Οι μέρες του Πολυτεχνείου

μέσα από «Tη Φωνή της Αλήθειας»

Άγνωστο και αδημοσίευτο υλικό

Επιμέλεια:
Συντακτική Επιτροπή του ΟΔΗΓΗΤΗ

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

ΑΘΗΝΑ 2020
Στο εξώφυλλο, αφίσα της ΚΟΑ του ΚΚΕ την περίοδο της Χούντας
για «Τη Φωνή της Αλήθειας».

ISBN 978-960-451-360-4

© Σύγχρονη Εποχή Εκδοτική ΑΕΒΕ

Σόλωνος 130, 10681 Αθήνα, τηλ.: 2103320800, fax: 2103813354
http://www.sep.gr, e-mail: sep.ekdotiko@gmail.com
 Πρόλογος

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Σ ε αυτήν την έκδοση, που ετοιμάστηκε με αφορμή την επέτειο των 47

χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-17 Νοέμβρη 1973),
δημοσιεύουμε επιλεγμένα αποσπάσματα εκπομπών του ραδιοσταθμού
«Η Φωνή της Αλήθειας» της περιόδου από τις 2 Νοέμβρη μέχρι τις 21
Δεκέμβρη 1973, δηλαδή λίγο πριν, κατά τη διάρκεια και λίγο μετά από τα
γεγονότα του Πολυτεχνείου.
«Η Φωνή της Αλήθειας» ήταν ο ραδιοσταθμός του ΚΚΕ, που δημι-
ουργήθηκε μετά από απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του Κόμματος το 1958,
σε συνθήκες παρανομίας. Αρχικά εξέπεμπε από την περιοχή Χάλε της
Λειψίας στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, ενώ στη συνέχεια ξεκί-
νησαν εκπομπές και από το Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Σταμάτησε να
εκπέμπει μετά από την πτώση της Χούντας το 1974 και τη νόμιμη πλέον
δράση του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Αποτελούσε συνέχεια του ραδιοσταθμού
του ΔΣΕ και της «Ελεύθερης Ελλάδας». Η παρακολούθηση «Της Φωνής
της Αλήθειας» ήταν παράνομη, αλλά ήταν χιλιάδες εκείνοι που «έστηναν
αφτί» τις ώρες των εκπομπών για να ενημερωθούν, να καθοδηγηθούν,
να προσανατολιστούν για τη δράση τους.
Την περίοδο της δικτατορίας, «Η Φωνή της Αλήθειας» διαδραμάτισε
σημαντικό ρόλο στην αντιδικτατορική πάλη, έδινε κατεύθυνση δράσης
στις Κομματικές Οργανώσεις, σε κάθε κομμουνιστή και κομμουνίστρια,
όπου και αν βρισκόταν. Ακουγόταν δέκα φορές το 24ωρο και ήταν η
«φωνή» που εξέφραζε τους μύχιους πόθους του λαού και της νεολαίας,
τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα. Όχι λίγες φορές, αποκάλυπτε και κα-
τήγγελλε στο λαό και τη διεθνή κοινή γνώμη τα βασανιστήρια στα οποία
υποβάλλονταν όσοι μάχονταν κατά της Χούντας, στιγμάτιζε τους βασα-
νιστές και τους δολοφόνους. Στο «παρά πέντε» η «Φωνή» κατήγγελλε
και προειδοποιούσε: «ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι δήμιοι ετοιμάζουν εκτελέσεις!» Όταν
χάνονταν τα ίχνη κρατούμενων αγωνιστών, η «Φωνή» κατήγγελλε: «Δή-
μιοι! Πού τον έχετε τον τάδε αγωνιστή;» Με αυτόν τον τρόπο, «Η Φωνή της

5
Αλήθειας», με τη συμπαράσταση της διεθνούς κοινής γνώμης, έσωσε
από τα δόντια της ματοβαμμένης Χούντας αρκετούς αγωνιστές του λαού
και της νεολαίας μας.
Το άγνωστο –και κατά το μεγαλύτερο μέρος του αδημοσίευτο μέχρι
σήμερα– υλικό που περιλαμβάνει αυτή η έκδοση και το οποίο προέρχε-
ται από το Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ, αποτυπώνει την καθημερινή τοποθέ-
τηση του Κόμματος στα γεγονότα τις μέρες που η αντιδικτατορική πάλη
κορυφώθηκε με επίκεντρο το Πολυτεχνείο, την αταλάντευτη στάση του
απέναντι στη Χούντα και τη λεγόμενη «φιλελευθεροποίησή» της. Άλλω-
στε, το ΚΚΕ ήταν το μοναδικό κόμμα που με ανακοίνωσή του στις 2 Ιούνη
1973 αποκάλυψε και καταδίκασε τη λεγόμενη «φιλελευθεροποίηση» και
τις μορφές που αυτή έπαιρνε, είτε ως «δημοψήφισμα» και προγραμμα-
τισμό «κοινοβουλευτικών εκλογών» είτε με το διορισμό της κυβέρνη-
σης Μαρκεζίνη, σε αντιπαράθεση και σκληρή πάλη με το λεγόμενο «ΚΚΕ
Εσωτερικού», τον πρόγονο του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, που είχε υιοθετήσει
τη «μανούβρα» της Χούντας. Ανέδειξε ως κύριο ζήτημα την ανάπτυξη
της λαϊκής πάλης από τα κάτω και με όλες τις μορφές –αν απαιτούνταν
και την ένοπλη– ενώ ως άμεσο κοινό στόχο έθεσε την απόκρουση του
ελιγμού της στρατιωτικής δικτατορίας και τη δράση για την ανατροπή της.
«Η Φωνή της Αλήθειας», παρά τις τεράστιες δυσκολίες που δημι-
ουργούσε η βαριά παρανομία και παρά την απόσταση, δημοσίευε με
αξιοθαύμαστη ταχύτητα ειδήσεις, ανταποκρίσεις και τα καλέσματα του
Κόμματος στους εργαζόμενους της Αθήνας και στη νεολαία, για να πά-
ρουν ενεργά μέρος στην πάλη. Πρόκειται για έναν πραγματικό άθλο που
είχε τη δική του, ξεχωριστή συμβολή στη μαζικοποίηση του αγώνα, την
αντοχή του απέναντι στην αιματηρή καταστολή, την απόκρουση της πα-
ραπληροφόρησης και της συκοφάντησης από το καθεστώς. Είναι πολλά
τα σημεία στα οποία ο αναγνώστης θα ξεχωρίσει την προσπάθεια του ρα-
διοσταθμού να αποκαλύψει την αγριότητα με την οποία η Χούντα αντιμε-
τώπισε το λαό και τη νεολαία εκείνες τις μέρες, ενώ την ίδια ώρα πάσχιζε
ώστε αυτή η αγριότητα να μη γίνει γνωστή. Συνέπεια και αυτού είναι ότι ο
ακριβής αριθμός των νεκρών και των τραυματιών του Πολυτεχνείου πα-
ραμένει ακόμα ανεξακρίβωτος. Εξάλλου, οι συλληφθέντες ανέρχονταν
σε χιλιάδες και το όργιο των βασανισμών στα κέντρα βασανισμού της
Χούντας –και ιδιαίτερα στο ΕΑΤ-ΕΣΑ1– γνώρισε τότε νέες δόξες.

1. Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας.

6
 Το περιεχόμενο των εκπομπών ήταν έκφραση της προσπάθειας του ΚΚΕ
για να δυναμώνει η λαϊκή πάλη, του γεγονότος ότι η πορεία ισχυροποίησης
των ίδιων των Κομματικών Οργανώσεων συνέβαλε σε αυτήν την υπόθεση.
Στην Ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 50 χρόνια από το στρατιωτικό
πραξικόπημα της 21ης Απρίλη 1967 αναφέρονται τα εξής: «Το ΚΚΕ σωστά
διαμόρφωνε κατεύθυνση και πλαίσιο συσπείρωσης για την ανάπτυξη της ερ-
γατικής - λαϊκής πάλης με στόχο την ανατροπή της δικτατορίας, την κατάργηση
των νόμων της μετεμφυλιακής περιόδου, τη νομιμοποίησή του, τις συνδικαλι-
στικές και πολιτικές ελευθερίες. Το βασικό πρόβλημα ήταν ότι, παρεμβάλλοντας
ένα ενδιάμεσο στάδιο, που θεωρούσε ότι άνοιγε το δρόμο προς το σοσιαλισμό,
αποσπούσε την πάλη κατά της δικτατορίας από την πάλη για το σοσιαλισμό. Οδη-
γούσε στην επιδίωξη πολιτικής συνεργασίας με κοινό πρόγραμμα ή γύρω από
μερικότερους στόχους με αστικές πολιτικές δυνάμεις ή με δυνάμεις του ρεφορ-
μισμού και οπορτουνισμού, με βάση την αντίληψη για τη λεγόμενη μεταβατική
πολιτική εξουσία ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. Αυτό είχε ως
αποτέλεσμα, στη συνείδηση αγωνιζόμενων εργατικών και λαϊκών δυνάμεων,
ακόμα και προσκείμενων στο ΚΚΕ, να βαραίνει η πάλη για την “πιο καθαρή”
αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, να μη συνειδητοποιείται η ριζική διαφορά
ανάμεσα στην αστική δημοκρατία και τη σοσιαλιστική δημοκρατία 2.»
Τα προβλήματα αυτά στη στρατηγική του ΚΚΕ δε θα μπορούσαν να
μην αποτυπώνονται και στο περιεχόμενο των εκπομπών του ραδιοσταθ-
μού του. Εξίσου, όμως, αποτυπώνεται το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι
το ΚΚΕ και η Νεολαία του, η ΚΝΕ, που είχε ιδρυθεί το 1968, χωρίς να
υπολογίζουν θυσίες, βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια
στη δικτατορία, το ελληνικό κεφάλαιο που την στήριζε, τους αμερικανο-
ΝΑΤΟϊκούς ιμπεριαλιστές. Αποτυπώνεται, επίσης, το γεγονός ότι, αν και
δεν ξεκίνησε με ένα συλλογικά επεξεργασμένο σχέδιο, ο λαϊκός αγώνας
στο Πολυτεχνείο εξέφραζε ώριμες διαθέσεις, καθώς και άλλα χαρακτη-
ριστικά του, όπως η συμμετοχή και αλληλεγγύη μαθητών και σπουδα-
στών τεχνικών σχολών, εργατικών και λαϊκών μαζών, που διαφύλαξε το
φοιτητικό κίνημα από την επίθεση απομόνωσής του.
Ευελπιστούμε αυτή η έκδοση να βάλει το δικό της μικρό λιθαράκι
στην προσπάθεια των μελών και των φίλων της ΚΝΕ, όλων των ανα-
γνωστών του Οδηγητή να γνωρίσουν καλύτερα την ιστορία των αγώνων
της νέας γενιάς της χώρας μας, την ιστορία της ίδιας μας της Οργάνωσης,

2. Ριζοσπάστης, 5 Μάρτη 2017.

7
να αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω μελέτη. Άλλωστε, τα διδάγματα
των αγώνων του χτες αποτελούν αναντικατάστατο εφόδιο και δύναμη για
τους αγώνες του σήμερα. Υπό διαμόρφωση βρίσκεται ο Γ΄ Τόμος του Δο-
κιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, για την περίοδο 1967-1974, ενώ κυκλοφορούν
από τη Σύγχρονη Εποχή η έκδοση του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ
Δικτατορία 1967-1974, κείμενα και ντοκουμέντα –η οποία έχει αξιοποιηθεί
για τα μικρά κείμενα που πλαισιώνουν τις ανταποκρίσεις που δημοσι-
εύονται στην παρούσα έκδοση– καθώς και τα πρακτικά της 12ης και της
18ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, που πραγματοποιήθηκαν το Φλεβάρη
του 1968 και τον Ιούλη του 1973 αντίστοιχα.
Ευχαριστούμε την Υπηρεσία Αρχείου της ΚΕ του ΚΚΕ για την παραχώ-
ρηση του αρχειακού υλικού και την πολύτιμη βοήθεια κατά την προετοι-
μασία της έκδοσης.
Σημειώνουμε, τέλος, ότι στα κείμενα που ακολουθούν έχει διατηρηθεί
η φρασεολογία της εποχής.

Η Συντακτική Επιτροπή του Οδηγητή

Η γραφομηχανή που χρησιμοποιούσαν στο ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Αλή-

θειας» και τα έντυπα που διάβαζαν οι εκφωνητές, στα οποία έχει βασιστεί και η
παρούσα έκδοση.

8
 Μικρά «ρήγματα»
στο «οχυρό» της Χούντας…

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Με κυρίαρχο αίτημα την κατάργηση των διορισμένων διοικήσεων στους

φοιτητικούς συλλόγους και την πραγματοποίηση ελεύθερων εκλογών σε
αυτούς ξεκίνησε ήδη από το 1972 ένας πολύμορφος αγώνας, ο οποίος
το Νοέμβρη του 1973 ήταν σε φάση όξυνσης. Τα αιτήματα αυτά έγιναν
επίκεντρο ζυμώσεων, συσπείρωσης και αγώνων. Λίγους μήνες πριν, το
Φλεβάρη του 1973, η Χούντα κλιμάκωνε τον «πόλεμο» με την ψήφιση
του διατάγματος 1347, που επέβαλλε τη διακοπή της αναβολής και τη
βίαιη επιστράτευση για όσους φοιτητές συμμετείχαν στους αγώνες.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

02.11.1973
Ο ι σκληροί και επίμονοι αγώνες των φοιτητών έδωσαν τους πρώτους
καρπούς. Ο υπουργός Παιδείας κ. Σιφναίος ανήγγειλε ορισμένα μέ-
τρα που πάρθηκαν για την ικανοποίηση των φοιτητικών αιτημάτων. Σύμ-
φωνα με την ανακοίνωση, γίνονται δεκτά μερικά από τα αιτήματα όλων
των φοιτητών σχετικά με τη μεταφορά μαθημάτων στην τρίτη εξεταστική
περίοδο, την τέταρτη πτυχιακή κ.ά. Επίσης αποφασίστηκε η επάνοδος
στις σχολές τους όλων των φοιτητών που στρατεύτηκαν για την ενεργό
συμμετοχή τους στους φοιτητικούς αγώνες της περασμένης άνοιξης. Ο
αριθμός τους υπολογίζεται σε 110 περίπου. Ο κ. Σιφναίος δήλωσε ακό-
μα ότι θα γίνουν ελεύθερες και αδιάβλητες εκλογές στους Φοιτητικούς
Συλλόγους (…).
Το πόσο ελεύθερες θα γίνουν οι εκλογές φαίνεται και από την αόριστη
φράση ότι «ολιγομελείς προσωριναί επιτροπαί από φοιτητάς θα προετοιμά-
σουν τας εκλογάς». Ποιος θα ορίσει τις επιτροπές αυτές; Πάνω στο θέμα
αυτό άρχισε η μάχη των φοιτητών με τη δικτατορία από το περασμένο

9
ακαδημαϊκό έτος και εξακολουθεί να εντείνεται. Πρώτη και κύρια δημο-
κρατική διαδικασία είναι η εκλογή κάθε επιτροπής και αντιπροσωπίας
από τη Γενική Συνέλευση. Αυτή είναι το κυρίαρχο σώμα. Ο κ. Σιφναίος
την αγνοεί, επαναλαμβάνει το ίδιο παλιό χουντικό τροπάριο: «Ολιγομελείς
προσωριναί επιτροπαί» διορισμένες βέβαια άνωθεν. Επομένως, όλα τα
φραστικά πυροτεχνήματα για «απόλυτα ελεύθερες» και «απόλυτα αδιά-
βλητες» εκλογές πάνε περίπατο. Οι φοιτητές με το σκληρό αγώνα τους
υποχρέωσαν τη δικτατορία να κάνει ορισμένες υποχωρήσεις, αλλά το
κύριο οχυρό της παραμένει με μικρά ρήγματα και αυτό για να σπάσει, για
να κατακτηθούν οι πραγματικές συνδικαλιστικές και ακαδημαϊκές ελευ-
θερίες, χρειάζονται νέους οργανωμένους, μαζικούς, συντονισμένους και
σκληρούς αγώνες.

Στις 21-22 Φλεβάρη 1973 οι φοιτητές προχώρησαν σε κατάληψη της Νομικής, απ’
όπου για 48 ώρες διατράνωσαν την αντίθεσή τους στη Χούντα.

10
 Οι φοιτητές χύνουν το αίμα τους
για την κάθε κατάκτηση

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Η «εκδημοκρατισμένη» Χούντα κλιμακώνει την καταστολή και οι συ-

γκρούσεις αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Οι φοιτητές οργανώνονται,
συζητούν και δρουν με πάρα πολλούς τρόπους. Στην παρακάτω είδηση
ξεχωρίζει η λειτουργία τοπικών φοιτητικών συλλόγων με βάση τον τόπο
καταγωγής. Τέτοιοι σύλλογοι δημιουργήθηκαν από το 1972 και έφτασαν
περίπου τους 18. Αποτελούσαν αξιοποίηση των όποιων δυνατοτήτων νό-
μιμης δράσης και οργάνωσης. Ήταν μαζικοί χώροι με ευρύτερη επίδρα-
ση και έξω από τα Πανεπιστήμια, στους τόπους καταγωγής.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

03.11.1973
Α ποτέλεσμα των θαρραλέων φοιτητικών αγώνων είναι η αποδοχή από
τη χουντική κυβέρνηση Μαρκεζίνη του αιτήματος για την επιστροφή
στις σπουδές τους όλων των στρατευθέντων πειθαρχικά σπουδαστών.
Η διορισμένη κυβέρνηση Μαρκεζίνη προσπαθεί να αποδώσει το μέτρο
αυτό στη δική της δήθεν καλή διάθεση για το πέρασμα στον «εκδημο-
κρατισμό» και την «ομαλότητα». Ωστόσο, όλοι γνωρίζουν ότι πολλοί φοι-
τητές έχυσαν και το αίμα τους σε συγκρούσεις με τη χουντική αστυνομία,
φωνάζοντας «κάτω η πειθαρχική επιστράτευση». Η επιστροφή των στρα-
τευθέντων φοιτητών στις σπουδές τους αποτελεί αναμφίβολα νίκη της
αγωνιζόμενης και σπουδάζουσας νεολαίας και όλου του λαού μας.
Αλλά το ζήτημα δε σταματά ως εκεί. Δεν μπορεί να μην καταγγείλει
κανείς το ταυτόχρονο με τη μαρκεζίνικη δημαγωγία κύμα τρομοκρατί-
ας, εκβιασμών και διώξεων που εξαπέλυσε το καθεστώς της προεδρι-
κής δικτατορίας κατά του φοιτητικού κόσμου. Όπως μεταδώσαμε και σε
προηγούμενες εκπομπές μας, 12 φοιτητές της Νομικής και της Ιατρικής

11
Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας παραπέμπονται από τη Σύγκλητο
του Πανεπιστημίου στο πειθαρχικό συμβούλιο, επειδή οργάνωσαν δύο
συγκεντρώσεις την περασμένη βδομάδα σε άλλους χώρους από εκεί-
νους που είχε ορίσει η Σύγκλητος.
Η Ένωση Κρητών Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης σε
ανακοίνωσή της καταγγέλλει ότι όργανα της χουντικής Ασφάλειας παρα-
κολουθούν τις συσκέψεις των μελών του Συλλόγου τους και ότι συνέ-
λαβαν το φοιτητή Γεράσιμο Λιόντα. Επίσης, ο Σύλλογος Θεσσαλών Φοι-
τητών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εξέδωσε ανακοίνωση με την
οποία καταγγέλλει ότι μέλη του παρακολουθούνται από τα όργανα της
Ασφάλειας. Συγκεκριμένα καταγγέλλεται η σύλληψη του φοιτητή Νικο-
λάου Κακαγιάννη. Τέλος, ο Σύλλογος Χίων Φοιτητών εξέδωσε διαμαρ-
τυρία στην οποία τονίζεται ότι μέλη του καλούνται στη Γενική Ασφάλεια
και υποβάλλονται σε πολύωρες ανακρίσεις.
Και τίθεται το ερώτημα: Μπορεί να υπάρχει έστω και κάποιο ίχνος ει-
λικρίνειας στις δηλώσεις, τις υποσχέσεις και στα μέτρα «εκδημοκρατι-
σμού» που εξαγγέλλει η κυβέρνηση Μαρκεζίνη; Δεν αποτελούν όλα αυτά
μια κρυπτοφασιστική παγίδα στην οποία ζητά να μαντρώσει τη φοιτητική
νεολαία μας; Όταν μελετήσει κανείς προσεκτικά όλα αυτά τα λεγόμενα
μέτρα για τους φοιτητές, με τον καθορισμό της ημερομηνίας των εκλο-
γών για τον ερχόμενο Φλεβάρη, τον τρόπο της διεξαγωγής τους κλπ.,
καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κυβέρνηση Μαρκεζίνη επιδιώκει να
περάσει τους φοιτητές μας στην ίδια φασιστική στρούγκα της Χούντας
από άλλο δρόμο, με άλλα μέσα και με «δημοκρατική» γλώσσα. Το πόσο
γελασμένη θα βγει στις προθέσεις της αυτές η μεταμφιεσμένη φασιστική
Χούντα φάνηκε κιόλας από το νέο αγωνιστικό ξεσήκωμα της φοιτητικής
νεολαίας μας. Οι σπουδαστές της χώρας μας έχουν πλούσια αγωνιστική
πείρα, ώριμη κρίση και αλύγιστη παλικαριά ώστε να μην τους παραπλα-
νούν τα χουντικά φερέφωνα.

12
 2.000 φοιτητές συμπαραστέκονται
στους συλληφθέντες

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου την Κυριακή 4 Νοέμβρη,

πραγματοποιήθηκε μεγάλη αντιχουντική συγκέντρωση που κατέληξε σε
σύγκρουση με την αστυνομία (τραυματίστηκαν 60 διαδηλωτές). Ακολού-
θησαν συλλήψεις και δίκη που γίνεται κέντρο μαζικών διαδηλώσεων και
νέων συγκρούσεων.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

08.11.1973
Η σπουδάζουσα νεολαία της Αθήνας διαδήλωσε και πάλι τα αντιδικτα-
τορικά της αισθήματα. Διαδηλώσεις φοιτητών και συγκρούσεις με την
αστυνομία έγιναν σήμερα γύρω από το δικαστικό μέγαρο της Αθήνας, όπου
δικάζονται οι 17 συλληφθέντες κατά τις εκδηλώσεις και τις συγκρούσεις
με την αστυνομία την περασμένη Κυριακή. Πάνω από 2.000 φοιτητές συ-
γκεντρώθηκαν σήμερα το πρωί μπροστά στο Δικαστικό Μέγαρο σε ένδει-
ξη συμπαράστασης προς τους 17 δικαζόμενους διαδηλωτές της Κυριακής.
Κραυγάζοντας συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Ζήτω η δημοκρατία», «Φτά-
νει η δικτατορία», «Ο φασισμός δε θα περάσει», «Κάτω ο Παπαδόπουλος»,
«Να παραιτηθεί η κυβέρνηση Μαρκεζίνη», «Λευτεριά στους κρατούμε-
νους». Καταγγέλλεται ότι η αστυνομία επιτέθηκε με γκλομπς ενάντια στους
διαδηλωτές, χτυπώντας με μανία όσους συνελάμβανε. Αυτόπτες μάρτυρες
καταγγέλλουν ότι είδαν φοιτητή να σέρνεται στο δρόμο από αστυνομικούς
και να δέρνεται με γροθιές και με κλοτσιές.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Περίπου 1.500 φοιτητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της

Αθήνας συγκεντρώθηκαν στο Γουδή, όπου συζήτησαν τα ζητήματά τους.

13
Οι φοιτητές καταδίκασαν τα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση σαν πα-
ραπλανητικά και παρελκυστικά, όσον αφορά το χρόνο και τον τρόπο
διεξαγωγής των αρχαιρεσιών στους Συλλόγους τους. Υπογράμμισαν
ότι πρέπει να δοθούν εγγυήσεις για άμεσες εκλογές και ταυτόχρονα να
καταργηθούν τα διατάγματα 93.180 και 1.347. Η συγκέντρωση αποδοκί-
μασε τη βία που χρησιμοποιήθηκε κατά των διαδηλωτών την περασμέ-
νη Κυριακή και ζήτησε να σταματήσει η δίωξη των συλληφθέντων. Οι
φοιτητές της Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής της Αθήνας αποφάσισαν να
συνεχίσουν την αποχή από τα μαθήματα και να συνέλθουν και πάλι αύριο
Παρασκευή για να συζητήσουν την παραπέρα στάση τους. Με ανακοί-
νωσή τους ζητούν την κατάργηση όλων των αντιφοιτητικών και αντισυν-
δικαλιστικών νομοθετημάτων, να γίνουν δημοκρατικές εκλογές στους
Συλλόγους και εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους προς 10 φοιτητές που
διώκονται πειθαρχικά.

Από το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου που μετατράπηκε σε λαϊκή κινητοποίηση κατά

της Χούντας.

14
 Ο αγώνας αγκαλιάζει όλη τη χώρα

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Τα κατασταλτικά μέτρα της Χούντας δεν ανακόπτουν τις αγωνιστικές δια-

θέσεις. Αντίθετα, ο αγώνας εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα. Με τη συμβολή
των δυνάμεων της ΚΝΕ και της Αντι-ΕΦΕΕ 3, η πάλη συνδυάζει την αντι-
μετώπιση των οξυμένων προβλημάτων των φοιτητών με το στόχο για
την ανατροπή της δικτατορίας.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

10.11.1973
Τ ην αγωνιστική ενότητα των φοιτητών και την απόφασή τους να συ-
νεχίσουν ως το νικηφόρο τέλος τον αγώνα τους για τις ακαδημαϊκές
και δημοκρατικές τους ελευθερίες υπογράμμισαν για μία ακόμα φορά σε
συγκέντρωσή τους την περασμένη Πέμπτη 600 και πάνω φοιτητές του
Πανεπιστημίου Πατρών. Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν στη συγκέ-
ντρωση αυτή όπως: «Ενωμένοι στον αγώνα», «Έξω το κεφάλαιο», «Είμα-
στε η δύναμη» και άλλα παρόμοια δείχνουν το πλατύτερο πολιτικό νόημα
και περιεχόμενο του αγώνα στον οποίο έχει αποδοθεί ο φοιτητικός κό-
σμος της χώρας.
Στο τέλος της συγκέντρωσής τους, οι φοιτητές του Πανεπιστημίου των
Πατρών ενέκριναν ψήφισμα με το οποίο:
• Αποκρούουν τα κρατικά μέτρα της κυβέρνησης Μαρκεζίνη για την
παιδεία και τα χαρακτηρίζουν σα μια νέα προσπάθεια του χουντικού
καθεστώτος για αποπροσανατολισμό και διάλυση του φοιτητικού κινή-
ματος.
• Καταγγέλλουν την επ’ αόριστο χρονική τοποθέτηση των εκλογών
στους φοιτητικούς συλλόγους.

3. Η Αντιδικτατορική Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος ιδρύθηκε τον Ιούλη του 1972 με
πρωτοβουλία της ΚΝΕ, ως ανάγκη συντονισμού του φοιτητικού κινήματος και κλιμά-
κωσης του αγώνα. Εξέδιδε την εφημερίδα Πανσπουδαστική.

15
 • Ζητούν τη διάθεση για την Παιδεία των 15% των εξόδων του προϋ-
πολογισμού και διατρανώνουν την απόφασή τους να συμπαρασταθούν
ενεργά στους συναδέλφους τους που θα διωχτούν.
«Συμπαραστεκόμαστε ολόψυχα», καταλήγει το ψήφισμα, «στους πει-
θαρχικά διωκόμενους συναδέλφους του Πανεπιστημίου Αθηνών και στους
συνεχίζοντες την αποχή τους συναδέλφους της Γεωπονικής.»
Στη συγκέντρωσή τους αυτή οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών
αποφάσισαν να απόσχουν 4 μέρες από το εστιατόριο της φοιτητικής λέ-
σχης, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την ακρίβεια και την κακή ποιότητα
του φαγητού που προσφέρει. Αποφάσισαν επίσης την πραγματοποίηση
και νέας συγκέντρωσης για την ερχόμενη Δευτέρα (...).

Η έκδοση της Ιδεολογικής Επιτροπής του ΚΣ

της ΚΝΕ Στιγμές από τη ζωή και δράση της
ΚΝΕ στην παρανομία, που κυκλοφορεί από
τη Σύγχρονη Εποχή.

Tρικάκι της Αντι-ΕΦΕΕ.

16
 Οι πρώτες ανταποκρίσεις
για το Πολυτεχνείο

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Το μεσημέρι της Τετάρτης 14 Νοέμβρη αρχίζουν στο Πολυτεχνείο γενι-

κές συνελεύσεις, με κύριο σκοπό την εκλογή εφορευτικών επιτροπών
για ελεύθερες εκλογές. Η αστυνομία περικύκλωσε το κτήριο. Όταν τε-
λείωσαν οι γενικές συνελεύσεις, άρχισε να συζητιέται η παραμονή στο
χώρο του Πολυτεχνείου για το βράδυ. Αυτή η εξέλιξη ευνοήθηκε από
το γεγονός ότι γύρω από το ίδρυμα μαζεύονταν κόσμος σε συμπαρά-
σταση. Με πρωτοβουλία της ΚΝΕ συγκροτήθηκε η πρώτη Συντονιστική
Επιτροπή.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

15.11.1973
Ο ι φοιτητές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Αθήνας βρί-
σκονται σε συναγερμό. Οι αγωνιστικές τους εκδηλώσεις, που ξέσπα-
σαν την Κυριακή στις 4 Νοέμβρη και εντάθηκαν κατά τη διάρκεια της
δίκης των 17 πατριωτών, πήραν χτες και σήμερα νέα ένταση και έκτα-
ση. Η ελληνική κοινή γνώμη έχει και πάλι στραμμένη την προσοχή της
στην ηρωική πάλη της σπουδάζουσας νεολαίας, ενώ ο διεθνής Τύπος, το
ραδιόφωνο και η τηλεόραση αφιερώνουν πλούσια ρεπορτάζ, άρθρα και
σχόλια.
Οι νέοι φοιτητικοί αγώνες άρχισαν με μια μαχητική συγκέντρωση χι-
λιάδων σπουδαστών στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, όπου αντήχησαν
τα συνθήματα «Κάτω η Χούντα», «Κάτω ο Παπαδόπουλος», «Έξω οι Αμε-
ρικανοί», «Ελεύθερες εκλογές στους συλλόγους», «Εκδημοκρατισμός της
Παιδείας». Σε συνέχεια οι φοιτητές κατέλαβαν το κτήριο του Πολυτεχνεί-
ου και οχυρώθηκαν σε αυτό.
Σήμερα το πρωί, μια ομάδα σπουδαστών βγήκε από τον περίβολο του

17
Πολυτεχνείου και έκαψε στο πεζοδρόμιο δύο εμβλήματα του δικτατορι-
κού καθεστώτος της 21ης του Απρίλη, κραυγάζοντας το σύνθημα «Ελευ-
θερία, λαέ, ή τώρα ή ποτέ». Χουντικές αστυνομικές δυνάμεις έκλεισαν
τους γύρω δρόμους για να εμποδίσουν την είσοδο στο Πολυτεχνείο και
άλλων σπουδαστών από άλλες σχολές.
Το αμερικάνικο πρακτορείο Associated Press μετέδωσε ότι φοιτητές
οχυρώθηκαν στο Πολυτεχνείο, έχουν εγκαταστήσει δικό τους ραδιοφω-
νικό σταθμό και ότι μεταδίδουν συνθήματα για την οργάνωση και άλλων
εκδηλώσεων κατά του δικτατορικού καθεστώτος και της μεταμφιεσμέ-
νης κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μετέδω-
σε ότι χτες βράδυ είχαν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο πάνω από 4.000
φοιτητές, με προκηρύξεις και μεγάφωνα, καλούσαν τους συναδέλφους
τους όλων των σχολών να ξεσηκωθούν και να απαιτήσουν την παραίτη-
ση του Παπαδόπουλου και της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. «Ο φασισμός δε
θα περάσει στην Ελλάδα», κραύγαζαν οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο (…).
Σε προκήρυξη που κυκλοφόρησε η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ απαιτεί αύ-
ξηση σε 20% των δαπανών για την Παιδεία, ελεύθερες εκλογές στους
συλλόγους, καταχώρηση των ακαδημαϊκών ελευθεριών. Η προκήρυξη
καταλήγει με τα συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Ζήτω η λαϊκή κυριαρχία».
• Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι το ξεσήκωμα των σπουδα-
στών επεκτείνεται και σε άλλες σχολές. Μαζί με τα επαναλαμβανόμενα
μαχητικά συνθήματα, οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου τραγουδούν το
σατιρικό: «Η ζωή ακριβαίνει, ο λαός πεινάει, οι Αμερικανοί πλουτίζουν.»
• Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι οι φοιτητές του Πολυτεχνείου,
που κατέλαβαν χτες το κτήριο του ιδρύματος, εξακολουθούν να το κατέ-
χουν και σήμερα. Στο μεταξύ η αστυνομία κύκλωσε με ισχυρές δυνάμεις
το κτήριο και εμποδίζει την είσοδο φοιτητών σε αυτό.

Φοιτητές καίνε τη σημαία

της Χούντας.

18
 Η συνέλευση των φοιτητών το
απόγευμα της Τετάρτης 14 Νο-
έμβρη, όπου αποφασίστηκε η
κατάληψη του Πολυτεχνείου.

16.11.1973

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Α νταπόκριση από την Αθήνα.

Οι χιλιάδες φοιτητές, που από προχτές το μεσημέρι κατέλαβαν το Πο-
λυτεχνείο της Αθήνας και κλείστηκαν σε αυτό, συνεχίζουν με απαράμιλ-
λο θάρρος τον ηρωικό τους αγώνα ενάντια στο μεταμφιεσμένο στρατιω-
τικό φασιστικό καθεστώς. Ο λαός της Αθήνας παρακολουθεί από κοντά
τον ηρωικό τους αγώνα και εκδηλώνει ενεργητικά την αλληλεγγύη του.
Ομάδα μαθητών ηλικίας 12 χρονών και πάνω κατάφεραν να ξεπερά-
σουν τα εμπόδια που παρεμβάλλει η αστυνομία, να σπάσουν τον αστυνο-
μικό κλοιό και να μπουν στο Πολυτεχνείο, εκδηλώνοντας έτσι τη συμπα-
ράστασή τους προς τους φοιτητές. Στο μεταξύ οι συγγενείς και οι άλλοι
πατριώτες στέλνουν στους φοιτητές τρόφιμα. Οι οδηγοί των ταξί και των

19
άλλων αυτοκινήτων εκδηλώνουν τη συμπαράστασή τους προς τους φοι-
τητές με κορναρίσματα.
Πάνω από 30.000 λαού έχουν κατακλείσει την οδό Πατησίων και την
Ομόνοια, παρακολουθώντας την κίνηση στο Πολυτεχνείο και τις αγωνι-
στικές εκδηλώσεις των φοιτητών και εκδηλώνοντας με κάθε τρόπο την
υποστήριξη του αγώνα τους. Σε όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου,
έγιναν στο κέντρο της Αθήνας 25 διαδηλώσεις φοιτητών και άλλων
νέων με συνθήματα κατά της δικτατορίας και των Αμερικανών υπο-
στηρικτών της.
Στην Πάτρα οι φοιτητές εξακολουθούν να είναι κλεισμένοι στο Πανεπι-
στήμιο και προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι φοιτητές του Πανε-
πιστημίου της Θεσσαλονίκης.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός των φοιτητών του Πολυτεχνείου εκπέμπει
συνεχώς συνθήματα και αντιστασιακά τραγούδια σε ένταση που καλύ-
πτει ολόκληρη την Αττική. Ανάμεσα στα συνθήματα που εκπέμπει ο ραδι-
οφωνικός σταθμός είναι: «Η Χούντα να πέσει από το λαό», «Ο λαός πεινάει
και η Χούντα μασάει», «Λευτεριά στους ήρωες αγωνιστές και πολιτικούς
κρατούμενους», «Αλληλεγγύη στον αγώνα».

20
 Από το ραδιοσταθμό των φοιτητών μεταδόθηκε η παρακάτω διακήρυ-
ξη: «Προσοχή! Προσοχή! Σας μιλάει ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου. Η
φωνή των αγωνιζόμενων φοιτητών, η μόνη φωνή των ελεύθερων αγω-
νιζόμενων Ελλήνων. 6 χρόνια Χούντας είναι αρκετά! Ο λαός απαντάει με
κινητοποίηση στη κυβέρνηση Μαρκεζίνη και τους υποστηρικτές της. Λαέ,
αυτήν τη στιγμή είμαστε εδώ μαζεμένοι οι φοιτητές απ’ όλη την Αθήνα, απ’
όλη την Ελλάδα. Μάθαμε να θέτουμε τα αιτήματα μας μέσα στο πολιτικό
και κοινωνικό πλαίσιο. Ο αγώνας μας είναι αγώνας όλων των Ελλήνων,
για μια ανεξάρτητη και δημοκρατική Ελλάδα. Συνθήματά μας είναι: Κάτω η
στρατιωτικοφασιστική δικτατορία και το κεφάλαιο που την στηρίζει! Κάτω ο
τιμάριθμος και η ακρίβεια! Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία!»
Το σύνθημα αυτό, δηλαδή: «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», είναι γραμ-
μένο στην κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου με μεγάλα γράμματα. Οι
φοιτητές απευθύνουν συνεχείς εκκλήσεις στο λαό να δυναμώσει η συ-
μπαράστασή του.
Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μετέδωσε ότι ο ραδιοφωνικός σταθ-
μός των φοιτητών του Πολυτεχνείου απηύθυνε σήμερα το πρωί έκκληση
προς τους Έλληνες πατριώτες να εφοδιάσουν τους φοιτητές που είναι
κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο με μία ισχυρή λυχνία, για να μπορέσει να
συνεχίσει τις εκπομπές του. Οι εκπομπές του ραδιοσταθμού, προσθέτει
το ίδιο πρακτορείο, συνεχίζονταν όλη τη νύχτα.
Το France Press μεταδίδει επίσης ότι φοιτητές οργάνωσαν μέσα στο
Πολυτεχνείο ορχήστρα, που έπαιζε κρητικές μαντινάδες και άλλα τρα-
γούδια από τους αγώνες για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελ-
λάδας. Ανάμεσα στα συνθήματά τους είναι και τα συνθήματα: «Η Ελλάδα
έξω από το ΝΑΤΟ», «Έξω οι Αμερικανοί», «Χαιρετισμός στο λαό και τους
φοιτητές της Ταϋλάνδης που έριξαν τη δικτατορική κυβέρνηση», «Κάτω η
δικτατορία».
Εξάλλου τα πρακτορεία Reuters και United Press μετέδωσαν ότι χτες
το βράδυ συγκεντρώθηκαν πάνω από δέκα χιλιάδες λαού έξω από το
Πολυτεχνείο. Τα ίδια πρακτορεία μεταδίδουν ότι χτες τη νύχτα έφτασαν
στην Αθήνα και φοιτητικές αντιπροσωπίες από την Πάτρα. Τα πρακτορεία
επισημαίνουν ότι ανάμεσα στο λαό που διαδηλώνει τη συμπαράστασή
του προς τους αγωνιζόμενους φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο ήταν
και αντιπροσωπία των αγροτών από τα Μέγαρα, που αγωνίζονται για τη
ματαίωση των απαλλοτριώσεων.

21
 Οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης
μπαίνουν στον αγώνα

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

16.11.1973
(...) Οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης κατέλαβαν σήμερα το εκεί Πανεπι-
στήμιο, έβγαλαν επιτροπή η οποία εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:
«Εμείς οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης, καταλάβαμε σήμερα 16 Νοέμβρη το
κτήριο του Πανεπιστημίου για να εκφράσουμε την αντίθεσή μας στη φα-
σιστική Χούντα, η οποία καταπιέζει τον ελληνικό λαό. Να διατρανώσουμε
την πίστη στο δίκαιο αγώνα μας και την πεποίθησή μας ότι το τέλος των
προσπαθειών μας θα στεφθεί με επιτυχία. Ζήτω η Ελευθερία!»

Κατάληψη του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης.

22
 Ο λαός δε γονατίζει

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη τα τανκς έχουν ζώσει το Πολυ-

τεχνείο. Η Συντονιστική Επιτροπή προσπάθησε να διαπραγματευτεί την
ασφαλή έξοδο του κόσμου. Πριν εκπνεύσει η διορία για την έξοδο των
φοιτητών, ένα τανκ σπάει την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου. Ακολου-
θεί όργιο καταστολής απέναντι στον άοπλο λαό ακόμα και με πυροβο-
λισμούς «στο ψαχνό». Όμως ο λαός δε γονατίζει. Όλη τη διάρκεια της
μέρας και μέχρι αργά το βράδυ γίνονται διαδηλώσεις και συγκρούσεις
με τα όργανα της Χούντας.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

17.11.1973
Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος κήρυξε και πάλι το στρατιωτικό νόμο σε
ολόκληρη την επικράτεια. Στο μεταξύ στην Αθήνα εξακολουθούν να
καταφτάνουν δυνάμεις τεθωρακισμένων όχι μόνο από την περιοχή της
Αττικής, αλλά και από τις άλλες περιοχές της χώρας. Στους κεντρικούς
δρόμους περιπολούν τανκς, τα οποία πυροβολούν συνεχώς για να τρο-
μοκρατήσουν το λαό. Μια φάλαγγα από 12 τανκς Μ-40 κατευθύνονταν τις
πρωινές ώρες προς την Ομόνοια, όπου έγιναν νέες συγκρούσεις μεταξύ
αστυνομικών και διαδηλωτών. Σε πολλά άλλα σημεία της πρωτεύουσας
ακούγονται πυροβολισμοί από αυτόματα όπλα.
Χτες όλη τη νύχτα γίνονταν συγκρούσεις ανάμεσα στις αστυνομικές
δυνάμεις, τεθωρακισμένα και πλήθη λαού, που εκδήλωναν τη συμπαρά-
στασή τους προς τους φοιτητές.
Πληροφορίες αναφέρουν πως οι 4 νεκροί είναι από τις συγκρούσεις
που βγήκαν κατά τη χτεσινή μέρα στη διάρκεια των πολλών λαϊκών δι-
αδηλώσεων. Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα το τι ακριβώς έγινε κατά την
έφοδο των χουντικών δυνάμεων μετά από την επίθεση των τανκ στο
Πολυτεχνείο. Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα ο πραγματικός αριθμός των

23
τραυματιών και αν υπάρχουν και άλλοι νεκροί. Ο ένας από τους 4 νε-
κρούς είναι ο φοιτητής της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών και Πολιτι-
κών Επιστημών από την Πάτρα Γ. Α. Χαμουρλής 4, 23 ετών. Σκοτώθηκε
επίσης και μια Αιγύπτια τουρίστρια που βρισκόταν στην πανσιόν όπου
εκεί κοντά έγιναν οι συγκρούσεις. Αναφέρεται ότι και 4 νεκροί φέρουν
τραύματα από σφαίρες (…).
Άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι η Αθήνα σήμερα το πρωί παρουσί-
αζε όψη πεδίου σκληρών μαχών. Στο κέντρο της Αθήνας και σε πολλούς
δρόμους παραμένουν ακόμα τα οδοφράγματα που στήθηκαν χτες, με
αναποδογυρισμένα λεωφορεία και φορτηγά αυτοκίνητα, με ξύλα, ακόμα
μπανιέρες και διάφορα άλλα αντικείμενα (…).
Σημειώνεται ότι οι φοιτητές που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο δή-
λωσαν από το ραδιοφωνικό τους σταθμό χτες το βράδυ ότι ήταν τελείως
άοπλοι, ότι το μόνο τους όπλο ήταν η πίστη τους στο δικαίωμα του αγώνα
τους.

4. Πρόκειται για τον Γεώργιο Σαμούρη του Αντρέα, ο οποίος ανακριβώς είχε αναφερθεί
ως Χαμουρλής εκείνες τις μέρες από την αστυνομία.

24
 18.11.1973

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Σ ύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, η αστυνομία έριξε ενά-

ντια στους διαδηλωτές την Παρασκευή, μόνο στην πλατεία Ομονοίας,
εκατοντάδες δακρυγόνες βόμβες. Το ίδιο έκανε και στην οδό Πειραιώς,
στη Σταδίου, Πανεπιστημίου και στις παρόδους. Επίσης και στα Εξάρχεια,
Γκύζη, Παγκράτι, Κυψέλη και στην πλατεία Βάθης και στη Βικτώριας.
Συγκρούσεις έγιναν μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών σε πολλά
μέρη. Πληροφορίες αναφέρουν ότι μόνο στις συγκρούσεις αυτές σκο-
τώθηκαν 5 άτομα και τραυματίστηκαν βαριά 500 άτομα και ελαφρύτερα
πάνω από 1.000. Οι διαδηλωτές έστησαν οδοφράγματα με ξύλα από τις
οικοδομές στην οδό Πειραιώς, λεωφόρο Αλεξάνδρας, Πατησίων, Αρι-
στοτέλους, Στουρνάρα και Τρικούπη.
Σχετικά με την έφοδο τεθωρακισμένων και των αστυνομικών και
στρατιωτικών δυνάμεων στο Πολυτεχνείο, σε αθηναϊκές εφημερίδες
δημοσιεύτηκε ότι καταρχήν τανκ σάρωσε την κεντρική είσοδο και έπειτα
εισόρμησαν αστυνομικές δυνάμεις και, κατά ορισμένες εφημερίδες, και
ΛΟΚατζήδες (…).

25
 Ανταπόκριση ομάδας φοιτητών
για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Στις 19 Νοέμβρη, δύο μέρες μετά από το ματοκύλισμα του αγωνιζόμενου

λαού στην Αθήνα, ο ραδιοσταθμός «Η Φωνή της Αλήθειας» μετέδωσε
την παρακάτω ανταπόκριση ομάδας φοιτητών που συμμετείχαν στον
αγώνα του Πολυτεχνείου.
Το συγκεκριμένο κείμενο έχει ιδιαίτερη αξία, αφού με ζωντάνια, συ-
γκινησιακή φόρτιση και μαχητικότητα αποτυπώνει το εξεγερτικό πνεύ-
μα του Νοέμβρη. Ξεχωρίζουν χρήσιμα συμπεράσματα για κάθε αγώνα,
όπως η σημασία της ύπαρξης κέντρου συντονισμού, της επιλογής εύστο-
χων συνθημάτων και της οργάνωσης της αλληλεγγύης, που εξασφαλίζει
την απόκρουση κάθε προβοκάτσιας, αλλά και τη στήριξη από ευρύτερα
τμήματα του λαού. Τα συγκλονιστικά στοιχεία για το πώς οργανώθηκε
η κατάληψη εκείνες τις μέρες φωτίζουν τις ανεξάντλητες δυνάμεις που
έχει ο λαός όταν αποφασίζει να αναμετρηθεί με έναν αντίπαλο, ακόμα και
αν μέχρι «χτες» αυτός έμοιαζε ακλόνητος.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

19.11.1973
Α θήνα, Κυριακή.
Η Χούντα με τη συνενοχή της κυβέρνησης Μαρκεζίνη εξακολουθεί αστα-
μάτητα να βάφει στο αίμα τους δρόμους και τις πλατείες των Αθηνών, ενώ εξα-
πολύει ακατάπαυστα τα θωρακισμένα της, τους αποθηριωμένους πεζοναύ-
τες, τους ΛΟΚατζήδες και τους αστυνομικούς κατά των ηρωικών φοιτητών
και των εργατών που αδελφώθηκαν μαζί τους, εναντίον ολόκληρου του λαού
που ηρωικά και απτόητα την αντιπαλεύει, ενώ γίνεται όλο και πιο επίμονη η
προσπάθειά της να συκοφαντήσει και να δυσφημίσει αυτόν τον ηρωισμό, το
βαθιά δημοκρατικό και πατριωτικό αγώνα. Να παρουσιάσει σα μεμονωμένη

26
κίνηση μιας μικρής δήθεν μειοψηφίας μηδενιστών, μια κίνηση υποβολιμαία
και ξενοκίνητη, και να αποδώσει στις δεκάδες χιλιάδες αγωνιζόμενους φοι-
τητές, εργάτες και άλλους δημοκράτες και πατριώτες επιδίωξη, μέθοδες και
προθέσεις αναρχικών και καταστροφέων. Αυτό, για να δικαιολογήσει τη δο-
λοφονική ένοπλη επίθεσή της. Δεν είναι τυχαίο ότι κυριότερος στόχος αυτής
της συκοφαντικής εκστρατείας της ήταν και είναι το Πολυτεχνείο, πραγματικό
κέντρο και σύμβολο του ηρωικού αγώνα των φοιτητών αυτών των ημερών.
Το Πολυτεχνείο που στάθηκε, άλλωστε, και κύριος στόχος της άνανδρης και
κτηνώδους επίθεσης των θωρακισμένων και ματοβαμμένων γενιτσάρων
της Χούντας ενάντια στο αντιδικτατορικό και λαϊκό κίνημα.
Ας δούμε όμως τι συνέβαινε μέσα στο Πολυτεχνείο στις δραματικές
μέρες της ηρωικής πολιορκίας και ποιοι ήταν οι πολιορκημένοι μέσα σε
αυτό: Ήταν άραγε μια ελάχιστη μειοψηφία μηδενιστών, αναρχικών και
καταστροφέων, όπως λέει ο ίδιος ο ματοβαμμένος αρχιδικτάτορας, ο θλι-
βερός, αλλά και το ίδιο ματοβαμμένος κομπάρσος του Μαρκεζίνης και οι
διάφοροι άθλιοι Ζουρνατζήδες 5; Ή οι έγκλειστοι αγωνιστές του Πολυτε-
χνείου ήταν και φέρθηκαν σαν υπεύθυνοι πολίτες αυτής της κατατυραν-
νισμένης, μα αδάμαστα δημοκρατικής χώρας, εκφραστές των αιτημάτων
και των διεκδικήσεων των φοιτητών, αλλά και των γνήσιων πόθων του
ελληνικού λαού για δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία;
Αυτό το δεύτερο, που χαρακτήρισε και χαρακτηρίζει τον αγώνα μας,το
αποδείχνουν οι ενέργειες και τα μέτρα που πήραμε από την πρώτη ώρα
που εγκατασταθήκαμε στο Πολυτεχνείο 4.000 και πάνω φοιτητές, αλλά
και το υπογράμμισαν οι εκπομπές του ραδιοφωνικού μας σταθμού, του
ραδιοσταθμού των ελεύθερων, αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθε-
ρων, αγωνιζόμενων Ελλήνων, που κατορθώσαμε να θέσουμε εκεί σε
λειτουργία. Μια συστηματική, πειθαρχημένη και υπεύθυνα συντονισμέ-
νη δουλειά οργάνωσης, προετοιμασίας και διαφύλαξης του αγώνα που
είχε αρχίσει αμέσως.
Από τη νύχτα της Πέμπτης προς Παρασκευή ελέγχαμε απολύτως την
κατάσταση στο Πολυτεχνείο. Τη νύχτα εκείνη έγιναν Γενικές Συνελεύ-
σεις κατά σχολές και εκλέχτηκαν αντιπροσωπευτικές επιτροπές. Ιδιαίτε-
ρα προσεχτική δουλειά έγινε για να απομονωθούν τα ξένα προς το φοι-
τητικό κίνημα στοιχεία. Ξεκαθαρίστηκε στην αρχή το πλήθος των συγκε-

5. Ο Σπύρος Ζουρνατζής ήταν υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ στη διορισμένη

από τη Χούντα κυβέρνηση Μαρκεζίνη.

27
ντρωθέντων, με κύριο τρόπο την επίδειξη και τον έλεγχο των φοιτητικών
ταυτοτήτων των και την ανάληψη εγγυήσεων από γνωστούς φοιτητές
για όσους έτυχε να μην έχουν ταυτότητες. Σεβόμενοι απόλυτα εκείνους
που είχαν συγκεντρωθεί για να μας εκδηλώσουν τη συμπαράστασή τους,
απομονώσαμε ταυτόχρονα όλους εκείνους που δεν είχαν σχέση με το
φοιτητικό κίνημα, τους ύποπτους γνωστούς προβοκάτορες. Αποκατα-
στήσαμε αυστηρό έλεγχο στις εισόδους για τον ίδιο σκοπό.
Στις συνελεύσεις που έγιναν κατά σχολές του Πανεπιστημίου, του Πολυτε-
χνείου και της Ανώτατης Εμπορικής συζητήθηκαν και όλα τα θέματα, φοιτη-
τικά και πολιτικά. Συζητήθηκαν τα αιτήματα, καθώς και τα συνθήματα που θα
προβληθούν, εκλέχτηκαν με ατομική, ανοιχτή ψηφοφορία τα μέλη των επι-
τροπών κατά σχολές. Ακολούθησε σύσκεψη των αντιπροσώπων αυτών και
μέσα από αυτήν εκλέχτηκε η Συντονιστική Επιτροπή του αγώνα. Η Συντονιστι-
κή Επιτροπή συζήτησε αμέσως την κατάσταση στο Πολυτεχνείο, τα αιτήματα
και τα συνθήματα. Πρώτο και κύριο μέλημα της Συντονιστικής Επιτροπής ήταν

Ο Ζουρνατζής «ξεναγεί» τους δημοσιογράφους στο… «άντρο της ανομίας» μετά από
την ανακατάληψη.

28
να οργανώσει τον έλεγχο του ραδιοφωνικού πομπού που είχε εγκατασταθεί
στο Πολυτεχνείο. Ακολούθησε αμέσως ο έλεγχος των συνθημάτων. Παρέμει-
ναν και διατηρήθηκαν όλα τα σπουδαστικά και πολιτικά συνθήματα. Συνθή-
ματα που εγκρίθηκαν και προβλήθηκαν ήταν: «Κάτω η Χούντα», «Έξω οι Αμε-
ρικάνοι», «Λαϊκή κυριαρχία», «Ενότητα και αγώνας». Ταυτόχρονα η Επιτροπή
κατάγγειλε σαν προβοκατόρικη ενέργεια που θα απέβλεπε στο να αποδοθεί
στους φοιτητές οποιοδήποτε σύνθημα που θα απέκοπτε τους φοιτητές από το
σύνολο του εργαζόμενου λαού ή σύνθημα που δεν εγκρίνει η Επιτροπή και
που δεν εκπροσωπεί τους φοιτητές σα σύνολο.
Ταυτόχρονα η Συντονιστική Επιτροπή διόρισε υποεπιτροπές για διάφο-
ρους τομείς και υπηρεσίες που θα εξασφάλιζαν την κανονική και πειθαρ-
χημένη διαβίωση των φοιτητών. Όπως υπηρεσίες: Τύπου και ραδιοφώνου,
υγειονομικής περίθαλψης, συσσιτίου, υπνωτηρίου, καθαριότητας και τάξε-
ως. Ελειτούργησε κανονικά το συσσίτιο, οργανώθηκε η προμήθεια τροφί-
μων χωρίς καμιά υποχρεωτική οικονομική επιβάρυνση των φοιτητών, η
δημιουργία κοινού ταμείου με εθελοντικές εισφορές των φοιτητών. Στο ζή-
τημα αυτό σημαντική υπήρξε η ενίσχυση του κόσμου που ήταν συγκεντρω-
μένος έξω από το Πολυτεχνείο και που πρόσφερε αυθόρμητα τρόφιμα και
χρήματα στους έγκλειστους σπουδαστές. Πάρθηκαν ιδιαίτερα προσεκτικά
και υπεύθυνα μέτρα ώστε δίπλα στην εξασφάλιση της τάξης στο Πολυτεχνείο
να διατηρηθεί άθικτη και ακέραια η περιουσία του Ιδρύματος. Όλα αυτά τα
διαπίστωσαν και καθηγητές μέλη της Συγκλήτου, αλλά και γονείς φοιτητών
που επισκέφτηκαν το Πολυτεχνείο για να διαπιστώσουν την κατάσταση.
Αυτή ήταν η οργάνωση του αγώνα μας στο Πολυτεχνείο. Μια οργάνω-
ση που όχι μόνο διαψεύδει τους άθλιους ισχυρισμούς της Χούντας, περί
μεμονωμένων μηδενιστών, αναρχικών και καταστροφέων, αλλά και για
μία ακόμα φορά αποδείχνει ότι το φοιτητικό κίνημα είναι ένα πιστό, γνή-
σιο όσο και ηρωικό κομμάτι ολόκληρου του αγώνα του ελληνικού λαού
κατά της ξενοκίνητης τυραννίας. Το Πολυτεχνείο τις μέρες της πολιορκί-
ας του στάθηκε ένα γνήσιο προπύργιο αυτού του αγώνα και οι έγκλειστοί
του στάθηκαν υπεύθυνοι αγωνιστές του.
Αυτό άλλωστε το πνεύμα κυριάρχησε και στις εκπομπές του ραδιοφωνι-
κού μας πομπού. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πομπός του Πολυτεχνείου στάθηκε
πραγματικά κάρφος στα μάτια της Χούντας και ότι η βάρβαρη δολοφονική
εκπόρθηση του Πολυτεχνείου με τα τανκς και τα μυδραλιοβόλα δίπλα στην
εξόντωση και την κατατρομοκράτηση των σπουδαστών είχε και σκοπό να
κάνει να σιγήσει η ελεύθερη αυτή φωνή των αγωνιζόμενων σπουδαστών

29
που είχε ταυτιστεί τις μέρες εκείνες με τη φωνή του αγωνιζόμενου έθνους.
Ο ραδιοφωνικός μας πομπός ακούραστα εκείνες τις μέρες ενημέρωνε το
λαό της πρωτεύουσας για την πορεία και τους σκοπούς του αγώνα μας,
τον καλούσε σε συμπαράσταση, ανέτρεπε και διέψευδε τις συκοφαντίες
της Χούντας για το δήθεν μεμονωμένο και αναρχικό χαρακτήρα του αγώνα
μας. Ενημέρωνε αδιάκοπα για την όλο και πλατύτερη, όλο και πιο αποφα-
σιστική συναδέλφωση των φοιτητών και των εργατών στον κοινό αγώνα,
πληροφορούσε για την ανάπτυξη και επέκταση της πάλης στα άλλα πανε-
πιστημιακά κέντρα και στις διάφορες άλλες πόλεις της χώρας (…).
Ο ραδιοφωνικός πομπός μας κατάγγειλε τη ληστεία του λαού και την
καταδίκη του σε κατοχική πείνα χάρη στα μέτρα της Χούντας και της κυ-
βέρνησης Μαρκεζίνη, τη στέρηση των καυσίμων από το λαό για να εφο-
διάζονται πιο άνετα τα πειρατικά σκάφη του 6ου Αμερικανικού Στόλου 6.

6. Ο 6ος Στόλος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, με έδρα τη Νάπολη της Ιταλίας, επι-
χειρεί στη Μεσόγειο από τη δεκαετία του ’50 μέχρι και σήμερα, έχοντας στο ιστορικό του
πολλές συμμετοχές σε πολεμικές επεμβάσεις στην περιοχή. Ιδιαίτερης σημασίας για τη
δολοφονική του δράση είναι η χρήση της αμερικανικής βάσης στη Σούδα της Κρήτης,
με τη συμφωνία όλων των ελληνικών κυβερνήσεων.

30
Έδινε τα μηνύματα συναδέλφωσης και του κοινού αγώνα των φοιτητών
με την ηρωική μας εργατική τάξη, με τους φοιτητές των άλλων πόλεων,
με τους μαθητές. Να τι μετέδιδε σχετικά: «Κάτω η δικτατορία, ανεξάρτητη
Ελλάδα, λευτεριά και προκοπή, ευχαριστούμε τους οικοδόμους για τη συ-
μπαράστασή τους, ευχαριστούμε τους μαθητές των τεχνικών σχολών για
τη συμπαράστασή τους και την αποχή τους, ευχαριστούμε τους μαθητές
των Γυμνασίων της Αθήνας που εκδηλώνουν ενεργά τη συμπαράστασή
τους και τη συμμετοχή στον παλλαϊκό αγώνα (…). Το Πολυτεχνείο είναι
οχυρωμένο με τα στήθη των αγωνιζόμενων φοιτητών.»
Αυτά τα στήθη των φοιτητών, όπως και τα στήθη των αδερφών τους
εργατών, θέλησε να γεμίσει με καυτό μολύβι η τυραννική δικτατο-
ρία εκτελώντας όπως πάντα τις διαταγές των Αμερικανών κυρίων της.
Έστρωσε με κορμιά τους δρόμους της Αθήνας για να στηρίξει την ξενο-
κίνητη τυραννική εξουσία της, που η αντίθεση και η ηρωική πάλη του
λαού την κλονίζει όλο και πιο πολύ. Στη δολοφονική λύσσα της έβαψε
και βάφει τα δολοφονικά χέρια της στο αίμα ακόμα και εφήβων, ακόμη
και νηπίων ίσως, για να αποδείξει και με τον τρόπο αυτό ότι πράγματι

Από την προετοιμασία του συσσιτίου τις μέρες της κατάληψης του Πολυτεχνείου.

31
τρομοκράτες και μηδενιστές είναι εκείνοι που κινήθηκαν εναντίον της.
Μα στα στήθη των φοιτητών, των εργατών, των τίμιων εργαζόμενων, του
λαού, έχει ανάψει πια η φλόγα της πάλης, του μίσους και της οργής και
είναι μία φλόγα άσβηστη, όσα κι αν κάνει κι αν μετέλθει η Χούντα, φλόγα
που θα σαρώσει το καθεστώς της, καθεστώς ξενοκίνητων τυράννων και
δολοφόνων του ελληνικού λαού.
Όσο για τους δήθεν μηδενιστές, για τους εμπρηστές και τους καταστρο-
φείς που επιχειρούν να τοποθετήσουν ανάμεσα στους αγωνιζόμενους, δη-
μοκράτες φοιτητές και τους εργάτες η Χούντα και οι Ζουρνατζήδες, μαρ-
κεζίνικοι γκεμπελίσκοι της, όλος ο κόσμος ξέρει πού βρίσκονται. Βρίσκο-
νται ανάμεσα στις ορδές των παρακρατικών μπράβων, των ΕΚΟΦιτών 7
και των χαφιέδων της Ασφάλειας, αξιωματικών και μη που ήταν ντυμένοι
πολιτικά και που η Χούντα τους κινητοποίησε και τους κινητοποιεί δρα-
στήρια τις μέρες αυτές των γεγονότων με συγκεκριμένες προβοκατόρικες
αποστολές τέτοιου είδους, για να συκοφαντήσει την ηρωική, πατριωτική,
αντιδικτατορική πάλη των φοιτητών, των εργατών, όλου του λαού.

7. Η Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών ήταν η φοιτητική οργάνωση του κόμματος

της ΕΡΕ. Με την επιβολή της δικτατορίας η ΕΚΟΦ συνέχισε τη δράση της στα Πανεπι-
στήμια (με τις ίδιες τραμπούκικες μεθόδους, σε συνεργασία με τα Σώματα Ασφαλείας),
ενώ πολλά στελέχη της υπηρέτησαν τη Χούντα από διάφορες θέσεις.

32
 «Όλοι επί ποδός,
ο φασισμός δε θα περάσει»
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Στις παρακάτω ανταποκρίσεις, με ημερομηνία 20.11.1973, από τη στρα-

τοκρατούμενη Αθήνα, ξεχωρίζει η προσπάθεια που έκανε το ΚΚΕ και
μέσω του ραδιοσταθμού να δώσει κατεύθυνση συνέχισης της πάλης,
κόντρα στα βασανιστήρια και την απάνθρωπη βία του καθεστώτος. Όπως
φαίνεται και από τις ανταποκρίσεις, ιδιαίτερο βάρος έδινε το Κόμμα στη
συμμαχία και την κοινή πάλη των φοιτητών και της νεολαίας με την ερ-
γατική τάξη. Το μήνυμα είναι ένα: Το αίμα που χύθηκε δε θα πάει στράφι,
η Χούντα θα ανατραπεί, ο λαός θα νικήσει.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

20.11.1973
Γ ια 4η μέρα χτες η Αθήνα παρουσίαζε εικόνα πεδίου μάχης με την πλη-
θωρική και επιδεικτική παρουσία των τανκς ή των πάνοπλων επίλε-
κτων πραιτοριανών της Χούντας, των αστυνομικών της Ασφάλειας και
της ΕΣΑ, των πεζοναυτών και των ΛΟΚατζήδων. Στρατιωτικά ελικόπτερα
περιπολούν αδιάκοπα και ελέγχουν τις κινήσεις του οργισμένου πληθυ-
σμού της πρωτεύουσας.
Οι πυροβολισμοί δε σταματούν μέρα και νύχτα. Επίδειξη ισχύος θέλει
να κάνει η ματοβαμμένη δικτατορία στο λαό, για να κάμψει το αγωνιστικό
φρόνημά του, και κάνει απλούστατα επιχειρήσεις κλασικής κτηνώδους
φασιστικής βίας. Ανεξακρίβωτοι μέχρι στιγμής οι αριθμοί των νεκρών
των τραυματιών, των συλληφθέντων.
Η χουντομαρκεζίνικη τυραννία κρατεί σε απόλυτη μυστικότητα τις πραγ-
ματικές διαστάσεις του οργίου αίματος και βίας. Μα η φρικτή αλήθεια δεν εί-
ναι δυνατό να συγκαλυφθεί με τις κυνικές ανακοινώσεις του γκεμπελίσκου
Ζουρνατζή ή τα κατά συνθήκην ψεύδη του γνωστού και μη εξαιρετέου μό-
νιμου συνεργού της φασιστικής βίας, ιατροδικαστή Καψάσκη. Όταν οι οικο-
δόμοι κηρύσσουν απεργία σε ένδειξη έντονης διαμαρτυρίας για το αιματηρό

33
και τρομοκρατικό όργιο της Χούντας (…), όταν οι συγκλίνουσες πληροφορί-
ες των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων μιλούν για 200 περίπου νε-
κρούς, για εκατοντάδες τραυματίες και χιλιάδες συλληφθέντες, είναι φανερό
ότι ο ελληνικός λαός βρίσκεται σήμερα μπροστά σε ένα φρικαλέο φασιστικό
έγκλημα, που τον ξαναγυρίζει στα χρόνια της εφιαλτικής χιτλερικής κατοχής.
Είναι τόση η χιτλερική κτηνωδία που έδειξε τις μέρες αυτές η χουντο-
μαρκεζίνικη σπείρα του εγκλήματος, ώστε πολλοί από τους τραυματίες
να αποφεύγουν τα νοσοκομεία και τις κλινικές για να μην πέσουν στα
χέρια των δήμιων της δικτατορίας. Έγινε γνωστό το περιεχόμενο μιας
συγκλονιστικής έκκλησης προς το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και τις άλλες
διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις όπου αναφέρεται ότι μεταξύ των
τραυματιών που περιθάλπονται σε σπίτια, για να μην πέσουν στα χέρια
της Χούντας, είναι και άνθρωποι που φέρουν βαρύτατα τραύματα και
έχουν άμεση επείγουσα ανάγκη μεταγγίσεων αίματος, εγχειρήσεων κλπ.
Στην έκκληση καλούνται ο Ερυθρός Σταυρός και οι άλλες διεθνείς αν-
θρωπιστικές οργανώσεις να κινηθούν για τη σωτηρία των τραυματιών,

Το μπλοκ των οικοδόμων με το σύνθημα «Λαϊκή Εξουσία».

34
αναλαμβάνοντας την εγγύηση μιας ανθρώπινης μεταχείρισης των τραυ-
ματιών από μέρους της Χούντας και των τυφλών οργάνων της.
Ο αριθμός των συλληφθέντων αυξάνει από ώρα σε ώρα. Αφού ο ίδιος
ο γκεμπελίσκος Ζουρνατζής ομολογεί ότι μόνο σε μια νύχτα, τη νύχτα της
Παρασκευής, συνελήφθησαν 866 πολίτες, είναι πολύ εύκολο να αναλογι-
στεί κανείς ποιες είναι στην πραγματικότητα οι διαστάσεις του φασιστικού
οργίου της βίας. Η Χούντα επωφελείται από την απαγόρευση της κυκλοφο-
ρίας και διενεργεί κάθε νύχτα αθρόες συλλήψεις. Άλλωστε, μόνο χτες και
μόνο σε ένα σημείο της Αθήνας, έξω από το Πολυτεχνείο, οι αφηνιασμένοι
χουντικοί τρομοκράτες συνέλαβαν πάνω από 80 άτομα. Τέλος, αψευδή και
καταλυτική μαρτυρία αποτελεί και το ίδιο το γεγονός ότι η χουντομαρκεζί-
νικη τυραννία χρησιμοποιεί και πάλι αθλητικά γήπεδα και άλλους χώρους
για πρόχειρα στρατόπεδα συγκέντρωσης των συλλαμβανόμενων πολιτι-
κών αντιπάλων της, όπως έκανε η ίδια τον Απρίλη του ’67 με τον Ιππόδρο-
μο της Αθήνας και όπως έκανε φυσικά σε πολύ πιο βελτιωμένη έκδοση η
ομογάλακτη αδερφή της, η ματοβαμμένη Χούντα της Χιλής 8.
Το όργιο των συλλήψεων δεν αφορά βέβαια μόνο την Αθήνα, αλλά
και τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα και κάθε άλλη γωνιά της χώρας. Τι
γίνεται στην επαρχία μέχρι στιγμής, οι πληροφορίες είναι πολύ συγκεχυ-
μένες. Μια κάποια κατευθυντήρια γραμμή δίνουν ακόμη και τα κατάπτυ-
στα πολεμικά ανακοινωθέντα της ματοβαμμένης τυραννίας, που έφτασαν
να κάνουν λόγο για αριθμό νεκρών καθ’ άπασαν τη χώραν. Στο μεταξύ,
κατευσπεσμένα στήθηκαν και τα σκηνικά για την οργάνωση του δικαστι-
κού οργίου. Τα έκτακτα στρατοδικεία τέθηκαν σε πυρετώδη κίνηση ξανά.
Ήδη καταδικάστηκαν 4 εργάτες σε βαριές ποινές φυλάκισης. Σήμερα πα-
ραπέμπονται άλλες ομάδες πατριωτών.
Τα πράγματα είναι πια καθαρά. Η δικτατορία απέβαλε το κακόγουστο
μαρκεζίνικο προσωπείο. Και πρόβαλε τούτην τη φορά κυριολεκτικά βου-
τηγμένη στο αίμα του λαού. Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει τίμια πατριωτική
ελληνική ψυχή που να μην έχει συνειδητοποιήσει ότι η φασιστική χούντα
με οποιαδήποτε μορφή ή προσωπείο και αν εμφανίζεται, δεν είναι παρά
ο πιο απεχθής, ο πιο θανάσιμος εχθρός της Ελλάδας και του λαού της.

8. Στις 11 Σεπτέμβρη 1973 εκδηλώθηκε στη Χιλή στρατιωτικό πραξικόπημα με την υπο-
στήριξη των ΗΠΑ και με επικεφαλής το στρατηγό Πινοσέτ, το οποίο ανέτρεψε την «Κυ-
βέρνηση της Λαϊκής Ενότητας» του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Η στρατιωτική χούντα της Χιλής
έμεινε στην εξουσία 17 χρόνια.

35
Προσφεύγοντας στη φονική βία των όπλων η χουντική τυραννία παίζει
το τελευταίο ατού της, προσπαθεί με την πιο κτηνώδη αιματηρή βία να
κάμψει το φρόνημα και την απόφαση του λαού. Αλλά η χούντα πέφτει
έξω στους λογαριασμούς της. Ξεχνά ότι ο λαός μας είναι από παράδοση
λαός τυραννομάχος, λαός που δε λυγάει με καμιά βία.
Οι εργάτες και οι φοιτητές άνοιξαν αυτές τις μέρες με τα γυμνά στήθη
τους και με το αίμα τους το μοναδικό σωστό και σωτήριο δρόμο: Το δρό-
μο της αδελφικής συνένωσης των δυνάμεων στον αγώνα για την ελευ-
θερία, τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία. Οι ηρωικοί οικοδόμοι, και δί-
πλα τους η απροσκύνητη λεβεντογενιά των φοιτητών, ανέλαβαν ήδη την
επιβεβλημένη πατριωτική, δημοκρατική πρωτοβουλία.
Με την απεργία τους οι οικοδόμοι, με την αγρύπνια τους στις επάλ-
ξεις του αγώνα οι φοιτητές βροντοφώναζαν απ’ άκρη σ’ άκρη, σε όλη τη
χώρα: Όλοι επί ποδός, ο φασισμός δε θα περάσει!

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

(…) Νέοι φόνοι, νέες συλλήψεις, νέες δίκες και βαριές καταδίκες των
εργατών διαδηλωτών και ολονύχτιο ανθρωπομάζωμα δεν ανέκοψαν την
αγωνιστική αυτή έξαρση του λαού. Και χτες συνεχίστηκε το σκληρό αντι-
πάλεμα με την κάθοδο των οικοδόμων, ηρωικού τμήματος της εργατικής
τάξης σε απεργία διαμαρτυρίας, με νέα εξόρμησή τους στους δρόμους,
σε αδελφική συμμαχία με τους φοιτητές, τη ζηλευτή νέα γενιά του λαού,
ζηλευτή και για τη λεβεντιά και για το βαθύ προοδευτικό περιεχόμενο
του αγώνα της, που γίνεται ένα με την υπόθεση των εργαζόμενων, όλου
του τυραννισμένου λαού.
Είναι γι’ αυτό ακριβώς αμείωτη η συμπαράσταση του λαού στις νέες
εξορμήσεις της εργατικής τάξης και της φοιτητικής νεολαίας. Και παίρνει
τις πιο ποικίλες μορφές. Οι γονείς δε στέλνουν τα παιδιά τους στα σχο-
λεία. Οι μαθητές των Γυμνασίων απέχουν από τα μαθήματα, έτσι που και
με την καθολική αποχή των φοιτητών έχουν ουσιαστικά νεκρωθεί τα εκ-
παιδευτήρια. Τα καταστήματα κλείνουν νωρίς τ’ απομεσήμερο. Δεν είναι
η απαγόρευση της κυκλοφορίας από τις πρώτες βραδινές ώρες όπου η
Γραμματεία του Τύπου και Πληροφοριών, η υπηρεσία του φασιστικού
ψεύδους, πασχίζει να αποδώσει το κλείσιμο των σχολείων και των κατα-
στημάτων. Είναι η καθολική λαϊκή διαμαρτυρία για το καθεστώς της βίας
και του αίματος. Κάτω από τη σκέπη της ανοιχτής στρατοκρατίας, ο μαυ-

36
ραγοριτισμός οργιάζει και πάλι, κάνει αγχώδη την καθημερινή βιοπάλη,
επιτείνει την απόκρυψη των τροφίμων, τινάζει στα ύψη τις τιμές τους.
Όχι, δεν τα σκιάζει η φοβέρα, δεν τα πλάκωσε η σκλαβιά τα παλικάρια
της εργατικής τάξης, της προοδευτικής νεολαίας. Θα ανασυντάξουν τις
δυνάμεις τους, θα στεριώσουν παντού τις οργανώσεις τους, τις επιτρο-
πές τους, τους δεσμούς τους με τα άλλα λαϊκά στρώματα, με τα στρατευ-
μένα αδέρφια τους. Για να προχωρήσουν σ’ επιβλητικές λαϊκές δυνάμεις
πιο οργανωμένα, πιο μαζικά, πιο ενεργητικά, με πιο ποικίλες, πιο μελε-
τημένες μορφές πάλης μεθοδικά κλιμακωμένες, αντίστοιχες με το βαθμό
οργάνωσης. Σ’ αυτόν τον αγώνα προχωρούν οι εργάτες, οι φοιτητές, με
τη συμπαράσταση όλου του λαού.

37
 Επιστολή νεαρής μητέρας από την Αθήνα

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Η παρακάτω επιστολή μεταδόθηκε από το ραδιοσταθμό στις 20 Νοέμβρη

1973.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Σ ε επιστολή που επέδωσε στους ξένους ανταποκριτές μια νεαρή μη-

τέρα από την Αθήνα, αναφέρονται και τα ακόλουθα σχετικά με τα γε-
γονότα που διαδραματίστηκαν την περασμένη Παρασκευή γύρω από το
Πολυτεχνείο:
«Δεν έτυχα να είμαι μέσα στο Πολυτεχνείο εκείνες τις τραγικές ώρες»,
γράφει η νεαρή μητέρα. «Ανήκω κι εγώ στη γενιά που μεγάλωσε στην
Κατοχή. Κοίταζα, όπως όλες οι μάνες, τα παιδιά μου και τα προβλήματα
της ζωής μου. Ακούγοντας, όμως, το ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτε-
χνείου, τα συνθήματα και τις εκκλήσεις των φοιτητών για συμπαράσταση
δεν μπορούσα να μείνω αδιάφορη.
“Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός των αγωνιζόμενων Ελλήνων, των ελεύ-
θερων φοιτητών”, ακούγαμε κάθε τόσο. Πήγα, έτρεξα μαζί με πολλούς
άλλους προς το Πολυτεχνείο, κοντά τους, για να τους βοηθήσουμε, να
τους προσφέρουμε ό,τι μπορούμε για να κρατήσουν. Όσο πιο πολλοί συ-
γκεντρωνόμασταν τόσο πιο πολύ τρόμαζαν οι χαφιέδες και τα όργανα της
Χούντας. Και τρόμαζαν, το βλέπαμε στα μάτια τους, το έδειχνε η έκφρασή
τους. Έξω από τον αυλόγυρο βλέπαμε τους φοιτητές, τους δίναμε κουρά-
γιο. Δίπλα στα αντιστασιακά τους συνθήματα διάβαζε κανείς και το “προ-
σοχή, μη χαλάτε τίποτα” και άλλα.
Σα βράδιασε, αστυνομικοί και χαφιέδες λύσσαξαν. Ρίχτηκαν στο πλήθος
και χτυπούσαν. Πάνω σ’ ένα νεαρό μαθητή ρίχτηκαν 6 αστυνομικοί και τον
χτυπούσαν με κλομπς. Σ’ ένα κλειστό αυτοκίνητο έριξαν μια δακρυγόνο
βόμβα. Το αυτοκίνητο πήρε φωτιά, κάηκε. Σε λίγο, όταν γύρισε ο ιδιοκτή-
της του, δεν ήξερε τι να κάνει. “Ποιος το ’καψε; Τι είναι αυτά;” φώναξε. Είπα-
με: “Αύριο θα διαβάσουμε πως εξτρεμιστικά στοιχεία έκαψαν το αυτοκίνητο.”
Τα φασιστικά στίφη επιτίθονταν και χτυπούσαν τον κόσμο. Το αίμα

38
έτρεχε στην άσφαλτο. Τρέχαμε όλοι, μαζεύαμε τους τραυματίες, τους
χτυπημένους νέους και ηλικιωμένους. Ζητούσαμε φάρμακα, καλούσαμε
γιατρούς. Ο κόσμος μας πρόσφερε χρήματα. “Και τι θα τα κάνουμε τόσα;”
“Πάρτε τα, θα χρειαστούν για φάρμακα”, έλεγαν.
Θαυμάσαμε το κουράγιο, την αποφασιστικότητα και τον ενθουσιασμό
των φοιτητών. Και τα παιδιά του Δημοτικού σχολείου τρέχαν κοντά τους
φωνάζοντας για να τους ενθαρρύνουν, να τους συμπαρασταθούν. Ήταν
πραγματικά σκηνές συγκινητικές, γεμάτες περηφάνια και πατριωτική
έξαρση. Επακολούθησαν τα τραγικά γεγονότα της κατάληψης του Πο-
λυτεχνείου. Χύθηκε πολύ αίμα. Τα ασθενοφόρα κουβαλούσαν συνεχώς
τραυματίες. Μπροστά μου σκοτώθηκε μια κοπέλα και δύο νέοι. Το τρο-
μοκρατικό καθεστώς επέβαλε το στρατιωτικό νόμο για να μας κλείσει στα
σπίτια. Αλλά ποιος μπορεί να ησυχάσει, όταν σκέπτεται πως εκατοντάδες
νέοι, φοιτητές, μαθητές, βασανίζονται απάνθρωπα από τα όργανα της δι-
κτατορίας;
Η βία και η τρομοκρατία δε θα μας λυγίσει όμως. Η πίκρα και το μίσος
μας δίνουν δύναμη.»

Ο 17χρονος μαθητής Διομήδης Κομνηνός ήταν από τους πρώτους νεκρούς της εξέ-
γερσης του Πολυτεχνείου.

39
 Αυτοί που «συμπαραστέκονταν» στο λαό
έγιναν υβριστές του

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Στην παρακάτω ανταπόκριση, «Η Φωνή της Αλήθειας» σχολιάζει τη στά-

ση μεγάλων ΜΜΕ των δυτικών «δημοκρατιών», τα οποία, από τα κροκο-
δείλια δάκρυα για την «αντιδημοκρατική εκτροπή» στην Ελλάδα, άλλαξαν
στάση, ταυτίστηκαν με την προπαγάνδα της Χούντας μπροστά σε αυτό που
όλοι οι αστοί τρέμουν: Τη δύναμη του λαού να καθορίζει τις εξελίξεις.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

20.11.1973
Σ την προσπάθειά της να δικαιολογήσει το άγριο ματοκύλισμα των φοι-
τητών και των εργατών, του λαού, η προπαγάνδα της Χούντας εξακο-
λουθεί να χρησιμοποιεί σαν άξονα της επιχειρηματολογίας της τη συκο-
φαντία ότι τα προκάλεσε μια μικρή ετεροκίνητη ή και ξενοκίνητη μειο-
ψηφία «μηδενιστών», «αναρχικών», «αναρχοκομμουνιστών» και πολλά
άλλα παρόμοια (…).
Πρόκειται ακόμα και για ορισμένα κέντρα της δυτικής, πιο ειδικά της
ΝΑΤΟϊκής προπαγάνδας, που στα τελευταία αυτά χρόνια είχαν αυτοπε-
ριβληθεί με την ιδιότητα του αποκλειστικού φίλου και υπερασπιστή του
ελληνικού λαού και που ανάμεσα στα τόσα και τόσα που προσπαθούσαν
έντεχνα να του υποβάλουν, φρόντιζαν πού και πού να χύνουν και μερικά
κροκοδείλια δάκρυα για τα δεινά του της μαύρης εξαετίας.
Ας δούμε, όμως, συγκεκριμένα, μερικές από αυτές τις περιπτώσεις.
Περίπτωση πρώτη: Ντόιτσε Βέλε, που διεκδικούσε ιδιαίτερα αυτήν την
ιδιότητα και τις προθέσεις. Τις μέρες αυτές του ηρωικού αγώνα και του
αίματος ετροφοδοτούσε, όχι λίγες φορές, με ορισμένες θέσεις των εκπο-
μπών της την τέτοια επιχειρηματολογία της Χούντας. Δεν είναι τυχαίο ότι
οι ίδιοι οι ηρωικοί έγκλειστοι φοιτητές του Πολυτεχνείου αναγκάστηκαν
να το καταγγείλουν αυτό ανοιχτά, συγκεκριμένα και επωνύμως (…).

40
 Άλλη περίπτωση: Ο ραδιοσταθμός του Μονάχου, στις ελληνικές εκπο-
μπές αυτών των δραματικών ημερών, δεν είναι μόνο το «άκρως αντικει-
μενικό» πνεύμα με το οποίο παρουσίαζε τα γεγονότα. Είναι ακόμα το ότι
φρόντιζε να παραθέτει εντελώς ασχολίαστα και με τον ίδιο τρόπο «αντι-
κειμενικά» χουντικούς ισχυρισμούς, όπως, λόγου χάρη, το ότι οι διαδη-
λωτές χρησιμοποιούσαν όπλα, όταν τα μόνα όπλα που κρατούσαν -όπως
άλλωστε ακόμα κρατούν στην Αθήνα- ήταν τα πυροβόλα των τανκς και τα
αυτόματα των αποθηριωμένων πεζοναυτών και των ΛΟΚατζήδων που
εθέριζαν ακόμα και παιδιά, ακόμα και νήπια.
Ή η επίμονη και με πολύ διαφανείς επιδιώξεις «διαπίστωση» του ότι
στην Αθήνα κυριαρχεί ένα μόνο πράγμα: Ο φόβος και ο λαός παραμένει ή
τρομοκρατημένος ή απαθής. Όταν δεκάδες χιλιάδες λαού επλημμύριζαν
μαχητικά και διαδήλωναν στους δρόμους της Αθήνας και σ’ άλλες πόλεις,
όταν άλλοι ξένοι ανταποκριτές μετέδιδαν επί λέξει ότι ο λαός λοιδορεί ή
επιδείχνει ανοιχτά την εχθρότητά του στα πληρώματα των θωρακισμέ-
νων και όταν ακόμα χθες, πέμπτη μέρα των γεγονότων, επισημαίνονταν
αλλεπάλληλες και μαζικές εκδηλώσεις, συγκεντρώσεις λαού, διαδηλώ-
σεις κλπ., ενώ φυσικά έπαιρναν και έδιναν οι συλλήψεις και αντηχούσαν
οι πυροβολισμοί.
Είναι ακόμη η εσωτερική διαφώτιση που έκαναν τα κρατικά μέσα ενη-
μέρωσης της Δυτικής Γερμανίας, που φρόντιζαν να διοχετεύουν θέσεις
ανάλογες προς την επιχειρηματολογία της Χούντας, όπως, λόγου χάρη, η
εξής: «Οι Έλληνες φοιτητές έπεσαν στα χέρια έμπειρων προπαγανδιστών,
οι οποίοι κατόρθωσαν να μετατρέψουν τα συνθήματά τους από σπουδαστι-
κά σε ιδεολογικά. Γι’ αυτό ίσως δεν είχαν απήχηση στο λαό, ούτε ακόμα και
στην αντιπολίτευση.»
Και φυσικά είναι (θα μπορούσε να λείπει;) και το περίφημο BBC. Από
τις πρώτες ημέρες φρόντισε να αναμεταδώσει στις εκπομπές του τερα-
τώδεις απόψεις, όπως οι εξής: Ότι τα γεγονότα στην Ελλάδα τα προκά-
λεσε η κατασκοπία του Κρεμλίνου, για να ανατρέψει τη Χούντα. Επίσης,
φρόντισε να πληροφορήσει ότι η αγγλική Ιντέλιτζενς Σέρβις θα αναλά-
βει έρευνα στην Ελλάδα, για να διαπιστώσει το ρόλο της Μόσχας στα
γεγονότα. Και έσπευσε ακόμη το BBC να παραχωρήσει χτες τα μικρό-
φωνά του σε κάποιο άθλιο και καλά δασκαλεμένο υποκείμενο ονόματι
Μεταξά, για να διαφωτίσει τους Έλληνες επί των γεγονότων, αναμασώ-
ντας το γνωστό τροπάρι της Χούντας: Ότι δεν επρόκειτο παρά για λίγους
αναρχικούς και τρομοκράτες, που έκαναν τέρατα και σημεία, χρησιμο-

41
ποίησαν όπλα κλπ. και καλά έκανε η Χούντα και τους «συγύρισε» με το
γνωστό τρόπο (…).
Τι μεσολάβησε ώστε να προσπαθούν να μη βλέπουν την έκταση και τη
στυγερότητα του εγκλήματος της δικτατορίας, τους ποταμούς των αδικο-
χαμένων αιμάτων, αλλά να επιχειρούν να προβάλουν ανύπαρκτους «ξέ-
νους δάκτυλους» και «έξωθεν υποκινήσεις»; Τα πράγματα είναι καθαρά.
Αυτό που μεσολάβησε και που ενοχλεί ιδιαίτερα τους Αμερικανούς και
τους άλλους ΝΑΤΟϊκούς ηγετικούς κύκλους, είναι το γεγονός ότι αυτός
ακριβώς ο λαός, συσπειρωμένος γύρω από την ηρωική αγωνιστική
εξόρμηση των φοιτητών και των εργατών αυτές τις ημέρες, έκανε με
τρόπο επιβλητικό και αναμφισβήτητο αισθητή τη μαχητική αγωνιστική
παρουσία του και απτόητος κάτω από τις μπούκες των τανκς, με τα οποία
το ΝΑΤΟ και οι Αμερικανοί εφοδιάζουν τη Χούντα. Όχι μόνο τους υπο-
στήριξε, αλλά διαδήλωσε, αγωνίστηκε μαζί τους, μια που ο αγώνας τους
είναι γνήσιο και αναπόσπαστο κομμάτι του δικού του αγώνα.
Και ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα οι Αμερικανοί και οι άλλοι ΝΑΤΟϊκοί κύ-
κλοι, γιατί ανάμεσα στα συνθήματα της ηρωικής αντιδικτατορικής πάλης
αυτών των ημερών, δίπλα στα συνθήματα για την ανατροπή της δικτατο-
ρίας, για την κατάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας, ήταν και τα συνθήματα:
«Έξω οι Αμερικανοί», «Κάτω το ΝΑΤΟ». Συνθήματα κάτω από τα οποία
διαδήλωσαν, αγωνίστηκαν, αντιμετώπισαν τους χουντικούς δολοφόνους
δεκάδες χιλιάδες λαού της πρωτεύουσας, που έχει κάνει συνείδησή του
–όπως όλος ο ελληνικός λαός– το ότι κύριοι αίτιοι των δεινών του είναι
ακριβώς οι δημιουργοί και υποστηρικτές της Χούντας, Αμερικανοί και
άλλοι ΝΑΤΟϊκοί ιμπεριαλιστές.

42
 Ποιοι στήριζαν τη Χούντα;

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

«Η Φωνή της Αλήθειας» απαντά στην προσπάθεια της Χούντας να πα-

ρουσιάσει το λαό και τη νεολαία που αγωνίζεται σα «μειοψηφία», σε αντι-
παράθεση με το «υγιές» τμήμα της κοινωνίας που την στηρίζει. Αποκα-
λύπτει τη σαπίλα του κόσμου των εκμεταλλευτών, αυτής της κοινωνικής
μειοψηφίας της οποίας τα συμφέροντα υπερασπίζεται πάντα η αστική
εξουσία, όποια μορφή και αν έχει.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

23.11.1973
Θ ρασύς και προκλητικότατος ο μαρκεζινικός γκεμπελίσκος της Χού-
ντας Ζουρνατζής παρέθεσε χτες μια σειρά από φασιστικές επινοήσεις
και ψευδόλογα επιχειρήματα, για να αναπτύξει την έννοια του όρου υγι-
ής κοινωνία, η οποία, όπως είχε πει ο θλιβερός ματοβαμμένος πρωθυ-
πουργός του, συμπαραστάθηκε στη Χούντα τις μέρες των γεγονότων του
Πολυτεχνείου.
Είπε ότι αυτή η υγιής κοινωνία είναι εκείνη που όχι μόνο έμεινε αδιά-
φορη, αλλά και αντέταξε την περιφρόνησή της και θανάσιμον απομόνω-
ση στην ανατρεπτική προσπάθεια των ολίγων αναρχικών ή του έξαλλου
όχλου, όπως εχαρακτήρισε τους φοιτητές, τους εργάτες, του διανοούμε-
νους, το λαό γενικά των Αθηνών που ξεσηκώθηκε στον αγώνα κατά της
τυραννίας και αντιμετώπισε ηρωικά τα τανκς και τους αποθηριωμένους
ένοπλους δολοφόνους της Χούντας.
Την υγιή αυτή κοινωνία ο πολυπράγμων Ζουρνατζής την εταύτισε με
τη μεγίστην πλειοψηφίαν του αθηναϊκού λαού. Στην Αθήνα οι διαδηλω-
τές ήταν μόνο δέκα χιλιάδες, ισχυρίστηκε ο γκεμπελίσκος. Δεν εξήγησε,
όμως, πώς αυτοί οι δέκα χιλιάδες άνθρωποι μπόρεσαν να κατακαλύψουν
την Αθήνα με τις εκδηλώσεις τους, να πήξουν τους κεντρικούς δρόμους
και τις πλατείες, όπως έδειξαν οι πρώτες φωτογραφίες των εφημερίδων

43
που πρόφτασαν να κυκλοφορήσουν. Δεν εξήγησε πώς φαίνονταν να συ-
γκεντρώνονται ταυτόχρονα σ’ όλα σχεδόν τα σημεία της πρωτεύουσας
από την Ομόνοια, το Πολυτεχνείο, την Πατησίων και τα Εξάρχεια, του Ζω-
γράφου, του Αιγάλεω και την Πετρούπολη.
Και ακόμα, δεν εξήγησε ο κύριος Ζουρνατζής, πώς είναι δυνατόν οι
ογκωδέστατες –ως γνωστόν– αστυνομικές δυνάμεις των Αθηνών με τα
θωρακισμένα τους να μην μπορέσουν να αντιμετωπίσουν δέκα χιλιάδες
διαδηλωτές, αλλά παρέστη ανάγκη κατά τους ισχυρισμούς του Ζαγορια-
νάκου 9 να επέμβουν οι Ένοπλες Δυνάμεις της Χούντας πιο συγκεκριμένα
οι πραιτοριανοί της πεζοναύτες και ΛΟΚατζήδες. Και επιπλέον ρίχτηκαν

9. Ο Δημήτρης Ζαγοριανάκος ήταν Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού την περίο-
δο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος με τον Α. Ωνάση.

44
εναντίον τους τα τανκς του στρατού, χίλια περίπου, όπως υπολογίστη-
καν. Μάλιστα χρειάστηκε όλοι αυτοί να επιδείξουν σθένος και ηρωισμό,
χρησιμοποιώντας όλα τα όπλα τους εναντίον δέκα χιλιάδων άοπλων και
σκοτώνοντας ακόμα και παιδιά;
Ψεύδος, λοιπόν, πρώτο και κορυφαίο φυσικά με το οποίο επιχειρείται
να εμφανιστεί ο τεράστιος όγκος του ενωμένου στον αγώνα του λαού της
Αθήνας, σαν ένας περιορισμένος αριθμός ταραξιών, για να ενισχυθεί η
συκοφαντία της Χούντας περί μεμονωμένης μειοψηφίας αναρχικών και
τα τοιαύτα.
Είπε επίσης ο γκεμπελίσκος Ζουρνατζής ότι η μεγίστη πλειοψηφία
των Αθηναίων δε συμπαραστάθηκε και δε βοήθησε καθόλου στον αγώ-
να που έγινε. Αλλά τι ήταν εκείνες οι δεκάδες χιλιάδες των ανθρώπων
που συνέρεαν και παρέμειναν ώρες και μερόνυχτα ακόμα στους τόπους
των εκδηλώσεων και των συγκρούσεων; Ή δεν ήταν μήπως Αθηναίοι
οι χιλιάδες και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που ενίσχυαν με τρόφιμα
και φάρμακα τους αγωνιστές, ώστε, λ.χ., και μετά από την εκπόρθηση
του Πολυτεχνείου να βρεθούν σ’ αυτό –όπως έγραψε ο ίδιος ο Ελεύ-
θερος Κόσμος 10– τεράστιες ποσότητες τροφίμων και φαρμάκων που
υπερεπαρκούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ηρωικών πολιορ-
κημένων φοιτητών πάνω από ένα μήνα. Και μήπως δεν ήταν Αθηναίοι,
εκείνοι που σε αμέτρητες περιπτώσεις –όπως διαπίστωσαν και οι ξένοι
παρατηρητές– παρείχαν κρυφά άσυλο στα σπίτια τους και περιέθαλπαν
τους τραυματίες αγωνιστές, για να μην πέσουν στα χέρια της Χούντας;
Ψεύδος, λοιπόν, δεύτερο και τα περί συμπαράστασης γενικά του λαού,
μέσα στο νέο κομβολόγιο των ψευδών που παρέταξε χθες ο μαρκεζινι-
κός γκεμπελίσκος της Χούντας.
Κατά τα λεγόμενα του Ζουρνατζή, στην υγιή λεγόμενη κοινωνία που
της συμπαραστέκεται, στηρίζει η Χούντα με τη συνδρομή του Μαρκεζίνη
το αναγεννητικό δημοκρατικό της κίνημα. Κίνημα που είναι τόσο νέο όσο
νέα είναι και η μέθοδος της τυραννίας και της καταπίεσης που το εκ-
φράζει και τόσο δημοκρατικό όσο δημοκρατικές είναι και οι μέθοδες του
ματοκυλίσματος του λαού που ζητάει δημοκρατία.
Αλλά πού είναι αυτή η υγιής κοινωνία της Χούντας και του Μαρκεζίνη,
μια που όλος ο λαός, όπως αποδείχτηκε από τη σκληρή, αλλά ηρωική

10. Εφημερίδα που στήριζε απροκάλυπτα τη Χούντα, ουσιαστικά αποτελούσε όργανό

της.

45
πραγματικότητα αυτών των ημερών, εχθρεύεται θανάσιμα το καθεστώς
της και το αντιπαλεύει απτόητος; Είναι ελάχιστη κοινωνική μειοψηφία
των Λάτσηδων, των Ανδρεάδηδων, των Ωνάσηδων και των άλλων ελ-
ληνόφωνων καρχαριών του πλούτου, στους οποίους η Χούντα έχει εκ-
χωρήσει με αποικιακά δικαιώματα την εκμετάλλευση του λαού και της
οικονομίας της χώρας, είναι η κοινωνία του Τομ Πάπας και των ομοίων
του.
Αλλά είναι επίσης και η κοινωνία των Γκοτζαμάνηδων, των Εμμανου-
ηλίδηδων, των Μήτσου και των Καμουτσίδων, η κοινωνία του παρακρα-
τισμού, των Λεονάρδων 11 και της μπαρμπουτιέρας, της μαστροπείας,
που επί Χούντας οργιάζει διά την τέρψιν των κ.κ. εφοπλιστών, είναι η
κοινωνία των αισχροκερδών που ληστεύουν το λαό με τις ευλογίες της
Χούντας και του πρωθυπουργού της. Και είναι ακόμη η κοινωνία των
θλιβερών υπολειμμάτων του δωσιλογισμού της Κατοχής, των πρώην
ταγματαλητών και γερμανοτσολιάδων, τους οποίους ο Γεώργιος Παπα-
δόπουλος με νομοθετικό του διάταγμα κατέστησε αγωνιστές της Εθνικής
Αντιστάσεως, μια που ο ίδιος συνυπηρέτησε μαζί τους ως αξιωματικός
των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Αυτή η κοινωνία μάλιστα ανήκει στη δικτατορία και στο συνένοχό της
κύριο Μαρκεζίνη. Οπωσδήποτε τους υποστηρίζει. Αυτήν την κοινωνία ο
κύριος Ζουρνατζής εταύτισε χτες με το έθνος. Και εκ μέρους της κοινω-
νίας αυτής και της Χούντας εκραύγασε εκείνο το οικτρό «θα νικήσωμεν».
Η νίκη όμως, και το ξέρουν στο βάθος καλά οι χουντικοί εγκληματίες και
οι γκεμπελίσκοι τους, ανήκει στον περήφανο και αδούλωτο λαό και όχι
στη μηδαμινή πλειοψηφία των τυράννων, των εκμεταλλευτών και των
κοινωνικών απορριμμάτων.
Και θα είναι η νίκη αυτή, η βέβαιη, η αναπότρεπτη νίκη της δημοκρα-
τίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της πραγματικής εθνικής ανεξαρτησίας
του.

11. Όλα τα ονόματα που αναφέρονται εδώ εμπλέκονται στη δολοφονία του βουλευτή της
ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη, στις 27 Μάη 1963.

46
 Εργάτες, αγρότες, φοιτητές
ενωμένοι στον αγώνα
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

24.11.1973
Α υτό το σύνθημα ύψωσαν οι μαχητές των Πολυτεχνείων της Αθήνας
και της Θεσσαλονίκης στους τοίχους των δύο εκπαιδευτηρίων. Αυτό
κυριάρχησε στις προκηρύξεις τους, στις εκκλήσεις του ραδιοσταθμού
των αγωνιζόμενων ελεύθερων Ελλήνων φοιτητών που ηλέκτρισαν τις
συνοικίες της πρωτεύουσας και τα χωριά της Αττικής. Η έκκληση αυτή
της λεβεντογενιάς των σπουδαστών, που ήταν η πιο λαμπρή έκφραση
της ώριμης συνείδησής της, που συνέβαλε και διακήρυξε την ανώτερη
κοινωνική αναγκαιότητα.
Κανένα τμήμα του λαού δε δύναται μόνο του να ανατρέψει μια πάνοπλη
τυραννία και κανένας αγώνας του για τα δίκαιά του δεν μπορεί να είναι ελ-
πιδοφόρος και καρποφόρος, όταν δε στηρίζεται στις δύο κύριες κοινωνικές
δυνάμεις: Την εργατιά και την εργαζόμενη αγροτιά, τη σπονδυλική στήλη
του έθνους. Και είναι παιδιά των εργαζομένων και των βιοπαλαιστών των
πόλεων και της υπαίθρου στη μεγάλη τους πλειονότητα οι αγωνιζόμενοι
σπουδαστές, τα χρυσά νιάτα του λαού, που αφομοίωσαν αυτήν την ιστορική
αναγκαιότητα και την έκαμαν σημαία του αντιδικτατορικού και βαθιά προο-
δευτικού αντιμονοπωλιακού και αντιιμπεριαλιστικού τους ξεσηκώματος.
Άμεση και αποφασιστική ήταν η ανταπόκριση πρώτα απ’ όλα της εργα-
τικής τάξης της πρωτεύουσας και της πιο μαχητικής της φάλαγγας, των
οικοδόμων. Κατά μυριάδες κατέβηκαν στους κεντρικούς δρόμους, στις
πλατείες, σε όλο το χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, το επίκεντρο της
αντιδικτατορικής λαϊκής εξέγερσης. Ξεσηκώθηκαν και σε όλες τις εργα-
τικές συνοικίες και ενώθηκαν με τους αγωνιζόμενους φοιτητές σε ένα
ηρωικό αντιπάλεμα προς τις σιδερόφρακτες δυνάμεις της φασιστικής
βίας. Αψήφησαν το στρατιωτικό νόμο, τα τανκς, τα άλλα μηχανοκίνητα
άρματα της δικτατορίας, τους πραιτοριανούς των ΛΟΚ και των τμημάτων
πεζοναυτών, ξεσήκωσαν την παλλαϊκή συμπαράσταση.

47
 Δεν άργησαν να ανταποκριθούν στο κάλεσμα των αγωνιζόμενων
σπουδαστών οι αγρότες της Αττικής. Οι ίδιοι στις προηγούμενες ογκώ-
δεις συγκεντρώσεις τους στα Μέγαρα και τα Σπάτα, στο Μενίδι και το
Κορωπί και τα άλλα κεφαλοχώρια της Αττικής, στο ξεσήκωμά τους κατά
των μονοπωλίων και της δικτατορίας που θέλησαν να ισοπεδώσουν τα
σπίτια, τις φυτείες και τις παραγωγικές εγκαταστάσεις τους, ύψωσαν την
ίδια φωνή: Ενωμένοι με τους φοιτητές στον αγώνα: Και ήταν άμεση η
ανταπόκρισή τους στο κάλεσμα των μαχητών του Πολυτεχνείου.
Ύστερα από μια πορεία τους από τα Μέγαρα στην Αθήνα, σε μια νέα δι-
αμαρτυρία μπροστά στο δικαστήριο που δίκαζε την υπόθεση της απαλλο-
τρίωσης των εκτάσεών τους υπέρ των μονοπωλίων και του 6ου Στόλου,
που τροφοδοτείται από αυτά, εκατοντάδες αγρότες έφτασαν στο Πολυτε-
χνείο όπου τους υποδέχτηκαν οι ελεύθεροι πολιορκημένοι σπουδαστές
με την ιαχή «έρχονται τα Μέγαρα».
Έγινε ολοζώντανη πράξη αυτό το εγερτήριο σάλπισμα: Εργάτες-αγρό-
τες-φοιτητές ενώθηκαν στο αποκορύφωμα του λαϊκού ξεσηκωμού κατά
της δικτατορίας που συγκλόνισε τις τέσσερεις μεγαλουπόλεις και ηλέ-
κτρισε όλη τη χώρα την περασμένη εβδομάδα. Χτυπήθηκαν και μάτωσαν
μαζί, αντιπαλεύοντας τα τανκς και τους πραιτοριανούς της Χούντας που
επέδραμαν όταν, όπως έντρομοι ανέκραζαν οι στρατοκράτες τύπου Ζα-
γοριανάκου, οι μυριάδες των εργαζόμενων και σπουδαστών διαδηλω-
τών είχαν παραλύσει την επίθεση των αστυνομικών γκάνγκστερς.
Αν προσωρινά υποχώρησαν, ύστερα από την αιματηρή επέλαση της
στρατοκρατίας, κατέδειξαν ωστόσο με το ηρωικό τους αντιπάλεμα πόσο
η δικτατορία είναι εύθραυστη και ετοιμόρροπη, όσο κι αν στηρίζεται στην
πανοπλία του ιμπεριαλισμού, στα αμερικάνικα και ΝΑΤΟϊκά τάνκς και
στον 6ο Στόλο. Κατέδειξαν πόσο καταλύτρα είναι η δύναμη του λαού που
παρέλυσε τον καταθλιπτικό αστυνομικό μηχανισμό της δικτατορίας. Κα-
τέδειξαν πόσο πιο ελπιδοφόρος και καρποφόρος μπορεί να είναι ο παλ-
λαϊκός αντιφασιστικός, αντιιμπεριαλιστικός, αντιμονοπωλιακός αγώνας,
όταν στηρίζεται στην αδερφική συμμαχία των εργατών, της λεβέντρας
και φωτισμένης γενιάς των σπουδαστών (…).
Να αναδείξουν παντού και να συσπειρωθούν γύρω σε όργανα αγώ-
να για το ψωμί, το μεροκάματο, τη σοδειά, τα σπουδαστικά και τα άλλα
επαγγελματικά ζητήματα, για τις ελευθερίες τους, για την κατάκτηση της
αυτοδιοίκησης των οργανώσεών τους. Φτάνει να προχωρούν βήμα προς
βήμα, σκαλί-σκαλί, συντονισμένα, στον κοινό αγώνα για τα κοινά λαϊκά

48
συμφέροντα. Να προσελκύσουν τη στρατευμένη νεολαία, παιδιά ισάξια
του λαού, τους πατριώτες αξιωματικούς, που έχουν εθνική αξιοπρέπεια
και δεν ανέχονται τους γενίτσαρους του ιμπεριαλισμού, που θέλουν κι
αυτοί ελεύθερη πατρίδα και κυρίαρχο σε αυτή λαό. Να τους πλησιάσουν,
να τους παρορμήσουν σε μια οργάνωση των δικών τους δυνάμεων,
προφυλαγμένοι από τους χουντικούς μισθοφόρους και Αμερικανούς κα-
τασκόπους, ικανή να συμπαρασταθεί στο λαό στην ώρα της τελικής ανα-
μέτρησής του με την τυραννία, να παραλύσει τους πραιτοριανούς.

49
 «Οι εργάτες και οι φοιτητές δε μάτωσαν
για να αλλάξουν τα δεσμά τους»

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Στην παρακάτω είδηση ξεχωρίζει η έγκαιρη αποκάλυψη και ενημέρωση

του λαού από το ΚΚΕ σχετικά με τα σχέδια που επεξεργάζονταν αστικά
επιτελικά κέντρα, τόσο πριν αλλά ιδιαίτερα μετά από τα γεγονότα του Πο-
λυτεχνείου, για ομαλή «μετάβαση» από τη Χούντα στην κοινοβουλευτική
δικτατορία της αστικής τάξης. Αυτοί οι σχεδιασμοί αντανακλούσαν τη με-
γάλη ανησυχία της αστικής τάξης μπροστά στο ενδεχόμενο ακόμη μεγα-
λύτερης όξυνσης της ταξικής πάλης, πιο αποφασιστικής παρέμβασης του
λαού, σε συνδυασμό και με διεθνείς εξελίξεις που είχαν στο επίκεντρο
την ένταση των ανταγωνισμών. Τελικά, ο Κ. Καραμανλής επανήλθε στην
αστική διακυβέρνηση τον Ιούλη του 1974 με συμφωνία της Χούντας και
των προστατών της Αμερικανών και Δυτικοευρωπαίων ιμπεριαλιστών
και αφού όλα τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε δώσει κανέναν αγώνα για
την ανατροπή της.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

24.11.1973
(…) Κι όμως οι δυτικοί προπαγανδιστές δεν έπαψαν να ευελπιστούν
και να διασπείρουν με πολύ, αλήθεια, ραφινάρισμα την πλάνη ότι από
αυτήν την πωρωμένη δυάδα δεν εγκαταλείφθηκε η μετάβαση στη δη-
μοκρατία και θα ’φτανε ένας άλλος οξυδερκής πολιτικός -μόνο που δεν
ονοματίζεται ο Καραμανλής- για να αποτολμήσει το συμβιβασμό, ακόμα
και τη σύμπραξη με τούτη ή εκείνη την κλίκα της Χούντας, για να βρεθεί
εναλλακτική λύση:

50
 Αυτά υποδηλούσαν τα σχόλια του συνεργάτη του BBC Στάνλεϊ Μέις και
αυτή ήταν η κατακλείδα του άρθρου του οργάνου των αγγλικών μονο-
πωλίων Εκόνομιστ: Ανάλογα πονηρά κηρύγματα ακούγονται από δυτικο-
γερμανικά και άλλα δυτικοευρωπαϊκά προπαγανδιστικά όργανα. Και του
λόγου τους το ασφαλές το υποδηλώνει η σιγή, η αχαρακτήριστη μπροστά
στο ματοκύλισμα του λαού, που τηρεί επίμονα ο κ. Καραμανλής, οι εκ-
κλήσεις για το γύρισμα του παλιού Μεσσία που του απευθύνουν πρώην
υπουργοί στυλοβάτες της βασιλικής εκτροπής του 1965. Την αναμονή
των δυτικών προστατών για τέτοιες ή άλλες εναλλακτικές λύσεις: Όπως
αυτή που κανοναρχείται τώρα για την «κυβέρνησιν εθνικής ενότητος»,
που ούτε η έκτασή της, ούτε η αποστολή της προσδιορίζεται, υποδηλώ-
νουν τα προπαγανδιστικά αυτά κηρύγματα. Και όχι μόνο αυτά. Αλλά και

Η χειραψία του διορισμένου από τη Χούντα «Προέδρου της Δημοκρατίας», Φ. Γκιζί-

κη, με τον Καραμανλή αποτυπώνει την παράδοση της σκυτάλης της διακυβέρνησης
από τους πραξικοπηματίες στις αστικές πολιτικές δυνάμεις.

51
η υπεκφυγή των ίδιων των δυτικοευρωπαϊκών κυβερνήσεων και της
Εταιρίας των 9 12, της Κοινής Αγοράς, να βρουν έστω και μία πλατωνική
διατύπωση αποδοκιμασίας του ματοκυλίσματος του ελληνικού λαού με
τα μηχανοκίνητα του ΝΑΤΟ.
Αλλαγή φρουράς στην υπηρεσία του ΝΑΤΟ και της Κοινής Αγοράς,
των στρατηγικών και μονοπωλιακών συμφερόντων της Δύσης για τη δι-
ασφάλιση της μερίδας κάθε συνεταίρου τους στην Ελλάδα μαρτυρούν οι
πονηρές αυτές επίσημες υπεκφυγές και παρασκηνιακές ζυμώσεις και
τα εξίσου πονηρά ημιεπίσημα προπαγανδιστικά κηρύγματα. Κι αν δεν
προκαλούν κατευθείαν, είναι γιατί, όπως και οι Άγγλοι σχολιαστές εση-
μείωσαν, οι φοιτητές, οι εργαζόμενοι και τα άλλα λαϊκά στρώματα που,
κατά τις ίδιες τις αγγλικές διαπιστώσεις, η αγανάκτησή τους βράζει για τις
θηριωδίες της δικτατορίας, αντιπαθούν κάθε συμβιβασμό με τους δολο-
φόνους, κάθε Μεσσία που θα ’τανε ασφαλιστική δικλείδα για τον ιμπερια-
λισμό και τη μονοπωλιακή ολιγαρχία.
Ναι, κύριοι ιππότες της δυτικής προστασίας. Δε μακελεύτηκαν οι ερ-
γάτες, οι φοιτητές, και δεν υποβάλλονται σε νέο και σκληρότερο διωγμό
οι αγωνιστές κατά της δικτατορίας, συνεπείς πατριώτες όλων των παρα-
τάξεων για να αλλάξουν τα δεσμά τους, για να μαλακώσουν τη χουντική
τυραννία ή να την αντικαταστήσουν με παραπλήσια δεσμά. Για να διατη-
ρηθούν όσα παίρνει δεσμά απ’ τη χουντοκρατία και απ’ τη δημοκρατία
των έκτακτων μέτρων, που εξέθρεψε στους κόλπους της τη δικτατορία
και εγκυμονεί νέες παλινδρομήσεις σε στρατοκρατικές ιμπεριαλιστικές
καταδρομές.

12. Εννοεί την ΕΟΚ, πρόδρομο της σημερινής ΕΕ, που είχε τότε 9 κράτη-μέλη.

52
 «Ο ελληνικός λαός
τους έχει όλους στιγματίσει»

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Στις 25 Νοέμβρη, μόλις 8 μέρες μετά από την καταστολή του ξεσηκω-
μού του Πολυτεχνείου, ο δικτάτορας Ιωαννίδης ανατρέπει το δικτάτορα
Παπαδόπουλο, βάζοντας τέλος στα σενάρια «φιλελευθεροποίησης» του
καθεστώτος.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

26.11.1973
Η μονοκρατορία του Παπαδόπουλου κατέρρευσε. Ο άνθρωπος που επί
εφτά χρόνια σχεδόν εκπροσωπούσε τη χουντική σπείρα και εμφα-
νιζόταν σα δυναμικός και δαιμόνιος αρχηγός της, καταποντίστηκε. Τα
δημοψηφίσματα που οργανώθηκαν, τα συντάγματα και το ψήφισμα που
ψηφίστηκαν για να περιβληθεί με απεριόριστες εξουσίες, αποκηρύσσο-
νται και ο ίδιος βρίσκεται αιχμάλωτος στα χέρια των συνεργατών και των
αφεντικών του. Το στοιχειό έχασε τη μαγική του δύναμη και προβάλλει
τώρα ένα θλιβερό ανθρωπάκι, φασουλής στα χέρια της αμερικανικής
ΚΥΠ που τον πέταξε στο σκουπιδοτενεκέ γιατί δεν τον χρειάζεται πια.
Ποιος όμως έσκισε το μαγικό μανδύα; Ο λαός! Ο αδούλωτος και ανυ-
πότακτος στην τυραννία λαός μας μαζί με τα ηρωικά παιδιά του: Την ερ-
γαζόμενη και σπουδάζουσα νεολαία. Τα τελευταία δραματικά και αιμα-
τηρά γεγονότα αποτελούν σοβαρό σταθμό του λαϊκού κινήματος για τη
λευτεριά και τη δημοκρατία (…).
Κανένας από τους σκηνοθέτες της μεταμφίεσης δε φανταζόταν ότι τα
γεγονότα μπορούσαν να εξελιχτούν σε βάρος της δικτατορίας με τόση
ιλιγγιώδη ταχύτητα. Αυτό τους τρόμαξε. Αυτό τους οδήγησε στο άγριο
ματοκύλισμα του λαού της Αθήνας που ξεσήκωσε την κατακραυγή ολό-
κληρου του ελληνικού λαού και της παγκόσμιας κοινής γνώμης.

53
 Αυτό διαπίστωσαν και ξένοι ανταποκριτές. Η αιματοχυσία, έγραφε ο
ανταποκριτής της Monde, προήλθε από τον πανικό της Χούντας. Κι αυτό
οφείλεται στην ταχύτητα με την οποία η εξέγερση των φοιτητών επεκτά-
θηκε στον πληθυσμό. Το οχυρό του Πολυτεχνείου γινόταν μέρα με τη
μέρα ένα πιο ισχυρό πλήγμα στην «ομαλοποίηση» και ένα έναυσμα που
απειλούσε να ανάψει μια πραγματική πυρκαγιά. Αυτήν την πυρκαγιά πή-
γαν να την σβήσουν με το αίμα του λαού της Αθήνας. Αλλά έγινε το αντί-
θετο. Τώρα οι δήμιοι προσπαθούν να νίψουν τας χείρας.
Ανέτρεψαν τον Παπαδόπουλο, με εντολή πάντοτε των αφεντικών τους,
διόρισαν νέο πρόεδρο, νέα κυβέρνηση και ισχυρίζονται ότι τα δικά τους
χέρια δεν είναι βαμμένα στο αίμα. Ότι αυτοί ήρθαν να σώσουν τον ελλη-
νικό λαό από τον προηγούμενο μεγάλο «σωτήρα» του. Αλλά αυτό απο-
τελεί ξετσίπωτη πρόκληση στη νοημοσύνη του λαού. Ο ελληνικός λαός
τους έχει όλους στιγματίσει. Όλοι τους είναι βουτηγμένοι στο αίμα. Όλοι
είναι όργανα των αμερικανικών και ξένων συμφερόντων. Δεν πρόκει-
ται να δώσει σε κανέναν άφεση αμαρτιών, ούτε να ανεχτεί την αλλαγή
χουντικής φρουράς. Θα συνεχίσει τον αγώνα του πιο οργανωμένα, πιο
αποφασιστικά, με περισσότερο πείσμα και πάθος, ώσπου να σαρώσει
όλα τα χουντικά σχήματα και τους συνδυασμούς που μαγειρεύονται στα
παρασκήνια.

Το τεύχος του Οδηγητή που κυκλοφόρη-

σε μετά από το πραξικόπημα Ιωαννίδη.

54
Ιερό χρέος και τιμή, η συνέχιση της πάλης

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

«Η Φωνή της Αλήθειας» συνεχίζει να αποκαλύπτει τα εγκλήματα και τις

ανατριχιαστικές μεθόδους που χρησιμοποίησε η Χούντα και οι μηχανι-
σμοί της απέναντι στο λαό και τη νεολαία που αγωνίζονταν. Ταυτόχρονα
δηλώνει ότι το ΚΚΕ θα συνεχίσει την ηρωική πάλη απέναντι σε έναν αδί-
στακτο στρατοκρατικό μηχανισμό της αστικής βίας.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

13.12.1973
Β δελυγμία και βαθύτατη αγανάκτηση προκάλεσε στο λαό η κυνική και
προβοκατόρικη ανακοίνωση της ΕΣΑ σχετικά με τις ηρωικές, αγω-
νιστικές εκδηλώσεις των φοιτητών, των εργατών, του λαού γενικά της
Αθήνας τον περασμένο μήνα και το ματοκύλισμα που επακολούθησε (…).
Για να κρύψει τη θηριωδία και την έκταση του εγκλήματος αυτού, μι-
λώντας ακριβώς όπως ο Ζαγοριανάκος για αστραπιαία, αλλά «αναίμακτη»
επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων και αρνούμενη έτσι ακόμα και τους 15
νεκρούς –από τους πολύ περισσότερους στην πραγματικότητα– που είχε
παραδεχτεί επίσημα η δικτατορία. Αλλά μήπως δεν είναι η ίδια η ΕΣΑ που
περιέρχεται τα σπίτια των νεκρών αγωνιστών απειλώντας ότι αν μιλήσουν
θα την πληρώσουν τα άλλα τους παιδιά, μήπως δεν είναι αυτοί που αντιγρά-
φοντας και πάλι τις ανατριχιαστικές χιτλερικές μέθοδες κρατά κρυμμένα σε
ψυγεία πτώματα σκοτωμένων φοιτητών και εργατών, για να μην αποκαλυ-
φθεί ο πραγματικός αριθμός των νεκρών που ανέρχεται σε πολλές δεκάδες;
Άλλη σκοτεινή επιδίωξη αυτής της ανακοίνωσης του υπερκράτους
των βασανιστών και δημίων που λέγεται ΕΣΑ είναι να δικαιολογήσει την
άγρια τρομοκρατία, τις συλλήψεις, τα θηριώδη ιεροεξεταστικά βασανι-
στήρια, στα οποία υποβάλλει τις εκατοντάδες κρατούμενους και αδιάκο-
πα συλλαμβανόμενους αγωνιστές, ορισμένοι από τους οποίους, όπως
έχει καταγγελθεί, ξεψυχούν στα χέρια των βασανιστών τους.
Επιδίωξή της είναι επίσης να δικαιολογήσει νέες προβοκάτσιες και

55
νέες σκευωρίες που οργανώνει για να ματοκυλήσει ξανά τους φοιτητές,
να χτυπήσει τις αντιδικτατορικές δυνάμεις, να εκφοβίσει μια μερίδα τους,
να παρεμβάλει δυσχέρειες στη συνένωση και το συντονισμό του αντιδι-
κτατορικού αγώνα, που τόσο φοβάται η Χούντα (…).
Όσον αφορά το ΚΚΕ, από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του στάθηκε
στις πρώτες γραμμές όλων των κοινωνικών και πατριωτικών αγώνων
του λαού, οργανωτής και πρωτοπόρος αγωνιστής τους, στέκει και τώρα
με συνέπεια στην πρωτοπορία του αντιδικτατορικού αγώνα του λαού, κά-
νει το παν για την ενότητα, την οργάνωση και τη συνεχή ανάπτυξη αυτού
του αγώνα, που ηρωική φάση του ήταν η λαϊκή αγωνιστική ανάταση του
περασμένου Νοέμβρη, δίνει και θα δώσει για τη νίκη του κάθε συμβολή
και θυσία. Και αυτό το θεωρεί ιερό χρέος του και τιμή του.
Γιατί νόμιμος και δίκαιος είναι ο αγώνας του λαού κατά της δικτατο-
ρίας, ενώ παράνομοι και σφετεριστές, εγκάθετοι και μισθοφόροι των ξέ-
νων είναι οι σημερινοί δυνάστες του, που ο λαός τους αντιμάχεται.

Η αιματοβαμμένη ταράτσα του τότε κτηρίου της Ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας 18.
Εκεί, τα όργανα της Χούντας ανέβαζαν τους κρατούμενους αγωνιστές για να τους βασανί-
σουν με τις πιο απάνθρωπες μεθόδους. Πολλοί έχασαν τη ζωή τους από τα βασανιστήρια.

56
 Κάλεσμα στη στρατευμένη νεολαία

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Όπως τις μέρες του Πολυτεχνείου, ο ραδιοπομπός των φοιτητών καλού-

σε τα «αδέρφια τους στρατιώτες» να μη στρέψουν τα όπλα απέναντι στο
λαό και τη νεολαία που πάλευε, έτσι και ένα μήνα μετά, «Η Φωνή της
Αλήθειας» καλεί τη στρατευμένη νεολαία να πάρει τη δική της θέση σε
αυτόν τον αγώνα.
Διαχρονικό δίδαγμα και αυτής της περιόδου είναι η τεράστια σημασία
που έχει η ειδική παρέμβαση του επαναστατικού κόμματος για τη δημιουρ-
γία και αξιοποίηση ρηγμάτων στους μηχανισμούς του αστικού κράτους.

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

17.12.1973
Έ κλεισε μήνας από τότε που οι σημερινοί δικτάτορες, μαζί με τον έκ-
πτωτο αρχηγό τους Παπαδόπουλο, ματοκύλισαν το λαό και έβαψαν
τα πεζοδρόμια της Αθήνας με αίμα ελληνικό. Από τότε προσπαθούν απε-
γνωσμένα με την τρομοκρατία και την αυστηρή λογοκρισία να κρύψουν
από τον ελληνικό λαό και την παγκόσμια κοινή γνώμη την έκταση του
στυγερού εγκλήματος (…).
Καθημερινά γίνονται καταγγελίες για νέα ανατριχιαστικά εγκλήματα
της ΕΣΑ και των γενιτσάρων της δικτατορίας. Οι δήμιοι έχουν μακελέ-
ψει και τους φαντάρους που αρνήθηκαν να πυροβολήσουν ενάντια στα
αδέρφια τους (…).
Μπροστά στο Πολυτεχνείο όργανα της Χούντας σκότωσαν έναν παπά
ηλικίας περίπου 30 ετών, γιατί αφόπλισε έναν αστυφύλακα. Την Παρα-
σκευή το βράδυ σκότωσαν μία κοπέλα 18 χρονών μπροστά στου «Λαμπρό-
πουλου». Το Σάββατο το μεσημέρι ένας μαυροσκούφης σκότωσε μπροστά
στον κινηματογράφο «Άλεξ» ένα παιδάκι τεσσάρων χρονών. Άλλο, πεντέ-
μισι χρονών, σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα. Καταγγέλλεται επίσης ότι
οι μαυροσκούφηδες πυροβόλησαν ενάντια σε αυτοκίνητο που μετέφερε

57
πολίτες στα σπίτια τους και σκότωσαν πέντε άτομα. Άλλοι αυτόπτες μάρ-
τυρες καταγγέλλουν ότι στο κατάστημα «Μινιόν» είχαν μαζέψει κείνο το
βράδυ οι Αρχές πολλά πτώματα από διάφορες περιοχές. Για συγκέντρωση
πολλών νεκρών στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου κάνει λόγο άλλος αυτόπτης
μάρτυς.
Από τις πρώτες ώρες της δολοφονικής επίθεσης τα νοσοκομεία και τα
ιατρεία άρχισαν να περιθάλπουν τραυματίες. Στο νοσοκομείο «Αρεταίει-
ον» οι γιατροί επέδεναν τους τραυματίες και τους έδιωχναν αμέσως για
να μην τους συλλάβει η Ασφάλεια. Στο μεταξύ επέδραμαν όργανα της
Ασφάλειας και έσπασαν στο ξύλο τους γιατρούς του νοσοκομείου γιατί
δεν κρατούσαν τα στοιχεία των τραυματιών.
Οι καταγγελίες αυτές επιβεβαιώνουν και τη μαρτυρία ότι στο νεκρο-
ταφείο του Κορυδαλλού καμιόνια στρατιωτικά κατέβασαν για ταφή πτώ-
ματα φαντάρων που εκτελέστηκαν, γιατί αρνήθηκαν να γίνουν φονιάδες
των αδερφών τους.
Πολλές και ανατριχιαστικές οι πλευρές του δράματος. Πολλές και
αποτροπιαστικές οι πτυχές του εγκλήματος που διαπράχτηκε, με εντολή
των Αμερικανών πρακτόρων της CIA. Ο ελληνικός λαός βλέπει, κι όλα τα
στοιχεία μαρτυρούν, ότι πίσω από τους αιμοσταγείς δημίους στέκονται οι
σφαγείς των εθνών, που έχουν βουτήξει στο αίμα τους λαούς της Χιλής,
της Ινδονησίας, του Βιετνάμ και πολλούς άλλους.
Οι Έλληνες στρατιώτες είδαν με τα μάτια τους κείνο το βράδυ γιατί τους
ντύνουν με το χακί και τους δίνουν όπλα του ΝΑΤΟ. Είδαν καθαρά ότι
τους εξαπατούν όταν τους λένε ότι υπηρετούν την πατρίδα.
Οι πατριώτες αξιωματικοί είδαν να στιγματίζεται η στολή τους. Είδαν
ότι μια χούφτα ξενόδουλων αξιωματικών, απάτριδων, φιλόδοξων και
τυχοδιωκτών τούς οδηγούν στο ρόλο του δημίου των γονέων, φίλων και
συγγενών τους, του λαού. Ότι από φρουρούς του έθνους πάνε να τους κα-
ταντήσουν λεγεωνάριους ξένων συμφερόντων. Πρόκειται για το αίσχος
μερικών διεφθαρμένων αξιωματικών που παριστάνουν τον εθνοσωτήρα
και τον αναμορφωτή και μεγαλορρημονούν, κλέβουν, ασχημονούν και
ληστεύουν, που δολοφονούν για να κρατηθούν εκεί που σκαρφάλωσαν
με τα αμερικάνικα πολυβόλα και τα τανκς του ΝΑΤΟ.
Στρατιώτες και πατριώτες αξιωματικοί που βλέπουν το βάραθρο στο
οποίο οδηγείται η χώρα, ας ενωθούν με το λαό, με τον άξιο κάθε τιμής
λαό μας, για να σαρώσουν αυτό το άγος της ξενοκρατίας, που εκδηλώνε-
ται σήμερα τόσο οδυνηρά με τη μορφή της Χούντας.

58
 Όταν όλοι καλούν σε αναμονή,
το ΚΚΕ οργανώνει τη λαϊκή κινητοποίηση

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

21.12.1973
Π ολιορκημένη από παλλαϊκό μίσος και την αποδοκιμασία, η Χούντα
παραπαίει όλο και πιο πολύ ανάμεσα στ’ άλυτα και χαώδη προβλή-
ματα που συσσώρευσε στη χώρα η πολιτική της, κατατρώγεται από τις
αντιθέσεις της, βυθίζεται όλο και πιο πολύ στην κρίση. Την κρίση αυτή, τη
βαθιά, και τη χρεοκοπία στην ουσία την έχει οδηγήσει η ηρωική, όλο και
πιο ενωμένη αλλά και ανυποχώρητη αντιδικτατορική πάλη του λαού (…).
Κι όμως αυτήν ακριβώς την περίοδο και παρά την εξόφθαλμη αυτή
ανάγκη, από ορισμένες κατευθύνσεις ακούγονται κηρύγματα που συ-
νιστούν στο λαό, ιδιαίτερα στη φοιτητική νεολαία και τους εργάτες, να
κάνουν το αντίθετο. Να απόσχουν από κάθε αγωνιστική κινητοποίηση,
από κάθε μαζική αντιχουντική εκδήλωση εν ονόματι της απειλής ότι θα
χτυπήσει τις εκδηλώσεις αυτές η δικτατορία. Οι τέτοιες αποδείξεις έγιναν
και γίνονται με ανακοινώσεις αντιδικτατορικών οργανώσεων, γνωστών
ή και άλλων που τώρα πρωτοεμφανίζονται.
Λ.χ., μια από τις καινοφανείς αυτές οργανώσεις με ανακοινώσεις της
συνιστά επίμονα να απόσχουν οι φοιτητές και οι εργάτες από κάθε ενεργό
αγώνα, να περιμένουν και να περιοριστούν και να κάνουν πόλεμο νεύ-
ρων στη Χούντα. Άλλη ανακοίνωση συνιστούσε αποχή από αγωνιστικές
εκδηλώσεις και σημείωνε ότι η μοναδική απάντηση είναι η ενότητα και
η οργάνωση του αγώνα για σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας
κλπ.
Στο ίδιο περίπου πνεύμα ήταν συνταγμένες κι άλλες ανακοινώσεις.
Είναι όμως γνωστότατο ότι η Χούντα ούτε πέφτει, ούτε κλονίζεται με την
πολύ περίεργη τακτική του πολέμου των νεύρων, ούτε με την αποχή
από ενεργούς αγώνες, που κηρύσσεται εν ονόματι της ενότητας. Πρώ-
τα-πρώτα γιατί η πραγματική ενότητα από την οποία έχει τόση ανάγκη το

59
αντιδικτατορικό (κίνημα) πραγματοποιείται, παίρνει σάρκα και οστά και
σφυρηλατείται μέσα στην πάλη. Και γίνεται τόσο πιο πολύ στέρεα αυτή
η ενότητα όσο η πάλη αυτή μαζικοποιείται συνεχώς, γίνεται όλο και πιο
αντιφασιστική.
Ενότητα όμως χωρίς ενεργό αγώνα είναι ενότητα πλασματική και ου-
σιαστικά ανύπαρκτη. Τι να την κάνεις τέτοια ενότητα; Γιατί να ενωθούμε,
μπορεί πολύ σωστά να αναρωτηθεί κάποιος, όταν δε θα αγωνιζόμαστε;
Για να μπορεί η Χούντα να μας ποδοπατεί, να μας διώκει και να μας δο-
λοφονεί, όταν το κρίνει σκόπιμο, ανυπεράσπιστους, αλλά ενωμένους. Για
να αφήσουμε τελικά ανενόχλητη τη Χούντα, όντας δήθεν ενωμένοι αλλά
μη αγωνιζόμενοι;
Στο κάτω-κάτω μήπως αυτό, η εγκατάλειψη δηλαδή του ενεργού αντι-
δικτατορικού αγώνα δεν επιδιώκει και η Χούντα και οι Αμερικανοί κύριοί
της για να προχωρήσουν ανενόχλητοι στο έργο του εξανδραποδισμού,
του λαού, της καταλήστευσης της χώρας και της πραγματοποίησης των
ολέθριων για την Ελλάδα πολεμικών σχεδίων τους;
Άλλωστε και η ίδια η χουντική προπαγάνδα προσπαθεί να καλλιεργή-
σει στο λαό το πνεύμα αναμονής για να εκτονώσει την πάλη του. Ένα ανά-
λογο πνεύμα αναμονής –είτε το θέλουν, είτε δεν το θέλουν οι συντάκτες
τους- κηρύσσεται στην ουσία και με αυτές τις ανακοινώσεις. Φυσικά στις
περισσότερες προβάλλεται σα λόγος η αποφυγή αιματηρών προκλήσε-
ων που μπορεί να οργανώσει και φυσικά οργανώνει η δικτατορία. Αλλά
και οι προκλήσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν και να εξουδετε-
ρωθούν με την άνοδο της επαγρύπνησης, με τη συνεχώς καλύτερη ορ-
γάνωση, με την αγωνιστική πειθαρχία, με τη μεγαλύτερη συνεχώς μαζι-
κότητα των αγωνιστικών εκδηλώσεων, με το συντονισμό του αγώνα σε
όλα τα μέτωπα, με την ενότητα, τέλος, αλλά την ενότητα στον αγώνα.
Αυτές είναι οι κατευθύνσεις στις οποίες πρέπει να πέσει το βάρος της
δουλειάς όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων. Παλεύοντας ασταμάτη-
τα και σε κάθε μέτωπο τη δικτατορία, συνενώνοντας και συντονίζοντας
τις δυνάμεις τους μέσα στην αδιάκοπη πάλη, δυναμώνοντας συνεχώς
την οργάνωσή τους, συντονίζοντας τον αγώνα με τις αντιχουντικές δυ-
νάμεις στο στρατό, ο λαός μπορεί και τον αγώνα του να διαφυλάξει, αλλά
και να τον κάνει συνεχώς πιο αποτελεσματικό, να τον οδηγήσει πιο γρή-
γορα στη νίκη: Την ανατροπή της δικτατορίας, την κατάκτηση της λαϊκής
κυριαρχίας και της πραγματικής ανεξαρτησίας της χώρας μας.

60
 Επίλογος

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Η περίοδος που ακολούθησε χαρακτηρίζεται από τη διεθνή οικονομική

καπιταλιστική κρίση και την επιδείνωση της κατάστασης της ελληνικής
οικονομίας. Υπήρχαν έντονες διεργασίες σχετικά με τον τρόπο που θα γι-
νόταν πλέον η «ομαλή» μετάβαση στην κοινοβουλευτική δημοκρατία. Τε-
λευταία πράξη της δικτατορίας, που οδήγησε τελικά και στην πτώση της, θα
ήταν το πραξικόπημα που ενορχήστρωσε στην Κύπρο τον Ιούλη του 1974,
το οποίο έδωσε αφορμή για την τουρκική εισβολή στο νησί, αποτέλεσμα
της οποίας είναι η κατοχή του 38% του εδάφους του μέχρι και σήμερα.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, με τη μαζικότητα και τον ηρωισμό της
και το περιεχόμενό της, στοιχεία που αποτυπώνονται στα κείμενα που
προηγήθηκαν, τραυμάτισε τη Χούντα ανεπανόρθωτα. Η κατάληψη του
Πολυτεχνείου, ο οργανωμένος τρόπος που εκδηλώθηκε η λαϊκή παρέμ-
βαση με επίκεντρο αυτή, αποτέλεσε σημείο καμπής στην αντιδικτατορική
πάλη. Τελικά, το 1974, το σκληρό και απάνθρωπο καθεστώς της Χούντας,
με τη συναίνεση των ΗΠΑ και των αστικών δυνάμεων της εποχής, παρέ-
δωσε τη σκυτάλη στην κοινοβουλευτική μορφή διακυβέρνησης. Η μορ-
φή της αστικής εξουσίας άλλαξε, αλλά οι αλυσίδες της εκμετάλλευσης
και των βασάνων παρέμειναν.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν, το Πολυτεχνείο και το μήνυμά του
έχουν γίνει αντικείμενο καπηλείας και διαστρέβλωσης από ένα ευρύ φά-
σμα πολιτικών δυνάμεων που υπερασπίζονται το σύστημα. Από τη μια, η
δικτατορία παρουσιάζεται σαν κάτι ξένο προς το καπιταλιστικό σύστημα,
σα μια «εκτροπή» από την ομαλότητά του. Σε αυτό το πλαίσιο, το Πολυτε-
χνείο προβάλλεται σαν το «οχυρό» της αστικής δημοκρατίας, απογυμνω-
μένο από το ανατρεπτικό, αντιιμπεριαλιστικό του περιεχόμενο. Από την
άλλη, αξιοποιώντας και τη θλιβερή κατάληξη ορισμένων που θέλησαν
να εξαργυρώσουν τη συμμετοχή τους στα γεγονότα, «βιάζουν» το Πο-
λυτεχνείο χρεώνοντάς του τα αδιέξοδα που δημιουργεί η διαχείριση του
βάρβαρου καπιταλιστικού συστήματος.

61
 Το αίμα που χύθηκε, τα πολύτιμα συμπεράσματα που προσφέρει,
έχουν τοποθετήσει το Νοέμβρη στην καρδιά και το μυαλό όλων όσοι συ-
νεχίζουν και σήμερα να «συντηρούν φωλιές νερού μέσα στις φλόγες». Τα
σημερινά μέλη και φίλοι της ΚΝΕ είμαστε περήφανοι για τον πρωτοπό-
ρο ρόλο που έπαιξε και τότε η Οργάνωσή μας, στο πλάι του ηρωικού
ΚΚΕ, γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από την ορμητική ανάπτυξη των
γραμμών της τα αμέσως επόμενα χρόνια. Η καλύτερη τιμή σε όσους εξο-
ρίστηκαν στα ξερονήσια, βασανίστηκαν στα μπουντρούμια της Χούντας,
στους προοδευτικούς ανθρώπους που με κάθε τρόπο αντιστάθηκαν και
βοήθησαν στον αντιδικτατορικό αγώνα, είναι η ένταση της προσπάθειας
για να στεριώνει η κοινωνική συμμαχία της εργατικής τάξης με τα φτωχά
στρώματα της πόλης και της υπαίθρου σε αντικαπιταλιστική-αντιμονο-
πωλιακή κατεύθυνση, μέχρι την τελική νίκη, την κατάργηση της εκμε-
τάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

62
 Οι μέρες του Πολυτεχνείου
μέσα από «Tη Φωνή της Αλήθειας»
Άγνωστο και αδημοσίευτο υλικό
Διόρθωση: Βούλα Λίτσιου
Εξώφυλλο - Σελιδοποίηση: Νότης Λυτσιούλης
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕΒΕ