύθερα και να αντιμετωπίζουν όλοι μαζί τα προβλήματα που
παρουσιάζονταν (Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική
Ιστορία, τόμος Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

Βέβαια ένα αρνητικό στοιχείο ήταν ότι αναπτύχθηκε και ο τοπικισμός και έτσι
πολλές φορές συγκρούονταν μεταξύ τους αφού ο καθένας υποστηρίζει μόνο την πόλη
του (Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος
Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126.).

Γ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ

ΠΟΛΗΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ.

Όπως ξέρουμε η θρησκεία πάντα έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο στην

εξασφάλιση της συνοχής των κοινωνιών.Η κοινή πίστη στο θείο αποτελούσε πάντα
στοιχείο συλλογικής ταυτότητας και συνέδεε στενά τους ανθρώπους.

Αντικείμενα της θρησκευτικής λατρείας είναι οι θεότητες που εκπροσωπούν

την κοινότητα και το ρίζωμα των ανθρώπων σε κάθε περιοχή. Oι σημαντικότερες
θεότητες που λατρεύονταν ήταν η Αθήνα και η Ήρα (Aθήνα, Άργος, Σάμος,
Τίρυνθα), ο Απόλλων ( Δελφοί, Επίδαυρος, Δήλος, Ερέτρια, Κόρινθος), ο Δίας
( Δωδώνη, Ολυμπία), η Άρτεμις, η Δήμητρα, ο Ποσειδώνας, ο Διόνυσος και
άλλοι . Πρόκειται ουσιαστικά για θεότητες που λατρεύονταν από την μηκυναϊκή
εποχή και που τώρα η λατρεία προς αυτούς συνεχίζεται (Cl. Mossé, A. Schnapp-
Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ.
Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-165). .

Επίκεντρο των θρησκευτικών πρακτικών υπήρξαν τα ιερά που συνήθως

αποτελούνταν από υπαίθριους βωμούς όπου θυσιάζαν στους θεούς και ναούς όπου
πίστευαν ότι κατοικούσαν οι διάφορες θεότητες. Αυτό το ρόλο έπαιξε, λοιπόν, η
θρησκεία και στο πλαίσιο των πόλεων-κρατών. Κατά τη διάρκεια του 9ου και του
8ου αιώνα παρατηρούμε ότι αυξάνονται συνεχώς οι χώροι λατρείας και γενικά οι

5
πρώτοι ναοί (Cl. Mossé, A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας
Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-165).

Δ. ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΡΙΑΚΑ ΙΕΡΑ

Υπήρχαν πολλών ειδών τόποι λατρείας που αναπτύχθηκαν κατά τον 9ο και 8ο
αιώνα π.Χ. Πρώτα απ’ όλα υπήρχαν τα αστικά ιερά, τα ιερά δηλαδή που βρίσκονταν
στο κέντρο των πόλεων και που συνήθως ήταν χτισμένα στην Ακρόπολη, όπως για
παράδειγμα στην Αθήνα και την Κόρινθο. Επίσης, υπήρχαν τα ιερά των συνόρων,
όπως το Ηραίον στο Άργος. Υπήρχαν επίσης τα διεθνή ιερά τα οποία συγκεντρώναν
προσκυνητές από όλη την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα αυτά στην Ολυμπία, τη
Δήλο και την Επίδαυρο (Cl. Mossé, A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της
Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-
165). .

Η σημασία των ιερών ήταν πάρα πολύ σημαντική για τη γένεση της ελληνικής
πόλης-κράτους. Ουσιαστικά, τα ιερά ήταν το μέρος όπου συναντιόντουσαν οι θεοί
και οι άνθρωποι, αλλά και οι άνθρωποι μεταξύ τους. Ήταν μία ευκαιρία να
συναντηθούν, να έρθουν πιο κοντά σε έναν ιερό χώρο και να οριοθετήσουν τόσο την
κοινή τους πίστη αλλά και γενικότερα τα κοινά χαρακτηριστικά που τους ένωναν (Fr.
De Polignac, Η Γέννηση της Αρχαίας Ελληνικής πόλης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, 61-72,
193-209.).

Ειδικότερα, πολύ σημαντική ήταν η σημασία των εξωαστικών ιερών τα οποία

που βρίσκονταν στα σύνορα των πόλεων-κρατών και οριοθετούσε ουσιαστικά το
χώρο κάθε πόλης-κράτους. Πρώτα από όλα τα ιερά αυτά ήταν τοποθετημένα στην
άκρη μίας πεδιάδας κοντά σε μία ακτή ή σε ένα δάσος και μπορούσε κανείς να τα δει
από οποιοδήποτε σημείο της πόλης. Αποτελούσαν γεωγραφικό όριο και σύνορο,
γιατί αν κάποιος καταπατούσε το ιερό σήμαινε ουσιαστικά ότι καταπατούσε και το
χώρο της πόλης-κράτους. Τα ιερά δηλαδή υποδεικνύουν ένα σύνορο και οριοθετούν
την πόλη-κράτος τόσο από χωρική άποψη όσο και από πολιτική. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα είναι το Ηραίο της Αργολίδας αλλά και το ιερό των Αμυκλών (Fr. De
Polignac, Η Γέννηση της Αρχαίας Ελληνικής πόλης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000, 61-72, 193-
209.).

6
 Βέβαια πρέπει να πούμε ότι η λειτουργία των ιερών ήταν και θρησκευτική και
πολλές φορές ένωνε τους ανθρώπους. Για παράδειγμα ένα εξωαστικό ιερό που
βρισκόταν ανάμεσα σε δύο πόλεις έδινε την ευκαιρία στους κατοίκους των δύο αυτών
πόλεων να συναντηθούν στη γιορτή του τιμώμενου Θεού και να επικοινωνήσουν
μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα διεθνή ιερά τα οποία
συγκέντρωναν κόσμο από όλες τις πόλεις-κράτη, οι οποίοι είχαν αποδεχθεί τα κοινά
τους σημεία και λάτρευαν τους ίδιους θεούς. Συγκεντρώνονταν δηλαδή εκεί όταν
συνειδητοποιούσαν ότι ουσιαστικά ανήκουν σε ένα έθνος (Cl. Mossé, A. Schnapp-
Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ.
Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-165).

Ε. Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ.

Όλοι αυτή η θρησκευτική αναβίωση που παρατηρήθηκε τον 9ο και τον 8ο

αιώνα έχει και μία δεύτερη πτυχή πού είναι η λατρεία των ηρώων. Εκείνη την εποχή
δηλαδή παρατηρήθηκε ότι αυξήθηκαν σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό τα διάφορα
αντικείμενα λατρείας σε μυκηναϊκούς τάφους.Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι εκείνοι
απέδιδαν τιμές στους προγόνους τους τους οποίους στο μυαλό τους τους είχανε
θεωρήσει ότι είναι ήρωες (Cl. Mossé, A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της
Αρχαίας Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-
165).

Οι λόγοι για τους οποίους εμφανίστηκε αυτό το φαινόμενο μπορεί σύμφωνα

με τους ιστορικούς να είναι πολλοί. Μία βασική αιτία είναι ότι επιθυμούσαν τότε να
ανασυντάξουν το παρελθόν αλλά και να διασφαλίσουν τα δικαιώματα κατοχής των
γεωργικών εκτάσεων επειδή τον 8ο αιώνα είχε αυξηθεί ο πληθυσμός. Οι ήρωες
δηλαδή τους υπενθύμιζαν ότι οι πρόγονοι είχαν τη δική τους γη και πολέμησαν για να
την κρατήσουν (Cl. Mossé, A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας
Ελλάδας (2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-165).

Το σίγουρο είναι ότι όλοι οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η λατρεία των ηρώων
σχετιζόταν σε μεγάλο βαθμό με τη γένεση της πόλης-κράτους . Οι ήρωες δηλαδή
λειτουργούσαν σαν σύμβολα προστασίας της κοινότητας και συνένωναν τους

7
ανθρώπους που ανήκαν σε μία πόλη-κράτος. Επειδή δηλαδή η πόλη-κράτος
βρισκόταν στη γένεση της προσπαθούσε να νομιμοποιήσει τα σύνορα της επικρατείας
της και έτσι καθιέρωνε λατρείες προς τιμήν των προγόνων της αλλά και των θεών
της.. Στη διάδοση της λατρείας των ηρώων συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό σύμφωνα με
πολλούς ιστορικούς και η διάδοση των ομηρικών επών (Α. Μαζαράκης – Αινιάν,
Πρωτογεωμετρική Γεωμετρική Περίοδος, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 2:
Αρχαϊκοί Χρόνοι, Δομή, Αθήνα 2006, 39-81 (ιδιαίτ. 62-65, 80-81).

ΣΤ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.

Στην εργασία αυτή εξετάσαμε το ρόλο της θρησκείας  στην γένεση της πόλης-
κράτους.  Αρχικά παρουσιάσαμε τα βασικά αίτια εμφάνισης της πόλης-κράτους, τη
σημασία της και τα συστατικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται.  Στη συνέχεια
είδαμε το ρόλο της θρησκείας εξετάζοντας πρώτα το ρόλο που έπαιξαν τα αστικά και
τα συνοριακά ιερά και στη συνέχεια η λατρεία των ηρώων στη διαμόρφωση του
θεσμού της πόλης-κράτους.  Το συμπέρασμα στο οποίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι
καταλήγουμε είναι ότι ο ρόλος της θρησκείας ήταν πάρα πολύ σημαντικός καθώς
αποτελούσε βασικό σημείο κοινωνικής συνοχής αλλά και συλλογικής ταυτότητας για
τους κατοίκους των πόλεων κρατών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α. Μαζαράκης – Αινιάν, Πρωτογεωμετρική-Γεωμετρική Περίοδος, στο

Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 2: Αρχαϊκοί Χρόνοι, Δομή, Αθήνα 2006, 39-81 (ιδιαίτ.
62-65, 80-81).

Α. Μαστραπάς, Η πόλη-κράτος, στο Θ. Βερέμης κ.ά., Ελληνική Ιστορία, τόμος

Α: Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα 2002, 73-126 (ιδιαίτ. 83-89).

Fr. De Polignac, Η Γέννηση της Αρχαίας Ελληνικής πόλης, ΜΙΕΤ, Αθήνα

2000, 61-72, 193-209.

8
 Cl. Mossé, A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας
(2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Παπαδήμας, Αθήνα 1999, 136-165.