§ІҮ тарау.

ОРТАЛЫҚ АЗИЯНЫҢ ЕЖЕЛГІ МЕМЛЕКЕТТЕРІ

1. Ежелгі Ассирия

«Ассирия» атауының шығу тарихы, Ашшура құдайының байланысты деп,

грек тарихшылары мәлімет келтіреді.
Орналасқан орны : Вавилонның солтүстігінде (қазіргі Ирак мемлекетінің солтүстік
шығыс бөлігі) Тигр өзенінің бас жағында құрылған.
1. Шығысы :Загар өзені
2. Солтүстік-батысында Масиос өзендеріне дейін жетті
Шаруашылығы : мал бағу
Көлік ретінде : жылқы, түйе (соғыста, саудада қолданған)
Шаруашылық ішінде бау-бақша кең тараған
Ассириялықтар тасты құрылыс үшін көп пайдаланған.
Ассирияда маңызды істердің бірі сауда –саттық болып саналады.
Ашшур қаласынан сауда керуендері Вавилонға, Эламға жеткізілсе;
Ал батысы Кіші Азия ,Жерорта теңізіне баратын сауда жолдары болды.

 Пайда болған бірнеше қала-мемлекеттердің ішінде Ашшур қаласы ерекшеленді.

Б .з.б. ІІ мыңжылдықта Ассирияда мемлекеттік мәселелерді шешкен ақсақалдар
кеңесі болды;
 Соғыстар жиі болғандықтан жауынгердің рөлі ерекше болды;
 .
 Жауынгерге жер үлестіріп берген және ол жерге шенеуніктердің тартып
алуына жол бермеді;
 Билік әскербасылары мен көпестердің қолында болды

Әскердің негізгі бөлігін арбалы әскер құрады.

Б.з.д. ҮІІІ ғасырдан Ашшур қала-мемлекеті күшейіп, ақсақалдар кеңесіне патша өз туыстарын
тағайындайды.
Ассирияның қуаты арта түскен уақыт бізіді ҮІІІ ғасырдан бастап, әскері әлемдегі ең үлкен күшті
әскер болды, олар :
Темір семсерлер мен айбалталармен қарулануы
Ассири мемлекеті тарихта алғаш рет атты әскер қолданды
Өзеннен өткен әскер тұлып (мес) қолданды.
Ассрия мемлекетінде флот жақсы дамыған. Олар судың бетінде жүзу үшін, үрленген тері
торсықты пайдаланған.

 Ассирия б.з.д. ҮІІІ-ҮІІ ғғ Вавилон, Библ, Тир, Сидон және Палестинаның бір бөлігін
жаулап алды ;
 Шығыс Египетті бағындырып, алғаш рет әскери мемлекетке айналды;

 Б.з.б. VIII ғ Ассирия мемлекеті көптеген жерлерді бағындырды: солтүстікте Урарту,

оңтүстігінде Египет, Жерорта теңізінің батысынан Мидияның шығысына дейін
созылды.
 Ассириялықтардың жаулаушылық жорықтары
 Ассирия патшасы Синахериб 34 қаланы басып алып күл- талқан еткен.
 Ассирия біраз жерлерді бағындырғаннан кейін: ассирияның астанасы Ниневия қаласы
(арыстандар апаны қаласы деп атаған) болып; патша сарайлары қолдан үйілген төбе
үстіне салынды . патша көңіл көтеру үшін дельфин аулауды әдетке айналдырды. Б.з.д.605
ж одақтасқан Мидиялықтар мен Вавилондықтар ашық шайқаста Ассирияны талқандап,
б.з.д.612 ж Ниневияны өртеп жіберді
 Ассирияның соңғы патшаларының бірі Ашшурбанапал.
 


Сұрақтар : (https://quizizz.com/admin/quiz/5fe34614cef748001f0f2843/-
https://quizizz.com/admin/quiz/60b22ac28fd459001b1ae2c9/- тест

Тест тапсырмалары

Орталық Азия халықтарының грек-македондық басқыншыларға

қарсы күресі.

Ескендір Зұлқарнайын (Александр Македонский)

Б.з.б. 330 жылы
Спитамен

Парсы мемлекетін
басып алған соң Әмудариядан
шығысқа қарай өтіп, Соғды елінің Соғды, Бактрия жерінде
бет алды. астанасы Ескендір әскеріне қарсы
Самарқан көтерілістерді басқарды. Б.з.б.
қаласын басып 329 ж. Спитамен сақтар
алды. көмегімен Ескендір әскерін
толықтай талқандады.
Б.з.д. 328ж Спитамен Соғды
елінің астанасын азат етуге
тырысты.
 Ескендір жергілікті халықтың 30 ақсүйегін шақыртып: «Мен сендерге
биліктеріңді, байлықтарыңды қайтарып беремін. Тек маған салық
төлеп отырыңдар. Әйтпесе ана тұрған дар ағаштарына асып
өлтіремін» деді. Ақсүйектер қол ұстасып, дар ағашына қарай әндете
шеру тартты.
Ескендір Зұлқарнайынның сақтар, бактриялықтар мен соғдылықтармен
соғысының салдары
Әскері қалжырады.
Бұл халықты жеңе Жауынгерлері мен Нәтижесіз соғысты
алмайтынын түсінді. қолбасшылары аяқтап, елге қайту
арасында қобалжу туралы пікір
басталды. көбейді.

Нәтижесінде: Әскерін оңтүстікке қарай яғни Үндістанға қарай

бағыттады.

Тақырып: Азияның оңтүстік-батысындағы ежелгі мемлекеттер

Сұрақ: А.Македонскийдің Орта Азия халықтарына жасаған жорығының нәтижесі:
Нұсқалар:
Ортақ келісімге келумен
А.Македонскийдің жорықты тоқтатуымен
А.Македонскийдің жеңілуімен
А.Македонскийдің жеңуімен
Бағындыра алмай, еліне кері қайтты

Шешім: Александр Орта Азия халықтарын – соғдыларды, бактриялықтар мен сақтарды

өзіне толық бағындыра алмай, еліне кері қайтты.
 1.Афиныдағы Солон реформасы
А) Б.з.д 594--ж В) Б.з.д 294-ж
С) Б.з.д 592-ж В) Б.з.д 590-ж
2.Александр Македонскийдың соғыссыз алған мемлекеті
А) Грекия В.) Египет С) Вавилон D) Түркия
3.А.Македонскийдің қайраткерлік жолына түсуіне ықпал еткен,ғылымның көптеген
салаларымен сусындатқан грек ойшылы
А) Пифагор В) Платон С.) Аристотель D) Геродот
4.Әскерлердің тығыз жиналма сапы қалай аталады?
А) Отар В) илоттар С) олигархия D.) Фаланга
5.«Мен өз ұстазыма әкемнен кем қарыздар емеспін:әкемнен өмір алсам,ал Аристотельден
өмірімді жақсы өткізу туралы білім алдым» деген кімнің ой-пікірі
А.) А.Македонский В) Аристотель С) Пифагор D) Платон
1.А.Македонский б.з.б 330ж қай елдің астанасын жаулап алды А.) Соғды в) Кушан с) Мидия д)
Палестина
2.Грек-македондықтардың басқыншылығына қарсы күресте көтерілістің орталығы болған
қала А) Самарқан в.) Ташкент с) Дамаск д) Бактр
3.Сақтардың Александр Македонскийге қарсы ерлік күресі туралы жазған тарихшы А)
Геродот в) Страбон с.) Арриан д) Помпей Трог
4.Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті бастаған қолбасы А) Спаргипес в) Скунха с.)
Спитамен д) Томирис
5.Қолбасы Спитаменнің ежелгі Самарқан қаласына кірген уақыты А) б.з.б 329ж в) б.з.б 326ж
с) б.з.б 328 ж д.) б.з.б 325ж
1.Бірнеше елдер мен халықтарды бір басқару жүйесіне біріктіретін ірі мемлекеттік
құрылым
А.) империя В) илоттар С) олигархия D) Фаланга
2.Ніл өзенінің сағасында орналасқан әлемнің 7 кереметінің бірі
А) Аспалы бақ В) Мысыр пирамидалары
С. ) Александрия шамшырағы D) Олимпиадағы Зевс
3. «Ескендір төбесі», «Ескендір көпірі» деген жер атаулары қазіргі таңға дейін
Қазақстанның қай жерінде сақталып қалған
А) Маракана В) Александрия Эсхата
С. ) Келес өңірі,Қазығұрт D) Жетісу
4.Сырдария жағалауында бұйрық беріп салдырған қала?
А) Маракана В.) Александрия Эсхата
С) Қазығұрт D) Түркістан
5.Елі мен жерін қорғап қалу мақсатында,Ескендірге тұрмысқа шығуға келіскен сақ
ханшайымы
А.) Роксана В) Парисат С) Томирис D) Афродита
6. "Ежелгі заманда... бірнеше  мемлекеттер өмір сүрді. Олар біздің арғы бабаларымыз сақтармен көрші
әрі аралас құралас тұрды. Солардың бірі Бактрия " Мың қала елі" атымен белгілі болды. Мұнда өндірілген
көктасты Элам билеушілері арнайы адам жіберіп алдыратын, Египетке де белгілі болған.
Көшпелілер құрған Кушан патшалығы Қанышке атты билеуші тұсында гүлденді. Олардың қолбасылары
мен жауынгерлері өздері тұрмақ мінген аттарына дейін темір сауыт кигізетін болған. Еуропаның
ортағасырлық рыцарьлар мұндай сауыттарды осы кушандықтардан үйренгені байқалды. Осы
мемлекеттер тұсында Ұлы Жібек жолы құрлықаралық сипат алды. Өйткені бұл елдердің саудагерлері
батыстан келген тауарларды Қытайға, Үндістанға, ал ол елдерден келгендерін Египетке, Грек-рим жеріне
жеткізіп отырған. Парфия алып Рим империясының шығыстағы мықты қарсыласына айналды. Ежелгі ...
халықтары бостандық пен тәулсіздік үшін күрестің  тамаша үлгілерін қалдырды."
Мәтінде сипатталған мемлекеттер орналасты: "Орталық Азияда"
7.  А.Македонскийдің басқыншылық соғыстарда жаулап алған жері(-лері):
"Үндістанныңсолтүстігі
Египет
Кіші Азия"
 Ежелгі Бактрия

Сипаттамасы
Бүгінгі Тәжікстан мен Ауғанстан жерінде құрылды.
Евтидем патшаның тұсында мемлекет күшейе түсті.

Шаруашылығы
Басты шаруашылығы егіншілік. Амудария, Сухандария,
Кафирниган, Вахш жазықтарында дамыды.
Таулы-үстіртті, далалы аймақтарда мал бақты.

Лазурит
Бактрия қымбат лазуриттің бірден бір орталығы болды.
Б.з.б. ІІ мыңжылдықта лазурит Мысырға да белгілі еді.

Қала өмірі
Ел астанасы Бактр әлемге әйгілі болды. Үлкен базарына Мысыр, Грекия, Үндістан, Қ
Үйлер кірпіштен, тастан жасалды. Сауда мен қолөнер дамыды.

Кушан патшалығы
Сауда
Сипаттамасы Билеушілері

Қазіргі ІІ Қатпыз Қанышке кезінді ірі

Өзбекстан, Үндістанның сауда жолы ашылды.
Қырғыстан, солтүстігін Ұлы Жібек жолы
Қашғария бағындырды. Өз
жерінде құрылған атынан
алтын тенгелер
ң жыл соң бес аймақтың бірі Кушан қалған 4 бөлігін өзінешығарған.
бағындырады.
Қытай мен Римді
Қанышке 23 жыл билік байланыстырған
еткен әйгілі билеушісі. жол сақ, Қытай,
Қазіргі Шығыс Кушан саудагерлері
Түркістанды басып үшін маңызды
алды болды.
 Парфия патшалығы

Арсактың інісі Тиридат бил

Құрылу тарихы.
Б.з.б. ІІІ ғ. қазіргі Иранның солтүстігінде көшпелі тайпалардың ұрпағы Арсак құрды.

Б.з.б. 53 ж. Рим әскербасы Красс Парфияға қарсы соғысқа шы

Карры қаласы түбінде римдік Красс әскері мен парфиялы
Парфиялықтар үшін маңызы зор, бұл оларды

Әлеуметтік құрылымы. Шаруашылығы. Мәдениеті

Басты шаруашылығы Қолө

егіншілік болды. Мал нер
Жоғары сатыда патша және оның әйелі.
шаруашылығымен де де
Кеңесшілері мен айналысты. жақс
әскербасылар. Кушандықтардың ы
төзімді
Бұдан бөлек шаруалар, қолөнершілер, саудагерлер жылқылары
болды. дамы
өтімді болды. Хорезм, ды.
Вахш жазығында ірі Сада
каналардар салынды. қты
Темір соқалар, қол ң бес
диірмендері бөлі
пайдаланылды. ктен
 тұратын ерекше түрі
ойлап табылды.
Халықтың көпшілігі
Заратуштра іліміне (
құдайлары
Ахурамазда, Митра,
Нана ), қалған бөлігі
будда дініне
(Термездегі
Қаратөбеде буддалық
храм) және
манихей(б.з.б. 216 ж.
Вавилон) дініне сенді.
Мүсін, бейнелеу және
құрылыс өнерлері
жақсы дамыған.

1. Ескендір әскері бірінші рет жеңіліске ұшыраған біріккен әскер

басшысы А) Скунха
В) Томирис
С) Спитамен
D) Кир
Е) І Дарий
Жауабы:
2. Рим әскерін бастап келген Крассты жеңген Парфия қолбасшысы
А) Скунха
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
Жауабы:
3. Парфия патшалығының құрылған
уақыты А) б.з.б. ІІІ ғ.
В) б.з.б. ІІ ғ.
С) б.з. ІV ғ.
D) б.з.б. І ғ.
Е) б.з. ІІІ ғ.
Жауабы:
4. Ірі құрлықаралық сауда жолы ашылған кезеңдегі Кушан
патшасы А) Қанышке
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
Жауабы:
5. Қымбат лазуриттің бірден бір орталығына айналған Орта Азия
елі А) Кушан
В) Парфия
С) Бактрия
D) Үндістан
Е) Грекия
Жауабы:
6. Қазіргі Тәжікстан мен Ауғанстан жерінде құрылған
ел А) Кушан
В) Парфия
С) Грекия
D) Үндістан
Е) Бактрия
Жауабы:
7. Соғды елінің астанасы
А) Бактр
В) Маракана
С) Вахш
D) Самарқан
Е) Рим
Жауабы:
8. Парфия патшалығының негізін салған
басшысы А) Қанышке
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
Жауабы:
9.Б.з.б. 216 ж. Вавилонда дүниеге келген дін
А) заратуштра
В) будда
С) брахма
D) манихей
Е) тәңіршілдік
Жауабы:
10. Ежелгі Орта Азия халықтарының көпшілігі сенген
дін А) манихей
В) заратуштра
С) брахма
D) будда
Е) тәңіршілдік
Жауабы:
11. Берілген билеушілер мен елдерін сәкестендіріңіз
1. Парфия 2. Кушан 3. Бактрия
А) Евтидем В) ІІ Қатпыз С) Тиридат
А) 1C, 2A, 3B
В) 1B, 2A, 3C
С) 1A, 2C, 3B
D) 1A, 2B, 3C
Е) 1C, 2B, 3A
Жауабы:
12. Патшаларын «мың қаланың билеушілері» атаған
ел А) Кушан
В) Парфия
С) Грекия
D) Үндістан
Е) Бактрия
Жауабы:
13. Бактрия мемлекеті күшейген кездегі
билеуші А) Қанышке
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
Жауабы:
14. Қазіргі Өзбекстан, Қырғызстан, Қашғария жерінде құрылған Орталық Азиядағы
ел А) Үндістан
В) Парфия
С) Бактрия
D) Кушан
Е) Грекия
Жауабы:
15. Парфия мен римдіктер арасындағы соғыста парфиялықтар әскерін басқарған
қолбасшы А) Қанышке
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
Жауабы:
16. Ескендір Зұлқарнайынға қарсы көтеріліс болған Орта Азия елі (-
дері) А) Сақ
В) Бактрия
С) Парсы
D) Үнді
Е) Кушан
F) Соғды
G) Бактрия
H) Гандхара
Жауабы:
17. Кушан мемлекетінде билік құрған билеуші (-лері)
А) Скунха
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
F) Қанышке
G) Дарий
H) Красс
Жауабы:
18. Заратуштра ілімінің құдайы (-лары)
А) Мани
В) Нана
С) Яма
D) Шива
Е) Митра
F) Брахма
G) Ахурамазда
H) Кришна
Жауабы:
19. Парфия патшалығы тарихында маңызды орын алған тарихи тұлға (-лары)
А) Скунха
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
F) Қанышке
G) Тиридат
H) Красс
Жауабы:
20. Б.з.б. 53 ж. өткен Карры қаласы маңында шайқасқан
әскербасшылары А) Скунха
В) Евтидем
С) Арсак
D) ІІ Қатпыз
Е) Сурен
F) Қанышке
G) Дарий
H) Красс
Жауабы:
 Ежелгі Оңтүстік және Шығыс Азия
V тарау Ежелгі Үндістан. Буддизмнің гүлденуі мен индуизмнің салтанат
құруы.
§14 ҮНДІСТАНДА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ

Табиғат жағдайлары

Үндістан түбегі, оңтүстігін

Үнді мұхиты теңіздері
қоршап жатыр. Орталық
бөлігінде Декан таулы үстірті,
ал Гималай тауынан
басталатын екі ұлы өзен:
Үнді, Ганг бар.
Үнді өзеніне бес өзен келіп
қосылады. Бұл аймақты
Пенджаб - "Бес өзен елі" деп
атайды. Ауа райы жылы,
жаңбырлы болды.

Еуропалықтардағы
қантты "сахар"
атауы ежелгі
үнділіктедің қант
құрағын "сакхари"
деп атауынан
шыққан.

Малдың көптеген түрін

қолға үйрету ерте
дамыды. Пілдерді қолға
үйретіп, шаруашылық
және әскери
мақсаттарға алғаш
пайдаланды.
 Ең ежелгі қалалары.

Үнді мемлекетінің құрылуы.

Үйлер Жазу
Б.з.б. ІІ екі да
мыңжылды қабатт табылд
қ ы және ы. Жазу
тың тас І мыңжылдық 400
басында Б.з.б.
тұғырға
басында темірді иероглифтік
Үндістандағ тұрғызылд. таңбадан
ы алғашқы пайдалана бастады.
Күйдірілге құралды.
қалалар н Дамыған
салынды. кірпіштен қоғмның
Үнді өзені
бойынан Темір түренді соқалар жасалды.болғанын
қаланды.
БұлСумен
Ганг өзені бойында дәлелдейді.
Хараппа қамтамасы Бұл таптық
мен шарушылықты
з ету мен дамытты. қоғам мен
Мохенджо- лас суды мемлекеттің
Даро ағызып қалыптасу
қалалары
Мүліктік,әлеуметтік жіктеліске әкелді. Ру-тайпалық құрылыс мемлекеттік ұйымға айнал
 Б.з.б.VІ ғ.
Магадха тез Үндістанның
күшейді. солтүстігінде бірнеше
Чандрагупта бүлік мемлекет
жолымен билікке қалыптасты.
келмекші болды.
Гималай
тауларында тайпа
көсемдерін
біріктіріп,
Магадха тағын
тартып алды.

Чандрагупта жаңа әулеттің негізін салды. Ол Маурия әулеті деп

аталды. Бір орталықтандырылған Үнді мемлекетін Чандрагуптаның
немересі Ашок жүзеге асырды. Ол билік еткен б.з.б. ІІІ ғ. Үнді
мемлекеті құрылды

1. Үндістанның «Без өзен елі» аталатын

аймағы А) Бихар
В) Манипур
С) Пенджаб
D) Кашмир
Е) Ассам
Жауабы:
2. Үнділіктер алғаш рет шаруашылық және әскери мақсатта пайдаланған
жануар А) сиыр
В) жылқы
С) ит
D) маймыл
Е) піл
Жауабы:
3. Археологтардың пікірінше, ежелгі Үндістанның өте жоғары деңгейде дамығандығын
дәлелдейтін қала
А) Мохеджо-Даро
В) Кашмир
С) Магадха
D) Хараппа
Е) Джайпур
Жауабы:
4. Үнділіктер темірді пайдалана
бастады А) б.з.б. ІІ мыңжылдықта
В) б.з.б. ІІІ мыңжылдықта
С) б.з. І мыңжылдықта
D) б.з.ІІ мыңжылдықта а
Е) б.з.б. І мыңжылдықта
Жауабы:
5.Ауыл шаруашлығында өсірілген басты дақылдың бірі
А) мақта
В) картоп
С) жүгері
D) кофе
Е) бидай
Жауабы:
6. Үндістандағы ежелден аталған тайпа
көсемдері А) арий
В) раджа
С) маурия
D) агни
Е) тримурти
Жауабы:
7. Маурия әулетінің негізін қалаған
билеуші А) Ашок
В) Сиддхардха
С) Чандрагупта
D) Брахма
Е) Тримурти
Жауабы:
8. Бірорталықтандырылған мемлекет құрған Үнді
патшасы А) Брахма
В) Сиддхардха
С) Чандрагупта
D) Тримурти
Е) Ашок
Жауабы:
9. Индуизм елдегі басты дінге айналған кездегі билік құрған
әулет А) Маурия
В) Сиддхардха
С) Гупта
D) Ғазнауи
Е) Тримурти
Жауабы:
10. Магадха мемлекетінің құрылған Үндістан
аймағы А) солтүстік
В) оңтүстік
С) орталық
D) батыс
Е) шығыс
Жауабы:
11. Гималай тайпа көсемдерімен одақтасып, Магадхадағы билікті тартып
алған А) Брахма
В) Сиддхардха
С) Чандрагупта
D) Тримурти
Е) Ашок
Жауабы:
12. Бірорталықтандырылған Үнді мемлекеті
құрылды А) б.з.б. ІІ мыңжылдықта
В) б.з.б. ІІІ мыңжылдықта
С) б.з. І мыңжылдықта
D) б.з.ІІ мыңжылдықта а
Е) б.з.б. І мыңжылдықта
Жауабы:
13. Магадха билеушінің сарайында бүлік
шығарған А) Сиддхардха
В) Брахма
С) Тримурти
D) Чандрагупта
Е) Ашок
Жауабы:
14. Чандрагупта Магадха мемлекетінде билікке келген жол
А) халық қолдауы
В) төңкеріс
С) басқыншылық
D) заңды мұрагерлік
Е) сайлау
Жауабы:
15. Дамыған қоғамның белгісі болған жазудың иероглифтік таңба
саны А) 200
В) 250
С) 300
D) 350
Е) 400
Жауабы:
16. Буддизмге қарағанда үнділіктердің арасында индуизмнің кең таралуының
себебі А) бір құдайға табыну ілімдері
В) патшаның дінге қарсылығы
С) варналық құрылысты
қолдауы
D) әлеуметтік күрес пен төңкерістерден бас тартуы
Е) бірнеше құдайға табыну діни түсінігі
F) касталық жіктелуді мойындамауы
G) брахмандардың өктемдігіне қарсы болуы
H) патшаның осы дінге қолдауы
Жауабы:
17. Гималай тауларынан басталатын Үндістанның ұлы өзені (-
дері) А) Хуанхэ
В) Ефрат
С) Янцзы
D) Ганг
Е) Кавери
F) Үнді
G) Кришна
H) Тапи
Жауабы:
18. Б.з.б. ІІ мыңжылдықтың басында Үнді өзені бойынан табылған көне қала (-
лар) А) Хараппа
В) Кашмир
С) Мохенджо-Даро
D) Даман
Е) Патна
F) Магадха
G) Джайпур
H) Тапи
Жауабы:
19. Бірорталықтандырылған мемлекет құрылған уақытта Үндістанның құрамына
қосылмаған ауданы (-дары)
А) Батыс
В) Кашмир
С) Солтүстік
D) Даман
Е) Орталық
F) Магадха
G) Оңтүстік
H) Шығыс
Жауабы:
20. Үнді қала құрылысының ерекшелітері
А) сумен қамтамасыз ету мүлдем дамымады
В) сауда жүргізгендігінің белгісі жоқ
С) көшелерде құдықтар орналасқан
D) лас суды арнайы тоспаға ағызып жберу жүйесі бар
Е) үйлері үш немесе төрт қабатты салынды
F) суландыру жүйесі төмен болғасын ауыл шаруашлығы дамымады
G) Үй қабырғалары күйдірілмеген шикі кірпіштен салынды
H) көшелері тым тар, жоспарсыз салынған үйлері байқалады
Жауабы:
 §15 ҮНДІСТАНДА МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Үнділердегі алғашқы діни түсініктер.

Ежелгі үнділерде
алғашқы қауымдық дін
түрлері таралған. Оны
бізге жеткен ВЕДА
кітаптарынан білеміз

Аспан құдайы - Веруна

Сиырды,
Күн құдайы - маймылды
Сурия қасиетті
жануарлар деп
есептеді

От құдайы - Агни Ежелгі

үнділіктер тіпті
кейбір
өсімдіктер мен
Күннің күркіреуі гүлдерді
құдайы - Индра қасиеттеп,
құрметтеді

Индуизм мен Брахманизмнің қалыптасуы.

ейтін діни түсінік. Сондықтан Шива, Вишна және Брахма құдайға табыну кең таралды. Оны
м мен буддизм қатар дамыды. Буддизмнің көптеген ілімін ала отырып индуизм оны ығыстыра
бастады.

і. Өздерін басқалардан жоғары қойды. Бұл патшаларға да, төменгі топ өкілдеріне де ұнамады.
 Буддизм

Халықтың арасында кең қолдау тапқан

Буддаға табынуды негіздеген
Сиддхардһа атты патшазада деп
есептеледі. Ол жас кезінен адамдардың
қайғы-қасіреті туралы көп ойлап
ақыры патшалықтан бас тартып, ел
кезеді.
Адамдар жақсылық пен еркіндікке
қалай қол жеткізе алады деген мәселені
зерттейді. Өз ойларын ел аралап
түсіндіреді. Аса білгірлігі үшін халық
оны - "Будда" - "жарық сәулелі" деп
атайды.

Буддизм, ең алдымен, брахмандардың

өктемдігіне қарсы болды. Варналық
жіктелуді мойындамады.
Адамдардың бақытсыздығы олардың
тілегінен туады. Оларға жету оңай емес.
Сондықтан да адам қасірет шегеді,
қиындыққа кездеседі. Құмарлық пен
тілектерден бас тартқан адам "нағыз
рақат" өмірге ие болады. Будда
монахтары өмірдегі барлық дүниеден бас
тарта
отырып, "нағыз рақат" өмірге -
нирванаға жетеміз деп есептеді.

Буддизм байлыққа немқұрайдылықпен

қарауды уағыздады. Бұл байларға тиімді еді.
Оған қоса әлеуметтік күрес пен
төңкерістен бас тартуға үгіттеді. Ол
патшалар мен шонжарларға ұнады. Ашок
буддизмді
қабылдады, тіпті мемлекеттік дәрежеге
көтерді. Буддизм адамдарды байлығына,
ұлтына, тіліне бөлмеді. Кез келген тайпа,
халық адамдары буддалықтар тобына
мүше бола алды.
Уағыздаушылар көрші халықтар арасында да
пайда болды. Қытай, Азияның шығыс және
оңтүстік-шығыс аралдары, Жапон
аралдарында кең таралған
алғашқы дүниежүзілік дінге
айналды.
1. Буддизмнің негізін
салған А) Брахма
В) Сиддхардһа
С) Чандрагупта
D) Тримурти
Е) Ашок
Жауабы:
2. Ежелгі діни түсініктері туралы ақпарат беретін
дерек А) Веда
В) Махабхарата
С) Рамаяна
D) Тримурти
Е) Пураны
Жауабы:
3. Үнділіктер күні бүгінге дейін қасиетті санайтын
жануар А) піл
В) мүйізтұмсық
С) жылқы
D) қой
Е) сиыр
Жауабы:
4. «Жарық сәулелі» деген мағынаны білдіретін
ұғым А) Шива
В) Вишну
С) Брахма
D) Будда
Е) Ашок
Жауабы:
5. Брахмандардың іліміне қарсы көзқарасты таратқан
дін А) индуизм
В) синтоизм
С) брахманизм
D) иудаизм
Е) буддизм
Жауабы:
6. «Нағыз рақат» өмір туралы ілім
А) сансара
В) мантра
С) нирвана
D) веда
Е) шрути
Жауабы:
7. Үнді қоғамындағы басқалардан өздерін жоғары қойған топ
А) брахмандар
В) синтоистер
С) буддистер
D) шудралар
Е) кшатрийлер
Жауабы:
8.Индуизмнің Үндістандағы басым дінге айналған уақыты
А) IV-V ғғ.
В) III-VI ғғ.
С) IV-VI ғғ.
D) V-VII ғғ.
Е) V-VI ғғ.
Жауабы:
9. Индуизмдік үштік аталатын
ұғым А) сансара
В) мантра
С) нирвана
D) тримурти
Е) шрути
Жауабы:
10. Үндістандағы патшаларға да, төменгі топ өкілдеріне де көзқарастары мен діни ілімдері
ұнамаған дін
А) иудаизм
В) буддизм
С) индуизм
D) брахманизм
Е) синтоизм
Жауабы:
11. Үндістандағы ежелгі діндердің ішінен алғашқы болып дүниежүзіне таралған
дін А) брахманизм
В) иудаизм
С) буддизм
D) синтоизм
Е) индуизм
Жауабы:
12.Буддизм мемлекеттік дәрежеге ие болған кездегі Үнді
патшасы А) Брахма
В) Сиддхардха
С) Чандрагупта
D) Тримурти
Е) Ашок
Жауабы:
13. Индуизм елдегі басты дінге айналған кездегі билік құрған
әулет А) Маурия
В) Сиддхардха
С) Гупта
D) Ғазнауи
Е) Тримурти
Жауабы:
14. Брахмандардың өктемдігін сынға алып, варналық жіктелуді мойындамаған
дін А) иудаизм
В) буддизм
С) индуизм
D) брахманизм
Е) синтоизм
Жауабы:
15. Шива, Вишну құдайларына табыну кең таралған
дін А) буддизм
В) синтоизм
С) иудаизм
D) индуизм
Е) брахманизм
Жауабы:
16. Ежелгі діни сенімдер бойынша құдайларды атауымен сәйкестендіріңіз
1. Күн құдайы 2. От құдайы 3. Күн күркіреуі құдайы
А) Индра В) Сурья С) Агни
А) 1C, 2A, 3B
В) 1В, 2С, 3А
С) 1C, 2В, 3А
D) 1А, 2С, 3B
Е) 1В, 2A, 3С
Жауабы:
17. Индуизмдік
үштік А) Веруна
В) Митра
С) Вишну
D) Будда
Е) Индра
F) Сурья
G) Брахма
H) Шива
Жауабы:
18. Веда кітаптарынан белгілі ежелгі үнділіктер сенген құдай (-лар)
А) Веруна
В) Митра
С) Вишну
D) Будда
Е) Индра
F) Сурья
G) Брахма
H) Шива
Жауабы:
19. Үнділіктер ежелден қасиетті санаған жануар (-лар)
А) жылқы
В) сиыр
С) қой
D) піл
Е) жолбарыс
F) маймыл
G) арыстан
H) жылан
Жауабы:
20. Буддизмге қарағанда үнділіктердің арасында индуизмнің кең таралуының
себебі А) бір құдайға табыну ілімдері
В) патшаның дінге қарсылығы
С) варналық құрылысты
қолдауы
D) әлеуметтік күрес пен төңкерістерден бас тартуы
Е) бірнеше құдайға табыну діни түсінігі
F) касталық жіктелуді мойындамауы
G) брахмандардың өктемдігіне қарсы болуы
H) патшаның осы дінге қолдауы
Жауабы:
 §16 ЕЖЕЛГІ ҮНДІСТАННЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН
ШАРУАШЫЛЫҒЫ
Әлеуметтік құрылымы

брахман

кшатрий
Каста немесе варна

вайши

шудра
Брахма құдайы

БРАХМАН деп дінді уағыздаушы абыздарды атады. Тек брахмандар ғана діни кітапт

КШАТРИЙ - елді қорғаушы, күзетуші, тәртіпті реттеуші топ. Оларды Брахма өзінің

ВАЙШИ - ерікті егіншілер тобы. Үшінші жабық топ негізінен шаруалар болды. Топ

ШУДРА - төртінші топ өкілдері. Брахма құдайдың аяғынан жаратылды. Сондықтан

Үнді қоғамы төрт топқа бөлінді. Әр Олардың өз міндеттерін дұрыс
топтың өз орны мен міндеттері атқаруын патша мен оның
нақты көрсетілді. қызметшілері бақылап
отырды.

Варна жүйесінің
ерекшеліктері

Төменгі топ өкілдерінің өзінен Топтан топқа өтуге жол

жоғары топтағылардың
міндетін атқаруына тыйым
салынды. Әр топ өз дәрежесі
бойынша ғана өмір сүруге тиісті
жабық топқа айналды.
берілмеді. Қаншама талантты,
қайратты, білгір болса да әркім
өз тобының ғана міндетін
атқаруға тиісті еді.

Ману заңдары Үнділіктер адамзаттың арғы атасы Ману шығарды дейді.

Елдің шаруашылығы, басқару жүйесі, әлеуметтік жағдайы, әдет-ғұрпы туралы мәлі

Патша адамдардың Заң бойынша Патша өз

ішіндегі ең қасиетті кшатрийлерден қызметкерлері мен
билеуші. Адамдар тұрақты әскер әскерді қамтамасыз
оны тыңдап, құрылды. ету үшін елден жыл
заңдарын Ол 6 топқа бөлінді: пілге сайын салық
мінген жауынгерлер, жинады. Заңда "Өз
мойындап, сол
атты әскерлер, соғыс тамағын
негізде әрекет етуі
арбасы бар, жаяу әскер, ақырынсоратын сүлік,
керек. Заң негізінде
әскербасылар және бұзау, ара сияқты
патша
уәзірлерді, қалалар қосалқы, көмекші патша да елден жыл
жабдықтау бөлімдері. сайын ақырындап салық
мен облыстардың алып отыруы керек"
басшыларын, Жау жерінен алған
барлық олжаның ең делінген. Тек
салық жинайтын брахмандар
жақсысын патшаға беруі
ерекше қызметкерді салықтан босатылды.
қажет. Қалғанын патша
тағайындады. бөліп береді.
 Ману заңдары бойынша қылмыстық жаза

Ману заңдарында
қылмыс түрлері,
берілетін жазалар
белгіленген. Бас
төреші патша
болды. Заңда үнділіктердің
4 жабық тобы,
міндеттері, құқығы
Кәугерлер сипатталған.
қатысуымен сот өтті. Варналық жіктелу
Жаза түрлері: ескерту заңмен бектіліген.
жасау, айып төлеу,
дүре соғу, түрмеге
қамау, өлім жазасы
т.б.

Шаруашылығы.

бидай

қант арпа
Егіншілік кең дамыды.
Суландыру жүйелерін салу, су
шығаратын шығырлар
пайдаланылды. Суландыру
жүйесін, жасап, бұзылғандарын
жөндегендер салықтан
мақта босатылды. А өз бетімен
иемденіп алғандар айып күріш
төледі.
 Қала мәдениеті. Сауда

Ел астанасы -
Паталипутра

Ірі қолөнер
шеберханалар
ы пайда болды. Орта Азия елдерімен,
Бұйымдары гректермен,
сатылды мысырлықтармен
сауда (құрлық, теңіз
арқылы) жүрді.

Чандрагупта кезіндегі Үндістан

Сарай қызметшілерінің саны көбейді. Бұл қаржыны талап етті. Сол себепті елде

Салық жинаушылар шаруалар

астығының 1/4 алды.
Қолөнершілермен саудагерлер
табысының 1/10 бөлігін алып отырды.

Шаруалар мен қолөнершілер

астық, мал, ағаш жеткізді,
қоғамдық жұмыстарға қатысты. Патша шабармандарын қажетті нәрсем
1. Үнді қоғамындағы дінді уағыздаушы абыздар
А) брахман
В) кшатрий
С) вайши
D) шудра
Е) каста
Жауабы:
2. Үнді қоғамындағы елді қорғаушы, күзетуші, тәртіпті реттеуші
топ А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
3. Брахма құдайының жамбасынан жаратылғандар деп есептелінген
топ А) вайши
В) брахман
С) шудра
D) каста
Е) кшатрий
Жауабы:
4. Брахма құдайының аяғынан жаратылған үнді қоғамындағы
топ А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
5. Үнді қоғамының төрт топқа бөлінуін, топтан топқа өтуіне жол берілмейтін, өз дәрежесі
бойынша өмір сүруге тиіс жабық топтар ғылыми жүйеде аталды
А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
6. Үнді қоғамының төрт топқа бөлінуін, топтан топқа өтуіне жол берілмейтін, өз дәрежесі
бойынша өмір сүруге тиіс жабық топтар ғылыми жүйеде аталды
А) нирвана
В) варна
С) веда
D) шистра
Е) тримурти
Жауабы:
7. Дүние мүлік жинауға, меншіктенуге, құдайға құрбандық беріп, көмек сұрауға қақысы
жоқ жабық топ
А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
8. Брахма құдайының аузынан жаралған сүйікті
ұлдары А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
9. Кшатрийлердің
міндеті А) діни
кітаптарды оқыту В)
сауда жасау
С) егін егу
D) мал бағу
Е) тәртіпті реттеу
Жауабы:
10. Брахмандар абық тобының
міндеті А) діни кітаптарды оқыту
В) сауда жасау
С) егін егу
D) мал бағу
Е) тәртіпті реттеу
Жауабы:
11. Брахма құдайының қолдарынан жаратылған
топ А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
12. Ежелгі Үндістандағы тұрақты әскерді құрған касталық жүйенің жабық
тобы А) каста
В) брахман
С) вайши
D) шудра
Е) кшатрий
Жауабы:
13. Үнділіктердің шаруашылығы, басқару жүйесі, әлеуметтік жағдайы, әдет-ғұрпы туралы
мәліметтер беретін тарихи дерек
А) Рамаяна
В) Махабхарата
С) Ведалар
D) Ману заңдары
Е) Варна
Жауабы:
14.Ежелгі Үндістанның
астанасы А) Дели
В) Калькутта
С) Паталипутра
D) Агра
Е) Варанаси
Жауабы:
15. Салық түрінде өнімінің оннан бір бөлігін беруге тиіс болған топ
А) шудралар
В) саудагерлер
С) жауынгерлер
D) малшылар
Е) абыздар
Жауабы:
16. Брахмандардың өктемдігін сынға алып, варналық жіктелуді мойындамаған
дін А) иудаизм
В) буддизм
С) индуизм
D) брахманизм
Е) синтоизм
Жауабы:
17. Касталық жүйенің үшінші тобы – вайштерге жатады
А) шудралар
В) саудагерлер
С) жауынгерлер
D) малшылар
Е) абыздар
F) қолөнершілер
G) құлдар
H) кесапаттылар
Жауабы:
18. Каста жүйесіне кірмейтін «аластатылғандар»
тобы А) тері илеушілер
В) саудагерлер
С) жауынгерлер
D) малшылар
Е) абыздар
F) баскесерлер
G) құлдар
H) тазалаушылар
Жауабы:
19. Касталық жүйенің негізгі ерекшеліктері
А) өзінен жоғары топ міндетін атқаруға тыйым салынды
В) құдайға құрбандықты бархмандар берді
С) бір кастадан екіншісіне өтуге жол берілмеді
D) барлық касталар әскери міндетін атқаруы тиіс
Е) талантты да білгір болған жағдайда өзге топқа өте алды
F) салықтан бархмандар мен кшатрийлер босатылды
G) касталардың өз міндеттерін дұрыс атқаруын брахмандар қадағалады
H) бір варнадан екіншісіне өтуге рұқсат берілді
Жауабы:
20. Үнді қоғамындағы варналық жабық топ (-
тар) А) шудра
В) веда
С) митра
D) кшатрий
Е) сансара
F) сурья
G) вайши
H) ману
Жауабы:
 §17 ЕЖЕЛГІ ҮНДІ МӘДЕНИЕТІ МЕН ҒЫЛЫМИ БІЛІМДЕРДІҢ
ДАМУЫ

Үнді жырларының ішіндегі көлемдісі және ең көнесі

"Махабхарата" мен
"Рамаяна"

егізгі тақырыбы жақсылық пен жамандық арасындағы күрес болып табылады.

Соңында әділеттілік жеңіп отырады.

«Махабхарата»
{ Үндістанның Ганг өзені бойындағы алғашқы мемлекеттердің құрылу
кезіндегі оқиғалар шындығы көрініс тапқан }

Екі тайпа
• 10 тайпа билік арасындағы күрес
үшін күреседі • Құдайлар да
• Кейінірек • Кауравтар Ганг бұл соғысқа
олардан екі өзенінің араласты.
тайпа солтүстік • Пандавтар
қалыптасады жағындағы тайпа жеңіске жетті
• Пандавтар Ганг
Дастанның өзенінің оңтүстік 18 кітаптан
басында жағындағы тайпа тұратын дастан
нәтижесі
 «Рамаяна»

Рама мен Хануман маймылдардан әскер жасақтап, көпір арқылы Ланка аралына өтеді. Шайқас 7 күн

ы ұрлап алып, қараңғы үйге қамап тастайды. Хануман атты маймыл өте ақылды, әрі білгір еді. Ол С

Манудың ұрпағы Дашаратының үлкен ұлы Рама және сенімд

Индира құдайдың семсерімен мыңдаған ракшалықтарды өлті

Құрылыс өнері

нерінің тамаша туындылары - храмдар. Олардың екі түрі болған. Екеуі де түрлі түсті бояулы суретте
құдіретті салынған.

рдегі тастан, кірпіштен тұрғызылған ғибадатханалар. Олар кәдімгі бидай түейтін келіге ұқсас ет
Оның айналасы қоршалып, төрт
жағына сәнделіп зерленген қақпалар орнатылды. Храмдар Буддаға арналды

Үңгір ішіндегі храмдар.

 Ғылыми білімнің дамуы.

Үнділіктер жыл санауы бойынша бір жыл 360 күнге, ол

оқымыстылары жердің шар тәрізді
екенін білді.

ен сандарын осы үнділіктерден үйренген. Нөл белгісі тек Үндістанда ғана қолданылды. Шахмат ой

етті кітабында әртүрлі аурулардың атауы кездеседі. Үнділердің емдеу ісі бақсылықпен қатар жүрді
мәлімет жинақтады. Дәрі-дәрмек жасауды, пайдалану ерекшеліктерін бі

1. Ганг өзені бойындағы алғашқы мемлекеттердің құрылу кезіндегі оқиғалар шындығы

көрініс тапқан жыр
А) Махабхарата
В) Каста
С) Веда
D) Ману
Е) Рамаяна
Жауабы:
2. Кауравтар мен Пандавтар арасындағы соғысты сипаттаған
жыр А) Рамаяна
В) Махабхарата
С) Веда
D) Ману
Е) Каста
Жауабы:
3. «Рамаяна» дастанындағы ақылды әлі білгір
маймыл А) Сита
В) Хануман
С) Митра
D) Айодхий
Е) Равана
Жауабы:
4. «Махабхарата» дастаны бойынша Ганг өзенінің солтүстік жағындағы тайпалар қолдады
А) маурияларды
В) кауравтарды
С) равананы
D) пандавтарды
Е) вайшилерді
Жауабы:
5. Тайпалар арасындағы билік үшін талас сипатталған он сегіз кітаптан тұратын дастан
А) Каста
В) Веда
С) Махабхарата
D) Ману
Е) Рамаяна
Жауабы:
6. Нөл белгісін ғылымға енгізген халық
А) қытай
В) жапон
С) грек
D) араб
Е) үнді
Жауабы:
7. «Рамаяна» дастанындағы өзінің ерлігімен де, қайырымдылымен де көзге түскен басты
кейіпкер
А) Сита
В) Хануман
С) Рама
D) Айодхий
Е) Равана
Жауабы:
8. «Махабхарата» дастаны бойынша Ганг өзенінің оңтүстік жағындағы тайпалар
қолдады А) маурияларды
В) кауравтарды
С) равананы
D) пандавтарды
Е) вайшилерді
Жауабы:
9. «Рамаяна» дастанындағы құбыжықтар елінің патшасы
А) Айодхий
В) Сита
С) Рама
D) Хануман
Е) Равана
Жауабы:
10. «Рамаяна» дастанында басты кейіпкер Рама құбыжықтарды осы құдайдың
семсерімен өлтіреді
А) Индира
В) Брахма
С) Агни
D) Шива
Е) Вишну
Жауабы:
11. «Рамаяна» дастанындағы құбыжықтар елі
аталды А) Айодхий
В)
Ла
нка
С)
Рак
ша
D)
Дашар
ата Е)
Равана
Жауаб
ы:
12. Аңыз бойынша патша ашқан жаңалығы үшін брахманнан марапат ретінде
не қалайтынын сұрайды. Сонда брахман: «Тақтаның бірінші торына 1 дән,
екіншісіне 2, үшіншісіне 46 төртіншісіне 8... осылай барлық 64 торға толтыру
керек. Сондағы шыққан дән мөлшерін берсеңіз болғаны», - дейді.
Мәтінде сипатталған брахманның ойлап тапқан жаңалығын
атаңыз А) храм
В) жыл
санау
С) нөл
белгісі
D)
шахма
т Е)
түсбағ
дар
Жауаб
ы:
13. Ежелгі Үндістанда жоғары деңгейде дамыған ғылым саласы
(-лары) А) математика
В) физика
С) картография
D)
геоло
гия Е)
эколо
гия
F) химия
G) агрономия
H) медицина
Жауабы:
14. Рамаяна дастанындағы кейіпкер
(-лер) А) Сита
В)
Вед
а
С)
Ми
тра
D)
Айод
хий
Е)
Санса
ра
 F) Рама
G) Пандав
H) Хануман
Жауабы:
15. Жақсылық пен жамандық арасындағы күрес негізгі мәселе ретінде көтерілген
әлемдік әдебиеттегі ең үздік үнді шығармасы (-лары)
А)
Тируку
рал В)
Ведала
р
С) Ману заңдары
D)
Рама
яна
Е)
Санс
ара
F) Ригведа
G) Махабхарата
H) Тхакур құдығы
Жауабы:

§18 Ежелгі Қытай

Ежелгі мемлекеттің құрылуы

Б.з.д. ІІ мыңжылдықта Хуанхе мен Янцызы өзендерінің аралығын Ұлы Қытай жазығы
деп аталды. Қытайлар үшін ең жоғарғы күш аспан көгі деп есептелді. Сондықтан
Қытайды «Аспан асты елі», «Көктің ұлы» деп атайды.
 Алғашқы қалыптасқан : Шан-Инь мемлекеті
 Оның негізін Чен Тан патша қалады.
Шан –Инь мемлекетін Вей өзенінің бойын мекендеген Чжоу тайпалары талқандалып, өз
патшалықтарын құрды. Чжоу патшалығы б.з.д. ІІІ ғасырға дейін өмір сүрді;
 Б.з.д ІҮ ғ шағын Цень мемлекеті құрылып, Шан Ян атты қызметінің басшылығымен
заңдар шығарды
 Б .з.д. ІҮ-ІІІ ғ Қытайда тарихында үлкен оқиғалардың бірі патшалықтар күресі
болған.
 Б.з.д. 221ж. Цинь династиясының билеушісі Ин Чжен Қытайды біріктіріп, Цинь
Шихуанди атын алды. осы кезден бастап ытай елі Цинь деп атала бастады.
 Оның жорықтары : Сол түстіктегі көшпелі тайпаларға қарсы 300 мың
жауынгерлермен соғысқа шыққанымен 500 км ілгерлеп кейін, қайтуға мәжбүр
болды. Себебі Ғұн державасына қарсы соққы беру мүмкін болмай қалды;
 Солтүстік көршілерін қорғау үшін (биіктігі 10 м, ұзындығы 4000 км) салды.
Көшпелі тайпалармен күресу қиын болды, өйткені дала жағдайында көшпелілер
бір жерде тұрмады.

Қоғамдық құрылысы
  Цинь Шахуан Қытайды біріктірген соң 36 аймаққа бөлінді.
 Әдетте жер 9 бөлікке бөлініп, 1 бөлігі патша қызметшісіне берілді.
 Ежелгі Қытай қоғамының негізі ерлер өктемдік еткен отбасылық қоғам болды.

Шаруашылығы
Ең басты шаруашылығы егіншілік болды.
 Жылқы, қой, ешкі, сиыр, буйвол, шошқа өсіру кең тарап, әсіресе жылқыға мән берілді.
(атты әскер үшін)
 Б.з.д. ҮІІ-ҮІ ғ бастап ауыл шаруашылығы мен қолөнерде темірді қолдану кеңінен
пайдаланды.

Ұлы Жібек жолы

Б.з.д. ІІІ мыңжылдықта жібек маталар өндіріп, жасалу тәсілі құпия ұсталды.
Ұлы жібек жолы екі жолға бөлінді:
1. Солтүстіктегі ғұндар мен сақтар арқылы, Каспий жағалауындағы скиф даласын басып, Қара
теңізбен Жерорта теңіз арқылы Геркия мен Италияға жеткен.
2. Үндістан арқылы Парсы мемлекетіне өтіп, осы жерден Батыс Еуропаға жетті.

Соғыс жорықтары:
Б.з.д. ІІІ ғ соңында б.з. ІІғ . аралығында Қытайды Хан әулеті биледі.
У-ДИ патша тұсында басқыншылық қатты жүргізіліп, батыс жолын зерттеуге Чжан
Цзянь басқарған керуен жіберілді : бұл керуен Парфия мен Үндістан жайында құнды
мәліметтер жинап, 13 жылда қайта оралды.  У Ди патша екі үлкен жорық жасады.
Біріншісі – Лобнор көліне дейін, екіншісі Ферғананы басып алды. Қытай
қолбасшысының бірі – Бань Чао Шығыс Түркістанға аяусыз тонаушылық жорықтар
жасады.
 Хан әулеті кезінде алым-салық көбейді. Бұл халықтың халін ауырлатып
жіберді. Халық наразылығы күшейді. Көтерілісшілер қастарын қызыл бояумен
бояп алғандықтан, көтерілісті «Қызыл қастылар» көтерілісі деп атады. Ол
б.з. 18 жылы болды. Б.з. 184 жылы көтеріліс жасаушылар бастарына сары
орамал тақты. Тарихта оны «Сары орамалдылар» көтерілісі деп атады. Чжен
Цзяо мен 2 бауыры басқарған 20 жылға сөзылған көтеріліс болды.
Көтерілісшілер жеңілгенмен, халыққа жексұрын болған Хан әулетінің күш-
қуатын әлсіретіп кетті. Патшалық бірнеше ұсақ мемлекеттерге бөлініп, ыдырап
кетті.

Ежелгі Қытай мәдениеті

Қытайда   өте   ертеде   иероглифтік   жазу   пайда болған еді. Қытай иероглифтері тігінен,
жоғарыдан төмен қарай жазылады. Қытай жазуы әлемдегі ең киын да күрделі жазу. Соған
карамастан Қытайда б. з. б.    I мыңжылдыктың бірінші жартысында-ақ кітаптар жазылған.
Олар ені 1 см, ал ұзындығы 20-дан 40 сантиметрге дейінгі ағаш тақтайшаға жазылыпты.
Тақтайшалар тігінен, жазуы бар беті үстіне қарайтындай етіп, оңнан солға қарай реттеліп,
жіппен тізілді. Б. з. б. I мыңжылдықтың ортасында жібек матаға жаза бастады. Б. з. б. II
ғасырда Қытайда қағаз пайда болды. Сөйтіп әлемде бірінші рет қағазға жазу қалыптасты.
Ежелгі Қытайдың ән-өлеңдері де, ақындары да көп болған. Солардың бірі б. з. б. II ғасырда
өмір сүрген Сыма Сянжу атты ақын. Ол өлеңдерінде өз өмірін көбірек баяндаған.

Тест тапсрымасы
1. Ежелгі Қытайдағы алғашқы біріккен мемлекеттің негізін қалаған :
А) Конфуций
В) Цинь. Шихуаниди
С) Сыма Цянь
Д) Кир
Е) Ашока
2.Конфуций кім?
А) Қытайдың ұлы. Ойшылы
В) Буддизм дінін негіздеуші
С) Қытайды біріктірген Цинь патшалығының билеушісі
Д) Ұлы Қытай қорғанын салдырған билеуші.
Е) Өз қол астына үнді патшалығын біріктірген билеуші
3. Ежелгі Үндістанның «Рамаяна» дастанында суреттелген, үнділіктер табынатын
қасиетті маймыл:
А.) Хануман
В) Равана
С) Рама
Д) Сита
Е) Рақшы
4.Ежелгі Үндістан орналасқан жер :
А) Алдыңғы Азияда
В) Орталық Азияда
С) Азияның оңтүстігінде.
Д) Азияның батысында
Е) Азияның шығысында
5. Брахман құдайдың табанынан жаратылғандар :
А) Абыздар
В) жауынгерлер
С) шаруалар
Д.) қызметшілер
Е) құлдар
6. Б.з.д. 78 жылдан кейін келетін жыл :
А.) б.з.д. 77 ж
В) б.з.д. 69 ж
С) б.з.д. 76 ж
Д) б.з.д. 79 ж
Е) б.з.д. 74 ж
7. Б.з.д. ІІ мыңжылдықтың соңында Үндістан жеріне солтүстіктен келіп қоныстанған
көшпелі тайпа :
А) Турлар
В) Парсылар
С.) Арийлер
Д) Моңғолдар
Е) Скифтер
8. Буддизм дініндегі «нирвана» ол :
А) Тозақ
В.) Рақат өмір
С) Құбыжық
Д) Ажал
Е) Адам жаны
9. Үнді патшалықтары Ашок өкіметінің қол астына біріккен ғасыры:
А) б.з.б. ІҮ ғасыр
В) б.з.б. ІІІ ғасыр
С) б.з.б. І ғасыр
Д) б.з.б. ІІ ғасыр
Е) б.з.б. Ү ғасыр
10.Қытайда «Сары орамалдары» көтерілісі қанша жылға созылды?
А) 40 ; В) 20 : С) 25; Д) 30 ; Е) 10
11. Ин Чжен патша болған соң алған атақ :
А) Сыма Цянь ; В.) Цинь Шихуанди ; с) Конфуций ; Д) Ашок ; Е) Кир
12.Ежелгі Үндістанда абыздардың қызметі:
А) Салық жинаушылар ; В) Қлдыққа түскен әскери тұтқындар; с) Құдайға қызмет етушілер:
Д) Әскер басшылар; Е) Патша кеңесшілері
 13. Брахманың аузынан пайда болған деп есептелінген каста :
А) Қолөнершілер ; В) Патшалар ; С) Брахмандар : Д) Шудрлар; Е) Жауынгерлер
14. Ерте заманан бері қолданылып келе жатұан сандар мен ондық санау жүйесі белгілі
болған ел :
А) Қытай ; В) Түркия ; С) Грекия ; Д.) Үндістан; Е) Египет
15. Ежелгі Үндістан билеушісінің титулы :
А) Раджа; В) пандава ; С) Номарх ; Д) патша: Е) Кшатрии
16. Ежелгі Үндістандағы ең жоғары кастаға жататындар :
А) шаруалар ; в) Құлдар ; С) Жауынгерлер ; Д) абыздар : Е) Қызметшілер

Үй тапсырмасы :
1. «Аспан асты елі» атанған ел:
2. Қытайлықтар «Қытайдың соры» деп атап кеткен өзен:
3. Қытайда жібек маталарды жасай бастаған кез
4. Қытайлықтар «Паньгу» деп атады:
5. Ежелгі Қытайда тұрығын үйлер жасалынған материал:
6. Қытай тарихының атасы атанған адам
7. Қытай ыдыстарының сыртында жиі бейнеленген суретті белгілеңіз
8. Ежелгі Қытайда жазу пайда болған кезеңді көрсетіңіз:
9. Өзін «бірінші Цинь патшасы» деп атаған патша
10. Ежелгі Қытай данышпаны:
11. Қытай тарихының екі жарым жылдағы оқиғалары баяндалған шығарманы белгілеңіз
12. Көне кітаптарды өртеген, Конфуций ізбасарларын өлтірген Қытай императоры:
13. Қытайдағы «Қызыл қастылар» мен «Сары орамалдылар» көтерілісі болған кездегі әулет
14. Үндістанда алғашқы қалалардың қалыптасқан кезеңі
15. Үндістандағы тайпа көсемдерін белгілеңіз:
16. Үнділіктер алғаш пілдерді мына мақсатта пайдаланды:
17. Үнді қоғамындағы кастаның саны
18. Үндістанға арий тайпалары қоныстана бастаған кезеңді көрсетіңіз
19. Үндістан дастандарындағы бүгінгі күнге дейін мереке ретінде тойланып келген оқиға
20. Брахма құдайдың аяғынан жаратылғандар:
21. Будда сөзінің мағынасын белгілеңіз
22. Үндістанда «әскердің төрт түрі» деп аталған ойын түрін көрсетіңіз:
23. Үндістанның «Бес өзен елі» деп аталған бөлігі:
24. Шығыс Түркістанға, Ферғанаға тонаушылық жорықтар жасаған императорлық әулет:
25. Қытай патшасы Цинь Ши Хуандидің айыпкер ақсүйектерді жазалау әдісі:
26. Орта Азияда арабтар жаулағанға дейін ұстанған діні(-дері)
27. Ерте кездегі үнділіктердің өмірі мен тұрмыс-салты туралы айтылатын жыр-дастандардан бізге келіп
жеткені(дері)
28. Үндістандағы алғашқы қалалар:
29. Үндістанда Брахма діні бойынша адамдар қай касталарға жатады?
30. Брахманизм дінінің басты құдайлары кімдер?
31. Ежелгі үнділер игерген ғылым салалары:
32. Ежелгі Қытайдағы философиялық ілімдер:
33. Ежелгі Қытайда дамыған ғылыми білімдер:
34. Ежелгі Қытайлар ойлап тапқан өнертабыстар мен жаңалықтар:
35. Б.з. басында Қытайда император билігіне қарсы шыққан көтерілісшілерді не деп атады?
36. Үндістанда Брахма діні бойынша қай каста ең төменгі боп саналмайды?