Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/patrologiaecur15mign
 PATROLOGIif:
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVEBSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMIGA,

OMKIHM SS. PATRIIM, DOCTORUM SCRIPTORDMOllE ECCLESIASTICORUV,

SIVE LATINOnU.M, SIVE Gn^CORUM,
QUI AB yEVO APOSTOUCO AD TEMPORA INNOCEIVTII III {ANNO 1210^ PRO LATINIS
ET AD CONCILII FLODKNTINI TEMPORA (ANN. 1439) PHO GR^JCIS FLORUERUNT.
RECUSIO CHRONOLOGIGA
OMNIUM UU^l^ liXSTITERE MONUMENTORUM GATIIOLIC.E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIORA
ECCLESLE SiECULA,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS INTER 8E CUMQUE NO.NNCLLlb CODICIDUS .MANUSCRIPTIS C0LLATA3, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA DISSEnTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VAnilSQUE LEGTIOMBUS CONTINENTER ILLUSTRATa;
;

OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.« TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR AB30LUTAS
DETECTIS, AUCTA INDICIBUS PAttTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS
;

UOMENTI SUBSEQUENTIUUS, DONATa; CAPITULIS INTBA IPSU.M TEXTUM HITE DISPOSITIS, NECNON ET
TITULISSINGULARUM PAGINAnUM MAnGIN KM SUPEnionE.M DISTINGUENTIBUS SUBJEGTAMQUE .MATE'
RIAM SIGNIFICANTIIUIS, ADORNATA; Ol-ERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO
AUCTORITATK IN ORDINE AD TRADITIUNEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;

DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUGTORUM SICUT ET OPEBUM, ALPHABETICIS. CHRONOLOOICIS,

STATISTIGIS, 6YNTIIETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS. IN QUODQUE RELIOIONIS PUNCTUM, DOGMATICU.M, MOHALE,
LITURGICUM, CANONIGUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA E.KCEPTIONE SED PRyE-
;

SEHTIM DUOnUS INDICICUS IMMENSIS ET GENEHALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO,
QUIQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VEHUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM
OMISSO, IN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU GONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUR/E
;

SACR/E, EX QUO LEGTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM 1-ATRE3 ET IN QUIBUS OPERU.t
SUORUM LOGIS SINGULOS SINGULORUM I.IBROllUM S. SCRIPTUR^ VERSU3, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSI.MUM AfOGALYPSIS, COMMENTaTI SINT.
LDITIO AGCURATISSIMA, C/ETERISQUE OMNIHUS FAC.ILE ANTEPONENDA, SI PEHPENDVNTUR CtIARACTERU.M .NITIDITA5
CHART.*: QUALITAS, INTEGRtTAe TEXTUS, PEnFECTIO r.ORREGTIONIS, OPEHU.M HECUSORUM TUM VARIETAS, TU.M
NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI-€ DECUHSU CONSTANTER
SIMILIS, PHETII EXIOUITAS, PH/IvSEHTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGIGA,
SEXCENTOnUM FHAGMENTOnUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIG ILLIC SPARSORUM, PRIMUMAUTEM
INNOSTRA BlBLIOTHECA,EX OPEHIBUS ET MSS. AD OMNES ETATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PKRT1NENTIBU3 COADUNATORUM.

SKRIES LATIINA,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORl-S SCRIPTORESQCE KCCLESI.l': L.VTIN.E
A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

bibliotiiec.t: cleki umvers.e,
sivm cuusuum complktouum un si.ngulos scik.ntl-e ecclesiastic.e ramis kditouu.

PATHOJJ)GI/E LATIS.E TOmS XV.

S. AMBBOSIUS.

PARISIIS
APUD GABNIEB FB.VTBES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SLCCESSOBES
IN VIA DICTA .\YE\Uh: DU MAIXE.
: OLIM 18i>, CIIAUSS^E DU .V.l/.V/;, liT.

1887
 /

Clichy. — Ex typis TAUL DUPONT, 12, via dicla Bac-d'A.snieres. 49.7>6.

THE INSTITUTE OF Um^VM STUOIES

10 ELMSLEY PLACE
TORCNTO 5, CAriADA,

DEC 5 1S31

A0I5
 TRADITIO CATHOLIGA.
SMCULUM IV. ANNUS 397.

SANCTI AMBROSII,
MEDIOLANENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA.
EDITIO PR^ ALllS OMNIDUS COMPLETA, QUARUM INSTAR HADERI
POTEST;

AD MANUSCRIPTOS CODICES VATICANOS, GALLICOS, BELGICOS, ETC, NECNO.N AU VETERES

EDITIONES, MAXIME VEUO AD BENEDIGTLNAM RECENSITA ET EMENDATA;

variis issuper oplscli.is qvx, vel omisere vel >e memoravere cl1i»em erlditi be>edictim,

locupletata;

ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

BIBLIOTUEC/E CLERI U i\ I V E R S .£
SI VE

CURSUUM COMPLETORUM IN SLNGULOS SCIENTI.E ECCLESL\ST1C.E RAMOS EDITORE

TOMI PRIMI PARS POSTERIOR.

PAIUSIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGCESSORES
IN VIA DICTA AYEME DU MAiyE, 189, OLIM
; C/IAUSS^E DU AIAiyt, 1*7.

1887
 TRADITIO CATHOLIGA.
SMCVLmi IV. ANNUS 397.

ELENCIIUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XV CONTINENTUR

S. AMBROSIUS MEDIOLANENSIS EPISCOPUS.

(OPERUM CONTINUATIO.)

in Psal. CXVIIIexpositio. Cdl. 1257

Expositionis in Evangelium secundum Lucam libri X. 1603
Commentarius in Cantica Canticorum e scriptis S. Ambrosii, a Guillelnio
quondam abbate S. Theodorici collectus. 1943
Monitum editoris. 2059
De excidio urbis Hierosolymitanje libri quinque. 2061
Anacephateosis historire de excidio urbis Hierosolymitanai. 2311
Concordantice S. Ambrosvi et Josephi de excidio urbis Hiej^osoiymitancc. 2327
Elenchus manuscriptorum necnon editorum codicum, ad quos castigata su7it

opera qum in hoc tomo continentur. 2333

 IN PSALMT CXVITI EXPOSniONEM
ADMONITIO,

Aporte ex tola serie hujus operis iiitelligimus bealum Amljrosium, cum Chrislianos suae cura? rommis-
sos prtpceplis ad perfectioncm condilionis suu> cumulale comparandam necessariis munire dccievisset,
nihil ad illud exislimasse conduciltilius, quam si psalmorum omuium pulciierrimum ac moraiibus dog-
matis referlissimum (Pvs-fat.) ipsis exponeret. Ouamolirem cum tam nobile argumentum propositum
haberct sanctus Doctor, omncm ingenii vim, omnem sibi divinitus concessam facultalem eidem illustrando
adliibuit. Qiiidcpiid iu eo fuit eloquentia?, quidqiiid ardoris, modesti;p, humilitatis, scientiaj, id omne
taiito cum splcndore in hac commentatione olucet, ut ea communi doclissimorum virurum atqiie eliam
liclerodoxoruni sulfragio intcr praistantiora Ambrosii nostri opera numerelur.
Principio quadam praifatiuncula quasi pra?ludit, in qua compendio explicat quidqnid generalim perti-
net ad hunc psaimum. Ilinc transit ad enarrationcm octonariorum, in quorum limine Hebraicas quasque
lilteras eimcleat, qua? sunt, ipsiusmcl tcstimonio, velut tiluli conm versuum ,
qux s»6 iisdefn littpria

ascribuiitnr (serm. 14). Hoc autem dignum esl quod observetur, nimirum «anctum Antistilem jialam
facere ea ipsa quaj hic a Davide sub singulis Hebraici alphabeti elementis traduntur, sub iisdem qiioquc
a Jeremia in Threnis suis describi. Verumtamon ante sermonem octavum eam non aperit consensionem,
quam deinceps accuratissime ad linein operis prosequilur. Rt iii hac demum parte copiosius earumdem
litterarum sensum edisserit.
Post explicatum unumqiiodqiie elementorura ad interpretationem textus accedit, et exacte admodum
octo illos versus qui singulis sub elementis continentur, ordine quemque suo expendit; tametsi aliis

diutius, aliis brevius immorelur. Primo proponit ipsa verba cujusque versus, et si quid occurrat varieta-
tis, sivo in Gr«cis sive in Latinis excmplaribus, sive etiam in diversa interpretantibus, hoc illc nomine
magna eruditione oculis subjecit (serm. 4, 10, i2 et al.), et quasi digito indicat fontes istiusmodi discri-
minis, quod nonnunquam dissidcntibus interpretiim opinionibus, sfppius vero antiquariorum Scripluram
imperitia vel indiligentia sua corrumpentium culpoe allribuit (scrm. i, i5 et al.). Insuper quid de variis
Scriptura^ versionibus sentiat, candide in modium profert (serm. i), 17, 20 et 22), docetque (serm. 13)
tunc lemporis in Ecclesla potissimum valuisse I,X\ senum interprelationem. .Nihiiominus tamen liben-
lius ipsemet utebatiir exemplari suo Grseco (serm. 17), quamvis etiam minime negligeret et alia subinde
consulore, et diversas texlus interpretationes qnai defendi posse aliqua ratione videbantur, proponere.
Etsi statim ab exordio hujus operis (scrm.
1) non secus atqiie in aliis suis lucubrationibiis (lib. De
Isaar et An., cap. 4, num. Luc, etc.) triplicem Scripturaj sensum agnoscat, natiiralem
23, Prxfat. in
sive historicum, mysticum, et moralem, prinuun tamen hic non sequitur, secundum percurrit .satis le-

viter, sed exsculpendo illustrandoque tertio totus incumbit. Neque vero causse illae quibus ad iueundtim
hoc consilium inductus fuil S. Ainbrosius, difficulter afferri possunt. siquidem ipse non soinel alTirmavit
(sei-m. 1, 13 ol al.*, quamvis mysticus sensus acutior sit, moralem tamen mullo suaviorom acceptio-

remque esse populo (serm. 13), qui uberiorem in eo sibi pr»beri utilitatis segelem cognoscebat. In
hunc igitur sensum omncs ingenii sui nervos intendit, Christiani.sque pra?cipit qua ralione pervenire
valeant ad suprenmm gradum porfectionis. Illic incredibili ardore animi in pra^cipua et maximo commu-
nia temporibus suis vitia invchitur. Sed ncc ipsis sacii altaris parcit miiiistris quos quidem ob culpas :

quoR non ita graves videbantur, loco suo ac dignitate abdicari volebat (serm. 2 et al.), nimiam eoruni
qui se justo molliores peccatoribus exhiberent indulgentiam sed haud niinus illorum qui sibi ipsis
,

ren)issi rigidiorem adversus alios ceusuram exercerent, severilatem danmans (sorm. 4, ;i). Ibidem

etiam Judajos, alqiie haireticos et Arianos imprimis aggroditur, domonstratque (serm. 22) illorum ha>re-
sim hiuc scaturire, quod philosophorum ac inaxime Aristotoliooruin argiitias et vilililigationes essent
secuti. Denique eonun qui plagii accusabant scriptores nostros, tpiod librorum suorum pra»clarissima
quu;quo operibus philosophorum compilassent, mcndacium quod
in alibi (serm. 2, et alibi) non semel
impugiiat, hic etiam rofellit (lib. /)(> Abraham Patriarch. el seq.).
Intexit hisce omnibus longe maxiinam Caiitici canlicorum parlem, ciijiis hic mysteria, sicut alibi dixe-
17), polissimuin de Ecclesia iuterprefatur. \'erum nou admodum
rat (lib. De Isaac et An., cap. 4, num.
accurate huic insistit exposilioui. Siquidom pra?terquam quod in pluribus illam sormonibus plane omit-
tit, ojusdem non nisi circa initium ao liuom ordini inha^ret. In roliquis pra>dicti libri
sacri voluininis
testimonia hinc inde ox variis capilibus petita eo tantum laudat, ut illorum auctoritute res proposita
aslrualur. Quapropter miniinc dubitat eadem itorum ac tertio allegare. Cum vero Christian* perfectio-
nis consummationem eodern psaluio contineri asseverasset (serm. 13, 21), hano lucubrationem conclu-
dit (serin. 22) exponendo ultimam parlem Canlicorum, iu qiia nuplia> spiritales Verbi cum Sponsa sua,
Patroi.. XV iXlV i'Mt<i II.). iO -^ ' '*Q

I d)D
 l?:;o S. AMBROSII 12G0

ncc non iiilinui fjustlfni cuni illa conjiinclio; quaj res plenam ciimulatamque perfeclionem conslituit,
describunlur. Uua quicJem oorouidc tam pru'claro opeii non potcrat apponi nobilior.
Hujus libri excollenliam agnoscit Dallajus (lib. l)c IJsu Patmm, pag. 248), ubi ait : Opus alias prxsUms,
et eloquentvi sanaque doctrina refcrtum, lectuqtte adco dignissimum : nibilo tamen secius eidem alio loco
erroris iiotani audet inurcre, asserens [ibid., Ambrosium
vesligiis Hilarii sanclos omnes
pag. 270) illic

anloqnam Doi fruantur conspcctu, llammis expiandos esse pra;dicaiitis insistere. Addit {ilid., pag. 248)
parum inodostaui illius dum in allegoricis iuterpretationibus ludit, licentiam esse. Postremo ipsum in
explicandis litteris Hebraicis narrare {ibid., pag. 244) lectoribus suis mera somnia. Verum ille in tribus
iiisce capitibus ffique iniquus est. Quod eniin ad primum, erunt fortasse qui eum non satis cobserentia

locutum dicant, quippe qui opus illud saua doctrina refertum palam sit professus. Nos vero quae fuerit
sancti Viri de lioc ipso capite senlenlia, jam declaravimus. Ca?tcrum si boc in operc Dallaeo praiter me-
moratum errorem nihii displicet, eum atque alios ejusdem cum ipso communionis obsecraraus, ut de
sacris nostris mysteriis, ac imprimis de sacrosancta Eucharislia (serm. 8, 14, 15, 16 et 18) ipsi eadem
qua; doctor nostcr, et credant, et loquantur. Tantum demum profecto contingeret, ut soluto divisionis
muro utrique eadem Qde jungcrcmur. Quod aulem ad secundam accusationem, fatemur quidem cum
Gregorio Nazian. e.xcessum improbandum esse in allegoriis; sed vix ullum ex Ambrosianis operibus esse
contendimus, in quod non cadat justius quam in hoc, istiusmodi criminatio. Id sane hinc planissimum
quod nusquain
fit, alibi, jam dictum est,
ut latius in morali expositione spatietur
neque S. Antistes,
mysticum sive aljegoricum sensum nisi obiter imo ex ipsis Canticis pulcherrimas morum
attingat, quin
instiluendorum eruat praiceptiones. Denique quod objicitur de elementorum llebraicorum interpreta-
tione, hoc non validiore nili firmamento ad litteram Aleph demonslrabimus.
Hunc librum constare concionibus quas Ambrosius ad Mediolanensem populum dixit, minime obscu-
rum Evincunt hoc ipse dictionis stylus, locorum iisdem diebus ex utroque Testamento in synaxibus
est.

recitalorum citationes (serm. 3, et alibi passim), expressissima tandem verba Prasulis nostri (serm. 14).
Verum utrum singula oclonaria singuli sermones complectantur. Si quorumdam
difficilius fuerit staluere,

prolixitatem cum brevitate componamus, rationemque tum diversitatis argumentorum, tum

aliorum
variarum interruptionum resumptionumque habendam putemus, haud iniquo animo his assentiemur,
qui octonarioruni nonnulla non unico sermone tractata fuisse, existimabunt. Sed cum mss. omnes ac
edit. antiqna; eosdem sermones secundum Hebraicorum elementorum divisionem distributos ubique
exhibeant, atque adeo simillimum veri sit Ambrosium ipsum hancce commentationem, cum illam descri-
beret, hoc ordine constituisse, nihil hac in parte mutatum vohiimus. Caeterum dicendum erit operis
hujus praefatiunculam, quae certe brevior est, quam ut concionem suam sola contineat, vel una cum
primi octonarii explicatione pronuntialam fuisse, vel postea ahorum sermonum capiti ab ipsomet Am-
brosio superadditam.
Inquireudum jam quonam tempore eosdem ad populum habuerit S. Episcopus. Constat procul dubio
illud antequam librum De Isaac et knima ibidem allegatum (cap. 4, num. 17) scriberet, evenisse hunc :

autem librum anno circiter 387 in lucem editum probavimus (Admonit. in lib. I)c Isaac et Anima). Prffi-
terea ibidem citari videntur (serm. 14) ipsins in Evangelium Lucaj commentarii quos opinio probabilior
ad annura 380 refert. Ad haec etiam mentio fit martyrum Gervasii atque Pro-
(serm. 6) anniversarii festi
lasii, quorum sacra lipsana sub annum 385 aut proxime sequentem inventa sunt. Unde colligas eximium

hunc fetum circa idem tempus prodiisse. IIoc ipsum hinc quoque videtur confirmari, quod infiammatum
martyrii dcsiderium Vir sanctus praj se ferat iis verbis (serm. 21), quse tempus illud satis indicent

ejnsmodi fuisse, per quod martyrii palma etiam tum obtingere posset quod apte congrueque ad insa- :

nientis in ipsuni Justinae persecutionem quis referat, hoc est, ad 385 aut proximum. At vero admodum
credibile est easdem conciones neque una et continua serie, neque nno eodemque anno esse habitas.
Videmus quippe Ambrosium aliquando verba fecisse cum anniversaria Gervasii et Protasii, ut jam dixi-
mus, festa recurrerent, qua^ festa probabile est in xin Kalend. mensis Julii incidisse; aliquando vero cum
dies Sebastiano sacer ageretur (serm. 20), quem eliam tunc moris erat xiii Kal. Februarias celebrari.
Advcrtimus etiam sanctum hunc nostrum modo ojinii diebus, modo Observamus aliis concionatum esse.

denique hoc toto in opere nihil quod ad catechumenos omnia videri

pertineat, deprehendi : verum illic

apud homines Christianis sacris jam initiatos, atque adeo nostrorum omnium mysteriorum cognitione
instructissimos pronuntiata. Illum autem constat ad eos non diebus singulis, sed tantum Dominicis aliisque
solemnioribus sermonem habere consuevisse. Non enim tunc cceptum argumentum, ut de festo diceret,
omittebal, sed interdum nonnihil de eo per digressiunculam delibare satis habebat quemadmodum ,

de superioribns observatum est.

Hanc porro expositionem ad multorum codicum sin minus antiquissimorum saltem elegantissime ,

juxta atque accuratissime manu exaratorum, fidem exegimus. In omnes editos, tum anliquiores, tum
recentiores, non solum irrepserant menda plurima, verum etiam frequcntes interpolationes sine aucto-
ritate inlrusaj fuerant, quas partim resecuimus partim in variis lectionibus, cum eas expungere
,

subveriti sumus, indicavimus. Postremo suam operi inscriptionem restituimus non modo scriptorum co-
dicum editionumque veterum testimonio, sed etiam suffragio Lugdunensis Ecclesiae (lib. De tenenda
vera f^rript.), ac veterum auctorum apud quos ejusdem mentio reperitur.
I'2()1 RXPOSITiO li\ PSALMIM rwill. 1262

SANCTI AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISCOPI

IN PSALMUM DAVID CXVni

EXPOSITIO.

PROLOr.US. ascripsit, ut simul el nnitalem docerel

^ los (G) (uni-

971 ^- ''icel mystica quaeque (1) veliil lubae tas enim coercet omnia el regit, cui subjecta omnia
jncrepueril sono David propiiela, lanien moralium sunt) el purgalionem lcgilima:» sanctificationis (7).

magnus niagisler in eo quanliim exceilat Klliica, Octava enim die solemnis purgatio vel ex lege e3t,

psalmi liujus summa declaral gralia. Siquidem cinn quia oclnva dic circumcisionis solemnitas impleri
suavis omnis doclrina moralis sit, tum maxiuie statula est (Levit., xii, 3) : vel quia totus (8) mun-
stiavilate carminis et psallendi dulcedine deleclat dus coinquinatus erat peccatis nostris, et septem
aures, animumque demulcet. Mcritoque plerisque illis poUutus diebus. Tbi autem venit resurrectionis
locis moraliuin sentenlias psalmoruni tauquam dies, convivificati Domino Jesu resurreximus et
slellarum difFundit lumina, quu; lucenl alque emi- crecti sumus, in novitalo vilai ablutionis gratiam
cant (2) : centcsimum vcro et octavum decimum pra»ferentes. Meriloque primogonita olferimus ani-
psalmum, velut pleni luminis solem meridiano fer- mantia in figura primogeniti Filii Dei, castitatis et
vonlem calore, in processa libri conslituit a^lale (3) simplicitalis, spiritale sacrilicium acceptum Deo,
ul neque matulini ortus semiplena exordia, neque non quarto aut quinto dio, ne iramundum aut
Vfspertini occasus quidam senilis defectus, claritati inconsummatum sacridcium sit, sed octava die qua
aliquid pcrfocli splendoris decerperent (4). (Juem l> omnes in Cbristi resurrectione non solum resusci-
per singulas Ilebroiorum digessit litteras, ut quem- tati, sed etiam confirmali sumus. Unde licet in hap-

admodum parvulorum ingenia primis litterarum tismate plena sit statim purgatio, tamen quia ablii-
elemenlis assuescunt discendi usum assumere, ita tionis ipsius sacrificiique rationem baptizalus debet
etiam nos hujusmodi (ii) elementis usum disoamus cogiioscere,non olfert sacrificium, nisi orlavum
vivendi. ingrediatur diem (9), ut informaliis (10) agnitione
972 2. Litteris autem singulis oclonos versicu- sacramentorum coelestium 973
"on qiirsi rudis,

(!) Quidam mss., Licel myslicx quoquc. Quidam (9) Quodnam sil ilUid sacrificium, [iaplizntus non
cum ant. edit., Licel myslico quoque. Alii demuni et ojferebal, octavum inqrederetur diem, liaud fa-
nisi
Hom. edil., ul in lextu. Iterum eadeni edit. sola, cilo apud anliquos reperias. Difficullatem vero etiam
lamen in eo quaiilum excellat ethnica psalmi hujus illud auget, quod certum cst Eucbaristiam initiatis
dechirat qratia. Quem locum ut ila decurtaret, ejus staliin posl acceplum baptisma administrari olim so-
dubio procul obscuritate eireclum est. Ul autem ei lilam. /Vttamen cum Ambrosius hic non de simplici
lucom aliquam afrerumus, monendum duximus vo- communiono, sod de sacrificio loquatur, ita polest
ces, in eo, referri oportere ad illas, velut tubae sono; boc discipliuBB ecclesiasticoe capul, quod forte
hoc esl, suavitale carminis et psallendi dukedine, ul n*
Mediolani tantuin obtinebat, explicari Pra;bebalur :

continuo Sanclus explicat. quidem noophyto slatim o sacris fontibus egresso

{% Kom. edit., emicant in orbe, sanctus Propheta divinum sacrameiitum, sed forto deproinplum e tur-
dillundit. ricula super altari erocla vel ex aurea argenteave
(3) Mss. nonnulli, in processu libri quusi plenam columba ibidem, aut in baplisterio suspensa, in qui-
ipsius constituit xtatem. Alii ac edit. inter se con- bus olim illud asservabatur, sicul ex Vita S. Basilii
sontiunt, nisi quod pro in proccssu, pauci legunt in ab Amphilocbio scripta, ex suppHci libello in ac-
provecta, Rom. edit., imperfecla. tione 5 Conc. Couslant. sul) Menna ceiebrati a cle-
(4) Rom. cdit., claritatis aliquid perfecti splendori ricis et monachis Autiocbenis oblato, ilem ex Pau-
decerperent. lino, Gregorio Tur. atque aliis mulli observarunt.
(5) Rom. edit., legendi usum addiscunt, ita uos Verum inlerim a sacrificio per dies seplem aberant,
hujusmodi, etc. dum plenius mysleriorum cognitione informaren-
(6) Vet. odit. et mss. non pauci verbo doceret lur. Certe pra'cipuam priscis iliis anlislitibus curam
addunt uon pluralitatem. fuisse recens baptizatos iustituendi doclrina myste-
(7) Rom. edit. voci sanctilicationis subdit verbum riorum, qu£P prius eosdem celala fuerant. non solum
astrueret. PP. QMPcoruni
(8) Eadem Rom. edit., purgatio ex lege est; et (10) Rom. edit., ingredialur in diem, ul innuai
octava die... statuta est, quia totus, elc. quod inlormalus, etc.
 12(53 S. AMRROSIl 1261

sed quasi ralionis capax, tunc demum suum munus ^ liina quaerenda esl. Vila enim hona et sine doctrina
altaribus sacris olTerat, cum copperit esse instruc- babet gratiam doctrina sine vita integritatem non
:

tior, ne oflerentis iiiscilia conlaminet oblationis baljel. In malevolam etenim animam non cadet
myslerium. sapientia. Ideoque ait « Qua?rent me mali, et non
:

.1. Titulus auteni Psalmi Alleluia est, boc est, invenient [Prov., i, 28); y> quia improbitate csecatur
laus Dei. In bisenim bymnis vere Deus laudatur, mentis oculus, el caligante sibi iniquitate, mysteria
in quibus est peccatorum remissio. Denique in profunda invenire non potest. Primum ergo exer-
superiore psalmo passio Domini prsemissa est, quce cenda est vitae malitia, corrigendi mores. Cum bsec
mundum bunc diluit, ut dignos faceret populos qui insLituerimus ad cursum debitum, ut sit offensionis
Deura immaculato ore laudarent. Ipsa quoque litte- correctio, puritatis gratia, tunc ad studia perci-
rarum elementa, ut omnia Ilebrsea nomina, non piendai cognitionis veniamus suo ordine et via.
sunt rationabilis interpretationis vacua atque immu- Prima igiLur sunt moralia, secundum mystica. In
nia, quorum significationes locis suis aperiemus. illis vita, in bis cognitio; ita ut si perfectionem
Centesimus et undecimus psalmus per bas (U) lit- requiras, nec vita sine cognitione, nec cognitio sine
teras in Hebroeo in principiis versiculorum digestus vita sit utrumque astipuletur alleri. Ideoque ait
:

est, et est totus eLbicus, et centesimus decimus B Scriptura « Seminate vobis ad justitiam, vinde-
:

mihi ita scriptus videtur. Denique vicenos et binos miate ad fructum vitse, illuminate vobis lumen cog-
versus babent, et singulis versibus singulse expli- nitionis {Osee, x, 12). » Non prius illuminate, sed
cantur sententise. Unde et per metra (12) asseruntur seminate : nec solum seminate prius ad justitiam,
esse descripti. sed etiam vinderaiate, inquit, ad fructum vitae ; et sic
SERMO PRIMUS. illuminate lumen cognitionis, 974: ^^ perfectio
N Aleph. non solum consitis, sed etiam receptis fructibus
approbetur. In primo quoque psalmo bunc ordinera
1. Prima bltera Aleph dicitur (t3), cujus interpre-
tenuit, ut in via ambulandum doceret prius, et tunc
tatio doctrina est. Sollicitus ergo auditor, plenos
in lege meditandum. Qui enim non abiit in consilio
doctrinae versus esse qui sequunLur debes prsesu-
impiorum, utique de pietatis via et justitise semita
mere.
non recessit raeritoque in via ambulans beatus
:

2. (Vers. I, 2). Beati immuculati, inquit, in via,

pronuntiatur, et die ac nocte meditationem legis
qui umbulant in lege Bomini. Beati qui scrutantur
excrcens babet gratiam beatitudinis.
testimonin ejus, in toto corde exquirunt eum. Quam
pulcber ordo, quam plenus doctrinse et gratiselC 3. Quam institutionem secutus Salomon, librum
Non prius, qui scrutatur testimonia ejus, dixit (potuit de Proverbiis scripsit, in quo moralem locum ube-
enim convenire secundum litteram) sed prius, , rius expressit, naturalem in Ecclesiaste, my.sticum

Beati immaculati in via. Ante enim vita quam doc- in Canticis canticorum; quanquam si diligenter dis-

PP. Grsecorum bomiliae in diebus Pascbatis et plures
Augustini sermones, nimirum 127, 129, 260 et 262
leslantur, sed Ambrosius ipse in lib. de Mysteriis,
qui e sermonibus bac Ipsa de causa habitis constat,
planum facit « Nunc de mysteriis, inquit, dicere
: primo loco, quod vero non ita certum, secundo po-
lempus admonet, atque ipsam sacramentorum ra-
tionem edere, quam ante baptismum si pulassemus
insinuandam nondum iniliatis prodidisse potius
quam edidisse sestimaremur. » Libros quoque de Sa-
cramentis, quos ut Ambrosii aut saltem ejusdem sevi
auctoris esse in confesso est, ad neophytorum gre-
gem pronuntiatos fuisse probant ex Ub. v, cap. 3
(11) Rom. PsalmUd centesimus decimus... et
edit.,
centesimus undecimus per lias, etc. Ubi sane voluit
legitimum numerandi ordinem restituere. Sed ma-
nifestum est Ambrosium id quod certum credebaf,
suisse.
(12j Hanc fuisse veterum communem opinionem,
,
sed ab ea recentiores quosdam descivisse docuimus
ad calcem col. 759, quam adnotationem tibi consu-
lere, si libet, licet.
(13) Dallseus in libro de Usu Patriim, pag. 244,
scribit in hunc modum « Mera somnia narrat Am-
: :

« Gaudet Ecclesia de redemptione multorum, et as- „ brosius lectoribus suis... in Psalmum cxviii, dum
tare sibi familiam candidatam spirituali exultatione *J exponit nomina Hebraicorum elementorum, a qui-
Isetalur. » Cum illi demum instructiores facti essenf, bus sumunt initium versiculi singulorum Octonario-
tum illos oblationem suam, id est, panem a sacer- rum », etc. Non semel jam ante ostendimus docto-
dote consecrandum ad altaria solitos afferre c:e li- rem nostrum in eruenda Hebraicorum nominum
bile est. Nam moris fuisse, ut unusquisque panem significatione aliquando minus feliciter desudasse,
unde comraunicaturus erat, ipse offerret, cum mira- verum et illi sevo quo non ita communis erat He-
culum de muliere Christi prsesentiam in sacramento braicse linguse cognitio, id tribuendum est; nec ipsi
non credente relatum in Vita Gregorii Magni satis insultandum, cum super ea re scriptores quos tum
ostendit, tum locus e libro de Septem Ecclesix gra- licuit, consuiuerit. Optandum quidem esset cum in
dihus non obscure significat. Sic autem habet : fontes minus corruptos incidisse, cum forte nuUum
'<Sicut in sacerdote consecratio, ila in minislro est alium repererit prseter Philohis Etymologias quas :

sacramenti dispositio. Ille oblata sanctificat, hic
sanctificata dispensat. » Porro neophytos sacrificio
adesse non consuevisse, hoc videtur confirmare quod
Ambrosius ac Augustinus cilatis locis eos sacramen-
inm quidem in altari vidisse asserant, de sacrificio
eutena plane" sileant. Addo dubium esse nemini eos-
dem non prius gregi aliorupi fidelrum conjunctos
fuisse, quam stolam candidam deponerenl.
tot tantisque erroribus scatentes fuisse docet Hiero-
nymus, ut inde ad eas expurgandas ipsemet indu-
Ad hsec non ignorabat Dallseus quam pro-
ceretur.
num sit in explicandis vocabulis adeo multiplici
significatione quasi fetis errare. Quse sane eum ad-
versus tantse auctoritatis Patrem debuerant paulo
modestiorem efficere.
. .-
 !

J20?; EXPOSmo LN l'SALMLM LWlll. 1206

cutias, (;L iii l'iovcrl)ii.s myslica plcraque rcperics, nitioiiis illuminat;, ct lanqiiam dc.siiicicni oinries
^
ct in Caiiticis inoraliuni suavitatem. ^am utique jucuiiditales et delectationcs suas, cajlestibus cu-

rayslicum est : « Sapientia a;difieavit sibi domnm et picns inhairere mandatis, ait : Quoniam optima
subdidit columnas septcm, inlerfecil suas boslias, » pra;cepta leslamentorum tiiorum supcr oinneni
elc. {Prov., IX, 1). Hocque in Canticis lucel lam appclcntiam carnis el saeculi voluptatcm. Mcniiiic-
mysticum quam morale (14), in quo blanditiarum rat enim sc in Eva antc sic lapsam, dum voIupLatem
suavilas et aflcctus amanlis exprimilur : " Osculetur corporis pra;fert mandatis ca;lestibus. Ait : « L'n-

me ab osculo oris quoniam optiina nbera lua

sui, guenlum exinanitum nomen tuuin {IhicL, 2), » hoc
super vinum, ct odor unguentorum tuorum super est, totus iminundis impuritatibus diversorum faci-

omiiia aromata {Cnnt., i, 1). » norum felebat hic mundus nunc s|)irat ubique :

4. Conslilue crgo virginem dcsponsatam nmlto suavitas pudicitia;, unguciitum lidci, llos integri-

lempore, ct juslo fcrventem amore, qua; umlta tatis. El a mortalibus venil ad myslica, dicens :

pi*obata opera dilecti probabilium testium asser- <( Introduxit me Rex in cubiculum suum, exulte-
lione cognovcrit, dcsideriis suspcnsis dilatam fre- mus et hfitemur in te, diligamus ubera lua siiper
qucnter, jam non fcrentem moras; quaj onmia vinum {Ihid., 3j. » Simplex est eniin osculum,
fecisset, ul sponsum videret aliquando votis poti- : B ncgotiosum autem cubiculi secrctum.
tam suis, ad improvisum sponsi adventum gaudio 6. In ipso quoquc Evangclio pulcherrimus dc
turbalam, non qua?rere primordia salutalionis, non moralibus locus est, ut unusquisque vas suum mun-
vejborum viccs, sed statim quod desiderasset exi- det, dicente Domino : « Pbariscee cKce, nuinda
gere. Ita ergo et sancla Ecclcsia qua; in primordiis prius quod intus est calicis ct paropsidis, ut Ual et
mundi dcsponsala in paradiso, pra;(igurata in dilu- id quod foris est inundum {^Lallh., xxui, 26). »

vio, annunliata per legem, vocata per propbetas, Nam nisi se unusquisque iiilus mundaverit, etianisi
diu rcdcmptionem bominum, Evangclii decorem, foris spcciosus videatur et justus, similis erit deal-
dilecti exspectassct adventum, impatiens mora; in batis scpulcris; ut foris quidem ftistus videatur,
oscula ruit diccns : « Oscuietur me ab osculo oris intus vero sit fetidus. Sic est doctrina sinc viltc
sui. » Lt delcctata osculis adjicit : « Quoniam iniiocentia. Sed ncc ipsa doctrina potest mercedem
optima ubera lua super vinum. » habere, ubi gratiam non habet innocentia». « Pec-
."). Et ut moralius dicamus, iutelligc milii carnem catori enim dixit Deus : « Quare tu enarras justitias
illam, quic madefacta fucrat iii Adam serpentis meas {Psal. xlix, 16/? » Sed revertamur ad propo-
veueno, qua; criminum marccbat fetorc, qu» pro- situm psalmum.
cedebat in filiabus Sion alta cervice et nutibus ocu-
c 7. Bcali, inquit, iinmaculati iii lia, qui ambulant
lorum, et ilinerc pcdum trahens tunicas, ct pedibus in lcge Domini. Bcati qui scrutantur tcstimonia ejut',
suis ludens, crinium cincinnis et compositis vulti- in toto corde exquirunt cum. Primus versus uioralis,
bus, atque redimiculis et onini affectalo decore secundus mysticus. Quis hoc dicit? Propheta uti-
plus dcdccens ; eamdcm taincn piurimis edoctam quc, qui fungebatur carnis alloquio (lo),- et dicit
oraculis quod ventiirus essct, qui serpentis illece- lioc post eum psalmum quo descripta est Domiui
bris exclusis, sancti Spiritus infundcrct gratiam, ut nostri Jcsu Christi passio. Ubi ergo et diviua
omnis caro viderct salutare Dei, omnis caro ad sacramcnta revelata ^unt , ct induit .'Jomiuica}
Deuin veniret, inar.sisse desiderio sed metuentem : resurrectionis lcctitiam, et passionis dcgustavit gra-
ne ut impaticns, ut lasciva, ut luxurio.^a, ut quc- tiam; vidit justorum congregalioncs, populos re-
rula, sicut antc fuorat, displiccret, ot longiorc demplorum (16), porditonim salutcm, morluoruiu
quam fcrre jain poterat, morantis adventus domi- resurrcclionem ,
sanctificationem sacramentoruin,
975
nici exspectatione non immur- qnalerclur : et cxclamavit dicens : Bcati immaculati in via, hoc
murantcm tamen, ncc transgredientem, scd levan- esl : Ecce maledicla tcrra in .\daiu ccvpil haberc
tcm in omni loco puras manus sinc ira cl disccpta- J) bealitudincm; si tamen legem Domini non dcrc-
tionc in habitu ornato, cuin vcrccundia ctsobrietate linquat, eccc immaculatus est hoino, qui erat ante
ornantcm se, non in tortis crinibus, aut auro, aut pqllutus. Quam pretiosum est custodire praicopluiu
margaritis, aul veste pretiosa, sed iis qua? castitatis Domini I quam prctiosum ctiaiu pivpcepti ipsius
ct honiK conversationis decercnt graliam , orare scire mystcriuiu
diccntem : < Osculctur mc ab osculo oris sui, quo- 8. Scd quis cst immaculalus? .Non utiquc qui in
niam optima ubcra tua supcr vinum. » Jam volobal (juacumquc via ambulat, sed (|ui in Christo ainbu-
adhan-ere Chrislo caro, jam fcstinabat iimubere, ut lat. Ipsc cnim dixit : « Ego siim via {Joan., xiv, 6;. <
essct uiuis spiritus, et fieret caro Cliristi, qua^ erat In bac 976
'!'•' 'iQilJnlat, orrare uon uovil; si
^'^'^

antc mcrelricis. Omtktiir, iiiquit, mc (osculatur nos tamen ab hac via nunquam recedat. Est cl via lcx;
Hci Vcrbtim, quando scnsuni noslrum spirilus cog- ol ideo dum immaculatus cst, in lcgo Domiui am-

Mss. plciiquc acvet. odit., Hoc in Cauticis licet

(11) Aud. repnescntamus.
tivn iniisticnm (juam morale sil. Rom., Hocin Canlicis ^lo) Iloc esl, qui velut carnis vice ac uomine
canlicortim et myslicum et morale. Nos voro lectionem loquebatur
cod. Remig., Vind., Thcod., Navar. unius, alque
(16) Rom. odit,, populorum rcdemplionem.
1267 S. AMBROSll 1268
bulet nec ambulare in via hac desinat, ne imma-
;
^ audiie, cum legitur, quia Deus novit occuUa homi-
culatus esse desistat. Non declinet in dexteram aut num, ne incipias scire quod timeas, et limere ne
laevam, aut lilubet, non resistat, non exspectet pecces. Audi ergo Scripturam divinam, ut conver-
sed ambulet superiora obliviscens, et ca qu.-e sunt laris a via prava et maligna. Noli siculcajcus oculis
priora appetens (17), ad destinalum seiiuatur, ad corporalibus, aut sicut surdus, qui eo quod non
braviuni festinel, contendat usque in lincn); fuiis 977 potest videre aut audire prsesentes, solum
enim logis est Christus. Mulli volunt ambulare iii esse se credit : et in plurimorum ccetu, dura putal
via, scd nou usque ad fiiiem. Non ambulant Judfei nullum esse praesentem, perpetrare adoritur quod
usquc ad fiiiem, qui nou usque ad Christum ambu- arbitratur esse secretum; non potest enim videntes
lant. Nou ambulat Manicha-us in via, qui legem videre qui non videt ; similiter et tu mentis cajcatus
refutat, sed ambulat vera fides quae et lcgem sus- oculis noli ajslimare quod sine teste delinquas
cipit, et pleniludincm legis agnoscit, quia hominis pra?sentiam deciinare potuisti. PJures
9. Si quis ergo in via ambulat, scrutelur lestimo- sunt qui redarguant, quam quos cavere potuisti.
nia Domini. QutR tamen eliam !ice( mystica sint, Ipsum te fiigere tui accusatorem non potes, quem
moraiia in se habent; quoniam melius potcst am- convenit (20) propria conscientia, Et si negas aliis,
bulare in via, qui scrutatur Domini testimonia, Nam B tibi non negas. Et si homini inficiaris, Deo fateris.
ut quis intemperantissimus captus adulterina', cupi- EI si volueris negare, tuae te cogitationes revin-
ditatis a?stu, et victus libidine, vel indulgens flagi- cunt.
tiis, qui repugnare nolitappetentifT; sua; carnis, con- 11. Elisajo assistebant angeli, quos videbat; et
versus huc afque illuc, si neminem forte videat, in ideo agmina hostium non timebat; sed timebat
facinus ruit idem tamcn quamvis inveniat
(18) : puer ejus, qui angelosnon videbat. Aperuit oculos
paratam occasionem potiendi, explorat diligenter ejus ad vocem prophetse gratia Dei, vidit angelorum
omnia, in diversum oculos suos, incuriosus justi- exercilus, et credidit esse praesentes, (juos antea,
tiae, sollicitus fahia>, detorquet frequenter, erubescit quia non videbat, putabat absentes (IV Reg., vi,

testimonium erroris, qui non erubescit errorem : 16 et 17). Et tu lege prophetam ut videas, lege ut
ac si quem forte speclatorem cognoverit facinoris aperiat oculos tuos; nec te hoslilis legio perter-
sui , verecundia sequestrat intemperautiam ; et reat, et obsessum esse te credas, qui liber es, qui
quamvis cum ancilla vel meretrice vulgari (19), munitus es prophetam non
spiritalibus turrais, si

ubi nullum sit deprehendendi periculum, tenta- derelinquas. Cum tibi propheta loquitur, quia Deus
menta mohatur libidinis, pudorc tamen inceplum p dixit « Ego ccelum et terram compleo (Jeretn
:

/^ ^e^ n**t t iTalnv-ki-j-. n! —. ^ .>ll ^ 1 ' ^^ (r\fV. lfl_! -.__! _*_ J!'l '_
deserit
•
: quanto magis K.«.'k.r^<,_I_
si
. 1
quis allevet mentis ocu-
i
xxin, 24) ; » cum tibi propheta dicit, «
1
quia plures
los, et consideret plena esse angelorum omnia, nobiscum sunt (IV Reg., yi, 16), » quia in circuitu
aera, terras, mare, ccclesias, quibus angeli pr.nesunt nostro angeli sunt; attolle oculos mentis, et vide-
enim Dominus augelos suos ad dcfensionem
(mittit bis non solum angelos, sed etiam Deum qui dicat
eorum qui ha^redes futuri sunt promissorum cceles- tibi « Aperi mihi, soror mea, proxima mea {Cant.,
:

tium), concepto polest renuntiare peccalo! Undc V, 2). » Pulsat ad januam et quando tu dormis si :

ista lurba innocentium, nisi cx illis peccatoribus? tamen vel excitalus evigiles, vel vocatus januam tui
Eadem nalura esl omnium, sed diversa disciplina. pectoris aperias, introibit. Quod si fugias lectionem
Circumcisio nihil est, et gentilitas nihil est : sed prophcticam, si domi non legas, in Ecclesia audire
observatio mandalorum Dei naturse ipsius anget nolis; nonne sicut ille qui averso connivet obtulu,
gratiam. Mcrita commutat ille qui dicit « Tene- : ne videat quod possit videre, claudit oculos ne aspi-
brae in circuilu, et parietes me operiunt : pecca- ciat, cui potestas videndi est, aut sicut in furore
torum meorum non crit memor Altissiinus {Eccli., plerique injecere manus oculis suis, ita et tu primo
xxiii, 26). » avertcris conniventi magis dissimulatione, quam
10, Non angelorum praeseutiam,
reverilus esses D i'efragatione praerupta? Nam cum ad Ecclesiam
si praisentes esse crederes ? Non metueres, non venis, ct Christianum te assens, sauus videris, ape-
dicam facere, sed loqui, aut ctiam cogitare quod ris oculos, quibus possis videre, sed dum audire
pravum cst, si libi diviiia Scriptura suasisset, quia dissimulas qua; leguntur, claudis nc videas tibi, etsi

Deus cogitationum arbitcr, secretorum lestis est aliis videre vidcris; injicis etiam quasdam perlidia?

verax, sicut ipsc ait : « Estote mihi tesles, ct ego et intemperantite manus oculis animae tua^, et

testis, dicit Dominus Dcus, et puer meus quem csecitatem infers cordi tuo, quod est gravius, vo-

elegi (/.s'(., xLui, 10)? » nominem vereris proesen- luntariam, ut videns non videas, audieus non au-
lem, Dei Patris et Filii non vereris pra^sentiam? dias.
Sed non vis credere, ne possis caverc : non vis 12. Putas te solum esse cum fornicaris, ct non
(17) Rom. edit., el ideo dum qui in lege Domini (19) Gonfer hunc locum cum iis quae supra Hb, i
ambulat, immaculalus est, nec ambulare... quse sunl de Abraham, cap. 7, num. o9, Iradunfur, nec non
anteriora appetens. cum nota quam capili 4 ejusdem libri subjecimus.
(18) Oinnes edit., neminem videat (tagHii sni lcslem, (20) Convenit, verbura e foro, id esl, judicio persc-
in facinus ruit; omnes mss., neminem videat, in faci- quitur.
nus ruit.
 {m liNPOSITIO I.N I'SALMIM CWlll. 1270

rccordaiis f|uia Doinini vidoiil orhcni l<Tra- ^ [»liirilius

ociiii Diabuluiii aiidisli.-. siMd^iilcm ik>sih, nie :

rum? Noii audis diceritem « Kccc venil liora nun potuibUb audirc vitalia mandauteui?
:

ut dispcigariiini unusquisque in sua, cl ine solurn

1 i. (Vcrs. 3, 4, .i, 6.) Et idco opercmur justiliaa :

rclinqualis : sed non surn solus, quia Patcr mecum ejus

Non enim qui operanlKr ini'juitatern , in viis
est (Joan., xvi, 32)? » Adest ergo Pater-, adest ct
amiiulnverunl. Ta mandasti numdata tua custodiri
Fiiius Dci, adsunt ministri, adsunt Clicruhiin ct
uunis. Vlinitni diri'janlur vix mex ad custodicndas
Scrapliini, qua^ dicunl : Sanclus, sanclus, sanclus :

justificationes luas ! Tunc non confundar, cum pcr-

l»lcna csl lcrra niajestalis tuaj. Plenus est enim
spiriam in omnia mandabi tun. Nori solum marr-
mundu.s sanctarum virlulum, quia plcnus esl ne-
dasti, inquit, cuslodiri inandata lua, sed etiam cu=-
quiliarum. Plenus csl orbis lerrarum rcmediis,
todiri nimis. Quando hoc mandavil? In i^aradiso
quia plenus cst laqucis. Putas (inod in lii{)anari
quidem mandavit Ada;, ut cuslodirel manduta sed :

Christus le non 978 vidcal, qiieni vidct lupanar

fortasse non raandavei"at nimis custodirx* el idco ;

intrar-e? Pulas quud in adultcrio tc non deprchcn-

lapsus est, idco inJIexus vocc mulicris sutc, idco
dal, quem videt adullerinm cogilantcm? Num
dcceptus erat a scrpcnte, putans quod si in partc
pai-ieles reluj^it,
D nui spcctal crrores:} et secrctum ,. , , , ., , .
' > 1 t
ahqua rccederct a inandalo, non pcnilus err-aret ,
:

criminis aver-satur, qui sccnani criminis intuctur ? i> , . :. ,_ . .. , .

scd quia semel a semita manddloruin recessil, to-

An pulas tunc primum tc intrai-c meritoiium (21^,
tam deseruil viam, et exspoliavil omnibus nudum-
cum forniccm merctricis ingrederis? Inlr'asti jam,
quc reliqnit. Idco Dominus, quia lapsiis eral, qui
quando cogitalioncs tuas mcretrix introivit. Intrasti
in paradiso eral, postca te pcr Lcgcm, per Pro-
jam, quando ad poticndaiii proslihukc cupidilatem
phctas, per Evangelium ,
per Apostolos monuit,
gressu mentis intrasti. Pulsasli lupanaiis fores
qiiando ad mulicris concupiscendaj decorcm oculos
ul nimium custodias mandata Doinini 979 ^*^'

lui. Oinne, inquit (Mnlth., xii, 3(>), verhum otiosuni

mentis apcruisli. Et verum audirc vis, quomodo
si
qiiod locutiis fuei-is, rcddcs pro eo iMlioncin. .Noli
te in lupanari non vidit Christus, quando te vidit,
dissimulare : ah aliquo mandalo iota unum, aul
quia adulterando in cordc tuo te ipsum lupanar
unus apcx iion picTlerit. Noli rccedcre de via. Si ia
cssc fecisti? Denique ipse dicit Dominus Jcsus :

via amhulans vix tutus es a latronc, quid facies si

« Qui viderit mulicrem ad concupiscciidum cain,
le cxlra viam vagantem inveneril? Diriganlur
jam adulteravit eam in cordc suo [Matth., v, 28). »
gressus tiii , ct ne infirmus sis ad dirigendum,
Unde tamea tam religiosus in opinione, qui tam
precarc ut dirigat Dominus vias luas.
probrosus in crimine? ^i
'
13. Sed acquiesco lihi ({uud Jesus te nolit viderc, \o. Hic optal : 1'tinam dirigantur vix mcse! Alihi
nolit revincere, (jui iiolit accusare, nolint vidcre et dicit : « Exspectans cxspcctavi Doiiiiuum, ct erxau-
angeli. Scd vidct diaholus, qui tccum introivit, imo divit me et statuit pedcs raeos in pctra, et
qui le intr'oduxil : vident ininistri ojus, qui te direxit gressus mcos^{Psal. xxxix, 2, 3). » Roga
circuradedcrunt , nc vidercs angclos Dei : vidit ergo ct tu, ut Dominus dirigat vestigia iiienlis tua.',

Belial, vidit legio, qui tc impulcrunt, ne quis quo possis Domini custodirc justificaliones. Non
rcvocarct, ne quis loneret. Noli putarc qiiod collu- confundcris, ciiin lospexeris in omnia mandata
dium (22) libi prn>stet silcntii, qui vult tccum sup- cjus. enim oonfusus es in Adain et Eva.
.\nto
plicii hahcrc consorlium. Studet plui'es similes sui Donique nudus faclus es, operuisti lc folii<, quia
videre ; et in eo habet gloriam, quod plur-es per- confundebar-is ; abscondisti te a conspeolu Dei,quia
ditos feccrit. Ipse est inccntnr, ipse accusator, ipsc cruhescchas, ita ut tihi diccrct Deus : " .\dam. uhi
in Judam introivit, ipsc eum ad proditioiicm inipu- cs ((?»'/(.. iii, !» ? » Cum illi dicit, tihi dicit; Adam
lit, ipse misit ad laqueum. Quanli dioluri sunl in onim iiitcrpretalionc Latina homo dicitur, hoc est :

illo die adversus cum : Tu nos circumvcnisti, lii Homo, uhi cs? El Adarn lospondit Tirucns quia :

impulisti! Exemplum quoeris? Accipe diccntem 1) nudus eram, ol tola mente confusus, ante conspec-
Evam pra?varicationis suffi auctonMii fiiisse sor- lum tuuni vcnirc non ausus sum [Ibid., lO^. Ergo
pcntcm (Gcn., iii, 13). Sed
illiim iinplicavit, non nc coiifundamur, cuslodiamus mandata Domini, et
sc absolvit. Cui respondit Dominus Non praicepo- : custodiamus omnia. Nam si qiiis uiiuni mandatuni
ram nc gustaretis de ligno solo, quod cst in medio cuslodiat, et aliud pra^varicctur, niliil ei prodest.
paradisi (V)id., 11)? Respondebit ergo Vcrilas ot Custodivit se aliquis a sanguine, non custodivil ab

("21) Codex Navarraeus unus, mcrctncatoriuni : Hinc otiam meretricos ac morilorii pueri nomen
sed retinenduni vtrritoriuin. llbi suliinlellige, diver- sorlili licot »ifrt7o»"«i(»i quandoque houeslum diver-
;

.wriuttt, vol stabulutn: sic onim quoudam ciicta

sunl, sorium sipniRcet.
ul cum Tertulliano loquanuir, cotistsloria libidinuin
Coltudiutn aut Collusio simulaliouem ac frau-
(53)
publicaruin. Uiidc pro.slilmla sou prosdbulas quidam dcm ooiliidoro oiiim dicuiilur, qui cum
siiinitical ;

iippollalns vohml, qxnnl pro stabulo, id osl, ante sla-

videanlur inler se coiUendcre aul litij:aie, hoo Inn-
Inilum slareiil. Merilorium autom a merondo voca-
lumraodo per simulalionem faciuul. oum unus dodila
Inr, quod uioreal, lioc cst, pariat quR'slum domino opera so jiulicio vinci palialur. Scd ca fraus clidm
suo. Quo sensu lloral. in Arte poet. .
locum babel exlra judicium
Hic mcrel sera liber Sosiis.
 ;

\ni S. AMBROSII 1272

adulterio; utique in uno conviclus, puuilur

eliani ^^ ^"j 29, 30). » Quod illi spreverunt, nos eligamus,
legibus sfficularibus, nec prodest oi allerius crimi- et sequamur consilium Dei, quo niliil potest esse
nis abstinentia, si iii allero fucril deprehensus. subliniiiis; hoc enim divinum, quo lit reniissio
pcccatorum. Cum didicerit itaque justilias Domini,
16. (Vers. 7, 8.) ConfUchor libi, Domine, in dircc-
Deum tiineiis non confuudelur. Uenique et Paulus
tionc cordis (advertis qiias vias dirigas) m co rum
ail « lu nullo confundar {Philipp.,
: i, 20). »
didicerojudicid justitix tux. Juslificalioncs Iwis cus-
iodiam ; non me dcreliwjnus xisquequaque. lloc loco 18. Et quia nullus potest perfeclus esse sine
mystica plenius cognoscere se velle testatur, ut favore Dei, neque tutus, ideo rogare debet, ne
ingrediatur penetralia mysteriorum cuilestium, et penitus eum derclinquat Deus. Nam supra rogavit
aperiaiitui' sihi thosauri sapientife el scienlia" in David ne dereliiiqueretur, dicens Ne derelinquas : «

Chrislo abscondili. Uude ct Salomon ait « Attrahc : me, Domine Deus meus [Psal. xxxvii, 22), » hic
nos posl odorem unguentorum tuorum nos « Ne derelinquas me usqucquaque, » hoc est,
:'
lo : in ait

curremus. Inlioduxil me licx in cubiculum suum raultum. Supraforte quasi adhuc imperfeclus, et in
[Canl., I, .3 . » Et fortasse illud quod ait supra : magnis perturbationibus positus, ne derelinquere-
Osculctur me nh osculo oris sui{Ibid., 1), significat o tur, timebal : hic autem jam fortior non timel
Spirilus sancti supervenientis gratiam, sicut ange- dcrelinqui ut tentetur; sed rogat ne penitus derc-
lus ad .Mariam dixit : « Spiritussanclus superveniet linquatur. Plerumque enim derelinquit Deus quos
in tc, et virlus .\ltissimi obumbrabil tibi {Luc, i, vult probari; penitus autem dcrelinquit quos dese-

35). » Quando autem inlroduxerit cam Rex in cubi- rit. Dereliquit penitus Judam non dereliquit :

culum suum, passionis tempus, lateris conipunctio autem sanctum Job, in cujus palrimonium (25), in
declaral (23), sanguinis elfusio, sepulturie ungueu- cujus corpus potestatem diabolo dcdit {Job, ii, 6);
tum, resurrectionis mysterium; ut osculum quasi in animam autem non dedit. Nam si dedisset in
sponsa acceperit, in cubiculum autem Christi sit animam, penitus dereliquisset eum. Numquid non
introducta Ecclesia, non jam quasi tantummodo ideo derelictus csl Job, ut relictus probai'etur, pro-
desponsata, sed eliam quasi niipta; nec solum batus coronaretur? Dereliquit igilur Jndam, cui
thalamum sil iugressa, sed etiam legitimai claves ait Quod facis, fac celerius [Joan., xiii, 27). »
: «

copulcB consecuta sit. Ideoque quasi in thalamo sifa Dereliquit enim penilus, quem sceleris sui permisit
ait : « Colligatio gutta; frater meus mihi, inter effectui (26). Alios autem apostolos cum vidisset

media ubera requiescet {Cant., i, 12). » Quod si esse turbatos, quia dixerat « Quo ego vado, vos :

cubiciilum quajrimus, ipse nos edoceat, qui ait : C non potestis venire [Ibid., 33); » addidit « Non :

« Tu aulem cum orabis, intra in cubiculum tuum, turbetur cor vestrum [Joan., xiv, 1). » Et infra :

et clauso ostio, ora Patrem tuum in abscondito « Iterum venio, et accerso vos ad me ipsum, ut
{Matth., VI, 6). » Cubiculiim Ecclesiie corpus est ubi sum ego, et vos sitis {Ibid., 3). » Denique tur-
Christi. Introduxit cam Rex in omnia interiora batus Petrus, qui derelinqui timeret,ait « Domine, :

mysleria, dedit ei claves, ut aperiret sibi lliesauros . quo vadis [Joan., xin, 36)? » Vidit Dominus turbari
scientiajsacramentorum, clausas antea fores pan- eum, et respondit ei « Quo ego vado, non potes
:

deret, cognosceret quiescentis gratiam (25-), 980 me modo sequi; sequcris autcm postea {Joan.,
defuncli sonmum, virtutem resurrectionis. xni, 36). » Sic et in mari cum titubaret, clamavit
ad Christum, et porrexit ei dcxteram Christus, ne
17. lu iiio cubiculo justilias Domini Jesu nupla
penitus derelictus perirct (MaUh., xiv, 30, 31).
reperit. Quee sunt illaj justitioe? Utique sacramenta
baptismatis, sicut legimus, quia cum venienti ad 11>. Nemo autem debet iuflari, quod nunquam
baptismum diceret Joanncs : « Ego a le debeo bap- derelinquatur, vcl dolere, quod ahquando dcre-
tizari, et tu venis ad mc; respondit Jesus : Sine linquatur; siquidcm ipse Filius se dicit derelictum,
niodo; sic enim decet nos adimplere omnem justi- D sicut habes : « Deus, Deus meus, respice in me :

tiam (JfafiA., lu, 14, Ib). » In illo cubiculo justilica- quare me dereliquisli {Psal. xxi, 2)? » Et ille

liones Domiui didicit, cognovit consilium Dei, sicut quidem nuuquam derelictus a Patre est, cum quo
scriplum est : « Quia oranis populus audiens et Pater semper est. Scriptum est enim : « Ecce jain
publicani justiQcaverunt Deum, baptizati baptismo venit hora, ut dispergamini unusquisque in sua,
Joannis : Pharissi autem et legisperiti consiliuui et me solum relinquatis; sed non sum solus, quo-
Dei sprcvcrunt in se, non baptizati ab eo {Luc, niam Pater mecum est {Joan. , xvi, 32). » Sed

(23) Mss. plures, Quando aulem inlroJuxit virlulem resurreclionis.

compunctio probaverit, ila
declaratur. Quod qui (2o) Post vocem, patrimonium, habent edit. : Jus
intelligat, ac si scriptum esset Quando introducta : tyrannidis adcersario Iribuit, quse desunt in mss.
legitur Ecclesia, per hoc passionis... lempus decla- Gallicanis.
ralur. (26) Ita mss. omnes ; edit. vero, permisil effeclui
(2i) Ouines (jratiam; contra mss.
edit., quiescenlis qusedam Paris., affectui. Alios aulein non dcreliquit
prope ad unura, quietis gratiam. Rursus sola edit. aposlolos, quos cum vidissel, etc.

Rom., virtutem resurgentis alise et cuncti mss.. ;

1273 EXPOSmO LN I»SALML.\l CWlll 127i

securidum corpus in quo est Uadilus passioni, vox \ lur : cervorum cursus dircclior, vulpeculd! llfxuo-

isla processit; quoniam derolinqui nohis vidcmur, sus. Ideo de Ilerode dicitur : « Ite, dicite vulpi illi

quando sumus in periculis constituti. 981 l nde {Luc, XIII, .'J2j; » quia dellexerat a via recta, ncc
et Paulus ait dc Patre Deo : « Qui Filio proprio non iter suum in juventutc correxerat, dignus Jercmiae
pepercit, scd pro nobis omnibus tradidit euni [Rom., Tbreno, quo dcflentur peccalores, qui jugum verbi
VIII, .32). » Dcreliquisse videtur, quia iioii i)Cpercit, in 982 jiiveiitute suscipere recusarunt. IdcD
qui tradidit morti; sed non penitus dercliquit, cui ca|)tivi ducti sunt, ideo deplorantur tanquam mor-
dicilur : « Quia non derelinques animam meam in tui ;
quia vittC nescierunt semitas, ct digna opera
inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptio- cadaverum busto non declinaverunt (27). Flens ergo
nem iVaaL xv, 10). » mortem perpetuam Judaorum, dicit Jeremias :

SERMO SECUNDUS. « I3onum est viro cuin tollit jugum injuventule :

2 Uvtli. sedebit singulariter et silcbit, (juia tulit in 66

\. (Vers. 9.) In quo corrirjil juvenior viam suam? (Thren., ui, 27, 28j. "

Superiorum octo vcrsuum non absurda nobis ceci- Non solum tollore juguni verbi, sed in juven-
3.

dit disputatio; ideoquc et sequentia perscqui stu- tute debemus toUere. Si enim sero tollamus, inci-
dium fuil. Et primum littene secunda;, lioc est B pimus pcenitentiam suiierioruin (28) magis baberc,
Betli, interprclatiu consideranda est, qum in Latino quain tenerc gratiam. Prievcniimus ergo juventutis
conversa, confusiu declaratur. Sed qui viam suam annos correctione congrua, ut magis dicamus sin-

corrigit, non confundctur. Verum quia is qui corri- guli : « Deus, qui pascis me a juventute mea [Gen.,

git ante in errore fuit, (quomodo enim corrigitiir, xLviii, I5)j quam recordationom babcntes lapsum
nisi qiiud aiite dellexit a vcro?) utique in lapsu delleamus, diccntes : « Delicla juventutis mcae et
positus , et adulcsccntiui luxu ac lascivic «'talis ignorantitc meai ne niemiiieris (l'ml. xxiv, 7). »
captus illcccbris, ubi ad juventutis pruvcctus con- Hoc debilitatis est remedium, illud robur salutis.

mcnte resipiscct, tanquam confusus

linia sobria Salutis medccina vuliieri qii<jeiitur, gratia sanilali.
animo, (luonam uiodo erubesccnda deponat ct Ideoquc ait : « Boiuim cst viro, cum- tollit jugum
plcna prubilatis assuiiiat, diu secum volvit, el in juvcntute. » Ei auleni qui post decursjp juvcnlu-
divcrsis lluctuans cogitalionibus librat atquc exa- tis annus jugum tulerit, nou cst statim perfcctum

minat, superiora oblivisccns, et ea qiue sunt priora bonum. Stimulant enim cum peccata sua, exagitat
appetcns, quemadmodum viam suam corrigat, oiren- conscientiam consuetudo peccandi, et usus erroris
sionomqiic adolcscciitioris a^tatis seria juvcnlulis ., inslabilcm facit. Luctanduin est diu bujusmodi
froiito praitexal. Undc nc diu dubitct bujusmodi ct
"^
viro, ut abulefaciat in juvcntulc facta invotcrata
incortu lia>rcat, dat Proplicta consilium, qiiasi cuin (29) at^iuc diuturna. iluic in periculo rcs est, illi in

eo ipse dclibcrans; tunc enim salubriora consiJia bono.

credinius, si propensiorc mcditalione examinata 4. Denique sedebit ille singulariter, quasi is qui
videantur. Sod ipsa dclibcrationis suscoptio docta ^ facile non inveniat a?qualem, singularibus donalus
dolinitione distinguitur, ut divorsarum cogitatio- pra^miis ot silcbit qiiietus cl fcrialus ab omni
:

jiuin concursus aufcrat, diccns : In quo corriqit intcrpellatione mundana; solliciludinis et volupta-
juvenior viam suam? Ilic enim deliberantis cst linis, tis, et divinis vacabit oraculis, qua; solent singula-
qiio viain suam corrigat. ritcr scdenlibus revelari, sicut saiicto David, qui
2. (Vcrs. 9.) Et rcspoiidit : In custodicndo verba ait : « Quoniam tu singnlariler in spe constituisti
tua. Et bene ad Domiiuim convcrsus rospoiidit doli- mc (Psd/. IV, 10). .> Et bic quidom non in socreto
bcranti, qiiasi preco atiiue orationc dolata consilium solus sedebat, scd cuin pra>essot populis; singulari
boc Doniiiii iuspiratione repercrit, ul noii pric- tamen gratia pra-eminebat. Elias soius sedebat, cum
sumptiouis liumaiia;, scd dignationis divina; rciuc- ab angelo, vel etiam corvis cibum defereutibus
dium crcdorotur. Meiis onim nostra vcrliorum coj- U pascorctur (III Rcg., xix, 7; xvii, 6). Solus, iion
lestinm consporsa scminibus, qiue antc dogcnera- soluin secrctus a turbis, verum eliam scgregatus
bat in stirpibus, mcliorcs cultus ederc fructusqiie a moritis plurinioruni. Doni^iiic rovolationes illi

atfcrre incipit. Dirigamus igitur semitas nostras, diviiue gratiaj refulgcbaul, cujus muneris fruclum
iiec tortuosi serpcntis scquamur anfractus. Viie pro mercede adipisccbatur; (piia a juveulute sua
enim Doniiiii recta^ ;
porvcrsre autem via^ erran- jugiiiu vorbi suscipiondiim putavit, noc Irabenda
lium, dc (piibus dicitur : « qiii roliquerunt soiui- luiigo dintiiis fiine pocoata.
las rectas (Prov.. ti, 13)! » lu ordinom seges hota o. Potcst juvenior istc (lui fecit bunum, tollendo
porrigitur, atque in versum qncmdam vinela poniin- in juvenlute jugiim vorbi, nondum perfeclus, qui

(27) Tanp;itur Grsecorum Romanorumque consne- odit. omuiuni leclio.

tudo urondi cadavera; quo suppHcio gravia peccata (-20) Onines
ac rass. aliquot, ut nholeficiat
edit.
di{;na dicunlur. iucelerata. elc. plures ac potiores, ul nbolefacial
.\lii
CiS) Mss. onuies Gjllici, sapicnliam supcriorum; vol in juventule facla incelerala : id esl, ut nboleal ea
ul noniiulli l,,il>ont, .'nipcrhoriim, ant oliam ut alii, qiiibns por totaiu juveuluteni, sub qiia puerilia ado-
supcrnorum. Verum qnid jtor sapientiaiu Ambiosins loscentiaque hic comproheQdunlur, assuevcral.
sibi vellet, non Videmus. Quocirca polior vidotur
 ,

1275 S. AMBKOSll 1276

adhuc juveuior, segregaiib vero se a colloquiis v luiin Jesuin, cum plicaret relia sua, el audivil
«•qualiuni, qusc plerumque corrumpunt bonos nio- diccntem : << Venite faciam vos piscatores homi-
res, et contagia volens fugcre peccuntium, ita iutel- num ct reliclis retibus suis et patre, seculus
ligi singulariter scdcre et silcrc, ne rudis a-tatis cst eum (Mallh., iv, 19, 20). » Viam sijeculi cccpe-
facilitate labatur, sed intendcrc seniorum pricccp- rat currere : sed auditis Christi impcriis, descruit
lis, prophctarum oraculis, apostolorum magiste- vitam mundi , secutus est Christum : probavit
riis ; laudandus co quia prius vult loqucndd cog- quia in co « corrigit juvenior viam suam , » si

nosccrc, quam [u^oferre qmc scntiat; anlcquam Chrisli vciba custodiat, dicens ad eum : « Diiiga-

loqui discat, timens nc multiloquio peccatum con- inus ubera tua super vinum (Cant., i, 1). » Sic
trahat. Uudc puto et Pythagoram (30) iilum philo- tamcn bibens, ut non absorberetur vino sed :

sophum imitatorem juvenis hujus 983 prophctici gratia ejus la^litiam cordis hauriret, non corporis
instituisse sectam, ut discipuli sui quinquennio non ebrietate titubaret. Dcnique bibeiis hoc vinum
loqucntes tanlo silcntio loqui disccrent; cum pr«- apcruit oculos suos, ct vidit viam rectara reli- ,

sertiin et Uavid superioris ciitatis quam Pythagoram quit tortuosas vias, dicens : « ^quitas dilexit te

fuisse non dubium sit, qui ait : <.< Dixi CusloJiam

: (Ibid., 3) » hoc cst, non ; fle.xuosa itinera te sequuii-

vias meas, non delinquam in liiigua mea. PosuiBtur, sed solus ad te potest justitiaj trames perve-
ori meo custodiam (Paal. xx.\vni, 2). » Et quia nire. Qui enim diligit juslitiura, non se avertit a
forte aliquaiido aliiiuid locutus essct incautius, ideo Christo. Quoinodo enim arbitrum justiticR remunc-
postea a Deo poni ori suo custodiam postulavit. ratoremque meritorum innocens metuat conscien-
Isaiam quoque Pythagoricis anteriorem fuisse quis lia?
nescial? Qui cum audisset, Clama (Isa., xi, 6), non 8. In hoc ergo juvene viam suam corrigente
prius clamaverit, quam audiret quid clamare debe- spectato magna mysleria (32), qute in Canticis can-
ret. Hespondit enim : « Quid clamabo (lbid.)1 » licorum sanctus Salomon repletus Domini Spirilu
Unde dictum est ei : « Omnis caTo fenum, et omnis resultavit. Constilue Dominum Jesum recumben-
gloria ejus, ut flos feni. Aruit fenura, et flos ejus tcni in convivio, reclinantem sc Joanncm supra
decidit : verbum autcm Domini manet in a^ternum pectus ejus, mirantes alios quod servus se supra
[Ibid., 6-8); » et prophetica voce clamavit. Domiuum reclinaret, quod caro illa 984 pecca-
6. Uterque igitur juvcnis praidicandus ; ille ta- trix supra templum Vcrbi rccumberet, quod anima
nien serus (31), hic cautus : ille se ipso contenlus. illa carnis vinculis iunexa, aulam divinaj plenitu-
et nunquam sibi sohis : iste pulchram astati lubricae ^^ dinis scrutaretur. Hjbc ergo mirantibus aliis res
disciplinam adsciscens silentii; nec adhuc sibi pondit anima Joannis : « Fusca sum et decora,
abundans, sed aliis se timens credere; qua?rcns filiae Hierusalem (CanL, i, 4); » fusca per culpam,
lamen a juventute congregare, qua? in senectute decora per gratium. Dicit et caro : « Fusca suin
et sibi el proximis suis prosint, ne dicatur ei : et decora; » fusca pulvere sa?culari, quem certando
« Quae in juventute non collcgisti, quomodo inve- collegi ; decora oleo spiritua^i (33) ,
quo numdi
nies in senectute (Eccli., xxv, 5)? » Ergo is si in hiijus pulverem squaloreraque detersi. Fusca per
concilio seniorum scdeiit, manum adhibebit ori vitium, sed decora jam per lavacrum, quod abluit
suo; ut audiens senlentias colligat, quod sibi ad oinne delictum. Fusca sum, quia pcccavi ; decora,
maturiorera servet aitatem : quemadmodum Maria quia jdin me diligit Ghristus : quam relegaverat
cum verlia Christi audiret, conferebat ea omnia iu Eva, recepit ex Virgine, suscepit ex Maria.
in corde suo (Luc, ii, iii); quemadmodum Joannes 9. Dicit etiara Synagoga, cujus mysteria boc loco
cum caput suum supra pectus Jesu Domini recli- jilerisque videntur exprimi : qua; cum se rejici

naret (Joan., xiii, 23), hauriebat profunda secrcta jam videret propter totius plebis impietatem, sola-
sapientia?. balur se tamen, quia ipsum Christum de populo
7. En tibi juvenem qui viam suam juventuteD suo, et Petrum et Joanuem et Jacobum, Christo
in
correxit. Piscalor erat cum fratre suo; vidit Domi- adhccrentes videbat, qui habebat cloquia sibi cre-

(30) Prsecipuum quoddam Pylhagoricse disciplinse
nemo nescit in silentio fuisse posilum. Hoc autem
eral duplicis rationis. Primum quod £/£jj.uOfav dicti-
tabant, discipulis noununquam in biennium, saepius
in quinquennium indicebatur alterum quo pro-
fanos sua celabant mysleria el hoc TtavxeXs.; nomi-
nabalur. Quod vcro ex Davidis atque Isaia? scriptis
rnulla ediscere potueril, nec ratio chronologica
repngnat cum illo quidem 536, hoc autem 2i6
: mafina mysleria. Vel. edit., in hoc autem juvene sper-
annis, poslerior exstilerit et praeterea favct Fl.
Josephi, Origenis, nec non Clemenlis Alexan. auc-
toritas. Consulo super ea re Joan. Ger. Vossium
de Philosophorum seclis, cap. vi, § 5. Vide etiam
quae nos lib. II de Abraham^ cap. xi, num. 20, sicut
ct ad calcem Admooit. in lib. de Bono morlis obser-
vavimus.
Ut hujus loci obscuritas removeatur, adverte
(31)
eum qui sero rediit ad bonam frngem, ei qui sla-
tim ab adolescentia Domini jugura lulerit, in priori
mcmbro opponi posteriori autem duos illos
: in
; inter se comparari, quos quidem ambos eidem jugo
; coUa subdidisse, scd tamen non simili ralione, su-
pra meinoravil.
(3"2) Mss. complures, jn hoc aulem juvene speclalo
; talo, hoc esl, Joanne prxvide muyna mysleria. Rom.
cum mss. paucis, ut in lexlu. Hanc porro lectionem
praetulimus, quod voccs quse in illis desideraulur,
cum habeautur in aliis, magnopcre interpellalioncm
redoleant.
(33) Mbs. nonnuUi, decora oculo spiriluali.
 ; ,

1277 tXPOSniO IN PSALMUM CXVIIF. 127^

dita; cl ideo dicebat : « decora, y^ non poluit; Tneritoque sero quaent tenere, quem
Fusca sum et
Jiliai Jerusalem; » fusca per incredulitatem, dccora cum tenerel, amisit mullo dissimilior ejus qum :

per Legem; fusca per lapsura, decora, quia dilexit dicit : « Inveni quem anima mea, leaui dilexit

me sol, et prior facta sum congregatio Dei. Nolite eum, et non relinquam eum {C>nil., m, 4). »
refugere me, quia fusca sum ideo fusca suni, quia
;
Dcnique invitat in hortum suum Spon-
i \ . illa
Sol me reliquit justitiae, qui ante me illuminare
surn : Ii.Tc ubi pascat requirens, dicit ad ipsum :

consueveral; amisi colorem vullus niei oblusa

;
« Aniumtia rnihi quem dilexit anima mea {('ont.,
facta est acies . oculorum mcorum ,
quibus anlc
I, 6). » Cur quem dilexit anima mca dicis, et non
Bolem videbam in tenebris ambulo, quia diem
:
quem diligit?Cur dimisisti, queu) tenebas? Dilexisti
Christi nescio. Nolite tamen despicere me, quo- patrum fide, aniisisti incredulitate ; tenebas (36)
uiam qui reliquit, potest rursum aspicere, misereri
charitatis viuculis, amisisli longo fune perfidiae.
ilerum. Solet congregare dispersos, desertos requi- nam
Ideo nescis ubi pascat, ubi maneat, si scires,
rere, colligere destitutos. Omnes Iribus Israel, con-
non qusereres. Dicis enim : « l'bi pascis? ubi manes
venile, aspicite mc decoram antc dilcclam : « Nolite
in mcridie {Ibvl.)''! » Meridiem nosti esse Ecclesiam,
aspicere me, quoniam ofTuscata sum {Ibid., ^); »
qasi leneat Christum : et tu eum in uoctibus qu<E-
hoc est, non hoc solum aspiciatis, quia olfuscata B ^,.^., ^-^^ inquit, mihi , Christe : responde vel
sum. Sed lucet sol super justos et injustos super ante carus atque dilectus
p,.opicr id quia
:
fuisti
jusLos per gratiam, super injustos per misericor- prKrogativam charitatis
^^^-^^.^. ^^.j ^^^ ^^,j^^
diam mercedcm meritorum tribuens, istis
; illis
amisi, tu tameu quasi pius responde mihi Ubi : <<

peccata dimittens. Et genlibus non lucebat anle, gen-

pascis? ubi manes? » Reliquisti me, abiisti ad
nunc lucet; nunc illis oritur, qui oriebatur niihi
tes : recessisti longe a me; et illis propior factus
qui illis remisit, remitlet et mihi. Nolite arbitrari
es, a quibus longe eras, sed faclus es prope, quia
quoniam offuscala sum, quod penitus rcliqneril me crediderunl sanguini tuo a me recessisli, quia :

sol, et jam non inlueatur, non rcquirat a^gram.

ego crucem tuam non suscepi ut nmndi redemptio-
Dissimulavit a mc (n."i); quia non servavi mandata
ncm, scd ut noxii damnationem. Qui autem rece-
ejus : reconciliabitiir, cum viderit meorum pami- perunt te, Domine, sicut salutis auclorem, in meri-
tentiam delictorum. Non vidit mc sol, quia non
die sunt. lllis luces, illis refulges, illis calet gratia
rccepi advcnientcm; nou aperui fenestras, ut lumen lua sicut mcridics. Wihi matulinus eias, cum adhuc
vitaj intraret. Cum aperuero, illuminabit oculos crederem; scd non credcbani plene, quia non sum
meos, qui venit ut totum mundum illuminaret, et^ ijj^,^.^^^ ;„ meridie (.37); sicut Joseph cum fratribus
videant ctiam non vidcntes meridies factus es,
suis qui cosnabant meridie. Illis
10. Filii malris mc.x puQtiavcniut adi'ei'Siis me,
qui pascunlur in divitiis tuis, et in le sperant. Ideo
posueruiH me cmlodem iii Vincam meam non
vineis.
ut dixit David : « Deduces eorum jusliliam tan-
custodivi. Putant aliqui hoc de illis dici qui Syna- judicium eorum tanquam mcri-
quam lumen, et
gogam ad legis praicepta constringunt, ut Legcm diem {Psal. xxxvi, 6). ->

custodiat,vincam suam tucatur, quam cuslodire

12. Quaris ergo tanquam aliena, quse proxima
non potuit. Denique cuslodiebat ut faceret uvas,
eras lanquam paupcr, qiue dives fuisti. Vis sequi,
fecit autem spinas. Quir sit igitur 985 ^ioca,
:

qu8C priecedebas, atque utinam vel sequaris, quos

venit David lestificari nobis dicens : « Vineam ex
pra?cederc debuistil Mercenaria esse desideias, qua»
.i]gypto transtulisti, ejccisti gentcs, et plantastieam
ante merccnarios colligebas. Mercenaria'. uti^iue voi
(Psal. Lsxi.v, 9). » ma-
Possunt et apostoli esse filii
isla dicentis cst : « Ne forlc liam circumamicla
tris cjus, qui vcre impugnavcruiit Synagogam,
super greges sodalium tuorum {Canl., i, fi). «> Quae
dicentcs : « Eccc couverlimur ad gentes {.\.ct., xni,

46); » et nationibus verbum Dci scminare ccepc-

proselytos ex gentibus anlc suscipiebas, 986
„, 11- t I j rv 1
•
. iiiHic ipsa in natiombus vis pro proselytis
t- r j
suMipi
runt. Possunt et prophela; mtelligi, qui moncndol)
I '

ol lanquam advcna congregari.

°
dcnuntiandoquc, ut vincatn suam cuslodiret pSyna-
j ,• , j- , .
. .
*

goga, nihil profeccruiit. Fccit onini spinas impro- t3. Respondit Jesus : « Nisi noscas tc dccoram
bitatis, qucc virtutis ubcres fruclus dcrcric debuc- (38) intcr mulieres {C'int., i, 7'. » Quid est se nos-
rat. Etideoconfitetur, quiapopnlumsuum custodire ccre, nisi ut sciat se unusquis«iue hominem ad

Wss. oclo, ai<})icile nie decoram nnte dcrclic-

(;n) crcdulitotcn\ : qucm tcncbas, cto.

tam.Duo, nempo Nav. primus, S. Aud deco- (37) In cunclis cod. Gall. desunt. ^uiu non sum
rnm nntc dclicla qiiod non rtisplicet. l^eliqui la- : inventa in mcndie.
men cum ut in lcxlu; uiido vcl excidit copuhi,
cdit. (38) Ita vot. cdll. ac nuillo major mss. numerus.
vel alterum adjecUvum ibi vice substantivi poni- Aliqui tameii. ac Rom. edit. nisi cogitoscas te ,

tur. dccorii, eto. Ilis favenl non solum LXX, ubi con-
(3d) Edit. Rom., nec revisat nigram. Dissimularil stanler legilur V) xaXf,, verum et Ambrosius ipse
n me. Vof. aulem, non requirat, et gratiam dissimu- lib. do Isaac ct .initna, cap. i, num. I">. Quan-
lavit a me. Mss. vcro niuguo consensu noslram lec- quam islic etiam loctionem nostram videtur indi-
tionem continnant, exccptis duobus ubi, revisil, pro, carc, cum scribit Nisi noscas te quia decora es,
:

requirat. elo.
(36) Qualuor mss. Perdidisti palrum lidem, amisisli
 ,

\m S. AMBllOSIl 1280

iinagiuem el siuiiliUidiiiem Dei faclum, rationis ^^ 15. (juod si scias le, cl agnoscas qula peccato
capacem, qui lcrram suam excolcre lanquam boims obnoxia es, exeundum in calcaneis gregum est

agricola debeat aratro quodain et falce sapientia^, tibi. Exi ergo nuda pede, « et pasce baedos tuos in
ut VL'l dura lindantur, vcl luxuriantia rccidantur, tabernaculis paslorum (Cant., i, 7). » Qui sine pec-
qui inferiorem sui portionem animi imperio debcal cato cst, agnos 987 pascit , oves pascit. Qua;
gubernarc? Unde ctiam in Lcge scriptum est : autein peccato obnoxia est, pascit liaBdos qui a
« Attendfi tibi , ne fiat vcrbum abscondiluiu in sinistris sunl; non cnim potcst esse in dextera
cordc luo (Dciit., xv, 9). » Tibi, iuquit, attcnde, pastoris boni. Sequalur magis diccnlem Petro :

non utique dicit pecuuiu! tuse, non possessionibus <i Vcni retro nie, Satana [Marc, viii, 33). » Se-
tuis, non viribus corporis, sed anirao tuo ac menti quendo Petrus in dextera meruit coliocari ; idcoque
tuaj, unde omnia consilia, facla cogitationesque ei dicitur : « Pasce agniculos meos {Joa7i., xxi,

manant. Tibi ergo atlendc ibi, ubi potiorem esse 16). Sed quo exeat, audi. « Ad tabernacula,
»

tc nosti. Mosce te ipsum (30), quod Apollini Pythio inquit, pastorum; » hoc est, ad genles, ad disper-
assignant genliles viri ,
quasi ipse auctor fuerit siouera. Ideoque dixit « Percutiam pastorem, et :

hujus sententiaj; cum de nostro usurpatum ad sua dispergentur oves gregis (Zach. , xni , 7); » ut
transferant, et longe anterior Moyses fuerit, qui B repleatur totus orbis terrarum grcge Cliristi

scripsit librum Deuteronomii, quam philosophi qiii signiticans tunc fore salvam Synagogam, cum se

ista finxcrunt. huic dispcrsioni et ipsa sociaverit, qucC rcplevit

ii. Uudc et Salomon, oraculum divinum secu- hunc mundum ; tabernacula enira pastorum regiia
tus, scripsit in Canticis canticorum : « Nisi scias sunt terrse. Ideoque proplieta David nationes an-
te decoram inter mulieres ; » hoc est, nisi cognos- nuntians credituras ait : « Regna terra, cantatc
cas te mortalem, rationalcm, el tua pcccata fatea- Deo (Psal. Lxvii, 33). » Ergo sciat se juvcnior, ut
ris, cito dicas iniquitates tuas ut justiliccris; nisi corrigat viam suam.
convertaris, et prior accuscs dcJicta tua, vcnit dies 16. Sed dicis : Quis jjotest cognosccre viam juvc-
mortis, et jam nullum conversionis remcdium cst : nior, ut corrigat, cum Prophcta dicat : « Tria sunl
praeveniris dum uon cogitas. Accende facem (40) impossibilia mihi inteiligere, et quartum quod non
tuam, priusquam Sponsi tibi claudatur janua, qui agnosco ; vcstigia aquila; volantis, viam serpentis
exspcctarc diu non solct negligenles. « Nisi scias in pclra, et semitas navis navigantis, ct vias viri
te, inquit, decoram inter mulieres, et dicas : Fusca in juvenlute (Prov., xxx, 18, 19). » Si Salomon
sum et decora (Cant., i,4); » fusca sum, quia pcc- ^ fatetur quod non agnoscat vias viri in juventutc,
_„j
•

cavi; sed
j _..;_ j:i:
decora, quia diligor, quia
„.-.,
genus„ sum
VJ ... „ , o />..:
quomodo potest juvenior coguoscere? Cui rcspon-
• ..

Abraha», elcctum genus, diicctum Deo ; nihil tibi dcbitur quod ilhe via; viri in juventute non cognos-
proderit patrum gratia : « potens csl enim Dcus cantur, quae sunt secus vias serpentis in petra, et
de lapidibus istis suscitare tilios Abrahae (Mntlh., secus semitas navis lluctuantis, et vestigia volantis
IV, 9). » Et alibi in Evangelio lcgisti (Luc, xiii, aquila;, quae ungucs asperos liabet, praidam inclu-
11-16), quia Abrahaj filiam ligavit diabolus nequitia^ dit (42), et supra nubes volat. In acrc crrat, in mari
suaj vinculis, quam solvit Doininus die sabbati. piscem interficit; ct tamen non cst impossibile hoc
Nisi ergo scias te, nihil tibi proderit. Et si dicas :
quartum, sicut illa tria; cognoscit enira Dominus
Abrahai sum lilia, qua; non credis, qu.-e errorcrn qui sunt ipsius, et vult ut sciat se unusquisque,
non corrigis; Abraham qiiidem salvatur, sed le sciat se populus Dei.
nobilitas generis non juvabit, nisi fides servave- 17. Sed esto non cognoscantur errantium viee,

rit (41). Non te decipiat data patribus rcpromis- sicut dicit Dominus ; « Non novi vos, discedite a
sio. Non suscipio personam hominis, non suscipio rae, opcrarii iniquitatis (Luc, xm, 27); » hic autcm
prserogativam gcncris,nisi videro congruentem juvenior qui potest corrigere viam suam, fortasse
generi morum nobilitatem, ut liat justi generis
J) juvenior sit ictate, non inoribus et habeat in ,

eleclio. prirao flore juventutis suee seuilera intellcclura,

(39) Sentenllam hanc multi (ribuere Chiloni Lace- in Ausonium commemorat. Plura quoque repe-
daemonio, ut auctor bomil. in Cant. cant. apud Orip;., ries inAdag. Erasmi, chiL 1, cenl. 6, adag, 9o.
Hieronymus hom. 2, el alii, inter quos Ausonius in Sed lubet huc etiam adjicere, quod idem ille poela
VII Sapient. ita scribit :
nimium negligi monet doletque Idyllio 31, hisce ver-
FvtoOi (TsauTo-^, quod Latinum est, Nosce te. sibus :

Mulfi hoc Laconis esse Chilonis putant. Quanquam difficile est se noscere, rvw6'. aza^jxrri

Sed forte eadem a quibusdam Apollini adscripla Quam propere legimus, lam cito negligimus.
fuit, quod columna; templi Delphici inscripta Am- (iO) omnes edit. At mss. negationem non
Sic
phyctyonum jussu, ut Plalo in Charmids auctor est, agnoscunt quorum nonnulli habent prxveniren
:
:

legeretur. Hoc ctiam Ausonius tradit in sequentibus :

dum cogilas; unus, prseveuire dum cocjHas, accende
Brevitate nota, qua Lacones utimur, facem, elc. Etsi autem hsec suo sensu non careant,
Commendo
nostrum, I\(L6t' (Tcauxov, Nosce le :
videntur tamen edit. anteponendaj.
Quod
columna jam tenelur Delphica.
in (41) Edit. Rom. sola, nisi fidem servaveris.
Floniit autem Chiloii annis post Moysen 950, post (i-2) Prwdnm includit, ac plerisque mss. in ant. edit.
Salomoncm vero 615. Alii prsetcrea hujusce pro- desideratur; at in quibusdam reperias, prxdam non
nunliali auctores habili sunt, quos Elias Vinetus includit.
 , !

1281 KXPOSmO IN PSALMIM CXVIII. 1282

de qno ail : << Canilies autem esl inlelleclus hoiiii-^tali est donatus alirnento, adliuc a?vl inleger, sed

nibus [Sap., iv, 8), » quibus matui-ilas consilii veteranus consilio. Neque enim dignum est ut
gravitasque suppelit. Unde et Jeremiie dicitur : credamus quod tantus palriarcha de corporali cibo
« Noli dicere quia juvenis sum {Jerem., i, 7). » Et dixerlt « Deus qui pascit me a juventule mea;
: <>

nlique erat atate juvenis; sed proliibet eum juve- quia nec corporalcm panem desiderabat, curn dice-

nem se dicore, qui esset maturioris prudentia;. ret : « Si Dorninus Deus mecum esl, nt det... mihi

Daniel cum puer esset, accepit spiritum quo dignus panem manducare, et vestem indui... omnium qum
senectutis primitiis haberetur, ut redargueret senes das niihi, decimam decimabo tibi [Gen., xxviii, 20-

ipse non senior Ionga:ivitate, sed gratia; eral enim 22). » Nam si patres nostri spiritalem oscam man-
in ilio cetas senectutis, vita immaculata {Dan., ducaverunt, et spiritalom potum biberunt, quanto
XIII, 45). Cui bene competit Davidicum illud di- magis sanctus Jacob cibo pastus est spiritali

cerc : « Super seniores intellexi [Infra , vers. 20. llle quoque intellectus hoc Joco suppetit, nec

100). » Ideoque tanquam de veterani consilii et alienus a vero est, quia juvenior ille ex congrega-
senilis scientiai viro divinum pronuntiavit ora- tione gentium populus, qui antequam in Christo

culuni : « Quis prudentior quam Daniel (Ezech., crederet, lorluoso errabat anfractu; in eo corrigit

XXVIII, 3)? » B viani suam, quia Dei verba custodivit, qufe noluit
18. Nunc illud advertamus, si possibile est ut custodire populus Juda^orum ; et ideo ille viam
corrigat juvenior viam suam, an non? Si non est, salutis invenire non poluit. Consideremus et se-

ergo mentitur Propheta; sed quia non mentitur, quentem versura.

possibile est. Ita tamen possibilc, ut quod impos- 21. (Vers. 10.) In toto corde meo exquisivi (e; ne
sibile videatur, iiat possibile, si custodiat junior repellas me a mandatis tuis. Si Deus repellit unum-
verba Dei : si auteni non custodiat, impossibile, qucmque, quem repellendum putat, videamus ne
Unde illud Evangelicum : « Facilius est camelum excusationem ei tribuat, qui cum sequi Deum
per foramen acus transire, quam divitem intrare vellct, repulsus sit. Et primum quemadmodum
in regnum 988 coelorum (Multh., xix, 24). » bonus Deus repellit sequentem, nisi ipse mereatur
Quod Iioc quoque libro impossibile esse dixit, sic repelli? sicut ipse Dominus ait : « Vuipes foveas
tamen intelligimus impossibile esse, quia divites habent (iVa«/i., vui, 20); » et ideo quasi vulpeni
non custodiunt mandata Dei : si autem custo- « Quia omni habenti dabitur, ei
rcpellit. Et alibi :

diant, fit possibilc quod impossibile videbatur. Hi<', autcm qui non habet, et quod videtur habere, aufe-
est camelus qui intrat per angustam viam : quaj retur ab oo (Malth., xxv, 29). » Cui addit, nisi ei
illum ante capere non polerat concupiscentem qui tolo corde exquirit cum, ut quod deest naturse,
jam capit custodientem mandata divina. Custo- id Dei operatione acquirat et gratia? Sicut Salo-
dientem autem verba Dei, quia custodivit er (43) mon, qui ex loto corde exquirens Doum, sapien-
Moyses quasi .seniorem elegit; et nunc quibus tiam 989 postulavit , et quia non opes sibi
hoc Spiritu Dei committilur officii, ut eligant regias, sotl divina; munus gratiae depoposcit, acci-

seniores viros {Exod., xviii, 25), eligunt sine dubio pere meruit sapientiae di.^ciplinam , repletus c?t
inter seniores juvenem corrigeutem viam suam, in Doniini Spiritu, ut cognosceret mandata omnia
custodiendo vcrba Dei. Etsi senioris «tatis virum (III Rcg., iit, 11 et 12). Qui autcm non habet, ut
elegerint,non quasi longsevum utique elegerunl, in corde suo exquirat Dominum, et facit quideni
sed quasi custodientem verba Dci quod si repe- : opus Dei, sed negligcnter facit, maledicto subjectus
ritur iu juniore, utique ot ipsc est eligendus. l.iqueti Quia maledictus omnis qui est, sicut legimus : «

igitur ex hisquod non seneclutis longa;vitas eli- opus Dei facit uegligenter {Jerem., xlviii, 10). » '

gatur, scd custodia vcrborum Dei. Denique ipse- Merito ergo repellitur, quia malediclo dignus est,
Moyses Jesum Nave ct Caleb juvoncs pra^ cn'feris quia polluil niagis ot impedil opus quod negligen-
approbabat, quorum consiliuin in terra^, electione ter putavorit oxscqucndum.
f)
magis quam multorum seniorum, et ipse secutus 22. Consideremus ergo ulrum bonitas sil repelli
est, et Deus praitulit (Num., xiv, fi, 7). ab opere negligentem, an vero relineri. Et imagi-
19. Unde et illud de Jacob quod supra diximus : nein rei hujus ex aliis sumamus artibus. Curat
« Deus qui pascit mo a juvontutc moa (Gen., xlviu, medicus a^grotum, sod negligonler . ct desidia
15); » manifestat nobis do oo diclum, qui tulerit medici virus alta vulneris serpit (4i). Quanlo igitur
jugum vcrbi in juventute sua (Thren., iii, 27), et melius removeri luijusmodi modicum qui tempus
recedcns ab Esau et similibus ejus, sedit singula- terit, cuin profeclum nullum sontiat vulneratus, ut
riter, in sc tempus exspectans, quo possit cum curandi ofticium ad eum modicum transferatur qui
disciplina proferre sermonem; ot propterea spiri- maturius possil a^groto sua diligentia subvenire!
(43) Vel. edit. cuin mss. aliquot, custodienlcm aii- elioias.Melius ergo Reg. el Romig. ut in lextu. QuoJ
tem verba divina, quia custodit ea. Moysen quasi auteni dicifur, quia cuslodit ea, idem osf ac scribere-
svniorem elcgit. Voces, quia cus(odit ea, cum sequenli lur nou aliara ob causam, sed propfer hoc solum,
puncto inde sustulil edit. Rora. Alii plures rass. quia divina mandafa custodit.
custodientem (unus custodiens) aulem... Moyses quasi (44) Non pauci mss.. sed negliqenlia ct desidia
senior eligitur. Unde vix ulliun legitimum sensum medici virus vulneris serpil.
 1283 S. AMBROSil
Nonne clemonlior est qui repellil nihil prolicien- ^ misericordiam repellimlur, sicut et illis consuli-
teni, quani qui relinet ad discrimen irgroti? Con- lur qui vomuntur,Nam quemadraodum manens in
slitue aliqucm pra^positum aidiiicanlibus, vel eliam corpore quod vomendum est, plus acescit, ita qui
lexcntibus, qui deheat sunimam operis explicare, debet excludi, si retineatur, nec se corrigat, totum
utrum is tibi probabilior videtur si in id diligenter corpus exulcerat. Merito angelo Laodicea; dicit
insistat, ac si quem forle incuriosum adverterit testis fidelis et verus » Scio opera tua, quia neque
:

de iis qui operantur in domo aliqua construenda, frigidus es, neque calidus; utinam frigidus esses,
xepellat eum, melius credens non aedificare, quam vel calidus : sed quia tepidus es, incipiam te evo-
hiantibus rimis wdificata dissolvi, atque aliquem in mere ex ore meo {Apoc, ni, 15, t6). » Aperte
ejus substituat locuni, qui cum diligentia sedificet? negligentiam graviori damnat judicio, quam im-
Simiiiter etiam textrini pra»positum repulsorem prudentiam. Frigidus est enim qui fidem nescit :

negligentium, ut substituat diligentes, ne longa calidus qui Spiritus sancti fervore succensus est. Qui
textrinum corrumpat incuria, non magis probabis, ergo calorem fidei non habet, tolerabilius illi fuerat
quam illum qui desides in sua negligentia perseve- fidem non accepisse, quam neglexisse. Est enim
rare paliatur? lepidus pejor frigido (45), ut Judaius qui sibi vide-
23. Transi nunc ad eos qui mandata oedificant, B tur fidem habere quam non habet. Quanlo tolera
legem intexunt, et animam uniuscujusque recepe- biliorem causam gentilis habet, qui potest dicere :

runt sanandam. Nonne si quis eorum aedificet Non cognovi legem, non audivi prophetas, ideo
domum Dei cum jnslitia, texat indumentum cum non credidi, quam ille qui legit omnia, ex quibus
diligentia, sanet animam cum gralia, opus bonum venturum Jesum crederet, et non crediditl Neuter
facit? si vero incuriosus ac remissus aliquis, fabri, quidem excusatur, nec ille qui legit, nec ille qui
textoris, medici spiritalis locum occupet, ut sacer- legere noluit, sed plus delinquit, qni negavit quod
dos summus, ut presbyter, ut minister allaris sacri; legerat, quam non fecit, quaj facienda
qui opera
nonne commodius est non subire unumquemque non coguovit. Quanta autem fidei et justitise gratia
id muneris, quod implere non queat, quam subeun- est, ul in ore Dei sit, qui fidem tenet et opera exer-
tem, neque ipsum strenue suscepto fungi munere, cet justiliae quantum amitlit, quem evomuerit
: et

et eripere locum alteri, qui naviter eum possit ex ore suo Dominus Jesus, et ex suis visceribus
tueri? Quid quod etiam ipsi consulitur, qui
! ejeceril! quam pius tamen, qui et justos in ore suo
remissior cum sit, repellitur, ne plus ofTensionis tenet, et injustos non ante evomit, quam denuntiet
contrahat. , evomendos ! ut vel hujusmodi admonitione conversi
24, Quid sit aulcm repelli consideremus; lectum '
dignum aliqiiid efficiant, quo non vomantur. Nunc
est enim : « Sicut vulnerati dormientes, projecti tertium versiculum considereraus.
in monumenlis, quorum non meministi amplius : 26, U.) In corde meo, inquit, ahscondi
(Vers.
et quidem ipsi de manu tua repulsi suut [Vsal. eloquia tua, ut non peccem tibi. Propterea ergo
Lxxxvii, 6). » Advertamus igitur quos vulneratos mysterium regis bonum esl abscondere peccat ;

et projectos in monumentis repellit, quorum non enim Deo, qui commissa sibi secreta mysteria puta-
meminerit amplius. Isti sunt qui a mandatis Dei verit indignis esse vulganda. Periculum itaque est
repelluntur. « Peccatori autem dixil Deus : Quare non solum falsa dicere, sed etiam vera, si quis ea

tu enarras justilias meas (Psal. xlix, 16)? » Et quia insinuet quibus non oportet. Quod vitium quadri-
a mandatis Dei i-epelluntur, repelluntur ulique dc partitum est : vel adulationis, vel avaritiae, vel

manu Dei. Et bene prospexit, ne quis de manu Dei jactantia;, vel loquacitatis incautae, quia dum adu-
videatur eripi, quia nemo potest quemquam rapere lari vult aliquis, ei cui loquitur effundit mysterium.
de manu Dei. Qui ergo privatur muneris suscepti Nonnulli etiam studio lucri mercedem proditionis
offirio vel non rapilur, sed rejicitur; ut
gratia, sequuntur, ut tegenda silentio vendant loquendo.
dixit Dominus Jesus ad Jerusalem « Quoties volui :
J) Alii, ut plura nosse videanlur et scientiam suam
congregare filios luos..., 990 ^^ noluisti! Ecce jactitent, aperiunt quod celare deberent, Plerique
relinquetur vobis domus vestra deserta {Matth., dum sine judicio loquuntur, verbum emittunt, quod
xxiii, 37, 38). » Abstulit illis sanctificalionem revocare non possunt. Ideo vir laudalur serius, et
allare thymiamatis et oralionis sacrarium, propi- non otiose. Erat homo abscondens sermones suos, ut

tiatorium allare sacrificiorura, sacerdotum et levi- apostolus Paulus, qui novit quid loquatur singulis et
tarum tamen cum haec sublata
ministeria, et quando quid loqui debeat. Unde et Corinthiis dicit :

essent omnia, quae secundum legis mandata habe- « Lac vobis potum dedi, non escam, nondum enim

bant, ait Apostolus : « Numquid repulit Deus hajre- poteratis :sed nec adhuc quidem potestis (I Cor.,
ditatem suam... Non, inquit, repulit..., sed conclu- iii, 2). » Ideo hos in transitu videt manet autem :

sit omnia in incredulitate, ut omnium misereatur apud Ephesios; quod 991 ostium sibi magnum
(Rom., XI, 1, 2,32), » apertum esset (I Cor., xvi, notum facere gen-
9),

25. Sunt ergo qui ad tempus a mandatis propter tibus mysterium Christi. Ideo et Salomon tempus

(4S) Non pauci mss., pejor frigido, inter utnmque, vel utraque natiiram mentitur.
 :

ma EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII 1280

lacendJ,eUempusesseIoqiiendiclocel(£oc/e., m, 7). ^ signilical inentis animique secrelum. lu hoc cubi-

27. Pra? cseteris autem Dominus Jesus in Kvange- culum justitiarum Sponsa se poposcit induci, cum
lio declarat suo, dicens simile esse regnum coilo- posl odorem unguenti excurrerit, quod semper
rum tliosanro abscondito in agro [Mntth., xm, 44). fluit, et nunquam delicit.

Utiqne non auruni, non argentum, non pecunia 30. (Vers. 13.; Ideo quasi edoctus Propheta jusli-

comparari (40) potest regno coelorum, sed cloquia tias quinto versu dicit : In lnbiis meis pronunliavi

Domini, cloquia casta, argcntum igne examinatum, ornnia judicin oris tui. Et quomodo alibi dicit :

quibus ipsum regnum acquiritur. Ilunc ergo the- « .ludicia 992 l"* sicut abyssus mulla [Psol.

saurum sapicnliai et cognitionis absconditum in XXXV, 7)? » Uuomodo Apostolus ait : « altitudo

agro, in quo planlata sunt verba Scripturarum sapientiaj el scientiai Dei, quam inscrutabilia sunt
ccelestium, cum invenerit homo, abscondit illum judicia ejus, et ininvestigabiles vix ejus! Quis
in corde suo, nec divulgat eum , sciens quia si enim cognovit sensum Domini (Rom., xi, 33, 34)? >•

divulgaverit Babyloniis Ihesaurum Dei, magnam Si inscrutabilia sunt judicia, quomodo ergo judi-
oOensani contrahot, ut dicatur ei scrmone prophe- cia? quomodo Omnia pronunliavi, ail Prophela,
tico « De seminc tuo accipient, el facient spadones
: judicia oris tui? Sed fortasse non eadem sunt judi-
in domo regis (Isa., xxxix, 7). » Per quai signifi- B cia Dei, qua^ judicia oris ejus. Si alia sunt, bene

catnr quia is qui prodiderit divina mysteria, poste- dicitur : « Cogitationibus tuis quis similis erit

ritatem animai sua» seminariumque meritorum (Psal. xxxix, 0)? ') Et ideo inscrutabilia sunt judicia
habere non possit. ejus, quia ex parte cognoscimus et ex parte pro-

28. Cavc ergo ne divitias tuas perfidis prodas : phelamus. Si autem nullus nisi Christus boc dicit,
et si amicitiam simulent, non illis aperias interiora qui polest dicere : " Ego et Pater unum sumus
domus non reseres thesauros regios, quos
luic, (Joan.. X, 30)?»
Babylonii scire non debent, ne veniant et capiant 31. Distinguamus tamen, nec vereamur ne im-
posteros tuos et seminarium virtutis abscindant. pugnet sc velut contrariis Scriptura venerabilis.
Iloc est quod etiam in Evangelio dicit Dominus : Consideremus enim quia non dixit : Judicia oris
« Nolite mittere margaritas vestras porcis (Matth., ejus sicut abyssus multa; sed judicia.tua dixit;
VII, 6). » Idco bene fecit qui abscondil eloquia nec Apostolus posuit : Inscrutabilia judicia oris
Domini in corde suo, sicut abscondebat propheta
ejus; sed « Inscrutabilia judicia ejus. > Possumus :

David, siout Maria, qua; conservabat omnia veiba enim judicia Dei a^stimare, qua; occulta nobis non
Domini Jesu in corde suo (Luc, n, 51). Etenim si p patofecerit; judicia autem oris ejus, quae annun-
bonum est vii'o sermones suos abscondere, quanto liaverit, et per os prophetarum locutus est. Os
magissermonem Doi cordis nostri gremio debemus enim Dei propheta intelligitur, cui dicilur Clama; :

operire, debeinus abscondere! et ille ait « Quid clamabo? » Et inspiratum est ut :

29. (Vers. 12.) Quarto versu dicit Benedictus es, diceret « Omnis caro fenum (Isa., xl, 0). » Quod
: :

Dominc : doce me justificationes tuas. Non enim utique locutus, oris Dei functus officio est, quia
quicumque dixerit Domine, Domine, ipse intrabil
: locutus est judicium Dci. Ergo prophetica oracula
in rcgnum coelorum, sed qui voluntatem Dei fece- jam non sicut abyssus, sed etiam ipsa sunt abyssus,
rit. Idoo iste qui correxcrit viam suam a juven- quia nemo poluit in coelo, vel in terra, aperire
tute sua, custodierit vci"ba Dci in toto corde, quaj- librum, nisi Christus. Veniamus nunc ad sextum
sierit Dominum Dcum suum, ne repulsus sit a versum.
niandatis Dei et dignus habitus cui commiltcrentur 32. (Vers. 14.) In via , inquit, tcslimoniorum
arcana sapientia;, absconderit ea in corde suo, ne tuorum dclectatus sum, sicut in omnibus divitiis.

peccaret Deo, quasi habens eloquia Dei, gralias Alii in auro, alii in argento, alii in vestibus; alii

agit, dicens : Bcncdictus es, Domine; et dcsiderat in possessionibus, vinelis, oleis, segetibus; alii in
ipsum doctorem habere, cupiens cognoscere secreta J) operibus pictura», marmorum; in divei-sis dcnique
Legis, et quemadmodum interpretationom habeat singuli delectationes liabent : spiritalis in via testi-

« Si emeris puerum Hebra^um, et servierit libi annis moniorum coMestium tanquam omne delectatur,
sex (Exod., XXI, 2), » et reliqua, quibus pra^mis- possidens patrimonium, in omnibus divos; sicut
sum est has justitias discero. quas proponit in Apostolus dicit « Cratias ago Doo moo seniper
:

conspectu fihorum Israel : hsec a Doniiuo qua^rit pro vobis in gralia Dei nostri, qua^ data est vobis
discere, qua^ homines docere non poterant, nisi in Christo Jesu; qui in omnibus divites facti estis
Deus ante docuisset. Quse posteaquam a Christo in ipso, in omni verbo et in omni scicntia (I Cor.,
didicerunt apostoli, Ecclcsia dicit : « Introduxit me i, 4, 5). » In tantum doctrina Aposloli Corinlhii
Rox in cubiculum suum (Cant.. i, 3), » hoc est, in profocerunt, ut qui anle non poterant nisi sicut
illud secretum suum in quo sunt thesauri scientiip parvuli lac solum bibere, postea in omnibus divitiis
et cognitionis sua;. Ideoque tibi dicitur : « Cum abundarent cognitionis el verbi. Delectabatur ergo
oras, intra in cubicuUini tuum (Matth., vi, 6), » quod David in omnibus divitiis cognitionis, scionliap,

(46) Scripti nonnuUi, nou auro, non argento.

cotl. Sed hio comparari collationeDi, non acquisitionem
non pecunia comparari potcsl regnum cwlorum. sonat.
1287 S. AMMOSII 1288

sapienlia"! , cl In omtii aclu bonorum openim. ^ i1<]gyptios devoravil (Ej;od.,

vn, 12). Has ergo divilias
Et si quis nnne iiitenlus divinis, triplicem illam habeamus, his delectemur, ut currant nobis equi
sapientiop hauriat disciplinam, 9£o)py)xix?iv, TrpaxTtxriv, ralionabiles, et commoremur in proeceptis eorum.
).oyixTiv : bonus sludio pcrcipiend.T. cognitionis 36. (Vers. 15.) El ideo ait : In mandatis ttds
pulchrior eril exsequendff! rationalis moralisque exercebor, ct consideraho vias tnas. Qui enim exer-
doctrina^ graliam tenens. Qui prophelica aenigmata cetur in verbis aposlolorum, Jesu Domini mandata
Dei Spiritu revclante cognoverit, Evangelii altitu- cognoscit, et considerat vias ejus, quibus finis est
dinem in operihus comprehenderit et consiiiis, Christus, qui ait : « Ego sum via [Joan., xiv, 6). »
apostolici serinonis moralitalem adverterit, is tan- 37. (Vers. 16.) Et in tuis justitiis medilabor, non
quam in omnibus dives, uberem capiet voluptatem. obliviscnr vcrborim tuorum. Admonet hic locus
33. Et quia suavis est corporalis voluptas, ideo memorcs Scriptura? nos esse debere, el justitias
non quasi pro gratia' qualitate cum spiritalibus ejus non solum sermono, sed etiam operis imita-
comparatur, sed quasi ad lestimonium suavitatis tione mcditari. Non enim qui disputant legem, el
arcessitur. Siquidem et Apostolus docet invisibilia non faciunt qua^ legis sunt, sed qui factores legis
et sempiterna Dei a nobis per ea intellecta esse, sunt, justificantur.
qua> facta sunt [Rom., i, 20). In Canticis quoque B SERMO TERTIUS.
liabemus 993 scriptum : « Equa? meaj in curri- i Gimel.
bus Pharaonis assimilavi le, proxima mea {Cant., 1. Tertia littera secundum Hebrreos est Gimel,

1, 8). » In quo dum velocium equorum cursui qatc Latine retributio dicitur. Denique in primo
similitudo Ecclesiaj comparari videtur, a^stimatur statim versu hoc oslenditur.
dives ejus gratia. Non igitur unam equam divitis 994 2. (Vers. 17.) Tietribue, inquit, servo tuo.

regis accipias, sed absolute pro equitatu, ut sa^pe Quomodo supra ipse David : « Non secundum
diximus, qualis ovis illius est pro grege ovium. peccata nostra reddas nobis; neque secundum ini-

Pharao igitur, ut polentissimus rex et pra^dives, quitatos nostras relribuas nobis [Psal. cii, 10), » et
habebat equos potentes, ut Scriptura dicit currus liic poscit retributionem? llla videtur vox pecca-
Pharaonis-, quasi potentissimum genus ad bellorum toris esse, ha?c bene sibi conscii, qui praemia boni
usum el subsidium prieliandi. Denique his curribus operis exposcat. Unde possumus etiam hoc inlelli-

Pharao fugientes Hebroeos facile comprehendit. gere, quod de ejus persona psalmus iste formetur,
Sicut ergo equi juncti concorditer trabunt currum. qni natus ex Virgine pro totius mundi redemptione
el patienter suscipiunt jugum, et porlant congrua^ ad dexteram Pati-is sedere pra?sumat, sicut ipse
cum gratia, et jugi illius susceptione mansuescunt, ait : « Amodo videbitis Filium hominis sedentem
sic et congregatio nationum gentilibus indomita ad dexteram virtutis [Matth., xxvi, 64). »

moribus se anle jactabat; ubi vero suscepit jugum 3. Non esl taraen alienum, nec arrogans, si

dicentis : « Tollite jugum meum... quia leve est etiam David remunerationem a Domino Deo suo
et onus meum, quia suave est [Matth., xi, 29, pro egregiis laboribus postulet. Prairogativa est

30), )) Sponsa Ghristi concordia et man-

et ccepit lidei atque justitiae, de Domini favore mercedem
suetudine populorum esse su])limis, et tolo cir- usurpare. Denique reprehenditur Petrus ,
quia
cumferri orbe, tanquam currus equis velocibus super fluctus ambulans, humano magis dnbitavit

supra mundnm rapla, ascendit ad Sponsum. affectu, quam aposlolica auctoritate praesumpsit
3'f. Dcnique et in posterioribus Canticorum [Matth., xiv, 31.) In Evangelio quoque docemur
partibus dicit : « Posui te currus Aminadab [Cant., habere fidem, et non ha^sitare de iis qua? supra

VI, 11). » Multos currus habet in se Ecclesia, quos hominem sunl, gerendis (Luc, xvn, 6). Merito

omnes spiritalibus habenis Dominus regit; et una ergo David in superioribus, quasi adhuc imper-

anima miiltas cogitationes habet, quas Domini fectus, secundum peccala sibi reddi refugit, atque

Iiabena reslringit et revocal; nequando in prffi- J) psalmo qui est posterior, quasi fundatus virtutis

ruptum nosler hic currns feratur. Aminadab processu, retribui sibi secundum fidei operisque

autem inlerpretatione significatur pater benepla- certamina deprecalur {Psal. cii , 10.) Siquidem
citi, cujus filius legitur in Numeris Naason princeps etiam Paulus, qui ante dixerat : « Non sum dignus
populi {Num., II, 3); qui sit inlelligendns inter- vocari opostohis (I Cor., xv, 9), » postea ait :

pretalione serpentinus; et agnoscis istud, si repe- « Beposita est mihi corona justitice, quam reddet mihi

tas, quia sicut serpens pependit in ligno qui te Dominus in illa die, justus judex : non solum autem
redemit. mihi, sed et eis qui diligunt adventum ejus (II Tim-.,

35. Ergo anima currus est Dei, ut ira ejus, IV, 8). » Et Apostolus autem vere-
ibi poUicetur, hic

et libido, et timor, et omnes sseculares concu- cundius adhuc precatur quod utique non insolentis
piscentise refrenentur. Ecclesia quoque currus est arrogantiae, sed innocentis est conscientiae, ab ipso

Dei, quge regenda est gubernaculis Christi, ne cui servieris, petere mercedem; quoniam desperare
diversorum populorum motus eam dissensionesque segnitiei est materia : sperare autem, incentivum

perlurbent. Hlo quoque Naason bene intelligitur laboris est.

Christus; quia virga Aaron conversa in serpentes 4. Pete igitur confidenter, si merita sufTragau-
 ::

i2$fl KXPOSITK) IN PSALMI M CXVIII. I20ii

tiir, ut l.ilia pelondo stndiosius (;labores, qiiod ea ^ Kcclesia ciim uiitnr, detrimonta non sentit, «ed
|i(!litionf sis (lignior. Ouis atlileta si desperel ooro- inagis fiilf;or ejiis augelur, donec Cliristus vcniat

nam, doscciidal in stadinm : aut si eam [)Ostulot in regiium siiiira, et reclinet caput suum in Eccle-

viotor, olI'eiidat? Probatio spem facit, spes conli- siff! lide. Qui cum venisset ad oves perdifas domiis
denliani. Jiisli ergo talis oratio est : delectatur Israel, non habebal ubi caput siiurii leclinaret ;

Dominiis tali precatione, iit pnt puritatc oonscien- nuiic autem jam redolct (ides; ideoqne dicit Eccle-

li.r' utaris aiictorilate. sia : «' Nardus mca dedit odorein siiniii fJljid., 11). •

Kt dicit cuin praisnmptione e.Kspeotaiis rotribiitio-

'.').
Taiiien quomiiiiis videatur pelilio arrogaiis,
lieiif! addidit Servo tuo \n qiio el luimiiilalis est
nem.
: ;

8, Fragrat unguentnm quo Virgo

gratia», ex
gratia, et praimium servitiitis. Qni eniin vocatus est
generavit, et Domiiins Jesus sacramentum Inoarna-
in Domino serviis, ibertiis est Domini (I Cor., vii,
tionis assumpsit. •> Colligatio, inquit, gulla; con.so-
22),tam prelioso emptus sangnine. Magnum tibi est
brinus meus, bolryo Cypri frater ineus (ol) mibi,
vocari |)ueruiTi nieiiiii, quasi ad servum dicitur. Si
inter media ubera mea requiescit [Ibid., 12). "
qiiisergo ost sorvus, et beiio servit Domino, et iiibil

Servus Corpus eniin suscipiens Dominus Jesus charitatis

raoil qiiasi serviis peccati ; sed qui dioit :

inntilis sum qiiod debui facei'e, feci ; bene is dicit

B se vinciilis illigavit : et non solum se raembris
;

nostris et i):issioiiibus iiaturalibus, sed etiain cinici

lietrihiie servn liio.
vinxit ; ideoqiie siout tiotryo iu Ecolesia? fide, et
(i. Gloriosa servitus, qiia pro nobis servivit et morali reqiiiescit gratin. i< Nardus Cypri, consobri-
Christiis. Beata servitus (47), qua et tu servis : sed
nus meus iii vineis Engaddi {Cunt., i, 13). » En-
ila, si nihil possit adversariiis de tuo sibi .servitio
gaddi, si looum quajrimus, regionis cnjusdam qu<fi
viiidicare. Amat ergo Chvistus boni libertatem ser-
in Juda^a est, loous sic dicilur, in qno opobalsa-
viili. Denique in Canlicis dicit : « Quani speciosffi
iiiiini gignitur : si interpretationeiu, Engaddi ten-
factai sunt genoc tnai sicut turturis, cervix tua sicLil
tatio latine signilicatur. In illis ergo vineis lignuni
redimioula {Vnnt., i, 9) I » Vullus libeiior est, ubi esl
unguentnm
est, quod si quis corapuiigat, emiltit :

caslitatis conscientia (48) : et portare Cliisti jugum bit; fructns est ligni. Si non incidatur lignum,
suave est, si ornameiila pntes ccrvicis tua^ cssc, non compuno-
cuui autem
non ita fragrat et redolet ;

ouera. Attolle crgo uculos semper ad Dominum tnm fuerit artiliois manu, tuno lacrymam dislil-
995 Dcum tuuiii, .!l q.Kcre Dc.iui ut i.ivei.ias. 1.,^ .
,i^„, ^^ chnstus in illo tentationis ligno
Erige cervicem; ledin.icula, non vincula geris
j.^^j,i^^g iHacrvniabat populum, ut peccata nos-
Multa quoque aninialia .odi...ioulis ga..de..l, et t t,.^ ^ii,^gj,pt^ ^t ^,g visceribus misericordi* sua-
plialerari sibi magis, quam vino.ilari videiit.ir (49).
f.iiidobat unguoi.tum, dicens : « Pafer, dimille
Cena; sicut turturis pra^ferant insignia verecundia>
illis, ([uia nosoiunt quid faoiunt (Luc, x.^iii, 34). »
1 cdimicula cervicis libertatis attollant fiduciam. l.i-vi;
Tunc ergo in ligno oompiinotns cst lanoea, ot
est eni.ii Jug.im Cbristi, el ideo cervix eo non p.e- aqua omni unguento sua-
exivit de eo sanguis et
mit.ir, sed levatur.
vior, accepta Deo hostia, per folnni ninndum
7. « Similitudi.ies, ii.qiiit, auri faoiemus tibi ex odoroin sanclificalionis effundens : et quasi bal-
distinctioiiibus argenti, ({iioad.isqiio Hex cst iii dedi- sanium ex arbore, sic virtus exibat e oorpoiv.
iiationc sua {Und., 10). » Es iis ciiiiu q.ii cx lege Lnde ait : « Senfio virtutera exisso do ii.e [Luc.,
sunt et prophetis, mcdiocriter aiUe oredidorant vui, 40). » liide opobalsainum (52) expressiu dici-
gloriam Domiiii Jesu : sed hereditas ojus ditr.isa tur, eoquod compunotione ligni bal<aiiinm per
pcr populds, quo freqnentins examinata, hoc ani- cavernam punotionis erumpit. CompniiotiH igilur
plius est probala. Crebra; eiiiiu j.erscoiUiones Ec- Jt!sus odo.ein remissionis pecoalorun. 9d6 ^^
olesiBB justorum nobis litulos, et martyrii victorias redeniplionis efVndil. Nam et constrictns eral.
edidernnl (oO). Ita^jue sicnt aurum bonum, ita {") Verb.im c.im essef, lionu) factus : et pauper fac-

(47) DesuiU in mss., Beata servitus, qua el tn recedit.

servis. Sed uon videntur ad sensum complen.fiini (52) Plerique mss. alque ouines edit., opobal-
iiiutilia. s^imuni expressius (nonnulli niss e.vpressum) dici- .

(18) Mss. nliqnot, charitati.'; conscicnlia : iin.is : Uir. Alii plures nc meliores, i.pohnlsamum cxpressio
ctislitatis et cliarilalis conscienlia. dicilur. Qua' expressio quouiodo liat, consequenter
(49) Omues quatuortloci.u inss., (/uam
edit. et describilur. Eadem res adhuc dil.ioidius oxplicatur
nudari. Reg. cod quam onerari, paulo uielius.
, ab 00 scriptore, cui couimuniler llegesippo nouieu
O.nnium opti.ne Vat., quam vinculari : tlo qno imponniU. Ita oniin ille lllic opobalsamuin giqni- ;

verbo consulo C.angii Glossariu.n. lur quod idco iUin adjectione siyni(ici}vimus, quia
:

(.''iO) Mss. nou pn.ici. tilulos marlyrii (quidam mar-
/i/nim) vicloriis odidrnint.
(ril) Roui. edit. eraseral botryo Cypri froler meus
mihi : qnopi verl)a t.ini iii mss. ao vet. odit. rope-
riuntur, lutn etia.n npi^ I,X\ I.itorp. Quod autem
infi'a eadoni edit. habet, Bolrus (^iipri consobrinus.
etc, iu lioc quitie.n ad Scripluiaj toxlum aoce-
dil. sed ub ouuiibus mss. uc edil. Ambrosianis
Patroi.. XV
agricoLe corlice leiius %'iryulas incidunl eas, in yui-
bus biilsamn gignuntnr; ut per illas carernas paii-
latim dislillans humor xt cnllignl : cavenia autem
Grn'co nominc orr, dicilur. Alii lamen orlum b.ic
nonieu umlunt d-6 tou 6nou, quod succum ac li.pio-
rem sonat. Mulla de hac re J. Gerar. Vossius in
Elymologico lui voceni Balsamum.
(XIV. i'\Hs II.)
M
 1201 S. AMBROSIl 1292

Ui.s est , cnm ilives esfot, uL nos illius inopia y^ (Ep/tes., v, 14).» Quoniodo libi dicerelur : Surge a
ditaremur. Polens orat, el despicienduni se pra:>.- morluis, nisi inter mortuos viveres ? Ponamus te

buit, ita ut llerodes sperncret eiim et illudcret ei mundum esse ab operibus mortuis, et peccati col-
(Luc. , XXIII, 11). Terram movebat, et hoerebat in luvione; quomodo mundus es, qui iu corpore
ligno : coelum obducobat tenebris, miindum cruci- morlis es, qui inter scpulcra vivis mortuorum ?
ligebat, et crucifixus erat : inclinabat caput, et Oportebat Petrum 997 l^fl^i mortuis (53), ut pro-
exibat verbum : exinanitus erat, et roplebat omnia : ccderenl de sepulcris suis.
descendil Deus, ascendil homo : Verbum caro Indigemus ergo purgatione, quia teligimus
12.

faclum est, ut caro sibi Verbi solium in Dei dextcra mortuos [Num., xix, U). I.ex nos mundarijubet :

vindicaret : vulnus infliclum erat , et lluebat un- quis tantus, ut supra legem sit ? Ipsum Nazaraeum
guentum : scarabaeus audiebatur, et Deus aguosce- Sanctum Dei, mortuum, imraundum
si is tetigerit

batur. pronuntiat (Nitm., Ideoque radit caput suum,

vi, 9).

9. Responditet Christus. « Ecceesbona, proxima et deponit capillum quasi non sanctum et iterum ;

mea, ecce es bona (Cant., i, 14). » Quoniara cog- orat ut exaudiatur (Ibid., 9, 10), qui ante propter
noverat Ecclesia mysterium, et pro totius mundi mortui attactum exorare non potuit ; irrationabiles
redemptionc crucilixum Dominum Jesum pra;di- B duxit dies, quia irralionabili appropinquaverat.
cabat, raeretur audire : « Ecce es bona, » quai Deponit igitur mortua et superflua capitis sui, ut

me bonum bona es, » quae vidisti

dicis, « et ipsa Christo reconcilietur. Ergo si Nazaraeus purificalur,
gloria; raeffi decorera, bona es et decora. » « et ipsa et nos purificari oportet.
Quid est autem Chrislum dicere « Bona es, » : 13. Oranes contigiraus mortuum. Quis enim glo-
vel « decora es, » nisi illud Evangelicum « Cou- : riabitur caslum se habere cor, aut quis audebit
stans esto , lilia , remissa sunt tibi peccata tua dicere mundum se a peccatis ? Sit aliquis fortasse

(Matth., IX, 22)? n qui insermoue non deliquerit, licet rarus iste, de
10. (Vers. 17.) Ergo cui Christus peccata dona- quo Deus dicat, sicut de sancto Job « Ille non :

vit, recle dicit : Reiribue servo luo ut vivam et , , peccavit labiis suis (Job, i, 22) ; » tamen non sem-
custodiam verba tua . Non habet in retributione per habere potuit mundas cordis sui cogitationes,
quod desperet, quia Dorainus Jesus venit raun- injicit se diabolus in cor hominis. Pone parata
dum salvare, non perdere. Ideoque imraemor est semper et pervigili custodia quisquara cor suum
injurise, memor gratise, sicut in prophetico libro sepserit, tamen
medio peccatorum versatur,
in
testiilcatur ipse dicens : « Ego sum, ego sum, qui p necesse habet etiara ipse purificari. Undc Isaias
deleo iniquitates tuas, et memor non ero : tu au- cuni dixisset « miser ego quoniam iramunda
: !

tem memor esto, et judicemur. Dic tu prius ini- labia habeo, et in raedio populi versor iramunda
quitates tuas, ut justiliceris (Isa., xuii, 25, 26). » labia habentis (Isa., vi, 5), » statim descendit unum
Quicumque ergo dicit iniquitates suas Deo, justifi- de Seraphim, et contigit labia ejus carbone, ut
catur, et quicumque justificatur, retributionem non iraraunda ejus labia mundaret (Ibid., 6, 7).

timet, sed exposcit qui retributionem non timet, : 14. Non unum est baptisma : unum est quod
vivet. hic tradil Ecclesia, per aquam et Spiritum sanc-
H. Sed quare dixit : Vivam, et non dixit : Vivo? tum ,
quo necesse est baptizari catechumenos.
Quia hsec vita non est loco prteraii, quse in loco Est et ahud baptisma de quo dicit Dominus Jesus :

mortis est. Dolet Propheta in pulverem mortis se « Baptismo habeo baptizari ,

quod vos nescitis
esse deductum (Psal. xxi, 16) : Apostolus cupit ex (Luc, xii, 50). » Et ulique jam baptizatus in Jor-
hoc mortis corpore liberari (Rom., vu, 24) ; et pu-
dane fuerat (Matth., iii, 16), sicut superiora decla-
tamus quod de hac vila sibi blandiatur Propheta ? sed sit hoc baptismum passionis, quo rant :

Omnia hic plena mortis sunt. Intral mors per fe- etiam sauguine suo unusquisque mundatur. Est
nestram, intrat per ostium nisi Dominus ostioDetiam baptismura in paradisi vestibulo (54), quod ;

tuo ponat custodiam. Denique ex multiloquio pec- antea non erat ; sed posteaquam peccator exclusus
catum nascitur. I.ege mandata legis, et invenies est, coepit esse romphaea ignea, quam posuit Deus
scriptum : « Quia vivens si mortuum contigerit, (Gen., III, 24), quse antea non erat quando pec- ,

inquinatur (Num., xix, 11). » Quantos tangimus catum non erat. Culpa coepit, et baptismum coepit,
morluos ? Inter quantos morluos versaraur? Ideo quo purificentur, qui in paradisum redire cupie-
libi Auctor vita; dicit : « Relinque mortuos sepe- bant, ut regressi dicerent : « Transivimus per
lire morluos suos {Matlh., viu, 22). » Ideo tibi alibi ignem et aquam (Psal. lxv, 12). » Hic per aquam,
dicitur < Surge qui dormis,
: et exsurge a mortuis illic per ignera. Per aquam, ut abluantur peccata :

(53) Rom. edit. sola, Oportebat primum loqui mor- justis extremi judicii die per ignem expurgandis
tuis. Minus bene cum
manifeste alludatur ad illud
; Ambrosium ab Origene mutuatum esse hoc loco :

I Petr., IV, G : Propter hoc et mortuis evanqelizalum id tantum addimus, inter hunc ignem et eum quo
est; quemadmodum initio ejusdem capilis et hoc diabolus ac reprobi exarsuri sunt, manifestum dis-
loto Ambrosii loco inter se comparatis, facile quivis crimen infra num. ,17, conslitui quod fecisse pror- ;

intelliget. sus negatur Origenes,

{.')!) Jam ante adnotavimus opinionem hanc de
 ;

vm EXPOSITIO IN PSAKMIIM CXVIII. 129t

per ignem, ut exuranlnr. Sed quod est gravius, et ^ cens : Vivam et custodinm verha tita {Psal. xviii, 17).

hic sustinemus ignem, et illic. Vivam, ait, quasi nondum vivens; hic enim in

15. Quis esl qui in hoc igne baptizat! Non pres- umbra vivimus.
bytei, non opiscopus, non Joannes, qui ait : « Ego 18. Krgo ista vila in corpore, umbra est vito»

vos baptizo in poinitentiam (Matth., iii, H), » non atque iinago, non veritas. Denique in imagine
Angelus, non Archangelus, non Dominationes, non ambulat homo, et in regione umbrfp niortis consis-

Potestates, sed ille de quo Joannes ait « Qui : timus. Sed si quis non ad terrena ocnbjs nicntis

venit post me, fortior me est, ciijus non sum dig- intendat, sed ad spiritualia erigat, ut possit dicere :

nus calceamenla porlare : ipse vos baptizabit in Spiritus ante faciem nostrom Cfirialua Domimis
Spiritu sancto et igne. Ilabet ventilabrum in maiiu [Thren., vi, 20), dignus erit qui dicat : In umbra
sua, et permundabit areain suam ; el congregabit ejusvivemus {Ihid.). Christus eniin vita est; et ideo
triticum in horreum suum, paleas auteiu combn- qui in umbra Christi vivit, in uinbra vitce est. Meri-

ret igni inexstinguibili {Ibid., 11, 12). » Non de toque alibi dicit Sanclus Domini : « umbra ala-
In

hoc baplismale, quod fit per sacerdotes Kcclesia^, rum tuaruni protege me [Psdl. xvi, Sj. » Omnes

dictum ipse Dominus testificatur. Siquidem post ergo etiam .sancti in umbra sunt, quamdiu sunt in
consummationem saeculi missis angelis qui segre- B corpore; non perlecte vident : non perfecte, sed ex

gent bonos et malos, hoc futurum est baplisma : parLe c.ognoscunl. Ipsc Paulus ait : « Ex parfe
quando pcr caminum 998 'gnis iniquitas exure- enim cognoscimus (I Cor., xiii, 9). » Ipse Vas elec-
lur [Malth., xiii, 49, iiO), ul in regno Dei fulgoant tionis, cui Christus oculos reddidit, et sua illumina-
justi sicut sol ipse in regno Patris sui {Ibid., 43). vit gratia; non facie ad faciem, sed per speculuni
Et si aliquis sanctus ut Petrus sit, ut Joannes, videbat. Et David revelari oculos suos petit (Inf.,
baptizatur hoc igni. Veniet ergo Baptista magnus vers. 18), ut removeretur umbra, quae inleginim
(sic enim eum noinino), quomodo nominavit Ca- oculorum inipediebat obtutum. Regionem autem
briel dicens {Liic, i, 15) : Hic erit magnus, videl)it hanc morluorum esse quis dubitet, cum .Sanctns
niultos ante paradisi stantes vestibulum, movebit ipse dicat « Placebo Domino in regione vivorum
:

rompha^am versatilem, dicet iis qui a dextris sunt, {Psal. cxiv, 9)? » Quia perfecte hic placere nemo
non habentibus gravia peccala Intrate qui pra?- : potest, ubi etiam si lieri possit, ut sua peccata non
sumitis, qui ignem non timetis. Pra;dixeram enini habeat; in 999 'P^'* tamen mortuorum regione
vobis : Ecce venio sicut ignis {Isa., lxvi, 15); ct per vivendo, purificalione indiget, qu« a contagio eum
Ezechielem dixeram : « Ecce proiiciscar in Jerusa- p regionis hujus absolvat.
lem, et insufflabo in vos, in igne irjE mea?, ut tabes- 19. In umbra igiturhic vivimus, et ideo in umbra
catis a plumbo et ferro {Ezech., xxii, 20). » custodimus verba Dei. Et ut exemplo utamur : uti-

10. Veniat ergo ignis consumens, exural in nobis que ante erant sub umbra legis, quando custodie-
jilumbum iniquitatis, ferrum peccali, faciatque nos bant homines Sabbata (55), quse sunl umbra fulu-
aurum sincerum. Urat renes meos et cor meum, rorum; sicut hodieque Judffii, qui verum sabbatum
ut bona cogitem, ea quse castitatis sunt concupis- non vident, qui exemplari et umbrse serviunt. Nos
cam. Sed quia hic purgatus, iterum necesse habet quoque secundum Evangelium nunc viventes, um-
illic illic quoque nos
purilicari; purificet, quod bram sequimur verborum Dei. Nathanael sub
dicet Dominus Inlrate in requiem meam; ut
: arbore fici videtur {Joan., i, 48); David iu umbra
uuusquisque nostrum ustus romphtea illa llammea, alarum Domini Jesu spcrare se dicit {Psal. xvi, 8)
non exustus, introgressus in illam paradisi amoeni- Zacchaius in arborem sycomori asceudit, ut Chris-
tatem, gratias agat Domino suo, dicens : Induxisti tum videret {Luc, xix, 4). Nobis quoque expandit
nos in refrigerium {Psal. i.xv, 12). Qui ergo per manus suas Jesus, ut totum munduni obumbraret.
ignem transieril, intrat in requiem. Transit a Quomodo non sumus in umbra, qui crucis eju'*
inaterialibus atque muudanis ad illa incorruptibilia]) protegimur velainento? Quomodo noii sumus in
alque perpetua. umbra, quos crucilixus a malignilate sreculi et cor-
17. Alius iste est ignis quo exuruntur peccala poris ardore defendit? An nescimus quoniam Ver-
non voluiitaria, sed fortuita, quem paravit servulis bum Dei veniens in hunc mundiim, nou sicut Ver-
auis Dominus Jesus, ut eos ab ista commoralione. hum advenit, quale in principio erat, quale erat
•lua^ perniissa esl niortuis, emundet : alius illo apiid npuni : sed semetipsum exinanivit, fuimam
ignis, quem deputavit diabolo et angclis ejus, de servi accipiens? Venit iii nube levi. et eum esset
quo dicit : Intrate in igncm xternum [Matth.. xxv, virtus .Vllissinii, obuinbiavit Mari.p, iit Iransligura-
41); quo ille dives ardebat, qui stillari sibi de La- ret cor|His huinilitatis nostra' conforme lieri corpori
zari digito poscebat humorem. At vero I.azarus in gloria? sua\ Sicut ille ergo mutavit rorinam, cum
Abralue sinii recumbeus {Luc, xvi, 23), vitam car- ex Virgine nasceretur, ita et nobis sermoues Dei
pebat jfiternam, quam sibi promittit Propheta di- transfigurati videntur, cum leguntur in Evangelio,

Edit. Roni. sola, utique aute eramus sub umbra

(55) sabbala. Melius, nostro quideui jndicio. alii loni^e
legis, quando custodiebamus ueonienins cl Sabbata. plurimi, ul supra in corpore
Vel. et mss. aliquot, ulique cii^todiebamus homines
1295 S. AMBROSII 1290

ciim species eorum vidotur in Scripluiis quasi per \ dedil liis Dcus {Exod., xxxv , 30-35), sed etiam
speculum, qiiia tula verilas liic uou pulosl cDmpre- cceleris sapieutibus inlelligcre et facere omnia
lieudi. Cuiii aulein vcnciil qiiod perfectum est, non opera secundum omnia qum Dominus imperabat.
jam per descensionem, non per specieni ut trans- Itaque feccrunt quai non didicerant nec vide-
Jigurati,sed inlegra atque expressa veritale respien- rant, secundum ea qu» liis Spiritus demonstra-
deul. bat. Et plerisque videtur alius apostolorum spiri-
20. Neque te moveat. quod ait : iMiilla verjja tus, alius prophetarum, et diversus in singulis; sed
custodiam, qui unum verbtim cognoveril, multa iiou est diversus, sed unus est spiritus, divideus
verba cognoscit (iiG). Fn mio enim muKa sunt, et genera diversa virtutum. Unde non dubiuni videri
m iniiUis unuin esl. Frobandiim est igitur quomudo debet, si aliis verbum aposlolicum, aliis pro-
unum verbum multa sinl, et multa verba unum pheticum , aliis evangelicum (58) , ahis verbum
verbuin sit. Nec esl diflicile doceri, cum dixerit operatorium datum est ; et tamen unum est ver-
Apustolus, quia « ipse est iniago Dei invisibiiis, bum divideus se singuUs pro nostra possibiUtate,
primogenitus omnis creatura?, in quo creata sunt vel pro sua voIuntai'ia largitate. Uoc verbum
gumia iii cmleslibus et iu terra, sive visibilia, sive igitur, quod esl caput omnium, Uic per specu-
invisibilia, sive Sedes, sive Dominaliones, sive B lum video; et ideo verba hic custodire non pos-
Principatus, sive Potcstates, omiiia per ipsum et in suiu, sed cura videro gloriam ejus revelata facie,
ipso creata suiit [Coloss., i, i.j, tC). » Uuum est tunc vivam , et vita vivens etiam verba divina
igitur Verbuni, quod operatur in singulis; et cum cnslodiam.
omnia.in omnibus.
in singulis opei-atur, operatur 22. (Vers. 18.) Ideo ergo secundo versu dicit :

Hoc Verbum unicum apud Patrem se dilTudit in Adaperi oculos meos, et considerulo mirabilia de
plurima, quia de plenitudinc ejus omnes accepi- leijc. tua. Qui adaperiri sibi oculos petit, utique et
mus. llaque si videas singula omnium quse creata gravari iuteiligiL. iNcque euim medicum rogat, nisi
sunt in ipso, videbis in singalis unum verbum esse qui remedium aegritudini suse poscit. Dicit crgo
omnium, cujus pro captu nustro participes sumus. iste ad medicum venientem de ccelo : Adaperi ocu-
In me vcrbum cst Uumanum; sed ApostoUis succur- los meos. Si turbatus cst oculus, facile dolor omnis
rat et dicat : « Puto et ego spirituin Doi habeo (o7) scdatur collyrio (."iO); sin vero acies ejus humoris
(I Cor., VII, 48), » in aUo vcrbum cceleste, et verbum •sufTusione pra^lexitur, majora remedia quoiruntur.
angelorum in plerisque est. 4000 Sunt qui Est ergo sicut in oculis corporis , ila etiam in
habent verbuni Dominationum et Poteslatum, ver- ^ oculis animte Uujusmodi quujdani passio, qu« in-

buin justitia), verbnm castitalis, verbum pruden- gravescat necesse est; nisi bonus inedicus velamen
tia;, verbuin pietatis, vcrbum etiam virtutis. Sic illud abstulerit, et nebulam quaindam concreti
uuum verbum multa sunt, et nmlla verba unum huraoris, quoe impedire, vel potius operire, ne
suiit. Nec veru ardiuim est istud aislimari, cum videat qua; videbat, mentis (eslimatur obtutum.
legerimus quia omnia potest Spiritus sapiontiai. Irrepsit aegritudo veteri ^ermento, eo quod non
21. Itaque sicut alii datur per spiritum sei"mo exuimus vel gentilem, vel Judaicam suffusionem,
sapientise, et alii sormo scicnliaj secundum eum- cum primum veniremus ad Ecclesiam ; non audi-
dem spirituni, alii lides in eodem spiritu, alii gratia vimus et docenlem boni raedici disciplinam (60) :

curationum in uuo spiritu, alii operatio virtutum, 1001 " Exspolianles velerem hominem cum
alii spiritus cognitionis, alii spiritus consiUi ple- actibus suis, induite uovum, qui renovatur in agni-
nioris, alii spirilus fortiludinis, alii pietatis spiri- tione, secunduin imaginem ejus qui creavit euni
tus, tamen in omnibus unus atque idem spiritus (Coloss., III, 9, iOj. » Supervestivit ergo se aliquis,
esl, divideus singulis prout vult. Est spiritus pro- non exspoliavit : serpit gravior a^gritudo, gravat
phetarum, et spiritus apostolorum : est etiain arti- oculos diuturnum velaracn, non polest quisquam
licum spiritus, sicut et Beselcel et Oliab, quosT)illud auferre, non Angelus, non Virtutes, non Do-
implevit Dominus spiritu divino sapientiaa et scien- minationes, non Potestates. Manet velamen illud,
tia;, el omnis arlis, ut facerent amictum et Taber- lectionem impedil, visionem obducil; quod non
naculum, atquc altarc socundum sensum quem revelatur, inquit Apostolus (II Cor., iii, 14), hoc est,

(36) cum cod. manu exaratis. Al

Slc edit. ant. bus oculis mederi; attamen etiam aliis usibus adhi-
Rom. emendaverat. El custodiam verha, quasi
edit. betur imo et genus quoddam panis dicebatur
;

nmlta, e' non nnwjn verbum. !\^am qui unum, elc. antiquis collyrium. Fiebant autem hujusmodi medi-
Non iufelici conatu; si vel unus ms. astipulare- camenta vel ex aridis, et ?-/ipoxo),),oupia vel ex hu- :

tur. midis, et OypoxoWoupia nominabantur. Figura teres

(37) Verba iUa, sed Aposlolus... Dei habeo, quae erat, et ad simililudinem truncalai caudse muris
in ftdit. desiderabantur, restituta sunt aucloritate accedens; unde coUyria dicla volunt a7t6 xo),o6?i;
novem mss., in quibus Reg. unus, duo Sorb., Vind., oOpa;. Alias cjusdem vocis etymologias ac siguifi-
Fisc, elc. cationes legere poteris apud Brissonium, lib. rn De
(^S) Mss. nec pauci, nec iufimai nolse, aliis anqe- Verb. Juris siqn., et Vossium, Elxjm. Lat. iinquas, in
licuui. eodem verbo.
(59) Collyrium praesertira oculorum medicamen- (60) Edit. Rom. cum uno cod. yat., dicentem boni
tum significat : unde proverbium illud apud Eras- medici discipulnm.
muin, chil. 4, cent. 8, adag. 21, uno colltjrio omni-
120-; EXPOSITIO I.N PSALMUM CXVIif. f29R

a quocumqnc alio, nisi iti Chrislo fufjrit evacualiim. .^ iv, 6)? Kr.il siih lc-c iiiiliil.n';, sci.'J);)t <iiii,i kx nm-
Cuiii vero convcrsus hujusmodi fueril ad IJomiiiurii, bram habct 1002 f"l"roriim bonoriim {llfhr.,

auferctiir vclamcn (Ihid., jfi). X, 1); ipsa bona jam noii per umbram, sed aperlis
'23. Haljr',3 igitur qiiomodo auftjras velamen qiiod ociiiis videre cnpiel)at. Noverat qiiia exem[ilari ct

inaiict supra oculos cordis tui. Gonvertere ad I)o- umbr» coelcstium myslcriorum scrviebant, qui se-
ininiim, ct velamen oadr-t. Convcrsus ost Paiihis cunduni legom Moysi doserviebanl. Voiebat ipsam
ad bcnediotioncm Anani.-o, vclnt squamai occide- oultus divini comprohcndcrc vciitatcm, et idoo ul
runt ali ooulis cjiis [Ar.l., ix, 18), et vidit qui por ab ooulis suis vciamen disoutercl, conversu.'» ad

triduiim ante non viderat : simu! ooulus corporis Dominiim precabalur dicens : « Adaperi ociiios

anima>que sanatiir, qiiia medicamentum ci medi- meos, et considerabo mirabilia de. lege lua. » Intol-

cus dcmonstravcrat illc dc caio, de quo scripliiin ligebat voro militiam esso coolestom, quam possct

est : «' Misit Vcrbnm suum, ct sanavit cos, ct cx unusqui.squc ex loge cognosoere, cui tamcn Domi-
omnibus inlirmilalibiis suis iiberavit cos {Psal. ovi, nus reveiasset (Jiiis cnim de lorrenis ad cojlestia.

'20). » Non cst niedicus islc dc torris, qui omnes dc uml>ra ad claritatom, de exemplari ad penetralia
ciirat iritiriiiitates ct populos intcgros saiiat (61). veritatis humano gradu siiie divino ductu possit

Mittc ergo, Pater, incdiciim istiim : veiiiat Verlmm i> asoonderc?

tiiurn, apcriat oculos meos. El apostolorum oculi 26. Quis potost considorare allarc illud coeleste,

olaiisi crant. iiisi cos Jcsus apcriiissct. Doniquc veruniquc tcmpium, saccrdotes et Levitas, non
(liioliiis o.K liis ountibus iii castclliiiii cui iiomcn istos secundiim carnis officia, sed illos secundum
Kmiiiaiis, cuni iiitorpretaretur Scripturas, ct benc- spiritus gr.itiam? Deniquc hanc solam sibi graliam
diccrct oos, « Aporti suiit, inquit, oculi coriim, ct pio maxiinis optabat David dioons : « Unam potii

oogiiovcjrunt cum (Luc, xxiv, ;]l). » Ergo nisi Jcsiis a Domino, lianc requiram, ut inliabitcm in domo
aporiiissct iiobis oculos, iiomo vidisset : nisi Josus Domini omnes dies vitai mea' : et iit videam doiec-
siisltili.ssot vclaiiiou, niilli Evangelii gratia refulsis- tationcm Domini, el considereni lempiuin ejiis

sct. Et Pctrus claiisos habcbat oculos, ot Joanncs (Psal. XXVI, i). » Ouis poterat oognoscere, quod
clausos liabcbat, ot J.ioobu.s olausos liabebat. I)e- ollerret divcs magniim munus, scoiindum «piod

niqiie in mnntc gravati crant somno, sed cxcitati polest manus ojiis, iit solvatur ejus poccatuni.'
luajoslatis fulgoro diviuic ooiilos cordis sui ape- Ouis poterat iutelligere, .si non liaborot? Quis of-
iiioriiiit. VX ([uia, siti iu corpore, plene videro iion ferre, verbi gratia, arictoiii, qiiia iion solvebatiir
|)nl('iMiil, oliuiiibravit cos niibos (M.al(h., xxii, fi). ojus peccatiim? Qiiis potorat advortoro, qiia- ossnnt
nc corporis ociilos gloriio oa;lostis fiilgor hcbeta-
c iWro. immiinditi.-o, (juas solvit noii iox qii.im pul.int

rpt. Juda'i, sod lox s[)iritalis qiiam Paiilus agnovil ?

2i. Quis igilur tantus iit aperiat oculos, ct Icgis Quis poterat videre remissioncs jioccalorum veras,
vidoat sacramenta, nisi oi Christus demonstrct? Non qiiarum exomplar in legc, veritas in Evangelio esl.

Moyses tantus. iJeniqiie, jnbento Domiiio, virgam dicente Domino Jesu : « Dimissa sunl tibi pecoala
projecit, ot facta ost sorpcns, et fiigit ab oo : appre- (Luc, VII, 48), » non por iiiroorum sanguinom, sod
heiidit caudam sorpentis, ct facta cst virga (£.coc/., per hostiam sui cnrporis? IIIc itaque dives in logo.
etadhuc non cognoscebal mysterium, quo
IV, 3, 4), qui perfecta?. m.njestatis in Christo pleniludiiipni
dcolarabatur descensurnin in torras Dominiim Je- oontitendo. el quasi eam quibusdam ad illnd altare
siiin, qui oiiin se oxinanissot, deponi in cruceni, et ccoleste lidei manibus ollerendo, poocatum suuin
projici pateretiir in tiimuluin ,
qnasi serpens de solvorit. vorum Saoordotom. qni
IIIo vidol. vidot
virga factiis; (juia iii tumuhim prnjcolus (02), do Principom sacordotum ille tempUim verum ; coii-

qiio secundum oracula lcgis rcsurgcns in gloriam sidcrat, qiii audit dioentem : « Solvito templuin
Dei divinajquc scdis regale consortium do .serpcnto lioo, ot in tridiio excit.ibo illud (Joati., ii. i;i .
•>

rcmearct. Apprchondamus ergo ot nos caudam y) .Magnum lempliim, de qiin virliis exibat et cuivibat
scrpentis illius criioilixi, nt potostatem ojus vogiam omnos. Alirabilo illud altaro, in quo unin.s agiii

possimiis agnoscoro. Et ilbi quio in pedcs cjus inisil sacrilicium tiilit poccata niundi. Illo pra^sfanlissi-
iinguentum. tenuit onin. Ciiiidam o.rgo scrpenti< iniis Ucvila, qni vonit non iit mimstorium (ixigeref,
ai>preliondit Moyses, ct aportum est os ejus. Nou sod ut omnibus cxhibcret sna? ininislerium passio-
orgo looutiis essct de oo, nisi ipsc Dominus os ojiis nis : ciii portio Dcus, qui liio nihi! posscderit, ut
apornissot. omnia possidorof.
2;). David adapcriri sibi oculos iiio polil, ot in '27. Quid auloni dioam ilo IlobraM). (|iiom lex scx
supcrioribiis dixit : Quis ostcndit nobis bona (Vsal. tantummodo jubet servirc annj.«, el se[ifimo anno

(61) Ertdom edit. sola, populos intcgrc snmd. cos : qure sunl lalie ct indolerminatae significalio-
Forto no vidorolur Ainhrosins docuisso populos nis.
snnos a Chrislo osse sanalos. Nam iuteper quan- iM) serpens de rirqn fnclus : quin in tu-
Qiiasi
(io(pio illiui, maxiine si do animai sanitato apalur, mnlum prnjcclus: hipc in mss. Gall. desidcrnnliir,
si^nificnt. Sed hic inteijros inlollipo lotos sivo uni- sod tanion nonnihil conducere vidonfur ad perspi-
vorsos nt ; non roloratnr ad vocos ab omnibus in- cnitatom.
tirmilatibns , sed ad illas sanavit cos... liberavil
1290 s. AMimosii 1300
exire a servilio [Exod., xxi, 2)? (Juis iste HfbruiUb .y iminus pn» emuridalione sua deberel olierre. Bea-
servus? Quis Hebranis liber poterat intclligi? lus qui audil haic; quanlo beatior qui videt, qui
Quis tanlus, ut annos a-ternos in mente habcns se vcro potesl oslendei'o Sacerdoli, ul non habeat
videat verum Hebrteuni, qui non in pcrpetuum quod timeal in se videri, qui se prius aspicit, facie
]nanet servus, sed ex annis servili functus ofJicio, revelala! Nani nisi ipsc se prius videril, non au-
septimo anno gratiam libertatis adipiscitur? Cujus debit se ostendere; sicut Adani qui se occultare
videtur Isaac patriarcha servitutis et libertatis non cupicbat, quia sc non agnoscebal. Scd jam etiam
ignorasse raysteriuni, qui ait : <( Servies fratri tuo, id quod sequitur, consideremus.
et erit cum deposueris et solveris jugum ejus a
31. (Vers. 19.) Advenn ego sum ia lerra; ne abs-
coUo tuo [Gen., xxvu, 40), » significans fore tcm-
condas a me mandata tuu. Non cujuscumque vox
pus quo et si quis servierit hic positus fratri suo,
ista est, sed ejus qui terrenis renuntiaverit volup-
postea lamen cxactis annis, qui sex istis diebus
tatibus et omni se mundana; cupiditatis exueril
(63), atque istis quos lOOS '"'^ exigimus mensi-
affectu. Ille est in hac terra advena, qui potest
bus colliguntur, solvat jugum a cervice sua, quod
dicere : » Noslra autem conversalio in coehs est
fit septimo anno remissionis. Conjicere possumus
.
„
veri Hebrsei
, . ...
,
typum
.

in
, ,

Joseph, qui portavit servi-

. p
I>
(P/u7in».,
\ ^^ ni, 20) ; » qui
, .
suam habet in Domino Dor
.
- .

tionem, qui potest dolere quod diutius vivat in

tutisjugum : sed euni culpa non cepit, non carcer
terris, qui vitee hujus longsevitate lassalur , cui
iuclusit, non .Egyptus decoloravil. Conjicimus in
prohxitas habitationis hujus faslidio sit, quam sanc-
Petro, Joanne, Jacobo, qui, creali et instiluti snb
tus aversatur, et dicit : <i Va; iis qui habitant iu
jugo legis, solveruiit tamen fratris sui Judaicum
terra (Apoc, vni, 13)! » Qui dissolvi non timet,
jugum, ubi legitima: tempus quietis advenit, quando
et si solvatur, prsesumit se cum Christo futurum,
lefulsit liis remissio peccatorum : ct hoc tameri
hic verc peregrinus in terra esl; quia sanctorum
hic in umbra adhuc gestum comparationc cce-
est civis, et domesticus Dei, et thesaurum sibi con-
lestium.
dit in coelo. Non utique is exiens de yEgypto, in
28. Quanla autem quies illa, quae ex lege con-
hanc inlelligibilem ."Egyptum remeare desiderat,
jicitur, in Evangelio revelatur, et adhuc iutegra
reservatur (04), dicente Domino Jesu Volo ul uhi :
nec 1004 depositai seneclutis et mortis pavescit
confinia, nec horrea struil messibus recondendis,
ego sum, et isti sint mecum {Joan., xvii, 24)! Quam
jam alienis victurus aetatibus; sed sola divcs vir-
beatus, qui istius habitationis fruclum, quietis con-
,. .,,. •, • !!• tutura fecunditate , ea congrcgat,
o o quae sibi nec
potuent promcren! T, X
.
X •

sortium illic Tunc mtelliget ,

-^
'
^ >

quid
• ,
sil
.. ,
aperuisse oculos, ut videret mirabiha de
X -j t i-i- j L mors \
66) possit
i
<
auferre.

lege Dei. 32. (Vers. 20.) Meritoque dicit : Concupivit anima

29. Bene admonuit leclio Evangelii, quai decursa mea desiderare judicia tuu in ornni tempore. Quod
est, in qua sanatus est leprosus illc, qui dixit : utique non facit nisi liber a vinculis, nec solum
« Si vis, potcs me mundare {Luc, v, 12); » in vo- a vinculis solliciludinis saecularis, sed etiam a vin-
luntate Domini constituens potestatis etfectum. Cui culis charitatis humana;. Vincula complura sunt
respondit simihter : « Volo, mundare {Ibid., iS). » in hoc sseculo : vincula sunt desideria vivendi,
Praemissa pietas volunlatis, secuta polestatis auc- vincula sunt oblectamenta voluptatum , vincula
toritas est. Omnibus dicit Jesus, iwlo, qui non sunthonorum, vincula conjugii. Denique dicit libi

vult esse peccatum {G'6). Vellc Christi, commune bonus Magisler « Solutus es ab uxore? Ne qua;-
:

in omnes est; mundari, hdei est credenlis in Chris- sierisuxorem (1 Cor., vn, 27). » Nec lamen peccat,
tum. « Et tetigit eum. » Tangit cos, quorum hde qui uxorem acceperit, sed innectit sibi vincula
tangitur. Denique dicit : « Tetigit rne aliquis; sen- meutis, quia sollicitus est quomodo placeat uxori.
tio enim virtutem exisse de me {Luc, vni, 46). » Beatior esset, si Deo soli placere desideraret. Ccr-
Habes operalionom immaculati corporis, habes £) nis aulem (juia ligatus est, qui sui (67) non habet
reraissioneni divinitalis. corporis poleslateni. Ergo quia mandatum Dei esi,
30. Sed ut plenius sanaretur, aperuit oculos cjus quod legis oraculo et apostolico sermone depromp-
dicens : « Vade, ostende te sacerdoti (Lt<o., v, 14). » tum esl{Deut., vi, 5; Matth., x, 37), ne quis uxo-
Multos sacerdotes habcbat Synagoga; sed qui ocu- rem, divitias, honorem, necessitudines Deo prai-
los aperit, falsos non videt sacerdotes, verum aspi- ferat : qui autem prfetulcrit, lit obnoxius judiciis
cil. Quis est verus sacerdos, nisi ille qui cst saccr- Dei ; ideo prius poposcit, nc abscondat ab eo Deiis
dos in jp.ternum? Et ideo Pater dixit ad eum : mandata sua. Qui enim mandala Dei cognoverit,
« Tu es sacerdos in aeternum {PsaL cix, 4). » Ape- et custodierit, non refugit judicia divina, sed desi-
ruit ergo oculos ejus, et vidit, et intcllexit quale derat, meritoque tanquara revelatis sibi maiidatis

(63) Mss. aliquot, significans forle tempus.-- qni (66) Ila mss.; edit. vero, Quie sibi nec seneclus pcr-
ex islis diebus, etc. ditvrn dare, nec mors, elc. Sed quod in niss. non
El adliuc iniegra reservalur. Hsec in edit.
(64) legitur, assutum glossema est.
omnibus et mss. aliquot non habentur tamen in ; (67) Octo mss., Carnis autem alligolus est vinculis
seplem mss. non infimte uolse reperiunlur. qui sui, etc. Alii cum cdit., ut in texlu.
(63) Septem mss., qui non xmlt esse peccalorem.
 ! ;

i:(oi Exrosnio ii\ J'salmlm cxviii. 1 :m

ait : Cijncupivi dniilnarc judicia lini, in fimni lem- \ dialjoliis bonis opciibns iiilenlos. 0"ianliini Ijburi
poi-c. vit Pharisaeus ille, ne raperct aliena, ne injustu.s

33. Non dixit : Concupivi judicia, scd : Concu- esset, nc adulteraret I Quantuni laboravil, ne pec-
pivi desiderare. Sicul enim vita vivere plus esl carct, sicut peccavit Publicanus I Quantum labora-
quam vivere (vivere namque commune etiam hujus vit, ut bis in sabbato jejunaret ! Quantum labora-
esl vita;, vita autem vivcre bcatorum est), sic con- vit, ut dccimani daret omnium qua; acquireret I

cupisccrc ut desiderenius judicia Doi ,

{)lus esl Quis noslrum ha-c facit? Quanti habent possessio-
quam dcsiderare judicia. Concupiscimus enim de- nes, et soli incubanl fruclibus, et solis sibi messcs
siderare, quasi non sit potestatis nostrae deside- recondunt ! Advertil hoc diabolus, et perfudit eum
lium, scd gratiffi Dei. Cum enim Dominus oblectari ulccre gravi; ul non tcnerct caput, mente intlatus:
nos vidcrit cupidilate desidcrii judiciorum suorum, cl in eo in quo laudabilis fore crederetur, ibi
sobrium augct aHcclum. Cum autem peccanius, rcprehensibilior judicaretur. Agebat enim gralias
non concupiscimus desiderare judicia Dei. Neque Deo quod non esset raptoi-, adulter, injustus. Quam
enim ajgrotus uri dcsidcrat, vel incidi, ut possit noxie ci luctatus esl serpens , et gravibus eum
rcci[)erc sanitatcm. Rcfugit qui gravius Bcgrotat, spiris ligavit ! Superiorem fecit, ut de alliore de-
ne uratur, nc incidiitur, nc alligctur, ne abstineat B jiccret, infcriorem sc preebuit , ut subliniiorem
a cibo. Qui autcin salutarcm habct valctudinem, casu graviore prosterncret. Mala ruina est arrogan-
inedico securus occurrit. Unde etiam Dominus non i\x ,
quifi superiorcm subripuit. Mala hjec lucta
otiose ait : « Desiderio desideravi hoc Pascha man- serpentis, qua se in pluriraos lorquet anfraclus.
ducare vobiscum {Luc, xxii, VS), non solum desi- 36. Inflare volebat et Paulum {II Cor., xii, 7).
derans, scd etiam geminato desidcrio concupiscens Quem Paulum? Illum utique apostolum non ab
remissioneni retribucre peccatorum. Concupisca- hominibus, ncquc pcr hominem, sed per Jcsuni
inus ergo et nos desiderare judicia Dei. Bona coii- Christum (Galat., i, 1 ). Et pene deceperat, ila ul
scicntia qua cuiii cxaminatur, probatur. Et concu- stimulum carnis sucC, qui sc humiliabat, rogaret
piscainus desiderarc in omni tcmpore; ut nullum Scd bonus Dominus, qui Paulum inlirmita-
auferri.
inonicntum boiuc prajtcreat vacuum cupiditatis. libus vellct facere forliorem, adhibuit ei angeliim
.'!'!•.
(Vers. iil.) Increpasli superbox : malcdicti qui Satana-, ut suis diabolus artibus vincerclur. Non
dcclinanl a mandatis tuis. Cum Dominus Jesus per mentiebatur Pharisa?us, imo etiam vera dicebat :

obcdientiam genus liumanum rcdemerit, justitiam scd omnis qui se exaltat, eliamsi vera dicat, cfTen-
rcforinavcrit, scrpcns autcm |)er inobedicntiam dit (Luc, xviii, H). Denique probabilior Pharisteu^
pcccatum introduxcril, quid vilii habcat superbia,
c.ingressus est tcmplum, quam PiiliUcanus cl ta- ;

hinc «'stimarc possumus, cujus auctor diabolus cst, men condemnatus exivil. Quantum criineu super-
(luem inducit propheta dicentem : « Ponam thro- biffi, ut ei etiam adulteria prfcferantur
nuni mcum super nubes, el ero similis Altissimo 37. Denique Dominus, qui aliis donal, superbis
{Isa.. XIV, 14). » Itaque cuin sit nequissimus, ut resistil, et tanquam congrcditur iis qui se cxaltanl,
honorcm non dederit 1005 Domino Deo nostro, sihique hoc cerlamcn vindicat; ct qui aliis compa-
pejores taiueii discipulos erudivit. Ille enim se sic litur, arrogantcs increpat; qiiia nihil gravius, quani
exaltavit, ut vcllet ajquari et similis esse Altissimo : ut fratres nostros pauperes superbo 1006 oculo
di.scipiilus autem ejus significatur ab Apostolo in- despiciamus, conformcs nobis intolerabili repella-
dignaturiis icqualcm similcmque sc a^stimari Deo. mus fasUdio, noslra indignos gralia judicantes,
Scriptum est eniin : » Cuin revclatus fuerit liomo ([uia suiit iiiopcs, cuin paupertas facilius ^6!> sit
iniquitatis, et Illius interitus, qui adversatur et Deo, qiiain thc.^aurus acceplior.
extollitur siipra omne quod dicitur Deus (II Thess., 38. Maledicti, inquit, qui declinant a mandalif-
11, 3, 4). » Magister igitur similem se pra^sumit tuis. Supra dixerat (vers. 10) : Nc ahscondas a me
(08), hic supcriorcm. Idcoque et Doniinus ad dis- D 7nrmrf(i<a tua; et ideo quasi revelata sibi mandala
cipulos suos dixit :
< Majora liis facictis {Joan.. xiv, cognoscens, condcmnat cos (pii dcclinavcrint a
12); » ut quibus scrpens plus ademerat, quam ipse mandalis coclcslibus. Et bene dixit : Qui derlinanl
amiserat, majora Chrisliis faccrc donaict, quaiii direclum ciiim mandatum est, ideo ab oo ncnio
ipse in terris fecerat. In se eniin voluit principem dellectal.
inundi fallore, in discipulis triuinphare. 30. Movct autom qua ralione hic dixcrit : Xc
Ituque a tanto volcns criminc vindicarc liu-
3;;.
iibscondas a vw manditla tua. Qund enim abscon-
maniini geiius, inlroduxit Pharisa^um ct Publica- ditur, obscurum lil cl orculUim: cum supra dixe-
niim in tcmplo orantes (Luc, xvm, 10 scq.)\ cl rit : n Mandatum Domini lucidum, illuminan?
docuit cliamsi bona caUcra habeat, quod magis oculos (Psd/. xviii, 9). » Si lucidum mandatum, quo-
suporbus ollcndat quam humilis. qui nulla virtu- modo abscoiiditur, cum luccrnam nemo ponat sub
tuni dote subnixus sit ; studet enim supplanlare inodio? Nisi forlc lucidum est unum mandalum.
((iS) Edit.. simUcm Iwnorem prx.mmil.
Mss. nt in (60) Fncilius. id cst, magis, cl ad vocem occcpttor
loxtu, paucis exceplis iu quibus so scriplorum iucu- referelur cslquo pleonasmus qui noii raro in Lali-
:

ria omissum est. nis auctoribus deprehcuditur.

130.; S. AMBKOSll 1304

imilta ;iuleiii niiUiiiHtH ab.-condila .'-unt. i\ain, « jii- \ ler resislcrct, judices anleni sedentcs iii Irihuna-
dicia tua, iiKiuil, sicut abysaiis inulta (i^ji. xxw, 7). >• lihiis stiiKili ofliciis (72i, indignHiilcs <iuod suis iioii

Non judiciuni sicut aliyssus, scd judicia dicuntur. ubsccundaretur imperiis, coiiferrent quo dignuin
40. Vide auteni ordineni. Supi'a ait : A'e repe/Za.s supplicio censercnt, slaliat iiitrepidus dicens : Se-
me a mimdnlis tuis (vcrs. 10); in sequcnlibus ail : dcrunt principes, et advcrsum me detreclabant. Kst
Ne ahscondas a mc mandatn txia (vers. 19j; bic ait : ctiHin Domini vox ista, cum convenisset presbytc-
Maledicli qui declinant n mandatis tuis. Verc male- riuiii plebis(73), ct priiicipcs sacerdotnm ct ScribcP,

dicti qui declinant h mandatis tuis, qui rcferrc ct ad conciiiuiu Juda.'oruin dcductus esset dicen-
gratiain debucrunl; primo, quia non sunt repulsi; tiiiin : u Quid adhuc desidernmus tcsles ? audivi-
secundo, qiiia non abscondi a se divina mandala mus enim de ore ipsius {Matlh., xxvi, (55); » et sta-
meruerunt. IJcclinat crgo aliqiiis quod optavit. rct antfj proisidcm, ct dnceretur ad crucem, qnid
41. (Vers. 22.) Seqnitur : Anfer a mc opprobrium jiiiichrius dicerct, quam ; Scdcrunl principes, cl ad-
et contemplum, quoaiam teslimonia tua exquisivi. versum me detrectabanl , lioc cst, inc staiilc, sede-
Si coiiteniptus opprobrii loco ducitur, quomodo runt principcs? Et quia trihuiiahum fiilcro sublimes
scriptuni est : « Contemptibilia bujus iiiundi eiegit eraiit, Doiniiium iion videbant. Sedebant crgo
Deus (1 Cor., i, 28)? » Scd considera quia mundi B craut iii fasligio priiicipalus, nec Priiicipem prin-
contemptibilia dixil,uon Dei. Oiuid cnim in hoc cipum cogilabaiit. Sed parum hoc. Adversus mc,
raundo contemptibile hoc pretiosum esl apud , inquit, detrectabant. Ego eorum redemptor advcnc-
Deum. Denique bumilitas in boc mundo contem- ram, ego vencram ut omnium peccata mundarem,
nitur, sed Dei judicio compiobatur. El si 1'ublica- ut recuperarem amissos, restitiierf-m paradiso
nus ?e humiliaverit, esaltatur. Audi qucm diligat, sancti Jacob hajreditatem,; et illi adversus medetreo-
et noii pro uihilo liabeat Deus (70). Quicumque tabanf. Et ideo imitatores raei, discipuli mei, nolitc
sanctus est, qui sine macula vivit, veritatem cuslo- injnriani erubescere si steteritis aiile principes
dit, non appetivit proximum ^uum, ad nihilum de- pro uomine mco, cum ego stelerim pro vestra sa-
ductus est in conspectu ejus raalignus {Psal. xiv, luto.
2-i) : omnia quse malitise sunt, reprobavit (71); talis 43. Denique traditus in custodiam Petriis cum
etiam si sit genlilis, devotione humilitatis a Deo caeteris apostolis, et postera die siatutus ante con-
comprobatur. Superbi autem, velut Pharisseus, ar- cilium, constanter dicebat : « Principes populi, et
rogantia sua pro nibilo ab illo aestimantur. Denique seniores Israel, si nos hodie (74) dijudicaraur,
gentilitas non est : devotio autcui manel iu aeter-
^ quod benefactura sit homini infirmo, in quo iste
uura. Cave ergo ne Christo opprobrio sis. Nolo mihi salvus factus sit , notum
omnibus vobis, et sit

quicunque maledicat , ct quasi peccatorem despi- onini plebi Israel, quod in nomine Jesa Christi Na-
ciat : quam grave, si Christus dignuni opprobrio zareui quem vos crucifixistis, quem Dcus suscitavit
ducat ! Vee tibi, inquit, Corozaim ct neth.s.iida (Luc, a raortuis, in hoc iste astat coram vobis sanus
X, 13). » Condcmnantur, qiiia non egeruiit poeniten- (Act., iv, 8-10), » hoc esl : Vos estis qiii statuis-

tiam dclictorum siiuium. Kos crgo agamus, ut a tis et Christum ;

glorise loco ducinius islam injii-

nobis auferatur opprobrium. Quis aulem est qui riaiu, quia arguimur pro aegroti hominis sauitate :

nou est opprobrio dignus? Qui cxquisivit Domini hanc hsereditalem servulis Salvatur oinnium dere-
testunonia. Multi quidem suut qui volunt inferre liquit. Al illi conferebanl inter se dieeutes « Quid :

opprobriuni servis tuis, sed ipsi suut raagis probrosi, faciemus istis iiomiuibus (Ibid., 16)? » Et diniise-
quiaprononiine luo pali opprobriuiu gloriosum est. ruiit eos. Gloriabatur ei'go Petrus, et unusqnisque
42. (Vers. 1"^.) Et idco ail : Elenim sederunt prin- apostolorum, quia digni habiti suut qui injuriam
cipes, et adversum me 1007 (letrectabant. Vox pro Christi nomine sustinerent. llecte ergo tunc
martyris est, qui perductns ad judicium persecu- dicerent singuli : Etenim scderunt priiicipes, et ad-
lorum, cum cogeretur idolis immolare, et constau- J) wrsum mc detrectabant.

(70) Edit., Audi quem pro nihilo non habeat Deus. male explicari possint de gentili jain ad fidem con-
Mss. aliqnot omittunt non, vitiosc. Alii majori nu- verso, eam ob rem illa loco movere non sumus
mero, ut in textu. ausi.
(71) Mss. hic praelixo puncto sic habent Om- : (72) Officiis, hoc esl, officialibus ; ut operas pro
nia qux malilia sunl, pro nihilo xslimanlur ; ubi operariis dicinuis. Officia autem in jure sa?pius
non pauca quse in texlu legere est, prrEfermilluntur. minislros ct apparitores prajsidum el procuralorum
Et cerlc nobis haud mediocriter id totura suspec- fisci significant. Vide Brissonium. de Verb. siqnif..
lum est videtur enim a quopiam interpolatum,
; in voce Oflicium.
qui non videret quo vox genlililns referenda esset, edit. cum mss. Navar. uno, et Aud. Rcli-
(73) Ila
putaretque gentilis prsemittendam fuisse menlio- qui autem mss presbijterorum plebs. Quod minime
,

uem. Verum (•nntHitas, hoc loco, nihil, ut arbilra- displicet, tum quia sic opponunlur principibus sacer-
mur, aliud cst quani noliililas ac prosapia, quo- dolum, tum quia piebs idem SEspe sonat ac multi-
iiiodo gonlililas iusignia et sleinmala vocitanlur, tudo, grex et simiiia.
imo hodieqiie etiam nobilcs apud nos appellantur (74) Si nos hndic, et quse cx eodera Scriplurse loco
genlilcs. Itaque humililaU dc qua paulo superins sequuntur, omillunlur in plerisque omnibus mss.
dicitur, liic recle opponilur yenlililas. Sed cum Sed hoc antiquariorum compendio sludentium fesli-
prsedicla verba in omnibus edit. babeantur, et non nalioni tribuendum est.
 :

l3o:i LXPOSlilO IN PSALMLM (.WIIL 1306

}4. Scdt.Tiinl principcs advcrsus Isaiiim, ct dis- Ktuus cxcrcebalur in juslifi.oationihus {ui>>. Advertimus
piiliivcniiil lil serareLur; scd noii liuicbul cos ijui arma ju.sti, quibus onines adversariorum rcpeilal
diccbal : « Audite... pi-incipes Sodoniorurn {ha., i, iinpetus. Alibi ait : « Circumierunt me ct expiig-

10). » Scdcrunl adversus Jererniam ut niitteretiir iii navcrunt mc gratis : pio co ut me diligercnt,
iHciim, Scdcruut adversus Zachariam, qui occisus detrahcbant milii : ego aulcm oraijam {Psal. r.viii,

cst intcr tcniplum ct altarc. Scdcrunt advcrsus 3, 4); » hic ait quod studiurn ci iion exerccnda'.
Susaniiaiii, ct coiitra caslilutis fcmiiiam judicahaiit ad bclli artes fuerit juventutis, noii dccipiendi ad-
sed ut ostcndcrclur iirincipuin bonum non cssc versantis aslulia uila.cordis, iit lilum vincerct
concilium, cxcitavit pucri spiritum Dominiis; ct quem videbat; sed adversum cos prailiabatur rpios
(|uam principcs rcain inortis pronunliavcrant, cain- non vidcbat majorque, in eo pictas, quam virtiis

dcni propiictatotiusinnoxiam criininatioiiisabsolvit. corjioris mihtabat. Itaquc in Dci excrcebatur jusLi-

V6. Sunt ct alii principcs, ijui advcrsus nos dc- licalioiiibus, iit contrario ictu diabohini vulnerarct.
trcclant, 1008 '''" 'l"'''us diciliir : « (Juoniam lUe cum ab intentione jiistitia>, et btudio devotio-

uon cst nobis colluctatio aiUcrsus caruem ct san- iiis, occiipationibus bellieis conabalur abdiicere :

guiiiem, .scd advcrsus principatus cl polestatcs, ad- liic magis sc divini opcris ct cultus mcditationibus
vcrsus nuiiuli hiijiis rcclorcs, tcncbiarum liarum, B occujiabat. Itaquc Domiiius jii-otcxit eiim, in (juem
aJvcrsus spiritalia ncquilia;, quic suiit in cu;[cstil)us sjicravil, cum quo loqufbatur, cui lolo adha^rebat
(Ephca., VI, 12). II Isti scdciit ct cx[iloraiii, qui ,iiu>- utleclu. Justus eiiiu aut ciim Dco ioijuitur oraiido,

(us sit in lioc sfcculo, qiii Christiuaus intentc Uco aut 1009 diviuu loquitur o|)cra laudando : el

scrviat, stiidiosus boni opcris el facti. Dctreclaut scmper ioquitur opcra Dei , uc lofjiiHlur os buiiiii

de eo diccnlcs : liisidiemur illi, impcdiamus cuni, opora hunununi. iNihil lcirciium juslus loquitur,
prohibcamus eum clficcrc quai dcsidcrat, coulcra- iiihil iiiortale a;^'il.

mus ejus raentem, frangamus animum cjus advcr^is 47. (Ycrs. 21.) Idcoquc dicit : Elcnim lestimonia
frequcnlibus ac ropentinis; ct si Dco probulus cst lua, mcdUalio mca est, el a»isiU'i niea , justificatio

propter justitiam, rogcmus dari nobis lenlationcs lua. .\dverlis quid doceat, qiiod Iih?c debo.inl esse
ejus. Ncque cnim in taiituin pruphetam, lenlatio- consilia justi, ut meditelur mandata Dei, el exer-
num ejus quas plurimas subiit, potestatcm habere ccatur in Dei luiidibus ot oriculi.s ul juslilicet

poluissent, nisi Dominus probandi sui militis causa Dominum senipcr. Qui facil quc Deus mandat,
dedissct (73), ut majore cum gloria coronarct, Quis «juai crcdit Deo placeic, Dcum juitificut. Qund ex
igitur rogem .Sau! excilavit in oum , iii>i spirilus ,, loctioiii! Lvaiigolii possumus inlelligore {Lw., vii,
malus (Tfi), sicut lcgimus, qui sc dolcbat excludi "*
oO), diccntc Evaugelista, quia riiai isa^i spreverunt
quoticscumquc David vel citliar<.c soiio, vel bono- consiliuiu Dci, non bajitizati baptismo Joannis (77).

rum conciliorum operumque lidibus ac ncrvis mcn- IIoc in uiio libro, in aho autem habes; non justifi-

lem regis aninuimque dcmulcebal (I /lcf/., xvi, 23)? caverunt Deum ,

quia baplizari noliierunt. Idoo
Quis excitavil Docch Syri iioijuiliam, ul saucliim Doiniiius ad Joannem dioontom < Ego a te deboo :

virum proderet ct hospitalcm humanitaleni dcdu- liajUizuri, et tu veuis ad mc; » respoiidit " Sinc :

ccret in periculum saccrdolis (I Iie<j., xxii, [), 10)? iiiodo : sic enim oportet nos imi^lere omiieni jiisti-
Quis iullammavit ardorem Ammoii, ut domum in- tiam {Malth., iii, 1 i et 13). >• Qui ergo fac't niandala
cestaret propheticam (II Retj., xiii, 14), et con- Dei ,
Justilical Deum quia facit ejus jiislitiaiu : et

tiislaret animiim paliis, altoriiis iiicosta liliidiiic, Ixuium cst ut consilium Deisoqualiir hominum cori-

altorius iiijuria; olqui aliis projihotabat, domussuip silia ,

quia Dei oonsUium cortum semjier ; noslra
inala praividcre non.potuerit? Quis armavit furo- aulein [ileruiniiuc incerta coasilia ex rorum pro-
rem Abossalon, iil patrem doino excludcret, et par- bantur eventu.
licidali perscqiierelur prrelio (II Reg., xv, 14)? Sod
nim i>ropo viribus rcgui jam csset sanclus iiifcriur.
i)
SKHMO Ql AHTI S.
hoc uuo inccnsa adversum sc diaboli rostinxit spi-
1 Daleth.
cula, quod cum lilius necein peteret patris, illc

tanicu salutcm filii pietatis mandabat alTectu (II I. Qiiarla littera seciindiim Ilebrajos Ualcth, signi-
[hm., xvui, a). licat latine tiinorem, vel (ul alibi invenimus) nalivi-
iO. Ergo priiicipcs populi. ut Achilophor^il lir,/.. latom. Sed utriimqno jtotost congruorc el convoniiV
\v, 31), ct ca^lori bollantium ducos sodcriinl. Trac- scnsu. Nativitas cnim ourum ost qmr geuorantiir in
tabaut principos populi cnni Abcssalon adversus hoc SiTCulo, per (juam intolligimus corporalia et
1'rophctam. Kt idoo dieil : Klcnim scdcntnt prin- matorialia, iiuio siint «Mduca, el ideo a limorc non
cipcs, ct adi^crsnin tnc dclrcclabnnl : hcitus autein distat ; cx cor[)oraIibus onim et materialibus uasci-

(75) Kom. odit. in oorporo, nc vot. in marg.. pro- (70) Cod. Vlnd., Quis ifiHur in rege Saul exatanl
Ixindi sui inililis ansam dedisset. Vet. in corporo rim spiritus mali ?
cuin mss. nonnullis..., nnsam dedisset. Alii niss. (77) Ila cuncti mss. ac vot. edil. .\t Rom. sola,
nicUoris nola;... causa dcdis.^el. Optimo; siquidoiu Joannis : publicani autcm jusHficarcrunl Deum bap-
'nic suhinfcllifroudimi i\-it tcntatiantnn cjus polcsla- ti:ati ub eo.
tem, quod suporiori mcmbro oxprimilur.
 1307 S. AMbllOSI 1308
liir' tiinor. Qiiid cniin t;sl lcncn.i nalivitas, nisi .y K Uuomodo ergo pavimenlo adhaircat unusquis-
liinor? que, quomodo Dco, audi dicentem « (Jui adlucret :

2. (Vers. 25.) Deniquc indc coepit versus : Adhse- meretrici, unum corpus est qui autem adhaeret
sit anima mea
jxivimenlo vivifica me secnndum : Deo, unus spiritus est (I Cor., vi, 16, 17). » Terra
verbum tuum. Per paviniontum terrani intclligiraus; ista quam gerimus, quibusdam nos ille-
mcretricis
per terrani , materialia. Peccatori autem dictum cebris capit, et quasi vultus quosdam voluptatum,
est : « Terra es, et in terram ibis [Genes., \\\, 19); >> corporalium delectationuin fucis illiiiil; ut latcal
eo quod divinis mandatis inhiTrcndum non putave- in his veritas, et forcnsi quadam specie decipiaut
rit, sed in materialia et corporalia detlexerit, cui (79) appropinquantes. Sed cura interiorein ociilum
inipressa fncrit vit.-e hujus sajcularis delectatio. mentis ad terapus obduxerunt, poslea tamen de-
Denique ejectus de paradiso (78), hoc est ex illo cusso veiut quodam pulvcrc voluptatum hujusmodi
sublimi et coelesli loco, ad quem raptus est Paulus decore, quam sit inanis gratia saeculi hujus aut
in corpore, corpus nesciens; ex illo ergo eminenti corporis facile deprehenditur.
sive extra loco dejectus in terrain, deploret Adam 5. Bonum Domino, nec iu-
est igitur adha^rere
dicens : Adh%sit pavimento animn mea; sicut ahbi llexam cervicem haberc ad jugum mundi. Ideoque
ait : •< Humiliata est in puivcre anima mea, et B Ecclesiai, vel forti anima? dicit Sapientia : « Sicut
adhsesit in terra venter 1010 meus [Psal. xliii, turris David cervix tua, quai a^.dificata est in Thal-
32); » Pojnitentiam gerentis hajc vox est, qui memi- pioth : raille ostia pendent in ea (80), oninia jacula
iiisset adhffirentem se Deo nescisse, nec potuisse potentium [Cnnt., iv, 4). » Erecta enim ad Deum
discernere (qiiod non discrevit et Paulus) utrum in cervix, et jugo Christi habilis, quai nulla in terras
corpore esset, an extra corpus (11 Cor., xii, 2); ita illecebrarura intlexione curvetur, sicut Chrisli rega-
infirmitatem pigritiamquc corporis rainime sentie- lis est turris, cui jugum suum Nabuchodonosor
bat, cui Doniini
adhajrebat preesentia. Spiritus non possit iraponere. Condidit enira turrira illara
crgo propheticus, qui dolorem, expressit, vcl Domi- David, ille manu fortis, et supra murorura ajdifica-
nus qui suscepit ejus infirmitatcm, personam reprae- vit excelsa, ut subsidio pariter et decori sit : subsi-
senlat Ada3 et assumit cjus aifectum. hostem praividet et repellit; decori, quia
dio, quia
3. Loquatur ergo Adara : Adhsesit pavirnento non solum inter humilia, sed etiam inter excelsa
unima mca. Qui ante beatissiraus aurara carpebat supereminet. Ita taraen subsidio, vcl decori, si ha-
ietheream, curas vita; hujus et tsedia nesciebat, is beat in se verbi dogmata velut qnaidam phalerarura
nunc sollicitudine mundi hujus, luxurioe studio/^1011 nionilia , habeat etiam jacula potentiuni
pecuniseque cupiditate curvatus, ut vulpis foveis se prophetarum, quae adversus omnem extoUentem se
inserit, latibulisque terrestribus. Merito adhserebat allitudinera lacertis quibusdara fldei diriguntur.
pulveri, qui se levare non poterat, nisi eum supra 6. Noli igitur in pulverera mortis deducere aui-
crucem suam Christus levassct. Merito adhserebal raam tuam, cui Dominus etiara naturalem allitudi-
pavimento qui se abscondebat a Christo. Non ad- nera tribuit, el vigorem quo se excitet et assurgat.
hairet paviraento cui dicit Jesus : « Sequere rac Unde etiara de hac conjunctione aniraae et corporis

[3oan., I, 43). » Non adhajret paviraento qui audit dictura opportunitate accipitur, eo quod in naturali
et sequitur legem dicentem : « Posl Dominum Deuni vitse nostrae mysterio connexa anima corpori velut
tuum ambulabis, et ipsi adhaerebis [Deut., x, 20). » Imini reptet, et paviraento adhaereat : partim prop-

(78) Ubicunque
Adami e paradiso, vel dc raptii Pauli in paradisum
loquitur, unum et eumdem locum esse significat, ut
intelligere est e cap. l lib. De Paradiso, num. 1,
aliisque locis. Unde, ut ait Sixtus Sen., lib. v Bibl.,
adnot. 35, colligere sibi videntur nonnulli illum in
fero Ambrosius de expulsione liges doclorem sanctum de veritate historica para-
disi non dubitasse, sed eum cuin cap. 2
terrestris
praedicti libri, num. 11, integrum reliquil, ut qui-
bus libuerit, totam illam historiam allegorice inter-
pretentur, id fecisse per quamdam concessionem
„ quemadmodum clare demonslrant illa verba ne :

duobus a recepta theologorum sententia recedere. ^ scrmone, inquit, nostro videanlur offendi : et quid-
Nam primo, inquiunt, paradisi locum ponit in ter- quid in eodem capite memorata verba antecedit,
tio ccelo deinde rem totam ad meras allegorias
: valide confirmat. Cseterum cum Augustinus hunc
redigit. Quod ad primum attinet, fatemur quidem librum contra luliaiium ad astruendum peccatum
difficulter ejusdem verba in alium sensum traduci originale laudaverit manifesto intelligitur illum
,

posse ejusmodi re error non ita periculosus

: at in vacuum esse erroris ejus qui mirum in modum
est cum praesertim de paradiso sic pronuntiave-
: favebat Pelagianis. Jam nonnihil bac de re ad eum-
rit August., lib. viii de Gen., cap. 21 « Credendum : dem locum attigimus, et forle in epist. ad Sabinum
est quod locus paradisi
cognitione hominum a aliquid adhuc adjiciemus.
est remotissimus. » Quod vero ad secundum con- (79) Omnes edit. ac mss. aliquot, forensi (juadam
tendimus ipsum pluribus locis ea dicere quse specie decipiat. Alii melius..., decipianl, scilicet illi
hisloriae verilatem juxta naturalem intelligentiam cullus voluplalum. Est autem liic forensis species non
supponant; ul cum cap. 1 lib. De Paradiso, num. 5, simpliciter exterior et quse foris videtur, sed com-
ait « Intellige etiam quod non eum hominem,
:
posita ad instar mercium quae in foro ita collocari
qui secundum imaginem Dei est sed eura qui , solent, ut alliciant oculos adventanlium.
secundum corpus incorporalis enim in loco non ; (80) Ita vet. edit. cum plerisque ac melioribus mss.;
est. » Expende plures alios locos ejusdem libri, Rom. autem cum pendenl in ea. LXX
a]iis,fn(7/e clypei
atque imprimis cap. 10, num 47 et 48, necnon Interp., 7_t),ioi Sed inde orta va-
Oupeoi xpeiJ-avTai eu' auTov.
cap. 12, num. 39 et 60. Hinc procul dubio intel- rietas est, quod Oupeot ostia et clypeos ex aequo significet
 :

130!» liXPOSITlO fN l'SALMLM CWIll. I:}1<|

ler hoc Inirenuui habilaciiluin, parlim quia corpus A peccati dominaliim in oa pOslh;i^f iiajtcrf: non pn»-
istud e terra esL Lt regionis igitur diversorium, et sit, posleaquam consopulta cuni Chrislo juslilicata

materia ipsa corporis nostri huic concuriut senten- est a peccalo. Sed 1012 'i"' justilicari cupil.

tipe. Ideoque pulchre Apostolus de mortis hiijus vias suas anle pronuntict.
corporc liberari cupit (/{om., vii, 24); quia carcere 10. (Vcrs. 26.) Ideoque secundo versu ait : " Vias
quodam claudimur, etin quodam hixurioi gurgustio mcas pronuntiavi, et exaudisli me : doce mc justi-

siti, tenehris involvimur delictorum. licatioues tuas. » Pulchro ordine ad justificaliones

7. Ergo secundum voluntatem Dei ambulemus, Dei pcrvcnienduni putat; ut prinium sua peccata
iit adhaerere dicamur Dco. Nam qui secundum cor- fateatur. Sic enim doceraur et alibi : « Dic iniqui-
poris appetenliam vivit, caro cst ;
qui secundum tates tuas, ut justiliceris (Isa., xuii, 26). » ItaquR
prtecepta Dei, spiritus est. Non ergo fiat anima nos- scirc deberaus, quid sit vias suas ambulare honii-
tra caro, hoc est, ut dicamur caro sicut et illi qui nem, et vias Dei. Qui facit volunlates carnis, et vi-
in dihivio perierunt, de quibus dictum est : Quia vil secundum concupiscentiam mundi hujus, vias

caro sunt (Gen., vi, 3); sed magis caro nostra obe- suas ambulat, quibus delectatur et gaudet. Qui au-
diens anim<T. gubernaculo, liat aninia, et hoc appcl- teni venit volunlatem facere Patris sui qui in coelis
lari mereatur nominc, sicuL appellata est familia B est, cujus cibus est ut mandatum Dei compleat :

patriarcliai Jacob, ct generationis ejiis sancta pos- qui non quaerit quod sibi voluptati sit, sed quod
tcritas. enim scriptum cst
Sic « lli filii Bala : placeat Deo; ille viam Doniini pergit, illam viam
quam dedit Laban Racliel filiai suae, et peperit hos quaj ait : « Ego sum via, vcritas, et vita (Jotm.,
Jacob, aniinas seplcm (81) (Gen., xlv, 2o). » Etalibi xi\, 6). » Vides ergo quia ille vivit sccundum ver-
« Omiics aulcm animai qufc intraverunt cum Jacob bum Dei, qui viam ambiilat Christi. Ipse etiam Do-
in i1:]gyptum, qua; exierunl dc femoribus illius pra;- minus Deus in Deuteronomio docet, quomodo in

ter mulieres sexaginta, inquit, et sex (82) (Ibid., viis suis ambulcs, dicens : « Et nunc, Israel, quid
26). » Et in principio Exodi legimus : « Erant Dominus Deus petit a lc, iiisi ut timeas Dominiim
aulem omncs anim.c de Jacob quinquc ct septua- Deum tuum, et anibulcs in viis ejus, et diligas
ginta qui erant cum Jacob (Exod., i, 5). » Ergo illi cum, et servias Domino Deo tuo ex toto corde tuo,
qui habitabant cum Joseph et de /Egypto exierunt, et ex tota anima tua custodias mandata ejus et
animse sunt (83). justilias ejus (Deut., x, 12, i3j? » Liquet igitur alias
8. Qui autem cum essent angeli Dei (84), hoc est, vias csse carnis, alias Dei : et si quis velit ambu-
vita?. probilate angelorum imitantes gratiam (qui p lare vias Dei sciat ci prius essc vias carnis, et
,

^* j j.-
cnim non diicunt uxores, ct qua; non nubunt, erunt ' .•
corporis et sajcularis sapientiaj
'
descrendas.. • •

sicut angeli in cuilo); qui ergo cum angeli videren- 1 1 . Relinquens itaque eas David, pronuntiat, ct

tur, capti sunt decore femineo, hi caro siint, sicut apud Deum non tacet. Confilelur errorcs, non tacel
Dominus Dcus dixit « Non permanel)it spiritus
: lapsus (85). Simile iUi hoc dixit « Annuntiabo ad-
:

meus in hominibus istis in aiternum, proplcr quod versum me iniquitatcm meam Domino (Psal. xxxi,
caro sunt (Gen., vi, 3). » Et merito expertcs libidinis I)). » Si cnim se accusaverit justus, vocem parati
angelis comparantur : caro nou sunt in carnc, sed accusatoris exclusif, qui solct acerbare pcccala, el
in spiritu; quales crant illi qui doctorem Apostolum uniuscujusque exaggerare flagitia. Obstruit ergo os
sequebantur, quibus ait : « Vos autem non estis in ejus, qui ,ipse de se fuerit aiite confcssus, et prae-
carne, scd iii spiritu (Rom., viii, 9). » Qiii autem cor- struit veniain conlitentis. Vcrecundia (8G) excusat
porca rcrainarum capimitur libidine, caro suiit : reum, pudor suus accusat auclorem (87). Qui enim
atque utinam caro tantum , et noii etiam equi sua dclicta non tacuit, videtur in sc doluisse quod
adhinnientes : « quia in uxorem, inquit, proximi fecit, in diabolo prodidisse quod suasit. Ideoque
sui adhuraiebant (Jerein., v, 8). » ait Scriptura « Justus in exordio scrmonis accusa- :

Rogat ergo qui dejectioncm animse sua^ sentill") lor est sui (Vrov., xviii, 17). » Qui sc accusat, etsi
!).

ad pavimeiitum usquc cuvvata;, ut viviUcetur sccun- peccator est, justus csse incipit, quia nec sibi parcit
diiin vcrbuni Dei, quod animas ad se trahit quas- ct Dei juslitias confitetur, qucm putat latcrc nihil
cunque, et miseratione sui Icvare cupicns abducit possc. Ulinam Adam se prius accusare, quam cc-
a tcrris. Vivificatur aiitem anima; qufr vias ambu- lare voluissel! Sed non satis cst ut conUtcamur
lat Christi, pcccato mortiia Dco vivcns, ila ut mors crrorcm : vorum ofiamsi corrigi volumus, a Domino
(81) Plerique mss., cl peperit hos Jacob omncs ani- cum mulieribus concubitu saepius exposuerit ul ;

mas seplom. Vet. edit., et peperit hax., etc. Sic ellam docuimus ad cap. 4 lib. Pe Soe el arca, num. 0, imo
Rom., nisi quod cum quibusdam mss., omiltit vocem et infra serm. 8, vers. 61. Cseteruin angelos oh su-
omnes. perbia? poccatum c coelo fuisse deturbatos aperte
(82) Edit. Rom., pr,rter u.rores /j/iona» sexaginla docet infra serra. 7, vers. Sl, el 16, vers. \ii hujus
sex. operis, atque alibi.
(83) Mss. nonnuUi, c.viernnt, septuaqinta animx (85) Non pauci cod., rion «f</a< lapsus.
sunt. (86) Quidam mss., veniam confitenlis verecundia.
(8i) Hoc loco vidclur .Vmbrosius accedere ad eoruni Excusat rerum pudor suus, accusal auctorem.
sentontiam a quilnis initiimi vi cap. Gen. de filiis (87) Auclorem seu impulsorem diabohim hic intel-
Seth accipitur cum idem ipse illud de angelorum
:
ligi satis declarant sequenlia.
l:ill S. AMIJUOSII 1312

poslulcmus ul doceut nos juslilicaliones suas, nc y 14. Exivit in campinn Isnu': [Gen., xxiv, fiS).

)ioslea eirare possiiuus. A Domino ipitur doceri Graecus dixit a5o),£(Txr)iTat : Latiuus deHUibuIaro, vel
pctit, quia uuus esl magistcr nosler, ut ait Chris- cxerceri. Rebecca veuiebal : lypus in ea pneligu-
lus (Mutlh., xxni, 8). Noc otiosc lioc petit; non rabatur Ecclcsiaj ;
parabantur nuptia? , in quibus
enim illc beatus qucm docet homo, scd quem tu sacramentum foret magnum. Videus patriarcha illa
erudioris, Doniinc. m^^stiiria exivit in campum, diirundcns acrimo-
12. (Vers, 27.) IJbique meminit sui, noc putat niam suaj meutis, ot deambulans iu inriocentia
satis esse ut doceat euni ju?tilicationes suas Donii- cordis sui. Diversis utiquo cogitalionibus exercc-
nus Dcus noster, sed addidil Viam justificationiim : bal animum, et in mirabilibus mysteriis delccta-
tunrum in<imin tnihi, cl cxcrcebor in miratiilibns tuis. batur : cujus ut imitator ovadcret sanctus Pro-
Vidc ordinem. Prius est nt discamus Domini justi- pheta, doceri justificationes Dei, el viam justitiarum
licationes, dciude vit gradus quosdam justihcatio- crelestium coguoscere gesticbat non dormiret
: ut
num ct ordincra noverimns, qnid prius, quid consc- anima ejus siEculi istius somnum; nec mundanfe
qucns esse debeat. Nani scirc qnid facias, et ordinem captus vaniLatis illecebris, a persequeuda vcritatis
ncscire faciendi, non est pcrfoclse cognitionis : offen- iutentionc diftlueret.
dunt plorumquc prcepostera. Dcnique justus est, qui B l.S. (Vers. 28.) Qua ratione ergo doceri velit,
sc in exordio sermonis accusat :
lOlS iujnstus subtexuit dicens : Stillnmt anima mea prae tsedin,
autem, qui quod prius ncgaveral, confitetur. Illc confirma mc in verbis tuis. Ali(|ui codices ha-
vorecundia! invenit graliam : hic notam incurrit beut, dormitavit, quia evOcrraUv ct e^taSev duabus
impudentiaj. Ua ordinis ignorantia conturbat ne- litleris dissonant. Potuit intcrpros vel anliqua-
gotioruin naturam , formamque nieritorum. llle rius scriptor hic falli : vuatdlleiv dormirc cst, atal^eiv

autem qui diuic.erit primo m^steria Dei , deinde stillare. Perfectior non dormitat ,
qui divinis
ordiucm mysleriorum, exercetur iri mirabilibus animum intendit mysteriis. Deniquc ipse alibi

Dei. dicit : « Si dcdero somnum oculis meis, aut \)n\-

13. Griocus aoo).eoryr,Ta) posuit (88) : quod dicit pobris mcis dormitationem [Psal. cxxxi, 4). » Scd
Latinus, balluciuabor. lu quo videtur esse aliqua vigilat scmpcr, et si raro dormit, cor vigiiat.
serraonis offensio secundum vulgarem consuetu- .Non ergo dormiebat ,
qui toraplum condere Do-
dinem; quia aSo),£(Txy,Tai vulgo aestimatur, vel hallu- mino co2-itabat verboriLm coclestium ex a?difica-
cinari, vol plus qunm oportct aliquid loqui , et lione,non lapidnm. Verbum enim Dei repulsorium
superfluum videri (89), quod audienti fastidio esl. :
^ laediorum est, quo somuus anima?, sopor 1014:

et videtur esso praeter ordincm, cum ovdo rerum mentis excluditur. Ex tristitia enim ct soilioitudino
videatur afTerre fastidium : ut si causam velis sascularium soranus irrepit. Qui autem adha?reL
enarrare aliquam, et ordinem serves, auditor au- Deo, curaru.m fugitans, voluptatem capit cognitio-
tem ad rerum festinet exitum , superiora fasti- nis ?eternaj, nullam illic nmtationem rerum s.npcn-

dit. Sed non potest plene instrui, nisi qui ordinc larium pertimcscons.
sni cuncta cognoverit. Inde nou solum factum dc- 16. Qui facilioribus igitur laborum utuutur com-
prehenditur, sed etiam facti pondus, et facientis pendiis dormitavit accipiunt : scd Origenes, qui
alTectus. Ideoque David qiiasi bonus sui judex mullorum interpretationes diligenti discussil inda-
atque arbiter, prope usquc ad fastidium vult gine, stillavit sccutus est, eo quod perfecti anima
doccri , ct vel supeifluo immorari tempore (juasi bene composita et conlirmata non stillat,

quam necessarium ordinem prfEterirc : dooXe- ut fastigia culmiuum quai bone Lecta atque mu-
ayia. (90) enim , vel hallucinatio , videtur longa nita suut : ceeterum incomposita cilo stillant.

qnaedam esse raeditatio, et morosa qnajdani nien- Inde usurpatum est : « Stiliicidia ejiciunt homi-
lis intentio : a quo nou longe abest exerci- nem in die hiomali de domo sua {Prov., xxvii, lo), »

tium, vel auimi, vel corporis. Nam ut ille quiDin quo frigoris asperitate (91), et freqiienti aeris
exercet membra sua pala?stra , diutius exercet mutatione tentamur. Deniipie doceniur providere,
ut roborct : ita qiii exercet mentem in Scriptu- nc fuga nostz'a fiat hieme vel sabbalo (Matth.,
ris divinis , vel iu consiliis , diutius excrcerc xxiv, 20). Probatos cnim join nos dics debel
debet. reperire vel judicii, vel mortis ; ne viduatos

(88; Varielates circa hauc vocem, et alias ejusdem hoc congruit cum Horatii pra?cepto in Arte pnel.,
inlerprelaliones reperias licef in lih. De Isaac et ubi narrationem tradit semper ad eventum fesfinare
anima, cap. I, num. eliam 1, et infra serm. II, vers. debere.
Ki. De quo vcrbo vide quoque Augusl., lib. i Quresl. (90) Pro doo).£(r/ia, codd. bene mulli legunt doo).£Tyfr
in Gen., quaest. 09. Tiia.
(89) Edit. ant. in lexlu, snperftnum videre ; in (91) Edit. omncs ac pauculi mss., qua frigoris m
marg. autem, superlUinm dicere ; quain lectionera nxperilate ; a\n numero m?ijori, vi quo, e\c. .Melius;
Rom. in textuin translulit. Mss. vero nobiscum refertur enim ad aHtecedenlia tn die hiemali. ,

faciiint. Rursus cunctfe edit., ct ordinem nnn .serves. liursus post pauca, ubi omnes mss. ac vet. edit.,
Melius mss. expunguul negalionem. Elonim liic Prnbalos enim, reposuerat edit. Rom , Paralos enim,
ostendilur ordmem, ciim reiigiosus servatur, Ijc- ctc.
dium aEFcrre audilori, ut docet ipsa ratiocinatio. Et
 ,
;

1313 KXCOSITiO IN PSAr.MLM CXVlil. 1314

viridilaliljus prosperorum, el, orniii s[ioliaLos se- A non [)ulrescit, ila nec majorum gloiia ulla vetus-

cundorum floro succossuuni exitiis wiorlis invf- tate corruinpitiir.

nial. 21. Lncunarin uoslra caijrcssi. (jouus hoc arbo-

17. Caveamus ergo ne imusiiuisque noslrnm ris nunqiiam amittit viriditatem suam : bicme
ejicialur de statu menlis sua-, el nalurali quadam juxta, vere, atque a?state comam pascit, nec di-
niansione, si iiaboat foramiua mansionum, e qui-
verso colore mutatur. Solam hanc arborem ventus
l)us Ihionlia sliilicidia tanquani ox rundamentis suo nunquam honore despolial : sola nunquara
subniant lioiuinem nulia sapientia; soliditate fun- vetori exuitur uiiiictu. aul novo flore veslitur.
dalum. Ideoquo ait propiieta : « Fili, ne defluas Sic apostolica quoque gratia nescit d<?feclum sed :

{h'Ov., in, 21). » Conlirmanda est igitur aninia

velustate Anima ergo cornimpi nescit,
sui floret.
nostra, ne sliliet ; et iiidividua virlutum compage quai florentibus meritis vigens, semper justitiai
solidanda, ut possit regis aitorni sorvare myste- cap.terarumque virlutum culmina patienti magna-
rium. Caitoruin is quicunque ost faciiis in verbis,
nimitate sustentat. Et ideo non defluit, neqne defi-
velut pienus rimaruin , hac atque iliac effluens,
cit quia nihil in ea rimosum est ac remissum,
;

iuleriora evacuat sua, ot e.xterioribus passionibus quod

nihil mobile, nihil lubricum, nihil vilio ser-
inundatur, tegere se nesciens, nec tenere verbum B monis ex ea possit efFundi. Ideoque confimari se
quod acceporit : sicut sancta Maria qua; conser-
petit in verbis suis Propheta, ne moveantur pe-
vabat omnia veiba in corde suo {Luc., ii, fif), no
ne effundantur gressus ejus
des ejiis, {Psal. i.xxii, 2).
quid ex ejus corde dellueret (!)2).
si quis recto vigoat corde, non patitur, >cA
(Jua^,
18. Tali se muuilam dote virtulum Kcclesia
radicatus atque fundatus adversus omnes pa.ssionuni
loquitiir, ut digiia vidoatur in cujus invitatus
fluctus immobilis perseverat.
Sponsiis succedat hospitiuni. Hiuc priiuuiu se
22. (Vers. 29.) Confirmatis igitur in verbis ail :
pra'suniit esse placituram, si bene lectam, et fida
Viam miqnitatis amove a me ; et lege iua miserere
servantem siientia Ciiristus aspiciat. « Ecce es
quidem
mei. Non dixit Amove me a via iniquitatis, sed,
:
iiiquil, tormosiis, cousobrinus meus, et
Viam iniqnitatis amove a me quasi in nobis sit, •

pulcher, acolinatio nostra opaca, trabes domoruin

ot uobis inesse videatur. Quandiu enim exerce-
nostrarum codri, lacunaria noslra cu[)ressi (<!ant.,

» Laudalo sponsi decorcm Ecclesia,

mus aliqiiid im[)robum, via iniquitatis interius
i, 15, 10).
nianet, et non recedit a nobis : ideoque studiose
quem plus unusquisque lacito laudat airectu, et
agamus, ut eain a nobis separenius. Sed quia ha'-
fidus mysteriorum interpres tacendo plus prsedicat.
Nani qui arcana divulgat, imminuit Christi deco-
^^ reditarium iniquitatis glutinum racntibus inha'-

roin. Idoo nomo mittat margarilas suas porcis, ne

sit humanis, opus est liborantis auxilio. Precare
ot lu, et dicito Infeiix ego homo, quis amove-
oriiamouta protiosa. Non ergi»
:
conculcari 1'aciat

in tabernaculo loquacis et garruli , ([uia in mul-

bit a me viam ? Gratia Dei per Jesum
iniquitatis

liloquio peccatuin admittitur, sed in viri serii

('.hristum Dominuni nostrum et pulchre viam :

dixit iniquilatis, non iuiquilatem eo quod non ;

qui sit parcus alloquii, nec sermouis intemperans,
et vorborum sobrietato lomulenliam loquacilalis
ijua.^i naturaiis iniquitas sit in nobis, sed ma-
Hvitaiis, caput suum Christus iucliuat. jorum post peccala currenlium sit at*rita vesti-

giis.
19. Et merilo opacam signilicat acclinationem,
*iuia iu Ecclesia constilutos virtus obumbrat Allis- 23. Meritoque quia vuliuis grande ac vetus est,
simi. Hac umbra David protegi se postulabat, ot diu serpens, pcrfectioris medicina* remedia
ne eum per dicm sol ureref, vel luna per noctein deposcit, obsecrans utDomini legitiraa miseratione
{Psal. cxx, fi) . Ilanc uiubram spiritalis minislrat ouretur. Cifoenim refricatur vulnus, quod sanatum
gratia \ Ql 5 forrida soecuii hujus et nuindi sestiva medicina' lege non fueril imo eliam seriorem ;

fiigienlibus. Opaca igitur acclinatio Christi et Ec- D ciiratio sentit profecfum. Ideoque si virus in inte-
clesiffi, quibus Dei Patris ioterna illa requies aspi- riora proserpit, medicamenta foris apposila non
rat. In hac ergo ro([ui(>scamus umbra, j)eccatonim sonlit. Exigit ergo medicina^ ratio, ut aut sec-
nostroruin a'stibus faligati. Si quos adussit libido, tioue, aiit adustione curetur. Nisi eiiira pulre-
hos Domini crux refrigerel, iu qua se reclinavil ;
faota recidantur, aul humor inutilis decoquatur,
ul nostra delicta .susciporet. Si quos culpa lassavil, frustra medicinte manus adhibentur ad vulnera.
hos Jesus gremio suscipial suo, et molli foveal Kleoque bonus medicus hujusmodi a?grum 1046
amplexu. IJudo audeo dicere qiiod caro Christi legitime dicit esso curaiidum, nt [lossit medii-iiu
acclinatio sit lieclesiiB. prohcere. Lege crgo miseretur, qui cum justitia
20. Trabes domortim nostrannn cedri. Cedri spe- sapientiaque miseretur, ut ea dimitlat qua^ scit

cie, majorum qui jusli fueruut, gloria declaratur jure posse dimilti, ne cum alterius miseretur, se
juslus enim uf paliua tlorebit, et sicut cedrus qujr ipsum legi faciat obnoiium. Agag, postquam mise-
in I.ibano est, multiplicabitur. Sicut enim cedrus ratione donatus est , fecit peccare Saul. Peccavit

(93) Omnes edit. , oiv iifl//uert'/. thmies mss, conie (i«s/Ii(frrf.

KHi S. AMBROSII 1316

eniiii in ipsa misprordin, cl ideo peccavit posl y^ in tuis menlibus Jesus, ut in tabernaculo virtutis
misericordiam. peccato locus esse non possit.
24. Considerenuis eliani ne et ipsum deleriorem 27. Viam, inquit, mandatorum tuo-
(Vers. 32.)
faciamus cujus miseremur injuste. Plerumque enini rum cucurri cum dilatares cor meum. Neque enim
non coercere delinquentes, majoris auctoritatis poterat viam 1017
currere, si cor ejus coarcla-
(93) est quam si iilciscaris. Traduntur enim in retur angustiis. Denique currentibus viam Domini
passiones ignominiaj ,
quicunque aliquid inhones- ait Apostolus : « Dilatamini et vos, et nolite jugum
tum commiserunt, nullumque culpoe pretium fe- ducere cum inlidelibus (II Cor., vi, i3, 14). » Et de
runl. Denique eos qui cognitorem Deum suorum sce- se ait : « Os nostrum patet ad vos , o Corinlhii,
lerum non putabant, et quasi sine judice el sine cor noslrum diialatum est {Ibid., 11). » Ideo et

lege vivebant, « tradidit illos, inquit, Deus in de Salomone dicitur : « Latitudo cordis ejus, sicut
reprobum sensum {Rom., i, 28) » quia elegerunt : arena maris (III Reg., vi, 29). » et vide distan-
viam iniquitalis ; viani autem veritatis eligere no- tiam : via sit angustior, cor latius, ut Patris, et
luerunt. Filii , et Spiritus sancti sust*neat mansionem ; ne
21). (Vers. 30.) Sed Propheta, qui sincero con- veniat Verbum Dei, et pulset, et videns cordis ejus
verti voluit afTectu, Viam, inquit, veritatis elegi : B angustias, dedignetur habitare. Denique sapientia
judicia sua non sum obliius. Non potesl hoc dicere iu exitu canitur, in plateis autem cum fiducia agit.
qui errat in dogmate. Non potest Arianus dicere, Plateae latse sunt. Non igitur in viis, sed in cordis
non potest SabelHanus, non Manichaius ; non latitudine sapientia decantatur. In hoc igitur campo
potest dicere avarus, qui seecularia et materialia interioris hominis, non in angustiis mentis curren-
concupiscit ; non potest dicere qui negociatur, dum nobis est, ut compreliendamus. Scriplura est
non est enim via veritatis habendi studium, cupi- enim : « Sic currite , ut omnes comprehendatis
ditas possidendi. Quomodo via veritatis, cum ille (I Cor., IX, 24). » Denique comprehendit, qui ila

dives in sseculo nequeat secum suas transferre cucurrit, ut diceret : Cursum consummavi
« (II

divitias, et incipiat mendico illo Lazaro egentior Tim., IV, 7) »; cucurrit enim ut bonus equus.
esse post moi-tem ? Non est via veritatis honor Siquidem habet equos suos Christus, de qui-
28.
saeculi, sollicitudo mundi. Denique qui viam veri- bus dicit propheta « Immisisti in mari equos tuos,
tatis elegit ,
paulo post dicit. Averte oculos meos turbantes aquas multas {Habac, iii, 15) » eo quod ;

ne videunt vunitatem (vers. 37). Vanitas tempora- gentium populos, qui moventur ut aquse multae, et
lium est, veritas seternorum. Si volumus igitur excitantur ut fluctus aquarum multarum, evangeli-
ambulare viam veritalis, peregrinemur sasculo '

zando commoverinl apostoh, ut assurgentes a ter-

magis quam Deo, et ambulemus per fidem. Qui renis idolorum cffiremoniis in Christum crederent,
enim per fidem ambulat, Deo prsesens est, et qui et supra ait : « Ascendi in equos tuos : equitatus
ambulat per speciem, adest saeculo, peregrinatur tuus sanitas {Ibid., 8). » bonorum equorum duo-
a Domino : sed hic cilo confunditur. decajugum mirabile, quibuj frena pacis, habenai

26. (Vers. 31.) Unde refugus ab hujusmodi viro sunt charitalis ! Constricli sunt inter se concordi*
dicit David : Adhsesi testimoniis tuis, Domine, ne vinculis, et jugo fidei subjecti, quatuor rotis Evan-
ronfundas me. Adha?ret testimoniis Domiui qui gelii mysterium totius orbis finibus invehentes, bo-
ejus mandata non respuit, judicia non obliviscitur, num aurigam portantes Dei Verbum, cujus fla-

nec voluptatibus indulget suis. Qui adhaeret Domini gello fugatee sunt illecebrae saeculares, exterminatus.
testimoniis, renuntiat mundo, posteriora oblivis- mundi istius princeps, justorum cursus impletus est

citur, ad priora contendit, ut perveniat ad bravium, rationabilium equorum grande certamen o mi- I

quod est insigne victoriae. Non ergo confundilur, randum mysterium Rota intra rotam currebat, el !

quem mundi hujus illecebrosa non ceperint : non non impediebatur. Novum Testamentum in Veteri
confunditur, etiamsi erubescenda commiseril, qui £) Testamento erat, intra illud currebat, per quod
veniam delictorum poscit a Christo. Ideoque re- annuntiabatur. In quatuor partes ibant rotae, et

spondetur ei : « Dimissa sunt tibi peccata tua... vade non revertebantur retrorsum quia spiritus vilae ;

in pace {Luc., vn, 48, 50). » Sed ita non confunditur, erat iniis, qui currebant in quatuor partes totius

si fuerit in eo operata peccatorum remissio ut ; mundi et sine offensione currebant, quia bona vita
;

non solum peccata, sed etiam peccandi affectum equorum quadrabat. Currebant igitur equi, quia
auferat. Justitia remittat iniquitates, fortitudo timo- non dormiebat qui ascenderat equos.
rem, temperantia impuritates, ut non solum tem- 29. Animarum nostrarum auriga Jesus, qui igitur
poralis, sed eliam perpetua fiat remissio peccato- nos quoque vult ascendei'e equos nostros, hoc est
rum. Intret in animam tuam Chrislus, inhabitet nostra corpora sed vigilare semper, ne dica- ;

(93) Ita vet. edit. et cuncti mss.; Rom. autem edit., ut auctoritatem ostentent suam (non enim inferiorum
e margine unius cod. Vat., majoris austerilatis est. judicum, sed principis est veniam concedere), rels
Non male, si spectetur sensus. Verum cum omni plus noceant impunitatis indulgentia, quam si in eos
alio suffragio destituatur, dicendum est id hoc loco severe animadverterent.
significari, quosdam esse qui dum crimen condonant
i.H7 KXPOSITIO IiN PSAI.MLM CXVIil. \MH
liir nobis : « Dorinilavoruril qiii asccnderunt cquos ^ scd qiiod omnibus possihilf; consideral : idco et

iPnut. [.XXV, 7). » Transeuiiduin esl lioc rnare iinpi- slativas ordinat : triduo ;ini])uial exercitus, qiiarlo

gre. Vix transiLur a vigilantibus : si quis autem requie.scit die. Eliguntur civitates, iii quihus tri-

dormierit, transire non poterit; sed demergitur, dunin, quatriduum, et piures inlerponantur dies,

t
II yl^gyptius, cujus et anima et corpus interiit : si aquis abundant, commerciis frequentantur : et

« Equum enim et ascensorem projecit in mare ila sine iabore conficitur iter, donec ad eam urbeni
{Exod., XV, i), n qiii non .sequebantur legem, sed perveniatur, qua? quasi regaiis eligitur, in qua
persequebantur. fessis exercitibus requies ministretur.
.T. legem viandi esse praescriptam, Cliristo
Ilanc

1018 SiiRMO QUINTUS. ducente, sanctis commeantibus, recognoscas velim.

l>rofecli sunt enim et patres nosLri de terra /Egypti
n He.
per ionga spatia terrarum, quorum stativje om-
i. Sequitur quinta littera He, quse iatine signifi- nos mansionesquc descriptae sunt : donec Cades,
cal est , vel , ut alibi invenimus, vivo. Convenit id est, ad sanctam terram, perveniretur. Istae sunt
sibi uti'aque interpretatio enim : qui est, vivit; et stativae filiorum Israei, quas descripsit .Moyses ex
qui vivit, est. Denique genliles non sunt, et ideo B praecepto Domini. Advertimus ergo quis has ordi-
non vivunt, sed mortui sunl : « Jesus autem heri et naverit mansiones, quomodo ambulaie oporteret
hodie, ipse est et in saecula [Ilebr.. xiii, 8). » El lilios Israel. Praeibat enim illos 1019 Deus per
qui est, vivil : « Vivo enim ego, Dominus 'dicit diem columna
in nubis, ut refrigeraret viantibus :

Deus (Ezecli., xxxiii, II). » Quomodo enim polest noctu autem in columna ignis, ut viam ostenderet
iion esse, qui vivil? Vivit autem Jesus, qui etiam ambulantibus, et tenebras dimoveret. I.ex viarum
iiiortuos vivificat, et vocat ea quae non sunt, tan- columna erat ef ignis, et nubis denique in co- :

quam ea quae sunt. Nihii mirum si Domino cedit lumna nubis loquebatur ad eos. Ubi volebat exer-
nalura, ut vivificentur et mortui, et incipiant esse, citum requiescere a labore itineris, non movebatur
qui non erant. Et ideo quia via etiam vita est se- columna ignis, nec transibat nebula lucis quando :

cundum illuin qui ait : « Ego sum via, veritas, et vila autem volebat exercitum movere, provebebatur el
{Joan., XIV, 6), » viani quaeramus, ut vitam habere columna ignis in nocte, columna autem nubis in
mereamur. Audiamus ergo iilum qui vivit in Christo. die. Illa autem columna nubis specie quidem prte-
Vivitautem qui ait : « Sed nos qui vivimus, bene- cedebat filios Israel, mysterio autem significabal
dicimus te, Domine [Psal. cxiii, 18), » in Chrislo ,, Dominum Jcsum in nube venturum levi, sicut
enim Jesu etiam quicumque mortuus fuerit, vivit. c dixit Isaias (Isa., xix, 1), hoc est, in Virgine Maria,
2. (Vers. 33.) Audiamus, inquam, quid dixerit quse nubes secundum haereditatem Evae
erat :

ut viveret Legem mihi constitue, Domine, viam

: levis erat secundum virginitalis integritatem. Levis
pistificatiomim tuarim , et quaeram illum semper. erat, quae non homini quaerebat piacere sed ,

Miles qui ingreditur iter, viandi ordinem non ipse Domino. Levis erat, quse non in iniquitate con-
disponit sibi, nec pro suo arbitrio viain car'pit, nec ceperat, sed Spiritu superveniente generabat ; nec
voluptuaria captat compendia, ne recedat a signis in delicta, sed cum graLia parturiebat.
(94); sed itinerarium ab imperatore accipit, etcusto- 4. Aliter quoque hanc inlerpretationen sumere
dit iilud : praescripto incedit ordine , cum armis iicet. Venit iii nube levi Christus in /Egyptuiu,
suis ambulat, rectaque via conficit iler; iit inveniat hoc est, venil in susceptione corporis in hoc sapcu-
commeatuum parata subsidia. Si alio ambulaverit lum. In iiube venit, quem nebula oorporis obumbra-
itinere, annonam non accipit, mansionen) paratam bat ; sed levis eral caro, quam nulla sua gravabant
non invenit, quia impei'ator iis jubet haec praepa- delicta. Quomodo enim peccalis gravaretur suis,
rari omnia qui sequuntur, nec dextera, nec sinis- qui auferebat omnium peccata populorum? « Ecce,
lia a prajscriplo ilinere dcclinant. Meritoque nou £) inqiiil, Agnus Dei ; ecce qui tollit peccatum
delicit, qui imperalorem sequilur suum ; moderate iiiundi (Joan., i, 29). » Ante liesternum iectum est,
enini ambulal, quia imperator non quod sibi utile, qiiia stabat Jesus, et liabebat vestimenta sordida;

(94) Cum tradantur hic mulla, quae ad velerem mansiones, ita scilicet a slando dictas. Negat autem
spectent militiam, ea uos breviler et recta serie in Justus Lipsius sic dici ea castra, in quibus miles
gratiam lectorum explicabimus. A signis; proprie paucis tantum diebns oommoretur. Sed ille hunc lo-
hsec sunt solida) iraagines. qviales erunl aquiljK, lupi, cum non leperat, quando quidem intercalaris istius
draconis sed hoc loco etiam pro vexillis, id est, velis
:
quietis post fertium quemque ilineris diem nusquam
ex hasta suspensis, ponuntur. Singulis autem legio- meminit. Quod veio subdil .Vmbrosius de urbe, in qua
nibus ac manipulis sua signa erant, a quibus qui requies ministretur, eum locum ab eo
fessis exercitibus
discessisset longius quam undo tnba audiri posset, designari credimus. qui oastris hibernis dehgebalur.
capite luebat. llinerarium, idem est ac tessera ad iter Denique Imperalor non semper idem est atque rex,
edicenduui data. Cuni armis ambulat : leve hoc iis sive princeps orbis Romani sed is eliam dicitur, vel :

qui arma membrorum duoebaut loco sod prteterea
lerebant in fasce frumentum ac cibos ssepe in quin-
deoim dies, vallos, sarcinas et alia. Mansionis vox
temporibus atlecla; lalinitatis pro ipsis castris usur-
pala est. Stadvas ordinut, subintellige sedes uut
: qui loellum suo duclu el auspiciis administrandum
suscipil, vel qui occisis iu acie legilimo hostium
numero hunc honoris titulum consecutus est. Sed qui
plura de hao ti)la re desideral. adeat euiudem Lip-
sium, lib. v De mililia Romana. dial. 1,9, II el \i.
 S. AMHROSII 1320

iiifa eiiiiii peooala povlahal. Suinpsil voslimonta * 7. Hanc viam ambulans Ecclesi.a dicil : « Ego
noslra, iil nos splendore irnuiorlalitalis iniluoret. llos campi et lihuiii convailium, sicut lilium in
Venit in nube levi quasi juslitia; iniquitas enim medio spinarum (Cant.. u, 1); " in totain enim tei-
in lalento plumbeo sedet : Christus in corda jus- ram lidos jiopuli credentis exivit, et in spatiosn
torum, in quibus peccata non erant. Et ideo (93) posuit pedes suos Christus. Et ideo pulchre ait tlo-

hene lectum est hodie : <( Quid relribuam Donuno rem se esse canipi. FIos erat otiam Pauliis, qui
])ro omnibus qua.' rotribuit niihi {Paal. cxv, 12)? » dicebat : » Bonus odor Christi sumus Deo (11 Cor.,
l'i'o iiohis Voibuni suseepit carnis infirmitatem : H, 1.^). )) Et vere llos, (jui potei^at nova et vetera
pro nohis esurivit, vapulavit, crucitixus ost, mor- de sui cordis profern; thesauro. Pulchre etiam
tuus est; ul nohis in quibus ante vita ignohiiis et lilium dicitur Ecclesia : sicut enim lilium fulgot,
Jegener hahobatur, inciperot mors esse pretiosa. ita eliam splendent opora sanctorum. Pulcherrinio
Fi. Sod revertainur ad confectionem itineris et oliam dictuni convaliium, quia in hunu-
ost iilium

oidincm mansionum. Et tu soquere spiritaliter hanc lihusmagis elucet gratia. Sed hoc lilium in medio
legeni viandi, ut exeas ex AZgyplo : et inde pro- spinarura, hoc est, inter Judpeos et haereticos, hoc
movens tige tabernacuhim in Socolh, hfoc prima est, inter sollicitudines hujus sa^culi, quac mcntem
tibi statio sit. Socotli prima mansio est, signilicans B honiinis animunique conpungunt. Possumus otiam
lahornaciiliim. Eige orgo tahernacuhim quod in te aliter accipere, quia, sicut lilium inter spinas enii-

est, mentisque tua» stationem conlirma, ut radi- nel, ila super oranes conventus Ecclesia Dei refnl-

catus atque fundatus maneas in lido Christi. So- got.

quitur mansio in Mara, hor est, in amaritudine. 8. Refert etiam considerare quod hoc lilium
Non omnos mansiones fequales sunt. Indo vontum splendore circumfusum sit, intus autem quod hahet,
ost in Holiin, uhi fontes duodocim oraiit, et sep- ruheuni sit, honi et ipsuin odoris, eo quod caro
tuagiuta ai'l)oro3 palmarum. Post umnritudinem, Christi velut murali divinitatis claritudine (97)

ne populus deficeret, dehuerunt amoena et fecunda circumsepla, ccelestishabuerit protectionem gratiae.

succedere. \ni\o. Raphidin, quod est laudatio judicii. Donique in i^osteiioribus ait « Fraternus meus
Indo soquitur Sina, habons in se et populi tenta- caiididus et rubeus [Cant., v, 10). » Candidus cla-
tionem, et logis promulgationem. Variantur merita ritate divina; rubeus specie coloris humani, quem
mansionum, quia imlli jugis in hoc saeculo vivendi sacramento iucarnationis a.ssumpsit. Meritoque et
potest essc succf*ssus. Bonus igitur imperator alihi ipsum quod est rubeum, bene olet, quia caro
manna esurienli populo ininistravit ; alihi potum ^ Christi sine peccalo est, quani perlidi contrectan-
1
de
,

potra lluoro
,,
, ipio
-,.
silim
_,
populi
!• ..
roslinguerel.
. _• VJ _
tes,
„
manus _ _ •

suas inquinaverunt
• _ _ ,
;
..
sancti venerantes,
.

nugusta provisiono pifooopit; olihi logom dedit; pietatis odorc fragTarunt.

alibi 1020 triumplios donavil, ut his honoliciis 9. Accepit hunc odorera Dominus Jesus fra-

fotus oxercitus luilliim prolixi itineiis sentirol l.obo- grantis Eccle.siae sua^, et ait : « Ecce proxima mea
rem. bona {Cant., i, 14). » Et Ec-jlesia dicit ad Christum :

0. Ilaquo in illo populo typus luit, in nohis « Ecce honus fratornus meus; ecce es honus...
veritas. Nos igilur committamus itcr nostrum lanquam nialum in lignis silvae (Cant., ii, 3) ». Hujus-
ductui nomini Jesu, qni legem prinio introduxit, ot modi pomum odoram gratiam habet (98), ut caete-
antea per Jcsum terram repromissionis in posses- roruui pomorum fragrantiam vincat. Christus ergo
sionem popnlo suo dodit. Sed etiam quando Moyscs ad lignum, sicut malum pendens in arhore,
.iffixus

videbatur ductor esse, udorat illi Josus; aderat bonum odorem mundanse fiindebat redemptionis,
auteni non palam, nec aperte ductorem, aut prin- quia peccati gravis detersit foHorem, et unguen-
cipem populi se3e gerens : exspectabat enira donec tum potus vitalis ofTudit. « Tanquam malum,
Moyses tempus expleret suum, quo completo, suc- inquit, in lignis silvae, ita consobrinus meus in
cessit Jesus. Itaque si consideres Scripturam diccn- J) medio liliorum (Ibid.)», eo quod super prophetas
tem : « Erunt dies eoriim anni centuin viginti ((kn., 1021 ^^ apostolos intima corda hominum ver-
VI, 3); » videbis mysterium plenitudinis temj^orum borum suavitate mulcebat. Sed non solum odor,
et centuin viginti annos (96), post quos et Moysos verum etiam cibus suavis in malo est. Ergo cibus
in monte requievit, et Jesus manifeste mansionum suavis est Chrislus.
suscopit principatum, ut jam non sub legis tiniore 10. « In umbra, inquit, ejus concupivi, ct sedi

sit populus, sed resuscitatus a morluis, fructu vitai (Ibid.). » Legem enim acceperat, hanc sequeba-
fruatur seternBe. Ambulemus igitur secundura legis tur, hanc currebat viam. In lege itaque requies-
doclrinam : via nobis lex Dei sit. cens, in umbra Christi requiescebat. Bona umbra,

(9o) Rom. edit., quon peccata 7ion onerant. Et Uleo, nem prEeferendam esse docet loci tolius series; nilul
etc. enim aliud significat Ambrosius, nisi Christi carnem
(96) Edit., Ex cenlum viginti annis. Mss. vero nobis- divinitatis splendore velut quodain muro septam
cum faciuiil. fuisse.
Mss. sex, velut mortalis divinitalis. Quinqne,
(97) (98) Omnes edit., odorem qraiiam habet mss. vero :

velut murali divinilatis claritaie vel claritudine. Alii partim odoris aut odorum gratiam. parlim ut nos in
cum edit., velnt morali, etc. Nostram vero lectio- corpore.
m\ EXPOSmO FN PSAF-MLM CXVFFF. 1322

quae rios ab iniquilalis calore soFa dcfendiL (99).^ \'.h Firgo ubi guslavit fruclum suavilalis, ina-

Cui auLi;in duLium, quod lex F)ei umhra silClirisli? paliens ad perfecliora festinat diccns : <' iiitrodu-

(juid esl lex dioi fosli neomcnia;, saljbatorum, nisi cile nie in domum vini, constituite iu me dilectio-

umbrafuturorum?Qui dicssecundum legem Moysis; ncni, conlirmate 1022 ^"'^ *" unguentis, slipale

ul videam sex dics, et iterum septimum diem, et me in malis; quia vulnerata dilectionis ego sum,

sic perpelua sa3cula?Qui mensis secundum legem Laiva ejus sub capite meo, et dexlera ejus amplexa-
Moysis; ut scicns mensem, sciain i^rimam mensis bitur me. Adjuravi vos, filiaj Jerusalem, in virlu-
neomeniani, et vera sancia in neomeniis oflerenda? tibus el forlitudinibus agri, si suscilaverilis, el

(Jui secundum iegcm Moysis annus scx illis diebus resuscitavcritis dilectionem , usquequo voluerit

conslal, de quibus ait : « Sex annis servietHebrajus, {Cunl., 11, 4-7). » Mcrito qua^rit eurn, merito desi-
el septimo aiiiio lilierabitur {Deut., xv, 12); » derat; quia bene omnia in boc cursu alque ilinere
ut invenianlur sex anui, quibus aliquis operatur disposuil imperator noster. Primum omiiium lidci

terram ; seplimo aulem aniio remiltet illam prose- fundamento tabernaculum hoc conliriuandum puta-
lytis, el pauperii)us, et l)esliis terra;? Qui septimus vit. Deinde si qua est nobis aspera atque arida
annus, quo conceduntur dcbita omnia Hebra^is? et pra>rupla mansio, imperator tamen (2) isle lur-

Iti hac umbra requiescebat patrum lides, et prophe- B bata discernit, arida irrigat, deserta fecundat. Si
larum sancla devotio. (piid amariludinis, si quid tcnlalionis, si quid in-

11. Dicit ergo congregatio religiosa, vcl sancLa lirmiLatis esi, duclor nosler eL amara temperat, et

iinima : « Fn umbra cjus concupivi, et sedi (Ca/t<., soUicita mitigat, dura dissolvit, et invalida con
II, ;i). » Lmbra ejus est Jubiljeus annus, Quis enim (irmat.
ejus mysticu videL; ul facie ad faciem cognoscat, 14. Sic ubi vult requiescere rex terra; exercitum
qua*. aiiiio quinquagesimo complenda, legc pra*- suum, non ignobilem vicum non commeatibus ,

scripta sunL {Lcvit., xxv, 3 stv/.)? LJmbx"a sunt dics indigentem, non arenosa et nuda gignentium, sed
fesli secuudum legcui primo mensc decima die urbein «diliciis nobilem, referLam, eluberem copia-
meusis usque ad quarlam decimam, et inde usfjue rum, aut agrum amoenum et virentem pascuis, aut
ad vicesimam primam mensis {Levit., xxiu, 3-7). nemorosa et campestria sLativis opporluna decer-
umbra est
Qufp, celebrilas illa inier primuiu et scp- nit. F']rgo si reges terra^ norunt commoda providere
Limum meiisem iu temporc illo anoiiymo (Ij? l'm- scqueutibus se ,
quanto magis Deus ,
qui bonus
bra cst, sanctilicala liberlas in sabbato. Umbra est est, novit quemadmodum profutura disponat dili-
dies festus septinii mensis neomenioe, et memoriale ^ gentibus se? Ac primum si incognituin carpendum
• • !• J • !• • V^" . •! J !• 1 • •
1
lubarum
, ,
se|)iimi mensis, dies decimus, dics propi- est iter, duces eliguntur viarum, qui piwcurrant
lialionis {Levit., xxni, 21 scq.). Vides quia monas agmini. Sed lioc imperatores isti injiiriosum sibi
et decas duo fcsti dies. Ilem quintus decimus dies, arbitranlur : Deus auLem pra^ibat, cuin Hebra'i
dies tabernaculorum per octo dies. In umbra ha^c facerent iter. Denique in rohimna nubis loquebatiir
oiunia. In umbra prima dies vocala, et octava dies ad eos. Et ul scias quia praeibat : « Deus, inquii,
vocata in umbra, ({ua; in scenopegiis prajscripta pra^ibal quidem in columna nubis,
illis iter, die
secuudum Legeui. ostendeus illis viam; nocLu autem in columna
12. ConsliLue milii ahquos ex circumcisione cre- ignis, et iion deficiebaL columna iiubis in die ^Ej-od.,
dentes, in Lege doctos, observantia'. sollicita^ viros, xiii, 21, 22). »
cL iiunc Lvangelii agnilione iiluminalos, spiritali I.).prwcedeutem nubis columuam sequens
FFauc
sagiuatos gralia; dicit in his Ecclesia, quae videt Ecclesia non doticienteni, ne ipsa deliceret, umbra
Chrislum, quo; Sponsum recipit, qua^ cibo ejus ejus refrigerabalur, eL ideo dicil « In umbra ejus :

pascilur : « in umbra ejus coucupivi, et sedi; et concupivi, ei sedi ; ei dulcis ejus fructus in fauci-
fruclus ejus dulcis in faucihus nieis {Cant., ii, 3). » bus meis (Cunt., ii, 3) ; » qiiia a Domiuo pascebalur,
Quis fructus ejus dulcis, uisi pra>dicatio Domiuica> [) deducta iu locuin pascuum, ot aquam refeclioni^^
passionis, ut ipsc ail : u Ecce ha;reditas Domini, " Inlroduciio me iu donium vini {Cant., ii, 4). »
lilii , mercos fructus venlris {Psal. (xxvi, 3)? » Indo (^opiis pnoparatis, qiuorit progredi ad aliani
Quis eiiiin dulcior friictus potest esse in faucibus nKiiisionom, in qua mystoriorum graliam, cl hotiluH
nostris, qu.im romissio peccatorum? Et bene llos capiat suavitaioin. Hinc quoquo proinovens verum
ost Ecclosia quic fructum annunliat, lioc est, Domi- itor. ail : « Consiiiuite in nie dileclionein {ILid.). »

iiuiii Jesum Christum, de qiio dictum est Mariio : hJona staliva, ul)i ploniludo osl charitalis. « Con-
-< Flonedicia lu iutor muliere?,el honedioliis IVuclus lirmate ino, inquil . in umiuonlis, siipato me in ma-
vonlris lui {Luc. i, 42). " hs (Ibiil.). '•

(99) Edit. ot mss. aliquot, Qitw nox ab iniquitntis tatis tempus nominiitim oxpriinitur. Calerum hre
sole ilefendil. Alii mss. pnrtini..., calore et xole defen- vocos 1'mbra est sanctilicata Itbertas in Sabbalo,
:

dil; parliin..., calore defendit. Meliua Navar. uuus et desunl in oinnibus ir.ss., ex quibus aliqui oralionis
Lfet..., ciilore sola defeiidil. serieiu ila conuectunl lu lempore illo an non uiiilra :

Vel. edit., in tempore illo.aiino quinquagesimo.

(1) est dies festus, etc.
qui Jubila^us dicitur. Oplimo Roui. cum parte niss., (2) Mss. aliquot. istr ftativa di$rernil
in tempore illo anonymo. non eniiu liic illins ceiebri-

PATROr.. XV. (XIV, PARS U). 4}

 i323 S. AMRROSIl i 324

10. Habes alias mansiones, ad quas Ecclosia cnm y^ liona mansio, quia via regalis est. Ideoque sapien-
delectatione succedil. Ista> mansiones sunt crucis tos nuiitii dicuut : « Via regali ibinins, non diver-
(ihristi, et sepiilturip, in quibus vulnerata esl lemus dextera, neque sinistia, quoadusque trans-

Ecclesia, sed vulnere ciiaritatis. Vuinus enim est eamus terminos luos (Num., xx, 17). » Hoc dixe-
quod Christus excepit, sed unguentum est quod runt missi a Moyse nuntii ad regem Edom, hoc
effudil. Fomum est quod pependit. Hoc pomum est terrenum, quia terrena omnia, sive in dexlera,
gustavit Ecclesia, et ait : « Et fructus ejus dulcis sive in sinistra, mala sunt. Mala mansio insipien-

in faucibus meis (Cunt., ii, 3). » Et ut scias quia tia, niala mansio iutempcrantia, et ideo pertransit
pomum est Dominus, legisti supra : « Tanquam has mansiones Hebra?us; iion divertil ad eas, sed
rnalum in lignis silvai , ila consobrinus meus pertransit, ut perveniat ad sinistram sapientiae et
(Ibid.). » Nos quoque vulnus fatemur, cum proe- dexteram, et in ipsis maneat, ubi divitise simplici-

dicamus Christum crucitixum; sed bonus odor tatis, ubi gloria, ubi longitudo vitae est. « Eongi-
suraus Deo, quia crux Christi JixdtEis scandahini, tudo enim vitce in dextera ejus, » ut ait Salomon :

firoecis stultitia : nobis antem virtus Dei atque « In sinistra autem ejus divitiae et gloria (Prov., ui,

sapientia est. Hoc vulnere Ecclesia lOSS ^'ilne- 16). » In dextera vita est, in sinistra requies. Uti-

ratur, cum Salvatoris sui pra;dicat mortem; sed B nam super sinistram ejus requiescam, ne quaeram
hoc vulnus est charitatis. nenique qui non credit, cervicalia ! « Vse enim iis qui assuunt cervicalia, »
negat; qui diligit, conlitetnr. Manichoeus negat, Ezechiel dicit [Ezech. , xiii, 18). Has mansiones
Chrislianus fatetur, et ideo scriplum est : « Utilia prseparat Ecclesiae suae bonus ductor, et per vias
vulnera amici, (luam voluntaria oscula inimici sapientiae dirigit iter ejus. Denique laudat Sapiens
(Prov., xxvii, 6). » Pulchre ergo dicit Ecclesia : vias ejus : « Viae ejus viae bonoe, et omnes semitae
(( Quia vulnerata charitatis ego sum (Cant., ii, 5). » ejus in pace (Prov., iii, 17). »

17. Nudemus raerabra nostra bono vulneri, nude- 20. Sed quia sapientia, honestas, claritas, ita

mus sagittse electae. Sagilta- ha?c Christus est, qui perfectae sunt, si habeant charitatem, plenitudo
dicit : « Posuit rae sicut sagittara electam (Isa., enim legis charitas est {Rom., xiii, 10), suscitari

xi.ix, 2). » Bonum est ergo hac vulnerari sagitta. et resuscitari vult charitatem; suscitari in Veteri
Non mediocris mansionis iste processus non ; Testamento, resuscitari 1024 i" Novo. « Chari-
omnes possunl dicere quia vulnerati sunt dilectio- tas Deus est, » ut legimus (I Joan., iv, 8) ; charitas
nis. Dicebant apostoli cum pro Christo lapidarentur, Christus est. Suscitatur tanquam leo, et catulus
el Christura praedicarent. Dicebat Paulus cum ter I
leonis, ut Judae ascendat ex germine. Resuscitatur
virgis caederetur, et die ac nocte Christum ado- '
ut dormiens, ut recumbens, quia non huraana,
randum gentibus disputaret. Dicunt hoc martyres, sed sua et Palris majestate est suscitatus a mortuis.
qui vulnerantur pro Christo , et quia vulnerari Unde ait Scriptura : « Quis suscitabit illura (Gen.,

pro ejus raeruerunt nomine, plus diligunt. XLix, 9)? » Non enim poterat illum aut angelus,
18. Ad hanc ergo venieus mansionera Ecclesia, aui potestas suscitare aiiena, cum ipse alios re-

ad hunc processura, ut pro Christo filios suos offe- suscitaret. Ergo cum hic dicit : « Si suscitaveritis,

rat, ut excipiat vulnera charitatis, quasi bona iidei aut resuscitaveritis charitatem usquequo voluerit
aliraenla reperiens ,
pietatisque fructus gustavit (Cant., u, 7), » de iis dicit qui resurrectionem ejus
ipsa, et hortari coepil caeteros, dicens : « Gustate, possunt congrue praedicare, ut audienlibus ardo-
et videte quoniam siiavis est Dominus (Psal. xxxiii, rera fidei et devotionis accendant. Vel suscitatur
9). » —
« Simt miilum (Cant., ii, 3). » Et in malo vul- Christus in iis qui primura accedunt; resuscitatur

nus est, sed tamen suave est. Venit iterum ad valleni in iis qui postquam accesserint, dorraierunt. Dor-
botryonis, vidit ingentis uvam magnitudinis, quam mit ergo Christus in neghgentibus, suscitatur in
duo portare vix poterant; unus qui praecederet. sanctis.
alius qui sequeretur. Gustavit mysterium, gustavitj) 21*. (Vers. 33.) Habet ergo Ecclesia per quae
in Jcsu Nave, gustavit in Caleb, qui dicebant po- gradiatur; habet habitacula raansionum, in quibus
pulo : « Vidimus terram protluentem mel et lac requiescunt sancti, de quibus iste est qui dicit :

(Num., xin, 28). » Gustate, et videte quam suavis « I.egem mihi constitue, Doraine, viam justitiarum
est Dominus. tuarum. » Bene ait, statue; ut in pectore ejus
19. Et addidit Ecclesia dicere : « Laeva ejus sub iramobilis et fixa perraaneat, nec aUquo saeculi
capite meo, et dextera ejus complectetur me. Ad- turbine, ab ejus convellatur affectu , ut ipse lex
juravi vos, filiae Jerusalera, in virtutibus et forlitu- sit sibi, opus habens legis scriptura in corde suo.
dinibus agri; si suscitaveritis, et resuscitaveritis 21. Et quserum, inquit, illam semper. Non est enim
charitatem usquequo voluerit (Cant., n, 6, 7). » Et mediocre quod requiritur paradisi gratia, Dei reg-
istap. mansiones sunt via regali incedentis Ecclesiae. num , angelorura consortiura , iramortalitatisque
« Multie enim sunt mansioues apud Patrem meura, » domicilium. Non ergo uno die quaRritur, nec
testificatur Dominus Jesus (Joan., xiv, 2), et « Ecce : duobus, aut paucis mensibus; sed quaeritur sem-
venio, et accerso vos (llid., 3). » Bona mansio per, et quaeritur per orania, ut meritorum multa
sapientiae, et sive in loeva ejus, sive in dextera, concurrant suffragia: Std TiavTo; enira et omne
i m EXPOSITK) IiN PSAI.MLM CXVIII. \.m
lempus significat, cl, per omnia. Ciim dicit igilur : ^Jiida^iis in corde legem nnn servat; sed in labiis

« Qufleram seniper, » sine fine dicit esse quajren- logem rocitat, et legom ignorat. Denique : >• Populus
dum. Sed non satis est quitrere, nisi iDteliigas liic, jnquit, laluis me honorat; cor autem eorum
quod requiris. longe est a me {Isn., xxix, 13). » Quoniodo potcst
22. (Vers. .Ji-.) Ideoque ait : Dn mihi intellectum, legem tenere, qui longe est a legis auctore?Tertius
et perscrutdhor leyem tuam, et custodinm illam in versiculus quid habeat, consideremus.
toto corde meo. Qu.-pronduni primum, dcinde intelli- 2;). (Vers. 3").j Deduc me in aeinitnm mandnto-
gendum i^erscrutanduinque lcgis omne mysteiium, rum tuorum , quoninm volui eum. Qiiis hoc dicil,

et in corde custodiendum. Quis auteni polest cuslo- nisi qui sequitur Christum? Non potost alius hoc
dire legoni Uei, nisi intellectum acceperit? Qui dicere, nisi qui illud exsequitur, qiiod scriptum
autem intelligil et scrutatur, scrutando in semitam est : « Post Dominum Deum tuiim ambulabis et
mandatorum deducitur. In qno illud advertendum ipsi adhairobis; qiiia ipse te deducet iUeut., xiii,

quia lex est justilia, mandatum Judicium, sicut ct 4). »Quomodo deducat audi : « Nisi qui tuleril
in liac littera legimus. Ksl legis via stare in viis crucom suam et post me secutus fueril, non est me
legis; est via justitiarum secundum primum versi- dignus (Matth., x, 38). » Prsecedit ergo Christus,
culum. Kst ergo et testimoniorum via : « In via D ut nos sequamur, praicedit Verbuni. Principium
lestimoniorum tiiorum delectabar (vers. 14). » Ksl (jhristus ost; idoo Sapioutia dicit : « Dominus
el via mandatorum : « Viam mandatorum tuo- creavit me principium viarum suarum (Prov., viii,

rum cucurri (vers. ;J2). <> Interrogenms ergo has 22). » Advertimus quod et principium (^^hristus, et

vias, ul dicatur nobis : « State in viis legis, et finis viarum sit. Non vereor ne quis dicat : Crea-
interrogate seniitas «ternas , et videte qua^ via tum ergo Cliristum asseris? Respondebo : Ita crea-
melior, et ambulate in oa (Jerem,, vi, IC). » Cum tuin dico, quemadmodum factum legi, hoc est,

omnes igitur ambulaverimus vias, veniemus iii factum ex muliere, factum sub lege, hoc est, seciin-

omnium tineiu viarum, qui ait : « Kgo sum via dum susceptionem carnis creatum, secundum quod
(Joan., xiv, 6). » Chrislus ergo fiiiis viarum : « Ipse est natus ex Virgine. Oeatus est, ut redimeret
enim esl finis logis ad justitiam oiiini crcdeiiti creaturas; honio faotus esl, ut homines a morte
(Hom., \, 5). » Hinc audeo dicerc quia liuis justilia- porpotua liberarot. Creatus osl, ul vias mihi demon-
lum Christus, qui est juslitia; fiuis lcslimoniorum straret a-lornas, quibus homo redire possit ad Dei
Christus, de quo dictum est : « Estote mihi lestes, regnum. Krgo qiiia principium est viarum Dei,
et ego leslis, dicil Dominus, et puer mens (piom hoc principium sequamur. Prius viam Novi in-
elegi (Isd., XLiu, 10). »
c giossus esl Testamenti, ut in hac via devotionis
'23. Advertimus igitur quantum nobis ambulau- itor nobis sterneret. Si jejunamus, aute nos ille

dum sit, ul vcniaraus ad Christum. Ambulandum jejunavit; si pro nomine Dommi sustinemus inju-
in iege, quia finis legis Christus est. Sine lege crgo rias, prius ille sustinuit pro noslra redemptioue.
non pervenitur ad ('hristum. Unde manifestum esl Cervices suas posuit iii flagella, maxillas suas in
quod haMetici, qui legem Veleris non accipiuiit palmas; ascendit crucem, ut doceret mortem non
Teslamenti,otsi dicanl quod (]lirislniii tonoant, esse metuendam. Denique ^i^^si praece- 1026
lamen non possint tencre linom, qui "1025 '"'" deus ait Petro « Tu me sequero {Joan., s«i, 22). »
;

tiiim uon tenuerint. Ipse Jesus est initium et linis. Kt ideo Petrus cursum consummavit, qiiia sccutus
Oportel igitur ut ambulenuis socundum legem est Christum.
.spiritalem, ut veniamus ad legis linom Dominum 26. (Vors. 3C.) Sequitur versus quartus : Inclina
Josiim. Oportet ut soquaiuiir testimonia, ul porve- cor nieinn in leatimonin tun, ct non in nvnritiani.
nire possimus ad magnum testimonium Dominum Vtilitntein alii habent; et puto quod idco mutatum
Jesum. Oportet eliam ut iu praeceptis Douiini am- sit, quia utilitas bona^ rei videtur esse expetenda
bulemus, ut perveniamus ad magnuni preeceptum potius quam declinanda. Sed quia plerique lucrum
J)
de quo legistis « Dictunt est antiquis
: Non occi- pecuniarum utiiitatem siiam pulant esse, ideo si
:

des.,.; ego autem dico vobis (Mattli., v, 21, 22); » logimiis utilitnlcm, non auima' utilitatem accipere
hoc est, super omne prajceptum dico. Itaque nou debemus prophetam declinarc, sod utilitatem pecu-
usurpalorie di.\erim, sed vere, quia sicut sunt nite. Sanctus euim lucra ista non novit; sed omnia

sancla sanctorum, ita pra>ccptum esl prascepto- haee detrimontum arbilratur ut Chrisfuni lucre-
rum. lur. Kt rocto. Qiiod onim putamus lucrum esse
24. Sod ut ista servare possimus, iutelleclum pecuniK, damnuui est anima?: quia virtutis est

petamus a Domino. IntoUigamus quoi sil circum- dolrimentum. Krgo secundum eos qui ita accepe-
cisio. Circumcidit Jesus pelrinis gladiis, et abstulil ruiit, iit opt.t Propheta incliuare cor suum in

opprobrium .Kgypti a liliis Israol. Potra Christus lestimouia, non in avaritiam, el nos congruimus
et

esl. Circumcidat te Vorbuui Dei, ot gladius oris assensu. .\tquo utinam preoom sancli sequentes,
ejus, et sic .'I^gypti carebis opprobrio. .Non igitur et oreuuis quod ilio oravit, ot quod oramus, imite-
corporis, sed cordis iulelligenda est circumcisio. mur aireotul Quid enim mihi prodest si orem ut
Si intellexeris legem, servabis eam in corde tiio. averlat cor meum Deiis ab avaritia, el ipsc diebus
1327 S. AMI^ROSII 1328

ac noclibus peciinia! quocram compendia ? Si ora- \ Krige ad coelum : vel nocle slellarnm monilia, or-
mus sermone, compatiamur ct mente. Audit cl bem luna? decorum, vel die solem aspice. Specta
sensuni nostrum Jesus, et cognoscens duobus istis mare, lerrara circuraspice, ut opere facta divino
non convenire, sermoni et cupiditati, non exaudit omnis creatura te pascat. Qu« formarum gratia in
lo([uentem. Et ideo qui bene volebat orare, dicebat ipsis bestiis? Quantus decor in hominibus? Quanla
« Orabo spiritu, orabo et mente; psallam spiritu, in avibus pulchritudo? Haec intuere, et non videbis
psallam et mente (I Cor., xiv, 15). » Ita magis audit iniquitatem et contradictionem in civitate. Haec
orantem, si aspernetur avariliam. vide, et non introibit raors per fenestras oculorura
27. (Vers. 37.) Sed quia invalidi sumus, et ple- tuorum.
rumque volentes avertere cor nostrum a pecunia, 29. Si videris mulierem ad concupiscendum eam,
vel auro, vel argento, capimur aspectu, et agrum inlravit mors per fenestram. Si videris possessio-
aut a^dificium videntes alienura , concupiscimus nem minoris aut vidua?, et concupieris diripere
bene addidit Propheta dicens : Averte oculos meos eara, intravit raors per fenestrara. Claude ergo
ne videunt vanitatem, in via tua vivifica me, Etenim hanc fenestrara, cum videris alienae mulieris pul-
qui in via est Dei, vanilates non aspicit. Via per- chritudinem, ne mors posssit intrare. Oculi tui non
fecta Christus est. Qui igitur in Christo est, quo- B videant alienam, ne lingua perversum loquatur.
modo potest vanitates aspicere; cum Christus in Tuara ergo fenestram claude, ne morfi pateat
carne sua omnes mundi hujus crucilixerit vanita- intranti. Sed etiam aUenam fenestram cave. A
les? Avertamus igitur oculos nostros a vanitatibus, fenestra enim doraus suaj intrat fornicaria. A
ne quod oculus viderit, animus concupiscat. Mystica feneslra sua intrat, cum aliquem petulantis oculi
enim differamus interim. Utinam hac interprela- tentat lascivia. Exclude igilur hanc fenestram verbi
tione possimus revocare ad diversa circensium ostio, ne capiaris oculis meretricis et abripiaris
ludorum, alque theatralium spectacula festinan- palpebris ejus. Sed non est una fenestra, per quam
tes (3). Vanitas est illa quam cei'nis. Pantomimum mors consuevit intrare. Est et fenestra verborum,
aspicis, vanitas est; luctatores aspicis, vanitas est; per quam sermones commeant raeretricis. Et ideo
quia cernis eos de viridi luctantes corona (4). Illi te ab aliena uxore custodi, ne te sermonibus gra-
enim veri sunl iuctatores, qui adversum hujus tiosis adoriatur; a fenestra enim domus suee intrat»
saeculi luctantur illecebras. Non capiat oculos tuos Intrat mors per oscula ; et ideo cave ne te laqueis

pal8esti'a membrorum. Equos currentes aspicis, labiorum suorum alliget. Intrat mors, si meretrix
vanitas est; quia vane currunt, qui ascendentem te osculetur. Intrat mors si cito acquiescas loquenti.
salvare non possunt. Denique recursus ipse te Intratmors si muUum loquaris (5); multiloqnio
doceat quia vane currunt, qui non directum confi- enim peccatum incurritur. Inlrat mors etiam si

ciunt iter, obliviscentes •1027 superiora, et ea non loquaris et Christum timeas conliteri. Ore
quse posteriora sunt, appetentes. enim confessio fit ad salutem (Rom., x, 10). Intrat
28. Ante nos et Christus, ante nos bravium mors etiam per cavernas aurium; et ideo aures
ejus, ad quod pervenit, qui non in incerlum cu- sunt spinis sepiendge, ut illecebras merelricii ser-
currit, nec revocavit cursum suum, sed incitavit. monis excludas. Hajc moralia.
Ad hunc dirige oculos tuos, averte a speclaculis, 30. Sunt etiam mystici oculi quos avertere de-
averte ab omni saeculari pompa. Sicubi populares beas a vanilate. Estenim et sensuum vanitas, qnam
cognoveris plausus, averte oculos tuos ab his, oculi animse tuse videre non debeant; quia illi eam
inflecte, deprime, et serva eos, ut erigas melioribus. vident, quos Apostolus damnat (6). Unde ipso ma-

(3) Circenses ludi erant varia nec non in eam Fr. Jureti anno-
certaminum ge- lib. IV, epist. ult.,
nera, ila dicli quod Consule
in circo, id est, loco circularis
talionem. etiam Brissonium, De verborum
iiguraj, celebrarentur ad theatrorum autem specta- j^juris significationibus, ad eamdem vocem, sicut
;

cula non solum tragoedise et comoediae pertinebant, Vossii Etymologicum in voce Mimus. Porro cum D
spd etiam saltaliones pantominorum. Etenim pan- populi studia Ambrosii aetate in vana illa specta-
lominos saltatores fuisse docet Lucianus, Dial. de cula ferverent, non mirum est si frequentius ilie
Sallalione. Horum ars erat sine voce argumentum insurgat in hoc vitium, nec se PP. Tertulliano,
geslu ac nutibus lam native reprsesentare, ut illud Cypriano, Chrysostomo et cseteris, hac in re infe-
spectatores non solum videre, sed et quodammodo riorem ostendat. Ipsum adi lib. De fugn sseculi,
;iudire sibi viderentur. Ilanc Lucianus, ozX tov 6ea)[j.£- cap. \, num. 1, et infra, serm. 16, vers. 59 et 64, sed
vov Qpyr,(jrj y.at xou^ov (juvievai, xai (j.ri ),a)iovTo; tou in primis lib. ii Offc, cap. 30, et alibi.
6f./i(7Tou dy-ou£tv. Hinc a Cassiodoro quoque, Var., (4) Mss. quinque, De viridibus frondibus
luclanles
lib. IV, epist. ult., dicuntur : « Orchistarum loqua- habere coronas. Tres, De putridis frondibus, elc.
cissiraae manus, linguosi digiti, silentium clamosura, Unus Vat. et edit. Rom., De vili luctantes corona.
expositio tacita. » Est etiam ea de re antiquum hoc Vera lectio reUquorum mss. ac edit., De viridi. Erat
jncerli epigramma : quippe in ludis Olympicis proposita corona oleagina,
in Isthmiis pinea, ex apio in Nemeis.
Tot linguae, quot membra viro, mirabilis ars est,
(5) Quidam mss., Intrat mors si
loquaris, inlmt
Quse facit articulos, ore silente, loqui.
mors si multum loquaris.
Eamdem hinc artem musicse partem esse, atque a Post verba Aposlolus damnat, sequebantur illa
(6;
v^teribus mulam appellatam tradit laudatus jam ante in edit., Cognosce quoe sit vanilas sensuum, quam oculi
Cassiodorus. quem videsis, Var., lib. i, epist. 20, et ttii myslici videre non debeant, sed neque in uUis
 •

I.')2!» EXPOSITIO liN PSAKMLM CXVIII. i:t.lO

^is auclotc (liscarnus qua; vanilas ct qui oculi sint. ^ .salo sii^culi hujus llucLuas, iiiHuit seulina vilioruni.

Manifestum est enim esse plerosque qui vanitate In hoc navigio tui corporis movetur aestus cupidi-

scnsus sui obscurati sunt corde, cl alienati a via tatum, et non avertis oculos aiiimse tuae, nc
Dei (7) propter ignorantiam quae in ipsis est, prop- videant senlinam libidinum, ne aspiciaiit mundi
ler cajcitatcm cordis corum, illos lamen gentos hujus stercora, nc fctor immundus nares repleal
Aposlolus dicit (Ep/tcs., iv, 17, 18). Ignoret igilur lu.ft nientis, in quibus Spiritus sanclus esse coii-

gentilis ille quod non didicit, ignoret quod non sucvit, ut possis dicerc : << Spiritus diviims qui

credidit : tibi ignorarc non licet quod confiteris. est in naribus meis (Job., xxvii, 3). » Nares igilui

Christus non in vanilate vcnit, sed in virtute (8); aniraa; tuaj a fetore avertantur crirainum diverso-

non iiiflavit scnsum hominis, sed vivilicavit; non rum, cst cnira in his velut quoddam insigne judicii.
cfficitatem 1028 cordis, sed illuminatioucm IJnde dicitur Sponsa; : « Nares tua; sicut turris
raentis operalus est. Inflaramavit cor tuum , ut Libani prospiciens faciem Damasci [Cant., vii, 4), »<

comprehendas quuc mandatorum coilestium ratio, eo quod ungucntum veri sacerdotis, quod descendit
qua; animaj substantia, quae vilaj futuraj gratia, in dc capite in barbara, hoc cst, odor ille divinus, odor

quo slatu post htec eriinus gratifc spiritalis, qui dc Patre in Christo erat, et
31. Eripc igitur raentem, utere naturali ingonio; B sacramento incarnationis desecndit in lerras, til

ad imaginera Dei factus es, ut superna aspicias et omnia fuso replerentur unguento, emineat praecelsi
terrena non quaeras. Noli curvare cervicem luam, potestate judicii, et iiares repleat anima;, ut beueo-
nmndi premcndam pondcre; noU inhiarc auro lentia discernat et fetida, suavia sanctorum, qui
atquc argciito, ne tc saeculi vincuUs alhgandum 1029 possunt dicere : « Christi enim bonus odor
pracbeas (0). Idco dixit Dominus : « NoUte possidcre sumus Deo (I Cor., ii, 15), » et foetida peccato-
aurum alque argentum (Maltk., x, 9), » ne nos auri rum.
atque argenti cupiditas avara possidcat. Noli crgo 34. Ila,' sunt iiares sicut turris Libani praecelsa
inserere collura tuum diaboli laqucis. Strangulal supra mundum, et ideo prospicit iaciem Damasci,
avarilia paupcrcm in hoc sacculo; sed in pcrpetuum genlilem scilicet popuium, odorans lidem ejus,

divcs suis laqueis sullocatur, cujus sensus in vaiii- cujus gratia deliclorum suorura detergeret feto-
late est, in tcnebris ambulat, quia in his laborat, rera. Facies igitur Daniasci lides est gentium, nullo
qua; sibi prodesse non possint. Vanitas est sollici- (jbumbrata amictu, nuUo adoperta vestitu, nuda ac
tudo vitac hujus. Undc non in crapula et ebrietate. libera, ccelo magis inteuta quam terris. Hanc specu-
non in deliciis corporis, sed iii cognitioiic pnrccp- ^^ lantur et pros[)iciunt nares Ecclesiae, quod suave in
1 . . . . 1 1 •• vj . , . . • • . , • ..•
toruni coelestium dclectationom nostri dcberaus ea et odorum cst aspiralionis ct grati;c colligentes.

ponerc. In vanitate currit, qui sibi successibus Et bene nares ejus sicut turris Libani, quia in sacri-
vidctur affluere sajcularibus, qui tanquani uml)ra iiciis odor suavis Ecclesia; est, in quibus est boni
pnctcreunt. « Averle (igitur) oculus tuos, ne vani- odoris hostia, rcniissio peccatorum.
taleni vidoant. » 3o. Sume igitur has n.ires, o homo, ut a gravpo-
32. Sed non salis est ut tu avcrtas; ne forte velis lentibus llorulenta secernas, ct tunc vivilicabit te

ot non possis, ollundat tibi diabolus vanilatum Dominus. Cuni enim adverterit quod de ipso petis,

spectacula, incentiva inseral voluptatmn ;

pote ut ut avertat oculos mentis tuae a vanitale, cooperatur
Dominus avcrtat oculos tuos. Et haec gratia Dei, et animac tua;; ut si specie aliqua capitur, aut duri-
hoc muiius est Domini, ut oculos anim.T nostra? a tia, aut inlirmitate non flcctitur. tloctat oam jugo
ncgotiis niuiuli hujus avcrtat. Hcatitudo cnim om- verbi ct habenis suis regal, ut voluntate Doi abdu-
nis a Doinino est. « Rcatus autem vir, cui noinen catur a vitiis et vitjc odorcm capiat a>tcruap. Non
Doinini spes ejus, et non respexit in vanitates, et enim hic vita perfecta est, scd haec vita in umbra.
insanias falsas (Psal. xxxix, 'i). » Qui non respicit Ideo ut homo Christus Jesus ex VirKine nascerctur.
hicc, bcatus est; ([ui aulcra respicif, insanus atquc D oliuinl""''^^'! virlus Altissimi matrom futuram, qui«
furiosus cst. Et ideo resipiscat unusquis(pic a iii uinlua desccndit, ah umbra incipions operari
furorc saecularium cupidiLituni, quac ita mentcni salutcmhominis, et consummaturus charitate solis
animunKiuc perturbanl, ut compos sui cssc noii aHcrni. Umbra est crgo vita ha?c; festina ad solem,
possit. ut te dcfendal ab umbnr hujus frigore, et calorem
33. Si in navigio flucluantc sis constilutus, avcr- tibi profundat .Tstivum. El ideo suadel orandum
lis a scntina oculos, ne vomilum moveat libi. Si ne liat luga uoslia hiomc vel Sabbato [Matth.,
in civitatc ambulans ali(]uid fetidi odoris olTcndas, XXIV, 20), noii tempus dicmque siguiticans , sed
iongc rcfugis atquc declinas. Si quid occurrat quod frigcre uos meritis prohibens, ct bonorum operuui
horreat oculus tuus, clauditur aut averlitur. Iii esse jejunos.

cod. Gallicis reporiunlur, nec uUo modo sensui deraulur. At quidain, pro «n virlute, habent »r» r«ri-
videnlur necessaria. tate.
(7) Mss. dooom, ct atiennti a viln Dei, clc. (9) Mss. aliquot, Nc tc sxculo nlligandum prtt-
In cdil., posl sed in virtute. adjicitur, non in
(8) beas. Aliquol alii, A'c te sacculis allnjandum prx-
nntiquilate, sed in novHate. Qu8B verba in mss. desi- beas.
 1331 S. AMIiUOSM 1332

36. iVers. 38. i ilisce iiuiic (lucniadmoduiu avcr- /^ confirraavi columnas ojus iPsal. i,xxiv, 4); » ila ct
lat oculos ejus, quein niiseratur Dominus, a vani- basis aurea timor plenus disciplinije, quia initiuin
tale. Ex his enini qnee set|uuntur, lioc inleliigere sapientiae est. In limore ergo sapientinm apostolica
possumns; subjecit enim : Stattie servn luo elo- pra^dicatio tanquam super basim auream columna
quium tuuin in timorc tuo. Initium esse sapienliir; lirinatur. Christi igitur eloquio et apostolico ser-
timorem Domini dicit Propheta {Psnl. cx, 10). Quid moni tribnnal esl limor justi, et basis aurea plena
est aulem inilium sapientije, nisi saeculo renun- pnidentice; siinulacrum autem bonum tanquam
liare? Quia sapere sscularia, stultilia est. Denique cfligies sermo sanctorum. Et vide tan-
veritatis,
sapientiam hujus mundi, stultitiam esse apud Deum qnam basim auream esse sanctorum timorem. Lege
Apostolus dicit (I Cor., i, 20). Sed et ipse timor Isiiam, vide quantis subjecerit timorem, ut faceret
Domini, nisi secundum scientiam sit, uihil prodest, irreprehensibilein et bonum timorem : « Spirilus,
imo obest piuriinum. Siquidem Judaei habent zehiin iiiquit, sapientiai et intellectus, spiritus consilii
Dei, sed quia non habent secunduni scientiam, in alque virtiitis, spiritus cognitionis atquc pietalis,
ipso zelo et tiinore majorem contrahunt divinitalis spiritns sancti timoris [Isa., xi, 2). » Quantis timo-
offensam. Quod circumcidunt infantulos suos, quod rem subjecit, ut habcret quod sequi posset? Inlor-
Sabbata custodiunt, timorem Dei habeiit, scd qnia i> raatur per saiiientiam, instruitur per intellectum,
nesciunt legem spiritalem esse, circnmcidunt cor- consilio dirigitur, virtute lirmatur, cognitioue regi-
pus, non cor suum. Ignera Sabbato adolere formi- tur, pietate decoratur. Tolle timori Dei ista, et est

dant, cnm lex sanctificationis die libidinum ignem irrationabilis et insipiens timor, unus ex illis :

prohibeat accendi. « Foris pugnaj, intus timores (II Cor., vii, 5), »

37. Et quid de Judaeis dicam ? Suut eliam in quibus afflictus esset et Paulus, nisi habuisset
nobis qui habent timorera Dei, sed non secunduin Dominuni consolantem.
scientiam, statuentes duriora prsecepta quae non 39. Nec otiosum est in Proverbiis : « Tunc intel-
possit humana conditio suslinere. Timor in eo liges timoi^em Domini [Prov., n, 5). » Quid est :

est, quia videntur sibi consulere disciplinse, oims Tuiic? id est : « Cum sapientiam invocaveris, et
virtutis exigere : sed inscientia in eo est, quia non prudentiue dederis vocem luain; ct si queesieris
compatiuntur naturae, non aestimant possibilila- iilatn ut pecuniam, et ut thesauros scrutatns iueris

tem. Non sit ergo irrationabilis tiraor. Etenini eain, tunc inlelligestimorem Domini [Ibid., 3, 4). »
vera sapientia a timore Dei incipit, nec est sapieu- Et ideo tanquam super basim bonam dicil « Sta- :

tia 1.030 spiritalis sine timore Dei; ila timor p tue servo tuo eloquium tuum in limore tuo. »
sine sapientia esse non debet. Basis qua^dam verbi Plena disciplinse oratio, per quam docemur quem-
est timor sanctus. Sicut enim simulacrum aliquod adraodum debeamus orare unusquisque sermo :

in basi statuitur, et tunc majorem habet gratiam, doctrina est deprecandi. Et quia docuit nos orare,
cum in basi statua fuerit collocata, standique acce- quis sit istius orationis effectus ostendit septimus
perit firmitatem; ita verbuni Dei, vel rationabile (10) versus.
Dei in timore sancto melius statuitiir, fortius radi- 40. (Vers. 39.) Aufer a me opprobrium meum, quod
catur, hoc esl, in pectore timentis Dominura; ne suspicatus sum. Subobscure dictum videtur : sed
labatur verbum de corde viri, ne vcniant volucres explanavit Apostolus quod hic videbatur obscurum,
et auferant illud de incuriosi et dissimulantis ubi ait : Nihil mihi quidem conscius sum, sed non in
affeclu. Sed etiam verbo Dei timor ipse aptari ad hoc jusliflcatus sum (I Cor., iv, 4). 1031 Sciebat
utilitatera et constabiiiri videtur, ut non sit alienus enim se esse hominem, et sic cavebat ut poterat,
scientise, sicut basis accepta slatua non est aliena ne post suscepta baptismi sacrarnenta peccaret;
gratise. Tiinor ei'go verbi est locus, sicut in pace ideoque delicti conscius sibi non erat, sed quia
locus ejiis. Timor qu«dam statio verbi (11 j : ver- homo erat, peccatorem se fatebatur, sciens unum
bum timoris est disciplina, plenus enim discipIinaeD esse Jesum lumen verum, peccalum non fecil.
qiii

timor non nutat ad lapsum. nec est inventus iii ore ejus dolus; ipsum solum
timorem diximus, ne
38. Et quia basim verbi justificari, qui vere alienus esset a lapsu. Similiter
quid alienum a Scripturis posuisse nos quisquam ergo et prophela, etsi peccatum declinarc cupiebat,
piitet, accipiat lectuni de Dei verbo in Canticis can- tamen qiiasi Deum repulsoreni peccati esse sui cu-
licorum : « Crura ejus columme marmorea' fun- piebat. Volebat auferri op[jrobrium quod suspicatus
datiB supcr bases aureas (Cant., v, lo), » signihcans est, vel quia cogitaverat in corde et non fecerat :

columuas esse Ecclesiee apostolos, qui fundati sunt et pceniteutia licet abolitum, suspectus tamen erat,

in timore sanctorum. Nam sicut Petrus, Jacobus ne forte adhuc maneret ejus opprobrium; et ideo

et Joannes et Rarnabas columnae esse videbantur Dcum precatur ut illud auferat, qiii solus novit quod
Ecclesia», et quicumquc viccrit hoc saeculum, lit nescire potest etiani ipse qui fecit. Deuique alibi

columna Dei, quam confirmat qui dicit : « Ego ipse dixit prophela : « Scis opprobrium meum {Psal.

id es(, ratio; ^oytov enim ac >6yo;

(10) Raliontibile, slantivi.
et verbum rationem signiticant. Est autem helle-
el (11) Scripti cod. nonuulli, Timor quoddam studium
nismus quo neulrum adjeclivum ponitur loco sub- verbi, etc.
 ; .,,

I ;j3:j LXl'OSmO li\ 1'SALMLM CXVIII. i:j3i

Lxviii, 20). I) Ouanquam islud opprohriurn, Chiisli \ judicia agcnti piiMiilerrtianr ; ijuia ipsc dixit : « (iau-

quod non est verum opprobriuni, sed gloria Dei

sit, diiim eiit iii coelis super uno peccalore poenilcn-
crux enim Christi Judifiis scandalum, Grajcisstuliilia. liam agentc, quain in nonaginta ct novem justis

41. Iliis ergo opprohrium, mihi virtus osl, [)cr qui non indigcnl pomitentia (Lur.. xv, 7j. » Si

quam adver-.sarium repello, sajculum vinco. Mihi dulcia sunt igitur judicia Domini, suavitatis friictus
sapienlia per quam insipientiai laqucos evado. percipere elaboremus.
IIoc opprobrium thesauris i^igypti Moyses praitulit. 44. Vis scire quarn dulcia judicia Domini? « Non
<' Majus, inquit, aistimans yEgypli Ihesauris oppr'0- resurgunt impii in judicio (Psal. i, o). » Qui auterrr

brium Christi (Hcbr., xi, 26). » Si opprobrium tuum in judicio resurgunt (13j, habent spem venia;
gloria cst, Domine Jesu, quanla est gloria tua? Tuae quoniaur crediderunt. Inipii nou sunt, peccatores
igitur gloria; participatione quid crimus, cujus esse possunt, fidenr habent, et si culpam noir

surnus opprobrio gloriosi? Dorsum meum posui in declinarunt, per hdern credunt; qui autem credit
(lagella, maxillus meas in palmas, os autem non in ipso, non judicatur (Joan., iii, 18). Dulcia er-go
avciti a coiifusionc spulorum. Ecce op[)robrium judicia credcntibus. Qui autem nou oredunt, non
luum, Dominc, quo salus cst universorum, iii quo
in Christi jiidicio damnati suiit, qui vonit uon ut
mundi per quod o[)probrium ccepimus Bjudicet mundum, sed nt salvet el redimat; scd
r-edcmplio :

iioii crubescere qui crubescebamus, non confundi impietatis suaj subiere jrrdicium, qui in remissio-
qui confiiiidehamur. Deniquc scriptum est « Accc- nera peccatorum crcderc noluerunt. Norr enim :

dile ad cum, et inumiiiamini, ct vultus vcstri non possunt ad ojus pertinerc hciiclicium, quein cog-
(•nihoscciit iVsal. xxxiii, (i). » Hoc 0[)probnum au- nosccrc refularunl. Krgo qui non crediderunt rn
ferii a ii()])is nolumus, opprobrium crucis Dornini eo, judicio ojus videntur indigni. Judicium enim
Jesu, qiio nostra auferunlur oi^prohi-ia. Sicut enim ejus quid sit, agnoscc, dicente ipso : « Hoc autem
iiiiilcdictum factus est ut nostra malcdicta delcret, judicium est, quia lux verrit iri hurrc mundum
horiio factus est ut lavaret hominis inlirmitates; ita (Ibid., 19). » Dulce ergo, quod lux est : dulce
o[)iirohriumfactuscst,ulomiiiuiiiaufcrretopprol)ria. judicium, quod prajcedit misericordia. Sic eninr
42. Non uiio tcmpore, rion semel abstulit oppio- sci"iptum est : « Misericordiam ot judiciurrr cairtaho

bria; aufcit quotidic. Peccatum incidimus, non tibi, Domine (Psal. c, 1).

iinuni, scd multa; cooperli suinus opprobrio et 43. (Vers. 40.) Et quia cognovit dulcia judicia,
confusionc. Venimus ad haptisnumr, delotum est dicit : Ecce concupivi mandala lua : in tua justitin
omnc [leccatum, et cum pcccato opprobrium. Ahs- ^, vivifica me. Bona judicia auctoritale ait. Lccc amal
lulit o[)probrium iiioum Doininus Jesus opprobrio libertatcin tidoi, qui Iibei'latenr dedit. Diligi se garr-
suo, quia crucilixus est mihi; quia « Quicumquc det, qui ideo venit in hirnc muudum, quia hunc
baptizati sunius in Christo, in morte ipsius bap- mundunr dilexit. Amar"i se exigit, qiii ournes amat :

tizati sunrus (Roin., vi, 3). » Non habeo quod auferri quia charitas mandala Dei, utbunus
est. Concuiiivit

petam. Sed post ha[)lismuin incidi oppi'obrium, sorvus, ut cultor sedulus. Concupivit non ut amator
debeo agere pajuitentiam, ut dicam Au/ei' n me : meritr"iciara copulam, non ut avarus pccuniam
opprobriim meum. non agam poenitentiam, qiro- Si non De illis enini lex dicit
ut luxuriosus lasciviam. :

inodo dicarn Aufcr a mc opprobriuin meuin; curn

: iVon concupisces. Dominrrm aulem Donm [^ra^cipil
hoc i[)suin [leccati opprobriuni sit, quia non ago diligendum, ot tcncr-o quodarrr atque intcrno aman-
poenitcirtiam? Si aulem [JOinitentiam, ut oportct, duin (14) cupidilatis aHectu. Et quia amicus est

ago, r"ecle vivo : Aufer a ine opprobrium incuw, quod qui diligit, sorvus cst qui timct; quasi amicus qui
saspicalus sum ; judicia enim lua dulcia (12). oirrnia fecerit, quic prajcepit ei Dominus : « Vos,
43. Quid limco condleri ,
quid tinreo dicoro inquit, amici nrei estis, si fcceritis quic cgo pra?ci-
pcccata moa? Quid voreor opprobrii moi men- pio vohis (Joan., xx, 14). »

lioncm 1032 fi>i^cr-e apud eunr cujus judicia ]) 40. In tua justitia vivifica me, audcl ct dicit ; co
dulcia sunt? Quod severum in aliis. in Christo quod illa sit ver'a vita, qute vivit secundum Dei jus-
dulcc est, in Christo suave est; quia ipse suavis titiam, quam vivobant Aposloli; imo quain vivunt.
cst. Doniquc » Custale, ct vidole quoniain suavis Siint onim qui vivontos mortiii sunl, ct qui mortiii
cst Dominus (Psal. xxsrii, 9). « Dulcia judicia con- vivunt. Dcniquo alii descondnnt in infornum viven-
litcnli ;
quia ipse dixit : « Ego sum, ego surn qui les; alii cum sint corporc mortiii , mcritis sui>
delco iniquitatcs tuas... et mcruor non cro tu air- : vivunt. Siint eniin qni non gustabunt morlem
lem memor eslo, el judicemur : dic iniquiUites donec vidcanl Filium hominis die judicii rcver-
tuas, ul juslitrccris (Isa., xuii, 35, 2(1). » Dulcia tonlem, quando cunr gloria sancli rcsur-gent.

ll"2) Voci dulcid, edit. vet. el quiudnm Paris. ad- lise illocebris [-.ocoata gravia jiorpetrarunl. Compara
junj^obaiit : Quomado oportel coii{i(ori. Sed hsec nec hunc locnm cum iis qua* S. doctor irr enarr.
iii iiiss. Vat. noc in nostris inveniuntur. psalm. I. ad vers. 5, num. o6, docet et vide eliain
;

(13' Anibrosius passim ita distinguit intor im- qnnp nos ibidem nnnolavimus.
pios nc i)ocr;ilorcs, nt illos esse (iotiiiiwl (jui mni- (II Vet. odit., cl lencro, id esl, tenaci quodam alquc
([uam in Chi-istuin credidere hos voro, qui i[)sius : aviandmu.
iiilerno etc. Roni... nlque matcrno aman-
quidoni lidcin luuplexi sunt, sed victi coucupisceu- dum. Mss. donique ut uos in textu.
1335 S. AMBROSll 1336

1033 SKRiMO SEXTUS ^ est. Deniqne nihil deest timentibus eum. Quomodo
1 Vau. autcm factus sit prope, audi : Ut inhabilet, inquit,
\. Sexta iitlera Vau, ciijus inlerpretatio (15) : llle y/owf in terra nostra. Qnis est gloria, nisi Dominus
est, et non ulius. Vel ciijiis iiilerpretatio : Et illc. Jesus? Unde el apostohis Paulns ait : « Dens Domini
2. (Vers. ii.) El veniul supcr mc miscricordia lua, noslri Jesu Chrisli, Pater gloriai (II Cor., i, :!). »

Domine, sdlutare tuum secundum eloquium tuum. Merito complacet in co Pater; (juia Patris gioria
Quid signiticet interpretatio iitterae, quoniam sub- est. Hunc qui a Patre separat, majorem Patri inju-
obscura est, ex psaltni serie colligeiidum putavi. riam facit, quem vult esse sine gloria. Hunc quis-
Nam cum propbeta poslulet : veniat super mc mise- quis lO^^t a-qualcm Patri non pntat, inferiorem
ricordia tua , Dorninc; vodat salularc tuum, noii et Patrem judicat; cum alio verbo Palrem plus
est dubium qucn» videre deposcat, hoc est, in Jaiidare non possit, cujus summa laus et gloria

quo fi'uctus et misericordiai veniat et salutis (16). Christus est.

Denique in superioribus idem popo.scit in psalnio Rogatur crgo ut veniat saiutarc Dci. Ille
4. est
octogesimo quarto, in quo evidentius Uomini Jesvi qui rogatur, lioc cst, Dominus Jesus, et non cst
{>rophetavit advenluni. Nam lerram quain benedici alius, siciit habct liltera2 interpretatio. Et vel sic

postulet, satis notum est, iilam videlicct quae pec- B non solus Pater i^ogatiir : Est illc, hoc est, et Filius

eatum in Adam contraxerat, cui dicitur : « Terra es qui rogatur el rogatus advenil, et salutaie mundo
et in terrani ibis {Gen., iii, 19). » Maledixerat autem dedit. Idco CTUTrip, hoc est, salvator ; idem Jesus,
Deus non elcmentum naturse cariiis (17), sed car- sicut angelus dixit : « Qui salvum faciet populum
nem pra>varicantium. Benedicitur caro igitur in suum [Mallh., i, 21). » Cum iuvocaret igitur pro-
Chrislo, ut maledicto superiore caro solvatur. Bene- pheta, aderat; ut probaret illud, quia adhuc loquen-
dicitur caro, quam benedictus Filius Dei, assumpta tibus nobis dicil : Adsum (Isa., lviii, 9).

honiinis conditioue, suscepit. 5, Adest, quia suscitatus a filiabus Judtcie, quasi

3. Et ideo subdidit : « Deus, tu convertens vivifi- rcsiisciLatus a fiiiabus Jerusalem. Audit Ecclcsiji

cabis nos, ct plebs tua la?tabitur in te. Ostende nobis, sonum vocis ejus, et dicit : « Vox consobriiii inei.
Domine, misericordiam tuam, et salutare tuum da Ecce hic advenit saliens super montes, Iransiliens
nobis.Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, siiper colles {Canl., ii, 8). » Manipularis est liber,
quoniam loquetur pacem in plebem suam, et super multas habcns personas nobiles, vclut manipulus
sanctos suos, et in eos qui convertunt ad ipsum cor triumphalis ({8), multosque actus signilicans, quos
suum. Verumtamen prope timentes eum salutaic . , intelligere magis, quani expressos tenere possi-
ipsius; ut inhabilet gloria in terra nostra [Psal. '
mus. Nam quasi advenientem Sponsum audierit
Lxxxiv, 7-10). » Totus hic locus Jesum Dominum cum aliquibus pariter viantibus colloquentera, dicit
sonat, qui vivificavit morluos : Lazarum ante pas- Sponsa : Vox consobrini mci. Dum loquitur cum
sionem, plurimos tempore propria} passionis. Ipse filiabus Jerusalem, el rogat ut excitent et resusci-

est misericordia, utpote remissio peccatorum. Ideo tent Sponsum, subito tanquam de longinquo mii5sae

dicit Ostende, quem videre possit in corpore. Nam

: vocis sonum senliens, dicit : « Vox consobrini
Deum in majestate sua videre non poterat; quia mei, » annuntians quem nuntiari sibi ante queere-
« Deum nemo vidit unquam (Joan., i, 18). » Avidus bat, quem cupiebat ab aliis suscitari : sua prece
propheta desiderat videro, quem sperat tenere : resuscitatum a Patre venire jam credcns , laita

quem si viderit, desiderat propriis manibus com- dicit : « Vox consobrini mei. » Bene addidit : « con-
prehendere. Ideoque ait : Et salutare tuum da nobis. sobrini mei; » ut non alice, sed consobrina sola sibi
Salutare Dei virtus est, salutare Dei Christus est; ejus vindicaret adventum.
et ideo prope timentcs hoc salutare. Longe erat 6. « Ecce, inquit, iste advenit. » Adhuc ego
Christus a nobis, longc erat a nalionibus : descen- eum quajro, et ille jam venit; adhuc ego suffragia
dit in terras, factus est prope, coepimus non timere. J) capto ut veniat, et ille jara proximus est. Ego
Nam qui Christum timet, non timori est subditus, suscitari mihi charitatem cupio, ego me vulnera-
sed devotioni. Pietatis hic tiraor, non infirmitatis tam charitatis puto et ad me plus charitalis ipsa

(15) Hic mirum quanlum varient mss. ac
Alibi enim, cujus interprelalio sonal vel sic : Non ille;
alius inlerpres : El non est, ait. Alibi aulem..., 7ion ut
ille : alius inlerpres, etc. Aficubi, cujus inlerprelalio
est : El iile (iu ant. edit., ut ille) alius interpres : Et
non est, ait. Alicubi etiam, cujus inlerpretaiio est :
Est et ille ; alius interpres ait : non est alius. Postremo
in mss. aliquot habetur ut in textu. Quam lectionem
eo seculi sumus, quod eam infra, num. i, Ambrosius
ipse connrmat.
(tfi) Mss. aliquot, quem videre deposcal, in quo fruc-
tus est misericordix, veniw, et salutis. Aliquot alii...,
fruclus cst misericordix, el venia salulis. Reliqui ac
edit. ul in lextu.
(17) Sic edit. vet. ac mss., nisi quod iu
edit. nonnullis vox carnis omiltitur, et in eisdem mss.
habetur superiore, ubi legebatur in edit. superato.
Edit. autem Rom. ita habet, non elemenlum teme,
ncque substanliam, ant naturam carnis, sed in ele-
mento carnem praevaricantem. Benedicilur enjo in
Christo terra, hoc est, caro, etc.
(18) Edit. et mss. non pauci velut manipulos
triumphales. Octo tamen ex his, velut manipulus
Iriumphalis. Oplime. Dicilur aulem Iriuniplialis ma-
nipulns turma senatorum, aliorumque virorum illus-
Irium, quibus imperalor, dum triumpliaret, stipaliis
incedebat. Vide Joseplii Laurentii Pobjmathiam, ]\U.
iii, syn. H. Item Joan. Prusini Anliq. liom., lib. x,
cap. 29, et alios.
horum
 ,, , ,

1337 EXPOSITIO IN PSALMIM (JXVIII. \ 338

ftisliiiat. Ego dixi : Veni; ille salit el transiiit. Ego ^i^ Et rursus cuin aliquid nobis ^uhobsciirum <.'st

rogo eimi veriirc cum gralia ; ille gratiarunn opera- tanqiiani siibdticitiir Vorbum, et tanquarn absentis

lur augiiienla; el diiiii vciiit, iucrementa gratia; adverilum desidciamus; ct iteriim ajiparen» osteii-

sccum vehit, et veniendo acquirit; quia stiidet dit se nobis, tanquam praisens sit nobis in ii> qua'

'tiam ipse suie placere dilectae. Salit super excelsa, requirimus, cognoscendis. Salil ergo in uiiiuscu-
iit ascendat ad Spoiisam , Sponsa; enim liialamus jusque corde Ireqnenter : Iransilit et exit, et re-

trilMinai est Clirisli. Salit super Adam (19), traiisilit vertiltir, si sequaris, si requiras, si tibi fidelium
siiperSynagogam. Salil sujier genles, transilit su- gratia disceplationc doctorum Verbum quod exie-

pcr Jud<jRos. Videamus salienlem. Salit de ccelo in rat atquo li-ansierat, jtostuies resuscitari ; sicuf ilbi

Virginem, de utero in praiscpe, dc prajsepio in qua; qua;sivil et invcnil qua; dixit : « Frater meus
.lordanem , de Jordane in cruccm , dc cruce iii transivil : anima mea cxivil in verbo ejus {Cant.,

tunuiliim, in coelum de sepulcro. Proba milii, Da- V, G). »

vid, salienlem, proba currentem; tu enim dixisti : 10. Ergo ct si siiper montes salit, sequere; el si

« Exsullavit tanquam gigas ad currendani viam : a super colles, sequere. Keperiuntur enim in raonti-
summo coulo egressio ejus el occursus ejus usquc bus et in collibus venatores Domini qui invcstigant
ad summurn ejus, nec cst qui se abscondat a calore B cos qui capiuntur ad vitam. Sic cnim dixit per
ejus (Psal. xviii, (i, 7). » Ergo et niinc salit, el nunc Jer'cmiam Ueus : « Ecce mitto multos piscatores
curi"it de corde "1035 P^i^^i^is super sanclos suos, et nuiltos vcnatoros, et vcnabuntur eos supcr
de Oriente supcr Occidenlem, dc Scptentrione su- omncm montem et super oranem collem (Jeretn ,

[icr Meridiem. Ipse est qui ascendit super Occasum, xvi, 10). » Ibi ergo populus Dei quajialur, ct in-

ipso siiper coslos ca^loriim ad Orientem. Ipsc asccn- veniatur in Petri ct in Pauli doctrina ,
gratia,
dit super montos, ipse super collcs. disciplina, ut non in convalle sint, nbi fletus :

7. Utinam ego miser dicam, dicat anima mea : sed in montibus , a quibus unumquemque Chris-
Ecce iste advenit, ct adveuit non super tcrrena tus illuminat. Et cum Petruin legimus, Chrislus
iion supcr valles, scd advenit Sdliens super montes. illuminat. Et cuni Paulum 1036 legimus
Deus enim, Deus monlium est, ct non vallium (20). Christus illiiminat. Curavit Paulus, Chiislus illu-

Hbi ergo salil? Super montes salit. Si sis mons, minavil; quoniam invocato Domini Jcsu nomine
salit super te. Salit supcr Isaiam, salit supcr Jc- rosurrexit, cujus sanatus est munere. Suscitavit
lemiam, salit super Pelrum, Joannem, Jacobum. iiiortuam l'etrus, Christus illuminavit, et ideo ail :

« Moules in circuitu ejus (Psal. cxxiv, 2), >^ si non ., " Illuminans lu mirabililer a montibus a;lcrnis
poles mons esse, nec piv-evales, esto vel collis, (Pi'«/. lxxv, 3). ))

tit stipcr te Christus ascendat, ct si transilit, ita 11. Nos igitur qui niontes esse possumus, sle-

tiansilial (21), ut te ti'ansilus ejus umbra cuslo- mus in moutibus vel in collibus; ut cuin miserit
diat. piscatores suos Dominus, et veaatores, ut veneutur
8. Disimus de Chrislo et Ecclesia , dicanms de cos qui super omnem montem sunt, vel super
anima et Ver'bo. Anima justi Sponsa est Verbi. Ha;c onuiem collem, id est, in legis ct prophetarum
si desiderct, si ciipiat, si orct, et oret assidue et pra;ccplis, et Novi et Veteris Testamenti cogni-
or'ct sine ulla disceptalione, et tota intendat in lioue omnem habenles conveisalionem, inveniant
Verbum, subilo vocem sibi videtur ejus audir'e nos paratos, et velut bonas colligant spicas, oppor-
qiicm iion videt, et intimosensu odorcm divinitalis tuno missi inessores lerapore ;
quid si quis extra
ejiis agnoscit : quod pationlur ploriimqiie qui beno montem aul collem fuerit rcpertus, colligi velut
ci'edunt. Replentur subito nar'es anim;c spirilali bona spica non poterit ab iis qui (ut compar-a-

gratia, et sentit sibi pra;senlia; ejus flatum aspii'ar'o tionis faciamus alterius mentioncm) triticum a
qucm quoerit, et dicit : Ecce iste ipse est quera palcis separ"are mittentur. Plurimarum igitur opc-
requir'o, ipse quem desider'o. J) rationum solertes minislr-os Dominus habet. lidem
',». Nonno ciim aliquid dc Soriptiiris cogilamus, piscatoi'es, iidem ciiam venatores sunt alque
ct explanatiorroni ejus invenire non possumus messorcs.
duni dubitamus, dum qiu-crimus, subifo nobis quasi 12. Si iii tempor'c mossis, (juo diriguutur isli,

supor montos altissima dogmata vidotur ascon- nioriti maturus exspectes (22), siilientem in raonli-
dere; deinde quasi siiper colles appai'ens nobis, bus poteris inlueri, et videbis Dominum Jesura
illiiminat montem, iit iiirund.it sonsibiis, qtiod in- simileni oaprcolo, aiil hinnulo corvorum supor inon-
vonir'e posse difUcilo vidobatur? Ergo qtrasi ex tos Bethol (Cant., ii, ".)]. Salit enim super Ecclesiam,
abscntc lit pnesons Voi'biim in oordibus nostris. qua^ esl domus panis, co quod tidolium corda

(It)) Ita niss. duodocini. Edit. voro cum aliis : Halil {•li)) Rom. edil. recideral voces et non valhiim, quas
siipor Ecclesiam. Quuni mutaliouem ea gralia induc- tamen exhibenl omnes mss. el aut. edit.
liim aulumamus ; ut Ecclosia Syuagoga;, quiB sc- (:2li In omnibus fero mss, omissum fuil i7'.i (rnn-
(Itiouli momln-o iiominalur, oiiponerctur. Verum id- siliat.
oivoo hicAdami viiloliir faoUi menlio, ul oslendalur {•2-2} Kom. edil. sola, quo diriguntur isli metere, ma-
iimoconlue, ul vocanl, staluiu, ao logem uaturte a turits e.vspec(es.
Christo non fuisse aliouu
i;jjL> S. AMHIIOSII 1340

coiifirniet. .Merilo sicut oapreola, quid caprca iii \ polesl rclerre inuledicluin, cui in ore seinper cst
altis pascitur, Dorcas dicilur a videndo. Dorcadion Verbum.
eniai visus auctoris est (23). Quid acutius Chrislo, 15. Sed est etiani boniis serpens, quem iste
qui Patreni videt queni videt nemo? Aut si quis cervus non laedat. « Estote, inquit, astuti sicut
vidil in Chrislo, ipse Filiiis rcvelavit. Merilo sicut serpentes (Malth., x, 16). » Et : « Sicut Moyses
hinnulus cervorum : hinnulus quasi filius, cui pa- exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet
ternaj inoleverit vis natune, ut eum occulta non Filium hominis (Joan., \\i, 14). » In serpenLe oereo
lateant, serpentes fugiant, venena non leedant. liguratus est meus ser[iens. Iii Hgno ilio exaltatus
Denique eductus de latibulis suis serpeus, qui pro- est meus serpens. Serpens bonus, bonus serpeus,
ducebatur ex homine, diccbat : » Quid venisti anlc qui de ore suo remedia , non venena fundebat.
teinpus torquere nos (Matlh., viii, 29)? » Potest non timere serpentes, qui hunc novit adorare
serpcntem. De hoc scrpente dicit illa qua; diligit :

13. (Vers. 42.) Spectemus ergo salientem hunc

« Ecce hic post parielem nostrum, prospiciens pcr
hinnulum, ut iion possimus timere serpentem. Non
fenestras, eniinens super retia. Respondet conso-
timebat David. Dcnique de his dicebat serpentibiis :

Et respondebo exprobvdntihus mihi

. .
verbum, o ui<
'
i ry
D
brinus ineus cL dicit mihi
. ,

mea, lormosa mea, coluniba mea; quia ecce hiems

,
: Surge,
...
veiii, proximd

speriivi in sermonihus tuis. Quasi bonus cervus, qiii

piaeteriit, imber abiit, discessit sibi, llore.^i visi sunL
bibissct de fonlibusaquarum, nequaquam huma-
iu terra (Cunt., n, 0, 10, 12). » Serpens profecto
norura serpentium spiras, et inaledicoruni venena
cst, qui decursa hieme, ainictu corporis se volebat
metuebat. Coluber illi non erat noxia, sed praeda.
exuere, ut specioso decore vernarel. Idem ergo est
Cibus erat serpentini virus alloquii, et cibus laudis
cervus et serpens, Cervus habens cornua legis et
de quo diccbat : « Deus, laudem meam ne tacueris;
gratise (cornua ejus duo sunt Testamenta) velox
qiioniam os pcccatoris et os dolosi super me aper-
gressu, impiger incessu, qui totum facile orbem
lum est iPsal. cviii, 2). » Saginabalur vencnatorum
percurrat uno moraento, ubique celebrabilis. Ser-
sermonibus. Illi sibila obtrectationum ora tollebant,
pens quoque bonus, cujus priora dente legis non
et sermonibus odii circumdabant innocentem. Bo-
mordeant, posteriora non vulnereut Evaugelii leni-
nus cervus inter multos colubros positus non tirae-
tate. Caput defendit a vulnere, qui legera veiiit
bat, cervus amicitisp, et piillus gratiarum. Simula-
non solvere, sed tueri ab interpreLationibus per-
bant charitatem, fundebant obtrectationem : « Ego
fidurum. Caudain in IlagcIIa dilFiiiidil liheram
autem, orabam [Ibid., 4). » Bonus cervus in
inquit,
cupiens adversados magis llagellare quam pcrdere.
medio viperarum innocuus pascebatur. Illi Lrisulcis C Bonus coluber in gremium dilectce, atque in ipsum
ora hnguis micabant : hunc autem sancta 1.037 iiitimac sinum menlis facilis illabitur, et attactu
pascebat oratio, imo cibuni obtrectantibus oflVre-
nullo implicans ignem ossibus prsecordia i[>sa ,
bat. Respondit obtrectantibus sibi verbum; verbum
depascitur.
enim cibus est. Denique « non in pane solo vivit
Pulchre lectum est Iiodie Ecce ego mitlo
homo, sed in omni verbo Dei (Matth., iv, 4). » — 16. : «

vos sicut agnos in medio luporura (Matth., x, 16). »

" Viderunt me, inquit, moverunt capita sua
et
Celebraraus enim (25) diem sanctorum quo revelala
(Psal. cviii, 25). » Maledicebant, ego autem benedi-
suiit populis corpora sanctorum martyrum, qiii
cebam. Maledicebant qui obtrectabant : benedice-
velut boni serpentes, depositis carnis exuviis, ten-
bam qui verbum Domini prsedicabam.
tationum hiemalium rigore superato, et Spiritus

14. Quam bonuni est ferre convicium, et cou- sancti renovati gratia, aestiva raundo luce fulse-

vicium non referre ! Deum ])rrjesulem acquirit, qui riint, missi vere, ut agni, iu medio Iiiporum. Lu[ii
convicianti nescit irasci. Denique quanta patientiae sunt enim persecutores, lupi sunt hajretici omues;
gratia dicentis : « Maledicent ipsi, et tu benedices docere nesciunt, ululare consueverunt.
(Ihid., 28)? » Beatus qui maledicta non sentit. J) 1038 ^^- ^^d nemo moveatur, si in medio lu-

Beatus quem raaledicta non perniovent. Non enim ponim raittitur. BeneUcio Christi ct lupus ipse
potest maledicto moveri, (pii raaledicta hoininura mutatus est. Benjamin lupus raj^ax apostolus Pauliis

divina; munere benedictionis excludiL. Non polest lactus est, non jam insidialor ovilium Cliristi, sed

sentiie maledictum, qni habet Verbuni : et non defeiisor ct custos. Cura hoc lupo versari libet :

(12:3) Edit. omnes, Dorcadayn enim visus (icalior est. Tollentemque minas, et sibila co)la tumentem.
esl.Mss. tres, Dloraticon; toLidem, Diorcalion ; qnin-
que, Diorcallcon: unus, Dorcalicon; non male, si Sed infra ctiam manifesLius reddit alium isLum cx
subiiilelligatur genus vel aniinal. Nam omnes ha- eodem libro :

bent, visus acutioris est. Altanien quin legendum sit

Arduusad solera, eL linguis mical ora trisulcis.
capreolus, dubitel nemo qui seriem
oopy.dLoiov, id est,

paulo aLlentms inspexerlL. Rursus ubi edil. ac mss. Micare auLem idem est ac producere et reducere.
aliquoL, Quid hoc aptlus Chrislo, vel ut aliqui, a sumpLa metapliora ex quodam ludi genere, quod
Christo? alii majori numero habenl Quid acutius : exLensis eL contractis digitis exercebanL; de quo
Christc? videsis Erasmi Adagia, chil. i, cenL. 8, adagio 27 :

(H) Videlur hoc loco Ambrosius nosLer alludere Dlgnus quicum in tenebris miccs.
ad versum illum e lib. lu Geonj, de serpenLe : (2o) Cum hse voces, Gervasii et Protasii, ULuli
1341 EXPOSiTlO IN PSALMIM CXVIII. 1342

pcr liiiric lupuni, faclum csl ut sirnus luti iii inedio ^ inlravit libido. Ooulus tuus feiieslra e.-)l, intiavit
liiporum. Nemo jam veretur lupos, cum iiis pasci- niois ()cr oculum luum. Si videris muherem ad
mur, sicut scriptum esl . « Tunc lupi et agni simul concupiscendum cam, intravit mors per ociilum
[lascentur (Isa., lxv, 25). » tuum. Si videris pfjssessionem vidua- vel minoris,
18. (Vers. 42.) Sed jain consideremus quid sit et concupicris invadere, indefcnsam putans iidaldm
quod ait 1'rophela : Et ne miferas de ore meo verbum esse, vcl sexum (scd iion suiit iiidefensi, quo-. Do-
veritalis usqucr/uaque ; f/uia in judiciis luis super- ininus vult esse defcnsos), inLiavit mors per fenes-
speravi, Viderat Ecclesia vel anima jusli salientem Iram. Si videris decorem mulieris, aut thesauros
sicut liinnulum super inonLes, repente proximum minuris et tiias excitaveris cupiditates, intravit
aspiciens post parietem domiis suaj, prospicientem mors per fenestram. Sicut crgo per haec inlrat
per .fenestras, eminenlcm super rclia, exsullat et mors, inlrat et vila. Si decorem puellse (27) aspi-
gaudel; quia etiam i|)sa amalur a Spoiiso : qui ciens sacne, venereris Dominum Jesum, quod iii
lanquam et ipse vulneratus cliaritatis dccore, teneris aunis venerit aetas senectutis, vita immacu-

dilectai primo cum abesset, ad oscula rogatus lata et ipse

:
1039
''I''*hi tuam oiferas, ut pio

adfuerit (rogalur enini cum dicitur {Cunt., i, 1) : consecretur velamine; si possessionem minoris non
« Osculetur inc ab osculo oris sui), « dcinde preces B tanquam sollicitus invasor aspicias, sed quasi pa-
Sponsa', blanditiasque non spreveril, dilecta siiii iciis sedulus religioso luearis alfectu; per has
iibora prajdicantis, atquc iii intcriora doinus eaiii rciiestras prospicit Chrislii.s, ul vocet Sponsam,
bcnignus induxerit; dcnique tauquam lascivienli '< cminens super relia. »

ludens amore, quia velit pertentare sensus aman- 21. Bene eminens, quia solus est quem retia non
lis, ssepe cgrcssiis iit (jiiii'ieretur a Spoiisa, sa-pe involverint peccalorum. Oniiies intra retia erant.
legressus ul invilarclur ad oscula, astilerit post imo adhuc iiiLra retia suinus, quia nemo sine
parietem, prospexerit pcr fenestras, emincns super peccato, nisi solus Jesus, quem uou cognoscen-
retia, ul non totu» abesset, iicc quasi totus intra- tem peccalum, peccatum pro nobis fecit Paler.
ret et ipsH ad se Sponsam vocaret, ul vcniendi ad Etenim tradidit eum laqueis, tradidit eum retibus,
se invicem fierent gratiora coiiimcrcia, amorisque miltens cum non in peccalo, iii <iuo erant omnes
vim mutuis adolereut (20) sermouibiis Exsurge, : <• homines, sed iii .-'imilitudine carnis peccati, ut de
inqiiil, vcni, proxima mea, formosa mea, columba peccato damnarel pcccatum iu carne. Peccatum
mea {Cant., ii, 10). » erat caro secundum illud, quia h«reditario crat
19. Et tu si liabcas fimdatum parictem, non illum f>.
damnala malediclo. l'cccalum erat illecebra et
"*
niedium qui domus uiiius separet incmbra, sed minisLra peccati. Venit Domiiius Jesus et in cariic
cU(iilicdlum su|)ra fuiidamenlum aposLolorum et peccalo obnoxia (28) iniliLiam virtulis exercuiL.
prophetarum, ut coinpaginala ejus strucLura cres- Facta suul membra nostrajam non arma libidinis,

cat in temphim, ncc disterminet ejus intcrna, scd scd arma virtulis. Namque ubi eraul incentiva
nniniat : si habeas ergo in tc »dilicalionem Dci, et libidinis, ibi nunc sunt domicilia casliLalis. llic ergo
ad oricnlcm patcant scmper fcncslrai tiuv, venit vciiiL ad laqucos, sed volunlarius; veiiiL ad rcLia.

Verbuni, stat post tuum parictem {oculi enini sed securus.

Domini super justos) {Psal. xxxiii, 16), prospicit per 22. Plena erant omuia laqueis, refcrta retibus.
fcnestras tuas. Audi dicentcm : « In via hac qua anibulabaiii,
20. Quaj sunt fenestrse istaj? Legimus fcncsLras absconderunt iaqueum mihi {Psal. cxli, 4). » lil in

dc quibiis dicit Jeremias : « Intravit mors por fi'iies- libro SaiiieiiLia^ Siiacli moiieris ut cognoscas quia
Iras (Jercm., i, 21), » per quas intravil avariLia, iu medio laquoorum ambulas (Eccli., ix, 20). Quol

iiislarhic in pluribus inss. superscriptae, tum quse velamen tanquam profossionis suaj insigne acci-
,

Requuntur, Celebramus enim, elc, sermoncm huuc |x poret. Aliquando laiuen iuvitis eliam parenlibus
dio revelationi eorumdem SS. martvnim sacro pro- ^ solemne illud castitatis votum nuncupabat. Sed de
nuntialuni fuisse aperte signiticant. l>orro quod hoc vivendi gcnero quod lanla cura ac sollicitudine
paulo supcrius ail El allaclu nullo impllcans
:
Ilalia; MaurilaniiKque regionibus invoxeral Ambro-
ignem, elc, ilhid Virp.. vii, .f^neid., dc serpente in sius noslor, alius erit diceudi locus.
sinum Amatro uxoris Latini regis illabenlc, haud (28) Hunc locum
Catharinus, opusc. [)c Concep. B.
dubio imilatur ; Marix, laudat
sed ita roferl
; El in carne, qux :

peccato in matre fueral obnoxla, otc. Verum jam

Ilio inlcrvostcs ot lovia pocLora lapsus
viris doctis observatum est ha?c verba i» nuilre.
Volvitur attaclu nuUo, fallilque furcntcm.
nusquam apud Anibrosium invoniri. Et cerle sanc-
Ubi allaclH nullo idom sonat uc sensiiu sine sonsu. tus doclor id tanlum hoc loco signiticat. Chrisli
Neque veio minus oxpriuiit quod, qualuor versibus carnem ejusdem ac nostram, qua5 peccato ohnoxia
intorjectis, legitur :
est, natuiic osso noutiquam vero inticialur boataj
;

Virginis immunitatom ab omni peccalo quippo

rcrtentat sonsus, atquo ossibus implicat ignom. ;

quani non obscuro astruat in ultimum hnjus ipsius

(26) Adolerent, id csL, magis incenderent, sive psalmi vorsiculum illis verbis « Suscipe me non ;

iuigcrent. in carne, quiv in Adam lapsa osl. Suscipe me uoii

1:27) Puollam sacruin vocat oam quiv voto publice ex Sarra, sed ex Maria, ut incorrupta sit Virgo,
cmisso cas.tilaloin proiitobalur. IUa oniin a parcn- sod Virgo per graliam, ab omni intogra labe pec-
libus solebat ofTorri, ul ab episcopo sacrum capitis cali. »
1343 S. AMBKOSll 1344

vitia, lol lelia, qiiol pcccata, tol laquei : lijjeredi- \ riore lamen, hoc esl, spiritali parlc prospeclaiis
tarii jam le iiexus lcnebant. Venit ad laqueos Kcclesiam vocat; ut pcr Icgcm et prophetas Evan-
Jcsus, ul Adam solvercl; venit liberaic quod gelii vcrtico sublimis assurgens , retia Judaica',

perierat. Omnes retibus tenebamur, nullus alium interpretationis et nodos intrepido calcet vestigio.
eruere polerat, cum sc ipsum non posset exuere. Ideoque froxima vocatur, ut adhsereat Christo,
Taiis crgo necessarius fuit, quem vincula genera- mundana non qu«rat; idco formona, ut spcciosos
tionis humante delictis obnoxia non tcncrent, non evangclizantium pcdcs profcral; idco columba, ut
cepisset avaritia, non ligassct dolus. Is solus erat spiritalia petat, tcrrestria derelinquat.

Jesus, qui cum hujus carnis se circumdedisset vin- 25. Ecce, inquit, hicms praeteriil; imber abiit,

culis, caplus non erat, non erat alligatus; sed discessit sibi, flores visi sunt iii terra {Cant., ii, H,
dirumpens ea atque dissolvens, ad se magis voca- 12). Ante adventum Christi hiems erat : venit
vit Ecclesiam, prospiciens pcr laqueos, eminens Christus, fecit ffistatem. Tunc omnia erant florum
super retia, ut ct ipsa disceret vinculis non teneri. indiga, nuda virtutum passus cst Christus et
:

Denique eo usque non longe a vinculis fuit, ut pro omnia coeperunt novaj gratige fecundari germini-
nobis subiret ct mortem, sed tamcn non servus bus. Imber abiit luxuritE profluentis, et nubila
niortis effectus, sed liber inter mortuos; liber cnim B tetris orta flagitiis, «stiva jam purai conscientia;
erat, qui solvendai mortis polestatem habebat. I)e- screnitate laxantur. Ideo non evadunt quorum ,

nique ipse te doceat, qui ait : Solvite hoc templum, fuga hieme lit; quia non sequuntur Domini passio-

el in triduo resiiscitabo illud (Joan., ii, 19). nem, non tollunt crucem suam, et Christum
23. Audiamus itaque quid dicat : « Exsurge, veni, sequuntur. Imbcr impedit flores at nunc florcs :

proxima mea (Cant., u, 10), » hoc est, surge a videntur in terra. Boni flores apostoli, qui diverso-
inortuis, exsurge a vinculis, quibus circumdata rum scriptorum atque operum suorum fuderunt
tenebaris. Exsurge, quia ego resurrexi tibi : solve odorem.
vinculum iniquitatis, quia ego- jam solvi tibi. Veni, 26. (' Tempus secandi advenit [Ihid., 12); » quo-
quia jam retia soluta sunt. Virgo peperit, puer niam matura in horreis frumenta conduntur, et qui
natus ex Virgine est. Nihil debet muliebri ha?re- rnetit, mercedem accipit. « Vox turturis audita est
ditati : quasi filius mulierisnon tenetur. Cerne {Ihid.]; » quia invcnit sibi nidum; Ecclcsia enim
medium parietem maceriae jam solulam, qui inte- domus est castitatis. Ficus quse propter infecundi-
riorum aflectuum concordiam dividebat, et in tatem jubebatur excidi, fructus jam ferre coepit
diversum excitabat dissensiones corporalium pas- /-, (I6id., 13). Vinea translata ex yEgypto, am non
jc

sionum. Veni ergo secura, cupio videre faciem maceriis destructa depositis, incursatur a bestiis,

tuam, et audirg vocem tuam : veni, ut jam me non nec informis scntibus , sed odora jam floribus
per retia videas, 1040 ^^d facie ad faciem vulti- quae solebat facere spinas, fructu curvescit uva-
bus amatoris dilecta potiaris. Ethice ista decursa rum.
sinf. Mystica autem illa, si possumus, vel linea (29) 27. Merito igitur sanctus David Pascha Domini
intueamur extrema. celebrans, et ferventi spiritu tempora ingressus
24. Sedebat intra domuin Sponsa, devota Do- aistiva, qui in verbo Dei fructus varios colligebat,
mino, intra parietem legis et prophetarum, spiri- hiemis adversa declinans ait : Et ne auferas ex ore
taiium lapidiim exaedificatione fundatum, qui clau- meo verhim veritatis usquequuqite, quia in judiciis
debat atque vallabat domum regiam, plenam jucun- tuis supersperavi. Quantus labor est, ut verbum per-
ditatis atque lajtitise. Mirabatur thesauros regios, et cipias?Quantum iterum periculum 1041 ^' amit-
intuebatur sollicite, cupiens sapientiam, quse has tas? Et ideo tibi dicitur : « Noii negiigere gratiam
sibi divitias, demonstraret adsciscere. In secreto quw in te est (I Tim., iv, 14). » — « Excole diligen-
erat , sed secreti ipsius interpretem rcquirebat. tcr quasi bonus agricola. campum tuuro ; ut pascan-
Venit Dominus Jcsus salicns super montes. Nobis tur agni tui, ct sata tua floreant {Prov., xxiv, 6). »
sero videbalur venirc, scd ille properabat. Saliebat
D Non auferatur ex ore tuo verbum ne forte factis
;

denique et transiliebat, ut Judajorura corporalia et verba non congruant, et dcforment iniquitatis

saxosa dogmata transiiirct. Astitit post parietem opera magisterium disciplina?. Tollitur ex ore ver-

domus, quae erat in Veteri Testamento, prospiciens bum, cuni dicitur peccatori : « Quai^e tu enarras
per legis fencstram, per prophetarum cavernas. juslitias meas (Psal. xlix, 16)? » Et ipsa obmutescit
Nondum erant domus ilUiis aperta vestibula; non- facundia , si eegra sit conscientia. Veniunt aves
diim claves scientiee portarum claustra patefece- coili; etiam ipsse tollunt verbum ex ore tuo, quae
rant quibus logis claudebantur interna. De supe- tollunt verbi semcn e saxo, ne fructum afferat (30).

(29) Exlrema linea, id esl, eminus seu e remo- ccm habentes; Vet. edit., fruclum affcrant; Rom.,
liori loco. Nam quod in quaque re postremum esl, nec etiam fruclum ferant. Sed quae resecavimus e
extremum dicitur. Est autem proverbialis locutio textu in nullis Gall. mss. reperias. Et certe penitius
a circo, ubi varii gradus et spalia lineis distingue- locum inspicienti, non obscurum fuerit scioli cujus-
bantur, translata; de qua vide Adagia Erasmi, piam esse paraphrasim. Quo enim, quseso, ne radi-
chil. 4, cent. S, prov. 46, et alibi. cem habenles ? Nam quod mss. aliquot legunt, a/fe-
(30) Edil. omnes, ex ore tuo. Sunl enim temporu ranl, id quidem ad semen, quse vox coUectiva est,
lenlationum, quse lollunl verbi semen e saxo, ne radi- potest referri.
 ;
,

134!J EXPOSITIO IiN PSALMUM CXVIII. 134(i

Nunc consideremus ntnim eliam ex corde ^

28. datfi anguslam elnrcUim pfraditiir viam, anibulat iri

possit aulerri veri)um veritalis. Hadicatum enini latiludine, Undo iegimns : « In triijuiationt; dila-

verbum atque depressum, et inlixum mentibus nos- tasti mihi (Psal. iv, 2). » Et alibi : « In tribiilatione

Iris diflicile auferri potest. Denique dictum e.st a invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine

Domino : « Qiiarc tu enarras justilias meas ? » Non (I'S(iL csvu, 5). )) Sapiens eniin in cordi:; sui ambulat
dixit Quarc cogitasti justitias meas? « Et assumis
: innocentia, et de ejus fonte su[)erflnunt aqu* super
Testamentum rneum per os tuum (Ibid.)? Non >t ejus plaleas, qui raenteni suaiu non intra corpora-
(lixit Per cor tuum. Sermo cohibetur indigni aniini,
: lia et terrena concludit, sed dirigit ad cceleslia, ut

non obstruitur poinitentia; insolentiam prohibet, conversatio ejus in ccelo sit. Audi nullas angustias
non exclndit correctionem. Cavendum tamen est ne sentientem : « Pressuram, inquit, patimur; sed
et ipsa inlerius corda turbeiitur, et olfundat tene- angustamur (II Cor., iv, 9). » Et quomodo coan-
bras malilia, ut cor vanis cogitationibus obcceca- gustari poterat, cujus os semper palebat (II Cor.,

lum lucem vcritatis amittat, fulgoremque verbi ca- VI, H); ne credentes coarctarentur ? Ipse exponat
pere non possit. Si igilur David orat, ne auferatur quid sit enim « Quia
ingredi in latitudine. Dicit :

ex ore suo verbum, et si auferatur, non usqnequa- etsi corpus angustatum est, cor nostrum dilatatum
non penitus, aufcralur; quis tantus est,
que, id est, B est. Non angustamini in nobis; coarctamini autem
gratiam disputalionis esse com-
qui in potestate sua in visceribus vestris. (Ihid., H, 12). »

memoret, praisertim si vita redarguat, quod doc- ;J2. Coangustari in Paulo non poterant, in quo
trina prffisumat et judicio Dei damnanda committat? erat altitudo sapientiae, et fidei latitudo. Quomodo
Iscnim qui in judiciis Dei sperat, servare potest enim poterant coarctari in eo, qui erat vas electio-
vorbum veritatis; quia dum veretur panam, custo- nis aeternae? Sed coarclatur in semetipsis; quia im-

dit graliam, probus in se ipso coarctabatur, malitiae sua? laqueis

29. (Vers. 44.) Ideoque ait : Et custodiam legem strangulatus. Constitue mihi avarum, villarum quo-
luam semper, in xternum, et in sxculum sseculi. Duo tidie terminos proferentem, excludentem vicinos
dixit, cum unum satis esse posset, si unum signi- utrum is tibi non coanguslari videtur
dilatari ,

licaie voluisset. Sed quia non solum in pra?senti quem terra ipsa non capit? Quantacumque spatia
vita; hujus tempore, sed etiam in futuro post hujus domus sua^ porrexerit, clauditur angustis opinio-
vita?. curriculum custodienda lex promiltitur; ideo nis suae finibus, cui quod habet non est satis. Sed
arbilror quia et secundum eos qui exemplari et non talis est, qui potest dicere Et ingrediebar iu :

umbra; serviunt coelestium et secundum eos qui in „ latitudine. Addidit etiam causam Quia testimonia, :

ctniestibus siti secundum veram legem cultus Deo inquit, tua exquisivi.
(leferunt, pollicetur sibi esse vivendum, ut et hic et 33. (Vers. 46.) Et hquebar in testimoniis tuis iu
ibi legem custodiat. Hic in excmplari, in speculo, conspectu regum, et non confundebar. Grate convenil
in a>nigmate ; illic in ipsa facie veritatis. ista vox martyri, qui, vocatus ad sacrilegium, ex-
Possumus et illud intelligere; quia 6ta TravToc
:<0. probrantibus sibi regibus crucilixum Jesum, non
non solum id signilicat quod dicitur semper, sed erubescebat, scd magis gloriabalur in cruco Christi,
oliani id quod, pcr omnia; quia ille per omnia Le- et illam mundi salutem esse testimoniis coelestibus
gem custodit, qui cum sit oruditus in Lege, sub astruebat. Hos vocat Christus in Sponsa dicens in
lege natus, et supra legeiu devotionis suae gradum Canticis canticorum : « Et veni tu, columba mea,
[tromovens, liberatur a lege (Christus enim nos re- in tegumenlo pelra', juxta prfemunitionem [Cant.,
demit a maledicto legis) non sine lege (31) Dei, sed II, lii; » hoc est, veni juxta Evangelium. Propugna-
in lege factus est Christi ; aut certe si per omnia cuia lidei tuse gesta sunt Christi ; muri tui subsidia
legom cnstodiamus, si legitimam pueritia; atque verba sunt Domini : passio Dominici corporis tua
adolescentia? disciplinam ,
juventutis conversatio- virtus est. « Ostende mihi faciem tuam, el insinua
iiem, seneclutis maturitatem, tramitemque singiilis
D vocem tuam ;
quia vox tua suavis est, el facies tua
piieacriptum aHalibus nequaquam vitai uostra> usus [)ulchra (Ibid.). » Suavis est vox, quia ore confessio
excedat. Similiter eliam animtB nostra' quffidam lit ad salutem; et decora facies, qua^ nou erubescit
esse videnlur tetates, per quas percurrit et transit; Auctorem, non confunditur Redeinptorem. Osten-
ut possit dicere : « Cursum consuramavi (II Tim.. dit ergo faciem suam, signaculum crucis praefe-
IV, 7). » 4042 t)oni([uc anima? aitas est illa, de rens ; vocem suam, auctoritatem prap-
et insinuat
qua dicitur : (( Et a;tas senectulis vita immaculata dicalionis assuinens. In logumcnto enim corporis
{Sap., IV, 9). n Per omnia ergo legem cuslodit, qui Christi, quo redem[>ta est a peccalo. muniiueutum
et in his corporis nostri oetatibus, et in illis aninue gratia? spirilalis invenit, ut salutaria sibi et sentiat
nosliw processibus non deviarit a lege. et loqualur. Suavis ergo vox quae in divinis lesti-

31. (Vers. 45.) El ingrcdicbar in latitudine; moniis loquebatur; deoora facies. quse in conspectu
quia testimonia tua exquisivi. Qui secundun) nian- regum non confundebatur.

(31) Omnes edit., (i legc. ChriMus enim nos rcde- minus sibi cobaret series orationis ; quocirca lectio
mit (j maledicto legis : et ideo non sine lege, etc. Sed mss. polior visa esl.
prflRterqnain quod el ideo in cunctis mss. desidoratur,
i:i'.7 S. AMBROSII 13i8

1043 ^^- Possurrms ct illos reges inlelligere, \ tine, duc le; alibi signilicat, huc. Quid sibi velit

quibiis dicilur a Pelro : <> Vos anteni genus electum, ista interpretatio non satis liquet, nisi forte et

regale*sacerdolium, gens sancla, populus in adop- unusquisque se regat, et ipse sui ductor sit. Vel huc,
tioneni (I Petr., n, 9). » Snnt enim reges qui offe- id est, quo litterae hujus versiculi vocant, dirigat
runt in Jerusalem sapientia; suse munera, quibus iter. Meritoque in primo stalim versu requiem suam
data est gratia verbum loqui, ct quadam potestate postulat ;
quia ipse littera^ soptimas """ 4044
regali tlectere populos, et animas mulcere sancto- nierus est quietis. Quaj antem major requies, quam
runi, non erubescentes in eo; quia nihil alienum ut in verbo Dei requiescat, atque ejus se gratia et
ab honestate loquerentur, quos nemo redarguat et consolatione demulceat?
repellat, quasi quia non sint digni, quos idoneos 2. (Vers. 49). Memento, inquit, Domine, verbi tui,

(^hristus ministros Novi fecerit Testamenti, et jam servo tuo. in quo mihi spem dedisti. Verbum Dei
iu illo non erubescentes ; eo quod non metuerent dejectos nos atque depressos ad coelestem gratiam
ne confundereatur disceptantium contraria asser- provocavit, ut desideremus Beternitatem, despicia-
tione superati. Rex igitur est qui non erubescat, ne mus praesentia, temporalium incuriosi futura (32)
in aclu reprehendatur, redarguatur in sermonibus : et invisibilia requiramus. Vocat igitur nos ad se
eo quod et vita debeat esse fundalus et verbo. Ita- B Dei Verbum, sicut habes scriptum « Venite ad me, :

que, quarnvis perfectus ita esset Propheta, nt non omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam
erubesceret in conspectu regum, tamen meditaba- vos (Matth., XI, 28). » Ideoque sequamur vocanlem
tur in prseceptis Dei omni vitae suse tempore, et Dominum Jesum, ut a saecularibus ad perpetua
opera sua elevabat, nihil agens quod terrenis cupi- transeamus, nosque ipsos regere noverimus.
ditatibus adhtereret, 3. Ergo David, quoniam (33) saepe responsis erat
35. (Vers. 47, 48). Ideoque ait : Et meditabar in invitatus coelestibus, quibus remunerationem fidei

mandutis tuis, quaa dilexi nimis. Et levavi manus meritorumque speraret fore, sicut habes scriptum,
meas ad mandata tua, qux dilexi nimis; et exerce- dicente Deo per Nalhan prophetam « Accepi te de :

bar injustificationibus tuis. Pulcherrimus ordo iste, ovili ex uno grege, ut sis in principem in populum

ut primo medilemur, et eorum praiceptorum quaj mcum Israel; et eram tecum in omnibus quibus in-
diligimus, sit nobis assueta meditalio. Meditatione grediebaris et exterminavi omnes inimicos tuos a
enim mandatorura coelestium operis boni usus ino- facie tua (II Reg., vn, 8, 9). » Et infra : « Et requiem
lescit. Nam sicut meditationi verborum tinis me- tibi dabo ab omnibus inimicis tuis {Ibid., H). » Quo
inoria est, ut quse meditamur teneamus, « Quid sum ego, Do-
vei'ba sic
^ responso accepto, ait David -.

meditationis praeceptorum coelestium intentio vel mine Deus meus, domus mea; quoniam di-
et quae
finis operatio est, aclusque directus ad iraplenda lexisti me in his, et memorala sunt minima in con-
prsecepta divina, quse uisi quis dihgat, implere non spectu tuo, Domine, et locutus es pro domo servi
poterit; nec solum diligat, sed etiara nimis diligat. tui in longinquo (Ibid., 18, 19)? » Et infra ait : « Et

, 36. Ideo prius posuit : EX meditabar in prseceptis nunc, Domine meus, Domlne, tu es Deus. Et verba
tuis, quse dilexi nimis. Et subjecit : Et levavi munus tua sunt vera, et locutus es pro servo tuo bona haec :

meas ad prsenepta luu, quse dilexi nimis. Post medi- el nunc incipe benedicere domum servi tui, ut sim
tationem etenim bonum est levare actus nostros ad in aeternum in conspectu tuo, quoniam tu, Domine
precepta Dei, alque id facere cum charitate, cum meus, Domine, locutus es ; a benediclione tua bene-
gaudio ; ut non ex necessitate sit bonum nostrum, dicetur domus servi tui in aeternum {Ibid.,2S, 29). »

non cum moerore atque moestitia, sed vohmtarium; Hoc igitur responso et aliis vocatus David, sperare
quia servus invitus facil, amicus voluntarius. Nos non desinil, et propheticae fidei auctoritate convenit
autem studeamus ut dicatur nobis : « Jam non di- Dominum ul meminerit promissorum suorum,
,

cam vos servos, sed amicos {Joan., xv, 15); » quia quorum immemor esse nou soleat. Sanctis enim
quasi amici mandatum ex voluntate fecistis. J)
Dei quaecumqne spoponderit, implere consuevit, nostra-
Qui autem medilatur el diligit, et aclus suos levat, rum immemor iniquitatum, suarum non immemor
ut faciat quae placeanl Deo, is debet non negligere, sponsionum. Denique scriptum est « Ego sum, ego :

nec transcurrere mandata divina, sed exerceri in sum, qui deleo iniquitates tuas..., et memor non
his, immorari plurimum, justificationes Dei crebro ero, tu autem meraor esto etjudicemur {Isa., xuu,
revolvens sollicit?e mentis affectu. 25, 26). » Vult oblivisci quaecnmque minitatus fuerit
SERMO SEPTIMUS. peccatoribus, si vias aliquando convertanl; vult
7 Zain. etiam conveniri, ut si quis proposita secutus virtu-
i. Liltera secundum Hebraeos Zain signitical la- tibus praemia, bene certaverit, fructum remunera-

(32) Edit. Rom. cum duobus mss., Despiciamus uncinis neque in Vat. neque in Gall. cod. reperire
pnesenlia, temporalia recusemus, fulura, etc. Anli- est. Addita vero ab aliquo videntur fuisse, qui cum
quse cum aliis aliquot. Despiciamus proesentia tempo- intelligeret voces Ergo David referri ad inferiores
ralium incursionum. si futura, etc. Major autem ac illas, Hoc igitur responso, etc, putavit sensum nimis
potior pars mss. ut nos in textu. e.sse suspensum. Unde ut ei vitio mederetur, voces a
(33) Edit. omnes, Ergo David [vocatus erat verbo nobis resecatas adjecit.
D«i, et Hpem in eo habuit] quoniam, etc. Sed inclusa
 ;

13lft KXPOSmo IN PSAI.Ml M CXVIII. nr,o

vnlt adversa superare, est persectitio, est

lionis exspeclet, qiiin etiam exigat, sicut haltps ^ quis si si

scriptum : « Certamen bonuni cfrtavi cursum ,

periculiim, si mors, si .Tgritudo gravis, si incursus

consummavi, reposita est milii corona juslilirc latronum, si faciiltatum proscriptio, si quidqiiid eo-

(II Tim., Non ost enim arrogans iisurpalio,

IV, 7). » riim quui putantur in isto adversa saiculo, facile su-
sed fidelis, quia verum Deum non posse fallere peranLur, si sit spes qu£E consoletur. Nam etsi illa

confiletur. Idcoque admonet et David dicens, ut acciderint, lamen gravia esse non possunt dicenti :

memiiierit Dominus verbi sui qiio nos ad speran- ;

« Kxistimo enim (juod indigna' sint passiones hujus
dum jirovocat, iit lerrenis renuntiemiis, inhserea- temporis ad futuram gloriam ilbid., 18j. »> Quisquis
mus coelestibus. enim meiiora sperat, nuiiquam levioribus frangitur.
4. Dicit ergo David : Certamen certatus sum, bra- 7. In lempore igitur humilitatis nostrse spes con-

vium peto verbi tui, quod promisisti mihi memor : solatoria esl, quoe non confundit; tempus auleni
esto promissorum tuorum, qua*. spopondisti servo tentalionum lcmpus humilitatis animaj nostra'
,

luo. Non usurpatorie speravi quaj ut sperarem arbitror. Humiliatur enim anima nostra, dum tradi-
ipse fecisti. Servus sum, exspecto alimentum a Do- tur tentatori, duris examinanda laboribus; ut lucte-
mino; miles sum, exigo ab imperatore stipendium; tur et certet, congressum contrariae experiens po-
vocatus sum, postulo ab invitanto promissum. B testatis; sed in his tentationibus vivificatur alloquio
Verecunde autem auctoritatem 1045 ^u* f^^i^' Dei. Ilffic est enim animse nostra? vitalis substantia,
temperavit, dicendo se scrvum; quia « Oculi servo- qua alitur, et pascitur, et giibernatur. Nec quid-
niin in manibus doniinorum suorum (Psal. cxxii, qiiam aliud est quod vivere faciat rationabileni
2). » Hsec ex persona David propria beno pfompta animam, quam alloquium Dei. Sicut enim augetur
sunt. sermo Dei in anima nostra, dum suscipitur, duni
!). CflPlerum si quis informationem cujusque ho- inlelligitur, dum comprehenditur, ita etiam vita
iiiinis considerat, potest Levitis communia promissa ejus augetur, et quemadmoduni e contrario allo-
librare, sicut habes : « Date Levi viros ejus, date quium Dei delicit in anima nostra, ita et incurrit
Kovi manifestos ejus (Dmt., xxxiii, 8). » Potest etiam ejus vita defectum. Itaque ut connexio ista animse et
|)upuli credentis electis (34) alloquium istud aptari corporis nostri spiritu vitali animatur, atque alitur,

c.ui per lypuin .loso[)h, primo in typo ejiis nominis, et tenetur, ila verbo Dei ct spiritali gratia anima
dcindo por tribum in prima; electionis hffiredes nostra vivilicatur. Unde omni genere studere debe-
transfusa est divina promissio, dicente Moyse : iuus, ut reliqua oninia 1046 poslhabentes, con-
« Primogenitus tauri decus ejus, cornua unicornui p gregemus nobis alloquia Dei, et congeramus (30) iii

cornua ejus, in ipsis gentes ventilabit simul usque principalo nostrum, in sensus, in sollicitudines,
ad summitatom tcrrw (Ibid., 17). » Unicum enim considerationes, actusque nostros, ut alloquiisScrip-
verbuni Dei hoc prophetalur oraculo, toto gentes turarum facta nostra conveniant, nec a serie prse-
orbe fiindendiim. Hoc ergo surrectur^e Ecclesia» pro- ceptorum ccelestium actus nostri discordare videan-
niissum David verecundus sui, inipatiens vero com- tur, quo possimus et nos diccre : Quoniam eloquiuni
inunis profectiis morantis, exigero videtur. tuum vivificavit nos.
(i. (Vors. E)0.) Et addidit : 7ia?c me cousolata est 8. (Vers. .t1.) Tertius versus est : Superbi inique
in humilitiite mea, quoniam verbnm tuum vivificavit agcbnnl nimis; n lege autem lua non dixlinavi. Maxi-
me. Hffic est spos, lia^c quoe verbo tuo obvenit mihi, mum peccatum in homine superbia est; quando-
consolata est mo, ut tolerarem acerba pra>sentium. qiiidem inde manavit nostri origo delicti. Hoc telo
Dum facit Pauliis contra nomen, non habet spei iios primum diabolus vulneravit et perculit. Nani
consolntionem ; duni palitur pro nomino, hauril nisi homo serpontis porsuasione deceptus sicut Deus
spem de consolatione (3;)). Et lidelis factus quomodo vorum falsumque cognoscere, quod
esse voluisset, el
iios consolelur, accipe : « Quis nos separabit, in- penilus discernere huniana fragilitate non poterat,
(}uil,a dilectione Christi? Tribulatio, an anguslia, J) ideoque quod sequeretur acceperat, ne temeraria
an porsecutio, an famos, an pcriculum, an gladius? usurpatione de illa paradisi felicitate deciderel ,

Sicut scriptum csl : Quia propter te morli tradimur iiisi, iiiquam, homo, suis non oontontiis finibus. in-
tola dio, ivstimati sumus ut oves occisionis (liom., tordicta temerassot, nunquam feralis culpee ad nos
vin, 3,^, 36). Et qua ratione illa patienter tolerari Iransisset ha>reditas. Et quid do hominc dicam?
possint, addidit « Sed in his omuibus superamus
: Ipso diabolus per superbiam natura> suse aniisit
propter eum, qui nos dilexit (Ibid., 37). » Ergo si graliam. Deniquo duni dicil : « Ponain thronum

(3i) Rom. edit. cum paucis mss., Potesl etiam
populis credentibus, populis eleclis. .\nt. cum aliis
mss... populi credcnlis eleclis. Quod autem iu cunc-
lis edit. sequitur, Potesl et surreclurx Ecclesix conve-
nieuter aptari, desideratur iu uiss. et sui^erfluum
videtur.
(35) llu vet. edit.;
eraendaverat de spe consolationem. Mss. autem fo-
tuui hunc locuin exhibent iu hnec verba Dnm fac;t
el lideles futuros (nonuulli futuris, aut etiam futuri),
quomodo nos consolelur, nccipe. Nou oumino sper-
uenda lectio, si legas futuros, el verbum facil, ad
spem referas. II ic tniuou pripstare videntur edi-
liones.
(36) Id est,auimam parteuique nostraiu spiritalem,
Rom. voro conversis verbis de qua proxime ante dixerat, el eo verbo sfepius
utitiir sauotus prapsul eodeni sensu.
:
iXM S. AMBROSII i3;i2

ineiim super nnbcs... el ero similis Altissimo (Isa., ^ hoc so^culo, sed in fuluro, reposilam nostrorum
XIV, 13, angelorum; cujus
iV), » consorliis oxcidit remunerationem esse meritorum.
criminis digna inercede damnatus, hominem sibi \ \ . Sed paucorum est istud advertere. Denique in
participeni requisivit, in quem consortium suae principiis etiam David ipse tentatus est, sicut habes
transfunderet 0(1608«. scriptum : « Ecce ipsi peccatores et abundantcs in

Quid
saiculo obtinucrunt divitias, et dixi : Numquid sine
i). igitur hoc peccato potest esse deterius,
causa justificavi cor meum, ot lavi inler innocentes
quod a Uei ccepit injuria? Ideoque Scriptura dicit :

X Dominus superbis resistit (Prov., iii, 34). » Tan-

manus meas, et fui flagellatus tota die [Psal. i.xxii,
12-14)? » Ita igitur ct nostrum unusquisque, qui
quam sute contumelia; propulsator, veluti quoddam
perfecti non sumus, haec videns dicit Ubi est pro- :
suscepit adversus superbiam speciale certamen,
videntia Dei, ubi justitia? Superbus iste abundat,
tanquam dicat : Meus iste adversarius est, qui me
arrogans iste locupletalur, impius iste beatus et
lacessit, mihi debetur isla Apo-
congressio. Unde et
stolus multiplicis culpae materiam esse superbiam
potens est ;
justus autem ille, vides quemadmodum
jacet dejectus atque defeclus (38 quemadmodura
declaravit, dicens de hairetico : « Quia ei qu£e se- ,

ipso victu indiget ; afficitur contumeliis ab isto im-

cundum pietatem est, doctrinae non acquiescit ; su-
B pio, ab isto insolenle conculcatur, excluditur? Non
perbit nihil sciens (37), sed languescens circa quea-
raediocris utique ista tentatio est, nisi ad ea quae
stiones et pugnas verborum, ex quibus oriuntur
sunt ventura prospicias, nisi praeceptis plenius
invidite, contentiones, sacrilegia, suspiciones malae,
ccelestibus instruaris.
conflictationes hominum mente corruptorum, et a
12. Denique et David putabat se ante haec cogno-
veritate alienorum, existimantium quaestum esse
scere, sed nesciebat, et ideo anxius fluctuanti
pietatem [l Tim., vi, 3, 4). » Quantorum itaque
animo laborabat. Unde ait : « Et aestimabam me
expressit causam esse deliclorum Unde
superbiam ?
scire; hoc labor est ante me, donec ingrediar in
David commendare volens devotionem suam nuUa
sanctuarium Dei et intelligam in novissimis {Ibid.,
superborum iniquitate attentatam, ait : Superbiini-
16, 17). » In quibus per id quod se extulerunt su-
que agebatit nimis. Non solum iniquitatem agen-
perbi, vidit prophetico spiritu dejectiores fore, et
tium, sed etiam nimiam iniquitatem pariler decla-
ait : « Quomodo facti sunt in desolationem, subilo
ravit, quaj conveniret superbis : quorum ne aliquo
defecerunl, et exlerminati sunt propter iniquitatem
lentaretur contagio, audi alibi dicentem : « Superbo
suam, sicut somnium exsurgentis (i6id., 19, 20)? »
oculo, et insatiabili corde, cum hoc non edebam
p Cognovit igitur impiorum successus in hoc sajculo
{Psal. c, 5). » I

somnii esse similes, non veritatis, quorum emolu-

10. Itaque quoniam quanta vis mali in superbia mentatandiuvidenturesse, dum dormiunt. Ubi edor-
essel, expresserat, quemadmodum vincerelur de- mierint somnium suum (39) qui videbantur sibi po-
buit nos docere ; raeritoque quasi bonus doctor de- tare,jam sitiunt; qui epulabantur, esuriunl, nihil
monstrat remedium, quiexaggeravitvenenum. Audi solidum ex islo somnio peifectumque referentes. Et
ergo quomodo excludas virus superbiifi. A lege bene somniuni dormiunt saeculares viri, qui, licetsae-

tua, inquit, non declinavi. Lex igitur Dei sola potest culo vigilent, Deo dormiunt, de quibus bene sanctus
superbise virus hebetare, quae informavit virum de- Job, qui eorura ante affluentiam mirabatur, ait :

volioni deditum, quali se regere debeat cautione. « Quia sicut paleae, jactantur a vento, et sicut pulvis
Mulli enim non solum 1047
alieni a fide, sed turbine dissipantur... moriuntur autem cum amari-
etiam qui videntur non mediocria Scripturarum tudine animae suae, nihil manducantes, nihilque boni
praicepta gustasse, tentari solent prosperis super- habentes {Job, xxi, 18, 25). » Justus autem habens
borum processibus, videntes eos qui prsevaricantur bonsc fiduciam conscientiae, in suis magis novissi-
legem, impietatis arbitros, arrogantes, contemp- mis gratulatur, et se vitae hujus exitu a laboribus
toresfidelium, extollentes se adversus eos qui humi-J) intelligit iiberari, mercedemque boni operis et fac-
liant cor suum secundum timorem Dei et praecepta torum requirit dicens : « Reposita est mihi 1 048
coeleslia, abundare in hoc saeculo divitiis, praeconio, corona justitia;, quam reddet mihi Dominus in illa

honoribus, potestatibus ; commi-

eisque quo graviora die justus judex,non solum autera raihi, sed et iis

serint, eo aflluentiores successus commodorura saecu- qui diligunt adventum ejus (II Tim., iv, 8). »
larium secundare ; contra aulem justos viros ple- 13. Sed hoc ille ait, qui poterat dicere : A leye
rumque laborare inopia, amissionibus filiorum, ste- tiutem tua non declinavi ; in quo non solum boni
rililatibus conjugum quo exagitali atque turbati,
;
operis elucet gratia, sed etiam intirase puritas con-
sensum mentis inclinent, ut putent Dei in hoc scientise. Lex enim non solum agendi munus in-
quodammodo errare judicium, non tenentes caput format ; verura etiam secretae emundal mentis
veritatis, quo evidentissime comprehenditur non in affectum. Non enim solum in operibus, sed etiam in

(37) Vet. edit. ac rass. prope ad unum, docthme Et favet quidem is ad quem allusum videtur, psal.
superbil, nihil sciens. Lxxv, versiculus 6, uTtvwaav uTtvtov auTwv. Mss. tamen
(38) Omnes edit., dejeclus atque despectus. prope ad unum repugnant, quorum haud dubie sen-
(39) Omnes edit., somnum suum, et sic deinceps. 3us est hoc loco, concinuior.
i:jo3 EXPOSITIO IN KSALMLM CXVIII. 1354

ipsis occultissccundnm icgcm Domino miiilamus; A tudincm regali honorc donatus, senioribus fratri-
quia lex dicit « Non liaL verlmui iujuslilia occulta
: bus ant»jlatus sit quod Llias piopter zelum Dei, ;

(40) in corde tuo {Deut., xv, 9) » ut non solum curru elevatus ; '" aerem, ccelestis sedis 1049
nihil opere factisque delinquas, cum superbos bospitiiim novi generis acquisierit incolatu.
videris gloriari , nec sermone iabaris ; sed ne ia 16. Iloic qui novit retexere, habet unde gratiam
corde quideni intimo, dum dc Dci judicio disceptas, suiE consolatioiiis acquirat; et contra, quia judi-
conltalias iniqiiitatis olleiisam ;
quu', quo putatur cia Dei vera sunt (42), sicut habes : « Judicia Dei
occultior, co frcquentior esse consuevit : quia tuto vera, justilicata in semetipsa, desiderabilia super
putat (41) unusquisque quod hujusmodi discepla- aurum et lapidem pretiosum, et dulciora super
tiones, velut septus visceribus suis, conscientiai mel et favum; etenim servus tuus custodit ea
jiU.T credat ; cum ipsc sui accusator in dic judicii (Psal. xviii, 10, 11). » Custodienti igitur dulcia
sit futurus; quia revelantur cordis abscondita, testi- sunt divina judicia; negligenti autem ea amara
monium perhibente conscientia accusationibus nos- e.sse noii dubium est; quia advertit (43) in oppro-
Iris. brii lurpitudine peccatorum propositum sibi divinui

14. Cujusmodi igilur sit propositum viri sancti, cventum esse sententia*. Qiii autem bene sibi con-
lioc Primum cnim me-
evidentius loco exponitur. B non turbatur utique, dicens
scius cst, : < Haji-edes

mor promissorum ccelestium; secundo

csse dcbet sumus cohceredos autem Christi; si tameii
Dei,
qu£E vivcntibus merces statuta debetur. Deinde compatiamur, ut et simul glorificeraur (ftww., viii,
aliud propositum viri sancti est, ut etiamsi in pe- 17). »

riculis et adversis positus sit, spe tanien quam 17. Sed quis nostrum hujusmodi, ut se divino-
hausit ex serie Scripturarum, se debeat coiisolari. rum judiciorum serie consoletur? Terribilia sunt
Terlium propositum, ut etsi impios et sacrilcgos pcccatoribus etiam humana judicia, quanto magis
videat, et superbos inique agentes abundare divi- divina formidini sunt ! Denique ut hoc illa qua"
tiis in hoc sa',culo, non quasi incredulus declinel a vere aeterna sunt, colligamus exemplo, videmus in
lege, sed in ojus semitis pcrsevcret, et fugiatsuper- hoc saeculo innocentes laitos ad judicium festinare,
borum contagia. Contaminat enim omnis immun- odisse moras, celeritatem affectare judicii; reos
dus; immundus autem superbus, de quo scriptum autem refugere et pavere, dilferre, vitare, moesli-
est : « Immundus ante Deum omnis tumidi cordis ficari denique, cum diem judicii audierint consti-
(Prov., XVI, 5). » tutum. Beatus itaque ille qui illud cceleste judicium
15. (Vers. b2.) Quartum propositum viri sancti p Iffitus enim sibi regnum coelorum,
exspectat. Scit
ul memor sit judiciorum coelestium, sicut David angelorum consortium, coronam quoque bonorum
asserit, qui dicebat :Mcmor fui judiciorum tuoruni repositam esse meritorum.
qux a sdeculo sunt, et me consolatus sum. Nisi enini 18. (Vers. 53.) Consideremus nunc quod sit

unusquisque legis instructus et informatus exem- alius propositum viri sancti , et ex sequentibus
plis, credat semper vera esse Dei judicia, cito de- «stimomus. PasiUanimitdS, inquit, detinuit me u
cliuat a lcgc. Qiii autem praiterita repetit, et ex pcccaloribus derclinqucntibus legem tunnt. Non esl
semot colligit sericm vetustalis, cognoscit quod hoc commune cum multis; nam plurimorum est
neque peccator poenam sua; improbitatis evadat, contristari, si quam ab aliquo patiantur injuriani;
neque justus aiquitatis suie priemiis defraudetur. si laesi, si appetiti, si decolorati sint. Nostra eniui
Ketexit enim animo (fuod ab initio Adam propter causa est , nos iiiQrmiores fraudi nobis aliquos
mandati cuelestis pivevaricationem de paradisi dolemus fuisse. At vero qui fortior est, non pro-
ejeclus sil incolatu, et Cain parricidalis sccleris priam contumeliam dolet, sed aliena peccata; et
pretium divina'.sententia! auctoritate damnatus in sua injuria lapsum alterius ingemiscit, et cau-
exsolveiit; quod Enoch propter devotionem raptus sam se fuisse deplorat la^deutis erioris. Exemplum
ad coelum, terren;p malitia} virus evaserit; quod accipe apostolicum; Paulus enim iii peooato llebat
J)
Noe propter justitiam diluvii victor, generis fac- alieno, sicut ipse ait « Nam ex multa tribulalione :

lus supcrstes humani sit; quod Abrahaiu proplor ot angustia cordis scripsi vobis per mullas lacry-
lidem seminarium posteritatis su£b toto orbe ditVii- mas (II Cor., ii, 4). » Et cum ipse coulrisLu-elur,
derit; quod Israel propter laborum tolerantiam, eos ipsos quos argiiebal contristari iiuiebat. De-
populum crcdonlium proprii noininis signaculo nique addidit : « Non ut oontristomini, sed iit

consecraverit; quod ipse David proplor niansue- sciatis quani charitatem liabeo iii vobis abundan-

Mss. non pauci, verbum Juslitix occult:v.

(10) (12) Edil., E contra , qui uun novit, uon hab^t
(U)Edit. Hom. ex uno coJ. Val., quia puto unde conxoletur. Quaproptcr cuslodiamus judicia Dei,
lioc viri sancti esse proposiluiu, quo putat, elc. Edit quia judicia Dei i^ra. Cod. vero mss. inagno con-
autem vet. ac mss. omuos Gallio. ut nos in corpore, sensu, Et contra. quia judicia Dei. otc ul supra ,

uisi quod vel. odit. ouiu uno ant altero uis. logunl : in oontoxlu. Sod videlur aliquem supplere vo-
Uujustuodi disccptidione, ubi nos ox aiiis reposui- luisso, quod lectori suo cogitauduui reliquit Ambro-
ums... disccptalioncs. Quod aptius ad sensum con- sius.
gruere non negabit, qui locuin paulo accuratius (43) Ila mss. edit. vero, quia non advertit. Sed oa
:

inspexorit. nogatione sensuni evorti manifestum est.

rATUOI,. .\V. (XIV. PAIiS II.). 43
 1353 S. AMBROSIl {3l\G

tius (Ibid.). » Conlrislari enim volebat usque ad ^ ciini ununi membrum palilur, et ca^tera membra
pcBnitenliam lapsos, noii usque ad nioestiliam pro- compaliuntur. Ideo forte t;t illud positum esl :

fuudioremj tautum ut eorum qui arguebantur « Justus in exordio sermonis accusator est sui

moestitia gaudium lieret argucnti. Unde ait « Si : {Prov., xvui, 17). » Nam elsi possit justus habere
enim ego coulristo vos, quis ost qui mc lajtificet, in se quod accuset, ct justus esse (44) (quia nemo
nisi qui contristatur ex me (Ibid., 2)? » Arguit sine peccato prajter tmum Deum), et possit etiam
itaque ut allevet diuturnitalcm moestitioe, quo poe- peccator lioc ipso justus esse ,
quia accusator
nitentia fieret in salutem; damnat, ut absolvat; ftst sui, secundum illud : « Dic iniquilates tuas, ut
excludit, ut recipiat; non ignoscit, iit liberet. Ideo justificeris (Isa., xlui, 20); » uttamen forsitan
talis Paulus, quia bene peritus in lege, coguo- etiam aliquibus non videatur absurdum ut etiam
verat priEceptum dicentis : Pusillanimilas detinuit dc illo dictam sit, quod justus sit qui se accusat
me a peccutoribus derelinquentibus lcyem tuam. pro alio, etiamsi in se nihil habeat quod accuset.
i9. Dolebat David, non quia contemnebatur, non 22. Quam igitur in his omnibus sancto David
quia ipse appetebatur, sed quia lex Dei relinque- viri justi prima persona conveniat, consideremus.
batur; 1050 ^^ eorum qui boc
dam- Accusavit se nullo accusante
faciebant, peccatuni con- , :

num dolebat, quod perirenl Deo. Sicut bonus paterB fessus est propriura, quando percussus est corde,

in phrenesi constituti filii, cum ab eo maledicatur, eo quod numeraverit plebem. Qui et dixit ad Do-
verberetur, afficiatur injuriis, non suam, sed aegroti minum « Peccavi, Doraine, quod fecerim hoc ver- :

deflet aerumnam, et contumeliam dolet, non quo bura ; et nunc, Domine, aufer iniquitatem servi
sibi sit iri'ogala, sed quia per furorem quid faciat tui, quod deliqui veheraenter (III Reg., xxiv, 10). »
«ger ignorat, ita vir bonus eum videt peccalorem Itaque quaravis Scriptura habeat, quod apposita
non revereri, non honorare etiara canos senioris, est ira Dei, ut irasceretur in Israel, 1051 ^^*^
quo proesente, faciat aliquid indignura; non agno- regis prolapsio excusari videretur; taraen cum vi-

scere, quadam peccandi ins.ania, quani indecora disset angelum qui stragera plebis efficiebat, per-
et inhonesta committat, quasi moriturum dolet, cutientis ictui seipsum objecit dicens : « Ecce ego
quasi desperatum a medicis ingemiscit; et ut bonus peccavi, et ego pastor malignum feci; el hic grex
medicus primo monet, deinde etiarasi gravia palia- quid fecit? Fiat manus tua in me, et in domum
tur, tamen tanquam ille segrum, etsi coedatur, patris mei (Ibid., 17). » Quasi justus ergo accusator
sustinet, etsi maledicatur, non relinquit, el quid- sui fuit in ipso sermonis exordio, et peccatum
quid potest medicinoe adhibere, non denegat; nec suum agnovit, et iniquitatem propriam confitendo.
tanquara conturaacera deserit, sed tanquam bene c:justificatus quoque de Urioe
est in semetipso. Alibi
de se meritum omni studio sanare contendit, exer- morte coargutus a propheta ait « Peccavi Domino :

cens non solum artis peritiam, sed etiam mentis (II Reg., XII, 13); » cui responsum est propter
benignitatem. pcenitentiam ablatum aDominoejus esse peccatum.
20. Ita ergo etiam justus et cum contemnitur a 23. Item alio loco cum Semei raalediceret ei, et

peccatore, non averlitur; et cum Isedilur, furoris lapidarct eura septuin bellatoribus, per quos vindi-
illud putat esse, non improbitatis, magisque vul- care se posset, patienter ferebat, ne verbo quidem
neri ejus medicinam afferre desiderat, et corapati- referens contumeliam ;
quin etiam cum Abessa
tur, et dolet non propter sc, sed propter illura dux ejus caput maledicentis vellet auferre, ait Rex :

qui desperato laborat incomraodo; et dicit hunc « Quid mihi et tibi est, fili Sarvioe? Quod maledi-

unum ex fratribus sic laborare, sic affici, ut faciat cit mihi, Dominus dixit ei maledicere David (URey.,
mihi injuriam; qui si agnosceret me, honoraret XVI, 10). » Primum igitur culpam cjus excusavit,
utique, certe non tederet. Quid cnim locsus est et causam ad Domini retulit voluntatem. Secundo
meo facto, ut habeat laedentis affectum? Ergo cura in suum merilum retorsit, ut non illum errasse,
non suppetit causa loedendi, noii poLest culpa esse
J) sed se raeruisse
significaret. Tertio maledictionem
propositi. Ergo si justus sum, aflicior propter cha- illius sibi non solum non nocere, sed etiam pro-
ritateni, propter dilectionem, propter Ecclesia:> desse meraoravit, sicut scriptum est : « Et dixit
damnum, propter corporis detrimenlum. Possum David ad Abessa, et ad omnes pueros ejus : Ecce
etium illud dolere, quod etiamsi ego loRdentem filius meus qui exivit de semine meo, quoerit ani-
non non sim mihi conscius quod eum
iifiserim, et mam meam; quanto magis filius Jerainei (Ibid.,
in me aliquibus injuriis excitaverim, tamen causa 11)? » Granditer impetura infregit ultoris. Quo-
illi fuerim lapsus ejus, quod innocentem
loedendo modo enim maledictum extranei pro regis injuria
delinquat, quod factus sim ei materia peccati. vindicaret, cum filii adhuc parricidium inultum
21. Hoc ergo dolet David et ideo dolet quia , maneret? Non utique extranei maledictum et filii

(44) Edit. Rom. cum pancis mss., habere nihil in elsi peccala gravia quibus justitia amitlitur, in se
se quod accuset, et justus nnn
quod credi-esse. I^orle non videanl; ea saltem videre quEe
sufficiant, ut se
tuni sit allusionem esse ad illud I>auli Nihil mihi : ipsivere possint accusare; quemadmodum locus e
conscius sum, elc. Melius tamen ant. edil. ac reliqui Prov. landatus satis ostendit.
mss. ut iii tcxtu. Hic siquidem significatur justos,
 :

1 Xil KXPOSITIO IN PSAI.MI M C.WIII. 13a8

jtariicidiiirn cnfina ossol lancc ponsandum. Et addi-

y^
'vio a domo sniicla siia, canlalores sihi fccil verus
dit : « Siiic illuni malcdiccre; quoniam dixit illi Saloiiion (II ParuL, v, I2j, qui toto spirilu inqui-
Dominus, donec videat humilitatem ineara, et retri- renda; cognitioni divinitatis intenderent; ne psal-
l)ual mihi Dominus hona pro malediclo (Ibid., lentes deessent Ecclesiai suce, quoram cantu ne-
12). )) Est et aliud justi i»ro])ositum longe omnihus quam spiritusfugarelur; sicut David sanctidocemur
|)crfcctius et potenlius, inlcrvenirc pro perscqucn- exeinplo, (juo psallente, malus illc spiritus expelle-

lihus, et cxcusarc [)cccanles ;

quud lcgimus in balur, qni Saul regis corda vexahat (! licjj., xvi, 23).

Kvangclio, diccntc Domino Jcsu cum crucilixus Propheta; quoque ut prophetarent, psallendi peri-
esset a pcrlidis : « Pater, dimiltc iliis; non ciiiin lum juhehant psallere (III Rey., xxii, 12), quo suavi
sciiint quid faciiint [Lnc, xxiii, 34). » invitata dulcedine spiritalis infunderctur gratia. Et
'24. I,i(]ucl ii;ilur liis magisteriis doclrina! cceles- in Kvangclio lcgimus in domo j^atris illius liliuni

tis, (]uod justiis se accusare inalit, quam alium recupcrantis pcrcrepuissc .syniphoniam [Luc, xv,
(l('forniai"e. Deniquc de Joseph, cui desponsata erat 25), qua epulantes delectahantur fideles, perfidus
Maria maler Domini, scriptum est quod cum eam autein inipatientcr audiehat. Dulcis igilur est can-
gravcm utcro vidissct, cum esset justiis, noluit cani tilcna, qu.-c non corpus elfeminat, sed mentem
Iraduccre (ilfrt/^/t., i, l'J);ct uliquc nulluin adliuc B aninuimquc confirmat. Idcoque canticum dicitur
audierat oraculiiin. Ita non solum ah uUionis alro- Doinini Tcstamontuni; quia remissionem omnium
citate, scd ctiam ab accusationis severitate persona peccatorum, Dominiqiie justitiasin Scripturis Evan-
justi aliena est; potiusque ducit suam remissionem gelii suavi inentis cxsultatione concinimus. [pse
accusari, quod noii iiidicavcrit (io), quam alicinini quoque Dominus non dedignatus est dicere « Can- :

crimen urgcre. Sed dices : Quomodo dixit ipse tavimus vohis, et non saltastis (Luc, vii, 32). >
David : « Laitahitur justus cum viderit vindiclam ini- Cantavit nohis in Evangelio veniam delicturimi;
|)iorum {Psal. lvii, 11)?» Mihi vidctur quia la-te- debuerunt Judffii mentem attollere, non histrionico
lur, quod ipsc evaserit, non quia impii puniantur. corporis motu, sed sanclo Spiritu. Non fecerunl,
UiKcramus aliud justi iiroiiositum cx sequentibus. ideo reprehenduntur.
2[i. (Vcrs. J)4.) Itaquc dicit : Cantabilcs mihi 27. Scd cliam ct corporis saltatio (46) in hono-
eraiil juslificationes tux in loco pcregrinationis mcx. rem Dei laudahilis hahctur. Denique saltavit David
Mcrito pcregrinationibus non frangebatiir, supcr- ante arcam Domini, ct vidit eum Michol filia Saul
1)03 declinahat, eorumque prospcris successihus saltantem, et percutientcni in organis (47) harnio-
non movehaliir. Consolahatur se in jiidiciis cce- p nizatis in conspectu Domini, et ait ad eum, postea-
lcstihus, 1052 aiigehatur in alienis imccatis; quam se domum recepit : « Quid utique honorifi-
(juia canlahilcs hahehat justificaliones Dei. Qua^ catus est rex Israel; quia denudatus est hudie in
enim hone tencmus, canlarc consuevimus; et qua; oculis pucllarum suarum ancillarum, sicut unus cx
canlantur, melius nostris adha;rent sensibus. Non saltatoribus (11 Reg., vi, 20)? » Et dixit David ad
eniin pcrfunctorie transeamiis qua; legimus; ut Michol in conspectu Domini (48) : « Benediclus
tunc tantum cuin lcgimus ca, in memoriam eorum Dominus qui elegit me supcr palrem tuuni, et su-
redirc vidcamur, sed etiani cum ahcst codcx nia- pcr oinnem domum illius constituere in i^rincipem
nihus; tanquam auimantia qutc prohantur et munda super plehem suam Israel ct Judam; s?ltabo in
liahentur in lege, etiam quando non pascunlur conspcctu Domini, et denudahor adhuc sic, el ero
ruminare consuiivcrunt, ex scmclipsis alimcnta sihi nugax in conspoctu tuo, et cuin puellis cuin quibus
recondita profcrciitia ; ita ct nos dc nostra' nicino- dixisti csse nudatum, glorilicahor. Et .Michol, inquit,
ria' thcsauro, dc intorioiihus nostris ruininandum lilitc Saul non erat filius diem mortis ejus
usque in
iiohis pabulum spiritale promamus. Mymni nohis, [Ibid., 21-23). » Evidens itaque exemplum quod et
canticum nobis, psalmi nohis jiistilicaliones Domini 10S3 I^i"oplieta qui percutiebat in organis, et
sint. Psallamus spirilu, psallamus et mciile; iic si |) saltavit aiilc arcam Domini, juslincatus ost; et illa
ohliti fucriinus, in tcini^ore necessitatis dicatiir uiii- (lua; rcprehcndit eum, sterilitate damnata e>l.

cuique nostrum : « Abjecisti sermones nieos post 28. Scd non satis est iit aliquis cantahiles habeal
te (Psal. xLix, 17). » juslincationes Dei, nisi lerrcnarum exual se servitio
26. Ideoquc ul expelleretur ct oliminaretur ohli- sollicitudinum. Idooque addidil : « In loco peregri-

(15) Edit. aiit. cum maxinia partc niss., quod tion nocnon iu lihro De orcheMra fuse Weursius.
juduuvcrit. Wom. cum niss. aliquot..., non vindica- (47)Era. ol soq. odit. in marjr., in orijanis t\t.o<i\i.i-
veril. God. Ueniig indicaveril, id esl, accusave- voi;. Amerh. et Gill. in corp., i» orgams armazalis.
rit,3IV0 crimen detulerit, quo scnsu non somcl hoc Mss. magno nuniero, armizatis. Optime omuiuin
verhi accipitur apud C.icoronoiu. El liio quidom liomig.. armnuizatis.
optimo, uli oratiouis docot sorios. (18' Uom. odit., (i(/ Melchol : Saltabo in coH.<ipectu
(Ki) Sallatio iulor actus roligionis habila est noii Domini. Kl Kcncdictus. otc. Habout quidem
: LXX
solum apud HobriBos, verum eliam apud genlilos. vorbum 6pxir,<T0(jiai ; sed cuui apud Ambrosium uoc
Hinc Ruma! Salii sacordotos Martis atquo Horculis. in niss. noc iu ant. edit. inveuiatur, verisimile ost,
Ilinc varia sallationum froiiora iii hoiiuiom lioorum illud ab oxomplari quo vir sanctus usus ost. ob-
iiistilutu ; (lo quibus Luciauus iu lib. Ihpi 6pxr,i£w: fuisso.
1359 S. AMBROSll inno

nalionis mew {PmiI. xxxviii, 13).» Convcnil sibi ;

^ dnin quia Dominus omnia intuctur abscondita. Ne
siquidem et ulibi ail : « Advena siini ego in lorra dixcris orgo : Circnmfusus sum tcncbris, quis me
hac. » Unde et Apostolus non vult nos in domo Dei, videt? Et quem 1054 vereor septus parietibus et
lideique vocationeadvenasesseetperegrinos(Epftes., inclusus? Quia Viillus Domini super fdcienles mala
II, 19), » sed cives sanctoruni et domesticos Dei. xxxui, 17). Deindc si arbilrum non vides, te
[Psiil.

Qui enim domesticus Dei est, exsul est mundo; qui ipsum non vides?Tua> conscientia; testimonium non
conversatur in ccelcstibus, pcregrinus est in terris. vereris? Nescis illam caliginem noctis non operto-
Peregrinabanlur in hoc naturam mundo Hebraji, rium, sed incentivum essc peccati? Cum sorano et
incendii non sentientes; cantabiles habebant justi- cibo fervent corpora, lunc etiam vigor mentis so-
licationes Dei, cum hymnum Deo de creaturarum pore laxatur, sonino resolvitur; tiinc irrepit impuri
laudatione cantarent. libido concubitus; tunc perturbatur cor, squalor
29. Deinde qui cantat, vacuus est, et diversarura immundilia? non videtur non
(49), castitatis puritas
cogitationum curas relegat, sequestral avaritiam, et non recensetur. Nox
consideratur, pudiciliae gloria
non solum corporis voce, sed etiam mentis vivaci- erat quando Judas prodidit, quando Petrus negavil.
tate se mulcet. Non enim tanquam mcestus inopioe 32. Illo igitur pra>cipue tempore justificationes

solhcitudine, sed tanquani liber ab omnibus corpo- B Dei animo retexendae sunt, relegenda mandata hor-
ralium afTeclibus passionum canebat idem Propheta tatoria. Illa de castitale praccepta non absinl; his
« Psallam tibi, Dens, in cilhara, sanctus Israel. occupata raens flagrantiara libidinis, carnis restin-

Gaudebunt labia mea, cum cantavero tibi; etanima guat ardorcra. Tene illud animo : <( Lavabo per sin-

mea, quam redemisti [Psal. lxx, 22, 23). » Can- gulas noctes lectum meum (Ps«L vi, 7). » Qnisenim
tabat hsec l«tus, tanquam his melioribus epuhs stupris dedilus, flagitiis involntus, lavat per singu-
pasceretur. Epulabatur enim animus pia; devotionis las noctes leclum suum? Nescit flere qui flendacom-
ahmento. Non solum ilaque hymni et psalmi, sed mitlit; et cura sit ipse lacrymabilis, non habet poenae
etiam legis praecepta cantabiUa sanctis sunt. Deni- lacryraas suae (50). Atille qui castigat corpus suum,
que cantabat Moyses qui legem accepit, cum prse- et sui sollicilus gubernator est, atque ingemiscens
tergressus pedibus mare, servati populi ductor jus- et dolens lapsus superioris offensse quajrit quoinodo
tificationes Domini pra^dicaret. abhiat eara fletibus poenitentiae, hiclavat per singu-
30. (Vers. 55.) Superest adhuc propositum egre- las noctes lectum suum. Non dormiamus ergo totis
gium viri justi, quia omni tempore circa Dei laudes noctibus, sed maximara partem earum lectioni et
esse debet intentus, non solum die, sed etiam nocte. orationibus deputemus.
^
Ideoque addidit : Memor fui nocte nominis tui, Do- 33. Audi Ecclesiac vocem quserentis eliam in noc-
mine, et Videamus si et ille
custodivi legem tiuim. tibus Christura : u In cubiH, inquit, meo, in nocti-
memor est, qui vocat Dominum verbo, non custodit bus quffisivi quem dilexit anima mea {Cant., iii, 1 ). »

autem mandata divina. De quo dictum est satis, Accipe secundura litleram. Quaesivit in noctibus
quia non quicunque dicit Domine, Domine, accep- : orando, deprecando, etic.m lacrymis deplorando.
tus est Christo; sed qui operibus bonis fidelem Quaesivit in noctibus; quia posuit tenebras latibu-
suum probare potuerit afTectum [Matth., vii, 21 ). lum suum, ut quaerere eum soUicitius discereraus.
Fidesergo, probitas, innocentia memorem probant. Qusesivit igitur in prophetis Ecclesia ex gentibus
Quod autem Memor fui nominis tui, » plena
ait : « congregata, et ideo credidit. Denique adventus Do-
devotio est; quia nemo dicit Dominum Jesum, nisi rainici testimonia de prophetis evangelistae Paulus-
in Spiritu sancto. Hoc nomen invocetur diebus ac que posuerunt (51). Unde scriptum est, quia nox
noctibus, nullum terapus precandi vacuum sinat nocti indicat scientiam {Psal. xvni, 3). Quresivit in
sancta devotio praeterire. noctibus, in persecutionibus et adversis, in tribu-
31. Si studentes igitur doctrinis saecularibus per- lalionibus et laboribus duris. Nox omnibus qui-
est

parum somno indulgent, quanto raagis qui Deura J) bus non est perfecta secnritas ; unde ait Dominus :

cupiunt cognoscere, non debent sorano corporis ira- « Veniet nox, quando nemo potest operari {Joan.,

pediri, nisi quantum naturae salis esl? David per IX, 4) ; » cum in hoc mnndo sum, lux "hujus mundi
singulas noctes lectum suum lacrymis diluebat; sum. Non ergo operemur in tenebris. Si enim
surgebat etiam noctis medio, ut Domino confitere- lucenL opera nostra, non operamur in tenebris, sed
tur; et tu totara noclein sopori existimas deputan- in luraine. Dies est quibus adest Christus; nox est

dHni? Tunc raagis tibi orandus est Dorainus, tunc quibus se denegat.
praesidia poslulanda, culpa cavenda, quando videtur 34. Non magnum ergo si tunc Domino gratias
haberi secretum; tunc maxime quando tenebrae in agas, quando in prosperis et secundis es; sed si

circuitu meo, et parietes me operiunt, consideran- tunc adhsereas Christo, quando te persecutor exa-

(49) Edit. vet. ac mss. aliquot tunc perlurbatw : cod. el alii nonnulli, quos idcirco hic sequi nobia
cor, squalorem immundiliae non veretur. Alii tunc : visum est.
perlurbalitr cor squalore immundHiie : non vidctur (50) Rom. edit., non habet culpx lacrymas sux.
caslilas. liom. edif squalor immundiliam non ve-
, (.^1) Omnes edil., evanijelislx psiimisque posue-
reti.ir ; 'asliUttis, etc. Sed omnium optime Remig. runt.
 ;;

I3f)i Exrosmo in psalmlm cxviii. 1362

f^itat,, quando aliqua procella perlurbal. Amisisti ^ utiquc Hiigcli sunt. (Jui crgo angclos (ransivil,

filiuin? lu illo dolore, in illa nocte, in illa deslitu- Vcrbum invenit ; ideo non multum intervalli fuit,

tionc meinento Domini Dci lui, ne quasi non exau- cuiii transivit ab his, et invcnit Jesiim. Quomodo
(litus, ingratus sis, et in tua [)ra;variceris aerumna. ergo infra tulerunt pallium ; nisi forte quia pro-
Pulsus cs in cxsilium? Menicnto Domini Dei tui; cessu oppressa; fidei f.j2j Ecclcsia dum nudatur, a
ne patria:! interdictsc tibi charitatem Dco praifcras. Domino plus amatur, cxspolians se veterem homi-
Alicujus divilis opprcssus potentia amisisti proprias nem, ut novura induat, quem non operiunt indu-
facultatcs, indiges sumptu? Memento Domini Dci mcnta, sed menlis secreta clarilicant : aut quia
lui, nc nox te cgcstatis abducat a dcvolionis amictum sapienlia; SMcuIaris ad Christum ventura
allcctu. Iloc cst cnim mandalum Legis, ut in noctc deposuit ? Et Noc exutus cst pallium posteaquam
magis quairas, quando magis exaudiaris a 1055 cccpit esse perfcctior.

Domino, et possis dicerc : « Irv tribulatione invo- 37. (Vers. o6.) Simus ergo memores justifica-

cavi Dominum, et exaudivit mc in latitudine {Psal. tionum coilcstium, ut dum eas secrcta mentis voce
cxvii, 5). » cantamus, memorcs simus in noctc nominis Do-
35. Sed nec qua;rerc perfunctorie abundat ad mini, ct dicamus, ut scriptum cst : Haec facta esl
gratiam, scd ut insistas et intendas niuncri. Deni- B mihi ; quoniam justificalioncs iuas exquisivi : hoc
que ista vci Ecclcsia vcl anima, quaj rcquisivit in est, haec memoria facta est mihi, ut mcmor essem
eubili, quajsivit in noctibus, primo non invenit et in nocte nominis tui, non ebrietate sopitus, non
quia fortasse in cubili quaisivit ; sed posteaquam cpulis rcsolutus in somnum, non curis saecula-
surrexit, ct abiil in civitatem {Cant., lu, 2-4) (vide ribus occupatus ; ul oblivia mihi tusc veiiera-
ne illam civitatem in qua Dominus celebraturus tionis irreperent ; 1056 ^*^"^' quotidiana medila-
pascha, discipulos deslinavit dicens {Matlh., xxvi, tione membra castigans, et intentionem menlis
18) : « Ite in civitatem ad quemdam), » postea- excrccns, ut assiduitate liat nobis cursus iste so-
qiiain in foro, ul dixi, qua>sivit {Ibid., 3), invcnit lcmnis ; ut Dominum Jesum ctiam in noctibus
qucni dilcxil {Ibid., 4), ubi oleum vendilur, quod toto vcnercmur afleclu, cui est gloria, laus, pcrpe-
exspectantes Sponsum cmcre consuerunt {Malth., tuitas a saiculis, et nunc, ct sempcr, ct in omnia
XXV, 9), ubi jus, ubi leges. Si lex spiritalis, et fo- sajcula sfficulorum. Amcn.
rum est utique spiritalc, ubi disputant periti legis SERMO OCTAVUS.
ictcrna'. Quod forum non litibus tumulluosum est, n Heth.
scd Chrisli tribunalibus gloriosum. Ubi qua-sivit, p I. Octava littera Ilcth, qnx. interprctalione latina
inqiiam? In foro : et post quaesivit iii platcis, dc dicitur pavor, sanclorum pavor esse consiievit.
quibus hi qui ad patrisfamilias Evangelici praii- Dcnique pavor cecidit Abraham {Gen., xv, 12), in
diuni convcnirent, colligebantur {Luc, xiv, 21), cum sacriOcium ofTerret plenum mysterii spiritalis.
qui vocali excusandum se ab hujusmodi cpulis non Ipse quoque David ait « Ego dixi in pavore meo : :

putarunl. 1'ostcaquam in foro, inquam, ct plateis Omnis homo mendax (Psid. cxv, 2). » Religionis
quaisivit, incidit in eos qui circumeunt civitatem enim revcrentiam significat magis quam infirmi-
{Cant., III, 3) ; et tunc demum potuit invcnire quod tatcm timoris ; licet etiam ipse timor secundiiiii
qiiipsivit, fortassc eo qiiod in tribulalione et melu Deum sanctus sit : « Initium enim sapientia? timor
posita niagis invcni.it gratiam. Dcniquc in poste- Domini {Psal. cx, 10). » Ergo qui liment Deum, sa-
lioribus ait : << Invcnerunt mc qui circumeunt picntes ; (jui autcm sapientes, bcati : « Bcatiis ciiim
civitatem.... tulerunt mihi palliuin {Cant., v, 7). » qucm tu crudieris, Domine, et de Icge tua docueris
Habiiit crgo ccrtamcn ; scd qua ratione supra non cum {Psal xciii 12' » Hi . , . (juoque qui timent
tiiicrint palliuni, Iiicreo repcrire ; nisi forte qiiia Deuin, beati sunt, sicut exempli exstat auctoritas,
il)i inlcrrogHSSC sc dixit : « Numquid qucm dilexit quia « Beati omnes qui timent Dominum [Psat.
.mima mea, vidistis [Cant., m, QucC Christum Ita colligitiir quia timentcs Deum, ct
3) ? » D (xxvii, 1). »
loqiifbatur, nec exula est pallio, et quem quanebat sapientes sunt, et beati. Sanctus igitur timor Do-
invcnit. miui quia vere sanctorum est pavor.
;

3(). Disce qucmadmodnm qu;eratur Christus. Ab 2. (Vers. b7.) Denique pr.Tmissa hac littora, sla-
liis iitiquc qui noii pcifunclorio qua-rnnt, sed vio- lim sequilur persona jiisli dicciis : Portio mci,
lenler rclinent, siciit ista quic ait : « Tcnui eum, Dominc ; rfiai custodirc lcycm tuam. Codices pleri-
ct non dimisi eum {Ibid., 4), » fide invenit, mcdi- que (53) hunc versiculum, qni priuius esl liltersp
lalionc constrinxit. Si bonos custodes accipiinus, octavtc, ultimo loco littcno habeut soptima^ ; sed

(5"2) Edit. Rom., quasi processu operis, sire fidei. potissimum loco cvidentissinie coUigilur (alora .\m-
Vel., 7i(/a processu operc sux fidei. Mss., (/i(i« pro- brosii (empore fuisse hujus psalmi in exemplarihus
cm», alii, operuiu : alii, operosx ; multi, oppressx Hebraicis, Grtecis, ac La(inis divisionem, qualem
non pauciores, ostensx fidei. Rursus eodem loco otiam nunc in eis reperiraus. Porro observandum
vct. (>dit.i>nm parlo mss., Dominus plus amn- obilor versum Ambrosio idera osse ac sen(en(iam,
lur. Roni. ciim nlia j^nrto, n Pomino plus ama- sive abfiolu(i sensus comprohonsionem cum ste- ;

tur. pius, ubi de sacris paginis agitur, versus nihil aliud

(53) Ex (oto hujus oporis conloxtu, et ex hoc significel, nisi vocum seriem quam nos Galli lincam
I36;i s. AMimosii \m
secundum Hebrajos cmendaliis marc includit insanas cupi-
H[)ud Grapcos Psal-
^ danl, el terra deficil et
morum hunc versum docuil nosoctav.u littersc
liber dilales, et pendunt tributa niajora (luam friiclus
copulandum. Deinde ordo ipsc ot numcrus ver- snnt. At vcro isle nihil sibi possidcns, nulli nisi

suum ita convenit, ut ab co incipial oclava lil- Dco militat, supra terram ojus est porlio, non eum
tera. torra deficit, non mari clauditur. Cui portio Deus
3. Porlio, iiiquit, mca Dominns. Quam rarus in est, totius possessor est uaturai. Pro agris igitur
lerris qui possit Portio mea Dominus
dicere : : ipse sibi satis est, habens bonum fructum, qui nun-
quam alienus a vitiis, quam segregatus ab omni quam possit perire : pro domibus satis est sibi, ut

labe peccati, qui niliil habeat commune cum sai- sit habitatio templum Dci, quo nihil
Domini, et

culo, nihil mundi liujus vindicet sibi, non sit cor- potest esse preliosius. Quid cnim prctiosius Deo ?
poralium possessor cupidilatum {Hi), quem non Aul quid deest ei viro qui potest dicerc « Non :

inflammet libido, non stimulet

non lasci- avaritia, contingat mihi gloriari nisi in cruce Domini nostri
via effeminet, non Inxuria decoloret, non sternat Jesu Chrisli, per qucm mihi mundus crncifixusest,
ambitio, non maceret invidia, non aliqua nego- et ego inundo {Galat., vi, 14) ? » Non i^olest in hoc
tiorum saecularium cura sollicitet, verus minisler princeps mundi hujus sibi consorliuni vindicare,
altaris, Dco, non sibi natus, B in quo nihil suum invcnit.
4. Levi cnim, ut habet interpretatio , significat 6. Ideoque Dominus, qui venit docere, ut fieret

ipse mihi assumptus, signilicat et ipse meus, signi- nobis Deus portio, ait : « Venit enim hujus mnndi
fjcat et tantum assuraptus, signidcat et assumptus princeps, et in me invcnit nihil {Joan., xiv, 30). »
mihi. Ipse idem et mihi Lcvi, et Deo est ;
quomodo Meritoque nos imitatores sui esse volens, ait : « No-
idem et mihi sacerdos, et Deo est : et mihi advo- lite possidere aurum, ncque argentum, neque pecu-
catus, et Domini deprecator : pro me offerens niam [Malth., x, 9). » IJnde Petrus o.stendens in
sacrificium, et idem se offerens Domino ? Deniqne Deo portioncm sibi esse, non in saeculo, ait « Ar- :

et alibi Levi interpretatione dicitur, pro me. gentum et aurum non habeo ; sed quod habeo, hoc
Etenim si a me nominetur Levi, pro me est ; si tibi do, in uomine Jesu Christi Nazareni surge et

pro me offerat, pro me est ; si pro me interveniat, ainbula {Act., iii, 6) ; » hajc est portio mea ; haec
pro me autem vocetur a Domino, ipse
est. Sin est sors mea; portio mea Christus est. « In nominc
mihi dicitur, hoc est, non alii tributarius, non (igilur) Christi Jesu surge et ambnla, » hoc est, in

decimarius, "1057 ^on de possessione munificus ;

portionc mca dives sum, in portione inea potens
ipse mihi, hoc est, tanquam abundans pro his om- sura merito tales prtesumo fructus istius por-
^ ;

nibus, non ab hoc decimas, non fructus, non dona tionis, ut salus et vita donetur, quia hoc est istius
quaero, non munera ; ipse mihi pro munere est, patrimonium portionis quam elegi mihi. Dixit hoc
ipse est pro tributo : non in possessione sua mu- clando, et surrexit qui erat claudus ab utero
nificus mihi, sed ipse mihi possessio, ipse meus matris suoi. Quomodo ergo Petrus poterat por-
fructus, ipse meus census assumplus niihi, vel tionis suae damna sentire, qui natura? damna repa-
assumptus a me. Non potest hoc sine divina esse rabat ?
gratia. Sicut enim possessio non potest mea esse, 7, Quare non habeas argentum atqiie aurum,
nisi emero eam sic non potest esse Levi, nisi
, Petre, dic nobis : dic etiam quid sit islud quod
fuerit assumptus a Domino cum enim assumptus ; habere te dicis, qui omnia quai habebas, te reli-

fuerit, recte dicilur ipse meus. Denique cum Moysi quisse dixisti. Sic enim loculus esDomino : « Ecce
dictum csset ut populo Judseorum per tribus sin- nos omnia reliquimus, ct sccuti sumus tc {Matlh.,
gulas divideret incolatus, et dislribueret singulis XIX, 27), » hoc est, non 1058 quaesivimus quoe
tribubus portionem, tribum Leviticam excepit Deus sajculi sunt, non quajsiviinus partem de possessio-
dicens : « Filiis Levi non erit porlio, neque sors nibus ; sed te elegimus portionem. Reliquisti ergo
in medio fratrum suorum Dominus Deus ,
quia J) ante omnia, Petre, qua- habebas ; unde habes quod
pars eorum est [Deut., x, 9). » Et alibi « Ego Do- : habere le dicis ? Surgit claudus, et sono tui ser-
minus portio eorum [Num., xvm, 20). » monis erigitur. Sanitatem aliis donas, qui indi-
J). Negatur his terrena divisio ; ut ipsi dum soecu- gebas ipse tuai salutis auxilio. Reliquisti ergo quai
larem non vindicant portionem, fiant coeles-
sibi habebas, et cepisti quai non habebas. Christus tibi

tis possessio vel hoc solum noverint possidere,

; portio, Christus tibi possessio est. Illius nomen
hoc est, fidci ct devotionis obsequium, mullo di- tibi munificum, illius nomen tibi est frucluosum,
tiores quam suarum spatia ampla
qui possessionum illius nomen tibi (53) tributa dependit, et bona
diffundunt. Quantumlibet enim Unes suos exten- tributa, non pecuniae, sed gratise. Portio tua non

vocitamus. Heec autem omnino sex dicfionibus con- nisi quod ex uno cod. Vat. habel Cut sil, etc. Sed :

stabat, eoque consilio excogitata fuerat, ne quid cum relafivum neque in edit. ant. neque iii iiiss.
Scripturse aut demi aut adjici posset. Vide Criticen uUis Gall. reperire sit, lectionem cod. Remig. ac
Vet. Testam., cap. 26. Vind. potiorem duximus.
(bt) Mss. tres, non sil corporalium possessionum 'ob) Mss. Rem., Fisc. et Sorb. duo, tibi munificum.
cupiditns. Decem cum ant. edit., non sit corporalium Et seculi sumus te, hoc est, quxsiviinus Jesum. Illius
possessio cupiditalum. A quibus non abit edit. Rom., nomen tibi, etc.
 1 :i6:i KXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. i:m
ariditate siccatur, non frigore \ accessit quidam dives ad Doniinum, qui porlionem
non inibrc diluitur,

ff)6) uritur, non tempestate quassatur. Pcr diem sol Dominum non habebat. Habebat enim multas pos-
non urct tc, ncquo, liuia per noctem. Scrva portio- sessiones sed Dominus non inter multa numera- ;

ucm quam eJcgisti ea est cnim pnrtio, quam ter- tur; non cnim dignatur habcre cum saiculo consor-
;

rcn.-p partes aiquare non possunt. Quid enim est tium. Quaj cnim porlio justiliai cum iniquitale?
(juod conferri possit his, dc quibus Dcus dicit : Dicit ergo hic dives : « Quid facicns vitam aeternam
« Et inhabitabo in illis {Lcvil., xxvi, 12; II Cor., vi, possidebo (Lwc, xvnr, 18)? Domi- » Respondit ei

16). )> Quid magnificcntius hospitio

Quid ccelesti? nus « Mandata nosti? Non homicidium facies, non
:

bcalius possessione divina? « Et dcambulabo, in- adullerabis, non falsum testimonium dices (Ibid.,
quit, in his [Ibid.]. Alii queruntur de sui ruris >> 20), » ostcndcns vitam aiternam in his csse man-
angu.stiis ; in te Dco est ampla posscssio, in quo dalis. At ille justificare se volens dicit : « Haec
deambulare sc dicit, hoc est, laxa spatia habila- omnia fcci ,
quid mihi restat {Ibid., 21)? » Ad
tionis invcniens, qui terram manu sic includit : qucm Dominus ait, volens ei Dominum iieri por-
enim scriptum est : « manu aquas,
Quis nionsus est tionem, non pccuniam , non posscssiones, scd
ct coilum palmo, et universam terram clausa manu vcrum Deum « Si vis perfectus csse, vade, vende
:

(Zsa., XL, 12)? » (lui mundus angustus est, tu ei T) omnia qua; habes, et da pauperibus, et habebis the-
atnpla cs domus. Portio, inqiiit, mea Dominus. Dicit sauruni in coelo, et vcni, sequcre me {Ibid., 22). »
lioc marlyr. Ipsi ergo vivamus, cui mori est glo- Verum ille cui portio aurum atquc argentum eraf,
riosnin. Aliis vcrbis qiuim bcnc dixit hoc Panlus, sinc quibus esse non poferat, et cum quibus Domi-
ostcndcns nullam liabcrc sc in hoc skcuIo portio- nus illi portio esse non potcrat, contristatus esl.

nem ! Sic enim scriptum cst : « Usque ad hanc Unde Dominus pronuntiavit impossibile essc, ut
lioram ct csurimus, et sitimus, et nudi sumus, ct divcs intret in regnum coelorum; sed quod impos-
colaphis vapulamus, et instabilcs sumus, et labo- sibile per humanas cupiditatcs, hoc per divinam

ramiis operantes manibus nostris. Maledicimur, ct gratiam solam posse esse possibile.
bcnedicimus; pcrsccutionem patimur, et sustinc- 10. Alibi quoque ait : « Quicunque reliqueril
inus blasphemamur, ct obsccramus. Tanquam
; patrem aut matrem, domum aut fratres, aut soro-
lustramenta hujus mundi facti sumus, omnium res centuplum accipiet in hoc sajculo, et vitam
fturgamcnta usquc adhuc (I Cor., IV, U-13). » «cternam possidebit {Matth., xix, 29). » Forsitan
S. Fortassc movcat quod purgamcntum se essc autcm dicas : Uliquc qui rolinqucndo domum (per
di.\il. Non onim ost. Sed hoc sajcularihus vidclur, ^ domum aulcm lotum censum intellige), qui rclin-
(jui putant summam in diviliis esse gloriam, vcl quendo propinqiios, Deura secutus fuerit, portio
decorem. Nonne isti univcrsos purgamcnta essc Domini est, et portio Deus illi est; habet etiam
putant, quicunque illis obsequuntur proptcr di- vitam ffiternam ; et quia accepto centuplo fit in hoc
vitias ct miranttir eos proplcr opes, timent prop- sajculo dives, dives, inquies, intrat in regnum coe-
tcr potcntiain, laudant propter nobilitatem? Sed lorum. Deinde si cenluplum dat Dominus eorum
hicc omnia Paulus detrimcnta magis putabat esse, quae etiam simpla impedimentum airerre consiie-
quam commoda. Ideoquc ait « Quae niihi lucra : runt ad perceptionem hffireditatis aeternse; centum
fuenmt, ha^c duxi proptcr Christum dettimcnta crgo possessiones rcddit pro una possessione, con-
cssc, proptcr ominentom sciontiam Christi Jesu tum pondo auri pro uno ponderc.
Domini moi, proptor quem omnium detrimentum 11. Multos quidcin in hoc sa^culo qui sua pau-
passus sum et ajslimor stcrcora, iit Christum lucri- peribus donaverunt uberiore thesauro locuplota-
faciam (Philipp., iii, 7, 8). » JEstimor, inquit : non los fuisse cognovimus. Et pulcherrimus locus, ul
mca, sed aliona scntcntia. Freqnonter cnim
cst liirc etiam ad miscricordiam pi'ovocontur. Sed non dc-
seslimatur paupcr illc irridendus ct cxsccraiuhis hcnt a Domino siTcuIarem hujusmodi exigere mer-
proptcr illuvicm vcstiuin aul vtilncrum cicatrices ; n cedcm, ncc spcraro qua* mtindi sunl, sed magis
60 quod in terra nullam habeat portioncm ot ; quia iis qtii omnia reliquerint , Deus portio esl.

tamcn portio ojus in coelo est. Aniina cjus ibi sibi Ipse cst utique mcrces perfecta virtutum, qui non
patrimonium collocavit, quia andivit Josum dicen- conlupli omimcratione. sed pcrfoctaj plonitudinis
lcm « Nolitc thcsaurum vobis condcrc in terra
: jfstimatione censotur. Ego, inquit, Dous tuus
«

sed thesiurum, iiiquit, vobis conditc in ccelo sum (Ocn., xvii, 1 ). » Non dixit, ero, scd jam sum,
{Malth., w, 10,20).» jam inhablto ,
jam po.ssideo. Atifort dilationom
Sed hoc divitcs audire non possunt. Clausas
9. ubi invenit justi confessionom. Sane alibi ait :

auros Iiabont, ct sono irris obtusas ntimniiis nia- : « Hodic niooum oris iu par.idiso Lur., xxiii, 43). »
gisillisresonat quam vorba divina. Doniquc 1059 Euturitm promittit; scd id quod futurum csl.

(;i6) Urrre. non niodo noxiain vim caloris ac frigo- id osl, ItBdof. Hoc cfiam modo locutum reperimus
ris passiiu siguilicaf, vorum ctiaui cujusvis alterius B. llieron. afque alios.
rei. Sic llotat., lib. i, cp. 10 :

Ut calceus olim,
Si pcifo major orif, subvortit ; si minor urot,
1367 S. AMBUOSII 1368

unius diei spalio non patilur prolelari. Denique ^ caro : decem mensium tempore coagulatus sum
potuit dicere : « Mecum eris in paradiso; » sed ad- in sanguine, ex semine hominis, el delectamento
didit : « hodie » , ne dilatione gratia n)inueretur. somni conveniente; ot ego natus hausi communcm
42. Sed non illi soli dicil Dominus Jesus ; « Ho- aorem, et simililer in tcrram decidi, cl primam
die mecum eris in paradiso; » sed et tihi dicit : voccm similem omnibus emisi plorans : in invo-

« Mecum eris in paradiso, » si coniitearis nominum lumenlis nutritus sum, et curis magnis. » Et ad-
Jesum, si ejus patrociuium tibi poscas, si et ipse didit : « Nemo enim ex regibus diversum habuit
dicas Memento mei, Domine, dum vencris in
: « nalivitatis initium. Unus ergo omnibus est introi-

regnum tuum (Ibid., 42). » Sed tibi non dicit : tus nativitatis ad vitam, et simiiis exitus {Sap., vir,
« Hodie mecum eris; » dicit martyri : « Hodic 1, 6). » Et quia vidit commune esse nativitatis
mecum eris in paradiso. » Tibi non dicit, quia exordium, eiaboravit esse portio Dei, et invocavit,
adhuc lOGO ^s '"^ ^^^ febrienti corpore consti- et venit in eum spiritus sapientiai {Ibid., 7). Sed
tutus, in hoc concupiscenti, in hoc terrena adhuc hixuriosi aliam partem eligunt, qui dicunt : « Vino
desideranti ; sed cum potueris dicere : « Diru- pretioso et unguentis nos iraplcamus, et non prae-
pisti vincula mea [Psal. cxv, 16). » hoc est, sol- tereat nos flos temporis. Coronemus nos rosis

visti cursum istius vitse, liberasti me ex hoc mortis B antequam marcescant {Sup., n, 7, 8). » Et infra :

corpore, tunc tibi dicit : « Hodie mecuni eris in « Quoniam haec pars nostra, et haec sors {Ibid., 9). »
paradiso. » 15. Quam magnum , contemnere divitias; sed
13. Habes igitur, homo, inter multa proposita quam rarum hoc ipsum est ! Utique ct Moyses po-
etiam hujusmodi portionem. Proposuit tibi Domi- tuit regis esse successor, nutritus a i'egis fllia.

nus in portione possessiones, in portione aurum, Potuit ergo non solum quasi Pharao, sed
esse
in portione argentum , in portione honores ctiam Pharao, et Pharao potuit esse sicut Moyses;
in portione nobilitatem; proposuit etiam in por- uterque (38) enim homo; sed omnis potcntia ho-
tione se ipsum. Habes plurimas portiones, elige minis in alfectu est. Moyses noluit rex esse, cum
quam putas. Non te numerus perturbet, sed exci- posset; sed opprobrium Christi thesauris ^Egypti
tet gratia; non labor avertat, sed fruclus invitet. arbitratus est pra^ferendum ; sed fugiendo poten-
In portione divina gemitus et labores sunt. Unde iiam, potentior factus est : factus est enim in deum
et sanctus Apostolus, cui portio Deus erat, ait : regi Pharao. Rex erat Pharao, sed deiis non erat :

« Haeredes sumus Dei, cohaeredes autem Christi; Moyses factus est illi deus, hoc est, regi ipsi terribi-
si autem compatimur, ut simul glorificemur {Rom., /-. lis,
1061 quem rex metueret et timeret. Sed
VHi, 17). » Vides quia ubi haereditas Christi est, haec erat potentia sanctitatis. In talium congrega-
ibidebeat esse compassio. Qui autem compatilur, tione deorum Deus stat atque discernit. Et tu si vis

non perfunctorie compatitur, sed ut tribulationes deus peccatoribus esse, terrori regibus (59), reve-
Christi in corpore suo impleat, sicut implebat et rentiae aliis; ut tanquam Deo tibi videantur esse
Paulus {Coloss., I, 24), implebat et Jeremias, qui ait subjecti, quia operaris in Dei nomine; contemne
sub hac ipsa littera « Misericordia Domini est : quaj seeculi sunt, et Dominica? passionis oppro-
quod non defecimus; quia non sunt consummatae brium contende omnibus praiferre divitiis. Oppro-
miserationes ejus (37); renovabit illas sicut lux brium dico, quod illis vidcatur opprobrium, hoc est,
matutina. Multi sunt gemitus mei, et cor meum Judaeis scandalum, gentibus stultitia, nobis autera
deficit. Sors mea Dominus, dixi ; ideo sustinebo virtus Dei atque sapientia. Sed hoc Pharao oppro-
eum {Thren., ni, 22-24). » Qui ergo sustinet Do- brium putans, lioc est, inopiam, ignobilitatem,
minum, Domini est. Unde et David qui ait
sors : contumelias, maluit diaboli esse quam Dei portio :

« Sustinui Dorainum, et respexit me {Psal. xxxix, ct ideo qui Deo subjectus esse nolebat, intercessioni
2), » hoc loco portionera sibi Deum esse profl- hominis se ipse subjecit. Ergo qiiia portio Dei erat
tetur.
f)
sanctus propheta David , recte ait : Dixi cuslodire
14. Quam rarus qui istud usurpet sibi : non no- legem tuam : spiritalem utique legem dicit, sicut
bilitate, non divitiis usurpatur. Denique rex ille et Paulus ostertdit. Nam qui corporaliter legem
dives ait : « Sum quidem et ego mortalis homo, interpretati sunt, non custodiunl legem, sed prac-
similis omnibus, et ex genere terreno illius qui varicantur.
prior factus est, et in ventre matris flguratus sum 16. (Vers. 58.) Veniamus ad secundum versum,

(57) Rom. edit., quia non sunt consumptx misera- (59) Era. cum maxima mss. parte
Am. atque :

tiones ejus. Aliae et mss. ut in textu. Sed utraque Ef tu, Deus peccatorihus esse ferroris (mss.,
si f/s
lectio exoriri potuit ex LXX, qui sic scribunt, oxt oO ferrori), regihus reverentise , ut, etc. Edit. Gill. ac
CTuv£Te)ior6ir|ffav oi olxTipjjLoi a-jToii, quod utroque modo Rom. El fu si vis tanqiiam Deus peccatoribus esse
:

explicari potest. Caeterum si quis hujus loci vcrba, terrori, regibus; Rom , cl regibvs reverentiw. Verum
prout hic jacent, cum iis quibus exprimitur in sacris cum lipec lectio mss. suffragio deslitualur, et illa
codicibus, conferre voluerit, non minimam inter non satis plenum offerat sensum, magis placuere
illa reperiet discrepantiam. verba codicum Laet. et Nav. allerius, quse proinde
(58) Ita mss. omnes ; edit. vero, quasi Pharao, sed in contextum transcripsiraus. Nec tamen displicet
ipsePharao potuil esse. Uterque, etc. Sed lectionem cod. Reg. ita preferens regibus lerrori ac reve-
nostram prsestare manifestum est. rentise.
im EXPOSmO IN I»SAI>MUM CXVIIF. i:)70

(lui ila est : Deprecabor vullum tuum, Domine, m^in nibo coiisidcraret. Ilaque si tanlum accepil ar-
lolo corde meo : misererc mei secundum eloquium dorem, tantam siibiit ciipiditatem, cum angelum
lii.um. Lcginius in Veteri Testamcnlo quod deprcca- vidisset in flaiiuiia ignis de rubo, ul licet j^avore

tus sit Moyscs ut vullum Dei videret, et responsum ajiprehcnsus considerare non aiideret, considerare

sit ei : « Nemo videbit faciem mcam, et vivct tamen vellet; quanto magis multum Domini cor-
{Exod., xxxin, 20). » Mystice hoc primura intclliga- poraliter vidcre desiderabat, dicens intra se viillum

raus. Moyscs legis figuram accepit; lex pcr occulta iilum plcnum lucis, plenum gloria^, plenum virtu-
mysteria nuntiat Christum , non autern facic ad tis ,
plenum divinitalis (02), .Noii plus possum
faciem demonstrat, sicut Evangelium demonstra- dicere vel sentire de Deo : « Cum enim consum-
vit. In ipso enim facie ad faciem loquebatur maverit homo , tunc incipit : et cum Onierit
licct in Evangelio honio natus cx Virgine apparue- tunc aporiabitur (Eccli., xvui, 9), » ut scriptum
rit, Vorbum autcm se per opcra demonstraverit. Et est, quia incomprehensibihs est Dei «tcrna ma-
forlasse hoc dcclaratum sit Moysi ,
quod populus jcstas.

JudtTcorura moriturus esset, et quod facie ad faciem 18. Irritus quidem erat postulationis effectus,
Christum vidisset, et non credidisset. Quod si ad sed affectus probabilis scrvi; quia ultra naturani
logcm rcferas, ctiam finis logis Christus est secun- 1> suam dcvotione progressus de Pomini angelis
diim illud Apostolicuin : « Kinis enim Christus est «stimabat, quantum in Domini vultum plus desi-
secunduni legem onini credenti (60) (Rom., x, 4). » deraret, quo cupiditatem suam gestiret cxplere.
Et mortua est legis interprctatio corporalis , ubi Noverat in ipso homine aliara post raortem futu-
Dominus Chrislus Jcsus spiritalera ejus gratiam ram gloriam, aliam claritatem. Sicut enim stella

domonslravit. Vel cortc qiiia omncs qui Christum a stcila in claritate cst, ita ct resurrcclio morluo-
vidimus, et baptizati iii Ciiristo sumus, mortui rum : quaj etsi seminalur in corruptione, surgel
sumus peccato, quia vivontcs logis vinculis tene- tamcn in incorruptione, surget in gioria, surget
l)amur. Ubi autem in Christo mortui suraus, raorti- in virtutc, surgct corpus spiritale. Qui ergo ha!C
licati utique sumus Icgi per corpusChristi; ut siiuus scire poterat, merito praisuraebat ut vuilum Dei
altcrius qui ex morluis resurrexit. Sed hoc raysti- videre cuperct, quem essel obita corporis raorte
cura est. visurus.Talcm certe etiam formam rcceperat
17. Morale autem , histoiiaj veteris facit nos talem Dominus jam probabat, ut non distaret ab
merainissc debere, quae est de sancto Moyse, qui angclis coclestis minister et exsecutor oraculi. Et
rogavit Deum ut sc demoustraret ei Deus, et ut ^, idco cum scirct quia angeli pusillorum quolidie
facic ad facieni cuin viderct. Norat utique sanctus vidercnt facicm Patris qui in coelis cst, putavit
vates Domini quod invisibilcm Dcum facic ad fa- quod jam eam videre dcberet, tanquara oblilus
ciciii videre noii posset , scd devotio sancta men- corporis, et carnc dcposita, sicut ille qui in cor-
suram supcrgreditur, et putavit Deo etiam hoc esse poie adhuc positus, cum raperetur in paradisiim,
possibilc, ut corporeis oculis faceret id quod est utrum in corpore, sive extra corpus raptus esset ad
incorporeum, comprchendi. Non est 1062 ^^" terlium coelum, nescire se dixit (II Cor., xii, 3).

I)i'ohensibiUs hic crror, sed etiain grata cupiditas Sancti cnim, ctiam cum gorunt corpus, non sunt
atquc inexplebilis ,
quod Dominura suum veiut tamcn in carne, sed in s[)iritu ;
quoniap^ qui in
iiiaiui tcnerc, et obtutu oculorum vidcre cupiebat. ciipidilate et conversatione sunt carnali, Deo pla-
vSciebat ad iraaginem ct similitudincm Doi factum core non possunt. Sancti aiilom convorsatio in

csse hoininoin. O"f>iido oniin clecliis a Domino Deo carnc non erat (63), sed in coelo, sicut Paulus osten-
est ad popuium liborandum, implelus est spiritu dit {Philipp., III, 20^.

sapiciilia% vidcrat angclum illum et facieni ejus in 19. Et quid dicamus de probahili desiderio vultus
gloria. Deniqiie fulgente ejus lumine, pavcfactus diviiii? Horaines eliam si qucm nobilem, si qucni
est, et vidit nibum uri, ot non exiiri. Visum ctopit 1) forlem, si quein sapientem esse audiunt, 1063
fnlgorcmqiio mirari ; accessit (fil) cu])iditatc et tanquam siipra hominem arbitraiitos, concupi<cunt
gratia provocatus, ut diiigentius fulgorom illum vidorc. Procedil impcrator, ciijus regise potestati

(60) Rom. enim legis est Christus nd

edit., Finis ri,'«i/ cepit fulqorem, quem mirari acccssil. Ab his
JHStitiam omni
Et liic quidem oi favenl
crcdenti. etiam non (iiscrepanl edit., nisi quod prspferunt
qnotqnot nunc exstant Paulinarum cpistolarum quem miratus accessd.
exemplaria, imo ot Ambrosius ipse supra serm. 6, (63) Edit. omnes hoc loci addebant (}ucm esse :

num. ±2, atque alibi placnil tamen inss. ac vet.

; dicam? Eleganler quidem, al nihil lale in mss.
odil. oninium loctionoin non desorero. Iterum post invenias.
duoa vorsus, mss. soploni, qui in Christiim crc- (63) Edit., S(im'ti nulcm convcrsatione in carne
dimus. Sed forsan alios mss. ot cunctas edit. sic uon sunt. Duo mss., fio» eranl. \\u vero oinnes ul
emendari oportero visum scriptoribus, quod non supra in corpore. Putamus autem vocem ,<soiif/«,
copitaront suporius positum in Kvangelio Chris- , de Moyse intellipendam cujus convor.sntionem ,

tnm facio ad faciom demonstrari. Itaquo post verba, in coelo fuisse. Noster eo probat quod talem ,

qui Chrislum subintollige

x^idimux. in Evangolio. , esse sanctorum conversationem doceat Aposto-
Non malo lanicn Hog. coii., 71// Christo vidimus. lus.
(61) Sic mss., oxceplis duobus, ubi legitur :
1371 S. AMBKOSll 1372

comniissa (64) pars csl orl)is lcrraruni, coiicurrunl ^ debet esse sinc peccato. Sed quia homo sine pec-
omnes, ct in lanla muUiludine iiluni solum aspi- cato csse non ])otest, idco ut in dei appellationem
cere gesliunt, ct de fulgorc purparac plus (luiddain po.ssit commonetur. Et (piid de dci
cxcrescero ,

esse in vuitu impcratoris exisLimant. Miraris si appellationc dicam ? Ksto angelus, hoc est, divini
Dci dcsidcrabilis vullus cst, cum conformcm sui ministcr imperii , obse^iuerc mandatis Domini.
homincm Immaniis omnis mirelur affectns? Hinc Cum fueris angclus, vidcbis facicm Doinini. Mag-
datur intelligi etiam illud, quod impcratori unus- num cst viderc Dei vnltum. I.ex tibi dicit ut
quisqiie nuUius rcus criminis gcslit occurrere. tcrtio te offeras in Jerusalem. Ipse Dominus Jesus
Nam ctsi criracn habcat conscicntia, tegunt ilkid ait : « Beati mundo cordc; ipsi enim Deum vidc-
tamen cordis occulta, dunmiodo publico non sit bunt {Matth., v, 8). » Advcrtis quid a te exigatur,

involutus rcatu, nec sit aUquod ejus crimen ex- ut videas Deum, cui vitai proposita sit prairoga-
prcssum ; denique ubi rei ahqui fuerint advocati tiva vidcndi 1064 Deum? Emunda igitur cor
(6o), et imperatori se et ipsis judicibus olferre pro- tnum, ut quasi novus crceris renovato spiritu.
hil)entur; qucmadmodum turpes lenonum meretri- Omnes pollutas cogitationes dc corde tuo abjice,
cumque pcrsonai a conspectu vcl judicis vel impe- nihil sil quo tnus iuquinetur affeclus : simplcx
ratoris arcentur, ne turpissimorum visus offcndat B mens, pura sinceritas sit. Talibus se Dominus cum
vultus regii claritatem. Qui autcm benc sibi coii- involucrum corporis deposuerint, demonstrare dig-
fecius esl, nullius criminis reus quasi innoccns natur.
jirodit in medium. 22. Nunc de reliqua ipsius versus parte dica-
20. Ex his crgo sancti Moysis comprehcndamus mus. Miserere, inquit, mei secundum vcrbum tuum.
alfcctum. Videre Dei vultum quasi innocens vclut Misericordia quidem justitiai portio est; ut si velis

quodam vultu conscienliai desidcrabat : aperire ci donare pauperibus, hsec misericordia justitia est,
faciem mentis internffi, cognosci (66) plenius ges- secundum illud : « Dispersit, dedit paupcribus,
tiebat et Moyses, et ipse sanctus David, qui alibi justitia ejus manet in ajternum {Psal. cxi, 9). »

ait : « Proba me, Domine, et tenta me (Psal. xxv, Deinde quia conformis tuus injustum est ut non
2). » Non enim vellet probari si in se crimen adjuvetur a socio; cum pi'a?serlim Dominus Deus
agnosceret; nec tentari , si passionibus gravibus noster terram hanc possessionem omnium homi-
se sciret obnoxium. Liber igitur a peccato, Deo se num voluerit esse communem, et fruclus omnibus
cupidus offerebat. Sed fortasse quia adhuc fre- ministrare; sed avaritia posscssionnm jnra dis-
quentioribus Dei visitationibus mundus a vitio Justum est igitnr ut si aliquid tibi priva-
tribuit.

non foret, non fuerit in principio perfeclus, utpote

c tum quod generi humano, imo omnibus
vindicas,
cui ante paululum dictum erat : « Solve calcea- animantibus in commune cohalum est, saltem
,

mentum pedum tuorum {Exod., in , 5); » illud aliquid inde pau[)eribus aspergas : ut quibus
utique calceamentum quod de ^-^gypto detulerat, jnris tui consortium debes, his alimenta non de-
hoc est, corporeae conversationis involucrnm ; ideo neges.
dicit ei Dominus : « Nemo hominum videbit faciem 23. Est etiara misericordiai donare peccatnm
meam, et vivet {Exod., xxxm, 20). » et misericordife est , et justUia? est. Deni(^ue
21. Quando autem id dictum sit, considera. justitia3 ascribit Scriptura divina veniam peccato-
Nondum ei dictum erat : « Faciam te in deum rum secundum illud quod hodic lectnm est
, :

regi Pharao {Exod., vii, i). » Adhuc homo erat, « Bcnedictum lignum quod fit per jnstitiam (68);
et ideo illud ei dicit : processus ei debebalur, ut maledictura autem lignum quod fit per manus
in deum dictum cst ei De homine
fieret; et ideo : hominura {Sap., xiv, 7, 8). » Superius ad crucem
dixi (67), hominis habere peccata, et vi-
desisle Domini retulit, posterius ad errorem gentiUum
debis faciem meam, Qui enim faciem meam videt, qui ligna venerantur. Justitia autem qucc est cru-

D
(64) Rom. edit., cui jus dalum esl regix potestatis, rum picturas in locis ubi cousecrantur imperato-
cui commissa, elc. rum imagines, liceat adnotare : quod nonnihil
(65) Eadem liom. odit., adnolati. Sumitur autem Arabr. locum illustrat.
ea vox in jure, potissimum duplici modo primo : (66) Ita mss. Edit. vero..., cjuasi innocens volebat,
pro his quos per absentiam accusatos praeses re- velul quodam... mentis intentse. Cognosci , etc. At
quirendos in acta retulit secundo pro illis quos ; poliorem esse nostram ac mss. lectionera non
deporlandos prajses adnolavit, vel de iisdem de- diffilebitur, qui locum paulo accuratius examina- J

porlaudis ad principem scripsit ut docet Briss. ; verit. 1

ad hanc vocera. Sed cum neutram ex his inlerpre- (67) Edit. Rom. sola, Adhuc homo erat, processu
lationibus satis commodc admiltat series orationis, ci debebatur, ut in deum (ieret, el ideo diclum est
cumque omnes mss. ac vet. edit. huic voci refra- ei : Solve calceamenlum. De homine dixit, ctc. Rur-
genlur, dicendum eos boc loco dici advocatos, qui sus paucis interjeclis, eadem etiam sola, ut terlio
crimen suum palam fatentur. Nam advocare inler- te offeras coram Domino. Sed ulriusque lcctiouis
dum usurpari pro rem factara agnoscere, et hinc unus est sensus.
orlum traxisse Gallicura verbum avouer scriplum Rora. edit., per quod fit juslitia. Ex LXX
(68)
reperics in Glossario doctissimi Cangii ad idem nirairum, apud quos legas, 5t' ou yl-^^^zai 6waio(Tuvyi.
vcrbum. Cfelerum lib. xv Cod. Theod., tit. 7 de Sed a mss. omnibus et ant. edit. cum inter se con-
Scenicis, lcg. 12, caulum est, ne turpium persona- sentiunt, segre diveUimur.
 137.» EXPOSmO IN PSALMUM CWIII 1374

<;is, nisi qiiod ascendcns illud patihuiiiin Doininus A favel qiii itiohare non possit, addical inno\iiiin.
Jesiis Cliristiis, poccatonim nostioruin chirogra- Non polest if,'itiir hip.c. dici justa misericordia.

phiim crucillxit, ct totius orhis peccatum suo cruore 2(i. In ips,i Ecdcsia, uhi maxiinc tnisereri decet,
inundaviL? Itiquo crgo justus Deus, nisi in co teneri quam ma.xinie debet forma justitiy, ne quis
quia scivit quod de limo terrai hominem figu- a commiinionis consortio abstentus, brevi lacry-
ravit, qua; terra utiqiic corruplelai ohnoxia est, mula, atque ad tcmpns parata, vel etiain uherio-
ac vitio iulirica; passionis ? Proptcrea crgo Do- rihiis lletihus communionem quam pliiritnis dehet
minus, qui secundum animam te ad imaginem postiilare tiMiiporihiis, facililale saccrdotis extor-
el similitudinem sui fecit, lioc cst, rationahilem, queat. .Nonnc cuni uiii iiidulget indigno, plurimos
jiistum, pudicum (iii eo eniin ad imaginem Dei es, facit ad prolapsionis contagium provocari? Faci-
si sis justus, ut sis iinago justitiai : si sis castus, litas enim vcnia; iiiceiiliviim Irihuil delinquendi.
ut immaciilati in tc figura pnjcfulgeat) .scicns crgo Hoc eo dictuin cst, ut sciumus secundum verhiim
seciindum corporis fragilitatem corruptela! patcre Dci, secunduin rationem, dispensandam esse mise-
hominem, quasi justus fragili lubricaiquc'. naturaj ricordiam dehiloribus. Medicus ipse si serpentis
dclicta concessit. interius inveniat vulneris cicalricem, cum dcheat
24. Ac nc. forte dicat aliquis : Cur ergo Adam B resccai'C ulccris vitium, nc latiiis serpat, tamen
maledicto scntentijjoquc suhjacuil? Nuinquid iiijus- a secaiidi urendirpic projiosito lacrymis inlle.xus

tiis Deus? Non uliquc. Scd quia quasi fragili aUpic a'groti, medicamenlis tegat ipiod ferro apcrieii-
iulirino quid caveret ante jirajscripsit (infirinus diim fuit : nonnc ista inuLilis misericordia est, si
eiiiin noii usurparc dehet, sed ohcdire inaii- projiter brcvein incisionis vel exustionis dolorcm
datis), idco pnnvaricatioiiis niagis reiiin tcnuil, corpus omne tahescat, vilai usus intereat? Hecle
quain (09) prolapsioni addixit. In illuin igitur igilur ct saccrdos vnlnus grave, ne latius scrpat,
jiista severitalis processit sententia : quasi scire a toto corpore Ecclesiffi quasi bonus medicus dehct
\oluit, quod non profuit. Nobis autcm qui
scire abscindcre, et prodere virus criminis quod latebat,
haereditario vinculo tenemur astricti, qui in liac non fovere ; nc duni unum excludcndiim non
carne sumus, qu<B prioriim pra?judicio delrila putat, plures faciat dignos quos excludat ab Eccle-

1065 J'^"' alque assucfacta peccalis non po- sia.

terat cniergcrc, quasi justus indulsit; juste eniin 27. Jurc ergo Apostolus divino nos bortatur
ignovit hairedi, qui pricjudicio laborabat aucto- exemplo dicens : « Vide ergo bonitatem et severi-
ris.
p tatem Dci : in eos quidcm qui ccciderunt, severi-
21). Est crgo jusla misericordia, sed esl cliam tatem; in te autein bonitatcm, si pcrmanseris in
injusLa miscricordia (23, quffist. 4, cap. £s< i/i;us<«). ])onitatc [liom., xi, 22); » ostcndens Juda-orum
Dcnique in lege scriptum cst de quodam (70) : populum jure essc a corpore Ecclcsia} soparatiim,
« Non misereberis illius {Deut., xix, 13). » Et in iic pcrfidia? virus contaminaret Ecclesiam ; popu-
lihris Rcgiim Icgis quia Saul propterea contraxil lum autem geuLium honitale Domiiii rcccptum,
olfcnsam, quia miseratus csl Agag hostium regem et obcdientiai munerc gloriari. Jurc igitur huic
(1 Bt'(/., XV, U), quein prohibucraL scnLenLia divina diviiia Ijonitas suflVagalur, quandiu in divina
servari {Ibid., 3). Ut si quis latronis liliis dcpre- houitatc pcrinaneat. Si vcro ct ipse dcscis/^af, pro
cantibus motus, et lacrymis conjugis ejus iullexus, criminis sui qualitate dainnaljitur. 1066 0»a
ahsolvcndum pulcL, cui adhuc latrocinandi aspi- gratia Domiuus cL Iiix cl ignis esse describitur,
rct airecLiis, nonnc iiinoccnlcs tradct cxitio, qui ut in tenehris ambulanli luccat quasi Iiiinon; nc
miilLoruni lihcral exiLia cogitantcm? Certc si gla- diutius possit errare, <]iii quanil luminis clarita-
dium reprimit, vincula dissolvit, cur laxat exsi- tcm aulcm qni multa fuerit opcratus, quae
: ei

lio(7l)?Cur lalrocinandi qua potcst clementiore niancrc non debeant, sed ardere, igiiis esl Do-
via non cripit facultatem, qui voluntatcm extor- D niinus ut operis noslri fenum stipulamque cou-
;

qucrc non poliiiL? Dcinde intcr duos hoc est , sumat, atque utili nos faciat salvos dctrimonlo,
accusatorcm et reuin, pari periculo dc cai^itc (72) sicut aurutu quod dum excoquitur, plus proha-
deccrnentes, aUerum non probasscL, altcrum
si tur.
si csset ah accusatorc convictus non id quod , 28. Forlasse dicat aliquis qua ralionc scripserit
justitiic cst, judex sequatur; scd dum miserctur Propheta : Miscrerc mci scciitidiim vcrbum tuiim?
rci, damnct prohantcni : aut dum accusatori Vcrbuin oiiim Dei justilia est. Si igitur justilia fro-

(09) omnos, el mss. aliquot, ideo prxvan-

Edil. (72) De
capitc, hoc est, de vila, sive do pcena
ciiliouis reuni leuHit, qiicm. olc. Molius alii, qui ot capilis. Quippe inlerdum rei atqne aocusatoris
innjori nuiuoro, uL nos iii toxtii periculum ita tequabalur, ut non soluni uterque
(70) Illo nimirum qui proximum suum per insidias servareliir in custodia verum etiam idom suppli- ;

intorfocerit. cium quod alteri dobobatur, si fuissot conviolns.

(71) Edit. Rom. ex ant. odil. Graliani, laxat ei.si- altcri non probanti lego talionis irrogarotur. Cod.
liiim. AliiV oiniios cuin niss. ood., In.rat c.railio. Theod , 1. IX, tit dc Accus., log. 19. llem Grat., cit.
Siilus Kisc, laxui cxitio. Est aulcni taxal e.vsilio loco.
idom ac liberat cxsilio, seu nou damnal exsilio.
I37:i S. AMBROSII 1376

lus eral, cur misericordiain aule pra?misit : aul si \ traclus itiuere reccdentes, erroris labyrinlhos frc-
inisericordiam requirebat, cur cam ad mensuram quenter incurrunl; ut eos de itiuerc dellexisse
justilifT posccndam? Qui enim l)cne
putavit esse pceniteat : et ideo post multa laborum dispen-
agit et bene vivil, opus non liabet misericordia; dia ad itcr quod relinquerant, redirc conlen-
quia miscricordia a peccato liberat. Denique non dunl.
divitibus, non fortibus ct fclicitate subnixis miseri- 32. Hic ergo sensus unus cst, alius autem ita :

cordia conferri consuevit a nobis : sed egenlibus, Cogitavi vias meas, non superiores, sed futuras;
vcl debilibus, vei iis qui cx divitiis in paupertatem, ut ante meos actus cogitationibus praevenircm, ne
aut captivitatcm, aut ncccssitatem alitjuam decide- inconsulla operationc progressus, aliquid in ipsis
runt. Ergo qui eget misericordia, peccator est : qui cogitationibus (73) olfensionis inciderem : ut si

aulem peccator non est, ulique justus est, et non agere aliquid velim, ante cogitem utrum agendum
eget misericordia Dei. sit illudquod desidero, aut quo agendum modo;
29.Secundum quid igitur unusquisque, hoc est, similiter si alloquendum, utrum alloqui debeara;
secundum quem statum egeat misericordia, aut deinde publice, an secreto loqui, praesentibus ali-

justitiam habeat, considerandum est. Aliter enim quibus, aut nullis ; sicut illud cst, ut si velis

eget justitia Dci angelus, aliter homo. Aliter eget B fratrem corripere, primo solus corripias, secundo
misericordia archangelus alitcr homo. Angeli , prajsentibus duobus aut tribus testibus, tertio si

enim natura non utique ita corruptelaj obnoxia non audierit, coram Ecclesia. Itaque si praeler-
cst, ut natura generis humani; et ideo ille eget misso ordine, velis coram Ecclesia fratrem incre-
misericordia Dei, ne possit errare, et aversa a se pare, quam ante raonere debueras, erratura ipse
Dei gratia, labatur in vitium; homo autem etsi cognoscis. Omnia igitur cum cogitatione facito, ut
jam firmiore proposito est, tamen propter con- non te pceniteat operis tui. An vero si viam
tractorum seriem peccatorum, misericordiam Dei ingressus,cum veneris ad compitum aliquod (ita
qua^rit. Itaque etsi uterque misericordia Dei in- enim appellatur plurimarum velut quidam concur-
digct, aliter tamen angelo misericordia, aliter sus viarum) si nescias quod iter ingredi debeas;
homini debetur : leve enira vitium in angelo stas tamen et cogilas ipse tecum, utrum primam
judicio graviore censetur. Peccatum quoque ado- an secundam, an tertiara, an quartara, vel certe
lescentiee in homine , mitiore sententia ,
quam quintara, si ita est, viara eligas, quara sequaris;
peccatum senectutis astringitur, et citius relaxa- nec putas prius adoriendura iter, quara animo
tur. definieris, et pleniore menlis intentione decideris.
...c
30. Propheta igitur in isto versiculo dividit Stas igitur cogitans quaj sit via, qua; in civitatem

causas, ut et misericordiam quasi homo poslulet, ducat, ad quam tibi putas esse pcrgendum. Quanto
quia nemo sine sorde peccati, et justitiam quasi igitur magis animo debes ac mente consistere,
Propheta deposcat; vel certe, quoniam licet pecca- qui ad regnum coeleste contendis , et cogitare
verit sicul horao, et quasi peccator misericordia tecuni, quia non omnis via illo ducit, non omnis
egeat, tamen correxit errorem, poenitentiam gessit, via illo dirigit ad Jerusalem illam quai in coelo
abstinuit a temulentia delinquendi, sobrietate vir- est!
lutis. Petit ergo justitiam secundum verbum Dei, 33. Sunt viije quse malos exitus habcnt, quas
quia verbi Dei sententia est, ut conversis venia diaboli tentamenta triverunt; et ideo exitus earum,
donetur; si tamen legitime est facta conversio exitus mortis sunt. Hse nempe sunt viae, de quibus
{Ezech., xvru, 21 ; xxxm, 12). legisti in Proverbiis : « Quia sunl viae quae videnlur
31. (Vers. 59.) Cogitavi vias mens , et averti viro rectse esse, ultima autem earum aspiciunt in

pedes meos in testimonia tua. Dividuus sensus : profundum inferni {Prov., xiv, 12). » Est aulera via
aut quia vias superiores meas cogitavi plenas angustior illa, quse ducit ad Dei regnura {Matth.,
lapsus atque peccali, et ideo ut remissionera pec- J) v, 28). Volens igitur eam ingredi viam quai ad
catorum possim mereri, morum conversione, stu- Deum ducit non circumspicies, non tecum ipse
dioque virtuliim : Averti pedes mcos in teslimonia traclabis , non considerabis; ne facile capiaris
tua, ut non jam meis gressibus quibus ante sum affectu, si viae latitudine provocatus iugrediaris
lapsus, sed testimoniorura tuorura itineribus am- iter quod ad inferna deducat. Cogita ergo anle,
bularem quo luorum semita? raandatorura rae
,
atque perpende quid facias.
errare non 1067
sinerent, nec vestigium in 34. Qui viderit, inquit, mulierem ad concu-
('

devia el torluosa deflecterem. Frequenter enim piscendum eam, jam adulteravit eara in corde suo

ignorantes iter, si strata viarum sequanlur, perve- {Malth., v, 28). » Hic utique cogitaverit ut videret
niunt quo desiderant pervenire, et carent erroris mulierem , ut videret ad concupiscendum , sed
anfractu. Sin autem usurpent scire quod nesciunt, mala hsec cogilatio relinquat vias suas. Alius non
et putent aliqua sequenda compendia, a publici cogitavit quidem, sed subito aspexit, et captus

(73) Vet. edit. ac mss. nonnulli, m ipsis conclioni- Quidam mss., in ipsis concionibus. Reliqui magno J
"
bus. Rom. e margine unius Vat., m ipsis actionibus. numero nobiscum faciunt.
1377 EXPOSmO IN PSALMUM CXVIII. 1378

est, et vidit, et concnpivit, et ideo lapsus esl. ^ toribus frcquenter obroditur, cogilet qiiia non
Qnod si fragilem sunm considerassel afTeclum, et est discipulus super magistrum, neque servus

ante limuissel, ne cum vidisscl. iiiuiierein, mente supra dominum. Si supra Uei Filiam opprobria
caperelur et animo, uliqne 1068 """ prospexis- exprobrantium nefanda ceciderunt, quemadmodum
set ad rnulierem, ne concupisceret eam. Videns eorum sperare se poterit? Ideo-
servus exsortem
ergo mulierem, non direxit pedem suum in testi- quc mentem suam prajparare debet, ut cum ista
monia Domini, qui si ante lapsum suum cogilare acciderinl, turbai'e se non queant. Pra;paret ani-
potuisscl , forsitan dircxisset. Unusquisque crgo muin et meditatione componat, ul possit dicere,
prius (74) cogitet quomodo videat mulierem, ul si tamen possit : « Quis nos separabil a charitale
iion vidoat ad concupiscendum eam, aut non Chrisli? Tribulatio, an angustia, an fames? elc.

attendat in eam. Si autem videns repente, vel (Rom., viii, 35). ) Quare aulem non separetur,
bona cogitalione fundatus, dirigat podem suum ad adjecil : « Sed in his omnibus superamus, inquit,

lesliinonia Doiuini, ne in captivitate permaneal : et vincimus propter cum qiii dilexit nos (Ibid.,

ulique ei profuit cogitatio. Postremo amans mu- 37). » Meritoque coniirmatus ait : « Confido enim
lierem, diligens (7I>), et concupiscens, Christum quia 1069 neque mors, neque vita, neque an-
cousideret, judicium ejus, testimonia ejus de pra^-B geli... ncquc potestates, neque pr«sentia ne- ,

miis castitatis, et relinquat vias concupiscentiae, et que futura..., separare nos poterunl a cliari-

sequatur vias Christi laudem in eis, si ; Iiabebit tate Dei, qu» esl in Christo Jesu (Ibid., 38 et

contemplatus Dominiim Jesum, contemnat carnis 39). »

ardorem, flammamque libidinis quasi quodam fontc 37. Multa Apostolus dixit, contra quae lucta nobis

restingiiat, allidat teneras et intirmas cupidilatcs est; sed alia facilia sunt, vel certe non bujus
ad pctram Chrisli. temporis aut loci , ut discutere oninia debeamus,
o'6. Cogitet ergo primum, ut eadem repetam, quffi sint qua? nos separare possint a charitate Dei,
quemadmodum videat, quemadmodum loquatur. nisi diligentius resistamus. Illud nunc quod videtur
bene cogitavit qui dixit : « Pone, Domine, custo- obscurius, non praetermittimus, quia ait : « Neque
diam ori meo (Ps<il. cxl, 3); » ne forle dum mens altitudo, neque profundum (Ibid., 39), » quse sunl
inllammat ardorem, lingua sermone labatur, aut gravia tentamenta. Denique habes in Isaia scrip-
multiloquio incaulo ctiam quod mens non cogita- tum ad regem Achaz : « Pete tibi signum a Domino
vit, incurrat loquendi facilitate : cogitet quemad- in profundum, aut in altum (Isa., vn, W). » Res-
modum pedem suum dirigat, manum afferat; ne p pondit ille : « Non petam, neque tentabo Dorai-
impetu indignationis impulsus, cum repellere nuin (Ibid., 12). » Mysticum illi propositum est

debeat injuriam, ipsc alleri jactum notabilis sed non intellexit; el veritus est ne tentare Domi-
ctedis (7(5) iilidat. Cogitandum est igitur qnid num signum peteret in altum, aut in
vidcretur, si

geramus; ubi enim prajcedit cogitalio, maturi- profundum, Dominus autem volens gravia tenta-
tas operationis adhibetur. Itaque pes isle fidei menta remedio supplantare divino ait « Ecce :

vestigium est, quem meditatione perpensa, a virgo concipiet in utero (Ibid., 14). Hoc est raag- >>

corporalibus motibus ad teslimonia divina de- num signum quod altitudinis et profundi tenta-
,

llexit. menta deslruxit. Dominus enim Jesus n 'n rapi-

36. 60.) Quid
(Vers. igitur prosit cogitare nam arbitratus est esse se sequalem Deo, neque
ante, quod postea faclurus sis, docet versiculus quse sua sunt, requisivit, sed formam servi accepit,
qui sequitur Paraliis sum, et non siim turbatus,
: hnmiliavit se usque ad mortem. llaque neque ela-
ut cuslodinm mandata tua. Ubi cogitatione quis tus est poleslate, neque morlis quadam dejectione
prffivenit quod aclnrus est, semper paratus ad agcn- turbatup. Hoc igitur signum proponilur regi, ut
dum est, semper lixus et validus ut non qneat
: petat sibi remedium, per quod nec regioe potestatis
subita aliqna accidentium offensione turbari. Nulla D extollerelur supercilio, nec certe aprumncD alicujus
euin flabra scopulosa^ nimis ambilionis excutiunt, exceplione porturbaretur, ut erat cordc lurbatus,
nulla procella atcpic tempestas injustie invasionis cum bollum sibi videret ab Assyriis iiiferri. Divini
exagitat, non petulantis oculus meretricis illa- igitur exemplo oraculi volunuis ostondere quani
(lueat : oculus enim meretricis, laqueus amatoris essent ha>c gravia tentamenta, quibus remedium
est. In aliena raiser capilur possessione, qui ini- solus potuit Christus aflerre.
proviso igne piwventus possessionem sua> mentis 38. Verumtamen et prophetico sermone facile

amisit. Si persecutio ingruit, invenit jam paratum, est docero sarcinam quamdam horum tonlamento-
Ut ubi possit esse perturbatio saliitis incerta', ibi riim. Ihec eniin tciitainoiita duo maxima sanctus
sperata sacri corona cerlaminis provida futuri Salomon oratione propria declaravit, et rogavit
meditationo demulceal. Si a maledicis obtrecta- iit posset excludere dicens : « Divilias auteiii

(74) Regius
cod. solus, forsitan dixisset unus- si averterit non tantum pedem, sed et mentem. ul dili-
(/ins(/i(c Coqitavi vias meas, vt averli yedes meos
; gens, etc. Sed qiiJB in mss. desunt, nibil aliud quaui
iii tcstimonia tiin. Ergo prius, elc. seusum porvertunt.
(7r>) Ita mss. omnes Gall edil. vero nin/i>rcHi. ; : (Tti) Rom. edil., ictum notabilis cxdis
1379 s. AMrmosii 1380

el paupcrLatem iie dos niilii, sed ordina niilii qufp. ^ spiritales. Adversus cum quanlis tibi sit pra?lium!
opiis sunt, et quai a])undenl; ne replelus niondax Et ideo meditare, ct staLue animo; ut procedens ad
fiam, et dicani : Qais rae videt? aut pauper rapiam, praelia dicas : Paratus sum, et non sum turbatus; ut
et perjurcm noinen Dei (Prov., xxx, 8, !)). » Potes custodiam mandata tua.
igilnr lu ista lentanienta contcnmero, qn;t; formida- 40. (Vers. 61.) Sequilur versus quintus : Funes
vil Salomon ,
qui sapienliam poslulavit et meruit? pecciitorum circumplexi sunt me, et legem tuani non
Dives erat, timuit exlolli : pauper ficri formidavit sum oblilus; hoc est, funibus me circumdedcrunt
ne paupertalis necessitate abstinentiaj graliam (77) peccatores, ut mea implicarent vestigia, ne pos-
non teneret. Quam multi qui videbantur sancti seni incursus eorum pra?videndi celeritate evitare.
esse, ceciderunt ab altitudine cordis sui! Quara Non ergo illi funes sunt, de quibns scriptum est :

multi aliqua necessitate dejecti , non potuerunt « Funes ccciderunt mihi in pra^claris (Psal. xv, 6), »
contenti esse injuria, qui fuerant virtutura exer- sunt enim funes ilii quibus uLuntnr, qui terminos
citio roborati? Rarus Job invenitur in terris qui metiuntur agrorum limitesque dislinguunt, et pos-
et divitias amisit et filios, ut vibicibus corporis exa- sessionum spatia disterrainant. Tendnntur ergo illi

ratus (78), cum vermes toto corpore fluerent, a funes quoad possessio uniuscujusque diflunditur.
Christi lamen charitate non poluit separari. Pare- B Sic factus esl funiculus hffireditatis sua; Israel.

nius igitur afYectum nostrum, ne imparatum vis Boni ergo ifli funes. Isli autera funes quibus tra-
repentina perturbet. Denique sciens Dominus cito huntur peccata, ut fune longo, et ut loro jugi
nos frangi solere, ait eliara apostolis : « Non lur- vituloe iniquitatis. Vitula enira indoraita plus se
betur cor vestrum, neque formidet (Joan., xiv, 1). » jactat et excutit, cura tenelur, nec acquiescit im-
Si le cupiditas appetenliaque tentaverit, lege Evan- perio, nec astringitur vinculo ; sed magis cum loro
gelium, dicat tibi Jesns Christus : « Non turbetur retrahitur, exasperatur. Itaque nec coacta se subji-
cor tuum. » Si quis terror ingruerit, dicat tibi cit, nec tamen libera vinculorum est. Sicut ergo
Chrislus : « Non turbetur cor tuum, neque formi- trahit vitula lorum jugi, quai etsi non tenetur e
det. » Si qua supplicia pcrsecutor inflixerit, lege proximo, tenetur tamen, nec se explicat et absol-
Evangelium , dicat tibi Jesus : « Non turbetur vit, ita trahit unusquisque peccator indoraitis mo-
1070 '^o^' tuum, neque formidet. » Lege Aposto- ribus iniquitates, qui putat se liberum; quia non
lum dicentem : « Indignce enim passiones sunt est jugo subditus, subjectusque judicio, et nescit

hujus teraporis ad superventuram gloriam (Rom., qnod non sit exutus, sed magis ut ifla vitula, et

VIII, 18. » Si in mari naviganti gravis tluctus insur- p ipse se implicat suorum nexibus peccatorum. Hi
gat, tempestas atra desaeviat, tibi dicat Jesus : « Ego sunt igitur funes delictorum nostroruni, quibus
sum, noli turbari (Marc,
vi, 50). Veniens igitur » involvimur et ligaraur, quemadmodum sunt et vin-
in certamen aliquod magnum et grave, dic prius : cula delictorura. Et ideo Salvator, qui habet in
Paratus sum, et non sum turbatus; ut custodiam poteslale peccatum diraittere, dixit eis qui sunl in
manddta lua. vinculis : Exite. Utinam et mihi dicat : Exi de
39. Et quid de saecularibus dicam? Esto paratus vinculis tuis; exi de nexibus peccatorura tuorum.
nou solum adversus ea quae vides, sed etiam ad- Solve funes erroris tui, quibus circumdatus 1 071
versus ea quee non vides. « Foris, inquit, pugntE, et ligatus es. Etsienim nequissimus sim omnium,
intus timores (II Cor., vii, 5). » In te ipso tibi et det stabihssimus peccatorum (79) illo tamen ,

bellum est : bonum est ut in tranquillitate sit jubente, liber ero, qui sub uno momento latrocinii
animus luus, et in quadam serenitate, sed guber- damnatum reum supplicio eripuit, constituitque in
nator ille melior esL, qui in tempesLate navim gu- regno suo.
bernat. Rege igitur te ipsum, quando turbatur 41. Sunt ergo vincula quibus constringimur, elsi

animus, mens fluctuaL. Laudaverim virtutem gu- videaraur nobis liberi. Beatus qui hsec solvit sibi

bernatoris, qui nullas procellas senserit, et cursum D vincula. Et ideo David ait : « Dirumpamus vincula
navigii direxerit, nuila teinpestate jactatus? Sed eorum, etabjiciaraus a nobis jugum ipsorum (Psal.
illum magis Iaudavei'im, qui adversus ventos reni- II, 3). » Non manu utique visibilia vincula dicit
titur, insurgit adversum fluctus, non timet vel esse rurapenda, sed invisibiles criminum nexus
cuni elevatur undis navigium, vel cum ad profundi morum conversione, et fldei professione solvendos,
ima deponitur. Ita et ille laudandus est gubernator aut manu, hoc est, opere manus tuse. Eroga (80)

sui, qui ea quae adversa sunt vincil patientia, vir- pauperibus, debiles elevato, redime captivos, et

tute superat, secundis non extollitur, adversis non solvisti vincula tua. Eleemosyna enim a peccato
frangitur. Bellum tibi est etiam adversus nequilias liberat. Eripe eum qui ducitur ad mortem hoc ,

(77) Abstinentise, a rapinis scilicet, ut referalur ad (79) Omnes edit. cum paucis mss., et detestabilis
superius illud, aut pauper rapiam. usu peccalorum. Reliqui mss. nobiscum faciunl.
(78) Ita mss. aliquot, et cunctse edit. nisi quod (80) l^om. edit. e marg. unius cod. Vat. Aut si
Era., Gill. ac Rom., prjEferunt exarabatur. Mss. vero manu, el lunc opera manus tux eroga, etc. Vet. edil.
alii, et uheribus; nonnulli, et verberibus exaratus. ac tres mss., Aut n\anu, hoc est, opera, etc. Alii
Sed vibicibus raagis Ambrosiana loculio est, ut oranes legunt... opere, etc.
jam observari polult nou uiio loco.
 irjHi Exposrrio ix psai.mlm cxvi 1382

est, cripe eum inlorcossione, crif»; gratia, lu, sacer- A supplantenl vianlem, vol collo astriclos slrangulenl
dos (Hi); aut lu , imperalor, eripe subscriptione conimeanles.
indulgcntiae, et solvisli peccata tua, exuisti te vin- 44. Noli ergo alta ambulare cervice, sicut filiae

culis. Judae; altisenim cervicibus cito laqueus innodatur.

^2. Vinculis enim peccatorum suorum unusquis- Noli ad sKcularia mentem animumque defigere,
qiic constringitur, sicut ipse legisti {Prov., v, 22) sed circumspice oculis anima^ diligenter, quia piiiit

ligat nos vincuiis carnis illecel)ra. Vinculum nos- Dominus laqueos super ])occatore3, ne cadentes
Irum avaritia cst, vinculum nostrum cbrietas est, iliigare te possint : quos poleris evitare, si legem
viiiculum nostrum concupiscentia est, vinculum Domini non obliviscaris. Etenim etiam qui ligatus
iiostrum superbia cst. Sunt etdiaboli vincula. Deni- est, si sibi sit conscius libertatis, oblivisci liberla-
qiie scriptum est : « Hanc aulem filiam Abrah», tem suam non desinil, et causam nonnunqiiani
quam ligavit Satanas decem et oclo annis (Lmc, dicit c vinculis (83 j, eamque sibi legurn prajscrijitu
XIII, 1G). » Ligat nos ctiam diabolus criminum defendit, ac judicio frequenter absolvil. Ergo et
ucxu , ligat nos viuculo lornicationis , vinculo tii si peccaveris, memor esto legis. Si peccaveris,
adulterii, vinculo perfidiffi qiia Christus negalur. memor esto Christi, qui te liberat dicens : « Ego
vinculo invidia; qua frequenter etiam frater appo- B sum, ego sum qui deleo iniquitates..., et memor
titur, vinculo crudelitatis qua nonnunquam socius non ero {Isa., xliii, 23). » Ipsum diebus ac noctibus
et conformis occiditur. Ha3C sunt vincula quibus tene, ipsi tua confitere peccata.
ligatus unusqiiisquc inclinalur, ut animam suam 4'J. (Vers. 62.) Docet te Propheta quomodo te-

levare non possit, nec obtutus ad coelum mentis neas Dominum Jesum : Media nocte, inquit, surge-
erigero, nisi dicat ei Dominus Dimissus es ab
: bam ad confitendiim tibi, super judicia justiliae tuae.

iiilirmitate tua {Ibid., 12), et munere eum sua^ bene- INon satis est dies ad deprecandum, surgenduni est
dictionis erexerit. Hi-cc suiit sceleratoruin vincula et nocte, et media nocte. Ipse Dominus pernoctavit
(jiuo durc peccatores ligant (82), hoc est, diabolus in oratione, ul te proprio ad deprecandum invitaret
et ministri ejus, vel certe Ncmrod, hoc est, ama- exemplo, et utique peccatis tuis ilie indulgentiam
ritudo, vol certe Esau, hoc est, terrenus et calii- postulabat; postulabat a Patre, operabatur propria
diis. isti enim veiiatores erant, qui foras laqueis voliintate (84j. Non tibi dicit Propheta, iit lantum-
captare consuevcranl, et mula animantia vinciiiis modo media nocte surgas; sed ut surgas nocte, et
illigare. Inutiles venatores, qui capiant bestias. maxime nocte media. Nocle enim surgendum ante
quu! pompam spectaculo populari pra^beant, mi- >-, pra^misit dicens : Memor fui in nocte nominis lui,
iiisterium crudolitati. Deniqne iiullum invenimus Domine (Supra, vers. 5o). Potest unusquisque mo-
in diviiiarum serie Scripturarum de venoratoribus mor esso, et non surgere; potest unusquisque ol
justum. surgere, et cum surrexerit, ea quee proprio arbitrio
43. At vero illa vincula sunt, ut dixi, Domini sederint, Media nocte surge-
postulare. Addidit :

Jesu, quem seqiiuntur, inqiiit [Osce, xi, 4), alli- bam, docens surgendum esse media nocte. Nec
gati vinciilis, hoc ost, vinculis astricti charilatis ot oliosum est (juod adjiinxit : A.d confitendum tibi,

amoris, lidci vinculis alligati. Licot sic possit intel- hoc ost, ut illo maxime tompore deprecari Deiim,
ligi : Alligati viiiculis Christum scquunlur, hoc cst, ct propria debeanius dellere peccata; nec solum
peccatoriim ct criminum remissoi'em, fontem ia- praiteritis vcniam postulare, sed etiam prfesentia
dulgentiarum, rodemptionis auclorem. Seqiiamur declinare, futuris cavere; multa enim illo in tem-
ergo viiicula Christi, fugiamiis vincula vonatorum; porc tentamcnla proserpunt.
ne dum incedimus, dum ignoraimis, laqueos eo- iC. Tunc fervet carnis illecebra; tunc tentator
rum pes nostra; mentis incurrat, nec animo; iiostrnR illudit; coquitur cibus, potusque digeritur; sto-
cervicem nexibus inseramus. Insidiantur enim quasi inachus a^ger, mens somnolonta, animus occupatus
pessimi venatores; et quandoprosperoruni 1072 D '^^'- Jt''»'!"^ s"'' quiesceuli calor .soporis augetur,
cvenlu animum rclaxamiis, ac sccmuiis robiis aul vigilanti nondum plenior refiisus est vigor,
reiiiittimiis, nec oxculiias cautionis habomus inten- qiii errorum cavoro possit incui-sus. Tunc igitur
tas, tunc plus jactant laqueos suos, aut in via qua tontalor assistit, lunc retia jacit, quibus turbare
ambulamus, absconduiit; ut cum eorum
fuerinl possit menlem improvidam. Tunc spiritales uequi-
laqueis iiinoxa vestigia , trahanl quo securum tia« tenebras olTundunt tunc omne nefas snadere
;

(81) Inter episcoporum privilcgia illud eral olini ciutsas coijiioverit ; intervcntioues suas apiid judicevi
non minimum, ut possent cuslodia certis diebus in competcnlcin suu jure modcrclur, elc.
servalos adiro, atque audita ipsorum oausa, pro iis (82) Edil. Uom. sola, quibus dure peccatores ligaitl
apud judiros inlorvenirc. lloc liquot ox lib. ix dialiuhts, elc.
Co(! Tlieod.. lit. 3, Iok. II, et Conim. Godefr. in (83) Mss. sex Et ea qiix sibi lege sunt pr.vM-ripta...
,

eamdem legem. Sed iilud eliain clarius cojinoscas absulvitur. Alii qualnor Et xque sibi legum prx-
:

ox 1. XIII Appeud. Cod. Theod. qua impp. llon. et scripta... absutvitur. Cielori.ac edil. nobiscum faciunl.
Thood. liboruni carcoris ndiluiu opiscopo visilanli Hic aulom lcgum pr.rscriplttm, idem esl alque leguiu
p;»loro jnboiil itl inedicctiir .ryro.s-. inqiiiunl, ulul dolinilio. soii consliliilio.
pmtpercs. vuitsuletiir inxonlvs : el cum s.iignlortivt (8i} Koiu. edil. sola, opcrabatur propria poteslalc.
1383 S. AMimosii 1384
ronlendunt, quando nuUus arbiter culpoe, nullus
^ plerique sunt ejusmodi dies, ut statim meridianis
criminis conscius, nullus polcst esse erroris lestis. horis adveniendum sit in ecclesiam, canendi hymni,
Tunc varias disceptationes peccatori dormitanli in- celebranda oblatio. Tunc utique paratus assiste, ut
fundunt; ut primo de statu 1073 nientis deji- accipias tibi munimentum ; ut corpus edas Domini
cianl reluclantem, et aliquoruni qui sancti habcn- Jesu, in quo remissio pcccatorum est, poslula-
tur, exemplum, quod illi aliquando
i^roponatur tio divino; reconciliationis et protectionis aiternai.

deliquerinl, sed poslea veniam sint adepti, et texe- Suscipe ante Dominum Jcsum tu£E mentis hospi-
rint superiora delicta. Nam etsi oranem emen- tio; ubi corpus ejus, ibi Ghristus est. Cum hospi-
dationem nostri inimicus exosus sit; tamen ad tium tuum adversarius viderit occupatum coelestis
tempus, ut sobriai mentis virum possit elidere, fulgore prajsentiai, intelligens locum tentamentis
priPtendit futurani indulgentiam ut prsesentia , suis interclusum esse per Christum, fugiet ac re-
peccata persuadeat ; et cum impulerit aliquem ad cedet; et tu mediam noctem sine ulla oftensione
erroris assensuni, si viderit eum jam non amore transibis. Admonel etiam sacrificium vespertinum,
virtutis a culpa, sed poense contemplatione revocari, ut nunquam Christum obliviscaris. Non potes obli-
inserit varias disceptationes, ut dicat sil)i : « Quis visci, lOT^ cum lectum ascendis, ejus Domini,
me videt? Et tenebrcC circumdant me, et parietes... B cui in occasu diei precem fuderis, qui esurientem
quem vereor {Eccli., xxiii, 25, 26)? » Non videt te sui corporis epulis expleverit. Etenim quod
Altissimus, non ad eum peccata nostra perveniunt, vesperi cogitaveris, cito cum evigilavei'is, recen-
non dignatur spectare quai turpia sunt. Ilaec utique sebis. Excitabit te ipse Dominus Jesus; admone-
usu exemploque cognoscimus; nemo enim potest bit ut surgas, et eo lempore arma orationis assu-
esse expers tentationis. mas, quo solet incursare tentator.
tempus hoc habile est tentamentis,
47. Itaque, ut 49. Unde non oliose Paulus aposlolus et Silas

ila etiam lempus est poense, quod ex lectione di- trusi in carcerem, cum in nervo pedes haberent,
vina possumus edoceri. Non cnim otiose Dominus media tamen nocle surgebant mentis vestigio, exo-
Deus noster cum possct quocunque momento pri- rabant Dominum, et laudis sacriDcium deferebant
mitiva /Egyptiorum exstinguere, hoc tamen tem- {Act., XVI, 25j. Ideoque ubi non defuit devotionis
pus dolori et luctui peccatoris opportunius judica- officium , adfuit etiam absolutionis remedium.
vit. Sic enim scriptum est, quia media nocte pri- Subito enim raedia nocte terrai motus factus est
mogeniti j^ilgyptiorum liberi ab exterminatore sint grandis, ita ut mota essent fundamenta carceris,
interempti {Exod., xii, 29). Ideoque sanctus Moyses p valva^ apertse, omnium vincula soluta sint {Ibid.,
propheta, ut hoc praeveniret tempus, ac sine 26). Audis quemadmodum si ligatus fueris, quibus
Hebrseorum fraude transiret, agnum ante immola- manibus, quibus operibus ipse te solvas, quemad-
vit, hoc est, vesperi; ut manducantes eum, et Pas- modum custodes timere non possis? Surge igitur
cha Domini celebrantes, non occuparentur cxter- ad precandum. Ea hora qua lentator nocere
est,

minatoris insidiis; ne inermes et vacuos spirilalis consuevit, et nequitia consuevit irruere. Ea hora
alimenti nocturna spicula tenebrosi hostis oppri- est, qua solet adversus tentaliones graves reme-

merent. dium venire coeleste. Excubandum tibi est, ne qua

48. Haec diligenter intende, prudenter intellige, fraude vincaris; providendum ut eo tempore quo
sollicite require. Non perfunctorie ista dicuntur, potes vincere, nequaquam vincendi tempus amit-
sed divina libi mysteria declarantur, Prajveni et tas.

tu insidias tentatoris, instaura prius coeleste con- 50. Et quia orationem esse subeundam media
vivium. Indiclumesljejunium,cave ne negligas(85). nocte diximus, non minus etiam de hujusmodi hora
Et si te fames quotidianum cogit ad prandium, aut dieidicendum videtur; contraria enim diei nox est.
intemperantia declinat jejunium, tamen cffilesti Quid enim luci commune cum tenebris? Et ideo
magis le servato convivio. Non epulai parataj ex- J) adversa sibi eadem nocturna est vel diurna. Sicut

torqueant, ut ccelestis sis vacuus sacramenti. Dif- enim media nocte primitiva ^gyptiorum tentator
fer ahquantulum, non longe finis est diei ; imo occidit (86) {Exod., xii, 29), et ex eo cognoscitur

(83) Multa ex hoc loco erui possunt, quibus
stretur ecclesiasticse priscorum temporum disciplinaB
cognitio. Hinc enim primo jejunii, cum indictum
fuisset, ad usque diei finem servaudi obligatio
declaratur. Deinde consuetudo sacramenti Eucha-
ristise non nisi ore jejuno recipiendi ostenditur
lum Mediolanensis EcclesiSB usus innuitur diebus
Sabbati ac Dominicis non jejunandi; hoc enim
coUigi posse videtur ex illis verbis, imo plerique
illu- esse, nisi corporis Christi sacrificium ad Prsefat.
hujus operis observavimus. Ad haec indidem quoque
intelligere est moris fuisse in Ecclesia Latina etiam
jejunii diebus sacrificium offerre, et Eucharistiam
accipere, contra quam in Orientali obtinebat. Posl-
: modum memoratur etiam vespertinum sacrificium,
id est, missa vespertinis horis diebus jejunii cele-
brari solita, de qua in conc. Vasensi, c. 3, Aurel.,
III, c. 29, Matiscon., c. 9, aclum reperimus. Recen-

sunl ejusmodi dies, etc, quse quidem eo sensu me- sentur denique mirabiles hujus sacramenti effectus,
lius explicantur, quam si de jejimiis stationum ea munimenlum scilicet adversus diaboli tentamenta,
intelligas; cum maxime verisimile sit quadrage- remissio peccatorum, etc.
simale jejuuium hic describi. Postea ceJebrandge (86) Sic omnes mss. atque edit., excepta una Rom.,
oblationis fit menlio, quam oblalionem nihil aliud ubi positum est, exlevminnlor uccidil.
1385 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. ma
quod ea maximc hora operetur adversarius; ita e ^ sive salubriter valemus, id justilia} Domini defera-
contrario quod meridiano tempore virlus divinaj inus; quia justus est, ut opus suuni tueatur ac
lucis operelur. IJnde ct Abraham circa meridicm servct, ut quos nudos indotata quadam natura;
sobrias tendcbat excubias, ct boni aliquos exspcc- sorte in hanc projecit corporis infirmitalem, vigore
tabat eventus, levans oculos suos {Gen., xviii, 1, 2), animi, et misericordia; suce dole pauperes vestire
ac finitima perluslrans, quod eo tcmpore advenien- dignctur. Quod utique orani agendum tempore
tem gratiam sibi quairerct. Illo igitur tempore cum manifcstum est, ut ncc die, nec iiocte, nec ullo
duobus angclis sanctis divinus ci hospcs advenit; temporc a gratiarum actione debeamus vacare.
illo tcnipore Christum suscepit hospitio; illo tem- '63. (Vers. 63.) Sequitur versus septimus : Par-
pore illa quai lcgis cl intelligis, celebrata mysteria ticeps ego sum omnium timentium te, et custodieit-

sunt. Quando cnim magis debuit fidelem virum di- tium mandata tua. Habet et Christus participes
vina illuminare prajsentia, quam cum lux dici ple- alque consortcs sui. Dcnique David probat dicens :

nior rclulgcrct? Meritoque etiam sanclus Joseph « IJnxit te Deus, Deus tuus, oleo Uetiliaj pnn con-
receplis fratribus, et accersito junior germano sortibus tuis (Psal. xuv, 8). » Habet participes
quem maxime dijigebat, meridie instaurat convi- carnis ,
quia carnem suscepit ; habet prophe-
vium (Geu., xuii, 16). Erat enim meridies in sancti B tia;, quia « ProphcLam, inquit, vobis suscitabit
Joseph pectore ,
quando tetas epulas fratribus Dominus Deus vester de fratribus vestris tanquam
splcndcntis gratiae minisLrabat, suavissimiquc cibos nie ipsum audietis per omnia quaicunque loque-
:

alloquii dividebat; ut cuin illi poenam fratris me- tur vobis. Erit autem, omnis anima qua; non audie-
tuerent appetiti et vendili in servitutem, ille divino rit propheLam illura, exterrainabitur de plebe
judicio ipsis diceret esse provisum, ut in .Egyplum (Deut., xviii, 18, 19). » Ipse est verus propheta, qui
deduccrclur, qui famcm suslincntibus aliraoniam allerius raunere futura cognoscit; qui ea qua-
non negarct {Gen., xlv, 5-7). ventura erant, locutus cst in prophctis. Au non
51. Habeiuus ergo in nobis meridiem. Meridies est propheta, qui facit alios prophetare? Ipse est
est ei cui justiliai sol rcfulget, el cujus opcre qui auditur sicut lex, quia et lex est ipsius. Denique
1075 bono, vel cogitationibus innoxiis, et pura « Si Moysen, inquit, et prophetas non audiunt;
mcnle atque sincera pascitur Christus. Discc igilur ncc si quis ex mortuis ad iilos abierit, credent
({uemadmoduiu tibi ipse facias meridiem. « Rcvcla, {Luc, XVI, 31). » Ideoque populus Judajorum, quia
inquit, ad Dominum viain tuam, et spera in eum; non audivit hunc prophetam, de plebe extermina-
et ipse facict , ct cducet sicut lumen justitiam ^ tus est; ut populus Dei esse desineret, qui ante
<..»»,
tuam, „t :..j:„: i -:_._i _.-„:j: /n_..i '-' i. r> _ j:-.i-i ii_i_-i i-_ i i:
et judicium tuuin sicut mcridicm (Psal.
:

populus Dei dicebatur. Habet consortes baptismi,

:

xxxvi, li, 6). » Ubi cnim vera est fidcs, ibi vcri 1076 'JiJi^i baptizatus pro nobis est; habel con-
luminis gratia cst; ubi innocentia; proiixior cuslo- sortcs juslitite, quia ipse justitia esl, et nobis de
dia, virtutumque louga medilatiouc processus, ubi suo dedit sui habere consortium; habet consortes
splendor bona; conscieutia; diu perraanens, ibi veritatis, quia ipse veritas est, et nos tenere voluit
intelligibilis cst meridies, ibi et tu Christo mentis veritatem ; habet consortes resurrectionis quia
,

tua> epulas exhibebis, et in divitiis ejus etiam ipse ipsc est resurreclio; habet consortes immaculata»
pasceris; ita ut non pra;maturus et vclox vcri lurai- vittc, quia ipsc immaculatus est. Et qu-cunque
nis sequatur occasus, nec quidam studiis tuis tenc- in novitate vitee ambulaverit, quicunque tramiteni
brosus cito vesper incurabat, et opera bona intcrjec- justitia; tenuerit, particeps Christi cst. Ilabet etiain
tus impcdiat. Qiiod tentationum nox advonerit,
si tribulationis sua^ participes; ideoque qui particeps
non immerilo mcdia noctc surgendum, et orandum ojus essc cupicbat, dixit : « Nuuc gaudeo iu passio-
diu, et prolrahenda psalmis tcmpora, donec veniat nibus pro vobis, ct adimpleo ea quae desunt passio-
dies, et illucescat tibi Christus. num Christi in carne mea, pro corpore ejus, qua»
52. Vide igitur ne et per diem tibi media nox Ecclesia » Sepultune quoque
J) est (Coloss., i, 2i).
liat, quo muiidi princops tenebrosus et squalidus ejus participes sumus; quisquis euiin cousepultus
plcnitudincm libi tcntationis infundat. Surge igi- cst cuiu ipso pcr baptismum in niortcm, parlioeps
tiir et excita tuam menlem non dorniitabit qui: ejus cst. Ideoque ipse Apostolus astruens quain
custodit le, si te nou rcpcriat dorraienlem; sed nobis gratiam dederit Dominus Jesus, ait : « Par-
surget, si et ipsc fuerit tua; anima; vigiliis exciLv ticipes enira Jesu Christi facli suraus (flebr., ui,
tus, et impcrabit vento, cl Het traiupiillitas in tuo 14). »
pectore ,
quod diversarum proccllaruin turbine 54. Scd et illc parliceps Chrisli est, qui lugen-
Iluctuabat. Surgendum igitur nobis. Solet Sponsus lera mo'slo consolatur alfectu; qui iu carcore con-
incdia nocte venire : cavc ue te dormienteni inve- stilutum proprio non defraudat oflicio; qui lecto
niat, cavenc facera tuam non queas somnolentus a?grolantis assidel, non ut oapienda; hipreditalis
acccnderc. Surgcnduni, inquam, et Domino conli- toudat aucupium, sed ut morbi vim sollioito iiiili-

tenduin cst, ut gratias agas. Contitcnda cliaiu ejus gel ministcrio, ut sodulo fessuiu sorraone domul-
judicia icterna; ut quidquid nobis boni accidit. ccat; qui nudos vestiat, esurientes reUciat. In his
ejus justitia; deputemus; ac sive divites sunms, enim frequenter est Chrislus, sicut ipso ail : I ,

PaTROL. \V. (XIV, PARS II). 44

1387 S. AMBROSII 1 388

carcere eram, el non venistis ad mc : nudus erani, ^ Propiiotis enim ea qu;c ventura sunt pra?videnti-
et non operuistis mc... QiioJ ciiim uni eorum bus moris est, ul quasi jam decursa memorentur
non fecislis, ncc milii fccislis {Mallh., xxv, 42-45). » quse posteriorjs ajtalis suiit. Plena est ergo lerra
Si oderim mendacium, parliceps Christi sum misericordiae Domini, quia omnibus est data re-
quia veritas Chrislus est : si fugiam iniquitatem, missio peccatorum. Super omnes sol oriri jubetur.

parliceps Chrisli sum, quia Christus justitia est. Et hic quidem sol quotidie super omnes oritur.
Reatus qiii hoc potest dicere. Sicut enim mem- Mysticus autem sol ille justiliai omnibus ortus
brum particeps esse dicimus lotius corporis, sic est, omnibus venit, omnibus passus est, et omni-

conjunctum omnibus timentibus Deum, qui non bus resurrexit, ideo autem passus est, ut tolleret
dicat alteri : Non
meo, hoc est, non
es de corpore peccatum mundi. Si quis autem non credit in
dicat pauperi dives, non ignobili nobilis, non cegro Christum, generali beneficio ipse sc fraudat; ut
sanus, noii fortis debili, non imperito sapiens dicat si quis clausis fenestris radios solis excludat, non
Non eslis mihi neccssarii, particeps corporis Chrisli ideo sol non ortus est omnibus, quia calore ejus
est, quae est Ecclesia. Sed qui sciat quod ii qui se ipse fraudavit; sed quod solis est, prserogativam
vidonlur in Ecclesia dcbiles, pauperes, impru- suam servat ;
quod imprudentis communis a
est,

dentes eliam peccatores abundantiori indigeant B se gratiam lucis excludit. Super omnes pluvia est,
honestale, et majore praesidio fulciendi sint ;
qni et hoc divina; misericordia; deputatur; quia phiit
hoc noverit, ipse potest dicerc : Particeps ego suin super justos et injustos. Aut certe sic interpretan-
omnium timentium te. Qui compatiatur magis hujus- dum, quod misericordiai diviuaj plena sit terra;
modi hominibus, quam fastidiat eos, compatiatur quia « Domini est terra, et plenitudo ejus... ip.se

infirmis; ut sciat quia unum corpus omnes sumus, super maria fundavit eam, et super flumina praepa-
ct membris membra connexa, ut alterum sine ravit illam [Psal. xxiii, 1, 2). » Etenim per Eccle-
altero csse non possit, et cum alterum dolet, com- siam omnes gentes diffusa est misericordia
in
patiatur alteri. Iste ergo i^ecte potest usurpare Doinini, in omnes gentes diffusa esl hdes.
hujus vocis auctoritalem. 58. Fortasse dicas Qua ratione non dictum est,
:

autem quam verecunde Propheta dixe-

55. Vide misericordife Domini plenum ost coRlum? Quia
rit Particeps ego sum timentium te. Non dixit imi-
: sunt etiam spiritales nequitise in ccelestibus; sed
lantium, sed timenlium; initium enim sapientise non iilae ad coramune jus indulgentiae Dei, re-
est timor Domini (Eccl., i, i6). Inter rudes se con- missionemque (89) pertinent peccatorum, quibus
slituit humihtate, cum veteranos devotione supera- p ignis servatur aeternus, et illa quae coelestium vel
ret. Sed tamen et timere virtutis esl, quia scriptum potestatum vcl ministeriorum sunt, licet auxilio
est : « Timete Dominum, omnes sancti ejus {Psal. Domini fulciantur, tamen non tanta ejus indigent
XXXIII, 10). » misericordia, quanta ea quae sunt inferiora atque
56. Sed ne aUquibus timor iste non sanctus terrena; non enim illa carnis involucro vestiuntur,
videatur (quia sunt qui ignava formidine perti- in qua est frequentis erroris illecebra. Ideoque in
mescunt, et hebeti trepidant melu) addidit : Et superioribus idem Propheta, quia « Coelum coeli
ait

custodientium mandata tua. Ut ostenderet se sancti Domino, terram autem dedit filiis hominum [Psal.
timoris csse consortem. Aut sic. Potest quidem cxiii, 16). Unde et coelum purius et defaecatius
)>

1077 timere corde devotus, sed opere piger, ut ab omni labe peccati est, longeque seraotius ab
sit reiigiosus aflectu, otiosus actu. Non lamen illo de quo scriptum est : « Sicut volatilia coeli
potest pig<M' esse, qui mandata Domini custodit. {Matth., VI, 26). » Hoc enim coelum velut medius
Qui ergo tiinet, custodit. Ergo ejus est custodire quidam inter coelum et terram aerius locus dicitur,
qui timeat. Sanctus itaque hoc dicit : ego autem in quo sunt etiam spiritales nequitiae in coelestibus.
hoc mihi usurpare non possum ;
quanti enim Nam in illo non appellativo, ^ed vero 1078
sunt qui timeant Deum, et non illis compatior? D coelo , etiamsi diabolum legerimus in conspectu
QuKrunt opem, et ferre nolo misericordia indi- ; Dei angelorum non defuisse concilio, puto tamen
gent, sumptu (88) non adjuvo. Quisquis autem hsec nulla opei^ari tentamenta nequitiae. Denique scrip-
facit, ipse polest dicei'e se timenlium Christum tura est quia angeli amaverunt fihas hominum
esse consortem. {Gen., VI, quod terrenis capti detineantur
2); eo
57. (Vers. 46.) Misericordiae tuae, Domine, plena illecebris princepsmundi istius ac ministri ejus, in
est terra : justificationes tuas doce me. Quomodo quibus nequitia spiritalis venenis quibusdam carnis
misericordiae Domini plena est terra, nisi per pas- hujus imbuta, ct humanis est infecta criminibus.
sionem Domini nostri Jesu Christi, quam futuram Ideoque Dominus in Evangelio suo ait « Fial vo- :

prsevidens, quasi promissam Propheta concelebrat? luntas tua sicut in coelo et in terra {Matth., vi, 10). »

(87) Ita omnes mss. Edit. conlra triplicem hujus nolo misericordiam ; indigent sumplu, et non adjuvo.
loci negationem expungunt, ul de justis intelligatur. Melius reliqui, ut supra in corpore.
Sed quolibet modo proponatur, tantumdem valet ad (89) Mss. aliquot non infimae nolae, ad communem
probandum intentum. ejus indulgentiam, remissionemque, elc.
(88) Edit. cum msa. duobus, Quseruntopem, et ferre
1.189 KXPOSITIO JN P,SAI,MUM CXVIII. K<9(»

Non eadcm est illic iniquitas vicinum possessionis ^ Per te si quis introicril, regnum illud possidebit

finitimo rurc depellere, viduam hau-cditatis fraudare Eeternum. Pcr te si quis intraverit, non decipietur,
conipendiis, minorcs consortii (90) jure detrudcre, quia falli non potest quicunquc domicilium fuerit
intra lignum denique et quodcunque argenti atque veritatis ingressus.
auri vel aeris mctailum velut efligiem quamdam SERMO NONUS.
coelestcm includere potestatem. Haec, cum sint u Tlieth.

maximi plena sacrilegii, in coelis vacant, in terris i. Nona littera Theth, cujus interprctalio est,

frequcntantur. « Verbo enim Domirii cceli firmali exclusio. Quid est exclusio? Numquid sicut domo
sunt {Vnal. xxxiii, 6) », non terra firmata est. aliquis excluditur, hospitioque dejicilur, ila qul
39. Et ideo justificationes Dei ab ipso Domino excluditur a Dei regno , bonis illius frandatur;
vult doceri; quia difficile est in terra magistrum sicut illa; exclusai sunt virgines, qua-. seciim oleum
liujusmodi reperire, qui ea doceal, quaj ipsc non non tulerunt, et dum venit Sponsus, exstincta-
vidcril. Ad illum igitur doctorem intimo Proplieta sunt faces eorum, atque in emendo oleo, inflam-
contendit ancctu ,
qui solus magister est verus mandisque facibus occupatai fecerunt moram, el
Quomodo enim potest horao quasi verum docere ingresso jam Sponso, introire cupientes leguntur
([uod nesciat, cum ipse sit mendax? Meritoque ait D exclu.sae [Mntth., xxv, 2-12)? Non arliitror. Nam

Dominiis, ut nemo supcr terram vocet sibi qucm- quomodo diceret si a bonis sanctus Propheta essel
(juam magislrum quia unus est magister omnium
;
dejectus (92), atque cxclusus a Dei regno Jucun- :

{Matlh., xxni, 8). Et qudmodo posset David alium dilatem fecisli cum servo tuo? Nec Prophetae mo-
doctorem quaerere, cum ipsc de Deo dixeril « Qui ritum hujusmodi intellectuni videtur admitlere, ner
:

docet hominem scientiam (Psal. xcni, 10)? » Docct, series subdilorum. Audis dicentem « Suavis es, :

autem Deus, et mentes illuminat singulorum, ct Domine, ct in jucunditate tua doce me justificatio-
ciaritatem cognitionis infundit, si tu aperias ostia nes tuas (Inf., vers. 68). » Audis dicenlem Bonum :
<i

cordis lui, et coelestis gratiae recipias claritatem. mihi lex oris tui super millia auri et argenti (Ibid..

Quando dubilas , diligcntcr inquiras ,

qui cnim 72). » Et potes dicerc quod sil exclusus a regud,
quaerit, invenit, et ei (pii pulsat, aperitur. Mulla qiii non est exclusus a lege? Quid ergo intellige-
obscuritas esl in scripturis propheticis, sed si nianu nuis? H.Tret interpretatio , et obscuritalem sensus
quadam mentis tua; Scripturarum januam pulses sui sermo vidctur offendere.
(91), et ea quae sunt occulta, diligenter examines. 2. Vocant merila Prophetan, vocat ejus gratia.
paulatim incipies rationem colligere dictorum; etpvocat subjectorum series, ut altioris intellectus
aperietur tibi non ab alio, scd a Dei Vcrbo, de aliquid debeamus eruere; et occurrit in lem-
(pu) legisti in Apocalypsi {Apoc, v, ()), quod Agnus pore (9.3) quod interdum excludanuir in bono.
librum signatum apcruit, quem imllus anlc aperire Scriptum est enim « Perfecta charitas timorem
:

poterat; quia solus Dominus Jesus in Evangelio suo excludit foras (I Joan., iv, 18). » Et generaliter qui-
prophetarum aenigmata, et legis mysteria revelavit dem charitas excludit timorem. Ut miles qui im-
solus scientiae clavim dctulit, et dedit aperirc nobis. peratoi'em diligit, bella pro imperatore suscepta
«0. Dicunt sc JudaM haberc clavim scicntiaj, sed non metiiit; ut servus amans dominum ,
quamvis
non habcnt; nain si haberent, ipsi ingrcderentur, pcr devia ct praerupta mitlatur, tainen onnia pe-
ipsi agnoscerent penctralia Scripturarum. Nunc ricula domini amore contemuit; ac si quis domi-
autcin : « Vae vobis, Scribae et Pharisaei, qui abstii- niim pclat, sc ipsum offeiTC non trepidat;ul qui
listis clavim scicntitc, ct ipsi non introistis, et trans mare posilos filios viderc dcsidcrat, non me-
iiitroounlcs prohibuistis (Luc, xi, ;J2)j » Quomodo tuit naufragia, libcrorum charitate iugrcdilur mari-^
onim clavim potestis habere scicntia^, qui scientia^ lluctus, siibit incorta navigh, sed metum discrimi-
ncgaslis auctorein? Et idco ad ipsum conversus nis levant desideria filioriim. Quam pulchre etiani
David ait : Tu ine, inquit, doce justificationes tuas,\) i\e, marlyribus dicitnr, (|ui vere militant Chrisld.
(juia tu Tu doce quae sapicntcr
cs vcra justitia. qui pcrsecutionos, ungulas, gladios, inoondia non
dicta sunt, qnia tu cs .sapicntia. Tu apcri cor limentes, infestis sc rogibus obtulerunl! Tiinorem
meum; quia aperuisti libruni. Tu apcri illud os- ctonim qucni poterant haberc ptenaruin, cxcluse-
tiuin quod in co-Io 1079
^^*'. Qui'» 'pse es janua. ruut amore martyrii.

(90) CoHSorti«m, in Cod. Thcod. sumitur aliquaudo mothodo si usus osset idem Augustinus adhuc calo-
pro vicinia et connexis icdiliciis; imo ol apud Cice- chumouus, prophotice Isaia; loctionem, quam sua-
roncui, Oral. in Verr. consorles dicuntur ii quorum donto Autislito nostro exoi-sus fueral. non ita facilo
Ihios coutigui sunt et hoc sonsu consortium ab
: omisissel.
AiTibrosio hic accipilur. (92) Codicos lieg., Ljpt. ac
Corb.. Nav. unus,
(91) Aiubrosius iu concionibus suis froquens ad- Fisc, diceret, si bontts Prophcla
el S(ihc<i/s csse(
liorlabatur auditoros, ut sludioso Scripturarum dejeclus. Edit. Rom... diceret bonis sanctus Prophriu.
otiani difticiliorum leclioni incuiuberent. Et ne pro- si esset, etc.
photaruin obscuritato, sicut Auguslino contigisso ex (9;{) Quidam mss., Et occurrit interpretatio. Edit...,
lib. IX Couf., cap. 13, cognoscimus, a lam utili pro- in interpretdlione. At mss. uovem..., in tempore, id
posito deteiTereulur, docet oralionem u lectioue est,opportuue; dum videlicet el mibi animus d>-

alque diligenlia nunquam separandam. Qua quidoui hoc ipsa iuvoniondo soUicitus esl.
1301 S. AMBROSII 1392

3. Hunc sonsum autem essc inlerprelationis hu- ^ qui agit pcenitentiam, excludit pudorem , seques-
jus etiam de Tlirenis Jeremiai possumus approbare. trat verecundiam flagitii confilondi, ut recupe-
Nam et ibi sub hac liltera scriptum est : « Bonus randte spem salutis inveniat. Meritoque et ipse
estDominus sustinentibus eum, animoe quse quoerit David ubi cognovit errorem : « Peccavi, iuquit,
eum. Bonum est sustinere, et sperare in salutare Domino (II Reg., xii, 13). » Tantus rcx, lanlus pro-
Dei, Bonum est viro cura portaverit jugum grave pheta non erubuit peccalum proprium confiteri;
a juventutc sua : sedebit singulariter, et silebit; et ideo diclum est ei : « Et Doininus abstulit pec-
quia tulit jugum grave (Thrcn., iii, 25-27). » Haec catum tuum (Ibid.). »

utique quid aliud astruunt, nisi bonae exclusionis 6. (Vers. 65.) Sublato igitur peccato ait : Jucun-
hanc interpretationem videri? Quis enim sustinet ditatem fecisti cum servo tuo, Domine , secundum
Doniinum, nisi studio charitatis? Q^^^ ^st 1080 verbum tuum. Multa videntur in hoc soeculo ju-
qui sperat, nisi qui quod sperat, optat, et diligit? cunda esse, quoe non sunt, multa suavia, bona plu-
Quod enim sperainus, per patientiam exspectamus. rima. Luxuries videtur esse jucunda; sed exhausto
Ergo qui sperat, sustinet; qui sustinet impatientiaj fitamara patrimonio. Dulcis libido cum feivet; ,

utique excludit affectum. Quis est qui portat jugum sed eadem horrida et exsecranda, cum proditur.
grave a juvcnlute sua, nisi qui deliciis renuntiat, B Suaves epulse, cum sumuntur; sed fetidoe , cum
luxuriam fugil? Quis est qui singulariter sedet, digeruntur. Bona multa in hoc sibcuIo, dum vivi-

nisi qui soecularibus voluptatibus abdicatis, moles- mus, tEstimanlur; quia usui nobis sunt, ut pecu-
tiarum omnium excludit tumultus? Iste ergo nihil nia, aurum, argentum, possessiones : eadem nihil

timcre poterit, quia charitatis gratia vim tiraoris possunt prodesse defunctis , hic omnia rehn-
absorbuit. quuntur. Quin etiam raajori dolore quis mori-
4. Est et alius qui excludatur in bono, ut ille qui tur, cum his se fraudari copiis ingemiscit.
Apostolica auctoritate sublatus e medio plebis est; Non est ergo jucundilas vera, nisi illa quae se-
quia malum opus fecit, traditus est in carnis inleri- cundum verbum Dei est, ut quis bonorum meri-
tum, ut ejus spiritus salvaretur (I Cor., v, 5). Ex torum atque virtutum subsidiis gaudeat se esse
quo intelligimus quia in bono excluditur, qui jube- munitum.
tur agere poenitentiam , ut humilietur, et compun- 1081 ^- H^c David jucunditate vel bonitate
gatur corde. Hoec enim reconciliationis solent esse Dei loitatur; quia jugum grave a juventute porta-
suffragia (94). vit, et sustinuit, atque exspectavit Domini in se
b. Denique etiam in Jeremia scripta sub hac lit- graliam, non pra^ripuit, qui soepe occidendi regis
lera id videntur significare. Sic enim legimus dc ^ Saul tributa sibi copia, maluit taraen exspectare
Jerusalem illa terrena : « Imraundilia ejus ante a Domino deferendi tempus imperii, quam occiso
pedes ejus. Non fuit memor novissimorum suo- rege proeripere. Semper Deus bonus est ideoque ,

rum, et cecidit invalide (95); non est qui console- et Paulus ait : « Vide ergo bonitatem et severita-
tur eam. Vide, Domine, humilitatem ejus quia ,
tem Dei [Rom., xi, 22), > bonitas enim in omnes
magnificatus est inimicus (Thren., i, 9). » Et quia est, severitas in paucos. Denique subdidit idera
sic humihata est Jerusalem, merito postea ei di- AposLoIus : « In quidem qui ceciderunt, seve-
eos
citur : « Defecit iniquitas tua, fllia Sion {Thren., ritatem; in te autem bonitatem [Ibid.]. » Si enim
IV, 22). » Et omni qui poenitentiam egerit, lacry- non cecidissent, utique uterentur et ipsi bonitate
misque propriis peccata delleverit ,bene dicitur : Dei. Nam et tibi ideo bonus est, quia permanes :

« Defecit iniquitas tua. » Alibi quoque sub hac quod si non permanseris in bonitate, et tu exci-
littera dicit Jercmias : « Boni erant vulnerati gla- deris. Non ergo Deus propterea bonus esse desistit,

dio, quam vulnerati fame. Abierunt compuncti a quia tu lapsus es, et indiges severitate. Siquidem
nativitate agrorura (96) (Ibid., 9). » Compungimur et severitas Dei in bonitatem recurrit; ut unus-
igitur, quando nostrorum agimus poenitentiam de- T\ quisque (98) castigatus pedera referat a peccatis, et

lictorum compungimur etiam recordatione delic-

, ad virtuLum traraitem, bonamque conversationem
torum (97). Unde ait propheta David « Quai di- : recurrat. Denique docet de illis qui ceciderunt
citis in cordibus vestris, eL in cubilibus vestris Apostolus : non permanserint in incre-
« Quia si

compungimini [Psal. iv, 5). » Qui autem compun- dulitate, inserentur. Potens enim est Deus iterum
gitur, utique delectationem excludit erroris, et inserere illos (Ibid., 23); » uL quemadmodum de-

(94) Hic et alibi pluribus locis Ambrosius veterem enim LXX, inopsuOiQaav £xxexevTyi(Ji£vot aito YevvYUAaTwv
indicat Ecclesise morem, quo episcopi impositas a dYpaJv.
se pcenilentibus publlcis poenas minuere, nec non (97) Omnes recordatione deliclorum ; concin-
edit.,
excommunicationis terapus breviare consueverant, nius plerique mss., recordatione dictorum, ut citatus
habita ratione ipsorum contritionis atque humilia- statim psal. iv, vers. 5, satis ostendit.
lionis, quse proinde reconciliationis dicuntur esse (98) Edit. et mss. quatuor Siquidem... in bonitale, :

suffragia. ut recurrat unusquisque, etc. Mss. duodecim... in

(95) Rom. edit., cecidil valide. bonitatem recurrit; ut unusquisque, elc. in quorum
(96) Rom. a
agrorum. Reliquse
edit., sterilitate cum tamen nonnuUis habetur, recurral, et conjunclio, ut,
mss. omnibus, a nalivilale agrorum. Melius : sic desideratur.
1393 EXPOSITIO IN PSALMIJM CXVIII. rm
serta virguUa (99), ila et homines volut caudicihus ^ 10. Idooquc cjui inlciligil allann Doi csso lionita-
quibusdam virtiitis inserti, bonorum fructus pos- tem, doceri desiderat etiam disciplinam. Nam ple-
sint ferrc mcritorum. Accuses necessc est medicum rique avertuntur a sludio discipiina", dum eam
crudelitatis, quia putrefactas vulncrum iibras fcrro severam et trislem arbilrantur; sed perspicacior
putaverit exsecandas ;
quia noxia et serpentia ul- sensu intelligit, quod disciplina, si tristis ad tempus
cera igni adusserit, ne virus in ulteriora proser- sit, posterioribus fiat jucunda temporibus. Scd est
peret; vcl quia magister discipulum vcrbcraverit mode-
disciplina vel correptio scverior, est ctiam

negligcntcm, ut mctu verberum inducrct diligen- ratior. Moderatior est de qua dicit Dominus , :

tiam? Castigare enim amantis est, non cxsecrantis; « Corripiam eos in auditu tribulalionis eorum
el ideo bonitatis est, non crudelitatis. Recte ergo et {Osee, VII, 12). » Est et severior quae est in ira et

Dominus ubique est bonus, ct cum remittit flagitia, furore correptio. Unde rcfugiens eam correptionem,
cl cum peccata castigat « Castigat enim Dominus : dicit David : « Domine, nc in ira tua arguas me,
quem diligit {Ilebr., xii, 6). » nequc in furore tuo corripias me (Psal. vi, 2). »

8. Castigatus est etiam David. Denique ait : Et Jcremias : « Corripe nos, Domine, in judicio,
" Et fui flagellatus tota die {Psal. lxxii, 14). » Sed et non in furore (Jerem., x, 24). » Omnis ergo

vir sapiens qui intellexit casligationem illam Do- B disciplina, ctsi ad tempus habeat amaritudinem.
mini sibi profuissc ait : Bonitntem fecisli cum servo habeat perturbalioncm, postea lamen pacihcos
tiio, Domine, secundum verbum tuum; hoc cst, ctsi fructus gcnerare consuevil.
illa mihi ad tempus amara visa est castigatio, mihi 11. Sed qui petit doceri bonitatem et disci[»Ii-

secundum carnem, mihi sccundum mojstitiam cor- nam, dcbet peterc etiam scientiam doceri. Nisi
poris tamcn sccundum vcrbura (uum castigatio
, enim liabeat scientiam, molesta cst disciplina,
illa fruclus bonitatis atlulit. Illam mihi castigatio- molesta correptio. Quid sit scientia, doceat le

nem intelligo profuissc, illa castigatione me a vi- Salomon, qui ait de Domino Deo noslro : « Ipse

tiis esse revocatum, illa castigatione non diu ali- enim mihi dedit eorum quae sunt cognilionem
quid in me licuisse flagitiis, per illam castigationem veram (Sap., vii, 17). » Et alibi hic idem Propheta
Domini nihil in mc adversario licuissc, nihil morli. ait : « Qui docet hominem scientiam (Psal. xciii,

Dcniquc, « Casligans castigavit nie Dominus, et tO). » Qui autem petit scientiam, credit mandatis
morti non tradidit me {Psal. cxvii, 18), » ipse Dei.
Propheta memoravit. Castigatur enim qui recipi- 12. Aliud est autem in raandatis Dei credere.
tur; qui autem non recipiuntur, non flagellantur. ^ aliud raandalis crederc. Qui enini mandatis Dei
" In laboribus cnim hominum non sunt, et cum credit, cito efficit ut sit in mandatis Dei, et in ipsis
hominibus non flagcllahuntur {Psal. iaxii, 5). » conversetur. Pcr hdcm igitur scientia assumitur,
Ideoquc supra ait : « Quam bonus, DeusIsrael, per scientiam disciplina. Quod enim scimus pla-
rcctis corde {Ibid., 1)! » Ergo bonus omnibus; cerc Deo possc, in eo nos conversatio ipsa deleclal.
quia omncs recto vult esse cordc. Qui autem cor Denique scripLum est : « Nostra autem convcrsatio
declinaverit, ipse a sc gratiam divin» bonitatis in ccelis est {Philip., iii, 20). » Pra^cessit scientia,
avertit. secuta est conversatio. Dc mandalis Dei credere
9. (Vers. 66.) Sequitur : Jucunditatcm, et disci- diximus. In mandatis autem Dci credere, hocest, in
})linam, et scientiam doce me ;
qiiia in mandntis tuis ipsis esse, et credere quia vera mandala sunt. Nisi

crcdidi. Juxta Apostoluni xpr,(TT6v bonum inlelligi- enim credidcris raandatis Dei, eorum utique scien-
mus, quia dixit : « Vidc crgo bonilatfni Domini tiam, qua> per mandala Dci doceraur, habcrc non
(liom., XI, 22). » Juxta Evangelium 1082 XP'i<"<>'' potcris.
suave accipiraus. Dixit enim : « Tollitc jugum 13. (Vcrs. 67.) Sequitur versus tertius : Prius-
meum... quia leve est, et onus meuin, quia suave quam humiliarer ego dcliqui : propter hoc verbum
cst {Mattk., XI, 29, 30). » Dixit cniiu, t6 ^opxiov D '«»'« '-<J0
custodivi. Alia editio habet (1) : Prjw5-
jxou xp^nfTTov. Unde racrito bonitatem Dci ab ipso quam humilinrcr cgo ncscivi. Undc putant aliqui
quajrit doccri, nc forte qnis perfunctorie accipiens quod hominis anima (2) hoc dicat Priusquam hu- :

honum Dcum csse, in crroribus perseveret, quod miliarer, ut in hoc lutum corporis inlroirem, tua
pcr raisericordiam Dei sciat impunitateni suis quae non legeram, mandata nescivi. Scd quia Sep-
dari possc pcccatis; cum ctsi indnigoat Dorainiis, tuaginta virorum sentcntia.-; niagis sequitur Eccle-
lanicn fceda cst conversatio in criminibus scniper sia, et hic sonsus ost planior, cf nihil olTensionis
ha?rere. Non ergo bonitas i^ta vulgaris cst; scd admittit, quod possit aliquibus scrupulum commo-
quai seniper disciplinjc exspeclet profectum. vcre, ideo accipiaraus, humiliarcr, ila diclum, eo

(99) Rom. odit., nt quemadmodum inserla vir- quam in corpora niillorentur, occulte perstringat
gulta ; ca3lora> acmss. omnes..., deserta rirgultn : Ambrosius. Ef indc contirmari potest quod ante
non malc, si modo subiutollexeris, Iwnis caudicihus non somel jam dixinius, eum has solas Origenis opi-
inserta. niones nliquando proponere, quas ab aliquibus nliis
(1) Ploriquo mss., .ilia traditio habct. Patrihus ndmissas fuisse intolligebat, ncque ab Ec-
(2) Non est dubium quin hic Origenistas, quod clcsia reprobatas.
sensorinf auimas prins exstitisse, atquo peccasso,
1395 S. AMBKOSII 1396

quod 1083 peccato videatur humiliatus. Propter \ tur, quod forsitan non sit, ut bonitatis etiam
peccatuni eniin teiitatioiies s;ppe nascuiitur. Deni- jpse pra?dicatione mitescit, terroremque immitis
que Adam ct Eva post culpam utique dejecti sunt deponit affectus, quanto magis Deo laus sua est
[Gen., iii, 24). Ergo humilitatis nostrai causa pec- deferenda, qui nisi bonus esset, super terram
catum est, vel cnim hoc fugio.
humiliationis; non slare quis posset? Propriiim autem Dei est ut
Potest enim de adversis plerumque intelligi humi- bonus sit. Denique in Evangelio habes, quia Arbor
litas, ut est iliud : Bonum mihi quod humiliasti bona fructus bonos facit (Matth., vii, 17). Fructus
me; ut discam justificationcs tuas (vers, 71). Et : ejus angeli sunt; fructus ejus homines sunt, hoc
Nisi lex tua meditatio mea esset, tunc forsitan peris- est, rationabiles, sancti, si Domini prsecepta cus-
sem in humilitale mea (vers. 92). Et « Humilia- : todiuat ; fructus ejus sunt ii qui nascuntur in ter-
tus sum valde [Psal. cxLi, 7). » Hic ergo ostendit ris; fructus ejus sunt virtutes hominum. 1084
humilitatem ortam esse de culpa. Et quia culpa Merito ergo arbor bona bonos fructus facit. Prius
praecessit, ideo humiliatum se ostendit, hoc est, igitur radix laudetur, ut fructus possit probari.
attritum tentationibus et adversis, et traditum Sed et alibi ait idem Dominus Jesus : « Et Pater

anxietatibus ;
quemadmodum el ille qui traditus vester, qui bonus est, dabit bona data pelentibus
est a Paulo in interitum carnis (I Cor., v, 5) hunii- B se (Ibid., 11). »

liatus utique est; ut postea posset reconciliationem 16. Sed quamvis bonus Deus sit, cujus etiam
mereri. amara plus prosunl (non enim inferuntur, ut no-
14. Sed quamvis humilitas ista, hoc est, velut ceant, sed ut corrigant), rogatur tamen, ut in
quaedam dejectio, perturbalionis, non virtutis sit; bonilale sua doceat nos justitias suas. Considera
virtutem tamen saepe generat; et fitnon poina, sed medicum apponentem medicamenta vulneri-
titilia

remedium delinquentis. Nam si peccalis tuis tri- bus, ea tamen qua; mordeant ulceris virus, aut
buas quod humiliatus es, quidquid acciderit, in le certe ferro putrefacta resecantem ; cum in eo ipso
retorques, et ex reo incipies esse justus, qui te bonus sit medicus, quia utilitatem operatur segroti,
ipse condemnas. « Justus enim accusator est sui quod prodesse noverit; tamen quia seger
et faciat

in exordio sermonis (Prov., xviii, 17). » Nec potes dolorem aut non vult, aut non potest sustinere
indignum te judicare hurailitate, qui propria errata propter infirmitatem affectus sui, rogat ut medi-
cognoscis, in quibus erubescendo non utique extol- cus eum quadam bonitate et suavitate sua curet,
leris, sed humiliaris. Vides ergo quia ideo humi- non asperitatem adhibeat medicamentorum, non
Jiatus es, quia deliquisti, et non servasti eloquia ^ ferroincidat viilnerum fibras; aut si aliter non
Dei. Unde serva diligentius, ne pecces; ne iterum potest, ut cum moderatione faciat, et quadam sub-
quia dejectus es, tristitia absorbearis, et fiat tibi tilitate niitiget vini doloris. Et ideo in Evangelii
dejectio tua incrementum iniquitatis, quai debet bonitate melius docentur justilicationes Dei quam
correctionis esse occasio. Etenim in tentationibus in legis severitate. Opus autem justitia! justiticatio

homo, sicut aurum in contlatorio comprobatur. est.Unde scriptum est quia Pharisaii se justilicare
Vides Propheta quid dicat : Priusquam humiliarer, noluerunt (3) non baptizati baptismo Joannis
,

inquit, ego deliqui. Jure ergo tentationibus tradi- (Luc, vn, ZO). In eo enim justificatiouem non
tus est, quoniam delinquebat. Delinquebat autem, feceruut, quia noluerunt agere poenitentiam delic-
quia Dei eloquium non tenebat. Verum inde ordi- torum, quam Propheta in bonitate vult agere;
nem emendationis invenit, unde culpa processe- ut ei fiat peccatorum remissio sine atrocit^te dara-
rat. Ccepit esse subjectus eloquio divino, et culpa nationis, cum remissionis gratia.
desivit. 17. (Vers. 69.) Sequitur : MuUiplicatu est super
15. (Vers. 68.) Sequitur versus quartus : Bonus me iniquitas superborum ; ego autem in toto corde
es, Domine, et in bonitate tua doce me justitias meo scrutabor mamlata Quanto magis quis tua.
tuas. Etiam usus disciplinaj saecularis accepit, ut J) Deo servire desiderat, tanto magis in se excitat
unusquisque judicem suum laudet. Unde Apostolus adversarios; et tanquam athleta fortis coronam
sequens divinarum ordinem Scripturarum, cum justitia; reportare desiderans, irritat in se pluri-
diceret causam, ita ccepit : « De omnibus quibus mos et lacessit, qui invident nostro profectui.
accusor, rex Agrippa, a Judaeis, de his aistimo me Quod etiam in posterioribus evidenter ostendit.
feUcem, apud te incipiens ratiouem reddere (Act., « Cum odio habentibus pacem (4), eram, inquil,
XXVI, 2). » Et infra : « Credis, rex Agrippa, pro- paciiicus (Psal. cxix, 7). » Nihil tamen tranquiJIi-
phetis? Scio quia credis (Ibid., 27). » Ergo si tas ejus proficiebat; ut eos pacem oderant,qui
laudantur homines, in quibus plerumque aliena sua tranquillitate componeret, et eorum studia
laudantur, quanto magis unusquisque Dei sibi coraprimeret. « Cum impugnabant
loquebar illis,

gratiam conciliare debet, ut dicat : Bonus es, Do- me gratis (Ibid.); » hoc est, cum causas impug-

mine. Nam si hoc dicat homiui, ut esse admonea- nandi iion haberent, tamen impugnandi studium

(3) Edit. vet. quia Pharissei se justificare volue-

: agere preniteiitiam.
runl. Melius Rom. cum mss..., noluerunt, ut docet (4) Mss. septcm..., oslendit dicens : Cum odiosis non
id quod post alterum versura dicitur : qui noluerunl habentibus pacem, elc.
1397 KXPOSITIO IN 1'SALMUM CXVIII. \m
non deponebal. Ila ergo rnultiplicariUir sive nc- \ justus autcm humiliatur, legis praecp[ita meditando,
qiiiliie spiritales, sive homines, el multiplicatur qui habet humilitatis magisterium.
iniquitas eorurn auper justurn. Ver-hi gralia, si 20. (Vers. 71.) Idcoque subdidit : Bonuin mihi
lilium Justus quod saiculi usu sa»pe
amittat, quod humiliasti me, ut discam jusUficalione.s lua».
contiiigit; si amittat patrimonium, vcl diversis Hoc secutus Apostolus : « Placeo mihi, ait, in infir-

afliciatur incommodis rcrum, vei corporis infir- mitatibus, in injuriis, in nece.ssitatibus, iii perse-
mitatibus, tunc dicunt superhi : Ubi est justitia cutionibus, in angustiis fl Cor., xii, 10,. » Curii

cjus? Uhi misericordia? Ecce quia sic mulctatus cnim complacet in inlrrmitatibus, et non frangitur
est; ecco quia oi innocentia sua nihil prodest. animo, ncc cedit injuriu', discerc juslificationes
Ideoque ad vita; hujus specimen extrahendurn Dei et rneruit et implcvit. Ergo hic, humiliasti

tr'es illi sancto Job specie arnici , obtrectatiorio mc , hoc est, divcrsis tcntationibus et incom-
autcrn iniraici, probitatis atque justitia; ejus in- inodis exercuisti. Quod aperuil et Symmachus
vidi, exprobrantes gravia opprobria congei'ebant, scribens : Profuit mihi quod afflictus sum, ut dis-
et qui venerant ad consolandum, insuUare ca-pe- cercmjustitias tuas. Ergo qui humiliatur, noii deji-
runt. ciat aniinum, neque frangat sed magis hurni- ;

18. Sed justus his non movctur, idcoque ncc Job B liando proficiat, ut superhum humilitate sua mi-
frangebatur. Denique in aiiiissioiiibus filiorum vel tiget, iiisolentes inorurn severitate confundat
patrimonii Dominus dedit, Dominus
dicebat : « contumcliosos patientia sua frangat, avaros noii-
abstulit... sit nornen Domini benediclurn (Job, i, nunqiiam ctiam aiquanimitatc di.spendii a jurgii

21). » Ergo et in adversis positi dicamus Bonita- : intentionc deducat. Sic enim legisti, quia « justi-

lein fecisU 1085

cum servo luo [Suprd, vers. 6o). licala est sapienlia a liliis suis 'Luc, vii, 3oj, »

Potest enim Duiniiius in nielius mutare quae facta dum Chri.stus se ollert supplicio, dedit injuriis,

sunt, ut Job sancti habemus exemplum, et qua; non suhduxit opprobriis, nec a confusione spulo-
amissa sunt reddere (Job, xi.ii, 10-13). Potesl quis, rurn avcrtit faciem suam, et ideo omnes patienlia
et amissis Oliis, generarc melior-es. Numquid Deo sua instruxit ^6), et livore sanavit.
cst difficile meliora donare ? Potest etiamsi nihil 21.(Vers. 72.) Sequitur : Bonum mihi lex oris
douet, hoc ipso tamen justo esse prospectum, si tui super mitlia auri et argenti. Non quicunque
lorte futuri improbi rapti sunt, ne mutaret malitia hoc dicit, imo rarus hoc dicit, id cst, qiii legem
cor corum. Sirniliter et de patr-imonio, quasi non Dei auro atque argento prajferat, qui potest prop-
videamus piurimos pi'optcr opes patrirnonii, in y>, ter legem Dci omnia relinquerc. Sed nec Chrislus
periculum salutis csse dcduclos, plurimis cx divi- hunc rcperit, nisi de iis quos ipse doccre dignatus
liarum abundantia orlam esse causarn peccandi. est. 1 086 Petrus hoc dixit, et probavit eUectu ;

Qui enim non habet quod donet, ascrihi ei culpa quia j)Iuris lcgem, quam aurum habuit. Ideoquc
Mon potest, quod non donaverit ; qui autem habet ait : « Aurum et argentum non habeo (Act., iii,

([uod donet, et non dat, utique obnoxius esse 6). » Nou avarus hoc dicit, qui defosso auro incu-
iiicipit peccato. bat. Non dicit pecuniosus, qui quotidiaua emolu-
19, (Vers. 70.) Sequilur : CoaguhUum est sicut incnta sollicilo rimatur aflectu, qui quotidie opcs
l(u: cor eorum : ego autem lcgcm tuain medilabar. aggerat, qui hsereditatis tendit aucupia, qui circa
Subtile cor sanctorum : coagulatum est vcro cor segrotiuilis lectulum indefessas exercet excubias.
superborum. Ut eniin lac natura sui puriim, spc- 22. Hic aliqui lcgcm oris Dei tanqiiam legem
ciosurn atquc sincerum cst, sed coiTuplione coa- Verhi Dei accipiunt, ut iegcm dcxter* Dei.si dicas
ccscit, sic inentis ct humani natura pura,
cordis Beue ergo et hoc convcnit Petro dicenti « Verba :

sincera, perspicua est priusquam vitiorum admi- vita; ajterna; habcs, et nos relinqucmus te Joan.,
slione coacescat. Coagulato enim lacle, lit qua;dam VI, 69) ? » hoc est, Lcx oris tui supcr millia auri vt
concretio nec suavitatem habcns camdcm , ncc D argcnti cst.El po.ssumus tantuin deserere bonum,
graliam. Ita hoinincs, qui anle sedulitate, gralia, et sjcculi hujus emolumeiita captarc ? Scd et Moyse.s
suavitate verborum , laclis speciem pra',ferebant, Icx oris Dci potesl dici, per qucm Dominus loculus
iiulla invidia corruptam, hi si cceperint inviderc, est et dedit legem.
coagulatur in vitium cor eorum, ct fit de suavi-
SERMO DECIMUS.
tate amicitia^ amaritudo malevolentiff', ct insuavis
quidam
< lod.
liorror invidiie. Ergo coagulatum est cor
per supcrbiam, pcr invidiam, qua' lenitalem na- 1. Incipit lillera apud llebia^os decima lod, qufc
turHP. , nucntcm beucvoleutia (5), malitise concre- Ualina significationo confcssio dicitur, vel certe </<-

lioue viliarunt. Iniquorum ergo cor coagulatur : solatio. Nec discors ac dissonans videtur interpre-

;5) mss. Edil. vero, quse leniiale nalurx (luen-

Ita (6) Omnes odil.. .'iapietilia sua instru.ril. Omncs
lem benevolentiam, otc. Sed hoc significat bea- mss., patienlia sua itislru.vit. Mclius, cum hoc se-
Ins Doclor, eos qni nliquem bonevolentia coni- quatur ex supcrioribus islis, Chrislus se oljcrl suppU-
plectuntur, lcnilatom adversus ipsum solitos exhi- cio, etc.
bere.
I .m S. AMBROSll 1400
talio. Siquidcm qui desolali sunl, cilius confitenlur ; A nam ut cum coeperit Evangelii prajcepta ser-
magis enim secundis roljus fiiiimus cxtolli solct : vare, cl implerc mandatum Domini
operibus
cum autem urgetur adversis, tunc divinum implo- Jesu, jugum captivitatis de suaj animae
tunc
rat auxilium. Nam ct in iis quaj humana sunt, liunc cervice deponat, cum se subdiderit jugo Christi.
usum esse cognoscinius, ut cui succedunt prospera, 4. Et satiabitur, inquit, in opprobriis. Non
animus elatior sit ; cui mundi hujus infesta sunt, dixit Subibit opprobrium, facile est enim unam
:

et potentia aiicujus adverca, tunc confugiat, tunc aut altcram contumeliam sustinere ; sed addi-
opem queerat, ut vci i'ogando superioris mitiget dit Satiabilur in opprobriis, quo facihus Do-
:

potestatem, vel se viribus armet adjunctis ; ne quasi minus moveat misericordiam, opprobriorum com-
inferior potentioi-ibus viribus opprimatur. pkuuum deformitate miserabilis. Quod utique ex
2. Denique Jeremias sub hac littera sic ait : hbro Regnorum potes intelHgere. Quippe cum
« Manus suas extendit qui tribulatur in omnia conviciaretur Seraei lilius Gera Sancto David, vi-

desideria ejus. Vidit enim gentes introeuntes in rum sanguinarium appellans, et malediceret ei,
sanctificationem suam, quibus mandasti ne introi- quando fugiebat filium suum Abessalon, parrici-
rent in Ecclesiam ejus (Thren., i, 10) ». De Jeru- daha ad tempus bella dechnans, tacebat rex, et
salem utiquc hoc dicit Propheta cujus deplorat B summum patientise insigne pr»stabat. Etenim cum
ferumnam, cujus proecessit desolatio ac destitutio, tentationis sua? tempus intelHgeret, ul ei parrici-
ut postea sequeretur confessio. Castigat enim dale preelium moveretur, magis humilem se volebat
Dominus omnem fiUum quem recipit. Receptu- videri, quo Domini mitigaret offensam, quam exa-

rus igitur Jerusalem, ante captivitatis flageUavit sperandum ejus arbitrabatur in sua tentatione
aerumnis. Nimium enim insoleverat, et inflato judicium, si forte suas injurias ultum iret. Unde et
se corde jactaverat; ut caput lenere non posset ad popuH ducem Abessam vindicare cupientem ait
Dominum Jesum , id est, humilitatem, gratiam, <i Quid mihi et tibi est, fiH Sarviae ? Ideo maledicit
justitiam, sapientiam, hoc -est, verae fldei magis- mihi, quoniam Dominus dixit iHi, ut maledicat...

terium non teneret. Et ideo Dominus castigavit Ecce fiHus meus, qui exivit de ventre meo, quaj-
eam, qiu moderator omnium novit quemad- rit animam meam. Si autem modo extraneus
modum unumquemque castiget. Ut enim medi- malcdicit mihi, dimitte illum, ut maledicat, quo-
cus graviox'a vulnera asperioribus medicamentis cu- niam Dominus dixit humiUtatem
ilU, ut videat
rare consuevit, leviora levioribus, ita et Deus nos- meara, et retribuet mihi Dorainus bona pro male-
ter graviora peccata majore severitate castigat. ^ dicto hoc [UReg., xvi, 10-12). » Quod et prophe-
Sed ipsa castigatio ad sahitem proficit . Dixit tico dixit spiritu, et probavit eventu. Cum enim

enim Dominus : « Percutiam, et ego sanabo [Deut., repleta fuerit humilitas, peccatum solvitur. Deni-
xxxu, 39). » que et in Isaiae libro habes quia dixit Dominus :

3. Denique de Jerusalem spem coepit Jeremias c< Sacerdotes, ioquimini ad cor Jerusalem ; conso-
propheta promittere. Nam in posterioribus sub lamini eam, quia repleta est humUiatio ejus, solu-
hac littera ait : « Dabit percutienti maxiUam tum est peccatum ejus, quia accepit de manu Do-
suam, et satiabitur in opprobriis. Dabit in se- mini dupUcia peccata sua [Isa., xx, 2). » Advertis
pultura os suum , si tamen est spes patientiae igilur quia ubi desolatio, ibi humUitas. Desolatio-
{Thren., ni, 30 et 29). » In Evangelio Dominus nem enim sequitur humilitas justo ordine, humili-
Jesus docens virlutem atque insigne patientiae tatem patientia, patientiam probotio, probationem
1087 ^i'' • " Qi^i ^^ percusserit in maxillam, consolatio. Quod habes et in Apostolo scriptum :

praebe ei et alteram (Matth., v, 39). » Vult enim « Quia tribulatio patientiam operatur, paticntia
discipulos suos et injuriarum esse patientes, nec autem probalionem, probatio autem spem, spes
referire facile , nedum ferire . Patientia enim autem non confundit, quia charitas Dei diffusa est
humiUtatis indicium est (7). Et ideo quoniam J) in cordibus nostris per Spiritum sanctum (Rom., v,

desolata erat ac destituta Jerusalem : « Dabit, 3-5), qui utique nostrorum consolator est afi"ec-
inquit, percutienti maxUIam suam ; » ut non tuum.
se subducat injuriae ; nec decUnet caedis dolorem, 1088 Quod autem
^- ait : « Dabit in sepultura
sed percutienti maxillam oCferat. Utrumque in- os suum (Thren., m, 29), » ostendit quamdam su-

telligi potest, sive ei qui percutere incipiat, pra modum sapientiae tacilurnitatem, ut tanquam
sive ei qui jam percusserit; ut illud evange- sepeliat os proprium, ne loquatur, et velut quodam
licum compleatur : « Qui te percusserit in aggere virtutum obstruat, ne vocem doloris emit-
maxillam, praibe ei et alteram. » Et prophe- tat,tantum pondus asserens patientiae quam spes
tice hoc positum est, ut doceret Hierusalem, foveat, ut vocem ipsam velut busto quodam ac tu-
hoc est, plcbis Judaicae Ecclesiam non aiiter mulo sepeliat, ac includat, quam nulla extorquere,
esse scrvandam, nisi per Evangelii discipli- nullave excitare possit injuria. IIujus quoque lit-

(7) omnes, Nedum ferire potens injuriam fa-

Edit. videntur ab aUquo, qui nedum ferire, idem esse
indicium humilitatis non exhiberet. At ea quse
cerel, ac multo minus ferire, sive aggredi, non satis inteUi-
resecavimus in mss. desiderantur, et huc intrusa gebat.

J
I40i F<:XPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1402

lerae inlerprctalionem, ut potuimus, explicavimus, ^ bus vivcnlibus anlcferrcl , de quo non inimcrilo
veniamus ad psalmum. coclesti scntcntia resultavit : « Faciamus 1089
6. (Vers. 73.) Ilaquc primus versiculus est : Ma- hominem ad imaginem et similitudinem noslram
ms tux fecerunt me, et paraverunt me ; da mihi in- {(ien., I, 20;. )> — << Caetera dixit, etfacla sunt; nian-
tellectum, ul discam mandata tua. Magno. commen- davit et creata sunt {Psal. cxlvhi, .5), » \\\. horao liat

dationis cxordio usus cst, ut opus IJei cssc se di- specialisquidam Dei acccdit hortatus, ut tanquam
ccrct, quo facilius circa operis sui gratiam favor laborantis Dei in liujus munere creatura^ signilica-
inclinarelur auctoris. Grandis enim pra?rogativa est retur operatio. Deus quidem cxpers laboris est
etiam in rebus humanis, ut aliquis opcribus ct bc- sed tamen Scripturae verba quid aliud, nisi studio-
ncliciis faveat suis, nec meritum spectet alienum, sam tui operationem ejus ostendunt (lOj? Ergo
sed in suff". gratia; munus intendat, ne vidcantur si Deus majore quodam studio te creavit, cur ipse
abrogare quod ipse donavit. Itaquc etsi de luto tui studium dcrelinquas ? Si Deus in le laboravit,

corporis nostri substantia sit, et carne induamur, qui laborare non novit, cur ipse fugitans sis labo-

et coi'pus ossibus intexatur et nervis, tamen quod ris?

simus prctiosissimum opus Dci, ncmo dubitavcrit. 9. Manus tuse, inquit, fecerunt me, et paraveruni
Nam et fabricam ipsam humani corporis si quis B mc. Clamat ad Deum Propheta : Opus tuum, Do-
consideraro vclit, niliil poterit in terra pretiosius mine, ne deseras, non dcrelinquas (Psal. cxxxvii,
judicare. Est enim homo statu celsus, vultu deco- 8). Te auctorem convenio, te teueo conditorem,
nis, cECsarie gratus, non in alvum caiterorum more prajsidia aliena non qua^ro. In adjumentum accin-
curvatus animanlium, sed ipso natura», jurc subli- gere, qui accinctus es ut crearcs. Dic, ipse David,
mis, qui in ca.'.lum libero spectet obtutu, nulla cap- quid seuseris, cur dixeris : Manus tux feccrunt me ?

livfP scrvitute cervicis dcprcssus in tcrram, sed Scd dixisli infcrius : « Domiiie, retribues propter
tanquam propria», conscius libertatis, ct locuplcs me; Doinine, miscricordia tua in SKCuIum, opera
sui testis auctoris. manuum tuarum non omittas {Ibid.), » hoc est di-

7. Verumtamen in caUeris animantibus mem- ccre : Bestias non feccrunt manus tuae, sed dixisti

brorum forma laudctur, in quibus pra>tcr gratiam « Producant aquae rcptilia animarum viventium
corporis nihil est aliud quod requiratur. Ilomo in {Gen., i, 20), » ct produxit terra secundum gcnus
eo est pulchrior quod non videtur, non in corpore quadrupedia, et reptilia, el bestias terrae. Me au-
quod vidctur : in se habens aetcrnilatis gratiam, et tcm, inquit, fecisti, me tuismanibus hoc figurasti,

prmsentiuni venustatem. « Qua', cnim videntur, tem- ^^ est, non ligurasti bestias manibus tuis, non repti-
poralia stmt, nam quai non videntur a?tcrna (11 Cor., lia, non volatilia : Me nutcm feccrunt manus tux,
IV, 18). )i In hoc terrcslri hospitio indutus habita- ct paraverunt mc.
tione ccelesti, cui simul competit et in terris videri, 10. Non mediocre opus est, quod paratum est :

et Deo jungi. Magnuni sane munus, si sc ipse cum sapientia unumquodquc disponitur et paratur.
cognoscat, et qua>dam forma justitia;, numdo ma- Denique Sapientia dicit : « Cum pararet ccelos, cum
gis quam (8). sibi Salomon nasci Uudc ct ait : illo eram [Prov., viii, 37). Quod de hominibus
)>

« Grande homo, ct pretiosum opus vir misericors : dicit idem Propheta : « Vox Domini pra?parantis
virum autcm lidclem opus est invenire {Prov., xx, cervos {Psal. xxviii, 9). » Quae vox Domini Dei est,
6). » Et vcrc magnus est qui et divini operis inter- nisi : « Faciamus hominem [Gen., i, 28;. » Qui
pres cst, ct imitator Dci. Ilomo cst enim qui potuit sunt isti cervi, nisi inimici scrpenlibus, qui super
dicerc : « Imitatorcs mci cstole, sicut ct ego Christi aspides ambulant ot vcnena non souliunt? Non vile

(I Cor., XI, i). Terram excolit, mari tanquam

» igitur, non corporale arbitror, quod paravit Deus.
possessione utitur, coeli ornamenta gratus miratur Nosce te ipsum, homo : tuiT animjc dicitur in Can-
assertor (9), Evanuerat rerum natura, nisi qui ea ticis canticorum : « Nisi cognoveris le formosam
Mlcrctur, divina providcntia esset adjcctus. mulieribus [Canl., » Cognosce anima,
J) in i, 7). te,
8. Dcniquc poslciuam fecit Deus ccelum et tcrram quia non de terra, non de luto cs, qui insufllavit le
ct maria, postcaquam omnia reptilia, volatilia, Dcus (II), et fecit te in animam vivcntem [^Gcn.,

animantia, poslca homincm fecit, quem aniinanti- II, 7). Opus cs magnilicum, Dei gcnerationc inspi-

(8) Hanc senteutiam

elcganlissime exposilam repe- Mirum est itaque invenlum esse christianum homi-
rios apud Romanum
oralorom, lib. i De ofliciix, iu nem, qui i)rivclarum hoc pronuntiatum impugnare
hrec vorba « Sed qiioniiim, iit prneclaro scriptum
:
auderet. Prtvoipua ojus argumcnta displosa reporiGS
ost a Platone, non nobis sohim nali suums, ortusque tom. III Philos. vet. ei nov., Iract. 3, disp. 1. qutest.
nostri partom putria viniiicat, partom parentes, par- 3, arl. 2.
tom aniici atque ul placot Sloicis, qua) iu lerris
:
(9) Edil. omnes, (jrandis miratur assertor; mss.,
gignunlur, ad usum hominuni omnia croari, homi- gratiis, etc.
nes autcm hominuni causa osse genitos, ut ipsi (10} Rom. cdil., nisi cttstodiam (ui ob graliam
inler so alius alii prodosso possont, in hoc naturam operationuni ejus ostcndunt, Vel. edit., nisi studionam
dobemus ducem soqui, tl communcs utilitatcs in ob gratiam tui operationem, etc. Sed, ob gratiam,
mcdium atTorre, » etc. Laudat ctiam Lucanus Cato- uec in mss. reperitur, nec sensui necossarium
noin Uticensem quod ejus secla fuerit :
est.
(11) Cuncl8B edil., quia insufjlavit in te Deus. Cuncti
Nou sibi, scd toti gonitum so crodoro mundo. fere mss. uon agnoscunt prsepositionem. Rursus vet.
 1403 S. AMBROSll 1404

ratiim, <' Atleude tibi, » ut lex dicit [Deut., iv, 9), ^ Vindicalur quasi expulsa, uon condemnatur quasi
hoc est tibi, id est, animai tua). Saicularia le et rea. Postquam enim peccasli, aliud essc coepisli,
mundana ne teneant, tcrrestria nou morentur. Ad illud quod eras esse desiisti. Quomodo igitur
,

illum tota intentione festina, ex cujus inspiratione punitur in te, quod in te non invenitur? Nam si

consistis. « Grande, inquit, liomo et pretiosiun inveniatur in tc imago Dei et similitudo, non sup-
opus vir misericors ; virum autcm lidelem opus esl plicio incipisdignus esse, sed pra;mio. Ila imago
invenire {Prov., xx, 6). » Disce, homo, ubi gian- illa qua ad imaginem et similitudinem Dei faclus
dis, ubi pretiosus sis. Vilem te terra demonstrat cs, non condemuatur, sed coronatur. Condenmaris

sed gloriosum virtus facit, tides rarum, imago pre- autem in eo, quod ipse mutalus cs, ut fieres ex
tiosum. An quidquam tam pretiosum quam imago liomine serpens, mulus, equus, vulpecula. His
est Dei, quaj primo tibi fidem debet infundere, ut enim nominibus jam nos Scriptura condemnavil,
in corde tuo refulgeat quajdam auctoris effigies quia exuti coelestis imaginis ornamento, etiam
ne qui mentem tuam interrogat, non agnoscat auc- nomen hominis amittimus, qui gratiam hoHainis
torem ? An quidquam tam pretiosum, quam humi- non tenemus.
litas, et naturam corporis animaeque perspiciens, 12. Jn aliquibus tamen codicibus invenimus
alteri te subjicias, alterum regere 1090 cogno- B M«n»s tux fecerunt mc, et plasmaverunt me. Nec
scas(12)? Prona in vitium carnis illecebra miseri- istud alienum ;
quia et Job dixit : « Manus tuai
cordiam suadet, quia quod aiteri contuleris, tibi plasmaverunt me, et fecerunt me {Job, x, 8). »
solvis : quidquid a te procedit, in te recurrit ; et Unde et hic edicitur, ut meminerit Deus quia pul-
quidquid profueris, tibi proficit. vis sumus, ut uberioris gratiae munus infundat, nec
i\. Vivacis animae vigor sensus, rationis, et in- infirmura opus deserat. Gubernator fluctuante na-
tellectus capas, atque judicii ; ut digna domus vigio plus laboris irapendit, quam cum secundo
tanto habitalore videatur, non amiltat suae prse- i'emigium labitur fluctu, aut ventorum flatus, suo
rogativam naturae, ne hominis nomen amittat. superante labore, prsecurrit (14).
Scriptura enim eum hominem dicit, qui est ad 13. Manus tuae, inquit, plasmaverunt me. Manus
imagiuem et simililudinem Dei; peccantem autem, dicit pluraliter, non raanuni. At vero alibi ait :

non liominem, sed aut serpentem aut equum ,

« Ego manu mea solidavi coelum {Isa., xlv, 12). »
adhinnientem feminis, aut vulpeculam, aut jumen- Et « Manus mea fecit lisec (Isu., lxvi, 2). » l 091
:

tum vocare consuevit. « NoHte fieri sicut equus In hominis constitutione videtur non abundasse,
aut mulus quibus non est intellectus. In camo et quod toti mundo, ut Ueret, abuudavit. Ccelum una
freno maxillas eorum constringe, qui ad te non firmavit manus, ut scriptura est, et utraque Dei
appropinquant {Psal. xxxi, 9). » Et : « Dicite huic manus hominera figuravit, ut legimus. Ccelum non
vulpi {Luc, xin, 32, » de Herode ait. « Generatio ad similitudinem homo ad sirailitudinem.
, Angeli
viperarum » vocatur a Joanne plebs hominum ad ministerium, homo ad iraaginem.
Luc., III, 7). Magnum homo, ergo opus Dei es, 14. Esto ut et angel' ad imaginem. Scriptura
magnum est quod dedit tibi Deus, vide ne quod tamen de homine locuta est quod sit ad iraaginem.
Deus tribuit, amiltas magnum illud munus, quod Habemus enim aliquid quod fortasse angeli non
cs ad imaginem Dei, et hoc in te puniatur magis. habeant; ubi euim abundavit peccatum, super-
Deus enim non punit similitudinem suam, sed eura abundavit gratia. Nobis est natus Christus ex Vir-
punit qui ad similitudinem Dei factus, hoc quod gine. Legimus enim : « Puer natus est nobis, et

accepit, servare non potuit (13). Punitur ergo illud filius datus est nobis (/5«., ix, 6). » Nobis carnem
quod ad similitudinem Dei esse desistit, hoc est, suscepit, irao potius nos in illa carne suscepit,
pecCatum tuum. Nam suam Deus non damnat quod Filium (15) hominis in Dei sede constituit.
imaginem, nec in illud incendium raittit eeternura Non lego angelos in Dei sede nisi stantes, nisi

sed magis viudicat imaginem suam de eo qui J) rainisterium deferentes {Hebr., i, 14; Apoc, viii.
imagini illi fecit injuriam, ut per mahtiara horao, 2; Dan., vii, 10). Non lego angelos, sed homines
quod eras, esse desineres, ct fleres mulus ex ho- consepultos Cbristo , et in Christo resuscitatos
mine. Vindicatur ergo imago, non conderanatur. {Uom., VI, 4, 5). Denique ait Aposlolus : « Quia
edit., Opus est maffnificum, Dei generatione inspira- sensu est interpretandum.
lum. Rom., Opus maxjnificum esl komo, Dei inspira- (14) Vet. edit., secundo remigio labitur fluctu, et
tione formalum. Omues mss. ut in textu, nisi quod ventorum flatum supparo superante. (Gill. iii marg...
ullima verba Ires sic invertunt...., inspiralione gene- properante) procurril. Rom., secundo labitur fJuctu,
ralum. aut ventorum flatu supparo prosperante, elc. Mss.
(12) Edil. ant. ac mss. prope omnes hic corrupti vero, omnes, secundo remigium labitur fJuctu
sunt. Edit. Rom., allera te subjicias, altero te recog- at hic divisi, aliquot habent, aut flatu prospe-
noscas. Verum cum a mss. ac vel. edit. nimium rante prxcurrit ; plures ac probatiores, ut in con-
recedat, cod. Vind. et Sorb. lectionem secuti sumus. textu.
Rursus ibidem edit. omnes, illecebra : misericordia (15) Ita plerique mss. et oranes edit., nisi quod
suadet. Conlra omnes mss., illecebra misericordiam hi« legunt quando filium, pro, quod filium. Reliqui
suadet. Non male. mss., quos tame^i per filium, etc. Quse lectio non
(13) Rom. edit. soia, servare non voluit. Sed hic, vox tamen hic inepte posita, interpo-
displiceret, nisi
potuit, uli de eodem verbo jam diximus, liberiori lationem aliquam innueret.
 1 40o KXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII 1406

coiivivili(;avil iios in Christo , cujus gralia estis ^ animain vivenleni. Sed quia pcccalor signacuium
saivi lacti, et siniul suscitavit, simulquc sedere tenere non potuit, et in criminc positus non habe-
lecit in ccelestibus, in Christo Jesu (Ephes., n, 5, bat qua) Dei sunt, sed quae hominum; proplerea
6). » Filius crgo hominis ad dexteram Dei, non venit Doniinus noster Jesus Christus, ut legis in
Angelus, non Archangelus, nec Cherubim et Se- Evangelio , et a mortuis resurgens cum dausos
raphim. Illa laudant, Fiiius hominis scdet. Filius discipulos reperissct, daustris ingrcssus est ma-
hominis angelorum orc laudatur, quod angelos nentibus, et dixit : « Pax vobis. Sicut misit me
malos vicerit, de nequitiis spiritalibus quai sunt l»ater, ct cgo mitto vos. Ciu)»que hoc dixissel,
in coelestibus, triumphaverit, quod fecerit similcs insufilavit, et dixit cis : Accipite Spiritum sanctum
angelorum homincs, in quibus ante crant contagia (Joan., XX, 21, 22). »

mortnorum. 17. Videsne ergo qua-, manus fccerint homineui,

li). « Verl)o, inquit, Domini coili firmati sunt, el aut quem hominem fecerint ; illum utique qucm
spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psul. xxxn, secundum Christum induinius ExspoUantes ve- : «

f)). » Homo quoque spiritu Domini perfectionem terem hominem cum actibus ejus, et induimus
vita), consunimationemquc virtulis accepiL. « Iiispi- novum qui rcnovatur in agnilionem secundum
,

ravil in cura Deus spiritum vita?, et fuctus est B imaginem ejus qui crcavit eum, ubi non est... ser-
homo in animam viventem (Gen., u, 7). » Vila ergo vus et liber, sed omnia et in omnibus Christus
nostra coepit ex inspiratione divina, sed vita haic (Coloss., III, 9-11). » Christum ergo induimus, sicut
secessiono anitna3, corporisque dissolvilur, inspi- et alibi dictura est : « Christum induistis (Gulut.,
ratio autem divina non solvitur. Et ideo intelligc III, 27). » Accepinius Spiritura sanclum, qui non
aliud cssc quod figuratuui cst, aliud quod factum solum nostra peccata dimittit (16), sed etiam nos
est, vel paratum. Meritoque dupliciter habes scrip- facit sacerdotes suos aliis peccata dimiltere. Ideo
tinn de enim scriptum est
homine. Priinum : ait Propheta : « Tu finxisti me, et posuisti superme
« Faciamus hominem ad imagincm et similitudi- manum tuam (Psal. cxxxvin). » Finxit per lulum
nem nostram (Gen., i, 26). » Et : « Dominabuntur, posuit pcr gratiam spiritalem, licet plcrique huuc
inquit, vel principatum hai)cbunt (Psal. xlviu, psalmum ex persona dictum Salvatoris accipiant.
15). Et : homincm ad imaginem Dci
Fecit Deus Audi quia manus Domini, etiam Spiritus dicitur.
(Gen., I, Secundo autem loco ita scriptum est,
27). Clamat Job : « Spiritus divinus, qui fecit me {Job,
»piia « Accopit Deus pulverem de terra, et plasma- xxsiii, 4). » Ista; sunt ergo manus qnae hominem
vit homincm (Gen., u, 7). » Ubi pulvis, ibi plasma- ^ ])araverunt , Chrislus ct Spirilus. Ergo Dominus
tio; ubi autem non pulvis, ibi non tcrra, non Jcsus et corporis auclor est nostri, qui primum
materia, sed incorporcum, scd admirabile; ibi non fecit hominem ad iniagincm, et postea de luto
materia, sed immateriale. Quod enim secundum linxit, ct voluit servare quod fecerat, salvare quod
imagincin Doi cst, non est in corpore, nec in plasmaverat, ut tolum homincm salvuni faceret,
materia, sed in anima rationabili. Ibi operatur, ibi sicut ipse dixit in Evangelio : « Milii irascimini,
ostcnditur homo ad similitudinem et imaginem quia totum honiinem saivum feci in Sabbato (Joan.,
Dei, ubi justitiaj, ubi sapientia^, ubi omnis forma VII, 23). » Quod specialiter Ecclesia docet (17),
virtutis assnmitnr. quia non solum anima, sed etiam caro nostra
imaginem, videbis ad imagincm
16, Si intclligas
;
scrvetur; anima per cognilionem Dci, caro per
homo enim non cst imago Dei, scd ad similitu- resurrcclionem; quoruin allcrum docuit divini
dinem factus est. Alius est imago Dei invisibilis, auctoritale sermonis, alterum propriai resurrec-
primogenitus universse creaturffi, per quein facta tionis exemplo.
sunt omnia. non ad imaginem, sed imago
llle ; tu 18. Hic esl ergo hoino gemina; subslantiip. Alia
non imago, sed ad imaginem. Habes crgo 1092 cst onini faeli substantia, alia ligurati (18); ista
m tiia substanlia aliquid de imagine et simililudinoU de Dei Spiritu, illa do limo. Proptcrea ail Job :

Dei, quod sit diviiifc similc imaginis. Propterea « Resuscitabit corium ineum (Job, xix, 26), » quia
imago ad oiim qui ost ad iinaginem, vonit; ct quod dc liino cst, resuscitatur; teiTa enim in
qua-rit iniago eum qui ost ad siinililudinem sui, terram redit; quod autem factum est, ul principa-
ut itcrum signcl, ut iterum conlirmet; qnia ami- tiim habcret super ca?tcras animanfos, id pra-stan-
seras quod accepisti. Insufllavcrat cnim tibi Deus, tius cssc iutclligis. Luli enim etiam bcsliis nobis-
iit inspiralionis sua> dono haberes gratiam, quam cum communo cousortium est, et ideo animae specia-
tibi culpa sustulcrat. Factus eras in animam viven- lis prairogativa donata est. Idem tamen quia caete-
tom ; audi quid dicat , non in carnom , scd in ris animantibus imperat ut possit (19) imperaro,

Aciverto hic diserlo doceri sacerdotes aut cpi-

(16) aliis el cunclis mss. alia figurati. Hic siquidem in-
scopum in ordinaliono sua ol propriorum peccatorum nuitur. quod supra non scmol Iradilum csl, liomiui
remissionem acoipore, et potestalem reinittendi pcc- non in corporo, sed in nnima impressam fuisse divi-
cata aliorum. nam imaginom.
(17) Mss. non pauci, nec inferioris notre, Ecdesiam (19) Rom. odit., donata est, ut homo c.vteris animan-
docvl.
tibus imperet, sed ut possil, etc.
(18) Rom, odit., alia insufllati. Sed retinendum cum
1407 S. AMBROSIl 1408

debel Deo esse subjcctus. Docelur igilur servire \ intelligat ; Domino acceperit gratiam,
et scit nisi a
ut ad regnum pervenire mereatur. Qui enim servit intelligere ejus se mandata non posse. In Evangelio
Chrislo, placuit Deo. Qui servit Christo placet quoque lego, quia proponebat parabolas Dominus
uliquc -1093 veritali (20), et debet nescire men~ Jesus, ct apostoli non intelligebant {Matth., xiii,

dacium. Qui servit justilia' debet repellere iniqui- 36). Denique explanationcm proposita; parabolai
latem. Qui scrvit immaculalo debct tenere casti- postulabant.
monia? disciplinam. Qui servit luci debet odisse 21. Ip.se Dominus Jesus cum diceret, ut legisti
tenebras peccatorum. Ergo, quia corpus infirmum in iibro Evangelii secundum Mattheeum scriptum :

est, visitationem Domini postulemus. Unde Pro- Beati pauperes spiritu {Matth., v, 3) ; subjecit in

pheta ait : « Quid est homo, quod memor es posterioribus (22) : « Omnis qui audieht mea verba
ejus; aut iilius hominis, quia visitas eum (Psal. haec, et fecerit ea, similis erit viro sapienti {Matth.,

VIII, 5)? » VII, 24). » Non ergo qui audit tantummodo, similis

19. Et nunc in reliqua versicuH portione ait : erit; sed qui facit quaj audierit. 1094 ^^'8^
Da mihi inlellectim, ul dismm mandula tua. Spi- neque factum sine auditione, neque auditio sine
ritalem igitur se esse cognoscens Propheta, petit facto potest esse sapientis, sed qui audit et facit.
gratiam Spiritus sancti (2t). Etenim intellectum dari B Audiamus igitur ut intelligamus; faciamus ut intel-
a Domino, et inter munera gratiarum primo consti- lexisse nos quod audivimus, comprobemus.
tui loco, in Apostolica leclione didicisti (II Tim., ii, 22. (Vers. 74.) Sequitur versus secundus : Qui
7) quia unicuique dalur manifestatio spiritus ad uti- timent te, videbunt me, et Ixtabuntur; quia in verba
litatem (I Cor., xii, 7), et in propheta primo loco tua supersperavi. Fortasse aliquibus videatur hoc
sapienliae et intellectus spiritalis gratia postulatur esse contrarium, quia justus dicit : Qui timent te,

{Isa., XI, 2). Petitur ergo Dei donum. Deinde vide videbunt me, et Isetabuntur; multis enim justus
ordinem : Da mihi, inquit, intcUectum, itt discam gravis est, cum videtur. Denique in Evangelio ple-
mandata tiia. Intellectus praemittitur, ut scientia rique Dominum Jesum videre non poterant; sicut
sequatur. Nam nisi quis intellexevit, doctus esse Geraseni rogabant eum, ut abiret de regionibus
non poterit. Doctiunam igitur intellectus facit, non eorum vm, 37) et alii
{Luc., ; ei transitum denega-
memoria. Nihil enim prodest multa legisse, nisi bant, quando tamen per eos transire nolebat (23)
intelligas ipse quse legeris. Et in Apostolo post {Luc., IX , 52 et 53). Unde puto quod sicut illic

manifestationem Spiritus (I Cor., xii, 7), sermo- Judaicee forma impietatis exprimitur , ita hic
nem scientiaj legisti postea substitutum {Ibid., 8) p Ecclesiae gratia reveletur. Propheta enim totum
ut scias intellectum memoriae prseferendum, et orbem replendum esse timore divino; et ideo quasi
illum posse habere scientiam, cui ante intellectus timentes Deum sanctorum dicit cognitione laetari

affulserit. qui enim videt justum, et gaudet, etiam ipse vult

20. Simul humilitatem considera. Si Propheta esse justus. Pulchrum est enim ut in aliis delecte-

intellectum dari sibi postulat, quis tam arrogans, tur, quod vult in se servare, si sumpserit (2i). Est
qui proQteatur in sua potestate esse intelligentiam? enim insitum bonis; ut castum, pudicum, pruden-
Jntellectum petit, ut ipse se noverit, et naturse tem sapiens affectu pio diligat, misericors libera-
suee possit scire rationem ; at illi qui de rerum lem; et virtutes suas in aliis amet. Plerisque enim
natnra disputant, coeli scrutantur plagas, qni se justi aspectus admonitio correctionis est, perfectio-

ipsos scire non possunt, putant intelligentiam sine ribus vero laetitia est. Quam pulchrum ergo, ut
Unde et nos humilitatem
Dei dono posse concedi. videaris et prosis? Bonum ego vir justus.
debemus assumere, ne extollamur, si forte unam 23. Propterea denique Paulus apostolus ascendit
aliquam de Scripturis parabolam cognoverimus; Hierosolymam, ut justos videret; et cum Petro
aut quia interdura secundum litteram plana legi- mansit diebus quindecim {Galat., i, 18); ut ex ejus
mus, si forte secundum litteram aliquid intellexe- D aliquid cohabitatione proflceret. Propterea ipse
rimus, doctrinai nobis assumamus scientiam. Pro- Paulus et Barnabas, cum Hierosolymam ingrede-
pheta ille qui accepit Spiritum sanctum, postquam rentur, magnifiee excipiebantur ab Ecclesia, ab
unctus est in regnum, unctus est in Prophetam, apostolis, et majoribus natu {Act., xv, 4). Cum au-
centesimum et octavum decimum psalmum scri- tem abire vellent, ne discederent rogabantur; et,

bens, intellectum sibi dari poscit, ut mandata Dei ut postea de Paulo legimus, cum lacrymis deduce-

(20) Rom.
edit., servit ulique verilali. (22) Voci posterioribus , subjungit edit.; Rom.,
(21) cod. scripti tredecim. Alii aulem atquc
Ila qui aulem fecerit, et docuerit, magnus vocabitur in
edit. cognoscit prophela per graliam Spirilus sancli. regno coelorum. Et in alio loco, Omnis qui audierit,
Eorum autem quse sequuntur a voce deidicisti, usque etc.
ad inleUeclus prxmittitur, ordinem edit. Rom. sic (23) Ita cuncti mss. ac vet. edit.; Rom. autem,
inverlit Propheta vero primo loco sapientix, inde
: quando tantum \per eos transire volebat. Planus sen-
inteUectus donum inter munera gratiarum constituit. sus, nisi esset omni alio praesidio destitutus.
Et quia unicuique datur manifestatio spiritus ad Edit. Roxn., sipossit. Aliae cum mss. omnibus,
(24)
ulilitatem ; ideo Dei donum petit Propheta : Da mihi sisumpserit. Videtur autem is sensus esse, virum
inteUectum, ut discam mandata tua. Vidc ordinem, justum eo bono delectari in aliis, quod ipse elegerit
inteUectus praemittitur, etc. ac susceperit in se conservandum.
\m EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. lilO

banliir (Act., xx, 38). Nam si est lanla vis in nalura- ^ inqiiarn, illum videt, nisi ejus viderit mentem, nisi

libus, ut animal visuni prosit ictericis; ita ul rnorlui ejus sermonem inlenderil, nisi sensus iiiius potue-
quoque cornu ejus animantis (2.-i) prodesse dicalur, rit compreiiendere, sapientiam de traclatu ejus as-
si fuerit demonstratum iis qui hujusmodi incide- sumere. Tunc igitur la;tabilur, cum ista perspexe-
rint passionem, dubitare possumus quod justi rit, cum ista cognoverit. Ita ergo et nos sicubi

sanet aspectus? Ergo vile animal irralionabile audivimus justum, festinemus videre, sicut illa

tantam virlutem babet, ut sanare possit hominem mulier qua^ audivit in domo Pharisaei discumbere

momento exiguo, quo videturj homo justus, si Domiimm Jesum, et ingressa est, et ejus pedes
tamen cum fide ab eo aspiciatur, qui utilitatem perfudit unguento (Luc, vii, 37, 38). Ulius imita-
ab eo percipere desiderat, nihil confert? An non tores simus ; namque Ecclesiam in illa muliere
vel ipsi oculorum radii virtutem quamdam videntur figuratam esse quis dubitat? Sicubi ergo justus
infundere iis qui fidcliter cum vidcre desiderant? sedeat, sicubi accumbat, festinemus videre eum.
24. Sed quemadmodum justus la^tificat cor inno- Pretiosum est videre virum justum, ut videas eum
centium, cum videlur, ita improbi justorum cogni- secundum imaginem Dei. Quod foris est, nihil
tione torquentur; quia vel tacitis sanctorum mori- prodest quod intus est, sanat. Sane et in eo qui
:

bus arguuntur. Torquet castitas incontinentiam ,

B foris est illura qui intus est, frequenler aspicimus,

avaritiam liljeralitas, impietatem fides. De hoc quo- ul si viderimus pauperem, illum ad cujus similitu-
que parile vihs animantis sumamus exoniplum. dinem factus est, honoremus in paupere, de quo
Nam sicut prodesse diximus mutum 1095 ^^^- ait : Dedistis mihi manducare... quia quod itni

mal, cum videtur, ila obesse percipimus lupum, eovum dedistis, mihi dedistis (Matth., xxv, 35, 40).
si aliquem videndo praivenerit; vocem enim ferun- Qui enim coronat imaginem imperatoris, utique
tuv amittere, quos prius lupus viderit. Basiliscus illum honorat cujus imaginera coronavit (20), et
quoque, hoc est, noxius serpens, si quodcumque qui statuam contempserit, imperatori ulique cujus
prior viderit animal, fertur occidere, et allegatur statuam consputaverit , fecisse videtur injuriam.
staliin necari, qui potuerit a serpenle hujusmodi Gentiles lignum adorant, quia Dei imaginem putant
praevideri. Ipse quoque serpens mori dicitur, si sed invisibilis Dei imago, non in eo est quod vide-
fuerit hominis praiventus aspcctu. Ergo si tanta tur, sed in eo utique quod non videtur.
virtus, vel in oculis serpentis, vel in oculis est 2G. Vides ergo quia inter niultas Christi imagi-
hominis, ut si alter alteruin prior viderit, possit nes ambulamus? Caveamus ne coronam imagini
occiderc, non est virtus in ociilis justi, qui reple- ^, detrahere videamur, quam unicuique Christus im-
tus virtutis est gralia, cum pra^scrtim tantum ope- posuit.Caveamus ne aliquid detrahamus iis quibiis
retur fides, ut et illa qusi fimbriam Domini tetigit, debemus adjungerc. Scd quod pejus est, uou so-
sanaretur (Matth., ix, 20-22), et ille cui intendit lum non honestaraus pauperes, sed eliam dehoues-
DoDiinus Jesus, statim ex ejus oculis gratiam sani- tamus, destruimus, persequimur; et ignoramus
talis hauriret [Luc, ix, 38, 43)? quod has Dei imagini congeramus injurias, 1 096
25. Sed qui videt juslum, debet scire quid videat cum imaginem Dei putamus esse laiden-
factos ad
non illum vidct in corpore, non in vestimento, non dos. Qui enim irridet pauperem exacerbat eum ,

in patrimonio, non in vultu; sed intus videt, non, qui fecit illum. Sed aderit ille qui dicat : >< Esurivi

(ii5) Eadem edit. Rom., corpus ejus animantis. Ni- ?0).o\j xat ^{''•'^'•'''Twv >oi2o(>£T, oOx •«>» Ttpbi i<\i^jyo-^ to).-
mirum quia cnm Pliii., lib. xxx Hist. Nat., cap. 11, |XY)(ja; xpivETai, aXXa Observatu
xaTa tou paai),£w;.
aviculai virtuleui modendi icterico morbo altribual, porro dignum est Ambrosium post qualuor ver-
non videbatur vox cornu legitimuin sensum exhi- sus in eo idololalriam ethnicorum constiluere, nou
bere. Sed cuin oadem vox conslanter legatur in quod idola deos esse crederent, sed quod eadein
omnibus et mss. et anl. edit., dicendum hunc locum adoraront oxistimantes in illis imaginem
, Dei
forte de quadrupede quopiam aniuiali inlelligendum r\ rosidero, qui cum sit incorporeus materiali elfigie
esso nisi quis inalit per coruu ejusdom avis un-
: assimilari nouliquam
Hinc aulem conlraria
potost.
gues ac rostrum significari. ratione cousequitur eum Chrisli Domini, B. Virginis,
("26) Mss. novem ,
Qui enim honorat imagi- martj-rum, aliorumquo sanctorum sacras icones.
nem honoruvil. Alii et cunclai edit., coronat honorosque ipsis oshibitos miuimo improbasse.
coronavit. Melius solebant euim iniperatorum inia-
; Cerle oranis doctrina vii conc. oecum. supra laudati
ginos lloribus corouari, ut obsorval Jos. Lauron- in 00 quasi cardine vortitur. Etonim passim asserit
tiu3 Polym., lib. v, pag. 391. Neque vero mirum Dei quidem naturam, utpote spirilalem pingi non
ejusmodi bonorem otiam Cbristiauorum principum posse qua in re illi prfeiverat Greg., II, ep. 1, ad
:

statuis redditmn osse, quandoqnidom conslat eas- Loonom Isaurum scribens : trHo\> j-Joiv io-JvaTov i<r:o-
dem cum in oppida inferebantur, a magislralu ao pf.aai xal ^coypa^r.fTai. Do Christi sanctorum
vero et
popuUs cum Ihuro, coreis alque adorationo oxcipi iinaginibus plano contrarium colligunt. atque de-
solitas. Sed eura cullum tandem prohibuil Tbeod. ceruunt iidom Patres. Quin imo cum angelorum
Juu. Cod,, tit. 4, log. unioa, quam consulo sicut el quoqne imapinibus sulTragentur, ea potissimum ra-
Conun. Gothofr. iu eamdeni. Libot antom huc adji- tiono «o; dv6p<o?toi £v£^aviff6r,ffav eodom argumenlo :

core quai ililnrius Pont. Rom. epist. secundaj Nic. evincitur iUicitum non esse, symbolicas divinarum
syn. inserla rofert ex D. Chrysost.; sunl euim simil- porsonnrum imaginos sub quibus ipsa? so inanifos-
Hma iis qute ab Ambrosio noslro hic traduutur. tasso in Scripluris legunlur, populo venerandas
Ait igitur OOx oi6a« 6ti 6<m; tV etxova tt|V ex
:
proponere. Sed islhoBC ad coutroversistas.
1'HI S. AMBROSll 1412

eL iion dedislis mihi manducare; silivi, nonet

^ et cognitionis gratia, agnovit justa esse Dei judi-
dedislis mihi bibcre; . . a?ger eram
. . . ct non
. cia ; agnoscere autem perfecti est. Denique aiiud
visitastis me (Mntth., xxv, 42 et 43). » Et quanto est credere, ahud agnoscere. Fides timentis, ag-
ista leviora sunt, quam si dicat : Injurias mihi fe- nitio est sapientis. Qui enim timet, rationem non
cistis, nudastis me, verberastis me? Quem si quis quserit, sapiens autem et agnitionem eorum inve-
interrogaverit : Quando tibi injurias fecimus, stigat, qusecunque percipere desiderat. « Credidi,

quando spoliavimus, quando etiam verberavimus? inquit, propter quod locutus sum (Psal. cxx, 10); »
Dicet « Quandiu uni horum minimorum fecistis,
: cognovit autem intelligens quod locutus,est.
mihi fecistis (Ibid., 45). » Propterea caveamus dili- 30. In quo ergo justa judicia Dei sunt ? Quia
gentius, ne cui vel minimo contumeliam irroge- per labores, et tribulationes, et afflictiones ad
mus, ne ipsi Domino in illis minimis contumeliosi coelesle prsemium pervenitur. Sicut enim certanti-
fuisse videamur. bus athletis corona defertur justo judicio homi-
27. Qua ratione autem dixerit : Qui timent te, vi- num, ita legitime certantibus Christianis divino
debitnt rne et Ixtabuntur, ipse exposuit dicens : judicio palma decernitur : « Vincenti, inquit, dabo
Quia in verba tua supersperavi ; hoc est dicere ; sedere mecum in sede mea (Apoc, ni, 21). » Vita

Intus me viderunt, intus me tetigerunt, inlus me B ergo nostra examinatur igne, sicut splendor ar-
aspexerunt ; ubi spem assumpsi de tuis verbis, ubi genti ut virtus certaminibus approbetur. « Trans-
tua verba percepi. Beati ergo qui vident justum, iviraus, inquit, per ignem et aquam, et induxisti
et laetantur, quia sperant in Dei verba. Quam multi nos in refrigerium CPsal. lxv, 12). » Per haec
autem sunt qui oderunt justos, qui perscrutantur Dei igitur vera judicia tua esse cognovi. Humiliatus
verba, qui justi sunt, et cum ahquos doctos audiunt enim sum, ut hsec viderem; quia ii qui exaltati
impii, eos propter doctrinam vitare consuerunt? sunt corde, oculos ad veritatem aperire non pos-
28. (Vers. 7o.) Sequitur versus tertius : Agnovi, sunt. Cum autem humiliamur, peccata nostra
Domine, quoniam justa judicia tua : et in veritate cognoscimus, et ipsa humilitate delicta no.stra pur-

tua humiliasti me. Qui potest intelligere quae sunt gamus. « Humiliatus sum , inquit , et salvum
divinoe Providentiae sermone quo usus
, utitur eo me fecit CPsal. cxiv, 6). » In veritate ergo humi-
est propheta sanctus David; quia omnia judicio Dei liatus est, qui humihatus est ad salutem : nec
liunt, ut eegrum corpus aliquis habeat, ut saki- vane pertuht passionem ,
qui salutem veritatis se-
bre, ul dives, ut pauper sit, ut moriatur juvenis, cutus est.

vel seuex. Si quis intendat Scripturis divinis, in- 31. Distat igitur inter cognoscere et timere, ut
^
telligit hsic fieri judicio Dei; nihil enim est pra?ter eo revertamur. Denique Evangelii lectio docere nos
Dei scientiam. Exemplum quserimus? Non est ab- debet. Ait enim Dominus ad eos qui credebant ei

sconditum; siquidem Job nunquam amisisset pro- ex Judseis : « Si manseritis in verbo meo... cog-
prias facultates, nisi esset traditus adversariaj po- noscetis veritatem, et veritas liberabit vos {Joan.,
testati. Dedit enim Dorainus diabolo potestatem VIII, 31, 32). » Si manseritis, inquit, cognoscetis.
in facultates ejus [Job, i, 12), ut tentaretur qualem, Vides quia non a principio potuit cognoscere qui-
amisso patrimonio, liaberet aflectum, dedit in fiUos, cunque Deum tiraens verbum ejus audivit. Non
dedit in corpus ejus [Job, ii, C), ut probaretur num solum autem non idem est timor et cognitio, ve-
de unctorum dolore liberorum, aut crucialu corpo- rum etiam non idem est fides et cognitio. Si-
ris a constantia mentis animique descisceret. Domi- quidem etiam Apostolus docuit diversa esse mu-
nus quidem noverat fortem sed in ; illo docere atque nera gratiarum. « Alii enim, inquit, per Spiritum
examinare nos voluit, utrum imitatores ejus esse datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae secun-

possemus. Denique et Abraham tentavit, quando dum eumdem Spiritum, alii fides in eodem Spiritn

filium senis unicum sibi petiit immolari (Gen., xxu, (I Cor., XII, 8, 9). » Si ergo ahi fides datur, alii

2). Sciebat utique mentem Abrahoe ; sed sciensj) cognitio, vides quia ubi fides, non statim cognitio;
tentat Dominus, sicut legisti in Evangelio, quia cum ubi autem cognitio, et fides est et prudentia, nec
interrogasset Dominus Jesus discipulos, quot panes ab eo possumus dihgentiam separave.
haberent, et illi respondissent quia quinque tan- 32. Habuit ergo cognitionem sanctus David, ut-
tum haberent panes, ipse ait : Quid faciemus inter pote propheta perfectus, quandoquidem ita per-

lantos homines ? hoc autem dicebat tentans eos fecte cognovit, ut humiiiaretur in ipsa veritate.

sciebat cnim quid facturus esset (Joan., vi, 6). Sive ergo in adversis positus, agnovit probationis

Qui 1097ergo justus cst, examine justitiae suae gratiam, ea quae laboriosa et adversa sunt, susti-
credit quia Dei justa judicia sunt (27); vel secun- nenda : justum autem esse Dei judicium, et ideo

dum Graecum, quia Dei judicia sunt ipsa justitia. bene certantes nunquam deseri, vel relinqui, et

29. Sed hoc ut agnosceret, fecit prcemissa pre- coronam his post labores posse deferri ; sive in se-

catioquoniam intellectum sibi dari poposcit, ut cundis et prosperis positus, cognovit etiam divitias
mandata Dei disceret. Accepta est ergo intelleclus regum, diversosque successus, tentationis causa

(27) Quid sunt inler lanlos homines ^ Et

Rom. edit., suee agnovit quia, etc.
subjent in Evangelista Hoc autem... examine jmtitix
:
1413 EXPOSITIO IN PSAI.MIIM rxVIIf. 1414

solere suppelere (28) ut is qui his utitur, rerurn ^ cordia- , evidens testimonium docet; Moysi enim
prosperitatc tentctur. In eo igilur prophcta David dicit Deus : « Miserehor cui misertus ero, et mise-
laudandus, quia cuin ista agnoscerel, 1098 ''"' ricordiam praeslabo cui misericordiam pra;stitero.
railiahalur, ut humilitale sua, vel prosperonam ex- Igitur non est volentis, neque currentis, sed mi-
cluderct tentamenta, vel adversorum suhiret con- serentis Dei est (Rom., ix, l."i, 10). » Forte dicas :

staiiti a'quaniinitate tolerantiam. Ergo non debemus, vcl velle, vel currere; atqui
33. Non ergo magnopere laudahilis esset Pro- negligentes Deus deserere Non eigo
consuevit.
plieta, si laudarct judicia Dei, usus aflluentia se- hoc dicit; sed quid dicat consideremus. Non vo-
cundorum. Quid enim magnum facimus, si quando lentis, neque currentis hominis perseverantia est;

in secundis sumus, laudamus Deum, quando in non est enim in hominis potestate, sed miseren-
divitiis sumus, quando nullis vexamur injuriis? lis Dei est, ut possis complere quifi caperis. Deni-
IUud est magnilicum, si suhjectus injuriis, contu- que ileriim Moysi, dicit : >' Quia in hoc ipsum te

meliis, judicium Dei laudes, si vexalus agritudine, suscitavi, ut ostendam in te virtutem meam {Ibid.,

judicia Dei pra;dices; si te inopia non revocet, 17). » 1099 Colligitur ergo adhortationem di-
quominus laudes justitiam Dei. Ergo semper lau- vinae misericordiaj deputandam. Unde sequitur :

danda sunt judicia Dei, sicut scriplum est « Exsul- : B « Ergo cui vult miseretur, et quem vult ohdurat
laverunl filiaj Juda", propter judicia tua {Psal. xlvii, {Ibid., 18). » Hunc miseralus hortatur, illum non
12). » Quai sunt filia» Judae, nisi aiiima? religiosa?, revocat exsecratus. Et vere misericordia est Dei
animaj Ecclesifc quae Jesum Christum Dominum nostrarum militia passionura, per quam nobis pec-
conlitentur, quai videntes rationem judiciorum cata minuuntur. Denique Lazarus pauper, quia in
luorum, semper exsultant? Qui enim non ex aliquo hac vita toleravit mala complurima, in gremio
secundoruni provcntu, sed ex cognitione rationis Abrahae requiem consolationis invenit; ille autem
induit laititiam, non nisi iu exsultatione perpetua dives, qui consolationem hahuit in saeculo, post
constitutus est. curricula vitse hujus fructura quietis amisit. Quem
34. (Vers. 76.) Sequitur versus quartus : Fiat si miseratus esset Deus, casligasset potius in hoc
nunc misericordia lua ut exhortetur me, secundum sajculo, ut poslea non flagellaretur. Denique Joh
verbum luum scrvo tuo. Aliqui hahent in hoc loco : licet graviter flagellatus, et quidem flagellis pluri-

Consoletur me. Sed etiam in Apostolo legimus mis inopicE, amissionis tlliorum, dolorihus corporis,
exhorlationeiri pro consolatione dictam, et con- opprobriis amicorura, consolatione tamen fruitur
solationem pro exhortatione (II Cor., i, 4, 6). p ffiterna.

Magna est ergo misericordia Dei, qiise non solum 36. Ergo quanto majores tribulationes fuerint,
remissioneni trihuit peccatorum , sed etiam cer- tanto uberior consolatio reservatur. Et tamen ne
lantibus adhihet exhortationis calcaria, ne suscepti cadas atque succumbas, quanto majores tentationes
cerlaminis passiones imhclli formidine derelin- videris, tanto magis roga Verbum Dei, ut adhorta-
quant. Non ergo misericordiam, quasi is qui victus tionem tibi afferat : sicut rogavit et Paulus qui
cedat, aut ul vonia> prccator, imyilorat (29), sed ul ait : « Benedictus Deus el Pater Domini nostri Jesu
Oei majora virihus tanto
miserationc succinctus, (Ihristi, Pater misericordiarum, etDeus omnis con-
munere Egregiam et singularein
fultus expediat. solationis, qui nos exhortatur in omni angvstia; ut
Propheta^ spectato virtutem. Alius enim humiliatus possimus et ipsi consolari eos qui sunt in omni
serumnis posceret, ut circa eum tcntamenta desi- tribulatione, per exhortationera qua et ipsi advoca-
nerent, et sedare Dominus advcrsa dignaretur, nc mur a Deo, quoniam sicul ahundant passiones
trihulatioiuim procella in cum sreviret; iste autem Christi in nobis, ita per Christum abundat etiam
lanquain athleta fortis et patieus, qui exerceri et consolatio (11 Cor.. i, 3-5). » Tanta vi apo.^folica*
ungi animam (30) suam trihulationibiis nosset, pelilionis rogat, ut consolationem accipiat a Do-
non tristia dimoverc, non impugnantia declinaro mino in omni tribulatione. quo non solum ipse
J)
desideral, non oinne illud desinerc, quod fatiga- induat tolerantiam, verum etiam alios consoletur,
tionem et laborem magis in
afferret, exposcit; sed ut ot ipsi possint propria* mentis angustias susti-
temporc laboris sui adversus tentationum procellas nere. Si igilur ipse in omni tribulatione idoneus
dari sibi verbum consolalionis exposcit; ut possit fueris approbatus, tunc demum dignus eris, qui
forti qu«! ingeruntur menle tolerarc , ne aliqua consolationem accipias in omni trihulationo. Et
moestitiffi perturhatione lassetur. In eo igitur ohse- tainen non omnis passio digna consolatione est
crat misericordiam Dei, ue auxilio destitutus expe- (31); sed quie passio |>or Christum esl, h«c conso-
diendi, ca^ptam mililiam ne derelinqiial. lationem Christi merotur.
35. Deniquc adhortationein diviux esse miseri- 37. Pulchre autem addidit : Secundum verbum
(28) Edit. omnes, ac inss. aliquot, divilias rerum, luero Qui exerceri el cingi (inimdf» suam. Roni.
:

variosque successus (eniationis causas (nonuulli cuiu reliquis, ut in corpore. Utraquo autem lectio
cawsa) solere suppetere. Alii nobiscuni faciunt, ox- ex arena profecta est, quod apud .Vmbrosiuui fami-
ceplo quod Viud. legit, divitias. regnuin, olc. liare.
(i9) Sex mss., aut veniam peccalor. implorat. (31) Kdit. aut. ac ujss. liaud pauci, rion otHrits
(30) Vet. edit. cum majori scriptoruni cod. nu- passio, divina consolatio est. Melius alii aliquot,
141! S. AMBROSII 141C

tuwn servo tuo. Ipse enini Dominus pro siio no- A fundanlur superbi ,
quoniam injuste iniquitatem
mine proeiiantibus auxiliuni poUicelur, dicens : gesserunt in me; ego autem exercebor in praecep-
« Cum ergo tradent vos, nolite cogitare, quo- lis tuis. » Superius ait idem Propheta : « Si red-
modo aut quid loquamini : dabitur enim vobis in didi retribuentibus mihi mala {Psal. vu, 5). »
illa hora quid loquamini. Non enim vos estis qui Nuraquid hic raaledicit iis qui in se iniqua gesse-
loquimini, sed Pater meus qui loquitur in vobis runt? Non ulique. Videbat enim charitatem etiam
{Matlh., X, 19, 20). » Ergo, ne impares siraus inimicissirais deferendam, cum venisset Evaugelii
certamini, divinumsemper oremus auxiiium ut , prsedicator. Unde arbitror quia quasi raedicus velit
nobis tribuat Si enim habea-
adliortationem. eos ipsos sanare qui lajserint; ut iniquitatis suae
mus eum qni nos exhortetur, non facile cedi- contemplatione conventi, de propriis flagitiis eru-
mus. bescant; in quo non solum propheticam incipiunt
38. Plerique autem habenl Qui consoletur : probare patientiam, verura etiam emendare suam
710S, nec abhorrel a vero. Instigantis enim ali- insolentiam. Pudor enim plerumque corrector est

quem blanda qusedam est exhortatio, quae certan- nostri ; et dum incipit nos pudere coramissi , ne
tem studio laudis accendat, et velut quadam con- diutius pudeat, deserere quac erubescenda sunt,
solatione demulceat; ne laborum asperitale revo- B admonemur. Non ergo maledicil Propheta, sed
cetur. quasi bonus medicus vult illos cognoscere et scire
39. (Vers. 77). Sequitur versus quintus : Ve- quid fecerint; ut cum se in suam conscientiam
niant mihi miserationes tiiae, et vivam; quoniam receperint, quanto suorum sit colluvies delictorum
lex tua meditatio mea est. Cui lex Dei meditatio incipiant erubescere; erubescentes autem possint
est, huic praesto sunt misericordiae , ut vivat in prioribus renuntiare pcccatis. Considera raihi nunc
aeternum. Quomodo enim beatus quis potest esse aliquos fornicantes, inequitantes viduis ac puellis,
sine miseratione divina? « Beatus... autem qui in aliena rapientes ; et in his non solum non erubes-
Domini lege die ac nocte medilatur (Psal. i, 1, 2). » cere, sed etiam gloriari solere, tanquam vel pul-

Sed qui meditatur in lege, ei'uditur in lege; et chritudinis, vel potentiae suae titulos deferentes,

quem lex HOO

erudieril, Dominus erudivit, qui de quibus bene dixit Apostolus, quod eorum gloria
locutus est legem. Ideoque scriptum est : « Beatus in confusione ipsorum {Philipp., iii, 19); eo detes-
quem tu erudieris, Domine, et de lege tua docueris tabiliores ipsis crirainibus quod cum tanta suis,

eum iPsal. xcni, 12). » Discamus ergo, et nos in coramittant, non confundantur. Verura eorum si
lege meditari, non avoceraur ssecularibus illece- p quis postea veniat in Ecclesiara, credat in Dorainum
bris,non occuperaur irapedimentis; sed semper ad Jesum audiat Evangelium, compungatur corde;
,

legem Dei simus attenti. Scriptum est enim « Os : tunc demura incipiet quam atrocia et gravia deli-
justi meditabitur sapientiam, et lingua ejus loque- querit, agnoscere ; et in iis quae agnoverit, erubes-
tur judicium {Psal. xxxvi, 30). » Hoc in Veteri cere.
Testamenlo; audi dicentera et in Novo : « Prope 42. Quid autem ererceri in praeceptis Domini
sit

est verbura in ore tuo, et in corde tuo {Deut., xxx, nostri, quia dixit (32) Ego autem exercebor in prse-
:

14. Rom., X, 8). » Et raaxime hanc meditationera ceptis tuis, in lege didicisti? hoc est, si bos adver-
sacerdotibus necessariam ostendit ad Titum scri- sarii HOlceciderit, vel jumentura, ut non de-
bens, quia debet episcopus amplecti eum : « Qui serendum existimes, sed potius elevandura (Exod.,
secundum doctrinani est Ddelem sermonera ; ut po- xxiii, o). Quod autem ait Injuste iniquitatem gesse- :

tens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui con- runt; in quem hoc dicatur considera, nisi in eum
tradicunt, arguere {Tit., Quod utique sollicitse
i, 9). » qui forte juste iniquitalem gerat; id est, si laesus

atque intenta; meditationis est, non perfunctoriaj per legera se incipiat vindicare juxta praecepta
lectionis. Et ad Timotheum scribens, ait : « Atteu- Moysis, juste videtur facere iniquitatem, sed non
dite lectioni , exhorlationi , doctrinae (I Tit., iv,
J)
secundum Evangelii praecepta. Et ideo ait : « Non
13). » Lectio enim frequens, nec intermissione ali- veni vocare justos, sed peccatores (Matth., ix, 13); »

qua destitula, doctrinai raunus operatur. quia Judaei ad vindicandum se auctoritate legis
40. Quod autera poscit ut vivat, frequenter os- utuntur.
tendimus hujus corporis vitara verse vitae graliam 43. Habes hoc et in Apostolo : « Sobrii estote,
non habere; sed iilam veram vitara fore cujus , et juste (I Cor., xv, 34). » Non solum sobrios nos,
bona unusquisque sanctorum credit se videre in sed etiam juste sobrios esse debere docuit eviden-
terra viventium. Quod crediraus eos visuros, non ter. Potest autem aliquis et sobrius esse, et non juste
prsesens utique, sed futurura est. sobrius : ut sobrius sit a vino, et non sit sobrius
41. (Vers. 78.) Sequitur vei'sus sextus : « Con- aequitate, atque justitia est; enim crapula iniquita-

non omnis consolatio, divina consolatio, est. At om- Mss. vero nobiscum faciunt, excepto quod
dixit.
nium optime reliqui , licet pauciores, quos cum nonnullis pro nostri reponitur, in nonnullis
nisi, in
edit. Rom. hic secuti sumus. utrumque desideratur unde isthic exorta est inter- ;

(32) Edil. vet., m prseceptis Domini, quomodo exis- polatio.

timarem, nisi quia dixit. Rom...., nisi quia quod
1417 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIU. 1418

lis. Potest ct aliquis ejjrictati et luxuriae semper A fieri, sed ipsurn Dominuin deprecalur, qui co^lum
indulgens, dum aliena tamen diripere conatur, eo creavit et terram.
occupatus studio sobrius esse a vino, et non sobrius 46. Et bene ait : Immaculatum; quia cor homiuis
a rapinis; nec iste juste sobrius. Ideo Apostolus quadani velut indecentium cogitatiouum colluvione
admonet ut sit in nobis justa sobrietas. Denique maculatur. Si cogitatio ipsa poliuit, quanlo etiam
addidit : « Et noiite peccare (I Cor., xv, 34). » Qui facta ipsa contaminant? Noii extraordinariis cogita-
onim peccat, etsi sobrius sit, non potest tamen tionibus adversa nalurai contaminare penetiaiia; ne
lanquam juste sobrius prtedicari. « Nolile, inquil, id inquinamento gravi poUuas, quod putas iiabere
seduci (Ibid., 33), )> hoc est, ne alieni erroris ebrie- te numdum. Manus lavas quasi possis crimina
las vos faciat temulentos. Corrumpunt bonos<( eluere, cum mentem tuam immundiscogitationibus
inores coUoquia mala » eo quod ore et
(Ibid.) ; inquinatam (33) iavare non possis. VA Pilalus ma-
labiis infideliuiu lanquam ebrietas quaedam mori- nus lavit, sed cor suum
non potuit. Mansit lavare
bus audientis infunditur. Meritoque addidit : Sohrii scelere poilulus, quamvis manus suas aquae infu-
estote juste, el nolile pecciwe. Ignorantiam enim Dci sione lavisset. Audi quia et cogitatio inquinal :

quidam habent; ut sobrius ille sit, qui non liabet Non quod intrat in eos, coinquinat hominem; sed
iguorantiam Dei, nec titubut ebrietate periiditfi; B quod cxit de ore. De corde enim exeunt cogitatio-
juste autem sobrius in quo operum gratia cum fidei nes mala-, homicidia, adulteria, fornicationes,
sobrietate resplendet. furla, falsa testimonia, blasphemiae. Ha;c sunt qiifp
44. (Vers. 79.) Sequitur versus septimus : Con- coinquinant hominem [Matth., xv, 17-20). » Si

vertantur ad me qui timent te, et qui sciunt tesii- ergo intus coinquinaris, prius munda quod intus
monia tua. Alius habet, maxime juxta Grsecum : cst. Si quod intus est niundaveris, et exteriora mun-
Convertantur mihi. Si ad me legimus; convcr- dasti, ut si aqua turbidum tluat (34), frustra pute^
lantur qui timent Deum, de commissis propriis lacum esse mundandum, si fons profluat cojnulen-
erubescant; vel certe luant supplicia delictoruni tus; receptacula enim tersisse nihil proderit, cuni
convertantur autem ad Dei servulum, propheticani- in fonLe sit vilium. Ipse tibi ante purgandus es, ut
que doctnnaiu ; ut dediscant pudenda committere, flual oinne quod purum est. Cor tuum cogitationuiii
et tanti emendatione doctoris exuanl mores suos, tuarum est scaturigo. In illo fonte vel turbida aqua
delictorumque labe detersa , virtutum induant impuritatis evomitur , vel sincera pietatis unda
disciplinam. Si autem ila legimus Convertantur : prorumpit.
mihi, hoc est,quoniam excrcebor in pnpceplis tuis, 47. Didicisti cor esse mundandum, disce quemad-
mihi convertantur, mihi autem jam non pcccanti, '

modum mundes. Mundat hunc fontem justificatio

jam non erranti. Convertantur, inquit, qui ti- legitima, hoc est, confessio peccatorum. Denique
mentes te propriis renuntiavere peccatis; ut con- Publicanus ille qui peccata propria fatebatur, justi-
sortio justorum Propheta ad uberius provehatur, ficatus magis de templo quam Phariswus exivil;
el ipse plurimum con-
de ea gratia quai in ipso est, quia jejunia sua et munera Pharisaeus, atque inuo-
feral audientibus. Convertantur igitur jam non ceiitiam pra?ferebat. Munda ergo aquani tuam,
peccante me, justi ad justum. De testimoniis autem illam aquam de qua dictum est « Aqua alta consi- :

puto jam non opus esse repetere, cum ante jam lium in corde viri [Prov., xx, 3). » Bonam tibi quam
dictum sit. natura dedit, nisi eam coeno tuo polluas, ipsa te
4."». (Vers. 80.) Sequitur vcrsus octavus : Fiat diluit, si pura, si simplex, si etiain naturalis sit, si

cor meum immaculatum in justificationibus tuis, ut niliil liaheat sordidum atque lorreuum. Quid mali
non confundar. Quanto excelsior est Propheta, vel est, si ea aqua quoe mundare debeal, polluat? Sed
munere prophetiae, vel regni gratia, tanto magis non est aqua tua quse te polluit. Ista aqua aliena
sequitur humilitateni, et docet quid nos debeamus est. Denique dictum est tibi Ab aliena aqua abs- :

imitari, eo quod Propheta tantum immaculatum tinc te (Pror., v, liii. Alicna aqua mcntilur et fallit,
J)
cor fieri sibi deposcit. Supra postulavit : « Cor et contrarium nalura* profluil. Ideo ail : >< Filii

mundum crea in me, Deus {Psal. l, 12). » Non alieni mcntiti sunt mihi (Psal. xvii. 46 ; » iiam si

dixit, fac, sed crca, ut de integro cor ejus insLau- alieni uon fuissent, utique non fefellissent. Nemo
rct ct inuudot. Majorll02 quidem in iioc sor- ergo glorietur castuin se habere cor, quemadmodiim
niono ambitus est. Grande eniiu cor ost a Domino Salomon dixit liVor., xx, 9) « Sed qui glorialur, in :

creatum, quod recipiat Verbum do ccolestibus vir- Domino glorietur (II Cor., x, 17), » qui sanctis suis
tutibus ac potestatibus. Grande cor quod recipiat cor nnmduin creare dignalus est, et immaoulatum
ipsum Dominum dicenlem : « Inhabitabo in illis, et facere justiticationibus suis. Qu.tp sint justiricationes,
de.inibulabo in ipsis (II Cor., vi, 16). » It lia-o igi- audisli dicenloiii : « Dic iniquilales tuas, ut juslilice-
tur recipiat, creaLorem sibi cordis sui non angelum ris {Isa., xi.iii, 26). » Ergo qui iniquitales suas di-

(33) Oinnes edit. cum parte mss , vel nudis cogi- aqua lurbidum /Iua( quod adverbii modo poultur.
.

tationibus iniquitalum : reliqui mss., immundis non secus ac apud Horalium, lib. ii, odc !9 :

etc.
(34) Edit. omnes, aqua (urbida Mens... turbidmn Isctatur.
injhiat. Mss. vero,
PATttOL. .\Y (XIV, P.VRS II.) 4.")
 1419 S. AMBROSll U-20

cil, juslincatur : qiii aiileai jusLificaliir, non con- ^ spes propior assurgat, dat vircs spes proxima ; si

iunditur, quia pudorem peccatorum matura con- auteni absenlia sit dilecti, co ipso quod absentem
fessione praevenit. dcsiderat, qui concupivit, animae suae patitur defec-

1103 SERMO UNDECIMUS. tionera. Itaque quanto longius est istud quod desi-
D Caph. deratur, tanto magis dellcit qui desiderat. Id est
\. Incipit undecima littera Caph, quse latina ergo dcficere; unumqucmquc in id totis studiis
interpretatione significat, curvati sunt. Sonus in- migrare quod diligat. Illud cogitat, illi adhaeret,
terpretationis ipse nos docet, quid sit curvari ;
qui illud personat, quod receperit diligendum, in id

enim inclinatur in terram, curvari videtur. Unde quadam animse defectione trainsfunditur ; ut si

ait Propheta sub hac Paulo minus con- littera : « mater filii exspectet prsesentiam, quemadmodum
summaverunt me in terra (bif., vers. 87). » Curva- exspectabat Tobise uxor filium peregrinantem, defi-

tur autem qui agit poenitentiam eo quod cer- ; ciens a desiderio, et in angustiis ^ 1 04 constituta,
vicem suam curvet, dum humiliatur ad Dominum, et tanquam resoluta viribus [Toh., x, 3seq.). Quid
et interiorem magis cervicem, id est, cervicem enim aliud nisi defectum quemdam ejus verba sig-
mentis et cordis. Nam de hac cervice dictum est : nificant? sed quo magis lassatur afFectus, eo am-
i< Nec si tlectas ut circulum collum tuum(/s«., lviii, B plius amor crcscit; et quo diutius abest qui desi-
enim cor suum non
S); » qui fleclit, frustra cervi- deratur, eo exspectantis desideria majore quadam
cem suam flexeril. vi amoris ignescunt. Caro delicit, sed cupiditas ali-

2. Docet etiam Jeremias propheta humilitatem lur et augetur.

hac interpretatione signari. Aitenim sub hac littera 4. Hinc ergo coUigere possumus quid sit : Defe-
in Threnis : « Quia non repellet in aeternum Domi- cit in salutare tuum anima meu. Etenim spiritui

nus; quia cum humiliaverit, miserebitur secun- adhairens anima defecit ab eo quod est anima, et
dam muUitudinem misericordise suae; quia non fit unus spiritus; quoniam qui adhxret Domino,
humiliavit toto corde suo, neqne repulit fiUos unus spiritus est (I Cor., vi, il). Itaque sanctus et
hominum (Thren., iii, 31-33). » Bonum ergo cur- timens Deum, nescit aliud desiderare, nisi salutare

vari, ut humiliemur Domino, et Dominus miserea- Dei, quod est Christus Jesus. Illum concupiscit,
tur. Denique et in superioribus sub hac littera idem illum desiderat, in illum totis intendit viribus,
Jeremias propheta, ostendens gemitus el humilita- illum gremio raentis fovet, illi se aperit et effundit;
tem Omnis populus ejus ingemiscen-
plebis, ait : « et hoc solum veretur, ne illum possit amittere.
tes, quaerentes panem, dederunt desideria sua in Itaque quanto majore desiderio exercitata fueril
escam ut reficiant animam, Vide, Domine, et aspice, anima cupiens adhserere salutari suo, tanto magis
quia facta est sine honore (Thren., i, 11). » Ergo deficit. Ergo ista defectio imminutionem quidem

qui animae suae quaerit refeclionem, humilitate cur- fragilitatis sed assumptionem virtutis operatur.
,

vetur, quo possit citius ad Domini pervenire mise- Denique ipse alibi dicens « Sitivit in te anima :

ricordiam. niea [Psal. Lxii, 2), » subjecit infra : « Adhsesit

3. (Vers, 81.) Ideoque tanquam curvatus multo anima mea post te; me.suscepit dextera tua (Ibid.,

amplius anima ac mente, quam corpore exorsus est 9). » Qui enim sitit, cupit semper adheerere fonti,

David, dicens : Defecit in salutare tuum anima mea, nec aliud sibi nisi aquam expetere et contingere
et in verbum tuum speravi. Non usitatus sermo nos videtur, ut ipso pascatur affectu. Suscipiens ergo
capiat, ut tanquam corporeae fatigationis defectio- dextera animam meam, et de suo virtutem impar-
nem hujusmodi judicemus. Neque enim hoc
(35) tiens (36), facit eara esse quod non erat, ut dicat :

solura dixit « Defecit anima mea; » sed

: « Defe- : (( Vivo autem jam non ego, vivit autem in me
cil in salutare tuum. » Uaque ut de usu capiamus Chrislus (Galai., ii, 20). » Disce autem etiam exemplo
excmpUim, si, verbi gratia, dicamus Defecit ille : defectionem istam nimise esse cupiditatis, « Con-
in illam, videtur exprimi hoc verbo, quod totus in cupiscit, inquit , et deficit anima mea in atria
J)
mulieris desiderium cupiditate transierit, Et quid- Domini (Psal. lxxxiii, 3), » Ante concupiscens,
quid est quod vehementer expetimus, nisi ejus ma- inquit, et quasi totam se effundens in concupi-
turiorem habearaus effectum, id nos videtur longa scentiam, longo fune suspensa defectione dissolvi-
quadam intentione lassare. Amor impatiens die tur, Denique quomodo deficiat anima in salutare

nocteque meretricias fores pulsans, si diutius po- Dei, Jeremias docet : « Et factum est, inquit, in

liendi desideria differantur, ipsa deficit exspecta- corde meo ut ignis ardens, flammans in ossibus
tione, dum speral; in quo utique non finis amoris, meis, et dissolutus sum undique, et ferre non
sed incrementum est. Et quidquid est desiderabile, possum (Jerem.. xx, 9). » Hoc igitur inflammatus

si non contingat desideranti, deficit in iilud, et quasi desiderio, ait David : Defecit in salutare tuum anima
ipsam deponit animam qui desiderat. Si tamen mea, et in verbum tuum speravi.

(35) Edit., Ut tanquam corporeas fatigationes defec- Mss, vero nobiscum faciunt, escepto quod nonnulli
tionem, etc; mss. vero ut in textu. uUima verba habent sicut edit., de sua virlute mihi
(36) Edit. omnes Suscipiens ergo me Dei dexterse
: impartiens.
animx mese inhians, et de sua rirlute mihi impartiens.
1421 EXPOSITIO IN PSALMIJM CXVIII. \m
b. Recle speravi, dixit, in Verbiim; ante eniiu ^^ ipse dif:it ad Sponsam : « Corde nos cepisti uno ab
spes prcBcedit, et ideo sequitur defectio. Speravit oculis tuis {Cant., iv, 'J). » Merito uno oculo Chris-
autem in verbum quod praidicatum est esse ventu- tus videlur; quia non videtur oculo carnaii, aut
rum, quod potest intelligi de Deo Verbo. Aut certe quia duos oculos habens Ecclesia, moraiem et

in verbum speravit, qui verbo ccelesti credidit, quo myslicum, iidei oculo plus videt Christum. Mysticus
Domini nostri Jesu Christi annuntialur adventus, enim oculus aculior est, moralis dulcior.
vel quo ejus gloria declaratur. Ergo Propheta, con- 8. Et fortasse isti oculi sunt ,
quibus Paulu3
siderans qua; legeral, et cernens quod cum adesset vidcbat jEterna, ubi coepit corporalia non videre.
corpori, velut quibusdam ligatus vinculis hujus Denique qtii Christum non videbat, priusquam
vitae, aberat a salutare Dei, concupiscebat, deside- oculos amitteret, vidit eum posteaquam visum
rabat, deficiebat, et toto dissolvebatur afiectu ; ut amisit oculorum. Vidit enim qui dixit : « (juis es,

tolus illius fieret quod desiderabat, sicut etiam in Domine (AcL, ix, ij)? » Videbat utique Christuni,
posterioribus ipse dicit : « EfFundo in conspectu quem eliam nominum fatebatur. El infra : « Dc-
ejus oralionem meam, tribulalionem meam ante mine, inquit, quid me vis facere (llid., G) ? » Non
ipsum pronuntio, in deliciendo ex rae spiritum ergo videbat eum, cujus exspectabat imperium ?

meum (Ps(/7. cxLi, 3, 4). » Defecit enim ejus spiritus, B Quibus igilur oculis videre Paulus plus co^pit ,

imo ab eo deficit spiritus suus, qui se ipsum negat, nisi iis quos nobis ipse monstravit, dicens : « Orabo
ut adhsereat Christo. Unde semita; ejus cognoscuntur spiritii, orabo et mente (I Cor., xiv, 15?)» Deni-
a Domino; quia non sunt carnis, sed Christi semitaj. que ut scias quia vidit orando Factum est,
. «

6. Etenim requirentium Deum via Christus est. inquit, revertenti mihi in Jerusalem, cum orarem
Et nos igitur illud concupiscamus aiternum, illud in templo, pavorem habui, vidi illum dicentem
salutare Dei : non concupiscamus pecuniam, 1 ^ 05 mihi : Festina, et exi citius de Jerusalem ; noii
quam avarissimi concupiscunt, non concupiscamus enim recipient testimonium luum de me (Act., xxn,
aliense uxoris decorem, non ambitionis exagitemiir 17, 18). » Isli ergo oculi in verbura Dei deficiunt,
desiderio, non SiEculari intendamus gloriae, non et dicunt : Quundo consolaberis me? Istis oculis
fallacis circumscriptionis studiis occiipemur, noii prophetae dicebantur Videntes, quia per revelatiu-
proximum circumvenire iniquitate cupiamus, non nem ea qute erant abscondita, mente cernebant.
postremo partes vulpium simus in terrena^ volup- 9. Quid est oculos deficere? De corporalibus di-

tatis interiora demersi , tanquani exsules aUerno- camus, ut intelligamus de spiritalibus. Nonue
rum, et de illa supernae spei priesumptione dejccti. quando aliquem desideramus, et speramus adfore
p
Attollat igitur se anima nostra deficiens viribus eo dirigimus oculos, unde speramus esse venlurum?
suis; ut adheereat salutari Dei, qui est Christus I taque contenti diu quotidiana exspectatione \ \ 06
Dominus Jesus, quod interprelatione dicitiir Domini deiicimus. Sic Anna circumspiciens in viam, solli-
salus. Ipse est enim salus, veritas, virtus atque citis adventum liiii explorabat excubiis [Tob., i, 7).
sapientia. Qui igitur deficit sibi, ut virtuti adha^- Sic David propheta, currentem de prwlio (39»,
reat, amitlit quod suum cst, accipit quod a^ternum positis in turre exploratoribus , interrogare de
est. salute lilii pater sedulus gestiebat (U Reg., xvni,
7. (Vers. 82.) Sequitur : Defecerunt ocuii mei in 24). Sic tenerae uxor setatis de specula jittorali,
verbum tuum, dicentes : Quando consolaberis me? indefessa exspectatione viri praestolatur adventum;
Supra est TrpaxTixov, hic eEtopnxixov (37) ibi in : ut quamcunquo iiavim viderit, illic putet conjugem
salutare delicit anima, eo quod concupiscit eum, navigare, metuatque ue videndi graliam dilecti
cujus Passione servata est verbum Domini
: hic in alius antevertat, nec ipsa possit prima dicere :

prophetoe oculi defecerunt. Et videamus ne quem- Video te, marite ; sicut Anna dicebat ad liHum :

admodum illic adhwrcns Christo anima deficit in « Video te, fili, amodo libentius raoriar (Tob., ii,
uniim spirifum, et fit unus spiritus, ita et defi- j) 1 ; » mortis videlicet dolorem exoptati conspec-
7)
ciant oculi, ut fiat una mens. Oculi enim mentis tus suavitale uon sentiens. Ergo ut illa qurr ad-
isti sunt oculi, scilicet intorioris hominis, non hi venienti viro se optat olTerre, ablegatis oninibus
oculi qui ministerio funguntur obtutus. Est enim domesticis occupationibus , semitas vianlis aul
oculus et inens, carnis (38) ; sed ille cscus est ocu- pedum vestigia legit , sic Prophela curis exutus
lus, qui non videt qunj divina sunt, qui frustra saecularibus, interiorum oculorum in verbum Dei
meute carnis inllatus est. Est et alius oculus, sen- pervigil custos usque ad defectionom sui intondebat
sus Chrisli, quo Ecclesia videt Christum; sicut obtutus, corpus suum redigeus servituti, el aiii-

(37) Omnes edit., supra «paxTixov, hic eetopTiTixov. carnis inllatus est. Intelligo igilur mentem carnis
Contra mss. fere ad unum in emendalionem nostram efiam oculi vocabulo posso nominari, sed oculiim
consentiunt. illum ciecum ac superbum osse.
Rom. odil. sola, Est enim oculus et mentis, et
(38) cod. Edit. voro, currentc de pr.^l:o
(39) Ita scripti
carnis. Bonus sensus si per so ac seorsim
spectetur. uno post altcrum qui nunliaret, positis, etc. Qui au-
Sed eum non convenire huic loco, non solum alia- lem sequentem oomparationem ac epistolte Phillidos
rum edit. ac mss. consensus evincit verum etiam ; Ovidiana? fiuem inter se conlulerit, non a?ffre folo-
contiriuant voces, quse sequuntur, qui fruslra mente bitur eo respexisse nostrum Ambrosium.
U23 S. AMBROSII
mam suam ad humililatis patienliam aranea^ modo \ qiia? noii auferetur illi (Luc, x, 40-42). » Ita verbum
labescentis erudiens. Desiderabat enim sicut cer- cognoscere majus opus esse quam ministrare, di-
vus fontes aquarum, et sitiebat in Dominum Deum vinae auctoritate sententiai definitur.

suum, cupiens ejus videre praesentiam, et apparere 12. Sed fortasse dicat aliquis diclum esse ab
ante faciem Dei ; nimioqiie desiderio et vehementi Apostolo : " Quia non in sermone regnum est

cupiditate deficiens, tunc se habiiiorem iis qua; de Dei, sed in virtute (I Cor., iv, 20). » Scriplum non
Domino poposcerit, impetrandis prophelica gratia nego, sed in quo sernione, cognosce; nempe queni
proesumebat. Et nos igitur intendamus cor nostrum, inflatus efTuderit, qui audientibus sermo prodesse
ut possimus intelligere series Scripturarum , et non possit, qui sine oslensione sit spiritus atque
verbum nobis venire Domino postulemus, atque a virtulis hunc sermonem Paulus non dignatur
,

intellectum dari. Si quis de longinquo Verbum cognoscere; vult enim magis virtutem sermonis
Dei obtutu menlis aspexerit, nondum planum at- agnoscere. Denique nolebat talem (41) suum esse
que dislinclum, is velut quibusdam ocuhs interio- Apostolus sermonem, qui in infirmitate veniebal,
ribus Verbi navigium appropinqnare animse sua? ut alios faceret fortiores : in timore et tremore
cernit. Quo autem expressius videre coeperit, eo ut timentes nihil metuerent, nisi Dominum Jesum,
magis quasi ad portum veritatis festinat accedere, B trementes pacem ejus tranquiUitateraque servarent.
ut sit proximus invehendae. Audi ergo qualem j\postolus sermonem habebat.
iO. Defecerunt ergo oculi Prophetse in verbum « Et sermo , inquit, meus el praedicatio mea
Dei, dicentes : Quando consolaberis me? Si oculi non in persuasione sapientia! verborum, sed in

isti significati sunt, quibus cernimus el videmus, ostensione spirilus et virtutis (1 Cor., u, 4), »

dicere debuerunt : Quando consolaberis nos? hoc quia fides non in forensi sermone sapientiee (42),

esl, non singulariter, sed pluraliter. Sed quia ocu- sed Dei virtule firmatur. Ergo in sermone sancto-
lus mentis et oculus carnis unus oculus fiunt, et rum virtus est, in serraone autem forensi isto ac
tunc homo consolatione fulcitur, cum caro et mens philosophico vanitas mundi. Virtutem autem esse
diversa non cupiunt, sed unum desiderant, unum in sermone sanctorum etiam iste Propheta te

requirunt; ideo intenti ad eum qui ait « Ego : doceat, qui ait : « Dominus dabit verbum evange-
et Pater unum sumus [Joan., x, 30), » isti quoque lizantibus virtute multa {Psal. lxvh, i2); » hoc
ocuH unum se esse confitentur; quia uno atque est, ut multa possint virtute Evangeiium praedicare.

eodem desiderio officioque funguntur. Probatum est ergo quod in Evangelii praedicatione
H. Deficiebat ergo in verbum Propheta. Nos sit virtus ;
praedicatio autem Evangelii sermo
autem otiosos nos putamus, si verbo tantummodo sanctorum est : ita dubium non residet, quin in
3tudere videamur, et pluris aestiraamus eos qui sermone sancto sit virtus.

operantur, quam eos qui studium cognoscendae di- 13. (Vers. 83.) Sequilur versus tertius : Quoniam
vinitatis (40) exercent. Dicunt enim plerique : factus sum tanquam uler in gelicidio, justificatio-
Ecce homo et opera ejus. Quasi vero qui verbo nes tuas non sum oblitvs. Vox ista, vox justi est,
studeat , non operetur ; cum majus opus istud qui mortificaverit suum corpus; recte enim uter
quam caetera sint. Si enim opus justitia est, si opus dicitur justus, qui exspoliatus, non nudus invenia-
temperantia , si opus fortitudo , utique opus est tur; uter namque de exuviis fit animantis mortui.
etiam sapientia ; istse enim quatuor principales Igitur et nos peccato moriamur, ut vivamus Deo.
virtutes habentur. Nam si operatur Christus secun- Repleti spirilus jucunditate, et suavitate laetitiae,

dum quod justitia est, utique operalur secundum erimus exuvia? spiritales , carentes infirmitate

quod •! 1 07 Verbum est. Et operabatur cum esset corporea, et integro mentis sinu infusara nobis
in principio apud Patrem. Denique « per ipsum divinorum mysteriorum gratiam reservantes. De
omnia facta sunt (Joan., i, 3); » ut scias operato- his utribus dicitur, quia vinum novum in utres
rem oranium esse, et opus nostrum esse Christum n novos mittimt {Matth., ix, 17), qui volunt utrumque
.lesum. Etenim secundum quod verbum est, ver- servare, el corpus, et gratiam. Non effluat igitur
bum inquirentibus, grande opus verbum est. Unde tuus hic uter, non rimosus sit, non terreno
cnm Martha festinaret circa ministerium, Maria inveterascat situ ne vinura novum veleres utres ;

autem verbum Domini audiret, ea quae audiebat, rumpat, quo scindantur utres, fundatur gratia,
ei quse ministrabat, meruit anteferri. Dicenti enim Non iterum sole iniquitatis et nimia vi caloris
Marthae « Domine, non est tibi curae, quod soror
: arescant sed ferventium viscerum cupiditates ,

mea reliquit me solam ministrare? Dic ergo illi diversae nivali quodam frigore temperentur. Fri-
ut me adjuvet respondens dixit Dominus
, gescat aestu libidinis, ± 1 08 ^* quodara continentiaj
:

Martha, Martha.... Maria bonam partem elegit gelu, jejuniorumque restinctus, matutina oratione

(40) Edit., sludium cognoscendx veritalis ; mss., divi- omnes, ul alios salvos faceret, et forliores. Mefius
nitalis. omnes mss., ut alios faceret fortiores.
li\) Mss. plures, agnoscere. Denique volebal talem. (42) Post sapientix, legebatur in edit., sed in osten-
Melius alii atque edit., agnoscere (sola Rom., com- sione spiritus : quod in nullis mss. reperias.
mendare). Denique nolebat lalem. At post pauca edit.
 l'f2S EXPOSITIO li\ FSALMLM CXVIIL 1426

perfletur (43); fiuando sicul ros, ita super terram ^ esse oporlet, pienum spiritus, plenum juslificatio-
nostram Dei verba descendunt, sicut imber super num ,
ul peccata mea ipse conlitear, ut luxuriam
gramen, et sicut nix supcr fenum. Nescit utrem carnis meai coraprimam; moriendum est enim
bonum ista nix leedere, nix quse divini splendore niundo, ut vivamus Deo. Si aulem vivamus carni,
fulget eloquii. Nix hsec refrigerat, non adurit : mors utique est carnis prudentia : vivere H09
fecundat sala, non internccat. Nix haec praeceptio non possumus Deo quia inimica ,
est Deo carnalis
continentiai cst ,
quaj calorem facit corporeum ista sapientia, ot vita sajcularis.

frigere, et omncm naturae interioris restinguit 16. (Vers. 84.) Sequitur versus quartus : Quol
ardorem. Et forte ideo cum resurrectionis suae sunt dies servi tui? Quando facies mihi de perse-
demonstraret gloriam, vestimenta ejus erantcandida qumtibus me judicium? Potest sic accipi : Quol
sicul nix , ut non solum ipse alienus ajstimaretur sunt dies nervi tui, quasi dicat : Quanli sunt dies
a contagione peccati, verum etiam quicunquo huraani, quantum tempus, quantum spatium? Cur
resuscitatur , congelatis conjugii cupiditatibus invidetur tam brevi vita?; ne tranquillo cursu
resurgere frigidus videretur. In resurrectione enim islius saeculi perfruamur? Cur in brevi spatio
ncque nubunt, neque iixores ducunt, sed erunt tam multi persequentium nos laquei tenduntur?
sicut angeli Dei in cojlo. Boni ergo utres frigidi, B jam judicium in quo poena est perfidorum,
Adsit
hoc cst, in gelicidio constricti pruinis, non libidi- in quo persocutoribus digna impietatis suse pretia

nis calore resoiuli. redduntur. Vel sic Quousque insultare polerunt,

:

Utrem autem corpus hoc dici, licet ex plu-

14. quousque inquietare, qui nos diversis raodis qua-
ribus locis, tamen etiam inde intellige, quod Adam runt affligere? Non serus erit terminus; etenim
et Eva ubi imaginem dcposuere calestis, quam anto quasi Propheta celeritatem transcurrend« istius

portabant, imaginem terreni hominis induenles, vitai non annorum, sed dierum a?slimatione sub-
tunicas dicti sunl vestiti esse pelliceas, corporales ducit dicens : Quot sunt dies servi tui? Et bene
enim eos dc spiritalibus fecerat culpa comniissa dies dixit; ut non solum moras annuas prophetica
(Gen., III, 21). Nec illud absurdum ad intelligen- visione transcurreret verum etiam splendidum
,

dum, quod ita se dicat factum David sicut utrem sibi vitae hujus curiiculum viitutum lumine decla-
m gclicidio; eo qiiod in aspcritalc licet positus gia- raret. Mcritoque securus ait : Quando facies milii de
ciali, mortilicaverit tainen corpus suum, ne senti- persequentibus me judiciurn? Mihi, inquit, judicium
rcl hiemis illius asperitalem, quam Salvator dicit de porsequentibus facies, non de me persequenti-
gravem futuram cssc fugicntibus {Malth., xxiv, 20). ^, bus judicium dabis; quoniam non resurgunt impii
Sicut cnim glacieni non sentit uter, quia pcllis in judicio. Sed raihi, inquit, da judicium ; ut cum
est animalis mortui, ilamortuus peccato Proplieta reinuiieias innocentiam, lidem provehis, miseri-
frigus peccati sentire non poterat vel certe quod cordiam coronas, impii persecutores meritorum
non frangatur nccessitatibus, nec resistat caro prajraiis (44) propheticorum judicentur.
menti ; sed mollior ductu, anima; se inflectat im- 17. Non absurdum eliam illiid, ut quia breves
periis, et in hoc mundi gelicidio non arescat; vel dies et pauci sunt istius vitfB, non diutius gratiara
quia corpus afflictionis suraus, et raortem Domini siiara Doraiuus circa Prophetam suum diflerat, sed
Jesu scmper in nostro corpore circumferre debc- ipsi judicium de persequentibus faciat. Nam hic
mus. Hic est uter qui casligat corpus suura, non ul quoque judicium est de persecutoribus ; siquidem
ille incrassatus et obesus populus, qui scdit man- qui iion credit in Christo, jam judicatus est. Judi-
ducarc ct bibore, et siirrexerunl ludere {Exod., xx.vii, cium aulcm hoc est, quod dedit scrvulis suis
0). Ilic cst utcr qui incbiiat non vino, sod spiritu; Doininus Josus , dicens : « Habebitis potesta-
in <iuo iion botryo amaritudinis, non draconuni toin calcaiidi supor serpentes, ct scorpiones, el
furor, non furor aspidum, sed poculum incbriaus super omnem virtutem inimici {Luc. x, 19). »

quam pifvclarum est! Iii lioc ergo gloriatur David, J) Et veruni judicium, in quo lorqueretur inirai-

»iuia factus est sicut utcr in gelicidio, operationom cus, sicut ipsc confessus cst diocns : « Quid...
pcccati non sentiens. vcnisti ante tempus torquere uos {jSIalth., vm,
Hi. Et bone peccalum gelicidio comparatur. 29)? »
Sicut cnim gelicidium ad luillum usum utile est, 18. Hoc ergo deposcit virlulum stabilitatc funda-
ad nullaiii operationcm , sic culpa nulli prodcst tus Prophota, iit subjiciatur sibi non homo, sed
usui, nulli oporationi; et ideo sicut gelicidium dc- ille qui locum sibi iii hoininc vindioavit. l'nde el

clinanda est, ne noceat et adural. nonuin crgo Apostolus ipsuin magis in liominis peccato putavit
mihi fieri sicut utreni in gelicidio; ut possim non csse damuandiim, ipsuni subjiciondum, de quo ail ,

oblivisci justilicationes Domini, ut earum liquorc <i Conteial Dous Satanam sub podibus vestris cito
porfusus rcfrigcret omnis forvor internie cupidita- {Rom.. XVI, 20). » Ex hoc ergo porsecutore judi-
tis. Non orgo vacuuin, sed plenum hunc utrem cium sibi lieri gestit, ut fidei prophetic» vestigiis

(H) Rom. malulinn rorntionc perlJetur.

edit., «iiis.bsec cnim sunl remuneralio innocentiSB, pro-
(II) Rom. meritorum pwnis. Sed omuiuo cum
odit., veclio tidei, misericordise coroualio.
aliis atquo omnibus mss. legendum, nterHorum prx-
1*27 S. AMBHOSII 1428

adversarius couleralur, eL coinuiinual cum sub ^ sunl, qui verbum Dei non ad utilitaleui suam fu-

pedibus suis Propheta sicut pulverem (4o) ; et in rantur et rapiunt, sed ad iraudem; et patrimonium
haec corporis sui mihtia constitutus, quamvis dies quoddam coeleslium Scripturarum in sua furta
vitae breves sint, triumphum tamen de adversario detorquent, adulterina sibi compendia colligentes,
adipiscatur, quo reformati hominis in veterem dolo magis quam veritate quaisita. Sed hi sunt qui
gratiam ,
quem ante delictorum vinculis tenebat miscent aquam vino tanquam caupones pessimi,
astriclum, et ferventis libidinis lassabat aestu, adulterantes sermonem Dei, et insincerum profe-
libertatem ingemiscat, polestatem sentiat. Subjec- rentes quidquid perfido et tanquam ebrio ore de-
secundum Domini sen-
tus est igitur adversarius prompserint; et ideo aliena loquuntur a lege. Unde
lentiam. Etenim Doniinus Jesus veniens in hunc eos bene Propheta refugit atque reprehendit, sciens
mundum per Virginis partum subjecit animai quid prcpscripto legis acceperit.

nostrse omnes contrarias potestates ; ut fide tua, 21. (Vers. 86.) Recte ergo ait sequenti versi-
verbo tuo, conversatione tua, et operibus conte- culo : Omnia pi^seceptu iua veritas; injuste perse-
rantur. IHO Si ergo non conteris
qui permissa non uteris potes-
adversa- culi sunt me, adjuva me.
non
Quasi bonus miles bella
rium, tua culpa est, refugit, nec conlhctus quamvis gravium praj-
tate. In nobis est igitur, ut aut subjiciatur adver- B lioriim bellator pavescit assuetus; sed lidelis et
sarius, aut resultet. Si enim actus noster displi- providus aspirare sibi divinitus orat auxilia, et piae
ceat, incipit adversarius superbire; si autem bonis devotionis Udelia sibi adjumenta deposcit. Ideoque
inhaereamus operibus, exerceamus sludia castitatis non petit ut persecutioues quiescant ; sed in per-
justitise, continentiae, calcamus sprpentem et scor- secutionibus se postulat adjuvari. Sciebat enim
pionem. Calcamus enim ilium pedibus
conterimus et scorpionem, ne possit excutere
castitatis;

(46);
quod omnes H, H qui volunt
Christo Jesu, persecutiones patiuntur. Mavult ergo
pie vivere in

calcaraus continentiae vestigiis, verecundiae, justi- persecutiones pati, ut pie vivere in Christo possit.
tiap.que gressibuf. Possumus ergo et in hac brevi Et bene non unam persecutionem , sed multas
vita triumphum de adversariis habere perpetuum. persecutioncs dixit, nec expressit vocabula perse-
^9. (Vers. 83.) Sequitur versus quintus : Narra- quentium; quia multi persecutores , non solum
verunt mihi injusti exercitutiones , sed non sicut lex quos videmus, sed etiam quos non videmus. Per-
tua, Domine. Bene optat judicium sibi fieri de per- sequuntur nequitise spiritales, porsequitur haereti-
sequentibus, qui non solum opcra justi impedire, cus, Juda2us, gentilis. Omnes ergo sub perseculo-
verum eliam fidem superflua narratione subvertere ribus, qui volunt pie vivere ;
quia ubi multi per-
conati suut. Etenim quasi fubulaj cujusdam naenias '

secutores, nullum a persecutoribus vacat tempus

narratas sibi dicit d5o)>£(Txia?, hoc est , superfluas pie vivei'e gestienti. Et fortasse cum persecutiones
loquacitates. Narratores enim superflui, sicut hirun- non patimur, tanquam condemnati habemur; quia
dines, disputationis suavitatem naliva? loquacitatis nequaquam pie vivere velimus in Christo. Nam
continuatione corrumpunt, ut Aristolelis sententia utique cum sit definita sententia, quod « Omnes
est, qui volunt pie vivere in Cbristo Jesu persecutiones
20. Superflua igitur loquitur haereticus, qui non patiuntur (II Tim., in, 12), » videtur is qui perse-
loquitur verifatem, non loquitur secundum legem. culiones non patitur, abdicatus, quod non sit piae

Qui autem fundatus in lege est, no^it a veris intentionis in Christo; devotionem etenim fidei

falsa discernere; spiritalis eruditione doctrinae, prffilia persequuntur. Si desint certamina, vereor
haeretica ab EvangeUcis dogmata separare. Ideoque ne deesse videatur, qui certare desideret. Omnia
ne multi decipiantur, jubetur a Doraino tacere inquit, prsece.pta tua veritas. Qna? prsecepta nisi

peccator « Peccatori (enim) dixit Deus

: Quare : illa : « Si me persecuti sunt, el vos persequentur
tu enarras justitias meas (Psal. xlix, 16)? » Conti- (Joun., 20)?» Haec praecepta David, anterior
XV,

cescaL igitur perlidia, quaj Iramitem veritatis tenere licet Incarnationis sacramento, jam tamen audiebat
J)
non novit ,
quae Dei praecepta non servat. Cur in spiritu, et quasi Christi discipulus non sub-
enim per suum assumunt peccatores Evange-
os trahebat se passiouibus, sed certaminibus ofTerebat
lium veritatis, in quorum ore veriLas non cst? sciebat hoc sibi ad gloriam fructuosum, hoc ad cus-
Omnia autem praecepta Dei veritas, Christus autem todiam salutis tutum, ut frequcntibus exercitiis

veritas. Non ergo esl Christus in disputationibus justi pietas confirmaretur. Cito enim fides iuexer-

perfidorum, qui dicit perfido « Os tuum abunda- : citata languescit, et crebris otiosa tentatur in-

vit nequitia, et lingua tua concinnavit dolum (Ibid., commodis. Remissas excubias caUidus insidiator
19); » lingua enim quae vult astruerc niendacium, irrumpil; assuetum autem beUo virum externa
dolum utique Sed hujusmodi fur
nectit assertis. fraus instruit, et ad gloriosae provehit palmam
est , et cum fure concurrcns. Multi enim fures victoria?. Pax ergo fidei corruptelae materia est.

(4o) Post vocem pulverem, in sola Rom. edit. sub- sic invertit , conterimus el scorpionem conlinentise
jungitur ante faciem venli. vesligiis, verecundix, justiliseque gressibus, nc posiit
(46) Ita cuncti mss. ac edil. vet., nisi quod Reg. excutere. Possumus, etc.
pro excutere, legit exsurc/ere. At Rom. edit, verba
 im EXPosrno in fsalmlm cxviii. 1430

22. Quam pulchrc nobis perseculionis [irocessere ^ sione conteritur. Miraris si inler lol adversarias
lempora! Intenlus eral sicut niendicus intima; ad passionum vices se eliam justus tenere vix possit,

Dcum mentis alFectus : ilii adhairebat, nec ullas cum impares simus etiam singularum cerlamiiii?
cogitationes obstrepentes sibi precantis animus Quem vel sola libidoquem non non vindicet ,

sentiebat; totis visceribus fundebatur oratio, et subjuget avaritia, queni formido non quatiat, quem
quidam miscebatur scrmo cum Doniino; quotidiana luxuria non enervet, quem iascivia non emoUiat,
nieditatio habebat jam contemptum periculi, et quem non supplaulet ebrietas?
usum calcandai mortis receperat. Quod amisimus 2.T. Quasi conscius igitur carnalis infirmitalis, et
exercitium, tentant otia, quos bella non fregerant. explorator persecutionis hostilis, dicit : Paulominus
Periculosa igitur et pacis otia. In pacc plures per- consummavcrunt me in lcrra. In hac utique terra,
secutioncs esse coeperunt. Nullus erat tcmpore in qua Adani primus corruit, ct pudenda prolap-
persecutionis adulator, qui cailida menlem aduia- sione dejectus, tolius gressum futura; posterita-
tione tentaret. Non vacabat animo corporis delec- lis inllexit (Gen., iir, 17), In hac terra, in qua
tatione dissolvi, et hujusmodi qua; secundis rebus Caiu niuncra fraterna dolcns suis esse preelata,
excitari solcnt, admittere passiones. Ideo Apostoli ruina est stratus invidia;. Denique vox fraterni
cum cajderentur, includerentur, exsultabant quod B sanguinis claniavit a terra (Gen., iv, 10). In hac
iliis injuriis a^tcrna; gloria; mcrituin (47) lucraban- terra Noe sanclus qucm totius orbis diluvia in
tur, qui digni fuerant pro Christi nomine injurias tantis procellis et lluctibus pervigilem probaverunt,
sustinere [Act., v, 41). Non illis erat cura de patri- ubi tamen otioso curas laxavit corpore, somnuni
mouio, studium de potestalibus et honoribus, non ebrietatis ofrcndit, contumeliam (49) paternae pie-
dc prailalione, qua3 etiam justos cxagilare consue- tatis incurrit [Gen., ix, 21, 22), docens periculosa
vit; sed ille se pra;ferri putabat, qui essel pluribus otia secura; esse virtuti. In hac lcrra Lot reverendi
verberibus Uagcllatus (48). parentis imitator, quem nou
Sodomi- luxuriantis
23. Mcrito crgo David occasiones expetit Irium- tana; plebis non tlamma
decoloravil impuritas,
phandi, et certandi copiam pro devotionis erudi- Sodoma; ardentis involvit, vcniabiiis quidem igno-
tionc non mcluit, qui noveral pcrsecutiones iniquo- rantia;, pudcnda; tanien commistionis non evasit
runi prolicere ad incremcnta virtutis. 1H2 ^^^n inccstum (Gen., xix, 32-36). Uritur istc llam-
enim dixit : Quia persecutiones patior, adjuva me; mis mulierum, quem sulphurea llamma non us-
scd : Injuste, inquit, perseculi sunt me, adjuva me. sit.

Polest cnim quis et persecutiones pati, scd non 20. In hac terra etiam David propemodum con-
iiijusle quia est cliam justa pcrseculio, si oderi-
c summatum se esse dixit. Si(}uidem pene motos
;

mus obsccnos, si infesti simus injustis, si iniquos pedes suos et gressus suos paulominus sensit elfu-
velimus opprimere, ne pluribus noceant, si avarum sos; quia divitias saiculares et successus corpo-
fraudis sua; compendiiscxuamus, si exsccremur ralium prosperorum loco beatitudinis aestimavil
insolcntiam superborum. Qui autem pro lidc, pro pcccatoribus abundarc. Propler quod etiam flagel-
justitia, pro castitate pcrsccutionem palitur, bene latus esl ; sed flagella justo remedia salutis sMtit.

is dicit : Injiiste persccuti sunt me, ndjuva me. 1113 " Casligat enim Dominus omnem Olium
24. (Vers. 87.) Sequitur versus septimus : Pau- quem recipit {Uebr., xii, 6). » Unde eliam David
lominns consummaverunt me in terra; ego autem conversus ad Domini charitatem , atque iii cjus
non dereliqui mandata tua. Non superlluo divinum eruditus pra-ceplis, non ignorans quod ciiducis
quajsivit auxiliuni, qui scicbat sibi adversus fortes caduca fortuito quodam dcferantur eveiitu, et quia
csse certamen ,
pluraquc sibi pra^lia pra^parata non divitiarum abundantia, scd virtutuin gratia
dimicaluro nunc adversus nequitias spiritales, qua; vilic probabilis merila pensaulur, dilexit inagis
sunt in coelestibus, nunc advcrsus calorem sangui- quam dereliquit mandata Dei, quibus solis poluil
uis, innumeras corporis hujus illecpbras, qua-
et J) ingrueutes nequitias spirilales, et insurgentes hujus
rum nexu vario ct diuturna colluclationc lassalus corporis appctitus in hac fam fragilis natur;e iufir-
pudendo corruisset certamine, nisi lidci se radice niitate superare. Magna igitur virlus, qute, sub
tenuissct. Discamus cavere quem gerimus, hic tantis persecutionibus constifuta, ct pene oppressa,
iiobis hostis domesticus, hic inimicus gravis est tamen suuin non est oblita prsesidium, nec man-
noslri ipsius usus corporis. Inllammatur vino data Doniini dcrcliquit.
ardct libidiue, decore mulioris occursantis accen- 27. (Vers. 88.) Idco quia solum sibi Dcum pro-
ditur, spi; alitiir, desperationc uritur, illecebris fuissc cognovit, prcccs ad Dominum dirigens, ail
exuritur, non cvaporat elfectu, tiinore turbatur, versu sequenti : Sccundum tnisericordiam tuam
nietu frangitur, luxuria mollifur, lascivia dissolvi- vivificii me: ct cusitiyHam Idilimonin oris tui {Supra,
lur, labore afficitur, sollicitudine fatigatur ,
pas- vers. 17;. Quam vivilicationem sui postulct, supra

(17) Mss. non puuci, ,r(ernx grali.v merihtm, otc. (40) Omnos edit., olJendil ,quando meduntino /i/io
Voci llaqcUatus, Cod. Aud. et uiuis Nuv. adji-
(48) dclirante) conlumeliam, elc Veium quiv includunlur
ciunt Time ergo qui semper ris esse prxlatus. Sed
:
uDcinis, prorsus iu nullis cod. roperiuutur.
illud glosscma osso quivis facile judicaverit.
IWI S. AMBROSII U32
diximus; quia non id precatus esl quod habebat, ji^ Dominus Jesus, vel Ecclesia, fraudulenlorum dolos

sed quod desiderabat, id est, ut viveret in a;ter- a vineis suis exterminandos esse praecipiant; ne
num , inlelligens vitse beatitudinem in hoc fluc- pusillulis vineis noceant, quia adultis jam vitibus
tuanti et infido nobis corpore esse non posse, cujus (51) nocere non possunl. Haereticus enim imperfec-
imbecillitas proposituni anima? derelinquat. Opus tnra tentare potest, non potest supplantare perfec-
est ergo misericordia Dei, ut continua et perpetua tum.
sit in hoc corpore vivificatio; ut quotidie justus SERMO DUODECIMUS.
Deo vivat, peccatoque moriatur. Si enim culpa Lamed.
b
moriatur in nobis, erit vita Deo vivens, et custodia \. Lamed littera duodecima incipit, cujus inter-

prfficeptorum coelestium perseverans, quam utique pretatio cor, vel, ut alia interpretatio habet, servo.

ille custodit, qui vivificatur a Domino. Unde videtur admonere, vel prudenter haec intel-

28. Denique viviflcari se ante poscit a Domino, et ligenda, vel soHicite servanda prsecepta. Nam hoc
postea custodiam testimoniorum coelestium pollice- primus statim versiculus admonet. Cor etenim
tur;non enim communis haec vita custodit coeleste sibi munduni creari in superioribus hic Propheta,
mandatum, sed illa quae munere fulcitur seterno ut legimus (Psal. l, 12), postulavit. Cor sibi pru-
per operationem gratiae spiritalis. Possumus etiam B dens dari oravit a Domino filius hujus Salomon
sic intelligere, quia jam Propheta quae erant legis (III Reg., III, 9). Qui ergo habet cor raundum, qui
agnoverat, optat adventus Dorainici misericordiara, habet cor prudens, ipse intelligit seriem subdito-
ut accipiat praecepta, qnibus lex adirapleatur; ut rum versuum, atque virtutem. Unde et alibi inve-

non solum adulteriura sciret esse vitandum, sed nimus cor solum, id est, vel singulare, vel quod
etiam concupiscentiam adulterii declinandam. Os nulla (52) illecebra hujus saeculi irapediat, et car-
enim Patris Jesus Dorainus locutus est in Evan- nis possit interturbare sapientia. Qui autera habet

eum
gelio, qui viderit mulierem ad concupiscen- cor, servat mandata Dei; queraadmodum legisti

dum eam , in corde suo adulterium perpetrasse de Maria, quse conservabat omnia Domini Salva-
{Matth., v, 28). Quantum Evangelio profecerunt toris in corde suo vel dicta, vel gesta (Luc, ii, 51).

studia castitatis, quo non solum turpioris facti, sed 2.Circumcidamus ergo cor nostrum; nihil cor-
etiam studii degeneris ablegatur opprobriura ! poreum, nihil vile quseramus vile antem orane :

29. Qui sunt autem de quibus dicit quod pau- terrenura. Nihil ergo terrenum, nihil sasculare, ni-
lominus consumraaverunt eum in terra, nisi per- hil corporeum, nihil leve atque rautabile in elo-

secutores? De quorum uno ait Dorainus Jesus : quiis constituamus coelestibus. « Eloquia enim
« Ite, dicite vulpi illi {Luc, xni, 32), » hoc est, de Domini, eloquia casta {Psal. xi, 7); » ut his myste-
Herode. Et alibi cum se fraudulenter interrogari riorura coelestium imraaculata et pudica sinceritas
adverteret, dixit : « Vulpes foveas habent, et volu- spiritali interpretatione resplendeat. Non adulterina
cres cceli nidos ubi requiescant (Matth., vui, 20); » quadam opinione raisceamus terrena divinis, et

eo quod fraudulenter in terrestriura passionum illud inviolabiie sacramentum propheticae visionis,

quibusdara latibulis deraorentur. Unde etiam Sam- aut perennis oraculi naturae nostrae aestimatione
son binas vulpes sibi nexuit, ad quarum caudas violeraus. Ideo enira addidit : << Argentum igne
alligavit faces, et dimisit eas per messes allophy- examinatum, purgatum terrae probatura septu- ,

lorum (Judic, xv, 4, 5); per hanc figuram signifi- plura ilbid.); » ut tanquam boni numraularii spi-
cans quod improbi ac fraudulenti homines, et ritu examineraus prophetici sermonis argentura, se-

maxime haerctici, liberam linguara habeant ad la- cernentes Domini pecuniara, atque ab omni labe ter-
trandum, sed exitus impeditos; autlitigiosa princi- rena salutaris fontis infusione purgantes; ut Christo
pia (50), finem vero fraudis suae incendio deputa- digna sentire videamur, qui ait : « Nolite thesauri-
tura. Ideoque et trecentas vulpes dimisit, eo quod zai'e vobis in terra, ubi aerugo et tinea exterminant...
perfidi •1'114 crucis quidera se praedicatione cora- J) sed thesaurizate vobis in coelo (Matth., vi, 19, 20). «

raendare desiderant, sed raysteriura ejus tenere 3. Thesaurus tuus est fides, pietas, misericordia;

non possunt, qui hac praedicatione composita et thesaurus tuus Christus est. Noli eum aestimare de
falsa atque simulata urere raagis fructus conantur terris, hoc est, de creaturis; quia Dominus totius
alienos; cum utique vera crux Domini non exurat creaturae est. « Maledictus, inquit, homo qui spera
aliena merita, sed fecundet. Meritoque scriptum habet in homine (Jerem., xvii, 5); » sed mihi salus
est in Canticis canticorum : « Prendite nobis vulpes per horainem venit. Vide taraen quid Scriptura ve-
pusillas exterminantes vineas ; ut vineae nostrae lus dixerit : « Et horao est, et quis cognoscet eum
floreant (Can^., ii, 15). » Quo ostenditur, quod vel (Ihid., 9)f >^ Ille igitur homo non humana mihi,

(30) Sic mss. omnes. Contra vero edit., aut reli- (32) Rom. edit. sola, cor unum, vel cor aliud, quod
giosa principia. Minus bene licet enim religionis ; nulla, etc. Nimirum ut Ambrosii verba magis acce-
speciem secessioni suge obtendere soleant hseretici, derent ad illud Ezech., xxi, 19 Kat otaait^ auToi? :

non tamen absolute dici debent, maxime in concione Sed eone vir sanctus respexerit, noa
y.apStav i-cepav.

ad populum, eorum religiosa principia. ita liquet.

(51) Mss. aliquot, fjuia adultis Jam viribus.
\m EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1434

sed divina potestaleHlS ojrini^ peccata douA- ^culum, (|uia Grscus eU t6v alwva posuil ,
quod
vit, Deus in corpore Dominus Jesus, mundum recon- diverse interpretati sunt translatores : alii in xtpr-

cilians sibi, quem redimebat a culpa. niim, ahi in sseculum. In sseculum ergo prrmnnct.

4. Thesaurus noster pretiosus intellectus est. Domine, verbum tuum in ccelo. Et quomodo ipse

Si terrcnus intellectus fuerit, si fragilis, haeretica dixisti : « Coilum el terra transibunt, verba au-
eum tinea et impietatis airugo consumet. Levemus lem mea non praeteribunt [Matth., xxiv, 3o)? » In

ergo et erigamus sensus noslros, nec impossibile sajculum permanet verbum, non ultra saecuium et
judicemus, ut ha?c humani corporis infirmilas ad saicula; sajcula enim temporis sunt. Coehim ergo et

cognitionem mysteriorum coeleslium provehatur; terra, id est, istius raundi opera pra?teribunt, el

cum jam ad nos Dominus Jesus, in quo abscon- tempora permanebunt. Alius qui spiritalis est, et

diti erant scientiae, sapientia?que Ihesauri, divina dijudicat HIG verba legis : In xternum, inquit,
sua miseratione descenderit; ut clausa reseraret, Domine, permnnct verbum tuum in coe/o. /Eternilas
aperiret latentia, revelaret occuita. Veni crgo, Do- enim verbi manentis opinionem verbi praetereuntis
mine Jesu, aperi nobis et istius prophelici sermonis excludit. Quoraodo autem permanet verbum in
januam; multis enim clausa est, etsi prima specie coelo, si ipsum coelum pra;terit? Et quomodo pos-

aperta videatur. t> sunt stare culmina, si cedant fundamenta? Aut

f). (Vcrs. 89.) In seternum, inquit, Domine, pcrma- quomodo potest permanere habitator iu habita-
nct verbum tuum in aelo. Vides etiam in te per- tione sua, nisi et habitatio perseveret? Sed forte
manere debere, quod etiam in ccelo permanet ac illud occurrat, quia scriptum esl : « Erit ccelum
perseveral. Serva ngo Verbum Dei, et serva in novum (Jsa., lxv, 17). » Verum nec sic absolubile;

cordc tuo, el ita scrva, ne obliviscaris. Serva lcgem quia nec in hoc potest permanere quod praeterit,
Domini, et meditare; ne justificationes Domini de nec illud potcst dici mansisse, quod coeperit. Tinea
tuo corde labantur. Docet te littera? iiiterpreta- intellectum tuum scindet, si putes verbum sicut

tio, ut serves diligenter. Dooet te Propheta in ccelum, vel incipere, vel prajlerire.
subditis, dicens : JVtsi quia lex tua meditalio mea 8. Unde si virtutem prophetici sensus cogno-
est, tunc forsitan periissem in humililulc mca. In scere volumus, primum in his qua; visibilia et sen-
aeternum non obliviscar justificalionum twirum. (Inf., sibilia sunt ethicum consideremus (54); ul ex eo
vers. 92, 93). Legis ergo meditatio facit, ut tem- quae sunt intelligibilia manifestemus. Si verbum
pora tribulalionis , tempora quibus humiliamur Dei ii) coelo permanet, imilemur coelum ubi per-
aliquibus adversis, sustinere et tolerare possimus; p inanet verbum, permanet ordo solemnis ccelesthim
ut neque humiliato nimis, ncquc dejeclo franga slatulorum, ct beneficioruin Doraini crebriE vices
mur alfcctu. Dcuique Dominus non frangi nos solemnibusmuneribus perseverant. Superuis nempe
humilitate usque ad desperationem vult, scd usque vel pluviis, vel calore, vel fotu aeris hujus infun-
ad correptionem. ditur terris atque alitur larga fecunditas. Ccelo
ti. llnde et Jercmias propheta sub hac littera in annus labitur per menses, et tempora au-
dies, ac
Threiiis ait : < Ut humiliarel sub pedibus oinnes tuinni atquc hiemis, veris quoque et purae digestus
viuctos terra?, et declinarcl judicium viri contra a'statis. De caio vita; tua; imaginem cape. Etiam

faciem Altissimi, condemnandura hominem

ad qiiando non germiuas fructum, sere tamen semen
cuin judicalur, Dominus non dixil (53) {Thren., iii, ad fructum. Sunt semina quse de coelo sunt, el
34). » Et infra : « De ore Altissimi non exibunt scrunlur in terris. Esl eliam superna vindemia;
mala {Ibid., 38). » Ilumilitas ergo quoe a Doinino unde ait Propheta : « Serite vobis ad justitiam,
cst, plena justitia>, plcna cst «quitatis; quia noii viudemiute ad fructum (Osec, x, 12). » Et quando
exeunt mala de orc Domini. Dcnique qui humilia- non fiorent opera tua, fove tamen semina tua, ne
batur a Doinino, dicebat : « Humilialus sum, ct lascivieiido luxuricnt. Quod luxuriat in flore ser-
salvum nie fecit {Psal. cxiv, 6). » D monis, lenualur et hebelatur in fructu. Pructus
7. Krgo sicut prudenter cousiderandum est, ipsos usque ad maluritatem decoque.
quaiido humilitas a Doniino sit causa probationis, 0. Imitatorcs ctiam ipsius c«leslis simus ele-
quando eliam ipsa ab homine inferenda; humilitalis menti : non semper sole fervet ardcnti, frequenter
impressio, quaj tamen ipsa solet patientia et magna- nulibus texitur, pluviis vehementibus inhorrescit,
iiimitale tolcrari, ila etiam sapienter consideran- jactis nivibus tegit terram. Non ergo sit in le quo-
dom quid sil, in iclermiin iii ccelo verbum Domini quc diuturna lascivia, succedant nKVsta senilium
permanere; vel sicut aliqui codices habcnt, m sx- curarum tcmpora, et Uinquam incana maluritas

(53) Dominus non dixit, quod habent edil. omnes, lextu. Et eam lectionem germanam esse illud con-
m mss. nounuUis pnvtormittilur in majori autem ;
firmat quod oxteuiplo ad seusum moralem senno
numero ila legitur,(«f?i ;»diVn/Mr Dominus. Xam di.vit converlitur, a quo deinde transitus fit ad intel-
el infra, etc. Verum integrilas sensus ac lestimonii ligibilem, seu mysticum. Porro hsec varielas non
prophelici cum aliis, atque edit. facit. aliunde orta videtur quam ab ignorantia amanuen-
(r>i) Edit. vel., El liic eum locum consideremu.i. sium, qui unicam vocem elhicum in duas vel tros
Uom., cum considcrcmus. Mss. nonnulli, el hic cum pra?poslere diviserunl.
loco consideremus. Alii vero frequentes ut in con-
1435 S. AMBROSII 143()

agrum hunc lui corpons reprimat. Utilior saepe ^ cet, et corpus suum contineuti sobrietate mode-
tristitia est, qu* coniitem solet habere gravitatem. ratur, mentem quoquc suam miti tranquiililale
Numquid uUa in ipso est sole praevaricatio? Nonue componit, pecuniam pauperibus misericordi libe-
quotidianos cursus suos servat? Numquid conti- ralitate dispensat. Est ergo et in terris coelum, in
nuos novit (oo) luna dcfeclus, et commissi munus quo possunt virtutes esse coilestes. « Coelum mihi
deserit ministerii? lisdem nempe vicibus annus thronus [Isa., lxvi, i); » ego magis justi affectum

redit, eodem statu reparantur tempora, iisdem quam eleraentum intcUigo. Illum puto ccelum, ad
obsequiis reformantur. Sol diem illuminat, tempora cujus animam venit Christus, et pulsat januam, et
statuta cuslodiens. Fulget splendoribus luna noc- si aperuerit, ingrcditur. Nec solus ingreditur; sed
lurnis, ct lux ejus in tenebris raicat. Stellarum etiam cum Patre, sicut ipse Ego et Paler
ait : «

nitentium rutilat globus, solemnique statione et veniemus, et mansionem apud eum faciemus {Joan.,
conversioue ac derautatione funguntur. Lex una xiv, 23). »

diversis, constitutorum semei vices cursimm custo- 13. Vides igitur quod Vcrbum Deus el otiosum
dire, nec fmes transire praescriptos. Manet ipsa provocat, et dorniientem excitat. Qui enim venit,
immutabiUs demutatio, et conversio vertere ordi- el januam semper intrare. Sed in nobis
pulsat, vuit
nem suum nescit. Una oranium obedientia, discre- B est quod iion semper ingreditur, non semper
tus muneribus indiscretam praeocripta^ constitu- manet. Pateat advenienti janua tua, aperi animam
tionis tenere concordiam. tuara, expande gremium mentis tua;; ut videat

1117 ^O- 'n coelo ergo permanet Verbum, divitias siraplicitatis, thesauros pacis, suavitatem
quia Satanas de coelo cecidit : non habebat in ccelo gratise. Dilata cor tuura, occurre soli lucis seterna;,

locura, propterea cecidit. Quo cecidit nisi in terras? quae illuminat omnem hominem. Et illud quidem
Ideo hic adulteria, homicidia, ebrietates abundare verum lumen omnibus lucet, sed si quis fenestras
cceperunt. Inde exclusus acrior ad nos venit, et suas clauserit, seterno lumiue se ipse fraudabit.
tentationes solito asperiores tanquam iratus exer- Excluditur crgo et Christus , si tu raentis tuas

cet. In coelo igitur permanet Verbum, quia inde januara claudas : etsi possit intrare, non vult tamen
dejectus est diabolus; in terra non perraanel, quia importunus irruere, nou vult invitos cogere. Ortus
huc totus advenit. Et vide utrum hic permanere ex virgine processit ex alvo, universa totius orbis
Verbum possit in nobis, ubi tantos laqueos diabolus irradians, ut luceret omnibus. 1118 Capiunt,
aspersit, qui, dum esset in coelo, nec ibi Verbum qui desiderant fulgoris perpetui claritatem, quam
poterat permanere. Denique quia et ipse Verbum nox nuUa interpolat. Soli cnim huic quem quotidie
non tenuit, cecidit e coelo. '
cernimus, nox teuebrosa succedit; sol autem justi-
H. In coelo ergo Verbum perraanet, el quod tise nunquam occidit, quia sapientiae non succedit

secundura Verbi dispositionera i-egitur et guberna- raaUtia.

tur. Sed quia et ipsura coslum prseterit, ideo non 14. Beatus ergo iUe, cujus pulsat januara Chris-
dixit in ssecula perraanere, sed in saeculum; quan- tus. Janua nostra fides est, qua; totara domum, si

quam novum
praetereat, ut fiat coelum, et nova fuerit robusta, communit. Per istam januam Chris-
terra, novum testamentum ut ; facie ad faciem tus ingreditur. Unde et Ecclesia dicit in Canticis :

gloriam Domini videre possimus. « Vox mei pulsat ad januam {Cant., v, 2). »
fratris

12. Veruratamen quia et in coelo fuit vitiis locus Audi pulsantem, audi introire cupientem « Aperi :

(nam utique non cecidisset inde adversarius, nisi in mihi, soror mea Sponsa, columba mea, perfecta
criminibus deprehensus, nam et stultus sicut luna mea, quia caput meum replelum est rore, et cri-
mutatur, et coelura ipsum tenebris obducitur), vide- nes mei guttis noctis {Ibid.). » Considera quando
tiir utique nou de elemento dictum, sed de Virtu- maxime pulsat januam tuam Deus Verbum, cum
libus Potestatibusque Cffilestibus. Sunt enim sanclae repletura est caput ejus rore nocturno. In tribula-
Virtutes in coelo, in quibus nihil lubricura atque J) tione etenim et tentationibus positos visitare digna-
terrenum sit. Sunt etiam in terris cceU, qui enar- tur; ne quisforte succurabat victus aeruranis. Reple-
rant gloriam Dei. Qui sunt isti coeli? Audi dicen- tur ergo caput ejus rore, vel gultis,quando corpus
lera : « Sicut portaviraus iraaginem illius terreni, ejus laborat. Tunc ergo vigUandum, ne cum Spon-
portemus et imaginera hujus coelestis (i Cor., xv, sus veneril, recedat exclusus. Si enim dormias, et
49). » Isti igitur sunt coeU, qui etiam in terris cor tuum non vigilet, discedit antequam pulsct, si
positi audent dicere : « Nostra autem conversatio cor tuum vigilet, pulsat, et aperiri sibi januam
in ccelis est {Philipp,, iii, 20). » Isti sunt coeli, in poscit. Haberaus ergo animae nostrae januam, habe-
quibus iidcs, gravitas, continentia, doctrina, vita mus et portas de quibus dictura est : « TolUte portas,
coelcstis est. Nara quemadmodum terra dictus est, piincipes, vestras, et elevamini, portae aeternales et
qui lapsus ex illa praevaricatione coelestis gratiae, et introibit Rex gloriae {Psal. xxiii, 7, 9). » Est ergo
in haec terrena vitia dejectus, praevaricationis suae et coelum in his, in quibus portae sunt aeternales.
se vinculis ligavit, ita et contrario coilum dicitur, Si has fidei tuae portas velis attollere, intrabit ad
qui vitam angelorum custodia integritatis exer- te Rex gloriae, triumphura portans propriae pas-
(55) Oranes edit., conlinuos non 7iovit ; sed meUus negalio praemiltilur in mss.
 J437 EXPOSmO IN PSALMUM CXVIII. U38
sionis. Habct etiam justitia portas. Nani ctiani de ^ inutatur. Nunc gaudenius, continuo mouremus, ira-

his lcgimus scriptuni, dicenle Domino Jesu per scimur, ingemiscimus. In ipsa poinitenlia non vuit
Prophetam suuai : «< Aperite raihi portas justitiai nos salis contristari Aposlolus, ne (ristitia absor-
(Psal. cxvn, 19). » Et infra et propheta David : bearaur (II Cor., n, 7). Ubi ergo iracundia, ubi tris-'

« Lauda, Jcrusalem, Dominum, lauda Deum tuum, titia gravis, non permanet ibi Verbum. Denique de
Sion; quoniam confortavit seras portarum tuarum soio Domino Jesu dictum cst aJoannequia « Vidit...
[Psal. cxLvn, 12, 13). » Spiritum sanctum descendentem de coelo sicut co-
m. Est ergo anima quae habet januam, est qua; lumbam, ct manentem super eum IMarc., i, 10). »

habet portas. Ad hanc januam venit Christus et Nam et prophela; non seraper prophetabant, scd
pulsat, pulsat et portas. Aperi ergo illi : vult intro- cuni infunderet his gratiam Spiritus prophetandi.
ire, vult Sponsam iuvenirc vigilantem. Noli bono Denique nec David pra^scivit quid annuntiaret Na-
aniatori facerc moras, cito recedit ; et tu somno than missus a Domino (II Heg., xu, y-7), et utiqiie
'*corporis tui videris exchisisse pulsantem. Excludis inferior Natliaii prophela cogiiovit quod David pra;-
onim cum, cum desidiosus es, cum piger, cum som- stantior nesciebat. Et alius disit propheta : «Celavit
nolcntus, his repagulis Christus excludilur. Unde et plerique
Etsi me Dominus (IV liey., iv, 27). »

castus, etsi sobrius sis, cave ne negligens sis. Majo-B accipiunt in caio pcrmanere Dei Verbum in Po ,

rem Christo facit injuriam, qui advcnientem repel- tcstatibus coelestibus, in quibus non sunt alfecluum
ht. varietates. Aliqui auleni <ic ipsa accipiuiilTrinitale,
IG. Nonnunquam etiam, si moraris, miltit ma- quffi sola iminutabilis sit; et ideo in coelo perma-
iium suain pcr fcnestram, sicut ait Sponsa : « Fra- nel Verbuni, id est, in Patre, quia Verbuin dixit :

ter meus misit manum suam de prospectu, el vcn- « Ego in Patre, et Pater in me {Joan,, xiv, 10). »
ter meus conturhatus est snper eum. Exsurrexi ego 19. (Vers. 90.) « In generalionem et gencrationem
aperire fratri meo. Manus mea; distillaverunt myr- veritas tua. » Mulli sunt qui dicuntur dii, sed non
rliam digiti mei myrrha pleni [Cunt., v, 4, 5). »
; sunt. Ergo in gentibus mcndacium est; in Ecclesia
1'rinium ergo tanquam a prospectu mittit manum veritas. Hanc tamen veritatem habuit primo Syna-
suam, quando Dcus esse operibus aestimatur. Unde goga, quai habebat eloquia Dei; est enim veritas et
ait : « Si mihi non crcdilis, vel operibus credile iii Veteri Testamenlo, qmc fuit aiite in populo Ju-
(Joan., X, 38). » Deindc augctur amor, et intimis vis- dffiorum. « Notus enim in Juda>a Deus (Psal. lxxv,

ceribus couceptus inolcscit. Inde inteliigibili utero, 2). » Deus autem veritas est, ergo in Judaia veritas.
iii quo est rcceptaculum verbi, seminibus ejus in- Fuit igitur veritas in patribus, Moyse, et Jcsu Nave,
fusis, plcnitudincm cjus corporaliter inhabilantem iii Samuc'], iii David, Elia, Elisa>o, el in illis septem
haurirc anima noslra dcsidcrat. Non enim turbatur millibus viroruin qui non curvaverunl genua Baal.
uterus feminarum, ni.si quai fuerint alvo graves. Sed quia posterior soboles Judaeorum a patrum mo-
17. Surgil igilur anima, ut aperiat Dei Verbo, ribus deviavit, recessit ab illis veritas, et ad Eccle-
scd dum se cxpandit atque aperit, ut opera mundi siam venit. Recessit enim ab illis, quando dixerunt
hiijus verbi rcceptione mortiticet, sicut ille qui ait : de Doniino Jesu : « Tolle, tolie, crucilige euin
« Mortidcationem Domini Jesu in corpore nostro (Joan., XIX, 13); » tradiderunt enim verilatem, cl
circumferimus (II Cor., iv, 10). » Ergo dum apcrit, clegcrunt iniquitatem. Onines ergo alia; generatio-
transivit Sponsus. 1119 Vult enim semper quKri, nes veritatis exsortes, omnium hajrelicorura gene-
fretpicntius invcniri, et si clausam invenerit ja- ralioncs non tenent verilatcm ; sola Ecclesia verita-
nuam, pulsat, ct si per moram fueril exciusus, re- tem pio allectu possidet; quia generatio Judieorum,
ccdit. Scd cito rcdit, ct iterum pulsat; ut vel pos- qutC ante eam possidebat, aniisit. Populus ergo Ju-
tea sponsam inveniat praiparatam. Potcst quidem doiorum prior fidei generatio, et ideo infantior etin-
ct sic accipi : « Frater meus transivit (Cant., v, 6), » lirmior, qui iubrico adolesceutitc stare non 1120
sicut leginuis, quod penetravit dilecta; intima mc- D potuit ; populus aulem Chrislianus lldci secunda
dullarum, ct qucinadmodum ad Mariam dictum cst gencratio ; ideu robuslior, et venerabili maturior
« El tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut senoctule. Illa generalio legis, hajc gralia*. Unde
rcvelcntur multorum cordium cogitationes {Luc, ct alibi ail : « In generationem et generatiouein
11, 3o). » Denique addidit Sponsa animam suam annuntiabunt veritatem tuam (Psal. lsxxviii, 2). »
exisse in vorbo ejus, quod fil quaiido aninia porc- 20. Sequilur versus tcrlius : >< Fundasti terram,
grinalur a corpore, et Dco prjcscns est (II Cor., v, 8). et pcrmanet. Dispositionc tua permanot dios. >< Quo-
18. Explanavimus igitur, ut potuimus, quid essct : modo fundavorit Dous terram Scriptura nos docuil,
lii aelcrnum, Dominc, pcrmanet vcrbum tuum in ccelo. dicente prophcta : « Deussapiontiafundavil terram,
Possnnuis tamcn et sic intelligerp, quia in ccelo ma- paravit autem ccpIos in intelleclu (Prov.. iii, 19). »

gis pcrmanct in a^crnum, ubi Angeli ot .Vivhan- Torra orgo tanqnam fundamentum est , in qua
geii,Chorubim et Scraphim quoniam homines, ; consistimus licot ipsam in heniicyolo
; coeli (o6)

quamvis sancti sunt, lamen alTectus eorum saepo esse, et is qui foris esl sernio conoelebrel, ct Scrip-

(o(>) Edit. Rom., licet ipsam in mcditullio cceli, etc. Nihil autem aliud vult sanctus noster, nisi tcrram
Vet. ac mss., in hemicyclo ; nounulh, hemicyclio. in qua consistimus, hoc csl, bemisphaerium nostrum
1431» S. AMBROSII 1440

liira significare videahir, dicente Job : « Suspen- ^ 32). » Traxit enim ad se omnium studia, ut vel pec-
dens terram in nihilo (Job, xxvi, 7). » Includitur cata nostra crucifigerel, vel bonum 1121 in?^-
ergo orbe coelesti, ct ideo sol noctibus non videtur, nium ad justitiam provocaret. Adverte quemadmo-
quia gyrando inferioi-e invenitur orbis parte cob- dum trahat ad se : « Pater... volo ut ubi ego sum,
Sed non est cura sanctis axem coeli, et ele-
lestis. et isti sint mecum (Joan., xvii, 24). » Et ad latronera
inentorum spatia philosophico niore, numerosque ait : « Hodie mecum eris in paradiso {Luc, xxiii,

describere (quid enim hoc prodest saluti), quia sancti 43). » Adverte quomodo omnia trahat. Exaltatus
spiritaUbus semper intendunt, et vitae iEternae pro- cst cruce, et totus credidit mundus.
futura vel coguoscere gestiuut, vel docere. 23. « Ipse oriens, inquit, vadit ad austrum, et gy-
21. Denique hunc locum pulchre nobis aperuit rat ad aquilonem. » Ille utique oriens, qui ait :

Ecclesiastes spiritalem non materialem, di-

esse, « Oriens nomen est mihi {Zach.,\i, 12); » qui semper
cens : « Quee abundantia homini in omni labore suo oritur piis, nunquam occidit. Ipse oriens populo He-

quo laborat sub sole ? Generatio vadit, et generatio hraeorum ad austrum ivit, ad moIUorem populum,
venit, et terra stat in saeculum [Eccle., i, 3, 4) ; » luxuria magis fervenlis corporis lubricum, quam
hoc est, quse abundantia spiritali homini laboranli impietatis immanitate praedurum ; aut certe ad no-
sub Sole justitise? Et subjecit : « Generatio vadit, B biliorem plebem, quae erat genus electum, vindi-
et genei'atio venit. » Vadit generatio quia « divites caus patriarcharum prosapiam. Sed quia perseve-
eguerunt et esurierunt {Psul. xxxin, H). » Qui ante rabat in vitiis, nec emendabat errorem, ideo Sol
abundabant gratia, postea tamen propter perfidiam justitiae gyravit ad gentes, quae ante eloquiis cceles-

suam egere coeperunt. Qui autem pauperes erant tibus defraudatae, immanes et ignobiles habeban-
populi nationum, jam per fidem Christi satiantur tur (59) ; aquilo enim gravis ventus, ut populus
et abundant, sicul scriptum est : « Edent pauperes, nationum. Sed qui erant graves ante perfidia, nunc
et saturabuntur {Pstil. xxi, 27). »Audierunt enim super aquilas leviores facti sunt fide atque pietate,
dicentem : omni verbo (1 Cor., i,
« Abundantes in posteaquam venit qui diceret : Ab aquilone adduc
b), » non in pecuniis utique (b7), non in auro et (60) {Isa., xLiii, 6). Et in Evangelio : « Venient ab
argento, sed « in omni verbo, inquit, et cognitione Oriente etOccidente, et ab Aquilone, et Austro, et
(Ibid.). » Et alibi ait : « In divitiis simplicitatis recumbent cum Abraham in regno Dei {Luc, xiii,

(II Cor., vni, 2). » Hae divitiae sunt salubres; nam 29). » Et ecce sunt novissimi, qui erant primi; et
copiee saeculares salutem afierre non possunt. Qui sunt primi, qui erant novissimi (Matth., xx, 16).

autem habuerit abundantiam spiritalem , hujus Denique et ipse Psalmista ait : « Mons Sion latera
terra fructifera stat in saeculuin, bene fundata ra-
c aquilonis, civitas regis magni (Psal. xlvii, »
3) ;

dice virtutum, vel anima bonos utique germinans hoc est, qui erant aquilonis latus, populus factus
fructus, vel caro nullis cupiditatibus mobihs ad pro- est Regis aeterni, qui solus est magnus Dominus.
lapsionem. 24. Sed forte dicas : Quomodo in Canticis est :

22. Hanc terram circuit Sol justitiae salutaris de « Exsurge, Aquilo; et veni, Auster {Cant., iv, 16)? »

quo scriptum est « Et oritur sol, et occidit, et in

: Plerique enim accipiunt quasi projiciatur Aquilo,
locum suum trahit. Ipse oriens illuc vadit ad aus- et invitetur Auster. Quod si ita accipiunt : extur-
trum, et gyrat ad aquilonem ; gyrando gyrat Spi- batur ab Ecclesia perfldise glacialis asperitas : « Ne
ritus, et in gyros (58) ejus convertitur Spiritus fiat fuga nostra hieme, vel Sabbato {Matth., xxiv,
(Eccle., I, 0, 6). » Oritur sol justis, occidit autem 20), » et invitatur australis verna temperies. Aut
injustis; oritur tranquillitati piaj mentis, occidit certe : « Exsurge, Aquilo, hoc est, surge, qui dor-
iracundiae. Unde ait : « Sol non occidat super ira- mis, et exsurge a mortuis {Ephes., v, 14). » Popu-
cundiam vestram (Ephes., iv, 26). » Hinc potest lus nationum, qui diu ante dormisti, evigila ali-
coUigi quia iisdem oriatur et occidat, quorum et quando, et illucescet tibi Christus. Postremo omues
vitia sepeliat, et iiUirainet gratiam. Mortuus est D invitantur ad Ecclesiam, et Synagogoe populus, et

enim peccato, ut Deo viveret ; hoc est, peccato su- gentilium, sed prius Synagogae, quia priores ex
mus in illo mortui ut Deo in perpetuum vivere- Judaeis apostoli crediderunt, per ipsos postea na-
mus. Vide ipsum mysterium prsenuntiatum. « Et tionum populi congregati sunt.
oritur, inquit, sol, et occidil, et in locum suum 25. Vide ergo venientem solem nostrum ad aus-
trahit. » Hoc est quod ait Dominus « Cum exaltatus : trum, postea gyrantem ad aquilonem. « Jerusalem,
fuero..., omnia traham ad me ipsum (Joan., xii, Jerusalem (venit utique ad eam ,
quam eliam

mediEB tantum parti orbis ccelestis respondere, ijyrat Christus et tn gyros, etc.
ideoque solem, ubi ad aUam transierit, a nobis (39) Mss. non pauci, inanes et ignobiles habebantur.
non posse videri. Caelerum per ea quse subjungit (60) Rom. edit. sola, Ab Orienle adducam semen
verba, et is qui foris est sermo, philosophicas ratioci- tiium, et ab Occidente congregabo te ; dicam Aquiloni :
nationes designari ab Ambrosio jam non semel adduc et Africo : ne prohibeas. Verum ut maxime
;

licuit advertere. probabile sit eo respexisse Ambrosium nostrum,

(57) Omnes fere mss., in omni bono, non in pecuniis videtur tamen non tam ipsa prophetse verba voluisse
utique. proferre in medium, quam locum veluti extrerno
(38) omnes, quibus accedunt mss. non
Ita edit. digito indicare.
pauci. Oclo tamen probalae manus legunt gyrando :
 1441 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1442

vocare dignatus est ; sed hajc Jerusalem terrena ^ Unipenili passionem. Subjectio igitur mentiuui
est, quaft occidit propiietas, hoc est, Synagoga Ju- facit sedulam servilutem. Ergo cum omnes credi-
dfieorum). « Quoties, inquit, volui congregare fiiios derinl in Dominum Jesum, tunc universa Deo ser-
luos, sicut galJina pullos suos, et noluisti ! Ecce vient ut sit Deus omnia, et in omnibus
, nunc ;

rehnquetur vobis domus vestra deserta {Malth., autem non omnes servi Dei ; quia plerique servi
xxui, 37, 38). -> Gyravit igitur se ad gcntes ; gy- peccali, « Qui (enim) peccatum facit, servus esl
rando autem gyravit Spiritus Dei, et in gyro suo peccati {Joun., vin, 34). » Dominus autem non vult
conversus est, ut fieret Deus omnia, et in omnibus. cum aliis consortium habere dominatus. Permanet
Ideo sanctus ccelum dicitur, quia vicinior eum cla- ergo dies immutabilis. Potuit ergo dicere, perma-
ritas solis semper illustrat. Habet splendorem suum nebil, sed jirophetis futura pro praesentibus praesto
domesticum, ut tenebras noctis non sential. Ideo essc videntur in spiritu.
Ecclesia et coelum dicitur et mnndus, quod habeat 28. (Vers. 92.) Sequitur versus quartus : Nisi
sanctos angelis et archangelis comparandos, habeat quiu lex tua meditatio mea esl, tunc forsitan periis-
etiam plerosque terrenos. Dicitur et orbis terra- sern in humilitute men. Lucebat Propheta ut dies,

rum, qui est fundatus super maria, et super ihi- cui meditalio lex erat; etenim oleum luminis
mina preeparatus. Denique quasi orbis lerrarum B accipiebat ex lege. Denique ne corpore moi-tis

dicit Ecclesia :
1 1 22 " Nolite aspicere me, quo- lux diei posset exstingui, ambulabat in lege, ideo
niam fusca sum; quia non respexit me sol {Cant., ambulabat in lumine. Alioc/uin, iuquit, periissem in

I, 5); » eo quod velut pruinis hiemalibus geluque humilitate mea. Humilitas non semper virlutis est,
conslrictam gentilis erroris congregationem gen- sed ctiam afflictionis, hoc est, non semper volun-
tium Sol juslitiae diu indignam aestimaverit, quam laria, sed quae etiam ex necessitate suscipitur,
serena vultus .sui Nonne tibi vide-
luce lustraret. quando aliqua afflictione tentamur. Alioquin nemo
batur hiberni rigor temporis, quando notus erat in perit in humilitate, quae magis servare consuevit.
Judaia tantummodo Deus? Nunc aulem plenitudo Ergo quando in afflictionis lempore sumus, et

lucis eftulget anstivae, quando omnia et in omnibus quatimur adversis, meditatio nobis in lege sit; ne
Christus. Nonne terra Domini, et plenitudo ejus? imperatos procella lentalionis affligat. Athleta, nisi
Et vere orbis terrarum in Ecclesia, in qua non ^•123 exercitio palaestrae prius fuerit assuefac-
Judaeus tantummodo aut Graecus, non Barbarus tus, non audet subire certamen. Ungamus igitur
aut Scytha, non servus aul liber, sed omnes in oleo lectionis nostrff; mentis lacertos. Sit nobis tota
Christo unum sumus. Sol omnibus fulget, dies om- /-, die ac nocte exercitii usus in quadam cceieslium
nibus lucet. Scripturarum palsestra, artusque animorum nos-
26. (Vers. 91.) Ideoque ait : Dispositione tua per- trorum salubris spiritalium ferculorum esca con-
manet dies. Nam nisi ita accipias, quomodo per- firmet; ut cum adversarius assistere coeperit, et
manet dies, cum post breve momentum diei se- pulvere nos suse tentationis asperserit (61), stemus
quatur occasus, et fiat noctis successio? Sed sunt intrepidi, nitamur non ut in incertum, nec ut aera
quibus semper dies est, illis utique quibus Chris- cajdentes. Melius percutimus verberati, si percu-
lus adest, qui dicit : Ambulate, dum lucem hube- tienti maxillam alteram praebeamus, si vindictam
tis {Joan., xii, 35). Hic est dies quem vidit Abraham non requiramus, sed ei qui dixit : « Mihi vindic-
{Joan. , VIII, 56), dies remissionis peccatorum tam, el ego retribuam {Rom., xii, 19), » causam
de quo Icgis : Hic est dies qucm fccit Dominus, vindicta; integram reservemus. Caidimus aeria.s
exsultemus et laetemur in eo {Psal. cxvii , 24). potestates, si nos ipsos castigare noverimus. Casti-
Sunt ergo sancti, quibus sol nunquam occidit; gabat carnem suam Paulus, ut adversarios verbe-
quia Dominus lux eoruin est, sicut scriptum est : raret : et servituti redigebat corpus suum , ul
Et eril illis Dominus lumen setcrnum {Isa., i.x, dominaretur inimicis Exerceamur
(I Cor., ix, 27).
19).
D igitur indefesso nieditationis usu, exerceamur ante
27. Et expressit causam permanentis diei, atque certamen, ut simus certamini semper parati et :

subtexuit : Dispositione tua permanet dies; quoniam cum frequentior adversarii ictus ingruerit, nunc
universa sei-viunt tibi. Videtur itaque significare inopia, nunc rapina, uunc orbitato, nunc corporis
fulurum quando « Nox non eril amplius, et
illud, aegritudine nunc moerorc animi
, nuno terrore ,

non iiidigebitur lucernai, vel solis lumiue; quo- mortis, et acorbitate pcenarum, dicat unusquisque
niam Dominus illuminabit eos (Apot'.. xxu, 5). » noslrum, qui potueril sustinere ac perpeti : Nisi
Qui sint illi supra ait, dicens : « Et servi ejus quia lex tua meditatio mea est. tunc forsitun periis-
servient ei {Ibid.. 3), hoc est, Domini facient volun- sem tn humilitatc meu.
tateni. Nunc enim non oinnes servinius « Cum : 29. Quanta simul coacorvata sunt, ul in illa

autem Iradiderit regnum Deo et Palri... tunc sub- afflictiono Job sanctus periret? Sod quia patriar-
jecta evunl omnia ei (I Cor., xv, 24, 28), » qui sibi charum moribus informatus, oraculorumque coeles-
universa subjecit, acquirens omnium fidem per tium. ol naturalis legis erat institutione forma-

(6i) Tranalatura ex arena.

1443 S. AMBROSII U44
tus (62), ideo in lenlationibus tantis perire non y^ acerba non fregerant. Producitur e carcere nutu
potuit. Denique cum amisisset tam amplas subito regio, interpretatur somnium, eligitur ut honore
facultates, charissimos filios, quasi is cui medita- praestantior esset omnibus ^Egyptiis, regi secun-
tio quotidiana esset in lege divina, ait : «Nudus dus, esurientibus populis alimenta divideret [Gen.,
exivi de utero malris meaj, nudus ibo eo. Dominus XLi, 14 seq.). Objiciuntur ei fratres, qui eum ad
dedit, Dominus abstulit : siciit Doinino piacuit, ita servitutis injuriam non fraterno amore vendide-
factum est, sit nomen Domini benedictum [Job, i, rant; ut vel contumeiiae et appetitai salutis dolore
2i). » Perfusus etiam corporis totius ulceribus, tentatus excuteret germanitalis alfectum [Gen.,
cum tentaretur uxoris alloquiis, qui meminisset XLii, 6 seq.). Sed vir justus oblitus est contume-
Adam sic esse dejectum dum propriae credidit , liam, cumulavit gratiam; eoquc se magis fratrem
uxori, respondit : « Sicut una ex insipientibus voluit exhibere, quo fratres ipse non fuisset expertns
mulieribus locuta es {Job, ii, iO). » Quod si illam {Gcn., xLiv, 2 seq.). Denique hoc munere et fratres
quasi sapientem voluisset audire, ipse sapiens non recepit (06), et patrera pia fraude quaesivit. Quid
fuisset. Tentatus eliara diversis alloquiis amicorum igitur aliud melius diceret sanctus Joseph, quam
[Job, XIX, 3), cum fidei stabiiis, immobiiisque pa- istud ad Dominum : Nisi quia lex tuu meditatio
tientia^ prajmia meruisset a Domino, nonne dice- B mea est, tunc forsitan periissem in humilitate mea?
bat : Nisi quia lex tua meditatio mea est , tunc 32. Fertur prophetae cuidam (et plerique ferunt
forsitan periissem in humilitate mea ? quod Isaiae (67) in carcere posito) cura mole immi-
30. Quani grate hoc dicit hodie, qui in martyrio nentis urgeretur exitii, dixisse diabolum : Dic quia
plurima flagella sustinuit, equuleo et ungulis, non a Doraino locutus es quae dixisti, et omnium in
plumbo, laminis ardentibus, gladio comprobatus? te mentes affectusque mutabo; ut qui indignantur
Potuit enim perire, nisi meditatus in lege, graviora injuriara, absolutionem conferant. Sed ille gratius
preesentibus futura supplicia credidisset. judicavit pro veritate supplicium, quara pro adula-
31.Quanta sanctus Joseph pertulit, quam acerba, tione beneficium. Quod utique non fecisset, nisi
quam dura! Primo fratrurii odia, degeneris servi- raeditatione legis fuisset exeixitatus.
tutis cerumnas, parentibus defraudatus, ablegatus 33. Sit ergo nobis quolidiana lectio pro exerci-
exsilio, negotiatorum vernula, et ^gyptii ignobilis tio, ut quae legiraus, meditemur imitari. In liac
vile mancipium. Quse potuit nobilis prosapise puero desudemus virtutura palaestra; ut cum increpuerint
gravior esse tentatio, quam ut tanto familiee splen- tentamenta, non tanquam ine^ercilatos (68), non
dore dejectus, serviret apud iEgyptios {Gen., xxxvn, p tanquam expertes spiritaliura ciborum, et atte-
28)? Est consolabilis servitus, servire "1124 ^^1 nuatos jejunio lectionis, lentationura tempus inve-
justis. domini levatur injuria servitutis.
j^^^quitate niat. Quod si athleticis epulis (69) pastam ani-
Tanto igitur genere dejectus, satis gratum habe- mam nostram potuerit invenire; si sit evangelicus
bat, si ministro regio (63) suum obsequium proba- succus in nobis , si apostolicis escis maturitas
retur. Ne hoc quidem satis fuit ad tentationis nostrae mentis toros, animae robusta solidaverit
acerbitatem redit adversarius ad suas artes
: si frequenti meditatione iaeraoria tenax praecepto-
notasque vires suas omni fraude commovit, ul per rum ccelestiura parata ad tempus exempla depromp-
niulierem loqueos innoxiae necteret conscienliae. serit, nulla tentationum poterit nos perturbare
Concitavit in eum libidinis stimulis uxorem domini congressio.
sui, quae adulterinos a servulo concubitus flagita- 34. (Vers. 93.) Sequitur versus quintus : In
ret (Gen., xxxix, 12); ul si acquiesceret, crimen asternum non obliviscar justificationum tuarum ;

impleret : si recusaret, incideret olfensam, nexum quoniam in ipsis vivificasti me. Lex secundum
calumniae (64) non evaderet. Denique trusus in Apostolum paedagogus 1125 ^st parvulorum
carcerem [Ibid., 20), el innocens inter noxios aesti- [Galat., III, 24), donec ad perfectae fidei maturio-
matus, ab eo amplius coepit urgeri, cui fidem suara J) rem quamdam veniaraus aetatem. In lege autera
cum periculis praestitisset. Sed quia contumeliae mandata sunt, justificationes, testimonia, justitiae,
virum frangere nequiverunt, mutata est tcntatio, praecepta. Vivificamur ergo in lege, unde et ait

longe asperior specie prosperorum (65). Plurimos Apostolus : « Lex autem non e.st ex fide, sed qui
enim suppiantaverunt saecundae res, quos supplicia facit illam, vivet in ea {Ibid., 12). » Sed quia

(62) Rom. eA\l.,inslitulione firmalus. trem pia fraude qusesivit.

(63) Mss. aliquot, si minislerio regio. Et post pauca, (67) Hic evidenter innuit Ambrosius communem
ubi omnes edit., totasque vires suas, omnes mss. scriptorum sui temporis fuisse opinionem, Isaiam
legunt nolasque vires suas.
: jussu Manassis regis in duas partes seclum occu-
(64) Sic omnes mss. ac vet. edit. Rom. vero repo- buisse. Sed huic sentenliae quidam cum Tostato
suit novam calumnias. refraganlur, quibus proinde relata ab Ambrosio dia-
(63)Mss. sex haud malse nolse Longe asperior : boli verba de alio propheta explicanda sunt.
acie prosperorum.Non absurde. Diabolus enim primo (68) Omnes edit., non tanquam inexpertes; melius
adversa, dein prospera quasi diversas acies instruere omnes mss., non tanquam experles, id est, non tan-
in electos solet. quam privatos.
(66) Sic edlt. omnes, ac mss. aliquot. Alii vero (69) De victu athletico diximus ad Psal. xmi,
plures, neqiie deteriores Et patrem recepit, et fra- : num. \.
 144!j EXPOSITIO IN PSALMCiM CXVIll. IHfi

idfim supra ail : « Quoniam in lege nemo juslifica- \ niflp, honoris, potestutis? .Multis non est satis

tur {Ibid., 11). » Intelligis utique quia justificatio Deum scire, et quidem pluribus. Tanti populi,
legis species est et imago, non veritas. Secundum 1126 t'int£e nationes, tanti divites paupertatcm
veritatem ergo ad perfectionem nemo justificatur putant Domino scrvire; et qui supra omnes est,

in lege, secundum speciem justificalur. Ergo sanc- illis exiguus ct angustus cst; illis non est satis

tus Propheta, qui adhuc in legis justificationibus Dei Filius, in quo sunt omnia. Denique ille dives
vivebat, videbat autem fulgorem Evangelii (70); in Evangelio, cui dictum est : « Si vis perfectus

(juasi memor veteris disciplinse, legi tanquam pae- esse, vende omnia quae habes, et da pauperibus
dagogo utili gratiam reservabat. Considera aliquem {Matth., XIX, 21), )) Deum sibi non sufficere judi-

excedentem ex ephebis in divitiis et honoribus cavit. Denique et contristatus est {Ibid., 22i, quasi
conslitutum, pa;dagogo suo honorificentiam reser- quod plus esset relinquere juberetur; quod minus
vantem, cujus officiis informatum se esse cogno- esset eligere. Ille ergo dicit : Tuus sum, qui potest
sceret, ut maturiorem regere posset «tatem. dicere : « Ecce omnia reliquimus, et secuti sumus
35. Monet siquidem etiam ipsa lex, ut his qui te {Ibid., 27). »

nobis aliquando profuerint, ncquaquam esse de- 38. Apostolorum itaque vox ista est, nec omnium
beamus ingrati. Nam sicut habemus in Veteri Tes- B tamen apostolorum. Nam et Judas apostolus fuit,

tamento, Pascha celebratum est in ^Egypti finibus, et in convivio Christi inter apostolos recumbebat.
ciun adhuc sub rege Pharao posili patres nostri Dicebat et ipse : Tuus sum, sed voce, non corde.
deplorarent miseraj servitutis injuriam {Exod., xii, Venit, et (( introivit in eum Satanas {Joan., xiii,

28); et postea liberati rursus in terra repromissio- 27), » et ccepit dicere : Non est tuus Jesu, sed meus
nis (71) Pascha celebrarunt {Josue, v, 10); supe- est. Denique ea quse mea sunt, cogitat; quae mea
rius ad commonitionem, posterius ad recordatio- sunt, in pectore suo volvit; tecum epulatur, et
nem. Si quis ergo interroget Hebrajum qua ratione mecum pascitur; a te panem accipit, a me pecu-
in yEgypto Pascha celebratum est, respondebit : niam; tecum bibit, et mihi tuum sanguinem ven-
Ouia regi Pharao adhuc servitutis vinculo obnoxii dit; tuus et apostolus, est meus est mercenarius.
tenebamur, ille agnus patrum populum hberavit, 39. Non potest dicere s£Ecularis : Tuus sum; plu-
ill<! agnus vocavil ad libertatem, ille agnus maris res enira dominos habet. Venit libido, et dicit :

profunda solidavit, ut i^i^gyptum transire posse- Meus es; quia ea quse sunt corporis, concupiscis;
mus. Quoties ergo Pascha celebramus, meminisse in illius adolescentuhe amore te mihi vendidisti
debcmus veteris servitutis et nova; libertatis : quid „ in illius concubitu meretricis pretium pro te annu-
fuerimus, et quid acceperimus. Non enim potest meravi. Venit avaritia, et dicit : Argentum et aurum
plene quis intelligere quid acceperit, nisi raemine- quod habes, servitutis tu8e pretium est; possessio
rit ante quid fuerit. quara tenes, juris tui emptio, venditio libertatis
Non ergo obliviscamur quia Dominus
30. Jesus, tuse est. Venit luxuria, et dicit : Meus es; unius
Agmis Dei, mundi hostia, solvit nos gravium nexi- diei convivium, pretium tuije vita; est; ille sumptus
bus delictorum, quibus Pharao ille teterrimus non epularum, tui capitis licitatio (72), tui est summa
unius i-Egypti, sed sseculi istius princeps vinculo contractus, et quod pejus est, caro emptus es,
servitii gravis nos tenebat aslrictos. Non oblivisca- vilior cibo es luo ;
pretiosior est unius diei mensa
mur in aiternum ; ut cum venerimus in illam tua, quam totius temporis vita. Inter cahces le
vere terram repromissionis, ubi est regio vivorum, redemi, inter epulas acquisivi. Venit ambilio, et
meminerimus quanta hic nobis Pharao dirus intu- dicit tibi Plane meus es. Nescis quod ideo imperare
:

lerit, quot perpessi in hoc soeculo simus, quibns aliis te feci, ut niihi ipse servires? Nescis quod ideo
tandem erepti malis et agamus gralias eripicnti
; potestatcm in te contuli, ut mese te subjicerem po-
nos Domino Jesu, qui perturbalorem onmium fecit testati? An ignoras ipsi Domino Salvatori dictum
esse captivum. esse ab hujusmundi principe, cum ei ostendisset
J)
37. (Vers. 94.) Sequitur versus sextus : Tuiis omnia regna mundi : « Haec omnia dabo tibi, si
sumego.salva me, Domine;quia justificationes twts procidens adoraveris me {Matth., iv, 9). » Ante
fixquisivi. Facilis vox et communis videtur, sed ergo ipse subjicitur, qui alios vult habere subjectos.
paucorum est. Satis rarus est enini qui potest di- Veniunt omnia vitia, et singula diciint : .Meus es.
cere Deo Tuus sum. Ille euim dicit, qui adha^-
: Quem tanti competunt, quam vile maneipium est
ret Deo totis sensibus, qui aliud cogitiu-e non 40. Quomodo ergo tu qui hujusmodi es
noverit. hac voce utitur, qui potest dicere
llle : poles Christo Tutis sum? Respondebit
dicere :

« Ostende nobis Patreni, el sufficit nobis {Joan., tibi illeNon quiounque dicit milii, Domino.
: «

xiv, 8). » Numquid hac voce utitur avidus pecu- Domine, intrabit in regnum coelorum {Matth., vii.
(70) Paris. quajdam edit., videbat autem fulgore unus, in terra resurrectionis. Quam loculionem Am-
Evangelii. Aliaj ac mss. omnos, videbat, etc. Iterum brosio novam non essejam advertimus.
cuncla) edit., veteri.^ disciplin.v leqis. tanquam. El (7-2) Edit. Am. et Era. cum niss. iiliquammultis,
infra, honnrilicentiam
reservatam habere. Contra om- tui capitis quidam, lictatio. Et post pauoa
litntio :

nes mss. utrobique, ut nos in textu. luss. septem, carne emptus es. vilior cibo, elc. Melius
(71) Cod. Aud., Vind.. Coib. unus, el Nav. item alii et edil., ul nos supra ubi subintellijre prelh -.
i447 S. AMBROSll 1448

21); » non quicunque dicit mihi Tuus sum, meus :

^ 42. Recte ergo propheta David dixit : Tuus sum,
est.Meus plane est, si vocem non redargual con- qui semper in Domino mansit. Et qua ratione
scientia, si sermonem tuum animus aut opera dixerit : « Tuus sum, » addidit : « Justificationes

non refutent. Ego non nego meum esse eum, qui tuas exquisivi, » hoc est, nihil aliorum quaesivi, sed
ipse se neget aut cerle si pro me se ipsnm
, id solum quod tuum est desideravi. Alii quserunt
sibi abneget. Nolo habere servuluni pluribus domi- monilia pretiosa, ego solas justilicationes tuas
nis servientem. Nam quomodo meus est, si mihi quasi quaedam serta justitiae; alii domum ad do-
dicat verbo : Tuus sum, et operibus neget, et factis mum, villam ad villam jungunt, quasi soli habitare
se diabolo adjudicet el obstrlngat? Non est meus possint in lerra hac, et elementum volunt occu-
quem libido succendit ;
quia mea est castitas. Non pare commune, alii possessionem aeris ipsius vin-
est meus quem cura spoliandi minores H27 dicare; mihi in tuis justificationibus omne pati"i-

exagital; quia mea integritas est (73). Non est moniuni est. Nescio possidere nisi quod tui juris
meus quem ira mobilis inquielal; quia mea tran- est. In tuis eloquiis spiritalis mihi cura refulsil

quillitas est. Non est meus vini crapula temulen- argenti. Mihi portio Deus est. Tuus sum ego; quia
tus in lucem, ambitione glorise saecuiaris ebrius, pars mihi hsereditatis non in auro, non in argento
qui in periculum non possit sobriai moderationis B est, sed in Christo Jesu.
Pax sum ego, litigare non novi.
sei-vare vestigium. 43. (Vers. 95.) Sequitur versus septimus : Me
Quid mihi ad eum de quo veniat diabolus, et dicat exspectaverunt peccatores, ut perderent me; testi-

Meus est; nam mihi sua coUa curvavit, mea in illo monia tua intellexi. Potest vox ista convenire
plura reperio; nomen sibi tuum vindicat, et meum martyrio, in quo positus sanctus jam de judicio
munus? persecutoris egressus dicat : Me exspectaverunt
41. Non est ergo Christi, nisi qui est alienus a peccutores, ut perderent me, H^S hoc est,

crimine; non est Christi, nisi qui potest semper adhibuerunt omnia genera pcenarum, omnes arles
se Christi servulum demonstrare. Nam si quis persuasionum, sed de proposito abducere nequi-
mutabiHs est, ut ego aut moerore mutor, aut in- verunt. Vicit fides vitse hujus illecebram, corporis-
dignatione, venit (74) ira, et dicit : Meus est; ante que cruciatum. Exspectaverunt peccatores, ut de
horam meus erat, spero quod iterum meus liat. me triumphum referrent, sed gratias Christo, qui
Venit tristitia, et dicit : Meus est; ante horam in mihi dedit de persecutoribus triumphare. Redite
mea possessione fuit, in meojure; erigere animum victi, qui sperabatis vosesse victores; redite dejecti,
prai mcerore non poterat, nec oculos levare; et si qui veneratis superbi. « Ubi est, mors, victoria tua,?

triste aliquid acciderit , ad me illico revertetur. ^ Ubi est, mors, aculeus tuus (I Cor., xv, 55) ? »
Quis ergo est Dei, nisi qui potest dicere : « Nihil Non tua jam, sed nostra coepit esse victoi'ia (75),
mihi conscius sum (I Cor., iv, 4)? » Ideo dicebat quia in te vincimus, in qua antea vincebamur.
Paulus apostolus Jesu Christi,quia nulh alii obnoxius Bene ergo dicit martyr : Me exspectaverunt peccU'
tenebatur. Ego autem nunc Dei mei sura nunc , tores, ut perderent me. Post momentum, imo in
nunc iracundise, nunc verbi otiosi; et ideo
tristitiae, corpore adhuc situs, videt deducentium choros,
qui plures dominos habet, non potest uni dicere : angelorum gaudia. Qui enim super unius peccatoris
Domine Jesu, tuus sum. Unde arbitror etiam de conversione Isetantnr, quanto magis in passione
hujusmodi dominis dixisse Paulum « Nam etsi : justorum ! Videt gloriam et ait : Me exspectave-
sunt qui dicantur dii sive in ccelo, sive in terra runt justi , ut deducerenl me. Videt Dominum
nobis tamen unus Deus Pater, ex quo omnia, et nos Jesum, et ait : Me exspectavit Christus, ut corona-
in illo; et unus Dominus Jesus, per quem omnia, ret me.
et nos per ipsum (I Co7\, vin, 5, 6). » Verbi igitur 44. AHter qui vult intelligere : Multi, inquit,
totus ei'at apostolus Paulus; ideo dicebat : « Quo- peccata persuadere, atque extorquere (76) conati
niam experimentum quseritis ejus qui in me loqui- t\ sunt mihi; alius adulterium, alius hominis necem,
tur Christus (II Cor., xiii, 3). » lUe ergo dicebat alius oppressionem viduse vel pupilli, alius aliud

Christi sum; et respondebat ei Dominus : Meus et putabant me suis retibus esse capiendura.
es. Qui vere dicit : Tuus sum, audit a Domino : Exspectaverunt me, u t perderent conlaigione peccati;
Meus es. Denique d^ ipso Dominus ad Ananiam, sed ego non illecebris peccatorum mentem a stu-
cum mitteret eum ad sanandum Paulum, ait : dio divinge cognitionis averti, nec intentionem
« Vade, quoniam vas electionis est mihi [Act., ix, meam, Domine, a mandatorum tuorum serie de-

15). » Et quia persevei'avit Christi esse, quasi im- clinavi, sed intellexi testimonia tua. Si enim uon
pleto certamine, coronam meruit invenire justitise. intellexissem, peccatores me utique illi perdidis-

(73) Ita cuncti mss. Edit. vero, quia mea largilio (75) Mss. octo, quod coepisti esse victoria. Unus,
est. Non est meus quem aura
mobilitatis inquietat... quia coepisli esse, est victoria. Et post tres voces, pro
illuvie ambitionis impurus, qlorix sxcularis cupidus, in qua antea, mss. duo legunt, qui anlea, etc.
ebrius in periculum, qui non potest, etc. Solus Reg. Edit. omnes, atque ex pectore fidem extorquere.
(76)
cod., quia mea largilio esl, caetera cum aliis convenit. Sed verba ex peclore fidem, in scriptis cod. prfeter-
(7*) Edit. omnes, ut ego qui aut moerore... non est mittuntur, nec videntur contextui necessaria.
Chrisli. Venit, etc. Cod. manu exarati, ut in corpore.
«449 EXPOSITIO IN PSALMLM CXVIII. 1430

sent. Qusp inlellexi ulique sensn, etiam operibus \ nis omnium virlutum Christus, qui « finis est legis

secutus sum; neque enim nudus intellectus est, ad juslitiam omni credenti {Rom., x, 4). » Vides
sed quem etiam facta testantur. Denique « Beatus quia linis est fidei? Bene ergo ait : Omnis consum-
qui intelligit super egenum et pauperem (Psal. mationis vidi finem.
XL, 2). » llle utique intelligit super pauperem, qui 49, Nunc quia consummationis linem agnovimus,
largilur paupcri. Nam quid prodest misereri ino- agnoscamus quid sit « Latum mandatum tuuni :

pis, nisi alimoniam eidem largiaris? valde. Legimus quod angusta sit porta per quam in-

4a. (Vers. 96.) Sequitur versus octavus : Omnis gredianlur (3/«<</i., VII, 14), » qui aeternaj vita.- fruc-

consumrnationis vidi finem; amplificum mdndatum tum adipiscuntur. Rara enim virtus et difficilis pas-

tuum valde. Non possumus omnibus vim Graeci in sionum tolerantia. Plures sunt qui saeculi hujus
sermonisexprimcre; major in Grseco plerumque vis spatiosa sectentur, qui dicant : Angusta et arcta

et pompa sermonis est. Te).o; dicitur Graece, quod nos nobis esl via, quo; ad Doininum ducit, conterimur
Latine et fincni dicimus et consummationem t£).o; ;
in illa, relinquamus eam. Quomodo ergo dicil Pro-
aulem et consummationis ipsius Dnis est, sicut finis pheta latum mandatum Dei, et valde lalum? Ideo
legis est Christus ad justitiam omni credenli [Rom., quia angustae latum mandatum necessarium est.
viae

X, 4). Habcs scriptum : « Ecce ego vobiscum sum... ^ Denique hic ipse Propheta : « In tribulatione dila-

usque ad consumnialionem sa^culi [Matth., xxviu, tasti mihi {Psal. iv, 2). » Et iterum : < In tribula-

20). » Consummatio ergo sa^culi finis sa?culi est; finis tione invocavi Dominum, et exaudivit me in latitu-

auleni otnniuni Christus. Consummationes autem dine {Psal. cxvii, 5). »

multse. Est cousummatio, qnando resurreclio est ad

50. Haec latitudo mandatorum coelestiuni cor
salutem. Consummatum quoque opus dicitur per- Denique
Prophetse dilatabat et Apostoli. et ipse
fectum opus. Consummata malitia dicitur, id est,
dicebal : « Os nostrum patet ad vos, o Gorinthii,
plena, cui nibil desit ad studium et artem nocendi. cor nostrum dilatatum esl (II Cor., vi, U), Dispen-
Est consumniatio hominis, ot multffi consummatio- sando enim coelestia mandata, cor suum dilatave-
nes, donec ad perfectum veniat.
rat; et quod antc persecutionis perfidia coarctabat,
46. Legimus ergo et consummalionem saeculi, lc- hoc Chi isti amplificavit gratia. Et qua ratione latum
gimus el finem. De consummatione speculi supra mandatum? Ne nos coarctemur angustiis manda-
posuimus exemplum, quam sequitur resurrectio : torum. Unde ait « Non angustiamini in nobis (J6id.,
:

« Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ila et iu 12). » Si hoc Paulus, quanto rnagis Christus, qui
Christo omnes vivilicabuntur (I Cor., xv, 22). » Post C clausa reseravil? Ergo dicit : Nolo coarctetur in
resurrectionem HSQ
consummatio: « Unusquis- me populus meus. In angusto virtulum traraite de-
queautemin suo ordine; primitiaeChristus,deindeii bet latitudo praecepti mei viantibus esse solatio ; ne
qui sunl Christi, qui in adventum ejus crediderunt; quis deficere possit, aut conteri.
demde linis, cum tradiderit regnum Deo et Patri,
duiu evacuaverit omnem principatum et potestatem
1130 ^^-Ambulemus ergo in Dei mandato,
quia salis latum esl. Est enim latum mandatum
{Ibid., 23, 24). » Ergo consummalionem saeculi sequi-
sapientia', qua^ in exitu canitur, in plateis autem
tur finis juxta Apostolum. Unde coiligitur quod se-
fiducialiter agit, nla.-ctia. enim Graeci sermonis est;
qualur finis omnem consummationem. quse latine dicitur latitudo. Dilatemus igitur cor
47. Mundus in maligno positus est, ut dixit Joannes nostrum, ut recipiamus apostolicae vim sentenliae,
(I Joan., v, 19), ergo ct sfficulum in maligno est, qua' ait : « Capite nos (li Cor., vn, 2). » Becipiamus
mundus plenus peccati. Consummaverat malitiam crgo ejus sermones in cor nostrum, induamus vis-
>uum muudus, sicut consummaverat Saul, cujus cera misericordiae, benignitatem, humilitatem, pa-
videns consummatam malitiam Jonathas filius in tientiam. homo, quam latus es, si ad amplitudi-

David prophetam, eidem nuntiavit ut declinaret et r* nem praeceptorum coelestium sinum mentis tu£P
fugeret (I /{('(/., XX, 38). Est ergo consummatio ma- expandas! Quam latum mandatum est charitatis I

consuinmatio peccatoruin. Venit Agnus Dei,

litia', « Diligite, inquit, ininiicos veslros [Matth., v. 44).»
qui tulit peccatum mundi, qui est Christus Jesus, Omnes utique in alTectu charitalis inclusit, qui non
finis priucipium et Unis, et remissio pecca-
legis, exclusit inimicos. Quis enim videtur e.xceptus, cum
torum. Hunc finem consummationis vidit Prophela recipiatur inimicus? Unde .\postolus « Si lieri, :

in spiritu, (jui consummatum sa'ouli abolerot erro- inquit, potcst. . . cum omnibus hominibus pacem
rem ; vidit sanguine ejus diversi omnium peccata habontes (Rom., xii, 18). » .Non polest hoc Judaeis
mundari. Bene ergo dixit Onmis consummationis
: dici, non gentibus, ut cum omnibus pacem habeant.
vidifinem; hoc est, vidi consummati adullerii remis- Illi vix suos diligunt Christiano etiam inimicos non
:

sorom, vidi coiisuniinativ luxuria> atque lascivia> licet non amaro. Christianum oum dioo, perfectum
consummata' crudelitalis at(}ue sanitiiP, omnis po- dico; in Chrislo enim plenitudo divinitatis est, cujus
stremo fiagitii per crucem suam delicta donantem. nomen usurpas. Qui vooabulum geris, interpreLdi*
48. Esl etiam consummata virtus, cousummata tionem vocabuli perfectionemque cur refugis? Audi
sapientia, consummatu justitia, sed habet finem. Fi- latum mandatum: « Benedioite eo? qui persequuntur
PaTROL. XV. (.\fV, PARS II.) 40
 \',:;\ S. AMBROSll 1 'Ki2

vos...et nolilo malcdicere (Roni., xii, 14). » Iste ipse \ uiiiisquisqiie sanclnsad reverentiani sui ancloris ac-
qui iatum dicit esse mandatnm, probavit supra di- cendilur. Sed qui Dcnni diligit, non perfunctorie di-
cens : « Illi quidem dclrahebant, ego aulem orabam ligit, sed diligit legem cjus, priEcepta custodit, jus-
{Psal. cviii, 4). » Quid orabas, David, dicito nobis tificat corsuum, non dictorum sonorapropdicatione,
ipse. Sed dixisti; legi cnim dicentem : « Maledi- sed sludiosa imitatione faclorum. Doceat igitur nos
cent illi, et tu benedices [Ibid., 58). » Deus quemadmodum a sanctis suis diligalur.
3. (Vers. 97.) Sic inquiens Propheta snbjungit :

SERMO DECIMUS TERTIIJS. Qiiomodo (lilexi mandatum tuum, Domine : (ota die

a Mem. meditatio mea est. Diligentis circa studium cogno-

scendff' legis haec vox osl qnaj instruit perfectioncm
1. Mem (77) liltera tertia decima signiticat in alio hominis,quam totus hic psalmus informat. Et quu-
interprete viscera, in alio ex ipsis ; et utrumque non niam maximum mandatnm in lege esse cognovit, ut
discordat a textu. Nam statim primus versus inter- diligamus Dominum Deum nostrum ex toto corde
norum viscernm charitatem exprimit, quff» utique nostro, et ex tota anima nostra, sui imitatione nos

ex intimis procedit medullis, et quodam nexu quoque, quos erudire studet, vult esse perfectos,
(•aloris implicalur ossibus. B diccns : Quomodo dilcxi mandatum tuum, Domine.
2. Denique in Threnis Jeremiaj textns littera^ hu- Hoc ipso charitas crescit afTectu, quod ipsum testem
jus hoc continet : « Ex alto suo misit ignem in ossi- advocat, cui mnniis dilectionis impenditur ; nec
bus meis {Thrcn., i, 13). » Bonus ergo Deus qui no- speciem, sed plenitudinem charitatis tali convcn-
bis immiltit unde diligentes eum, meritum sub tione testatur. Hac usus est Petrus : Tu scis, in-
conspectu ejus invenire possimus. Quem mittat quit, Domine, quia diligo le (Joan., xxi, t5). Sed qui
ignem, ipse nos doceat : « Ignem vcni mittere in diligit Dominum, legem ejus diligit, sicut Maria
terram, et quid volo, nisi ut accendatnr (Luc, xii, diligens Filium, omnia verba ejus in corde suo,
49)?» Bonus ignis quem desiderat omnium Salvator mutcrno confercbat affectu (Luc, ii, 51). DiHgens
accendi, ciim pra^sertim ipsum Denm legerimus te, feci voluntatem lunm, scriptum est (Isa., xlviii,

ignem esse [Beut., iv, 24), qui nostra peccata con- 14). Ideo commisit et Christus Pelro, ut pasceret
.snmat, intimisque pectoribus nostris su£e divinse gregem sunm (Joan., xxi, 18), et Doraini faceret
cupiditatem cognitionis infundat, atque ardeat in voluntatem, quia charitatem ejus agnovit. Qui enim
nobis cor nostrnm, cum legimus divinarum seriem diligit, ex voluntate facit quse sibi sunt imperata;
Scripturarum ; si forte aliquid qno aperiantur pro- ,
qui timet, ex neccssitate. Itaque Dominus operatio-
pheticae lectionis occulta, intellectu assumimus spi- '
nes serviilorum suoriim spontaneas probat potius,
ritali. Hoc igne Cleophas cor suum dicebat ardere, quam coaclas. Ideo ex servis liberos facit, ut ma-
cnm ipsi et socio ejus Christus Scripturas aperiret gis voluntatum nostrarum munera, quam necessi-
(Iwc, XXIV, 32). De hoc igne dixit Dominus in libro tatum obscquia conferamns.
.
(78) Ezechiel : Ecce proficiscar in Jerusalem, et ex- 4. Non Quomodo dilexi
potest dicere Marcionista :

sufflabo in vos ignem irae mese (78); ut tahescatis legem luarn, qui Icgem non suscipit. Non pote.st di-
a plumbo, et ferro, et reliquis materialibus (Ezech., cere Judteus, qui legem spiritalem ignorat, et litte-
XXII, 19, 20). Profunda in verbis usitatis videmus ram legis nndam, non sensum legis intellectumque
mysteria.Totum hoc spiritalc. Quibus precibus meditatnr. Solns ergo dicit Christianus, qui multum
emereamnr nt veniat HSl Dei verbum, intret jam Icgis cognitione profecerit, qui non pcenam le-

in Ecclesiam, fiat ignis consumens, ut exurat fe- gis pavido corde formidet; sed divina mystcria veri
num et stipulam, et quidquid est saicnlare, consu- Hebraji, veri sabbati, verae remissionis intrepido
mat; gi^ave plumbum iniquilatis, quod in plerisque rimetur affectu (79). Vere ergo diligit, qui sine
est, liquefiat igne divino, et ferreus quidam pec- tristitia, sine timore, voluntario potius studio quam
cati rigor snperno mollescat incendio: meliorentur t\ coacto proecepta conservat.

vasa aurea et argentea, ut omnis sapientium sensus, 5. (Vers. 98.) Alins vorsus : Super immicos meos
omnis sermo prudcntium, flagrantium passionum intelligere me fecisti mandata tua (80), quia tu es.

calore decoctus, incipiat esse pretiosior. Bonus Cito probavit diuturnai meditationis efTectum
ignis charitatis, qno corpus omne Ecclesise in mn- quando intellexit super inimicos suos Domini man-
tuam adolescit gratiam. Bonus ignis dilectionis, quo datum. Sed quos habet inimicos Propheta, qui aut

(77) mss. omnes, paucis exceptis, in quibus

Ita igne irx mex, et confJahimini in medio ejus, sicul con-
legos tituli Instar fncepil de littera decima tertin,
: llnlnr arqenliim in mr-dio fornacis.
qum dioilur Mem, quod snnat in latinum, ex intimis, (79) Mss. plurimi, ct cum his cunctaj edit., inlre-
elulalii, ignis ex ultimis. Et Hieronymus, ex ipsis, pido mirelur affeclu. Melius alii, intrepido rimelur,
quod addilum fuisse obscurum non est. Edit. vero elc.
praeferebanl Mem littera (Rom. edit., Hebrxa tertia
: (80) Vet. edit. ad marginem, prudentem me fccisti
decima) sonat in latinum, ex intimis, vel ut alii, ignis mandalo luo ;
quia in seternum mihi est. IIuc acce-
ex ultimis. Et ulrumquc, elc. dunt mss. aliquot. Alii autem, edocuisti me manda-
(78) Rora edit., Ezechiel : Ego recipiam vos in me- tum tuum, quia in seternum. Alii denique cum edit.
dio Jerusatem, sicut recipitur argentum, ses, et ferrum, ut nos in lextu.
et plumbum in medio, etc. Et Insufflabo super vos in :
<453 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1434

sui 1132 populi vlros legilima del)Rt charitato ^ suevit, et nescit se rnaliticB esse fermenturn. Sed
complccli aut alieriigenas evangelica prajdicationo qui intelligit quid sit vetus expurgare fermentum,
invitare ad Dei gratiam? Fera? consortem naturai ne totam massam corrumpat, veterem honiinem
sua! diligunt; (juomodo dilectionem conformis sui cum actibus suis expurgat, ut liat nova conspersiu
Proplieta Esse igitur justam aliquam
respueret? veritatis. Juda?o ista dicla sunt, et Christianus au-
causarn qua ii quos significat, jure
oportet ,
divit; quia dum aurem suam ille subula pertundit,
videantur ininiici. Ea qna; sit possurnus investigare, audire noii potuit; vulncralarn aurorn gerens, non
si meminerinuis quia alii)i idem isto dixit « Et : legis, scd stultitiio sua; subula 1133 «^^ruentavil

supcr inimico.s tuos tabescel)am, et justo odio ode- aurern suam. Ille audiendo qua>, spiritaliter revelan-
ram illos (Psul. cxxxviii, 21, 22). » Iste crgo evan- tur, perforavit aurem siiain ferro; raaluit enim in
gelica auctoritate suos inimicos dicit esse, qui ini- ferrum quam inVerbum credere. Ideo servit, ideu
mici sunt Dci. Nam si is qni non relinquit paren- liber esse non moruif, idoo nec completi temporis
tes proplcr Dci nomcn, non est Deo dignus, quanto ei gratia sulTragatur; quia plenitudinem lemporis
magis qui diiigit ejus inimicos, acceptus Deo esse non recepit,quo Filius Dei missus est ad salutem,
non poterit? Quos ergo inimicos habet? Si gen- et venit ad redemptionem, factus sub lege, natus
tiles quomodo, quos prophetico credituros spiritu
;
B ex Virgine, victor mortis, largitor resurrectionis.
praividebat (81)? Denique ut benedicant et ipsi Manet ergo vulnus illi, cui Christus noii surrexit.
Dominum, in superioribus adhortalus est [Vsal. vulnus quod non possit, nisi forte relin-
sarciri
Lxvi, 4). Et quai magna laus super eos intclligcro, quat subulam, et sumat sibi gladium quem pro
qui metalla ct saxa venerando, similem rigorem Christi nomine non rofutet (83), vel quo corporalia
stuporis attraxerint ? a spiritalibus, umbram a verilate distinguat sumat :

6.Quos igitur habct inimicos, nisi hajreticos? Dei verbum, gladium bis acutum, et ex iilo divino
Ipsicnim sunt inipugnatores fidei, veritatis inimici. ore doceatur mandatum Domini, pra;scriptum legis
Quos, nisi Judaios? Ipsi enim graviores inimici, agnoscere, quod non temporalis habeat observan-
qni ex amicis facti sunt inimici. Super eos intel- tiam cclebritatis, sed salutaria et sempiterna reme-
ligit, qui legem spiritalem esse intelligit. Quid dia succo gratiaj spiritalis infundat.
ergo prodest lex, si linem legis ignoros, si myste- 7. Tota ergo die in lege nieditare : non perfunc-
riuin nescias, si sacramenta non noveris? Judtcis toria tibi debet essc transcursio. Si agrum emere
ex ovibus agnus occiditur pro celebritate paschali : velis, si mercari domum, prudentiorem adhibes, et
nobis pro redemptione mundi unigenitus Dei, par- quid juris sit, diligenter consideras; et ne in ali-

tus Virginis iminolatur. Quid proliciunl Jiidaji, '

qiio forte fallaris, tibi ipse non credis. At nunc tu

qiiod sanguine agni domos ct postos suos illiniunt? ipse emendus os tibi, de tuo pretio tractalur,
Niliil iitiquc; quuniam ligtia his aut saxa prodesso considera quid quod nomen habeas, quid acqui-
sis,

non possunt. Nobis i^rolicit omnc mysterium, qui ras tibi, uon agrum, non pecuniam, non gemraa-
abhorrere crediinus a gralia spiritali; ut habita- rum monialia; sed Christum fbsum, cui nulla pos-
tiones nosLras sauguine pecudis cruentomus, ora sunl [iretia, nulla ornamenta conferri. Adhibe tibi
nostra cruore tingamus, sed corpora nostra sa- consiliarios Moysen, Isaiam, Jeromiam, Pelrum,
craniento (82) crucis DominiciC consecramus, ct Pauluni, Joannem , ipsiim magnum consiliariiim
confessione mortis Domini nostri Jesu Christi sanc- Jesum Dei Filium, ut acquiras Patrem. Cum his
tificainus oris alloquia. « Corde enim croditur ad tractandum, cum his tota conferenduin esl tibi,

justitiain; oro autom confessio lit ad salulcm (Rom., tota medilaudum die; sicul moditabatur David, et
X, 10). » Quid prodcst quod llobraji aureni servuli ha>c crat illi sola meditatio. Noii sa;cularibus ani-
perleiulunt subula, ot pr«pulia sui circumcidunt nuis traducebalur illecebris, non pecuiiiariu cuacer-
corporis? Non intelligunt penitus quid lex divina vandi patrimonii cupiditalo llagrabal; uon profe-
discernat. Signa sunt ista, non veritas. Sed illo rendi limitis, excludendiquo linitiuii anxiuscurarum
J)
intolligit, qui cor suum spiritali circumcisionc ajstus studio inodilationis intentum relleclebat
castilicat; ut colluviem omncm corporea^ labis alloctum; quidquid poterat lemporis dios habere,
einuiulot. Illo intolligit, qui subulam ot aurom, hoc totum sola sibi in lege meditatio vindicabat.
menlis vigoro transcendit, ct illam animam quam 8. Sed etiam hoc parum est diligeuli, qui veht
pertrausivit gladius ad revelanda cordis occulta ad bealitudinis gratiam perveniro. Hoatus euim die
perpelua» piwmio libortatis altollit; vol oxaminan- ac nucle moditalur iii lege. Angustiur dies est me-
dis sormonibus sollicito servions, quoscuiujuo vir- ditatiune dootrina'. Non tantus dies in tempoiv,
tulis suff' auro susceperit, luysterio sanclilicat quanlus modilatur m lego (84/. Lnde vide ne illud
spiritali. Azyma sibi JudaMis quotannis facere con- magis videalur signilicare, quod ei qui in lege rae-

(81) Kdit., Quomodo super iniinicos intellcxit, quos, pietati familiarissimum fuisse passim le({imus in
etc. Non luale. Molius taiuon inss. cod., (jnoviodo, sanctoiuiu Patniiu luuuunieutis.
quos, etc. ilic enim subintelligitur, inimicos hubet, (83) Sic luss. .M eiiitiuues, gtadium quo Christi no-
post verbum prxvidcbal. men non refutet.
(8i) Sacramento, baptismo, vel forte siguo
id est, (84) Omm*s edit. ac mss. aliquot, quantus mcdi-
crucls. Naiuque ejus usuiu priscoruui Cbiistianorum tatus tn Uge. Et infra. meditatur Legis et £ianjclii
 am S. AMBROS!! im
ditalur, semper dies est, et lumen sine defectu, ^ v, 2). Merito super omnes intellexit, quem docebal
quod nullse tenebra; noctis interpolent. Alioquin ipsa Sapientia. LJnde et alibi ail : Beatus quem
«

quomodo negligentioreni in processu operis decla- tu erudieris, Domine, et de lege tua docueris eum
raret, quem diligentiorem in ipsis operis sui Pro- {Psnl. xciii, 12). ).

pheta principiis esse voluisset? In die ergo medita- 12. Ostendit igitur quod divinum est homines
tor legis, et Evangelii proedicator. docere non posse,; et ideo qui docere praesumunt,
9. Et fortasse illi qui Novum non recipiunt Testa- nesciunt, sed agnoscit discipulus qui docetur. In
mentum (85), in nocte legerunt, et ideo nescierunt qno pra?ter donum scientia^ quod de Spiritu sancto
neque intellexenint. Unde Salvator, ne eliam nos fuerat consecutus ;moraIis (87) quoque suavis locus
legeremus in tenebris, admonet dicens ambulan- est, quod multi docentes sunl qui quod non intelli-
dum in die, quia non offendit qui in die ambulat gunt docere se dicnnt, et plurimi sunt discipuli qui
[Joan., XI, 9, 10); 1134 ^idet enim gratiam sludio suo assequuntur et industria quod non didice-
lucis. Qui aulem ambulat in tenebris, scopulum runt a magistris. Denique ante nos quidam inter-
offensionis incurrit. esse dixit inter docentes atque doctores; fortasse
iO. (Vers. 99.) Sequitur : Super omnes docentcs hoc arbitralus quia doctores sunt aliorum judicio
me intellexi; quia tefitimonia twi meditittio mea es<. B ad hoc munus electi; docentes autera qui propria
Doctrinam profitentur Scriba» Judseorum ; quia le- usurpatione hoc sibi munus assumpserint. Sed ce-
gem et prophetas ipsi priores habere meruerunt. dant necesse est ei doctores quoque, qnem testi-

Sed illi profitentur docere, sed non docent. Ei au- moniorum meditatione cojlestium doctrina Dei do-
tem populo qui ex gentibus credidit, competit di- centis imbuerit.
cere : Super omnes dicentes me intellexi; quia illi 13. (Vers. 100.) Sequitur : Super seniores inlellexi;
non intellexerunt. Respondet Judaeus Unde ha- : quia praeceptu tua exquisivi. Nec hoc quidem diffi-

buisli intelligere? Scriptum est « Interroga patrem : cile, ut is quem Dominus docuerit, super seniores
tuum, et annuntiabit tibi; seniores, et dicent tibi intelligat ; siquidem Dei gratia ad doctrinam et

[Deut., XXXII, 7). ))Ego sum pater tuus, me inter- raaturitalem 1135 *tatis progrediatur senilis
roga. « Sed etsi interrogavero non respondebitis
, (88). Cum enim sestas senectutis vita immaculata
mihi, dixil Jesus [Luc, xxii, 68), » et ex illo res- sit, utique doctrina vitai immaculatae senilem prae-
pondere non possunt, et ex illo supra illos intel- stat setaleni (Sap., iv, 9). Denique excusanti Jeremiae
ligo qui non intelligebam (86); quia testimonia quod juvenis esset, responsum est : « Noli dicere :

didici, quae ille non novit. Didici « Qui sequitur :

p juvenis sum [Jerem., i, 7); eo quod non aestimare-
me... tollat crucem suam (Matth., xvi,24). » Didici : tur juvenis definitione divina, qui canam haberet
« Diligite inimicos vestros [Matth., v, 44). » Et ideo prudentiam, quae sanclilicationis ccelestis gratia
optat anathema esse Paulus pro fratribus genere, reluceret.
inimicis fldo [Rom.,
f^, 3). 14. Verumtamen non mihi videtur se ipsum lau-
H. Videretur inconveni§ns esse verecundiae pro- dare Propheta, et praeferre senioribus, cum legerit
phetali hujusmodi usurpatio , eo quod praesumpse- « Non te praetereat narratio seniorum ; et ipsi enira
rit dicere quod super omnes docentes intellexerit, didicerunt a Patribus [Eccli., viii, 11). » Nam et
cum vel legem Moyses acceperit a Domino, et po- alibi dixit Sirach Sapientia : « Ubi sunt senes, non
pulo ejus instiluta tradiderit [Exod., xix, 7), Aaron, multura loquaris [Eccli., xxxa, 13). » Sed novit
sacrificiorura omnium decarso ritu, sacerdotalem quibus se praeferat senioribus, inveteratis scilicet

docuerit disciplinam [Exod., xxvin, 1, 2, seq.), Je- iii peccato, et veterno impietatis alque senio perfi-
sus Nave significaverit quemadmodum circumcisio diae delirantibus. Isti sunt seniores plebis de qui-
possit iterari [Josue, v, 2, 3, seq.); Samuel unctio- bus dictum Pilato praesidi est qui Dominum Jesum
nis propheticae pariter ac regiae sacramenta mon- tradiderunt « Convenerunt enim sacerdotes, et :

straverit (I B.eg., xvi, 13). Videretur, inquam, incon-D scribae, et senioies, ut aitMarcus [Morc, xiv, 53). »
grua praesumptio, nisi praemisisset superiora, quibus Et iterum « Fecerunt sacerdotes concilium cum :

non immerito super docentes intollexisse se com- senioribus, ut eum trader en t (M(frc., xv, 1). » Et
probaret. Debuit hanc assumere confidentiam, qui adversum apostolos in Actibus eorum, quod senio-
docebatur, a Domino, eimandatum quod doceba- res Israel convenerint , Petrus sanctus , et Lucas
tur, Domini erat, et ipse Dominus qui docebat [Sup., evangelista testantur [Act., iv, 1 seq.). Non ergo
prsedicator.Sed mss. plures ac potiores utrobique Respondet Judseus, etc.
habent, meditator. (87) Superiores edit., /n quo; propter donutn
(83) Nempe Judsei, quos hic subinde vir sanctus scientise, quod consecutus. Moralis, etc. Mss. au-
exagitat. tem magno consensu, ut in corpore nisi quod :

(86) Edit. omnes cum mss. nonnullis, et cx illo loco praepositionis prseter, pauci legunt prseest; :

novi respondere. ex
supra illos intelligo, quod
et illo non male, si punctum transferatur post vocem con-
non inlelligebant. AJii majori numero, ut in textu; secutus.
Ubi post Tocem illo, subintelligeudum videtur tem- (88) Ita mss. prope ad unum. Vet. autem edit.,
pore, quo Christus hsec verba Judseis dixit. Rursus Siquidem Dei gratia erogata ad doctrinam, mniurita-
edit. Rom., qux iili non noverant. AJiae cum mss., tem aetatis, supergreditur senilis. Rom. edit., Doctrina
qux ille-non novit; quod referendura ad superiora : maturitatem setatis supergrediatur senilis.
 <4o7 EXPOSITIO IN PSALMLM GWIil. iibS

senili derogavit selaU, sed voce populi senioiis ^ in nialigno posilum esL Dubium quidrpjjd est, et
indocibilem Dei vetustum illum dieium Judajorum ancipitis elfeclus (91), hoc malignum est; ut lux
fore populum prophetavit, qui quod in juventulc dubia, maligna dicilur, ita mahguuui est quidquid

sua non acquisierat, et in senectute invenire non admiscet maliti;je tenebras veritati. Revoca ergo
potiiit. Namqne a principio frequentibus Dominum ab istius mundi lubrico pedes animi tui, et men-
exasperavit oflensis. Cujus igilur gratiam cum cs- tis incessum. Prohibe, inquam, resiste cupidita-
set juvenis,non potuerat emereri, hujus adventum tibus, obsiste motibus qui videntur irruere, sicut
senex non meruit agnoscere donum tenere nou , bestiai atque juraeiita; ut teiieros fructus, et nova
potuit. Sensus autem in canitie, indicium sencctu- ruris hujus nostri culta depascanl,
tis in sensu est (89), et veterani consiiii scientia 17. Prohihui, inquit, pedes meos. Non utique
intelieclus maluritale, non vitae longaivitate prai- corporis pcdes prohibcnt, qui mentis piai plerum-
ferlur. que obsequuntur arbitiio. Ne^iue eiiim prohibeudi
15. Exquiramus ergo mandata Dci, ul super se- sunt, cum prodeunt ad Dei templum, vidua:' opem
niores intelligamus. Fugiamus viam lubricam pec- ferre festinant, impium praevenire, supplanlare ali-

catorum, ut possimus praicepta custodire coelestia. quem fraiidulenlum. Alius igitur est pes qui jure
Hoc enim deciarant sequentia. Super seniores in- 1> prohibetur. Quis ilic sit, ipse Propheta nos do-
tellexit Jacob junior frater; quia, cum scnior fra- ceat : « Non veniat, inquit, mihi pes superbiaj yPsal.
ler Esau praerogativam sibi benedictioiiis privile- XXXV, 12). » Est eliam pes iniquitatis, qui cito la-
gio setatis exposcit, reliquit epulas mitiores, dum bitur, et stare non potest, sicut pes pertidorum
qujerit agrestes (Gen., xxv, 32-34). Profeclo illo est, de quibiis scriptum est : « Ibi ceciderunt
in venationem, junior frater vestiiiieiita ejus ac- omnes qui operantur iniquitateni, expulsi sunl,
cepit, et mihi Iradidit populo nationum, materno nec potuerunt stare [Ibid., 13). » Prohibe ergo pe-
usus consilio (Gen., xxvii, li, 8, 15). lllani ergo sa- des tuos, ne cadas; siint enim non solum crimi-
pientia; stoiam quam habuit antea populus Juda?o- num, sed etiam intirmitatis pedes. Et videndum ne
runi, induit me Rebecca. Stola ejus boiia lex et cadas. Et videaris tibi forsitan bene stare ; sed
Prophela!. Hac stola ille populus est nudatus, dicit tibi Paiilus; et tu qui stas, vide ne cadas (I

nos induti sunius, Induit nos niater illa Jerusalem, Cor., X, 12). Diligeiiter attende viam tuam, ut au-
qua; in coelo est, Accedimus ergo ad Patrem, olfe- dias Tu autem hic sta mecum [Deut., v, 31). »
: «

rimus illi epulas mitiores, patientio; cibos, mise- Stans enim cuni Deo, lapsum timere non poleris.
ricordiflp. lcuitatein, intellcctus suavitalem. Acci- p Stans cum Deo poteris dicere « Eruit pcdes :

pio benedictionem, praeripio fratri seniori gratiam meos a lapsu [Psal. cxiv, S). » Sed ila eruit Do-
spiritalem. Venit ille, irascitur; noii invenil quod minus pedes tuos ab omiii lapsu, si cognoverit
accipiat. Mater occurrit, et pio nos hortatu infor- quod tu prohibeas pcdes tuos a lapsu. Ideo hoc me-
mal. Residet penes me stola bonis intexta man- ruil David, ut Deus a lapsu pedes ejus erueret
dalis. quoniam pedes suos ipse prohibebat, ne prfccipili
16. (Vers. 101.) Ab omni, inquit, via maligna alque incaufo peccatorum labcrentur vesligiu
prohibni pedcs meos ; 1136 "' cuslodidm vcrba uiide et potuit verba custodire divina. Non enim
tua. Vere dignus qui supcr seniores intelligeret; custodire quis poterit, nisi potuerit priu.< stare.
quaiidoquidem divino est honoratus spirilu, ut sc- Cum autera custodierit, ipsi incipit Dei Vcr-
niores doceret non solum intcUectus veritatem, biira ferre custodiam. Prohibitos pedes suos a
verum etiam peccati fugain culpa^iiue cautelani. via maligna bene dicil, qui Chri.-^tum viara esse
llaque, cum fragilitas humana prona sit ul ad novit.
imum affectibus, ot currente vestigio, feratur in I.S. (Vers. 102.) A judiciis tuui non decUnavi
vitium, docet quemadraodum viae istius lubricum quoniam tu legcm posuisli mihi. Exposuit quid es-
et itineris (90) luijus anfractus viantcin iniplicarc J) .«et a via inaligna prohibcre pedem; a judiciis
non possit. Prohibui, iiiquit, }>4dcs mcos a VKdignn utique non declinarc divinis, cl firniuni atque ira-
via, lioc csl, ab istius sa'culi vanitate; quia sfficulura mobile perseveranlis innocentiai lenere vestigiuni,

(89) Vcl. edif., Speciosum autem in cauaB judiciuni Mss. veio omnes ad locum restiluendum concur-
senectutis sensus est. Rom , incanse juilicium runt nisi quod in duobus legitur, pronis ut ad
;

senectulis, et velerani, etc. Mss. tres Sponsuni (id : imum affectibus, et currente lesligio feratur in ri-
esl.promissuml. Duo Proviplum autem incanx judi-
: tium, ducel. etc. Non imilo, si vocula ut expunge-
cium xeiiecUtds in scnsu cst. CfEtcri dcnique, ul in retur. In quibusdnm aliis Iiabelur etinm ttnum, pro
contexlu nisi quod nonnuUi habenl judicium senec-
; imum : ex quo errore tolius loci corruplio secuta
tulis.
est.
(90) Edit. prona sit ul labatur uon ad umnn
anl., (91) Mss. compluros, el ancipitis affeclus. id est.
afffclil^is mnlum, el rurrentem cunvla in pr.rceps qnod ancipiti modo nos movol el afficit. .\lii tamen
suscipinnl probr<i, ntque lolo e i^estigio feratur m non pauci, ac edit. omnes, et ancipitis offectus. Quod
riliuui , (iocel quemadmodum vitie islius lubricam aulem de nialigna luce adjicitur, id procul dubio
declinnus semilam
elc, Rom.
, iliueris . edit. post desumptum est ex illo Virp., lib. vi .Eneid. :

voces aljhubus mnluvi, reposuit scd univer-ila :

sum lolo vrsligio feralur rifium , cl currentem m Quale per incerlam lunam sub luce maligna
cuncla in praceps suscipiant probra. Docet, elc Est iler in silvis.
1459 S. AMBROSll 1460

non deflcclere gradum, nec de curriculo avertere K ait : Quam dulcia faucibn^ meis verba tua, super mel
disciplinae, sed semitis non solum veteris in Sina, et favum ori meo! Et benc dulcia, quibus proedica-
sed 1137 etiam novai lcgis insistere secundum lur remissio peccatorum, vitae perennitas, resur-
Evangelii clarilatem. rectio etiam defunctorum, qua?, perpetuaj raortis et
19. Est etiam Evangelii le.x, de qua dicit in su- acerbse amaritudinem tcmperarunt. Per ha^c mor-
perioribus hic propheta : « Constitue, Domine, le- tem coepimus non tinicrc, qui coepimus dicere :

gislatorem snper cos; scianl gentes quoniam ho- Ubi est, mors, victoria tua (I Cor., xv, 55)? Et bene
mines sunt {Psal. ix , 21). » Adventum utique faucibus dulcia; eo quod intimis infusa visceribus
Domini intelUgimus prophetari et vocationem , gratia spiritalis sit.

gentium (92) quvc ante in hitum quoddam corpo- 23. Super mel et favum, inquit, ori meo dulcia.
ris hujus videbantur infixa?, vohiptati corruplionis Et ideo qui dulcia nobis verba tua esse cccperunt,
suse tanquam fspci, et libidini inhaerentes; quia dicis ad Ecclesiam : « Favum distillant labia tua,
Dominum nescienint. Et ideo iratus : « Avertantur, Spousa {Cant., Quid si favus, doce nos,
iv, 11). »

inquit, peccatores in infernum {Psal. ix, 18); ut Salomon? Tu 1138

enim dixisti « Favi mellis, :

non viderent descendentcm et ascendentem ani- sermones boni {Prov., xvr, 24). » Et vere bonus
mam Domini Jesu, ct converterentur ad Dominum, D favus, quem manducat Ecclesia, multorum prophe
qui converti, cum viverent, noluerunt. Sed de iUis tarum velut apum spiritali ubertate congesta mella
dicit gentibus , « quai obUviscuntur Dominum redolentem. Hoc est mel de quo ait « Manducavi :

ilbid.). » panem meum cum melle meo; bibi vinum meum

20. Scierunt ergo et obliti sunt ; tamen prophe- cum lacle meo {Cant., v, 1). » Mysticus sermo coe-
tica benignitate orat ut exsurgat Dominus, non lestium Scripturarum sicut panis est, qui conlir-
praevaleat homo; ut cogitationes terrenae, et mo- mat cor hominis, velut fortior cibus verbi. Suasorius
tus omnes ferventes hujus corporis conquiescant. autem ethicus, dulcis et mollior; eo quod ethica
« Judicentur gentes {Ibid.,20) ; » quoniam tunc cog- praedicatione mentis interna mulcentur; amara
noscitur Dominus, cum timentium convertitur af- febribus, id est, poenitentia (94) delictorum, miti
fectus, gravis terrore judicii : « Et discant gentes corda sermone dulcescunt. Stillant mel labia praedi-
quoniam homines sunt {Ibid., 21), » luti cor- cantis, quando collisa duris casibus vel ruinis, lapsse

ruptione resolubiles, et imo durescente formati; animae membra refoventur.

quod ante qui legem non acceperant, nesciebant. 24. Est etiam vis ferventior verbi, sicut vini. Est
Unde Propheta quasi el ipse turbatus terrenae fragi- p etiam in laclis specie sermo lucidior. « Editc, in-
litatis contemplatione, ait « Ut quid, Domine, dis- : quit, proximi mei, et bibite, etinebriamini {Ibid.). »

cessisti longe {Ibid., 22, vel x, 1)? » Bene timet, qui Bona ebrietas, quae ad mehora atque jucunda fa-

hominem se csse cognoscit; sed quia plus timet cit quemdam mentis excessum; ut immemor sol-

nobis, qui sumus ex gentibus peccatores, precatur licitudinum animus noster vino jucunditatis hila-
non longe fiat a suis gentibiis; ut qui longe era- retur. Bona mcnsae sniritalis cbrietas. Denique :

mus, incipiamus esse propiores, et sciamus quia « Poculum inebrians quam prKclarum est {Psal.

homines sumus, ad imaginem scilicet et similitu- XXII, 5)! » Sed et alibi habes « Rivos ejus inebria,:

dinem Dei facti, quibus per Virginis partum etiam multiplica generationes ejus (Psal. lxiv, 11); » eo
Christus conformis (93) est factus. Recte ergo et ad quod ebrietas terrae cum infusa fuerit imbre cce-
intirmitatem accipitur, et ad gratiam : « Sciant gen- lesti, suscitare semina, fructus multiplicare consue-

tes quoniam homines sunt; » allero per commune verit. Itaque verbum Dei quod sicut pluvia descendit

quoddam atque carnale consortium besLiarum; de ccelo, ubi venas terrae nostrae, vel animse ac
imaginem Dei, et carnis Dominicae sacra-
altero per mentis inebriavit prajdicatione divina, excitavit vir-

mentum dignitas esse ccepit, quae ignobilitas vide- tutum studia diversarum, fructusqne lidei et castae
balur. £) devotionis adolevit; meritoque ei dicilur : « Visi-

21. Merito ergo non declinavit a judiciis Dei po- tasti terram, et inebriasti eam {Ibid., 10). » Suscep-
pulus nationum, qui polest dicere Quoniam tu : tione etenim corporis visitavit, ut sanaret infirmos;

legem posuisti mihi. Non per Moysen, non per pro- inebriavit gratia spiritali , ut anxios jucunditate
phetas, scd ipse per te, Jesu, legem posuit mihi, mulceret.
hoc est, EvangeHum. Ideo non declinavi a via; 25. Recte ergo Sponsac dicitur : « Favum distil-

quia te aspexi, Le cognovi, tuaitinerasecuLus veram iant labia tua, Sponsa; mel et lac sub lingua tua
cognovi viam. [Cant., IV, 11). » Os enim justi distiilat sapientiam;
22. (Vers. 103.) Itaque praedicationem audiens de ore justi suavitatis et misericordiae mella pro-
Evangelii quam propheticus spirilus praecinebat, cedunt; in ore justi miUus dolus, nulla fallacia,

(92) Mss. aliquot, prophetari vocatione gcntium. conformis; reliqui nobiscum faciuut.
Rursus, ubi oraues edit., cum Reg. cod., tanquam (94) Ita cuncti mss. et vet. edit.; Rom. vero Sicul :

fxci el libidini ; alii cod. raagno numero, qiiain fece- enim oris amara, qnx febribns vel aliis accidernnl
rant (tres, qunm feccrunt) et tibidini. reqritudinibus , mel mitificat ; ila tristia delictorum
(93) Edit , ciuibus per Virginis uterum eliam Christus pwnilentia, etc.
 I4(;i EXPOSmo IN PSALMUM GXVIII. im
nnlla esl atnarilutlo peccati. Audil Ecclcsia verba i ct iac hai)ere suh lingua, ut non malcdicere male-
jusli, audit plchs Dei prfficepta sapicntis, delectatur dicentihus, scd henedictioncm rcfcrre novcrimus :

alioquii suavitato moralis disputationis jucunditatc nesciamus odisso nisi viam iniipiitiitis, ut faccro

mulcctur, dicciis : Qaam dulcia faucihus meis vcrbn quod exsecramur, reluctanli cavcamus aifcctu.

lua, supei' mel et favum ori meo! quia mel apum [dco Paulus cavehat in carne sua malum: quia
ad horam deiectat, sed cito sapor ejus evanescit, oderat {hom., vii, 15). Ideo Joannes monet in
et plerumquc viscera vitiosa laiduntur ; verborum epistola sua ne diligamus sa>culum : « Quia omne
autem nioralium etsi pungunt n)ella, non laidunt. quod in sa-culo est, concupiscentia est caruis, et
Cognosce tamen cui illa credantur; scriptum conciipiscentia oculorum, ct jactantia vita; (I Joan.,

esl enim : « In aurcm

insipientis nihil dicas; nc II, 17). »

quando irrideat prudentes scrmoncs tuos (Prov., 28. Est ergo in nohis ut el hcne aliquid oderi-
xxMi, 9). » Kvomet enim, et rcjicict scrinoncm luum mus, et hene aliquid diligamus. Sicut enim hene
stuitus, qui ejus non potest scntire suavitatcm. amare possunms servos Dei (Ooj, et licnc diligerc
2C). (Vcrs. 104.) Sequitur : A mandalis luis intcl- possumus iuimicos nostros sccundum Vcrhum Do-
lcxi ; propter hoc odio liabui omnem viam iniquita- mini {Matth., v, 44), ita hene odisse possumus
lis. Consequcns huic versiculo cst : <( Concupisceus B inimicos Dei, odissc iniquitatem, odisse perfidiam,
sapientiam, serva mandata {Eccli., i, 33). »Sed odisse turpitudines, odisse mundi istius vanita-
nomo potcst servare, uisi qui intelligit. Denique tcs. Odio igitur csse dehent qufc sa;culi sunt; ne
rcddunlur quotidic onmia vcrha legis a quihus- securis alfectihus et otiosis hlanditer conciliatri-
dam seniorihus Judajorum, et nemo eorum potest cula voluptatis irrepat illecebra. Facile capit ocu-
custodire mandatum. Neque enim arhorem dixe- los petulantis forina meretricis, nisi eos odia
rim custodire fecuuditatcm natura;, qua; luxuriat premant justa, et imi)uritatem indignatus avertat
in foliis, vanescit in fructu; nec terrani illam alfectus. Inllat plcrunique homines , et tumido
dixcriin custodire fructus suos, quae iilicem invi- resupiuat fastidio nobilitatis jactantia (06), et rc-
sam parit H39 agricolis, edere frumenta non rum aftlucntia sa;cularium; nisi pudeat in te aliena
soleat; nec pastor custodire videtur pecus, qui magis, quani propria laudari. Christus cuni dives
cligerc pahula profutura non noverit, lupos cavcro, cssel, pauper factus est ; in paupere, uon in divito
cauihus vallarc ovilia sua, ncsciat potum, cum opus tc redemil. Courilentihus Dci filium imperahat
sil, miuislrarc. Nani produccre tanlnnimodo sine tacere, ut operibus magis quam sermonihus Deus
ulla cura mutuni pccus, tanlumdem et quantum p agnosceretur; et tu nohilem te dicis, qui es factus

Scripturas legere tantum populum Judajorum. Uhi e terra? David rex dicit : « Memenlo, Domine, quia
sint spiritalis pascua sacramenti, uhi liltera occi- pulvis sumus {Psal. cii, 44); » 1140 ^^ *^" i"
dat, uhi iutclligihiles incurscnt lupi, uhi sil requies hoc caduco atque limoso genere gloriaris, et divi-
refcctionis, ulii spes rcsurrcctionis, qui sint canes tein tc putas, qui cras j^otes esse mendicus; curn
qiii pro gregis possint latrare custodia, populus et vita tua non in ahundantia tua, sed in Dei sil

ipso grege niagis mutus ignorat. misericordia? Cui honor, gloria, laus, perpetuitas a
27. Itaque si dicat : Mandala custodio; resj^on- sa>culis, et nuiic, et semper, et iu omnia siecula
dclur ci : « Tu vero odisti discipliuam, et proje- saiculorum. Amen.
cisti scrmones meos [lost te. Si videhas furem, SKHMO QUARTUS DECIMLS
siniul currehas cum eo, cl cum adulleris portio- : JSiin.

nem tuam j)onehas. Os tuum ahundavit nequitia, et 1 . Nun littera hebrjea est quarta decima, cujus
liiigua tua conciniuijiat dolos. Scdeiis advcrsus iiilerprolalio est, Unicus; vel in alia inlerprela-
Iratrcm tuum detrahehas [Psal. xlix, 17-20). » tioiie : Pnscua corum. Ecce ipse Hehra?orum litlcrifi

Nou est hoc cuslodire maiidata, sed pra^varicari : testiiicanlur Dominiim Jcsum esse unicuni Patris
stalulis facere contiari;i, iion est inteiligcrc, sed D Filiuni, Vcrhum Dci. Deniquc primo slatim vei-su
ignorare. Ouoniodo possunt verha Dei dulcia esse David de unico Filio Dci dicit : Lucerna pedibus
iii laucilius tuis, iii (piihus cst ainaritudo uccpii- mcis Vcrbum luum, ct lumoi scmilis mcis. Unde
tia'? Ouomodo mel ct lac suh lingiia tuai* cum iiitclligimus ideo per Iitteras llehra>orum psalmum
dolmu lingua tua componat ut aliud peclore , luinc esse digestum ; ul homo noster lauquam
coucipias, aliud forensi sermoue prajtendas, ut parvulus, et ab infantia por littcrarum elcmcnta
decipias incautuin ; cuni tihi Petrus apostolus dical, formatus, quihus a>tas puerilis assuevil, us([ue ad
el dcponas oiiiiioin malitiam, et fucuin sinuila- maluiit-iitcin virtutis excrcscal. Lillcra^ aulcm siu-
lionis ahjicias, dicens : u Sicut nunc gcuiti in- gula' vclut tiluli suut corum versuum, qui sub
fantes, raliouahilcs, et sine dolo, lac coucupiscile iisdem lilteris ascrihunlur, seriem el coutinentiam
^l Pclr., u, 2). » Ostciuiit eiiiiii nohis ipiid sit mol dcclaranles, sicut hic unicum signilicat littera, et

Mss., amnrc poasutnus snnctos Dei.

(95) nioro. tumido ore supinal fa.<<tigio, elc. Quatuor tan-
Kdil. vet., iHmido orc siipinnl fn.<>iigium nobili-
(i>8)
tura, sed, noslro quidem judicio, hic pnsferendi,
Inlis.jocloulin, ote. Itom. el duo uiss.. tumido rcsu- lop:unl, ul in corporc.
pinal fnsliijio nobilUatis jaclantia. Alii maguo nu-
1463 S. AMBROSII 1464

de unigenito Dei Filio, atque cjus acterni luminis^cua, qui dicunt : Lucerna pedibm meis verbum
claritate psalmi hujus porlio prophetal. tuum, Domine. Pascitur enim os nostrum verbo,
2. Nec sane ab ista abhorret etiam illa in aho cum loquimur mandata Dei verbi. Pascitur et
reperta codice litterae hujus interpretalio. Quee oculus noster interior Iucern;e spiritahs lumine,
sunt enim pascua nostra, hoc est iidelium (97), quae nobis in hac mundi nocte praelucet; ne sicut
uisi Christus? In cujus pascuis se locatum Pro- in tenebris ambulantes, incertis litubemus vesti-
pheta Itetatus est, dicens : « In loco pascuae ibi giis, et viam verara invenire nequeamus. Intelligi-

me collocavit [Psal. xxii, Ipse enim nos

2). » bilis igitur pedum gressus, intelligibilis el lucerna,
pascit, et relicit. Bona pascua divina sacramenta quia Verbum Dei lucerna est. Nonne hoc in prin-
sunl. Carpis illic novum florem, qui bonum odo- cipio erat Verbum apud Dcum quomodo ergo :

rem dedit resurrectionis. Carpis lilium, hoc est lucerna est? Nonne hoc erat verum lumeu quod
splendorem telernitatis. Carpis rosam, hoc est illuminal. omnem hominem venieutem in hunc
Dominici corporis sanguinem (98). Bona eliam mundum; quomodo ergo lucerna dicitur? Isaias
pascua libri sunt Scripturarum coelestium, in qui- clamat ; « Populus qui sedebat in tenebris, lucem
bus quotidiana lectione pascimur, in quibus recrea- vidit magnani {Isa., ix, 2); » quomodo hic dicitur
mur ac reficimur; cum ea quae scripta sunt, degus-B lucerna?
tamus, vel summo ore libata frequentius rumina- 6. Sed videamus ne forte idem Verbum Dei aliis

mus. His pascuis grex Domini saginalur. magna lux sit, aliis lucerna. Mihi lucerna, angelis
3. Bona etiam Christi pascua, qui pascit in liliis, lux est. Petro lux erat, quando astitit ei angelus in
in splendore sanctorum : bona pascua etiam montes carcere, et lumen circumfulsit eum (Act., xii, 7).
convallium (99). Nam et in his pascitur Christus, Paulo lux erat, quando euntera ad persequendum
sicut capreolus, aut hinnulus cervorura. Montes populum Christianum circumfulsit euin lux de
sunt convallium , sicut luminaria istius mundi ccelo, et audivit dicentem sibi : « Saule, Saule,
sedula humilitate fulgentes, qui virtutum diversa- quid me persequeris [Act., ix, 4)? » Et magna qui-
rum praestant cacumine, et supra muudum meritis dem lux. Denique lucernae Pauli lumen evanuit, ubi
suis eminent. Isti sunt de quibus dicitur : « De hoc divinaj splendor lucis emicuit.
mundo non sunt, sicut et ego non sum de hoc 7. Et vere lucerna est mihi Christus, quando
mundo [Joan., xvii, 14); » quia supra mundum isto nostro ore recensetur. Lucet in limo, fulget
sunt qui Christum sequuntur. Convallis autera in vase flctili thesaurus ille, quem habemus in

mundus est; ideoque disposuit in convalle fletus;

p vasis fictilibus. Mitte oleum, ne deficiat tibi;quia

eo quod in hoc mundo fletus sint lacrymaeque. Et lumen lucernse est oleum, non oleum terrestre (2),
providens Dorainus disposuit in hoc mundo Testa- sed illud plenum misericordise coelestis et gratiae,
mentum suum, ut magis hic fleamus peccata nos- quo ungebantur prophetae. Oleum tuum humilitas
tra, quam flenda servemus. est, quo cervicis noslrae dura mollescunt; oleum

1141 ^' Pa-scua nostra etiam isti versiculi tuum misericordia tua est, quo etiam collisa sco-

sunt, de quLbus hodie tractaturi sumus, in quibus pulis pcccatorum foventur corpora. Hoc oleura
David dicit : «Pascebam oves patris mei (1) (I Reg., vulnerato illi a latronibus, descendenti e Jeru-
XVII, 34), » ostendens veram lucernam docens , salem evangelicus ille Samaritanus infudit, qui,

humilitatem. In pascuis talibus verus David, verus videns eum, misericordia motus est, et alligavit

humilis, et manu fortis, qui non rapinam arbitratus vulnera ejus, infundens oleum et vinum {Luc, x,

est esse se aequalera Deo, sed semetipsum exina- 33 et 34). Hoc oleum sanat aegrotos; misericordia
nivit, et homo natus per Virginis partum humi- enim a peccato liberat. Hoc oleum lucet in tene-
liavit se usque ad mortem, oves Palris sui divina bris, si opera nostra luceant coram hominibus. Hoc
preedicatione pascebat; cum secundum Scripturas oleum lucet in Ecclesiae solemnitatibus. Denique
suum probaret adventum (Luc, iv, 21), cum quin- J) quibus oleum non defuit, ncc lumen fidei defe-
que panibus et duobus piscibus. hominum millia cit, sed cum lampadibus
locum nuptiarum in

multa saturaret {Joan., vi, 9 seq.). introire meruerunt; quae autem in vasis suis
5. (Vers. lOo.) Haec ergo nostra sunt pascua, haec oleum non 1142
tulerunt, hoc est, non habue-
eorum qui possunt dicere : Quam dulcia fuuci- runt fidem non prudentiam, non misericor-
,

bus meis verba tua (vers. 103)! Haec eorum pas- diam, animae in hoc constitutse corpore, merito

(97) Omnes edit., interprelatio, quse esl pascua eo- Bona etiam Christi pascua montes convallium {nam
rum, hoc est, fidclium. Quse snnt pascua, nisi Chrislus ? et in his pascilur Christus, sicut capreolus aut hinnu-
Mss. ad unum, ut in textu. las cervorum), hoc est, in splendoribus sanctorum,
(98) Rosam, eo forte Dominicum sanguinem vocat, sicul, etc.
quod frequentius e vino rubei coloris consecrarelur, (1) Mss. seplem, in quibus David pascebat oves
maxime ob similitudinem. Consule super ea re patris sui.
lib. IV de Sacram., cap. i, ct lib. i de Lilurgia GalL, (-2) Omnes edit. ac non pauci mss., ficiilibus.
cap. 5, num.
pag. 40. 9, Lumen lucernse est, milte oleum ne deficiat tibi lumen
(99) Ila sex rass. melioris notae : in aliis vero, et hicerme. Et oleiim non olese terrestris, etc. Septem
ant. edit. oiniltuntur, Nam et in his... montes sunt alii mss. melioris notae, ut nos in lextu.
convallium. At Rom. edit, verba sic inverterat ;
U6K EXH)S1TI0 IN PSALMUM CXVIII. iifify

umbraj mortis, lux orta

infidelitatis exclusac sunt {Mnlth., xxv, 10-12). Ideo ^ regione est eis {Isa., ix>

ct lu habeto sempcr lucernatn ardentem, vei lucen- 2). ') Apcri igitur fencstras tuas, ut splendor tibi

tem facem. Si enim neque lucerna, neque lampas magna; lucis introeat. Paratum fac candelabrum
tua liiceat, stulta virgo diceris, nec introibis in luum, ut lux tua non operiatur integumento corpo-
tlialamum Sponsi lui superioris, sed remanebis ris tui, et mensura terrenae hujus fragilitalis

in tenebris caecitatis, quasi qui oderis lucem; sed supra mensuram corporejR infirmilatis aiiimas
ne opera tua flagitiosa prodantur : « Omnis enim tuff' virtutft prajfulgeas. Aut si ad mensuram tene-
qui malo agit, odit lucem {Joan., iii, 20). » Ilabeto ris, vidc ne superciliciant ipsa; mensurae, ne super-
fidem, habeto prudentiam, ut sempcr habeas in eflluant (4); sed bonis seminibus sint contentae.
vasis tuis oleuni misericordiae, devotionis gratiam ;
Non sit otiosus sermo tuus, non ferietur et vacet
quia prudenles acceperunt oleum in vasis suis cum verbum tuum ne fiat lucerna sub modio. Potens
;

lampadibus suis. Ungite, o homines , lainpades est Deus qui super candelabrum constituat lucer-
vcstras : cum jejunatis, ungite caput vestriim. In- nam tuam , ut luceat omnibus qui in domo sunl,
fundamus mentibus nostris olcuin, ut corpus nos- H43"'' y^' ingrediuntiir lurnen videant. Cande-
trum iucidum sit. Luceat tibi semper lucerna labrum principale nostrum est. Pone sermonem in
Vcrbum Dei; luceat et lucerna corporis tui oculus B principali tuo, et omnibiis luceat qui ingrediuntur
tuus. Conscientia tua luccns, bene in hoc corpore iii Ecclcsiam. Accipe et aliud candelabrum. Consi-
liiccrnse lux est; quia ipsa est oculiis tuus. Sit purus dera os tuum, considera et sermonem tuum. Nonne,
oculus tuus. Si conscientia tua munda sit, munda os tuiim candelabrum est, et verbum tuum lucerna

est caro tua; si autera tenebrosa est conscientia cst, cum de orc tuo profertur? Haec lucerna sera-
tua , etiam corpus tuum conscientiac lua; nocte per tibi luceat, hoc est, verbum tuum luceat, et
teiicbrosum est. Lucernaj ergo et nos sumus toto nunquam exstinguatur.
opcrti corpore, vix aliquid exiguum habentes unde 10. Quairis doceam quomodo non possil ex-
ut
lucere possimus. stingui? Scriplum est Lumen justi semper inex- :

8. Denique et Joannes lucei-na erat, sicut dixit stinguibile est, « lumen (autemj impiorura exstin-
Dominus de eo : « Ille erat lucerna ardens, et illu- guetur {Job, xvni, 5). » Hoc lumen erat lucernae,
minans (Joan., v, 31)). ;> Bona hicerna, quai lumen quae luccbat in tabernaculo Testimonii, et hodie
accipiebat a Christo , ut lucerc posset in hoc scc- qua; lucet in Ecclesia, vir sapiens. Hic est oculus
ciilo; merito ardens, merito illuminans, quia erat Ecclesiae, qui non dicit manibus, hoc cst, operanli-
nuntius Christi , illuminans praedicatione fidei ^, bus, sed non aculis ad iutelligendum : Non estis (5)

pectora singulorum. Sed et istis luccrnis dedit, mihi necessarii. Ergo super candelabrum lucebat,
ut hix mundi essent, dicens ad apostolos : « Vos qui dicebat : « Nostra autem conversatio in coelis

estis luxmundi {Matth., v, 14). » Ergo si gloria cst {Philipp., 111, 20). » Nam et David lota mcnte
sanctorum nunc sicut lucerna, nunc sicut lux jam conversabatur in coelo, et adhuc tamen dice-
mundi fulgel)at in hoc saeculo, quid dicimus de bat : Lucerna pedibus meis verburn tuum. Aut for-
Verbo Dei, quod et lucerna cst pedibus meis? tasse quasi bonus magister mihi pra-irc cupiebat,
9. Et fortasse ubi non sunt tencbra?, non est lu- ut lumcn sequi discercm, et illius pedibus ambiila-
cerna Verbum Dei, sed supra lucernam ,
quia lux rcni. Ostendit ergo mihi hanc luccrnam sequi dis-

est. Tenebraj iis non sunt qui vident luccm. Deni- ccre in istius ignorantia', in istius opcrimenti cor-
que « tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris porei lenebris constituto (6); ut Christum sequens,
sui {Matth., xiii, 43). » Et fortasse secundum legem nulluni lapidem offensionis incurram. Errabat Pe-
lucerna est Vcrbum Dei, sccundum Evangelium lux trus in tencbris ignorantiic, negabat Christum csse
magna est. Judseis lucerna est, et lucerna sub mo- morituriiin; quia adhuc non videbat moriturum el
dio. Lucet lex, sed non videtur; quia operta co- resurrecturum essc pro nobis. Convcrsus ad eum
ruin doctrina cst et cogitatione vitiorum (3^ , [) Dominus ait : « Vade retro post me {Matth., xvi,
et ca>citate pcrlidiaj; populo autem ex nationi- 23). » Ostendit illi lucernam quam deberet sequi,
bus lux cst. Denique, « populo qui sedebat in post me, dicens, Secutus verbum Dei confirmatus

(3) Sic plerique mss. Alii nonnulli, et cunctre dum) : Non estis. etc. Mss. pleriquo, operantibus ad
edit., contagio7ie vitiorum. Non raale sed tamen , intelligendum Xon cstis, etc. Optime oni»ium Na-
.

allusio videtur hic fleri ad opinionem sacerdotum var. unus, Vind., Aud., Ebr. el Fisc, ut supra in
Judaici populi, qui cogilationes ac desideria legi conlextu.
contraria non condemnabant. (6) Edit. vet. et mss. aliquot, lucernam hanc sequar
(i) Rom. edit., Aut xi Difusuram tenueris, ride in istius ignoranlix operimento, in isttus corpons
ne ipsx mensur.r, nec superefjluanl, etc.
de[icin)it tenebris conslitutus. Roni... in istius ignoranlix tene-
Vet. cum cunctis niss Aut si ad meusuram tene- , bris, in islius corpore.v fragililatis operimenlo consli-
ris. In reliqua vero parto mss. inter se divisi pai- tulus. Aliorum mss. quatuor, hanc lucernam. Sequar,
tim voci teneris, continuo subjungunt, supereflluat discere, elc. Unus, hanc lucernam, ut discerem sequi,
ipsa mensura, supercfjUtat, sed bonis sit conferla semi- otc. Sex denique ut supra in conloxtu. Duriuscula
nitius, partini cum vct. edit. lectionem prreferunt sano loculio. ot quam credihile est vitare voluisse
qnnni soouti sumiis. oos, qui lot variotates induxere. Sed eam tamen
(5) lUuiclH' edit., operantibus {cum sit quidem conlirmant superiora, ut lumen sequi discerem.
angustiis operlus, sed non angustus ad intetligen-
I 'f(i7 S. AMBROSH ^4(58

ost; postea co-pit inh.TPorc Christo, timens no itc- ^ viscitur quod audivit, ct ncgligit. Istc esl qui sinc
rtim aliquo labcrctur orrore. Nonne et ipsc qui lucfirna in domo sua ambulal; idcoquc in tcncbris
(licebat : Lncernu prdUncy incis verbum luuiii, ad anibulal, qui opcra tcnebraium facil, in comessa-
hanc lucernam festinavit, cum diceret iii niari : tionibus ct cbrietatibus, in cubilibus et impudi-
« Domine... jube mc venire ad tc super aquam citiis, in contentionibus ct jfmulationibus, indutus
[Matth., XIV, 28)? » Sed quia non sequcbatur lu- veslimcnta dialtoli, non Cliristum. Ilicc liunt quando
cernam, motus est, atque lilubavit, natunc (7) vc- vcrbi hiccrna non iucet. Nunquam crgo negliga-
hementioris mole turbatus. mus vcrbum Doniini ex quo nubis omnium origo
\{. Sequamur crgo lucernam hanc, ct sicut in virtutum est; univcrsorumiiue operum quidam
nocte ambulemus ad lumen. Mullaj foveic, multi processus. Si membra corporis nostri sine luce
scopuli in istius saiculi caligine non videntur. operari recte non queunt (nam pedes vacillant
Praifcr tibi luccrnam quam Propheta monslravit sine luminc, et nianus errant), quanto magis ad
vidc quo debeas transferre vestigiura , conluere verbi lumcn dirigenda sunt animcc nostra; vestigia,
ubi pcdem poncre mentis internaj ;
per singulos atque mentis inccssus! Sunt ct manus animaj qua?

cura sit gressus ; nulli credas tuura, nisi prajeunte bene tangunt, ut tetigit Thoraas Dominicae resur-
lucerntf' istius hicc, processum. Nam ubi putas B rectionis indicia [Joan., xx, 27), si vcrbi prajsentis
quod luceat, gurgcs est; vidctur lucere, sed pol- nobis lumen luceat. Haec lucerna accensa sit in
luit; ct ubi putas sohdum esse vel siccum , ibi omni verbo, in omni opere. Ad hanc lucernam
lubricum est. Sed et si lucerna tibi (8), iter longius gressus noster forensis internusque moveatur.
sit. Sit ergo lides tibi itineris tui preevia, sit tibi 13. Sed jam progrcdiamur ad csetera, et fiat pe-
itcr ScripLura divina. Bonus est coelestis ductus dibus meis luccrna Vcrbura Dei, etsemitis meis lux.
cloquii. Ex hac hicerna accende cl tu liicernam ,
Pedibus lucerna satis est ad ambulandum, senaitis

ut luceat interior oculus 'tuus, qui lurerna est tui non est satis ad illurainandum ; idem Yerbum ta-

corporis. Multas habes lucernas, accendes omnes, men et pedibus lucerna est, et semitis lux est; quia
quia dictum est tibi : << Sint lumbi vestri prajcincti, idem unigenitus Dei Filius et delinquentibus advo-
ct lucerna; vestrse ardentes [Luc, xir, 35). » Quia catus, et rerauneralor est forlibus, peccatorura rc-
multse sunt tcnebra^, multse sunt lucernai necessa- missor, prsemiorum largitor.
riae; ul meritorum nostrorum in tantis tenebris iu- 14. (Vers. 106.) Itaque cui lucerna fuerit Ver-
meu eiuceat. Istas H^^ lucernas lex significavit bum Dei, huic quocunque pergit, lucent semitae,
semper lucere debere in tabernaculo Testimo- , sicut hicebant sancto David, et ideo quasi in lu-
nii non illas quas Juda^i accen-
[Exod., xxv, 37), '
mine ambulans dicit : Juravi, et statui custodire
dunt quotidie. Illee sub umbra lucent, et exstinguun- judicia justitise tuse. Humiliatus sum usquequaque.
tur qiiotidie; quia quod faciunt non vident, quod Vox ambulantis in lumine est cum auctoritate di-
lcgunt nesciunt, accipientes secundum littcram cere Juravi, ^ 1
: 45
^* statui. Qui enim slatuit,

quod pra^cipitur secundum spiritum. Tabernaculum non movetur, non metail ne cadat, quia plus est
enira Tcstimonii corpus hoc nostrum est, in quo statuere quara stare. Stat igitur David mentis sta-
Christus advenit, per amplius et perfectius taber- mundi hujus te-
tione fundatus, nec timet ne in his
naculum, sicut scriptum est [Hebr., ix, H), ut per nebris possit errare; si enim metueret, non jura-
sanguinem suum intrarct in sancta, et conscien- ret ;si trepidaret, utrum divina posset custodire

tiam nostram ab omni opere raortuorum et labe non cum jurisjurandi statuerct sacramento.
judicia,
mundaret ;
quo in corporibus nostris, quaj suorum Nemo bene jurat, nisi qui potest scire quod jurat,
testimonio et qualilate factorum cogitationum nos- Jurare igitur, indicium scicntiae, testiraoniura con-
trarum abscondita et occulta testantur, lucerna- scientiae est. Et bene jurat, qui ad lucernam vcrbi
rum raodo luceat nostraruni lux clara virtutura. pedes suos dirigit, qui lucera in semitis suis cernit.
Istae sunt lucernaj ardentes, qua; die ac nocle in £) Lux tibi praeeat, si jurarc disponis, id csl, cognitio

teraplo Dei lucent. Si tcmplum Dei in corpore Luo veritatis prsecedat , ut vinculum sacramenti tibi

servas, si merabra tua membra sunt Christi, iucent non possit nocere. Ubi religio sanctior, ibi fides

virtutes tuae, quas nullus exstinguit, nisi eas tuum veritatis est plenior. Denique idco Dorainus, qui

crimon exstinxerit. Hoc lumine castae mentis et piai venit docere parvulos, imbuere novos, lirmare per-
devotionis soleranitatis nostrae festa resplendeant. fcctos (9), ait in Evangelio : « Non jurandura ora-

12. Luceat ergo seraper lucerna tua. Arguit nino [Malth., v, 34); » quia infirniis loquebatur.
Chiistus etiam eos qui utuntur hicerna, si non sem- Deniquc non ad solos apostolos loquebaLur, sed ad
per utantur, dicens : « Sint lurabi vestri praecincti, turbas; voluit enira te non jurare, ne perjures. VA
et lucernae ardentes [Luc, xu, 35). » Non ad horam addiditnon jurare omnino neque per coehim, ne-
exsultemus in lumine. Ad horara exsultat, qui audit que per terram, neque per Hierosolymam, neque
verbum in Ecclesia et gaudet; egressus autem obli- per caput tuura [Ibid., 34-36), pcr ha!c videlicet

(7) Nalurx, id est, elemenli, scillcet maris. cunclae erJit., firmare perfectos. Quid si legendum,
(8j Postvocem tibi, subintcllige substantivum est. formarc imperfeclos ?
(9) Mss. novem, jirmare imperfectos. Reliqui, et
1460 EXPOSITIO IN PSALMCM CXVIII. U70
quaj suhjecta non siint tu.T. potestati. « Juravit Do- A rat dicere : <( Nudus natus siim, nudus oxibo :

miniis, ncc pajnileltit eiini (Psal. cix, 4). » Juret Doniiiius dedit, Dominus ab.stiilit sit nomon

crgo iilo qucni .sacrainenti sui poenitere non pote- Domiiii hciKjdictuin {.foh, i, 21j. » Henedicit cniin

rit. Et quid juravit Dominus? Quia Christus in Dominum justus cimi laborat, peccator cum luxn-
«eternum saccrdos est (Ibid.). Nuniquid incertuni, riat. Non ergo cx infirmitate nostra vis aestimanda
niiniqiiid impossil)ile crat quod juravit Dominus? justiti<'0 (1.3) est.

Niiinquid poterat esse muUihile? Noli crgo iisur- 17. Quid durum putamus essc quidquid pcr im-
pare exeniplum sacramenti, qui implendi sacx'a- bccillitatcm aiiinii fcrre iion possumus? Tollc per-
menti non habes potestatem. secutioncs, et martyres desunt. Sed ct persecutorcs
m. Quid igitur juravit David? Custodire judicia Deus, id est, potestales sa?culi est passus assur-
juslilise Domini. In nullo videlicet jam pcrfcctum, gerc, ne deessent (pii vincerent Christo. Quis tunc
jam inslructum divin;c justitiu; movehant judicia. non dixit infirmus Domine, cur : dedisti plcbcm
Quanti movenlur, cum vidcnt justum aliqucm or- tuam in potcstatcm persequentium ? Sed quis hodie
halum liberis, dispendiisque frequentibusad iiltima; ncget beatiores illos esse qui passi sunt, quam illos

egeslalis deductum nocessitatcm, ul ipsa alimen- qiios nulla vcxarunt supplicia persecutorum ?
loriim subsidia habere non possit, fractum a-gri- 1> 18. Justus ergo optat prohari, tentari non timet;
tudiiie gravi, ct perpctua dchiiilale vcxatum, ut qui enini statiiit non limet
custodire jndicia Dei,
obire ncqueat comniiinis ollicia natura^? Sed qui tentationes. Uhi staluit, iiisi in corde? Illic cnim
lirmus est, non movetur, et is magis intelligit justi- radicati et fundati esse debemus, non lluitantes,
tiaui Dci pra;dicandam, quia corripit Dominus qucm iie(juc mobiles omni vento doctrina;. Intus ergo sta-

diiigil. Numquid iion frcqiicnlius corripitur filius, tuamus in corde nostro, in pectore, in anirno; ut
quam scrvulus? Injusta ergo pietas patris, magis nohis fiat illud prophcticum : « Cogitaliones jnsto-
quam domini severitas? Asperioribus exercet pater rum semita; [Prov., xu, 5). » In his semitis benc
filium, quam dominus vernaculum. Sed dura patris ambulat justus; ideoquc dicit : « Proba rae, Do-
non ffistimantur imperfita flagella; quia vult filium mine, el tenta me {Ps'tl. xxv, 2). » Deniqne hoc
jncliorcm essequam servulum. Eruditio ergo plena quoque loco auctoritati rcspondons suio, qiii jura-
juslitia; cst (10). verat, ct statucrat custodire judicia justitia; Domini,
16. Orbatus est sanctus Job liheris suis, in quos probari se voluisse dicit, qui huinililatem subeun-
Dominus potestatem diabolo dedit. Nuinquid ini- dam crcdidit essc pro Christo.
quus Deus? Absit! imo justus; quia probatiirus p lit. (Vers. 107.) fdeoquc ait : nitmiliatus sutn
justum suum, pcr luijiisiiiodi excrciliainquibusejus nimis. Non soluin humilialuni, scd etiam niniis hii-
esl prohata paticntia (11), inagis digiium qiii pro- iiiilialum se essc gaiidct. Dcatusqui gloriatur humi-
haretur, cflecit. Quo enim clarius meritum corouati, litatc magis quam iiotestatc. Potestas dccipit, hu-
hoc uberior justitia coronantis. Nudatus est facul- militas non Bona humilitas, quse ctiam in
destituit.
latihus cum dives esset, et ba?c Deo subiit permit- Christo laudein virlulis invenit. Hanc in illo plus
tciito dispondia. Non eraiit pecunifu Jaiu dainiia, vciioror, qiiam crcationom; quia creati ad laborcm
scd vitfc; cum deesset alimonia, adcmptis omnibus. surnus, rcdcmpli ad quictem. Dciiique ipse, advo-
Quis accuset justitiam Dei, cum Job si non om- cans populos ad misericordiam suam, dc humilitate
ncm amisisset pecuniam, non tanlam invenisset propria gloriatur, dicens : « Palam factus sum non
graliam? Athlotam suum lUHluni iingorc voluit quajrentibus me; apparui iis qui me uon interro-
Deus oleo p(i3iiitcnLia; (12); ut et 1146 '^iiheiindo gahant {Isa., lxv, 1). » Et alihi : « S^^ipulas meas
raccrct ccrlamini fortiorem, et einorciido pr;cuiio dodi in flagella, maxillas meas in |>almas; faciein
digniorem. Perfusus totum corpus vulnore gravi, autoin nieam non averti a confusione sputorura
scdebat in stercore, radens saniem sievis ulcerum (Isa., L, 6). » Recle ergo David humiliare se voluit;
vihicihiis dclluentem ; et hoc pcrmissu Domini dia- D ut tribulationum Christi in se ipso, quod deesset,
holus inlulcrat juslo viro. Vidorclur vicisso sihi implorot.
diahohis, nisi acccpla, (piam po|ioscoi'al, potcslate 20. 1'otesl ct ipse hoc ex sua persona pcr os Da-
esset eliam ipse supcralus. Quid igitur fuit illa ten- vid locutus dixisse : sum nimis, qui
Ilumilintus
tatio, quid iuopia facultatum, dcstitutio lilioruni, dixit in Evangelio : « Venite ad me, omDes qui la-
tolorantia vulnoriim, nisi exercitium fidei, insigue horalis 1 1 47 ^'' onerati estis, et ego vos refi-
pationlia', oruditio gioriosa virtutis, coiifossio ploiia oiam. Tollilc jiigum moum super vos, et discite a
viotoriio ; ut qui aiilo oonlradicentein hahehat diaho- mc, quia niilis sum et humilis corde, et invcnielis
liun, postea non haberct? Nemo ergo dura putct osse rciiuiom aiiimahus vestris (Matlh.. xi, 28, 29). »
quie justa sunt. Non vidchanlur dura oi, qui potc- Discamus ergo ab co, qui docere nos voluit quod

(10) Entditio hic idein souat, ac verhorum castisia- (12) l^om. cdit., oleo patieulix. Sed aliae, ac mss.
tio. omnes retVapantur.
(11) Mss. non pauci, nc velcres edit., probnld sn- (i;i) Cod. Nav. alter, luxuriat (hoc est, abundal).
pieulia. Molius lainen alii iiiss. ac Roni. edit., pro- Sonue ergo c.v infirmitate no.tlra visa sunl durn man-
iHtta palicnlia. datajustiti.r.
1471 S. AMBROSIf 1472

proliceret ad salutem, et nobis dicit a me. quod non mereretur occidi David. Rccteergo
: Discite
^ invito,
ISon est mediocie quod dicil, Discite ; et addidil : ait : « Humiliatus sum, et salvum me fecit (Psal.

A me discite. Non facile potest quisquam humilila- cxiv, 6). » Et iterum cum ad eum propheta venis-
tem docere inflatus, quamvis sit humana pra>ditus set, et indignationem Domini in causa Bethsabee
sapienlia; mens tamen inflalur, quam superbia mulieris denuntiassct, humiliavit se, et ait : « Pec-
carnis extolUt (14). lit qui j)aupertate contentus cavi Domino (II Re(j., xii, 13). » Et dixit Nathan ad
est,non est contentus injuria; et qui potest ferre eum « Quoniam poenituit te, abstulit Dominus
:

verberum pojnas, exagitalur verborum contume- peccatum tuum; 1148

"^n morte morieris. »
liis; et qui potest administrationcs contemnere, Bona igitur humiUtas. Denique humiliatus est, et
dolet sibi aliquem honorificeutia esse prselatum. salvus factus est. Et alio loco, cum propter nume-
Grande omnibus humihtatis tenere mensu-
est in ratum populum Dominus esset oftensus, et misisset
ras. Superbia hominem prima dejecit. Dum plus prophetam Gad, qui regi David diceret « Elige :

volumus, etiam quod minus est solemus amittere. tibi quid velis fieri, triennio famem super terrara,
Bona humilitas, quae nihil appetendo, totum quod aut tribus mensibus fugere te a facie inimicorum
contemnit, adipiscitur. Ipse Dominus Jesus se hu- tuorum persequentium te, aut fieri triduo mortem
miliavit, ut nos elevaret; et humiUavit se usque B in terra (II Reg., xxiv, 13); » respondit David :

ad crucem : « Propter quod exaltavit, inquit, illum « Angustiae sunt mihi haec tria ; sed magis incidam
Deus ut in nomine ejus omne genu flectalur in manum magna est raisericor-
Domini, quoniam
[Philipp , n, 9, 10). » Quanta fecit Dominus audeo dia iflius valde, quam in manus hominum incidam
dicere, et non flexi ei genu? Sed flexi ei postquam (Ibid., 14). » Et cum dedisset Dominus mortem in

se humiliavit. Sic enim, hoc est, per humilitatem, Israel a mane usque ad horam prandii, septuaginta

per crucem sibi Ecclesiam congregavil. millibus hominum raortuis, respexit David ad Do-
21. David rex erat, incerta et occulta sapientise minum, et cum vidisset angelum ferientem popu-
sibi patefacta testatur [Psal. l, 8) ; sed ideo se ma- lura, dixit : « Ecce ego peccavi, et ego pastor male
gis humihabat. At vero Ezechias cecidit ab altitu- feci, et isti in hoc grege quid fecerunt? Fiat manus
dine cordis sui. Ille laudabilis rex, ille qui de obsi- tua in me, et in domum patris mei [Ibid., 17). » Et
dione, de segritudine beneficiis Domini et mirabili- propitius factus est Dominus, cum sacrificium re-
bus liberatur, cecidit per superbiam, et gratiam conciliationis Domino esset oblalum. Bona ergo hu-
meriti superioris imminuit. Quid fuisset Joseph, si mililas, quse regem plebemque servavit. Itaque, re-
humilis non fuisset ? Scivit quod prae- sibi obfuisse,
p conciliato Domino, ait David : Bonum mihi est, quod
latus erat fratribus; etiam pius amor miseriam humiliatus sum (Supr., vers. 71).
praelationis invenerat. Praelatio armavit fratres, 23. Bona ergo humilitas, praesertim si adjunga-
humilitas conciliavit extraneos; praelatio concitavit tur ei devotio voluntaria. Ideoque se vivificari se-
germanos, humilitas z-egem subditum fecit; ut vere cundum verbum petit, ut secundum verbum vivat,

quasi ex persona Joseph dictum putemus, quod hic et omnia cum ratione faciat, non secundum carnis
ipse supra dixit : « Humiliatus sum, et salvum me voluntatem. Unde mysticum (15) illud etiam mora-
fecit {Psal. cxiv, 6) ; )> quanquam si consideremus liter accipi potest : « In principio erat Verbum, et

quae iste toleravit, ex persona sua eum dixisse repe- Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum :

riemus. hoc erat in principio apud Deum. Orania per ipsum

22. Golia superato, occurrerant juvenculae psal- facta sunt, et sine ipso factuin est nihil (Joan., i,

lentes : « Saul in millibus, David in decem millibus 1, 3). » Et tu imitator esto Dei. Quomodo imitator?
(I Reg., xviii, 7) ; » commotum est fel regis, et quae- Numquid coelum potes facere, aut terram, aut raare?
rebat eum occidere; et humiliavit se David ante Non utique, sed ut omnia per verbum facias, nihil
Jonatham filium regis, etconvertit ejus afl^ectum; ut sine verbo omnia cum ratione, nihil sine ratione;
;

quem successorem patrii regni potuez'at habere sus- J)

quia non es irrationabilis, o homo, sed rationa-
pectum, euradem adversum studia paterna serva- bilis.

« Quid peccas in sanguinem in-

ret, dicens patri : 24. (Vers. 108.) Sequitur versus quartus : Volun-
nocentis (I Reg., xix, 5)? » et id vocem extorqueret taria oris mei comproba, Domine, et judicia tua doce

(14) Ita edit. cum

paucis mss. Alii autem partim, Hic ergo testimonium illud ideo mysticum dicitur,
humilitatem docere quemvis humana sapientia,: inflat quia rem minime corpoream, sed a sensibus, imo
mens carnis extoUit, etc; partim, humilitatem do- ab ipso humano intellectu remotissimam exponat,
cere inpatus ; quamvis humana mens sapientia carnis eeternam scilicet Verbi divini generationem. Mora-
extollatur. Vel etiam, humana sapientia mens carnis litas autem in eo est, quod ),6yo; Graeci codicis la-
extollitur. tine verbum et rationem significet. Porro cum ex
Mysticum, hoc loco neutiquam opponitur lit-
(15) memoratis verbis morali sensu haudquaquam ex-
terali quandoquidem ubique litteralem hujusce
;
cludi litteralem nobiscum confiteri cogantur novi
textus Evangelici sensum constantissime propug- hseretici, quamobrem etiam non confitebuntur, sic-
nat Ambrosius atque adeo interpunctionem ab
; ubi sacrum illud efifatum Hoc est corpus meum, a :

Alexandrinis et ^Egyptiis necnon et a Photino eo Patribus mystice ac spiritaliter expositum videant;

inductam, ne vel minima hseresi arianse daretur oc- inde tamen naturalem et Utteralem interpretationem
casio, rejiciendam contendit, ut videre est Enar. in non excludendam.
Psal. xxxvi, num. 36, et Comm. in cap. i Lucae.
1473 EXPOSITIO IN PSALMLM CXVill. 1474

rwe. Qui se hiimilial, vivificafur socundum promis- ^ f/6iVi.); •> el sic postea missus est ad populum.
sum Domiui; qui vivificatur spiritu Dei, volunlarius Ideo de eo dictum est : « Quia Isaias audet, et

est minister; plurimum enim refert utrum ex vo- dicit (Rom., x, 20). » Etenim quasi voluntarium
luntate quid facias, an ex necessitate, quod piaceat organuni uberiore spiritus sui gratia Christus im-
Deo. Denique voluntarius minister habet prfemium, plevit.

coactus dispensat obsequium, sicut Apostolo do- 26. Nec otiose hoc positum puto; quia volnn-
cente cognovimus. Scripsit enim : « Va3 enim niilii taria oris sui placere desiderat Domino. Mulli pro-
est non evangelizavcro Si enim volens hoc ago,
si I phetaj, sed in omnibus oris voluntaria placent.

mercedem habeo si autem invitus, dispensatio

, Excusabat Jeremias, dicens : « Quis es dominator,
mihi credita est (I Cor., ix, IG, il). » Vide volunta- Domine? Ecce nescio loqui, quia juvenior sum
rium exseculorem coilestis arbilrii. Liber erat ex om- ego ; et dixit ei Dominus : Noli dicere, quiajuvo-
nibus et omnium servus est factus {Ibid., 19) (16), nior sum ego ;
quia ad omnes ad quoscunque
voluntate utique, non necessitate ; ut plurimos lu- misero te, abibis; et secundum omnia quaecunque
crarelur {Ibid., 21). lis quoque qui legis vinculo mandavero tibi, loqueris {Jerem., i, 6, 7j. » Vere-
tenerentur quasi sub lege esset, se exhibuit, ciim cunde propheta setatem corporis prffitendebat, ne
siib legc non esset; ut eos servaret qui sub lege vi- B exsequendis coelestibus imperatis impar esse ado-
vebanl. Inlirmis infirmus factus est; ut infirmos lescentia deprehenderetur. Sed Deus, ut qui morum
assumptione infirmitatis propriiE sustineret. Omni- magis quam annorum judicaret aetatem conside-
bus omnia factus est, non lcgitima necessitate (17), randam, et in juvenili corpore maturitalem ro-
sed voluntatis obsequio, Apcruit 1 1 49 ™'^i hujus bustffi sapientiae in suo servulo praevideret, ait :

alliludineni consilii in epistola ad Philemonem « Noli dicere, juvenior sum ego, » hoc cst, prohi-
scripta; quia quod ipse esset, aliuni esse vellet; ut bnit eum juveniiis aetatis contemplatione vires

voluntale potius quam necessitate detulisse Domino suas perpendere, cui fides canitiem sapientiae mi-
viderelur. Itaque pro Onesimo interveniens, sicait : nistraret. Et iterum in posterioribus cura dixisset
« Tu autem illum ut mea viscera suscipe, quem ego idem propheta me, Domine, et seduc-
: « Seduxisti
volueram mecum detinere, ut pro te mihi ministra- tus sum... Et dixi Non nominabo nomen ejus, :

ret in vinculis Evangelii; sed sine consilio tuo ni- et non loquar in nomine ejus ultra [Jerem., xx, 7,

hil facere volui, ne velut ex necessitate bonum tuum 9) ;» addit « Et factus est in corde meo, ut
:

esset, sed voluntarium {Philem., 12-14). « Quam ignis ardens, flammans in ossibusmeis; et disso-
sedulus suasor, qui cum esset vas electionis divina^, lutus siim undique, et ferre non possum (Ibid.,
consortium consilii non dedignabatur alieni, ne al- 0). » Advertimus igilur quod iis etiam qui aut
terura fructu volunlalis proprioe defraudaret. Recte excusandum officium suum, aut certa aliqua causa
ergo David ait quasi propheta : Volimtaiia oris mei neganduni putaverint, Dominuc tamen noster aut
comproba, Bomine, oris sui ofTerens Domino sacri- ratione persuadeat, aut cupiditate 1150 pi'ophe-
ficium voluntarium; eo quod ut apis illa prophe- ticae revelationis inspiret, ut ad subeundum offi-

lica bonos llores colligere ore consueverit, favos cium voluiit;tte concurrant, non necessilate con-
oro fingerc, mella ore componere, et ex herbis sua- scendant; quo nierces ad eos integra; devotionis
vibus ore filios Icgere (18); quse « cum sit, inquit, possit plenior pervenire. Prophetavit et Caiphas,
roLore infirma, sapientiae pra;dicatione substantiae « Quia expedit unum hominem mori pro populo
suaj producit «tatem {Prov., vi, 7, 8). » Quod sit {Joan., xi, 50) ; » sed hoc voluntarium oris ministe-
istud voluntarium oris sacrificium, recognosce : riuni non erat, quia loquebatur invilus. Donique
« Immola, inquit, Deo sacrificium laudis {Psid. quid dicoret, nescielwt.
xux, 14). » 27. Quae ergo voluntaria oris sui Domino David
2!). Exspectat nominus voluntarios ministros. placere desideraf? « Elegi abjoctus esse in domo
Denique in libro Isaiae dicit Dominus : « Quein ]") Domini, magis quam habitare in tabernaculis pec-
niittam {Isa., vi, 8)? » Utique servulo suo pote- catoruin {Ps(d. i.xxxiii, 11 l. » — « Audiam quid lo-
rat imperare, quem -dignum qui mitterotur, inve- quatur me Dominus Deus (Pgal. i.xxxiv, l>i. » —
in
nerat, sed maluit eum spontaneae oblationis non « Aperiam in parabolis os meum, loquar propositio-
fraudare mercede, qui ut ipse so ofierret, praesto- nes ab initio saeculi (Psal. lxxxvui, i). » — « Paravi
latus est. Et quamvis ojus scirot atVoctuni, exspec- lucernam Christo meo (PaaL cxxxi, 171. » Corpus
tavil tamon vocem, ut cumularet gratiam. Unde suuin quod erat ante limosum, el cceno hseredita-
se ofterens Isaias ait : « Ecce ego , mitle nie riaj colluvionis obstructum ; ut oleum spiritale

(16) Mss. quinque, Et m omnibus servus est fac- illud e lib. iv Georg. :

lU5.

(17) Legitima necessilas, est ea quam lei Impo- Verum ipsoe o foliis nulos, et suavibus berbis
Dlt. Ore legunt.
(18) Ita mss. sex. Roliqui vero et ant. eillt., ore
tlores legere. Rom., ore natos legere. Scilicet quia Vide bacipsa de re lib. v Wfjae»... cap. il, num. 67.
adverl^rant editoras Ambr. alludere ad Virgilianum
1473 S. AMHROSII 1476

recipere non posset (19), Christo paravit, ul ln- 1151 29. (Vcrs. 109.) Sed quis judicia Dei
ceat. Christo hicet, cujus opera in Chrisli hiccnt doceri potest (21), nisi qui aniraara suam semper
luniine. Christo lucebat Pelrns, cum diccrct : « lu intenderit ad Dominum? Qui potest dicere Anima :

nomine Jesu Christi Nazareui surge, ct ambula mea in manibus tuis semper, et legem tuam non
[Act., ui, 6;. » Christo hicebat iile qui dicel)at : sum oblitiis. Aliqui habent : Anima mea in mani-
« Sanat tc Uominus Jesus {Act., ix, 34). » Christo bus meis (22) semper, hoc est, in actibus meis,
lucebat martyrum lucerna, qui pro Christo subiei'e hoc est, in operibus meis. Quamvis in periculis
martyrium. Christo lucebat David, qui poterat positus, dicit justus ad Dominura : Propter te quo-
diccre : « Cor meum et caro mea exsultaverunt tidic morior, quotidie periclilor, pericUtor ab
in Deum vivum [Psal. lx.xxiii, 3). » Chrislo para- insidiatore, periclitor ab obtrectatore, periclitor ab

verat mentem cum de eo, a quo frequenter ad iis quos arguo, quos revinco, periclitor pro veri-
mortem fuerat appetitus, diceret Non mihi
: « tate atque juslitia, ego tamen nec periculis terri-

contingat a Doraino, si fecero hoc verbum, Domino tus, tuai legis oblitus sum; propterea, in manibus
meo, Clirislo Domini injicere manum raeam (1 Recj., meis anima mca. Sed quia plerique habent : Anima
XXIV, 7). » Cuni majorem haberet causam tuendse mea in manibus tuis semper; hoc latius explanandum
salulis sua? , ut occideret persequentem ; etiam B arbitror.
alios qui suadebant inimico non esse parcendum, 30. Scit propheta, scit ubi animaj suse prsesidium
quem Dominus juxta promissum suum, in manus locet, unde opem speret ; in raanibus Dei consti-
ipsius tradidisset, ab ejus necandi cupidilate revo- tuere vult animam suam, quia cor regis in manu
cabat. Christo lucel)at Propheta, cum de eo qui Dei est {Prov., xxi, 1). Quicunque proprium corpus
patris domum turpi maculavcrat incestu ,
qui subegerit, nec ejus passionibus turbari animam
patris salutem parricidalibus prajliis appetebat, suam rector sui congrua vivacitate permiserit
pius paler tamen diceret ad prailium profecturis : is bene regia quadara potestate se cohibens rex
« Parcite filio raeo Abcssalon (U Rcg., xviii, 5). » dicitur; quod regere se noverit , et arbiter sui
Tacebat iraprobitatis scelus, pietatis autem gra- juris sit, non captivus trahatur in culpara, nec
dum , et noiuen necessitudinis prseferebat, ut praeceps feratur in vitiura. Hujus aniraa non perit
pugnaturi non adversarium regis, sed filiura co- in aiternura, nec quisquara rapit eara de manu
gitantes, dolorem laisie. pietatis inhiberent. Et Patris omnipotentis aut Fihi. Manus cnim Dei
post morlem ejus operuit faciem suam, et voce quae solidavit coelura, quos tenuerit, non amit-
magna clamabat, dicens « Filius meus Abessa-
^ : tit.

lon, filius meus [Ibid., 33). » Hanc vocem parricida 31. Quae sint igilur istae raanus, considereraus.
non meruit, sed Chrisli prophetabat graliam. In Canticis habes : « Laeva ejus sub capite meo, et

Didicerat Propheta de Christo bonus esse pater, dextera ejus complectetur me (Cant., ii, 6). » Haec
qui bono iilio servicbat. loquilur Sponsa de Christo, anima de Verbo Dei.

28. Denique ideo dicebat : Et judicvi tuu doce Christus autera idem est Verbura Dei, atque sa-

me; quia judicia Dei sicut abyssus multa, et ins- pientia ; beata ergo anima ,
quam complectilur
crutabilia, ut Aposlolus dicit {Rom., xi, 33). Ideo sapientia. Magna est sapientia? manus, magna
non polerat ea, nisi Christo docenle, cognoscere, dextera totam complectitur animam, tota enim
quia unus magister omniura Christus est {Matth., munita est, quae desponsata Dei Verbo est ;

xxiii, 10). Ilajc autem Christi judicia sunt ; ut iis plenitudo enim sapienliae , timere Deum. Qua;
qui nobis iusidiati fuerint, noveriraus nou vicera ergo Deum timet anima, pleno se munit ipsa praj-
injuriae rependendam, sed pro injuria magis defe- sidio, miltit sapientia laevam suam sub collum
rendain gratiura. Denique nialedicentibus non re- ejus, dexteram autera in coraplexura ejus. Utrum-
maledixit, percutientcs non repercussit, sed raa- que quidera brachiura ejus ad utilia extenditur
gis etiam crucilixus pro persequentibus se piaj [) habent tanien proprietates suas singulae (23) ma-
intercessionis apud Patrem auxilium deferebat, nus. Sapientia in dextera, et longitudo vilae est;
dicens : « F'ater, dimitte illis; non enim sciunt in sinistra autem divitiae et gloria. Bonis utique
quid faciunt {Luc, xxiii, 34). » Hoec igitur quisquis manus utraque dotata est dotibus; in eo ta-

fecerit (20) lcgis judicia, rerauncratione donatur a men liabent varielatem sui muneris ,
quod et

Christo. prsesentia et fulura terapora comprehendunt; ut

oleum spirilale recipere posset. Mss...

(19j Edit., wt non poterat ea , nisi Chrislo docente, cognoscere,
non Melius siquidem hoc loci ante ut, sub-
polest. ; etc.
intelligendum est ita ; quae dicendi forma bonis auc- (22) Hieron. epist. ad Suniam apud LXX alios-
toribus esl familiaris. que omnes interpretes legi testatur, in manibus
(20) Omnes quisquis spirilaliler, inlellexe-
edit., meis. Nostrse tamen edit. eorumdem LXX imo et
ril, el fecerit. Omnes mss.
ut in textu. Sed a mul- cod. scripti, quibus adde Hilar. atque August.
tis eliam absunt sequentes duae voce.s, legis judi- nec non antiquissima psalteria manu exarala, cu-
cia. jusmodi sunt Germ., Carn. et alia, praeferunt in ma-
(21) Omues edit, cum mss. aliquot, docere po- nibus luis.
test ; alii mss. melioris nolas, doceri polest. Optime, (23) Edit., propria sua singulx manus.
hoc eniui aptius cohseret cum superioribus, ideo
 147-; EXPOSITIO IN PSAf.MLM CXVIIF. 1*7«

ifr-va f)?'£Esentium remuneratrix, dcxtera fnturorum f^

sunt. Nam qiii pra^ter legem agit, Jegis ublilus

sil. est. Kt ideo hnec anima candida ascendit e terris»

.32. Possumus hoo eliani de prophetia .sancti pa- quia fulget amicta veste sapientiw!; et dicunt de
Iriarchfe Israel cognoscero. Nam cum dextoram ca virtutes illa; quo! portas ccfili custodiunt : « On.p
suam posuisset super Ephra^m, sini-stram autem est qua; ascendit candida, innitens super frahvm
super Manassen ; et convertero eas Joseph a>.ta- suum {Cnnt., viii, Si? » Cum ea qua? posuit capul
tum consideratione voluisset, ut dcxtcram patris suum super lajvam sapienli.f;, ut aperiret manus
super caput Manasse senioris iilii collocaret, noluit pauperi ad subveniendum inopi : paratis aut dere-

et dixit : « Scio, (ili; et hic erit in populiim, et liic lictis sibi, non invasis atque direptis divitiis utere-

exaltabitur; sed frater junior major illo erit (Gen., tur, qua; gloria! cupida bonis eam operibus acqiii-

xi.vju, 19). » In qiio niajor? In eo utique quia bene- sivit, non inanes sfficularis jactantiw dignitates
dictione pralatus est, dicentibus posteris : « F^aciat ambivit (24). Hoc est enim caput suum, ct quod-
vobis Deus sicut Ephraim et Manassen [Ibid., 20); » dam sensuum principale supra manum constituere
vel quia senien ejus multitudo gentium sil. qiia* sapienti.T. Ea, inquam , anima meritis ascendit
iu hoc soiculo laborcm elegit, credens \ \ 52 aibentibus ex isto vitai hujus, nt habent plerique,
iii Domiiuim Jesum , ut consolationem habeat futu- B deserto (25), ad illum florentem semper locum
roriim. Manasses autem semen est populus obli- jucunditatis aiternai. Istae simt virtutes quoe et in
vionis, qui proprium oblitus auctorem, exaltatus Isaia? libro dicunt : « Quis est iste qui advenit ex
rfd tein[)us in hoc sa^culo est, datiirus in reliquum Edom, rubor vestimentorum ex Bosor, sic pretiosus
poMias graves; quia Dcum siium et Domimim dene- in stola [Im., lxiii, t;? » Ista*, inquam, sunt qua;
gavit. mirantur ex isto confragoso scopulosoque deserto
33. Iloc ideo diximus, ut probaremus ea essc aliquam ascendere animam posse sine magnoruni
potiora, quai futura sunt. Denique lajva sapienli» labe vitiorum; et ideo gratulantur repertam, qua-
3ub capitc Sponsa", est; dextera autem supcrior, vestimcnta 4153 innocentiae naturalis nou pol-
qua totain coinplcctitur Sponsam. Itaqiic illa quasi luerit atramcnto insipientia?. sa?cularis; sed magis
fulcrum cst quietis pr{csentis, quo anima innixa sapientia? spiritalis, et gratise candore munda-
requiescit. Ilabot ubi reclinet caput suum; quia rit.

Iffiva sapientio! sunt divitia! et gloria. Ad tempus ergo ea anima jam secura,
33. (Vers. tlO.) Dicit
ba^c dcmulceut, et ex parte solatio sunt. Et ideo jain heta Posuemnt peccatores laqueum inihi. et dc
:

:< Filius hominis non habebat ubi caput suiim ^ mandatis tuis non crravi. Digna vox reliiiquentis
1'eclinaret; quia, cum dives esset, pauper factus lioc sjeculum, eo quod retia persequentium et ,

;sl (ilf(/<</(., VIII, 20; II Cor., viii, 9), » nec gloriam insidiatorum laqueos evaserit. Vox digua martyri-
ilicpiam istius saiculi rcquirebat, quia venerat non bus, quibus multa supplicia proponebantur, mulla
it iu porlione, scd ut univcrsn humano generi etiam otfcrebantiir prsemia, ut a martyrii stiidio vcl

iubveniret diceus : « Mihi irascimiiii, quia totum terrore poeiiarum, et siEva? mortis horrore, vel pra*-
lotniucm sanum feci in sabbato {Joan., vii, 23); » miorum revooarentur illecebra. Gravis laqueus pro-
lioc est, totum, non ut facultatum collatione dita- scriptionis, qui sa^pe frangit sanctos inopiie defor-
ret, nou iit honorum insignibus, non ut gloria! milate, quos mortis formido non fregerit : laqueus
ifficularis cumularet augmento; lia^c cnim non aliiis inceiulii, laqiieus carceris, diutiiniique su[i-
iiabciU bealiludiiiis ct gratia? plenitudinem, scd plicii; graiulis laqucus, cuin divitia^ i»ioinittuntur,
;otum hoc est : ut longitudinem vit;v. complecterc- cum honores, cum amicitia? tyrannorum. (Jui ergo
Lur fP.terna!. Neque enim commiinis vita> similis hajc evaserit, et ad martyrium pervenire potuerit,
vita in dextera est sapientia", sed longitudo vita^ recte dicit : Posuerunt j)ecc(itores luqueum mihi,
2st; ut qui accipit vilam a sapientia, non exiguita- sed a tuorum mandatorwu non decliuati scmitis
em vita\ sed por[)etuitalem, et icternilatis longitu-D cui despicienli pi\Tsentia, futura quaerenli, reg-
Jinein adipiscatur. num cceleste divinitatis tua; promissione rcsoratuiu
34. Bonus amictus a?tornitas vito*. Hoc pallium est (26).
ipousa? custodes murorum voluerunt auferro, quo 36. Qui sunt isti peccatores qui posuerunt laqueos?
Jrinuis hoino fuorat oxiilus; sed auima Doo devota Aporuil tibi aurlorom oinninm |)oooatu-
Aiiostolus
iua'siluin diu tciiondo, ot non dimittoiulo diloo- runi, ot domonstravit dicous « Qui volunt divitos :

um prclioso charitatis divinie se vestivit iuvolucro. liori, incidunt in tentaliononi ot laqueum diaboli
fieati igitur qui tali pallio vestiuntur, ot amictum [l Tim., VI, 9). '> Advertis igitur laqueum diaboli
uijusmodi , legis observationc meruerunt; quia esse divitias, quem telendit oliam Salvatori, sed illo

lou suut legis obliti, sed qua? eraut logis, operati qui niliii habuil ijuod posset prince|)s istius mundi
(2i) Edit. omnos, pnrlilis. nnt (ierelirlis... nou mame uo Vonelfe desideranlur; sed reperiuutur in
^nani snrularis jaclanlia amhivil dignilatin. Mss. uon- Complutonsi.
mlli. pnrlis, ac dercliclis... non inanis j((Ctanli(vn (:26) C.od. I.a^l. el Nav. unus. divina sutiato promis-
•'XcuUiris ditinilatis nmbivit. Alii mnjori nuuiero, et sionc rcseralum est. Alii aUquot. divinilatis lu.r pro
.lucloritale. ut iu texlu. missioue reservatum esl.
1^23) Voces, e.v deserlo, upud LXX odiliouis Ro-
1479 S. AMBROSll U80
veniens suum dicere , iaqueorum ejus vincula ^ posset accipere, licet sic soleat divina gralia decla-
dissolvit. Ac ne mediocrem hunc laqueum putes, rari, quae m terris non potest inveniri ; idem tamen
hic laqueus Judam aposlolum strangulavit. Qui in posterioribus, quse sint istae pennae, docuit evi-
miser, cum esset illaqueatus ut proderet Dominum, denter dicens : « Si dormiatis inter cleros medii,
ubi advertit quanlum sceleris esset admissum, pennae columbffi deargentatce, et posteriora dorsi
laqueo se ipse suspendit. Sed et ipse laqueus dia- ejus in specie auri {Psal. lxvh, 14). » Elsi dormias,
boli fuit, ut non ageret poenitentiam, sed laqueo se exsurgunt tamen pennse tuse. Sunt enim qui vigi-
sulTocaiet. Deus enim etiam in ipsos pius est prodi- lant dormientes, ut vigilabat illa qaai dicit (27) :

tores; ut ad poenitentiam provocentur, atque a flagi- « Ego dormio, et cor meum vigilat {Cant., v, 2). »
tioso proposilo vetlectantur, et resipiscant a diaboli Etsi nox est, vigilat spiritus, de quo scriptum
laqueis, a quo capti tenentur ad ipsius voluntatem. est « De nocte vigilat ad te spiritus meus {Isa.,
:

Jaranon arumna est incidisse, sed crimen qui : XXVI, 9). » Tunc tibi pandentur alae ex eloquiis
non sohmi se dedere capiendos sed etiam ad , spiritahbus ,
pretiosaque auri prudentia volatus
voluntatem diaboli tenentur adstricti, cum possint assurget. Ubi ergo laqueos poteris pertimescere,
dicere : « Dirumpamus vincula ipsorum {Psal. ii, cui remigium praesto spiritale est? Si sinceritas
3). » Dedit enim tibi Scriptura divina ul non solum B animi, si puritas mentis afltulgeat, columba est. Ideo
caveas diaboli laqueum, sed etiam per poenitentiam tibi dictum est ; « Estote... simplices sicut columbae
ejus vincula dirumpas. {Mntth., X, 16). » Si majora desunt remigia, vel mi-

37. Quid tibi, homo, cum delictis ac voluptatibus? nora ne spernas. Esto vel passer; ut laqueos sagaci
Non capit laqueus, nisi ante esca te ceperit. Dum indagine praevideas, et pene captus illecebris pecca-
praedam petis, laqueo ipse te nectis. Esca laquei torum, tamen aliquando revocatus possit dicere :

avaritia est; esca diaboli luxuries est, quibus nos « Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo
vult inescare, non pascere. Et ideo clamabat Apo- venantium ; laqueus contritus est, et nos liberati
stolus : « Ne attaminaverilis, ne gustaveritis, quee sumus {Psal. cxxiii, 7). » De quo quoniam alibi

sunt orania ad corruptelatn ipso usu {Coloss., ii, 21 (lib. Luc, cap. xii) putavimus esse tractan-
III in
22). » Noli ergo attaminare luxuriam, et illa te con- duni, nunc alio transeundum videtur.
taminare non poterit. Noli gustare avaritiae cor- 39. Satis est tibi ut avem te esse noveris, assump-
ruptelam, et eris immunis a laqneo. Quid tibi tum in naturam volandi, dicente Doraino per Pro-
postremo cum terris, qui cum Christo resurrexisti? phetam : « Liberate vos ex laqueo venatorum (28),

« Quae sursum sunt quserite, ubi Christus est... p et a verbo conturbationis {Psal. xc, 3); » non enim
qu8e sursum sunt sapite, non quae super terram injuste es, o homo,
tenduntur retia avibus. Avis
(Coloss., III, 1, 2). » Mortui sumus 1154 terris, qui sicut quadam aquilae renovatus es
avis in

vitam nostram cum Chrislo abscondimus in Deo juventutem. Et ideo non injuste tenduntur retia
nostro; non jam nos vivimus, sed Christus vivit in avibus (29). Quid enim te in terram dejicis. qui
nobis. Quid ilerum ad terrena remeamus? « Ecce jam coelum petebas? Non enim injuste renovato
elongavi lugiens, dicit sanctus {Psal. uv, 8). » — tenduntur retia; quia jam Christi esse coepisti,
« Vide laqueos iniquitatis et contradictionis in civi- venantium esse desiisti. Attende laqueos venato-
tate {Ibid., 10). » Laquei sunt enim ubi est usura et rum. Ante quasi praedam suam diabolus suo jure
dolus. Elongavil ille fugiens terrena dedecora; ideo capiebal; nunc Dominicae crucis mercem cur alie-
ad coelestia pervenit prsemia. nus incui'sat? Potes tamen etiam hos laqueos evi-

38, Quid, inquam, le refleclis in terram, si in tare, ne dicas : venantes ceperunt me sicut passe-

Enoch raptus ad coelum es, in Elia levatus es rem; si laqueum cordis evadas, quem misit diabolus
curru, in Paulo raptus es ad paradisum, conver- in cor Judae, et ita eum in facinus proditionis arma-
satus in coelis, in David exauditus; ut pennas vit. Avei'tat 1 1 55 ^ nobis Deus hos laqueos, quos
columbae assumeres, et volares; in Christo exal- J) super peccalores pluit. Et ideo dicit Propheta (Psa/.
tatus, volucris factus in Spiritu; quando sicut XXXIV, 8) : « Dabis illis, Domine, laqueum cordis

columba descendit, illas tibi alas dedit; ut tu eorum, quem parasti eis (30). » Nobis autem da,
disceres evolare de terris? Neque vero cunctandum Domine, auxilium; ut post te sequamur, tuis aUi-
putes quomodo tibi volandum sil, quibus alarum gati vinculis. Nulla enim vehementiora, nuUa sunt

remigiis. Dixit quidem David : < Quis dabit mihi gratiora, quam vincula charitatis. Qui tibi ligatus

pennas sicut columbae, et volabo, et requiescam est, solutus est mundo.

{Ibid., 7) ? » Et quasi dubitasse visus est a quo pennas 50. (Vers. 111.) Hsereditavi testimonia tua in

Complures mss., vigilabat, qui dixit.

(27) venantium esse desiisti; ubi cod. Gem., Fisc, Ebrulph.
omnes mss. atque edit. vet. cum ant. edit.
(28] Ita habent, venantium esse desisle. Postremo, ubi cuncla;
B. Hilarii. Edit. autem Roin. ex sacrorum codicum, edit. ac mss. quatuor, Ante te laqueo venator, ante
aliorumque Patrum auctoritale, liberabit le ex laqueo quasi prxdam, ibi quatuor legunt, Habes qui te libe'
venalorum. ret de laqueo. Venator anle quasi prxdam. Reliqui
(29) El ideo non avibus,
injuste tenduntur retia omnes lectionem nostram constituunt.
desunt in superioribus edit. At in mss. reperiunlur. (30) Rom. edit. sola, quem paraverunt nobis.
Ilerum omnes edit. cum multo raajori parte mss.
1481 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1482

vternum; quoniam exmltatio cordis mei sunt. Etiam ^ plnribus doreliclnm distribuiltir ric secatur; solida

isla vox mariyrnm esl, dicentium quod hajrcdi- ad singulos Christi dona 1156 perv.-nitinl

:alem acccperint coelestium teslimoniornm. Dicil omnes iiahent, et nemo fraudatur.

jrgo prophcta : Haircs snm mandatorum tuornm, 42. Audiamus igitur comraoda ha»rediUiria. Re-
tuccessioncm tuam fidei pietatisqne jure qufesivi. missio peccatorum haereditas Christi est. Cerle
Son potest diccre istnd, nisi qui mandata cnsto- solida per singnlos, et in communc est lucrativa;

iit, coilo ct terra testihus, acqnisila. Dixit enim quibuscunque enim collata fucrit, nulli decedit,
Domiuus : <c Audi, coehjm, ct auribus percipe, terra accedit omnibus. Corpori acquiritur, quidquid nni-
Isa., 1, 2). » Testatur elementa Dominus ad redar- cuique relaxatur. Nam si angeli super uno pecca-
juendos eos, qui noiuerint praicepta divinaservare; lore pomitentiam agente Iffitantur, quia lucruni
jt refngia omnia excusationis obsepiat. Testalnr et suum pntant hominis redemptionem, quanto niagis
liomines, diccns : « Estote niihi testes, et ego lucrum cst gcneris, qnod esl iucrum naturaf;?

Lestis, dicit Dominus (ha., xuir, tO). » Mandata Hanc qnisquam

H(Ereditas Christi est resurrectio.
ergo Domini phMia sunt testimoniis, et ipsa snnt damnum snum dixerit quse in uno communis ,

leslimonia, quorum satis idoneus testis est, qui gratiae noraen invenit? Christus enim surgens
iion nicntitur Dens, apud quem et conscientia tuaBomnibus resurrexit, (pioniam per hominem resur-
Lestis osl, cogitationibus accusantibus, aut ctiam rectio morluoruni. Quomodo igitur potest singulo-
defendenlibus, satis fidelis eliam in intido pectore; rum esse dispendium, qu« est totius corporis et

quoniam arl)itruni omnium qufficunqne commissa humani generis reformatio? Recitetur itaque Tes-
3unt, latere non possunt. Nam si in judicio terres- tamentum et institutiones ejus
, consideremus.
Iri eliam is qui ad mentiendum venerit suborna- « Testis autem nobis et Spiritus sanctus. Cuni

lus, tanien si testimonio fueril convictus altcrius, enim dixcrit Hoc aulem (33j testamentum quod
:

solet prodere veritatem, quanto magis in judicio testabor ad illos, dicit Oominus. Dabo leges meas

coelesti apud Dominum Jesum necesse habet qnse in cordil)US eorum, et in sensibus eorum scribam
vera sunt confiteri, quem novit scire quod factnm eas, et peccati et injustitise eorum non memora-
est? bor {llchr., X, lii-IT). » vere testator apternus,
41. Et bene ait : Exreditate quxsivi testiinonia ([ui nostris cordibus leges affigit suas, et scribit in
Im quoniam sicut ante ha^redes fuimus peccato-
, scnsibus, ut nihil aliud cogitare, nisi divina prae-
ris, ila nunc hseredes sumus Christi. IUa fuit crimi- cepta possimus, nihil aliud sentire, nisi Dei oracula
num, hsec est virtutis htereditas; illa nos obliga- >^ debeamus! Dedit gratiam, reformavit naturam,
vit, hrec solvit, illa oba>ratos fenore dolictorum sibique qui oblivisci nihil solet, meraoriam meo-
(31) adjudicavil inimico, haic rederaptos titulo rum abstulit peccatorum, mihi dedit praeceptorum
Dominicae passionis Christo acquisivit. Mala Evae suorum (34).
successio totum hominem devorabat (32); praeclara 43. Noli ergo toUere de corde tuo legeni Dei, et
Chrislihaereditas totum hominem libcravit. Non affigere legera peccati. Noli scribere in sensibus
ud unnm quidem, non ad paucos, sed ad omnes tuis diaboli illecebras. et Dei delere mandata :

Testanicntum suum scripsit Jesus. Omnes scripti « Ecce ego, inquit, piuxi muros tuos, dicit Domi-

hijRredes sumus non pro portione, sed pro universi- nus ad Jerusalem (ha., xlix, 16), » hoc est, a^ ani-
tate. Testamentum commune est, et jns omnium, mam studiosam tranquillitatis et pacis, qnam fecit

hwreditas universorum, et soliditas singulorum. ad imaginem suam. Noli, inqnam, auferre imaginem
Novuni Tcstamentnm singuli adcunt, et omnes calestem, el imaginem mortis imponere. Recusasli
possident : nec minuitur h«rcdi, quidquid a cohac- ha^reditatem s;vculi : serva Christi testimonia ;
quo-
redibus vindicatur. Manet emolumcntum integrum, niani in his exsultalio atque laetitia est, quandoqui-
ct eo magis singulis crescit, quo pluribus fuerit dem omnis tletus delebitur, et mors non erit ani-
acquisitum. Alia conditio est haereditatis humana\ D plius, neque neque lletus, neque clamor.
luctus,
Si divisa fuerint omolumenta, minunntur, et h;iM'e- Passio imago fuit regni coelestis. Nemo
Christi
dis esl dainnum descriptio coh;prcdis. Indivisum audivit in platcis vocem ejus; quia illo silentio
regnum Christi est, indivisa Quomodo
haereditas. passionis sna? clamorem omnem in posterum impis
lieri poterat, ut divisa essel haercditas; cum haere- vocis abolebat. Nolebat fieri, qui dicebat ad filias

dilatis fructus sit indivisus quod esl regnum

,
Jerusalem : « Filiae Jerusalem, nolitc me flere, sed
ct.eloruin? Aurnm, argentuin, pra-'dium ab honiine vos ipsas flete (Ihc. xxn, 28 . » Ablaturus enim

(31) Mss. Navar. unus Colb., Gom. el Aud., illa (31) Edit. Rom. sola, mihique dedit legem prx-
ohnrrhavH fenore delktorum. etc. ceptorum sunrum. Sed vocem, legem, neque in mss.
(3i) lioni. odit. sola, toium homiiiem dowtavit. ullis, noque in vet. edit. invenias. Hic ergo subin-
(33) 1'osl vorbiuu di.rerit. subjungunt omnes edit., lellige memoriam, quse in superiore nieinbro expri-
Tcstis sum teslamcntorum meorum. qux testificatus mitur. Iterum mss. omnes, et edit. ant.. futurx inslor
^um in vobis. tunc tcslimotiium perhH^ebit qund testa- bealitudinis exhibebat. Roni. edil. sola... IxtUiatn
tus sit dicens : Hoc autem, elc. Sed illa ueque in mss. exhibebat. In cassum, quandoquidem sensus iu
ullis Anibr. aut Scriplurre edit. reperimus, ueque priori lectione satis constat, cum vox tnstar exem-
oiunino alia esse judicamus, quam inepli cujusdam plum sive imaginem siguificet.
nugatoiis glossemata.
Fatroi.. XV XIV. pvns 11.)
1483 S. AiMBROSlI ItSl

oiunes lacrymas suai benelicio criicis, in passione \ interpretationem liabet, Audi. Est et alia cjus
propria futurai instar bealitudinis exliibebat, ut interprctatio, qua; dicitur, Firmamentum. Quid est

nemo fleret, nisi qui Christi beneficia non tene- Audi? Non otiose dicitur quod commune est omni-
ret. bu3, et suppetit universis ipso jure naturae. Et idco
44. Merito ergo vir Evangelicus dicit : Ilxredi- non est otiosum quod adraoneris ut audias, cum
tate quaesivi testimonia tua in aeternum; quoniam etiam inviti, et aliud agvntes, sonum tameUj aut
exsuUatio cordis mei sunt. Quis non exsultet, qui vocem audire soleamus. Scd quia non est soluni
coelum et terram haireditate qua^sivit (qua: duo audire hoc quod suppctit ofiicio natura^,, sed etiaiii
elementa contestatus est etiam Deus, cum legeni illud quod majus cst, ut audias non usu tantum

daret), quia qussivit Dcum, de quo dicit Sanctus : corporis, quantum intellectu mcntis, ideo diligen-
« Portio mea Dominus (Psal. lxxii, 2G); » quaisivit tius considera istius liltcrai interpi'etationcm, se-
Dominum Jesum, quaesivit Spiritum sanctum, et riemque versuum qui sequuntur.
post illa qusesivit angelos, et cum illis vivit, non 2. Ut noveris antem mysticum esse audire, ut
hodie tantum H57 ^t cras, sed in cEternum :
audias et intelligas mysteria, de Judseis scriptum
noc ullis pro nomine Domini contristatur injuriis? est « Aure audietis {Isu., vi, » quia mysteria
: 9),
Uenique gaudebanl apostoli cum verberarentur, B iegis audierunt, H58 ^^^ "^" intellexerunt.
cum in carcei'em truderentur.
Unde ait Dominus : « Audi, populus meus, et
41). (Vers. 112.) Exsultans igilur in testimoniis loquar [Psal. xlix, 7). » Lex utique spiritalis est,
Domini jure dicebat : Inclinavi cor meum ad facien- audi ergo spiritaliter. Denique qui scivit audire,
das juslitias tuas in aeternum, propter retributionem. ait : « Audiam quid loquatur in me Dominus Deiis
Uui retributionem bonorum operum sperat a Deo, {Ps(d. Lxxxiv, 9), » id est, cognoscam quid locutiis
et ad eum festinat, inclinat cor suum, ut faciat in me fuerit Deus. Ideoque alibi ait : « Quanta
Christi justitias. Quaj est Christi justitia? Sine nos,
audivimus, et cognovimus ea {Psal. lxxii, 3), » nt
inquit, implere omnem ,^uslitiam [Matlh., iii, 15), coinprehenderet non solum audisse se, sed etiam
qua peccatum minuitur, culpa laxalur. Et bene ait, intcllexisse. Nemo enim cognoscit, nisi prius intel-
hiclinavi; ut nou sit tibi arduum atque difficile, negligentem,
lexerit. Audi ergo, ne si te videat
cum mentem luam quasi ad hurailia et plana con- veniat Petrus, arripiat gladium, abscindat auricu-
vertas. Aut certe quoniam sapientia carnis legi Dei
lam tiiam; quod superfluo habeas aurem corpori>,
non est subdita, videtur inclinare cor suum, qui qui audire et examinare non noveris. Et fortasse
legi facit esse subjectum, extollentem se corporis virlutem animie qua examinantur qusecunque au-
sensum, contuituque religiouis inflectit. Atque ille
^
diuntur, habeant amputatam, qui in ea altitudine
dudum extollens se frustra, et inflatus mente carnis qua scriptum est, audire non possunt.
suse, cum se humiliat, inciinat.
3. Meritoque hanc litteram firmamentum alii
enim et ipse se Christus, ut novum
46. Humiliavit
interpretati sunt quod cum superiore interpreta-
:

conderet Testamentum. Cum lego Evangelium

tione concurrit; nisi enim unusquisque audieril
audio Filium Dei carnem sumpsisse de Maria
quid sequi dcbeat, nemo firmatur. Tn officio igitur
[Mattli., I, 16), videor cum Christo ipse
mihi
audiendi omuium firmamenlum cst.
descendere. Lego enim eum, qui cum in forma
Dei esset, semetipsum exinanivit; exinanivit autem, 4. Dicit igitur tibi in Threnis Jeremias propheta

ut formam servi acciperet; et specie

per litteram, audi. Et ut scias mysticum esse quod
inventus ut
homo, huniiiiavit audire debeas, subjecit hujusmodi seriem huic
se usque ad mortem {Philipp.,
Lego enim dicenteni littera; : « Abstulit omnes fortes meos Dominus
11, 0, 7). : « Venite ad me,
omnes qui de medio raei. Vocavit in rae tempus, ut contereret
laboratis et onerati estis, et ego refi-
ciam vos. ToUite jugura meum super vos, ct discite
in me electos meos, Locum calcavit Dominus vir-
gini Judse {Thren., 13). » Non tunc abstulit oranes
a me quia mitis sum, et humilis corde {Matth., xi,
J)
i,

28, 29). » Non dixit : Discite a me quia potens sum;

Judseai fortes Dominus ,
quando in Babyloniani

non me regionem caplivus ductus est populus Judffiorum,

dixit : Diijcite a quia gloriosus sum, sed
discite a me quia humilis sum, quod potestis imi- sed quando Christus advenit, et libertatem anirase
tari. Nolite extollere vos, nolite exaltare
sua3 captiva non vidit, nesciens gravibus incurva-
cor vestrum
(3o). Docuit ergo me hurailiari, et inclinare cor
tam peccatis mentis suse erigere cervicera, et quae-

meum ad faciendas justitias, non ad iniquitatem, dam fidei colla ad lucem cognitionis attollere. Idec

sed ad aequitatem inclinare, propter retribulionem. lacus factus e,st Judaeis passio Salvatoris, qua'

Retributio regnum coelorura, et paradisi est inco-

gentibus portum salutis ostendit (36); quia cru>

latus. Dumini non credentibus praecipitium est, vita cre-

SERMO DECIMUS QUINTUS. dentibus. Hac ratione praemisit, Audi, ut futurn

D Samech. cognosceret.

1. Incipit Samech littera decima quinta, quae 5. Alio quoque loco litterse huic isla subjecit

(3o) Ila mss. omnes. Edit. aulem, Nolile e.raltarc (.30) Plerique mss., portam sahUiH ostendit.
cornu vestntm.
 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1486

« Tenucrunl super te manus (37) onnnes Iranseun- A absolute lectum est non dixit, hoc aut illud
:

tes per viarn ; sibilaverunt et inoverunt caput transiens, sed tantummodo transiens. L'bi in malo :

suum supcr liiiani Jeriisaleni. Hajc est civitas « Transeuntes, inquit, viam {Psal. lxxix, 13). » Via

dict^ntes, corona gloriae, et jucunditas universoe cnim bona est, quar; a commeantibus frequentatur,
tcrra; {Tliren., n, 15). » Passionem Salvatoris pro- iion facile incursalur a latronibus, qui aversa via-
lihelari liijiiet, et deflcri al» Jeremia excidium Ju- rum obsidere consueiiint ; rogale iter munitum
dyorum ('Mi), quod cum ex aliis, tum ex illo intel- est. Moyses autem non transivit viam, sed in via
ligi iiolest, quia in posterioribus habet : « Spiritus stetit, cui dictum est : « Tu autem hic sta mecum
anle iaciom iiostram Cliristus Dominus, compre- {Deul., v, 31). » Stetit cum illo qui ait : « Ego sum
heiisus est iii iiiteritu nostro, suh cujus umbra, via, et veritas, et vita {Joan., xiv, 6). » Hanc qui
diximus, viveinns iiitor gcntes [Th.ren., iv, 20). » viam autem non lapsus est,
transit, labitur. .Moysos

(Juid lioc manilestius, quaiido el nomen expressum sed [lertransivit a sa;cularibus ad spiritaha, a tem-
est, et comprehensio inter manus persequentium poralibus ad setei^na. Et qui vidit impium, nec
peiiidorum est dcclarata, et umbra vivificans, ot remansit, sed pertransivit, evasit {Fsul. xxxvi, 36),
gratia gcntibus confcrenda descripta est? quia non adhopsit impio, ne lieret uiium corpus,
(i. Sed etiam ipsa verba significant qu.T, in Evaii- B sed se ab eodeni separavit. Et cui dicitnr : « Transi,

gelio de passioiio Domini legimus, quia lioc recumbe {Luc, xvii, 7), » evadit utiqiie laboriosani
loco mors ejiis annuntiata cst per prophetam. Sic prtesentium servitutem ; ut habeat gloriosani futu-
enim Mattha;us scripsit : « Transeuntes autem rorum quietem. Et Sponsae dicitur : « Ades huc a
blasphcraabant eum, moventes capita sua, et dicen- Libano, Spon.sa, adcs huc a Libano, transibis et
tos : Vah qui destruebat templum Dei, et in triduo pertransibis a principio fidei [Canl., iv, 8). » Transit
illiim reaidilicabat! Eibera te , si Filius Dei es et perlransit, qua; lestinal ad Sponsum. Pertransit
{MaUh., xxvn, 39, 40). » Vulgus populi ^ \ QQ cum siijculum, et festinat ad Christuni.
insullut alicui, sibilare consuevit. Simul quia vo- 8. Nunc discutiamiis quid sit movere caput. Quis
ceiii nou babebant, qui Verbuni nogabant, sicut est populi capul, uisi Christus? « Caput enim mu-
irratioiiabilia aiiimalia sibilabant. Et ideo trans- lieris vir, caput aulem viri Cliristus .'I Cor., xi, 3). »
ibaiit viam, qiii iii via stare debuerant. Non sta- Sod etiam lex caput intelligibilis mulieris. Denique
baht ergo quasi constantcs, sed transibant quasi niulier sub lege tanquam sub viro fuit. Mortiticalo
mobiles. Justi autcm pedes stabant in atriis Jeru- autem ritu Judaico qui erat secundura litteram
salem, in quibus perlidi stare non poteraiil, et p legis, innupsit ei raulier qui a mortuis resurrexit.
idco pra-teribant, sicut Marcus significavit {Mnrc., Undo quidam mystice interpi'etati, morlificato ritu
XV, 29). PriEterit umbra, non veritas. Dies ejus Judaico, tanquam tratri defuncti ritus veteris
sicut umbra pra;terit, qui obliviscitur, qui dere- Evangclio (40) mulierem illam hitelligibilem nubere
Iinquit{39). Sed el transire infideles legimus, sicut cx legc voluerunt; quia lex Evangelium fralerna
est illud : « Et vindemiant eam omnes transeunles quadam prtedicatione pra^cessit. Ergo Synagogse
viam (P,s'«/. Lxxix, 13). » Qiiis cnim nisi perlidus caput mortuum ost, lioc est, caput ejus lex raor-
dospoliut viiieam Chrisli? Sod et aiibi scriptum tua ost, observalio videlicet legis : evacuata est

est : « Et non dixorunt transeuntos viam ; Benc- legis littera, spiritalis ejus intellectus asL''uitur.

dictio Domiiii super vos {Psal. cxxni, 8). » Stan- IIujus commotionis meminit David in quadragesimo
tibus enim dicilur : « Ecce nunc benedicite Domino psalmo, dicens : « Posuisti nos in parabolam gen-
(Ps»/. cxxxiii, 1). )) Tamon ot in bono leginuis tibus, commotionem capitis in populis {Psal. .xmi,
traiisire, ul cst illud Moysis : « Tran.siens vidobo l.i); » 00 quod a Icge in Evangelium H60 *''

hoc visum magnum {Exod., iii, 3). » Et qui vidit facta coinmotio, quasi transitusquidam. In vicesimo
imjiium exaltatum ultra cedros Libani : « Transivi, autem et primo psalmo, in quo totius prophetatur
inipiit, et ecce non erat [Psal. xxxvi, 30). » Et J) series passionis, sic hal>et : « Omnes qui conspi-
ncnio dicit servo : « Transivi, recumbe {Luc. ciebant mo, aspernabantur me et loculi sunt labiis,
xvii, 7). » ot movorunt caput. Sporavit in Domiiio. eripiat
7. Qiia' orgo distinctio sit consideremus, nisi eum, salvum faciat eum; quoniam vult eum iPsal.
forte illa ,
qiiia ubi iii bono accipitur transire, XXI, 8, 9). » Moverunt ergo logem, qua* immobilis

(37) Sic omnos inss. et vol. odit. Uom. auleni, eadem passione consecutum esl. Cui quidem lec-
Sontierunt super le manun ; ubi omnium Scriplura; tioni videntur ea suffragari, quae infra usque ad
texluum ao versionum suffragio dolondi potesl. Al num. 1 1 disserunlur.
fortepro exp6xTi<Tav eul ai x^'P«?. nt habetur apud (39) Onines pauci mss., qui oblivisdlur
odit. ot
LXX, Anibrosius lejforil sxpri-Yiffav, etc, nisi malis quod dcUnquit, dclinquit. Mss. uovem, qui
vcl qui
scripsisso Doclorom nostruin. Tonuerunt supcr te obliriscilur, qui derelinquil. Unus aut aller... qu,v
"lainjs, etc. relinquit ; ubi subinlellige Chrislum vel Jerusn- ,

(38) Omnesnon cxcidium Jud.rorum. Sed

edit., lcm
negutio abosl ab ouniibus niss. noiino adeo noces- (40) Edit., tanquam frotris-defuncli, rilu veten,
ssiria osl, cnm
vidoatur Ambrosius iii signilicatmn erangelico (Am., Evangelio) mulierem illam . elc.
voluisso, Jeromiani el Christi passiouem prredixisse, Melius cod. scripti, quos secuti sumus.
ol dellevisso illud Judaiorum excidium quod es
.
1487 S. AMBROSH 1488

videbalur; et idco linis legis Christus intravit. ^ (C"n<., iii, H). » Ad animas diciUir ut e gurgustiis
9. Qui raoverunt capita Pharisaei fuerunt, id est, d 1 61 ^^ claustris exeant corporalibus, extra cor-
a veritate divisi, unde et in veritatem non credi- poris cogitationes exeant, egrediantur a cupidita-
derunt. Sed et sic potest accipi : Moverunt caput lil)us, et a curis, et a cajteris carnis istius affecti-
suum Christum, qui in sua venerat; sed moverunt bus et lubricis passionibus, supra mundum ascen-
eura, quia sui eum non receperunt. Moverunt au- dant, de boc mundo cxeant , Christo occurrant,
tem, dicentes : « Tolle, tolle, crucifige eum [Joan., paratai adsint facibus ardentibus relucentes. Quasi
XIX, 15). » Et moverunt caput suura, qui onera angeli Christi haec loquunfur. Non potestis videre
sua movere nolebant, cum bgarent onera gravia, claritatem ejus, gloriam ejus, nisi egrediamini hu-
et aliis imponerent : <' Ipsi autem digito, inquit, ea manae fragibtatis curas, (ilife Jerusalem. Quasi di-

movere nolunt [Matth., xxiii, 4). » Quod est mys- cant : Quid viventem inter mortuos quseritis? Non
ticum, quia corporalis ritus observationem nun- intra bunc mundum qusritur Christus, qui supra
quam rautare voluerunt, et introducere intellectura mnndum suos voluit esse discipulos. Quae est co-
spiritalem. Digitum enim pro spiritu legimus, ut rona qua coronatur Christus, nisi corona glorise ?

lex digito Dei scripta est [Deut., ix, 10), et ideo Joseph coronam habuit castitatis, Pauhis justitiae,

lex spiritaHs est. Noluerunt ergo onerasua movere, B Pelrus Singularum virtutum coronae sunt.
fidei.

qucE sunt gravia, et leve Christi jugum atque onus Solus Christus habet coronam gloriae, qua eum
ejus suave suscipere. Ecclesia coronavit. In hac corona omnes coronse
10. Verum quia passio Salvatoins omnes redemit, sunt, quia gloria non porlio unius coronee, sed
non absurdum est intelligere ita hos movisse ca- prcemium oranium coronarum est.
pita sua, sicut prophetabat princeps ille Synagogse : 12. Terlia traditione moverunt caput suum, hoc

« Expedit unum hominem mori pro populo {Joan., est, Christum, qui est caput sua", plebis « Capul :

XI, oO). » AHud dicere volebat, aliud significabat. ejusaurum cephas [Cnnt., v, 11). » Unde et Aquila

Et isti aliter movebant caput quasi insultantes, et petramaurum dixit Symmachus : lapidera aureum,
aliud annuntiabant, quia ipse erat qui venit, ut quod significat stabilem eminentemque sapientiam.
pigrum illud atque terrenum principale iiominum Corpus Chrisli Ecclesia est. Hujus caput aurum,
commoveret, quo evacuata observatione litterse, id est, sapientia pretiosa sanctorum est, boc est,

mysterium quaereremus in verbis. Unde ait « Po- : viri justi atque prudentes. « Crines ejus abietes
suisti nos in parabolara gentibus, conimotionera nigrse , sicut corax quo alibi ait
[Ibid.), » de :

capitis in populis {Psal. xr.iii, 15). » Quod in bono p « Capiliamentum tuum, ut grex tonsarum {Cant.,
utique accipitur, quia prsemisit : « Et in nationes VI, 4). » Ideo capillamentum, quia virtus oranmm
dispersisti nos {Ibid., 12). » Dispersi sunt enim Ju- sensuum in capile est. « Oculi enim sapientis in
dsei, ut rehquiaj eorum salvae fierent secundum capite ejus {Rccle., ii, 14). » Profunda igitur docto-
electionem gratise; in parabolam autem positi, ut rum prudentia, quae potest ea quae obscura sunt
ea quae per parabolam dicta sunt, revelata esse revelare, et alta aperire sensuum. Et hujusmodi
illorum exitu disceremus, vel eorum exemplo ad- disputatores crines Ecclesiae sunt, sicut pulli cor-
raonereraur cavere perfidiara. Tunc enim cognovit vorum, quibus Dominus escam dat, sicul dedit

magis Jeremias Judaeam esse deflendara; et ideo sancto Jacob a juventute ejus, et eum pavit. Hos
Jerusalem captam esse tunc temporis prophetavit, alios ac profundos ubertate doctrinae pascit Domi-
quando Redemptorem proprium non recepit. IUi nus coelestibus sacramentis.
igitur insultatur, de qua dicent, inquit « Haec : est 13. « Oculi quoque ejus sicut columbae {Cant., v,
civitas... universae terrae {Thren., ii, 15), » eo quod 12); » oculi sunt viri, videlicet spiritalibus ornaU
ubi erat ante fidei jucunditas, ibi nunc sit amaritudo sensibus, qui ad vivenda mysteria sunt acuU, et
perfidiae; vel certe movendo caput suum, etde cor- parati ad penetranda Scripturae secreta divinae, ra-
poraUbus ad spiritalia transeundo mereatur audire, D tionabiU lacte fulgentes, in quibus non sit aliqua
cum crediderit in Christum, quod corona sit gloriee. dolimaculosa confusio, sed simplicis affectus pura et
1 1 . Quae est autem corona gloriae, nisi Ecclesia, immaculata sinceritas. Ideo in aquarum abundan-
quse caput suum Christum coronat? Quae jucundi- tia lotas has columbas in lacte memoravit (J6«d.).

tas universae terrae, nisi domus populi Christiani, 14. Jara certe dentes, et genas, et sicul coccinum
aula sanctorum, de quibus scriptum est : « In ora- resUcuIum labia sponsaj {Cant., vi, 5), inteUigimus
nem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis aniraae esse doctorumque diversitates,
virtutes,
terrae verba eorum {Psal. xvni, 5)? » Ergo quia qui vel spiritalem menti alimoniam dispensaUoue
corona gloriae est Ecclesia, ideo dicitur in Canti- sedula subministrent, vel prajdicatione Doniinicse
cis : « Egredimini... et videte regem Salomonem crucis, sicut verbi quadam linea alligent audien-
in cprona, qua coronavit eum mater ejus in die tem, vel modesti ac verecundi, et juventuUs fiore

sponsalium ejus, et in die jucunditaUs cordis ejus gratissimi, etsi a tractatu pudore revocentur (41);

(41) Rom. edit., etsi a taclii pudore rciiocentur. siquidem ab anUqnis Patribus usurpabatur, pro sa-
Mefius aliae ac mss., elsi a iractalu, etc. Tractare cram Scripturam ad populum exponeie.
\m EXPOSITIO IN PSALMLM CWII 1490

redoleat tamen in his odor Christi, et sicut in ge-

^ mune naliirw? Quid fratres iisdcm concreli visce-
nas quusi de capite sacerdotali descendit unguen- ribus, atque formati eodem natura» hospitio in

tum, eluccat pulchritudo doctrincp. El hoc caput hunc usum lucis emissi ? Oderini crgo pignora cha-
movitSyuagoga, ct ideoabstulit Doniinus mirabilem ritatis? Ita Evangelii lenitate rigorem praedurjr
consiliarium, et prudentem architectum, 1162 legis inflectis, ut quorum lex condemnat injurias,
et sapientem auditorem : « Caput, inquit, et cau- eorum tu Evangelio tuo condemnes gratiam?
dam (isa., ix, quoniam qui caput non tenue-
14), » 17. Video istiusmodi assertioni me respondere
runt, novissima habere non possunt. Sed jam ea non po.sse; sed tu, Domine, responde, nec enim
qute annexa sunt, considcremus. indiges ut excuseris, qui non eguisti ut diceres (44).

lli. (Vers. 113.) Iniquos oclio hubui , et legem Respondcbit igitur Egonc condemno pietatem,
:

tuam dilexi. Quanto erga Dominum sc protendat qui odi iniquitatem? Ego parentes prtecipio non
allcctu (42), sanctus prophela David hoc versiculo amandos, qui inimicos suadeo diligendos? Sed non
declaravit, quia cum suos inimicos nequaquam sit legisti « Tempus amandi, et tempus odio habendi,
:

persecutus (utpote qui et regis Saul, a cujus in- et tempus belli, et tempus pacis {Eccle., iii, 8)? »

sidiis periculum salutis cavere vix poterat, nec vi- De quo hoc dicit Ecclesiastes? Nonne de eo quod
tam putaverit appelendam, et mortem aestimave- t) ratione temporis fiat, ut aliquos pie et amare et
rit vindicandam, et parricida; filii ingemuerit inte- odisse possimus; et quos dilexeris, odisse, et quos
rilum, ct inullorum persequentium se llagitiis ap- oderis, 1163 amare conveniat? Non ergo paren-
pclitus ignoverit, ut ipsc ait {Psdl. vii, 5), quia lum infudi odia pectoribus filiorum nec conjugum ;

vicem injuria; lajdentibus non rependerit), praiva- suasi fastidia mentibus maritorum. Naturam inter-
ricatores tamen divina; legis exosos horrescat ; in roga quid exegerim, quai utiqiie auctoris arbitrium
quo utique et dementia morum cjus, mansuetudo- genitali singularum necessitudinum testaturaffectu.
que pietatis, et vehemens devotionis aperitur in- Amare patribus filios lex naturae est; maritis con-
tentio, evangelici praccepli conveniens disciplince, juges, lex divina est, qua? conjugii charitatem in
quam prophetico spiritu prajvidebat. Ktenim Do- naturam vertit, ut fiat uua caro et unus spiritus.

iniiius Jesus et nostrorum inimicoriim dilectioncm Diligere fratribus fratres naturte pra^rogativa est,
nobis expetendam esse pra;ce[)il {Matth., v, 44), et qu;c eodem domicilio diu fotos assuefacit ad gra-
Dei hostes, etiamsi nobis aut parentum, aut filio- tiam charitatis.
rum, aut conjugii gernianitalisque necessitudine 18. Non ergo necessitudinuni intestina bella
copulentur, odio prosequendos. Sic enim scriptum
p mandavi, sed illecebram suspectam habui. An nou
esl : » Si quis venerit ad mc, ct non oderit patrem, jure suspectam, cum serpeus ille callidus et astu-
et inatrem, et uxorem, et filios, et fratres, et so- tus ad construendas nequitiai sua; artes, quo incor-
rores, adhuc etiam et animam suara, non est me rupta; ac rudis naturee dole fundatum primogeuiti
diguus [Liic, XIV, 26). » Adam labefactaret allectum, femineis niagis illece-
16. Quod si quis otiosis accipiat auribus , for- bris quam suis commisit venenis? Itaque femina
tasse dicat : Ta Doniine Jesu, legem dedisti dicens : virum, quem serpens tentare non ausus est, cibo
« Dilige Dominum Deum tuum, diligc proximum oris et vi amoris inllexum, molli quadam et conci-

tuum {Deut., vi, 5; Levil., xix, 18), » et ut impleres liatiicula uxoria; sedulitatis afTectione tradu^-it. Et
haiic legcin venisti ; dixisti per legem : « Honora adhuc Eva liberos non habcbat, quorum gratia, ul
palrem ct matrem {Exod., xx, 12), » et in Evangelio dulcis ad amorem, ita facilis ad lapsuin, plurimos
jubes ut parentes odcrim {Mntth., xv, 4). Quomodo a martyriiconsummatione ssepe revocavit? Denique
sibi convcniuiit ista prsccepta? Sic mitis et humilis sa^-pe cognovimus, quoniam quem formidolosa car-

corde venisti? Noii possum salvo pictatis jure nificum pompa non terruit, nec divisi lateris sul-
odissc patrein, cui dcbeo quod crcatus sum, ma- cus infregit, nec ardentes lamino: a triumphalis
trcin longo decem mensiuin (43) fastidio pii foetus D fortitudinis rigore deducere potuerunt, eum inler
oncra portautem, cui in absolutione plus pcriculi, sacra jam praMnia constitulum iixor tenera; sobo-
in dilatione plus ticdii est. Quid dulcissimi meren- lis oblatione miscrabilis unius lacrymaj miserationc
tur niii, ut a paterno cxcludantur amore, cum sit deccpit. Samsoii captus est per uxorein, numquid
impium mori nollc pro liberis? Quid uxor cbaris- tufortior? Saloraon captus est in uxore, numquid
sima qujedam vita; cohscres, ct consortium com- tu sapienlior? Ille igitur cujus sapienlia tolis ce-

(i"2) Edil. omnes, Quanlo Dominus twster per- mensibus intelligendum esse nonnuUi velint, ta-
pendiU aljcvtum, sanctus. ctc. Mss. aliquol, Quanto men partus lepitimi tompus esse non solum nonum
ergo Dominus nosler pendat (unus, nos perpendal) mensera, sod ot decimum atque uudocimum docet
affectu, sanctus, etc. Optime alii decem, ut in Hippocratcs, do partu septimostri et octomestri
lib.
loxlu. ac post eum alii innumeri. Imo Plin., lib. vii,
(i3) In quibusdam mss. legitur, norem mensium. cap. 5, atque Agell., lib. ni, cap. 16, tradunt mense
Perperam. Claruni enim ost alludi ad illud Virg. decimo tertio partum quandoque in lucem edi.
Ecl. 4 :
Vide quoque Ulyssem Aldrovandum de monstris. ,

pag. 30.
Malri longa decem tulerant faslidia menses.
(44) Omnes edit. cum mss. uno vel allero, ^hi non
Quamvjs aulem hunc poetw versum de lunaribus eguisti ut vinccres : reliqui codd.. u( diceres.
 1 W I S. AMBKOSll J492

lel)i'aliit' sjp.culis, facUis cst insipicns, quia iiimium

^ piamus, quia sicul ilie qui non honoral patrem,
amavil uxorcui. iiH(juiis cst, idem tamcn secundum illud oxosus pa-
19. Quid (ie fratribus dicam? Experla cst in liberis trcin qiiod scriptum est « Qui non odit palrem,
:

et Prophetse domus delestabiliora oscula (45) quam aut matrem... aut fralres, aut sorores, aut animam
odia esse fraterna. Itaque parricidium pater quidem suam, non potest meus esse discipulus {Liic, xiv,
tlevit, sed magiscstindignalus iiicestum. Denique li- 26), » eliam laudabiiis Iiabetur; sic et iste iniquos
cet parricidam, percussorcni tamen incesti revocabat. odio hal)uit. Eodem modo et eosoderat, quo patrein
20. « Tempus igitur amandi, tempus odio ha- prffivaricantem, aut animam suam, prffifercns vide-
bendi {Eccle., ni, 8), » hoc est, lcmpus martyrii, licet vitai hujus suavitati gratiam Christi.
quando ea quai divina sunt, omni charitati necessi- 23. (Vers, 114.) Sequitur : Adjutor et susceptor
tudinum prajferenda sunt. « Ternpus belh {Ibid.), » meus es tu, et in verburn tuum spero. Adjutor pcr
quo etiam bellum pro Christi nominc perfidis pig- legem, susccptor per Evangclium. Quos lcge adju-
uoribus inferamus. « Tempus pacis {Ibid.), » quia vit, in carne suscepit, quia scriptum esl : « Hic
in pace locus ejus {Psal. lxxv, 3). » Denique ipse peccata nostra portat, et ideo in vcrbum ejus spero,
in Evangelio cvidenter exposuit qua ratioiie nostros {Isd., Liii, tamen eTi-oXmua habet.
4). » Grsecus
debeamusodissc, dicens:«Quidiligit patremaut raa- B quod quod de eo dicitur, qui scm-
est supersperavi,

trem plus quam me, non est me dignus {Matth., x, per addit ad sperandum; et cum speraverit aliquid,
. 37). » Non dixit indignos esse, qui parentes suos dili- iterum sperat, et spe proficit, extendens se sempcr
gunt; sed eos indignos ait, qui plus parentes quam ad superiora, et ea quae prseteriit obliviscens (46).
Christum diligunt. Si enim idco deferiniusparentibus 24. Pulchre autem ait : In verbum tuum speravi,
amorem, quia nostr« generationis auctores sunt, hoc est, non in prophetas speravi, non in legem,
quanto magis Christum amare deberaus qui ipsoruni sed in verbum tuum speravi, hoc est, in adventum
est auctor parentura? Isti dederunt quod non pote- tuum, ul venias et suscipias peccatores, delicta con-
slatis est, sed ministerii suij Christus donat salu- dones, ovem lassam tuis in cruce humeris bonus
tem, qui parentum beneficia conservat. pastor imponas. Si quis sperat in Christum, sepa-
21. Pulchre autem dixit Iniquos odio habui, le- : rare se debet a consortio pertidoruin.
gem autem tuam dilexi; quia si legem ainamus, 25. (Vers. 115.) Ideoque dicit : Biscedite a me,
odisse debemus adversarios legis, qui operibus suis maligni, ct scrutabor mundata Dei mei. Cujus versi-
praecepta 1164: l°&is impugnant. Grsecus melius culi testimonio significatur, quia ubi malignitas est,

eos et propric nuncupavit dicens, 7rapav6jj.ou? ibi custodia mandatorum coeleslium esse non pos-
7tap(xvo[ioi; exlex vocatur, qui extra legem est.
c sit : (( In malevolam enim animam non intrat sa-
Hos ergo odit, qui in lege Christi est, quia legis pientia {Sap., i, 4). » Et alibi : « Quairent me mali,
mandata non servant. Non solum enim qui legem et non invenient (Prov.,i, 28). » Simplicera mentem
nescit, sed etiam ille qui non agit secundum legem, purum ac defajcatum animum diligit Christus, nec
exsors legis est, quia « Non auditorcs legis... sed potest immaculatffi vi"tuti ullum cum maculosis
factores legis justificabuntur {Rom., n, 13). » Re- contubeimium esse flagitiis. Odit (47), refugit,
darguit me ipse David si aliter intelligam. Quo- aspernatur contagia, qui dicit : « Discite a me quia
modo iniquos homines oderat, qui parricidam fi- mitis sum {Matth., xi, 29). » Malignos repeUit, labo-
lium commendabat prseUatoribus, ne eum aliquis rantes vocat. Dicit illis Jesus : (( Discedite a me omnes
occideret? Qiii Saul regis mortem etiam vindicavit 11 65yiii operaminiiniquitatem(M'a<i/i.,vii,23)j
in eum, qui a se nuntiavit occisum ? istis ait Venite ad me, omnes qui laboratis et : ((

22. Ergo non iniquos homines, sed iniquos ser- onerati estis {Matth., xi, 28), » non utique maligni-
mones oderat. Denique Iniquos, dixit, odio ha-
: cc tate mentis, sed infirmitaie carnis onerati; onerati,
bui, » non addidit, viros. Deiude cum dicat Jesus inquam, aUeni hsereditate peccati. Laborantibus
in EvangeUo « DiUgite inimicos vestros (Ma/</t., V, 1) subvenio
: fraudulentis prodesse non debeo, m ,

44), » dicat Apostolus « Benedicite eos qui perse-

: pluribus noceant. Hos poena corapescat; illos emen-
quuntur vos, et nolite maledicere {Rom., xii, 14), » det gratia. Malitia enim fons pcccati est; culpa
quomodo excusaretur iste vir sub evangelica vivens infirraitatis est lapsus. lUi debeo subvenire ,
qui
disciplina, si iniquos homines odisset? Nisi intel- laborat; illura etiam odisse qui decipit. Malas igitur
ligas quod iniquitatem odio habuit, non eos qui, operationes repellit. Nani nisi ita accipias, videtur

etsi operareiitur iniquitatera, possent tamcn cvange- dicere. Discedite a me, quia mundus sum, quia pu-
lica prsedicatione converti. Aut certe nisi ita acci- rus sum. Hoc Pharisseus dicebat, sed reprehensus a

(43) Edit. omnes, detestabiliora inimici oscula... lisset, tamen quia incestum necaverat, in aulam
Ilaque fratricidium. Mss., detestabiliora oscula... esse revocatum.
Itaque parricidium. Optime, siquidem hic incesLi (46) NonnuUi mss., et ea quse prxtereunt, oblivi-
Ammonls cxsecrauda oscula designantur. At paucis scens.
interjectis, mss. novem, Denique parricidam luqe (47) Edit. Am., Era. et Rom. cuui duobus omnino
percussorem tamen revocat incesti. Melius alii atque mss., contubernium esse : flacjitia odit, etc. Gill. cum
edit., Denique licet parricidum, etc. Sensus enim aliis, ut in textu.
est Absalonem, quamvis fratrem parricidio sustu-
I m EXPOSmO IN PSALMLM CXVIII. 1 49 i

Chrislo csl. Non crgo Prophota dicil Mundiis sum, ^ tamon spern, non dclici;il lidcs Uia.
: Si qiiis dicat
scd, « Cor muiidum crea in me, Dciis (Psal. 12). » tibi Quid tibi quotidiana profiierc i,, : jpjiinia? quid

20. (Vers. MO.j Ideoquc rclegalo coiisorlio malig- castitas corporis, piidor iiientis? cocc sicut injuslus

[lorum, quasi qui ante permistus illis suscipi noii et impius vulneratus cs; non deliciat tides tua. Nam
possct a Domino, dicit : Suscipe me secundum elo- etiamsi inlirmus es, lidelis tamen sollicitus est pro
luium tuum, et vivam; et non confundas mc ah tc Christus. Dicit ad discipulos suos : « Date iilis

ixspeclationc mea. Si vivit qui in sinu cst patriarchfr; vos manducarc 'Matth., xiv, 16), » nc dcficiant in

\brahai, ut ille Lazarus paupcr, quanto magis vivit via. Hubes apostolicum cibum (49 , manduca illum,
jui suscipitur a Christo? Quomodo enim potest non ct non delicies. lllum ante manduca, ut postea ve-
n ffiternum vivere, quem sempitcrna vita susccpit, nias ad cibumcibum corporis Dorainici,
Christi, ad

jucm totum sibi Christus assumpsit, qui totus Vcrbi ad epulas sacramenti, ad illud poculum quo fide-
3st, cujus vita abscondita cst in Christo Jcsu? Scd lium inebriatur ailcctus; ut la?titiain iiiduat de
il qui in sinu Abrahai sedct, susccptus a Christo remissionc peccatorum, curas sfficuli hujus, mctum
sst. Intolerandaj autem pra.'sumptionis vidcretur mortis, sollicitudinesque deponat. Hac ergo ebrie-
licere Dco, Suscipc me, nisi promissum ejus adjun- tate corpus non titubat, sed resurgit; aniinus non
jeret, hoc cst : Ut hoc auderemus, ipse fccisti, tuo 1» confunditur, sed consecratur.
,c chirographu convcnimus, (jui nostrum chirogra- 211. (Vors. 117.) Sequitur : \djuva ine, inquit, et
)hum sustiilisti. iNos fccimiis chirographum mortis, salvus ero; et mcditahor justificationes tuas semper.
,u scripsisli cliirographuni vitae. Qui sperat, pra;sumit juvari; ubi autem adjumen-
Ergo non confiindas ab exspectatione sua ser-
27. tum Dei, ibi certum salutis auxilium. Supra dixit :

ruhim luum, quia in te spero; spcs cnim non con- Adjutor ct susceptor mens cs tu {supi-a, vcrs. 1 14), hic
undil. Et si tribulannir, patientiam subminislrcs, ut iterum juvari petit, quasi dicat : Sine cessatione mc
errc possimus; iit quia lo cxspccto, non opprimar adjuva. Non mihi satis est quod poposci, iterum
nrirmitatibus, non succumbam tentationibus, non peto ut salvus fiam. Hic non magna, non vera est
iflligar proccUis, in quibus cst probanda palicntia, salus; tunc salvus ero, cum fuero in paradiso, cuni
tt probatio consequatur, qua' spcm conlirmat et viverc coipcro inter electos tuos angelos, cum
oborat, qii.T non confiindit, hoc cst Frangimur
; iaqueos tcrraj hujus cvasero.
rcipicnter laboribus, faligamur; si spes desit, con- 30. Scd ne forte adjiiti in necessitalibus, postea

undimur, ct tota mente turbamur. Sed esto sint in prosperis positi negligamus, docet nos immemo-
diqui duri ad laborcs, lirmi ad injuriris perferen- .^ resbeneficiorum coelestium nequaquam esse debere,
las , si spcm aiilcra.s, non potcst pcrpetua csse
c sed meditari justificationcs Domini; ut ct cura boni
latientia. Ipsa palicnlia non j^robalur, si lides desit, operis aliquid fecerimus, sempcr tanicn ci nostra
;ujus radix spes cst. Quai eiiim potest probatio essc, peccata fatcamur; ha^c enim est justificatio Domiiii.
lisi pro Christi nominc vel incommoda, vel peri- Denique Pharisa?i non justiticaverunt Deum, qui
!ula uuiversa sustineas? Idco spcs est sola quai baptizari baptismo poenitcntia? noluerunt [Luc, vii,
iposlolicum iion confundit airectum. Ubi cst spes, 30). Ergo illc justificat (50), quein suorum poMiitet
ipostolicum illud : « Foris pugna?, intus timorcs delictorum. Quem enim pa-nitct, confitctur, ut e.st

II Cor., vii, 3), » nocere non possunt. illud : « Tibi suli peccavi, et malum coram t^ feci;

28. Alia interpretatio habet, non eruhescere facias. ut justificeris in sermonibus tuis (Psal. l, 6). »
\on erubescet qui sperat in Christum (48). Ideo Idcoque Publicanus magis justilicatus exivit e tem-
|ui bcnc spcrat, dicit : « In te conlido, non eru- plo (Lj/c, xviii, 14), quia Pharisa^us sc justificabat.
lesLam [Vsal. xxiv, 2). » Et bcne ait, Confido; robur suas justitias pra?dicando : Publicanus autcin justifi-

inim spei nostriv, et qua?dam sperantis auctoritas cabat Doum, iniquitales proprias conUtondo. Ergo
lonfidcntia est. Spera igitur scmpcr, ct nemo te qui mcditatur justificationes Domini, scmper hurai-
b cxspcctatione confundit. Exspectatio nostra vita J) liatur. Nou hodic humiliatur, et cras cxaltatur, sed
iHcrna cst. Fxspoctatio noslra, rogiium Doi, angc- semper humilis cordc ot mitis afioctu ost. PIus cst
oruin consortium , bencdiclioncs sunt spiritalcs. autem scmpcr, quam dic ac nocte, vcl tota dic
L166 Spcra quotidic. Fineni ista res non habct, hoc cnim supra lcmpus cst. Ergo vol inter angelos
lescit inducias. Spcra etiam posilus in advcrsis. Si annumeratus dicas oportet justificationes Dei seui-
piis dicat tibi aliqua fortc iiccossitiidinum aniis- pcr, ct illam qiiam adcptus cs gloriam, non tuis me-
iouc percusso : Quid tibi prodcst justitia tua? tu ritis arroges, sed divin;o miseralioni sompcr ascri-

(48) Mss. ferme ad unum : Alia interprelalio : Non potest is, qui ab eo laudatur Evangelii locus, quem
irubescet qni spernt in CfiristHm. alios etiam PP. de viatico iulerpretatos constal.
ApostoUcum cibum vocat Ambrosius lectionos
(49) Sic onim Hieron., in .Vattii., cap. xv : n Non vult
iacriBScri])lura5 quas Eucharisti;« suuiptioui pras- Jesus dimittoro jejuuos, ne deficiant in via. Pericli-
niltondas monet. Ex his porro quu' siihdit verbis : tntur ergo qui sine coplesti pane ad optatam mansio-
nlinnus es... metum mortis sollicitudiuesque depo- nem porveuire festinat, » elc.
<iat... corpus non titubat, sed resurgit : non invili (50) Omnes odil., Ergo ille justilicatw. Omnes
iilduoimur, iil sanotum Dootorem do Euobarislia mss., Ergo ille Justifical. Commode, si inonlo sup-
lanqnain viatioo loculuni fuisse suspiceuuir. Nec ploveris vocom, Dcum, qnip superiori pcrir>'lo oxpn-
raalo forsitan in suspicionis confirmationem adduci mitur.
1495 S. AiMBROSU 14flf.

bas, ne tibi dicalur Quid

: « aiiteiu habes yuod iioii ^ mulieres faciunt, iuquit, apostatare {Eccli., xix, 2). »
accepisti? Si autera accepisti, quid gloriaris quasi Cavenda ergo incentiva et lcnocinia delictorum, ne
non acceperis (II Cor., iv, 7)? Omnis enim creatura )> in scelus vergant. Praevaricator autem latine et
quaecunque bona habet, accepita Christo, qui totius transgressor vocatur; eo quod a lege Domini trans-
esl auclor creaturoB. cat ad errorem, et transgrediatur mandata creleslia,

1167 3'' (Vers. 118.) Sprevisti, inquit, omnes cui dictum est ut adh«reat Domino Deo suo {Deut.,
qui discediinl a justificationihas tuis, quin iniqua X, 20), Adhaereto igitur individuo semper affectu, ne
cogitatio eorum. Omnis superbus immundus est in te ab eo vis ulla possit evellere. Si quid rarum, si
conspectu Domini, quia non potest per superbiam quid intermissum adversarius viderit, statim se
suam mundare peccata, qni arroganti spiritu coa- ininiittit in pectus et cor tuum; ut te Jaqueo teneat
cervat errorem. Ideoque spernitur atque despici- suaj fraudis, et hostilis vinculo potestatis innexus,
tur, quia despectui habet divina raandata. Bene a devotione retraharis. Sed non solus ille praevari-
autera ccelestis servatur prairogativa clementiaj cator est qui, posthabita Ecclesia, ad cullus trans-
quia nuUum repellit; sed quicunque noluerint grediatur idolorum, sed 1168 etiam quicunque
peccata propria confiteri, ipsi discedunt a Domino legis mandata non servat. Omnis ergo peccator,
Deo nostro. Denique ille discessit, qui peregre K praivaricator. Unde iiiud « Omnis praivaricatio.
:

profectus, omne quod acceperat a patre, fidei et jnstam accipit remunerationem {Hebr., ii, 2). »
gratiae patrimonium dissipavit. Et quia eum disces- Noraen commune, sed diversa merita delictorum;
sisse pcenituit, poslea est regressus ad patrem, et pretia ergo diversa culparum.
quem reliquerat cum peccatum proprium nollet 34. Quid sibi vult quod ait : Peccatores terrse?
confiteri. Non ergo intervallo locorum Deus relin- Sunt ergo et cceli peccatores, sicut ilie qui ait :

quitur, sed pravitate morum, et deformitate geslo- « Pater, peccavi in coelum, et coram te {Luc, xv,
rum. Discedit a Domino, qui se elongat ab eo, 21). » Sunt qui dicant quia is qui ccelestia non
quemadmodum audita prsesentia Dei, Adam latere scrvat oracula, praevaricator est coeli. Sed sive hoc,
cupiebat. Sed discedens a Domino salutem habere sive quia {63} minuit gratiam quam accepit e coelo,
non poterat; quoniam scriptum est : « Ecce qui quam Spiritus sanctus infudit; sive quia avis coeli

elongant se abs te, peribunt {Psal. lxxh, 27). » factus, non debes in terram redire de ccelo. la'
Unusquisque igitur suis studiis sese aut jungit, aut coelum ergo peccas, si coeli incola coelum relinquas.
separat. Denique quam plerosque nec locorum Diversitas igitur est eorum. Alii peccalores cceli, alii

intervalla secernant, vel finitima et vicina connec- peccatores tftrrae. sunt.

tant, indicio est quia sunt plerique in corpore siti, 35. « In matutinis, inquit, interficiebam oranes
qui peregrinantur a corpore, et adsunt Deo, ut ille peccatores terrae {Psal. c, 8). » Quomodo unus
qui dicenti Deo : Quem mittam {Isa., vi, 8)? respon- oranes interflcere poterat peccatores terrae? Sed si

dit : Ecce ego, milte me {Ibid.). Audel et Paulus consideres justum, cui nox praecessit, dies appro-
adesse Deo, quia nihil in se praeter carnis materiam pinquavit; potes videre quomodo exoriente tibi

videbat esse corporeum. Exivit et Cain a facie Dei, Sole justitiae, de luce \igilans interficias fomeuta
postquam, commisso parricidio, gerendam peccato- omnia delictorum. Utinam mihi aspiret haec gratia,
rum suorum poenitentiam non putavit. ut gladio spiritali, qui est verbum Dei, ab Ecclesia

32. Recte autem ait : Ad nihilum {'61) deduxisti Domini incentiva universa possim abolere vitiorum,
prsevaricatores. Non peccatores dixit, sed praevarica- et terrena auferre delicla, quibus in foveam quam-
tores. Nam quse nobis spes foret, quando omnes dam lubrici praecipitaraur erroris, ut de civitate Dei
sub peccato sumus? Etiam illud pulchre Omnes ad : expellatur iniquitatis operator. Civitas Dei Ecclesia
nihilum deduxisti praevaricatores. Sive ille dives sit, est; Ecclesia corpus est Christi. Peccat in coelum,
nihil illi divitiae suae prosunt; sive honoratus, nihil qui coelestis civitatis jura contaminat, et iramaculati
dignitas; sive potens, nihil potentia. Sed aliud estDcorporis violat sanctitatem suorura colluvione vitio-
praevaricatorem esse discedentera a justificationibus rum.
Dei; aliud praevaricatorem esse terrae. IUud gravius, 36. Et vide ne forte sint qui coeli et ten^ae pecca-
hoc levius. tores sint. Nam utique Adam cum in paradiso esset,
33. (Vers. 119.) Ideoque subjecta ne te turbent, ccelestis erat; post lapsum autem terrenus est factus,
vide (32), nam subjecit his : Prsevaricatores sesti- et de paradiso expulsus est et ejectus. Unde et Apo-
mavi omnes peccatores terrw propterea ;
dilexi tcsti- stolus ait: «Primus homo de terra terrenus, secundus
monia tua semper. Recte praevaricator dicitur, qui homo de ccelo coelestis (I Cor., xv, 47). » Abjiciatur
discedit a Domino. Denique Grffice a discedendo ergo a nobis imago terreni, suscipiatur imago coe.Jes- j
apostata nominatur. Unde et ille : « Vinum et tis, non fuco expressa, non ceris, non coloribus ad-
(Sl) Rom. edit. sola, Recle aulem ait : Sprevisti om- quid, pro nam, exhibetur.
nes qui discedunt a juslificaUonibus suis ; vel ut alii : (53) Edit. omnes, Sed sive hoc, swe illud sit, e di-
Ad nihilum, etc. verso unum significamus peccatorem, atterum prsemri-
(52; Eadem edit. Rom., superiora ne turbent, vide calorem, quia, etc. Verum quam resecuimus laci-
quid, etc. Vet. autem, ac mss. ut in textu, nisi niam ea in omnibus mss. desiderantur. .y
quod in edit. et aliquot rass. te, omittitur, nec non
1497 EXPOSITiO IN PSALMUM CXVIII. 1498

nmbrata, sed rnoribus, in qua Christus se agnoscal. ^ charitas Dei verhum est, quod est validum, el acu-
37. (Vers. I20.j Confiyc chixis a liinore luo lius omni gladio acutissimo, uscfue ad divisionem

carnes meas, a judiciis enim tuis timui. Qui di- quidem animfc, ac spiritus, arlusquc, et iutima
ligit Domini testiraonia, configit clavis carnes suas, penetrans medullarum. Est durus ergo zelus cha-
sciens quia vetus homo suus cum Christo confixus ritatis, qui non cedat inferis, cura pro Dei zelo

cruci luxuriam destruat carnis; ne cupiditatcs ejus unusqiiisque nec suis parcat. His clavis charitatis
indoniito fcrvorc lasciviant, ne radix avarilia; ser- conljgalur anima nostra et caro nostra, ut et ipsa
penlibus se fundat radicibus (54). Configo ergo dicat : << Quia vulnerata charitate ego sum [Cant.,

clavis, ct destrue fomenta peccati , morialur in II, 5). » Habcl ergo clavum suiim charitas; habet
carne tua oranis illecebra delictorum, hbcrtatem gladium suum, quo anima vulneratur. Felix qui hoc
vagandi cupiditas voluptatem cruci affixa non ha- gladio meruerit vulnerari. Hujc sunt vulnera quaj
beat. Est quidam clavus spirilalis, qui patibulo osculis pra^feruntur : « Utiliora vulnera amici
crucis Dominica; affigat has carnes. Et fortasse sint quam voluntaria oscula ininiici [Prov., xxvii, 6). »

carnes quaidam animaj sicut corpus cst anima;. Cai'- 40. His nos vulneribus offeramus, quibus qui-

nes anima; sunt carnales cogitationes. Configat has cunque morluus fuerit, mortem gustarc non pote-
carnes limor Domini et judiciorum cjus, et servi- B rit. Talis enim eorum mors, qui Dominum seque-
tuli redigal. Quod si carnes isla; rejiciunt clavos bantur (oai, de quibus dictum esl : « Sunt aliqui
divini timoris, haud dubie dicitur Non perma- : « de istis astantibus qui non gustabunt mortem, do-
nebit spiritus raeus in his hominibus, quoniam car- nec videant Filium hominis venientem in regno
nes sunt {Gen., vi, 3). » Nisi igitur affigantur cruci suo (Matth., XVI, 28). » Merito Petrus non timebat
h.T carncs, ct 1169 configantur clavis a timore hanc mortein; non timebat cnim qui dicebat, quia
Dci nostri, non permanebil in his spirilus Doi. elsi oporteret eum pro Christo mori, non cum
38. Sicut sunt aculei timoris, quibus compungi- relinqiierel aut negaret {Ibid., 3o). ToIIaraus ergo

mur, ita sunt clavi tinioris, quibus configimur. crucem Domini, quaj configat carnes nostras, pec-
Qui compungitur, excitatur; qui configitur, mor- catum destruat. Est timor qui coufigit carnes :

lificatur, ut pcccato deficiat, Deo vivat. Ut sciamus « Nisi quis tulerit cruccin siiam, ct secutus me
autem clavos spiritales esse, eliam stimuli spirita- fuerit, non cst me dignus [Matlh., x, 38). » lUe
les sunt de quibus scriptum est : « Durum tibi est enim timorem ut cinici-
digniis qui habet Christi
adversus stiniuluni calcitrare {Act., ix, b). » Hoc figat 1170
^^r'1'*''^ peccatum. Hunc timorem se-

slimulo Panlus stimulatus surrexit c terra, et se p quitur charitas, quat consepulta cum Christo non
levavil, ut conversarctnr in coelo. Confixus est cla- divellatur a Christo, inoriatur in Chrislo, attumu-
vis aposlolus Thomas, ut diceret : « Nisi vidcro in lotur Chrii^to, resurgat cum Christo.
manibus ejus fixuras clavorum, et mittam digitum SEHMO DECIMUS SEXTUS.
meuin in locum clavorum {Joan., xx, 25). » Clavi V Ain.
erant bona^, cupiditatis; clavi erant, ctsi non per- 1. Incipit littera decima sexta Ain, cujus inter-
fectte fidci, tanien fidei incrementa qu<crentis. pretatio est, Oculus, sive fons. Oculus utilur vi-

39. Ilis configitur clavis, qui Christo commori- dendi munere (56), sed stepe videiuus ea quae
lur, ut cum Christo resurgat. Ilis configitur clavis, complacent, et saepe quoe displicent; nec in eo
qui mortificationem Domini Jesu in corpore suo oculi est vel culpa vel probitas pro eorura qualitate
portat. Ilis clavis configitur, qui merotur audire, (pu-R viderit; oculi est enim officium nuntiare quod
diccnte Jesu : « Pone me ut signaculum in cor vidoril : Est sane vel ofrensa vel gratia, si aut de-
tuum, ut sigillum in brachium luum, quia valida lecletur suavibus, aut oQendatur adversis. Ideo
est ut mors charitas, dirus sicut inferi zelus {Cant., frequenter oculus suppliciorum dicitur, oculus ten-
viii, 6). » Infige ergo pectori tuo ct cordi tuo hoc tationis, oculus htedi, oculus vituUr, oculus gene-
signaculum crucifixi, inflge ct brachio tuo, utD rationis, aut fons generationis.
opera tua |)cccato mortua sint. Nihil in his crimi- 2. Legimus in Evangelio quia baptizabat Joanues
nis reviviscat, nihil erroris resurgat. Fortasse hanc in Ennou [Joan., iii, 23;. Enuon oculum supplicio-
imaginera clavi non soluiu timoris, scd etiara cha- rum interpretati sunt. Itaque nemo venit ad bap-
ritas, durus sicut infcri zelus. Non te ergo offeudat tismum , nisi qui desideral sibi propria peecata
duritia clavorum, quia est duritia charitatis, ncc dimitti, quorum supplicia corde provido pcrhor-
validus clavorum rigor, quia valida cst ctiam cha- rescat. Itaque licet oculus suppliciorum dicatur.
ritas sicut mors. Charilas enim culpam et omnia pra^vidonlis cst tamen supplicia, non sustinenti-,
pci'i\Ua luortiUcat; charitas sicut morlis ictus in- licet baptismum pceniteutia' habeal aliquara de sup-
Dcnique morimur fiagitiis atque peccato,
leriinit. pliciorum susccptione loleranliam. Oculi est. ut in-
dum Oomini mandata diligimus. Charitas est Deus, tuondi officio fungatur ; luum est cavcre quod videris.

(S4) Octo mss., serpenlinis se fundat radicibus. Toti- catur infra in Luc, ix, 27.
dem cuncltB edil. nobis congruunt.
alii, ct
(56) Sic omnes niss. Coulra vero edit., Oculo uti-
l55) Polrus scilicot Jaoobus ol Joannes, qui
, vntr videndi munere,
Christi Transfiguralioni iulerfuore, ut plenius expli-
1491» S. AMBROSII liiOO

3. Denique et oculus teiilalioiiis dicitur ;

quia ^ putaret, iniquilatem non passus es, tulisti inde-
per oculum saipc tcntamur. Oculus nierelricis la- fensa; opem, quo adjuta pra?sidio, inolFensa opera
queus amaloris. Sed oculus niliil delinquit; ideoque castitatis exercuit, nec auxilium quairere maritale
Seilvatoris sententia plena justitiaj est, dicentis : compulsa est; dicit tibi Dominus : Veiiite, dispute-

« Qui viderit mulierein ad concupiscendum eam, mus {Isa., I, 18). Quia judicasti viduani, oculus tuus
jani adulteravil eam in corde suo {Matth., v, 28). » fons gratia; tibi factus cst. Vidisti nudum corpus
Non dixit ; Qui viderit mulierem, sed « ad concu- inopis jacere defuncti, non pra;teristi, ut ille qui
piscendum » viderit. Oculum absolvit, mentem exponitur in Evangclio {Luc, x, 31, 32), sacerdos
ligavit. Nec dixit : Adulteravit cam in oculo, sed atque Icvita, sed continuo miseratus, sepulturaj
« in corde. » In oculo visus est, in corde pecca- solatiis tradidisti : generavit tibi oculus materiam
lum. redemptionis.
4. Oculus Iiaidi qui ad sinistram est, quod ea 7. Contra si aspiciens agruip pupiili vineis consi-
quie dextra sunt, peccator videre non possit. Sanc- tum, tetum segetibus, nemoribus umbrosis, aut
tus autem dicit : « Providebam Dominum in con- fluviis decurrentibus, aut foutibus scaturientibus,
spectu meo semper, quoniam a dextris est mihi, ne aut riparum herbosis amoenum thoris, et avaritiae
commovear {Psal. xv, 8). » Et Petro sancto apo- B facibus accensus transtulisti patrum limites, atquo
stolo, cum tota nocte nihil cepisset, ut legimus in in possessionera indefensam improbus irruisti, ocu-
Kvangelio, a Salvatore dictum est : « Mitte in dexte- lus tuus tibi mortis perpetuae acerba generavit. Vi-
ram partem navigii retia {Joan., xxi, 6). » Itaque cinae viduae jura temerasti; coegisti eam quae aut
fretus imperatis coelestibus, misit retia, et pluriraum dolorem suura, aut pudorem secretis clausa pa-
piscium congregavit. In sinistra nox erat ; in rietibus fovere deberet, prosilire in publicum,
dextera divini sermonis claritudo fulgebat diurna inverecundius quam injustius litigare : oculus
(57). tuus partus iniquitatis est factus. Vidisti inopem
5. Est et oculus vitul* :- quod dnqae ad peccato- superbo oculo, et insatiabili corde, despexisti pre-
res refertur, quia sicut jugi loro vitulaj attrahunt cem paupei'is, et quem raisereri debueras, cum
iniquitates, non dirumpentes neque abscindentes fastidio praeteristi : oculus tuus fons tibi fuit ct origo
proprium, sed longo trahentes fune peccatum. peccati.
fndomita enim vitula sero mansuescit, et trahit 8. Ideoque oculi tui non lupi oculi sint, et insi-
lora, non suscipit, quia irapatiens est tenendi, et diantis ad prsedam, sed sicut Sponsae dicitur (59) :

quo diutius traxerit, eo amplius irapeditur. « Oculi tui stagna in Esebon, in portis tiliae multo-
6. Oculus quoque generationis aut fons genera- rum ; nares tuae sicut turris Libani {Cant., vii, 4). »

tionis dicitur, quia ex oculorum conspectu aut Stagna in Esebon quid est, nisi in cogitationibus
bona, aut adversa generantur. Vidisti mulieris pul- rationabilibus abundantia, quae est in porlis Eccle-
chritudinem , laudasti artiticis opus, venustatem siae, cui merito defertur multitudo doctrinoe? Fiha

1171 naturae : generatio fidei, devotionis est enim multorum, plurirrarura doctrinarura posteri-

partus. Contentus fuisti forrage decore, non cen- tas effecta est, cujus nares odor est sacriliciorum

sus arabitione (58); sumpsisti in uxorem, genuit floribus omnibus prajstans. Quid enim Chrisli

lilios liberalioris gratia^, oculus tibi fuit generatio odore subliraius, qui abolebat thuris flagrantiam?
prosperorum. Contemplatus es sacrara puellam, Oculus ergo iste provideat quae futura sunt, et si

pressit oculos tuos angustae reverentia castitatis; adversa H72 imminere pi-aeviderit, fletu lacry-

pra^dicasti Dominura Jesum, qni scnilera dedisset misque emollire ac mitigare non desinat.
in adolescentula aitate gravitatera, iramaculatamque 9. Ideo Jereraids in captivilate gentis Judaeae
vitam inter intirmas tam lubricaj hujus carnis ille- positus, futuram praevidens perpetua? captivitatis

cebras humanis infudisset atfectibus : fons bonorum aerumnam, quam perfidiae pretio Judaeorum popu-
est. Vidisti possessiones pupillorum, non ad inva- J) lus habebat exsolvere, dicebat in Threnis sub hac
dendum, sed ad tucndum; et paternis ingemuisti eadem littera « In hoc ego lleo, oculi mei caliga- :

visceribus, si quid advertisti de minoris coinmodis verunt a fletu, quia elongavit a rae qui rae conso-
esse neglectura ; repulisti eum qui fines ejus vole- labatur {Thren., i, 16). » Non abductum se
igitur

bat invadere; judicasti pupillo; oculus tuus fons esse de terris suis dolebat, sed a Christo populum
tibi fuit et origo justitiae. Judicasti viduae fsicut relinquendum, consolationemque futuroe vitae cer-

enim mala drachma, non drachma;
dicium, non utiquc judicium); judicasti ergo sicut
justns et bonus judex, vidisti usurpatorera irapro-
bura, qui maritali auxilio destitutam, suara praedara
sic raalura ju- nebat amissam. Haec est vere dolenda captivitas,
quae aeternae spe libertatis privata videbatur. Alio
quoque loco sub hac eadem littera repetivit in
Threnis, dicens « Dominus quae cogitavit, con-
:

(37) Mss., clariludo diuturna, qua; lectio defendi ambitione. Melius alii, ac edit., Non census ambi-
potest, si diiUurna, pro conslanti ac perenni usurpe- tione. Est enim hoc loco census, proventus quem
tur : hic tamen praestare videntur ediliones, ut cum quisque annuatim e possessionibus percipit.
priori mem))ro fiat antithesis. (39) Magna pars mss., sicul Sponso dicitur.
(38) Scripli codices maguo numero, non accensus
IJiOI EXPOSmo IN PSAl.MUM CXVIII. i.m
suinmavit, vei-hiim siium quod mandavit a diebus A Noo inel)rietatiim, Lot incestalum, sacerdolem pri-
aMlifjiiis. Destruxit, et nou j^epercit, et la-titicavit mum if)suin Aaron cum Maria sorore lentatuin, le-

sufter t(! iuiniicum, et exaltavit cornu trii)ulautis pra- maculis aspersaui Mariam primum, posl abso-
te (Thren... u, 17). » Nonne evideuter futurum judi- lutam; Moysen pene internecatum, nisi circumci-
ciuui Christi annuntiatur, sicut in psalrao quoque sioue filii ct ejusmodi sauguinis fusione Sephora
pra-senti declarari certum cst? Oeulus ergo pra»vi- mulier ejus omne ab eo periculum depulissct. His
deat qujii ventura suut, el ca aut profusioue lacry- igitiir commonitus exemplis nequaquam se fortitu-
niaruui, aut erroris correctione detorqueat. Deni- dini suai credit, sed eauta huuiililas divinum sibi

qne Jeremias flcbat; quia malam causam impia^ precando asciscit auxilium, peteus ne tradalur no-
plcbis susceperat, quac perfidiBC pertinacia proprium centibus.
ncpabat auctorem. 12. Scit enim auctorem esse principem mundi
10. (Vers. 121.) Oavid aulem prophetico spiritu omnium delictorum. Ipso individuos proximoiuui
judicium prajvidens Christi, in quo nemo iuuocens iriiruiu stiraulis excitatos scindit alfeclus; ipse

periclitabatur, nemo sceleratus eludet, bona fretus llammam accendit libidiiiis, ipse adolet avaritia'

conscientia dicit : Ecce judiciu,m et justitiam ; ne cupiditates, ut quo plus rapueriraus, amplius re-
Iradds mc noccntibus me. Non quasi gloriosus ac B quiramus; ipse suggerit et miuistrat fomenta luxu-
iusolens se ipse laudat, cum utiquc peiitus legis, rifp, ipse odia exasperat, et iraraodica? stiidium
magis quam proprio ore uiiumquemque
altcrius ambitionis inllammal. Quod vitium blandum in

laudandum essc non ignoraret. Non, inquam, prae- exordio, sa^vum in proccssu, nec fraternse ger-
dicatarum jaclantia est hic ulla (60) virtutum, sed manitatis potuit contemplatione revocari. Dum do-
vilai innocentis asscrtio juro prajsumpta; ne diguus let sibi gratia^ coelestis ainbitor fratrem esse praj-
aestimaretur qui propter gravia peccata a Domiuo latum, de sacrilicio processit ad parricidium. Aucto-
relinqueretur, et noceutium potestati Iraderetur. reni igitur incontincntiai diabolum esse Apostolus
Dofonsio est igitur, non arrogantia, quando non docet : « Ne tentet vos propter incontinenliam
Bxcellentia aliqua honoris assumitur, sed formida- vestram (I Cor., vii, 5). » Incentorem quoquc ava-
biiis «rumna pro[)ulsatur. Dcnique Petrus hoc ge- ritiai ipsura esse legimus, dicente Paulo : « Qui
iiere defensioiiis utitur diccns : « Ecce nos reliqui- volunt divitos (ieri, iucidunt in tentationem, et in
luus orania et secuti suinus te; quid ergo erit no- laqueum diaboli (I Tim., vi, 9). » Et alibi : « Mor-
bis (Matth., xix, 27)? » In quo si dicti arrogantis titlcale ergo membra vestra quaj suut super ter-
^ccolor aliquis naevus fuisset, non tantum gratiaj p ram, fornicationem, immunditiani, libidinera, con
ie Doinini Salvatoris sententia rotulisset, ut non cupiscentiam malam, ct avaritiam, quae. ost idolola-

soliim niinime subdondus ipse judicio, sed ctiam Iria {Coloss., iii, 5^. » In his oniiu diaboli voluntatem
judicaturiis do alioruin meritis ipsc nuntiaretur facimus, et exsequimur potestatem, qui per car-
[Ibid., 28). Ncque enim in judicio, si quis innocen- nis istius desideria incentivum suae fraudis ope-
lioe suaj tuenda; gratia, quid fecisset aperiret, ad ratur.
jaclautiam j^otius quam ad defensionem causa* dic- 13. Quemcunque crgo in vitiorum suorum pos-
luiu fosliinaretur. Aliud est dignum se pra>mio di- sessionc repcrerit, tauquam obnoxium suo juri
nire, aliud iudignuiu injuria. vindicat. Adultcrium quis facit, luxuriam erercet,
II. Et tamen ille ipse philosoi^hiai summus, ut aliena diripit, portio diaboli est ;
pudicus autem,
liunt, magister, cum accusarctur, interrogatus qiia et continens, ct misoricors, Christi portio est.
-aiidoin paMia se digiium putarct, respondisse fer- Christi ergo servum sibi nou polest vindicare, uisi
Lur, ut iu l>rytaneo piiblico (01) quotidio convivio forte illapsum in vitia deprehondcrit, nec tunc
jusciperetur. lllc honorem usurpavil, hic pra^.cavit quidem viudicat, sed tanquam suum sibi tradi pos-
Brumuani (62); ille gloriara arrogavit, hic humili- lulat. Ideo ergo dicit David ; Feci judirium et jus-
latem servavit. Nani quai niajor csse
1173 li""'i-D ''''«'"• "»» "^ arroget, sed oxcuset, ue quasi
litas potcst, quam iit conscius sibi judicii ot justi- peccator dcseratur a Chrislo. Ksomplo sit nobis
Liio rcsorvataj, tradi potcstati diaboli vereretur? aposlolioa lectio quain ob rom uuusqiiisque trada-
lloiuinem se csse cognovit, impar sibi belliim ad- tur. Illum euim qui uxoiem i^alris habuit, quia sic
ifersum spiritalia uequilia'. in coilestibus, raptum operatus est, tradidi Satann', dicit Apostolus i'63>

aovit Enoch essc , nc malitia mutaret cor ojus; [l Cor., V, 4, :i); non ergo esset Iraditus, nisi opera

(60) Edil. omncs, prxdiealoris jaclantia cs( hic ulla dc Oral.

'irtulHm. Mss. complures , pr.vdictarum jactantia, (6-2) Edil. Am., xrumnam precatus esl. Era. ot alii
Uelius tamon quiiiquo, ut in oonlextu.
alii omendarunt..., deprccatus est. Nou male, si vel unus
(61) Mss. aliquot, ut in prandio publico. Alii, atque
uiss. aslipularelur. Sic eliam infra sermone 17,
Hlit., w/ //j Pnjtanco. Pulchre id
quidem ; eral euim uum. 'SiJ, odil. babout, Quam jure precatus est, ubi
.'rvlaueus locus Athonis, ubi sumptu publico de
mss., Quam jure praxavit. Quod ulroque loco con-
^ep. benemeriti, ac publicorum certaminum vic-
cinne dici nenio non videal.
ores alobautur. lioc autem rosponsum npud Pla-
(63) Ouinos edit., tradidit Sattinxt .-tpostolus. Mss.
onom ia apologin Sooralis ila leporo ost Ei ouv :
uon pauoi... ut dirit Apostolux. Alii partim, tradi Sa-
•£i |i£ xsTa xb 6(xaiov vfa d^ta; xiixadOai, touto"j TtjiiijjLat tanx dicit .4pos(olus: parlim, Iradidi, elc, quorum
^; iv llpuTavdM fftTVioTEw;. Adisis cliam Cicer., lib. i leclionem hic nrbilramur antoponendam.
1503 S. AMBROSll 1504

fecisset diaboli. Uiide non imraerilo recusat pro- ^*^ qui totam irritavit terram, concussit reges, po-
pheta noceutibus qui allcgat non diaboli
tradi, suit universum orbcm desertum, et civilatcs de-
opera se fecisse, sed Christi. Cliristus enim dicit : struxit, cos qui in abductione erant, non solvit?
« Judicate pupillo, et justificate viduam {Isa., 1,17). » 16. Caveamus ergo ne muros animai nostrae do-
Hoc est ergo Feci judicium el justitiam, in judicio
-.
struat, ne propugnacula nostra; mentis diruat, ne
non contempsi pauperem, non oppressi viduam, super sidera Ihronum suum ponat. Ponit super
personam divitis non recepi, in omnibus operibus sidera, quando electum decipit, quando justum
justitiam reservavi. circumvenit, cujus opera luccnt sicut steha? in
14. Judicii iinis justitia esl. In altero veritatis ccelo. Nonne et Judas proditor inter caeteros audie-
custodia, in aitero fructus est lequitatis, utraque bat : Vos eslis lux hujus mundi [Matth., v, 14)?
WT ^ tamen non privata virtus, sed pubhca.Nam
immaculatum corpus a virih permistione servare,
Nonne diabolus lumen
quos non potuerit circumvenire, calumniatur,
ejus exstinxit ? Quin etiam
in-

et palmam castimoniee hraoso in corpore usque ad videns regni coelestis gloriam ut quos ihecebris
:

angelorum conversationem custodia integritatis suis a Christo non potuit separare, eos calumnhs
evehere , utilitas privata, laus pubhca est; frugi suis debiti honoris fructu fraudare conetur. Fu-
esse ac modestum, ct sobrite parcitatis tenere men- i> giamus ergo malos cahimniatores, qui peccatum
suram probatur a pluribus, sed sibi soh prohcit. operantur in nobis ct ipsi nobis caluranias infes-
Fortitudo in prseliis eminet, in otio friget : cujus tissima 1175 accusatione componunt . id quod
opus in tempore necessarium, in voto adversura ipsi fecerint arguentes. Ecce manus Domiui parata
malunt enim homines non puguare, quam vincere. est, quae te fugientem ab adversariis tueatur ac
Sola justitia est quse omnibus temporibus, ahis protegat. Pharao te in patribus tenebat superbus,
potius nata quam sibi, quotidiano usu et fructu immitis ; fugisti ab eo, suscepit te manus Domini,
pubhco, suo damno alienas custodit ulilitates, quae et de pericuhs liberavit. Non dimisisset te Pharao,
nihil habeat utilitatis et .plurimum laudis. Hanc nisi tu Dominum confugisses. Dicebat Pharao
ad :

igitur Propheta prajtendit ad sui meriti commenda- « Dominum nescio, et Israel non dimitto (Exod.,

tionem, dicens : Feci judicium et justitiam, ne V, 2). .» Vides quam superbus ? Merito ergo sus-

iradus me nocentibus me. Ubi justitia, ibi misericor- ceptus in bono est, qui malum fugit. Non patitur
dia. Misericordia a peccato liberat. Quomodo ergo ergo Deus in malo non esse ; suscipit in bono,
peccatoribus trador ? Simile ihud in Canticis : nec patitur suos calumniis subjacere.
« Exui tunicam meam, quomodo induam eam ?
p 17. (Vers, 123.) Oculi mei defecerunt in salutare
Lavi pedes meos, quoraodo inquinabo eos [Canl., v, tuum, et in eloquium justitix tux. Qui sint isti

3)? » Exui tunicam peccatoris, velamenque terreni ocuh considera, qui in Christum deficiunt, dum
cur quasi peccator atque terrenus adjudicor? Lavi ejus prsestolantur adventum, aniraae videlicet ocuh,
pedes meos, ne qua dehcti sors posset adhaii'ere non corporis, tota fidei intentione defixi; in eo
vestigio : cur das in me dehnquentibus potes- enira quem diligimus, totis ocuhs occupamur, nec
tatem? quidquam aliud videre delectat. Non potest hoc
15. (Vers. 122.) Sequitur : Suscipe sermm tuum dicere nisi qui a mundanis sohicitudinibus et sae-
in bono; non calumnientur me superbi. Quasi ju- cularibus voluptatibus intentionem omnem suae

dicii et justitia? conscius, auctoritate prophetica mentis avertit. Nam quomodo hoc dicit, qui thea-
progreditur, servum Domini ut dicere non se trahbus ludibriis occupatur? Sed ille hoc dicit

reformidet; servus enim Domini nihil debet alie- qui supra dixit : Averte oculos, ne videant vunitatem
nis. Pretiosa haec est servitus ,
quae virtutum [supra, vers. 37). Qui autem sunt oculi qui defi-

constat expensis. Cur autem timet nocentibus tradi, ciunt in eloquium Dei, nisi ocuh interioris homi-
aperit evidenter ,
quia calumniatores sunt ,
qui nis, obtutusque animae, qui tenduntur ut videant
oderint veritalem; impugnent innocentiam, quiaDOei verbum, et nimia intentione el exspeclatione

superbi sunt. Qualis enim adversum servulos Dei deficiunt in salutare Dei , defectum sui patientes^
potest superbus esse, qui adversus Deum se exal- ut assumant quod verbi est?
tat, et dicit : « In ccelum ascendam, super sidera 18. Et quia eloquium Dei plerosque movere noi
coeh ponam sedem meam, sedebo in monte ex- potcst, ideo addidit : Eloquium justitix, ut raover^

celso, super montes altos qui sunt ab Aquilone, non debeat. Movere autem poterat, quia scriptur
ascendam super nubes , et ero similis Altissimo est « Major serviet minori [Gen., xxv, 23). » Nam
:

(Isa., XIV, 13, 14)? » Quid igitur mirum, si gravare nisi ad raysterium accipias, naturse injuria est.

homines possit, qui pervicaci spiritu nec Deo Et, « Dedi vobis praecepta non bona (Ezech., xx,
cedit?Quomodo mensuram veritatis, et fidem in 25). Ergo Deus mala dat pra!cepta. Et,
» « Ego
hominem reservabit, qui sacrUego impudentique Dominus creans mala [Isa., xlv, 7). » Sed et de

mendacio omnipotenti se Doraino adajquandura pra^ceptis sic solvitur, quia infirmis non dare de-

esse promittit? Quomodo calumniatur singulis (64), buit perfecta praecepta, quae sustinere non possent.

(64) Omnes Quomodo non calumniatur singu-

edit., male, si per ironiam dictum accipiatur. .i

los; omnes mss., Quomodo calumnialur singulis ?^on

1505 EXPOSITIO IN P^LMUM CXVIII. laOO

Qiiando audirfit Judseus : « Dimitto omnia tua... ^ 2\. Ilabet ergo ocnlos columbae ad similitudi-
et sequerc me {Mntth., xix, 21 j? -> (Juando audiret nem Christi, quia et de ipso lectum est : « Oculi
Judfftus : « Qui non tulerit crucem suam, et se- tui sicut columbae super abundantiam aquarum
cutus me fuerit, non est me dignus (Matlh., x, .38)?» lotffi in lacte, sedentis super plenitudinem [Cant., v,

Sed ha^c perfectiora prsecepta Evangelio reservata 12). )» Baptizat in lacte Dominus, id est, in since-
sunt. Kt mala non creavit Deus, sed ha;c qufp. vi- ritate. Et isti sunt qui vere baptizantur in lacte,
dentur nobis austera, verbera, mors et hujusmodi qui sine dolo credunt, et puram fidern deferunt, ut

alia quai propter emendationem pra:!scripta sunt immaculatam induant gratiam. Ideo candida Sponsa
noxiorum; justis enim non est lex posita, sed in- ascendit ad Christum, quia in lacte baptizata est.
justis. Nam si noxii nihil timerent, innocentes Ideo mirantur eam Virtutes et Potestates, dicen-
semper timerent. tes : « Quaj est ha;c quae ascendit dealbata Cant.,
10. Qui suiil igitur isti oculi qui deficiunt in viii, .'))? » Ante paululuni dicebat : « Nigra sum
salutare Dei? Diximus oculum suppliciorum esse, {Cant., 1,4);.» nunc dealbata cernitur, et ascendit

qui praevidens futura supplicia peccatorum, geren- ad coelum, et innixa Dei Verbo, alta jam penetrat.
dain annuntiet poftnitentiam. Demonstravit hunc Nec iramerito illic aquarum abundantia, ubi Chris
oculuni Baptista Joannes dicens : « Generatio vipe- B tus, ut mens humana repleri cupiat. Has sitit aquas
rarum, quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? cervus, quas cum biberit, sitire non possit. Has
Facite ergo fructus dignos poenitentise (Luc, iii, 7, aquas sitivit Propheta, cum dixit : « Sitivit in le

8). » Ad baptismum enim Joannis veniebat, qui anima mea (Psal. xli, 3). » Sedet ergo Christus
oculum snppliciorum, ad Christi aiitem
liajjcbat super abundantiam aquarum, et super plenitudi-
bnplismum vcnit, qui videt gratiam. Ilic enim nem. Et ideo qui baptizatur in lacte (65), dicit :

ociilus est qucm Dominica; passionis umbra tuetur « Et nos omnes de plenitudine ejus accepimus

et protegit. Ennon
Aliud ergo Ennon, ahud Ain, In {Joan., i, 16). » Unde et oculus suppliciorum non
baptizatur conscius gravium delictorum; qui autem alienus est ab Ecclesia, quia etsi baptizabat Joannes
purum ocuhim habet, gratiam suscipit spiritalem. inEnnon, baptizabat juxta Salim, ubi erat aqua-
Et imperfectu^ fortasse animac oculus supplicio- rum abundantia, duodecim fontes, et septuaginta
ruin est; 1176 perfectio, autem ocuhis gra- palmarum arborum {Joan., iii, 23).
tiarum cst purior atque sincerior, qui signiOcatur 22, Hos fontes habet Ecclesia, hoc est, in veteri
hac littera, ad quam justi forma dirigitur, quia Testamento duodecim patriarchas, et in novo duo-
impcrfecta pcccati tantummodo judicium declinare ^ decim apostolos. Ideoque dictum est : « In Ecclesi
esia
desidcral ,
perfecta vero ineritum regni coclestis "*
"'
benedicamus Dominum Deum
' r>.— rw j.
de
f„_.:i
fontibus Israel— i

Praesumimus tamen quod utrumque ocu-

acquirere. [Psul. Lxvii, 27). » His foutibus anle perfunditur
Uim una anima habeat, et oculum suppliciorum, et quicunque Christi mysteria sacrosancta consequi-
ocuhim gratiae : laevum oculum suppliciorum, dex- tur; isti enim fontes ex aeterno fonte manantes,
terum non a primo homines possunt
gratiai; quia toto orbe finxerunt. Ubi isti fontes, ibi ascensio
esse perfecti, sed per processum virtutis ascenduut. auimarum. 11*77 Denique Salim interpretati
Ante igitur unaquaeque anima quasi ad baptismum sunt, Ipsum nsrendcntem. Ille enim vere ascendit,
Joannes venit, \it praiiinittat pcenitentiam delicto- qui propria peccata deponit. Hoc igitur verbo puri-
ruin; et in processu paulatim ubi peccata sua defle- licatoriai sanctificationis usus exprimitur. Unde
verit, spiritali abliita baptismate, Christi accipit ctiam bene in Canticis Christus dicit ad Eccle-
sacramcntuin. Unde videtur et in Canticis cantico- siam : « Dcnles tui sicut grex tonsarum ,
quse
rum Ecclesia; pra'dicari, cui dicitur : <( Cor nostruni asccnderuut a lavacro, qua? omnes gemelios creant,
cepisti, soror mea Sponsa, cor nostrum cepisti uno et infecunda non est in eis [Cant., iv, Quod 2). »
ab oculis tuis {Cant., iv, 9); » ut iste oculus gratiae specie lenus de capris dicitur, mystico autem de
qui Chrisli sibi pleniorem acquisiverit charita- [) Ecclesiae grege.
sit,

tem. 23. Noc vilia tibi vidcantur ista animalia. De-

20. Plerique tamen hoc loco accipiunt duos ocu- nique audi quae do his sanctus loquitur Spiritus :

los Ecclesia; : unum qui mystica videat, alterum qui « Capillamentum tuum ut grex tonsarum, quoe
moralia; eo quod sancta Ecclesia non solum mora- revelatre sunt a monte Galaad. Dentes tui ut grex
liuin teueat disciplinam, sed etiam ciBlestis doceat tonsarum, quff ascenderunt de lavacro [Cant., vi,

secretu mysterii. Unde dictuni est de ea : « Oculi tui V, 7). » Vidos quod in altis grex iste paseitur,
sicut coluinbte, extra taciturnitatom tuani [Ibid., audax in monto. Itaquo ubi aliis praecipitia, ibi

1), » quod et spiritaliter videat, ot iioveril tempus capris nullum poriculum; ubi aliis periculum, ibi
lacendi esse, et tempus loquendi; ut iu tompore gregis hujus ahmentum, ibi cibus dulcior, ibi
sermonem suiim proferat, ne importunitate loquendi fructus oleclior. Speotaiilur a pastoribus suis du-
peccatuin possit incurrere. niosa do rupo pondontes; ibi luporum inoursus

mss. qualuordociin. Editio Rom. sola, El

(65) Ila jungunl : I nde et nos omnes de plenitudine ejus acce-
ideo qui biiplizal in aqua. Aliie oiiit. el duo inss. pimus.
ulrnque oniissa lectione voci plfnHudinem sub- ,
150-; s. AMimosii 1508

esse iion possunl, ibi locund* arborcs fruclum ^ tes non csse proetereundos, ubi de oculis dixe-
inlegrum subministranl. Cernere licel ubcri lacte rimus.
distentas super tencram sobolem materna pietatc 28. Qui sunt igilur justarum dentes animarum,
soUicilas. Ideo elegit eas Spirilus sanctus quibus nisi qui informem ac durum accipientes cibum, vel
ccetum venerabilis EccicsiiU compararet. frigidum plerumque, vel supra modum calentem
24. Iit ut mystice audias, capiilamentum Verbi nunc comminuunl, nunc fovcut, nunc tempe-
est altitudo et eminentia qua;dam justarum anima- rant, prout qualitas fuerit ahmenlorum? Dura
rum, quoniam sensus sapientis iu capite ejus. In comminuunt, ne asperitas litteraj in veteri Testa-
altitudine enim cogilationis bumana; certum est mcnto, et sa?cularis inlellectus rigor, nisi fuerit
esse sapientiam. Kt quemadmodum tondentur ca- spiritali dentc lesoiutus , vilalia ipsa interchisis
pra;, ut superllua deponant, ita eliam tonsarum ciborum salutarium mcatibus, ot gulam quamdam
animarum gregern, hoc multarum animarum
cst, animae incuriosa edacitate sufFocet. Par est igitur
virtutes habet sancta Ecclesia, in quo grege nihil ut dividas primnm, si solida tibi videtur esca qua;
possis insensibile (66) reperire, nihil superlluum, sumitur, et distinguas eam, atque emoUitam sine
quoniam iides sapientcs fecil, spirilalis autem gra- noxa aliqua animaj in omnia cjus membra naturali
tia ab omui superihiorum labe mundavit. L> divisione transfundas; succum omne
ut vitalem
25. Merito igilur revelatae sunt animre justorum, ejus corpus epuletur. cadaverosum nihil
Nihil ,

monte Galaad, hoc est, a transmigra-

et revelatffi a mortuum ore tuo sumas, ne dicatur « Sepulcrum :

tione testimonii eo quod a Synagoga ad Ecclesiam

; patens est guttur eorum [Psal. xni, 3); » sed vivum
testimonium cotleste migravit. In hoc ilaque monte haurias verbum, ut in luai mentis visceribns possit
nascitur thymiama, resina, et ceetcri odores, quos operari.
negotiatores illi Ismaelitse, ut habes in primo libro 29. Hi dentes super iac candidiores, quia dentes
Tcstamenti veteris, deferebant [Gen., xxxvu, 25). justorum sunl. Denique cura omnes in Moyse bapti-
lios odores habet Ecclesia, quos mercatores ex gen- zati innube et in mari patres nostri fuerint, non
libus congregati, lide et devotione vexerunt. Itaqiie otiose tamen scriptum est, quia « Omnes eamdem
sicut caprse bonis refectge cibis, et sohs calore ver- escam spiritalem manducaverunt, et omnes eum-
nantes, lavantur in tlumine, et exsultantes mundai dem potum spiritalem biberunt (I Cor., v, 3, 4); »
resurgunt de flumine, ita animse justorum ascen- ut istis sanctorum dentibus major quidani fulgor
dunt ab spiritaU lavacro. accederet, quos post transitum niaris Rubri, myrrha;
26. Istee sunt vere quas geminos creant, in quibus p fontis amaritudine per ligni gratiam temperata
non est infecunditas aliqua virtutum, sterilitas ulla {Exod., XV, 25), cognoscimus esse mundatos, deinde
meritorum. Bene geminos creant, quia congemi- duodecim fontium potu {Ibid., 27), postremo petrse
nant sensus suos. Unde habes in Pi'overbiis scrip- spiritalem undam vomentis irriguo {Num., xx, H);
tum : « Et tu scribe haec tibi tripliciter, in cousilio, petra enim erat Christus (I Cor., x, 4). Ideo el

et in cognitione [Prov., xxii, 20). » TripHcem prte- manna manducaverunt, ut toties abluti mandu-
misit scriptionem, et duo subdidit, consilium et carent panem, ut scriptum est, angelorum {Psal.

cognitionem; sed cognitio gemina est : una incor- Lxxvii, 25). Nunc quoque in EvangeUi myste-
poralium, altera corporalium. riis recognoscis, quia baptizatus licet (67) toto

27. Diximus de fecunditate : dicamus de denti- corpore, postea tamen esca spiritali potuque mun-
bus. Nam et navigantes plerique, et properanLes daris.

^178 'tinere terreno, ubi viderint speciosum 30. Merito ergo David et oculos interiores purifl-
aliquem locum, delcctationis gratia demorantur, catos, el dentes tanquam illuminalos spiritalium
pascunt oculos, animumque allevaut; ncc mora dentium candore sermones profert, dicens : Feci

ulla commeandi putatur, sed gratia, ita et nobis judicium el juslitiam [supra, vers. 121). lUe est enim
pulcherrimos dentes justarum animarum conside- J) verus dentium fulgor, ubi bene sibi conscia; mentis
rare cordi est. Docuit enim Scriptura pulcherrimos resonat canora confessig. Ille mundus oculus,
dentes esse justorum, dicens secundum litteram quem peccatorum gravium trabes nulla depresse-
quidem de patriarcha .luda , spiritaliter autem rit; quem purgamentorum levium festuca nulla
de Chrislo : « Hilares oculi ejus a vino, et den- turbaverit. Iste oculus in verbum justitiae defecit

les sicut lac {Gen., xlix, 12). » In quo non uti- « Qui (enim) Christo adha^ret, unus est spiritus
que carnis humanse oflicia, sed divinse gratia; (I Cor., VI, 17). » Et Balaam petebat ut anima
munera pnedicavit. Docel igitur exemplum, den- sua deficerel in animis justorum [Num., xxui,

(66) Insensibile, id est, a sensu sapienlis alienum, solitum sed eliam opponitur ineptise
significat;
ut lola series orationis declaral. quorumdam hsereticorum qui cunctas corporis
,

(67) Edit., baptizalos licet

recognoscis mun- partes inficiabantur esse abhiendas; ut Theodoretus
dari. Mss. vero nobis concinunt exceptis paucis, hb. IV Hxret. fabvl. auctor est. De iramersione vero
ubi pro, toto corpore, legitur, tinclo corpore. Potest fusius tom. II Ambrosius, Hb. De Mysteriis, cap. 3,
aulem utrolibet modo haec ultima pars admilti; el auclor tractatus de Sncramenlis, Hb. ii, cap. 7,
potior tamen videtur priraa leclio. Efenim non so- quos consule.
lum ea baptisraum per immersionem adminislrari
im> KXPOSmo li\ PSALMIM CXVIII. 1510

10), i(J t!sl , ul propiii ubliviscerelur erroris ; ^ tin-, ijuia iienio sfM'viini hahens arantem, aul oves
•II 79 «luod suum crat, deponeret; quod jusli- pasccnteiii, dicit illi : « Transi, recumbe, sed dicit
tia; et aiquitatis, assumcret. Scd progrediamur ;id illi : Para quod ccenem, et prsecinge te, et ininistra

cajtera. mibi... Numquid gratiam liahet servus (71), si fecit

'M. (Vers. 124.) Scquitnr : Fdc cum servo tuo quod imporatum est ei {Lnc., xvii, 7, 8j? » Ergo et

secundum miscricordinm tunm, el juslitias tuas dooe cuui lecerinius quod nobis iinperalum est, non sta-
me. Pruislruxit viam, et commendationis suee incre- tim nos exaltare debemus, sed magis humiliare.
monta pra;sumpsit. Supra poposcit ne noccntihus ijuia iion stalim si aliquid fecimus, implevimu^
traderetur (,szi/5ra, vers. 121); iterum petiit ut sus- oninia servitutis ohsequia. Quis tanta natura* mu-
ci|)oretur in hono; ne calumuiarentur ei superbi, ner.j, vitff" salutisque servata*. divina beneficia digno
lioc esl : Noii declino judicium, sed caluiiiniam possit aMiuare servitio? Quis potest solvere quod
perlidorum; illi enim judicare nesciunt, calumniari accepit? Ideoque sciens omnia, misericordiam petit
sciunt. Ad tc confugio, qui iiosti repraisentare ju- potius quam audientiam (72) : « Quoniam, inquit,
dicitun (08). Kt hene non vult calumniatorihus iioii 1 480 J"''^'''^'*^^''-"'' '" conspectu tuo omnis
tradi; mulla onim Joh passus est juslus, pustquaiii liomo viveiis 'Psal. cxui, 2). »

tradilus est nocoiiti (Job, ii, (i). Scd difticilo fuil 1» 34. (Vers. 12o.) (juintus versiculus sequitur :

illud ot grande certamen, quod nisi Job niniia pa- Servus tuus sum ego : da mihi iniellectum, et scibo
tientia liaud facile quisquam superare potuisset; testimonia tuu. Intellectus spiritale munus est, et
taincn ille iion tolus osttradilus, sod meliore excep- ideo quod Dei est, a Domino postulatur. Nec quasi
tus est portiono. (Jui dicit : Non trndus mc {suprn, oxtraneus poscit, qui servum se conlitetur. Bene
vors. 121), qiuo niajora sunt compiohendit. Plus dii : Servus tuus sum. Sorvus enim voluntatem do-
autem in anima, quam in carne siimus; justis enim mini sui facit. Servus quaerit servitutis stipendia,
dicilur : « Vos aiUom non estis in carne, scd iu remunerationem sperat (7o). Servus Domini non
spiritu {Hom., viu, 9). » Tradi ergo animam suam potest idem esse servus peccali; et ideo intellec-
recusat, qui corporc sicut aranea taboscebal {Psal. lum sihi darc poscit, ut sciat cavere peccatum. Ha-
xxxviii, 12). hebat quidein intellectum, sed non ut reduiidare
32. IIoc igitur loco, majore quodam familiari- sibi ci'ederet; uberiorem requirit.
latis usu potiora pra?sumens, ait : Fac cum servo 3Ji. Est autem et intellectus naturte, et est intel-
luo sdcundum misericordiam tuam, et justitias luas lectus non honus. Ideo et Saloinon ait : « Intellec-

docc nie. Miscricordiani sihi deforri poscit, justitias ., tus autoiii honus dat gratiam Pror., xui, 13). »

doc(!ri. Alihi quu(fue, lioc cst, in poslerioribus Nam si omnis intellectus bonus esset, non opus
hahes hunc sensum : « Et ne intres in judicium fuisset additamento. Jure gratiam Domini sui qu«-
cuin sorvu tuo {Psal. cxlii, 2). » Etenim nostrorum rit, aliter enim scire non potest secreta Domini,
conscii peccatorum, misericordiam magis petere nisi intellectus spiritalis munus acceperit. Hahes
Doi nostri , (juain justitiam iin|)lorare dobemus. boc in Jeremia : (( Notum mihi fac, Domino, et
Alia veniain laigiUir, aiiu oxaiuen imporlit (09). scibo [Jcrcm., xi, 18); » quia nisi Deus notum lece-
Uua^ spes hominihus certandi apud eum, qucm rithominibus mysterium suum, scire non possu-
occulta noii fallunt, quem latere peccata non pos- mus.
sniil? Ideoque sciens ejus potentiam, qui bominem 30. (Vers. 126.) Sequitnr versicuhis scxtus :

noii tiineret, ait : « Tibi soli i)occavi (Psal. l, (ij. » Trmpus faciendi Dominr dissipaverunt
, : legem
Nou potost hoc jusLus negare, (jiiia nemo sino tuam iniqui. Meno ait tompiis faciendi esse : < Est
peccato, non putest rox, (juia etsi leges in potes- (cnim) tempus tacendi, et tempus loquendi [Eccle.,
tate hahet, ut impune deliiiquat, Deo tamen sub- III, Sed loquendi tenipus advenit, ac per hoc
7). »

dilus est (70) ; iino plus i|).se dehet, cui plus com- Doiuinici adventus tempus jam esse niemorat, ut
niissum esl.
D (juiu logis facta est pranaricafio, veniat linis logis.

33. Iloc ergo dicit : Fac cum servo tuo secuudum et coiisuminatio cjiis, et plenitudo Dominus Jesus,
wjsmconfidm <««/»; quia etsi quid boni feci, plura qui donet hominibus universa delicla; et abolito
debeo (juasi servus. Non iino facto scrvus absolvi- chirographo debitonim, absolvat omncs et liberet

(68) Repr.vsentare judiciiim idom esl alque oxhi- torprelatio persica utque fElhiopica. qnas in Polygl.
beio, sou in praescnti ferre judiciuni. C.ud. Tlieud.. Atujl.consulas hcol.
VIII, tit. 18, lege ia. Ci^) Mss. aliqnol, quam sapientiam. Rom. edit.,
(09) Edit., Atiisveniarn largitur, aliis examen impcr- quam cxcusationem. Melins alii mss. el vel. edit.
lU; mss. aliquot, Alii... alii, olc. Caeteri mapno uu- quam audienliam lioc esl, quam locum sibi dari ad
:

raero, ut in loxlu. cansam dorendondnm.

(70) Itamss. Al edit. adjiciunt, Deo tamen subditu.t (73) Snperiores edit.. remutieralionem non .<iperat.
wt, post vooos, (/((( nulli debel, imo, elc. Mclins cod. mss remuueralionem sperat. Etenini
,

(71) Edit. et pauoi iiiss., Nu)n<inid gratiam liabet sorvus prajlor diaria, peculium el aUa stipendia ser-
serro, cui leclioni Grsecus texlua el Lulinre versio- vilulis, ad mannniissionem quoquo aspirat. Infr.»
ues suQragunlur. Alii niss... scrvus. Non male. si voro uhi mss., se noii ul redundare. odil. inde negj-
graliam hic idoiu osse ao meritum unimadvertas. tionom dotraxernnt. Minus commodo id quidem. ul
Kl hdo inodi) on;n EvauffelisljB locnm n'ddidit in- palebil locum utlenlins considerauli
1511 vS. AMBROSIl 1512

peccatores. Tempvs est faciendi, iit si ingravescente A advenit (76) ; omne enim tempus opportunum sa-
tegritudine alicujiis inconiniodi, curras ad medi- luti, nihil praeproperum pro salute periclitantium,
cum, uL citius veniat, ne postea subvenire non sed volebat exspectai'e adhuc Synagogae correctio-
possit. Medicus enim tunc amplius desideratur nem. Ideo ante tempus ad ficulneam vemi{Marc.,
cum gravis incubuerit oegritudo languenti. Ergo XI, 13), hoc est, cito Judaeis venit, opportune
cum videat in Spiritu sanctus Propheta prsevari- gentibus; cito venit perituris, comraode creditu-
cationes populi, luxuriam, delicias, dolos, fraudes, ris.

avariliam, temulentiam, quasi pro nobis interve- 39. (Vers. 127.) Sequitur versus septimus : Prop-
niat, currit ad Christum, quem solum tanlis scie- ter hoc dilexi mandata tua super aurum et topa-
bat subvcnire posse peccalis, urget ut veniat, nec zion. Lex annuntiatrix Christi est ;
prajcepta ergo
patitur fieri moras. Tempus, inquit, faciendi, Do- legis spem fulurorum bonorum deferunt; manda-
mine, hoc crucem ascendas, mor-
est, ut pro nobis tum est enim Doraini « Attende tibi, ne dere- :

tem subeas. Totus in pericuhim ultiraum mundus linquas levitera per orane tempus quo vixeris super
urgetur; veni ut tollas peccatum mundi. Yeniat ierram {Deut., xii, 19).» Quis est iste levites?!n-
vita morientibus, veniat resurrectio jam sepultis. telligis si consideres quis sit ille qui venit minis-
Factum tuum subveniat, quoniam nectua prap.ceplaB trare, qui sacerdos est in ae.ternura. Aliud man-
prodesse potuerunt. In Lege praeceptum est, in datura ait : « Custodi mensera novorum, et facies
Evangelio ministerium (T^). Pascha Domino Deo tuo {Deut., xvi, 1). » Etinfra :

omnis populus proprium non videbat

37. Crecus « In loco quera elegerit Dorainus Deus tuus invo-
auctorem. Claudus erat mimdus, et titubante ves- cari noraen suum, ibi occides Pascha vespere ad
tigio fidei fluctuabat. Non erat malagma imponere, occasum solis in tempore quo existi de JEgjpio
neque oleum, neque alligaturam. Omne patrirao- ilbid., 6). » Ergo mandata Dei habent futurae re-
nium suura in medicos erogaverat mulier illa demptionis indicia, resurrectionis insignia; ideo
evangelica {Luc, viii, 43), speciem habens congre- super aurum et topazion raeraorat sibi esse di-

gationis 1 1 31 humanse, quse coibat ex gentibus, lecta. Quid enira salute gratius, resurrectione pre-
nec fluentem sanguinera, et inveteratee passionis tiosius?
lethale profluvium poterant saiculi hujus medici 40. Vel quia quae stulta sunt mundi, Christus
restringere. Principis populi posteritas interierat, elegit; ut quoniam per sapientiam raundus non
et omnis occiderat ejus haereditas. Videns hsec cognovit Deura, per stultitiam praedicationis salu-
Propheta, dicit ad Christum : Tempus faciendi,
^ tem afferret credentibus; ideoque ait : Super sa-

Domine; non jubendi, inquit, sed faciendi; quia pientiam operationis coelestis, et mundanae consti-

non legatus neque nuntius, sed Dominus salvaturus tutionis, et super ornamenta solis et lunae, stella-

erat populum suum. Et ille quidem tempus sciebat, ruraque pretiosa monilia, dilexi obaudientiam
et non diflferebat, sed nos nesciebamus quo raelius Dominicae passionis. PIus enim redimendo H82
tempore subveniret (75). mihi contulit, quam creando tunc enira sine sensu ;

38. Aut fortasse vult a nobis admoneri, vult natus sum, nunc cum voluntate servatus. Sed non
rogari; imo si rogatus fuerit, ante tempus venit. quicunque dicil : Dilexi mandata tua super aurum
Venit ad iicuhieam, et ante horam venit, ut dicit et (opazion. Non dicit avarus, qui auro incubat, di-
ad matrem. Illa rogabat pro nobis, illa festinabat, vitiis inhiat, ornaraenta desiderat; sed ille dicit,

dicens : « Vinum non habent, fili [Joan., n, 3). » qui potest dicere « Argentum et aurum non habeo
:

Respondit Jesus : « Quid mihi et tibi est, mulier? {Act., quoniam non requiro, quoniam nihil
III, 6), »

INondum venit hora mea [Ihid., 4). » Et mater quae raihi aurum prodest; prseceptura autera et manda-
sciebat ejus affectura, dicit ministris : « Quodcun- tura coeleste rae rederait.
que dixerit vobis quoque 41. Dixiraus continentiam sensus, nunc de topa-
facile ilbid., 5). » Jesus

qui horam suam quod antej) zio lapide exprimaraus historiam. De quo inveni-
venisse negaverat, fecit
differebat; nam omnia Deus suo tempore fecit. raus scriptura in historia Xenocratis, qui scripsit
Quidquid facit, non est extra tempus, sed totum quasi lithosnoraon (77), nasci^eura vel inveniri
opportunum cst, quod fecerit, et mihi tempore suo circa Thebaidis civitatera alabastrura vel topazion,

(74) Edit. ornnes, et mss. non pauci, in Evaiiyelio Hquet vero tamen videretur simiUus hic agi de
:

myslerium. Melius cod. Rom., Corb., Vind. et Nav. Platonis discipulo, quem Diog. Laertius sex libros
unus..., minjslerium. Significatur enim in Evangelio de Natura scripsisse commemorat quos historiae :

exhibitum sive impletum fuisse a Chrislo, quod in titulo designare potuisset Ambrosius. Verum cuni
lege fuerat prseceptum. Plinius recentioribus hanc opinionem lib. xxxvil
(7o Edit. post verbum suhveniret, addebant El : Nat. hisl., cap. 8, tribuat, putamus eam historiam
jam venit, et abiit, et iterum vult venire, et tempus Xenocrati medico, qui circa illa tempora floruit,
nescire. Glossema insulsum, quod in mss. nulfis altribuendam. Quod autem de Troglodytis subditur,
reperire est. id etiam ex Plinii citato loco petitum est ubi tamen ;

(76) Paris. quaedam edit., Et nihil nisi tempore suo non Philo, sed Philemo eumdem lapidem emisse
advenit. memoratur. Porro Troglodytas ex eodem Plin. 1. V,
(77) Mss. aliquot, Quasi lithognomon. Lectio uon c. 8, discimus iEthiopise populos fuisse admodum
contemnenda. Quis autem fuerit ille Xenocrates, barbaros, qui in specubus non longe a Rubro mari
cum ejus nominis plures exstilerint, non omnino habitarent.
1513 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIIl. 1514

ut aliqui putanl; unde et nominalus est ab eo in ^a conversionis studio revocari solehant (80)

quo gigneretur loco. Sunt autem qui putaverint quod delictorum suorum conscii, nullam spem
insulam nuncupari Topazion ad quam appulsos veniip. praesumerent, et in Ecclesia quanto sanc-
Troglodytas orta subito commotione maritima,
: tiora prscepta, tanto sine venia putarenl esse

eo quod navium nsum non haberent, regredi ne- peccata.

quivisse. Deinde plurimo immorantes tempore, in 44. fVers. 128.) Ideoque ait octavo versiculo :

insula invenisse lapidem, et dclectatos colore ejus Propterea et omnia m'mdata tua cQrrirjebar ; omnern
repeliisse domum, et Arabis negoliatoribus adve- viam injustam odio habui. Merito corrigebatur
nientibus vendidisse : ah iliis emisse Philonem, quoniam diligehat : « Charitas (enim) operit mul-
et ad matreni Ptoloma;i secundi , cui nomen litudinem peccatorum (I Petr., iv, 8). » Vidc quanta
erat Herenice, ah ipso esse perlatum, illam autem operial, quanta corrigat. « Charitas patiens est,
quamvis regalibus ornamentis obundaret, supra benigna est.non jrmulatur, non agit per-
Charitas
moduni tamen colore ejus stupefactam elaborasse peram, non inflatur, non est ambitiosa, non quae-
ut diutius species tam preliosi lapidis non lateret, rit quse sua sunt, non irritatur, non cogitat malum,

ideoque studio ejus quaesitum lapidem, in usus non gaudet super iniquitate, congaudet autem
frequentiores venisse. B veritati. Omnia suffert, omnia credit, omnia spe-

42. Diximus quomodo innotuerit topazion lapis, rat, omnia sustinet. Charitas nunquam excidit

nunc expressius de ejus qualilate dicamus. Duorum (I Cor., xin, 4-8). » In inferioribus tria perfecta
colonim est in hoc lapide xpacrt; (78), hoc est, posuit, spem, fidem, charitatem, majorem autem
quaedam temperata permistio. npa(Toi5i?i; et cliry- dixit charitatem, et recte : « Charitas (enim) omnia
sopa similis chrysopraso, secundum utrumque ve- sperat, omnia credit {Ibid.. 7). » Cum igitur spes

lut qnasdam extendens colorum tiguras, et plenius et fides in charitate sint, non est dubium quod
quidem a peritis fertur exlendere. Est autem pa- major charitas sit [Ibid. , 13). Et bene sibi res-

richrus, et satis purus, et chrysochrus, et pinguis, pondit Propheta. Supra enim dixit : « Lex Domini
rcsplendenti similis, maxime cum sohs splendore irreprehensibilis, convertens animam [Psal. xviii,

percutitur. Est etiam pulcherrimus et mirabilis 8). » Si lex animam convertit, ulique qui diligit,
super omnes chrysoprasos magnitudine , et, ut legis dilector est. Deinde in hoc ipso centesimo
dixi, visu pinguior. Natuia hnjusmodi, ut si polire decimo oclavo psalmo primum posuit : Beati im-
et loevigare cum velis, asperetur magis, et usu moculatiin via, qui ambulant in lege Domini {Supr.,
minuitur. Esl autem quodam genitali opere na- ^ vers. 1). Si immaculatus est qui in lege Dei ambu-
turse euglyphus, hoc esl, bene insignitus alque lat, utique convcrtitur qui diligit Dei legem. Ergo
mirabilis (79), et ut summo studio dignus habe- si lex immaculatum facit, recte charitas multitudi-
retur, difficile invenitur, et repertus, raro tamen nem operit peccatorum, quia plenitudo legis cha-
in usu hominum est, quasi is quem dives regina ritas est.
mirata sit. 45. Omnem, inquit, viam injustam odio habui. Si
43. Sed jam sicut Troglodylse illi quasi pretio is qui prsecepta justitiae diligit, facit illa qua? dili-
suffi remansionis invento, repetierunt domum, ita git, utique is qui odit iniquitalera, non facit quod
et nos emolumento morte hujus recepto redeamus exosus est. Nec immerito ad onmia praecep^a Do-
eo unde divertimus. Nec par est nos ornamentis mini corrigitur, qui omnem viani odit iniquitatis.
regiis diutius sermonis uostri quaedam 1183 Nam nisi omnem viam iniqnitatis oderis, non potes
adniovere brachia cum habeamus in manibus
; in omnibus prseceptis Dei rorrigi. Potest enini tieri
crucem Christi, quam admonct Propheta super ut aliquis se temperet a crudelitatis horrore ; lu-

aurum et lopazion praiferendam, qua; omni

ab brico tamen deceplus amore meretricis, et semitas
errore culpaque revocat et corrigit. Quis enim incontinentise jiivenilis ingressus, impressum semel
justorum non ambiat Christi in morte sola- T) non queat revocare vestigium. Multos enim vilia

tium , in resurrectione consortium? Quis non blandiora decipiunt, et contra avertit a se pluri-
retlectal gradum ,
quando audiat sibi superiora mos nimium severa crudelitas. Sed ju-
tristis et
omnia peccata donari? Propter hoc enim plerique ventus ad amorem liberior, ad lapsum incautior,

(78) Sex mss., Duorum colorum est similitudo in ac mss. nliquot, af summo studio dignus hahelur. Dif-
hoc lapidc, npacri;, Ubi auteui ouuies mss. ac
etc. ficile Sed mss. melioris mauus ul in con-
invenilur.
vet. edit., et chrysopa, Rom. ex Plinio emendavit lextu. Quod autem habent omnes edit., Et repertus
chrysovteron ; sed pro similis chrysopraso; ut habe- insignitur, nuUus mss. verbum iusignitur, agnoscit.
tur in edil. el mss. plerisque, reponendum ex eodem (SO) Edit. Ara. et Gill., ad conversionis studium
fnerat, similix chrysopaslo. Kt hanc leclionem vehe- rcvocarc (Gill revocari) solebant. Meliws Rom
,

menter suspicanuir gormanam esse, cum iu mss. revocari uolebant. Oplime aulem omnium Era. quem
quibusdam legamus, simiiis c/iri/.s-opn.MO ; sed inte- simul et majorem mss. partem sumus secuti. Ahi
1'iui ab aliis, atquo edit. non discedimus. Infra voro,
vero mss. partiin his, partiin illis edit iiatrocinan-
ubi edit., parychrus, scrihimus cuni uiss. parichrus. tur. llic porro Novaliaui obiler ^iorstrincuulur, quos
ut sit coloi- pcirius, sive albus, a mannoribus insulte de indnstria iinputrnat snnclus prsesul in l.b. De
Pari ila dictus. pocnitentia, qua de re illic a nobis dicetur uborius.
(79) Kom. edit. sola, bene ligurabilis. Et cum aliis,

PaTROL. XV. (XIV, PARS II,) 48

151! S. AMBROSII dt)16

ad infirmitatcni fragilior, ad corrcclionem durior ^a Babyloniis illatam dellere videatur, tamen pro-
esl. Alius se restringit a luxuria, sed avariliai phetico spirituistam magis captivitatem prajvidens,
cupiditate raptatnr. Plerumque enim peccata hu- qua eos intelligibilis Babylonius in perpetui erroris
jusraodi sunt, ut si allerum declines , incurras vincula subjecit, et domesticae virtutis exlorres
alterum , et naturai usus adjuvat infirmitatem. de statu paternse devotionis eliminans, longinqua?
Odisti luxuriam quasi frugi, sed frugalitatis studio affecit peregrinationis exsilio, miserabili dolore de-
habendi cupiditas frequenter irrepit. Avaritia:! ipsi plorat. Nulla enim patria verior quam fides, qua;
rapina est subdita. Kt quanto tolei^abilius est pro- eos qui longe erant, prope esse fecit, et advenis at-
pria profundere, quam aliena diripere ! Sunt qui que peregrinis civitatis supernsejura connexuit (81),

metuentes 1 1 34 'diquid proprio minuere de sicut scriptum est : « Ergo jara non estis advense,
censu, etiani inopi sumptum negent, et miseri- atque peregrini, sed estis cives sanctorum et do-
coi-diam detrimentum putent. Sunt qui degenerem mestici Dei {Ephes., ii, 19). »

vitantes ignobilitatem, flabro ssecularis ambitionis 3. Ahbi quoque Jeremias dicit sub hac littera :

agitentur, et sicut quassata? arundines huc atque « Aperuerunt in te os suum omnes inimici tui,
illuc ferantur incerti. Sunt etiara qui dum majo- sibilaverunt, fremuerunt dentibus, et dixerunt
rum suorum statum sequuntur, veluti digna con- B quam spe-
Deglutivimus eara; tamen hsec est dies
versatione contenti, ne errores quidem patrios rabamus, invenimus eam, vidimus eam [Thren.,
existiment declinandos; ut fide mutandam per- II, 16). » Et hic sicut Judseorum populus os aperuit
fidiaranon arbitrentur; cum in melius mutare in Christum, quemadmodum 1185 ^^ vicesimo
propositum non levitas, sed virtus; neque culpa, primo psalmo de ejus passione legisti, quod ape-
sed gratia sit. Alius circensibus ludis, aut thea- ruerunt os suum maledicentes [Psal. xxi, 14);
tralibus sollicitatus voluptatibiis, aut caiteris va- dignai sortera remunerationis agnoscis (82), ul ipsi

nitatibus occupatus, Ecclesiam non frequentat ab inimicis suis talia sustinerent, et fremeret in
aUum ruris quieta delectant , eaque causa ad eos dentibus intelligibiUs ille peccator diabolus,
Ecclesiara rarus accessus est. Itaque diverso sicut leo rugiens, et requirens quem devoret. Isti

usu in euradera indevotionis errorera uterque igitur non dixerunt : « Benedictus Dominus qui
concurrit. Sed qui omnem viam iniquitatis odit, non dedit nos in capturam dentibus eorum {Psal.

a(i universa corrigitur et emendatur. Et bene cxxiii, 6); » quia sperandura de Doraino non puta-
posuit, Viam iniquitatis ; ille enim facilius ini- verunt. Ergo excidium eorum diabolus quod prae-
quitatera decUnat, qui vias ejus non fuerit ingres- >^ suraebat, invenit. Deglutivit eos; quoniam deerat
sus. pastor offensus, qui extraheret de ore leonis crura
SERMO DECIMUS SEPTIMUS. ovis, aut cartilaginem (83).
S Phe. 4. Sequi noluerunt, audire nohierunt, ideo dece-
1. Phe littera decima septima, quse latine si- dente pastore, vestigia eorum atque aures suis fau-
gnificat, Erravi, sive, Os aperui. Merito ergo cibus occupavit, quia « faciera sanctorum non rece-
lacrymabilis series psalmi subjecta est huic lit- perunt, et nobilibus raisericordiam non dederunt
terae : Respice in me, et miserere mihi et non {Thren., iv, 16), » ut tertio Jeremias sub hac littera
dominetur mei omnis iniquitas. Faciem tuam illu- dicit in Threnis. Qui erant nobiles, nisi qui non
mina super servum tuum {Infra, vers. 132, 133, secundum obscuram hanc vitam, sed in lumine
133); ut ei qui erat in umbra mortis ,
populo sanctitatis egerunt. Et omnibus quidem misericor-
ccelestis inisericordise lumen oriretur , adveniret dia inopibus jure debetur, sed major quidam, cum
Christus peccatorum
remissio , captivorum re- ex divitibus atque nobilibus in ultiraum statum
demptio, subsidiura laborantium. Sed quia ve- atque egestatis necessitatem aliquos aerumna dejicit,
nire tardius desiderantibus videbatur : Exitus, miserationis pulsat affectus
inquit, aquarum deduxerunt oculi mei (Infra, vers. i-. 5. Jeremias ergo flebiliter satis dolet, utpote qui
136). perpetuse aculeo mortis deploraret amissos ; David
2. In Jeremise quoque Threnis lacrymabilior se- vero moderate, quasi qui obreptionem doleret erro-
ries sub hac
litlera est « Expandit Sion manus : ris, remediuranon desperaret correctionis; ut con-

suas,non est qui consoletur eara {Thren., i, 17). » tristaretur, non absorberetur.
Dignara remunerationem recepit; ut quse expan- 6. (Vers. 129.) Denique confirraatus sobrietate
dentem manus audire neglexit, et sub alas ejus poenitentiae, et spe venise provocatus, sic coepit :

succedere, ipsa postea expanderet manus, et con- Mirabilia testimoniu tua, propterea scrutata est ea

non posset. Nam etsi ante ad-

solantera invenire anima mea. Moralis oratio, ut quoniam eum pude-
ventum Domini Jeremias captivitatem Judaeorum ret erroris, Deum tamen proprise miserationis tes-

(81) Cunctse edit., et advenas atque peregrinos civi- iv. ox^),ti 9] >.66ov wtIou. Et infra
ai6\ionoz tou >eovTOc 8uo
tatis supernx jure connexuil. Mss. ut in contextu, nisi ubi aUse, ac mss. omnes, faciem sanctorum, eadem e
quod nonnuHi habent et ex advenis, etc. : sacris cod. reposuit faciem sacerdolum ; verum
:

(82) Mss. quatuor, sortem malediclionis agnoscis. eadem ratione mutandus fuerat totus locus, cum
(83) Rom. edit., aul auris carlilaginem ; et certe ejus uUima pars in iisdem saciis cod. ifa legatur, et
|
Yox, auris, in aliis et mss. subintelligilur, cum prophetis (aUbi etiam senibus) misericordiam non dede-
aperle alludalur. ad Amos, iii, 12 Exa7cd<7r) 6 7toi|j.Tiv : runt.
<5n EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1SI8

timoniis conveniret. Hoc esl dicere : Ego in exordio ^ sapientibus, et parvulis revelasset {Matth., xr, 2.*i);

sermonis loquens mea peccata, non audeo levare ostendens citius plebem ex gentibus, vel status
oculos moos nd te Deum vivum, sed tu, Domine, inferioris viros, quam scribas et principes Judcso-

me ad sperandam veniam tantarum indulgentiarum rum , et divites hujus sa;culi credituros? Ideo
tilulis provocasti. Mirdbilia leslimonid Iwi , cum « divites egueruut et esurienint (Psal. xxxiii, H), »

in Abraham non lapsu incuria^ juvenilis ofTensus pauper autem clamavit, et exauditus est.

es; dum monuisti ut Chaldaeorum errores, patriam, 9. (Vers, 131.) Sequitur tertius versiculus :

coguationem relinqueret, et evocalum (84j virtutis Os meum aperui, et duxi spiritum ;

quoniam prx-
exerciliis erudisti. Cum Hebraeorum popuiiim a cepla lua concupiscebam. Ilabemus in Evangelio
paternai studio nobilitatis aversura, et viles escas quod Dominus Je.sus aperuit os suum (Matth., \, 2),
;4']gypti supcr divina raunera pr.neferentem, non cura benedictiones ediceret. Sed ille os aperuit, ui
solum soliditatis Rubri maris lluctibus liberasti; daret aliis spiritura : David apcriiit, ut acciperet.
verum etiani Iriumphis plurimis evexisti ad gloriam, Dcnique Jesus dicit : ' Accipite Spiritum sanctum
el ubcris terra; possessione donasti ad quietem. (Joan., XX, 22); » David dicit : « Dilata (Soj os
Te fotus securitate deseruit ; te bellorum acerbitate tuum, et adimplebo illud (Psal. lxxx, i\), » hoc
depressus invocavit; et ut injurias tuas obiivisce- B horaini dicit; plenitudo enira Christus est. Qui
reris, emeruit. Te Jesus iNave duceni sibi coeles- implet orania, iraplet os tuum. Scribe ergo quae
Lis militiai venisse cognovit. Te populus triumpha- dicit in latitudiiie cordis tui, hoc est, os tuura
tor ut Madian sibi dorainarctur, offenderat; te ul clamet ad Domiuum. Claraat os tuum , et cuni
Madian vincerelur, oravit. Tibi in Saul rege non tacct, sicut et Moyses cum taceret voce, claraabat
obtemperavit, ut de eo alienigenai triuuipharent, spiritu (Exod., xiv, 15). Ab hominibus non audie-

tibi, David prajeunte, servivit, ut de alienigenis batur, apud Deuni personabat; est enim inlerioris
victoriam reportaret. Ego quippe pastor malignum clamor affectus, qui auditur e coelo. Anna quoque

fect, et veniam
confessione peccati reportavi. cuin oraret, tacita clamabat (I Reg., i, 13); labia
Pulcherrimus itaque versiculus ad martyrium co- non movebat, et interiori voce piae mentis excitabat
hortationem. 1186
Denique prophetica anima Jesuni. Denique cum effectu rediit, quse cum silen-
sic prodcit in melius, dum mirabile credit Dei tes- tio precabatur; quia clamabal in ea spiritus Dei,
timonium; et quia credidit, diiigenti indagine qua;- qui etiam tacentibus nobis clamat : « Abba pater
sivit. Profectum qureris, agnosce ex his versiculis (Rom., viu, 1;)). »

qui sequuntur. 10. Intellige ergo quid os sit : utrum cor, an

7. (Vers. 130.) Mnnifestatio sermonum tiiorum
c.interioris habitus. Habet os aninia, quse habet
Ulwninat me, et inlellcctum dat parvulis. In Evange- membra. Hoc os aperi non solum Christo , sed
lio, cum mitteret discipulos suos Joannes ad Do- eliam Christi discipulo, qui os suum Christo im-
nuiuun Jesum, dicebat : « Tu es qui venturus cs, plendum pr«buit ; et Os nostrum
ideo dicit : «

an alium exspectamus (Matlh., xi, 3)?» Respondit patet 1187 ad vos, o Corinlhii, cor nostrum
Jesus CcKCos videre , claudos ambulare audire , dilatatuni est (II Cor., vi, 11). » Ideo imitatores nos
surdos ; hoc enim adveutus sui testimonium fore, sui esse debere admonet, sicut ipse Christi est
per Isaiam prophetam signilicaverat (/.S(/., lxi, I). (I Cor., XI, 1). Qui sanctior est, Christo aperuit os
Ha>c crgo qu« aniiuiitiavit per prophetas, in Evan- suura; qui infcrior, Apostolo. Prius piopheU» legi-
gelio manifcstavit, et quod ipsc locutus est per pro- tur, et apostolus, et sic Evangelium, in quo verba
phetas, iu Evaugelio ipse complevit. Ipsius ergo lucida, sed validiora prsecepta. Lex dicit : « Diiiges

seruio erat propheticus sermo, sicut habes scrip- proxiinum tuura (Levit., xix, 18); » et Evangelium
luin : « Audi, cu'lum, ct percipe auribus, terra; dicitlibi : « Diliges iniraicum tuum Mattb., x, 44). »
quouiani Doniiiius locutus est (Isa., i, 2). » 1 1 David ergo quasi perfeclus propheta os
8. ergo datus est etiam his qui per- J) suum Christo aperuit et ideo in parabolis aperuit
liUellectus ;

tectam sapienliam nou habercnt, dum muti loquun- os suum (Psal. lxxvii, 2). Aperuit os, duxil spiri-
lur, mortui resuscitantur. His enim signis intellec- luin. Merito ergo ait : Quam ditlcia faucibus fHri,s-

tum est ab iis qui rudcs erant, et adhuc qiiasi iii lioquia tua; supcr mel ori meo (Supra, vers. 103)!
cunabulis lidei constituti, ut crat populus natiouuni, Sponsa Christi os suum Sponso aperuit, percepit
ipsuiu venisse qui exspectabatur. Illuminat igitur omni raelle dulciora prtecepta. Et ideo lestata est,
tidei clarilate, resurrectionis sua^. gloria, et divi- dicens : « Fauces ejus dulcedinis, et totus deside-
norum operum potostate : Et intellectum dat rium (Cant., v, 16). » Delectata igitur lenuit eura, et
parvulis. Quibus utiquc, nisi do quibus in Evan- iion dimisit eum, « Et introduxi, inquit, eum in
gelio gr;ilias agit Patri, in eo quod ipso operabatur douuini malris meie, et in secretum ejus quse me
Filius, quod raystcria sua Deus abscondisset a concepit (Cant., ui, 4). » Forlasse donius est, iii qti.i

(8t) Ita niss. complures. .•Vlii cum edit., Cum in (83) Rora. edil. sula, David dicit : Ditala. eli-. Per-
Abraluim colldpsu incurix dum ut Chaldxorum perani docet onim serios, luiiic versum non Davidi.
;

crrores, patrumque cognationem relinqueret er<>ca- , sed Christb convenire.

lum, eto.
1K19 S. AMBROSII \r^20

prfefulget moralium disciplina , secretum autem

^« Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vo-
illud est, in quo sunt altiora mystcria. Merito ergo bis non sicut mundus dat, ego do vobis {Joun.,
;

concupiscebal praecepta Doniini, in quibus divina; XIV, 27); » ostendens pacem quam mnndus dat,

gratiae mella redolebant. Annon omni melle dul- Tera; pacis gratiam non habere. Ideoque non in ho-
cior peccatorum remissio? Nonne omni Ilore gra- raine esse pacem volens docere, addidit « Pacem :

tior resurrectio mortuorum? meam relinquo vobis. » Et iterum « Pacem meam :

12. (Vers. 132.) Quartus versiculus : Respice in do vobis. » Deniquc propheta dicebat : « Pax, pax,
me, et miserere mei, secundum judicium diligeniium et ubi est pax {Jerem., vi, 14)? » Manifestum est
nomen tuum. PuJchre addidit : Respice in me et mi- igitur eura de titubatione suae dixisse sententise, in
serere mei; quia respicit et iratus, iit respcxit su- qua animi, non corporis titubaverat gressus.
per castra ^gyptiorum, et ligalis axibus curruum, 14*. Et Moyses ait : « Transiens videbo hoc visum
omnes eos dejecit in fluctus {Exod., xiv, 24, 25). magnum Etenim ut Deum videret,
{Exod., in, 3). »

Hespexit super Sodomam et Gomorrham {Gen., xviii, progressione quadam virtulis ad nlteriora processit.
21), quarum utraque peccatorum suorum luitura Pastor erat ovium, et dux factus est civium. Et ad
supplicium, divinte pretium solvit offensse.Scriptum Sponsam dicitur in Canticis : « Speciosi facti sunt
est etiam : <i Aspicit super terram, et facit eam tre-B gressus tui in calceamentis, fllia Aminadab : mo-
mere {Psal. cni, 32). » Et contra « Respexit super : duli femorum tuorum similes torquibus opere ar-
munera Abel; super Cain autem munera non re- tificis {Cant., vn, 1). » Non est dubium gressus hic
spexit {Gen., iv, 4, 5). » Quo exasperatus Cain, par- quoque Ecclesiaj, vel animse profectus significari :

ricidali crimine cruorem fratris effudit. « Quam speciosi pedes sunt evangelizantium pacem,
13. Quid sit autem respicere Deum, evidentis- evangelizantium bona {Isa., lii, 7)! » Utique specio-
sime illo testimonio declaratur : « Quia respexit sos dicit Evangelica; pra^dicationis et disputationis
super filios pauperura, non despexit preces
et progressus, ut alibi dicitur : « Transgredere lluraina
eorum {Psal. ci, 18); » oculus enim Domini non as- ilsa., xLvii, 2), » hoc est, fluentia et lubrica istius
pernatur justorum munera. Denique oculos nostros raundi transcurre stabili mentis incessu. Quod de
cum in aUquem movemur, avertimus; quasi indig- animai gressu dici in posterioribus hic ipse David
num eumaspectujudicemus,quemoderimusaffectu. (87) evidenter ostendit, asserens quod torrentem
14. (Vers. 133). Sequitur versus quintus : iniquitatum sua anima transisset {Psal. cxxiii, 5).

Gressus meos dirige secundum verbum tuum, 15. Sed revertamur ad Sponsae gressus. Quid
et non dominetur mihi omnis iniquitas. Gres- sibi vult quod addidit in calcearaentis speciosos
^
sus pro profectibus anima» (86) accipiendos fre- Legimus itaque dictum ad
esse gressus Ecclesia', ?
quentibusScripturarum testimoniis admonemur. Moysen « Solve calceamentum pedum tuorura
:

Nam tam stolido ingenio est, qui pulet David

quis {Exod., iii, 5); » quo videtur admonitus ne
de pedum suorum corporali gressn esse sollicitura, corporalibus vinculis teneretur astrictus. Ergo
et his divina>. directionis auxilium postulare? Ille speciosam signilicat in Ganticis anim<e pulchritudi-
vero, ut sanctus, vita; suai cursum dirigi gestiebat; nem, quae carne tanquam calceamento utitur, et
sicut et alibi Scriptura testatur, dicens : « A Do- in ipso calceamento impediraentum non patitur;

mino diriguntnr gressus viri {Prov., xx, 24). » Deni- sed incessus decore prcecellit. Calceat ergo se

que ipsius utamur testimonio, qui ait in superiori- carnem anima , vel Ecclesia gratiam (88) ; ut

bus « Paulo minus effusi sunt gressus mei ; quia

: cursum vitaj hujus et transitura cum decore prae-
zelavi in peccatoribus pacem {Psal. lxxii, 2, 3). » tereat. Quod Qt, si caiceamentum suum non in-
Animi ilaque sui oslendit claudicasse vestigium, quinet luto corporali, nec in vitiorum merset vora-
dum pacem peccatorum putat esse mi- 1188 gine , si castiget carnem suam; ne moretur ad
randara. Videntur quidem habere tranquillitateni, cursura, et arvinae pinguis pondere degravetur.
videntur quiete frui, sed non est quies, ubi ani-
J)
Bonum calceamentum animae pudicitia est. Bo-
mus inquietus est, non est tranquillitas mentis, ubi nus gressus est in vestigio castitatis. Sapientia
animus exagitatur obnoxia? stimulis conscientise. autem amictus est animai (89) ; unde scriptura
Quomodo securitas, ubi diversarum pugna est pas- est : « Honora eam, et araplectetur te (Prov., iv,

sionum , ubi conflictus gravium cogitationum ? 8). » Utaraur ergo corpore tanquam calceamento,
Unde Dominus defmiens quid sit pacemhabere, ait ad inferioris opera virtutis ; ad ministerium

Plures mss., pro affeclibus animw. Alii ac

fH6) marg. edit. ejusdem annotatus posterior est, ab
edit.,pro profeclibus animas. Magis commode, ut Ambrosio designari falso putarunt. Quare melius
ex sequenlibus intelligitur. Vide eliam quse iu lib. mss. ut in corpore.
De hanc el anima, cap. 6, de variis profectibus (88) Edit., Calceat se ergo carnis anima ecclesiastica
animae disputantur. gralia. Mss. aliquot hoc loco nihil sani habent.
(87) Vet. edit., Quod de unimx gressibus dicit in Alii, magno numero, Calceal ergo se anima ecclesias-
posterioribus. Iiic ipse David, etc. Edit. Rom., Quod ticam gratiam. Non male. Melius tamen Reg. el
de animae gressibus hic dicil, in posterioribus ipse Corb., quos hic sequimur.
David, elc. Nec alia hujus inversionis causa, quam (89) NonnuUi mss., Sapientia autem amica est
quort articuium h>c pro adverbio positum, atque
, animse.
eo psalmuiri nostnim cxviii, cui Psai. cxxiii in
i,V21 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1522

non ad prflRoeplum (90); ad obsequium, non Ybellatorum. IJnde et Sjmmachus ir.^.z^yr.-f.-y. dicit,

ad delectatioriem; ad obedientiam, non ad dissen- hoc est, qua; suut circa colium. Sivc ergo gene-
sionem, ct in via saj^ientife vestigium coliocemus ratio Christi ex Virgine, sive Ecclesiae propagatio,
ne gressus nostros vis Lorrcntis alii^ua concludat. specie quidem tanquam manu artilicis torquibus
•1139 ^^'' 'deo ad Moysen dictum ost : « Solve adornalis, verae autem virtutis insignibus spirita-
calceamentum {Josuc, v, 10). » Diclum est et iibus cervices fidelium coronavit.

ad Jesum Nave : ad Christum autem non est dic- 19. Denique tota ista descriptio membrorum
tum, sed raagis scriptum est, dicente Baptisla : Ecclesiai plena decoris et iaudis est. Nam et urabi-

« Posl me venit vir cujus non sum dignus licus ejus tanquam crater tornatilis praidicatur
calceamenta portare (Matlh., ui , li); » quia {Cant., VII, 2), misto non deficiens; eo quod in
illi bene admoncntur, ut solvant calceamentum omni doclrina tornatus, plenitudine cognitionis,
suum, qui non poterant. Ilic
sine peccato esse et potu non deficial spiritali; et venier ejus non
autcm non solum calceamentum non solvit, sed solum acervo tritici , id est, cibis fortioribus
etiam calceamenta aliorum absolvit; quia (91) coeleslis mysterii saginetur, vernm eliara tan-
noii solum corpus suum peccati immune serva- quam liliis quibusdam, moraiium suavitate replea-
vit, sed ctiain omniiim dedit indulgentiam pec- B tur.

catorum. Ergo Ecclosia ad imitationem Christi 1190 "^O. Unde et ipsa tanquam bene raerifa
speciosa cst, ct in calceamentis omni abluta de- regina Christi sanguine coronatur, sicut scriptum
jicto. est : « Et ornatus capitis tiii sicut purpura {Ibid..

17. Et forlasse quando sapienliam inter per- 5). )) Sanguis ChrisLi purpura est, qui inficit sanc-
fcctos loquitur, speciosa cst in superioribus mem- torum animas, non solum colore resplendens, sed
bris ; ([uaudo aulein etiaiu inferioris status, aul etiam potcstate; quia reges facit, et meliores reges,
doctrinai homines verbum sequuntur, fidei seriem quibus regnum donet «ternum.
non obliviscuntur, sacerdotis proecepta custodiunt; 21 Meritoque ad tantum Ecciesiae decorem, cui
speciosa est in calceamentis. Plerumque clerus Christi sanguis irrutiiat , Spiritus sanctus excia-
erravit, Sacerdos mutavit seiitentiam (92), divites mat : « Quain pulchra et suavis facta es, charitas,
ciim sa^culi istius torreno rege senserunt; populus in deiiciis tuis {Ibid., 6)! >>
Puichra decore virlutis.

fideiu propriam reservavit. Unde etiam de Domiiio suavis jucunditate gratiae , remissione vitiorum
Jesu bene possumus dicerc, quia et in his qu<K quam nuila vcxat amaritudo pcccati ; et ipsa jam
corporalia siiiit, spcciosos gressus Verbum habeat, p charitas, quaj diiigcndo Deum, ipsius et nonieu
cuni dc inoralibus disputatur. Et apostoli ideo for- accopcrit; quia « Deus charitas est {Jonn., iv,

tasse nudis mittuntur pedibus (Matlh., x, 10); 16,1. .)

ne obumbrarctur eorum disputatio, sed eluceret. 22. Recte ergo David petit gressus suos dirigi
Itaque Ecclesia filia Aminadab, hoc est, voluntarii secundum verbum Dei ; ut fiant et ipsi speciosi,
vel bcneplacili ;
quia voiuntarius eam et bene- et non dominetur ei iniquitas; quam jure prseca-
placitus congregavit, ct iu calceamentis speciosa vit (93). Sciebat euim et Abraham gressus suos
est. secundum praeoepta Domiui dirigentem, et appe-
18. Meriloque addilum est in Canticis : << Mo- tito speciosa; uxoris pudore tentatum, sed non
duli femorum tuorum similes torquibus opere confusum; et in unici immolatione fiiii postulata,
maimum artiRcis {Cant., vii, I); > ut posteri- patria^ inentis pietate iuotatum (94), sed corona-
tatis Ecclesiai ornamenta ranerentur. Per femur tum ; so quoqiie in furore Saui, incestu .\mmou,
enim insigiic gcnerationis agiioscimus, juxta illud : Abossalon [larricidio, iniquitatis improba? feralibus
« Accingere gladium tuura circum femur, polenlis- tentationibus appetilum, hoc soio evasisse, quod
sime {Psal. xuv, 4), » quo signiiicatur quod Filius dirigeus gressus suos sccunduni pietatem Domini.
Doi cum sometipsuin oxinanisset , Verbi accinc- Da paterno iion recessit afleotu; intra so gemons
liis divinitatein, ct geuerationem caiccatus huma- orimon iucesti , a sc roicgans odia parrioida'.
nam, [)rodirct ex Virgino, omnibiis daturus salii- " Fiiius meus Abessalon, fiiius nious, inquit, Abes-
teni. Moduli autem dicuutur ornameuta preliosa salon, quis dabit mihi mortom pro to (II heg.,
quje suspendi matronarum cervicibus solcnl. Taii- xviii, 33)! » meraor natura? pietas, ofTensae irarae-
tus orgo processus EcclesiiC signifioatur; ul orna- iiior, de quo ante qujesivit : « Puerne vivil [Ibid..

niontis proliosissimis coinparatus sit, el torqui- 29)? ..

bus trium[>iiantium ; ha>c onim ornamenta suut 23. Et forlasse qua?rendum sil qua ratione anio

Onuios odit. ao pauci mss., non nd prxcipi-

(90) (92) Vet. edit., sacerdoles mulaverunt sententmm:
tium alii majino numoro luagis conciuno, non ad
; Uom., sacerdotis mutavit senlentiam. Mss. magno
pr.vccptiim. id osl, non nd imi^oriuui. consensn nobiscum faciunt.
(91) Mss. duodocim, Hic iiulcm non solum calcea- ^93) Vet. cdil. cum paucis mss., quam jure prcca-
menlum, sed cliam calceamenta non solvit; quia, elc. tus est.
AUorum l.amon ac odit. loolio cum oralionis serie (91) Ita mss.; odil. vero, et in unici immolationt
mopis coiifiruU. hifra vero pro omnium dedit, niss. plii; poslldta patrix mentis pietate, luclatuni.
aliijuot habenl omnibus dedil. Non incommode.
1523 S. AMBROSII 1524

puerum dixit, postea filiuni nominavit; cur non in 4 opprimitur calumnia, non facile potest custodire
utroque, aut puerum dixit, aut filium? Si viveret, maudata divina, Tristitiai necesse est plerumque
puer erat; quia parricidio petebat patrem. Non aul timori cedat, et affligatur vel metu calumniae,
ergo pietalis nomen accipere debebat, sed inlirmi- vcl dolore.
tatis. Ideoque vir justus quod religionis fuit, tacuit; 26. (Vers. 13o.) Sequitur septimus versus : Vul-
quod inOrmitatis, aspersit. Ubi vero est mortuus, tum tuum ilhmina super scrvum tuum, et doce me
apud pium patrem personae crimen defecit, naturai justitias tuas. llluminat Dominus sanctos suos, et

nomen remansit. lucet in corde justorum. Itaque cum sapientem

24. (Vers. 134.) Seqaitur : « Libera me a ca- videris, cognosce qnia descendit super eum Dei
lumnia hominum; ut custodiam mandata tua. » gloria, illuminavit ejus mentem scientiae fulgore,

Non unum genus est nostrae afflictionis; est et ten- cognitionisquc divinfE. Illuminavit autem etiam
tatio, est et calumnia; sed tentatio levior,- calumnia corporaliter faciem Moysi, et transUgurata est glo-
gravior; siquidem tentatio potest esse calumnia, ria vullus ejus, quam videntes Judaei trepidaverunt;
calumnia in se et tentationem habet. Est et humana el ideo factum est ut Moyses velamen iraponeret
tentatio, quam ferre possumus; calumnia autem super faciem suara ; ne in eam fllii Israel intende-

gravis est. Et ideo Dominus, quae sunt graviora B rent, et perturbarentur (Eajod., xxxiv, 29, 30). Si-

suscepit, et calumniis appetitus sfleutiura detulit mul declarabatur mysteriura, quod illud velamen
triumphale (Matth., xxvi , 63). Calumnia autem quod in facie Moysi corporaliler ponebatur, in cor-
60 gravior est, quia non solum falsa componit, dibus Judccorum raystice poneretur eo quod veram ;

verum etiam quse pie gesta sunt decolorat; ut legis claritatem videre non possent. Vultus enim
Joseph non solum adulterii oblatione tentatus est Moysi fulgor est legis; fulgor autem legis non in
(95), et invitamento herilis illecebrse (96) (Gen., littera, sed in inteUectu est spiritali. Itaque quan-
XXXIX, 10); verum etiam tentatus calumniis, com- diu vixerat Moyses, et aUoquebatur Judseorum po-
posito, quod ipse adulterium dominse suse inferre pulura , velamen habebat in facie sua; raortuo
voluisset , comprehensusque exuerit vestem , ne autem Moyse, Jesus Nave jam non per velamen, sed
fraudis indicium, atque insigne criminis teneretur; facie revelata, et presbyteros alloquebatur et popu-
cum utique amictum ideo (97) fugiens reliquerit lum, et nerao trepidabat [Josue, i, 10); cum utique
(Ibid., 12, 13), 1191 "t laqueos vim inferentis, et ipsi dixeriL Deus, quod cum ipso ita esset futu-
et nexus illecebrosse artis evaderet. Ipse David rus, ut fuil cum Moyse (Ibid., 5), et eum sirai-

senserat, quod timebat (98). Quibus enim Saul liter iUuminaret gestorum utique non vultus
p ,
,

regis calumniis laboravit! Perten*itis oranibus (99), gloria; hoc significante Spiritu sanctOj quod ven-
allophyli irapetum lusit , et singulari certamine turus esset verus Jesus, ad quem si quis conver-
summam beUi, et totius prselii pondus excepit, teretur, et eum vellet audire, de corde suo vela-
virtute sua solus commune criraen refeliens, et men auferret, et revelata facie verum Salvatorem
totius retorquens in hostem pjebis opprobrium; videret.
et tamen quia juvenculae dixerunt : « Saul trium- 27. Ergo Deus omnipotens Pater, qui in Moysi
pbavit in millibus, David in decem millibus (I Reg., facie exceecavit populum Judaeorum, non duritia,
xviii, 7), » gloria in invidiam versa, odio coepit sed praescientia; nec malitia, sed aequitate atque
urgeri. Et ut de posterioribus loquamur Su- : justitia; ipsi enim sibi velamen posuerunt, qui
sanna bene sibi conscia erat; et apud homines legem intelligere noluerunt : « Lex enim spiritaUs
sibi adesse noa poterat. Duo presbyteri senes fal- est, » sicut dixit Hebraeus (Rom., vii, 14). Is utique

sura testimonium deferebant, numerus sacerdotum secundum illud quod dat unicuique nostrum, in quo
atque senectus vocem auferebant puellse; sola con- non tribuentis, sed non diligentis est culpa (1); iste,
scientia erat apud Deum libera. Denique horainura inquara, Dominus 1192
iUuminavit cor populi
damnata judicio, nutu est absoluta divino (Dan., D nationum in facie Christi Jesu, per ejus adventum;
xni, 34 seq.). quod evidenter Apostolico declaratur exemplo,
2o. Ideo ait Propheta : Libera me a calumnia sicut scriptum habemus « Quoniam Deus qui dixit
:

hominum , ut custodiam mandata tua; qui enim de tenebris lumen splendescere, iUuxit in cordibus

(93) Vet. edit. cum paucis mss., aduUerii objectione cium, subinteUige in ipso comprehenso, et non elapso.
tentatus est. (98) Rom. edit., Ipse David senserat quod iimebat
(96) Edit. ant , et invitatus ad crimen herilis ille- Saul quibus calumniis laborabat. Sed qui ita cor-
el

cebrse. Rom., herili illecebra. Mss. nonnuUi, et inci- rexit, auctoris minime inteUexit. Tu vero
sensum
tamento piierilis Alii frequentes ut in
illecebrse. ; eumdem interpretare ad eum modum Ipse David :

textu. Quod autem

voci composito in quibusdam experlus erat calumnias, quas timebat dum diceret
edit. adjectum est, elofiio, hoc frustra fuit, subintel- Libera me a calumnia, etc.
ligilur enim mendacio, vel crimine, id est, accusa- (99) Mss. non pauci, prseterilis omnibus. Bene, si
tione. mente suppleas, aliis calumniis.
(97)Edit. Rom., ne ipse ut fraudis indicium, atque (1) Vet. edit. cum parte mss., sed diligentis est
insigne criminis teneretur : amictumque ideo, etc. Nos culpa, commodius Rom. cum aliis, sed non diligen-
vero in leclione mss. ac vet. edit. nihil mutamus. tis, etc.
Sed, ut perspicuus sit sensus, post ne fraudis indi-
 Ib25 EXPOSITIO IN PSALMLM CXVIII. (526

nostris ad illuminalionem scientiae claritatis Dei in ^{Cant., iv, 1'6). » Hos inipetiis Ecclesia deduxit ,'3 a
facie Chrisli Jesu (II Cor., iv, 6). » Libano, hoc impetu diluuntur peccata, hoc impelu
28. Ideo ergo dicit David ad Dominum Jesum : puri 1193 fontis, et Spiritus sancti aflluit a Li-

VuUum luum illumina super servum tuum. Faciem bano Sponsa, et a principio fidei transivit saeculum,

Christi videre cupiebat; ut mens ejus illuminari et perlransivit ad regnum. Aliis fons est, aliis pu-
posset. Et secundum incarnationem potest accipi. teus pro captu nostro gratia spiritalis; aliis hortus
« Multi enim prophetaectjustividerevolueruntduc., clausus, fons signatus; ahis horlorum fons, qui
X, 24), » ut ipse Dominus declaravit. Quod autem in Ecclesiae dote numeratur ; aliis impetus descen-
negatum Moysi fuerat {Exod., xxxiii, 20), non quse- dens a Libano, et magnus impetus qui nunquam
rebat ut corporaliter Dei vultum videret incorpo-
: deficit. Non enim deficiunt de petra ubera, neque
rei si tamen et Moyses, tam sapiens et eruditus
; nix a Libano, neque aqua qu£e ferlur valido vento
hoc potuerit simpliciter magis, quam in mysterio virginis Jerusalem {Jerem., xviii, 14). Descendit im-
postulare; humanum tamen est desideria supra nos petus a Libano, quando collectis in unum aposto-
extendere. Nec immerito faciem ejus advenienlis lis et plurimis credentibus, factus est subito de
ex Virgine quajrcbat videre ; ut illuminaretur in cwlo sonus, tanquam vi magna spiritus ferretur, et

corde, sicut illuminabantur etiani illi qui dicebant : 13 repleti sunt omnes Spiritu sanclo diversilates do-
« Nonne cor nostrum ardebat in nobis cum ape- nante linguarum {Act., ii, i-3). Bonus impetus, qui
riret nobis Scripturas {Luc, xxiv, 32)? » Quod si laedere nesciat, norit implere.
quis ad Deuin Palreiii dictum vult videri, potest 32. Si quis igitur hunc impetum supervenientis
accipi vultus Patris, Filius; qui enim videt Filium, e coelo gratiaj vult rnereri, descendat etiam ipse
videt el Patreni. ocHlis in decursus aquarum. Qui hunc primum im-
29. Illuminal secundum quod
lamen vultus Dei petum fuderit, illum nierebitur. Descendit oculis
oculi ejus super justos habentur. Quod cum spiri- suis in hos duclus aquarum, qu«e lacrymis irriga-
taliler sit probandum; tamen quia incidit illumina- vit in Evangelio Domini pedes {Luc, vii, 38;; et
tionis vultus Moysi historia, ne quis non putet cor- ideo fidei suae pretio emit anima? suse et corporis
poralitcr id fieri poluisse, cognoscat. Etenim usu sanitatem jain non sanguinis proflua {Luc, iii, 44),
solis multis etiam pallore confectis lotius corporis sed gratiae spiritalis.
Ogura mutatur, et ignis vapore calefaclis species 33. Descendit ergo David propheta ; ideo de pec-
viiltus rulilantis ostenditur. Orienle die , rubent cafo gratiam retulit. Doscendit in aquarum ductus,
lerrae croceo colore [)crfusae, imaginem de bcneficio z^-, hoc est, replevit cos, el dccurrentium aquarum la

nuituat;n (2), gemmarum qiioqiie monilia coruscan- crymis suis fluenta cumulavit, aut inanes et vacuos
lia transfundunt finitimis, quod ipsa radiaverint; ductus solis replevit fletibus, aut quod elocutionis
et miraris si Moysis vultus divinie infeclus sit cla- moralis quidam sensus ostendit, descendit in aqua-
ritate praesentiae ! Miraris si refulgente Dei gratia rum ductus, transivit eos. El possemus dicere :

justi vaporetur ingenium! Non dubitavit propbeta, Transceudit eos, et supergressus est, sed minui-
qui poposcit illuminari prius, ut justilias Domini tur vis eloquii, quo vis major affluenfia? descen-
posset addiscere. dentis, quam ascendentis, exprimilur. Vide, rogo,
30. (Vers. 136.) Sequitur versus octavus : Decur- quid de usu verba habeant, ut impetum suum sermo
sus nquarum descenderunt oculi mei, quia non cus- propheticus non amittat; licet usus ipse scrip-
todivi lcgem iuam. Crandiler affectum itceniten- toruni sensui scrvire majorc decore consueverit.
tiani gerentis expressit, diccns quod aquarum de- Divei'se hoc et sa'pe significavit, ct propemodum
cursus oculi sui descenderint, sive quia per eos incrementa semper assumpsit. Dixit enim primo :

lanquani incatus undantiuni fluentoruni, ita exu- « LavaLo per singulas noctes lectum meum ; lacry-
beranfiuiii lacrymariini se quidam ductus elfudcrit, niis stralum meum rigabo {Psnl. vi. 7). » Dixit ite-
el fletus irrigui confinuum quoddam et jugc pro- J) rum : « Fuerunt mihi lacryma; meje panes {Vs(d.

fUivium, sive quod ipsi descenderint oculi. llabet XLi, 4). » Dixit etiam : « Et potum meum cum tletu

enini hoc vis summi doloris, ut cum lacrymis oculi miscebam (Psal. ci, 10). » Hic addidit dicens : « De-
quodaminodo ipsi videanliir descendere ; eo quod cursus aquarum descenderuul oculi mei. »
laiita vis lacrymarum sit, iif putentur oculi iii fletus 34. Hoc secutus in Threnis Jeromias, affectum
rcsolvi, ct in lacrymas eflundi. doloris expressit, vim oculi dcscendeiitis imitatus;
31. Oculi crgo ipsi tanquam in decursus descen- sicenim habes » Defecerunt in lacr}mas ocuU
:

derunt aquarum, quo verbo impetus deplorantium mei (4), conturbatum est cormeum {Thren., u, H). »
vchemens expressius declaratur, secundum illud Tanquam descendunt oculi, qui defiriunt in lacry-
qund in Canticis scriptuin ost « Fons horlonim, : inas. Et alibi : « Oculus meus absorptus esl \Thrcn.,
puleus aqua' vivae, et impetus descendens a Libano m, W. » Sed plus osl aquas lacr}-mis vincere,

(2) Mss. aliquof, imaginem Dei beneficio mutuatss. deduxit. etc

Melius alii, edit., de beneficio ; nam subintelligen- (i) Decem mss., oculi mei caligaverunt. Alii, et
dnm, orienlis diei, vel lucis. omnes edit., cum sacris cod., conlurbatum $st cor
(3) Scripti cod. septem : Hic impetus Ecclesiam meum.
1527 S. AMBROSII • 528

quam idem Jere-

oculos absorberi fletibus. Et alibi ^ clamat ad caplivos el exsules Judseorum : « Ite, pro"
mias : « Exclamavit cor eorum ad Dominum; muri ficiscimini, filii ; ego enim derelicta sum deserta.
filise Sion deducant torrenles, fluant lacrymas die Exui me stolara pacis; iudui autem stolam preca-
ac nocte. Noli dare tibi requiem, non sileat pupilla tionis mese, et clamabo ad Excelsum in diebus
oculi tui (Thren., ii, 18). » Oculi igitur qui torrenles meis : « Animo aequo estote, filii, clamate ad Domi-
deducunt lacrymis suis, ipsi ductus aquarum des- num; et extrahet vos de manu principum iniraico-
cendunt, hoc est, cumulantur; ut faciant eos suis rum. Ego enim speravi in illo ajterno salutem ves-
augentes fletibus impetu exundare torrentium. tram (Baruch, iv, 19-22). » Credentibus igiturin Do-
35. Sunt tamen codices qui habeant : Sie^oSoi; minum, est in Domini misericordia consolatio. Est
u8axwv xaTe6{6a<7av ol 6<f^al[t.Qi (jLoy, hoc est, Duc- eliam aliud consolationis genns iis qui graves solve-
tus aquarum direxerunt oculi mei. Sed ego in rint poenas, ut habes scriptuni in Isaiae libro : « Con-
Grseco 4, 1 94 codice meo %a.ii6r\(jm (5) legi, hoc solamini, consolamini populum meum, dicit Domi-
est descenderunt : in quo potest fieri ut in utram- nus; sacerdotes, loquimini in cor Jerusalem, con-
libet partem duarum adjectione aut diminutione solamini eam; quoniam replela est humiliatio ejus,

litterarum scriptor erraveril solutum est peccatum ejus; quoniam accepit de

36. Et habuit quidem multa quae fleret, vel inces-D manu Domini duplicia peccata sua (Isa.. xl, 1, 2). »

tum filiae, vel interitum filiorum, sed hic non hoc Etiamsi fides deerat, poena satisfecerat. Relevan-
flevisse se dicit, sed quia non custodivit legem tur solutione pwnarum, qui absolvuntur commen-
Domini. A sancto viro plus culpa, quam serumna datione meritorum. Tertium est, cum lacrymis cri-
quando ei Nathan de Uriee
defletur. Flevit ilaque men abluitur, ut est ilhid : « Discedite a me, om-
morte indignationem Domini nuntiavit, et pecca- nes qui operamini iniquitatem ;
quoniam exaudivit
tum suum de preevaricatione legis agnovit (II Reg., Dominus HQS vocem fletus mei (Psul. vi, 9). »

xn, 9, 12). Denique filio in aegritudine constituto, Quod etiam hoc loco, et plerisque locis in libro
neque cibum sumpsit, neque regium thronum aut Psalmorum facile reperitur.
cubile conscendit, sed sti'atus in terra, jejuna ora 3. Consolatio igitur prima ordine (De pcenit.,

lacrymis diluebat (Ibid., 15, 16),non tam filii mor- dist. 3, cap. Prima consolutio), quoniam non
tem ,
quam peccati poenam in illo levare
sui obliviscitur Deus facere misericordiam, neque in
desiderans. Flevit quando numerato populo
, seternum projicit, quos putaverit coercendos.
repente corde perculsus est. Denique « Pec- Secunda, quod, decursis suppliciis quse propter
cavi, inquit, graviter, peccavi stulte (II ileg. ,
p peccata nostra toleravimus, ad veniam pertinemus
XXIV, 10). » Flevit igitur primo, quia elatus regia Unde nonnuUi philosophi disputaverunt obesse
potestate, quajrendo numerum plebis, mensuram improbis absolutionem ,
prodesse mortem (7)

egressus est conditionis humanse, deinde quia sui quod in illa sit incenlivum delinquendi, in morte
erroris pretio vindicabatur in plebem (6). Sed a autem flnis delicli : quod assuraptura esse de
Domino haec proposita poena fuerat, non a rege est nostris cui dubiura, cura in Proverbiis Salomonis
postulata. Domini tamen se comraittendo misericor- sit : « Qui parcit baculo, odit filium suura (Prov.,
diae, electionis causam probavit; simul quia prop- xui, 24) ; » — « castigat autem Dominus quem
ter eum populus laborabat, ipse se offerendo pro diligit [Provi., iii, 12). » Et infra : « Flagellum equo,
populo, elationis solvit injuriam, pietatis probavit et stimulus asino imperat; virga autem nationi
affectum. iraprudenti [Prov., xxvi, 3) ; » poena euim corrigit,
SERMO DECIMUS OCTAVUS. et emendat errantera. Si talis est qui eraendari
y Sade. non queat, aufertur e medio, ne graviora comrait-
1. Sequitur Sade littera deciraa octava, quee la- tat mortuus enim jam nescit errare. Ideoque
,

tina interpretatione dicitur consolatio. Post more Ecclesiastes ait : « Et laudavi ego mortuos magis
torrentium lacrymas profluentes, et graves fletusDquam viventes, et optimus supra hos qui nondum
doloris, oportebat consolationem sequi. Nam et natus est, qui non vidit hoc opus raali (Eccli., iv,

qui in doloribus sunt, consolatione indigent, et qui 2, 3). » Mortuus praefertur viventi; quia peccare
gravibus aeruranis poenas commissorum luerunt desivit. Mortuo praefertur qui natus non est, quia
criminum, sperant indulgentiam; et qui fletibus peccare nescivit.
et lacrymis propria delicta laverunt, requiem pro- Nunc dicamus etiam de iis qui poenas scele-
4.

merentur. rura solverunt suorum.Nonne isti tulerunt culpae

2. Haec omnia in Scripturis divinis qui quaprit, pretium, et jam non integra his poena debetur?
invenit. Nam primum iUud ut in dolore positos con- Clamat per Isaiam Dominus « Consolaraini popu- :

solemur, docet illa quse in libro Jereraiae flebiliter lura meum quia recepit de manu Domini

(5) Edit. Aldina et Complutensis habent xaTsSuffav, agens contra Polum, inter alia scribit : Kal (j.y]v a:taX-
sensu non multum diverso. Xayi^ Y^ etpavY] toutou tou xaxou t6 Sixriv SiSovai... t6 Se ye.
(6) Mss. non pauci, sui erroris pretium vindicabatur jj,9i SiSovai, £(jL(Aovi?i Tou xaxou. quse verba respexisse Ad
in plebem : quse forte germana lectio est. Ambrosium credibile est.
(7) Hac de re fuse disputat Plato in Gorgia, ubi
529 EXFOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1530

liiplicia peccala (Isa., xl, 1, 2). » Discite unde A ginem turpi necandus illuvie mergereltir : " Justus
»lato hffic sumpserit (8). Kruditionis gratia in es, Domine [Jerem., xii, i). » Clamabat iterum
Egyplum profectus, ut Moysis gesta, legis ora- cum viclae plebis raiserandis servitiis angeretur :

ula ,
prophetarum digna cognosceret , audivit «' Justus est Dominus, quia os ejus irritavit (9).

onsolationem populi, qui supra peccati modum A foris sine filiis fecit, et ab intus mors [Thren.,
idebatur fuisse punitus, et hunc locum quadam I, Clamabant Hebrsei cum, proptcr virtu-
18-20). »
dopertum dole verborum in Dialogum transtulit, tem devotionis et fidei graliam, fornacis ardeatis
[uem scripsit de Virlule. Quem locum tamen Do- ambireutur incendiis « Justus es, Domine, in ;

ninus in Evangeho plenius comprehendit et , omnibus qua; fecisti [Dan., iii, 27); » et ideo
pertius declaravit, dicens per Abrahaj personam meruerunt ut illajsi ignibus, Domini justitias prae-
d illud divitem sseculi hujus : « Fili, recordare dicarent. Daniel quoque propheta secundo in
[uia recepisti bona in vita tua, et Lazarus simiU- lacum missus leonum, ct immanium ferariim sae-
er mala; nunc autem hic consolationem habet, vitia atque horrore circumdatus, recta omnia in

u vero cruciaris; et in his omnibus inter nos et conspectu esse Domini imperterrito clamore jacta-
os chaos magnum firmatum est, ut ii qui volunt bat [Dan., vi, 22). Jonas inclusus utero besliali,

linc transire ad vos , non possint, neque inde B anhelandi spirilus vix habens commeatum ,
justus
luc transmeare {Luc. , xvi , 25, 26). » Sed jam injustorum sorte damnatus, clamabat de ventre
udiamus quid justus in consolando se loqua- celi in mari : « Cum voce laudis et confessionis
ur. supplico tibi [Jonas, ii, 10). » David cum fugeret
5. (Vers. 137.) Jmlus e.s, Domine, ct rectum a facie Abessalon parricidalibus armis et terris

udicium luum. Mandasti jitstitinm testimonia tua, pulsus, et regno egressus; cum pro totius populi
t veritatem tuum nimis. Vere justus vir, qui sc offerret excidio , dicebat : « Justus es, Do-
acrymis prolluens, involutus airumnis, gravi sup- mine, ct rectum judicium tuuiu. » Grex innocens
ilicio delicta pcrsolvens, non tfcdio vincitur, iste quid fecit? Ego pastor malignum, apud
feci

lon metu frangilur, non labore lassatur, non in- justum Deuni ,
poena de culpai auctore. suma-
jratus aut tristis est. Plerumque cnim vulgus
, tur. Ipse pater iidei Abraham , cum ad immo-
lominum sua delicta non reputans , injuste se landum unicus a sene iilius posceretur, paternae
)ulat tolerare qu» palitur; at vero vir justus qui pietalis alfectura divinai confessione juslitiae tem-
(• ipiium statim in exordio sermonis accusat, perabat, dicens : « Justus es, Domine; » non
usliliam Domini prsedicat, quod merilis suis digna
l~,
euim poscis alienum, sed luum reposcis : ipsum
laliatur. Dicendo autom justum Deum, de sua tibi restituo qucm dedisti. Hunc imitatus Job
piidem injustitia ante 1196 proauntiat; sed de exstinctis liberis, patrimonioque nudatus amisso,
uslitia Domini sperat et veniani. Justus enim non amictum sui corporis scindeiis ait « Nudus natus :

lemper irascitur; sicut enim ultor culpae , ita sum, nudus, inquit, ct Dominus dedit,
moriar.
noderator est poenae; sicut vindex peccalorum, Dominus abstulit... Sit nomen Domini benedictum
ta remunerator est virtutum, oplimorumque me- [iob, I, 21, 22). »
"itorum. Qui vult dare prainium, debet spectare 7.Omnes ergo justum Dorainum prsedicemus,
^ertamcn, quia nerao sine certaminc coronatur. et qui moribunda sepulcro sua membra componit,
sinit ergo nos ssepe tentari, volens juste prsemia el qui darano feritur, aut funere filiorum, dical :

iare luclanti utique, non dormienli. Non decet Justus es, Domine. Quid enim nostrum araittimus?
rediuiitos Uoribus corona, sed pulverulentos; nec Clamat -Vposlolus : « Quid habes quod non acce-
[iiolles deliciis, sed duros labore exercilii ornat pisti (I Cor., IV, 7)? » Quod habemus ergo, acce-
vicloria. piraus; quod igilur amittimus, reddimus, non
6. Justus ergo in adversis suis justiliani Dei amittimus. Justus 1197 Dominus in periculis,
laudal. Sed non hoc sentit amissis teneris parens J) justus iu damnis, justus in ultiouibus est, non
liberis, non immaturo nuptpe viduatus consortio, solum quia unusquisque juste culpa^ sufe prctium
iion seger in dolore, non naufragus in periculo, luit, verum ctiain quia dum unus punitur, plurimi
non reus in judicio non captivus
, in laqueo. corrigunlur. Ananias in Actibus apostolorum frau-
Claraabat tainen Jcreraias, cuni futuro? annuii- dati prelii quod de agri sui venditione perceperat,
tians populis captivitatis airumnam, in luti vora- crimen admisit [Act., \, l-o^; qui potuerat nihil

De hac Platonis profectione in ^gyptum, prse-

(8) xpaiir^oi, ffo^ia xe (wyktcoi dvSpe; axtlot^an, in quibus
ter Diogen. Laertium, lib. iii, loquuutur Juslinus, verbis dvanvTiffew; PlatonianiB versalur fuudamen-
Piirxn. ad qentes; Ilioron., epist. ad 1'aulin., Angust., tura.
lib. VIII De cii-i(. Dci, ot alii. Strabo autem lib. xvu (9) Ita rass.; edit. vero multa hic inseruerunt in
euradem istic annis 13 cum .Egypliis sacerdotibus eum modum ad iracundiam irntavi.
: Quia os ejus
versalum esse asseveral. Id vero quod ab eodem El sub alia littera Ita foris sine filiis fecit, ut ab:

philosopho in Dial. de virtuto translatum esse nit intus mors IIoc est, sicut in paradiso fecit, ita et
:

Ambrosius, non alio commodius reforas, quam ad in hujus siPCuli serumnam dessBvit. Invidia enim
illa verba Olai yap av «l^Epffe^ova noivav naXaiou tc£v-
: diaboli mors inlroivit in orbem terrarunt. Juslus es,
Oeo; Si^tTat, ei; xov iinepOtv a^iov , xeivwv evdTW Itsi Domine. Clamabant, atc.
cv6i6ot ij/uyav udXiv ixTolv paffiXrit; aYaOoi, xai (jOevei
1531 S. AMBROSII 1532

offerre, et crimen evaderc. Verutn ne quis impune ^pro liliis Israel (Num., xxv, 11, 13). « Ceesa jacebanl
circumscribendos aposlolos arbitraretur, aut mise- viginti quatuor millia populorum, tendebat poena
ricordiae sua? munus fraude contaminaret perii- in omnes, nec ullus finis exitii. Arripuit siromasten
diae, morti addictus aeterna; (10), universos ad Phinees, duos occidit interdicta sibi consuetudine
iidei studium justo tcrrore composuit. Pharao copulatos, redemit omnes, indignationem Domini
cum populo suo lluctibus niersus, mundanse con- mitigavit, dedit victoriam quibus negabat salutem.

versalionis exemplum est; ne quis Dei populum Quam salutaris est igitur Dei zekis?

persequatur. Denique potuit eum Deus voluntati •1198 ^^- Non unius temporis illud vitium
susefacere obedientem; sed ejus pcena omnes voluit fuit, et nunc Madianitis miscetur Judaeo. Madiani-
emendari. Ideoque dicit ad eum Dominus : « Quia tis est qua; nullo est uxoris legitimai copulata con-
ad hoc ipsum te suscitavi, ut ostendam in te virtu- jugio, nuUo fidei conjuncta consortio. Madianitis
tem meam, et annuntietur nomen meum in uni- est hasreticorum perfidia , cum populum Dei tentat.

versa terra (Exod., ix, 16). » Non utique Dominus Quam multis populis meretrix ista feralis irrepsit,
suae laudis, sed nostrse correctionis incremeuta quai publico funere lolum populum communi
quaerebat morte tumulavit! Veni et nunc, Phinees, arripe
8. Omnes ergo sapientes dicunt : Justris es, B gladium verbi, inlerfice perfidiam, jugulato hsere-
Domine , et rectum judicium tuum; neque enim sim; ne propter eam populus universus intereat.
tradimur adversariis sine judicio ipsius, neque Urget ira coelestis, percute ipsam vulvam impie-
sine ipsius judicio in tribulationes veniraus. Haec tatis, generatoriumque perfidiae; ne partus for-

justorum est consolatio : hoc est Domini judicium. metur infelix, ne adulterina couceptio diffundat
Denique et supra habes : Memor fui judiciorum. seminarium preevaricalionis et sceleris; ut Dominus
tuorum, quse a sxculo sunt, ct me consolatus sum tecum statuat testamentum pacis, et testamentum
(Supr., vers. 52). Advertis ergo quia judicia Domini gratiaj testamentum promissionum coelestium.
,

consolationes sunt, Zelum habere debet sacerdos, qui incorruptam

9. (Vers. 138.) Mandasti justitiam testimonia tua servare studet Ecclesise castitatem; et ideo Prin-
et tuam nimis. Utrum nimis mandasti,
veritatem ceps sacerdotum dixit : « Zelus domus tuaj devo-

an nimiam veritatem? Sed et nimia veritas plena ravit me (13) {Psal. Lxviii, 10; Joan., ii, 17). » Et

laudis, et nimium mandare providentiee atque cau- Phinees sacerdos erat, et nepos sacerdotis, et filius
telae est. Etenim infirmos noverat; ideo ssepius sacerdotis. Bonus zelus , et ntilis in sacerdote;

admonebat, ut non obliviscerentur. prsecipue ne negligens, ne remissus sit. Melius

p
10. (Vers. 139.) Sequitur versus tertius : Exqui- est ut unius aut duorum damnatione plurimi libe-

sivit me zelus (11) domus tuse; quonium obliti sunt rentur, quam duorum absolutione plures pericli-
verborum tuorum inimici mei. Est zelus ad vitam, tentur.
et est zelus ad mortem. Ad vitam zelus est divina 12. Exquisivit, inquit, me zelus domus tux. Vides
praecepta servare, et amore Domini ejus custodire quia zelus Dei gratia est, qui exquirit, qui super-

mandata, ut fecit Phinees, de quo legimus in Nu- venit, qui se justi infundit pectori. Zelus Dei vita

meris, dicente Domino ad Moysen : « Phinees iilius est. Denique Dominus ait : Zelus domus tuae devo-

Eleazar filii Aaron sacerdotis sedavit furorem ravit me. Sicut enim ante in Adam devoraverat

meum a fiUis Israel, in eo quod aemulatus est hominem mors praevalens, ita zelus devoravil

zelum meum in illis, et non consummavi filios quem vivificavit in Christo. Zelum habuit Elias,

meo, ideo raptus ad coelum est. « Zelans, inquit,

Israel in zelo sicut dixi. Ecce ego do ei testa- et

mentum pacis, et erit illi et semini ejus post eum zelavi Dominum (III Reg., xix, 10). » Zelum habuit
testamentum sacerdotii aeternum, propter quod Matathias Butanus (14), qui adversus sacrilegia

aemulatus est Deum suum, et non exoravit (12) Antiochi excitavit Dei plebem. Zelum qui habent,

(10) Edit. vet., morti addictos selernse perfidos. D satis verisimile in cod. Amb. pro i^^ixrXi \i.e 6 Kr)~o'„
Rom., morti addictis seternse perfidis. Verum satis etc, fibrarii lapsu scriptum fuisse sSeWTnffe |i.s,
apparet id ita concinnatum fuisse ab iis qui posl etc.
nomen Ananiae Saphiram quoque, cujus nulla in (12) Rom. edit., et exoravit, in quo ei textus
mss. mentio fit, quo jure quave injuria in edit. Hebr., Syr. et omnes versiones Scriplurse patroci-
intrudere voluerunt. Nos locum ex mss. omnium nantur. Cum tamen in mss. et ant. edit. legatur,
et non
fide repraesentamus. Quod vero iisdem conjugibus el non exoravit, vel ut in quibusdam mss.,
quorum ibi crimen, nullibi vero poenitenlia, decla- deprecatus est, satis probabile sit pro xal £|i),a5axo,

ratur, mortem seternam fuisse inflictam asserit Am- scriptum in codice Ambrosii fuisse, xai o\iy Daffato,
brosius, in eo quidem ab Origene aliisque nonnul- ubi facilis admodum mutatio.
lis Patribus dissentit poenam hanc non nisi tempo- (13) Cod. Vind. et Colb., annorum,
ut minimum,
ralem exstitisse affirmantibus. Certe Augustinus et Et sic etiam infra.
800, coronar>it me.
quidam alii ea de re dubitanter loquuntur. Plura (U) Rom. Mathalhias bar Joannis. Sed prae-
edit.,
videas licet apud Barou. ad an. 34, num. 269, et in- terquam quod abhorret a consuetudine Ambrosii
terpretes in liunc locum. ab Hebraeo et Sjto istiusmodi nomina compingere,
(11) Ita mss. et edit. omnes magno consensu. omnes mss. et vet. edit. refragantur. Itaque lectio-
Attataen non solum varii Scripturae textus, ac ver- nem antiquam reposuimus, tametsi utrum ea etiam
siones refragantur, sed etiam Grseci ac Latini sincera sit, subdubitemus.
Patres, a quibus cilatur idem versiculus. Est autem
B33 EXPOSITIO IK PSALMLM CXVUI. 1534

iiines sil)i inimicos suos putant qui sunt hostes ^ 16. Sed iion soluni locum Ecclesiae zelare de-

)ci, quanivis palrem, fralres, sorores. Dc omnibus bemus, sed hanc quoque interiorem in nobis
licit : « In hosles facti sunt mihi {Psal. cxxxviii, domum Dei, ue sit domus negotiationis, aut spe-
,2), '> sicut David ait. Quid multa? Apostolus quo- lunca latronum. Si euim lucra, quaestus, pecuuia?
[ue Domini hoc declaratus est nomine, ut Judas emolumenta aucupemur, domum negotiationis fe-
lelotes diceretur; sicut legimus in Evangelio (Luc, cimus. Si iuvadamus alienas possessioufis, fines
1, 15). vidua? vel minorum, lecimus speluncam latronum.
13. Zelo tidei populus gentiUum vitam sibi ac- Veniat ergo Verbuui Dei, et de hac domo projicial
[uisivit teternam, quam negligentia atque desidia fures, direptores, caupoues ; ut raundum sil cor
udiEorum populus amisit. Ideo scriptum est : tuum, pectus tuum.
Zelus apprehendit populum incrudiluni {Isa.,
ad
17. Sed est zelus ad culpam, est et zelus
XVI, II); » quoniam populus qui erat eruditus
gratiam. Nam et ipse David ait : « Zelavi in
n lcge, nullum iidei habebal ardorem. Contulit
peccatoribus pacem {Psul. lxxii, 3). » Et in Ec-
e zelus ad gentes; cujus taiita est gratia, ul
Non mulierem
clesiastico scriptum est : <' zeles
lectiouis i^ra^rogativam vicerit , et eruditionis
sinus tui; ne ostendat super te malitiam doctrinse
nduslriam. Denique apprehendens populum inc- D ^ equam {Ecclc, ix, 1). « Et muher zelotypa in
udilum, fccit essc mcliorein. Itaque ea gratia
mulierem fidelem jure reprehenditur. Adverlimus
iperata est in populo nationum, ut ha^rcdilatem
ergo quod mensura qua?dam et disciplina sit zeli,
)oniini mererctur, qua ofieratus est Dominus; ut
sicut discipiina virtutis. Et ideo beatus qui zeli
icclesiam sibi ex nationibus copularet. Zelus ergo
noverit disciplinam, et oderit eos qui, Doraini gra-
haritas est. 1199 Denique « valida est sicut
tiam relinquentes, salutem propriam deseranl, cr-
nors charitas; durus sicut inferi zelus {Canl.,
rores sibi fraudis adsciscant.
lu, 6). 1) Durus zelus quem vita? hujus nulia vincit
Ilecebra. Durus sicul iuferi, per quem peccato 18. Ideoque ait : Quoniam ohliti sunt verborum
tuorum inimici mei. Qui sunt isti inimici ? Si po-
norimur, ut vivamus Dco.
14. Angeli quoque sine zelo nihil sunt, et sub- pulus Judffiorum, quomodo inimici erant sub ejus

tantia) suaj amittunt prajrogativam, uisi eam zeli

imperio constituti ? David enim Judaeos omnes
irdore sustentent. Denique in Apocalypsi Joannis rcgno proprio gubcrnabat. Si gentiles quomodo ,

)onunus ad angelum Laddicia! dicit : « Scio opera 1200 verborum

obliti Dei, qui legem Domini
nesciebaiit? Nenio cnim nisi id quod acceperit.
ua; neque frigidus es, nequc calidus. Utinam
p
^ oblivisci potest. Illi ergo inimici mei, qui inimici
'rigidus esses, aut calidus; scd quia tepidus es,
ncipiam tc evomere ex orc meo; quia dicis :
tui, qui Dominum in propria sua vcnientem non
erant recepturi. Hos graves hostes, hos iniraicos
)ivcs sum, et ditatus, et nullius egeo, et nescis
mendicus, et suos Propheta testatur; non qui sibi essent, sed
juod tii es miser, et miserabilis, et
ludus, et ctecus. Consulo tibi, ut emas a me au- qui Christo rebclles. Denique alibi dicit : « Et

•um igue probatum (Apoc, iii, 15-18). » Hic est super inimicos tuos tabescebam ; et justo odio

[)ei zelus, hic cst lidei vapor, devotionisque fer-

oderam illos (Psal. cxxxviii, 21, 22); > graviora

?or, qui nos velut suavcin cibum in Chrislo re-

putans arma perfidiae esse, quara pugnae. Nemo

nollit et format. Quanla Domini gratia, ut uos in

enim gravior hostis omnium quam qui omnium
>uo ore coDstituat, et quasdam meritorum nostro- kvdit auctorem. Ideo ergo zclo magno acquisitus
cst populus nationum; quouiam a suo Deus po-
•um epuletur dapes; ac, si meremur, devoret, si
lostri suavitatibus delectetur. Bealus quem pulo negabatur. Nec enim potcrant aut fidei de-
cibi

>apicntia devoraverit, quem virlus Iiauserit, quem votionem , aut disciplinam tcnere virtutis, qui

ustitia receperit; culpa in eo habere non potest memoriam prajceplorum ca'Ieslium non tene-
"^*^^'" paradiso ejectus, sic populus
por tionem, quem absorbuerit remissio peccatoruui, D '-^"^- ^''' ^*'

ubi enim error invcniet, quem integritas imma- Judajorum dc prairogativa clectionis exclusus
ost.
culata susceperit?
lo. Et quid miremur si angeli oum habent? 19. (Vers. 140.) Sequitur : Ijniium eloquium
Ipsc Deus Pater ail : « Zelans zelabo Jerusalem tuum nimis, et servus tuus dilcJLit illud. Ignera
zelo magno (Zdch., vui, 2). « Quia Deus maguus, quidem Dominus misil iti lcrrani, non ut eam
ideo et zclus cjus magnus est, et pro uuiuscujus- Sodomilano rursus, sicut scriplum est, arderet
quc potenlia:' qualitatc, ita zelus aut mcdiocris, incendio [Gcn.. xix, 24); nec ut eam donata; mu-
aut maguus est. Zolo viiidicatur Jerusalom, zelo uere fccunditatis. aul usu vel tlore viridilatis
Ecclesia congregatur, zeio (idos acquiritur, zelo exucret. Opus enim suum Dorainus probare magis
pudicitia possidetur. Domiuus quoque Jcsus ait : atquc augerc, quam minuere aut daranare consue-
« Zelus domus tua^ comedit mo (Joan.. ii , 17; Psal. vit. Noquo vero dignum erat ul elemenla innoxia
i-xviii, 10); » increpans Judanis quod domum ora- uostri lueront seclcris ultionem. Quid natura deli-
lionis fcccrint speluucam latronum, feccrint ct querat. si adulta jam soboles erravit? Non eraf
domuni netcotiationis. partus in vitio, si devio lapsa esl errore proge-
^535 S. AMBROSII 1536

nies (15); sed usus in culpa. Quem ergo Dominus a minaretur, invenit; ideo eam in lenebris dereliquit.
ignem in Novo sparsil Testamento? Qui secretos 22. Nec mireris si servus diligit ignitum Domini
mentium divinae ardore cognitionis inflammaret alloquium, quod et Sponsa dilexit, qua? ait :

affectus, qui vaporem tidei et devotionis adoleret,

« Sicut resticula coccinea labia tua (Ccint., v, ; » 13)
qui cupiditatem virtutis accenderet. Hoc igne in cocco enini species ignis, et crucis Dominicae
calefactus dicit Jeremias : « Et erat ignis flammi- sanguis irrutilat. Coccinea labia Domini qua^
,

gerans iu ossibus meis (Jerem., xx, 0). » Hoc ser- passionem propriam ioquebantur. Denique in
monum igne coelestium vaporatl Cleophas, et ille
Exodo coccum pro igne collocatum est (18). Non
alius qui simul cum Domino ab Jerusalem enim ex cocco mundus, sed ex quatuor constat
usque in castellum confecerant iter, dicebant :
elementis; sed in cocco figura ignis expressa est,
« Nonne cor nostrum ardens erat in nobis cujus vapor nisi cojlum, atque aerem maria, ,

cum aperiret nobis Scripturas {Luc, xxiv, 32)? » terrasque penetraret, omnia tanquam effoetis vi-
ribus solverentur. Per resticulam igitur vinculum
20. Ignis ergo hic, sermo Chrisli est. Et bonus
ignis, qui calefacere novit, nescit exurere, persuasionis agnoscimus; per coccum, vel cupidi-
nisi
ardorem qui scintillet in animis audientium,
sola peccata. Hoc igne super bonum fundamentum R ^^^'^
positum apostolicum aurum probatur; hoc vel indicium passionis. Unde et alibi ait Sponsa :

(16) illud
igne illud merum operum examinatur argentum; « Labia ejus lilia distillanlia myrrham plenam
hoc igne pretiosi illi lapides illuminantur, fenum [Ibid.). » Per myrrham enira passionis unguen-

autem et stipula consumitur (I Cor., m, 12, 13). tum, et resurrectionis gratia declaratur, quae re-

Mundat ergo hic ignis animum, consumit errorem, divivum vitaj odorem suscitatis mortuorum visce-

Unde et Dominus ait « Jam vos mundi estis

ribus infundit. Merito igitur alloquii ejus accipiens
:

propter sermonem quem locutus sum vobis [Joan.,

suavitatem, exclamans Sponsa testatur : « Fau-
ces ejus dulcedines, et totus desiderium [Ibid., 16). »
XV, 3). » Hic est ignis qui ardet ante Dominum
(Levit., VI, 12) ; nisi eniin quis flagrantiam devo- 23. (Vers. 141.) Sequitur versus quintus : Juve-
tionis prsesentiam Domini habere
assumpserit ,
nis sum ego, et despectus; justificationes tuas non
non Accende hunc prius ignem in raenti-
poterit. siim oblitus. Multis sanctorum qui a prima adoles-
bus tuis, ut Christi tibi lumen eflulgeat. Hoc igne centia exercitati sunt duris laboribus, potest hic
urebatur rubus, et non exurebatur [Exod., m, 2). versiculus convenire. Nam et Joseph cum a fratri-
Urit enim sermo divinus, ut corrigat conscien bus in /Egyptum venderelur, junior erat , ct

tiam peccatoris; non exurit, ut perdat. Hic ignis C despectus, qui ad servitutis injuriam vendebatur :

hebetare (17), hic ignis exstinguere materialium et postea cum productus e carcere, preepositus
saeva flammarum consuevit incendia. Denique He- yEgypto ,
populis frumenta divideret , fratribus

brsei hoc igne succensi, fornacis ardentis vaporem vicem injuria:' non referret, sed refuso pretio ali-

nec timere nec sentire potuerunt (Da?i., iii, 50). menta donaret, senilem patris a fame atque jejunio
1201 Merito ergo bonus servus diligit ignitum vindicaret letatem , curruque submisso, obvius,
Domini eloquium, quo induitur charitas, quse ex- ot famulantibus cseteris amplai potestatis insig-

cludit timorem. nibus, adoraret, jure dicebat : Junior ego sum

et despectus; justificationes tuas non sum oblitus.
21. Pulchre autem addidit nimis; quia omnis
quidem doctor inflammat audientis affectura ; sed 24. Ipse David quoque junior fratribus, cum
supra omnes est sermo Dei, divisiones artuum et patris oves pasceret tanquam vili ablegatus obse-
intima penetrans medullarum. Tripliciter ergo quio, nou oblatus est sacerdoti, quasi indignus qui
describe tibi ignitum eloquium Dei, vel quod mun- ungeretur in regnura, sed a sacerdote quaesitus,
dat, vel quod accendit, vel quod illuminat audien- et accersitus a pascuis, praerogativam regiai unctio-

tes. Ideo ait Dominus « Scrutatus sum Jerusalem

:
D tm accepit. Postea quoque progressus ad belluin,
ad lucernam (Sophon., i, 12). » Sed neminein in ea cum Golias totum populum Juda;orum corporis sui

vel qui mundaretur, vel qui accenderetur, aut illu- mole despiciens, singulari cerlamine provocaret.

(15) Post vocem

progenies, subjungebalur in edit., (18) Mss. aliquot, coccus pro igne collalus est,

non est hic Quod in omnibus omnino scrip-

natura. aut coccum... collalum est. Reliqui ac edit. ut
tis cod. prsetermitlitur. in lextu. Videlur aulem Ambr. respicere ad locum
(16) Edit. omnes, posito. Melius mss., positum, Fl. Josephi e lib. iii Antiq. Judaic. . cap. 8, ubi co-
ul referatur ad vocem aurum. Et conlinuo post lorum quibus Tabernaculi vela intexebantur, mys-
cunctae edit. cum duobus mss., illud morum vel tica significatio ita exponitur : T& ts y^P 9*P<^'
operurn. Mss. vero caeteri, ut in texlu, paucis excep- ex teffodpwv OcpavSsvTa ttjv twv amiyj.loiv qjucrtv 8r|).oi

tis, ubi legas, illud bonorum operum, etc "H T£ yap puCTffo; xriv yyiv d:roo7i|j.aiv£iv eooie, 3id tA i?

(17) Vet. edit. et recentiores nonnuUse, Hic ignis auTY|; dvietaOai t6 Xivov. "H t£ Trop^upa tyjv eaXdoffav,

habitare Christum per jidem facit. Rom. cum mss. Tw TO^otvty.Oai vr)? v.6y}.ov T<a atjiaTi. Tov oi depa pou)£Ta'
Sy)).ouv 6 udxtvOo;. Kat 6 cpotvt^ o' dv eiv T£X(xyiptov
tou
omnibus nobiscum legit. Et certe prior lectio non
aliunde inducta est, quam ab aliquo qui nescie- TTupo?. Hanc interpretationem Origenes primus secu-
post
bat hebetare idem hic esse ac retundere vel mi- lus est hom. 13, in cap. xxv Exodi, atque alii
nuere. eum.
B37 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. lo38

mentibns caeteris, poposcit a rege, ut coiigre- ^ riiitas ruris imminuat, si pii cullus diiigentia
ienfii sibi pormitteret lacultatem. Nocdum qui- pnrseveret. Non jam coturnicum pluvias mihi opto
ein tanto certamini habilis aistimatus est. 1202 descendere, quas antn mirabar, non manna quod
Bge dicente : « Non potes ire ad allophyliim, et untc cibis omnibus prseferebam ;
quia qui nianna
ugnare cuin co ;
quoniam tu puer es, el ille vir nianducaverunt patres, esurierunt. Meus cibus est,

ellator est a juventute sua (I Reg., xvii, 33). " quem si quis manducaverit, non esuriet. Meus ci-

eqiin nssct admissus, nisi fecisset lidem, quod in bus est, qui non corjnis impingual, sed conlirmat
Mi adole.scnntia leoiiem suis manibus strangula- cor lioininis.
im, extractis raplaj ovis cruribus, peremisset. 27. Fuerat mihi ante mirandus panis de coelo

396 etiam despectus ab allophylo, quod adversus scriptum est enim : « Panem de coelo dedit eis
rmatum pr.eliatorein cum virga et lapidibus pro- manducare (Exod., xvi, t4; Joan., vi, 31); » sed
sssisset, retulit non viribus sc fretuin esse, non non erat verus ille panis, snd futuri umbra 1203
rmis ; sed in nominc Domini confidentem ad Panein de caio illum verum mihi servavit Pater.
rffilium esse progressum, ut lacessitte plebis au- Mihi ille panis Dei descendit de coelo, qui vitam
;rret opprobrium. Hic ergo juvenis atque despec- dat huic mundo. Non .ludaeis descendit, non Syna-
is, stravit allophylum, potitusque vicloria, in B goga; descendit; sed Ecclesiae descendit ; sed po-
ecem millibus juvcncularuin psallcntium testimo- pulo Dei juniori descendit. Nam quomodo Judaiis
io triumphavit. dnscendit paiiis qui vitam dedit, cum omnes qui
2;i. Gerebat enim typuni ejus qui quasi despectus illiim panem manducaverunt, hoc est, manna, quem
enturus esset in terras, et sine legato, sine adju- pulaverunt Judaei verum panem, in deserto mortui
)re, sine nuntio totum populum mundi hujus cru- sunl? Quomodo Synagogae descendit, cum Syna-
is sua'. pnnlio libnraret : cui applaudnrnnt anim.T goga omnis inlerierit, et aiterno jejunio fidei mace-
uictoruni, per baplismalis sacramenlum renovatff', rala defecerit? Denique si accepissent panem verum,
uod veruni iiluni Goliam revelatum nobis ac non dixissent « Domine, da nobis semper panem
:

roditum verbi sui gladio trucidas.set. Jacet igitur hunc (Joan., vi, 34). »
tirus Golias humilitate Filii Dei stratus; amisit 28. Quid petis, Juda;e; ut tribuat tibi panem,
iput quod in multas artes vcrtebat et fraudes. quem dat omnibus, dat quotidie (19), dat semper?
sallunt secura' jani animai,
([niXi anln peccatorum In te ipso est, ut accipias hunc panem accede ad :

lorum tormcnta deflebant. Dicunt tympanis, hoc hiinc pannm, et accipies eum. De hoc pane dictum
5t, corporibiis suis peccato mortuis rnsultantes : est . « Oinnes qui elongant se abs te, peribunt
Saul triumphavit in millibus ; David in decein inil- {Psal. Lxxii, 27). » Si te elongaveris ab eo, peri-
bus (l /{fif/,, xviii, 7). » Rex ille durus indignatur, bis; si appropinquaveris ad eum, vives. Hic est
l irascilur diabolus; eo quod canereut juvencula^ panis vita^ : qui ergo vitain manducat, mori non
iiia duritiae lilius paucos decepit; Christus totum potest. Quomodo enim morietur, cui cibns vita est?
uindum redemit. Dicit ergo Christus natus ex Vir- Quomodo deficiet, qui liabuerit vitalem substan-
ine : Juvenh ego sim et despectus ; justificationes tiam? Accedite ad eum, et satiamini, quia panis
Mis rion sim ohlitus. est, accedite ad eum, et potate, quia fons est;
26. Dicil etiani populus nationum, ille iii prima accedite ad eum, et illuminamini, quia lux est;
lectione despectus, rudis adhuc iii (ide, et studio accedite ad eum, et liberamini, quia « ubi spintus
rinijfivre devotionis adolescens, vel cnrte reuova- Domini, ibi libertas (II Cor., ni, ITi; » accedite
Js aquila>. juventutc per baptismatis sacramenta : ad euni, et absolvimini; quia remissio peccatorum
nvenis ego sum rt dcspectus, justificationcs tuas est. Quis sit iste quteritis? Audite ipsum dicentem :

on sum oblilus. Illn ego despecius ante, jam pric- « Ego sum panis vitie : qui venit ad nie, uon esu-
sror, jam anteponor eieclis. Ille ante despectiis riet, el qui credit in me, non sitiet unquam [Joan.,
opulus peccatorum, habeo coelestium sacramen- n vi, 35). » Audistis eum, et vidistis eum, et non cre-
urum veneranda cousortia. Jam mensffi coelestis didistis ei ; ideo mortui eslis : vel nunc credite,
louore suscipior, epulis meis non pluvia unda- ut possitis vivern.
iir, non tnrra' parlus laboral, nou arboruiu IVuc- 29. Snd miramini Moysen, quia patres vestros
us. Potui meo non flumina quiprenda, non fontes : per mare siccis dnxit vestigiis. Moyses nou irape-
ihristus mihi cibus, Christus niihi potus , caro ravit, sed impetravit; non jussit mari, sed servivit
>ei cibus inihi, el Dei sauguis potus est inihi. Non jubcnti fluclibus. Moysen laudalis, quia regem Pha-
iin ad satietatem niei annuos nxspncto proven- rao cum exnivitu suo mersit : Moyses orabat, et
us, Christus inihi qiiotidie ministratur. Non vere- alius imperabat. .Moyses prncabaliir, Christus ope-
or, nn qua mihi eum cckIi intemperies, aut ste- rabalur. Moyses fugiebat, Chrislus insequebatur.
(19) Perseverabat adhun in Ecclesia Mediol. anti- In plerisquo vero Occidentis Ecclesiis mos quoli-
ua fi'lelium cousuotudo qua quolidio saorie oom- diana; oonuiuinionis in desuetudineni abierat. adeo
lunionis participos tieri solobanl. Uino in lib. v ul episcopi aliique dooliores viri eum nec reprehen-
f Sncram., cap 4 Accipe quotidie. quod tibi quoti-
: derent, nec laudarent, Hieron. epist. 50 ad Pam-
'•e prosit, eic. Sed monel idem auctor Grtecos tum inach et .\ufust. epist. ad Januar.
.

^'inel in nnuo Euoharistite coummnione conlentos.

1539 S. AMBROSIl 1540

Moyses columnam sequebatur, ut nocturnas te- \ omnis praevaricaloris hwreditas. Veniens Dominus
nebras deciinaret, Ciiristus illuminabat. Moysen Jesus primum se exinanivit, non rapinam arbitratus
agnoscitis, quia aquaj amaritudinem temperavit. fsse se a^qualem Deo, formam servi sibi accipiens,
Moysen agnoscitis, quia aquam produxit de petra : et specie inventus ut homo, humiliavit semet-
Christum non agnoscitis, qui veri illius ^gyptii ipsum, factus obediens usque ad mortem {Philipp.,
regis stravit exercitum, et abyssi mersit profundo; 11, 6-8). Non te moveat, quia scriptum est, ut homo;
qui nos liberat qaotidie de mundi bujus fhictibus, non enim similitudinem suscepit hominis, sed veri-

ne uos sa'culi hujus procella demergat. Quid pro- tatem. Nam et ipse Apostolus ait alibi : « Mediator
fuit patribus transire per mare Rubrum, quibus Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim., u,
ad terram repromissionis non licuit pervenire? 3). » Et ut de Evangelio atTeramus exemplum :

Quicunque enim exierunt de /Egypto, perierunt in (' Vidimus, inquit Joannes, gloriam ejus, gloriam
deserto. Mortuus est Aaron, mortua est Maria, mor- quasi unigeuiti a Patre, plenum gratise et veritatis

tuus est et ipse Moyses, solum Jesum Nave no- IJoan., I, i4). )) Numquid quia dixit, quasi unigeniti,
minis sacri similitudo servavit. Plaudat Judseus simihtudinem magis unigeniti quam veritatem
quia sitienti illi undam saxa vomuerunt; mihi de voluit sestimari?
corpore Dei fons fluxit aeternus ; meas amarilu- B 33. Non ergo supervacuo Christus advenit. Jam
dines bibit Christus; ut mihi sua? donarel graliaf potest dicere homo : .luvenis eqo sum ct despectus
suavitatem. qui erat ante in populo priore senex superbus. Di-
30. Dicit ergo populus Christianus : Juvenis cit : Juvenis sum et despectus, quomodo dicit Ec-
1204 ^&o sum et despectus ; justificdtiones tuas clesia : « Nigra sum et decora (Cant., i, 4). » Prte-

non sum oblitus. Bene hoc dicit, qui justificavitDeimi misit nigram, ut augeret decorem. Sic et hic prse-

baptisniatis sacramentis. Qui enim baptizatur, justi- misit juvenem, ut augeret humilitatem. Non dixit :

ficat Deum; quia peccata propria conlitetur, et a 1205 Nigfa sum decora; ne quod nigrum est,
Domino suorum prsestolatur indulgentiam pecca- decorum «stimaretur. Nec dixit : Juvenis sum
torum (20). Justificavit David qui ait « Tibi ,
: despectus; ne juventus despicabilis putaretur; sed
soli peccavi, et malum coram te feci; ut justifi- ait Juvenis, et quod mireris, humilis, non super-
ceris in sermonibus tuis [Psal. l, 6). » Non justi- bus, dejecto proprior quam tumenti. Sic et ibi;
ficaverunt Pharissei, qui baptizari Joannis baptismo Nigra sum superiore peccato, sed decora confes-
noluerunt, ut in Evangelio legisti (Luc, vii, 30). sione peccati, et correctionis studio, atque amore
Nec solum justificare satis est, sed etiam non obli- p virtutis. Quamvis ergo et syllaba, ut grammatici
visci justificationum Dei , id est, ut intemerata appellant, conjunctiva sit, habet tamen distinctio-
graliae spiritalis dona custodiat, et sacrae remissio- nem qua confusio disjungitur ac separatur : ut si

nis munera iilibata atque inoflensa conservct. dicas Ambrosium Bassum intus esse, unus puta-
3t. Hsec generaUa : sed etiam specialis singuhs lur ; sin aulem asseras Ambrosium et Bassum intus
Christianis suppetit preerogativa dicendi : Juvenis esse, duo utique intelliguntur.
ego sum et despectus; si humilis corde sit, si ini- 34. Dicat ergo : Juvenis sum et despectus ;
quia
tis atque mansuetus. Dicat ergo : Juvenis ego mm Christus in paupere atque despecto mundum re-

et despectus. Pnf mittat setatis generalem jactantiam, demit, quia Christus humilitate diabolum vicit.

quo plus commodet humilitatis suae gratiam. Non Dicat : Bespectus sum; quia cor humiUatum Deus
mirabilis humilitas in senectute, quae effeta viribus, non spernit; quia despectus ille Lazarus in Abraha-
fracta debilitatibus, tristis doloribus, anhela suspi- nunc requiescit sinu , et dives ille jactantior

riis, cocta curarum ffistibus, et ipso vivendi moesta affligitur in inferno. Despectus erat Moyses, nec
fastidio, alacritatem est oblita jactantise. Rara sane sibi idoneus videbatur, cum ad liberandum Hebraeo-
in juvenibus est humilitas, ideoque miranda. Dum rum populum mitteretur. Despectus erat Jeremias,
dum vires solidee, dum
aetas viget, sanguis exaes- J) qui dicebat « Dominator Domine, ecce nescio :

tuat, dum sollicitudo nescitur, dum ignoratur de- loqui; quia juvenis sum ego [Jercm., i, 6). » Sed
bilitas dum Isetitia frequentatur
, , tunc fervet facilius iste despectus eligitur. Denique dicitur ei

jactantia, tunc se juventutis superbus extollit af- « Noli dicere quia juvenis sum ego; quia ad omnes
fectus, tunc humilitas quasi vilescit, abjecta contem- ad quoscunque misero te, abibis, et per omnia
nitur, tunc subjectio degeneris conscientiae aesti- quaecunque mandavero tibi, loqueris. Ne timeas a

raatur infirmitas. Grandis igitur morum assuefa- facie eorum; quia ego tecum sum, dicit Dominus,
cienda maturitas, quae vincat naturam. ut liberem te (Ihid., 7, 8). » Despectus erat iUe Pu-
32. Denique si consideremus, in paradiso defecit blicanus, qui oculos ad coelum non audebat levare,

humilitas; et ideo venil e ccelo. In paradiso orta et ideo faciUus quam Ule Pharisaeus exaudiebatur :

est inobedientia; et ideo obedientia cum Salvatore « Omnis enim qui se exaUat, humiliabitur; et qui
descendit. Inflabatur caro, unde subjectio mansue- se humiliaverit, exaltabitur (Luc, xviii, 14). »
tudinis inveniri non poterat in terris. hitumuerat 3;i. (Vers. 142.) Sequitur : Justitia tua, justitia

(20) Cod. Laef. et Navar. unus, prseslalur indulgen- quod, loco verbi prsestolatur , mss. aliquot habent
tia peccatorum. Alii cum edit. ut in corpore, nisl spernt, quod significatu non est diversum.
 1541 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1542

in wternum, et lex im verilns. Possunt quidem ^ itaque esl exemplaria coelestium his mundari
singuli fucere opera juslitiffi, sed non in aitermim nam ipsa cajjestia melioribus hostiis; non enioi
inanenlia. Dives ille cui abiindavenmt divitia; in in manufacta sancta inlravit Christus exemplaria

hoc s.Ticulo, lortasse fecerit aliqua opera juslitia;, verorum, sed in ipsum cadum; et nunc apparet
quorum remunoralionem in praesenti vita acceperit vultui Dei pro nobis {Uebr., ix, 23, 24). » Ut
(21); quod non magna fuerint opera ilia, nec re- cognoscamus autem quia legem novam dedit Do-
muneratione digna perpetua. Quid quod, etiam si minus Jesus, habes dicentem Spiritura sanctum :

facimus opera aliqua justitia;, facimus tamen non « Hoc autem testamentum quod testabor ad eos,

coiitinua, sed rara. Plerique non rapiunt aliena, dicit Dominus. leges meas in cordibus
Dabo
sed nesciunt de proprio largiri. Alii invadentes eorum, eorum scribam eas, et pec-
et in sensibus
indebitas facultates, quo speciem justitiae sibi ac- cati et injustitiffi eorum non ero memor {Hebr.,

quirant, solenl conferre pauperibus. Non est ista X, 16, 17). » Ubi ergo remissio, jam non obla-

in apternum juslilia. Multi Justi [derumque graviter tio pro peccatis. Quo evidenter ostenditur omnem

deliquerunt, noti habentes aelernjfi fructum justitia^ veritatem in Evangelio contineri; quia lex Dei
Soli Deo suppetit in perpetuum per omnia possi- in sensibus hominum, et in cordibus eorum scri-

dere justitiam, qui pascit justos et injustos; non B bitur, non in tabulis lapideis (qui ergo prsecepta
enim beneficis solis (22) referenda justitia est; Dei non habent in cordibus suis non habent ,

sed illa vera justitia est, quff; ipsis quoque defertur legem), sive quia inveteratur in Judseis, renovatur
iniinicis. Meritoque ait : Justitia Dei : « Diligite in nobis.
iniinicos vestros {Matth., v, 44). » 38. Umbra est, non veritas, ut cum fiat oblatio

36. Ergo sicut in seternum est justitia solius pro peccalis secundura legem, non fiat remissio
Dei, ita lcx Dei veritas. Sed quomodo istud acci- peccatorum. « Irapossibile est enim sanguine tau-
pimus? Utrum quia iex Dei veritas, hoc est, rorum et hircorum peccata raundari {Eebr., x,
veia, et quod statuit Deus, omne verum, sicut 4). » Mendax ergo erat illa remissio, donec remis-

infra ait : Omnia prxcepta tua veritas? An quia sionis veritas adveniret. Quid deinde manifestius,
veritas 1206 ^'^^ ^^-^ ^st; quia non menlitur quam Joannis evangelistse sentenlia, qui ait : « Quia
Deus? Apud eum igilur veritas lex est, fallacia lex perMoysen data est; gratia autem et veritas
pruivaricalio est. Sed et sic potest intelligi, lex per Jesum Christum facta est {Jonn., i, 17)? »

Dei veritas est apud Judajos ergo non est lex

: np6; avTi5ta(r:o),r,v legis retulit veritatem. Nam cum
Dei, quia non recipiunt veritatem. « Lex Dei spiri- p sit autem, disjunctio intelligendum est disjunctio-
talis est {Rom., vn, 14), » sicut Apostolus dixit : nem ideo interpositam, quia si veritas fuisset in
non habent ergo veram legem ,
qui eam non lege, non fuisset facta per Christum (24).
acceperint spiritaliler. Quod autem non verum 39. Possumus et sic intelligere Veritas Christus :

njendax est; ([uod mentitur, occidit. Littera crgo est; ergo voritas lux est. Et si mandatura Domini
quffi occidit, mentilur; spiritus qui vivilicat, verus lex est, multo magis vivum et operatorium Verbum
est. Dei lex est.
37. Accipianuis et sic : Lex Dei non typus, non 40. (Vers. 143.) Sequitur versus septimus : rri-
umbra, non cxemplar coelestium; sed ipsa coelcs- bulatio et 7iecessitas invenerunt me , mandata tua
lia. Unde et scriptum est, quia « linis legis cst medilalio mea est. Qiifprunt tribulationes et neces-
Christus {Uom., x, 4). » Non defcctus utique, sed silates justura , 1207 ^* interdura inveniunt
plenitudo legis in Christo est; quia venit legcm interdum non inveniunt eum. Invenitur, cui corona
iioii solvere, sed implere. Sicut enim Testaraon- debeliir : non invenitur, qui idoneus certamini non
luin est Vetus , scd omnis vcritas in Novo est probalur. Tribulatio igitiir velut qua>dara gratia
Testamento, ita et lex per Moysen dala ligura est. Dcnique « Sacriticiura Deo spiritus contribu-
legis esl. Vere ergo illa lex veritatis exeraplar ]) lalus (Pso/. l, 19). » Annon est gratia, qua? operatur
est (23), in exemplari enira agni sanguis ellundi- paticntiara? Qui ergo noverat tribulationis profec-
lur, in veritate Cliristus immolatur. Meritoque tum esse, queesitus a tribulatione inventus esl, nec
ApostoUis cum piwmisisset vitulorum immolatio- refugif.
iiem sccundum legem, adjccit : « Necessarium it . Dicit Sapienlia : « Quaerent me inali, et non

Voci acceperit connoclebant onines edil. qux

(21) Testamento, ita et le.r legis esl rerx. Ergo illa lex,
(JcJvitam xteruam non pertiiiuerint. Sed islhajc in etc. Sed qui locum eo mo(io consarcinarunt, Ambro
"unctis mss. desidcrantur. sii sensum nequaquam videntur assecuti; eum au-
(2"2) Omnes edit. ac mulli mss., beneficiis solis tem putaraus esse hujusmodi Quemadmodum licet :

Jleganlius Reg., Sorb. Komig., ac Navar. unus; hene- Velus Teslauientum fufrit. voritas tameu, hoc est,
'icis solis
; ut ii opponantur inimicis. et ulrique ad tigurarum ejus iuipletio, in Novo est ita, licet lex :

ustos el injustos, de quibiis aute dictum esl. refe- per Moysen data sit, ea tameii impleta. nisi in lege
anlur. nova nequaquam fuit.

j
(-;)) cuncli niss., (>xcepto quod in fine pauci
itu :2i' non fuisset gratia facta per Chris-
E(iit. onin(>s,
Mabent, Vera ergo illa lex. Cuuctie vero edit., Tcsla- lum. Mss. contra pra?terinitlunt vocem, gratia. Con-
'tenlum Velus venit mnsolcere. scd implcre : ita No- cinnius; vox enim facta referenda est ad superiorem
iiin certilittiie. Hcd sinit omnis veritas in !\'oco est cerila^ Ue qua liio picecipue agilur.
1543 S. AMBROSII 1544

invenient {Prov., non quia Dominus nole-

i, 28); >>
jl^ ipse testatur, dicens : « Tribulationem et dolorem
bat inveniri ab hominibus, qui se omnibus etiam inveni, 1208 ^^ nomen Domini invocavi {Psal.
non quaerentibus offerebat, sed quia his operibus cxiv, 3, 4). » Et alibi : « In Iribulatione invocavi
queerebatur, ut indigni essent qui quaererent, inve- Dominum , et exaudivit me in latitudine {Psal.

nire. Caeterum Simeon, qui eum exspectabat, inve- cxvii, 5). » Bona ergo tribulatio, quae dignos facit
nil [Luc, n, 25 seq.). Invenit Andreas {Joan., i, nos qui exaudiamur a Domino. Gratia
in latiludine

40). Denique ait ad Simonem : « Invenimus Mes- est autem exaudiri a Domino Deo nostro.

siam, quod interpretatur Christus {Ibid., 41). » 44. Qui quaerit igitur tribulationem, non refugit;

Philippus quoque dicit ad Nathanael : « Quem qui non refugit, invenitur. Non enim refugit, qui

scripsit Moyses in lege et prophetae, invenimus Je- mandata Dei sensu (26) operibusque meditatur.
sum tilium Joseph, qui est a Nazareth {Ibid., 45). » Nam utique illum athletam certamina inveniunt,
El ul ostenderet quemadmodum Christus invenire- qui in usu exercitii fuerit conslitutus; qui vero
tur, ait : « Veni, et vide (Ibid., 46). » Qui ergo exercitium dereliquerit, sine dubio non poterit
Christum non corporis gressu, sed
quserit, veniat reperiri ;
qui indignus est ut quaeratur. David ergo
mentis vestigio, videat eum non exterioribus ocu quasi bonus athleta dicit : Tribulatio et necessitas
lis, sed internis. iEternus enim corporalibus non B invenerunt me, quia paratum semper habuerunt.
videtur aspectibus; quoniam « quae videntur, tem- non refugientem necessitatum et tribulationum
poraUa sunt (25) ;
quae autem non videntur, aeterna pi-aeha, sed petentem.
(II Cor., IV, 18). » Christus igitur non temporalis, 45. (Vers. 144.) Sequitur : Justa testimonia tua
sed ex Patre ante tempora, quasi Deus, verus Dei in aeternum; intellectum da mihi eorum, et vivifica

Filius, et quasi virtus sempiterna supra tempora, me. Quis tantus, qui possit intelligere Domini testi-

quem nullus temporum fmis includat; quasi vita monia? Et ideo intellectus a Domino postulandus
supra tempora, quem nunquam dies mortis inve- est, cujus tanta est vis, ut initium ejus sit plenitudo
niat : « Quod enira mortuus esl peccato, mor- virtutis. Denique scriptum est : « Pietas autem in

tuus est semel; quod autem vivit, vivit Deo {Rom., Deo initium intellectus {Prov., i, 7), » quae virtu-

VI, 10). » tum omnium fundamentum est juxla humanarum

42. Audis quid dixerit hodie Apostolus? « Pec- rerum et coelestium disciplinam. Pietas amica Deo,
cato, inquit, mortuus est semel. » Semel tibi pec- parentibus grata, Dominum conciliat, necessitu-
catori moi-tuus est Christus; noU iterum peccare dines fovet, Dei cultura, raerces parentum, flliorum
post baptismum. Omnibus in commune semel p stipendium. Pietas, inquam, justorum tribunal,
mortuus est, et singulis semel moritur, non fre egenorura portus, miserorum sufTugium, indulgen-
quenter. Peecatum es , o homo , ideo peccatum tia peccatorum.
fecit Christum suum omnipotens Pater. Hominem 46. Qui habet intellectum, ipse vere est pius;
fecit, qui peccata uostra portaret. Mihi ergo pec- intelligit enim humanae lubricum fragilitatis, et

cato mortuus Dominus Jesus : « Ut nos illo esse- cito ignoscit erranti. Intelligit commune nobis da-
mus justitia Dei (II Cor., v, 21). » Mihi est mor- tum naturac ususque consortium; et ideo pauperi-
tuus, ut mihi resurgeret. Semel est mortuus, bus tauquam debitum solvit, non inticiatur tan-

semel resurrexit. Et lu cum illo mortuus, cum quam indebitum. Intelligit vices esse calamitatum
illo sepultus, cum illo in baptismate resuscitatus, et ideo tanquam naufragiis mundi istius porhi'

cave ne cum mortuus fueris semel, moriaris iterum. quodam suae huraanitatis occurrit. Haec perfectoj

Jam non peccato raorieris, sed venise; ne cum virtus in hominibus, haec plena in Deo laus est.

resurrexeris, moriaris secundo : « Christus enim 47. Merito intellectum sibi etiam Salomon, ma-
resurgens ex mortuis, jam non moritur, mors in gisterium secutus paternum, a Domino postulavit,
eum jam non dominabitur {B.om., vi, 9). » Ergo dicens : « Ego sum puer humilis, et ignoro in-
mors dominata est ei? In eo utique quod dixit, J) troitum meura. et exitum meura, et servus tuus
« jara non dorainabitur, » ostendit esse dorainatara. in medio populi tui, quem elegisti, populum mul-
Noli tantum araittere beneficiura, o horao! Propter tum sicut arenam maris, quae dinumerari non
te Christus dorainationi mortis se subdidit; ut te potest prae multitudine; et dabis servo tuo cor
jugo dominationis exueret. Ule suscepit morfis prudens, audire et judicare cum justilia populum
servitutem, ut tibi tribueret vitae aeternae liberta- tuura, et intelligere inter bonum et malum (IIl
tem. Reg., m, 7-9). » Unde complacuit Doraino; quia

43. Qui quaerit ergo Chinstum, quaerit et tribu- non sibi longsevitatem vitae, et regalium divitiarum
lationem ejus, nec refugit passionem. Denique copias, sed sapientiam ad intelligenda Domini
David, qui dignus erat ut a tribulatione quaerere- judicia et justitias depoposcit; et ideo tantum po-
tur , tribulationem et ipse quaesivit. Nam nisi pulum reguo pacifico gubernavit; quia non usur-
quaesisset, non invenissct. Quod invenerit autem, pavit, ut Adara, boni et mali scire distantiam,

Mss. plerique, qux videnlur, corporalia sunl.

(23) post verbum refugit, subintelligendum tribulatio-
Cod. Navar. unus, refugit mandala Dei, sed
(26) nem.
sensu, etc. Melius alii el edit., ut in textu ubi ;
1545 EXPOSITFO I.N PSALMUM CXVHI. 1546

led intelligenda' cjus gratiara oravil a ChrisLo (27). . auxiliuiij quaisivit et meruit. " Levavi, iriqiiit,

juod enim scire divinum esl, hoc a Doinino Dco ()<;ulos incos ad monles, qu;osivi unde inihi venirel

uo, ut possis cognoscere, promerenduin est. Si auxiliuiii {Psal. cxx, i). » Non inveni nisi a Do-
lelisset ct Adarn, siciit petivil David (28j, nequa- mino; qui enim mundtim condidit, tuetur accolas
[uam iiios inextricabiles erroris laqueos incidisset, mundi. Aspice ergo, et semper aspice, quia justi

[uibiis omnis ejus htereditas strangulatur. Ideo oouli semper ad Dominum.

nortuus est, et quod gravius est, 1209 "io''te 3. Hoc monet te etiani Jercmias in Tlirenis suL

leccali; qiiia ante usurpavit scire, qu.uii iiitellec- hac ipsa littera, dicens ad Jerusalein « Surge et :

uin quo vivincareliii', acciperet. expergiscere in nocte (30), in principio vigiliae tuae

48. Vivificat ergo infellectus, iit Spiritus ;

quia elFunde sicut aquam cor tuum ante faciem Domini,
pse intellectus gratia spiritalis est; ideoque intel- extolle ad Dominuin inanus tiias pro aniinabus
ecfum miinere suo Spiritus sancfus operatur. « In- parvulorum tuorurn, qiii deficiuut lame iii plateis

eliocfus (autein) omnibus qiii eum

bonus cst oinnium ifineruin (T/i/"en., ii, 19). » .Noune et aperte
aciunt (PsuL cx, quo docemur quia nou
10); » conclusionis ostendit angustias, et raouet ut inten-
loliim sensu complecti, sed etiam factis, id quod tione cordis, in quo est ociili melioris obfutus, re-
nfelliginius exsequi dehoamus. g medium tibi salutare provideas? Denique etiam
SEUMO DECIMUS NONUS. infra iferum sub hac litlera ait : « Appropinquavit
b. Koph. enim 1210 ^^"'P"^ uostruin, repleti sunt dies
1. Incipit littera decima nona Kop/t, cujus inter- nostri, advenif hnis noster. Leves facti sunl qui
irefatio est, Condusio ; et sicut alibi invenimus, persecufi sunt nos, super aquilas cceli. In montibus
ispice. Disfat littera, congruit sensus. Nam qui accensi sunt, in deserto insidiatus esl nobis [Thren.,
loncluditur circumspicere se debet, et causain pe- IV, 18, 19). ))

iculi non dissimulare, maxime cum lethale discri- i. Demonslravit suramara conclusionera, nec ul-

nen sit. Concludilur unusquisijue tumescenlibus luin remediuin nisi in adventu Doraini nostri Jesu
risceribus , internisve faucibus, cum intercluso Chrisli, qui solus desperatis possit afferre medici-
ipirifiis comraeatu, spirandi ac respirandi com- nam, Et quasi ostendens eum, dicit : « Spiritus
nercia coarctanfur. Concluditur femiiia, cum lit ante faciem nostram, Christus Dominus compre-
)eridrome matricis, qua pocforis ipsius premitur hensus ost in interitu nosfro In umbra ejus
H'incipale : unde graves oriuntur anguslia', ef nisi vivenuis iiifer genfes (Ibid., 20). » Et infra : « Bibes,
locum suum illa recipiendorum seminuin aula inqiiit, et inebriaberis (Ibid., 21). » Adhuc : « Visi-

'evocotur, vifam consuevit excludere. Ila efiuni qui ^ tabit iniquitates tuas, revelabit super peccata (Ibid.,
iniino angifiir, ef quibusdam adversis imminentibus 22). )) Qiiam breviter adventum et passionera ejus
)enirgetur, concludi dicifurnon minorilms angustiis expressit, rernissioneraque omniuin peccaforum,
uenfis quam corporis. Majorcs enim anima?, lestus, quam apertc congregationem futurain gentium de-
ervoresque sunt animorura (29) quani corporuni. claravit! Hinc illud Apostolicum : « Quia caecitas
2. Conclusus igilur viscerum tumore, medicum ex parte Israel contingil, donec plenitudo gentium
iua?rit, ut possit propulsare pcriculum et constricfa infraret, et sic omnis Israel salvas tieret (Rom., xi.
axare. Vcniens medicus fcntal oiunia, explorat 25, 26). ))

nterna. Ef tu ergo conclusus aniini fervore, aspice D. Veui, Doraine Jesu, sed jani iion in umbra,
e i|»suni iiiferiori oculo. Morbi vis urgef, fervet sed in sole justitiae. Si urabra profuil, si passionis
loxia conscienfia, inoles peccatorum premit, in- fiKO uinbra protexit, si corporis urabra salvavit,
ercipiunt sensum mcntis angusfiee cognosce : te quanfuiu conferre poterif clarifas aperta virtutis?
psuin, et orationis quoere medicinam, posce uf Por umbram lepra curata cst iilntth., viii, 3); per
fenial medicus illc qui descendit dc cojlo, qui umbrain quoque illius femiuce qu.t (imbriam vestis
inaxiine «grofos requirit, sicut ipse ait : « Non pw Dominicai afligit, sanguis stelit (Luc, viu, 44); per
jpus est sanis medicus, sed iis qui male habent umbram te vidimus, quando non habebas speciem
Matlh,, IX, 42). » Ilabes vulnera? Ne <iifferas :
neque decorem. Uiubra lua caro fuit, qua* nostra-
iioii ost apud eum ulla comperendinatio sanilatis. rum iestus refrigeravit cupidifafum ^31), qufe
Ilabes ulccra? Ne timeas; verbo, non ferro ciiraro resfrinxit igncs libidiuum, qua- avaritia^ diversa-
consuovif. Aspice igitur illis oculis quibus David runiquc passionum incendia lemperavit. Et quid

(27) Rom.
odit., ofdcit a Domino. Sed non iiiso- resque, etc.
ons esl Ambrosio, ut quae proprio Verbo conve- (30) Rom. edil., Surge meditari in nocte : forte
liunt, ea Christo Domino propter unitalem per- ut magis locus accederet ad Vulg. ubi legilur, Con-
ionae atlribuat. Sic serm. 15, nuiu. 30, de Cliristo surgr, lauda in noclc. Omnes vero mss. et vet. edit.
licilur, qui tolius auctor est crealurx. Sic et alibi noliiscuni fuciunl. Et cerle nostra lectio macis con-
|)assim. gruit cuin LXX, apud quos legas 'AvdioTa, : «Yai-
I
(28) Onines edit., sicul petivit Salomon. Omnes Xiaaai £v vjxti, etc. Surge, ex.^ulta in nocte
jnss., sicut petivit Diivid. Non male, ciira ipsc Da- ;3ti Ita mss inatrno consensu, cunct;v vcro edil.
id in iioc ipso versn a Domiiio postulot iutoUeo- post voceui, cupid.latum. illa subuecluut. i^ux com-
nm. pescuit insolcntiam vitiorum.
,59) Edil., febresque sunt animorum ; inss., /t'/(0-
'
rATROl.. XY (XIV, l'ARS II.) 4'J
\U1 S. AMBROSIl 1548

umbra Domini, quando el aposlolonim

(lioam de ^ U rratn exivit, ef, verba in lines orbis lerraru m.
umbrasanabat (Ac<., v, 1."))? Veniente etenim Pelro. Gracili voce Moyses loquebatur, et plus omnibus
unusquisque offerebaL a?gros suos, quos Iranseuntis audiebalur (32). Quotidie auditur in Ecclesia : ab
apostoli umbra reddidil sanitali. illis solis, hoc est, .ludaeis non auditur, qui aure
6. Audi quia caro Domini umbra erat : « Ecce audiunt, sed non exaudiunt. Prophetae dicitur al-
Dominus sedet super nubem lcvem, et veniet in teri : « Exalta viribus vocem tuam [Isa., Lvni, i). »
c^gyptum {Isa., xix, 1). » Et David dicil « Sub : 9. Anna tamen non clamabal in corde suo (I Reg.,
umbra alaruni tuarum protege me {Psal. xvi, 8). » 1, 13), sicul Moyses, sed loquebatur; fortasse
Factus est igitur exinanitus umbra nobis, quos sol quia filios postulabat, hoc est, bona quidem, sed
iniquitatis exusserat. Vidimus ergo in unibra eum, privata, non publica, non claraabat. Sed quia a
cum adhuc fides prima procederet. Sed nnnc jani Domino postulabat, quia Domino eum, si quem
totura illuminat mundum, et tamen adhuc eum susciperet, offerebat, loquebatur Deo; clamabat
per sui corporis, qua; esl Ecclesia, umbram vide- autem Moyses, quia non pro se, sed pro orani
mus, nondum facie ad faciem; neque enim oculi populo precabatur. Unde dictura est ei a Domino :

oorporis divinitatis possunt recipere fulgorem. Hsec Quid claraas {Exod., xiv, •15)? » Clamabat affectu
quoquo umbra totum quotidie protegit orbem terra- B pio, et sensu profundo, et personabat in coilo,

rum. Profuit igitur conclusio « Conclusit enim : miraculis petens digna ccelestibus, ut mundi ele-

Deusomnia in incrednlitatc, ut omnium misereatur menta mutaret.

(Rom., XI, 32). » Sed jam consideremus quid in 10. Denique ut ipsius loci seriem recenseamus,
conclusione dicendum est, et unde incipiendura. instabal Pharao, et innuraeris vEgyptiorum slipatus
7. (Vers. 145.) Exclamuvi in toto corde meo curribus, urgebat Hebrseos : hinc circumfusus lios-

exuudi me , Domine ; justitius tuus exquiram. tis, inde inlerfusum mare plebem Dei clauserat,
Cum impressiones patimur corporales, exclamare NuIIa in armis tiducia, spes nulla in viribus. Stre-
consueviraus, ut alios ad prsesidium nobis vocare pebat tantummodo querela miserabilis, quod com-
possimus. Premebatur sanctus Propheta, appropin- modius sibi foret dura in iEgypto servitutis onera
quantibus sibi persecutoribus. Saul primo infestus subire, quam acerba in deserto morte consumi,
armato eum insequebatur exercilu; postea parri- querela nihil praisidii offerens, plurimum offensae

cida tilius imminebat; non contenlus fugientis afferens. Stabat ergo Moj^ses mcestus, sollicitus,

exsilio, vitam palris qua^rebat eripere. Sed ab illis anxius populi et periculis et querelis, exspectans
minus pati poterat quos in preesenti videbal, quam fidem coelestiura promissorum, et tacitus secum ipse
ab iUis quos non videbat est enim ; coliuctatio volvebat qua tandem Dominus ope, injurise imme-
sanctis non solum adversus carnem et sangui- mor, memor gratia?, subveniret, Dicitad eura Domi-
nem, 1211 ^^^ etiam adversus principatus et nus : « Quid clamas ad me? » Sonum ejus non audio,
potestates istius mundi, rectoresque tenebrarum, vocem ejus agnosco : silentium ejus lego, claraorem
qui latronum modo in istius sseculi nocte humanis ejus in operibus dep^^ehendo. Clamabat populus, el

insidiantur affectibus. Ilorum igitur sanclus David non audiebatur; tacebat Moyses, et audiebatur.
cum graves adversum se videret fieri incursus, Non 1212
populo dictum est « Quid clamas ad :

exclamavit in toto corde suo. Etenim adversus me? » Non enim ad Deum clamabat populus, qui
diabolum non vocis magnitudine, sed magnanimi- injusta et viris indigna clamabat. Sed Moysi dictuDi
late cordis utendura est. est : « Quid clamas ad me? » hoc est : Tu solus|

8. Est tamen et vox cordis, quia est et vox san- ad me clamas, qui de me speras, lu solus ad nw
guinis, quae ad Deum perveiiit. Denique Deus dicit clamas, qui virlutera meam excitas; tu solus ad me
« Vox sanguinis fratris tui de terra clamat ad me clamas, qui per universara terram annuntiari raeum
(Gen., IV, 10). » Ciamat ergo cor nostrum non sono nomen exspeclas.
corporis, sed cogitationum sublimitate, concentu-D 11. Clamabaf ergo Moyses in corde suo, et omniS:

que viiiutum. Grandis fidei clamor. Deniqiie in sapiens in corde suo clamat. Denique Sapientia
spiritu adoptionis clamamus, Abba pater, et ipse cum aUissiraa praidicatione convocat ad crateram,
Spirilus Dei clamat in nobis. Magna vox justitia;, dicens : « Relinquite insipientiam et quaerite

magna est castitatis, per quam et mortui loquuntur; sapientiam (Prov., ix, 6). » Magnse sublimitatis,

nec solura loquunlur, sed etiam sicut Abel clamant. magnfe vocis hfoc praedicalio est, quse stultis sapien-
Al vero injusti anima nec viventis clamat, quia tiam pollicetur. Et Jesus Dominus exclaraabat : « Si

Deo mortua est. Nihil in illa sublirae, nihil magni- quis sitit, veniat ad me et bibat {Joan., vii, 37). »

ticum est, quale eorum, quorum sonus in omnem Et vere magna clamabat (33), qui vocabat homines

(32) Rom. edil. sola, Gracili voce erat Moyses,
nec loquebntur : plus omnibiis tomen nudiebatur. Et
paulo post, ubi eadem edit., el corde non intelli-
gunl. Vet.... non audiunt. Mss. omittunl vocem
corde, ex quibus duo solum pro, sed non audiunt,
exhibenl, sed non exaudiunt. Haud male idem enim
est ac non consentiunt.
(33) Omnes edit., Et voce vere magna clamnbat.
Sed cum, voce, in nullis reperiatur mss., magna, hii.
videtur esse in eodem casu, quo infra dicilur magnu
ora, elc. Rursus edit. Rom. cum parte mss., {luclin
infunditur. Melius, cum videatur alludi ad iliud
; Scripturse, Et torrente voluptatis tuae potnbis eos.
m EXPOSITIO IN PSAF.MUM CXVIII. iim
d regnum coelorum, ad illum venerabilem polum ^ tiva pluris sumus, sed inferiores devotionis gralia
[uo vitae aeternai fluctus infunditur. Et tu cum oras, (33), et praevaricationis injustilia.

lagna ora, id est, ora quae aeterna sunt, non quae 15. (Vers. 140.) Sequitur versus secundus : Cla-
aduca. Ora qu;i^ divina sunt alque ccelestia; ut mnvi ad te, salva me, et custodiam mandata tua.
is sicut anf^eli in cuilo. Noli orare pro pecunia, Bepetit quod ad Dominum clamaverit, et custodem
uia ujrugo est, noli pro auro, quia metalium est, se promittit coelestium stilutorum, quae C(f.lo terra-

oli pro possessione, quia terra est : isla oratio que Dominus Deus sanxit; ut praevaricato-
testibus

d Dominum non pervenit. Non audit Deus nisi res elementorum testimoniis arguantur. Quoniodo
[uod dignuni snis ducit esse bcneficiis, sed audit coeluni aspiciant pra*varicationi3 su* conscium?
liam voceni, pienain devolionis et gratia^. (Juomodo fruclus de terra exspectent quse novit
12. Non solum ergo clamandum in corde, sed ingratos? Vide igitur quam non parva promittat
liam in toto corde clamanduni est. Sicut ertini Propheta. In clamando fidelis et promptus aliectus

orporaliler tunc bene clamatur, cum toto ore exprimitur; in cuslodiendo testimonia, continentiae
lamutur; ila spiritaliter toto est damandum corde, virlus, oi)sequii sedulitas declaratur.

i volumus magna referre, Domino (jiiai posci-et a 16. (Vers. liT.j Sequitur versus tertius : Antici-
aus impetrare. Hanc Dominus vocem exigebat a B pavi in maturitate et exclamavi : m verba tua spe-
lopulo, qnam populus nesciebat. Ideoque dixil ravi. Grajcus sv dwptcf dixit, quod est, ante horam,
(ominus : « Populus hic labiis me honorat; cor ante tempus. (Jui ergo Dominum deprecatur, non
utem eorum longe esl a me (Isa., xxix, 1.3). » Qui velut priescripta pra^cipua tempora pra^stoletur,
rgo appropinquaverit corde, ipse audilur a Domiiio. nesciens in obsecrationibus Domini tempus esse
lor ergo prius clamet, ut sermo possit audiri. aliquod, sed semper in ipsis sit. Sive manducainus,
13. Sed non satis est claraare ad Dominum, sed sive bibimus , Christum annuntiemus , Christum
tiam justitias ejus exquirere. Exquirit autem justi- rogemus, Christum cogitemus, Christum loqua-
ias, qui id quod in omnibus creaturis, et maxime niur : in corde nostro semper, semper in ore sit

n aniinantibus ratioualibus, vel etiam irralionabi- Christus.

ibus justum est (34), providentiai ascribil divina;. 17. Sed forte dicas : Quomodo scriptum est :

Jnde turluri studium compare pudicitia;, quai « Tempus omnibus, et tempus omni rei sub ccelo
iniisso concubilui indulgere non novit
, quod : est (Eccle., iii, \)'! » Sed Dominus Jesus supra
lominns servare non possunt? Unde plerisque coelum est, nullo circumscriptus est tempore. Clau-
iniinantibus tam sobria partus cura servandi, ut dat os suum Tempus, iuquit,
ariana perlidia. «

ibi conceptionis munus agnoverint, ibi coilum non omni rci sub coelo, » quanto magis sub Deo tem-
mtent esse repetendum; ne receptorun» seniinum pus, non supra Deum? Generatio ex Patre non
iat adulterina permistio? Phoinix coitus corporeos habet tempus; neque enim opus ante auctorem,
gnorat, libidinis nescit illecebras, sed de suo resur- sed auctor supra operis exordium. Fortasse obji-
5it rugo; sibi avis superstes, ipsa et sui liajres cor- ciant quia dixit : « Tempus meum nondum advenit
)oris, et cineris sui fetus. Aquila ne degeneres (Joan., vii, 6). » Et iterum dixit : « Pater, venit
)artus nutriat, diligenli librat examine; et adhuc hora (Joan., xvn, 1). » Sed hsec hora est passionis.
eueros fetus pio ungue suspendit, solisque oflert Est etiam tempus virginalis conceptionis : « Ecce
'adiis; ut si forte oculos suos vi fulgoris inflexcrint, virgo in utero accipiet [Isa., vii, 14), » qiiia virgo
anquam (logeneres laxato iii piwceps ungue diinit- sub tempus ct ideo praescripta aetate concepit.
al : sin 1213 ^'-'•'o nalura> vigoren» constanti 18. Oui rogat itaque, seniper roget, et *i non
idversum radios solis oblutii poluerint vindicare, semper precatur, paratum semper habeat precautis
ligiise indolem sobolis ouere grato reportet. alfectum. Pernoctabat in oratione Dominus Jesus
14. Volatilia c(di omnia nou serunt. ueque me- (Luc, xvii, 12;, non indigens precationis auxilio.
unt, el Deus pascit illa; quia justitias Domini sed statuens tibi imitationis eiemplum. llle pro
J)
•ustodiunt, nihil sibi proprium vindicando, sed te rogans pernoctabat, ut tu disceres, quomodo
igno fructifero quod Domini indicio communem pro te rogares. Hedde igitur ei quod pro te detulit.
id escam datuiu est, famem relevare coutenfa. Ex Audi supra dicentem Prophetam : Media mcte sur-
»is igitur nos cognoscimus, quani divina* subsidia ijebnm ad conlilrnduin libi {supv., icrs. ti3). Et tu
trovidentiai hominibus nou deessent, si Dci justi- surge vel media nocto, 1214 ^' "^^" potes tota
iain servare vellemus. Qui alit aves. non aleret semper nocto vigilare: ut dum oims nocte, veri
lomines quos ad imaginem et similitudiuem sui solis pectori tuo spieudor irradiet; omnis
quia
•Hit? iSonne pluris sumus illis? Naturae prwroga- anima ipia^ Christum cogitat, in lumiue semper

Sic oinnes niss. ac vel. edit. in corpore Fra.

(34) quffi continuo traduntur, cum lib. v. Hcxaem., cap.
lUlem el Gill. in marg. insitum esl, quod in^extum 18. 19 et ii.
ji-anslulil Uom. odil. Sed recUi est uostra loctio Omues odit. ac duo mss., dissimulatione gratiae.
(3,>l
|iun hir uliijue doc(\unur. qiiomodo Di'i justiliif! iu Uuus disiimulationis gratin. Heliqui, devoliouis gralm :
nimantibus oiuiiibus invosligaiulie .sint quod tum :
id esl, obodieulia, quii.' sano iu brutis major est
eri declaralur, quaudo ud eum refertur.
quidquid quam in homiuo.
isti in illis doproliendiinus. (.'.onior anlcni. si vaoat,
iTuA S. AMBROSII i.s;i2

esl; dies lucol, semper Christus aspirat (36).

libi \ nnni, consolamini populuni meum, dicit Dominus;
Sed quia sequens versiculus do tempore precandi saccrdotcs, loquimini justitiam in cor .lerusa-

expressit, in isto vorsiculo acluuin mafj;is opcrum- lcm, consolamini cam ;

quia rcpleta est dejectio,
que arbitror, quam tempus intelligendum. et solutum est peccatum ejus; quia recepit dc
19. Pra?currit a;tatis maturitatem quisquis in manu Domini duplicia peccata sua (Isa., lx, \,

adolescentia positus senilem gravitatem induit, et 2). » Quam cito dixit plenitudinem dejectionis
juveniles annos veterana quadam continentia re- solutionem esse peccati, et repelivit causam con-
git, fervoremque virentis corporis incana morum solationis eo majus esse reconciliationis I^IS
maluritate componit. Nam quid potest habere insigne ,
quia numerosior fuerit poena quani
laudis, si effetum corpus voluptatibus, et jam culpa.
senectutis gelu frigidum, ad sera devotionis officia, 21. Job tot gravatus incommodorum acerbita-
deposito jam segnior Non
spem cumulabat affectu, discretam a
vigore, convertat? est tibus, pio
corona, nisi ubi fuerit difticilioris lucta certaniinis piis causam asserens impiorum, quorum lumen ;

ad quam rari attingere possunt, non omnes qui exstinguetur {Job, xvin, 5). Lux autem secundum
ingressi fuerint stadium, pervenire. Ille laudabilis. Salomonem « semper est justis (Prov., xm, 9). >>

cui est in seipso ante certamen, qui carnem suamBUnde colligitur quia justus semper in verba Dei
reluctantem sibi mentis coprcet imperio parca sperat, et spem adjicit spei. Quod evidentius,

frugalitate castigut, et serviluti redigit; ne etfrenata expressit Isaias, dicens : <( Tribulatioiiern exspecta
libertato luxuriet, atque indomita fervens cupidi- (37), spem super spem llsa., xxvni, 10). » Ad
tate, habenas aninii regentis abrumpat. In hora perlactatos et abductos ab uberibus loquebatnr,
est ergo senex, si munia sobrise maturitatis exer- hoc cst, ad eos qui prima infuntiae alimenta trans-
ceat; horam prsecurrens juvenis, si senili
ante issent, cibo jam habiles fortiori. Exemplo sit,

pondere incentiva comprimat voluplatum, ac fer- quod ablactatus Isaac patriarcha tantus evaserit,
ventis iliecebras cupiditatis exstinguat : Bonus est ut adhuc inter rudimenta primaevae positus aitatis,
enim Dominus sustinentibus, Jeromias dicit [Thren., nequaquam tamen gladium ferituri parentis hor-
111, 25). Et, « Bonum est viro qui grave porta- ruerit [Gen., xxii, Ul). Plures filios habuit Abra-
vit jugum a juventute; sedebit singulariter, et ham, nullum ablactavit alium, sed in hoc solo

silebit; quia tulit jugum verbi [Ibid., 27). » Qui fecisse legitur epulum magnum (Geti., xxi, 8). Et
enim a juventute jugum portaverit, et habcnis bene magnum epulnm Scriptura dixit, quia typus
maturi moderaminis teneriora volens colla subdi- p erat cjus quem semper epulantur corda sancto
derit, sedebit singulariter, remotus a strepitu in- ru m
terpellantium passionum, et quietus silebit; cui 22. (Vers. 148.) Sequitur vcrsus quartus : Prae-

necesse jam non sit jurgari cum corpore, decer- venerunt oculi mei mane meditari verba tuu. Supra
tai'e cum vai'iis cupiditatibus; quia tulit jugum ()'er.s. 147) ait : Prseveni ev iwpia, hoc est, ante
verbi anima quse quarit Deura, qiife captivas sibi horas, ante tempus; hic ait, mane; aliud signi-

fecit omnes dclicias juventutis. IJnde fortasse et ficans tempus orandi atque psaliendi Domino, ut sit

illud Dominicum « ISon clamabit, neqiie contendet,

: illud prins, secundum quod ait Media : nocte surge-
ncque audiet quisquam in plateis vocem ejus {Matth., bam. {supr., vers. 62); hoc autem juxta iiiud : Prx-
XII, 19; Jsft., non solum ad defensionis
xiJi, 2), » vcni orientem solem; grave est enira, si te otiosum
silentium, absolutionisque contemptum, et toleran- in stratis radius solis orientis inverecundo pudore
tiam passionis, sed etiam ad compressiones oranium conveniat, et lux clara feriat oculos somnolento
acciperc possumus corporalium voluptatum. Unde adhiic torpore depressos. Arguit nos tanti temporis
et alibi s(;riptiim est : « Quia peccatum non fecit spatium sine ilUus devotionis munere, ac sacrilicii
(I Petr., II, 22). » Recte igitur tacebat in mortis spiritalis oblatione, feriata nocte transmissum. An

periculo constitutus, qui mortis aculeum non time- D nescis, o homo, quod primitias tui cordis ac vocis

bat. quotidie Deo debeas? Quotidiana tibi messis, quo-

20. In verbn, inquit, tua speravi. Grajcus iTtriX- tidianus est fructus. Occurre ergo ad solis ortus,
Tttija dixit, quod est ad sperandum semper crescere, ut te oriens inveniat jam paratuin, ne lumina tua
et spem spei adjungore. Justus semper sperat madido adhuc sopore mergentia primus diei fulgor

et in adversis positus, et frequentibus afflictus exagitet.

aeruinnis desperare non novit; sed quo graviora 2.3. « meo (38), in noctibus qua?sivi
In cubili

toleraverit, magis sperat et sperandi sumit pro- quem dilexit anima mea (Cant., iii, I), » dicit Eccle-
fectum , secundum illud oraculum : « Consola- sia. Ideo meruit enm invenire, ideo ejns gratiam

nam in textu hebrpeo, et aliis versionibus non parva

est
(36) Rom. erlit. semper esl : diei lucem tibi
Christus aspirat. Duo mss., semper esl diei. Liicem hoc loco diversitas, quam in Bibliis polygl. videri'

tihi, etc. Vel. edil. el reliqui mss. ut in lexlu. est.

(37) Nuliaj edit. agnoscunl vocem, exspecta, quam (38) Edit. omnes, in cubiculo meo. Mss. m cubtL
tamen mss. omnes exhibenf, exceptis paucis ubi meo, quod melius respondet Grseco im xo£ti]iv ixov.

legitur exspeclal. Perperam; LXX enim constan- apud LXX.

ter legunt, OX^^/iv inl OXj/iv r.^o^roiyoM, etc. Verum
 353 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. loo4

promercri; quia etiani in ciihili quaisivit, quaRsivit A sorum et innumerahiliurn fructuum, el praecipuo
in noctibus. Proplcroa copiam ejus adepta in poste- fidci odorihus, gratia.', sapieatiae (41), et gloriae,

rinribiis loqiiilur ad Sponsiiiii : « Veni, frater vit<eque ajternai siihnixa divitiis, qua; sunt circa
meus, excanms in agruni, rcquiescamus in castcl- sinistram et dexterain Sponsi, pcr animas sanctas
]is,diluculo surgamus in vineas (Cant., vii, i\). » laudautium congregationum plausihus excitat Chris-
Advertis quemadmodum Sponsa Verhum invitet tum, dicens : « .\djuravi vos, liliie Jerusalem, ne
Dei, ut veniat in terras, et tollat peccata mundi? suscitetis ct resuscitetis dilectionem, usquequo vo-
Ager hic erat ante dcsertus, sciitihus noslrorum luerit ilbid., 4). »

squalidus delictorum, iiorridus spiiiis. Custeliuiu 27. Undc eam mirantur (iliai Jerusalem, sanctaf»

erat, in quo rclegatus Adam pcrpetuo suae posle- aniina; patriarcharum et prophetarum, veteruni-
ritatis hferedes stringehat exsilio. IUo ergo ducit que justorum, vcl ca;lestes potentiae, dicentes :

Ecclcsia Christum, ut Adam liberet. Deinde exsu- « Qua; est htec quse ascendit dealhala, innitens su-
lihiis ahsolulis cojpit mundi istiiis agcr idoncos per fratrein suum (Ibid., 5)? » hoc est, talibus so-
habcre cultores, et qui erat aiile jcjunus, factus est lemnitatihus fulgct Ecclesia, et qu;e anlc per diem
vitis seternaR plantatione fecundus. Nec tamen sic fusca erat, jam si^lendet in noctibus ct relucet.
spirilalihus la^ta palmitihus evagatur, sed ad has B quoque Dominus tanto inunere psallen-
28. Ipse
vitieas vocat Christum, uhi psallenles sint et oraii- tium deleclatus ait « Pone me ut signaculum in
:

tes, uhi noctihus ac diehus fructus innoxius pcrsc- cor tuum, ut sigillum in hrachium tuum, quia va-
vcret. lida est ut mors charitas, durus sicut iiifcri zelus.

1 21 6 -^* " '^i) iuquit, daho uhera mea libi, de- Alaj ejus, alae ignis et flamma> ; aqua multa exclu-
derunt iiiandragoraiodorem(76iV/., 13).))Pleriquedis- dere nou poterit charitatem, et llumina non inun-
cerniint qiicmdam inter mandragorassexuin (39), ut dahunt eam [Ibid., 6, 7). » Quia vidit tantam devo-
?! mares piitent csse cl fcminas, sed femiiias gravis tionein EcclesiiE, idoneos putat esse jam po[)ulos
udoris. Signiiical crgo gcntes qua; ante fuitebanl, qui in corde nostro et in brachio sigiiaculum ejus
cuin essent inlirmiores evirata quadam imbecilli- porlare possimus. Ipsuin enim Pater signavit Deus;
late perfidia', honi odoiis fructiim ferre ccepisse, et qui testimonium ejus accepit, signavit, quia Deus
poslqiiam iu advenlum Uomini crediderunt. Legi- verax est ; et ideo operantes cibum permanen-
nuis eliam quod mandragoras acccperit sancta tcin in vitam 1217 fpternam, sijrnati sunt ad
Hachel a sorore siia Lia, ut concederet ei illa nocte imagincm ct similitudinein Christi, qui est imago
iormire cum saucto Jacob (Geii., xxx, 14, 16). p invisibilis Dei. Sicut ergo Deus verax est, et tu signa
Mandragoras Ruhen primogenitus attulerat matri in tuo sensu et opere veritatcm ; ut os tuuni
suie Lia», qua>, lippientihus oculis Synagogee figu- non loquatur mendacium, manus tua non operetur
rani accepit (40); quia Christi gratiam videre non opera hominum, qua; sunt fallacis istius mundi,
potuit, hebetato debilis luentis obtutu. Quo decla- sed illa qua; Dei siint, ut pauperibus largiatur, de-
ratur quod fructus quos ante Synagoga a primo- biles sublevet, mortuos honoret lumuli sepultura.
genito Dei Filio susceperat, Ecclesise concessit ; sed Ilis operihus charitas quaeritur, ut nemo possit a
quid illius noctis potita concubitu genuit Lia sua> Christo vel periculo mortis avelli. Unde ille ait :

posteritatis h.crcdem , implevit mysterium , quo- « Quis nos separahit a Christo? Tribulatio, an an-
niam, credcnlibus apostolis, reliquia; Judtcorum giislia... an persecutio [Rom., viii, 35)? » Et infra :

per eleclionem gratise salva; facta; sunt. « Contido enim quia neqiie moi-s, neque vita, ne-
25. Unde ait Ecclesia : « Nova et vetera, frater que angeli (Ibid., 38). »
incus, servavi tibi [Cant., vii, 13). Quis dabit te 29. Ea specie eliam zelus durus est charitatis,
fralrem liictentem ubera matris mefP? luvenicns te et ala? ejus, ala; ignis. Habet alas sicut coliimha;
foris, osculabor te, quidem non spernent mc.
et suiit enim peiiu» columha' deargentata>, quibus
Assumam te, et inducam in domum matris meoe, D evolat qui diligit, dicens : « Ecce elongavi fugiens,
el in secreluni ejus qnve. concepit me : ibi docebis et mansi in solitudine [Psal. liv, 8); » sed alae
iue {Cant., \u\, 1, 2). » llabens igitur informatio- charilatis, alae, ignis, quihus dilcctionis inflamniat
iiein novarum et veterum Scripturaruin, ncc despi- «rdorcni. Hoc vapore ferventes fecit Dominus .in-

cabileni se esse sentiens, nou soluin oralionibus gclos suos spiiilus, ct ininistros suos ignem luen-
in secreto cordis Verbum tenet, veruin etiani psal- tem, sed non oxurentcm. Logimus et alam templi,
lenlibus chori vocibus velut quibusdam cum oscu- supra quain diaholus tontans fecit ascendere Sal-
lis graliio. osciilatnr. vatorem, quje erat in tcmpli culmine (Matth., iv,

26. Uiique malorum granatoruui, hoc cst, divcr- 5). Sunt crgo fasligiu pinnae (42), sunt culmina

(39) Sequilur hoc loco sanctus noster imprimis Post verbum, accepit, irrepserat in edit. quas-
(40)
sentontiani Dioscoriilis lib. iv, cap. 7, ita lamen ut dam gratiam accepit, quod nos ut
Paris., qui Chnsti
aliorum non rejiciat. Has videre licet apud Mathio- adullerinuin abdicavimus.
luiu, in eumdcm lib. et cap. Disc, sed et critici (41) Ita edit. ac multi mss. Alii tamen ner ipsi
sacride maiidragoris nonnihil etiara tradunt in cap. panci, fidei odoribus grata, sapientix, elc.
Geu. vors. U, quos cousule. (4-2) Omues edil. el pauci mss. fastigia pietatis. Alii
1555 S. AMBROSIl 1556

charitatis, quae vaporem gratiaR pectoribus huma- \ succedunt, ne quando sacer ille sonus mandatorum
nis adolere consueverunl, ut multa aqua exstiu- coilestium ferietur; et tu, Christiane, dormis, cui
guere atque excludere non queat charitatem, et magister est Christus, et non vereris ne de te di-

llumina eam saecularium terapestatum nuUa con- catur : Populus iste nec labiis me honorat? Judaeus
cludant. vel labiis, tu vero nec labiis. Si iliius qui vel la-
30. Cum ergo tanta Kcclesiae gratia, tanta nos biis honorat, cor longe est a Deo, quomodo po-
preemia devolionis iuvitent, prcBveniamus orientem tesl cor tuum prope esse, qui etiam labiis non
solem, occurramus ad ejus ortus, antequam dicat : honoras? Quandiu te somnus, quandiu te saecularia
o Ecce adsum {Isa., lvui, 9). » Vult se praeveniri tenent, quandiu sollicitudines islius vitee, quandiu
Sol justitia;, et ut praiveniatur, exspectat. Audi lerrena?
quemadmodum exspectet, et cupiat praeveniri : 32. Divide saltem Deo et saeculo tempora sua;
« Dicit angelo Pergarai Ecclesiae... Age poeniten- vel quando non potes agere in publico quae sunl
tiam; cseterum veniam tibi cito {Apoc, n, 12, 16). » istius raundi, et tenebrae prohibent noctis, Deo
— w Dicit angelo Laodiceae... JEraulare ergo, etpce- vacato, indulge orationibus, el ne obdormiscas,
nitentiara agtt, ecce sto ad januara, et pulso, et si psallilo , somnum tuum bona fraude fraudato.
quis audierit vocem meara, et aperuerit januam.BMane festina, et ad Ecclesiam defer primitias pii

intrabo ad eum {Apoc, m, 14, 20). » Poterat in- voli, et postea, si vocat saecularis necessitas, non
trare; denique nec resurgentem eum cum corpore excluderis dicere : Prxvenerunt oculi mei munc,
ulla clausarum valvarum repagula retinere potue- meditari verba tua; securus procedes ad tuos
runt, subito se apostolicis penetralibus improvisus actus. Quam jucundum hymnis et inchoare ab
infudit {Joan., xx, 19); sed studia devotionis tua? cauticis, a bealitudinibus (45) quas in EvangeUo
desiderat experiri ; apostolos jam probatos habe- legis [Matth., v, 3-10)? Quam prosperum ut te
bat. Aut fortc in persecutione praevenit; ubi tran- sermo Christi benedicat, et dum i"ecantas Domini
quillitas est, praeveniri cupit. Prseveni certe hunc benedictiones, studium alicujus virtutis assumas,
quem vides solem. « Surge qui dormis, et exsurge ut etiam in te benedictionis divinse meritum recog-
a mortuis, ut illucescat tibi Christus {Ephes., v, noscas.
14). » Si hunc solem praeveneris antequam iste sur- 33. (Vers. 149.) Sequitur versus quintus : Vocem
gat, aspicies Christum illuminantem. Ipse prius in meum exuudi secundum rnisericordiam tuum, Do-
tui cordis illucescit arcano ; ipse tibi dicenti : « De mine, et secundum judicium tuum vivifica me.
nocte vigilal ad te spiritus meus (Isa., xxvi, 9), » Semper homo, etiarasi sanctus et justus sit, debet
matutinura lumen temporibus faciet splendere noc- orare, ut exaudiat eum Dominus secundum mise-
turnis, si mediteris verba Dei. Dum enim medite- ricordiam suam, non secundum raerita virtutis ali-

ris, lux est, et videns lucem non temporis, sed cujus, quia rara virtus, raulta peccata; et secun-
gratiae, dicens quia « Lux praecepta tua {Ibid., 19).» dum judicium suum, ut infirmis opem ferat. Et
Cum autem te medilantem verba divina dies maxime hoc debemu? orare cum aliquibus urge-
•1218 tam gratum opus orandi, at-
invenerit, et raur adversis. Unde non otiose a sancto David
que psallendi delectaverit tuam mentem, iterum praemissa est divinae misericordiae postulatio.
dices ad Dominum Jesum « Exitus matutinos, et: 34. (Vers. 130.) Sequitur enim : Appropinquur
vespere delectabis {Psal. lxiv, 9). » verunt persequentes me inique, a lege autem tua
31. An vero Moyse magistro usus populus Ju- elonguverunt. Graecus sic posuit : Appropinquaverunt
daeorum, quotidie in seuioribus suis (43-44), qui ad persequentes me iniquitate, hoc est, qui cum ini-

hoc munus electi sunt, noctibus ac diebus sine quitate me persequebantur. Quanlo magis mihi
ulla cessatione recenset Scripturas divinas, et si appropinquaverunt, tanto amplius se a lege tua se-

quid aUud seniorem interrogaveris , nescit nisi paraverunt, quoniam qui fratrem suum persequi-
Scripturae divinae seriera resultare [Exod., xviu, 14Dtur, a lege secernitur. Lex enim dicit : « Diliges

seq.). Vacat illic serrao de saeculo, sola illic Sci-ip- Dominum Deura tuum... {Deut., vi, 5 ; Matth., xxii,

tura contexitur, singulorum sibi per vices ora 37), diliges proximum tuum (Lm'<., xix, 18; Maii/i.,

non multo phires, fastigia pia. Rellqui denique, fas- ut ex ejus in Lucam praefat. observare est. Illas
ligia pinnse. Optima lectio, cum referatur ad illud autem beatitudines iis etiam diebus quibus Chris-
supra positum, legimus et alam templi : quam partem tiani saecularibus vacabant negoliis, in prima Ec-
pinnaculum vocat Vulgata versio. clesiae synaxi recantari consuevisse, ut inde stimu-
omnes mss. Edit. autem, unus est popu-
(43-44) Sic larentur ad exercenda misericordise opera, ex hoc
lus JudsBorum quotidie in sermonibus suis, a mane loco non male conjicere nobis videmur. Et forte
usque ad vesperam judicium Dci operiendo. Qund peculiaris ea fuerit Ecclesise Mediol. consuetudo ;

videns cognatus ejus esse intolerabile, consilium dedit in aliis siquidem bene multis hanc matutinam Chris-
negotii consummandi, partito cuvi aliis onere, qui ad tianorum congregationem legimus ; sed an ibi evan-
hoc munus electi sunt.
glossema. Merum geliccB beatitudines tam ssepe recifarentur, nullum
(43) Beatiludines, seu benedictiones vocat Ambro- ullibi deprehendimus vestigium. Caeterum eo sensu
sius priorem imprimis partem sermonis illius quem dicitur, quo in Luc. vi de Christo eum sermonem
Christus ad discipulos suos in montehabuit; imo incipiente : Et benediclionem de thesau7-o divinitatis
et aliquando totam illaai divinissimam concionem, prompturusj etc.
I5S7 EXFOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1558

ixii, 39). » Non ergo oderim fralretn, ne dicalnr ^ procedente die toto orbc radios diffundat suos, et
mihi : « Si fratrem Imim ^ 21 9 "''" diligis, quem omnibus lumen infundat, quem etiam illi qui vi-
vides, qiiomodo potes Doiiiii (MUgcrr, quem non dere non possunt, scutiunt tamcii aeris ipsius fotu
vides (I Joan., iv, 20? » Nescis fratrem luum mer- esse pra^seutem? Ubi enim decst calor illius? Quo

:em esse sanguinis Christi ? Mercem ergo non dili- radii non perveniunt, cum discussis noctis
ejus
ijis Christi, si fratrem non diligis. aut nubium tenehris illuminat terras? In coelo ,

3i). Ergo perseculor niihi appropinquat, ul no- fulget, in mari rutilat, fervet in terris. De sole
^eat, sed is se a lege dislerniinal; quai enim por- ergo non dubitas, quod ubique resplendeat de :

tio justitiic cum iniquitalc? Qui autem a lege Uei Deo dubitas, quod ubique fulgeat splendor glorise
56 separat, separat se ab seterna vita, lex cnim ejus, et imago substantia,'? Quid non penetret
?ita est. Denique ostendens propheta legem Dei 1220 Verbum Dei, splendor «fitcrnus, qui etiam
lit : Ecce isla cst vita, quoniam qui facit qua*. legis occiilta mentis illuminat, quaj non potest isle sol

iunt, vivet in eis [Lcvit., xviii, o) : quod legi con- penetrare; Verbuni enim Dei gladiiis spiritalis est,
icnit utiquc spiritali. Et fortasse qui mihi appro- usqiic ad divisiones aniinaj atque artuum, medul-
:)inquat, ut noceat mihi, dum separatur a lege, larumque perveiiiens. De quo dicit Simeon justus
separatur a Christo, quia Christus est vita. Ego B ad Mariam : « Et tuam ipsius animam pertransibit
lulciu si adhffiicam Christo, nec mihi appropin- gladius, ut revelentiir multorum cordium cogita-
piat, quia etiamsi corporis mei habeat potestatem, tiones 'Luc, u, 35;. »
inima! tamen mcai nocere non poterit. Denique 39. Penetrat animam, ct quasi candor
ergo
jersecutores martyrum, quam longe ab eorum me- ajternaj lucis illustrat. Sed quamvis diffuse per
"itis separati sunt! omnes, et in omnes, et supra omnes potestales sit,
36. (Vers. iol.) Sed forte dicas : Quomodo sancti quia omnibus ortus ex Virgine est, et bonis et ma-
idhaireut Deo? Et ideo sequilur : Pro-pe es tu, Do- lis (sicut et solem suum oriri jubct super bonos et
niiw, cl omnia prxceptu tun veritas. Prope est Do- lualos), illum tamen fovet qui appropinquat .sibi.

Tiinus omnibus, qui ubique adest; nec fugere eum Sicut enim a se fulgorem solis excludit, qui fenes-
}ossumus, si oflendimus; nec fallere, si delinqui- tras domus sux clauserit, locumque tcnebrosura
Tius; nec amittimus, si colamus. Spectat oninia in quo divcrsctur, elegerit, ita qui se averterit a
)eus, omnia videt, assistit singulis, dicens : « Deus Sole justiti;e, non potest splendorem ejus aspi-
ippropinquans ego sum (Jcrein., xxiii, 23). » Et cere, in tenebris ambulat, et in omnium luce ipsc
juoniodo potest deesse alicubi Deus , cum de p sibi causa est csecitatis. Tuas igitur illi aperi fenes-
spiritu Dei legeris : « Spiritus Domiui replevit or- tras, ut tota domus tua veri fulgore solis illuceat :

:)eni terraruin {Snp., i, 7)? Quia ubi Domini Spi- aperi oculos tuos, ut videas orientem tibi Solem
•ilus, ibi Dominus Deus. « Coelum et terram ego justitife. Sed cave ne eos ulla stipulae festuca per-
•ouipleo, Dominus
dicit (Jercm., xxiii, 24). » Ubi tuibet. Si quid sordis in oculo fuerit mentis tuae,
gitur delicit qui implct omnia? Aut quomodo de non poteris intueri : si quid aegritudinis, plus
plenitudine ejus nos onines accepimus, nisi omni- gravabit,confusam oculorum aciem lux ferit,
aus appropinquet? majoremque dolorem e.\citat. Sit ergo simplex
37. Denique David scieiis illum ubique esse, ct oculus tuus : ne incipiat totum corpus tuuni esse
mplere coeluin, et terrani, et inaria, ait : « Quo tenebrosum, et vacillet in lumine, sicut sunt cseco-
ibo a Spirilu tuo, et quo a facie tua fugiam? Si rum vestigia.
iscendero in cailuin, tu ibi es; si descendero in 40. Numquid si quis ostia domus su«e claudat,
nfornum , ades ; si sumpscro pennas meas aiite solis est culpa quod non illuminet domum ejus?
lucem, et habitein in iiovissimo maris, eleniin ibi Ergo si quis peccatorum suorum repagulis obse-
luanus lua deducet mc, el lenebit me dextera tua crandam mentein propriam judicaverit, et Verbi a
[PsaL cxxxviii, 7-10). » Quam cito signilicavit ubique 1} se splendorem stultus avertat, ac sibi inferat insi-
Deuin esse, et ubi esl Deus, ibi spiritum ejus esse pientiae ccecitatem, causari poterit quod Sol jusli-
prwsenlem (46), el ubicunque est Dci spiritiis, ibi lia; nolueril intrare, aut innrniiUlem luminis coe-
Deuni esse. Quo loco iudividua; copula Trinilatis lostis argucrc? Pulsat januam luam Dei Vcrbum.
expressa est. Siquidem h;vc per os Prophetaj locu- « Si quis... mihi aperuerit, inquil, iiilrabo [Apoc,
lus est Dei Filius, in persona hominis locutus, qui III, 20). » Si quis non aperuerit. numquid
ergo
per iucarualionem desceudit in terras, per resur- noii ingredienlis, et non magis non aperientis est
ledionem asccndit iu coelum, pcr corporis mortem culpu? Mhil (luidcm Deo fsl obsoratum, nihil
penelravil infernuin, ut solveret alligatos. Aul si ad clausum ;clerno luniini, scd portas maliliii- dedig-
Prophelam referas, advcrtis expressum quod ubique natur aperiro condavia non vult penetrare ne-
,

manus et dextera Dei Christus assistat, ubi Pater tjuitiii'.

Heus, ct sanctus Dei Spiritus. 41. An vero cum anima? nostrse vigor pulrem
38. An cum dp sole dubitare nequeamus, quod corporis rcfugial portionem . quod ejus gratiam
(16) Oninos edit., et ubi est Dei spiriliis. ihi Deum Mss. aliquot non niinus praeposlere ; sed alii plures
fise, fl ubi osl, ')eus, ibi spirilum Dei esse prxsentern. ac poliores, ul iu lexlu.
1S59 S. AMBROSIl 1560

corrupti artiis sentire non possint, Deus corruptae

^ ne usurparent sibi scientiam boni et mali, quam
auioia; mcrabra quaedaui diguatur habitare? Anima? recto discrimine definire iion possent, paradisi in-
tamen vigor per corpus omne ditrunditur, sive colatum perpetuum vindicare potuissent. Si con-
in
manus, sive pes, sive digitus particeps sensus ost : siderenthomines quia sanguis hominis ad Deum
Dei potest alicubi deesse sapientia, alicubi ejus clamat, manus proprias a nece hominis absline-
deesse majestas? Sane fugientes non retinet, non buut. Si custodiant praecepta quaj dedit Dominus
cogitinvitos, sed neque fastidit appropinquantes; et coram coelo et terra testibus, dicens : « Audi, coe-
illius quidem virtus, illius Verbum Deus omnibus lum, et auribus percipe, terra (48) [Isa., i, 3) ; >.

prope est : « In ipso enim constanl omnia, et ipse scientes quia quidquid flagitii commiserint, adver-
est caput corporis Ecclesiae (Coloss., i, 17, 18), in sus legem Domini fecisse, angelorum et Potestatum,
quo omnis inbabitat plenitudo (47) (Coloss., ii, 9). » sanctorum quoque hominum tcslimoniisarguantur,
Sed plerosque ab eo peccata secernunt, de quibus supra hffic testimonia fundamenlum sibi consli-
dictum est : « Ecce qui elongant se a te, peribunt tuent, quia aeterna sunt atque perpetua. Et nos
{Psal. Lxxii, 27). » Unde sanctus Propheta ait : ergo opus nostrum aedificemus supra fundamentum
« Mihi autem adhserere Deo bonum est [Ibid., 28). » testimoniorum coelestium; ut non ardeat sicut

Et apostolus ostendens non esse longe Deum ab B lignum aut stipula, sed sicut aurum probetur ; ut

unoquoque noslrum « In ipso, inquit, vivimus,: aeterno maneat nixum fundamine.

et movemur, et sumus [Act., xvii, 28). » Vitalem SERMO VICESIMUS.
etenim omnibus gratiam subministrans, 1221 1. Resch.

omnibus praesto est munere bonitatis suae, sed \. Incipit littera vicesima Resc/i, quae latina in-

propior est illis qui contrito sunt corde. terpietatioue cuput dicitur, vel primutus. Caput esl,

42. Quod vetus quoque per senigmata historia ut formam generis humani considcremus, quod
docet. Moyses in montis Sinai supercilio erat, et fovet membra omnia, et dirigit atque implet sen-

solus erat : populus in vaUe, in imo monlis : pres- sibus. Sensus enim sapientis in capile ejus {Eccle.,

byteri in parte montis supra merita plebis, sed II, 14). Inde ductus venarum, meatusque spiritus,
plurimo intervallo a Moysi meritis separati [Exod., sanguinis vires in totius partes corporis derivan-
XIX, 20-22). Non omnes in vertice, neque in imo tur. Lustrat omnia, ornat omnia. Sublato capite,
omnes, sed populus : Moyses solus in vertice Sina corpus sine nomine est, non agnoscitur, nec ulla

montis, qui latina interpretatione dicitur, tentatio. superest usura vivendi. Propterea qui in aliquo
Et tu si supra tentationes ascenderis, et contrito
p 1222 damnantur crimine, eo quod ornamentura
corde detuleris precem , Deo proximus eris ; si est totius corporis, capite (49) abdicantur : et quia

mundo corde fueris, et tu Deum videbis : « Beali turpi vel scelesto reatu belluinse fceditatis illuviem,
enim mundo corde ;
quia ipsi Deum videbunt vel bestialis immanitatis horrorem commisisse de-
{Matth., v, 8). » tecti sunt, tanquam ii qui proposito humanae
43. Qui ergo Deo proximus est, dicit : Prope es, moderationis excideriat, formam quoque humanae
Domine, et omnia prsecepta tua veritas. Judaius hoc conditionis jubentur exuere. Reciso enim capite,
non potest dicere, qui non recipit Dominum Je- reliqui corporis truncus bestiarum corpori compa-
sum; separavit enim se, nec in veritatem, sed in ratur, et sapientiae arce fraudatur; quia sapientiae
umbram credil. Quomodo dicit Prxceptu tua ve- : non potuit tenere rationem. SepeUtur igitur siue
ritas; cum gratia et veritas per Jesum Christum decore suo corpus; in capite etenim vigor vitae, in

facta sit, cum eum non agnoscat, qui veritate et capite est gratia venustatis.
plenitudine circumcisionis suae totum mundura re- 2. Fertur coluber, cum urgetur periculo, caput
demit? semper abscondere, et in orbem se colligens, ob-
44. (Vers. 152.) Octavus versus est : Initio cog- jecta reliqui parte corporis, hoc solum tueri; quod
novi de testimoniis tuis; quia in seternum fundastij) illisa feratur (50) mernbra csefera salvo capitis
,

ea. De testimoniis, inquit, tuis ab initio cognitio- vigore, reparare. Hoc et tu moraliter caput serva,
nem et fidem assumpsi, quod in aeternum fundala hoc servato et mystice. Mysticum caput Christus
sunt; testimonium enim fidele est, et praestat par- est; quia « Omnia in ipso constant, et ipse est cor-
vulis sapientiam. Si cognovissent Adam et Eva pus corporis Ecclesioe {Coloss., i, 17, 18). » Hoc
quod quasi parvulis data essent cautiora prsecepta; caput qui amiserit, vivendi usum habere non po-

(47) Omnes edit., pleniludo divinitalis. Sed vox, magis faciebat, vel forte quia id temporis aliis erat
divinitatis, ab omnibus mss. abest, nec magnopere frequentior, vel tandem quia non solum mortis, sed
videlur Ambrosiano sensui necessaria. et exsilii ac servitutis pcena, capitalis nomine cense-
(48) Rom. edit. sola, teslibus (unde dixit Prophela : batur. Vide Brisson. de Verb. signif. lib. iii, ad voces,
Audi, coelum... terra). Verum non satis apparet cui Capitalia crimina.
bono ea mutatio inducta sit, cum Deum in Propheta (50) Mss aliquot, ac vet. edit., Quod illaesa fera-
locutum quivis intelligat. tur... reparare. Rom. sola, Qaod loesa ferantur...
(49) Alia quidem erant praeter capitis poenam reparari. Alii mss. majori numero, et meliori nota, H
'"
extrema supplicia, ut venarum sectio, venenum, ut in textu. Confer autem hunc locura cum Enar. in
bestise, laqueus verum omissis reliquis, hic illam
; Psal. XXXVII, num. 19.
tantum vir sanctus commemorat, vel quia in rem
 S61 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1S62

tamen magis quam

erit. Hoc solo distamus a bestiis, ad iraaginem ^ propter humiiitalem justificalus

)ei et similitudiiiem virtutum vigore formati. Fi- ille Pharisjeus, descendit e templo, secundum quod

les nos ab irrationabilium pecudum comparationc sciiplum csL in Propheta : " Quia humiies si)iiitu

eceruit. Hoc caput, humani servate, serpentes, salvabit [Psdl. xxxui, 19). »
'tiamsi omnia membra cfedantur, totum uratur 5. Hoc autcm esse caput quod haec litlera expri-

:orpus incendiis, mergatur profundo, evisccretur mat, evidenter etiam in Jeremiaj Thienis doce-
i bestiis, hoc tamen capite custodito, vita integra, niiir. Nain praeiata liac littera ait propheta Spi- : <•

alus tuta est; nemo enim potest perire, cui non iilu.s aiile facieni nostram Ciiristus Dominus....
ublatus est Christus. sub umbra ejus in gentibus vivemus [Thren., n,
3. summa studii atque operis nostri,
Est et caput 20). » Hoc ergo caput vere est, quod omnium ca-

umma negotii, summa spei, summa virtutum. put est.

)mnis autem summa esl studii nostri ut simus ; 6. Dixiinus de capite, dicamus et de primatu,
iiiiHiles, veritatem sequamur, « quam non videt quod licet sermone distet ac littera, sensu tamcn
ixtullens se , frustra inllatus mente carnis sufe in eamdem concurrit inlelligentiam. Primatus enim
it non tenens caput [Coloss., ir, 18). » Quod sit legimus in veteri Testamenlo, quos in primogenitis
loc caput evidenter expressit, dicens : « Ex quo -D Esau fratri suo cessit {Gen.. xxv, 33); et ideo vo-
mine corpus per compaginationcs et coliigationes catum est nomen ejus Edom, hoc est, terrenus et
lubministratum et copulalum cresciL in incremen- callidus. Isti sunt autem fratre.s, dc quibus rogatus
uin Dci [Ibid., 19). » Et in Isaiae libro dicit Domi- est Uominus ab Isaac patre corum ; ut daret ei

lus por prophetain : « Auferam a Judtea caput et sua; posteritatis hppredes de Rebecca uxore sua,
;audam, initium et finem (Isa., ix, 14). » Hoc caput qua; per viginti annos nuUum dederat generationis
udaea quod tenebat amisit, quae Jesum Dominum insigne. Exaudivit eum, et concepit Rebecca, et
1011 recepit. Ubi fides cst, et initium et finem habe- rogavil Doiiiinum, cum jactare se (52) parvuli
nus. Ubi perfidia nec initium ncc finis esL. Ecclesia viderentur in utero ejus, et responsum accepit :

)rincipium haliet, qmc Christum habet; Christus « Duae gcntes in utero tuo sunt, et duo populi ab
;nim Ecclesiae principium est ,
primogenitus ex utero tuo separabuntur, et populus populum supe-
norluis. Habet et fineni, quia ipse est priraus et rabit, el major serviet minori (Ibid., 23). » Nonne
lovissimus. Ipse est flnis logis ad justitiam onini apertum est niysterium, duos significari populos,
".redenti. populum Judaeoruin seniorem, et Chris-
S^^nagoga nec initiura nec finem liabet, hoc est,

juia nec in necptianum populum

principio invenit quod sequatur•,juniorem, qui propter cocturam
n fine quod speret. Inflatus ergo caput non tenel, lentis primatus fratris accepit senioris? Quo indi-
loc est, illam Christi humilitatem qua descendit cio evidenter exprimitur quod populus senior ilie
iisque ad crucem, desccndit usque ad inferos. Ideo terreiius propter inlemperantiam gula?, primalus
ludaeus non credidit, quia contempsil dicentem : quos liabuit, aniisit; populus autem Ecclesia" per
i< Discite a me, quia mitis sum, et humilis cordc sobrietatera et continentiam, primalus quos ordiac
[Matlh., XI, 29). » Haec humilitas virtutum omnium non habebat aitatis, et concessioue fralerna, et pio
caput est, quae totum velul quoddam nostrorum furto paterna; benedictionis eripuit. Quid est igitur

actuiim fovet corpus. quod populus rapuit Christianus nisi Dominura ,

Quamvis infirmus aliquissit, pauper, ignobilis,

4. Jesum? A diebus enim Joannis Baptistse regnum
Lamen si non se extoUat et praeferat, ipsa se humi- coelorum cogitur, et cogentes diripiunt illud, sicut

litaLe commendat. Sit aliquis praedives et

1223 ipse Dominus declaravit (Matlh., xi, l'2). Bona
nobilis, idem si nobihtatem generis et divilias suas fraus, quae vitam furatur aiternam. Sed quoniam
jacleL, insolenLia sui vilis esL. Sil aliquis facundus satis dicLum de litterae hujtis interpretationibu>
et fortis ,
qui tumore facundiai ac virlutis clatus arbitramur, consideremus ea qua? huic littera? Pro-
plurimum sibi arroget; nonne ei propter verecun- D pheta subjecit.
diarn, et insipiens plerumque et invahdus antefer- 7. (Vers, lb3.) Primus itaque versus esl : Vide
tur? Denique Pharisajus in Evangelio cum abste- humilitatem meam, et eruc mc, quoniam legem
mius (;)l) i'X parcus esset alieni, liberalis sui, non tuam non sum ohlilus. Fortasse dicat aliquis : Glo-
retugus jejunii, ut ipse dicebat, tainen propter riatur de se Propheta. El si glorialur, gloriatur
jactantiam, ctiara illa quac habere poterat, amisit in infirmitatibus suis, in quibus et Apostolus glo-
[Luc, xvrii, 10-14). Nihil ei tot genera virtutum riatur, dicens : « Gloriabor in infirmitatibus meis
uno vilio decolorata prodesse potuerunt. Publicanus (11 Cor., xii, a). » Alius ia divitiis, 1224 ^'^'»»5

l»i niliil enumeraro poterat quod possel probari, in titulis nobilitatis ac prosapiae su»t, alius in ad-

(51)Era. el soq. Gdit., cuvi abstinens. e[ niss., Am Undo nobis valde suspecta est illa Varronis orieina-
um abstomius. Non malo; saepe enim abstemim idera tio, qua dicitur abstemiiis, fieri ab abstinentia temeti,
•inipUciter sonat alque abstinens, ul palol ex illo id est, vini, praeserlim cum inveniatur apud proba-
|Ioratii :
tos auctores, riMi abstemius.
inter se. Am. el
I

(32) Era. et seq. edit., ciii» tuctari

Si forlo in medio posilorum abstemius herbis
Vivis
pauci mss., cum luctari se. Alii magno numero. rum
et urtica.
Jactare se.
J563 S. AMBROSIl 1564

ministralionibus et honoribus gloriatur; justus in ^ aurum illic 1225 fuerat comprobatum, nullius
humilitate bona enim gloria, Christo
gloriatur; plumbum iniquitatis exustum. Dura fornax, fornax
esse subjectum. Ut scias autem quia jactare non mortis perpetuae : quam fornacem nuUus poterat
se cupiat, sed Domini in se gratiam provocare, evadere, quce omnes coasumeret, in qua solus dolor
alibi idem Propheta ait Vide humilitatem meum : esset et luctus. At vero fornax in qua Ananias,
et hiborem meum. Ergo quasi is qui huniiliaverit Azarias, Misael hymnum Domino canebant [Uan.,
cor suum, quasi is qui plurimum laboraverit, iiii lu, 31), fornax aurea illa, non ferrea, per quam
sibi dimilti peccata desiderat, hic erui se precatur. toto orbe sapientia fide devotionis iUuxit. Erat
8. Constitue aliquem sacerdotem pro ministri quidem etiam hffic fornax in Babylonia, ubi aurum
quem probatum advertat Deo;
salute soUicitum, non erat spiritale, nisi forte captivum « Capti- :

aUquem patrem pro fiUo in £egritudine constituto vam enim Dominus duxit captivitatem lEphes., iv,

gravi aUquam feminam vel pro fiUo, vel pro viro

; 8). » Hoc erat aurum in Dei sanctis, qui captivi

moestam, orationibus incubantem, fundentem ube- erant apud Babylonios corpore; spiritu autem U-
res lacrymas noctibus humiUantem se
ac diebus, beri apud Deum, soluti vincuUs captivitatis huma-
ac sternentem solo, multipUcantem jejunia, et quod nse, jugo gratise spiritaUs innexi. Et fortasse eadem

his gravius est, mentis atque animi dolore confec- B fornax ferrea fragiiibus est, aurea perseverantibus.
lam, morbi ac pericuU dilatione torpentem dicere 12. Omnes ignem probari, quicunque
oportet per
ad Dominum : Vide humilitatem menm, et erue me. ad paradisum redire desiderant; non euim otiose
9, Considera etiam quia spiritali quodam oleo scriptum est, quod ejectis Adam et Eva de paradisi
coelestium prseceptorum ungit nos atque exercet sede, posuit Deus in exitu paradisi gladium igneum
quotidie Scriptura divina, et Dominus noster pUi- versatilem [Gen., m, 24). Omaes oportet transire
rimos ad subeunda certamina gestiens provocare, per flammas , sive iUe Joannes evangelista sit

diversa posuil praemia coronarum. Considera, in- quem Dominus, ut de eo diceret ad Pe-
ita dilexit

quam, Christi athletam innumeris contentionibus trum « Sic eura volo manere... quid ad te ? Tu me
:

fatigatum, ac prope jam lassatis viribus resisten- sequere {Joan., xxi, 22); » de morte ejus aliqui
tem, pericuU mole turbatum; cum videat sibi noa dubitaverunt, de transitu per ignem dubitare noa
solum adversus carnem et sanguinem, sed etiam possumus, quia in paradiso est, nec separatur a
adversus spiritales nequitias, quae sunt in coelesti- Christo ; sive iUe sit Petrus ,
qui claves accepit

bus, esse luctamen, dicere : Vide hiimilitatem regni coelorum, qui supra mare ambulavit, oportet
meam, erue me, quoniam legem tuam non sum Transivimus per ignem et aquam, et
et p ut
i dicat : «

oblitus; non enim potuit obUvisci, qui secundum induxisti nos in refrigerium [Psal. lxv, 12). » Sed

ejus praecepta certavit. Joanni cito versabilur igneus gladius, quia non iii-

10. Contuere etiam aUquem in martyrio consti- venitur in eo iniquitas quem dilexit eequitas. Si

tutum, frequentibus afUictum suppUciis, retrusum quid in eo vitii humani fuit, charitas divina de-
in tenebras, gravi fractum pondere catenarum, coxit : « Aiae enim ejus sicut alae ignis [Cant.,
nervis crura distentum , evisceratum equuleo VIII, 6). »

exaratum unguUs, adustum candentibus laminis, 13. Qui habuerithic charitatis ignem, iUic ignem
perseverantis fidei virum, sed jam taediantis animi gladii timere non poterit. Ipsi Petro qui toties raor-

quod diutius differatur sacrte mortis corona, di- tera suam pro Christo obtulit, dicet : « Transi,

centem Vide humilitatem menm, et erue me, quo-

: recumbe [Luc, xvii, 7). » Sed ille dicet : Igne nos

nium legem tuam non sum oblitus. Non solum enim examinavit, sicut igne exarainatur argentum ; ete-

in studus atque propositis, sed etiam in tentatiom- nira in quo aqua multa excludere non potuit cha-
bus humiUtatem dici posse, testimoniis Scriplura- ritatem ,
quomodo eura ignis excludet? Sed ille

rum docemur. Siquidem lectum est « Homines examinabitur ut argentum ego examinabor
:
, ut

acceptabiles in fornace humilitatis [Eccli., ii, 51; »Dplumbura; donec plurabura tabescat, ardebo. Si

ta7i£ivw(T£w? enim Graecus dixit, quod est, humili- nihil argenti in me inventum fuerit, heu me! in

tatis. Hoc ideo posui quia plurimi habeut Latini, ultima inferni detrudar, aut ut stipula totus exu-
in fornace afflictionis. Latinus discernit, Gra.'cus rar. Si quid inventum in me fuerit auri vel ar-

non separat; TaTtsivaxji; et hurailitas virtutis dici- genti, non per meos actus, sed per misericordiam
tur, et humilitas affiictionis. iNihil impedit si La- et gratiara Christi ,
pcr rninisteriura sacerdotii,

tinus separal; oon enim Grscus ex Latino trans- dicam fortasse ego : « Etenim qui speranl in te,

tulit, sed Latinus ex Graeco. non confundentur [Psal. xxiv, .3). »

H. Denique et Hebraii quandiu in .-Egypto erant, 14. IIIo igitur igneo gladio iniquitas exuretur,

in fornace erant ferrea, hoc est, in fornace tenta- quae sedet super talentum plurabeum. Ideo unus
tionis, in fornace afflictionis, cum duris afUigeren- ignem Ulum sentire non potuit, qui est justitia

tur iraperiis. Unde et scriptum est : « Quia eduxit Dei Christus, quia peccatum nou fecit; nihil enim

eos Deus de fornace ferrea, ex ^gypto (Jerem., xi, ignis in eo quod exurere posset invenit. Denique .

4^. •» rornax erat ferrea, quia uullius adhuc in soU elevatee sunt portae aeternales, ut introiret rex J
JEgypio opera viitulum piena iucebant, nulUus gloiiee, non reus causae. Et hic quidem mortena|
565 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 15««

iaro illius gustavil; neque enim aliter posset re- K in forma Dei non rapinam arbitratus est esse
essel,

urgore. Quod legi, prtesumo : quod non legi, ve- se a?qualem Deo, sed semetipsum exinanivit for-
leratus scientibus derelinquo : unum contitens, mam servi accipieas iPhilipp,, ii, ."w). » Nec nos
[uia quidquid caro illa subiit, idoo subiit, ut viam igitur nobilitatem generis, nec divitias requiramus,

a^teris vel triumphandi per martyrii passionem, si voluniiis Chrislum sequi. Exinanivit so, cum
el transeundi in paradisuni suis vestigiis informa- esset in Dei forma; cum dives esset, pauper factus

et. Nemo ergo sibi arroget, nemo de meritis, nemo est. Noli cl lu contomnere plebeium, quia nobilis
le potestate se jactet; sed omnes 1226 spere- es; noli despicere servum, qnia potens es; noli
nus per Dominum Jesum misericordiam inve- pauperom fastidire, quia dives es. Numquid nobi-
lire, quoniam omncs anle tribunal ejus slabimus. lior, numquid poteutior, numquid ditior Christo

)e illo veniam de illo indulgentiam postulabo;

, es? Ille pro te suscepit illa, quae lu despicis. Ille

[uae enim spes alia peccatoribus? pro te humiliavit se usque ad mortem, et mortem
15. aurum putat, habel pliimbuni;
Et qui se hic crucis, ut tuffi lapsiim aboleret superbi<je; ut quod
it granum trilici, habct slipulam quas
qui putat se per unius Ada; inobedionliam perdideramus, per
lossit exuri. Sed hic sibi mulli aurum videntur. unius Domini Jesu obediontiam reciperemus :

lon illis invideo; sed tamen aurum examinabitur, B >( Propter qiiod Deus, inquit, illuiii exaltavit, et

iretur ul possit probari. Sic enim scriptuni est : dedit illi iiomen quod est super omne nomen ; ut
Sicut aurum in contlatorio probabo illos (Zach., innomine Jesu omne genu flectatiir quoniam
111, fl). » Ergo advertant, quia oxaminabuntiir Dominus Jesus in gloria est Dei Patris PhiHpp.. ii,
mnes. Mulli ergo qui se aurum pulaiit, el ipsi 9-11 1. »

lumililatem sequantur, ut vitia sua decoquant. 1227 ^8. Considera, o homo, quid legas. Non
led hic inanis jactantia est ; ideo multis qui se laboravit Aposlolus potentiam Christi probare, sed
iiassas putant auri, dicit sapientior auri massa : obedientiam prsedicare; sed demonstrare quanta sil

Imnes nos fornax probabit. Ergo quia examinandi humilitatis gratia, quantus ejus prufeclus. Si sim-
umus, sic nos aganiiis; ut judicio probari me- plicibus accipias auribus, el Christum exaltavit.
eamur divino. Teneamus hic posili humilitatem; Sed Christus non quse sua, sed qujE tua erant, illa

it cum unusquisque nostrum venerit ad judicium humilitate quairebat. Accipe (53) ergo argulis au-
»ei, ad illos ignes quos transitnri sumus, dicat : ribus : moraliter, tibi profuil mystice, tuam re-
^idc hinnilitatern meam, et erue me ; nam si su- deniit salutem. Quomodo vis intellige : salus est
lerbus fuerit, si arrogans, si contumax, non pote- p tua. Si pulas quod Christo profuit humilitas sua,
it hoc dicere. Nemo autem dicet Vide superbiam : cui ergo non proderit? Si illum exaltavit, quem
aeam; sed vide himililatem meam;ut ejus gratia non augebit? Factus est minister omnium Dominus,
rui ab illo igne mcreatur. et auctor omniimi vapulavil, pedes lavit, crucilixus
16. Est ergo humilitas laboris ct fatigationis; est, mortuus est. Sed in his omnibus detrimentum
st et humilitas virtutis atque propositi, quam in nuUum video divinitatis ejus, profeclum operatio-
ecundis et prosperis, et in otio positus tenel jus- nis agnosco. Qui nihil habebat, quod ad potestatem
iis. Nullo licet fractus labore, nullius certaminis suam adderet, habuit quod ad cultum sua? majesta-
ubius ovenlu, humilem onmibus afiectum exhibet, tis adjungeret. Audeo dicere operationis su?p mu- :

lec sua extollere slndet; scd magis rninuerc operis nus amiserat, nisi id humilitas recepisset. Itaque
ui prelium, et meriti sui gratiara. Audi juslum nos quidem redemit, sed etiam sibi acquisivit. .Ni-

inmiliantem se : Ego sum, inquit, minimHS aposto- hil ergo humilitas ailert dispendii. Ille qui se exi-
orum (l Cor.. xv, 9). Ille vas electionis divinifi, ille nanivit, plenus est. Ille qui non rapinam arbitralus
;entium doctor minimum esse se dicit, indignum est esse se sequalem Deo, formam servi accipiens,
jus ofticii nomiue, qnod snis operibus praeforebat; in gloria est Dei Patiis. Suscepi quem nesciebam,
lihilque sibi arrogat, sed totum gralia; Dei depu- ]) aguovi quem non cognoscel)am, conliteor quein
at. Hoc utique decet justuni. • negabam. Ipsi gonu corporis llecto, ipsi genu nien-
n. Hac luimililate Abraham pater tidei nuncu- lis intleclo,ipsum adoro, quem anle fugiebam.
nitus est, qui cum divino participaretur alloquio, 19. Gralias tibi agimus, Domine Jesu, quod
erram se esse dicebat et limura {Gen., xvm, 27). creasti nos, sed creatos feris, bestiis, nuitis animau-
pse quoquc Dominus ait « Ego aulem sum ver- : tibus pra^fecisli. Majora sunt visitationis fua* mu-
nis, et nou homo; opprobrium hominum, el abjec- iiera. Visitalos majestatis tua> consortiis honorasti,
io plcbis {Psal. xxi, 7), » cum de sui corporis dicens : « Narrabo nomen tuum fratribus meis (Psfl/.
assiono loqueretur; qui non qua^ sua sunt qu8e- XXI, 23); » suscepto enim corpore frater es factus,
ivit, sed qua> aliorum. laijus nos imitatores vult nec Dominus esse desisti. Major redemplionis gra-
eri Apostolus, atque horlalur dicens : <> Hoc enim tia : periclitantes (o4) morle propria redeinisti
^ntite in vobis, quod et in Christo Jesu; qui cum sicut scriptum est : » Expedit unum hominem inori

f83) Voci Arcipc, prnpmitfebanl superiores edif. Et sane de verbis Pauli adhuc agifur.
yo, inquit, si exallntus ftiero n terra. omnin Irahnni (54) Vef. edif., Mnjorem redemplionis grntiam pne-
i me ipsuni. S«d ea iu mss. omnibus dcsiderantur. slitisti ; quia pericUtantes. Kom. edit. ef mss. inter
1367 S. AMBROSII 1S68

pio populo (Joan., xviii, 14). » Suscilasti mortuos, ^ conimune cnm sanctis. Veruni is qui apud Deum
dicens : u Solvile templuin lioc, et in Lriduo susci justus est, habet aUam causam judicii noii timendi,
labo illud [Jodn., ii, \d); » in illo enim teniplo quia apud misericordem judicem sibi causa ost, apud
Dominici corporis omnibus jus resurrectionis adcre- redemptorem suum vult cito et sperat absolvi. Ab-
vit. Resurgentes adaeiiuasti angelis, sicut dixisti : solutio enim matura sanctorum cst. Unde et Domi-
<' Quoniam (lua"", non niibunt, et ii qui nun ducunt nus ait per Ezechielem ad angelos qui ministri sunt
uxoros, erunt sicut angeli in coelo (Malth., xxu, ultionum : A sanctis meis indpile (Ezech., ix, 6).

30). » Postremo ad dexteram Dei in illo Filii ho- Non vult Dominus cominune sanctis cum diaboh
minis solio collocasti, sicut ipse dignatus es dicere : sociis consortium esse judicii, diabohis enim el

« Ex hoc autem erit Filius hominis sedens ad rainistri ejus cum hominibus non tlagehabuntur.
dexleram virtutis Dei {Luc, xxii, 69). » Separata est poena, ubi distat et culpa. Ideoque
"20. Unde Apostohis admirans divinai dona pie- aho loco Scriptura ait : « Tempus est incipere ju-

tatis, siraul ostendcns unam Patris et Fihi esse dicium a domo Dei (I Petr., iv, 17). » Quos mise-
hberahtatem, ait : « Deus autem qui dives est in ratur enim, cito castigat; uL non diutius afhciantur
misericordia, proptermultamcharitatem quadilexit futuri exspectatione judicii, non prolixius misera
nos [Ephes., n, 4).» Audis in quo debeas, homo, B reatus sorte macerenlur; ut unusquisque reddat
dives esse, quas habere virLutes, amare in Deo, in etiam duplicia peccata sua, quo tandem possit ab-
te probare, iuire benehcia misericordiai charitatis- solvi. Poena enini reoruin quaedam absolutio delic-
que coelestis (o5). Et addidit : « Et cum essemus torum est.
mortui peccatis, convivificavit nos in Christo, cujus 23. Videmus in hoc saeculo insertos nexibus ca-
gratia estis salvati, et simul suscitavit, simul fecit tenarum reos in specie pompae miserabilis duci,
sedere in coilestibus, in Christo Jesu ilbid., 5, (i). » et nonnunquam hoc patiuntur insontes, ut tolera-

In Christo utique honoralur et caro. IUe igitur qui bilius siL mori quam talia subire supplicia. Optant
ad dexteram Dei sedet, propter nos 1228 liumi- utique audiri bene sibi conscii, optant etiam hi qui
liatus est. Ideoque dicit nobis : « Discite a me quia gravibus flagitiis urgentur, poenam mortis celeri-
mitis sum, et humihs corde [Matth., xi, 29). » Non tate transigere ; ut aliquanta compendia pcenarum
dixit : Discite a me, quia potens sum, sed quia hu- lucrentur. Spes est etiam de judicis misericordia.
milis corde; uL tu illum imiteris, ut tu ei dicas : Ipso exsilio claustra carceris duriora sunt, nec re-
Domine, audivi vocem tuam, implevi praiceptum ditus in perpetuum omnibus intercluditur relegatis.

tuum. Dixisti ut a te disceremus humilitatem, di- p Si hsec operatur humanura examen, quanto magis
dicimus non solum serraone tuo, sed etiam actu Christi cst oranibus expetendum! Differtur diaboli
tuo, feci quod imperasti Vide humilitatem meam. : judicium; uL siL semper in poenis reus, semper im-
21. Athleta bonus membra sua monstrat, ut con- probitatis suse innexus catenis, conscientiae suae in
versationis suae approbet disciplinam. Monstrat etiam perpetuum sustineat ipse judicium. Ideo dives (37
tuuc raembra sua, quando post ahqua certamina ille in Evangelio [Luc, xu, 20), 1229 licet pec-

graviora, iterum certare compellitur; ut judex vi- cator poenalibus urgetur serumnis, ut citius possit
dens fessura corpus, nequaquam eura certare com- evadere; diabolus autemnequaquam pervenissc ad
pellat. EL tu ostende cordis tui humilitatem ; ut judicium demonstratur, nequaquam adhuc pojnis
titulos virtutis ostendas. Ostende et corporis tui esse subjectus, nisi quas ipse tantorum conscius
certamina, ut dicas : « Certamen bonum certavi, scelerura solvit timore perpetuo, ne aliquando se-

cursum consumraavi (II Tiin., iv, 7); » et videns curus sit.

spiritalis judex cerlaminis (56), coronam justiLiBe 24. Imo ut verius dicam, sanctus ad judicium
decernat; quoniam legem agonis implesti. venit, impius uon veniL Quoniam non resurgunl :

22. (Vers. lo4.) Sequitur versus secundus : Ju- impii injudicio {Psal. i, 5). Hic petit ut absolvatur,
dicu-judicium mcum, et libera me; propter verbumD a.\ms ut coercitus dimittatur. Qui autem nou judi-

tuum vivifica me. Festinant innoxii ad judicium, et catur, non credidit (oS), sed irapietatis suae judicio
propriai innocentiae arbitris desiderant citius com- ipse punitur. Apud imperatores istosnon puniuntur
probari. Habet hoc usus ctiam in saeculo, quod est sceleris rei barbari, quod in sua gente commise-

se congruunt, nisi quod illa habet, qnia periciitanies : sit ad illud antecedens Oslende et corporis tni :

horum autem aliqui, Majori redemptionis gratia peri- certamina.

clitanles. Nec ipsi male. (57) Si quis contendal hic iudicari divitem
illum
Edit. ant
(55) virlutcs Amorem Dei le probnlo
, epulonem de quo Luc. viii parabola instituitur, hoc
imilari, beneficia misericordix charitaiisque coelestis. dictum intelHgat in sententia eorum de quibus ,

Rom. virlules. Amorem

Dei te habere probato, imitare Enar. in Psal. i, ad num. 5i, nonnihil observavimus.
coelestis charitatis dulcedinem. Mss. autem ut in textu, Quod vero negalur diabolus judicium adhuc subiisse,
nisi quod plures prseferunt, imitari ; satius tamen est aut omnino in poenis esse, haec fuit omnium ant.
legere cum aliis, imilare, ut sit quasi conclusio ver- Patrum opinio, quorum seriera texit Maldon. de An-
borum superiorum. gelis, q. 1, de Pcenis dsemonum.
Post vocera, certnminis, edit. subnecLunt, aqo-
(56) (.58)Rom. edit., Qui autem non credit, non jadica-
nem : (\\\x vox deest in mss. omnibus, nec admodum tur. Haud incoinmode, nisi ab aUarum et mss. con-
necessaria est cum participium, videns, referri pos-
; sensu descisceret:
!)C9 liXPOSITIO IN PSALMLM CXVIII. i 570

ril
;
qiiia non siinl sibi subdili, sod pravioro no- a flin onim hominis in iiroximiim snum, misftricordia

lino liosles habenlur, qiii sine interrogatione pri- Uomiiii iri omnem carnem; ut omnis caro ad Do-

iti scolcris pnniuntur. Ita ot Christiis suos castigat minuin Hsccndoret, illa Domini miseratione donala,
uos dilif^it, alionos tanquam generali daninationc ;!0. Sed cum dixerit multas esse Domini misera-

npietatis astrictos pcena; donat aeternae : " Novi.s- tiones, quomodo secundum jiidicia ejiis vivilicari

ima enim destruetur mors (I Coi'., xv, 26); » petit; maxime cum alibi ipse dicat : « Et non in-
l tamen verecunde docet Propheta cxcmplo sui, ut tres in judicium cum servo luo (Psat. cxui, 2j? »

liam qiii diftidit operibus suis, propter verbum Sed aliud cst illud judicium beneficiorum Chrisli,
uiien IJei clenienliorem sperol sententiam. cui rospondere iion possumus (quis enim potest de-
25. Alius propter divitias vivere cupit, alius prop- bituin i-eferre natur*, debitum salutis et graliae),
iv filios, hic propter verbum Dei vivilicari petit, aliud judioium, quo fragilitatis nostra; aestimatione

icut Simeon Domini exspectavit advontum; vidit censemur. In hoc ipso tamen judicium cum inise-

niin Dominuin in templo, ct ait « Nunc dimit- : ricoi"dia copulatum est, ut veritas judicii misera-

is (iiy) seivuin tuum in pace; quia viderunt tione Domini tcmperelur.

culi mei salutare tuum {Luc, u, 29, 30) » asse- j 31. Aut fortasse, quia dixerat : « Judica judi-
pns vivendi sibi cupiditatem aliam non fuisse, nisi B cium meum (sup., vers. 154); » ideo subtexuit mise-

t Christum videret. Denique vidit, et vinculis soivi rationes Domini nimium multas esse ;
grave est
urporis postulavit. onim de altcro judicare. Unde etiam scriptum est :

20. Possumus ctiain iiitelligere : Juclica judicium « Nolite judicai"e, ut non judicemini [Luc, vi, 37). »

mm, quasi gravior a nobis causa sit de judicio Cum enim unusquisque sit suorum conscius pec-
ostro, quani do orrore dicenda. Erranti enim fa- catorum, quomodo potest de aJterius judicare
iliiis datur venia, quam improbe in alium judi- peccato? Judicet (3, quaest. 7, cap. Judicet) de
aiiti : Noccsso cst cnim eam formam in lc redire altcrius non habet quod in se ipse
errore, qui
udicii, qiiarn in alium ipse discernendam puta- i^ondemnet, judicet ille, qui non agat eadem quae
eris. in alio putaverit punienda; ne cum de alio judicat,
27. (Vers. 155.) Sequitur versus tertius : Lonqe 111 se ferat ipse sententiam; judicet ille qui ad
st a peccaloribus salus ;
quonium justitias tuas non proinintianduni nullo odio, nuUa olfensione, nulla
xquisicnmt. Qiiorum sorum est judicium, eorum levitate ducatur. Audisti hodie quid judex verus
alus longo cst ; sed ipsi sunt sui auctores pcri- et justus locutus sit : « Non possum, inquit, ego a
uli, qui Domino non appvopinquarunt. Ideo facti me facere quidquam {Jocm., v, 30). »
ant longe, quia voluntato sua a salutis se gratia '

32. Nonnulli h*i'etici solebant hinc facere qusp-

eparaveriint. Non i"efugit eos salus, sed ipsi salu- stiones, quasi infirmus esset Filius, qui a se nihil
eni, qui so elongaverunt. Venit ad Jud.Tos, sod faceret; qiiasi secunduin divinitatem quoque snb-
psi salutem iioii r('cepcruut. (Juomodo non rece- ditus, et paterno subjoctus imperio; nec advertunt
)eruiit? Aiidi, Jesus salus est, Jesus tilius hominis quod hoc quoqne magis potestatis divinae unitas
luncupatus est : « Venit enim Filius hominis qutp- comprobelur, ubi pulant iiiter Patrem et Filium
•ere et salvum facerc quod perierat (Lmc, xix, 10) ; » esse distantiam poteslatis. Nihil a se facit Filius,
led Judici diiiiitti sibi latronom postulavernnt, Jo- quia pp.r unitatem operationis nec Filius sine i'atre

'Uin rcpudiaverunt (Jo(ni., xviu, 40). facit, nec sine Filio Patei. Denique Pater dicit ad
28. Quis autem est qui se longe facit a Domino, Filium : « Faciamus hominem ad imaginem el
nisi qui non exquirit justitias ejus? Qui vcro justi- similitudinom nostram {Gen., i, 26), »communem
:ias Dei cxqiiirit, propo est, adluvret Deo. Et ideo asserens operationem esse, ubi commune consi-
ustitias Dei (lU.Trcntibus dicit .\postolus : « Vos lium est. (juid sine sapientia facit, qui omnia in
ijui eralis longc, lacti ostis propo in sanguine sapieiilia focit, iit leclum est : « Oinnia in sapien-
Cbristi (£p/ies.. II, 13). » SanguisChristi justitia est, tia fecisti {Psal. ciii, 24)? » Deniqiie Sapientia
J)
Deniquc ipse ait ad Joannem : « Sine iios iiu- dixit : « Cum facei'et coelos, cum illo eram ego
plero omnom justitiam {Matth., iii, 1.")). » eram cui applaudebat (Prov., viii, 27, 30V » El
29. (Vers. 150.) Sequitur versus quartns : Mise- evangoli.sta ait : « Omnia pcr ipsum facta sunt, et
rationrs tUcC multiv niinis, Dominv ; secundum judi- sine ipso factum est nihil Jonn., i, 3^; » ut doce-
cium tinm vivifica me. Etsi longe est a peccatoribus ret non solum operatorem omnium Filiuni, sed
sulus, tamen nemo desperet, quia inulta^ sunt iiii- etiam paternce operationis consorteni esse.
:Jericoi"diio Domini. Qui cniin suo peccato pereunt, 33. Ego tamen arbitror, qtiod hic locus ad judi-
misericordia nomiiii liber-antur. « Miserebor, in- cii forinam vidoaliir osse rcfoivndus: Evangeliuni
>]uit, cui 1230 loisortus cro [Ejcod., xxxui, 19). » eteuim nou soluin lidoi doctrina, sed etiam moruni
l'alam a|iparuitnon qua^rentibus, vocavit refugien- esl magisterium, et speoulum justte convei^sationis.
les, congregavit ignaros (60), pro omnihus se obtulit Invenio in Evangelio. quod Dominus Jesus inul-
passioni. Nuni ergo muitum misericors? Misericor- loruiu alVectus ot oftioia susceperit ; ut doceret

(59) Omnes edit., l-nde el Dominum mxipiens in (60) Rom. edil.. congreyavit ignotos.
'emp/o. (11/ •
/Viiuc dimilte. elc Mss. vero ut iu textu.
ir,[ S. AMBROSIl 1572

iiuoinodo nos in Lis eonversari oporteret officiis. a cat, i;t siciil sc habet negotii natura, decernit. Ob-
Siiscopit personani pasloris, et ail : « Paslor bomis sequitiir legibus, non adversatur, examinal causa-
aniinam suam ponit pro ovibus suis (Joan., x, H). » merita, non mutal.
Ideoque pro ralionabili grege se ipsum passioni 37. Discite, judices saeculi, quem in judicando te-
corporis non negavit; ut ovem lassam crucis suie nere debeatis afTeclum, quam sobrietatem, quain
1231 bumeris superponens, pii oneris fuiictione sinceritatem.Dominus omiiium dicil « Non pos- :

recrearet. sum ego a me facere quidquam. » Alibi lego ;

34. Suscepit advocati personam : « Ipsum enim « Negare semetipsum non potest (II Tim., n, i3). »

advocatum haberaus apud Patrem (I Joitn., ii, \). » Non potest utique, non pcr intirmitatera, sed per
Pernoctabat in oratione pro nobis (Luc, vi, 12); integritatem ; non per irapossibilitatem faciendi,

ut nos suo inforraaret exeniplo quemadmodum sed per observantiam judicandi. Quid non potesl
veniam nostris debeamus exorare peccatis. Non qui omnia polest, nisi quod posse nolit (62)?Nou
enim ideo pernoctaret, quasi qui aliter Patrem vult posse quod damnel, non vult posse adversus

nobis reconciliare non possel, sed ut qualis advo- lidem, non vult posse adversus veritatem. Audi
catus esse debeat, demonstrarel, qualis sacerdos, poslrerao ipsum dicentem cur non possit a se fa-
ut non solum diebus, sed etiani noctibus pro grege B cere quidquam « Sicut audio, inquit, et judico
:

Christi debeal precator assistere. An irapetrandi (Joan., V, 30), » hoc est, non ex mea potestate de-

egebat auxilio, qui facere ipse poterat quod roga- cerno quod libitum, sed ex judicandi reli- 1232
bat, queraadmodura ipse dicebat « Ego ad Patrem : gione, quod justum est-, et ideo judiciura raeum
vado, et quodcunque ab eo petieritis in nomine verum est, quia non voluntati meae indulgeo, sed
meo, hoc faciara (Joan., xiv, 12, 13)? » Denique sequitati. Audite quid judex dicat coelestis « Non :

ahbi ait, cura Lazarura resuscitarel : « Sciebam possum a me facere quidquam, sed sicut audio, et
quod semper me audis [Joan., xi, 42). » Ilic quasi judico. »
infirmus pernoctabat, qni, sciebat quod semper au- 38. El Pilatus dicebat ad Dorainum Jesura : « Po-
ditur, et clamavit : « Lazare, veni foras (Ibid., testateni habeo dimittendi te, et potestatem habeo
44). » Locuta est resurreclio, raors recessit. crucifigendi te [Joan., xix, 10). » Usurpas, o homo,
3.T. Suscepit etiam aflectum rei, et stelit ante potestatem quara non habes, cum Deus neget se

judicem tanquam reus; nec dedignalus est Domi- habere, qui habet super omnia potestatem ! Audi
nus omniura praesidis vilitatera. Inlerrogatus tace- quid justitia dicat : « Non possum a rae facere
bat [Mattli., xxvi, 63;, ostendens non in claraore vo- quidquam. » Audite quid judex sequitatis asserat :

cis, nec in forensis assertione patrocinii, sed in '

« Sicut audio, et judico. » Audite quid judex ini-

conscienlise integritate esse innocentise defensio- quitatis loquatur : « Potestatera habeo diraittendi

nem, nec salutem corporis ambiendara, sed anirai te, et polestatera habeo crucifigendi te. » Tua,
puritatem. Denique qui Susannam absolvil tacen- Pilate, voce constriugeris, tua daranaris sentenlia.

tem, se obtulit morti. In illa causa ostendit ut Pro potestate igitur, non pro aequitate crucifigen-
oemo desperaret; in hac, ut rediraendae universi- dum Dominum tradidisti; per potestatera absol-
non negaret. Ca?sus postrerao, non
tatis sacriticiura visti lalrouem, auctorem vero vitae interfecisti. Sed
conviciatus est, non repercussit; et Dominus cali nec istam a te habuisti, quam habere te asseris,

atque terrarum studium deposuit ullionis, vocem potestatem. Denique dicit tibi Dominus Jesus :

humilitatis emisit, dicens « Si male locutus sura, : « Non haberes potestatera adversus me ullara, nist

testimoniura perbibe de raalo ; si bene, quid me data tibi esset desuper (Ibid., 11). » Mala potestas
caedis (Joan., xviii, 23)? » Quasi infirmus, caedis licere quod non liceat (63). Potestas ista teuebra-

deplorat injuriam; et cuni se posset ulcisci, queri rum est, verum non videre, sed spernere.
maluil quam vindicare. 39. Audite quid verus judex loquatur : « Non
36. Ergo el hic personam judicis propositumque J) quaero volunlatem meara, sed voluntatem ejus qui
suscepit, dicens : « Non possuni a me facere quid- misit me .Joan., v, 30). » Quasi homo loquitur,
quam [Joan., v, 30). » Bouus enim judex (3, quaest. quasi judex docet, quoniam qui judicat, non vo-

7, cap. Judicet, § Bonus) nihil ex arbitrio suo facit, luntali suse obtemperare debet, sed tenere quod
et doraesticae proposito voluntatis, sed juxta leges legum est (3, quaest. 7, cap. Judicet, § Quij. Consti-
et jura pronunliat, scitis juris obteraperat (01), tue judicera dc hoc sseculo, numquid potest ad-
nou indulget propriae voluntati; nihil paratuni et versum iraperialis forraani venire rescripti (64)?
meditatura domo defert; sed sicut audit, ita judi- Numquid potest normam augustae definitionis ex-

(61) Rom. edit., stalutis juris oblemperat. (64)Pauci mss., venire decreti. Reliqui ac omnes
(62) Plerique mss., nisi quod possit,nolit. Non male. edit., venire rescripti.Melius rescriptum enim impe- :

Alii tamen aliquot, et omnes edit. nisi quod posse rialis constitutio erat, quse variis noniinibus solebat
nolit : quod quidem videtur confirmari ex verbis appellari. Haec in vet. Glossario dicitur BauiXeo»;
sequentibus, Non vull posse, etc. dvTiYpa(jL|ia in jure, sacri affatus, et hic Ambrosio '"
; M
(63) Mss. non pauci, ac vel. edit., licere, quod nocet. ipso, augusta depnitio. Vide Cod. Theod. leg. i, tit. 2,
AJii tamen plures ac Rom. edit., ut in textu, excepto el Godefr. Briss., etc.
quod pro licere, haec reposuit, posse.
 573 KXPOSlTIO IN PSALMLM LXVIIL 1574

cdere? Quanlo magis divini formam debomus ser- ^ nanila (Psal. i,xxiv, 9). » Et Jeremias ait : " Ca-
aro judicii ! (lliristus dicit : « Non qua^ro volunla- lix aurcus Habylon in manu Domini a quo inebriata;

jm nieam, » lioc est, liominis, quip. vel odio diri- sunt gentes {Jerem., i.i, 7i; » hoc est, poina a na-
ilur, vcl sludio intenditui', vel gralia iiillectitur, tionibus persoluta est; ne diutius insultarent (65),
el aliorum mendacio depravatur : « Omnis enim quod Dei popuium acerbissima populatione vexa-
omo mendax (Psal. cxv, H); » — « Sed volunla- rent. Sensus igitur versus Davidici hic est : Parata
eni, inquit, ejus qui me misit; » hoc est, divin* el plena est poena qu;p debetur impiis, quam Do-
ognitionis fortnam veni docere, ut in judicando minus dcclinat in perfidos ; sed tamen niisera-

lagis cordi sit veritatis custodia quam obedientia non usque ad fsecem dignatur effundere
lione sua ;

oluntatis (3, qusest. 7, cap. Judicel, § In judi- ne plenitudinem supplicii ferre non possint. In-
ando). Non ergo hic quoque infirmitas potenti.-e, clinat ergo calicem, non evacuat. Quod incHnat,
ed forma est expressa justitia^. censune est; quod non evacuat, raisericordiai.

40. Justum igitur est jiidiciuin Kilii Dei, quia est 42. Krgo judicium quoque misericordia temperat
ecundum volunlalem Dei, non secunduni hominis Dominus Deus enim nostrum sine di-
nosler. Quis
Ifeclum; Deus enim misericordiarum plenus est, et vina potest miseratione subsislere? Quid poisumus
lisericordia ejus cum judicio, et judicium cum B dignum praemiis facere cceiestibus? Quis nostruni
[lisericordia, neque sine judicio miseretur, neque ita assurgit in hoc corpore, ut animum suum ele-

ine misericordia judicat. Denique scriplnm est : vet, quo jugiter adhajreat Christo? Quo tandem
Misericordia ejus in stateris (Isa., xxviii, 17). » — hominum meritum defertur (66), ut hsec corrup-
Filii autem hoininum mendaces in slateris, ut tibiiis caro induat incorruptionem, et mortale hoc
ecipiant (Psal. i.xi 10). » Examinat
, ergo et induat imniortalitatem? Quibus laboribus, quibus
ruliiial Deus merita singulorum, et quemadmo- injuriis possumus nostra eluere peccata? « Indignae
uiu pro mensura dat gratiam, ne supra mensuram sunt passiones hujus temporis ad superventuram
it; ita pro mcnsura dat misericordiam. Unde ait : gloriam (llom., Non ergo secunduni
viii, 18). »

Mcnsuram bonam, conferlam, comraotam, super- merita nostra, sed secundum misericordiam Dei,
ffluentem dabunt in sinuni vestrum. Eadem men- ccelestium decretorum in homines forma procedit.
uia qua inensi fueritis, reddetur vobis (Luc, vi, 43. (Vers. 157.) Sequilur versus quiutus : Multi
8). » Similiter in statera singulorum facta pensan- persequentes me et tribulanles me; a testimoniis
ur; ut si bona opera malis pia^ponderent, rerau- tuis iion decUnavi. Non est raagnum, si tunc a Dei
leratio prffimii deferatur; si peccata l^SS ^'^''"" p '^^'^•"lO"''^
V>'.._ii..-
""" decliues, cum te nullus affligit,
:_ inoffense
-.cv
:k.,.,
ibiis, tristior
!_:.,.: ...; i.
reura poena constringat; quodj expres- nullus persuquitur. Quis
_..:..... rv..:.
enim -u:
sibi pro-

um habes ad Tiraolheura, dicenle apostolo Paulo : speroruni evenluuni secundante successu (67),
Quorumdara horainuin peccala manifesla sunt fieret ingralus? Quis divitiis alfluens, jugi salute
ira>cedentia ad judicium, quosdam autem et sub- robustus, non ad Dei gratiani referat quod sibi
equuntur (I Tim., v, 24). » Similiter et facta bona illa concessa sint? Denique cum sanctum Job
nanifesta sunt, et qu8e aliter se habent, abscondi piv-edicaret Dominus, ait adversarius « Numquid :

lon possunt. gratis colit Job Dominum? Nonne tu vallasti eum ?

41. Omiiia ergo a Domino Deo nostro raensura 1234 Mitte manum tuam in omnia quae
(uadain et pondere fiunt. « Quis posuit inquit, habel, si non in faciem le benedicit \Job, i, 9-1 1). »
upes in stalera (ha., xl, 12)? » Et supra : « Quis Tunc igitur plus probatus est, quando amissis
nensus est raanu aquas, et cwlura palmo (Ibid.)'} » opibus et filiis, a Doraini cultu et gratia uon
.)ui nostra exauiinal, sua utique oxaminala largi- recessit. Sed non unus persecutor est; multos
ur, et salvo oinnia deocriiit oxamino. Ponderat niinistros habet; sed noii te torreant : « Per multas
nisericordiam, ponderat ullionom; in utroque cer- eniiu tribulationes oportet nos introire in regnum
iura pondus, habilisque mensura est. Unde et David J) Dei (Act., xiv. 21). » Si niulta? persecutiones.
ut : « Et potum dabis illis in lacrymis, in mensuia raulta^ probationes; ubi inult* corona? , multa
Vsal. lAxix, 6), » ne sine raodoiatione mensura5 certamina; tibi ergo proficit, quod inulti persecu-
pcenie cunuUo gravarentur, et sustinere non jios- tores sunt ; ut inler niultas persecutiones facilius
seiit. Et alibi idein ail propheta : « (lalix in manu invenias quoinadmodura coroneris.
Domini viiii raori plenus est misto. Et inclinavit 44. Utamur exemplo Sobastiani marlyris, cujus
ex hoc iu hoc, verumtameu feex ejus non est cxi- hodic natalis ost. Hic Mediolanensis (68) oriundas

(65) Mss. aliquot bonie manus, nc diutiu.^ e.vsuUa- (68) Vidos oani diom qua babitus ab .\mbrosio
ent. fuit hic sernio, in Ecclesia Mediolauensi Sebastiano
(06) Edit. Era. et soq., mfrito defertur; ut nimirum uiartyri sacram oxstitisse. De cujus quidem marlyris
;ou^tnioret cum suporiore vocula, Quo : sed crodibi- patria etsi lam distincto promiiitiaro videatur sanc-
ius est hanc obiro advorbii vioos pro, usquequo. sivo, tns prfiesui. ojus lamen verlia in diversos seosus
\isque (idquem gradum; quauUoquidein Amerb. el traxorunt hislorici. Nam a Baron. ad au. i84. num.
jnss. omues uobiscum faciuut. 1-2.dicitur Nnrbonc oriundus, Mediolani rero edu-
:

,
,67) l{oiii odi(., inotfonse, cum prosi^erorum eveii- ralus : vel ut sunctus .imbrosius hoc scilicel loco)
'iiuHi secundant successus. et alii tradiinl. jxilre .\arbonensi, mntre .Uediola-
i r)75 S. AMBROSII 157(i

est. Fortasse aiit jain discesserat persecutor, aiit^talus es spiritu avaritia^, ut possessioncm minoris
adliuc non venerat in hsxtc partium, aut mitior invaderes, indefensa; viduae jura temerares, et

erat. Advertit hic aut nullum essc , aut tepere tamen contempjatione coelestium pra?ceptorum
certamen. Romam profectus est, ubi propter lidei opem magis ferendam, quam inferendam injuriam
studium persecutionis acerba fervebant, ibi passus judicasti : testis es Cbristi. Denique tales vult
est, jioc est, ibi coronatus. Itaquc illic, quo bospes lestes Cbristus assistere, secundum quod scriptum
advenit, domicilium immortalitatis perpelua? collo- esl : « Judicate pupillo, et justilicate viduani, et
cavit. Si unus persecutor fuisset, coronalus bic venite, disputemus, dicit Dominus (Isa., i, t7, t8). »
martyr utique non fuisset. Tentatus es spiritu superbiae, sed videns inopem
Sed quod pejus, non bi solum pcrsecutores
45. atque egenum, pia mente compassus es, bumiiita-

sunt qui videntur, sed etiam qui non videntur, et tem magis quam arrogantiam dilexisli teslis es :

multo plures persecutores! Sicut enim unus per- Cbristi, et quod est amplius, non sermonis tan-

secutor rex multis persecutionis praecepta mitte- tummodo, sed etiam operis testimonium perbi-
bat, et per singulas vel civitates, vel proviucias buisti (69). Quis enim locupletior testis est, quam
erant diversi persecutores , ita etiam diabolus qui confitetur Dominnm Jesum in carne venisse,
niultos ministros suos dirigit, qui non foris tan- B cum Evangelii praecepta custodit? Nam qui audit
lummodo, sed etiam intus faciant persecutiones et non facit, negat Cbristum, etsi verbo fateatur,
in animis singulorum. De bis dictuni est persecu- operibus negat. Quam multis dicentibus « Domine,
:

lionibus : « Omnes qui volunt pie vivere in Cbristo Doniine , nonne in tuo nomine propbetavimus,
Jesu, persecutionem patiuntur (II Tim., iii, 12). » et deemonia ejecimus, et virtutes multas fecimus
Omnes dixit, nuUum excepit. Quis enim exceptus {Matth., VII, 22)? » in illo die respondebit : « Disce-

potest esse, cum ipse Dominus pei-seculionum ten- dite a me, omnes qui operamini iniquitatem {Ibid.,

tamenta toleraverit? Persequitur avaritia, perse- 23) ! )) IUe ergo testis est, qui aslipulantibus factis,
quitur ambitio, persequitur luxuria, persequitur Domini Jesu prsecepta testatur.
superbia, persequitur fornicatio. Unde et Aposto- 48. Quanti ergo quotidie in occulto martyres
lus ait : <( Fugite fornicationem (I Cor., vi, d8). » Cbristi Jesum Dominum coniitenlur!
sunt , et

J\am qua causa fugeres, nisi illa te persequeretur? Novit boc martyrium Apostolus et testimonium
Est enim malus spiritus fornicationis, est malus Cbristi fidele, qui dixit « Haec est enim gloriatio :

spiritus avarili*, malus spirilus superbiaj. nostra, testimonium conscientise nostrae (II Cor., i,

46. Isti sunt pcrsecutores graves, qui sine gla-p t2). » Quanti foris confessi sunt, et intus negave-
dii terrore mentem bominis frequenter elidunt, qui runt! Namque uxoris ducendse gratia, quae gentili
illecebris magis quam terroribus animos expugnant viro a Cbristianis parentibus negabatur (70), si-

tidelium. Hi tibi bostes cavendi, bi graviores mulata ad tempus iide, plerique produntur quod
tyranni, per quos Adam caplus est. Multi in per- foris confessi sunt, intus negasse. An fornicationis
secutione publica coronati, occulta hac persecutione causa tantummodo putamus Dominum Deum nos-
ceciderunt : « Foris, inquit, pugnse, intus timores trum in populura Judaiorum tam severe esse com-
(II Cor., vii, ^). » Adverlis quam grave certamen motum, ut viginti tria millia (7i) de populo neca-
sit, quod est intra bominem, ut secum ipse con- rentur {Num., xxv, 0), propterea quod Madianitse
lligat, cum suis cupiditatibus pra;Iietur. Ipse Apo- gentis feminis concubitu miscerentur, ac non eo
stolus lluctuat, hajret, astringilur, captivari se quod per illos concubitus alienigenarum desciscere
asserit iu lege peccati et mortis corpore debellari, a fide, negare Dominum cogerentur?
nec potuisse evadere, nisi esset Domini Jesu gra- 49. « Nolite, inquit, omni spiritui credere {IJoan.,
tia liberatus {Rom., vu, 23-2S). IV, 1); )) sed a fructibus eorum cognoscite, quibus
47. Veruin ut multae persecutiones, ita multa credere debeatis. Venil quis in Ecclesiam, dum
martyria. Quotidie Tentatus J) bonorem afTectat sub imperatoribus Cbristianis,
testis es Cbristi.

1235 6S spiritu fornicationis; sed veritus Cbristi simuJato metu orationem se fingit deferre, incli-
futurum judicium, temerandam mentis et corporis natur et solo sternitur (72), qui genu mentis non
castimoniam non putasti : martyr es Christi. Ten- tlexerit, videt illum bomo, Cbristianum putat,

nmisi natun Alediolani. Saussaius autem patre Gallo, atlentius expenderit.

matre Mediolanensi Narbone natum fuisse scribit. (70) Ambrosius cum antiquis PP. conjugia inter
Cseleri partim huic partim illi opinioni facile ,
fidelem ac infidelem nunquam non improbavit an :

assentiuntur. Denique Acla ejusdem raartyris a viro contracta ea dissolvi voluerint, lis est veteres
Bollando novissime sub Ambrosii nostri nomine inter ac recentiores theologos. Id enim illi Gratia-
ex veteribus mss. edita hsec secundum plures mss. num, Magistrumque sententiarum secuti, obnixe
habent Sebaslianus Mediolanensium partibus edu-
: affirmant, quod postea alii penitus negavere. Sed de
calus; at secundum quosdam alios, Mediolanensium his fusius ad epist. ad Vigilium.
partium civis, quod quidem cum texlu iiostro optime (7t) Quidam mss., duo et viginti millia; caeteri ac
congruit. vet. edit viginli et tria millia; Rom. sola, quatuor^
,

Cunctse edit, /es</mon/um perliibuisti ; testis es

(69j et viginti millia.
Christi sed hsec ultima verba mss. omittunt; et
:
(72) Observa ex hoc loco moris fuisse apud veteresj
supervacanea esse intelliget. quisquis locum paulo Christianos in Ecclesia inter orandum non solum
 577 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1578

/idet homo orantem suppliciter, et credit, sed y^ honoris impatiens, si desideria longa suspiret, non
Deus audit negantem. Discedit probatiis ab bo- mediocri mentis tabe conficitur. Non talis qui
nine, sed condemnatus a judice. Uuanto tolerabi- dicit : << Quam distabuit caro mea in terra de-
ius fuerat homini negasse, et Deo esse confessum serta, in invia, et sine aqua (Psal. r.xii, 2, 3j! » Hic
..icet hoc quoque reprehensibiie; perfecta enim enim castigabat carnem suam, et tabescere facie-

lonfessio et animi quBeril devotioncm, et vocis bat. dum indefesso desiderio divina- cog^itationis

)rofessioncm : « Corde enim creditur ad justi- iritcntu.s, et lucem diei sollicita exspectatione prae-
iam, ore autem confessio fil ad salutem (liom., x, veniens, antelucanum solvere Domino canticis el

10). .. hjmnis gestiebat obsequium.

50. Ergo in persecutionibus interioribus esto fide- .53. Tabescit ergo vir paciflcus ,
quando alios

is et fortis, ut ct islis forensibus persecutionil)iis videt pacta rescindere, consensuum abolere con-
ipproberis. Et in intimis persecutionibus 1236 cordiam, jurgia de pace reparare, in tumultus re-
iunt reges, et praesides, terribiles judices potes- dire de gratia. Quod utique non facit, qui Domini
ate (73). Dabis exemplum in Domini tentatione praecepta custodit; non facit qui audit dicentem :

juam pertulit; demonstrata sunt ei omnia regna. « Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo

t dictum est ei : « Tibi dabo haec omnia, .si proci- B vobis (Jonn.. xiv, 27). » Ergo qui pactum servat, is
iens adoraveris me [Mutth., iv, 9). .. Lectum et Christi obedit imperiis; qui autem non servat, ille
ilibi : « Non regnet peccatum in vestro mortali cor- Christi praecepta contemnit ; et quod pejus est,
)ore [B.om.., vi, 12). » Vides ante quos reges sta- comperta fastidit et negligit.

uaris, o homo, ante quos prsesides peccatorum, si 1237 ^^- (Vers. 139). Sequitur versus septi-
;ulpa regnat? Quot peccata, quot vitia, tot reges. Et mus : Vide quia praecepta twi dilexi, Domine ; in
inte lios adducimur, et ante hos stanius. Habent misericordia tua vivifica me. Hic quoque invitat
itiam isti reges tribunal in mentibus plurimorum ;
Dominum, ut plenum charitatis suae spectet aflfec-
led si quis Christum fateatur, statini regem illum tum. Nemo dicit, Vide, nisi qui judicat se, si vi-

acit esse captivum, dejicit de solio suaj mentis. deatur, esse placiturum. Et pulchre dicit, Vide, et
}uoniodo enim poterit diaboli tribunal manere in secundum legem dicit; quia lex prfecepit ut unus-
io cui Ghristi tribunal assurgit ? quisque ter in anno se ofFerat in conspectu Domini
51. Multi ergo persequentes, et tribulnntes me. [Exod., xxiu, 17). Quotidie se sanctus olTert, quotidie
St fortasse Ghristus hoc dicit, et dicit in vocibus apparet, et non vacuus apparet; non enim est vacuus
lingulorum ; ipsum etenim adversarius persequitur p qiii de plcnitudine ejus accepit. Non erat vacuus
n iiobis. Si declinas persequentem, Ghristum ab- David, qui ait : « Hepletum est gaudio os nostrum
icis, qui se tentari patitur, ut vincat. Ulu illum {Vsiil. cxxv, 2); » quia gaudium fructus est Spiritus
'idei-it diabolus, ibi parat insidias, ibi tentationum sancti. Et sicut de plenitudine Verbi nos omnes
nachinas admovet, ibi dolos nectit; ut illum, si accepimus, quemadmodum dixit Joannes [Joan., i,

3ossit, excludat. Ubi autem diabolus prailiatur, ibi 16), ita etiam Spiritus sanctus de plenitudine
]hristus assistit. Ul»i diabolus obsidet, ibi Christus sua replevit orbem terrarum. Non erat vacuus
ncluditur, ibi murorum sj)iritalium septa deiendit. Zacharias, qui repletus est Spiritu sancto , et
irgo qui persecutorem refugit, rejicit etiain defen- prophetabat adventum Domini Jesu [Luc, i. 67).
lorem. Sed cum audis : Multi persequentes, et Iri- Non erat Paulus vacuus, qui evangelizabat in
mlantes me, noli timere, qui potes dicere : « Si abundantia; ct replelus erat , accipiens odorem
[)eus pro nobis, quis contra iios {Rom., viii, 31)? » bona' suavitatis ab Ephesiis (Ephes., v, 2), placen-
Verum hoc dicit iUe, qui a testimoniis Domini nuUo tein Deo hostiam. Noii eranl Corinlhii vacui, in
iriliorum declinat anfractu. quibus abundabat Dei gratia, juxta ejusdem Apo-
52. (Vers. 158.) Sequitur vcrsus sextus : Vtdi stoli teslimonium (I Cor., \, 7).
lon servantes pactum, et tubescebam, quoniatn verbaD IV6. OHerebat se ergo David quotidie Deo, et non
lua non custodierunt. Beatus vir qui in charitate vacuus olierebat ,
qui poterat dicere : Os meum
Dei tabescit non servantcs pactuin.
,
quia videt (ipcrui , et duxi spiritum [supr., vers. 131). Ideo
\lius propter vitiosos amores tabescit, qui distillat ergo dicebat : Vide quia prxcepta tua dilcxi. Audi
dum est dilatus amorc dilecta^ et dum prote- ; in quo te oflerre debeas Christo. Non in his quep.
lalur flagrantis cupiditalis elloctus, aninuis defi- videntur, sed in occultis et in abscondito ; ut
,

cit, vircs corporis quadam detormilate palloris, pater tuus, qui videt in abscondito, reddat tibi, et
^essorumque artuum tabe minuuntur. Alius qui fidclein rcmuncret atlectum. Prxcepta. inquit, ttta
pecuuiam concupiscil, donec potiatur ea, avaro dilexi. Non dixit, servavi non dixit, cuslodivi ; ;

niser tabescit atlectu. Alius immodice capessendi naiu imprudentes non cuslodierunl praecepta Do-

,;aput inclinaro, ac genua flectere, verum eliam omnes mss., terribiles judtces ; uonnulli, jitdicix
olum se in lerram prosternere. Hic nainque uon de potestate. Consequenler aulem ubi Amerb. et mss ,

patechumeuis et poBnilontibus, scd de t^delibus agi Dabis cxempliim. Eru. el seq. edit. reposueruut.
nanifestuui est. Habes exeinplum.
(73) Oianes edil., ternbiles jitdicii potestaU
PaTROL. XV (XIV l-ARS II.). 50
1579 S. AMliROSII 1.H80

mini. Aliqui enim codices habent d<TvveTouvTa;, * gessit, sive bonum, sive malum (II Cor., v, 10). »
hoc est insipientes, non inlelligentes (74). Ergo qui Vidcs quia et Paulus assistet, ut ipse commemorat.
non intelligunt, non sapiunl ; hi non custodiunt. Qui Cave ligna, cave slipulam, ne ad judicium Dei
auteni perfectus esl intellectu, perfectus sapientia, tecum deferas, quff! ignis exurat. Cave ne cum in

diligit : quod est amplius quam cuslodire; custodire uno aut duobus habeas quod probetur in pluribus
enim necessitatis plerumque est et timoris ; dili- operibus deferas quod ofTendat. « Si cujus opus
gere charitatis. Custodit qui evangelizat; sed qui arserit, detrimentum patictur; potest taraen et
volens evangelizat , mercedem accipit ;
quanto ipse per ignem salvari (I Cor., iir, 15). » Unde colli-
magis qui diligit, mercede donatur Possumus ! gilur quia idem homo et salvatur ex parte et ,

enim non amare quod volumus non possumus ; condemnatur ex parte. Cognoscentes itaque multa
nolle quod amamus. Sed quamvis mercedem per- esse judicia, opera nostra examinemus omnia. In
fectae charitatis exspectfet, et miserationis divinaj viro justo grave est delrimenlum, grave operis
suffragium poscit, ut in ea vivificelur a Domino. alicujus inceridium ; in impio pcena miserabilis.
Non ergo arrogans debitaj mercedis exactor, sed Siut magis omnia judicia plena gratiae, plena flo-

verecundus misericordise divinae est deprecator. rentium coronarum; ne forte dum trutinantur facta
56. (Vers. 160.) Sequitur versus octavus : Prm- B nostra, culpa prseponderet.
cipium verbonm tuorum veritas, in seternum omnia SERMO VICESIMUS PRIMUS.
judicia justitix tuse. Cum principium verborum Dei lU. Schin.
veritas sit, veritas ulique fldei fundamentum est. { . lucipit liltera vicesima prima Schin, quae latine
Pi-imum etenim oportet ut credamus vera esse Dei dicitur Super vuliius. Super vulnus quid est, nisi

summi, quse in divinis Scripturis legimus, oracula. medicamentum, quo vulneris acerbitas mitigatur?
Secundum est, ut virtutem eorum pleniore cogni- Super vulnus oleum infunditur, ut omnis vulneris
tione discamus. Sicut enira « Initium sapientige emolliatur asperitas. Super vulnus malagma, super
timor Domini [Psal. cx ,
9) ; » plenitudo auteni vulnus alligatura, quibus omne vulnus fovetur. Ubi
sapientiae dilectio ; lex enim sapientia, plenitudo ergo spes refundendae est sanitatis, ibi adhibentur
autem legis dilectio; ita plenitudo verborum Dei medicamenta vulneribus. Ubi autem omne caput
sapientia, cognitioque justitise. Nam sicut a timore in dolore, et omne cor in mcestitia, non est vulnus,
Domini processus quidam est ad gratiam 1238 neque cicatrix, non plaga cum fervore [Isa., i,
charitalis , ita a veritate ad judicium justitia; 5, 6); hoc est, ubi non portio, sed universitas pe-

divinse quidam videtur fieri processus. riclitatur, et quaedam corruptio totius corporis

57. Venisti ad Ecclesiam ; audisti unum Deum tabe consumilur (75) ibi non est malagma ira-
,

dici , unde lex incipit , sicut habes scriplum : ponere, neque oleum, neque alligaturam. Multo
« Audi, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est igitur commodius, ut sit vulnus quod foveas atque
(Beut., VI, 4j; » crede unum Deum esse, non plu- constringas, quam sine vulnere mors serpat in-
res deos. Cum autem coeperis legere Dominum terior.

Jesum Dei Filium in carne venisse propter totius 2. Sed non solum corporis vulnus, sed
est

mundi redemplionem distingue sapienter unum , etiaiu mentis, quod oleo quodam mollioris alloquii,
Deum Patrem esse, ex quo omnia, et nos in illum, et ^t 1239 pacifici sermonis suavitate mitescit.

unum Doniinum Jesum, per quem omnia, et nos per Sunt fomenta verborum, sunt medicamenta coeles-

ipsum. Cognosce quia ideo venit, ut virlutis semitis tium praeceptorum, quibus omne nequitiae virus

noster informetur affectus, ut morum mansuetudi- aboletur. Sunt legis vincula quae non adurant, sed

nem conversationis cjus disceremus exemplo, ut magis liberent alligatos; est malagma spiritale,'

aboleretur culpa per gratiam, et tunc a veritatis quo coUisa animae quaedam membra solidentur.
confessione ad cognitionem jiislitife processisti. 3. Consideremus igitur quid sit vulnus, quid
Fides principium Christiani est; plenitudo autem J) supra vulnus. Principes persecuti sunt me gratis.
Christiani justitia est. Fides in confessione popu- vulnus esl. Exsulto cgo in verbis tuis, sicut qui in-
lorum, justitia in marlyrum passione. venit spolia multu, super vulnus est ;
quia verbis
58. Scicnlcs igitui' in aeternum mansura judicia Dominicis vulneris dura curantur.
omnia juslitiae Dei , caveamus ne opera nostra 4. In Threnis quoque Jeremiae habes sub hac
displiceant, et aeternum incipiamus subire judi- littera scriptum : « Audisti opprobrium eorum,
cinm; nec si aliquid boni fecimus, resupino sol- Domine, omnia consilia eorum adversum me, labia
varaur affectu. « Omnes oportet nos ante tribunal insurgentiura niihi, et meditationes eorum adver-
Christi assistere ; ut recipiat unusquisque quod sura me tota die, sessionem eorum, et resurrec-

(74) Omnes edit. LXX Interp., sioov davvEtouv- minus usitata, potest tamen etiam defendi cum ;

ta;, •A.cd £?sTr,y.6|j.r|V, quibus accedit versio Arabica. qussdam corruptio tolius corporis, idem omnlno sit,
Sec! Vujg. Lat. ex Hebraeo, vidi prasvaricantes et ac corpus quodammodo corruptum. Rursus ubi
tabescebam. cuncti mss. ac vet. edit., mors serpat interior; ea-
(75) Edit. Rom., et quadani totitis constitutio cor- dem Rom., morbus serpat interior. Sed ea muta-'
poris tabe consumitur. Haud male, nisi recederet tione nihil opus est.
ab omnibus aliis edit. et mss., quorum lectio, etsi
1581 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1582

jonem eorum {Thren., iii, 61-()3); » vulnus esl. ^ l.enles regna terranim, honores atque divilias, si
5ed sulijecit : « Aspice in oculos eorum ; redde fragili mente succumbas, et obediendurn eorura
Ilis rclribiitionoiii, Dominc, sccundum opera ma- imperiis arbitrcris. Isti principes interdum gralis
luuin ipsoruin {Ibid., 04}, » supcr vulnus est; quia per.si!quuntur, interduin non gralis. Gratis eum
findicla plcruinque solet dolorera vulneris miti- porsequuntur, apud quem nihil suum inveniunt,
jarc. Et inlra idcm Jcremias ail : « Gaude cl lee- et cum subjugarc coutondunt; non gralis perse-
are, lilia Idumsp», qnai habilas in Geth (76); et quunlur eum, qui se eorum dederit potestali, et in

pndcm ad te pertransibil cali,x; ])ibes, et inebria- posscssioncm sipculi totus intravcrit; in suos en im
)eris adhuc (Threii., iv, 21); » supcr vulnus est ;
sibi jure dominatum viiidicant, atque ab iis merce-
iali.K cnim Domini remissio peccatorum cst, quo dem iniquitatis efllagitant.

languis efFunditur, qui totius mundi peccata rcde- 7. Bene hoc martyr dicit, quod injuste persecu-
nit. Ilic cali.x incbiiavit gcntes; ne proprii memi- tionum torinenta .sustiueat, qui nihii rapuerit,
lisscnt doloris, scd velcrcm obliviscerentur erro- iiulium violentus oppresserit, nullius sanguinem
•em. Bona igitur ebrictas spiritalis, quaj turbare fiiderit, nullius thorum (79) putaveiit esse vioian-

lescit corporis incessum, levare menlis novit ves- dum; qui nihil lcgibus debeat, et graviora latro-
igium (77). Bona ebrietas poculi salutaris ,
quse B nura suslinere cogatur supplicia; qui loquatur
iicestitiam peccatricis abolet conscientia;, juciui- justa, et non audialur ;
qui loquatur plena salutis,
iitntem vita; infundit ailerna'. Ideo Scriptura et im{)ugnptur, ut possit dicere : « Cum loquebar
licit : « Et poculum tuum inebrians quam proe- illis, impugnabant me gratis {Psul. cxix, 7). >

ilanim est [PsaL xxn, 5)! » Gratis igitur persecutionem patitur, qui impugna-
5. Mcdicamentum igitur super vuluusesl; quia tur sinc crimine; impugnatur ut noxius, cum sit in

)ominus Jesus ipsc medicus, qui vuluera nostra tali confossione laudabilis, impugnatur quasi vene-
:uravit, infundcns vinum et oleum , et alligans ficus, quia in nomine Domiiii gloriatur, cum pietas
?uhiera Ada; illius, qui desccndens a Jerusalem, virtutuni omiiium fundamentiim sit. Vere frustra
i latronibus vulneratus cst. Caveat ergo unusquis- impugnatur, qui apud impios et iufidos impietatis

jue ne descendat a Jcrusalcm, peccatis enim arcessilur, cum fidei sit magister.
!uis unusquisque descciidit, et meritis ascendit. S. Verum is qui gratis impugnatur, forfis debet

^ut quia fragiies sumus; qui desceiidit, curr.it ad csse et constans. Quomodo ergo subtexiiit Et a :

lluni Samaritaiium, custodein operis sui (78), cus- verbis tuis trepid'ivit cor meum? Trepidare infirmita-
;odem legis et gratia;, ul vulneri suo possit in- tis est, tiinoris atque formidinis; sed est etiam
venire medicinam ,
qui ailigaluram verborum infirmitas ad salutem, est eliara timor sanctorum :

;oelestium supcr vulnus imponat, dicens : « Poeni- « Timcle Dominum sancti ejus <Psnl. xsxm, 10), n

entiain agite ; appropinquavit cnim rcgnum coelo- et : « Beatus vir qui tiinet Dominum (Psal. cxi, 1). »
:um {Matlh., iv, 17). » Bona alligatura, qua; fracta Qua ratione Beutus? Quia « in mandatis ejus
inimae tuae ossa connectat, et soliditate reparata, cupiet nimis (Ibid.). » Pone ergo martyrem inter
in pristinas vires reformet, ac discissos arlus sine pericula constitutum; cum inde immanitas bes-
alla sibi cicatricis ollensione rcstituat. tiarum ad incutiendum terrorem infremat; aliunde
6. (Vers. 101.) De litterai interpretatione satis stridor candentium laminarum, et tlamma furna-
pro captu nostro dictum putamus; adoriamur cis ardentis exa?stuet; ex parte alia personent
jancli Proplictai versus considerare, quos Spiritu tractus gravium catenarum, hinc carnifex cmeutus
sancto rcvelanle subjecit : Principes persecuti sunt assistal; pone, inquam, circumspectantem orania
»w« (iratis, rt n verbis tuis trcpidavit cor mcum. Si plcna sup|)licii, dcinde cogitantem maiidata divina,
velerem rcpclamus hisloriam, et Saul, et Abessa- illum ignem pcrpctuum, ilhid sine line incendium
lon, et multi alienigena; principes sanctum David perlidorum, illam pcenaj recrudescentis serumnam,
pcrsecuti sunt; sed nemo potuit de eo triumphare. [) Ircpidaro corde , ne dum prfesentibus cedit,
*^unt cl
1240 pi'incipcs inundi, rectorcsque tc- perpcluis se dedat exitiis; jierlurbari animo,
iiebi-aruiii, (pii tein tuo pcctorc conanturopprimere. duni fuluri judicii rhompha^am illam lorribilem
et perscculioiium san-a iutiis oporaiitiir, proiuil- quadaiu oonspoolus sui acic contiietur (SO . Nonne
(70) Ita cuncli rass, atque odil. vel. Rom. vero, varietas inde piofecta est quod in quibusdam ,

lux /lahilas in lerra IIus. Kl certe hic ei favel tex- mss. vox, nuliius, itn dividebalur, ut posleriores
us IlebraMis, alque oinnes vorsiones, excepta LXX litlerfT? voci soquenli adhajroront unde in uonnul- ;

|nterp.; hi euiiu voccin Hus non aduiitlunl, sed lis etiamnum legimus, nulU Justorutn ; quod cum
|OCum exhibeul in liajc verba, -^ xatoixouaa iul i~f)i; : aperto vitiosum sit, alii proprio marle reposueruut,
ibi pro 1-Yi;, quin Aiubr., loi^erit yrfi, uon ost du- nullum juxlorum.
,)ium. (80; Sic niss. complures ; alii autem, et omnes
1 (77) Roni. edil. cum parto mss., levare tnentis non
noi oilit., quadam conxpectus sptcie conluentur. Utrum-
lODi/ vcstiijium.
i«.J Mclius alite cura roliquis mss. omit que non malo. Quod vero enedem edit. consequen-
unl neKationem. lor lo^uut : .Yoiirif ad hanc trepidalionetn IhUidx
(78) Oiuuos edit., corporis sui. Oinnos mss., ope- viri conslantis. .rqualis in eumdem concurrit effec-
is duobus exceptis,
sui, in quibus ulrumque prie- tum. etc. lliuc sane aut nuUus, aut mullum coufu-
ermissum ost. sus seusus erui poternt quapropter locum ex mss.
;

(79) Mss. bene multi, nullum justorum. Sed ea restiluiraus.

 1583 S. AMBROSIl 1E584

hanc trepidalionem lidiicia' viri constantis sequa- \ sua jierlidia fecerat, amisit spolia qua» tenebal.
bis? Iii eumdem concurrit efTectum conlidentia Et ul ilerum cognoscas, quia spolia Christus a
cupientis aetcrna, et divina trejudantis. Sit ta- diabolo, qu£E in Adam ille invaserat, vindicavit,
men fortior ille qui sperat ; sit forlior qui praesu- et Sabain viri excelsi (82) ad Dominum Jesum
mit. alligati vinculis transierunt, atque ipsum adorare
9. Ulinam ergo talis esse merear ut ! si forte per- coeperunt, quia captivam duxit captivitatem. Ideo
secutor ingruerit, non considerem suppliciorum caput ejus abstulit, ut ipse caput esset corpo-
meorum acerbitales; non metiar tormenta, non ris interempti. Mcrito nunc gentes toto orbe
poenas; non cogitem ullius atrocitatera doloris, caput regale circumferunt, quia membra sunt
1241 sed ha^c omnia levia ducam; trepidem au- Chi'isti.

tem ne Christus me neget, nc Christus me excludat, 12. Cognovisti de nationibus; cognosce etiam de
ne me repellat de conciUo sacerdotum, si indignum Judaeis, quibus Dominus Jesus abstulit spolia; hoc
eo coUegio judicaverit; videal magis licel permo- est, regnum calorum abstulit, et dedit genti fa-
tum corporalium terrore poenarum, plus tamen cienti fructum ejus. Abstulit virtutem panis, et vir-
trepidantem futura judicia. Et si dixerit mihi tutem aquoe, prophetam, et admirabilem consilia-
« Modica; fidei, quare dubitasli {Matth., xiv, 31)? » B rium, et prudentem architectum, et sapientem audi-
porriget tamen dexterara, et insurgentis hujus sre- torera [Isa., ui, 3). Illis abstulit, nobis dedit. Merito
culi fhictus mole turbalum fida mentis statione fir- exsulto... sicut qui invenit spolia multa. Sine labore
mabit. meo inveni spolia quae non habebam. Inveni Hepta-
10. (Vers. 162.) Sequitur versus secundus : teuchum (83), inveni Regnorum libros, inveni pro-
Eccsitlto ego in verbis tuis, sicut qui invenit spolia phetarum scripta, inveni Esdram, inveni 1242
multa. Bona igitur trepidatio a verbis Oei, si exsul- Psalraos, inveni Proverbia, inveni Ecclesiasten, in-
tationem generat, qui enira trepidat a verbis Dei, veni Cantica canticorum, inveni admirabilem con-
postea exsultat in verbis Dei. Ergo qui habet in aula siliarium Christum , inveni Paulum prudentem
sua, corde videlicet suo, verba Dei, excludil sermo- architectum; inveni sapientem auditorem populum
nes priucipum a corde suo, excludit timor timo- Christianum, qui novit ea quse leguntur, audire
rem. Si enim ingressus quis balneas, solis deponit ille enim audit qui ea quse audit, intelligit. Lex
aestus, et calor excludit calorem, quanto magis spiritalis est. Non illam audit Judaeus, qui audit

divini judicii terror hunc terrorem excludit huma- corporaliter, sed ille audit, qui audit in spiritu.
num fervorera gratise ssecularis, gratise fervor Habent illi sensum librorum non habent.
libros, sed
;
p
seternse Habent prophetas, sed non liabent quem illi pro-
1 1 Exsultat ergo qui habet verbum Dei ; habet phetaverunt. Quomodo enim habent, quem non
enira spolia multa, qua> Judaeis abstulit; habet receperunt? Ideo cum Moyse et Elia mihi apparuit,
prostrati hostis exuvias. Sicut David abslulit Golia" quia ab illis recessit. Multa habet spolia, qui habet
gladium, etf ipsius gladio caput ejus exsecuit, Dei Verbum. Habet resurrectionem, habet justitiara,
(I Beg., xvii, 51); sic verus David humilis alque virtutem atque sapientiara, habet omnia, quia in

mansuetus Dominus Jesus, intelligibilis Goliee caput ipso constanl omnia. Hebrsei spoliaverunt ^tlgyp-
armis ipsius araputavit. Arraa enim diaboli gentes tios, et vasa eorum abstulerunt [Exod., xii, 36) :

erant; fide autem gentiura vulneratus caput quod Judseoruin spolia habet populus Christianus, el

habebat, amisit. Delracta sunt spolia prostrato, totum habemus quod illi habere se nesciebant. Illi

vasa ejus direpta, quia alligatus est fortis. Vas aurum et argentum materiale abslulerunt, nos au-
diaboli caro erat hominis peccatoris, sed postea- rum mentis accepimus, nos acquisivimus coelestis

quam in Christum credidimus, caro nostra coepit sermonis argentum.

esse vas electionis, ut habes de apostolo Paulo, 13. (Vers. 163.) Sequilur versus tertius : Injus-
qui ad gentes missus est, dictum a Domino JesaJ) titiani odio habui, et nbominutus surn ; legem au-

ad Ananiam : >< Vade, quoniam vas electionis mihi tem tuam dilexi. Merito audit injustitiam, qui habel
est (Act., IX, l.S). » Merito ergo vocatum nomen est arma justitiae. Hebrseus cura haberet hsec arma,
Christi : « Velociter spolia detrahe, divide cito (81); hoc est, legem et prophetas, murem abominabatur
quia priusquam sciat puer vocare patreni aut ma- mortuum ;
quia Lex dicit : « Omnis qui tetigerit
trem, accipiet virtutem Damasci, et spolia .Saraa- mortuum... immundus erit [Num., xix, H), » et hu-
riBR contra regem Assyriorum (Isa., viii, 3, 4). » manitatis suprema negabat officia defunctis; sed
Ergo rex Assyriorum, corura sciHcet quos vanos legi non est mortuus, nisi qui injustus est. Hsec est

(81) Nonnulli mss. cum textu Hebr. et plerisquc (83) Per Heplateuchum, intellige priores vii Vet.
versionibus, cito prsedare. Sed alii magno numero, Teslam. libros ila tamen ut Judices ac liuth
;

et cunctaj edit divide cito quibuscum faciunt

., : unico libro comprehendantur. Etenim hunc illi
LXX, apud quos legas, d?ew; 7tpov6[j.£-j(jov. tanquam partem aut appendicem ab Hebrseis
(82) Omnes edit., el Saba dona adduxit : viri adjungi solitum docet Joseph., lib. ii Contra ,

excelsi, etc. Sed verisimile

verba quse in mss. est Appionem, Origenes, Philoc, cap. 3, et alii post
desunt, addita fuisse, ut allusio fieret ad psal. lxxi, ipsoa
cum forte ad Isa., xlv, U, tantum alludatur.
 1585 EXPOSITIO Ii\ PSALMUM CXVIIl. 1588

immunditia justi, quae iiiiquilas. Quid enim im- ^ hymnis et canticis, vera semper et justa ea quae
mundius, quam mentem, qua niliil homini pretio- de divinis canimus laudibus, conUtentes. Non sit

sius est datum, turpibus commaculare criminibus, anceps et dubia sententia; non discolor mentis
et atrocibus elFerare commentis? Quid ihis prodest intentio, non materialibus negoliis occupata a pro-
quod mortuum hominem visere reformidant? Uti- positi spiritalis exsecutione deflectat. JustiQcetur
nam vita eorum non poUueret (84) appropinquan- semper justitia Dei tranquillo anirao , non otio
tem, quorum mors contaminare neminem polest! feriato.

Mors neiuini nocet, utinam vita non noceat! Con- 10. (Vers. i6.T.) Sequitur versus quinlus ; Pax
tagium enim colluvionis consortium iniquilatis est. multa diiiyenlibus nomen tuum ; et non est illis

Quomodo ergo contaminare potest, qui iniquus smndalum. Supra ivers. 162) diximus quia charitas
esse jam non potest; cum tamen ctiamsi fuit, exchidit timorem; nunc dicimus quia excludit
esse desivit? Fuge ergo iniquitatem, ne te compre- omnem perturbationcm. Etenim qui Deum diligit,
hendal. Fuge injustitiam, qua; viventes adhuc mor- profunda mentis tranquilhtas.
est in eo confirmatie

tuos facit. II Aqua, inquit, multa excludere non poterit chari-

14. Sed nemo fugit iniquitatem, nisi qui diligit tatem, ct flumina non inundabunt eam [Cant., vin,
«pquitatem, et ideo ait : Legem autem tuam dilexi. B 7). » Multa aqua diversarum est passionum , et
In lege squitas est, si spirilalem accipias legem, fluraina saiculariura cupidilatura corporalibus mo-
si consurgas cum Christo, et ibi altare sacrosanc- tibus incilata, qua" tamen murum charitatis sub-
tum illud coileste consideres, non altare terrenum, vertere non possunt (8o). Ideoque charitate fun-
quod hostih depopulatione dcstructum est. Si datus dicit « Torreutem pertransivit anima noslra
:

illam Jerusalera spectes qute in coelo est, non (Psal. cxxiii, 5). » Numquid aqua maris excludere
istara qucTc a populo Judffiorum frequentabatur in Moysis potuit charitatem? Et ut secundum litteram
terris, quai propter incolarum perfidiam a Romano tibi psalraorum series sufTragetur, nempe diligens
Bxercitu triumphata, injecto flagravit incendio. Si Deum, lutum sibi credidit iter esse per raaria. Qui
intuearis in illum principera sacerdotum, de quo autera non dilexerunt Deum, hi demersi fluctibus
scriptum est : « llabentes itaque raagnuiu sacerdo- dignum sacrilegiis suis exitura pertulerunt. Elias
Lem egressum de coelis, Jesura Fihum Dei, tenea- alquc Elisa^us Jordanera transraiserunt pede (IV
mus confessioneni lidelem (Hcbr., iv, 14); » qui Reg., 11, 8), et haec fuit nimiaj merces el gratia
quotidie advocatus pro nobis est apud Patrem, ut charitatis. Hi igitur ut transirent aquas fluvii Jor-
pro quibus in diebus carnis suae misericordi estpdanis, passionum lluenta nostrarum mentis prius
lompassus 1 24:3 ^'''^^^'^^^ P''o his operetur remis- vestigio transierunt. De hac aqua dicit Dominus :

iionera quotidie peccatorura. Qua> enira spes alia Si transeas per aquam, tecum sum, et iluraina<<

generi huraano, nisi omnium viventiura delicta non inundabunt te (Isa., xliii, 2). » Adest suis justis
ionentur? Ille ergo princeps solus est sacerdotura, semper cum aliquibus teruntur adversis (86) ; si

cui astant pii sacerdotcs, in ccelestiura sacrarium tamen transeant mente constanti, non dubitanti,
illud altissimura merito proprii cruoris ingrcssi. non fldei turbentur incerto.
Illa ergo lex diligenda, in qua vcrus Hebrajus 17. Transi ergo et tu fldelis animi directione, si

liber ab orani servitute vitiorura est, in qua raag- divinam vis tibi adcsse pra?sentiam ; si non rolum
nuin Sabbatum et inofTensa requies defunctorum, pax, sed etiam multa pax sit in animo tuo, nulla
in qua mortui populi semen resuscitatur non com- 1244 *^^ praelia diversffi cupiditatis impugnent.
inistione , sed redemptione fraterna. Secundum non iracundia stimulet, non libido et si est pugna, ;

hanc ergo legem odio habet sanctus injustiliaiii, tamen foris, non intus sit. Prailiare adversus per-
non injuslum qui potest sa^pe converti; uec raortuo- sequenlcs, licet ct ipsis sileutio sa?pe cedcndum sit,
rum reliquias, sed mortuam iniquitatem exsecratur quia tibi viucunt. Illorum potentia, tua victo
et refugit. D est. Tunc denique triumphantur, cum se vicis!sse
15. (Vers. 164.) Sequitur versus quartus ; Septies credidorint. Non ergo te impugnot avaritia, non
in die laudem dixi tibi, supcr judicia justitia: tuse. cupidilas exagitct, non tristilia dejiciat, non inflam-
Et numero quidcm studiura sanctie devotiouis expri- niet libido, non rcsupinet superbia, non curvet
mitur; sed puto niagis quod purus, ct quiotus, arabitio, non formido consternat. Pax multa abun-
ac vacuus ab orani ouere delictorura declaretur det tibi, quoe exsuperat onincm menlem, secandum
affcctns, ut sine ullo iracuudaj iraprocationis, aut Aposloli sententiam (Philipp., iv, 7); quo nihil
flagiliosa? cupidilatis incendio defeiatur oratio pulchrius dici potuit. Summus enim sapientise
nihil quod alii noceat postulcraus, nihil quod nos tiuis cst, ut sinius raente tranqiiilla; non com-

saecularibus pelitionibus decoloret. I.audemus iu inentitiis poetaruni fabulis lubricus turbetur aflfec-

(H4) Ila mss. omnes, et Rom. edit., quod eliam (86) Ita vel. edit. el cuncli rass. Rom., ed. sola.
cum sequenlibus boUe congruit. Edit. tamen vet., lerrcntur adversis. Minus bene ; infra vero edit. vet.
Utinnm i-i/kj eonim non polluercnt. ol quoedam Paris., sed etiam multa sit in animo tuo
(85) Sex mss., morum tamen charitatem subvei-tcre dilectio. Rom. cum mss. omnibus, sed etiatn multa
non possunl. pax, etc.
1381 S. AMBROSII 1588

tus. Summus fiiiis esl juslilijp, iiL iniquilas meiitem \ animi, ut eum etiam esca fratris exagitet! Unde
jusli movere non possit. Virlulis lolius hic fiiiis, non potest homini esse prajcipitium, quando etiam
et corporeae ipsius fortiludinis, ut, coufeclo belio, hinc est periculum?
pacem reformet (87). Paci ergo et ipsa plerumque 20. Et quod pejus est, infirmitas hujusmodi
militat fortiludo bellandi; iiemo ergo paciticum serpit in multos. Vides inopem justum, tentaris;
turbel afTectuni. vides divitem iniquum, tentaris; vides sine liberis
18. Multa generantur ad perturbationem hominis, sanctum, tentaris; vides liberis, honoribus, laudi-
et uxor plerumque decepta serpenlis insidiis ani- bus saecularibus abundantem injustum, tentaris.
mum viri exagitare conatur, et pater fidem filii Quantse foveae, quanti laquei, et quod est gravius,
frequentcr irridel, ct vir conjugis suae mentem qui pinrimos strangulent! In Sodomitaua urbe
tentat opprobriis. Sed in his omiiibus superat juslus vix uiiusLot qui non tentaretur inventus est, cujus
et dicit : « Ouis nos separabit a charitate Christi? tamen uxor non potuit tentationis laqueos evadere.
Tribulatio, an angustia... au persecutio (Rom., viii, Hebraeorum populus maria transivit; scd noa
35)? » Quoties ipsa benefacta criinini dantur? Quo- potuit tentamenta transire. Tentati sunt omnes
ties virtus opprobrio ducitur? Quoties ipsa ingrata praetcr Jesum et Caleb qui ideo de senioribus ,

est gratia? Vendidit justus facultates suas, dispen- i» terram repromissionis introire meruerunt; quia
savit pauperibus, uibil sibi reliquit; contemnitur fuerunt tentationis expertes. Nec Aai'on introivit,
plerumque in ipsa Ecclesia, quia dives esse desivil, nec Maria, quia et ipsi tentati sunt. Nec Moyscs
sicut scriptum est : « Si dederit vir omnes facul- introivit, quia dux erat populi qui tentabatur;
tates suas in charitate, contemptu contemptus erit typus legis quae excludere tentamenta non poterat,
(Cant., viii, 7). » Non ergo moveatur, non enim non poterat in terram resurrectionis inducere,
mercedem hujus saeculi, nec graliam, sed vitae quae- quia ista Evangelio gratia debebatur. Lex pacem
sivit aeternae. Non indignetur, quia homines pecu- non potuit dare; ideo Moyses quoad vixit, semper
niis magis quara operibus bonis deferunt. Nam si prseliatus est; seraper legis populus in ancipiti
ei propter bonura opus in hoc saeculo deferatur, et bellorum est; Jesus autem Nave plebis animos pro-
hujus studii fructum hic adipiscatur, dicitur de eo : funda pace composuit, quoniam qui sub Lege est,

Percepitmercedem suam (Mdtth., vi, 2). Ilabet ngitatur incertis; qui sub Evangelio, audit dicea-
quidem opus bonum, et hic gratiam, sed brevis tera : « Pacera relinquo vobis; pacem meam do
porlio emerendae salutis est. Serva futuris merce- vobis (Joan., xiv, 27). » Ideoque diligentibus non
dem tuam, et istius seeculi opprobria incrementa
p est scandalum.
mercedis tuae judica. Cogita semper apostolicum 21. Accipe aliter : crux IJomini Judaeis scanda-
illud, quod « ladignae sint passiones hujus temporis luni, Graecis stultitia est. Scandalura est perfido,

ad superventuram gloriam (Rom., viii, 18). » Nullis quia dicit Judaeus : Ergo hic Deus est, qui horao
ergo justus frangatur injuriis, nuUis moveatur peri- visus est, hic Deus est qui jejunavit, hic Deus
culis, nullis tentetur procellis, sive mors ingruat, est qui vapulavit, hic Deus est qui crucifixus cst,
sive vita, sive angeli coelorura. Neque dejiciatur hic Deus est qui de cruce descendere et se liberare
adversis, neque extollatur secundis. Nusquam sit non potuit? Denique hoc dicebant tempore Dorai-
ejus infirmus affectus. Et mors tentat, et vita ten- nicae passionis : « Descendat de cruce.. et credimus
tat, cave scandalum. ei. Confidit in Deo , liberet nunc eum, si vuit

19. Qui pacem habet, quae omnem raentem su- (Matth., xxvii, 42, 43). » Non te ista tentent, non
perat, magnus est, non est de pusillis istis. Ideo te ista perturbent, non in animum tuum hujusmodi
scandalum pati non debet, quia pusillorum est se ingerant cogitationes. Ubi pax, et raulta pax;
exagitari scandalo. Unde et Doniinus ait « Qui- ibi crux Christi non opprobrio, sed saluti est. Non
:

cunque .«icandalizaverit unuin de pusillis istis inini- fuit opprobrio Petro crux Christi, quae tantum
m?s (Malth., xviii, 6). » Non solum pusillos, sedDei gloriae dedit, ut inversis Christum honoraret
etiam miniraos dixit, quos perturbant scandala, vestigiis; metuens ne si ea specie crucifixus esset,

et ideo gravi obnoxius poense cst, ut legisti, qui- qua Dominus, affectasse Domini gloriam videretur.
cunque turbaverit 1245
infifmse mentis infan- Cruxergo opprobrhim perfido; fideli autera gratia,
tiain. Sicut enim graviori dignus supplicio cst, qui fideli redemptio, fideli resurrectio est, quia pro
persuaserit crimen infantulo, et iucautam praecipi- nobis passus est Dorainus, quia illo nos redemit
tarit aetatem, ita qui invalidum, et insipientem, et sanguine, illa ad paradisum resurrectione revoca-
improvidum circumscripserit persuasione erroris, vit. Qui haec credit, quomodo potest turbari, cui

aut exagitatione cordis affectura. Vis scii'e quam in- spes regni ccelestis assurgil?
firmus sit qui scandalizatur? « Non raanducabo, in- 22. (Vers. 166.) Sequitur versus sextus : Expec-
quit,carnem...nefratrem meum scandalizem (ICor., tabam salutare tuum, Domine, et prxcepta tua feci.

viii, 13). » Quanta infirmitas, et quajnam infantia Qui exspectat, sperat. Charitatem ergo spes prsece-

(87) Edit. vet. et Paris. quaedam, ut corporea ipsius cem, miles, transtulit in membrum sequens hoc
fortitudinis efpcial miles bella. Rom. cum mss. in modo, miles paccm reformet; sed ea mutatio non
lectionem nostram cousentiunt ; nisi qu.od ilja vo- admodum sensui necessaria esl,
138» EXPOSITIO IN PSiVLMUM CXVIII. 1j90

iit, sequitur salus, spes igitur praecurrit efTectum, ^ etiam culpse sit. Sed vide quid interpretelur. Erra-
deo qui exspeclavit salutem a Domino, pra?cepta vit, inquit; non errat, sed erravit. Errasse, prai-
)omini fecit. 1246 ^"^^ '^^ Dominus appellat tciMti est temporis : errare, pra?sentis. Qui erravit,

imicos in Kvangelio noniJoan., xv, 14, 15), desivit eriare, et veterem condemnal errorem. De
lervos, qui sua prajcepta fccerunt. Qui diligit enim, co cnim dicitur, erravit, qui iii errore jam non sit;

'acit;et qui fccerit, merito dileclionis remunera- nam is qui adbuc in errore permaneat, non errasse
ione donatur. dicitur, sed errarc; errare enim permanentis in

23. (Vers. 167.) Sequitur verstis septimus : Custo- vitio est; errasse, corrigentis est lapsum.
livit anima mca testimonia tua; et dilexit ea nimis. 2. Denique emendalor morum ait : -< Eramus
'lus est diligere, quam custodire; et supra dixi- enim aliquando insipientes, increduli, errantes in

nus {vers. 159, num. 55) quia custodire, interdum desideriis et voluptatihus {Tit., iii, 3). » Non dixisset
lecessitatis est vel timoris ; diligere , charilalis. ulique : « Eramus aliquandu insipientes, » nisi qui
deo cum hic dixisset : Custodivi, adjecit Dilexi; ul adeptus csset postea sapientia; disciplinam. .Neque
lustodia amantis fucrit, non limentis. Qui nimium dixisset :
1247 " Eramus erranles, » qui superio-
liligit, niinium custodit rem deposuisset errorem. Denique, ut abolitum lap-
24. (Vers. 168.) Sequitur versus octavus : Servavi t> sum doceret, nec ullum ofTensionis resedisse vesti
wsecepta tita et testimonia tua; quoniam omnes viae gium, ail « Cum autem benignitas, et humanitas
:

nea? unte te, Domine. Beatus qui polest dicere : apparuit salvatoris nostri Dei, non ex operibus jus-
)mnes vise mex ante tc; qui nolit abscondere omnes titia? quai fecimus nos, sed secundum suam miseri-
logitationes suas, onines actus suos : abscondebat cordiam salvos nos fecit per lavacrum regeneratio-
idam viam suam, abscondebat Eva post culpam, nis et renovationis S[)iritus sancti {Ibid., 4, 5). »

ibscondebat Cain necem fratris. In afTectu habe- Veteri igitur errore deposito, et Spiritu sancto,
nus abscondere, non in eflectu. Plena abscon- atque omni morum emendalione renovatus dicit :

leutis pcrhdia, etsi apud Deum nulla sit latebra. « Eramus enim aliquando errantes. » Vides ergo
deo Ecclesia iii Canticis sua ei secreta mon- quia errori rcnunliasse non vitii, sed profectus est.

Irabat, dicens : « Assuniam tc, et inducam te in 3. Postremo ipse te doccat Dominus Jesus, si

lomum matris meae, et in secretum ejus que con- humanis consiliis vel sententiis non putas esse cre-
epit me {Cant., viii, 2). « Nam etsi Deus omnia denduni. Namque in Evangelio suo ipse asseruit
'idcat cordis occulta, bonum tamen est ut unus- quod pastor reliquit nonaginta et novcm oves, et
[uisque animam suam ei aperiat et expandat, etp unam requirit quai errarit (Lj<c., xv, 4). Centesima
anquam lumini vel calori ejus occurral. Nec imme- ovis est quam dicit errasse perfectio et plenitudo :

'ito gloriatur Ecclesia, dicens « Ego eram in oculis numeri ipsa te instruat et informet. Non immerito
:

!Jus tanquam invenicns pacem {Ibid., 10), » quo- cseteris antefertur; quia plus est a vitio se revocasse,
uain vias suas prodere non timcbat. Justi ergo est quam prope vitia ipsa nescisse. Imbutos enim vitiis
sta vox : « Oculi (enim) Domini super justos {Psul. animos exuere frenis cupiditatum atque emendasse,
:xxiii, 16). » Itaque Domino Jesu Christo, qui cst non solum perfectaj virtutis, sed etiam ccelestis est
'ia et veritas, bene hoc dicitur ah iis qui illam gratise. Emendare etenim futura attentionis humans
'eram viam fide, moribus, actuque desiderant con- est; prajterita damnare (88) divina? est poleslatis.
cnirc : Omnes vise mcx coram lc, Domine. Nulla Denique inventam pastor ovem humeris imposuit
inim polesl via esse bona, nisi quam tu illuminan- suis {Ibid., 5). Agnoscis utique mysterium, quo-
iam tui visitatione luminis judicaveris; cui est modo ovis lassa reficiatur; quia non potest aliter
lonor, gloria, laus, pcrpeluitas a ssecuiis, et nunc, liumana conditio lassa recreari ^89), nisi sacramento
it semper, ct omnia swcula saiculorum. Amen.
iii Dominica' passionis ot sanguinis Jesu Christi, « cu-
SER.MO VICESIMUS SECUNDUS. jus principatus super humeros ejus [Isa., ix, 6t; »

n. Tau. D in illa enim cruce infirmitates nostras portavit, ul

\. Iiicipit liltora Taa, qua; latina interprelatione ibi omnium peccata vacuaret. Merito gaudent an-
igniticat Erravit; alia interprelatio habet, Con- gcli, quia is qui erravit, jam non errat, jam suum
nmmavif. Quid ost crravit? Vicesima secunda lit- est oblitus errorem.
era est, qua" apud llebraios est ultima. Psalmo 4. Non error igitur, sed consummatioest ut altera
mtein hoc
centesimo octavo decimo, pro-
isto, cst, docet intcrprclatio. Consummatio aulem, perfecUo
ectum hominis diximus {supr., in prolog. hujus disciplinsp ost. Unde et Jeremias in suis Threnis
^sal.) signitieari, ([ui doclrina; moralis magisteriis sub hac littera ait : « Dofocit iniquitas tua, filia

ruditus, dcponerel omnem inexercitataj mcntis Sion ; non adjiciot te expellere adhuc. Visitavit
nfanliam, assumeiel autem veterani cousilii seicn- iniquilales luas, Ulia Edom; revelavit super pec-
iam ct prudentiae scnihs retatem. Ubi autcm error cata tua {Thren., iv, 21). » Adverlis quoniam ini-
!st, culpa signalur. Hic ergo est profectus finis, ut quitas non potuit siue Dei visitatione deficere, nec

(88) Edit. vet., prwlerita donare. Rom., prxterita ulrobique partim huic, partim illis accedunt.
hmnare. Et rursus infra, vet. edit., cotidilio lapsa (89) Vet. edit. cum parte mss., conditio lapsa re-
•acreari. Rom., conditio lassa recreari. Mss. vero creari.
1591 S. AMBROSII 1592

plena esse correctio, nisi per gratiara Domini Sal- verecundia non semetipsum, sed oratio-
^ solita David
vatoi'is? Quomodo autem deticiat iniquilas, audi nora suara Deo appropinquare postulat; ut videalur
dicentem tlcclesiam : « Exui tunicam meam, quo- ordo quidara esse distinctus, quod ii qui perfectiores
modo induam eam? Lavi pedes meos, quomodo sunt, ipsi appropinquent Deo, sequentis autem or-
inquinabo eos (Cant., 5, 3)? » Veteris igitur horai- dinis justi viri satis habeant, si eorum appropinquet
nis vestimentum vitiis erroris intextum, in lavacri oratio.

regeneratione depositum, nescit quomodo possit 7. Ex usu autem nostri sermonis consideremus
induere studio enim correctionis inoleverat oblivio
; quid sit appropinquare. Constitue magistruni atque
peccatorum. Tanta vis consummatse emendationis discipulura; si discipulus studiosius magistri vel

est, ut in quamdam pueritiae redeat spiritalis hausil ingenium, vel praeccpto intendit, ita ut ad
setatem, quce vias erroris ignoret, crimen etiamsi similitudinera operis ejus atque doctriucE proxime
velit, non possit admittere; quia desueverit usum videatur accedere, nonne dicere solemus quod ap-
nosse peccandi. Et jam de hujus litterae interpreta- propinquavit magistro? Ergo et tu si imitatorem
tione satis dictum arbitror nunc; cognoscamus ex te praebeas Christi sicut ille qui ait : « Imitatores

subditis, quae sit viri consummati sententia (90). raei estote, sicut et ego Christi (I Cor., iv, 16); >>

5. (Vers. 169.) Itaque sic ait : Appropinquet ora-D si dolum nescias, mendaciura oderis, veritalem se-

tiomeu in conspectii tuo, Domine; secundum verbum quaris, justitiara non refugias, diligas castimoniara,
tuum mihi tribue intellectum. Volare facit orationem appropinquasti Christo, el per Christum Deo. Ipse
bona vita, et dat alas precibus spiritales, quibus enim est via, qua pervenitur ad Patrem, qui apud
sanctorum ad Deum evehatur oratio. Sed et spiri- Patrem semper est.
tus quo 1248 oramus, sublevat precem justi; 8. Didicimus quid sit appropinquare orationem,
maxime si corde contrito compatiens eam com- hoc est, elevetur actibus nostris. Si elevas actus
mendet affectus. Consummati autem viri ista est tuos, elevasti orationem tuara. Qui novit elevare
confidentia. Denique ipse David in superioribus manus suas, dirigil orationem suam in conspectu

istius psalmi lucernam suis pedibus requirebat Dei, sicut infra legisti : « Dirigatur oratio mea sicut

{supr., vers. 105); ne in hoc itinere terreno ambu- incensum in conspectu tuo. Elevatio manuum
lans posset errare. Nunc autem quasi jam in llne et mearum sacrificium vespertinum [Psul. cxl, 2). »
processu positus, consuramato viandi munere, totus Haec ulique oratio ad vitani, alia oratio in pecca-
assurgit. Et orationem suam dirigit in coelestia; tum. « Et oratio 124:9 ^j^^^ ^*^ ^^ peccatum
mittit eam in conspectum Domini Salvatoris, dans
p (Psul. cviii, 7). » Et tu si saecularia petas , si

ilH flabra justitise , sapienlise flamina , remigia flagitiosa postules, oratio tua non ad Deum di-

devotionis et fidei, innocentise puritatisque sub- rigitur, sed in peccatum. Ideoque intefiige qu«e
sidia; peccato enim gravescit oratio, et longe fit petas.
a Deo. Tanto autem plus gravatur, quanto impro- 9. Secundum, inquit, verbum tuum mihi tribue

babilior (91) est vita deprecantis. Innocentium Non intellectum

intellectum. Adverte quid postulet.
autera ascendit oratio , et gemitus compatientis generaliter dixit, sed intellectum secundum ver-
affectus, si ^gyptium lutura oderint, et operari bum Dei est enim intellectus ad raortera, sicut
;

terrena decHnent. Denique sic legisti, quod Hebrseo- est prudentia ad interitum : « Filii hujus saeculi

rum qui dura ^gyptiorum imperia ferre non pote- prudentiores sunt quam filii lucis in hac genera-
i'ant, et ut gravia, ita et lutulenta opera indigna tione {Luc, xvi, 8). » Sed prudenlia ista quae saj-

sui nobilitate generis recusabant, gemitus et vox culi est, ad vitam non suffragatur seternam. Circa
ascenderit ad Dominum Deum nostrum [Exod., n, honores, circa lucella est, quaeslibus coacervandis
23-25). Ascendit enim oratio, quia etsi operabantur, intenta, non raeritis comparandis. Postremo circa

tamen operabantur inviti. Descendebat itaque ad elementa raundi est phalerata magis quam vera
illos Dei misericordia, quia illorum ad Deum ascen- D sapientia ; ut est philosophia oranis quse aliena
debat devotio. quaerit, cum sua nesciat; scrutatur coeli plagas,
6. Ascendebat itaque non corporaliter; neque mundi spatia riraatur, quae sibi prodesse nihil

enim propheta tantus precationem suam petebat possunt ; Deum ignorat, quera solum deberet in-

Deo corporaliter appropinquare; nara qui ita pu- quirere.

tat, utique is Deum certo in aliquo loco ac sede 10. Ideo verus sapiens dicit : « Si quis videtur
concludit, ut diffusiorera locum in quo Deus sit sapiens esse inter vos in hoc saeculo, stultus fiat,

arbitretur; cum utique invisibilis, ineffabilis, in- ut sit sapiens; sapientia enira hujus mundi,
comprehensibilis impleat omnia, et divinitatis in stultitia est apud Deum (I Cor., in, 18, 19). »

eo habitet plenitudo. Legi Moysen appropinquasse Elaborandum est igitur ut in hoc sseculo stulti

Deo [Exod., xxiv, 18), cum legem acciperet; sed simus, nihil nobis cum philosophia; ne quis fidem

(90) Septem mss., quse sit viri consummati pducia. (91) Omnes edit., quanto improbior; omnes mss.,
Pro hac lectione facit, quod paulo post in omnibus quanto improbabilior. Iterum vero ubi vet. edit. ac
mss. et edit. habetur, consummati autem viri ista esl mss., operari lerrena declinent; Rom. sola posuit
confidentia. opera terrena declinenl.
1593 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1594

tiostram per eleraenta mundi hujus traducat a ^tuas in latus raeum (93); et noli esse increduius,

^rero, ne quis asserlionem nostram per philoso- sed fidelis (Joan., xx, 21). » Pulsa ergo digito, si

phiara depraedetur. Sic enim Arianos in perfidiam non potes tota raanu. Pulsa januam. Christus est
•uisse cognovimus, dum Christi generationem pu- janua, qui ait : « Per ine si quis introierit, saiva-
;ant usu hujus saeculi colligendam. Keliquerunt bitur (Joan., x, 9). »

^postolum , sequuntur Aristotelem. Reliquerunt 13. Cum hanc igitur januam pulsaveris, vide
lapientiam quae apud Deum est; elegerunt dispu- quomodo ingrediaris; ne forte et jam ingressus,
:ationis tendiculas, et aucupia verborum secun- extra conspectum regis sis. Multi ingrediuntur pa-

lum dialecticaj disciplinam , cum clamet Aposto- latia, et non statim regem istum terreuum vident
us Ne quis vos depraedetur per philosophiam,
: « sed frequenter observant , ut aliquando videre
it inanem seductionem, secundum traditionem ho- mereantur, Nec prfesumunt videndi copiam; sed
ninum, secundum elementa hujus mundi, et non jussi repraesentantur, et precem fundunt, ut cum
lecundum Christum (Coloss., ii, 8). » benevolenlia suscipiantur. Primus sui sermonis
i\. Utinam possim imitari illam stultitiam ,
ingressus est, ne quid titubet, ne quid oCfendat.
jua sim sapiens; illum virum habentem amplas Quanto magis rogandus est Deus, ut ostium mi-
30ssessiones, sed negUgentem fructum, intentum B sericordiae sua^ nostra ingrediatur oratio ! De-
)eo illum virum, qui honores etiam delatos sibi nique et Paulus rogat ut aperiatur sibi ostium
•espuat, doctrinam philosophiaj non requirat verbi ad loquendum mysterium Christi {Coloss.,

iliamsi ante cognovit, tamen scire dissimuiet, non IV, 3).

•equirendo dediscat; non quajrat qua^ sua sunt, 1 i. Sed quia Graecus habet, EiatlU^zu) 4fiw|Aa

ed aliis sua conferat, sibi acquirat aeterna. Hic po- (lou, hoc est, Intret dignitas mea, licet potuerit

est Secundum verbum tuum mihi tribue

dicere ; et scriptor errare, et fecerit iSiwffi?, hoc est, de-

ntdlectum, id est, non secundum philosophos precalio; tamen hoc quoque explanemus ut pos-
lon secundum causidicos non secundum mcrca- , sumus. Nempe cum iiominem regem rogas (94),

ores hujus saeculi, non secundum architectos do- dicis ut contemplationem habeat honoris tui, tangat
norum, sed secundum verbum tuum quod [est ,
eum tuae contemplatio dignitatis; ut aut misereatur,
•erae sapientiae bonorumque operum fundamen- si venia est postulanda ; aut deferat pro ordine
um; ut super illud constituat prophcta aurum dignitatis. Et quid dicam, rogas? Sic unusquisque
;ordis sui, argentum sermonis sui, lapides pretio- ingreditur (95), ut dignitatibus deferatur. Recte
os operationum suarum ut opus suum ; labi et p ergo et devotus Deo dicit : Intret dignitas mea co-

lerire non possit. ram te. Habet et Christianus dignitatem suara

12. (Vers. 170.) Sequitur versus secundus : In- qui tanto imperatori militat.
ret postulatio mea corctm te; secundum verbum 15. Sunt maximae et verae fidei dignitates, sunl
uum libern me. Vide ordinem. Priinum dixit : honorum diversi el apud Christum ordines « Po- :

^ppropinquet oratio mea [infra, vers. 169); » pos- suil Deus in Ecclesia primo apostolos, secundo
ea intellectum poposcit, sccu7idum verbum; tertio prophelas, tertio doctores (I Cor., xii, 28). » Sed
lit : Intret postulatio mea coram te. Nonne quodani istae administrantium dignilates. Sunt etiam pri-
)ominus nos invitat usu, et suscipere 1250 dig- vatorum, ut est pietas, justitia, sobrietas, caslimo-
latur affoctu? Nonnc cum aliqucm de primariis nia, disciplina. Sunt etiam orationis dignitates,
iris desideras convenire, primum ad ejiis domuni si pro vidua roges, si roges pro pupillo, si roges
ippropinquas ;
postea quacris informari atque iii- pro misericordi, si rogcs pro niinium devoto ac
itrui, ut cognoscas mentem patrisfamilias ; dcindc fideli; si roges in tribulatione, roges cum dolore,
it ejus donuini ingrediaris, imploras; ne quis to si ma?sto et ipsc qui rogas compatiaris affectu,
ibjiciat et cxcludat ? Pulsa ergo et tu regiam il- intrat oratio tua Dei graliam, intrat domum ejus,
am coelestcm ;
pulsa non manu corporis, sed qua- J) si tecum Ecclesia deprecelur, si populus universus
lam orationis tuse dextera (92). Non sola manus imploret, ut Domiui inclinet favorem.
orporis pulsat; pulsat el vox; scriptnm est enim :
16. Quid autem rogat? Ut eruatur, ut liberetur;
I
Vox fratris mei pulsal ad jannam (Cant., v, 2). » 00 quod jam diu adversus nequitias spiritales, ad-
'ulsamus ct digito. Deniquc et Thomas digito vcrsus teulamenta hujus sajculi pra-hetur ; eo
neruit januam resurrectionis aperire. Et tibi dicit quod grave esl satis longaevo cursu istius vitae (96)

esus : « Infer digitum tuum huc... et mitte manus 1251 diuturnam sustinere militiam. Denique et

(9'2) Omnes edit., scd qundam ralionis tme dextera. dedit occasionem.
lelius oranos mss..., orationis lu,v dextera. (93) Mss. aliquot, Et quid dicam? Rogans unus-
(93) Mss. non pauci, et mitlc in manus meas, et latus quisque sic ingredilur. otc. Non ita raale.
mim. (96) Ita quinque rass. Alii au^em, ac vet. edit.
(9i) omnes, Ncmpc cum homincm rogas.
Edit. dictionem vitx prsetermittunt quod si placeat. refe- ;

egem le dicis. Sensus absurdus. llaque legitimum rendum eril relativum istius ad vocem sxculi.
cunctis mss. restituimus. Corruplio autem non prins positam. Sed Rom. odit. proprio marte sic
liundo oxorta est, nisi ex eo quod pauci mss. emendavit grave est satis longxvo, cursus istius diu-
:

ictionem regem post verbum, rogas. trunsposue- turnam, elc.

inl, quod iutrudendi voculam, te, sciolo cuipiam
 1595 S. AMBROSll 1596

infra dicit : « Heu iiie ! quod incolatus mcus pro- ^loquitui' verbum Dei verbum Dei loquitur,
; et qui
longatus est (Psal. r.xix, 5) ! » Ingemiscit enim quod otiosum verbum uon loquitur. Otiosum verbum est,
indefessas jugi labore tendat cxcubias ; et ideo loqui opera hominum. Ideo sanctus dicit dari sibi
petit a tot adversanlibus liberari, nec cum terrenis a Domino gratiam, ut non loquatur os suum opera
hominibus vult habere consortium. horainum (Psal. xvi, 4); quia otiosum verbum
17. (Vers. 171.) Sequitur versus tertius : Eruc- est; nec solum otiosum , sed etiam pcriculosum
tabunt labia mea hymnum; cum docueris me justi- pro quo rationem suraus reddituri. Omne enira ver-
ficationes tuas. Eructavit hymnum, qni potest di- bum oliosum quodcunque locuti fuerimus, redde-
cere : « Bonus enim odor Christi sumus Deo mus pro eo rationem (Malth., xu, 36). Non enim
(11 Cor., n, 15). » Et bene eructat, qui plurima et mediocre periculum est, cum habeas tanta eloquia
suavia praecepta Domini gustaverit. Eructat hym- Dei , et Dei opera quai fecit in Genesi , fecit iu
num, qui eructaverit verbum. Denique et David Exodo, fecit 1252 '" Levitico, Numeris, Deutero-
ante eructavit verbum bonum (Psal. xliv, 2), hic nomio, Jcsu Nave, Judicum, Regnorum atque Esdrae
cructat hymnum. Bonum enim panem gustavit, libris, fecit in Evangelio, vel in Actibus aposto-
qui de coelo descendit bonum panem, quem si ; lorum, illis praetermissis, loquaris quse saeculi sunt,
quis manducaverit, non morietur in seternum. Ha- B audias quse saecuh sunt. « Sepi aures tuas spinis
bet verbum Dei epulas suas; ahas fortiores, ut (97) (Eccli., xxvin, 28); » utinam et linguam tuam
est Lex et EvangeHum ; alias suaviores, ut sunt obsepias. Sed quod pejus est, circumdata est lin-
Psalmi et Cantica canticorum. Eructabat hymnum gua tua spinis, quai compungunt, et vulnerant
Ecclesia , vel anima pia , cui dicebat Deus Ver- loquentem quse mundi sunt. Ideo adversarius etiam
bum : « Insinua mihi vocera tuam ;
quia vox tua orantibus frequenter saeculares offundit cogitatio-
suavis est ICant., ii, 14). » Eructabat hymnum, nes. non ergo debemus audire aliena, vel su-
Si
cui dicebat : « Favum disliliant labiatua, o sponsa; perllua, quanto magis non debemus obloqui cum 1

mel et lac sub lingua tua (Cawi., iv, 11), » dicat unicuique nostrorum Scriptura venerabiUs :

18. Sed non potest quis ante eructare hymnum, « Argentum et aurum tuum alUga ; et ori tuo fac
nisi didicerit justitias Dei, et didicerit ab ipso Do- jugum et pondus (Ibid., 29). » AUiga sensum tuura
mino Deo suo. Ideo specialiter hoc David petit, ut fida taciturnitate (98); alliga sermones tuos, ira-

eum doceat Deus ; audierat enim et cognoverat in pone jugum ori tuo, ne indomita cervice verbo-
spiritu, « Quia unus magister est [Matth., xx\u, 8), » rum se jactet. Impone pondus, ut cauto omnia quaj
et ideo ubiqueipsum sibi doctorem fieri postulabat; p loquimur trutinemus examine. Quibus tamen spi-

ut ab ipso disceret justificationes ejus. Quomodo nis ut sepias aures tuas Scriptura tibi dicit, nisi

enim cantare potest quis in metu positus, et timore contrito corde, et timore judicii ? SaUibriter ista
poenarum? Quornodo cantare potest gravium sibi compungunt ; stimulant ista, non vulneraut; licet

conscius delictorum, nisi prius flat veniae securus? et vulnera utilia sint amici.
Denique in posterioribus habes : « Quomodo canta- 21. Omnia, inquit, nianduta Lei justitia est ; quia
bimus canticum Domini in terra aliena [Psal. cxxxvi, sunt mandata justitise, et ideo sine justitia esse
4), » in qua impugnetur, in qua captivetur in lege non possunt. Mandatum Dei est, ut diUgas Deum
peccati, in qua defleat atque deploret suae captivi- tuum [Deut., vi, 5). Unde ait Paulus « Qui diUgit :

tatis aerumnam ? proximum suum, legem implevit ; scriptum est

19. Et tu ergo ede Scripturarum coelestium cibos, enim Non adulterabis, non occides, non furaberis,
:

et ede ut permaneant tibi in vitam acternam, et ede non concupisces, et si quod est aliud mandatum, ia
quotidie, ut non esurias, ede ut replearis, ede ut hoc verbo instauratur (Rom., xiii, 8, 9). » Si in ipso

verborum coelestium eructes saginam. Spiritales verbo instauratur omne mandatum, quod verbum
epulae non obesse solent, sed prodesse satiatis justitia est (quid enim tam justum, quam ut diligas
ideoque repleri volebat Propheta qui dicit « Re- D Deum tuum, et diligas fratrem tuum), utique om- :

pleatur os meum laude, ut cantem gloriam tuam nia Dei mandata justitia est. Sicut enim qui occidere
(Psal. Lxx, 8). » Qui cantat Dei gloriam, hyranum polest fratrem (99), utique non diligit; qui adulte-
Domino cor ejus eructat. rat fratris uxorem, utique non diligit fratrem; qui
20. (Vers. 172.). Sequitur versus quartus : Lo- furatur, qui concupiscit alienum, utique non dili-

quetur lingua mea verbum tuum; quoniam omnia git eum quem fraudare desiderat, ita qui superbe
mandata tua justitia est. Qui didicerit justitias Dei, despicit fratrem, qui eum deformare conatur, qui

(97) Plures mss., Sepis aures tuas spinis. Haud unus, qui occidere petil fratrem. Sed ea mutatio
male. tamen et omnes edit., Sepi,
Alii etc. Quod non aliunde quam e scriptorum ignorantia proma-
autem, post verbum, obsepias, cunctae edit. adji- navit. Non viderunt siquidem potest occidere, hic
ciunt, ne loquaris quse sxculi sunt, audias qux sseculi; idem esse ac revera occidere ut Virgilianum ,

haec in mss. nuUis reperias, et certe mera est repeti- illud

tio superiorum,
Potuisti linquere solam?
(98) Edit., Alliga sensum tuum fide, taciturnitate
mss., (ida laciturnitate. perinde est ac quomodo solam dereliquisti ?
(99) Cod. Corb., qui occidere vult fratrem. Sorb.
 i97 EXPOSITIO IN PSALMUM CXVIII. 1598

iscitur ejus injuriis, a consorlio charitatis alienus \ tis deduxisti mc [Psal. xxr, i6j? » Qiianri mulli vi-

it. ventes in inferno sunt! Ipse Paulus cupiebat de

22. (Vers. 173.) Sequitur versus quintus : Fiat corporo morlis hujus liberari ,
qiii vere concu-
anus tua salvum facere me; quoniam mandata tva pivit saliitate Dei, dicens : c Dissolvi enim cupio,
egi. Advenlum Domini vidctur oraro, quia ma- et cum Cluislo esse nuilto melius; pernianere au-
iis Dei Christus cst. Ipsum legimus dexteram Dei, tem in carne magis necessarium iPhilipp., i, 23), »

3 quo supra ait « Dextera Domini fecit virtutem;

: qiiain volunlariuni. Quomodo ergo vivit anima
jxlera Domini exaltavit me {Psal. cxvii, 16). » operta mortis involucro; aut quee est vita, qu£e
iir ergo hic nianum dixit, non solum
nisi forte in umbra est? In rcgionc umbrae mortis sumus;
•opler divcrsitatcm gratia:!, quam scriptores nou abscoiidita est vita nostra, non libera; erit enim
rseterniittere soleiit, sed eliam propter quamdam in regione vivorum, in qua iiduciam complacendi
•oprietatem manuum diclum est; ut ibi dextera justus assuniit, ut placeat Domino io regione vi-
catur, ubi scribilur quod exaltavit eiim virtutc, vorum (Psal. cxiv, 9j. Ibi ergo vivil anima nostpd,
ic iiianus, ubi intelligi oporleat, quod eum hu- ubi nihil mortale, nihil inlirraum amicta sit, nihil

ilitate servavit? Potest el sic intelligi manus Do- debituiu pcena;.

ini, sicut dicitur in usu : Magna est manus illius B 25. Ibi laudabil Dominum, ubi deposito inhrmi-
(gis, hoc est, magnus exercilus, et iliius inferior tatis corpore, conformis esse coeperit gloriae cor-
t manus, ut etiam hic intelligamus : Fiat adju- poris Chrisli. Nani dum in peccato sumus, plene
tuum alque subsidium, ut niittas angelos
culura laudarc qui possumus? « Peccatori enim dixit

los, opem tuam, subsidia polentiaj tuae ad liberan- Deus : Quare tu enarras justitias meas [Psal. xlix,

jm populura luum. Haec est manus Dei de qua 10)? » In umbra sumus hic positi; in umbra vivi-
riptum est « Nonne omnes ministri spirilus,
: mus; iii umbra laudamus; perfecte in umbra
li mittnntur in ministerium propter eos qui fu- laudare non possumus. In terra alicna sumus; de-
n 1253 erunt hceredes salutis [Hebr., i, 14)? » nique audisti in posterioribus dicentes : « Quomodo
ui crgo elegit mandata Dei, utilur conlidentia; rantabimus canticum Domini in terra aliena {Psal.
Lcum auctoritate deposcat sibi divina subsidia. cxxxvi, 4) ? »
23. (Vers. 174.) Scquitur versus sextus : Con- 26. Adjuvant autem judicia Dei sanctos, cura
ipivi sahitare tuum, Dominc, ct lex tua meditatio bonis operibus remuncralio vila; confertur cTeternae.

ea est. Alius longaivilate vitse istius delectatur, Beatus qtii dicit : Et judicia tua adjuvabunt me.
, concupiscit usque ad depositoe senectutis finem p Ego infirmus, ego peccator timeo judicia Dei prop
)rporis htijus vitam produccre. Alii fianguntur ler conscientiam delictorum ; mihi tcrrorem adfe-
gritudinis iiifirmitate, dc quibus nemo potest di- runt, me exagitant; sanctos adjuvant. Sed 1254
ire : « (^um iiitirmor, tunc polens sum (11 Cor., xu, tamen juvabunt etiam peccatorem, licet diverso
)). >' Deatos se piitant, si inoffensa valctudinis cora- modo. Sanctus adjuvabitur, dum probatur; pec-
odilale potiantur, quibus non est inlirniitas ad cator adjuvabitnr, dum humiliatur, dum casti-
ilulcm. Horum quoque nenio polest dicere Con- : gatur, ut peccata solvat dnplicia; dum opus ejus
tpivi salutare iuum, Domine; suam enim magis exuritur, ut ipse salvus Uat, sic tamen quasi per
iliilem, quam salutare Doi qua^runt, mcdicis potius igncm. Forta.ssis etiam sic convenit sensus : Si
Liain Scripluris obedienles. Contraria autem stu- dignus fucro judicio, dignus cro ut exuar a con-
iosis divinae cognitionis prajcepta sunt medicinae sortiis impiorum, quoniam, « Non resurgent impii
>e Cons., dist. 5, Contraiia). A jejunio revocant, in judicium {Psal. i, 5). « Et juvabunt rae judicia,
icubrare non siiuint, ab omni intcntione inedita- quoniam qui rredit in Domino, non judicatur. Pro-
onis abducunt; itaque qui se medicis dederit, se dcrit illi fidcs, et sulfragabitur ad veniam, eliam si

isum sibi abnegat. Qtii aulein qua^rit salulare qua in operibus ofVensa sit.

Christum sequitur, qui dicilur salus Dei (1);D

ei, 27. (Vers. 176.) Sequitur versus ultimus : Erraii
on quaj corporis, sed qua? ajterna sunt quaerens, siciit ovis qu3B perierat. vivifica servum tuum, quo-
iim hoc in corpore converselur. Qui autem salu- niam mandata tua non sum oblitus. Graecus habet.
>m Dei qtucrit, dic uliquc ct nocle mcdilalur in Quccrc scrvum tuum, hoc est, i^r,vr,cow; et potuit
'ge. Jugis illi meditalio est divinorum docre.Lorum, falli scriptor, ul scriberet Ctjffov, quod est vivificd.
equo aliqua cura corporis htijus advertilur a stu- Sensus qnidem uterque constat, sed opportunior
disciplinoe. est huic loco : Quaci'e servum tuum, quoniam ovis
24. (Ycrs. 17o.) Scquitur versus septimus : Vivct quae erravit quaeivnda est a pastorc, nc pereat.
\iima mca et laudabit tc; ct jndicia tua adjuv(dnmt Ideo dicit, « Erravi. Dic et tu iniquitates luas, ul
e. Futurae utique vitoj, non pra^sentis sibi lemti- justificeris (/.sa., xuii, 26). » Quod lapsum fateris,
Jratione blanditur; haec enim vita quomodo dici in eo libi cum omnibus commune consorlium esl,
)lest, de qua scriptum esl : « Et in pulverem mor- quia nemo sine peccato; negare hoc, sacrilegium
(1) Rom.
edit. hic et paulo inferius. salulare Dei. hoc totum eadem Rom. resecaveral. Ve-
quieritur:
fra vero ubl post voceni. qiixrens, ant. odit. ad- rum quod salus quxritur; hsec
salis fuisset resecasse,
inl, cum lioc in corpore conversetur,
quod salus enim verbaiu mss. uou iuveuiuulur.
1599 S. AMBROSll 1600

esl, solusenim Deus sine peccalo est. Confiteri hoc ^ 31. Pulchre autem etiam viviflca, potest dici eo :

Deo, impunitatis remedium esl. Erravi, inquit; sed quod mori non possit, quem humeris suis virtus
qui erravil, in viani potest redire, in viam revocari portaverit.
potest, Et pulchre addidit, Sicul ovis qux perierat; 32. Dicil ergo el anima, dicit et Ecclesia : Er-
non enim peril qui agnoscit errorem. ravi sicut ovis quae perierat. Sed dicit : « Quaesivi

28. Quxre, inquit, servum tuum, quoniam man- quem dilexit anima mea
m, 1), » hoc est [Cant.,
ctata tua non sum oblitus. Veni ergo, Domine Jesu enira dicere
Vivifica servum tuum, quoniam
:

qusere servum tuum, quaere lassam ovem tuam mandata tua non sum oblitus. Ego te quassivi, sed
veni, pastor, quaere sicut oves Joseph. Krravit ovis invenire non possum, nisi tu volueris inveniri. El
tua, dum tu moraris, dum tu versaris in montibus. tu quidem vis inveniri, sed vis diu quaeri vis ,

Dimitte nonaginta novem oves tuas, et veni unam diligentius indagari. Novit hoc Ecclesia tua, quia
quserere quee erravit. Veni sine canibus, veni sine non vis ut dormiens quaerat, non vis ut te ja-
te

malis operariis, veui sine mercenario, qui per ja- cens investiget. Denique pulsas ad januam, ut exci-
nuam introire non noverit. Veni sine adjutore, sine tes dormientem; exploras si cor vigilat, et caro
nuntio jamdudum te exspecto venlurum. Scio dormit. Vis jacenlem levare, dicens « Surge qui
;
:

enim venturum Quoniam mandata tua non sum B dormis, et exsurge a mortuis {Ephes., v, 14). »
te :

oblitus. Veni non cum virga, sed cum charitate, spi- Mittis manum per cavernara, ut surgat; et si
ritusque mansuetudine (2). tardius surrexerit, derelinquis. Vis ut quaerat

29. Noli dubitare reUnquere in montibus nona- iterura, et quaerat a multis, et non obiiviscatur

ginta novem oves tuas, quia in montibus consti- quaerere, non obliviscatur sermones tuos; et si

tutas lupi rapaces incursare non possunt. In para- tenet eos, offeras te videndum, non refugias et

diso semel nocuit serpens, amisit ibi escam, post- teneri

quam Adam inde depulsus est; illic jam nocere non 33. Quae cum te meruerit amplecti , ostendet
poterit. Ad me veni, quem luporum gravium vexat fructus suos, docebit non oblitam se mandatorura
incursus. Ad me veni, quem ejectum de paradiso tuorum, dicetque tibi : « Veni, frater meus; exea-
serpentis diri ulceris (3) venena pertentant, quia mus in agrum et in foribus nostris oranes fetus

erravi a gregibus tuis iilis superioribus, nam et arborum; uova et vetera , frater meus, servavi
me ibidem coUocaveras, sed ab ovilibus tuis lupus tibi {Cant., vii, 11, 13). » Hoc est dicere : Teneo
nocturnus avertit. Quaere me ;
quia ego te requiro mandata tua orania Novi et Veteris Testamenti.

Quaere rae, inveni me, suscipe me, porta me. Potes C ^^^* ^^^ dicere Ecclesia potest, Non dicit aUa con-
mvenire quem tu requiris, dignaris (4) suscipere, gregatio ; non dicit Synagoga, nec secundum Ut-

quem inveneris; imponere humeris, quem susce- teram nova tenens, nec secundum spiritum vetera.

peris. Non est tibi pium onus fastidio; non libi Non dicit .haeresis Manichaea : Vetera servavi tibi,

oneri est vectui-a justitiae. Domine

Veni ergo, quae prophetas (6) non suscipit. Merito dealbata
quia etsi erravi, tamen mandata tua non sum obli- cernitur, quae utriusqu« fulget gratia Testamenti.
tiis; spem medicinae reservo. Veni, Domine, quia 34. Respondit ei Sponsus : « Pone me ut signa-
et ovem erraticam solus es revocare qui possis; et culum in cor tuum, ut sigillum in brachium tuum
quos rehqueris, 1255 doi^ mcestiUcabis, et ipsi {Cant., vin, 6), » quae nova et vetera servasti mihi.
enim peccatoribus reditu gratulabuntur. Veni, ut Signaculum meum es, ad imaginem meara cs et
facias salutem in terris, in coelo gaudium. similitudinem. Fulget in te imago justitiae, imago
30. Veni ergo, et quaere ovem tuam jam non sapientiae, imago virtutis, Et quia imago Dei in

per servulos, non per mercenarios, sed per temet- corde tuo est, sit et in operibus tuis; sit effigies

ipsum. Suscipe me in carne, quai in Adam lapsa EvangeUi in tuis factis, ut in tuis moribus mea
est (5). Suscipe me non ex Sara, sed ex Maria, ^.
praecepta custodias, Effigies Evarigelii erit in te, si

ut incorrupta sit virgo, sed virgo per gratiam ab percutienti maxiUara, alteram praebeas, si dUigas

omni integra labe peccati. Porta me in cruce, quaj inimicum tuura, si crucem tuam toUas, et me se-
salutaris errantibus est, in quo sola est requies quaris, Ideo crucem ego pro vobis portavi, ne tu

fatigatis, in qua sola vivent quicunque moriun pro tc portare dubitares (7).

tur. 33. Audierunt hoc filiae Jerusalem, quod jam

(2) Rom.
odit., spirituque mansuetudinis. ficatur, nisi quod Christi caro ejusdem naturae fue-
(3) plerique mss. a quibus hoc tantum dis-
Ita rit atque Adse caro, unde per generationis succes-
crepant edit. quod vet. habent, serpentini diu ulce- sionem propagata est; Ucet ejusdem peccato nequa-
ris. Rom., serpentis diu ulceris. Alia vero pars quam maculata.
mss. voces, diu sive duri ulceris, non exhibent. (6) Per Prophetas, totum Vetus Testamentum hic
(4) Edit., dignare; Amerb., dignaris , suscipere inteUige, quod integrum a Manichaeis rejicieba-
quem inveneris : impone, etc. Sed mss. ferme ad tur. Epiphan haeresi 68 Augustin. De hxres.
unum lectioni nostrae astipulantur. cap. 46.
(5) Paris. edit., non in carne, quai in Adam lapsa (7) Sic mss. magno numero. NonnuUi tamen cum
esl. Sed aUse omnes, et cuncti mss. respuunt nega- edit. omnibus, ego pro te portavi, ne tu propter m''
tionem. Et optime id quidem ; neque aUud hic signi- portare dubitares. Non male.

1
501 EXPOSmO IN PSALMUM CXVIII. I«02

ominus Jesus libi Ecclesiam copulahal; el quia ^ corrurnpat. Ideo hujus materiaR usus eligitur leclo-
)nsiderantes magnitudinem Verbi, impareni tantis rum fastigiis elevandis, lormandisque litterarum

ui)liis aistirnabant, ne forte taut.-c copiila; 1256 elementi«, quibus ietas puerilis ad studium libera-
andus sustinere non posset (8), excusant dicentes : lis erudilionis imbuitur. Est ergo materia ista sub-

Soror noslra parva, et ubera non habet [Ibid., limis ad gratiam, levis ad onus, suavis ad odorem,
I. » enim qui volunt dilTerre nuptias, excu-
Sic utilis ad instrumentum scientia-, habilis ad ministe-
U'e consucverunt, ut pr«tcndant immatura* a!tatis rium cognitionis a?ternai.

ifirmitatem, ct astruant quod ubera non habeant, 39. Sed quemadmodum Sponsam suam diligens
Hic nu])ilis significant tempus aitatis. Hoc solct Christus urgebat ad copulae spiritalis solemnita-
^mbolum commune omnibus virginibus esse nup- tem, ita ct Ecclesia jam capta festi-
Vcrbi decore
u'is, ut cum ubera ca-pcrint eminere, tunc con- nabat ad nuptias. Ideoque morarum et dilationis
inctioni habilcs judiccntur. impatiens, quas filiie Jerusaiem innectere 1257
30. Turbata; igitur quod studio dilectionis urgeat gestiebant, dicit : i< Ego murus, et ubera mea tur-
jptias Sponsus, dicunt : « Quid faciemus sorori res (Ibid., 10), » hoc est : Nolite dubitare utrum
jstrae in die qua loquetur in ea (Ibid.)1 » vel, ut murus sim (illae enim dixerant si mui~us est); ego, :

(^mmachus, « qua loquetur ei; -> hoc est, sponsa- B inquit, murus sum, et non parva ubera habeo, sed
im celebritate solct fieri coUocutio, et conlirma- ut turres ubera mea sunt. Quomodo dicitis, quia
3 nuptiarum. Quid ergo faciemus, dicunt tur- iion habeo ubera? Sensus, ut turres, habeo sapien-
it«e, quia urgetur conjunctio spiritalis? A lantis tise, in quibus est abundantia, sicut scriptum est :

jptiis excusare non possunt; nemo enim est qui « Et abundantia in turribus tuis [Fsnl. cxxi, 7). »

»pulam vel anima; et Spiritus, vel Christi et Ec- His uberibus, id est, sensibus, habilem se tantis
esia; non beatam putet. Sed quia plenitudo Verbi nuptiis sistimabat; sed fili« Jerusalem adhuc non
il Spiritus sancti vibrat et fulget, et nihil est poterant sestimare, quia sensuum ejus abundan-
lod illis possit ajqUari, ideo differre desiderant; tiam non videbant.
; illa dilatione vel anima, vel Ecclesia possit esse
40, Et addidit : « Ego eram in oculis ejus tan-
3rl'ectior.
quam inveniens pacera [Cant., viii, 10), » hoc est :

37. Dicunt ergo : « Si murus est, aidificemus Deliberatis de meis sensibus, cum pacera Dei inve-
ipcr eum receptacula; et si jauua est, sculpamus nerim, qua; exsuperat omneni raentem, et custodit
iper eam tabulas cedrinas [Ibid., 0). » Murus est corda et sensus (9) in Christo Jesu. Talis, inquit.
aima sancti. Habet et Ecclesia muros suos, qu»e g crani in oculis Sponsi, qualis qufe habet pacem.
m perfectior dicit : « Ego civitas munita [Isa., Scriptum est enim : Qui recte quaerunt pacem, ha-
cviii, 10). » Hic est murus, qui habct duodecim bebunt (10) eam testimonium [Prov., xu, 20).
jrtas apostolicas, pcr quas populo natiouum patet Festinantibus igitur dilecto atque dilecta, cele-
igressus in Ecclesiam. Sed murus quamvis ambi- brata coujunctio spiritalis est, mutuo expetita con-
im totius urbis includat, tuuc tameii est munilior, sensu.
im receptacula habucrit prseparata, in quibus 41. Ideoque tanquam nuptiale canens carmen,
ropiignatores tutum speculandi ac tuendi
urbis exsultavit Spiritus in propheta, dicens : « Vinea
jssint habere subsidium. Sed quia rationabilis facta est Salomoni vineam in Beelamon ; dedit
sec civitas esl, et omnis spes ejus in Dei verbo est suam iis qui servant [Cant., viii, 11). » Clamat
on fcrrea, sed argentea ei propugnacula requirun- ergo Spiritus Plantata est congregatio populorum,
:

ir, eloquiis ccelestibus iiiagis quam corporis vo- et vitis ajternae fundata radice, et spiritalia sub
iptatibus hostiles impetus repulsare consucta. Eo jugum Vorbi cordo mansueto colla subjecit. Plan-
illa prsesidio, eo splendore refulgens, habilior tata auteni est in multiludine nationum ; hoc enim
hristi copula^ judicatur. esse intelligendum Bcelamon Symmachus, Aquila.
38. Et quia janua Christus esf, qui ait : « Per *^ alia^que translationes (il) Graeco sermone docue-
le si quis introierit, salvabitur [Joan., x, 9); » el ruut. Repudiata est vetus copula, quae fructum
cclesia janua nuncupalur, quia per ipsam patet afferre non poterat; data est vinea novis fideli-
opulis aditus ad salutem. Ne haireticorum cor- busque cultoribus, qui non solum facere frucLum
nnipatur tineis aut vermibus, dicunt filise Jerusa- possent, sed etiam custodire. Una igitur ovis erra-
im, vel angeli, vel aniina? justorum : « ^dilicemus vit ; sed i'evocata, totius spatia orbis implevit. Unam
iipcr eam tabulas cedrinas [Cant., viii, 9), » hoc ovem error abduxerat; sed multifudinem populo-
st, tidei sublimis bonum odorem; est enim suavis rum Domini gratia congregavit. Erravit homo;
ujus materiie odor, quam uon vermis, non tinea sed Ecclesia jam murus esl, et murus validus.

(8) Era. el seq. edit., nnpares xe tantin nHpliis... (10) Rom. edit., quierunt pacem, gaudebunt. Ubi ad
f^linere non possent ; elegantius Amerb. cum mss., marginem adnotavil Prov.. xii. iO. qui locus eo modo
nparem lantis, elc; boc enim ad Ecclesiam refer- in Hebr. et omnibus versionibus constanter legitur.
ir, nou ad tilias Jorusalem.
Atfaraen u cunctis mss. ac vet. edit. hic recedere
(9) Mss. non pauci el custodit coiyora et sen-
, nobis religio est.
(3.
(11) Omues pene scripti cod., alimqu^lradttiones.
1603 S. AMBROSll im
Erravit Adam; munis est David, qui mandata Dci a lentaretur ; ideo cum Verbi gratia delectaretur, su-
obhtus non est. bito cernit insidias persecutorum ; et qua? plus
42. Custodita igitur et vallata hsec vinea muni- Sponso quam sibi timeret, aut quia a persecutori-
mine spiritaii, miile fructus dat Christo, duccntos bus Chrislus magis appetitur in nobis, ideo ait :

autem fructus custodibus. Ideoque ait Ecclcsia : « l''uge, frater meus, et similis esto tu capreolcB,
« Vitis mea in conspectu meo, millc Salomoni, et aut hinnulo cervorum super montes aromatum
ducenti servantibus fructum (Ibid., 12). » Perfectio (Ibid., 14). » Propter infirmos fugit, qui tcnlamenta
et plenitudo Christi est portio servulorum. Habes graviora ferre non possent. Ideo scriptum est ut
hoc mysterium in Genesi, ubi quinque partes Ben- de civitatibus ad civitates fugiamus ; et si nos in
jamin fralri juniori tribuit Joseph, singulas reliquis hac civitate fuerint persecuti , fugiamus in aliam
fratribus (Gen., xliii, .34). Domino igitur quinque (Mnlth., X, 23). Propter infirmos igitur, ut dixi-
sensuum portio 1258 ^^ praerogativa defertur, mus , fugiat persequentes; aut fugiat ab infirmis
quam illi utique tiibuit ipse quem diligit ; sicut (12), et transeat ad montes aroraatum, qiii pro
dile.xit et Paulum, cui dedit ad evocandas gentes martyrio odorem possint beatBe resurrectionis af-
sapienlise principatum. ferre. Montes aromatum sancti sunt. » Ad eos con-
43. His igitur fructibus delectata Ecclesia dicit ad B fugit Christus, quia « Fundamenta ejus in monti-
Christum : « Qui sedes in hortis, amici intendentes bus sanctis (Psal. lxxxvi, 1). Ad eos igitur con-

sunt voci tuai : vocem tuam insinua mihi (Cant., fugit, qui sunt ejus stabilia fundamenta. In nobis
VIII, 13). » Delectabatur enim quod in hortis Chris- fugit, in illis lida statione consistit. Mons igitur
tus sedebat; et in hortis positi amici intendebant aromatum Paulus est, qui potest dicere « Bonus :

voci ejus. Sed quia amici illi de ccelestibus erant enim odor Christi sumus Deo (II Coi\, n, 15). >>

Archangeli, vel Dominationes, et Throni (homines Mons aromatum David, cujus orationis odor ascen-
enim expulsi de paradiso fuerant propter inobedien- debat ad Dominum ; et ideo dicebat : Dirigalur
tiam coeleslium mandatorum atque ideo adhuc , oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo (Psal.
Ecclesia vocem ejus non poterat, quam cupiebat, CXL, 2).
audire), ideo ait Vocem tuam insinua mihi. Unde
: 45. Symmachus tamen et Aquila interpretati
et nos si volumus eum in nobis sedere, simus horti sunt, quod Christus dicat ad Ecclesiam : Quse sedes
clausi alque muniti, ferainus virtulum flores, gratite in hortis, hoc est, jam in hortis sedes, superno
suavitatem ; ut disputantem cum angelis Dominum digna paradiso Vocem tuam insimia mihi,
; et ideo
Jesum audire possimus. p cui amici inteudunt. Ego quoque eam audire desi-
44. Sed quia futurum erat ut, cum ad plenitudi- dero. Ccepil in hortis esse Ecclesia, postquam (13)
nem Ecclesia pervenisset, persecutionibus variis in hortis passus est Christus.

(12) Ita plerique mss. Alii tamen aliquot, et edit. (13) Rom. edit. sola, m horiis captus esl Christus-
omnes, aut fugial ab infimis, ut nempe infimi per an- Sed prselerquam quod potest id de Christi agonia in-
tithesin monlibus opponantur sed melius opponun- ; telligi, etiam extra pomeria urbium, ubi erat mons
tur infirmi martvribus. Calvarise situs, conseri horti consuerunt.

IN EXPOSITIONEM EYANGELII SECUNDUM LUCAM ADMONITIO.

Hoc opus sermonibus quibus Evangelium Luca? Aml^rusius populo enodavit, constare extra contro-
versiam est. IUud enim non modo ex oralionis forma, citatisque (lib. vn, in cap. x et xiv, ct alibi) Scrip-
turse in Ecclesia priusquam vir sanclus aggrederetur ad dicendum, recitat^e locis inteliigitur; sed
multo magis ex eo declaratur, quod illum diebus Dominicis (lib. viii, in cap. xix) ahisque celebrioribus
(lib. IV, in cap. v1, verba fecisse deprehendimus. Imo vero non difficulter animadvertirnus Gvangelicum
textum quem exponere ille cogitabat, jiublice recitatum fuisse : quandoquidem complures ejusdem
Evangelii locos, textu non citato (lib. u, in cap. m), ita explicat, ut quse tractabantur (lib. v, in cap. vn;

lib. VII, in cap. ix, et alibi), nisi materia orationis prselecta fuisset, ab auditoribus capi minime potuis-

sent. Quod incommodum ne lector quoque pateretur, curarunt editores Romani, ut evangelicus omnis
contextus, et is etiam in quem Arabrosius nihil dixerat, exhiberetur. Verum cum id prsestare illi nequi-

verint, quin non solum saepe Ambrosianam orationem interscinderent, sed et illic haud pauca partim
inverterent, partim adjicerent; satius visum est ubi versus qui exponitur, desideratur in manuscriptis,
illum in margine editionis indicare.
Quamvis solum Evangelium Lucae enarrandum sibi proposuisset Ambrosius, subinde tamen ahorum
005 EXPOSITIO li\ IXCAM. — ADMOMTIO. ICOr.

itiam locos ftxponit (lib. v, iii cap. vii; lib. vi, in cap. ixj; quoties videlicet ii vel aliquid habcre
identur pecuiiaris diflicullalis (iib. n, in cap. ii et iii), vel a beato Luca fuere pratermissi; cum
lioquin cornm cognitionem populo ulilitali futurain censet. Desudal potissimum in conciliandis quje apud
vangelislas apparent conlrariis (lib. iii, init. ; lib. v, in c. v et vi; lib. vii, in cap. vii, et alibi sajpius),

l nodus inciderit, ad spiritualem confugil interpretalionem (lib. v, in cap. vii; lib.

sicubi durior littcrte

, in ca|». xxiii), in qua mirilice illos convenirc demonstrat. Multus est in enarrando seusu naturaii

tque bistorico; frequenter tamen orationem convertit ad myslicum sed inde sa^pe .saepius piieclara, ;

[iiibus passim coinmentationem suam illustrat, morum pra;cepta ducit. Prsecipuas quoque temporis sui
iffireses, quibus Christi divinitas impelebatur, oppugnat, hoc est, Manicha>.03, Photinianos, Arianos, et
los pra3 cajlcris, utpote Catholicorum ea tempestate hostos infensissimos; unde haud injuria liceat affir-

nare, hanc ei potissimam fuisse causam, cur Evangelium Luca? interpretari apud se statueret.
Hos omnes sermones redegil in unum opus, illudque inscriptum voluit titulo expositiouis Evaogehi
ecundum Lucam : qnomodo ipsum semel atque iterum ab Auguslino (lib. i de Grat. Christ., cap. xliv; lib.

Depeccat. orig. cap. xi.i, lib. i Conl. Julian. c. iii, et lib. ii, c. vj cilalum reperias, cui non pauci quo-
ue mss. hac in rc favent. Al voro falsus est Sixtus Scn. cum eamdem hanc commenlationem ab auctoie
uo in libros non fiiisse dislinctam asserit hoc arguincnto, qaod Augustinus nusqunm lihri alicujus nume-
u,m cilat (Biblioth. lib. iv). Non legerat profecto primum ejusdem Patris librum De gratia Christi in ;

jus enim cap. xi.iv et xlv plerique operis, de quo agimus, libri numero indicalo ad decimum usque

leinorantur. Gravius adhuc {)eccat Possevinus fin Apparat.), qui Sixti judicium contra Augustini
ucloiilalem secutus, memoratam partitionem negat. Quippe dubium non est, quin exemplaribus quae
lcm Auguslinus lectitavit, multum habendum, non solum propter temporum vicinitatem, sed
fidei sit

uilto niagis propler illius docloris arctissiniam cum Ambrosio conjunctionem. Fatemur quidem ab ilio
brum sextum loco scplimi semel nominari sed nisi postremis operum Augustini scriptoribus hunc
:

ipsum tribuendum putes, forle diccndum fuerit in hoc erralum esse ab iis qui Ambrosii Expositionem
escripsere, ut ibi septimi libri initiuin pouerent, quo sexti limites extendi oportebal.

Scriptos anno 376 hos libros auctor est Baronius (ad ann. 376), unico nimirum persuasus loco, ubi
ir sanctus Alaiiorum (lib. x, in cap. xxi), neque non famem quamdam
aliorumque barbarorum bella,

c pestein iii animalia omnia saivientem inemorat. Sed magnus cardinalis secum ipse uon salis consen-

l, cuin tradil Apologiam David non nisi post annum 383 lucubratam esse; constat siquidera eam
tari in hac ipsa expositione (lib. iii, in c. iii), ac proinde hanc dici debere illa posteriorem. Quaprop-

!r ut aliquid firraius statuatur, observandum est sanctum Ainbrosium antequam in Evangelium Luccp

iriberet, mullos libros, quorum ibidem nientionem facit, iu lucem emisisse, v. g. De Viduis (lib. iii, in

ii; lib. IV, in cap. iv) post an. 377, De Fide (lib. iii, in c. ui) post 379, De Spirilu sancto (lib. vi, iii

ip. vi) an. 381, denique ApologUm David (lib. ii, in cap. ii, et alibi) post 383 corapositam. Quin eliam

ec suum in Isaite prophetiam (lib. iii, in cap. iii) commentarium silet. Quae cum ita sint, si Baronius

tt libros huic Expositioni pivnpmissos cxpendisset, haud a^gro animadverlisset, lot opera ab eo, qui ad
jiscopatum a prtefectura anno lantum 374 traductus fuerat, inlra duos annos elucubrari non potuisse.
jd quse sanctus noster de Justinse in se persecutione scribit (lib. vii, in cap. ix), ea tantam cum illis

1186 in scriplione De hasil. non trad. leguntur, prfEferunt affinitatem; ut inde constet commentationem
B qiia loquinuir, non iiisi elapsis difticillimis illis lemporibus, id est, non ante annum 386, absolutam

ise; qiiandoquidcm alibi (lib. ix, in cap. xx) pacein, quain deinceps consecuta est Ecclesia, memorari

bscurum non est. Porro quod ad Baronii argumentum, ei non absurde quivis respondeat, de iucursio-
ibus barbarorum istorum, aliisque calamitatibus tanquam de rebus pra^teritis loculum Ambrosium.

Multuiii tein[)oris dum is Expositioni huic operam darot. exaclum est. Enimvcro, cum sub fincm libri
uarti signilicot Epiphania fesla paucis antc diobus coIol)rata esso (lib. iv, in cap. v\ superiores libros
er aliquot aiini proxime elapsi monses ad populiiiii pronuntialos fuisse oportebat ; cuni aulem ex libro
:tavo (in cap. xviii) sermonem habuerit annivorsariis consecralionis suae encffniis, quse in Ecclesia
iin Grseea tum Lalina nunquam nisi viiidiis Dec. ronuntiantur (Baroii. in Martyrol., etc.) hanc ;

lateriam ferino por bionnium tractatam csso manifosttim est. Nihil lanioii hic admiramur, cum ex Augus-
no (Confess. lib. vi, cap. iii) cognovcrimus, Ambrosium Dominicis tantum diobiis verba facere consuo-
sse; nec ilUid etiam ignoremus ipsum ab argumento suo quandoque avocatum esse propter majores

Meinnitatos, (lueniadmodum usu voniebat in sacro Pascha, quo tempore ipse per se catechumenos in-
ituebat. Sod fortassis oliam contigerit, ut intermissum opus propter Justinn? pei^^ocutionem, reddila

emuni tranquillitate perfecorit.

In prioribus libris nonnulla mutuatus est ab Origene {Homil. in Luc). Utrum autem illum
quoque in
quentihub subinde imitari perrexeril, cum non omnia doctissimi illius Patris opera ad nos pervene-
dcliiiiri ccrto iion potest. Verum ex Ambrosii oratione satis
iit,
intelligas ipsum nemini homiiii priva-
n adhaM-ontem variorum auctorum opinionos A\h. vii, in cap. xiv, xvi ot alibi sa?pius). proul in rem
am esse vidcbantur, propouere, necnoii inulta Ecclesi* sua\ illisque tomporibus congruentia dicoro.
lee cum Origenis
doctrina miniiue coha«rebant. Ca?terum si quid ox illius scriptis aliorum Patrum ad
•lar hausit, non dubitarunt etiam posteriores ex hac pulchorrima oommentatione plurima deoerpere.
1607 S. AMBROSli 1608

In primis falcem immisil in hanc segetem S. Maximus ; adeo ut ejus nomine qusedam ex hoc Ambro-
siano tractatu sumpta Lanfrancus xi saeculo citaverit De celanda confess.).
(lib.

Porro, si Rufino crcdimus (lib. n Invect.), erat hoc ipsum opus unum e duobus illis commentariis, e

quibus aller, ut ex Paula? atque Eustochii judicio referl Hieronynius, et seiisibus hebes esset, et verbis;
ad Puul. et Eusloch.). Sed etsi constaret ea de re,
alter in verbis luderet, in sententiis dorrnitaret {Epist.
varie admodum de hicubrationibus sancti Ambrosii locutum Hieronymuni et a summis interdum ,

laudibus ad contemptum haud satis aequum descendisse, in confesso est. Hujus varietatis ahbi rationera
aperuinius Pra^fat.j. Interini Expositionis Ambrosiana^ utilitas et excellentia abunde vindicatur, tum
quod toties ab Augustino (/oc. cit.), Cassiodoro (lib. De histit. divin. Litt. cap. vn), atque ahis nou sine
iaude memoi-ata est, tum quod ejusdeni auctoritate synodum Hispal. secundam anno 619 et sextam
generalem (act. 10) 680 habitam, usas comperimus. Sed nec Hieronymus ipse usque adeo pro contemnen-
dis 7iugis habuit hanc Expositionem, iit non ad illam lectores suos aliquando remiserit(epist. 131 ,
queest. ii}.

SANCTI AMBROSII
MEDIOLANENSIS EPISCOPr

EXPOSITIO

EVANGELII SECUNDUM LUCAM

LIBRIS X GOMPREHENSA.

PROLOGUS

125d'61 ^- Scripturi in Evangelii librum, A tionabilius putes Visionis , eo quod ratio visum
quem Lucas sanctus pleniore quodam modo rerum mentis acuat, et animi purget obtutum.. Ethicus
DominicaiHim distincLione digessit,stylum ipsum puteus Abundantise, eo quod cedentibus allophy-
prius exponendum putamus; estenim historicus. lis, quorum specie vitia corporis figurantur, vivae
Nam licet Scriptura divina mundanae evacuet Isaac liquorem mentis invenit. Purum enim pro-
sapientise disciplinam, quod majore fucala verbo- fluunt boni mores, et bonitas ipsa popularis
rum ambitu quam rerum ratione subnixa sit, tamen abundat aliis, sibi restrictior. Tertius puteus Jura-
si quis in Scripturis divinis eliam illa quse miranda menti, hoc est, sapientiae naturalis, quae ea qua:

illi putant, quaerit, inveniet. supra naturam, vel naturae 1262 sunt, compre-
2. Tria sunt enim quse philosophi mundi istius hendat. Quod enim Deo teste
affirmatur, et quasi
prsecellentissima putaverunt, triplicem scilicet juratur, etiam divina complectitur, cum Dominus
esse sapientiam (1;, quod aut naturalis sit, aut natura? fidei testis adhibetur. Quid eliam tres libri
moralis, aut rationabilis. Haec tria jam et in Veteri Salomonis, unus de Proverbiis, ahus Ecciesiastes,
Teslamento potuimus advertere. Quid enim aliud terlius de Canticis canticoi'um, nisi trinae hujus
significant tres illi pulei, quorum unus est Visionis, ostendunt nobis sapientiae sanctum Salomonem
alius Abundantiee (2), tertius Juramenti, nisi tri- B fuisse solertem? Qui de rationabilibus et ethicis

plicem istam in patriarchis fuisse virtutem ? Ra- (3) in Proverbiis scripsit, de naturalibus in Eccle-

(1) Hanc philosophiae divisionem vulgo Plaloni phiam in duo tantum membra distribuant, natura-
altribuunt : qua de re sanctus Augustinus, lib.
ita lem ac moralem, quod non abhorret ab Augustin
VIH De Civit. Dei, cap. 4 Plalo :philosophiam senlentia, ubi loco citato subjungit rationalem phi
perfecisse qunm in tres
laudatur, pnrtes dislribuit : losophige partem utrique, id est, actioni et conteDO-
unam moralem, quae maxime in actione versalur : plationi, necessariam.
alteram naturalem, qux contemplalioni deputata est (2) Alius abundantise, addit edit. Rom., seu latitu-
tertiam rolionalem, qua verum disterminatur a falso. dinis.
Idem traduut Cicero, lib. i Acad. quxst.; Laert. in (3)Mss. Carn. et Taur., de moralibus, id est
Vita Platonis ; Euseb., De Prsepar. Evang., lib. xi, Sed praeterquam quod hic non obscurum
ethicis.
cap 2 ; Plutarchus et alii. Sunt tamen qui philoso- sed clarum explicaretur per obscurius, et duo h
509 EXPOSITIOMS IN LUCAM PROLOGUS. 1010

asle, quia << Vanitas vanitatiim, et omnia vani- ^ faciiiiis sequitur non cxspectantcm. Docuit filiani

s {Eccle., I, 2), )) qu8R in hoo mundo snnt con- rationabilia, ourn lego, quoniam « Qui lidoiis est

ituta, « vanitati enim creatura subjecta est in minimo, etiani in majore lidelis est (Luc, xvi,

\OTn., VIII, 20); » de moralibus autem, et ratio- iO). )) Quid adhuc de naturalibus dicam, quod
ibilibus iii Canticis canticorum , eo quod cum docuit virtutes ccelorum moveri [Luc, xxi, 26), Do-
lima; noslra; amor Verbi cffilestis infunditiir, et minum soiiim esse unigenitum Dei Filiiim , in
tioiiabili mens sancta quadam socielate connec- cujus passione tenebrae per diem factai sunt,
Lur, adniiranda mysteria rcvelantur. terra obscurata est , sol refugit {Ltic, xxiii, 44,
3. Evangelistis quoque quam putas defnisse sa- 45)?
entiani; quorum alii cum variis generibus sint '). Ergo omnem quem mundana sibi prudentia
ferti, singuli lamen diverso generc pnestant ? falso vindicat principatum, sapientia vere possidet

it (inim vore sapientia naturalis in libro evan- spiritalis : praisertim cum , audacius ut aliquid
ilistii' Joannis (4). Nemo enim , audeo dicere usurpemus, ipsa lides nostra , ipsum mysterium
nta sublimitate sapienlia; majestatem Dei vidit, Trinitatis sine hac non pos-
triplici sapientia esse

nobis proprio sermonc reseravil. Transccndit sit; nisi credamus Patrem (7),
et illum naturaliter
ibes, transcendit angelos, et Verbum in princi- ^ (jui nobis genuit Redemptorem; et iilum ethicum

reperit, et Verbum apud Deum vidit. Quis Filium, qui Patri usqne ad mortem secundum homi-
item moralhis secundurn hominem singula per- nem obediens, nos redemit; et illnm rationabilem
cutus, quam sanctus Matthaeus, qui edidit nobis Spiritum, qui rationem colendae divinitatis, et vitae

263 pi'SPcepta vivendi? Quid rationabilius illo regenda; , humanis pectoribus infudit. Nec quis-
Imirabili copulato (Fi), quam quod sanctiis Mar- quam putct nos potestatis aut virtutis fecisse distan-
is in principio statim locandum putavit? « Ecce, tiam, cum htec calumnia etiam Paulum possit in-
quit, niitlo angelum meum {Marc, i, 2); » et, cessere. Neque enim distanliam fecit ille, cum dixit
Vox clamantis in deserto {Ibid., 3); » ut et admi- « Divisioncs gratiarum sunt, idem autem Spiritus;
tionem moveret, et doceret hominem humiii- et divisiones ministeriorum sunt, idera autem Domi-
te atque abstinentia et fide placere debere, sicut nus, et divisiones operationura sunt, idem autem
e sanctus Joannes Haplista his ad immortalitatein Deus, qui operatur omuia in omnibus (I Cor., xii,
adibus ascendit, vestiniento, cibo, nuntio? 4-6). Operatur enim oninia et in omnibus Filius,
)>

4. Al vero sanctus Lucas vclut quemdam histo- sicut habes alibi, quia « Omnia et in omnibus Chris-
;um ordinem tcnuit, et plura nobis gestorum tus [Coloss., III, 11). » Operatur et Spiritus sanctus,
p
)niiiii miracula revelavit, ila tamen ut oranis quia « Omnia operatur unus atque idem Spiritus,
pioiitia; virtutes Evangelii istius complecleretur divideus singulis prout vult (1 Cor., xii, 11). » Nulla
storia. Quid enim praicellentius ad sapientiam ergo operationum distantia , nulia discretio est
ituralem, quam quod Spiritum sanctum creatoreni ubi vel in Patre, vel in Filio, vel in Spiritu sancto,
iam Dominicae incarnationis exstitisse reseravit nulli secunda plenitudo virtutis est.
uc, I, 35)? Docet ergo naturalia, si creat spi- 6. Hajc igitur cum legimus, diligenter considere-
tus ((1). Unde et David docens sapicntiam natu- mus, ut in ipsis locis nobis possint melius 1264
lein : « Emitte, inquit, Spirituin tuuin, et crea- elucere. « Qui enim qiuvrit, inveniet, et qui pul-
mtur (Psal. cni, 32). )> Docet moraUa in eodem sat, aperietur ei(M(itth., vii, 8). » Aperil sibi dili-

iro, cum mc in illis beatiludinibus docet mores gentia januam veritatis, et ideo priPceptis ccelesti-
lemadinodiim amare
debeam {Luc, iiiiniicuin 1)US pareanuis. Neque enim
diclum est ho- otiose
,
'27-38); quemadmoduin non refcrire et non , mini, (juod nulli aliorum aniniantium u In sudore :

percutere veiberanteni; quemadmodum benefa- vultus tui manducabis paneni luuiu (Gen., iii, 19. »
ire, mutuum dare cum desperalione recuperatio- His enim auiinalibus quai natura irrationabilia sunt,
is, aiit remunerationis et mercedis. Merces eniinrvjussu Dei lerra pabulum ministrare praecepla est
)d. reconliores sunt, quam ut aliorum el edit. vetat (luin, ul dicitur aclus, et actum, ila eliam
)nsensui prtvrcrantur comniuuis loctio otiani : dicatur copulatus et copulatum. Rursus edil. Rom.
Milirninri potesl his verbis e Prol. expos. in Psai. quem .<ianctus Marcus; at edit. vet. et mss., quam
xviii, n. 3 « Et in Proverbiis mystica pleraque
: quod sanrtus Marcus. Qnte verba non incomraodum
iperius. Kt inlra ubi omnes edit. cum majori
» seiKsuni efticient, modo iuterpretoris rationabilem
silo luss. de moralibus autem cl r(itionalil)us, sive quideni esso illura copulatum, sed adhuc ralionabi-
t luvbont plcriquo luss. ct rationabilibus : Cod. lius id esse, quod illura statira initio duxerit collo-
orb. ol alii soptera pro, moralibus, legunl, mirabi- canduin.
bus. Verum videalur lusco niss. lavere, quod
otsi (6) Edit. Rom. hfec rejecerat post verba, El
iginuLs in tino periodi, admiranda myslcria reve- creabuntur, contra vet. edit. el mss. omnium tidem.
\ntur taraeii rocoplam loctionom dofondit ilhid ex
; Sod nec ad hoc ulla cogebat necessitas, cum sif
adoni loco meraorattv cxpos.. llocquo in Canticis /»- suporioris soutenliu?, quam quod Spiritum sanctum
'< tam m\isticu)n tjuam moralc. creatorem, etc, conclusio, cujus sequens illa inde :

(•l) Kilit. ot mss. aliqnot, in Itbro Evamiclii qui et David, elc, contirmatio est. CaBterura tres mss.
'ribitur sccundum Joaniicm. Corb. atquc ulii raelio- sed iBvi recenlioris pro, si creat Spiritus, habent,
s notie, in libro eraiujclistiv .loannis. sccreta Spintus.
(o) Oiunos odit. ac rass. aliquot, admirabili copu- (1) Rora. edit., el illum naturalem Patrem... et illum
du. Plures et poliores, copukito. Et certo uihil moralem Patrem.
PaTROL. XV. (XIV, PARS II.) 51
1011 S. AMBROSll 1012

soli auleni liomini , ul rationabile quod accepit i peccala suscipiens, pro lotius mundi vita est imrao-
exerceat, vitae cursus in labore prajscribitur. Oui latusj sacerdotalis enim cst ille vitulus. Idem quippe
enini non est contentus animalium pabulo caetero- et vitulus et sacerdos : sacerdos, quia propitiator
rum , cui non satis est lignum fructiferum in est noster; advocatum enim ipsum habemus apud
conmiune omnibus ad escam datura ; sed delicias Patrem; vitulus, quia suo sanguine nos diluit et

sibi variarum exquirit epularum , delicias sibi redemit. Et bene quoniam Evangelii
accidit, ut
trausmarinis arcessit e terris , dclicias verrit e librum secundum Mattha^um dixiraus esse moralem,
fluctibus, recusare non debet, qui labore victum opinio hujuscemodi non praitermitteretur; mores
requirit, brevem si laborem pro vita subeat aeterna. enim proprie dicuntur humani.
Itaque si quis in boec sacratarum disputationum 8. Plerique taraen putant ipsum Dominum
certamina veniens, exuat se vita3 bujus exposita nostrum in qualuor Evangelii libris quatuor ,

ad errorem sollicitudine, et nudus malitiK, atbleta forrais animaUum figurari, quod idem homo, idem
pietatis oleo spiritali velut quEedam animai mem- leo, idem vitulus, idera aquila esse compfobantur.

bra perfusus, suscipiat certamina veritatis, baud Homo quia natus ex Maria est; leo, quia fortis

dubie perpetua promerebitur sacratarum praemia estj vitulus, quia hostia est; aquila, quia resur-
coronarum. Bonorum enim laborum nobilis fruc-grectio est. Atque ita in libris singulis forma ani-
tus est; el quanto plura certamina, tanto pra?- malium tiguratur, ut uniuscujusque libri series

cellentior coroua virtutum (8). propositorum videatur aniraalium aut naturae

Sed ad propositum revertamur
7. historico : aut virtuti, aut gratiae, aut miraculo convenire.
enim stylo diximus hunc Evangelii librum esse Quae l^GS lic^t omnia in omnibus sint, tamen
digestum. Denique describendis magis rebus plenitudo quaidam in singulis virtutum est singu-
quam exprimendis prajceptis , studium uberius larum. Ortura hominis alius {Matth.) descripsit

comparatione aliorum videmus impensum. Et ipse uberius, mores quoque borainis praeceptis uberio-
evangelisla historico more a narratione sumpsit ribus erudivit. Alius {Marcus) a potentiae coepit

exordium : « Fuit, inquit, in diebus Herodis regis expressione divinae, quod ex Rege Rex, fortis ex

Judseae sacerdos quidam nomine Zacharias {Luc, forti, verus ex vero, vivida mortem virtute con-
I, 5j, » earaque historiam plena digestione perse- tempserit. Tertius {Lucas) sacrificium sacerdo-
quitur. Unde etiam ii qui quatuor animaliura for- tale prcemisit et ipsam vituli iramolationem stylo
mas quse in Apocalypsi revelantur {Apoc, iv, 7), quodam pleniore diffudit. Quartus copiosius caete-
quatuor Evangelii libros intelligendos arbitrati ris divinaj miracula i'esurrectionis expressit. Unus
sunt, hunc librum volunt vituli specie ligurari ;
^ igitur omnia, et unus in omnibus, sicut lectum
vitulus enim sacerdotalis est victima. Et bene con- est {Coloss., ni, 11); non dissimilis in singulis,

gruit vitulo hic Evangelii liber, quia a sacerdotibus sed verus in cunctis. Sed jam ipsum sermoneni
inchoavit, et consummavit in vitulo, qui omnium adoriamur Evangelii.

(8) Tanto praecellentior corona virtutum; vocem virtutum Rom. edit. sustule/at.

LIBER PRIMUS.

(Cap. I. — Vers. 1.) Quoniam, inquit, multi xxviii, 1), erat autem populi gratia discernere spi-
conuti sunt ordinare narrationem rerum. ritus (10), ut cognosceret quos referre deberet in

1. Pleraque nostrorum, quemadmodum veterum iJ numerum prophetarum ;

quos autem quasi bonus
Judseorum, paribus et generibus formantur et cau- nummularius improbaret, in quibus materia magis
sis, atque exemplorum similium pari usu (9), exi- corrupta sorderet ,
quam veri splendor Iumi«is
tuque conveniunt, principioque rerum et fine con- resultaret; sic et nunc in Novo Testamento multi

cordant. Nam sicut multi in illo populo divino Evangelia scribere conali sunt, quae boni nummu-
infusi Spiritu prophetarunt; ahi autera prophetare larii non probaverunt. Unum autem tantummodo in

se pollicebantur , et professionem destituebant quatuor libros digestum ex omnibus arbitrati sunt

mendacio enim pseudoprophetae

, erant ,
potius intelligendum.
quam prophetae, sicut Ananias filius Azor {Jerem., 2. Et aliud quidem fertur Evangeliura, quod

(9) Rom.
edit., atque exemplorum simili usu. cum ad eorum judicium in gravibus conlroversiis
Cave credas hanc Ambrosii mentem fuisse,
(10) recurrere populus jubeatur Deut. xvii, 9 et seq.
ut singulis e populo Judaeorum eam graliam altri- Forsan etiara hoc tanlum significatum voluil, benig-
buerit, cum ejus parlem multo maximam toties a nitate divina fuisse provisum, ne unquam universu-
pseudoprophetis deceptam tradant sacri codices at : populus a falsis prophelis perverteretur, ut III Reg.
credibilius est ipsum hanc praerogativam ei sacer- XIX, tempore Achab factum legimus.
dotum collegio, quod synedrim vocabant, ascripsisse,
513 EXPOSmONIS IN LUCAM IJ!'.. I. 1014

jodecim (11) scripsisse dicuntur. Ausus est etiam \ pleto nemo dubitat, cuin fidem efi^ectus astniat,
isilides Evangolium scriberc, quod dicilur secun- exitus prodat. Itaquc Evangelium completum est,
jtu Basilidom. Fertur etiam alitid Evangelium, et redundat omnibiis [)er universum orbem fideli-
lod scribitur secundum Tiiotnam. Novi aliud bus, et mentes omnium (li>) rigat, animumque
riptinn secundum Matthiam. Leginms aliqua confirmat. Ergo fundatus in petra, et qui omnem
ist. 37, cap. Legimus (ilifjwt), nc legantur; legi- lidei sumpserit plenitudinem, firmanienlumque
us, ne ignoremus; legimus, non ut lcncamus, sed constantia.', rectc dicit : Qnae in nohis completx
. repudicmtis, et ut sciamus qiialia sint in quibus sunt; quoniam non signis et prodigiis, sod verbo
agnifici isti cor exailant suum. Sed Ecclesia, cum vera (l'i) ct faisa discriminant, qui salutaria Do-
latuor Evangelii libros liabeat, per universnm mini gesta describunt, vel qui animum mirabilibu.b
uiidum evangelistis redundat (12); hsereses, cum ojus intendunt. Quid enim tam rationabile, quam
ulla liabeant, unum non habent. Midti enim co- ut credas, quod legis ea gesta quie supra hominem
iti, sed Dei gratia deslituli sunl. Pleriquc etiam sunt, potioris esse natiirai; at vero oum legis ea
[ quatuor Evangelii libris in unum ea qua^ vene- qua; sunt moralia, susccpli credas 1267 <^sse

itis putaverunt assertionibus convenientia , re- corporis passiones? Ita verbo atque ralione, non
rserunt (13). 1266 ^t^ Ecclesia quaj unutnB signis fides nostra fundatur.
i^angclium liabet, unum Deum docet; illi autem (Vers. 2.) Sicul tradiderunf , inquit, nobis qui ab
n alium Deum veteris Testainenti , alium novi inilio ipsi viderunt, et ministri fuerunt Verbi.
iserunt, ex multis Evangeliis non unum Dcuni i). Non congruit ista locutio, ut magis (17) mi-
d pUires fecerunt. nisterium verbi visum quam auditum esse creda-
3. Quoniam multi, inquit, conati sunt. Conati mus. Sed qnia non prolativum verbum, sed sub-
ique illi sunt, qui implcre nequiverunt. Ergo stantiale signatur Verbum quod caro factum
illiid

ultos coepisse, nec implevisse, etiam sanctus Lii- cst, et habitavit in nobis, non vulgare verbum
is testimonio locupletiore lestatur, dicens pluri- sed illud coeleste iutelligamus, cui apostoli minis-
os esse conatos. Qui enim conatus est ordinare, trarunt. Et tamen in Exodo lectum est, quia po-
10 labore conatus est, nec implcvit. Siue conatu pulus videbat vocem Domini {Exod.. xx, 18); et
int enitn donationes et gratia Dei, qua; ubi se in- uti(iue vox non videtur, sed auditur. Vox enim
iderit, rigare consuevit, ut non egeat, sed redun- quid cst, nisi sonus qui non oculis cernitur, sed
5l scriptoris ingenium. Non conatus est Maltha?us, aure pcrcipitiir? Verum altissimo ingenio voluit
)n conatus est Marciis, non conatus est Joannes, --, declarare Moyses, quia vox videtur Dei ; interioris
)n conatus est Lucas, sed diviuo Spirilu uberlatem enim mentis videtur obtutu; in Evangelio autein
ictorutn rerumque omnitim ministrante, sine ullo non vox, sed illud quod voce praestantius est, Ver-
cwpta complerunt. Et ideo dicit
lOliiuine : bum videtur. Unde et Joannes sanctus evangelista,
Quoniam mulli conati sunt ordinare narrationem « Quod erat, inquit, ab initio, quod audivimus, et
rum, qux in nobis compktae sunt (14), vel qux in quod vidimus, et oculis nostris perspeximus, el
ybis redundant. manus nostrse scrutatae sunt de Verbo vitae; et vita
4. Quod enim redundat, nulli deficit, et de com- apparuit, et vidimus, et testamur, et annuntiamus

(11) Kom. quod duodecim apostoli ; quo eliatn

edit. (13) Ea temeritate corrumpendi sacras paginas
acabulo adullerinuin hoc Evangeliura ab Hiero- Marcionom in Evangeho B. Lucae usum testantur
ynio nomiuatur Prooemio in Matlh.; sed vox Tertul. in libris adversus eumdem haereticum, et
posloli suppressa in ac mss. salis a lec-
vel. edil. Epiphan. haeros. -4. De Manichfeorura aulem in
ire inleUigitur. Iutra vero ubi omnes edit. et phi- couspurcaudis hbris divinis audaoia hic aperte Am-
js mss sectindum Basilidem, mss. quinque me- brosius noster non secus ac Leo papa, serm. 4 de
oris nolfB leguut, secundum proprlum nomen. De Epipli., conquerunlur. Ad extremum Gelasius citalo
oc Basihdis Evangelio loquitur Hieronymus citato decreto EvangeUa Luciani atque Hericii apocrypha
>co, ot
iii Isa. cap. lxiv, ubi alia uonnulla hujus- declarat. Ciieterum hoc loco liceal obiler admouere
lodiapocrypha Evangelia recensot. Bvaugeliorum D hoc decretum de libris apocryphis, quod reoentio-
uoquo Thomas ac Malthise idem Hieronymus me- res quidam Hormisdae pontitici atlribuuut. a nobis
lorato Procem. iu Malth. mentionem facil, sicut sub consueto Gelasii tilulo aUegari, quia illud in
l Evaugolii secundum Bartholomanim. Donique niss. aute mille.anuos exaratis eadem inscriptione
ffirelici oo usquo ainpHticaruut nuiuorum pseudo- prtenotalum reporiatur. Vide Mabill. nostrura in
vangeliorum, ut suum eliam Judse proditori ascri- Dissert. de Cursu Gallic, § 1, nura. 9.
erelur, queiuadmodum ab Epiphauio, hser. si 38, (14) Grtece n£n>r,po9opr,|A£va>v ev •?;(j.iv, quod etiam
3 Thoodoreto, lib. i Hxrel.
fabuL, disoere est. nonnuUi vertunt, qux nobis abuude probata? sunt.
Tigenes, Ilora. 1 in Luc, Athauasius in Snnopsi, Vide annot. Cordeni in Catenain grirc. Patrum ad
alii nonnulhi ex his insanorum ovangelistarum
•
hunc versum.
JUimeutis inemorant, qua) omnia coutigil docrolo (lo) Corb. cod. ot alii non pauci, mentes omnium
^io Gehisius, et Innocentius I, opist.
3. ad Exuper. regit.
otandum porro quod hio dioitur, Leyimus aliqua, (16) Rom. odit., sed verbo atqiie ratione vera. elc.
? leyantur; inuuit ouim his vorbis S. Docfor (17) Sioomnos, ac mss. aliquot. Novem
edil.
|)noruin opiscoporum munus osso, ul pravos li- lamou non inthmv nola> loguul ul magis, e quibus
os ipsi pervolvontes dotocto oorum voneno illos quatuor majus ministcrium verbi quam auditus: ex
•fellaut, et plebi sua; hac pestifera loctione inlordi- quo otiam numero quidam forle calami lapsu, quam
uU. auditum. Sed iu illis omuibus deest, visum.
[ii) Rom. edit., Evangeliis redundat.
 Ifilfi S. AMBROSII IG16

vobis de vita, qu8R crat apud Patrem, et apparuit \ convcrterot. Video Jesum, quando logo quia casco
nobis (I Joan., i, 1, 2), » Vides ergo qnod Verhum linivit oculos luto, ct reddidit visum. Ipsum enira
Dei et visuni cst apostolis, cl auditum. Non soluin recognosco qni do luto linxit hominem, et ci

enim secundum corpus videriint Domiiium, sed vivendi spirilum , et vivendi lumen infudit {Gen.,
etiam secundum Verbum; viderunt enim Vorbum, 11, 7). Video Jesum, qunndo peccata condonat;
qui cum Moyse et Elia viderunt gloriam Verbi {Cf. nemo enim potest pcccata diraittcre, nisi solus
August. epist. nunc 148, enim vidc- al. Ili). Isti Dcus {Marc, ii, J), 7). Video Jesum, quando Laza-
runt Jesum, qui in siia viderunt gloria; alii non rum suscitat {Joan., non viderunl qui xi, 44), ct

viderunt, qui corpus tantnmmodo videre potne- viderunl. Video Jesum, video etiam Patrem, quando
runl ; non enim corporalibus, sed spiritalibus oculis oculos ad coehmi erigo, ad maria converto, ad ter-
Jesus videtur, ram retorqueo « Invisibilia eniin ejus, per ca qua;
:

G. Denique Judaii non viderunt eum, quia non perfecta sunt intellecta, conspiciuntur {Rom., i,

videbant (18) in spirilu. Vidit eniin Abraham, quia 20). »

scriptum est : « Abraham diem meum vidit, et 8. Sicut tradiderunt nobis, qui ab initio viderwtl,
gavisus est {Joan., viii, fiC). » Vidit ergo eum Abra- ct rninistri fuenint Verbi. Gemina virtus est in

ham, qui Dominum utiquc in corpore non videbat : B homine perfecto, ut et intentio sit et actio. Utrani-
sed qui vidit in spirilu, vidit in corpore; qui au- que igitur virtutem sanctus evangelista apostohs
tem vidit in corporc, et non vidit in spiritu, nec in dcfcrt; non solum enim viderunt, scd eliam mi-
ipso vidit corpore, quod videbat. Vidit eum Isaias, nistri, inquit , Verbi fiierunt. Intentio visionis,

et quia vidit in spiritu, vidit et in corpore. Denique actionis est ministerium; finis autem intcntioui^
« Non habebat, inquit, speciein suam nequc deco- est actio; principium aclionis intentio. Atque ut
rem {Isa., liii, 2). » Non vidcrunt cum Juda'i, proprio apostolornm utamur cxemplo, intentio esl,

obcai^catum enim erat insipicns cor corura. Ipse quod Petrus et Andreas audita Domini voce dicen-
quoque non se possc a -Judais videri testificatur tes : « Faciain vos iieri piscatorcs hominum (21)

dicens : « Duccs ca^ci, liquantcs cuHcem, camelum {Malth., IV, 19), » sinc ulla comperendinatione reli-

autcm glutientes {Matth., xxiii, 24). » Non vidit querunt scalmum, Verbum sccuti sunt. Sed non
eum Pilatus ; non viderunt iUi ,
qui clamabant : statim in intentione actio, noc ibi quidem adhuc
eum {Joan., xix, 6) » si enim actio, sed intentio, ubi dicit Petrus
« Crucifige, crucifige Domine, :

vidissent, nunquam Dominum majeslatis cruciiixis- « Quare nou possum tc sequi modo? Animam

sent. Qui ergo Deum vidit, vidit Enimanuel, hoc ^ meam pro te ponain {Joan., xiii, 37). » Erat eniin
-.4. ..:j;t v: „ rw
est, vidit nobiscum Deum
_..< -!_:
qui autem nobiscum
vJ i. i- :_. •_ __J i.,„ i „.,»;„ i:„„i ;„
intentio passionis, sed nondum erat actio, licct iij
: .

Deum non vidit, non potuit viderc quem virgo jejuniis jam esset actio, esset in vigihis, esset in
peperit. Denique, qui non crediderunt Dei Filium, contcraptu corporalium voluptatum; haec cnira est

nec Filium virginis crediderunt, actio Christiani. Neque onira in omnibus rebus
7. Quid est ergo Deum videre? Nolo me interro- simul et intentio, et actio cst; sed cum sit rei

ges, Evangelium interroga, ipsum Dominum inter- alterius actio, alterius adhuc intentio est. Nam et

roga, imo docentem audi (19) « Philippe, qui : ipse Pctrus cum multa apostolica virtute perpeti
videt me, videt Patrem qui me misit. Quomodo
et percgisset (22), postea tamen quando dixit ei Do-
tu dicis : Ostende nobis Patrem? Non credis quia minus « Tu me scqnere {Joan., xxi, 22), » tulit
:

ego in 1268 Patre, et Pater in me est {Joan., xiv, crucem suam, et secutus est Verbum, atque actio-
9, 10)? » Uti;]ne non corpus videtur in corpore, nec nem subiit passionis. Sed fuerat in Petro, Andrea,
spiritus videtur in spiritu; sed solus ille Pater Joanne et cseteris aposlolis et intenlionis et actionis
videtur in FiHo, aut iste Filius videtur in Patre. Kqualitas.
Non enim dissimiles in dissimilibns videntur, sed 9. Est autem nonnunquam plus in intentione
ubi unitas operationis est atque virtutis, et Filius in
J)
quam in actione, aut plus in actione quam in in-
Patre, et Pater videtur in Filio. « Quae ego, inquit, tentione; ut in Evangelio ccrnimus inter sanctam
opera facio, et ilie facit {Joan., v, 19). » In operi- Mariam et Martham fuisse dislanliam. AHa enim
bus Patris Jesus videtur, in operibus Filii et Pater Verbum audiebat : alia festinabat circa ministe-
cernitur. Vidit Jesum qui Gahlseum illud mysterium, rium, qua? stetit, et ait : « Domine, non est tibi

id est, cx aqua vinum factum (20) vidit {Joan., ii, 9); curaj, quod dereliquit me soror mea solara minis-
quod nemo posset, nisi mundi Dominus elementa trare. Dic ergo illi, ul me adjuvet. Et dixit ilH

(18) Mss. Corb. et aUi non pauci, non viderunt eum, (22) Rom. edit. ei pauci niss. : curn multa aposto-
qui videbant. Vidit, etc. Non male, si post verbum licu virtule pcrpeti prgeelegisset duo mss., perelcgis-
;

videbant, subintelligatur corpore. m sel. Aliae edit. et cod. scripti, cum multa aposlolica
(19) Vet. edil. et plerique mss., imo dicenlem rudi. virtule perpeti (quidam, pcrpcle, quidam vero
(20) Id esl, ex aqua vinum factum. Hsec verba quse utrumque omiserunt) peregisset. Atqui sensus docet
non nisi in tribus mss. et in edil. tiom. reperiun- ultimam hanc lectionem optimam ac retinendam
tur, e glossa in textum irrepsisse haud improbabile essc. Non enim vox, aposlolica, in sexto casu, sed in
est. quarto, sicut nec perpeti pro verbo, sed pro adjectivo
(21) Corb. et alii aliquot, faciam vos piscalores sumenda est.
hominum.
I
1017 EXPOSITIONIS liN LUCAM Llli. I. 1018

)ominus : Marilia, Maiiha... Marla opliinam par- A mcruit diligeiiti.T. Sic cnirn jaudat Lucam : ' Cu-
eni ologit, quu; 1269 "on aufcreliii' ah ea (Luc, jus laus, inquit, est in Evangelio per omnes Eccle-

i, 40-42J. » Krgu iii ullcra inteiilionis studiuni, in sias fll Cor., vni, 18). » Et vere laudahilis est,

iltera actionis ministerium redundahat : utrique qui meruit a tanto gentium doclore laudari. Assc-
amen utriusque virtulis sludium suppetehat. Siqui- cutum uon pauca dicit, sed omnia; et
itaque se
leni ct Martha, nisi audissct Verhum, ministerium assccutoomnia visum est scrihcre non omnia, sed
lon suhiissct, cujus actio intcntionis indicium cst : cx omnihus. Non enim scripsit omiiia, scd assecu-
it Maria tantum gratiai de utriusquc retulit perfec- tus est omnia; quia qua; fecit, inquit, Jcsus, si

ione virtulis, ut ungeret pedes Jcsu, ct tergeret scrihantur omnia, nec ipsum capere mundum
apillis, ct totam domum sua3 lidei odore compic- arhitror {Joan., xxi, 25). Advertis enim quod con-
et (Joan., xu, 3j. Lst eliam iionmuKjuam maxinia sulto ctiam ea (luaj ah aliis suiit scripta pr«teriil,

[itentio, cassa actio ; ut si niedicina; animum aii- ut divcrsa in Evangidio gratia r(,i'iilgcrot, et pro-

[uis intcndal, ct cum omnia medendi pnpccpta priis quihusdam singuli 1270 '''""^ myslerio-
ognovcrit, non exsequatur oflicia; atquc ila fit ut riim gestorumque iniraculis eminerent. Divi.serunt
[uia cassu actio, cassa etiam inleutio sit. Est etiam enim sihi vestimenta Domini mililes Christi, quod
11 nonnullis uhcrior uiiciuando actio, exilior inten- B suo loco plenius explanahitur (Infra lih. x, in cap.
io; nt si (piis haptisnii saiutaris sacramcnta pcrci- xxiii, xxiv).

liat, ct cognoscnndis variarum virtutum pra;ccptis 12. Scriptum est autem Evangelium ad Thco-
nimum iioht inlenderc, lit plerumquc ut pcr phiium, lioc cst, ad cum, quem Deus diligit (24).

Qtcntionis incuriam fructum actionis aniittat. Idco Si Deuiii diligis, ad te scriptum est; si ad te

rgo utriusquc virtutis pleniludo (luffirenda est, scriptiim cst, suscipe inuuus evaiigeli.->la;; pignus
[uam conscqui potuerunt apostoii, dc quihus dicit : amici in pcnetralihus aninii diligcnter adserva.
kii ah inilio vidcrunt, cl minislri fucnml Vcrbi; ut « Bonum dcpositum cuslodi pcr Spiritum sanctum,
icr id (luod viderunt, divinaj cognitionis intelliga- qui datus est nohis 11 Tiin., i, 14); » frequenter
ur iiitenlio : pcr id quod iiiiaistri fucruiil, coruiii inspice, saipius discute. Fides pignori prima debe-
,ctio dcclaretur, tur, fidem soquitur diligentia; no commissa tibi

(Vcrs. '.i.) Visiun est, iiiquit, ct ndki. (lignora aut tinoa aiit airugo consumat. (Juod eniin
10. Potest etiam non soli visum csse, qiiod vi- tihi commissum est, consumi potest (2.5); Evan-
iini sihi esse dcclarat. Non cnini voluntate tantuni geliuni Evangelium bonum
consumi non potest.
luniana visuni est; sed sicut placuit ei qui in mc, p pignus est; sed vidc iie vei in animo tuo illud aut
iKpiit, ioqiiilur Cliristus (II Cor., xiii, 3); qui ut tinea aut a'rugo consumat. Consumit tinea, si quod
d ipiod honuni cst, nohis quoquo honum vidcri hene lcgoris, male credas.
)ossil, operalur; (lucm cnim miscratur, et vocat. 13. Tinea lia;reticus est, tiiiea Photinus est, ti-

jt ideo qui Christum sequitur, polest interrogatus iica tua Arrius cst. Scindit veslimentum, qui sepa-
ur osso voluorit Chrislianus, respondero : Visum rat a Deo Verhuni. Scindit vestimontum Photinus,
sl inifii. Quod cuin dicit, non ncgat Doo visum; cum legit : « Iii principio erat Verhum et Verbum
. Dco onini pr;cparatur voluntas lioininum. Ut eiiim erat a[)ud Doum, et Dous erat {Joun., i, \ ). » In-

)cus honorificetur a sanclo, Doi gratia est. Deni- togruin cnini vestimontum ost, si lcgas : « Et Deus
[uc phiiiini volucriiiit scrihere Evangelium ; sed crat Verhum {Ibid.). » Scindit vestimentum qui
[uatuor tautummodo, qui divinam merucrunt gra- scparat a Deo Christum. Scindit vestimontum qui
iani, sunt rcccpti. logit : « aulom vita .'clorna, ut cogno-
H;rc est
Visuin est, inquit, ct inilti assccuto it principio scaiit te solum verum Deum [Joun., xvii, 3,; »

muia (lilitjcntcr cx ordinc {i'A). iiisi cognoscat et Christum. Nou onim solum Pa-

11. 1'rolixiorcm hunc Evangclii lihrum (piam Iroin vere Deum cognosccre vila a^terna esl; sed
lelcros esse nomo duhitaverit. Non idoo non ea etiam Christum cognosceie verum Douni, verum dc
[ua' falsa sunl, scd (lua' vora, sihi viiulicat. Dc- vero, Douin do Deo, vita cst sompitorna (20 . Ti-
liquc ctiam a sancto apostolo Paulo lcslimouium iio;i ost Cliristum cognoscerc sino diviiiilatis lide,

(23) Sic mss. omncs. Addunl vol. edit., tibi scri- non in Acta apost.. cap. i, vers. 1, cap. xxiii, vcrs.
'ere. Hom. aulom loouni ila decuiiavorat : omnia 2G, et alibi.
liligaiUr. Et iilco, olc. (2o) Quod cnim tibi commissum cst, consumi po-
(21) Edit. Uom., qui Deuin dilltiil : quod quidem fest Evauiielium cousumi non polest. Istha^c iii Rom.
:

!uin si Deum diligis, videtur molius

boc sequonli, edit. evanuoranl eo vidolicot ne parum cohferon-
;

;oiivoiiire scd huic loctioni vol. omnos edit. ac

: lia loqui viderotur Ambrosius, cum nobis caveudum
nss. refraguntur. Cajtorum vidotur lioc loco Am- osso piiKoiiiit, ut no animo oorrumpi sinamus Evan-
irosius por Tlieopliiluni non corti cujuspium ho- geliuui. Sod niliil iii lioc est ropugnantia\ cum
niuis nomou intolligoro, sod quamdam omnium veritas onuiis in so iuoorruptibilis manoat, licct in
Jlhrislinuorum appoUationom. Comraunior tamen raonlibus plurimorum hominum mendacii commis-
)pinio corlum ac doliiUtum homincm oo sifiniticari liouo adultoiolur.
'ontoiulil ot hoc imprimis nititur argumonto, quod
;
f2i)> Ita vot. odil. quibus scripti cod. consenliunt.
loiioris jii-alia oplimus salutolur, qui titulus non Eiiil. voro Rom. locum inlerpolaverat hoc modo :

lisi viris illuslrihus Irihui consuovoral. Vido Buron. Cliristum coijnoscerc Deum de Dco, verum de vero, vita
Atl an. 58, num. 33, ot iutorprotos in hunc locum, uec est sempitcrna.
1619 S. AMBROSII 1620

aut corporis sacramento. Tinea est Arrius, tinea ^ venerabilis. Tales enim majores habere dobuit
est Sabellius. Patilur has tineas spiritus lluctuau- pranmntius Christi, ut non repente conceptam, sed
tium ;
patitur has tineas spiritus qui non credit, a majoribus acceptam, et ipso infusam jure naturaj
quia Pater et Filius divinitatc unum sunt. Scindit prgedicare fidem Dominici videretur adventus.
quod scriptum est : « Ego et Pater unum sumus 17. Erant, inquit, ambo jiisti incedentes in om-
[Joan., X, 30), » qui unum per discretas substan- nibus mmdatis ct justificationibus Domini sine
tias dividit. Patitur hanc tineam spiritus, qui Je- quereld. Quid ad hoc referunt qui peccatis suis
sum Christum in carne veuisse non credit : et solatia prajferentes, sine peccatis frequentibus ho-
ipse est tinea; ipse est enim antichystus. Qui minem putant esse nou posse, et utuntur versi-
autem de Deo sunt, fidem tenent, et ideo tineam culo; quia scriptum est in Job : « Nemo mundus
pati non queunt, qua^ dividit vestiraentum. Omne a sorde, necsi una die vita ejus sit in terra nu-

enim quod inter se dividitur, sicut Satanae regnum, merosi menses ejus ab ipso [Job, xiv, 4, 5)? »
non potest esse perpetuum. Quibus respondendum est, prius ut quid sit homi-
14. Est etiam serugo animi, cum saecularium nem sine peccato esse definiant; utrum nunquam
sordibus cupiditatum religiosse acies intentionis omnino peccasse, an dcsiisse peccare? Si enim
obducitur, aut fidei puritas decoloratur nube per- B hoc putant sine peccato esse, desiisse peccare (27),
fidiae. /Erugo mentis est rei cupiditas familiaris; et ipse consentio : « Omnes enim peccaverunt, et

ajrugo mentis incuria est; a?rugo mentis est am- egent gloria Dei {Rom., lu, 23). » Sin autera euni
bitio dignitatum, si in his summa spes vitae prae- qui veterem errorem correxerit, et in eam se viiae
sentis locetur. Et ideo ad divina conversi, acuamus transformaverit qualitatem, ut temperet a peccato,
ingenium, exerceamus affectum, ut gladium illum, negant absLinere a delictis, non possura in eorura
(juera vcndita veste [Luc, xxu, 36), erai Dominus convenire senlentiam ; cura legaums, quia « Sic
jubet, paratum semper et lucidum tanquam in va- Dominus dilexit Ecclesiam ut exhibeal sibi ipse
gina mentis reconditum habei-e possimus. Arma gloriosam, et non habentem maculara, autrugaui,
enim Deo ad destruendas muni-
spiritalia et fortia aut aliquid ejusraodi; sed ut sit sancta et imma-
tiones militibus Christi debent semper esse pra?- culata (Ephes., v, 25-27). » Nara cum Ecclesia ex'

sentia, ne cum venerit dux coelestis militiae, ^ 271 geutibus, hoc est, ex peccatoribus congregata sit,

situ nostrorum olfensus armorum, a legionum sua- quomodo ex maculatis immaculata potest esse,
rum nos societate secernat. nisi primo per Dei gratiam, quod abluta a delicto
(Vers. 5, 6.) Fuit, inquit , in diebus Ilerodis p sit; deinde quod per qualitatem non peccandi abs-
regis Judsese, sacerdos quidam nomine Zacharias de tineat a dehctis? Ita nec ab initio immaculala;
vice Abia; et uxor ejus de fdiahus Aaron, et nomen humanae enim hoc impossibile est naturae; sed per

ejvs Elizdbeth. Et erant ambo justi, incedentcs in Dei gratiam et qualitatem sui, quia jam non pec-
omnibus mandatis et justificationibus Domini sine cat, fit ut immaculata videatur.
querela. IS.Nec otiosejustos ante Deum dixit, iticedentes

15. Docet nos Scriptura divina non solum mores ia mandatis et justificationibus Domini :
1272
in iis qui prsedicabiles sunt, sed etiam parentes in quo Patrera omnipotentem, et Filium compre-
oportere laudari; ut veluli transmissa immaculatee hendit. F^ilium esse qui legem tulerit, mandata
puritatis hffireditas in iis quos volumus laudare, praescripserit , etiam sanclus Lucas evangelisla
praecellat. Qusc enim alia intentio hoc loco sancti declarat (Lmc, vi, 47). El bene justus ante Deum;
evangelistae, nisi ut sanctus Joannes Baptista no- non enim omnis qui justus est ante homines,'
bilitetur parentibus, miraculis, moribus, munere, justus est ante Deum. Aliter vident homincs,
passione ? Sic etiam sancti Samuel raater Anna aliter videt Deus; homines in facie, Deus in corde.

laudatur; sic Isaac a parentibus nobilitatem pie- Et ideo fieri potest ut aliquis, affectata bonitate
tatis accepit, quam posteris dereliquit, SacerdosD populari, justus vidcatur raihij justus autem ante
itaque Zacharias, nec solum sacerdos, sed etiam Deum non sit, si justitia non ex mentis simplicitatc
de vice Abia, id est, nobilis inter superiores fa- formetur , sed adulatione simuletur; abscondita
milias. enim in ea homo non poterit deprehendere. Per-
16. Et uxor, inquit, ejus de filiabus Aaron. Non fecta igitur laus est, ante Deum justum esse. Unde
solum igitur a parentibus, sed etiam a majoribus et Apostolus : « Cujus laus, inquit, non ex honii-

sancti Joannis nobilitas propagatur; non saecu- nibus, sed ex Deo est [Rom., ii, 29). » Beatus plane
lari potestate sublimis, sed religionis successione ille qui iu conspectu Dei justus est. Beatus ille, de

Rom. edit., nunquam omnino peccnsse. Cse-

(27) posse, id vero penitus inficior. Certum nou levia et
terse,ac mss. omnes, desiisse peccare, ex quibus quotidiana, sed gravia peccala qualia sunt quae ,

verbis uL depellalur ambiguitas locum intellige sanclificantem gratiam excluduut, hic intclligenda
isto sensu Si dicant eum esse sine peccalo, qui
: esse manifestum est cum ipse miseram hanc pec-
;

peccarc de hac definitione ipsis assentior,

desierit, candi, quoad isto corpore mortis liberemur, necessi-
cum alia in homines quadrare nequeat. Sed si prae- tatem passim aguoscat. Et certe quara pulchre ipsi
terca contendant qui recesseril a prioribus pecca- cum Augustino bac in parte convcniat, a nobis jam
tis, in posterum ab iisdcm aut aliis abstinere non fuit observalum.
1021 lOXPOSlTIOMS IN LUCAM LIB. I. 1622

quo Doniiniis fli^nalur dicenj Ecce vere ^ 21. Plena igitur laudatio est quae gcnu-, mores,
Israclita, in quo dolus non cst {Joan., i, 47); » officium, factum, jiidicium compreheiidit. Genus in
veriis enim Israolila, qui Deum vidct, et videri majoriI)US, mores in aequitate, officium in sacerdo-
98 novit a Deo, ct ipsi cxUibet cordis occulta. Solus tio, factum in mandalo, in justificatione judicium,
enim pcrfcctior, qui ab eo probatur, qui non (Vers. 8, 9, 10.) Factum aulem, mm
est sacerdo-
polnst falli : « Judicia (enim) Domini vcra {Psal.
lio fungerelur Zacharias in orditie vicis su% anlc
XVIII, 10); » judicia aulcm liominuiii stcpc falluntur,
Dominum Deum , sccundum consuetudinem sacer-
ut ct injustis justiliai gratiam frequenter ascribant,
dotii, sortc cxiit ut incensum ponerct ingressus in
Bt justura aut odio persequanlur, aut mendacio temptum Domini; et omnis populus foris orabat hora
iecolorent. « Novit (autem) Dominus immacuia-
incensi.
inrum vias {Psnl. xxxvi, 18); » ncc pro peccatore
audajjilcm , nec pro laudabili peccatorem ; sed
22. Videlur hic sanctus Zacbarias summus de-
signari sacerdos, quia, sicut lectum est de priore
iiiumquomque pro competcntium judicat ralione
nerilorum; idem est enim arbiter mentis et facti.
tabernaculo iti quod semper intrabant saccrdotes
ministeria consummantes, non uno tantum anni
3ivina namque judicia meritum justi ex mentis
labitu, non aliqiio factorum exitu nioliuntur. B ^«'"P"'''' "'^''^1'^"^ '" t«"ipluMi; i» secundo aulem
^lerumque cnim aut bona mens facti reprchcn- (28) semel in anno singularis summussacerdosnon
iibilis cxitu deformatur, aul improba cogitatio
sine sanguine, quem ofTerret pro se et populi

acti alicujus decore velatur. Sed etiam quod bene

delictis (Hcbr.. ix, 6, 7). Hic est ille summus saccr-
dos qui adhuc sorle qua^ritur, quia venis adhuc
eceris, si male cogitaveris, divino judicio non
)otost comprobari. Scriplum est enim « .luste :
ignoratur; qiii enim sorte legitur, humano judicio
non comprehenditur. Ille igitur qua;rebatur, ct alius
[uod justum est persequcris {Dcut., xvi, 20j. »
figurabatur. Ille quajrebatur verus in Beternum sa-
^am nisi esset ut justum injuste faccres, nunquam
lictum esset quod justiim est perseque-
: « Juste
cerdos, cui dicitur : « Tu es sacerdos in a.'ternum
{Psal. cix, 4); » qui non hosliarum cruoro, sed
is. » Et certe posse justum injuste fieri docuit
los ipso Salvator dicens : « Cum feccris eleeniosy-
proprio sanguine Palrem Ueum gencri i'econcilia-
ret humano. Sed tunc sanguis fundebalur in «pecie,
laiii, noli tiiba cancre ante te. » Et : « Cum oratis,
t!t specie sacerdos ordinabatur; nunc quia veritas
iii
lon critis sicut hypocritae {Matth., vi, 2, 5). » Bonum
venit, rclinquamus speciem, veritatem sequamur.
.st misericordia, ])onum cst oratio; sed potest
Et '"'"^ quidem
"^' tunc '1'"^"^"' vicos nunc autem est per-
''"''''' ""'
^'^^^' erant,
njustc fieri, si jactantifc causa aiiquis pauperi .,

argiatur, ut vidcatur ab hominibus. ^ petuitas. Erat crgo, et certe erat cujus vices etiam
gerebantur (29).
19. Unde sunctus evangclista non soluni justos
nte Deum, ct incedcntes in mandatis omnibus 23. Sorle ergo lcgcbalur, ut inlroiret in tcmplum
t justificationibus Domini, sed etiam sine querela sacerdos. Si igitur in lypo nullus poterat testis

nccdentes ait. Qiiod mire cum prophetico con- adhiberi, quid aliud significabatur, nisi eum sa-
;ruit dicto, quo sanclus Salomon in Provcrbiis cerdotem esso vcnturum, cujus non
sacrificium
isus est dicens : « Provide bona semper coram esset communc cum caiteris ;
qui denique non in
)eo, el coram hominibus {Prov., iii, 4). » Nulla manufactis templis sacrilicaret pro nobis, sod iii

Tgo querela est, ubi el mentis bonitas concordat, sui corporis templo nostra peccata vacuarel. Sorto
it facti. Et plerumque justitia durior hominum ergo qurerebatur sacerdos. Ideo fortasse ct mililes
[ocrelam cxcitat. vestimcnta Domini sortiebantur iJoan., xix, 24),
"20. Quam vero congruat verborum ipsa distinc- iit quoniam in lemplo suo pro nobis Dominiis
io, et ordo conveniat, diligentcr adverte. Inccdcn- doferre sacrilicium prajparabat, circa ipsum quoque
es, inquit, in omnibus mundalis et juslificationibus sortis agitatio prseceptura lepis impleret. Proptor
)ommt. Prius enini mandatum, sccunda est justili- D quod ait (30) : « Non veni Icgem solvere, sed
alio. Itaquo cum mandatis ca-lestibiis ohcdimus, in adimplere [Matth., v, 7). » IST^b Certe ut ipse
nandatis iiioedinuis Doinini :
1273 '""^ j^"^''^'*" essct, qui et oxspectatus in vetori Testanionto,
nus, et congruc judicamus, lcncro Domini justili- ol mandalo Dei videretur electus. Denique et supcr
aliones videmur. aposlolum Mallhiam sors cecidit (31) {Act., i, 2fi\

(28) Roni. edit., In priore tahernaculo scmper in- malis amandare negalionem, dicendum erit Ambro-
rabant sacerdotes mimsteria constimmantes : in se- sium in ea senlentia fuisse, vicem cujusque farailiyp
undo autem, olc. Ant. edit. atquo mss. addunl... ad miuislrandum in lomplo somol lantum in anno
onsummanles, uno lanlum anni temporc inlrnbant rodiisse cum tamon post IG8 dies redirol, ut o\ J.
:

n lcmpluui, otc. Mss. nonnuUi... intrabat in leni- Scalig. observat Grotius in hunc locum.
)/((m. Donique unicus Clarom. post vocem con- , ("29) Edit. Uom. in lextu jupulaverat sequentia :

ummantes, nogationera liabet, quem licet recen- Eral crgo, el certe erat cujus vices eliam gercbanlur :
iorom soqui visuni ost, cuin sensum pra3 se ferat quiv nos in suum locum vel. odit. et mss. omnium
^xpeditiorom. Non tamon omnino displicent qui le- auctoritato rostituimus.
ad summiim saccr-
:uut, inlrnlmt, etc, ut roforatur (30) Rom. odit., circa ipsain quoquc sortis agitatio-
iotom sod sic etiani vidotur insoronda negatio.
; nem prxccptum legis implcretur. Proptcr quod ait.
randem si do sacerdotibus inferioribus intelligas, et
 1623 S. MIBROSII 1624
ne apostoli electio a mandato discrepare legis vete- ^ quam voluiilas non natura formaverit
elegerit,
ris videretur (32). quouiam Spiritum quoque visum
accepimus ia
(Vers. i\.) Apparuit autem illi angelus Domini columba. Et ideo Deum nemo vidit unquam, quia
stans (I dexlris altaris incensi. eain quae in Deo habitat plenitudinem diviuitatis
24. Non inimerito angelus videtur iu templo, nemo conspexit, nemo mente aut ociiHs compre-
quia veri Sacerdotis jam nuntiabatur adventus, et hendit. Viclit enim ad utrunique 1275 '"eferen-
coeleste sacrificium parabatur, in quo angeJi minis- dum est. Denique cum additur : « Unigenitus Filius
trarent {Cf. Aug. epist. 148, al. 111, et alibi). Et ipse enarravit, » mentium magis quain oculoruin
bene apparuisse dicitur ei, qui eum repente con- visio declaratur; species enim videtur, virtus vero
spexit. Et hoc spccialiter aut de angelis, aut de Deo narratur; illa oculis, h«c mente comprehcndilur.
Scriptura divina tenere consuevit, ut quod non po- 20. Sed quid de Trinitate dicam ? Seraphim
test proevideri, apparere dicatur; sic enim habes : quando voluit, apparuit, et vocem ejus Isaias solus
« Apparuit Deus Abrahai ad ilicem Mambre (Gen., audivit {Isa., \i, 6). Apparuit angelus, et nunc
xviir, 1). » Nam qui ante non prajsentitur (33), sed prajsto estj sed uon videtur; ueque eliam in po-
repentino videtur aspectu, apparere memoratur. tcstate nostra est videre, sed in potestate illius

Non enirn similiter sensibilia videntur, et is in cujus B apparere. Tamen, etsi potestas non est videndi,
voluntate situm est videri, et cujus naturaj cst non est gratia promerendi ut videre possimus. Et ideo
videri (34), voluntatis videri. Nam si non vult, non qui habuit gratiara, meruit copiam; nos copiam non
videtur; si vult, vidctur. Apparuit eniin Deus meremur, quia Dcurn videndi gratiam non habemus.
Abrahse, quia voluit; alii, quia noluit, non apparuit. 27. Et quid mirum si in prsesenti sseculo, uisi
Visum esl etiam Stephano, cum lapidaretur a po- quando Dominus non videtur? In ipsa quoque
vult,

pulo, aperiri coelum, visum est etiam Jesus stans ad resurrectione non facile est Deum videre, nisi iis
dexteram Dei [Act., vii, 55); et non est visus a po- qui corde sunt mundo. Et ideo ait « Beati mundo :

pulo. Vidit Isaias Dominum Sabaoth [Isa., vi, 1), sed corde; ipsi enim Deum videbunt (Mutth., v, 8). »
alius videre non potuit, quia cui placuit, apparuit. Quantos beatos jam numeraverat, et taraen videndi
25. Et quid de hominibus loquimur, cum etiam his Deum non promiserat facultatem! Si ergo ii

de ipsis ccelestibus virtutibus et potestatibus lege- qui mundo sunt corde, Deum videbunt, utique alii

rimus (35), quia« Deum nemo vidit unquara {Joan., non videbunt. Neque enim indigni Deum videbunt,
I, 18)? » Et addidit, quod ultra coelestes est potes- neque is qui Deum videre noluerit, potest Deum
tates « Unigenitus Filius qui est in sinu Patris, videre. Nec in loco Deus videtur, sed mundo corde,
:
p
ipse enarravit {Ibid.). » Aut acquiescatur igitur nec corporalibus oculis Deus quseritur, nec cir-
necesse est, si Deum Patrem nerao vidit unquam, cumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur
Fihum visum esse in vetcri Testamento; et desi- affatu, nec sentitur incessu. Et cura absens puta-
nant ha;retici ex Virgine ei principium dare, qui tur, videtur; et cum praesens est, non videtur.
antequam nasceretur ex Virgine, videbatur; aut Denique nec apostoli omnes Christum videbant;
certe refelli non potest, vel Patrem, vel Filium, et ideo ait : « Tanto tempore vobiscum sum, et

vel certe Spiritum sanctum, si lamen esl Spiritus adhuc me non cognovistis (Joan., xiv, 9)! » Qui
sancti visio (36) (Aug., loc. citat.), ea specie videri, enim cognovit quK sit latitudo, et longitudo, ct

(31)Sortium usum in veteri Testamento frequen- (33) Idem Corb. et alii aliquot, ante non praesenta-
tem nemo. Sed nec ab August. epist.
fuisset ignorat tur.
al. 180, nunc 228, idem usus in novo planc repudia- (34) Sic omnes mss. ac vet. edit. Rom. vero locum
tur, et in Conc. Barcel. ann. 599, can. 3, comproba- contraxit in laanc formam, sitiim esl videri, nalurx
tur. At forte mirabitur aliquis scripsisse Ambrosium vero est non videri.
nostrum sortem idcirco illic adhibitam esse, ne apo- (35) Cum nemo catholicus ambigere possit, quin
.^toll eleclio a mandato discrcpare legis veteris vide- beati angeli semper videant faciem Patris, intelli-
relur. Difficultas autem inde oritur, quod jam tunc gendus bic locus de visione, ut vocant, comprehen-
hujusmodi legales observationes in desuetudinem D siva. Quod quidem ipse doctor satis aperte signi-
abiisse censeantur. At relato hoc ipso loco Venera- ficat, dum infra subdit plenitudineni divinitatit:

bilis Beda in Acta apostolorum objectioni occurrit nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehen-
ad eum modum « Matthias ante pentecosten, in-
: dit. Neque vero aliter accipiendum est quod ait
quit, ordinatus sorte quseritur quia scilicet non- ;
Chrysostomus : 'ETtii aO-ro bmp idtcv 6 ©eoi; oO |j.6vov

dum erat plenitudo Spiritus .sancti effusa. » Unde sic 7rpO(pYiTai, a),),a out£ ayycXoi sloov ovxs dpxdyyeXot.
colligit « Donec veritas complerelur,
: figuram Nam sequentibus haud ambiguis verbis se ipse
in
licuit exerceri. Inde est quod Matthias qui ante exponit, ubi dicil, d),X' oiiTw? oOoelc olSev (b; 6 116?,
pentecosten ordinatur, sorte quseritur. » Et hoc in Et infra eidem Filio tribuit soli, dxpigYi tou IlaTpoc; /.a-
posterioribus eo confirmat, quod postea in eleclione Td),r,(];iv.

diaconorum nulla sors memoretur intervenisse. Addi (36) Rom. edit. sola, si tamen et Spiritus sanclus
etiam potest id forte eo modo peractum esse, ut ne autem autumamus eo sensu intelligen-
visus est. Id
Judseis recens ad fidem conversis ofFensionis daretur dum quo S. Thom. i part. qusest. 13, art. 7, ad 6,
occasio, quam ipsam ob causam Actuum xvi narra- negat in vet. Testameuto factam fuisse Spiritus
tur Apostolus Timotheum patre gentili natum cir- sancti visibilem missionem. Alloquin enim tres per-
cumcidisse. Adisis Thomassinum Discipl. Eccl. hb. sonas SS. Trinitatis Abrahamo apparuisse liquido ia
11, cap. 14. libris de eodera patriarcha, et alibi tradit hic noster
(32) Corb. cod., ut apostoli eleclio a mandato lecjis Ambrosius.
videretur.
62.S EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. 1. 1626

lUtuflo, ol profiiridum, et supereminentem scien- A xlix, 28j. Abraha; iilius dalur (Gen., xxi, 2j, Za-
iae charitalem Christi, vidit et Christum, vidit et charias cxauditur. Divinum igitur munus, fecun-
'atrem. Nos enini jum secundum carnem non novi- ditas ost parentis. Aganl itacjuc patres gratias,
fius Christum, sed sccundum spirilum; spiritus quia gcneraverunt; lilii ,
quia generati sunt
nim aiite faciem noslram Christus Doniinus, qui malres, qtiia conjugii praimiis honorantur; sti-

os in omnem plenitudinem Dei misericordia sua pcndia cnim miiitia; sufe lihi sunt. Vernot in Dei
iiplere dignoLur, ul videri possiL a nohis. Ideo iaiidom lerra, quia coiitur; mundus, quia cog-
rgo apparuit Zachariai angelus a dexlris allaris noscitur; Lcclesia ,
quia devotai numero plebis
icensi, quia apparuiL ciim voluit, non apparuit augelur. Nec otiose in principio (Gen., ii, 24) sta-
uandiu noiuit. tim Gencsis Dei jussu conjugium copulatur, nisi

28. Apparuil aiitem a dextris allaris inccnsi, ul hseresis destruatur. Sic enim Deus conjugium
uia divinio insigne misericordifc deferebat : « Do- probavit, ut jungeret; sic remuneratus est, ut

liiius (onini) a dextris ost mihi, ne commovear qiiibus sterilitas lilios denegasset, pietas divina
\'suL XV, 8). )) Et alibi : « nominus protectio tua concederet.
uper manum dexteraj tuai (Psal. cxx, o). » Atque (Vers. 15.) El erit magnus coram Domino.
tinain nobis quoque adoientibus altaria (37), sa- 3). .\on corporis hic, scd anim.e magnitudinem
rihcium dcferentibus assistat angelus, imo praj- declaravit. Est coram Domino magnitudo animaj,
eat se videndum. Non enim dui)ites assistere magnitudo virLutis; est etiam parvitas animaj, et
ngehim, quando Christus assistit, quando Chris- puerilia virtuLis. Juxta eniin animaj cL corporis
us immoiatur. « Etenini pasclia nosLrum immo- immeramus a^tates, non pro ratione temporis, sed
llus esL Cliristus (I Coi\, v, 7). » Nec verearis ne pro quahtatc virlutis; ut vir perfectus illc dica-
nrbelur cor luum angeli visione (perlurbamur lur, qui careat errore pueritiaj, et lubricum ado-
nini, et a nostro aiienamur atrectu, (juando prtc- lcscentiai animi matiiritate non sentiat; pusillus

Lringimur alicujus superioris potcstatis occursu) autem, qui nullum adliuc virLutis videatur habuisse

iein cnim angclus qui occurretiL nobis, conlirmare processum. Unde ilUid in Jeremia, cum misere-
ios poterit, sicut turbalum ante Zachariai lirmavit retur Dominus deflcntis Ephrajm, et peccata pro-

nimum, dicens : pria dcprecantis (38) : « A juventute, inquit, mea

(Vcrs. i'i, 14.) JVe timeas, Zacharia, quoniam dilectus mihi est filius Eplirajin, puer in deliciis

cce oratio tua cxaudita "1276 ^^^ '•

^' *'*°'" '"^* (Jcrcm., xxxi, 20). » Si eniin non fuisset pucr in
llizabeth pariet fdium, et vocabis nomcn ejus Joa?i- dcliciis, niinquam pcccavisset. Et bene utrumque
lem,- et erit gaudium tibi; et multi in nativitate dixit, et in deliciis, ct puerum est enim puer, qui ;

jus Qaudebunt. non peccat : « Ecce puer meus, quem elegi {ha.,
29. Plena scmper et redundantia sunt divina XLiii, 10). » Per delicias itaque peccavit, qui ita
lenolicia; non cxiguo constricLa numero, scd uberi erat informatus a Domino (3U), ut nescius esset
•onoium coaccrvata congcstu; ut hic primo pre- erroris. Ergo et si puer in deliciis non fuisset, ct

ationis fructus, deinde sterilis partus uxoris, tum si in virum perfectum virtutis processisset aetate,

selilia plurimorum, ct magnitudo virluLis. AlLis- nunquam lapsus fuissct : ut illi necesse csset vc-
inii quoquc pro|)hoLa promilLiLur : qiiin etiam, niam suorum peterc cum ma- 1277 dolictorum,
le qua csscL dul)itaLio ,
fuluri quoque vocabu- gis moritorum prajmia spcrarc doberet. Quod eliam
um dosignaLur. Tantis igitur supra votum llucu- Domimis nosLer in Evangelio videtur exprimere,
ibus, non immerito diflidentiaj pcena silentium cum dicit « Nolite contemnere uiium ox pusiUis
:

!st : (piod iii posterioribus explanabimus. So- istis [Matth.. xviii, 10). » Sed loco suo plura ser-
emiiis aulem keLilia esL in orLu et generationc vontur. Ergo pusillus contrarius esl magno. Et si,

iaiictorum; sanctus oniin non solum parentuin jnxta .Vpostolum, parvulus sul) elomontis cst :

,M"atia, scd otia;n salus est pliiriinorum. Undo J) u Cuin (enini) ossomus parvuli, sub elomentis hujus
idmononuir hoc loco sanctorum generationc Uc- mundi oramus (G<(hit., iv, 3); » ergo magnus supra
:ari, olcmenta mundi est.
30. Atlinonontur otiam parontos gratias agorc 32. Erit itaquo Joannos magnus non virtulo cor-
lou minus i^ro orlu, quain pro mcritis liliorum; l>oris, sod aninuT inagniLudino. Doniquo non liues
lon oniin mediocro inuiuis est Dei, daro liberos alicujus i)ro()agavit imperii, non triumphos aliquos
u'opagatores gcneris, successionis hoeredes. Lege bellici certaminis adorois piwoptavit; sed quod
acob duodecim liliorum generalione gauderc (Gcn., cst amplius, in dosorlo prjodicans, delicias homi-

tostimonio ulilurcard. Bona. Reruni

(37) IIiijus loci Gill. ac Hom. in corpore cum paucissimis rass.,
iliirq . lib.^ri, nuni. !), ut lliurificationis
1, ciip. peccatii propria deplornnti.-i.
'uliquitatom probot. Sod oo noii minus doinonstrari (35)) Omuos odit., (/u( non ila
informalns a erat
Iotest admissum ab antiquis Patribus in Eoclosia Domino. Omnes mss., qui ita,qnia ila erat. vol,
orum sacrilicium, qun do ro Ambrosii oxstanl loci oto. Nogationom aulom hic super(luam esse vidolur
omplures, ut jam aUbi observavimus. satis indicaio soquens couclusio Ergo cl si puer i» :

(38) Ita odil. .\niorb. iu corporo. Era. ot Gill. in deliciis, elc.

larg. cum mss. foro omuibus. Edit. autem Era.,
1627 S. AMBROSII 1628

num, corporisque lasciviam magna animi virlule \ (Vers. il.) Prxibit in conspectu Domini in spirilu
depressil. Parvulus ergo in saiculo magnus in
, et virtute Elix.
spiritu. Denique quasi magnus, nec vita? captus 36. Bene isla jungunlur; nunquam cnim sine
illecebris, senlenliai constantiam vivendi desiderio virtute spiritus, nec sine spiritu virtus est. Et ideo
mutavil. fortasse in spiritu et virtute Eliae, quia sanctus
(Vers. 15.) Et Spiritu, inquit, sanclo replehitur Elias et virtutem magnam habuit et gratiam : vir-

adhuc in utcro mttti-in suse. lutem, ut ad iidem animos populorum a perfidia

dubium verum boc angeli esse pro-
33. iNon esl retorqueret : virtutem abstinentiaj atque patientia>,
missum; siquidem sanctus Joannes, antequam nas- et spiritum propbetandi. In deserto Elias, in de-
ceretur, matris adbuc in utero positus, Spiritus serto Joannes; ille corvis pascebatur, hic dumis;
accepti gratiam designavit. Nam cum et pater ejus et calcata omni voluptatis illecebra, parcimoniam
aut mater nuUa ante mirabilia fecissent, in ulero prsetulit, luxumque contempsit; ille Acbab regis

parentis exsiliens, parenti Domini evangelizavit gratiam non qusesivit bic sprevit Herodis ille , ;

adventum; sic enim habes, quod cum advenisset Jordanem divisit, hic ad lavacrum salutare con-
mater Domini ad Elizabetb, ait ilia Ecce ut facta : vertit hic cum Domino versatur in terris, ille
;

est salutatio tua in auribus meis, exsultavit infans B cum Domino apparet in gloria hic prioris ille ; ,

in utero meo (Luc, i, 44, infra). Nondum enim erat sequentis Dominici praecursor adventus; ille post
illi spirilus vitse (40), sed spiritus gratiai. Denique trienniuni arescentem pluviis terram rigavit, et hic
et alibi vivendi substantise pra?currere sanctifi- post triennium nostri corporis humum fidei imbn;
candi gratiam potuimus advertere, cum dicit Do- perfudit. Quaeris quod triennium sit? « Ecce, inquil,
minus « Priusquam exires de vulva, sanctificavi
: anni tres sunt, ex quo venio quaerens fructum in
te, etprophetam in gentibus posui te [Jerem., i, ficulnea hac, et non invenio [Luc, xiii, 7); » mys-
5). » Alius euim est spiritus vitae hujus, alius ticus enim numerus debebatur, ut salus populis
gratia», ille nascendo sumit exordinm, moriendo
: redderetur. Unus in patriarcbis annus denique :

defectum; iste non temporibus, uon ailatibus coer- de hominibus tunc anni proventus fuit, qualis non
cetur, non obitu exstmguitur non alvo matris , fuit postea super terram. Alius in Moyse et pro-

excluditur. Denique et sancta Maria plena sancto phetis cseteris. Terlius in Domini Salvatoris ad-
Spiritu prophetavit [Luc., i, 46, infra) ; et Elisaeus ventu « Ecce, inquit, annum Domini acceptum,
:

mortuus defuuctum cadaver hominis tactn sui cor- et diem retributionis [Luc, iv, 19). » Et ille

poris suscitavit (IV fleg., xni, 21) ; et Sainuel post

p paterfamilias qui plantavit vineam non seinel
,

mortem, secundum Scripturae testimonium, futura exactores fructuum, sed saepius destinavit primum :

non tacuit (I B.eg., xxvm, 17 seq.). servulos, secundo alios servulos destiuavit, tertio
34. El Spiritu, inquit, sancto replebitur. Cui autera Filiiun suum misit [Matth., xxi, 33-39).
enim adest Spiritus gratiae, nihil deest. Et cui Spi- 37. Venit ergo Joannes in spiritu el virtute Eliae :

ritus sanctus infunditur, magnarura plenitudo vir- alterum enim sine dtero non potest esse, sicut

tutum est. Denique etiam in sequentibus reperitur, cum dicitur : Spi-

(Vers. 16.1 Multos , inquit, filiorum Israel con- ritus sanctus superveniet in te, et virlufi Altissimi ob-
vertet ad Dominum Deum ipsorum. umbrabit te {Luc, i, 35, infra). Sed fortasse boc su-
3o. Non egeraus testimonio quod pjurimorum pra nos et supra apostolos videatur exemplum (41).

sanctus Joannes corda converterit, in quo nobis Nam et ille sub Elia divisio amne fluvialium recur-
propbeticae Scripturas et evangelicae suffragantur. sus undarum in originem fluminis, sicut dicit Scrip-

« Vox (enim) clamantis in deserto : Parate viam tura : « Jordanis conversus est retrorsum [Psal.

Domino , rectas facite semitas ejus [Isa., xl, 3 cxiii, 5), » signiflcat salutaris lavacri futura raysle-

Matth., iii, 3j; » et baptismata 1278 populis ria, per quae in primordia naturae suae, qui baplizati
frequentata declarant conversae plebis non rae- £) fuerint parvuli a raalitia reformantur [Cf. August.,
diocres factos esse processus; quia dum credi- lib. I contra Jul. Pelag. cap. 2). Quid quod etiam

tur Joauni, creditur Christo. iNou enim de se , apostolis suis ipse Dominus virtuteni Spiritus esse
sed de Doraino praedicabat praenuutius Christi. Et
ideo
tribuendam promisit, dicens
adveniente in vos Spiritu sancto
: « Accipietis virtuteni

(42) {Act., i, 8). »

(40) Spirilus vitse, hic non est accipiendus pro cunctis edit. ac mss. aliquot exordium ducit, in
rationali anima, sed tantum pro aeris respiratione, antiquissimis mss. praetermittuntur. Confer etiam.
ut Doctor Angelicus acute exposuit iii parle qusest. si lubel, bunc locum cum iis quae in Apologia David,

27, art. 2. Et hac etiam ratione intelligamus necesse cap. II, num. 56, tradit idem sanctus Ambro
est quod ait, vivendi substantiae prascurrere sancli- sius.
ficandi gratiam
etenim per vivendi substantiam
; (41) Rom . edit. , videatur expletum . Sed haud
designari eamdem respiralionem satis declarat Am-
brosius, cum ei spirilum gratise opponens de priore
dubie aliarum hac mss.
est.
omnium lectio praponenda
I
dicit, Hle nascendo sumil exordium : de posteriore (42) Plures et antiquiores mss., Accipietis virtuleir
autem, non alvo matris excluditur. Et confirmari advenientem in vos Spiritus sancti. Duo..., Spiritum
ex eo potest, quod illa verba Priusquam te forma- : sunctum. Nonnulli tamen ac omnes edil. nobis- ,

rem in utero, novi le, a quibus Jerem. locus in cum legunt. Quod quidem magis convenit cum
1620 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. I. 1630

Dcinde in scquoritibus : c Faclus est, inquit, subito ^ onim clamantis est in descrlo [Luc. iii, 4j : Chris-
3onus de coelo, tanquam vi magna ferretur Spiritus tiis est Verbum, hoc Verbum operatiir; et ideo
[Acl., II, 2j. )) IJone « vi magna, n quia « Spirilii ubi dcsivit opcrari, muta repenle carens spiritu
Dris ejus omnis virtus eorum (1'sul. xxxii, 0). » Et vcluli quaidam anima; [V.i] lingua conticuil. Transi-
^irtus est illa, quam a sancto Spiritu apostoli con- vitenim ad nos Dei Verbuni, et in nobis non tacet.
jecuti sunt. Denique jam non potest Judieus dicere, quod
potcst dicere Christianus quia " Experimentum
1279 '^^- ^^''^(^ etiam praeibit ante faciem Do- :

sanctus Joannes, qui prainuntius nafus est, et qua;ritis ejus, qui in nie loquilur Christus (II Cor.,
[iiini

prwnuntius mortuus est. Et fortasse hoc mystcrium xin, 3). »

,n liac vila iiostra hodieque celebratur. Pra^currit 41 . Et ipse erat annuens illis. Reraausit ergo
jnim anima? nostra; quaidam virtiis Joannis, cum mutus Zacharias et illis. Quid est
crat innucns
:redere pararaus in Christum, ut parct ad (idem nutus (46), nisi quidam sine verbo corporalis actus,
inim;c nostraj vias, et de vita; istius tramitc tor- indicare moliens, nec exprimens voluntatem; qui-
,uoso, rectas semitas nostri faciat commeatus, nc dam, suprema morte, voce suppressa, mutus sermo
infractu labamurquo omnis vaUis animai
erroi'is;
»> morientiuin?.\oiine tibi vidctur huicsimilis4,280
lostra; virtutis fructibus possit impleri, cl omnis csse populus Juda;onim, ita irrationabilis, ut actuum
lajcularium allitudo meritorum Doraino sc humiii suorum non possit praestare rationem qui in ultimo :

nagis tiraore prosternat, sciens nihii sublime possc spei vitalis obilii conslitutus, vocem quam habe-
;sse, quod fragilc cst. bat, amiserit; qua; tilubantis actu corporis signum
(Vers. 18, 19, 20.) Et, dixit Zacharias nd anyc- verbi cupiat explicarc, non vcrbum? Mutus ergo
lun : Unde hoc sciam? Ego enim sum scnex, el uxor populus sinc ralione, siiieverbo. Cur cnim tibi
nea proccssit in diebus suis. Et respondit ei angelus magis videatur mutus esse qui sonum quam qui
licens : Ego sum Gabriel angclns, qui assisto nnte mysterium nescit? Et est profecto vox operum,
')eum, et missus sum hscc onnuntiare tibi. Et ecce iidcique clamor, sicut lectum est : « Sanguis fratris
>.ris Idccns, et non poteris loqui usque in cliem quo tui clauiat ad me (Gcn., iv, 10). )> Et ille clamat,
iasc fiant, proptcrea quod non credidisti verbis meii, qui in corde suo claraat per diem. Qui ergo
\use implebuntur in tempore suo. cordis clamoreni perdidit, perdidit etiam hngua?.

Condemnatur silentio incredulitas sacerdotis,

39. Nain qui distinctionemfidei non tenet, quomodo

jl lides prophetarum probatur oraculo. « Clama,

potest tenereverborum? Et ante quidem Moyses
nqiiit. Et dixi Quid clamabo? Omnis caro fcnum
: C dixcrat quia loqui non potcrat (Exod., iv, 10;;

Isa., xL, 6). » Vides jubcntis iniperium, obtcm- sed poslcaquam dixit, veibum accepit, et bouo-

Dcrantis obsequiuin, intcrrogantis alfectum, obsc- rum opcrum edidit claritatem. Ergo sicut Moyses
pientis oraculum. Crcdidit enim, qui quid cla- typus populi fuit, et typus legis, ita etiam Zacharias
Tiaret exposcit'; et quia crcdidit, prophetavit. At tacuit.

f^ero Zacharias qui non credidit, non potuit loqui :

42. Singula itaque ut concurrant, consideranduin
>ed est : Verbum in utcro. Lcx in silentio, Joannes
(Vers. 22.) Erat annuens illis, et remansit ?nM<«s. appellatur, et Zacharias loquitur. Verbum eJitiir.

40. Non unius mysterium, ncc unius silentium Lcx. absolvilur, scd Legis a])solutio Verbi est cxpli-
;st. Tacct sacerdos, tacet prophela. Nisi fallor, in catio; et ideo qui dixcrit vcrbum loquitiir ,

luo vox totius plcbis obmutuit; quia in uno totus ctianisi ante non sit locutus. Ab angelo jubetur
id Doininum per Moyscn (-i.T) populus loqucbatur. taccre Zacharias, ab angelo vox premitur Juda^o-
]essalio sacroriim, et silenlium enim humana\ scd divina^ hoc potcstatis
prophctarum, taci- runi. .Non
.uriiitas propheta;, et taciturnilas sacerdotis est. impcrium cst ut non loquatur Dco, qui non cre- :

Vufcram, inquit, validam virtutem, prophetam, etndidit Christo. Et ideo credamus, ut loquamiir.
jonsiliarium [Is(t., iii, ,)). Et verc abstulit prophe- Credat Judious, ut loqui possil. Loquamur in spi-
Las, a ([uihiis abslulit vcrbum quod loqiii iii pro- rilu mysteria, intclligamus ralionem sacrinciorum
[ihctis solobat. Et vero his abstulit virlutem veterum, ionigmata prophctarum. .Miilus est qui
Hiibus Dci virtus recessit. Abstulit his consilia- non iutclligit Logem, mutus esl qui non iutelligit
riuni, quem magni consilii Angelum dcclaravit (44). divinarum seriem Scriplurarum. Vox enim nostra
\bstulit vocom ;
quia vox verbi, non vocis est vcr- lides est; et idco « malo in Ecclesia quinque verha
luim. Nam uisi Vcrbum illud operctur in nobis, mente mea loqui ut alios instruam, quam decem
luilhis cst sonus vocis. Vox Joanncs ost; vox niillia in lingua... Lingua; ^cnimi in signum siinl

^acro textu, in quo constanter oxhil)elur 'AXXa: (K)) Rom. edit. sola, carens spiritu veluti qundam
'iil^effQe 6\Jva(xiv sneXOovTo; xotj dviou llveO(i.OTo; £9'u|xd;. nnima, etc.
(i3) Ad Dominum per Moysen, Voces per Motjsen (46) Vel edit.cum mss. aliquot. Quid est mulus .'
flom. odit. suslulerat. I^oin. cuui aliis nluribus ac probatioribus maais
(44)Sio pluies piobatioresque mss. Altameu aliqui ooinmodo, Quid esrnutii.<i .' infra e converso vet. M
't oinnes odit. prffiferunt quos, vcl, n quibus magni odil. ot cuncti mss., spei ritalis obiln constilutus.
onsilii Anijelus dcclinavil. Kom. sola, spiritus vHalis, etc.
1631 S. AMBROSII 1632

nou lidelibus, scd iafidclihus (l Cor., xiv, 19, ^curam parenlis assuniunt. At vero homincs ncc
22) ; » prophetia autcm non inlidelibus, scd fide- conceptis, nec Deo parcunl : illos conlaminant,
libus. hunc exasperant. « Priusquam tc, inquit, formarem
(Vers. 24, 23.) Post hos aittcm dies concepit Eh- in utero, novi te; el in vulva matris sanctiticavi
zdbeth uxor ejus, ct occultnbal se mensibns quin- te {Jerem., Ad coliibendam pelulanliam
i, 5). »

que, dicens : Quid mihi sic fecit Dominus in diebus, tuam, manus quasdam tui auctoris in utero homi-
quibus respexit auferre opprobrium meum inter nem formantis advertis. llle operatur, et tu sacri
homines? uteri secretum incestas libidine? Vcl pecudem imi-
Magna sanctis cura est vcrecundia!, ut ple-
43. tare , vel Dcum verere. Et quid dc pecudibus
rumque in ipsis pudor volis sit (47); sicut hoc loquor? Terra ipsa a generandi opcrc sa?pe re-
loco advertimus sanctam Elizabeth, qua} utique quiescit, et si impatienli liomiimm sludio jactis
tilios habere cupiebat, occultantem se mensibus frequenter scminiJjus occupetur, impudcntiam nml-
quinque. Quaj causa occultalionis, nisi pudoris? lat et fecunditatem steriHtate coramu-
agricola^,,

Est enim unicuique officio praescripta quod setas, et tat. quidam in ipsis clementis, ac pecudi-
Ita

tempore decet, tempore non decet; cevique muta- bus ab usu non cessarc generandi, naturai i)udor
tio, facti unuiscujusquc mutat sa-pe natui-am. Sunt B est.

etiam ipsi quaedam tcmpora praiscripta conjugio; 45. Merito ergo etiam sancta Elizabeth erubesce-
quando dare operam liberis sit decorum; dum anni bat gratiam, etsi non agnosceret culpam. Nam ctsi

vigcnt, dum suscipiendorum liberorum spes est; de viro conceperat (neque enira aliter de hominis
dum generandi usus est in exemplo, copulai quo- ortu (ol) fas est credcre), tamen partus sui cru-
que usus in studio est; at vero ubi matura ajvi bescebat a?tatem. Et rursus caruisse se gaudebat
senectus succosserit, et a;tas regendis Jiberis habi- opprobrio; pudor cst cnim feminis nuptiarum
lior quam creandis, pudor est legitimi licet coitus prEemia non habere, quibus haic sola est causa
indicia gestarc, et gravari aUenai a^talis onere, et nubendi opprobrium consolatur sui
(52). lioc igitur
tumescere alvum non 1281 ^"i temporis fructu. pudore sublatum, eo pudore, ut dixi, quod pudcbat
Sencs enim ab ipsa conciuduntur setate, et justo eam propter aitatcm (32, q. 2, c. Pudor.). Undc
intcmperantiaj pudore i'evocantur facere opera intelligi potest quia jam non conveniebant inter se

uuptiarum (48). Adolescentes ipsi plerumque filio- concubitu conjugali; ncque enim ea quaj seniiera
rum vota pra^tendunt, ct excusandum arbitrantur non erubesceret coitum, crubesceret partum (53);
aetatis calorem, generationis affectu. Quanto ma- ^ ct tamen erubescit onus parentis, quandiu ncscit
gis senibus agere turpe est, quod adolcsccnlibus mysterium religionis (54).
pudor est confiteri? Quin etiam ipsi juvenes, 46. Illa quae occultabat se, quia conceperat filium,
sobria timore divino corda qui temperant, suscejjta jactare se cojpit quia generabat prophetam. Et
plcrumque sobole, renuntiant operibus juventu- quse erubescebat ante, benedicit; ct quae dubi-
tis. tabat ante, firmatur : Ecce cniin, inquit, ut vox
44. mirum
Et quid de hominibus, si pecudes saluiationis tuse fucta est in auribus meis, exsulta-
quoque muto quodam opere loquuntur generandi vit in rjaudio infans in utero meo [Luc, i, 44, infra).

sibi studium, non desideriura esse coeundi? Siqui- Itaque magna voce claniavit, ubi Domini sensit

dem ubi semel gravem alvum sibi senserint (49) adventum, quia religiosum credidit partum. Nulla
et gcnitali arvo (50) scmen receptum, jam nec enim causa erat pudoris, ubi prophctaj ortus data;

concubitu indulgent, nec lasciviam amantis, sed non affectatae fideni generationis ascisceret.

Mss. nonnulli, omnesque edit., in ipsis pudor

(i7) (52) Quibus hrec sola est causa nubendi. Sola, in-
voli Alii mss. majori numero atque auctori-
sit. quit Glossa Decreti, id est, praecipua. Nec sane cre-
tate..., votis sit; id est, in rebus quas summo studio dendum est mentem Amhrosio fuisse alias duas cau-
expelierunt. D sas, quas proli adjungunt theologi post Aug., nemne
(i8) Rom. edit., revocanlur ab opere nuptiarum. fidem et sacramentum, excludere. Pra?sertim cum
Oplime, nisi reliquae et cuncti mss. dissentirent. infra verum conjugium inter Mariam ac Joseph
lulellige igitur, revocantur facere, hic per helleuis- intercessisse defendat, quae etiam fuit Augustini
mum poni pro, revocantur a faciendo. Quod autem sententia, lib. n de consensu Evang., cap. 1 lib. ;

eadem edit. Rom. post duos versus reposuit, xtalis XXIII, Cont. Faustum, et lib. de Nupt. et Concupis.,
calore , generalionis a/]'eclum boc non solum ab
: cap. 11. Adi quoque B. Thom. iii part. quasst. 29,
aliis et mss. omnibus abhorret, verum etiam ab art. 2, et alios. Forle etiam simplicius cxplicari pos-
auctoris nostri sententia ;
quemadmodum series sit, sola causa, subintelligendo, ut plurimum, id est,
patefaciet intuenti. causa maxime ordinaria.
(49) Gravem alvum sibi senserint, et. Hsec verba (53) Mss. aliquot, quse anilis esset, non erubesceret
resecantur in edit. Rom. coilum, cum
erubesceret partum.
(50) Omnes edit. ac mss. non pauci, genitali alvo. (54) Voci religionis, addit. Rom. edit. At ubi
id

Cod. Corb. et alii aliquot melioris notse, genitali intellexit. Et post pauca pro vocibus, quia generabat
arvo. Melius eadem quippe metaphora usum etiam
; prophetam, propria auclorilate reposuit, quia gerebat
reperimus Virgil., lib. ni Georg. prophetam.
(ol) De hominis ortu, in eadem edit. delelum est.
IC33 KXPOSITIONIS IN LUCAM LII5. II. 103t

LIBER SEGUNDUS.

1282 (Vers. 26, 27.) Eodem auiem tempore missus i 3. Non mcdiocris quoqne causa est, ut virginitas
esl nngelus Gabriel a Domino in civilatem Galilsese, Mariai falleret principem mundi, qui cum despon-
cui nomcn Nuznrelh, nd Virgincm desponsatam satain viro non potuit hahere
cerneret, [^arlum
viro cui nomcn erat Joseph, de domo David; et suspectum. Fallendi autem principis mundi fuisse
nornen Viryinis, Marin. consilium ipsius Domini verba declarant
, cum ,

i. Latent quidein divina mysteria, noc facilo apostoli juhentur taccre de Christo {Malth., xvi,
uxla propheticum diclum quisquam hominum 20j, 1283 ^"'^ sanati prohihentur gloriari de
lotest scire consilium Dci, scd tanieii ex caiteris remediu [Matlh., viir, 4), cum da?mones praicipiun-
aclis alque pra;ce[)tis domini. Salutaiis possumus tur silere dc Dei Filio (56) [Luc, iv, 3o). Fallendi,
ntelligere et lioc perpensioris fuisse consilii, quod ut dixi, principis mundi fuisse consilium etiam
la potissimum electa est ut Dominum parcret, Apostolus declaravit dicens : « Sed loquimur Dei
[ua; crat dcsponsata viro. Cur autcm non antequam sapientiam in mysterio ahsconditam... quam nemo
lesponsarettir, impleta est? Fortassc ne diceretur principum istius saiculi cognovit. Si enim cogno-
[uod conceperat ex adullcrio. Et hene ulrumqne vissent, nunquam Dominum majestatis crucilixis-
losuit Scriptura, ut ct desponsala esset, et virgo : sent (I Cor., ii, 7, 8), » hoc est, nunquam me
irgo, ut expers virilis consortii viderclur; despon- B redimi Domini raorte fecissent. Fefellit ergo pro
ata, ne temerata' virginitatis adurcretur infamia, nobis, fefcllit ut vinceret, fefellit diaholum cura
ui gravis alvus corruptete viderctur insigne prai- tentarctur, cum rogaretur, cum Dei Filius diccre-
errc. autcm Dominus aiiquos de suo ortu
Maluit tur, ut nusquam divinitatem propriam faterelur.
[uam de matris pudore dubitare; sciehat enim Sed tamen magis fefellit principem sseculi : diabolus
eneram essc virginis vcrecundiam (53), et lubri- enim ctsi aliquando dubitavit, cum diceret : « Si
am fainam pudoris; ncc putavit ortus sui fldem Filius Dei es, mitte te deorsum (Mntth., iv, 6), »
latris injuriis aslrucndam. Sorvatur itaquc sanctaj tamen vel sero cognovit, et discessit ah eo. Cogno-
lariic sicut pudore integra, ita inviolahilis o[)i- verunt et dcBmones qui dicehant : « Noviraus qui
lionc virginilas; o[)ortet enim sanctos et ah his sis Jesu Filius (57) Dei. Quid venisti ante tempus
estiinonium hahere qui foris sunt : nec decuit torquere nos [Matth., viii, 29)? » Et ideo venisse
inistra virginibus opinione vivenlibus vclamcn cognoverunt, qui pra-cognitum habebant esse ven-
xcusationis roliiiqui, quod infamata niater quoquo lurum. Principes autem sreculi non cognovisse, quo
Jonnni vidcrotur. majore possumus quam apostolicai senteutiae pro-
2. Quid auloiii Judicis ,
quid Herodi posset p hare documento : « Si enim cognovissent, nunqnara
scribi, sinatum viderentur ex adultcrio perse- Dominum majestatis crucilixissent? » Diemonum
uti? Quoinadniodum aulcm ii^se diccret : « Non enim malitia facile ctiam occulta deprchcndit; at
eni logem solvero, sed adiniplcro (Matth., v, 17), » vero qui sa^cularibus vanitatihus occupantur, scire
i videretur ou'pissc a legis injuria, cum partus divina noii [)ossunt.
luiuptaj lcge damnetur (Deut., xxiii, 17? Quiii 4. Hene autcm sihi diviserunt evangelistje, ut
tiaiu locuplctior tostis pudoris maritus adhibetur, sanctus Maltha;us Joscph ab angelo moneri indu-
ui |)osset et dolere injuriam, ot vindicarc oppro- cerct Mariam conjugcm accipere (58) (Matt., i, 20);
'riuin, si non agnoscoret sacramenluin. Quid ([uod Lucas illic evangclista testinionium ferret quod
liain lidos Mariic vorbis inajor asciscilur, ol mon- noii couvenissenl ; hic ipsa Maria falorelur, cum
lacii causa removelur? Viderelur enim culpam dicit angelo : Qiiomodo fiet istud, quoniam virum
humbrare voluisse mendacio innupta prmgnans. 7iQn cognovi (Luc, i, 34, infra)'! Et ipse sanctiis
lausain auloiu montiendi indosponsata hahuit, dos- Lucas virginem declaravit dicens : Et nomcn Virgi-
lonsala non liahuit, cuni conjugii i^raMuium ot nis Mnria. Et prophota odocuit qui ait : « Ecco virgo
;ralia iuii>tiarun\ partus sit f',Miiiiuiruin. in utoro accipiet (ixi., vii, 14). » Et Joseph desig-

(55) Ktr(/m/s r<?recHnri/om, vocem uUiraam expunxitD alii legunt, induceret, ne dimitteret Marinm, e\c. Uni-
lom. odit. cus, inductirt. Mnri,v Lucns illic feslimonium ferret.
(56) Roin. edit. vocibus allquot resecatis ita posuit, Qitod non cognovis.<>ent vMalthfcus el Lucas videlicet).
Dci Filio : quod ctiam Apostohis declnravit, fioc ipsaMnrid ftiterctnr. Quani leclionem vehemen-
'c. ter suspicamur gormanam osse el potissimuin, :

(57) Omnes Novimus te, quia es Jesns Dei

odit., quod in aliquot mss. jiro, non conveni.^senl, hic ipsa,
'ilius. Mss. voro, Novimus qui sis Jesu Filitis Dei lepalur otiam, no» cognovissent, hoc ipsa. C»terum
uucis exceptis, quoruin alii liabont, quis sis Jesus edit. Roni. totuin locum oniendare conata esl hoc
;

liij quod sis, elc. pacto, induceret, ne .Mnrinm coniugem timerel acci-
(;)8) lla vot. edit. ac plerique mss. oxcepto quod pcre : quo Ivslimonium fcrret quod non convenissenl
Jil. oniiltunt, illic. inss. antem, acciperc Quidam quod luc ipsa. etc.
Ifi3r S. AMBROSU 1636

navit, qni qnoniani pra!gnantem videbal quam non ^ lata, sed nupta. Concepit nos virgo de Spiritu,
cognoveraf, dimitterc gcstiebat {Multh., i, 19). El parit nos virgo sine gemitu. Et ideo fortasse sancta
Dominus ipse in cruce positus manifcstavit, cum Maria alii nupta, ab alio repleta; quia et singula»
dixit matri : « Mulicr, ecce filius tuus. Deinde disci- Ecclesice Spiritu quidem replentur et gratia; jun-
pulo : Ecce mater tua [Joan., xix, 26, 27). » Etiam guntur tamen ad temporalis .speciem sacerdotis (09).

uterque testatus est, discipulus et Mater ,

quia (Vers. 28, 29.) Et ingressiis ad eam angelus dixit :

« Ex illa hora suscepit eam discipulus in sua (59) Ave, f/ratiu plena, Dominus tecum, benedicta lu inter

{Ibid., 27). » Utique si convenisset, nunquam virum mulieres. Ipsa autem %it vidit eum, mola cst introitu

proprium reliquisset, nec eam justus passus

vir ejus.

esset a se discedere. Quomodo autem Dominus 8. Disce virginem moribus, disce virginem vere-
divortium pr«cepisset, cum ipsius sit sententia, cundia, disce virginem oraculo, disce mysterio.
quia nemo dimittere debet uxorem, excepta causa Trepidare virginum est, et ad omnes viri ingressus
fornicationis {Matth., \, 32)? pavere, omnes viri afFatus vereri. Discant mulieres
5. Pulchre- autem (27, quajst. 2, c. Quod autem, propositum pudoris imitari. Sola in penetralibus,

§ Item si conjuges) docuit sanctus Matthoeus quid quam nemo virorum videret, sohis angelus rcpe-
facere debeat justus, qui probrum conjugis depre- Briret; soia sine comite, .sola sine teste : ne quo
henderit, ut iucruentum ab homicidio, castum ab degeneri depravaretur affatu, ab angelo salutatur.
adulterio, prfestare se debeat : « Qui (enim) conjun- Disce, virgo, verborum vitare lasciviam; Maria
gitur meretrici, unum corpus est (1 Cor., vi, 16). » etiam salutationem angeli verebatnr.
Ergo ubique in Joseph justi gratia et persona ser- Erat tamen, inquit, cogitans, qualis esset hsec

vatur, ut testis ornetur; os enim justi mendacium salutatio.

nescit, et Hngua ejus loquitur judicium, judicium 9. Et ideo cum verecundia, quia pavebat; cum
ejus loquitur veritatem. Nec temoveat quod fre- prudentia, quia benedictionis novam formuiam
quenter -1284 Scriptu-ra conjugem dicit; non mirabatur, quae nusquam lecta est, nusquam ante

enim virgiuitatis ereptio, sed conjugii testiQcatio, comperta. Soli Mariae ha^c salutatio servabatur.
nuptiarum celebraiio declaratur. Denique quam Bene enim sola gratia plena dicitur, qua? sola

non accepit, nemo dimittit, et ideo qui volebat 1285 gratiam quam nulla aiia meruerat, conse-
dimittere, fatebatur acceptam. cuta est, ut gratise repleretur auctore. Erubescebat
6. Simul etiam movere non debet quod ait evan- ergo Maria, erubescebat etiam Elizabeth (61); el

gehsta : « Non cognovit eam, donec peperit filium ^ idoo cognoscamus quid intersit inter mulieris et

{Matth., I, 25); » illud enim vel idioma Scriptura^ virginis verecundiam. Illa de causa erubescebat,
est, sicut habes alibi : « Et donec senescatis, ego haec per verecundiam ; in muliere modus pudoris
sum {Isa., xLVi, 4). )> Numquid post illorum senec- adhibetur, in virgine pudoris augetur gratia.
tutem Deus esse desivit? Et in Psalmo : « Dixit (Vers. 30, 31, 32.) Et ait angelus ud eam : Ne
Dominus Domino meo Sede a dextris meis : ; donec timeas, Maria, invenisii enim gratiam apud Deurn,
ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum et ecce concipies in utero, et paries filium, et vocabis
{Psal. cix, 1). » Numquid postea non sedebit? Vel nomen ejus Jesum,. Hic erit magnus.
quoniam qui causam agit, satis putat quod causse 10. Dictumquidem etiam de Joanne ab an-
est
est dicere, redundantia non requirit; satis enim gelo, quia eril magnus {Luc, i, 15); sed ille quasi
est ei ut causam susceptam
incidentem astruat, homo magnus, hic autem quasi Deus magnus :

differat. Et ideo incorruptum

qui Incarnationis « Magnus enim Dominus, et laudabilis nimis, et

susceperat probare mysterium, non putavit ube- magnitudinis ejus non est finis {Ps(tl. cxliv, 3). »
rius prosequendum virginitatis Mariae testimonium; Et vere est ille magnus; quia « major inter natos
ne defensor magis Virginis, quam assertor mysterii mulierum propheta Joanne Baptista nemo est {Luc,
crederetur. quando justum docuit Joseph,
Certe VII, 28). » Habet tamen majorem quia « qui minor
quod sancti Spiritus templum, ute-
satis declaravit
D est in regno Dei, major est illo {Ibid.). » Magnus
;

rum mysterii, matrem Domini violare non potuit. autem Joannes, sed coram Domino magnus (62).
7. Didicimus seriem vei^itatis, didicimus consi- Et Joannes vinum et siceram non bibit, hic cunUB
lium, discamus et mysterium. Bene desponsata, sed publicanis et peccatoribus manducat et bibit. Ille^B
virgo; quia esl Ecclesia typus, quai est immacu- abstinentia meritum coUigat, cui potentia nulla

(59) Mss. nonnulli, ac postremae Paris. edit. m Ita edit. ant. et potiores mss. Rom. autem
(60)
suam. Reliqui et mss. et edit. cum sacris cod. m et Vat. cod., Janguntur tamen temporali ad spe-
sua. Graece eli; ti loia, id est, in propria, sive res m ciem sacerdoli. Reliqui..., ad temporis speciem sa-
suas, sive, ut alii volunt, in domicilium qua de : cerdoti, vel, sacerdotis. Lectionem vero nostram in-
re vide Guill. Estium in cadem verba. Quod vero terpretare hoc sensu, sacerdoti exterius apparenli
Doclor noster affirmat Josephum lempore passionis junguntur.
etiam lunc superslitem exstitisse, in hoc quidem (61) Hic sequentem Evangelii textum ponunt non-
consentit cum D. Cypriano Tract. de passione Do- nulii mss. sed non antiquissimi.
mini ; sed dissentit ab Epiph., haeresi 78, num. 10, (62) loco legitur in edit. Rom., Magnus
Quod hoc
quem recentiores magis sequendum exislimarunl. hic, sedDominus, optimum quidem sensum efficit, j
Gonsule card. Bar. ad annum Chrisli 12, num. 9 ;
sed nuUa alia edit. vel mss. confirmatur.
Estium, loco cit., et alios.
IC37 EXPOSITIONIS IN LLCAM LIH. 11 1638

lalurse; Christus autem cui naturalilcr (03) sup- ^ Patris (Jonn., r, 18), » qui sedet ad dexteram Pa-

lelohat dolicta donare, cur cos deciinaret, quos tris. Kt iiinc quidam audent dicerc inaccessihilem
ihstinentiljus polerat praistarc meliores? hicem esse quam hahitat Pater. Numquid lux me-

Simul mystice non dedignatur eorum convi-

\\. lior Patre? (Juaj autem lux inaccessibilis ei cui non
rium, quijjus daturus est sacramentum. Flic crgo est inaccessibilis Pater? Et ipse lux vera, et geni-

nanducat, ilic jejunat, utriusque populi typus (64) tor lucis a;terniR, de qua dictum est : « Erat lux
n illo jojuriat, in lioc pascitrrr. Sed jejurravit et vera, qua; iiluminat omnem hominem venientem
jhrislus, ne in^a^ccptum declinares (Ofi) ; mandu- in hunc mundum {Joan., r, 9). » Vide ne illa sit lux

;avit cum peccatorihus, ut gratiam cerneres, agno- inaccessibilis quam habital Pater, habitat et Filius ;

ceres potestalem. Magnus ergo et Joannes, sed hu- quia Pater in Filio, et Filius in Patre.
us magnitudo hahet principium , habet linem; 13. fiene crgo raagnus; late enim funditur Dei
)ominus aulem Jesus idem esl finis atque princi- vir-tus, late coelestis suhstantiai magniludo porrigi-
riurn, idem prirnus et novissimus, Niliil ante pri- tur. Nihil prajscriptum, nihil circumscriptum, ni-
num, nihii ultra novissimum. hil emensum, nihil dimensum Trinitas hahet. Non
12. Neque te gencrationis humanse consuetudo loco clauditur, non opinione comprehenditur, non
n vitium trahat, ut putes non primum esse, quia D aestimatione corrcluditur,non aetate variatur. Dedit
ilius est. Sequcre Scripturas, ut crrare non possis. quidem Dominus Jesus horainibus magniludinera :

'riirius Filius dicitur. Lectum est cliam quia et " In omnem enim terram exivit sonus corum, et

olus Pater, « qui solus habet immortalitalem, et in lines orbis terrae verba eorum {Psal. xvni, o); »

ucem habilat inaccessibilein (I Tim. , vi, 16); » non in tines lamen mundi, non in fmes cceli, non
icut legisti : « El immortali soli... Deo (I Tim., i, ultra ccelos. At vero in Domino Jesu « omnia con-

7); » sed nequc primus ante Patrera, neque solus dita sunt in ccelis et in terTa, visibilia et invisibi-

inn Filio. Si alterum ncgas, alterum astruis (66), lia... et ipse est ante omnes, et omnia in ipso con-
rtrumque sequere, et utrumque coniirmas. Non stant {Coloss., i, 16, 17). » Coelura aspice, Jesus illic
lixit : Ego prior, et ego posterior, sed : « Ego pri- est; teiTara intuere, Jesus adest; ascende verbo
nus, et ego novissimus^Apoc, i, 8; xxii, 13). » Pri- (67) in cceluni, descende verbo in infernum, Jesus
nus cst Filius, ct ideo coa;ternus ; hahet cnira Pa- adest. Etenim si ascenderis in ccelum, Jesus iUic
rern, curn quo sit a^ternus. Audeo dicere. Prinius est; si descenderis in infernum, adest. Hodie cum
ist Filius, sed solus non est, et hene dico, et religiose loquor, mecum est, intra hoc puuctum, intra hoc
lico. Quid erigitis ad impietatem, hajretici, aures? p, momenlum. El si in Armenia nunc loquitur Chris-
n laqueos quos tendilis, incidistis. Priraus est Fi- tianus, Jesus adest : « Nemo (enim) dicit Dominum
ius, cl solus non cst, priinus, quia cum Patre sem- Jesum, nisi in Spiritu sancto (I Cor., xii, 3). »

»er , solus non est ,

quia sine Patre nunquam Abyssos opinione si pcnetres, quoque Jesum
illic

ist. Non ego hoc dico, sed ipse dixit : « Et non sum videbis operari; scriptum est enira « Ne dixeris
:

olus, quia Pater raecum est {Joan., xvi, 32). » in corde tuo : Quis ascendit in coelum? id est, Chris-

lolus Pater, quia unus Deus, solus Pater, quia tura deducei'e ; aut quis descendit in abyssum? hoc
ola divinitas 1286 Patris et Filii et Spiritus est, Christuin a mortuis reducere {Rom., x, 6, 7). »

ancti, et quod uuum est, solura esl. Solus Pater, Ubi ergo non est, qui coelestia, inferna et teirena
olus Unigcnitus, solus et Spiritus sanctus; neque complevit? Bene ergo magnus, cujus virtus mun-
mim qui Filius, et Pater, aut qui Pater, et Filius; dum replevit, qui uhique est, et eril semper; quia
lut qui Spiritiis sanctus, et Filius. Alius Pater, regni ejus non crit finis.

ihirs Filius, alrus Spirilus sanctus; legimus enim : (Vors. 34.) Dicit (lutem Maria ad angelum : Quo-
' Rogabo Patrem, ct aliura Paraclitura dahit vobis modo fiet istud, (juoniam virum non cognovi?
Joan., XIV, 16). » Solus Paler, quia unus Deus, ex 14. Videtur hic non credidisse Maria, nisi dili-

[uo omnia ; solus Filius, quia unus Dorainus, per D genter advertas; neque eniin fas est ut electa ad
piein omnia. Soluni divinitas facit, generatio et genoraiidirrn imigenituni Dei Filium, fuisse videa-
\atrcm testilicatur et Filiuni, ut nusquam Filius tur 1287 iiiorodula (68). (Juo autem modo lieri
line l'atre, aut Patcr esso videatur sine Filio. Ergo posset [Vicci salva prairogaliva sit matris, cui pro-
lec solus, quia non solus immortalis; nec solus fecto fuit amplius deferendura, sed ut pr^rogaliva
ucem hahilat inaccessibilem; quia « Deuin uemo raajor, niajor etiam lides ei debuil reservari), quo
^idit unquara, nisi uuigenitus Filius qui est in sinu ergo modo iieri posset, ut Zacharias qui nou cre-
(03) Naturnliter, nimirum ad mrnistrorum dilVeren- habont, el utrumque confirma. Sed totus locus obsou-
iirin indicandani. ritale non cai-ot.
(01) Mss. aliquot non infimnp notae, ulriusque po- (67) Verbo, id ost, ratione ol copitatione ut infra, ;

mli spiritus. Abyssus opinione si penctres, ot alibi frequenter.

(OJi) Observa priBceptum jojunii, ac ejus obliga- (68) Itom. edil., censeatur incredula. Quo ergo
iouern novum inventurn noqunquam osso in Eccle- nwdo ficri posset [salva prxrogativa matris cui .

ia. profecto fuit ampliiix deferetidum et ut prxrogativa :

(06) Edit. ol Era., Alterum deslruis. Gill.

Ainoi'b. major, major etiam fides debuit reservari] ut Zacha-
1 Honi. cum potissiina parle mss. , i4/(erum astruis. rias. elc.
teliqui, Alterum non astruis. Et rursus nonnulli
Ki.lO S. AMRROSII 1640

didcrat, silentio condemnarclur : Maria aulem si^sed de non credidit;

scnili oe,tatc riam con- 1288
non credidisset, Spiritiis sancti infusione exaltare- ditio congruebat. Ex viro et femina solemnis est
tur? Sed neque non credere Maria, neque tam te- partus, nec incredibile debet videri, ubi natura con-

mere debuit nsurpare non credere angelo, usur- :

cordat. Cum enim «tas naturae sit, non nalura
parc divina. Nequc cnim facile crat scire myste- setatis, iit plerumque ut ajtas impediat naturam non ;

rium absconditum a sa^culis in Dco, quod nec su- est tamen irralionabile ut minor cedat causa majori,
periores Potestates scire potuenmt. Et tamen non et potior praerogativa naturaj usum infcrioris exclu-

fidem renuit, non ofticinm refutavil, sed accommo- dat oetatis. Huc accedit quod Abraham et Sara tiVmm
davit affectum, spopondit obsequium. Etenim cum in senectute susceperant, et Josepli filius senectutis

dicit : Quomodo fiet istud? non de efTectu dubitavit, est. Quod si, quia risit Sara, reprehenditur (Gen.,
sed qualitatem ipsius qua:;sivit efTectus. xviM, J3), justiuscondemnatur qui nec oraculo cre-
13. Quanto temperatior ista responsio, quam didit, nec exemplo. Maria autem cum dicit Quo- :

verba sunt sacerdotis? Haec ait : Quomodo fiet is- modo fiet istud, quoniam virum non cognovi (Supra,
tud? lUe respondit : Vnde hoc sciam {Supr., vers. vers. 34)? non videtur dnbitasse de facto, sed de

18)? Hsec jam de negotio tractat, ille adhuc de facti qualitate qusesisse. Liquet enim quia faciendum
nuntio dubitat. Negat ille se credere, qui negatBesse crediderat, quse quomodo fieret, interrogavit.
scire, et quasi iidci adhuc alium quserit aucto- Lnde et meruit audire Beata quae credidisti [Infra,
:

rem, ista se facere profitetur, nec dubitat esse fa- vers. 45). Etvere beata, quae sacerdote praestantior,
ciendum, quod quomodo fieri possit, inquirit; cum sacerdos negasset, virgo correxit errorem.
sic enim habes : Quomodo fiet istud, quoniam virurn Nec mirum Dominus redempturus mundum, ope-
si

non cognovi? Incredibilis et inaudita generatio rationem suam inchoavit a Maria (70) utper quam ;

ante audiri debuit, ut crederetur. Virginem pa- salus omnibus parabatur, eadem prima fructum
rere, divini est signum mysterii, non humani. De- salutis hauriret ex pignore.

nique, « Accipe, inquit, tibi signum Ecce virgo : 18. Et bene quaesivit quomodo fleret; legerat
in utero accipiet, et pai'iet filium (Isa., vn, 14). « enim quia virgo generaret (71), sed non legerat
Legerat hoc Maria, ideo credidit futurum ; sed quo- quemadmodum generaret. Legerat, ut dixi : « Ecce
modo fieret, ante non legerat; non enim quemad- virgo in utero accipiet (Isa., vii, 14); » quomodo
modum fieret, vel tanto prophetce fuerat revelatum. autem acciperet, ia Evangelio primum angelus est

Tanti namque mandati mysterium non hominis locutus.

fuit, sed angeli ore promendum. Hodie primum au- (Vers. 39, 40.) Exsurgens autem Maria in diebus
ditur : Spirilus sanctus superveniet in te. Et auditur
c.illis, ubiit in montana cum festinatione in civitutem
et creditur. Denique : Judse, et intravit in domum Zachariae, et salutavit
(Vers. 36.) Ecce, inquit, ancilla Domini, contingat Elizabeth.
mihi secundum verbum tuum. 19. Morale est omnibus, ut qui fidem exigunt,
16. Vide humihtatem, vide devotionem. Ancil- fidem astruant. Et ideo angelus cum abscondita
lam se dicit Domini, qufE mater eligitur, uec re- nuntiaret, ut fides astrueretur exemplo , senioris
pentino exaltata promisso est. Simul ancillam di- feminae sterihsque conceptum virgini Mariae nun-
cendo, nullam sibi prserogativam tantae gratiae vin- tiavit, ut possibile Deo omne quod ei placuerit,
dicavit, quae faceret quod juberetur. Mitem enim assereret. Ubi audivit hoc Maria, non quasi incre-
humilemque paritura, humilitatem debuit etiam dula de oraculo, nec quasi incerta de nuntio, ne(
ipsa praeferre. Ecce ancilla Domini, contingat mihi quasi dubitans de exemplo; sed quasi Iseta pro
secundum verbum tuum. Habes obsequium, vides voto, religiosa pro officio, festina pro gaudio, in
votum. Ecce enim ancilla Domini, apparatus officii montana perrexit. Quo enim jam Deo plena, nisi

est : contingat mihi secundum verbum tuum, concep- ad superiora cum festinatione contenderet? Nescit
tus est voti. Y) tarda molimina sancti Spiritus gratia.
17. Quam cito ergo etiam de impari (69) concep- 20. Discite et vos, sanctae muliei-es, sedulitatem

tione credidit Maria! Quid enim tam impar quam quam praegnantibus debeatis exhibere cognaUs.
Spiritus sanctus, et corpus? Quid tam inauditum, Mariam, quae ante sola in intimis penelralibus ver-

quam virgo praegnans contra legem, contra consue- sabatur, non a publico virginitatis pndor, non ab
tudinem, contra pudorem, cujus charior cura est studio asperitas montium, uon ab officio prolixi-
virgini?Zacharias autemnon de impari conditione, tas itineris retardavit. In montana virgo cum festi-

(69) Itacuncti mss. et vet. edit. in corpore. Era. esse. Namque a matre dicitur inchoasse redemptio-
autem ac Gill. in marg. et Rom. in corp. de impari nem, quoniam ne incredula esset angeU verbis, ipse
condilione : quod etiam videtur eo confirmari, quod prohibuit. Quo quidem cuneo eorum qui immacula-
infra mss. et edit. legunt, non de impari conditione; tam Deiparse conceptionem impugnant nodosisai-
uno tantum cod. excepto, ubi pro, conditione. habe- mum, ut ipsi putant, argumentum facili negotio |

tur conceptione. diffringitur atque disjicitur.

(70) Ex hoc loco manifestum est non minus Chris- (71) Omnes edit., quia virgo conciperel ; omnefl |

tum cum peccala ne fiant, graliae prsesidio impe- mss., quia virgo generaret.
dit, quam cum dimittit perpetrata, redemptorem
 641 EXPOSITIONIS IN LICAM LIB. II. 1042

atione, virgo officii memor, injuriae (72) immenior, ^filii, merces fruclus ventris iPsa]. fxxvi, .'})? »

ffectu vigente, non sexu, relicta perrexit domo. Hoc est, batreditas Domini filii sunl, qui merces

21. Discite, virgines, non circuincursare per sunt fructus illiiis qui de Mari.'e ventre processit.
lienas aedes, non demorari in plateis, non aliquos Ipse fruclus ventris est, flos radicis, de quo bene
1 publico miscere sermones. Maria in domo seria, propbetavit Isaias dicens : « Exiel virga de radice
;stina in puhlico, mansit apud cognatam 1289 .lesse, et flos ex radice ejus ascendet Isn., xi, 1); »

uani tribus mensibus. Ktenim quip propter onicium radix enim est familia Judaionjm , virga Maria,
enerat, inb<Trebat oflicio. Mansit ergo mensibus flos Maria? Christus; qui veluti bon£e arboris fruc-
ribus non quod domus eani delectaret aliena,
, tiis pro nostrae virtutis processu nunc florel, nunc
ed quia frequenlius videri in publico displicebat. fructificat in nobis, nunc rediviva corporis resur-
pudorem Maria»; discite
22. Didicislis, virgines, rectione reparatur.
umiHlatem. Venit propinqua ad proximam, junior El unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei
d senioreni ; nec solum venil. sed etiain prior ad me?
alutavit; decet enim ut quanto castior virgo, tanto 1290 2"). Non quasi ignorans dicit ; scit enim
umilior sit. Noverit honorem deferre senioribus. esse Spiritus saucti gratiam et operationem , ut
it magistra humilitatis, in qua est professio casti- B mater Prophetae a matre Domini ad profectum sui
itis. Est et causa pietatis, est etiam norma doc- pignoris salutetur ; sed quasi non humani hoc
rinae. Conluendum est enim quia superior venitad meriti, sed divinae grati^ munus esse cognoscat,
aferiorem, ut inferior adjuvetur : Maria ad Eliza- ita dicit : Unde hoc mihi ? hoc quantum
est ,

eth, Christus ad Joannem. Denique etiam poslea, bonuni mihi accidit (73), ut mater Domini mei
it baplismum Joannis, Dominus venit
sanctificaret veniat ad me? Non cognosco meum. Unde hoc mihi,
d baptisnuim. Cito quoque adventus Marise et , qua justitia, quibus factis, pro quibus meritis?
ira^sentia; Dominica; beneticia declarantur. Non usitata ha?c offlcia feminarum sunt : Ut
(Vers. 41.) Simul enim ul audivit salutationem veniat mater Domini mei ud me. .Miraculum sentio,
larix Elizabeth, exultavit infans in utero ejus. Et cognosco mysteriuin ; mater Domini Verbo foeta,

eplefa est Spiritu sancto. Deo plena est.

23. Vide distinclionem, singulorumque verborum ( Vers. 44, 43.) Ecce enim ut facta est vox
iroprietates. Vocem prior Elizabeth audivit , sed salutationis tuse in auribus meis, exsultavit gau-
oannes prior gratiam scnsil; illa nalurai ordine dio i)ifans in utero meo ; et beata quae credi-
udivit, iste exsultavit ratione mysterii illa Marise, disti.
;
p
sle Domini sensit adventuni : femina mulieris, et 26. Vides non dubitasse .Mariam, sed credidisse,
lignus pignoris. Istai gratiam loquuntur, illi intus et ideo fructum fidei consecutam. Beata, inquit,
iporantur, pietatisque mysterium maternis ado- qu3e credidisti. Sed et vos beati, qui audistis et
iuntur profectibus; duplicique miraculo prophe- credidistis ;
qusecunque enim crediderit anima
ant matres spiritu parvulorum. Exsultavit infans, et concipit et generat Dei Verbum, et opera ejus
epleta est mater. Non prius mater repleta, quam agnoscit. Sit in singulis Mariae anima, ut magnifi-
ilius; sed cum filius esset repletus Spiritu sancto, cel Doniinum; sit in singulis spiritus Mariae , ut
•eplevit et matrem. Exsultavit Joannes, exsultavit exsultet in Deo. Sisecundum carnem una niater
>t Maria; spiritus. Exsultante Joanne, repletur Eli- secundum fidem tamen omnium fruc-
est Christi,
;abetli Mariam tamen non repleri Spiritu, sed
: tus est Christus. Omnis enim anima accipit
jpirituiu ejus exsultare cognovimus; incompre- Dei Verbum si tamen immaculala et immuuis
,

leusibilis enim incomprehensibiliter opcrabatur in a viliis, inlemerato castimoniam pudore cuslo-

natre. Et illa post couceptum repletur, ista ante diat.
:onceptum. 27. Quaecunque igitur lalis esse potuerit anima,
(Vers. 42, 43.) Benedicta tu inter mulieres, e/J) magnifical Dominum. sicut anima Maria" mag-
ienerftctus fructus ventris tui. Et wide hoc mihi ut nilicavit Dominuin, et exsultavit spiritus ojus in
miat mater Domini meiad me? Poo salutari. Magnificatur enim Dominus , sicut
24. Novit sermonem suuiu Spiritus sanctus ,
et alibi legis : » Magnifioale nominum luecum
lec unquam obliviscilur. Et prophetia non soluni (Psal. xxxui, 4); » non quod Domino aliquid hu-
erum completur miraculis, sed etiam proprietate mana voce possil adjungi, sed quia magnifica-
'erborum. Quis est iste fructus ventris, nisi ille tur in nobis. Imago enim Dei Christus est et ;

1e quo dictum ost : « Ecce luoreditas Domini ideo si quid justum fecerit anima aut roligiosum,
I

'
(72) Injurix, qun nimirum virginis pudor affici- dem in glossa indicans logendum esse sera, addit,
|ur, dum coj?itur prodire in publicuui. Consequeu- id est tarclit, quam corroctionom, alii forfe secuti
er aulem Honi. odit. alfcctu urqentc. Aliiv. ac niss. sunt. Sed lameu magis placet seria, hoc est, gravis ;
Inines, alfcrtu vitjcnte. Apliu.s snne, ut oharilalis nam gravitali otiam contraria ut pkirimum ceusetur
jigor puellari dobililali opponatur. Infra vero festinalio.
jmnes cum
majori parle mss. lepebanf, Maria
edit. ^73) Edit. Rom. sola, quo tantum bonum mihi acci-
'i domo sera
ubi e cod. Vat.. Corb et aliis non-
: dit, etc.
uUis loposuimus, Maria in domo seria. Corb. qui-
PaTROL. XV. (XIV, PARS II.)
4643 S. AMBROSII 1644
illain imaginem Dei , ad cujus est similitudinem A rante signatur. Pulchre autcni lempus quo fuit
creata, magnificat. Et ideo dum magniflcat eum, in utero Propheta, describitur, ne Mariaj prsesen-
niaguitudinis ejus quadam participatione sublimior tia taceatur; sed tempus siletur infantiae, eo quod
fit; ut illara imaginem splendido bonorum colore pi'aesentia Domini, matris in utero roboratur, qui
factorum, et quadam «mulalione virtutis in se infantiae impedimenta nescivit (77). Et ideo in
videatur exprimere. Magnificat autem anima Evangelio nihil super eo legimus, nisi ortum ejus,
Marise Dominum , et exsultat spiritus ejus in et oraculum, exsultationera in utero, vocem in
Deo ; eo quod et anima et spiritu Patri Filio- deserto. Neque enim ullam infanti» sentit aetatem,
que devota, unum Deum ex quo omnia, et unum qui supra naturam, supra aetatem in utero situs
Dominum per quem omnia, pio veneretur af- matris, a mensura perfectae ccepit aetatis plenitu-
fectu. dinis Christi (78).

28. Sequitur Mariae, quo (74) persona raelior, (Vers. 60-64.) Et respondit mater ejns, et dixit :

eo prophetia plenior. Nec otiosum videtur quod et Non, sed vocabitw Joannes. Et responderunt ad
ante Joannem Elizabeth prophetat, et Maria ante illam : Nemo est in cognatione tua qui vocetur
Doraini generationem enim jam tenta ; sei'punt hoc nomine. Anmiebant ergo patri ejus, quem vellet

menta liumanse. Nam sicut peccatum a

salutis *^ vocari eum. Et accepit pugillares , et scripsit

mulieribus coepit, ita etiam bona a mulieribus dicens : Joannes est nomen ejus. Et mirati sunt
inchoantur; ut feminfe quoquc muliebria opera omnes. Continuo autem resoluta est lingua ejus.
deponenles, inOrmitati renuntient ; et aniraa qua? et aperlum est os ejws, et loquebatur benedicens
non habet sexum, ut Maria quae nescit errorem, Beum.
religioso imitetur studio castitatem. 3i. Mire sanctus Evangelista prsemittendum
(Vers. o6.) Mansit autem Maria cum illa mensi- putavit, quod plurimi infantem patris nomine
bus tribus; et reversa est in domum suam. Zachariae appellandum putaverint , ut advertas

1291 29. Bene inducitur sancta Maria , et matri non nomen alicujus displicuisse degeneris,

exhibuisse officium, et mysticum numerum custo- sed id sancto quod ab angelo

infusum Spiritu
disse (7oj. Non enim sola familiaritatis est causa ante Zachari» fuerat praenuntiatum. Et quidem
quod diu mansit, sed etiam tanti vatis profectus. ille rautus intiraare vocabulum tilii nequivit uxori

Nam si primo ingressu tantus processus exstitit, sed per prophetiam Elizabeth didicit quod non ,

ut ad salutationem Marise exsultaret infans in didicerat a marito : Joannes est, inquit, nomen ejus,
utero, repleretur Spiritu sancto mater infantis , Q hoc est, non nos ei nomen imponimus, qui jam a
quantum putamus usu tanti temporis sanctse Ma- Deo nomen accepit. Habet vocabulum 1 292 suum
riae addidisse prsesentiam ? Mansit autem Maria quod agnovimus, non quod elegimus. Habent hoc
cum illa mensibus tribus. Ungebatur itaque, et raerita sanctorura, ut a Deo nomen accipiant.

quasi bonus athleta exercebatur in utero matris Sic Jacob Israel dicitur {Gen., xxxn, 28), quia
propheta ; araplissimo enim virtus ejus certamini Deum Dominus noster Jesus nominatus
vidit. Sic
parabatur. Denique tandiu mansit Maria, quandiu est, antequam natus cui non angelus, sed Pater :

Elizabeth pariendi tempus impleret. Quod si dili- nomen imposuit. Revelabitur enim inquit << ,

genter advertas, invenies hoc nusquam positum, fllius meus Jesus cum iis qui cum eo jucunda-
nisi in generatione justorum. Denique impleti buntur, qui relicti sunt in annis quadringentis. Et
sunt dies ut pareret Maria; impletum est tempus erit post annos hos, et morietur Filius meus Chris-
ut pareret Elizabeth; impletum est vitae tempus, tus Jesus. . . et convertetur sajculum (IV Esdr.,

cum sancti viri ex hoc \itep. curriculo demigrarunt. VII, 28-30. » Vides angelos, quae audierint, non
Plenitudinem justi vita habet, inanes autem dies quae usurpaverint, nuntiare. Nec mireris si noraen
sunt impiorum. mulier quod non audivit, asseruit, quando Spiri-

30. Peperit ergo filium Elizabeth, et congratu- -^ tus ei sanctus qui angelo mandaverat, revelavit.

labantur vicini. Habet sanctorum (76) editio lati- Neque poterat Domini ignorare prainuntium, qu»
tiam plurimorum, quia comraune est bonum ;
prophetaverat Christum.
justitia enim communis est virtus. Et ideo in ortu 32. Et bene additur quia nemo in cognatione
justi, futurae vitae insigne praemittitur, et gratia ejus vocabatur hoc nomine; ut intelligas nomen
secuturae virtutis exsultatione vicinorum praefigu- non generis esse, sed vatis. Zacharias quoque nutu

(74) Edit. omnes Sed Marise quo. Mss. aliquot,

: pedimenta nescivit. Cur tamen interjectae voces jugu-
Sequitur enim ut Marix, quo. Alii, qui et melioris lentur, nihil causpe est.
selatis, Sequitur Marise, quo, etc, ut nos in textu. (78) Unus e Colb., Christi. Et nota quod de Joan-
(73) Albin. codex, el implesse mysterium : ut et 7iis vocabulo erat vicinorum hsesitalio. Unde indubitan-
pareniem (forte parientem vel parturientem) non de- ler scimus, quia cujus nomcn angelo nuntiante in\
sererel, et mysticum numerum custodiret. templo cognoverat, ejusdem vocabulum spiritus pro-
(76) Vict. cod., In
vicitii. illo tempore Elizabelh phetix Elizabelh matri revelaveral. Unde conquerente$[
impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Hubet dicunt, quia nemo est in cognatione tua qui voceturi
sanctorum, elc. hoc nomine. Et respondit, etc. Sed hsec non tam auc-
(77) Rom. edil.. siletur infantise, quia infantise im- toris verba, quam paraphrasis.
m EXPOSITIOMS IN U:CAM LII5. II. n;4c

iterrogatur; sed quia incredulitas ei afTatuni cri- A retur, audivit. Sciebat prophcla aiias csse aures
uorat et audilum, quod vocc iion [)otcral, inariu pio[)iictii', qiiri- Spiiilu Dci, non corporis ifilale re-

t lilteris cst loculus ; scripsiL cnini dicens : scraiilur. Haljcbat intclligtMidi sensuin, qui cxsul-
tannes esl nomen ejus. Et hoc nomcn non impo- tandi habcliat aflectum.
itur, sed astruitur; meritoque conlinuo rcsoluta 35. Simul illud adverte quam paucis Elizabeth,
(t lingua ejus, quia quam vinxerat incredulitas, quam niullis Zachai'ias prophetet; et uterque
ies solvit. Crcdumus et nos i^itur, ut loquamur, sancto linpletus Spiritii loquebatur; sed disciplina
L lingua nostru qua; incrcdulilalis vinculis cst servatur, ut mulier discere magis qua; diviiia sunt
^ata, rationis vocc solvalur. Scribamus spiritii studeat, quam docere. Nec facile ullam prophe-
lysteria, si volumus loqui; scribaniiis prtcnun- tasse uberius quam matrem Domini reperimus.
um Christi non in tabulis lapideis, sed in tabulis Prophetissa ipsa Maria soror Aaron quam cito
)rdis carnalihiis. Etcniiu qui Joanncm loquitiir, cantici verba conclusit [Exod., xv, 20, 2f)! Ea-
liristum propbclat. Loquamur Joannem lo- , dcmque ubi prolixius est locuta cum fratre,
namur el Christum , ut nostrum quoqnc os nequaquam sui poenam sermonis evasit [Nurn., xii,
Bssit aperiri, quod in sacerdote tanto irralio- I, iO).

abilis modo pccudis frena nutantis fidoi coerce-B (Cap. II. — Vers. 1.) Factum est autem, in diebus
ant. illis exiit edictum a Csesare Augusto, ut censum pro-

(Vers. 67.) Et Zacharins pater ejus impletus esl

fiteretur universus orbis terrx.

piritu sancto, et prophetabat dicem. De ortu Salvatoris dicluri, non putamus

36.
alienum ut quo natus sit tempore, requiramus,
33. Vide quam bonus Dcus, cl facilis indulgere
Uuid enim professio ssecularium ad generationem
eccalis; non solum ablata restituil, sed ctiam
Domini pertinerct, nisi ut advertamus hoc quoque
isperata concedit. Ille dudum mutus prophelat;
divinum esse mysterium; quia dum professio
eec enim gratia Dei maxima, quod eum qui nega-
sfficularis obtenditur, spiritalis impletur, non ter-
jrant, confilcntur (79). Nerao crgo diffidat, nemo
rarum regi dicenda, sed cceli? Professio ista (82)
jtcrum conscius delictoruui prjcmia divina despe-
census est animorum; abolito enim Synagogae
lidei,
jt. Novit Dominus muiarc sententiain, si tu nove-
censu velnsto, novus census Ecclesiai parabatur,
.3 emendare delictum [De pcenit., dist. i , cap. Novit
qui tormenta non exigeret, sed auferret; et spiri-
ominus).
taliter in typo plebs sua jam nomina con-
Christo
(Vers. 76.) Et tu, puer, propheta Altissim.i voca- ferebat. Non hic spatia terrarum, sed mentium
sris. ^ animorumque censentur ; nec describuntur limites,
34. Pulchre cum de Domino (80) prophetaret, sed pioferuntur; nec setas ulla dislinguitur, sed
i prophetam sua verba convertit, ut hoc quoque omnis ascribitur; nullus enim ab hoc immunis
enefioium esse Domini dcsignaret, ne cum pu- est censu (83), quia omnis oetas munifica Christo
lice cnumeraret sua, quasi ingratus tacuisse quai quem vagientes
est, pueri martyrio confitentur,
jceperat beneficia videretur, quae agnoscebat in quem intra uterum positi exsultatione testantur.
lio. Sed fortasse aliqui quasi irrationabilem men- Nihil in hoc censu vereare terrihile. nihil im-
s excessum putent, quod octo dicrum alloquitur mite, nihil triste, sola unumquemque fides sik,nat.
ifantem. Verum si teneamus (81), inlelligimus Vis Christi audire censores? Jubentur censere
rofecto quod potuil vocem patris natus 1293 sine virgis (84) (Matth., x, fO); nec terrore, sod
udire, qui Mariai salutationem antequam nasce- grafia plebem quoerere : recondere gladium, non

(79) Era. et seq. ac pauci mss., qui :

Edit. satis aperte indicat, cum illi opponens Christi
lii qiiem negai^erat, confitelur. Amerb. et
plures, censuram dicit At/ii/ hoc censu vereare terri- : m
od. Corb. cum aliis probatioris notse, qui neqa- biie, nihil ivimite, nihil Iriste, sola unumquemqne
ernnt , conlitenlur. Et hoc sane non tam dicitur^ fidcs signat. etc. His autem ultimis vorbis iunui-
e Zacharia, quain ejus occasiono universim coUigi- lur ille vetus censorum ritus U
quo nonnullos ,

nr. ignominite oausa Ceritum ceris sive tabulia ,

(80) Mss. Corb., de domo ; alii aliqnot, de dono. ascribebant quo spectat illud Horatii, epist. 6, :

leliqui cwm. aul. edil. in lectionem nostram con- lib. I :

entiunt : nisi quod in nno e Vat. cod. e( Rom.

dil. desideranlur, quoe acceperal beneficia. Qure- Quid deceat, quid non, obliti ; Cerite cera
am edit. Paris. finem loci hujus imniutaveranl, Dipni, etc.
t qnx acceperat benrlicia, videretur agnoscere in
lio.
Qua do re paroemia exstat apud Eras. chil. i, cent.
10, ada?. 81.
(81) Post vocom tencamus, non pauci addunt supe-
(83) Matros ante annum 14, fomina? ante ii, non
iora; unus, f/n.r legimus.
cogobantur apud censores profiteri, cum anto illam
(8"2) Rom. edit., post
ista voces Professio
loco .
lEtatein tributum ab oisdem non oxiperetur. Cousule
loverat dictionem quir tamen omnium vet.
fidei,
supor boc J. I.ipsium, lib. ii De mng. Rom., cap. 3.
dit. ac mss. auctorilato propugnatur. llevum
{SV Sic oninos mss. Contra vero cunclw edit.,
adom edil., pro qui tormciita non e.rii]eret, repo-
Jubentur censere. sed non virgis. Minus bene, cum
iiorat, qui tribula non e.riqcrei. Porporam ; etouim
l^scunim non cst allusionem tieri ad censoriam
manifesta fiat allusio ad Luc, ix. 3, ubi prohiben-
lomau trum tur apostoli ne virpam ferant, ad proseminandum
discipUnam. quam constal fuisse
)nge soverissimam. ipsoque Auibrosius hoc iufra Evangelium proficisceutes.
i64" S. AMBROSII 1048

possidere aurum [Ibid., 9). Taliblis censoribus ac- ^ libro Evangelista ascripsisse videalur. Nam si

quisitus est orbis. consules ascribuntur tabulis emptionis, quanto

37. Denique ut censum non Augusti esse,
scias magis redemptioni omnium debuit tempus ascribi ?
sed Christi, totus orbis profiteri jubetur. Quando Habes ergo omnia quae in contractibus esse consue-
nascitur Chi'istus omnes profitentur , quando ;
verunt : vocabulum summam illic potestatem ge-
mundus concluditur, omnes periclitantur. 1.294^ rentis, diem, locum, causam. Testes quoque adhi-
Quis ergo poterat professionem totius orbis exi- beri solent; hos quoque nativitati suae, et genera-
gere, nisi qai totius habebat orbis imperium? tioni secundum carnem Christus adhibuit, qui
Non enim Augusti, sed « Domini est terra, et pleni- signarent Evangelium, dicens : « Vos eritis mihi
tudo ejus, orbis terrarum, et universi qui habitant testes in Jerusalem [Act., i, 8). .»

in eo (Psal. xxm, i). « Gothis non imperabat (Vers. 6, 7.) Factum est autem, cum essent ibi,

Augustus, non imperabat Armenis : imperabat impleti sunt dies ut pareret. Et peperit filium
Christus. Acceperunt utique Christi censorem, qui primogenitum, et pannis eum involvit, et posuit
Christi martyres ediderunt. Et ideo fortasse nos in prsesepio quia non erat locus in eo diverso-
;

vincunt, ut praesentia docent, quoniam quem illi rio (86).

oblatione sanguinis fatebantur, huic Ariani quaes- B 1 295 ^^' Breviter sanctus Lucas et quomodo,
tionem generis inferebant. et quo tempore, et quo loco secundum carnem
(Vers. 2.) Hsec, inquii, professio prima facta est. Christus natus sit, explicavit. At vero de coelesti

38. Atqui plerasque jam partes terrarum saepe generatione si quaeris, lege Evangehum sancli
fuisse descriptas loquuntur historiee. Hsec est ergo Joannis, qui a coelestibus exorsus ad terrena des-
professio prima , sed mentium (85) ; cui omnes cendit. Illic invenies et quando erat, et quomodo
profitentur, quia nullus excipitur, non praeconis erat, et quid erat, quid egerat, quid agebat, et

evocatione, sed vatis qui multo ante preedixit : ubi erat, et quo venerit, et quomodo venerit, quo
« Omnes gentes, plaudite manibus; jubilate Deo tempore venerit, qua causa venerit. « In principio,
in voce exsultationis ,
quoniam Deus summus, inquit, erat Verbum [Joan., i, 1); habes quando ..

terribilis, rex magnus super omnem terram [Psal. erat : <( Et Verbum erat apud Deum habes quo- ; >.

XLVi, 2, 3). » Denique ut scias censum esse justi- modo erat. Habes etiam quid erat : « Et Deus, in-

tiae, veniunt ad eum Joseph et Maria, hoc est, quit, erat Verbum. ». Quid egerat : « Omnia per
jiistus et virgo : ille, qui Verbum servaret; ista, ipsum facta sunt [Ibid., 3). >. Quid egebat : « Erat
quee pareret. Ubi profitenlur justus et virgo, nisi' p lux vera quse illuminat omnem hominem venien-
ubi nascitur Christus? « Omnis enim spiritus qui tem in hunc mundum {Ibid., 9). » Et ubi erat :

confitetur Jesum Christum in carne venisse, de « In hoc mundo erat {Ibid., 10). » Quo venerit
Deo est (I Joan., iv, 2). » Ubi autem secundum « In sua propria venit {Ibid., 11). >. Quomodo ve-
altiorem rationem nascitur Christus, nisi in corde nerit, « Verbum caro factum est {Ibid., 14). »

luo, et in pectore tuo? « Prope est enim Verbum Quando venerit, Jornnes testimonium perhibet
in ore tuo, et in corde tuo {Deut., xxx, 14; Rom., de ipso dicens : « Hic est de quo dixi, qni post
I, 8). ..
me venit, ante me factus est, quia prior me eral

39. Pulchre autem quod et preesidis nomen ad- {Ibid., 30). >. Qua causa venerit, Joannes ipse tes-

didit, ut seriem temporis designaret. Prseside, tatur : « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata
inquit, Syrise Cyrino facta est hxc prima professio. mundi {Ibid., 29). » Si igitur generationem utram-
Ut quasi consulem quemdam, signi gratia, huic que cognovimus, et utriusque munus (87) unum,

(85) Edit. omnes, professio prima, non lerrarum, matur, quod infra mss. et edit. magno consensu
sed menliurn. Apertus sensus. Verum quia in cunc- prse se ferant, ille alium locum in eo diversorio non
tis et Gallic. et Vat. cod. desunt, non terrarum, habuit. Unde in Grsecis
intelligas Ambrosium
et alioqui potest sententia constare illis expunctis, D vocibus : accepisse parliculam
ev Tfl Kaia\\i\ia.x:

in hoc mss. consensum sequi maluimus. Dicitur Tdj non pro articulo, sed pro demonstrativo, ut
autem, professio prima, non absolute, sed prima non raro etiam a probatis auctoribus usurpatur.
sub Cyrino ut opponatur secundse sub eodem
, Hinc prseterea advertas licet eumdem sanctum
peractse, ut docet Baronius, Appar. nd Annales Ambrosium ab opinione Eusebii, Demonst. Evang.,
cccles., pag. 29; Jans. Gand. aliique interpretes in lib. vn, cap. 3, Epiphan., haeres. 20; Hieronymi
hunc locum. Sed litteralem sensum unde parum epist. ad Marcellam, et aliorum dissentire
28,
utilitalis redire poterat ad suos lectores, hoc loco quandoquidem hi omnes Christum non in stabulo
non excutit B. Ambrosius. Quod porro subditur, domus cujuspiam, sed in saxea spelunca natum
non prseconis evocalione, hoc satis declarat suos volunt. Neque tamen desunt qui doctori nostro
prsecones fuisse censoribus, licet hoc negetur a patrocinentur, quos videre potes apud interpre-
nonnullis. Qui de censura, ejusque officio plura tes.
voluerit, adeat lib. xni Cod. Theod., tit. 10, de Sic mss. aliquot meUoris notse. Alii non-
(87)
Censu, et tit. 11, de Censit.; Rosin., Antiq. Rom., nulli prsetermittunt dictionem, munus, quod haud
lib. VII, cap. 10; Laur. Polym., lib. iii, Syn. i, § 4, dubie in quibusdam recentioribus emendare co-
et alibi. nati sunt qui reposuerunt, et utriusque unam esse
(86) Omnes edit. ac recentiores mss., quia non causam, etc, quam lectionem secutae sunt omnes ^

eral ei locus in diversnrio. Reliqui, quia non erat

locus in eo diversorio : quse lectio etiam eo contir-
edit.
^
649 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. II. i6.no

ut propriis uterentur quanto magis nos

t causani qua venit adverliraus, ul pereuntis
^ sunt, ,

nundi peccata suscipiens, peccati labem, et om- negligere verba debemus, spectare mysteria, qui-
ium mortem in se, qui vinci non posset, aboleret bus vincit sermonis vilitas, quod operiim miracula
onsequcns est nunc quoque sanctus Lucas
ut divinorum nullis venustata scrmonibus, veritatis

vangelista nos doceat, et vias Domini secundum suae lumine refulserunt? Denique asinam illara

arnem crescentis ostendat. irrationabilem non fuco deliciarum (90) , vel

Nec quemquam movere debet quod altiori

41. succo naturalis alimoniae prajsepia sancta pave-
onsilio Joannis infantiam diximus praitermissam, runt.
hristi vero infantiam asserimus esse doscrip- 4.3. Ilic est Dominus, hoc praesepe, quo nobis
im (88); non enim omnium est dicere : « Factus divinum mysterium revelatum est : irrationabiles

um infirmis inlirmus, ut inlirmos lucrifaciam : gentes, pecudum intra pra^sepia more viventes,

mnibus omnia faclus sum (I Cor., ix, 22); » nc- alimoniai sacrae ubertale pascendas. Agnovit ergo
ue de quoquam aiio ita dici potest, quia « Vulne- asina, species scilicet et forma gentilium, praescpe
alus est propter iniquitatem nostram, et infirma- domini sui. Dominus pascit me, et
El ideo dicit : «

us est propter peccata nostra {Isa., un, 5). » Ille nihil mihi deerit 1). » An mediocribus
{Psal. xxii,

jitur parvulus, ille infantulus fuit , ut tu vir B signis Deus probatur, quod angeli ministrant,

ossis esse perfectus; ille involutus in pannis, ul quod magi adoranl, quod martyres confitentur?
u mortis laqueis sis absolutus; ille in pra^sepi- Ex utero funditur, sed coruscat e coelo (91); ter-
us, ut tu in alLaribus (89); ille in terris, ut tu reno in diversorio jacet, sed coelesti lumine viget.

1 ccelis; ille aliuni locum in eo diversorio nou Nupta peperit, sed virgo concepit; nupta conce-
abebat, ut tu plures haberes in coelestibus sedi- pit, enim nos sanctus
sed virgo generavit. Docuit
us mansiones. « Qui cum dives, inquit, essel, Mattha!Us non mediocre mysterium, quod sanc-
roptcr vos pauper fuctus est, ut illius inopia tus Lucas, quia plcne jam erat expositum, si-
os ditaremini (II Coi'., vui, 9). » Meum ergo lendum putavit, satis se divitem fore credens,
aupertas illa patrimonium est, et infirmitas Do- si praesepe Domini sibi ex omnibus vindicas-
lini mea est virtus. Maluit sibi egere, ut omnibus set.

bundarct. Me illius infantiai vagicntis abluunt 44. Istum igitur parvulum, quem tu quasi vi-
etus, niea lacrymae illai delicla laverunt. PIus lem, qui infidelis es, arbitraris, Magi ex Oriente
jitur, Domine Jesu, injuriis tuis debeo quod venientes, tam longo spatio sequuntur, et proci-
edeniptus sum quam operibus quod creatus
,
^ dentes adorant, et regem appellant, et resurrec-
iim. Non prodesset nusci, nisi redirai profuis- turum fatentur, offereutes de thesauris suis aurum,
thus, et myrrham {Matth., u, scq.). Quae sunt ista i

42. Sed nemo intra usum rorporis formam vcrte fidei munera? Aurum regi, thus Deo, myrrha
mnem divinilatis includat. Alia naturu carnis cst, defuncto; aliud enim regis insigne, aliud divinaj
lia divinitatis gloria. Propter te infirmitas, in se sacrificium potestatis (92) aliud honor est sepul- ;

otentia; propter te inopia, in so opulentia. Noli tura', quaj non corrumpat corpus mortui, sed
oc testimare quod cernis, sed quod 1296 rcdi- reservet. Nos quoque qui ha!C audimus et legimus,
leris, agnosce. Quia in pannis esl, vidos; quia et thesauris noslris talia, fratres, munera prolera-
1 coilis cst, non vides : infantis audis vagitus, mus « Habemus enim thesaurum in vasis ficti-
:

on audis bovis Dominum agnoscentis mugitus : libus (II Cor., iv, 7). Si igitur in teipso quod
)>

Agnovit cnim bos possessorem suum, et asina es, non ex te debes ajstimare, sed ex Christo :

rcesepo domini sui {Isa., i, 3); » imo prsescpium quunto magis in Christo non tua debes «estimare,
lixerini, sicut scripsit qui transtulit; niliil enim sed Christi.
pud ine distut in verbo, quod non distat in scnsu. 45. Ergo Magi de the.sauris suis olTcrunt munera.
lam orator illoruin (Demosth., Orat. pro Ctesiph.) £) Vultis scirc quam bonum meritum habeaut? Stella
si

ui phaleras sermonum sequuntur, neget in hoc ab his videtur, et ubi Herodes est, non videlur :

ositas esse fortunas Grwciae, hoc an illo verbo ubi Christus est rursus videtur, et viam monslrat.
isussit; sed rein spectandam putal : si ipsi phi- Ergo stella haec via est, et via 1297 Christus,
jsophi eorum qui lotos dies in disputatione con- quia secundum Incarnationis myslerium Christus
umuut, minus Lalinis et receptis usi sermonibus est stclla : « Orietur (enim) stella ex Jacob, et

(88) Rom. edit., Christi vero oportere esse descrip- deliciarum. Cod. vero raelioris sevi, non fuco delicia-
m. rum, id est, laule ac opipare conditis cibis. Quidni
(89) n
tu in altaribns, nempe ad accipiendura enim delicatas illas cupedias, ciborum fucum non
orporis Dominici sacramenlum. Quo illud simili- liceat appellare ?
)r pertinet, quod lib. De Init., cap. 8, dicitur, (91) Edit., sed ca^lesti lumitte fulget.
is abhita plebs conlendit ad altaria. El non (92) Oraues edit sacramentum est potestatis ; om-
,

mllo posl, Venit igitur , el videns sacrosanctum nes mss., sacrificium potestatis. Utrumque commode.
Uare coinpositum. Ubi plura dicendi de rilu quo Caeterum mystica illa munerum a magis allatorum
prisca Ecclesia divinissimum illud sacramentura
i
inlorpretatio docanlata fuit a tot Patribus, ut non
linistrabutur, locus eril opporfunior. videatur in iis recenseudis immorandum.
(90) CunctnB edit. ac mss. uou pauci, non succo
1651 S. AMBROSll 1652

exsurgct honio ex Israel {Num.,xxi\, 17). » Denique ^ tiimmodo credidissent. Magus ergo intelligit suas
ubi Christus, et steila cst; ipse enini est stella cessare artes, tu non intelUgis (94) tua dona ve-
splendida et malutina. Sua igitur ipse luce se nisse? lile fatctur alienum, tu non agnoscis pro-
signat. missum (95)? Ille contra se credil, tu pro te non
46. Accipe aliud docunientum. Alia venerunt putas esse credendum?
via magi, alia redeunt; qui enim Christum vide-
49. Natum ergo magi nuntiant regem : perturba-
rant , Christum intellexerant, meliores utique
tur Herodes, congregat scribas et principes sacer-
quam venerant, revertuntur. Duae quippe sunt
dotum, et interrogat ubi Christus oriatur. Magi
viae : una quae ducit ad interitum, altera quae du-
tantummodo regem nuntiant; Herodes Christura
cit rcgnum ilia peccatorum est, quae ducit
ad ;

Ipsum igitur regem de quo interrogat,

requirit.
ad Herodem, hsec via Christus est, qua reditur
confitetur. Deinde cum ubi nasci haberet inqniri-
ad patriam hic enim temporalis est incolatus,
:

tur, utique preenuntiatus ostenditur; neque enim

sicul scriptum est « Multum incola facta est :

quaeri polerat, qui non erat nuntiatus. amentes

anima mea {Psal. cxix 6). » Caveamus igitur ,

Judaei, venisse non creditis, quem videtis; venisse

Herodem mundanae ad tempus praesulem potesta- . _.-.-.
,
lis,
, . .

ut patriae coelestis aeternum

1 i- X u V
consequamur habi- R
13
non
^,
creditis,
...
quem 1298 dicitis
... .
esse venturum!
Nuntiate, inquit, mihi, ut veniam, et adorem pue-
taculum.
rum {Matth., quidem Herodes,
n, 8). Insidiatur
47. Non electis tantum praemia ista proposita
sed Deum non negat, quem memorat adorandum.
sunt, sed etiam omnibus, quoniam « Omnia el
Deinde infantes occidi jubet {Ibid., 16). Cui alii
in omnibus Christus {Coloss., ni, 11). » Vides enim
nisi Deo tahs victima debebatur? Expers licel sen-
quia non otiose, vel de Chaldseis, qui peritiores in
sus infantia, Deum taraen pro quo interimitur,
numeris habentur, Abraham Deo credidit vel :

confitetur. Haec de Matthaeo pauca libavimus; ut

magi, qui licet magicis artibus (93), cum reconci-
clareret infantiae tempora a divinitatis operibus
liandae sibi Divinitati studium impendunt, ortum
non vacasse. Quod si aetas carnis ignava operis fuit
in terris Domini crediderunt; non, inquani, otiose,
(96), profecto Deus erat, qui divinitatis operibus
sed ut ex adversariis gentibus sanctae religionis
exercebat carnis aetatem, qui etiam pastores facie-
testimonium sumeretur, et divini timoris exem-
bat in illa regione vigilare, custodientes vigilias
plum.
noctis supra gregera suum.
48. Sed tamen qui sunt isti magi, nisi qui, ut
historia quaedam docet, a Balaam genus ducunt, p 50. Videte Ecclesiae surgentis exordium : Chris-
a quo prophetatum est : « Orietur stella ex Jacob? » tus nascitur, et pastores vigilare cceperunt (97),

Isti ergo sunt non minus fidei, quam successionis qui gentium greges, pecudum modo ante viventes
haeredes. Ille stellam vidit in spiritu, isti viderunt in aulam Domini (98) congregarent, ne quos spi-

oculis, et crediderunt. Viderunt novam stellam, ritalium bestiarum per otTusas noctium tenebras
quae non erat visa a creatura mundi. Viderunt paterentur incursus. Et bene pastores vigilant,

novam creaturam, et non solum in terra, sed quos bonus pastor informat. Grex igitur populus,
etiam in coelo gratiam novi hominis requirebant, nox saeculum ,
pastores sunt sacerdotes. Aut
secundum quod Moyses prophetice posuit, quia fortasse etiam iUe sit pastor, cui dicitur :

« Orietur stella ex Jacob, et exsurget homo ex « Esto vigilans , et confirma {Apoc. , m, 2); »

Israel. » Et cognoverunt hanc esse stellam, quee quia non solum episcopos ad tuendum gre-

horainem Deumque significat. Adoraverunt parvu- gem Dominus ordinavit, sed etiam angelos desti-
lum : utique non adorassent, si parvulum tan- navit.

(93)Edit. omnes, ac major numerus mss., ma- Hanc scientiam ab Abrahamo ad ^Egyptios illatam
gicis artibus conciUandse sibi divinitatis. Rom. edit. pwscribunt; nos tamen non superstitiosam illam a
divinitati. Cod. vero Corb., Prat., Carn., ac Gem. ut patriarcha traditam autumamus, sed tantum rectam ^
in textu. Melius, cum superior lectio aequivocatione atque honestam siderum disciplinam, quam postmo-
non Caeterum quod illi magi ortum a pro-
careat. dum inquiela hominum curiositas ad pravas artes
pheta Balaam duxisse memorantur, hoc non ob- detorsit ac traduxit.
scure desumptum est ex Orig. hom. 13, in Nume- (9i) Codex Remig., Maqus ergo intelligit per sms
ros; quod autem magicis artibus imbuti signifi- artes, tu, etc.
cantur, hoc non solum videtur petitum ex ejusdem (95) Rom. edit., tu non agnoscis proprium.
Adamantii loco citato ; sed etiam manifeste legitur (96) Edit. Rom.. cum uno aut altero mss., ignara
ipsius lib. I, cont. Celsum in quo illum secuti , operis fuit. Aliae, ac reliqui mss., ignava, etc. Con-
sunt .lustinus martyr, Dial. cont. Tryph.; Ignat., cinnius sic ; enim significatur infantia non modo
Epist. ad Ephesios ; Hier., Isaiam, cap. 19 et 41, m quid agatur, ignorare, sed etiam agendi virtute
nec non alii. Quod vero ad cognitionem numero- destitui.
rum, quam proxime ante Chaldseis adjudicat sanc- (97) Hic pauci mss. iique recentiores inserunt
tus doctor, id intelligi oportet de numeris astro- textum Scripturae Et pastores erant, etc, qiiem
:

logicis, ex quibus genethliaci futura prsedicere Rom. edit. paulo superius exhibet, cum in omnibu.'!
posse sibi videbantur : unde est illud Flacci lib. i, ant. edit. et aliis mss. desideretur.
ode 11 : (98) Edit. cum uno vel altero, m caulam Do-
mini.
Ne Babylonios tentaris numeros.
 1653 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. IL i654

(Vers. 9.) Ecce angelus Domini stelit ante Kcoagregailur; mirati en'\m sunt de iis guae dicehnntur

illos. n pastorihus nd ipsos.

Fil. Videte quemadniodura cura diviiia iidem (Vers l!t.; Maria autem conservahat omnia terba
angelus Mariam angelus Joseph an- hxc, conferens in corde suo.
astruat : , ,

pastores edocet. Non satis est serael rais-

54. Discamus sanctae Virginis in omnibus casti-
geiiis

sum duobus enim

; vel tribus testibus stat omne tatem, qu£B, non minus ore pudica quam corpore,
argunienta iidei coiiferel)al in corde. Si Maria a
verbum
pastoribus discit, cur tu deciinas discere a sacer-
(Vers. 13, 14.) FA fncta est cum angelo multiludo
dotibus? Si Maria anle pr«cepta apostolica lacet,
excrcilus coslestitim laudantium Dcum, et dicentium :

cur tu post apostolica praecepta magis cupis docere

Glorin in allissimis Deo, el in terrn pax hominibus
quam discere? Disce vitiura esse personaj , non
bonx voluntntis.
sexus; sexus i;nim sanclus. Denique Maria prsecep-
52. Bene angelorum nominatur exercitus, qui
tum non accepit, exemplum edidit.
ducem militiaj sequebantur. Cui igitur laudem an-
1)0. Circumciditur itaque puer. Quis ille puer,
geli, nisi Doraino suo dicerent, juxta quod scrip-
nisi ille de quo dictum est : « Puer natus est nobis,
tu m est : « Laudate Dominum de coelis, laudate
B piHus datus est nobis (Isa., ix, 6)? ,. Factus est
eum in excelsis. Laudate euni, omnes angeli ejus
enim sub lege, ut eos qui sub lege essenl, lucrifa-
[Psal. r.XLViii, 1, 2)? » Impleta igitur prophetia est.
ceret.
Laudatur de ccelis Dominus, et videtur in terris.
56. Sistitur autem in Jorusalem (3). Quid si(
De quo sanctus Marcus ait, quia « Cuni bestiis
autem in Jerusalem sisti Doraino, dicerem, nisi
erat, et angoii minislrabant ci (Mnrc., i, 13); » ut
in commentis anto dixissem. Circumcisus
Isaise
in altoro misericordio! insigne, in altero divinai
enim vitiis, Dominico dignus judicabatur obtutu;
indicium potestatis agnoscas. Tuum est quod bes-
quia « Oculi Doraiui super justos (Psat. xxxiii
lias patitur, suum quod ab angelis pra;dicatur. Et
16). omnem
» Vides legis veteris seriem fuisse
aiuiit :

typum futuri; nam et circuracisio purgalionem

(Vcrs. 15, 16.) Transenmits usque Bethleem, et signiilcat delicloriim 1 300 Sed quoniam prona
mdeamus hoc Verhum quod faclum est, sicut Domi- quadani cupiditate poccandi liumanaj oarnis et
nus ostendit nohis. Et venerunt fcslinantes. incntis fragilitas inextricabilibus viliis implicatur,
53. Vidos festinare pastores; nemo enim cum eo per octavum circuincisionis diein culpa; to-

desidia Christum requirit. Vides pastores angelo p tius futura purgatio resurrectionis prKGgurabatui
credidisse : et lu Patri, Filio, Spiritui sanclo, Betate; hoc est enira illud : « Quia orane masculi-
1299 angelis, jirophetis, et apostolis crede (99). num adaperiens vulvam, sauctum Domino vocabitur
Vido quam signatc Scriptura singulorum libret (Exod., xiii, 2); » verbis enim legis proraittebatur
inomenta verboruni : Festinant, incjiiit, Verbum Virginis partus. Et vere sanctus, quia iminacula-
videre. Etonim cum caro Domini videtur, Vcr- tus. Deniquo ipsum esse qui lege signetur , in

buin videtur, quod est Filius. Non mediocre lidei eumdem modum ab angelo repetita verba decla-
libi hoc videatur exemplum, uon vilis pcrsona rant : Quia quod nascetur , inquit, sanctum, vo-
pastorum (1). Certc quo vilior ad prudentiam, eo cahitur Filius Dci (Luc, i, 35). Non eniki vi-

protiosior ad iidcm. Nou gymnasia choris referta rilis coilus vulva? virginalis secreta reseravit; sed
sapientum, sed plebem Dominus simplicem requi- immaculatum seraen inviolabili ulero Spiritus
sivit, quo! phalerarc audita , et fucare nesciret. sanctus infudit (4) : solus euim per omnia ex
Siniplicitas enim qua?ritur, iion ambilio desidera- nalis de feinina sanctus Dominus Jesus, qui
lur. Ncc contcinncnda putes quasi vilia verba terrenac contagia corruptehn iraraaculati partus
prophctarura (2) : a pastoribus etiam Maria fidem uovitate non senserit, el ccelesli majeslate de-
:olIigit; a pastoribus populus ad Dei reverentiam J) pulerit.

(99) Ita oinnes mss. Al ex adverso edit. omnes, rofret , somel hoc observasso sufficiat, Quod vero
'.redcre non vis ? Commeutariorum suorum in Isaiam meminil sanc-
(1) Edit. Rom. sola quod vilis , sit pcrsoiia tus prsesul, ca quidom reperimus nb Aug. non
oastorum. Certe uou esso necessariam hanc mu- semol allegata, sed eo magis dolemus illa interiisse,
lalioneui palobit locum
consideranti. allenlius quod in protio fuisse apud tantum doctorem intelli-
M post tria verba cod. Corb. et Mich. legunt, eo gimus.
prudentia preliosior, ubi alii et edit., eo pretiosior, (i; His verbis non solum cuncti mss. atque
otc. edit. huuc locum exhibent, verum etiam August..
(2) Cod. Rq'^. et Rom. odit., verba pastormn hb. n De peccnto orig.. cap. 41, ol lib. i Cont. Jul.
5od hic mutalo nihil est opus cum non ambi- , Pelag., cap. 3. Gainorius tamen in appendico ad
3U0 ipsi pastores a S. doctore prophetse vociten- 1 parlem Marii Mercaloris, pag. 379, contendit in-
tur. serendam voculam se ante verbum infudit. « Fit
Sislilur autcin in .ferusalem
(3) verhn quae ; lifec enim niquit
, allusio nd vocem. angeli Spiri- :

n ant. oilit. exslant, sed absuntab omnibus mss. tus sanctus supervoniet in te. » Verum eo minime
Kom. edit. sustulerat, reposuoralque oorum loco oviucitur additione uUa hic opus esse, cuua. videa-
oxlum Scriplurpe, qui in mss. et vet. edit. sequo tur Ambrosius noster eam Spiritus sancti opera-
lesiderntur; sed cum illa passim id juris sibi ar- tionem significai"e, qua effectum est ut purissimum
16on S. AMBROSn 1656

57. Nam si litleram sequamur, quomodo sanclus ^chisum veiie dissoivi, ut incipiat esse cum Christo;
oranis mascuhis, cum raultos scelcratissimos fuisse dissolvi enim, et cum Christo esse, niulto mehus.
non lateat? Numquid sanctus Achab? Numquid Sed qui vult dimitti, veniat in templum, veniat in
sancti pseudoprophetae quos ad EHae preces ultor Jerusalem , exspectet Christum Domini , accipiat
coelestis injuria? ignis assumpsit? Sed ille sanctus, in manibus Verbum Dei, el coraplectatur quibus-
per quem (igurani futuri mysterii (5) pia legis di- dara suae fidei brachiis (6). Tunc dimiltelur, ut
vinae praescripta signabant; eo quod solus sanctae non videat mortera, qui viderit vilam.
Ecclesiae virginis ad generandos populos Dei irama- 60. Vides uberem in omnes gratiam Domini ge-
culatae fecunditatis aperii-et genitale secretum. Hic neratione diffusam, et prophetiam increduUs nega-
ergo solus aperuit sibi vulvam. Nec mirum; qui tam esse, non justis. Ecce et Simeon prophetat in
enira dixerat ad prophetam : « Priusquam te forma- ruinam et resurrectionem plurimorum venisse Do-
rem in utero, novi te, et in vulva matris sanctili- minum Jesum Christum, ul justorum iniquorumque
cavi te {Jerem., i, 5«. » Qui ergo vulvam sanctifica- merila discernat, et pro nostrorum quahtate factq-
vit aUenam, ut nasceretur propheta, hic est qui rura judex verus et justus aut suppUcia decernat,
aperuit matris suae vulvam, ut iramaculatus exiret. aut praeraia.
(Vers. 25.) Et ecce homo erat in Jcrusalem, cwiB ^vers. 33.) Et tuum, inquit, ipsius animam per
nomen Simeon; et homo iste justus . et timoratus, transibit gladius.
exspectans consolutionem Israel.
Nec Uttera, nec historia docet ex hac vita
61.
58. Non solum ab angeUs et prophetis, a pasto- Mariam corporaUs necis passione migrasse; non
ribus et parentibus, sed etiam a seaioribus l 301 enim anima, sed corpus raateriaU gladio transver-
justis generatio Domini accipit testimonium. Omuis beratur. Et ideo prudentiam Mariae haud ignaram
aetas, et uterque sexus, eventoruraque miracula mj'sterii coelestis ostendit. « Vivum enim verbum
fldem astruunt. Virgo generat, steriUs parit, mutus Dei, ct vaUdum et acutum (7) omni gladio acutis-
loquitur, EUzabeth prophetat, magus adorat, utero simo, penetrans usque ad divisionem animae, et
clausus exsultat, vidua confitetur, justus exspectat. spiritus, artuumque meduUarum, cogitationcs
et
Et bene justus, qui non suam, sed popuU gratiam cordis, et secreta scrutatur animorum (Hebr., iv,
requirebat; cupiens ipse corporeae vinculis fragiU- 12); » quia nuda mentium, et aperta sunt omnia
tatis absolvi, sed exspectans videre promissura; FiUo, quem conscientiae secreta non fallunt.
sciebat enim quia beati ocuU qui eum viderent. 62. Prophetavit itaque Simeon prophetaverat
,

(Vers. 29.) Nunc, inquit, dimitte servum tuum. Virgo, prophetaverat copulata conj ugio, debuit etiam
C
59. Vide justum velut corporeae carcere moUs in- vidua; ne qua aut professio deesset, aut sexus. Et

Virginis semen in ejus vulvam deflueret. In con- astruit. Hoc ipsum praestat lib. De instit. virg., cap.
jecturse suae confirmationem addit idem auctor 8.Et in hymno de Nat. Domini, et ubi non ? Eras-
receptam loci hujus lectionem a malevolo interprele, mus tamen, Annot. in Luc, aUatis his quse infra
in eorum gratiam trahi posse , qui teste eodem leguntur, verbis « Hic est qui aperuit matris suae
:

Mario sceleratissime opinaiilur

, Spirilum sanclum
fuisse pro semine. At si ita esset, huic malo nonnihi-
lum remedu afferret additio iUa; imo vero locutio-
nem calumnia redderet magis obnoxiam, ut fatebi-
tur quisquis locum paulo diUgentius expenderit.
Ergo potius recurrendum esset ad solutionem quam
simiUbus Patrum locis adhibendam docet S. Th.
vulvam, ut immaculatus exiret, » asserit doctorem
iiostrum cum Origene, hom. 14 in Luc, docuisse
Christum nascendo reserasse vulvam maternam.
Et certe hic locus non omni difficultate immunis
sed eam expedil B. Th. part., qusest. 28,
est ; m
ubi proposito in hanc rem Ven. Bedse testi-
art. 2,
monio ita concludit « unde illa adapertio non ,

III part., qusest. 22, art. 2 ad 2 « Sed hoc, inquil, significat reserationem communem claustri pudoris
:

de faciU solvitur, quia secundum quod in semine virginei, sed solum exitum proUs de utero matris. »
inteUigitur virtus activa comparant semini Spiritum Quam interpretationem nec Erasmus ipse repudiat.
sanctum, vel etiam FiUum, » etc. AUam quoque aUi suppeditant, perinde accipientes
(S) Omnes edit., quem in figura futuri myslerii, etc. adaperiens vulvam, ac si scriptum esset, fecunditale
Contra omnes mss., per quem figuram futuri mj/s- iJ donans : quemadmodum concludere vulvam pro eo
terii. Nec male. VuU enim ibi sanctus doctor, dicitur, quod est, sterilem reddere. Forte etiam addi
Christum virginalem matris uterum immaculato possit non omni uteri patefactione violari virgini-
partu reserantem sui ipsius spiritalem Ecclesiae
, tatem, sed ea quae fit actu aliquo venereo, vel sal-
vulvam ad generationem fidelium aperientis figu- tem ex eo consequatur. Id non obscure docet Au-
ram esse. Al enim verene et physice aperla fuit gust., Ub. I de Civit. Dei, cap. 18. Imo et hoc ipsum
in partu vulva castissimse Virginis ? Negantem sen- post D. Thom., 2-2, qusest. 132, art. 1, in corp. et
tentiam amplectuntur theologi, eo sciUcet innitentes ad ui, tenentur scholastici agnoscere ibi enim ait ;

quod fidei dogma sit, PP. omnium, Nicseni conc. « quod si aUquo casu membri iutegritas corrumpa-
et sequentium, quotquot fuere, auctoritate muni- tur, non magis praejudicat virginitati, quam si cor-
tum, Mariam in partu quoque virginem exstitisse, rumpatur manus aut pes. »
quod cura apertione uteri consistere nequaquam (6) Vet. edit., complectatur velut qiiibusdam suaefidei
posse exislimant. Ipse quidem Ambrosius opinio- brachiis, operibus suis : Rom., inversa phrasi, com-
nem quorumdam negantium parentem Domini, pleclatur operibus suis velut, etc. Mss. vero, ut in texlu.
quam virginem concepisse non diffitebantur, vir- (7) Era. et edit. seq., et acutius omni gladio;
ginem generasse, in Mediolanensi concilio damnan- Amerb. ac mss., et acutum, etc. Non male, cum prae-
dam curavit, ut intelligas ex ejus ad Siricium pa- positio prx ibi subinteUigi possit, ul in aliis multis
pam epistola, ubi collectis pluribus anticpii foederis hujusmodi locutionibus, de quibus videsis Fr. Sanc-
exemplis ac figuris, partus virginei possibiUtatem tii Minervam, de comparat. const.
 1657 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. II. 1658

deo Anna cl stipcndiis viduitatis, et moribus talis ^ agnosce. Pater honorificat Filium IJoan., viii, ,o4);

inducitur, ut digna plaue fuisse credalur, quai re- non vis ut Fihus honorificet Patrem {Ibid., 49) :

dcmptorem omnium vcnisse nuntiaret. Cujus nie- Pater voce ccelesti in Filio se complacere profitetur
rita cum alibi descripserimus, cum viduas iiortare- [Luc., III, 22;; non vis ut Filius humanai carnis indu-
mur (lib. De viduis, cap. 1), hoc loco qnoniam ad ti»s arnictu, cum humana voce, humano loquatur
alia properamus, non putamus iteranda. Non otiose aireclu, Patrem dicat esse majorcm {Joan., xiv, 28^?

tamcn annos octoginta (juatuor viduitatis ejus iNani si « Magnus Dominus, et laudabilis nimis, et
expressit; quia et septcm dodecades, et duai qua- magnitudinis ejus non est finis [Psal. cxuv, 3), »

[iragesimae sacrum videntur numerum designare. utiquc magnitudo quai finem non hcibet, nec aug-
(Vers. 42.) El cum facti essenl illi anni duodecim. mentum habet. Sed cur non accipiam religiosis
fi^. A duodecimo anno, ut lcgimus, Dominica! su- auribus Filium Patri in susceptione corporis obe-
mitur disputationis exordium ; hic cnim ISOS dientem, cum religiose accipiam Patrcm Filio de-
prsedicanda; tidei evangehzantium numerus debe- ferentem?
batur. Nec otiose immeinor suorum secundum car- 66. Disce potius tuse utilitatis prsecepta, et exem-
lem parentum ,
qui secundum carnem utique pla pietatis agnosce. Disce quid parentibus tuis

iapicntia Dei implebatur et gratia, post triduum B debcas, cum legis a Patre Filium non voluntate.
'cpcritur in lemplo ; uL csset indicio quia post tri- non opere, non tempore discrepare; etsi personis
duum triumphalis illius passionis in sede coelesti, duo, potestate unum sunt. Et utique nullum Pa-
5t honore divino fidei nostrai se resurrecturus of- ler ille coelestis laborera generationis 1303 ^^'

'erret, qui mortuus credebatur. pertus cst; tu raatri debes pudoris injuriam, vir-
(Vcrs. 49.) Quid est quod me quxrehalis? Nescie- ginitatis dispendium, partus periculum, matri longa
)atis quia in propria Patris mei oportet me esse? fastidia,matri longa discriniina, cui iniserai in ipsis
64. Du3e sunt in Chrislo generationes : una est votorum fructibus raajus periculum est; et cum
)aterna, materna altera; paterna illa divinior, ma- edideril quod optavit, partu absolvitur, non timore.
erna vero quse in nostrum laborem usumque des- Quid anxios patres loquar pro filiorum profectu,
:endit. Et ideo qufe supra naturam, supra «tatcra, et multiplicatos alienis usibus census, jactaque
upra consueludinem liunt, non humanis assig- agricolaj semina posterorum ajtatibus profutura?
landa virtutibus, sed divinis referenda sunt potes- Nonne pro his obsequia saltem oportet rependi?
atibus. Alibi eum ad mysterium (8) mater impellit Cur impio patris vita prolixior, et communitas
Joan., n, 3); liic mater arguitur, quia adhuc quse p patrimonii vidctur angustior, cum Christusnon
lumana sunt, cxigut. Sed cum hic duodccim de- refugiat cohaeredes?
icribatur annorum, illic discipulos habere docca- (Cap. III. — Vers. 2.) Faclum est verbum Domini
iir; vides matrem didicisse de Filio, ut exigeret snper Joannem Zacharix filium in deserto.
i validioro mystcrium, quaj stupebat in juniore 67. Congregaturus Ecclesiam Dei FiUus , ante
niraculum. operatur in servulo. Et ideo bene posuit sanctus
(Vers. 51.) Et venit Nazareth, et erut subditus illis. Lucas faclum esse verbum Doniini super Joannem
65. Quid cnim raagistcr virlutis, nisi officiuiu Zacharia; lilium in dcserto, ut Ecclesia non ab ho-
)ielatis iinpleret? Et miramur si Patri dcfert, qui mine cceperil, sed a Verbo. Ipsa enim est dese." tura,
ubdiLur matri?Non utique infirinitatis, sed pietatis quia « plures filii desertae, magis quam ejus quae ha-
isl ista subjectio; altollat licet sajvis emissus late- bet virura {Isa., i.iv, I). » Denique ipsi dicitur : « Lse-
iris colubcr perlidiai caput, ct serpentinis evomat tare, sterilis {Ibid.), » et, « Exsulla, desertura {Isa.,
encna pectoribus. Cuin dicit se Filius missum Lii, 9); » quia nullis adhuc convcn» plebis operibus
Joan., VIII, 2o), majorem haireticus appcllat Patrem; colebatur, neque ullura adhuc arbores illae, quse
it imperfectum Filium dicat, qui potest habere fructum ferre non poterant, meritorura suorum
Tiajoroni ; ut alienis auxiliis asscrat eum qui mitti- D verticem pra?fercbant. Nondura veneral qui diccrel
ur, indigerc; numquid ot huraano egebat auxilio, « Ego autera sicut oliva fructifera in domo Domini
it materno servirel imperio? Deforebat homiiii, {Psal. i.i, 10). » Nondum vitis illa coelostis fruotus
Icferebat ancillaj (ipsa cnim dicit : Eccc ancilla palmitibus suis, verborum quodam suorum traduce,
lomini) {Luc, i, 38), deferebat siraulato patri ; ct niiuistrabal. Factiiin est crgo verbum, ut qute erat
niraris si Doo detulil? An homiiii doferrc pietas ante deserla, fructum nobis tcrra gencraret. Factum
'st, Deo dofcrrc ianrmitas ost? Vel cx humanis ost verbum, vox secuta est vorbum cnim prius in-
;

iivina perpeude, ct quid patri araoris debeatur

(9), tus opcratur, scquitur vocis oflioium. rndc et Da-

(S) Edit. Era., Gill.

ac liom. cum mss. aliquot, casse indicarel quo nihil a B. viro magis alienum,
:

ninisterium. Ita ctiam oivdeui ilh« infra. Edit.

autem ul jam uon semel licuil advertcre. Intellige ergo
Vmerb. in corpore Era. et Gill. in marg., utroquc
;
arguilitr lato raodo positum pro docetur, aut alio
oco habent cum Iredecim optimis mss. mysterium,
cousimili verbo, quod a communi usu noii abhonet.
it csetera
ut nos in texlu, nisi quod in solis mss., Roni. edit. sola, et quid honoris patri debeamus.
(9)
'fo a /i/io, logilur, do
lilio. Quod autom hic legi- Sed nihil mulaudum, cum amor in parentes semper
lUis, vuiler arguitur,
noli hinc inforro cum Calvino honori conjunctus inlelligatur.
'• pra?sulis hanc menlem essc, ut Deiparam pec-
1659 S. AMBROSIl 1660

vid dicit : « Credidi propler quod locutus sum [Psal. ^ hominis officium, quam locuslas quaerere, et quid
cxv, 10). » Prius credidit, ul loqui posset. tani plenum ad vatis mysterium? Nam quo magis
68. Factum est autem verbum, ut sanctus Bap- ad fructum inutiles, ad usum laboris inertes (12),
tista Joannes poenitentiam pra^dicaret. VA ideo ad tactum fugaces, vagee saltu, ore stridulae sunl
plerique sancto Joanni lypuni legis imponunt ; eo locustae, eo convenienlius his populi iigura gentilis
quod lex peccalum dcnuntiare potuit, donare non aptatur, qui nuUo usu laboris, nullo operis sui

potuit. Lex enim uaumquemque qui viam gentium fruclu, sine gravitatc, sine voce sonum querelae
sequebatur, revocat ab errore, restringit a crimine; ederet, verbum vitae ignoraret. Hic igitur populus
poenitentiam suadet, ut gratiam consequatur. « Lex cibus est prophetarum; nam quo nuraerus major
(autem) et Prophetae usque ad Joannem (Luc, populi congregatur, eo uberior prophetici oris usus
XVI, 16); » Joannes vero praenuntius Christi. Ita augetur. Ecclesiae quoque gratia prBefiguratur in
lex et Ecclesiae praenuntia (10), et gratiae poeniten- melle silveslri, non intra alvearium legis plebis
tia est. Bene
itaque sanctus Lucas compendio Judaicae fetu reperta, sed in campis, et foliis silvae

usus Joannem declararet prophetam, dicens

est, ut gentilium errore diffusa ,
juxta quod scriplum
factum esse super eum verbum Domini alia non : est : « Invenimus eam in campis silvae iPsal.

adderet nullus enim eget indicio sui, qui verbo

; B cxxxi, 6). »
Dei abundat. Unum itaque dixit, et omnia de- 72. Et hic quidem mel silvestre edebat, anuun-
claravit. tians populos de pelrae melle saturandos, sicut scrip-
69. At vero sanctus Matthaeus et Marcus vestitu, tum est : « Et de petra mellis saturavit eos {Psal.
et cinctu, et ciboProphetam declarare voluerunt; eo Lxxx, 17). » Sic etiam Eliam corvi cibo advectitio
quod vestitum de pilis camelorum habuit, 1304 (13), et lucrativo potu inter deserta paverunt (III

et zonam pelliceam super lumbos suos locustas ; Reg., XVII, 6); ut indicio foret populos nationum
autem, et mel silvestre edebat [Matth., in, 4; Marc, tetro squalentes colore merilorum, qui ante cibum
I, 6). Prsenuntius enim Christi non patiebatur im- fcetidis in cadaveribus requirebant, nunc de se ad-
mundarum perire exuvias bestiarum; ipso quoque vectitiam prophetis alimoniam prsebituros. Cibus
vestitus indicio designans Christum esse venturum, enim prophetarum, divinae voluntatis effectus est,
qui belluiha, illuvieque contexta pro nostrorum sicut ipse Dominus declaravit dicens « Meus cibus :

(H) deformitate meritorum ,

gentilitatis immundae est, ut faciara voluntatem ejus qui me misit [Joan.,
peccata suscipiens, in ilio tropaeo crucis, amictu IV, 34). »

quodam se nostrae carnis exueret. Vox clamantis in deserlo.

(Vers. 4.)
70. Quid autem sibi vult cinctus zonae pelliceae, Bene vox dicitur Joannes Verbi prasnunlius.
73.

nisi quod caro ista quae mentem prius gravare con- iNam interrogatus ipse Joannes « Quid dicis de te :

sueverat, ea post adventum Doraini non impedi- ipso? » ait « Ego vox clamantis in deserto {Joan..
:

mento coepit esse, sed cingulo? Scilicet juxta Da- I, 22, 23). » 1 305 Et ideo ait : « Qui post me venit,
vid : « In salicibus... organa nostra suspendimus ante me factus est {Ibid., 30); » quia vox praecedit
(Psal. cxxsvi, 2); » et juxta Apostolum [Philipp ,
inferior, verbum sequitur, quod praecellit. Ideo et

III, 3) confidentiam non habemus in carne, et con- a Joanne baptizari voluit ;

quia in hominibus ver-
tidentiam habemus in corpore non habemus : in bum consecratur voce doctoris. Ideo fortasse Za-
voluptatibus, habemus in passionibus; quoniam iu charias vocem recepit, quia vocem locutus est.

spiritu fervens vigeal affectus, et ad omne accin- (Vers. 7, 8.) Generatio viperarum, quis ostendit

gamur obsequium ccelestium praeceptorum, devo- vobis fugere a ventura ira ? Facite ergo fructus
tione mentis intenti , atque apparatu corporis dignos pcenitentix. Et ne cceperitis dicere : Pater
expediti. noster est Abraham. Dico autem vobis, quia potens
71. Cibus quoque propheticus index officii, nun- est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahx.
tiusque mysterii est. Quid enim tam otiosum ad
J)
74. Argui quidem videtur malitia Judaeorum, eo

(10) Ita vet. edit. cum plerisque atque optimis mss. inertes,omissa dictione, laboris. Hic porro doctor
Et recta est ea lectio nihil enim ea significatur, ; noster dissentit ab opinione eorum quibus dzpiSE;
nisi legem cujus typus erat Joannes, Ecclesiae quasi non locustse sunt, sed fruticis aut herbse cujusdam
viam parasse et poenitentiam quam idem Joannes
: genus, imo, si Deo placet, etiam pisces delicati. Sed
praedicabat, ad gratiam aditum aperuisse. In qui- cum Ambrosio pars multo maxima Patrum ac inter-
busdam tamen cod. deest vox, poenitentia : et in pretum consentiunt. Neque sane alia opinio videtur
aliis locus legitur in haec verba Ita lex Ecclesix : aUunde introducta, nisi quod locustae animalcula
prsenunliat gratiam pocnitenlix. Rom. autem edit. non crederentur esui esse cum tamen certos popu- ;

sic mutavil, Itaque lex Ecclesix prxnunlia, et gralix los illis olim victitasse, et etiamnum victitare pro-
et
praevia cst. dant historici. Qua de re adiri possunt Erasmus
(11) Edit. omnes, qui belluinis induviis, qux con- atque Drusius in hunc locum.
textx sunt nostrorum, elc. Contra vero mss. Vati- (13) Cunctae edit. ac mss. non pauci, cibo adven-
cani Gallicanique magno consensu lectionem nos- litio de se adventitiam. Reliqui, et iidem antiquis-
tram stabiliunt, nisi quod in quibusdam lapsu ca- simi, cibo adveclitio, etc. Quod vero edit. Rom. rese-
lami, pro illuvie, scribitur inglurie; in uno, sorde, carat et lucrativo potu, in hoc refragantes habet om-
illuvieque. nes et mss. et ant. edit.
(12) Mss. non pauci nec infimae notse, ad usum
 16f)l EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. II. 1662

quod vario noxiee menlis veneno, serpentinos lap- A (Vers. '.).) Quia jarn securis nd radices "rborum
sus, et lerrena cubilia, non divinai aliquod myste- posita est.

rium cognilionis operentur; sed tamen cum dici- 7(). Exempli autem ideo facta mutatio est, ut

tur : « Quis ostcndit vobis fugere a ventura ira? » illo comparationis processu quidam intelligatur

ostenditur his Dei miscratione infusa prudentia, hominis clcmontior jam profectus. .N'am illi ante
ut gerant suorum painilenliam delicLoruni, futuri deformes ad usum, nudi ad ornatum, steriles ad
lerrorem judicii provida devotione metucntcs. Ad fructiim, irrationabiles ad profectum, jam in arbo-

generationem ergo, non ad successionem refei-enda rum speciem iigurantur, qute rationabili quodam
est comparatio viperarum. Aut fortasse juxta quod naturai munere decorai ad usum, ad aspectum ve-
scriptum cst : « Estote prudentes sicut serpentes nusta^, ad fructum opima;, surgunt cacuminibus,
{Matth., X, 16), » ostenduntur habere prudentiam funduntur brachiis, replentur fructibus, frondibiis
uaturalem, qui profutura videant, et sponte depos- vestiuntur. Atque utinam nos fecundarum usum
cant, sed adhuc noxia non relinquant. arborum possimus imitari , meritisque crescen-
75. Et ideo admonentur claritatem sibi magis tibus longaevai humilitatis radice fundati, subli-

operis, quam nobilitatem generis vindicare : quod mes ab humo, decori ad speciem adultos fructuo-
nulla in successione praerogativa sit, nisi fidei asti- B sorum operum vertices erigamus, ne evangelica
puletur haereditas, quam Dei nutu ad populos gen- securis agricolai trunci radicem silvestris excidat.
tilium ti'ansferendam, sermone prophetico revela- « Vae enim mihi est, si non evangelizavero (I Cor.,
vit, dicens : Polens est Deus de lapidibus his susci- IX, 16). » Sed vox ista apostolica est. Vae mihi est,

tare filios Ahrahae. Nam licet Deus possit diversas si non peccata deflevero; va; mihi est, si non media
convcrtere et commutare naturas, tamen quia milii nocte surrexero ad confitendum tibi; vae mihi est,

plus mysterium quam miraculum prodest, in pra;- si dolum proximo meo fecero ; vae, si locutus non
nuntio Christi nihil magis quam sedificationem Ec- fuero veritatem. Ad radicem securis est posita,
clesia', debeo surgentis agnoscere ;
quaj non rupcis faciat fructum, qui potest gratia>, qui debet poeni-
saxis, sed vivis lapidibus exstructa, in habitacuhim tcntiai. Adest Dominus qui fructuin requirat, fecun-
Dei et fastigium tenipli conversione nostrorum sur- dos vivificet, steriles reprehendat. Anni tres suat
rexit animorum. Elenim parabat Deus mentiura ex quo venit, et fructum iu Judaeis invenire non
nostrarum dura mollire, et de lapidibus offensio- potuit ; utinam inveniat in nobis. Jussurus est
nis excilare cultores religionis. Quid enim aliud succidi infrucluosos, ne terram occupent. Sed qui
quam lapides habebantur, qui lapidibus serviebant, p adhuc non habct fructum, conetur ut atferat in
siniiles utique iis qiii facerent cos? Prophetatur fulurum. Bonus illc cultor agri interveniet pro
igitursaxosis gentilium fides infundeudapectoribus, nobis infccundis, pro nobis infructuosis, ut detur
et futuros per fidem Abrahae lilios oracula poUi- spatium, patieutia deferatur; si forle etnosaliquem
centur, qiiibus per duritiam mentis saxcus quidam fructum ferre Deo possimus.
inscnsibilis irrationabilisque naturse usus inoleve- 77. Singulis quoque generibus hominum conve-
rat. Nain si lapidibus vivis (irmatos viros Udei ro- niens tribuit sanctus Joannes Baptisla responsum,
bore (ti) scntentia apostolica comparavit, juxta uuum omnibus (dist. 86, cap. In singuUs) : ita pu-
qiiod scriptum est : « Et vos tanquam lapides vivi ne
blicanis, ultra prajscriptum exigant; militibus,
sedilicamiiu domus spiritalis, in sacerdotium sanc- ne calumniam faciant, ne pra^dam requirant; do-
luni, oflorentcs hostias spiritales (I Pctr.. ii, 5) : » cens idcirco stipendia constitula militioe;ue dum
multo altius (13) hic vidcntur vocc prophetica la- sumptus quacritur, praido grassetur. Sed ha?c et
pidibus homines comparati, qui
humanae sen- ita alia ofliciorum pra^cepta propria singulorum ; mi-
sum mentis amiserant, ut dum lapidibus putant di- sericordia communis est usus (16), ideo commune
vinitatis alicujus inesse
rationem, ipsi in naturam praeceptum omnibus officiis omnibus aetatibus ,
;

lapiduin non usu corporis, sed mcntis luibilu ver- D nccessaria, ot ab omnibus deforenda. Non publica-
terentur. Denique ex AbrahcT sccundum 1306 nus, non miles nen agricola vol urba-
excipitur,
carnem successione manantes, et priucipes Sodo- nus, dives et paupcr, omncs in commune admo-
morum appellantur (Isn., i, 10), et parictes dealbati ncutur, ut conferant non habcnti. Mi.^ericordia
[Mutth.. xxiii, 27; Act., xxiii, 3); ita sibi pra?roga- enim plcnitudo virtutum est. Et ideo omnibus est
tivam gencris monim magis siniilitudo vindicaf ,
proposita perfecta^ fornia virtutis, ne vestimenfis
quam ordo majorum. Quin otiam ut scias quia la- alimontisquo siiis parcant. tamou
.Misoricordia?
pidibus comparali sunt homines, arboribus quoque ipsius pro possibililate conditionis 1307
humana;
horaines comparavit subjiciens propheta :
mensura servatur, ut non sibi unusquisque iotum
(U) Rom. edit. sola, formatos viros fidei robore. lecfio non rejicienda ; namque hic altius idem sonaf,
Non fam commode , ut ipso orationis contexlus afque ac profundiori sensu.
altiori
declaral.
(16) Mss. non pauci, nec infimae nof», misencordi«
(15) Ifa vef. corporo, ac mss. longe plu-
edif. in communis est usus... xtatibus necessarise quidani ,
rimi. Esedem vef. edif. in marg.,
mullo atiis. Rom. et necessarie, tamen omnibu^ defercnda. Alii quafuor.
rod. Corb. in glossa cuni paucis aliis, iisque
recen- misericordia... necessarium e( ab omnibus deferendum
lioribus, multo aptins. Non male sed lamen alia :
est. Reliqui ac edit. ut in textu.
1663 S. AMBROSII 1664

eripiat; sed quod habet, cum paupere partiatur. ^ latio), sed quia multi forles ; nam et diabolus for-
(Vers. 15, 16.) jEstimantc autem populo et cogi- tis : « Nemo enim potest vasa fortis... diripere,
tante in cordibus suis dc Joanne, nc forle ipse esset nisi prius alligaverit fortera [Marc, iii, 27). » Multi

Christus, respondit dicens : Ego quidem vos baptizo ergo fortes, fortior nemo nisi Christus. Denique
in aqua, in pcenitentia. eousque non fecil comparationem, ut addiderit :

78. Videbat ergo Joannes cordis occulta. Sed Cujus non sum dignus calceamenta portare, evan-
consideremus cujus hajc gratia. Quemadmodum gelicae praidicationis 1308 ostendens in apo-
autem prophetis palam fiant cordis occulta, Pau- stolos graliam esse coUatam, qui sunt calceati in
lus ostendit dicens : « Occulta quoque cordis ejus Evangelium.
manifesta fientj et procidens in faciem adorabit 81. Videtur tamen ideo hoc dicere, quod ple-
Deum, pronuntians quod vere Deus est in vobis rumque Joannes personam accepit populi Judaeo-
(I Cor., XIV, 23). » Dei ergo munus est qui revelat, rum. Unde ad hoc referunt quod ait « Illum :

non virtus hominis qui divino magis adjuvatur oportet crescere, me autem minui {Joan., iii, 20), »
beneficio, quam Quo autem
naturali cernit officio. quod oporteret minorem fieri populum Judaeorum,
proficit ista cogitatio Judaeorum,secundum nisi ut crescere in Christo populum Christianum. Denique
Scripturas venisse Christum probetur? Erat enim JJ et Moyses accepit personam populi ; sed ille calcea-
qui exspectabatur; et ipse utique qui exspectaba- mentum non Dominicum portabat, sed pedum
tur, non is qui non exspectabatur, advenit. Quid suorum. Et isti calceati sunt calceamento fortasse
aulem ineptius quam quod is qui in alio aestima- non suorum pedum ; ille autem solvere calcea-
tur, in seipso esse non creditur? Quem per mulie- mentum pedum jubetur suorum {Exod., ui, 5);
rem venturum putabant, per virginem venisse non ut animi ejus gressus et mentis, corporei nexus
creduut. Quas Deo secundum carnem dignior gene- vinculis absolutus, iter spiritale gradiatur. Apo-
ratio, quam ut immaculatus Dei Filius immacu- stoli autem calceamentum deposuerant corporale,

latae generationis servaret etiam in suscipiendo quando missi sunt sine calceamento, sine virga,
corpore puritatem ? Et utique divini adventus sig- sine pera, sine zona; sed non statim Domini cal-
num in virginis partu (17), non in mulieris, con- cearaenta portarunt. Fortasse post resurrectionem
stitutum est. . portare coeperunt ; ante enim ne cui gesta Domini
79. Ego, inquit, vos aqua baptizo. Cito pro- dicerent, monebantur. Denique postea his dicitur :

bavit non esse se Christum, qui visibili operetur « Ite in orbem universum, et praedicate Evange-
officio. Nam cum ex duabus naturis homo (18), id p, lium {Marc, xvi, 15); » ut evangelicae prsedica-
est, ex anima subsistat et corpore, visibile per vi- tionis vestigium proferentes, toto Dominicorum
sibilia, invisibile per invisibile, mysterium conse- seriem circumferrent orbe gestorum. Est igitur cal-

cratur. Aqua enim corpus abluitur, spiritu animae ceamentum nuptiale evangeUca preedicatio. Sed
delicla mundantur. Aliud agimus, ahud invoca- de hoc opportunius aliquid in aliis explicabimus
mus; licet etiam in ipso fonte sanctificatio divini- {Infr., cap. x).

tatis aspiret. Non enim aqua omnis ablulio est, (Vers. 17.) Ipse vos baptizabit in Spiritu sunclo
sed haec inter se divisa esse non possunt, et ideo et iyni; habens ventilabrum in munu sua, et purga-
aliud fuit baptisma pcenitentise , ahud gratiae est. bit aream suam, et congregabit triticum in horreum
Istud ex utroque, illud ex uno ; nam cum commu- suum; puleus autem igni comburet inexstinguibili.
nia dehcta sint mentis et corporis, purificatio 82. Habens ventilabrum in manu. Ventilabri in-
quoque debuit esse communis. Et bene sanctus dicio discriminandorum Dominus declaratur jus
Joannes se intellexisse significans quid in cordibushabere meritorum; eo quod dum frumenta in area
cogitarent, et quasi non intellexerit, decHnans ma- ventilanlur, plena a vacuis, ab inanibus fructuosa
jestatis invidiam, non verbo, sed opere declaravit veluti quodam aurae spirantis examine separantur.
non esse se Christum. Opus enim hominis estDPer hanc igitur comparationem ostenditur quod
gerere poenitentiam delictorum Dei munus est Dominus judicii die solida? merita fructusque vir-
;

gratiam implere mysterii. tutis ab inanis jactantiae, exiliumque factorum

Venit autem fortior me. infructuosa levitate discernat ;
perfectioris meriti
80. Non
comparationem fecit ut ipso se , viros locaturus in mansione coelesti. Ipse enim
tantum fortiorem dixerit Christum (neque enim perfectior fructus est, qui meruerit ejus esse con-
inter Dei Filium et hominem uUa poterat esse col- formis, qui sicut granum tritici cecidit, ut pluri-

(17) Scilicet Isa., vn, U

Propter hoc dabit Domi-
: Corb. tamen et alii pauculi, Nam cum ex duobus
nus ipse vobis signum. Ecce virgo concipiel, et pariel naturalis homo , etc. Rursus eodem loco edit.
filium, etc. Recte autem Ambrosius Judaeos arguit, omnes, sed cum
mss. omnino duobus, visibile per
qui Christum ex muliere venturum putantes, He- visibile , per invisibile, etc. Mss. octo,
invisibile
braicam Isaiae vocem naSy pro qualibet muUere, visibile per invisibile, invisibile per visibile, etc. Ve-
non pro virgine, quse virginitatem in conceptu et rum aUi totidem propius ab editis recedentes, visi-
partu servaverit, accipiendam esse pertinacius con- bile per invisibilia, etc, et hoc satis apposite ad pro-
lendebant. Vide Huet, Demonst. evang., cap. 9. positum.
(18) Sic omnes edit. ac propemodum cuncti mss.;

J
1665 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. II. 1666

mos fructus afferret in nobis, invisus paleis, inani- A 8). » Vides itaque quia ubique Domini virtus
bus meritis non amicus. Kt ideo antc eum ignis studiis cooperatur humanis, ut nerno possit a;di-
ardebit, non natura sui noxius; utpote qui mala ficare sine Domino, neoio custodire sine Domino,
improbitatis exurat, splendorera probitatis accu- nerao quidquam incipere sine Domino {Conf. S. Au-
mulet. gust. lib. De gratia Christi, cap. 44). Et ideo
(Vers. 21, 22.) Factum est autem, cum baptizatus juxta Apostolum : « Sive raanducatis, sive bibitis,

esset omnis poputus, et Jesu baptizato et orante, aper- sive aliud quid facitis, orania in gloriara Dei facite,
lum est Cdilum, et descendil Spiritus sanctus corporali in nomine Doraini nostri Jesu Christi (! Cor., x,

specie sicut columba in ipsurn; et vox de corIo facta 31). » In duabus enim epistolis : alibi, « in nomine
est : Filius meus es tu, in te complacui. Doraini nostri Jesu Christi (Coloss., iii, 17); » alibi,

83. Baptizatus est ergo Dominus non mundari « in gloriam Dei » facere te prsecepit, ut scias eam-

volens, sed mundare aquas; ut abluta^ per carnem dem esse Patris et Filii gloriam, eamdemque vir-

Cbristi, quae peccalum non cognovit, baptismatis tutem; nec in aliquo circa sui divinitatem Patrem
jus haberent. Et ideo qui ad Christi lavacrum ve- et Filium discrepare ,
qui circa praesidia nostra

nerit, peccata deponit. Pulchre autem in iis qujB a non discrepant. Docuit igitur rae David quod nerao
ceeteris dicta sunt, sanctus Lucas ^ 309 evange- B sine Domino cedificet domum, custodiat civitatem

lista compeudium sumpsit, et intelligendum magis (Psal. cxxvi, 1).

quod a Joanne Dominus baptizatus est, quam 85. Docuit me etiam Moyses quod nemo nisi
expressum reliquit. Quaj aulem Dominici causa Deus fecerit mundum : « In principio enira fecit
baptismatis, Dominus ipse declarat dicens « Sine : Deus ccelum et terram (Gen., i, 1). » Docuit etiam
modo; sic enim decet nos implere oranera justitiam quod horainera Deus opere suo fecerit, nec otiose
{Matth., m, ili}. » posuit « Finxit Deus hominera de limo terrse, et
:

84. Cum igitur tanta ad sedificationem Ecclesiae insufflavit in faciem ejus flatura vitae (Gen., ii, 7); »

suae divino Deus favore concesserit, ut post pa- ut actum quemdam Dei circa aedificationem homi-
triarchas, prophetas, angelos, unigenitus descen- nis usu quodara corporalis operationis advertas.
deret Dei Filius, et ad lavacrum veniret, nonne Docuit etiam quia et mulierem fecit Deus : « Im-
vere atque divine de Ecclesia cognovimus dic- misit enim Deus soporem in Adam, et dormivit;

tum : « Nisi Dominus aidificaverit domum, in et sumpsit unam costam de latere ejus, 1310
vanum laboraverunt qui ajditicant eara (Psal.
et replevit carnem ejus (19); el aedificavit Domi-
cxxvi, 1)? » Nec rairura si horao ffidificare non C nus Deus costam quam sumpsit ab Adam, in mu-
potest, qui non potest cuslodire : « Nisi Dorainus lierem (Ibid., 21 , 22). » Non frustra, ut diii,

custodierit civitateni, in vanum vigilaverunt qui quibusdam manibus circa Adam et

corporalibus

lcustodiunl eam (Ibid.). » Hoec de quodam psalmo. Evam Moyses Deum inducit operantem. Mundum
lAudeo tamen etiam ego dicere, quod homo viam Deus fieri jussit, uno verbo opus
et factus est, et

jnon possit adoriri, nisi Dominura habeat prsevian- mundi Scriptura indicat absolutum {Psal. cxl, 5);
item. Unde scriptura est « Post Dominum Deura
:
ad hominem venitur, et manus ipsas quodammodo
luum ambulabis [Deut., xiii, 4), » et, « A Domino studuit tibi propheta Dei laborantis ostendere.

diriguntur viaj viri [Prov., xx, 24). » Denique ille 86. Plus nescio quid in his intelligere, quara
Iperfectior, qui intelligeret se sine Domino ambu- lego , opera Dei elaborata me cogunt. Subve-
;lare non posse : « Vias, inquit, tuas edoce me nit Apostolus aestuanti, et quod ego non intelUge-
iPsul. XXIV, 4). » Et ut ad historiam veniamus bara quid esset : « Os de ossibus raeis, et caro de
jnon enim simplicem tantum rei gestie seriem de- carne raea ; » et, « Haec vocabitur mulier, quo-
bemus haurire, sed etiam actus nostros ad lemula- niam dc viro suo assumpta est (Gen,, ii, 23), » di-
lionem scriptorum referre), ex ^gypto populus vino mihi spiritu revelavit dicens : « Sacramen-
ixivit, nesciebat viam quee ad terram duceret*-^ tum hoc magnuin est (Ephes. , v, 32'. )^ Quod
anctam. Misit Deus per uoctem columnam ignis, sacramentuin ? « Quia duo erunt in carne una; »
it per columnam popuUis viam disceret. Misit et « Quia relinquet homo patreni et matrem, et
itiam per diom columnam nubis, ut neque ad adh.Trebit uxori sua? ^lbid., 31 >; » et, « Quoniam
inistram, neque ad dexteram declinaret [Exod., membra suinus corporis ejus, de carne ejus, et de
in, 21). Sed non es talis, homo, ut inerearis et ossibus ejus (Ibid., 30). » Quis est iste vir prop-
u ignis columnam; non habes Moysen, non acci- ter quem niulier parentes relinquat? Relinquit
is signum; nunc enim post advenlum Domiui fides parentes Ecclesia, qua? de gentilibus populis con-
xigitur, signa conduntur. Time Dcuin, et piiesunie gregata est, cui prophetioo dicitur : « Obliviscere
e Domino « Immitlit enini angelos Dominus in
: populum tuum, et domum patris tui (Psal. xliv,
ircuitu tiinentium eum, et eripiet eos {Psal. xxxui, 11). " Propter quem virum. nisi forte illuin de

(i9) Sic rass. und«cim optimfe nota?. Alii partmi, Grseca illa LXX Seuum. xai i^enXr.puxn ffipxo ivrVj-
iplevit eatn canie ; parliui cum edit.. replevit locum sed propositiouem ivxi abfuisse a cod. Ambro-
TT,;,
us carne, quibus verbis non male redduntur siano credibile est.
i667 S. AMBROSIl d668

qiio dicil Joannes : « Posl me venit vir qni ante ^tur, quam unus assumptus est? Hsec enim est spes

me factus est {Jonn., i, 27)? » De cujus laterc Ecclesiae. Rapietur profecto, assumetur, transfere-
dormieatis costam Deus sumpsit; ipse enira est tur ad coelum. Ecce curru igneo raptus est Elias
qui dormivit, et quievit et resurrexit; quoniam rapietur et Ecclesia. Non mihi credis? Crede vel
Domiuus suscepit eum. Quse est hujus costa nisi Paulo, in quo Christus locutus est : « Rapiemur,
virtus(20)? Quia tunc quando miles lalus ejus inquit, in nubibus obviam Christo in aera, et ita

aperuerit, continuo aqua et sanguis exivit [Joan., semper cum Domino erimus (I Thess., iv, 16). »

XIX, 34), qui eftusus est pro sseculi vita. Uxc sse- 89. Ad hanc igitur aedificandam mittuntur qui-
culi vita, costa Christi est : hsec costa secundi dem plures, mittuntur patriarchae, mittuntur pro-
est Adam. Primus enim Adam in animam viven- phetae, mittitur Gabriel archangelus, innumeri an-
tem, novissimus Adam in spiritum viviticantem : geli diriguntur, et multitudo ccelestis exercilus
novissimus Adam Christus est, costa Christi vita Deum laudat, quia civitatis hujus sedificatio pro-

Ecclesiffi est. Nos ergo membra sumus corporis pinquat. Mittuntur plures ad eam, sed Christus
ejus, de carne ejus, et de ossibus ejus. Et fortasse eam solus aedificat, verum non est solus, quia
hsec est costa de qua dixit : « Sentio de me virtu- Pater prsesens est. Et si sohis sedificat, graliara
tem exisse {Luc, viu, 46). » Ha^c est costa quae de B tamen tantae a?diiicationisnon solus usurpat. Scrip-
Christo exivit, nec corpus ejus imminuit; non tum est de templo, quod sedificavit Salomon, in quo
enim corporalis, sed spirilalis est costa: spiritus typus Ecclesiae fuit, quia septuaginta milHa erant
autem non dividitur ipse, sed dividit singuhs prout qui in humeris portarent, et octoginta milUa lapi-
vult. Hsec est Eva mater omnium viventium. Si dum ca-.sores (23), et tria millia sexcenti operum
enim intelhgas viventem cum mortuis quaeri '21), praepositi (II Pnral., ii, 2) . Veniant angeli ilH, veniant
intelUgis eos mortuos esse, qui sine Christo sunt, lapidum cajsores, csedantur superflua lapidum nos-
qui participes vitae non sunt; hoc est enim Christi trorum, aspera Isevigentur. Veniant et qui in hu-
non esse participes, quia Christus est vita (22). meris portant; scriptum est enim : « Super hume-
Mater ergo viventium Ecclesia est, quam aedifica- ros toUentur (Isa., xlix, 22). »

vit Deus in ipso summo angulari lapide Christo 90. Venit ergo ad Joannem, quoniam caetera
Jesu, in quo omnis slructura compaginata crescit comperistis. Venit ad Joannis baptisma (Matth.,
in temphim Dei. 111, 13); sed Joannis baptisma habebat pcenitentiain

87. Veniat ergo Deus, sedificet muHerera, illam dehctorum. Et ideo prohibet eum Joannes dicens :

quidem adjutricem Adse, hauc vero Christi. Non p « Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me(lbid
quia Christus adjumentum requirit, sed quia nos 14)? » Cur venis ad me, qui peccatum non habes?
quaerimus et desideramus ad Christi gratiam per IHe enim baptizandus est a me, qui peccatum habet;
Ecclesiam pervenire. Et nunc aedificatur, et nunc qui autera peccatum non fecit, lavacrum poeniten-
formatur, et nunc muHer figuratur, et nunc crea- tiae cur requirat? « Sine, inquit, modo [Ibid., 15); »

tur. Et ideo novo verbo usa est Scriptura, quia hoc est, dum Ecclesia aedificetur, « decet nos
superaedificamur super fundamenlum apostolorum iraplere oranem justitiara (Ibid.). » Quae est justitia,
et prophetarum (Ephes., n, 20). Et nunc donms nisi misericordia? (( Dispersit (enira), dedit paupe-
spiritaHs sui"git in sacerdotium sanctum. Veni ribus; justitia ejus manet in aeternum (Fsal. cii,

Doraine Deus, aedifica muHerem istam, aedifica ci- 9). » Dedit mihi pauperi, dedit mihi inopi gratiam
vitatem ; 1311 veniat et puer tuus; tibi enim quam ante non habui. « Justitia (ergo) ejus manet
credo dicenti : « Ipse aedificabit civitatem mihi in aeternura. » Quae est justitia, nisi ut quod alte-

[Isa., xLv, 13). >•>

rura facere velis, prior ipse incipias, et tuo alios
88. Ecce rauHer omnium mater, ecce domus horteris exeraplo? Quae est justitia, nisi ut qui

spiritaHs, ecce civitas quae vivet in aeternum, quia carnem suscepit, non quasi Deus sensum aut minis-
mori nescit. Ipsa enim est civitas Jerusalem, quaej)terium carnis excluderet; sed quasi honio carnem
nunc videtur in terris, sed rapietur supra Eliara ; vinceret, ut vincere me doceret? Docuit enim rae

Ehas enim unus fuit. Transferetur super Enoch, qua ratione possim terrenis concretam vitiis ob-

cujusmors non invenitur. IUe enim raptus est, ne noxiae carnis illuviem sepelire criminibus, renovare
maUtia mutaretur cor ejus; haec autem dihgitur a virtutibus.
Christo quasi sponsa gloriosa, sancta, immaculata, 1312 91. vere divinam in ipsa humilitate
sine ruga. Et quanto melius totum corpus assurai- Domini prospicientiam ! Quanto enim abjectior

(20) Rom.edit., nisi vita ; reliquae, et cuncti sexcenti erant qui portabant in humeris : et seplua-
mss., nisi virtus. Et hsec leclio inde confirmatur, ginta millia lapidum csesores, vel lapidis, vel etiam,
quod citatur infra : Senlio de me virtutem exisse. lapidicxsores : et octoginta millia tollentes onera.
Mss. septem, inlelligas vivenlem, quid cum
(21) Veniant, etc. Aiii cum edit. Rom. ut nos in corpore,
mortuis quxris ? Alii tres, intelligas vivenlem, cum nisi quod in plerisque desiderantur haec verba i'' :

morluis non quxris. Al polior videtur aliorum atque Iria millia sexcenti operum prsepositi. Alii deniciue
edit. lectio. ordine paululum inverso eumdem ac in textu sen-
(22) Corb. cod., quia Christi est vith. sum retinent.
(23) Vet. edit. ac mss. septem quia tria millia :
1669 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIH. 11. 1670

iuiriililas, taiilo (Hvinior providcntia. Injuriarum \ 9.3. Venil ergo Spiritas sanctus, sed attendf mys-
uanim acerbilate Deus proditur; et remediorum tcrium. Venit ad Cbrislum. « Omnia enim per
luoruni usu, qui nuUis remediis indigcret, Deus ipsurn facta sunt et in ipso constant {Co-
)robatur.Quid cnim tam divinuoi ad iiopulos pro- /o.ss., I, 10, 17.) )) Sed vide benevoium Dominum,
focandos, quam ul nemo refugiat lavacrum gra- qui solus se injuriis subdidit, solus gratiam non
itfi
,
quando Christus lavacrum pcenitenti.T non qua;sivit. Et ubi aedificavit PvCclesiam? « Rogabo,
•elugit? Nemo se dicat oxsortem cssc peccati, inquit, Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut
juando Cliristus venit ad rcmcdium peccatorum. vobiscuin sit in teternum, spiritus veritatis, quem
>i pro nobis Christus lavit, imo nos in corpore suo hic inundus non potest accipere, quia non videt
avit, quanto magis nos nostra delicta lavare debe- eum, nec agnoscit cum {Joan., xiv, 16, 17). )> Me-
nus? Quo igitur magis operc, quo magis myste- rito 1313 ^''So se in corpore demonstravit
io I)(!us(quanquam Deus in omnibus) quam hoc quoniam divinitatis substantia (26) non videtur.
)robalur; quando pcr totum niundum, qua gencris 94. Vidimus Spiritum, sed in specie corporali :

lumani conditio diflunditur, pcr separatarum divor- vidcamus et Patrem. Sed quia videre non possu-
,ia tractusque regionum, uno momento in uno cor- mus, audiamus. Adest enim benevolus Deus, noa
jore Dcus fraudcm vetusti erroris abolevit, gratiam B derclinquet templum suum. Vult omnem excEdiQcari
;-egni ccelcstis cffudit? Unus enim mcrsit, scd ele- animam; vull eam ad salutem informare; vult la-

^avit omnes (24); unus descendit, ut ascenderemus pides vivos a [terra ad C(3elum transferre. Diligit

)mnes, unus omnium peccata suscepit, ut in illo templum suum, et nos diligamus eum. Si diligi-
jmniuin peccata morerentur. Purificate igitur vos, mus Deum, prajcepta ejus servemus. Si diligimus
iil apostolus dicit (Jacob, iv, 8), quia purificavit se eum, noverimus eum. « Qui enim dicit quia novit
Ile pro nobis, qui purificatione noii eguit. Ha!C de eum, et praicepta ejus non servat, mendax est
iiobis. (I Joan., II, 4). » Quomodo enim potest Deum di-
Nunc consideremus mysterium Trinitalis.
92. ligere, qui non diligit veritatem, cum Deus veritas

Unum Dcum dicimus, sed Patrem confitemur, et sit? Audiamus ergo Patrem; invisibilis enira Pater;

Pilium Dcum confitcrnur. Nam cum scriptum sit : sed et Filius invisibilis secundum divinitatera
K Uiiigcs Dominum Deum tuum, ct ipsi soli ser- Deum enim nerao vidit unquam. Cuni ergo Filius
iries (Deut., x, 20), » negavit Filius esse se solum Deus, in eo utique quod Deus Filius, non videtur,
licens : « Sed non sum solus, Pater enim mecnm sed demonstrare (27) se voluit iu corpore, et quia
;st (Joan.,*xvi, 32). » Nec minc solus est; Pater p Pater corpus non gerebat, ideo probare voluil Pa-
l^nim se adesse testatur. Adest et Spiritus sanctus; ter nobis in Filio se esse preesentem, dicens :

lunquam enim potcst a se Trinitas separari. De- Filius mcus es tu, in te complacui. Si vis discere
lique aperlum est cwlum , et descendit Spiritus Filium cum Patre scmper esse praesentem, lege Fi-
anctus corporali specie, sicut columba. Quomodo lii vocem diceutis : « Si ascendero in ccelum, tu ibi

>rgo hteretici dicunt quia solus in ccelo est, qui es ; si descendero ad infernura, ades (Psal. cxsxviii,
lon esl solus in terris? Advertamus mysterium : 8). » Si Patris lestimonium quseris, audisti a
•[uare sicut columba? Simplicitatem enim lavacri Joanne. Crede igitur ei, cui se baptizandum credi-
lequiril gratia, ut simus simpliccs sicut columbae. dit Christus, cui Pater Filium c(Blesti voce comini-
'acem lavacri requirit gratia, quam in lypo ve- sit, 1314 dicens : « Hic est Filius meus dilectus,
eri (25) columba quondam ad illam arcam quai in quo complacui [Mutth., iii, 17). »

ola fuit diluvii immunis, advcxit {Gcn., viii, II). 9o. rbi sunt Ariani, quihus non placet Filius, in

locuit nie cujus typus coluinba illa fuerit, qui quo complacuit Pater? Hoc non ego dico, neque
uuc descendere dignatus est in specie columba». iiominum quisquam loculus est; neque enim per
•ocuit in illo ramo, in typum fuisse pa-
illa arca hominem Deus, neque per angelos, neque per
is Ecclesiie, quod inter ipsa mundi diluvia Spiri- J) archangelos; sed ab ipso Patre vox de ccelo missa
i.s sanclus ad Ecclesiam suam pacem allcrat signavit. Deinde alibi idem Pater repetit, dicens :

Inictuosam. Docuit ctiam David, qui propbetico « Hic est Filius mous dilectus, iu quo complacui;

'iiitu cernens baptismatis sacramentum , ait : ipsum audite (Mutth., xvii, 5), » dicentem utique au-
Quis dabit mihi pennas sicul columbae {Psal. ditc : « Ego et Pater unum sumus (Jo'f«., x, 30). »

^,7)?.. Qui ergo Filio non credit (28), non credit Patri.

1^1) Edit. Eia., Gill., et Rom., sed lavit; omnes (iS) Rom. edit., quoniam tu divinitatis substantia,
111., xed levavil. Mss. ad unum. sed elcvavit. At Ful. etc.
Colb. duo pro omHCs, logunt muUos. (:27) Rom.
edit., Filius Dei in eo udque quod
(23) Rom. odit., quam
typo olivx. Corlum qui-
iu Deus non vidcatur. demonslrare, etc. Vet.. Fi-
csl,
im esl vocibus in typo veteri, desiguari olivam, ut lius Dei Deus esl. non videlur, sed demonstrare.
; sec^uentibus intelligitur ; sed non ideo ea vox Ab his propius recedunt scripti cod., quos seqai-
textum intrudonda. Porro etinm auc- in proftinis nuir.
ribus oloum pacis syinboluin esso nolius ost, quaiu (•2S) Edil. ao pauci mss., Filium non credit. Alii
vel a teiuiiter docto possit ignorari. Ilanc autem plures, ot potiores, Filio non credit : quod quidem
113 rei caiisum reiUlunt, quod arlibus, qute maxime aplius cobffiiet cum superioribus.
pace floreul, oleum usui sit.
1671 S. AMBROSII 1672

Testis est illc de Filio : si dubitatur do Filio, pa- ^ Patri Filioque participat potestatem. Credanius
terno non creditur testimonio. Deinde cum dicit : Patri, cujus vocem elementa sonuerunt; credamus
In quo compl((Cui; non aliena in Filio, sed sua Patri , cujus voci elementa obsequium prsebue-
laudat. Quid est enim dicere In quo complacui,
: runt. Credidit mundus in elementis, credat in ho-
nisi quia omnia quse habet Filius, el Pater habet, minibus; credidit in exanimis, credat in vivenli-
sicut et quai Patris sunt, Filii sunt? Filius dixit : bus; credidit in mutis, credat in loqucnlibus;
« Omnia qute habel Pater, mea sunt (Joun., xvi, credidit in iis quai non habent sensum (30), credat
iS); » indifTerentis enim divinitatis potentia
(29) in iis qui sensum, ut Deum cognoscerent, conse-
non secernit inter Patrem et Filium, sed unam cuti sunt.

(29) Ita edit. omnes ; at contra omnes mss., nisi Desiderantur in mss. septem, neque illis qui-
(30)
omnia qitae habel Filius, mea sunt, sicut Filius dem infimse notae, credidit in iis qux non habent sen-
dixil : omnia qux habel Pater, mea sunt. Indiffe- sum ; quse verba cum ad sentenliam non sint absohite
rentis, etc. In uno vel altero omittitur sicut Filius, necessaria, potuerunl in sequioris aevi cod. irrepere.
etc, et pro Indifferentis, ponilur Indifferenter, aut Cum autem exstent in multis mss. et omnibus edit.,
Indifferens. ea loco movere visum non est.

LIBER TERTIUS.

(Vers. 25.) Et ipse Jesus erat incipiens fere nostra circumdolat, cito securim admovens arbori'
g
annorum triginta, qui ^putabatur esse filius Jo- bus infecundis, secare doctus exigua, culminibus
seph. servare subliniia, rigida mentium spiritus igae
De generationibus dicturi, quarum nonnullam
i. mollire, et in varios usus omne humanum genus
videmus in Evangeho secundum Matthseum, vel in diversa ministeriorum qualitate formare.
hoc cujus inlerpretationem habemus in manibus, 3. Cur autem Joseph magis quam Mariae geue-
esse distantiam, quoniam non est credibile adver- ratio describatur cum Maria de Spiritu sanclo
,

santia sibi sanctos viros potuisse dicere, de gestis generaverit Christum, et Joseph a generatione Do-
praesertim (31) Domini Salvatoris, quanto studio mini videatur alienus , dubitare possemus , nisi

possumus, non dixisse eos discrepantia demon- consuetudo nos instrueret Scripturarum, quse sem-
stremus. per viri originem quaerit. Sic enim habes : Phares
2. Et primum omnium neminem movere debet fuit filius Judse principis tribus : « Hic generavit
quod ita scriptum est : Qui putabatur esse filius Hesron, et Hesron generavit Aram, et Aram gene-
Joseph. Bene enim putabatur, quia natura non erat; ravit Hamminadab, et Hamminadab generavit Na-
sed ideo putabatur, quia eum Maria, quae Joseph hasson, et Nahasson generavit Salmon, et Salmon
viro suo erat desponsata, generaverat; sic enim C generavit Booz, et Booz generavit Hobed, et Hobed
habes : « Nonne hic est filius Joseph fabri [Matth., generavit Jesse, et Jesse generavit David {Matth..
xui, 55)? » Diximus supra qua ratione per virgi- 1, 3 seq.). >^ Viri enim persona quseritur, qui etiaui
nem : diximus etiam qua ratione per despon- in senalu et reliquis curiis (33) civitatum generis
satam , et quare census tempore nasci voluerit asserit dignitatem. Quam deforme autem si, relicta

Dominus Salutaris non alienum etiam videtur ut

: viri origine, origo feminse quaereretur, ut videretur
qua ratione fabrum patrem habuerit (32), declare- patrem non habuisse iUe totius mundi popuiis

mus. Hoc enim lypo eum patrem sibi esse demon- praedicandus?
strat qui fabricalor omnium condidit mundum; 4. Sed etiam alibi diverso ordine generationem

juxta 1315 ({^oA scriptum est : « In principio doceamus esse decursam ; ne hic quoque evange-
fecit Deus coelum et terram (Gen., i, 1). » Nam etsi listse discrepare videantur, qui veterem ordinem
humana non sunt comparanda divinis, typus ta- sunt secuti. Sic enim habes : « Fuit homo ex Arath,
men integer est quod Pater Christi igne operatur et nomen ejus Elcana, filius Hieremiel, filius Heh,
et Spiritu, et tanquam bonus animse faber vitia filius Ozi (34) de monte Ephraim (I Reg., i, 1). »

(31) Rom. edit. sola, de generationibus praesertim, t\ (33) Curise apud Romanos triginta fuerunt, in

etc quas Romulus universum populum divisit, quem

(32) Cujusmodi faber fuerit S. Joseph in contro- morem alise quoque civitates imitatse sunt. Indicat
verso est. Alii volunt fuisse ferrarium quidam ,
itaque Doctor noster viros in suae quemque curiee
caementarium, plures lignarium unde illud eccle- ; tabulas referri atque ascribi solitos, non feminas.
siastici viri dictum ad Julian. Apost. Owto; 5e 6 : Alias quoque significaliones habet ea vox, quas col-
TexTOVO^ yioi; OrixTiv auxw ^viXvyiv up6<; 6avaT0v xaTaffXEuai^ei. ligere est ex Cod. Theod., lib. xvi, tit. 2, lib. ii, m.
Videtur autem ab Ambr. significari simul et ferra- XXI, et alibi. Nonnullas etiam Rosinus lib. vi Antiq.
riam et lignariam artem Josephum exercuisse, ul Rom., cap. 2, refert, atque alii.
sequenlia clare ostendunt. (34) Rom. edit., Ex Aramathain Sophim... /?/«««
1073 EXPO.SITIONIS IN UJCAM LIB. U\. 1674

Vides cl. a patribus ad filios, et a liliis ad patics \ (lcrlutii est igitur 1316 '^1'am Mariam de David
originis descriptionem veteri more contextam. Vi- generatione manasse. Simul etiam discimus nihil
des ubiqiie lamiiiam per viroriim generationes esse referre quo ordine generationis series exprimatur,
decursam, Noli mirari si Matthajus ab Abraham cum iter hinc atque indc sit perviurn.
usque ad Joseph (3;J), Lucas u Joseph usquc ad fi. Cur auteiii sanctus .Matthaius ab Abraham
Adam, et ad Deum geiicrationuin ordincm percur- generationem enuinerare cceperit Christi , sanctus
rit. Noli mirari quod Joseph origo descripta est. vero Lucas a Christo usque ad Peum perduxerit,
Etenim, secnndum carnem natus, usum debuit sc- explanandum videtur. Sed prius cnr sanctiis Mat-
qui carnis, et qui iii sa^culum vcnit, saeculi debuit tha>us cum ab Abraham coeperit generationis or-
more describi ; maximc cum in Joseph origine dinem, non ita posiierit : Libcr generationis
etiam origo sit Maria^ Nam cum vir justus liierit Abrahfp , sed, « Liber generationis Jesu Christi
Josepli, utique ex tribu sua et ex patria sua accepit filii David, filii Abraham (Matlh., i, 1 1. » Kt cur
uxorem , nec potuit juslus facere contra id quod hos duos potissimum nominaverit, nequaquam
lege prffiscriptuin est. Sic enim habes, quia unns- prajtereundum puto. Non enim otiose lidelissimi
quisque in hajreditatem trihus suai patria; adlKerc- auclores generis eliguntur, ut intelligamus quod in
bunt tilii Israel, nec dc tribu ad tribum transiljiint; B ipsa goneratione carnis, spiritalis magis successio
et omnis filia qn» habet hajreditatem tribuum requiratur. Duo sunt enim isti viri in quos mana-
filiorum Israel, uni ex populo, et ex tribii patris verunt promissa divina.
sui erit uxor (Num., xxxvi, 6-8). Itaque et census 7. Prior Abraham qui ante Moysis legem, et
tempore ascendit Joseph dc domo et de patria ante populum Judajorum propria derelinquens, et

David [Luc, ii, 4, 5), ut proliteretur cuin Maria cognoscens Deuni, meriiit fidei testimoninm; quia
uxore sua. Quie ex eadem domo ct ex eadera patria « Credidit Deo, et reputatum est ei ad justitiam
professionem defert, utique ejusdcm tribus et ejus (Gcn., XV, 6); » qui etiam a Deo accepit oraculum,
dem patrise se esse designat. dicente sibi : « Exi de terra tua, et de cognatione
b. Cognata quoque Maria; inducitur Elizabeth tua, et de domo patris tui, et vade in terram
(L«c.,
1, M) priino quod omnes : Judaii cognali, quam tibi monstrabo, et faciam te in gentem
quemadmodum te Apostolus docuit dicens : « Opta- inagnani, et benedicam te, et magnificabo noraen
baiii eniiii anathema esse ipse... pro fratribus tuura , et eris benedictus , et benedicam bene-
mcis, cognatis secundum carnem, qui sunt Israe- diccntes te, et maledicam maledicentes te, et
litai (fiom., IX, 3, 4). » Cognatae ergo, qnia ambse benedicentur in te omnes tribus terrae (Gea., iii,

Israelitae erant : simul et cognata?, quia ambai erant 1-3). » Vides igitur congregationes gentium, et sa-
ox tribu Juda. Didicisli ex tribu Juda Mariam, disce crosanctum Ecclesiae coetum oraculo divino huic
et Elizabeth. Nam, « Exsurgens Maria in diebus illis, esse primo promissum. Et ideo is auctor generis
abiit in montarwi cum festinatione, in civitatem, debuit designari qui instaurandse Ecclesiee spon-
inquit, Judse, et intravit in domuni Zachariae (Luc, sionem primus emeruil.
I, 39, 40). » Cum eniin intru tribus suas Moyses 8. David quoque merito et ipse auctor generis
habilarc unumquemque praiscripserit (iYH/n., ii,2), declaratur; quia cum jurejurando responsum, quod
lutique cuin in civitate Judae mauserit, erat et in ex ipso secundum carnem Christus futurus esset,
itribu Juda ; inaxime cuni cx genere Elizabeth fue- accepit; sic enim scriptum est : « Juravit Dominus
•iinnt sacerdotcs ,
quorum Deus portio est. Simul David veritatem, et non poenitebit eum : Ex fructu
luam pulchrum, ut cuni illa pra>nuntium Christi, ventris tui ponam super sedem tuam [P^ial. cxxxi,
jhristum ista goneraverit , et allera de Spiritu 11). » Et alibi : « Serael juravi in sancto nieo, si
iancto conceperit, altera sancto repleta Spiritu David menliar, semen ejus in aeternum manebit,
)rophetaverit ; secunduin carnem quoque videan- et sedes ejus sicut sol in conspectu meo (PsaL
secundum Deum spiritalis
ur fuissc cognatte, quifi
J) Lxxsviii, 36-38). » Et in Paralipomenis ^30) : « Eterit
ognalionis consortio non carobant? Quod si om- cuni corapleti fuerint dies tui^ et dorinies cum
lis fcminai caput vir, secundum sanctum Aposto- patribus tuis, suscitabo semen tuum post te. qui
um (£p/ie.s.. v, 231, et sunt duo in carne una erit de ventre tuo, et parabo rcgnum ejus. Ipsc
ecunduni logein divinam [Gm., ii, 24) : ulique ii mihi «dificabit domum, et erigaiu .sedem ejus in
ui una caio crant, et uuus spiritus, qnomodo sa>culiim. Ego ero erit mihi
ci in patrem, et ipse
oterat fieri ut vidcrentur patriam et tribum habere in filiuin et miscricordiam meara non dispergam
ivisam? Accodil illud quod etiam angelus Ga- ab eo sicut dispersi ab iis qui ante te fuerunt
,

jriel de Domino praMumtiaverat, quod « Dabit (I Paral., xvu, 11-13). » Per Isaiam quoque idem
'H Deus sedeiu David patris sui (Luc, i, 32). » Dominus Dcus generationem Domini revelavit, di-
lero/iam. filii UeUu, ^lii SopUi. Mss. Carn., Gem., (33) Soli mirari
sanchis Malth.TUS... ordinem per-
si
ral., ex Rdmath otc. liursns Gera., l^rat., /i/iii.s
, currit, in edit. Rom. jupulata
sunl.
•reniej; Caru., Hcromcl, [ilius llcli, filius loi. Quibus (',Hi) Edit. ac pauci mss., Et in Paralipomenou. Ali-

:cedil Corb., nisi quod habet, cx .iralh, et scribil quot alii, Et in Paralipomenouis. Melius Corb. alii
lerenieT. Keliqui vero cum anl. edit. noslram exhi- nounulli, in Paralipomenis, ex Grffico jv napa),£i:Toixt-
ant lecliouem. voi;.

PaTROL. XV. (XIV, PARS II.) 53

 I (iir, S. AMBROSII 1076

ceiis : « Exiet virga de radioe Jesse, et flos ex ra- ^ erravit, si ofTendit, vides qiioniam promissi series

dice ejns ascendet, el requiescet super eimi Spiritiis Christum spopondit.

Domini, Spirilus sapientise et intellectus {Im., xi, 1, 10. Et ideo istos duos generis auctoi"es evange-
2). ). Et infra : « Et erit radix Jesse, et qui exsurget lista delegit : unum ,
qui promissum accepit de
imperare gentibus : in ipso gentes sperabunl [Ibid., congregatione populorum; alterum, qui de gene-
10). '> Et alibi : « Puer natus ost nobis, filius datus ralione Christi oraculum consecutus est. Et ideo
est nobis, cujus piuncipium super Immeros ejus, et licet ordine sit successionis posterior, prior tamen
vocabitur ejus nomen
magni consilii Angelus. , quam Abraham Domini generatione describitur;
in
Adducam enim pacem super principes et salutem, quia plus est promissum accepisse de Christo, quam
et magna potestas ejus, et pacis ejus non erit finis, de Ecclesia, quoniam Ecclesia ipsa per Christum.
in sede David, et in regno ejus {Isa., ix, 6). » In Ergo unus princeps generis secundum carnem, al-
quo juxta Aquila^ quoque inferpretationem, non ter princeps generis secundum spirilum (38) alter ;

quasi de homine, sed de eo qui ultra hominem secundum seminis gratiam, aller secundum popu-
esset "1317 vidimus cxstilisse promissum. Idem lorum fidem ;
potior enim qui salvat eo qui salva-
enim interpretatus est : Puer natus esi nohis, filius tur. Et ideo David filius dicitur : « Liber generatio-
datus est nobis, et facia est mensura ejus in /twmero B nis Jesu Christi, filii David {Matih., i, 1). » Ejus
ejus, et vocabitur nomen ejus, admirabilis consilia- enira primo loco debuit filius dici, cui dari fiiius

rius, Deus fortis, poiens, pater sseculi, princeps pacis. est promissus; licet Apostolus etiam Abraha^ Chris-
Ejus impleta est disciplina, et pacis ejus non est finis, tum dicat esse promissum : « Abrahae (enim) dictse

supra sedem David, et supra regmtm ejus. sunt promissiones, et semini ejus. Non dicit : Et
9. Omnia convenire de Christo evidentibus sig- seminibus, tanquam in multis, sed sicut in uno :

natur oraculis , nec posse divintE fructum poten- Et semini tuo, qui est Christus {Galat., iii, IG); »

tise ad Saiomonis gratiam derivari, qiii David lilius ut aheri proprietas generationis, principatus al-
fuit, cujus finis haud dubie cognoscitur. Finis enim teri deferatur. Illi delatum est, ut Jesus ejus tilius

fuit regni Salomonis, et pacis, ut Regnoruni iec- diccretur : huic qiiasi principi, familise gentium-
tionibus demonslratur. Unus est Christus, cujus que prserogativa ISIS servaliir; ut ab Abra-
regnum non habet finem. Deinde nuUis Salomon ham generalionis Dominicse manaret exordium.
gentibus imperavit , Christus vero Ecclesiam de Qiii enim fidei auctor est ipsum asserere Scrip- ,

nationibus congregavit universis. Po.^^tremo vivente tura quoque debuit diviufie generationis aucto-
David, et natus est Salomon, et regnum est con- rem.
secutus. Hic autem qui promittilur, posl mortem 11. Unde et Lucas ad Deum putavit originem

David surrecturus esse monstratur, sicut habes : ejus esse refereudam; quod verus Christi genera- i

« Quia cum completi fuerint dies tui, et dormieris tor Deus sit vel secundum veram generationem
,

cum patribus tuis, suscitabo de semine tuo, qui pater, vel secundum lavacri regenerationem mystici
erit ex venlre tuo, et parabo regnura ejus. Ipse rauneris auctor. Et ideonon a primo generationem
mihi aedificabit domum, et erigam sedem ejus iu ejus ccepit describere sed postea baptismum ejus ,

ssecuium (I Paral., xvn, 11, 12). >> Numquid in sae- explicuit, auctorcm omnium Deum per baptismum
culum regnavit Salomon qui annis tantummodo ,
cupiens demonstrare, Christum quoqiie a Deo or-
quadraginta regnavit? « Ego ero, inquit, ei in pa- dine manasse successionis asseruit : universa con-
trem, et ille mihi in flUuin {Ibid., 13). » Quis est texens, ut etsecundum naturam, et secundum gra-
isle proprins Dei Filius, nisi cui dictum est : « Fi- tiara, et secundum carnem Dei FiUum demonstra-

lius meus es tu, ego hodie genui te {Psal. ii, 7) ? » ret. Quod autera evidentius divinae generatiooiSi

Et, « Misericordiam meam non dispergam ab eo... indiciura, quara quod de generatione dicturus,
et fidelem eum servabo in domo mea, et in regno Patrem prsemisit loquentem « Hic
ipsiira : est filius

At vero Sa- J)
ejus in sseculum (P«r((/., XVII, 13, 14)? » meus dilectus in quo complacui ILuc,,
iii, 22,

lomonem fortasse ideo errasse tam graviter ne supr.) , ? »

errarent horaines, et ad ipsum crcderetur manasse 12. Hic quoque aliqiii solent inserere qusistiones,
promissum, divinarum serie cognovimus lectionum. quod Matthaiius ab Abraham usque ad Christum
/Editicavit enim templum Astarlae idolo propter quadraginta duas generationes eniimeraverit, Lu-

amorem niiiiieris (37), et indignatus est Dominus cas vero quadraginta; et quod per alias personas

iii Salomonem (III Reg., xi, 4 seq). Si igitur, vi- Matthseus, per alias Lucas generationem raanasse
vente David, regnare coepit (sic enim habes, quod descripserit in quo jam potes illud probare quod
:

cum esset nuntiatum David regnare Salomo- dixiraus, qiiia ciim alios Matthaeus majores Domi-
nem, adoravit rex David in cubili suo, et dixit nici generis, alios vero Lucas in ordine generafio-
(III Reg., i, 48) : « Benedictus Dominus Deus nis texuerit; ab Abraham tamen et David reliquos
Israel, qui dedit mihi hodie de semine meo seden- auctores genei-is uterque significavit.
tem in throno meo, et ocufi mei vident) , » si 13. Quod vero per Salomouem Matthaeus geuera-

(37) Rom. edit., propter amorem mulierum. generis secundum Christum.

(38) Mss. novem antiquioris manus, alter princeps
1077 tXPOSITlOMS IN M CA.M Lli;. 111. 1678

ionem (lorivaridiUTi pulavit, Liicas vnro per Nalhan; A nijii; .''(ai securiduni littoram accipiens, (^ratiam
Jtcr logaiom, aiL<;r saccrdolalcm Christi laiiiiliam corrupit oraculi. AHip ciiim erat frater, fjiii de-
idclur osteiiderc. Ouod non ita accipere debcmns, liinctorum fralrum scmeii resuscitaret, non fraler
uod alterura allero veriiis , sod alter alteri pari secundum carnis germanitalem , scd sccundum
Ide et verilate concordct. Fuit enim vere et secun- graliaj puritalem. Et ideo forlasse, " Fraler non
lum carnoin rogalis, et saccrdotalis famiiia?. : rex rodimit, rediinct homo (Psal. xi.vjii, 8);» quia
X rosihus, sacerdos ex sacerdolihu.'^, licet oracu- non germanus Irater ille, sed nominiis et media-
um noii de carnalibus, sed de ccRlestibus expri- tor Dei et hominum homo Christns Jesiis resnrrec-
nalur; quoniam et rox iii Doi virUili! I.flaliii', ciii lionis gratiam {iropagavit. Licet sit versiculi isliu.s

iidicium a Patre rege defertur, et sacerdos esl in et alia inter[»retatio, quam suo dicemus loco 'Enarr,
iterniim, seciindiim qiiod scriptnm est : « Tu es in Psnl. xlviii).

acerdos iii iclornum socundum ordiriem Melchisc- 16. Non ahsnrduin autem videlur quod, gcminalo
ech {Psdl. cix, 4). )) Bene igitur uterque tenuit mystico nuniero, quater denas generationes divi-
deni ; ut Matlhai.us por reges ductam originoni dondas sanctus Matthaeus putavit, ab .\Lraham us-
omprobarot, et Lucas per sacerdotes a Deo trans- qne ad David, a David usqiie ad transmigrationem
lissani in ChrisLiim seriom gcneris dedncondo, B nahyloiiis, a transmigratione Bahylonis usque ad
auctioreui ipsam originiim declararet. Simiil in Christuin : in quo vices nuiLationum [^ariter designa-

loc quoque vituli figura signatur, quod iibique vit.Ab Abraham enim usque ad David tempora sine
acerdotale mysterium putat esse servandum. regibus fuit populus Judajorum; regnum enim jus-
1i. Nec mireris si ab Ahraham plures secundiim tiim a David ccepit; deinde per reges aclum ge-
lUcain successionos usqiio ad Christum snnt, [)au- mis omne est Judocorum, et intemerata nsqiie ad
iores secunduni Mattlucum; cum i>er alias perso- transniigrationem eorum regna manserunt. Post
as generationem falearis esse decursam; potesL Iransmigrationem vero occasum degeneranlis
in

nim lieri iiL aiii longaevam transegerint viLam, al- po[iuli nobilitas circumcisa vergebat. De quinqua-
jriiis vero gcneraLionis viri immaLura teLate deces- ginta vero succossionibus (40) quas ab Abraham
urint, cum vidcanuis com[tluros senes ciim suis f.ucas contexendas putavit, numeri myslici servata
epoLihus vivorc, alios voro viro.s sLaLim liliis obire gralia satis claret. Nain ol decimus et septimus
isceptis. numerus mysticus est, et tertio uterque repetitus
15. lllud qiioque advertimus quod sancLus mysterium signat. [^t pentecoste , cujus Lucas,
atthifius, Jacob (jiii luit [)ater Joseidi, filium ^ et tesseracoste, ciijus Matthajiis secutus est gra-
alhan csse inemoravoriL {Mntth., i, fa); Liicas liam, saLis superque numerum mysticum prodide-
jro Joseph cui desponsala eraL Maria, tilium Holi; runt.
eli autem tilium Melchi esse descripserit {Luc, 17. Plerique etiam mirantur cur Thamar mnlie-
,24). Quomodo 1319 unius duo patres, id est, ris famosie, ut illis videtur, .Mattha?us commemo-
2li et Jacob? Uiioinodo etiam duo paterni avi, rationom in noininica generationo contexendam
ilhaii et Molchi? Sod si vore qua^ris, invenics putaverit. Cur etiam Riith, cur ejii? quoque mulie-
cut., XXV, 5) quod juxLa pra\>criptum legis veteris ris qua> Uriic uxor fuit, et occiso 1320 "larito,
10 fratres diversos lilios uterinos (39) ex uiia in David nu|)tias commigravit (41); cum pra^serllui
ore generaverint (Euseb. Cios. Eccles. Hist. lib. i, Sarr<e, et Robecca>, et Rachel, sanctarum femiua-
7). Traditur euiin Mathan, qui a Salomone ge- rum, niisquam fecerit mentionem. Sic enim habos :

s duxil, Jacol) genorasse filium , et uxore " .\braham gcnuit Isaac , Isaac genuit Jacob,
Iperstito, docessisse, qiiam postea Melchi accepit Jacob genuil Judain el fralres ejus; Jiidas autem
[orem, ex ([ua generatus est Heli : rursus Heli genuit Phares ot Zaram ex Thamar {Mafth.. i, 2,
Ire sine liberis decedente, copulatus est fratris 3). » Non oliose itaque huju? iiiulieris evangelista
ori, et goneravit filium Josoph, qui juxta logem n noiiicn iiiscriiil, de tjua divise iiitorim tracLuidum
>'t filius dicitur, qiioniam scnien fratris defiiiicli vidctur.
juxta legis vetoris soriom suscitabal. Ita diio- IS. Priinum oiiim animum, hsec
si voris intendas
liliiis dictus esL, iion ah iitroqiio generatus, nuilier non tam famosa, quamjusla: non enim
|iiia altorius secundum generationcm, .illeriiis lomporalis usum libidinis requisivit, sed successio-
'ilinn legem faclus quo [ira^scripto
est lilius. hi nis gratiam concnpivit. Eral oniin doforme liberos
iiiturain perpotniLalom dorunctonim seminis {^'1) non haboro quod etiam logum oivilium fuit
:

osse promissam non intollexit populus .ludaio- aucloritalc nmlctalum. Promisoral eaui lilio suo

• ' Vocom uterinos Uom. edit. sustulorat. xxx, 1, iibi Jacob marilo Ihi luihi Itt^erox, inquit,:

" Oiiinos odil. ol iiauci niss., de qHinqu^iginta uUoquin mo inr. Idom etiam coiiiiosciinus luiu ox
;<uiera((0Mi6H,s\- ulii ptures et poLiores ... shcccs- doloro .\nu8e matris Samuelis, Rt?::.. I. tum ex
'*•
verbis .\nua? raalris Joannis Baptisti«, Luc, i, 33.
_
|1) Cur cjKim liulh, cur eju.<>... co»unisfrai'it. Hajc Legos quoque civiles npud Roiuauos lalsu suut
''
'
nou invouiiinlur.
Mu. odil. conlia aelibcs et orl)os uimirum Le.r Papin el, ,

Quam turpo fuorit aute parluin virgineum Lcr Julia : quarum poeuas Auguslus, ul a Suelo-
^^-jjugalos liberis carero, deolaral Rachel Gen., uio ac Tacilo prodilum est, auxil. Verum eas
1670 S. AMBROSII 1680

Judas, et diu pactarum ftrdera distulerat nuplia- ^ tractemus historicum, et mysticum ventilemus
inm. Per niorani promissi defunctns est sponsus. Neque enim sine mysterio potest esse quod annu-
Nondnm virginitatis , nondum vidnitatis ante 1um, et monile accepit, etvirgam. Non vilis pcrsona
Christi adventum (43) vernabat gratia. Dolens se quae meretur accipere ornamentum, signaculum,
sine fUiis rcmansisse, dolum studio generationis potestatem : factorum signaculum, pectoris orna-
commenla est, et Judam consilio pra»,vertit ; ut se mentum, regiae libertatis insigne. Ergo ut ordiamur
eidem offeiTet ornatam, posteaquam defunctani historiam, cum gcneraret Thamar, legisti quia unus
ejus cognovit uxorem. Vides ntique mulieris vitam de utero ejus prsemisit manum, quam corripiens
probari, quod non alienum priEripuit thorum, non obstetrix, coccum ligavit dicens : « Hic exiet prior
meretricio studio quasi meretrix adornata est; (Gen., xxxvm, 28). » Ut autem manum revocavil
non enim vagam captavit libidinem, sed diu soceri puer in matris uterum, statim exivit frater ejus
IVaudata promissis, ex ea familia quam delegerat Dixil autem obstetrix : « Quid incisa est per t(

converso doio, fructuin volnit successionis adipisci. sepis? etvocavit nomen ejus Phares. Et post ipsuir
Quis itaque castior, illa quae tandiu exspectavit frater ejus, in cujus manu erat coccum, et voca
promissam, an ille non potuit
qui amorem ferre vit nomen Zaram {Ibid. 29, 30). » Vide
ejus ,

oblatum ? Illa quae sponsi familiam non refugit, B quanta senigmata mysterium prodant? Manus prae
an iste qui meretricem putavil? Illa qufe Iioram sui missa, coccum ligatum, reducta manus, vox obste
corporis volentibus non permisit ad copulam, an tricis gemina, quod prior aller exirel, sepem alte

iste qui quod studio coepit erroris, ad successionis incideret.

gratiam castitate mulieris consummavit? lila qua; 21. Cur autem alter manum preemisit ex utero
hlios non habebat, et tempus conceptionis mora alter genitali praecessit exortu, nisi quia per gerai
conjugii timebat excludi : illa quse gravitatem norum niysterium gemina describilur vila populc
maturioris elegit, an iste qui aetatem adolescentioris rum (45) una secundum legem, altera secundur
:

adamavit? Denique ipse confessus est dicens : fidem; una secundum litteram, altera secundun
« Justificala estThamar magis quam ego, prop- graliam? Prior gratia quain lex : prior fides quar
ter quod non dedi eam Selon filio meo (Gen., littera. Et ideo gratiae typus manum ante prfemisi
xxxviii, 26). » Itaque illa experiri exaclorem ipsum quia gratiae actus ante proecessit, qui fuit in Jol

suse voluit castitatis. Denique nunquam postea Melchisedech, Abraham, Isaac, et Jacob, qui p(
virum experta est, amictum viduitatis sumpsit a lidem sine lege vivebant : « Credidit enim Abrahai
coitu; iste unius horaj impatiens, qui annos a p Deo, ol repntatum est ei ad justitiam (Gen., xv, C).

puella exegerat castitatis, luctum expulit, vestem Melchisedech quoque sancti graliam praecedei
mutavit (44), comam totondit, rogum deseruit, tho- sacrificii figura monstravit [Gen., siv, 18); praev
rum amator ascendit. nientes enim legem patriarchae sancti, pra^scripU
19. Sed non ita illam defendimus, ut istum accu- rum vinculis absoluti, libera et consimili nob
semus, imo utrumque excusemus; non autem nos, Evangelii gratia refulserunt.
sed mysterium quod copulse illius fructus expres- 22. Junior horum frater, secundus ordo pietati

sit; enim mulier Phares et Zaram filios,

generavit primus enim in patriarchis, secundus in regibus
generavit geminos. Unde non otiose Matthffius sacerdotibus enim vita secundu
est. Utraque
utrumque signavit, cum Phares tantummodo com- Deum, quia illi quoque qui secundum legem Moj
memorationem causa 1321 deposceret Pha- : i< religiosam et piam militiam militahant, non su:
res enim genuit Esron, Esron genuit Aram {Maith., gratiaj et honoris exsortes, sed prior pietatis fru

1, 3); » deinde per ordinem singuii. Cur autem, tus in auctoribus, quam in hseredibus. Prior eni
cum Isaac duos generaverit, Jacob plures, singulo- Zara, qui interpretatione significat oriens; li

rum tantummodo quos successionis Dominicse enim pietatis veri splendor orientis est, illius u'

causa poscebat, fecit Scripturse series mentioneni, j^ Oriens que qui dixit : nomen est mihi : cujus

horum autem utrumque memoravit, nisi quia hic patriarchis primitus radius iucis illuxit (ZaccA.,
in utroque mysterium est? 12). Hi enim primi vitse suae actum hoc saecu
in
20. Tractavimus moralem locum, quia non opera praemiserunt, in quorum manu nostri quoqueact
meretricis exercuil, sed munera fecunditatis elegit, tanquam plenioris corporis, qui adhuc naturse qu

demura sustulerunt Christiani imperatores, cum admodum frequentes, nec magno in pretio fuis
Constantinus Magnus et Theodosius Junior easdem ante Christi tempora.
jam magna ex parte minuissent, ut intelligilur e (43) Ante Christi advenlum, in Rom. edit. resec
Cod. Theod., lib. viii, til. 16, L. unica, De infirm. tum est.
poenis cnelib., etc. Et, Tit., De jure liberorum, etc. (44) Veslem mutavit, lugubrem videlicet, seu vid
L. 2 et 3, in quas sicut et in Papiam, ac Juliam tatis.Quod autem etiam dicitur, comam totun'
consule Godef. Porro quod additur, nondum virgini- Innuilur mos priscus orientalium prsesertim po|
latis, nondum iiiduitalis ante Chrisli adventum verna- lorum qui in luctu barbam ponebant, crines p
bat gratin, sic interpretare, ut non obsolute negentur mittebant. Quod vero subjungitur, rogum deseri
exslitisse, qui has virtutes colerent ante Domini rogus late sumitur pro turaulo. Nam Hebraei, sicut
adventum cum contrarium Eiias, Elisaeus de virgi-
: .Egyptii, mortuos non urebant.
uitate, Judith, et Anna Prophetissa de viduitate (43) Vita populorum. Ultimam vocem expunxe-
convincant sed indicatur easdem illas virtules, nec
; Rom. edit.
681 EXPOSITIONIS IN LICAM MH. III 1682

am generantis utero tenebaraur, figura prffcessit. \ tuit, si ei vila: quar; prior manum mi>it, hoc est.

ed media tanquara sepis objecta legis est obser- actum ostendit suum, conscquens fuisset ejus vit«e

atio, et (juodammodo vila majorum videtur incisa, militia quae secutu cst (49j. Multo enim meiius, si

6 qua in lypo illa obstetrix, forlasse justitia, circumcisus populus vilam majorum voluisset imi-
uee nos emissos alvo natura^ matris excepit, lari; sic enini fuisset una sepis, una maceria, una
ixisse proditur :
1322 IHc exielprior. Et revera aidificatio priorum ac sequentium. Sed quia prinmm
lirabilis ille non a Moysc, nec
eraL ordo pictalis, iilum vittf! actum posterioris infirmitas non potuit
b aliquo hominc, ncc per homincm, scd nm- implere, incisione sine dubio facta sepis ejus sive
ere quodam sapienli» sponte se infundenlis im- maceriai, qua; secundum Dcum a-dificata erat, tan-

ressus. quam medius paries interjectus est : ut illa sepis,

23. Prima igitursecundum disciplina pielatis hoc est, perpetua alquc conlinua bonorum morum
vangclium quia per cruccm ct sanguinem credi-
;
<x.'dificatio rumperelur. Sepis enim est qua ager
lus Christi (40), cujus Abraham diem vidit, ct ga- circumdalur frucluosus, furis removetur incursus,
isus est (Joan., vin, 36); cujus Noe gratiam in typo qua; culla conchidit, deserta secernit. Maceria quo-
cclesia; liguratam, spiritali cognitionc pra^sensit; que domum claudit : haec si maneat, domus tuta
jus Isaac vicem in sacrificio non recusavit {Gen., B est. Denique, « Auferam, inquit, maceriara ejus, et

XII, 10); quem Jacob cum vinccret, adoravit erit in direptionem 'Isa., v, ."i). »

hn., XXXII, 2o) ; cujus Isaias ruborem vidit vesti- 2.T. Optemus ut hiEC integra sit raaceria doraus
leutorum (nam secundum Evangelium vita eliam nostrse, doraus spirilalis qu« in nobis est, non enim
rophetarum est) {Isa., ixiu, 2); in cujus sanguinc 1323 ^^ homine exaidificari potest, sed a Deo
iter cxcidia mundi publica; futurum salulis insigne vivo, qui ail maccriam circumdedi (fsa., v,
: « Et
ahab illa typo meretrix {Josuc, ii, 1), mysterio 2). » Perdiderunt igitur salutem qui maceriam per-

cclcsia indicavit : quae raultorum convenarum diderunt. Maneat ergo maceria, maneat haec sepis.
)pulam non recusat, et quo conjunctior pluribus, Vis scire quara sit utilis sepis? « Sepi aures tuas
j castior; imraaculata virgo (47), sine ruga, pudore spinis et tribulis, et noli audire linguam nequam
itegra, amore plebeia, casta merctrixj vidua ste- {Eccli., xxviii, 2S). » Sepis enim ista te defendit a
lis, virgo focunda. Mcrelrix, quia a pluribus araa- culpa.
iribus frequentalur cum dilcctionis illecebra, et 26. Ergo Dominus Jesus qui postea secundum
ne colluvione dclicti : « Qui cniin adhcBret mere- carnem venil iii lucem, veteris illius raunitionem
ici, unum corpus csl (I Cor., vi, 16). » Vidua sle- sepis instaurans, in raajorum nos actum et anti-
lis, qiuc viro purcre iion norit abseulo : venit vir, quam simplicitalem fidei reformavit. Unde de eo et

hunc popuium plebemque generavit. Virgo propheta dixit 50) : << Vocaberis ajdificator sepis (Is'f.,

cunda, quae hanc genuit inultiludinem cuin fructu Lviii, 12). » Tulit enim illum obicem qui unitatem
noris, sine usu libidinis. mentis et corporis, seriemque vitae siraplicis divi-

24. Sed ul ad hisloriam revcrtaniur : quid sibi debat; atque ipse factus est pax nostra, qui fecit
>lunt obstclricis cloquia dicenlis : Jlic cxicl prior ulraque unum, et mediura parielera sepis solvit (51;.

si quia ejus typum gcrebat, qui ortu corporis pos- Quem pariclem exponit Apostolus inimicitias esse in
rior, virtiitc et veritate primus exsistens, prin- carne {Ephes., ii, 14). Has ergo inimicitias tulit

palum sibi omnium vindicavil? Inde et Joannes : Dorainus, et pacem refudit, legeraque raandalorum
Post me venit vir, qui ante me factus esl {Joan., in decretis cvacuavit, ut duos conderel in uno
27). » Quid sibi vull quod coccum in manu ejus novo homino (Ibid., 15); in quo iion solum cxte-
;avit, nisi quia tyi»us cjus erat, qui crucis iiidicio riorem el intpriorera, sed etiam Judioum significat
ee (48), et sanguinis oirusione actum illustravit el Gra^cum, ut esset omnia et in omnibus Christus
manum? Itaque posteaquam manum reduxit, (I Cor., XV, 28). Dominus enim Sabbati, supersti-
asi incisione facta sepis, cxivit frater ojus, J) tioncm tulil Sabbati corporalis, et quasi medium
eiu quasi mcdium parietem sepis vcl inacoriaj solvit legis parietem ; qui nos ab oa pietale quae
'ostolus nominavit [Ephcs., ii, 14), atque ipse dc secundum Deum csl, decretorum difticultatc prohi-
iisiono nomen cnimaccepit; Phares divisio est : bebat, eo quod juxta .Moysi legem non eral facile
de el Pharisan nuncupali, eo quod mullorum
a atque possibile (52) gontibus mililaro Deo. oum
conjunclionibus sopararent. Beatius autem et inanis superstitio Juda-orum purum aireolum gen-
ilto moliiis fuisset non incidi sopom, sod uiiam tiuin a subeundaobscrvationo rovocaref. Quid erpo?
iidem ol iiidivisam permanorc. Quod licri po- Lex inutiiis? .Vbsit : scd utilis inorodulis, infirmis

Koni. odit., et sanijuincm credimus Christo... in (18) Mss. nonuulH, crucis incisione sux.
116)
>o anx liijuralam, elc. (49) Rora. edit., consequens fuissel vita qu,r secutn
17) Cod. Mioh. et Colb. unus, intemerala geni- est.
'
El post tria verba, ubi odil., amoro repleta, Mss. aliquol, et prophetia dixit.
(50)
1 mss., amore plebeio casta : longo plurimi, llom. edit., parietem macerix solvit.
(31)
' 'f plclicia, casta. Molius idem enim ost atque ; (5-2) Kom. enil., contrn cieterarum, ac mss. fidem,
* "11' popularis, quod uou inalo aplalur Eccle- oHsorat atque possibile. Sed jam adverlimus, non
,

). possibik sajpe pro difpcili usurpari.

1C83 S. AMBROSII 1684

necessaria, quoe liibricos et errantes prsecepti salu- ^ historise sccretam quaerere veritalis, et in quasdam
taris austeritate cohiberet, ct obscrvalionum atten- non iiilelligibiles sccuiidum lilteram disputalioiies
tione concluderet. Bona aulem lex est, quia spirita- sensum roferre, scribens « Dicite mihi qui legem :

lis. Ei ergo non bona, qui non putat spirilalem qui ;

legislis, lcgem non audistis (54)? Scriptum enim

mente exiguus humilisquo faclus, cam qua; super est quia Abraham duos iilios habuit : unum ex an-

legem est, niHJeslatcm scilicet C.hrisli videre non cilla, ct unum de libera sed qui ex ancilla, secun-
;

potuit. Quam utiipie t.inqunm supra illum parie- dum carnem natus est; qui autem de libera, secun-
tem rcs|iiciens illc inoiite .^uliliniij Isrias gluriam dum promissionem. Qute sunt, inquit, per allego-
Dci vidit {Isa., vr, I), qua; vidctui' iu montibus, non riam dicta. Hnec enim sunt duo Testamenta [Gahit.,
in collibus. IV, 21-21-). » Et infra « Qii;b aulem sursum esti
:

27. Uociiit itaquc nos Ecclcsia in Canticis canli- Jeru-alem libera est [Ibid., 26). »

corum ,
qiiod i^te parics Domino noslro Josii 29. Ad illam igitur ([uam mediiis paries incidere
Chiislo oiistarc iiou potuit, m-c ci qiii sccutus cst et dividerc non potuil, mentis sublimilalo ten-
Cluisluni, dicens : « Vox fialris mci : ccce hic damus. Solutus est enim secundum intellectum
vcnit salicns super monlcs, ct Iraiisilieiis super corporalem ille paries Veteris Testamenti; expulsa
colles, similis frater mens cnpia'. vel hinnulo B est libera. Ex Ubera sumns liberl;
ancilla, lenetur

ccrvorum iii monlibus nethel. Ecce hic relro post libera est enim Ecclesia, expulsa est Sjniagnga.
parielcm nostrum, prospiciens per feneslras, pro- Serviebat enim populus JudEeorum, remotum esf
spicicns pcr relia. Respondit frater meus, et dixit servitulisjugum, quod nostraeanimse quaedam coUa
mihi : Surge, veni, proxima mea, spcciosa mea, repriinebat, ne ultra parietem vita; prioris posse-'
cohimba mea; quoniam ecce hiems transivit, plu- mus aspiceie. Habemus jugum bonum ac leve, quod
via abiit, discessit sibi, flores visi sunt in terra, habenis pacis et gralia; vinculis magis erigat, quam
tempus secandi advenit, vox turturis audita est deprimat copulatos. Hic est Dominus, cujus in Zara

[Cant., II, 8-12). » Flores, aposloli; tempus messis typus ante quod ex tribu et ex
prsecessit; eo
fructus est Christi (53); vox lurturis, vox Ecclesisp.. semine illius Zarae Dominus Jcsus secundum car-^
Jure igitur Dei Filius posteaquam terrenos homines nem non solum a femina, sed etiam sub lege
nec gradientes ad superna, et corporalibus inspexit generatus est; ut eos qui sub lege erant redimerel
angustiis coarctatos (non enim erat qui faceret prelio sanguinis sui. Cujus figura ideo in mani)
bonum, non erat usque ad unum (Psal. xiii, 3), illius Zarae praecessit, ut promitteret nobis quie
descendere in terras ipse dignatus est, ut parie- venturus erat, qui veteris vitae revocaret usum, '

tem illum legis, hoc est, molem quamdam et libertatem quam Iribuerat primo illi Adae, in Adair
superstitionem intelleclus corporalis auferret, quse novissimo reformaret ; utjam genus hominum sim
quasi premeret 1324: ^t obumbraret corda [lopu- legc sit servitutis.
lorura. Mehor igitur maceria quam paries. Denique 30. Si igitur Thamar cognovimus propter myste
non bonus paries dealbatus. Quod non otiose rium inter Dominicas generationes esse descrip-
dictum est principi sacerdotum eo quod mcdii tam (5o), Ruth quoque sine dubio pari ration*
parietis impedimenta servabat (Act., xxui, 3), quem minime praetermissam aestimare debemus de qu; :

Dominus Jesus abstulit quasi duram militiam, quo sensisse videtur Apostolus sanctus, cum alienigenii

clariorem observantiam religionis infunderet; nl rum vocationem gentium spiritu praevideret pe

jam non unnm Judseorum genus quasi coriJoraU Evangelium esse celebrandnm, dicens quod Lexnoi
quodam praiscripto legis inclusum, scd omnes sit justis posita, scd injustis (1 Tim., i, 9). Quomodc
gentes ad Dei cultum [)er Evangelium vocaren- enini Ruth, cum esset alienigena, Judaeo nupsit'
tur. Et qua ratione in Christi generatione ejus putavi
28. Duo igitur gemini duge gemina? vita^, dua? gc- evangelista copulae commemoralionem esse 1 32E
minae sunt militiae, ita ut prior melior sit sequente. J) faciendam, quae legis serie vetabatur? Non erg(

Et ideo quod est melius reformatum est. Qnis autem ex legitima (56) Salvator gencratione manavit
neget Evangelium praestare legi? Bona tamen lex, Videtur csse deforme, nisi ad apostolicam senten
si siipra litteram mentem erigas; « littera enim tiam revertaris, « quia lex non est justis posita, S'

occidit (II Cor., ui, 6). » Quid autem haberet hapc injustis. » Haec enim cum sit alienigena et Moybii:

historia graliae, nisilucem tantimysteriivideremus? (praeserlim cum lex Moysi prohiberet has nuptias
Docuit enim nos Apostolus sanctus in simplicitale (Exod., xxxiv, 16), Moabitasque excluderet ab Eccle

(53) quidam mss., fruclus esl Christas.

Edit. et (56) Edit. Amerb. atque Era., Non ergo quod e.
(54) cuncti mss. Edit. vero, Dicite mihi suh
Ita legitima, etc. Gill. cum paucis mss., Non ergo quo
lege volentes esse , legem, etc. His accedit Apo- non cx legilima Salvator generatione manavit vide
stoU textus atque omnes versiones, excepta jElhio- tur, etc. Nullo sensu. Edit. Rom., Non ergo ex no
pica ubi secundum interpretem legilur ; Dici-
, legilima Salvalorem gencralione manasse videlur, elc
tis mihi : In prsecepto legis sumus, et non audistis Non melius, Hcet illi unus e Vat. cod. astipuletui
legem nisi quod ante legitima deest non. Germana lecti
(55) Rom. edit. sola, Sic igitur... descriptam : Qui est, quam ex mss. decem optimae nota^ restitui
fuit Obed, qui fuit Booz, etc. Cur eliam Ruth mentio- mus.
nem fecit Matthseus.
1685 EXPOSITIONIS IN LtCAM Llli. IIF. 1686

sia; sic enim scriptum esl « MoabiteE non introi-

; A prfieslat priori (1)9;. Quod brevius hio dicimus, quia

bunl in Ecclesiam Domini usque ad tertiam et quar- pleuius in libri-» digessimus quos de Fide scripsi,
tam generationem, et usque in sacculum) » (Deut., (lib. ui, De fide ad Gratian., c, 5). Appropinquavit

xxm, 3), quomodo intravit in Ecclesiam, nisi quia autem qui louge erat; quia elongavit qui proximus
sancta et immaculata moribus supra legern facta erat, et calceamentum proximi, muliere acqui-
est? Si eiiim lex impiis et peccatoribus posita est, sivit accepta. .Mos enim erat ut qui proxiraus

utique RuUi, quae delinitiouem iegis excessit, et in- erat, si nollet accipere in conjugiurn propinquam
travit in Ecclesiam, et facta est Israelitis, et meruit suam, calceamentumsuum solveret, et aliis cederct
inter majores Dominici generis computari, propter (Ruth, IV, 7; Deut., xxv, 9); in quo non mediocre
cognationem mentis electa non corporis, magnum mysterium, eo quod is qui alienigenam in typo
uobis exemi>lum cst, quia in illa nostrum omnium sumpsit, evangelizandi accepit facultatem.
qui collecti ex gentibus snmus, ingrediendi in Eccle- 33. Denique iu typo has fuisse nuptias lestatur
siam Domini ligura praicessit. Hanc igitur semuie- beuediclio seniorum dicentium : « Det Dominus mu-
miir, utqui hajc moribus hanc prairogativam meruit lierem quae intrat in domum tuam, sicut Rachel
adscisceuda», socielalis sua>, sicut historia docet; nos et sicut Liam, quae «dilicaverunt domum Israel, et

quoque propter morum electionem in Ecclesiam t» facere virlutem in Ephrata; et nomen in Beth-
sit

Doinini, meritis suflraganlibus, allegemur. leem ; domus tua sicut

et fiat domus Phares, quem
31. Etenim cuin Israelilas in diebus Judicum su- pcperit Tbamar Judae. De semine tuo det tibi Do-
perioribus fames temporibus urgeret, a Bethleem minus ex hac puella. Et accepit Booz Ruth, el facta
civitale Judira;, iii qua natus est Chrislus, abiit vir est in malrimonium (Ibid., H-13), » et peperit Obed
colere iu agro Moab cuni uxore et duobus liliis, palrem Jesse, avum David. Recte igitur sanclus
Elimelech viro nomeu, mulieri Noemi. Filii ejus Matthaeus per Evangeliura genles ad Ecclesiara vo-
acceperunt sibi uxores Moabitidas : nomen uni caturus, auctorem ipsum Dominum gentilis congre-
Orpha, et nomen secundjo Ruth; et inhabitaverunt galionis (60), alienigenarum generalionem secun-
illic quasi decem annis, et mortui sunt. Scd dere- dura carnom assumpsisse memordvit; ut jam tunc
licla uiulier, duobus liliis el viro proprio desliluta, essol indicium quod illa generatio ederet gentiura
cognito quod Dcus visitarct Israel, regredi domuin vocatorera, quem sequeremur omnes ex alienigenis
parans, coepit suadcre ut domum propriam repete- congregati, relinquentes paterna, et dicentes ei qui
rent uxores filiorum suorum. Una concessit Ruth nos ad Dei cultum vocaret, verbi gratia Paulo, aut
;

vero cum socru mansit. Cui cum diccret socrus ^ cuicunque episcopo Populus tuus, populus raeus,
: : <>

« Eccc jam consponsa tua ad populum suum rc- et Doiis luus, Dous mous (Rulh, i, 16). » Ergo Ruth,
gressa est, et ad deos suos; et tu revertere pariter sicut Lia et Rachel, ublita populum suura et doraum
cum consponsa tua, respondit Rulh Non conlingat
: patris sui, solvens vinculum legis, ingressa est in

mihi dimitlere lc, et redire ad deos meos (57), quia Ecclesiam.

quocunquc tu ieris, ibo tecum, etubi tu habilaveris, calceamentum, qui non accepil
34. Solvit autein
habilabo. Populus tuus, populus meusj Deus tuus, Ecclesiam. Et Moysi dicitur « Solve calceameutum :

Deus meus. Et ubi inortua fueris, moriar; et ubi pedum tuorum (Exod., ni, o); » ue ipse sponsus Ec-
sepulla fueris, sepeliar [Ruth, \, 15-17). » Atque clesiee crederetur. Soliis ille uon solvit, qui yerus
ila dnie pervencrunt nelhlcom. llos igitiir mores, est sponsus. Et ideo dicit Joannes : « Cujus non sum
alque hann saiictilatem erga socrum (.'iS), pietatem dignus solverc corrigiam calceamenti ojus. » Ergo
ergadefunctum, religioneni erga Deum ciiin cogno- et hio typus est, et aedilicavit domura Israel.

vissel Booz proavus David (lUith, iv, 13), juxta logem 3o. Uuam vero comraemoratio ejus Dorainicae
Woysi, ut scmen dcfuncti proximi suscitaret [Deut., prosapia} fuerit inserenda, declarat mysterii altioris
av, Vt), cam sibi clegit uxoroin. oxpros5.i(), qua prophotatum osl cx genero ejus in
^2. Rofert autom advortcre ([uod agro plono J) Eplirata Christum esso gcnerandum, cum dicitur
ot in :

nicssis rcpcrta, manipnlos, sicut scriptum est {Rutli. u Det tibi Dominus... facere virtutem in Ephrata,

1, 17), coUigens, el socrui fructus reservans, et uon et sit nomen in Bethlecm (fiu//i. iv, 11). » Quoe est
lost juvcneni al)iit, sod viruni ]ierfoctum socuta ost, onim virtu.-, nisi (|ua' por Christum jontium popnlos
1326 "iido ct meruil audiro : » Quia niulior congrogavit? Ouod aiitom iionion. nisi illud quod
irtntis os tu, vel quia bcne fecisti misericordiani Bothleom palria Domiiii secundiim carnem nas-
uamnovissimani,pUisquam priniam (l\iilh.,\[\. 10).' rentis est facla? Unde per propheUm dictum est :

'iovissima euim misericordia Ecclesiie cougregvitje <> Et tu, Rethlecm Judajai, non es minima inlcr prin-

Mss. uon pauci, redire nd Deum meum. Alii,

(57) nonnuUi, pr.vslat priori in quo non tnediocre myste-
:

't ad deos meos. Scd in sacris cod. neu-

edil., redire rium quidam, prxslat priori. Et non mediocre myste-
;

rum invenias, ut verisimilo sil meram esse verbo- rium, elc, quidam cliam oiuillunt, non. .\t certc
um Noomi repolitionom ab aliquo librario scriplore biec verba in quo non medlocre mysterium, incuria
;

u Ambi-osiamun loxtum induclam. amanueusium vel loco mola, vol superaddita vidcn-
(58) Rom. edil., hanc vharHatem erga socrum. lur, cuiu eadom paulo post repelanlur.
(39; Ita mss. sex probalissimi, neque ab bis recc- ^GO; Era. et seq. odit., Dominum gentilHi» congrega'
luut cdit., nisi quod pro, duimiis, logunt, compre- tionis.
endi non sccus ac multi ex mss. Aliorum vero
.
1687 S. AMBROSII 1688

cipes Juda (61); ex le enini exiet princeps qui ^ bemus, in quo naufragium sit honorum; prapserlim

1327 icgat populum nieuin Israel {Mich., v,'2).)> cum tantus vir nobis et magisterii auctor sit et

Videmus igitur mulierum commemorationi histo- exempli, qui quasi jjalinodiam quamdam ad repro-
riam, mores, mysterium convenire (62). pitiandum Dominum in posterioribus canendara
36. Neque tamen abnuo cum Thamar et Ruth de- putavit, dicens ; « Domine, non est exaltatum cor
fendo, peccatores quoque inter majores Dominici meum, neque in altam elati sunt oculi mei [Psal.

genei'is computatos ;
quorum commemorationem cxxx, 1); » et, « Dominus a dextris meis, ne com-
sanctus Lucas decUnare desiderans, alium quem- movear (Psal. xv, 8); » scivit enim quando se sibi

dam successionum ordinem tenuit; neque Achab, credidit, esse se lapsum. Denique nihil aUud esse

neque Jechouiam, neque postremo Uriaj uxorem in homine designavit, nisi quia Deum no- 1328
nominandos putavit , ut immaculatam sacerdo- vit. Sic enim habes « Quid est homo, quod inno-
:

talis generis seriem declararet. Sed ut illi con- tuisti ei ; aut liUus hominis, quia computas eum
silii sui ratio subsistit (63) : ita etiam sancti [Psal. cxuii, 3? » Si ergo David insolentiam damnat,
Malthsei consilium a rationis justitia non abhorret. humiUtatem induit, recte in historia uxoris Uriaj
Nam cum evangelizaret Dominum secundura carnem macisterium istud affectandae humiUtatis asci-

esse generatum, qui omnium peccata susciperet, B scitur.

subjectum injuriis, subditum passioni , ne hujus 38. Et tamen si ex ea natus est iUe pacificus

quidem putavit exsorlem asserendum esse pietatis, Salomon, videamus ne forte mysterium sit, quod,
ut maculatse quoque origiuis non recusaret inju- sublato eo de medio, qui ante conjugio suo plebem
riam ; simul ne puderet Ecclesiam de peccatoribus gentium vindicabat , alii Ecclesia viro nupserit
congregari, cum Dominus de peccatoribus nascere- vero David. David enim vocatus est Christus , in

tur. Postremo ut beneUcium redemplionis etiam a parentis nomen ascitus, juxta quod sciiptum est

suis majoribus inchoaret ; ne quis putaret originis « Inveni David sei'vum meum [Psal. lxxxviii, 21)j »

maculam impedimento posse esse virtuti ; nec se cui nupsit Ecclesia ;

quse, Verbi semine, et Spiritu
insolens de sui se generis nobiUtate jactaret, neve Dei plena, Christi corpus effadit, populura sciUcet
parentum crimina verecundior erubesceret cui , Cliristianum. Est ergo muUer, quae vivente viro
obumbrandse originis facultas daretur llorc virtutis. aUigata est legi ; et ideo mortuus est vir ejus, ut
37. An vero sanctus David, licet multa ejus in nou esset adultera, si viro. Myste- esset cum aUo

mysterium figurentur, non eo praecelsior, quod ho- rium igitur in iigura, peccatum in hisLoria ; culpa
minem se esse cognovit, et commissum super ,
per hominem, sacramenta per verbum. De qua his-
abrepta Uriae uxore peccatum pcenitentiaj putavit la- '
toi'ia quoniam aUbi pleuius diximus, hic transcurren-

crymis abluendum, ostendens nobis neminem virtuti dum videtur. Meritoque sanctus David de hac histo-
propriae debere conQdere? Habemus enim adversa- ria mysticum psalmum quinquagesimum scripsit
rium magnum, qui vinci a nobis sine Dei favore propter Bersabee nuptias, dicens « In plurimum :

non possit. Et plerumque in iUustribus et beatis lava me ab injustitia mea, et a deUcto meo munda
viris gravia peccata fuisse reperies; ut quasi homi- me [Psal. l, 4). » Si iniquitatem suam Dei amicus
nes tentationi patuisse cognoscas, ne virtutibu^ agnoscit, et meritis suis obstare deUctum ; si deni-
egregus plusquam homines crederentur. Si enim que Deo se peccasse conUtetur; cur tu de confes-
David quia prsesumptione virtutis elatus dixerat : sione criminis erubescas, cum criminis commen-
« Si reddidi retribuentibus mihi mala [Psal. vii, 5); » tum, non confessio sit pudori ?

et aUbi : « Ego autem dixi iu mea abundantia, non 39. Ergo cum David Bersabee historiam non
movebor in aeternum (Psal. xxix, 7); » statim inso- praetermiserit in suis Psalmis ; ut in ea vel myste-
lentiae hujus poenam subiisse se memoravit, dicens : rium, vel actum perfectse poenitentiae nos doceret,
(( Avertisti faciem tuam a me, et factus sum con- jure videmus etiam in generationibus Dominicis
turbatus [Ibid., 8), » si ipse Dominici generis auctor J) non praetermissam ;
quia et ipse David qui eam
insolentiae excepit offensam quanto magis nos
; accepit in uxorem sibi, generationis Dominicae
cseteri peccatores, quibus nuUa suffragatur prap.ro- secundum carnem praecessor asseritur. Cujus spe-
gativa meritorum, insolentiai scopulum timere de- ciale, ut diximus, meritum, ut Ecclesiae in hoc

(61) Rom. edit., Belhleem Ephrala, nones minima (63j Ita edit. ac mss. omnes, tribus exceptis, qui
in millibus Juda : nimirum ex LXX, apud quos, legunt Ille consilii sui ratione substitit. Contra vero
:

xai av, Br,6).£Eii oixo; -E^paOa, o^.iyoGTo; ei tou Elvai ev mss. quatuordecim optimae notae in fine loci habent,
XtXniatv 'loiioa. Ubi tamen vides negationem deesse, a rationis justitia abhorret ; ubi edit. et soU qua-
quam nec uUa bibUa aUorum idiomalum agnoscunt. tuor mss., a ratione juslitise, etc. Denique ubi edit.,
Vet. autem edit., Belhlehem Judse inler principes de Zara esse generatum; in memoratis quatuorde-
Juda. Cui lectioni suffragantur scripti cod., nisi cim mss. non iuvenias, de lara, quod videtur ab-
quod optime habent, Bethlehem Judsex ; et aUi non- surde superadditura cum Ambrosius ipse non de ;

nulli, nequaquam minima'es; quo modo etiam repe- Zara, sed de Phares Christum descendere, supra,
ritur apud Malth., ii, 6. num. 19, observaverit. Nam quod idem ait num. 29,
(62) Rom. edit., commemoralionem hislorix, moribus Dominum ex tribu et semine Zarae generatum esse,
myslerium convenire. Vet. cum paucis mss., comme- hoc perinde interpretamur ac si scriptum esset, ex
morationi historiam , moribus elc. AUi vero cod. , eadem tribu et semine, quibus edilus fuit Zara,
magno numero et auctoritate, ut in textu. Christum esse propagalum.
1689 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIH. III. 1690

mystcrio videret exortum, et acciperet oraculum ^ narf pnftceptus est. Cujus Herodes lilius et alii

quod ex suo Cliristus gcnere nascerctur. Alterurn tetrarclia^. Quod ideo ex GrjEcorum historiis pu-
enim ad Kcclesiam pcrlinet, quod dixit : Ecce nudi- tavimus transferendum (60), ut clareat Herodem
vimus eam in Ephratd; invenimus eam in campis nullo affinern generi Jiidtfiorum, regnum adul-
silvie {Psal. cxxxi, 6). Alterum specialiter ad Do- terina fraude quaisisse. Denique conscius ignobili-
minici corporis sponsionem (64), quod oraculo tatis suai , ne qua posteris suis vel de pra-scripto
manifestissimo revelatur, cum dicitur : « Ex fructu veteri quaestio moveretur, scripturas eorum incen-
ventris tui ponam super sedem tuam [Ibid., 11). » dit, existimans quod si indicia de publico sustulis-

Noli tamen tanto negligens esse promisso ; non set, nullis ahis testimoniis clarere possel, quin de
enim sine definitione (65) datum est. Sed si custo- patriarcharura vel proselytorum vetei-um genere
dieris lcstamcntum, ct testimonia servaveris Do- demanaret. Sed ut pleraque curae humanee sunt,
mini, qua; in Evangelio se pollicetiir esse diclurum, cognilioni hoc ct indagini veritatis praejudicare
tibi quoque copia sedis patebit aiternaj. Hajc de non potuit.
uxore Uriae. 42. Ne nobis tamen possil praejudicare videamus,
40. De Achab autem satis claret, cui uxor Jeza- qui veri regalisque generis dicimus Christum,
bel (HI Reg., xvi, 31); et dc Jechonia dc quo B et per veros ct nohiles reges actum Domiiii genus.
satis idoneus auctor est Jeremias, maximi reum Sed ubi adulterina regnum aUectavit propago, suc-
esse delicti : cui etiam quod habuit nomen, eripuit. cessionem nobilitalis suae, non potentiae, sed gene-
El ideo (]ni Joachim in Regnorum libris dicilur rationis ordo servavit. Taraen ipsum regem secun-
(IV Reij., XXIV, 1) Jechonias a Jeremia est nomi- dum honorcm saeculi non accepimus Christum.
natus, dicenle eo, « Abjectus est Jechonias ut vas, Ouornodo crgo « Ex fructu ventris lui ponam super
iion est usus in eo (66); propter qiiod 1329 P^^o- sedem tuam (Ps«Z. cxxxi, 12)? » Quomodo et ange-
jectus est ipse, et semen cjus. Terra, terra, audi (67) lus de eo dicit, quod « Dabit illi Dominus Deus
verbum Domini, scribe virum istum abdicatum; sedem David patris sui, et regnabit in dorno Jacob
quia non exsurget ex semine ejus sedens in throno {Luc, I, 32)? » Quomodo regnare promittitur, nec
David, princeps adhuc in Juda (Jercm., xxii, 28- ostenditur? Aut quomodo ex scmine Jechoniae
30). » Eo enim regnantc, Judaeam Babylonii vasta- nuUus regnaturus dicitur pcr prophetam? Si euim
verunt, neque postea unquam de semine ejus reg- Christus regnavit, ex semine autem Jechoniae Chris-
num (juisquam iu Judoca potuit obtinere. Postea tus pst, propheta mentitus cst, mentita sunt et
cnim populus de captivitate dimissus, sub sacer- p oraciila. Sed illic futur'os ex semine Jechonia; postc-
dotibus ct Unde etram usque ad
tctrarchis fuit. ros iion iicgatur; et idco de semine ejiis est Chris-
Christi generationem mansere tetrarchae ne ipsi , tiis : et quod rcgnavit Christus, non contra prophe-
quidem, quanlum historia docet, regalis dignitatem tiam est; non enira sa^culari honore regnavit, uec
generis reservantes. in Jechoniae sedibus sedit, sed regnavit in sede David.
41 . Fertur enim ab his, qui sive argumentati, sive 1330 Verum cum ipse Jechonias David
^'^-

simplicilcr doccntes, sive vere astruentes tradide- sedorit sedem qucmadruodum solvilur quod dic-
,

runt nobis, qui Iduuuvi latrones Ascalonem urbem tum est, quia David sodem Jechonifc poslori
PalaestiniE ingressi, de fano Apollinis quod vicinum non sedebunt cum eadein sedes fuisse vid«;atur
,

muris erat, Antipatruui Herodis cujusdam liiero- ainborum? Itaque et nos sedem David fuisse negare
duli (68) filiiim inter alios abduxere captivum nou possumus; non eamdem tanien regis David
quem pator redimcre proptor paupertatom nequivit. sedom Christus, quam Jechonias sodil imo noc :

Isigilur imbutus discipliiiis et mysleriis Juda-oruiii, quisquam alius ox geiiere David scdein ejus potuit
Hyrcano Judrpa^. regi amicitia copulatur, queni pro sedere, quam Christus ;
quia uec in alio semen
se ad Pompciuni Hyrcanus legatum direxit; et ejus flelernum est, sed in Christo, sicut Deus ipse
quia logalionis fruotu potitus est, per eam gratiam J) jui-avit dicens : « Semel jur-avi in sanoto meo (70 ,

partcm regni aircctavit. Occiso autcm Antipatro si David menliar, sonien ojus in a?tornum niauebit,
proptor fclicitatis invidiain, lilius ejus Ilerodes et sedes ojus sicut sol in couspoctu nioo ,Ps'il.

postea sub Antonio senatusconsulto Judaeis reg- Lxxxvui, 36-38). » Quem igitur dicit hic? Non
(64) Omnes edit., ad Dominici corporis susceptio- (68) Hieroduli, hoc esl, servi seu ministri cujusdam
nem : omnes mss..., sponsionem. aedis sacrae. puta custodis, ut iuterpretantur Cod.
(63) Hoin. edit., sino condilione. Alia' ac mss. Colb. unus, et Ful.
omnes, sine dcfniilione. Sed hio utriusque eadem (60) Hxc iisdem pene verbis leguntur apud Euse-
plane signiricatio est. biuni, lib. i Hist., cap. 7, isque ea ox Africano
(66) liom. odil. cum duobus aut tribus oiunino dosuiupsisse se testatur; sod narratio illa ut prorsus
mss., ciijus uon cst usus in co ; uuus aul allor, cui fabulosa et commontitia rojicitur; neque omnino
ion est ustis in eo. l\iulo post Corb. solus, et scmen probalur Ambrosio. Cit^torum cur hic tanto studio
•Jus a tcrra. Audi, oto. Ful., et semen ejus in terra. de Christi geuealogia dispuletur, non alia videlur
Terra, dudi , etc. Postremo major ac potior pars osse causa, quam ut JudiEi el gentiles, qui cum Ju-
nss., princeps. Adhuc eo enim regnante: tres, in liano apud Cyril. lib. viii. et aliis locis evangelista-
hid.ra reipiantc, etc. nim dissensionem Christianis nunquam non objicie-
(67) Quidam niss., et semen ejus n tcrra. Audi, baut, rovincerentur.
Jlc.
(70) Edil., in Christo meo; mss., in sanclo meo.
I69i S, AMBROSII 1G92

Salomonem ulique, non Roboam, non Nathan, sed a sanctus Matthaeus posuerit et rursus a Jechonia us-
illum de quo solo potesl dicere « Fonam in mari quc ad Joseph cum viritim (71)
: generalio- 1331
manum cjus, et in fluminibus dexteram ejus. Ipse nes duodecim computcntur, postea quatuordecim
iavocabit me, Pater meus es lu (Ibid., 26, 27); » et generatioaes descriptas esse memoraverit. Sic enim
« Poiuim in sajculum semen ejus, etthronum
sa',culi habes : « Omnes generationes, ab Abrahain usque
ejus sicut dies cuiU [Ibid., 30]. » Non utique hunc ad David generationes quatuordecim; et a David
Ihronum Salomon sedit, non Roboam, non Jecho- usque ad Iransraigrationem Babylonis, generatio-
nias. Vis scire quis sedcril? Hic est de quo dicit nes quatuordecim; et a transmigratione Babylonis
angelus ad Mariam : « Ecce concipies ia ulero, el usque ad Christum generaliones qualuordecim
paries iilium, 'et vocabi.s nomen ejus Jesum. Hic [Matth., I, 17). » Kt primum oportet cognoscere,

erit magnus, et fdius Altissimi vocabitur; ot dabit quod ante jam diximus, posse plures esse succes-
illi Dominus Deus sedem David patris sui, et regna- siones , et pauciores generationes. Possunt enim
bil in dorao Jacob in seternum, ct regni ejus non diutius vivere aliqui, ct serius generare, aut certe
erit finis [Luc, i, 31, 32). » Si angelo non credis, psnitus exsortes generationis existere. Itaque non
ipsi saltem Domino crede dicenti : « Tu dicis, quia quse regum, eadem generationum tempora. Unde
ego sum rex [Joun., xvni, 37). » Numquid ergo et B et Matthaeus eos quos ad generationem non putavit
ipse mentitus est, quia regnare se dixit, qui non pertinere, praeteriit. Nam si propositum esset ei

regnavit in terris? Quoraodo Scriptura solvitur, successiones describere, rationabiliter moveremur,

quse regnare eum dicit, et regnare non astruit? cur cum Regnorura libri et Paralipomenis conve-
44. In abruptum disputationis venimus, hffire- niat,quod post Joram Ochozias regnaverit, et
mus in vado, et quodam veritatis naufragio fiuctua- Jodam, et Amasias Amasiae autem successeril
:

mus. Excilenius igitur Christum, ipsum interroge- Ozias; sanctus Matthseus tres illos reges pra^ter-
mus, ipse respondeat. Interrogemus Scripturas. ierit, Ochoziara, Jodam et Araasiara, et post Joram
Invenimus quia regnum ,Doraini non est de hoc Josaphat subjecerit (72) (IV Reg., viii seqq. ; II Pa-
mundo; ipse enim dixit « Rcgnum meum non est : ral., xxu). Sed non euin in regura successione, sed

de hoc mundo [Ihid., 36). » Qui dicit non esse de iu generatione subjecil. Deniquc gcneralionum
hoc mundo regaum suum, ostendit esse supra relalorera se fuisse memoravit : potuit autem fieri

raundum. Ita et erat regnum ejus, et non erat : ut et Joram tardius generaverit, et Josaphat serius
non erat in Scpculo, erat supra saeculum. Erat ergo perceperit regnum atque ita Joram patri suo, cui
:

regnum aliud veri David, quod solus Christus ac- p in potestatem non successit, in generatione succes-
cepit; et erat semen aUud David, quod in ajtcr- serit.

num manet, de quo solus generatus est Christus, 46. Quod vero post Jechoniam duodecim geae-
qui solus verus filius David, cujus etiam solus no- ratioaes enumerasse videtur EvangeUsta, si dili-

men accepit, juxta quod scriptum est : « Inveni genler advertas, hic quoque quatuordecim gene-
David servum meum, in oleo sancto meo unxi rationum poteris invenire rationem. Duodecim
eum [Fsal. lxxxviii, 21). » Quod utique non de euim usque ad Joseph numerantur, non usque ad
propheta David, sed de Doinino dici piaemissa de- Christum. Tertius decimus est Christus (73). Sed
clarant; scriptum est enim : « Posui adjulorium nihil refert utrura in duabus generationibus, an in

super potenlem , et exaltavi electiim de populo una mendaciuin sit. Tamen ne hic quidein cseciim
meo (Ibid., 20). » Solus eniin polens, solus electns aUquein scopulum aut naufragium invenias veri-
cst Christus. Sanctorum enim majus in fide quam tatis (74). Duos Joachim, hoc est, duos Jechonias

in generatioae semea est. Et ideo Apostolus : « Si fuisse historia indicat : unum aate traasmigraUo-
eaim qui ex fide sunt, hi fiiii sunt Abrahae [Galat., nem, alterum in ipsa transmigratione generatum,
III, 7). id est, patrem et filium. Ergo pater inter genera-
computatus qiu successit
45. lilud quoque non praetermitlendum puLamus, D tioncs superiores est ,

quod a David temporibus usque ad Jechoniam, hoc Josiffi : filius inter posteriores, qui successit patri,

est, usque ad captivitatem, cum decein et septem id est, nepos Josiae. Duos autein fiiisse Regnorum
fuerint reges Juda'se, quatuordecim generationes libri indicant. Sic enim scriptum est : « Et impe-

Mss. non pauci eum varielate. MeUus aUi (73) Mss. aUquot, Terlius decimus est Christus ex
(71) ,

atque omnes edit., cum viritim. Joseph.

(72) Omnes edit., et posl Joram Oziam subjecerit. (74) Hic trifariam dividuntur mss.
Etenim Corb.,
Mss. e contrario, El post Joram Josaphat subjece- Micb. et aUi sex optimae uotae praeferuut Tameii ne :

ril. Quaj quidem vera lectio est, cum infra in omni- hic quideni eum cuperc aliqnem scopulum, aul (qui-
bus omnino mss. et edit. hoc ipsum nomen inve- dam, et) naufragium inoenios (vel ut nonnulU, inve-
nialur. Quocirca nihil absurdi dicturum eum nics] ReUqui vero parUm cum anl. edit.
veritatis.
putamus, qui affirmaril, Oziam Ambrosio Irino- legunt Tamen ne hic quidem capere aliquem sco-
:

mincm fuisse, ac non modo Oziam atque Asariani, pulum aut naufragium possis, invenies veritalem
quibus vocabuUs in sacris paginis uuncupatur, ap- partim cum ut supra in corpore. Et hi
edil. Rom.
peUatum, scd et avi nomine Josaphat. Nec vero cod. quanquam pauciores nobis tamen videntur ,

desunt exempla Hebraeorum qui similiter IripUci hoc loco potiores, cum sensum clariorem atque ele-
nomine vocitati sint, ut videre est apud Corn. Jans. gantiorem phrasim exhibeant.
Comment. in Conc. Evang., parl. i, cap. 6.
 109.1 EXl*OSmONIS 1>- LUCAM L!H. 111. 1694

ravit Pharao snpfir I.srael, Joacliim fiiio Josia; reg- A Levi oflicium sacerdolis {Niim., iii, 6^. P^-r .Nathaii

nante iii Juda-a pro Josia patre suo; el convertil quoipie expre-ssam advertimus prophetisp dignita-
nomeii Joaciiim in regnando, et nndeciin annos tein 11 lleQ., xii, 1); ut quia unus omnia Christus
1332 'egnavit in Jernsaiem (IV Reg., xxni, 34, Jesns, in singuHs quoque majoribus genera virtu-

30). » Quihus subjecit : « Et reliqna verborum tum diveisa pr«cederent.

Joachim, et omnia ijua^ fecit, nonne scripta sunt in i8. .Noe quoquc justi inter noininicas generatio-

libro verhorum, et in diebus eornin, «jui rcgnave- nes coinmomoratio non dehuit [irajlormitti ; ut quia
runt in Judffia? Et dormivit Joachiin cuin patrihus ffidilicator Ecclesia; nascobalur, eum sui generis
suis, et regnavit Joachim filiiis ejus pro eo Fi- auctorein pr^misisse videatur, qui eara in typo
lius decem et octo annorum crat Joachim, ct ciim ante fundaverat {Gen., vi, 14/. Nam de Mathii-
regnaret, trihus mensibus regnavit in Jerusalem : sala (70) quid dicam, cujusullra diluviuin nnme-
Doinen inatris ejus Mesola (7o) et omnia qute rantur anni {Gen., v, 27); ut quoniam solus est

fecit suh oculis Domiiii pater ejiis, et ipsc fecit : et Christus, ciijus vita nullam sensit jetatem, in ma-
in diehus ejus ascendit Nabuchodonosor, rex Ba- joribus quoque suis non seusisse 1333 diluvia
bylonis, in Jerusalem [IV I\eg., xxiv, ii-11). » Vides vidcretur. Enoch vero nonne manifestum el pie-

igiliir <[iiod alius fiierit Josiaj lihus, alius nepos : B talis Dominica; et divinilatis indicium est ; eo quod
fiiius iilc, cui Jcremias nomeii imposuit, ne|)os iste, nec morlem senserit Dominus, et ad coelum le-

qiii [lalris vocatiis est noinine. Et benc sanctus mcaverit, cnjus gcneris auctor rai^tus ad cceluin

Mallhaius a Proi^heta noluit discrepare, ut non est? Unde manifestum est, et Christum poluisse
Joachiin, sod Jochoniam nominaret. Siniul, ut noii inori, sed noluisse (77); ut uobis mors illa

siipra dixiinus, niajorem fnictuin Dominic;o pieta- prodessot. Et ille quideni raptus est, ne inalitia

lis astruxit, si gcneris nohililatcni non in omnibus mutaret cor ejus : Dominns autcni quem malitia
Doininus reqiiisivit, sed de captivis et pcccalori- Sccculi niutare non poterat, eo unde venerat, na-
bus congrue nasci voliiit, qui remissionem veniebat turae sua majestate remeavit. Siletur sane parri-
liiajdicare captivis. Non igitur siippressit alterum cida fratris; neque enira rationabile erat ut eum
evangelisla, sed utrumqne signavit; quod uterque qiii percusserat fratrem (Gen., iv, 8), inter Domini
Jechonias dictiis sit. Ita addito jiuiiore Jechonia, niimerarct auctores; cum servulos iste servaverit,
geneialioiies quatuordecim computantur. Ergo illa ul fraterni eos uomiuis honore donaret, iste non
Maltha?us. servaverit, nec fratri pepercerit (78). Sed nec illnd
47. Pulchrn autem Lucas quoniara filios Jacob ^ oliosum, quod Scth prielerilus non est (Gen., v, 3),

.pluros non poterat comprohendore, iie extra gene quein [losteriorc Adam gencrationc snscepit ; ut
rationcs evagari superllua sorie viderctur; licot in cum dua- sint po[)uIi gencrationes, signaretur in
aliis, id est, longe posteriorihus, patriarcharum typo Dominum Jesum Chrislum in j)osteriore po-
tamen ncquaquam noinina pra?termittenda arbi- tius quain priore generatione numerandum.
tratus sit, sed proi caeteris eligenda, Joseph, Judue, 49. Jam de ipso Adam qui juxta Apostolum
Siineonis, et Lovi {Luc, iii, 30). (Juatuor oiiim g^'- {Jlom., v, 14) ligiiram acco|)it Christi, quid pul-
nera in his quoruin isli [)0steri sunt, cognoscimus chrius poluit convoniro ,
quain ul sacrosanela ge-
fiiissc virtutum. Iii Juda, id est , illo superiore, neratio a Dei Filio inciperet, ot usque ad Dei Fi-
Doininica; per liguram [)assionis mysterium fuisse lium deduceretur, creatusquc prtocederet in figura,
prophctaluin {Gcn., xlix, II), in Joseph pncces- ut natus in veritate sequerolur, ad imaginem fao-
sisse caslitalis exonqilum {Gcn., xxxix, 7), iii Si- tus [Gen., i, 27) jmpiret, pro[>tor quem Dei imago
meon vindiclam la^si pudoris {Gen.. xxxiv, ^b), in descendorot? Et si myslerium primi discutiamas
(75) Ita mss. el vet. edit. magno consousu. Nou
derunt; et ne ipsisobjici ea possent quse de diluvio
tanioii dirritoinur ab hisloria sacra prout in Bibhis
Scriplura (•oinmemoral, eumdera dixorunl lura tem-
j^ poris cum palre suo Enoch e lerris translalum
omiiihus oxhihetur, hunc locum dissidero haud me- vilam
diociilor. Itaquo Itom. edit. euiu eniendare conata " produxisso. Vprum .\u{:usl. lib: xv de Cir//.. cap. H,
est iu hanc fonnain El conxtilitil Pliarno stiper
: el quaisl. -2 in Gen., ot Hioron. loc. cil. falsilale
Jttdtim cl Jerusalem lilitu-him ftliui» Josix retjem coihoum illorum ex aliis Ilohraicis depreheasa,
pro Josia patre cjtis, et convcrlit nomcn ejtis Joa- Mathu.salam vcl sexto aiite diluvium. ul illo vel ;

chiin... in bbro Sennonum lUcrum rcqum Jutla ipso, ut alfer conlondit. diluvii nnno diem obiisse
Joachim cum regnarct et tribus mensibus... vtatris
, demonslraiunl atquo in hanc postoriorem senteu- ;

Xnstha. Et rursus, paucis inlorjoctis, /i/iiis illc,

,!
tiam alii domum frcquoulos lum chronolopislfe, lura
ijus Pharao nomen convcrlit nepos i.<itc. cui Jere- intorprolos podihus ivore.
:

j
m»(is. etc. Porro consonsus illo anl. edil. et mss. (77) Edit. omnes cum parte mss sed voluisse. ,

Vnihrosianorura illud (.•onlirniat, quod jura alibi an- rospiciontes nimiruin ad sequenlia illa ut nobis ,

'tavimus, Grn'cuiu Vol. Tostauionli codiconi, quo murs illa prodcs.^ict. Mss. voro Corb. ac decera alii
. utobatur antistes nostor, ab iis quos nunc haberaus, raolioris nola*. scd nolnis^c. Optima leclio. Subinlel-
'
in muUis discropasso. lipilur onim quod i>riecedil.
iion mori,
70) Quo loraporo Mathusala raorluus sit, [amo- (78) In edit. omnibus ac rass. aliquol desideraban-
stssitna (ut lib. de quxst. Hcbr.) qu,TStio
nil ilieron. tur soquonlia Isle non scrvaverit, nec fratri pepecc-
:

et Ecclcsiarutn otnnlum venlilata Non

disptitntione rit quiB verba ex rass. decera reraolioris a;vi resli-
:

pauci ciiim, (]uihus hio subscribil .•Vnihrosius, (jui- tuiraus cum alioquin ut pienior oppositio reddatur,
;

busdam oorruplis LXX

Inloriir. ("Otlioibus niraiuiu uon sinl oinnino sunornua.
confisi, cum 1.4 post diluvium aunos vixisse credi-
1695 S. AMBROSII 1696

lignum scienlifp, boni eL mali, fallente dia- putaverunt. Eorum

erroris,
^ diJfundenda uberius igitur

bolo, Eva suadenle, ille guslavit [Gen., iii, 6); ut more, qui satis putanl ignaris viarum quasi notas
iste nobis priusquam scirel malum , eligcret bo- quasdam itineris et semitas demonslrare, spiritalis

num, dirique serpentis insidias Ecclesia suadente, viae semitas colligentes, videro utrum secundo ve-
evacuaret, juxta quod scriptum est Quoniam
: « ritatis eventu, cerle religioso fidei ductu in myste-
priusquam sciat puer bonum aut malum, non cre- riorum secreta contendimus : verentes ne quis ista
det malitiai ut eligat quod bonum est Usa., vn, cum legerit, quod proverbialiter dicitur, quasi
16). » 1334t ^^> " priusquam sciat vocare patrem puer machaeram, tractare per infantiam fortia arma
aut matreni, accipiet virtutem Damasci, et spolia nesciret, magisque vulnus ex imprudentia, quam
Samariaj {Isa., vui, 4). » Hic enim est puer cujus in- salutem ex lectione sentirel. infirmos enim tela
cunabula Magi spoliis orientalibus referserunt sua vulnerant, nec potest bene uti armis, qui ea
{Matth., n, 11); quia gens ante Cbristum incredula, ferre non noverit. Et ideo circa iidem vir perfectus
de exuviis idoloruin, mutata jam iide, manubias exigitur, in quo non per bumum scientise reptet

obtulit Domiuo triumpbales. infantia, non debilis qucedam, nec carens sensibus
50. Hajc tibi, frater, de generatione Christi non mysticae cognitionis titubet aetas, quae virtute ju-
incognita putavi prolixius prosequenda; ne quis B ventutis amissa, coronam gloriosi certaminis non
cum ista in Evangelio miuus attenlo aniino recen- requirat, et senescenlis aquilae modo, qua3 prius
seret, aliquatenus flucluaret ;
quae sancti evange- aut leporem rapere pedibus consuerat, aut anse-
listae ud majora miracula , et diviniora Domini rem, aevo fessa minorum avium implumes fetus

gesta properantes ,
perstringenda brevius ,
quam requirat, qui soUdiorem cibum alferre non possint.

LIBER QUARTUS.

1. Non absiirdum , opinor, de generatione annorum exsilia quibus bellatum in Ilio est, de-
Domini confecimus opus : certe infructuosum cemque erroris annos festinantem ad patriam, Lo-
non fuit Dominicis diutius inbaerere majoribus. /^ tophagi suavitate baccarum tenei'e potuerunt; si

Nam si ii qui magnum mare littorali parant navi- horti Alcinoi retardarunt ; si postremo Sirenes
gatione transmittere, altioris compendium cursus, cantu vocis illectum, ad illud famosum voluptatis
itidem ut nos (79j, fiducia; infirmitate vitantes, naufragium pene deduxerant, nisi adversus illece-

agros et urbes ]ittoi"e deductas capti locorum de- brosae sonitus cantilense inserta cera sociorum
core frequenter invisunt, quanto magis nos in clausisset aui'es ,
quanto magis religiosos viros

tanto non elementorum, sed gestorum coelestium coelestium factorum cedet admiratione mulceri
siti profundo, viciniores legere portus, et frequen- Atque hic jam non baccarum suavitas haurienda,
tes amare debemus excursus ! ne quis longse navi- sed panis ille qui descendit de ccelo; non olera
gationis taedio fatigatus, fastidii vomitum tenere Alcinoi spectanda , sed sacramenta sunt Christi.
non possit. Certe si quis intutae ratis vitia infida Nam Qui infirmus est, olera manducet (Rom., xiv,

perspexerit, tanquam frequenti librorum portu 2). Non claudendae igitur aures, sed reserandae
objecto, licet ut aurium vela deponat (80), et lec- sunt; ut Christi vox possit audiri, quam quisquis
tionis auchoram figat. Non videtur deseruisse na- perceperit, naufragium non timebit. Non corpora-
vigium, sed confecisse cursura, qui descendit in libus, ut Ulysses, ad arborem (82) vinculis 1335
portum. D alligandus, sed animus ad crucis lignum spiritali-
2. Et plerisque in locis fortasse amoenitas ipsa bus nexibus vinciendus ; ne lasciviarum moveatur
locorum invitet praetermeantem. Nani si Ulyssem illecebris, cursumque naturae detorqueat in peri-
illum, ut fabulae ferunt (licet et propheta dixe- culum voluptatis.

rit : <i Habitabunt in ea filiae Sirenum {Isa., xui, 3. Figmentis enim poeticis fabula coloratur; ut

21); » etsi non dixisset propheta, nemo tamen jure quaedam puellae scopuloso in liltore maris habitasse

reprehenderet; cum et gigantes (II Reg., v, 22; prodantur : quae si quos deflectere navigium prop-
xxiii, et vallem Titanum Scriptura compre- ter aurium suavitatem dulci voce pepulissent, iu
13),

henderit), si ergo Ulyssem illum (81) post decem vada caeca deductos , et infida statione deceptos,

(79) Rom.hinc resciderat, itidem ut nos; quae

edit. Rom. edit., cum tamen post parenthesim longiuscu-
tamen verba nec in uUa alia edit. vel mss. praeter- lam prima periodi verba scite repeti frequentissimus
milluntur, nec sane ineptam sententiam efficiunt. scriptorum usus palam faciat.
(80] Ila cuncti mss. et vet. edit. Rom. vero, Cerle (82) Ad arhorem, navis scilicet, id est, ad malum.
si quis infida: ralis vitia prospexerit portu objeclo, Vide Homer., Odyss., M, ubi fabulse hujus seriem
aurium vela deponat. fuse descriptam reperies.
(81) Sijrgo Ulyssem illum, hsec omissa fuerant in
1697 EXPOSITIONIS IN LIJCAM LIH. IV. 1698

nanfragii raiserabilis sorte consurnererit. Composi-

^ in desertum Adam primus ejectus sit (Gen., iii, 24j,
tuin lioc specie, el ambitiosa comparatione fuca- ut advertas quemadmoduin de deserlo ad paradi-
luni est, ut mare, vox ,
femina; , littora vadosa, sum Adam secundus reverterit. Videte enim quera-
iingautur. Quod autem mare aljruptius quam sa;- admodum suis nodis praejudicia resolvanlur, et suis

culuni, lam iufidiim, tam mobile, tam profundurn, divina bcneficia vestigiis reformentur. Kx terra
lam immundorum spirituum llatibus piocellosum? virgine Adam (Gen., ii, 7), Christus ex virgine;
(Jui sibi vult puellarum figura, nisi eviratai volu[)- ille ad iinaginem Dei factus (Gen., i, 27), hic imago
latis illecebra , fiua> constantiam captaj mentis Dei; ille omnibus irrationabilibus animalibus [Ihid.,
cflemiuct? Qum autem illa vada, nisi nostrai sco- 28), hic omnibus animantibus antelatus. Per mu-
puli suut saiutis? Nibil enim tam caicum, quam lierem stultitia [Gen., ni, (ij, per virginem sapientia.
ssecularis suavitatis periculum; qua; dum mulcet Mor-s per arborem, vita per crucem. Ule spirita-
animum, vitam obruit, et corporeis quibusdam liuin nudus, arboreis se texit exuviis; hic saecu-
scopulis sensum mentis illidit. lariirm nudus, corporis non desideravit exuvias. In
4. Merito igilur Domiuus noster Jesus Christus doserto Adam, in deserto Christus; sciebat enim
jejunio suo iios atque deserto adversus voluptatum ubi posset invenire damnatum, quern ad paradi-
informat illecebras, et tentari se a diabolo DominusD sum, resolulo errore, revocaret. Sed quonianr s£e-
omnium palitur, ul in illo omnes vincere discere- cularibus indutus exuviis redire non poterat, nec
nius. Advertamus igitur quia tria uon otiose a Do- paradisi incola potest esse , nisi nrrdus a culpa :

mino principaliter ordinata Evaugelista descripsit. exuit veterem hominem , novum induit, ut quia
Tria suuL euim qua; ad usum proticiunt salutis hu- solvi non queunt divina decreta ,
persona magis
manse, sacramentum, desertum, jejunium : « Nemo quam sententia mutaretur.
enim nisi (jui legitime certaverit, coronatur (U 8. Sed qui in paradiso sine duce iter amisit ac-

Tim., u, 3); » nemo auteni ad certamen virlutis ceptum, quemadraodum de deserto sine duce iter

admittitur, nisi prius ab omnibus ablutus maculis repetere posset amissum, ubi tentatioues plurimae,
delictorum, gralia ccelestis munere consecretur. nisus ad virtutem difiicilis, lapsus facilis ad erro-
5. Venit igitur Dominus ad lavacrum, ut mys- rem, cum eadera sit virtutis natura, quae nerao-
lerii gratia uobis et visu probaretur et sensu (83). runr; ut si adhuc exigua de terrenis ad superna
Et quoniam lex, ccelo et terris testibus, promulga- se subrigunt, dum teneris aetas adolescit frondibus,
tur ut mysterium divinitatis abscondilum a sa;cu-
: ssevi veneiro denlis obnoxia facile aut succidi pos-
hs in Deo i^lus credcres esse quam legem : non p sit, aut uri; si vero alta se radice fundaverit, et
jam ad testimoniuiu coeluni vocatur, sed utitur rumoium sublimitate sustulerit, frustra jam vel
testis officio, cuin vox Dei defertur e coelo. Simul fei"arum morsibus, vel lacertis agrestium, vel di-
ne fidei mysterium dubio mentis ofTendas, invisibi- versorum flatuum procellis arbor robusta tentetur.
lia tibi visibiliter declarantur operari. 9. Quem igitur opponeret ducem contra tot ille-

6. Venit Dominus ad lavacrum; omnia enim pro cebras sa?cuh , contra tol versulias diaboli : cum
te factus est. lis qui sub iege sunt, quasi sub lege sciret nobis primo contra carnem et sanguinem
esset, cum ipse sub lege non esset, circumcisus deinde contra potestates, contra rectores nrundi
est, ut eos qui sub lege sunt lucrifaceret : his qui tenebrarum harum , adversus spiritalia nequitiffi
sine lege erant, convivii communitate sociatus est, qu;i' sunt in calestibus, esse luctamen? .\ngelum
ut lucraretur cos, qui sine lege vivel)ant. Factirs opi)oner'el? Et ipse lapsus est, ct legiones angelo-
est iufirmis inlirmus per corporis passionem, ut ruin vix singulis profuerunt. Seraphin dirigeret?
infrrmos lucrifacernt. Omnibus postremo orunia VA ipsum descendit in terras in nredium populi
factus esl, pauper i)auperil)us, dives divitibus, llens immunda labia habenlis, et unius tantum pro-
flentibus, esuricns esurieulibus, sitiens siticntibus, plu-lio labia, apposilo carbone, muiidavit Isa., w,
prolluus abundantibus. In carcere ciurr paupere J) 0, 7 . Aiius dux requirendus fuil, quenr sequeremur
est, cum Maria flet, cum apostolis epulatur, cunr omues. Quis tantus esset dux; qui prodesset oiuni-
Samaritana sitit, in deserto esuril, ut cibus pr-imi bus, nisi ille qui supra onrnes esl? Quis me supra
hominis, quem prsevar-icatione gustaverat, jejunio munduin constituer-et, nisi qni major est nrundo?
Domini solverctur. Nostro periculo Adam scicutia^ Quis tantus esset dux , qui posset nrasculum et
boni et mali 1336 fiimcm solvit, uostro emolu- feininani, Judaninr el Givpcum, Barbarum et Scy-
mento famem iste suscepit. tham, servum et liber-uur uuo regere ductu, uisi
(Cap. IV. — Vers. 1.) Tunc Jcsus diictus est in solus qui est omuia et in omnibus Christus?
desertum a Spiritu, ut tentaretur a diabolo (8i). 10. Multi eniirr laquei quacuirque progrediniur.
7. Convouit recoi-darr qucmadnrodum de paradiso Laquei iu corpore , laquei iu lege , laquei (85)

(83) Rom. edit. sola, et lisu probnretur el sensu. tamen ac mss. auctoritati standum duximus, prteser-
Infra vero eadeni inversis verbis. sed vox Dei utitur tim cum nulla sit in sensu diversilas.
testis oflicio, cum deferlur e arlo. (85) Non obscura videlur allusio fieri ad illud
Constat qrridem hic texlus Mallh«i verbis, pro
(8i) Ecch., ix, iO : £:tiY^«I)8i 6ti £v T:i<ju> ««YiSiov 6ia6«iv«i;,
quibus Lucae verbn reposuit Rom. edit. Sed aliarum xai iKdXJswv j^oXecdv -£pi:taTeI;.
\m S. AMBROSil 1700

1337 '" pinnis tomplonim , in crepidinibus \ el (88) vigorem. Quid repudias dignalionera Do-
pnrielum touduntur a diabolo. I.aquei in philoso- mini? Dignationis est quod suscepit corpus meum,
phis, laijuci in cupiditalibus; oculus enim mere- dignalionis est quod suscejjit injurias meas, susce-
Iricis laqueus est peccatoris : laqueus in pecunia, piL infirmitates mcas, quas utique natui'a Dei
laqueus in religione , laqueus in studio castitatis. sentirc non poluit, cuni eliam natura hominis
Exiguis enim momenlis mens inclinalur humana, contemnere didicerit, vel sustinere ac perpeli. Et

et huc atque illuc per versutias suadentis (86) ideo sequamur Christum, juxta quod scriptum est :

frequenler inpellitur. VideL aliquem diabolus reli- « Post Dominum Deum tuura aml)ulabis, et ipsi soli

giosum virum (87), Dco venerabililer deforentem, adh^erebis (7)e«<<., x, 20; xiii, 4).» Cui adh^rebo,
et quod sacrosanctum est aislimanlem, nullius capa- nisi (^hristo, sicul Paulus dixit : « Qui adhaeret
cem injuriaj : in ipsa euui religione supplautat, ut Douiino, 1338 ""^'s spiritus est(I Cor., vi, 17)? »
faciat non credere quod Dei Filius vere hanc nos- lllius igitur, de deserto ut ad paradisum redire

tram susceperit carnem, hoc nostrum corpus, hanc possimus, vcsLigia persoquamur.
nostrorum membrorum fragilitalem ; cum utique 13. VA vidcte quibus itineribus reducamur. Nunc
passio corporis fuerit, divinitas exsors injurise man- in deserto Christus est, agit hominem, instruit,

serit. Ila de religione iit culpa; omnis enim qui B informat, exercel, ungit oleo spiritali : ubi videt
negat Jesum Christum in carno venisse, de Deo robustiorera, per sala el fructuosa transducit,
non est (II Jaan., 7). Videt integrum et illibatsR quando querebantur Judaji {Mailh., xii, 2) quod
castimoniae virum, suadet ut nuplias damnet; quo discipuli cjus Sabbato de segeLe spicas velleront
ejiciatur ab Ecclesia, et studio casLitaLis a caslo (jam enim aposlolos suos in agro culto, et fruc-

corpore separetur. Audivit alius quia << Unus tuoso opere coUocaverat) ;
postea in paradiso con-
Deus ex quo omnia (1 Cor., viii, 0), » adorat, stiluit tempore passionis ; sic enim habes : « Haec
atque veneratur. Insidiatur ei diabolus, claudil cum dixisset Jesus, cum discipulis suis transivit
aures ne audiat, quia « Unns Deus per quem omnia trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quom
{Ibid.); » ila nimia pietaLe impium esse compellit, iiitroivit ipse cum discipulis suis (.Joan., xvm, 1). »

ut dum Patrem a Filio separat, Patrem Filiumque Agro enim fecundo horlum esse potiorem docet
confundat, et personam unara putet esse non , propheta in Canticis canticorum dicens « llortus :

potestatem. Uaque dum raensurani fidei nescit, clausus soror mea sponsa, hortus clausus, fons
perMia> incurrit eerumnam. signaLus, emissiones tuae pai"adisus [Cunt., iv, 12,

11. Quomodo igitur hos laqueos evitabimus; ut^ 13). » lUa est enim animaj pura et imraaculata
possimus et nos dicere : « Anima nostra sicut pas virginitas, quae nullo terrore poenarum, nullis a fide

ser erepta est de laqueo venantium : laqueus con- saecularis voluptatis illecebris, nuUo vitae amore
tritus est, et nos liberati sumus [Psal. cxxin, 7)? » transducitur. Denique virtute Domini hominem
Non dicit : Ego
laqueum contrivi : non ausus est esse revocatum prae cseteris hic evangehsta testa-

hoc dicere David Adjutorium nostrum in

; sed : « tur, qui solus inducit Dominum dicentem latroni :

nomine Domini [Ibid., 8); » ut ostenderet unde « Amen dico tibi, hodie raecura eris in paradiso
laqueus solveretur; ut prophetaret quod venturus (Luc, xxiii, 43). »

esset in hanc vitam, qui contereret laqueum fraude 14. Plenns igitur Jesus SpiriLu sancto agebatur
diaboli praeparatum. in desertura, consilio, ut diabolura provocaret;
12. Sed non potuit melius conteri laqueus, nisi nam nisi ille certasset, non raihi iste vicisset;

prsedam aliquam diabolo demonstrasset; ut dum mysterio, ut Adam illum de exsilioliberaret; exem-
ille festinat ad praedam, suis laqueis ligaretur, et plo, ut ostenderet nobis diabolum ad raeliora
ego possem dicere ; « Laqueos paravcrunt pedibus tendentibns invidere; et tunc magis esse cavendum,
meis, et ipsi inciderunt in eos (Psal. lvi, 7). » ne myslerii graliam deserat mentis infirmitas.
Quse potuit esse praeda, nisi corpus? Oporluit igilur J) (Vers. 2.) Qiwdraginta (autem) dies.

hanc fraudem diabolo fieri, ut su.sciperet corpus 15. Mysticum numerum recognoscis. Tot enim
Dominus Jesus, et corpus hoc corruptibilo, corpus diebus aquas abyssi effusas esse merainisti [Gen.,
inflrmum ; ut crucifigeretur ex inlirmitate. Si vn, 12), et lot jejunio dierum sanctificaLo pro-
enim non dixisset « Spi-
fuisset corpus spiritale, : pheta (III Reg., xix, 8), refusam coeli serenioris
ritus promptus est, caro autem infirma (Matth., esse clementiam. Tot jejunio dierum sanctus Moy-
XXVI, 41). » Audi igitur utramque vocem, et spiri- ses perceptionem legis emeruit (Exod., xxxiv, 28).

tus prompti, et carnis infirmae : « Pater, si possi- Tot annos in eremo constituti patres panem ange-
bile est, transeat a me caUx iste (Ibid., 39) ; » lorum et coelestis alimoniae gratiam consecuti sunt,
haec carnis est vox. « Sed non quod ego volo, sed nec antequam mystici numeri tempus explerent,
quod tu vis (Ibid.); » habes devotionem spiritus terram repromissionis intrare meruerunt (Num.,

(86) Edit. ac pauci mss., pro versutia suadentis. chaeorum pertinet, tertius ad Sabellianorum.
(87) Hic potissimum triplex iudicatur error in (88) Edit. Araerb. cum tribus mss. iisque recentio-
quem pielatis specie non pauci misere praecipilan- ris manus : Habes quemadmodum devolionem docea-
tur. Priinus autem ac secundus ad errorem Mani- mus spiritum. Mss., spirilus, etc.
1701 f:Xf>O.SFTIONIS I\ FXCAM un. IV. \ 702

XIV, 32). Tot jcjuiiio dicnim Doiiiiui noI)i.s iii Evan- Dominus sic fallil, ut vincat; sic adhuc vincit, ut
geiium patescit ingressus. Fhide si quis Evangelii fallal. Nam si converlisset naluram ,
prodiderat
gloriam, fructumque resurrectionis oj^tat adipisci, Crcatorem. Modie ergo respondit (90), dicens :

myslici jejiinii pr.Tvaricator esse non dci)et; quod (Vers. 'i-.) Scriptum est quoniam non in pane solo

et in lege Moyses, et in Evangelio suo Christus vivit homo, sed ia omni verbo Dei.
iitriusque Teslamenti auctorilalc pra^scripsit fidole 20. Vidos quo gonero ulalur armorum, quo ho-
virtnlis esse certamen. rninem a spiritalis nequitia? incursione defendat,
f6. Quid vero sibi viilt quod evangelista Domi- adversus irritamenta gulae septum atque munitum ?
niim csurissc significavil, cum de Moysi atque Non eniin quasi Dous iititiir potestate (quid enim
Elifc jejunio riihil tale videamus expressum? Num- mihi prodcratj, sed quasi horHo commune sibi ar ••

qiiid hominmn Dco fortior est? Sed qui

patientia cessit aiixilium; ut, divinaipabulolodionis intentus,
quadraginta diebus esurire non potuit, ostendit iion famem alimentum verbi coelestis
corporis negligat,
cibum esurisse se corporis, sed salutem simul ut : acquirat. Fluic intentus Moyses paaeni non deside-
adversariiim lacesseret Jam timontem, qui quadra- ravit; huic intontus Elias fainom prolixioris non
ginta dicrurn fiiorat jejunio vulneratiis. Et ideo sensit jojunii. Non onim potest qui vcrbura sequi-
fames Domini pia fraus est; ut in quo diaholusB tur, panem dcsidorare terrenum, cum substantiam
majora metuens jam cavebat, famis specie lactatus l^anis coeleslis accipiat; humanis enim divina prae-
(8!*) tentaret ut hominem, ne 1339 impediretur stare non dubium est, et corporalibus spiritalia. Et
triiimphus. Sinnil illud disce mystoriiim, sancti idco qui vitam veram desiderat, illum panem expe-
Spiritus opus lioc divinurn fuisse jiidicium; ut tat (9f), qui per insensibilcm substantiam humana
teiitandum se diaholo Christus otlerret. corda contirmat. Simul cum dicit Non in pane solo :

(Vers. 3.) Dixit autem illi didbolus : Si Filius Dei vivil homo , hominem esse tentatura, hoc
ostendit
es, (lic Inpidi huic ut panis fuit. est, susceptionem nostrara, non suam divinitatera.
17. Tria pi'fficipiie docemiir esse tcla diaboli 1340 -^- Seqnitur jactantise telum i92), quo
quibus ad convninorandam mentcrn hominis con- proclivo dolinquitur ;
quia dum homines gloriam
suevil ariiuiri ;
gula- iiiuim, aliud jactantiaj, ambi- virtutis sua>. jactare desiderant, de loco meritoruca
tionis tertium. Imle autem coepit, unde jam vicit. suorum et statioue decedunt.
Et ideo inde incipio in Christo vincere, imde in (Vers. 9.) Et duxit illum, inquit, in Jfrusnlem, et

Adam victus sum;si Lainon mihi Christus imago staluit eum supra pinnum templi.
Palris, virtutis oxenipUim sit. Discamus igitur ca- 22. Ita esl enim jactantia , ut dum se putat
vere gulain, cavere luxuriam, quia tolum est dia- unusquisque ad altiora conscendere , sublimiura
boli. Laqueus tenditur cura mensa regalis convivii usurpalione factorura ad inferiora trudatur.
praparatur, quse constantiam siepe mentis inclinat. Et dixil illi : Si Filius Dei es, mitte te deorsum.
Non solum cnini cum audimus verba diaboli, sod 23. Vere diabolica vox, quse mentem hominis
etiam cuin videmus ejns copias , laquoum vitarc dc gradu altiore raoritorum pra^cipitare contendit.
debemus. Didicisti igitur diaboli telum, sume scu- Quid eniin tam proprium diabolo, quam suadere ut
tum fidei, loricam abstinentise. uniisquisque se mittat deorsura?
18. Sod quid sibi vult talis sermonis exorsus :
24. Disce ergo et tu diabolum vincere. Ag^t te
S» Filius Dei es; nisi quia cognovcrat Dei Filium spiritus. sequere spiritum ; Non te revocet carnis
esse venturum? sed vcnisse per haiic infirmitatem illecebra ; spiritu j^Ienus disce contemnere volup-
:orporis non putabal. AHud explorantis, aliud latos. Jojuna, si vis vincerc. Consequens est ut
:entantis est ; et Deo se profitetur credere, et ho- por hominom diabolus te putel esse tentandum :

uini conalur illudoro. Christus quasi fortior, facie ad faciem lentatur, tu

19. Sed vide arma Christi quibus tibi, non sibi per hominem. Et illud diaboli verbum est, cum
icit. Nam qui majostate sua lapides in panem posse D dicit homo : Fortis es, manduca et bibo, et similis
onverti naturoe aHorius transfusiono monsli-avit, iiiane (03'. Noli te tibi credore , non orubescas
iocct nihil tibi pro diaboli arbitrio, nec declaranda^ egere prsesidiis, quibus non egebat Clirislus ; et
irlutis contemplatione faciendum. Simul in ipsa tamon oa noii negligohat, ul te doceret, dicens :

entatione artilicem diaboli disce versutiam. Sic <> Cavete ne gravetur cor vestrum in vino et cra-
entat, utoxplorot; sic exploi-at, ut tentet. Contra piiia iLuc, XXI. 34). » Non erubuit faulus, qui ait :

(89) Mss.
aliquol, famis specie jactntus. Melius nuUi..., exspectet. Alii, ac edit..., expetat.
onnnlli Lvtntus. Opliuio autoin reliqui cuiu
alii, (9:2) Rom. edit., Hoc quidem esl jactantia, ut dum,
dit., lactalHS. Et post pauca edit. Era. el seq., cum elc.
uobus mss., Spiritus opus, hoc est, diriuum, etc. (93) Omnes edit. ac mss. nounuUi, fiim dicit :
Idit. Amorb. cum cod. ul in textu.
allis scriplis Homo, fortis eslo. cl similis mirit'; ultinife Paris. edit.,
|90) ISilit. (nuodaiu l^aris., Mcrito crgo respfliidit. et simalis mnue. Sed mss. de meliori nola el majori
lisB el cuncli iiiss comiuodius, Mcdie. etc, id est, nunioro, cum dicit homo : Forlis es, etc. Melius hoc :

'sponsionem sic lemporavit, ut el diaboluui vince- euim refertur ad superius illud Consequens est ut :

5t, nec suam aperiret drvinitatem.

per hominem diabolus te pulel esse tentaudum.
(91) Mss. bene multi. t7/Hrn panem exspectat, non-
1703 S. AMBROSII 1704

K non ut aei'a csedens (I Cor., ix, 26). »

Si certo, ^ Unum oblendit diabolus, occnrre ei quia scriplum
Aera quidem non cajdebat Apostolus; sed potes- est « Ego et Pater unum sumus. » Et distingue
:

tates aeris verberabat. « Sed castigo, inquit, corpus JJmm, ne potestatcm discernas; distingue Unum,
ineum, et serviluti redigo; ne fortc cum aliis prae- ne Patrem Fiiiumque secernas (97).
dicaverira, ipse reprobus inveniar [Ibid., 27). » (Vers. 5.) Et duxil illum diabolus iterum in mon-
25. Simul infirmitalem suam diabolus malitiam- tem altissimum, et ostendit illi omnia rcgna orbis

que designat ;
quia nemini potesl nocere diabolus terrx in momento temporis.
(94), nisi ipse se miserit. Nam qiii relictis coelesti- 28. momenlo temporis saecularia et
Bene in

bus, eligit terrena, voluntarium quoddam praecipi- terrena monstrantur. Non enim tam conspectus
tium vitae labentis incurrit. Simul quoniam lelum celeritas indicatur, quam caducae fragiUtas potcs-

suum diabolus vidit obtusum, qui omnes bomines tatis exprimitur; in momenlo enim cuncta illa

propriai subjecerat potestati ,

plus coepit quam preetereunt, et saepe honor seeculi abit antequam
hominem judicare. Sed Dominus rursus nec ea venerit. Quid enim sceculi potest esse diuturnum,
quidem quse de se fuerant propbelata ad arbilrium cum ipsa diuturna non sinl ssecula? Docemur hic
diaboli putavit esse facienda; sed divinitatis pro- inanis ambitionis flabra despicere ,
quod omnis
prise auctoritate servata, versutise ejus occurrit, ut t> dignitas seecularis diabolicae subjaceat potestati : ad
quia Scripturarum exemplum pra;tenderat, Scrip- usum fragiUs, et inanis ad fructum.
turarum vinceretur exemplis. Potestas enim Deo 29. Sed quoniodo hic dat diabolus potestatem, et

vincere, qui mihi vincit (95). aUbi legitur, quia « Omnis potestas a Deo est {Rom.,
26. Disce hicquoque quia Salanas transligurat xui, 1)? » Numquid potest quis duobus dominis
se velut angelum lucis, et de Scripluris ipsis divinis servire, aut a duobus accipere potestatem? Num-
sa^.pe laqueum fidelibus parat. Sic hsereticos facit, quid ergo contrarium est? Minime. Sed vide quia
sic eviscerat fidem, sic jura pietatis impugnat. omnia a Deo ; nequc enim sine Deo mundus ;
quia
Ergo non te capiat hsereticus; quia potest de Scrip- « Et mundus per ipsum factus est {Joan., i, 10); »
turis aliqua exempla pfoferre, nec sibi arroget sed Ucet a Deo factus sit, tamen opera ejus mala,
quod doctus videtur. Utitur et diaboUis teslimoniis quia saeculum in maUgno positum est {Joan., v,

Scripturarum, non ut doceat, sed ut circumscribat et 19) ; et ordinatio mundi a Deo, opera mundi a malo.
fallat. Cognovit aUquem attenlum reUgioni, virtu- Ita etiam a Deo potestatum ordinatio; a malo am-
tibus clarum, signis et operibus preepotentem ;
jac- bitio potestatis. Denique, « Non est, inquit, po-
tantiee tendit laqueum, ut hujusmodi virum inflet p testas nisi a Deo; qua^ autem suut, a Deo ordinatae
tumore; i.341 q*^o pietati se non credat, sed sunt {Rom., xiii, 1); » non datae, sed ordinatae; et,

credat jaclantite, nec Deo deputct, sed sibi arroget. « Qui resistit potestati, Dei, inquit, ordinationi
Ideoque apostoli non in suo, sed in Christi nomine resistit (Ibid., 2). » Hic quoque licet dicat dare se

dsemoniis imperabant; ne arrogai'e sibi aUquid diaboius potestatem, omnia tamen iUa ad tempus
viderentur. Sic Petrus paralyticum curat (96) di- permissa sibi esse non abnuit. Itaque qui permisit,
cens : « In nomine Jesu Nazareni surge, et ambula ordinavit; nec potesia" mala, sed is qui male uU-
(Act., III, 6). » Disce etiam de Paulo jactantiam fu- tur potestate. Denique, « Vis non 1342 timere
gere. « Scio, inquit, hominem, sive in corpore, potestatem? Fac bonum, et habebis laudem ex illa

sive extra corpus, nescio, Deus scit, quoniam rap- {Ibid., 3). » Non ergo potestas mala, sed ambiUo.
tus est in paradisum, et audivit verba ineffabilia, Denique eo usque a Deo ordinatio potestatis, ut

quae non licet homini loqui. Pro bujusmodi gloria- Dei minister sit, qui bene utitur potestate : « Dei,

bor, pro me autem non gloriabor, nisi in inflrmita- inquit, minister est tibi in bonum {Ibid., 4). » Non
tibus meis (II Cor., xii, 3-5). » ergo muneins aliqua culpa est, sed ministri; nec
27. Ergo et hic diabolus, quoniam fortem sensit. Dei potest ordinatio displicere, sed administrantis
jactantiam praetendit ,
quae etiam fortes decipit; D actio. Nam ut de coelestibus ad terrena derivemus
sed Dominus respondit ei Non tentubis Dominum : exemplum, dat honorem imperator, et habet lau-

Deum tuum. In quo et Dominum et Deum Chris- dem. Quod si quis male honore usus fuerit, non
tum, et Patrem et FiUum potestatis unius esse imperatoris est culpa, sed judicis (98). Habentreum
cognoscis, juxta quod scriptum est « Ego et : suum crimina, non quia potestas unumqueinque,
Pater unum sumus (Joan., x, 30). » Et ideo si sed militia sua implicat.

(9i) Rom. edit. sola, quia neminem potest mittere terem igitur lectionem interpretamur in hunc mo-
deorsum. dum Accipe vocem unum, eo consiUo positam, ne
:

(95) Omnesac mss. non pauci, Scriptura mihi

edit. Patris ac Filii potestatem distinguas, vel aUam per-
vincit. At mss. melioris notse, qui mihi vincit. sonam ab aUa separes; nam, ut ait Hilar., vii, de
(96) Sic omnes mss. ac vet. edit.; Rom. vero, Trinit. In divinis personis nihil diversum... nihil
:

claudum curat. Sed quid si eum ex paralysi, seu re-
solutione nervorum claudicasse ratus est noster Am-
brosius ?
(97) Edit. Rom., non ut potestatem discernas, sed ut
Patrem Filiumque secernas. Perspicuus sensus si
quo mss. aut aHarum edit. praesidio firmaretur. Ve-
separabile, etc, cum Pater in FiUo, el Filius in Patre
sit unitate naturae. Quse fusius expUcat ipsemet Am-
brosius, lib. de Fide, cap. 2.
(98) Rom. edit. sola, sed utentis. At hic agi de judi-
, ciaria potestate Uquido probant superiora.
i7o;j EXPOSITIOMS IN LLCAM Llii. IV. 1700

30. Quid crgo ? Bonum cst uti potestate, studcro a mari furenlibus non oiuiiium naufra-
ventis, ctsi

honori? Doiium si deforatur, non oripiatur. Distin gium, omnium tamen periculum cst. Ita cnim ad-
gue tamen iioc ipsnm boniim. Alius cnim bonus versis flatibus nequitia; spiritalis, nullus in arena

in sajculo, alius perfectfe virtutis usus; bonum est vel in salo -tutus est, et naves Tharsis vehementi
enim cognoscendaR divinilatis studium, niillis occu- saepe spirilu conteruntiir. ILtc moraliter.

palionibus inipcdiri. Nam etsi multa l)ona, una ta- 33. Ca;terum quod ad myslicurn ordincm spectat,
men est vila «terna : « Ihec est aulcm vila fcterna, cernis vetusti erroris vincula suis resoluta vestigiis,

ul cognoscant le soliim verum Dcum, ot qucm ut primo gulae, secundo facilitatis (3), tertio ambi-
misisti Jesum Christum {Joan., xvii, 3). » Et ideo tionis laqueus solveretur. Pelleclus est enim Adam
vita? iclcrn.-p, inaximus friictus, et solus Deus vit;e cibo ; et in locum interdiclae arboris (4) sententia'

remuneralor a^lorn-c cst. Solum Dcuni et Dominum facilitate transgressus, tcmcraria; quoque ambitio-
noslrum adoremus, et ipsi soli serviamus, nt solus nis crimen incurrit, dum similitudinem divinitatis
ipse nos fructu remuneret amplissimo. Fugiamus alfectat. Et idco [irius Dominus veteris nexus sol-

omnia quai diabolica^subjacentpotestati, ne tanquain vit injuria», ut nos jugo captivitatis excusso, vincere
malus tyrannus in eos, quos intra suum regnum crimina Scri[)turariim prfesidio di.sceremus.
invenerit, accepta^ saivitia polcslalis utatur. B ^'f. Quod si Dominus Jesus propria non deside-
31. Non crgo a diabolo polestas est, sed obnoxia ravit , tu alicna cur quteras? Si creator omnium
tanicn insidiis diaboli. Nec lamen ideo mala ordi- sfEcuIi gloriam, subeundse paupertatis virtute con-
natio potestatum, quia malo obnoxia? potestates. tempsit, cur tu fastidias quod natus es, appetas
Boniim est enim Dcum qu;ererc, sed quidam i[)siiis quod indebitum est? Cur ea quae ad usum tibi diu-
inipiisilionis aiifractus et error obrepiL. Nam si turna esse non possunt, ad supplicium diulurna
inquisilor in sacrilegium saeva interpretatione ver- deposcas? Cave insidias, cave fraudes. Et hoc ipso
talur, in deterius vertitur quairentis offensa (99) quod ad subniendum hominem totura versuta dia-
quara si non qua^sisset; nec tamen inquisitionis, bolus muudum fraude concutiat, totius sseculi pug-
scd qu;csitoris est culpa : ncc in([uisilio obnoxia net illecebris, ejus tibi blauditia plus cavenda est.

irialo, scd qiia^rcntis allcctus. Quod si is qui Deuui .Non Evam cibus inllexerat, non mandatorum obli-

qiwrit, propter fragilitatem carnis et mentis an- vio destituerat; sed proraissi honoris ambitio ille-
guslias sffi[)e lenlalur, quanlo magis qui sa^culum cebrosa decepit. Quae si solum Dominum adorare
qu;erit obnoxius est ! Atque hoc ipso peruiciosior voluisset, indebita non qua^sisset. Et ideo reme-
ambitio, quod blanda qiuTdam est conciliatricula ^ diiim datur quo teluni ambitionis oblundas, ut soli
dignitatum; cl sa-.i^c quos vilia nulla dolcctant (1), Domiuo serviamus; caret cniin ambitione religiosa
quos nulla potuit movere luxuria, nulla avaritia devotio.
subvertcre, facit ambitio criminosos. Habet enim (Vers. 13.) Et consummata omni tentatione, diu-
forensem gratiam, domesticum scelus; et ut domi- bolus recessit ab illo usque ad tempus.
nelur aliis, prius servit. Curvatur obsequio , ut 3.T. Pro|)e oinnium criminum fontes haec tria ge-
honore donetur; et dum vult esse sublimior simu- nera demonstranlur esse vitiorum. Neque enim con-
lala humilitate, III vilior, et fil remissior (2); cum summatam omnem tenlationem Scriptura dixisset,
in ipsa polcstate, quod pncccllil. iilienum sit ; le- nisi in his tribus esset omniuin materia deUcto-
gibus cnim imperat, sibi servit. rum, quorum semina in ipsa origine sunt cavenda.
"12. Dicet forta^^se aliquis, ([uia solus qui mrilum Finis ergo tenlationum, linis est cupiditatum; quia
crit, limeL; timen ([ui mare navigal, plus iimct cauSvC tentiitioiium causae cupidilatum suul. Cau.>ae
Et coulra in immobili tcrraruin statione 1343 <Tilcm cupiditatum suut carnis obloctalio, species
^onsistens, non solcl tiinerc naufragium; at si mo- gloriae, aviditas potentiac. Quam religiosura videlur
ijile consccndat elementum, freqiientioribus ob- ut commoralionem Cliristianae feminae (5) non
loxius tit poriculis. Fuge ergo sfrculi marc, ct ]) n^cusos ! Sod crobra inde lcntatio. Si allentos Deo
lanfragium iion timobis. Et si froquenter arbo- vidorit diabolu^;, suggorit ut docipiat; sed tu quam-
iiin vortiees spirantium vcrborcnt Ilabra ventoriim. vis de |)roposilo propi^umas , cave tpntationem
olidatis tamon radioibus iiullus occasus cst ; al in sciens ualuram. Hff>c tria , si rocorderis , etiam

v'J9) IIa!C verba, Quavi si non quivsiimet, et inferiora jaclanliam ac vanitalom ex suporiorihus manifestum
j la, (j6moxi((s Kom. rojecerat sed cuiu in
wt, odit. ; est :nec immerito saue cum boc vitium e quadam ;

'. eilit. ac mss. omnibws invcnianlur, eadem non animi facilitalo lovitalequo orintur.
lituoro in inteprum roliuio fuit. (i) Ila mss. atque ant. edit. in corpore suraroo
I) Eadem Kora. edit. sola, vitia nulla delJeclunl consensu. Kom. nulem, et in esum interdictx arboris^
post pauca cuin roliquis odit. ac paucis mss., elc.; quod illa o margino edit. Era. ac Gill. tnnstu-
[inmticum periculuvi; sod mss. piures el poliores, lil in toxlnm.
'it'.s(iV)(in scelus. Mapis apposito nd anlecedenlia, (r») Mss. Dommlli cum oiiit. .\niorb.. Era. el
'( ambilio criiniuosos.
Paris., commcmoratiotwm Chrislianx femiti.r. Com-
i{i)V.d[[. omnes ac mss. aliquot, El dum vull esse modius roliqui cod. scripli ac editi, comtnuratiunet:>.
'lilimior, fil remissior. Qune voro intcrjiciunlur, e id est, fioquentiora et longriora coUoquia, nimiam-
vom optimis codicibus rostituta sunt. quo familiaritatem.
'•)
Secundo facililalis. Por facililatom desif?nari
l^ATROL. XY. (XIV. PARS II.) 54
 170- S. AMBROSII 1708
l'anlus cavenda prsp.scribit , designans tres essc ^ Primo cupiditate vulaerat, secundo pietale, tertio
species peccatorum, a quibus liber exspectat jus- sanitate ; mentis enim pariter et corporis pugnat
litiae coronam.
Neque enim, inquit, in verbo adu-
« ulceribus. Diversitas ijuoque ipsa tentationum pro
lationis fuimus, neque in occasione avaritise, Deus diversitate cerlantiuni est. Avaritiee damno dives
testis est, 1344
"eque gloriam quuerentcs ab lio- ui'getur, pater dispendio filioram, homo doloribus,
minibus (I Tkess., ii, i>, fi); » et ideo diabolum vicit, corpus ulceribus. Quauta hajc tela! Unde Dorainus
coronam petivit. noluit habere quod perderet ; et ideo pauper huc
36. Vides ergo ipsum diabolum non esse in stti- venit, ne haberet diabolus quod auferret. Vis scire
dio pertinacem, cedere solere verae virtuti. Et si quam verum sit? Ipsum Dominum dicentera audi :

invidere nou desinat, tamen instare formidat, quia « Venit hujus raundi princeps, et in me invenit
frequenlius refugit Iriumphaii. Audilo itaque Dei nihil {Joiin., xiv, 30). » Noluit etiam paucorum esse
nomine, Recessit, inquit, usqiie ad tempiis; postea pater, autem corporis
ut esset oranium. Frustra
enim non tentaturus, sed aperte puguaturus ad- tentaretur ulceribus, qui contemneret omnes cor-
venit. poris passiones simul ut ostenderet nobis quod
:

37. Docet igitur te Scriptura divina non tibi immaculata, corporis hoste depulso, victoria sibi

contra carneui et sanguinem, sed contra insidias B deberetur. Sed illc quasi horao suis tentatur, hic
spiritales esse certamen {Ephes., vi, 12). Vides publicis; illi patrimonium aufertur, huic regnum
magnificontiam Christiani viri ,
qui certat cum orbis olferlur. Nec totus 1345 ^'"^ fraude dia-
rectoribus mundi; el licet constitiitns in terris ,
boliis, qui exasperare Dei Filium vereretur : iilum
adversus spiritalia nequitiae quae sunt in coelestibus, injuriis tentat,hunc praemiis. Ille quasi servulus
animi virtute decernit. Non enim de terrenis con- dicit : c< Dominus dedit, Dominus abstuht (Job, i,
tendimus, ut dimicemus in terra; sed spiritalibus 21); » hic naturae suae dispositionisque conscius sua
propositis pra^miis, de regno Dei et Christi hseredi- sibi ridet offerri. Et ut ad illud revertamur, ingruit
tate necesse est spiritalia prius impedimenta supe- nuntius super nuntium (Ibid., 14-18), congemi-
rentur. Corona proposita est, subeunda certamina nant vulnera; nec tamen fortis athleta mente
sunt. Nemo potest, nisi vicerit, coronari ; nemo turbatur. Adhibetur raulier priraae fraudis illecebra
potest vincere, nisi ante certaverit. Ipsius quoque {Job, II, 9); hic per virginem natus errori obnoxiam
coronge major est fruclus, ubi major est labor : non liabebat. Amici adhibentur qui pravis con-
« Arcta enim et angusta est via, qufe ducit ad sihis opprimant reluctantem. Sed « in omnibus
vitam... lata vero et spatiosa, quae ducit ad mor- quse acciderunt ei, nusquam peccavit .lob labiis

tem {Matth., vn, 14, 15). » Et ideo tentationera '

suis in conspectu Dei {Ibid., 10). »

neutiquam timere debemus; est enim causa victo- 40. Nara quod maledicit diei, dicens : « Pereat
rise, materia triumphorum. dies illa in qua natus sum {Job, ni, 3); » et infra :

38. Dives ille, qui non sensit in

lentationem « Et maledicat ei is qui raaledixit diem illam, qui
saeculo, in poenis est apud inferos; pauper ille La- habet magnura cetum opprimere {Ibid., 8), » ad
zarus qui ita paupertate morboque afflictus est et prophetiam pertinet, eo quod diabolum tanquam
attritus, ut vibices ejus a canibus lamberentur, pi'ocellosi sseculi istius cetum Dominus noster Jesus
vitse istius labore raiserabilis, coronam glorise quse- Christus oppressit, et generationis suae carnalis
sivit seternse {Liic, xvi, 22). Multae enim tribula- diem perire desiderat ; ut dies ejus in regenera-

tiones,non quorumcunque , sed justorum {Psal. tione numeretur. Pereat, inquit, dies ssecularis, ut
xxxni, 20). Denique quos diligit Dominus, sae.pe dies spiritalis oriatur. Ergo in tentatione sanctus
castigat {Hebr., xii, 6). Petrus tentatus est, ut ne- Job mysteria loquebatur; qui enim vincebat saecu-
garet; negavit, ut tleret (Luc., xxii, o7-62). Et quid lum, Christum videbat.
de CBeteris dicam? Neinpe Job erat probatus Deo 41. Nos igitur non timeamus tontationes , sed
{Job, I, 12; II, 6); sed probatus erat, victor J) magis tentationibus gloriemur, dicentes
licet Cum :

laraen non erat. Pi-obata erat devotio virlutis iniirmamur, tunc potentcs sumus (II Cor., xn, 10);
,

tamen praemiura non liabebat. Et ideo tentandus tunc enim nectitur corona justitiae. Sed illa Paulo
ofTertur, ut gloriosior redderetur. fortassis accommoda nos autem quia plures co-;

39. Illius quoque certarainis refert ut gradum ronae, sunt, quamcunque sperare debemus. In saeculo
speclts. Non unum telum diabohis liabet, frequen- laurus corona e.st, corona est scutum (6j. At vero
tat spicula , ut aut praemio vincat , aut lEedio. tibi proposita est corona deliciarum : « Corona

(6) Quidam
interpretes in psal. v, vers. 13, tra- loco, sed et iib. iii Hexaem., cap. 14, num. 60, scu-
dunt post D. Thomam
in more antiquis fuisse, ut in lum coronis, hoc est, victorise praemiis, annumerat.
curru victores sculo capiti superposito coroiiaren- Hic enim posteaquam vitis folium scuti similitudine
tur, antequam coronarum usus inolevisset. Sed cum descripsit subdit deinde
, Elenim hravii speciem :

rara hujus rei exstent vestigia, quoraodo scutum videlur ef/ingere... innascitur species et prxrocjativu
corona dicatur, multis hseret aqua. Et certe Hie- cictorise. Secum igitur habet bravium suum quo el

ronymus iu eumdem locum diserte, apud ssecu- muniinen sibi priebetur, etc. huc eliam facit,
Et
lum, inquit, aliud esl scutum, uliud corona. Unde quod iii eumdem citati psalmi versum dicit Cassio- |

cum ipse tum alii post Origenem ad spiritalem sen- dorus, Clypeus imposilus capiti corona est, aplatus |

sum confugiunt. Ambrosius tamen non solum hoc cordi defensio. Nec forte aliam ob causam scuta in
1709 EXPOSmONIS IN Li:CAM l.ll!. IV. nio
dolicianim oljiimbrabit te (Prnv., lemporibiis praidicarct, qui redirc in or-
eriim iv, fi). »
^ difTusiim
El alihi : << Sr.uto bonoe voluntatis suer circumdabit bem laboris nesciat, continuationem fructus homi-
te (7) (Psal. V, 13). » Gloria quoquc ct honore quem nibus ct quietis indulgeat. Atque iile ita ad omnia
dilexit Dominus, coronavit (Psal. viii, 0). Ergo qui se ciirvavit obsequia, ut ne lecloris quidem asper-
vult coronarn dare , tentationes suggerit. Et si naretur officium : nos vero impii, qui divinitalis
quando tentaboris, cognoscc quia paratur corona. iidein miraculis operum colligcndam contempla-
Tolle marlyriim cerlaniina, fulisti coronas ; tolle tionc corporis negabaraus.
cruciatus, tulisti beatitudines. (Vers. 24.) Amen dico vobis quod nemo pvjpheta
42. Nonne tentalio Joscph, virtutis est consecra- ncceptus est in patria sua.
tio (8)? Noniio iiijuria carceris corona est castita- 40. Non mediocriter invidia proditur, quae civicae
tis? Qucmadmodum i'egni in yl^gypto consortium charitatis oblita, in acerba odia causas amoris
potuisset adipisci, nisi venditus fiiisset a fratribus? inflectit. Simul hoc exemplo pariter et oraculo
Quod Dei factum arbitrio, ut justus probaretur, declaratur quod frustra opem misericordiae coeles-
ipse monstravit, dicens : « Quemadmodum fieret tis exspectes, si alicufe fructibus virtutis invideas;
in liodierno, ut pasceretur populus multus iGen., i., aspernator enim Dominus invidorum est, et ab
20)? » Non dcbemus igilur tentationcs sapculi pro B iis qui divina beneficia in aliis persequuntur
malis timere, quibus bona prfemia comparantur : miracula suse potestatis avertit. Dominica? quippe
sed magis rogare contemplatione conditionis hu- carnis actus divinitatis exemplum est : el invisibi-

manoe, ut eas tentationes subeamus quas ferre pos- lia nobis ejus per ea quae sunt visibilia demonstran-
simus. tur.

(Vers. 14.) Et regressus est Jesits in virtuteSpiritus, 47. Non otiose itaque Salvator excusat quod
in Galilsedm. nuUa in patria sua miracula virlutis operatus sit;

43. Completur hoc loco prophctia Isaise dicentis : ne forlassis aliqiiis viliorem patriae nobis esse
« Rcgio Zibulon et terra Nephtalim et ca^teri
, , dobere putaret affectum. Nequo enim cives pole-
paraliam iiihahilantes, et qui sccus inaritima (9), rat non araarc, qai araaret omnes; scil ipsi se

etl346 '•^"3 Jordanem Galila?iE gentium, [)opu- charilate patri.Te, qui invideiit, abdicarunt ; Chari-
lus qui sedebat in umbra morlis, lucem viderunt tas eniin non semulatur non itiflatur (I Cor.,
magnam (Isa., i.x, I, 2). » Quis est enim lux xiii, 4). Nec tamen cxsors beneliciorum patria
magna, nisi Christus qui illuniinat omnem homi- divinorum est. Quod enira majus miraculum,
nem venientem in hunc rauiidum?
c
quara quod in ea natus 1347 ^^' Christus (10)?

44. (Vers. t7.) Deiude iibrum accepit, ul osten Videte igitur quid mali iuvidia aiferat. Indigna
deretse ipsum esse qui locutus est in prophelis, ct propter invidiam patria judicatur, in qua civis
removeret sacrilcgia pertidorura, qui alium Deum operetur, quae digna fuit in qua Dei Filius nascere-
]dicunt vcteris Tcstamcnti , alium novi : vel qui tur (11).
linilium Cliristi dicunt cssc de Virgine : quomodo (Vers. 2.T.' In veritate dico vobis : Multae viduie
inimcoepitex Virgine,quiante Virginemloquebatur? fuerunt in diebus Eliae.
(Vers. 18.) Spiritus Domi)ii super me. 48. Non quia Eliae dies fuerunl, sed in quibus
45. Vides Trinitatem coiElernam atqne perfec- Elias operatus est : aut quia dics faciebat 'Uis,
am. Ipsuin loquitur Scriptura Jesum Deum homi- qui in ejus operibus lucem videbant graliae spiri-
|iemque, in utroque perfcctum : Deum loquitur, talis, ct convertebautur ad Dominum. Et ideo
pt Patrem, ot Si>irituiu sanctum. Spiritus enim aperiebatur coelum videutibus £Plerna et diviua
anclus cooperator ostenditur, quando corporali mystoria : claudebatur quando fames erat; quia
H'cie sicut columba descendit in Christum; cum nulla orat cognoscendae divinitatis uberUis. Sed de
)ci Filius baptizaretur in lluvio, Pater Joquere- hoc plenius soripsimus, cum de Viduis scriberemus
ur e cibIo, Quod igilur majus qua^rimus testiuio- J)
(lil). dc Viduis).
'ium, quam quod se fuisse qui Iocutusk.esl in (Vers. 27.) E( muUi leprosi eraiit in Judxa tempo-
rophelis, propria voce signavit? rugitur oleo ribus Elisaeiprophelx; et nemo eontm viundatus est.

piritali, et virtule coelesti, ut paupertateni condi- nisi Naainiin Syrus.

'•>iiii luimaiue thesauro resurrectiouis rigaret 49. Evidenter hic sermo nos Domini salutaris
Lerno, captivilatom mentis avcrlorct, ca'citaltMn informat, ot ad studium veneranda^ diviuitatis
laminarct animorum, aunuin Doiuiiii porpctuis horUilur, quod nemo sanatus ostendilur, et macu-
'lumna Trajaui ooronis iusignila visunlur, licel Ambrosius qure Gifflca dictioue signaveral. continuo
ijiis roi ratiouom nonnihil
diversam roddat Lipsius Latinis verhis explicare.
Annl. ad lib. de Miuin. liom. Chrislus de patria in qua educatus fue-
Quod
(10)
[~) Rom edit., voluntdlis
hix coronaxli nos, et scuto etiam ad patriaui qusr ipsum nascenlem
rat, dicit, id
'cumdabit te. suscoperat, oxtendit Ambrosius. Noc sane injuria.
^) liadom Rom. oiiit., virtutis est cclebralio. quaiulo illic etiam nuUum a Ohrislo miraculun»
if)
El (/((/ secus maritimn delota fuerant in Rom. legamus perpetratum.
ht.,neque omnino malo, oum in suporiorilius illis ^ll) Rom. edil., ut Dei Filius conciperetur : alite ac
iralium iii/i(i^iYan<es, comprohendantur scd tamen mss. omnes nascerctur. Saue couceplio nalivilas
;

periunlur in omnibus mss. ac vet. edit. Et potuit est inclioata.

 1711 S. AMBROSII 1712

losi niorbo covporis absolutus, iiisi qui religioso \ Non enim magis corporis quam menlis lepram
offlcio sUiduiL sanitati. >fon enini dormientibus video fuisse mundatam, quando post baptismum,
divina beneiicia, sed observantibus deferentur. Et veteris erroris coUuvione detersa, negat se diis

bene apto comparationis exemplo arroj^autia ci- alienis hostias, quas spoponderat Domino, litatu-

vium rotunclitur invidorum Doniinicumque fac- , rum (Ibid., 17).

lum Scripturis docetur veteribus convenire, quod o2. Disce etiani congruEe prajcepta virtutis : pro-
in libris quoque Regnorum legimus gentilem vi- bavit fidein, qui praemia recusavit. Discc utroque
rum Naaman prophetico oraculo leprae maculis dictorum factorumque magisterio quid sequaris.
absolutum (IV Reg., v, 14), cum plurimos Judseo- Habes Domini praeceplum, vatis exemplum, gratis

rum lepra corporis pariter et mentis absuraeret. accipere, gralis daro {Mallh,, x, 8) ; nec vendere
Siquidem quatuor illos qui, cogente fame, iu caslra ministcrium, sed olferre. Non enim pretio taxatur
regis Syrise primi tetenderunt, tradit historia Dei gratia, nec in sacramentis lucrum queeritur,
fuisse leprosos (IV Reg., vii, 3-5). Cur igitur non sed obsequium sacerdotis.
curabat fratres, non curabat cives , non sanabat 53. Non tamen satis est si lucrum ipse non
propliota consortes; ciim sanaret alienos, sanaret quseras : familiae quoque tuse coliibendae suut
eos qiii observanliam legis, et religionis consortium B nianus ; nec hoc solum exposcimus, ut te soluin
non habebant nisi quia voluntatis est medicina,
: castum immaculalumque custodias. Non enim dixit

non genlis, et divinura munus votis eiigitur, non Apostolus, le solum, sed, « Te ipsum castum cus-

naturae jure deferlur? Disce, Christiane, rogare todi (I Tim., v, 22). » Quaeritur ergo non soluni

quod cupias impetrare fastidiosos viros coelestium

: tua ab bujusmodi nundinis, sed etiam doinus tuaj
profectus munerum non sequuntur. castilas : « Oportct (enim) irreprehensibilem esse
50. Sed quamvis simplex expositio moralem sacerdolem domni bcne propositum, tilios
suaj
informot aifectum, gratia tamen non est occulta habentem subditos, cum omni castitate. Si quis
mysterii. Etenim cum posteriora a superioribus autem domui suae prreesse nescit, quomodo Eccle-
deriventur, tura etiam superiora posterioribus siae Dci diligentiam habebit (I Tim., iii, 2-5)? »

astruuntur (lib. de Viduis). Diximus enim in libro Instrue ergo familiam tuam, hortare, custodi; et
aho, in vidiia illa ad quam Elias directus est, typum si Le fefellerit servulus (humanam enim non exci-

Ecclesiae praemissum. Populus Ecclesiara congruit pio facuUatem), prophetico deprehensus repudie-
(12) ut sequatur. PopuUis ilie ex aUenigenis con- tur exemplo. Cito (i, q. i, cap. Cito) turpem sequi-

gregatus, populus ille ante leprosus, populus iUe p tur lepra mercedem, et pecunia corpus animum
ante maculosus, priusquam raystico baptizarelur que raaie quwsita comraaculat. « Accepisti, inquil,
in Uumine, idem post sacramenta baptismatis ma- pecuniam, et possidebis ex ea agrum, et vineam,
culis corporis et mentis ablutus, jam non lepra, et oUveta, et greges : et lepra Naaman applicabit

sed immaculata virgo coepit esse sine ruga. Merito se in te (14), et semini tuo usque in aelernum
ergo magnus Naaman in conspectu Domini sui, et (IV Reg., v, 26, 27). » Vides quia facto auctoris

adrairabiiis facie describitur, quoniara in ejus typo successio damnatur hairedis. Inexpiabilis est enim
venditi culpa raysterii, et gratiae vindicta coelestis
salus futura genUbus declaratur, qui soUitae con-
trausit Denique Moabitae et caeteri
ad posteros.
silio puellae (13), quae fractis viribus civium , in
non intrabunt in Ecclesiam Dei usque ad terliam
hostilem captiva venerat potestatem, a propheta
et quartara generationem (Deut., xxni, 3) tandiu :

salutem 1348 sperare commonitus (IV Reg.,y,

videhcet (ut simplicius interpretemur) donec cn
2-4), non lcrreni regis imperio, sed divinaa mise-
pani auctorum multiplicis successio generatioui^
ricordiae Uberalitate sanatur
aboleret.
Cur mystico numero mergere jubetur? Cur
51.
5i. Sed cum illi qui in Deum idololatriae errore
Jordanis Uuvius eligitur? « Nonne boni, inquit.
deliquerunt, in quartam generaUonem videantur
Abana et Pharphar fUivii Damasci pra; Jordane D esse multati, profecto durior videtur esse senten
(Ibid., 12)? » Sed iratus hos praetulit, Jordanem qua Giezi semen usquc teternum pro cupi-
in
tia,
meditatus elegit; nescit enim ira raysterium, fides ditate habendi prophetica auctoritate damnatur,
,

novit. Disce baptismatis gratian^ salutaris : qui praeserUm cum Dominus noster Jesus Christus
leprosiis merserat, fidelis emersit. Disce spiritalia per lavacri regenerationem omnibus remissionem
sacramenta signari : corporis remedium petitur, dederit peccatorura uisi ut vitiorum magis quam ;

menlis acqniritur. Abluitur cai"o, affectus abluitur. generis semeu intelligas. 1349 Sicut enim qui

(1'2)Edit. omnes cum mss. quatuor infimse sela- Vet. edit. ac mss. uadecim, qui sacratse, elc. Optime
tis, Popiilua Eccleaiain conqregaiul. Alii magno nu- vero codices Corb., Mich. et aUi sex probatiores,
mero..., congruit. MeUus. Non enim populus Eccle- qui solutae, etc, id est, nuUis conjugii vinculis
siam congregasse recle dici potest, cum ex populo aslriclae vel si mavis, paternarum ciBremoniarum
:

congregata sit Ecclesia. Sed Populus Ecclesiam con- jugo liljerae. Quo utroque nomine Ecclesife polest
gruil ul sequatur, sensum expeditnm prseferet, si figuram ac siinilitudinem prce se ferre. i

trajectisverbis ita explices, congruil ut populus (14) Ita manu exarati codices maguo consensu.i)
Ecclesiam sequalur. Edit. autem omnes, Et lepra Naamafi adhserebit tibi,i
(13) Rom. edit. sola, qui sanctx consilio puellx. etc. [
 1713 KXPOSlilOMS IN LLCAM LIB. IV. 1714

filii promissionis sunt, ajstimantur in semen bo- ^ mulcet. El bene sanctus Lucas virum ah spirilu
num : ita etiam qui filii erroris sunt, eestimantur in nequitise liberalum ante pra;misit, et substituit

semen malum. Nam et Judaei ex patre diabolo, non Utrumque enim

feminw! sanitalcm. sexum 1350
utique carnis successione, sed criminis. Ergo om- Dominus curaturus adveneral el prior sanari :

nes cu{)idi, omnes avari Giezi lepram cum divitiis dcliuil, qui prior creatus est, nec pr«termitti illa

suis possident : et maie quaesita mercede, non tam qu;c mobilitatc magis aniini, quam pravitate pec-
patrimonium facultalum ,
quam thesaurum cri- caverat.
minum congregarunt oeterno supplicio, et brcvi 58. (Vers. .'^l.) Sabbato medicina? Dominicae
fruclu. Nam ciim divitiae sint cadiica^, poena perpe- opera coipta significat, ul inde nova crealura coipe-
tua cst : quia neqiie avarus, neque ebriosus, neque rit, iibi vetus ante desivit : nec sul.» lege esse Dei
idolis serviens regnum Dei possidebit. Filium, sed supra legeiu, in ipso principio designa-
(Vers. 28, 29.) Et repleli siint ira omnes in syna- ret : nec solvi legem, sed impleri. Neque enim
goga, haec aiidientcs, et surrexeritnt , ct ejeoerunt per legem, sed verbo factus est mundus, sicut le-
illwn extra civitatem. gimus : << Verbo Domini coeli firmati sunt [Psal.
55. Sacrilegia Judajorum, quai multo ante Domi- xxxn, 6). .) Non solvitur ergo lex, scd impletur, ut
nus pr^nuntiaverat per prophctam, et psalmi ver- B fi;,i renovatio hominis jam labentis. Lnde et Apo-
siculo declaraverat quae passurus esset in corpore stolus ait : « Exspoliantes vos veterem hominem...
constitutus diceris : « Rctribuebant mihi mala pro iiiduite novum qui secundum Christum crealus est
bonis (Psal. xxxiv, 12), » in Evangelio docet esse (Ephes.. IV, 22, 24; Coloss., iii, 0, 10,. » Et bene
completa. Nam cum ipse per populos bcneiicia dif- sabbato ccepit, ut ipsum se ostenderet crealorem,
fundcrct, illi injurias irrogabant. Nec mirum si qui opera opcribiis iiilexeret, et prosequeretur opus
perdiderunl salutem, qui ejecerunt de suis fmibus quod ipse jain coepcrat ut si doiuum laber reno- :

Salvatorem ; moralis enim Doniinus, el qui docue- vare disponaf, non a fundamentis, sed a cukninibus
rat exemplo sui aposlolos suos omnibus omnia incipit solvere vcluslalem. Itaquc ibi prius manum
lieri, nec volentcs rcpudial, nec invitos alligat, nec admovct, ubi anlc dcsierat.
ejicientibus reluctatur, nec rogaulibus deest. Sic 59. Deinde a minoribus incipit, ut ad majora
Gerasenos alibi cum virtutes ejus sustinere non pos- perveniat. Liberari a dajinone et homines, sed in
sent, quasi inlirmosctingratosreIiquit(LMC., vui,37). verbo Dei possunt, resurrectionem mortuis impc-
56. Simul iiitellige non ex nccessitate fuisse, sed rare divina^ solius est potestatis.
voluutariam corporis passionem , nec captiim a ^^ 60. (Vcrs. 34.) Nec quemquam movere debel,
Judocis, sed a se ipso oblatum. Etenim quando vult quod Jesu Nazareni noinen in hoc libro diabolus
capitur, quando vult elabitur, quando vult suspen- dixisse primus inducitur. Nec enim ab eo Christus
ditur, quando vult non tenetur. Et hic in superci- nomen accepit, quod de coelo angelus ad Virgiuem
ium monlis pra^cipitandus asccndcrat : et ecce per delulit (Luc, i, 31). Est enim hujus impudentiai ut
mediiiin illorum, mutata subilo vel obstupefacta inter homiues aliquid primus usurpet, et ad homi-
urcntium mente, descendit : nondum enim hora nes quasi novuiu dcferat, quo terrorem suae potes-
.onerat passionis. Quin etiam malebal adhuc Ju- tatis incutiat. Denique et in Genesi primus Deum
Iffios saiiarc quam perdcre , ut inefficaci furoris homini nuncupavit; sic enim habes « Et dixit ser- :

!xitu dcsincrent vclle quod implerc non possenl. pcns mulieri Quid utique dixit Deus ne edatis ab
:

v'ides igilur et hic divinitatis esse quod operatus omni ligno (Gcn., m, 1)? » Llerque igitur deceptus
!St (15), et illic voluntatis esse quod captus est. a diabolo cst, sanatus a Christo.
<am qucmadmodum a paucis teneri potuit, (lui a 61. Sequere cfflera, et evangelicse lectionis disce
lopulo nou tenetur? Sed noluit sacrilcgium esse mysteria, atque in duorum sanitate publica? sacra-
nultoriim, ut in auclores culpa; crucis invidiam incnlum salutis agnosce. « Sicut enim in Adaui om-
letorquerct; atque a paucis quidem afligeretur, scd D ncs moriuutur. ita et in Christo omnes vivilicabun-
|tro toto orbe moreretur. tur (I Cor., xv, 22). » Quis est ille qui in Synagoga
(Vers. 33, 38.) Et in synagoga cral homo habens spiritum dttnionii habebat immundum, nisi popu-
hfritum inmundum. Et infra : Surgcns uutcm de lus Judfforum, qui quasi serpcnlinis spiris revinctus,
\inagoga intravit in domum Simonis ct Andrcx. ct innodalus diaboli laqueis, simulatam corporis
iS autcm Simonis tcnebatur magnis fcbrihus. luundiliam intorioris meutis sordibus inquinabat?
57. Vido clemontiam Domini Salvatoris : nec Et bene : In synagoga homo crat qui spirilum im-
ilignationc coniinotus, nec scelere offensus, uec mundum habcbal; quia Spiritum sanctum amiserat.
ijiiria violatus Judicam deserit : quin eliam imme- Introierat cuim diabolus, unde Christus exieral.
'liiijurifc, mcmorclcmcntiic, nuncdocendo, uunc Simiil osloudilur natiira diaboli non improha (16',
lando, nunc sauando, inlidiii plcbis corda de- opera iuiqua. Nam quem per supcriorem naturam

ll5) Onines
odit., quod non captus est. Omnos mss., quidam, non improbare, opera iniqua. Sed potiorem
lod opcrnlus csl : nompe mutationem iu raente esse aliorum ac ediL lectionem patet ex iis quae
ronlium. seqtiimtur.
(16) Mss. aliquot, natura diaboli non improbari
1715 S. AMBROSII 1716

Dominum conlitetiir, opere negat. Et in hoc appa- ^ facullate coeundi, cupiditatis irapatiens, atque im-
ret ejus nequitia, el iraprobitas Judaeorum; quod petti libidinis raptus , se moderari nequiverit.
ita populo (17) vesanae caecitatem mentis olfudit, ut Sciens enim prudensque quod esset oculos amissu-
populus neget, quena daemones confitentur. pejor rus, priusquara convenisset uxori, in ipso aestu

magistro discipulorum liajreditas! IUe verbo Do- fervenlis cupiditatis, et consuetudinis apparatu :

minum lentat, hi facto : ille dicit, Mitte te {Luc, Vale, inquit, amicuni lumen. Sic febre libido tla-

IV, 9, supra) : isti adoriuntur, ut miltant. grantior est, graviusque praecipitat et inflammat.
62. Si altiore consiUo ista pensaraus, animi 65. Sed ubi quis resipuerit a furore, tunc con-
debemus intelligere et corporis sanitatem; ut prius scientiae interioris aperitur visus, faclique pceni-
aniraus qui serpenlis laborabat insidiis, absolutus tentia succedil, et pudenda sui unusquisque faci-

sit. Aniraa enini nunquam a corpore vinceretur, noris conscientia erubescit. Tunc Deus limetur, et
^351 °is^ prius a diabolo tentaretur. Nam cum peccator se cupit celare, sed non potest tunc :

anima corpus agat, vivificet, et gubernet; quemad- caro arguitur, diabolus accusatur : haec quasi lena
modum in ejus illecebras captiva raperetur, nisi ct vitiorum, ille quasi auctor erroris. Patescit defor-
ipsa superioris alicujus potestatis vinculis stringe mitas ; nudum cst enim Deo omne secretum, nec
retur? Denique non prius Eva esurivit, quam ser- B iUius ficus foliis, hoc est, tegmine corporali vel

pentis eara versutia tentavit : et ideo adversus jactantia saeculari flagitiorum secreta velantur. Et
ipsum auctorem peccati prius debuit medicina salu- unusquisque divinum peccati conscia forraidat
tis operari. menle judiciura dicens Qui super me ; niontes
63. Forlassis etiam in typo mulieris illius socrus cadent? in quibus me abscoudam 1352 scissuris

Simonis et Andreae variis criminum febribus caro petrarum, cam vencrit confriugere terram? Tunc
noslra languebat, et diversarum cupiditatum im- tribulos ct spinas animo caro, hoc est, curaruni
raodicis aestuabat illecebris. Nec minorem febrem morsus sollicitudinumque generat, aestusque, quos
amoris esse dixerim, quam caloris. Itaque illa ani- sibi jier concupiscentiam carnis animus ipse cir-

mum febris, hacc corpus intlaramat. Febris enim cumdedit, Eleuim quasi clavis quibusdam suftigi-

nostra avaritia est, febris nostra libido est; eo quod tur anima corporeis voluptatibus et cum semel ,

igtiitae sint cupiditates. Unde ct Apostolus ait : adhajserit cupiditatibus demersa terrenis, difficile
« Si non se conlinent, nubant; melius est enim in altum poLcst, unde descendit, sine Dei favore
nubere quara uri (I Cor., vii, 9). » Febris nostra revolare. Actuuni cnira suorum vincta laqueis,
Itixuiia est, febris nostra ambitio est, febris nostra et deliciarum saecularium illecebris obnoxia jam
iracundia est. Qute licet corpoi"is vitia sint^ ignem tenelur.
tamen ossibus implicant, mentem, animura, sen- 66. Hunc ergo Adam, hanc Evam Dominus libe-

susque pertentant. Haec prior diaboli sollicitatur ralurus advenit : quorura alter ad imaginera Dei
arte. Etenira ager bonus, veslis, nionile, suadela factus, altera virtutem sui accipiens viri, quandiu
scrpentis est. Ilonorum gi-alia, subliniilas polesta- fuit subdita fortiori, uuam gerebant in uno spiritu

tum, epularum suavitas, forma raeretricis laqueus Deo placitam voluntatora, et in paradiso Dei po-
est diaboli, et quasi quidarn nequitiae spititalis ille- sili, vitae coelestis operabantur alimoniara. Postea

cebrosus affatus, qi:i per carnis illecebram quae cilo vero quam caro suadere diversura, et legem ccepil

feminea quadam levitate mollitur (18), animura propriam non tenere (19), paradisi exsules facti, in

quoque de gradu dejicit. Neque enira furinara mu- hunc inferiorera demersuraque locum peccati me-
lieris aniraus prius quam corporis oculus concupis- rito reciderunt. Nec quisquam putet incongruum
cit. Denique quod non non amabis; sed
videris, esse, si Adara atque Eva in typo animae et corpo-

ubi caro concupierit, compatientis quoque anirai ris aestiraentur, cum in typo Ecclesise aestimentui
constantia defatiscit, et mens consortio amoris et Christi. Nam cum duo esse in carne una Apo-
inflectitur (duo enim in carne una sunt), atque itaj) stolus diceret, adjecit : « Sacraraentura, inquit, hoc
mors irrepit sceleris effectu, tentante diabolo, carne magnum est : ego autem dico in Christo et in Ec-

suadente. clesia {Ephes., v, 32). » In quo ergo superni Dei

64. Vehementior taraen est animi quam corporis in eo raulto magis animi nostri potest esse myste-
febris; et ideo pro anirai voluptate, corporis salus rium.
pleruraque conteranitur, nec a periculis abstinetur. 67. Sed haeret, suffixus est, captus est, et corpo
Uude non alienum videtur repetere queraadmodura reis succensus febribus, compassione carnis aegre-

Theotiraus cum gravi oculorum incomraodo labo- scit. Quaerendus est raedicus. Sed quis iste tantu:

raret, et araaret uxorem, interdicta sibi a medico est, qui sauciae raentis mediatur ulceribus? Qur

(17) Edit. Rom. sola, ejus nequitia el improbitas, feminx quadam levitate emolliat.
qaod ita populo Judseorum, etc. Vet. edit. cum tri- (19) Edit. Am. atque Era. cum mss. tribus, legev
bus omnino mss. ut in textu. Cseteri cod., ejus coepitpropriam non timere. Gill. cum duobus mss.
nequitia improbitas Judoeorum, etc. Non ila male, legem coepit primam. Rom. sola prima non timere :

si nequHia sumatur in sexto casu, pro per nequi- Denique mss. undecim, in quibus Corb. et alii me
tiam. lioris notse, ut in textu.
(18) Mss. aliquot, quo per carni illecebras cito cor
 1717 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. IV. 1718

lantus est homo, qui possit aliis subvenire, curn y^ aiienis. Caveamus caveamus pro-
igilur perfiduni,

ipse sibi non possit? Quis aliis possit vitara red- dilorem, ne per unum phirimi fluctuemus. Ergo
dere, cum ipse morlcm non possit evadere? Omncs non lurbatur h?BC navis in qua prudentia navigat,
enim in Aclam morlui quia « Per unum liomincm ;
abest perfidia, fides spirat. Queraadmodum enim
in hiunc mundum pcccatum introivit, et per pecca- turbare poterat, cui prseerat is, in quo Ecclesiee
tum mors et ita in omncs homines pertransivit,
: firmamentum est? Illic ergo lurbatio, ubi modica
in quo omnes peccaverunt (Rom., v, 12). » Illius lides ; hic securitas, ubi perfecta dilectio.
igitur culpa mors omnium est {Cf. Aug. lib. I 71. (Vers. 4.) Denique etsi alhs imperatur ut
contrd Jiil. Pclay., cap. 3). Denique missi sunt laxent retia sua, soii tamen Petro dicitur Duc in :

sancti, missi sunt et prophelce, qui oracula divina altum, hoc est, in profundum dispulationum. Quid
loquerentur; nec quidquam promovere potuerunt. enim tam altura quara altitudinem divitiarura
Quseramus ergo aliquem de angelis aut archangelis vidcre, scire Dei Filium, et professionem divinas
medicum. Sed quemadmoduni mihi possunt prajsi- generalionis assumere ? Quam mens non
licet

dium ne peccem cum ipse archangelus a

ferre, ; queal huniana plenai ralionis investigatione com-
peccatonon potuerit abstinere? Quemadmodum ad prehendere, fidei tamen plenitudo complectilur.
paradisum aiigelus revocare rae poterit, cum ipse B Nam etsi non licet mihi scire quemadmodum natus
Satanas et angeli sui sedem quam acceperunt, sil, non licet tamen nescire quod natus sit. Se-
servare non possint? riem generationis ignoro, sed auctoritatem gene-
(Cap. V. — Vers. 3.) Ascendens autem in unum rationis agnosco (20j. Non interfuimus cum a
navim, qux erat Simonis, rogavit ut inducerent a Patre Dei Kilius nasceretur, sed interfuimus cum
terra aliquantulum. a Patre Dei Filius diceretur. Si Deo non credimus,
68. Ubi Dominus multis impertivit varia genera cui credimus? Omiiia enim quae credimus, vel visu
sanitatum, nec terapore, nec loco coepit ab sludio crediinus, vel auditu : visus sa?pe fallitur, audilus
sanandi turba cohiberi. Vesper incubuit, seque- in hde est. An asserentis persona discutilur? Si
bantur; stagnura occurrit, urgebant. Et ideo ascen- viri boni dicerent, uefas putaremus non credere :

dit in Petri navira. Hsec est illa Jiavis quae ad- Dcus asserit, probat Filius, refugiens sol fatetur,
huc secundum Matlhseura fluctuat (Matth., viii,24), tremens terra lestalur. In hoc altum disputationis
secundura Lucam repletur piscibus; ut et principia Ecclesia a Petro ducitur, ut videat hinc resurgen-
Ecclesiae fluctuantis , et posteriora exuberanlis temDeiFilium, inde Spiriturasanctum profluentera.
agnoscas enim sunt qui hanc enavigant
pisces 72. QuiE sunt autein apostolorura quae laxari
; ,
p
1 353 vitarn. Ibi adhuc discipulis Christus dorniit, jubentur retia, nisi verborura coraplexiones , et

hic praecipit. Dormit cnirn trepidis, perfectis vigi- quasi quidara orationis sinus , et disputationum
lat. Sed quemadmodum dormiat Chi"istus, audisli reccssus qui eos quos ceperint, non omittant ?

dicentem in propheta : « Ego dormivi, et cor raeuni •1354 Et bene apostolica instrumenta piscandi
vigilat (Cant., v, 2). » retia sunt, quse non captos perimunt, sed reser-
69. Et sanctus Matthccus recte non prajterrait- vant, et de pr'ofundo ad lumen extrahunt ; fluc-

tendum putavit aeternaj indicium polestatis , ubi tuantes de infimis ad superna traducunt.
imperat ventis [Matth., viu, 26). Non est euim hu- 73. Est et aliud apostolicum piscandi genus
mana doctrina, sicut audistis Judaeos dicere, verbo (24, q. I, c. Est aliud), quo genere solum Peirum
imperat spiritibus {Luc. iv, 36), sed coelestis ma- piscari Dominus jubet dicens : « Mitte hamum, et
jestatis insignc. Quod turbatum sedatur mare, et eurn piscem qui priraus ascenderit, tolle {Matth.,
divinffi vocis iiuperio obsequuntur clcincnla, atque \\\i, 26). » Magnum quideni est et spiritale docu-
iusensibilia seusum accipiuut obsequendi; diviua." mentuni (11, q. 1, c. Magnum quidem) ,
quod
mysterium gratiaj revelatur. Quod fluctus mites- Chrisliani viri subIimioi*ibus potestatihus docentur
cunt saiculi, verbo imraundus spiritus conquiescit; D debere esse subjecti, ne quis constitutionera regis
non altcrum altcro rcfellitur, sed utrunique cele- terreni putet esse solvendam. Si enim censum Dei
bratur. Habcs miraculuin in elernentis, habes do- Filius solvit ,
quis tu tantus es qui non putes
,

< umentum in mysteriis. esse solvendum? Et iUe censum solvit qui nihil
70. Ergo quia sanctus Matthaius illa proeliba- possidebat tu autem qui sseculi sequeris lucrum.
:

verat, sanctus Lucas eam sibi navim, iu qua Pe- cur sa?culi obsequiuin non recognoscas ? Cur te
trus piscaretur, elegit. Non turbatur ista qune supra sa?culuin quadam anirai arrogantia feres.
Petrura habct, turbatur illa qua^ Judam habet. Elsi cum sa?culo ,sis misei*a cupiditate subjectus?
multa illic discipulorura merita navigabant, tamen 74. Penditur igitur didrachraa, quod erat pre-
eam adhuc perlidia proditoris agitabat. In utraque tiura nostra; redemplionis et corporis (21), in lege
Pelrus : sod qui suis raeritis firmus est, turbatur promissum, in Evangelio persolutum, non otiose

(20) Sic vot. edit. ac plures mss. Rora. aulem nnimx : qure vox omnino necessaria non videtur.
edit. cuui mss. aliquot, sed auctorem geuerationis cum nostra redemptio idem sil ac redemptio aninur
agnosco. iwstrx. Namque hominem in anima polissimum con-
(21) Rom. edit., prclium rcdomplionis nostrae aninuv sistere passim teslatur Ambrosius.
H corporis. Sod incuuclis aliis alque mss. deest,
1719 S. AMBROSII 1720

*n ore piscis invenlum : « Ex ore enini tuo justifi- ^ ex qua Joannes el Jacobus eliguntur? « Facta est
caberis (Matlh., xii, 37). » Elcnim prolium immor- (enini) Jtidaja sanctilicatio ejus {Psal. cxm, 2). »

talitatis est nobis nostru confossio ;

quia sicuL Hi igilur de Synagoga ad navem Potri, hoc est, ad
scriptum est : « Ore confessio lil ad salulem {Rom., Ecclesiam convcneruut, ut implerent ambas uavi-
X, 10). » culas. Omnes enim in nomiue Jesu genu flectunt,

sive Judaeus, sive Gra;cus : « Orania et in omnibus

75. Et fortasse primus hic piscis primus esl
Christus {Coloss., iii, 11). » Sed mihi cumuUis iste
martyr, in ore habens didrachma, hoc est, pretium
suspectus est, ne plenitudine sui naves pcnc mer-
census. Didrachma noslrum Chrislus cst. Habebat
gautur; oportet enim et haereses esse, ut probentur
igiturprimus ille martyr, Stephanus scilicet, in ore
boni.
thesaurum, cum Christum in passiune loqueretur.
discamus
78. Possumus tamen et aliam Ecclesiam intelli-
Sed reverlamur ad propositum locum, el
gere, navem alterius; ab una enim pUircs Ecclesise
apostolicam humilitatem.
(Vers. 5.) Praeccptor, inquit, per totum noctem 1355 derivantur. Ecce alia solUcitudo Petri, cui
sua jam praeda suspecta est. Sed novit perfectus
laborantes nihil cepimus; sed in verbo tuo laxabo
quemadmodum servare possit reconditos, qui scil
retia.
B quemadmodum capere possit dispersos. Quos in
76. Et ego, Domiue, scio quia nox mihi est,
verbo capit. Verbo credit negat suam prae-
(23) :

quando non imperas. Nemo adhuc nomen suum dam, negat suum munus.
dedit, adhuc noctem habeo (22). Misi jaculum
(Vers. 8.) Exi, inquit, a me, Domi^ie; quia homo
vocis per epiphania, et adhuc nihil cepi. Misi per
pcccator sum.
diem, exspecto ut jubeas; in verbo tuo laxabo retia.
79. Admirabatur enim dona divina; et quo plus
vacua praesumptio, o humiUtas fructuosa! Qui
meruerat , hoc prcPsumebat minus. Dic et tu :

nihil antea ceperant, magnam in verbo Domini Exi, a me, Domine quia homo peccutor sum, ut res-
;

concludunt piscium multitudinem. Non hoc hu- poudeat Dominus

tibiNoU timere (24). Indul- :

manse facundijE opus, sed supernaj vocationis est genli Domino peccatum falere. NoU timere etiam
mnnus. Cedunl disputationes hominum fide sua ;
quaj tua sunt Domino deferre, quia quse sua sunt
plebs credit.
nobis ille concessit. Nesoit iuvidere , nescil cri-

77. (Vers.6, 7.) Rumpuntur retia, nec labitur pere, nescit auferre. Vides quain bonus Dominus,
piscis. Vocantur ad adjumentum socii qui erant in qui tantum tribuit hominibus, ut vivificandi ha-
alia navi. Quse est illa alia navis nisi forte Judaea, p beaut potestatem.

(22) Eadem edit. adhuc per noclem Inboro.

sola, (23) Rom. edit., Verbo reddit. Haud absurdus sen-
Quod autem addit jaculum (est id retis
S. prsesul sus. Attamen uon male etiam aUse ac mss., Vei-bo
genus ajaciendo dictum) abs se per epiphania festa credit, quidam mss., credidit; idem enim est ac
missum fuisse, indicat institisse se non baptizatis, Verbo ejusque prsesidio commiltit.
ut nomen in album catectiumenorum referri poslu- (24) Ita edit. Amerb. cum mss. fere omnibus;
larent. Et hinc non male conjicias iUos bis nomen in quorum tamen nonnulUs scribitur peccatum
suum dedisse 1» cum catechumeni fierent; 2» et
: fateri.Et hoc in causa fuit cur Era. et seq. edit.
solemnius, cum inter competentes describerentur, interpunctionem immularent hoc modo Noli limere :

ut aUbi jam notavimus. Inde etiam rursus colligere indulgenli Domino peccatum faleri; quod minus belle
est hunc sermonem circiter sacrse Quadragesimse quadrat cum superioribus.
initia esse pronuntiatum.

LIBER QUINTUS.

(Vers. 12, 13.) Et factum est, cum esset in Q bus, cum illucescerent elementa mundi, et hoc
una civitatum, ecce vir plenus lepra, procidens in clarius opus secundum
aestimare debemus. Et
faciem, rogavit eum dicens Domine, si vis, : potes Matthaeum primus hic post benedicliones a Domino
me mundure. Et extendens manum suam, tetigit sanatus inducitur [Mutth., viii, 3); ut quia dixerat
illum, dicens : Volo, mundare. Domiuus : « Non veni solvere legem, sed adim-
1. Bene ubi leprosus mundatur, certus non ex- plere [Matth., v, 17), » ille qui excludebatur a lege
primitur locus, ut ostendatur non unum populum {Levit., xiii, 3), purgari se Domini potestate praesu-
specialis alicujus civitatis, sed omnium populos mens, non ex lege, sed supra legem esse gratiam
fuisse sanatos. Bene autem secundum Lucam
et judicaret, qute leprosi maculam posset abluere.
quarto signo , ex quo in Capharnaum Dominus 2. Verum ut in Domino potestalis auctoritas, ita

venit, iste sanatur; nam si quartum diem sole illu- in illo fidei constantia declaratur. IUe in faciem
minavit {Gen., i, 14), et clariorem caeteris fecit die- procidit, quod humiUtatis est et pudoris; ut unus-
mi EXPOSITIONJS IN LUCAM LIB. V. 1722

quisque dc suae vitaj maculis erubescat; sed con- ^ disciplinam placitura Doo hoslia consecretur
fessionem verecundia non rcpressil. Ostcndit vul- « Omnis enim victima saie salietur (Marc., ix,

nus, rernedium postulavit, et ipsa reiigionis et 48;. " Unde et Paulus ait : •' Obsecro ergo vos,
fidoi i)lena confessio est. Si vis, inquit, potes rne fratres, por misericordiam Dei, ut exhibeatis cor-
mundare. In voluntato Domini triljuit polestatem pora vestra bostiam acceplabilem, placontem Deo
dc voluntatc autem Domini non quasi pictatis in- {Rorn., XII, 1). »

credulus dubitavit, sed quasi colluvionis sua; con- 7. Simui illud mirabile, quod eo sanavit genere
scius non pijjosufnpsit. Cui morali quadam Domi- quo fuerat obsecratus. Si vis, potes me mundare.
nus sanctitaLo respondit : « Volo, mundare (2;i). » Volo, inquit, mundurc. Habes voluntatem, habes
(Vers. 13.) Et continuo lepra ejiis disccssit ab eo. etiam pietatis alfectum. Et extendens manum, tetirjit

3. Nihil enim medium est inter opus Doi atque illum. Lex tangi leprosos prohibet {Levit., xm, 3);
pra3ceptum ;
quia in pra!Cepto est opus. Denique sed qui dominus legis est, non obsequitur legi,
<( dixit, et facta suiit {Psal. xxxn, 9). » Videtis sed legem facit. Non ergo tetigit, quia sine tactii

igitur quod dubitari non potcst, quia voluntas Dei muiidare non poterat ; sed ut probaret 1 357 ^l'^'''

potestas est. Si ergo voluntas ejus potestas est, sul)jectus non erat legi, nec conlagium timebat, ut
qni unius voluntatis Trinitatem asserunt , unius B homines; sedquiacontaminari non poterat, quialios
utique asscrunt potestatis. Itaque stalim lepra liborabat ; simul e contrario lepra tactu Domini
disccssit, 1356 "l- iutclligas medcnlis aflec- fugaretur, qua; solebat contarainare tangentem,
tum, qui veritalcin operi addidit. 8. (Vcrs. 14.) Oslendere autem se sacerdoti ju-
4. secundum Marcum miseratus est eum
Dciiique betur, etofferre pro eraundatione sua; utdum oflert

Dominus {Marc., i, 41) quod pulchrc est posi- : se sacerdoti, intelligeret sacerdos non legis ordine,

tum. Et pleraque talia posuerunt evangolistie, qui sed Dei gratia supra legem esse curatum; et dum
nos iii utroquo fuiulare voluerunt, de.scribenles mundato jubet oflerre sacrificium (27) secundum
signa virtiitis ad lidem, exprimentes opcra virLuLis pra^ceptum Moysi, ostenderet Dominus quia legem
ud iiuilationcm. Unde et taiigit noii dedignatus, ot non solveret, sed impleret; qui secundum legem
imperat non diffisiis ; hoc onim est indicium potes- gradiens, supra legem sanare eos quos remedia
talis, habens potestatom sanandi, et
quia quasi legis non sanaverant, videretur. Et bene addidit :

ijubeudi auctoriLatom, operandi testimoniuni non Sicut prsecepit Moyscs ; << Lex enim spiritalis est
refugit. Volo (26), » ergo dicit propter Pholinum,
(' {Ilom., vii, I i), » ideoque videtur sacrilicium spiri-

impcrat propter Arium, tangit propter Mani tale mandasse.

cha?um. c 9. Deniquc addidit : Ut sit in testimonium hoc
5. Ncc unius tantum lepra curatur, sed omnium vobis (28), hoc est, si Deo crcdatis, si impietatis le-
quibus dicitur « Jam vos mundi eslis proptcr
: pra disccdat, si occuiLorum coguilor sit saccrdos,
sermonem quom locutus sum vobis (Joan.. xv, 3). » si puri testis affcctus, unde potesl ille magis sa-

Si igilur lepra; mediciua verbum est, contemptus cerdos videri quem occulta non laleant, cui dici-
utiquo verbi lcpra mentis est. Sed ne lcpra tur : « Tu es sacordos in oeternum secundum ordi-
Iransirc possit in inodicum, unusquisque DominiCiT. ncm Melchisedech (Psdl. cix, 41. »

iuimilitalis exomplo jactantiam vitot. Cur enim (Vcrs. 18, 19.) Et ecce viri portantcs in lecto ho-

^rrocipitur nemini dicore, nisi ut doccret non vul- minem qui fuerat pai'alyticus ct quxrentes eurr in-

;anda nostra bcnelicia, sed prcmenda; ut non so- ferre et ponere ante cum ; ct non invetiicntes qua
um mercedo absliueamus pecunia*, scd eliara
a parte illum inferrent prx turba, asccnderunt super
^ratia^? Aut fortasse oliain illa silentii causa est tcctum, ct per tcgulas submiscrunt illum in lecto, in

mperati, quod meliores putabat qui fide raagis medium, ante Jesum.
pontanea, quam qui speratis beneficiis credidis- 10. Non otiosa hujus paralytici ncc augusta
ent. medicina cst, quando Dominus ct orasse pra?mitti-
6. Olferre autem juxla legcm se prrecipitur sacer- D tur, non utique propter suirragium, sed propter
loti, non ut alium deferat, scd ut sc ipsum Deo cxeraplum; iraitaudi enim speciraen dedit, non
fTerat spiritalo sacrificiura ; ut actus pra;teriti cul- impetrandi arabitum rcquisivit (29). El convenien"
iviouo delcrsa, per cognitionem fidei et sapientia' tibus ex orani Galila>a et Juda^a, et Jerusalera, legis

(25) Rom. cdit., piclale respondit. Sed non in idem Pholinus pernegabat. Imperat propter Arium.
olens osl auclori noslro ut sanclitatein poual pro qui vidolicot cum Christo divinitatem adjudica-
"late. rol, oadora opera illum iiuperandi auctoritate spo-
,-C) propter Pliotinum : Pholinus cnini ctsi
Volo... liabat. Tanqit propter Manicluvum : is quippe tan-
|larcelli.\ncyrani Arianis parlibus addicli discipu- pendi facultaloiu cadem Christo adimebat, quando
is, m
nuiUis lamon cuin SaboUio sonliebal; hunc voram ac naturalem carnem ab illo assumptam
'ilom nogusse constat oauKlom in Palro nc Filio inficiabatur.
'tostatom reporiri, ul Auibrosius supra, lib. iv, (-27) Vel. odit.. et dum mundatur pcr s^K-ri/iVinni,
iin. 10, indicavit. Igilur cum in Doo volunlas ac Rom., dum mundatur ol^erre sachficium: mss. vero
Mestas unuiu siut, apte coUigitur Chrislum osten- fere ad unum, ut nos in textu.
l
'udo voluntatom suam ojusdom officaoias esso ac ;:28) Roni. edil., Dcnique addil : In lestimonium
;iloninni. simul oslondisso ulriusquo oauulem ha- vobis.
''ndani polostatem proiudcquo oanuloiu otiaiu
,
'•20^ Edit., non prccandi ambilum requisiril.
ibstautium atque omnimoilaiu similitudinom; quod
1723 S. AMBROSII 172*

doctoribus, inter caeterorum remedia debilium, pa- ^ 13. Quo loco plenam speciem resurrectionis
ralytici istius medicina describitur. Primum omnium ostendit, qui mentis vulneribus corporisquesanatis,
quod ante diximus, unusquisque ;eger petendai peccata donat animorum, debilitatem carnis exclu-
precatorcs salutis debet adhibere, per quos nostrai dit; enim totum honiinem esse curatum.
hoc est
vita? compago resoluta, actuumque nostroruni Quamvis igitur magnum sit hominibus peccata di-
clauda vestigia verbi coilestis remedio reformen- raittere (quis enim polest peccata dimittere nisi
tur. Sint igitur aliqui monitores mentis, qui ani- solus Deus, qui per eos quoque dimittit, quibus
mum hoininis, quaravis exlerioris corporis debili- dimittcndi (31) tribuit potestatem); tamen multo
tate torpentem, ad superiora erigant. Quorum divinius est resurrectionem donare corporibus
rursus adminiculis et attollere , et humiliare se quandoqnidem ipse Dominus rcsurrectio est.
facilis, ante Jesum locetur, Dominico videri dignus 14. (Vers. 24.) Hic lectus qui toUi jubetm*,
aspectu. Humilitatem enim respicit Dominus : quid est aliud, nisi quia humanum jubetur corpus
« Quia respexit humilitatem ancilloe suae {Luc, attolli? Ipse est qui per singulas noctes lavatur a

1, 4S). » David (32), ut legiraus : « Lavabo j^er singulas

(Vers. 20.) Quonm fidem, inquit, ut vidit. noctes lectum meum; lacrymis meis stratura meuni
11. Magnus Dominus qui aliorum merito ignoscit D i-igabo {Psal. vi, 7). » Hic est lectus doloris, in

aliis, et dum alios probat, aliis relaxat errata. Cur quo anima nostra gravi conscientiae a?gra cruciatu
apud te homo collega non valeat, cum apud jacebat. Sed si quis secundum Christi praecepta se
Dominum servus et interveniendi meritum et jus gesserit, jam non lectus doloris est, sed quietis.
habeat impetrandi? Disce, qui judicas, ignoscerej Miseratione etenim Domini coepit quies esse quod
disce, qui aeger es, impetrare. Si gravium peccato- mors erat ,
qui nobis soporem mortis vertit in

rum diffidis veniam , adhibe precatores , adhibe graliam voluptatis. Nec solum levare lectum, sed
Ecclesiam qute pro te precetur, cujus contem- etiam domum suam repetere, hoc est, ad paradi-
platione quod tibi Dominus negare posset, igno- sum redire censetur; ea est enim vera domus quae
scat. hominem prima suscepit non jure amissa, ; sed

1358 <2. (Vers. 21, 22.) Et quamvis historiai fraude. Merito ergo restituitur domus, qtioniam
fidem non debeamus omittere; ut vere paralytici venerat qui nexum fraudis aboleret, jus refor-
istius corpus credamus esse sanatum , cognosce maret.
tamen interioris hominis sanitatem, cui peccata 15. (Vers. 25.) Nec mora ulla sanitatis interve-
donantur, quse cum Jiidaei asserunt a solo Domino p nit : unum dictorum remediorumque momentum
posse concedi, Deum utique eura contitentur, suo est. Spectant surgentem increduli, mii^antur abeun-
que judicio perfidiam suam produnt, ut opus as- tem , et divini malunt timere
operis miracula
truant, personam negent. Itaque ab ipsis et operis quam credere. Nam si credidissent, non timuisseut
sui Dei Filius accipit teslimoniura, et vocis sufTra- utique, sed dilexissent ; perfecta enim dilectio timo-
gium non requirit; perfidia enim confiteri potest, rera excludit foras (I Joan., iv, 18). Et ideo isti, quia
non potest. Itaque testimonium non deest
ci'edere non diligebant, caluraniabantur. Calumniantibus
divinitati, fides deest saluti. Nam et validius est ad autem dicit « Quid cogitatis mala in cordibus
:

fidem quod confitentur inviti (30); et perniciosius ad vestris {Luc, v, 22)? » Quis hoc dicit? Sacerdo?
culpam quod negant, qui suis assertionibus revin- magnus. Lepram videbat in cordibus Judseorum,
cuntur. Magna itaque infldae plebis amentia, nt ostendit eos pejores esse leproso. lUe sacerdoti

cum confessa fuerit solius Dei esse donare peccata, est se jussus offerre purgatus :
ISSQ ^^^ ^^'

non credat Deo peccata donanti. Dominus autem cerdos repudiat , ne alios quoque eorum lepra

salvos volens facere peccatores, et occuUorum cog- contaminet.

nitione Deum se esse demonstrat, et admiratione 16. (Vers. 27.) Sequitur mystica evocatio (33)

factorum, adjiciens :
D publicani, quem sequi jubet noh corporis gressu,
(Vers. 23.) Quid est facilius dicere : Dimissa sed raentis affectu. Itaque ille prius avara de
sunt tibi peccatn tua; aut dicere : Surge, et am- mercedibus (34), dura de laboribus periculisque
hula ? nautarum emolumenta convertens, verbo vocatus,

(30) Mss. aliquot, confilentur mu/di; unus et alter, peccatores. Mystica vocatio, etc. Sed manifestum est
confilenlur injusli. haec tituli, non textus rationem ac formam habere
(31) Non
poterat Ambrosius clarioribus verbis Rom. autem, omisso verbo, sequitur, sic reposuit :

potestatem dimittendi peccata ministris Ecclesiae a Mysiica haec est, etc.

Christo datam praedicare. (34) Quid cum mss., Reg. de mercibus?
si legeres
(32) Quidquid inter voces, lavatur a David, et Certe quse sequuntur non obscure indicant Mat-
illas, lectus doloris ; continetur, deerat in cunctis thaeum Ambrosio fuisse ex eo genere publicanorum,
edit. Verum in omnibus Gall. mss. reperitur, exci- qui tributum e portoriis, id est, e mercibus imporla-
pimus tamen Reg. et Clarom.; sed uterque recen- tis exportatisque exigerent. Sed contra fidem tot
tior, et hic non tam Ambr. expositio est, quam ejus mss. atque edit. omnium nihil audemus cum prae- ;

epitome. sertim tributa non solum mercibus mercatorum, sed

(33) Edit. Gill. intruserat in textum Scquitur de : etiam mercedi nautarum mercatoribus operam suam
publicano el de eo quod non vcnil Justos vocare, sed locantium imponi potuerint.
 1725 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. V. 1728

propria dereliquit, qui rapiebat aliena; ac vile illud A 20. Qui sunt illi dies, quibus nobis Christus au-
sediJc destituens , toto post Dominum vestigio fertur,maxime cum ipse dixcrit « Vobiscum ero :

raentis incedit. Convivii quoque magni exhibet usque ad consummationem mundi {Mnlth., xxvni,
apparatum ;
qiii enirn domicilio Chrislum recifiit 20j » ipse dixerit
; « Non relinquam vos orphanos
:

inlcrno, maximis deleclationibus exuiterantium pas- (Joan., XIV, 18)? » Cerlum est enim quod si nos
citur voluptatum. Ilaquo Dominus libenter ingre- relinquat, salvi esse nequeamus. Nemo tibi Chris-
ditur, cl in ejus qui crediderit, recumbit alfoclu. tum potest auferre, nisi te illi ipse auferas. Non te

i7. Sed rursus accenditur invidia perlidorum, auferal jactantia tua, non te auferat arrogantia, nec
el futura'. poenai species pra^liguratur. Epulantibus tibi de lege pr.'esumas; non enira vocare justo?
enim lidelibus, et in illo ccelorum recumbenlibus venit, sed peccatores.
regno, perlidia jejuna torquebitur. Simul ostendi-
21. Quoraodo Dominus justitias dilexit
igilur
tur quantum intersit inter «mulos legis et gratiae,
(Psal. X, 8), neque David vidit justum derelictum
quod legem sequuntur, jejunae menlis fa-
illi qui
(Psdl. XXXVI, 25)? Aut quce ista sequitas Dei si
incm paliantur ajternam qni vcro verbum in intc- :

justus relinquitur, et peccator adsciscitur, nisi in-

rioribus animai receperunl, alimenti cuilestis et fon-
,. , . .. . . .,. .„ D telligas quod eos lustos dicit, qui ex lege pr£Esu
......
,

Us uberlate recreati esurire et sitire non possunt. ht r> „ ,.. • , n ,.

., , , ,. , munt, et EvanKelii
gelii gratiam non requirunff
requirunt? Nem^
.^emo
idco qui animojejunabant, murinurabant diccntes :

autem juslihcatur ex lege, sed redimitur ex gratia.

(Vers. 30.) Quare cum publicanis el peccatoribus
Est igitur in loge justilia, sed nou est per legem
mimdmat et hibit (3o) ?
juslitia; nara ipse Apostolus ait : « Hebraeus ex He-
18. Serpentina vox ista est. Denique hanc pri-
brceis, secundum legem Pharisaeus, secundum jus-
mam vocem serpens emisit, dicens Eva; : « Quid
titiam quae in lege est, conversatus sine querela
utiqne dixit Deus manducare ex omni ligno : Nolite
(Philipp., iii, o, 6), » qui gloriatur ex lege : « Quae
(Gen., iii, 1)? » Ergo patris sui venena diffundunt,
mihi, inquit , lucra fuerunt, haec duxi propter
qui dicnnt Quid uliquc cum publicanis el pecca-
:

Christum detrimenta esse (Ibid., 7), » hoc est

toribus manducat ol bibit? Unde Doininus cum
abjeci justitiam et gloriam legis; justitia enim
peccatoribus manducando, etiam cum gentilibus
legis sine Christo vacua est, quia plenitudo legis
non proliibet nos inire convivium, dicens :

Christus est. Et ideo etsi est in lege justitia, non

(Vers. 31.) I^on egent qui sani sunt, mcdico; sed
est tamen per legem justitia : « enim per legem
Si
qui male habent.
justitia, ergo Christus gratis mortuus est (Galat.,
19. Novuni medicamentum novus magister ad-
vexit. IIoc de terra non pullulavit; imprudens enim
C II, 21); » inorluus est enim Christus, ut imple-
ret justiliam. Denique Joanni dicenti : « Ego a te
estomnis crcalura hujus confectionis. Venite, om-
dobeo baptizari, et tu venisad nic iMntlh., iii, 14), »
nes qui incurrislis peccatorum varias passiones
respondit : «enim decot nos im-
Sine modo; sic
utiinini porcgiino medicamenlo, quo vcncnura ser-
plere omnera justitiam (Ibid., 15). » Ergo non gra-
peiiLis quod non solum passiouum abs-
exciuditur :

tis mortuus, sed pro nobis mortuus est Christus;

lulit cicatricein sed etiam causam diri vulncris
,

ut justi fulgerent sicut sol in regno Pafris sui. Sed

amputavit. Hoc medicamentum nou famem indicit,
nou Judaei justi, quibus dicitur : « Cum videritis
sed cibum animaj subniinislrat « Venit enim Fi- :

justos intrare in regnum ccelorum (Luc, xni, -8). »

lius honiiiiis manducans et bibens, et dicunt Da3- :

Isti sunt justi qui percutientem non repercutiunt.

inoniuin hubet (Luc, vu, 34); » et ideo meus uoslra
qui inimicum diligunt.
non est jejuna : jejunant hi quibus abest Christus,
bonorumquo meritorum copiis egcnt. At voro cui 22. (Vers. 32.) Si sic non accipimus, invenitur
virtus sua> voluntatis sulTicit (36), qui sua domo contrarium : Non veni vocare justos Sed illos non
recipit Chiistum , coiivivium inagnum 1360 vocat, qui se justos esse dicunt « Ignorantes enim
:

cxhibot, hoc est, bonoruin operum spiiilale oonvi- D Doum, et suam justitiani quairentes statuere, jus-
viuni, quo dives populus egct, pauper epulatur. Et titia; Dei non sunt subjecti {Rom., x, 3). » Ergo
ideo, inquit, jojunare nou possunt lilii sponsi usurpatores justiliie non vocautur ad gratiam;
'luandiu cum illis est sponsus. uam si gratia ex poouitontia, utique qui fastidil

(Vcrs. 35.) Venient autcm dics cum aufcrctur ab paMutontiam , abdicat giatiam. Sitiorunt vulne-
illis sponsus. rati (37), qui se sauclilicant : istis sponsus aufere-

llom. odit. hic et infra, manducatis cl bibi-

(35)
Huic suirragatnr lextus ovangelistjB, atque om-
os ejusdom vorsiones jEthiopicam tniuou excipi-
nu8; hiBc onim cum aut. edit. cunotisqno m.ss. Ain-
"sianis loctioni nostnu patiocinatur ciii otiara
^ot loci series, si modo non porluncforie examine-
ur.
Ita mss. comphire.s, alii vero ol anl. edif.,
(36)
sponsus, ut iu ahis, et cunctis rass. habelur, lon-
gura locum ex Lucffi Evaugelio suo more substitue-
; rat.
(37) Mss. non pauci cum ant. edif., I.<ili crwil
; vulnerati; alii aliquot in quibus Corb., isti erunl
vulnerati. Et ha?c vera leclio esf. Hic enim ii qui
jojunant, non jejunantibus opponunfur; cum au-
tom do ultimis infra scriptum sit Quomodo videlur :

1/v«ro cui virlus sua voluntaie suflicit. Sed repo- jejunare, qui non silit.' satis infeHigimus jejunaro
une iilacuil Rom., At vero cui virtus suppclil. Ea- illos de quibus dicifur. siHeruut. Nam hic, vulne-
lom cdil. pro verbis, Et ideo cum illis esl nili. idem est ac pocnitenim non sanati: vel forfe.
1727 S. AMBROSIl 1728

tur nobis autem non Caiphas, non Pilatus Chris-

:
^ quia talem habes sponsum : hic te vesliel bene-
tum abstulit, nec possumus jejunare; quia Chris- dictionem, ne qua noceat scissura peccati.
tum habemus, et Christi carnem epuiamur ct san- 25. Servemus igitur vestem quam nos sacro ,

guinem. Quomodo enim vidotur jejunare, qui non Dominus emergentes fonte vcstivil. Cito scindilur
esuril? Quomodo 1361 ^idetur jejunare, qni vestis, si facta non congruanl; cito tineis carnis

nou silit? Quomodo autem sitirc polest, qui bibit atteritur, et vetcris liominis errorc maculatur. Ergo
Christum, cum ipse dixerit : <• Qui biberit de aqua hic nova veteribus copulare : in Apostolo autem
quam ego dabo, non sitiet in ffiternum (Joiin., iv, etiam novis vetera superveslire prohibemur, sed
d3)? » Denique de animi diclum jejunio, otiam exuere vetus, novum sumere; ut exspoliati, non
sequentia declarant. nudi inveniamur (II Cor., v, 2-4). Exspoliamur
(Vers. 36.) Dixit enim simililudinem ad illos ;
1362 enim meliora sumpturi : nudamur autem
Quia nemo commissuram de veslimento novo immil- cum indumentum nobis aliena fraude detrahitur,
tit in vestimentum vetiis. non nostra voluntate deponitur.
23. Dixerat fllios sponsi, hoc est, filios Verbi, -
(Vers. 37.) Et nemo mittit vinum novum in utres

qui per lavacri regenerationem in jus divinaj ge- vetcres.

nerationis assumpti sunt, quandiu cum illis est B humanse conditionis aperitur, cum
26. Fragilitas
sponsus, jejunare non posse. iNon utique hoc jejii- corpora nostra exuviis defunctorum animalium
nium relegatur, quo conflcitur caro, et corporalis comparantur, Atque utinam bonorum utrium usum
luxuria castigatur; hoc enim jejunium nos com- possimus implere; ut sacramentum quod accepi-
mendat. Nam quemadmodum discipulos hic jeju- mus, reservemus ! Levat injuriam industria , si

nare prohiberet, cum ipse Dominus jejunaret (Luc, renovatis utribus nova vina credantur. Et ideo
IV, 2); cum postremo diceret nequissimos spiritus utres hos plenos servare semper debemus; va-
nonnisi jejuniis et orationibus solere superari cuos enim cito tinea et serugo consumit, gratia
[Matth., XVII, 20)? Denique etiam hoc loco jeju- servat impletos.
uium vestimentum appellavit velus, quod exuen- autem operi huic talia peccata con-
27. Pulchre
dum Apostolus aestimavit dicens : Exspoliate vos veniunt : est enim opus, quo Levi nova
sextum
veterem hominem cum actibus ejus, et induite quadam figuratur forma (Luc., v, 27 supra). Sexlo
eum qui baptismatis sanctificatione renovatur autem die factus est homo (Gen., i, 27) sexto igi- :

[Coloss., III, 9, 10). In eamdem igitur formam series tur Christi opere reformatur jam non vetus, sed
convenit prseceptorum , ne actus veteris et novi ^ nova creatura, et qusedam foi'ma peregrina. Et ideo
hominis misceamus ; cum ille corporalis exterior tanquam nova creatui^a Christo convivium exhibet;
opera carnis operetur, et hic interior qui rena- eo quod et in ipso Christus delectaretur, et ipse
non versicoloram speciem veterum novo-
scitur, partem delectationis mereretur habere cum Christo.
rumque debeat habere gestorum sed concolor , Ad hunc igitur informandum praicepta dat Domi-
Christo illum studio mentis imitari , cui renatus nus; sequebatur enira jam laetus, alacer, et exsul-
est in lavacro. Absint igitur decolora mentis ve- tans, dicens Jam non publicanum gero, jam noii
:

lamina, quse displicent sponso; displicet enim ei, porto Levin. Exui Levin, postquam Christum in-
qui vestem non habueril nuptialem. Sponso autem dui. Odi genus meum, fugio vitam meam priorem;
quid potest placere, nisi pax animi, puritas cordis, solum te sequor, Domine Jesu, qui sanas vulnera ;

charitas mentis? mea. Quis enim me separat a charitate Dei, qust'.

'

24. Bonus sponsus Dominus Jesus, hic novo in te est ? Tribulatio, an angustia, an fames? Li-

partu natui'am initiavit. Huic desponsata corrupte- gatus sum fidei clavis quibusdam, et bonis compe-
lis carnis absolvitur, iion filios mortales requirit, dibus charitatis innexus sum. Omne mandalum
non Evae delectatur doloribus, non virum ob- tuum sicut cauterium impressum tenebo. Et si
noxium culpae, non haereditalem condemnati patrisD urit cauterium mandati, tamen putrefacta carnis
requiiit. Vidit enim carnis ulcera quam antea exurit, ne ad vivum serpat conlagio; et si mordet
,

concupiscebat; advertit non esse pulchritudinem medicamentum, tamen vitium ulceris toUit. Aufer
veram, quse vitiorum habeat deformitatem, Et igitur, Domine Jesu, polenti machaira tua meorum

ideo quid tibi cum tah sponso , femina? Require putredines peccatorum : dum me habes figatum
diligenter, et inomni corpore invenies cicatricem. charitatis vinculis, seca quodcunque vitiosum est.

Cognosce alium magis sponsum, qui circumdatur Veni cito incidens occultas, et latentes, variasque
luce, cujus species non potest interire. Hunc tolle passiones : aperito vulnus, ne noxius serpat hu-
in animo tuo consecra in templo tuo
, tolle in , mor, Emunda omne quod fetidum est. peregrino
corpore tuo, sicut scriptum est : « Tollite Dominum lavacro. Audite me, terreni homines, qui peccatis

in corpore vestro (I Cor., vi, 20j. » Hujus thalamos vestris cogitationes ebrias geritis. Et ego Levi tali-

ingredere novos hujus spectato peregrinum decorem, bus eram passionibus sauciatus. Inveni medicum qui
hunc indue, hunc vide ad dexteram Patris, et gaude in coelo habitat, et in terris spargit medicamenta.

ardenler sHientes, siquidem vulneribus confossi solent maximo sitis seslu ob exhaustum sanguinem labo-
rare.
 1729 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIIJ. V. 1730

llic solns potest sanare vulneia moa, qui siia ne- A ideo, quia Sabbatiim illud ex lege solutum esl, quod
scil; Jiic auferrc cordi? dolorcm ,
palioremquc erat primum, et boc primum factura est, quod se-
anima;, qui novit occulta. cundo est constitutum. Nam et cum operari Sabbato
(Ca]). VI. — Vers. I.) Foctum est autem in Snb- liceat, ct operantis nuUa sit poina; Sabbati utique

bato sccundo primo, cum transiret per tiemimitti ex lcgn cujus vis soluta cst, ncc nomen har;rebat;

vellehant discipiiH ejus spicas , et manducabant sed tameii fucrit illud primum ordine, hoc primum
confricantes eas manibus suis. munere, nec ideo minus hoc, quia secundum; nam
et Adani primus, nec comparandus secundo Adam :

28. Ncc solum comprehcnsione verborura, sed

« Primus enim Adaiii in animam viventem, novissi-
etiam usu ipso, specicque gestorum incipit homi-
mus Adam in spiritum vivificantcm Lt primus
nem Dominus .lesus vetcris observationc legia
homo de terra terrcnus, secundus homo de ccelo
exuerc, novociue indiimonto ^ratia» vestirc. Ilaqiio
ccelestis (I Cor.. xv, 45, 47). » Pralatus utique
eum jam in Sabbalo pcr scminata traducit, hoc est,
secundus ille eDim causa mortis, hic
primo;
admovet fructuosis Sabhatum velit,
(38). Quid sibi
vita;. sccundoprimum Sabbatum dicitur;
Sic et
quid seges, quid spicse, non mediocrc mysterium
secundum juxta numerum, priraum juxta opera-
esl. Agcr enim est omnis hic mundiis :
1363p tioiiis gratiam; melius est enim Sabbatum quo
agri soges in salione humani gcncris fccuudilas
impunitas datur, quam quo pcena prffi.scribitur.
numerosa sanctorum; s[ncic agri fructus Kcclesia',
Prima lex, secundum Evangelium; inferior tamen
quos operibus discutientcs suis apostoli pasceban-
formido quam gratia. Aut fortc et primum hic in
tur, nostro se alentes profectu.
prjjcdestinatione consilii, et secundum in sanctione
29. Stabat igitur scges jam fccunda virtutum,
dccreti.
pulliilaiitibus spicis, ([uibus nostri fructus meriti
32. (Vers. 3.) Bene autem Dominus in lege typum
comparantur; mquc ciiim aut imbrc marccsciint,
futuri hoc quoque demonstrat loco, et defensores
aut sole torrentur, aut pluviis hnmcscunt, aut
legis arguit nescirc quai Icgis sunt, excmplum
tempestatibus ciiduntur, aut a mcssoribus intra
afferens quod David, cum csuriret ipse cum sociis,
horreoruin fclicium rcccptacula reconduntur. Re-
intravit in domura Dei, et panes propositionis
ceperat crgo tcrra jam Dei verbum, et coelesti

semine satus divites fetus ager almus cirudcrat.

1364 sumpsit, et manducavit, et dodit iis qui
cum ipso erant (I Reg., xxi, 3-6). Magnum et vere
Esuriebant discipuli salutem iiominum, el tan-
cxomplum prophcticum, q\io primuni non inania
quam corporum mentium fructus ad
o folliculis
^ ^ ^ legis, scd solida
iC^I."^, 3tJU 3UIIUa utilitatis
llllllL(tL13 fV
(40)
\ J
UULH3 sequenda
nobis OCL£U^;ilUil pro-
.....
jjli-»-
fldei lucem pra;claris openim suorum miraculis
ui-». o Vj j n j i\ j •
* ' 1 ,
duntiir. Deindc quia David cum socus lugiens a
eruebant. Sed hoc putabant .liida^i Sabbato non
facie regis Saul hic prfetiguratus in lege Christus
icere, Christus autem nova; gratiie uuiucrc desig-
est, qui cum apostolis principem mundi lateret,
tiabat otium lcgis, opus gratia;.
33. Quomodo autem illc obscrvator Icgis atque
Nec sine mystcrio hoc ab evangelista secun-
30. defcnsor pancs ct ipse manducavit, et dcdit iis qui
lum Matlho^um [Matth., xii, I), ct Marcum [Marc., secum crant, quos uon liccbat manducare nisi
, 23) Sabbata piirc posila (39) puto, quoniam tantummodo sacerdotibus, nisi ut per illam de-
Sabbata ])oi'potiia fcria; sunt resurrcctionis a^ternio. monstraret figuram, saccrdotalem cibum ad usura
I^el in hoc igitur stcculo fcriatis hac vacantihus transiturum esse populorum? Sive quod omnes
uperstilionibus Juda',orum, vel in fuluro fcrias vitam saccrdotalem debemus imitari sivc quia :

psi perj)ctua solemnitate celebrantes, qua; Dona omnes tilii Ecclesia» sacerdotes sunt; ungimur
unt terraj manducabimus, juxta quod scriptum enim in sacerdotium sanctum, offerentes nosmet-
'st : IUi luanducabunt, vos veru esurietis {Isa. ipsos Deo hostias spiritales.
viii, !;!).
34. Lcgi igitur jam superoflluit doctrina Christi,
'I. Miro taiucn socundiim Liicam, socundopri- 1) nec legcm solvit, sod implot, quia nec Sabbatum
|ium, noii primosecundum Sabbatiim dixit : Seute- solvil. Si eniin Sabbatum proptev homiues factum

ofoTov tMiim scriptum cst. Prwfcrri ciiim dobuit ost utililas (41) autem hominis poslulabal csu-
:

juod priBccIIit. Secundum idoo, quia priiuum antc ricntem hominem qui diu fuerat lerrte fructibus
"c lege praxcssit, in (luo otiam pwna ])ra>soripta osl abdicatus, veteris famis jojuiiia vitaro; iion utiijue
.")(/., x.\xi. \'t), si quis opcrctur : prinmm autem Icx solvitur, sod implotur. Qiutmodo igilur Domiuo
,:!8) Omues edit., admovet fnictiiosis itincrihns. Mss. gormanam osse inspoolis ulriusque evangelislap locis
To non habcnl, itineribiis: qu!i> vox inlroducta facilo deprohoudos.
'lolur nb aliquo. qvii non itutarol scilo dici posse, (tO) Edil. vot. ac mss nounulli, sed solius utililatis.
<tiHn\'l fnictnosis, subiuloUigo, opvribus, vel actio- Rom., sed solida veritatis. Mss. plerique, sed solida
HS.
utilitatis. Consequculer aulom ubi omnes mss. ot
li') l^Idil. vel. cum
puucis mss., Sahbatum secun- vot. odil., Dcinde quia Ihivid, elc. Rom. sic inimu-
(Wom., ,"i('riniri();)riHi((i)i) posHuiu puto. quouiam
'>
lavit : Deindc quia in lUivid cutn sociis fugtente a
ibbatum perpflu;i' fcriie, olo. Cielori cud. iiiUi^Mio facic regis Saul. pr.vliguratus cum apostolis Christus
unero et moliori ivvo scripli, ul in lextu. Sic porro cst, pniu-ipcm, otc.
ut
torprclari, Sabbala pure posita, quasi essot, simpli- (41; Rom. edil. sola, Sabhatum enim propter tiomincs
ter, ul aiunt, sino addilo posita quam leclionem : factum esl : si vero ulililas, etc.
1731 S. AMBROSII 1732

ad crimen objicitur, quod in servo pro crimine non ^lisque raedicina est. Et tu qui putas manum liabcre
tenetur. le sanam, cave ne avaritia, cave ne sacrilegio con-
35. Quid autem evidentius hac figura, quaj per trahatur. Extende sjepius eam, extende ad iilum
lotani currit bistoriam? Inlravit David in domura pauperem qui te obsecrat : extende, ut proximum
Achimelech sacerdotis; scd nec periculo raortis juves, ut viduse praesidium feras, eripias injuriw
proposito, hospitera recusat, nec declinat exsulem quem vides injustae contumelise subjacere; extende
sancti animus sacerdotis (I Reg., xxi, 1, 2). Tanta ad Deum pro peccatis tuis. Sic manus extenditur,
hospitalitatis est gratia, ut libenter in nos aliena sic sanatur. Sic Jeroboam manum, cum idolis

pericula transferamus. sacrificaret, contraxit; et rursus cum Deum rogaret,

36. Verum hoc iu historia raoralc (42) in mys- exlendit (III Reg., xui, 4, C).

terio quod nec prsesumpto futurae

prophetatum est, (Vers. 12.) Factum est autem in illis diehus, exiit

mortis exitio, venim iUura David hospitio suge in montem orare (45), et erat pernoctans in oratione
mcntis rehgiosi excluderent sacerdotes. Nec solum Dei.

in cujusque domo vatis reperturus docetur Christus 41. Non oranis qui orat, ascendit in montem (est

hospitium, sed etiam per liguram nequilise spiri- enim oratio qute peccalum facit), sed qui bene orat.
talis manubias et ai'ma sumpturus; nam qui Chris- B
^a terrenis ad superiora progrediens, verticem curse
tum hospitio recipit, intelligibilera iilum GoUam sublimis ascendit. At ille non ascendil in montem
spoliat suis telis. qui de sseculi divitiis, aut de honore soilicitus est;
37. Quid vero evidentius quam quod in Achi- non ascendit in montem, qui fundi jus optat alieni,
melech domo quinque panes petit David, et unura Asccndit ille qui Deum quaerit, ascendit ille qui
accipit {Ibid., 3, 6); demonstrante typo quodjam cursus sui Dominica adjumenta deposcit. Omnes
non quinque libris (43), sed Christi corpore cibus magni, omnes sublimes raontera ascendunt; non
fidelibus pararetur, ut Christus corpus assumeret, enim cuicunque propheta dicit « Ascende in mon- :

ne quis de fidelibus esuriret? iSec Doech figura tem excelsum, qui evangelizas Sion exalta in vir- :

vacat, qui erat custos mulorum (Ibid., 7); eo quod tute vocem tuam, qui evangelizas Jerusalem [Isa.,

nemo alius nisi infructuosi gregis cuslos Judse XL, 9). » Non vestigiis multis corporalibus sed ,

typum proditoris impleret. factis sublimioribus in hunc montem ascendas.

38. Jam illud quod pro David receptione oranem Sequere Christum (46), ut ipse esse mons possis :

Achimelech domum preeter Abiathar principem « Montes enim in circuitu ejus {Psal. cxxiv, 2). »

tunc temporis sacerdolura Saul persecutus estpiQuaere in Evangelio, invenies solos cum Doraino
(I Reg., xxn, 20), ostendit prophelia nobis quod montera ascendisse discipulos.
nemo possit nocere vero principi sacerdotum, qui 42. Orat ergo Dominus non ut pro se obsecret,
solus est Christus. sed ut pro me impetret; nam etsi orania posuerit
39. (Vers. 7.) Hinc ad alia progredilur Dominus Pater in potestate tamen ut hominis
Filii , Filius

Jesus. Nam qui totum hominemsalvum facere dispo- formam impleret, obsecrandum Patrem putat esse
suerat, 1365 P^'' singula merabra currebat (44),
pro nobis, quia advocatas est noster. Noli insidia-
ut vere diceret : « Mihi iraseimini, qui totura homi- trices aperire aures, ut putes Filium quasi infirmura
nem sanum feci in Sabbato {Joan., vii, 23). » Itaque rogare, ut impetret quod implere non possit potes-
hoc loco mauum illara quam extendit Adam, et in- tatis auctor. Obedientise magister ad praecepta vir-
terdictse arboris poma decerpsit [Gen., ni, 6), succis tutis suo nos informat ISGG exemplo. « Advo-
bonorum factorura salutaribus irrigavit, utquae cri- catum, inquit, habemus apud Patrem (l Joan., u, 1). »

mine aruerat, bonis operibus sanaretur. In quo Ju- Si advocalus est, debet pro meis intervenire pec-
daeos redarguit Christus, qui malis interpretationi- catis. Non ergo quasi infirmus, sed quasi pius

bus legis prfecepta violarent, aestimantes Sabbato obsecrat. Vis scire quoniam omnia quae velit, pos-

etiara a bonis operibus feriandum, cum lex in prae-D sit? Et advocatus, et judex est. in altero pietatis
sentibus forniam praefiguraverit futuroi"um : quibus officium, in altero insigne est potestatis.
utique malorura feriae futurae sunt, non bonorura. 43. Et erat, inquit, pernoctans in oratione Dei.

Nara licet saecnlaria opera conquicscant, non oliosus Species tibi datur, forma praescribitur quam debeai
tamen boni operis actus est in Dei laude requiescere. ffimulai'i. Quid enim te pro salute tua facere opor-
40. (Vers. 10.) Audisti igitur Domini verba dicen- tet, quaiido pro te Christus in oratione pernoctat ?

tis : Extende manutn tuam. Communis ista genera- Quid te facere convenit, cum vis aliquod pietatis

mss. omnes, quibusdam exceptis, ubi mo-

(42) Ita (43) Sic omnes
edit. ac duo mss. Alii vero omnes,
rali scribitur pro morale, et pro m
mysterio, in mys- m 7iocte orare. Minus apposite ad sequentia.
terium; duo, proplieticum ; unus, proplietica allego)'ia (46) Vet. edit. et paiici mss., in hunc montem si
est. Omnes autem edit. a nostra eo ditferunt, quod ascendas, sequeris Christum. Rom ascende, et ,

illse habent, propheticum est. sequere Christum. Mss. alii multo plures ac potiores,
(43) Quinque libris, Moysis videlicet, id est, Penta- ut iii textu, nisi quod legitur iu quibusdam, ascen-
teucbo. des. Et rursum infra edil. Era. ac seq. cum mss. ali-
(44) Omnes edit. el quidam mss per singula mem- ,
quot, Quarein Evangelio invenies ; Amerb. cum aliis
bra curabat. Alii plurimi elegantius... currebat; hoc multis, Quaere, etc.
enim respondet verbo superiori, progredilur.
1733 EXPOSITIONIS liN LUCAM LIB. V. 1734

ofliciiim adoiiii, quando Christiis mi.ssnnis aposto- f^ inferioribiis sanat, hoc est, a libidine revocat, iriju-

lo3 oiavit prius, cl solus oravit? Nec uriquam aiihi, riam caicitatis avertit. Ad vulnera noslra descendif,

si non falhjr, orasse cum apostoiis reperitur : uhi- ut usu qiiodam et copia sui, naturae compotes nos

que solus ohsecrat. Dei cnim consilium iiiimana faciat esse ccelestis (30). Et sanabat hos quidem,
vota non capiiiiit, ncc quisquarn interiorum (47; po- sed in inrniioribus relinquebat.
test esse particeps Chrislo. Vis scirc quoniam milii, 1367 '*"• " Vidons autem lurbas, » ut legisli,

non sibi oraveril? « ascendit in montem.Etcura sedisset, ascenderunt

(Vers. i'.i.) Vocavit, inqiiit, /liscipulos suos, et ad eum discipuli ejus [Matth., v, 1 . » Evangeliza-
elegit duodecim ex ipsis. turus enira, et benedictionem de thesauro divinita-
44. propagandum auxilium saiutis
Qiios ad tis promptiirus oracula, incipit (;il) esse sublimior.

hunianfc per terrarum orbem satores iidei destina- Ilic aiitem etsi in humili stahat, Uimen oculos alle

ret. Siinul adverte coeleste consilium, non sapientes levavit. Sic enim etiam cuin Lazarum suscitaret,

aiiquos, non divites, non nobiles ; sed piscatores infremuit spiritu (Joan., xi, .33); sie etiam caput
et puhlicanos, quos dirigei'et, elegit, ne traduxisse lcvavit , cum nnilieri adulteraj peccata donaret
prudonlia, ne redcmisse divitiis , ne potenlia? {Joun., viii, lOi. Quid est enim lev.ire oculos, nisi

nobilitatisque auctoritate traxisse aliquos ad suam B intcrius lumen aperire?

gratiam videretur, ut veritatis ratio, non disputa- 48. Deuique sanctus Matthaeus : « Aperuit ,

tionis gratia praevaleret (48). inquit, os suura (^Matth., v, 2), » Ihesauros scili-

45. (Vers. 16. j Eligitur et Judas, non per impru- cet sapientiiB et scientice Dei, reclusis adytis templi
denliam, scd per providentiam. Quanta est veritas, sui. Ora reseravit (32); ergo et tu aperi os tuuni
quain nec adversarius minister infirmat ! Quanta sed prius ut aperiatur implora. Si enim Paulus in

moraiitas Domini, qui periclitari magis apud nos apertione oris sui iraplorat auxilium (Ephes., vi,

judiciura suum quam affectum maluit I Su.sceperat 19), multo raagis iraplorare te convenit. Ostendit
3nim Iiominis fragilitatem, et ideo nec has partes etiara tihi clavera scientise, qua os aperire tuum
ecusavit inlirinitatis humanfe. Voluit descri, voliiit debeas , dicens propheta : « Aperi os tuum
)rodi, voluit ah aposlolo suo tradi, ut tu a socio verbo Dei (Prov., xxxi, 9). » Verbum Dei clavis
loserlus , a socio proditus , moderate feras tuum tui oris est ; clavis scientiae oris tui clavis est
rrassc judicium, periisse beneficiura. qua laxatis silentii cateuis , imperitise claustra
(Vers. 17.) Et descendit, inquit, curn illis, et ste- reserantur.
in loco pede plano. (Vers. 20, 21, 22.) Beati pauperes spiritu, quia
it
p
46. quomodo et cura
Adverte omnia diligenter, vestrum est regmim Dei. Bcati qui nunc esuriunt
postolis ascendat, et descendat ad turbas. Quomodo et sitiunt, quiu saturabuntur. Beati, qui nunc fle-

nim turba nisi in luimili Christum videret? Non tis, quia ridebitis. Beati eritis , cum vos oderint
equitur ad excelsa , non ascendit ad sublimia. homines.
lenique ubi dcscendit, invenit intirmos, in excel- 49. Quatuor tantuin beatitudines sanctus Lucas
ts eniin iiiiirmi essc non possunt. Sic etiam Mat- Dominicas posuit , octo vero .'^anctus Mattha>us
iseus docet (Matth., vui, 1), in inferioribus dehiles [Matth., V, 3-10); sed in his octo illae qualuor sunt,
jse sanatos ;
prius enim unusquisque sanatusest, et in istis quatuor illfe octo. Hic enim quatuor ve-
l paulatiin virtutibus procedentihus, ascendere lut virtutes amplexus esl cardinales ; ille in illis

asset (49) ad monlem. Kt ideo unumquemque iii octo mysticum numcrum reservavit (53). Pro

(47) Edit. ultiina) Paris..., nec quisqnnm inferiontm. Colb. roposuit ore, pro ora, qufe vooes oninino in
ss. noniuiUi, nec quisqunm exterioium. Comniodius ms. C.larom. prsetermissfe sunt. In hoc Rom. edit.
li ac vel. edil., interiorum. etiam cum Clarom. convenit, sed pra;terea addidit
18) Mss. aliquot, ul veritnlis ralionc, dispulationis voccm veteris, ante vocem teinpli. Nos vero quo et
iilia prxvnlerel. sensui consulereraus, et coinmunera lectionein reli-
j(49) Rom. edil. el cod. Claroin., snnnndus cst ul t) neromus, interpuuctionem existimavimus restituen-
\cendere possit. Aliaj, ac reliqui mss. ul in texlu, dam, eam cernis.
ut
>i quod liorum aliquol legunt, possit, pro pos- Omues edit.,
(53) reseravit. E contrario omues
propemodum mss.. reservavit , id ost , servavit
>0) Omues edit., et copia suas naturie comparticipes compositum pro simplioi. Porro ut hunc locum
>!
faciat esse rcijni ccelcsiis. E conlrario oranes mss. cui oirusfE tenebrae plusquam cimmerife mnltis
lectiontMu nostram conveniunt. videntur, pro uostra virili illustrenms, lector ad-
il) Ultiina edit. Paris., Evangeliznturus enim, et verlat oclonarium numerum duplici de causa mys-
lediclionem de thesnurn divinitalis prompturus, orn- ticum dici. Prima ost quia de octma multi scri-
lo incipit. etc. Mss. C.larom., Ecnniielizaturus Do- huntur psalmi: por octavam autom boatam resur-
nus bencdiclionem, ct prompturus oracula. inci- reolionem iiitellitri tum frequenti PP. Gneoorum
elc. CiBleri cod. scripli utquo edil. uohiscuin Latinoruiuque leslimonio cognoscimus, ut pula
iunt. Cirogor. Nyss
Dydiin. in Psal. vi, Hilar. Proloir.
,

•••2) Mss. propo omnes, non socus nc edil. ant., iu Psal. el in Psal. cxviii, Hieron., .\ugust., Cas-
i'C looum iisdem quibus uos, verbis exhibont. siod. in Psal. vi, olo tum ex vorbis ipsius .\nibrosii
:

lUm cum iii liis poriodus tantuin post vorbum, sup. lib. II in cap. iii, et inf. lib. vi, in cap. ix,
erncit, notalo punclo tcrminaielur, nullus hiuc octnvo enim die factn est resurreclio, unde et plerique
li poteral legitiiuus sensus. Quare ul huic malo psnlmi pro octava .<tcribunlur: intelligere est. Unde
I
erretur aliquid reinedii, scriptor unius e mss. idem subdit oclavam esse spei uostne perfectio-
1733 S. AMBROSII 1736

octava eniiQ iiiulli scribunlur psalnii {Psal. vi, i; ^ inine, pauper a vitiis, pauper in quo inundi princeps
XI, 1), et mandalum accipis octo illis parteni dare nihil invcnit; pauper illius .lemulas pauperis, qui
fortasso benedictionibns {Eccle., xi, 2); sicut enim cum dives esset ,
propter nos paupcr factus est.

spei nostraj octava perfectio est, ita octava summa IJnde plene Matthreus aperuit , dicens : « Beati
virtutum est. panperes spiritu {Matth., v, 3); » pauper eniin
oO. Sed prius quse sunl ampliora videamus. spiritu non inflatur, non extoliitur mente carnis
i( Beati , inquit, pauperes ;
quoniam vestrum est suai.
regnum coeloriim (Matlh., v, 3). » Primam bene- 54. Prima ergo ista benedictio est : cum depo-
dicliouem hanc uterque evangelista posuit. Ordine suero onine peccatum, et exuero omnem malitiam,
enim prima est, et parens qusedam generatio- et simplicitate contenlus fuero, inops malorura.
que virtutum, quia qui contempserit seecularia, superest ut et mores meos temperem. Quid enim
ipse inerebitur sempiterna; nec potest quisquam mihi prodest carere ssecularibus, nisi fuero mitis
meritum regni ccelestis adipisci, qui mundi cu- atque mansuetus? Nam qui sequitur viara roctam,
piditaLe possessus , emergendi non habet facul- sequitur utiquc ilhim qui ail : « Discite a me quia
tatem. mitis sum, et humilis corde {Matlh., xi, 29). » De-
ol. Secunda benedictio : « Beati, inquil, mites B pone igitur quae improba suut, egelo vitiis (.54)

{Ihid., 4). » Tcrtia, « Beati qui lugent {Ibid., 5). » secundum bonam paupertatem mitiga affectum ,

Quarta, « Beati qui esuriunt {Ibid., 6). » Quinla, tuum; ut non irascaris, aut certe iratus ne pecca-
« Beati misericordes {Ibid., 7). » Sexta, « Beati veris, juxta quod scriptum est « Irascimini, et :

mundo corde {Ibid., 8). » Septima, « Beati pacifici noHte peccare {Psdl. iv, 5). » Praeclarum est

{Ibid., 9). » Et bene seplima; quoniam eo die ab enim motum temperare consilio ; nec minoris
omnibus mundi operibus requievit 1 Deus 368 virtutis ducitur, cohibere iracundiam, indigna-
{Gen., i\, 2); dies enim quietis et pacis est. Octava : tionemque compcscere, quam omnino non irasci

« Beati qui persecutione.m patiuntur propter justi- cum plerumque illud ientius , hoc forlius sesli-

tiam {Ibid., 10). » metur.

32. Veni Domine Jesn, doce nos ordinem
,
1369 ^^- Cum hoc feceris, memento quia pec
beatitudinum tuarum neque enim sinc ordine
; cator es : higelo peccata tua, lugeto delicta. Et
dixisti, primo beatos pauperes spiritu, secundo bene tcrtia benedictio est peccata deflentis, quia
beatos mites, et tertio qui lugent. Nam etsi cog- Trinitas est quse peccata condonat. Ablue igitur
nosco aliqnid, lamen ex parte cognosco. enim Si p te lacrymis tuis, et fletibus lava. Si tu ipse te

Paulus ex parte cognovit (I Cor., xiii, 9), quantnm fleveris, alius le non flebit; nam si Saul deflevis-
ego possum cognoscere ? Paulo quantum vita set peccata sua Samuel eum non deflevisset
,

tantum etiam verbo inferior sum; vita enim ver- (! Reg., xv, 33). Habet unusquisque quos fleat

bum exigit ot acquirit; serrao autem sine vita non mortuos suos. Mortui sumus, quando peccamus
est serrao Dei. Quanto me sapientior Paulus ! Illc quando implemur ossibus mortuorum. Morluus est
glorialur in periculis (II Cor., xn, 5), ego in suc- sermo malus, qui exit de ore; exit enim de sepul-

cessibus ; ille gloriatur, quia revelationibus non cro malo : « Sepulcrum (autem) patens est guttur

extollitur; ego si quae revelationes mihi contin- eorum {Psal. v, H). » Ideo dicit Apostolus : « Imi-

gerenl, gloriarer. Sed tamen potest Deus de lapi- tatores mei estote (I Cor., iv, 16). » Vult iios

dibus homines suscitare, et verbuni proferre de delictorum meminisse nostrorum. Paulus non
clausis, vocena elicere Quod si asinai
de mutis. habebat quod lugeret, ex quo in Christum credi-
oculos aperuit, ut videret angelum {Num., xxii, dit, et tamen priora deflebat dicens « Quia non :

27); potens est et nobis quoque aperire oculos, ut sum dignus vocari apostolus, quia persecutus suni
possimus Dei videre mysterium. Ecclesiam Dei (I Cor., xv, 9). » Ille igitur pecca-
33. Beali, inquit, paiiperes. Non omnes beali D tor ante fidem , uos vero adhuc peccamus post

pauperes; paupcrtas eniin media est : possuut et fidem. Qui peccator est, detleat se, et arguat se,

boni et mali esse pauperes. Nisi forte ille intelii- ut fiat justus : « Juslus (euim) accusator esl sui

gendus pauper beatus, quem propheta descripsit {Prov., xviii, 17). »

diceus « Qiiia melior pauper justus quara dives
: 36. Ordinera igitur persoquamur, quia scriptum
mendax {Prov., xix, i). » Beatus paiiper qui cla- est : « Ordinate in me charitatem {Cant., n, 4). »

mavit, et Dominus exaudivit eura : pauper a ci-i- Deposui peccatum, temperavi mores, delicta de-

nem, id esf, terminum et coronidem. Secundam ob aliud ponitur adverbium, fortasse, nisi ut indi-
vero causam reddit, quod nobis prsecipitur Eccl. cet hujus loci qui ad litteram de eleemosyna acci-
XI, 2, octo partem dare ; atqui per vocem octo pitur nativam non esse interpretationera
,
vel ,

universalitatem designari Hieron. in Mich. vel etiam mystice de Veteri Novoque Testamento
alibi Vatab.
, Eslius aliique observarunt. Qua-
, posse intelligi, ut alibi ssepius ipse interpretatus
propter hic idem est, octo benedictionibus parlem est. Sensus ergo per octavam et resurrectio-
est,
dare, alque universis virlutibus operam dare. Et nem futuram, et virtutum universitatem ex sequo
hinc est quod addilur, ita et octava summa vir- signari.
tutum est; summa enim dicitur per allegoriam ad (34) Rom. edit. cum unico ms. Reg., Egeto divitiis.

numeros, quibus collectis summa conficitur. Nec Minus apposite ad contextum.

\TM EXPOSITIOMS IN LUCA.M LIH. V. 1738

flevi; esurire incipio et sitire justitiam. itlger enim ^ ut cum legitime certaverit, coronetur. Hos quidam
cum iti gravi niorbo est, non esurit, quia aigritu- gradus voliint esse virtutum, per quos ab ultimis
dinis dolor famcm cxcludit. Sed quaj cst isla fames ad supcriora possimus ascendere.
juslitiu'? Oui sunt isti jjanos qiios csurit justus? Gl. Dciiiquo siciit incrementa virtutum, ita etiam
i\c furtc paiios illi de quibus dictu.m esl : « Juvenis sunt incrcmonta prajmiorum; plus cst enim Dei
fui, et seniii , ct nou vidi justum derelictum, esse Filium, quam possidere terram, et consola-
nec semcii cjiis qiiKrcns ]»ancm {Psnl. xxxvi, lioncm mereri. Sed quia et priraum pra?mium reg-
25). >' 0"i «'surit, uliquo virium qua?rit aiigmen- num ccjclorum est, et ullimum pra?inium rcgnum
iuni. iinod autom majus virtutis incrcmcntum codoriiin est; numquid a;quale pra^mium inci-
quam norma justitiaj? pientibus atquc pcrfectis est? Xe forte mystice
S7. Post hos : « Bcati, inquit, misericordes docemiir quia cst primum rognum coelorum illud

IMuttli., V, 7); » justitiam enim sequitur misericor- apostolicura : « Dissolvi et esse cum Christo (Phi-
dia. IJudc dicliim est : « Dispersit, dedit paupcri- lipp., 1, Habos primura regnum
23/. » quando ,

bus, justilia cjus manct iu aitcrnum 'Psnl. cxi, sancti rapiunlur iu imbibus obviam Cliristo in aera ;

9). » Scd cliam qui misericordiam dcfcrt, nicr- miilli euim dormicntium surgent, isti in vitam
cedem amiltil, nisi mundo corde misereatur; B ffiternam, illi in opprobriura. Priniura ergo regnuin
nam si jactanliain qua^rat, nullus est fructus. cofclorura sanctis proposilum est in absolutione cor-
Emunda igilur inleriora mentis tu<e; ct si dili- poris : secundum regnum ccelorum est post resur-

geuter pccloris tui secrcta muudavcris , compa- rectionem esse cum Christo. Cum fueris in regno
terc iis qiii impugnantur; ct intellige quauli lionii- ca'lorura , tunc processus est mansionum ; elsi

num, quanli fratrum tiiorum auxilium tuum unum regnuin, diversa tamen merita sunt in reguo
quo^rant. coelorura. Post resurrectionem terram tuam inci-
o8. Sed nisi lu prius iuteriora lua vacuefeceris pies possidere, absolutus a luorte. Ille enim cui

ab omni labe peccati, nc dissensiones contentio- dicitur. « Terra cs, ctiu tcrram ibis (Gi?h., iii, 19), »

nesque cx alfectu tuo prodeaut, noii potcs aliis non possidet tcrram suain; uon enim potest esse
ferre medicinam. Apaccm incipc; iit te igitur po.ssessor, qui non capit fructum. Absolutus igi-

cum fucris ipse pacificus pacem aliis feras. ,

tur per Domiuicam crucem (si tameu intra jugum
Quomodo cnim potes aliorum corda mundarc, nisi nomini fueris inventus), consolalioncm iu ipsa
tuum antc mundavcris? posscssione repories : consolationem sequitur de-
i>9. Profuisti igilur aliis, tulisti auxiliiim pluri- „ leclatio , delectatioucm divina miseratio. Onem
bus; fcstina, contcnde ad fincm. Mulli cum cssent autem Dominus miseratur, et vocat; qui vocatur,
eiitus viltc, uuus Domino eompclebat; nam (juod videt vocantem; qui Deum viderit, in jus divinse
natum erat scciindum carncm, oportebat secun- gencrationis assumitur; tuncqiie dcmum quasi
dum carnem mori. Elcgit passionem ut morerotur Dci Filius, ccelestis regni divitiis doloctatiir. Ille

pro nobis; ct tu dic dc omnibus qua5 rotribuit tibi igitur incipit, hic repletur. .Nam et intra hoc sa?-

Doniinus : « Calicem salutaris accipiam, et nomen culum multi in imperio Romano sunt; sed majorem
Douiini iuvocabo (P.sa/. cxv, i3), » hoc est, passio- imperii graliam qui propiores imperatori sunt con-
nem. Lndc ctiam illis qui ad dexteram vcl ad sinis- sequuntur.
tram sedcre cupiobant, ait : " Potestis bibcrc calicem (»2. iNunc dicamus qucmadmodum iii quatuor
quem ego bibilurus sum (Mdllh., xx, 22;. » Usque benodiclionibus sanctus Luoas bouodiotiones sil octo
ad finem lo ducit, usque ad martyrium prosequitur, oomplcxus. Et quidem scimus virtutes esse qua-
'l conslituit bcatitudinum palmam. tuor cardinales : temperantiara, juslitiara, pruden-
1370 ^'•^- ^'J^ igilur ordineiu. Oportet te fieri tiam, fortitiidiuom. Qui paiipor est spirilu. avarus
pauperom sjjiritu; liumilitas onim spirilus divitia? non ost. Qui llol, uon supcrbit, sod mitis est et
virtulum sunt. Nisi pauper fueris, railis esse non paoatus. Oni lngct, buiniliatur. Qui justus est,
[)
poleris. Oui initis est, potesl lugere prsesentia; qui non negat quod scit omnibus- (56) ad usura coni-
infcriora lugct, potest desiderare meliora qui su- munitor dalum. 0>ii miseretur, largitur de suo.
;

jperiora »[ua>rit, inforiora devitat (Ik») : ut ot ipse a Qui suum donal, uon qua>ril alienum, noo dolum
isuporioribus adjuvctur ;
qui miserelur, oor suum [»roximo striiit.

onim mundaro auimuiu,

iuuudat. Ouid csl nisi sor- •13. Connoxa' igilur sibi sunl ooncateuatfiequo
dem mortis abolerc? « Kleemosyna euim a luorto virlutos; iit qui iinam habet. plures habere videa-
liberat (Tofc., iv, if); » palientia vero perfectio est tur: 1371 '"' sanctis iina oompetil virtus, sed
charitalis. Oni autem patitiir porsooulionoin, in ojus (juai luorit uborior, uberius cst pnrmiuin.
ultimo cortamiuo oonslitulus probalur advcrsis Ouanta hosi»italitas iu Abraham yGcn.,
: xvii, 2-8)!

(53) Rog. cod. solus. inferiores adjuvel ; nimirum tis,elc, id est, corruptionem. El hoc roelius quadrnt
i't cum soquenti morabro liat anlilliesis;
sed non cum verbis sequentibus.
ideo commuuis lootio deserenda. Et paulo posl,
(30) Ita odit. Amorb. et Era. cum niaxiraa parlo
omnes edit., nisi sordem menlis abhicre, sic oliam mss. Gill. auteiu ac Uom. cum aliis mss., quod sit
mss. aliquot, oxcoplo quod oum aliis logunl, abo- omnibus, etc.
itre. Cajlori pluros potioresquo, hisi sordcm inor-
PaTUOL. XV (^XIV PARS II.).
 1739 S. AMBROSir n4o
quanta humilitas, quanta sanctitas (57), ut fratris * nia delictorum, pleraque tamen sunt etiam incen-
filium ab hoste servaret {Gen., xrv, H-16)! et tiva virtutum. Quanquam virtus subsidia non requi-
quanta abstinentia, ut nihil de praeda quaereret rat, et commendatior sit collatio pauperis, quam
(Ibid., 23)! Sed quia fide pr?ostitit, fidei prae caete- divitis liberalitas, taraen non eos qui habeant divi-
ris meruit, principatum [GeJi., xv, 6). Ergo unicui- tias, sed eos qui uli his nesciant, sententise coelestis
que plura pi'seraia, quia plura incentiva virtulum auctoritate condemnat. Nam ut ille pauper lauda-
sed quod in aliquo merito copiosius, hoc etiara in bilior quiprompto largitur afFectu, "^^ 1372
praemio redundautius. impendentis egestatis repagulis inhibetur, inopem-
64. Beati igitur paiiperes spiritu. Habes tempe- que se non putat, qui habet quod naturae satis est;
rantiara, quse a peccato abstinel, ssecuium calcat, ita hic dives crirainosior, qui vcl Deo referre gra-
illecebrosa non quaei-it. liam de eo debuit quod accepit, nec censum ad
65. Beati qui esuriunt et sitiunt; qui enim esurit, coramunem usum datum sine usu abdere, defossis-
esurienti corapatitur, corapatiendo largitur, lar- que terrae incumbare thesauris. Non census igitur,
giendo lit justus; quia « Justitia ejus manet in a*ter- sed affectus in crimine est.quanquam tota aetate
Et
num IPsal. r.xi, 9). » Unde in Matthseo silim et custodise miserabilis sollicitas avara mens tendat
famem intelligimus spiritalem, qua cibus justitiaiB excubias, quo nulla pwna gravior est, successorum
desideratur (58) aut potus; quia virtus quasi materia profutura compendiis anxio timore servare (61),
qucedam virtutum est, ut justus opqualem se inferio- tamen quoniam avariliae studia, et desideria conge-
ribus praestet, dolum excludat, virlutem requirat. rendi, inani quadara voluptate pascuntur : qui con-
60. Bedti qui nunc ftetis, quia ridebitis. Habes solationem vita? prsesentis habuerunt, remuneratio-
prudentiam, cujus est flere occidua, et ea quae nem perpetuam perdiderunt.
seterna sunt quaerere; lugere saecularia, quae seipsa 70. Possumus hic taraen divitem intelligere
compugnent (o9) Deum pacis inquirere, qui stulta
:
populum Judaeorum, vel haereticos, vel certe
mundi elegit, ut confundat sapientes; el qui ea niundi philosophos, qui ubertate verborura, et
quae non sunt destruat, ut quae sunt, possil adi- quodam ambitiosae facundiae patriraonio delectati,
pisci. siraplicilatem verte fidei supergressi, thesauros
67. (Vers. 22.) Beati eritis cum vos oderint homi- inuliles condiderunt. Nonne tibi videtur haereticus
nes.Habes fortitudinem, sed eam quse non odiura aliquis, cum audis eum de generatione Doraini
mereatur ex crimine, sed persecutionem patiatur juxta usum saeculi disputantem, dives in verbis,
ex fide enim ad passionis pervenitur coronam,
; sic
^^
pauper in viribus? Qui putat se in hoc tempore
si gratiam hominum negligas, divinam seqiiaris. '^ locupletes habere divitias, sed in futuro egesta-
Denique ut scias consummationem esse fortitudinis tera suse fidei recognoscet, cibumque perfidiae,
passionem Secundum hsec, inquit, fnciebant pro-
: quem praesenti aetate ructaverit (62), aeterno fidei
phetis piitres eorum, quia prophetas Judaei usque commaceratus jejunio, causam tanti sciet esse
ad mortem corporis persecuti sunt. Est etiam supplicii. Eritque tempus, ut risus suos lugeant,
fortitudinis iram vincere, indignationemque cohi- qui dicta nostra nunc rident (63). Quibus bene
bere ; ac per hoc fortitudo aniraura juxta corpus- dicetur :

que confirmat, nec pertubari sinit timore aliquo (Vers. 26.) Vse cum hene vobis dixerint omnes ho-
vel dolore, quibus velut pravis interpretibus ple- mines!
rumque percelliraur. 71. Nonne tibi videtur his dicere, qui dudum in

68. Ergo temperantia cordis habet, animique Aiuminensi concilio (64) perfidae praevaricationis
munditiam (60), justitia misericordiam, pacem pru- auctores, dum imperatoris gratiam sequuntur, Dei
dentia, raansuetudinera fortitudo. gratiam perdiderunt? Qui cum placere potentibus
(Vers, 24.; Vse vobis divitibus, qui habetis consola- aucupantur, maledicto se perpetuo subdidere.
tionem vestrnml t\ 72. Ergo sanctus Matthaeus prseraiis ad virtufem
69. Licet in pecuniariis copiis raulta sint lenoci- et fidem populos provocavit : hic etiam a crimini-

(57) Edit. Hom., quanla charitas; sed pietas in con- ilaque hoc loco inesse hellenismum, ac verbum
sanguineos sanctitatis nomine non tam improprie servare sumi debere pro ad conservandum, tou qjuXar-
designatur, ut propterea videatur ab aliis edit. cunc- T£iv, ubi prsepositio supprimitur.

tisque mss. desciscendum. (62) Cod. Gem. et Prat., quem prse satietale ructa-
(58) Sic mss. omnes ac edit. ant. nisi quod , verit.
nonnulli mss. et edit. Era. et Gill. habent qu3e pro (63) Mss. non pauci, nec infer. notae, qui diclc

quia. Rom. vero, elisa dictione virtus, transposuit nostra non credunl.
in hunc modum : Cibus aut potus desideratur justilise, (64) Celebre illud est Ariminense concilium annc
quse quasi, etc. Christi 359 celebratum, cui interfuere ex Arianis
(59) Mss. aliquot, qux se ipsa compungenl. Haud ita octoginta, ex Catholicis trecenti quinquaginla epi
male. scopi. Hi cum initio Nicaenam fidem strenue propug
(60) Mss. aliquammulti, carnis habet animique mun- nassent, ab ea tandem seu vi, seu minis, seu dolis
ditiam. aut majoribus Constantii imperatoris promissis al
(61) Rom.
edit., et quo nullo poina... anxio timore lecti, ad Arianas partes misere defecerunt. Verun
reservet.Aperta quidem lectio, sed omni cum aUa- de his fusius epist. ad Marcell. et De basilicis no>
lum edit. tnm mss. patrocinio destituta. Remur tradendis.
 1741 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. V. 1742
hiis atque peccalis fulurorum suppliciorum denun- ^ tiam enim commune est omnibus,
ejus requirat. Si
ii.ilionc deterruit, qui non otiose plurimorum faclo- etiam peccatoribus, redamare cui genus profes- :

rum cnumerationc progressus, ad bene-

ccelcstiiim sionis excelsius, studium quoque debet esse virtu-
(iictionum locum serius vcnit, utf)Opulos divinorum tis uberiu?, ut diligat eliam non araantes. Nam
iiiiraculis rohoratos, ultra legis tramitem virtutum etsi nulla merita diligendi usum amoris excludant,
iuogredi vestigiis edoceret. Fuerit (65) cavendum non tamen virtulis excluserint. Sicut enim in eo
illic, ubi adhuc infirmffi plebis corda nutabant; qui le diligit, pudet gratiam non referre; et gra-
liic lubaj clangorc cxcilanda virlus fuit. Docet hoc tijEamore referendae amor tibi ejus inolescit quera
'iliri luijus, quai in jtrou^miis, el qua; in processu antea non araabas, ita etiam in eo qui non amat,
imonis aperitur oratio. Illic qui infirmi sunt, debes amare virtutem; ut dura virtiitem amas,
adhuc quodam legis lacte potantur, et ideo per incipias eum amare quem non amas cum rara :

legis tramitem ducuntur ad graliam : audiunt quae et caduca remuneratio sit amantis , sempiterna
iegis sunl, ut ultra legem, legem sequendo procc- virtulis.
' uit : hic Ecclesia fundalior non lacte imbuitur, 70. Quid autem tam mirum, quara percutienti
1 cibo 1373 vescitiir; cibus enim validior est maxiliam prsebere alteram? Nonne omnis indigaan-
rharilas. Deniquc inter tria maxima, fidem, spem, B tis frangitur impetus, ira sedatur? Nonne fit per pa-
( liaritatem, major est charitas. tientiam, ut sua amplius pcenitentia reverberes ver-
73. (Vers. 27.) Ordinatur igitur charitas, cum berantem (67)? Ita erit ut et injuriam repellas, et
flicitur : Diligite inimicos vestros; ut compleatur gratiam quaeras. Ac sjcpe maximae causai amoris
illud Ecclesitp, quod ante jam dictum est : « Ordi- existunt, cum patienlia insolentiae, gratia refertur
nate in me charitatem {Cunt., n, 4); » ordinatur injuria;. Equidem, ut audire me meraini, vel hoc
I iiim charitas, cum charitatis prajcepta forman- solo pressura philosophiae (D. Laert. in Vita Plat.)
liir. Vide quam ab altioribus coeperit, et legcm supercilium putamus, quod in tres partes illa sibi

post bencdictionis cvangclica', terga rejeccrit. Le.x videtur divisisse juslitiam : unam in Deum, quae pie-
Miissitudinem imperat ullionis (Exod., xxi, 24) : tas vocatur; alteram in parentes, vel reliquum
Kvangelium inimicitiis charilatem , benignitatem humanum genus; tertiam in mortuos, ut his exse-
iiis, vota maledictis, subsidia persequentibus, quiarum 1374 jnsta solvanlur. At vero Dominus
palientiam csurientilius cl gratiain remunerationis Jesus Icgis oraculum, ac philosophiae fastigium
inipetiit. Quanto athlela perfectior, qui noii senlit supergrcssus, in eos quoque qui laeserint, pietatis
iiijuriam 1
p, porrexit officium. Etenim si hostis qui tecum bello
74. (Vers. 31.) Et ne videatur Dominiis legem armisqne certaverit, depositis armis, misericordiam
dissolvere, in beneliciis vicein servat, quam negli- suae salutis adipiscitur, idque plerumque vel con-
git in injuriis. Sed tainen diccndo : Prout vultis itt teinplatione natura^, vel ipsius belli jure defertur,
1'nciant vobis homincs, facite et vos illis similitcr, ut subjectis vita tribuatur, quanto amplius meliore
vicissitudo ipsa cumulatior est, quando votis actus religionis intuitu deferendum est! Nam cum prse-
'qiiatur. Nescil enim virlus mensuram gratia;; liatorera appetitae salutis causa non moveat, quid
iiec contenta referre quod acceperit, vult cumulare debet railitem pacis (68)?
iuod sumpsil : ne inferior sit bcnelicio, licet a^quc- 77. Itaque illud apostolicuin. quia « Charitas
(ur oflicio. Non enini cuinulo taiitum, sed ordine patiens est, benigna est, non a'inulalur... non
' t tempore benelicia pensantur; cum in beueUcio inllatur (I Cor., xiii, 4), » in his prwceptis consuai-
pari prior sit, qui prior coipit; benelicus eniin matum videmus. Si patiens est, debet palientiam
'•st qui gratiam cceperil , debitor qui retulerit. verberanti ; si nou debet respondere
benigna est,
Aliud ilaque benclicium esl beneficii principalus maledictis; si sua sunl. nou debel
non qua>rit qiiis
tiCij; luun si quis pecuniam reddidit, non solvil rcsistere diripienti; si non iiMUulalur, odisse non
gratiam, manetque debitor gratia;, etsi jam non sit J) debel iniinicum. El tamen apostolicis divinae su-
pecunise; cur gratiam referendo putamus posse pcrlluunl pripcepta pietatis; plus est enim donare,
vacuari, onjus relatio accepta; niagis est testimo- quam cedere plus est amare inimicos, quam non
;

imim, quam absoluta»? lemulari. Qiut omnia Dominus et dixit, et fecit.

75. (Vers. 32.) Hono itaque exemplo imbuilur Qui cum nialedicerftiir nou remaledixit cum , ;

Lhristianus; ut non contentus jure naturte, gra- percuteretur, non repercussit; cum despoliaretur.

j
(65) Ita mss. et edit. Amerb., nisi quod in hac S. Ambrosius eum qui prior beneticium confert,
jduobusque mss. legitur fuit pro fueril. Edit. vero dupliciter bene mereri.
Era., Rom. canendum (67) NonnuUi mss., ut amplnis poenitenlia tua rever-
Gill. et , fuit illic. Forte
ut opponerenlur inter so cantus ac tuba' clangor. beres verberantem.
At cavendum eo ponitur, quod superius dictum
(68) Per nUlilem pacis intellige homiuem chris-
est populos a Maltbaeo
prremiis ad fidem esse invi- tianum. Nam hic loci totius sensus est si prteliator ;

tatos.
ad viclum hostom interliciendum non eo impelli-
(66) Principatus, pouitur
pro principio, sive hic tur, quod sua ipsius vita ab eodem oppugnata sit,
initio, quemadmoduni
principium pro princi-alibi nihil esse debere quod cbristianum commoveat ad
palu sive imperio positum
reperimus. Vull igilur ultionem.
1743 S. AMBROSII 1744

non restitit; cum crucifigeretur, ipsis persecutori- ^ 82. (Vers. 46.) Omnium autcm fundamentum
bus veniam postulavit, dicens : « Pater, dimitte docet esse viilutum obedienliam coelestium preecep-
illis peccatum, quia nesciunt quid faciunt [Luc, torura, per quam domus hajc nostra non profluvio

xini, 34). » Criminatores suos excusabaL a crimine. voluptatum, non ncquitia? spii-itualis incursu, non
Illi crucem parabant, hic salutem et graliam repen- imbre mundano, non ha?reticorum possit nebulosis
debat. disputationibus permoveri.
78. (Vers. 35.) Et tamen quoniam studia ipsa 83. (Cap. VII. — Vers. 1.) Pulchre autem ubi
virlutum sine remuneratione torpescunt, et exem- praecepta complevil, suorum prajceptorum forniam
plum nobis attulit, et raercedem spopondit e coelo, exsequi docet; nam stalim gentilis centurionis

filios Dei futuros poliicens, qui fuerint imilatores servus Domino curandus offertur, in quo populus
ejus. fastidire non
Qui enim feslinat ad prsemium, nalionum, qui mundanae servitutis vinculis tene-

debet exemplum quia quanto praecellentius

: prse- batur aeger lethalibus passionibus, beneficio Domini
mium, tanto impensius officium. Quanta autem sanandus exprimitur. Quod autem moriturum dixit,

misericordiae merces, quse in jus divinae adoptio- in eo evangelista non fefellit; moriturus enim erat,

nis asciscitur! Sequere igitur misericordiam, ut nisi fuisset sanatus a Christo. Implevit igitur prae-

merearis gratiam. g ceptum charitatc coelesti, qui sic dilexit inimicos,

79. (Vers. 36.) Late patet benignitas Dei : super ut morti eriperet, atque ad perpetuae spem salutis

ingratos pluit, malis fecunda non negat terra pro- ascisceret.

ventus. Idem mundi sol sacrilegos religiososque 84. (Vers. 6.) Quantum autem divinae humilitatis
pariter illuminat. Aut ul mystice ista pendamus, insigne, ul coeli Dominus nequaquam dedignaretur

propbeticis populum Judaeorum Dominus pluviis centurionis servuluni visitare! Elucet fides in ope-
irrigavit et solis aeterni refulsit radiis, eliam non ribus, scd plus operatur humanitas in afFectibus.
merenlibus. Sed quoniam illi mundano rore ma- Quod utique non ideo faciebat, quia absens curare
duerunt, Ecclesia Dei ad coe.Ieste lumen asciscitur; non poterat; sed ut formam tibi daret imitandae
ita tamen ut illis quoque misericordife si credant, humilitatis, qua juxta humilioribus doceret ac su-
prserogativa servetur. perioribus deferendum. Deuique alibi regulo dicit
80. Addidit, non temere judicaudum, ne cum sis « Vade, filius tuus vivit [Jodn., iv, 30), » ut scias et

tui conscius ipse delicli, in alterum cogaris ferre potentiam divinitatis, et humilitatis gratiam. Ibi

sententiam (69). noluit pergere, ne in reguli filio videretur magis di-

81. (Vers. 44.) Magna etiam disciplina, ut de viliis detulisse : hic ipse perrexit, ne videretur in cen-
infructuosis fructuosa non quaeras, nec de incultis ^ turionis famulo conditionem despexisse servilem;
proventum fecunditatis exspectes. Unicuique enim omnes enim, servus et liber, in Christo unum sumus.
siia cullura dat fruclus. mundi
In spinis islius 85. Sed vide fidem praerogativam esse medicinae.
ficus illa non potest reperiri, quae quia fecundis Adverte etiam in ipso populo gentili perspicaciam
fructibus mehor est, bene species ei resurroctio- esse mysterii. Dominus pergit : excusat centurio,
nis aptatur; vel quia, ut legisti : « Ficus dederunt militarique deposito tumore, reverentiam sumit, et

grossos suos (Cant., u, 13); » quod immaturus, et ad fidem facilis, et ad honorificentiam promptus.
inutilis, et caducus in Synagoga fructus ante prae- Et bene Lucas etiam in occursum amicos dicit csse

cessit; vel quia immatura vita 1375 nostra est a cenlurione transmissos, ne praesentia sua gravare
in corpore, natura in resurrectione. Et ideo procul Domini verecundiam videretur, et officium officio

a nobisdebemus saeculares soUicitudines abdicare, provocasse. Haec moraliter.

quae mordeant animum, mentemque adurant; ut 86. Mystice autem, quem Judaeorum popuhis
maturos fructus culturae diligentis possimus adi- crucifixit, inviolatum ab injuria manere desiderarel
pisci quod in incullis ^istius mundi reperire non
: populus nationum; et quod ad fidem per- 1376
possumus Quia non legunt de spinis flcus, neque de r^ tinet, sermoni credidit, hoc est, nou hominis, sed
:

tribulis vmdemiant uvam. Alterum ad mundum et Dei potestate conjiciens dari a Chrislo hominibus
resurrectionem alterum ad animam et corpus
, sanitatem quod vero ad mysterium spectat, vidit ;

referlur; vel quia nemo peccatis fructum acquirit in pectora adhuc gentilium non esse penetrabilem

animae sutc, quae sicut uva pi'oxima terris corrum- Christum. Et ideo quia necdum cogitationis prae-

pitur, in superioribus maluralur ; vel quia nemo teritae maculas abluisset, gravari se magis Domini
polesl damnationem carnis evadere, nisi quem dignatione putavit, quam juvari. Sic illa vidua

Christus redemerit, qui sicut uva pependit in ligno. Sareptana indignam se prophetico judicavit hospi-
Procul igitur ab damnato homini
illa carne, quae tio (III Reg., XVII, 18). Ideoque Dominus in uno isto

tribulos generare praecepta est [Gen., m, 18), leve- fidem gentium praeferebat.
mus oculos spiritales, tendamus manus, ut Chris- 87. (Vers. 9.) Et quidem si sic legas : In nulk

tum vindemiare possimus. tantam fidem inveni in Israel, simplex intellectu;

(69) Rom. edit., delicti, dum altcrum judicas, in vet. edit. Nobiscum autem consentiunt, exceptc
teipsum cogaris ferre senlentiam. Optime, si sen- quod pro cogaris, ut habetur in mss., praeferuni
5um specfes. At vero dissenliunt omnes mss. ac cogitaveris.
 m:> EXI'OSITIONIS IN LUCAM FJI!. V 1748

et facilis cst. Sin vcro juxta Graecos : Nec in Ismel K nis aboluerint, et tiimulo proxima corpora jaceanl
tantmn fidem inveni, tidc hujus etiam clectioribus, defunctorum verbo tamen Dei jam morilura
,

el Dcum videnlibus aiitcfertur. 1377 resurgunt (72) cadavera, vox redit, reddi-
88. (Vers. 10.) Videtc autcm oiconoiniam : pro- tur filius matri, revocatur a tumulo, eripitur a se-
batur tides domini, et servi sanitas loboratur. pulcro. Quis iste est turaulus tuus, nisi mali mores?
Potest ergo jneritum domini etiam famuiis sulTra- Tumulus tuus perfidia est, sepulcrum tuum guttur
gari, non soliim fidei merito, sed etiam studio dis- est « Sepulcrum enim pateus est guttur eorum
:

ciplinx. Spcctate etiam alteram oeconomiam Domi- {Psal. V, 11), » unde verba morlua proferuntur.

nicffi Immilitatis : quai non spondet, operatur (70), Ab hoc scpulcro te liberat Christus, ab hoc tu-
namque etsi nondum iniperaverat sanitatem mulo resurges, si audias verbum Dei.
tamen servi qui missi fuerant, sanum servulum 92. Et si grave peccatum est quod poenilen-
repererunt. tife (73) tuae lacrymis ipse lavare non possis, fleal
(Vers. 12-14,) Ciim autcm appropinquaret portae pro te mater Ecclesia, qua; pro singulis tanquara
civitatis, ecce effercbatur defanctus filius unicus rna- pro unicis filiis vidua mater intervenit; compati-
tris sux, et hxc eral vidwi ; et turbn multa civito- tur enim quodam spiritali dolore natura?, cum suos
tis cum illa. Quam cum videret Dominus, miseri- B libcros lethalibus vitiis ad mortem cernit urgeri.
cordia motus, dixit illi : Noli ftere. Et accessit et Visccra sumus de visceribus ejus (74); sunt enim
tetigil loculum. et spiritalia viscera, quee habet Paulus dicens :

89. Et liic locus ad utramque redundat gratiam, « Ita, frater, ego te fruar in Domino, refice viscera

nt ct cito ilecti divinam misericordiam malris vi- mea in Christo [Philem., 20). » Nos ergo viscera su-
du8e lamentatione credamus, ejus pra?cipue quee mus Ecclesiaj ,
quoniam merabra sumus corporis
nnici lilii vel labore, vel mortc frangatur, cui ta- ejus, de carne ejus et de ossibus ejus. Doleat igitur

men viduaj gravitatis meritum exsequiarum turba pia mater, assistat ct turba; non solum turba, sed
conciliat ; cl lianc viduam populorum turba sep- etiam multa compatialur bonce parenti. Jam resur-
tam, plus videri essc quam feminam, quaj resur- gcs a funero, jam liberaberis a sepulcro ; stabunt illi

rectioncm unici adolcscentis filii sui lacrymis ministri tui funeris, incipies vitalia loqui, timebunt
meruerit impetrare; eo quod sancta Ecclesia po- omnes; unius enim exemplo plurimi corrigentur.
pulum juniorcm a pompa funeris, atque a supre- Laudabunt etiam Deura, qui tanta nobis reraedia
mis sepulcri suarum revocet ad vitam contcmpla- vitandae mortis indulserit.
tione lacrymarum ;
quai ilere probibetur, cum ei
p (Vers. 19.) Et convocavit duos dc discipv.lis suis

resurrectio debeatur (71). Joanncs, et misit ad eum dicens : Tu es qui venturus

90. Qui quidem mortuus in loculo, materialibus es, an alium exspcctamus?
quatuor ad sepulcrum ferebatur elementis ; sed 93. Non simplex intellectus in simplicibus est
spem resurgcndi habcbat, quia ferebatur in ligno. verbis, alioquin pra?sentibus superiora compugnant.
Quod etsi nobis anlc uon proderat, tamen postea- Quomodo enira Joannes, quem in superioribus
quam Jesus id tetigit, proficere coepit ad vitam, ut Deo Patre demonstrante, cognovit, hic nescit?
esset indicio salutem populo per crucis patibulum Quomodo et ibi quera ante nescivit, agnovit; et hic
refundendam. Audito igitur Dei verbo, steterunt quem jam ante sciebat, ignorat? « Nesciebam, in-
acerbi illius funcris portitores qui corpus humanum quit, eum sed qui misit me baptizare, ipse mihi
;

lethali lluxu natura^ materialis urgebant. Quid enim dixit Supra quem videris Spiritum sanctura de-
:

almd, nisi quasi in quodam feretro, hoc cst, su- scendentem [Joan., i, 33), » Et dicto credidit, et

prcmi fuueris iustrumcnto jacemus exanimes, cura domonstratum agnovit, et baptizatum adoravit, et
vel iguis immodica^ cupiditatis cxa*stuat, vel fri- venientem prophctavit. Donique, « Ego, inquit, vidi
gidiis humor exundat, vcl pigra quadam corporis el testimonium perhibui, quoniam hic est electus

habitiulino vigor bobctaliir animorum, vcl concretal) Dei (To) Quid ergo fieri posset ut sic
(Ibid., 34). »

noster spiritus labe, pur;c lucis vacuus mentom jiropheta tantus erraret; ut de quo dixerat « Ecce :

alit? 111 siiiit nostri funeris portitorcs. qui tollit peccata mundi (I6trf., 29), » adhuc eum Dei
91. Scd (piamvis suprema mortis spem vita; om- Filium esse non crederet ? Aut enim insolentiffi est

(70) Rom. odil. soUi, ccconomiam. Dominus qux non revera.

^imidet, opcndur. etc. (73) si lubet, cum iis quse habentur
Haec confer,
(7!) Omnos edit. ac non pauoi. ])rohibetur
niss. lib. Dcpa^nit., cap. 2, ubi multa qutB variis ab auc-
II

toribus de peccatis canonicis, publicaque eorum

I

Ioum cui re.^iurreclio debcbatur. Alii tamen plures ac

potiores uobiscmu faciuut. lllic ergo signilicatur ipsi poenitentia solenl expUcari, istis plane similia ac
'Rcclosiic filionim siioruin doberi resurroctionom peno oadom reperies.
luod ooncinnius rospondot antecodentibus. (7i) Ita edit. ac pauci mss. Alii autem partim,
(7-2) Rom. edil., jam mortua resunjunt, satis com- Viscera Dei sumus, viscera Ecclesix: parlim, Viscera
inode. Cann lamon aliie et cuncti mss. prieferaut sumus ejus Ecclesix.
<im moritura, el priori membro
corpora defunclo- (75) Rom. edil. cum paucis iisque recontioribus
lam nominata loci sonsus hic
sint, vidotiir tortius mss., Hic est Filius Dei. Cui lectioni favet etiam sacer
sso. ut corpora sive morlua. sivo jam moritura toxtus. Roliqute tamen edil. cum caeteris mss., hic
verbo l")oi dicantur rosurgoro; nisi maluoris cadavera est electus Dei.
.iam morilura vocari ptjccatores, eo quod uoudum
1747 S. AMBROSIl 1748

divina ei tribuere nescias; aut de Dei Filio ^^ ostendit {Josue, v, 14), dicnnt utique Tu es qui ven-
quem :

dubitasse perUdia est. Non cadit igitur iu talem turus es, an alium exspectamus? Cum autem vene-

prophetam tanti erroris suspicio. rint ad Evangelium, et cognoverint illuminari cse-

94. Itaque si intellectus simplicis forma compug- cos, ambulare claudos, audisse surdos, inundatos
nat, spiritalem quaeramus figuram. Et quia supra esse leprosos, mortuos resurrexisse, tunc dicunt ;

jam diximus [in Luc, c. iii) in Joanne typum esse Vidimus eum, et oculis nostris perspeximus, et in
legis, quse prienuntia fuit Christi ; recte lex quse vesligia clavorum ejus digitos nostros inseruimus.

pectoribus perfidorum, tanquam seterna carceribus Videmur enim nobis vidisse quem legimus, spec-
luce vacuatis, corporaliler tenebatur inclusa, quam tasse pendentem, et vulnera ejus, spiritu Ecclesiae
viscera fecunda pcenarum, et fores amentise coerce- scrutante, lentasse; si enim digito Dei ejiciuntur
rent, plenum exitum testimonii Dominicee dispensa- daemonia, fides quoque digito Ecclesise reperitur.
tionis sine Evangelii nequit astipulatione perferre Aut fortasse in parte quadam operatrice corporis

(76). Prophetavit quidem lex in Exodo baptismatis nostri omnes videmur investigasse Dominicae se-
gratiam per nubem et mare {Exod., xiii, 21; xiv, riem passionis; tides enim per paucos ad plures
22); 1 378 spiritalem in agno praenuntiavit escam pervenit. Lex ergo Chrislum venturum annuntiat :

(Exod., xn, 3); fontem perennem designavit in pe-B Evangelii scriptura venisse confirmat
tra (Exod., xvii, 6); remissionem peccatorum in Le- 98. Nonnulli etiam de ipso Joanne sic intelligunt,
vitico revelavit (Levit., xxv, 10); regnum coelorum magnum quidem ita pi'ophelam, ut Christum agno-
annuntiavit in psalmis ; terram repromissionis in sceret, annuntiaret remissionem peccatorum futu-

Jesu Nave manifestissime declaravit. ram; sed tamen non tanquam dubium, sed tanquam
omnia cum Joannis quoque congruunt
95. Hsec pium vatem, quem venturum crediderat, non cre-
testimonio; sed tamen tyrannicis mundi istius po- didisse moriturum. Non 1379 igitur fide, sed

testatibus quominus lucem Dominicee resurrectionis pietate dubitavit. Dubitavit et Petrus dicens : « Pro-

effunderet, inclusa cohibetur. Mitlit ergo discipulos pitius esto, Domine (78), non fiet hoc {Matth., xvi,

suos ad Christum Joannes, ut supplementum scien- 22). » Ille fidei princeps (cui se Christus nondum
tise consequantur, quia plenitudo legis Christus est; Dei Filium dixerat, et tamen ille crediderat {Ibid.,

ut quoniam nutant pleruraque dicta sine factis, et 16) de morte Christi, nec Christo credidit. Pietatis

fides plenior gestorum testificationibus, quam ver- aifectus, non indevotionis est lapsiis. Denique alibi

borum sponsionibus exhibetur, quai tunc in pecto- lavari sibi pedes recusat {Joan., xui, 8), ubi mysterium
ribus Judseorum velut obserata lege nutabat, ipso p non agnoscit, dum dominico gravatur obsequio.
spectaculo Dominicse crucis, et pleno resurrectionis Ergo moriturum Christura nec sancli crediderunt :

testimonio panderetur. « Quod enim oculus non vidit, nec auris audivit,

96. Et fortasse isli discipuli sunt duo populi, quo- nec in cor hominis ascendit, hsec praeparavit Deu3
rum unus ex Judaeis credidit, alter ex gentibus, diligentibus eum (I Cor., ii, 9). » Religiosis itaque
qui ideo credidit (77), quia audivit. Voluerunt ergo (79) lapsus amoris fidem non impedit.
isti videre propter illud : « Vestri autem beati oculi 99. Denique Dominus, sciens neminera sine Evan-
qui vident, et aures vestrse quse audiunt {Maith., gelio plene credere posse, quia sicut fides a Veteri
xiii, 10). » Sed etiam nos vidiraus in Joanne; oculis incipit Testaraento, ita impletur in Novo, interro-
nostris perspeximus in apostolis; et manibus uos- gatus de se, non verbo aliquo, sed factis se esse
tris perscrutati suraus in Thoraae digitis : « Quod signavil.
enim erat ab initio, quod audivimus, et quod vidi- (Vers. 22.) Ite, inquit, nuntiate Joanni qux au-
mus, oculis nostris perspeximus, et manus nostrse dislis et vidistis. Cseci vident, cluudi ambulant, surdi
scrutatse sunt de Verbo vitse , et vita apparuit audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt, pau-
(I Joun., I, 1, 2). »Quando apparuit? Quando vidi- peres evangelizantur.
mus. Non sic apparebat antequam videretur. Gratias D 100. Plenum sane testimonium quo Dominum
ergo Domino, qui cruciCxus est pro fide nostra, cru- propheta cognosceret; de ipso enim, non de alio
cifixus est pro cupiditatibus nostris. Mens mea in fuerat prophetatum, quia « Dominus dat escam esu-
illo crucifixa est. rientibus, Dominus erigit allisos, Dominus solvit
97. Itaque et nunc qui Vetus Testamentum re- compeditos, Dominus illuminat csecos, Dominus
censent, antequam cognoscant Evaugelium, et diligit justos, Dominus custodit advenas, orphanum
quasi quaedam Dominici corporis legunt vestigia, et viduam suscipiet, et viam peccatorura extermi-
venturum putant, et requirunt utrum ipse sit Chris- nabit {Psal. cxlv, 8, 9). » Qui ista, inquit, faciet
tus Dei Filius qui venturus est. Et cum legunt « Regnabit Dominus in aeternum {Ibid., 10. » Ergo
quando cum Abraham locutus est {Gen., xviii, 20-32; non humanaj ista, sed divinse virlutis insigniasunt,
XXII, 1, 2, 1 1-18), vel quando se dux militiae coelestis csecis perpetuai noctis tenebras aperire, defossorum-

(76) Edit., astipulalione proferre, mss. nonnulli, non legitur in mss.

prxferre ; reliqui, perferre. (79) Edit. omnes ac mss. nonnuUi, Religiosus itaque.
(77) Mss. aliquot, qui Deo credidit, etc. Alii multo plures, Religiosi ilaque. Duo, sed recen-
(78) Edit., Propilius esto tibi, Domine, sed vox tihi tiores, addunt viris.
 1749 EXPOSITIOMS IN IXCAM IJU. V. 1750

que oculorura vuliiera infiisa luce sanare, auditum ^ solida! juslitiije nullus cst fiuctus; qui forensibus
in aures insinuare surdorum, laxatis soluta mem criniti phaleris, nodis obsiti, vacuo oris strepitu so-
bra reformai'e coinpagibus, in liic<im tjiioqiie refuso nori, nulla sui ulililale, freiiuenli etiam ofTensione,

vigore vivcndi rcvocare dofunctos. intus inania, foris speciosa sectantur. Arundines
101. Hajc ante Evangelium vel rara, vel nulla. sunius, nulla validioris nalurae radice fundati. Et si

Keceperit Tobias oculos [Tob., xi, loj, unus cst in levis aspiraverit prosperioris aura successus, vago
exemplo; tamen angeli fuit illa medicina, non
et motu proxinios verberamus inopes ad suffragan- :

hominis. Elias raorluum suscitaverit illc tamen : dum, facilos ad nocendum. Arundines fluvios amant,
lOgavil et llovil (III Reg., xvii, 20, 21); hic jussit. ct nos labentia raunda caducaque delectant.
Hlisaeus leprosum inundari fccerit (IV flej., v, 14); 105. Tamen hanc arundinom si quis de terrae
iion lamen illic valuit praecepti auctoritas, sed ligura evellat plantariis, et superOuis exuat, exspolians
mysterii. Non defecerit ad escam vidua; esurientis, se veterem hominem cum actibus ejus, et scribae
propheticis sc multiplicans farina praeceptis (III velociter scribcntis manu temperet, incipit non
Reij., XVII, 16]; unaiu tainen viduam farina illa, vel arundo esse, sed calamus, qui prajcepta coelestium
jiotius eaindem quoque sacramenti species praefi Scripturarum penetralibus imprimat mentis, tabu-
gurata servavit, Sed tamen parva adhuc ista Domi- B jjs cordis inscribat. De quo calamo habes dictum
nicae testificationis cxempla sunt : plcnitudo fidei, « Lingua mea calamus scribae velociter scribentis
crux Doniini, obitus sepultura (80) est. Et ideo cum {Ps'il. xLiv, 2); » quod ad Christum alii referre
illa superioi"a dixisset, addidit : volunt. Uuo igitur loco et verbum, et calamus
(Vers. 23.) Bcatus, inquit, qui in me non fuetit legitur, et scriba. Verbum, quia de genitali Patris
scandalizalus. processit arcano : « Eructavit cor meum verbum

102. Crux enim etiam electis scandalum posset bonum {Ibid.). » Calamus, quia caro Christi palernae
Htlcrre, sed nullum hoc niajus divinte persona^ est seriem voiuntatis expressit, et linguaj raandata di-
teslimonium ; nihil est quod niagis esse ultra vinae sacri cirusionc cruoris implcvit. Scriba, quia
liumana videatur, quam tolo unum se obtulissc calamo suo individua quadara distinctione, Novi et

pro niundo; hoc vel solo plene Dominus declaratur. Veteris Testamenti, vel divinitatis et carnis, paternae
Dcniquc sic designalus est a .loanne : « Ecce Agnus nobis dispositionis mysteria revelavit.
l)oi; occp qiii tollit peccata muudi (Joan., i, 29j. » 106. Hunc calamum imitare tuae carnis tempera-
Veruin hoc duohus illis viris Joannis discipulis, sed raento. Et calamum tuum, hoc est carnem tuam.
iiobis omnibus respondelur; ut ila credamus in /^ tinge non atramento, sed spiritu Dei vivi; ut quod
Hhristuin, si facla conveniunt. Veniet enim qui scribis, <eternuni sit. Tali calamo Paulus illam epi-
1380 lioc sibi noraen usurpel, quem licet homi- stolam scripsit, de qua dicit : « Epistola nostra vos
iiis noii queas appellalione secernerc, faclorum estis... scripta non atramenlo, sed spiritu Dei vivi
lamen consideralione discernas. (II Cor., m, 2, 3). » Tinge carnera tuani in Christi
(Vers. 24.) Quid existis in desertum videre? arun- sanguine, sicut scriptum est : « Ut tingatur pes tuus
'lincm vento moveri? in sanguine {Psal. lxvii, 24). » 1381 ^^ ^^ ^SO
103. Ubi praimonuit discipulos Joannis in crucem vestigium animi tui, et mentis incessuin indubitata
hominicaiu csse credcndum, redeunlibus illis, cou- confcssione crucis Dominicae tinge. Tingis carnem
vcrsus ad turbas, ccepil ad virtulem pauperes pro- tuain in Christi sauguine, si vitia diluas, peccata
vocare; ne exaltati corde, mente instabiles, consilio detergas, raortem Christi in lua carne circumferas,
inhrmi, speciosa ulilibus, aeternis caduca prapfer- sicut Apostolus ait : « MortiQcationem Jesu Christi
renl; sed huraili spiritu cruconi potius tollcrent, in corpore nostro circumferentes JI Cor., iv, 10). »

iiuam phaleras inuiidi liiijus extollerent; cl quasi Noli ad terrena inflecti, ne tuam arundinem fran-
heati paupcres, qui nihii haberent sa-culi quod gas. Et ideo de Christo, quia non erat ad terrena
ainittcrent, libenter corporis vitam cum immortali D curvandus, prophetatum est « Arundinem quassa- :

gloria commutarent. Non otiose igitur sancti Joan- tam non confringet {Isa.. xui, 3),»quoniam carnem
nis hic persona laudalur, qui vilw amore postha- quam peccata quassaverant, resurrectionis virlute
bito, justitia^ formam nec mortis tcrrore mutavil. solidavit. Bona arundo caro Chrisli, qufe serpentis

lOi. Qnid, inquit, cxistis in dcsertum vidcvc? De- diaboli caput, et mundan» cupiditatis illecebras

serto mundus hic comparari videtur, adhuc incultus, patibulo crucis afflxit.
adhuc sterilis, adhuc infecundus, in quem negat (Vers. 24, io.) Sed quid existis in dcsertum videre?
aobis ita Dominus prodeuuduin, ut incnte carnis Arundincm vento moicri? Quid existis videre? Homi-
'
inflalos vacuosquo virtutis inlernrc viros, et fragili ncm mollibns vcstimcntis indutum?
so gloria- srt^Hilaris subliiuiUto ja«lantes, pro exem- 107. Non hic Domini serrao de vestibus ;
quan-
plari quodam et imagino nobis putcmus imilandos; quam plerosquo mollioris cura vestis elleminet, qui
luos procellis mundi hujus obnoxios vila raobilis quasi lanae onus ferre non possint, sericas vesle.4

mquietat, jure arundini comparandos : in quibus lectis per terram verrunl vesligiis, usuque faciunt

(80) Mss. non pauci, obilus sepuUura. Et ideo, otc.

1751 S. AMP.ROSII 1752

iit amictus oneri sit. Sed tamcn alia videtur hic^qnibus ffiqualis esse poterat sorte nascendi. Alia
indumenta signare, et, nisi fallor, humana corpora ista natura est, nec cnm hnmanis generationibus
quibus anima nostra vestitur. Denique et Joseph coraparanda. Non polest homini cum Deo csse
tunica ad speciem Dominici corporis crnentata est ulla collatio; suis eniin quisque pr«ferlur. Denique
{Gen., XXXVII, 31). Et Apostolus ait : « Exucns se eousque cum Dei Filio non poteraL Joannis uUa esse
carnem, principatus (81) et potcstales omncs tra- collatio, ut et infra angelos aistimctnr.
duxit [Coloss., II, 15). » Quid alind ostendit, nisi (Vers. 28.) Nam qui minor est, inquit, in regno

vice indumenti corpus fuisse, quo se ista exspoliavit CGHlorum, major est eo.
Dominus in passione, ut divinitas libera itnmunis- m. Etcnim qnoniam angelum dixerat, homini-
que maneret injuriaj? Totns igitur hic locus exem- bus jure preelatus est; et quia inter natos mnlienun
plo nos prophetico ad virtutem subeundai passionis declaraverat potiorem (vers. 27), ideo addidit :

hortatur. Deniquc addidit : Nam qui minor esl in regno coelorum, major est eo;

(Vers. 25.) Ecce qui in veste pretiosa smt in domi- ut angelis scii^es esse cedendum. Merito auteni
bus regum sunt. Joannes suis praefertnr aiqualibns, a cujus diebus
108. Sunt etiam mollia indumenta dehciosi aclus « Regnum coelornm cogitur [Mutth., xi, 12). » Quae
et mores; propter quod nos hortatur Apostohis, 1> subobscura videtur esse iocutio, et ideo eam de
ut exspoliantes veterem hominem cum actibus ejns alio libro Evangehi putavimus derivandam. Nam
induamus novum [Coloss., m, 9, 10), in qno non si Htteram sequamur, ulique inferior a potiore
dulcis illecebra sit, ludusque lascivise, sed usus cogitur : regnum antera cceli prajstat humanis. Sed
laboris et fructus; eo qnod tenera corporis cura, cnm sint aliqua quse cogendo densari feruntur, non
luxuque, et lasciviarum cupiditate moUitos neqna- est absurdum quia cogitur regnum, quando a plu-
quam coelestis aula suscipiat, ad quam duris labo- ribus frequentatur.
riosae gradibus virtutis ascenditur, Hi vero quibus 112. « Cogentesque diripiunt illud {Ibid.). » Si

fluida deliciis membra solvuntur, regni coelestis repetamus Dominicuin illud quod scriptum est, di-

extorres, mundi hujus habitacula conse-

inlra cente Filio Dei : « Regnum Dci intra vos est {Luc,
nescunt, quos rectores hujus mundi atque tenebra- XVII, 21); » adverlimus in nobis regnum coeleste

rum incolas esse non dubium est. Hi (sunt (82) solidari, cum Christus exploso mundani principis
enim reges {Ephes., xvi, 21), quia saeculari quadam regno, fugatisque dehciis saecularibus, intra noslro-
potestate dominantur) suorum oemulos operum re- ruin secreta regnat aniraorum. Vis igitur mcnti
ceperunt. pi affertur humana3, qnse diversis illecebris deUnita
(Vers. 26.) Sed quid existis videre? Prophetam? laborem fugit, voluptatera expetit; cum vel metu
JJtique dico vobis, et plus quam propheta hic est. supplicii coercita, vel prsmio provocata, vincere
109. Quomodo igitur in deserto Joannem videre ipsa se nititur : et tanquam exantlatis laboribus,
cupiebant, qui erat clausus in carcere (83)? Qncm palraam qua? sibi plurirais adversantibus subtra-
nobisDominus imitandum proponit, qui viam Do- hebatur, contendit eripere. Rapiraus enira ex hoc
mino non solum nascendi secundum carnem ordine mundo palmam salutis, et qnasi excubantibus
fideique nuntio, sed etiam prsecursu quodara glo- obsessos serpentibus fructus pervigili labore decer-
riosae paraverit passionis. Major 1382 ^ane pro- pimus; ita tamen ut non furtiva sublatio, sed
pheta, in quo finis est prophetarum. Major pro- direptio sit triumphalis. Est et aliud direptionis
pheta, qnia multi cupierunt videre quem iste pro- genus, quando aliis sublata diripimus. Qui sinl

phetavit, quem iste conspexit, quem iste baptizavit. igitur raptores illi, non laboramus intelligere, cum
110. Sed tamen numquid et illo major, de qno de Benjamin lupi rapacis genere nos manare nove-
Moyses dixit, quia : « Propbetam... vobis snscitabit rimus {Gen., xlix, 27). Preecesserat Joannes,. ut
Dominus noster {Deut., xviii, 15)? » Et de quo justificaret populuni Judffiorura; ipse Dominus ve-

dixit « Erit autem omnis anima quse non andierit

:
D nerat ad oves perditas doratis Israel : apostolos
prophetam illura exterminata de plebe {Ibid., 19)? » destinaverat, ut fidem 1383 populi Judseoruni
Si igitur Christus propheta, quoraodo major hic vel disputatione, vel signis miraculisque fundarent;

omnibus? Numquid Christnm prophetam nega- sed cum illi munera sibi oblata defngerent, publi-
mus?Imo et Dominum prophetarum confilemur : cani et peccatores in Deum credere, in fidem coire
Joannem autera prophetam assero, et hunc omni- cceperunt. In his igitur aposlolica prsedicatione
bus (84) dico esse majorem, sed inter mulieris, non regnum ccelorum cogitur, et fidelis populi aspira-
virginis natos {Luc, vii, 28). Major enira fuit iis tione solidatur.

(81) Rom. edit. sola, Exuens principatus. In quo ei clausus in carcere? Quse quidem verba non esse hoc
patrocinatur textus Apostoli, atque omnes versiones, loco plane supervacanea ex eo intelUgitur, quodinfra
Syriaca excepta, quse nobiscum facit. de praecursu passionis subjicitur.
(82) Ita mss. septem meUoris notse. Alii nonnuUi, (84) Amerb. ac Era. cum mss. probatioribus,
atque tenebrarum coeperunt. Hi sunt, etc. Reliqui Imo et Domimm prophetarlim (mss., prophetam) as-
demum et edit., atque tenebrarum vocat Apo.<itolus. Hi sero, et hunc omnibus, etc, quod minime displicet.
sunt enim reges. Rom. expunxit sunt enim. Gill. lamen, ac Rom. edit, cum aliis mss. ut nos in f

(83) Resecaverat edit. Rom., Quomodo igitur textu.

1753 EXPOsrrioNis in lucam ijh. vi. n.Ji

\\',L Diripit rc^num illa qii.-n fluxu sanguinis la-^jiixta lcgciii, ut mc qui cram siiie lege, servaret.

bora])at; nani cuni Dominiis ad liliam [)rincipis Rnpilur (".hristiis, ciim aiiis promittilur, aliis prai-

. iiagogae tcnderet, fiirtivo quodam tactii sanilatis destinatur : rapitur (^hristus, cuiii aliis nascitur,

irmcdiuin prailibavil(Luc., vui, 4i). Diripit repnum aliis sullrajjatur; rapitur Christus, cum ab aliis

s.i) illa Cliaiiana?a, qiia^. a suis finihiis egressa occiditur, soi^elitur a nohis; rapitur iusidiantihus,
ilumabat diccns : " Misercre mei, Dumiiio, Fili rapitur doriuicnlihus. Habes ubi ipsi confessi sunt
Havid : filia mea malo a damionio vexatur {Mattfi., nos rapuisse, se dormisse, dicentes : « Dicite quia
22j. » Vcrc haec regnum cocgit, pertiuax in discipuli ejus nocte venerunt, et furati sunt euni,
|precibus, sapieus iii responsis, fidelis in vcrhis. nobis dorniientibus (Matth., xxviii, 13). » Surgc igi-
Pnetcreuntem rcvocat, taccnlom rogat, exciisantcm tur qiii dormis ; ne ct tu dum dormis, Chrislum
iiiorat, negaiitcm iiiclinat. Noiinc tibi vidclur cri- amittas. « Surge qui dormis, et cxsurge a mortuis
iii-re, cum clicit qiiod negalur, pr.Tpriperc quod aliis (Ephes., V, 14). » Vides mortuos esse qui dormiuut?
scrvatur? Ncgavcrat ctiim Dominus paiiem filio- Et ideo non invidemus aliis, sed providemus nobis;
1 iiin dari canil)us oportcre : ac illa consensit, et non cnim mortui poterant servare viventem.
1 ons(!nticndo diripuit dicens
,,,.,,,
:

j
« Iltique,
, .
nomiiic;
n ll'>- Exsurgant
.

vel sero qui

...,.•
dormierunt, etiam
naiii ct catclli cdunt uo micis quu! cadunt de lueusa l> _. .

qiii (^hristum perdidcrunt. Non sic amittitur Chris-

ominoruin suorum [Ibid., Tl). »
lus, ut non rcvertatiir (80), si tamen requiratur :

\\\. ([uemadmodum regnum ccclestc

Didicisli
sed vigilantibus rcgreditur, et exsurgentibus pra;.sto
ipiatur. Cogamus igilur ct nos, diripiamus illud;
est; imo omnibus adest, qui ubique seniper est
Ncnio enim nisi festinans paschii manducal (E.cod.,
quia complet omnia. NuUi enim delicit, nos delici-
\ii, 11). Scd qua" est ista qua> rajtit i-cgnum? Non
inus; nulli, iiiquam, deficit, superahundat omni-
iiiiprohitas, non lascivia, non voluptas; sed ilia de
bus; supcrabund.ivit eniiii peccalum, ut superahun-
i|iia dicitur : « Magna est lidcs lua : fiat tihi sicut
darct gratia. Gratia Christus est, vita Christus est,
\ is [Miittli., XV, 28). » Eccc rapuit, qua'. quod voluit,
Christus est resurrectio; qui surgit igitur, iavenit
iinpelravit; ciuod rogavit, cxtorsit. Hapuit ct illa
csse prae.senlem.
\hIii;i, qua' frcqucnUu' orando, si iion propter iniio-
' rntiam, saltem propter importunitatem ut exau- 117. llapitur ergo regiium coclorum, cum Chris-
'liatiir, cxlor([uet [Luc, xviii, 5). lus a domesticis denegatur, a gentilihus adoratur :

1384 ^'•'- R-ipiiil' igilur Ecclesia Synagoga^ rapitur cum ab illis rcpudiatur, a nobis colitur :

ivinniiii. Hcgnum nicum Cliristus est; rapio illiim ^-, rapitiir cum pcr haereditatem non agnoscitur, pei
liida'is missum siib legc, iialuin in lcge, nulritum adoptioncm acquiritur.

(8o) Ful. et duobus Colb., post vcrbum

In cod. ordo tractans ; et ideo si hic diripit regnum, etc.
lirxlHmvil, inlcrpolantur sequenlia Dxmones, m- : Sed hajc omnia aliunde in lextum Irauslata csse
M(i7, cjicile, cl discite quis in ea diqnus sit, atquc ibi inanifeslum est.
lanclc. Iluque Jiec hic mauflatuni vidctur ut Clirisluni (8G) Sic omnes mss. E contrario omnes edit., ut
"oi FHium priedicarenl. Ordo igilur disputationis est non reperiatur.

LIBER SEXTUS.

(Vers. 29, .30.) Et omnis poimhts aiidicns, et publi- operum, aliaopus; opus enim mcntis sapero pru-
•nnijustificaverunt Dcuin, baptizati baptismo Joannis denter, sentire vivaciter. Haec dona natura" sunt :

''hariaxi aiilcm ct lcijispcriti consilium Dci sprcvcruntT^ operator autcm non crealura esl, sed creator, hoc
n se, non Iiaptizali. ost, non naluno muniis, sod muncralor naturiT.
1. Aperuil sauctus Liicas spocialihiis additis. 2. .lustificalur ita(|ue Deus ipso por haptismum,
j(]uod quasi generalihus sanctus Matthanis subobscu- dtim sc homiaes peccala propria conUlendo jus-
niin rcli(]uorat; illo enim ait : « Et justifioata ost lilicant, sicut scriptum ost : « Dic tu iniquitates
sipicntia a liliis suis {Matth., si, 19). » Prinuim qtia' ttias, ut justiliceris {Isa., xuii, 26). » Justificaliir
-it illa sapienlia, hic vidcuuis oxpressum ; ait cnim : iu co, quia non por contumaciam rofutalur, sod
liiftificavcrunt Ucum. ncus orgo sapientia osl per justitiam Dci muiius agiioscitur : « Justus enim
piia sapicntia Dci Filius osl; sapientia per n.itti- Dominus, et justitiam dilexit (Psal. x, 8^. » In eo
im, non por profecltini. Alia est sapientia Dei ergo justificatio Dei est, si noii ad indignos el ob-
i'.itris virttis , alia sapioulia virtus anim.a^ : illa noxios, sed ad innocentos per ahlulionem factos
.lata est (87), lucc croata. Alia sapioiitia auctor videatur et juslos sua luunera transtulissc. Juslifi-
' (87) Rom. odlt. sola, illa genita est. Sod quorsum cantat Ecclesia, non raodo genilus, verum etiara ^x
-ita inulalio, cum
Chrislus passim in scriptis Pa- Palre natus dicatxir?
rum, vnrtisquo Syrabolis qure ot recipit, et quotidie
17SS S. AMBROSll ITofi

cemus igitur Dominum, ut jnstificemur a Domino. ^ omnes justitia servatur, ut susceptio fiat fidclitim,
.T. Quid Deum, impensius requira-
sit justificari rcjectio perfidoruiu. Unde plerique Grieci sic ba-
n)us. « Sit autem Deus verax,
Apostolus dicit : bent : Justificulit est Supienlia ab omnibus operibus
omnis autem honio mendax, sicut scriptum est IJt : suis; quod opu? justitiae sit, circa uniuscujusque
justificeris in sermonibus tuis, et viucas cum judi- meritum servare mensuram.
caris [Rom., ui, 4; fsal. l, 6). » David quoque di- 7. Bene ergo dicit Ctintavimus vobis, et non sal-
:

cit : « Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, taslis. Cantavit enira Moyses quando in mari Rubro
ut justificeris in sermouibus tuis, et vincas cum ad transitura Judaiorum lluctus obriguit, unda cir-

judicaris [Psnl. l, 6). » Ergo is qui peccat, et con- cumstetit, eademque oquos /Egypliorum, ascenso-
fitelur Deo peccatum, justificat Deum cedens ei resque rofusa deniersit (Exod., xv, 1). Cautavit
viuceuli, et ab eo gratiam sperans. In baptismate Isaias dilectae vinecP, (89) suae canticum {Isa., v, 1),

igitur justificatur Deus, in quo est confessio (87'), significans asperam fldgitiis fore plebem, quae fe-

et venia peccalorum. cundis prius erat virtutibus fructuosa. Cantaverunt

1385 '^- l^on contemuamus igitur sicut Phari- Hebroei, cum vestigia eorum tactu flammai roran-
saei cousilium Dei. Consiliuui Dei est in baptismate tis humescerent, et inlus extraque ardeulibus om-
Joannis : quis igitur dubitet Dei esse consihum in B nibus, solos tamen ignis iunoxius lamberet, nec
Christi Hoc
consilium quod magni
lavacro? est adureret [Dan., ni, 24). Habacuc quoque canlico
consihi Angelus reperit,quod nemo cognovit : pubUcara doctus mulcere moestitiam ,
prophetavit
« Quis enim cognovit sensum Domini [Rom., xi, dulcem Domini fore fidelibus passionem [Habac,
34)? » Hominis consilium nemo contemnit, Dei ui, 2). Cantaverunt ergo prophetae spiritalibus rao-

consiliura quis refutet? Ergo quasi filii matrem dulis publicae salutis oracula resultantes. Fleveruiit
justificemus, matrem sequamur. Scimus quia ma- prophetae threnis flebilibus dura Judaeorura corda
ter pro filiis se offert periculo. Matris sapientiae mulcentes.
consilio (88), matris obediamus imperio. 8. Docuit iios Scriptura cantare graviter (90),

(Vers. 32.) Gantavimus vobis , et non saltastis; psallere spiritaliter (Psal. xlvi, 8). Docuit eliam
lamentavimus, et non plorastis. saltare sapienter, dicente Domino ad Ezechiel :

5. non incongrua haec puerorum videantur

Etsi « Plaude manu, et percute pede [Ezech., vi, f I), »

esse personse, qui levem corporis motum impru- neque enim histrionicos fluxi corporis motus (91)

dentia adhuc maturioris gravitatis exercent, tamen Deus morum censor exigeret, aut 1386 indeco-
ad altiorem sensum referri posse praisumo , eo ^, ros crepitus viris (92), plaususque femineos impe
quod videantur Judaei, nec psalmis primo , nec raret, ut tantura prophetam deduceret ad ludibria
threnis postea propheticis credidisse : psalmis ad scenicorum, et mollia feminarum. Non congruunt
praemia provocati, threnis ab errore revocati. Can- resurrectionis revelata mysteria, et opprobria sal-

tavit David, ut in salicibus nostra suspenderemus tationis exacta. Sane est quidam proprius bono-
organa [Psal. cxxxvi, 2). Cantavit ipse, et ante rura actuuni factorumque plausus, cujus sonus in

arcam Domini non pro lascivia, sed pro i'eIigione orbem exeat, et bene gestorum resultet gloria. Et
saltavit (H Reg., vi, 24). Ergo non histrionicis honesta saltatio, qua tripudiat animus, et bonis
motibus sinuati corporis saltus, sed impigra men- corpus operibus elevatur, quando in salicibus or-

tis, et religiosa corporis agilitas designatur. Sed gana nostra suspendimus.

non in triumphis, non in excidiis Judaeorum secuta 9. Jubetur ergo propheta plaudere manu, et

correctio est, qui divinae indulgentiae muneribus perculere pede : jubetur psallere, quia sponsi nup-
provocati, levare mentem, corpus attoUere, terrena tias jam videbat, in quibus desponsatur Ecclesia,
deserere, coeleslia quaerere debuerunt, et injuriis Christus adamatur. Et bonae nuptiae, quando Verbo
captivitatis attriti, deflere peccatum, quod culpa anima, spiritui caro nubit. In his propheta David
esset auctor injuriae. J) nuptiis ludere nos voluit, ad has invitavit, quia

6. (Vers. 35.) Jusliflcata est (ergo) Sapientia ab suos posteros copulabat; et ideo laetior quam cae-

omnibus filiis suis. Bene ab omnibus, quia circa teri, quasi in ipso actu nuptiarum positus, nos ad

(87*) Hanc primis

Ecclesiae temporibus constat edil., Matris Sapientix consilio; ul nempe referalur
obtinuisse consuetudinem ut sacro baptismate , ad superius illud Et juslificala est Sapientia a filiis
:

abluendi non modo jejuniis atque orationibus sese suis.

ad sacramentum regenerationis praepararent, verum (89) Rom. edit. sola, Cantavit Isaias dilecto dilecti
etiam confessione peccatorum. Hujus moris testis vineae, etc.
Cyrillus, Hieros. Catech. 1 Greg. Nyss., Orat. 40, ; (90) Aliquot mss., docuil eliam psallere sapienler.
in sacrum lavacrum Chrys., hom. 10, in c. xni
; (9!) Vet. edit., histrionicos fluxu corporis molus.
Matth., et Socrates, Hist. eccles., 1. v, c. 17 Tertul., : Rom. cum paucis mss., (lexu corporis, etc, non
lib. Dc baptis., c. 19, et alii. Verum banc confessio- malo. Plures tamen ac potiores, (luxi, etc, hoc est,
nem sacramentum non fuisse, sed tantum ad baptis- mollis et effeminati.
mum religiosius suscipiendum dispositionem pru- (92) Edit. ac mss. nonnulli, indecoros strepitus
denter admonuit Menardus noster In Sacram. Greg., viris; alii plures et potiores crepilus viris.Melms;
,

pag. 138, quem consule. solebant enim inter saltandum digitis et crepitaculis
(88) Mss. non pauci, A/a<r(s sapientis consilio. Unus, edi crepitus.
Atatris sapientix, malris consilio. Melius alii. atque
 1757 EXPOSITIOMS IN LLCAM LIH. VI. 175R

•elebritateiTi festi inuneris adhorlatur dicens : a servitii obedientis domus au-debemus obsefjuiuni,
'
Deo adjutori nostro, jubilate Dco Jacob.
Exsiiltate tem Simonis lcprosi terra esse, quip mundi porlio
Siimite psalmum, et date lympanum, psalterium est? Princeps aulem sa^culi hujus quidam leprosus
liicundum cum cithara (Psol. lxxx, 2, 3j. » Nonne est Simon. Ergo Dominus Jesus Chrislus ex illis

iftiim (piemdam prophetae saltantis advertis? Dc- superioribus locis venit in himc mundum, et de-
iiiqiie aiibi : " Psailani libi in cilhara, sanctus scendit in terram. Non eral in lioc inuudo, sed
Israel. (Jaudebunt labia mea cum cantavero tibi, et obediente pietate, missus est in hunc mundum.
inima mea quam rcdemisti (Psal. lxx, 22, 23). » Ipse dicit : Sicut misisti me in hunc muQdum
\udis cilharizanlium voces, audis saltantium cre- (Joan., VI, .S8]. Audivit ergo mulier ista venisse
|)itus? Niiptias crede. Christura, intravit in doinuin Simoiiis; neque enim
10. Suine et tu citharam, iit pulsala siiiritiis sanari putuisset hfec mulier, nisi Christus venisset
plectro interiorum chorda venarum , boni opeiis in terram. Et fortasse ideo etiam ipsa ingreditur
onuni reddat. Sume psalterium, ut harnionia dic- domum Simonis, quod speciem cujusdam habeat
toruni factorumque tuorura concinat. Sume tympa- superioris animse scilicet , vel Ecclesite, quae de-
num, ut organum tui corporis spiritiis inoduletur scendit in terram, ut bono odore sibi populum
mlerior, factisque opcranlibus dulcis moriiin tuo- L» congregaret.
iiiin suavitas exprimatur. Sic psallebat prophela, 14. (Vers. .38.) Hanc ergo raulierem inducil sanc-
cum diceret : >< Veni hiic a Libano, sponsa, veni lus Matthaeus supra caput Christi effundentera
liuc a Libano (Cant., iv, 8). » unguentum (Matth., xxvi, 7); at ideo forte noluit
11. IIoc canlicum cecinenmt pueri, nec auditi dicere peccatriccm, nam peccatrix secundum Lu-
Mint. Qui pueri? De quibus dicil : << Ecce ego, et cam supra Chrisli pedes effudit unguentum. Potest
|iiieri quos dedisti mihi (Isa., viii, 18). » Sed hoc ergo non eadem esse, ne sibi contrarium evange-
r.inticum non in foro, non in plateis canebatur, lista> dixisse videantur (93). Potest etiam quaestio
sed in Jerusalem; ipsa est eniin Dorainicum fo- mcrili ct temporis diversitate dissolvi, ut adhuc
nim, in quo proeccplorum ccelestium Jura con- illa peccalrix sit, jam ista perfectior. Etsi enim
iluntur. personam non mutet Ecclesia, vel anima, tamen
(Vers. 37.) Et ecce mulier quse erat in civitate mutat profeclum. Itaque si constituas animam fide-
peccdtrix. liter appropinquantem Deo, non peccatis turpi-

12. Hoc loco plerique pati videntur scrupulum, bus el obscoenis, sed pie servientein Dei Verbo (Dt),
i sercre quaestiones, utrumnam videantur evan-
p habcntem iminaculatBR liduciam castitatis, advertis

Milislae duo discordasse de fide; an vero aliquam quod ad ipsiim Chrisli ascendit caput {caput autem
11 diclorum diversitate diversitaten» signarc vo- Christi [I Cor., xi, .31 Deus est), et odorem meritorum
liiisse mysterii? Ilabes enim in Evangelio secun- spargit suorum : « Christi enim bonus odor sumus
jdum Mattha?um qiiia « Jcsus cum venisset in Bc- Deo (II Cor., ii, 15). » Deuni quippe honorat bonum
thaniam, in domuni Simonis leprosi, accessit ad fragrans odorem vita justorum.
cum iniilier habens alabastnim unguenti pretiosi, 15. Si haec intelligas , videbis hanc feminam
'l recumbcnle illo, fudit super caput ejus (Mntth., valde beatam, ubicunque praedicalum fuerit hoc
XVI, 6, 7). » Deinde isthic : « Pharisaius intra se Evangelium, uominari, nec ejus unquam rapmo-
i'icit quod si esset propheta, sciret peccatricem, et riain exolescere (Malth., xxvi, 13); eo quod super
iingucnlum ejus vitare deberet (Lnc, vii, 39). » lllic caput Christi bonorum fragrantiam morum, juslo-
migiiento elluso discipuli conqueruntur. Ulrumque rumque factorum elTundil uuguenta. Qui accedit
iij;itur explicandum est, sed ante quod scriptorum ad caput, nescit extoUi; sicut ille fruslra inflatus
Mdiuc prius est, priorein quoque ordincm intcr- mente carnis suai, et non tenens caput. Sed qui
pretationis accipiat. caput non tenet Christi, vel pedes teneat; quia cor-
13. Venit crgo Dominus Jesus in doinuni SinnHiis pus unum copulalum et subministratum crescit in
leprosi. Apparel ceconomia, qiiod leprosum non increraentuin Dei \^Coloss., ii, 19).

refugil, iion vitat imnuindum, ut maciilas humani 16. Altera est illa vel persona vel profeclu, quae
'i-poris possit abolcro. Domus autem 1387 '^- propinqua nobis est. Nondum cniin peccalis nos-
irosi erat in nclhania, qihT per interpretationem tris renuntiavimns. Lbi sunt nostrn> laoryma', ubi
lomus obeditionis dicitur. Oinnis igitur locus Be- gomitus, ubi fletiis? « Venitc, adoremus, et proci-
hania, portio autem totius loci domiis Siinonis. damus aiile Deum, et ploremus ante Dominum nos-
S'on tibi videtur Bethania luundus hic esse, in quo tnim, qui fecit nos (Psal. xciv, 6); » ut sallem ad

Ulruiu mulier peccntrix, Marin soror Lazari.

(93) novissiino prodiil libellus in publicum, quo plures
'
Maria Magdaleno plures personre fuerinl, nn fuisso multis cerlatur arpumonlis. Quid erpo nos in
lua tantum, etjam olim controversum est, hodieque tanta controversia? .\mbrosii nostri in re minime
'.ontrovortitur. Primara opinionem propupnare vi- porspicua nihil dofinienlis exomplum nobis credimus
leiilurpleriqne Graeci Patres, ab altora voro stare imitandum.
nulti Pntres Latini. Hos Sorbona alumnis suis (94) Mss. non pauci, nec infima; notae, sed pitf ser-
iiuendos proposuit nec tamen desunt qui cal- ; rantem Dei verba. Potior tamen videtur aliorum atque
ulum suum tribuaut oppositoe sententise imo et : edit. lectio.
1759 S. AMBROSII 1760
pedes Jesu venirc possimus. Nondum enim possu- ^ 21. (Vers. 46.) Bealus qui potesl et olco uqgere
mus ad caput veiure, (juia iieccalor ad pedcs, jus- pedes Ghristi : deniqiie adhuc Simoii nou un.\erat.
tus ad caput. Sed beatior qua^ unxit unguento; multorum enini
17. Ilabet tanien et quaj peccavit nnguentum. florum in unum collccta gratia spargit odorum va-
1388 IJefer (9o) mihi et tu post peccata pceui- rias siiavitates. Et foitasse isLud ungueutum non
teatiam. Quocunque vel in domum indigni (96), alius possit nisi Ecclesia sola deferre, quaj diver.si
vel in domum Pharisa;i audieris justum venisse spiraminis innumerabiles flores habet; qufe merito
contende : preeripe hospiti gratiam, pra?ripe reg- spcciem accipit peccatricis, quia Chrislus quoque
num coilorum : « A dicbus enim Joannis Baptist;e... formam peccatoris accepit.
regnum cojlorum cogitur, et cogenles diripiuiit il- 22. (Yers. 47.) Et ideo nenio tanlum potest dili-

lud {Mntth., X, 12). » Ubicunque audieris Christi gere, quantum illa quse in pluribns diligit. Nec Pe-
nomen, accurre; in cujuscunqiie interiorem do- trus ipso qui dixit : « Domine, tu nosti quia diligo
raum Jesum inlrasse cognoveris, et ipse festina. te [Jonn., xxi, 17). » Nec Petrus 1389 'Pse qui
Cum repereris sapientiam, cum repereris justiliam doluit quia interrogatus est : « Anias me [Ibid.]'! »

in ahcujus penetralibus rccumbentem, accurre ad 0"od cnim manifestum erat, nolebat quasi incog-
pedes, hoc est, vel exlremam parlem quajre sa- JO nitum quseri. Ergo nec Petrus ipse, quia Ecclesia
pientia?. Noli fastidire pedes timbriam illa tetigit, : dilexit in Petro (98) ; nec Paulus ipse, quia Paulus
et sanata est {Luc, viu, 44). Lacrymis conlitere quoque ejus est plurimum dilige, ut
portio. Et tu
delicta, dicat de te quoque ju?titia illa coelestis : et tibi plurimum remittatiir. Multum peccavit Pau-
(Vers. 4i.) Lacrymis suis rignvit pedes meos, ct lus, qui etiam persecutor fuit; sed multum dilexit,
capillis suis tersit. qui usque ad martyrium perseveravit. Remissa
18. Et fortasse ideo non lavit pedes suos Cliris- sunt ei peccata multa, quia et ipse dilexit multum,
tus, ut eos lacrymis nos lavemns. Bonae lacrymse, qui sanguini proprio pro Dei nomine non pepercit.
quae non solum nostrum possunt lavare delictum, 23. (Vers. 39.) Vide ceconomiam in domo Pha- :

sed etiam Verbi coelestis rigare vestigium; ut gres- risaji peccatrix gloriticatur; in domo legis et pro-
sus ejus in nobis exuberent. Bona; lacryma?, in phetse non Pliarisseus sed Ecclesia justificatur;
,

quibus non solum redemptio peccatorum, sed etiam Pharisffius enim non credidit, ista credebat. Deni-
refectio est justorura, justi enim vox est : « Fue- que ille dicebat : Si esset hic propheta, sciret utique
runt mihi lacrymoe mea? panes die ac nocte {Psnl. quse et qualis est mulier quse tangit eum. Domus
XLI, 4). » p autem legis Judsea (99) ,
quae non in lapidibus
19, Et si ad caput Christi accedere non potes, scribitur, sed in tabulis cordis. In hac justificatur
tangat pedibus suis caput tuum Christus. Et fim- Ecclesia jam lege major; lex enim peccatorum ne-
bria ejus curat, et pedes curant. Expande capillos, scit remissionem; lex mysterium non habet qvo
sterne ante eum omnes tui corporis dignitates. Non occulta inundantur; et ideo quod in lege minus
raediocres capilli sunt, qui possunt tergere pedes est, consummatur in Evangelio.
Christi. Teslatur hoc ille, qui quandiu capillos ha- (Vers. 41.) Duo, inquit, debitores erant cuidam
buit, vinci nequivit {Judic, xvi, 5 seq.). Denique et foeneratori : tinus debebat denurios quingentos, et

mulierem decalvatam orare non decet (I Cor., xi, nlius quinqunginta.

.'i). Habeat plane capillos quibus Christi circumvol- 24. Qui sunt isti debitores duo, nisi populi duo :

vat vestigia, quibus su?e criniculis pulchritudinis unus ex Judseis, alter ex gentibus foeneratori ill:

et decoris sapientise pedes tergat (97), ut extremo thesauri cceleslis obnoxii? JJnus, inquit, debebat
saltem rore divinae virtutis humescant, tigat justi- denarios quingentos, alius quinquaginta. Non me-
tise pedibus oscula sua. Non raediocris haec meriti diocris est iste denarius, in quo regis imago for-

est, de qua potest dicere Sapientia : matur, qui tropseum habet imperatoris expressum.
''Vers. 4o.) Ex quo intravi, non cessavit osculnriY) ^on materialem fo3neratori liuic debemus pecu-
pedes meos. niam , sed raeritorum examiua , aera virtutum :

20. Ut aliud nisi sapientiam loqui nesciat, ut quarum raeritum gravitatis pondere, justitiae spe-

aliud nisi justitiam diligere nesciat, ut aliud nisi cie sono confessionis expendilur. Va* mihi si non
castitatem libare nesciat, ut aliud nisi pudicitiam habuero quod accepi, aut quia difficile quisquam
osculari nesciat. Osculum enim mutui amoris in- est qui foeneratori huic integrum debitum possit

dicium est : osculum pignus est charitatis. exsolvere, vae raihi si non petiero : Coucede mibi

(9o) Mss. aliquot melioris 2svi,justtis ad caput habcl
unguentum. Defer, etc. Minus bene videtur enim hic
lacuna esse, quam forte traxerunt ab exemplari, ex
quo descripti sunt.
Rom. edit. sola,
(96) domum immundi. Eadem m
vero cum aliis omnibus, ac paucis mss., contende
prxripere hospilis gratiam, praeripere, etc. Sed mss.
plures ac probatiores, ut in textu.
pulchros ac decoros sapienlise pedes tergeat.
; (98j Omnes edit., quia Ecclesiam dilexit in Petro.
Contra scripti cod. prope ad unum, quia Ecclesia
dilexit in Petro : quam lectionem manifeste sensus
ac ratiocinatio exigit.
(99) Post vocem legis. Rom. edit. vocem Judxa
omiserat, quam tamen sensui necessariam esse ob-
scurum non est.

(97) Mss. non pauci, nec inferioris notse, quibus

 17C1 EXPOSITIONIS IN LUCAM Ml'.. VI. 1762

i\ehiinn\ (Malth., vi, 12)1 Non enim nos ila Doininus^ autcm noii semper iMntlh., xxvi, 10, 11). » Semper
orarc docuissol, ut polercnius dirnitli nobis nostra ergo tecum pau|)crcrn babcs, et ideo benefac. Num
ilcl)ita, nisi sciret diflicile aliquos fore idoneos de- igitur dilfcrre paiqicrem dcbes; quia semper tccum
hilorcs. est, cum libi " Ne dixeris pauperi
propheta dicat :

2o. Scd (juis cst popuius islc qui ainpiius deitct, Cras dabo {Froc, m, 28? » Sed ille dc sola mise-

iiisi nos, quil)us amplius crcditnm est? Illis credita ricordia lociitus esl hic aulem misericordiaj fidem
;

imt eloquia Pci, nobis crcditiir partus Virginis. [iia'lulit, qiKi' timc habet mcritum, si, lide praece-

Ilubcs talcnlum Viiginis partum; liabes lldei cente- dente, conftu-atur. « Mittcns enim unguentum hoc
inuiin IVuclum. (Ircditus cst Kinrnanucl nobiscum in corpus meuiii, ad sepcliendum me fecil (Matth.,
Dcus, crcdila Domini criix, mors, resurrccLio. Kt XXVI, 12;. )) Non crgo unguentum Dominus, sed
si Christus pro omnibus passus est, pro nobis ta- charitatem dilexit, lidem suscepit, humilitatem
iiitMi specialiter passus esl, quia pro Ecclesia pas- probavit,
us cst. Itaque non est dubium quod plus debeat 29. Et tu si desideras gratiam, charitatcm auge
(ui [iliis acccpit. VA scciindiim boinines plus for- mitte in corpus .Icsti lidcm resurriictionis, odorem
i.issc oirciidil,, qiii pliis di;biicrit; scd pcr rniscri- Ecclesia*, commiinis cbaritatis unguentum; ct ita

lordiain Domiiii causa mulalur, iil ampiius diligatB progrediens pauperi dabis. Plus tibi peciinia illa
qui amplius debuil, si tamen gratiam consequalur. si non tanquam afllucntem
prodcrit, tribuas, sed
(iraliam enim ct qui reddit, habct; et qiii habct tanquam profiituram Christi nomine largiaris ; si

iu co ipso quod habct, solvit; nam et rcddendo ita cam confcras pauperi, ut deferas Christo. .Non
li;ibcliir, (il habcndo rcdditur (I) [cf. Aug. iib. i Dc ergo juxta littcram tantutnmodo accipias super-
ijraiia Chrisli, caj). 44). fusum capiti unguentum, « Littera enim occidit
20. Kl, idco quoniain nihil cst quod digne Deo (II Cor., III, 6), » sed secundum spiritum, quia spiri-
lefcrie possiiiius (quid cnim riiferamus pro sus- tus vita cst.
(•(•pta'
ISQO c.irnis iiijiiri;i? quid pro vcrberibus? 30. Quod ergo istius mulieris unguentum est?
<|iiid [)i'0 ciiicc, uiiilu, sc|)ullura?) va; mihi si noii Quis hoc audire potest? Quis tales aures habet,
liilexcro ! Aiideo dicere, iioii rcddidit Pctrus , et ut dicente Jesu verbuni quod accepit a Patre, imo
ideo |)!us dilexit. Non reddidit Paiilus? Rcddidit qiii ipse Verbum est, possit tantam mysterii alli-

i(nidcm morlcm |)ro morte, sed alia non i'cddidit, tudincm capcre? Et discipuli ex parte intelliguntf
qiiia miilta dcbcbat. Audi ipsiim dicentem quia non etsi nori lolum intclliganl, Undc ct qtiidam putant
rccididit : « (Juis prior dcdit illi, et retribuctur ei
p dixisscdisci[)iilos ungucuti prctio 1391 ^'"' *'dem
l/lom., XI, .3ii)? » Hcddamiis licet crucem pro cruce, gentium dcbuisse, quae sanguinis Dominici tantum
lunus \Mo fiincrc, niiinquid i'eddimus quod cx ipso, pretio debcbatur; quod videtur vcrisimile, Denique
i'l pcr i[)suin, ct iii i[)so Iiabcmus omnia? Rcdda- Joanncs cvangelista inducit sermone Judtc Iscario-
inus crgo amorcm |)ro dcbito, charitatem [)ro nnr- tis jpstimatum trcccnlis denariis illud unguen-
iierc, gratiain [iro sanguinis [irelio (2); plus enim tuiu, sicut habes Potuil enim venundari trecentis
: «

liiligit ciii donatur ampliiis. denai-iis, et dari pauperibusf Joan,, xii, o).» Trecenta
27. Sed reverlamur ad illani snperiorem, cnjus autem a>ia crucis insigne declarant; sed Dominus
I oiisiliiiin adhiic ncc apostoli intelligunt, (jiiod erat non [lerfunctoriam inystcrii prff>scienliam ([iKPrit,
.iliscoiulitmn a sa^culis iii Dco : « Quis cniin cog- sed consc[)cliri in sc lidem credentiiini maviill.
uovil scnsuiii Domiui {Ibid., 34)? » Coiiqucrijbantur 31. Id taincn dc CiPterorum apostolorum vocibus
crgo discipuli qiiia mulier super ca[)ut clfudit un- inlclligimus : Judas autera condemnatur avaritia»
i^uentuin, ct quoerebantur diccntes : « Quare hoc sic qtii pocuniam Dominicte pra^tulit sepullura», qui
(icriil? Potuit.cnim vcnundari [iretio, ctdari paupc- etiamsi de jiassione scnsit, erravit lam chara auc-
libiis (i\I(J<</i., XXVI, 8, i»). » Onid utiiiuc displicucrit tioiio; vili viilt a>stiinari so Christus, ut ab om-
C.hristo in eoi'um scrmonibus, non poteris dc[)re- |) nibiis oinatur, ne quis pauper detcrrcalur. « Gra-
iiendcre, nisi mysterium intclligas; luxuriosi enim tis, iiiquit, accepistis, gralis date [Matth.. x, 8). »
lioininis, vcl potius non hominis cst oloi'e ungiicn- Pccuniam non qua^rit diviliarum allitudo, sed gra-
lum. Ccrlc et ipsi ((ui olcnt, uiigcrc se, non pcr- tiam. Ipsc nos prolioso sanuuino redomil , non
ifundcre solent. Quid crgo displicuit quia dictuin vcndidit. Dc quo i^lenius dicoromus, uisi a nobis
'^sl ;
u Potuit hoc vemmdari prclio, et dari pau- ipsis tractatum alil)i*^-ecordareinur (lib. iii De Spi-
Iperibus? » Ccrte et ipse supi-a dixerat : Quidqnid ritu saticto, cap. 18).
'ini miiiimorum horum fixistis, et mihi fecistis^MnUh., 32. Ergo secundnm dicta Domini, « In quo sunt
vxv, 40). Scd ipsc morlem siiam pro paupcribus Ihesauri sa[)ionlia' ct scicnlia^ ahscondili [ColofS.,
illerebat. II, 3), » quos nomo potuit pi\Tvidcre, operari me
j
28. Nou est igilur simplex ligura; ct ideo respon- oportet in sepulturain ejus; ul caro ejus requie-
!it illis Dei Verbum « Quid molesti estis huic mu-
: visse, non corruplionom vidisse credalur; el mors
;ieri?... Sempcr pauperes habetis vobiscum, nie corporis ejus ila domum nostram odore sui com-
'
(1) Nonnulli mss., iKim c( nwdfndo hnbetur , et [i) lidein inss.. grntiam pro sanguine, pro pretio
Mbendo redhibelur ; quidam, redtmUur. pecuniam. Alii uonuulli, gratiam pro pecunia.
 i763 S. AMBROSII 1764

pleat, ut credamus quia in manus Patris commen- ^ superabundaret gratia (Rom., v, 20). Nam si in ista

davit spiritum suum, et a morte sequestrata divi- muliere non superabundasset peccatum, non super-
nitas corporalium non subiit consortium passio- abundassel gratia ; agnovit enim peccatum, et detu-
num. lit graLiam. Et ideo lex necessaria, per legem enim
33. Intellige quemadmodum corpus filii unguen- peccatum agnovi.Si non fuisset, peccatum lateret.
lex
tum oleat. Corpus illud est quod exutum est, non Agnoscendo peccatum, veniam peto. Per legem ergo
quod amissum est. Corpus ejus traditiones sunt genera pcccatorum, pr«varicationis quoque crimen
Scriptiirarum. Corpus ejus Ecclesia est. Corporis agnosco, curro ad pffinitentiam, gratiam consequor.
ejus odor sumus ; et ideo decet ut mortem corpo- Lex ergo auctor est boni, quae mittit ad gratiam.
ris ejus ornemus ; etsi nostros illa non requirat (Cap. VII. — Vers. 21.) Mater et fratres mei hi
ornatu.';, sed requirunt pauperes. Ornabo corpus sunt qui verbum Dei uudiunt et faciunt.
ejus, si fiam sermonum ejus pra^dicator, et possira 36. Moralis magister qui de se cseteris prabet
gentibus crucis aperire mysterium. Ornavit ille qui exemplum, atque ipse prseceptor, ipse etiam suorura
dixit : « Quia praedicamus Christum crucifixum, exsecutor est praeceptorum. Prsscripturus enim
Judseis quidem scandalum, gentibus aulem stulti- caeteris quoniam qui non reliquerit patrem et ma-
tiam ; ipsis vero vocatis Judaeis atque Grtecis ,
t> trem suam, non est Filio Dei dignus, sententiae huic
Christum Dei virtutem, et Dci sapientiam (I Cor., primus ipse se subjicit : non quo maternae refutet

I, 23, 24). » Ornatur crux, cum id quod per impe- pietatis obsequia; ipsius enim prseceptum est [Exod.,

ritiam slultum putalur, per Evangelium sapientius XX), « Qui non honoraverit patrem aut matrem,
sestimatur, ut possimus docere quemadmodum morte moriatur [Deut., xxvii, 16), » sed quia pater-
virlus adversaria per crucem Domini destruatur. nis se mysteriis (3) amplius quam maternis alfec-

Misi in Domini corpus unguentum, spirare incipit tibus debere cognoscat. Neque tamen injuriose re-
quod mortuum putabatur. futantur parentes, sed religiosiores copulae mentium
34. Ideo unusquisque adoriatur emere labore docputur esse, quam corporum.
suo, nisuque virtutum alabastrum unguenti, non 37. Ergo non debuerant foris stare, qui Chris-

vile aliquod atque commune, sed preliosum un- tum videre quaerebant : « Prope est enim verbum
guentum alabastri, et unguentum pisticum. Si enim in ore tuo, et in corde tuo {Deut., xxx, 14; Rom., x,

• quis tidei congreget Ilores, et praedicet Jesum Chris- 8). » Intus igilur verbum, intus est lumen. Unde et

tum crucifixum ; in omnem Ecclesiam ,

quae iile ait : « Accedite ad Dominum, et illuminamini
Christi corpus est, mundo mortua , requiescens p (Ps«L xxxiii, 6). » Si enim foris astantes nec ipsi

Deo, fidei suse transfundit unguentum. Olere in- agnoscuntur parentes, et propter nostrum fortasse
cipit tota domus Domini passionem : olere incipit non agnoscuntur exemplum, quemadmodum nos
mortem ; incipit olere resurrectionem ; ut possit agnoscemur, si foris stemus?
unusquisque ex hoc sacrae plebis numero dicere : 38. Nec putet aliquis otfendiculum esse pietatis,
« Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini ubi raandatum legis irapletur; si enim relinquel
nostri Jesu Christi [Galat., vi, 14). » Spirat odor, homo patrem et raatrem, et adhaerebit uxori suae,

redolet unguentum in corpore, si quis possit (atque et erunt duo in carne uua, recte sacramentum hoc
1392utinam ego possira)confidenter]oqui:«Mihi in Christo servatur et Ecclesia [Ephes., v, 31, 32).

(autem) mundus crucifixus est {Ibid.). » Non amanti Et ideo parentes corpori proprio non potuit ante-
divitias, non amanti honores saeculi, non amanti ferre. Ergo hic non quidam haeretici (4)
(ut tendi-

quse sua sunt, sed quse Jesu Christi; non amanti culas aucupantur) mater negatur, quae de cruce

quae videntur, sed quae non videntur ; non cupido etiam agnoscitur {Joan., xix, 26), sed necessitudini
vitae, sed ei qui festinat dissolvi , et cum Christo corporali pr.-escriptorum ccelestium forma praefer-
esse, crucifixus est mundus. Hoc est enim crucem tur. quoque intelligere non abhorret, quia
Illud
tollere, et sequi Christura , ut et nos commo- D per figurara parenlum deraonstrat Judaeis ex quibus
riaraur et consepeliamur cum eo; ut unguentum est 1393 Christus secundum carnem, Ecclesiam
quod ista mulier in sepulturam ejus raisit, olere quae credidit, praeferendam.
possimus. unguentum est, quo
Non mediocre istud 39. Itaque qui se intelligeret propter divinum in

Christi longe lateque diffunditur nomen. Unde terras venisse mysterium, Ecclesiseque conventum,
etiam prophetice dictura est « Unguentum exi- : relictis navem ascendit parentibus. Neque enim
nanitum est nomen tuum {Cant., i, 2). » Ideo exi- quisquam poterat hunc mundum enavigare sine
nanitum, ut majore fides odore fragraret. Christo, quando eos quoque quibus Dominus adest,
Ex hac ergo muliere intelligimus illud apo-
3.0. tentationum saecularium saepe procella perturbat.
stolicum quid sit Superabundavit peccatura, ut : Et ceconomia servatur in apostolis , ut advertas

(3) Rom. edit. sola, paternis se minisleriis. negavit; ut natus de phantasmate putaretur, sed apo-
Qui fuerint hseretici illi, et cur matrem a
(i) slolos cognationi prxtulit, etc. His simiUa habes apud
Christo negatam tam impudenter asseruerint, lucu- Epiphanium, hseres. 42, et Chrysostomum in cap. xn
lenter declarat Hieronymus, in cap. xii Matth. Non Matthsei, etc.
rrgo, inquit, juxta Marcionem et Manichxum matrem
 1763 EXPOSmONlS IN F>LCAM I.II5. VI 1766

irie tentatione neminera posse ex lioc vitae curri- A numenis, tamen concordat mysterium; vir enim
i
n\o demigrare, quia exercitium fidei tenlatio est. 1394 '^t^G qui habebat dsRmoniura, populi figura
40. Subjecti igitur sumus neqiiitia; spiritalis gentilis est, opertus vitiis (7), nudus errori, patens
['locellis, sed quasi pervigiles nauta» gubernalo- crimini. Dtio iili quoquo sirailiter figuram populi
'•m excitemiis. Veriiin et ipsi periclitari solenl. genlilis accipiunt, quoniam cum tres lilios .Noe

Miem igitiir gubernatorem requiramus? Illuin uti- generaverit, Sem, Cliara et Japhet {Gen., xi, 18),
i|iie qui non serviat, sed imperet ventis, de quo Sem lantum familia in posse<:sionem ascita est Dei.
riptum est : Ex duobus illis diversarum nationum populi pullu-
(Vers. 24.) Al ille swgem increpavil ventum. larunt,quorum alter maledictus, quod nudatura
41. Quid est surgens ? quiescebat enim; sed patrem iion te.verat, bidnedictus alter, quod aversus
luiesccbat corporis somno, cum intenderet divini- licet, ne confusionem nudati parentis hauriret, duce
tiilis mysterio; ubi enira sapientia, ubi verbum, tamen patrem pielate texisset, et fraterni maledic-
iiihil sine verbo fit, nihil sine pnidcnlia. tum seminis eluisset (8).
42. Supra habes, quia penioctabat iii oratioiie '
Vers. 27. Qui multis, inquit, temporibus ageba-
Luc., VI, 12); quomodo hic iii leinpcstatc dormi- tur.

ct? Sed exprimiliir securitas potestatis, quod ora- B 4.S. Utpote qui a diluvio usque ad adventuin Do-
nibus timenlibus, solus intrepidus quiescebat. Non niiiii vcxabatur, furore dementi rumpens vincula
cst ergo consors naturte, qui non est consors peri- naturae. Nec immerito etiam sanctus .Matthteus in
:iili. Kt si corpus dormit, operatur divinitas, opora- iiionumentis illos habitasse significavit [Matth., viii,

liir lidcs. Deiiique dicit : « Modica? (idci, quarc 28i, siquidera talium anima- in quibusdam habitare
ilubitastis (Matth., viii, 26)? » Et bcne argiiuntur vidcntur tumulis sepulcrorum (0)? Quid enim aliud
i[ui prsesente Christo tiraebant, cum uliqiic qui ei sunt corpora perfidorum, nisi qusedam defuncto-
idluerel, periie non possit. rum sepulcra, in quibus Dei verba uon habitant?
43. Ergo conlirmavit (idem, refudit tranquilli- Agebatur ergo in loca deserta, spiritualium scilicet
ilera. Venluiii ccssare praicepit, non a(}uil()nem, infecuuda virtulum, profiigus a lege, discretus a
non africum, sed illum utique ventura, cui dic- prophetis, remotus a gratia.
liun est ab angelo Michacle in epistola Judae (5) : 46. (Vers. 30-33.) Non enim uno dieraonio, sed
" Iinperet tibi Dominus {Judse, 9). » Unde eliam totius legionis laborabat incursu; quaj cura Domi-
^.incliis Matllu-eus : a Imperavit, inquit, vento et nuTU vidisset , cognovissetque praescia Dominici
inari (Mdtlh., viii, 26). » Atque utinain iii nobis ^ adventus tenipore in abyssos se esse trudendam,
llatus ejus asperos cohibcre dignetur, ut tluctuanli coftpit orare iit introeundi iu porcos acciperet facul-
vitte refusa tranquillitas naufragii inetum dcmat! talem. Et primum clomentiam Domini debemus
Kt si jam non dormiat sui corporis sorano, caveamus advertere, quod nullum prius ipse condemnat, sed
ainen ne nnstri corporis soinno nobis dormiat et unusquisque sibi auctor est pa^noe. .\on mittuntur
piiescat. in porcos daemones, sed ipsi petunt, quia coelestis
44. Et quoniara qu£e loco superiori perstrinxi- luminis claritatem sustinere non poterant, ut qui
iius, delibasse satis est, imnc quia i6) in libro oculos dolenl, radiiim solis ferre non possunt, sed
(icundum Matllueum diios homines in regione tenebrosa eligunt, et splendentia derelinquuiit. Fu-
erasenorum dcBinoiiiis afllatos Christo occurrisse giant ergo da^monos splendorom lucis oeterna\ el
ognoviiims {Ibid., 28), hic autera sanctus Lucas aute tempus debita sibi torineuta formident, non
iiium iiiducit, eumdemque nudum (uudus onim iinedivinanles qua> futura sunt, sed qua» prophe-
st quicunque tegumcutuni naturop suae et virtutis tata sunt recordanles; enim Zacharias « Et
dixit :

imisit), (pia ratione evangelist*. dc niimoro disso- erit iu illa Dominus nomina idolo-
die, disperdet
lare videantur, non otiose prajtercuudum, sed rum de terra, et non crit iiKorius memoria oorum...
vqiiiroudum arbitror. Et quidem licot (iiscordot T) ot spiritum immundiim oxuram de terra tO^

(Sj Narrat post Euseb. Hist. lib. ii, cap. -23 ot "24, pham citari commentalionem, cum Aposlohis ipse
I lib. III, cap. 23; Hieron. ia Catul., hanc.epi- pajfanorum oannina laudavorit, et iis uos spohis
tolam cuin auctorilalem vetustate et usu jara ditari debere froquens doceat .\mbrosius, Hierony-
ueruisset, tamen a plorisque rejoctam, quod in ea mns alquo alii?
tb apocryphis testimoniuiu auctor assunipsisset. (6) Edit. Rom., quoniain /ixc loco superiori per-
iv'erum iis contomplis ab KcclesiiB PP. el Conc. strin.rimus, nunc delibassc sal cst. \'erum quia, elc.
Inter canonicas Scripturas recopta est, puta ab (7) Eadem edit. Roin., npertus vitiis. .Wite ac
lerluU., Hb. De hab. miii , cap. 3; Cypr. adv. mss. omnes, opertus vitiis. Neulra leclio asper-
S'nvat.; Orig. homil. 13 in Gen., in Josue, in Matth ,
nanda.
>t aiibi; Athanas. in Synop.: Cleiu. Alex. lib. 8) Ila mss. ac vel. edil. Rom. vero, pietate texit...
VTtoT^j^n, ; Epipli. hieres. 30, elc, conc. Laodic, senUnis vitavit.
ap. 30. Cartliag. iii, cap. 17, otc. Tanta tamon (9) Edil. liom. sola, tumulis peccatorum. Sed ponl-
iMiloruiM virorum auctoritas, lotque saeculorum lur vox sepulcrorum distinclionis ergo; tumulus
MrsBscriptio novatores nosfros prohibere non potuit, onim per so ac proprie quemHbet editiorem locum
luin hanc eatndem opistolam, nou nliis tVoti argu- sigiiilicat.
nenlis, ox canonicorum libtorum albo iterum erade- (10) Eadem edit. Rom.. auferam de terra.
ont. Sed quid vetet in epistola canonica apocry-
1767 S. AMBROSII 1761

[Zdch., XIII, 2). » Doceniur crgo quod non sempcr ^ (Vers. 37.) Quiu limore magno tenebaniur.
manebunt, ne malitia eorum in horainibus possit 51. Infirma enim mens non capit Dei Verbum
esse perpetua. Nunc igitur illam metuentes poe- nec polest pondns sustinere sapientiae; fatiscit, e

nam, aiunt : « Venisti... perdere nos {Mallh., viii, solvitur.

29). » Sed quia adhuc csse desiderant, jam ab 52. Et ideo diutius inolestus non fuit , se
hominibus recedentes, propter (|uos poenam sciunt ascendit, et regressus est; ascendit utique ab infe
(II) sibi esse subeundam ,
petunl ia jjorcos rioribus ad Synagoga scilicet a
superiora, a
milti. Ecclesiam. Regressus per stagnum est, ut hic ail
47. Qui sunt isti porci, nisi forto illi de quibus aut sicut iMatthffius « ])cr fretuni {Matlh., ix, I);
dictuni est : « Nolite dare sanctuni canibus, nec inter nos enim et illos fretum magnum est. Itaqu

miseritis margaritas porcis, ne forte conculcent nemo de Ecclesia ad Synagogam sine pericul
eas pedibus suis [MiUlh., vu, 6)? » IUi scilicct, qui transit salutis. Sed et ille qui de Synagoga a
imnmndorum usu animaliutn vocis et rationis Ecclesiam transire desiderat, crucem suara tolia

experles, lutulentis 1395 '^'i'-* ^*^** actibus natu- ut discrimen evadat.

ralium coinquinaverinl ornamenta virtutum. Qui 53. Cur autem non recipitur liberatus, sed d(
impetu feruntur in prajceps, quoniam nullius me- t>
mum redire censetur, nisi ut et jactantiae caus
riti coutemplatione revocantur; sed lanquam dc vitetur, et infideiibus sit exemplo, quoniam domu
superioribus ad iuferiora per improbitatis procJive illa naturale sit diversorium ? Et ideo qui rerae
detrusi, sulfocantur in aquis, inter lluctuantia diuni sanitatis fuerat consecutus, a tumulis et se

mnndi istius strangulatorum in modum, intercluso pulcris iu illam spiritalem domum redire prEeci
pereunt spiritus commeatu; neque enim in iis qui pitur, ut fiat Dei lemplum, in quo erat ment;
tluido sestu voluptatum huc atque illuc feruntur sepulcrum. 1
incerti, ullius spiritus potest esse vitale commer-
cium.
1396 (Vers. 41, 42.) Et ecce venit vir cui nc

men Jnirus, et ipse princeps Synagogse erat, et cecid

48. Videmus igitur quia homo ipse sibi est ante pedes Jesu, rogans eum nt intraret domum suan
auctor eerumnse. Nam nisi quis porci more vixis- quia filia unica ernl illi fere annorum duodecim, i

set, nunquam accepisset in eum diabolus potesta- hcBC moriebatur.

tem, aut non ut perderet, sed ut
si accepisset,
54. Reliquerat in Gerasenis Synagogam Chris
probaret. Aut fortasse qiiia post Domini adventum
tus, ut diximus, et quem sui non receperanl, exc(
bonos jam depravare non poterat, non omnium quem exspectabamus. Ne
q pi.^^g alieni, excepimus
hominum , sed levium jam quserit interitum
nobis igitur a quibus exspectabatur, diu defuit, ne
ut lalro non armatis insidiatur, sed inerraibus :
ad illos, si rogetur, redire fastidit. Vir enim isf

et injuriis iacessit infirraum qui se intelli-

,
princeps Synagogse , cui lilia erat unica, pr
git vel a forti conteri (12), vel a potcnti dam- Synagogaj pereuntis remedio precabatur qui
,

nari.
urgebatur in morlem, quia deserebatur a Christ(
49. Sed dicit aliquis : Cur hoc a Deo perraittitur Quem putaiuus Synagogae principem esse, ni;

diabolo? At ego dico, ut boni probentur, improbi legem, cujus contemplatione Dorainus Synagogai
puniantur; h«c enim poena peccati est. Denique non penitus medicinam salutJ
dereliquit, sed
lege quia imraittit Dorainus febrem, et tremorera, credentibus reservavit? Ad hanc ergo principi
et malos spiritus, ct cscitatera, et omnia Ilagella, fiUam dum properat Dei Verbum, ut salvos fa
juxta merita peccatorum {Deut., xxviii, 59-01). Sed ceret filios Israel , sancta Ecclesia de gentibii
redeamus ad lectionem. congregata ,
quae inferiorum lapsu criminun
(Vers. 34.) Viderunt, inquit, hoc nuigistri gregum, deperibat, paratam aliis fide praeripuit sanita

et fugerunt. tem.
50. Neque enim aliquam pliilosophiffi professo-
D 55. Moraliter hunc locum satis putavimus espri
res, vel principes Synagogai pereuntibus ])opulis mendum; et ideo non illa quae dicta sunt retracta
possunt ferre medicinam. Solus est Christus qui raus (13), sed mystica brevi voiuimus serraone per
aufert peccata popuiorum ; si tamen medendi pa- stringere. An non ila factura est, ut Dei Verbui
tientiam non recusent. Cseterum curare non digna- cum venisset ad Judaeos, ascisceretur a gentibus, i

tur invitos, et cito inlirmos deserit, quibus oneri prius ab illis qui in lege non crediderant, in grati
videt esse prajsentiam suara, sicut Gerascnorum crederetur?
populis, qui exeuntes de civitate iu qua spccies 56. (Vers. Nam sicut illa
43.) quae in medici
Synagogse videtur exsistere, rogabant ut disce- erogaverat omnem substantiam suam, ita etiar

deret : congregatio gentium araiserat omnia dona na

Mss. aliquot, propter poenam quam sciunt, etc.

(11) potioresque, retractamus; unus aut alter, recanlc
mss. magno numero et auctoritate. Quidam
(l2j Ita mus. Sed retractamus hic idem sonat atque iteru:
tamen alque edit., vel a forte contemni. et secunda cura tractamus, non vero, palinodia'
(13) Omnes edit. ac pauci mss., recensemus. Plures canimus.
 n69 EXPOSmONFS IN FXXAM LFH. VF. 1770

patrimonium prodegerat, sancta, virtus exundat a;terna. Non enim bumana

tura;, et vitale
^ critatis
verecunda , religiosa , fidc j)i'omi)tior ,
piidore ope pFebs gentium liberatur; sed Dei munus est

cunctatior (14); enim pudoris et fidei

Fioc est congregatio nationum, quffi etiam brevi fide mise-
agnoscere infirmitatem, non dcsperare veniam. ricordiam inclinat a;ternam. Nunc «i consideremus
Verecunda ergo fimbriam tetigit, lidefis accessit, quanta sit fides nostra, et inteiligamus quantus
religiosa crciiidit, sapiens sanatam se esse cogno- sit Kilius Dei , videmus quia comparatione ejus
vit. Sic sancla plebs gentium quw Deo credidit, fimbriam tantummodo tangimus, superiora vero
peccatum erubuit, ut descreret; fidem detulit, ut vestimenti ejus nequimus attingere. Si igitur et
crederet; devotionein exhibuit, ut rogarel; sapien- nos curari volumus lide tangamus fimbriani ,

tiam indiiit, ut sanitatem suam el ipsa sentiret; Christi.

flduciam sumpsit, ut fateretur quod pra;ripuisset .)9. Non iatet eum quicunque fimbriam tetigerit,

aFienum. qui tetigerit aversum; neque enim Deus indiget

(Vcrs. 44.) Accessit relro. oculis ut videat, neque corporaliter sentit, sed in
57. Cur auteiu rctro tangitur Cbristus? Au se liabet cognitioncm omniurn. Beatus ergo qui
quia scriptum est : « Post Dominum Deum extremam partem Verbi contigerit; iiam totum
tuiim vel

ambulabis {Deiit., xni, 4)? » Quid etiam sibi vuitB quis potest comprehendere? Veruni ut ad illam
quod et principis filia annorum duodecim morie- quse adhuc ajgra est, revertamur, ne per nostram
batur, et mulier ista fluxu sanguinis ab annis inoram dum diu Christi moramur ingressum, mor-
duodecim laborabal , nisi ut inteiligatur quia tua esse credatur (18) :

Iquandiii Synagoga viguit, laboravit Ecclesia? De- (Vers. 49. j Venerunt , inquit, seni dicentes
jfectus illius, hujus est virtus, quia « Iliorum principi : Noli vexare illum, filia tua mortua
delicto saius gentibus (Rom., xi, tl); » et consum- est.

matio illius, hujus exordium, non naturae exor- 60. Et primum iliud consideremus quod suscita-
diuni, sed salutis : « Quia caecilas ex parte Israel turus mortuam, ad faciendam Gdem hgemorrhou-
contigit, donec plenitudo gentium intraret ilbid., sam aute curavit. Et ut scias exempii gratia ste-
25). » Non igitur tempore, sed specie sanitatis an- tisse sanguinis fluxum, dum illa petitur (19), ista
tiquior Synagoga quam Ficclesia, quia quandiu curatiir. Sic et resurrectio temporalis in Domini
Jia credebat, ista non credidit, et per varias cor- passionc celebralur , ut et perpetua illa creda-
3oris atque animai passiones immedicabili rerae- tur. Sic et Maria» paritura sterilis indicatur {Luc,
lio (15) a;gra languebat. Audivit a^grotare popu- 36), ut conceptiira virgo credatur. Denique audi-
p I,

um Juda?orum, 1397 sperare ccepit salutis sua; vit paritai'am Elisabeth, nec de sua generatione
emedium : tompus venissc cognovit quo medicus dubitavit.
idessel e coelo, surrexit ut occurreret Verbo, vidit 61. Venerunt, inquit, servi dicentes principi : Noli
(uia comprimebatur a turbis ; non enim credunt Adhuc et hi increduli ad resurrectio-
vexare illum.
(ui comprimunt, credunt qui tangunt. Fide tangi- nem, quam Jesus in Lege praedixit, in Evangelio
ur Christus, fide Christus vidctur : non corpore complevit. Ftaque cum venisset in domum, paucos
angitur, non oculis comprehenditur; neque enim futurse arbitros resurrectionis ascivit; non enim a
idet, qui videns non videt; neque audit, qui ea multis continuo est credita resurrectio. Denique
[uae audit, non intclligit; neque tangit, qui non dicente Domino :

ideliter tangit (16). Denique ut lidem tangentis 1398 (Vers. 3-2, 53.) Non est mortua pucUa, sed
J xprimeret, ait : dornul. Deridebant, inquit, eum.
(Vers. 46.) Tcligit me aliqiiis ; nnm eijo cognovi ()2. Quicunque enim non credit, irridet. FFeant
irtutem de me eooisse. igilur mortuos suos, qui putant mortuos : ubi
58. Quod cst evidentis indicii, quia non intra resurrectionis fides est . non luortis est species,
ossibilituteiu conditionis humana; atque intra J) scd quielis. Nec abhoriet illud Mattha>i, (piod ait
orporis claustrum inciusa sapientia, divinitas tibicincs fuisse in domo prineipis et turbam tu-
oarctata est(F7); non capitur angustiis corpora- nuiltuantem [Mattli., ix, '22k vcl quia more ve-
bus, non tenelur, sed ultra Unes nostra; medio- teri (20) libicines ad incendendos excitandosque
Honi. edil., qua- amiserat omnia... prodegcrat,
(14) (19) Omncs edit.. dum ne illam pclilur. Mss. autem
icta ccrecunda... pudore conslantior. Alia3 cum
c.s<
nonnulli. dum illa patitur. Alii multo plures. ac me-
uuibus mss. in lectioneni nostram, i.[ute nec ipsu lioris notiP, dum itla petitur. Optime, idem euim
iJUtemnenda ost, conspiranl. atque. diim illa convcnitur, sive, ad illnm itur.
;ti5)Eiiit. Kom., immedicahilis remedio. Non male, Diountur n quibusdam Grteci fuisse primi
('10)
isi ub ivliis ot niss. oiunibus
hic detlceret. Sumen- auclores hujus moris quem tangil Ovid. lib. iv ;

im i(j:ilur, immedicabtli pro ineflicact utque inepto Fdsf, et V Trisl.. oleg. I, ubi non obscure indicat
l medendum. communem fuisse eum lam hominum, qunm pue-
(16) odit. cuni ploriques mss. Rom. vero
Ita vet. rorum fuueribns. Laotantius tamon libias puerorum
,iin aliis, nequc intelligil. qui non lidcliter tangit. inferiis, inajorum voro tubas adhiberi consuevisse
0"' Omnesedit., sapientia divinilatis coarclata (eslalur. Sed tibias in justis otiam majorum, si non
est.
,nu\es niss., sapientia, divinitas, elc. esseut e uobilium ordine. locum babuisse volunt
'
(18) Mss. aliqviot, ac per nos )nagis quam per suam nonuulli.
oram, mortua esse credatur.

PaTROI.. XV. (XIV, I'ARS II.) M

ilH S. AMBROSII 1772

lucliis videbantur adhiberi, vel quia per Legis et ^ nilur, ul inutandi hospitii necessitudinisque vio-
litterse cantilenam, exsultationem Synagoga non landse causa non suppetat. Non tamen eadem cau-
poterat capere spiritalem. tio receptori mandatur hospitii, ne dum hospes eH-
63. (Vers. Tenens ergo manum puella?
5-4-56.) gitur, hospitahtas ipsa minuatur.
Jesus sanavit eam, et jussit ei dari manducare. 67. Sed heec secundum
ut litteram de hospitii
Quod est tostimonium vitse ut non phantasraa,
; religione venerabilis est forma praecepti, ita etiam
sed veritas crederetur. Beatus ille cui manum de mysterio sententia coelestis arridet. Etenira cura

sapientia tenet. Utinam meos quoque teneat actus, domus eligitur, dignus hospes inquiritur. Videa-
teneat manum justitia, teneat Dei Verbum, indu- mus igitur ne forte Ecclesia praeferenda designetur
cat in penotralia sua, spiritum avertat erroris, et ChrisLus. Quse enim dignior domus apostolicse

convertat salutis, dari mihi jubeat manducare praedicationis ingressu, quam sancta Ecclesia (24,
panis enim coelestis, Dei verbum est. Inde et illa qusest. \, cap. Quse dignior)? Aut quis prseferendus
sapientia qu£P divini corporis et sanguinis sacro- magis omnibus videtur esse quam Christus, qui

sancta allaria replevit alimentis : Venite, inquit, pedes suis lavare consuevit hospitibus, et quos-
edite panes meos, et bibite vinum quod miscui vobis cunque sua receperit domo, pollutis non patiatur
{Prov., IX, 5). ^ habitare vestigiis, sed maculosos licet vitae prioris,

64. Quse tamen tanlsE diversitatis est causa? in reliquum tamen dignetur mundare processus?
Supra publice vidua?. filius suscitatur {Luc, vii, 12- Hic est igitur solus quem nemo debet deserere,
15), liic removentur plures arbitri. Sed puto quod nemo mutare. Cui bene dicitur : « Domine, ad
in eoquoque pietas Domini declaretur, quia vidua quem ibimus? Verba vitae aeternae habes, et nos
mater unici non patiebatur moram, et ideo ne credimus {Joun., vi, 69, 70). » Vides exsecutorera
amplius afQceretur maturitas additur. Est etiam ccelestium praeceptorum : qui quoniam non muta-
forma sapientise, in viduae filio cito Ecclesiam cre- vit hospitium, coelestis consortium consecrationis
dituram, in archisynagogi filia credituros quidem emeruit.
Judaeos, sed ex pluribus pauciores. 68. Fides igitur imprimis Ecclesiee quaerenda
(Cap. IX. — Vers. S.) Et quicunque non recepe- mandatur, in qua si Christus habitator sit, haud
rint vos, exeuntes de civitate illa, etiam pulverem dubie sit legenda. Sin vero perlidus populus aut
de pedibus vestris excutite in testimonium supra praeceptor h«reticus deformet habitaculum, vitanda
illos. haereticorum communio, fugienda Synagoga cense-
65. Qualis debeat esse qui evangelizat regnum ^ tur. Excutiendus pedum pulvis, ne fatiscentibus

Dei, praeceptis evangelicis designatur; ut sine virga pertidiae sterilis siccitatibus, tanquam humi arido

sine pera, sine calceamento, sine pane, sine pecu- arenosoque mentis tuae vestigium polluatur. Nam
nia {vers. 3), hoc est, subsidii saecularis admini- sicut corporeas inhrmitates populi fidelis suscipere
cula non reqnirens, fideique deditus sit et quanto in se debet Evangelii praedicator, et tanquam pro-

minus appetat temporalia, tanto magis speret priis inania gesta, pulveri comparanda, allevare
ea sibi posse suppetere (21). Quae possunt qui atque abolere vestigiis, juxta quod scriptum est
volunt ad eum derivare tractatum; utspiritalem « Quis infirmatur, et ego non infirmor (II Cor., xi,

tantummodo locus iste formare videatur affectum, 29) ? » ila si qua est Ecclesia quae fidem respuat,
qui velut indumentum quoddara videatur corporis nec apostolicae pra;dicationis fundamenta possideat,
exuisse, non solum potestate rejecta contemp- ne quam labem perfidiae possit aspergere, deserendi
tisque divitiis, sed etiam carnis ipsius illecebris est. Quod Apostolus quoque evidenter asseruit

abdicatis. dicens : « Haereticum hominem post unam... cor-

66. Quibus primo omniiim datur pacis atque con- reptionem devita {Tit., ni, 10). »
stantiae generale mandatura, ut pacem ferant, con- (Vers. 13.) Ait autem ad eos : Date illis vos man-
stantiam servent, hospitalis necessitudinis juva. J) ducare. At illi dixerunt : Non sunt nobis plusqum
custodiant; alienum a praedicatore regni coelestis quinque panes.
astruens cursitare per domos, et inviolabilis hospi- 69. (Vers. 8.) Quae ratio est, quod cum in

tii jura mulare Sed ut hospitii gratia

(vers. 4). posterioribus Joannis passio describatur, hic jani
deferenda censetur, ita etiam si non recipiantur, mortuus verbis Ilerodis ostenditur? ne forte illa,

1399 excutiendum pulverem, et egrediendum quia post Legis defectum evangelicus cibus inci-

de civitate mandatur (vers. 5). Quo non mediocris pit jejuna pascere populorum? Denique
corda
boni remuneratio docetur hospitii, ut non solum posteaquam illa quae Ecclesiae typum accepit, a
pacem tribuamus hospitibus (Matth., x, 12), ve- fluxu curata est sanguinis, posteaquam aposloli
rum etiam si qua eos terrense obumbrant delicta ad evangelizandum regnum Dei sunt destinati, gra-
levitalis, receptis apostolicae praedicationis vesti- tiae coelestis impartitur alimentum. Sed quibus im-

giis, auferantur, Nec otiose secundum Matthaeum partiatur, adverte. Non otiosis, non in 1400 '^•^'^'

domus quam ingrediantur apostoli, legenda decer- tate quasi in Synagoga, vel saeculari dignitate resi-

(21) Sic plerique, nec non optimse notae mss. Alii sibi quominus ea requirat, magis posse suppelere.
tamen aliquot omnesque edit., fideque lulus, pulet
 i773 EXPOSITIONIS IN LUCA.M LIH. VI. 1774

dentibus, sed intnr doserta quserentibus Chrislum ; 4 antequam perveniat ad Patrem, et intelligat quod
qiii eriini non fastidiunt, ipsi exf.ipiuiilur u Cliristo, ex Patre Cliristus est, intelligat quod Christus e
.1 cum ijtsis loquilur Dci Verbum, non de saeculaii- coelo, ct intelligat quod Christus qui descendit, ipse

hus, sed de regno Dei. Vll si qiii corporalis gerunt est et qiii ascendit; ne forle cum acccperit quod
ulcera passionis, his mcdicinam suam libenter in- natus c.x Virgine est, incipiat non Dei virtutem,
liiilgot. sed hominis a^stiinare. Ergo nc deficiant, in-
70. Conscqucns igitur «M-at, ut (jiios a vnlnerum quit :

(lolore sanavorat, oos alimoniis spiritalibus ajeju- 1401 [iifid.] Dnte illis vos munducare. At illi

iiio liberaret. ilaqiie nomo cibum accipit Christi, dixnrunt : Non sunt nobis plus quam quinque panes
riisi fuerit ante sanatus. FA illi qui vocanlur ad et dno pisces : nisi nos eamus, et emamus in om-
'

.i'nam, prius vocando sariantur. Si claiidus fiiit, nem hnnc turbnm escas.
'idiendi facultatom ul veniret, accepit. Si liimirie Nonduin intellexerant apostoli cibum populi
74.
iilorum jti-ivatus erat, domum utique Domini, credenlis non esse venalem. .Noverat Christus, no-
iisi refusa luce, intrare non potuit. verat ipse nos potius esse redimendos : suas vero
71. llbique igitur mysterii oi'do servatur; ul epulas gratuitas donat. Nondura ergo habebant di-
irius jier remissioncm peccatoriim vulneribus me- B scipuli cibum qui redimere nos possel. Ilabebant
!i'ina tribuatiir, postea alimonia mensa^, calestis tamen jain cibum qui satiare nos possot; habe-
^iibci'ct : qiianquam nondum validioribus ha?c bant cibum qui confirmare nos posset « Panis :

iirba i'c(iciatur alimentis, neque Christi corpore enim coniirmat cor hominis (Psal. ciii, loj. » Mi-
saiiguine jejuna solidioris fidei corda pascantur. seretur ergo Dominus, ne quis deficiat in via. Si
Lacte, inqiiit, vos non csca; nondiini
potavi, non per Dominum Jesum, sed
quis ergo dcfccerit,
'lim jtoteratis, sed ncc adhuc qnidem potoslis (I pcr se delicit nec habes quod ascrilias Domino,
:

(•., III, 2). » in modum lactis qiiinque siint panes. qui vincit cum judicatur; quid enim dicas ei qui
oa autem solidior corpus est Christi, potus vehe- in te contulit omnia firmamenta virtutis? Nonne
ii'ntior sanguis est Domini. Non statiin a primo ipse te genuit? nonne ipse te pavit? Cibus ejus
.pulamiir omnia, neqiie potamus omnia. « lloc virtiis est, cibus cjus fortitudo est. Sed si tu ne-
'rimum, inquit, bibe. » Kst ergo primum, est gligentia tua virtutem quam acceperas perdidisti,
liam secundum quod bibas. Est et primum quod non alimentorum ccelestium, sed tuae mentis tibi

landuces, est etiam sccundum, est tertiiim. Pri- proesidia dcfuerunt. Denique Dominus sicuti super
iiim quinque panes sunt, secundum scptem, ter- justos et injustos pluit, ita etiam injustos pascil et
im ipsum corpus est Christi. juslos.
72. Nequaquam igitur talem Dominuin dcsera- 7b. Nonne in escaj virtute cum jam deficeret ui
uis, qui pro uniusciijusque viribus impartire no- via sanctus Elias, quadraginta ambulavit diebus,
s alimenta dignatur; ne aut infirmum validior et illam escam angelus dedit (III Reg., xix, 8)?
Itus opprimat, aut validum exilia alimenta nou Si autcni tc paverit Jesus, et acceptam escam ser-
ilient : « Qui enim infirmus est, olera mandiicet vaveris, ambulabis non quadraginla diebus et qua-
Um., XIV, 2). » Kt ille qui jarn videtur laqueos draginta noctibus, sed (audeo dicere, Scrijtturae
iirmilalis evadere, dc. quiiujne istis manducet fretus exemplis) quadraginta annis : el egredieris
mibus ct duobus piscibus. Ccrte si pelerc ribum ab -lilgyptiis (inibus , donec pervonias in terram
iidiorem veretur , ipse relictis suis omnibus, multam, in terrani flueutem lac et mel, quam ju-
^tiiiet ad Dei vcrbiini. Diiin audiic incipit, in- ravit Doiiiinus daturun» se patribus noslris. liujus
|iit csuriro. Incipiuiit apostoli osuricntem videre. lorriT tibi virlus requirenda est, quam possidet
si illi adhuc non intelligunt quid esuriat, intcl- mitis. Non istam lerram dico quie arida est, sed
\it Ghristus. Scit quod non s.rcularem cibum illam qua> Christi confirmatur alimenlis, qusp sub
iiriat, sed cibuni Christi. Dicat : « DimitteroD imjierio eonslituta regis eplerui sanctorum incola-
s jejiinos nolo, no deliciant in via (Mntth., xv, tibus frequcnlatur.
|. >' Konus Dominus studia exigit, vires niinis- 70. Dividit Dominus Jesus. Et ille
orgo escas
»t. quidem vult dare omnibus, negat nemini; dispen-
73. Utinam. Dominc Jesu, velis mecum istos sator enim est omnium; sed cum ille panes fran-
.
unos non dimitlere, sed impartitis abs le cini- gat, et det discipulis, si tu maiius non extciidas
, rcncias oos; ut possinl luis alimoniis forlioros tuas, ul accipias tibi escas, deficies in via. nec
iruiilatem jcjunii non timorc. Dioas utinam otiam potcris in eum culpam tuain referre ,
qui mi-
iiobis : Nolo eos jcjiiiwn dimittere! Et causam serelur el dividit : sed bis dividit, qui cuni eo
lii dicilo, qiiare eos nolis jejunos dimitlere : etiam in deserto perinanent, qui primo et se-
i",jain dixisli, quia si quem dimiscris jejunum, cundo et tertio die nou recedunt. Sic enini habes
'iicil in via, lioc est, dcticit vel in isfius cursu alibi : « Misoreor hujus turba?; quia triduum est
a\ vel antoquam ad capul porveniat viiv ^22^ jam quod perseverant mecum (ilatth., xv. 32). »

22) Caput vim, dicitur tinis ac terniinus viro nam ; est, caput dicitur.
od summuiu atque exlremum in singulis rebus
 1775 S. AiMBROSII t77(

Quanta dignatio, qtianta ab eo hominibus Quaeramus ergo mysterium, quod nUraculc

inspira-
^ 36-38).
tur humanitas! Non vult jejimos dimittere, non praestet.

vult, ne deficiant in via. 80. Itaque videntur illa quinque millia quasi
quinque corporis sensus adhuc corporalibus pro-
77. Noli ergo deficere a disciplina Domini, neque
xima alimenta accepisse de Cliristo : quatuor verc
fatigeris cum ab eo increparis. Non fatigeris nunc,
iniUia, etsi adhuc in corpore sint, et in hoc mundc
ne postea fatigeris. Quid enim respondebis ei? aut
qui ex quatuor constat elemenlis, non otiose ta-
quomodo te excusabis , si escee virtutem quam
men referuntur mysticse escam accepisse quietis
ministrat, amiseris? Non potes dicere quia escam
jam enim ajquantur mundo, supra mundum futun.
non dedit, quia dat omnibus. Non potes dicere
Nara etsi in hoc mundo sunt, intra mundum tamer
quia nohiit te bonum facere, 1 402 ^*"^^ quem
non sunt, quibus mysticse quietis impartitur aii
posuit bonum et malum; ut non ex necessitate
mentum; sex enim diebus mundus est faclas
bonum tuum esset, sed vohmtarium. Multum enim
septimo requietura est die, et Dorainus sanctiQca
refert inter eum qui necessitate invitus ahquid
vit eum. Ultra mundum ergo quies, uUra mundun
agit, et inter eum qui ex voluntate quod bonum
etiam (26) fructus c^uietis. Denique « Beati pacifici
est ehgit : « Si enim invitus hoc ago, dispensatio
^,
ipsi enim filii Dei vocabuntur {Matth., v, 9). >

mihi credita est; si volens, mercedem habeo (I Cor.,

Nam cum Deus supra mundum sil, nemo uUqut
X, i7). » Gonsideremus ergo quia stabimus ante
polest Deum videre, nisi mundum prius spirital
tribuual Christi, et arserit, non
si opus nostrum
transcendat obtutu. Septiina itaque benedicUo pa-
habebimus quod excusare possimus. Dicet etenim
catorum : septem etiam illis quatuor mUUbus frag
quod jam per prophetam locutus est « Populus :

mentorum sportse supersunt {Matlh., xv, 37). Noi

meus, quid feci tibi... aut in quo molestus fui
mediocris hic panis est Sabbatorum, panis sancU
tibi? responde mihi {Mich., vi, 3). >> Dicet et ei
ficatus, panis quietis. Et fortasse si primum quin
qui in via defecerit : Qua ratione defecisti in via?
que panes sensibiliter manducaveris , audebo e
Nonne panes fregi (23)? nonne benedixi? nonne
jussi dari? Sed cur tu accipere noluisti? 1 403 dicam : Post quinque panes et septem terU(

jam in teri'a non manducabis panem, sed supr;

78. Quanti etiam praesentium deficient in via, et
terram manducabis octo panes, sicut qui sunt ii

post hos sermones, qui licet nostri sint, tamen quia coelestibus. Sicut enim septem panes panes quie
nemo dicit Dominum Jesum nisi in Spiritu sancto
tis, ita octo panes panes sunt resurrectionis. Erg(
(I panes aestimandi sunt (24); quanti,
Cor., XII, 3),
isti qui septem aluntur panibus triduo perstiterun
inquam, deficient, et in vias gentium transversis C {Ibid., 32), et fortasse integram resurrectioni:
itineribus fornicantes abibunt ! atque utinam unus, constantiam consecuti. Deniqui
futurse lideni et
et non plurimi! Sed non Jesus auctor defectus, Tribus diebus ambulabimus
sanctorum vox est : «
etiamsi quis defecerit; omnibus enim distribuit qui
ut epulemur Domino (27) Deo nostro {Exod., v, 3). i

sequunlur, sive quinque milUa, sive quatuor millia

Sed iUa suo loco.
sint.
81. De quinque ergo panibus sanctus Joannei
79. Non otiosus numerus, non otiosus ordo, non docuit me quod nesciebam quod non docuera ,

otiosae reliquiae manducantium. Cur enim plures, sanctus Matthaeus, non docuerat sanctus Luca:

id est, quinque milha quinque panibus, hoc est, nu- (singulis enim diversa impartita est gratia); do-
mero minori satianlur, pauciores vero, qui sunt cuit, inquam, me quinque istos panes hordeacooi

quatuor niilha septem panibus, hoc est, numero fuisse {Joan., vi, 9); et ideo non inepte diximu:
majore pascuntur? Si enim facti tantum sequamur escam istam esse habilem corporaUbus (28). Cui

miraculum, videtur esse divinius quod de minore enim primo hordeaceos? Quia primo lacte, deind(

modo pluribus abundavit. Cur ergo quod minus esca (29) est nutriendus qui accedit ad fidera; non-
esl ei quod est amplius, quasi pi'8estaret, adjectum rv dum enim poteramus, et fortasse plerique nc(
est? Prius enim quinque millia quinque panibus adhuc possumus. Nam cum sint inler nos conten
{Matth., XIV, i9-2i), postea vero quatuor milha tiones et dissensiones, nonne carnales sumus, ei

. septem panibus legimus satiata {Matth., xv, secundum hominem ambularaus? Suis quaeqiu

(23) Mss. longe plurimi, panes feci. Corb. tamen (26) aUquam multi, nec sequioris setatis, intn
Mss.
per correctionem, et alii nonnuUi cum edit., panes mundum etiam, etc. Porro obifer monendum eosden
fregi. cod. ex quopiam exemplari descriptos esse, in qu'
("24) Rom. edit. sola, Domini sestimandi sunt. Minus post verba, benedictio pacatorum, foUum videtu
commode. Palam enim est ab Ambrosio significari fuisse transpositum unde ad illos quoque eadec
;

suos etiam sermones per Spiritus sancti gratiam transpositio promanavit.

panes esse. (27) Mss. nonnuUi, ut epulemur Domino, etc.
(25) Sic omnes edit. cum mss. aliquot. AUi vero (28) GiU. in marg. corporibus vel pecoribus.
Dm
neque numero, neque setate inferiores muUis reseca- etiam mss. legunt, pecoribus. MeUus tamen ali
tis locum ita contrahunt Prius enim quinque millia
: atque edit. corporalibus ; refertur enim ad superior
quasi quinque corporis sensiis adhuc corporalibus iUa, corporalibus proxima alimenta; quaj sic in om
proxima alimenta, etc. Quod quidem minime absur- nibus mss. et edit. exhibentur.
dum sensum efficiet, si verbum, referuntur, sequenti (29) Plerique mss., lacte Dei, deindeesca, etc.
membro expressum hic subinteUigas.
 (777 EXPOSfTIOMS IN LrCAM LIB. VI. 1778

.aptata sunt. alimenta virtulibus; ct iiHJe priiis lior- tificare particulas ,

ot intacta frangcntium digitis
Ideum, deinde triticum nobis ad alimoniam dalur; sponle sua fragmenta subrepere. Qui h«c legit,
,fortiori vero sicut Elia;, de interioribus fru- quemadmodum juges aquarum miretur meatus, et
iiienli panis farinaceus (30) ministratur (III licg., liqiiidis fontibus stiipeat continuos fluere succes-
jXVii, 13j, quem non queunt depascere pecca- sus, quando etiam panis exundat, et naturae soli-

inres (31). dioris rigatus exuberat? Uiec igitur facta sunt, ut

82. Nec solum paiiis et numeri, sed etiam accu- illa quoque quae non cernimus, cernerenius. His
liitionis est dinerenlia cnim supra feniim
; illi evidentcr illorum quoque designavit auctorem, et
|discumbunt, isti supra terram recumbunt; supra totius nalurffi crealorem materialis existere, quae
jfenum quinque millia, supra terram quatiior mil- non lul philosophi volunt) reperta, sed facta gig-

|lia. Plus est terram premcre, quam supra fcnuni nendis omnibus rebus successus defluos submini-
ijaccre; enim quibus adluic sensus sunt corpo-
illi strat.

ales, fenum
mollioribus delectantur, et ideo supra 86.Hoc quidem mirum, quidquid de fluminibus
umbunl « Omnis enim caro fenum {Isa., xl,
: haurias, signo di.spendii non notari qiiidquid de ;

./,» isti vcro supra terram, quai triticum et vinum fontibus auferas, usurario qnodam reparari meatu.
.'ignit et olivam, cibum grati;n consequuntur. Illi Jo Sod et fluminibus si nihil decedere , nihil lamen
iiscumbunt, isti recumbunt; major enim est quae- videatur accedere; et fontibus ut cumulata fluenta
lam requies recumbentis. Ibi duo pisces, hic sine cernuntur, ita dum minuuntur fluenta, produntur.

iiumero unde pleriquc septiformis Spiritus gra-

; At vero hic panis qiiem frangit Jesus, mystice qui-
liam iii panibus dt^nnilam in piscibus quoque , dem Dei verbum est, et serino de Christo, qui dum
Huplicis Testamcnti figurani inteliigendam putave- dividitur, aiigetur; dc paucis enim sermonibus
iint. omnibus populis redundantem alimoniam ministra-
83. Non piget ergo a?stimare quod quatuor millia vit.Dedit sermones nobis velut panes, qui in nostro
\ quatiior mundi collccta parlibus, in quibus Ec- diim libantur ore, geminantur. Visibiliter quoque
lesia figuratur, majoris gratitn cibiim sumant, juxta panis istc incredibili rationc dum frangitur, dum
iiod scriptum est : « (jiiia venient ab Orienlc et dividitur, dum editur, siue ulla dispendii compre-
iccidente, el Septentrione et Auslro, el recumbent hensione cumulatur.
iiin Aliraham el Isaac et Jacob in regno coelorum 87. Nec dubites vel quod in manibus minislran-
Matth., viii, II). » Unde hic grati;p Palri aguntur liiim, vel in ore edentium crescat; quando ubique

Christo; non enim friistra illic benediclio tanlum, noslri operis testimoniiim ad firmamentum credu-
c nuptiis ex fontibus vina,
i- ctiam graliarum cst actio. Pro Ecclesia quippe litatis asciscitur. Sic in
la Dominus Patri gratias agerc consuevit; quia ministris operantibus, colorantur, et ipsi qui im-
iiae abscondit sapientibus, ea parvulis revelavit. pleverant hydrias aqua, vinum quod non detulerant,
cnediotio igitur super nos, qui iiiferiores sumus : hauriebant {Joan., ii, 6-9). Coraprehende, si potes,
ratiarum actio supcr eos qui dc inlirmitatibus tanta rerum miracula. Hic edentibus populis cres-

arporum siioruin sacratis passionibus triumpha- cunt suis fragmenta dispendiis , et de quinque
mt. Jam illud in superioribus prajlibaviraus, quia panibus majores reliquiae qiiani summa est, colli-

nra quinquageni discumbere juberentur, licet .'^a- guntur; illic in alienam speciera vertuntur He-
iito numero definito, tainen videtiir Iiic fnndatio- menla, neo suos patitur natura defectus, ncc suos
•^
Ecclesia^ popiiliis, qiii sino nunieri dofinitione agnoscit ortus, usu tamen proprio recognoscit. Quin
'cunibit. etiani melior est mutati vini natura quam nati;
quos usus
1404 8'i. Mysticum quoiiuo est quod ot man- quia in arbitrio Creatoris est, et velit

iieans populus satiatur, el ministrant apostoli ;

assignare naturis, et quas naturas impartire gignen-
ini ct in satiolate , ropulsa; in pcrpelunm famis dis. Vido quantis operibus opns astruat : dum
iilicinm dcsignatur, non esuriot qui acccporitl) aquam minister infundit, odor transfusus inebriat.
([iiia

liuin Cliristi; ot in a|iostoIorum ministorio futura color mutatus informat, Gdem qnoque sapor hau-
ivisio Dominici corporis sanguinisquc prajmilti- stns accumulat.

ir. Jam illud divinum, quemadmodum quinquc 88. Conforant gentilcs, si placet. cum Christi

aues quinqiio niillibiis populi rcdiindavonml ; noii doorum suorum non facta sed ficta.
bonoliciis ,

iiim cxiguo, sod iniiltiplicato cibo popiilum liquol 1405 l''«^nmt corle oorum fabula^ fuisse regem

^se satiatnin. (piomdam (32) qui quidquid tangebat, aurum fie

j
85. Vidercs incomprchensibili quodam rigatu bat. Sed etiam convivia ipsa feralia nam et ipsa ;

iler dividentium nianus, quas non fregerant, fruo- manlilia digitis apprehcnsa riguerunt; et cibus in

i
(30) Quidam inss., panis subcinericius minislra- (3i) Midain iutellige PhryjriaB ropem quem poetae.
ir. quo sub ejus persona quam slulta siut avarorum
l3l) Edit. cuni mss. non paucis, quom (Rom. quiii) vota, ob oculos ponerent finxerunl eo munere
,
,

i/cm (iinidam luss. aijfpm) non queunt contaminare. donalum n Baccho ut quidcpiid, tangeret, in
(i pasccrc pcccatores. Sod quis sonsiis, nisi inoptus anrnin vortcretur. Vide Ovidii Metamor. lib. xi.

inc erualur? Nos vero locum ex quinque mss. pro- fab. 3.

UUioris nolse restituimus.
 1779 S. AMBROSll 178C

ore crepitabat, ferens non alimenta, scd vnlnera :

^ alterius pnidentiffi est. Nam si Paulo apostolo

et in gntture potus hserehat, nec penetrare facilis, satis cst iiihil scire nisi Christum Jesum, et hunc
nec redire. Digna bcnelicia votis, digna tanto mu- cruciiixum (11 Cor., n, 2), quid amplius mihi

nera precatore, digna liberalitas conferente! Talia desidcrandum est scire quom Cliristum? In unc
sunt idolorum beuelicia, ut cuni videntur pro- enim lioc nomine l^tOG ^^ divinitatis et incarna-

desse, plus noceant; at vero Christi munera parva tionis expressio, et tides passionis est. Et ideo licel

videntur, et maxima sunt. Denique non uni collata, cseteri apostoli sciant, Petrus tamen respondit pra
sed populis; nam et cibus edentium in ore cresce- cseteris : « Tu es Christus Filius Dei vivi {Malth.

bat, et videbatur esse corporalis alimonia?, sed su- XVI, 16). » Complexus est itaque omnia, qui el

mebatur salutis seternae. naturam et nomcn expressit, in quo summa virtu-

89. Cur autem quinque millibus hominum plus tura est. Etiamne nos de generatione Dei inserimui
redundat, quatuor millibus minus? Quia quatuor qusestiones, cum Paulus judicaverit nihil se scire nis

millia ista triduo cum Christo fuerunt, ct ideo Christum Jesum, et Imnc cruciflxum, Petrus nihi

ampHus ccelestis pabuli receperunt. amplius quam Dei Filium confltendum putaverit'
Nec otiose quae turbce supersunt, a discipulis
90. Nos et quando, et quomodo natus sit, et quantui

colHguntur; quia ea quae divina sunt, apud electos Jd sit, humanse inflrmitatis contemplatione rimamur
facilius possis quam apud populos repeinre. Uti- Scivit Paulus quod in istis magis offendiculuc
nam mihi contingat audire : Collige quap, super- quaestionis, quam aediflcationis profectus esset; e

sunt I Si audiero et fecero , habebo multa quse ideo judicavit nihil se scire nisi Christum Jesum
turbae, habebo multa quai pueri et mulieres edere Scivit Petrus quod in Filio Dei omnia sint : « Omnic
nequiverunt. Beatus ille qui potest colligere quae enim dedit Pater P'iIio [Joan., in, 3S). » Si omnic
etiam doctis supersunt. dedit, aeternitatem quam habet, majestatemqut
91. Videamus quomodo colligat. Dixit Lex « Non
: transfudit. Sed quo prohibor longius? Fidei mea
moBchaberis [Exod., xx, 14). » Fregit hunc panem finis Christns est, flnis fidei meae Dei Filius est

Chrislus, divisit hoc verbum, non aliunde adjicieus, Non licet mihi scire generationis seriem; non licel

sed de suo partiens « Qui viderit, inquit, muhe-

: tamen nescire generationis fidem.
rem ad concupiscendum, jam moechatus est eam 9i. Crede igitur sic quemadmodum Petrus credl
(Matth., V, 28). » Habes fragmentum de suo. Ad- dit ; ut et tu beatus sis, ut et tu audire mercaris
didit : « Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue « Quoniam non caro et sanguis tibi revelavit, sec
eum {lUd., 29). » Habes aliud : « Et si dextera i-i Pater meus qui in coelis est (Ma^</t., xvi, 17). » Carc
tua scandalizat te, abscinde eam {Ihid., 30); » et, enim et sanguis non queunt nisi quse terrena sunl
« Qui dimissam a viro ducit, moechatur {Luc, xvi, revelare; at vero qui spiritu loquitur mysteria,
18). » Vides ex uno quam multa fragmenta. Moyses non carnis et sanguinis magisterio , sed divina
dicit quod « Abraham duos filios habuit, unum de inspiratione fundatur. Noli ergo acquiescere carni
ancilla, et unum de libera {Galat., iv, 22). » Paulus et sanguini, ne carnis et sanguinis haurias praj-

dixit : « Haec sunt duo Testamenta {Ibid., 24). » Divi- cepta, atque ipse sanguis et caro fias. Qui enim
sit hoc verbum et invenit mysterium. Beatus ergo carni adhseret, caro est : « Et qui adhaeret Deo,
q^ui colligit, quae dividit Christus. unus spiritus est (I Cor., vi, 17). » — « Non per-

92. Qua ratione autem cophinos duodecim Chris- manebit, inquit, spiritus meus in hominibus istis in

tus implevit, nisi ut illud populi Judaici solveret : aeternum, propter c|uod caro sunt {Gen., vi, 3). »

« Quia manus ejus in cophino servierunt {Psul. 95. Sed utinam caro et sanguis non sint qui au-
txxx, 1); » hoc est, populus qui ante lutum in diunt, sed a cai^nis et sanguiuis remoti cupiditati-
cophinis coUigebat, hic jam per crucem Christi bus possint dicere singuli : « Non timebo quidfaciat
vitse coelestis operatur alimoniam ; et eo fidei ci- mihi caro {Psal. lv, 5)! » Qui enim carnem vice-

bum congerit, ubi erat ante coenum gentilis D rit, Ecclesise fundamentum est; si aequare Petruni
perfidise. Nec paucorum hoc munus, sed omnium non potest, imitari potest; magna sunt enim Dei
est. Nam per duodecim cophinos tanquam tri- munera, qui non solura nobis quaj nostra fuerant
buum singularum fidei firmamentum redundat : reparavit, verura etiam quse sunt sua propria con-
« Panis (enim) confirmat cor hominis {Psul. ciii, cessit.

16). » 96. Refert tamen quid sibi velit quod non alinm
(Vers, 20.) Dixit autem illis : Vos quem me esse turbse opinabantur, nisi aut Eliam, aut Jeremiam,
dicitis? Bespondit Simon Pctrus Christum : Dei. aut Joannem Baptistam. Et Eiiam forte ,
quia
93. Nec turbjB quidem otiosa opinio est, quia raptus ad ^coelum est. Sed non Elias est Christus
alii Eliam, quem ventui'um putabant; alii Joan- ille rapitur, iste regreditur; ille, inquam, rapitur,
nem, quem decollatum sciebant, aut unum de pro- iste rapinam non arbitratus est esse se aequalem
phetis prioribus surrexisse credebant. Sed hoc Deo ; ille petitis ignibus vindicatur, hic persecuto-
quaerere supra nos est : alterius scientise (33), res suos maluit sanare, quam perdere. Cur autem

(33) Edit. Amerb. cum longe maxima parte mss., allerius sentenlise. Prsestat tamen alia lectio.
 J7«i KXPOSITIONIS l.\ LLCAM LIi;. VL 1782

Jeremiam pulabanl? Forlasse quia sanclificalus

^ si enim dominotum fuerit peccalum in tc, mortis
iii vulva est. Sed non liic Jeremias : ille sancliii- porta prcovalebit. Fiige ergo contentiones, dissen-
diav, isle sanctificat; illius sanctilicalio cojpit ex siones, strepitus, lumultusque discordiae, ne portas
torpore, hic sanctus ex sancto. Cur etiam Joannem mortis ingressus incurras. Dominus enim Jesus
jiijpulus putabat, nisi forte quia in matris utero Christus praidicari se primo noluit, ne uilus stre-
positus Domini prffsentiam sentiebat? Sed non hic pitus nasceretur. Increpat discipulos suos. ne cui
'

est Joannes : ille adorabat in utero, hic adora- ha?c dicerent (37), quod
'
batur; ille baptizabat in aqua, Cliristus in spiritu fVers. 22.) Oportet Filium hominis multa pati, et
i
ille pffinitentiam suadebat, hic peccata donabat. reprobari a principibus saccrdotum, et senioribus, et
'
97. Et ideo Petrus non oxspcclavit populi 1 407 scribis, et occidi, et die tertio resurgcre.

I sententiam, sed suam prompsit, dicens Tu es 100. Et fortasse ideo hoc addidit Dominus, quia : «

Christus, Qui et semper est (.34),

Filius Dei vivi. »
iiec coepit ul essel, et essc non detlcit. Magna
ilem Christi gratia, qni omnia prope vocabula sua
jdiscipulis suis donavit. « Ego sum, inquit, lux
mondi {Joan., viii, 12); » et id tamen quo ipse glo-
scichat difficile passioni et rosurrectioni etiam di-
scipulos credituros. Et ideo passionis et resurrectio-
nis suae assertor esse maluit, ut ex facto fides, non
ex auditu discordia nasceretur. Ergo Christus no-
B luit gloriari, sed maluit ignobilis videri, ut passio-

iiatur, discipulis nomen indulsit, dicens : « Vos nem subiret; et tu qui ignobilis natus es, gloriaris?
lis lux mundi {Matlh., v, 14). » — « Ego sum Eadem tibi, qua Christus ambuiavit, gradiendum
mis vivus [Joan., vi, 51); » et, « Nos omnes unus est via. Haec ejus agnitio, 1408 haec ejus imita-
mis... sumus (I Cor., x, 17). » — « Ego sum vilis tio, per ignobilitatem ac bonam famam ; ut glorieris
..ra {Jo(in., xv, 1).» Et tibi dicit : « Plantavi tc in cruce Domini, sicul ipsc est gloriatus. Sic ambu-
iteni fructuosam omnem vcram (35) {Jerem., ii, lavit Paulus, et ideo gioriatur, dicens : « Mihi
.'!). » Petra est Christus : « Bibebant enini de spi- aulem absit gioriari, nisi in cruce Domini nostri
itali sequente pctra, petra autem crat Chrislus Jesu Christi {Gnlat., vi, 14 •' »

1 Cor., X, i) ; » cliam discipulo suo hujus vocabuli 101. Sed videamus cur secundnm .Mattha^iim re-
.'i-atiam non negavit {Matth., xvi, 18), ut el ipse sit periamus admonitos discipulos, ne cui dicerent
'litrus, quod dc petra habeat soliditatem constan- quod ipse sit Christus; hic autem scriptum sit in-
ue, fidei firmitatem. crepatos esse, ne cui dicerent quod esset multa
98. Enilere ergo ut et tu petra sis. Itaque non passurus et resurrecturus {Matth., xvi, 20). Videtis

xlra le, sed intra le pelram require. Petra tua ^ quod in uno Christi nomine omnia sint. Ipse est

lus est, petra tua mcns est. Supra hanc petram enim Christus qui nalus est ex Virgine, ipse est

ilificatur domus tua, ut niillis possit ncquititn qui mirabilia fecit in populo, ipse qui mortuus est

piritalis reverberari procellis. Petra tua fides est, pro peccatis nostris, et resurrexit a mortuis. Unum
imdainenlum Ecciesiai fides est. Si petra fueris, horum si retraxeris, retraxisti salutem tuam. Nam
1 Ecclesia eris, quia Ecclesia supra petram est. etiam haeretici habere sibi Chrislum videntur;
I in Ecclesia fueris, portjc inferi non pra-valebunt nemo enim Christi nomen negat; sed negat Chris-
hi. Portai inferi portae mortis sunt ;
poitije autein lum, qui non omnia qua» Christi sunt, confitetur.
lortis porlaj Ecclesiae essc non possunl. Mnltis igitur ex causis jubet tacere discipulos; ut
99. Quai autem sunt porta; mortis, hoc esl, fallat principem mundi , ut declinel jactantiam,
orloe inferi, nisi singnla qiurque pcccata? Si for- doceat humilitalem: simul ne rudes et imperfecti
icatus fueris, porlas mortis ingre.ssus cs. Si fideni adhuc discipuli maxima^ prsedicationis molibus op-
i^seris, portas inferi penelrasli. Si peccatum nior- primantur.
lc commiseris, portas mortis intrasti ; sed potens 102. Nunc qua causa etiam immundos spiritus

<t Deus, qui exaltet te de portis mortis, ut annun- jubeat tacere, consideremus. Sed el hoc nobis
''s oninos laudes ojus in portis filin^ Sion. Porta^ 1) Scriplura aperuit, quia « Peccatori dixit Deus :

item Kcclesia^ porta"* castitatis sunt, porlai justi- Quare tu onarras justitias meas Psal. xi.ix, 16)? »

aj, quas justus inlrare consuovit, dicens : « .^^pe- Ne quis dum praidicantem audit. scquatur erran-
le mihi portas justitioe, et ingressus in eas confi- lem improbus enim magister est diabolus, qui
;

jbor Domino {Psal. r.xvii, 19). » Sed ul porta mor- falsa veris sa^pe permiscet, ut specie veritalis testi-

^ porta inferi, ita et porta justiliw Dei porta monium fraudis obtoxat.
,1. « Ha'c (euim) porta Domini, jusli intrabunl 103. Ktiain illud consideremus, utnim hic pri-

(T eam {Ibid., 20). » Et idco fugo pertinaciam mum mandaverit discipuiis, nc cui dicerent quia

Miclorum, ne porlrc libi possint inferi pra».valere; ipse ossel Christus, an voro ot ante mandaverit,

1(34) Edit. omnes, cum paucis mss., Qui esl sem- (36) Itn mss. propo ad unum. At edit. omnes.
r est. C.a?tera cum mss. reliquis conveniunt, filise Sion. Sunt enim portx castitati^, sunt portm jusli-
'siquod Rom. sic prosequitur, ner cirpil, nec essc ti.v.

'ficil. (37,1 Rom. edil. sola, Sic enim scribit Evangelista

(33) Mss. nliquot, omne semcn verum ; alii plures Ai ille increpans illos, pnecepit ne cui dicerent. Sed
cunctre edit., omnem veram. Sic LXX interp. frequentes illi tales mutaliones.
<iav iXr,9ivV.
1783 S. AMBROSIl 1784

quando aposlolos duodociin destinavil, denuuLians ^faclum est, et de Spiritu sancto Virgo concepit, qui
illis « In viis gentium ne ambidaveritis, et in civi-
: irridebant quia resurrectionem audierant mortuo-
tates Samaritanorum ne introieritis ite autem ad rum {Ibid., 32)? Tamen et Dionysius Areopagites
:

oves quae perierunt doraus Israel a^grotos credidit, et alii crediderunt in virum {Ibid., 34),

curale leprosos mundate, da?monia ejicile ut in Deum crederent. Quid interest, quo quisquc
et in quamcunque civitatem intraveritis, discite credat ordine? Non in principiis perfecta quae-
quis in ea dignus sit, atque ibi manete (Matlh., x, runtur, sed de principiis ad ea quae perfecta sunl
5-H). » Itaque nec hic mandaluni videtur, ut Chris- pervenitur. Ergo tali Athenienses informavit prai-
tum Dei Filium prsedicarent. cepto : talis nobis apud gentiles ordo servandui
104. Ordo igitur disputationis est ordo tracta- est.

tus (38), et ideo etiam nos, cum aliqui ex gentibus 106. At vero cum Judaeos alloquerentur apostoli
vocantur ad Ecclesiara, ita praeceptorum seriem ipsum Christum esse dicebant qui prophetici!
primo unum Deum auctorem
forraare debemus, ut nobis esset promissus oraculis : quem non priu:

raundi omniumque esse doceamus, in quo vivi- auctorilate sua Dei FiUum nominabant; sed virun
mus, et sumus et movemur, cujus et genus su- probatum, virum justum, virum a mortuis susci

mus;utnon solura propter munera lucis et vitse, B latum [Act., ii, 22; lu, 14), illura virum de qu(

verum etiam propter cognationem quamdam gene- dictum est in prophetis ; « Filius meus es tu, eg(

ris diligendus a nobis sit. Deinde opinionem illam, hodie genui te [Psul. ii, 7; Act., xiii, 33). » Ita erg(
quae est de idolis, destruamus, ut non possit auri et tu ad ea quse difficile creduntur, auctoritaten
argentique vel ligni materia vim in se habere divini sermonis ascisce, et promissum ejus adven
divinam. Cum unum Deum esse persuaseris, tunc tum prophetaruni voce designa : resurrectionen
indicio ejus (39) astrues per Christum nobis salu- quoque multo ante compertam Scripturarum testi
tem datam incipiens ab ; illis quae gessit in corpore, moniis edoceto, non usitatam cum caeteris atqu
et ea divina describens, ut plus quam homo fuisse commuaem, ut in ipsa suscitati corporis assertion
mortem, mortuum-
videatur, victam unius virtule seternse testimonium divinitalis acquiras. Cum enin
que ab inferis suscitatum paulatim enim fides ;
caelerorum corpora corruplionem probavcris subi
crescit, ut cum supra -14:09 homines fuisse isse post mortem, hunc utique, de quo dicitur

videatur, Deus esse credatur. Nani nisi probaveris « iNon dabisSanctum tuum videre corruptioneE
quod facere illa sine divina virtute non potuit, (Psul. XV, 10), » comprobas humanae fragihtati
quemadmodum potes probare in eo vim fuisse p expertem, probas humanaj conditionis merita su
divinam? pergressum, Deo magis quam hominibus conferen
105. Sed fortasse nobis parum auctoritatis et dum.
fidei deferatur : lege sermonem Apostoli apud 1410 *07. Quod si ad sacramenta QdeliuE
Athenienses habitum, qui si a primo destruere tendens catechumenus imbuendus sit, dicenduE
voluisset caeremonias idolorum, sermoneni ejus quia unus est Deus ex quo omnia, et unus Jesu
aures gentilium respuissent. Ab uno igitur Deo Christus per quem omnia(I Cor., viii, 6) : non duo
operatore mundi incipit, dicens : « Deus qui fecit dominos esse dicendos, perfectum quidem Patrem
mundum, et cuncta quae sunt in eo (Act., xvii, perfectum esse et Filium ; sed unius Patrem «

24). » Negari non polerat unum operatorem esse Fihum esse subslantiae Verbum aeternum aeterE
:

mundi, unum Deum, unum omnium creatorem. Dei, non quod profertur, sed quod operatur, e
Adjunxit eo quod coeli et terrae Dominus iu ma- Patre genitum, non voce editum. Prohibentur erg
nufactis (40) non dignetur habitare. Deinde quod apostoli evangehzare eura Dei Filiura, ut evangeli
intra auri argentique cassam materiem nequa- zarent postea crucifixum. Ha^c est fidei gloria, ;

quam verisimile sit artificio hominis vim divinita- vere intelligas crucem Chi-isti, AUae cruces nihi

lis includi : erroris remedium docens esse studiumDmihi prosunt, sola crux Christi mihi utilis est, e

Tunc venit ad Christum, nec tamen

pcenitendi. vere utilis, « Per quam mihi mundus cruciiixu
Deum maluit quam horainem nuncupare (41), est, el ego mundo {Galut., vi, 14). » Si mihi cruci
dicens « In viro quo definivit omnibus fidem,
:
fixus est muudus, non dilig'
scio quia mortuus est,
suscitans eura ab inferis (Act., xvu, 31). » Qui eum; scio quia praeterit, non concupisco eum; sci
enim tractat, debet audientium considerare per- quia corruptela cousumit hunc mundum, quaf
sonas, ne prius irrideatur quam audialur. Quomodo fetidum vito, quasi luem caveo, quasi nociturui
enim Athenienses crederent quia Verbum caro relinquo.

(38) Id est, quemadmodum in disputationibus pbi- subaudilur lemplis, ut referatur ad Apostoli verb!
losophicis procedere solent a facilioribus et simpli- oOx ev yeipOTtoiiQTOi;, vaoT? xaTOtXcT.
cioribus ad difficiliora et magis impedita, sic in (41) Mss. quatuor, nec tamen Deum tacuit, quand
tractando quoque Evangelio procedendum. hominem nuncupavit. Infra vero ubi cuncti mss. (

(39) Amerb. cum mss. aliquot, tunc Judicio ejus. ant. edit. omnibus fidem
definivit ; Rom. reposui
Minus bene. definivit, prxbens omnibus fidem, in quo ei texti
(40) Mss. aliquot, non in manufactis idolis. Meiius apostolicus patrocinatur.
alii cum edit. vocem, idolis, non admittunt, pro qua
1783 EXPOSlTlUiNiS IN LLCAM LIH. VII. 1786

108. Sed non stalim per crucem possunt aliqui a quo facilius in crucem Domini crederetur proclive :

credere salutcm mundo refusam. Aslrue ergo per erit ut qui sua negare non possunt, nostra conlir-
historias Grajcorum hoc fuisse possibile, sicut mcnt.
interduni etiam Apostolus suadet incredulis, nec 109. Sed quoniam nullus hominum lantus esse
versus poeticos (42) refugit (Act., xvu, '28;, ut poluit, qui totius peccata toUoret mundi, nequc
fabulas destruat poctarum. Si enim revocetur in Enocli, neque Abraham, neque Isaac, qui licetmorti

memoriam quod legiones s£Epe et magnos populos, se obtulerit, servatus tamen est {Gen., xxii, 9-12),

oblatis aliquorum mortibus, Listoriie Gra'corum quia omnia non poteral abolere peccata (quis enim
asserant liberatos (43); si recordelur quod inipe- tantus homo, in quo omiiium peccata morerentur?)
ratoris filia propter Gi^iecorum cxercilus transfe- idcirco non unus e plebe, non unus e numero, sed
rendos ad sacrificium sit vocata; si noslrum illud Filius Dei a Deo Patre electus est, qui cum supra

consideremus, quia « Sanguis taurorum et hirco- omnes esset, pro omnibus se posset ofTerre quem :

rum, ct cinis vitulae aspersus inquinatos sanctificat raori oportuit, ut cum esset fortior morte, alios
ad carnem emundandam [Hebr., ix, 13), » sicut ad liberaret, « Factus inter mortuos sine adjutorio
Hebra?os scriptum est : si pestilentia regionum liber {Psal. lxxxvii, 6), » sine adjumento scilicel

aliquibus hominum contracta peccatis (44), unius jD hominis aut alicujus creaturae, liber a morte. Et
alicujus morte asseritur esse resoluta; quod aut bene liber, qui servitutem cupiditatumrepulit, mor-
ratione prajvaluit (45), aut dispositione convaluit, tis vincla nescivit.

(42) NonnuUi mss., versus proplieticos. Minus com- Bello Troj., commemorat.
mode; nisi quis velit ad id alludi, quod Apostolus, (4i) Cum
pestis totam Aoniam devaslaret, oracu-
Tit., I, 1^2, poelam Epimenidem vocitet Crelen- lumque respondisset eam tum demum cessaturam,
siuni prophelam cujus eliam carmina XpTiTfj.wv
, si se duse virgines morli devovissent, filiee cujus-
litulo iiiscripla erant qua de re videsis Grotium
: dam Orionis Boeoli ultro sibi violentas manus in-
jn eumdem locum. ferentes pestem sedasse referuntur. Vide Anton.
Simllia de Codro ultimo Atheniensium rege
(13) Liberalem ex Nicandro lib. iv AUeratorum; et ,

narrat Pausanias in Atticis, el post eum Eusebius : Corinna, lib. i Mutationum. Sed forte ad Theba-
nec non ex Latinis Juslinus, Palerculus, atque nam luem quae sub CEdipode contigit, quaeque
alii. Quod autem subneclitur de imperaloris jilia... ipso in exsilium abeunte, atque interfecta matre
ad sacrificium vocala; iunuitur Iphigenise Agamem- Jocasta cessasse dicitur, Jioc loco respexit Am-
,

nonis Grsecorum in bello Trojano imperaloris filise brosius. De qua re consule Diodorum, lib. i, Sta-
sacrificium quam fabulam non solum Euripides in
;
tium, Senecam et alios.
Trag. de hoc argumenlo, et alii poetse pluribus lo- (43) Rom. edit. sola, quod aul relatione prsevaluil.
cis, sed etiam Diclys Cretensis historicus, lib. i de

LIBER SEPTIMUS.

1411 (Vers. 27.) IHco autem vobis : vere sunt mitati remedium, ut praesentibus sustineatur 'nfir-
aliqui hic stantes qui non giislabunt mortem, donec mitas, virtus fuluris. Si fortis es, contemne mor-
videant rcgnum Uci. lem; si imbecillis es, fuge. Sed nemo potest fugere
I. Sempor Dominus sicut ad pra^mia origit futura mortem, nisi vitam sequatur. Vita tua Chrislus esl,

virtulum, atque utilem sajculariuin reruin docct ipse est vita qu.Tc mori nescit.

esse conteraptum, ita ctiam infirmitalem mentis 2. itaque si volumus mortem non (iraere, stemns
humanai pripsentium renninerationc sustenLit. ubi Christus est, ut ot de nobis dicat : Vere sxtnt

Arduum quippo est crucem tollere, et aniinaniD aliqui hic stantes, qui non gustabunt mortem. Non
periculis, morti corpus ollerre : ncgare quod ^is, satis est starc, nisi ubi Christus est, stetur; soli
cum velis esse quod non sis; raroque, quamvis enim non qucunt gustare mortem qui possunt staro
excelsa virtu.<, futuris proescntia commutal. DifUcilo cum Christo. In quo licot ex verbi ipsius qualilate
quippe vidctur hominibus, ut spem pcriculis cmant, perpendero, ne tenuom quidein sensum habituros
daninoque proesontium fulurrc lurrum mercentur mortis, qui Christi vidoantur moruisse consortia.
iotatis. Ergo bomis ot moralis magister ne quis Corte mors corporis libando gustetur, vita anim.i>
desperatione frangatur aut toedio, quoniam vitie posscssione leneatur.
dulcis illecebra constanlom quoque nuilcet allcc- 3. Sed quid est gustarc mortem? Ne fortequem-
lum, continuos vivendi successus fidelibus pol- admodum panis vita ost, \U\ etiaiu panis mors sit;
licetur; frigont oniin solatia sub motii mortis, sunt euim qui manducant pancm doloris {Psal.
|inugnusquo amor vita? jvgro blaudilias spei cum i XXVI, 2); sunt otiam .Klliiopum populi qui ac-
|appetita" salutis terrore compensat. Nou habos ceperunt in escam draconem {Psal. lxxiii. 14'.
igitur quod queraris, non habes quod oxcusos : venenum dracouis vorare habemus
Absil a uobis ;

arbiler omnium dedit ct virtuli prsemium, et intir- onim panem verum, panom illum qui descendit de
 1787 S. AMBROSII 1788
coelo. Panem illucn raanducat, qui ca quse sciipta ^ filius non est; qui crucem stultitiam putat, Graecus
sunt servat. Sunt ergo qui mortem non gustent, est. Ille autem est Ecclesiae iihus, qui crucem trium-
donec videant regnum Dei. Sunt etiam qui mortem phum putat, qui crucem Christi (47) triumphantis
non videant, sicul scriptum ost : « Quis est homo agnoscit.
qui vivet, et nou videbit morlem {Psat. Lxx,xvin, 6. (Vers. 28.) Ergo ut scias quia Petrus, Jacobus
49) ? ..
et Joannes mortem non gustaverunt, gloriam resur-
4. Sed quis homo
non moriatur, oum
est qui rectionis videre meruerunt; solos enim tres istos
resurrcclio nisi mortui esse non possit? Quamvis post hffic fere verba in diebus octo assiimpsit, et
de Enoch et Elia nuliam mortem corporis accepe- duxit in montem. Quid est quod iste dicit : In die-
rimus, et de Evangelista Joanne Dominus dixerit : bus odo post hxc verba? Ne forte quia is qui verba
<i Si eum
manere donec venio {Joan., xxi,
volo Christi audit et credit, resurrectionis tempore
22); » tamen quoniam non de uno Joanne hoc gloriam Chrisli videbiL; octava enim die facta est
putamus expressum, sed generale de mul- 1412 resurreclio, unde et plerique psalmi in octavara
tishoc esse prseceptum, non hic mors corporis, sed inscribuntur (Psal. vn et xi, i). Aut forte ut osten-
animffi denegatur. Sunt enim qui mortui vivunt. deret nolns quia dixeral quod is qui propter Dei
quoniam sunt qui viventes mortui sunt, sicut vidua D verbum perdiderit animam suam, salvam faciet
illa quae vivens mortua est (F Tim., v, 6), sicut eam quoniam ;
proraissa sua in resurrectione resti-
scriptum est : Veniat mors super eos, et descendant tuat.
in infernum viventes iPsal. liv, t6). Si ergo vivus 7. Sed Matthaeus et Marcus post dies sex assump-
quis in infernum descendit (peccato enim morluus memorarunt (Matth., xvii, i Marc,
tos hos esse ;

in inferni descendit habitaculum), sunt (46) pro- IX, De quo possemus dicere, post sex miUia
i).

fecto quibus nec in morte corporis interruptus sit annorum « Mille enim anni in conspectu Dei tan-
:

ordo vivendi, sicut Abraham, Isaac et Jacob, quos quam dies una (Psal. lxxxix, 4); » sed phires
vivere divinse sententise. auctoritate comperimus; quam sex millia computantur anni (48), et malu-
quoniam cum sit Deus Abraham, Isaac et Jacob, non mus sex 1 41 3 ^^^^ P^i' symbolum inteUigere,
utiquemortuorum est Deus, sed viventium [Matth., quod sex diebus miiiidi opera sunt creata; ut
XXII, 32). per tempus opera, per opera raundum intelli-

5. Itaque non de uno, sed de pluribus dicit; gamus (49). Et ideo mundi temporibus imple-
neque enim Petrus mortuus est, cui juxta Domini- tis , resurrectio fulura monstratur : aut quia is

cam sententiam inferi porta pra;valere non potuit p qni supra mundum ascenderit, et hujus saecuU
(Matth., XVI, Nec Jacobus et Joannes mortui
18). moraenta transcenderit, velut in subhmi locatus,
filii tonitrui (Marc, iii, 17), quibus in usum gloriae futurae resurrectionis fructum exspectabit aeter-

coelestis assumptis non praevalent terrena, sed sub- nura.

jacent. Esto ergo et tu Petrus, devotus, fidelis, 8. Transcendaraus igitur opera raundi, ut possi-

pacificus, ut portas Ecclesia; aperias, et portas raus facie ad faciem Deum videre. « Ascende in
mortis evadas. Esto filius tonitrui. Dicis : Quomodo montem qui evangelizas Sion (Isa., xi, 9). » Si

possum esse filius tonitrui? Potes esse, si non in in montem ascendit qui evangelizat Sion, quanto
terra, sed in pectore Christi recumbas. Potes esse magis qui Christum evangelizat, et Christum in

filius tonitrui, si te terrena non moveant, sed ipse gloriam resurgentem? Fortasse enim in corpore
potius ea quae terrena sunt, mentis luae virtute con- eum multi videant; multi enim secundum carnem
cutias. Tremat te terra, non capiat; vereatur caro cognovimus Christum : nunc autem jam non novi-

potestatem anirai tui, et concussa subdatur. Eris raus.

filius tonitrui, si fueris filius Ecclesiae. Dicat et tihi 9. Multi cognoviraus ,
quia raulti vidimus.
de patibulo crucis Christus : « Ecceraater tua (Joan., « Vidimus eura, et non habebat speciem neque
XIX, 27). » Dicat et Ecclesiae : « Ecce filius tuusDdecorera (Isa., liii, 3). » Tres autem soli et trfs

(I6id., 26); » tunc enim incipis esse filius Ecclesiae, electi montem. Putarem in tri-
ducuntur in
cum in cruce victorera videris Christum. Nam qui bus raystice genus hominum comprehensum ,

crucem scandalum putat, Judaeus est, Ecclesiai quia ex tribus filiis Noe genus orane defluxit

(i6) Edit. omnes, peccato enim morlis in infernum sii tempore nondum prxterierant anni iiOO. Veruffi
descendit, sunt, elc. Mss. contra ut in textu, excepto hsec sancti pruesulis opinio magnis auctoritatibus
quod in paucis, mnrtis legitur pro morluus, ac in- defenditur Theoph., Cypr., Clem. Alex. et aliis.
fernum... nd habitandum, pro inferni... habitaculum. Diversitatis autem ratio est, quod qui senes LXX
Porro peccatum mortis potuit Ambrosius illud di- secuti sunt, multo majorem annorum numerutn
cere, quod supra lib. vi, n. 99, peccatum mortale mundi ac potissimum primse attribuant,
setatibus
appellaverat. quam qui Hebrseis Latinisque codicibus adhsese-
ii

(i7) Ita omnes edit. ac pauci mss. Alii vero tum runt. Sed de his adi, si vacat, Genebr., Torniel.,
frequentiores, tum antiquiores, qui voccm Christi, Baron., in Apparatu Hist., § 119; Scalig., de Emend.
etc. Temp.; Calvis. in Chronol.; Petav., dedoctrina Temp.,
(i8) Hanc supputationem Ambrosio peculiarem et alios.
esse tradit Sixtus Sen. Bibl. lib. v, adnot. 190. Nam, (49) Corb. ms., nt per tempora munium intelliga-

inquit, secundum Hebraicae veritatis calculum Ambro- mus.

1783 EXrOSlTIONIS Ii\ LUCAM IJB. VII. 1790

humanum, nisi electos ceinerem. Aut fortasse ^ tio, non tibi apparet quanta £it gloria, quanla sit

quia soli ex omnibus ad resurrcctionis pcrvenire spccies in Dei Verbo, sed Dei Verbum quasi quo-
gratiam, qiii Cliristuin confcssi fiicrinl, merc- duiuapparft in coipore, non habens suam speciem,
biuiUir; quia imjjii in judicium nou resurgunt neqiic decorem, et apparet quasi homo in plaga,

(Fsal. I, u), scd tanqnam lial)ito jiidicio puniuii- qui fcrre possit iiifirniitates nosti^as : apparet tibi

tur. Trcs igitur eliguntur, qui asceiidorcnt mon- quasi quidam sermo nutus ex homine, litterarum
tcm ;
quia ct duo eliguntur, qui curn Domino opertus involucris, virtute Spiritus non refulgens.
yiderentur. Utrinque sacralus numerus. Kt hoc Scd si dum hominem considcras, de Virgine credas
fortasse proptcrea, quia nemo potest resurrcc- esse generatum, et paulatim aspiret fides, quod de
tionis gloriam viderc, nisi qui integrum myste- Spiritu Dei natus sit, incipis montem ascendere.
rium Trinilalis incornipta lidci sinccritate ser- Si in cruce positum triumphantem de morte videas,

vaveril. Pclrus ascendit, ({ui claves legni ca-io- non peremptum;si videas quod terra tremuit, sol
rum accepit [Matlh., xvi, lOj; Joannes quoqiie ,
refugit, tenebrjE offusse sunt oculis perfidorum, mo-

cui commillitur Domini matcr (Joan., xix, 27) : numcnta aperta sunt, morlui surrexerunt, ut es?et
Jacobus etiam ,
qui primns solium sacerdotalc indicio quia gentilis popiilus qui mortuus erat Deo,
conscendit (50). 1> tanquam reseratis sui corporis tumulis, infuso cru-
10. (Vors. .}0.) Inde apparcnt Moyscs et Elias, cis lumine resurrexit; si hoc videas mysterium, in

hoc cst, Uex et prophetia cum Vcrbo ; nequc cnim excelsum ascendisti montem, alteram Verbi glo-
Lex potcst esse siiie Verbo, neque propheta, nisi riain ccrnis.

qui de Dei Filio prophetarit. Et illi qiiidem fiiii 1.3. Vestimenta ejus alia deorsum sunt, alia sur-
lonitrui corporali gloria Moyscn quoipio cl Kliam sum. Et fortasse vesLimenta Verbi serniones sunt
speculali siint, sed cliam iios quotidie videmus Scripturaruni, et qua^dam intellectus indumenta
Moyscn cum Dci Kilio ; vidcnius onim Legem in divini; quia sicut ipse Pctro, Joanni et Jacobo in
Evaugclio (1)1) cuni Icgimus : « Diliges Duminuin altera specie apparuit, et vestitus ejus albus refulsit
Deum tuum (Deut., vi, 5). » Videmus Eliam cum Dei (vers. 29;, ita ot ociilis tua^ mentis jam divinarum
Verbo, cum iegiinus : <.< Ecce virgo in iitero accipiet lectionum sensus albescit. Eiunt igitur verba divina
(Isa., vii, 1 i). )) Unde bene Lucas addidit, quia : sicut nix, vcstimenta Verbi candida nimis, qualia
(Vcrs. 31.) Dicebant excessum ejus quem completu- fullo super terram facere non potest.
rus erat in Jerusalem. 14. Qutoramus hunc fullonem, quteramus hanc
H. Docent eniin te dc cxcessu ejus inystcria. nivcm. Legiinus ad villain fullonis ascendissc
c Quis est nisi forte
Et hodic Moysos docet, et hodie Elias loquitur, ot Isaiam (Isa., vii, 3j. iste fuilo,

hodie in majore gloria videre possumus Moysen. ille qui delicta nostra lavare consuevit? Denique
Quis enim non potest, quando ct populus Judffiorum ipse dixit : « Si fueriut delicta vestra sicut phoe-
eum videre poluit, imo vidit? Vidit eniin in glo- niceum, ut nivem dcalbabo i/s«., i, 18). » Quis est
ria facicm Moysi (Exod.. xxxiv, 30); sed velamen istc fullo, nisi indumenta nostri intellectus
qui
accepit, sed in nionlcm non ascendit. Et idoo abluit, el induit nos indumenta virtutum, ablu-

1414 eiTavit, quia solum Moysen vidit, Dei Ver- tisque maculis corporalibus, Soli solel oiferre di-
bum siniul viderc non potuit. vino ?

12. Revelemus igitur nos faciem nostram, ut 15. Audivi etiam (ut ad rcdarguendos eos de
revelata facic gloriam Doi speculanles, in canulem contrariis sumamus exemplum) duorum pruden-
imaginom roforineinur. Ascondamus in montou), tium facundiain (52) nivi et apibus comparasse.
leprcccmur Dci Verbum, ut in specie et pulchritu- Inveni quoque dixisse David : <« Quam dulcia fau-
iline suu nol»is apparoat, et confortetur, et pro- cibus meis verba tua, super mel et favum ori nieo
ipere procodat, ct rcgnet. Et ha?c enim mystcria (Psal. cxvMi, 103)! » Et infra : « Lucerna pedibus
I
iint, ct allius roforiintur; ctoniin pro tua possihi- J) meis verbum tuum, Domino, ol liix scmilis raeis
lilalc aut niinuilur tihi Vorhiini, aiil crcscil, ac iiisi (Ibid., 105). » Vcrhum Dei lux ost, 1415 ^crbum
iltioris [irudonlia^ cacuinon ascendas, non tihi ap- Dei nix est. Supcr mel quoquo ct favum est Dei
liarct sapionlia, non tibi apparct mysteriorum cogni- verbuni, quod ore divino mellc dulcior fiuxit oratio,
(50)l^om. cdit., qui primus marli/rium suslinuit : mum. Videsis BoUandi coxlinuat. ad niaii. 1

bi subinlelligo apostolorum. liocta oiuondatio; non (;)|) edit. liom., videmus iloysen et Eliam
Eadoin
nim hic Jacobus episcopalem Hierosolymorum cum Dei FUio. Videmus enim Moysen in Evangelin.
Hlom lonuisse usquaiu lojritvir quod de Jacobo : Melius aliiv, ol ouncli niss. ut iu loxtu. Eteuim pri-
Ipluei liiio inUroquo llomiui post Clom. Alox. tra- inum de solo Moyso probal. quod eum videamus.
1 Eusobius, Uisl. ecci, lib. ii, cap. i, ol alii. Malu quia verba Lepis quam is in monte reprsesenlabat, in
ns lauion cum Maldonalo in cap. xvii Mutlh. lap- Evaugolio legimus postea Eliam quoque a nobis
:

iin luoinoriffi,quoiu idom eliam Augusliuo ascribit, vidori asseverut, quandoipiidem iu Evanprolio occur-
.Vmbrosio uosfro aguosoero, quam ab omnibus ril propliolia, cujus in eodom monte Blias quam-
^> ac VGt. odit. dosciscoro. Cnjteruiu observandum dam reforebat adumbrationom.
])ilor non doosse qui Jacobum Alpluvi distinclum (5i) Intellige Ulyssem ac Nestorem, de qiiibus
("lint a Jacobo frafro Domini, contoiuianlquo pri- llomer. Iliad. A et F, nec non post eum Cic. de
um npostolum fuisse, non socundum socuudum ; S-mect. et Quint. lib. xii, cap. 10.
'10 iliorosolymorum episcopum exstitisse, uon pri-
1791 S. AMBROSII 1795

el perspicua, nivis ritu, mollioribus cadunl verba a nos possumus, desidia quadani mentis intra pro-
sententiis. Vere hic solus sermo nivibus comparan- septum carnis inclusi? Denique placuit tanta devo-
dus, qui de coelo missus in terras, jejuna nostiwum tio Deo.
arva pectorum fecundavit. Quod non usurpatorie (Vers. 34.) Et inter hdec verba fucta est nubes, et
praesumptura , sed e.x lectionis serie derivatum obiimbravit eos.
Deus ipse testatur, dicens : « Exspectetur sicut plu- 19. Divini Spiritus est obumbratio ista, quaj non
via eloquium meum, et descendant velut ros verba caligat affectibus hominum, sed revelat occulta.
mca, sicut imber super gramen, et sicut nix super
1416 0^^ etiam alio comperta est loco, dicente
fenum (Dent., xxxn, 2). » angelo : << Et virtus Altissimi obumbrabit tibi {Luc,
16. Utinam, Domine Jesu, mens mea pluviae tuae I, 33). » Cujus profectus ostenditur, audita Dei voec
humore viridescat; utinam terram meam nivis istius dicentis :

candore respergas, ne pra^propero calore vernantis (Vers. 35.) Hic esl Filius meus dilectus, ipsum ««-
corporis arva luxurient, sed potius fotu nivali dite.
semina verbi coelestis pressa fecundent! Nix cum 20. Hoc est, non Elias filius, non Moyses lilius :

cadit, aves coeli ubi inhabitent non habent, et ieetior T» sed hic est Filius, quem solum videtis; recesserant
solito tritici proventus exuberat. enim illi, ubi coepit Dominus designari. Vides hanc
17. (Vers. 32.) Vidit hanc gratiam Petrus, non solum insipientium, sed etiam perfectorum,
(53)
viderunt et qui cum illo erant, licet somno gravati imo etiam coelestium fidem esse perfectam. Filium
fuissent; premit enim incomprehensibilis splendor Dei scire. Sed quoniam haec jam supra diximus,

divinitatis nostri corporis sensus. Nam si solis ra-

cognosce nubem istam non fumigantium esse mon-
dium e regione oculorum contuentium corporea tium nebuloso humore concretam, et coacti aeris
nequit acies sustinere, quomodo Dei gloriam hu- caliginem piceam, quse coelum tenebrarum horrore

manorum ferret corruptela membrorum? Eoque subtexat, sed lucidam nubem, quae nos non plu-
purior et subtilior exhausta concretione vitiorum, vialibus aquis, et humentis alluvione imbris imma-

corporis habitus in resurrectione formatur. Et for- didet, sed de qua mentes hominum, voce Dei om-
nipotentis emissa, ros fidei rogavit.
tasse ideo gi-avati erant somno, ut resurrectionis
viderent speciem post quietem. Itaque evigilautes (Vers. 36.) Et dum fit vox, inventus est Jesus

viderunt majestatem ejus ; nemo enim nisi vigilans solus.

gloriam videt Christi. Delectatus est Petrus, et 21. Itaque cum tres essent, unus est factus.

quem saeculi hujus illecebrosa non caperent, gratia ^ Tres in principio videntur, unus in fme; perfecta
resurrectionis illexit. enim in iine (34) unura sunt. Denique hoc etiam
Dominus Pati'em orat, ut omnes unum simus
18. (Vers. 33.) Bonum est, inquit, 7ios hic esse
{Joan., xvn, 21). Nec solum Moyses et Elias in
[hinc et sanctus Paulus ait [Philipp., i, 23) : « Dis-
Christo unum sunt, sed etiam nos unum corpus
solvi enim, et cum Christo esse multo melius], »
sumus Christi. Ergo ei illi tanquam recipiuntur
nec laudasse contentus , non solum affectu, sed
in Christi corpus (33), quia et nos unum erimus
etiam factorum devotione preestantior, ad eediti-
in Christo Jesu. Aut fortassis quia lex et propheta
canda tabernacula tria impiger operarius communis
ex Verbo : quae autem ex Verbo coeperunt, in Verbo
obsequii ministeriura poUicetur. Et quamvis nesci-
desinunt : « Finis enim Legis est Christus, ad justi-
ret quid diceret, tamen pollicebatur officium : quo
tiam omni credenti {Rom., x, 4). »
non inconsulta petulantia, sed praematura devotio
fructus pietatis accumulat. .\am quod ignorabat, (Vers. 58.) Vulpes (36) foveas habent, et volucres

conditionis fuit : quod promittebat, devotionis. coili nidos, ubi requiescant : nam Filius hominis non

Sed non capit humana conditio in hoc corruptibili, habet ubi caput suum reclinet.

in hoc mortali corpore facere tabernaculum Deo. D 22. Non videtur convenire rationi, ut simplicera
Sive in animo, sive in coi'pore, sive alio aliquo fidelemque istum arbitremur, qui Domini digna-
loco fuge qua>rere quod non iicet scire. Si Petrus tione respuitur, cum indefessi famulatus obsequium
nescivit, queraadmodum tu potes scire? Si nesci- spopondisset; sed Dominus non obsequiorum spe-

vit ille qui promisit, e,t qui corporis terminos mag- ciem, sed puritatem quserit affectus. Denique supra
nitudine animi nesciebat ,
quemadmodum scii'e ait :

(S3) Qusedam edit. Paris. ac mss. nonnuUi, sed (36) Abverbis usque ad num. 30, omnia in
his
recentiores, hanc gloriam. Rom. fuere transposita, ut ad ordinem versi-
edit.
{3i) Sex mss., pcrfecla enim unum sunt. Quinque, culorum Scriplurse accommodarentur. Sed praeter-
perfectse enim fxdei unum sunL Alii aliquot, et om- quam quod reclamant omnes mss. ac vel. edit.,
nes edit., perfecta enim fide unum sunt. At om- series orationis Ambrosianae manifeste corrumpitur,
nium optime unus e Colb., perfecla enim in fine, ul patebil illam attentius dispicienfi. Porro ejusdem
elc. Est enim ratio illius anfecedentis , unus m Rom. mutationes non putavimus hoc loco re-
edil.
fine. praesentandas, ne plus nimio margines onerentur.
(oo) Omnes edit., tanquam in uno corpore. Sed Confer, si lubet, inter se eamdem edit. ac vet.
nuUus ms. voces, in uno corpore, agnoscit.
\l'j:) EXPOSmONIS IN LICAM IJB. VII. 1794

(Vers. 48. j
Quicunque, receperil puerum istim in i eum, evangelista ipse memoravit, dicens : Quia
notnine meo. facies ejus erat eunlis in Jerusiikrn. Discipuli aulem
23. (juo loco Dominus siniplicitatcm sine arro- {cf. August. lib. I de Gratin Christi, cap. 46) recipi
gantia docel, charitalem sine invidia, devotionem irilra Saniariam gestiebanl, scd Deus quos digna-
sine iracundia csse dobere : nani et pueri mens tur vocat, el quem vult roligiosum lacit. Nec disci-

provectioris aliectu recipienda suadelur; quia dum puli peccant qui legoni scquuntur; sciebant enim
puer niliil sibi vindicat, formam virtutis exsequi- et Pbinees reputatuni ad justitiam, quia sacrilegos
tur, et si rationem nescit, culpam ignorat. Tamen interemerat, et ad preces Elia; ignem descendisse
quia plerisque uon virtus, sed infirmitas videtur de coelo, ut propbetae vindicaretur injuria; sed
sinn rationc simpiicitas, ut lu veram recipias ad- vindicetur qui timel : vindictam non quajril, qui
aiuneris, id est, ut exsequaris industria munus na- non trmet (.iU . Siniul osteudilur nobis in apostolrs
lura; (57). Et ideo ait : fuisse inerila prophetarum ;
quando eamdem sibi

(Ibid.) Quicunque receperit puei'um istum in no- potestatem quam proftheta magnus emeruit, impe-
mine mco, me recipit. Et qui me recipit, recipit eum Iraudi jure praesumunt. Et bene praesumunt, quia
qui me misit. ad senrronem suunr ignis de ccelo descenderet;
24. Uui enirn irnitatorem Chrisli recepit, Cbris- B quoniam sunt lilii tonitrui
luin recipit, 1417 et qui imaginem Dei recepe-
28. Dominus autem mire omnia, nec illiim te-
rit, i-ecipit Deum. Sed quia imagineni Dei non po-
mere se ofTerentem recipit, uec iii hos indevote
leramus videre, facta est ad nos per iricarnationcm
Dorninuin refulantes proprium , commovetur; ut
Verbi pra^scntia, ut rcconciliar'Ctur nobis qua> su-
ostender-et quia non babet ultionis studium per-
pra nos est divinitas.
fecta virtus : nec ulla sit iracundia, ubi plenitudo
2.'). Quod autem propensius studio charitatis
Joannes pUuimum diiigens, et ideo redamatus plu-
est charitatis : nec cxcludenda intirmitas, 1418
sed juvanda. Procul a religiosis indignatio, procul
rinium, cxcludenduni putat a beneticio eum, qui
a magnanimis cupiditas ultionis : procul etiam a
iion ulatur o])sequio, recte non r-cprehenditur, sed
prudentibus incoirsiderata conjunctio (60) et in-
(iocolui- : non reprcheirditur, quia amoi"e faciebat,
causta simplicitas. Unde et illi dicitur : Vulpes
sed docelur , ut noverit infirnrorum esse firmo-
foie(tt> hnbent : nec obsequium ejus admittitur,
rumque distantiain. Et ideo Dominus etsr fortiores
cujus non probatur ofticium. Circumspectuiu et-
r'einunerat, tamen non excludit inlirinos.
enim lidei debet esse hospitium, ne dum iniideli-
{\crs. '.iO.) Sinite eos, et nolite prohiherc; qui enim ^^ j i- •!•„.„
non
. . C ,
bus nostrffi
.
domus penetralra
.
reser-amus rn aliense,

est adversunivos, pro vobis cst.

perlidia? casses improvida credulitate labamur.
26. Bene, Domine, nam et Joseph et Nicodemus
occulti discipuli propter metum, in teurpor'e tamen 29. Sed ne illud improvide prseteriisse videaraur,

suum tibi ofticium non negarurrt. Sed tanien quia cur bic eos qui possunt per mauus impositionem
immundis imperaro in nomine Jesu,
spiritibus
alibi dixisli : Qui non est mecum, advcrsum mc cst,
cl qui mecum non colligit, dispergit; aperi rrobis, ne
neget esse prohibendos, secundum Matthaeum
vidcatur cssc contrar'ium. Et piilo quia si quis
autem dicat bis : « Non novi vos discedite a me, :

inentium consideret scrutatorem, dubitare non de- onirres operai'ii iniquitatis {Matth., vri, 23 1, »

beal uniuscujusquc factuin mente discerni. Deni-

advprtpi'e dobcinus non esse distantiam seusus

que alii dicit, « Sequere ine {Matth., sententiarurnque discordiam ; sed iilud censeri eo
vrii, 22j;» alii.

" Vulpcs foveas habent (Luc, » Ule

qiiod non solum offlcii in clericis, sed etiani vir-
rx, iiS, infra).
f.ogitur, iste removetur, ut scias quia devotus ad- tutis opera requiranlur : tautumque e.<ise Christi

luittitur, indevotus exchiditur. nomeir, ut etiam parum sanctis opituletur ad

27. (Vers. 53-ot).) Quod vero discipulos incre
pivpsidium, etsi non opituletnr ad gi"ali<iin. Lnde
pavitquia ignem supcr oos descpudero gestiehant, j) "*''"^' jactare se debet sibi ,
nec puigali homiuis
iiui non rocepor-arrt Chribluin ostenditiir iiobis
gratiam vindicare,
,
quo a?ttTni nominis virlus, m
iion semper in eos qui peccaverint irori aliqua possibiiitas humauic fragilitatis operala
vindicandum,
ipiia nonnunquam amplius prodest clementia libi
sit; non enim merito tuo aiaholus, sed odio sui

ad patienliam, lapso ad correclionem (23, q. 4, cap. vincitur.

Quod Chvistus). Donique Samaritani citius crcdide- 30. Quod potest honro, sincoram exhibeat tidem,
ruiil, a qiiibus Iroc loco igiris arcetur. Srniul disce et observantianr rnandatoriiur rcligios.1 mente cus-
'piia recipi noluit ab bis, quos sciebat non simplici todiat, ne dicatur ei : Vulpis foveas hnhent. •Fallax
luente convorsos (58); nam si voluisset, ex inde- quippe animal, et insidiis soinper intcntum, rapi-
votis devotos fecissct. Cur autcm non receperint nam fraudis exorcot. Nihil lutum, nihil otiosum,
Mss. aliquot, iudustriam utiius nnturie
(57) qii.rrit : qui non timel. ultiitnem oslendit. Simul, etc.
Aiuorb. cuin ploi-isquo uiss., recipi noluit non
(I)S)
Minus connuodo.
simplici mente conversos. Roin., recipeie noluil, etc. (GO) Mss. aliquot. incotisiderata commolio. Melias
Optimo Ern. ac Gill. licot cum pancioribus rnss. ut alri. altpie edit iuconstderatn cflnjunrtio: ul niiui-
,

uos in lextu. ruiu ad sequeulia referalur.

S9) Quidam mss., tn;Hriii. Qui timet. x^iudictam non
1795 S. AMBROSll 1796

nihil patilur esse securum, qiiod inter ipsa hospitia A dictum est illi : « OblivisceKe domum patris
hominum prajdam requirat. tui [Psal. XLiv, 11). )) Vide igitur quia Dominus
31. autem vulpes comparat. Denique
Haereticis quos miseratur, etiam imprudentes advocat, cl

cum genles vocet, hsereticos exchidit. Vulpis enim postulanti paterna; veniam sepulturcE respondil :

plenum fraudis est animal, foveam parans, et in (Vers. 60.) Sine, mortui sepeliant mortuos snos ;

fovea semper latere desiderans : ita sunt han'etici, tu autem vade, annunliu regnurn Dei.

qui domum sibi parare non norunt, sed circum- 34. Itaque cum religiosum humandi acceperimus
scriptionibus suis alios decipere conantur. Jacob offlcium, quemadmodum hic paterni quoque fune-
domum habitat : haereticus in fovea est, ut frau- ris sepuUura prohibetur, nisi ut inteUigas humana
dulonta vulpis gallinaj illi evangelica^ dolum sem- poslhabenda divinis? I^onum studium, sed majus
per inteudeus, de qua scriptum est : <i Quoties vo- impcdiinentuin ; nani qui partitur sLudium, derivat
lui congregare filios tuos sicut galHna pullos suos, alTectum, et qui dividit curam, differt profecluui.
et noluisti? Ecce relinquetur domus vestra deserta Ergo prius obeunda quaj maxima sunt; nam et
(Matth., xxm, 37, 38). » Merito ergo foveas habent, apostoU, ne occuparent studium dispensandi (63),
qnia domum quam haljuerant, perdiderunt. Hoc n)inistros pauperibus ordinarunt (Act., vi, 2 et

animal ncque niansuescit unquam; unde et Apo-Bseg.); et ipsis cum a Domino mitterentur, nemi-
stolus ait : u Haerelicum hominem post unam nem in via salutare prsescriptum est (Luc, x, 4) :

correptionem devita (Tit., ui, 10); » neque ulli non quod benevolentise displiceret offlcium, sed
usui est aut cibo utile; non enim de hoc dicit quod persequendse devotionis intentio plus pla-
Christus : « Meus cibus est, nt faciam voluntatem cerct.
Patris mei qui in coelis est [Joan., iv, 34j. » Quin Quomodo autem mortui sepehre mortuos
3b.
etiam eas a fructibus suis relegat : « Capite nobis possunt, nisi cum ab infldelibus humatur cadaver,
vulpes pusiUas, exterminantes vineas (Cant., ii, cujus ita cor (64) animam perdidit, ut iUorura
15), » hoc esl, qua; minorera vineam, non majorem anima; Deum sive quia duplex hic inteUigenda
:

exterminant. Et ideo Samson ad caudas earum est mors, una natura?, aUera culj)*? Est etiam
faces Ugavit, et in messes aUenigenarum dimisit mors tertia, in qua peccato morimur, et Deo vivi-
(Judic, XV, 4); eo quod haeretici fructus incendere mus, sicut Christus qui peccato mortuus est :

conentur alienos, latratibus magis sonori, quam « Quod enim mortuus est peccato, mortuus est se-

vocibus expoliti (61) (qui enim Verbuni negat, ncc mel quod autem vivit, vivit Deo (Rom., vi, 10). »
:

vocem habel), ad prteseus ore libero, sed in ftitu- p 36. Una est igitur mors, qua copula corporis et
rum fine -1419 J'^'"'^
vincto caudse facibus (62), aninia» separatur, non formidabilis, non timenda,
significantes sui liuis incendium. cum qua;dam nostri videatur esse, non
discessio
quoque coeli, quae frequenter ad ue-
32. Volucres pcena non metuenda fortibus, desideranda sapien-
:

quitise spiritalis simiUtudinem derivantur, voluti tibus, miseris cxpetenda, de qua dictum est :

nidos quosdam instruunt in pectoribus improbo- « Qua>rent homines mortem, et non invenient eam

rum; et ideo Filius hominis, quia abundavit ini- (Apoc., IX, 6). »

quitas, non habet ubi caput suum recUnet. Etenim 37. Est et alia qufe saeculavium afi^erat interitum
dominante versutia, cum simpUcitati nullus sit voluptalum, in qua non natura, sed delicla moriua-
locus, nuUa potest in affectibus singulorum divi- tur. Hanc mortem subimus consepuUi baptismate,
nitatis esse possessio « Caput (enim) Christi : et cum Christo ab elemeutis 1420 ^"J"^
mortui
Deus est (I mentem probarit
Cor., xi, 3), » qni ubi mundi cum actus patimur prioris obUvia. Hanc
,

innoxiam, supra ipsam quodammodo vim suse mortem voluit, cum prophetaret Balaam, ut Deo
majestatis quod esse videtur indicio
recHnat : viveret, et ideo dixit : « Moriatur anima mea in

quia profusior quaedam graUa bonorum pectoribus animis justorum, et flat semen meum ut semen eo-

inseratur. D vum(Num., xxin, 10). »

33. (Vers. 59.) Itaque ut advertas Deum non 38. Est et tertia mors, quando Christus, qui est
cultus aspernantem esse, sed fraudis; qui repu- vita nostra, nescitur : scire autem Christum vila
diaverat fraudulentum, elegit innocenfem dicens : est sempiterna, qua2 nunc justis prsesto est in um-
Sequere me. Sed hoc dixit ei, cujus patrem jam bra, in futurum autem erit facie ad facicm : « Spi-

sciebat mortuum , Ulum utique patrem de quo ritus enim ante faciem nostram Christus Dominus

(61) Quidam mss., magis onerosi quam i^ocibus Edit. Gill. ac Rom. cum paucis iisque receat.
(63)
expoiili ; Rom. edit. cum aliis edit. ac mss. legit, mss ne occuparenlur sludio dispensandi. Amerb. et
,

magis sonori, sed vocem expoliti resecuit. Era. cum reliquis, ne occuparent studiim, id est, in
(6^) Edit. omnes, ore liberi, sed in fulurum finem se susciperent exercerentque.
jnm vincti, caudse facibus, etc. Mss. vero universi ab (64.) Ita cod. Corb. cum aUis sex meUoris notse,
nisi

his dissidentes legunt ut in texlu, nisi quod unus quod idem Corb. per correclionem pro, cor, legit,
fune, pro fine, alter vinclis, pro vincto, prsefert. Porro corpus. Minus bene cordis enim hic mentio fit, eo
;

nobis magis arridet communis lectio mss. aliorum, quod iUic praecipua quadam ralione residere
animam
ut sensus sit, per extremam partem caudse vulpinae docuerint plnres philosophi. ReUqui autem atque
facibus alligatam extremum liaereticorum incendium edit. contracUus habent, nisi geminam hic intelUgas
significari. mortem, unam naturae, alteram culpae.
 797 EXPOSITIONIS IN LLCAM LlfJ. VII. 1798

[Thren., iv, 20j, » dc qiio dixit : " In umbra ejus \ terdicliim est munoris, sed reli^ionis inysterium,
vivimus in gentilius {IbicL). >' In uinljra alarum 1421 communionem nobiscum gentibusmortuis
ejus speravit David (Psul. i,vi, 2j, in umbra ejus non iuliiram. .Nam cum sacramenta vivorum sint,

concupivil et sedit Ecclesia (Cnnl., ii, .)). non videnlur mortui, qiii habent vitam.
39. Si tantum, Domine Jesu, coiifcrt umbra tua, fCap. X. — Vers. .3.) Ea:e etjo milto vos sicut
quantuni Queniadmodnin vi-
ulifpie verilas alFcret? ugnos inter litpos.

j
vcmus, qiiando jam non erimus in umbra, sed in 41. Ad se[iluaginla discipulos dicil, hos quos de-
I ip.sa vita? Nunc enirn vita nostra abscondita est
.< signavit, et misit binos ante faciem suam. Et qua
cum r.hrislo in Deo. Cum autem Chrlstus, inquit, ratione binos misil? Qum bina missa sunt anima-
api»aruerit, vita nostra, lunc et nos cum eo appa- lia in arcani, hoc est, cum inare femina : immunda
rebimus in gloria (Co/oss., ui, .3, 4). » Dulcis illa pcr numerum (67 1, sed rnundata Ecclesia' sacra-
vila est, qua> non habet morlem ; hfpc autem vita mento. (Juod completura est oraculo quod sanctus
corporis liabet mortem prajvaricatione natura? (65), Petrus accepit, diceute sibi Spirilu sancto : »< Quod
plerumque etiam dcsideratur. Ilaljetetiam ipsa
quffi Deus mundavit, tu ne commune dixeris [Act., x,
anima plcrumque inortem labc peccati « Anima : l.-)). )• Et adverlit dictum esse de genlibus, quae
enim qute pccc.it, ipsa morielur (Ezech., xvni, i;. )> B corporea; inagis generationis successioneni quam
Cum autem tirinitate beatitudinis roborata cceperit s|iiritalis gratise sequebantur. Hos mundavit Domi-
obnoxia non esse peccato, jam non erit mortalis, nus et passionis suse fecit hajredes.

sed vitam carpot felernam. 4b. Miltens ergo discipulos in messem suam, quc-r

40. Ad haiic vilam, fratres, festinemus, moesti licet verbo Dei insita, tamen culturjn laborera et
in SfP.ciilo, quia « percgrinaniur a Doini.no (II Cor., sollicituin munus o[)erarii requirebat; ne aves coeli

V, 6); » qui enim non peregrinatur a corpore, |)e- sparsa scmina dissiparenl, itii : « Ecce ego mitlo
regrinatur a Domino. Multo autem nielius dissolvi vos sicut agnos inter iupos. >»

a corpore, et adhyerere Deo; ut et nos unum simus 46. Contraria sunt ista sibi animalia, ut alia ab
apud omni[)otentcm Deum, et unigeiiitum Dei Fi- aliis devorentur. Sed bonus pastor lupos gregi suo
liiim vidcanius, per resurrcclionis gloriain iu iia- timere non novit; ideoque isti discipuli non in prae-
iirfR claritatem assumpti et inviolabilis concordia? dam, sed ad gratiam diriguntur; sollicitudo enim
iuimorum fcedere sempilerno unitatem diuturnte boni pastoris efficit , ut lupi in agnos audere nihil
Kicis imitali ; iit compleatur id qiiod de nobis Dei possint. Mittit ergo agnos inter lupos, ul complere-
iiiiis Patri oramlo [iromisit : « Ut ct ipsi unum p lur illud : Tunc lupi et ayni simul pascentur dsu.,
int, sicut et nos unum sumus [Joati., xvii, '22). » lxv, 2o).
41. Non ergo paterni funeris sepultura prohibc- 47. Et quoniam proxime de vulpe nobis non in-
iir, sed necessitudini generis divinaj religionis pie- gratus tractatus evasit, si judicium vestrum fidele
is anteferlur; illud <;oiisortibus rclinquitur, hoc in ligura minusculi aniraantis expertus sum <In Luc,
iiand.itur electis. Aiit quia sepulcrum patens gut- cap. ix), pra?sumo qiiod profunda mysteria qiiae lu-

iir est im[)iorum (Psul. v, H), memoria eoruin porum s[)ecie velantur, studiorum vestrorum pos-
liolenda pnrscribitur, quorum sinuil cum corpore sim aperire .sulfragio. In specie vuipium ha?reticos
leritum occidit; nec revocalur ab oflicio patris significari supra expressimus, qui promitlunt oo-
lins, scd fidelis a perfidi communione secernitur. niine quod Christum sequantur, sed studio fraudis
42. Esl cuim propria qufodam sepultura justo- al)jurant. Hos non suscipit Dominus.sed a >uo nido
iim, qualis iila de ([iia dictinu esl « lla^c euim mit- : arcel et prohibct. Lupi quid signilicare videantur
ns hoc ungiienlum iu cor[)us meum, .ad sc[)('lipn- debemus advertere.
nm me fecit {Matth., xxvi, 12); »> et ideo qui bona 48. Bestiai nempc sunt qme insidiantur ovilibus,
,iie in se sepelit Christum, ut cum eo vesurgat, circa pastorales versanlur casas, habitacula domo-
ialioli [)(>rndiain in se sepclire non debet. D rum iulrare ;t)8) non audeiit, somnum cannm, ab-
.
'i'^. Est cl illa pro[»hetica, ut supra sepulcra ma- seutiam aut desidiam pastoris exploranl, ovium
rum (tU)^ qunMlam ponaiuus, quai lector agnoscis, guttur invadunt, ut cito strangulont : feri, ra|)aces,

tulciis inlcliigere non debet : non quod cibus im- iidemque natura coqioris rigidiores ; ut se facile
•ivlur aut polus (Tob, iv, 18), sed sacra; oblatio- noii possint iuflectore, impotu quodam suo ferun-
]S veneranda communio reveletur. Non ergo in- tur, ot ideo sjcpe luduntur (69). Tum pra?terea si

il(»5) Omnes edit. nc ploriquo mss., sorte uniurae. per binnriuin mistio ot oompositio signitipatnr, qute
ilius taiinM; Corb. cuiu aliis quibusdam, prxvari- opponitur simplicitati, cujus tiKm"'! »?s' unilas. Hinc
tione nnturx. Philo Jud. lib. Quod Deus sit immut. Kai Tfop ti
:

(60) Vel. edit. in corpore, sepultiirnm malorum. dxpoTOv |jLova;, xaJ f, |iova; ctxpxrov xo Se i; tO xexpa- •

(»111. cum paucis mss., sepitltitram justorum. Era. (X£v(.» (siipi)le loixi'», ixaTspov vip o-Jx aitXoOv , Ste xaJ
leni G( Gill. in mnrgine, ac mss. qnatuordecim, ut <iOYxpi(jiv xai 6iaxpi(Tiv £no£Xoii£vov.
ioxtu. Pnucis vero interjoctis, ubl edit. cum parlo Pauci mss., habttacula pastorum iulrare, otc.
iGS]
l^s., quo (mss quod) cibus imperetur ; ulii beno
,
Mss. aliquol
(09) luepe l^unlur. Meliiis a^ii,
.

|illi, quod impetrelur ; diu» elinm. qiio cibo imple- sxpe litduntur ut satis inde inlellicas, quod infrn.
;

'ur aut potu. num. riO, soribitur Uos Sdipturae verus interpres
:

,67) Immundn pw numerum. ideo dicuntur, quia Christus illudit.

<799 S. AMBROSII 180(

(juem priores liominem viderint, vocem ejiis qua- ^ dentur humanam ; et si foris homo cernitur, intu
dam naturae feruntur autem homo vi eripere : si bestia fremit. Et ideo eos lupos esse non dubiun
prius eos vidcrit, exagitari memorantur. Et ideo est, juxta Domini Jesu divinam sententiam, qui ait
cavendum mihi est ne si in hodierno tractatu spi- « Attendite vobis a falsis prophetis, qui veniunt ai

ritalium m^sleriorum gratia non poluerit reful- vos in vestitu ovium, intus autem sunt lupi rapa
gere, lupi me prius vidisse credautiir, et solemne ces; ex fructibus eorum cognoscetis eos {Mdtth.
vocis extorsisse suffragium. vri, 15, 16). » Si quis ergo specie movetur, fructuD
49. Nonne lupis istis hseretici comparandi sunt, interroget. Audis aliquem sacerdotem dici, rapina
qui insidiantur ovilibus Christi, fremunt circa ejus agnoscis (70). Vestitum ovis habet, facta prae

1 422 caulas nocturno magis lempore quam donis. Foris ovis, inlus lupus est : qui modum noi
diurno? Semper enim perfidis nox est, qui lucem liabet rapinarum, qui tanquam in nocte Scythici
Christi saevae nebulis interpretationis obducere, et merabra duratus gelu, cruentus ora, circumvola
quantum in ipsis est fuscare, conantur. Versantur quaerens quem devoret. Nonne vobis videtur lupus
ergo circa caulas, stabula tamen Christi intrare non qui humanae necis insaturabih crudelitate fideliun
audent. Et ideo non sanantur, quia in stabulum morte populorum rabiem siiam explere desiderat
.^uum non vult eos Christus inducere, in quo curatus i> o3. Ululat iste, non tractat (71), qui negat voci

est ille qui de Hierusalem descendens incidit in la- auctorem, et sacrilego sermone bestiale murmu
trones : quem vulneribus alUgatis, infuso oleo et interstrepit, qui non confitetur Dorainum Jesun
vino, jumentum suum Samaritanus ille
imponens in 1 423 aeternse pra?sulem vitae. Audivimus ejus ulu
duxit in stabuhim, et sanandum stabulario dereh- latus, cum in orbem (72) gladius mitteretur. Dente
quit {Luc, X, 30-37). Non accipiunt ergo medici- asperos, ora tumida prseferebat, et putabat quoi
nam, qui medicum non requirunt; si enira requi- vocem omnibus abstulisset, quam solus amiseraf
rerent, non derogarent. Et ideo ut hos lupos effugere possimus, docet Do
50. Explorant pastoris absentiam, et ideo pasto- minus quid sequamur, dicens :

res Ecclesiarum vel necare, vel in exsilium agere (Vers. 4.) Nolite portare saoculum, neque peram
conteudunt, quia pra?sentibus pastoribus ovesChristi neque calceamenta.
incursare non possunt. Spoliare ergo gregem Do- 54. Quid sit, sacculum non esse portandum, alit

mini raptores conantur, qui corporea quadam men- evidenter expressit; scripsit enim Matthseus quo
tis intentione duri ac rigidi, nequaquam solent a niara dixit ad discipulos Dominus : « Nohte possi
suo eiTore deflectere. Et ideo Apostohis ail tix- dere aurum, neque argenlum {Matth., x, 9). » S
: <(
p
reticum horainem post unam... correptionem de- prohibemur aurum possidere, quid eripere, qui(

vita {Tit., ni, 16), » sciens quia subversus est, auferre? Si quod habeas, douare prseceperis, quera
qui ejusmodi est. Hos Scripturee verus interpres admodum congeris quod non habebas (73 j? « Qu
Christus illudit, ut inanes suos in vanura effundant praedicas non furandum, furaris ? Qui dicis noi
impetus, et nocere non possint. moechandum, moecharis? Qui exsecraris idola, sa

o\. Qui si quem versuta disputationis suae cir- crilegiura facis? Qui m lege gloriaris, per prseva
cumscriptione preevenerint, faciunt obmutescere ricationem legis Deum inhonoras? Nomen enin
mutus est enim qui Verbum Dei non eadem qua est Dei per vos blasphematur {Rom., u, 21-24). »
gloria confitetur. Cave ergo ne tibi vocem tollat hse- 55. Non sic apostolus Petrus, qui primus Domi
reticus, si prior eum non ipse deprehenderis; ser- nicae exsecutor sententise, ut ostenderet non i:

pit enim, dum latet ejus perfidia; si autera com- vacuum Doraini effusa mandata, cum posceretur
menta impietatis ejus agnoveris, jacturara pise vocis paupere ,
ut ei aliquid pecuniae largiretur, ait

timere non poteris. Cave igitur versulse disputatio- « Argentum atque aurum non habeo {Act., iii, 6).
nis venena : animam petunt, guttur invadunt, vita- Illegloriatur quod non habeat argentum neque ai
libus vulnus affigunt. Graves sunt morsus haereti- D i'um vobis pudori est minus adhuc habere quai
:

corum, qui ipsis graviores et rapaciores bestiis, cupitis? Est ergo et pauperies gloriosa, quia ei

nullura avariliae finem impietatisque noverunt. et beata, sicut scriptum est : « Beati paupen
52. Nec vos moveat quod formam praetendere vi- spiritu {Matth., v, 3). » Tamen non tam hoc gl(

(70) Cunctse mss. nonnulli, rapinas ejus

edit. et urbem, scilicet Mediolanum, non Romam, ut alU
non ngnoscis. ac probatiores negationem
Alii phires apud auclores. Melius lamen, in orbem. Etenim pf
respuunt, quse nullo modo videtur esse admittenda. vocem, giadius, crudelem illam legem Auxeutii ij

Hic porro Auxentium arianum designari ex eo in- sius manu

scriptam, el xii Kal. Febr. promulgatai
telligas, quod iisdem ferme verbis ille describitur iunuit Ambrosius, de qua idem quoque de Basi
de Basil. non trad. ubi legimus, Auxenlii ipsius qui se non trad. scribit, Auxentius gladium volantem fi
dicit episcopum, elc.yUhi etiam quod dicilur, Minora omnes urbes direxit. Confer utrumque locum int'

fecit in Scythia, etc, liquido respondet verbis infra se ; namque ilU mutuo sese mirum in modum expl
positis, Scythico membra duratus gelu, etc. cant et confirmant.
(71) Non traclat, hoc est, Scripturam nou exponit, (73) Sic mss. complures ac melioris notae. Alii no
quo sensu hoc verbum Patribus maxime familiare nulli, et edit. ant., congeris, quod possidere prohit
est. ris. Rom. resecatis tribus ultimis verbis post, cong
(72) Mss. uon pauci, nec inferioris notse, cum in ris, subnectit, Qui preedicas, etc.
 1801 EXPOSITIOMS IN LLCAM LIB. VTI. 1802
riatur Petrus, quod argentum et aurum nou lia- * onmeiu virtutem inimici, et nihil vobis nocebunt
l)eat, quam quod servet mandatum Domini, qui {Luc, x, 19J. »

[)rffice[)it : c Nolite possidere aurum {Malth., x, 9); » 59. Non virgas in manu jubentur tollere apo-
lioc cst dicere : Vides me Christi esse discipulum, stoli ; sic enim Matthajus scribendum pulavit
ct aurum a me requiris? Aliud nobis multo pre- {Mullh., X, 10). Quid est autem virga, nisi praefe-
liosius auro donavit, utin nomine ejus operemur. renda; potestatis (75) insigne, et ulciscendi instru-
Itaque non habco quod non dedit, sed quod dedit mentum doloris? Ergo humilis Domini [in humili-
iiaboo : « In nominc Domiui Jesu, surge, ct ambula late enim {Isa., i.iii, 8) judicium ejus suhlimatum
Acl., III, 6). » est (76)], humilis, inquam, Domini pra»ceptum
56. Sicut ergo qui horrea vult congerendis £Kdi-
discipuli ejus humilitatis olficiis exsequuntur; eos
licare frumentis, Doininicee sententiaj auctorilate enim misit ad seminandam ndein, qui noii coge-
reprchendilur {Luc, xu, 20), ita qui sacciilum vult rent, sed docerent : nec potestates exsererent (77),

luro pararu condendo, najvum reprehensionis in-

sed doctrinam humilitatis attollerenl. (Juo loco

currit.
hiimilitali piilavil etiam palientiam copulandara,
quia ipsi' quoquc, juxta testimonium Pctri, cum
Non perum, neque calceamenta. Utrumque de
57. t) „, „i „, ,. „, remaledixit,
i„j- •» « ™
/^. ^ . ... D malediccietur,
i
non cum . •
percuteretur,
•orio niorlui animanlis confici solet nihil autem :
non repercussit (I Petr., u, 23). Hoc est ergo
111 iiobis Dominus Jesus mortale vult csse. Deniqiie
dicere : Imitatores mei cstote , ultionis studia
1(1 Moysen dicit : « Solvo calceamenlum pedum
deponite, insolenliam verberantium, non injuriae
iiorum; locus enim in quo stas, terra sancta est
relatione, sed maguanimitate patientiaj verberate
Exod., III, 5). » Morlalc igitiir atque terrenum cal-
(78). Nerao debet quod ipse in alio repreheudit,
I
eameiitiim jubctur solvere, cum milteretur ad
imitari : graviora contumacibus mansueto vulnera
|iopuluin liberaudum ; hujus enim minisler miineris
refert. IIoc pugno repercussit Dominus verberan-
liincre nihii dobct, nec a suscepto oflicio, mortis
tem, dicendo : « Qui te percutit in maxillam, praebe
|)oriculo relardari. Ipse enim cum defensionem
illi et alteram {Malth., v, 39). » Fit enim ut judicio
IVatrum, hoc est Juda^orum, voluntarius recejjis-
suo ipse se damnet, et quodam stimulo sui com-
Mil, calumnia; 1424: torrore revocatus est ab
pungatur aflfectus, qui relatara sibi sedulitatem pro
iiiceplo, el fugit o.\ /Egypto {Exod., ii, 15). Et
iiijuria qnam fecit adverterit.
iJeo cum Doininus allectum ejus probasset, con-
60. Ilabet tanien quos et cum virga apostolos
ilitionem autem vidisset inlirmam, animi ejus
miserit, sicut Paulus testilicatur, dicens : « Quid
uentisque vcstigium mortalibus vinculis censuit C .^.uig^ j',,
virga veniam ad vos, an in charitate et
xuendum spiritu mansuetudinis Hanc (I Cor., iv, 21)? »

58. Quod si qucm niovet qua ratione in .^gypto virgam otiam Timotheo dedit Apostolus, dicens :

lalceati jubcnlur edcrc agnum {Exod., xii, II); « Argue, obsecra, increpa (II Tim., iv, 2 . » .\ut
.ipostoli autem sine calceamentis ad pra;dicandum fortasse ante passionem Domini, qua" l^SS '"^"

l>angeiiuin diriguntur, is considerare debet quia tantium populorum corda iirmavit, necessaria sola
in iflgypto positus, adhuc morsus cavere
debot fuerit mansuetudo, post passionem correctio. Certe
^erpentis; multa cniin voncna in yEgypto, ct qui in mulceat nomiuus, increpet Paulus : suadeat qui
ivpo pascha cclobrat, patere polcst vuliieri ;
qui potest pectora etiam dura mollire ; arguat qui non
lutem minisler est vorilalis, hebotat vcnena (74), potest universa suadere. Virgam igitur Paulus ei
lon tropidat. Denique momordit Pauluin vipera in doctrina legis assumpserat. Legerat enim : « Qui
Melita insulta, et videntes pendentem dc inanu ejus parcit baculo, odit lilium suum {Prov., xni, 24). »
iperam incoke loci illius putabant cum esse mo- Legerat etiam qiiia agnum manducanles, baculum
ilurum : sed ubi inollonsum stare viderunt, in manibus habere pra^cepto prophetico jubebantur
itouin essc dicebant, venenum nocere non po-
ciii r\ [Exod., xii, H). Et ideo Dominus in Veteri Testa
i'rat {.\ct., xxviii, 3-6). Et ut scias hoc verum mcnto ait : « Visilabo in virga iniquitates eorum
sse, i[»se Dominus ait : « Ecce dedi vobis potesta- {Psal. Lxxxviit, 33). » In Novo autem se ipsura
em calcandi supra serpentes et scorpiones, et supra obtulit, ut ignosceret univer^is dicens : « Si me
(74) Onines odit. ac mss. aliquot, evilat veuena. autem promanavil ea divorsitas, quod verbum f,p9ir;,
iolius alii luajori nuiuoro ot antiquilato, hebelal. id quo usos videmus LXX, perinde et e.Viiltatum. et
'st, roliuuiil, suporat, etc. per sublatum reddi polest. Heb. vero, Syr. ac Vulg.
(75) Kom. proferendx polcslalis. Miiuis
odit., nisi Lat. prajferuiU, dcjudicio sublatus ^sive raplus) est.
ommoilo non euim ad proferendam, id est, ampli-
; (77) Mss. non pauci, alque omnes ediL, nec vim
icaudaiu poto.statoin, sod ad oam pr.vferendam, hoc poteslatis e.vercerenl Rom., e.Tererenl. Ex aliis auteiu
:

st sifiinlicaiui.un alquo ostontandain, virjjariuu las- mss. [iluros habont, nec poleslates e.vercerent ; auti-
os untiquis uiagislratibus prn;ferri consuevorunt. quiores... cxcrercnt.
(76) Omnes edit. ac propo omnos mss., Jiidicium .78) Edil. omuos, $ed... supportaie. Mss. omnes e
ins sublalum esl. Corb. tamon..., sublimatum est. contrario, sed... verbcrate. Elegantius, siquidem illnd
lelius uuiuque in opist. ad VercoU. idom locus
; hoc loco signitioalur, quod hb. v, num. 76, clarion-
• referlur, judicium ejus exaltntum e.sj
i
cui lec- .•
bus verbis expriinilur, his videhcet : Xonne (il per
loni favot versio Arabica secundum Interp. lut.; patientiam, ut reverberes verberautem.
labet enim et illa, Judicium ejus altum csl. Hinc

PaTROL. XV. {\{\, PARS II.) 57

 1803 S. AMBROSIl \m
quseritis, sinite hos abire (Jomi., xviii, 8). » Elalibi A Jomo ad doraum quis vaga facilitate demigrel; ut
habes quia cum aposloli ignem de ccelo petere vel- servemus etiam hospitali in amore constantiam,
lent, ut consumeret Samaritanos, qui Jesum Do- nec coalitam amicitise necessitudinem facile resol-

minum intra civitatem suam recipere noluerunt : vamus, ut pacis proeferamus uuntinm, ut ipse pri-
M Conversus increpavit illos, » et ait : « Nescitis mus ingressus pacis benedictione celebretur : cibo
cujus spiritus estis; Filius enim hominis non venit potuque oblato oportere nos esse contentos, vexilla
animas peiMiere hominum, sed salvas facere {Luc, tidei non premenda, et regni coileslis Evange-
IX, 55, 56). » lium preedicandum, excutiendum de pedibus pul-
61 . Perfectiores ergo sine virga diriguntur, infir- verem, si quis recipiendos civitatis hospitio non
miores cum baculo manducant. Sed et Pauhis vir- putaveril.

gam quidem minatur, sed in spiritu mansuetudinis 65. (Vers. 13-21.) Docet etiam graviori poenae
Denique ut scias mitem esse
visitat delinquentes. obnoxios fore qui Evangelium non sequendum,
doctorem, eorum ipsorum quos arguit, consulit quam qui legem judicaverint esse solvendam, 8o

voluntatem « Quid vultis, inquit, in virga veniam

:
quod Tyrus et Sidon si tanta operationum cceles-

ad vos, an in charitate et spiritu mansuetudinis tium vidissent miracula, non despexissent reme-
(I Cor., IV, 21)? » Semel virgam dixit, bis mitiora^ dium poenitentise. Istam quoque vel affluentiam vel

subjecit, adjiciens mansuetudinem charitati. Prius insolentiam ssecularem neque coelesti rauneri com-
tamen minatus est virgam, sed exhibuit
mansuetu- parandam, neque rursus sine remedio derelinqui,
dinera, nam
secunda epistola ad eosdem Corin-
In cum unicuique sit subsidium pcenitendi. Postremo
thios scribens ait « Testem Deum invoco in ani-
:
aperit cceleste mysterium, quod placuerit Deo ut
mam meam, quod parcens vobis non veni ultra parvulis magis quara prudentibus istius mundi
Corinthum (II Cor., i, 23). » Audi qua ratione puta- suam gratiam revelaret. Quod apostolus Paulus

verit esse parcendum : « Ne iterum, inquit, in stylo Nonne stullam

pleniore digessit dicens : «

tristitia venirem ad vos (II Cor., ii, 1). » Abjecit fecit Deus sapientiam hujus mundi? Nam quoniam

virgam, et affectum charitatis assumpsit. in Dei sapientia non cognovit hic mundus per sa-
pientiam Deum, placuit Deo per sLultitiam prse-
(Vers. 4.) Et neminem salutaveritis in via.
dicationis salvos facere credentes (I Cor., i, 20,
quibusdam hoc durum etsuperbum,
62. Fortasse
21). »
nec mansueti et humilis Domini prsecepto conve-
66. Parvulum ergo accipiamus, qui se exaltare
nire videatur, quod ille qui etiam accubitionis loco
non noverit, et phaleratis sermonibus artem suae
prsecepit esse cedendum, hoc loco mandet discipu- C jactare prudentise, quod philosophi plerique faciunt.
\
lis Neminem salutaveritis in via (Luc, x, 4) cum
: ;
Parvulus erat qui dixit : « Domine, non est exalta-
iste communis sit usus gratise. Sic inferiores supe-
tum cor raeum, neque elati sunt oculi mei, neque
riorum sibi favorem conciliare consueverunt. Gen-
arabulavi in magnis, neque in mirabilibus super rae
tiles quoque cum Christianis habent hujusmodi
{Psal. cxxx, 1). » Et ut scires parvulum hunc non
officiorum commercia. Quomodo Dominus hunc
«tate, non sensu fuisse, sed humilitate sua, et
usum humanitatis avellit?
quadam dechnalione jactantise, addidit : « Sed exal-
63. Sed considera non hoc esse solum Neminem :
tavi aniraam meam {Ibid., 2). » Vides quara excel-
salutaveritis ; sed non frustra additum, In via. De-
sus fuerit hic parvulus, quanto virtutum sublimis
nique et EUsseus (IV Reg., iv, 29) cum mitteret
vertice? Tales nos parvulos vult esse Apostolus,
servum suum, bacuhim ejus poneret supra cor-
ut
cum dicit : « Si quis videtur sapiens esse inter vos
pus defuncti pueri, mandavit ei ne in via aliquem
in hoc saeculo, slultus fiat, ut sit sapiens; sapientia
salutai"et; festinantem enim eum jubebat pergere,
enim hujus sseculi stultitia est apud Deum (I Cor.,
ut celebrandse resurrectionis exsequereturofficium,
m, 18, 19). »
ne confabulatione alicujus obvii, mandato reflecte-
J) 67. (Vers. 22.) Pulcherrimus connectitur de fifle
retur a munere. Ergo et hic non salutationis sedu-
locus, quando orania sibi tradita dicit a Patre suo.
litas aufertur sed obstaculum impediendse devo-
:

Cum legis, omnipotenlem agnoscis, non de-

omnia
tionis aboletur, ut,quando divina mandantur, pau-
colorera, non degenerem Patris; cum tradita legis,
lisper sequestrentur humana. Pulchra est salutatio,
Filium confiteris, cui per naturam omnia unius
sed pulchrior matura exsecutio divinorum (79), quae
substantise jure sint propria, non dono collaLa per
per moram ssepe traxit offensam. Ideo autem et gratiam. Addidit :

honesta prohibentur, ne solemnis gratia 1426 (Ibid.) iVewo scit quis est Filius, nisi Pater, et

obrepat officii, et impediat rainisterium, cujus mora quis est Pater, nisi Filius, et cui voluerit Filius reve-
culpa sit.
lure.
64. (Vers. 8.) Jam illud virtus alia (80), ne de 68. Quem locum in iis quos de Fide scripsi libel-

(79) Amerb. cum mss. non paucis, sed pul-

Edit. (80) Omues edit., illa moralia. Omnes mss., illud
chrior, quo maturior exsecutio divinorum. Era., Gill. (unicus, illa) virtus alia. aulem ac
Idem esl si lege-
ac Rom., sed eo pulchrior, quo praeceplorum maturior retur, illud de quo jam dicemus ad aliam virtutem
exsecutio divinorum. Alii mss. qui et notae probatio- referendum est.
ris, ut in lextu.
180S EXPosrrioMs in lucam lip,. vm. IROt)

Ii9, memini iion csse praRterilum (lil). iv l)e FjVZe, i paradiso, hoc csl, dc Jerusalem illa ccplesti cjectns
ip. 6). Ut scias autcm quia sicut Filius Palrcm Adani praevaricationis prolapsione descendil, hoc
iuibus vult revelal, otiam Patcr revelat quibus vult esl, de vilalibus ad inlimia demigrans (82) : cui

ilium, audi diccntem ipsum Doininuni Ji'sum cum non loci, sed morum mutatio natumj suae focit
iilarct Petrum, quod eum Filium Dei esse confes- exsilium. Longe cnim mutatus ab iilo Adam, qui
II > sit : « Beatus es, Simon Barjona, qiiia non caro inofTcnsa beatitudine fruebatur, ubi in ssecularia

^anguis rcvelavit tibi, sed Patcr meus qui in coelis peccata defluxit, incidit in latrones : in quos non
, IMntth., XVI, 17). » incidissct, nisi his mandati cojlestis devius se fe-

1427 ^'' (Vcfs. 2.T.) Adhaeret his lcctio, qua cisset obnoxium. (Jui sunt isti latrones, nisi angeli
x|)oiitiutur hi (81) qui sibi legisperiti videntur, noctis atque tenebrarum, qui se nonnunquam trans-
li verba legis tcnent, vim legis ignorant; et ex figurant in angelos lucis, sed perseverare non
II primo I<!gis capitulo docet cssc legis ignaros, possunt?IIi ante dispoliant qua; accepimus indu-
hans quod Patremiii principio statiin lex ct menta graliae spiritalis, et sic vulncra 1428 i"'

Kiiium praedicaverit, incarnationis quoque Do- ferre consuerunt; nam si intemerala qua; sumpsi-
iinicae aiinuntiaverit sacramentum, dicens « Di- : mus indumenta servemus, plagas latronum sentire
s Dominum Deum tuum. Et, Diliges B fion possumus. Cave ergo {Cf. Aug. lib. i Contra
iiximum tuum sicul te ipsum {Deul., vi, .H; Lcrit., Jul. Pelay., cap. 3) ne ante nuderis, sicut Adam ante
,., 18). » nudatus cst, mandati ccelcstis custodia destitutus,
70. (Vers. 28.) Unde Dominus ait ad lcgisperi- et exutus lidei vestimento, et sic lethale vulnus
iiM : IIoc fac, et vivcs. At ille qui nescirct proxi- accepit : in quo orane genus occidisset humanum,
Him suum, quia non credebat in Christum, res- nisi Samaritanus ille descendens, vulnera ejus
iiidit : Quis est meus proximus? Itaque qiii Chris- acerba curassot.
iiii nescit, nescit et legcm. Quomodo cniiii potcst 74. Non mediocris iste Samaritanus, qui eura
ue legem, cum veritatem ignoret, cura lex au- quem sacerdos, quera Levita despexerat, non etiam
(iiliet veritatem. ipse despexit. Nec vocabulo sectae despicias, quem
Vers. 30.) Homo quidam ex Jerusalem descende- verbi inlerpretatione miraberis; Samarilani etenim
t inJericho, et incidit in latrones. vocabulo cuslos signiiicatur. Iluc habet interpre-
71. Ut eum locum qui propositus est nobis, pla- latio. Et quis est custos, nisi ille de quo dictum
us possimus absolvere, vetcrcm civitatis Jericho est : « Custodiens pai-vulos Dorainus {Psal. cxiv,
ictamus historiam. Meminiraus itaque quod Je- 6)? » Ilaquc sicut Juda?us alius in littera, alius in
lio, sicut legimus iu libro qui inscribitur Jcsu c '-' spiritu, ita et Samaritanus , alius foris, alius in
ive, magna civitas fuerit, muralibus se[)la pario- occullo. Ilic ergo Samaritanus descendens quis esl?
lus, qua' non ferro pervia, non arieti possct csse Scilicet : « Qui descendit de ccelo, ct qui ascendit

netrabilis (Josue, vi, i); in ea Rahab habitasse in coelum, Filius hominis qui est in coelo (Joan.,
retricera quae exploratores quos direxit Jesus, ui, 13)? » Videns semivivum, quem nemo potue-
spitio recepit, consilio instruxit, postulantibus rat ante curare, sicut illam quae cursu sanguinis
ibu? abiissc rcspondit, abscondit in tecto : et ut prolluens. in medicis erogaverat orane patrirao-
suosque urbis cxcidio posset eripere, coccuni in nium suum : « Venit secus eum (Luc, viu, 44), »
lestra ligavit {Josue, u, 4-21) : urbis autein ipsius hoc est, factus est conipassionis nostrae suscep-
xpugnabilcs inuros septcm tubarum sacerdota- tione linitimus , et misericordiae collatione vici-

lu sono et popiili jubilantis ululalu consono cor- nus.

sse [Josur, vi, 20). (Vers. 34.) Et alligavit vulncra cjus. infundens
j2. Vidcle qucmadmodum unusquisque propriuni okum ct vinum.
•"vet oflicium : exploratores excubias, mysterium 75. Mulla medicameuta medicus habet isle,

relrix, lidiMii victor, rcligionem sacerdos. lli i^ quibus sanaro cousuevit. Sermo cyus medicamen
'
iculuin pro laudc iion metuunt : illa susceptos tum est. Alius ejus serrao constriugit vuluera,
'
iu poriculis prodit ; islc sollicitus fidera magis alius olco fovet, alius vinuin iufundit. Conslringit
vare quaiii vinccrc, merclricis prius mandal vulnora austeriorc pra?copto . fovet renussioue
iliiu, quain excidium civilatis; religionis peccati, sicut vino compungit deuuntiatione ju-
II» insigiiia arma sunt sacerdotis. Jam illud dicii.

' - non pleuuin putet esse miraculi, «luod cx (Ibid.^ Et imposuit, iiupiil, injumcntum suum.
t t luho nomo scrvalus est, nisi qucm raeretrix 71). Audi tpioinodo to imponat » Hic peccata
:

I 'lavit? nostra porlal, ct pro nobis dolet ilsa., uii, 4); »

|3. Ha>c simplicis historia veritatis cst : quoe si et pastor imposuitoveni lassam super humeros suos
'us cousidorctur, admiranda signat mysteria. [Luc, xv, 3). Homo enim juueuto siniilis factus
icho eniin tigura istius miindi est, in quam de est; el ideo supra jumenluiu suum nos imposuil,

I) l^om. odif. sola, qua crploduutur hi, etc. ut niuiirum vitalibus, infirma, seu inQrmitates oppo-
'-) Ouiues odil. et mss. aliquol, ad inferna demi- uautur.
'is. Alii plures potioresque, ad in/irma. Molius
1807 S. AMBROSII 180

ne nos essemus sicut equus et niulus; ut per nostri ^ Nam licet ubique sis semper, et stans in medi
corporis assumptionem infirmitatcs nostrse carnis nostrum, non cernaris a nobis, tamen tempu
erit

aboleret. quo universa caro te aspiciat revertentem. Redde

77. Deniquc duxit nos in stabulum, qui eramus ergo quod debes. Beati quibus es debitorl Utinar
jumenla. Est autem stabulum, in quo fessi longo nos simus idonei debitores! utinam quod accepi
itinere succedere solent. Duxit itaque in stabulum mus ,
possimus exsolvere; nec nos aut sacerdoti
Dominus, « Qui suscitat a terra inopem, et de ster- aut ministerii munus extollat ! Quomodo reddes
core erigit pauperem (Psal. cxu, 7). » Domine Jesu? Promisisti quidem in coelo boni
78. Et curam egit [Ibid.); ne aeger ea quae acce- copiosam esse mercedem [Matth., v, 12). Redde
perat, nequaquam prsecepta servaret (83). Sed tamen et cum dicis « Euge, bone serve, quo :

non vacabat Samaritano buic diu in terris de- niam super pauca fidelis fuisti, super multa t
gere redeundum eo erat, unde descenderat
: constiluam, intra in gaudium Domini tui (Matth.
Itaque : XXV, 21). ))

(Vers. 35.) Altero die. 84. Ergo quoniam nemo magis proximus quan
79. Quis est Domi- qui vulnera nostra curavit, diligamus eum quas
iste alter dies, nisi forte ille

nicae resurrectionis, estBdominura, diligamus eum quasi proximum, nihi

de quo dictum est : « Hic
dies quem fecit Dominus (Psal. cxvii, 24?) n enim tam proximum, quam caput membris dili :

(Ibid.) Protulit duos denarios, et dedit stabukirio, gamus etiam eum qui imitator est Christi diliga :

et ait Curam illius habe.

: mus eum qui inopiae alterius corporis unitate com
1429 ^O- Q"i sunt isti duo denarii, nisi forte patitur. Non enim cognatio facit proximura, sei
duo Testamenla, qua; imaginem in se habent aeterni misericordia, quia misericordia secundum natu
regis expressam, quorum pretio vulnera nostra cu- ram; nihil enim tara secundum naturam quac ,

rantur? Redempti enim sumus pretioso sanguine, juvare consortem naturae.

ut ultimae mortis ulcera vitaremus. 83. (Vers. 38-42.) Dictum est igitur de miseri
81. Hos ergo duos denarios (licet horum quoque cordia, sed non una est forma virtutis. Subjicitu
librorum quatuor formas non absurdum sit intelli- Marthae exeraplo et Mariae alterius operibu :

gere) accipit stabularius. Quis? ille forsitan qui actuosa devotio, alterius religiosa mentis intenti
ait : « ^stimo ut stercora, ut Christum lucrifa- Dei verbo, quae si cum fide congruat, etiam ipsi

ciam (Philipp., iii, 8); )) quo curam haberet hominis operibus antefertur ,
juxta quod scriptum est

vulnerati. Stabularius itaque ille est qui dixit :

p Maria optimam partem sibi elegit, quse non aufere
« Misit me Christus evangelizare (1 Cor., i, 17. » tur illi. Studeamus igitur et nos habere quod neru«

Stabularii sunt illi quibus dicitur : « Ite in orbem nobis possit auferre, 14:30 ^^^ ^t perfunctoria
universum , et praedicate Evangelium universse sed diligens audientia deferatur ; solent enim etian

creaturae; et qui crediderit et baptizatus fuerit, ipsius semina vei'bi coelestis auferri, si secus vian
hic salvus erit (Marc, xvi, 13, 16), )> salvus utique sint seminata (Luc, vni, 12). Agat te sicut Marian

a morte, salvus a vulnere quod infixum est a la- desiderium sapientiae (83); hoc enim majus, hoi
tronibus. Beatus ille stabularius, qui alterius vul- perfectius opus nec ministerii cura cognitionen
:

nera curare potest. Beatus ille cui dicit Jesus : verbi coelestis avertat, nec arguas eos, et otiosc;

(Vers. 35.) Quodcunque supererogaveris, revertens judices ,

quos videas studere sapientiae; ham
reddam tibi. enim sibi cohabitantem Salomon ille pacificui

82. Bonus dispensator, qui etiam supererogat. adscivit.

Bonus dispensator Paulus, cujus sermones et epi- 86. bono ministerio repre-
Nec Martha taraen in
stolae veluti ei rationi quam acceperat. superef- henditur; sed Maria, quod mehorem partem sib
fluunt. Moderatum Domini mandatura prope immo- elegeint, antefertur; Jesus enim multis abundat, ei
derato laboi'e mentis et corporis exsecutus, utDmulta iargitur, et ideo sapientior judicatur; quic
multos ab aegritudine gravi spiritalis alloquii dis- quod principale adverlit, elegit. Denique apostol

pensatione relevaret. Bonus ergo stabularius optimum non putaverunt relinquere Dei verbum, e^

stabuli ejus in quo agnovit asina praesepe Domini ministrare mensis (Act., vi, 2). Sed utrumque munu;
sui, et in quo grex clauditur agnorum ne fremen- ; sapientiae est ; nam et Stephanus plenus sapientic

tibus ad caulas rapacibus lupis, facilis in oviha sit minister electus est (Ibid., 3j. Et ideo qui ministrai
incursus. doctori deferat : et rainistrantem doctor invitet e

83. Spondet ergo raercedem se redditurura. provocet ; unum enim est corpus Ecclesiae, etsi di-

Quando reverteris, Doraine (84), nisi in judicii die? versa raembra, alterum altero eget. Non potest di

(83)Verbo servaret, subjungunt nonnuUi mss., quot vocibus interpolata esse ex iis quse non muUc
in quo agnovil asina prsesepe domini sui. Quibus post subjiciuntur, intelliglmus.
insuper adjicit unus e Colb., et ubi de terra inopes (84) Rom. edit. sola, Spondet ergo se reversurum
suscitantur, et de stercore pauper erigitur : certe ubi Quando reverteris, Domine, etc.
(83) Quinque mss., Laudatur ergo in Maria
greges clauduntur agnorum; ne frementibus ad cnu- deside-
las rapacibus lupis facilis in ovilia sit ingressus. Verum rium sapientix. Unus, Acuat te sicul Mariam, etc.
istheec et e proprio loco avulsa, et adulterinis ali-
 1809 EXPOSITIOMS IN LICAM LIB. VJI. 1810

ere oculus manui

Opera tua non desidero; aut A : esl ostium quod apertum viditJoannes; vidit enim,
ilerum capul pedibus, aut auricula se negare esse et dixit : « Post haec vidi, et ecce ostium apertura
fie corpore; nam etsi alia principalia, (amen alia in ccelo, et vox prima quam audivi tanquam tubam
iiecessaria. Sapientia in capite, aclus in manibus : loquentem mecum, et dicentem : Ascende huc,
Ocuii (eiiim) sapientis in capite ejus {Eccle., ii, et ostendarn tibi quffi oporteat lieri iApoc., iv, 1;. »

14); )> quia illc vere sapit, cnjus animus iu Christo Apertum cst igitur ostium Joanni, apertum est
cst, et cujus interior oculus erigitur ad superna. ostium Paulo; ul nobis panes, quos edereraus, acci-
Ht ideo : « Sapientis oculi in capite ipsius; » stulti perent. Perseveravit ostium pulsans opportune
i'item in calcaneo. importiine , ut genles mundani tramitis labore
(Cap. XI. — Vers. 5.) QuU vestrum fuihcns nmi- vexatas, aliinonia) coelestis ubcrtale rccrearet.
rnm, ihit ad illum media nocte, et dicit illi : Amice, 90. Eigu pffficeptivus locus fruquenter orandi,
mmoda milii tres panes. spes impelrandi, ratio persuadendi, prius in prae-
87. Alius praecepti locus est, ut omnibus nio- cepto ponilur, post in exemplo. Qui enim promittit
iiieiitis non solum diebus, sed etiam noctibus ora- aliquid, spem debet alTerre promissi;^ ut monitis
tio (leferatur. Vides enim quod islc qui media obediontia dcferatur, promissis fides, qua; bumanae
iiocte perrexit, tres panes ab amico suo postulans, B coutemplalione pietatis' in majus ajteruce spera
I
in ipsa pelendi intentione persistens, non defrau- pielalis acquirit; si tamen aequa poscantur, ne in
ihitur oratis. Qui sunt isti tres panes, nisi mysterii peccatum vertatur oralio. Nec erubuit aliquid
(hIosIIs alinientum? Quod si diligas Dominum sa^pius postulare, nc vel diffidere de Uomini nii-
ii'juin tuuin, non soluin libi, sed eliam aliis potcris sericordia videretur, vcl arroganler dolere, quod
iuereri. Quis autcm aniicior nobis, quain qui pro non prima prcce aliijuid inipetraverit. « Propter
iiobis corpus suum Iradidit? Ab hoc media nocte hoc, inquit, ter Dominum rogavi (II Cor., xii, 8); »
;ines David petiit, ct accepit; petiit enira quando et oslendil quod frcqucnter Deus ideo non conce-
diceltat : « Media noctc surgcbam ad contitendum dat oratus, quod inutiliu judicet, quse nos profutura
libi (Psal. cxviii, 62); » ideo iiicruit hos pancs quos credamus.
apposuit nobis edondos. Pcliil cuin diciL : « Lavabo (Vers. 17.) Omne regnum in seipsum divisum deso-
per siiigulas noetcs lecluin meum {Psal. vi, 7) ; » labitur, et domus supra domum cadet.
neque eniin timuit nc excitaret dormientem, qucni 91. Causa dicti hujus ea est, quod in Beelzebub
I
it seinpcr vigilantcin. principe dseinoniorum ejicere daemonia dicebatur,
88. Et idoo scriptorum nicmores, noctibus ac ^, ut ostcnderet (86) regnum suum individuum esse
jdiebus oralioni iustantes, peccatis nostris veiiiam alquc perpetuum. Meriloque eliam Pilato respon-
jiostulemus. i\am si ille tam sanctus, et qui regni dil : « Rcgnum meum non est de hoc mundo {Joan.,
I
rat necessitatibus occupatus scpties in die lau- xviii, 36). » Et ideo qui non in Christo spem ge-
iltm Doinino diccbat {Psal. cxviii, 164), matutinis runt, sed in principe da?moniorum ejici daemones
' vespcrlinis sacrificiis semper intcntiis, quid nos opinantur, eos rogni nogat essc perpetui : quod
K.ere oportet, qiii eo amplius rogarc debemus, spectat ad populum Judseorum ,
qui hujusmodi
'luo frequentius carnis ac mentis fragilitate de- pussionibus (87) ad dDemonium ejiciendum, daemo-
liiiquiniiis; ut de viu lassis, et istius aevi cursu nii arcessit auxilium. Nam quemadmodum potest,
pc vilaj hujus anfractu gruviter fatigatis, panis cum fldes scindatur, regnum manere indivisum?
'pfectionis deesse non possit, qui lioniinis corda Etenim ciim in lege sit populus Jiida^orura, Chris-
'nrirniel? tiis quoquc secundum caruem ex lege sit gene-

89. Nec solum media nocte Domiuus, sed om- ratus; quomodo regnum polest Judaeorura esse
aibus 1431 pi^t^po docet vigilandum esse rao- pcrpetuum, quod ex lege est ; cuni popuius ipse
meulis; venit enini et vespertina, et sccunda, et dividat legem, quando a legis populo Chrislus ne-
terlia vigilia, el pulsare consucvit : « Beali ila- £) gatiir, qui ex loge dobctur? Ita ex partc se fides
que scrvi illi, quos cuni venerit Dominus invene- Judaica^ plebis im|tugnat, el iinpugnando dividitur,
it vigUantes {Luc, xii, 37). » Si ergo desidcras ut ct dividendo dissolvitur. Et ideo regnum Ecclesiae
virlus Dei praecingat se et ministret tibi, vigilaii- nianebit in a?ternum, quiu 1432 iufli^idua fides,
duni est seinper; muUae cnim insidia; sunt bonis, corpus est unum : « Tnus eiiiiu Dominus, una
et gravis corporis soinnus, quia si dorniire mcns tides, unum baplisina, unusDeus ct paler omnium,
coBppril, vigorein sunj virtutis amittit. Excila igitur qui supor oinnes, et per oranes, et in oranibus
soninum luuin, ul pulscs oslium Christi, quod (Ephcs., IV, li, 6). »

aperiri sibi eliuin Pauliis oxposcit, non soluin 92. Quanla cum
hic sacrilegi furori.s amentia, ut
suis, sed ctiam pojtuli orulionibus obsccrans sc Dei Filius adimmundos spirilus conlerondos, et
juvari , ut apcrialur ostium sibi ad loqucndum ad manubias mundani principis auferendas susce-
mysleriuin Chrisli (Co/oss., iv, 3). El forlasse illud perit carnora , et destrucndiP nequiliao spiritalis

(86) Rom. edit. sola, Causa dicti hujus, quoniam Hiodi passionibus. El infra pro, ex lege sit generatus,
JesHs in Beelzcbub... dicebalur, est ostendere, etc. uec non ex kge cst, propria auctorilate posuerat, sub
(87) Eadem odit. Kom. oxpunxeral voces, hujus- legc, etc.
1811 S. AMBROSIT 1812

hominibus quoque dederit potestatem, dividens ^ante arida erant, postea per baplismum rore Spi-
spolia ejus, quod insigne est triumphantis, ahqui ritus sancti humescebant, jacula adversarii ignita
sibi adjumenlum ac proesidia diabolicae poteslalis restrinxerat), ideo regressus ad i^lebem est Judaeo-
adsciscant, cum in digito Dei, vel certe secundum rum, qua? foronsi et perfunctoria specie compta,
Matthoeum in spiritu Dei daemones excludantur animo manet interiore pollutior. Neque enim sacri
{Matth., XII, 28) ! Unde intelligilur individuum quod- fontis irriguo aut abluebat, aut restinguebat ardo-

dam velut corpus esse divinitatis et regniim (88) rem, meritoque ad eain spiritus redibat immundus,
cum Christus Dei dextera sit. Spiritus autem digiti adducens secuni septem spiritus nequiores se

speciem velut unius secundum divinitatem cor- quoniam in licbdoniada legis et octavaj mysterium
poris seriem videatur exprimere. Nonne videtur sacrilega mente commisit. Itaque ut nobis mulli-
individuum esse regnum, cum velut corpus sit plicaLur sepliformis Spiritus gratia, ita illis im-
indivisum? « Habilat enim, ut legisti, corporaliter mundorum spirituum omnis cumulatur injuria;
plenitudo divinitatis in Christo (Coloss., ii, 9). » universitas enim hoc numero aiiquoties compre-
Quod utique et de Patre negare non poteris, et henditur, propter quod septimo dic conclusis mundi
de Spiritu negare non debes. Nec tibi membrorum operibus, requievit Deus (Gen., ii, 2). Ideo et « ste-
comparatione nosti'orum portio quaedam videatur " i'ilis septem peperit, et populosa in filiis infirmata

facienda virtulis; individuffi enim rei non potest est (I Reg., ii, 5). » Denique ut scias Synagogae
esse divisio, et ideo ad formain unitatis, non ad populum deforraari, ubi Ecclesise beatitudo lauda-
distinctionera potestatis referenda digiti nuncupatio tur, subjecit :

est,cum et dextera Dei dicat : « Ego et Pater (Vers. 29, 30.) Generatio hsec, generatio neqiiam
unum sumus (Joan., x, 30). » Sed licet individua est; signuin quaarit, et signum non dabitur ei, nisi

divinitas, distincta persona est. signum Jonse prophetse. Nam sicut Jonas fuit signum

93. Digitus tamen cum dicitur Spiritus, opera- Ninivitis, itu erit et Filius horninis.

toria virtus signiiicatur, quod divinornm operum 96. lu hoc quoquc Judceorura plebe damnata,
sicut Pater et Filius, ita et Spiritus sanctus ope- Ecclesiae mysteriiim evidcnter exprimitur, quae in
rator sit. David enim dicit : « Quoniam videbo Ninivitis per poenitentiam, et iu regina Austri per

coelos opera digitorum tuorum (Psal. viii, 4). » studium percipiendae sapientioe de totius orbis

Et in tricesimo secundo psalmo : « Et spiritu oris fiiiibus congregatur , ut pacifici Salomonis verba
ejus omnis virtus eorum (Psal. xxxu, 6). » Et Paulus cognoscat. Regina plane, cujus regnum est indivi-

ait : « Haec orania autem operatur unus atque idem /-^ sum, de diversis et distantibus populis in unum
Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor., xii, corpus assurgens. Itaque « Sacramentum hoc mag-
jl). » Et id cum dicit num est... de Christo ct Ecclesia (Ephes., v, 32); »

(Vers. 20.) Quodsi in Spiritu Dei ego ejicio daetno- sed tamen hoc majus est, quia illud in figura ante
nia, profecto pervenit in vos regnum Dei. praecessit;nunc autem plenum in veritate mysle-
94. Simul ostendit imperialem quamdain esse rium ilhc enim Salomonis typus, hic autem
est;

sancti Spiritus potestatem, in quo regnum est Dei. Christus in suo corport est. Es duobus igitiir con-
Nosquoque, in quiJ)Us habitat Spiritus, regalem do- stat Ecclesia, ut aut peccare nescias, aut peccare

mum habemus. Unde et in posterioribus dixit : desinas; poenitentia enim delictuiTi,amovet, sapien-
« Regnum Dei intra vos est (Luc, xvii, 21). » Et tia cavet. Hoc in mysterio.

ideo divinilatis, et dominationis, et imperatoriae 97. Caeterum Jona? signum ut typus Dominicae
majestatis consortera deberaus aestimare Spiritum passionis, ita etiam gravium, quae Judaei commi-
sanctura; quia « Dominus est Spiritus; ubi autem serant, testificalio peccatorum est. Simul advertere
Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor., iii, 17). » licet, et majestatis oraculum, et pietatis indiciura,

(Vers. 24.) Cum immundus spiritus exierit de namque Ninivitarum exemplo et denuntiatur sup-
homine, ambulat per loca urida quse non /ia6enf D plicium, et remedium demonstratur. Unde etiam
aquam, quserens requiem, et non inveniens. Judaei debent non desperare indulgentiara, si velint

95. Hoc de Judaeorum plebe dictum ambigi non agere poenitentiam.

potest, quam Dominus a regno suo in superioribus (Vers. 33.) JVemo lucernam accendit et in abs-

segregavit. Unde omnes quoque haereticos et schis- condito ponit, neque sub modio, sed supra candela-
maticos a regno Dei, et ab Ecclesia intellige sepa- brum.
ratos. El ideo non Dei, sed immundi spiritus omnes 98. Ergo quia in superioribus Ecclesiam Syna-
schismaticorum ha?reticorumque liquido claret esse gogte praetulit, hortalur nos ut fidem polius nostram
conventus. Itaque in uno homine totius Judaici ad Ecclesiam transferamus ; lucerna enim hdes
populi comparatio est, a quo 1433 P*^''
lcgem est, juxta quod scriptum est : « Lucerna pedibus
spiritus immundus exierat. Sed quia in nationibus meis verbum tuum, Domine (Psal. cxvui, 103); »

ct gentibus per fidera Christi requiem reperire verbum enim Dei fides nostra est, verbum Dei liix,

non potuit {immundis enim spiritibus Christus lucerna est fides, « Erat lux vera, qua? illuminat
incendium est, qui in pectoribus gentilium, quae omnem hominem venientem in hunc mundum
(88) Mss. aliquot, velut corporis esse divinitatis regnum.
 1813 EXPOSITIONIS IN LUCAM I,IB. VII. i8U
(Joan., I, 0). » Liicerna autem lucero non polest, ^ locus, ut quoniani nos ad studium simplicitatis in-

nisi aiiunde lumen acceperil. 1434 Haec est vitat, superflua Judfeorum et terrena condemnet,
lucerna quai accenditur, virtus scilicet nostra? mon- qui secundum corpus intelligendo quae legis sunt,

tis et sensus, ul una ilia possit qua; perierat, repe- vitro et catino propter fragilitatem sui non imrae-
riri (Luc, xv, 8). Nemo ergo fidem sub lege consti- rito comparantur; et ea de quibus nobis nullus est
(uat; iux cnim intra uiensuram est, ultra mcnsu- usus, obseiTant ; ea autem in quibus nostr«e spei
ram gratia, lex obumi>ral, gratia clarificat. lit ideo friictus est. negligunt; et ideo peccatum grande
11 nemo fidem suam intra mensuram iegis includat, commiltunt, dum meliora despiciunt, et tamen
sed ad Ecclesiam conferat, in qua septiformis ipsis peccali abolitio promittitur, si misericordia
Spiritus rciucel gratia, quam princeps illc sacerdo- consequalur (90;.

tum fulgore supernaj divinitatis iliuminat, ne eam 1435 1'^'3- (Vers. 42.; Breviter aulem vitia eo-
legis umbra restinguat. ruin inulta perstringit, qui vijiorum fructuum de-
99. Denique lucerna illa quam matulinis vesper- cimis conferendis omne studium intendant suum ;
linisque temporibus, ritu vcteri Judffiorum, prin- nec ullum futuri judicii metum, ncc aliquam Dei
ceps sacerdotum solcbat acccndere (Exod., xxvn, habcant charitatem, cum opera sine fide vana sint;
2f), velut sub modio siia legis evauuit; et civilas B ^^,.3.^^,^^,^,^^ ^,,^1,^ judicium et charifatom Dei ;
ju
illa Jerusalem, qua; in terris cst, qua; occidit pro- dicium ideo, nou omnia quJE agunt, in judi-
qiiia
phetas, quasi iii convalle fletus posila delitescit cium referunl; charitatem ideo, quia non ex affectu
illa autom Jerusaiem quae in coelo est, in qua mi- Deum diligunt.
litat fides nostra, in illo altissimo omnium locata
tOk Sed ne rursus fidei nos studiosos faciat
inonte, hoc est, in Christo, Ecclesia non potest
operum negligenles, perfeclionem fidelis viri brevi
tenebris et ruinis liujus muudi abscondi ; sed fiil-
serinone concludit ; ut et fide el opcribus appro-
gens candorc solis aeterni, luce nos gratise spiritalis
betur, dicens : Et hxc oporfuit faccre, pt illa non
illuniinat.
omittere.
(Vers. 39.) Nunc vos, Pharissei. prius quod de-
fOo. (Vers. Arrogantiam quoque jac-
43, 4i.)
foris est cdlicis ct cdtini mundatis.
lantiamque redarguit Judteorum, duni primatus
fOO. Vides corpora nostra tcrrenorum et fragi-
accuhiliouis iu couviviis appetunt. In ipsos quoque
liiim expressione signari, (ju.'? brevi lapsu prse-
peritos legis damnationis sententia promulgatur
cipilala frangimtur; et facile ea qua? mens voluit
qui quasi sepulcra quaj uon apparent, specie fal-
inlerna per sensus et gesta corporis prodi, sicut illa p - - - - " "
.
".

, r
•

qun^ calix inlcrius contiuet,

, f iT
foris lucenl. Unde ct
1 1
•
1 1 1
^ lunt,' visuque decipiunt, ut
^ ,^_
cum foris speciosa pro
' '
J
mittant, intiis ossa plena foetoris includant. Quod
iri posterioribiis non diibium est vocabulo calicis
faciunt plerique doctores, qui ab aiiis exigunt,
passionem corporis dcclarari [Luc., xxii, 42), cum
qua; ipsi lion qucant a^mulari. Et ideo ipsi mo-
Hicit Dominus : v< Calicem quem mihi Pater dedit,
numenta sunt, sicut et alibi dictum est : « Sepul-
non vis ut bibain illum (Joan., xvni, 11)? » Bibit
criim patens est guttur eorum (Psal. v, If ). »
f^niin corpus suum, qui corporalem fragilitatein

^piritali absorhet afTcctu , ct quasi in mentem f06. (Vers. 47.) Bonus etiam locus adversus su-
inimumquc transfundit; ut interioribus exteriorura perstitionem vanissimam Judaeorum, qui sedifir^ndo

imbccillitas haurialur. Cernis igitur quod nos non sepulcra prophelarum, patrum suorum facta dam-
cxtcriora hujus calicis aut caMni, sed interiora con- nabant; a^mulando autcm patorna scelera, in se-
taminant. Et idoo qiiasi bonus pra^coptor docuit ipsos sententiam retorquohant. Efenim propheli-
'iuoniadinoduni uostri mundare corporis contagium corum a>dificatione tumulorum, sceleris eos qui

ilcbeamus, dicens :
occiderant, arguebant ; et similium femulationo

(Vers. 41.) Date cleemosynam, et ecce omnia mundn factorutn, se quoque declarabant patornff iniquita-

oint vobis. T\ tis haM"edes. Non igilur «dificatio, sed ffmulatioloco

101. Vidos quaula rcmcdia? Mundat nos 89 criminis a^slimatiir. Nequo enim possunt hseredita-

misericordia, mundat nos Dei sermo, juxta quod ria" iniquitatis absolvi, qui Dei I-^ilium crucifigendo.

^criptum est : « Jani vos mundi estis propler ser- quod gravius est, paternis cumulum sceleribus ad-

mnncm meum, quem locutus sum vobis {Joan., xv, didorunt. Et ideo beno alibi addidit : <' Implete

3). » Noc iioc hico sohim, scd etiam in aliis quanla monsuram palrum vostrorum {Mntth.. xxiti, 32); «

sit gralia oxprossum tcnes ; « Eleemosyna enim a quia nihil cst ultra Dei injuriam gravius peccare
inorte liherat (Tob., xii, 9); » et, « Conclude cleemo- quod possint.

Miiani in corde paupcris, et hn^c pro to oxorabit 107. (Vers. 49.) Propterea mittit ad illos Sapien-
111 die malo (Eccli., xxix, 15). « lia apostolos et prophetas. Quis est Sapientia nisi
102. Totus itaque pulcherrimus abhinc dirigitur Christus? Deniquo iii Maflbseo habes : <• Ecce ego

(89) Mss. aliquot, Vides quanto remedio mundat toruin nbolifionem, si modo eam misericcrdia, id
est, eleomosyna pauperibus erogata acquirat atque
(90) Nonnnlli mss., si misericordiam conscquantur. merealur.
'nepte; sensus enim est, Pharisieis promitti pecca-

,1
1813 S. AMBROSTI 1816

mitto ad vos prophetas et sapientes {Matth., xxni, ^ Possumus tamen hic discutere aliquod in-
113.
34). » arcanum, prfeserlim cum hoc
teliigenlicTe spiritahs

108. (Vers. 52.) Arguuntur adhuc sub nomine videatur absurdum, ut homines non potins homi-
Judaeoi'um, et futuro supplicio slatuuntur obnoxii nibus quam passeribus comparentur.Videntur enim
quia cnm doctrinam sibi diviniB cognitionis usur- quinque isti passeres quinque esse corporis sen-
pent, et alios impediunt, nec ipsi quod profilentur sus, tactus, odoratus, gustus, visus, auditus ;
qui
agnoscunt. modo passerum si terrenarum sordium rimentur
(Cap. XII. — Vers. 6, 7.) Nonne quinque passeres illuviom, atque ex incuUis locis et foetidis cibum
veneunt dipondio, et unus ex illis non est in obli- quserant, delictorum suorum laqueis occupnti, ad
vione cornm Domino ? Sed et Ciipilli cnpitis vestri superiorum operum frnctus, quibus epulantur ani-
omiies numerati sunt. Nolite timere, multis passeri- mvi, revolare non possunt. Est enim lenocinantis
bus pluris estis. quidam laqneus voluptatis, qui nostrorum vesti-
109. Pulcherrimum locum tenendte simplicitatis giis animorum (91) quajdam vincula subnectat

et aemulandse fidei Salvator inlexuit, ne Judaicae nt si igneum vigorem, puritatemque naturse, ter-
more alia premamus afFectu, alia voce si
perfidise rena? materige sensus hebetaverit, luxurise pretio
mulemus; cum ultimo tempore occulta cogitatio-B sa?cularis addictum sub quadam vitiorum auctione
num accusantium, aut etiam defendentium secre- constituat.
tum nostra? mentis aperitur, ut videantur. Quaj H4. Sunt etiam quaedam nostrorum nundinae
enim major est simplicitatis ijlecebra, quam ut delictorum. Itaque variarum capti illecebris vo-

unusquisque cognoscat latebram fraudis esse non luptatum, aut venumdamur sub peccato, aut re-
posse ? dimimur a peccato. Christus nos redimit, adver-
110. Sed quoniam gemina est causa perfidiee, sarius vendit; ille auctionatur ad mortem, hic

quse aut ex inolita malitia, aut ex accidenti metu redimit ad salutem.Unde bene Matthaeus duos
nascitur; 4. 436 "^ ^^^^ metu territus potestatis, passeres posuit {Matth., x, 29), corpus animamque

Deum quem corde cognoscit, negare conetnr, pul- significans ;

quoniam caro quoque si consentiens
chre addidit animaj tantum formidabile esse sup- Dei legi, et exuens se lege peccati in naturam
plicium, poenam corporis non esse metuendam; animse sensuum puritate transierit, alis ad ccelum
mors enim naturae iinis, non poena est et ideo ; spiritaiibus elevatur. Itaque docemur quia volandi
mortem supplicii corporalis esse defectum, poenam nobis gratiam natura dedit, voluptas abstulit (92),

vero animae esse perpetuam eoque Deum solum p ; quee malorum escis gravat animam, atque in na
esse meluendum, cnjus potestati non natura praj turam corporeoe molis inclinat.

scribat, sed eadom natura subjaceat; mortem vero 115. Meritoque posuit quia nemo illorum cadit
non esse terribilem, quam locupletiore fenore sit sine voluntate Dei [Ibid.] ;
quod enim cadit
immortalitas redemptura. vergit in terram ; et quod volat, fastigio immorta-
IH. Inspiraverat Dominus simplicitatis affectum, litatis evehitur. Ne cui autem dubium esset quod
virtutem mentis erexerat, fides sola nutabat; bene 1437 Malthseus dixit, Lucas evidenter absolvil,

eam de vilioribus roboravit; nam si Deus oblivio- quia voUmtas (93) hominis Deo cognita est ; non
nem passerum non habet, hominum habere qui enim quicunque cadit, voluntate Dei cadit; sed
potest? Quod si tanta est Dei, et tam aeterna ma- qui delictorum suorum mole ruerit, Deum latere
jestas, ut unus ex passeribus, aut nostrorum nu- non poterit; nam et Job ex Dei voluntate tentatur
merus capillorum prseter scientiam Dei non sit (Joh, I, 12). Dedit tibi adversarium, sed proposuit
quam indignum est £Estimare quod fidelium corda prsemium. Nec excuses fragilitatem, qui habes ima-
Dominus aut ignoret, aut spernat, qui viliora cog- ginem, accepisti munitionem unde et hoc proficit ;

noscat ad salutem, ut sine permissione Dei diabolum no-

112. Forlasse dicat aliquis Quomodo Apostolus J) cei'e non posse cognoscas ne potentiam diaboli
: ;

dixit Numquid de bobus cura est Deo (I Cor.,

: « magis timeas, quam divinilatis offensam.
IX, 9); » cum utique bos passere pretiosior sit? 116. Jam illud non dubium est, animse passerern
Sed aliud est cura, aliud scientia. Denique nume- comparari cum legeris « Anima nostra sicut , :

rus capillorum non in actu computationis, sed in passer erepta est de laqueo venantium [Psal.
facilitate cognitionis accipitur; non enim sollici- cxxiti, 7). » Et aUbi « Quomodo dicitis animae :

lum Deus cnrse numerantis intendit excubiam sed metB Transmigra in montem sicut passer (Psal.
; :

cui cognita sunt omnia, quasi numerata sunt om- X, 2)? Ipsum quoque hominem legimus comparari

nia. Bene tamen numerari dicuntur, quia illa quge passeri, quia scriptum est « Ego autem sicut :

volumus servare, numeramus. passer singularis in aediiicio {Psal. ci, 8); » sci-

(91) NonnulU mss., qui nostrorum remigiis animo- cognttio Dei mss. tamen pro cognitio Dei, habent
;

rum. cognitio vero, qui et meUoris notse, ut in

est. Alii
(92) Quidam mss., volnntas abstulit. Sed famiUare textu. Consequenter autem ubi prseferunt edit.,
est librariis scriploribus, ut promiscue voluntas pro non enim quixquam; Amerb., quisque voluntate Dei
voluplas scribant, et contra. cadit ; mss. omnes nobiscum faciunt, excepto quod
(93) Omnes edit. cum parte mss., voluntas Dei in nonnuUis primum cadit prsetermitUtur.
 1817 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIH. VII. 1818

licet ex duobus passeribus in nnutn passerem, hoc^cum alibi dictum sit : Pater vobis dat quid loqua-
cst, spiritalis substuntifc subtiiitatcm, concordantis mini, hic subjecit : « Spiritus enim sanclus doce-
utriusquc al.T compage forraatus. Ergo passer bo- bil vos iii illa hora qua'. oportct dicere » (Madh.,
nus est, cui volandi natura suppeditat. Est ctiam X, 20). Ergo si operalio una est, una est contu-
malus passer, qui voiandi usum terrence vitio labis melia.
aboleverit; quales sunt isli passeres, qui dipondio 120. Scd ad proposita revertamur. Hic videtur
vencunt. quibusdam ul eumdem el Filium hominis et Spiri-
117. Alibi asse vencunt {Malth., x, 29), alibi di- tum sanclum Chrislum intclligamus salva dis- ,

pondio {Luc, xii, 6). Quanta vilitas delictorum! tinctione personarum, et unitate substantiie; quia
Mors enini vilis, sed pretiosa virtus. Etenim ad- unus cl Deus et homo
idem Spiritus, Christus,
versarius tanquam capliva mancipia vilioris prelio sicut scriptum est « Spiritus ante faciem nostram
:

restiinalionis addicit; at vero Dominus taiiquam Christus Dominus (Thren., iv, 20 1; » idem sanctus;
speciosa servitia, ([ua^ ad imaginem ct siinilitudi- quia sicul Deus Patcr, ot FiUus Deus, Dominus
nein sui fecit, idoneus sui operis a;slimator magno Pater et Filius Dominus, ita etiam et Pater sanctus,
pretio nos redemit, sicul sanctus Apostolus dixit : ot Filius sanclus, et Spiritus sanctus. Denique Che-
< Empti enim estis pretio magno (I Cor., vi, 20). » t> rubim et Seraphim indefessis vocibus clamant :

Et bene magno, quod non a^stimatur a^rc , sed Sanctiis, sanctus, sanctus (Isa., vi, 3); ut Trinitas
sanguine; quia pro nobis mortuus est Christus, repetila terlia appcllationc signetur. Si ergo utrum-
qiii pretio.so nos sanguine liberavit, sicut ctiam que Chrislus est, qua? est diversitas, nisi ul sciamus
sanctus Petrus in Epistola commcmorat sua, scri- quia divinitatem Christi nobis negare non liceat?
bens ad nos : « Quia non corruptibilibus argcnto Denique iii persocutione quid qua»ritur, nisi ut
vel auro, inquil, redempti cstis de vana vcstra Deus Christiis ncgetur? Itaque quiciinque spirilus
conversalionc patcrn.TC tradilionis : scd prctioso non conlitctur (94) in Christo Deum, et ex Deo,
sanguinc (piasi agni incontaminati et immaculati atque in Deo Christum, veniam non meretur. Sed
(^hristi Jesu (I Petr., i, 18, 19). » Et bene pretioso, eliam quicunqiie non confitetur Christum in carne
quia immaculati corporis sanguis cst, quia sanguis venisse, ex Deo non est; qui enim hominem nega-
est Filii Dei; qui non soliim de maledicto logis, vit, Dcum negavit; quia Deus in homine, et homo
sed ctiam de im])ictalis morte perpetua nos re- in Deo Christus.
(lcniil. tamen illud tenent, ut eara blas-'
121. Plcriqiie
118. In sumina igitur hic sensuse.st; si Domi- p phemiam dicant non esse veniabilem, si quis Chris-
nus vilibns avibus, et inlidelibus hominibiis vel in tum dicat in Beelzebub ejicere dfrmonia, non
oiiundo sole, vel in terrena fecunditate prospexit; potestate divina.
i^i niisericordise omnibus niunus impertit,
suaj (Vers. 13, 14.) Et ait quidam de turba : Magister,
haiul esse dubitandum contcmplationcm apud dic fratri meo ut ditidat mecum hxreditatem. At
illum fideliiiin valituram esse meritorum. Praeclare ille dixit ei : Homo, quis me constituit judicem aut
;uiti>m ct lidcm acuendo intoxuit, et fidci ipsi vir- divisorem supra vos?
Uilum fuiidamcnla subjecit; nam iit fortitiidinis 122. Totus hic locus ad subeundam pro con-
iuccntivum csl fidos, ila Hdei lirmamenlum ost fessioneDomini passionem, aut contemptu mortis,
fortitudo. aut spe proMiiii, aut mansuri denuntiatione sup-
(Vers. 9, 10.) Qid nulem negaverit me coram plicii , cui nunquam venia laxetur, instruitur, El
hominibiis, negabitiir coi-am angclis Dei. Et omnis qiioniara avarilia plerumque solet tenlare virtu-
ijui (ticit 1'rrbum in Filium hominis, rcmHtctur ci; tem, ctiam hujus abolonda^ roi proeceptum subji-
iii Spirilum autcm sanctum qui clixcrit, non rcmit- citur et excmplum, diccnte Domino : Quis me con-
tctur ei. stituit judiccm aut divisorem supra vos? Bene
119. lltique Filium hominis Christum intelligi- D lerrona declinat, qui propter divina descenderat;
niiis,
1438 'I"' ^^ Spirilu sancto genoratiis in nec jiidex esse dignatur lilium, et arbiter facul-
Virgino est, qui)d parons cjus in terris sola sit talum, vivorum habous morluorumqiio judicium,
Virgo. NunKpiid orgo major est Chrislo S[tiritus arbitriiiinquo Non orgo quid pelas,
meritorum.
sanctus; ut in Chrislum peccanles veniam con- sed a inlucndum
(jiio ncc corani
postulos
esl ;

sequantur, in Spiritum sanctum delinquenles rc- majoribus intento animo putes minonbus obstre-
uii.ssionem non inoroantur adipisci? Sed ubi pondum. Uiido non immorito refufatur hic frater,
unitas polcstalis ost, luilla ooinparalionis est qua^s- qui disponsalorom ciplostium 1439 gestiebat
tio, ncque conlrovorsia magnitudinis, cuin inagnus corruptibilibus oocupare; cum intor fratres patri-
-sit Dominus, et magnitudinis ejus linis esse non raonium non judcx medius, sed pielas debeat se-
possit. Si igitur, ([uod credimus, uuiUis Trinitalis questra dividerc; quanquara immortalilatis pa-
• est, indiscrota uti^iuo magnitudo, sicut indiscreta frimonium, non peciini.-r, sit hominibus expoten-

I
operalio; quod in sequcntibus dcmonslratur : uam duin ; fruslra eniiu congregat opes, qui se his

(94)Edit. el pauci mss., quicunquc non confitetur; alii plures ac probatiores, ^tt.ciiM^ue spiri(u5, etc.
1819 S. AMBROSII 1820

nescit usurum : sicut ille qui cum repleta horrea ^ 440

•J^
vel juxta litteram, qnia ad staturam cor-
novis raessibus rumperentur, exuberantium sibi poris nostri (ve.rs. 25), vel spiritaliter, quia supra
fructuum receptacula praeparabat, cui congregaret mensuram staturae nostrae sine Dei favore nihil va-
ignarus (vers. 27 seqq.). Remanent enim in sseculo lemus adjungere, comparatione floris et feni
cuncta quai sajculi sunt, et prajlereunt nobis quse- sermo Dominicus provocavit. Quid enim tam mo-
cunque congregantur hseredibus; neque enim rale ad persuasionera quam cum videas quod ,

nostra sunt, qua? non possumus auferre nobiscum. etiam quse sunt irrationabilia, sic Dei prospicientia
Sola virtus comes est defunctorum, sola nos se- vestiuntur, ut nullo usu vel ad gratiam egeant,
quitur misericordia ,
qua? coelestium dux prsevia vel ornatum multo magis credas rationabilem ho-
;

mansionum, pecuniae vilis usura tabernacula de- minem, si omnem sui usum in Deo collocet, nec
functis acquirit aeterna , sicut Domini praicepta sLudio mutandi violet fidem, nunquam egere
testantur, dicentis ad nos : « Facite vobis amicos posse; eo quod jure praisumpserit de favore di-

de iniquo mammona, qui vos recipiant in aeterna vino?

tabernacula sua [Luc, xvi, 9). » Bonum itaque ac 126. Sed tamen ut etiam altius ista pendamus,
salutare praeceptum, et idoneum quod vel avaros quia non otiosum videlur quod flos vel homiui
possit animare, quo studeant corruptibilia peren- i> confertur, vel certe plus quam hominibus in Salo-
nibus, terrena mutare divinis. Sed quoniam ple- mone praefertur, qui tantum meruit ut vel in spe-
rumque devotio fidei intirmitate revocatur, et ad cie teraplum Deo conderet, vel in mysterio Christi
conferendum patrimonium prompti , victus sui Ecclesiam figuraret, non alienum videtur ut pei
consideratione retrahuntur; eo addidit Dominus claritatem coloris, angelorum coelestium gloriao]
dicens : putemus expressam, qui vere mundi istius llore;
(Vers. 22, 23.) Nolite solliciti esse animai quid sunt; quando eorum claritatibus mundus ornatur,
manducetis, neque corpori quid vestiamini. Anima et bonum odorem sanctificationis aspirant. Quo-

plus est quam esca, et corpus plus quam vestimen- rum praesidio fuUi possumus dicere Bonus odoi : <<

tum. Christi sumus Deo in iis qui salvi fiunt (II Cor., ii,
123. enim moralius ad faciendam fidem
Nihil lo); » qui nulla soUicitudine praepedili , nullc
omnia credentibus a Deo posse conferri, quam usu laboris exercitati, divinae in se liberalitatis

quod aerius ille spiritus vitale coUegium animae, gratiam et coelestis servant dona naturae. Unde
corporisque contubernio foederatura , sine nostro bene et hic vestitus gloria sua Salomon, et alib;

labore perpetuat, nec salutaris deficit usus ali- p coopertus ostenditur (Ma<(/j., vi, 29), quod infirmi
menti, nisi cum venerit dies suprema moriendi. tatem corporeae naturai veluti virtute quadann
Cum igitur anima indumento corporis vestialur, mentis adopertam operum gloria vestiebat. Angeli
et vigore animae corpus animetur, absurdum est ut vero quorura natura divinior expers manet injuriae

victus nobis copiam defuturam puteraus, qui vivendi corporahs recte, licet maximo viro, consideratione

jugem substantiam consequamur. taraen noslrae injuriae praeferunt. Ergo quoniana

124. « Considerate, inquit, volatilia coeli {Matth., per resurrectionera erunt homines sicut angeli in

VI, 36). » Magnum sane et aptum quod fide se- coelis, nos quoque exemplo angelorum gloriae coe-

quamur exemplum. Nam si volatilibus coeli quibus lestis augmentum Dominus, qui et illis eam tribuit,

nullum exercitium cultionis, nuUus de messium sperare praecepit, quoad absorbeatur hoc mortale
fecunditate proventus est , tamen
indeficientem a vita : « Oportet enim corruptibile hoc induere
providentia divina largitur alimoniam, verum est incorruptelam, et mortale hoc induere imraortali-
causam inopiae nostrae avaritiam videri. Etenim tatem (I Cor., xv, 53). »
illis idcirco inelaborati pabuli usus exuberat, quod 127. Plerique etiam comparationem hanc secun-
fructus sibi coramunem ad escam datos speciali dum naturam floris et usum putant propositi ger-
quodam nesciunt vindicare dominatu; nos com- J) rainis aptiorem.; eo quod lilia nullius annui usus
raunia amisiraus, dura propria vindicaraus; nam cuUum requirant, nec sicut erga proventura fruc-
nec proprium quidquam est, ubi perpetuum nihil tuura caiterorum, ita etiam erga generationem
est; nec certa copia, ubi incertus eventus. Cur enim istius floris sollicitis in orbem redeat labor actus
divitias tuas aestimes, cum tibi Deus etiam victura agricohs. Quibuslibet enira siccitatibus agri omne
cum caeteris animantibus voluerit esse comrau- illud quod alitur in florem, quadam virtute genitali
nem? Aves coeli speciale sibi nihil vindicant, et ex sese atque in se succi semper manentis ani-
ideo pabulis indigere nesciunt; quia non norunt matur; ita cum foliorum puberura caulem videas
aliis invidere. aruisse, floris taraen natura virescit; absconditur
(Vers. 27, 28.) Considerate lilia quomodo crescunt. enim viriditas, non amittitur. At ubi vernis fuerit
El infra : Si autem fenum quod hodie est, et cras in provocata, blanditiisinduraentura gerrainis, comam
clibanum mittitur, Deus sic vestit , quanto magis vos, floris, liliive resumit ornatus. Quem locum nunc,
minimx fidei quoniam alibi uberius tractatum esse reminisci-
125. Bonus quidem sermo atque moralis, quod mur, perstrinxisse satis est; ne in eadem sit re-'

ad fidem divinae nos misericordiae conferendae, cursus.

 1821 EXPOSITIONIS IN LIJCAM LIB. VII. i822

128. Illiid quoqiie advertendum est, quia non in A vidotur esse proposita, quo sciant sihi gravem in
asperitatiljiis moiitium, incultisque siivanim iilia, futiirum puenam essc subeundam, si, saicularibus
sed in hortorum amoenitate generantur. Sunt enim inlcnti deliciis, famiiiam Domini plebemque com-
horli quidara diversarnm pomiferi virtutum, juxta missam .sibi gubernare neglexerint.
quod scriplum est : « Ilortus clausus, soror mea 132. Sed quia exiguus est profeclus, et parva
sponta, hortus clausus, fons signatus {Cnnt., iv, mcritorum gralia, supplicii mctu ab errore revo-
12); » co quod ubi integritas, ubi castitas, ubi re- cari, inajorque pra;rogativa cliaritatis et amoris est,

Jio'0' 1441 ul^^i '^'da silentia secretorum, ubi Doininus ad promerendam sui gratiam studia nos-
claritas angelorum est, illic confcssorum violae (ft5), tra acuit, et acquirendaj cupiditate divinitatis in-

lilia virginum, rosa? martyrum sunt. Nec incon- flammat dicens : Ignem veni mittere in terram.
gruum quisquam putct quod angelis liHa compa- Non ulique illum ignem consumptorem bonoruin.
rentur, cum liiium sc Christus ipse memoraverit sed bonai volunlalis auctorem, qui aurea Dominicse
dicens : « Ego flos campi, et lihum coiivallium domus vasa meliorat, fenum vero consumit et sti-
(Cant., ir, 1). » Et bene lilium Christus, quia ubi pulam, ac soecularia omnia mundi voluptate con-
martyrum sanguis, ibi Chrislus, qui esl flos subli- crcta, peritur.-cque opus carnis exurit ignis ille

mis, immaculatus, innoxius; in quo non spinarum B divinus, qui flammigerabat in ossibus prophetarum.
otTcndat asperitas, scd gratia circumfusa clarescat. sicut sanctus Jeremias 144:2 *^'^'^ '•
Quin factus

I
Sunt enira spinaj rosarum, quia tormenta sunt est sicut ignis arden.s, flammigerans in ossibus meis
martyrum. Non liabet spinas inofFensa divinitas, (Jerem., xx, 10). Est enira ignis Domini, de quo
qua^ tormenta non seusit. dictum est : « Ignis ante eum ardebit [Psnl. xcvi,
129. Ergo si lilia vcl angeli supra hominum glo- 3). » Est et idem Dominus ignis, sicut ipse dixit :

riani vestiuntur, nec in nobis misericordiam Dei « Ego sum non consumens lExod..
ignis ardens, et
dcsperare deberaus, quibus per resurrectionis gra- iii, 2). » Ignis enim Domini lumen aeternum est.
liain Dominus similem angelorum specicm pollice- Quo igni illa? accenduntur lucerna", de quibus supra

liir (Miitlh., xxii, 30). Quo loco etiain illam videtur dixit : « Sint autem lumbi vestri praecincti, et lii-

perstringorc qua?stionem, quam etiam Apostolus cerna; ardentes (Luc., xii, 3o). » Et ideoquia nox est
non omisit, quia genles hiijus mundi qurerunt quo- dies hujus vila; (96), lucerna est uecessaria. Hunc
modo resurgant mortui, et quali corpore veniant ignem in se etiam .\maon et Cleophas a Domino
I Cor.. XV, 35). missum esse testantur dicentes « Nonne cor nos- :

130. (Vers. 31.) Nam cura dical : « Qua^rite p trum ardens erat in via, cum aperiret nobis Scrip
regnum Dci, et ha^c omnia adjicienlur vobis ; » nec turas (Luc, xxiv, 32)? » Evidenter itaque docue-
id pncsens, ncc in rcliquum lidelibus ostendit gra- ruut qualis istius ignis sit operatio, qui secreta
iam defuturara : si modo qui divina desiderant, cordis illuminat. Ideo fortasse Dominus in igne
errena non qua?rant. Indecorum quippe est ho- venturus est, ut resurrectionis tempore vitia uni-
nines curare de cibo ,
qui militant de regno. versa consumat, suique conspectu desideria com-
^iovit rex quemadmodum familiara suam pascat, plcat siugulorum, meritorumque et mysteriorum
dat, vestial; et ideo dixit : « Jacta in Deum liimen accendat.
'.ogitatuin tuum, et ipse te enutriet (Psal. liv, 133. Tanta itaque Domini dignatio est, ut infun-
iiiil

!3). » deiida; nobis dcvotionis, et consummandoe perfectio-

(Vers. 49, 50.) Igncm reni mittrre in tcrram, nis in nobis, et maturanda; pro nobis studiura pas-
t qiiid volo nisi jam ncccndatur ? Baptisma hnheo sionis sibi inesse testetur : qui cum in se niliil
3rtali'

aptiznri, et quomodo angor, usquc dum perficia- habuerit quod doleret, nostris tamen angebatur
ir? a;rumnis, ct sub tempore mortis moestitiam prae-
vecu!

131. In superioribus vigilare nos voluit, per om- tendebat, quam non ei metu mortis suae, sed ex
li?el
lia oxspectantes momenta Domini Salvatoris ad-J) mora nostra? redemptionis assumpserat, juxla quod
iisi

dum
II

3nlum, ne dum aliquis remittit ot negligit, de scriptum est : Et guomodo angor' usqtic pcrfi-
11

|ie in diem opera sua ditrercns, judicii fuluri ciatur ? Utique qui usque ad perfectionem angi-
li

lie, vol propria raorte pracvcntus, meritum sikt tiir, de perfectione securus est. El ait alibi : « Tris-
aci^
anima mea usque ad morlom (Matth.,
ir

pmmendalionis amittat. Et quidem in oranes

illa tis est, inquit,
i'
reeccpti forma geueralis ; vorum serics sequentis XXVI, 38). » Non proptor mortem, sed usque ad
jeoil
lcempli dispensatoribus, hoc cst saccrdotibus, mortera tristis est Dominus; quia eum conditio
lli5«

h95) Confcssores qui nonnunquam ab antiquis cis interprelaliones videsis apud Menardum noslrum
1
viil

jinmntur pro ipsis ninrtyribus, ab eisdem hoc loco Sacram.

in lib. S. Greg. pluribus locis, et Cangium
CODllil^
lanifeslo distinj::uiin(ur. Utrum aulem Inui ii sipni- in Olossar. ad eamdem vocem. Quod autom con-
lisi
|'.enlur hoc noiniue qui cuui pro fido carcerem fossoribus violne assignantur. ea causa est, quod
lit lormonla passi essont, postoa tamon incruonla corpora severiori cnsligatioue liventia mortuorum-
lorto vitnni clausorunt, qunm illi qui propter diu- que cadavoribus haud multum dissimilia quodam-
Irnius poonitontifB martyrium lioc vocabulo jam modo violaceum colorem referunt. Vide Silvam
Immuniler apud nos dosipnantur, non sntis con- Alleporinrum in voce, Violn.
lit. Elenim hoc ultimo sensu id nominis apud veto- (96) Mss. nliquot, non e$t hiijus diei rita.
)} vix usurpatum reperias. Alias vero ejusdem vo-
1823 S. AMBROSII 1824

corporalis affectus, non formido morlis offendit. ^ aut matrem plus quam me, non est me dignus
Nam qui corpus suscepit, omnia debuit subire quai (Malth., X, 37). » Non diligere parentes, sed eos
corporis sunt; ut esuriret, sitiret, angeretur, con- Deo prseferre prohiberis; etenim naturoe pignora
tristaretur; divinitas autem conimutari per hos iie- Domini beneficia sunt nec quisquam debel phis :

scit affectus. Simul ostendil quod in cerlamine amare beneficium quod accepit quam Deum ,

passionis mors corporis, absolutio anxietatis, nou a quo beneficium servatur acceptum. Ergo etiam
coacervatio sit doloris. secuudum lilteram pie intelligentibus exposi-
(Vers. 51-o3.) Futatis quod pacem veni dare in tio religiosa non deest; subest tamen quo al-
terram? Non dico vobis, sed separationem. Erunt tius referendum putemus hunc sensum, quia addi-
uutern ex hoc quinque in domo una divisi, tres in dit :

duos, et duo in tres dividentur. Pater in fiHum, et (Ibid.) Erunt ex hoc quinque in domo una divisi,

fUiusinpatrem dividentur; maler in filiam, et filia tres in duos, ct duo in tres dividentur.

in matrem ; socrus in nurum suam, et nuriis in socrum \'.n. Qui sunt enim quinque, cum sex persona-
sitam. rum facta videatur subjectio, patris et fihi, matris
134. Cum in omnibus fere Evangelicis locis et filiae, socrus et nurus? Quamquam eadem mater
spiritualis intellectus operetur, tauien in pra^senti B qu83 socrus accipi possit; quse enim mater est fiiii,

maximo ne quem duritia nudaj expositionis offen- socrus ejus uxoris est, ut juxta lilteram quoque
dat, spiritali altitudine sensus series temperanda numein non absurda sit ratio, liquidoque clareat
est : praesertim cum sacrosancta religio moralibus fidem vinculis nexam non esse naturae ,
quo
disciplinis, et mitibus pietatis exemplis etiam fidei licet ofticio pietatis obnoxii, fide tamen liberi
exsules ad reverentiam tamen sui clementer invilet, sunt.
ut prsevia fidei disciplina mansuetudiue sui super- Non incongruum quoque videtur si mystica
138.
stitionum dura dissolvat, et obnoxias erroribus men- interpretatione enodemus liuuc sensum. Domus
tcs cogat etiam fide credere, quas potuit pietate una, homo unus est. Unusquisque enim doraus aut
mulcere. Etenim cum iidei alta pectoribus non Dei est, aut diaboli. Itaque domus spiritualis, horao
capiuntur infirmis, per ea qua? prajcepta sunt, ea est spiritualis, sicut habemus in epistola Petri :

quae veneranda sunt, ajstimantur, utjusta de justo, « Et vos tanquam lapides vivi aedificamini domus

sancta 1443 ^^ sancLo bonorum suorum bonum spiritualis in sacerdotium sanclum (I Petr., ii, 5). »

testentur auctore. In hac ergo domo, duo in tres, tres in duos divi-
135. Ergo Dominum illum qui siraul divinitatis
p duntur. Duos legimus frequenter animam et cor-
reverentiam , et pietatis gratiam suadere com- pus. Quod si duobus in terra convenerit {Matth.,
plexus (97) est dicens : « Diliges Dominum Deum XVIII, 19), effecit utraque unum.Et alibi : « Castigo
tuum... et diliges proximum tuum [Luc, x, 27), » corpus meum, et servituli redigo ([ Cor., ix

ita nunc mutatum esse opinabimur, ut abolere ne- 27). » Aliud est quod servit, aliud cui subjici-
cessitudinum nomina, collidere pietatis affectus, tur.
charissimorum pignorum dissidia mandasse creda- 139. Si duos agnovimus, etiam tres agnosca-
mus? Et quomodo « Ipse est pax nostra, qui fecit mus, 1444 qiiod proclive ex illis duobus est

ntraque unum [Ephes., ii, 14)? » Quomodo ipse intelligere. Tres enim animae in corpore affectio-
dixit, « Pacem meam do vobis, pacem meam re- nes sunt : una rationabilis, alia concupiscibilis,
linquo vobis [Joan., xiv, 27), » si parentes a filiis, tertia impetibilis (99), hoc est, Xoyiotixov, opsxn-
tilios a parentibus dissidio necessitudinis sepa- v.bv, opYianxov. Nou ergo duo in duos; sed duo ia

ralurus advenit? Quomodo « Maledictus qui non tres, et tres in duos dividentur; etenim per adven-
honorat patrem (Deut., xxvii, 16), » religiosus qui tum Christi homo qui erat irritationabilis rationa-
deserit? bilis factus est. Ante eramus similes bestiarum
136. Sed advertamus quia prima causa reli-D quae rationem nesciunt, eramus carnales, eramus
si

gionis, secunda pietatis est, enodem (98) etiam hanc terreni, juxta illam sententiam « Terra es, et in :

Eeslimabimus quaestionem ; oportet enim ut divinis terram ibis {Gen., iii, 19). » Venit Dei Filius, misit
humana posthabeas. Nam si officium parentibus Spiritum suum in corda nostra : facti sumus filii

exhibendum est, quanto magis auctori parentum, spirituales.

cui gratiam etiam pro parentibus tuis debes! Aut si 140. Possumus dicere quia in hac dorao sunt alii

iiliomnino nonrecognoscuntparentem, quemadmo- quinque, id est, odor, tactus, gustus, visus, audi-
dum tu recognoscas? Non igitur dicit renuntiandum tus.Ergo secundum ea quae audimus aut legimus,
esse pignoribus, sed Deum omnibus praeferendum, separato sensu visus atque auditus, excludamus
Denique habes in alio libro : « Qui diligit palrem superfluas corporis voluptates, quce gustu tactuque,

(97) Omnes edit. ac mss. nonnulli, sua lege com- (99) Amerb., tertia impenetrabilis. Alise edit.,
plexus. Reliqui multo majori numero et auctoritate, irritabilis.Ms. unus, impassibilis, alius, impatibilis,
ut in textu. et hic forte non male. Reliqui tamen magno con-
(98) Vet. edit. ac pauci mss., eodem. Mendose. m sensu, impetibilis, hoc est, quse impetit, sive impetu
Rom., enodandam. Melius. Optime vero mss. pleri- fertur in obstantia.
que, enodem, id est, facilem atque expeditam.
1825 EXPOSITIONIS IN IXCAM LIH. VII. 1826

et odore pariuntur, diios in tres dividimus, eo qiiod ^ et attrahit voluptates; ut audiendi legendique
montis hahitus viliorum non capiatur illecehris, usu incrementa virtutis epuhitur, atqiie interioris

sed a^mulatione virtulis a lenociniis se voluplalis succi (3) spiritualihus nescitura famem satietur

abducat, et ne fial omnium una consensio, qiiai alimentis. Etenim (cf. Ang. lib. ii Contr. Jul. Pelny.,
prjecipitet iri errorem, sed dividendo se separent c. \i) oratio cibus mentis est, prjeclaraque alimonia
desideria cordis, et officia virtutis. Aut si quinque suavitatis, quai memhra non oneret, neque se in
sensus accipimus corporales , vitia jam cor[)oris nalura:! pudenda, sed in ornaraenta convertat, cum
et peccata so scparanl. El fortasse quinque sunt lihidinum volutabrum commutatur in Dei templum,
quos fratres siios ilie in Evangelio dives luxurio- diversoriumqiie vitioriim sacrarium incipit esse
sus appollat (Luc, xvi, 28), qui cruciari descri- virtutiim. Qiiod utique tunc facit cum caro in natu-

bitur apud inferos, quibus niandari rogat ut ram regressa, vigoris sui agnoscit aitricem, atque
novcrint in hoc saicuio delicias abdicandas, ul ausii deposito contiimacine, moderantis animae con-
possint requiem hahere post saiculum, studio virtu- jugatur arhitrio : qualis fuit cum inhahitanda para-
lis. disi secreta suscepit, antequam veneno pestiferi

141. Possunt etiara (c/. Aug. lih. n Conlrx Jul. serpentis infecta, sacrilegam faraem sciret, divino-
Pelng., cap, 5) videri caro atqiie anima ab odore, B rumque meraoriam praeceplorura auimce sensibus
taclu gustuquG luxurise separata, in una domo sc inhaii-entem, edacitatis studio prseteriret.
adversus incursanlia vilia dividentes, caro et aniraa 143. Hinc peccaluni nianasse proditur, tanquam
suhjicientes se legi Dei, et removentes a lege pec- corpore animaque genitorihus, dum corporis natura
cati, quorum licet dissensio per praevaricationem tentatur , anima malesana compatitur. Quae si

primi liominis in naturara se verterit; ut nequa- appetentiam corporis refrenasset , in ipso ortu
quam sihi parihus ad virtulem studiis convenirent; exstincta esset origo peccati, quam velut virili in-
tauicn por crucein Domini Salvatoris tam inimici- fusara corporis raotu, madefacta anima eliara sui
tiis, quam etiara mandatoruni lege vacuatis in vigore corriipto (4), alienis gravis operihus partu-
societatis concordiara congruerunt, posteaquam rivit. Etenim ille violentior et fortior sexus quodam
« Christus e coeio pax nostra descendens, fecit valido irapetu velut virilis fertnr alfectus : haec
utraquc unum, ot raediuin parietera raaceriff! sol- raolliorem quara vehementiorera studet tenere ra-
vit, inimicilias in carne sua loge niandalorum in tionem. Ex his itaque divorsarum cupiditatura rao-
decretis evacuans, ut duos conderet in uno novo tiis adolevit.
honiine faciens paccm, et reconciliaret utrosque in 144. Sed ubi in se anima redit, deformis partus
uno corpore Deo [Ephes., ii, 14-16). » Quis est utor- pudore conventa, degeneres abjurat haeredes, ahdi-
que, nisi unus interior, alter exterior? .Vlter anima^ cans molus, exosa peccaluin. Caro quoque graviura
spectat vigorein, allerum refert ad corporis sen- lahoruni defenerata sorte, ot usura injuria? niisera-
sum, quanquam in se separabilis (2) affectus con- bilis fatigata, ubi se cupiditatibus suis quas sibi
spiratione concordent, ciim caro suhjecta nieliori, ipsa generavit, tanquaiu sentihus mundi doluit esse
salutarihus ohedit impcriis; non quod in naturani confixain, veterera horaineni festinat exuere. ut se
aniniffi suhtilitale inatoriie Iransfusa demigrol, sod sihi auforat, ne iraprovidam parentem successio
quia (loliciisahdicatis, ah oinni def;ecata laho vitio- poritura dostituat (5). Ilursus cupiditalura irratio-
runi, coeleslis conversationis tramitem obedientise nahilis raotus, quasi cujusdara forraoe decore fu-
affectione gradiatur ;
jain non ut antea legi mentis calo, voluptatis lenociniis illectans, eam sibi lan-
repugnans, sed per lcgem inentis et spirituni vila> quam in usum socictatis adscivit, ita velut quae-
liberata a logo peccati, ut aniraa' caro tiat appoii- dara corporis atquo aninw niirus voluptas motui
dix, non jani lena vitioruin, sed «'raula quaHlain et pravip cupiditatis innuhit.
quasi pedissequa virtutis. 145. Ergo quandiu mansit in una domo, conspi-
1445 1*2- Et rursus quando anima corporis
J) rantihus vitiis, iudividua insoparahilisque consen-
uon ct)nnivet illocohris, nec carnalium voluptatnni sio, nulla videhatur esse divisio. Lbi vero hristus (

delectatione vincitur, sed nions pura raundiqiie igneni quo delicla carnis (6) oxurerot, vol gladium
hujus exuta faraulatu, sensus corporis in suasillicit qui signiticat exsertiT acioin potostatis, quo spnitus

(1) Rom. edit., in societatis concordiam coaluennU. mss. maluerunt, diversorumque vitiorum: quod si
(9) Omnos odit. cum
parte mss., quanquam iusepa- cui placeat. subaudieudum erit volutabrum supra
rabilis. Magls scilo alii, ut in lexlu nisi quod unus ; oxpressum.
habet, qnanqnam in sc parilis; altor in .se parit. (4) Omuos odit. ac pauci mss , male fivta anima...
Utrumquo malo. Etenim ille valentior. Mss. autom majrno numero, ut
(3) Nonnulli mss., interioribus sulcis. Alii etiam in textu.
pauci, interioris verum tunc pro alimentis,
succis; (.'i^ Mss. aliquot, ne invidia (quidam. (nvida et im-
legendum osset alimenti. Rursus, ubi omnes edif. provida) parentein (duo. parenlum) successio peritura
cum mss. nliquot, nec non Aui?., Lovan. odit. prtE- destituat: d\io, destruat : totidem, destruatur. Com-
feruul ctenim ratio, pluros potiorosque mss. legunt modius alii. ot edit. ut uos iu corpore.
etenim oratio. Ubi vero edil. Amorb. Rom., Aug. (0) Ita mss. aliquot melioris uota^. Cseteri ac edit.,
loco cit. et maxima pars mss. nobiscum habeul, delicta cordis.
diversoriumque vitiorum, Kra. et Gill. cum aliquot
1827 S. AMBROSll 1828

medullarumque secreta penolrantur, misit in ter- ^ sed ille speeialiler, iste generaliter : ille enini de
ras, tunc caro atqne anima rcgenerationis innovata reconcilianda pace dissidentiuni fratrum dictum
mysteriis, oblita quod erat, incipit esse quod non putavit; bic de pcenitentia, et omnis emendatione
erat, ac sic veteris vitii, quamvis sibi anle dilecli, delicti. Discutiamus igitur qui sit adversarius, qui
societatem secernit, et quasi prodiga? copulam magistratus, qui judex, quive exactor, quemve pu-
posteritatis climinat ; ut dividantur parentes in temus esse quadrantem, quem nisi quis exsolverit,

filios, dum intemperans raotus temperantia corpo- mittatur in carcerem.

ris abdicatur, et anima 1 44:6 declinat consortiura 150. Et juxta Matthpeum quidem adversarius est,

culpse, nec extrarise illi et foris suraptae locus re- cum quo minime tibi in hac vita convenisse videa-
manet voluptati. tur, qui apud judicem futurum vivorum 1447
140). quoque in parentes dividuntur, dum
Filii alque mortuorum manentis simultatis te crimine
renovati bominis censuram senilera vitia vetusta persequatur : juxta Lucam autem est adversarius

declinant, pietatisque norraara voluptas adolescen- noster ille prsecipue, qui serit illecebras delictorum,
tior,tanquam seria^ domus refugit disciplinam. ut habeat in supplicio participes, quos habuit ia
Non incongruum quoque est si putemus quod et errore consortes, atque ideo socios quserit ad cul-
isti ideo se dividant, ut meliores fiant parentibus; B para, ut obnoxios prodat ad poenam. Quem nobis
maxime cum in posterioribus dixeril : « Si quis cavendura Petrus apostolus monet dicens : « Ad-
venit ad me, et non odit patrem aut matrem, aut versarius vester diabolus tanquam leo rapiens et

filios, et fratres, et sorores, etiam et aniraara suara, rugiens quserit quem devoret (I Petr., v, 8). »
non potest meus esse discipulus [Lnc, xiv, 26). » 151. Est et adversarius noster juxta Matthseum
Et ideo secundum siraplicem intelligendi formam, omnis virtutis usus, et apostolicus et propheticus
gentilibus parentibus qui Christura sequitur tilius sermo, qui nos ad asperiora praecepta, et durioris

antefertur; religioenim preestat pietatis ofQciis. vitse documenta constringit : cui consentire nos
147. IJlud quoque secundum altiorem interpreta- convenit, ut eum operibus semulemur, ne aliqua
tionera, quia de carne peccatum nascitur, et velut nostri contumacia ab eo descivisse prodamur. Juxta
in utero carnis operatur, de quo ait Apostolus : Lucara autem nemo nobis magis adversarius quam
« Si autem quod nolo hoc ago, jam non ego illud noster est lapsus, qui nos vitse nostrse accusat indi-
operor, sed quod habitat in me peccatum (Rom., ciis non quod accusationis ullius judex futurus
:

vu, 20). » Cum pro vita mundi hujus effusus !)o- quserat officium, sed quod apud omnium cognito-
mini sanguis aboleverit vitia, in gratiam ex offen- , rem noster nos actus accusat, dum ab usu virtutis
sione convertitur c Superabundavit enim p(!cca-
:
'
apostolicisque prseceptis invenitur alienus.
tum, ut superabundaret gratia (Rom., v, 20); » 132. Itaque adversarius nobis omnis vitiorum
fitque ut ex peccato orta poenitentia ad conversio- usus, adversaria nobis libido, adversaria avaritia,
nem propositi, et ad cupiditatem gratise spiritalis adversaria omnis improbitas, adversaria omnis
impellat. Itaque quod eral mihi ad mortem, hoc iniqua cogitatio ; deniq?ae mala cst conscienlia,
erit in salutem. Ergo peccatura irriguo fontis ablu- quse nos et hic afficit, et in futurum accusabit et
tum, ab ea unde generatum est carne secernitur : prodet, sicut testatur Apostolus dicens : « Testimo-
et dura imusquisque cupit redimere delictura, til nium reddente illis conscientia illorum, et invicem
ei serie culpse studium disciplinse. cogitationibus accusantibus, aut etiam defendenti-
148. Concupiscentia quoque rerum raalanim, et bus [Rom., II, 15). » Quod si conscientia unumquem-
quidam motus fervidior cupiditatis Dei verbo in que prodit, quanto magis gestorum nostrorum opus
appetilum transfunditur divinai charitatis et anio- ante Deum prsesto est, quod expressum in uostro
ris, atque in eadem natura fit varia disciplina, corpore ultirao tempore recensebitur, et secretum
multoque meliorem quam antea voluptatera sibi cogitationis scriptum in cordibus nostris legetur!
mysteriorum coeleslium ille corporis atque aninice J) Demus igitur operam, ut dum in hoc sumus vitae

appetitus acquirit. Alitur enim animus cognilione curriculo constituti, tanquam a malo adversario,
reruin, et comperta futurorum i'eproraissione su- ita ab iraprobo liberemur actu ; ne dum imus cum
blimior, animae opera vetusta fastidit : « Aniraalis adversario ad magistrum, in via nostrum condem-
enim homo non percipit quse sunt spiritus Dei net errorem.
stultitia enim iili est, spiritalis autem dijudicat 153. Ideo et Matthaus ait : « Esto consentiens
omnia ipse autem a nemine dijudicatur (I Cor., ii, adversario tuo, dum es cum illo in via [Matth., v,

14, 13). » 25); » euvoEwv autem Grsecus dixit, hoc est bene-

(Vers. 38, 59.) Dum vadis cum adversario luo ad volens ; si enim dum sumus in hac vita, exsolva-
magistratum, in via da operam liberari ab illo; ne mus nos a vincuhs diaboli, nec ille propter nos
forte condemnet te apud judicem, et judex tradat te damnabitur, et nos a vinculis ejus erimus alieni.

exactori, et exactor mittat te in carcerem. Dico tibi, Unde et pro Assyrio psalmus inscribitur septua-

non exies inde donec etiam novissimum quadrantem gesimus quiutus. Bene ergo consulis adversario,
reddas. et pro iUo Assyrio, hoc est vano, bene facis, si
149. Hoc etiam Matthseus posuit {Matth., v, 25); ejus laqueis exutus praestes hanc benevolentiara,
im EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. VII. 18.30

ut el pcenam lui lapsiis et morlis evadal. Quod si ^ reminiscimur, oujus olilatione ut illic unusquisque
vinculis ejtis inhaireas, tradet te tanquam reum lavandi accipit facultatem, ita hic accipit ciuendi;
magistratni, idem accusator et proditor. quia uniuscujusque peccatum snpra scriptae ge-
154. Quis est magistratus, nisi penes quem omnis nere conditionis eluitur; cum tandiu exercetur
potestas est, et qui pieni et perfecti lemporis subli- noxius pcenis, ut commissi supplicia erroris expen-
mem sibi vindicat dignitatem? Ad quem bonorum dat.
operum fretus conscientia, non timens adversa- 159. (Cap. XIII. — Vers. 1.; De Gaiiiaeis autem
rium sanctus Proplieta festinat diccns : « Sitivit illis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacri-

anima mca ad Dominum vivum; quando veniam, ticiis quaedam videtur eos tangens,
eorum, figura
(!t apparebo ante faciem Dei (Psal. xr.i, 3)? » Hic qui coactu diabolico, non pure offerunt sacriQ-
enim magistratus tradet reum judici, ei scilicet cui cium quorum oratio in peccatum, sicut de Juda
:

vivorum et mortuorum tribuit potestateni; et tri- scriptum est (Psal. cvui, 7) prodilore, qui prodi-
buit per naturam, non per gratiam; non enim tionem sauguinis Dominici inler sacriticia positus

1448 fpiain non liabebat accepit, sed quam cogitabat.

ex substantia Patris cum generaretur, assumpsit. (Vers. 6.) Arborem fici quidam hnbuit plantatam
(lunc magistratum tibi et judicem monstrat, qui B in vinea sua.
tnonstravit accusatorem, et ostendit quando sit 160. Quid sibi vult quod in Evangelio suo Do-
levelandus « In die, inquit, qua judicabit Deus
: minus iici parabolam frequenter inducit (Mntth.,
iccullahominuin secundum Evangeliuiii meum XVI, 19; Marc, xi, 13)? Habes enim alibi, quod
per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom., ir, jussu Domini, viriditas omnis hujus ligni fronden-
16). )> Hic igilur est judex Jesus Christus, per quem tis aruerit : unde intelligis omnium Creatorem, qui
occiilta redarguuntur, et improbi operis pcena man- potest imperare naturis, ut vel arescant subito, vel
dalur (7). virescant. Alibi ex teneritudine arboris hujus et
155. Vis scire Christum esse judicem qui exac- foliis commemorat conjici solere aestatis adventum
lori tradil, et in carcerem mittit? Ipsum inter- (Matth., XXIV, 32), utroque signiQcans et Judaicse
loga, imo ipsum legc in Evangeho dicentem : plebis inanem quam proeteudebat gloriam, velut
Tollite et mitlite illura in tenebras cxteriores florem in adventu Pomini decidisse quia operi- ;

Mittlh., xxii, 13). » Exactores quoque suos ipse bus infructuosa durabat ^^ jndicii diem :
1449
inonstravil alio loco ubi dicit : « Sic erit in con- velut aestatis adventum, quo adulti fructus terra-
sunimatione saeculi; exibunt angeli, et separabuut runi omnium reconduntur, ex plenitudine Eccle-
inalos de medio jtistortim, et mittent eos in cami- '

siae, in qiiam Judaei quoque credituri sunt, metien-

iium ignis : ibi erit fletus et stridor dentium duin (9).

.\Iatlh.. xxiii, 49, 50). » 161. Hic ergo altioris sensus aliquod etiam quse-
nunc ut intelligamus quid sibi velit
156. Superest ramus arcanum. Ficus in vinea est (10); erat
tigiira quadrantis. Et videtur usualis rci expressum autem vinea Domini Sabaoth, quam dedit in rapi-
liomine intellcclus spirituahs arcanum. Nam sicut nam gentium (Isa., v, 5-7). Itaque qui vineam
iiui pecunias solvunt, dcbilum reddunt, nec prius suam diripi fecit, liic etiam ficum jussil eicidi.
ovacuatur fceuoris nomen, quam totius sortis ad Apta autem synagogae arboris istius comparatio
nunimum usque (8) quocunque solulionis genere est; quia sicut ista arbor foliis redundans fluenti-
quantitas universa solvatur; sic compensatione cha- bus spem possessoris sui cassa speratorum proven-
rilatis acluumque reliquoruin, vel satisfactioue qua- tuum cxspectatione destituit, ita etiam in Synagoga
unque, peccati pa*na dissolvitur. (him doclores ojus operibus infecundis, verbis tan-
Non otiosum eliam, quia non sera duo (sicut
157. tum, volul foliis redundantibus glorianlur, inanis
liibi) (Luc, XXI, 2), non assem (Matth.. x, 29), umbra legis exuberat, spes autem falsi exspectata
lou denariutn (Matth., xx, 2), sed quadrantem hoc
J) provonlus, populi vota credentis
illudit.
'Osuit loco; quadrantaria enim perimilalio velut 102. Est etiam in nalura arboris, quo magis
|ii«edain csl coinpeusalio, cum aliud redditur, et credas Svnagogae speciein coiuparalione hujus
iliud signilicatur solutum; ila et hic aut pretio expressam elenira si dihgenter inquiras, discre-
;

liaritalis redimittn' injuria, aut injuria? festima- tam ab usu arborum caetoraruin consueludinem
"Jiie poena laxatur. nalurae hujus invenies. Nanuiuo alia; florera ferunt,
tviS. Ouadrantem autem in balneis dari solere antequam fructum, pomaqne ventura prsenuntio

"^ Mss. nonnulli, et m opprohrium operis pcena Coelio, quadrantariam permutalioncm vocat eam qua
•indatur. Clodia, accepto quadraute, corporis sui copiam bal-
M', Kom. edit sola, ad minimum usque. Porro quod nealori faciebat.
iia quadrantaria permulatione subjicilur, elsi (9) Scripti cod. bene mulli, meluendum. Haud ita
(ie
luiihil obscuritalis pnv so foral, nihil lamen aUud male.
'iiiticat, cominutationem quanuiani videri,
nisi (10) Sic omnes edil. cum parte mss. Atlamen
iin qui pecuniam
solvit, libertateui a carcere et octo cod. noD inttmsB uolae prneferunt, Ftci(« inventa
uculis aliisve poenis quibus obuoxius erat, accipit. est
t
signiticalione nonnihil diversa Cic. Orat. pro M.
1831 S. AMBROSII 1832

sui flore designaril; hsGC sola ab initio germinat ^ religione devius, praevaricatione confusus, esset a
pouia pro lloribus : in aliis flos decutitur, et poma Domino verborum fluentium velut folio-
recessurus,
nascuntur; in hac poma decidunt, ut jjoma succe- rum velaminibus adopertus pudenda gestorum.
dant. Ergo priora illa cassa fructuum, vice Horis 165. Ergo illi qui folia de ficulnea, non poma
(H) emergunt; ita praicoqua quodam nasccndi carpserunt, eliminati sunt a Dei regno; errant eniin
usu, quae ordinem naturai nesciunt, beneficium in animam viventem. Venit secundus Adam, et
naturae servare non possunt. Etenim qua se medio jam non folia, sed poma quserebat; erat enim in
trudere de cortice gemma consuevit, ea minutis- spiritum vivificantem (I Cor., xv, 45). In spiritu
sima quseque hujus generis poma prorurapunt. De autem fructus virtutisDominus ado-
acquiritur,
quibus legimus in Canticis canticorum : « Ficus ratur. Qua^rebat aulem Dominus non quia.frnctum
producit grossos suos {Cnnt., ii, 13). » Itaque ficulneae deesse nesciret, sed ut ostenderet in
CBP.teris albentibus primo vere virgultis, sola ficus figura, quia fructum Synagoga jam habere deberet.
proprio nescit flore canescere; ideo fortasse quod Denique ex sequentibus docet non se ante tempus
nulius istis maturior sit usus in pomis. Nam succe- venisse, qui per triennium venit ; sic enim habes :

dentibus aliis, hsec quasi degenerantia respuun- (Vers. 7.) Ecce enim tres sunt ex quo veni quserens
tur, et arenti infirma radice ,
renovatis qnibus B ^^y^^,,^ j,j ^cjj^^gd ^j^c, e< no?i inremo. Swcdde ergo
sit succus utilior, exuruntur (12). Manent tamen illum; ut quid etiam terram occupat?
aliqua perrara, nec decidunt, quibus hic pro-
166. Venit ad Abraham, venit ad Moysen, venit
venlus arriserit; ut de medio duarum virgarum
ad Mariam, hoc est, venit in signaculo, venit in
claviculo brevi erumpente promergant, quo geaii-
lege, venit in corpore. Adventum ejus ex bene-
nis tecta praesidiis lanquam naturse parentis gre-
liciis recognosciraus. Alibi purificatio, alibi sancti-
mio, succi fotu plenioris inolescant. Ea clementioris
ficatio, alibi justificatio est : circumcisio puriflca-
aurae provocata temperie, et prolixioribus aduitiora
vil, sanctificavit lex, justificavit gratia. Unus in
temporibus, ubi silvestrem animura succi prioris
omnibus, et in uno omnia. Nemo enim mundari
exuerint, specie ca^teris et maturatis gratia prfefe-
potest, nisi qui metuit Dominum nemo legem ;

runtur.
meretur accipere, nisi purificatus a culpa; nemo
nunc cultus et animos Judseorum,
163. Specta
accedit ad gratiam, nisi noverit legem. Ergo popu-
qui quasi primi fructus male feracis Synagogse,
lus Judseorum neque purificari potuit, quia circura-
grossi labentis similitudine corruerunt; ul man-
cisionem non animi, sed corporis, habuit; neque
sura supra sevum (13) nostri generis poma succe-'
Q sanctificari, quia virtutem legis ignoravit, qui car-
derent. Etenim primus Synagogse populus quasi
nalia magis quam spiritalia sequebatur : « Lex
radice operum infirmus arentium, ubertatein sa- neque
autem spiritalis est {Rom., vii, 14); » justi-
pientise naturalis haurire non potuit. Et ideo velut
ficari, quia delictorum suorum poenitentiam non
inutilis decidit fructus; ut quasi ex iisdem clavi-
gerebat, et ideo gratiam nesciebat.
culis arboris frucluosa^ de pinguedine religionis
167. Merito ergo iiullus in Synagoga fructus
anliqua^ novus Ecclosiai populus emergeret. Ergo
inventus est : el ideo jubetur excidi. Sed bonus
ille qui erat, esse desiit, ut esse inciperet qui
cultor, et fortasse ille in quo Ecclesise fundamen-
non erat. Primi tamen ex Israel quos naturse
tum est, praesciens alterum ad gentes, se autem
validioris ramus extulerat, sub umbra legis et
ad eos qui ex circumsione sunt, esse mittendum;
crucis, in utriusque sinu succo gemino colorati,
religiosene excidatur intervenit, fretus vocationef
1450 Si'ossi maturescentis exemplo, pulcherri-
sua etiam populum Judseorum per Ecclesiam possej
morum gratia fructuum cseteris prsestiterunt, qui-
salvari (14). Ideoque dicit :

bus dicitur : « Sedebitis super duodecim thronos,

judicantes duodecim tribus (Vers. 8.) Remitte illam et hoc anno, usque dum
Israel {Matth., xix,

28). .. T\ fodiam circa illam, et mittam cophinum stercoris.

16i. Nec illud alienum quod Adam atque Eva, 168. Quam cito duritiam Judaeorum superbiam-
primi illi nostri ut generis ita erroris parentes, que 1451 causas esse sterilitatis agnovitl Itaque
qui hujus arboris texere se foliis {Gen., iii, 7), novit excolere, qui novit vitia deprchendere. Polli-

paradisi exsules esse meruerunt : cum Domini cetur dura cordis eorum apostolicis ligonibus esse

deainbulantis prsesentiam transgressionis suse con- fodienda, ut longo incultu situm mentis obductum
scii declinarent ; ut quod
significarent futurum sermo bis acutus invertat, et corde proscisso,
ultimis temporibus populus Judffiorum sub Domini excitet sensum aerio spiramine jam vigentem; ne
acervus obruat et
Salvatoris adventu, qui eos vocaturus advenit, radicem sapientise terrarum
exutum se virtutibus per diaboli tentamenta cogno- abscondat. Cophinum quoque stercoris dicit esse

stercoris, quae
scens, et intecta conscientife probra formidans, a mittendura. Magna profecto vis

(H) Quidam
mss., exci/ssa /'/•wciuum vice floris, eic. Non incommode, si relativum ad vocem grosst

(12) Mss. multibonique, exuuntur. Minime male. referas.

(13) Ita cunctse edit. ac mss. non pauci. Alii (14) Rom. edit., in Ecclesia posst salvari.
tamen plures et potiores, ut mansura supra eum.
 1833 EXPOSITIONIS IN LUCAM IJH. VII. 1834

tanla esl, ut (1« infccundis fccunda, de arenlil)us ^ nec ex .Synagoga 1452 nascitiir, qiii renascitur

virenlia , de sleriiibus faciat fructuosa. In quo in Ecclesia : « Sicut eniin sunt qui ex nobis exie-
sedit Job cum tentarctur, et vinci nequivit {Joh, riint, sed non erant ex nobis : si enim fx nobis
II, 8). Et Paulus ujstimat ut steicora, ut Christum essent, nobiscum mansisscnt (I Joan., ii, 10); » sic
lucrifaciat [Phiiipp., ni , S). Deniqiie curn antc do iis qui ex Judaiis crediint, dicimus qiiia si ex
Job pliirima perdidissot ,
posteaquam sedil in Synagoga esseiit, in Synagoga mancrent : sed
I
stercorc , non iiabuit quod oi diabolus posset propterea exierunt de Synagoga, ut ex Synagoga
1 auferre. Bona ergo terra qu« foditur, bonum sler- non fuisse credantur. Deinde pro malitia interveni-
cus qiiod miltitur. Denique Dominus de terra
« rot aliquis, et diceret excolendam ul fructum afTcr-

j
Buscilat inopem, et de stercore erigit paupcrem ret; cum ideo venerit Dominus, ut semina improbi-
{Psal. cxii, 7). » tatis aboleret [I Jonn., iii, o).

169. Ilaque per inleliectns exercitium spiritualis (Vers. 10, 11.) Erat autem docens in Synagoga
et huniiiitalis affectum eliain JudcKOs in Evange- eorum Sabbatis. FA ecce jnulier quse habebat spiri-
lium Christi cultor ille bonus fore «stimat fructuo- tum infirmitxtis annis decem et octo, et erat incli-

sos. Meminerat euim quia per Aggseum Dominus nata.

ioculus esl, quoniain qiiarto et vicesimo noni B 173. Quam quod de Synagoga diceret indi-
cito
mensis, a die quo fundatum est templum Doniini cavit! Ad ipsam utique arborem venisse se mon-
omnipotentis, vineam, inquil, et iicus, et malogra- slrat, qui in eadem praidicabat. Denique in rau-

nata, et ligna oliva», qua^ non alFercnt fructum, ex lierc inHrma quasi Ecclesiae ligura succedit {Malth.,

hac die benedicam {Ar)(j., ii, 20) : quo revelatur XV, 22), quffi cum mensuram legis et resurrectionis
sub ipsum anni vergenlis occasum, hoc est, sa^culi implcverit, in illa quiete perpetua in sublime crecta
jani senescentis occiduo, sanclum Dei lemplum, fastigium, inclinationem nostra? infirmilatis sentire
qiiod est condendum, ciijus gratia
Ecclesia, esse non potcrit. Nec aliler curari poluisset ha;c mulier,

per sanctificalionem lavacri Judaeorum nationumque nisi quia legem implevit et gratiam : legem in
popiili fructum suorum possint habere merito- prseceptis, in lavacro gratiam ,
per quam mortui
runi. s.TPCulo resurgimus Christo; decem vcrbis, nam in
170. Ergo per naluram arboris Synagog<'e species legis perfeclio esf in octavo numcro, resiirrec-:

indicatur, seciindis proventibus fructuosa; nos lionis est plenitudo. Opus ergo Sabbati signum
enim ex palrum seininc. Mcritoque Judaei grossis futuri est, qiiod unusquisque lege perfunctus el
labcntibus comparanlur, quod incrassato corde, p gratia, per misericordiam Christi corporeae fragili-
el praidura cervicc ad pcrennitatem sui pervenire tatis molestiis exuetur. Et ideo in signo ante per
non possunt. Qui si moriantur, et quasi dcci- Moysen praemissa est sanctificatio {Exod., xii, 10),
dant huic nuiudo, ut in interiorem hominem per ut esset exercitium futurse sanctificationis, et obser-
lavacri gratiam renascantur, erunt utique fruc- vantiae spiritualis, a ssecularibus operibus absU-
Perlidia aulem hominum pertinacium Syna-
tuosi. nendo. Denique et Deus ab operibus (15) raundi
gogam inutilcm fecil; et ideo quasi steriiis jubetur quievit {Gen., ii, 2), sed non ab operibns ciijus
cicidi. sempiterna et jugis operatio est; sicut Fiiius ait :

171. Quod de Juda.'is dictum, oinnibus cavendum « Pater meus usque modo operatur, et cgo opiTor
arbilror, et nobis maxirae; ne fecundum Ecclesice {Joan., v, 17); » ut ad simililudinem Dei saecularia
locuin vaciii meritis occupcmus; qui quasi inalo- nostra opera, non religiosa cessarent.
granata benedicti, fructiis fcrre debemus inlcrnos, 174. (Vers. 14.) Hoc autem non intelligens ar-
fructus pudoris , fruclus conjuuctionis , fructus chisynagogus, prohibebat qucmquam curari Sab-
mutuic charitatis et amoris, sub uno utero Eccle- bato, cum Sabbatum futurarum typus sit feriarum.
si» matris inclusi; ne aura noceat, ne grando Et ideo non operis boni, sed mali ferire sunt :

decutiat, ne seslus cupidilalis exurat, nc humoris D eoque pra?scriplum sit ut nullam ferentes sarcinam
imber elidat. delictorum, ner honorum operum Sahbata
jcjuni
172. Nonnulli tameu licum istain per allego- post inortcm fiilura cclebremus. Undc Dominus
riam non Synagoga?, sed malitia; improbitalisque spirilalifer videtur respondere, cum dicit :

Qguram pulant; hi tamen in nullo distaut, nisi (Vers. li).) Ilypocritx, unusquisque veslrum Sab-
quod pro specic genus ehgunt. Id aulem cavere se bato non solvit bovem suum aut asinum, ct ducit
^icunt, quia Dominus dixit ad ficum : » Nunquam adaciuarc?
!5C te fruclus nasoatur in sempilernum [Matlh., 175. Cur non aliud animal indicavii, nisi ut
»;xi, 19), » cum utique phirimos ex Judneis credi- ostondeivt . adversaulibus licet Synagoga? princi-
iisse, ct crediluros ossc noverimus. Sed qui cre- pibus, fufuriiin tameu ut Judaicus el genlilis po-
lit, uon Synagoga^ jam fruclus est, sed Ecclesiie : pulus sitim corporis jestusque muudi istius Domi-

(15) Rom.
edit. solo, ab operibus mundi quievit, sed sane ea vero iectio est nihil enim aliud vult Am- :

operibux sanclis. Nonuulli mss., non ex operi-

;»oii iib
brosius, quani Deum quidem ab operibus mundi
us vutndi quievit ; scd ub operi/>us mundi quievisse, non vero sinipticiter ab omuibus operi-
quievil.
VUi mapno numero cum ant. edit. ut iu texlu. Ef bus, cum ejus (eterna sit operatio.
Patrou XV (XIV PARS n.). 58
 1835 S. AMBROSII 1836

nici fontis uberlate deponat? « Agnovit enim bos ^ leratur adversis, gratiam suse virtutis elTiidit; ut
possessorem suum, et asinus praesepe domini sui alios quoque qui vel audiunt, vel legunt, odore sui

[Isa., I, 3). » Itaque ille populus qui antea feni vi- compleat. Granum sinapis martyres nostri sunt
lis qnod priusquam evellalur arescit, alimonia Felix, Nabor, et Victor (t7) : habebant odorem
pascebatur, panem illum qui e ccelo descendit ac- tidei, sed latebat. Yenit persecutio, arma posue-
cepit. Et ideo per vocationem duorum populorum runt, colla flexerunt, contriti gladio per totius ter-
Ecclesiam dicit salvam futuram, quse tempore legis minos raundi gratiam sui sparsere martyrii, ut

impleto, et Dominicae resurrectionis setaLe, tempus jure dicatur : « In omnem terram exivit sonus eo-
suse absolutionis acceperat. Quam clemens ergo rum {Psal. xvni, 5). »

4 453 Dominus, quam pius in utroque, cum aut d79. Sed alias teritur fides, alias premitur, alias

miseretur, aut vindicat ! In Synagogse t^^po arbo- seminatur. Ipse Dominus granum est sinapis. Erat

i'em excidi jubet, in typo Ecclesise feminam salvat. integer ab injuria; sed eum velut granum sinapis
Quam dulcis parabola! faciiis autem solutio. Vin- qui non attriverat populus nesciebat. Teri maluit,
culum vinculo comparat; ut insimulatione Judseo- ut diceremus enim bonus odor sumus
: « Christi

rum actus (16) ipsorum redarguatur. Nam cum Deo (II Comprimi maluit; unde et
Cor., n, 15). »
ipsi animalibus Sabbato solvant vincula , repre- B Petrus dixit « Comprimunt te turbse {Luc, vin,
:

hendunt Dominum, qui homines a peccatorum vin- 45). » Serainari maluit velut granum quod accep-
culis HberaviL. tum homo misit in hortum suum in horto enim ;

(Vers. 18, 19.) Cui simile est regnum Dei, et cui Chrislus et captus et sepultus : in horto crevit, ubi
simile illud sestimabo? Simile est grano sinapis, etiam resurrexit, et factus est arbor, sicut scrip-
quod acceptum homo misit in hortum suum, et crevit, tum est : « Sicut arbor mali 1454 i"ter ligna
et facta est arbor, et volucres cceli requieverunt in silvae, ita frater meus inter medium filiorum
ramis ejus. {Cant., II, 3). »

176. Docet nos prsesehs lectio naturam compa- 180. Ergo et tu semina in horto tuo Christum.
rationum spectandam esse, non speciem. Itaque Hortus utique locus plenus est florum et fructuum
videamus cur sublime regnum coelorum grano si- diversurum, in quo gratia tui operis effloreat, et

napis comparetur : nam memini etiam alio loco multiplex odor varise virtutis exhalet. Ibi ergo sit

granum sinapis lectum, ubi fidei confertur, di- Semina Dominum Jesum.
Christus, ubi fructus est.
centeDomino « Si habueritis fidem sicut granum
: Granum est cum comprehenditur, arbor est cum
sinapis, dicetis huic monti : Tollere, et jactare in p resurgit, arbor mundum obumbrans. Granum est
^„„„
mare /THI„*,1.
[Matth., xvii,
.n\
19).
M.. -_; .-J
» Nec exigua haec, sed
1 '-'
cum i:i.-. •_ i
sepelitur in terra, arbor est
._i „.i
cum -1 4 A
elevatur ad
magna est fides, quae monti possit ut se transferat coelum.
imperare; neque enim raediocrem fideni Dominus 181. Prerae cum Christo, et semina fidem.
etiam
exigit ab apostolis, quibus adversus altitudinem Premitur fides, cum crucifixum credimus Chris-
extoUentera se nequitise spiritalis scit esse certan- tum. Pressit fidem Pau'us, cum diceret « Et ego :

dum. Vis scire magnam fidem requiri? Lege in veniens ad vos, fratres, veni non cum eminentia
Apostolo : « Et si habeam omnem fidem, ita ut sermonis aut sapientise ,
prsedicans vobis myste-
montes transferam (I Cor., xiii, 2). » rium Dei; neque enim judicavi me scire quid inter
177. regnum coelorum sicut granum si-
Ergo si vos ,nisi Jesuni Christum et hunc crucifixum ,

napis, et fides sicutgranum sinapis fides utique : (I Cor., n, 1, 2). » Et quia docuit premere fidem, j

regnum coelorum est, et regnum coelorum est docuit et levare, dicens « Nunc enim crucifixum :

fides. Itaque qui fidem habet, habet regnum coe- jam non novimus Christum (II Cor., v, 16). » Se-

lorum. Et regnnm Dei intra nos, et fides intra nos minainus autem tidem, cum ex Evangelio et apo-

est; legimus enim « Regnum Dei intra vos est

: stolicis ac propheticis lectionibus credimus in Do-
(Luc, XVII, 21). » Et alibi Habete fidem in vobisD mini passionem. Seminamus ergo fidem, cum eam
: «

ipsis (Marc, xi, 22). » Denique sanctus Petrus qui velut moIUto et subacto solo Dominicse carnis ope-
omnem habuit fidera, regni coelorum claves ut et rimus ; ut quasi vapore et compressu sacri corporis
aliis reseraret, accepit. fides se ipsa disseminet. Qui enim crediderit factum
178. Nunc ex natura sinapis, quae virtus com- hominem Dei Filiura , credit mortuum esse pro
pai'ationis sit sestimeraus. Granum ejus certe res nobis, credit resurrexisse pro nobis, credit ascen-
est vilis et simplex : si teri coeperit vim suara , disse pro nobis. Semino ergo fidem, cum sepulttt-i

fundit. Etiam fides primo simplex videtur sed si ; ram ejus intersero.

(16) Omnes ac mss. aliquot, itt ivsimulatio

edit. illud anno 376 tribuentis opinionem astruerelur;
Judseorum actu, Sed alii plures et probatiores
etc. nam eo anno ne nomina quidem borum sanctorum
nobiscum faciunt, excepto quod in quibusdam legi- cognila erant. Verum ingens suspicio est horum
tur per divisionem, stmulatione. m trium nomina tribus prioribus a quopiam eapropter
(17) Ita mss. fere ad unum. Omnes tamen edit. in ms. aliquo recentioris aevi addita esse, quod Me-
subjungunt, Gervasius, et Prolasius, et Nazarius. diolani, qua in urbe illi omnes passi sunt, prsecipuo
Quarum edit. si standum esset auctoritati, nostra de in honore haberentur, et reperiantur in Ambrosii
hujus operis sevo sententia invicte contra Baronii scriptis celebrati.
mi EXPOSITIOMS IN LUCAM LIH. VII. 1838

granum Christum, et seminatum

182. Vis scire 4 tanlibus Judapis, qiiia quasi lalff^ arboris ramos
Christum ? « Nisi granum trilici cadons in lcrram non poterant comprchendere, dicentes : « Unde
moriatur, ipsum solum manet si autem mortuum ; huic ista sapientia (Ibid., .'56)? »

fuerit, niultutn fnictuni afferel (Joun., xii, 24). » Granum igitur esl figura, arl)or est sapien-
185.
Ergo non erravimus, quia dixinius quod ipse jam tia : in cujus frondentibus ramis ille nycticorax
dixerat. Rst autem et granum tritici, quia con- iii domicilio , ille passer singularis in pedificio
firmat cor hominis ; ct granum sinapis, quia cor
(Ti^sal. (;i, 7), ille raptus in paradisum (II Cor.,
hominis accendit. Et licet ad omiiia utrumque XII, 4), in aerem rapiendns et nubes (I Thess., iv,
conveniat, videtur tamen granurn tritici, cum de 16 1, tuta jam sede requiescat. Requiescunl etiam
ejus resurrectione tractatur; panis enim Dei est,
potestates et angeli ccelorum, et quicunque spiritua-
qui de ccelo quod descendit [Joan., vi , Xi) ; co iibus factis evolare meruerunt. Kequievit sanctus
Verbum l)ei, ct resurrcctionis exemplum menles Joannes, cum recumberet super peclus Jesu; imo
alat, spem acuat, lirmet alfectuin; granuni autem
et ipse ejus arboris succo velut ramus extenditur.
sinapis, oo quod amarior el acrior sermo sit de
Ramus est Petriis, raraus est Paulus, posteriora
Domini passione; amarior ad flendum, acrior ad obliviscens, el ea qute sunt priora appetens.
|commovendum. Itaque cum audimus et legimusB
186. In quurum sinus, et quosdam disputatio-
^jejunasse Dominum {Malih., iv, 2), sitisse Domi-
num recessus, qui eramus longe, nos scilicet ex
nnm (Jotin., iv, 7), lacrymasse Dominum (Joan., xi,
nationibus congregati, quos diu per inane mundi
!)), vapulasse Dominum, dicontein quoque euni
f20) procella et turbo nequitise spiritalis agitabat,
iib tempore passionis : « Vigilale et orale, ne intre-
assumptis virtutum reinigiis advolamus; ut nos
lis in tentationem » (Mntth., xxvi, 41); velut succo
umbra sanctorum ab istius mundi ardore defendat,
iinarioris sernionis incrcpiti, dulciores justo volup-
certae stationis jam securitate vernantes; eo quod
iitum suavitates (18) corporalium temperamus.
anima nostra gravibus ante, sicut illa mulier, in-
M'go qui seminat granum siuapis, seminat regnum
ciinata peccatis, ut passer erepta de laqueo venan-
i'lorum.
tium in ramos Domiui montesque migravit. Itaque
Ne despicias lioc granum sinapis « Miiii-
183. :

aiite superlluis observationibus vani, et inani le-

iium quidein est omnibus seminibus, lit autem
vitale volitantes, nunc jam per tidem Christi soluti
iim croverit, majus omnibus oleribus (Mntth., xiii,
manus, et liberi a vinculis Sabbatorum, bonis ope-
-'). » Si granum sinapis Cbristus, quemadmodum
ribus intendimus; et in ipsis epulis libertalem
hristus aul minimus est aul crescit? Veruin ,

on per naturam sed per speciem rursus

C habemus, intemperantiam excludimus ne ; liberi
, (19)
a lege, cupiditatibus serviamus; lex enim ligavit
xcrescit. Vis scire ininimum? « Vidimus eum , et
sibi, ut absolveret cupiditatibus. Gratia quae mi-
on habebat specicm noque decorem (Isa., Liii,
norem abstuht servitutem, multo graviora prapce-
. » Disce maximuni : <( Speciosus forraa pree.
pit : « Omnia nobis licent, sed non omnia expe-
.455 *''i's hominum [Psal. xliv, 3). » Etenim
diunt (I Cor., x, 22); » grave est enim potestate uti,
le qui non habebat speciem neque decorem, excel-
ut sub potestatem recidas. Desiste esse sub lege,
Miliorfactus esl angelis, ullra omnem gloriam
ut virtute supra legem sis.
rophelarum, quos inlirmus Israel velut olera maii-
ucaveral ;
panem enim quo corda firmanlur, alte- (Vers. 21.) Cui siinile sestimabo regnum Dei? Si-

ira refutaverat, alterumnon acceperat. mile est fermento quod acceptum mulier nbscondit
I8i. Semen aulem Christus, quia semen Abra- in fnrina, donec fermentatum esl totum.

p : « Abrahie enim dictw suiit promissiones, et 187. Ha?c de requirendis qiuBstionibus compara-
mini ejus. Non dicit : Lt seminibus, lanquam in - tio (21 1 tantum ambiguitatis ofTundit, ut diversaa
ullis, sed sicut in uno : Et semini tuo, quod est 1456 haboat sententias plurimorum. Opportune
iristus [Gdlat., iii, 16). » Nec solum semen est D ilaquo granum tritici supra diximus Christum, quia
u'istus, sed etiam minimum omnibus semini- suberat nobis spiritale fermenlura, eoque pleri-
is; quia non venit in regao, non in divitiis, noii que fermentum Christum putant, quod virtutem
istius nuindi sapientia. Subilo autem volut ar- allollal acceplam. El quia fcrmenluni ex farina,
u* sublimeiu suee vcrticem potestatis elludit, ut ut non specie generi suo pra^slat : Chrislus quo-
jeamus : « Sub umbra ejus concupivi, et sedi que ex patribus, a^qualis corpore, sed divinitate
<'int., Et frequentor simul, ut arbitror, Igitur sancta Eccle-
II, 3). » incomparabilis pra^eminobat.
lebatur et arbor, et granum. Graiuim cst cum sia qiue typo nmlicris istiiis evangelica^ liguratur,
Mlur :
u iNiiiine bic est lilius Joseph fabri (Malth.. cujus fariiia nos sunuis. Dominiim Jesum in inte-
1, 55)? » Scd inter ha^c verba crevit subito, les- rioribus iioslra' mentis abscondal, douec animi
il8) Mss. aliquot, dukiore musto voluplatum suon- Alii frequonliores, /j«r inane mundi ; quod aptius co-
K"'», etc.
hseret cuai sequenlibus. Quidam tamen legunt, ptr
int) Vet. edit. vocibus, sod per speciem. nddunl, inanem mundi procellam lurbo, etc.
litnim , Rom, assump/nin. Sed neutrum aguoscunl (it) Rom. edit. sola, de requirendis comparationt-
^
I

bus quxstio.
-0) Edit. omnes et mss. nonnuUi, per mare mundi.
 1839 S. AMBROSll 184

nostri secreta penetralia calor sapientioc coeleslis 4 atque auiina, cl ipsa 1457 giatia spiritalis ac
obducat. cipit (22) sanctilicationis augraentum ; cum pe
188. Et quia in Matthaeo legimus tribus mensu- Ecclesiae velut quoddam ferraenlantis officium
ris absconditura esse fermentum {Matth., xiii, 33), Scripturaruraque doctrinara, quae velut coelestiur
congruere visum est ut Dei Filium crederemus abs- coUatione serraonum et ubertate concrescit, infusu
conditum in Lege, adopertum in prophelis, evan- toti hoinini atque permistus usus inoleverit, u

gelicis praedicationibus adim{tletum; ut perfectam fiant unum etiam ipsa fermentum (23). Quod uti

fidem nobis acquirat ex oranibus, et scriptorum que tunc fit, cura sibi tria haec pari quadara cupi
collatione formatus in nobis ,
qui suraus corpus ditatnm lance consentiunt, et aequalis aspirat con

ipsius, orania et in omnibus irapleatur; ipse enim cordia voluptatura (24).

erat Verbum Dei, atque mysterium quod abscondi- 191 . Hoc igitur Ecclesise opus non tumultuarium
tum est a saeculis et a generationibus {Colosa., i, nec fortuitum, sed diuturna meditatione coUatum
26); quo nihil potest ad expressionem perennitatis ut haec tria unum sint, integra a lege peccati
ejus attestatius dici. Erat enim profecto, ut abs- Cujus senteatiae assertorem habemus Apostolun
conditns sacrilegis, manifestatus in sanctis, prae- dicentem : « Ipse autem Dorainus sanctificet vo

destinatus ante soecula, servaretur ad gloriara. Haec B per omnia; ut integer spiritus, et anima, et coi

estaulem gloria, ut possimus, fratres, investigare pus sine querela in die Doraini nostri Jesu Christ
mysterium abscondilum a sseculis in Deo. Quod in servetur (i Thess., v, 23). » Quod per sseculari

Deo, utique et ex Deo; neque enim Deus aliense quidera tenlaraenta non provenit, nisi fermenlun
capax potest esse naturse. illud cui comparatur regnum coelorum, mulier ill

189. Nec sum dubius animi, quod aliqui de hoc evangelica abscondat in farinae mensuris tribus
mundo dictum putent, donec fermentetur in Lege, donec fermentetur totura (Matth., xiii, 33); tre

Prophelis, Evangelio ; ut Dominum omnis lingua pnira mensurae sunt, ut dixi, carnis, aniraae, et spi

fateatur. Itaque discutiamus orania, et diligentius ritiis, omnes in hoc cor

sed spiritus quo viviraus
requiramus. Nemo invenit nisi qui ante quaesierit. pore siti ; hoc verius (25) quando carnis lascivi;
vEdificemus turrim, computemus suraplus Scriptu- non redundat, et aniraa corporalibus non incurva
rarum, conferamus impensas; ne quis etiam de tur erroribus, ac mensura vivendi in toto homim
noslrura aliquo dicat : « Hic voluit aedificare, et non inoifensa servatur. Sed quia mensurarum aequa
potuit consuramare {Luc, xiv, 30). » Qui aedificat litas sine adjumento Ecclesiae atque doctrinae diffi

domura, bonum debet jacere fundamentum. Bo- ,^ cile perseverat; idcirco mulier illa, quae flguran
num fundamentum est fides, bonum fundamentum Ecclesiae gerit, tandiu virtutem illis doctrinae spi

apostolorum et prophetarum {Ephes., ii, 20); duo- intalis admiscet, donec fermentetur totus ille in

bus enim Testamentis fides nostra consurgit; nec terior homo cordis absconditus, et in gratiara panii
injuriam facit qui parem dixerit in utroque per- coelestis assurgat. Bene enim fermentum doc-

fectamque fidei esse mensuram, cum ipse dicat trina dicitur Chrisli, quia panis est Christus, e

Dominus : « Si crederetis Moysi, crederetis et mihi Apostolus ait : « Quia unus panis, unum corpu:

(Joan., V, 46); » quia et in Moyse Dorainus est lo- miilti sumus (I Cor., x, 17). »
cutus. Bene ergo in utroque perfecla raensura 192. Fit ergo unum fermentum, quando can
quia perfectus in utroque; et fides utriusque una, non concupiscit adversus spiritura, nec spirilus ad
quia unius est virtutis et sensus oraculum atque versus carnem ?ed facta carnis mortificamus, e
;

responsum. anima ex flatu Dei flatum vitae sumpsisse se conscia

190. Me tamen sequi juvat quod ipse Dominus ssecularis necessitudinis contagia terrena declinat
docuit ferraentum Ecclesiae spiritalem esse doctri- Unde et Apostolus non in carne, sed in spiriti

nam ; nam cum scriptum sit : « Cavete a fermento ambulare nos praecipit {Rom., viii, 4); ut sanctifi
Pharisaeorum (Matth., xvi, 6), » et cum Apostolus J) cati per lavaerum regenerationis, veterem homi
dixerit : « Non in fermento nequitiae et malitiae nem cum suis desideriis exuentes, induti novum
(I Cor., V, 8), » oslenditur quia doctrina fermentum qui secundum Christum creatur non in vetustat(

est. Sed fermentum zizanioe, aliud fer-

aliud est litteraj, sed in novitate spiritus gradiaraur {Coloss.

mentum tritici. Unde et bonis auctoribus acquies- iii, 9, 10); quo possit nobis etiara resurrectioni
cimus, ut dicamus quia Ecclesia renatum hominem tempore incorrupta corporis et aniraae et spiritu

qiii est in corpore et anima et spiritu, fermento manere comraunio; ct tunc omnia quae petimus
sanctificat spirituali. Sanctificatur enim corpus impetremiis. Quod plerisque videtur etiam Domi

(22) Omnes edit., corpus alque anima per gratiam (23iNonnulli mss., ipsa per fermenlum.
spiritalem, el accipit, etc. E contrario omnes mss...., (2i)Edit., concordia volunlatum. Haud ma]e;me
et ipsa gratiu spirilalis accipit, etc. Melius hic enira ; lius tamen mss. fere ad unum, concordia voluptalum
idem gralia spiritalis ac ipse spiritus : quemad-
est, id est, cum corpus, anima, et spiritus iisdem rebu
modum virtutis gratia, vel, decus, ssepe non aliud delectantur.
sonat, quam ipsa virtus. Alioquin bic omitteretur (25) Sed spiritus... hoc verius. Isla in decem mss
sanclificatio spiritus, qui supra ac deinceps semper non reperiunlur : quibus ablatis sensus nihil videlu
cum anima et corpore numeratur. passurus detrimenli.
1841 EXPOSITIOMS IN LLCAM LIB. VII, 1842

nus signiQcasse, dum dicit : « Si duobus ex vobis ^ limite humanitas copulatur, quae ila Dominicae
convenerit, super terram, de omni re quamcunque sententiae delinitione dislinguitur, si in pauperes et
pctierilis, flct vobis a Patre meo, qui in coelis est debiles conferatur; uara hospitalem remtmeraturis
Matth., xviii, 19).'.» esse afTectns avaritise est.
193. Ilaque alii duos, animam ct corpus acci- 196. (Vers. Poitremum quasi emeritae
18-21.)

piunl; alii animiim et spiritum ; ut si in terra, militiaj viro contemnendarum stipendium praescri

hoc cst, in corpore sibi anima spiritusquc con- bitur facullatem; quod neque ille qui studiis in-
sentiant, ncc sc impugnent invicem diversis cupi- tentus inferioribus possessiones sibi terrenas coe-
fiitatibiis,omnia in cirectum videantur orata posse mil, regnum cceli possit adipisci, cum Dominus
deduci. Quod ita fit, cum fiicrint utraqnc unum, dicat : « Vende omnia tua, ct sequere me {Matth.,

si subtractis inimicitiis, vi;l solutis, duo condantni- XIX, 21); » nec ille qni emit boves, cum Elisaeus

in unum novum homincm, id est, anima 1458 occiderif, et populo diviserit qiios habebat (III Reg ,

r[ spiritus « Ut oremus spiritu, oremus et mente

: XIX, 21); et ille qui ducit iixorem, cogitet quae
il Cor., XIV, 15). » Licet plerique duos populos acci- mundi sunt, Non quo conjugium re-
non quap F)ci.

liiant, ex Israele et ex gentibus in unum resur preheiulaiur, sed quia ad majorem honorem voce-
rectionis tempore congregandos; ut liat in oeter- B tur integritas; quoniam " .Mulicr innupta et vidua
num mansura perfectio, et id quod ex parle est, cogitat qua* sunt Domini, ut sit sancta corpore et
destruatur. Plerique autem virum et uxorem con- spiritu. .Nam quai nupta est, cogitat quae sunt
nlicntes sibi studio charitatis accipiunt. inundi, qiiomodo placeat viro (I Cor., vii, 34). »

19i. itaque si in hac vita tres mcnsurae in eodem 197. Snd ut in gratiam, iit supra cum viduis,

i.rniento manserinl, donec fermententur, et fiaiit ita nunc etiam cuin conjugibus revertamur, non
unuin; ut aequalitatum nulla distantia sit, nec com- refugimus opinionem, quam seqiiuntur plerique,
positi cx trium diversitate videamur, erit in futii- ut fria genera hominum a consortio magnae illius
riim diligentibus Christura incorrupta communio, 1459 coenaj aestimemus excludi, genfiliiim, Ju-
nnc compositi manebimus; iiam ct qui corapositi da^orum, haM-eticorum.
iiunc sumus, unum erinius, ot in unam subsfanliam 198. Et ideo Apostolus avaritiani dicit esse fu-

'rnnsforniabimur. Nequc enim in resurrectione gicndam, ne impediti more gentili, iniqiiitate,

uid erit alio inferius, sicut nuiic fragilis in nobis malilia, impudicitia, avarilia {Rnm., i, 29), ad reg-
-tcarnis infirmitas, et corporalis habitudo iiaturaj nuin Chrisli pervcnire nequeamus. « Omnis enim
•I viilncribus palet, vel injiiriis subjacet, vel sui p immiindus, aut avarus, quod ost idolorum servitus.
•neris mole depressa supra terras nequit cxfolleiv non habet hajreditatem in regno Christi et Dei
illius atque elevare vestigium; sed in simplicis {Ephes.. V, 5). »

reaturae gratiam figurabimur, ciim completum 199. Judaei autem corporali rainisterio juga sibi

uerit quod dictum est a Joanne : « Charissimi, legis imponunt, et ideo secundura Prophetara :

lunc filii Dei sumiis, et nondiim rcvelatum est quid " Dirumpamus vincnla eorura, et projiciamus .\

rinuis; sed scimus quia cum rcvclatiim fuerit, nobis jugum ipsorum [Psal. ii, 3). » Christum
iiniles ei eriinus (I Joan., m, 2). » Itaque cum Dei enim recepimus, qui cervicibus nostris pietatis sua^
iitura sit simplex (spiritus enim Deus est), nos jugiim mite suspendit. Quinque autem juga junt
(iioque in eamdcm imagincm figurabimur (II Cor., verborum decem, vel quinque libri veteris legis, de
I, 18); ut qiialis ccelestis , talcs ct coelestes quibus in Evangelio videtur Samaritanae dicere :

I Cor., XV, 48). Igitiir sicut portavimus imagincm « Quinque enim viros habuisti [Joan., iv, 18"). •>

liiis terrcni, porlcmiis et imaginem hiijus coelestis 200. At vcro haeresis velut Eva femineo rigorem
Ibid., 49), quam animus nosfcr debet indiiere. fidei tenlat affectu, rf lubrica facililate prolabens.
193. (Cap. XIV. — Vers. 2-14.) El ideo primo lenocinia falsi decoris alfectat, intemcratam negli-
hhinc loco curafiir hydropicus, in qno fiuxu? D gcns pulchritudinem veritatis. Ideo igitur exoiisant.
nnis cxubcrans, animoc gravabat ofUcia, spiritus (juia nomiiii intercluditur rcgnum, nisi ei qnem
xstinguebat ardorcm. Deindc docetur humilitas, suoc* professio vocis excluserit; Dorainus autem
um in illo coiivivio nupfiali appetcnfia loci supc- omnes clementer invitat, sed nos aul desidia nos-
oris arcctur (26); cleraenter taraen, ut persua- ira, aut error avertil.
iinis hnnianifas aspcritafom cocrcitionis exclii- 201. Ergo ct illc qiii villani oniif, alioiius .i i-egno
'ret, ralio proficoret ad porsuasionis olVecluni, ef est; craeiites cnim atqiie vendcntcs Noe, ut le-

•rroctio emendaret alfeofum. Huic qiiasi proxinio gisti, tcmpore diluvia obruerunf (21) {Lur., rvii.

(^) Mss. nonnulli, de potentia loci supcnoris arce- Kdif. autem Rom.. Lolh. ul leqisli. lempore tnccndio
r. Pauci.s voro inlorjectis, ubi vct. odit. ac mss., perierunl. Sed locnni ab Ainbrosio ex memoria cilari
humaniln.t. Rom. iuvertondo roposuit,
'rsuasioniR manifeslum esl. Porro quidquid legilur a vocibus,
humanilatis. Doniquo ubi omnes edit. ac
''•suasio r.rcusat u.rorem, usque nd numeri sequentis iuitinm,
luici mss., pnu-imo timine, reliqui eleganfius exhi- lu odit.Rom. contra aUarum ac mss. omnium fidem
'"nl, proximo limite. rejoclum fuorat post vorha, improbitate deliquerit,
-') Itii cunoti mss. ac vet. edit. nisi quod hie cum
num. '26 posita.
'
orum nounnllis loco obrnerunt, habenf sorbuenmt.
1843 S. AMBROSII 1844

28), et ille qui jugum potius legis quam grati8e^33). « Et Apostolus medium parielem sepis dicit
munus elegit : et ille qui propter ducendam excu- esse sublatum (Ephes., ii, 14), qui continualionem
sat uxorem; scriptum est enim « Si quis venit : munitionis irruperat. Fides igitur et ratio quaeri-
ad me
et non odit patrem suum, et matrem et tur, ct quBerilur in plateis, hoc est, in meatibus
uiorem, non potest meus discipulus esse {Mutth., interioiis affectus; quia scriptum est : v< In plateis
XIV, 26). » Etenim si propter te Dominus suse luis diffundantur aqufe tuae (Prou., v, 16). »

renuntiat matri, dicens « Quoe est mater mea, aut

: 204. Nec hoc tatnen plenum est, ut aliquis voca-
qui fratres mei {Matlh., xii, 48) » cur tu Domino ; tus adveniaL, nisi vestem habeat nuptialem, hoc
tuo (28) cupias anteferre? Sed neque ignorare est, fidem habeat et charitatem (29). Et ideo qui
naturam, neque servire naturse Dominus jubet; pacem et charitatem non detulerit ad Christi alta-

sed ita indulgere naturaj, ut venereris auctorem, ria, toUetur ligalis pedibus et manibus, « et mit-
nec a Deo parentum amore desciscas. tetur in tenebras exteriores. lUic erit fletus, et

202. (Vers. 21-23.) Itaque post divitum resupina stridor dentium (Malth., xxii, 13). » Quse sunt
faslidia contulit se ad gentes, jubet bonos el malos tenebrse exteriores? Numquid illic quoque carceres
introire, ut bonos augeat, malorum affectum in aliqui latumiseque subeundai sunt? Minime. Sed
meliora commutet, ut compleretur illud quod hodie o quicunque extra promissa sunt coelestium manda-
lectum est : « Tunc lupi et agni simul pascentur torum, in tenebris exlerioribus sunt; quia man-
{Isa., Lxv, 25). » Invitat pauperes, debiles, ceecos : data Dei lumen sunt : et quicunque sine Christo
quo osLendiLur nobis quod nuUum debilitas cor- est, in tenebris est; quia lumen in tenebris est

poris excludat a regno , rariusque delinquat cui Christus (30).

illecebra desit peccandivel quod infirmitas pecca-
: 203. Ergo neque est corporalium stridor ahquis
torum per misericordiam Domini remittalur, ut dentium, neque ignis aliquis perpetuus flaramaruni
non ex operibus, sed ex fide redemplus a crimine corporahum , neque vermis est corporahs (31).

sit, ut 1460 <l^i gloriatur, in Domino glorie- Sed haec ideo ponuntur, quia sicut ex multa cru-
tur. diLate et febres nascuutur et vermes, ita si quis
203. Mittit itaque ad exitus viarum : prudentia non decoquat peccata sua, velut quadam interpo-
enim in exitu canitur. Mittit ad plateas ,
quia sita sobrietate abstinentiae, sed miscendo peccata
misit ad peccatores; ut de latioribus viis ad an- peccatis, tanquam cruditatem quamdam contrahat
gustam venirent, quse ducit ad vitam. Mittit ad veterum et recentium delictorum, igne aduretur
vias, et circa sepes, quod hi videlicet apti sint /-. proprio, el suis vei'mibus consumetur. Unde et

regno coelorum, qui nullis prsesentium cupiditati- Isaias ait « Ambulate in lumine ignis vestri,
: et

bus occupati ad futura festinant, in quodam bonae flamma quam accendistis vobis (Isa., l, H). »

voluntatis tramite constituti; et qui modo sepis Ignis est quem generat moestitia delictorum ; ver-
quae ab incultis culta secernat, et incursus arceat mis est, eo quod irrationabihs animae peccata (32)

bestiarum, bona malaque distinguere, et

norinl mentem sensumque compungant, et quaedam
rei
adversus tentamenta nequitiae spiritalis, fidei mu- excedaut viscera conscientiae quae tanquam ver- :

nimen obtendere. Denique Dominus ut vineam , mes l^Gl ^^ unoquoque nascuntur, tanquarn
suam ostenderet fuisse munitam : « Et sepem, in- ex corpore peccatoris. Denique Dominus id per
quit, circumdedi, et circumfodi eam {Matth., xxi, Isaiam declaravit dicens : « Et videbunt merabra

(28) Paris. qusedam edit., cur te Domino tuo. Dei, lib. xx, cap. 9, 10, 16 et 26, locutus est, lib.
Inepte. demum xxii, cap. 10, ait Cur enim non dicamus :

(29) Mss. non pauci, nec postremae classis, firmam quamvis miris, tamen veris modis etiam spiritus
(aliqui, fidam) habeat charitatem. incorporeos posse puena corporalis ignis affligi ? qui-
(30) Plerique mss. atque edit. Era. et Gill. in mar- bus satis ostendit se in eam sententiam quae nunc
gine, lumen interius est Chrislus. in catholicis scholis obtinet, propendere Sed cec
(31) Coquseus in hb. xxi de Civitate Dei, cap. 9,
D ab illa alienus est ipsemet Ambrosius in psalm.
scribitAmbrosium, tametsi has poenas metaphorice cxvjii variis locis, maxime ubi de illo igne traclat,
videatur interpretari, non tamen negare verum ef quo etiam juslos ac sanctos urendos tradit. Nihil
proprium ignem, qui torqueat damnatos. Contra vero autem est quod opposita eum proponere quis mire-
Huetius, Origen. lib. ir, quaest. 11, citato hoc Docto- tur, utpote in controversia cujus utraque pars raag-
ris nostri loco.Ignem, inquit, m
conscientix facibus et norum ac sanctorum virorum auctoritate innitatur,
itidem ut Origimes constituit Arnbr. Certe qui-
jlagellis neutra vero ab Ecclesia repudiata sit quemadmo- :

dem apertiora sunt Ambrosiana verba, quam ut pos- dum cum Bellarm. lib. ii de Purgat., cap. 11, faten-ii
sint Coquajanam interpretationem admiltere. Neque tur theologi.
vero soius Ambrosius hac in re amplexus est Orige- (32) Edit. vet. ac mss. non pauci, irrationabilia
nis opinionem. Idem quippe sentit Greg. Nyss. lib. animae peccata. Melius Corb. et alii aliquot, irra-
de anima el resurr. Item Joan. Damasc. lib. iv de tionabilis animx, id est, partis inferioris quam ,

Orthod. fide sub finem. Plures etiam fuisse qui sta- non semel animam simpliciter vocat Ambrosius,
rent ab hac sententia testatur Hieron. lib. iii, in cum supra in homine tria agnoscit, corpus, a7ii-
Epist. ad Ephes., v, 6. Qui quidem licet acriter mam et spiritum. In quo Platonicos videtur imita-
eidem sententise hic et alibi refragetur, alicubi ta- lus; nam Photinus apud Numenium dictitat homi-
men non videtur ipsam rejicere, ut putat lib. xviii nem (juvto-Tavai £x xptwv, cra)(xaTO? , xai •^ivyjfii ,
"*'

Comment. in Isa. Aug. vero postquam dubie et vou.

anxie lib. de Gen. ad litt. cap. 32 et 33, de Civit.
 184S EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. VII. 1846

borniQurn praevaricanliura in me; et vermis eorura ^ (I Cor.. xn, 27). Venit itaque Filius bominis sal-

non morietur, et ignis non exstinguetur {Isa., lxvi, vum facere quod perierat (Luc., xix, 10;, » omnes
24). >' scilicet : « Quia sicut in Adam omnes moriuntur,
206. Slridor quoquo denlium prodit indignautis ita et in Cbristo omnes vivificabuutur I Cor , xv,

affectum, eo quod sero unumqucmque jiainiteat, 22). »

sero ingemiscat, sero irascatur sibi, quod tam per- 210. Dives igitur pastor cujus omnes nos cente-
vicaci improbitatc deliquerit. sima 1462 I'ortio sumus. Habet Augelorum
(Cap. XV. — Vers. 4.) Quis ex vobis, inquit, homo baltct Arcbangeiorum, Dominalionum, Potestatum,
qui hnbet cenlum oves, et si erraverit una ex illis, Tiironoruin , aliorumquc innumerabiles greges,
nonne dimittit nonar/inta novem in deserto, et ibit ad (juos in moiitibus dercii(piit. Qui quoniam sunt
ilkm qux erravit? ralionabiles, non immerito hominum redemptione
207. Didiccras in superioribus ablegare negli- lu'tantur. Quanquam hoc quoque proflciatad incen-
gcntiam, vitare arrogantiam, dcvotionem sumere, tiva prol)ilalis, si unusquisque conversionem suam

sfficuiaribus occupationibus non tenoi'i , caduca gratam foru crcdat cd^tibus angelorum, quorum
non pricferre perpetuis ; scd quia fragilitas bu- aut ain^clare patrocinium, aut vereri debet ofTen-
mana firmum ncquit in tanlo sa^culi lubrico tencre i» sam. Et tu igitur esto angelis laetitiaj, gaudeant de
vestigium, ctiam adversus errorem remedia tibi reditu tuo.
honus medicus demonstravit, spcm venia". jndex 211. Non otiosura etiam quod mulier illa dra-
miscricors non negavit, Itaque non otiose sanctus cbma la-tHtnr inventa. >'on mediocris baec dracbma
Lucas (vers. 8 et seq.) ex ordine tres parabolas est, in qua principis est Ogura. Et ideo imago
posuit, ovis quse perierat, et inventa est; drachma' regis, census Ecclesioe est. Oves sumus, oremus ut

quaj perierat, et inventa est; lilii qui erat mor- super aquam refectionis nos coUocare dignetur.
luus, et rcvixit; ut Iriplici remedio provocati, vul- Ovcs, inquam, sumus, petamus pascua : dracbmae
luira nostra curemus; spartum enim triplex non snmus, habcamus pretium : filii sumus, festinemus
lorrumpetur. ad Patrem.
208. Qui sunt isti, paler, pastor, mulier? Nonne 212. Nec vereamur quia acccptum spirilalis

Dcus Pater, Cbristus pastor, mulier Ecclesia? patrimonium dignitatis terrenis prodegimus volup-
(.ihristus tc suo cor[iore vcbit, qui tua in se pec- talibus, quod Pater in Hlios quem habebat, the-
rata suscejtit, quairit Ecclesia, rccipit Palcr. Quasi saurum contiilit. Fidci census nunquam exinani-
pastor revehit, ([uasi inatcr inquirit, quasi pater/-.tur: licet totum dederit, totum babel, quia quod
c
vestit. Prinia misericordia , secunda sulFragatio, donavit, non amitlit. Nec vereare, ne te non re-
tertia rcconciliatio. Singula singulis quadraut : cipiat (33) : « Non enim delectatur Deus perditione
redemptor subvenit, Ecclesia suffragatur, auclor vivorum [Sap., i, 13); » etiam occurrens venienti
rcconciliatur. Eadem divini operis inisericordia tibi cadet supra collum : Dominus lenim^ erigit
«

sed divcrsa pro meritis nostris gralia. Ovis a pas- allisos [Psal. cxlv, 8). » Osculum dabit quod est
tore lassa revocatur : dracbma qu£P perierat, inve- pignus pietatis el amoris. Stolam, annulum, cal-
nitur, ad patrem Hlius suis vestigiis i'edit, et plcna cearaenta proferri jubebit. Tu adhuc injuriam me-
londcninati erroris regrcditur poenitentia. Unde tuis, ille restituit dignitatem (34) : tu supplicium
l'ono scriptum est : « Ilomines et jumenta salvos vcreris, illc osculum defert : tu convicium times,
icies, Uomine (Psal. xxxv, 7). » Qua' sunt ista adornat ille convivium. Sed jam ipsam parabolam
jumenta? Dixit propbela : « Semen Israel in semen discutiamus.
hominum, et Juda in semen animalium (Jcrem., (Vers. 11, 12.) Homo quidam habuit duos filios.

XXXI, 27). » Itaquc Israel quasi bouio salvatur, cl dixil illi adolesccntior : Da mihi portionem sub-
quasi ovis Juda colligitur. Malo crgo filius csse, slantia:.

quam ovis; ovis enim a pastore repetitur, a patrej) quod divinum patrimonium petenli-
213. Vides
filius bonoratur. bus datur. Nec putes culpam patris, quod adoles-
209. Gaudeamus igitur, quoniam ovis illa quai centiori dedit : uulla Dei regno infirma aetas, nec
pericrat in Adam , levatur in Cbristo. Humcri fides pravatur annis. Ipse corte so jndicavit ido-
Christi , crucis bracbia sunl. Ulic peccata inoa neum qui poposcit. .\lquo utinani non recessisset
deposui, in illa patibuli nobilis cervice requicvi. a patro , impodimcntum nescissot .Tctatis : sed
Ovis illa gencre non specie « Omnes
est una, : posteaquam domum patriam derelinquens peregre
enim nnum corpus sumus, scd multa mcmbra profectus est, coepit egere (3o\ Merito ergo prode-
(1 Cor., X, 17) ; » ct idco scriptuin est : « Vos (aulem) git patrimonium, qui recessit ab Ecclesia. Postea-
corpus estis Cbristi, ot membra ex mombris ejus quam domum, inquit, patriam dcrelinquens.

I(a mss.
(33) nc edi(. oranes, excep(a Rom.; latis terrenis prod^gerit r^oluptatibus, ne t« non reci-
ha3c enim (o(um locuni invertK in hunc modum : piat.
Nci- vercamur quod Pater \n Filium quem habebat, (3i) Mss. aliqpiot, errantem ille restituel digni-
Ihesnurum cnnlHlil. Fidei enim sensus nec ve- tati.
reare quia acccplum spirilalis patrimonium digni- (3o) Cixpit egere, deest in omnibus mss. Sed
1847 S. AMBROSII 1848

(Vers. 13.) Peregre profectus est m regionem lon- ^esl{Philipp., iii, 19).Qiiisautemaplior"hujusceinodi
ginquam. bominibus cibus, quam is qui siliquae modo intus
214. Quid enim longinquius quam a se rccedere, inanis, foris mollis esl; quo corpus non reficitur,

nec rcgionibus, sed nioribus separavi, studiis dis- sed implelur, ut sit magis oneri, quam usui?
cretum esse, non terris, et quasi inlerfuso luxuriae 218. Sunt qui porcos accipiant pro gregibus dae-
saicularis aestu, divortia liabere factorum (36)? monum,siliquaspro exili virtute inanium hominum
Etenim qui se a Cbristo separat, exsui est patrioe, (37), sermonumqne jactantia, qui nihil prodesse
Civisest niundi. « Sed nos non sumus advenae atque possunt, inani quadam philosophiaj seductione et
peregrini, sed cives sunius sanctorum, et domestici quodam sonoro facundia; plausu pompam magis
Dei {Ephes., ii, 19); » qui enim eramus longe, facti quara utilitatcm aliquam demonstrantes. Sed hssc

sumus prope in sanguine Christi {Ibid., 13). Non diuturna oblectamenta esse non possunt; et ideo,
invideamus de longinqua regione remeantibus; Ncmo illi dabut erat euim in regione ilhus,
219. ;

quia et nos fuimus in regione longinqua, sicut Isaias qui neminem habet, quia eos qui sunt, non habet.
docet dicens :
1463 " Q"' sedebant in regione Omnes quippe gentes nihilo aistimantur (Isa., xl,
unibrte mortis, lux orta est illis {Isa., ix, 2). » Regio 15); sohis aatem Deus est qui vivihcat mortuos,
ergo longinqua, umbra est mortis; nos autem, qui- B « Et vocat quse non sunt, tanquam quai sunt
bus spirilus aute faciem Christus est Dominus, in {Rom., iv, 17). »

umbra vivimus Christi. Et ideo dicit Ecclesia : « In (Vers, 17.) la se nutem reversus dixit : Quantis
umbra ejus concupivi, et sedi {Cant., n, 3). » Ille panibus mercenarii patris mei abundant
igitur vivendo luxuriose consumpsit omnia orna- 220. Hene in sc reverlitur, qui a se recessit. Ete-
menta naturae. Undc tu qui accepisti imaginem Dei, nim qui ad Dominum ragreditur, se sibi reddit;
qui habes simihtudinem ejus, noli eam irrationabili 1464 ^^ l^^i recedit a Christo, se sibi abdicat.

foeditate consumere. Opus Dei es, noli ligno dicere : Mercenarii autem qui sunt, nisi qui ad mercedem
« Paler meus es tu {Jerem., ii, 27); » ne accipias serviunt, qui sunt ex Israel, non id quod bonum
simililudinem ligni, quia scriptum est : « Similes est probitatis studio persequentes, nec virtutis gra-
fiant illis, qui faciunt ea {Psal. cxiii, S). » tia, sed utilitatis studio provocati? At vero iilius

(Vers. 14.) Facta est fames per regionem illam. qui habet Spiritus sancti pignus in corde, saecularis
215. Fames non epularum, sed bonorum operum mercedis lucella non quaerit, quibus serviat. Haere-
atquft virtutum, quaj sunt miserabiliora jejunia. dcs (38) sunt etiam mercenarii qui conducuntur ad
Etenim qui recedit a verbo Dei, esurit : « Quia non p vineam. Bonus mercenarius Petrus, Joannes, Jaco
1 • • 1 1 • • 1 T-. • '-' 1 •! T •, tr . o . •

in solo pane vivit homo, sed in omni verbo Dei bus, quibus dicilur « Venite, et faciam vos pisca-
:

{Matth., IV, 4). » Qui recedit a fonte, sitit ;

qui rece- tores hominum {Mutth., iv, 19). » Isti non siliquis,

dit a thesauro, eget; qui recedit a sapientia, hebe- sed panibus abundant. Denique collegerunt frag-
tatur; qui rccedit a virtute, dissolvitur. Merito ergo mentorum cophinos duodccim {Matth., xiv, 20).
iste egere ccepit, quia thesauros sapientiae et scien- Domine Jesu, si nobis auferas siliquas, et panes
liai Dei divitiarumque coeleslium altitudinem dere- tribuas Tu enim dispcnsalor in dorao es Patris.
!

liquit. Egere ergo ideo coepil, et famem pati, quia si nos quoque mercenarios digneris conducere,
nihil prodigaj satis est voluptati. Semper famem licet sero venientes! Nara et undecima conducis
patitur sui, qui alimentis perpetuis nescit impleri. hora , et aequalem dignaris mercedem solvere,

(Vers. lo.) Abiit itaque, et adhsesit iinicivium. aequalem mercedem vitoe, non gloriae {Matth., xx,

216. Qui enim haeret, in laqueo est. Et videtur 0, 7); neque enira oranibus reposita est corona jus-

civis iste princeps esse istius mundi. Denique ad titiae, sed ei qui potest dicere : « Certamen bonum
villam ejus miltitur quam emit, qui excusat a certavi (II Tim., iv, 7). »

regno. Et pascit porcos, ilios utique in quos petit Quod ideo non prsetermittendum arbitratns
221.
diaholus introire, quos pra^.cipitat in raare istiusDsum, quia scio quosdam dicere quod ad morlem
mundi, in sordibus ac fetore viventes. sibi lavacri gratiam (39), vel pcenitentiam reservent.
(Vers. 16.) Et cupiebat, inquit, siliquis implere Primum qui scis an nocte proxima tua a te anima
ventrem suum. reposcatur? Deinde cur putas otioso tibi omnia
Neque enim alia cura est luxuriosis, nisi
217. posse deferri? Pone unam graliam, unam esse mer-
ut ventrem suum impleant, quorum Deus venter ccdem; diversum tamen bravium victoriae est, ad

cum in omnibus edit. habealur, eoque dempto sen-
sus quasi suspensus remaneat, ideo illud non puta-
vimus loco movendum. Qiiibus tamen poliores hic
videbunlur mss. subinlelligere poter.mt, iwpedi-
menlum sensH nslalis, vel quid simile nisi pro dere-
linquens mnlis cum reccntioribus quibusdam mss.
legere, dercllquit.
(36) Rom. edit. sola, divortia
(37) Mss. plerique, Sunt
verba significent, porcns, etc. Alii et omnes edit.
Siint qui porcos, etc. Melius ; voces enim quae in his
omitluntur, plane redolent interpolationem, ipsaeque
in textum e margine ab imperito scriptore transferri
facile potuerunt.
(.38) Ila sex mss. melioris nolae. Alii, et omnes
; edit., lucella (Amerb. et pauci mss., buccellam) non
quxrit, quia jus servat hseredis. Minus commode, ut
lectorum nemo diffitebilur.
habere sandorum. (39) Frequens ac familiaris fuit ea querela sanclis
qui siliquas sxcularia Patribus, quse ulinam nostra setale in poenitentia
multo justiorem locum non inveniret!
 1849 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. VII. 1850

Paulus extendit, qui post mer- Et ideo discamus quali Pater obsecratione
quod se noii fruslra
^ rogatur.
cedem gratiae, bravium tamen ut coinprchenderet sit ambiendus. Pnter , inquit. Quam niisericors,

sequcbatur (Philipp., iii, 14); quia sciebat etsi par quam pius, qui nec offensus patrium dedignatur
esset merces graliae, palmam tamen esse paucorum. nomen audire!
222. Et quoniain in vineam Domini venimus, non (Vers. I8.j Pater, inquit, peccavi in ccelum et

vacui recedainus : juvat enim fructus legerc, mer- coram tr.

cenarios ejus vidcre. (Juid enim sibi vult quod una 22y. Haic est prima confessio apud auctorem, na-
die diversis horis conducuntur operarii {Miilth., xx, turae, praesulem misericordiae, arbitrum culpac. Sed
1-6), nisi « quia milie anni in oculis Domini, sicut etsi Deus novit omnia, vocem tamen tuae confes-
dies hesterna qiiai praiteriit, el hora in nocte {Psfd. sionis exspectat (41). « Ore enim confessio tit ad
Lxxxix, 4)? Qua; est nox, nisi qua^ pra?cessit, ut salutcm (Rom., x, 10);» quia allevat pondus erio-
dies appropinquaret? Et bene " hora in nocte, quia ris, quisquis ipse se onerat, et accusationis excludit
mille anni siout dies una (II Pet., iii, 8). » Novit vim invidiam, qui accusatorem praevenit contitendo :

diei hujus ille qui dixit : « Jesus Christus heri et " Justus enim in primordio sermonis accusator est
hodie, ipse est et in saicula (llebr., xni, 8). » Scivit sui [Prov., xvm, 17). » Frustra autem vclis occul-
et ille diem csse mullipiicem, qui scripsit : « Hicl> tare, qucm nihil fallat; et sine periculo prodas,
dies generalionis (40j coili el lcrrae, cum facta sunt; quod scias esse jam cognitum. Confitere magis ut
qiia die fecit Deus coeluin et terram, et omne viride interveniat pro te Christus quem advocatum habe-
agri (Gen., ii, 4). » Cum enim supra septeni descrip- mus apud Patrem ; roget pro te Ecclesia, et illa-
sisset dies, postca uno die omnia facta complexus crymet populus. Nec vereare ne non impetres.
cst, toliim inundi tcmpiis ostcndens in conspectu Advocalus spondet veniam, patronus promittit gra-
Domini tanqiiam diem unum, eo qiiod ex in- tiam, j-econcilialionem tibi patcrna! pictatis polli-
composilis atqiic tcncbrosis forma islius mundi, celur assertor. Crede, quia (42) veritas est; ac-
divini operis claritatc processerit. Ergo si dies quiesce, quia virtus est. Habot causam ut pro tc
totum tempus est mundi, habet utique etiam interveniat, ne pro te gratis mortuus sit. Habet
in sajculis lioras suas : aut ipsa saecula hora^ sunt. causam ignoscendi Pater, quia quod vult Filius, vult

Horae autcm dici diiodccim sunt; uiidc bene in et Pater.

mysterio dics Christus, ciijus apostoli diiodecim, qui te. Non
226. (Vers. 18.) Pecrnri in coelum et coram
coelesti lumine dislinctis in se gratiae vicibus reful- utique elementum exprimitur, sed peccato anim?e
serunt. coelestia signilicantur dona Spiritus imminula; vel
p
223. Venit crgo patcrfamilias et prima hora con- quia ab illiiis grcmio matris Jerusalem quae in coelo

duxit o|ierarios, fortassis cos qui a principio miindi cst, non oportuit deviari.
usque ad diluviiim jusli esse meruerunt, 1465 (Vers. 19.) J'(/)i non sum diQnus vociri filius tuus.

de quibus ait : « Et locutus sum ad vos ante luccm; 227. Dejcclus eniin se cxaltare non debet, ut

et misi ad vos servos meos proplielas ante hiccm merito suae possit humilitatis atlolli.

(Jerem., vii, 25). » Tertia post diluvium incipit, Noc (Ibid.) Fac me sicut unum mercenariorum tuo-
Cffiterorumquc tempora comprehcndcns, qui quasi riim.

boni operarii in vineam destinantur; ideo qiiasi in 228. Novit esse distantiam inter tilios, amicos,
prandio inebriatus est Noe. Sexta et reUqua^ .Abrahae, 1 466 mercenarios et servos ; filius per lavacrum,
Isaac, et Jacob palriarcharum nierita distinguuut. amicus per virtulem, mercenarius per laborem, ser-

INona,
inclinanto jam sax-nlo, et tanquam pallc- vus pcr timorcm. Sed etiam ex servis et mercenariis
scente hice virtulis, lcx ct prophetae dccoloies mo- fiunt amici. jiixla quod scriptum est : « Vos amici
res hominum nolavcrunl. Undccimam , el quod mei cstis, si fcceritis quae ego praecipio vobis; jam
-nperest diei, sacer producit adventus. Unde et non dico vos servos {Joan., xv, 14, 15). »
|ipse in Evangeiio dicit : « Ambulate dum lumcn D 229. Haec apud se dixit; sed non satis est dicere,
liabetis {Joan., xii, 3,i). » nisi ad patrem venias. Ubi illum requiras, ubi
2"2i. Sed jam rcdeamus ad Putrem : lioot non invenias? Exsurge primo, hoc est, qui sedens aute
vcrear ne islius pcpnitcnliam gcivnlis exemplo diu dormiebas. Et ideo dicit Aposloliis : . Surge qui
ibfuisscvideamur (nunquam cnim abfuimus, qui dormis, et exsurge a mortuis (Ephes., v, 14). » Ini-
crsabamur in vinca, in qua si ct isto mansisset, quitas in talento plumbeo sedet. Moysi dicitur :

lon reccssisset a Palro), cavondum tamen est, ne » Tu autoin hic sta {Deut., v. 31). » Slanles elegit
los ei rcconciliationis faciamus moram, quam non Christus. Exsurgo orpo, curre ad Ecclesiam; hic est
ecit Paler. Facilc rcconciliatur. qiiando impense Paler, hic ost Filius, hic ost Spiritus sanctus.

'40) Rom. edit. ox LXX interp., Hic liber generatio- qnod infra dicitur, Confitere magis. ut... rogel pro te
tis, etc. Ecclesia. et illacnjmel populiis. Haec namque non
(41) Haec verba intclligenda esse do en confes- mentalem. sod exleriorom .no verbalem confessio-
lione, qnam n peccntoribus sivo publice, sive se- nem nportissime sifjnificant.
rolo Ecolesinp ministris liori oportet, indo probatur, (4-2) Mss. non pauoi noc infimap auctoritatis.
,

uo(i CM ponitur post priraam, qnne soH Deo lit con- rrconcHiotionem, tibi palerna pietas pollicetur asser- :

^'ssionoui. Hinc antoni validissirae confirmatur, tori crede, quia, etc.

 1851 S. AMBROSII 1852

230. (Vers. 20, 21.) Occurrit Ubi, qui audit te \ lum, quo cordib iateriora, factorumque nostrorum
intra mentis secreta tractantem. Et cum adhuc ministeria signantur. Ergo signati sumus, sicut
longe sis, videt et accurrit. Videt in pcctore tuo, et legimus : « Credentes , inquit , signali estis

accurrit ne quis inipediat, complectitur quoque in : Spiritu sancto (Ephcs., i, 13). » Bene autem car-
occursu praescientia (43) esl, in complexu clemen- nem viluli, quia sacerdotalis est victima, qua; pro
tia, el quasi quidam patrii amoris affectus. Supra peccalis fiebal.
colium cadit, ut jacentem erigat, et oneratum pec- 233. (Vers. 23.) Epulanlera palrem inducit filius

catis, atque in terrena deflexum reflectat ad coeluni, (46) ; ut ostenderet quoniam paternus cibus esl

in quo suum quaerat auctorem. Cadit in collum salus nostra, et Patris gaudium noslrorum redeuip-
tuum Christus, ut cervicem jugo e.\uat servitutis, tio pcccatorum est. El hic quidem si ad Patrem
et collo tuo jugum suave suspendat. Nonne libi referas, quia hoslia pro peccatis Filius est, delec-
videLur excidisse in collum Joannis, quando erat tatur Pater reditu pcccatoris : supra delectatur
Joannes in sinu Jesu, cervice recumbens reflexa? Filius, inventa ove; ul scias quia una est Patris
El ideo Verbum apud Deum vidit; quia erectus est et Filii delectatio, una operalio in Ecclesise funda-

ad supcrna. Cadit in collum, cum dicit : « Venite mento. Laetatur aulem paler;
ad me, qui laboratis... et ego vos reficiam; tollite B (Vers. 24.) Quia filius perierat el inventus est :

jugum meura super vos [Matth., xi, 28, 29). » Cadit mortuus fuerat, et revixit.

ei'go hoc modo, si convertaris. 234. Ille perit qui fuit ; non enim potest perire
23f. (Vers. 22.) Et jubcl proferri stolara, annu- qui non fuit. Itaque gentes non sunt, Christianus
lum, calceamenta. Stola amictus est sapientiaj, quo est, juxta quod supra dictum est : « Quia elegit

nuda corporis apostoli tegunt, eo quod se unus- Deus quae non sunt; ut quae sunt, destrueret
quisque convolvat; et ideo stolam accipiunt, ut cor- (I Cor., I, 28). » Potest tamen et hic in uno accipi
poris infirmitalem sapientiae spiritalis virtute con- species generis humani. Fuit Adam, et in illo fui-

vestiant. De Sapientia enim dictum est « Lavabit : mus omnes. Periit Adam, et in illo omnes perie-

in vino stolam suam [Gen., lxix, H). » Ergo stola runt [Cf. August. lib. i cont. Jul. Pelag., cap. 3).

spirituale indumentum est et vestimenlum nup- Homo igitur et in illo homine qui perierat, refor-
tiale. Annulus quid est aliud, nisi sincerse fidei matur; et ille ad similitudinem Dei factus et

signaculum, et expressio veritatis? Calceamentum imaginem divina patientia et magnanimitate repa-

autem Evangelii praedicatio est; et ideo accepit ratur. Quid est ergo : « Elegit Deus quae uoo
sapientiam primam. Est enira et aliud myslerium sunt; ut qua; sunt, destrueret (I Cor., i, 28)? »

quod nescit, nisi qui accepit dictorum suorum fac- Id est, elegit populum gentium qui non erat, ut

torumque signaculum, et quoddam munimentum deslrueret populum Judaeorum.

(44) bonae intentionis et cursus; necubi offendat ad 235. Potest et de agente poeniteutiam dictuni
lapidem pedem suum, et supplanlatus a diabolo videri; quianon moritur, nisi qui aliquando vixit.
Dominicae prsedicationis officium derelinquat. Hasc EL ideo gentes non moriuntur, sed mortuae sunt;
est praeparatio Evangelii (43), ad coelestium cursum etenim qui in Christum non credidit, semper est
dirigens praeparatos; ut non in carne ambulemus, mortuus. Et gentes quidem cum crediderint, per
sed in spiritu. gratiam vivificantur; qui vero lapsus fuerit, per
232. (Vers. 23.) Occiditur et vilulus saginatus, poenitentiam reviviscit.
ut carnem Domini spirituali opimam virtute per 236. Sequitur locus, ut remittendis post pceni-
gratiam sacramenti mysteriorum consortio restitu- tentiam debeamus favere peccatis; ne dum veniae

tus epuletur. Nemo enim nisi qui timuerit Deum alterius invidemus, ipsi eam non mereamur a Do-
{quod est initium sapientise), nisi signaculum spiri- mino. Quis enim tu es qui Domino contradicas,
tuale 1467 v^l custodierit vel receperit, nisi ne cui velit, culpam relaxet; cura tu cui volueris,
Dominum praedicaverit, sacramentis debet interesse
D ignoscas? Vult rogari, vult obsecrari. Si omnium
coelestibus. Qui aulem annulum habet, et Patrem justitia, ubi Dei gratia? Quis tu es, qui invideas
habet, et FiUum, et Spiritum sanctum; quia sig- Deo?
navit nos Deus, cujus imago Christus : et dedit 237. (Vers, 25, 27.) Et ideo notatur hic frater,
pignus Spiritum in cordibus nostris, ul sciamus usque adeo ut de villa venire dicatur, hoc est,

hoc annuli istius qui in manu datur, esse signacu- terrenis operibus occupatus, ignorans qute sunt

(43) Ita mss. octo optimae notae. Alii vero et edit., ristise sermo est, de quo dedita opera saepenumero
in occursu prsesentia [Era. et Gill. in margine, prx- obscure ac perplexe Patres locutos nemo nescit.
scientia), esl m
complexu clementia. Et quasi quodam Expende etiam numerum sequentem.
palrii amoris affeclu supra collum cadit. (45) Sic plures potioresque mss. atque edit. Era.
et

(4i) Omnes cum

parte mss., Est enim el alia
edit. Gill. in margine. Alii mss. ac edit. omnes in cor-
qu3e mysterium quse accepit dictorum... et
nescit , pore, prxdicatio Evangelii.
quoddam monumentum, etc. Alii mss. in quibus anti- (46) Pauci mss. ac Gill. in margine, Epulanle palre
quissimi sunt, magis scite praeferunt ut in textu. inducilur (ilius. Idem in corp. cum reliquis mss. al-

Etsi vero ea lectio sensum non contineat salis expe- que omnibus edit., Epulantem patrem inducit filius :

ditum, nullum tamen in hoc videmus locum admira- nisi quod Rom. vocem filius amandavit.
tionis hic enim dubio procul de sacramento Eucha-
;
 1853 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. VII. 1854

Spiritus Dei : \d deniqiie nunquam pro se vel ^ legem servabat in litteris. Impins, qni accusabat
hsedum queiatur of;cisum ; non enim pro invidia, fratrcm quod cum meretricibus paternam substan-
sed pro venia 14:68 'i^undi agnus est immolatus. tiam prodegisset, cum debuerit advertere quia sibi

Invidus haedum quaerit : innocens agnum pro se dictum est : « Meretrices et publicani praecedunt
desiderat immolari. Ideo et senior dicitur; eo quod vos in regnum coilorum (Matth., xxi, 3i). »
cito aliquis per invidiam consenescat. Ideo et foris 241. (Vers. 28.) Stat autem foris, nec excluditur;
stat; eo quod malevolentia eum aniini livcntis sed non ingreditur, ignorans voluntatem Dei de
exciudat. Ideo chorum et symphoniam audire non vocatione gentium, jam factus ex filio
servus
potest, hoc est, non illa Iheatralis incentiva luxu- servus enim nescit quid dominus agat (Joun., xv,
ri», nec aulicorum concentns sonorum (47), sed \o). Ubi cognovit, invidet; et torquelur Ecclesiae
plebis concordiam concinentis, qna* de peccatore bonis, et foris stat. Foris enim Israel audit chorum
servato dulcem resullet luititia; suavitatem. et symphoniam ; sed irascitur quia hic concinit
238. Constitue raihi aliquem ex his qui sibi justi plebis gratia, et consona populi jubilatio. Sed
vidcntur, qui trabem in oculo suo non vident, et 1469 bonus pater eliam hunc salvare cupiebat,
alieni festucam vitii ferre non possunt. Quomodo dicens :

indignatur, quando alicui peccatum fatenti, et diu 1> (Vers. 31.)Fi7t, tu semper mecum fuisti.

indulgentiam deploraiiti venia relaxatur? Quomodo 242. Vel quasi Juda^us in lege, vel quasi justus
aures symphoniam populi spiritualem ferre
ejus in conimunionc; et es, si desinas invidere.

non possunt? Haec est enim symphonia, quando (Ibid.) El omnia mea tua sunt.
concinit in Ecclesia diversorum actuum atque vir- 243. Vel Judaeus sacraraenta veteris Testamenti,
lutum (48), velut variarum chordarum indiscrcta vel baptizatus etiam novi possidens.
concordia, psalmus respondetur, amen dicitur. Ha!c (Cap. .\VI. — Vers. 13.) Nemo servus potest duobus
est symphonia quain scivit et Paulus; et ideo ait : dominis scrvire.
« Psallam spiritu, psallam et raente (I Cor., xiv, 244. Quia non duo, sed unus est dominus. Nam
15). » Haec de parabola praescnti putavimus esse etsi sunt qui mammonae serviant, tamen non ilie

tractanda. novit aliqua jura dominatus; sed ipsi sibi jugum

230. Nec invidemus si quis duos fratres istos servitutis imponunt; neque enim justa potestas,
veUt referre ad populos duos; ut sit adoiescentior sed injusta cst servitus (liO). Et ideo ait

populus ex gentibus tanquam Israel , cui fratcr (Vers. 9.) Facite vobis amicos de iniquo mammona.
major beneficium paternaj benedictionis invidit. ^ 245. Ut largiendo pauperibus, angelorum nobis
Quod facicbant Juda^i, cum quercrcntur quia Chris cocteronimquc sanctorum gratiam comparemus.
lus cum gcntibiis epularetur; et ideo lio^diun, inali Nec reprehcnditur villicus, in quo discimus non
odoris sacrilicium i'equisierunt. Judaeus haedum re- ipsi esse domini, sed potius alienarum villici facul-

quirit, Christianus agnum ; et ideo illis Barabbas tatum. Et ideo licel peccaverit, tameu quia sibi in

iolvitur, nobis agnus immolatur. Unde apud illos posterum ex indulgentia domini quaesivit auxilia,
fetor est criminum, apud nos remissio peccatoruin, Pulchre autem iniquum
praidicatur. mammona
dulcis in spe, suavis in fructu. Qui hoedum quairil, dixit; quia variis divitiaium illecebris nostros
exspeclat Antichristum; Christus enim boni odoris avaritia tentabat aflectus (51), ut velimus Servire
est victima [Ephes., v, 2). divitiis. Unde ait :

240. Quori (49) etiani in hsedo videtur, quia (Vers. 12.) Si in alieno fideles non fuistis. quod
.ludaM ritiim veteris sacrilicii perdiderunt : vel quia veslrum est, quis dabit vohis?
luillius sanguis his profuit, sicut Chrisli sanguis 246. Alienienobisdivitiajsunt.quiaprfeter 1470
Kcclesi* non enim rediinere eos sanguis potuit
; naturani sunt ; neque nobiscura nascuntur, neque
pro|ihetarum. Impudens autem et similis illius nobiscura Iranseunt : Christus aulem noster est.
Pharisa?! justificantis se arroganti prece, qui puta-D quia vita est (52). Deniquc « In sua propria venit, et
bat quod niinquam priuterierit mandatum Dei, quia sui eum non receperuut [Joan., i, II). » Ergo nemo

(17) Rom. hoc esl, non plebis concordiam

edit., in peccatores resipiscentes crudelitas pcrslringi vi-
concinentis, qux de
peccalore salvato dulcem resul- deatur.
tet Ixlilix sunvitalem ; sed Iheatralis illa incenliva (40) Mss. aliquot cum edit. Gill. in marg. ac Rom.
luxuriw, vel aulicorum concenlus sonoruvi. Non salis in textu, Qux res. Reliqui cod. atque edit., Quxri,
cominodo ; liujus namque loci idcm sonsus est, ac quod utcunque explicari potesl si subinlelligatur ,

silegerclur Non potest audire chorum et symplio-

: Chrislus, quie vox proxime ante exhibetur. Attamen
ninm, quia chorus el symphonia non siguilicant rectius scribi putamus Qucri ; ut significetur se -

fomilem atqne incentiva luxuriffi, sed concordiam nior tilius dum hiedi non occisi mentiouem facit,
plebis, eto. Porro per vocos aulicorum sonorum, non mystice quiritari, quod ritus veleris sacrificii perie-
vidoiitur inlelligendi soni, qui tiunt in nulis, hoc rit, elc.
"st, in regum palatiis; sed potius ita dici ano twv (riO) Edit. quaedam
Paris., injusta poleslas. sed
luXwv, a tibiis seu tistulis. jusla Prcepostere.
est servilus.
(48)mss. soplem probntioris notre. Alii vero
Itn (ol) Rom. odit., nos avarilix tenlal a/feclus.
'H diversarum .vtatum alque rirtutum
edit. , ;bi) Mss. uon pnuci, uec inferioris nolae, quia vta
itrumquo non mnle. At observandum obiter nou csl.
pauci hic dici ab Ambrosio, quibus Novatianorum
1855 S. AMBROSII 1856

dabit quod vestrum est; qnia vestrum non credi- ^^ non est? Sed et Pater Dominus, quia « Verbo Do-
distis, vestrum non recepislis. mini cceli firmati sunt {Psal. xxxii, 6); » et Filius

2i7. Argui igitur videntur Judaji et fraudis et Deus « quia est super omnes Deus benedictus in

avaritise. Et ideo qui in facultalibus fideles non saecula (ftom., ix, 5). » Quomodo ergo ncrao potest
fuerunt, quas cura alienas scirent (communem duobus dominis servire? Unus enirn Dominus, quia
enim ad usum fructus terrarum a Domino Deo unus Deus denique « Doininum Deum tuum ado-
;

datus est omnibus), debuerunt utique participarc rabis, et illi soli servies (Matlh., iv, 10). » Unde cla-

pauperibus : nec Christum accipere meruerunt, ret unum Patris et Filii esse dominatum. Unus
quem Zacchajus ut acquireret, dimidiam partem autera est, si nou dividatur; sed totus in Patre,
bonorum suorum obtnht [Luc, xi.v, 8). totus in Filio sit. Itaque quia unius deitatis (53)
248. Ergo non serviamus alienis, quia nullum atque dominatus asserimus Trinitatem, unum
dominum debemus scire nisi Christum Unus : « Deum, et unum Dominum contilemur. Qui autem
enim Deus Pater, ex quo omnia, et nos in ipso; et aliain Patris, aliam Filii, aliam Spiritus memorant
unus Dominus Jesus, per quem omnia (I Cor., vni. potestatem, plures deos, et plures dominos in Ec-
6). » Quid ergo, Pater Dominus, aut Filius Deus D clesiam gentilis vitio erroris inducunt.

(33) Mss. aliquot probatae manus, qui unam esae deitalis, etc.

LIBER OCTAVUS.

(Vers. 16.) Lex et prophetse usque ud Joannem. gium; neque enim Christianae gentilibus Dei judi-
i. Non qaia lex defecit sed quia incipit Evan- cio copulantur, cum lex prohibeat.

gelii praedicatio; videntur enim minora compleri, 3. Sed occurritillud quod ait Salomon : « Doraum
cum potiora succedunt. Et ideo vim faciamus regno el substantiam patres partiuntur filiis (55) : a Deo
coelorum autem praeparabitur viro uxor (Prov., xix, 14). »
; omnis enim qui vim facit, vehementi stu-
dio properat, non torpenti lentescit alfectu. Est ergo
Quod qui in Graico legit, non putat esse contra-
Q rium. Bene enim dixit Graecus a.p\L6<yemi; harmo-
fidei violentia religiosa, segnitia criminosa. Eex
multa secundum naturam statuit (54); ut naturali-
nia enim convenieiis et apta rerum omnium dicilur
bus indulgentior desideriis ad juslitia; studium nos commissa connexio. Harmonia est cum listulae or-
vocaret; Christus naturam incidit, quia naturales gani per ordinem copulatae, legitimae tenent gra-

quoque ampulat voluptates; et ideo vim faciamus tiam cantilenae chorJarumque aptus servat ordo
,

natura;, ut non ad terrena demergat, sed ad su- concordiam. Itaque non habent harmoniam suam

perna se subrigat. nuptiae, 1471

qnando christiano viro gentilis
mulier non legitime copulatur. Ergo ubi nuptiae,
(Vers. 18.) Omnis qui dimittit vxorem suam et
harmonia; ubiharmonia, Deus jungit. Ubi harmo-
ducit alteram, mcechatur; et qui dimissam a viro nia non est, pugna atque dissensio est; quae non est
ducit moichatur.
a Deo, quia « Deus charitas est (I Joati., iv, 8). »

2. Prius dicendum arbitror de lege conjugii, 4. NoJi ergo uxorem dimittere, ne Deum luae co-

ut postea de prohibendo divortio disputemus. Etenim si alienos, multo

pulae diftitearis auctorem.
Quidam enim putant omne conjugium a Deo esse, magis uxoris debes tolerare et emendare mores.
maxime quia scriptum est « Quae Deus con- D : Audi quid dixerit Dominus « Qui dimittit mulie- :

junxit, homo non separet (Matth., xix, 6). » Ergo si rem, facit eam moechari (Matth., v, 32). » Etenim
omne conjugium a Deo est, omne coiijugium non cui non licet, vivente viro, mutare conjugium, po-
Et quomodo Apostolus
licet solvi. dixit : « Quod si test obrepere libido peccandi. Itaque qui auctor er-

infidelis discedit, discedat (I Cor., vii, 15)? » In quo roris, etiam reus culpae est. Quod cum parvulis feta
et mirabiiiter noluit apud Christianos causam resi- dimittitur? Quod titubanti vestigio grandaeva detru-
dere divortii, et ostendit non a Deo omne conju- ditur? Durus, si excludas parentem, pignora te-

(84) Statuit, deest in cunctis edit. et compluribus ant. edit. ac mss. omnium hic el infra exhibentium,
mss., sed tamen in septem reperitur. prseparabitur, consensus facit, ut credamus Ambro-
(iifi) Mss. bene multi ac probatse notse, patris par- sium legisse ap[j,6a£Tat. Quippe insolens non est, ut
tiuntur fiiii. Melius tamen alii cum omnibus edit., futura media sumantur in passiva significatione.
patres parliunlur filiis : LXX
enim constanter prse- Adverte autem quam improbaverit Doclor noster
ferunt, jj.£pt^o\jai TraTEps; Tratcri. Quod autem in hoc initum inter personas cultu dispares conjugium :

ipso loco Rom. edit. reposuit, prsaparatur, auctorita- qua de re videsis notam in psalm. cxviii, serm. 20.
tem quidem secuta est LXX, ubi sicut et In vet. num. 48, et in epist, ad Vigil.
Amb. edit. constanter habetur, ap\t.6ltxa.i : attamen
<8o7 KXPOSiriONJS IN LIJCAM LIH. VIII. 4838

neas, ul ad conlumeliam cliaritatis. addas etiam \ dere (I Cor., vii, tOi. " Et infra : » Caiteris, inquit,
pietalis injiiriam; durus, si propter matrem cliam ego dico, non Domiuus : si quis frater infidelem
fllios simul pellas; ciim magis redimere a patre li- habetuxorem, et rolinquit eam (Ibid., 12;. » Itaque
beri debeant culpam parcnlis. Quam periculosum, iibi ost iinpar conjugium, lex Dei non est. Et addi-
si fragilem adolescentulffi actatera errori ofFerasI dit : « Quod si inlidclis discedit, discedat (Ibid.,
Quam impiiim, si ejus destituas senectutem, cujiis i'6j. » Sirnul idem Apostoliis negavit legis esse di-
defloraveris juventutcm! Ergo inhonoratis stipeii- vina;, ut conjugiura qualccunque solvatur; nec ipse
diis (56) et veteranum imperator dimitlat inglo- prff'cepil, nec dedit deserenti aucloritatem, sed cul-
rium, atque imperii sui possessione detrudat; et pam abstulit destituto (a8|. H^ec moraliter.
rusticum laboris sui effetum agro suo propulset 9. (Vers. 17.) Tamen quia supra proposuit reg-
agricola? An quod in subditos nefas est, in compa- nuni Dei evangelizare, et cum dixisset de lege
rem fas cst (33 qua?st. 2, c. An quod)? unum apicem non posse cadere, subjecit : « Oinnis
5. Dimitlis ergo uxorem qiiasi jure, sine crimine, qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, moe-

ct putas id tibi licere, quia lex humana non prohi- chatur (Matth,, xix, 9). » Recte admonet Apostolus
bet; sed divina proliibet. Qui hominibusobsequeris, dicens sacramentiim hoc magnum esse de Christo
Deum vcrere. Audi legem nomini, cui obsequiintiir B et Ecclcsia (Ephes., v, 32j. Invcnis igitur conjugiura
etiam qui lcges lerunt : « Quse Deus conjunxit, quod nemo dubitel a Deo conjunctum, cum ipse
homo non separet (Matth., xix, 6). » dicat « Nemo venit ad me, nisi Pater meus, qui
:

6. Sed non solum liic cceleste prfficeptnm, sed inisit me, attraxerit eura (Joan., vi, 44); » ille enim
quoddam etiam opus Dei solvitur. F^aterisne, oro, solus potuit has nuptias copulare. Et ideo raystice
liberos tuos, vivente te, esse sub vitrico; aut inco- Salonion dixit : « A Deo praiparabitur viro uxor
himi matre, degere sub noverca?Pone, si repudiata (Prov.. XIX, 14). » Vir Christus, uxor Ecclesia est
non niibat. Et haec viro tibi debuit displicere, cui charitate uxor, integritate virgo. Ergo quem Deus
adultero fidem servat? Pone, si nubat. Necessitatis traxit ad Filium, non separet perseculio, non aver-
illius tuum crimen est; et conjugium quod putas, tat luxuria, non philosophia depraedelur, non Ma-
adullerium est. Quid enim refert, utruin id aperta nicha?us contaminet, non Arianus avertat , non
criminis confessione, an inarili specie adulter ad- Sabellianus inficiat. Deus junxit, Judseus non sepa-
mittas (b7); nisi quod gravius est lcgem criminis ret. Adulteri sunt omnes qui adulterare cupiunt
fecisse, quam furtum? fidei ftt sapientise verilatem.
7. Sed fortasse dicit aliquis : « Quomodo Moyses^ 10. « Quis liber est, inquit, iste repudii matris
mandavit dari libruin repudii, ct dimittere uxorcm vestrtc, qiio diinisi eam IIkh., l, 1)? » .\udisti re-
{Ibid., 7; Deut.. xxiv, Ij? » Qui hoc dicit, Jiida^us pudium, crede conjiigium. Audisti quid Judseorum
est; qui hoc dicit, Christianus non est. Et ideo quia plobi ipse vir dicat : « Ecce in iniquitatibus vestris
hoc objicit, quod objectuni est Doraino, respondeat venditi estis, et in peccatis vestris diraisi matrcm
ei Domiiuis : i< Ad duritiam, inquit, cordis vestri vestram (Ibid.\. » Mane ergo lu in domo patris,
permisit vobis Moyses dare libruin rcpudii, et di- mane cum sponso. enitere ut placeas viro. Mens
mittere uxures ; ab iiiitio autem non fuit sic (Mattli., qua! crcdidisti Deo. esto fortis mulier, qualis illa

XIX, 8). )) Moyses permisit, inquit, non Deus jus- vel anima ecclesiastica (59), vel Ecclesia, tle qua
Bit; ab initio autem Dei lex esl. Qua: est lex Dei ? dicit Salomon « Mulierem fortem quis : inveniet
« Relinquct homo patrein et matreui, et adhaM'ebit (Prov., XXXI, 10)? » Pretiosior autera est lapidibus
uxori sua?, ct eriint ainbo in carne una (Gen., ii. prctiosis, qua> talis est : oonfidit in ea vir suus Ibid,,

24). » Ergo qui diinitlit uxorem, carnem suam scin- 1 1 ). Videainus quid haec viro faciat suo, quod opus
dit, dividit corpus. ejiis, quod sit obsequium, cur confidat in ea Chris-

1472 ^- Ostendit auteiu hic locus, quse prop- tus.

ter fragilitatem huinanam scripta sunt, non a Deo ]) 1 . Rona uxor virura suura veslit. Vestiat Jesuin
scripta. llnde el Apostolus : >< Dcnuntio, intjuit, lidos nostra oorpore suo, vestiat carncm snam divi-

iion ego, sed Doiniuus, uxorem a viro non disce- uitatis suaj gloria : sicut et illa bina vestiinenta

(50) Omnes edit., cum

tribus mss., inhorwratum obscure indicat .Ambrosius.
tlipcndiis. inhononitis stipendiis. Optime,
Alii niss., (o7) Era. ac Gill. in corp., utrum aperta... adulte-
si voce stipendiis. pro aniiis in militia pernctis su- rum admittas : in niarg. aulom cum duobus mss. el
mas, ac subinlelligas militcm. At paucis intcrjeclis Uoin.edit., adultenum admittns. lieliqui mss. ul nos
ubi cuuctis iiiss. et edil., quasi jiire, sine crimine, iu in toxtu duos tanion excipimus, ubi lapsu calami
;

tribus Gralinni codicibus, ut testantur ejusdem cor- scriptum (?s\. .., adulteram dimiltas,\it apud Amerb.
rectores, habolur, quam scis vivere sine crimine. Quod erroro otiam lypographi..., ad^llera dimittas. Vide-
porro do lege humana divorlium non prohibenlc lur autoni maritus diinittens uxorem quR^ alleri nu-
dicitur, credibile est sanctum doclorem respicero ad bit, propteroa adulter dici, quod in eum uxons
legem a Coustanlino Magno lataiu, quie conlinelur udulloriuni redit, ut proxime anle expositum esl.
lib. 111 Cod. Theod tit. U>, de Repudiis. llnc enim
, (;)8) Mss. aliquot antiqute manus. abstuiit de msti-
etsi repudii causas quaj antoa pluriiuii! ac nounun- tuto.
quuni l(>vissima> luorant ad pnuciores reduxerit, , ^5t>) Vel (jMiiiKi ecclesiastica, ultima dictio in Rom.
illius tumen usum nequuquani tollit. Sed hauc esse edit. fuoral amputatu.
nainoris mali tolerantiam, ut gravius vitaretur, non
1859 S. AMBROSII 1860

fecit viro suo [Ihid., 22 seq.); ut ot in prsesenti et ^ sustineret, cui odor aeris (60), et ipsa esset natura
in futuro sseculo honorificet eum. Non mediocris faslidio : quanquam insolenlia et tumor divitum
hsec femina, cujus tale lextrinum est; quam non indiciis competentibus exprimatur, quod ita condi-
mollia lanae fiia carpentem, sed pretiosa? virtutis immemores humanae sint, ut, tanquam supra
tionis

pensa Iractantem vir ejus inveniat, qua^, manus naluram siti, de miseriis pauperum incentiva sua-
extollat in noclibus, et ad libram dirigat opus, nio- rum capiant vohiptatum, rideant inopem, insul-
rumque suorum pondus examinel, gestoruni quo- tent egenti, et quorum misereri deceat, his aufe-
que noverit servare mensuram, gloriosi sublegmen rant.

laboris intexens, sollicila quando vir redeat, anxia 15. Utrumque ergo qui volet, tanquam Lazarus
atque suspirans, et jam cum viro 1473 suo esse colhgat. Cui similem iUum pulo, qui csesus ssepius
desiderans, dicens : Moras facit vir nieus venire, a Judseis (11 Cor., xi, 25), ad patientiam creden-
festinabo ipsa ad eum occurram
; ei facie adfaciem, tium, et vooationem gentium ulcera sui corporis
cum venire coeperit in gloria sua. lambenda quibusdam velut canibus offerebat, quia
12. Domine Jesu, ut invenias sponsam
Veni, scriptum est « Converlentur ad vesperum, et fa-
:

tuam, non contaminatam, non adulteratam, quae mem patientur ut canes [Fsal. lviii, 15). » Quod
non violaverit domum tuam, non mandala neglexe-B agnovit Chananitis illa niyslerium, cui di- l^T^
ril. Dicat tibi « Inveni quem dilexit anima mea
: citur Nemo tolht panem flhorum, et mittit cani- :

\Cant., III, 4); » introducat te in domum vini (vi- bus [Matth., x\, 26). Agnovit hunc panem, non
num enim [Fsal. cin, 15) laetificat cor hominisj, panem esse qui videtur, sed illum qui inteUigitur;
inebrietur in spiritu, agnoscat mysteriuni, loqualur et ideo respondit : » Utique, Domine, nam et catelli

oraciilum. edunt de micis quse cadunt de mensa dominoruni

(Vers. 19.) Eomo uutem quidam dives induebatur suorum (Ibid., 27). » Micse istae de ilio paue sunt. Et
pwpuram. quia panis verbum est, et fides verbi est, micae velut
13. Narratio magis q.uam parabola videtur, quajdam dogmata iidci sunl. Unde respondit Domi-
quando etiam nomeu exprimitur. INon oliose autem nus, ut ostenderet fidehter dictum « muher,
:

hic divitem Dominus perfunctum deliciis ssecula- magna est fldes tua [Ibid., 28) I »

ribus, in perpetuae famis apud inferos constitutum 16. fehcia ulcera, quee perpetuum excludunl
significavit serumna ciii non immerilo quinque
: dolorem I uberes micae, quse repellitis jejunium
fratres, id est, quinque sensus corporis naturali sempiternum, quoe coUigentem pauperem seternis

quadam germanitate videntur fuisse sociati, qui p expletis aUmentis I Adjiciebat vos de mensa sua
immodicis atque innumeris cupiditatibus a!stua- archisynagogus, cum propheticarum Scripturarum
bant : Lazarum vero in Abrahae gremio quasi et legis interna mysteria refutaret (Luc, xin, 14);
in quodam sinu quietis, et sanctitatis recessu loca- micae enim sermones sunt Scripturarum, de quibus
vit; ne iUecli prsesentium voluptate, maneamus in dicitur : « Et projecisti sermones meos post te

vitiis, vel laborum dura fugiamus.

teedio victi, [Psal. XLix, 17). )) Abjiciebat vos scriba, sed Pau-
Sive ilaque Lazarus pauper in sseculo, sed Deo lus dihgentissime coUigebat, in injuriis suis legens
dives; sive apostoUcus aliquis pauper in verbo, plebem. Lambebant ulcera ejus qui morsu serpen-
locuples in fide (neque enim sancta omnis pauper- tis intrepidum, excusso serpente, viderunt, et cre-
tas, aut divitiae criminosae; sed ut luxuria infamat diderunt {Act., xxviii, 6). Lambebat ille carceris
divilias, ita paupertatem commendat sanclitas), custos qui vulnera Pauli lavit, et credidit {Act.,

sive ergo apostolicus qui veram teneat fldem, ver- XVI, 33). Beati canes, in quos ulcerum talium dis-
borum infulas, fucum argumentorum, ambiliosa tillat humor; ut adimpieat cor, et impinguet fau-
sententiarum velamina non requirat : feneratam ces eorum qui custodire domum, servare gregem,
:

mercedem accipit, impugnans haereUcos Mani- cavere assuescant lupos.

chaeum, Marcionem, Sabeliium, Arium, Pholinum- 17. Pone nunc ante conspectum saecularibus
que (isti enim non aliud quam fratres sunt Juda?o- Arianos studiis intentos, qui societatem potenliae
rum, quibus perfldiai germanitate nectuntur), regalis affectant, ut armis mihtaribus impugnent
reprimens quoque carnis cupidilaLes, quae iUis, uL Ecclesiae veritalem : nonne tibi videntur in quadam
dixj, quinque sensibus vaporantur : feneratam, in- purpura et bysso et exstructis jacentes thoris, qui
quam, mercedem accipit, cui compensatio exube- pro veris fucata defendant ; ditibus abundare ser-
rantium copiarum, et perpetuitatis usura est. monibus, cum jactant Dominico terram tremuisse
li. (Vers. 20, 21.) Nec alienum putamus, ut de sub corpore , coelum tenebris obductum , excita
fidequoque opinemur hunc esse tractatum, quam verbo maria vel sedata verumtamen Dei Filium :

Lazarus abjectam de mensa divitis coUegit; cujus denegantes? Constitue et Ulum pauperem, qui
utique ulcera secundum htteram dives fastidiosus sciens non in sermone, sed in virtute regnum Dei
horreret, nec inter pretiosas epulas unguentatos- esse, paucis quid sentiret expressit, dicens « Tu es :

que convivas fetorem ulcerum lambenUbus canibus Filius Dei vivi {Mntth., xvi, 16); » nonne iliae Ubi vi-

(60) Rom. edit., cui odor acns/melius aliaB ac mss., dium, qui naturalem aeris suavitatem ascititiis odo-
cui odor aeris ; taxatur enim superbum divitis fasti- ribus corrumperet.
 im EXPOSITIONIS IN UJCAM LIB. VIH. 1862

dentur egere divilise, haec redundare paupertas? ^ ciiius enim consiliis acquiescitur, quam injuriai suc-

Divos hseresis Evangelia muita coniposuit (61 j; cunibitur. Unde et Apostolus : Corripite, iiiquit, ut
pauper fldes hoc solum Evangelium tenuit, quod fratrem, ut erubcscat, non ut inimicum eum exisli-

accepit. Dives philosophia plures sibi deos fecit; metis (II Thess., iii, 15). Infirmus enim custos diu-
paupcr Ecclesia unum Deum novit. turnitatis est timor (63); pudor autem bonus raa-
18. (Vers. 24.) Inter hunc igitur divitem et gister officii ;
qui enim meluit, reprimilur, non
pauperem chaos magnum est, quia post mortem emendatur; queni pudet facere, in uaturam ver-
nequeunt merita mutari, eoque in inferno dives til.

inducitur, cupicns aliquid de paupere spiritus re- 22. Pulchre aulem posuit : Si peccaveril in te;
frigerantis haurire (62); aqua enim refectio est non enim aiqua condilio in Deum horainemque
aniinai in doloribus constituta^, de qua dicit Isaias : peccare. Denique Apostolus, qui divini est verus
« Et saliet aqua cum delectatione de fontibus sa- interpres oraculi : « Ha>reticum, inquit, post unam
lutaris (Isa., xii, 3). » Cur autem cruciatur ante correptionem (Bi) devita {Tit., m, 10); » quia non
judicium? Quia luxurioso carere deliciis pcena est. est seque perfldia ut culpa, veniabilis. Et quoniam
Nam et Dominus dicit : « Ibi erit Iletus et stridor pleruraque per imperitiam error obrepit, corri-
dentium ; cum videritis Abraham, Isaac, et Jacob, B piendum praicepit; ut aut pertinacia viletur, aut
et omnes prophetas in regno ccelorum (Luc, xiii, prolapsio corrigatur. Verum quid est :

28). )) (Vers. 4.) Si septies conversus fuerit ad te, dimitte

19. (Vers. 27.) Serus autem dives iste magister illi?

esse incipil, ciim jam discendi tempus habeat, 23. Num venife numerus praeUnitur, an vero quia
nec docendi. Quo loco evidentissimc declarat Do- cum septimo die requieveril Deus ab oranibus
minus, velus Testamentum esse lidei lirraamentum, operibus suis ,
posl hebdomadam islius mundi
1475 retundens perfldiam Judfeorum, et exclu- quies nobis diuturna promittitur, ut quemadmo-
dens noquitias haereticorum, a quibus mens sup- dum mala istius mundi feriata cessabunt, ita

plantatur infirmior; ipsi enim pusilli sunt, qui severitas conquiescat? Sabbatum
etiam vindictse
adhuc nesciunt incrementa virtulis. autem non solum dierum, sed etiam mensium est,
20. Licet autem advertere quod in villici illius et ideo septimi mensis decima die Sabbata sabba-
^uperiore , et istiiis divitis prsesenti compara- torum (Levit., xxv, 9j; nec solum mensium, sed
lione incentivum misericordio', sit; et ibi fortasse annorum quoque, neque annurum tantum, sed
sanctis quos amicos dicit , et quibus taberna- eliani generationum postremo ipsius mundi , ,

cula tribuit; hic vero docet pauperibus conferen- 14b76 cujus typus cst sabbatum magnum; sicut
dum. in lege esthebdomada septiraa, post quam celebra-
(Cap. XVII. — Vers. 3.) Si peccaverit in te fra- tur annus Jubil£Bus. Quod mysterium nobis Donii-
ter tuus, increpa ilhm. nus voluit revelare, cuin dicit « Non solum sep- :

21. Quam bciie post divitem qui cruciatur in ties, sed etiam septuagies septies (Matth., xvui,
pcenis, subjecit praeceptum veniae largiendoe, his 22). " Quia se{)lima generatione, ut habes secun-
utiqiie qui se ab errore convertunt, ne quem de- dum Lucam Knoch (Luc, m, 37) raptus est (65),

peratio non revocet a culpa ! Qiiam vero modera- ne malitia immutarel cor ejus (Sap., iv, H ),

tus est, ut neque difficilis venia, nec remissa sil el in eo aculeus doioris, quievit. Septuagesima
indulgenlia; ne quem vel austera percellat invcc- autcni et septima generalione Domiiius natu.s ex
tio, vel conniventia invitel ad culpam ! Sic et Maria, humaui generis in se peccata suscipiens,
alibi : « Si peccaverit in tc frater tuus , vade et remissionem Iribuit onmiura delictorum.
lorripe eum intcr le et ipsum [Malth., xviu, 15). » 24. Ergo tjuaravis secundum litteram discas fre-
Plus enim proflciat ainica correptio, quam accusa- qiienter ignoscere, nec indignationem tenere nihil
tio turbulenta : illa pudorem incutil, ha?c iiuiigna- J) eniiu est quo possit ollendi, cui ignoscendi est con-
iionem movet. Servetur polius quod prodi metuat, suetudo), tamon agnosce mystei'ium neque enim ;

qui monelur. noiuim quippe est ul amicum lua- oliosc sabbalo dixit Domiuus uuilieri » Dioiissa :

^is te qui corripitur credat, quain inimicum ; fa- es ab intirmitate tua (Lmc. xiii, 12), » ostendens

(61) De hujusmodi psoudoevangeliis consule quse tis, etc.

icripsil sanctus Doctor supra lib. i, num. 2, et nos Quffidam edit. Paris., post unam aut secundam
(64)
bidem notavimus. correptionem. Sed videlur onmino .\mbrosius legisse,
(62) Edit. Uom., aliquid spirilus a pauperc refrige- post unam correptioncm. Elenim non solum hic, ve-
'•'antis haurire. Minus bene non enira, uli pulamus, ; rum etiam lib. ii de Abraham et alibi omnes alite
quam a quoquam spiritus vocabulo nominalam edit. cum mss. in hanc leclionem conspirant. Post
reperias. Refer igitur vocem spiritus (aut spiritu. pauca voro edit. Rom. reposuerat. 5» septies in die
luemadmodnm Amcrb. duo mss. prsefenmt) ad
ot concersus fuenl ad te dicens Pirmlft me, dtmitle illi. .

ocem paupere, nisi cum uno ol altero mss. atque At cuiu lectio noslra in ant. edit. et cunctis mss. ha-
dit. Era. ot Gill. in marg. legere malis de pauperis beatur, locum ab ipsomet Ainbrosio contractum
piritu. fuisse existiraandum est.
vel. edit. et cuncli mss., duobus exceptis,
(63) Ita {fiiii Eadem edit.. generatione Enoch secundum Lu-
ibi legitur /«/irmis enim custos diuturnus «st timor.
; can\ ponitur, qui ra^lus est.
lom. vero : Infirmis enim custos diuturnse bonita-
1863 S. AMBROSII 1864

plebi suse, quoe sicut mulier illa vocata sequerctur, ^ Chiislus (I Cor., xv, 20), sic tunc primitiffi resur-

adventu suo se remisisse peccata. Septuagies ita- gentium Ecclesia et sancti ejus (68).

que et septies Lainech condemnatur (Gen., rv, 24), 27. Hoc mysterium Petrusnon potuit. For- scii'e

quia gravius delinquit, qui scehis dum punit, ad- tasse scierit tamen potuit mjste-
de Enoch : quis
mittit (66). Omnem aulem enormilatem scelcris rium absconditum in Deo humana mente compre-
baptismi sacramenta dimittunt. Disce ergo donare hendcre? Veniat ergo Dominus in animam meam,
injurias tuas ,
quia persecutoribus suis Christus in mentem meam, atque cam subjiciat sibi; ut cum
ignovit. subjecta mens fuerit mea, dicam « Non : timebo
25. Nec illud otiosum, quod Sabbato passus est mala, quoniam tu mecum es {Psal. xxii, 4). »
(67) magno, signihcans fore sabbatum, quo mors
(Vers. 6.) Si habuerilis fidemsicut granum sinapis,
destrueretur a Christo. Quod si Juda?i Sabbatum
dicetis huic arbori moro : Eradicare, et jactare in
ita celebrant, ut et mensem et annum tolum quasi
mare, et obuudiet vohis.
sabbatum habeant, quanto magis nos rcsurrectio-
nem Domini celebrare debemus! Et ideo majores 28. De grano sinapis supra dictum est, nunc do
tradidere nobis pentecostes omnes quinquaginta arbore mori est disputandum. Arborem lego, non

dies ut pascha3 celebrandos ,

quia octavaj hebdo- B tamen arborem credo. Nam quaj ratio, qui pro-

madis initium Pentecoslen facit. Unde et Apostohis fectus hic noster, ut ai'bor quae laborantibus agri-

Christi discipulus qui sciret diversitalem colis ferat fructus, eradicetur, et mittatur in mare?
quasi ,

esse temporum, scribens ad Corinthios » Apud :

Licet hoc pro virtute lidei possibile judicemus, ut

vos, inquit, forsitan manebo, et hiemabo (I Cor., sensibilibus imperiis natura insensibilis obsequatur,

XVI, 6). » Et infra « Manebo autem Ephesi usque

:
quid sibitamen etiam ipsa arboris species?
vult
Legi quidem « Pastor eram caprarum, vellicans
ad Pentecosten; ostium enim niihi apertum est :

magnum (Ibid., 8, 9). » Itaque apud Corinthios mora (Amos, vii, 14), » et puto prophetam signifi-
hiemem agit, quorum erroribus angebatur; quod casse nobis, quod ex peccatorum grege peccator

eorum circa Dei cultum frigeret affectus cum ,

ipse conversus sit : licet conveniat ut futurus gen-

Ephesiis Pentecosten ceiebrat, atque his tradit rnys- tium propheta fructum qusesisse videatur in senti-

teria, relaxat animum, quia fidei cernebat ardore bus, cibum ex sentibus eruisse, sed decoloros et

ferventes. Ergo per hos quinquaginta dies jeju- fetidos greges genlium, populos nationum, in suo-

nium nescit Ecclesia, sicut Dominica qua Dominus rum scriptorum pascuis locaturus, ut spirituali re-

resurrexit, et sunt omnes

tanquam Dominica.dies fectione pinguescerent ; ipse autem de peccatore
p
26. Erit et aiia Dominica qua Dominicum cor- converso lac spirituale mulgeret.

pus resurgat. Novit hanc Paulus, qui ait « Vos : 29. Sed cum in alio Evangelii libro (Matlh., xvii,

autem estis corpus Christi, et membra ex membris 19) de monte sit dictum, cujus species nuda gignen-
(I Cor., XII, 27). » Hoc enim corpus Domini et ossa tium vitium, olearumque jejuna, infecunda messi-
de ossibus ejus capili cchaerebunt « Caput autem : bus, apta latibulis bestiarum, ferarumque cursibua
Ecclesiai Christus (Ephes., v, 23). » Tunc ergo ces- inquieta, extollentera se altitudinem nequiliae spi-
sabit jejunium, quoniam in perpetua jucunditate ritualis videatur exprimere, sicut scriptum est :

fatigatio, cura, lassiludo cessabit. Tuiic mors de- « Ecce ego ad te, mons corrupte, qui corrumpis
struetur « Novissima enim mors
: destrue- 1477 omnem terram (Jerem., u, 25); » congruit ut hoc
tur (I Cor., XV, 26). » Nam etsi cessavit in Enoch, quoque loco opinemur id dictum, quoniam fides

et non est inventa in eo, destructa tamen non est; spiritum excludit immundum, maxime cura arboris
ille enim raptus est, ut evaderet eam (Gen., v, 24); natura huic concurrat opinioni. Nam fructus ejus
Christus ut destrueret, immolatus est. Et ideo bene primo albet in flore, deinde jam formatus irrulilat,

dixit : « Ubi est, mors, victoria tua? Ubi est, mors, maturitate nigrescit. Diabolus quoque ex albenli
aculeus tuus (I Cor., xv, 55)? » Ergo iu hac resur- D angelicae flore naturse et potestate rutilanti, prae-
rectione iterum Christus tanquam suo resurget in varicatione dejectus, tetro inhorruit odore peccati.
corpore. Beatus itaque qui habuerit partem in priraa En tibi illum arbori moro diceniem : Ei^adicare et

resurrectione ; sicut enim primiticB dormientium jactare in mare, cum legionem ejecit ex homine,

(66) Videtur hic sequi Ambrosius quorumdam
Hebrseorum opinionem, asserenlium Cainum a La-
mecho intereinptum fuisse; qui tamen casu forluilo
id faclum volunt. Qua de re multa interpretes
hunc locum.
(67) Rom. edit. sola, quod sabbato sepullus
Sed aliarum ac mss. omnium in voce passus
convenienlium aucloritate adducimur, ut Cbrislum
sabbalo passum ideo hic dici aulumemus, vel quia
erat ea dies Tiapa^jxsyi^ ad sequens sabbatum, vel
quod, ut statim subjicitur, Sabbatum ita celebrare-
tur a Judaeis ut et mensis et annus inslar sabbati
baberetur. Ubi vero omnes edit. et plures mss. sta-
tim subjungunt, magnum significans, etc, maluimus
cum mss. aliis, iisque melioris nolse legere magno,
etc Judseis enim tria fesla erant quae sabbata magtia
in nuncupabantur, pascha scilicet, pentecosle, ac sce-
nopegia, quorum primum eodem anno incidebat in
est. sabbatum minus, uti ex sacris historiis inlelligiinus.
est Quod porro dicitur l dies ut pascha celebrandos, hoc
de quibusdam ritibus intelligendum, de quibus in
Apol. David, cap. 8, n. 4"2.
(dSj Vet. edit., resurgenlium Ecclesias, et sancli ejus;
mss., resurgenlium Ecclesia el sancLi ejus; Rom. edit.,
resurgenlium sancti ejus.
 1865 EXPOSITIOiMS IN LUCAM LIH. VIU. 1866

in porcos transire permittit, qui exagitati diabolico K terrorem omnibus judicii imiuinenlis uicuterf-t

spiritu, se in maria demerserunt. nec securitatem dilationis afferret.

.30. Hic igitur locus hortatorius ad fidetii, docens .3i. Et nc videretur contristare discipulos, si his

1478 inoialiler etiam ea quop, solidata sunt, lide aliquid denegaret, ait in alio libro (70; : « De die

possc dissolvi. Ex fide aiitem charitas, ex charitalc autein et hora nemo scit, neque angeli coiioruni,
spes, t;t rursuH iii sc sanclo quodam circuitu reliiu- ueque Filius [Mattli., xxiv, .30^. » Bene medie posuit
duntur. Filium, est enim idem Filius hominis Filius Dei, ut
31. (Vers. 7, X.j nemo in operibiis
Sequitur ul raagis dictum secundum hliuin hominis aeslimemus,
glorictur, quia jure Domino debcmus obsequium. quia temporum linem non per nalurayi hominis,
Nain si tii non dicis scrvo aranti, aut ovcs pasconti : sed per naturam I)ei novit. Nec alienum tamen a
Trnnsi, recumhi; (ubi inlelligitur qiiia iiulliis recum- lide est, si Filiuui accipias Dei. Quid eniin est quod

bit, nisi ante transierit : denique et Moyses ante bonus Pater Filium celaverit, cui omuia dedit? Aut
transivit, ut magnum visum videret) ; si ergo tu nou quomodo non dedit cognitionem temporis, cui de-
dicis servo tuo : Reatmbe, sod exigis ab eo aliiid dit ipsius judicii poteslatcm (71)? Quomodo auteiu
minislerium, ct gratias ci non agis, ila nec in le Filius nescire potest quod Pater novil cum lu ;

patilur Uominus usum esse operis aut labo-

uiiius B Patre Filius sit (Joan., xiv, II), et Spiritus scruletur
ris; quia, dum vivimus, debemus semper operari. etiam alta Dei (( Cor., ii, 10) ; cum ipse Filius alti-
32. (Vers. 17.) Ergo agno.sce esse te servum plu- tudo sit divitiarum sapientiae et scientia? Dei {Rom.,
rimis obsequiis defeneratum. Non te pra>feras, quia XI, 33)? Sed cur nolit dicere, 1479 oslendii
filius Dei diceris : agnoscenda gratia , sed non alio loco : « iNon est vestrum scire teiupora et an-
ignoranda natura. Neque te jactes si beue servisli, nos qua; Pater posuit in sua potestate {Act., i, 7). »

qood facere debuisti. Obsequitur sol, obtemperal 35. quo tendat qui Trinitatem negat
Videtis
luna, serviunt angeli. Vas gentium electus a Do- unius potestatis, ut sit aliquid quod nesciat Filius?

mino : « Non sum, iiiquit, dignus vocari aposlolus, Cur enim celaret Filium proprium Paler? Aut emm
quia persccutus sum Ecclesiam Dei(I Cor., x\ 9). » , inviditfi causa uolumus aliis intimare quod scimus,

Deinde alibi nullius se osteiuicns conscium culpa*, aut ne forte prodamur; scd nec invidi in Patrem,
siibjecit : « Sed non in hoc justilicalus sum (I Cor., nec prodiloris in Filium suspicio cadit. Ergo unius
IV, 4). » Et nos ergo non a nobis laudem exigamus, sunt cugnitionis, quia unius sunt potestatis. Deinde
iipc prseripiamus judicium Dei, et praeveniamus qui signa novit futuri judicii, utique novit et fmem.
^ententiam judicis, sed suo tempori, siio judici le- ., 36. (Vers. 24.) Quid euim est quod nesciat ille

servemus. Post ha!C reprchenduutur ingrali; atque ^ sicul fulgur coruscans, eo quod lux, Dei Filius iu-

ita demum ad tractatum futuri venitur judicii. terna mysterii coelestis illuminet? In illa, inquit (72),
(Vers. 31, 32.) In illa hora qui fueril in tecto, el hora. Ergo et hoi'ani novit; sed novit sibi, nescit
asu ejus in domo, ne descendat tollere illa; et qui mihi. Hene autem causam diluvii, et incendii, et
iH ugro, simililer )ion redeat retro. Memores estole judicii de nostris asserit prodisse peccatis; quia
! lixoris Loth. Deiis malum iion creavit, sed nostra sibi merita
33. Interrogalus a discipulis (69) Dominus quando repererunt.
veuiret regnum Uei, ait : Rcgnum Dei intra vos est (Vers. 27.) Edebant enim et bibebant : u:sores
vers. 21), utique per veritatem gratia;, non per ducebant, et tiubebant.

iservituleni culpie. Itaquc qui vult esso liber, sit 37. Noii quia conjugia damnentur, nec ut ali-

servus in Uuiiiiiio; ea enim parle qua participanmr menta damuentur; cuni iii illis successiones, in istis

servitute, participamur et reguo. Ait ergo : Regnum uatuice subsidia sint; alioquin de hoc mundo est
Dei intra vos est; quando autcm veuiret noluit , exeunduin, sed in omnibus modus quaeritur; quid-
'licere, sed dixit judicii diem esse venturum ut ; quid autem abundantius est, a malo est. Sil aliquis

D
(69) Uoin. sola, hiterrogatus a Phitrisxis...
Edi(. niiio legendum medie, hoc
est, non delerminando
\utique per libertalem gratix. Sed in voce Pharisxis ulruin an hominis.
I)<i
poluit sanclus Doctor vel memoria, vel quo usus (71) Mss. aliquol, supra illorum fundamentum.
i'stcodice falli prielerquain quod in sequenti
, :
{1-2) Rom. odil., De die aulem el horu dixit Mat
versu nieiitio til discipulorum vox aulem rerilalem : Ihxus. Verum ea mutatio non aliunde invecta osl
recla est cum illa, ut jam a nobis observatum esl,
; quam quod siiperiorem Lucrj lextum cum rejecis-
Idem apud probalos auctores quandoque siguificet sel post vorba inferius posita, scd nd gloriam. alios
ttCsequitas; ilaquo pev verildtfiu ijruiiag periiide erit texlus omissos ali Anibrosio substitueril. ad quos
alque por iBquilaloin seu justitiam qurei ortuiu ducit roferri non poterat ista exposilio. Quod autem mox
>'x gralia. subjicitur, novit sibi, nescit mihi. referendum esl ad
(70) Sic vel. edit. ol cuucti mss nisi quod in , suporiora illa, sed cur nolit dicere. osleiidil. Quaprop
^iuibusdam prfeterinitlitur ti» alio libro. Kom. M tor hic iion osl a?quivocalio. sed molonymia* species
L'dil. locum iinnuilavit in hanc rormani, si eos nli- denoimnatur quomodo hunc
qua causa ab otVectu :

i/uid celaverit, Ei ail ad discipulos suos.

siibjungitur : locuui otiaiu ab Augustino exposiluin reperiums IiIk
•^'cnient dics. Et in alio libro. El post non multa ubi Quxsl. 83, qutest. 60. Namque ibi a maximo illo doc-
•Vmorb. cum paucis mss., Bcne incdium posuit lilium, lore Iradilur. nescire Filium sic diclum esse, quia fitcit
:'t Ern. ac Gill.
cum roliquis, bcnc mtdie. olc, oadem nescire homines. ui esl, uon prodit cis quod inutilittr
Kom. edil. exhibet, Bene interposuit /ilium. Sed oin- scirenl.

PatROL. XV. (XIV, PARS 11.) 59

,
1867 S. AMBROSll 1868

consensus ad lempus, ul vacemus orutioni : sil a grediamur a tecto ; ne dum vasa quaeiii domo sunt

aliqua inter solliciludines mundi, et intemperantise auferre cupimus, capiamur. Non enim in omni
crapulas sobrietas religionis, et inducia? castitatis domo sunt vasa aurea et argentea, sed in plerisque
{I Cor., VII, 5). sunt lignea : nec omnis domus plena; sunt enim et

38. Ergo quia propter improbos necesse est probi vacuae, quas novit propheta qui dixit : « Quid fac-

in hoc sseculo contritionem cordisanima^que patian- tum est tibi nunc, quia ascendisti in domos vacuas?
tur, quo uberiorem raercedem accipiant in futurum, Impleta est civitas clamantium [Isa., xxii, \, 2). »

remediis instruuntur; ut qui in .ludaea sunt, fugiant Et subjecit : « Omnes principes tui fugerunt, qui-
in montes [Matth., xxiv, 16). Quse esl ista Judaa? cunque in te vulnerati sunt {Ibid., 3), et ad perfl-
Novi enim et aliam Judseam seeundum spiritum, diam de (ide lapsi sunt. Vulneratus est Sabellius,
non secundum litteram : « Notus enim in Judaea vulneratus est Valentinus, vulneratus est Arius : in

Deus [Psal. lxxv, 2). » Quales autem isti montes domo enim vacua sunt reperti.
qui possint metum futuri cohibere judicii, cum 42. doraum videre plenam? Sequere Fe-
Vis
scriptum sit : « Tremor autem montes occupabit trum, cum esuriret ad domus superiora gradicntem
{Isa., Lxiv, 3)?» — «Coelumet terra transibunt (Luc, [Act., X, 9) : ibi agnovit mysteriura Ecclesiaj con-
XXI, 33), » qiiomodo lerrarum portio manebit im- B gregandce, ut gentilem populum non judicaret
munis, aut tueri me poterit, quse nec ipsa se ser- immundum, quera fides (73) posset ab omni mun-
vat? Ubi igitur me ab ira ejus abscondam, qui dare contagio. Vasa autem de luto sunt : ergo vas
conturbat profundum maris? « Si ascendero in coe- corpus est. Et ideo cave ne desiderio corporis,
lum , ibi est; si descendero in infernum , adest praeclara mentis studia derelinquas. Si Petrus non
[Psal. cxxxvin, 8). » Non ergo falli potest qui ubique accepit mysterium in inferioribus posilus, tu quem-
est, sed placari. admodum accipies? lile accepit, quia ascendit, ut
39. Adest itaque judlcii dies; si vis non compre- evangelizaret Dominum, passionem corporis non
hendi, quotidie time, quotidie fuge. Quseris quo- timeret.
modo fugias? « Ascende in montem qui evangelizas 43. Ergo Qui in tecto est, non descendat; et qui

Sion {Isa., xl, 9), » ut excelsorum vertice possis in agro est, non revertatur retro. Unde intelligam
eminere meritorum : Deus enim montium, et non quid sit ager, nisi ipse me doceat Jesus, dicens
Deus vallium est (111 Reg., xx, 28). Ascende eo ubi « Nemo raittens manum in aratrum, et respiciens
Christus sedet ad dexteram Dei, cujus « Funda- retro, aptus est regno coelorum {Luc, ix, 62)? »

menta in montibus sanctis {Psal. lxxxvi, d); » et, Otiosus in villa sedet, laboriosus in agro seminat
« Montes in circuitu ejus {Psal. cxxiv, 2). » Mons debilis ad focum, fortis ad aratrum. Bonus odor
tuus Paulus, mons tuus Petrus est. Supra illorum agri; odor enim Jacob odor agri pleni {Gen., xxvn,
fidem mentis tuae locato vestigium. In lege Dei 27). Ager plenus est florum, pienus est fructuura
atque haeredilate lidei constitutos judicii dies non diversorum. Ara agrum tuum, si
igitur vis dirigi

ad pcenam invenit, sed ad gloriam. ad Dei regnum. Floreat tibi bonorum seges fe-

1480 ^^' Si quis etiam in tecto est positus, cunda meritorum. Sit « Vitis abundans in lateribus

hoc est, superiora jam domus sua>, eminentinmque domus tua;, et novella olivarum in circuitu mensse
virtutum culmen ascendit, ad terrena raundi hujus tuse {Psal cxxvii, 3). » Dicat anima tua Christo,

opera non recidat. Novi enim tectura in quo Rahab fertilitatis suse jam conscia, et seminata 1481
illa typo meretrix {Josue, ii, "1
seq.), mysterio Eccle- Dei verbo, spiritalibus quoque inarata culturis :,

sia sacramentorum consortio populis copulata genti- « Veni, frater meus, exearaus in agrura {Cant., vii,i

libus, exploratores quos Jesus direxit, abscondit : H). » Ille respondeat : « Introivi in hortum meum,
•qui si ad inferiora descendissent domus, ab explo- soror mea sponsa : vindemiavi myrrham raeam
ratoribus qui ad corripiendos eos missi fuerant {Cant., v, 1). » Quffi enim melior quara tidei vinde-

occidissent. Tectum ergo sublimis est mentis ofti- J) mia, qua resurreclionis fructus reconditur, qua
cium, animaeque fastigium, quo nuda corporis ope- perpetuse laetitiee fons rigatur?
ritur intirraitas. Unde mihi videtur etiam paralyti- 44. llaque cum respicere prohibearis, multo

cus ille idcirco esse sanctus, quia a quatuor juve- magis i'edire prohiberis, et tollere tunicam ;
com-

nibus demissus e tecto est [Marc, n, 2) quia a peristi enim quod ei qui tunicam te petierit, re-
;

quatuor adminiculo virtutum, prudentise, fortitudi- raittere debeas et pailium {Matth., v, 40). Ergc

nis, temperantiae, atque justitiae, ad pedes Christi directus ad Dei regnum; opes et patriraonium nor
alta quadam se ratione subjecit. Nihil enim excelsius requiras. Novit et aliam Scriptura tunicara, de qu£
hurailitate, quae tanquara superior nescit extolli nos hortatur Apostolus dicens : (( Ut exspoliante;

quia nemo id affectat, quod infra se judicat. veterem horainera cura actibus ejus, induti novua
ii. Sed quoniam in judicio versamur, non di- [Coloss., iu, 9, 10), » superioris tunicam
non ro

virtutun
(73) Non ita hic fides intelligenda, ut necessitas ea sola ideo nominatur, quia salutis ac
bonornm operum excludatur, quod sane ab Ambro- est fundamentum, ut docet sanctus
noster
omnium
siidoctrina quam alienissimum esse probe norunt, lib. ii De Cain et Abel, cap. 9, num. 28,
atque alibi

qui in ejus lectione non sunt omnino peregrini sed ;

 1869 EXPOSITIONIS IN LIICAM L1I5. Vill. 1870

quiramus erroiis. Unde et illa ait : « Nocte exui a mitiir : qui assuinitur rapitur obviani Cliristo in

me tunicam meain, quomodo induar eara {Qant., v, aera; qui autem reliiuiuitur, improbalur.
3)? )> quod non soliim renuntiare peccatis, sed 48. J)use molcHtcs in pistrino. Sensus quidem e»t
etiam mcmoriam omnom debeas actus superioris quod hi significari videantur, qui ex occultis ali-
abolere. Denique Paulus, superiora oliiiviscens menta qu.erant, et in apertum ex iulerioribus
culpam exuit, puinitenliain non omisit {Philipp.. proferanl. Sed tamen quid mojant istae dua; niu-
iil, 13). lieres, requirendum est. Nisi forte quod legimiis

45. lit ideo Dominus : Memores, inquit, eslotc in Isaia : Si aiferatis simiiagineni, vaniiin est

uxoris Lolh; qujB ideo quia respexit retro, perdidit (Isa., I, 1.'}) : ut similago sit, quae a raolenlibiis
natura; sua; munus; rctro enini Satanas, retro offeratur. Discutiarnus ergo quse inolant, quidve
Sodoma. Quapropter fuge inlemperantiam, decli- molant, quidve pistrinum sit. Et forlasse mundus
nato luxuriam. Lt ut cognoscas quia non oinnes istc pistrinum quo aptius reor quia liumani
est, in

possunt fugere in montem, recordare quia ille qui corporis forma referatur (75), in quo anima nostra
96 a veteribus studiis non rellexit (74) (Sodomam velut quodam carcere iucluditur corporali, paneni,
enim ante dolegerat) ideo evasit, quia pervenit ad si boni consulat (75*), operatura coelestem. In hoc
imontem (Gen., xix, .')0) : illa quai infirniior fnit, B ergo Synagoga, vel anima obnoxia
pistrino vel

'quoniam ad posteriora respexit, nec mariti adjiita delictis, molendo madefactum, et gravi
trilicum
sutfragio, ad montem pervenire potuit, sed re- humore corruptiim, non polest iuteriora ab exte-
uasit. rioribus separare; et ideo relinquitur, quia ejus
(Vers. 34.) In ilUt nocte erunt dno in lecto uno; siinilago displicuit. At vero sancta Ecclesia, vel
unus assumetur, et altcr relinquetur. anima nullis maculata contagiis delictorum, quae
46. Bene noctem dixit, quia Antichristus hora tale triticuin molet quod Solis JEterni calore sit

tenebrarum est; eo quod pectoribus hominum torridum, quod Deus quemadmodum voluit, sic

leuebras olliindat, cum dicat se esse Christum, vestivit, et aiigeli ab omni purgamentorum labe
ixsurgentibus pseudoprophetis qui asscrant niinc mtindarunt, bonam similaginem de penetralibus
in dcsertis .Jesum degere, ut vaga? errore opinionis hominum Deo olferens , sacrilicii sui libamenta
illudant; nunc in penetraiibus, ut qui audierint, commcndat.
jprsecelsae nomine potestalis arclentur, Christus 49. Nec solum molentes duae, sed etiam opei-an-
lulem sicut fulgur coruscans per universum mun- tes duo crunt in agru uno, e quibus assumetur

jdum luminis sui globos spargit [Matth., xxiv, 27). p unus. IJonus seminator, qui non supra vias semi-
lEt ideo nec in desertis vagatur, nec aiiqiiibus locis naverit, sed supra aratuin et cultum solum; ut
''lauditur, quia « Cop.lum et lerram ego impleo, » fruclum huniilitate pressum, non jactatione dispei-
ticit Dominus (Jerem., xxiii, 2V); sed luce fulgoris sum terra multiplicet. Kelinquitur autem seminatoi
ui fulget, ut in illa nocte resurrectionis gloriam zizaniorum, ex quibus refutabilis similago conti-
idere possimus. Quid igitur sibi vult quod ait : citur. Qui sint autem isti agricolae dillerentes, pos-
(Vers. 35.) Duo in tecto uno... dux mokntes in sumus reperire, si advertamus qua ratione duos
nistrino... duo in ayro; wtus assumetur, et tdter vou?, hoc est, duas mentes, esse in nol)is .\postolu3
elinquetur ? dixerit; fortasse enim ideo, qiiia altera eilertoris
47. Numquid iniquus Deus, ut pares studiis et est hominis, qui corrumpitur, allera interioris,
iOCielate vivendi, atque iudiscretos actuuin quali- qui per sacramenta renovatur. Et eo ille fortasse
ate, raeritorum remuneratione discernat? Non ita deterior, qui cxtollitur frustra inflatus mente car-
st, sed pro artibus honiinis remunerationis est nis sua^, et non tonens caput, qiiia a Domini nostri
{[ualitas.Non ergo mcrita hominum copulae usus Jesu Christi salularium praeceptorum observatione
viequat; nam et pater in filium, et fiiius in patrem doclinat; ipse enim caput omniuni, qui auctor est
lludio religionis insurgunt, quia non omncs quod
D omnium. Alter est ille pra>stabilior, qui humiiita-
Hioriunliir, efliciuiit : « Sed qui perseveraverit in tem diligit, sapientiam qiioerit, misericordiam non
nem, hic salvus erit [Matth., x, "22). » Tum dcinde omittit; bonus scilicet soininator. « DispersU onim,
on foreuse obsequium, sed interiorem Dominus dedit pauperibus, justitia ejiis nianet in a?ternum
[imalur atfectum; neque cnim si jusle offeras, et [Psal. cxi, 9). » Hic igitur spiritalis est, ille carnaiis.
on juslo dividas {Gen., acceptum est sacrifi-
iv, 7), Nam sicut verbis apostolicis comprehendimus illum
iini Doi). 1482 Krgo ex uno slrato (est enim extollontom so tumido auimo soductorem mente
ratum inUrmitalis humanae, quia scriptum esl carnis iiillari Coloss., ii, 18', ita etiam sanc-
'sal. XL, 4) : « Universum stratum ejus versasti tum virum ronovari spiritu mentis ostendimus
1« inUrmitate ejus); » nnus relinquitur. altcr assu- dicenle eodom < Renovamini autem spiritu men-
:

(74) Hoiu. odil., qui se nd velera studia noti rc- 7uia (Vel guod ut odit.; reposuit, quod aptius reor
'xK.
quod in eo, etc.
;
(75) Ila onines mss. ot edit., nisi quod lUorum (73*) NounuUi uiss., st bonis consulat ; quidam
,
:qui, pro referattir, liubenl refortttatur. Uuus, re- etiam, si bene consulat. Neutrum snlis commode
ratur. Edit. autem Rom. pro, m qtio aptius reor
1871 S. AMBROSH «875

lis vestr«e (Ephes., iv, 23). » Duas ergo menles ^ anima palris, ila ftliam aniina filii mca esl (Ez^c/».

esse demonstrat : nnam, quoe mens carnis efficitur, xviii, 4). >.

vincta peccato; alteram, gu<T spiritui copulata, 52. Nec illud praetereat ut duos populos inter
carnis abjurat illecebras. pretemur, id est, quod in hoc mundo qui agro fre
50. iNec solum dua^ mentes, sed etiam dute leges quentissime comparatur, duo populi sint, unu:
in nobis sunt, quarum utraraque nobis Apostolus credentium, alter qui non credit, relaturi merito
1 4k83 explicavit, dicens : <> Condelector enim rum vicem suorum ; et ideo alter, qui iidelis est

legi Dei secundum inleriorem bominem; video assumatur; alter, qui inQdelis, reiinquatur. Dua
autem aliam legem iu membris meis repugnantem autem illae molentes, dua? auimaj, vel certe Eccle
legi mentis meae, et captivantem me in lege pec- sia atque Synagoga; non enim una tantum iigura
cati, quee est in membris meis (Rom., vu, 22, 23). • sed raultiplex in divinis Scripturis esse consuevit
Est ergo lex interioris bominis, est etiam exterioris : ut unus sermo plures species coraprehendat. Itaqui

illa quse peccatum pi-ohibet, ista quai suadet; illa mens carnis, et anima carnis, et synagoga id tri

quae damnat errorem, ista quse suggerit; illa quae ticum colligunt, et eam similaginem molunt, qua
mentem instruit, isla quae tentat. Sunt etiam dua:^ olTertur in vanum : mens outem qua; juncla es
aliee vehementiores in nobis leges, uua Dei, allera g animae, et anima quse receptrix est salutaris verbi
peccati, secundum eumdem Apostolum dicentem : vei Ecciesia Dei, excoiunt (76*) et moiunt vera

« Igitur ego ipse raente servio legi Dei, carne 1484b 1^8's siraiiaginera spiritaiem; unde etian

autem legi peccati {Ibid., 25). » Et ostendilur quod paues proposilionis iiunt, quos soji sacerdotes edun
si mentem tantummodo dicas, contrariam carnis [Levit., XXIV, 8), quibus puriorem panem mandu
ostendas; cum enim dicat Paulus se legi Dei mente carc praescriptum est, ilium utique qui descendi
servire, utique mentem per se ipsam, nisi carne de coelo (Joan., vi, 31). Omnes autem sumus, s

vincatur, bonam es<e demonstrat, et natura ita merita nostra patiantur, justitiae sacerdotes, qu
creatam, ut resistat ecrori. Itaque cum vincitur, unctione iaetitise in regnum et sacerdotiura conse

mens carnis est, non ex natura habens, sed ex craraur.

carne, quod labitur ; et quasi in nomen proprieta- 53. Ergo ita exerceamus et coiaraus agrum nos
temque victricis vicla succedit ; natura autem trum in istius cuiturae raunere constituti, ut ii

adversa carnis est. Denique mente Deo servimus, illa superiore Jerusaiem, ubi legis custodia ven

carne peccato. Melior autem mens erit, si coope- celebratur, liabeamus .similaginera de manipuii
raria sancto Spiritui reUgiosum non intermittat nostris,quos beati qui potueriut congregare « U :

officium. C venientes veniant in exsuilatione, toiientes manipu

51. Istae sunt igitur operantes in agro nostro, ios suos [Psal. cxxv, 6). » Isti igitur fructus sun

quarum bonum fructura diiigentia dat, altera

altera spiritales, et feiices veri proventus laboris, qu
amittit incuria, quam sanguinem Legislator appel- nuiio inutih imbre madefiant : fructus autem car

iat, dicens « Anima omnis carnis, sanguis ejus

: nis corruptelae obnoxhis est; et ideo qui carnali
(Levit., XVII, 14). » Quo plerique referunt eliam seminaverit, carnaha el metet (Galat., vi, 8). D
illud quod scriptum est : « Non manducabis car- agro vero quid dicam, cum manifestum sit in oper

nem in sanguine (Gen., ix, 4); » ne vulneribus cuitoi'is vei laudem esse vel cuipam ?
animse cruentatas corporis voluptates, refectionis (Vers. 36.) Et respondentes dixerunt : Ubi, Dc

potius ioco ,
quam reatu sanguinis aestimemus mine?
quos oportet Dei verbo reQci. Est ergo cibus (76) 54. Hoc discipuli iocuti sunt Dominus auter :

refeclionis, est cibus sanguinis; sicut enim caro ubi praenionuit et quo fugiendura, et ubi commc
Domini vere esl cibus, ita sanguis vere noster esl randura, et quid esset cavendura, coraplexus e:

potus [De consecr. disl. 2, cap. bi quibus, § Est sumraam definitione generali, dicens :

cibus). Bonam ergo de nostris operibus escara ^. (\ ers. 'il.) Ubi fuerit corpus, ibi congregabuntur
Domino suggeramus; ne rursus cuin venerit, et aquilse.

Qcu poraum non invenerit, nostrorum

sicut in ilia 55. Itaque prius quae sint aquiise conjiciamu

raeritorum infecunditate jejunus propositura pieta- ut quod sit corpus definiaraus. Justorum enii

tis avertat, dicens ad iiiam animara quam nudam aniraae aquilis coraparantur, quod alta petan

poraorum repererit , et sanguine cruentatani : humilia derelinquant, iongsevam ducere feranti

« Nunquam ex te fructus nascatur in sempileruura aetatem. Unde et David aniraae suse dicit : « Renov
"
(Matth., XXI, 19). » Est ergo anima carnis omnis bitur sicut aquiiae juventus tua (Psal. cn, 3).

sanguis ejus. Est etiam praestabilior anima, de qua igilur inteileximus aquiias, de corpore jam dubitai

dixit Deus : « Omnes aniraae meae sunt : .sicul non possumus, raaxirae si meminerimus quod

(76) Hjficverba Gratianus loco citato in margine nec B. Anselmus declinavit.

Leoni attribuit; sed ejusdem Gratlani correctores (76*; Mss. aliquot, receptrix est salutis.
Ecclesia
S.
ea nusquam apud Ambrosium reperiri observa-
nisi Dei excolunt. Melius alii plures, et edit. onines ut
qu
runt. Eosdein quoque non fugit similis error admis- textu, nisi quod, pro salutaris verbi, non pauci
sus in verbis, Est etiam corpus, etc, num. 56, quem que horum mss. leguut salutis.
 1873 KXPOSITIONIS IN LLCAM LIB. VIII. 1874

Pilato .loseph corpus acceperit [Joan., xix, 38). ^ retur, non remaledixit; cuin percuteretnr, non re-
Nonne libi videntur aquilae circa corpus Mana percussit (I Petr., ii, 23); » haec est enim perfecta
Clcophae, et Maria Magdalene, et Maria Mater Do- virtus. Itaque et in pueritia est quaedam venerabi-
mini, apostolorumque conventus circa Dumini se- iis morurn senectus , et in senectute innocen»
pulturam? Nonne libi videnlur aquiia; circa corpus, pueritia : « Senectus enim venerabilis est, non diu-
quando veniet cum inteiligibilibus nubibus Fiiius turna, nec numero annorum computata; cani autem
hominis : < Et videbit cum omnis ocuius, et qui suut sensus hominis, et aetas senectiilis vita imraa-
eum compunxerunt (Apoc, i, 7)? » culata [Sap., iv, 8, 9;. » Unde et scriptum est "•

56. Est etiam {De consccr., dist. 2, cap. lu nui- ' Laudale, pueri, Domiiium, laudate nomen Do-
bus, § Est etiiiin) corpus de quo dictum est : < Caro iniiii Psnl. rxii, i), » quia nemo nisi perfectus lau-
mea vere est cibus, el sanguis meus vere est potus dat Doniinum. « Nemo oniin dicit Dominum Jesum,
(Joun., VI, 56). » Circa hoc corpus aquilaj sunt, nisi in Sjiiritu sancto 'I Cor., xii, 3;. »
quae alis circumvolant spiritalibus. Siint et circa 59. Quod videlur de Ecclesiae populo propheta-
corpusaquiUe quaj credunt Jesum in carne venisse; lurn. ([ui junior seniorem populum Judifiorum vir-

quia omnis spiritus qui oonfitelur Jesum Christum Iniis studiis anteivit. Et ideo illud : « Ecce ego et
in carne venisse, de Dco est (I Joan., iv, 7 . Tbi B pueri mei (pios dedisti mihi hu., viii, 18). » Isti

ergo fides, ibi sacramentum, ibi diversorium sanc- suut pueri qui Dominnm ]>n\\o asinae supervectum
titatis. Est etiam corpus Ecclesia, in qua per ba])- pro[)helicis vocibus prosequentes , redemptionem
lismi gratiam rcnovamur spiritu, el occidna senec- gentium venisse dicebaut [Matth., xxi, 15); isti

tutis in redivivas reparantur a;tates (77). suiit [)ueri vel infanles qui Christi illa ubera super
(Cap. XVIII. — Vers. 16.; Sinite pueros venire vinum liaustu pleniore suxerunt : « Ex ore enim
ad me, el nolile eos vctare; talium est enim reynum infantium et iactentium perfecisti laudem [Psal.

Dei. viu, 3). »

57. Alqui .-«stas hiec inlirma esl viribus, invalida 60. Durum itaque aliquibus et immite videri po-
ingenio, immatura consilio; non ergo (otas pvsp- test, ([uod discipuli ad Dominum infantulos adire
fertur a?tati, alioquin obcsset adoloscere. 14:85 prohibebant, nisi vel mysterium intelligas, vel affec-
Qnid votis opus cst ut icvi maturilas consequalur, tuin ; neque enim id invidae in pueros mentis
si niihi merilum regni demptura ccelestis est (78)? asperitate faciebant, sed sedulae servitutis obsequia
Ergo Deus vitae processum ad vitia dedit, non ad Domino deferebant, ne comprimeretur a turbis.
incrementa virtiilis. Et cnr ipse apostolos non Denique alibi scriptuin est : « Magister, compri-
puerilis, sed [)rovectioris elegit
c munt Luc, Respuenda quippe
a^tatis (Luc, vi. te turbaj viii, 45). »

43)? Cur auteni pueros aptos rcgno dicit esse coe- est ulilitas nostra, ubi divinitatis injuria est. Ergo
lorum {Matth.. xviii, 3)? Fortasse quia malitiam fugiamus superbiam, sequamur puerilem siraplici-
nesciant, fraudare non i\orint, referire non audeanl, taleni ;
quia veritas adversaria superbiae, simplici-
scrulHri ignorenl opes, honorem (79), ambitionem las autem concurrens veritali, in ipsa humilitate
non appotant. Sed ignoraro ista virtus non est, sed sublimis. Non enim in abjecto corde habitat Deus,
Contemnorc, nec continontiu! laus, ubi infirmitatis sed sicut tradideruut nobis prophetae « Thronus :

iOlegritas : non igitur pueritia, sed aemula puerilis virtulis exaltatus est {Jerem., xvii, 12); » in eo
slmphcitatis lionitas designatur. Non enim virtutis scilicet cujus elevatur sapientia ad altiludinem vc-

Knon possc peccaro, sed nollc, atque ita tenere ritatis. Nec sicul Cain fraterna specie dolum 4 486
rscvcranliam voluntatis, ut voluntas infantiam, percussoris abscondat ; sed foris intraque sit fratcr.
us imiletur naturam. Denique ipse hoc Salvator Ilaec in aHectu. In mysterio autem, quia prius sal-
xpressit, dicens : « Nisi conversi fueritis, et offi- vari populum Judteorum, ex quo et secundum
i;<miiii sicut puer iste, non intrabitis in regnum carnera nati fuerant, gestiebant, sed et pro Cha-
'"'lorum (Ibid.). .-
naiuTa muliere supplicarunt Mntth., xv, 23). Scie-
I)
. 58. Ouis est ergo puor imitandus a[)ostolis Christi, bant crgo mysteriuni, quod utrisque populis vocalio
Inum unus ex parvulis? Ha-c igitur virtus aposto- deberetur, sed forlasse adhuc ordinem nesciebant.
lum? Quis ergo puer? Ne forte ille de quo 61. Nunc distantiam intende verborum. Ubi ad
.isaias dioit « Puor nalus esl nobis, lilius datus
: so infantes accedere jubet, ut oos vel praedica-
"'st nobis {Isa., ix, 6)? » Ipsc enim tibi puer dixit : tione 80), vel manuum imposilione benediceret,
ToIIe crucem tuam et sequere nie Matlh., xvi. pueros appellat : ubi privcipit non scandalizandos
"'. » Et ut agnoscas pucrum : « Cum maledice- pusillos vocat (Matth.. xvui, 6); non enim scanda-

!77) non paucis hoc loco iuseritur am-

In niss. coniraode.
'la Inciiiia parabolam pharisrei ac publicani
in : (79' Ita edil. ant. ao mss. omnes, excepto quod in
luffl non luodo in mss. antiquioribus non invenitur, horuiu nonnuUis, [)ro hnnorcm, legere esl honorum.
|'rum otiam vol prima loctione deprehenditur nihil Al Rom. odil. sola. ,sror/ari ignorent, opes, honorem
lahero Ambrosiani. ac prrplorea totidem vcrhis apud ambHionemque non appetant.
iedara lib. v comment. in Lucam, cap. 71, legitur. (80) Rora. edit. rel precatione quam lectionem :

^uapropter ahenum partum legitimo non putavimus hiboules amplecteremur, si ea saltem unico mss.
hniscenduni. dofouderelur.
(78) Mss. aliquol. dein naturo C(rleslis est. Minus
lS7o S. AMI5H0SII 1876

lizantur qui tanguntur a Chrislo, non labuntur qui ^ niinum rion recej^it. Tolerabilins tamen est lidem
Cbrislo propinquant; sed labuntur iiii quos pusillos non detulisse Christo, quam manus intulisse.
non aetatis exiguitas, sed virtutis pusillitas fecit. (Vers. 18, 19.) Inlerrogavit autem eum quidam
Simul etiam docet infirmos non esse teutandos, princeps, dicens : Magister bone, quid faciendo vitam
ne in eos eorum delicta vertantur, quorum preces xternam possidebo ? Dicit autem ei Jesus : Quid me
ad Dominum, et si ipsi virtulum merilis iutirmi dicis bonum? Nemo bonus, nisi solus Deus,

sint, angelorum tamen patrociniis evehuntur. Nemo 65. Versuta interrogatio, et ideo arguta respon-
ergo irrideat pauperera, quia exacerbat illum qui sio. Tentator enim princeps iste magistrum bonum
fecit eum {Prov., xvn, 5); nemo tentet invahdum, dixit, qui Deura bonura dicere debuisset. Nam H-
ne angelos laidat; nemo preecipitet infirmum, ne cet et in divinitate bonitas sit, el in bonitate divi-

solvat beneficiura Redemptoris. nitas (nemo enira bonus nisi solus Deus, omnis
62. Et ideo dixit : « Vae huic mundo ab scandalis autem horao raendax {Psal. cxv, H), quidquid au-
{Matth., XVIII, 7), » quia crucem Domini plerique tem mendax, utique non bonum), tamen addendo,
scandalum judicarunt, cum Dominicse humilitas Magister bone, in portione bonum dixit, non ia
passionis nostrae sit sacramentum salutis; ut ado- universitate ; nara Deus universitate bonus, homo
riamur virtutis officiura , suraamus hurailitatis i* ex parte. Propterea Dominus
Quid rae dicis : «

exemplum. Vae igilur ei qui in crucem Domini non bonum, » quem negas Deum? Quid bonum dicis,
crediderit,qua scandalizantur infirmi « Expedit : cum bonus nemo nisi unus Deus? Non ergo bonum
ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et se negat, sed Deum designat. Bonus enim quid est,
demergatur in profundum maris {Ibid., 6). » iiisi plenus bonitatis? At vero cura scriptum sit

non verborum
63. In divinis quidera Scripturis « Non est qui faciat bonitatem, non est usque ad
seriem, sed rerum pondus exarainare debemus; umim iPsal. xiii, .3), » utique de hominibus, non
plus enim proQcit ad reprimenda peccata, inauditi de Deo dixit : Deus enim unus est {Deut., vi, 4),

generis atque deformis.belluina qusedara porapa aon unus e numero ; ita et Dei Filius quasi unicus
supplicii. Tamen ne cui hinc quoque scandaliim exceptus est, non quasi unus ex multis ; ingenitus
generetur infirmo, non otiose simul positam puta- est, non unus ex genitis. Et ideo Nemo bonus, non
mns molam asinariam, collum hominis, profundura praejudicat Christo ;
quia nemo judicat Christum.
maris. Etenim cum asini typura populus gentilis Nemo enim tanquam communiter de nobis dicitur,

acceperit, nonne tibi videtur tanquam molam asi- sed nihil Christo commune nobiscum.
nariam volvere, quandiu in imperitise suae errore
p 66. Quod si quem movet, quia Nemo bonus nisi

versatur, naturae quidem vinculis alligatus , ut unus Deus, moveat et illud, quia nerao bonus nisi

verbum emolat, Deum quaerat : sed opertae mentis Deus. Quod si a Deo Filius non excipitur, utique
csecitate sufFusus, ut vultum anirai erigere ad Deum, nec a bono Christus excipitur. Sed cum in Deo Fi-

et oculos cordis aperire non noverit? Et ideo sine lius persona alter, potestate unus sit, « Unus enini

ulla cursus alacritate, vestigiis in se saepe redeun- Deus ex quo omnia, et unus Dominus per quem
tibus, invitus usui laborat alieno. Tamen qui mo- omnia (I Cor., viii, 6); » Deus autem et Dominus
lam volvit, consummandi aliquando finera operis non duo dii, sed unus Deus sit, quia « Dominus
habet, et exuendae spem gerit caecitatis; cui vero Deus tuus Dominus unus est {Deut., vi, 4), » utique

mola ad collum suspenditur, portat lapidem qui cum secundura majestatem Deus unus utraque
portare Domini jugum recusavit. Asinus ergo ad persona et bonus unus in utroque est. Nam
sit,

molam, caecus ad lapidem, gentilis ad saxum, qui quomodo non bonus ex bono natus? « Arbor enim
adorat eum quem non videt, nec agnoscit Deus : >^ bona bonos fructus facit {Matth., vii, 17). » Quo-
enim non in manufactis habitat {Act., xvii, 24), » modo non bonus, cum bonitatis substantia as-
nec in saxo agnoscitur, sed in spiritu. sumpta ex Patre non degenerarit in Filio, quae non
64. Uterque igitur populus et gentilis et Judaeus D degeneravit in Spiritu ? Et ideo « Spiritus tuu?
pompa quadam sermonis hujus exponitur, sed ve- bonus deducet me in viam rectam {Psal. cxlh, 10).

hementior in Judaeos poena decernitur. Gentilium Quod si bonus Spiritus qui accepit ex Filio, bonu?

enim memoria saeculi istius fluctibus ^ 487 obrue- utique et ille qui tradidit. Et cum bonus Pater.

tur, et coeno mundi hujus abolebitur, qui inter ea utique et ille bonus qui omnia habet, quae Pater
quae non sunt, esse voluerunt, et, alienati a scientia habet {Joan., xvii, 10). Aut .si negatis Fihum ha-

Dei, tanquam in profundura maris mersi sunt ; at bere bonitatem, negatis et Patrem.
vero Judaei per patriarchas absurapti, circuraci- 67. Ratio evidens exemplis non eget , tamen
sione signati, per legem eruditi, non tanquara 1488 ^'^1 auctoritatera sequimini Scripturarum;
ignoti peribunt, sed tanquam sncrilegi punientur. scriptum est enim Dominus judex bonus domui
: «

Etenim Atheniensibus ignotus Deus {Act., xvii, 2.3), Israel {Isa., xxxin, 22). » De Filio an de Patre di-
in Judaea notus {Psal. lxxv, 2), sed non receptus. cit? Sed « Pater non judicat quemquam; quia
Et ideo qui ignorat, ignorabitur; qui praevaricatur, omne judicium dedit Filio {Joan., v, 22). » Ergo

damnabitur; nec ille exutus a culpa, qui suum Dominus bonus FiUus. Accipe aliud Trinitatem :

nescivit auctorem. el ille exutus a venia, qui Do- utique confitentur qui ad baptismum veniunt; quia
 187" EXI>OSITIONIS IN LLCAM L1J5. VIII, 1878

I
baptizantur in nomine Patris, ct Filii, et Spiritus ^ iransire, quam divitem intrure in regnum Dei. (83).

sancli : ergo et Patri, et Fiiio, et Spiritui sanclo con- 70. Magna vis, magnum pondus in verbis. Qui-
fitentur (81). Cum ergo dicitur : « Confitomini bus enim verbis aliis vehementius exprimeret, nou
Domino, quoniam bonus [Psal. cxxxv, i:, » jjonus debere jactare se divitem in divitiis suis, quam
iilique Pater, Ijonus et Fiiius, bonus et Spiritus talibus quibus deLinilur contra natuiam esse dives
sanctus, sed Deus unus estj quia « bonus Dominus misericors? Aufer mihi lenocinia fucumque ver-
fxspectantibus eum (Thren., iii, 23). » An non bo- borum quoi soleut
,
enervare sententias. Lac-
nus qui bona tribuit " anima' quaerenti eum (Ibid.)'!" lari non debuit iste (84), sed frangi, qui mise-
An non bonus, « Qui satiat in bonis animam tuam ricordiain rfspuebat. Tamen si quos verborum
Psal. cii, 5)? An non bonus,
)> qui ait : << Ego suin 1489 "^i^gis ornamenta quam sensus virilis et
pastor bonus (Joan., x, H) ? » naturalis quidam lial)itus et foriua delectant : quod
Sed putatis ideo Deum bonum, quia judi-
68. boni faciunt jjelitores in uxore ducenda, ul mores
cium non habet in quo esl necessitas vindicandi (82) discutiant,non decorera, nec aspectus offensione
(supm, num. 67). Qnanquam jam pra>,missum sit levocentur, cum virtute animi provocanlur; hi quo-
judicem bonum csse domui Israel, tamen aiibi ha- qiie in verbis mysteriuin quairaut, quod est mens
bes : « Quam bonus Deus Lsrael rectis corde (Psal. B quaidam et aninia verborura, nec iu mysterio verba
Lxxii, 1)1 » De quo igitur putatis dictum, de Patre discutiant.
in de Filio? Si dc Patre, ergo non omnibus bonus. 71. Camelus ergo in typo populus gentilis acci-
Cur igitur Filio derogalis ? Si de Filio, ergo bo- pilur, quem leo ille quserens quem devoret, onu-
iiuin Dcum ct Filium confitemini; ipse est enini slum thesauro propheticis agitat speciebus (83) in
< Bencdictus Deus Israel, quia visitavit et fecit re- dcsertum : in tribulatione enim et angustia leo et
•Jeniptionem plebis suaj (Luc, i, 68). » Ipse est rex catulus leouis, aspides et progenies aspidum vo-
't Deus Israel, cui dicitur : « Rabbi, tu es Filius lantium ferebant in asinis et camelis divitias suas
Uei, tu cs rex Isracl (Joan., i, 49). » Sic igitur hic ilsa., xx.\, 6j. Et bene camelus pro geutili figuratus
dicit : Quouiam bonum me non potes sentiio
tu osl poj)ulo; quia, superstitionis deformitate dege-
ijui tentas, quid medicis bonum? Bonus quidem noians, priusquam crederet populus nationum
ego, sed rectis corde, cui bonum esse ex natura belluina; speciem fceditatis, absurda vestigia, ora
iippctat,non ex versutia. Donus ergo Filius, turpia prajferebat. Facihus igitur iste peccator per
Candor cst cnim lucis fetorn.T?, ot speculuni sine viam intravit angustam (quae est via Christi, qui
maciila Dei majestalis, et imago bonitalis iilius p per proprii corporis passionem morlis penetrans
Sap.. VII, 26). » Quomodo ergo non bonus, qui est viam, velut acus redintegravit scissa qusedam nos-
imago bonitatis? Sicut enim imago Dei Deus, sed trae vestimenta naturae), quam populus Judaeorum
imago bonitatis bona, sed
inus Deus, ita et divina? dives in lcge, egenus in fide, praeruptus iu furore,
uiia bonilas. Mihi certe utilc est bonum Deuin probrosus in crimine.
rredcie, quem moorum habiturus sum judicem 72. Potest etiam omni intelligi
morahter de
(ielictorum. llli viderint ciui crederc bouum no- peccatore, et de arrogante divite. Nonne tibi vide-
iunt. Itaque quia legisperitus est iste qui tentat, tur publicanus ille oneratus suorum conscientia
sicut in libro alio demonslratur, bene dixit : « Nemo delictorum, cuin oculos ad Deum non auderet
lionus, nisi Deus (Marc, x, 18); » ut admonerct attollerc (Luc, xviii, 13), velut quidam camelus in
4uid scriplum est : « Non tentabis Dominum Deum foramen acus confessionis suae remediis facilius
iiiiim (Deut., VI, 16), » sed magis confiteretur Do- introire, quam Pharisa?us ille in regnum Dei (86),
inino, « Quoniam bonus (Psat. cxxxv, 1). » arrogans in prece, jactans innocentioe, praesumptor
6il. (Vcrs. 21.) Deniquc euni siope perslringit, gloria", exprobrator miscricordia?, proedicator sui,
nam glorianti in lege quod a juvontute sua omnia criminator alieni : qui magis conveniret Dominum
lustodisset; ut inanem jactantiani ejus exponercl, J) quam rogaret? Si quis igitur horret camclum, hor-
ostendit ei adhuc deesse quod legis est. Et ideo ad rescat cum qui faclis fcedior sit caraelo.
inisericordiaj praccoptum tristis inducitur , ut in (\eTS. 20.) Honora patrem ct matrcm.
"um naturalis quaedam delur forma sententia>. 73. Pulchre mihi hodie legitur legis exordium.
tVors. 2ii.) Facilius camclum per foramen acus tjuando mei uatalis esl sacerdotii ;
quotannis enim

j
(81) Pauci niss., Patrem, el Filium, cl Spirilum mss. aliquol. jadari non debuil. Non satis apte.
'
Mnctum confitetur. (85) Omues edil. et pauci mss., agit affatibus.
(82) Mss. aliquot, in quo neccssilas non ext vindi- Soptem mss., agit aspcctibus. Non absurde. Alii
nndi. tamen septem, agilat speciebus, id est, figuris ac
(83) Edit. Rom. plura
hic per qualuor aul quinque imaginibus, quibus prophetica visio exprimitur.
columnas propria aucloritale transposueral, qufe Ubi autem post pauca mss. plerique legunt, ad as-
I
'
nos, otsi prislino oniini rostitnauius, ea tanien in pide.< ; alii nonnuUi atque odit. omnes prsepositio-
mnrginibus, qnro non nisi iBgre tam innlla caperenl nem omittunt. magis congrue ad propheticum tex-
tiescriboro snporsodonius. luni.
Sic odit. Era. el Gill. in niarg., nec uon Roui.
(8i) (86) In regnum Dei . resecata fuerunt In edit.
in corp. cum plorisque scriplis cod. Edit. aulem vet Hom.
vet. in corp. nc nonnvillflp ex ultimis Paris. cuni
1879 S. AMBHOSII 1880

ut non gravetur Ecclesia,

quasi de inlegio videtur incipere sacerdotiuin .

^ viduas, subministret iilis;

quando temporura (87) renovatur aetate. Bonum ut his qu» vere viduse sunt, sufficiat (I Tim., \,

etiam quod legitur : « Honora patrem el matrem 16). »Hoc de extraneis; quid de parentibus?
{Exod., XX, 12). » Vos enim mibi estis parentes, 76. Non otiose diximus proxime, quia nos ma-
qui sacerdotium detulistis (88j : vos, inquam, filii, terna querela praestrinxit; sed maluimus eum qui
vel parentes : fllii singuli, universi parentes, liben- talis est, publice monere (90), quam domestice
ter enim meos dixerim vos vel liberos, vel parentes, coercere. Et si nostra voce non proditur, vel suo
qui verbum Dei auditis et facitis filios, quia scrip- : lamen erubescit alfectu. Ne commiseris, fili, ut
tum est Venite, filii, audite me {Psal. xxxui,
: >< jiarentes tuos aiiorum fames pascat ne commiseris,
i2) » parentes, quia ipse Dominus dixit
; « Quae : lili, ut jejunia pauperum parentibus tuis cibum
mibi mater aut fratres ? Mater et fratres mei bi sunt quaerant. Si non propter gratiam et salutem, prop-
qui audiunt verbum Dei etfaciunt {Luc, vm, 21)- » ter verecundiam pasce vel tu, fili, vel tu, filia. Non
74. Bene ergo lex quse prsemiserat : Diliges Bo- pudet si te ingrediente in Ecclesiam, alienis manus
minum Deum tuum proximum tuum, sub-
et diliges suas anus mater extendat, et praetermissa filia, de

jecit Honora patrem tuum et matrem. Primus enim

: extraneis stipem poscat; cum tu transeas sublirai
gradus iste pietatis est namque hos auctores ;
t) collo, et nutibus oculorum, trahens vestem, habens

1490 tibi esse voluit Deus. Honora obsequiis, inaures, et -dextralia, et annulos, et reliqua quae

ut abstineas a contumeliis, quia ne vultu quidem Isaias dicit {Isa., m, 16-24)? Quid si in te serraonem
laedenda pietas est parentum. Sed parum est non suum vertat, reposcens natune debitum, nutrimen-
laedere, quia lex prospexit ne patiantur injuriam : toruin pretiura, manus tuaj quod genitrici debetur
« Qui enim maledixerit patri vel matri , morte offlciura? Quid respondebis?
morietur {Exod., xxi, 17); » tu honora, ul bonus 77. Dabisne aliis? Quid si tibi objiciant : Vade,
sis. Aliud est legis beneficium, aliud pietalis offl- prius matrem tuam pasce. Nam, etsi pauperes
cium. Honora tuos, quia suos Dei Filius bonoravit. sunt impiam tamen non quaerunt collationem.
,

Legisti enira, « Et erat subditus illis {Luc, u, 5i); »

1 4:91 Nonne audisti supra quia dives ille in
si Deus servulis, quemadmodum tu parentibus ? bysso et purpura recubans, cujus de mensa micas
Honorabat igitur Joseph et Mariam Christus non Lazarus colligebat, pcenis cruciatur aeternis qoi
naturae debito, sed pietatis offlcio. Honorabat et pauperi non impartivit alimenta {Luc, xvi, 19-31)?
Patrem Deum, quemadmodum nerao potuit hono- Si non donare extraneis grave est, quanto gravius
rare, ut esset obediens usque ad mortem honora excludere parentes? Sed dicis te quod eras pareu-
:
p
ergo et tu parentes. tibus collaturus, Ecclesiae malle conferre. Non quee-
75. Est autem honor non solum honorificentise, rit donum Deus de fame parentum. Unde repre-
sed etiam largitatis : « Viduas honora, quae vere hendentibus Judaeis quia discipuli Doraini manus
viduae sunt Honor enim est deferre
(I Tim., v, 3). » non lavarent, respondit Jesus : « Quicunque dixe-

pro meritis. Pasce patrem tuum, pasce malrem rit : Munus quodcunque est ex me, tibi proderit,

tuam. Et si paveris matrem, adhuc non reddidisti non honorificabit patrera aut matrem {Matth., xv,
dolores, non reddidisti cruciatus quos pro te passa 5, 6). >)

est; uon reddidisti obsequia quibus te illa gesta- 78. Quapropter obscuritatera sensus non impru-
vit; non reddidisti aJimenta qute tribuit tenero denter defleximus. Nam Judaei cum hominura tra-

pietatis afFectu, immulgens labris tuis ubera; non ditionera sequuntur, Dei negflgunt : discipuli

reddidisti famem quam pro te illa toleravit, ne quid traditionem Dei prseferentes, hominum neglige-
quod tibi noxium esset ederet ; ne quid quod lacli bant, ut manus non lavarent, cum panem mandu-
noceret hauriret. Tibi illa jejunavit, tibi mandu- carent : quoniam, « Qui lotus est totus, non habet
cavit, tibi iila quem voluit cibum non accepit, tibi necesse ut manus lavet {Joan., xui, 10). » Laverat
quem noluit cibum sumpsit, tibi vigilavit , tibi D eos Jesus, lavacrura aliud non quaerebant; uuo
flevit : et tu illam egere pateris (89) ? fili, quan- enim Chrislus baptisraate orania solvit baptismata.
lum tibi sumis judicium, non pascas parentem!
si Itaque quem laverit Ecclesia, non habet necesse
nii debes quod habes, cui debes quod es. Quantum iterum lavari. Ergo mysterio intendebant discipuli,

judicium, si pascat Ecclesia quos lu nolis pascere non sui munditiara corporis, sed aniraae requiren-
« Si quis fidebs, inquil, aut si qua fldelis babet tes (91). Hoc reprebendebant Judaei; sed argute

Mss. aliquot, tot annis enim... quanta tempo-

(87) tis ministrorum suorum defectum quoquo modo
rum, Hic porro vetus consecrationis antistitum
etc. videantur defendere. Sed ordinationem per quam
rfuotannis celebrandse consuetudo indicalur, minime confertur jurisdictio, nunquam nisi ab episcopis in
indigna quam observemus. De qua videsis Baron. in Ecclesia catholica peractam esse extra dubium est.
Marlyr. Rom. ad xv Kal. Febr. et alios. (891 Tres mss., illam, quem voluil cibo egere
pa-
(88) Dicitur hoc loco populus sacerdotium detu- teris.
lisse, quod nimirum Ambrosium ordinari, ut Pauli- Hinc intelligas episcopis olim non solum ad-
(90)
nus testatur, mirabili el incredibili concordia consen- monendi, verum etiam coercendi jus auctoritatem-
sisset, non quod ordinem aut jurisdic-
ei contulisset que fuisse.
tionem. Illa quippe nequaquam inter se confundenda (91) Mss. non pauci, nec inferioris notae, non
sunt, quod haeretici faciunt, ut missionis ac potesta- suse munditiam nnimx , non corporis requirentes.
 mi KXPOSITIONIS IN LUCAM \Ali. VIII. 1882

reHarffiiuntiir a Doniino, quod inania observent, ^ tanquain forin«i gratiain natnralis ascendit in

profutura despiciant. Et ideo illis dicit : Vos quaif sycomorum, vaiiitalfun scilicet Judffeorum vestigio
dicitis patri aut matri, quos lex praicipit hono- suo proterens, errata (ju^jque corrigens superioris
rari {Exod., xx, 12) : « Miinus quodcunque est ex aetatis; et ideo Jesuni interioris domus recepit

me, tihi proderit [Mutth., xv, 5j, « id est, cuni petit hospitio. Et bene ascendit in arborem, ut arbor
aliquid ad sumptum egens pater aut inater a bona bonos fructus faceret, ac naturali excisus
fllio, quia (92) legem timens Judaeus ex(;usationem oleaslro, et contra naturam insertus in bonam oli-

non dandi requirit, dicere solet : Munus quod est vam , fructum possot legis alferre ; radix enim
exme, tibi proderit; ut dicatam a (iliis Deo pecu- sancta, ot si rami inutiies, quorum infructuosam
niam pater religiosus accipere reformidet. Sed htcc gloriam plebs genlium tide resurrectionis quasi
Iraditio hominum est excusationes obtexcntium ({uadam corporis elevatione transcendit.
avaritiae suse. Caeterum Dei traditio esl, ut prius (Cap. XIX. — Vers. 2. ! Et ecce vir nomine Zachxns.
pascas parentes (dist. 86, cap. Cselerumj. Nam si 82. Zachaeus in sycomoro, cajcus in via. Quorum
juxta divinum oraculum, contumelia parentis morte alterum Dominus miseraturus exspeclat, alterum
luitur {Exod., xxi, 17), (juanto magis fames, quac maiisionis suae claritate nobilitat : alterum sanalu-
raorte gravior est i» rus iiiterrogat,apud allerum se non invitaturum
79. Qiio loco insolentem Dominus infrenat jac- uberem bospilis sui esse
(96j invitat; sciebat enini
tanliam. Mulli enim, ut pra?dicentur ab honiini- inercedem, sed tanien olsi nondum vocem invi-
bus, Ecclesiaj conferunt, quae suis auferunt; cum tantis audierat, audicrat afTectum.
misericordia a domestico progredi debeat pietatis 83. Verum ne. c«cum istum lanijuam fastidiosi
officio. Da ergo prius parenti, da eliam pauperi, pauperum cilo reliquisse videamur, et transisse ad
da iili presbylero quod tibi abundat terrciium (93), divitein, exspeclcmus cum, quia exsp(:ctavil et Do-
iit ab illo accipias spirituale quod tibi deest; ete- minus; interrogeinus eum, quia interrogavit et
nim qui honorat, honorabitur. Vide ergo quia ille Christus. Nos interrogemus, quia nescimus; ille,

cum non quasi iueps, sed

accipit, tradit; et accipil quia noverat : nos interrogemus, ut sciamus unde
quasi remuneralurus niajore mensura. Da pauperi iste curatus sit; ille interrogavit, ut in uno plures
in requiem ejus, ul et lu coinmunicans de luo inopi, discereinus unde Domiuum videre mereremur; in-
requiem consequaris. Sed ut pascendos Scriptura terrogavit enim, ul crederemus nisi confitentem
dicit parentes, ita propter Deum relinquendos pa- non posse sanari.
rentes (Lhc, xiv, 26), impediant devota? mentis
'"—'--
si
p Et confestim vidit et sequchutur illum magnific'in.>
aflFectus Dominum... Et peramhulahat in .Jericho icap. XVIIl,
(Vers. 35.) Factum est axitem cum appropinquasset vers. 1).

Jericho, quidum cxciis sedebal sccus viam. 84. Aliter enim iioii viderel, nisi sequeretur
j
80. In libro secundum Matthaium duo inducuntur Cliristum, nisi Dominum pra^dicarel, nisi sgeculum
yhtfth., XX, 30), 1492 h'*^ unus; ibi ogrcdiente prajteriret. Cum divitibus quoque in gratiam rever-
''M'icho, hic appropinquante.
Sed nulki distanlia; tamur; nolumus enim oflendere divites, quia volu-
Min ciim in hoc uno typus populi gentilis sit qui mus, si fieri potesl, sanare omnes; ne in cameli com-
icramento Dominico recipit amissi luminis clarita- paratione prwstricti, et in Zachfeo citius quam Cpor-
in, nihil inlerest ulrum in uno medicinam, an in tuit, derelicti, justse habeant commotionis ofTensam.
iuobus accipiat; quoniam ex Cham ot Japhet Noe 85. Dis("ant non in facultatibus crimen hterere.
iliis originem ducunt. in duobus cfccis duos generis 14t93 ^''^ '" "* ^l"' "'i nesciant facullalibus; nam
iii pra^tondobant auctorcs. divitiio ut iinpedimenla in iinprobis, ita in bonis
81. Quod videtur etiam Lucas iioii omisisse, cum sunt adjumenta virtulis. Dives certe Zachaeus elec-
'ichieum .sul)jicit, (lui slatura pusillus, hoc est tus a Christo; sed dimidium bonorum suorum pau-
1) peribus largiendo, reddendo etiam in quadrupliim
iiilla nobilitatis ingenita' dignitate sublimis (94),
xigiius inoritis, sicut populus nationuni, audito qua^ fraudo sustulorat (allerum oiiim non sat cst:
'oniini Salutaris adventu, qucin sui iioii rccope- nec habel gratiam liberalitas, si injiiria porsevorat;
uit, vidoro cupiebat; scd nemo facile Jesum vi- quia uon spolia, sed dona quffrunturl. uberiorem
liH, nemo potest Jesuni videre constitutus iu terra. mercedem. quam conferebat, accepit.
j-l quia non prophetas, non roguum habebat (95), 86. (Vcrs. 2.) Et bene princops inducitiir publi-
Mquo haud sciinus an iion illa vera sit loctio. Non mis: alii nonnuUi, nobilitatis ingenuitaie sublimis.
'iilo tannju alii el odit. omnes, ut in lextu. (95) Vot. odit., non alibi regnum habebat. Vox autem
i'2) mss. plures potiores^xuo. Alii ol edil. vo-
Ita alibi oniittilur in niss. .W Roin. odit. omendavit, non
'm Judmtx non agnoscunt, cujus looo in l^om. sulv leiiem habebiit. Haud
couatu. infelici
iluitur /i/ids. anle vooos qitia lcqem.
(JHi) Oinnes eilit. ac mss non pauci, se non invita-
93) AdvertG noquaquani esse vituperanduni si tus: alii. qui et melioris notie, se non inritatunim.
loslivleri qua3 spirilualia et sui olticii sunt
laicis Rursus ea^dem edil. ef mss. aliquot, hospitii sui : alii
iipt^ndoutes, ab oisdein vicissim eleemosynam
tor- plures, hospitis sui. Denique nbi raemoratfe edil..
Miam acoipianl (hiinmodo hinc nbsit pudonda cu-
; jam riderot nffcctiim, inss. contra fere ad unum pra?-
ililns, ac turpis
rerum sacrarura nundiuatio. fonint. audierant alfeclun^.
S>i) Ouidam mss., nobilitatis vigente
diiiHitale subli-
1883 S. AMBROSIl 1884

canorum. Quis euim de se desperet, quando et iste j^ 91. Bonus ordo, ut vocaturus gentes, et Judaeos
pervenit (97) cui census ex fraude? El ipse, inquit, jussurus interfici, qui noluerunt regnare supra se
dives. Ut scias non omnes diviles avaros. Cliristum, hauc praimitteret comparationera, ne
87. ( Vers. 3.) Quid sibi vull quod nullius alterius diceretur : Nihil dederat populo Judaeorum : unde
staturam Scriptura nisi hujus expressit, Quia sta- potuit melior fieri; aut quid ab eo qui nihil rece-
tura pusillus erat? Vide ne forte malitia pusilius, pit, exigitur? Non mediocris ista est mna, quam
aut adhuc pusillus tide; nondum enim promise- supra mulier evangelica, quia non invenit, lucer-
rat (98), cum ascenderet, nondum viderat Chris- nam accendit, lumine quserit admoto, gratulatur
tum , merito adhuc pusillus. Denique Joannes inventara {Luc, xv, 8, 9).

magnus, quia et Christum vidit, et Spiritum sicut 92. (Vers. t8.) Denique ex una decem mnas alius

columbam super Christum manentem, sicut ipse facit, alius quinquc. Forlasse istae moralia habent,
ait : « Vidi Spiritum descendentem sicut colum- quia quinque sunt corporis sensns; illse decem,
bam, et manentem super eum (Joan., i, 32). » duplicia (4), id est, mystica legis et raoralia probi-
88. Quae autem lurba, nisi imperitiae confusio tatis. Unde et Mattha^ns quinque talenta et duo
multitudinis, quse verticem nequit videre sapien- talenta posuit [Matth., xxv, 13) : in quinque talentis

tis? Ergo Zachseus, quandiu in turba est, non videt D ut sint moralia, in duobus utruraque, mysticum
Christum : supra turbam ascendit, et vidit; hoc atque morale. Ita quod numero inferius, re ube-
est, plebeiam transgressus inscientiam , meruit rius. Et hic possumus decem mnas, decem verba
quem (99) desiderabat, aspicere. Pulchre autem inteUigere, id est, legis doctrinam; quinque mnas,
addidit : magisteria disciplinae. Sed legisperitum in omnibus
(Vers. 4.) Quia illa parte erat transiturus Domi- volo esse perfectum; non enira in serraone, sed in

nus. virtute est regnum Dei.

89. Vel ubi sycomorus (1), vel ubi crediturus; ut 93. Bene autem quia de Judaeis dicit, duo soh

et mysterium servaret, et gratiam seminaret ; sic multiplicatam pecuuiam deferunt; non utique aeris,

enim venerat, ut per Juda^os transirel ad gentes. sed disputationis usuris (3). Alia est enim pecunia
90, Vidit itaque Zachaeum sursnm; jam enim fenoris, alia doctrinae coelestis usura.
sublimitate fidei inter fructus novorum operum 94. (Vers. 23.) Denique Dominus cum dicit :

veiut fecunda altitudine arboris eminebat. Et quo- Quare non dedisti pecuniam meam ad mensam
niam de typo ad moralia detleximus, inter tot [Matth., XXV, 27)? non nostrae, sed suae pecuniae

credenlium voluntates (2) Dominica die relaxate p quaerit usuram

animura, festivitatem adraiscere delectat. Zachaeus 95. Unus intra terram abscondisse se dicit, quod

in sycoraoro, novum videlicet novi Lemporis po- rationera quae ad imaginera et similitudinera Dei
mum, ut in hoc quoque compleretur illud : « Arbor data est nobis, studio voluptalis obruit, et tanquani
fici producit grossos suos [Cunt., ii, 13); » ad hoc in foveam carnis abscondit. De aliis siletur, qui

enim Christus advenit, ut ex Ugnis non poma, sed quasi prodigi debitores, quae acceperant, perdide-
homines nascerentur. Legimus alibi : « Cum esses runt. In duobus illis pauci sunt, qui per duas vice^

sub arbore fici, vidi te [Joan., i, 48). » Ergo non vineae ad cultores destinati sunt (Lmc, xx, 10); in

Nathanael (3) sub arbore, hoc est, supra radicera, reliquis omnes Judaei [Matth., xx, M6). Quam com-

quiajustus; radix enim sancta, sub arbore tamen parationem Matthaeus eliam nobis voluit aplare,

Nathanael, quia sub lege : Zachaeus supra arborem, quod similiter ut dives qui pecuniam suam non
quia supra legem; Domini occultus defensor.
ille impartit pauperibus, ita eliam qui doctriiia; suae

hic publicus praedicator; ille adhuc Christum ex gratiam non dividit imperitis, docere cum possit,

lege quaerebat, iste jam supra legem, relinquebat haud mediocris reus est culpae (lib. v De fide

sua, et Dominum sequebatur. cap. 1). De quo, quoniam in libris De fide scriptis

1494 (Vers. 16.) Ecce mna tua decem rnnas D diximus, transcurrere melius fuerit.
ncquisivit. 96. Civitates autera decem (6) (vers. 17) esse

(97) Edit. Rom., isle cui sensus ex fraude ad salutem (3) Rom. edit. et ms. Reg., Ergo Nalhanael. Sed
pervenit. negationem ac mss. caeteri prae se ferunt.
aliae edit.

(98) Rom. edit. itemm sola, reddere promiseral. Edit. ant., Forlasse iste moralia habet
(4)
illc

complures mss., plebem jam decem duplicia. Rom. ab his tantum eo recedit, quod
(99) Cunctae edit. et
transgressus, in scientiam meruil quam, elc. Inscite. resecavit decem. Verum diversitati locum non aliud
Nobis vero locum restituere mss. Corb., Colb. unus, dedit, nisi quod in mss. quibusdam e simplex pro
Vict. et alii nonnulli. At, post verbum aspicere, Rom. diphthongo scriptum legatur.
edit insertis ilUs, in quo et mysterium licet advertere,
, (3) Rom. edit. sola, dispensaiionis usuris. Sed yox
prosequitur, non statura pusiUus, etc, ut num. 87. dispulatio frequenter apud Ambrosium idem signifi-
(1) Rom. edit. sola, hoc loco partim decurtato, cat quod tractatio, seu prsedicatio evangelica. Rur
partim inverso, ita reposuerat Hic enim venerat ut : sum eadem edit. Rom. cum Era. et Gill., Alia esi
per Judseos transiret ad gentes; ut et mysterium serva- enim pecunix fatnebris. Amerb. vero et mss. nobis-
ret, etgratiam seminarel. cum faciunt, nisi quod legitur in duobus..., pecuniie
(2) Ita mss. et edit. omnes, excepta Rom. el ms. tiel foenoris.
Reg., ubi credentium voluplates. Sed in mss. ssepis- (6) Sic omnes mss. et edit. praeter Rom., qu» prc

sjme voluntas et voluptas confunduntur. decem reposuit quinque.

 4885 EXPOSITIONIS IN LUCAM LIB. IX. 1886

qtise possunt, nisi forle anima?. quibus jure praipo- a sicut civilas \I'sal. cxxi, 3), ita sunt anima!: paci-
nitur qui pecuiiiam Doraini, et iila eloquia casta flcsR. Et sicut angeli praesunt, ita et hi qui vitara
probata sicut argentum, mentibus hominum fene- ineruerint angoloruni.
raverit? Nam sicut Jerusalem dicitur «diflcata

LIBER NONUS

1495 (Vers. 29, 30.) Et factum est, cum ap- ravit erroris : hic autem in pullo generalitatem po-

propinquasset ad Bethphaye et Belhnmam, ad mon- puli genlilis expressit; et ideo in pullo sedetur asina?.

tem qui vocatur Olivcti, misit duos discipulos, di- 5. Et bene : In quo nemo sedit; quia nullus an-
eens : Ite in castellum quod contra est, in quod leqiiam nationum populos vocavit ad
Christus
introeuntes invenietis pullum asinse alligatum, in quo Ecclesiam. Denique secundum Marcum sic habes :

nemo sedit. « Quem nemo adhuc sedit hominum {Marc, xi,

2. Pulchre relictis Jiidfpi.s, habitaturus iii aflec- 2). " Alligatus auteni perlidia; vinculis tenebatur,
tibus gentium, templum Dominus ascendit; hoc iniquo addictus domino, errore famulatus (8) ; sed
enim tempium est verum, in quo non in littera, domiualum sibi vindicare non poterat, quem reum
sed in spiritu Dorainus adoralur; hoc Dei templum fecerat non natura, sed culpa. Et ideo cum Dorai-
est, quod fldei scries, non lapiduni structura fun- nus dicitur, uniis agnoscitur; nam el raulti dii, et

davit. Deserunlur ergo qui oderanl, ehguntur qui mulli domini, sed generaliter : nobis tamen unu?
amaturi eraiit. Deus(9), et unus Dominus. Itaque etsi non expri-
2. Et ideo ad montem venit Oliveti, ut novellas milur, 1496 Dominus definitur non jam per
oleas in sublimi virtute plantaret, quorum mater adjunclionem personee. sed per universitatem na-
est illa quai sursum est Jerusalem. In hoc monte turae (10).
est ille ccelestis agricola, ut plantati omncs in domo 6. Marcus autem induxit ligatum aule januam
Dei, possint viritim dicere : « Ego autem sicut oliva (Marc, XI, 4) ;
quia extra Christura quicuuque est,

fructifcra in domo Domini {Psal. li, 10). « Et for- foris est in via; qui autem in Christo est, foris

tasse ipse mons Christus est. Quis enim alius tales non est. In transitu, addidit, iibi nullius certa pos-
fructus ferrct olivarum, non curvescentium uber- sessio,non pr<psepe, non alimenta, non stabulum.
tate baccarum, sed spiritus plenitudine gentium
c Misera servitus cui vaguin jus est; plures enim
fecundarum? Ipse est per quem ascendimus, et ad dominos habet, qui ununi non habet. Alieni alli-
quem ascendimus. Ipse cst janua, ipse est via, qui gant(llj, ut possideanl : iste solvit, utteneat; vehe-
aperitur, et qui aperit, qui pulsatur ab ingredienti- mentiora enim dona novit esse, quara vincula.
bus, et ab cmerilis adoratur. 7. Xec illud otiosum quod duo discipuli dirigun-
3. Ergo iii castello erat, et ligatus erat pullii,< tur, Petrus ad Cornelium [Act., x, 23), Paulus ad
cum asina : non poterat solvi, nisi jussu Domini : reliquos {Act., xui, 3). Et ideo non persouas desig-
80lvil eum manus aposlolica : talis actus, talis vita, navit , sed numerum deiinivit ;tamen si qu-s esl
laiis gratia. Esto talis, ut et tu possis ligatos qui personas exigal, potest «stimare de Philippo
^olverc. quem Gazam Acf.. vni, 26), quando
Spiritus misit in (

4. Nunc considereinus qui fuerint illi qui, errore Candacis regina^ baptizavit eunuchum, et ab Azoto
'letecto, de paradiso ejecti, in castello sunt (7) in Caesaream per oranes oivitates verbum Domini
leligati. Et vides quemadmodum quos mors expu- seminavit. Nec illud prjetereiindum quod mox re-
'•rat, vita revocaverit. Et ideo secundum Mattha>.um mittendos asserit; quia dirigendi erant qui Domi-
i'tasinam et pullum lcgimus [Matth., xxi, 2); ut]) niim Jesiim in linibus gentiiiin pr.-pdioarent.
'
quia in duobus hoiniiiibus uterque fuerat sexus ex- 8. iVors. 31.) Illi ergo directi ciim solverent
pulsus, in duobus animalibus sexus uterque revo- pulluin, numquid suis verbis usi sunt? Minime :

'"etur. Ergo illic in asina matre quasi Evam ligu- sed dixerunt sicut dixerat illis Jesus; ut agnoscas

(7) Edit. omnes, in castellum sinl; Amerb., religati: (10) Eadem Rom. odit. sola, pcr unitatem naturte.
aliffl Mss. autem nuUo pene excepto. ut nos
rcleqati. Sed universitntcm Arabrosius vocat coramunitatem
iu lexlu. Et sane hanc lectionein allegoria uou obs- illam qua tribus porsonis a?qualiter convenit natura
i'uro oxigit, quippo qiia peccatoros dolictorum suo- diviua. Infia voro, ubi vet. edit. cuiu parle mss ,

vum vinculis alligati por asinam ot pullum in cas- foris est a via, nostra cum
reliquis, foris est via m
toUo rcligatos adumbrentur. excoptis uno vel alloro, in quibus in vico; Roro.
(8) Rom. edit. et pauci mss., errori famulatus. Me- edit. tantuni retinuit foris est.
lius, ac mss. longo pluriini, errore famulatus : id ost, omnes
(M) Edit. Rom., Alii alligant. Aliae ac mss.
per errorom, ubi subintellipendum ost (i.vmoui. ad commoduis, Alieni ailigant, hoc est, non legitimi
'luem verba proxime sequentia referuutm-. In quibus doraini. Rursus ondem edit. cum vet. in teilu et
verbis pro voce reum, ut edit. et pluros mss. habenf niss. aliquot, jura noi-it esse : Gill. in marg. et rass
in mss. quiituor logitur Deum. in tribus Dominum.
phires poiiorosque, dona norit e<tse. Sed utrnmqut»
luod ultinmm forte an vora lectio est. suura sousum habere polest.
(fl^ Mss. non
pnuci. sed gencraliter unus Deus.
1887 S. AMBROSIl «888

quod non suo sermone, sed Dei verbo; nec pro- ^ indumentis usque ad Dei templum qui praeibant
prio, sed Cliristi nomine lidem populis infudere Jesum, semitam munierant. Ut tu sine oflensione
gentilLbus , atque adversariae poteslates quaR sibi gradiaris, discipuli Domini amictu se proprii cor-
nationum obsequia vindicabant . mandato cessere poris exuentes, inter adversa turbarura viara tibi
divino. suo stravere martyrio. Si quis tamen ita vult acci-

9. (Vers. .35.) Unde et apostoli propria Christo pere, non renitimur, quod pullus iste jam supra
vestimenta substcrnunt , sive quo facti gloriam .Judffiorum vestimenta graderetur.

evangelica praedicatione praeferrent (12) : in Scrip- 12. Quid autem sibi velint ramorum fragmina
turis enim divinis plerumque vestimenta virtutes [Matlh., XXI, 8) , quae ulique incedentium gressus
sunt, quan gentium duritiam in aliquantum propria implicare consuerunt ; dubitarem profecto, nisi me
quoque virtutc moUirent; ut inoffensa vecturae in superioribus bonus mundi totius docuisset agri-
fclicis obsequia (i.3) sedulis affectibus exhiberent. cola, quia jam securis ad radices arborum posita
Non enim mundi Dominum forensi specie gestari est, quaj sub adventus Domini Salutaris infecunda
dorso asinse delectavit; sed ul latente mysterio succidat, et iufructuosarum inanem gloriam gen-
penetralia nostrcC mentis insterneret, et in secretis tium solo sternat, fidelium pedibus protereudam :

animorum interiore consessu mysticus vector in- 1» ut renovatae mentis spiritu nationes, velut novella-
sideret, quasi quodam corpore divinitatis infusus. rum arborum stirpes, de vetustis possint germinare
regens mentis vestigia, lascivias carnis infrenans; caudicibus.
ut ductu pietatis assuetum populi gentilis edomaret
13. Ne ergo despicias hunc asellum; nam sicut
affectum. Felices illos, qui talem internis renibus
in vestitu ovium sunt lupi rapaces, ita contra inest
recepere vectorem! Felices plane illos, quorum
homo cordis absconditus sub specie bestiali; quia
ora ne multiioquio solvereutur, verbi coelestis
sub exuviis corporis ,
quod nobis est commune
habena restrinxit
eum belluis, mens Deo plena vegetatur. Quod ad
10. Quae est ista habeua, fratres? Quis me do-
liguram horainum perlinere sanctus Joannes evi-
ceat quemadmodum ora liouiinum aut restringat
dentius declaravit {Joan., xii, 13), addendo quia
aut solvat? Monstravit mihi habenam illc qui dixit :

acceperunt sibi medullas palmarum (16); justus

i< Ut detur mihi sermo in a])ertionem oris mei
eniin ut palma floret. Et ideo adventante Christo,
[Ephes., VI, 19). » 1497 Sermo ergo liabcna est,
erigebantur jam supra humeros hominum vexiila
sermo stimulus est; et ideo duruai est tibi adver-
justitiae, et insignia triumphorum. Quid miratur
sus stimulum calcitrare (Act.,' ix, 5). Docuit igitur /-> , -j
turba quod operatur mysterium?o i?*
•
, , * • •
,
*
' '
C( Etsi nesciat quid
hic nos aperire cor (14), stimulum perpeli, jugum
miretur, miratur tamen quia in illo pullo sapientia
ducere. Doceat et alius linguae retinacula pati.
sedet, virtus manet, inhaeretjustitia.
Rarior enim lacendi virtus est, quam loquendi.
qui velut mutus adversus dolum
14. Ne despicias quoque asinam istam quac
Doceat plane ille,
,

non aperuit os suum {Psul. xxxvii, 14), paratus in

quondam angelum Dei vidit [Num., xxii, 25), quem
flageila, et verbera non recusans, ut esset pia sessio homo videre non poluit. Et vidit, et detulit, et

locuta est : ut agnosceres posterioribus temporibu.«

Deo.
11. (Vers. 36.) Disce a domestico Dei gestare sub adveutu magni angeli Dei gentiles illos, aute

quoniam prius cum asinos, locuturos.

Christum ,
te ille gestabat,
pastor errantem reduceret ovem {Liic, xv, 6) 1498 ^'^- (Vers. 37.) Pulchre autem secua-
disce sedula mentis tuae dorsa substernere, disce dum Lucam turbas laudantes Deum ad descensum
esse sub Christo, ut possis esse supra mundum. montis occurrisse legimus; ut operatorem myj-
Non quicunque facile vehit Cliristum, sed ille qui terii spiritalis significarent sibi venisse de coelo.

potest dicere : « Incurvatus et humiliatus sum Turba igitur agnoscit Deum, i'egem appellat, pro-
nimis; rugiebam a gemitu cordis mei [Psal. phetiam repetit " Hosanna tilio David [Psal. cxvu.
:

xxxvu, 9). » Quod si desideras non moveri, super

D 25), » hoc est, redemptorem domus David exspecta-
illa vestimenta sanctorum elulum lige vestigium. tuni quoque secundum carnem David tilium venisse
Cave enim ne lutulentis pedibus incedas, cave ne declarat (17) et hoc lurba illa post exiguum
:

transversis gressibus (15), perstrata tibi prophe- crucifixura momentum. Vere meraorabile divinaR

ticarum viarum itinera dereliuquas; namque ul operationis insigne, ut adversum se testimonium

tutior venturis gentibus esset incessus, propriis extorqueatur invitis, cum Deum negant affectibus.

(12) Ita cuncti mss. el edit., excepta Rom., ubi, tum reperimus auctorem Quxst. Vet. etNov. Testam ,

quo facti gloriam evangelicse prsedicalionis prwfevrent. quaest. 82, in app. III tom. S.Aug. novse edit.
nullo sensu. (17) Ambrosium arguit Erasmus, quasi hic cum
'13) Mss. aliquot, ut inoffenso vertore felices obse- liilario Pictav. paruin erudite doceat voce Hosnnna.
quii, etc. redemptionem domus David significari. Sed parum
M4) Edit. Rom. sola, aperire ora : qu?E conjectura arguta est ea correctio non enim de grammatica ;

satis arridet. illius vocabuli significatione agit sanctus doclor,

flS) Idem mss., ne trunsversariis gressibus. cum hoc unum indicet, a populo faustis ac propheti-
(16) Rom. edit., ramos palmarum. Aliae, ac mss. cis acclamationibus adventum redemptoris domus'
omnes. medullas palmnrum. Quomodo etiam locu- David esse declaratum.
 1889 KXFOSmONIS IN LLCAM LIH. IX. 1890

queiii vocihuH conlUeiilur. Lndt! et Dominicuiu a uoii porfse, qui sancti .Spirilus graliam riuudinentin-.
illud :
<' Gralis enim, inquit, accepistis, gratis date {Mnlth..

(Vers. 40.) Si hi tdcuerint, lapides cldmabunt. X, 8). -' Denique Simoni, qui sanctificandi munus
16. Neque enini mirum si laudes Doiniiii coiilia (irelio in se putavit posse conferri, respondit Pe-
naturam siiain saxa respondeant, quein scopuli> trus : I' Pecunia, inqiiit, tiia locum sit in interilum,
duriores prijedicant pereinptores. Aul lortasse quia quoniani gratiam Dei pulas te pecunia consequi
obmutescentihus Judieis post Domiiii passionem, posse : non est tihi pai's, neque sois in hac fide

vivi erant secundum Petrum (I Petr., ii, li), iapides (Act.. viii, 20, 21). ).

clumnturi. Ergo compugnaiTlibus iicet afieclilms 20. Venditoros quoquo oviiim ot boum Ijoun., ii,

9uis, turba tamen Deum ad templuiii suum oiiiii 1!»)eos puto, qui do iahore aiieno vel simplicitate,

laude deducit. fuedi auctionatores quasdam nundinas aucupantur,

17. Sed Deus templuin suurn non raercatoris vult aut quia oves ejiciuntur et boves, columbee juhentur
essc diversorium, sed domicilium sanctitatis : nec auferri, populus videtur Judeeus excludi; £phra>m
vendihili religionis oHicio, sed ohsoqiiio graliiito oniiii sicut coliimba iOsee, vii, 111, quod eonim
usum ministcrii sacerdotalis informat. Considcra Dominus ot siicce?siones oderit et labores. Mi
igiturquid tihi ad oxemplum vivendi Dominica gosla B ellunditur, ut gratia colligatur : mensa nuinmula-
prsescribant. riorum evertitur, ut Doraini subrogetur; ara deji-
18. << omnes vendentes et emenles in
Et ejiciehat cilur, ut erigantur altaria.
teniplo (18), mensas numinulariorum evertit,
et 21. Atque hoc non aliqua succinctiis inanu divi-
et cathedras vendentium coliiinbas [Matth., xxi, tiisqiie facicbat, sed flagello do restihus ca^debat
12). » Generaliter itaque supra docuit sajculares a turbas [Joan., ii, 15), et nullus resislere audebat. £t
Dei templo abesse dehere contractus; specialiter nunc virgautitur, nunc flagello : « Virga enim recta
autera nummularios pepulit. Qui sunt nummularii. est, virga regni tui (Psal. xuv, 7) ; » virga, ut cor-
nisi qui de pecunia Doiniiii lucruin quforunt, iioc rigat, llagello, ut suadeat. Directa illic : hic mo-
bona malaquo discernunt .''
Pecunia cnim Doinini ralis quasi inllexa prajceptio, qua peccatoris con-
Scriptura divina est, nam el denarios servis dis- scientia velut lento verbere tlagellatur; alii sunt
tribuit profecturus, et talenla divisit [Matth., xxv, enim terror-es prophetici, alise apostolicai suasio-
14), et pro sanitate horainis vulnerati duo sera sta- nes : in utroque tamen unius verbi est disciplioa.
bulario dcreliquil yhwi., x, 35); duohus enim Tes- £t ideo llagollum de restibus fecit, quia c Funes
tamentis vulnera nostra cui'anliir. Sed lu quasi ,,
ceciderunt, inquit, raihi in pra^claris : etenim hse-
. bonus nummulariiis eloquia Domini, eloquia casta, reditas mea prfficlara est mihi [Psnl. xv, 6); »

•argentum igne examinatum reconde, purgatuni funes enim dicuntur, quibus agriraensores me-
Spiritu septiformi [Psal. xi, 1); nec adulteram inia- tandorum limites (20) parliuntur agroruin. Et ideo
ginem regis (quia et Satanas ti-ansligurat se in aii- tanquain honus agrimensor Synagogse terrainos
gelum lucis) iinpiacommutalione suscipias (19); noc disliiiguebat, et Ecclesia; saerilegos do teraploju-
imminutam priiicipis tui liguram Ariana? fraiidc hehal exire. Novus enim venerat feracium metator
perfidio!, thosauio tuo raisceas : ncc pecunia? sono animarum, (pii agrorum genera. non spatia meta-
aures tentes fideliiim ; ut roligiosarnm audienliani relur.
Scripturarum tinnitiis seris excludal, vel religiosis 22. Pulchre tamen non extentis funihus raodus
uffectihus habcndi ciipiditas inseratiir. Non ergo aliquis po.sse.ssionis includitur, nec quasi delinilse
omnes oxcludaiitiir miinmularii; suiit onim et hoiii. rei limites lidei torniinantur, sed llagello in iin-
.Denique, « Pecuuiatu meam, inquil, dedisses nuin- mensum libero fines Ecclesiee porriguntur : eli-

inulariis, et ego vcniens cum iisuris recepisscm minantur Juda>i, non prajscripfo aliquo exsilio, sed
eani [Mntih., xxv, 27). » Ouod si numinus esl Scrip- intermino, ul nusquam Synagogue loriis iii orbe
Uiraiuni, et usiir-a est Scriplurarimi. n romaneret.
19. Calhedi'us aiitem vciuliMitium coluiuhas cur (Cap. XX. — Vers. D.) Vmett»! p/u«<ari< Aomo.
everterit, .secunduui Iitterain iion iutelligo; neque 23. Plerique vai'ias significationes de vinea; ap-
enim nundinatores aviuiii vindicaro sihi polerant pellatione derivanl ; sod evidenter Isaias viaeam
honorali aliciijus iii nundinis solii dignitatom. Doinini Sabaoth, domiim lsr'ael esse memoravit
1499 Nain (pia- [Mii'i'()gativa dignitatis est iii co- (/.S(i.. v, 7). Haiic vinoaiu (jiiis aliiis nisi Deus con-
luinhis ? Adinonol taiiion Doiiiiiuci foriua haptisma- didil? Hic est crgo qui locavil oain. et pei*egr'e pro-
tis, quando descendit Spiritus sauctus in coluinba foctus est non quia ex loco ad locum pi'ofectus
:

(Luc, m, 22), typo ejectoi'um de teinplo hujusmodi est Dominus, qui ubique somper est, sed quia est
inercatorum, in Ecclesia Dei consortium eos habei'e praisentior diligentihus, negligcntibus aliesl. Multis

(18) Hunc
MntthfBi toxtuin qui in omnibus ra.ss. ol (19) Mss. aliquot, ricfc aduKeres imaginem regts...
nut. t>(lit. odil. Roni. rojocorat, ut aliuni
inveiiitur, impiavi commutationem suscipiens.
ox Luca subslituorel sod aliorum evangelistanim ; ^iO) Edil., metiendorum Itmites. Et infra, non spatta
locos, auclore non citato. propouere alque oxponere metiretur. Mss., metandorum... metaretur.
non semel in hoc opere contigil Ambrosio.
i891 S. AMBRUSll 1892

autem leniporibus abfuil; ne praepropera videretur ^ redeni negat, de auctore desperat. Hceres autem
exactio. Nam quo indiilgentior liberalitas, eo in- Chrislus, idemque testator et haeres, quia morti
excusabilior pervicacia. propriae supervivit, et Testamentorum quae ipse
24. Unde bene secundum Mallhaeum habes, quia condidit, tanquam haereditaria in nostris profecli-
« Et s»pe circumdedit (Matth.. xxi, 33), » hoc est, bus emohimenta consequilur.
divin* custodi» munitione vallavit; ne facile spi- 28. (Vers. 15.) Pulchre ergo inlerrogat, ut sua
ritaliuni pateret incursibus besliarum. « Et fodit se ipsi damnent sententia. Venturum autem Domi-
in ea torcular [Ibid.). » Quomodo 1500 intelli- num dicit vineae, quod in Filio adsit etiam paterna
gimus qiiid sit torcular, nisi fortc quia psalmi majestas, vel quod ultimis temporibus praesentior
pro lorcularibus inscribuntur (Psal. viir, lxxx et humanis aspiret affectibus. Ipsi itaque in se senten-
Lxxxiii), eo quod in his mysteria Dominicae. passio- tiam dicunt, ut mali pereant, et ad alios colonos

nis, modo rausti sancto fervente Spiritu propheta- vinea transferatur. Qui igitur sint coloni, quae vinea,
rum redundantius sestuaverint? Denique ebrii pu- consideremus.
tabantur, quibus Spiritiis sanctus inundabat (Act., 29. Vinea typus noster est, quod populus Dei vi-

II, 13). Ergo et hic fodit torcular, in quod uvse tis aeternae radice fundatus, supereminet lerris, ac

ralionabilis fructus interior spiritali infusione B solum vile praetexens, nunc gemmanti flore pube-
deflueret. « i^^dificavit turrim (Mntlh., xxi, 33i, » scit, nunc circumfusa viriditate vestitur, nunc mite
verticem sciUcet legis attollens : atque ita hauc jugum suscipit, cum maturioribus brachiis (21)
vineam munitam, instructam , ornatam locavit quasi sarmentis secundse vitis adoleverit. Agricola
Judaeis, quippe omnipotens Pater, vitis est Christus [Joan.,
25. (Vcrs. 10.) Et tempore fructuum servulos XV, 1); at vero nos palmites, qui, nisi fructum fe-

suos misit. Bene tempus fructuum posuit, non pro- ramus in Christo, cultoris seterni falce succidimur.
ventum; nullus enini fructus exstitit .ludaeorura, Recte igitur vinea Christi populus nominatur, vel

nullus vinese hujus proventus, de qua Dominus ait quod crucis in fronte praetexatur indicium, \ 501
« Exspectavi ut faceret uvas, autem spinas fecit vel quod fructus ejus postrema anni legatur aetale,

(Isa., V, 2). » Itaque non leelitiae vino, non spirituali vel quod omnibus ut ordinibus vinearum, ita pau-
musto, .sed cruento piophetarum sanguine torcula- peribus atque divitibus, humilibus atque potenti-
ria redundarunt. Denique Jeremias in lacum raissus bus, servis ac dominis in Ecclesia Dei aequa di-
est (Jerem., xxxviii, 6) hcec enim erant jam torcu-
; mensio, nulla discretio sit : ut vitis maritatar ar-
iaria Judaeorum non vino repleta, sed borbore. Et p boribus, ita corpus animae, anima quoque corpori
Ucet generaliler prophetse videantur exprimi, dat conjugatur : ut vinea dum jugatur, erigitur, et

tanien lectio (IH Reg., xxi, 13), ut illum qui lapi- recisa non rainuitur, sed augetur, ita sancta plebs
datus esl, Nabutham esse credamus : ciijus etsi dum ligatur, exuitur (22)dum humUiatur, attol-
;

nnllum acceperimus prophelicum Yerbuni, accepi- litur ; dum reciditur, coronatur. Quin etiam ut tener
mus tamen propheticum factum; quia multos pro surculus veteri absc-ssus ex arbore, in alterius

hac vinea futuros martyres proprio sanguine pro- fetu radicis insexntur, ita populus hic sanctus sur-
phetavit. Quis autem est ille qui in capile vul- culi veteris cicatricibus enodatis, in illo crucis

neratur? Nimirum Isaias , cujus facilius compa- Ugno tanquara gremio piae parentis fotus inolescit :

ginem corporis serra divisit, quam fidem inclina- Spiritusque sanctus sicut in altas deraissus terrarura
vit, constantiamve detrivit, aul vigorem mentis scrobes (23), ita in hoc carcereum corpus infusus,

exsecuit. aquae salutaris irriguo diluit quidquid est fetidum,

26. (Vers. U-14.) Ego igitur factura esl, ut cum membrorumque nostrorum habiluin coelestem eri-

plures alios destinasset, quos Judaei inhonoros et git disciplinam.

inaiies sibi, de quibus nihil potuerunt proficere 30. Hanc vineam diligens agricola fodere, jugare,
dimiserunl : unigenituraD contendere (24) consuevit; eruderatisque terrenae
novissime etiam Filium
raitteret, quem perUdi, quasi haeredem reinovere molis aggeribus, operta corporis nostri nunc sole
cupientes, occiderunt rrucifigendo, ejecerunl ne- torrere, nunc irabre perfundere, stirpare agrum
gando. solitus : ne a sentibus gemma laedatur, ne luxuriet
27. Breviter itaque quam magna, quam multa. umbra foliorum, verboruraque infructuosa jactan-
Primum quia naturalis est bonitas qua\ plerumque tia virtutibus obumbrando, maturitatem indoUs
credit indignis, deinde quia postrerauni malornm naturalis impediat. Sed absit ut huic vineae quid-
reraediura Christus advenit : lura quoniam qui hae- quam timearaus adversi ,
quara pervigU custos

(21) Rom. edil., maturioribus sarmentis quasi bra- jugare; sed non pauci legunt cum edit., londere;
chiis. ant. tamen, contendere : quod pro tendere, sive exten-
(22) Exuitur, supple vincuiis, ut in fine seq. num. dere, hic sumendum est. Iterum sequenti versu pro
exprimitnr. voce operta, quam omnes edit. ac mss. aliquot ha-
(23) Roui edit., .Spiritusque sanctus in hoc carce- bent, alii plures et antiquiores praeferunt operata; et
reum corpus infusus, velut in altas demissus terrarum ea quidem vox, si recta est, idem significat atque
scrobes, aqux, etc. exculla ; sed veremur ne duriuscule sonet auribus
(24) Omnes edit., rigare, tondere. Mss. fere omnes, eruditis.
 1893 EXPOSITlUiNI.S IN LIJCAM Uli. IX. <894

Uomini Salutaiis adversuu orniies nequitiae seecu- QuHin lociuu plerique accipiunt,
^ [Malth., X, 16). »

laris illecebras muro vita? vallavit aiternfe, et ut quia serpente siispenso, Christi crux annuntiata

extendit palmites ejus usque ad mare (Psal. lxxix, cst, quo serpentinum nequitiaj spiritalis virus abo-
12): « Domini (enim) est terra [Psal. xxiii, 1).» leret, videatur astutus ita esse debere sicut Chris-
Ubique Deus Pater nolitur, ubique Cliristus Domi- tus, simjdcx siciit Spiritus '27 1. En tibi sorpentem
nus adoralur. illum (28; qui caput seniper ciistodiat, lethaie vul-
31. H£Ec est nostra vindemia. Laeti igitur atque nus excludat. Interrogatus a Juda;is utruin de ccelo
Sfcuri, pars gremiurn suum mitium luniculis one- accepisscnt potestatem, respondit : " Baptismus
ret uvarum, alii ccelestia munera ore libemus, Joannis unde esl : de coelo, an ex hominibus
plerique bonarum gressibus voluntatum divini <Luc., XX, 4,1?» ut dum illud de coelo esse negare
fructuin muiieris exprimonlcs, vestigia cothurnis non audorent, ipsos aniontiiB coufularet, qui ejus
nuda direptis, musto fluente tiuganius; locus enim auctorem negarent esse de. ccelo. Fostulatus di-
io quo stamus terra sancta est, et ideo calceamenta diachma quajrit de imagine (Matth., xvii, 23) alia ;

solvenda suiit (Exod., ni, 5), ut spiritale vestigium enim imago Dei, alia imago inundi. Unde et ille
sacrosanctae sedis trihunal ascondens, corporeis nos adnionet « Sicut portavimus imaginem ler-
;

nexus vinculis exuatur; decel enim totius orbis hic B reni illius, portemus et iraaginem hujus ccelestis

esse vindeniiam, ubi totius orbis est vinea. ^l Cor., XV, 49). »
32. Ecce tcmpus acceptahile, quo non hiemalibus Imaginem Caesaris non habet Christus, quia
3o.
perfidiae caligantis pruinis annus riget, noc altis imago est Dei. Imaginem Caesaris non habet Petrus,
nubibus (2;i] informis crusta hlasithemia" ,
gelu qui dixit : « Heliquimus omnia, et secuti suraus te

durante, concrescit, sed procellis sacrilegii liberata, [Matth., XIX, 27). » Imago Caesaris non reperitur in
novos fructus terra jam parturit. Vere parit (26); Jacobo vel Joanne, quia filii tonitrui sunt (Marc,
dissensionum quippe oinnium procella deferbuit, III, 17), sed reperitur in raari, ubi dracones illi

cancti saecularis cupiditatis ardores ajstusque om- contritis capitihus super aquain , et ipse dracu
nes quibus Italia:! popnlus por Judaicai olim ct inajur comminutus caput, datur in e.scara populis
Ariana' proxiine sojvitalis incoiidia coquobatur, .4-]thiopuin [Psal. Lxxiu, 14). Si ergo nou habuit
sereno jam spiramine temperantur. Sedata tompcs- imaginom Csesaris, cur dedit censum? Non de suo
tas est, concordia iiavigat, fides spirat : certalim dedit, sed reddidit mundo quod erat mundi. Et lu
nautse repetunt lidei quos reliquere 1502 P^*'"" si vis non esse obnoxius Cajsari, noli habere quae
tus, et dulcia patriis oscula litlorihus alligiint, lihe-
p mundi siint, sod si habes divitias, obnoxius es
ratos so periculis, ahsolutos orroribus gratulantes. Cujsari. Si vis nihil regi dehere terreno, relinque
33. Salvo, vinea- lanto digna custode ; te non omnia tua, et sequere Christura.
unius Nabuthaj sanguis, sed innumerabilium pro- 36. (Vers. 25.) Et bene prius quse Caesaris sunt,
Iphetarum, et (quod est ampliusj pretiosus cruor Cajsari reddenda decernil ; neque enim potest esse
nomini consocravit. Illo licet non rogalibus minis quis Domini, nisi priiis ronuntiaverit mundo. Sed
iirritus constanliam metu presscrit, non pra^miis omnes reiiunliamus verhis, sed non omnes renun-
iiberrimis provocalus rcligiosum vondidorit alfec- tiamus alfeclu; nam cum sacranienta suscipimus,
tiim ; sod stiidio regis obsistens, ne in hortulis 1503 i'ennntiamus (29). Quara gravia vircula
uis malvarum olus, succisa vite, sereretur, quando promittcre Deo, et non solvere! « Melius est, in-
iliud faccre iieqiiibat, parata vitibus iiioeiidia i)ro- quil, non vovere le, qiiam vovero, et non reddere
prio cruorc restinxorit; temporaloni tainon vineam i^£cc/t's.. V, 4 . >> Major ost contractiis lidei. quam
idefendebat (111 he(j., xxi, 3) : lc vero in porpotuuni pecunia^. Hoddo proniissum, duiu in hoc corpore
:nuUoruin nobis martyrum plantavit interitus, to es, priiisquam veniat exactor, et mittat le in caire-
orux aposloloruiu £einula Dominieie passionisusque rem. « non exies iiide, donec solvas
Ainen dico tibi,

in orbis totius toriuinos piopagavil. D novissinuim quadranlom (Matth.. v, 26). »

fVers. 2'k) Chjhs habct imiiijiiicm rl iiisciiptio- (Vers. 2S.) S» fratcr alicujus mortuus fuerit.
lem? 37. Sadducaji, hoc est, delestabilior porlio Ju-
34. Docol hoc loco Dominus circumspectos nos da>oruni, hoc loco Dominum tfntant ; quorum
in respondendo advorsus haireticos vel Juda>os esse aperte stultitia reprehonditur, mystice aulem sen-
liebere. Alihi dixit ; > Estote asliiti sicut serpenles tenlia roforquotur : quia oxcluserunt de se casti-

(i^) Era. el seq. edit. cuui mss. nonnullis, nec altis (i7) Mss. aliquof. abolere vidoatur, nsltitos ita e.w
tivibus. .\inerb. cuin
mss. pluribus ac poliori-
aliis debere, sicul Chrislt simple.r xpirilus.
.)us, ut in textu. Nec sano male, si grandinem, qusB {'2S] Ifa mss. majori numero ef prelio. Quidam
hemper frugibus noxia est, informis illa crusfa iii veio, et cunclte edif.. Imilnre et tu xerpenlem illum
iltis nubibus concreta desi}<nel.
(-20) Intellige sacramontnm bapfisuialis, in quo
(i()) Oiunes edit., veteros prxterit. Plerique mss., otiainnum diabolo pompis 'Jhs, id esl, mundi vani-
el
•cteres pnril. Quidain. pellit. Corb. el alii aliquot,
fafibus renunfianuis. Ha'c porro consuetudo clarius
I (Tf paril. Aplins, uf infelligitur ex sequentibus, oxponifur De init cap. i. ef lib I De scicram., cap.
'luibus uon auibijrue Jusfinoe persecutio, atque se- etiam i.
':nla pax designantur
1895 S. AMBROSII 1896

tatis exemplum (30), diim secundum litteram nu- ^Judseorum sapienliam sibi divini cultus ascisceret
bere mulier cogitur et invita, ut defuncti semen in uxorem, atque ex ea semen in apostolis excita-
excitet fraler [Deut., xxv, 5). Ergo littera occidit ret :qui quasi defunctorum reliquiae Judaeorum
(II Cor., ni, 6) quasi lena vitiorum : spiritiis aiiteni informes adhuc in Synagogse utero derelicti, secun-

magister est castitatis. dum electionem gratiee reservari novi seminis ad-

Videamus itaque ne haic mulier Synagoga

38. mistione meruerunt.
sil, quae septem viros habuit, sicut Samaritana^. 39. Synagoga autem frequenter stolam accipit,

dicitur « Oninque
: enim viros habuisti {Joan., iv, quod est insigne conjugii (32), quasi auctor fide-

18); » quia Samaritani quinque tantum libros lium : repudiata quoque frequenter inducitur, quia
Moysi (.31); Synagoga seplem sequitur principa- mater est perfidorum ; cui lex occidit corporaUs,
liter, et de nullo propter -ISO^ perfidiam suam ut spiritualis resurgeret. Ergo sancta plebs Dei, 9
hereditariee posteritatis seinen accepit. Et ideo quinque libros (33) legis quadam conjugii charitat«
partem cum viris suis in resurrectione habere non dilexerit, et quasi maritahbus obsecundarit impe
poterit {Apoc, xx, (^), quia spiritale prseceptum riis, habebit in resurrectione coeleste consortiura
secundum sensum carnis iuverlit; non enim frater non corporese colluvionis pudore confiisa, sed di

carnalis aliquis denuntiatus est qui semen fratris B vina^-gratiffi ditata muneribus.
su.scitaret defuncti, sed ille qui demortuo populo

(30) Omnes edit. et pars mss., Quale de suo dede- mentum est nuptiale. Quibus verbis intelligitur ii
runt castUatis exempluin. Reliqua pars, quae et po- more positum fuisse antiquis ut matronse nubentei
tior, nobiscum legit. stolam acciperent, sine qua deinceps illis in publl
Cur solos V libros Moysis admiserint Samari-
(31) cum exire non liquisse auctor est TertuUianus ii
taai, hanc esse causam putat eruditus quidam alque libro De pallio, cap. 4.
acer criticus, quia quo tempore facta est secessio Sic plerique mss. ac edit. omnes, prsete:
(33)
JudEeos inter ac Samarilanos, nempe sub Roboamo, Rom., quae cum duobus iisque recentioribus mss
nuliidum ex aliis divinis libris vulgati essent. Sed habet, si septem, libros. Minus commode, cum d<
veremur ut omnibus satis probetur ea conjectura. libris legis, quo nomine v libri Moysis vulgo desig
(32j Hic stola dicitur insiqne conjugii ; quia, ut nantur, agat Ambrosius.
vir sanctus supra, lib. vii, num. 231, docet, vesli-

LIBER DECIMUS.

(Vers. 42.) Dixit Dominus Domino meo. r David filium confitenlur sed quia aon credun' ,

1. Cousummaturus praecepta Dominus, ctiam filium Dei. Non enim alterum, sed alterutrum Ie
prseviam passioni fidem ac misericordiam Ttssta- fide vera est : nam etsi in principio judicavimus
raenti sui fine concludit : fidem, in eo nt Christum nihil nos scire nisi Christum Jesum, et hunc cru

et Dominum et Deum nostrum, et ad dexteram Dei cifixum (I nunc tamen, utpote judicio
Cor., u, 2) :

sedere credamus : non quod corporaliter sedeat, proximi, cruciflxum jara non novimus Christum,
qui ubique est. Denique ipse in Patre est, quia in sed venientem in nubibus opperiraur. Incredulus
substantia Dei, quia una virtus, una majestas. Ipse vulnera aspicit : fidelis obviam Chiisto in aera rap-
ergo in Patre, et in ipso Pater, quia Verbum in tus occurrit.
Deo, Deus in Verbo : ipse in Patre, quia Verbum : 3. Ergo etDeum Christum et hominem esse
ipse ad dexleram Patris, quia Patri consors, nulii credamus : unum in utroque, non alterum cui a :

«ecundus : ipse missus a Patre, quia descendit Patre subjiciuntur inimici, non per infirmitatem
de coelo paternum impleturus arbitrium. Tolle hinc potestatis suse, sed per unitatem naturae : quia in

perfidiiR quaestiones, et plena est religio. Nec prae- altero alter operatur. iNam et Filius subjicit ini-

fertur, quia ad dexteram sedet, nec injuriam pati- micos Patri, qui Patrem clarificat super terrain

tur, quia niittitur. Gradus non quaeritur dignitatis, D {Joan., XVII, 4). Et dedit Pater Filio « noraen, quod
ubi plenitudo est divinitalis. est super omne nomen {Philipp., ii, 9); » sed e1

2. (Vers. 44.) lllud quoque considerandum, quia Filius Patri dicit « Nomen tuum : manifestavi ho-

reprehendit eos qui Christum filium David dicunt. minibus, quod dedisti mihi {Joan., xvn, 6). » Dando
Et quomodo csecus ille David filium confitendo autem nomen quod est super orane nomen, noii
meruit sanitatem {Luc, xvni, 38-42)? Quomodo plus dedit quara habuit, sed totum quod habuil
pueri dicentes : « Hosanna filio David {Mntth., xxi, dedit. Dedit autem hoc nomen, ut « Omnis hngus

9), )> prtecelste prsedicationis Deo gloriani defere- confiteatur Deo, quoniam Dominus Jesus in glorifc

bant? Sed non reprehenduntur hoc ioco quia est Dei Patris {Philipp., u, 11). »
189: RXPOSITIONIS IN MJCAM MH. \ 1808

4. Vide ergo singiila. Pater siibjicit Filio, Filiiis ^ aut vis subruat, aut ignis exiiral : ost tanien ft
subjicil Patri : Pater siiscitat Filium, Filius ipse se aliud tempbim constriictum ex speciosis lapidibiis,

suscitat. IJnde ait : « Solvite lioc ternplum, et in et ornatum donis, ciijiis eversionem Dominii-
triduo illud resuscitabo iJonn., ii, 19). <> Et Pater signiJicare videatur; Synagoga scilicet Judfporum,
Dominus, et Filius Dominiis : i< Dixit Dominiis Do- cujus structura vetus, Ecclesia surgente, dissolvi-
mino meo. n El non duo Domini, sed unns Domi- tur. Est etiam templum in unoquoque, quod deli-
nus; (juia c\. Pater Deus, et Filius Deus; sed unus ciente fide labitur; et maxime si quis falso Christi
neus ,
quia Pater in Filio , et Fiiius in Patre. nomen obtendat, qiio interiorom expugnet allec-

Unus Deus, quia una deitas : " Sedes tua, Deus, tnm.
iM sa^culiim sseciili : virga recta est, virga regni 7. Potesl etiam ea esse expositio, qua> mihi plu-
lui. Dilexisti justitiam, et odisti iniquilalem ;
prop- prosit. Quid enim mihi prodest diem scire jiidicii?

lea iiiixit te Deus, Deus tuus {Pxal. xi.iv, 7, (Juid mihi prodest tantorum conscio peccatorum.
. Sed uiius Deus, in quo et Novi et Veteris si Dominus veniat, nisi veniat in iiieum animuni,
lestamenti doctrina concordat. Nam et in Veleri redeal in meam mentem, nisi vivat in me Christus,
1 cstamento scri[)tum est : " Diliges Domiiium in me Christus loquatur? Ergo mihi Christus de-
lleum luum (Deut., vi, 5); et, Dominuni Deum B bet venire , mihi debet adventus ejus fieri. Fil

tiiiim adorabis, et ipsi soli servies [Ibid., \']). •

autem Domini sociindiis adventus in defectionc

1505 '" Novo : « Unus Deus, et Pater omniiim mundi, quando possumus dicere : « Mihi autem
Ephes., IV, 6). <) Sic et Pater Dominus, ot Filius mundus crucitixus est, el ego mundo {Gnlnt., vi,

Dominus ; sed unus Dominus. Denique scriptuni 14). »

-t : << Nolite duobus dominis servire (Mntth., vi, 8. Sed hunc virum talis mundi defectus si in su-

j4); » in Veteri autem scriptiini

hoc in Novo; perioribus ISOG domus inveniat, nt conversatio
<;st : « Dominus Deus luus, Dominus
Audi, Israei, hujus iii coelis sit; tunc destruetur templum cor-
iinus est (Deut., vi, 4). Unde mirabiliter Aposto- )> porale atque visibile, iex corporalis, pascha corpo-
lus, ne duos deos diceret, aut duos dominos no- rale , et pascha visibile , azyma corporalia , et

ininaret, aut derogaret vel Filio, vel Patri : « Uniis, azyma visibilia, audeo dicere, Christus teraporalis,
inquit, Deus Pater, ex quo omnia; et unus Domi- ut fuit Paulo antequam crederet; quia in eo cui
aus Jesus, per qucm omnia (I Cor., viii, 6). » Nani inundus deficit, Christus felernus est. Hnic spin-
(ui Deus, et Dominus; et qui Dominus, Deus. De- tuale templiim, lex spiritualis, pascha etiam spiri-
lique scriptum est : « Scitote quia Dominus ipse estp liiale ;
quoniani semel Christus occiditnr. Hic epu-
>eus noster (Psal. xcix, 3). » latur azyma non ex fruge terrena, sed ex fruge
j. Omnia ergo qua; Pater habet, et Filius habef. juslitiae. Fit ergo huic prtesentia sapientise, prse-
)eus Pater secunduin generationis rationem : Deus sentia virtutis atque jusfiti», proesentia redemptio-
"ilius secundum imaginis unitatem Dominus nis; enim semel quidem pro peccatis
Christus
"ilius, quia omnia sibi cum potestate posset, ra- populi mortuus est (I Petr., m, 18), sed quotidie
lone subjecit (34); Dominus Pater, quia radix est peccata popuh redempturus.
ilii. Sic nobis Pater in Filio personarum defini- (Vers. 9.) Cum nutem nudieritis prxlin et opi-

one distinguitur, potestatis unitate connectiliir. nioiies praeliorum.

taque alter in altero, et iiniis in alterutro. Nam et 9. Interrogatus Dominus quando templi esset fu-
atris gloria esl, si non degeneravit in Filio, et tura destructio, et quod signiim esset adventus
ilii gratia, si Pater videtur in Filio. Ergo non ejus, de signis docet, de tempore non putal inti-
egener, in quo unitatis <umma majestas ; non mandum. Sod Matthspus interrogationem tertiam
lienus, in quo proprietas generationis, expressio addidit \Matth.. xxiv, 3). ut et templi tempora
oritalisest. destrnendi, et signum adventus, et consuiumatio
(Gap. XXI. — Vers. 6.) Non relinquetur lapis superY) sa^culi a discipulis quaereretur : Lucas salis puta-
pidem qui non destruatur. vit de consummatione sseculi cognitum, si de ad-
•>. Sequebatur de vidua locus (vers. 1-ii. ventu Domini dioeretur.
lam quouiam jam in libro quem De viduis 10. Verborum autem coelestium nulli inagis
ripsinuis pra^dicavimus, nunc sequestramus. Ve- quam uos testes sumus, quos mundi finis inveDit.

ini dictum est juxta proposita de tein-

auteni Quanti enim prffilia, et quas opiniones accepimus
quod Salomon condidit. idque judicii (35) proelioruml Chunni in Alanos, Alaui in liotbos,
se tempore siibverfendnm uiliil ost enim opere ; Cothi iu Tiiyfalos (36) of Sarmatas insurrexerunt.
nianii tactum, quod non aul vetusfas conticiat, Nos quoqiio iii lllyrico oxsuios patrin' (ioflu)ruin

(34) Dominus... .tiibjecit. desnnt in Amorb. In Kra. templo quod Snhmon condidit, intelligntur : idque pri-
item, Gill. et mss. nostrls ita habentur, ul ea exhi- muni ttb hoste judicii, etc.
fnus, nisi quod in Era. rejiciuntur post voces ,30) Plerique mss., Tntfahs : melius nlii atque
\dix est Filii. Af in Rom. edit. ulfimorum verbo- enim semper legitur apud Ani-
edit.. Tni^jtilos; ila
iin facta esf illa mutatio..., omnin sibi qua potest niianum lib. xxxi. Sed alius de hac gente atque
,
ler, subjecit. aliis hic memoratis erit loquendi locus. At vero pes-
35) Rom. edlt. sola, Verum licet juxla proposita de tilentinm illam qu8B uon solum homines. sed pecora
Patrol. XV. (XIV, PAUs II.) 60
I89fl S. AMBKOSIl 1900

exsilia feceruiil, el noiidiiin esl linis. Qujt; omniuni ^ ccBlestis ubeiiale satiatus, qui vanis hserelicum vo-

fames, lues pariter houm alque hominum, CcEte- cibus personautem lacessere non reformidet. Tuuc
rique pecoris, ut etiam qui bellum non perlulimus, qui est infirmus, exspectet; ne praejudicium caeteris
debellatis tamen nos pares fecerit pestilentia faciat congressu impari. Veniat David, cui Chrislus
Ergo quia in occasu saeculi sumus, prscedunt quae- os aperiat ad eloquenda mysteria; veniat ille Naza-
dam «gritudines mundi. iEgritudo mundi est fa- raeus {Judic, xvi, 17j, cujus capillus non cadat, vel

mes, aegritudo mundi esl pestilentia, segritudo nihii habens superfluum quod cadere possit, vel

mundi est persecutio. nihil de superioribus virtulibus araissurus, integer

H. Sunt autem et alia bella quaj vir sustinet sobrietate, fortis in pace, qui sensus oranes usque
Christianus, diversarum quoque praelia cupidita- in finem, et verba custodiat.
tura, studiorumque conflictus, multoque graviores 14. Praedicetur Evangelium, ut saeculum destrua-
domestici hostes quam extranei. Nunc avaritia
,
tur. Sicut enim prsecessit in orbem terrse Evan-
stimulat, nunc accendit libido, nunc metus terret, gefii praedicatio {Matth., xxiv, 14), cui jam et
nunc iracundia exagitat, nunc ambitio movet Gothi et Armenii crediderunt, et ideo mundi finem
nunc terrere tentant spiritalia nequilife, qnae sunt videmus, ita et a viro spirituali Evangefium prae-
in coelestibus (Ephes., vi, 12). Itaque quasi quibus- B dicatur, quando omnes sapientiae progressus et om-
dam urgetur praeliis, et quibusdam terrae motibus nes virtutes exsequitur (38), psallenti mente el

quatiturmobiUs animi nutantis atfectus. spiritu, novissimam destruens mortera ; tunc enim
12. Sed fortior dicit « Si consistant adversum
: finis, cura tradiderit in eo Christus regnum Deo et

me caslra, non timebit cor meura si exsurgat ; Patri, fueritque isle subjectus ei qui sibi subjecit

adversum me praelium, in hoc ego sperabo {Psal. omnia, ut sit Deus orania in omnibus (I Cor., xv,

XXVI, 3!. » Slat in acie ferens hosti ohvium pectus, 24-28). Et praedicabitur Evangefium per omnes ci-

etiam si quis Golias exsurgat 1 507 imtnitis atque vitates, id est, civitates Judaeae : « Notus {enini) in

prajcelsus (I Reg., xvii, 4); timentibus tamen cae- Judmi Deus {Psal. lxxv, 1). » Tunc enim civitates

teris, exsurget humifis quasi David, regis abjiciens aedificantur Judaeae, quando virtutura fundamenla
arma terreni, sumens fldei tela leviora, et triplici ponuntur.
sparto jaculum purae coufessiouis intorquens (37), (Vers. 20.) Cim videritis circumduri ab exercitu
persecutoris vulnerat impudentiam , contemptor Jerusalem.
minarum, negfigens potestatum, etiam idoneus in 15. Vere Jerusalem ab exercitu obsessa est, et

quo Christus loquatur. Afibi Christus, aUbi Pater, ^ expngnata a Romano duce. Unde Judaei putaverunl
afibi Spirilus loquitur Patris. Non discordant ista, tunc factam abominationera desolationis, eo quod
sed congruunt. Quod unus loquitur, tres loquun- caput porci in templum jecerint illudentes Romani
tur; quia vox una est Trinitatis. Huic victori, qui Judaicae rituum observantiae. Quod ego nec furens
suo Gofiam gladio pereraerit, dum mortem pro dixerim. Abominatio enim desolationis, exsecrabilis
Christo excipit, fugatis aUophyUs , occurrunt ju- adventus Antichristi est; eo quod sacrilegis infaus-

venculae , ifiae sciUcet sicut aquilae , dicentes : tis mentium interiora 1508 contaminet; sedens
<< Percussit Saul in mifiibus, David in decem miUi- juxta historiam in teraplo, ut sibi divinse vindicei
bus (l Reg., xvui, 7). » Quod indicio est, victores solium potestatis. Juxta interpretationem autem
saecuU principibus anteferri. Denique inortuis re- spiritalem pulchre inducitur stare , eo quod in

gibus, in perpetuum martyres regnum ccelestis gra- affectibus singulorum vestigiuni perfidiae suae con-

liae honore succedunt ; et illi tiunt supplices, hi firmare desideret, ex Scripluris disputans esse se

patroni, Christum.
13. Est et aUus GoUae gladius (I Reg., xxi, 9), 16. Tunc appropinquabit desolatio, quoniam a

aliud diaboU telura, sermo sciUcet haereticorum, vera reUgioue plerique lapsi errore desciscent.

quem vir psaliere sciens arripit , ut adversarium

J) Tunc erit Domini dies, quod etiam Apostohis evi-
vincat, audiens hic beUa, non patiens, nec aUcujus denter exposuit dicens, non timendum esse nobis
vento doctrinae raobiUs inquietus {Ephes., iv, 14), quasi instet dies Domini; ne quis nos seducat ullo

nesciens famera verbi {Amos, viii, 11), et Scripturfn modo quoniam; nisi venerit discessio primum, el

ipsa tam misere devastabat, signo crucis facillime
depulsam fuisse Hermannus Ub. ii, cap. 12 Vitse S.
Ambrosii observat ex Baronio. Nitilur autem mag-
nus cardinafis Ecloga Sev. Endelechi Chrisliani
poelse, ubi inter csetera sic habetur
BucuLUS Dic, age, Tjtyre
Quis te subripuit cladibus his Deus.
Ut pestis pecudum quae populata sit
Vicinos, tibi
Caeterum quae Ambrosius de dissensionum fine at-
que animo relaxando superiore libro memorabat, ea
non obscure probant iUum de rebus jam prseteritis
hic disserere.
: (37) AUegorice Trinitatis confessio describitur.
Porro voces illae, triplici sparto jaculum intorquens.
non hastam designant amentatam, sed lapidem funda
excussum; quidquid enim jacimus, nou improprie
nuUa sit? jaculum nominamus spartum vero ponitur pro ipsa
:

TiTVRUS. Signuni quod perhibent esse crucis Dei. funda eo quod funda texatur e funicuHs, quos ex
;

iUo frulice veteres contorquebant.

ILn: si^iiiuin inociiis frontibus additinn. (3S) Edit., el omnes fonnns lirtntis; mss., et omne

('.Mi!i-ia;um necmlum cerln salns fi.il rirtntes.

 1901 EXPOSITIONIS IN U;CAM l.ll'.. .\. 1902

revelalus fuerit iiomo peccali, filius perditionis, 4 « qui iegit intelligat (i>/'(^</t., xxiv, lii]; .» qui inlel-
qni adversatur, et extollitur supra omne quod dici- ligit, non seducatur, ul credat falsa pro veris, more
tur deus, aut quod coiitur, ita ut in ternplo Dei se- utiqiin Judyorum, qui verum Christurn ncgavc-
deat, ostendenssetanquam sitDeus(n Thess., ii,3,4j. runl, iinde consequens erit iit credant verum esse

Ergosedebit in tempio, et in tempio interiore qui falsus est; sic et Ariani, quod negant Christo.
Iil.
Judeeorum, qui Christum negabunt : in templo no/i Antichristo non negabunt.
I
invioial)iii, sed corruptela; obnoxio, quod aut per- (Vers. 23.) Vsc illis quae in utero hnbent, el uhnn
ndiip. involvat ruina, aut iracundi» vis subruat, aut
ilnnt in illis diebus!
I
cupidilatum ignis exurat. Ei bene tunc venict dies
22. Ergo conceptio criminosa est? Atqui liberi
i Doniini,et l)reviabuntur dies propler eleclos (Matth.,
pra-mia nuptiarum siint. Et quomodo .Saram Domi
MV, 22); quoniam sicut prinius adventus Domini
nus benedixit, et peperit? Quomodo Anna oravit.
|(iopter redimenda peccata, ila et secundus propter
el genuit? Quomodo Kachel filios benedicta susce-
reprimenda delicla (39i, ne plures perlidia» errore
pit? Numquid erraverunt prophelfe, quoniam Do-
I
labantur.
minus errare non potuit? Sed in prophetis quoque
Tunc pseudoprophetse, tunc fames. Repete
18.
Dominus est locutus, et ideo nec illi errare po-
mihi Elia" tempora et invenies tunc prophetas , B
luerunt. Qui igitur quadrare polerit discordia lit-
rorilusionis, tunc Jezabel, tunc famera, tunc ari-
terarum (43)?
liitatem torrse. Qua ratione? << Quia abundaverat
liniquitas, refrixerat charitas [MnUh., xxiv, I2j. • 23. Sed quia ibi bellum est, convertamur ad
Dcnique justus in deserto, iniquus in regno esl. spiritum pacis; Pax enim dixit : « .Mulier cum
19. Est alius Antichristus auctor hujus, diabolus parturit, tristitiam habet, quia venit hora ejus; cum
^cilicet, qui meam Jerusalem, meam animam, autem pepererit, jam non meminit tristitia- ,Joan..

crte animam Dei, animam pacilicam obsidere ni- XVI, 21). » Habetis iterum (piod subjecit (44 : « El

alur su»>. legionis exercitu (40). << Non est enim vos modo quidem tristitiam habetis, iterum auteni
olluctatio nobis adversus carneni et sanguinem .
videbo vos, et gaudebit cor vestrum [Ibid., 22); »

ed adversus principatus et potestates , adversus ut ostenderet perfectorum e.sse Ijetari, nutare in-

iiundi hujus rectores, tenebrarum harum [Ephes., lirmoruin, quasi adhiic inrerla meluentium. Sed
i, 12). )> Tunc est discessio cui anima a se ipsa et hic iu superioribus dixit : « Edebantet bibebant,
iesciscit, et rursus cuin Doniinum cogitat, tremit nubebant, et uxores ducebant (Luc, xvii, 27), »

Ique Tunc cum interiora Anlichristus

turbatur. ligantes scilicet se in lianc vitam, et solliciludini-
/^

'•net donec de medio fiat, injuslitia exsultal

:
bus ssecularibus vincientes. Ha> sunt itaque prseg-
U), iniquitas regnat. Tunc fides rara, ut ipse nantes quibus va^ dicitiir, qua> arvinam suffi carnis

uasi addubitans Dominus dixerit « Tunc veniens :

extendant, et quibus intiinorum gressus pigrescat

ilius hominis, numquid inveniet tidem super ter- animorum, etfetse virtulum, fetaeque vitiorum.

ina (42) (Luc, xviu, 8), » vel iii nostra uti(jue 24. Sed nec illse proegnantes condemnationis
•rra, vel in orbe terrarum ? Sic et alibi : « Domi- exsortes sunt, qua> in bonorum actuum molimine
us respexit super tilios hominum, si est intelligens coustitutae, necduin aliqiios suscepti operis dedere
Lit requirens Deum {Psdl. xiii, 2) ». Nou quia processus. Siint enim et qua; de Dei timoro coiici-
ubitet Deus, sed quia ita rara erit in homiiiibus piunt, qua^ dicunt : • De tiinore tuo concepimu>
les, ut secuudum opinioiuMU hominum videretur et parturivimus (Isa.. xxvi, 18).» Sed non omnes
se dubitandum. pariunt, nou omnes perfecti, non omnes possunt
"20. Ergo quando in medio terapli ost diabolus, dicere : « Peperimus spiritum saliitis in terra
solatio abominationis est, secundiim Danielem (Ibid.) ;
» non omnes Maria», qua^ de Spiritu sancto
ophetam (l)aii., ix, 27) : cum autem unicuique Christum concipiaut, Verlnim pariant. Siint enim
borauli Chrisli proescntia spiritalis iliuxerit, tol- J) quff abortivum excludant Verbun», anteipiara pa-
iir iiiiquus e medio, et incipit regnare justitia rianl sunt qute in utero Christum habeant, sed :

iteoiunem (ideliummentibusevacuatprincipatum. eum iiondura forraavoriiut, quibiis dicitur : « Fi-

"21. Esl otiam tcrtius Antichristus, aul .\rius, lioli moi. qiios iterum parlurio. doneo formetur
509 ^"t Sabellius; imo omnes suiit Anlichristi Chrislus in vobis (i«/«i/., iv. liii. « Ergo qui adhm
,1 prava nos interpretatione seducunt. Et ideo in iitero sunt. parturiuntur quasi iraporfecli : jam

Araerb. et Rom. ciun paucis uiss., prop-

39) Kdit. lur 1/1(e, iion pravo sensu.

I
redimpuda delivla. Minus commode. (42)Mss. nounulli, inveniet yacein super terram.
1*0] Mss. fero ad ununi, suw legis exenitu. Melius (43) Edil. Kra et Qill in margine. ac Rom iu
juen cunctai edil., sux legionis exercitu. Facilis texln cum mss. uonnullis, Quid ergo ? Errore po-
' ippe scriptorum lapsus Irium eleraeutorum emis- terit discordia htterarum .' Ka?dem odil. Era. et Gill
in lextu cum Amerb. niaximaque parle mss Quni .

jil) Vel. edil. ac pauci mss., Tunc cum iste Anti- (mss. aliquot, qui.<t) quadrare poterit discordiam litte-
'•istus tenet donec de medio fiat. justitia e.rsulat.
. /•0/1///1 ? Klepanlius vero Corb. el alii quidam. quos

j
Tunc Anlichristus tenct
lu. duin justitia exsulat : secuti sumus.
Miqui mss. niugno consensu nobiscum faciunl ; (44^ Kdit et pauci mss . non mcmiu:! presfiur» Kl
'ji quod pro
tntfnora. in quibu.sdam lantum legi- subjecil ; ;lii magno conseusu ul nos in textu
1903 S. AMHHOSll 1W
illi perlectiores, quibus dicitur : c Vlgo vos per ^ leminariim, quod oliamsi jam partus dolore sin
Evangelium geuui (I Cor., iv, i'6). » absolutae, adhuc tamen confitendorum pignorunr

25. Multi patres per Evangelium, et multae nia- (46) metu nutent quia per temulentiam nutrienti:
;

tres quse Christum pariunt. Quis milii igitur Christi somnus obrepat, parvulum mater opprimat, nege
monstret parentes? Ipse monstravit, dicens : « Quae suum, quaerat aiienum sed et illa quae filium noi
:

mihi est matcr, aut qui fratres? Qui fecerit peremit, periclitatur suo, quiajudicii haeret incerh
voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse mihi el (III Reg., III, 25).

frater, et soror, et mater est {Matth., xii, 48, 50). » 31. Ergo et nos, ne quasi imperfectorum paren
Fac voluntatem Patris, ut Christi mater sis. Multee tes operum aut judicii dies, aut mortis inveniat
conceperunt Christum, non genuerunt. Ergo et parvulos nostros ablactare properemus. Ablactatu

1510 ^*^* paril justitiam, Christum parit; qua; Isaacnon fuiL somno matris obnoxius; et ide<

parit sapientiam, Christum parit; qufP parturil ver- opulum magnum exhibuit Abraham, quando abla
bum, Christum parturit. ctavit filium {Gen., xxi, 8). Ablactatus David retri

26. Est etiam quse parturivit injustitiam, et pepe- butionem animae suae sperat {Psal. cxxx, 2); noi
rit iniquitatem. Istis vse preegnanlibus, quae corpore enim ut Corinthius in primordio fidei, escae adhu
graves, ad evadendum periculum pigriores sunt! B invalidus fortiori, lacte potatur (I Cor., iii, 2); sei

Tstis vae, quibus futuri partus, qiio corpus onine jam pane solido firmatus in plenitudinem perfecte
roncutilur, dolor ingeritur (45). His futuri signa u?talis adoleverat {Ephes., iv, 13). 1511 ^^8'

judicii initia sunt dolorum {Matth., xxiv, 8). non satis est cura generandi, nisi suppetat efficaci

27. Docuit etiam Moyses esse praegnantem, qiiam nutriendi. M

si duo conculcaverint litigantes, abortivum cito 32. Itaque et tibi tanquam Mariae verbum De
incidat {Exod., xxi, 22). Et ideobona femiua litem crescat, sapientia et setate proficiat. Quod ita fil

fugiat, pacem sequatur, ut partum possit absol- si omnia dicta justitiae in corde custodias, nec se
vere nec novem mensiiim tempus exspectel, verbi
: nectutis tempus exspectes; sed in prima aetat

partus non in tempore, sed diligentiae plenitudine desponsata alii viro justo sapientiam sine corrup
est. Consummatus autem in brevi justus explevit tela corporis tui cito concipias, cito parias, cit

tempora multa {Sa-p., iv, 13). At contra cito anima nutrias. Vide mihi Paulum hesterno persequentem
imperfecta calcatur, et verbum qaod concepit, amit- hodie credentem, die crastina praedicantem {Act.

tit. Sed vae illi qui scandalizaverit unum de pusillis IX, 1-20).
istis (Marc, 41)! Vae illi qui praegnantem calca- 33. « Orate ne fiat fuga vestra hieme, vel Sab
i,
p
verit! Nam si informe adhuc pignus excluserit, bato {Matth., xxiv, 20). » Cum judicii die venturu
pecuniae jactura est; si vero formatum, reddet ani- sit Dominus, ante quem ignis ardebit; ignis auten
mam pro anima, oculum pro oculo, dentem pro vis aut semper eadem, aut citius adurat asstate

dente, raanum pro manu {Exod., xxi, 22-24j. quomodo orandum dicit ne fuga nostra hieme tiat

28. Sed cur oculum aut manum, cum abortivus nisi forte quia is qui in montes fugit, frigus e

el manum habeat, et oculum habeat, qui jam for- glaciem, procellas et grandinem delictorum timen
matus excussus est? Unde apparet pro eo modo debet, et optare (47) aestivae lucis serenitatem
quo nocuit, unumquemque damnandum. Si enim ne lubrico corporis vestigia infirma labantur ?
catechumenum quis vel haereticus vel schismaticus jam secura processu, jam
34. llnde et illa firmi

tanquam de utero vel animae vel Ecclesiae partu- radicibus nixa laetatur, dicens « Hiems : abiit

rientis excusserit, levius punitur : si fidelem, gra- tempus secandi advenit {Cant., ii, 11, 12) ; » hienii

vius. Et ideo cavendum ne cum talibus litigando enim arbores venlus suo honore despoliat, et aspe

Ecclesiam calcos; stultas enim pugnas (II Tim., ii, ritas frigoris teneras frondes in speciem mortisin

16), et sine disciplina quaestiones devita, sciens terficit; vere autem resurgunt semina, et tanquan
quia generant lites, quibus Ecclesia quasi partu- D nova aestas naturae viridantis adolescit. Vere Pasch.
riens totius corporis conculcatione vexetur. est,quando servatus sum aestate est Pentecoste :

29. Ergo cito reple ventrem tuum, ut citius pos- quando resurrectionis gloriam celebramus ad insta
sispartum edere. Audi quomodo repleas, et quibus futuri
repleas « Ex fructu, inquit, oi^is sui vir implevit
: 35. Orandum etiam ne Sabbato te, hoc est, a

ventrem suuni : fmxctibus autem labiorum suorum operibus otiantem veniens Dominus deprehendal
satiabitur {Prov., xvni, 20). » Et ideo juxta legem operare diem in die, et est

30. De nutrientibus quoque docuit me illud Sa- spiritu ferventi, et labore pervigili. Nec otiosur

lomonis sublime judiciura, et illa duarum contentio illud, quia scriptum est : « Sabbalo humiliabi

Cunctae edil. et plerique mss. partim, dolor in-

(43) (46) Plures mss. atque omnes edit., exceptis ulli

teger. Alii mss. partim, dolor ingredilur ; partim, do- mis Paris., prseferunt confirmandorum pignorum. Pi-

lor ingeritur. Et hoc uUimum elegantius. Iterum ubi tior tamen aUa lectio.
omnes edit., abortivum cilo indacanl, mss. contra (47) Vet. edit. cum plerisque mss., timere m
prope ad imum habent, abortivum cito inddal, sub- debet, sed optare. Rom. cum aliis, timere debet t

intellige corpus, vel potius picjnufi. qnae vox infra optare.

non seme! adliibetur.
 llKCi KXPOSIilOMS IN LLCAM LIB. \. i'.m

cinimarn tuam (Lcv., xvi, ^i); .. et qnia septuaginla \ iileniludirie divinitalis propius .sc infuiidculc mo-
Hiinis populus in captivilate duravit, lunc violata vcantur.
icligio, obtrita lihertas, pudicitia vulnorala. Ergo 40. Sunl etiaiii virtutes coelorum qiiap, enarrant
iiinc tibi emigranduni cx liac vita, quando virtutes gloriam Dei (Psal. xviii, '2
,
quffi pleniore Christi
vigent, vitia captiva sunt, iion quando captiva est infusione moveantur, virtutes spiritales, qiiae vi-

iiiiina, vigor ct virtus vacat corporis, ct [leccati dcnt Christuni. Docuit nos David queinadmodum
dorninantnr. liu} iDoveantur virtutes, diceiis : Accedite ad eum,

(Vers. 2."i.j El eruiU siyna in sole el luiia el

el illuminamini (Psal. xxxiii, 6). Docuit etiani Pau-

Btellis.
lus (II Cor., III, 16' quernadmodum Christum vi-
deas ; cum enini conversiis fueril ad Dominum,
36. tt prophetiai vera series, et iutegra ciusa
anfjrtur velamcii, el vides Christum.
raysterii quod et captivi Judaii secundo in Habylo-
H. Vidcs illuiii iii nuhihus. Noii equidem puto
niam Assyriamque ducentur, captivi in loto crnnt
quod iii caliginc tenchrosa et horrore pluviali
orbe, quia ncgaverunt Christnm ; et Jcrusalcni ({ua'
Clnislus adveniat; nubes enini quando videntur.
videlur, ab hostili excrcitu calcahitur, cadentihus
i..j,„- I j- 1 i 1- coilum utique caliganti horrore subtexunt. Et quo-
Juaa?is III ore gladu; et Judfca
I

omius a nationihus 1

i>
credituris subjicietur in ore gladii spiritalis, qui est
n inodo in solc posiiit tahernaculum suum iPsal.
xviii, 6;, si pluvialis erit cjus adventus ?
jsermo his acutns : et licnt .signa diversa iu sole et
42. Sed sunt nubes quae, quia sic oportet, coeles-
lluna et stellis.
tis obtexunt mysterii claritatem : sunt nubes qu»?
37. Qiia? signa sccuiidnin .Vlattlui-nm evidcnlius
rore gratiu; spiritalis humescant. Aspice nubem iu
lexpriinuntur : « Tunc, inqnit, sol ohscurahitur,
Vcteri Teslainento : « In columna, inquit, nubi,-:
lel luna non dahit luinen sunm, et stellffi cadent
loquehatur ad cos (Psal. xcviii, 7). » Per Moysen
|(Mo<<A., xxiv, 29). » Pliiriinis enim a religione de-
ulique loqucbatur, per Jesum Nave, qui solem sta-
lcientihus, clara lides obscurahitnr nuhe pcrlidia',
tnit (Jusue, X, 12); ut plenioris luminis acciperet
Iquia mihi sol illc coilcstis luea iide vel miiiuilur,
claritatem. Ergo Moyses et Jesus nubes sunt. Aspice
pel augctur. Queniadmodnm si pluriini radios
quia viri sancti nuhes sunl, qui sicut nuhes volant,
lundani solis aspiciant, pro captn videntis ant
e' quasi columba» cum pullis Isa., lx, 8;. Super
saliidior sol videtur, ant claiior, ila pro devotionc
me nubes sunt Isaias, Ezechiel, qui mihi per Che-
Isredentis unicuiijiie s|iiritalp Inmen iiifunditnr. Kt
rubim et Seraphim sanctitalem divina; Trinitatis
luemadmodnni iiicnstrnis cursihus Inna vel tcrra'
ostendunt. Nubes sunt omnes prophetee : in his
ipposita cnin fiierit c regioiic solis,' vanescit sic (' . v •» u
nuhihus vcnif /m
•
1**^ " :
^^ ,
,
(.hristiis. Vcnit
•
i
in
•

nube
•
r-
in Canticis
»•
.

tsancta Ecclesia, cnin lumine co-.lcsti vitia carnis

ranticorum, serena nube, el Sponsi refulgens la^Li-
|ibsislunt, fulgores diviui luminis de Christi radiis
tia (Cant., III, H^. Vcnit et in nube levi incarnatus
t512 "•*" potest mutuari. .Nam in persecutioni-
cx Virgine; vidit enini propheta sicut nubem venire
Ds luceni Dci solns plcrunupu' amor vita; hujus
ab Oriente {Isa., xix, 1). Et bene levem nubem
Ududit.
dixit, quam terrena vilia non gravarent. Vide nu-
_,38. '< StelUe cadcnt, » illi utique resurrectionis lieni, in qiiam Spiritns sanctus supervenil, et virtus
itt'ia jani micantcs, illi viri siciit luminaria iii
Altissimi obumbravit (Lnc., i, 35).
iculo vcrhuiu vitjp conlinentes, de quibus
illi viri »3. Cum ergo apparuerit Christus in nnbibus
quia sicut ca'lum
'hrahii' dictiiin csl, fulgct cl
Mdtth., XXIV, 30', 1513 concident se tribns
oll», sic ct seinei) cjus (Grn., xiii, 16i. Excident terra»; est enim iiuidani ordo criminum, et series
if?" honiinihiis patriarcluo, excidenl propheta», si
peccatorum, (|u;p Christi dirimatur advontu.
'rseculionis acerbitas convalescat : qua? oportet (Vers. 20, 30.) Yidcte ficulncam et omnes arbores,
'H, donec Ecclesiac in omnibus virtiitum, in sin- unt produrunt jam ex sc ^ruclum, scitis quia propc
ilis plenitudo (•umulotur; sic enim prohantur ..
g^^ ^s-^„s
ini, sic prodiintur intirmi. Ergo varii animornm 44. oiverso (piidem modo. iu unum tamen 0011-
stus ita graves erunt, nt delictorum nuiltitndiiic currere videtur EvangelisUuuni sententia ; Mat-
ale consciis, fnturi judicii metu, sacri in nobis ,i,j^,i,^^ ,.„i,„ jp j^j^ (jixjt nculnea cum ramus ejus
's fontis aroscat; aret enim periidia, lidos rorat. ,ener fucril (Uatth.. xxiv. 32 ; hir de arboribus
Vers. 26, 27.) Nam virtutes in ca;lo rommovc- oinnibus. Verum sive cum fructus in omnibus vi-
nitur. et tunc vidcbuiit Filiuw hnminis vrnicntem ,.,,^^11 arboribus, et runlnea f.Tiinda jam florel. ut
nmuius. omnis liiigua conlitealtir Deo. conlitonte etiam po-
l'.>. Fortassc qucmadmodum Domini exspectatiir pulo Juda'ornm ; speraro Domini dobemus adven-
ivenlus; ut ejus pnesenfia iu tolo fiat vel homi- tum. (pu) laiupiam temporibus a?stivis resurreclio-
s orbe vcl mundi, quie lit utique iu singulis. cum nis frucfus mefenlur; sive cum levom fragilemcpir
nnibus allcctihus rcccporinl Christum; sic etiam jacfantiani homo iniquifafis tanquam folia Syna-
,i'lufes co'loruin advcntii Doniini Salut;u-is ac rc- goga> rauius, induorif, conjicorc dehemus appro-
!u; est enim virtufuin Doniiniis (?.-!'(/. xxiii, 10), pinqnare judiciiim ; UHm remuueraie lidem Douu-
cmciitum «ralirt^ conseqiiaiifur necesse esf , ot uus, et delinquondi linem atforre feslinat.
 I lt07 s. AMimosii !I08

\b. Duplii'eiu igilur liala-l liguiaui lia>c Uculnea,,

^ qu* sacraiutiulum Christi essc meruisli, qu* lavas
vel cuni dura mitescunt, vel cum peccata luxu- omnia, nec lavaris! Tu incipis prima, tu comples
riant. Nam per fidem credentium qusH arebant perfecta mysteria. A te piincipium , in le tinis;
aute, florebunt; et pei- gratiam delictorum pecca- vel potius tu facis ut finem nesciamus. Per te foe-
tores gloriabuntur : ibi fructus est Jidei, hic per- tor tabidffi caruis aboletur, et pereunlia situ vis-
fidite lascivia. Fructum mihi ticulneae agricolae ccra (52) asperso sale, in multam servantur aetatem.
Evangelici cultura promittit [Luc, xui, 9), despe- Pev te arentibus aestu corporibus dulcis ad gratiam,
rarenon debemus, si foliis ficulneae peccatores se salutaris ad vitam, suavis ad voluptatem potus in-
lanquam fraudis veste texerunt, ut conscientiara funditur. Tu nomen pi"ophetis et apostolis, tu no-
velarent; ergo folia suspecta sine fructu. Tales meii Salvatori dedisti; illi nubes cceli (Isa., lx, 8),

vestes paradisi exsules habent (Gen., ui, 7). illi sal mundi (Matth., v, 13), iste fons vitae est (nS)

(Cap. XXII. — Vers. 10.) Ecce introeuntibus vobis (Joan., VII, 38). Quae montibus pressa non clande-
in civitatem, occurret vobis homo umphoram aquae ris, quae scopulis illisa non frangeris, quae terris
portans. iufusa non deficis : sed intimis scaturiens venis,
46. Bonum est considerare ubi Dominus Pascha aut spiritum inclusa vitalem inhalas, aut succum
faciat (48). .Secundum Matthaeum habes : Ue in B infusa fertilem praestas, aut rigatu superfusa ad
civitatem ad quemdam [Matth., xxvi, 18). Primum commodum subministras; ne siccatis exinanita (ai)

majestatem divinitatis adverte. Cum discipulis lo- vitalibus, solemnes neget terra proventus. Omnium
quitur, et jam novit quid alibi sit futurum. Deinde elementorura substantia , calura , aer, mare, et
dignationein ejus intuere ;
quia non persona divi- terra te reddunt. Te prophetico percussa tactu, ut
tis aut potentis eligitur, sed pauper ambitur, et sitientium rigares corda populorum, vorauit petra
angustum hospitium pauperis amplis nobilium {Exod., xvii, 6); te, cum de latere Salvatoris
aedibus antefertur. « Ite, inquit, ad quemdam. » erumperes (Joan., xix, 34), percussores viderunt,
Sciebas, Domine, nomen ejus, cujus sciebas ininis- ut crediderunt ; et ideo regenerationis nostrae de
terium (49) , sciebas ministerium cujus sciebas tribus una es testibus; tres enim testes sunt, aqufe,
occursum; nomine designatur, ut
sed ideo sine sanguis, et spiritus fl Joan., v, 8). Aqua ad lava-

non
ignobilis aestimetur. Nihil hic compositura, ubi crum, sanguis ad pretium, spiritus ad resurrectio-
expriraitur persona, sed causa. Secundum Mar- nem.
cum autem, « Lagenam aquae portans [Marc, xiv, (Vers. 29.) Et ego quidem dispono vobis, sicut

13). )> Hic ergo apostolis mandatur sequendus. disposuit mihi Pater meus regnum.
47. (Vers. 11, 12.) Et qiiomodo paterfamilias ?^ 49. Regnum Dei non est de hoc raundo. Non
Ut agnoscas sanctitatis definitionera esse, non cen- ergo aequalitatis homini ad Deum, sed sirailitudinis

sus.Quomodo in superioribus (50) habens stratum aemulatio est; solus enim Christus est plena imago
magnum? Ut magnum meritura ejus advertas, in Dei, propter expressara in se paternae claritndinis
quo Dominus cum discipulis snblimium virtutum unitatem; justus autTin homo ad imaginem Dei
ejus delectatione requiesceret. Utinam ergo mihi est, si propter imitandam divinae conversationis
contingat amphoram aqua? portare , contingat similitudinem raundum hunc Dei cognitione con-

1 51 4 lagenara aquae portare, quam portat pater- temnat, voluptatesque lerrenas verbi Dei percep-
famihas, habens in superioribus stratum magnum, tione despiciat, quo alimur in vitam; unde et cor-

Quid est enim amphora, mensura perfectior? pus Christi

nisi qui- edimus (De conseq. disl. 2, cap. In
Non mediocres qui raensuram habent (ol). Denique biis, § Corpiis), ut vitae a^ternae possimus esse parti-

Dominus « Mensuram, inquit, bonam '^onimotam,

: cipes. Non enim victus et potus nobis praemii loco

superfluentera dabunt vobis (Luc, vi, 38). » spondetur et honoris, sed communicatio gratise
48. Nam de aqua quid loquar? Super aquam coelestis et vitae neque duodecim throni tanquam :

ante ipsos mundi natales sanctus, ut legitur, Spi- t\ aliqua corporalis sunt receptacula sessionis (vers.
ritus ferebatur (Ge7i., i, 2). aqua, quae humano 30); sed quia sicut secundum divinam similitudi-
aspersum sanguine, ut prcesentium lavacrorum fi- uem judicat Christus cognitione cordium, non in-

gura praecederet, orbem terrarum lavisti ! aqua, terrogatione factorum, 1515 virtutem remune-

(48) Mss. nonnulli, ad pascha (unus, m pascha) sal catechumenisin os inseritur, ostendit Jos. Vice-
veniat. comes de Antiq. Bapt. rit. ac cserem., lib. ii, cap. 42.
(i9) Ita decem mss. melioris notae. Alii, el edit., l^S) Plerique mss., ille sal (nonnuUi, ille Salvator]
lujus sciebns ministerhim, cujus sciebas occursum. mundi : lu fons vitx es, qux, etc.
(30j Innuit Ambrosius velerem consuetudinem (34) Mss. non pauci, et ant. edil., aul riqalum su-
coenandi in aedium parte superiori unde coenacu- ; perfusa ad commodum subminislras, ne siccatis exa-
him Marco, xiv, 13, dicitur avwyEov qua de re con- : minala, etc. Edit. Rom. hinc tantum expunxit prse-
sule criticos sacros in eum locum, necnon Stru- positionem, quam forte melius cum adjectivo con-
cbium Anliq. conviv. lib. ii, cap. 14. junxisset, ut esset adcommodum, pro accommodum,
(51) Omnes propemodum mss., mensura perfectior, ut nunc scribimus. Mss. vero plures ac potiores
non mediocrem mensuram hnbens ? Potiores lamen nobiscum faciunt. Ita porro locum interpretare ac si
lioc locovidentur edit. legeres, aut rigatu superfusa ad utiiitatem illud sub-
(32) Cum ex hoc loco, lura ex Origenis, Augustini, ministras, ne videticet, etc.
et aliorum festimoniis antiquitalem ritus illius, quo
 Ifln;) KXPOSITIOMS L\ L( CAM I.IH. \. «fllO

rans, ini|»iclaleinqiic condcmiiaii.-), ila el, apustoli 4 tis penetralia vestiuntur. Est eliam gladius passio-
injudiciurn spirilale forinantui- remunerationefidei, nis, nt exuas corpiis, et immolatie carnis exuviie
ef ex.secratione pcrfidiffi , virtute erroreni redar- ematur tihi sacri corona raartyrii; quod ex bene-
guentes, sacrilegos odio persequentcs. dictionibus Dominicis colligere potes, qui suramam
50. Convcrtannir igitiir, et caveamiis ne in per- omnium coronam, si qiiis persecutionem patiatiir

ditionem aliqua inter nos de prielatione possit essc pro justilia, pra;dicavit. Denique nl scias quia de
contentio; si enim contendcbant apostoli, non ox- passione locutns est, ne turbaret discipulorum
cusationi obtendilur, sed cautioni proponitur. Si 1516 aninios, de se exemplum protulit, dicens :

Petrus aliquando converlitur, qui ad primaiii Do- Quouiom hoc quod scriptum est, oporlet impleri in

mini seciilus est voceiii 'M.all.h., iv, 20;, quis potcst rne, quod ct lum iujustin dcimfalus est.

dicere cito se esse conversum? Cave ergo jactan- '.'}':}.

.Movot tiiincn adhuc <iuod diios gladios dis-

tiara, cave sa^culum; iiie enim conlirmare jubelur cipuli |)rotnlerunt, ne forte nnum Novi, alteruiii
firatres suos qui dixit : « Omnia dimisinius, et sc- Vetcris Testamenti, quibus adversus diaboli arma-
cuti sumus te [Lur.., xviii, 28). » niiir insidias? Denique dicit Dominiis : Satis est,

51. Deinde contuenduin cst quia non omnis ho- ipi.isi niliil desit ei quem utriusqne Testamenti
noriticentiiP studio humilitas delinilur (;).)); potes l> doclrina munierit.
enim deferre alicui pro[)tor sicculi gratiam, poten- (Vers. 42, 43.1 Putcr, si possibile est, trnnsfer a me
liffi metuin, utilitatisque contuitum. Tua a-dificatio calicem istnm.
quairilur, non alterius honor; et ideo una datur .»6. IhToront pleriquo hoc loco , (fui tristitiam
omnibus fornia sontcntia?, ut non de i^rajlatione Salutaris ad argumenlnm inolitae potius a princi-

jactantia sit, sed de humilitate contcntio, eoqcie se pio <:>H', ([Wiim suscepta? ad tempu? infirmitatis
Dominiis proponit iinitandum. Kgebamus omniiim, incliiiant, et natiiralis sensum cupiunt detorquere
ipse nullorum; et tamen prsebuit se humilitatis scntentitc.Ego aulem non soluin excusandum nou
auctorem, cum discipulis ministraret. Quod iitique puto, scd etiam nusquam magis pietatem ejus ma-
non /aciebat studio iiiilitatis, sed exercitatioiic vir- Jostatenique deiniror; minus cniin contulerat mihi.
tutis. iiisi raeuni suscepisset aflVctum. Ergo pro lue
, 52. (Vers. 31.) Pctriis autein etsi spirilu proinp- doluit, qui pro so nihil habuit quod doleret, et
lus, corporis taiueii adhiic inlirnms airectu de- sequestraUi delectatione divinitatis aeternse, taedio
nuntiatur Doininum ncgaturus; ueque enim poterat nieai infirmitatis afticitur. Suscepit enim tristitiam
divinffi constantiam intenlionis aMiiiare. Passio p moam, ut mihi siiam Isetitiam largiretur; et vesti-
Domini aMiiulos habet, pares non habet. Ila non giis nostris descendit usque ad mortis .Trumnam,
reprehtuido qiiod negavit, laudo qiiod llevit. Aliud ut nos suis vestigiis rcvocaret ad vitam. Contiden-
oommunc conditionis est, .iliud speciale virtutis. ter ergo tristitiam nomino, quia crucem pra?dico;
Et ideo instriiitur ad cavendiim, non cogitur ad ncque enim speciem Incarnationis suscepit, sed
negaiidiim. veritatem. Dehuil ergo et dolorem suscipere, ut
. (Vers. ,'J6.' 0'" """< habvl. inquit, sacculum, vinceret tristitiam , non excluderet. Neque enim
iollnt svniliter et pcriim; et qui non habet, vendul Iiabent fortitudinis laudem qui stuporem magis
,

tunicam suam, et emat sibi ghidium. vulnerum tulerint quam dolorem : « Homo enini
53. Domiiic , cur emore ine jubes gladium, in plaga, et sciens, inquit, ferre infirmitates ilsa.,
'|ui lerire me (^iohihes? Cur haberc pra'cipis, quem i.iii, 3). »
vetas piomi? Nisi forte ut sil parata dcfensio, non ST. Nos vult erudire, iit quia in Joseph didice-
ultio ncoossaria; ul videar potuisse vindicari, sed ramus carcerem |non timere, mortem viucere dis-

I noluisse. Lex tamen referire non vctat, et ideo ceremus in Christo : et quod est aniplius. quem-
tortasse Petro duos giadios olFerenli : Satis est (vers. admodiiin futura» morfis ma^stitiam vincer^^us.
tSi, diois, quasi licuerit usque ad Evangelium, ul D Ouoiiiodo onim te imitareinur. Domine Jesu, nisi
sit in lcge ajquitatis oriiditio, in Kvangelio bonitatis scqiiereinur iit hominom, nisi niorlnum credere-
perfectio. inus , nisi vulnora vidissemus? (Jncmadmodum
54. (Vers. 37.) Mullis hoc iniquum videtnr; sed discipuli crederent moriturum nisi mori-
fuissc ,

iioii iniiiuus Doininus, qui cuin se posset ulcisci, turi tristitiam coinperissent? Sed adhuc dormiuut,
Miahiit immolari. Hst enini gladius spiritalis, ul cl nesciiint doloro, pro quihus Christus dolebat
vendas patrimonium, enias verbum, iiuo nuda nicn- ila oiiim legiinus : « Qnia pecoata nostra portat, e(

(bS) Oitines odit., non omnis honorificeutix slu- in Christo Verbum esse loco animm... ut omnia qux-
(Uum humihtatis (Roni., humililas) delinilur. Scripti ad defectiim pertinenl. ad Verbum referrentur. Et hor
i"0(t. niagiio niunoro, ut iios iu textu. Post voces au- tota serie orafionis confirmatur. Falsus est ergo Mal-
lem noH o»»mi.s- honoriiiceiUi,v, subintellijrenduiii esl, donatus si ad hiincco loonm i-ospcxif, cuni iu cap
i/ii.s e.vhibend9' quemadniodum sequentia pUmum
: XXVI Mallhiei scripsil .Vmbrosii aucloritale olim
;
faciunt. oxslilisse qui negarcnt reram in Christo fUisse trisli-
if)8) His verbis casligantur .\pollinaristje. qui
I
lesle tiam. Voruni qnidem esl infra reperiri nonnuUa qui-
Kpiphnnio hier. 77, nuin. ;i3, porvicacilor conlendo- tins Manicha^i r.hrislnm voro passuni osso nejranles
l>:nit clinm divinitnlem Chnsli passam esse aut forle, ; porslrintranlur, sed hoc obiter, ac levi manu.
'it iiit. 1! Tli. in MnllhHPum, n quibns nffirmabulnr
l!l|l S. AMHIIOSII 1!M2

pro nobis dolet [lau., liu, i). » Doles ergo, Duiiiiue, ^ leiu esl iioii ipse, sed anima. .Xon esl Iristis sapien-
non tua, sed mea vulaera : uon luani mortem, tia , non divina substantia, sed anima. Suscepit
sed nostram inlirniitatem ; et nos uistimavimus corpus meum (58) non me fefellit, ut aliud esset,
;

le esse in doloribus, cum tu non pro le, sed pro aliud videretur. Tristis videbalur, et tristis eral,

me doleres; infirmatus enim es, sed propter peccata uon pro sua passione, sed pro nostra dispersione.
nostra (Ibid., b); nou quia ilia tibi infirmitas erat Denique ait « Percutiam paslorem, et dispergen-
:

ex Patre assumpta, sed pro me suscepta; quia mihi tur oves gregis [Ibid., 31). » Tristis erat, quia nos
proderat ut eruditio pacis nostrai esset iu te , et parvulos reiinquebat. Cseterum quam coustanter se
livore tuo vulnera uostra sauares. morti obtulerit, Scriptura declaral (59) quando-
58. Sed quid mirum si pro omnibus doluit (juidem quajreutibus occurrit, turbatos contirniavil,
qui pro uno tlevil? Et quid mirum si moriturus pro trepidos provocavit, proditorem oscuU dignatione
omnibus taedeat, qui Lazarum ressuscitaturus illa- suscepit {Joan., xviii, 4-10; Matth., xxvi, 49).
crymat [Joan., xi, 35)? Sed et ibi piae sororis la- 62. Nec illud distat a vero, si tristis erat pro
crymis commovetur, quia mentem huinanam tan- persecutoribus suis ,
quos sciebat immanis sacri-

gebant; et hic alto operatur affectu, ul quia in legii poinas daturos. Et ideo dixit : « Trausfer hunc
carne sua peccata nostra perimebat , moerorem B calicem a me {Luc, xxii, 42); » non quia Dei Fi

quoque 1517 aniniBe nostrae, suae anima^. mceror lius mortem timebat, sed quia vel malos perire
aboieret. Et fortasse ideo tristis esl ,
quia post nolebat. Denique (60) ait : « Domine, ne statuas

Adse lapsum tali transitu nobis erat ex hoc saeculo ilUs hoc peccatum {Luc, xxui, 34), » ut passio sua
recedendum, ut raori esset necesse : « Deus enim esset oranibus salutaris.
mortem non fecit, nec lajtalur in perditione vivo- (Vers. 48.) Juda, osculo Filium hominis trudis?
rum {Sap., i, 13); » et ideo faslidit quod ipse non 63. Magna divinse significatio potestatis, magna
fecit. disciplina virtutis. Et consihura proditionis ape-
59. Denique ait : Transfer a tne calicem istum, ritur, et adhuc patientia non negatur. Ostendisti,
quasi homo mortem recusans, quasi Deus senten- Domine, quem proderet, dum occulta nianife»las.
tiam suam servans; oportet enim mori nos saeculo, Ostendisti eliam quem traderet, dura dicis : Filium
ut resurgamus Deo; ut juxta divinam senteatiam hominis; quia caro, non divinitas comprehenditur.
lex maledictionis, resoluto (57) in terrajlimum lllud tamen plus confutat ingratum, quod eum
naturee fine, solvatur {Gen., iu, 19). Quod autem tradiderit, qui cum esset Dei 1518 Filius, prop-
ait : . ter nos tamen Filius hominis esse voluisset. Quasi

(Vers. 42.) Non mea voluntas, sed tua fiat. dicat : Propter te suscepi, ingrate, quod tradis. En
60. Suam ad hominem retulit : Patris, ad di- hypocrisiu. Ergo (61) per interrogationem pronun-
vinitatem; voluntas enim hominis temporalis, vo- tiandum puto, quasi amantis affectu corripiat pro-
luntas divinitatis seterna. Non alia voluutas Patris, ditorem : Juda, osculo Filium hominis tradis? Hoc
alia Filii; una enim voluntas, ubi una diviuitas. est, amoris pignore vulnus infligis, et charitalis

Disce tamen Deo esse subjectus, ut non quod oflicio sanguinem fundis, et instrumento pacis mor-
ipse vis eligas, sed quod Deo scias esse placilu- tem irrogas? Servus dominum, discipulus prodis
rum. magistrum, electus auctorem? Hoc est illud : « Uti-

61. Deinde verborum ipsorum proprietatera con- liora vulnera amici, quam voluntaria oscula inimici
sideremus « Tristis est, inquit, anima mea. {Matth.,
: {Prov., xxvii, 6). » Proditori hoc : pacifico vero
XXVI, 38). » Et alibi « Nunc anima mea turbata: quid dicitur? « Osculetur me ab osculis oris sui

est valde {Psal. vi, 4). » Non ergo suscipiens, sed {Cant., I, 1). »

suscepta turbatur; anima enim obnoxia passioni- 64. « Et osculatus est, iuquit, eum {Matth., xxvi,
bus, divinitas libera. Denique, « Spiritus proraptus, 49). » Non quo simulare nos doceat, sed ut neque
caro autem infirma {Matth., xxvi, 41). » Tristis au- D proditionem refugere videretur, et plus afficerel

(57) Ita cuncti mss. ac vet. edit., nisi quod hae hoc peccatum. Vet. autem ac mss. hoc tantum inter
illorumque nonnulli legunt... lex maledictionis reso- se dissentiunt, quod plurimi mss. nobiscum legunt,
lula. Et alii duo, resoluto terrse (unus, in lerram) Domine, alii aliquol et edit. prseferunt Pater. At vero
limo. Minus commode. Rom. vero locum immutavit ubi omnes edit. habeut, ne exilialis esset populo pas-
in hunc modum, ut corpore juxta divinam senten- sio sua, fulura omnibus salutaris; mss. omnes om-
tiam, in terrx limum naturse /ine resoluto, spiritu re~ nino nostram astruunt lectionem.
surgamus Deo. (61) Edit. GiU. et Rom. cum paucis mss., quod tra-
(58) Omnes edit. cum uno aut altero mss., sed dis in hypocrisi. Ergo, etc, nimirum ut in hypocrisi
anima; suscepil enim ayiimam meam, suscepit corpus ad exsecrandam perfidi ilUus discipuli simulationem
meum. Mss. vero cseteri et synodus Hispal. ii, ubi referatur. Amerb., Era. cum aliquot mss., quod tra-
hic locus allegalur, in nostram lectionem consen- dls. In hypocrisim (Era., m
hypocrisi) ergo, etc, ubi
(iunl; excepto quod in mss. aliquammuUis, ac mar- per hypocrisin nihil aliud significatur quam imitatio
gine memoratae synodi legitur, sed anima, quae susce- seu modus exprimeudi affectum quo pronuntiala
pit, etc. Minus apposite. sunt verba Servatoris; 07r6xpt(Tt? enim proprie imi-
(59) Vet. edit., consequentia declaranl, Rom., con- tandi actionem sonat. Et hoc etiam sensu accipienda
nexa declarant; mss., Scriplura declarat. videtur lectio Corb. et aliorum quorumdam mss.,
(60) Rom edit. sola, unde ait : Pater, dimilte iliis quam sequimur.
IKI.S EXPOSmoNIS IN LUCAM IJH. \. 49i4

prodilorem, ciii amoiis officia iioii negarel ; scrip- tant (62), qui omnipoteiitem iioii confitenlur. .Mala
jj^

tum est enim : « Cuni odientibus paceiii eraui vincula Judjeorum rjuibus noii Chrislum iiganl,

paciliciis (Psal. cxix, 7). » sed seipsos alligant. Ligalur autem in domo noii

«5. Kt signo dato, inquit, ab iis qui cum fuslibus pii alicujus et justi, sed in domo Caiphae, hoc est,

venerant, coraprehenditur {Matth., xxvi, 50) ; sed in impia domo; ubi etiam morilurus pro omuibus
Dominiim omnium mysteria, non arma tcnuerunt. prophelatur .loun., xi, iiOj. Quam amente.^ igitur
Oenique locutus est, et ceciderunt relrorsum iJoan., qui beneticia divina confitenlur, et beneiiciorum
xviii, 6). Quo mihi legiones angelorum, quo cceles- auctorem persequuntur!
tis exercitus? Vox Domini sola plus teriet. Hanc ille aurem perdunt, quia perdiderunt audi-
69. Ideo
ad demonstranduin divina* majestalis indiciuni tus Auditum multi non babeot, qui
profectum.
qni in pectore Christi recuinbebal, cligit. Volenli liabere se credunt. In Ecclesia omnes habent, extra
orgo injicit manus lurba, necluiilur vincula. Ifcclesiam noii habent. Aut fortasse ideo aurem
amentes! perfidi! iion sic comprehendilur sa- tulit, ne amphus delinquerent audientes, qui audita

pientia, non sic tenetur justitia. servare non possent. Sic et aliquando confudit
fiO. (Vers. 49-51.) Nec discipulorum studia de- Deus linguas exstruenlium turrem Gen., xi, 1), ne
fueriint. Denique Petrus erudilus in lege, pronip- r> se audirent, et opus suai impietatis augerent.
tus aireclu, qui sciret Phiiiea' reputatuin ad jusli- 70. Conipiehende, si potes, quomodo ad dextera;
tiam quod sacrilegos peremisset, percussit principis salutaris attactum fugiat dolor, et vulnera non
.servum {Psal. cv, 30, 3f). Sed Doininus vulnera inedicamento aspersa (63j, sed tactu obducta sa-
eruenla detersit, inysleria divina subjecit, ut ser- nentur. Operatorem suum liraus agnoscit, et ope-
vus principis niundi, lioc est, non naliira; condi- suam Domini manum sequitur caro; quo-
ralriceni
tioiie, sed culpae, saecularium famulus polestatiiiii, modo eiiim vult, opus suum creator instaural. Sic
Huris suae vulnus exciperet; quia non audisset et alibi caeco illi visus , luto supra oculos illito

verba sapientiae : « Omnis denique qui facit pecca- {Joan.. IX, 6), quasi in naluram redierit, reforma-
tum, servus est peccati (Joan., viii, 34). » — « Pec- tur. Jubere potuit, sed operari maluit; ut cogno-
calis, inquil, vestris veuditi estis (Isa., l, i). » scamus ipsum esse qui e limo terrse corporis mem-
Vendilio propter peccata nostra, propter bonitalem bra uostri vaiiis apta formavit officiis, et infuso
aulem Dei redemptio peccatorum. Aut si Petrus vigore meutis animavit.
volens (24, qua;sl. i, c. Si Petrus) percussit aurem, 71. Venerunt ergo et coinprehenderunt eum
docuit quod aurem habere in specie non deberent. giavius perituri studii sui fructu : nec intellexe-
quain in mysterio non habebaut. Sed bonus Domi
c runt infeliccs mysterium, nec venerati sunt tam
nus et ipsi rcfundit auditum, secundum prophelica clementem pietatis alTectum, quod etiam hostes
dicla demonstrans {Isa., xxxv, iO) ct ipsos, si con- suos non passus est vulnerari. llli juslo mortem
vertanliir, posse sanari, qui iii passione Domini inferebant : persecutorum vulnera iste sanabal.
vnlnerati sunt; eo quod omne peccatum fidei niys- (Vers. 54, 55.) Petms vero sequebatitr a longe.
leriis abluatur. 72. Et bene a longe sequebatur, jam proxime
t)7. Tollit ergo Petrus aurem. Quarc Petrus .'
negaturus neque enim negare potuisset, si Christo
;

Quia ipse est qui accepit claves regni coelorum proximus adhaesisset. Scd fortasse el in hoc nobis
Mntth., XVI, 19); ille enim condemnat, qui el ab- maxima sit admiratione revorcnduSj quod Dorai-
solvil, quoniam idem et ligandi et solvendi adoplus nuin non reliquit, etiam cum timeret. Metus natura?
t'st polestatem {Ibid.). Tollit auteiii aurom male est, cura [lietatis. .\lienuni, qnod timet : siium.
Hudientis; lollit autem gladio spiritali aurem in- qiiod non fugit. Quod sequitur, devotionis; quod
leriorem malc intelligentis. nogat, obreptionis. Commune, quod labitur. fidei,
1519 ^^' Caveamus ne cui tollalur auricula. qiiod poenitet. Jam in domo principis sacerdotum
Legitur passio Doniini : si ad divinitatem ejus re- D ignis ardebat, accessit Petrus, ul calefaceret se;
ferinitis inlirinitatem corporcff" passionis, excidilur (juia clauso Domino calor raentis etiam in ipso
uiricula, ct excidilur a Polro, qui noii passus cst refrixerat.
Chrislum prophotam a>stimari : sed Dei riliuui do- 73. (Vers. 56.) Quid sibi vult quod prima cum
cuit tidei confessionc signari. Ergo cum legimus prodit aiicilla, 1520 <''^'" ^'i'' ulique magis eurn
leneri Jcsuin, caveamus ne ab aliquo audiaiiuis, et potucrinl rocognoscere, nisi ut el istc sexus pec-
pulcmus eum socunduin divinitatoni tcnori, teneri oasse iii iiocein i(i4' Domini vidoretur. ut el iste

invilum, lcnori quasi inlirmum. Tenotur quideiu. sexus redimorotur por Doinini passionem? Et ideo
el, ut dixil Joannes, ligatur secunduin corporis vc- inulier resurroolionis accipit prima mvsterium
rilatem (Joan., xvm, 12); sed \te iilis qui ligant (Joan., XX. \1\ et mandata custodit. iit velerem
Verbuni! Liganl enim qui tantummodo Cliristum proevaricalionis aboleret errorem.
liominem pulant, liganl qui pr«escium noii pu- 74. \Vers. 57. Petrus ergo prodilus negal : po-

(6t) Puris. qnsedam edil., qtn pr,-esentem non pulanl. (ispersa legitur conspersa: unde Rom. edii. Tidolur
Taur. cod., qui perfecluin non putant. fecisse vocem compressa.
|63) Sic vet. odil. cl rass., paucis exceptis. ubi pro (64J Mss. aliquol, prfrcessisse in ntce, elc
l9iS S. AMBRUSII 191ti

iiiriiu^ enim iiegasse Pelrum, quia dixil Doniiiius :

f^ 1521 ^'«^'- Unid taraen negaverit, considera. tx
« Ter me negabis (Matth., xxvi, 34)? » Et malo ne- illis ntique se esse, qui cum Jesu Galilaeo erant, vel,
gasse Pelrum, quam Dominuin fefeliisse. Quid ne- ut Marcus posuit [Ihid., 67), cum Jesu Nazareno.
gavit? Qnod proraisit incaule. Devotionera conside- Numquid negavit cura Dei fuisse se Filio (67)? Hoc
ravil, non respexit conditioneni. Mulctatus, quia ost dicere : Nescio Galiteum, nescio Nazarenum.
dixit se animHra ponere {Joaii., xiii, 37) quod non : quera Dei Filiuin novi. Habeant homines locorum
huraanee infirraitatis , sed divinse est potestatis. vocabula, Dei Filii paliia uon potest nuncupari,
Cum tara gravem imprudentis serraouis mulctain cujus majestatem locus nullus iiicludit. El ut scias
luerit, quanta est pcena perlidise! hoc verum esse, etiain exemplo probatur; nam
75. Ubi taraen negat Petriis? JNon in monte, non alibi cuni interrogaret Dominus discipulos « Quem :

in teraplo, non in sua domo, sed in praetorio Ju- dicuiit esse homines Filium hoininis? Alii Eliam,
dajorum, in dorao principis sacerdotum. Ibi negat, alii Jereraiara dixerunt, aut unum de prophetis
ubi veritas non est; ibi negat, ubi Chinstus captus, 'Matth., XVI, 13, 14); ;> Pelrus autem ait : « Tu es

ubi Jesus ligatus est. Qiiid, nisi erraret, quem Christus Filius Dei vivi ilbid., 16). » Nuraquid et
intromisit ostiaria, interrogavit ostiaria (Joan., xvui, ibi negavit, quiaChristum non hominis Filiura, sed
17), et ostiaria Judaeorura? Male Eva induxit Adani, Jo Dei maluit contiteri? Certe quid hic putaraus am
inale Petrum introduxit femina. Sed ille in para- biguum, quod etiam Christus probavit?
diso labitur, ubi non veniabilis culpa; hic in prse- 80, Et ahiid accipe. Interrogatus enira Petrus :

torio Judaeoruin, ubi difficilis innocentia. Illi inter- « Et lu ex illis cum

es, qui Jesu Galilseo erant
diclus lapsus, huic praedictus error. Ille comraissus (Matth., xxvi, 69)?» Verbum aeternitatis refngit
huic preejudicavit, hic illum resolvit. non enira erant, qui esse coeperunt, hoc est dicere ;

76. Considereraus etiain quo in stalu neget. IJle solus erat, qui in principio erat (Joan., i, I),.

« Frigus, inquit, erat (Ibid., 18). » Si tempus con- Denique ait :Non sum ego; iilius est enira esse, qui
sideremus, frigus esse non poterat ; sed frigus erat seraper est. Unde et Moyses ait : c Quiest, misit me
ubi Jesus non agnoscebatur, ubi non erat qui lucem {Exod., iii, 14). ')

videi'et, ubi negabatur ignis consiimens. Frigus ergo 81. Rursus cum urgeretur quod ex illis esset, se-
erat mentis, non corporis. Denii[ue ad carbones cundum Marcum negavit (Marc, xiv, 70); ut scias
stabat Petrus {Marc, xiv, 34), quia algebat allectu. evangelistam veritati quam gratise plus dedisse ; sed
Maia {lamma Judaica : urit, non calefacit. Malus taraen negavit ex non Christum ncga-
illis se esse,
focus, qui quaradara etiara sanclorura menlibus p vit. Negavil hominum consorlia, non Dei gratiam.
fuliginem erroris aspergit, juxta quem etiam Pelri Negavit ex iliis se esse, qui cum Galilfieo erant, non
interiores oculi caligarunt. Illi oculi non carnis et negavit cum Dei Filio.

sanguinis, sed ocuh raentis, quibus Christum videbat. 82. Denique secunduni Matthaiura proditus quod
77. Dicet aliquis Tu Judaiorum etiani elemenla
: cuin Jesu Nazareno fuisset, ait « Nescio horaiuem :

conderanas? Non condemno elementa, quia non [Mutth., XXVI, 72). » Iloc idera et in tertia voce
sunt Judceorum, sed Christi (63); sed alia est quam uterque, de quibus proposuiraus, evangelista ; cum
conderano, flamraa pertidiae. Hanc flararaam con- juramento enim respondisse posuerunt, quia ne-
demno Judaeorum, divina secutus oracula; dicit scirel horainem. Et bene negavit hominem, quein
enim Dominus : « Argentuin vestrura reprobum sciebat Deum. Denique ubi jusjuranduni est, caula
est [Jerem., vi, 30). » Si argentum Jud«orum repro- responsio est. Nara etsi negavil Petrus, non lanien
bum est, et focus reprobus Judaeorum est. Denique pejeravit, quia nec Dominus pejeraturum esse me-
foco et auro Judaeorum caput vituli liguratum est raoraverat. Quod si in Petro dubiuin est, quani
[Exod., xxxn, 24), hoc est, sacrilegii principatus. periculosura est jusjurandum!
78. Sed videaraus negandi tenorera, quera inter 83. Joannes autem sic posuit. quoniam interro-
evangelistas video esse diversum. Ita novum fuit D galus ab ancilla Petrus, utrura ex discipulis esset
Petrum potuisse peccare, peccatum ejus nec ab ut illiiis horainis, prima voce responderit : « Non sum
evangelistis potuerit comprehendi. Itaquc Petruin iJoon., xviii, 17). » Non enira erat horainis aposto-
prodenli ancillae quod ex illis esset qui cuin Jesu lus, qui erat Christi. Denique et Paulus hominis

Galilajo erant (Matth., xxvi, 69), prima voce Mat- apostolum se esse negavit, dicens « Paulus apo- :

theeus posuit respondisse : « Nescio quid dicas stolus non ab hominibus, neque per hominera, sed
(Mntth., XXVI, 70). » Hoc etiani Marcus (Marc, xiv, per Jesum Christum, et Deura Patrein (Galat., i,

68), qui secutus est Petrum, el ex ipso potuit vc- 1). » Sed ne videretur arabiguura aliquod incar-
Prima vox negantis est Petri,
rius (66) cognoscere. nationis afferre, subjecit : « Qui suscitavit eum a
qua tamen non negare Dominura, sed a proditione niortuis(/6id.), » utethomineni credas, cura Deum
se separasse mulieris videtur. ante credideris. Quod alibi quoque eodem tenore

(65) In mss. non paucis, nec inferioris notaB, deest scripserunt evangelisttE.
sed Christi. (67) Mss. nonnuUi, numquid neciavil eum Dei fuisse

(66) Verius, secundum hominum judicandi coiisue- Filium 7

tudinem alioqui enim seque vera sunt omnia quae
;
 1017 KXPOsnroNis in llcam lih. x 1918

Unus enim iinus Lucas quoqiie scripsit Petrum inlftrrogdturn

iuftlodil, ubi dicit : « iJeus, el
^ 8ti.

medialor Dei el liominuin homo Lliiislus Jesus ufrum ex illis esset, respondisse priraa voce : Non
_,

(I Tim., II, ii). » Pruis ulique mediatorem IJei quam noviillum. Et bene dixit.Temerarium quippe eral,
bomimim i. 522 uuncupavit; non enim sal est ut diceret quia noverat eum, quem mens humana
utrumque credere, nisi fidei ordo servetur. non potest comprchendere. Nemo enim novil <<

84. Concordat igitur ubique responsio ; iiam (lui Filium, nisi Pater '3r"/</«., xi, 27). " Hursus secunda
dixit hominem (Motth., xxv, 72), ii-quuiu
: Nescio vocc, secunduin Lucam idem Petrus ait : « Non sum
erat ul interrogalus utrum esset ex discipulis ho- ego. » Maluit videlicet se negare, quam Christum.
minis, diceret Non sum {.Joan., xviii, 17). Itaque
: Aul quia videbatur negare Christi societatem, uti-
non Chrisli discipulum se negavit, sed liominis que se negavit. Certe cum de homine negat, in
negavit esse discipulum. ll!U(iie et Petrus et Paulus Filium peccavit hominis. ut remitteretur ei, non
homincm negaverunt, <{ucm Dci Kilium fatebantur. in Spirilum sancfum. Tcrtio quoque interrogatus,

Quod sensit Petrus, et Paulus expressit; hinc et ille ait : « Nescioquid dicas, " hoc est, sacrilegia vestra

jirofecit. ErrorPetri, doctrina justorum est; et titu- nescio.

batio Petri, oranium petra est. Denique super undas 87. Sed nos excusamus, ipse non excusavit (70);

tilubat, sed dexteram porrigit Christo : in monto " noii enim satis esf involufa responsio confitentis
cadit, sed levatur a Chrislo. Titubavit quidem Jesuin, sed aperta confessio. Quid prodest verba
Petnis in inari, sed ambulavit [Matth., xiv, 30). involvere, si videri vis denegasse? Et ideo Petrus
Firmior titubalio Petri, quam nostra est firmitudo non de industria sic respondisse iiiducitur, quia

(68). Ibi cadit, quo nullus ascendit, ibi nutat, ubi poslea recordatus est, et famen llevit. Maluit enini

nemo amltulat. lil lamen inter undas licet titubet, suum accusare peccatum. ut
ip.se justificaretur fa-

uon labitur; nutat, non cadit; tluitat, non priecipi- tendo, quam gravaretur negando : « Justus enim
tatur. Lt si cecidit, in monlc tanien cecidit; sed in principio accusalor est sui (Proi;., xviii, 17); » et

felicius ille cecidit quam alii steterunt : felicius ideo Uevit.

cecidit, quera Christus levavil. 88. Quare flevit? Quia culpa obrepsit ei ego :

85. Iterum aiiteiii inferrogatum (juod ex disci- soleo flere, si culpa mihi desit, hoc est, si non me
pulis ejus esset, Joannes scripsit iiegasse {Joan., vindicem, si non oblineam quod improbe cupio.
xvui, 25). Et bene negavif, quia ex ejus dicebatur 1523 Pelius doluit el flevit, quia erravit ut

esse discipulis, quem hominem in superioribus sunt liomo. Non invenio quid dixerit, invenio quod fle-

locuti. Nam et tertio quod cum illo visus esset, ne- verit lacryiuas ejus lego (71), safisfaclionem non
p :

gavit (69), et hoc de superioribus derivatur : Cuin lego, non pofest, ablui potest.
sed quod defendi
illo quem hominein nuncupafis, non fui ; sed a Dei Lavent lacrymai delictum quod voce pudoi est ,

Filio non recessi. confileri. El veniic (c/'. Aug. Iil>. De qratia Christi. i

(68) Omnes edit., sed ambulavit firmior. Titu- in prxcipua ac diflicil. S. Script. loca in cap. .\xvi
60/10 Petri nostra est lirmitudo. Mss. autem ut iu Matth., vers. 70.
lexlu. (71) Nihil agunt, qui hoc abutuntur loco,
ut poe-
(69) Rom. edit. cum tribus mss., H^am quod lertio nitentise sacramentalis de qua hic nullo modo ,

fum illo se fuisse negavit. iigitur, necessitatem coucntur elevare. Eteni.^a per
(70) Oiimes edit., Dnminus ipse non excusacit. satisfactionem nequaquam significari confessionem
At in inss. oinittitur Dominus, ul ipse ad Pelruin nostram aut partem ejus extremam
,
aperte de- ,

referatur : quod magis scite congruit cum sequen- monstraut qufe sequuntur. Nam quemadmodum
tibus. Cseterum sunt qui Ambrosio nostro, quod verba ablui potest, referuntur ad lacrymas eju.<i
.

Pelri peccatum nimis elevare conalus sit, vitio ver- lego, sic ista. sed quod defendi non polest, perlinent
tanl; iii quibus roperitur Guill. Estius, vir pietate ad satisfactionem non lego : unde manifestura cst
juxla ac docfrina clarus. Sic autem ille De nega- : sntisfaclionem hic aliud non esse, nisi defensionem :

tinne, inquit mulla commenlatur Ambrosius

, el quo pacto satisfacere objectis criminibus, idem est
ila loquitur quasi Petrus negando Christum non pec- atque objecta crimiua diluere, seu refellere. Sed
i'uvi:ril, snltcm morlaliter. Scd vidctur Ambrositis rc- nec eliam sequentia, uompe Lavent (vel, ut edil.
cera pcccarc in hoc. quod pcccalum Pelri pro qno ille Gill. ac Rom. et ms. Reg., lavant) lacrymw delictum.
amare, nimium extenuet. Kalemur quidem ca-
l^erit quod roce pudor est confiteri vocalem coulessio- .

veuduin esse ne duni iu excusando eodem peccato nem saltem secretam excludunt nihil enira aliud ;

operaui plus justo auxiam ponimus Chrislum , hic oslenditur, nisi oum qui grave crimeu perpelra-
mendacem qui illud prtedixil Petrum vero iuep- : veril. lacrymis ordiri deboro couversiouem
a sic :

lum qui ob illud i])suni nmarissime tlevit, ostenda- uamque tacuisse Pelrum, nc tam cito renise pelitio
mus. Verum, pace docti viri dixerimus, qui totam plus olJenderet. Anle tlendum. etc. Ilaque ad eccle-
fiauc Ambrosii commenlationem altentius logerit, siasticam temporis sui disciplinam, qua poeniteules
niliif ipsi occurrcl. unde jure queat colligi, Potri delicta privatim prius deflere jubebanlur. quam ad
peccatum sancto doctori non nisi voniale visum pelendam roconciliationoin accederont, nlludil. Oris
. t^iisse. Etouim intor luortalia crimina aliud alio le- autem oonfessionem in Petro disertis verbis non
vius est uiuie pulavit Aiubrosius sibi licore, ul
: semel ugnoscit sanctus doctor. cum supra. uuni.
'lonoris causo quidquid nd miuuondum lanti apo- super. inqiiit Maluit enim ipse suum accusare pecca-
:

,
sloli poccatum facore possot, id oratorio modo in tiim, ut ju.<itilicaretur fatendn, qnam gravaretur ne-
', medium atVerret. Et certe ex aliis Patribus non de- gando: el infra, num. 90 Si aliquo forlasse laba-: m
I ruerunt qui Petri defonsionom adliuc urgoront ardon- ris respicil u( recorderis et falearis errorem. Imi-
tius, cum uon semel justum otiam posl negationem lare Petrum. etc. Afferri possunt et ali* hujusce loci
vocaro perseverautes. Vide eumdem Estium, Adnol. solulionos quas videre ost apud Magist. Sontenl.
 1919 S. AMBROSII 19-20

cap. 4b) Iletus consulunl,

La- cl veiecundiee. ^ 1524 Hevisli, eleclus es ut alios regeres, qui le
crymae sine borrore culpam loquuntur lacrymae : ipse ante nou rexeras (75).
crimen sine offensioue verecundiae confitentur : 93. Habebat ergo iacrymas Petrus, pio quas
lacrymte veniam non postulant, et merentur. In- tundebat affectu : non habebat proditor fletus qui-
veni cur tacuerit Petrus, ne lani cito veniai pelilio bus culpam abluerel, sed lorraenta conscientiae
plus offenderet. Ante tlendum est, sic precan- (juibus sacrilegium fateretur (76); ut dum suo reus
dum. judicio daranalur, et sponlaneo supplicio facinus
89. Bonae lacrymai, quae lavant culpam. Denique expialur, pietas Doraini, qui se ipse nollet ulcisci,
quos Jesus respicit, plorant. Negavit primo Petrus, et divinitas probaretur, qui conscientiam mentis
et non tlevit, quia non respexerat Dominus. Negavit invisibili potestate iiiterrogaret.
secundo, non tlevit, quia adhuc non respexerat 94. « Peccavi, inquit, quod tradiderim san-
Dominus. Negavit et tertio, respexit Jesus, et ille guinem justuni \MnUh., xxvii, 4). » Etsi cassa est
araarissime flevit. Respice, Doraine Jesu, ut sciamus poenilentia proditoris, quia peccavit in Spirituin
nostrura deflere peccatum, lavare delictum. tamen nonnullus in scelere pudor Unde sanctura, est
otiam lapsus sanctorum utilis nihil mihi nocuit culpara agnoscere. Et quamvis ille non absolviUir,
:

quod negavit Petrus, profuitquod eraendavit. DidiciB Judaeorum taraen irapudenlia confutatur quos :

cavere alloquia perfidorum. Petrus inter Judaeos cura professio redarguat venditoris, scelerati taraen
negavil, Salomon contubernio gentili deceptus er- sibi vindicant jura contractus, et exsortes reatus
ravitdH Reg., xi, 4). esse se credunt, dum Quid ad nos? Tu
dicunt : «
90. Flevit ergo et amarissiine Petrus, flevit ul videris (Ihid.). » Amentes plane, qui putent solvi
lacryrais (72) suum posset lavare delictuni : el tu se magis auctoris scelcre, quam teneri. In pecu-
si veniam mereri, dilue lacrymis culpain tuam
vis niariis causis refuso prelio jus solvitur : hi pretium
eodem raoniento, eodem terapore respicit te Chris- recipiunt, et sacrilegiura pei'sequuntur, ac pertina-
tus. Si in aliquo fortasse. labaris quia secre-
(73), cibus studiis funestam sibi vindicant sanguinis
torura luorum assistil teslis, respicit ut recorderis auctiouem , cuni refunderet venditor sacrilegii
et fatearis errorera. Jmitare Petnira dicentem alibi niercedera.
tertio (6, q. I, cap. Imitare Pelrum) « Doraiiie, tu
:
93. Evidenter itaque, dura pretiuni sanguinis a
scis quia diligo te (Jo(m., xxi, \'6k » Etenira quia Judaiorura gazophylaciis separatur, et ager figuli
tertio negaverat, tertio confitetur; sed iiegavil in ea qua venditur Christus , coraparalur pecunia
nocte, confltetur in die (cf. Aug. lib. i, De ijnilia dura locus huraandis peregrinorum
f^ {Ibid., 7); is
v^
Christi, «...^
r'fc«.Vf/v r.t!\
cap. 45) oraculum
reliquiis dicatur, et prophetiae impletur
91. Haec autera ideo scripta sunt, ut sciamus et surgentis Ecclesiae myste-
iZuchur., XI, 12),
neminera jactare se debere; nam si Petrus lapsus rium revelatur. Ager enim secundum diviiia
est, qui dixit (74) : « Etsi alii scandalizati fuerint praecepta mundus hic oranis est {Matth. , xiii
in te, ego non scandalizabor {Marc, xiv, 29), » quis flgulus autem ille qui nos furmavit e limo,
38) ;

alius jure de se praBsumat? Denique David quia

et de quo habes in Veteri Testamenlo : « Quia finxit
dixerat : « Ego dixi in raea abundantia, non raove- Deus hominera de lirao terrae (Gen., ii, 7l, » for-
bor in aeternum {Psal. xxix, 7), » eam sibi jactan- mandi per naturam, reforraandi per gratiam ha-
tiam obfuisse proflletur, dicens : « Avertisti faciera bens pro suo arbitrio poteslatera. Nara etsi propriis
luam a me, et factus sum conturbatus (Ibid., 8). » vitiis corruaraus, per illius tamen raisericordiam
92. Unde te evocem, Petre, ut doceas me quid resumpto raentis spiritu, secundura Jereraice ora-
Hens cogitaveris? Unde, inquam, te evoceni? De cula reforniamur.
ccelo, ubi jam choro insertus es angelorum au :
90. quoque sanguinis est pretiura Do-
Pretiura
etiam de turaulo quia non putas injuriara el ibi
; rainicae passionis. Ergo pretio sanguinis emitur
esse, unde Dorainus resurrexit? Doce nos quid D raundus a Christo; venit enim ut salvetur raun-
libi profuerint lacrymae tuae. Sed docuisti illico : dus per ipsum (Joan., m, 17); in quo juxta ut opus
nam qni lapsus es, antequam fleres, postquara auctoris, et jus est. Venit ergo ut consepultos per

lib. IV, dist. 17,§ Jam secundum ; Rob. Pullum in vf Quanta laboras in Charybdi
Setitent.; Hug.
Vict. lib. u, De sacram., pag. 14, cap.
(ie confessione, elc; card. Bellarm. De poenit. Hb. iii {'i) Edit. esc, qui dixit. Aliie ac niss.
Rom., lapsus
et, ut alios omittamus, apud D. Dionj^sium Sammar- omnes quia Melius jactantiam enim S-
dixit. ;

Ihanum tractatu Gallice scripto De confess., pag. 351, Petri causam fuisse cur in peccatum laberetur.
357 et S67. multi ex antiquis scriptoribus agnoscunt.
(72) Flevil ut lacrymis, usque ad eodem momenlo, (73) Eadem Rom. edit. cum uno Vat. cod. et Reg.,
in mss. bene multis desiderantur sed cum habean- ; erectus es ut alios erigeres, qui... non erexeras. Aliae
tur in nonnullis et cunctis edit necnon pleniorem , ac mss. nostrates hoc tantum inter se differunt, quod
sensum efficiant, ea non putavimus loco movenda. ubi plures potioresque mss. habent electus es, alii
(73) Mss. octo non infimae notae, forlasse laboras. cum edit. scribunt, erectus es : duo vero pro ul
Non male; taboro enim non raro sumitur pro eo alios reqeres, exhibent alios regere.
quod est de salute periclitor, ut apud Horat. lib. i, (76) Verbo fateretur addit Rom. edit. sola, qttando
ode 27 :
projectis argenteis laqueo se siispendit.
1921 KXPOSITIONIS l.\ MCAM LIH. \. mi
l)apli.smurii, ct CKinmoiliios Ciiristo ad perpetuitatis i tiir. I.avit qiiidem manus Piiatus MnHh., xxvii,24/,
gratiam reservaret. Sed non passiiii omnihus ad scd facta noii diluit : judex enim nec invidia^ ce-
sepeiiendum est iociis, nam etsi omiies mundiis dere debuil, nec tiinori; ut sanguineni innocentis
includat, 1525 ""'^ omnes reservat : ct si com- addiceret f79). Monebat uxor {Ibid., 19)); iucebat in
munis habitatio, tamen lef^itima sepultura est eorum nocte gratia; divinitas eminebat; nec .sic a sacri-
scilicel qui nunc sunt per fidem doniestici Dei, sed lega senlentia temperavit.
fuerunt in lege peregrini. Qui sunt isti nisi de qui- 101. Similiter in hoc typum omnium jiidicum
bus dicitur : " Memores estote quod aliquando vos arbitror esse prymissum, qui damnaturi essent eos
gentes, qui eratis in carne alienati a conversatione quos iniioxios aestimarent. Tolerabiliores tamen
I.srael, ct peregrini promissionis Testamentorum gentiles esse qiiam Jud.Tos conjiincta Pilato persona
[Ephes., II, tl, 12j? » Sed iii nunc jam non siint 80) demonstrat ; et magis eos divinis ad fidem
advena" atqiie percgrini, quoniam cives sanctorum opcribus admoneri. Quaies autem illi qui Domimim
esse lidei jure moruerunt (77). majestatis crucifixerunt ?
97. Sequitur admirabilis locus, quo subeund.T 1526 '^*2. (Vers. 18.) Nec immerito homicidfie
tpquanirniter iiijuria». moralis infunditur patientia ai).solutionem petunt, qui flagitabant innocentis
pectoribus huinanis. Accusatiir Dominus, et lacet t> c.xitium. Tales leges iniquitas habel, ut oderit in-
yMalth., XXVII, 12); et bene tacet, qui defcnsione nocentiam, scelus diligat (81 >. In quo tamen no-
non indiget. Ambiant defendi, qui timeiit vinci. miiiis interpretatio speciem dat figura ; Barabbas
Non ergo accusationem timendo confirmat (78), sed enim pntris fHiua Latine dicitur; illi ergo quibus
despicit non refellendo. Quid enim timeret, qui dicitiir : « Vos ex patre diabolo estis {Joan., viii,
non ambiret salutem? Salus omnium suam prodi- 44), » vero Dei Filio filium palris sui Antichris-
dit, ut acquirat omnium. Sed quid dc Dco loqiiar? tum prajlaturi esse produntur.
Susaniia tacuit, et vicit ; melior eiiini causa, quse (Vers. II.) Et indutum illum veste alba remisit.
non defenditur, et probatur. Et hic Pilatus absol- 103. Non otiosum quod veste alba induitur
vil; sed absolvit judicio, crucifixit mysterio. Ver- ab Herode, immacuiata- tribuens indicia pa.ssio-

bum hoc speciale Christi : illud humauum, ut nis; quod agnus Dei sine macula, cam gloria pec-
apud iniquos judices magis videretnr nolnissf' , cata mundi susciperet. In typo etiam Herodis atque
quam iion potuis.se defendi. Pilati, qui amici ex inimicis facti sunt per Jesum
98. Cur autem Dominus tacuerit, ip.se pra>misit, Christum plebis Israel populique gentilis figura
dicens : « Si vobis dixero, non credetis mihi ; si vos p servatiir, quod per Domini passionem utriusque
interrogavero, non respondebitis inihi Lwc, xxii, sit futura concordia ; ita tamen iit pius populus
67, 68). •) IUud tamen
quod praestaiitissimum ,
nationiim capiat verbiim Dei, et ad populum Ju-
maluit regem se probare, quam dicere ut con- ; daeorum fidei sua» devotione transmittat, ut illi

demnandi causain habere non possent, qui quod quoque gloria majestatis suae corpus vestiant Chrisli,
objiciunt, hoc fatentur. quem ante despexerant.
99. (Vers. 8.1 Herode autem cupiente aliqua 104. Chiamidem aiitem coccineam induitur a
mirabilia ejus videre, ipse tacuit et nihil fecit militibus (S2), et piirpuream tunicam Matlh.,
quia nec illius crudelitas merebatur videre divina, x.wii, 28); in altera designans martyrum palmas.
el Domiuus jactantiam declinabat. Et fortasse ty- in altera regise potestatis insignia : qiiod caro
picp iii Herode omnes impii significanlur qiii si ;
ejus fusum tolo orbe terrarum sanguinem esset
legi nou crediderint et prophetis, mirabilia Christi susceptura (83) pro nobis, el passio regnum pari-
opera in Rvangelio quoquc videre non possint. tura de nobis.
100. (Vcrs. Ad Herodem mittitiir, ad Pila
11.) lOa. Corona quoque de spinis capiti ejiis annexa
tuni remittitur. Et si uterque reum non pronun- [Ibid., 29), quid aliud i84) quam divini operis niu-
liant, aliena» tamen crudelitatis studiis obsequuu- D nus ostendit, quod de peccatoribus inundi lanqium

^77) Hic edil. Rom., inlrusis, ut solet , compluri- eqo sum a sanguine jusli hujus.
bus Evangelii versiculis, subjunpit sccundum Mal- : (80) Conjuncta Pilato persona, uimirum illius uxor.
thxum rum accusareliir a principibus sacerdotum, cl (81) Vict. cod.. nl quod nderit innocentia, scelus
inlenoifarelnr a Pilato. non respondit ad ullum ver- diligat.
bum. Admirabilis. etc. In sequentibus autem, a nu- (82) Rom. edit., Inde secundum Mallhieum chlamide
mero 99 usque ad 149, occurrunl perpetua; mufatio- coccinea iyuiuitur a militibus. el secundum Joannem
nes, additiones, ac transposiliones. Compone eam- ceste purpurea circunuiatur.
deni edil. cum alia vel ms. aliquo et fatebere ; nos (83) Coib. unus et Ret: quod . caro ejus toto nrbe
eniiu prfficipuas tantum subjiciemus. lerrariim .^anquinem esset /"usura. Clarom., quod carn
(78) Omnes edit. ot plerique mss lacendo confir- , ejus passionem essel susceptur.i
mat Corb. tamen cum aliis aliquot, timendo confir- (8i) Hom. edit , Denique secundum Mallh.rum
<nat. Magis conciime, ut intellijicas e\ sequentibus corona deejus imponitw. Hoc quta
spinis capiti
illis, Qiiid enim timeret. qui non amhiiet salulem, aliud, etc. Post pauca vero, ubi omnes edit. et
post quas voces Rom. odit. soln. Salux ipsn se pro- plerique mss., lanquam sxculi pa'nis sex mss. .

dil, pro Salus omnium, elc. habent lanquam Sieculi spinis : qniv lectio videtur
(79) Kadein edit. Rom., Tunc secundttm Mallhiaum. pra?ferenda.
lavit Pihiliix coram populo manus. dicens Innocens :
1923 S. AMBROSII m'i
saeculi spinis triuinphalis gloria Deo quce.rerelur. ^ Judsei sciunt qnu tempore , (lualia vestimenta
Nec ilagella vacant (8.^i) qnia Uagellatus est ipse, ne Christo conveniant. Judicio quasi victor assi-

uos llagellareniur : « Homo enim in plaga, el sciens stit ; ad passionem tanquam reus, hurailis ve-
ferre intirraitates, pro nobis dolet {Iso., i.iu, 3, nit (90).

4) )), a nobis qui Denm anlea fngiebamns tla- 109. Nunc quoniam tropaeum jam vidimus,

gella detorqucns tam patiens Dominus, ul fugiti-

: currum suum triumphator ascendat nec arbo- :

voi'um vinculis proprias manus, fugitivorum lla- rum truncis, aut quadrijugis plaustris raanubias
gellis suum coi"pus olferret. Detestabili itaqiie de mortali hoste qusesitas, sed patibulo triuraphali
mentis atfectu (86) honoratura tamen Judsi exi- suspendat captiva de sseculo spolia. Non hic re-
tum produnt; nam etsi compungentes coronant, vinctis post tergura brachiis gentes, nec exci-
illudentes adorant, etsi corde non credunt, quem sarura urbium imagines cernimus , oppidorum-
perimunl, confitentur. Illis defueriuit boni operis que caplorum simulacra, aut submissa capto-
affeclus ; Deo tamen suus non defuit honor : qui rum regum coUa rairamur, quales humanorum
salutatur ut rex, coronatur ut victor, quasi Deus et solent species esse triumphorum ; nec victoriae

Dominus adoratur. terminos regionis fine distinctos ; sed ovantes po-

106. Arundo quoque vel secundum MaLlha^um " pulos nationum, quaesitos non ad supplicium, sed
comprehenditur manu ejus {Matth., xxvii, 29;; ut ad prsemium, reges liberis aftectibus adorantes,
fragilitas humana jam non sicut arundo movea- voluntariis urbes studiis deditas, et in meUus
tura vento, sed operibus Christi corroborata fun- reformatas imagines oppidorum ,
quas non fiicus

detur, et affixo crnci chirographo quod erat con- (91) expresserit, sed devotio coloraverit fidei; arma
trarium nobis, sententia vetusta cessaret; vel se- victoriarumque jura toto orbe currentia, captivum
cundum Marcum (87) capiit ejus percutit {Mcirc, principem mundi, et spiritualia nequitiae quae sunt
XV, 19), ut solidata divinitatis attactii nostra condi- in coelestibus, obedientia vocis humanse imperio
tio nntave non possit. subditas dominationes variarumque virtutum spe-
1527 107. (Vers. 26.) Sed jam tropseum suum cies, non sericis, sed moribus emicantes. Fulget
victor attoUat. Crux super humeros imponitur ut castitas, fides splendet, et induta mortis exuviis
tropseum, quod sive Simon, sive ipse portaverit, et devotio fortitudinis jam Unde Dei trium-
resurgit.
Christus in homine, et homo portavit in Christo phus fecit omnes pi'ope jam homines triumphare
(88). Nec discordant evangelistarum sententi*, (92), crux Domini.
quando concordat mysterium : et bonus ordo p 110. Refert ergo considerare qualis ascendit (93).
nostri profectus est ; ut prius crucis sua> tro- Nudum video : talis ergo ascendat qui saeculum
paeum ipse erigeret, deinde martyribus traderet vincere parat; ut saeculi adjumenta non quaerat.
erigendum. Non Judc-eus est qui crucem portat, Victus est Adam qui vestimenta quaesivit : vicit

sed alienigena, atque peregrinus ; nec prpecedit, ille qui tegumenta deposuit. Et talis ascendit qua-
sed sequitur, juxta quod scriptum est : « Tolle les nos , auctore Deo , natura formavit : talis in

crucem tuam, me [Luc, ix, 23). Non

et sequere 1 528 paradiso primus homo habitavit, talis ad
enim suam, sed nostram crucem Christus ascen- paradisum homo secundus intravit. Et ut non sibi

dit. Nec mors iila divinitatis fuit, sed quasi homi- sed omnibus
soli, vincerel, manus extendit, quo
nis unde et ipse ait « Deus, Deus meus, respice
; : omnia traheret ad se; ut nodo mortis exuta, jugo
rae ;
quaie me dereliquisti (Mutth., xxvu, 46) ? » fldei suspensa, coelestibus ea quae prius erant ter-

t08. Pulchre ascensurus crucem (89) regalia rena sociaret.

vestimenta deposuit ; ut scias qiiasi hominem m. (Vers. 38.) Scribitur etiam titulus : solet

passum esse non , quasi Deum regem etsi ; praecedere pompa victores; at vero currum Do-
utrumque Christus, qiiasi hominem tamen, non mini triumphalera praeibat bona pompa resurgen-
quasi Deuni cruci esse sufflxum. Sed mihtes non J) tiumdefunctorum. Soletetiam titulus subjugalarum
(85) Eadem edit. Rom., Tunc secundum Joan- (90) Eadem edit. Rom., Judicio enim in purpura
nem Pilalxs t^ageUari Jesum. Nec jlagella nii/stcrio quasi victor assistit, ad passionem vero in suis vesli-
vacanl. mentis quasi reus, humilis venit
(86) Rom. edit., Secundum Marcum autem inde (91) Fucus, proprie quoddam rubei coloris
genus
mililes plectentes coronam spineam, imponunt rjus est ; sed hic iaxe sumitur pro colore omni quo
capiti, et salutanteum dicenles : Ave, rex Judseorum. pictores utuntur, ut apud Horat. lib. ni, ode 5,
Et ponentes genua adornbant eum. Quod deteslabiii pro qualibet tinctura qua inficiuntur panni. Cse-
licet menlis operentur affectu, elc. terum non indiligenter hoc et sequentibus numeris
(87) Rom. edit corroborata firmetur : vel secundum
, ea percurruntur, quae olim in triumphis Romani
Marcum, refiquis omissis. observabant. De quibus multa Sigonius, Rosinus,
(88) Rom. edit., Secundum Joannem Christus baju- Laurentius et alii.
lat sibi crucem : secundum Lucam imponitur Simoni. (92) homines triumphatores, mss., homines
Edit.,
Sed sive Simon, sive ipse porlaverit, crux lamen super Iriumphare; sed in quibusdam omittuntuf sequentes
humeros imponitur, ut tropxum et CUristus in homine, duae voces, crux Domini.
el homo porturet in Christo. (93) Rom. edit., Refert vero considerare
iquia secun-
(89) Edit. Rom., Denique
secundum Marcum, miU- dum Marcum, crucifigenles eum ditnserunt veslimenta
les eum exuerunt purpura, quod nec mysterio oacat. ejus) qualis crucem ascendal.
Christus enim ascensurns, etc.
 KXPOSmoNIS IN LLCAAI Llll. X. 1926

gentium nunieruni dfisi^nare. Sil iri illis triiimphis A causam Christi siiper caput ejus scriptam . cuiii

ordine quodam digesta miserabiiis dcviclaruni, |j(;r- lego :

" Kl Deus eral Verbiim Joaii., i, 1); » cupul
euntium conlumeliosa captivitas nalioimm : liic cnim Christi Deus est.

redcniplarum geutium vernat gratia : di^ni tanto 116. Isli ergo (98) servabant Jesiini el hodie str-
triumiiho jugales, ut coelum, terra, maria, inferna vant, ne cui forte labalur. ne cui de passione de-
a corruptela mutenlur ad gratiam. scendat (99/, quod petebal populus Jiida^orum.

i 12. Scrihitnr autem titulus, ot super crucem Milii piane Christus in pa.ssione moriatur, ut posl

ponitur, non infra cruccm, (juia principium super passionem resurgat. Noluit descendere sibi, utmo-
hnmcros ejus (94j. Principium autem quid est, nisi
reretur miiii 1 1 ). .Nobis ergo jam Chrislus servatur :

senipiterna virtus ejus, atque divinitas? Unde et

propter nos dividnntur vestimenta ejus. Non pos-

jpse interrogatus quis esset, respondit : " Princi- sunt singuli habere ornnia. ol idfu super tunicam

pium, (jui el ioqiior vobis iJonn., vim, 2i)). » Lega- sors agitatur; quia non pro hominis voluntale
mus hunc titulnm :
divisio fil Spirilus sancli. Divisiones enim gratia-
riim sunt, sed operalus est Spiritus, dividens sin-
Jesus, inquil, Nazai'enus rex Judseonim.
giilis prout vult.
H3. Merito supra crucem titulus; qnia noii hii-
117. Iiituere nunc Christi vestimeuta divisa. L'bi
mani corporis, sed divina; potestatis est regniim
ilia qna'ram? Uuaere iu Matthaeo, invenies penes
quod habet Chrislus. Merito supra crncem titulus,
ipsuin sohim chiamidem coccineam {Matth., xxvn,
quia licel in cruce erat Domimis .lesns, super ciii-
28) penes Joannem vestem purpuream (Joan., xi.\.
:

cem lamen regis niajestale radiabat. Vermis in

2) penes
: Marcum purpuram tantum [Marc, xv,
cruce, scarabffiiis in cruce; et bonus vermis qui
17) penes Lucam veslem albam [Luc., \x\n, 11),
:

hsesil in ligno, bonus scarabaius qui clamavil e

hac enim sola pro sua fuit porlione contentu».
Ugno. Quid clamavil? u Uomine, ne statuas illis hoc
Quantos itaque Christus siia vesle vestivit? Piito
(95) peccatiim. » Clamavit latroni : « Hodie niecum
autem quod uon quatuor tantum, sed onines vesti-
eris iii paradiso. » Ciamavit quasi scarabacus :
vit niiHtes, et omnibns abundavit. Sed revertamur
« Deus, Deus meus, quare me dereliqnisli? » Et
ad evangelistas.
b^aus scarabajus, qui luliim corporis nostri ante
118. Mystice itaque istae quatuor partes (2;,
informe ac pigriim viiiutum versabat vestigiis :

non partes vestium, sed qualitates mihi videntur

bonns scarabuniis, qui de stercore erigit pauperem.
es.se virtutum. Alius enim de regno subhmius scrip-
Erexit Paulum ,
qui teslimatus est ut stercora
sit; alius de hominis inslitutione dilTusius; Lucas
erexit et Job qiii sedebat in stercore. Non mediocris (..
I

nitorem sibi sacerdotalis vestis elegit : .Marcus vero

I ergo titulus.
verborum textum non desideravit; denique Joan-
aulem
114. Ipse crucis lociis, vel in niedio, ut nes quasi quasdam intexit sententias, quibus ves-
jcpnspicuus omnibus (90); vel supra Adae, ut Hebrffii tiat Noune tibi videtur intextum
lidem nostram.
misputant, sepulluram. Congruebat qiiippe ut ibi Verbum, et Verbum erat
« In principio erat
illud :

IvilfiB nostrse primitiae locarenlur, ubi fuerant morlis apud Deum, et Deiis erat Verbum hoc erat in :

lexordia.
principio apud Deum, et oiunia per ipsum facta
115. Dividuntur vestimeuta, aliis aiiud sorle de- sunt Joan., i, 1-3)? » At vero Marcus tanqiiam
kfirUir (97); Dei enini spirilus non humana opinione purpiirtp fulgore conlentus, sine ulla intextione ver-
comprchenditur, sed quasi quodam eventii inopi- borum : « Initium, inquit, Lvangelii Jesu Christi
ualus illabitur. Et fortasse milites isti quatuor rilii l)ei Marc, I). » i,

Evaiigelislaruin luibebant lypum, qui scripseruiiL 119. Ergo vestimenta divisa sunt Christi, vel

quein omnes legamus. Lego titulnm regis

litnliim, gesta, vel gratia ;
qiiia tunica non potuit dividi,
ludu'orum, cuni lego « Hegnum meuni :
1529 tides sciiicet , quoniam non pro portiono (3)
uon esl de hoc mundo {Joan., xviii, 36). » Lego D singuloruni, sed pro jure communis est orn-

(9i) EadeniRom., Titulus eliam secundum

edil. miserunl sorles. Quod nec mysteno racat. Ahi emm
loannevi, el suprn crucem ponitur, ut afli.vo cruci aliud, otc. IntYa vero post 4 vorsus, qui scnpserunt
hirotjrupho, quod erat contrarium no()is. sententia Evaniielium.
vetusla cessarel. El infra Titulus aulem erat secun- :
(98) Eadem edit. Roin., El secundum Matlhtium.
ium Joanuem : Jesus Nazarcnus Rex Judwurum: sedentes serrabant eum. et dicehant : Si re.r l.srael esi,
iuem mnlti Judxorum leiferunl. Legamus iijitur cl nos. descendat nunc de cruce. Isti ergo, etc,
ifijo titiilum regis, otc (99) Mss. non pauci, de passione di.<icedal.
(tt5) Edit. Rom., Hnter, dimitte
illis: hoc est. ne sta- Ita mss. fere omnes
(1) contra vera cuuctee edil :

hoc peccalum.
uiis illis
et ms. Reii.. Soluit descendere. ne desceniieret sibi.
(96) Anibrosius, qua^ siia modestia esl, nihil hoc sed (Amerb.. sed ul) moreretur mihi. Non salis appo-
oco definit. Haruni auleni opiniomim postorio- site ad conte\tum.
(i) Rom. odil., .^crip*? el ahud. hta quahior parles.
eni Mnldonalus in caj) \xvii Mallhiei, cilatis, qui
ib illo slnbunt, anliquis Patribus, opinionem vocat etc.
nultorum reterum .•icriplorum auclontale nobilem. (IV Eadem ideo secundum Jiuinnem. super
edil.. et
^erum on niinus placiiit saiuMo Hioronyiuo qui , illa quia fides non pro portione, etc.
sors agitatur.
)rioroni amploxns est in oap. v Ezochielis: et item Infra vero, post voces desupfr texta. subdit •« Jonnne
,
» cap. V ad Ephesio». legtiur.
I
(W) Rom. edit. sola, Dividenles vero i^exlimenln ejus.
192- S. AMBROSll 1328

nium ;
quod enim non dividilin', singulis manet A 48). Bene ad consuramanda omnia et corruptio
integrum. sinceritatis haui'itur; ut orania cruci quse vitiata
120. Et bene « Desuper texta ; » sic euira lexi- fuerant, figerentur. Acetum itaque bibitur, vinum
tur fides Christi, ut de divinis ad humana descen- cum felie non bibitur {Ibid., 35); non quia fel, sed
dat; ex eo quod ante saecula ex Deo natus (4), pos- quia admixta? vino araaritudines recusantur. Nam
teriori tempore susceptionem carnis assumpserit. araaritudines vita? nostrse pro corporis utique con-
Significatur igitur nobis eo quod non debeat fides ditione suscepit. Denique ipse ait : « Dederunt
scindi, sed solida permanere. in escara raeara fel, et in siti mea potaverunt me
• (Vers. 43.) Atnen, amen dico tibi : Hodie mecum aceto {Psal. lxviii, 22). » Sed sinceritati non debuit
eris in paradiso. amaritudo misceri, ut ostenderetur sine amaritu-
Pulcherrimum attectandae conversionis (5)
121. dine imraortaiitas resurgentium futura : quae quo-
exemphmi, quod tam cito latroni venia relaxatur, niam imraortalitas in vase coacuerat humano, sepa-

1530 ^^ quam precatio; sem-

uberior est gratia ratur in Christo (7). Ergo acetum bibitur, hoc est,
per enim Dominus plus tribuit, quam rogatur. Ille vitium corruptee per Adam immortalitalis aboletur
enim rogabat ut memor esset sui Dorainus cum in calamo ut de corpore absorberetur liumano. , ;

venisset in regnnm suum, Dominus autem ait iUi B Nos quoque vitia nostra per incuriam mentis cor- :

>iAmen, amen dico tibi Hodie niecum eris in pa- porisque concreta transfundamus in Christum
: :

radiso. » Vita est enim esse cum Christo ideo ubi transfundaraus per baptisraum, ut crucifigaraur in
;

Christus, ibi vita, ibi regnum. Cito igitur ignoscit Christo; transfundaraus per pcenitentiam ,
ul ab
Dominus, quia cito ilie convertitur (Mdtlh., xxvii, illo nobis vini sanguinisque coele.stis incorrupta
44; Marc. xv, 32). sinceritas refundatur.
122. (Vers. 39.) Unde et iliud solvi videtur, quia 125. Denique ubi acetum bibit : Consuramata
alii duos conviciantes inducunt latrones, iste unum •1^531 snnt, inquit, omnia {Joan., xix, 30); eo
conviciantem, et unum rogantem. Fortasse et istc quod assumptse raortalitatis impletura esset omne
prhis conviciatus est , sed repenle conversus est. mysteriura, et exhaustis oranibus vitiis, immortaU-
Nec mirum si converso culpam ignoscebat, qui in- tatis sola laetitia remansisset. Et ideo ait :

sultantibus veniam relaxabat. Potuit eliam de uno (Vers. 46.) In manus tuas, Domine, commendo
pluraHter dicere, sicut iilud est : « Astiterunt reges spiritum meum.
terrae, et principes convenerunt in unum {Psal. n, 126. Et bene comraendatur spiritus, qui reserva-

2); » solus enim Herodes rex, et princeps Pilatus p tur; quodenim coramendatur, utique non amittitur.
in apostolorura Actibus conspirasse adversus Chris- Bonum ergo pignus est spiritus, bonum depositum.
tum Petri voce 'produntur [Act., iv, 27). Sic et ad Unde et ilhc ait : « Thiraothee, bonum depositum
Hebraeos habes, in caprinis pelhbus ambulabant, custodi (H Tim., i, 14). » Commendatur enira Patri
secti sunt, et leomim molas obstruxerunt [Hebr., spiritus, et ideo ait : « Ouoniam non derehnques
VI, 37) ; cum solus EUas meiotidem habuisse in inferno animara ineam {Psal. xv, 10). » Vide
(IV Reg., I, 8), Isaias sectus esse (Hebr., vi. 37), autera raagnum Nunc commendat in
raysteriura.
Daniel a leonibus intactus mansisse doceatur (l)an., manibus Patris spiritum suum, nunc in Patris gre-
XI, 22). raio sedet; quia totum alius non capit Christum.
123. (Vers. 40.) Quam exsecrabihs in facto ini- Denique, « Ego, inquit, in Patre, et Pater in me
quitas JudEeorum, ut quasi latronem crucifigerent {Joan., XIV, 10). » Comraendatur ergo Patri spiri-
omnium Redemptorem ! Bonus tamen in raysterio tus. Sed cura sit in superioribus, illurainat et in-
latro, qui insidiatus est diabolo, ut vasa ejus aufer- ferna, ut universa redimantur; etenim Christus
ret. Mystice autera latrones duo duos populos pec- omnia, et in Christo omnia {Coloss., m, 11), licet in
catores significant per baptismum crucifigendos singulis Christus operetur. Caro moritur, ut resur-
esse cum ChrisLo : quorum dissensio diversitatem D gat : spiritus Patri commendatur, ut coelestia quo-

pariter credentium siguat. Denique unus asinistris, que ab iniquitatis vinculo solverentur, et pax fieret
alter a dextris erat (Joan., xix, 18). hicrepatio quo- in coelo, quara terrena sequerentur.
que futurum crucis scandalum etiam circa creden- (Ibid.) Et hoc dicto, tradidit spiritum (8).
tes revelat. 127. Et bene tradidit, qui non invitus spiritum
124. Et acetum offerebant Juda;i (6), [Matth., xxvn, emisit. Denique Matthaeus ait : Emisit spiritum

(4) Sic omnes mss. atque edit., excepta Rom., ubi (7) Ita mss. plures ac probatiores. Alii vero non-
reponitur ex Deo genitus. nulfi et ant. edit., reparatur in Chrislo... aboletur in
(5) Tres mss affeclandse conversationis. Unus,
, affec- calamo (duo mss., aboletur et calamo, quod non dis-
tandx confessionis. plicet) ut de corpore absolveretur (Era. et Gill. in

(6) Rom. Inde secitndum Matlhaeum, currens

edit., marg. absorberetur) humano. Denique edit. Rom. to-
unus spongiam implevit acelo, et dabat ei bibere : quod tum locum prsefert istis verbis Edulcatur in Christo. :

et bibit. Sic enim habet secundum Joannem Cum ergo : Ergo acetum bibitur quod erat arundini impositum,
nccepissel Jesus acetum. Vinum vero cum felle mistum hoc est... absorbetur in calamo, ut de corpore abolere-
non bibit. Sic enim habetur in Matlhsso : El dederunt tur humano.
ei vinum bibere cum felle mixtum : et cum guslassel, (8) Rom. edit., Et hsec dicens exspiravit. Et bene
noluit bibere. exspiravit.
im EXPOSmOMS IN LIJCAM LII5. X. 1930

(Malth,, xxvu, 59) : (luod onirn ciiiillituf volurit;i- a cnice, (|ui sua pericula contemneret, pio inatreni
rium est : quod ainiltitur, necessariurn. l'i'upl(jrea commfndabat alleclu (Joa»., xix, 2fi, 27;. (Juod uon
addidit : Mayna voce [Ibid.). In quo vel professio otiose Joannes pluribus prosecutus cst; alii euim
(9) gloiio.sa iisque ad moitem se pro nostris de- munduni descripsere concu.*sum, ns-Aum tenebris
sccndisse peccatis (ergo nec ego erubescam fateri obduclnm, refugisse solem. Addiderunt Matthfeus
quod Cluistus non erubuil voce magna profiteri;, et .Marcus, (jiii liumana atque moralia (12) uberius
vel evidens uianifeslatio contestantis Uei succes.sio- prosecuti sunt : " Deiis, Deiis niens, respice iii me.
nem divinitalis et, corporis (H)j. Sic enim liabes : quare me dereliquisti {Matth., xxvii, 40; Mnrc, \\.
« Ciamavit. .lesus voce magna dicens : Dciis, Deus Vi)'i » ut ad crucem Christi susceptionem perver
meus, respice in me, quare me dereliquisti (Mdtlfi., ni.sse crederemus conditionis liumano;. Lucas autem
XXVII, 40)? )) Clamavit lioino divinilatis scpaiatione competere evidenler asseruit latroni veniam sacer-
morilurus. Nam cum divinitas inorlis libei'a sii, dotali intercessionc dormtam (Luc xxiii, 43), et ,

utique mors esse non polerat, nisi vita discederftt Judaiis persequentibus eodem munere indulgontiam
quia vita divinitas est. postulatam iVAd., 36).

128. (Vers. 44-47.) Jam qua; sequuntur, oslen- 130. Joaunes ergo, qui plenius diviua penetra-.
duntqnia propter impietatem bominuui fiiiissa^cnli B vit mysteria, non immerito laboravit, ut qiue Deum
sit futurus. Ilaque signilicatur per I)oiniiii passio- generaverat , inansisse eam vir"ginem declarel.
nem occasura pra^sentia, ut orianlur fntiira. Tene- Solus ergo mc docet, quod alii non docuerunt,
bra' igitur oliusa! sunt oculis perfidoriiin. iit li.lci (luemadmodnm in cruce positus appellaverit raa-
luincn rcsurgerel (i\). Sol occidit sacrilegis, vel trem (Joan., xix, 26), pluris putans quod victor
refugit, iit fnncsti spcctacnlum .sceleris obum- suppliciorum atque poenarum, victor diaboli, pie-
brarel. Pctrai scissie sunt (Matlh., xxvii, iil). ul tatis ollicia dividebat, quain quod regnum ccfcleste

per pra^rupta saxorum ostendei-elur fuliirum , donabat. Nain si religiosum est (luod latroni venia
«juoniam verbi vis peccatorum dura penetraret, donatur a Domino, multo religiosius quod inater
quo lacilius cx cavis petrarum illi venatores quos honoratur a Filio.

Jeremias Domino venarenlur

pra^dixit , {.lcrem., 131. iNec piVTposteriim judicelur, quod priu.=i

xvi, 16). Monunientorum aulem reseratio {Matlh., latronis absolutionem quam matris appellationem
Xxvii, b2) quid aliiid, nisi claustris inortis effractis, scripsi; enim venerat salvos facere peccato-
qui
resurrectioneni significal mortiioruni, ([uoiuni iii rcs, non absurdum si priiis in meis scriptis sus-
aspectu fides, in processu typus, quod iii sancfam ^>, ceplum inunus in redimenda salute peccatoris im-
prodeiindo civitatem, pneseiitiuin specie declara- plevit. Denique ipse ait : « Qua; est maler mea,
bant in illa Jerusalem qu;e in ccelo est, iiituruni et qui sunt fratres mei iMatth., xu, 48;? » Quia
perennc diversoriiim resurgentinm? 1532 E'';"" non venerat vocare justos , sed peccatores. Sed
Veluni scinditur, quo vel dnorum populorum divi- ibi pro loco, hic et in cruce non immemor matris,
aio, vel inysterionim Synagogae profanatio declara- appellat eam dicens : « Ecce tilius tuus [Joan., xis,
ir. Sciiidilnr ergo veluni velus, ut Ecclesia nova 20) ; )) et Joanni : '< Ecce mater tua [Vjtd., 27). » Tes-
3i sute vcla suspHiuiat. Syuagoga^ velameii aufer- tabatur de crucc Christus, et testamentum ejus sig-
ir, ut religionis inlerna mysleria revelato mciitis nabat Joannes, dignus tanto testatore testis. Bvinum
Brnainus obtutu. Deniciue jam etiam centurio Dei testamentnm non pecunise, sed vilae : quod non atra-
^ilium (pi(Mn crucifixerat, confitetur. duriora mento scribitur, sed spirilu Dei vivi : <i Lingua mea
uis pcctora Jndteonim ! I''indunlur petra', sed calamns scribit! velociter scribontis {Psal. xliv, 3). »

i'um corda obduranliir. Judex arguit, credil 132. Sed nec .Maria minor quam malreni Chrlsti
linister, prodilor scelus suuni inorfe condemnat, dccebat, fugientibus apostolis aule crucem 1533
lementa fuginnl, lerra concutitur, monumenla stabat, et piis spectabat oculis Filii vulnera; quia
reseranlur ; Judicoruin tamen immobilis diiritiaD exs|»ectabat non pignoris mortem, sed mundi salu-
lanet orbe concusso. tem. .\ut fortasse qnia cognoverat per Filii inortcm
12!). (Vers. i!).) Stabanl aiilein et mulieres bajc mundi redemptionem. aula regalis putabal .se el
pidentes : stabat et mater, cum studio pietatis sua sua inorte pnblico muneri aiiquid additnram. Sed
[pericula poslbaberct. Sed et Doininus pendens in Jesus nou egebat adjutore ad oinnium redemptio-

(9) Ita niss. ^Vt Rom. edit. soia, propterca pr.rmisi/. inquit ille, i^ed cxercuissel . non moreretnr Chrts-
lEadoiu et Qill. in quo Dci profc.^sio. Utraque (leiiium tiis.
|ouin Ainorb. ct Kra. post voceiu peccatisi, addunt, (11) Omnos edit., /»»ic/» refulgercl. Omnes mss.,
innuntidt sed eo hic nihil est opus, cum subslanti-
.•
lumcn resurgeret.
jYum est facile copilatione supplealu'-. ;|-2; Edil. omiios, et pluros mss.. ntqiie inortutia .

(10) llane opinatus esl .Vnibiosius (livinitatein tamon alii aliquot, qui ol melioris noliv, atque inora-
Itra luanifostum Panli testimonium secessisse a lia. Uursus posl pauca ubi ,\merb. omuiuiuquc
Sristi corpore vel anima semel assumplis? Respon- propemodum mss. auctorilalo reposuimus. comjuttcif
jdenl Petrus Lomb., lib. Sentent., dist. -21, § I, m cridoiler asxeruit. Era., Gill. ac Rom. pr;eferunt.
let S. Th. ni p, q. TjO, u. -2, ad 1, recessisse divinita- compctenter af^aeruit : qua» ioclio cur priori nntepona-
Item quod ad etVoclum, id ost, piolectionem suom tur. nihil vidomus.
jsubtraxisse ; etenim si non cohihHis.<icl potentinvt.
Patrol. XV ^XIV i'.M\s II.). ()l
1931 S. AMBROSll 1932

iiem, qui dixit : n Factiis sum sicul homo sine K alter in non erat; lalis enim Christi esl
quo doliis

adjutorio, inter mortuos liber {Psal. lxxxvii, o). » sepultura, quse fraudem iniquitatemque non habeat
Suscepit quidem matris afTectuni, sed non qiisp- (17). Obstruitur 1534 igitur tergiversandi locus,

sivit hominis auxilium. Habemus igitur pietalis et domestico Judaei testimonio revincuntur; nam si

magistrum (13); docet lectio quid maternus debeat apostoli sepehssent, dicerent utique non sepultum,
atfectus imitari, quid sequi reverentia filiorum quem sepultura raptum esse dixerunt.
ut illae se offerant in filiorum periculis, illis am- 137. Justus autem Ghristi corpus operit sindone,
plius sollicitudo materna quam suap, mortis mcesli- innocens ungit unguento (Joan., xix, 40); namque
tia sit dolori.
haec non otiose distincta reperimus, quia justitia
133. Qno uberrimum testimonium Mariae
loco
vestit Ecclesiam, innocentia gratiam subministrat.
virginitatis adhibetur. Neque enim abrogatur uxor Domini corpus gloria sua, ut et
Vesti ergo et tu
marito, cum scriptum sit « Quod Deus conjunxit, :
ipse sis justus, etsi mortuum credis, operi tamen
homo non separet (Matth., xix, 6); » sed qua; prop- divinitatis pleniludine suae. Unge illudmyrrha el
ter mysteriimi conjiigium praetexuit, completis ut bonus odor Christi sis. Bonum hnteum
aloe,
raysteriis jam conjngio non egebat. Aut si moralia
misit Joseph ille vir justus, et fortasse illud quod
sequimur, in moerore (14) castitas imperatur.
P
Petrus vidit e coelo ad se esse demissum, in quo
134. Mysticum lamen est quod commendotur erant generaquadrupedum et ferarum el vohtcrum,
Joanni inter cfeteros jnniori : quod non oliosis auri-
ad similitudinem gentiuin figurata (Act., x, H).
bus debemus accipere. Periculosa est enim mulieri- Mystico igitur unguento illo pistico consepelitur
bus copula adolescentis, et species juventutis; ne quae diversitatem populorum fidei suae
Ecclesia,
qua fortasse curiosa exempli, incuriosa mysterii,
communione sociavit.
quse luxuriari in Christo cupiens, Mariae speciem
De hoc Joseph in Joanne solo invenio quod
138.
prsetendat, non imiletur affectum, sicut vulgus nunc
occultus venerit ad Pilatum propter metum Judaeo-
male audit mulierum, relicto seniore marito, ut
rum (Joan., xix, 38). Quomodo justus latebram
juniorem sequantur. Discat ergo Ecclesise hic esse
periculi timore qusesivit? Ego autem puto quod
mysterium, quse populo seniori specie ante copu-
ideo occulte petierit ut corpus impetraret, non ut
lala, non usu, posteaquam peperit Verbum, et in
periculum caveret. Et tamen quid mirum si occul-
corporibus ac mentibus bominum per fidem crn-
tabatur justus, quando occultabantur et apostoli
cis et sepulturam Dominici corporis seminavit, ex
justorum magistri? Veni et tu : vel sero, vel nocte,
prsecepto Dei societatem populi junioris elegit.
135. Qusero etiam cur (l.^)ante mortem non inve-
C vel quacunque hora veneris, invenies Jesum ad
suscipiendum paratum , nec minorem serius ve-
niamus esse percussum, post mortem iuveniamus
nientibus mercedem pia largitate solventem nam ;

{Joan., XIX, 34)? Nisi forte ut voluntarius exitus

et qui sexta hora venit, non est mercede fraudatus,
ejus magis quam necessarius fuisse doceatur, et
et qui undecima, plenitudinem mercedis accepil
ordinem mysticum noverimus; quia non ante alta-
(Matth., XX, 4-9). Sed etiam Nicodemus nocte
ris sacramenta quam baptismum sed baptismum ;

venit (Joan., iii, 2j. Nox erat, quia adhuc non erat
ante, sic poculum. Deinde utadvertamus quia Ucet
resurrectio. Denique resurrexit Christus, et justus
corporis ejus fuerit natura morlalis, licet qualitas
ait : « Nox pra^cessit, dies autem appropinquavit
similis, dissimilis tamen gratia. Nam utique post
(Rom., xiii, 12). »
mortem sanguis in nostris corporibus congelascit;
ex illo autem incorrupto (16) licet corpore, sed de- 139. Hunc Joseph justum Lucas dixit (Luc, xxiii,

functo, omnium vita manabat. Aqua enim et san- 50). Matthaeus divitem {Matth., xxvii, 57). Et merito
guis exivit (Ibid.) ; illa quse diluat, iste qui redimat. dives lioc loco dicitur, ubi corpus suscepit Christi
Bibamus ergo pretium nostrum, ut bibendo redi- suscipiendo enim divitem, nescivit fidei pauper-
maraur. Dtatem. Dives est ergo qui justus est. Justus

136. (Vers, 50.) Quid sibi etiam vult, quod non igitur sindone involvit (Joan., xix, 40) : Israeiita

apostoli, sed Joseph et Nicodemus Christum sepe- vero et diversos miscet virtutnm odores, et aloes
liunt (Joan., xix, 38, 39)? Unus justus et conslans, mittit quasi libras centum, hoc est, perfectae fidei

(13) Edit. Rom. sola, magisterium; cuni

pielalis risperiti, convolantibus eadem lege pcena irrogatur;
aliis edit., Doceat lectio. Mss. vero fere ad unum, quo respexisse Ambrosium probabile est.
ut in texlu. At infra ubi omnes edit. et maximus (15) Rom. edit., Denique secundum
Joannem. Ad
mss. numerus habent, sollicitudo materna, nequa- Jesum autem cum venissent latus ejus aperuit.
quam displicet lectio duorum Colb., in quibus Qusero ergo cur, etc.
solitudo malerna; solitudo enim frequenter bonis (16) Eadera Rom de illo vero inquit Joannes
edit. ,

auctoribus idem est atque orbilas. Caeterum quid- Et continuo exivit sanguis et aqua. Ex illo enim in-
quid de Maria et Joanne hoc loco dicitur, prope corrupto, etc.
ad verbum in Ep. ad Eccl. Verc. sub finem repe- (17) Rursus eadem Rom. edit.,
ut Joannes dtcil :

Unus justus et conslans, al-

ritur. Christum sepeliunt '/
fl4) In mcerore : hinc est quod viduis feminis ter qui erat magister in Israel. Talis enim Cliristi
tempore luctus maritalis quem Theodosius cod. esl sepullura qux juslitiam magisteriumqite ha-
,

sui tom. lu, de secund. nupt.. duodecim men-

lit. 8, beat.
3ium esse voluit, ad secunda vota, ut loquunlur ju-
 1933 EXPOSJTIOMS I.N LICAM LII5. X. 1934

quanlitatfim. Et ligavovunt corpus .Ie.su juxta con- * xxvii, 60\ hoc est, in fidei firmameiito, de qua veri
.tuetudinom spiritaliuni .fudeeorum liHj, nori ulifpu; Israelifjft dulcedinem mellis et oleiim spiritale suxe-

nodis perfidio», sed fldei iigaturis. Et posuerunt in runt. Scpelierunt auteui Christiim jiistus, et qui
horto (Ibid., 41), cui frequenter Ecclesia compara- Deuni vidit; non enim sfqieliunt Christum, nisi

tur, qu<'f! diversorum liabeat poma meritoruin. flo- ipii Deiim crediint '22).

resque virtulum. 14k (Vers. .'»;». i Donique noii omnos [lossunt se-
140. Nec monumentum novum di.xit
otio.se alius [)elire Christum, quamvis religios.-e muiieres a longf
[Ihid.), alius monumentum Joseph (Matlh., xxvii, stant; sed quia religios£E, locum diligenter obsei-
(JOj. Non iiahebat igitiir Ciiristus tumulum suum; vant; iit iinguenta alTerant et superfiindant. .Solli-

etenim (umulus his paraliir qiii siib lege sunt inor- citae tameii et a monumento posteriores recedunt.
tis; viclor morlis tumiiliim suum non liabet. Uua' et ad monumentum [iriores revortiintur; etsi deest

ftnim commiinio luiniilo et Deo? Denique Eccle- constantia, non deest diligentia. Sexus nutat, devo-
Biastes ait de eo qui meditatiir in bonis (19) : « Et tio calet.

sepultura non est illi (Eccle., vi, 3). » Specialis igitur 14K. Denique resurrectionis tempore praesto sunt
prseter communem ISSS oinninni rnoitem mors et cum viri fugarentur (23), sola; tamon ab angelo
Chrisli est; et ideo noii ciim aliis sepclitur, scd B non timeant admonentur iMalth., xxvui , 1-6;.

Bolus tumulo includitur; omiiia enim in similitu- Petruin evocant studio priores (Joan., xx, 2j, sed
dincin hominuin hahuit incarnatio Domini, sed posteriores Uducia. Denique ille sine melu advenit,
similitudo erat cum differentia (20). Natus est ex et constanter qui posterior venerat, primus iu-
Virgine, simiiitiidine generationis, dissimilitudine greditur, quasi qui claves regni, ut aliis aperiret,
conceplionis. Curabat «gros, scd imperabat. Aquu acceperat.
Joannes liaptizabat, hic spiritu [Liic., m, 16). Et 146. Terra; motus a.utem (Matth., xxviii, 2) tide-
mors ergo Christi communis secundum naturam liiim resurrectio est, impiis melus; his, quia pi-
corporis, specialis secuiidum virtutem. grum corpus 1536 'i'oi'tis sopore se commovet :

141. (Vers. ii^.) Quis autem est Joseph, cujus iii illis, quia tromore corporis et terrena mobilitute
lumulo ponitur? Utique iilc justus. Bene ergo turbati, a resurrectionis tide et credulitate descis-
Christus monumento creditiir justi f21 ;; iit habeal cuiit.

fllius hominis ubi caput suimi reclinet, et juslitiaj (Cap. .\X1V. — Vcrs. 1-4.) Mane autem Sabbali
.habitatione requiescat. Hene autem novo, secun- venevunt valde tempore ad monumentum.
dum litteram quidem, ne alius suscitalus a per-
p Magna oritur hoc loco plerisque dubitatio
147.
.fidis diceretur; mystice vere quid possumiis iiitel- nam etsi non videntur cvangelistffi dixisse contra-
ligere, nisi forle ([uia legimus : » Sepulcriim patens ria, tamen diveisa dixerunt. Siquidem hic « .Mane :

est guttur eorum (Psal. v, 11)?» Ergo sepulcrum valde tcmpore; » Marcus, « Valde luane (Marc,
patens est guttur homiiiis, quo peilidia letlialis
iii XVI, 1); » Matthaeus, « Vespere Sabhati [Matth.,
et mortiia veiba condunlur, quod per vetustatem xxvui, Ij; » Joannes, « Prima Sabhati cum adhuc
et iucursioiiem alii[uam Ijcstiarum fatiscit et solvi- tenebrse essent (Joan., xx, 1,, » mulieres ad mouu-
tur. Est ergo c conli'ario monuinentum in sccrelis mentum venisse dixerunt. Deindc hic duos viros,

lominum, quod sibi in pecloril>us duritia? gentilis Marcus unum juvenem in albis sedentem (Zlarc,
penelrabili verbo jiistus excidit, fidei atque doc- XVI, 5), .Matthajus unum angelum tMatth., xxviii,

trina; oi)eri])us pci[)olitum, ut j)raclenderet in na- 2), Joannos duos angelos iu albis sedentes yJuan..

liouibus virtus Chrisli. XX, 12), visos ossc memoravorunt. I*oslrcino quod
142. Cui pulcherrime lapis admotus est [Matth., vix eiiodabile videatur, Joannes scrip^il dictum
xivii, 60), ne paleret; quicunque enim in se hene Maria> Magdalena^ : « Noli me tangere ; nondum
Immaverit Christuin, diligentcr custodiat, ne eum onini ascendi ad Patrem meum (Joan., xx, 17); »
perdat, iieve perlidia' sit ingressus. Vides enim quia D Matlhanis occurrisse Dominum scripsit .Maria.' Mag-
Petruset Joanncs j^rioros intrare meruerunt [Joaii.. dalon;e, ot alleri Maria" , ot illas accessisse, et
XX, 6, 8). Donique Joannos ipse nou antequam cre- teiiuissc pedes ejus et adorasse evidentissima de-
deret, introivit. scriptione digossit (Matth., xxviii, 9).

143. Et bene in petra excisum dicilur [Malth.. 148. Quomodo orgo solvendum . nisi qiialuor

(18) Ita vet. edit. cum mss. omnibus. Rom. vero. (21) Omnes pauci mss., monumento (Rom.,
edit. el
consuetttdincm specialem JtidaHinnn. in pomtur justi Reliqui inss. magno
monitinento)
(19) LXX lulerp. Kai «{'^X^i aOtou ou uXTiOTjdetai dito numero, monumento creditur (quidam corrupte. in-
, ^; (kYaOioffvivrii;, Et anima ejus non replebittir a boni- greditur) jtisti.
lale. Vulgata, Et anima ejtis non utalar bonis substan- ;Hliom. odil. post voces, Deum credunt, inser-
tite sux. lis aliqnol Evangelii versibus, et resecalis e lextu
Mss. coinplures iioc inlorioris nota;, sed simt-
(iO/ .-Vmbrosu nou paucis vorbis, ila mulavil, Quamvis
cum dilferentia naturw. Ex virtfine siinili-
.itludo er<tt mulieres a ionge slarent. Sed lecliono omnium el m
ludo generutionis, disstmilitudo conceptionis ; uonnuUi mss. et vet. edit. mutnto nihil opus esse per se in-
tamen legunt cnm edit, .simi7i7i((/(ne dissimilitu- loUigot quisquis non omnino perfuuclone locum
dme. Alii mss. licet puuci, et edil. habonl ul in dispiciel.
Itextu. (i3) Eadem edit. sola, cum viri fugerenl
 S. AMBROSIl I93H

evangelislas de diversis quatuoi' pnles dixisse lem- ^ principos sacerdoliiii» congregati cuni senioribiis

poribus, ut et personas alias niulierum, et alias nocte id factum esse coniirmant, dicentes custo-
conjicias visiones? ncnique alia? cum unguento dibus : « Dicite, quia discipuli ejus nocte venerunt,
prima Sabbati veniunl : a!i« sine unguenlo, vespere et furati sunt eum, nobis dormientibus [Matth.,
Sabbati. Istarum nomen esprimil.ur, illai de Galiicea xxviii, 13"!. » Ex tempore enim quod a custodibus
secuta^, nominum designantur. compererunt, argumentum fraudis arripiunt. Nam
149. Quo loco ne quem spinosai interpi-elalionis Joannes niane, cum adhuc tenebraj essenl, Ma-
in line otTendat asperitas, ubi suavia forte prae- riam Magdalenam ad se et ad Petrum venisse sig-

sumpta sunt, aeslimatejam nos complendi sermo- nificat [Joan., xx, 1, 2j; et tamen ignaram factai

nis vela submittere, quoniam ad portum venimus : resurrectionis inducil; nam utique si advespe-
et navis quse cursu concito maria transmearit, ubi rascente die facta esset, statim potuit innote-
littori cffiporit appropinquare, iatentia cautium scere.
cursu perstringit infraclo. Ergo ne tanquam inerti to3. Mane est, et adhuc Petrus nescit, nescit
gubernatori in arenis litloris mihi haereat sermo, .loannes. Numquid patiebatur Dominus diutius tor-
tanquam in vada caica lentandum (24) iter quam queri discipulos suce mortis incerto (26), ad quos
prspcipitandum arbitror, qiio minus rimosa nobis B stalim angelus, statim Dommus gestoi rei nuntias
patescat oralio. mulieres destinavit? Et ut scias nocte factum, mu-
I.SO. Primiim igilur illud spectandum est, quod lieres alise nesciunt, aliae sciunt; sciunt quse ob-
scriptum est : « Vespere autera Sabbati, quse luccs- servaverunt noclibus et dicbus, nesciunt qufe re-
cit in prima Sabbati [Matth., xxvni, t), » resur- cesserunt. Nescit una Maria Magdalene, secundum
rexisse Dominum.
enim habes Sic : quia « Vespere Joannein [Joan., xx, lo); scit altera Maria Magda-

Sabbati venit Maria Magdalene et altera Maria vi- lena,secundum Matthaeum [Matth., xxvin, 9); nam
dere sepulcrnm. Et ecce terra> motus factus est eadem et ante scire, et postea nescire non potuit.
magnus [Ibid., \, 2). » Non enim die Sabbati [nam Ergo si pliires Marife, plures fortasse etiam Mag-
« siluerunt (25) Sabbato secundum mandatum dalen.T, cum ilhid persona? nomen sit, hoc loco-
[Luc, xxui, S6)] ; » sed post Sabbati diem, nocte rum.
utique resurrexit. Denique qua; mane venerunt, i;i4. Denique alteram esse cognosce. Illa admit-
licet valde tempore, lamen jam Dominiim resur- titur pedes Domini tenere : tangere Dominum ista

rexisse cognoverunt prohibetur. Illa angelum videre meruit, hsec primo

temperandum est, ut neque niane
151. Sic igitur
p quando venit, neminem vidit. Illa discipulis Domi-
Dominica, quse est prima post Sabbatum, nequo ^*
num resurrexisse nuntiavit, ista raptum esse sig-
Sabbato resurrectio facta credatur. Nam qiiomodo nificat. Illa gaudet, haec plorat. Illi in gloria sua
tridnum compleretur? Non ergo vesperascente die, jam Ohristiis occurrit, h«c adhuc mortuum quserit.
sed noctis vespere resurrexit. 1537 Denique IllaDominum vidit et credidit, hsec non potuit
Graecus sero dixit, hoc est, 6<\>i. Sero autem et agnoscere cum videiet, Illa fideli adorabat in spi-

horam signat in occasu diei, et cujusque rei signi- ritu, hfec dubio moestiticabatur affectu.
iicat tarditatem ;
quomodo si dicas : Sero mihi sug- 155. Merito nimirum prohibetur tangere Domi-
gestum est, id est, tarde. Sero venit, id est, post num; non enim corporali tactu Christum, sed tide
preestitutum tempus advenit, et licet mane sequenti tanginuis : « Nondum enim, inquit, ascendi ad
die (26) venerit, sero est tamen, ubi agendi tem- Patrem meum [Joan., xx, 17); » hoc est, nondum
pus emensum est. Est et sero tempus noctis pro- tibi ascendi qu* viventem cum mortuis quaeris, et
fundum, ut si dicas : Sero ad lucubrandum sur- ideo ad fortiores mittitur, quorum credere discat
rexit, id est, non vespertino tempore, sed profunda exemplo (28), ut illi resurrectionem prsedicent.
nocte surrexit. 156. Sicut in principio mulier auctor culpee

152. Unde monumentum acce-Df'iil, vir exsecutor erroris ita nunc quae mortem
et mulieres ad :

dendi habent facultatem, jam utique custodibus viro prior gustaverat, resurrectionem prior vidit.
quiescentibus, et ipsi custodes terrentur amplius, culpa? ordine, et remedio prior. Et ne perpetui
quod usu venit somno excitis. Po.stremo etiam reatus apud viros opprobrium sustineret; qu«

(24) Ita mss. aliquot melioris notae. Alii, el edif. (25) Siluerunt, Scripturse usu ac more ponitur pro
tanqunm vada cseca legam, lentandiim (Gill. et Rom., quieverunl.
tenlandnm. cui Rom. addit., prius, forte prae-
edit. (26) Confixeral edit. Rom, voces sequenti die : qua
staret, politis, quod
lectione noslra subintelligi-
in autem causa id fecerit, non satis patet.
tur) iter... patescat oratio. Era. et seq. edit., fnliscat (27) Rom. edit., suie resurreclionis incertos. Vet. et
oratio ; nimirum eo fortasse quia vir dnelus pulavil plerique mss., sux mortis incertus ; mss. aliquot rae-
allusum essH ad illud Virgil. ex i Mneid. lioris notse, incerto. Elegantius. Infra vero ubi ora-
nes edit., stalim angelus Domini ; rass. conlra fere ad
... Rimisque fatiscunl.
Qaod
unum, stntim anqelus, statim Dominus, etc.
Sed patescat non absurdum est, et in mss. omnibus eliam cum evangelica historia belle congruit.
invenitur. Porro lenlandum, hic nihil est aliud quam (28) Corb. et alii qualuor, cogatur exemplo. Sed hic
lenle moderandiim : nam apud Virg. idem esl atque verbum rogatur, lata significatione accipiendum
inlkctendum. essef pro inducatur.
 m: i;XI'USITI()MS l;\ l,tC.\.M 1.115. .\ I !)J8

1538 ''ulparii virn tiarisfiiderat, traii-fiidit ot^(i!,'it, qiiia i|iiy.'sivit iii ccelo; Stepliaiius iiitor Jii-

m'ali;irM ,
vctorisque lap.sns coinpeiisat aTuiii- da-os vidil ahsoutom ; Maiia iiitcr augelos non
iiaiii resunectioiii.s iiidicio. Per os iiiiiliiMis inors vidit pra-sentern. Sed ijuare iioii poluerit illa tan-
iiite processcral ,
per os raulieris vita repara- gere, evangelista ipse nos docuit dicens, quia cutn
iir. te videret, nesciebat quia tu es; sic enini liahes :

Jo7. Sed quia constantia ad pry^dicandum iie- '

Conversa est relrorsum, et vidit Jesum stantem,
cessaria, inferior sexus ad exsequciidiim inlirmior, cl iioii sciehat quia Jesus esl ilhid., i4). > .Merito
viris evuiigelizaiuli inaiidatui' oflicium. Nam sii;ut taiigere iion potiiit, quaj videre non potuerat; nam
mulierum per Jesum noii solum culfia solvitur, (lui videt tangit.
ged etiain multi[)licatiii' ^ratia ; iit [)liiriljus siia- 161. Itaquc qiiid intersit inler illam et hanc Ma-
deat, qua; unuin ante deceperat, ita et vir, qui riaiii Scriptura dislinguit. Illa occurrit, ut 1539
temere ante crediderat, fwncratum miinus recu- lesiini videal, luec relrorsuiii convertitiir : illa

perare debuit; ut qui sibi ijise fueral ad cre- ^alutatur, hiec redargiiitur. Deuique sic Iiabes :

denduiii lubricus, Jieret aliis ad prajdicandum ido- " Dicit ei Jesus : .Miilier Hbid., 15). » Quje nori
neus. ciedit, miilier est, et adhuc corporei sexus ap-
158. Sed advertaiuus verha mandati : < Noli mc B pellatione sigiiatiir; nam quaj credit, occurrit in
tangere; nondiim eiiim ascendi ad Patrem meum. viruin perfectum. in meiisuram «tatis plenitudinis
Vade autem ad fratres meos, ot dic eis : Ascendo Chi'isli, carens jam iiomine sajculi, corporis sexu,
ad Patrcm meum , el Patrem vestrum : Deurn luhrico juventutis, multiloquio senectulis. Dicit
meum, et Deum vestrum (Joan x.\, 17). Quo- ,
•> ergo Jesus : » .Mulier, quid ploras (i6id.)? » Quasi
modo non ascenderas, Domine Josu? Qiiemadmo- dicat : Non laciymas niidas Deus, sed fidem exi-
Idam ahcras, qiii in maiiu.s Patris commendaveias git. Hi n-e lacrjma?, si Christum agnoscas. « Quem
spiritum? Aiit quaiido uhesse potes, qui seiiiper quteris llbid.y! » inquit. Molirnina enirn Dominus
in Patre os, cum Patre semper? Dcnique ipse sera condemnat. Sed hene addidit : « Quem quae-
dixisti : " Si descendero iii iiiforiuim, ades. Si ris? » Non quod iste duhitet quem requiral, scd
Isampsero pennas meas ante lucem, et hahitcm qiiia illa quem qua^rat, ignoral; non enim Chris-
iin extromo maris, clcniiii illo manus tua deducet Uiin qiia?rit, qiicm putat raptum. Adest Christus,
Ime {Psdt. cx.wviii, 8-l(ij. » .\ut ({iiomodo ascciidis, quemadmoduiii qiuerilur? .Nescitur ergo qui qua?-
Iqai uhiqne semp^jr es? ritur,quando nou cognoscitur, cum videtur.
159. Descendisti quidciii Pilins hoiiiinis, nec ^i Dcnique Christum videbat, et Iiortulauum
162.
iPatri, ciim dosccnderes, ahfuisti; sed descendisti putabat; sic enim hahes « Illa existimans quia :

Inobis, iil t(! oculis ac montihiis vidoromus, ut in hortulamis essct, dixit ei : Domine, si tu sustulisti
|le credeiomus. Krgo et a.-^cendisti iiohis , iit et to eum, dicito eum, ut ego eum
inihi uhi posuisli
Bqueremur inoiitilms, cpiem oculis videre non toUam ilbid.). » Etsi fide incerta, tamen sermono
l)08sumus. Ascendisti apostolis ,
quibus dixisti : nou luhrica etsi hortulanum putavit, tamen Dei
:

|< Qui me videt, videt ot Patrem {Joitn., xvi, 9). » Filium designavit; etsi adhuc non credit, tameii
leniqne Joannes uhi lo qu.Tereret, scivit. Apud alToctat ut credat; ipse onim corpus tulit, qui sus-

1'ttrem quavsivit, ct reperit, ct ideo ait : k Et cilavit. Ergo veniahilis error mulicris, qint licet

refbuin orat apud Deum (Joa»., I, 1). » Ascendisti duhitare non debuit Christi corpus per gloriam
ll Paulo, qiii iion contentus solus te sequi, nos resurrectionis assumplum (29^; doceri tamen gcstit
loque docuit quemadmodum te sequamur, et ubi a Christo, ei lidein suaiu devota promittit; ut et
reporiro possimus, dicens : « Si ergo consur- ipsa illud jaiu tollal e torris, et ad doxteram Dei
Jxistis cum Christo, qutc sursum sunt qmerito, qua>rat.
Ibi Christus est ad dexteram Dei sedens (Coloss., 163. Deiiique post ha'c verha non niulicr, sed
ll, i). » El ne oculonim magis hoc quam animo-Djam Maria vocalur (Ji>an., w, lii); aliud esl enim
ira putaremus ofticium, addidit : <' Quai sursum commuiie vulgi nomeu, aliud specialo persona;
|jnt sapito, non qiuo supor tcrram (Ibid., 2). » Christum .soiiuentis. Et ad discipulos, licet nonduni
160. Krgo iu)ii sujira lorram, nec in terra, ncc arhitra ploiKo lidei (30), tamon nuiitia desliuatui

|)cunduin carnom lo qua?.rere dcbemus, si volu- Prohihetur autem langere, quia nondum inhabi-
lius invenire; nuuc onim sccundiun carnem jam tare in Christo corporalitor plcnitudinem divinita-
lon novimiis Christum. Donique Stophanus non tis, sicut Paulus rnhss., ii, 9 , acceperat; nonduni
lipra lerram (pia-sivit, (pii stantom to ad d(!xte- evacuavorat luhricum sa>culi , carnis amhiguum:
|im Dei vidit : Maria autcm quia (puorohal in lorra, nondum vilaiii vixcial Christi. Doniquc stat, noii
lugere nou potuit (Joon., xx, 17). Stephanus te- adorat (31) Dominum, nec pcdes tenel [Mutth.,

(29) Mss. aliquol melioris i^vi, 71(1 suscepif : eo cum aliis niss ut iii texlu, nisi quod .\merh. vocem.
aaipe signiticalu, quo infia dicitur, forjiiis per glo- nrhitra, commate dislinxil a sequenli.
<im resurrectionis assutnptiim. (31) Omnes edit. ac mss. nou pauci, Denique ista
(30) Era. et seq. edit. cuoi luss. qiiibusdam, >ion- nec adorat. .\lii etiam multi honaeque manus, Detii-
imarbilra, plcihv tamcn uuntia lidei. Molius Amerb. quo slat. non adorat.
 1930 S. AMRROSII 1940
XXVIII, 91, sipul illa Mavia : in qiia nliqno non tam j^adilii, visibili conspectu tan/?i facilis, difJicilis
obsequiuin corporale, quani plenae ficiei designa- SRslimari.
tur affectus, quod Cbristum el bominem et Deum 169. (Vers. 37, 39.) Deuique conturbati disci-
credat : Deus est enim qui adoratur, bomo est qui puli ffistimabant se spiritum videre; et ideo Do-
tenelur. minus, ul speciem nobis (34) resurrectionis osten-

164. Non igitur tangi Dominus fastidit a femina, deret : « Palpate, inquit, et videte, quia spiritus
cujus et .Maria pedes un.xit unguento (Luc, vii, 38) :
carnem et ossa iion iiabet, siciit me videlis ba-

nec tactiim dedignatur, sed profectum docet; quia bere. -> Non ergo per incorpoream naturani, sed

nou omnes Cbristum possunl tangcre resurgentem, per resurrectionis corporeae quaHtatem impervia
quem tetigerinit in bac vila et corpore commo- usu, clausa penetravit. Nam quod tangitur, corpus

rantem. Qiii vult Cbristum tangere, sua membra est : quod palpatur, corpus est; in corpore autein
mortificet, et resurrccturo simiiis induat viscera resurgemus : « .Seminatur enim corpus animale,

misericordiae, et non ambigat renuntiare terrenis. surgil corpus spiritale (I Cor., xv, 44); » sed illud
subtilius, hoc crassius, utpote adbuc terrenae labis
165. Uuid est igitur : « Noli me tangere (Joan.,
qiialitate concretum.
XX, 17)? » Noli manum adbibere majoribus (32); t>

sed vade ad fralres meos, boc

170. Nam quomodo non corpus, in quo mane-
est, ad perfectiores.
l)ant insignia vuhierum, vestigia cicatricum, quae
« Quicunque enim fecerit vobinlatem Patris mei
Dorainus palpanda obtulit?In quo non solura fidem
qui in ccelis est, ipse 1540 meus et frater, et
lirmat, sed etiam devotionem acuit; quod vulnera
soror, et mater est (Matth., xii, 50). » Quia resur-
suscepta pro nobis ccelo inferre maluit, abolere
rectio non facile uisi a perfectioribus capi polest,
noluit; ut Deo Patri nostrai pretia liberLatis osten-
fundatioribiis bujns fidei pra?rogativa servatur :

deret. Talem sibi Pater ad dexteram locat, tropsea

<' Mulieribus autem docere in Ecclesia non per-
noslrse salutis amplectens : tales illic martyres
mitto (1 Tim., u, 12); domi viros suos interrogeut
nobis cicatricis suse corona monstrabit.
(1 Cor., XIV, 35). )> Ad eos ergo mittitur qui domes-
quoniam sermo buc usque noster evasit,
171. Et
tici sunt, et accepit prsescripta mandata.
cousideremus qna gralia secundum Joannem cre-
166. Nec fugit boc loco sensisse quosdam ideo
diderint apostoli, qui gavisi sunt (Joan., xx, 20) :

Cbristum noluisse tangi, quia nondum receperat

secundum •154'1 Lucam quasi incredub redar-
typum (33) quem commendaverat Patri, quasi ad-
guantur (vers. 25) ibi Spiritum sanctum accepe-
:

huc eum tangere non deberet.

p rint, hic sedere in civitate jubeantur, quoadusque
167. << Ascendo ad Patrem meum, Patrem ves-
et induantur virtute ex alto (vers. 49). Et videtur
trum; Deum meum, et Deum vestrum (.Joan., xx, mibi ille quasi apostolus majora et altiora teti-
17). » Bene distinxit, quia raulier loquebatur; non gisse, bic scquentia, et bumanis proxima : hic
enim communis nobis natura cum Cbristo, nisi bistorico usus circuitu, ille compendio, quia et de
conditionis bumante. llli Pater generatione pro- illo dubitari non potcst, qui testimonium perbibet
pria, nobis adoptione voluntaria; iili per naturam, de his quibus ipse interfuit, etverum est testimo-
nobis per gratiam; illi Deus unitate mysteini, nobis nium ejus {Jonn., xix, 35). Ab hoc quoque, qui
potestate coelesti. evangelista esse meriiit, vel negligentiae, vel men-
168. Dicit aliquis : Quomodo ergo Tbomas, cum dacii suspicionera sequura est propulsari. EL ideo
adhuc non crederet, tetigit lamen Cbristum [Ibid., verum utrumque putamus, non sententiarum va-
27)? Sed ille non de resurrectione Domini, sed de rietate nec personarum diversitate distinctiim.
,

resurrectionis videtur quabtate dubilasse: et tactu Nam eLsi in primo Lucas eos non credidisse dicat,
suo debuit nie docere, sicut docuit et Paulus : postea tamen credidisse demonsLrat et si prima :

« Oportet enim boc corruptibile induere incorrup- consideremus, contraria sunt; si sequentia, cei-

tionem , et hoc mortale induere immortabtatem D tum est convenii^e. Ipsa igitur Scripturse verba
(II Cor., XV, 53), » ut incredulus credat, et cunc- consideremus.
tator dubitare nonenim credimus
possit; faciliiis 172. (Vers. 35-37.) Sic ait Joannes : Et gnvisi

quod videmiis. Habuit autern adrairandi causam snnt disciinili, viso Domino. Dicit ergo his iterum ;

Tbomas, cum videret clausis omnibus per invia « Pax vobis. Sicut misit me Pater, et ego mitto
septa corporibus, inoffensa compage, corpus in- vos. » Et cum hoc dixisstt, insufflavit his et dixit :

sertum ; et ideo mirum quomodo se uatura corpo- « Accipite Spiritum sanctum; quorum remiseritis

rea per impenetrabile corpus infuderit, invisibili peccata, reraittuntur bis; et quorum retinueritis,

(32) Corb. solus manum adhihere minoribus : cul

, ligi perfectam bumanitatis glorificationem, quem
lectioni maximc favent sequentia, sed vade .. ad per- Christus tum deraum recepit, cum ad Palris dexte-
fectiores. ram ascendit priusquam vero illara reciperet, eum
:

Mss. duo, et edit. Era. ac Gill. in marg. nec

(33) tangere nequaquam potuit Magdalena hoc est, Ec- ;

non Rom. in corpore, receperat spiritum. Aiii mss. clesia gentium, quse in ea muliere designabatur, in
ac vet. edit., receperat typum : quod etsi paulo ob- ipsum non credidit. Vide August. tract. 121 in Joan..
scurius videatur, polest tamen non incommode nnra. 3.
explicari, si dicamus per typum, seu formaui, intel- (3i) Mss. aliquot, ut speciem bonis, etc.
1941 LXi'osrn(»Ms i.n i.i cam liij. x. 1942

retciita siiiil Joan., x\, '20-23). » l.iicas autoiii dirit :

^ sonirn -'nstiinaiiB si ciim cfKtcris naviyio pcivenirct.
Et quomodo cofjnoverunt eum in fiaclionc p'tnis. Sic cuni ia uridis Dominus ainlmlaret, super unda»
Dum autem hxc loquuntur, ipse stetil in medio eo- maris natur.ii sua; oblitus occurrit 'Mutth,, xiv, 28);

rum, et dicil eis : Pax votns; ego sum, nolite lime.re. sic cum a Jiida'is Dominus tenerelur, adversum
Conturhati vero et conterriti xstimabant sc spiritum tnrbas gladiurn solus exeruil {ilatth., xx\i, 31);
videre. Et possent vifh^ri liic plures fuisse ; sed quia sic et nunc cnm Uominus slelissel iii littorc peri-

et hic sero resurrectionis die (nam advesperascentc cuioso, coinpendio religiosum raaturavit obscquium
jam dic qui fuerant ingressi manere cum Domino {.loan., XXI, 7).

(35), ubi ille se repente subduxit, eudeni hora ad 17.). Non esl igilur dubiuin credidisse Pctrum,
discipulos hi duo remeasse produnlur, quando el credidisse quia dilexit, dilexisse quia credidit.
Doniinus palpandum se obtulit), et sccundnm loan- Unde et conlristatiir quia et lertio interrogatiir :

nem sero dic illa, una Sabbatornin inducitur appu- Anvis me Ihiil., 17)? Is enim iutcrrogalur, de quo
ruisse discipiilis , el vulnera obtulissc palpauda dubitatur; sed Dominus non dubital, qui interro-
{Joan., XX, 19-27); ne quid an)biguitalis alFerret, ^at, non ul disceret, sed iit docerel quem elevan-
pulaviinus diligentius reciuirondum. dus in coelum amoris sui nobis velut vicarium
173. Videtur cnim sepai'atim se islis undecim B rermquobat. Sic cnim habcs : >< Simon Joannis,
demonstrasse, sicut se Ainmaoni (36) et Cleopha; diiigis ine? L'tique tu scis, nomiue, quia amo te.

seorsiim jam vespere demonstraverat; et quemad- Dicit oi Jcsus : « Pasce agnos meos {Ibid., 16). »
modiiiii isti duo, ita otiam videntur illi undecim Henc conscius siii non ad tempus assumplum, sed
ad conlirmandos roliquos coiivenire potuisso. De- janidudum Deo cognitum, Petrus testilicalur affec-

nique ot conturbati sunt, ut habos seciindum Lu- tiim. Quis ost oiiim alius. qui de se Iioc facile

nam; et idco apcruit ois sonsum, ut intelligeront piolilcri possit? Et ideo quia solus profitetur cx
ea quaj scripta autem latius, illum
sunt. Ilunc omnibus, oranibus antefertiir : major enim omni-
luccinctius scripsissc non dubium cst. Quoinodo hiis eliaritas.

i.-nim soli Cepha' visuin dicerent, si ab omnibus 176. Illud quoque diligentius intuendum , cur
orat visus? Sod sicut ox mulierihus Mari;e, et alii cnm Dominus dixerit :
•' Diligis iiie f/fcirf.j? ' ille

Maria; Magdalena^ ita ex viris Petro visus est primo responderit : " Tu scis, Domine, quia amo te. » In
maiie. Et Paulus sic ait : « Tradidi enim vobis quo videtur mihi dilectio habere animi charitatem,
imprimis, quia Christiis morluus est secundum amor quemdam icstum conceptum corporis ac men-
SciiptniMS, et quia sopultus est, et quia resurroxit ,, tis ardore, et Petrum opinor non solum animi,
"" •
r^
lcrtia dic sccundum Scripturas, et visus est Ccpliai ••
sed ctiain
•
corporis sui circa Dei cultum
..
signare • •
lla-

I <]or., XV, 3-Ii). » Et ideo Marcus specialiter in- grantiam. Dcnique tertio Domiiuis non jam, « Dili-

dnoit juvenem mandantem iit Potro et discipulis gis me? » sed, « Amas me? » interrogavil (ioan.,
(liceront mulieres, <> quia surrexit Dominus [Marc., XXI, 17); et jam non agnos, ut primo, quodam lacte

\vi, I), 7). » vescendos, nec oviculas, ut secundo, sed oves pa-
1542 '^''- r*otrus ergo vidit solus Dominum; scere jubelur, perfecliores ut perfectior gubernaret.
ilcvotio onim parala scmper et prompta credebat, 177. Et idco quasi perfecto in omnibus, quem
i'l idco studcbat frcquentiora fidei signa colligere. caro jam revocare non posset a gloria passionis,
Mibi cum Joanne, alibi solus, ubitjue tamen impi- corona decernitur : « Cura esses, inquit, junior,
i;er currit, iibique aut solus, aut prirnus non: cingcbas tc, et ambuiabas ubi volcbas; cum aulem
<"ontPntiis vidisso qua> viderat, ropctit intuenda, scnueris, oxtendos maiius tuas, el alius lc pra?cin-
't ipuorendi Doinini amoro succcnsus, non satiatur gct, ot ducct quo tu non vis [Ibid., 18). » Bona se-
vidondo. Videl enim solus, videt cum undecim, nectus, uon vita' longaevitate imbecilla ad usuni,
videt cum septuaginta, videt el quando Thomas cre- sed maturitato virtutis ad martvrium pripparata;
ilidit, videt cum piscaretur sed non vidissc con- ; D qua; lasciviain 1 543 •^'^'"P^'"^''""^ ^*^!"'''"*^ ^'•^'"P"
lontus, impatiens desidorii, nogligens captionis, tatum, nec iiuiulgeal cupiditalibus, dulcia quaequc
|iuunemor periculi, non laincii immeraor revcren- doclinet, speciosa non appetit; caro enim coucu-
jtiiB; ubi Dominum vidit in littoiv, vesto so (exit, piscit adversum spiritum {Galat., v, 17), et trans-

(35) Uom. edit., qni fueranl ingrcssi in {astelluin pulo castellum acceperit. Etenim cum eumdem
fum Domino. illuni Orig. Pra^fut. in Evauif. Joan. nominet Simeo-
Pelavius in notis ad Epiph. hter :23. heec obser-
(30) nem, quid vototquin ibi Aramaonem codicis vitio,
vat Ambrosins Ammaonem hunc vocal ad Lurx cap.
: ut non nemo exislimavil, legerit Ambrosins? Sed
XXIV. Sed deme aiiud Ambrosium aliquid suspicor. polesl etiara dici doctoris nostri (imo forte ipsiusmet
yam videlnr Ammaoni loci vocabnlnm fuisse lcci de- Origenis) hanc sentenliam fuisse, .•^mmaonem sivo
prnvatiouc pro Fmmannti. Porro allcrin^ discipnli Emmaonem a loco nvnicupatnm fuisso, non secus ac
nomen siibstituendnm. Voium, pace tanli viri, ea con- supra num. lo3, Magdalena locorum vocabulum
leclura staro non potosl. Nou enini hic sohim, sed osse Et videtur sane hinc tirmari posse
dicitur.
niullis aliis locis, ut putn in hac ipsa Exposiliono ad isthjec opiiiio, quod ovangehsla eorumdem Chrisli
icap. xvn, in .\pol. ii David, cap. 8, tract. iii Symb., discipulorum in castollum ingressum atque accubi-
[serra. in Domin. vi post Epiph., ot alibi, alter ea tum ita describat, nt putes eos potius repetere pro-
'llis discipuUs Ammaon vocitalur. Noquo lainen prios lares, quam ad alieuos diverlere.
hinc insullanduni Ambrosio, quasi pro Christi disci-
to.i:t S. AMBROSII EXPOSrnOMS IN LUCAM Llli. X. 1944

ver>;anos! Iramilcs gradienJi q-.ia volit flivor?arnm v lialu,'? Accipite Spiritum sanclum ;
quoriim
sibi invenil voluptatuni. Bona vero nientis senectus remiseritis peccata, remissa erunt [Joan., xx, 22,
qnsp nori id quod suave corpori, sed quod jnenti 23). » At vero in Actibus apostolorum sic habes :

ntile putat, eligit; non voluptario corporis rapilur « Et ropleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt
appetilu, sed repugnandi (37) moderamine quasi loqui variis linguis, quomodo Spiritus sanctus dabat
invita revocatur. eloqui iUis {Act., ii, 4). »

t78. Ergo et Petrus etsi paratus eratanimo subire 181 Diversitas autem visionum frequentiam famu-
martyrium {Luc, sxu, 33), tamen ubi periculum lantium significat angelorum (Matt., xxvin, juxta
2),
advenit, constantiam mentis inllexit capit enim ;
quod Dominus ipse promiserat dicens : « Et vide-
nos suavitatft sui, coelestis iisus muneris. Nam quis
bitis angelos descendentes et ascendcntes ad Filium
martyrium e nobis non eligeret, si libenter rnori
hominis {Joan., i, 51). » Atque utinam cum Evan-
posset? Ergo et Petrus videtur noUe, sed parat
gelii fine noster quoque sermo claudatur!
vincere. Et quid mirum si Petrus nolit, cum Domi-
182. Cur secuudum Matthieuin et Marcura raan-
nus dicat : <' Pater, si fieri potest, transfer a me
dat discipuUs : « Praecedam vos in GaUlaeam {Matth.,
calicem hunc; verumtamen non mea voluntas, sed
neniquc post ten- B ^^^^'' ^2), ibi me videbitis {Marc, xvi, 7); » secun-
tua tiat {Matth., xxvi, 39)?
dura Lucam vero et Joannem etiara inlra conclave
lationem prsesumptionis mat Petrus jam non audet
videndum {vers. 36; Joan.,
obtulit se xx, 19)? Et
voluntatis perseverantiam poUiceri; sed quasi ad
quidem quod se videudum frequenler obtulerit, et
solatium sui, consortium quaerit alterius.
plus quani quingentis fratribus, et Petro, et Jacobo,
179. (Vers. 37, 43.) Tot igitur adducti virtutis
eliani apostolico probavimus testimonio (I Cor., xv,
exemplis Petrum credimus non potuisse dubitare.
.), 0). Et Luoas in Actibus apostoiorum docuit quod
.loannem quoque credidisse manifestum est, cum
discipulis « manifestaverit se vivere post passionem
Salvatorem videret ;
qui jam tunc credidit, postea-
suam, in multis argumentis apparens his, et dispu-
quam vacuum corporis vi-dit sepulcrum [Joan., xx,
tans de regno Dei {Act., i, 3). » Ergo quia sa>pius
8). Cnr ergo Lucas inducit plures fuisse turbatos?
et diversis apparuit, cura in Galilaea quando sit
Primo omnium, quia paucorum opinionem sententia
visus, nequaquam praescriptum ac deUnitum tera-
raajoris partis includit; deinde quia etsi Petrus de
pus Scriptura designaveril : in Jerusalem quando
resurrectione crediderat, turbari tamen potuit, cum
se obtulerit, et diera et horam expresserit; timi-
videret quod se Dominus cum corpore in ea quae
,., ,• v . .• . . .• ,<,o\ 4. diores intra conclavia revisuntur, fortiores ad mon' '
vestibuUs obseratis, et constructis erant (38) septa p,
tem convenerunt.
parietibus, impiwisus infunderet. Lucas ergo hislo-

rice singula prosecutus est; ille finem spectavit, 183. Donique intra conclave, ostns clausis, indu-

hic seriem. Nam utique dicendo : Tunc aperuit illis cit Joannes discipulos congregatos propter raelum
sensum, ut intelligerent ea quae scripta sunt, etiam Judaeorum {Joan. , xx, 19) : quos non undecim
ipse discipulos credidisse profitetur. Lucas, sed plures sciipsit fuisse {vers. 33) : istos

180. ^Vers. 49.) Spiritum autem sanctum vel autem Matthaeus undecim solos in Galitea conve-
illis undecim quasi perfectioribus insufflavit {Joan., nisse non siluit {Matth., xxviit, 16). Denique sic
XX, 22), et reUquis postea tribuendum esse promittit habes « Undecim
: autem discipuli abierunt in
{Ibid., 21); vel iisdem ibi insufllavit, hic spopon- Galila?ara, in montem ubi constituerat illis Jesus.
dit. Nec videtur esse contrarium, cum divisiones et videntes eum adoraverunt quidam autera dwbi- :

sint gratiarum « Alii enini datur sermo sapientire,

: taverunt {Ibid., 16, 17). » Quibus docendi et bapti-

alii autem sermo scientioe, secundura eiimdeni Spi- zandi tribuit potestatcin {Ibid., 19). Undecira qiio-

ritum, aUi fides in eodem Spiritu, alii gratia que discumbentibus discipulis et Marcus in fine
curationum in uno Spiritu, aUi operatio virtutum, apparuisse scribit, quando similiter prsedicandi his

alii prophetia, alii discretio spirituum, alii genera D per totum orbem mandat officium (Mflrc, xvr, lo).

linguarum, alii interpretatio sermonum (I Cor., xi, 184. Unde hoc convenientius arbitror, quod Do-
8-10). » Ergo aliam insufflavit ibi operationem, minus quidera mandaverit discipulis ut in Galilsea
hic aliam pollicetur; enim remittendorum
ibi se viderenl; sed illis metu intra conclave residen-
gratia tributa est peccatorum, quod esse videtur tibus (39), primo se obtulisse, postea vero coniir-
augustins; et idco insufflatur a Christo, 1544 ^^ matis animis, undecim iUos Galilseam petisse. Vel

credas Spirituin Christi, et credas de Deo Spiritum; cerle (hoc qnoque diligentibus scriptoribus pla-
Deus enira solus peccata dimittit. Lucas autem cuisse reperio) nihil obstat si dicamus pauciore?
iinguarnm gratiam dcscribit effusam. Denique ihi intra conclave, in raonte complures fuisse.

(37) Non pauci mss., capitur appetitu, sed repuq- (39) Edit., intra conclave visitantur convenerunt;
nanli, etc. Amerb., convener int mss. magno consensu nobis-
;

(38) Edit., el obstructis erant septa parietibus; mss., cum faciunt, nisi quod legitur in nonnuUis, revisan-
. et conslructis erant, etc. tur, ut fortiores... convenirent.

4
 \m r;OMMKi\T. IN CANTICA CANTIC. I9i6

COMMENTAHIUS
IN CAINTICA CAMKMUM

E SCRIPTIS SANCTI AMBROSII

A GUILLELIVJO, (jUO.M)AM AliHATE SANCTl TIIEODOKICJ,
POSTEA MO.NACHO SIGMACENSI, COLLECTUS.

LEGTORI.
Nosln quideni consilii fiiorat lioc voliiiiiiiic uoii alia opera exhibere, qiiam qiia; ad veteris noviqne
Testainenti e.vpositioneni i^ertinerent, ct qna; constaret ab Ainbrosio, si lantuni alteram David Apolo-
^iani cxcipias, osse conscripta. Verum cuin Iractatuum supposititiorum quos ad calcem sequentis volu-
iiiiiiis edcre coiisliluimus, iiiiiiienim expcndentes, nc idem niulis a-quo niajoris futurum esset, verere-
miir, hiiic primo suppiemenluin aliquod putavimus adjiciendum. Cum aulein ex legitimis doctoris noslri
lucubralioiiibus iiulla occurreret qiue vel satis cum siiperionim argumenlo congrueret, vel inducendee
lulcr utrumquc volumen icqualitati salis esset; nihil commodius visuni est, ([uam ut commentationem
hiiiH', subjicercmus. Ka sane mcdia- cujusdam iiiter vera el notha H. Ambrosii opcra condilionis est, nec
ab co [)n)rsus aliena, cuin cjusdem verbis constet ac scntentiis : iiec rursus omnitio i[>si propria, cum ab
alio fiicrit conciiiiiata. Certiim quippe cst Ambrosium niinquam cx proposito scripsisse in Cantica cautico-
runi, sed cum eo liiiro tantopere ipsum deleclatum csso appareret, ut nullam iu variis
illiiis illiistraudi
suis scriptis pr»lermiserit occasionem, hoc in mentcm induxil qnibusdam o[)erum .\mbrosiauoruni stu-

(liosis, ut illic s[)arsa atqne disjccta colligcntcs, cx cisdcm iiiter se in cciitoiiis morcm assutis ununi com-

mcntarii corpiis coidicerenl. liidc est i[uod aiinu l.")o8 Lovauii [irodiit Ex|)ositio iii Canlica caiilicorum a
Costerio reg. Canl. cxccr[)la; cujus diligentiam tametsi praidicet Gillotius, cuiii tanicii oinnia commu-
lassc, nuilta ademissc, plura de suo addidisse testiiicatur. Dccennio post idem Gillotius in calce operum S.

.Vmbrosii cura sua recogiiitonim aliam Cantici canlicoriim vulgavit Ex[)o?ilioiiem quai' ab .\iit. Monchia-
cciio Dcmochart!, doctorc Sorbonico, cxccr[)la, ct in unum corpus cullccla memoralur. Venimtamen veri

mullo videtur similius eam cuUeclionem a Demochare tantiim auctam atque interpolatam fuisse; qe^udo-
qiiidem non modo in collcgii Navarrici manuscripto annorum circ. 400, et in codice ccenobii Vindoci-
neiisis antc annos (iOO cxarato cadcm brevior continelur, sed etiam habflur in excm['.lari aiin. ut
licet
minimuiii 800, d a I-Moro diacono Liigduncnsi, (lui circ. an. 8o.S vivehat, in commentario in Kpistolas S.
I'auli nondum autem duos rodices Petrus Franc. Chiflelius penes se, dum in
edito citata re[)eriliir. Ilos
vivis ageret, asservabat. Tertiam porro siqicr cidcm niateria commcntationcin imnquam anlca prsplo

Mibjcctam danuis, ([iiam etsi multis in bibliothccis su[)prcsso auctoris nomine reperiamus manu exara-
tiun, altamcn constat ab altcro collcctam non csse, ([iiam a (inillclmo, [)riiis abbato S. Thcodorici, [loslea

Si^qiiiiccnsi inoiiacho. Id ([uidem ex co i[)S() liccl inlclligcrc, dum lucubrationcs suas- in Pra^latione trac-
tatiis De vitd solitaria wl fratrea dc Montc Dei reccnsens, ita loquitur, Excerpsi cnim cx IHiris S. Ambrosti
qimlijiiid in cis disscruit super C<intira cnnticoriun, opiis grtindc ct inclytum. Quod sane de Chitlctiano com-
mcntario inlclligi neiitiqiiain [lotcst, ciim Giiillclinus illc tanfum an. circifcr Wti lloruerit. Sed argumen-
luin dccrctorium illud cst, qiiod ncinpc cjusdcin Guillclmi codcx autograplnis. iii-^criplo ipsius nomine,
oxstet Signiaci, unde nobis apographnm II. P. Casiminis Oudin. Can. Ord. Pra?monsl. e congr. reformata.
vir ad bene de omnibus mcrcndum natiis, nianu propria descripsit. Hujus autem coUectionis in uienioralo
Signiacensi codicc hic titulus ost : Exccrptn de libris bcnti Avibrosii siipcr Omtica canticorum.
1947 COMMKNT. m CAMICA CANTIC. Iftig

PROLOGUS.
154S ^- Oscitletur me osctilo oris sai {C<int.,\, \), \ exeat, iu castellis inaneat; in principio tanien retro
non hic foedilalis incentiva, sod castitatis celebran- odorcm currit unguenti, cum in tabernaculuin vene-
tur mysteria : ubi spirilualiter agitur et aflecluali rit, unguentum inutatura castellis. Denique quo eva-

quadani conteraplalione de nuptiis et conjunctione dat, vide.

Christi et Ecclesise, increati spiritus et creati, car- 3. Si murus, inquit, est, xdificemus super eum tur-

nis et spiritus. Circumcidamus crgo cor nostrum res argenteas {Ctint., viii, 9). Quje ludebat osculis,
(1); nihil vile, niliil coi'poreum queeramus; vile au- jam turres erigit, ut pretiosis sanctorum turrita

tem omne terrenum. Nihil ei"go terrenum, nihil fastigiis, non solum hostiles frustretur incursus, ve-
carnale, nihii Sceculare, nihil corporeum, nihil leve rum etiam bonornm propugnacula slruat tuta me-
atque mutabile in his cloquiis constituamus coeles- i'itorum. Etiam in his conjugiis temporalibus nu-
tibus : « Eloquia enim Domini eloquia casta [Psal. benti prius plaudilur, quam imperatur; ne antc dura
XI, 7); » ut iii his coelestium mysteriorum imma- offendant imperia, quam blanditiis amor fotus iuo-
culata et pudica sinceritas 1546 spintali inter- lescat. Bucula plausus cujusdam sonitum discit

pretatione resplendeal. Non adulterina quadam aniare, cervicis ne recuset jiigum; denique prius
opinione misceamus terrena divinis, et illud invio- assuescitur verbo lasciviae, quam verbere disciplinse.
labile sacramentum pi'opheticae visionis aut pereu- B Ast ubi colla subdiderit jugo, et habena constringit,
nis oraculi, naturai nostrai aestimatione violemus : et stimulus urget, et compares trahunt, et jugalis
sive enim de osculis, sive de talibus, totum decet, invitat. Sic etiam virgo nostra debuit prius amore
quidquid defertur religioni; ul nuUum obsequium pio cudere; aurea thori cceleslis fulcra mirari, et in
quod proiicial ad cultum et observantiam Christi ipso vestibulo nuptiarum et postes frondium sertis

erubescamus, sicut in ilia saltatione David ante cernere coronatos, et chori strepentis inlerius hau-
arcam ; non enim illa deliciarum comes fuit atque rire delicias, ne se prius dominico jugo timefacta
luxurise saltatio sed quod unusquisque coi"pus
, subduceret, quam vocata inclinaret. Oportet enini
attollat impigrum, nec humi pigra jacere membra, ut gradus quosdam profectuum et ordinera noveri-
vel tardissinat torpere vestigiis. Hoc enim nos ma- mus, quid prius, quid consequens esse debeal, nam
gisterium non invenimus, sed accepimus ; sic itisli- scire quid facias, et ordinem nescire faciendi, non
tuit ordinem mystici carminis, doctrina coilestis. est perfectae cognitionis, offendunt enim plerumque
1547 2. Osculetur (2) me ab osculis oris sui; praepostera. Itaque quia quot homines, tot senten-
quia bona ubera tua super vinum, et odor unguento- tiae, si qnid defecatiim est in sermone nostro, om-
rum super omnia aromata. JJnguentum exinanitum ^ nes legant : si quid decoctum, maturiores probent;
est nomen tuum {Ibid., 1, 2). Totus iste deliciarum si quid modestura, pectoribus inhaereat ,
genas
locus ludum sonat, plaiisum excitat, amorem pro- pingat; si quid florulentum, ajtas florulenta nou
vocat. Ideo, inquit, adolescentulae dilexerunt te et improbet. Debuimus sponsae excitare amorem;
attraxerunt te;retro odorem unguentorum tuorum cur- scriptum est enim c Diliges Dominum Deum tuum
:

ramus. Induxit me rex in tabernaculum suiim {Ibid., [Beut., VI, 5); » debuimus in nuptiis crines sponsa»
3). Ab osculis coepit ut ad tabernaculum perveniret, calamistris quibusdamorationis ornarejscriptum est
atque illa impatiens doininici laboris exercitatseijue eiiim : « Plaude manu, et percute pede {Ezech., xxi,
virtutis, agitur ut aperiat manu claustra, in agrum 14), » debuimus perpeluos spargere thalamos rosis.

(1) In psal. Gxviii, serm. 12, num. 2. (2) De Virg. lib. ii, cap. 6.

INCIPIT TEXTUS
1 547 ' ("^) ^"t^ vita quain doctrina quoerenda
J)
piend* cognitionis veniamus suo ordine et via.

est; vita enim bona et sine doctrina habet gratiaiu, Prima igitur sunt moralia, secunda mystica : in

doctrina siue vita integritatem non habet, « In ma- illis vita, in his cognitio; ita ut si perfectionem re-

levolam etenim animam non cadit sapienlia {Sap., quiras, nec vita sine cognitione, nec cognitio sine
1,4); » ideoque ait : « Quoerent me mali, et non vita sit, utrumque astipuletur alteri. Quam insti-
invenient (Prov., i, 28); » qiiia improbitate caecatur tulionem secutus Salomon librura de Proverbiis
mentis oculus, et caligante sibi iniquitate mysteria scripsit, quo moralem locum uberius expressit, na-
profunda invenire non potest. Primum ergo exer- turalem in Ecclesiasle, mysticum in Canticis canti-
ceiida est vilie militia, corrigendi mores. Cura hsec corum ;
quanquam si diligenter discutias, et ia

instituerimus ad cursiim debitum, ut sit offensionis Proverbiis mystica pleraque reperias, et in Canticis
correctio, puritatis gratia , tunc ad studia perci- moralium suavitatem. Nam utique mysticum est :

(3) In psal. Gxviii, serm. i, num. 2.

 1949 K SCRIPTIS S. AMUROSII COf.LKCTUS. 1950

< Sapiftntia ajrlilicavil sibi domum, iti .subdidit co- ^porc, abdicatis luxuria, alque deliciis, vuluptatibus-

luirinas septom, interfecit hostias suas, )> etc. (Pj'OU., que carnalibus, exuta quoquc sollicitudine sa»cu-

IX, 1). Hoc quippe in CantJcis lucet mysticum quod larium vanitatum, jaindudum infusionem sibi di-

inorali;, in quo blanditiarum suavitas el alfectus viiia; pi-jisnnlm et gratiam Verbi salutaris exoptel,
aniantis exprimitur. comniacerari cam qiiod sero veniat, et affligitur;

2. (Vers. i, 2.) Osculetw rne ab osculo oris sui, idco quasi vulnerata charilatis, cura moras ejus
quoniam optima ubcra tua super vinum, et odor ferre uon possit, conversa ad Patrem, rogare ut
unyuentorum luorum super omniu aromata. Coii- mitlal sibi Ueus Verbum, et causam qua sit ita

.stitiie ergo virginem dcsponsatam multo tempore, ini[)alieiis declararo dicentem : Osculetur me ah
«t jiisto ferventein ainore, qua^ muita pra^clara osculis oris sui.

opera dilocli, probabilium testium asserlione cog- 5. Noii unum osculum quaerit, sed plura oscula,
noverit, desideriis suspensis dilatam frequenter, ut desiderium suum possit explere; quae enim di-
jiim noii fercntem moras, qua; omuia fecisset ul ligit, non est unius osculi parcitate contenta, sed
sponsum vidorel : aliquando votis politam siiis, ad pliirima oxigit, plura vindicat, et ita se amplius
improvisum sponsi adventiim gaudio turbatam, non diiocto commendare coiisuevit. Deniqiie illa in

quiorero primordia sulutationis, non vcrbomm vi- D Evangelio sic probata est, « Quia non cessavit, in-

ces, sed statim quod desidcrasset exigere. Ita ergo qiiit Dominus, osculari pedes meos, et ideo remissa
et sancta Ecclesia qua> in primordiis mundi do- sunt ei peccata multa, quia dilexit multum {Luc.,
sponsata in paradiso, pnefigurata iii diluvio, an- vii, ^5-47). » Ergo et Iia>c aiiinia oscula Verbi miilta
imiitiata per logem, vocata per proplietas, cuin dcsidorat, ut illuminetur divinai cognitionis luniine;
diii rcdemplioiicm liominum, Evangolii decorem, hoc est enim osculum Vorbi, lumen scilicet cogni-
dilecti cxspectasset adventum; impatiens morio, in lionis sacra'. Osculaliir eiiim nos Deus Verbuni,
osnila ruil dicens : Osculetur me ab osculu oris sui quando cor nostrum et ipsum principale hominis
i;t dclortata osculis, adjicil : quoniam opliiii'i iibern Spiritus divina; cognitionis iiluminat; quo anima
tua super vinwn. donata charitalis pignore nupliali, la-ta atque ovans
3. El til iiioralius dicamiis, intelligo iiiiiii caruum dicit : « Os meuin ajierui et eduxi spiritum [Psal.

iilam qiiM' madefacta fueral iii Adam sorpentis cxviji, 1.31). » Osculum est enim quo invicem
voneno, quai criminum marcebat fetore, quae pro- amantes sibi adhinrent, et velut gratia; inlerioris
cedebrtl iii liliabus Sion alta cervicc et nutibiis suavilato potiiintur. Per hoc osculuni adharet
oculoruiii, ot itinere pcdum trahens lunicas, et /i aiiiiiia Dei Verbo, quod sibi Spiritus transfunditur
pedibus suis ludeiis, criiiiuiii cincinnis et composi osciilaiilis ; sicut etiam hi qui se osculanlur, non
tis vultibus atque ridimiculis, et omni affoclata sunt labiorum prajlibatione contenti, sed spiriliim
decore plus dedecens, eamdem tameii pliirimis suuni sibi iiivicem videntiir iiifundere.

^548 cdoclam oraculis, ijuod venturus esset qiii 1549 '•• (''^ Osculetur mc ab osculis oris sui.
scrpoiitis illecebris oxclusis, Spirilus sancti iiifun- Vis ad Cliristum aptarc ? Nihil gratius. Vis ad ani-
derot gratiam; ut omnis caro vidcret salutare Dei, mam liiam ? .Nihil jucundius. Osculetur me, videt te

omnis caro ad Deum veniret, marcuisse desiderio; mundum esse ab orani peccalo, quia delicta de
sed metuentem ne ut impatiens, ut lasciva, ut luxu- terra sunt; ideo te sacramenlis coelestibus dignum
riosa, ut quorula, sicut ante fuorat displicerct, judicat, ot ideo invilat ad cceleste conviviiim ; ut
i[uamvis longiorc quam ferre jam [totorat, moiantis osculetur te ab osculis oris Tamen proptcr
sui.

advciiliis Dominici cxs[»oclatioiio (iiiatorotur ; non soqueiitia, aiiima tua, vel humana conditio, vel
inurmurantein tamen nec transgredicntom, sed lc- Ecclcsia vidif se ab omnibiis mundatara esse pec-
vaiilcm in omni loco puras manus, sine ira et dis- dignnm quse ad altare Dei possit accedere.
cdtis,

i'e|>lationc, in habilu ornato cum verccuiidia Ouid est enim altare, nisi forma corporis Chrisli?
et
soltriolato, ornantom so iion iii torlis crinibus autD Vidit sacrameiita mirabilia, et ait Osculetur mc ab :

iuiro aut margaritis aut veste prcfiosa, sed his ([uas osculis orts sui, hoc est, osculum mihi Christus
i'astitatis ct bonir conversationis decercnt gratiam, iufigat. Quare? ([uia :

orare dicentcm : Osculelur me nb osculo oris sni, 7. Meliorn ubcru lua supcr vinum. hoc esl, rae-
qwmimn optiina ubcra lua super vinum. Jam volebal Uores sensiis, iiicliora lua sacramenfa super vinum,
adhanero Chrislo caro, jam festinabat iiiiiuboro, siqier illiid vinuin t[iiod otsi suavitatem habel, la»-

ut esset unus s[)iritus, et fierot caro Christi quu' tttiam habet, gratiam habet; tameii in illo Isetilia
erat aiilo meretricis. Osculetur, inquit, mc; oscu- sa^cularis, in te aulom jucunditas spirilahs est. Jam
laliir nos Dei Verbum, quando sensuin nosfrum liinc ergo Salomon iuducebat nuptias vel Christi et
spiritus cognitionis illuininaf. Ecolosia\ vel spiritus of rarnis el anima>. ^6 El
t. (i) Igilur vol Ecclosia est jaindiu [tromisso tan([uam despicions omnos juciinditatcs et delecta-
sibi per prophetas Dominico adventu per tempora fioiies siias, ccvlostibiis oupiens inha>rerc maiidatis.
multa susponsa, vol aiiinui qun; elovans se a cor- ait : quoniam oplima priPCcpU teslaraeulorum tuo-
(4) Lib. de Isanc, cap. ;{. (6) In psal. cxviii, serm. 1. num. 3.
(5) Lib. V de Sacrain.. cap. 3.
 I!»S1 COMMENT. IN CAMiCA CANTIC. 10o2

niin super oinnem appetentiam carnis ct sajculi ^ Judajurum mentiljus ciaudehatui : .Nulus (eniui)
voluptatt^m; meminerat enim se in Kva ante sic in Judiea Deus, in Israel magnuui nunien ejus
iapsam, dum voluptatem corporis praefert mandatis (Psal. Lxxv, 1). » Hoc itaque nomen quod vasa Ju-
^7j Ostendens itaque non solam spe-
coeIestii)us. dseorum angustiis suis coercitum continebaul. Mag-
ciem Verhi, ct vultum quemdain, scd oinnia in- num qiiidein et tunc nomen, cum infirmoruiu
teriora ejus diligere, adjungit ad osculorum gra- atque paucoruni hiureret angustiis, sed magnitudi-
tiam : Quia bona, inquit, ubeni tua super vinum, nem sui nonduin per corda gentium et in fines
et odor unguentorum tuorum super omnia aromata. totius orbis effuderat :
1550 postqiiam vero per
llla osculum poposcit, Deus Verbum se ei totus in- oranem mundum suo illuxit adventu ,
per om-
fudit, et nudavit ei uhera sua, hoc est, dogmata sua nein utique creaturam divinuni iliud suum no-
et interioris sapienti« disciplinas, et unguentorum men extendit , non repletum accessione aliqua
suorura dulci odore fragravit : quihus capta dicit plenitndo eniin nescit augmentum; sed replens va-
uberiorem esse jucunditatem divinaj cognitionis, cua, ut esset admirahile nomen ejus in universa
quain Iffititiam omnis corporeae vuluptatis. terra. Hujus igitur etfiisiu norainis ahundantem
8. Unguentum exinnnilum vel oleum effvsum
(8) quamdain exuberantiam gratiarum, honurumque
nomen tuum; huc est, totus imnumdis impuritati- B ccelestium signiiicat ubertatem, ex abundanti enim
Ihis diversorum facinorum fetebat hic mundus, superfluit quidquid effunditur. (13) Ideo adolescen-
nunc spirat ubique suavitas pudicitite, unguentum tulae dilexenmt te. Buna, inquit, prudentia, sed
fidei, flos integritatis. (9) Aspirat etiam in Verbo dulcis misericordia; iliain enim pauci assequun-
udor gratiai et remissio peccatorum, quee in totiim tur, huec ad omnes pervenit; propter hanc, in-
diffusa mundum, omnia tanquam exinanito reple- (juit, indulgentiam tuam diligunt le animse reno-
vit unguento, quia per universos gravis illuvics vatae spiritu.
detersa vilioruni est. (10) fiuc unguentum exina- 10. (Vers. 3.) (14) Attrahe nos post te, curremusin
uitum est supra Judseos, et coliectum est a gentibus; odorem unguentorum tuorum. Osculata jam anima
exinanitum in Judaea, et redoliiitin omnihus terris. sancta Verbum Dei, modum non capit, nec expie-
Hoc unguento uncta est Maria, et Virgo coiicepit, tiir dicens : Suavis es, Domine, et in jucunditate
Virgo peperit bunum odorem Dei Kilium : huc iin- tua doce me justificationes tuas (Psal. cxviu, \2).
guentum effiisum est super aquas, et sanctificavit Osculata Dei Verbum concupiscit super omnem
aquas : Iioc unguento iincti sunt tres pueri, et liu- decorem, diligit super omnem lajtitiam, delectatur
morem tlamma roravit hoc unguentu Dauiel
his ;
^ super omnia arumata, cupit fiequenter videre,s;3epe
unctus est, et leonum ora mollivit, feritatemque iutendere, cupit attrahi ut sequi possit : Unguen-
permulsit. Fluit hoc ungnentnm quotidie. et nun- tum, inquit, exinanitum nomen luum, proptevea te

quam deficit. Accipe vas tuum, virgo, et accede, dHigimus adolescentulae ; ])rupterea certamus, tcd
ut possis huc unguento repleri ; accipe unguentum cumprehendere nun pussumus ; attrahe nus, ut
iestimatum trecentis denariis, sed gratis datum, jiossimus curnire, ut odore unguentorura tuorum
non venditum, ut omnes haberent gratis. Virgo, accipiamus virtutem sequendi. Festinat eliam in-
ungere ; nuli cuntristari sicut Judas, quia boc un- terna mysteria videre, ipsara boni illius sumini
guentum etfunditur, sed consepeli in te Christum ;
habitationem, et lucem ejus et claritatem in illo

claiide sanc vas tuum, ne ungnentum effluat ; claude sinu ac recessu pa.trio ; festinat audire sermones ejus.
integritatis clave, luquendi verecundia, ahstinenlia ct ciim audierit super umnem suavitatem accipit.
gloriandi ;hoc qua» habet unguentum, Chrisium 11. Doceat te Propheta qui gustavit, et ait :

recipit : Vnguentum exinnnitum nomen tuum. « Quam dulcia faucibus meis verba tua, siiper mel
9. (Vers. 2.) (11) Propterea adolescentulse dilexe- et favum ori meo {Psal. cxviii, 103) ! » Quid enira
runt te. Quae sunt istae adulescentula;, nisi anima^. aliud desiderat anima, qua? semel Verbi suavitatem
singulorum, qua? deposnerunt istius curporis se- D gustaverit ,
qua? semel claritatem ejiis videint?
nectutem, renovatai per Spiritum sanctum ? (12) Moyses in monte positus quadraginta diebus le-
Uuguentum effusum nomen tuum, cujus virtute ser- gem accipiens cibum corporis" non rcquirebat
, :

inonis nihii potest esse praestantius. Nam sicut in- Eiias ad illam festinans requiem , rogabat ut
clusura in vase aliqiio ungiientum cohihet odorem acciperetur anima sua a se : Petrus aspiciens et
suum, qiii odor quandiu vasis iliius angustiis coer- ipsc in monte Dominicse resurrectionis gloriam,
non potest pervenire, tanien
cetur, etsi ad plures nulebat descendere dicens : « Dumine, bonum est

vim suam servat cum vero de vase ilio quo clau-

; nos hic esse [Malth., xvn, 4). » Quanta igitur illa

debatur unguentum fuerit effusum, longe iateque divinai substantise gloria, quanta Verbi dona, in

diffusum dicitur; ita et Christi numcn ante ejus quifi cuncupiscunt et angeli pruspicere !

adventum in Israei pupulo, quasi in vase aiiquo 12. Anima igitur quae illud videt, corpus hoc

(7) Lib. de Isaac, cap. 3. (M) Lib. V de Sacram., cap. 2.

(8) In psal. Gxvm, serm. 1, num. 5. (12) Lib. i de S. Spir., cap. 8.
(9) Lib. de Isaac, cap. 3. (13) Lib. de Isaac, cap. 3.
dO) Lib. de Virginitate, cap. II. (14) Epist. ad Irenxum.
 19B3 E SCHIPTIS S. AMHHOSII COLLKCTLS. im
non requiril, rninirnamqiio laniiliaritalern cuin co * attrahatnr, ne fort<; tlerfliiiqiiatur: qiiia currit Dei

esM' debci"e intellif,Mt, icniiiiliat s.Tculo, abducit sc Veil)iiru, et non esl alliRuluin. I)eniqii(; « Exsultat

a vinculis carnis, omnibus voluplatnin

et exuit tanquam {?ipas ad currendam viam (Psa/. xviii, 6). »

istaruni nexibus. Dcnique Stephaiius lcsum vide- Kt ijiiia « Eyressus ejus summo ctelo, el occiirsus

bat, et lapidar-i non formidabat; imo cum lapida- ejus usque ad siimmum ejusi//nV<., 7), » videns se

relur, non pro sc, sed pro illis a quibiis periineba- iiiipareru taiil.e velocitati, dicit : Attrahenos.
tur, rogabat. Paulus (juoqun raj)tu< usque ad ler- 14. Hoiia anima quo- non pro sc sola, sed pro
tium coelum, ciim corpore esset vel sine corpore omnibus rogat Atlrahe, inquani, nos; babemus
:

nesciebat, raptus, inquam, in paradisum, usum enim cupiditatem sequendi, quam unguentorum
proprii jain non sentiebat corporis, ct audiens verba luoriim inspirat gratia ; sed qiiia ciirsus tuos aeqiiare
Dei, qiiomodo ad corporis inlirniilates dcsccnderet, non |)Ossiimiis, Atlrahe nos, iit auxilio tuo fulta?,
erubescebat. Itaque sciens quid vidisset in para- vcsligiis tuis possimus insistcre. Si cnim tii attraxe-
diso, vel qiiid aiidisset, clamabat dicens : « (Juid ris, curremus et nos, et spiritalia velocilalis llabra
adhiic vcliit viventcs dc hoc mundo decernitis? capicmus. Deponitur enim sarcina quibus maniis
Ne tetigcrilis, ne attaminaveritis, iic gustavcritis, tua tulcro est; et oleum tuum infunditnr, qiio cura-

qua; sunl omnia ad corriiptelam ipso usu IColoss., B tiis cst ille qui a latronibus vulncrafus est.
11,20, 21). Volcbal enim nos iii ligiira esse istiiis
') Ki. Al nc impudens tibi videatur quod ait :

mundi, non possessione atqiic nsu. nt ita iitanuir Altnihe nos, audi dicentem : << Venile ad me, omnes
hoc mnndo tanquam residentes ambulantes lan- ; qui laboratis, el onerali estis, et ego vos reliciam
quain in iniagiiic sicciili, non in ciipiditatc, iit velo- {Mdtth., XI, 28). » Vides quod libenter nos atlrahit,
cissinia dispiitaliono ipsain imaginem liiijus mundi nc remaneamus sequentes; scd qui vult attrabi,
transoaiiius. ncni(iue ipsc lidc ambiilans. non s()e- currat iit comprebendat, ct curral postcriora obli-
cie, peregiinabalur a corpore, aderat Deo; ct cuin viscens, et ea qiiae sunt priora appetens, sic enim
essct in terris, noii in terrenis, sed iu ccelestibus poterit Christura comprelicndere ; unde et Aposto-
conver.sabatur. Kigo aiiima nostra qua; Deo vult lus ait : « Sic currite ut comprehendatis I Cor.,
appropiii({iiaie, clevct se a corporc, scmpcr illi ix, 24j. » Vtilt ct isla ad bravium pervenire, quff'

sunimu bono adlupreat, illi boiio quod cst (iiviniim, desiderat comprehendere. Prudenter ergo rogat ut
|quod est semper, ct (juod erat ab initio, et quod attrahatur, quia noii omucs sequi possunl. Denique
lerat apud Deum (1 Joun., i, I), hoc cst, Dei Ver- Petro diccnti : (( Qao vadis iJoan., siii. 36)? » res-

bum : ipsuni esl iliiid diviuum, « In (pio vivimus.

p pondit Vcrbuin Dei : « Non poles me seqiii modo,
|etsumiis, ct movcmiir {Acl., xvii, 28). » scqucris aiitcm postea. » Claves ei conimiserat regni
i^.Currcinus in odonin unouentoniin tuorum. Ilunc C(jeloruin [Mntlh., xvi, 111), el in sequendo se impa-
lodorem fragrat aninia qua; Christo aperire inci[)il, rem judicavit. Hanc tameu animam noii distulit,

lut accipiat primiim odorcm Dorainica! sepultiira;, quia non pra*suniebat, sed rogabat. Deniquc,
let cnidat, quia caro cjus non vidit corruptioneni. Iti. (Vers. 3.) [Id) Introduxit me in rubiculum
jnec odorc aliqiio niortis emarcuit; scd a^tcrni illius suum. Hcala anima qii.T Vcrbi ingredilur pcnetra-
jfloris cl scmpcr virciitis odorc condita surrexit, lia, nauKpic i-a insiirgciis de corporc, ab ouinibtis
[Quoinodo ciiiiii polerat vel in canic marcescerc, lit remotior; atquc iliud quod est supra semelipbuui,
lcujus noineii Unguenliiin exinnnituin 1551 '-'•^ divinum illiid si ipiomodo asscqui possil, scrulatur
Sxinanivit se ut spiraret tibi ; sempcr Iioc iiiigucu- cl qua^rit : qiiod ciim potuerit comprelicndcre, ea
im eral, sed crat apud Palrciii, crat in Patrc. qu;e sunt intelligibilia supcrgressa. iii illo conlir-
ttlebal tantiini aiigclis ct arcbangclis, tanquam intr.i inatiir, atqiio co pisoitur. Talis ciat Paulus qiii

ras coeli. Aporuil os Pater diccns : « Ecce posui te sciebat se raptiim in paradisuin, scd sive exlra cor-
lin testaincntiim gcncris inci, in liicem gentium ; ut piis sivc iu corpore ncsciebat. .Vssurrexerat enini
las iu sahitcMi iisquc ad cxtrcmiim terrff (/s(r.. xi.ix. [) aniina ejus de corpoiv, et se a visceribus el vincii-
|J). » Desccndit Kiliiis, rcplcta siint omnia iiovo lis carnis abduxcrat atqui; lcvaverat, factusque a
)dore Vcrbi, eruclavit cor Patris Verbum bo:iuin. scmetipso .liiciiiis, intra scmctipsum tcniiil verba
fragravit Filius, Spiriliis sanctiis exhalavit, attiiic lueffabilia quai audivit et vulgaiv nou potuil, qun'
(per oninium corda diHudit : « Dilfusa cst cnim advcrtit ea homini loqui nou licere. .Vnima ergo
ttharitas Dci iii cordibus nostris pcr Spiritum sanc- bona contcmnit visibilia ct scnsibilia, nec consislit
iUm (hom.. V, 5). » Ipsc Dci Kilius in corporc iii eis, nec iii ivspicicndis liis inimoralur el residet:
henquaiu iii vase odoreni primo cohibcbat suum, scd asccndil .id illa a-tcriia cl iiivisihilia cl plona
>pperiens lenipus sicul ait Domiuus dat mihi
: « iiiiraculis, puro sciisii sc pi.T meulis attolleus.
inguaiii eriidilionis, ut sciaiii quaiido opporteat Kteniin pcrfcctioni stiidens, solum iilud bouuni
iiccre scrnioiicm ^/sk.. i., 4). » Vcnit hora, aperuit divinit.ilis inlciuiit. nec aliiid quidtpiam reqiiiren-
>s, exivit iiiigucntum, (piando virliis cxibat de eo dum putal, qiiia lcnet quod siimmuin csl.
;I5). Kl ideo ista tVstiiial ad Vcrbuni, ct roa^al iil 17. ,17 lntrodii.Til mr re.v in rubirulum >«/«»/(.

(tS) Lib. de laaar. cap. 3. (\1) In psal. cxviii, serui. num.

I, 5, 16.
(16) Ibid.
1953 COMMENT. IN CANTICA CANTIC. 1956

Siniplex est osculuni, sed negotiosuni cubiculi se- ^ Denique in illud divini illius sponsi introducta

cretum; hoc enim loco mysteria plenius cognoscere secretum :

se velle testalur, ut ingrediatur penelralia uiyste- 21. (20) Exsultemus, inquit, et Isetemur in.. te:

riorum coelestium, et aperiantur sibi thesanri sa- diligamus ubern tua super vinum; non enim in divi-
pientiae et scientife in Christo absconditi ;
quod ut tiis et auri argentique thesauris, non in possessio-

possit, fortasse illud ait quod supra : Osculctur me num fructibus, non in potestatibus, non in convi-
(ib osculis oris sui. Signiticat Spiritus sancti supcr- viis, sed in solo Deo exsultat, dicens ad eum :

venientis gratiam, sicut angelus ad Mariam dixit : Diligamus (2t) ubera tua super vinum. Sic tamen
« Spirilus sanctus perveniet in te, et virtus Altis- bibebat, ut non absorberetur a vino, sed gratia ejus
simi obumbrabit tibi {Luc, i, 35). » Quando autem Isetitiam cordis non corporis ebrietate
hauriret,
introduxit eam rex in cubiculuni suum, passionis titubaret. Denique bibens hoc vinum, aperuit ocu-
tempus, lateris compunctio declarat, snnguinis eftu- los suos, et vidit viam rectam, reliquit tortuosas

sio, sepulturse unguentum, resurrectionis 1552 vias dicens Mquitas dilexit te, hoc est non flexuosa
:

myslerium; ut osculum quasi sponsa acceperit : itinera te sequuntur; sed solus ad te potest justitiae

in cubiculum autem Christi sit inlroducta Eccle- trames pervenire; qui enim diligit justiliam non se

sia, nou jam quasi tantummodo desponsata, sed B avertit a Chrislo. Quomodo enim arbitrum justitise,
etiam quasi nupta: nec solura thalamum sit in- remuneratoremque meritorum innocens raeluat
gressa, sed etiara legitiraa^ claves copulae conseculu conscientia? (22) Eadem tarnen anima cognoscens
sit. Ideoque quasi in thalarao sita ait : Colligatio corporis societate se fuscatam, dicit ad alias animas,
gullx frater meus miki, inter media ubera mca vel ad alias coelestes et appositas sacro rayslerio
requiescit {vers. t2). potestates Noli aspicere me, quoniam obfusmtn
:

18. Quod si cubiculum quaerimus, ipse nos edo- sum, quia non est intuitus me sol.
cet qui ait : lu autem cum orabis, « intra in cubi- 22. (Vers. 4.) (23) Fusca sum et decora, filix Jerii-

culum luura, et clauso ostio, ora Patreni tuura in saletn. Constitue Dorainura Jesum recumbentem in

abscondito {Matth., vi, 6). » Cubiculura Ecclesiae convivio, reclinantem se Joannem supra pectus ejus,

corpus est Christi. Introduxit eani lex in omnia mirantes alios quod servus supra dominum reclina-

interioivi mysteria, dedit ei claves ut aperiret sibi ret,quod caro illa peccatrix supra templum Verbi
thesauros scientiae, sacramentorum clausas auLe recumberet, quod anima illa carnis vinculis innexa
fores panderet, cognosceret quiescentis gratiam. aulam divinae plenitudinis scrutaretur. Heec ergo

defuncti soranura, virtutem resurgentis. In illo cu- /-, mirantibus aliis, respondit anima Joannis : Fusca

biculo juslitias Domini Jesu nupta reperit. Quee sitm et decora, filix Jerusalem; fusca per culpam,
sunt ilke justiliae? Utique sacramenla bapti^^malis, decora per gratiam. Dicit et caro, fusca sum cl

sicut legimus, quia cum venienti ad bapLismura decora ; fusca pulvere saeculari, quem certando col-

dicerct Jounnes : « Ego a te debco baptizai'i, et tu legit, decora oculo spiritali, quo mundi hujus pul-

venis ad me {Joan., m, 14); » respondit Jesus : verem squaloreraque detersit; fusca per vitium, sed

« Sine modo, sic enim decet nos iraplere omnera decora jara per lavacruni quod abluit omne delic-
justitiara (I6t'L, 13). » lu illo cubiculo justificatione^ tum fusca sum quia peccavi, decora quia jam me
:

Doraini discit, consilium Dei cognovit, quo uihil diliglt Christus; quam relegaverat enira in Eva.j

potest esse sublimius; hoc est enim divinum, in recipit in virgine, suscipit ex Maria.

quo fit remissio peccatorura. 23. Dicit etiam Synagoga, cujus raysteria hoc loco,

19. (18) Haec a Domino quaerit discere, quae homi- plerisque videntur exprimi; quse cum se rejici vide-j

ret propter totius plebis impielatera, solabatur

sel
nes docere non poterant, nisi antea Deus docuis-
set : quse posLeaquam a Chrislo didicerunt apostoli, taraen, quia ipsum Christum de populo
1553
Ecclesia dicit : Introduxit rex in cubiculum suum, suo non tantum, sed et Petrum, Joannem, Jacobum
hoc est, in illud secrelum, in quo sunt omnesD Christo adhterentes videbat, quia habebat eloquia
thesauri scientiae el cogniLionis suae. Ideoquc, tibi sibi credita. Et ideo dicebat : Fusca sum et decora,

dicitur : « (iura oras, intra in cubiculum ttnim filiaiJerusalem; fusca per incredulitatem, decora
{Mcttth., VI, 6j, » quod significat mentis animaique per legem fusca per lapsum, decora quia dilexil
:

Nolite
secretum. in hoc cubiculo jnstitiarum sponsa se rae sol, et prior facta sura congregatio Dei.
poposcit induci, cnm post odorem unguenti exciir- me refugerc quia fusca siot) ; ideo fusca sura, quia sol

rerit, quod semper fluit, et nunquam deficit. me reliquit justitiae, qui anle illuminare consueve-
obtusa facta est acie?
20. me rex in cubiculum suum.
(19) Introduxit rat. Araisi colorem vultus raei,

Graecns in promptuarium STium et in cellariuin oculorum meorum, quibus ante solera videbam in :

Nolite
suum habet; ubi bona libamina, ubi boni odores, tenebris ambulo, quae. diem Christi nescio.
potest
mella suavia, ubi fructus diversi, ubi epuloe variae tamen despicere me, quoniam qui reliquit,

sunt, ut plurimis epulis tuum prandiiim condiatur. rursura aspicere. Misereri iterura solet, congregare

(18) In psal. Gxvm, 2, num. 28. (21) In psal. cxvm, serm. 2, num. 7.

(19; Lib. V de Sacram., cap. 2. (22) Lib. de Isaac, cap. 4, num. 13.
(20) Lib. de Isnnc, cap. 4, num. 13. (23) In psal. cxvm, serm. 2, num. 8 seq.
 19!J7 E SCKIPTIS S. AMBUOSII CULLECTLS. 19.=;8

di9per.so.s, descrtos rpquircre, colligere destitutos. a sujit vostiti essn poilicea'^; oorporales t-niin eos
Omnes trihus Israel, convcnite, aspicite rne decorani fecerat de spiritualibiis cul|)a comniissa.
antc delicta : Nolite nnpicere me, qmniam ohfuscnln 20. Nec illiid absurdum ad intelligendum, quod
sum; hoc non hoc solum aspiciatis quia obfii-
est, ita sc dicit sponsa factam sicut pelles solis adustas
scala sum; non est intuitus me sol, et ideo obfuscata ardoribus, eo qiiod in asperitate licet tribulationtim
sum. Sed lucet sol snper justos et injustos, super posita, mortificaverit tamen corpus suum, ne sen-
justos pro gratia, supcr injustos pro misericordia; tire possit iilam asperitatem sicnt enim ardorem ;

merccdem meritorum tribuens, istis peccata di-

illis solis non sentit pellis tabernaculi, eo quod pellis sit

11 mittens. Et gentibiis non lucebat ante, nunc lucet, animalis inortiii, ita banc mortua peccato, ardoreni
nunc illis orilur qui oriebatnr milii, qui illis remi- peccati seiitire non poterat vel qnia non frangeba-
:

sit, remittct et niihi. Nolito arbitrari quoniam obfii- tur necessilatibus, vel qiiia corpus \ 554 afHic-
scata suui, quod penitiis rcliqucrit ine sol, el jam tioni- siimus, et mortem Domini Jesu scmft*!r iri

non intueatur, non i-equirat a'gi"am. Dissimiilavit a corporc iiostro circuraferre debemus.
uie, quia non servavi mandata ejus, reconciliabiliir 27. (Vers. .').) (26| Pilii matris mesc piKjnaverutit
cum meoriim pa-nitentiam delictorum. Non
viderit a<hersum me, hoc e.st, impugnaverunt ine corpo-
jividit me sol, qiiia non recepi advenieritem, non " ris passiones, carnis illecebrw decoloravenmt :

Haperui fcnesti'as, iit vit* lumen intraret : cuni ajie- ideo Sol justitia" niihi non refulsif, quia viduala
ruero, illuminabit oculos meos, qui venit ut totum pra>sidio devotionem mcam et observantiam plenani
niuiidiirn ilhiminaret, et videant et.iani non videntes. servai'e non potui, hoc est enim, vineam meum non
24. Vol dicit Ecclesia dn gentibus : Nolite aspicere custodivi, quia spinas et non uvam attuli, id est, fa-
me (ptoniarn fnsca sum, quia non respexit me sol; ciens peccata pro friictibus. Et cum de verbo loqui-
eo quod velut pruinis hieinalibus geluque constructa tur, irradiante sibi verbi splendore, conversa ad
gentilis erroris, congregationem genlium sol jus- ipsum dicit :

tilise diii indignain «stimaverit, quam serena vultus 28. (Vers. «.) Ubipascis, ubi manes in meridiano?
5ui luce lustrarel. Nonne tibi vidcbatiir liiberni Recte dicit, ubi pascis, quia regale est Dei Verbum :

rigor tcmporis, qiiando notus erat iii Juda!a lan- ubi tnanes, quia morale : in mcridinno, quia mysti-
uniniodo Doiis? Nunc aiilein plcniliiiJo lucis fulget cum : siquideni meridie Joseph cum fratribus suis
BStiva?,quandoomniaet in omnibus Cliristus. Nonne in convivio constitutus futurorum mysteria tempo-
< terra Domiui el plenitudo ejus {Psal. xxiii, 1)? » rum revelabat. Sed etiam David dicit : « Revela ad
St vere orbis tcrrarum in Ecclesia, quia « non ^ Dominiim tuam et spera in eum, et ipse
vitani
'ttdreus tanlummodo aut Craecus, iion narbariis aut faciet, et odiicet siciit lumen justitiam tiiam, et ju-

Jcylha, non servus aut liber; sed omnes in Chrislo dicium tuum sicut meridicm [Psal. xxxvi, 5, 6). »
mum sumus (Co/oss., lu, W). » Sol omnibus fulget. Et ipse Paulus circumfulsisse sibi lumen meridie
Ues omnibus lucet. (24) Nigra sum et decora. Prse- asseruit {Act., ix, 3), quando a perseculione est
nisit nigi-am, ut augeret decorem, non dixit Nigra : conversus ad gratiam.
um decora, ne quod nigriim est decorum o-stima- 29. Qiioritiir orgo quoH derelicta quod desti-
sit,

etur, .sed ait : Nigra sum superiore poccato, sed tiita sit paiijier cx divite; abiindabat eniin munoie
lecora confessione peccati, et correctionis studio, graliariim : sed egere coepit, ubi divina? pn-tseiitia'
tque amore virtutis. Quamvis ei-go et syllaba uf sibi copia denegata est. Et ideo vel quasi mercena-
rammatici appellant conjunctiva sif, habet tamen ria haberi postulat ,
qusp ante sibi pretiosiohs
islinctionem, qiia contiisio distinguitiir ac separa- copula; graliam vindicabat.
ir, ul si dicas Ambrosium nassum iiilus esse, iiiius W. (27) PosHonint me custudem in vineis, vineam
utatiir; siii autem asscras Ambrosium el Rassuni meam non custodivi {vers. 5). Putanl aliqui boc de
ifus esse, duo iitique intelliguntiir. illis dici qui Synagogam ad legispriocepta consirin-

25.(2,^)) Sicut tabernacula (lcdar, sicnt peltes Sa-l)gunt, ut legem custodiat, vineam suani tueatur,
monis ; fonforia onim de oxiiviis fiimt morliiorum (juam cusfodire non potiiit. Doniquo ousfodiebaf uf
limalium. Igitur qiuo hoc dicebaf, morlua eral faceret uvas, fecit autom spiiias. Quid sit igilur vi-
eccato, et vivebat Deo : et iios igitur peccato ino- nea, venit David testiticai'o nobis dicens : « Vineam
amur, iit Deo vivannis. Repleli spiritus, jueundi- de .Egypto transtulisli, et ejecisli gentes, el plantasti
ite et suavitafe laHitiie, erimus exuvise spirituales, eam [Psal. i.xxix, 9). » Possunf ot apostoli esse filii

irentos infirmitate corporea, ef iiifogro inentis matris ojiis, qiii \orc impiignavoriinf Synagogam di-
im infiisam iiobis diviiiorum mysforioriim grafiam ceiites : i< Kcce oonvertimur ad gonfos Act., xm.
servantes. Tabernacula autcm Codar ,
[lollosve 46); » et nafituiibus verbum Dei seminarecwperuuf.
iloinonis corpus lioc dici liquet ex pluribus locis : Po.ssunt et prophet.T infelligi,qiii monendo denuu-

men eliani indo infollige, quod Adam et Eva ubi tiandoquo vinoam suam
ut cu<fodirot Synagoga, ni-
laginoni doposiioro ca'Iostis qu.im anto porfabanf. hil profooorunt fooit enim spina< improbitatis, qiifle
;

,
>agiiieiii terroni liominis indiicntes, tunicas dicti virlufis iiboro< fruofus defi-ire debuorat : ot ideo

M) In psal. cxviri, serm. 18. (i6) Lib. de Isaac. cap. 4, nuni. 13 seq.
iS) Lib. I ile Spir. S. o. 1 in psal. cxvin, serm. serm. num.
1 : 2. {f1) In psal. cxvii, i, 10.
 1959 COMMENT. IN CANTfCA CANTIC. 1960

cotilitelur ijuod popiilum suuii) custodire non potuil ^ Discfi, homo, ubi grandis atque pretiosus sis. Viiem
meritoquc sero qiiiorit tcnere, quem com leneret, te terra demonstrat, sed gloriosuni virtus facil, fides

amisit, nuiilo dissimilior ejus quoe dicit : Invcni rarum, imago pretiosum. Ubi namque quidquam
quem diligit anima me(t, tcnuieum, et nonrelinquam tam pi'eliosum, quain imago est Dei? quai tibi

eum [Cant., iii, i). Denique illa invitat iu horlum primo fidem debet infundere, ut in corde tuo reful-

suum sponsuni haec iibi pascat requirens, dicil ad

: geatqujodam auctoris eftigies; ne qui mentem tuam
ipsum : interrogat,non agnoscat auctorem. An quidquam
'i{. Annwitia mihi qiiem dilexit anima )ner(. Cur tam pretiosum, quam humilitasj ut naturam cor-
quem anima mea, dicis,
dilexit non quem diligit?
et poris animaeque perspiciens, altero le subjicias, al-

Cur dimisisti quein tenebas? Dilexisti patrum lide, tero recognoscas. Prona in vilium carnis illecebra

amisisti iiicredulilate : lenebas charilatis viiiculis, niisericordiam suadet, quia quod aiteri contuleiis,
amisisli longo fune pertidiap.. Ideo nescis ubi pascat, tibi solvis, quidquid a te procedit, in te recurrit, et

nbi maneat nam si scires, non qusreres. Dicis

; quidquid feceris, tibi solvis, et quidquid profueris,
enim Vbipascis, uhi manes in meridie? Meridiem
: tibi proficit. Vivacis anirase vigor, sensus rationis
nosti esse Kcclesiam qua? teneatCliristnm, et tu eum et capax inteliectus atque judicii, ut digna doraus
in noclibus quseris. Dic, inquit, mihi, Chrisle, res- B tanto habitatore videatur, non amittat su;e praero-
ponde vel propler id quia ante charus fuisti atqiie gativam natura^.. (29j Nisi cognoscas te, decora inter

dileclus mihi; etsi ergo tantae prserogativam chari- mulicres. Quse quereris quod derelicta sis, uisi te

tatis aiuisi, tamen quasi pius, responde mihi,

ut cognoscas, nisi poeniteat te lapsus tui, nisi intentio-
JJbi pnscis, ubi manes? Reliquisti me, abiisti ad geii- nem devotionis approbes, nisi fides tua et sinceritas
tes, recessisti louge a me, et illis propior factus es augealur, querela nihii proderit. Aut sic, nisi cog-
a quibiis longe eras. Sed factus es prope, quia san- noscas te quia decora es, nisi pulchritudinem natur»
guine luo crediderunt. A me recessisti, quia ego tuae serves, et corporis te illecebrae non demei'ganl
crucem non suscepi ut .mundi redemptionem, sed nec impedimenta detineant, nihil tibi creaturse me-
ut noxii damnationem. Qui autem receperunt sicut lioris nobilitas sulfragabitur.

salutis auctorem, in uieridie sunt; illis luces, illis 34. Cognosce igitur te et naturae tuai decoreiii,

refulges, illis calet gratia tua sicut meridies. Mihi et exi qiiasi exuta vinculis pedum, et nudo exerta
matutinus eras, cum adhuc crederem, sed non cre- vestigio, ut carnalia integumenta non sentias : ves-

debara plene, quianon sum inventa in meridie, sicut tigium mentis tuse corporalia vincla non impli-

Joseph cutn fratribus suis qiii teiiebant ineridiem;^ cent, ut pes tuus speciosus appareat. Tales enitn
illis meridies factus es, qui pascuntur in diviliis sunt, qui ad regnum coelorum annuntiandum eli-

tuis, et in te sperant. Ideo ut dixit David : « Dedu- guntur a Doraino, de quibus dictum est : « Quani
ces eoium jiistitiain tanquam lumen, et judicium speciosi pedes evangelizantium pacem [Isa., ui,

eorum tanquam meridiem (Psai. .xxxvi, 6;. » 7)! » Talis Moyses ciii dicitur : « Solve calcea-
32. Quaeris ergo tanquam aliena qua^ proxima mentum pedum tuorum {Exod., iii, 3); » ut qui

eras, tanquam pauper quaj dives fuisti vis seqiii : vocaturus populum ad Dei regnum procederet,
quce prsecedebas, atque utinam vel sequaris quos prius carnis abjiciens exuvias, nudo spiritii vesli-

prsecedere debiiisli ! Mercenaria esse desideras gioqiie raentis incederet; hoc est ergo quod ait

quae ante mercenarios colligebas, niercenari» ila- Exi tu in calceamentis gregum, et pasce haedos tv

que vox isla dicentis est : Nc ISSS forlc fiam in labernaculix pastonim
circumnmicta supcr grcges sodalium tuorum. Quai 3.o. Per greges regnum intelligimus, eo quod po-
proselytos ex gentibus aute suscipiebas, nunc ipsa testatis sit gregibus praesidere. Praesidet auteiu

in nationibus vis pro proselytis suscipi, et tanquam unusqui.sque sibi quadani potestate regali, si coer-

advena congregari. Respondit Verbuin Dei animae ceat in se corporis luxus, et servituti redigat car-

desideranti :
J) nem suam ; ideoque dictum est : « Regnuin Dei

33. (Vers. 7.) (28) Nisi cognoscas te decora intcr intra vos est {Luc, xvii, 21). » Unde pulchre ait

mulieres. Nosce teipsum, homo, tiia^ aniraae dicilur, ad aniniam : Exi, id est, exi a servitio, exi a car-

nisi cognoveris te formosam in mulieribus. Cog- nis iinperio atque dominatu, el exi non in carne.

nosce te, anima, quia non de terra, non de luto es, sed in spiritu, exi ad regimen pote.statis. Ideoqu»'

quia iiisulflivit in te Deus, et fecit in aniinam a.ddidii : Pasce haedos tuos, hoc est, rege ea quse in

viventem. Opus es magnificura, Dei inspiratione sinistra tua sunt; nam si non regantur, facile la-

formatum : « Attende tibi, » ut lex dicit {beut., xv, buntur. Coerce petulantiam, lasciviam tui corpori-

9), id est, aniinai tuae : saecularia te et mundaiia non et luxuriam irrationabilem, edonia leves motus:
teneant, terrestria non morentur. Ad illum tota in- pasce eos non in corporeis tabernaculis, sed in ta

tentiono tVslina, ex cujus in^piratione consistis : bernaculis pastorum qui regere gregem norunt
cf Grande, inquit, homo, et iiretiosiim vir miseri- sunt enim atnabilia tabernacula fsrael, sicul ne

cors, virum lidelem opus est invenire (Proi;., XX, 6). » mora obumbrantia super flumen, in quibus aniin.

{28j In psal. cxvni, serm. 10, niim. 10. (29) Lib. de Isaac, cap. i, num. IS.
 <96l E SCRIPTIS S. AMBROSII COLLECTrS. \Cr>(i

tanqimni in procinctii boliico sita lionani cxercet 4 leui collocari; ideoquf oi dicitiir : « Pasce n^ni-
militiani, incursus exploral ho3liies culos meos {Jom., xxi, 16). » Sed quo exent audi
36. (30) Nm noscas fe, drcora inler miilieren. Ad lnbernneuh, inqiiit, pnxtorurn, hoc est, ad gen-
Qiiid est so noscero, ni.si ut sciat unusqnisquc ho- tes, ad.dispersionem. Ideoque dixit : • Percutiam
minoni se ad imaf^inem <;t similitudineni Dei fac- pnstorem. ot disperKonlur oves gregis iZorli., xiii.

tuni, lationis capaceni, qui Lcriam suam excoiere 7); . iit ropleatiir totus orbis terrarum cjrepo

tanquam bonus apricoia debeat aratro quodam et Christi, significans tunc fore salvam Synagogam.
falce sapicntifn; iit vcl diiia (iiulaiilur, vel iuxii- ciini se huic dispersioni el ipsa sociaverit, qiiaf

rianlia recidantur, <jui interiorein sui portionem replevit hunc mundum ; tabernacula onim paslo-
animi imporio debeat gubernare. rndo otiam in riim sunt regna torra».
lege scriptiim ost : « .\ttendo tibi, ne fiat vorbum 39. 'Vers. 8.J 31 j Equie inese in curribu^i pUn-
absconditum iii corde tuo iDeut., xv, !j). » Tibi, raonis assimilavi te, proximu mea. In quo diim ve-
inqiiit, attende, non utique 1556 ^''^''^ pecunia- locium equoriim cursui similitudo Hcclesia^ com-
tutt!, non possessionilins tuis. non viribus corporis, parari videtur, ;pstimalur dives ejiis gratia. Non
sed animo tuo ac menti luu', unde omnia consilia, igitur unam oqiinm divitis regis intelligas. ^ed ah-
fncta, cogitationesqiio manant. Tibi ergo attondo B soluto pro oquitalu, ut ssepe diximus, quaiis ovis
ibi, ubi potiorem esse te nosti. Nosco teipsum. illius est, pro grege ovium. Pharao igiliir ut poteii-
quod Apollini Pytiiio assignant gentiles viii, (jiiasi tissimus rex ot prredives habebat eqiios potente.^;
ipse auctor fueiit hiijus sententia^, ciim de nostro undo et Scriptura dicit : ((('.urriis Pharaonis (Rxod..
usiirpatam ad sua transferant, et longc antorior xtv, 9>, » quasi jKttonti.ssimum genus ad belloruiii
Moyses fuorit qui scripsit libruni Deutoronomii usuni, ot subsidium pivTliandi; denique his curri-
quam philosophi qui ista Hnxerunt. bus Pharao fugientes Hebrajos facile comprehendil.
37. Unde et Salomon oraculum divinum secutus Sicut ergo equi juncti facilo trahunt currum, et
scripsit iii Canticis canticorum : Nisi scias te, de- patientcr siiscipiunt jugum, et portant cum gratia.
cora inter mulieres; hoc ost, nisi cognoscas te mor- ot jugi illius susceptione mansuescunt, sic el con-
lalem rationalem, et cito tua peccaia fatoaris, cito gregatio nntionum gentilibus indomita moribus se
dicas iniquilates tiias ut justiliceris, nisi converta- ante jactabat. Tbi vero suscepit jugum dicentis :

ris, et prior accuses delicta tua, vonit dies mortis < Tollite jugiim mcura super vos, quia leve esl;
et jani nultum conversionis rcmedium ost; prteve- et oniis meum, qiiia suave ost Matth., xi, 29, 30); »
niris dum cogitas. .\cconde facem tuam, priusquam ^i ct coepit spoii-a Christi concordia el mansiietudino
. „: f.u: „i.... j.i.... _..: i. vj „ es^se
„,,i ui;.,.;_ ,1 i.i^ .: f..._: ._i._
sponsi tibi janua claudatur, qui exspeclaro diu popiilorum
: i

non sublimis, et toto circumfoiri orbe,

solet negligentes. Nisi scias tc, inquil, decora inter taiKjuam currus equis velocibus supra munduin
\imlieres; et dicas : Vusca sum et decora : fusca rapla ascendit ad sponsum.
sum, quia peccavi ; decora, quia diligor, ijuia genus 40. Habet enim equos suos Christus, de qiiibus
l8um Abralh-o, electum geiius, dilectum Doo ; niliil dicil propheta : « Immisisti in mare equos tuos,
(tibi proderit patrum gratia : « Potens eiiiin Deus turbanles aquas miiltas Habac, iii, 8); eo quod >

est do lapidibus istis suscitare lilios Abraha^ (Matth.. gentium populos qui movenlur ut aqiise miiltse, et
111, 9). » Et aiibi in Evangelio lcgisti, quia Abrahse excitantur in tluctus aquarum. evangelizando coni-
liliain ligavit diabolus ii(!qiiitite suse vinculis, quam movorint aposloli, ut assurgeutes a terrenis idolo-
Uoiiiiniis solvit iii die Saltbati. Nisi orgo scias te, rum cairomoniis. in Christum crodercnt. Kt supra
nihil tibi proderit. Etsi dicas, Abralue sum lilia ait : Ascendtsli in cqiios luos, equitatus luus sanitas.
'lupe non credis, quse errorem non corrigis Abra- ; honorum cqiiorum duodecajiigum mirabilc, qiii-
liaiii quidem salvatiir, sed te nobilitas generis non bus freua pacis, 1557 babenw suiit charitatis
iuvabit, nisi fidos salvaverit. Non te decipiat data constricti inter se coucordia^ vinculis. et jiigo fidei
patribus repromissio, non suscipio personam homi- 1) subjocti, quatuor rolis Evangolii mysterium totiu~
lus, non suscipio prffirogativam generis, nisi vidoro orbis fiuibus iiivohonlos, boiium aurigam poitante*
'ongruentem generi morum nobilitatem, iit li.it l)oi Verlium : ciijiis flagello fugat«> sunt illecebra»
lusti generis electio. sa?culares, exlerminatus mundi istius priuceps,
:18. Quod si -scias te, et cogiioscas qiiia peccato justoriiin ciirsus impletns esl. ralionabilium
"buoxia es, exouudum in calcaneis gregum est equoriiiii grando oerlainenl o inirandura myste-
;
ibi. Exi ergo nuda pode, et pasce liredos tuos in riuml Ilola intia rotam currobal. ot non impedie-
abernaculis pastorum. Qui sine peccato est, agnos batur, Novum Tcstamontum in Vetcri Testamento.
Juscil oves pascit; qiia' aulem poccalo obnoxia intra curroliat p<-r ipiod anniiuliabatui'.
, illiid In
'st. pascat lurdos qui a sinislris siinl; non oiiim quatuor partos ibaiil roliP. ol n<in revorlebantUi'
|iote8t esso in dexlora pastoris boni. Sequalui retrorsum; spiritiis vifjr er.it iu
(luia his, qui cur-
nagis diceutoiu Pelro Veni relro me, Safana
: >•
rcbat in quatuor partes totius raiindi : et sino of-
',.V'(/T.. vm, 33). » Sequondo Potrus meruit in dex- tVnsiono ciirrobat. quia bona eqiiorum vila qii.idra-

5W) In psal. Gxviii, serni. i. nuui. 13 seq. (Sf In psal. r.xviii, serm 2. niim. 'M

P.ATROl.. W. ^XIV, PARS 11.) (1-2

1963 COMMKNT. liN CANTICA GANTIC. 19ti'f

l»al. Currehanl igitui' equi, (jiiia noii donniebal qui \ rodolel (ide? ideoque dicil tcclesia : iV'/>"dw6' mea
ascenderat equos. dedit odorem suum ; e,t dicil cum prsesumptione
41. Aniraarum igitur nostrarum auriga Jesus, qui exspectans retributionem. Fragrat unguentum gra-
nos quoque vult asccnderc equos nostros, id est, tise, in quo Virgo generavit, et Dominus .lesus sa-

corpora nostra, et vigilare semper ne dicatur no- cramentum incarnationis assumpsit.

bis. n Dormitaverunt qui ascenderunt equos [Psul. 45. (Vers. 12, d3.) Colligatio guttae frater meus
Lxxv, 7). » Trauseundum est hoc mare impigre, vix mihi, in medio uberum meorum manebit, sive com-
transitur a vigilantibus. Si quis autem dormierit, morabitur. Prius quidem dixeral, quod nardus sua
transire non polerit, sed demergitur, ut .Egyptius, dedisset ei odorem sponsi, el quia per unguentum
cujus et anima et corpus interiit. « Equum enim quo unxerat, odoris ejus fragrantiam recepisset :

et ascensorem projecit in mare [Exod., xv, I), » nunc autem ait Frater meus mihi guttam redolet,
:

qui non seqaebantur legem, sed persequebantur. et hanc non diffusam neque ut libet dispersam, sed
42. Equse mese in currihus Pharaonis assimilavi te. coUigatam et constrictam, quo scilicet odor ipsius
(32) Virtulis labor quserit victoriam, ut non possit suavitatis densior reddatur et vehementior. Et hic,
equae illi quse Salomonis est comparari, velox ad inquit, 1558 ^'i'^^ ^^^i^ medio uberum
^i^ ^"
currendum, habilis ad partum quoniam fecundi-
;
B meonim commoratur et commanet, et requiem ac
tas anim<e desideratur et quajritur. Ha?.c ergo equa mansionem suam facit in loco pectoris mei. Colli-

preliosa est, et ciirrus Pharaonis vcloces. Sed hoc gatio (34), inquit, guttae consobrinus meus , botrus

loco de aninia dicendum suscepimus, hujus equae eypri frater meus mihi, inter media ubera mea re-

quse similis sestimatur huic animse, hoc est, pro- quiescet. Corpus enim suscipiens Dominus Jesus,
pheticae vel apostolicaj virtutis : quod in eorum charitatis se vinculis illigavit, et non solura se

annumeretur grege, qui fecunditate prsedicationis membris nostris et passionibus naturalibus , sed

sua; totius orbis terrarum spatia repleverunt. Et etiam cruci juuxit; ideoque sicut botrus in Eccle-
quamvis in corpore constituti, nulla tamen cursus siaj iide, et morali requiescit gratia.
spiritalis sensere dispendia. Ideoque laudatur quod 46. Nardus cypri consobrinus meus in vineis En-
coelesti sibi illuminante prsecepto, jam speciosa, gaddi. Si locum quserimus regionis cujusdara quae
jam pulchra sit quse vultn prai^ferat castitatis deco- in Juda;a est, locus sic dicitur in quo opobalsa-
rem et redimicula
, cervicis tollat, in qua sunt mum gignitur : si interpretationem, tentatio Latine
patientise et humilitatis insignia. Alquc idcirco significatur. In illis vero vineis lignum est, quod si

sponsam suam coUaudans dicebat : quis compungat, unguenUim emittit, hicfructus est
43. (Vers. 9.) (33) Quam speciosx factse sunt genae ligni. Si non incidatur lignum, non ita fragrat et
tuse sicut turturis, cervix tua sicut redimicula. Vul- redolet; cum autem compunctum fuerit artificis
tus liberior est, ubi cst charitatis conscientia; et manu, tunc lacryraam distillat. Sicut et Christus
portare jugum Christi suave est, si ornamenta putes in illo tentationis ligno crucifixus, illacrymabat •

cervicis tuse esse, non onera. AttoIIe ergo oculos populum, ut peccata nostra dilueret, et de visceri-
semper ad Dominum tuum , et qusere Deum, ut bus misericordise suai fundebatunguentum, dicens :

invenias. Erige cervicem, redimicula non vincula u Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt
geris : rautaque animalia rediraiculis gaudent, et {Luc, xxiu, 34). » Tunc ergo in ligno compunctus
phalerari sibi magis quam nodari videntur. Geme lancea, exivit de eo sanguis et aqua, omni un
sicut turturis, perferant insignia verecundiBe : jRe- guento suavior, accepta Deo hostia per totum ,

dimicula cervicis libertatis attoUant fiduciam; leve mundum odorem sanctificationis effundens. Ei

est enim jugum Christi, et ideo cervix eo non pre- quasi balsamum ex arbore, sic vii'tus exibat e

mitur, sed levatur. corpore, unde ait « : Sentio virtutem de me exiisse

44. (Vers. 10, 11.) Similitudines, inquit, auri fa- (Luc, viii, 40). » Inde opobalsamum expressius dici-

ciemus tibi, ex distinctionibus argenti, quoad usqueDtur, eo quod compunctione ligni balsamum per ca-

rex erit in declinatione sua. Ex iis enim qui ex lege vernam punctionis erumpit.
sunt et prophetis, mediocriter ante crediderant glo- 47. Compunctus igitur Jesus, odorem remissio-
riam Domini Jesu, et hsereditas ejus diffusa per nis pcccatorum et redemptionis effundit. Nam e''

populos, quo frequentius examinata, hoc amplius constrictus ei^at, cum Verbum esset homo factus
est probata. Crebrae enim persecutiones Ecclesise et pauper factus est, cum dives esset, ut nos illiu:

justorum nobis titulos, martyrii victorias edide- inopia ditaremur : potens erat, et despiciendura s(

runt. Itaque sicut aurum bonum, ita Ecclesia cura prsebuit, ita ut Herodes sperneret eum et illudere
coelurr
utitur, detrimenta non sentit, sed magis fulgor ejus ei : terram movebat, et haerebat in ligno :

augetur, donec Christus veniat in reguum suum, obducebat tenebris, et mundura crucifigebat, et cru

et reclinet caput suum in Ecclesise fide. Qui cum cifixus erat : inclinabat caput, et exibat Verbum
venisset ad oves perditas domus non habe-
Israel, exinanilus erat, et replebat omnia : descendit Deus

suum homo Verbura caro factum est, »t can

bat ubi caput reclinaret : nunc autem jam ascendit :

(32) Lib. de Isaac, cap. 4, num. 17. (34) In psal. cxvm, serro. 3, num. 8 seq.
|33) In psal. cxviii, serm. 3, num. 6 seq.

I
 1965 E SCRIPTIS S. A.VlimOSII COLLECTLS. fftfifi

sibi Verbi soliuin in Dci dextera vindicaret k M Trnbes domonm no>ilrarum cedri. Cadri ^pacAe,
.

rulnus erat et fluebat unguentum : scarabsRus audie- majorum qui justi fuerunt, gloria designatiir. " Jus-
batur, et Deus agnoscebatur. Respondit et Cliris- tus enim ut palma florebit, et sicut cedriis quaj in
tus : Libano est, multiplicabitur (Ps'(/. xcr, 13;; » siciit

48. (Vers. 14.) Ecce bona es, proxima mea, eccc enim cedriis non putrescit, ita nec majorum gloria

es hona : oculi lui columbae. Uuoiiiain cognovorat iilla vetustate corrumpitur.

Ecclesia mysterium, et pro totius mundi redemp- 52. Lacunaria nostra cupressi. Geuus hoc arboris
tione crucinxum Dominum Jcsum pra?dicabal, me- nunquam amittit viriditatcra suam, hieme juxta
retur audire : Ecce es hona, quue me bonum dicis; atque ajstale comam pascit, nec diverso colore

Ecce es bonu, ([mr. vidisli gloria' meaR deoorem, et mutatur. Solam hanc arborem ventus nunquam
ipsa speciosa es et decora. Quid est autem dicere suo honore despoliat, sola nunquam veteri exui-

Ghristum : Bona es, vel clecora es, nisi illud evangc- tur amictu, aut novo flore vestitur. Sic apostolica

Iteutn : « Constans esto, fllia, remissa snnt tibi quoque gratia nescit defectum, sed vetustate siii

peccata tua [MuUh., ix, 2)? » Krgo cui Chrislus floret. Aiiima ergo corrumpi nescit, qua- florentibus
peccala donavit, reclc dicit : « Retribue servo tuo, membris viget, semper justiliai ca^lerarumque vir-
Ut vivam, et cuslodiam mandata tiia IPsal. cxviii, ^ tntum culmina patienti raagnanimitate sustentat;
n). » Non habet in retributione quid desperet; et ideo non defiiit, neque deficit; quia nihil in ea

quia Dorainus Jesus vcnit mundum salvare, non rimosum est ac remissum, nihil mobile, nihil lu-
fperdere. Ideo immemor est injuria?, memor gratia», bricum, nihil qiiod vitio sermonis ex ea pos-it
Biciit in prophetico libro testilicalur ipse dicens :
effundi. Sequitur Ecclesia vel fldelis anima, aiii-
I

Ego sum, ego suni qiii deleo iniquitates tuas, et

« mam dico, ideo quia nihil tam est homo quam
Itnemor non ero; tu autem memor esto et judice- anima.
jttur, dic tu prius iniquitates tuas ut justificeris CAPUT SECUNDUM.
(I«o., XLin, 2.T, 26). >' Quicunque ergo dicit iniqui-
1. (Vers. I, 2.) (36) Ego flos campi, ei lilium
Itates suas Deo, juslificatur, et quicunque justifi-
convallium, sicut lilium in medio spinarum; in
lcatur, retributioncm non timct, sed exposcit : qui
totam enim ferram fides populi credenlis exivit,
jretributionem non timef, vivit.
et iii spatioso po.suit pedes suos Chiislus; et ideo
'49. (Vers. 15, 16.) (35) Ecce, inquit, formosiis pulchre ait lloreiu se essc campi. Flos erat etiam
\consobrinus meus, ct fjuiJei/i pulcher. AccUnatio Paulus qui diccbat : « Bonus odor Christi sumus
Inostra opaca, trabcs domorum nostrarum cedri, hicu-Q, Deo (II Cor.. ii, Ib). » Et vere tlos, qui poterat nova
|nan'a nostra cupressi. Laudat sponsi decorem Eccle- et vetera de sui cordis proferre thesauro. Ego (37)
lia, quem pliis unusquisque tacito laudat afToctu,
flos cnmpi. Et bene flos est Ecclesia qu<e fruc-
Iflt fldus mysterioruin interpres tacendo plus praj- tum annuntiat, hoc est, Dominum Jesum Chris-
Jicat. Nam qui arcana divulgat, immiuuit Christi tum, de quo dictum est Maris: : « Benedicta tu
Idecorem; ideo nemo miltat margaiitas suas porcis, inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui
lae conculcari faciat ornainenta pretiosa. Non ergo iLmc, I, 42). »
lin labernaculo loquacis et garruli; quia multiloquio 2. Alio quoque sensu floreni tibi demonstro car-
peccalum admittitur; sed in viri serii, qui sit par- pendum, illum ulique qui dixit Ego flos cainpi, :

'us alloquii, nec sermonis intempcrans, et verbo- et lilium convallium. Plerique comparationem hanc
•um sobrietatc temulentiam loquacitatis evitans, secundum naturam floris, et usum pulanl propositi
•aput suum Christus reclinat, germinis aptiorem; eo quod lilia nullius annui
50. Et merito opacam signiticat declinationem; usus cultuin requirant, nec sicuf erga proventum
(uia in Ecclesia constitutos virlus obumbrat Altis- fructuum caKterorum, ita etiam erga generationem
imi. Hac umbra David protegi postulabat , ne p. islius floris, soUicitis inorbem rcdeat labor actus
um per dicm sol ureret, vel luiia pcr noctem agricolis; qiiibuslibet enim siccitatibus agri, omne
Psal. cxx. 6). Hanc umbrain spiritualis ministrat illud quod alittir in florem quadam virtute genitali

1559 grafia , torrida sajculi liujus et muiidi ox sese, afque in sc succi semper virentis anima-
!stiva fugienlibus. Opaca igitur acclinatio Christi fur; ita ut cum foliorum puberum caulein videas
l Ecclesiip, quibus Dei Palris oiterna illa requies aruisse, ttoris faniiMi natura virescat; absconditur
spirat. In hac ergo requiescamus uinbra, peccato- enim veriditas, non amitfiliir. .\st iibi veriiis fuerit
uin nostroriim wstibus fatigali; si cpios adussit provocafa blanditiis, iiidumentiim uorminis, comam
bido, hos Doinini crux refrigcret, in qua se recli- floris liliivo resuiiiit oriiatiis.
avit, ut nostra debita susciperet. Si quos culpa 3. Illud cfiam delectat adverlore, quia non in
|issavit. hos Jesus gremio excipiat suo, et molli asperitalibus montium incultisquc silvarum lilia,

•veat amplexu ; undo audeo dicere , quod caro sed in hortorum ama^uilafo generaiitur. Sunl enim
liristi acclinatio est Ecclesia?. hiirfi qiiidaiii divor.saniiii pomifori virtutuin. juvfa

5
['iH) In psal. Gxviii, serm. 4, aum. 18 seq. (.37) Lih, VII in Luo., ad onp. \ii
(36) In psal. oxvili. serm. 5, nuin. 7.
 I9HT COMMENT IN CANTICA CANTIC I m
ijuoil scriplum tisl : Hortua conclusns, elc. (Canl., ^{\e.v&. 3) : In umbrn ejus concupivi ft aetli, i4 fruc-
IV, 12), eo quod ubi inlegritas, ubi castitas, ubi tus ejus dulcis in faucibus meis.
""
religio, ubi fida siientia secretorum, ibi claritas 7. (Vers. 3, 4.) (42) Nota quod Sffipe in hoc
angelorum est, il)i confessorum violai, lilia virgi- Canticorum Salomon triplicem illam sapien-
libro
num, martyrum
rosa; suut. Bene lilium Christus tiam evidenter cxpressit, moralem scilicet, natura-
est, quia ubi martyrum sanguis, ibi Christus qui est lem, et mysticam, sicut in Proverbiis dixerat, ut

flos sublimis, immaculatus, innoxius, in quo non tripliciter sibi scriberet, qui sapientiam ejus vellet
spinarnm otrendat asperitas, sed gratia circumfusa audire. Ait ergo in Canticis sponsa de sponso
clarebat. Sunt enim spina; rosarum qua? sunt , Ecce pulcher es, CQnsobrinus meus, eccc pulcher es el

tormenta murtyrura : non habet spinas inoffensa decorus; acclinatio nostra opaca, trabes domorum
divinitas, quse tormenta non sensit. nostrarum cedri, lacunaria nostra cupressi [Cant., i,

4. (38) Tanquam lilium in medio spinnrum. Quod 15, 16). Possumus hoc de moralibus accipere; ubi
est fividenlis indicii spiritalium nequitiariim sen- enim requiescit Christus et Ecclesia, nisi in ope-
tibus viitulem obsideri, unde fructum nemo refe- ribus suae plebis? Denique ubi impudicitia, ubi
rat, nisi qui caulus accedat. Sume igitnr alas, virgo, superbia, ubi iniquitas erat, ibi ait Doniinus Jesus
sed spiritus : ut supervoles vitia, si contingere cupis B << Filius autem hominis non habet ubi caput suum
Christum, « Qui in altis habitat, et humilia respi- reclinet {Matth., viii, 20). » De naturalibus autem
cit {Psal. cxu, ij, 6). » Et species ejus sicut cedrus quid accipiamus? In umbra, inquit, ejus concu-
Ubani, quce comam nubibus, radicera terris inse- pivi et sedi, et fructus ejus dulcis in faucibus meis;
rit; principiura enim ejus de ccelo, posteriora ejus qui enim terrena supergreditur, et cui mundana
in terris, 1560 fi^uctus coelo proximos ediderunl. moriuntur (quoniara crucifigitur ei mundus, et ipse
Scrutare diligentius tam bonum florem, necubi mundo) omnia quae sunt sub sole, i'efugit et con-
eum in pectoris tui convalle reperias; humilibus temnit. De mysticis quoque ait Introducite me in :

enim frequenter inhalatur. Amat generari in hor- domum vini, constituite in me charitatem. Etonim
tis, in quibus eum Susanna, dnm deambularet, sicut vineam suam vitis, ita nominus Jesus popu-
invenit : mori potius quam violari parata. lum suum, quasi vitis aeterna, quibusdam brachiis
5. (39) Aliler, Ego flos cnmpi, et lilium convalHum, charitatis amplectitur.
tanquam Idium in medio s^inarum. Ecce alium lo- 8. Considera singula : in moraUbus tlos esl inter
cum in quo solet Dominus conversari, imo non spinas iiiium, sicut ipse ait: Ego flos campi, et
in uno, sed in pluribus : Ego, inquit, flos campi ;p lilium convallium {supr. vers. i). In moralibus ergo
quia patentem simplicitatem purse mentis frequen- flos est, sicut in naturalibus Sol justitiae, qui oriens
tat. Et lilium convaUium; ilos enim humilitatis est et resurgens lUuminat, occidens obumbrat. Cave
Christus, non luxuriae, non voluptatum atque lasci- ne tibi occidat, quia scriptum est : « Sol non occi-

viae, sed flos simplicitatis, flos hurailitatis (40;. Flos dat super iracundiam veslram {Ephes., iv, 26). » In

odorem suum et succisus reservat, et contritus raysticis charitas est, quia plenitudo legis est Chris-
accumuiat, nec avulsus amittit, ita et Dominus tus. Et ideo Ecclesia quse diligit Christum, vulne-
Jesus in illo patibulo crucis nec contritus emar- rata est charitate.
cuit, nec avulsus evanuit, et illa lanceae punctione '.).
(43) Pulchre etiam lUium dicitur Ecclesia:

succisus, sacro speciosior fusi cruoris colore ver- sicut enim liliuin fulget, ita etiara splendent opera
navit, mori ipse nescius, et mortuis seterna' vitae sanctorum. Pulcherrime etiam dictum est : Liliutri

•
munus exhalans. ronvallinm, quia in humilibus magis elucel gratia
6. (41) Tanquam lilium in medio spinarum, nonue Sed hoc Ulium in medio spinarum, hoc est, intei
iiiter asperitates laborum coutritionesque animo- Judsos «l haereticos, hoc est, inter sollicitudines
rum boni flos odoris assurgit; quia contrito corde hujus saicuU, qua» raentem hominis aniraumque
Deus placatur? Hoc est desertura, filiae, quod ducitD compungunt. Possumus etiam aliter accipere, quis
ad regnum, hoc est etiam desertum quod floret ut sicut lilium inler spinas eminet, ita super omnei
Hlium, juxta illud quod scriptum est « Laetare, conventus Ecclesia Dei refulget. :

steriUs, et exsulta, desertum, et floreat ut lilium 10. Refert etiam considerare, quod hoc liliun

[Isa., xxxv, \j. » In hoc deserto, filiae, arbor iUa splendore circumfusum sit, autem quod habet
intus
bona fructifera quae bonos fructus facit, incipit rubeum sit, boni et ipsum odoris; eo quod carc
brachia factorum suorum diffundere, verticem divi- Christi velut morali divinitatis claritudine circum
nitalis altoUere, juxta quam nostra; ligna silvae fru- septa, ccelestis habuerit protectionem gratiae. Deni
lescant; quia sicut arbor mali inter ligna silvae, ita que in posterioribus ait : Fraternus meus candidu.
frater meiis in medio filiorum; ut vidcns hoc et rubeus {Cant., v, 10); cancUdus claritate 1564
Ecclesia, et fidei nostrae jam laeta successu, dicat divina, rubeus specie coloris humani, quem sacra

(38) Lib. 1 de Virg., cap. 7, num. 43, el cap. 8, (41) Lib. de Virginitate, cap. 9, num. ol, .S'2.

num. 44. (42) I>ib. de Isaac. cap. 4, num. 27.

(39) Lib de Virginitale, cap. 9, num. 51. (43) In psal. cxviii, serm. ;>, num. 7 seq.
(40) I.ib.II de Spir. sancto, cap. 5. num. 39.
 1960 E SCRIPTIS S. AMBROSIl COLLE<:iUS. 1970

raento iucarnationis assumpsil. Meriloque cL ipsum k propitiationis. Vides quia moaas et decas, duo fcsti

quod est rubrum, bene olet, quia caro Christi sine dies. Item quintus decimus dies, dies Tabernaculo-
j

peccato esl, (juam pcrtidi contrectantes, manus rum [)er octo dies ; in umbra ha^c omnia. In umbra
suas inquinaverunl : saiicli venerantcs ,
pietati» jtrima dies vocata, et octava dies vocala in umbra.
odore fragrarunt. quaj scenopegiis pra'scripta secundum legem.
11. Accepit hunc odorem IJomiuus Jesus fragrau- 1;>. (Jonstitue mihi aliquos ex circumcisione crc-
lis Kcclesia; suai, et ait Ecce proximd mea boyia
: dcntes, iu lege doctos, observantiaj soUicitae viros.
[Cant., I, 14). Kt Kcclesia dicit ad Christum : Ecce et iiunc Evangelii agnitioue illuminatos, spiritali
es bonns, frntcrnus meus, ecce es bonus, tanquain saginatus gratia, dicit in his Eccle.-5ia qua,' videt

malum in licjnis silvx [Ibid., 15, 16). Pulchcrrima Christum, qiia- sponsum recipit, qua; cibo eju.s
collatio ! Quid enim pulchrius aptiusque dici queat pascitur : In umbra ejus concupivi, et sedi, et frnctus
quam sponsum arbori mali comparet? Hujus-
ut ejus dukis In fnucibiis meis. Quis fruclus ejus dulcis
modi enim pomum odorem gratura habet, ut ccte- nisi prcudicatio Dominica; passionis? ut ipse ait :

rorum pomorum fragrantiam vincat. lit (^iiristus liica haireditas Domini, lilii merces fructus ven-
affixus ad lignum, sicut malum pendens iu arbore, tri? 'Psat. cx.xvi, 3. •> Quis enim dulcior fructus
bomim odorem mundanaj fundebat redemptionis, L> pt)tcst esse iii faucibus nostris, quam remissio pec-
quae peccati gravem detersit fetorem, ct uiiguen- catoiiim?
tum potus vitalis efludit. 16. {\'n El fruclus cjus dulcis yutturi meo. Est
12. Tanquam malum, inquit, in liynis silvn;, ilo spirituale manna,hoc est,pluvia spiritalis sapientia',
msobrimis meus in medio filiorum; eo quod super quse iugeuiosis et qua?rcntibus de ccelo infundilur,
jrophetas et apostolos, intima corda hominum, i;t irrorat meiites piorum, et obdulcat fauces eo-
'erboriim suavitate mulcebat. Sed non solum odor, riim : qui igitur intellexerit infusionem divinae sa-
crum etiam cibus siiavis in malo esl : ergo cibus piontia'. d(.'lectatur, nec aliuni cibum quterit, iioc in

uavis est Christus. soio i)ane vivit, sed in omni verbo Dei. Qui curiosioi'
13. In umbra ejus concupivi, el sedi; legem enim fuerit, (juairit quid sit illud quod melle dulcius sil ;

icceperat, hanc sequebatur, hanc currebat viam ;

rcspondet illi minister Dei : « Hic est panis quem
n legc itaquc lecpiiescens, iu umbra Christi re- dedit vobis Dominus manducare [Exod., xvi, 15). >

uiescobat. Bona umbra, qu« iios ab iniquilatis Quid sil iste |)anis, audi : Vcrbum, inquit, quod or-
jole dcfendit! Ciii autein (Iiibiuiii quod lex Doi um- dinmit Deus. 1562 '^'^'^
*^''S0 ordinatio Dei, haec
Ira sit Chrisli? Quid esl lex diei festi, neomeuia?, /^ alimonia alit aniiuam sapie
ipientis, et illumiuat atque
labbatorum, iiisi umbra tuturonim ? Qui dies se- ^ itatis corusco, et mulcen^
obdulcat, resplendeus verit
Lndum legem Moysi Ut videam se.\
; dies, et iterum tanquam favo quodam, ita diversarum virtutum
diem, et sic perpetiia sjccula? Quis men-
Ijptiniuni suavilate, ot sermone sapientia\ » Favi (enim) niellis
|ssecuiidum logem Moysi, ut sciens mensem, sciam sermones suut boni, » sicut scriptum est in Prover-
rimam meusis ueomeniam, et vere saucta in neo- biis (Prot;., xvi, 24). Ergo ubi gustavit fructum sua-
keniis oJfcrenda? Quis secundum legein Moysi an- vitatis, impatiens ad perfectiora festinat, diceus :

|js, sex illis diobiis constans de quibus ait : « Se.x 17. (Vers. 4-7.) (4o) Inlroducite me in domum
jinis scrviet Ilebrams, ot septimo aiiiio liberabitur vini, constituitc in mc dilectionem, confirmalc me in
weut., XV, 12); " ul inveniantur sex aiiui qiiibus unguetitis, stipatc me in mnlis quia vulncratae dilei- :

|iquis operatiir terrain, septiino autem auno re- tionis ego sum. Lxva ejus sub capite meo, et dextera
pllit illaiu prosclytis, et paupcribus, ot bestiis cjus complectetur me. Adjuravi vos, filix Jerusalem,
rrte? Qiiis soptimus aiinus, qiio concedantur oin- in cirlulibus ct fortitudinibus agri, si suscitaveritui
debiUi Hebrieis? d resuscitaveritis dilcctioncm , usqucquo volutrit.
|H. In hac umbra requiescebat Patrum lides, Merito qmorit eum, merito desiderat, quia bene
jphelarum sancta devotio. Dic ergo, congregatio J) omnia in hoc cursu atque itiuere disposuit impcra-
iglosa vel sancta anima : In umbra ejus concupivi tor noster. Primum omuiuiu lidei fundamento ta-
pedi. Umbra est jiibilajus anuus; quis enim ejus beruaculum hoc conlirmaudum pulavit. Dcindo si
Btica vidol, ul faoio ad facicm cognoscat qiur (jiia ost nobis asiicra atque arida ot pra^rupta man
Ino quiugnntosimo compleiida logo pivTscripta sio, iiuporator lameu isto turbala disooriiit, arida
lll? Umbra siiiit dies festi secundum legein a irrigat, deserta fecundat. Si quid aniaritudiuis, si

mo mense decima die meusis, usque ad quartam quid teutatiouis, si quid intirmitatis est, ductoi
Kmiam, ol indc us^iuc ad vicesimam priinam uoster et amara temperat ct sollicita mitigat, dura
lusis. Qua' umbia ost colcbritas illa iiilor priimiiii di^solvit ot iiivalida conlirmat.
|sepliimim luonsem in tompore illo anonyiuo? 18. Sicubi vult roquiesccre rex tcrne exercitum
ibra osl sanctilicata liberlas in Sabbato. Umbra suiim, iion ignobilem vicum, uou commeatibus iii-
dies festus septimi meusis neomeni», luemo- digenlem, uon arenosa
et el uuda gigneutom; sed
i' (^ tubaniin, septimi luensis dies decimus, dies urbem a^diliciis nobilem, refectam et ubereni copia-

U) Epislola Ircnmini. iu cap. Exodi.

0(i .vvi ;Ki) In psal. cxviii, serm, 5, num. 13 seq.
iit:i COMMENT. IIN CANTICA CANTIC 197 2

rum, aut agrum atnoenum, aut virentem pascuis, ^ 1563 '^''^^bant apostoli, cum pro Christo lapida-
aut nemorosa et campestria stativis opportuna decer- renlur et Christum prsedicarent : dicebat Paulus,
nit. Ergo si reges terrae norunt coramoda providere cum ter virgis csederetur, et die ac nocte Christum
sequentibus se, quanto magis Deus, qui bonus est, adorandum gentibus disputaret : dicunt hoc marly-
novit quemadmodum profutura disponat diligenti- res, qui vuhierantur pro Christo, et quia vulnerari
bus se? Ac primum si incognitum carpendum est pro ejus meruerunt nomine, plus diligunt. Ad hanc
iter, duces eliguntur viarum, qui praecurrant ag- ergo veniens mansiouem Ecclesia, ad hunc proces-
mini, sed hoc imperatores isti injuriosum sibi arbi- sum, ut pro Christo fiUos suos offerat, ut excipiat vul-
trantur : Deus autem praeibat, cum Hebrsei facerent nera charilatis, quasi bona fidei alimenta reperiens,
iter : denique in columna nubis loquebatur ad eos. pietatis fructus gustavit ipsa, et hortari cseteros coe-
Et ut scias quia prseibat, « Deus, inquit, praeibat pit, dicens : « Gustateetvidelequoniam suavisestDo-
illos; interdiu quidem in columna nubis ostendens minus [Psal. xxxiii, 9). » Et addidit Ecclesia dicere ;

illis viam, noctu autem in cohimna ignis, et non 22. (48) Laeva ejus sub capite meo, et dextera ejus
deficiebat columna nubis interdiu {Exod., xiii, 21, istse mansiones sunt via regali complecletur me. Et
22). » Hanc prsecedentem nobis columnam sequens incedentis Ecclesise. « Multae enim sunt mansioneg
Ecclesia, non deficientem ne ipsa deficeret, umbraBapud Patrem meum {Joan., xiv, 2). » Teslificatur
ejus refrigerabatur; et ideo dicit : In umbra ejus Dominus Jesus « Et ecce venio, et accerso vos
:

concupivi, et sedi, et dulcis ejus fructus in faucibus {Ibid.). » Bona mansio sapientiae, et sive in laeva

meis {supr. vers. 3) ;

quia a Domino pascebatur, et ejus, sive in dextera, bona mansio, quia via regalis
deducta in locum pascuorum et aquam refectionis. est. Ideoque sapientes nuntii dicunt : « Via regah
d9. Introducite me in domum vini. De copiis prae- ibimus, non divertemus in dextera, neque in sinis-
paratis, quaerit progredi ad aliara raansionem in tra, quoadusque transeamus terminos tuos {Num.,

qua mysteriorum gratiam et laetitiae capiat suavita- XX, 17). » Hoc dixerunt missi a Moyse nuntii ad
tem, Hinc quoque promovens verum iter, ait : Ordi- regem Edom, hoc est, terrenum, quia terrena omnia
nate in me dilectionem. Bona stativa, ubi plenitudo sive in dextera, sive in sinistra, mala sunt. Mala
est charitatis. Charitas (46) non potest esse sine fide mansio insipientia, raala mansio intemperantia : et

tres enim velut vades sunt Ecclesiae, spes, fides, ideo pertransit has mansiones Hebraeus non diver- :

charitas, cum spes prsecesserit, tides fundata fuerit, tit ad eas, sed pertransit, ut perveniat ad sinistram

ordinatur charitas, Ecclesia copulatur. sapientiae et dexteram, et in ipsis maneat, ubi divi-
20. (47) ConfLrmate me, inquit, in unguentis, sti- tise simplicitatis, ubi gloria, ubi longitudo vitae esl.
p
pate me in mulis. Habes alias mansiones, ad quas « Longitudo enira vitae in dextera ejus, » ut ait

Ecclesia cum delectatione succedit. Istae mansiones Salomon {P7'ov., ni, 16) : « In sinistra autem ejus

sunt Christi et sepulturae, in quibus vulnerata est divitiae et gloria {Ibid.) ; » in dextera vita est, in si-

Ecclesia, enim est

sed vulnere charitatis; vulnus Utinam super sinistram ejus
nistra requies. requie-
quod Christus excepit, sed unguentum est quod scam, nec quseram lervicaUa! « Vae enim his qui

elTudit. Pomum est quod pependit, hoc pomum assuunt cervicaUa, » Ezechiel dicit {Ezech., xiii, 18).

gustavit Ecclesia, et ait : Et fructus ejus dulcis in Has mansiones praeparat Ecclesiae suae bonus duc-

faucibus meis. Et ut scias quia pomum est Dominus, tor, et per vias sapientiae dirigit iter ejus. Deniquei

legisti supra :Tanquum malum in lignis silvx, ita laudat sapiens vias ejus : « Viae ejus viae bonae, et

consobrinus meus. Nos quoque vuhms falemur, cum omnes semitse ejus in pace {Vrov., ni, 17). » f

preedicamus Christum crucifixum, sed bonus odor 23. (49) Lseva ejus sub cuput meum, et dexteraillius

sumus Deo, quia crux Christi Judseis scandalum, complcctetur me. Haec loquitur sponsa de Christo,
Graecis stultitia, nobis autem virtus Dei atque sa- aniraa de Verbo Dei : Christus autem idem est

pientia est. Hoc vuinere Ecclesia vulneratur, cum Verbum Dei atque sapientia. Beata ergo anima
Salvatoris sui praedicat inortem, sed hoc vulnus estD quam compleetitur sapientia. Magna est sapientiff
charitatis. Denique qui non credit, negat : qui dili- raanus, magna dextera totam complectitur ani- ,

git, confitetur. Manichseus negat, Christianus fate- mam ; tota enim munita est, quae, desponsata Verbo
lur, et ideo scriptum est : « Utiliora vulnera amici, Dei est. Plenitudo enim sapienliae, timere Deum
quam voluntaria oscula inimici {Prov., xxvii, 6). - quae ergo Deum timet anima, pleno se raunit ipsa

Pulchre ergo dicit Ecclesia : Quia vulnerata chari- praesidio. Mittit sapientia laevam suam sub collutn

t'He ego sum. ejus,dexteram autem in complexum ejus. Utrum-

21. Nudemus merabra nostra bono vulneri, nu- que quidem brachium ejus ad utiiia extenditur;
demus sagittae electae : sagitta haec Christus est qui habent tamen propria sua singulae manus .sapien-
dicit : « Posuit me sicut sagittam electam {Isa., tiae, : « In dextera longitudo vitse (est), iu sinistra

xux, 2) ; » bonum est ergo hac vulnerari sagitta, autem divitiae et gioria (Prou., iii, 16). » Bonis uti-

non mediocris mansionis iste processus, non omnes que manus utroque dotata est dotibus : in eo ta-

possunt dicere, quia vulnerati sunt dilectione. men habent varielatem sui muneris, quod et prse-

(46) Lib. de Virginitate, cap. 9,num. 53. (48) In psal. cxviii, serm. 5, num. 19.

(47) In psal. cxviii. serm. 5, num. 16. (49) In psal. cxviii, serm. 14, num 31 seq.

J
 1973 E SCKlPflS S. AMBROSII COLLECTLS. l'J74

gentia et futuralempora oomprehendunt, nt l«va ^ horridus silvis, aut coufragosus torrentihus, aut
prsesentium remuneratrix, dexlera tulurorum sit. inutilis vitibns, aut infecunda glarea saxosu», aat
Possumus hoc ctiam de prophctia sancti pa-
24. hiulcus, et aridus siccitate, aut sanguine madidus,
triarchse Israel cognoscere; nam cum dexteram aut sentibus incultus et spinis, sed ille ager de quo
soam posuisset super EjthriBm, sinistram autem Domiuus ait : < Et species agri mecum est {Fsal.

super Manassen, ct convcrlere eas .loseph uitatis XLix, II). .< In hoc agro tiva iJla rei^eritur qufe
consideratione voluissct, ut dcxteram palris super expressa sanguinem fudit, et mundum diluit : in

caput Manasse senioris filii collocaret, noluit, et hoc agro est ficus illa sub qua sancti requiescent.
dizit : « Scio, fili, ct hic crit iii populum, ct hic spiritalis graliae suavitale recreati : in hoc agro est
exaltahilur; sed fraler junior major erit illo {Gen ,
oliva illa fructifera, dominicae lluens pacis unguen-
XLvni, 19). » In quo major? in eo utique quia bene- tum : in lioc agro lloront malogranata, quae pluri-
dictione prcnlalus est, dicentibus posteris Ephra^.m : mos fruclus uno fidei munimine tegunt, et quodam
« Faciat vos Deus sicut fecit Ephrsem et Manassen fovent charitatis amplexu.
[Vbid., 20), » vel quia semcn cjus multitudo gen- JS. (52) Quia igitur sapientia et honesta claritas
tium, quoe in hoc saeculo laborem elegit, credens ita pcrfccta sunt, si habeant charitatem (plenitudo
in Dominum Jesum, ut consolationem habeat futu- i> cniui iegis {Rom., xiii, 10) est charitas), suscitari et
ronim. Manassc aulem semen est populus oblivio- rcsuscitari vult charitatem, suscitari in Veteri Tes-
nis, qui proprium oblitus auctorem, esaltatus ad tamento, resuscitari in Novo. Charitas Deus esl,

tempus in hoc sceculo est, daturus in reliquum poe- ut legimus, charitas Christus est (I Joan., iv, 8).

nas graves, quia Dcum suum et Dominum denegavit. Siiscitatur tanquam leo, etcatulus leonis ut Judae
« ;

2.^. Hoc eo dixiiiius, ut probareinus ca esse po- asccndat ex germinc 'Gen., xlix, 9); » resuscitatur
tiora quoc futura sunt. Deniquc licva sapientise sub ut dormiens, ut recumbeus; quia non humana,
sponsse capite est, dexlera autem superior, qua- sed sua et Patris majestate suscitatus est a mor-
totam complectitur sponsam. Itaqiie illa quasi ful- tuis. Unde ait Scriptura : « Quis suscitabit illum
crum cst quietis pra^seutis, quo anima innixa rc- (J6i'/.)? » Non enim poterat illiini aut angelus aut
quiescil. Habcl ubi reclinct caput suum, quia Ijcva polc.slas suscitare alicna, cum ipse alios suscitaret.
sapicntia^ divitiac sunt el gioria. Per id lempus Ergo cum hic dicit : Si suscitaveritis et resuscitave-
hjec mulcent, el ex parte solatio sunt, et ideo : ritis dilectionem, usqiiequo voluerit; de iis dicit, qiii

« Fiiius hominis non habebat ubi capiit 1564 resurrectionem ejiis congrue possunt praedicare, ut
Sttum rcclinaret {Matth., vui, 20), » — •< quia, cum |-, audientibus ardoreiii fidci ct devotionis accendant
dives cssct, ])aii|)cr facliis cst (II Cor., viu, 9). » vel suscitatur Christus in his qui piimum accodunt,
|Nec gloriam aliquam islius sap.cuii requircbat, quia resuscitatur in his qui, postquam accesserint, dor-
jveneral iion ut in portione, sed ut universo hu- mierunt. Dormit ergo Christus negligentibus, sus-
[mano generi subveniret, dicens : « Mihi indigna- citatur in sanctis.
lini qiiia totiim hominom sanum feci in Sabbato •29. (53) Hanc itaque charitatem suscitat et re-
^oa»., VII, 23), » hoc esl totum, noii ut facultatum suscitat, donec vocem ejus accipial, et praesentiam
ttllatione ditaret, non ut honorum insignibiis, noii ejus accersat : quia quaesitus non solum venil, sed
itgloriie stecularis cuinularet augmento, haec enini ctiam saliens venit. Sed jam sponsus aderal, ut
nnn habent bealiludiuis ct gratiae plenitudinem : probaret illud quod adhuc loquentibus nobis dicit :

i>,d toliim, hoc est, (juod longitudincm vitae com- Adsum. (ai) Adest, quia suscilatus a filiabus Juda?,
plcclcretur «'ternip. Neqiie onim communis vila.' quasi rosuscitatus a filiabus Jerusalem. Audil Eccle-
-imilis vita iu dextera est sapientiae, scd lonjritudo sia sonum vocis ojiis c* dicit :

vitir est, ut qui accipit vitam a sapientia, non exi- 30. (Vers. 8.) Vox consobrini mei, ecce hic adve-
jguitatem vitat», scd perpctuitatem et a^ternitatis lon- nit saliens super montes, transilicns supei- collrs.
dludinem adipiscalur. D Maiiipularis ost hic liher, multas habens personas
26. Bonus amictus aUernitas vitae. (bOj Ilaquc nobiles, volut manipiiliis triumphalis, mulfosque
ponsa malorum granatorum, hoc est, diversorum actus significans, (luos intelligore magis (luam
•l inimmorabilium fructuum, etpnccipue fidei odo- expressos tenere possumus. Nam quasi advenieutem
ihus, gratiiP, sapicntiiP et gloria'., vitaeque aHernjp .sponsum audierit ciim aliquibus pariter viantibus
iibnixa diviliis qua' sunt oiroa sinislram ot dexte- colloquentom, dicit sponsa : Vox ronsobrini mei.
un spoiisi, por animas sanctas laudautium congre- Dum lo(iuitur cum filiabus Jerusalem, et rogat ut
rationum plausibus excitat Chrislum. dioens : cxcilent ol resuscitent sponsum siibito. tanquam
;

27. (51) Adjuravi vos, filix Jerusdlem, in virtu- de longinquo missoe vocis souum sentiens, dicit :

if^iis forlitudinif)us agri, si suscitaveritis, et resus-

et Vox consolirini mei, annuntians nuntiari sibi qucni
itnveritis dilrrtio)irm iisquequo roturrit. Ager ille ante quaMvbat. Qiiem oupiebat ab aliis siiscitari.
|iioni bouodixit nomiuus, non isto terrenus aut sua prcce rcsuscitatiim, a Patro veniro jam oro-

i>0) lii psal. cxviii, serm. 19, num. iti. (t>3) Lib. de Isaar, cap. 4, nuni. 3L
{Nl) Lib. II de Jocol) et vita beata, cap. I, imm. i. [IH] In psal. CX.UI. serm. 6. num. 5-1;^.
'5>ii In psal. c.xviii, sorni. 5, num. 50.
 I «.175 COMMENl. IN CAiNTlCA CANTIC. 1976

dens, Iteta dicil Vox consobrini mei. Bene addidit,

:
^ c\ absente tit prtesens Verbura in cordibus nostris.
consobrini mei; ut nou aliae, sed con?obrina sola cum aHquid nobis subobscurum
Et rursus est, tan-

sibi ejus vindicarel advcntum. quain subducitur Vcrbum et tanquam , abseutis

1565 '^l- Ecce, inquit, isle advtnit, adhuc ego adventum desideramus et iterum apparet, oslendit
eum quicro, et ille jam vcnit : adliuc ego sulfragia se nohis tanquam praesens sit nobis in iis quaj re-

oapto ut veniat, el illejam proximus est : ego sus- quirimus cognoscendis.

citari mihi charitatem cupio, ego me vuhieratam 36. Salit ergo in uniuscujusque corde frequenter,
charitatis pulo, et ad me plus ipsa charitas festi- transiht et exit et revertitur : si sequaris, si requi-
nat : ego dixi, ve.ni; salit ille et transiht, ego rogo ras, si tibi lidclium grata disputatione doctoruui
eum veuire cum gratia, iste gratiarum operatui' Verbum quod exierat atque ti'ansierat ,
postules
augmenta; et dum venit, iucrementa grati* secuui resuscitari. Sicut illa quae qusesivit et invenit, quae
vehit, et veniendo acquirit, quia studet etiain ipse dixit : Fraler meus iransivit, anima mea exivit in
suae placere dilectse. Saht super excelsa, ut ascen- verbo ejus (Cant., v, 6). Ergo etsi super monte?
dat ad sponsam ; sponsa? enim thalamus tribunal salit, sequere : etsi super colles, sequere. Repe-
est Christi. Saht super Adam, transilit super syna- riuntur enim in montibus et in colhbus venatores
gogam; saht super Gentes, transilit super Ju- B Domini, qui investigant eos qui capiuntur ad vi-

dseos. tam ; sic enim dixit per Jeremiam Deus : « Ecce

.32. Videamii.s sahentem. Salit de coelo in Virgi- mitto multos piscatores et multos venatores, et

nem, de utero in prasepe, de Jordane in crucem, venabuntur eos super omnem montem et super
de cruce iii tumulum, in coilum de sepulchro. omnem collem [Jerem., xvi, 16). » Ibi ergo popuius
Proba raihi David sahentem, proba currentera; tu Dei quffiratur et inveniatur in Petri et in Pauh
fuira dixisti : « Exsultavit ut gigas ad currendam doctrina, gratia, disciplina ; ut non in convaUe
viam, a summo coelo egressio ejus ; et occursus ejus sint, ubi tletus, sed in raontibus a quibus unum-
usque ad summum ejus, nec est qui se abscondat quemque Christus illuminat ;et cum Petrum legi-

a calore ejus {Psul. xvui, 6, 7). » Et nunc salit, et inus, Ghristus iliurainat : et cum Paulum legimus,
nunc currit, de corde Patris super sanctos suos, de Christus illuminat. Curavit Paulus, Christus illu-

Oriente super Occidentem, de Septentrione super minavit; quoniam invocato Domini Jesu nomine,
Meridiem. Iste est qui ascendit super Occasum, resurrexit , cujus sanatus est muuere. Suscitavit
ipse super coelos coelorum ad Orientem, ipse ascen- mortuam Petrus, Christus illuminavit, et ideo ait :

dit super montes, ipse super colies. p '^ lUuminans tu mirabiiiter a montibus eeternis

33. Utinam ego miser dicam, anima mea dicat : (Psal. lxxv, 5). »
Ecce isie advenit, et advenit, non super terrena, non 37. Nos igitur qui montes esse non possumus,
super valles, sed advenit : Saliens supcr montes; stemus 1566 i" montibus vel in coUibus; ul

Deus enim Deus raontium est, non vallium : ubi cum miserit piscatores suos Dominus et venatores,

ergo salit, super montes salit. Si sis mons, salit ut venentur eos qui supra omnem montera sunt,
super te, saht super Isaiam, salit super Jeremiam, vel super oranem coUem, id est, in legis et prophe-
salit super Petrum, Joannem, Jacobum. « Montes tarum praeceptis; et Novi et Veteris Testamenti cog-
in circuitu ejus [Psal. cxxiv, 2); » si non potes esse nitione omnera habentes conversationem, inveniant
mons et non pi'aivales, esto vel collis, ut super te nos paratos, et velut bonas colligant spicas, oppor-
Christus ascendat; et sic transiht, ut te transitus tuno missi messores tempore, quia si quis exlra
ejus custodiat. montem aut coUem fuerit repertus, coUigi velut
34. Diximus de Christo ct Ecclesia, uicamus de bona spica non poterit ab his qui, ut coraparatio-
anima et Verbo. Anima justi sponsa est Verbi : hsec nis faciamus alterius mentionera, triticum a paleis
si desideret, si cupiat, si oret el oret assidue, et separare mitleutur. Plurimarum igitur operatio-
oret sine ulla disceptatione, et tota intendat in Ver-D num solertes ministros Doniinus habet, iidem pis-
i)um : subito vocem sibi videtur ejus audire queni catores, iidem etiara venatores sunt atque messo-
non videt, et in timore sensus odorem divinitatis res. Si in tempore messis quo diriguntur isti metere,
e.jus agnoscit, quod patiuntur plerumque qui bene maturus exspectes, salientem in montibus poteris
credunt. Replentur subito nares animaj spiritali intueri, Dominura Jesum similera ca-
et videbis
.irratia, et sentit sibi preesentiae ejus Uatiim aspirare preolo aut hinnulo cervorura super montes Bethel.
quem qucerit, et dicit : Ecce iste ipse est quem Salit enim super Ecclesiam quae est domus panis,

roquiro, ipse quem desidero. eo quod fidelium corda confirmet; unde el sponsa
35. Nonne cum aliquid de Scripturis cogitamu.-, de eo dicit :

cL explanatiouem ejus invenire non possumus 38. (Vers. 0.) Similis esl consobrinus meus caprese

duui dubitaraus, dura quaeriraus, subito nobis quasi aut hinnulo cermrum , super montes Bethet; salit

super raontes, id est, altissima dogmata, vidctur enim super Ecclesiara, quae est doinus Dei, eo quod
ascendere? Deinde quasi super coUes ai^parens hdelium corda confirmet. Merito sicut capreola.
)iobis, illumiuat mentem, ut infundat .sensibus quia capra in altis pascitur. Dorcas dicitur a vi-

quod invenire pu&se difficile videbatur : ergo quasi dendo, dorcadiou eniin visus aculioris est. {inii
 1971 E Sf;UII>TIS S. AMBHOSII (>()hLtXTLiS. 19-;

hoc aptitis (^hrislo, qiii Fatreni vidit queiu iiemo \ coiiiriitirciu, aiuorenique inultiis adoleicnt serino
vidit : aut »i qiiis vidit in Christo, ipse Kiliub niijus.

revelavit? Merito sicut hinnulus cervorum, binnulus 1567 ^'- ^'^'s- !''•; Exsurge, iuquit, vcni,

quasi filius, cui paternae inoleverit vis naturu; ; ut proxima mea, formosa mea, columba mea; et tu, si
cum occulta noii lateant, serpentes lugiant, venena habeas rundatum parietem, non illum medium qui
non la;daiit. Deniquo educlus de iatibulis siiis ser- domus unius separet niembra, .sed ydificatum su-
pens qtii educebatur ex homiiie, dicebat : " (Juid pra fuudamenttim apostolorum el prophetarum, ut
venisti ante tempus torquere uos iMatlli., viii, compaginata ejus structura crescal in templum,
29)?» Spectenius ergo salientem hunc hinniculuni, nec distermiuet ejus interua, sed muniat : si habea?
ut non possimus timero serpenteiii. ergo iu te iedificationem Dei, etud Orientem pateanl
39. (•Ho) En ipse slal posl parietem mstrum, respi- seraper fenestra' tua;, veuit Verbum, Stat post pa-
ciens per fenestras, prospiciens per retia. Vcnii crgo netem tuurn (Cunt., n, 9); « oculi euini Domiui su-

et prirao post parietem est, ut inimicitias auimae et per jiislos {Psal. xxxiii, 1(5); o prospicit per fene-
corporis solval, sublato pariete qui impedimentuni stras tuas.

concordifc videbatur afferre. Deinde prospicit per 42. Quaj sunt feueslrai istu; ? Legimus fenestras
fenestras : qtiu; siut fenestra;, audi prophetaiu di- A> d»' quibus dicit Jereraias : « Intravit mors per fe-

cenleni : < Fenestra* apertai suut e coelo ilsa, ww, lu-stras iJerem., ix, •21), <> per quas iutravit avaritia,
18). » Prophetas itaque signiticat, per quos Domi- intravit libido. Oculus tuus fenestra est. Si videris

nus genus respexit hiimanum, priusquam iu ter- iiiulierem ad concupiscendum eani, intravit mors
iras ipse descenderet. Et hodie si qua eum anima per oculum tuum; si videris possessionem vidua;,
multum requirat, mtilluni merebitiir niisericor- vel thesauros iniuoris, et tuas excilaveris cupidita-
jdiffi; quoniani qui inultuin requirit, miiltuin debe- tes, « Intravit mcrs per fenestram. >• Sicut ergo per
|lurei. Si qua ergo anima eum studiosius qua;rat, hsec intrat mors, inlrat et vita ; si decorem puella*
llonge audit vocem ejus; et quamvis ab illis requi- aspiciens sacrai, venereris Dominum Jesum, quod
Irat, pra; ipsis a quibus qua;rit, audit vuceiu ejus. in teneros anuos vcuerit <£tas seiiectulis, vita im-
IVidet eum salienlcm ad se venire, id est, prope- maculata, et i|)se filiam tuam olferas, ut pio con-
rantem atque curreiitem et transilieutem eos, qui secretur velamine ; si possessioncm miuoris non
pnfirmo corde virtutem ejus capere non possunt ; tanquam sollicitus invasor aspicias , sed quasi
deinde prospicientem per aenigmata prophetarum, parens sedulus religioso tuearis affectu ;
per has
iegendo eos, et teuendo eorum sermones ; videt ^, feueslras prospicit Christus, ut vocet spon-
jmim prospicientem, sed quasi per fcnestram, uou sam.
juasi adhuc prjEsentem. Videt emiuentem super 53. Eminens super retia ; bene eminens, ijuia

|'etia. Quid est hoc? Nisi forte quia illa retia nohis solus est qucm relia uon involverint peccatonim.
lunt, non illi rctia sunt, eo quod illa auima adhuc Omnes intra rctia eramus, iino adhuc intra retia
jntra sensibilia et mundana sit, ({tia; mentem ho- sumu.'', quia nemo sine peccato nisi solus Jesus,
liiinis capcrc et «[uodam siuu proprio consuevcrunt queiii non cognoscentem peccatum, peccatum pro
liivolvere. uobis fecit Patcr; ctenim tradidit eum laqueis, tra-
40. En ipse slal post parietem noslruin, respi- didit eum retibus ; mittens eum non in peccaU. in
ens per fenestras. prospicicns per retia. Viderat (56) quo erant omnes homines, sed ia similitudinem
Inim Ecclesia vel auima justi .salicntem sicul liiii- cariiis peccati, ut de peccalo damnaret pecoatum
hculum super montcs, et rcpcnto piinium aspicioiis in carnc. Poccatum secuudum illud quia
eral caro,
ost parietem domus sutp, prospicicntem ^icr feiie- ha?reditario erat damnata maledicto, peccatum erat
ras, eraiuentem per retia, exsultat et gaudet, quia illecebra et ministra peccali. Venit Dominus Jesus,
liani ipsa amatur a Sponso. Qui tanquain et ipse et in carne peccato obnoxia railitiam virtulis exer-
iiliicratur charitatis decoro, diloota' cuiii primtim ]) ctiit ; faola sunt mombra nostra jam non arraa
''Csset, ad oscula rogatus adfuerit ^rogatur onim lihidinis, sed ariua virtulis; namque ubi erant in-
nii dicitur (Cani., i, t) : Osculelur me ub osculis centiva libidinis, ibi nuuc suut domicilia castitatis.
w sui), doinde preces blandiliastiue sponsu' iion llic ergo veuit ad laqueos, sed voluntarius ; venit
>rcverit, dilecUi sibi ubera pra^bentis, atque in ad retia, sed seourus. Plena erant omnia relibus,
leriora domus eain benignus indtixoril: doindc roferta laqucis, audi dioontom : •• In via hao quani
iiquam lasoivicnti Itideus ainore, qnia vellet pcr- ambulabam, abscondorunt superbi laqueum mihi
iitare sensus amantis, sajpe ogrcssus ut quoeroip- [Psal. cxLi, 4). » El in libro Sapientiee Sirach mone-
a Sponsa, stepe regressus til invitaretur ad ris ut oognoscas quia in medio laqueorum ainbulas
.^'»Ia, astiterit parietem
post , prospexerit por [Eccli., ix, 20). Quot vilia. tof rotia quot peccala. ;

io.>ilras, emiuens supor retia ; ut non toliis ab- tot laquoi.

^ol, nec quasi totus iiUrarct, et ipse ad se spousam i». llaModilarii jain te nexus touebant, venit ad
jan-el ut veniondi ad so invicom liereut gratiora laqueos Jesus, ul .Vdara solverel venit
; : liberaro

.K>) Lih. de Isaac, cap. 4. nuin. 3i. ;W. lu psal. cxviii, serui. num.
I
,56} l>. l8-2t».
1979 COMMENT. IN CANTICA CANTIC 1980

quod perierat. Otnnes retibus tenebaraur, nullus ^ Co/Mm6a , ut spiritalia petat, terrestria derelin-
alium eruere poterat, cum se ipsum non posset quat.
eruere. Talis ergo necessarius fuit, quem vincula 48. Eccc, inquit, hiems praeteriit, imber nbiit,

generationis hunianae delictis obnoxia non tenerent, discessit sibi, flores visi sunt in lerra, tempus se-
non cepisset avaritia, non ligasset dolus. Is solus candi advenit. Ante adventum Christi hieras erat :

erat Jesus, qui cum hujus carnis se circumdedisset venit Chrislus, fecit aestatera. Tunc orania erant
vinculis, captus non erat, non erat alhgatus : sed florura indiga, nuda virtutura ;
passus est Christus.
dirurapens ea atque dissolvens, ad se raagis vocavit et orania coeperunt novae gratiae fecundari germi-
Ecclesiam, Prospiciens per laqueos, eminens super nibus. Iraber abiit luxurise profluentis, et nubila
retia; ut et ipsa disceret vinculis non teneri. Deni- tetris orta flagitiis «stiva jam purse conscientise se-
que eo usque non longe a vinculis fuit, ut pro nobis renitate laxantur. Ideonon evadunt quorura fuga
subiret et raortem, sed tamen non servus mortis in hieme fit; quia non sequuntur Domini passio-
effectus, liber enim erat
sed liber inler mortuos ; nem, non tollunt crucem suara, et Christum se-
qui solvendai mortis potestatem habebat. Denique quuntur.
ipse te doceat qui ait : « Solvite templum hoc, et in 49. Imber impedit flores ; at nunc flores videntur

Iriduo resuscitabo illud {Joan., n, \9). » Audiamus B in terra. Boni flores apostoli, qui diversorum scrip-

itaque quid dicat : torum suorum atque operum fuderunt odorem.

45. (Vers. H-t3.) Exsurge, veni, proxima mea; Tempus secandi advenit, quando matura in horreis
hoc est, surge a mortuis, exsurge a vinculis quibus frumenta conduntur; et qui raetit, raercedem acci-

circumdata tenebaris. Exsurge, quia ego resurrexi pit. Vox turturis auditu est, quia invenit sibi ni-
tibi : solve vincula iniquitatis, quia ego jam solvi dum ; Ecclesia enira domus est castitatis. Ficus
tibi; veni, quia jam retia resolula sunt. Virgo pepe- quae propter infecuuditatem jubebatur excidi, fruc-
rit, puer natus ex virgine est, nihil debet muliebri tus ferre jam coepit. Vinea translata ex ^gypto,
heereditati, quasi filius mulieris non tenetur; cerne jam non maceriis destructa depositis, incursatur '

medium parietem macerise jam solutura, qui inte- bestiis ; nec informis sentibus, sed odora jam flori-

riorum affectuum concordiam dividebat, et in diver- bus.

sum excitabat dissensiones corporalium passionum. SO. (.57) Exsurge , inquit, veni, proxima mea,
Veni ergo secura, cupio videre faciem tuam, el formosa mea, columba meu, perfecla mea; proxima
audire vocem tuam : veni, ut jam nie per retia non utique fidei desiderio, formosa decore virtutis, co-

videas, sed facie ad faciem vultibus amatoris di- p lumba gratia spirituali : « Pennae enim columbie
lecta potiaris deargentatae (Psul. lxvii, 14) » a^ternam illam signi-

46. Et hic ista ethice decursa sint. Mystica autem ficant potestatem , et columbaj volatus Spiritus

ijla si possimus, vel linea intueamur extrema. Se- sancti prsesentiam declaravit. Vocat igitur ad s'^

debat intra domum Sponsa devota Domino, intra eam Christus ut veniat, quoniam spiritualibns jam
parietem legis et 1 568 prophetarum, spirita- preliis dotata veniebat. Quia ecce , inquit , hiems
liura lapidum exaedificatione fundatum, qui claude- prseteriit, imber abiit, discessit sibi, flores visi sunt

bat atque vallabat domum regiam, plenam jucundi- in terra. Videte quemadmodura sancta invitetur
tatis atque laetitiae. Mirabatur thesauros regios, et Ecclesia. Hietns, inquit, discessit sibi, ne hiemeni
intuebatur sollicite, cupiens sapientiam quae has nuda forraidet, hieraem non temporis, sed intirmi-

sibi divitias demonstraret, asciscere. In secreto erat, tatis, quse agrum animge fecundum orani flore di-

sed secreti ipsius interpretem requirebat. Venit spoliat. Est enira hieras non terreni solis, est hieras
Dominus Jesus saliens super montes. Nobis sero mentis, quando animo frigus illabitur, quando va-
videbatur venii'e , sed ille properabat. Saliebat por animi vanescit, quando solvitur vigor sensus,
denique et transiliebat , quando nimius humor exundat, et mentem gravat,
ut Judaeorum corporalia
et saxosa dogmata transiliret. Astitit post parie-D quando interior caligat aspectus. Et ideo ail Domi-
tera domus quse erat in Veteri Testamento, prospi- nus « Videte ne fiat fuga vestra hieme vel sabbato :

ciens per iegis fenestram el prophetarura cavernas. {Matth., XXIV, 20); bonum enira ut tunc dies
»

Nondum
47. erant domus ilhus aperta vestibula, judicii vel mortis adveniat, cum viget animi blanda
nondum claves sapientiae porlarum claustra pate- temperies, cum coeleste mysteriura serena luce re-
fecerant, quibus legis claudebantur interna ; de splendet, cura cor nostrum ardet in nobis. Tunc
superiore tamen , hoc est spiritali ,
parte pro- enim Christus est praesens, sicut testantur in Evan-
spectans, Ecclesiara vocat, ut per legem et prophe- gelio Amraaon et Cleophas, dicentes : « Nonne cor

tas, Evangelii vertice sublimis assurgens, retia nostrum ardens erat in nobis in via, cum aperuis-

Judaicae interpretationis, et nodos intrepido calcet set nobis Scripturas {Luc, xxiv, 32) ? » Viget au-
vestigio. Ideoque Proxima vocatur, ut adhaereat tem aniraus, quando etiam flos videtur in terris.

Christo, mundana non qua^rat ; ideo Formosa ,

Quis est iste flos boni odoris, nisi ille qui dixit :

ut speciosos evangelizantium pedes perferat; ideo Ego flos campi et lilium convallium {supra,vers. 1):

(57) Ex Apologia David postrema, cap 8, nura. 43, 44.

 \m E SCRIPTIS S. AMBROSII COLLECTUS. mi
dt! quo et in Isaia scriptuni est : « Exiet virga de \ inflmius areuti , nbertatem .sapientiae naturalia
radice Jesse, et virga ex radice ascendet, et flos iiaurire non potuil. Et ideo veiut inutilis decidit
ex virga exiet ilsa., xi, I). » Kadix ulique familia fructus, ut quasi ex iisdcm claviculis arboris fruc-
Judseorura est, virga Maria, flos Mariae Chiristus tuosffi, de pingucdine religionis antiquae novus
qui quando nostra resplendet in terra, el in agro Ecclesiae populus emergeret. Ergo ille qui erat,
animee redolet, vel in Ecclesia sua vernat, nec fri- esse desivit, ut iste inciperet qui non eraf; primi
gus possumus timere, nec pluviam vereri, sed ex- lamen ex Israel, quos naturae validioris ramus extu-
spectare judicii dieni. Et ideo Ecclesia ut Imnc lerat, sedumbia legis et crucis, in utriusquc sinu
florem videret, orani studio festinabal, sicut ipsa succo gemino colorati, grossi malurescentis exem-
in posterioribus 1569 testatur dicens : « In cu- plo, pulcberrimorum gratia fructuum caeteris prae-

bili noctibus quaesivi queni diligit anima mea stiterunt, quibus dicilur : « Sedebitis super duode-
(Cant., iii, I). » cim thronos, judicantes duodecim tribus Israel

bO*. (38) Ficus protulit grossos suos. Apta Syna- (Motth., XIX, 28j. .'

gogee arboris istius coraparatio est, quia sicut arbor 53. Vinex dederunt odorem suuvi
florentes
(59;
isla foliisredundans fluentibus, spem possessoris [supr. vei'S. 5). Bene per vineam Ecclesia designa-
sui cassa speratorum proventuum exspectatione B 4^^; ut euim vitis maritatur arboribus, ita corpus
deslituit; ita etiam in Synagoga, dum ductores anima,', anima quoque corpori conjungitur; ut
ejus operibus infecundi, verbis taiitum velut foliis
vinea dum ligatur, erigitur, ct recisa non minui-
ledundantiltus glorianlur, inanis umbra legis exsu-
tur, sed augetur , ita plebs sancta dum ligatur,
peiat; spes autem falsi cxspectata proventus, populi exuitur ; dum humiiiatur, attolhtur; dum recidi-
vola credeiitis illudit.
tur, coronatur. Quin etiam ut tener surculus, veteri
.'il. Est etiam in natura arboris quo magis credas abscissus ab arbore, in ulterius fetu radicis inse-
Synagogae speciem comparatione hiijus expressam. ritur; ita populus hic sanctus surculi veteris cica-
Etenim si diligenter inquiras, discretam ab usu tricibus enodatis, iu novo illo crucis signo tanquam
arborum caeterarum consuetudinem nalurae hujus gremio piae parentis fotus inolescit : Spiritusque
invenies; namque aliai floreni icrunt antetiuain sanclus in hoc carcereum corpus infusus. Velut
fructum, pomaquc ventura prajuunlio sui flore in altas deinissus terrarum scrobes, aquae salutaris
designant; haec sola ab iuitio poma germinat pro irriguo diluit quidquid esl feiidum, membrorum-
floribus; in aliis flos decutitur et poma nascunlur;
que Dostrorum habitus in coeleslem erigit discipli-
in hac poma decidunt, ut poma succedant. Ergo
n nam.
priora illa cassa fructuum, vice floris emergunt :

54. Hanc vineam diligcns agricola fodere, rigare,

ita praecoci quodam nascendi usu, quaj ordinem
contendere consuevit, eruderatisque terrenae molis
naturae nesciunl, beneficium naturae servare non
aggeribus, opera corporis nuslri nunc sole torrere,
possunt. Etenim qua se medio trudere de cortice
nunc imbre perfundcre, stipareagrum solitus, ne
goninia consuevit, ea ininulissima quajque hujus
sentibus gemma laedatur, ue luxuriet umbra folio-
gencris poina prorumpunt : de quibus lcgimus iii
rum, verborumque infructuosa jactantia virtutibus
Canticis canticorum : Ficus prolulil grossos suos.
obuinbrando, maturitatem naturalis indolis impe-
Itaque caeteris albentibus primo vere virgultis, sola
diat.
licus proprio nescit flore canescere ; eo forte quod
iiulhis sit istis maturior usus in pomi.s. Nanique io. (^Vers. 14.) (60) Et leni, inquil, columba mea.
succedentibus aliis qua? quasi degenerantia de- in tegimento petrx, juxtu praemunitionem ; hoc est,

spuuntur, et arenti iniirma radice, rcnovatis quibus veni juxta Evangelium : propugnacula fidei tuae,

sit succus utilior, exuuntur. Manent tamen aliqua gesta sunt Chrisli; muri tui subsidia, 1570
perrara, nec decidunt, quibus hic proventus arrise- verba sunt Domiui; passio Dominici corporis, tua
rit, ut de inedio duarum virgarum claviculo brevi f) ^'itus est.
orumpente promcrgant, quo geininis tecta pra?.- 50. Ostende mihi faciem tunm. et insinua vocem
sidiis, tanquam natura' par^ntis gremio, sucei tium; quia tox tua suavis esl, et facies tua decora.
totu plenioris inolescant. Ea clemenlioris aursc Suavis est vox tua; « quia ore fit confessio ad
provocata temperie, et prolixioribus adulta tempo- salutem {Rom., x, 10); » et decora facies; quia quae
1'ibus, ubi silvestrcm animuin succi prioris exue- Doii erubescit auctorem, non confunditur a rederap-
rint, specic cap.teris ct maluritatis gratia pr.Teferun- tore. Ostendit ergo faciem suam, signaculum cru-
tur.
cis praeferens, et insinuat vocera suam, auctorita-
Spccta nunc cultus et animos Juda>orum, qui
52. tem praedicationis assuraens. lii tegimento enim
qunsi primi fruclus malc feracis Synagogai, quasi corporis quo redemptus
Chrisli ,
est a peccato
labenlis simihtudine lorruerunt, ut maiisura siipra niuniiiientuin gratite spiritalis inveuil: ut saluta-
aivuin nostri gcneris poma succederent. Eteuiiii ria sibi et sentiat et loquatur. Suavis ergo vox.
primus Synagoga' populus. quasi radice operum qua^ in divinis testimoniis loquebalur : Decora
(58) Lib. VII in Lucam, ad cap. xin. (60) In psal. czvui, serm. 6, num. 33.
(59^ Lib. IX in Lucara. ad cap. xx.
1983 COMMEM. IN CAMICA CANTIC. 1984

favieA, quai in conspectu reguiu uon coufundeba- \ neui et similitudHiem Dei ; peccauteni autem non
tur. houiiinMn, sed aul serpentem, aut equuni adhln-
')7.
i61) Ejcsurye, iuquit, ceni, proxuna inea; id nienteiu feniinis, aut vulpeculam, aul juinentum
est, exsurge a delectationibus mundi, exsurge a vocare consuevil. De quoruni uno ait Dominus :

terrenis, et veni ad ine, quie adhuc laboras, et « Ite, dicile vulpi illi [Luc, xiu, 32), » hoc est, de
onerata es, qurP soUicita es quai sunt inundi; veni Herode. Ei alihi cum se fraudulonter interrogari
supra mundum, veni ad me, quia ego vici mun- adverLeret, dixil : " Vulpes foveas habent, et volu-
dum; veni prope me, Jam pulchra aelernae vit» cres cceli nidos ubi requiescant (Matth., vui, 20); »

decore,jam columba, id est, initis atque mansueta, eo quod fraudulenter in teireslrium passionuni
jam lota plena gratiae spiritaUs. Jure ergo jam retia quibusduin latibulis deniorenlur.
timcre non debet, cum is vocet ad se animam, qui 61. Unde etiam Sarnson binas vulpes sibi nexuil,

tentaraentis et retibus mundi non potuit capi. Nam ad quaruni caudas alligavil faces, et dimisit eas
cum homines in medio laqueorum ambulemus, per per messes allophylornm (Judic., xv, 4, 5); per
appetentiam esca; relibus simul et laqueis obnoxii hanc liguram significans quod improbi ac fraudu-
sumus. Ille in corpore positus retia non timebat, lenti homines, et maxime hajrelici, liberam lin-

sed emiuebat super retia, id est, supra tentamenta 1> gnam habeanl ad latrandum; sed exitus impeditos,
raundi et corporis passiones; iino et alios eminere aut litigiosa principia, finera vero fraudis su?"
faciebat. incendio deputatum. Ideoque et trecentas vulpes
38. Exsurge, veni, proxima mea, noli tiniere dimisit, eo quod perfidi crucis quidem praedica-
relia, jam prjjeteriit hiems. Venit pascha, venil tione se commendare desiderant; sed mysterium
indulgentia , venit remissio peccatorum , cessavit e.jus tenere non possunt, qui liac 1571 pra^dica-
tentatio, imber abiit, procella abiit et quassatio. tione coraposita, et falsa atque simulata, urere
Aate adventum Christi hiems erat, post adventuni magis fructus conantur alienos : cum utique vera
Christi flores suut, unde -ait : Flores visi sunl in crux Doraini non exural aliena merita, sed fecun-
terra. Uhi ante spinae, ibi nunc ilores : Tempus, det.

inquit, secandi advenil. Ubi ante desertum, ibi 62. Meritoque scriptum est : Prendite nobis vul-
inessis est. Vox turturis audita est in terra nostra pes pusillus, exterminantes vineas, ut vinese nostrse
bene addidit propheta nostra, quasi admirans, floreant. Quo ostenditur quod vel Dominus Jesus
quod ubi ante impudicitia. ibi caslilas. Ficus vel Ecclesia fraudulenlorura dolos vineis suis exler-
protulit grossos suos. Quae quasi infrucluosa jube- p minandos esse praecipiat; ne pusillulis vineis no-
batur abscindi , hsec fructus afferre jam ccepit. ceant, quia adultis jam vitibus nocere non possunt.
Sed quid dubitas ,
quia grossos dixit? Priores Haereticus enim iraperfectura tentare potest, non
discutit, ut posteriores meliores atferat : sicul potest supplantare perfectum.
Synagogae fructus abjicitur, renovatur autem Eccle- 63. (Vers. i6.) (63) Frater meus miki, et ego illi.

sise. Vox isla est virginis; nam imraaculatum corpus a

59. Et quamvis plena tranquillitas sit, et adoleve- virili permistione servare, et palmam castimoniae,
rint mysteria, iterum taraen dicit : Exsurge secur" limoso in corpore usque ad angelorura conversatio-
in tegimento petrx, id est, tuta praesidio passionis nem, custodia integritatis evehere, utilitas privata,
meae et fidei nuinimento. Suxerunt enim mel de laus est publica. Quam rarus in terris, qui hoc
petra et oleum de tirma petra. Hoc integimento potest dicere, quam alienus a vitiis, quam segrega-
animae piorum indutae, jam nudte non sunt, et ha>c tus ab omni labe peccati, qui nihil habeat cum
ilHs est prfemunitio. Ideoque et huic animae ait : sa?culo commune, dicens : Dilectus meus mihi et ego

Et veni, tu, columba mea, in tegimento petrw juxta illi, in medio uberum meorum commorabitur. (641

prsemunitionem ; ostende mihi faciem tuwm, et insi- Scilicet nihil raundi hujus sibi vindicet, cui non
nua vocem tuam. Hortatur ad confidentiam, ut non J) sit corporaliura possessio cupiditatum, quem non
crubescat crucem Christi nec ejus signaculum. , non stimulet avaritia, non lasci-
intlaminet libido,
Hortatur ad confessionem , vull omnes iusidias via effeminet,uon luxuria decoloret, non sternat
dimoveri, ut bonns fidei odor spirel, ut dies ful- ambitio, non maceret invidia, uon aliqua negotio-
geat, ut adversae noctis unibra non noceat; quo- nim saecularium cura sollicitet : verus minister
niam qui juxta Christum est, dicit « Nox : pr^e- altaris, Deo natus, non sibi; Uevi enim, ut habet
cessit,dies autem appropinquavit {Eom. , xiii interpretatio, signilicat : Ipse mihi assumptus;
12). » Est et umbra saecularuim quae praeterit, significat : Et ipse meus; significat et tantum :

et dies coelestium Christus, qui sanctis suis lu- Assumptus; significat : Et assumptus mihi.
cet. 64. Ipse idem, et mihi Levi et Deo est. Quomodo
60. (Vers. 15.) (62) Prendite nobis vulpes pusillas idem Deo est? Et mihi advoca-
et inihi sacerdos et
exterminantes vineas , ut vinese nostrae floreant. tus Domini deprecator est
et pro me offerens :

Scriptura eum horainem dicit, qui est ad imagi- sacrificiuin, et idem se oifereus Domino. Denique

(61) Lib. de Isaac, cap. 4, num. 34 seq. (63) In psal. cxviii, serm. 16.
(62) In psal. cxvni, serm. 11, num. 29. (64) In psal. Gxviii, serm. 8, num. 3 seq.
 i«s.-; i: scRifns s. \\i HH(J.SII COLLKCTDS. Jf»8«

el alibi I.ovi inlorpietatiotie dicitiif, Pro /ne; eteiiini ^ igiliir Christi Jesii siirge, et ambula Ad.. iii, ft, ; ..

si me nominelur l.evi, Levi pro nie est; si pro

a hoc est, in portione mea dives sum, in purtione
me ofleral, pro me est; si pro ine interveniat, pro inea potens suni. JVIerito tales prfpsumo fructus
mc est sin autem vocctur a Dornino, i[»sc milii
: istius porlioni-i. iit salus et vita donetiir; quia hoc
dicitur; hoc est, non alii Iriljutarius, non decima- est istius p.jtrimouium portionis quam ologi mihi :

rius, non de possessione munificus. Ipse inilii, lioc IHleelus tneus miki, et ego illi.

est, tanquani aljundans pro suis onmibus. Noii 67. Qui pascitur inlcr lilia. I.ilium castitalem
ab hoc decimas qua?ro, iioii fructus, non dona, significat. Scit itaque bonus paslor, ubi pascat gre-
non munora; ipso inihi pro niunore est, ipse est gem suum, qu«; pabula ovibus suis expediant. Qu*
pro tiibuto. .\on in po.ssessionc sua niunificus niihi, sunt 6.1) pascua nostra, hoc ost, tidelium, nisi

sed ipse mihi possessio, ipse meus fructus, ipse Christus? In cujus pa.scuis se locatum Prophela
meus sensus. Assumptus a me, vel assumptus mihi. Ifetatus est, dicens : < lu ioco pascuee, ibi me collo-
non pote.st hoc sine divina esso gratia. Sicut enim oavit {Psal. xxji, 2); » ibi enim nos pascit et re-
possessio non potesl inea (!ssc, nisi enioro eam, sio ficit. Hona pascua, sacramenla divina sunt. Carpis
non potest esse Levi, nisi fueril ussuinplus a Do- iliic novuiu llorem, qui boniiin odorein dedit resur-
mino cum enim assumptus fuerit, recte dicitur,
: D rectionis : carjjis liiium, in quo sit splendor aeter-
ipse meus. Denique cum Moysi dictum esset, ul nitatis; carpis rosam, hoc est, Dominici corporis
populo Judaiorum per tribus singulas dividcret sanguinem. Bona etiam pasciia, iibri sunt Scriptu-
incolatiis, ct distiibuerot singulis tribubus porlio- raium coelestium, in qiiibus quotidiana leclione
nem; tribum I.eviticam excepit Deus, dicens filiis pascimur, iii quibus lecreamur ac relicimur; ciim
Levi Non erit ei portio, neque sors iii medio
: << ea qute scripta sunt degustamus, vel summo ore
fratrum suorum quia Domiuus Deus pars eorum ;
libatafrequentius ruminamus. His pascuis grex
est {Dent., x, 9); » et alibi Ego Dominus portio : •< Domini saginatur. Bona etiam Christi pa.scua mon-
eoruin (Num., xviii, 20). >> tes convailium; iiam et in his pascit Christus sicut

65. INegatur his lerrena divisio, ut ipsi duiii capreoius aut hinnulus cervorum, hoc est, in splen-
sffcularem sibi non vindicant portionem, tiant cop- doribus sanctorum.
leslis possessio : vel hoc solum noverint possidere, 68. (Vers. 17.) (66 1 Donec aspiret dies, et iticli-

hoc est, fidei et devotionis obsequiiim, multo ditio- neutur umbra;. Zachfeus in ai'borem sycomori ascen-
res qiiain ([ui possessionum sunrum spatia ampla dit, ut Christum videret : nobis quoiiue expandit
dillundiint. Quantumlibet enim liues stios exten- ^, maiuis .suas Jesus, ut totum mumlum obumbraret,
dant, et terra deficit, et mare includit insanas (Jiiomodo non sumus in umbra. qui crucis ejus
cupiditates, el pendunt tributa majora quam fruc- protegimur velamento? Quomodo non sumus in
tus suiit. At vero isto nihil possidens, nulli nisi umbra, quos crucifixus a malignitate saeculi et
Deo miiital, su|)ia terrani ejus ost portio, nou ciim corporis ardore defendit? An noscimus quoniam
lerra delicit, non mari oiauditur. (hijiis porlio Deiis Verbum Dei voniens iii huno inundum, non siciit

est, totius possessor est natuiw. Pro agris igitur Verbura advenit . quaie or.il iii principio, quale
ipse sibi satis est, habens bonum friictum, qui erat apud Deuni : « Sed semetipsum exinanivit,
inunqiiam possit perire. Pro domibus salis est sibi, formani servi accipiens \Philipp., ii, 7)? » Veiiit in

lul sit habitatio Doinini, et templum Dei, quo nihil iiube ievi, et ciim esset viitus .\ltissimi, obumbravit
Ipotest osse pretiosius. Quid enim pretiosius Deo '
.Marise: ut Iransliguraret corpus humilitatis noslra'.
Aut quid deest huic viro qui potest dicere : « Non conforme lieri corpori gloriae sua?. Sicut ille ergo
contingat mihi gloriari nisi in criice Domini nostri formam mutavit, ouiu ex Virgino nasoeretur, ita et
Jesu Christi, per qiioni mihi miindiis oriioifixiis iiobis sermones Dei transligurari videntur, cum
t!st, et ego nuindo ^(idlut., vi, 14)? >
loguntur in livangelio, cuin spooies eorum videtur
66. Non potost in hoc princeps muiuli hujus J) in Soiiptiiris quasi per speculum, quia tola veritas
^ibi consortium vindicare, in quo nihil suiiin inve- iiio iion polesl oomprehendi; oum autem venerit
nit. Idooqiio Dominus qui venit docere, ut fieret qiiod perfeolum est, non jam per discussionora,
nobis Deus portio, ait : i< Vonit enim Inijus muiidi uon por spooiem ut transfigurati. sed integra atque
princops, et iii me invenit nihil Joan., xiv, 30). •
expressa veritate resplendent.
Meritoque imilatores sui esse volens, ait : « Nolilo 69. (67) Flectat orgo auiinam jugo Verbi, et
ipossidere aurum, uequo argentum, neque pecu- habonis suis regal, ul voluiitate Doi abducatur a
luam Matlh., x, 9). » Hnde Petrus ostondens iii vitiis, et vitie odoreiu oapial .vtermr ; non enim
l>eo portionom sibi osse. non in sieoulo. ail " .\r- : iia>o vita porlVota est, sed ha'o vila iu umbra. Ideo
ifentuiu ot aiiruin uon habeo sed quod ha- , ul homo (^hristus Jesus ox Virgiuo nasceretur,
^^0, 1572 '"''^ ^'^^' '^'^ '•
'" 'ii>"ii»e Josu Christi obumbravil virtus .\llissimi inalrem futurani; qiiia
'Nazareui surge et ambula; >' hoo osl , hsee est in umlira descendit. ab umbra incipiens operari
portio inea, portio mea Cliristus esl : > In nomine salutem hoininis. et consummaturus claritate

,
W In psal. cxviii. serm. 14, nuni. i. (tf7) In psal. cxviii, serm. 5, num. 35.
66 Iiipsiil. cxviii, serm. A.
iy87 COMMENT. Ii\ CAiNTlCA CANTIC. 1988

soHs aelerni. Umbra osl oigo vila hsec. Feslina ad \ tiones Dei animo retexendsp, sunt, relegenda man-
solem, ut te defendat ab umbrse hujus frigore, et data hortatoria : illa de castitate praecepta non
calorem tibi perfundat aestivum. Et ideo suadet absint, ut his occupata mens, flagrantiam libidinis,

orandum, ne iiat fuga nostra hieme aut sabbato, carnis restinguat ardorem. Tene illud animo :

non tempus diemque significans, sed frigere nos « Lavabo per singuias noctes lectum raeum {Psal.

meritis prohibens, et bonorum opernm esse jeju- VI, 7). » Quis enim stupris deditus, flagitiis invo-
nos. lutus, lavat per singulas noctes lectum suum?
CAPUT TERTIUM. Nescit flere, qui flenda committit; et cum sit ipse

1. (Vers. 1.) (68) In cubili meo, m nocte qusesivi lacrymabilis, non habet pcense lacrymas suse. Al
quem dilexit anima mea qusesivi cum et non inveni.
: ille qui castigat corpus suum, et sui soilicitus gu-
Exsurgam itaque, cl quseram in civitate, in foro, in bernator est, atque ingemiscens el dolens lapsus
plateis, quem dilexit anima mea. Acceperat jam superioris offensam, quaerit quomodo abluat eam
hac anima bona pignora charitatis; sed quia sem- flelibus poenitenliae, hic lavat per singulas noctes
per soUiciti esse debemus, semper intenti, et quia lectum suum. Non dormiamus igitur tolis noctibus,
Verbum Dei sicul capreola exsiUt, aut sicut hinnu- sed maximam partem earum iectioni et orationibus
lus cervorum, semper vigilet anima, et prsetendat B deputemus. Audi Ecclesiae vocem quserentis etiam
eum quem quserit, et quem tenere desiderat. Ideo in noctibus Ghristura : In cubili, inquit, meo, in

quasi sublapsum sibi deplorans , In cubili, inqiiit, noctibus qusesivi quem dilexit animu mea.
meo, in noctibus qusesivi quem diiexit animn mea. 4. Accipe secundum Utteram, quia qusesivit in
Qui bene quserit, in cubili quserat, in noclibus noctibus orando, deprecando, etiam lacrymis deplo-
quserat; nec dies feriatus, neque noctes sint : rando. Quaesivit in noctibus, quia « Posuit tene-
nulium tempus vacet a pietatis officio : etsi non bras latibulum suum {Psul. xvii, 12), » ut quserere
invenerit primo, perseveret in requirendo. Ideoque eum sollicitius disceremus. Qusesivit igitur in pro-
dicit phetis Ecclesia ex gentibus congregata, et ideo
2. (Vers. 2.) Exsurgam' itaque, et quaeramin cioi- credidit. Denique adventus Dominici testimonia de
tate, in foro, in plateis. Et fortasse ideo non inve- prophetis, evangelistae Paulusque posuerunt, unde
nit adhuc, quia in foro qu^sivit, ubi iites sunt : scriptum est : « Quia nox nocti indicat scientiam
in plateis, ubi nundinse rerura 1573 venalium; (Psal. xviii, 3). » Qusesivit in noctibus, in perse-
non euim ChrisLus pecunia comparatur. Nul- cutionibus et adversis, in tribulationibus et dolo-
lum (69) tempus prsedicandi vacuum sinat sancta ribus duris. Nox est oranibus, quibus non est

devotio prseterire. Si studentes doctrinis sfeculari- '

perfecta securitas; unde ait Dominus « Veniet

bns perparum somno induigent, quanto magis qui nox quando nemo potest operari. Cum in hoc
Deum cupiunt cognoscere, non debent somno cor- raundo sura, lux hujus mundi sura [Joan., ix, 4, 5)

poris impediri, nisi qiiantum naturae satis est? Non ergo opereraur in tenebris; si enim lucent
David per singulas noctes lectum suum lacrymis opera nostra, non operamur in tenebris, sed in
diluebat, surgebat etiam noctis medio, ut Domino lumine.
oonfiteretur : et tu totam noctem sopori exislimas 5. Dies est quibus adest Christus, nox est quibus
deputandam? Tunc magis tibi orandus est Dominus, se denegat. Non magnum tibi, si tunc Domino gra-
tunc praesidia postulanda, culpa cavenda, quando tias agas, quando in prosperis et secundis es; sed
videtur habere secrelum. Tunc maxime quando si tunc adhaereas Christo, quando te persecutor
tenebrse in circuitu meo, et parietes me operiunt, exagitat, quando aliqua procella perturbat. Ami-
considerandum quod Deus orania intuetur abscon- sisti tilium? In illo dolore, in illa nocte, in illa

dita. Ne dixeris ergo circurafusus lenebris, quis destitutione, memento Domini Dei tui, ne quasi
rae videt? et quera vereor septus parietibus et in- non exauditus, ingratus sis, et in tua praevariceris
clusus? quia « Vultus Domini super facieutes mala ]) aerumna. Pulsus es in exsilium? Memento Doraini
{Psal. xxxiii, 17). » Denique si arbitrum non vides, Dei tui, ne patriae interdictae charitatem Deo prae-
teipsum non vides? Tuae conscientiae testimonium feras. Alicujus divitis oppressus potentia, amisisti

non vereris? Nescis iilam caliginem noctis non proprias facultates, indiges sumptu? Meraento
opertoriiim , sed incentivum esse peccati? Cum Doraini Dei tui, ne nox te egestatis abducat a devo-
somno et cibo fervent corpora, tunc etiam mentis tionis affectu. Hoc est enira mandatura legis, ut

vigor sopore laxatur, somno resolvilur. Tunc irre- in nocte magis quaeras, quando magis exaudiaris
pit impuri libido concubitus, tunc perturbatur cor a Domino, et possis dicere : « In tribulatione in-

squalore iraraunditiae, non videtur castitas, pnri- vocavi Dorainura , et exaudivit me in latitudine

tas non consideratur, pudicitiae gloria non recen- Dorainus [Psal. cxvn, 5). »

aetur. Sed nec quserere perfunctorie abundat ad gra-

6.

3. Nox erat, quando Judas quando Pe-

prodidit, tiam, sed ut insistas et intendas muneri. Denique
trus negavit. IUo igitur praecipue tempore justifica- ista vel Ecclesia vel anima, quae requisivit in cubili,

(68) Lib. de Isaac, cap. 5, num. .38. (69) In psal. cxvin, serm. 7, num. 31 seq.

4
 im K SCHIHTIS S. AMIiHOSII CULLECTLS. iy«o

quflBsivit i/) uoclibus; primo non irivenit, quia A ywerft 'ii/ea^tt anima mm. Possumus et sic iiitelligere.

fortasse in cubili quwsivit. 1574 ^^'^ postea In cubiii quserit Christum, qui quferit eum cum
quam surrexit, et abiit, in civitateni [vide uc in tranquillitate, cum pace. In noctibus quaerit, quo-
illam civitalem in qua Doniinus celcbratiirus niam pcr parabolas loquebatur : « Posuit enim
Pascha, discipuios destinavit dicens {Mntth., xxvi, tenebras lalibulum suum [Vsal. xvii, I2j » — « et

i8) : « Ite in civitatem ad quemdamj, » postea nox nocti indicat scientiam [fsal. xviii, 3). >> Deinde,
quani in foro, ut dixi, qusesivit, ubi oleum venditur, quoniam quae dicimus in corde nostro, ea nos cora-
quod exspectantes Sponsum emere consuerunt : pungere debenl in cubilibus.
ubi JHS, ubi Icgcs. Si enim lex spiritualis, et forum H. Sed tamcn nec sic invenit, et ideo dicil :

ulique spiriluale, ubi disputant periti icgis aeterna}. Exsurgiim, id est, erigain et atlollani intentionem
Quod forum non litibus lumultuosum est, sed meam, queeram impigre, quaeram sollicile in-
ut :

Christi tribunalibus gloriosum. Ubi qusesivit, in- troibo ad civitatem. Est et anima quae dicit « Ego :

quam? In foro, et post qusesivit in plateis, de qui- civitas munita, ego civitas obsessa (Isa., xxvii, 10). >•

bus hi qui ad patrisfamilias evangelici prandiurn Est civitas munita per Christum, est civitas illa

convenirent, colligebantur : qui vocati excusandum .Ferusalem in ccelo, in qua abundanl diviufe legis

96 ab hujusmodi epulis non putarunt. Postea quain B interpretes et disciplinarum periti, per quos Ver-
io foro, inquam, et plaleis qusesivit, incidit in eos biim Dei queeritur. Quaerara, inquit, in foro illius

qui circiimeunt civitatem, et lunc demum potuil civitatis, in illo foro ubi Iractant jura consulti, ubi
inveniro quod qua^rerel; fortasse quod in tribula- oleum venditur, quod evangelicse virgines emuut,
tione et melii posila inagis inveniat gratiain. Deni- ut semper faces suae luceant, nec eas fumus iui-
que poslerius ait : quitatis exstinguat. Quaeram, inquit, in plateLs in
7. (Vers. 3.^ « Invenerunt me qni circiimeunt quibiis supertluunt aqua; de illis fontibus prorum-
civitatem, tulerunt mihi pallium. » Habuit ergo pentes, de quibus Salomon dicit esse polandum.
certamen; sed qua ralione hic ei non tulerint 12. Invenerunt me, inquit, custodes qui circumeunt
pallium, hferoo reperire; nisi forte quia ibi iiitor- civitatem. Dum quaerit igilur Christum , invenit
rogasse se dixit : « Num quem dilexit anima mea cuslodes qui in miuisterio sunt; ab his requirit :

yidislis? » Quae Christum loqucbaliir, nec exuta Num quem diligit anima meu vidistis? Sed auima
est pallio, et qiioin qiiajrebat, invenit. Disco quem- quje Deum quaerit, etiam cuslodes transit. Sunt
admodum qiiaMaliir Cliristus; ab his utiquo qui enim luysteria quae etiam angeli concupiscunt vi-
Inon perfuncloric (puTruut, sed violonter retinent, „ dere; iiude Pelrus ait : « Nuntiata sunt, inquit,
sicut ista quse ait : Tenui eum, ner dimittam, cum vobis per eos quibus evangelizaverunt, Spiritu
|flde invenit, meditatione constrinxit. 1575 sancto misso de coelo, in qiiera concu-
8. Si bonos custodes accipimus, ulique angeli piscunt angeli prospicere (l Pelr., \, 12). »

Isunt. Qiii vero angelos transivit, Verbum invenit; 13. (Vers. 4.) Quam modicum cum tratisivi ab eis.

lideoquo iiou miiltum intervalli fuit, cum transivit inveni eum, tenui eum, et non dimisi eum. Ergo
lab bis, et inveuit Jesum. Quoraodo ergo infra tule- i(ui transierit custodes, Verbum invenit. Transivit
Irunt pallium, nisi forte qiiia processu offensae fidei, loanncs, qui Verbum apud Patrem invenit. Muiti
[Ecclesia duin nudalur, a Domiiio pliis amatur, quoquo alii sunt qiii iii otio quaerunt Christum, et
'exspolians se veterein hominem ul noviim induat, non inveniiint; et qu;erunt eura in porsecutionibus,
qiiem non operiunt peccata, sed mentis socreta ot inveniuut. Ef ideo quasi post lentationes, quia
clarificaut, aut quia amictiini sapientiai saecularis in periculis iideliura suorum adesf : (juam modicum,
ad Christum ventura deposuit? ct non exutus est iiiqiiit, cum transivi ab eit, inveni eum, et tenui eum,
liallio, postoa quam coepil osse perfeclior. et non dimisi eiim. Oinnis enim qui quierit, inve-
!•. Simus ergo meraores justificationum coelestiiim, nit; ef qui inveneril, adhjprere debet. no possit
ul dum eas secreta mentis voce cantamus, inemo- J) amittero.
les sinuis in nocte nominis Domini, et dicamus 14. Et quoniam per Evangelium in ferris vide-
il scriptura est : Hxc facta est mihi, quiu justifica- mus ca'lesfia mysteria figurata, vcniainus ad Mag-
ioucs tuiin exquisivi {Psdl. cwiii. 56); hoc ost, haec dalenam, veniamus ad altoram Mariam. Couside-
nemoria facta est inilii, iit momor essera el in romus quemadmodura Chri?tuin in cubiii corporis
locte nominis tui, non ebrietate sopitus, non epulis sui, in quo defiincliis jaceliat, in nuctibus qiia^si-

esolutus in somnum, non curis saicularibus occu- vorint, qiiando dixit illis angelus : >. Jesuin qui
'iilus, ne oblivia mihi tuae voneralionis irreperent; crucifixus ost qua^ritis? uon est hic. surrexil enini;
-od quotidiana inodilatione membra casligans, ef quid igilur quaMitis vivcntoin cum raortuis [Malth.,
'iteutionom menlis exercens, ut assiduitate liat xxviii, ii, 6 ? " Quid qu^ntis iii .<epuIcro euiu qui
iobis cursus iste solemnis, ul Dominuni Jesum jam in ccelo sit? Quid qiueritis in vinculis sepulluifie,
itiani in noclibus toto veneremur alTeclii. universorum vincula solventera? Non sepulcrura
10. (70) /n cubiculo meo , in noctibus qnaesivi hiiic sedes, sed coelum est; ideo dixit una ei his :

(70) Lib. (ie Imac. rap. 8, num. .W.

1991 rOMMEiNT. IN CAMICA CANTIC. mi
Quaesivi eum, el non invod (Cant., iii, 1). Tameii ^ Adam primo niuins erat, quando eum innocenlia
dum vadunt aposlolis renunliare, misertus qnseren- vcstiebat. Videntes itaque eam lilise Jerusalem
tes, occurrit eis Jesiis dicens : Avele. llla^ aiitcm Christo inhserentem, et adhuc ascendentem cum
accesseriint, et tennerunt pedes ejns. et adorave- eo (dignatur enim quserentibus frequenter occur-
runt eum. rere, et condescendere, ut eos eJevet), dicunt :

15. Tenetnr ergo Jesus, et delectatur sic teneri, 19. (Vers. 6.) (74) Quae est hsec quse ascendit a
quia fide tenetur. Oenique delectavil eum et illa deserto? Sis sicul illa anima, quae Christi in se

mulier, quae tetigit eum, et curata est a sanguinis charitatcm excitat, quam mirantur ascendentem
tlusu, de qua dixit : « Teligit me aliquis; nam sen- virfutes coelorum ;
quod sine offensione ISVB
tio virtutein de me exisse (Luc, viii, 46). » Tange ascendat, et ex hoc mundo ascendat cum Ia:>titia

ergo, et fide tene enm, et constringe fideliter pedes et jucunditate, sicut vitis propago, et sicut fumus
ejus, ut virtus de eo exeat, ut sanet animam tuam. se ad superna subrigat, fragrans odorem resurrec-l
Et si dicat : « Noli me tangere, » tu tene. « Nondum tionis piae, et suavitatem fidei, sicut habes scrip-
enim ascendi ad Pati^em meum, » dixit (Joan., xx, tum : Quse cst hsec quse ascendit a deserto, sicut vitis

17). Semel dixit « Noli me tangere, » quando

: propago, fumo incensi odorificata, myrrha et thure
resurrexit ; aut forte illi dixit, quse putabat furto B ab omnibus pulveribus unguenti? Pulchre subtilita-
esse sublatum, et non virtute propria resuscitatum. tem ejus expressit pulveris comparatione, et un-
Denique in alio libro habes, quia tenentibus pedes guenti commemoratione; quia in Exodo subtile
et adorantibus dixit : « Nolite timere (Matth., legimus, et ex multis compositum thymiama, illud

xxviii, lOj. » esse incensiim propheticuni, quod est sanctorum

16. Tene ergo et tu, anima, sicut tenebat e1 oratio, ut dirigatur in conspectu Domini, sicut et
Maria, et dic : Tenui eum, et non dimittam; cui David dicit : « Dirigatur oratio mea, sicut incensum
dicebant ambae, tenemus te. Vade ad Patrem, sed in conspectu tuo (Psal. cxi., 2). »

non derelinquas me, ne itcrum labar et cura Maria ; 20. (75) Quse est ista quse uscendit a deserto.^

non errante, sed arborem vits tenente, tecum Desertus liic terrae locus et incultus videtur, senti-
rape tuis pedihus inhserentem. Tecum ascendam, bns et spinis nostrorum obsitus delictornm. Miran-
noli me dimittere, ne iterum serpens venena sua tur videlicet quomodo anima quae ante in inferno
fundat, ne iterum queat femineum mordere vesti- relinquebatur, inhaereat Dei Verbo, et ascenderit
gium, ut supplantet Adam. Dicat ergo anima tua : sicut vitis propago , in superiora subrigens se,

Teneo te ct inducam te in domum mutris mese, et in

f^
velut fumus natus ex igne, atque alta petens, tuni

secretum ejus quse concepit me (Cant., iii, 4): ut praeterea bonis odoribus fragret. Odor autem ille

cognoscam mysteria tua, ut hanriam sacramenta orationis piae redolet suavitatem ,

quae dirigitur

tna. « sicut incensum in conspectu Domini (Psal. CXL,

17. (71) Tenui eum, nec relinquam eum, donec 2). » Et in Apocalypsi legimus, quod « Ascendil
introducam eum in domum matris mex, et in nihicu- fumus incensorum de orationibus sanctorum (Apoc,
lum ejus quse me concepit. Quse est domus matris VIII, 4), » quae incensa referuntur per angelorum

raeae et cubiculum ejus, nisi internum tuae secre- suorum orationes, scilicet super altare illud aureum
tumque naturse? Hanc domum domus
serva, hujus quod est ante sedem Dei. Et tanquara suave pi8P

raundato penetralia, ut cum immaculata domus precationis fragrat unguentura ;

quia de aeternorum
fuerit, nec ullius adulterinse conscienlise sordibus et invisibiliura, non de corporalium petitione com-|
inquinata, spiritalis domus in sacerdotium sanctum positum est : praecipue taraen myrrhara redolet etj

lapide angulari coagmentata consurgat, et Spiritus thus, eoquod peccato raortuus sit, et Deo vival.

sanctus habitet in ea. (Juae sic Christum requirit, Unde et in posterioribus Ibo, inquit, mihi : ad

quee sic Christum obsecrat, non relinquitur ab eo : montem myrrhse, et ad collem thuris (Cant., iv, 6).

imo etiam frequenter revisitur. D Sequitur :

18. (72) Vel domus matris, forlasse domus est, 21. (Vers. 7.) (76) En sexaginta potentes in cir-

in qua prjefulget raoralium disciplina : secretura cuitu propaginis ejus, strictis armati ensibus , et

autem illud est, in quo sunt altiora mysteria, in eruditi prseHaribus disciplinis. Qui sunt isti fortes

quibus divinse gratise mella redolent. An non omni et eruditi praeliaribus disciplinis, adverte. Fortis,

melle dulcior peccatorum remissio? Nonne orani el ecclesiastici esl viri iion dissimulare cum ali-
flore gratior resurreclio mortuorum? (73) Suscipe quid immineat, sed praetendere et tanquam explo-
igitur Evam, non jam ficulnese foliis coopertam, rare de specnla quadam mentis, et obviare cogi-
sed sancto amictam Spiritu, et nova gratia glorio- latione provida rebus profuturis, ne forte dicat

sam; quia jam non tanquam nudata abscondit;ir, postea : Ideo in ista incidi, quia non arbitrabar

sed tanquam circumdata vestimenti splendore ful- posse evenire. Denique nisi explorentur adversa.
gentis occurrit, quia vestit eam gratia ; sed nec cito occupant. IJt in bello improvisus hostis vix

71) Lib. de Virginitate, cap. 13, num. 78. (74) Epist. 63 ad trenaeum, num. 4 seq.
J2) In psal. Gxvm, serm. 17. (75) Lib. de Isaac, cap. S, num. 44.
(73) Lib. de Isaac, cap. ;>, num. 43, in fin. i'76) Lib. de Ofpciis, cap. 38, num. 189.
I
 1993 E SCHIPTIS S. AMBROSII COi.I.LCil S. ltf94

.Mstinetiir, td si impaialns inveniat, facile o[)pii- 4 fortium castra Jacoh videns in spiritii, Ca.stia. »

mit, itfi aniinum mala inexplorata pliis franguut. imjuit, « Dei sunt haec iOen., xxxii, 2,. ;>

In his ergo duobus illa est animi excellentia, ut

2o. (78) (Juid autein sunl sexaginta? Sciujus
primum animus tuus bonis exercitatus cogiUitio-
hel)domadam Veteris, ogdoaden autem Novi e5.«e
nibiis, miindo corde (piod vcrum et honestiiin est.
Testameuti, scilicel qiiando (>hristus resurrexit,
vidcal : << honli (enim) miindo corde, quia ipsi ftiani
el dies omnibus nuva: salutis illuxit : quo die se
Denm videl)iinl [Matth., v, 8), -> alque id quod fulgor pien;e atque perfecl.e circumcisionis hiima-
honestum cst, solum bonnm judicel. Deinde nullis
nis pectoribus infudit. Septem aulem el oclo, quin-
perturbetur occiipationibus , niiilis cupiditatibiis
decim faciunt. Isti ergo sunt septem et octo, id est,
tluctiict.
quiiidecim, quibus conduxit Osee meretricera, quam
22. Neque vero id quisqnam facile facit : qiiid conducendarn Dominiis ei praiceperat. Hebdomada
enim tam difficilo quani dispicere tanquam ex arce itaque el octava significant duorum Testamentoriim
aliqua sa])i<;nlia;, opes aliaqiie omnia, qua; pleris- consununationem, et lidei pleniludiriem : quinde-
que videntiir magna et praecelsa? Deinde ut judi- narius vero uumerus quater duclus, qui sunt sexa-
cium tuum stabili ralione confirmcs, et qua; judi- p ginta, Fvangelii perfectilonern.
caveris levia, lanquani nihil profutura contemnas? 26. (79) Quae est autem propago in cujus circuitu
Deinde ut si quid acciderit adversi, idijiie grave et potentes isti sunt? Nephtfudim, inqiiit, vitis remis^o,
acerbum putclur, ita foras, ut nihil pia;ter natii-
porrigens in gerrnine decnrem. Sarmentum viiis
ram accidisse putes, Nudus suni cum legeris :
aliud amputatiir quod videtur inutile. ne cassa
natus, nudus exibo; qua- Dominus dedit, Dominus
viti.-i sarmentoruin exsultatione luxuriet. el aliud
et abstiilit (Job, 1, 21 j; et uti^iue et lilios amiserat paulisper recidilur et remillitur, ut fructura affe-
et facultates : servesqno in omnibus personam sa-
rat, cujus deciis in generatione porrigitur; quia
pientis ct justi, sicut illc servavit, qui ait « Sicut
:
dum ad superna .se subrigit, vilem amplectitur, et
Domino placiiit, ita factura est; sil nomen Domini ad verticcm ascendens, jugi quaedam colla vitiiini
benedictum {llid.). » Et infra : « Sicul iina insi-
pretiosi palraitis vestit monili. Esl et ille decorus
picntium mulierum locuta est; si bona suscepimus in generatione, qiiia plenis palmitibus multos fruc-
de inami Domini, qua; mala sunt non snstinebimiis
^^^ exundat. Decorum hoc. sed raulto illud pul-
'joo, II, ). »
1
chrius, quod hmrentem palmitem viti significat
23. (77) Non est igitiir mediocris nei' discreta a spirilali, ciijus nos sarmentum siimus, et fructum
caeteris animi fortitudo, quie belluni cum viriutibus ^ 'iirerre possumus, si maneamus in vite; sin autem,
gerat; sed quae sola defendal ornameiita virtutum j^raicidimur. Saiictus patriarcha Nephlhalim erat
omnium, et judicia cuslodiat, et quae inexpiabili palmes abundans, unde et Moyses dicit : « Nephtha-
prtelio adversus omnia vitia decernat, invicta ad lii» satielas accipientiiim, replebitur benedictione
laborcs, forlis ad pericula, rigidior adversus volup- a Doinino : mare et Africum possidebit ^Deul..
lates, diira adversus illecebras ,
quibus aureni xxxiii, 23); » exponens hoc quod Jacob dixerat,
deferre nesciat, nec (ut dicilur) ave dicat, pecu- quid sit vitis remissa, hoc est, per fidei gratiam
oiam negligat, avaritiam fugial tampiam labem vinculis mortis exutiis : in (juo significalur populus
luanidam, quae virtulem cireminet; niiiil onim lam Dei ad libertatem lidei et ubertatem vocatiis gratia>.
iontrarium fortitiidini, qiiani lucro vinci. Ki'equen- toto orbe ditfusus, qiii jugiim Christi hono fruclu
i
,1,
>• er pulsis hostibus, inclinata in fiigam adversario- vestiat, ct ligna veran. illiiis vitis, hoc cst. raysteria

'um acie, duni exuviis cajsorum capitur prjeliator, Dominicae cnicis ambiat, nec timeat confessionis
nter ipsos quos stravit, miserandus ocoubuit : et ojus periculum : sed magis eliam in perseculioni-
riumphis suis dojectae lcgiones , dum 1577 bus positus, Christi noiuine glorietur.
poliis occupantur. hostem in se revocanint, qui
p
l^ ^7. (80)
\
Tenent autem foi-tos gladios
isli
c m
uirerat
® manibus, quos pio Christi noiuine non refutent,
24. ^"ortitudo igitiir tam immanom |)estem re- vol (iiiibus corporalia a spirilualibus, umbrara a
'cUat et proterat, nec tentetur cupiditalibus, noc verilato dislinguant. " Vivus est euiin Dei sermu
rangatur inolu: quia virtus sibi constal, ut fortilor ol efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. et
lunia persoi|uatiir tanquam virtiifis venena.
vitia, portingons usquo ad divisionem anima' ac spiritus;
'aciindiam voliit quibusdam propuIs(!l armis, qu£e compagum qiioque ac modullariim. et discretor
'llit cousiliiim, ot UuKiuam ;ogntiidiiiom vilet. cogitatiomim ol iiileiitioniim coidis : el non est
loria» qiioque caveat appetentiam, qute freciuenlor ulla creatura invisibilis iu conspeolu ejus, sed
ocuit imraoderatius appetita, semper autem usur- omnia nuda et aperta sunt oculis cjus {Hebr., iv,
ala. Kmolliri onim adulatioue non solum fortitu- 12, 13i. <- Kst cnim vorbum Doi gladius bis aeiitus.
inis non esse. sed otiam ignavia^ videtur. Horiim Sunt ot alii duo gladii in Ecclesia. do quibus dicitur :

(77) Lib. de Officiis. cap. 39, num. SOi. Lib. de Benedtct. palrtarch., cap. 10. num.
W
(79) 41.
1

(78^ Ep (id Horontianum Lib. X in Luc, ad cap i-*..

Patroi.. .\V. vVIV. p.<rs II.; ti.l

199?) COMMENT. IN CANTICA CANTIC. 1996

<i Domine, ecce duo gladii hic (Luc, xxii, 38), ->
^ forli' perturbet lcgenlem, quod noniinus corpore
ecclesiasticae scilicet potestatis et mundanae, quibus suscepit doloris, recordetur quia Lazari mortem et

falsa repngnat misericordia. doluit et flevit {Joan., xi, 35), et in passione est
28. (81) Est justa miscricordia ; sed est etiam vulneratus, atque ex vulncre sanguis et aqua exivit
injusta misericordia. Dfmique in lege scriptum est {Ibid., XIX, 34), spiritumque exhalavit {Ibid., 30).

de quodam Non misereberis illins {Deut., xn,

: « Aqua ad lavacrum, sanguis ad potum, spirilus ad
13). » Et in libris Regnorum legis qnia Saul prop- resurrectionem. Unus enim est Christus nobis spes,
terea contraxit offensam, quia miseratus est Agag lides, charitas : spes in resurrectione, fides in lava-
hostium regem (I Reg., xv, 9), quem prohibuerat cro , charitas in sacramento. Tamen ut corpus
sententia divina servari {Ibid., 3). IJt si quis lalronem suscepit doloris, ita etiam stratum in infirmitale
tiliis deprecantibus motus, et lacryrais conjugis ejus versavit ,
quia convertit in commodum carnis
inflexus, absolvendum putet, cui adhuc latrocinandi humanaj: nam passione infirmitas est soluta mors
aspiret affectus nonne innocentes tradet exifio,
: resurrectione. Et tamen moerere pro sseculo, gau-

qui liberat multorum exilia cogitantem? Certe si dere debetis in Domino tristes ad
: pcenitentiara,
gladium reprimit, vinoula dissolvit, iaxat exsilium; alacrcs ad gratiam, licet et flere cum flentibus, et
cur latrocinandi qua potest clementiorc via non B gaudere cum gaudenlibus oportere gentium Doctor
eripit facultatem, qui voluntatem extorquere non snlutari praeceptione praescripserit {Rom., xn, lo).
potuit? Deinde inter duos, hoc est, accusatorem 32. (83) « Media charitate constravit, propter
et reum, pari periculo de capite decernentes, alte- tilias » Quee sunt istae filiae? Non debet
Jerusalera.
rum si non pi^obasset, alterum si non esset ab accu- esse occullum, quod superiores videantur qui ante
satoi"e convictus, non id 1578 quod juslitia? est, generati sunt, infirmiores qui postea. Comparantur
judex sequatur, sed dum miseretur rei, damnet enim utero mulieris partus saeculi hujus, quoniam
probanlem : aut dum accusatori favet qui probare fortiores sunt qui in virtute juventutis nati sunt,
non possit, abdicat innoxium. Non potest igitur infirraiores qui tempore senectulis. Defecit enim
ha^c dici justa misericordia. multitudine generationis hoc saeculum sicut vulva
29. In ipsa Ecclesia ubi maxime misereri decet, generantis, et tanquam senescens creatura robur
teneri quam maxime debet forma justitiae, ne quis juventutis suse, velut marcenti jam virium suarura
a consortio communionis abstentus, brovi lacry- vigore deponit. Istae ergo sunt filiae Jerusalem, id
mu!a, atque ad tempus parata, vel etiam uberiori- est, teneriores et inflrmiores anima? : istis se exhi-
bus fletibus communionem quara plurimis debet
p bet, ut luceat imago ejus in confessione earum,
postulare temporibus, facilitate sacerdotis extor- luceat in dilectione, luceat in operibus : et si fieri

queat. Nonne cum uni indulget indigno, plurimos potest, tota ejus species exprimatur in ipsis.
facit ad prolapsionis contagium provocari? Facilitas 33. (84) Hae igitur fihae Jerusalem sponsam ascen-
enim venise, incentivum tribuit delinquendi. Hoc dentem, et non resistentem videntes, et meritoram
eo dictum est, ut sciamus secundum verbum Dei, pjus odoribus delectatae, agnoscentes quoque Salo-
secundum rationem dispensandam esse misericor- monis illius esse paciflci sponsam, etiara comi-
diam debitoribus; alias autem gladius quod suum tatu sedulo persequuntur usque ad lectum Salo-
ftst, exsequatur. monis; eo quod ei vera in Christo requies debea-
30. (Vers. 9, fO.) (82) Lectum fecit sibi Salomon tur. Lectus enim sanctorum Christus est, in quo
rex ex lignis Libani, colimnax ejus fecit argenteas, universorum fessa saecularibus praeliis corda re-
acclinatoriuin aureum, ascensum ejus purpvreiim, quiescunt. In hoc lecto requievit Isaac, et benedixit
dorsum ejus gemmis stratum. Quis est iste lectus, filium juniorem, dicens : » Major serviet minori
uisi corporis nostri species? Namque in gemmis [Gen., XXV, 23); -> in hoc lecto recubans Jacob,
aer specie fulgoris ostenditur, in auro ignis, aqua benedixit duodecim patriarchas : in hoc lecto re-

in argento, terra per lignum; ex quibus corpusD cubans archisynagogi filia, surrexit a morte; jn

huraanum quatuor constat elementis, in quo nostra hoc lecto jacens unicus viduae defunctus filius.

recubat anima, si non aspero montium, non humi mortis vincula Christi voce vocatus dissolvit. Per-

arido expers quietis exsistat, sed sublimis a vitiis ducta igitur sponsa usque ad sponsi requieiri;

ligno fulta requiescat. Unde et David dicit : « Do- nuptiale canunt carmen , dicentes filiabus Jeru-

minus opem ferat illi super leclum doloris ejus salem :

yPsal. XL, i); » nam lectus doloris esse qui potest, o4. (Vers. 11.) Egredimini et videte in rege Salo-
cum dolere non possit, qui non habet sensum? mone coronam, qua coronavit eum mater cjus, ir
Corpus autem doloris, sicut corpus est mortis : die sponsalium ejus. Canunt epithalamium, el vo-
« Infelix ego homol quis me liberabit dc corpore cant caeteras potestates ccelorum vel 1579
moriis ejus (hom., vii, 24)? » animas, ut videant charitatem quam circa filiai

31. Et quoniam versiculum induximus, in quo Jerusalem habet Christus. Unde et meruit coro
Dominici corporis fecimus mentionem, ne quem nari a matre quasi filius charitatis, sicut Paulu:

(81) In psal. Gxvni, serm. 8, num. 25 seq. (83) Lib. Dr hom nwrli.<!, c. 10.
(8-2! Lib, mde Virg., cap. S, num. 21. (84) Lib. de f.toar, cap. 3. num. 4o.
 E SCHIPTIS S. AVllihOSII COI.LKCTrS. I '.m

Dslendil diceris (Juia Dens eri]»iiit. nos do po- 4 tiirjr- sf;creW divinsR, raliuiiabili lacte rulgenUis, iii

Uistate tenebrarurn, ci transtuiil in rf;f?niuii tilii (jiiiiius non sil aliqiia doli maculosa confnsio, simI

harilatis siisp. (Coloss., i, i'i]. » Charitatis ilaqiie sinnjlicis alTnctus pura ct iinmaculata «implicitas.
iihus el ipse chaiitas est; non ex accidentibus Ideo in nqiiariim abiindantia lotas ha-< coliimbas in
habciis charitatem, sed habens eam siibstanlia sua. lacle postea memoravit.
^icut rcgniim do quo dicit : « Ef;o in Iioc natus siim 2. Jam ca»tcra dentes et genas, et sicut cocci-
.Joan., xviii, 37). » iii-iim reslicnlum labia sponsae intelligimus anim^
35. Ideoque dicit, Egrclimini , id est, exite de esse doclorumquo diversitate.^. qiii vel
virliites

ijliciludiiiibiis et cogitationibns sfnculi : exil(! de spirilab-m menti alimoniam dispensatione .seduli

iiigustiis corporalibiis : exile d(i vanitalibiis miiiidi, suliministrent, vel pivedicatione Dominica» crucis,
it videtc qiiam rex pacificus in die sponsalium siciil Verbi quadam linea, alligent audient<jm : vel

-uorum habeat charitatcm ;

quam gloriosus sit modestia verecundi, et juvenlutis tlore graLissiini.

iliiia corporiims nisurrectionem dedit, oi aiiimas Etsi a tactu pudore revocentur, redoieat tamen in

-ibi jiinxit. Il;rc magni cst corona certaminis, lioc his odor Ciiristi; ot siciit iii genas, qiiasi a capitf
lira-clarum iniinus siionsaiiiim Christi, saiignis ejus sacerdotali descendal uiiguentum, sic et in liis elii-

cl jiassio. Qiiis enim plus potiiit dare, qiii sibi B ceal pulchritudo doctrinaj.
cliam non pepercit, el pro nobis in nioiiem aiii- 3. (87) Oculi tui sicul columhse, exira tncilunii-
iiiam suam [losiiit ? tdtcm tuain ;
qiiod et spiritiialiter videat, el nove-
3ti. (8;)) QiKT autem corooa glori.-e nisi Ecclesia rit tismpiis tacendi esse ct tempiis lo(|uendi ; iit m
ijuiR caput sniim Christiim coronat? Ume jucundi- tempore sermonem siium proferat, ne importuni-
las iiniversse terrw, nisi domus populi Christiani, tate loquendi peccatiim possit incurrere.
luia sanctorum, de quibus scriptiim est : < In 4. Oculi ttii sicul columhse. Hic columbae , id

iimem terram exivit sonus eonim [Psitl. xviii ,

est, Ecclesia', simplicitas revelatur et gratia. Vide
? •' Ergo (jiiia coronn gloria» est Ecclesia, ideo itaque simplicitalem ociili ;
qui enim justum videt
iicitiir : « Egredimini, tilia^ Siun et videle regem et gaudet, eliaiii ipse vult jiistiis es>i; ; pulchrum
Salomimem, in corona qiia coronavil eum mater est enim ut eo in aliis delectetur. 1580 qnod
|'JU8, in die sponsaliiim ejiis, et in die jucundilalis viilt ipse iii se servare, si possit ; esf enim insi-

•ordis ejus. » tum boiiis, ul castum pudicus, prudentem sapieus

37. Ad animas dicitur iit e gurgiistiis et claustris alfeclii jiio diligat. mi.sericors liberalem, virtutes
\eant coipdialibiis , extra corporis cogitationes r-, suas in aliis amet. Plerisiiue etiam Justi aspectus
xeant, egrediantur a cupiditatibus, ot a curis, et admonitio corrcctionis est, perfectioiibus vero la>-

i casteris carnis istius et atfeclus lubrici passio- titia. Nam si tanta vis in naturalibus est, iit ani-
libus; supra miindum ascendant, de hoc mundo mal visum prosit ictericis, ita ut mortui quoque
veuiit, Chrislo occurrant, parat» ndsinl facibiis corpiis ejiis aniraantis prodesse dicatur, si fuerit
identibiis relucentes ,
qiiasi angeli Christi ha^c demonstratum iis, (lui luijusmodi inciderint pas-
iqiiuntur : Non potestis videre claritalem ejus ,
sionem, dubitare possumus quod justi sanet aspec-
,'loriam ejiis, nisi egrediamiiii humana^ fragilita- tus, cujus sunl oculi sicut columba», simpliees et
is ruras, filia> Jerusalem. Qiiasi dicanl : •< Qiiid pudici? Ergo vile animal irrationabile tantam vir-

iventcm inter mortuos (pKTrilis [Liic., xxiv, 51? » tutem habet, iit sanare hominem possit momenlo
voii hunc nuindum (imerilur Ciirislus.
iiitra qui exiguo, quo videlur; homo justus, si tameii cum
upra munduin suos esse voliiil discipulos. fide ab eo conspiciatur, qui utilitatem ab eo perci-
3tS. QuiP est corona qua coronatur Christus, nisi pere desiderat, iiihil conferet? Quam puh-hruni
oroiia gloria»? Joseph coronam habiiit castitatis, igitur ut videaris et prosis I

'aiilus jiistiti;r., Petriis tidei. Singularum virtiitiim ."i. '88) Honiiin ergo vir jiisliH. Propterea deni-
oroiue ,sunt. Solus Chrislus habet corouam glori;e, D que apostolus Pauliis a.scendit liierosolym.un. ui

[ua eum Ecclesia coronavit. lu hac corona omncs justos videret : et cum Petro mansit diebiis quin-
oronip siiiit ; quia gloria non portio unius coronn-. decim, iit ex ejus aliquid cohabitatione jiroticerel
|'d preemium umiiiiim coronarum est. iGalat., I, 18). Proplerea ipse Paiilus cf Hariiabas
C.VPIIT QII.VUTliM. iMim Hicrosolymnm ingredeivntiir. maffiiiticc oxci-
1. (Vers. I.) Jam vero conversiis Sponsus iii piebaiitiir ab Eccicsia, et aposlolis, et majuribus
uidem sponsn; dicit : Quitm pulclira es, nmicit uafu : cum autem abire vellenl, ne discederent i-o-

'('((. iiuiim pulchra es ! oculi tui sicut rolumbar. gabantiir. el ut pustea de Paulo legimus. (luod cum
vtrn tociturrtitdtcm. Pulchra iii |u-;vdicatioiie, pul- lacrymis dediicobatur. Nonne vel ipsi ocHlorum
lua iii conversalione. .> Ociili iiuoque ojus. in- ndii virliitom quamdam videntur infimdere iis qui
iiit (S(3), sicut coliimba?. -> Ociili sunl viri, vidc- lidelitor eiim viJere desidorant ?

tet spiritaliluis urnati sensibus, qui ad videiida 6. Sed quemadmudum justus lietificat cur inno-
lysteria siut acuti, et parati ad penetranda Scrip- cenlum, cuin videtur, ita imprubi juslorum cogni-
(83) In ps. Gxviii, serm. 15. num. M. (87) In psal. cxviii, serni. 16, nura. *).
^\ Ibidem ubi supra. iniin 13 R8' In psal. cxviii. serm 10. nuni. i;5.
1999 «^.OMMKNT. liN CANTICA CANTIC. •JOOO

tioue lorqueiitur, quia vel lacitis sanctoruni mori-

^ quod in altis grex iste pascitur, audax iii monte.
bus Hrguunlur. Torquet castitas incontinentcm Itaquo ubi aliis praecipitia, ibi capris nullum peri-
avariliam liberalitas, impietatera fides. De hoc culum : ubi aliis pericuhim, ibi gregis illius ali-

quoque parile vilis animantis sumamus exemplum. mentura, ibi cibus 1581 dulcior, ibi fructus
Nam sicut prodesse diximus mutum animal cum vi- electior. Speculanlur a pasloribus suis, dumosa
detur, ita obesse percipimus lupum, si aliquem vi- de rupe pendentes, ubi Inporum incursus esse non
dendo praevenerit vocem enim feruntur amittere,
; possunt, ibi fecundae ai'bores fructum integrum
quos prius lupus videril. Basiliscus quoque ihic subrainistranl. Cernere licet uberi lacte distentas,
est noxius serpens) si quodcunque viderit prior siiper tenerara sobolera materna pietate sollicitas.

animal, fertur occidere ; et allegatur statim ne- Ideo elegit eas Spiritus sanctus, quibus coitum
cari, qui potuerit a serpente hujusmodi prsevideri. venerabilis Ecclesiae corapararet.
Ipse quoque serpens raori dicitur, si fuerit hominis 10. Et ut mystice audias, capillamentura Verbi
priPvenlus aspectu. Ergo si tanta virtns vel in ocu- est altitudo el erainentia qusedara justarum ani-
lis serpentis, vel in oculis est hominis, ut si alte- raarura; quoniam sensus sapientis in capite ejus.
rum alter prior viderit ,
possit occidere ; non In altitudine enim cogitationis huraanae certum est
est virtus in oculis jnsti, qui repletus virtutis esl B esse sapientiara. Et queraadraodum tondentur ca-
gralia, cum pra-sertim tantum operetur fides ; ut prae, ut supertlua deponant , ita etiara tonsarum
et illa quai fimbriam Uomini tetigit, sanaretur; et aniraarura gregera, hoc est, rauitarum animarum
ille cui intendit Dominus Jesus, statim ex ejus virtutes, habet sancta Ecclesia, in quo grege nihi)

oculis gratiam sanitatis hauriret {Matth., ix ,

possis insensibile reperire, nihil supertluuni; quo-
22)? niara fides sapientes fecit, spiritalis autera gratia

7. Sed qui videt justum, debet scire quid videat. ab orani superfluorura labe raundavit.
Non illum videt in corpore, non in vestimento, 11. Merito igitur rovelatae sunt animae Justorum
non in patrimonio, non iu vultu ; sed intus videt. et revelalae monte Galaad, hoc est, a transrai-
a

Non, inquam, illum videt, nisi ejus viderit mentem, gratione testimonii, eo quod a Synagoga ad Eccle-
nisi ejus sermonem intenderit, nisi sensum illius siam testiraonium coeleste raigravit. In hoc itaqut
potuerit coraprehendere , sapientiam de tractatu raonte nascitur thyraiaraa, resina, et caeteri odo-
ejus potnerit assumere. Tunc igitur laetabitur cum res quos negotiatores isti Ismaelitae, ut habes ir
ista perspexerit, cum ista cognoverit. Ita ergo libro primo Testaraenti Veteris, deferebant {Gen.:
et nos sicnbi justum audimus, festinemus videre, xxxvii, 25). Itaque sicut caprae bonis refectae cibis,
^
sicut illa mulier quse audivit in domo pharisaei et solis calore veriiantes, lavantur in fluraine, &
discumbere Dorainum Jesum, et ingressa est, et ex.sultanles raundae surgunt de fluraine, ita aniraa
ejus pedes perfudit unguento (Luc, vii, 37, 38). justorum ascendunt ab spiritali lavacro.

Illius imitatores simus, quia Ecclesise in illa mu- 12. Istte sunt vere qui geminos creant, in quibu;
liere Gguram esse quis dubitet? Sicubi ergo justus non est infecunditas aliqua virtutum, sterilitas ulh

sedeat, sicubi accurabat, festineraus videre eum. meritorum. Bene geminos creant, quia congerai
Pretiosum est videre virura justura, ut videas eura nant sensus suos; unde habes in Proverbiis scrip-

secundum imaginem Dei. Onod foris est, nihil tum : « Et tu scribe haec tibi triphciter, in con-

prodest ;
quod intus est, sanat. Sane et in eo qui silium, et in cognitionem [Prov., xxii, 20). » Tri-

foris est, ilkim qui intus est, frequenter aspici- plicem praemisit scriptionem , et duo subdidit;
mus; ut si viderimus pauperem, illum ad cujus consilium et cognitionera. Sed cognitio geraina est|

similitudinem factus est, honoremus in paupere, una incorporalium, altera corporalium unde etiatr ;

de quo ait : « Dedistis mihi manducare, quia quod in posterioribus habes Duo ubera twi sicut dui
:

uni eorum dedistis, mihi dedistis (Matth., xxv, hinnuli capreae gemelli qui pascuntur in liliis, donei

33, 40). ..
D aspiret dies, et inclinentur umhrx {vcrs. 5).

8. Capillamentum tuum ut grex lonsarum, qum 13. Dixiraus de fecunditate, dicaraus de dentibus
revelatx sunt a monte Galaad. Ideo capiilaraenlura, Nara et navigantes plerique, et properantes itinen
quia virtus oraniura sensuura in capite est : « Oculi terreno , ubi viderint speciosura aliquera locum
enim sapientis in capite ejus (Eccle., ii, 14). » delectationis gratia demorantur, pascunt oculo;

Profunda igitur doctorum prudenlia, quse potest animumque allevant. Nec mora ulla putatur cora
ea quae obscura sunt revelare, et alta aperire raeandi, sed gratia. Ita et nobis pulcherrimos den

sensuum. tes justarum animarum considerare cordi est

9. (Vers. 2.) (89) Dentes tui sicut grex tonsnrum, docuit enim Scriptura pulcheriiraos dentes essi
qux ascenderunt a lavacro, qiix omnes geminos justoriim, dicens secundum litleram quidera de pa
creant, et infecunda non est in eis. Quod specie de triarcha Juda, spiritualiter autem de Chrislo « Hi :

capris dicitur, mystice de Ecclesiae grege sentien- lares oculi ejus a vino, et dentes sicut lac {Gen.

dum. Nec vilia tibi videantur ista animalia, vides XLix, 12). » In quo non utique carnis humans

(89) lu psal. cxviii, serm. 16, num 23 seq.

J
 200i E SCRIPTIS S. AMBKOSII COLLECTUS. 2(K)-2

offlcia, sed divinie gratia; inunera pra^dicavit. Do- i Verbum dicit : Ecce fwmosa es, proocima mea, ecce
cet igitur exeniplum, dentcs non essc priftlerpun- e.s formosa ; oculi tui sicut columbx. Tola formosu
d09, ubi de oculis disseiuimus. es, jtroxima mci, et repreliensio non cst in te ; quia
14. Qui sunt if^itur justariim dentes animarum cul[ia demersa est. Ades huc a Libano, et pertrans-
nisi qui informem ac durum accipieutes cibum ibis a principio fldei ; eo quod renuutians mundo,
vel frigidum plerumquc, vel supra modum caleu- transierit saeculum, pertransierit ad Cliristum.

tem nunc comminuunt, uunc fovent, uunc tem- 17. Vers. .'{.) (!il) Sicut resticula coccinen labia
perant, prout qualilas fuerit alimeulorum? Dura tua. iii cocco enim species ignis, et crucis Domi-
COraminuunt, ne aspnritas littera; in Veteri Testa- nica* sanguis irrutilat. Coccinea iubia Domini, quae
mento et sajcularis iutellectus rigor, nisi fuerit passionem propriam loquebaliir. Denique in Exodo
jpiritali dente resolutus, vitalia ipsa interclusis li- coccum pro igue collocatum est [Exod., xxv, 4).
brorum salutarium conimoatibus, et gulam quam- \ou enim ex cocco mundus, sed ex quatuor con-
dam animae incuriosa edacitule suffocet. Par est stat elemenlis. Sed iii cocco ligura ignis cxpressa
Igitur ul dividas primum, si solida tibi videtur efc>i eM, cujus vapor nisi coelum atque aerera, maria
qu8e sumitur, et distinguas eam; atque emollitam teriasque penetraret, omnia tantiuain etfetis viri-

sine noxH aliqua anim;i' in omnia ejus membra 1» bus solverentur. Per resliciilam igitur vinculum
Inaturdii divisionc transfundus; ut vilalem succum persuasionis agiioscimus, per coccum vel cupiditatis
omne ejus corpus epuletur, uiiiil cadaverosuiu, ardorem (jui .sciulillal iu aniuiis audientium, vel

Inihil mortiium oro tuo sumas, ne dicatur : << Se- iucidium passionis.
Iptllcrum patens est giittur i;orHm IPsnl. xm, 3). » 18. (Veis. 4.) Sicut turris David cervia: tuu, fjuae

ISed vivum liaurias vorbuiii , ut in tuae mentis vi- xdificutn est in Thalphioth, mille chjpei pendent in

ceribus possit opcrari. Ili denles super lac cau- en, omnia jacula potentium. Erecta enim ad Deum
Jidiores, quia dentes justorum. cervix, et jugo Cbristi habilis, (juai nulla in terras

15. Deiiique cum omiios iu Moysc baptizuti iu illecebrarum inflexione curvetur; sicut Chrisli re-
lattbe et in mari patres uostri fueriut, iiou oliose galis est turris, cui jugum suum Nabucliodonosor
umen scriptum cst : « Ouiu oiniies oaiudem osc.im noii possit iuiponere. Condidit enim turrim illam
Bpiritalem luandiicavcruut, et omnes euiudeiii po- David ille iiiunu lortis, et supra murorum aidiiicavit

[tlini spiiilaleiii biberuiit (I Cor., x, .'),

4); » ut istis excelsa, ut subsidio pariler el decori sit : subsidio,
Banctorum deulibus luajor quidain fulgor accede- quia hostem praevidet et expellit : decori, quia non
et, quos post transitum maris Rubri, niyrrha! fon- ,, solum inter humilia, sed etiam iuter excelsa supei

.is amaritudiiie [ler ligiii gratiam t(!m[ierata, cogno emiuct. Ita taiiieu subsidio vel decori, si habeat in

licemuR osso uuindatos [Exod., .w, Soj : deinde duo- se verbi dogmata velut qiuedain phalerarum moni-
^eciin fontiiim [lolu [Ihid., il), postromo petnc spi- lia : habeat etiam jaculu potentiuiu propheturum,
filalcm iiiiduin vomeutis irriguo {Nuin., xx, 11); quae adversus omnem extollentem se altitudinem,
Petra eniui erat (^hristus (I Cor., x, 4). » 1582 lacertis quibusdam fidei diriguntur.

leo ct inaiina manducavcrunt, ut loties abluti 10. Noli igilur iii pulverem mortis deducere ani-
aanducarenl panein, ul scriptum est, angelorum main tuam, cui eliam Douiinus nalurulcui altitudi-
?sal. Lxxvii, "2,)). Nuiic quo([ue in Kvangelii mys- iiem tribuit et vigorem, quo se excitet et assurgat.
wiis recognoscis haptizatos, licet loto corpore Undc etiam de hac conjuuctioue auimse et curpori>
^ostea lameii esca spirilali potuque muudari; illo dictum opiiortune uccipitur, co quod in naturali
lim est verus denlium fulgor, ubi bouo couscia^ vila; nostrie mysterio, connexa aninia corpori veiut
lieiitis resonat canora confcssio. Ille mundus ocu- liuiui reptel, et paviuieuto udha?reat, parliin prop-
|i8, quciii peccatorum gravium trabes nulla de- ter lioc tcrrenum habitaculum, partim quia corpus
tsserit, quem purgumontorum levium fostuca istud de terra est. Et regioiiis igitur divei-sorium,
iilla turbaveril. [) et matcria ipsa corporis nostri huic coucurrit seu-
16. (90) Dcnles tui sicut grex tonsarum, qux tentia;. Ideoquo pulcbie Aposlolus de mortis hujus
<cenderunl de lavacro, quse omnes gcminos creant, corpore liberari cu[)it, quia carcore quodaui claudi-
infecunda non est in cis. Nou modiocris ista lau- mur, ot in qiiodaui luxiiria^ gurgustio sili teuehns
itio, primuin aplu coinparatione tonsarum ; ca- iuvolvimur delictoruui.
iMs eniin ot in altis [lasci sine periculo novimus, Ergo secundum voluntatom Dei ambulemus,
20.
iii pruMuplis securas cibum suinero, doiudo cum ut adhaM'ere dioamur Doo. Nam socuiidum corporis
'luieutiir, deonerari su|tcriluis. Ilariim gregi ooin- upi>.'loiUium ([ui vivit, caio est qui socundum ymv- :

iialur Kcclesia, mullas iu se habous animurum coptu Doi, s[tirilus est. .Nou ergo lial anima iiostia

rlulcs. qua' per lavucruiii su[)erllua pcccata de- caro, hoc cst, ut dicamur c;iro; sicut et illi qui iii

:>nnnt, qua> myslicani tidom et morulem gratiam diluvio perieruul, de quibus dicluin csl : « Quia
'feraiiichristo, i[ua' crucoin l)oniiiii Josu lo(|uaii- caro suiit Gcncs.. m, 3'. » Sed magis caro noslru
1'. in liis formosa ost Kcclosia, uiido ad ouui Deus obodicns aniinn' Jiubornaculo. tiat anima, ot hor

(SW) Lib. ik Mysleriis, cap. 7, uum. 38. i91) 1q pi>al. cxvui, serm. It), num. ii seq.
 2003 COMMENT. IN CAISTICA CANTIC. 2004

appe^lari mereatur nominej sicut appellata esl fa- /^tiaruin incursioiiibus separavit : aiidisti quia plucel
uiilia patriarchae Jacob, el geueratiouis ejus sancta .'i tuarum pulchritudo virtutuiu.
posteritas; sic euim scriptum esl ; « Hi lilii Bala*, 25. (94) Ades huc a Libano, sponsa, aUes hac u
quam dedit Labau Rachel filicE sua; : peporit hajc Libano : transibis, cl periransibis a principio fidei a

Jacob animas sepfeui {Gen., xi.vi, 2o). » Et ibidem : capite Sanir, et llermoniim, a speluncis leonum, a
« Omnes autem anima' qua3 intraverunf cum Jacob montibus pardorum; hoc est, egredere de corpore,
in yEgyptum ,
qua; exieruut de femoribus ejus, et totdiu te exue. Nou potes enim mihi adesse,
prapfer uxores liliorum, sexaginta sex {Ibid., 26). » nisi ante peregrineris a corpore; quoniam qui in
Et in principio Exodi legimus : « Erant autem carne suut, peregrinantur a Dei regno. Ades, in-

omnes animae de Jacob, quinque et septuaginta quit, ades. Bene repetivit, quia sive praesens, sive

{Exod., 1, 5). )' absens, adesse et placere Domino Deo tuo debes :

1S83 21. Ergo ilti (jui habitabant cum Jose]th, adesto pra^seus, adesto absens, etsi adhuc in cor-
et de ^Egyplo exieruut, animte sunt : qui aulem pore es; mihi euim omnes prajsentes sunt, quorunn
cum essent angeli Dei, hoc est, vitaj probitate ange- fides mecum est. Adest mihi qui exiit de sneculo :

iorum imitantes gratiam : « Qui enim {Mattk., xxii, adest mihi qui me cogilat, me intuetur, de me spe
30) non ducuut uxores, et qui nou nubunt, erunt B rat, cui ego portio sum : adest mihi qui abfueril
sicut augeli Dei in coilo ; » qui ergo cuin angeli sibi : ille mecum est, qui intra se non est, quo
viderentur, capti sunt decore femineo , hi caro uiam qui carne est, nou est in spiritu : ille mecuir
sunt, sicut Dominus Deus dixit « Non permauebit : est, qui ex seipso egreditur : ille juxta me est, qu
spiritus meus in horainibus in ajternum, propter extra se fuerit : ille mihi integer, qui propter m(
quod caro sunt {Gen., vi, 3i. » Et merito expertes perdiderit animam suani ; et ideo, Ades, ades
libidinis, angelis couiparantur ; caro enim nou sunt, sponsa; transibis et pertransibis a principio fidei

quiu non sunt in Cc^rne, sed in spiritu : quales Transit et pertransit caeteros ,
quee ad Christuc
erant illi qui doctorem- apostolorura sequebanfur, pervenit : transit fldei inerito, el operum claritate
quibus ait : « Vos autem non eslis in carne, sed quai lucel sicut Sanir et Hermon, hoc est, via lo-
in Spiritu (Rom., vin, 9). » Qui autem corporea fe- cernai : transit devictis tentationibus saBculi, et su
minarum capiuntur libidine, caro sunt : atque uti- peratis nequitiis spirilalibus, legitimi petens coro
uam caro tantum, et noa etiam equi adliinnientes! nam cerlaminis,
•
Quia, inquit, in uxorem proximi sui adhiennie- 26. (Vers. 9.) (93) Vulnerasti cor meum, soroi
bant (Jerem., v, 8). » p mea, sponsa, vulnerasti cor meum in uno oculorun
22. (Vers. 7.) (92) Tota es formosa, proxima me.a, taorum, et in uno crine colli tui. Oculi enira raenti:
et reprehensio non est in te. Pulchritudiuem vero isti sunt oculi, sciiicet interioris horainis, non h
quis potest majorem existimare decore ejus, quee oculi qui rainisterio funguntur obtutus. Est enin
amatur a rege, probatur a judice, dedicatur Do- oculus et mentis et carnis, sed ille caicus est oculu
mino, consecratur Deo? Semper sponsa, semper qui non videt quae divina sunt, qui frustra mentt
iunupta, ut ncc amor tinem habeat, nec damnum carnis intlatus est. Est et alius oculus sensus Christi
pudor. Haic profccto vera puichriludo est, cui ni- quo Ecclesia videt Christum, sicut ipse dicit ai

hil deest, quse sola meretur audire a Doniino : Spousara : Corde nos cepisti ab uno oculorum tuo

Totu es formosa, proxima mea , et reprehensio non rum. Merito uao oculo videtur Christus, quia noi

est in te. videtur oculo carnali, aut quia duos oculos habeii
23. (Vers. 8.) Veni huc a Libano, veni huc a Li- Ecclesia, raortalem et raysticuiu, fidei oculo plui

bano : transibis e.t perlransibis a princirtio fidci, a videt Christum; myslicus enim oculus acutior est

capite Sanir et Hermon, a latibulis leonum, a mon- moralis dulcior.

tibus purdorum. Quibus indiciis ostenditur perfecta 27. Et fortasse isli oculi suuf, quibus Paulu;
et irreprehensibilis virginalis anima", pulchritudo, D videbat a?terna, ubi ccepit temporalia uon videre
.iltaribus consecrata divinis, iuter occursus et la- Denique qui Christum nou videbat, priusquam ocu
libula spiritalium bestiarum uon inflexa inortali- los amilteret, vidit \ S84^ ^^^^ posteaquam aiui-

i)us, sed intenta mysteriis Dei, ineruisse dilectum, sit visum oculorum; vidit eniui qui dixit : « Quises
i;ujus ubera plena Ia?titite : vinum enirn iajtificat Doinine {Act., ix, 5)? » Videbat utique Christum
eor hominis. quem efiam Dominuiu fatebatur. Et iufra, « Domine
24. [93] Et odor, inquit, vestimentorum tuorum, inquit, quid ine vis facere (Ibid., 6)? » Non ergi

s/CM< odor Libani. Veni a Libano, sponsa, veni a videbat eura, cujus exspectabat iraperium? Quibu'
Libano : transibis et pertransibis a principio fidei : igitur oculis videre Paulus plus coepit, nisi ii

Iransibis iu sseculum certatura ,

pertrausibis ad quos nobis ipse monstravit, dicens : « Orabo spi

Christum triumphatura de saiculo. Audisti quia tc lifu, orabo et mente (I Cor., xiv, 15)? » Deniqut
a leonum et pardorum, id est, a spiritalium nequi- ui, scias quia vidit orando : « Eactum est, iuquitjj

(92) Lib. Ide Virgin , cap. 7, uum. 37 seq. (9t) Lib. de Isaac, cap. 5, uum. 47.
'93) Lib. de Virginitale, cap. 12, num. (>9, (9o) In psaf. Gxviii, serm. 11, num. 7, 8.
 •20o;i E SCKIPTIS S. AMBHOSII COLLEtTUS. 2006

revertente ine in Jerusaiem, cum orarem in tem- i coacervata dimitlens, nec vitae tute usui futura nec
plo, pavorem habui, vidi ilium diceiitem milii : meritis, rapiaris eo, quo thesaurum tuum ferre
Festina, exi citius de Jerusalem; uoii enim reci- non possis. Dives igitur esto, sed pauperi, ut na-
pient testimoniuin luiirn de nie (Act., xxii, 17, 18). " tura; parlicipes tuje, participes sinl etiam faculta-
28. (96) Isti erf^o oculi in verbum Uei deficiunt, tum.
et dicunt : Quando consolaljcris me ? Istis oculis 31. Favus distillans lnbin tuu, sponsu. Quis sit

prophelaj dicebantur videntos, quia pcr revelatio- favus, doce nos, Saiomon. Tu enim dixisti :

nem ea qua; erant abscondita mente cernebanl. ' Favus meilis sermones boni Prov., xvi, 24). »

Sed quia oculiis nientis et oculiis cariiis uniis ocu- Kl vere boiiiis favus, quem inanducat Ecciesia,
lus sunl, et tiinc hoino consolatione tulcitur, cuni muitorum projjhetarum velul apum spirituaii uber-
caro et mens diversa non cupiunt, sod unum desi- late congesta inella icdolenteni. lioc i;st inel de
derant, et unum requirunt; ideo intenti ad euni (juo ail : ' Maiiducavi panein meiini cuiii melle
qui ait : « Ego el pater uiium sumus (Joan., \, meo {€ant., v, i ). » Stillant mei iabia prBPdicantis,

30). )> Isti quoque oculi uimin esse so conlitcntui', qiniido collisu duris casibus vel ruinis, lapsfe
quia uno atquc eodeiu desiderio oflicioque ruiigun- iiiima' incmbra reloventur. " Favum distiilant la-

tur. iJ l)ia tua, sponsa, inei et lac sub lingua tua ; os enim
29. (Vers. 10.) (97) Piilchriora sunt ubera tua justi distiliat sapientiam ; de ore justi suavitalis et

vino, et odor unguentorum luorum super omnia aro- misericordia' mella procedunt; in ore justi nullus
mata. Kt iiifra : Odor vestimentorum tuorum sicut dolus, nuUa fallacia, nulla est ainariludo peccali.
Libani. Vide qiieni nobis tribuas, Viigo, ])rocessum I Audit Ecclesia verba justi, audit plcbs iJei veiba
Primus eniiii odor tuus supcr omnia aromata, qiia-, sapienlis, dclectatur alloquii suavitate, moraiis dis-

in Salvatoris missa sunt sepultura , et mortiios putatioiiis jucunditate mulceliir, dicens : << Quani
corporis motus mcnibrorumque redolet obiisse de- dulcia faucibus meis verba tua, super mel et favnm
licias. Sccundiis odor luus, sicnt odor l.ibani, I)o- oii meo {Psal. cxviii, 103)! » Quia niel apum ad
minici corporis intcgritalein, virginca; llorein cas- liorani delectat, sed cito sapor ejus 1585 ^^*"
litatis exhalat. Favum itaiiue ineilis tua opera noscit, et plerumque viscera vitiosa Ia>duntur : ver-
componaut. Odor ctiam vestimentoruin est odor borum autem moralium etsi pungunt melia, non
acliiuin nostrorura (98). Admove igitur manus na- Iseduut.
ribus tiiis, et odorem acluiim tiionim indefessa ac Cognosce tameii cui illa credantnr; scriptum
32.
pervigili alacritalc incntis exploia. Mulcebit te odorp est enim « In aurem insipientis nihil dicas
: ne :

dextcra; tua^ , et fragraiUiani rcsiiriectionis tua quando irrideat prudentes sermones tuos (Prov.,
membra redolebunt, myrrham digiti tui sudabunl, XXIII, 9j. » Evomet enim et rejiciet sermonem tuum
hoc est, verai fidei gratiam spiritaiia gesta llagra- stultus, qui ejus sentire non potest suavitatem.
bunt. Capis ergo, virgo, cx interiore tuo corpore Quomodo possunt verba Dei dulcia esse in faucibus
voluptatem, ct ipsa tibi dulcis, ipsa tibi suavis es, tuis, in quibus est amaritudo nequitia;? Quomodo
ipsa tibi (quod poccantibus sa?pe contingitj non in- mel et lac sub lingua tua, ciim dolum lingua tua
cipis displiccre. cornponat : iit aliud pectore concipias, aliiid fo-
30. (Vers. II.) (99) Favus distillans Inbia tua rensi sermone praetendas, ut decipias iucautum?
|spo«S((. Faviiin itaque inellis tua opera componant, Ciim tibi Potrus apostolus dicat, ut deponas omneni
idignaenim virgiiiitas quic apibus comparetur, sic maiitiam, ot fucuin siinulationis abjicias, diceus :

llaborinsa, sic pudica, sic coiitinens : rore pascilur << Siciit duduni geniti infantes, ratiouabiles et sine

japis, nescit concubitus, meila componit. Ros quo- dolo, lac concupiscite (I Petr., ii, 2). •> Ostenden^
ique virgini cst sermo divinus, quia sicut ros Dei cnim nobis quid sit mei ct lac habere sub lingua,
verba dcscendunt. Pudor virginis est intemerata docot iif non malodicere maiedicenlibus, sed bene-
nutura, partus virginis est fetus labiorum, expers 1) dictionom roferrc noverimus iiesciamus odisse ;

amaritudinis, ferlilis suavitatis : in commune la- nisi viam iniquitatis, ut facero quod exsecramur,

bor, communis est fructus. Quam te velim liliam reluctanti caveamus aflectu.
|iiniitatricem esse hujus apiculaj, ciijus cibus flos est, 33. (Vers. 12.) (I) Hortus conclusus soror mea
orc sobolos logitur, ore componitur. Ilanc iinitaro sponsa. hortus lonclusus, fons signatus. Emissionci'
lii, lilia; verba tiia iinlliim doli volamon oblondant, tusc, otc. Eo quod in hortis ejusinodi impressam
imlluni Iialtoanl fraiidis iiivolucrum ; ut ot piiri- signaciilis imagineni Doi, sincori fontis unda re-
tateui iiabcant, et plena gravitatis sint. Meritoruin splondoaf, noc volulabris spirifualium besliaruui
<luoque tuorum libi aHeriia posteritas tuo orc sparsa civno tluonfa turbentur. Hinc ille murali
pariatur, iicc soli tibi, sed eliain pluribus coii- ^eptus spiritu piidor claudilur. ne pateat ad rapi-
i;icgcs, qiiid scis cnim quando a to tua anima nani. Itaquo sicut bortus furibus inacoessus, vitem
loposcatiir, no recoptacula lioiTooruin frunientis ledoiol, flagrat olcam, rosain ronidet : ul in vilo

(96) lu psHl. cxvni, sorm. fl, num. 10 (99) Lib. Ide Virg., cap. 8. uum. 40.
(97) Lib. I de Virg., cap. 7, num. 39. (I) Lib. 1 de Virgiu cnp. 8, num. 43. .

(9H) l,ih. (ie \'irginilnte. cap. \'l, num. 73.

20U7 COMMENT. IN CAlMICA CANTIC. 2008

religio, iti olea pax, in rosa pudor sacratai virgini- ^ quo principaliter lignum vitae constituit Deus, id
tatis inolescat. Hic est odor queni Jacob patriarciia est, pietatis radicera. Ea est enim vitse nostrae
flagravit, quando mcruit audire : « Ecce odor tilii substanlia, si Domino el Deo nostro 1586 debi-
mei, sicut odor agri pleni (Gen., xxvii, 27). » Nam tos cultus deferamus. Constiluit etiam scienlise

licet plenus omnibus fere fructibus palriarchec boni et mali seminarium; homo enim solus ia

sancti fuerit ager, ille tamen fruges majori virtutis caiteris animantibus ten^enis, habet scientiam
labore generavit, hic flores. Accingere itaque boni et mah. Alia quoque iilic plantaria diversa,
virgo, et si vis hujusmodi tibi ut hortus aspiret, quorum fructus virtutes sunt. Sed quia scientiae
propheticis eum claiide praeceptis. Pone custodiam capax hominis affectus cognitus est a Deo, quod
ori tuo, et ostium circumstantiae labiis tuis. {Psal. citius ad astutiam inclinaretur, quam ad summum
CXL, 3). » prudenliaj; neque eum judicem qui fines certos
34. (2) Hortus conclusiis, soror mea sponsa, hor- in anima nostra constituit , operis sui qualitas
tns conclusus, fons sigaatus ; emissiones tuw puradi- latere poterat : eliminare voluil astutiam de para-
sus malorum punicorum, cum fructu pomorum Cypri. diso, quasi providus auctor noslrse salutis, et vitaj

Laudatur Sponsa eo quod hortus sit, habens in se sludium et disciplinam pietatis infundere. Ideoque
odorem agri illius pleni, de quo dicit Isaac « Odor : d prajcepit homini, ab omni ligno quod est in para-

filii raei, tanquam odor agri pleni (Gen., xxvu, diso gustandum, de ligno autem scientiae boni et

27). » Bona ergo anima fragrat odores juslitiffi. Et mali non esse gustandum. Sed quia creatura
fortasse ager est patriarcha, liortus est anima in- omnis passioni obnoxia est, ideo delectatio si-

ferioris alicujus, quasi agri portio : et Hortus cut serpentino illapsu humanis irrepsit affecti-

conclusus, ne incursetur a besliis : et Fons signa- bus.

tus , qua>. integritate signaculi perseverantiaque 37. Itaque non immerito sanctus Moyses delec-
fidei propria peccata diluerit. Nam qui de Ecclesia tationem serpentis figuravit similitudine; prona
acceperit, habet quod ad virginitatis giatiam re- est enim in ventrem sicut serpens, non pedibus
ferat : eo quod in paradiso delectationis posila incedens, aut ullis elevata cruribus, sed sinuoso
sine labore fructus capiat spiritales, ut ei patriar- flexu lotius velut corporis sui lubrica. Ei terra
charum animse rurali quodam animae suae labore cibus est quoniam escam nescit
sicut serpenti,
fructus suos conferant, quo ista capere possil coelestem; corporalibus enim pascilur, atque in
perpetuam suavitatem quae merito fons signatus : varias mutatur species cupiditatum, et tortuosis
dicitur, eo quod imago in illa Dei invisibilis expri- p angulatur anfraclibus. Venenum in dentibus habet,

raatur. quibus unusquisque se eviscerat luxuriosus, hel-

35. (3) Hortus conclusus, soror mea sponsa, hortus luo internecat, abligui-itor perimit. Quantos rupe-
conclusus, fons signatus. Oranes doctores congruunt ruut vina, dissolvit ebrietas, distendit cruditasl
in paradiso, et lignum vitae radicatum et lignum Nunc intelligo qua causa Dominus Deus insufflavit

scientiae, quo discernat bonum et malum : caetera- in faciem hominis; ibi enim sensus omnes, ibi

que ligna plena vigoris, plena vivificationis, spiran- sedes atque illecebra delectationis, in oculis, au-
tia et rationabilia. Ex quibus colligitur paradisum ribus, naribus, atque in ore : ut sensus nostros
ipsum terrenum videri posse, non in solo aliquo, adversus delectationem fortiores faceret. Haec ergo
sed in nostro principali, quo animatur et vivifica- nobis sicut serpens astutiam infudit; non enim
tur anima virtutibus et infusione Spiritus sancti. delectatio, sed labor et diuturna meditatio cum
Denique Salomon in spiritu paradisum in homine Dei gratia dat perfectam prudentiam. Tamen quia i

esse evidenter declaravit. Et quia mysteiia eiprimit serpentis fraudibus involuta est humani generie |

vel aniraae et Verbi, vel Christi et Ecclesiae : ideo haeredilas , in eo astutiam serpenlis sequaraur,
ait de virgine anima vel Ecclesia, quam volebat ut caput nostrum non projiciamus in pericula,
virginera castara assignare Christo : Pamf^jsws cZau- D sed prae caeteris integrum custodiaraus caput :

ius, soror mea sponsn, paradisus clausus, fons signa- autem nostrum Christus est. Hoc maneal iuco-
tus. Paradisus Graece, Latine hortus dicitur. Deni- lurae, ut serpentis venena nobis non possint no-
que Susanna in paradiso erat, et sic legitur Latine, cere; bona enira est sapientia cura haereditate, id
et Adam in paradiso erat, et sic legimus. Ergo non est, cum fide; quoniam est hajreditas credentium

te moveat quod alii codices Latini hortum habent, in Domino.

alii paradisum. Ibi ergo est casta uxor, ubi et virgo. 38. Quod si ]>rimus homo, qui cum Deo loque-
Licet virgo excepta habeat claustra sua et signa- batur in paradiso positus, labi tam facile potuit,

cula, sed utraque in paradiso, ut adversum cestus ex terra creatus virgine ,

quae ad verbum Dei
corporis et carnis flagranliam refrigeretur virtu- formata et creata recenti fuerat exortu, nondum
tum umbraculis. ea parricidali ca;terorumque concreta sanguine,
3C. Ergo paradisus in principuli nostro esl flagitiis et dedecore polluta, nondum carne nostra
silvescens plurimarura opinionura plantariis, in daranata maledicto obnoxiae hapreditatis : quanlo

2) Lib. de Isaac. cap. o. num. 48. (3) Epist. ad Suljinum,

 4009 E SCKIPTIS S. AMIiROSIl COLLKCltS. 2010

facilius postea, luhrica ad peccandum via, inajus

^ ti.i inllexus emolliatuf, alquo in ejus onmes ani-

advexil iiumano gencri prmcipilium, cuin detcrior [jIcxus lesolvatur, et fontem ejus aporial, qui debel
lolerabiliori per vices generationis successeritl esse clausus et seplus inlentionis studio et conside-
Eteuim si magnetes lapis tantam naturoi viin ha- ratione rationis : Hortus enim dausus, fons signntus.
bet ut ferruin ad se trahat, et transfundat se in Namciuc , rosoluto menlis sensu , se corporales
iUius speciem ; ita ut plerisque experiri volenti- deleclaliones eliuudunt perniciosai nimis, el in

bus, cum plures annulos ferreos ad euin lapidein appelenliuni [)leiiam gravis periculi (trofluentes

admoverint, omnes pari teneat modo : deinde si quas si inentis vividae considerala inansisset cuslo-

ei annulo cui adhseserit lapis, alinm admoveas dia, refrenasset.

annulum, et rursum per ordinem singulis substi- 41. (Vers. |3, 14.) (o) Emissionvs, inquit, tu3e pa-
tuas, licct in omnes pcnelrel per ordincin ex illo malorum punicorum cum pomorum fructu.
7'adisus

lapide vis naturae, tamen priores nexu vehomen- Cypri cum nardv, nardus el crocus, fistula et cin-
liore constringit, posteriores remissiore, quanto namomum cum universis liynis Lihani, myrrhn et
magis hnmani generis conditio atque natura, ex aloe cum omnibus primis unguentis. Laudantur
puriore slatu in deteriorein lapsa est, quanto ne- muncra auiniai quai missa sunt a Sponso, quibus
quiorem attigit! Nam si per eas specics imminuilur l> dolata veniehat (l)eo auteni \nai animcC boni
natura, qua; non sunt culpaj capaccs, quanlo magis oJorcs sunl), inyrrha, aloe, crocus et alia, quibus
per aniinos atque artus labe j)oIIutos scelernm, spirat hortorum gratia, et peccalorum fetor abo-
virtus ejus hebetatur! Unde quia vincente malitia, ietur. Itaque lanto secura praeconio, couquiescere
abolila innocentia fuerat, non erat qui faceret aquilonem gravem venlum petit, ue llores discu-
bonitatcm, non crat usque ad unuin. Venil ergo tiat : s^mare austrum , hoc est, vclut hyeraera
Dominus, qui reformaret naturai gratiam, irao au- pruilerire, et inollioris llalus vernare temperiem.
geret; ul ubi superabundavit [)eccatuin, superabun- Invitat Sponsum iu IiorLum suum , dcscendit
daret gratia. sponsus, et fructuum ejus diversitate delectatus,
39. Ergo liquet quia auctor hominis Deus, et ketaturquod invenerit fortiorem cibum, inveneril
quod unus Deus, non mulli dii, sed unus qui etiam dulciorcm. Est eniin velut panis quidam
mundum o|)eratus est, ct unum, iiou inulLos inun- Verbi et mel, alius vehementior, alius suasorius

I
dos, ut dicunt philosophi. Primum ergo inuudum sermo. Est el fides alia ferventior, ut vinum,
creavit, deinde habitatorcm mundi , cui totus alia iucidior, ut succus cst laclis. Hunc cibum
mundus patria foret iiam si hodie quocunque Chrislus epulalur in iiobis, hoc po|)ulum bibit,
:
p
accesserit sapiens, ubique civis est, ubique sua et ejns potus ebrietaLe nos provocat, ut ad me-
OHlintelligit, nusquam se peregrinum, nusquam hos- liora et optiraa ab inferioribus faciamus cxces-
pitem judicat, quanto luagis ille primus homo sum.
totius mundi erat incola, et, ut Grace dicitur, M. Audiens hajc aniina hausit mysteriorum
cosmopolites , Dei recens 1587 confabulator ebrietalem coelestium, et velut soporata a vino, el

assiduus civis sanctorum ! coiu[)lanLalus virlutibus, quasi in exccssu vcl stupore posita, dicit : « Ego
[)r8pposilus oinnibus terrenis aniiuanlibus, marinis, doriuio, cL cor meum vigilat (Cunt.. v, 2). > Tum
volatilibus, inundum suaui possessionem
toluin Veibi prsesentis lumine pcrcussa, excitatur a Verbo.
pulabat, quem Dominus tuebatur ut o[)us suum, Quartus autcm hic processus est anima^ Prinmm
neque ut bonus parens atque auctor dcserebat. elenim chariLatis impatiens, et Verbi moras non
lOijl Denique cousque creatum fovit , ut abdicatum fcrens, rogabat ut oscula morereLur, cl meruiL
eiif
ledinierct, eliininalum rccipcrct, morluuin pas- desidoiaLum vidorc. Sccundo luLroduoLa in cubi-

iiii
Moue filii sui unigeniti resuscitaret. Est ergo ho- culuin regis, cum mutua miscerel alloquia, iu

[18-
minis auctor Deus, et diligit opus suuin operator uiubra ejus requieviL, cl subito ei Verbum medio
jouus, nec derelinquit bonus pater, quem otiam D sermone discessit : quserenli tamen non diu abfuit,
icut dives paterfamilias censu propriae haprediLatis sed saliens su[)ra montos et transiliens super colle»
edenuL. advenit. Noc inulLo [)osL quasi caproolus aut cer-
40. Caveuraus orgo ne hoininem istuui,' id est, vorum hinniculus, duiu atfatur dilectara, exsilivit
oiJv, raulier illa, id esL, passio, sensuum noslro- et roliquit. Tertio ciim in cubili et noclibus, in
'"um delocLatione et i[)sa decepta atque illusa effe- civitate et foro, in plalcis qua>situm non reperil,
ninpL, et circuiuscriptum in loges suas ot sonten- et aliquando orationilms suis gratia qu.Trentem re-
luin trahat. Fugiamus doloct<itionein sicul sorpeu- vocaviL. adoo otiain ut propius vocaretur a sponso.
'111, multas artes habet el maxime in homino. Quarlo i[>sa jam dormiens ab ipso excitalur, quara-
>iiiii alia animantiu eibi avidilato capiuutur vis cordo vigilareL, ut continuo vocem pulsantis
loino qiiando pluros sonsus oculoruin auriuinqiio audiret; scd luoram passa, dum surgit (quia vo-
al>ot, taiiLo luajora poricula ^i). ILaijuo cavo uo lociLateiu Vorbi iion [)oLuit fomprohondere), diiiu
i,i;or inenLis Luio, ooitii (iiiodum oor[)oioa' volupta- uporit oslium, transivil Vorbum, et ipsa exivil in
I

4) Lib. de Isaac. cap. i, num. i.

8) Lib. de Isaac, cap. 3, uum. i8, 49, et cap. 6, nuiii. W.
 20H COAIMENT. IN CANTICA CANTIC. mi
verbo ejus, et per vulnera requisitum. sed vul- ^ ritas est, ibi impetus magnus descendit a Libano.
nera charitatis, vix tandem invenit, et tenuit, 47. Ne quid antem movcat, quod el puteum el
ut postea non amitteret. Ad sumraam hivc compen- tonteu) eumdem dixit, etiam Evangelium te in-
dioso sernione |>erstrinxi, nunc discutiarnus sin- struat, in quo scriptum est : « Quia venit Jesus in
gula. civitatem Samaria;, qua? dicitur Sichar, juxta prse»
i3. (Vers. 15.) (6) Fons Itortorum, piiteus uqua- dium quod dedit Jacob Joseph tilio suo (Joan., iv,
)'um viventium, qu% (Immt impetu de Libano. Habes 5). » Erat autem ibi fons Jacob « Et fatigatus, :

hsec Salomone, quia Proverbia ejus moralia,

in inquit, sedebat sic super puteum {Ibid., 6). » Uude
Ecclesiastes naturalis, in quo quasi vanitates istius ad mysticam doctrinam hunc referri puteum etiam
despicit niundi, mystica sunt ejus Cantica
1588 ibi cognoscimus, quia ibi Samaritana illa, id est,
canticorum. Habes et in propheta : « Seminate custos (custos autem ccelestiuin praeceptorum)
vobis ad justitiam, vindemiate ad fructum vitae, hausit de puteo illo divina mysteria, cognoscens
iliuminate vobis lumen cognitionis {Osee, x, 12; >> quia Deus spiritus est, et non in loco adoratur,
hoc est eniin lumen cognitionis, habere charitatis sed in Spiritu, et quia Messias venit, qui Christus
perfectionem. Ideoque dictum est Ne timeas
: « est. Qnibus auditis mulier illa quai specicm Ecf;
(Joon., XII, 15); » charitas enim timorem exchidit '> clesise gerit, legis sacramenta cognovit et credi-
forasfl Joan., iv, 18). dit.

44. Mt cognoscamus auteui quia Salomon ila 48. (7) Fons hortorum, puteus uquarum viventium,
hos interpretatus est tres puteos, quos fodit Ja- ct impetus descendens a Libuno. Hos impetus Eccle-
cob : ut ad moralem doctrinam et naturalem re- sia deduxit a Libano, hoc impetu diluuntur pec-
ferret et mysticam, in singulis libris suis, quos de cata, hoc impetu puri fontis Spiritus sancti adfuit a
moralibus ot naturalibus vel mysticis scripsit, po- Libano Sponsa, et a piincipio (idei transivit sajcu-
suit hos puteos. Nam et in Proverbiis, cum decli- luni, et pertransivit ad regnum. Aliis fons est, aliis
nandam speciem diceret- saecularis illecebrfe, ait : puteus pro captu nostro gratia spiritalis : aliis hor-
« Bibe aquam de tuis vasis, et de puteorum tuo- tus clausus, fons signatus, aliis hortorum fons, qui
rnm fontibus et superfluant tibi aqua> de
, tuo in Ecclesiae dote nuineratur : aliis impetus descen-
fonte (Prov., v, 13). » Et infra : Fons aquae tujs dens a Libano, et magnus impetus qui nunquani
sit tibi proprius, et juctmdare cum uxore quaj ab deticit. Non enira deficiunt de petra ubera, neque
adolescentia tua {Ibid., 18); » eo quod adversus nix a Libano, neque aqua quae fertur valido vento
tentamenta mundi remedium nobis vera sapientia p virgini Jerusalera
sit. Moralis quoque doctrina quae imaginem raun- 49. Descendit impetus a Libano, quando collec-
danae voluptatis meretriciis qiiibusdam illitam fucis tis in unum apostolis et pluribus credentibus, fac-
irriguo suo diluat, et flucnto sui fontis abster- tus est subito de coelo sonus, tanquam vi magna
gat. spiritus ferretur, et repleti sunt omnes Spiritu
45. De naturalibus quoque habes in Ecclesiaste sancto diversilates donante linguarum {Act., ii, 2-

ipsum : « Feci mihi piscinasaquarum ad irrigaudum 4). Bonus impetus qui laedere nesciat, norit im-
ex his saltumgerminantem {Eccle., u, (i). » Neque plere. Si quis igitur nunc impetum supervenientis
te moveat quod pro puteo piscinas posuit, qiiia et e coelo gratiae vult mereri, descendat etiam ipsi

Moyses puteum latitudinis dixit. eo quod a sollici- oculis in decursus aquarum. Qui hunc primuin
tudine omni et angustiis solvitur, qui mundum impetum fuderit, illum merebitur. Descendit ocu-
hunc pia mente transcenderit. Non imraerito ergo lis suis in hos ductus aquarum, quae lacrymis iii

piscinas habet Ecclesiastes, qui vidit niillam abun- Evangelio rigavit Domini pedes {Luc, vii, 38), el
dantiam esse sub sole; sed si quis abundare velit, ideo tidei suae prelio emit animae suae et corpori
in Christo abundet. sanitatem, jam non sanguinis proflua, sed gratiii

46. De mysticis et puteus superest nobis, qnem D spiritalis.

etiam ipsum reperimus in Canticis canticorum 1 S89 ^*^- Descendit ergo David propheta, ideo

diceute Scriptura : Fons hortorum, puteus nqux de peccato gratiam retulit. Descendit in aquarum
vivx, et impetus descendens a Libano. Etenim si ductus, "hoc est, replevit eos, et decurrentium aqua-
mysteriorum altitudinem persequaris, puteus tibi rum lacrymis suis fluenta ciimulavit, aut inane-^

videtur lanquam in profundo sita mystica esse sa- et vacuos ductus solis replevit fletibus. Aut quod
pientia ; si vero haurire velis affluentiam charita- elocutionis moralis quosdam sensus ostendit, des-
tis, quaj major et ubeiior est, quam fldes et spes, cendit in aquarum ductus, transivit eos. Et pos-
tunc tibi fons est. Exuberat enim charitas, ut et semus dicere , transcendit eos , et supergressu^
haurireeam cominus, et rigare ejus affluentia est, sed minuitur vis eloquii, quo vis major af-

hortum tuum possis, spiritalibus fructibus redun- fluentiae descendentis, quam ascendentis exprimi-
dantem. Et quia ipse puteus latitndinis est, tur. Vide, rogo, quid de usu verba habeant, impe-
qui charitatem habet : ideo dixit, quia ubi cha- tum suum sermo propheticus non amittat, hcet

(6) Lib. de Isaac, cap. 4, iiuui. :23 seq. (7) PsaL Gxvni, serm. 17, num. 31 seq.
2013 !•; SCRIFTIS s. AMimosii <;(>LLK(:rLS. 2014

majore decoie ad Aquilonem, Jernaalem Jerusalem;

U3US ipse scriptorum sensui sorvire, ^ gyranleiu ,

consueverit. venit utique ad eam, quam etiam vocare dii-Miatus

")\ . (S) Puteus <uinarum viventium : piiteus eoim, esl; sed ha;c Jerusalem terrena est, qua^ occidit
si nihii iiaurias, inerti olio et degeneri situ facile prophctas, hoc esl, Synagoga Judaeorum : << Quo-
corrumpitur autem uitescil ad spe-
: exercitatus ties , inquit, volui coiigregare filios tuos, sicut

ciem, dulccscit ad polum. Ua et acervus divitiarum gallina imlloj suos, et uoluisti? Ecce relinquetur

cumulo arenostis, speciosus est usu, otio aulcm lioinus vestra deserta {Matth., xxiii, 37, 38,. •' Gy-
inutiiis habelur. Dciivato igitur aliquid de puleo ravit igilur ad gentes : gyrando autem gyravit
hoc : « Igiiem cnim ardentem restinguit aqua, el Spiritus Dei, et iu gyros suos conversus est, ul

eleemosyna resistit peccalis {Eccli., iii, 33). » Aqua fieret Deus oinnia in omnibus.
aiitein staliva cito verines facit : non stet Ihesaurus CAPUT QUINTUM.
tuus, ne ignis tuus stet. Stabit in tc, nisi eum 1. (Vers. 1.) (\i\ Veniat dilectus meus in horlum
operibiis tuic miseralionis averteris. nieiim, comedat fructum pomorum suorum. Hinc
et

52. (9) (Vers. 16.) Exsurge, Aquilo, et veni, Aua- horlum illum sibi Plato composuit, quem Jovis hor-
ter, uspirn hortum meum , et perftuant aromatu tum aiibi, alibi hortum inentis appellavit; Jovem
mea. Audisli, Chrisli sponsa, quia placot ei tuarum 1» enim et Deum et inenlein dixit. In hunc introivisse

piilcliriliido virlutiim; aiidisti quia vestiinentoriiin aiiiiiiam, quam Veiierem nuncupal, ul se abundan-
tuoruin aroinata, hoc est, boiuim odoieiii integrita- lia et divitiis horti replerel, iii quo repletus potu
tis omnibus odoribus prmtuHt. Audisti, quia hortus jaceret, potu qui nectar elfunderet. Hoc igitur ex
cs clausus, suavium pomiferarum refertus frugi- libro Canticorum composuit; eo quod anima Deo
bus. Petc igitur ut as|)iret tibi Spiritus sanctus, adhcErens in hoitum mentis ingressa sit, in qno es-
aspiret supra cubile luiiin, atque odorem piae sct abundantia ± 590 diversarum virtutum, flores-
mentis et graliai spiritalis accuiniilet. K.\cila S[)i- que sermonuin. Quis autera ignorat quod ex para-
ritum sanctiim dicens : Exsurge, Aquilo, el veni, diso ilio quem legimus in Genesi habere lignum
Auster : aspira hortum meum, et perfluant aromata vitae et lignum scienti» boni et mah (Gen., ii, 9), et

mea. Desccndat fraternus meus in hortum suum, et ligna caetera, abiindanliam virtutum piitaverit Irans-
mandiicel fructum pomifcrarum suarum. Hortus ferendam, ct in horliim mcntis csse plantandam?
Verbi anitnu' veriiantis alfectus cst, et in poiniferis 2. Quem in Canticis canticorum hortum aninup
virtutis est fructus. Venit ergo, et sive manduces, signilicat, vel ipsam animam; sic euim scripliim
sive bibas, si Christum invocas, adest dicens : .-> esl : Hortus clausus, sponsa, soror mea. hortus clau-
« Venite, mandticatc panes tncos, et bibite vinum sus, fons signatus Cant., iv, 12, 13). El infra

meum {Prov., ix, ;>). » ait anima : Exsurge, Aguilo, ct veni, Ausler; perflo
o3. (10) Exsurge, inquil, Aguito, et veni, Auster : hortum meum, et defluant unguenta tua {Ibid., 16,;
aspira hortum meum, et perfluant aromata mea. descendat frater meus in hortum suum. Quanto hoc
Ex omnibus enini partibus inundi odor sacraj reli- pulchrius, quod anima ornata virtutum floribus.
gionis adolevit, quo dilecta? virginis mcmbra fra- horlus sit; vel habeat in se paradisum germinan-
grarunt. Unde et Ecclesia altitudinem servans tem, in iiuem liortum invital Verbum Dei descen-
inysterioruin cceleslium, rejicil a sc graviores venti derc; ut aniina illa Verbi imbre ca^leslis, et ejus
procellas, et invitat vernantis gratife suavitatcm : copiis irrigata fructihcet! Verbum auteni Dei pa-
et sciens quod ortiis suus Christo displicerc non scilur animaj virtutibus, quoties animam obedien-
possil, advocat Sponsum suum : F^vsurge, inquil, tem sibi et opimam invenerit; et carpil fructu<
.iiinilo, et veni, Auster. (W) Pleriquc hn?c ita acci- ejiis, ct his deiectaliir. Ciim autem desccndorit in

piunt, quasi projiciatur Aquilo, et invitetur Auster. eam Vorbum, dcfluunt ex ea snlubrium uii-
Dei
Quod si ita accipiunt, c\turbatur ab Ecclesia per- guenta verborum, et diversarum flagrant longe la-
tidia? glacialis asperitas, ne fiat fuga nostra hyeme 1) leque redolentia gratiarum spiramina. Unde ait

vel sabbato , et invitatur australis vcrna tcmpe- Sponsus (Sponsus autem anima? Deus Verbum est
ncs. cui nnima legilimo quodam connubii fa^dere copu-
St. .\ut certc : Exsurgc. Aquilo, hoc est, « surge, latur) :

qui dormis, et exsurge a inortuis (Ephcs., v, \^). » 3. (Vers. 1. 2.^ Ingrcssus snm in hortum mettm.
iPopulus iiationum qui diu ante dormisti, evigila soror mea sponsa; vindcmiavi mt/rrham meam cttm
iliquando, et illucescet tibi Christus. Postremo unguentis mcis, manducavi panem meum citm mell>'
i>mnes invitantur ad Ecclesiam, et Synagoga» po- mro, bibi vinttm tnrum rum lactr meo. Edile, proximi
piilus ot genlilium, sed prius Synagoga». quia mei, et bibitc rt iticbriamini. frntrcs mci. Eyo dor-
priores ex Judscis apostoli crediderunt, et j»or mio. et cor mcum vigilat. Cognoscamusquos fnictus
ipsos postea nalionum populi congregati sunt. Vide vcl cibos epulelur Deus, vel quibus delecletur. De-
ii^rgo venientem solem nostrum ad Austrum, postoa lectatur eo, si quis mortificel peccatum suum, oblit-

1
l») Lib. de Nabuthe, c. li. In psal. cxvui, serm. li, num.
(11) ii.
Lib. dc Virginitato, cap. 10. nuai. 34.
i'.)) \ii) Lil' De hono mortis, c. 5. num 19
(10) Lil). I de Virg., cap. 8, num. 47.
501; COMMENT. IN CAiNTlCA CANTIC. 2016

ierolculpam suain, sepelial alque abolefaciat iniqui- ;^ bet, radicesque suas quas tinxeial in sacri fontis
myrrha enim est sepullura mortuornm
tales suas; : irriguo, et in bonos fructus novae fecunditalis ger-
mortua autem peccata sunt, qu* vitae suavitalem niine puUulaverint : ut non jam prophelica caedan-
habere non possunt. Perfundnntur aulem divini tur securi, sed evangelica ubertale fecundentur.
sermonis unguentis, et fortiori cibo verbi velul Denique fertilitate earura Dominus deleclatus res-
pane, et suaviori sermone velut melle curantur pondel :

qusedam vulnera deiictorum. Serraones autem ci- 7. Inijressus sum in hortum meum, soror mea
bos esse docet el alibi Salomon dicens « Favi , : sponsu : vindemiuvi myrrham cum unguenlis meis,
mellis sermones boni [Prov., xvi, 24). » In illo ergo munducuvi panem meum cum melle meo , bibi po-

horto scrmones boni sunt, alius qui culpam coer- tum meum cum lacte meo. Quare paneni et vinum
ceat, alius qui iniquitatem corripiat, alius qui mori dixerim, fideles intelligunt. Iliud autem non du-
faciat insolentiam, et velut sepeliat eam, quando biuni, quod nobis ipse manducat et bibit, sicut iu
correptus aliquis erroribus suis renunliat. uobis legisli, quia in carcere esse se dixit [Matth.,
4. Est etiam serrao fortior, qui confirmat cor ho- XXV, 36). Unde et Ecclesia, videns tantam graliani.
minis validioribus Scripturae coelestis alimentis. hortatur filios suos, horlalur proximos, ut ad sa
Comedi favum cuin melle mco, bibi vinum meum cum B cramenta concurrant, dicens : Edile proximi mei,
lacte meo. Est enim sermo suasorius dulcis ul mel, et bibite, et inebriamini, fratres mei. Quid edamus,
ettamen peccatoris conscientiam in ipsa suavilate quid bibamus, alibi tibi per prophetam Spiritus
compungens. Est etiam ferventioris spiritus sermo, sanctus expressit, dicens : « Gustale, et videte quo-
qui inebriat sicut vinum, et cor hominis Isetitical. niam suavis est Dominus; beatus vir qui sperat in
Est denique lacteus sermo purus et candidus. , eo (Psal. xxxm, 9). » In illo sacrameulo Christus
Hos cibos dulcium uliliuuique sermonum epulandos est, quia corpus est Chrisli : non ergo corporalis
Spousus proximis suis dicit Edite, proximi mei, : esca, sed spiritalis est. Ijnde et Apostolus de typo
et bibite, et inebriamini, fratres mei. Proximi aulem ejus ait : « Quia palres nostri escam spiritalem
sunt qui eum sequuntur, et ejus nuptiis inlei*sunt. manducaverunt,etpotum spiritalem biberunt(I Cor.,
Quo cibo et potu (bibit enim uiiusquisque iProv., X, 3, 4). » Corpus enim Dei corpus est spiritale,

15) aquam de suis vasis, et de piit.'oi'um suorum corpus Chriati corpus osL divini Spiritus; quia spi-
fontibus) repleta anima, atque inobriaLa, sa;cuIo ritiis est Christus, ut legimus : « Spiritus ante fa-

dormiebat, vigilabat Deo. Et ideo sicuL poslerioiaciem nostram Christus Dominus [Thren., iv, 20). »
docent, aperiri sibi Deus Verbum ejus januam po-p Et in Petri epistola habeinus « Christus pro nobis :

stulabat, uL eam suo repleret ingressu. mortuus est (I Petr., ui, I8j. » Denique cor nostrum
0. Hinc ergo epulatores ilh Platonici, hinc nec- esca isla contirinat, et potus iste laeLifical cor ho-
tar illud ex vino et melle prophetico, hinc somnus minis, ut Pi'opheta memoravit [Psal. ciii, 15).
ille Iranslatus est, hinc vita illa perpetua quam 8. (14) Hortus conclusus soror mea sponsu, hor-
deos suos dixit epulari, quia Christus vita est. Ideo- tus conclusus, fons signatus; ue facile aperiat os
que talium sermonum seminibus, anima; ejus re- suum, nec vulgari resignet alloquio; neque eniin
pletus est venter, atque ipsa exivit in Verbo : qua; de ipsis divinis decet, nisi verbo Dei iuterpellata
autem exit anima a servitio isto, eL elevat se a cor- respoudeas. Quid tibi cum caeteris? Soli Christo
pore, Verbum sequitur. Aliter, ut superius [Supru, loquere, soli fabulare Christo. Si enim ut mulieres

cap. iv) aliquantulum repetamus : (13) Horlus con- taceaut in ecclesia scriplum esL (I Cor., xiv, 34) :

clusus soror mea, sponsa, hortus conclusus, fons sig- quanto magis non decet patere virginis januam,
natus. Quo signiiical signaLum debere apud te ma- non decel viduae patere fores! Cito insidiator pu-
uere mysterium, ne violetur operibus malae vitae, doris obrepit, cito verbum excipit quod revocare
atque adulterio castitatis : ne divulgetur quibus desideres. Si Evee clausa fuisset janua, nec Adam
non couvenit, ne garrula loquacitate dispergatur in D deceptus fuisset, nec respondisset inLerrogaLa ser-

perlidos. penti. lutroivitmors per fenestram, hoc esL, per

0. Boua debeL ergo fidei tuae esse custodia , ut Evse ostium. Ingreditur mors per oslium Luum, si
intemerata vitae ac silentii integritas perseveret. falsum loquaris, si turpiter, si procaciter, postremo
Unde et Ecclesia, altitudinem servans mysteriorum si ubi non oportet, loquaris. Clausae sint igitur la-

coelestium rejicit a se graviores venti procellas, et biorum tuorum fores, et obseralum maneal vocis
invitat vernantis gratiae suavitatem. Et sciens quod vestibulum, tunc fortasse reserandum, cum audie-

hortus suus Ghri^Lo displicere non possiL, advocaL ris Dei vocem, cum audieiis Dei verbum. Tunc tibi

ipsuin sponsum dicens Exsurge, Aquilo, et veni,

: myrrha sudabit, tunc Libi baptismatis aspirabit

Auster :perflu hortum meum, et fluant unguenta meu gralia, uL ab elementis mundi commoriare cum
(Cunt., IV, 16] :
1591 descendut frater meus in Christo, et cum Christo resurgas. « Quid adhuc,
hortum suum, et edat fructum pomiferarum suurum iaquit, velut viventes, de hoc mundo decerniLis?

(Cunt., v, 1); bonas enim arbores et frucliferas ha- Ne tetigerilis, ne attaminaveritis, ne gustavcritis,

(13) Lib. dc Mysteriis, cap. 9, uuin. o5. (14) Lib. de Virginilate, cap. 13, num. 80.
 >o\ K SCUIFilS S. AMimoSII COLLtCTl S. •2018

qua; suiii ad (•i)irii|)tior,(iii \])^o usu {(Witoss., ii, 20- Kad terras aerem \)ric\\um <saiictis, respicieiitf^rn l)o-

22). .- minum, et poliiceiitem terrae ejus possessiunem.

9. (15) Descendat fniter meus in hortum suum, ut llaqup brevi somiio doruiiens, impetravil quod
comedal fructum pomiferarum suarum. Qua; siint Di.igno labore postea acquisivit, harediUis enim
istsR poniifoia>"? Lignum aridiim factiis os in Adam, ojus est soninus sanctorum, ferialus ab omnibus
sed nunc pcr graliaui ClirisLi pomifera arbor puliu- corpoiis voluptiJtibus , ab onini animi peilurba-
lasti. Libenter accejiil Dominus Jesus, et dignatione tione, tran(piillitalem menti inveheiis, placiditatem

coeiesti respondil Ecclesia? suae : « Descendi, inqiiit, anima?; ut lanquam soluta nexu corporis se able-
io hortu/ti meum, vindemiavi myrrham cum un- vet, et Christo adhaereat. Hic est somniis vitae sanc-

guenlis meis, mandiicavi pancm meum cum melle toruni.

meo, et bibi viiuim meum cum lacte meo. " 1 k |I8) Vox dilecli rnei pnhanlis, aperi inihi.
tO. Edite, inquit, fratres mei, et inebriamini :
soror men. Et si dormias, et si modo devoLionem
« Vindemiavi myrrham ciim unguentis meis. » Qiiae
animae tuse noverit Christus, venit, et pulsat ejus
est ista vindemia? Cognoscite vincam, ot agnos- januam, et dicit : Aperi mihi, soror meu. Bene soror,
celis vindomiam. iPsal. lxxix, U.) Vineam, inquit. quia niiptia; spiritales sunt Verbi atque animae;
fx JEifypto triinstulisti, hoc est, populum Dei. Vos t> neque enim animae iiorunt coiijugiorum foidera, et
estis vinea, vos estis vindemia; quasi viiiea plan- usus copula^ corporalis, sed sunt sicut angeli Dei
tati, quasi vindemia friictum dedistis. « Vindemiavi in coelo. Aperi, inqiiit, mihi. sed extraneis claude.
inyrrhara cum ungucntis nieis, » hoc est, in odo- Claude mundo. Neqiie ipse foras ad
saeculo, claude
reni quem accepistis. illa materialia prodeas, neque tuum relinquens
M. iMandiicavi panem meum lum melle ineo. iuinen, alienum n^ipiiras, qiiia materiale lumen
Vides quod in hoc pano nulla sit amariludo, sed tenebrosaui infundit caliginem, ut non videatur
Omnis suavitas sit. Bibi vinum meum cum Imii' meo.
lumen vera" gloriae. Aperi ergo tniki, noli coarctari,
yides hujusmodi esse iaetiliam, quae nullius peccati sed dilata te, et adimplebo te. lit quia deciirso orbe
sordibiis pollualiir? Ouolioscuii((iie enim bibis, re-
terrarum, plus molestiarum et otlensionis reperi,
missioncm accipis poccatorum, et inebriaris spi- nec facile habiii ubi requiescerem; ideo tu aperi,
ritu. Unde et Apostolus ait : « Nolite inebriari iit in te tilius liominis recliuet caput, cui non est
tino sed impleniini Spiritii saiicto {Ephes., v,
requies nisi super humileni et mansuetum.
18). » Vino enim qui inebriatur, vacillat et titiibat
I.T. (19 Aperi mihi, soror moi, surge, proxima
Spirilu cpii inol>riatur, radicatus in Chrislo est, et
p meti, cohtinba mea, perfecta me<i. Charitate proxima,
ideo prajclara obiietas, qu.T .sobrietatem mentis
coluraba simplicitate, virtule perfecta. Quia caput
operatur.
plenum est rore; sicut enini ros coeli nocturnas
1592 '-^- 1*^) ^(i'i'> inquil, ainici mei, et hi-
amovet siccitates, ita ros Domini nostri Jesu Christi
\hite, et inebriamini. Bona ebrietas quae ad meliora
noctiirnis et sanularibus lenebris aeternap vitae stii-
latque jucuiula facit (pioiudain nientis excessum, ut
lavit humoreni. IIoc esl capiit quod aestu mundi
immemor sollicitMilineiii aiiimus iioster, vino ju-
nescivil arescere, undc ait : « Qiiia si in humido
lcunditatis hilarotur. FSona mens?e spiritalis ebrie-
haec faciunt, in arido quid facient (Luc., xxiu,
jtos; denique « poculuni inebrians qiiam prseclarum
31)? •> Hoc igitur caput rorat aliis, sibi abundat.
iPsal. xxn, b)! » Et alibi habes : « Rivos ejus ine-
Et bene abundat capul Christi ; quia caput tiium
hria, inulti[)lica gonorationes ejus [Psal. f,xiv, I h; »
Chrislus est, qui pienus est semper, nec iibera-
00 quod obriotas loriio cum iiifusa fuerit imbre
litatibus hauritur sitis, aut diulina deficit iargi-
ccelcsti, suscitare seniina, fruclus miiltiplicare con-
tato. In hoc capul ferruin non ascendit, quo«i est
sucverit. Ilaquo iihi Vorbuui quod sicut pluvia
inslruinentuin belli, insigue lUscordia*. Niinc specta,
descendit de coelo . venas lerrae Tioslrio, id esf.
'"' *'"''^^ "^" '"'*'"**'
inin.a^ ac inenlis, inobriavit prfedioationo divina, D '*huniori.*.'''^'' ''"' ^I"^''* "*'

oxciLantur virtiilum sdidia divorsariim, fructusqiie

lidei. et castw dovotionis adoioscit, ineritoque ei 16. Vincinni nulem mei guttarum noctis. Noli,
Jicitur : « Visilasti terram, et inebriasti eaiii (Ibid., pruxiina mea, accipere cinciunos corporalium ca-
10). » Suscoptione elonim corporis visilavit, ul sana- pillorum : noii illa oniameiila, sed crimina sunl :

c'et inlirmos; inohriavit gralia spiritali, iit anxios lenocinia foi inae, non pr«>ooi>ta virlutis. .Vlios cin-
!iucuiiditate mulcerot. cinnos Nazaricus habet . in quibus forrum non
j
13. (17) Ego dorinio, et cor meuin rigilat. Est sanc- ascendit, quos nomo praeoidit: qui iion calamistris
{Orum somnus otiam operarius. secunduin tpiod composili aul arte digesti. sod mulliplici crispantes
.'Criptum est Ego tiornjio, et
: cor ineum vigilut. Et virtutum nitentiuin gratia refiilsernnt. Disce in
;Ocmidum quod Jacob sanclus diviiia dormions vi- historia qiialo* .Nazara^iis cincinnos liaboal, quos
iobal uiysloria, qua^ vigilans non vidorat; do ccelo quaiidiu Samsoii habuit iutaotos, nunquam vinei

1
(IS) Lib. V de Sacram., c. 3, num. 14. (18) Lib. de Isaac, cap. 5, num. 51.
(161In psal. Gxviii, serm. 8, num. 13. (19) Lib. de Virginilate, cap. li, num. 70 seq.
(17 Epist. ad Anyf>ium. nuin. 34.
20 ly COMMKNT. IN CANHCA CANTIC. 2020

potuit. Cinciiinos perdidit, el merilum virtutis atni- ^ Itu', iie (juis foile succiimbiit victiis aei-umnis.
sit (Jud., xvr, 17). Repletur ergo caput ejus rore vel guttis, quando
17. (Vers. 3.) Audita igitur voce Verbi, quam corpus ejus laborat. Tunc ergo vigilandum, ne cum
exueras tunicam nocte, ne qusesieris quemadmo- venerit Sponsus, recedat exclusus. Si enim dormias,
dum induas eam; ostenditur cnim, et frequenter et cor tuuin non vigilet, discedit antcquam puisef
oftertur per nequitiam spiritaleni queraadmodum, si cor tuum vigilet, pulsat, et aperiri sibi jauuam
inquam, induas eam, obliviscaris et nescias, quasi poscit.

jam Dominus assistat, exsors corporalium vinculo- 22. Habemus ergo animai nostrge januam, habe-
rum turbata consurgas, internam orationibus pra"- mus et portas de quihus dictum est ; « Tollite portas,

pares mentem, dum surgis, ut ex humilibus ad principes, vestras, et elevamini, portai eeternales,
superna contendas, et studeas fores lui cordis ape- et introibit Bex glorise {Psdl. xxiii, 7). » Est eigo
rire. Dum 1593 uianus tuas tendis ad Chrislum, et coelum in liis in quibus sunl portse {eternales.
lldelem tua gesta spirabunt odorem. Si has fidei tuse portas velis atlollere, intrabit ad
18. (20) Aperi mihi, soror mea. Nonne cum ali- te Rex gloriae, triumphum portans proprise pas-
quem de primariis viris desideras convenire, primo sionis. Habet enira justitia portas; nam etiam de
ad ejus domum appropinquas : postea quferis infor- D his legimus scriptum, dicente Domino Jesu per
mari atque instrui, ut cognoscas mentoni patris- Prophetam suum : <^ Aperite mihi portas justitiae

familias; deinde ut ejus domum ingrediaris, im- (Psal. cxvn, 19). » Et infra ait Propheta David ;

ploras, ne quis le abjicial et excludat. Pulsa ergo '< Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuura,
et tu regiam illam coelestem, pulsa non manu cor- Sion, quoniam confortavit seras portarum tuarum,
poris, sed quadam orationis tuee dextera. Non sola {Psal. cxi.vii, 12, 13). »

manus corporis pulsat, pulsat et vox; scriptum 23. Est ergo anima quae habel januam, est qua'

est enim Vox fratris mei pulsat ad januam. Pul-

: habet portas. Ad hanc januam venit Christus, et
samus et digito. Denique. et Thomas digito raeruit pulsat : pulsat et portas. Aperi ergo illi, vult in-
januara resurrectionis aperire; ct tibi dicit Jesus : troire, vult Sponsani invenire vigilantem. Noli ergo
« Infer digitum tuum huc, et mitte in manus meas bono amatori facere raoras, cito recedit; et tii

et latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis somno corporis tui videris exclusisse pulsanteni.
(Joan., XX, 27). » Pulsa ergo digito, si non potes Excludis enim, cum desidiosus es, cura piger, cum
tota manu, pulsa januam. Christus esl janua qui .somnolentus. His repaguhs Christus excluditur : si

ait : « Per me si quis inlroierit, salvabitur {Joav., p castus et si sobrius sis, cave ne negligens sis.

X, 9). >> Majorem Christo facit injuriam, qui advenientem

19. Cum hanc igitur januam pulsaveris, vide quo- repelht.
modo ingrediaris, ne forte etiam ingressus, extra 24. (23) Aperi mihi, soror mea, proxima mea;
conspectum regis sis. Multi ingrediuntur palalia, pulsat ad januam etiam quando tu dormis : si ta-

et non statim regem istum terrae vident, sed fre- men vel excitatus evigiles, vel vocatus januam tui

quenter observant, ut aliquando videre mereantur. pectoris aperias, introibit. Quod si fugias lectio-
Nec praesumunl videndi copiam, sed jussu repr.T- nem propheticam, si domi non legas, in Ecclesia
sentanlur, et precem fundunt, ut cum benevoleutia audire nohs, nonne sicut ille qui averso connivet
suscipiantur, caventes primos sui sermonis ingres- obtutu, ne videat quod possit videre, claudit oculo.s
sus, ne quid titubet, ne quid offendat : quanto ne aspiciat, cui potestas videndi est : aut sicut in

magis rogandus est Deus, ut ostiura misericordiae furore plerique injicere manus oculis suis, ita et tu
suae nostra ingrediatur oratio primo averteris conniventi magis dissimulatione,
(21) Vox fratris mei pulsat ad januam. Ja-
20. quam refragatione praerupta. Nam cum ad Eccle-
nuam quoque tuam disce, o sponsa Christi, tem- siam venis et te Christianum 1 594 ^sse asseris,
poribus obserare nocturnis , ne facile quisquam D sanus videris, aperis oculos quibus possis videre;
patentem reperiat. Sponsus ipse vult clausam esse, sed dum audire dissimulas quae leguntur, claudis
cum pulsat. Janua nostra os nostrum est, Christo ne videas tibi, et si ahis videre videaris. Injicis

propemodum soli debet apcriri, nec aperiatur nisi etiam quasdam perfidiae et intemperantiae manus
ante pulsarit Dei Verbum. Vox fratris mei pulsat ocuhs aniraai luae, et caecitatem infers cordi tuo
ad januam. Audi pulsantem, audi introire cupien- (quod est gravius) voluntariam , ut videns non
tem. videas, audiens non audias.
21. (Vers. 2.) (22) Aperi mihi, soror mea, spoma, 25. Putas te solum esse cura fornicaris, el uon
columba mea, perfeda mea, quia caput meum plenum recordaris quia oculi Domini vident orbem terra-
est rore, et crines mei guttis noctis. Considera quando rum? Non audis dicentem : « Ecce venit hora ul

maxime pulsat januam tuam Deus Verbum, cum dispergamini unusquisque in sua, et me soluni

repletum est caput ejus rore nocturno. In tribula- relinquatis; sed non sum solus, quia Pater mecum
tione enim et tentationibus positos visitare digna- est {Joan., xvi, 32). » Adest ergo Pater. adei^l

(20) In psal. cxviii, serm. 22. num. 12, med. (22) In psal. Gxviii, serm. 12, num. 14.
(21) Lib. de Virginilate, cap. 12,num. 80. (23) In psal. cxvm, serm. 1, num. H et 12.

iHA.:
 202i K SCUIKHS S. AMHIUtSll COI.LtCTLS. H)2.i

et Filins Dui, adsuiil, iiiiiiisLn, iuJ.sunl Clierubim ^ iiuri iiiduairiu.s. Scripturii est eiiini in Caiiticis

et Serapliim, qui dicunt « Sanclus, .Sanctus, Sanc- Exui lumr.am menm , quomodo induam eam? lavi
tus, plena cst terra rnajestatis tnaj (Isa., vi, 3). » pcdps meos, quomodo inquinabo eos? Mortificata
Plenus ftst eniin rnundus virtutum, quia pienus est igitur suiit corporis membra, cur ejus pulluiant

nequitiarum : plenus ost orbis tPrrarnm remediis, vitia? Idno nori pranvaluit lex, quia carnem iion
quia plenus est la({ueis. nioitilicavil ; idco quasi iinibia praeleriit, quia
26. (Vers. .1j (24) Exui tunicam meam, quomodo in- non decoloravit ; ideoque obumbravit nos a sole
dvam illum? Etenim in hac saeculi nocto prius tibi justitiae, quia coacervavit crimina.
corporalis vitre amictiis est e.xuendus; exuit enim 30. Aliqiiando nudum esse . virtulis indicium
sfl carncm Dominiis, ut pro te de dominationibus
quia .scripturn est Exui tunicam meam, quo-
est, :

el potftstalibus inuiidi liiijus triumpharel. Quomodo

modo induam eam? lavi pedes meos, quomodo inqui-
indunm illam? Vide, anima Deo devota, quid dicat.
nabo eos? Quain exuerit, et non
igitiir tuiiicam
Sic se actus corporis et terrenos oxuit mores, ul
iuvenerit queinadiuodiim induat eam, de Scripturis,
nesciat ({uomodo etiainsi velit, rursus indiiere pos-
si possumus, rcvelemus. Est enim qu*dam tunica
sit. Quomodo induam iUam? hoc est, qua verecun-
corporalis, .suut cupiditatum quaedam intexta vela-
diii qiio pudore, qua postremo meinoria? Con-
,
mina; ot ideo interdiim rnelius est nuduni esse
siietudo enim boni, usum veleris pravitatis arnisit.
corpore, quarn corde velatuni. Unde eliam Paulus
27. (23) Audiens anima, Aperi mihi, capiit roris
Iplenuni liabens, hoc est, tentatioiiibus sa?ciilaribus,
no5 adnionet, 1595 exspoliari rnulto melius esse
quam supei'vesliri, dicens alibi : << Exspoliante»
suhito lurbata, et quasi surrectura qua* surgert'
vos velerem hominera cum actibus suis, induite
jiibchatur, ait curn aloeiii redoleret et myrrham novum qui renovalur in agnitionem, seciindiim
insigne sepultura^ : Exiti tunicam meam, quomodo imaginein ejus qui creavit eum Coloss., ui, 9, tO). >•

Xinduam illam? lavi pedes meos, quomodo inquinabo

Ergo quae exspoliata est, et pedes lotos habet, ne-
\illos? Veretur enim ne iterum in tcntationes resur-
scit quemadmodum inquinari nou possit; oblivisci-
jgat, ne iterum in culpam redeat atfjue peccatum.
tiir enim per gratiam, quod hauserat per naluram.
let egressus suos virtutuiiique profectus terrenis
3t. (27) Lavipedes meos, quomodo inquinabo illos?
|incipial vcstigiis inquinare.
28. Certe hoc modo Didicisti in Evangelio quod pedes lavare fidei
etiam perfectionem virtutis ,

SUK indicat, ([uaj tantam Chrisli merucrit charita-

mysteriiiin, liuinilitatis insigne sil ,
juxta quod
^criptum est « Si ego lavi pedes vestros Dominus
llem, ul ad oam voniat, et pulset januam ejiis, ot ..
:

leniat cuin Patre, et ccjenet cum eadem anima, ol

^ ''^ n^ag-sler, quanto inagis vos debetis alter alterius

lipsa cum eo, sicut in Apocalypsi dixit Joannes apo-

pedes iavare {Joan., xiii, 14)! » Sed hoc ad humili-
(i^poc. m, Etenim cnm
tatem pertinet. Quantum vero ad mysteriuni, pedes
[itolus 20). in superioribus
debet lavare suos, qui vult partem habere cum
imdisset : Ades fiuc a Libano; et cum adverterot
Christo : « Si eniin non lavero, inquit, tibi pedes,
|n carne so Christo adesse non posse. sed tunc ad-
j)sse si adessot iii spiritu, conformans se ad ejus
non habebis parteiu mecum \lbid., 8). » Cum hoc
Pelro dicitur, quid de nobis censetur? Qui lavit
rolunlateni , ut esset et ipsa conformis imagini
jam non igitur pedes, non neoesse habet iterum lavare : el
bhristi, sentit carnis exuvias, jam quasi
ideo caveat ne inquinet eos.
Ipiritus exuens so corporis conjunolione jam ,

l(uasi oblita, ot qua; si volit, copubT illius memi- 32. Et bene sancta Eoclesia dirit : Lfiri pede>
|ii88C non possit, ait : E.rui tnniram ineam. qnomodo incos; non dicit, (piomodo itorum l.ivaho eos, sod
\duam eam? Exui onim tunicam illam pelliceain, quomodn ilerum inquinabo eos? Quasi ma- (tblita

|'Uani acceperunt Adam et Eva post cnlpam, tiiiii- ciila' veteris, oblita contagii, admonot quomodo in
»m corruptela'. lunicam passionum : Quomodo ministerio corporali spirituale debeamu« actiiuin
ItdMnm Hinm? Non roquirit iit induat ; sod ila [) no«troruni diluore vestigium. Ilaqiie pedes cum
pgnifii^ut abjoclam, ut jam indumenlo sibi esso seinol laveris a'terni fontis irriguo. et myslorii
jon posset. luiindaveris sacramento, cave ilerum oorporeae
29. (Vers. 3.) Lavi pedes mros. quomodo inqui- cupiditatis illuviem, ne lutulenti aotus torreuis
jafto illos? Hoc est, vestigia mea lavi, dum egre- sordibus inqniuentur Fsti sunl pedos qiios David
Jrer, ac mo elevarem do rorporis oontubornio, do lavil in spiritn, qiii to docot qnoniadmodnm eos
liaconuexione et familiaritalo cariialis ainploxus; iiKpiinaro non ])ossis, dioens : « Stante* orant pedo-
luomodo inquinabo ea, ul in corporis claustrum, noslri, in atriis tuis Jerusalem Psnl. cxxi, '2). •>

h illum tenebrosum passionum ejiis carcerem re- Utiqnc hic non corporis, sed animi intollige pedes;
Ijrtar? Sic passionos sepolimus, crucem hujus
si quomodo onim torronus hoino in otelo haberet cor-
>rporis iiou resolvamiis, si chirographum peccati poris podes? Jonisalem. <icut Paiiliis te ilocuit. in

»od dololum osl, in rruoo Christi iioii roscriba- CQ>lo ost ; et idcm to doruit quomadmodum in coelo
U8, si veteris hominis amiclum quem exuitnus, stare possis. cuui dicit : (« Nostra aiitem conversatio

'H) Lib. de Virginitate, cap. 10, uum. 55. [^6] Apoi 3 David. cap. 9, num. 45 in tin. e( 46.
(i3) Lih. dc Isaar, cap. 0, nnm. 5i. (i7) Lib. d« Virginitate, cnp. 10, num. 57.
•20-23 COMMENT. IN CANTICA CANTIC. •2(»2i

in coelis est (P/ii7ipp., 111, -20). » Conversatio morum, j^ /m?iSM;?7 ; sicut leg:imus quod penetravit dilectae
conversatio factorum, conversatio fidci. intima niedullarum, quemadmodum ad Mariam
33. (28) Peci judicium et justitiiim, non tradus me dictum est : « Et tuam ipsius animam pertransibit

culumnianlibus me. Ubi justitia, ibi raisericordia. Mi- gladius, ut revelentur muitorum cordium cogitatio-

sericordia a peccato liberat. Quoniodo ergo peccato- nes (Luc, ii, 35). » Denique addidit Sponsa, ani-
ribus trador? Simile est illud in Canticis : Exui fu- mam suam exisse in verbo ejus, quod fit quando
nicam medm, quomodo induam eam? Lavi pedes meos, anima peregrinatur a corpoi-e, et Deo praesens est.
quomodo inquinabo eos? Exui tunicam peccatoris, Audiens haec Sponsus misit operationem suam Ver-
velamenque terreni cur quasi peccator atque ter-
;
bum, tanquam per cavernam, non adhuc facie ad
renus adjudicor? Lavi pedes meos, ne qua peccati faciem misit tanquam manum, et venter, inquil,
:

sors posset adha?rere vestigioj cur das in me delin- meiis conturbatus est super eiim. Quisquis sic vivit,

quentibus potestatem? potest dicere :

34. (29) Jeremias in suis Threnis ait : « Defecit .37. (31 j Frater meus misit manum suam per pro-
iniquitas tua, filia Sion, non adjiciet te expellere spectum, et venter meus conturbatus est ad illum :

adhuc : visitavit iniquilates tuas, filia Edom, re\e- TiSurrcxi aperire fratrimeo. Bonum est ut ad adven-
lavit super peccata tua (Thren., iv, 21). » Adverlis tum Domini interiora turbentur. Si ad angeh
quoniam iniquitas non potuit sine Dei visilatione adventum Maria turbata est quanto magis ad ,

deficere, nec plena esse correctio, nisi per gratiam Chrislinos turbamur adventum Influentibus !

Domini Salvatoris? Quomodo autem deficiat ini- quippe divinis, corporeus peregrinatur affeclus, el

quitas, audi dicentem Ecclesiam : Exui tunicam usus ille exterioris homiuis exolescit. Et tu tur-

meam , quomodo induam eam? Lavi pedes meos. bare, tu festina. Festinantes illi agnum manducare
quomodo inquinabo eos ? Veteris igitur hominis januam Chrislus est,
proecipiuntur. Surge, aperi, ad
vestimentum vitiis erroris intextura , in lavacri vestibula domus tuae pulsat si aperueris, introibit, :

regeneratione depositunl, uescit quomodo possit el introibit cum Patre. Nec solum cum ingressus

induere; studio enim correctionis inoleverat obli- fucrit, mercedem relinquit; sed etiam priusquam

vio peccatorum. Tanta vis consummatse emenda- ingrediatur, mercedem praemiltit. Adhuc anima
tiouis esL, ut in quamdam peritiae redeat spiritalis turbatur, adhuc parietes domus suae palpanl, ad-
aetatem, quaj vias erroris ignoret ; crimen etiamsi huc ostium quserit ubi Christus est, adhuc solvit

velit, non possit admittere ;

quia desueveril usus vinculum carnis et corporis claustrum, adhuc Chris-

nosse peccandi. Q tus foris pulsat.

35. (Vers. 4.) (30) Frater meus misit manum 38. (32) Quae est fenestra nostra, uisi per quam
suam de prospectu, et venter meus conturbatus est opera Christi videmus , oculus scilicet animi et

super eum. Exsurrexi ego aperire fratri mco. Manus mentis obtutus? Et ideo, virgo, per fenestram
mese distillaverunt myrrham, digitimeimyriha pleni. tuam Christus introeat, Christus manum suam mit-

Primum ergo tanquam a prospectu millit manum tal : per fenestram tibi Verbi veniat, non corporis
suam, quando Deus ex operibus aestimatur, unde amor. Si igilur per fenestram tuam manum mittit

ait : « Si mihi non creditis, operibus credite (Joan., Dei Verbum, vide quemadmodum fenestras tuas
X, 38). » Deinde augetur amor, et intimis visceri- praepares, vide quemadmodum ab omni pulvere
bus conceptus inolescit. Inde inlelligibili utero, in delictorum detergere debeas. Nihil tetrum nabeant,
quo est receptaculum Verbi, seminibus ejus infusis, nihil adulterinum fenestrae virginis. Procul stibium

plenitudinem ejus corporaliter inhabitantem hau- et caeleras affectati nugas decoris, procul adulie-
rire anima nostra desideral; non enim turbatur lini amoris illecebras. Similis aurium clausura est,

uterus feminarum, uisi quae fuerint alvo graves. quibus non suspendenda onera, non figenda vul-

Surgit igitur anima ut aperiat Dei Verbo, sed dum t^ nera, sed unus ornatus est, audire quod prosit.
se expandit atque aperit, ut opera inundi istius
mo
39. (Vers. 6.) (33) Aperui, inquit, fratri
Verbi receptione mortificet, sicut ille qui ait :
frater meus transivit. Quomodo transivit, id est,
« Mortificationem Domini Jesu in corpore nostro
mentis interna penetravit, sicul dictuni est Maria :

circumferimus (II Cor., iv, 10). » Ergo dum aperit,

« Et tuam ipsius animam pertransibit gladius (Luc,
transit Sponsus; vult enim semper quaeri, frequen-
II, 3oj. » Vivum enim Dei verbum, sicut gladius acu-
tius inveniri, Et si clausam invenerit januam, pul-
tus, penetrans corporalium repagula cogitationura,
sat ; et si per moram ISQG fuerit exclusus, re-
cordis interna rimatur. In cubili ergo tuo et noc-
cedit ; sed cito redit, et iterum pulsat, ut vel postea
lurno in tempore constituta semper meditareChris-
Sponsam suam inveniat praeparatam. tum, adventum omnibus sperato momen-
et ejus
36. Potest quidem et sic accipi, Frater meus tis. Si tardare tibi videtur, exsurge. Tardare vide-

{28j In psal. Gxviii, serm. 16, num. 14 in fine. Lib. de Virgmilate, cap. 13,
(32) num. 78.
(29) In psal. cxvm, serm. 22, num. 4. Lib. de Virginitate, cap. 11,
(33) num. 67, et paulo
(30) In psal. cxviii, serm. 12, num. 16. inferius.
(31) Lib. de Virginitate, cap. 11. num. 60.
2026 E SCRIPTI.S S. A.Ml5nOSII C()(,Ci:CTLS. 202«

Uir, cum diu (lormis tardare vidctur, cuin ah i ejiis iion erant viliis et conlusiuue. .Narii quomudo
oralionf! vacas : lardaro videtur, ciini vocH.m noii cranl in illa confusioue vitioruni, qui flehanl gcrcn-
excilas psalmis. Primitias vigiliarum liiarum Christn tcs poinilentiain, quod de arca devotionis ac fidei,
dicato, [trimitias acluum tuorum Ciiristo imniula. «t viitiilis paternao merilis cxcidisscnt? Qu^e autem
40. (Vers. li.) (^4) Suirexi hqo nperirf fralri iiieo; iii verho cxit anima, Verhuin requiril; iindo ct isla

manus meau distillaverunt myrrharn, diQiti mei myrrhii duni qusereret, iucidit in custodes qui eircumeunt
pleni sunt siiper munns clnusurK. Quid hor sif^nifi- civitatem.
cel, cnnsideivmiis. Primum oporihus sui.s vidctur, 43. (Vers. 7./ {'.i','») Invenerunt me cuslodes fjui c>r-
iit dixi, Dcus vciIhiih luiiqiiam jior favcriiHni, iion '•iimnnil civitntem, percusserunt me. et vuliieraveriint

pjene ali|uc pcrfeck'; dninde augeti])" amor el ine, et tukrnnt pallinm meuni a me custodes muro-
conspectus adoiescit, atque ex seminihus ejus qua> rnm. Bene (piidem quasi sponsa veniebal cuiu pal-
quodam ulcro inlelligihili susceperit anima, tol.im lio, qiio obmiberel caput suum, cum sponsus occiir-

plenitiidincm divinilalis ejus hahilantem in eo cor- reret ; sicut Reheccj, quffi coguilo quod Isaac sibi
poralitcr, iit legiinus, vidcre desideral. Smrexit iil vcnirct ohvius, descondit de cimelo, et pallio se
propius illiui Dci Vorhum videret, ct in hoc ip=o operuit; ila el hiec aiiinia, nuptialis vostis praemil-

processus ejus signiticalur, quod siirrexit per vigo- n lehal insignia, ne forte rcjiceretur quasi vesteui
rem ntque virlutem; propsentia enim Verbi hnusil iion hahens nuptialem ; vel ut caput velaret propter
aniiuffi virlutem, siciit pra>9enlia Maria? cum iilero angelos. Sed illi [lercusseriint eam, ut amplius pi*o-

gravis csset, erudivit .loannom in utero ronslilii- haretur; exercentur eniin animse lontationihus.
tum; adeo ut exsiliret ex iitero cl exsiiltarcl, Tiileininl ei palliiim, quwrentes si verum decoreni
))omini praisentiam recognoscens. nuda; virlutis afferret, vel quia sine integuinento
41. Surrexit aperire, et opera ejus cl lacla inor- quis iii illam ccelcstem civitatem deheat introire.
tificala sunt mundo. Talis eiiim dehel esse aiiima, iiiilla doforens secum operimenta fiicorum. Sunt
qnse Vcrhum esl recoptura, ut moriatur miindo, et etiam qui rcquirant, ne qua aiiinia cxuvias secum
conscpelialur in Chrislo; sic enim Christiis inve- vehal carnalis illecehrse, el concupiscenliam corpo-
nilur, et tale sibi qua;rit hospilium. Dcinde ipsa rnlom. Nudatur paliio, cum t\jus conscientia mani-
ministeria operationiim, id cst, manus ct digiti, fi^statur. Sed est qua>- bene nudatur, ciii licel iraitaii

quibus comprehenditur Chrislii*, mortilieantiir : (liconlem : « Venit enim princops hujus muudi, et
quos digitos velut ominontia factorum nostrorum in mo invenit niliil (Joan., xiv, .10), >• quia certe in
opera 1597 possuiinis a'stimaro. Itaiine volut e ^^ illo solo nihil invenit, qui peccatum non fecit

comploxu suo cum jam oxtenderot iutclligihiles 44. Reata et illa est in qua non gravia aut multH
manus suas el digitos, ut comprcheudcret Vcrhuiu, invcnit, sed invenit in ea nmictum lidei et sapien-
transisse sibi illud, non tanioii adhuc pertransissc ['w. disciplinam. Itaque siiie dispendio sui (qiiia el

aDima pia dicit. Kt hiinc processum hahet, (iiiaiido si volel quis, non polest auferre veram sapieutiam)
Iransit ot pertransit animam Vorbum Dei, quia etsi adversarius ohstrepat, uhi tamcii vera innosisp
scriptum est : « Et luam ipsius animam pertransi- conversalionis elucet iiitegritas, transivil ciislodes,
bil gladius, ut revelentur mullorum coidiura cogi- et tiliahus illius coeleslis civilatis admista, Verbum
tationes {Luc. ii, 33). » Ilinc adhuc Iransitur, non requiril, et qua'roiido ejus iu se excitat cliarilatem,
portransitur ; ut in Maria in posteriorihus forte et uhi Verhiim (juffrat, agnoscit. (36) .Non injuria
pertransitur, uhi tanquam signaculum ponilur in lantiimmodo uon invenisse quein qiueras, sed
est

medio ejus Uominus Jesus. ctiam jilerumque iihi non oportet, quaesisse vul-
42. Deniqiie statim alius j>rofectiis Verhi pei- nus csl (juajsisse in domihus viroriim qui sibi
:

Iranseuutis, qiiia exivit aninia in Verho ejus; hoc falso nomon doctorum assumunt. quffisisso proca-
^st, Vcrhum ojus secuta exivit do corpore, elcvaus cius (juaiu verecundius. Ergo oavoamus exoraplo
<e de ejus hahilaculo, et peregrinam se faciens ei, J) illius, ne nos oustodes inveniant qui circiimeunt
it adossot Doo, ol essct civis sanctorum. Simul oivitalem.
'iiim et cariiis domestici et Dei osse non possumiis. 45. Invenerunt. inquil, me cuslodrs qui circum-
•>go in hoo looo exire signilicatiir, iit dixi, aiiiiua eunl civitalem ;
pcrctuascrunl rl rulneravcrunt ine, el

[uando abducit se a corporis voluplatihiis. Doni^jiio tulerunt pallium mruin a inr custolf!< niurorutn. .Nou
criptuin est ; « Exi de Rabvloue, fiigiens n Clial- in sc, tilia?, sod in nobis vulneratur Ecclesia. Ca-
i;»'is [Iso., xLViu, 20). » Non iitiqiio ul regiones vcamus igilur no lapsus nostor. vulnus Ecclesiee
<.iliyloiiis llehraMis fiigial, sed mores, ut prophelico fiat, ue (|uis a nohis palliuiu auferut, hoc est, amic-
idiuonotur alloquio; siqiiidom siiil (jui in R.ihvlonc liim priidoiitin\ insigno palientia'. ijuo mollioris
iint Hohra?i, ot do Rahvioiio oxisso inorihus doceanl. ainhilii» vo<lis oxuilur : > Qui oiiim molLoribu^
^aiu et illi de quihus dicil Propheta, quod sede- vostibus induuutur, in domibus regura suiit [Mutlh..
>ant super thuuina Rahylonis [Psal. oxsxvi, I .
- XI, 8). » Nobis autem palliiim dedil Christus, quo
.edebant quidom in rogione Rahvlonis . sed in aposlolos suos et corpus suum ipse vestivit, quod

•<Si Ubi supra consequenter 36^ Lib. de Virgintiate. o. 10. u. 57.

P.MROL. XV ^XIV. l'\l(S II. .

(>i
•jo-2: COMMKiNT. I.N CAMICA CANTK.. 2028

donique jubet le dare, si tiuis a te Uinicani pclit, nt i V9. Didicisli lumen, didic.isli murum ; disce por-
«Umittas ei et pailium !Matt.. v, 40); id est, insigne tas, diso custodes. c Habet, inquit, portas duode-
pbilosophia^ tua^ trad.is, ot quasi amiclu pnidentia- cim, ct in portis angelos duodocim, in quibus duo-
1,598 ^'•'''' *^"'" H"' •'"*^c nudns fuorat, cirrnm- decim tribuum filiorum Israel superscripta sunt,

veslias. noimna [Ibid., t2). In portis patriarcharum nomina

46. Ibi igitur, filia>, Christum quKramus, ubi continentur, in muro apostolorum; fundamenta
montibns boni odoris, qui excel-
quffirit Ecclesia, in enira civitatis, apostoli, et lapis angularis est Chris-
sorum sublimitate faclornm, suavem vitffi odorem tus, in quo oranis struclura consurgit. Deus extra,
pro meritornm verticibns exhalant (37). Ea qua^ Deus intus, Deus ubique est « Habet enira, inquit, :

Christum requirit, non debet osse vulgaris, non civitas majestatera Dei (Ibid., \\). » Ergo et vos,

debel esse in foro, non in plateis, voce quernla, .sanctse virgines, et quicunque justi estis, et imma- W

gressu hibrica, facilis aditu, vilis aspectu. Terre- culatam animae geritis castitatem, cives sanctorum 1

num tibi Apostolus consortium negat, et uitra na- estis et domestici Dei. Sed tunc nobilitatem istam
turae propemodum terminos, alis ad ccehmi docet patria^ possidebitis, si Christura intra civitatis istius
spiritahbus cvolandum. « Qua? sursnm sunt, inquit, septa qufpratis, ingressi per fidera actusque pretio-
sapite, non quse super terram {Coloss., m, 2). » Scd B sos patriarcharum clarificati lumine, fundati super
quia hoc impossihile erat in hoc corporis velnt apostolos, versantes inter angelos.
claustro reclusis, et qnia defunctis corporibus, :iO. Quomodo igitur isti custodes angeli sunt,
anima fertur ad superiora revolare, alligata dum qui casta^. aniraa^ pallium tollunt? Ahud pallium
vivimus, quadam nostra:' lege naturae, ideo addi- virginura est, aliud adolescentula? circumforaneoe.
dit : « Mortni enim estis, et vita vestra abscondita llla quse in foro Christura requirit, palliura etiam
estcum Christo in Deo [Ibid., 3). » Si abscondita est quod habebat, amisit. Prudentia enim non in foro,
cum Christo in Deo, non appareat mundo, Christus non in plateis, sed in Ecclesia possidetur. Et fortasse
enim mortuus esl mundo, vivit Deo. Vide nunc ut cum ipsis quoque veniamus in gratiam, atque
quemadmodum desiderari amet Christus, confabu- omnium misericordem Deum esse doceamus; quia
lationes non amet. Aperuit virgo illa suas fores Dei et illi Christum aliquando reperiunt, si tamen jugi-

Verbo; sed Iransivit, inquit, et exivit anima mea fer quserant, pallium hoc araictus est corporis.

in verbo ejus [vers. 6). Exivit a mundo, exivit a Ergo qui qufesivit Christum in eubili, si taraen sic

seeculo, remansit in Christo. Quwsivi, inquit, eum, qua-sivit, sicut ille qui dixil : « Sic memor fui tui

et non inveni eum. Amat enim Christus diu requiri. super stratum meura [Vs(d. lxii, 7) » si qusesivil
^ ;

47. Invenerunt illam custodes murorum. Forlasse in noctibus juxta quod scriptum est : « In noctibus
sunt et alii custodes, quos magis intelligere debea- extoUite manus vestras in sancta (Psai. cxxxiii, 2); »

mus. Est enim civitas quae portas mnrorum clausas si quaesivit in civitate, in foro et in plateis, in civi-
non habet, de qua dictum est : « Et portae ejus non tate Dei nostri; in foro fortasse, 1599 '^ <!"**

claudentur per diem (Apoc, xxi, 25), » nox enim judex ille divini juris sedet, in plateis unde collecti

non eril amplius in ea, afferent gloriam et honorem sunt qui ad coenam Dominicam convenerunt; potest
gentes in illam. Illa est ergo civitas Jerusalem qufe cuslodientibus civitatem Dei angelis, dura diu quee-
in coelo est, intra quam jam quasi perfecta et rit, occurrere. Quin etiara ex coelesti custodum
immaculata servaris; non enim intrat in eara omne natura, coelestem intelligere possumus civitatein,

commune. Communis caslitas non est, communis coeleste forum justitise sempiternse, non viles pla-

pudicitia non est, quae in libro vitae scribitur. teas, sed fortasse in quibus superfluere fons ille

48. Si igitur invenimus civitatem, ingrediamur consuevit, de quo scriptura est : « Superfluant tibi

in eam, vide.nraus iumen ejus, videamus muros, aqu* de tuo fonte, et in plateis tuis diffundantar
videamus fundamenta muralia, videamus etiam tua; aqu* {Prov., v, 16). » Qui sic ergo Christum
custodes murorum. Sed quomodo ingrediamur in J) requirit, ad angelos pervenit.
eam? In hac civitate vita est, et una est via quae .^1. Sed si bonis ad angelos meritis pervenitur;i
ducit ad vitam. Via ergo Christus est, ergo Chris- cur qui pervenerit, vuineratur? Est et gladlus

tum sequamur. Sed ipsa in ccelo est civilas; quo- bonus, cujus gladii bonum vulnus. Vulnerat Dei

modo igitur ascendamus ad ccelura? Docet evan- verbum, sed non ulcerat. Est vulnus boni amoris,
gelista, qui dicit « Et eduxit me in spiritu in mon-
: snnt vulnera charitatis; ideoque dixit :
Vulneratx

tem magnum et altura, et ostendit mihi civitatem charitatis ego sum {Cant., ii, 5). Qua? perfecta est,

sanctara Jerusalem descendentem de ccelo {Apoc, vulnerata charitate est. Bona sunt igitur Verbi vul-

Ascendamus ergo spiritu, quia caro ascen-

XXI, tO). » nera, bona sunt amantis vulnera : « Utiliora enim
oscula iniraici
dere ad eam nou potest. Ascendiimus nns interim vulnera amici ,
quara voluntaria
in coelum, ul ad nos postea de coelo illa descendat, {Prov., xxvii, 6). » Vulneratse charit.itis Rebecca

in qua lumen est simile lapidis pretiosissimi, ut est,quse relictis parentibus, migravit ad sponsum.
lapidis jas|)idis et crystalli habet murum magnum Vulnerata" charitatis Rachel, quffi zelavit sororem,
et altum. amavit maritnm: sorori onim qnod abundaret filns.

(37': Lib. de Virgrnitnle, cap. 13 et U, num. 83, 92.

202« K SCl\H>TIS S. AMBROSII Col.LKCTlJS. '2030

ipsa sterilis adhuc invideiiat, qiiia typum gen!b:il t doreui, tnritarii subiit cupidilalcin, cum augeiiim
Ecclesiffi, cui dicitur : « Laetiire, slerilis, qusR non pa- vidissel in llamma ignis de rnbo, ut licet pavore

ris, erumpe etclama,qua! non parturis (/«'/., '6i, I). » apprehensus considerare non auderet, considerare
Ji2. Invencfurit ergo custodes et vulneraveruul lamon vellet, quanto magis vultum Domini cor-
eam, et tulerunt ei palliurn, iioc est, aclus corpora- poraliter videre desiderabat, dicens intra se : Vul-
lis involucriim sustulerirnt, ut nuda mentis simpli- lum illum plenum lucis, pl':"unfi gratiae, 1600
citas quflernret Christum, quia ncino potest nmictii plenum virtutis plenum divinitatis, quem esse
,

vestitus pliilosophi.e, in liahitu scilicet sapieii- dicam? .Non possum plus dicere vel sentire de
tia; sai^ciilaris Christiuii videre. Kt bene tollitur ei Deo ciim onim consiimmaverit homo, tunc inci|»it,
;

amicliis [)hilosoplii.'e, nc qiiis eam per philosophiim et ciini linierit, tunc aporiabitiir, iit sciiplum est
depiaedelur. Bene tolliturei pallium, qua? ad Chris- Eoc/i., .\xvii, 0), quia incomprehonsibilis est Dei
tum pi"0[iin(iuaf, iit Deum visiira, miindo r^orde aiterna majestas.
gradiatur : c Beali enim mundo coi"de, quia ipsi '6\i. Irritus quidom erat postulationis etlectus,

Deuin videhuiit (Matth., \, 8). » Denique ubi miin- sed affecfus probabilis servi, quia iiltra natur"ain
davit cor,Verhum reperit, Deum vidit. Qua'ro ergo suam dovotione progressus de Domini angelis aesti-

illum, virgo,imo quajramus omnes; anima enim B inabat, quantiim de Domini vultu plus desideraref,
sexum non habet. Sed ideo fortasse femineum no- ([110 cupidilatem suam gestiret explere. Noverat in
men accepit, qiiod eam violenlior sestus corporis ipso homine aliam post mortem futurarn gloriam,
agit ipsa autem impctimi carnis et amoris sui
: aliam claritatem : « Sicut ciiim stella a stella differt
molli quadam et blanda ratione demiilcct. lirgo iii clnritate, sic et lesiirrectio mortuorum; qiise etsi
ornlionibus et obsecrationibus Deiim invilare debe- seminatur in corruptione, surget tamen in incor-
mus, ut quasi bonus ausler aftlare dignelur, Verbi- ruptione, surget in gloria, surget in virtute, surget
que nobis aiiram ccelostis aspiret : quaj fructiferas corpus spiritale (I Cor., xv, 41-44). » Qui ergo ha^c
arboros non tiirbare vento gravi, sod leni spiramine sciro potciMt, meiito praesumcbat ut viillum Domini
flaluque molli consuevit agitare. videro cu[)eret, cum esset obita corporis inoi'fe

53. (38) Tulerunt mihi pnlliim meum. Boniis amic- visunis. Taleni certe etiani formam ceperaf, talem
lu9 aeternitas vita\ hoc pallium Sponsse voluerunt Dominiis jam probabat, ut non distaret ab augelis
auferre custodes rnurorum, quo primus homo fiic- coelestis minister et exsecutoi oraculi. Et ideo ciim
rat exutus ; sed aniina Deo devota qiia^silum diu scir'et. >< Quia angeli pusillorum qiiotidie vident
lenendo, et non diniittondo dileclum, [iretioso cha- /-. faciem Patris qiii in coelis est [Mnlth., xviii, lOi, »
ritatis divinre se vostilit involucro. Beati orgo qiii putavit quod jam eam videre posset et deberet,
lali pallio vestiiinlur, et ainictum cjusmodi legis tanquam oblitus corporis, et carne deposita; sicut
observatione meruerunt; quia non sunt legis obliti. ille qui in coi'pore adhuc positus, cum raperelur
sed qufle erant legis operati sunt,. in paradisum, ultra in corpore, sive extra corpus
54. (Vers. 8.) (39) Adjuro vos, filix Jerusalem. si raptus osset ad lertiiim coelum se nescire dixil (H
invencriti<i dilectum meum, ut aununtictift ei, quiu Cor., XII, 3), Sancti enim etiam cura gerunt corpui»,
amore languco. Qiiis est aiiteni hic animai langiior? non sunt tamen in carno, sed in spiritn quoniam :

Moralo historifln vetoris facit nos meminisse dcbore, qiii in cupiditate et convorsatione carnali suiif, Deo
qua; «sl de sancto .Moyse qui rogavit Doiim ut se placere non possunt. Sancti autem convorsatione in
demonstrar"ot ei, et facie ad faciem eum videret, carne non sunt, sed in ccelo.
Noverat utiqiie .sanctus vates Domini, quod invisi- 56. Kx bis ergo SponsfB langiienlis coniprehen-
hileni Deum facie ad faciem videre non posset. Sed damiis affeclum. Videre Dei vnltiim quasi innocens
devotio sancla monsuram siiporgreditur, et pntavit volut qiiodam vultii conscientia; desiderabat, ape-
Deo etiam hoc esso possibile, ut corporeis oculis rire oi faciem mentis iuterna?, el rognosci plenius
taceret id quod ost incorporeum comprohendi. Non D gestiebat. Amor impatieiis, diu noctuque meretri-
reprehensibilis liic error. sed etiain grata cupidi- cias fores pulsans, si diutius potiendi desideria
tas at([iio inexplebilis, qiiod Dominum suiim veluf differuntur, ipsa deficil exspeclatione, dum sperat,
nianu fciiero, el obfutii ocnlorum videre cu|iiobat. in qiio iiti([ue non finis amoris. sod incremenlum
Sciebal onim ad iniaginoin et similitudinom Dei est (40K Et qiiidqtiid ost dosiderabilo, si non con-
tactum esse hominem quando enim ;
oleclus a l)o- tingat dosidorauli, delicit in illud, ot quasi ipsam
mino Deo ad populum liberandum. ropletus ost deponit animam qui desiderat; <ilamen spes pro-
*piritu sapientiffi, viderat angeliim illum, et faciem pior assurgat, dat vires spes proxima, si autem

ejus in gloria, deiiit[uo fulgonfo ejus lumiiie pave- absentia sit dilocli, eo ipso tjuo absonlom deside-
facfus esl, et vidil riibuin iiri et non exuri. Visn rat, ([uai ooncu|>ivit, aninuT sua- [lalitiir ilefeclio-
'"cepit fulgorem, queni nuraliis accessit ; cupiditate nom. Itaque qiianto longiiis ost illiid quod deside-
"t gratia provocatus, ut diligenlius fulgorem illum ratur. tanto magis defioit qui desidorat. Id orgo
in rubo consideraret. Itaque si tantum accepit ar- deticero esl, in id iinumquoinquo fotis studiis ini-
(38) In psal. cxvm, senn. 14. (40) In psal. cxvui, serm. II. nnm. ^ o» inferins
391 In psnl. r.xviit, sorm. 8, niim (T. pa«sim.
2031 COMMENT. li\ CANTICA CANTIC. •20.'^ 2

grare, quod diligat, illud cogital , illi adhijerel, y^ tlO. '44' Ekclua c.x miUibus. Decem millia. iu-

illud personal, quod reoeperit diligendum, in id quit Jacoh, Ephrsem et millin Mnnasse; id esl, ot

quadam animse defectionc tmnsfunditur. Ut si nia- Juda^-orum ot genlinni dominetur, d ex utroque po-
ter fiiii exspcctet praesentiani, quemadmodum ex- pulo acqnirat sibi Ecclesipe plenitudinem. Ideoque

spectabat Tobire uxor iilium peregrinantem ; deti- dexteram suam super Ii[)hrffim posuit sanctus Jacob,
ciens a desiderio, et in angustiis constitula, et eo quod legis, dicente Ecclesia in Canticis canlico-
tanquam resoluta videbatur {Tob., x, 3 seq.). Quid rum : Frater meus randidus et rubeus, electus ex
enim aliud nisi defectum quemdam ejus verba sig- decem millibus. Denique etiam David juvenculs
nificant? Sed quo magis lassatur affectus, eo am- Maria! auctorem ex c\)jus successione Christus est
plius amor crescit; et quo diutius abest qui deside- natus per partum in decem millihus
Virginis ,

rat, 60 exspectantis desideria majore quadara vi praedicabant Saul autem in millihus, cura reve-
:

amoris ignescunt. Caro deficit, sed cupiditas alitur rentiae gratiam circa regem magis praeponere de-

el augetur. buissent.
37. Itaqiie sancla anima nescit aliud desiderare 61 . (Vers. 1 f aurum Cephas. (juod
.) (45) Caiput ejus
quam Sponsum, qui est Christus Jesus : illum con- signiticat stabilem eminentemque sapientiam. Cor-

cupiscit, illum desiderat, in illum totis intendit vi- o pus Christi Ecclesia est, hujus caput utaurum, quia
ribus, illnm gremio mentis fovet, illi se aperit et sapientia pretiosa sanctorum est, hoc est, viri jusli
efTundit, et hoc solum veretur. ne ilium possit atque prudentes.
amitlere. Itaque quanto majore desiderio excitata 62. Crines ejus ut abietes, nigrse sicut corax. De
fuerit anima, cupiens adhaerere Deo salutari suo, hoc alibi dixit (Cant., vi, 4) : Capillamentum tuum,
tanto magis deficit. Ergo ista defectio imminutio- ut grex tonsarum. Ideo capillamentum, quia virtus
nem quidem fragilitatis, sed assumptionem virtu- omnium sensuum in capite est : « Oculi enim sa-

tis operatur. Concupiscebat, desiderabat, defi- pientis in capite ejus [Eccl., n, 14). » Profunda igi-

ciebat, toto dissolvebatur afTectu, ut tolus illius tur doctorum prudentia, qucE potest ea qiiee obscura
fieret quem desiderabat,' sicut etiam David ipse sunt revelare, et alta aperire sensuum. Et hujus-
dicit : Effundo in conspectu ejus oraiionem meam, modi disputatores crines Ecclesise sunt, sicut pulh
et trihulationem meam ante ipsum pronuntio, in corvorura quibus Dominus escam dat sicul dedit :

deficiendo ex me spiritum meum [Psal. cxli, 3, 4). sancto Jacob, et eum pavit a juventute sua. Hos
Defecit enim ejus spiritus, imo ab eo defecit spi- altos ac profundos ubertate doctriuce pascit Domi-
ritus qui seipsum negat, ut adhaereat Christo. (41 )p nus coelesfibus sacramenti s.
Itaque quasi anioris impatiens, circumcursabat, et 63. (Vers. 12.) Oculi quoque ejus sicul coluinbse.
quaerebat ubique Dei Verbum, quia vulnerata, quia Oculi sunt vii'i videlicet spiritualibus ornati sensibus
nuda, et qua?rebat adminiculum alicujus a quo qui ad videnda mysteria sunt acuti, et parati ad

Christus rogaretur ut veniret. Vide sestuantem, vide penetranda Scripturse secreta divinoe, rationali lacte

desiderantem : « Adjuro, inquit, vos, fiHae Jerusa- fulgentcs, in quibus non sit aliqua doli maculosa
lem, » etc, deinde lihabus ccelestis illiiis civitatis confusio, sed siraplicis afFectus immaculata sinceri-

admisla, Verbum requirit, et quserendo, et speciem tas. Ideo in aquarum abundantia lotas has colum-
ejus contemplando, ejus in se excitat charitatem. bas in lacte memoravit, dicens :

1601 '^8. Vers. 10. (42) Frater, inquit, meus 64. (46) Oculi ejus sicut columbse super abundan-
f.andidus et rubeus, electus cx millibus. Decet enim, tiam aquarum, lotse in lacte, sedentis super plenitu-
virgo, ut plene noveris quem diligis, atque omne in dinem. Baptizat in lacte Dominus, id est, in sinceri-

eo et ingenitte divinitatis et assumptse mysterium l.ate. Et isti sunt qui vere baptizautur in lacte, qui

incorporationis agnoscas. Candidus ergo est me- sine dolo credunt, et puram fidem deferunt, ut im-
rito, quia patris splendor, rubeus, quia partus est vir- maculatam induant gratiam. Ideo candida Sponsa
ginis. Color in eo fulget etrutilat utriusque natura>. D ascendit ad Christum, quia in lacte baptizala est

Memento tamen antiquiora in eo divinitatis insignia ideo rairantur eam virtutes, dicentes : Quse esl hxe
quam corporis sacramenta; quia non coepit a Vir- quse ascendit dealbata lCant.,' viii, 3)? Ante paulu-
gine, sed qui erat venit in Virginem. lum dicebat, Nigra sum [Cant., i,4); nunc dealbata
39. (43) Frater meus candidus et rubeus. Candidus cernitur, et ascendit ad ccelum, et innixa Dei Verbo,
claritate Eplerna, rubeus specie coloris humani alta jam penetrat.
quem sacramento incarnationis assumpsit. Merito- 63. Nec imraerito illic aquarum abundantia, ubi

que et ipsum quod est rubeum, bene olet : quia Christus; unde mens humaua repleri cupiat. Has
caro Christi sine peccato est, quam perfidi conlrec- sitit aquas cervus, quas cum biberit, sitire non
tantes, manus suas inquinaveruut. sancli veneran- possit. Has aquas sitivit Propheta cum dixit : « Siti-

tes, pietatis odore fragrainmt. vit in te anima mea {Psal. lxu, 2). » Sedel erge

(41; Apol. David u, cap. 9, num. 47. m.

(i2j Lib. I de Virg., cap. 8, num. 47. (4o) In psal. cxviii, serra. 13, num. 12 e( i;{.

W) In psalm. cxviii, serm. 5, num. 8. (46^ Inpsal. cxviii, serm. 18, num. 21.
4i) l^ib- 'le Henedirtionc patriarch., cap. 11, nura.
2(}:):; K SCIwrJIS S. A.MimoSII CoLLti.lLS. iif.ii

Cliristus .siipcr JilniiKlaiitiiuii aqiianiin , et su|)f!r \ linli; fiim .Mirtha tVrsliii.Trcl <;iri;a iniiii>ltMiuiii, M;<-

plenitiidiiiciii, ct ideo qui bajjtizat ui a«jua dicil : iia autem Verhuni Doniiui audiret, ea quiK audifljal
'I Etnosomnes de pieiiiludine ejiis acf:o(iiiuus(Jo'fM., ei qum nunistrabat mernil anteferri, difeoli enim
I, 16). » Lnde et oculus supplicioruni non alienus .Marthae : « Domine, uori esl libi curae, quod soror
est ali Kcclesia, i|uia etsi baplizahat JoHinies in mea reliquit me solam minislrare? Dic ergo illi ut

Kiioii, haptizabat juxta Salim, iilii nial aqiiaium iiic adjiiv(;l ; .- rijspondens dixil Doininus : « Martlia,
ahuiidaiitia, et diiodecim tontes, et septuagiiita pal- .Martlia, .Maria bonam |iartem '•legil, qua.' uon au-
marum arbores. Hos fontes habet Kcclesia, lioc est, feretur illi ILuc, x, 40-42;. » Ita verbum cognoscere
iii Veteri Testamenlo duodecim patriarchas, iii Novo majus ojms esse quani minislrare, divinsp auclori-
duddccim apostolos; ideoque dictiim esl : « In tale sentenlia' definitur.
Ecclesiis henedicite Dominum Deiim dc foiitibiis liO. Sed fortasse ditat aliquis diclum «.'sse ah
Israel il'siil. lxvii, 27). • His foiilibus antir perfuii- Apostolo : « .Nou iii sermonc csso regnuni Dei.
ditiir, (luicunniuc mysleria sacrosancta conseqiii- s(>J iu virlute (I Cor., iv, 20;. » Scriptiim non nego,
tur; isli enim fonlcs ox a^terno fonto inananlcs, '.1 in (luo sermone, cognosco : nempc quem in-

toto orbe fluxerunt. Ubi isli fontes, ihi ascensio llaliis elfuderit, (lui audientibus sermo prodesse
aiiimarum. Deniiiiic Salim inter[)retati sunt ipsum •> iioii possit, qui sine uslensione sit spirilus atque
ascendentem ; illc eiiim verc, ascondit, (ini prupria virtiitis. Hunc serinonoin Paulus non dignatur
peccata deponil. Hoc igitur '4602 ^'^'^'^
P"'''^'^^" cognoscere; vnlt cnim magis virtulem sermonis
toriije sanctilicalionis usiis cxprimitur. commendare. Deniquc volebat lalem suum esse
60. (Vcrs. \'\.) ('i7) Gcnse ajus sicut iihiuix aromu- Aiiostolus sermonem, qui in iniirmitale veuiebat,
tis. ijiijnmlts auijucntaria. Jam geiias et ca;tcra iii- iil <ilius faccret furliores, in timore el Iremore; ut
tclligimiis anima; esse virtules, doctorumqiic diver- liiaenles nihil inetueient, nisi Dominum Jesuiu;
sitates, qui vel spiritalcm menli alimoniam dispen- trcmentes, pacem ejus tranquillitatemque serva-
satioue sedula siihministrcnt , vel pia^dicatione ron(. Aiidi ergo qnaleni Apostolus sermoncm ha-
criicis Duminica! sicut Vcrbi (Hiadain linca alligcnt hohal : « Et sernio, inijuit, meus, et pra;dicatio
audicntciii, vol niodestia vcreciindi cl juvciiliilis mca iion in persuasione liumauai sapientia* verho-
llurc gratissinii. Etsi a taclu pudure rcvocenliir, niin, sed in ostensione spiritus et virtutis (I Cor..
redolcjt lainiMi in liis odor C.lirisli : cl sicut in u, 4i; » quia lides non in forensi sermone .sapien-
gcnis quasi de capite sacerdotali descendil unguen- tia?, sed in ostensione spiritus, sed in Dei virtuto
tiim, sic ct in his olnccat piilchridido doctrina;. /> lirmatiir.
67. (48) Lubia vjus dislillnutiu myvrkani plKuaui. 70. Krgo in sermonc sanctoruin virtus Cst. m
Per inyrrhain ciiiin passionis unguentum et resur- sermone auteui forensi isto et philosophico vanitas
reclionis gratia doclaratur, qua; redivivum vila» miindi. Virluteni autem esse in sermone sanclo-
odoreiu suscilatis mortuorum visccribus infundit. riim, cliam istc propheta te edoceat, qui ait

Clausa', sint igitur hihioriini fores tuoruin, ct obse- " Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute
ratum inaiKjat vocis ve.>lihuluni, tiinc fortasse rese- iiuilta [Psai. i.xvii, \i); .' hoc esl, ut miilta possint
raiiduni, cum audieris Verbum Dei. Tunc tibi virtute Evangcliuiu pra?dicare. Probalum est ergu
iiiyrrha siidahit, tuiic libi baptismatis aspirabit gra- quod iu Evangelii pra^dicationc sit virlus, pnedica-
lia, iit ah elementis inundi commoriare, ct cuiii tio autera Kvangclii sermo sanctorum est; ita du-
Christo rosurpas. hium uon rcsidct (luin in sormoiic saiicto sil virlu?.
68. (i'J) Lnbia cjus distiUuntiu uiyrrhuui picnant. Et ha?c myrrha dislillans ex labiis Sponsi, scilicel
Nos autem otiosos nos putamus, si verbo tanluin- per (luain vitia mortificautur.
iiiodo studere videamur; el pluris «sliraamus eos 71. (Vers. t4.) (50) Munus illius tornatiles, au-
qui uperautur, quam eos qui studium cognoscenda? rew, plcnx hyiuinthis. Vide quse manus fecerinl
vcritatis exerccnt; dicunt cnim plcriqnc : Ecco 1) homincm, et queiii honiincm fecerint! Illum uti-
hoino el opera cjus, quasi qui verhu sludeal, non qiic > OiiL'm secundum Christuui mduimiis, exspo-
operatur, cum magis opus istud quain caHera sint. liantes vetorein homiuem cum actihus suis . ct

Si eiiiin opus jiistitia ost, si upus temperanlia, si iudueutes uovum qui reuovalur ad agnitioneni
opus furtitudo : utiquo opus cst eliam sapieulia; secuiidum imagmem ejus qui creavil eum : ubi
ista>, enim (|uatiiur principales virtutos habcntur. nuu est servus. et lihor, sed omnia ct in omniltus
Nain si oporatur Chrisliis socundum qnud justilia (.hristus (Co/oss., ui, 9-H'. » Chrislum ergo indui-
esl, uliquo opcratur sccuiidiim (luod Verbum osl. inus, sicut el alihi dictum esl : » Chrisluni induis-
Et uporabatur ciiiii o>si't in iiriiicipio apud Palrem. tis ((Jd/d/.. III, 27 . Acccpimus Spirilum sanc
noiiiipie por i|tsuin oiuuia facta sunt, ut scias opc- tum, (pii uousolum nostra peccala dimitlit. 1603
omniiim osse, ot opus nostriim osso Chris
r.Uuroin sod oliam nos facil saccrdolos suos aliis poccaC^
Imn Josum Etonim socundum (luod Verbum cst. (limittcro. Idou ait Propheta : « Tu tinxisti mo el

Vorhiiiii iii«iuircnlibus graudo opus Vorhuin osl posuisli snpor ino inanum luara {Psal. cxxxmii. .S':

(i") lii psal. c.xviii, serm. 15, num. U. (4U) lu psal. cxviii, serm. II, uum. H.
IS 1" iisiil, cwiii, sorni. 18. nuiu. ii (30) In psal. c.xvm, serm. )0. imm 17
 2035 COMAIENT. IN CANTICA CANTIC. 203«

finxit per luluiu, posuil niaiium per gratiam spiri- ^ 76. (Vers. 15.) « Species ejus ut Libani, electus ul
talem, licet plerique htinc psalmum ex persoua cedri. » In altis liabitat, et humilia respicit, quia
dictum Salvatoris accipiant. Audi quia manus Do- species ejus sicut cedrus Libani, quae comam nubi-
miiii etiam spiritus dicitur, clamat Job : « Spiritus bus, radicem terris inserit; principiuni enim ejus
divinus qui fecit me [Job, xxxui, 4). » Islai suul e coelo, posteriox-a ejus in terris fructus coelo proxi-
ergo raanus quai Lomiuem paraverunt, Christus et mos edidcrunl. (53) Genus hoc arboris uunquam
Spiritus. amittit viriditatem suam, hieme juxta ac aestate

Ergo Dominus Jesus et corporis auctor est

72. comam pascil, nec diverso colore mutatur, solam
nostri, qui primuni fecit homineni ad imaginom : hanc arborem ventus suo nunquam honore despo-
et postea de hito tinxit, et vokiit salvare quod fece- liat, sola nunquam veteri exuitur ainictu, aut novo
rat, salvare quod plasmaverat, ut totum hominem flore vestitur. Sic apostolica quoque gratia nescit
salvum faceret. Istaj sunt manus Dei tornatiles, id defectum, et perpetua venustate sui floret. Aniina
est, perfectae, aureae propter sapientiam qui est ergo corrumpi nescit, quae florentibus membris vi-

Christus, plenaj hyacinthis propter Spiritum sanc- get, semper justitiai ca>tei'arumque virtutum cul-
tum et plenitudinem charismatum ejus mina patienti inagnaniniitate siistentat; et ideo non
73. (Vers. 14.) (51) Venter ejus eburneus , (Zts- B defluit neque deficit, quia nihil in ea ruinosum est
Htictus saphiris. Apostolus, « Et si, inquit, cruci- ac remissum, nihil mobile, nihil lubricum, nihil
fixus est ex inflrmitate (II Cor., xiii, 4j; » ecce ven- quod vitio serraonis ex ea possit elfundi.
ter, id est, carnis inflrmitas : » Vivit tamen ex 77. (Vers. 16.) « Guttur illius suavissimuni, et

virtute Dei {Ibid.) ;

» ecce distinctio saphiri. Sa- totus desiderium. Judicia Domini vera, juslificata
pbirus enim eo quod coeli sereni speciem gerat, in semetipsa, desiderabilia super aurura et lapidem
qu8e sunt divinitatis opera siguiflcat. Onir autem pretiosum multum (Psal. xvru, 10, 11). » (54) Quod
propter castitatem et nitorem et perpetuitatem, severura in aliis, in Christo dulce est, in Christo
carnem illara signiflcat Salvatoris, de qua idein suave est, quia ipsc suavis est : « Denique gustate
Apostolus dicit Quia etsi Christum secundum
: <> et videte quoniam suavis est Domiuus {Psal. xxxm,
carnem novimus, sed nunc jam non novimus (11 9j. » Dulcia judicia confitenti, quia ipse dicit : « Ego
Cor., V, 16). » sum, ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memor
74. (Vers. 15.) (52) Cruru illius columnx mar- non ero tu autem memor esto, et judicemur. Dic
:

moreae, fundatae super bases aureas. Significant co- iniquitates tuas, ut justificeris (Isa., xliii, 2o, 26). >

lumnas esse Ecclesiae Apostolos, qui fundati sunt/-' Dulcia judicia ageuti poenitentiam, quia ipse dixit ;

in timore sancto. Nam sicut Petrus, Jacobus, Joan- « Gaudium erit super uno peccatore pceuitentiam
nes et Barnabas columnae esse videbantur Ecclesiae, agente, quam in nonaginta et novem justis, qui
sic et quicunque vicerit hoc saeculum, fit columna non indigent poenitenlia {Luc, xv, 7). » Si dulcia
Dei, quam confirmat qui dicit : « Ego confirmavi sunt igitur judicia Domini, suavitatis 1604 ^'^^'^'

(^olumnas ejus {Psal. lxxiv, 4). > Ita et basis aurea tus percipere elaboreraus. Vis scire quam dulcia
timor pienus disciplinae, quia initium sapientiae est. judicia Doraini? « Qui credit in ipso, non judicatur
In timore ergo sapientiiim apostolica praedicatio {Joan., lu, 18). » Dulcia ergo judicia credentibus;
tanquam super basim auream columna firmatur qui autem non credunt, non Christi judicio damnati
Christi. Igitur eloquio et apostolico sermoni tribu- sunt, qui venit non ut judicet mundum, sed ut sal-
nal est timor justi, el basis aui^ea plena prudentiae; vet et redimat, sed iuipietatis suae subiere judicium
simulacrura autem bonura tanquam effigies verita- qui in reraissionem peccatorura credere noluerunt.
tis, sermo sanctorum. Non enim possunt ad ejus pertinere beneficium,
75. Et vide tanquam basim auream esse sancto- quem cognoscere refutarunt. Ergo qui non credide-
rum timorem. Lege Isaiara, vide quantis subjece- runt in eum, judicio ejus videntur indigni. Judicium
rit timorem, ut faceret irreprehensibilem et bonum D enim ejus quid sit, agnosce, dicente ipso : « Hoc
timorem : « Spiritus, inquit, sapientiae et intellec- autem judicium est, qua lux venit in hunc mun-
tus, spiritus consilii alque virtutis, spiritus cogni- dum {Ibid., 19). » Dulce crgo, quod lux est, dulce ju-
tionis atque pietatis, spiritus timoris Doniini {Isu., dicium, quod praecedit misericordia; sic enim scrip-

XI, 2j; » quantis timorem subjecit, ut haberet quod tuin est : « Misericordiara et judicium cantabo tibi, Do-
sequi possit! Informatur per sapientiam, instrui- raine(Psa/. c, 1).» Dulceetiaragutturetsuavissimum;
tur per intellectura, concilio dirigitur, virtute fir- unde hsec misericordia praecedit et hoc judicium.
uiatur, cognitione regitur, pietate decoratur. Tolle 78. (Vers. 16.) « Et totus desiderabilis (55). Spe-
tiniori Domini ista, et est irrationabilis et insipiens cio.sus forraa prae filiis hominum {Psul. xliv, 3). »
timor, unus ex illis : « Foris pugnae, intus timores Ilomo quippe erat secunduincarneni,sed ultrahomi-
(II Cor., vn, 5) ; » quibus afflictus esset et Pauliis, nem,sccundum divinam operationeni. Deniquecum
nisi habuisset Dominum consolantem. leprosum tangeret, homo videbatur, sed ultia homi-

(51) Lib. de Incarnatione Domini. (54) In psal. cxvni, serm. S, num. 43

(52) In psal. cxvm, serm. 5, num. 38. i55) Epist. 46 ad Sabinum, num. 7,
(53) In psal. cxviii, serm. 4, num. 21.
 2(1.'! 1 L .S(-HH'ilS S. AUbKOSJI (;(jLLI.(.iLS. 20J»<

neJii , (.11111 i;iniiii(l<iii;l . Kl i;iii)i Lazaiuin llerel i discipiilos. .Moy.ses pcr lioertuiii tluxit jioiiulii 11

mortuiiiii, ijua^i liomo llehul, .sod siii)j'a lioiiiiuein Juda^orum, Christus per scminata ducit, (.hristus
«rdt, cuui Jiioituuni viiicli.s jubet pcdibiis exire. per lilia ducit; quia per passionem ejus deserlum
Hoiiio vidohatur cuin peiiden.-t in ernce; sed i^ii- lloret ut lilium. Sequamur crgo, ut in die Sabbaii
pra lioniiuem cuni icserati.s luinulis, inoitiios re- illius inagni, iu quo reqiiics magna esl, fruclu.s

suscilaret. Nec sibi adblandiatur virns Aiiolliiiaris, colligamus, Nec verearis ne IMiarisa-i accusent se-
(|Uod ila legitur ; c Et specie inventns ut homo miiiala colligeulcs; clsi illi accusant, Christu?
i['hilipi)., II, 1); » iion eiiiin ncgatiis est Lomo Je- e.^ccusat, et similes facit ijuas vult animas .se se-
-iis, cuiii alihi ipsc Pauliis de co dical : « Medialor quentfs David illins, qui supra legcm panem pro-
Dei et hoininum hoino ChrisLus Jesus \ Tini., u, posilionis inauducabal, iiova; graliie sacrameiiti*

.1); » sed confirmatus est. Id enim est usus el moris prophetica Jam luiii mente concipieiis.
Scriptura! sic significare, sicut et in Evangeho legi- •2. Vers. 2.j Eyo dilecto meo, cl ditectuf. mem
nius : i< Et vidimus gloriam ejus, gloriain (juasi iiiiki, qui puscitur intcr 1605 ''''''• '^^/ l''acilis

iiuigcniti a Patre (Joan., i, ti). » Sicut ergo qna^^i \i).\ et commiinis videtiir, .sod paucorniii est. Satis
luiigeiiitus dicitur, el noii abnuitur unigenitus Dei lariis cst eiiiin qui polest dicere : Ego ditecto meo.

Kilius, ila et homo dicitur, et pcrfectio fnisse in eo t> el dilectus ineus mihi. Quid est dicere : Tuus sum?
Iiominis nun ncgatur. illc ciiim dicit qui aJhuiret Deo lotis scnsibus, qui
79. Cum essct igilur in forma servi, huiniliatus aliud cogitare iion novit, ille hac voce ulitur, qui
iisquc ad inortem, crat taincn in Dci gloria. (juid potcst dicere Domiiio : « Ostende nobis Patreni, et

ei igitur obluit servitiis? Servus autein faclus legi- suflicit iiobis {Joan., \i\', Sj. » .Numquid hac voce
tur, quia legilur factus ex virgiue, et creatus iii ulitiir avidus pecuniai, hunoris, potestatis? Mullis
carnc; oinnis enim crealura servit, diceute pio- noa est .satis Doum scire, ct quidein iihiribus. Taqti
phcta : < (Juia univcrsa serviunt lihi (Psal. i;xvni, populi, Lanla' nationes, tanti diviles paupertatem
111. >. Ilaic ost Christi gloria, ijuia servitutem suscepil piitint Doinino servire; et qui supra omncs est.

111 corpore suo, ut libertatem omnibus reddoret : illis c.xiguus et augustus esL; illis non csl salis
|ieccala nostra [lortavit, ut mundi peccatuin tolle- Dei Pilius, in qiio sunl oinnia. Deuique illc dives iii

rcl : servus, peccatiim, maledictum faclus est, iiL tu evangclio cui diclum esl : << Si vis perfeclus esse,
[icccati sorvus cssc desisleres, te divinu> sentcntiio veiidc omiiia quai habes, el da jiauperibus {Matth.,
inalodiclo absolvcrct. lllc ergo inahHlictiim siisce- XIX, 21); » Deuin sibi non suflicerc judicavil. Denique
|)il Liium : i. MalcdicLus (eniiii; omnis qiii [leinlct in /> ct contristatus cst, quasi quod pluris esset, reliii

ligno (l)cut., \\\, 2'.]); » ille malcdictum iii cruce qiiere jiibcrctur, quod minus esset, eligere. llle ergo
'aclus est, uL Lu bencdicliis cssos in Dei legno; ille dicit : Tuus sum, qiii potest dicere : « Ecce nos
liehoiicsLatus ct depretiatus esf, nec aliquid oesti- reliqnimiis omnia, et secuti sumus te (Ibid., 27 .

malus; illc dicchaL : « In vacuuiii laboravi (Psal. 3. AposLolorum vox isLa esL, nec omniuin tamen
i.xxii, 13;, » per quem meruiL Paulus dicere, « Noii apostolorum; nani el Judas apostolus fuit, et iii

III vacuum laboravi (Philipp.. ii, 16); » ul boni ojie- convivio Christi intcr apostolos recumbebat. Dice-
lis fruclum, et cvaiigclicLe |traidicationis gloriam bat et ipse : Tuus sum; scd voce, uon corde. Venil
suis confcrrot scrvulis, pcr quam uiiiversi sarciiia et iiitroivit in euui Satanas, et ooepit diccre non :

l.ihori.s absolverentiir. est tuus, Jcsu.s, sed mcus est. Deniquc ea qynp mea
80. (Vers. 17.) (56) r<(/i,s est dilcctus mcus, <•( sunl, cogiLal, qua* mca suiit iii peolorc suo volvit :

'inir.us incus, fdix Jcrusalcm. Sic Ecclesia vel anima tccum epulatui, pauem
et niecum pascilur; a le

Miiila liliabiis coelestis illius civitatis admista Ver- acoepit, a inc |)ecuiiiam; tccuni bibit, et mihi tuum
liuiii requirit, cL quan'endo illius iii se, excilat saiiguiiiem vciidit; tuus est apostolus, et meus
'•haritatem ; illis vcro reqnireiilibus ct dioentibus : incrcenarius. Non poLost diccrc sicoularis : Tuus
(Jtio abiit dileotus tuus, o pulcherriina inulic- 1) siiiii ;
plures eiiim ilominos habet. Vonil libido, et
luni?.. (Jiio declinavit dilectus tuus, ut qua^ramus dicit : .Mcus cs; quia ea qua^ suul corporis, concu-
'11111 Locum? piscis; iii illius adolcscontula? amorc te inihi ven-

didisti ; in illius conoiibilu mcrctricis prclium pro

CAPIJT SEXTI!M.
tc annumcravi. Vcnit avaritia, ct dicit : Argcnlum
I (Vers. 1.) [nl] Dilectu». inquit, mcus di:sccn- ct aurum quod habos, scrvitutis lua' prctium est
Ul in hortum siium ad nrcolain aromatis, ut pasca- possessio quam tciics, juris tiii omplio. vcndilio
'iir in hortis, ct lilia rolligat. Tbi Vorbuin iiua-raL, lihcrlatis tna' cst, Vonil luxuria, cl dicit : Meus es;
ignosoit : ipiod intor oralioucs saiictorum morcliir, uiiius diei oonvivium, |>rctium vita' est; ille sump-

1 quod ipsis iiiha-nial, iiovit, cl qiiod Ecclcsiam tiis o[)ularum, tui oa[)itis lioitatio, tui est summa
suain vel animas juslorum suorum iiilcr lilia pa- contraotus. Et ([uod pojus est , caro emptus es
^vhI, iiitclligil. Hoc mysleriiim libi iii ovaiigclio l>rotio. vilior oibo c-s tuo : i>reUosior est unius
lonionstravit, cum in sabbato duceret por sominata dici mcnsa tua quam tolius temporis vita: intcr
(Jil>; l,il>. do Isaac, cup. 0, nuni. o(>. (38) In psal. cxviii, serm. li, uuoi, 37.
S7 li)itl. iibi siipra.
2039 CUMMEJNT. IN CAiNTICA CANTIC. 2040

calices te redeiui, inter epulas acquisivi. Veuil ^ debereul; plerique dum siue judicio loquuntur, ver-
ambitio, et dicit tibi : Plane nieus es. Nescis quod bum emittunt quod revocare non possunt. Ideo vir

ideo iinperare aliis te feci, ut niilii ipse servires? laudatur serius, et non otiosus. Erat homo abscon-
Nescis quod ideo poteslatem in te contuli, ut inea? deus scrmones suos, ut apostolus Paulus, qui novit
tc subjicereiii [tolestali? An ignoras ijisi Domino quid loquatur siugulis, et quando quid loqui debeat.
salvatori dictuni esse ab hujus niundi principe, cuin <i. (Vers. 3.) Benepldcita es, soror mea, speciosa
ei ostendisset oinuia regna inuudi : « Hitc omnia sicut Jerusalem, admiratio siciit ordinata. Veritas

tibi dabo, si procidens adoraveris me {Matlh., iv. amoris ex sni perpetuilate probatnr ((iO). Laiidatur
9)? .\nle ergo ipse subjicilur, qui alios vult habere itaque Spunsa a Spoiiso, quod tam bene et con-
subjeclos. Veniunt onuiia vilia, et singula dicunt : stanter requisierit eum. Ideoque jam nou solini!

Meus es. Quem tanti competunt, quam vile manci- soror dicitur, sed etiam beneplacita nominatur,
pium est! Quomodo ergo
tu, qui hujusmodi es, po- quasi ei complacita, quia complacuit Patri; el

tes Christo dicere Tuus sum? Respondebit tibi

: speciosa sicut Jerusalem, admiratio sicut ordinutn;
ille : < Non quicunque dicit mihi, Doinine, Domiiie, quod civitatis «"ternai universa habeat inysteria :

intrabit in legnuin co^lorum {Matth., vii, 21); » et admiraliuni sit oinnibus videntibns eam, quia
non quicunque dicit mihi Tuus sum, nieus est. : B plena ut aiquitas, atque perfecta est; et fulgorem
4. Meus plane es, si vocem non redarguat con- de Verbi lumine rautuata, dum id semper intendit,
scientia, si sermoneni tniiin unimus ant opera non sit etiam terribilis ordine quodam ad summuoi
refutent. Ego non nego meum esse eum qui ipse provecta virtutum.
se non iieget, aut certe si pro me seipsum sibi 7. (61) Pulchra es, inquit, amicu mea, suavis et

abnegel. Nulo habere servulum [ihirimis domiuis decora, etc. Et vere pulchra ,
quae intendit iu

servientem. Nam quomodo meus est, si mihi dicat illum de quo dicitur : « Speciosus forma prae filiis

verbo : Tuus sum, et operibus neget, et factis se hominum [Psal. xuv, 3). » Unde et nos intendamus
diabolo adjudicet et obstringat? Nou est meus (luantum possumus animum in illo, et in illo sinius.

quem libido succendit, quia mea est castitas lilud animo teneamus, quod est pulchrum, deco-
non est meus quem cura spoliandi minores exa- rum,bonum; ut tial illuminatione ejus el fulgore
gitat, quia mea iargitio est; non est nieus, quem speciosa anima nostra, et mens dilucida. Nam si

aura mobiUtatis inquietat, quia tranqiiillitas mea oculi nostri cum aliqua obducuntur caligine, pa-
est. Non est meus vini crapula temulentus, illuvie scuntur agrorum viriditate, et specie nemoris vel

ambitionis impurus, gloriae saecularis cupidus, ebrius ^^ collis umbrosi onmem intequalitatem aegrescentis
in periculum, qui non potest sobriae moderationis obtutus repellunt, et quadam salubri specie pupillae
servare vestigium. Pax sum ego, litigare nou novi; ipsse atque orbes colorari videntur : quanto magis
ut quid mihi eum de quo veniat diabolus et dicat : hic mcntis oculus, cnm illud summum intuelui
Meus est;nam mihi sua colla curvavit, mea in illo bonum, et iu eo versatur, atque eo pascitur, spleii-

plura reperio nomen sibi tunm vindicat, et

: meuiii descit atque enitet. (62) Pulchra ut Jerusalem. Noii
munus. Non est ergo Christi, nisi qui est alienus a caduci itaque ista est corporis pulchritudo, vel

crimine : non est Christi, nisi qui potest semper so raoi'bo peritura vel senio, sed nuUis obnoxia casi-

Christi servulnm demonstrare. bus, opinionibonorum nunquam nioritura meri-

.").
(59) Ego dilecto meo, el dikctus nieus tnihi, torum; quoniam non huraanis jam, sed cceles-
'jui pascitur inter lilia. Videtur inter dilecta dilecti tibus, quorum vitam vivit in terris, digna eet
dicere : « Secretum meimi mihi, secretniu meum comparari. Ideoque Sponsus Sponsa; jani quasi

inihi (Isa., xxiv, 16). » Qusedam eniin iu exstasi perfectae, dicit :

amoris sui occulta lidei intellexerat mysleria, quai 8. (Vers. 4.) (63) Averte oculo^ tuos a me, qnia
nec ipsis filiabus Jerusalem propalanda censebat. me avolare fecerunt. Noli contra nie inlendere de-
Mysterium IgOG i'*^§i^abscondereD votione nimia ac fide. Possibilitatem iiatura) ct
'^'^'1""^ 6st
: Tob., XII, 7) ; » peccat enira Deo, qui commissa sibi conditionis propriae supergressa es, quia lucem
mysteria putaverit indignis esse vulganda. Pericu- inaccessibilem e regione intueri est grave. Averti;
lum itaque est non solum falsa dicere, sed eliam inquit, oculos tuos a me; eo quod plenitudinem
V va, si quis ca insinuet quibus non oportet. Quod divinitatis ejus, et splcndorem veri luminis susti-

Mfium quadripartitum est, vel adulationis, vel nere nun possit.

avH.ritia!, vel jactantia^, vel loquacitatis incautae; 9. Possuinus tamen et sic accipere : Averte oculo>i

q'iia dum adulari vultaliquis, ei cui loquitur, elfuii- tuos a me; etsi tu perfecla es, alia' mihi adhuc
dil mystcriiim : nonnulli etiam studio lucri, iner- redimendae sunt auimae, ali* fulciendae. Elevas

ccdcm proditionis sequnntur, nt tegenda silenlio enim mc vivendo; ego autem ideo descendi, iil
vendant loquendu; alii ut plura noscere videanlur, omnes eievem. Elsi surrexi, et habeo patris sedem.
el scientiam suara jactitent, aperiunt quod celare tainen orphanos non relinquam vos, paterno quasi

(o9) In psal. Gxvni, serm. 2. (62) Lib. de Virg., cap. 8, num. 17.
(60) Lib. cle Isaac, c. 7, num. o7. (63) Lib. de Isaac. c. 7, num. 57.
(61) Epist. nd frenxum.
 2041 t SCHIPTIS S. AMBKOSII COLLE(.HJS. 2Ui-2

[n»!oi(lio dosliluloi', st^tl prujseiitia rnca vos coiifii- A «jst/Tcrra eriiiii (jiiii' boiii est, ftiil.ili^ HL'jut! rcciinda
mabo. Ilahics iri Evangelio hoc scrijituni : " Ecce qua! autem mala, ea jcjnna atijiic sterilis: qua' vero
ego vubiscum siim usque ad consummalionem fertilis, iii«c cl decora. Quid enim pleno agro
mundi iM.alth., xxviii, 20). >< Avei"te crRo oculos piilchrius, curn seges flucliiat, curn porna irrulilanl,
a inc, qiiia nie elevas. Quanlo enim quis ad Dorni- vcl cuiii uvaruin serla deiiendent, aut baccis onusta
num iiitcfidit, taiito ampliiis hominum clevat, d oloa curvoscil, vcl viridanti graminc montiuin ver-
ipse elevatur. IJnde et ille ait :
• Exallabo le, tices, valliuni humilia vestiuntur?
Dornino, qiioniam suscepisti uie [Psnl. xxix, 2). » 12. Omniuin eiiim bonorum auclor estDeus; et
Sanctus enim exaltat Dominuin, peccator humilial. quae suiit ejus, profecto omnia bona siint, et nus-
Vult ergo averterc iliam ociilos, ne eam considc- quam illic maliim; el si in illo niciis nostra maucat,
rans, ([iiod jain ad su|>criuia .scqui [lossit, elcvctiir maiiim Anima igitur qufc in Deo non ma-
nescit.

ct cjctcras animas derclinquat. Idcu et iii Evangciio net, ipsa sibi auctor maiorum cst, itaque peccat :

non omnibus discipulis, sed pcrrectioribus suam .\.nimn autein qux peccal, ipsa morietur; aurei«
gloriaiii deinoustravit {Matth.., xvii, I, 2). (lonslituc cniiii viiiculis soluta virtutuni, prona fertur praeci-

iiunc aliquem doctorem, qui reni obscuram a|»erire [litio, ct labitur ad inferioia. Anima autem beata
velit audientibus, quemadmodum ctsi ipso potcns '> cst. ([uam nulla advcrsa cur[)oris [)ra?lia expuf^nant.
in scrmone sit et scieulia , cundcscciidat tamen ad Ila:'^ aniina sicut passer laqueo contrito, evolat.
eoriini iiiscitiam, qui non intciligunl, ct simplici ct Escu' enim malorum sunt volupfates corporea? : his
[>laniore alque usitalo sermouc utatur, ut [lossit quis([uis intendit, laquco inncctit animam suam.
intclligi. Si quis igitur inter audicntes vivacior Qui autcm ab escis ejus temperat, el de tenebris
seiisu sit, qui facilc sequi possif, elevat cuni al([iic ejus cxit, ejus anima fnlgct iit diliiculum. de qua
cxcutit. Hunc videns doctor rcvocal, iit [latiutui dicitur :

iiiagis doctorem humilioribus 1007 ^^ planiori- \'.i. fVers. 9.; Quxnnm est lisec piospiciens tan-
bus immorari; quo et cajteri soqui possiut. (juam diluculum, pulchra sicut luna? Prospicit
10. (Vers. 5, 7.) (64) Laudatiir etiain S|»onsa enim tanquam de domo libcra, ncc dicit Tenebrse : <•

quod fidelis, quod vcrbo [lotens, t[uod friictibus cuoperiunt mc, et [larietcs circumdant me, et qui?
fecunda divcisis, quod uua sit columba, liabens scit sl vidct Altissimus yEccli., xsiii, 26)? » Sed
spiritus iinitatem, in qiia sit pax, qujp facil utra- ip-a magis lucem expctit tan([uam in su|)erioribu9

que ununi, ct qua?. non sit composila ex diversis (lurniis sufe, id est, corporis sui ; ct su[ua inunduiu
elementis discrctai compugiiantisqnc naturff*. Quid /- posita, divina intuotur et ad apferna se eicvat, ut
«nini tam diversum, quam ignis ct aqiia, acr ot Deo adsit jam liimon suoruiii opernm
;
sicut iuna
lerra, cx ([uibus corpuris noslri crcalura consislit? orbcm sunm toto oiiic circnniferens.
I Anima autem benedicta omnis simplex, quae inii- 14. 'Vers. 10). In hovtuin nucis descendi, videie
Uitur diccntem : « L't oinncs umim siiit, sicut ct iu wtivitate torrenlis, et inspicerc si floruisset vinca.
I, Palcr, in me, ct ego in tc, ct ipsi iii nobis et gcrminassent mala punica (65). Invitatur denique
.iniin sint [Joan., xvii, 21); » liijec cnim ost con- Dci Vcrl)um in hortum nucis, in quo fruclus [>ro-
liinmatiu atqnc pcifcctio, undc ct addidil It : <.< [ilietici»' lcctioiiis, ct sacerdotalis est gratia, quae
iiit unuiii, sicut el nos uiium sumus; ot ego in amara in tentationibus, diira in laboribus, in <irtu-
liis, et lu iii ino, iil sint consummati in iinnm tibus inierioribus fmctuosa est. Undc etiam virga
Ihid.,^'^). » Ihcc cst ergo uncLCoIumba atquc [icr- Aaron nucca tloruil, non jam natiira sua, sed vir-
•cta, quir sim[)lcx alqnc sjjiritualis, iic([iic liujns tnto sccrcta. Dcscendat ergo in bortum, ut vindc-
nrbatur cur|)oris [lassionibus, in ([iio furis [ingna", iiiitjt lidom, capial oJurcs, |>al)ulum ctcleste rcpe-
ntus timores sunt. Denique hoc verbo unitatis con- riat, suavilatem nostri incllis e[)ulctur.

ordiain et pacem signiticari Scriptnra nos docct, I.j. (66) Diim eniiu laudatur a Sponso, vcrecuiido
iiccns : « Multitudo antciii crcdcntium habcbat cor D ''("fugif us coraiii landari; deindc sponsi amore rc-
inuin ot animaiu nnam, oi uon crat sc[>ar;itio in ci-^ vocata. ait : //( hortuin nucis 'lesccndi riJerc in
lila [Acl., IV, ;t2;. » nalivitale tuirentis. Ibi ouim esl Ecclcsia, nisi ubi
H. Nec otiose fecundilatis laudatur aiiima, iion virga et gratia lloi^et sacerdolalis? Ibi ost freq'ieii-
oliuu quod sit fccunda virtutibus, sed etiain ([uod tcr ut in amariludinibus ot in tontationibus pro-
nhil habeat in se mali; illud cniin dccoruni atquc bolur. Por iinconi amariludincs inlolligimus, per
1'eciosuni quo nihil sil mali. Decurnni
cst, in torrcntem tcntaliones, scd Uimcn tolcrabiles, quiii
iiim quod boiuim quod aulcm indccornm, hoc ;
scri[)tnin csl : Torrentem [icrlransivil aniina
Maluiu. Spcciosa fccunditas csl bonorum operum, noslra (Psal. i:xxiii, ii . » Itaque descendit iu locum
ontraria orgo speciosilati slorilitas; quoniani qui aniaritudinis, ubi florcl vilis ol malorum granato-
livalur specio vol deooro, in co cst omno malum : nim s|iccio diversus el mulliplox fructus, qui vclnt
nod autein inaliim , hoc stcrilo ot infccundum. unu tegminc tolius corporis lidc el charitato muiii-
jiyis rei quod evidcnlius indicinm, ([iiam lerra lur.

(W) Lib. de Isaac. ca[). 7, num. 59, (Rl el 61. 66) Lib. de Isaav. c. H, num. 61.
'BS Lib. (/<! VirgiHilatc.
cap. 16, nuni 98.
•20+3 COM.MEiM IN CAMICA CAiNTIC -2i)i4

1608 "^- ^^ '''<*

6''S" '^"''^'''•^^'^i^'^ "0" cogno- ^ diuiit, et cursuni relardant. .VL vero \>oiu fqui
\it st; aninia, « corru[itibile enini corpus gravat vohinl, el a tei^ris ad superiora se subrigunt, aui-
aniuiani, et lerrenum habitaculuni cito inclinatur mamquc elevant; nia.xime jugum habcant
si suave
(Sap., IX, \'6). » Se aulem cognoscerc scmper debft. et onus leve dicentis : cc Tollite jugum meum super
Sed lentalus est Petrns, et non se cognovit cl Pe- vos; jugum enim meuui suave est, ct onus nieiim
trus ; uaiu si cognovissct, non uegasset auctorcm. ieve [Matth., \i, 29, 30). >

Sed coguovit cum Christus. Deuique coguovit, quia 20. Ipse rector est, qui novit equos [iroprios gu-
et respexit; cognoscit ouim Domiuus qui snnt beruare, ut ajqualis omniuni cursus sit; velociores
ejus : et tanquam suum misericordia? suse frenis prudeutia tardat, justitia admonel llagello proprin
ut bonus rector, revocavit a lapsu : rector ergo seguiores; teniperantia ni.insuetiores, fortitudo du-
uoster Christus est. Unde et sequitur : riores reddit. Novit cojtulare discordes, ne forte

17. (Vers. II.) (67) Posuit me curnis Aminadab : currum suum dissipent. Itaque licel intelligibili

eo quod anima conjuugatur corpori, et velut qui- spectaculo videre uuamquauique animam cuui
dam equorum frementium currus , rectorem sui summo certamine ad coelum rapi, festiuautes equos
quserat aurigam. Aminadab enim paterNaason fuit, pii prioies prievcuiaut ad bravium Clirisli, quorum
sicut iu .Numeris legimus [Num., i, 7), qui erat i> prjus imponatur palma cervicibus. Isti sunt equi
princeps populi Juda, cujus tigura refertur ad Chris- subjecti fidei jugo, astricti vinculo charitatis, justi-
tum, qui verus populi princeps animam justi velut liai frenis, retinaculis sobrietatis.
currum agitator ascendeus, Verbi habenis guber- 21. Pulchre ergo ait : Posuit me currus Amiiia-
nat, ne violentorum equorum furore in prjeceps et dab, hoc est, patcr populi : ipse autem qui pater
abrupta rapiatur. Sunt euim ejus velut quatuor populi, idem pater Naason, id est, serpeutum. Jani

equi quatuor afFecliones : ira, cupiditas, voluptas, tu recole quis sicut serpens iu cruce pependerit pro
limor : quibus furentibus cum coeperit agi, nequa- salute universorum, et intelligas illam animain esse
(juam seipsam cognoscit. Corruptibile enim corpus pacificam, cui Pater Deus praesui sit, Christus agi-
auimam gravat, et tanquam irrationabilium ani- tator; quia scriptum est hoc nomen in nostris
malium currus invitani rapit volveuLibus curis , c< Paler, pater, agitator Israel (IV Reg., u, 12).

velutquodam impetu proruenteui, douec memo- Hic ergo agitator dicit :

ratae corporis passioues Verbi virtulo iiiilescaiit. 22. (Vers. 1 2.) Convertere, Suuamitis, converten
18. Haec Verbi tauquam boui agitaluris est (>ro- Bene et quasi agitator dicit, et quasi ad curruiu
videntia, ne illi anima?. qua* iu se non cst luorLi p dicit : Convertere, Sunamitis, hoc cst, pacihca; qiiae

obnoxia, corpus mortale conjunctum, agitaliouem euiiu pacilica est anima, cito se convertit et cor-
Primo
sui faciat esse difficilem. igitur hos veloces rigit, etiamsi ante peccavit; et niagis eam 1609
corporis motus domitet, et nexu rationis infrenet : Christus ascendil, et regere diguatur, cui dicitur :

deinde caveat ne dispari motu se vehit equi impli- c< .\scende in equos tuos, et equitatus tuus sanita.s

cent; ut bouum aut improbus decoloret, aut tardus {llabac, iii, 8). » Et alibi : « Misisti eqiios tuos
impediat, aut turbidus inquietet. Fremit euim Tharsis [Ibid., lo). » Hi suut equi Christi. Asceii-
equus malitise, seseque jactaudo currum hedit, gra- dit ergo equos suos Christus; ascendit Verbum Dei

vat jugalem. Hunc bonus auriga demulcet, el iu animas pias. Cum fuerit anima nostra pacifica, ul

cainpum veritatis emittit, fraudis decliiiat anfiac- dicalur ei : Coniertere, convertere, Sunamitis, quodj
liis. Tulus ad superiora cursus est, periculosus ad pacifieam significat, tuuc accipiet in se sicut signa-»
iuferiora descensus. lude quasi beue emeriti qui cuUim Chrisluiu, hoc est, imaginem Dei, ut sit ad
portaverunt jugum Verbi, usque ad Doniini prae- imaginem quoniam Qualis coeiestis, tales o'
: <c

sepe ducuntur, iu quo non fenum est esca, sed coelestes, et oportet nos portare imaginem coelestis

panis qui desceudit de ccelo. Hujus currus rotae (l Cor., XV, 48), » id est, pacem. Atque ut sciamusi

sunt, de quibus dixit Propheta : " Et spiriLus vitaiDvsrum esse, habes iu eisdem Canticis, iu ultimo
erat in rotis {Ezech., i, 20) ; » eo quod currus animae jam perfectae animae dici, quod et mihi dicat Doiui-

teres atque rotundus sine ulla offensione volvatur. niis Jesus Poue me : c< ut signaculum iu cor luuui,

19. (68) Posuit me currus Aminadab. Auima ergo ut siguaculum iu brachium tuum [Canl., vui, 6);
currus, quae bonum rectorem sustinet. Si currus ut luceat pax in corde meo, et in operibus inci^

est auima, habel equos vel bonos vel malos. Boui Christus, formetur in me sapientia, ct justitia, u!

equi virlutes auiinai : mali equi passiones corporis redemptio.

sunt. Bonus ergo rector malos equos restringit el
CAPUT SEPTIMUM.
revocat, bonos iucitat. Boni equi suut quatuor,
prudentia, temperantia, fortitudo, justitia : mali I. iVers. I., (69) Quam speciosi facti sunt gressv
equi iracundia, concupiscentia, timor, iuiquitas. tui in calceamentis , fiiia Aminadab! Moduli femo-

Interdum ipsi equi inter se dissideut, et aut ira- ram tuorurn similes torquibus, opere manuum artifkis.

cundia proteudit, aut timor : et se iuvicem impe- Non est dubium gressus hic quoque Ecclesiae, vel

(67) Lib. dc Virginilale, cap. 15, num. 94. (69) In psal. cxviii. serra. 17, num 14 et seq.
(C8) de fsaac, c. 8, nura. m.
I,i)i.
I

204ii K SCKI1'TIS S. AMimosll <,(tLLfc:CTUS. 204«

aniiaaj pioleclus si;.'iiilican. « Uuaiii speciosi suiit^sus gressus Verbuiii habeat. cuin 'Ju uioralibus dis-

pedcsevangelizaiitium pacem, cvangeii/.aiitium bona puL.itur. Kt apostoii ideo fortasse nudis mittuutui
I ilga., i.ii, 7( I » Utique speciosos dicit evangclicoi pedibus, obumbretur eoruui disputatio, sed elu-
iie

|)ra.'dicalionis et disputationis progressus, ut aiibi ceat. Itaque Kcclesia Qlia Aminadab, hoc est, vo-
, dicitur : « Transgrodiire fluinina [Isn., \u\, 2,i, > luntarii vel bono[)Iaciti ;
quia voiuiilariiis cam vel

hoc est, fluenta et lubrica istius mundi transcurro bcnepiacilus congregavit, et in calceajnentis spp-
slabiii mentis inccssu. Quod de anima? incessu dici ciosa est. Merit()<iue additura est :

David cvidcnter ostendit atferens tiuud torrentein 1610 ^- 'Wo(/«/i femorum luonim simihs tor-

iiiiquitatuin anima sua transiret [Psal. cxxiii, 5). quibus, opere nuinuum arlificis; ut posteritalis Eccle-

2. Sed quid sibi vult quod ait, in caiceamentis sia' ornamenta canercntur. Pcr femiir enim iiisigne
•peciosos esse gressus Ecciesia;? Legimiis dictuin geneiationis agnoscimus, juxta iiiud : " Accingero
id Moysen : « Solve calceamentum peduin luoruin gladiuiii tuuin super femur, potentissime iPsal.

F.xod., III, quo videlur admonilus, ue cor-

'6); » xi.iv, i); » quo significatur quod Filius Dei cuni

|ioialibus viuculis tencretur astrictiis. Krgo spe senictipsum exiuanisset, Verbi accinctus divinili-
' iijsani iii Canticis signilicat aninia? [)ulclirilndi- tem, ct geiieratioiieiii caiccalus humanam, prodi
:m, qufE carne tanquam calceameiilo utilur, "
et li ret ox Virgine omnibus daturus saluteiii. Moduii
iM ipso calceainento impedimeiituiu non patitur, aiilom dicuntur ornamenta pretiosa, qua; suspendi
li incessus decore praiceliit. Calceat ergo sc inatronarum cervicibus solent. Tantus ergo proces-
iiiiiia ecclesiasticam gratiam, ut cursuiu vitai bu- sus Ecclesiae signilicatur, ut ornamonlis pretiosissi
15 el transitum cum decore praitcreat. (Jiiod iit si mis comparalus sit, et torquilius triuniphantium ;

.ilceaineiiluiii suum non iiiqiiinel luto corporali, iiioc eniin orn;:monta suiit i)cllalorum. Unde et

11)11 in vilioruin mcrgat voragine; si castiget car- Symmachus Epitrachelia dixit, hoc cst, qua; sint
in suani, ne moretur ad cursura, et arvinje pin- circa coiiuni. Sive ergo generatio Christi ex Vir-
uis pondere prajgravetur. Boiium calccanientiini gine, sive Kcclesia» propagatio , specie quidem
iiima; pudicitia cst, boiuis giessus esl iii vestigio, taiiquam iiianu artificis torquibus adornatis, vera-
slilatis. Sapienlia autein amictus est aiiim;e: aiitom virtulis iiisignis spiiitualilius cervicos fide-
mde scriptum est : « llonora eam, et ampiectetur liura adornavit. Dcni({ue tota ista descriptio mem-
[Prov., IV, 8). » Utamur ergo corpore tanquam brorurn Ecclesia? plena decoris et laiidis est. Nam et
liceaiiieiito ad inferioris opera virlutis : ad mi- 7. (Vers. 2.) Umbilicus ejus tan'juatn cratcr lor-
^lerium, non prieceplum ; ad obsequium, noii /-• «(/^i/is pratdicatur, misto iioii doficiens ; co qiiod in
lectationom; ad obedientiam, non disseiisionem; oiiini doctriiia toinalus, [iloiiitudiiio cognitionis.
in via sapientiuj vcsligium collocemus, iie gres- ot potu non doticil spiritali. Kt venter ejus non
is nostros vis torreutis aliqua concludat. solum acervo trilici, id esl, cibis forlioribus co^-
:f. Idoo ad Moysen dictum ost : « Solve calcea- lestis mvstcrii saginotur, verum ctiam tanquain
icutuin (Exod., 111, b). » Diclum esl et ad Josuui liliis quibusdam inoralium siiavitate rcplealur.
ive (Jo.s»t', v, iH). De Christo aulom dictum iion Uiido el i[isa tanquain beiie inerila rogina Chrisli
t, sed magis scriptum est, dicentc Baptisla : sanguine coronatur, sicul scriplum esl : Et ornatus
l'ost me venit vir, cujus non sum dignus calcea- cupitis sui sicut purpurn. Sanguis Chrisli purpMia
cnta poiiare (Mitlh.. iii, ii); ,. quia iiii boiie est, qui inficit sanctorum aniinas, non .soium co-
liiioiientur, iit soivaul caiceamenlum suum, qiii iorc resjiiondcns, sed etiam potostalo; quia reges fa-
iie peccato esse non poteranl. Hic aulcm noii cil, ol moiioros reges quibus rcgnuin dat aiterniim.
lum calccamentum non solvit, sed etiam calcoa- 8. ^70) Vinbilicus tuus ut cralcr lornutili.-i, nun-
enla aliorum absolvit; quia non solum cor[)us quam indiijrns poculis. Umbiiicus aiiimse ac venler
uin a peccatis imnuiiie servavil, sed eliaiii oin- subtilis ost iliius (jua.' ascondit ad Christuin ; ideo-
iiiu dedil iiiduigentiam poccatoriim. l) que iaudatur vocc S[)onsi dicontis : Vmbilicus tuus
\. Ergo Ecclesia ad imilationoin Christi spoiiosa ut cratcr tornalilis, non dcficicns misto; vcntcr tuu.-^

', ol iii calceamentis oiniii abliita dciiclo. VA acervus lri(i<i muniti inter lilia. onim in omni
Kst
ilHsse quando sa[)ioutiam intor [)crfectos loqui •
doctrina tornatus, et potus s|)iritalis nou deliciens
I', speciosa est iii su[)erioril)us mombris quaiido pioiiiliidino, et cadostium socrotorum cognitiono.
;

lcni etiain inforioris gradiis aut doclrin;e ho- Voiilorquoquo auimx mysticus, sicut umbiiicus.
•ncs Verbum soquunlur, lidoi soriom noii oblivis- quo veiitro non solum fortom cibum surail quo
ntur, sacerdolis prajcopta cuslodiunt, speciosa corda iirmantur, sed etiam suavo ao tloruientum
in (•aicoaineutis. IMerunKpio clorus erravit, sa- quo deloctanlur.
dos inutavit sontentiaui , divilos cum s.Tciiii 9. (Vers. i.i 711 0'uli tui stmjna in Ilesebon.
iius torrono roge senseriint, popuius lidom pro- in porli.^ filiiv multinum. wires tmv sicut tunus
lam reservavit. Libani. Stagna in Hesobon quid est, nisi in cogi-
:'• Undo etiara do Doinino losu bene (lossumus tationibus ralionahilibus abundantia, qusc e$l in
cro, quiu et in his quio corjioraiia
'
suiit, s[)ocio- porlis Ecclesiffi, cui merilo defertur inultitudo doc-
(0) Kpisl, adlrcnx»m. (71' Ii> iisal. cxviii. scrm !(>
•20'f7 COMMKNT. IN CAMICA CAMIC 2048

fiiiKi'? Kilia euini inulloruiii, plurimarum doctri- i cundum profectum ; tertium secundum perfectio-
uaruni posteritas est nt effectus, cujus nares odor nem. In primo (juasi in inslilutione adhuc iiinbra.'-

est sacrificiorum, lloribiis omnibus prsRstans. videt anima, necdum Verbi appropinquantis revc-
10. (72) JSasus tuus siciit turris Libiini; praecelsa latioue commotas; et ideo adhuc ei dies Evangelii

snpra modum, et ideo prospicit faciem Uamasci, iioii refiilgebat; in sccundo sine umbraruin con
penlilpm scilicet populum odorans, et tidem ejus fusioiie odores pios carpit : in tertio jam perfecta
cujus gratia delictorum suoriim detergei'et foeto- requiem in se Verbo ministrat, iit convertatur su-
rem. Facies igitur Damasci fides est gentium, nullo per caiu, el caput suuin reclinet atque requiescal
obumbrata amictu, nullo adoperta vestitu, nuda et invitat ad agrum suum dicens :

Kc libera, coelo magis intenta quam terris. Hanc 14. Vers. 11, 12.) Veni, frater mevs, cxeamus in

speculantur et prospiciunt nares Kcclesiae, qiiod agrum, requiescamus in castellis. Supra ad hor-
siiave est in ea et odorum aspirationis et gratijE tum invitabat; hic ad agrum habentem nou soluni
coUigentes. llorum gratiam, sed etiam triticum et hordeuni
H. Et bene, Nares ejuti sicut turris Libani ; qmn. hoc est, solidarum firmaraentum virtutiim , iii

in sacrificiis odor suavis Ecclesiai est, in quibus fructus ejus aspiciat. Requicscamus, iuqiiit, in caa
cst boni odoris hostia remissio peccatorum. Sume B tdlis, ad qua; Adam cum de paradiso ejectus essel

igitur has nares, o homo, nt a graveoleiitibus tlo- fuerat reiegatus ; in his requiescebat, sed terran
rulenta secernas, et tuiic vivificabit te Dominus. operabatur.
Cum enim adverterit quid de ipso petis, ut avertat 15. Qua autem ratioue exire eum in agrum velit

oculos mentis tua? a vanitate, cooperatur anim;p intellectus manifestus est ; ut quasi bonus pastoi
tuae, ut si specie aliqua capitur, aut duritia aut pascat gregem suum, lassos allevet, revocet erran
infirmitate non flectitur, flectat eani jugo Verbi, el tes. Nam etsi ista anima nova et vetera servavit
habenis suis regat, ut voluntate Dei abducatur ii tanien sunt adhuc velut agni, qui lactis succo uu
vitiis, et vitae odorem capiat a:tcrna>. triendi sunt. Ergo quasi perfecta, non pro se, sco

12. 8.) (73) Ascendam in pahnam, ct ap-

(Vers. \\To aliis iulervenit ; ut de sinu patris exeat u
prehendnm sublimitatem ejus. Uude cogiiosce quia procedat foras tanquam sponsus de thalamo siio

et istam ascendit, et perduxit eam ad locuin palm;c, egrediens currat viam, ut infirmos lucretur; uoi

quando et dicit ad eaiii : Qiuiin puh-lira cl saavis in illo secreto patris solio, et iii illa luce immo
facta es, charitua, ia deliciis tuis ! Statura tua si.inih\ retiir, quo iuvalidi equi conscendere non queunt
facta est palmae [vers. 6, 7). Et ipsa ait : Dixi,
^ sed ut assumatur et inducatur in domum Sponsa
ascendam ad palmam. Sed etiain ipsa charitas atquc secretuni. Sit foris sibi, ut nobis intus : si

palma est, ipsa est enim pleniludo victorise pleni- ;

medium nostrum, etsi non videatur a nobis. Uud
tudo enim legis charitas est. Curramus ergo ut ait : Quis dabit le, frnter, lactantem ubera main
compreheudamus, curramus ut vincamus; qui vi- mew? Inveniens te foris, oscuhibor te [Cant., vui, 1;

cit, ascendit in palinam, et raanducal fructus eju-: Bona anima, quae foris est, ut Verbum intus sit

qui vicit, jara non currit, sed sedet, sicut IGH ilia extra corpus, ut Vcrbum haliitct iu nobis.

scriptum est : « Qui vicerit, dabo ei sedere mecuui 16. Assumam te, inquit, et inducam te [Ibid., -'

in scde mea, sicut et ego vici, et sedi cum Patre Rocte assumitur, et inducitur Verbura Dei; quii

meo in sede ipsius {Apoc, m, 2\). » Hinc philo- pulsat animam, ut aperiatur sibi ostium : et o\]

sophi currilia illa animarum in suis libris expres- apertum sibi ostiuni invenerit, non intrat. Si qui
scre certamina, uec laiuen ad palmam pervcnire autera aperuerit januam , intrat el coenat. Si

potuerunt ;
quoniam suavilatem Verbi et altitiidi- Sponsa Verbum assuiuit, ut assumendo docealu^
uem illorum animse nescierunt. Ascendam, inquit, Uude non iminerito ascendit ad hanc, ad superio
in palmam vincendo sseculum, ut teneara Verbi res mansiones, et semper processum accipit viitn
altitudinem, quam cognovit ha'c anima, in qua erat J) tis.

V(!rbi conversio; sic enim ait : 17. (74) Veni, frater meus, cxeamus in agruu^

13. (Vcrs. 10.) Ego fratri meo, et super me con- requiescamus in castellis, diluculo surgamus in "
versio ejus. Hunc seusuni tertio repetivit diverse in neis, videamus sifloruit vitis. Multi agri fruclus ha
Canticis canticorum. lu principio ait : Frater meus bent ; sed ille melior cst, qui et fructibus redunds
mihi. ct e(jo ri qui pascitxir in liliis usque dum aspi- (!t floribus. Est ergo Ecclesise ager diversis fecuii

ret dies, et inclinenlur umbrse [(2ant., ii, tti, 17). dus copiis. Hic cernas germina virginitatis floi

Deinde ait : Ego frntri meo, et frater meus mihi, qui vernantia; illic tanquam in campis .silvae, viduita

pascitur inter lilia [Cant., vi, 2). In fine ait : Ego tem gravitale i»ollentem alibi tanquain uben'i ;

fmtri mco, et super me conversio ejus. Primum ad frugein Ecclesife segelem conjugii replenlei
,

iustilutionem animae; ideo et praeinisit : Frnter mundi horrca, ac veluli marilatae vineae fetibit
meus mihi; enim demonstrante se etiam ad-
illo lorcularia DominiJesu rcdundanlia, in quibus fidf
ha;rendi Deo sumpsit atfectum. Quod soquitur sh- lis conjugii fructus exuberat.

(7:2) In psal. cxvni, serm. 5, num. 34. (7i) Lib. de Virginitate, cap. 6, nuni. 34.
(73^ Lib. dc Isnac, cap. 8, num. fi7 ot seq.
 204« r. scHiPTis s. A\iim<jsii coi.Lhxrus. 2050

18. |7:j) Sponsa desiderii sui copiam adcpta, lo- ^ rilo dealhata diciliir, {nn- ulnusqiio MpcfA gratia
«|uitur ad Sponsum : Veni, frnlcr mma, exeumus in Testannenli.

irum, requiescamus ia casldUs, ilihuvU) snrijtnnus 22. Atljuruvi ros, fllix Jerusalem, quod susciteti»

:il vinms. Adveiiis qneniadmodiiin Spon.sa Vciijiim (1 resuscilclis dilirAi<)nem usqueqvo lolurrit. Adhuc
iiivilet Dei, iit veniat in terras et toiiat j)eccata (jua;rit suscitantem, et suscitari eam sihi {)0scit a
iiiiindi. Ager hic erat ante desertus, sensilms nos- quarum gralia, hoc est, anima-
liliabiis .lerusalein,

irorum squaiidus delictornm, horridus spinis. Cas- rum ndeiinm Sponsum in ainoreni sui iiheriorem
!
llum orat in qiio relif^atns Adam perpetuo snai desideial provocari. Dicunt itaque virliites ilhp,

sterilatis liieredes stringebat exsilio. Illo ergo (|ii;p jioii.i'; custodiunl co^li.

uiil Ecclesia Christum, ut Adam liheret. Deinde

CAPIT OCTAVLM.
•^sulibns absolutis, coepit muiidi istius ager idoneos
lahere cultores ; et qui erat ante jejunus, factus I. 'Veis. ."),; ('77) Quse est haec qux ascenilit can-
-,1 vilis eeternai 1612 plantatione fecundus. Nec ilvla, iitiiitens suppr fnttrem snum? Qnomodo ea
lamen spiritalil)us hnla palmilibiis evagalur, sed quae posuit ca[)ut suum supt^r la;Vcim sapionliK, ut

i hns vineas vocal Chrisluin, ubi psiillonles sint et apiMini manus paiipcri ad suhveniendum inopi;
rantcs, ubi noclihus ac diehus fnictus innoxius B partitis auL dereliclis sibi, non invasis atque direptis

ir.severet. divitiis uleretur, qute gloriae cupida bonis otiara

operibus .Tcqiiisivit, non inani s.eculans jaclantia
19. (Vers. 12.) Ihi, inquit, dnbo ubera men, ibi
ambivit dignitatis, hoc est onim caput siium, et
imdragorx dederunt odorem. Plerique discernunt
ipioddam sensuura ])iinci[ialo supra iiianum sa-
iiorndam inlor mandragoras sexum; ut et niares
|)ientiai constituei-e. Ea, inquani. anima meritis
I
feniinas putent esse, sed ferninas gravis odoris.
ascondit albentibus, e.^ isto vita; hujus uL pleriqiie
.i<nilicat er-go gentes, quse ante fetehant, cum
habenl desorto, ad illum tlorentem sempor locum
^sent infirmiores evirala qinidam imbecillilate per-
juciindilafis a?ternap.
lioe, boni odoris fructus ferre capisse, postquam
2. lst;o sunt virtntes, qua- ol in Isaia» liliro di-
advonlum Domini credidcrunl. Logimns (ijam
I

ii()d mandragoras accoperit siincta Rachel a sorore

oiiiit : i< Quis est iste qui advenit de Edom, rubor
veslimentorum ex Bosor, sic speciosus in slola
la Lia, nL concederol ei illa nocto dorniii'e cum
[Jsa., LXiii, Ti? » Islaj, inqiiam. sunt qnae mirantur
mclo laool). Maiidragoras Rtibpn primogenilus
ox isto oonfragoso scopulosoqiie deserto aliquam
tuleral niatri suie Lia;, qua' lippionlibiis oculis,
uiapogi» liguram accoiiit quia Cliristi gratiam
ascendoro ariimain posse . siiie magnorum labw
:
(]
vitioruni; ot idoo graLiilantur reperUim, quae ves-
ierc non poluit, hiiholato debilis nientis ohLuLu.
timonta inrioconliie naturaiis iion polliierit alra-
110 declaralur quod fructus quos ante Syiiagoga a
monto insipientiiP sjeciilaris. sed magis sapientire
imogenito Doi Filio susceperat, Ecclesia» con-
spiritalis et gratia' candoro muiidaril. .\dmirantiir
ssit. Sed quia illins noctis pelito concubitu conce-
tili;e .lerusalem, sanolfo ;inima' paLriarcharum ct
l et genuit Lia suic posteritalis haM-edem, imple-
prophot.irum veterumque justorum, vel co6lestes
l mysLerium ; iiuoniam crodentibus apostolis
liquia', ,luda>orura per electionein gralitt'. salvse
polentia\ dicentes : (78) Quw est haec quw asn.nilit

dealbntit iniiitens super frntrem siium? Hoc est, tali-

I
lee sunL, unde ait Ecclesia :

bns solemnitatihiis fulget Ecclesia, et qua» anto per

20. (Vers. 13.) JVora ct velera, frnter mcus, scr-
d-em fusca orat, jam splendel in noctibus, ol rolu-
vi tibi. Qnis dabit ir fratrem lnctnntem ubera oot. Ipse qiioquc Dorainus lunto munere psallen-
itris mcse? Invcniens te foris, osrulabor tc, rl nui- tiuin delectalus ait :

in non spcriicnt mc. Assumnm le ct inducum in

3. (Vers. (i. Pone me ui siiinaruliim super ror
inum matris mrse, et in secretiim ejus qux conce-
tuum, ut siyilliim super bruchiuin tuiim; qitia r^ilida
mc. ibi docebis me^Habens ergo informatiouem
'

voruin ef vetorum Scripturarnm. noc despicabi

j^ ,,, „j morscUaritas, durus ±Q±3 siV.w iiifrn. zehts
tuus. .Xl^e ejus, ulx iijnis et flimmse. Aqwi multa
II sonficns, iioii soluiii oniLionibus in socroto
r.rcluderr nou polerit chnritatem . et flumina non
rdis Vcrhum tenol, voniiii cLiiim psalloiiLis chori
obritnit ram. Qiii;i vidit tanl.im (lovolionoin Eccle-
cibus, velul quibiisdam cum graLia' osculis oscu-
sia, idoiioos piif;il esse jaiii popiilos, (jui in corde
II r.
nostro et in brachio signaculiini ejus portare pos-
21. (76) iVorrt et veteni, fratcr mciis. srrvavi libi: simus. Ipsnm eniin Pater signavit Deus, et qui les-
c est dicere, leneo omnia mandaia novi et vete- timoniuui ojus acceiiil. siguavil qiiia Deus verai
Teslamonfi. Sola hoc dicere Ecclesia potest : osf ; ol idoo operanles oihuni pormanenlom in vi-

u diciL alia congregatio, non dicit Syuagoga, nec lam loforiiam. signafi siiiit ad imaginoiu et sinii-
undum lilteram nova Leneiis; nec secundum liLiulinom Clirisli, qm esl im;igo invisihilis Dei.
riluni vetera. Non dicit lurrosis Manichtea, Ve- Siciil orgo Dous verax ost. el Lii sign.i iii liio sensu
" >^'Ti(U't /t6i, qutp prophoLas iioii su.soipit. Me- et opere verilalem, ul os luum non loquatur mon-
75; lu paaL cxviii, serni. 19, nnm. ii et seq. (77 In psal. cxviii, serm. 14. num ;i4
"tJ In psal. cxvili, serm. ii, num. 3;i. (78 In psal. cxviii, serra. 19, num. i7 ol seq
 m I COMMENi. hN CAMIOA r.ANTIC. •2o:;'2

daciuni, non opeienlur opera homi- ^mater lua, iltic partarivit te qux peperit te. Rona
inaiius luu'

uum, quai sunt fallacis istius mundi; sed illa quac amma quae requiescit sub arbore fructuosa, et
Dei sunt, ut pauperibus largiantur, dcbiles sublc- maxime boni odoris. Nam si Nathanael bonus, in
vent, mortuos honorent tumulis sepulturce. His opc- quo dolus nullus erat, sub arbore fici visus est;
ribus charilas qiiffritur, ut nemo possit a Christo utique bona anima quee sub arbore mali elevata
vel periculo niortis avelli ; undc illo ait : " Quis nos cst a Sponso suo. PIus est enim elevaii, qnam

separabil a Christo? Tribulatio, an angustia, an per- videri; plus etiam a Sponso elevari. Nam etsi Natha-
secutio [Rom., vni, 3.^)? > Et infra : « Confido enim nael videbatur sub arbore, tamen anima ejus sponsa
quia neque mors, neqiie vita, neque angcli [Ibid., non eiat; quia occulte veniebat ad Christum, quia
38). .. verebatur Judseos. Non erat speciosa sicut luna,
'*. Ea spccie etiam zelus durus est charitatis, electa utsol, quse erat in umbra; quia qu« spoiisa per
el alae ejus ala^, ignis. Habet alas sicut columba, diem nubit, publice coniitealur. Ideo ista, sub arbore
sunt enim penna' columbaj deargentat*, quibus mali, illa sub ficu; quia hsec confessionis suae odorem
evolat qui diligit, dicens : « Ecce elongavi fugiens, diflfundebat longius, illa habebat puritatis innocen-
et mansi in solitudine [Vsul. uv, 8). » Sed alae chari- tiae suavitatem, fragrantiam spirilus non habebat.
tatis alffi sunt ignis, quibus dileclionis iiiflammat B 8. Ulic, \nqmi, parturivit te mater tua, illic par-
ardorem. Hoc vapore fecit Uominus ferventes an- turivit te quse peperit te; ibi enim nascimur, ibi

gelos SU05 spiritus, et ministros suos ignem uren- renascimur. Parturiuntur autem in quibus imago
tem, sed non exurentem. Legimus et alam templi Christi formatur, unde 1614 ^^ Paulus ait :

{Matlh., IV, 5), supra quam diabolus tentans, fecit FilioH quos ego parturio, donec formetur Christus in
ascendere Salvatorem, quae erat in templi culmine. vobis [GalaA., i\, 19). Parturivit enim qui in utero

Sunt ergo fastigia pietatis, sunt culmina charitatis, accipit spiritum salutis , et aliis infundit. Unde
quae vaporera gratiae pecloribus humanis adolere quoniam jam formatus in hac erat Christus, ait :

consueverunt; ut multa aqua exstinguere atqnt' 9. (Vers. 6.) Pone me ut signaculum in cor tuum.

cxcludere non queat charitatem, et fluniina cain ut siqillum in brachium tuum. Signaculum Christi

.saecularium lempestatum nulla concludant. Dixi- in fronte est, signaculum in corde : in fronte, ut

mus quia charitas excludit timorem, non diximus semper confiteamur; in corde, ut semper diliga-
quod excludit omnem perturbationem; etenim qui mus; signaculura in brachio, ut semper opere-
Deum diligit, profunda est ei confirmata^ mentis mur. Luceat ergo imago ejus in confessione nostra,
tranquillitas. luceat in lectione, luceat in operibus et factis, ut si

5. (Vers. 7.j (79) Aquae, inquit, multae non pote- '

fieri potest, tota ejus species exprimatur in nobis.

runt excludere charitatem, et flumina non inundabant Ipse sit caput nostrum, quia caput viri Christus;

ipsam. Mnlta aqua diversarum est passionum, et ipse oculus noster, ut per illum videamus Patrem;
Humina saecularium cupiditatum corporalibus mo- ipse vox nostra, per quam loquamur ad Patrem :

tibus incitata, qu.t» tamen raurum charitatis sub- ip.se dextera, per quam Deo Patri sacrificium
vertere non possunt. Ideoque charitate fundalus nostrum offeramus. Ipse quoque est signaculum
dicit : « Torrenteni pertransivit anima nostra [Psal. nostrum, quod est charitatis et perfectionis insigne;

Numquid aqua maris excludere Moysis

cxxiii, o). » quia diligens pater signavit Filium, sicut legimus :

potuil charitatem? Et ut sccundum lilteram tibi '( Quem Pater signavit Deus [Joan., vi, 27). » Cha-
psalmorum series suffragetur nempe diligens , ritas itaque nostra Christus. Bona charitas, quandi
Deum, tutum sibi credidit iter esse per maria : obtulit se morti pro dilectis; bona charitas quae
qui autem non dilexerunt Deum, hi demersi flucti- peccatum remisit.
bus, dignum sacrilegii sui exitum pertulerunt. 10. Et ideo anima noslra induat charitatem, et

6. (Vers. ^.) (80) Quse ent hsec quse nscendit, inni- charitatem ejusmodi quse sit valida ut mors; quia
tens super fratrem siium? Snpeviaa dixeiunl : Quse-Y)&icu\. mors finis peccatorum est, ita et charitaH;
nam est hxc prospiciens ianquum dilmulum, spe- quoniam qui diligit Dorainum, peccare desinit :

ciosa sicut luna , electa ut sol"^ Hic pliis quod « Charitas enim non cogitat malum, neque gaudet

adjiceretur, inventum est, eo quod Verbo Dei super iniquilate, sed omnia sustinet (I Cor., xiii,
innixa ascenderat; perfectiores enim supra Chris- 5). » Nam qui quae sua sunt non quaerit, quomodo

tum recumbunl, sicut et Joannes in Christi pectore aliena quaeret? Est et mors lUa valida per lava-

recumbebat. Ita ergo et hsec vel incumbebat in crum, per quod peccatum omne sepelitur, et culpa

Christum, vel supra ipsum se reclinabal : aut dimittitur. Talis erat charitas quam deferebat

certe quoniam de nuptiis Joquimur, jam quasi evangelica illa mulier, de qua Dominus ail : « Re-

tradita in Christi dextera, in thaiamum ducebatur missa sunt peccata ejus multa, quoniara dilexit

Sponso. Et quia jam copula charitatis est, blanditur multum [Luc, vn, i7). .. Est et illa mors sancto-

ei pponsus, et dicit : rum martyrum valida, quae culpam abolet superio-

7. Sm6 arbore malo elevnvi te; illic partunvit te rem; et ideo valida, cujus non impar est charitas,

(79) In psal. cxvm, serm. '2\. i80) Lib. (h- Isaac, c. 8, num. li et seq.
2083 !•: Si.KIPilS S. AMBKOSII COI.LECTIJS. iOU
qaai ad.cqiialiir iiiailyinni passioMi. ul aiiforal ,^ a.l .suiHiriora dingiiiil. Kxiiat miusquisqiu,' aintnam
luoiiliirn delicloruui. suain invoiuciis sordidiorihus, el quasi auiiini ij^ue
11. Zoliis (jnoqiio iil iiifcii, qiioiiiam qiii Doi approln-t dotpr<»am Into. Sic enim piirgalur anima,
zolum habet, pro Christo nec suis parcit. Itaqiio rl m'IiiI aiiriiin optimiim. Pulchritiido autem anini»
inortcin hahot charitas, olzolum hnltet charitas, et siiiceia virliis ct decor, verior cognilio siiperno-
alas ignis hahol charitas. Deni([iio Christus diligons riim, ut vidoat illud honum ex quo ])ondont omnia,
Moyseii, in igno ei apftariiit. Et .loremias haboiis in iiisiim autoin cx nullo. Ko if-itur vivit, atque iiitel-

se donum divina^ charitatis dicehat : « Et erat ignis lectum accipit. Vitfp oiiim et fons est summnni
iiiflimmaiis in ossihiis meis, ot dissoluliis suiii iin- illud hoiinm, cujus in nobis accenditur desiderium,
ili([iio, ct forro non possiim {Jemn., xx, 9y. » Bona oni a|)|)ropinquare el misceri voluptas est, quod ei
igitiir charitas alas hahons ignis ardontis qna; ,
qni non vidot, desiderio esl, et ei qui videt, vita
vnlitat per pectora et corda sanclorum, et oxurit ost, ideoquo iiniver.sa alia despicit, hoc uno mulce-
quidqiiid materiale et terrenumost: quidquid voro lur ct delcctatur. Hoc est quod subminislrat uni-
^incorum ost, prohal, ot quod conligerit, siio igne vcrsam siihstanliam, ipsum autem manens in semet-
melioral. i|)so, dat aliis, nihil autem in so ex aliis suscipit,

12. Hnnc igiiem in lorrain inisit Oominus .losiis, D de quo [iro|)hota ail : " hixi noinino : Deus meus
ot refulsit lides, acconsa est devotio, illuminuLa os lu, quoniam bonorura meorurn non eges (Psal.

i;sl charitas, jiislitia rosplenduit. IIoc igne in- w, 2). »

llammavil corda apostolornm suorum, sicut testa- Alw ejus,

I.t. (tlie iynis (81). Oranes oporlet per
liir Cloo[)has dicens : << Nonno cor nostrnm ardens iguem [irobari , ([iiicnnque ad paradisum redire
erat in nohis, cum apcrirel Scripluras iL?<c., sxiv, dosideraiit; non enim otiose scripLuin ost quod,
:12)?>' Alrc. igitiir ignis in flamma, .ScripiiiriP sunl ejcclis Adam ot Eva de paradisi sede, posuit Deiis
(livinso. l)cnii[no aperiebat ScripLuras , ot ignis in oxilii [^aradisi gladium igncum versatilom.
oxibat, atquc audientium corda [leneLiMhaL. Kl vora' Oinnes oporlel Iransiro per llamraas, sive iJle

ilo^ iguis, quia : u Eloquia nomini eloquia casta, Joannes ovangolista sit, (iiifm ita diloxil Dominus,
irgouLtini ignc exaininatum [P^al. xi, 7;. » (]nm ul do oo dicerot ad Petrum : « Si eum volo ma-
l'aulus ([iioqiie assumcrctur a Christo, vidil circum- nere, quid ad te? Tu me sequere {Joan., xxi, 22/. »

lulsisse super so luccm, ot super cos qui simnl De morte ejiis ali((ui dubitavornnt, do Lransitu per
crant, cecidit a |)avore, ot [)rohalior resurroxit. ignoin dnhitari! non j)Ossiimus; quia in paradiso
noni([uo aposLolus facLiis csl, qui jicrsoculor adve- p ost, noc soj)aratur a Christo. Sive ille sil Petrus,
iioral. Spiritus qiioque sancLus doscoiidit, et rcjilovit qui claves accopit regni cooloruin, qui supra mare
lotain doinuiu iu qiia erant pluriini sodentos, el ambnlavit, opoilet dicat :
< Transivimus per ignem
nsop. sunt dispertita>. lingua! tanquain ignis. Bona; et aquam, et oduxisti nos in refrigerium {Ps".l.

ala;, alie charitalis, vere alae qiia; volilahanl i)er ora lxv , 12). » Sed Joanni cito versabitur gladius
a[)Ostolornm, el ala; ignis, quia purgatum sermo- igneus, quia non invenitur in oo iniquitas, quom
nem loi[uebanlur. dilexit .oquilas. Si quid in oo vitii hiimani fuit,

1.3. His alis evolavil Enoch, raptus ad ctolnm : charitas diviiia docoxit : AIpp enim ejus nlse ignis.
Iiis alis ovolavit Elias, curru igneo el equis igneis Qui hic hahuorit charitatis ignem, illic ignein gla-
id superna translatus. His alis Dominus Deus per dii timero uon poleiit. Ipsi Pelro qni lotios mor-
(ohimnam iguis duccbal palriim [)lolioin. Ilas alas lom suam pro (^.hristo ohtiilit, dicit : Transi, re-
habuil Soraphim, quaiido sumpsiL caihoiios ignis cumbo. Seil ille dicit : « Igno nos oxaminavit, siccit

(lc altari, et lctigit os prophotn*, et iniqiiitates ejus ipse oxaminavit argontum iPsal. lxv. 10). »

ahstulit, et peccata piirgavil. Haruin alarum igne Ifi. Alx ejus, nls ignis. (82) Ergo qnia volandi uo-
imrgati sunt iilii Levi , et haj)lizabantur jiopuli bis data ost copia, excitot unusquisquo in sc gra-
nalionum, sicut toslilicalnr Joannos, dicoiis do D li'iiii Doi, ac posloriora ohliviscons, [iiiora appot(Mi^.
itoiiiino Josu : « Ipse vos baj)tizabit in spiritu et igno ad dostinala contondat. Procul .i inililia> lionoribus,
Matih., iii, 11). » Morito uri renes suos volobat j^rocul ah iPslihus mundi.no (juod fabuhp ferunt,
ot cor siium David, quia alas igneas charitatis aesLu solis cera resoluta Icareos volatus ponna re-
^ciebat non osse meluendas. Morito Hebrtei pueri labento dostitiial. .Nain licol gravilas diclorum
lu fornaco ardoiiti non sontiobant ignis incondia, ohsit. pootico tamon salo dool.irare voluorunt pru-
quin oharitalis cos tlamm.i rofrigerabat. Et ul denliuni malurit.iLi Liitos osso volatn> j)or c(plum,
plenius cognoscamus 1615 4"'^ ••'•'^ habot juvonilom vcro levilalem obnoxiam cupiditalibus
perfecta charitas, andisti dudnm dicenlem : .< Quo- mundi, roduentibus pennis. et per ohlivia verilalis
ios volui oongregaro lilios tuos , sicuL gallina inoriLorum comjiage resoliiti, mnjoro pernicie in
ougrogat pullos piios suh alas snas {Matth.. xxiii, torram rohihi.
'^)- " IT. Haud facilis volatus omnihu^. dillicilis etiam
U. Sumamus igitnr has alas quio sicut namniK discordanlibus in terris animalibus vita» .
ni>us

^y In psal, nxviiT. serm. SO, num. 15. 8i) I.ib. de Vnqtnilale, cop. 18, nuni llti et seq.
mii COMMENT. IN (AMHA CANTIC. 20=5 fi

humai)ie est. Al si tilti actiis nostri ordo oonve- \ desideiant, ul illa dilatione vel anima. vel Kcclcsia
niat, videbit et in noliis prophela rotani illani l)Ossit esse perfectior. Dicunt ergo :

nnani super terram, conjunclam animalibus qiia- 21. (Vers. 9.) Si murus esl, sedificemus super eum
tuor (Ezech., i, 15, 16). Vidcbit ergo rursus Kze- receptacula argentea : et si janua esl, sculpamus
chiel, videtenim adhnc et viget ot vigrihit vide- : supcr eam tahulas cedriiias. Miirus ost ariinia sancti.

bit, inquam, rotam in rnedio lotte, siipcr teriani liabot el Ecclesia muros suos, quaj jam perfec-
sine ofTensione iiabentein. Hota enim super terram, tior dicit : k Ego civilas munita [Isa., xxvn, 10). »

vita ost corporis ad anima^ aptata virtulem, et ad Hic ost murus, qui habel duodecim portas aposto-
evangelicum coha>renti cursu formala pra'ceptum. licas, per qiias populo nationnm patet ingressus
Rota aulem in medio rota», velut vita intra vitani, in Ecclesiam. Sed mnrns quamvis ainbitum totius

ijiiod sanctorum sihi vita non dissonet; sed qualis urbis includat, tnnc lamen est munitior, cum recep-
fuerit superioris setatis, lalis sit et sequentis : vei lacula habuerit praeparata, in quibus propugnatores
hoc in hac vita corporis vita? volvatur usns aeterna". iirbis tutnm sppctandi ac tuendi possint liabere
Cum ista congruerinl, tunc divina vox resultet, subsidium. Sed quia rationalis liaec civitas est, et

tunc super similitudinem throni similitudo sicut omnis spes ejus in Dei Verbo est, non ferrea, sed

species hominis apparebit. Hic homo Verbnm est, B argenlea ei propugnacula requiruntur, eloquiis cce-

quia « Verbum caro factum est (Joan., i, li'); » liic lestibus magis quam corporeis voluptatibus hostiles

homo nostrorum estagitator animalium,nostroriim iinpetus repulsare consueta.

rector est morum, qui pro nostrorum ratione meri- 22. Eo fulta praesidio, eo splendore fulgens, ha-
torum, currum plerumqne, aut inontem ascen-
aiit bilior Christi copulae jndicatur. Et quia janua Chris-
dit, aut navim. tus est, qui ait : « Per me si quis introierit, salvabi-
18. (83) Pone me nt signaculum in cor tuum, ut tnr [Joan., x, 9); » et Ecclesia janua nuncupatur,
>;igillum in brachium tuum, quse nova et vctera ser- quia per ipsam patet populis aditus ad salutem. Sed
vasti mihi. Signaculum meum es, ad imagineni ne haereticorum corrumpatur tineis aut vermibus,
meam es et similitudinem. Fulget in te iraago dicunt filifT. Jerusalem, vel angeli, vel animae justo-
imago sapientiae, iraago
justitiae, virtutis. Et quia rum : Mdificemus super eam tabulas cedrinas, hoc
imago Oei in corde tuo est, sit et in operibus tuis : bonura odorera. Est enira suavis
fsl, fidei sublirnis

sit eftigies Evangelii in tuis factis, ut in tuis moribus hujus materite odor, quam non vermis, non tinea
mea praecepta cnstodias. Eftigies Evangelii erit in corrurapat. Ideo hujus materiae usus eligitur tecto-

^^»1616 -'*' percutienti maxillam, alteram prae- p rum fastigiis elevandis formandisque litterarum
beas, si diligas inimicum tuum, si crucem tuam tol- eleraentis,
'
''
quibus aetas
>
- ad
--- puerilis 'j-— •:Ubera-
-^ studium

las, et me sequaris. Ideo crucem ego pro te portavi, lis eruditionis imbuitur. Est ergo raateria istasubli-
ne tu propter me portare dubitares. Andiernnt hoc mis ad gratiam, levis ad onus, suavis ad odorem,
filiae Jerusalem, quod jam Dominus Deus Ecclesiam ulilis ad instrumentum scientiae, habilis ad minis-
sibi copulabat, etquia considerantes magnitudinem lerium cognitionis aeternae. Sed quemadmodum
Verbi, impares se tantis nuptiis aestimabant, ne Sponsam suam diligens Christus urgebat ad copul«e

forte tanta> copula» pondus sustinere non possent, spiritalis solemnitatem, ita et Ecclesia Verbi decore
excusant dicentes : jam capta, festinabat ad nuptias. Ideoque morarum
19. (Vers. 8.) Horor noslra parvula, ei ubera non et dilationis impatiens, quas filiae Jerusalem innec-
habet. Sic enim qni volunt ditferre nuptias, excu- tere gestiebant, dicit :

sare consuerunt, ut praetendant immatnrffi aetatis 23. (Vers. 10.) Ego murus, et ubera mea turres.

infirmitatem, et astruant quod ubera non habeant, Hoc est, nolite dubitare utrum murus sim ; illa

quffi nubilis tempus aetatis. Hoc solet

significant enim dixerant : Si murus est ; ego, inquit, murus
symbolura commune omnibus virginibus esse nup- sum, et noii parva ubera habeo, sed ut turres ubera
turis, ut cum ubera co-perint eminere, tnnc con- J) mea sunt. Quomodo dicitis, quia non habeo ubera?
junctioni habiles judicentnr. Turbatse igitur, quod Sensus habeo ut turres sapientiae, in quibus est
studio dilectionis urgeal nuptias Sponsns, dicunt : abundantia, sicut scriptum est : << Et abundantia

20. Quid faciemus sorori nostrse, in die qua lo- in turribus tuis iPsal. csxi, 7). » His uberibus, id

quetur in ea, vel ut Syraraachus, qwi loquelur ei? est, sensibus, habilem se tantis nuptiis sestimabat.
Hoc est, in sponsalium celebritate solet fieri collo- Sed filiae .lerusalem adhuc non poteranl aestimare,
cutio, et confirmatio nuptiarum. Quid ergo facie- quia sensunm ejus abundantiam non videbant. Et
mus, dicunt turbalee, quia urget conjunctio spiri- addidit :

talis? A tantis nuptiis exciisare non possunt; nemo 24. (Vers. 1 1 .) Ego eram in oculis ejus tanquam
enim est qui copulam vel animae el spiritiis, vel inveniens puccm; hoc est, deliberatis de meis

Christi et Ecclesiae. non beatara putet. Sed quia sensibus, cum pacem Dei invenerim, quae exsupe-
plenitudo Verbi vel Spiritns sancti vibrat et fulget, rat omnem mentem, et custodit corda et sensus

et nihil est quod illis possit aequari, ideo differre in Christo Jesu. Talis, inquit, eiam in ocuhs Sponsi,

(83) In psal. Gxviii, serm. 22, niun. ;U el seq.

m K srjUPTIS S. AMimoSII COI.I.KCTUS. 2o;.s

(|iialis ({ii.x'. liaboL pacem ; scripliim csl .'nim : (jni K tuninin f-xcrcscit uheribiis : dono.c, soiuto ob.sidi(j-

mlf fiuxrunt pacem, gaudchnnt. ni.s bostilis incur.=ii, pacom valiiia; juventnti ma-
leni.i' priRsidio virtutis anjiiirat. Lnde et Prophi.ta
1617 2!i. (Vers. 12.) (8i-) <( Kgo, uuiuit, civitas
ail : (( Kial p.ix iii virtiite tiia. el abundanlia in tiir-
ijiiiiiila, ego civitas obsessa (ha., xxvii, lOj. » liis
ribiis liiis <Psal. rxxi, 7). .>

munitiir muris, Jiis obsessa defenditur. Et vere

28. (Vi^rs. 13.) (87) Qui sedcs in horli^, nntici in-
murus anim.i, (jua», pra;lcndilur in castris. Lnde cl
tondcnlfs mci tnx. vocem tuum insinua inihi. Ideo-
ipsa ail in C.anlicis : Eijd mvius, cl uh>:ra inca sicitl
(juc Ii0'c anima habens gratiain siioriim iibenim,
turrcK (vers. 10). noniis inuriis qiiem pinxit l)omi-
ingreditiir iii hortos, et inveniens illic S[)onsiim
niis, sicul ipse ait : (( In manibii-: meis pinxi miiro»
scdentHm et dispnlantem ciim amicis, ait : (Jiti serles
luos, ct in conspectu ineo cssemper (/sa., xlix, 6). ->

in horlis, vocpm hiniii iiisiniin inihi: mihi. iiiqiiit.

Bon.i aiiiina qua; hahet speciiialoroni neiim, el iii

non amicis.
maniliiis ejiis est; siciit anima [)roi)b(!lica, qii.^^p in
•2!t. (88 Qiti scdcs in horlis , niniri intoidentcs
maniis Dci commendatur ul spiritus {Psal. xxx, (h,
voci tux, xocem fuum insinnn mihi. Delectabaliii
el qua' in (onspectn Dei est : « Ociili enim Doniini
/n 1 cnim niiod in horti'; Chrisliis sedebat, ft in hortis

...
•
. , ie.\ i -1 •
1 T'
superjiistos (Pso/. xxxiii, 16); » sicutetipsc ait : £(/0 r»
'

„ *> posili ainici intendebant vori eins; sed qiiia amici

eram m ,. . ,
ocuhs cjus lamjuiim invenicns pnccm. Hon.is
. .

f _

illi de coelestibii? erant, Archangeli vel Doininatio-

turres haljet, qii;je h.ibct el de inlolligibilibus, ver-
nes ct Throni (homines enim expulsi de paradiso
bum, et de inoralibus disciplinain. (8u) Kcstinaiiii-
luerant propler inobi^dientiam coilestium mandato-
bus igitiir diloclo atqiic dileola, celebrata conjunc-
rnm, ahiuo idoo adhnc Kcch^sia vocem ejus aiidire
lio spiritaiis est, muluo ex|)elita con.sensu. Ideoqiic
non potoiat, quam ouiiielial aiidire), ideo ait : Vocem
tanquam iiiipliah; canens (•arinon, cxsultavit Spiri-
luam iminuii mihi. Unde et nos, si volnmus eum
lus ii) iirophela dicens :

iii nobis scdere, simns horti clausi atque muniti,

"2G. (Vers. H.^ Vinca factn cst Salomoni in Bcc-
foramus virtiitum florcs, gralia- suavitatom, ut dis-
lumon; dcdit lyineam suam iis (jui scnnnl. Clamat ])ntantcm cuin angolis Dominiim lesiim audire po=-
ergo Siiirilus. Plantala est congrcgalio |)opuloruni, simus. Sed quia fiiLurum crat, ut cum ad plenitii-
sed vilis ajterna' r.idire fiindata, ot spirilalia siih
(linem Kcclesia porvenisset, per^secutionibns variis
jugiim Verbi corde mansiielo corda subjeril. Plaii- ideo Verbi gratia delectaretur,
lentarelnr. ciiin
lata aiilem csL in nuilliLiidino nalionum. IIoc oniin
subito cernit insidias per.->eculorum, et (juae plus
inleiligendiim Bcchimoii, Symmachus,
mius, Aqiiiia. ahaj-
Aiiiiila. .uia.-
Sponso (in.-un silti fimorel, aut quia a persccutori-
que Iranslaliones Graico sennone docuoriint. Uo[.ii-''^
,„„ axv\^^yy^ niagis appetitur in nobi^ ideo ait :

diala esl vetiis copula quu; fructum alforre noii

:\0. (Vers. 14.) Fuge, frater meus, et sitnilis esto
poteiat, dala ost vinoa novis lidelibusque ciiltoiihiis.
lu caprcolae aut hinnulo cervorum, super montesaro-
qui noii soluin facoro frucLiim possent, sod otiam
matum. Propter infirmos fugit, qui lentanienta gra-
custodirc. Una igitur ovis erravit, sed rcvocata to-
viora ferrc non possenl. Idoo scriptum est, ut de
tius spatia orbis implevit. Unam ovem errorabdiixo- civitatilius ad civilates fugiamus: ot si no^^ in hac
Irat. sod multitudincm poituloriim Doinini gratia civifato fuerint perseculi, fugiamns in aliam. Prop-
'oiigiegavit. Krravit lioino, sed iii Kcclesia jam mu- Ler inlirmos igitur, iit diximus, fiigiat per.sequer.tes.
•;is esl ol inuriis vahdiis. Krr.ivit Adam. luiirus ost
aut fiigial ab infimis, ot transeal ad montes aroma-
David, (^ui mandata Doi ohliliis non esl. Ciistodita
tiim, ([iii pro marfyrio odorom possil hoat;o rosur-
fritur et vallata hsec viiiea nuinimine spiritali, millo

ructus dat Christo, ducentos autem fructus custo-

roctionis 1618 •'•Iferro. .Montos aromatnm sancti
sutit. Ad oos confiigit (.hristns, quia « Fundamenta
libus, idoo(iU(> ait Koclesia :
ojiis in montibus sanclis [Psal i.sxxvi, I). Ad eoa ..

27. (Vers. 12.) Vilis mea in conspcctu tnco millc igiliir confugit. qui sunt ojus slabilia fundamenta.
])((/()»)()»/. ct tlucenti scrvantihus fruclnm. Porfoclio D ln nohis fiigit. iii illis lida slaliono subsistit. .Mons

1 ploiiilndo Christi ost portio parvidoruin. Ilabos igitiir aromatnm PaiiJus osl, qni polesl dicere :

loc niystoriiim in Conesi, ubi quinqno |>artes .. l>onus odor Christi sunius Deo (II Cor.. ii, 13), »

tenjaniin fiMlri juniori tribuit Josoph, singiilas Mons aromatnm David, cujus orationis odor ascen-
jeliquis fralrihiis (Gen., xliii, 34). Domino igitiir dehal ad Dominiim, ot ideo dicebat Dirigalur : •<

'uiuquo sonsniim portio et pr.orogativa dofortiir, oratio luoa ^iciil iiiconsum in cons[>ectu tuo \Psal.
uam iili iitiipK» Irihuit ipso quem diligit, sicul (XI., i . »

iloxit et Pauluin, cui dodit ad goutes ovocaiidas ;U . SyiiiiiiHciuis tanien ef Aquila inter|)retati sunl.
iipientia' [irincipalum. (8(5) Kacossat hic sacris quod Christus dicit ad Koclcsiam : Qux sedes m
irgiiiihns motiis. qnilms lanla [»ra>sidia Iribnif hortis. hoc est. jam in horlis sodos. superno digna
irinuim Kcclosia, qiia> toncra' [)rolis soilicila siic- os paradiso: ot idoo Vocchi tuam insinua mihi, cui
Ijssu, ipsa qnasi lunriis abundanlihus iii modiim iimici intcnilunt ; ego quoqiio oam audire de*i-

(84) Lib. De Iwno mortis, c. o. nuni. 1«. ;80) Lib. I de Virg., cnp. 8. uum. 49.
,
(8S) In psaL cxviti, serm. i2. num. 10 in lino. 41 (87) Lib. De bono morf.. c. 5, num. 18.
(88^ In psal. cwiii. serm ii. num. 43 soq

Patkoi.. .W ,\IV, i'.Mis 11.) ti:.

im S. AMbP.OSIl 20fiUi

ilero. Coepit iu hortis esse Kcclesia, postqnam in ^scienliani -^iiHni, illurii oculiini niundel, ne quid

hortis captus esl Christus. sordidum habeat. Quod enim videtur, non dcbel
32. (89) Fuge, frater meus, ct similis efficere eervo dissonare ab oo qui videt quoniam conformes nos
;

aut hinnulo cervi, in montes nromiUiim. Serpenti- Deusimaginis voluit esse Filii sui.

nis enim invisus colubris, et effugitans canum, Cognitum igitur nobis est illud bonum, nec
34.

atque humi reptantibus infestus serpentibus, nescit longe est ab unoquoque nostrum « In ipso enim :

habitare nisi in sublimitate virlutum, nescit com- vivimus, adsumus, et movemur; ipsius eniin et

morari nisi tahbus Ecclesiae liliabus, qua? possunt genus sumus [Act., xvii, 28), » ut Apostolus genti-
dicere : bonus odor sumus Veo (II
Chrisd enim les voluit monere. Ipsum enim bonum quod est

Cor., II, 15). Sed quibusdam odor morlis in mor- qusprimus, et solum bonum; nemo enim bonus,
tem, in iis qui pereunt, quibusdam odor vitcE in nisi solus Deus. Hic est oculus, qui magnura illum

vitam, in iis utique qui odorem rcsurrectionis Do- et verum decorem intuetur. Solem nisi sanus et

minicae vivida lide sperant. Isli sunt aromatum valens oculus non aspicit, nec bonum potest videre
montes, qiii Domini corpus Jesu acceperunt, et nisi anima bona; fiat ergo bonus, qui vult videre
in linteis cum aromatibus ligaverunt. Quicunque Dominum, et quod est bonum. Hujus boni similes
enim crediderunt quia Jesus mortiius est, et se- B simus, et secundum id operemur quae bona sunt.
pullus est, et resurrexit, hi excelsum verae cacu- Hoc est bonum quod supra omnem operationem
raen fidei virtutum fastigiis extulerunt. Ubi ergo est, supra omnem mentem atque intellectum, ipsum

Christus qusRritur, in pectore prudentis scilicet sa- est quod semper manet, dans vivere et esse omni-

cerdotis? bus ;
quia fons est omnium vitae Christus, de quo
33. (90) Fuge, frater meus. Hortatur ut fugiat propheta ait : « In umbra ejus vivemus [Thren., iv,
Sponsus, quia jam sequi poterit ipsa terrena fu- 20). » Nunc enim « vita nostra abscondita in Christc

gientem. Dicit ut similis sit daraulse quae evadit de est; CUB3 autem apparuerit Christus vita nostra,

retibus; vultenim et ipsa fugere, et evolare supra et nos apparebimus cum ipso in gloria {Coloss., iii.

mundum. (91) Fugiamus ergo in patriam verissi- 3,4).

mam. IUic patria nobis, et pater a quo creati 35. Ergo non timeamus morteni; quoniara re-

sumus, ubi est Jerusalera civitas quae est mater quies est corporis, animse autem vel libertas ve.

omnium. Sed quae esl fuga? Non ulique pedum, absolutio. Nec vereamur eum qui potest carnen
qui sunt corporis; isti enim quocunque cnrrunt, interficere, animain autem non potest, quia noi;

in terra currunt, et de solo ad solum transeunt. y-i timemus eum qui potest vestimentum auferre, nor
Nec navibus fiigiamus. aiit curribus, aut equis qui timemus eum qui potest nostra furari, nos auteir
obliganlur et cadunt, sed fugiamus anirao et ocu- non potest. Nos igitur animae simus, si volumu;
lis, aut pedibus interioribus assuescamus oculos esse Hebrsei de iis qui sunt socii Jacob, id est, imi-

nostros videre quae dilucida et clara sunt, spectare tatores ejus. Nos animsesiraus, nostra autem raem-
vultum continentiae et temperantise , omnesque bra vestiraenta sunt; servanda sunt quidera vesti-

virtutes, in quibus nihil scabrum, nihil obscurum menta ne scindantur, ne inveterascant; sed ilh
et tortuosum sit, et seipsum spectet quis et con- raagis qui his utitur, servare se debet et custodire

(89) Lib. de Virginitate, cap. 9, num. 49. (91) Lib. de Isnac, c. 8, nura. 78 sub tine, et num
(90) Lib. De bono mort., c. 3, num. 18. seq.

APPENDIX
AD PRIOREM TOMUM BENEDIGTIN^ EDITIONIS.

MONITUM EDITORIS.
Si quis preefationem a Benedictinis posteriori suae editionis tomo fu-aemissam perlegerit, slatim corn
pertum habebit doctissimos viros non unius generis opera consulto omisisse Ambrosii quidem nomine
sed immerilo, ut ipsis visum est, inscripta. Nos vero, quibus anle omnia cordi est uniuscujusque Patii
editionem recudere omnibus numeris absolutam, quidquid operum vel dubiorum, vel etiam citra contro
versiam apocryphorum, atque a Benedictinis aut repudiatorum, aut ne memoratorum quidera, expiscar
licuerit, leclori exhibere destinamus, ea solummodo prsetermissuri quae, Patribns a nostro Ambrosi(
diversis juxt.a sanioris criticae regulas ascripta, inter illorum opera repeiiuntur.
 2061 1)E EXCIDIO LllblS IIIF.IIOSOL. LIH. I. 2(«iii

Etbsec quiileiii nohi.s aggredientihus mens prinium fueral qi).'r>cnn«iuH recensioni Benediclinae superad
didissemus ad calcem Operum in unum corpus coadutiare, poslea vero, materiarum copia quadruplex
volumen exigente, necessitas supervtTiit noslrorum AddewJarnm partem priori editioni.s Benedictina*
tomo subjungore, posteriori vero qiiod supcresset reservare, ne scilicel nimia molis ina^qualitate volumina
discreparent. His igitur perponsis, libros r/^ Brllo Judaico liic edi curavimus, quos ,S. Ambrosio Benedic-
tini quidem abjudicant, ascribit antem Scho^ncmannus, juxta nvipcrns Mnzochii pI (inVnndirindidns.

SA.NCTI AMBHOSIl
MEDIOLANENSIS KPISCOPI

DE RXCIDIO URBIS HIKHOSOLYMITAN/E

IJHHI (iUINQlIK.

PROLOGrS.
Qnatuor liluos Kegnoruin quos Sciiiiliira com- a ciuisliliitionisque niirucMilo ; qua; ma^i^, licel h«;-
Iplexa est sacra, ct jani ipse styio hrevi proseciilus rcdibiis, vel in adversis ostenlui fuerint, vel houore
lusqnead captivitateni Judau)runi miirique excidiinii iu prosperis. Sinjiil (qiiod est indirium domestica-
let Babylonis triuniphus, historiffi in morem com- improbilatisj iiqueat universis, q<iod ipsi sibi pro-
|po.sui, Machabaeorum quoque res gestas propheticus priae cladis niictores fuere. Priraum, quod alia cu-
Brnio paiicis ahsolvit, : leliquornm, us(]iie ad in- ranles, Komanos in se converterint, et ad cogni-
Sendium templi el inanubias Titi Cffisaris, relator tionem regni sui invitaverint ,
quibus ignorari
Sgregius hisloiiro stylo Josephiis, utinain tani reli- satius fuit. Hogaverunt amieitiam, lideu) non ser-
joni et verilati attenlus, quam rerum indagini et vaturi ;
paceni violaverunt virtute impares. Pos-
bermonum sobrietati. Consortem se enim perlidia» tremo bellum intulerunt, i|uibus spes omnis in
lada-onim in ipso etiam sermone e.\hil)uil, quem moinihus, non in viribus erat, cum sit niaxime om-
lie eoiuin siipplicio manifestavil ; et (luorum arma nium miserabileclaudi obsidione qua» etiam si bene :

[iBseruit,eorum lamon sacrilegia uon deroliquit. procedit, sa^piiis augere (juam miuuere [lericula
eploravit nebiliter a>rumnam, sed ipsius causam solet. At ne quis vacuum lide et supertluum pjtet

Tumnae non agnovit. Llnde nobis curai iuit, non nos suscepisse negolium idoo per principesduclum ;

iiffenii ope fretis, sod fidoi intentione iii historiam o Hebra^onim goiius omno considoremiis. ut liquido
iidiooriim ultra Scripliira^ soriem sacrte jKiulisper clareal ulrum a femoribus ,1 Juda\ uusquam
iilrorsum pergero, uttanquam iii spinis rosam quffi- generationis ojus .-iiccossio claudicavoril ; an vero
1'nles,infer sa^va impiorum facinora qu8R digno otfenderit in principiiin serie, sed manserit iii eo.
npietatis pretio soluta sunt, eruamus aliqiia vel cui reposita manebniU oiniiia ; ipse ernt $pes yentium
revorentia sacrje legis, vel do sancta» religionis ^fie»., xi.ix, l(i). Ilinc ergo sumaui exordium.

[i) Editi. xeniorihns. mendose. Restituta leolio firinalur ex Gen., xlix, 10. Galland.

LIHEK PRIiMUS.

'

CAIHJr FKIiMl!M. <> Uis, .\nliocbi rogis lilius, ubi .-tgyptum quoqiie
Bello Farthico,
quod iiitor Maohabaiorum duoos siio imporio adjunxil. iii <uporbiam elatus. quod i-i

utomque Medorum diuliirnum ao frequens varia- iuoorta bellorum prosper.ivisseut, ritus Hobi-a^orum
iic vicloria luit, iucontivum principium dodit sa- nogligi, ministeria qiioquo i^ornm profanari jusso-
ilegii dolor, quia rox Anti()oiiiis oiii iiomoii llliis- rat id(|iio postiilanlibus plorisque Jud.ooiiim. sta-
;
 •>063 S. AMHKOSII 20C4

tiiere aiibus. yiiod factum Matalhins saicidos per- \ cnpiens l'iMties(|ue periciilo aufcrre. Congressuque
peli nequivil : nec solnm ipse tcmppravil a sacri- superior factus jusloe passionis affectn superabatur,
legio, regaliqne ediclo non obtemperavit, verum qno minns oastro potirelnr in quo clausi detine-
eliani immolantem simnlacris hostins de populari- banlur. Nam Ptolemaens ubi se urgeri videbat, ma-
bns suis uactus, gladio transverberavit. El congre- trem ojusatquH, germanos in muris locabat praecipi-
gata manu, atque Asid;eis in societatem ascitis, ipse tandos illico, nisi Jonathas bello qnod inferebat,
cnm filiis suis temerantes usum patrium etjustitias desisteret. Vincebatur juvenis pietatis metu qui
legis, alios necavit, plerosquc expulit , bellique vincebal fortitudinis assnmptionem, et iracundiam
Sabbato adoriendi auctor fuit, ne simili arte ipsi excitatam in hostem revocabat suorum misericordia.
quoque deciperenfiir, sicul jam plcriqne eorum dum Mater tamen parata ad tormenta tendebat maniis.
Sabbato bellum suscipere detrectant, irruentibus in obsecrans non salutis auxilium, sed ultionis sola-

sese hostibus luulti occubuere. Potentiam prosperi tium. Verebatur enim ne filius plus matri melue-
aclus dederunl, cl perseverandi in viro usque ad ret, quam paternse vindictae irapenderet : sibi mor-
extremum vittestudiumdefensionisetpietatis vigor. tem illam ioco immortalitatis futuram, qua maritus
Sed cnm sibi snpreniuni diem adesse intelligeret. vindicaretur, et gener impius pro scelere imman
vocatis civibus atque assistonlibus liberis hortatus B poenam exsolveret. Sed juvenis plus intra se ipsum
esl, ut luerentur patriam tomplique religionem : qnam in hostem preeliabatur. Nam quoties patreir
dncemque his Judam Machaba^um curse atque sol- cogitabat, accendebatur. Rursum cura malre ver-

licitudinis sure successorem reliqnit. Qni bello berari atque ad necem aptari videret, moliebatur
strenuus, consilio bonus, ac prae cgeteris fide revocabat impetura, referebat gradum, quia retra-

promptus, quam frequenter innumeras hostium hebat passio. Inter obsidionis moras ferialusex lege
copias parva manii fuderit, prosequi, non est prae- supervenit annus qui erat septimus. Cessit pieta
sentis negolii. Quod tamen brevi colligere datur. religioni, soluta obsidio est ; sed eo magis Ptolemse
S«pe pro.speris usus §uccessibus, excitavit in se excitata immanitas, ut quorum objectu poenan
magnam hostium multitudinem : qua circumfusus evascrat, eos jugulari juberel. Qui continuo se ul

nndique dura cedere pudori existimabat, refugien- tioni exemit, ad Zeiionem cui nomen Cotilae Phila

tibus sociis in prsplium ruit. Caesisque quos adver- delphiae regem confugiens, ut ejusope sese tueretur
sus ierat, a latere circumventus, sed tamen ultus Nec Antiochus quievit, qui Simoni patri Jonaths
propriam mortem, occiditur. Huic successit Jona- ludibrio suos fuisse exercitus indignabatur : cupiens
Ihas, non minus virtutis sirailitudine par, quara que adhiic assurgentes Jonathoe primitias exstin

naturae gerraanitate. Qui post multa in bellicis guere, cum magna veniens manu Hierosolymam
rebus opera, in rebus sacris ofticia qua; circa tem- Hyrcanum obsedit. Repulit Hyrcanus auro, quen
pli purificationem spectata ac probata sunt, prae- ferro neqiiibat, reseratoque (ut Joseph auctor est

tenta (2) per dolum amicitise fide intra urbem David sepulcro, tria millia auri talenta eruit. E:

hostinm clausus, nec longo post intervallo necatus quibus trecenta annumeravit Anliocho, ut obsidio
est. Joannes etiam senior natii frater, et Eleazar ncm rehnqueret, ut pretio emptus abiret. Atqu
mortem non recusa-
junior cseteris pro religione ut facti invidiam levaret, fertur ea pecunia Hyrca
runt. Post hos rei summam Simon recepit, ad quam nus instituisse primus xenodochia, quibns adven
non rudis, sed jam probatus fraternae societalis tum susciperet pauperum peregrinorum. Aucupalu
triumphis appropinquavit. Utinam et ipse tam etiam Antiochi necessitatem, qua Medis bellun

perspicax nd fraudes cavendas, quain raanu validus inferebat, ultus dispendium est : pluriraasque urbe^
bellandique artibus satis spectatus. Etenim cum Syriae sibi adjunxit. Saraariain quoque ubi poste

ope Romanorum ducibus regibusque gen-

virttilis Sebastia condita esl, circunidedit raunitionibu?

tium amiciliam foederavisset, Ptolemsei dolo, generi cujus expugnationera Aristobulo et Antigono filii

rogatus ad conviviura, inter raensas et pocula J) suis mandavit. Quoruni obsidio lenta usque a^
sui,

cum duobus filiis qui aderant, circumventus atque diram famem et tetra alimenta humanorura cada
exulus arrais irapie neci traditur. Sane praevenit verum clausos coegit. Qua impulsi uecessitate

insidias Joannes ortus ex Siraone, cui nomen Hyr- opem ab Antiocho (cui nomen Aspondius) peten

canus, et properavit ad vicinse iirbis raoenia, ubi a dara arbitrati, ferentem adjuraenta serumnff socie

populo propter egregia palris merita, odio quoque tati implicavore. Victus enim a fratribus praelio

boslilis sceleris, exspectabatur. Vix denique urbem fuga sese eripuil nece. Samaritani autem repetit

dati
ingressus est, et jam Ptolema^us aderat. Sed cum obsidione, caplaque et eversa urbe, servilio
per aliam portam ingredi vellet, repulsus, multitu- Qiio reriim secundarum processu excitati Aristo

dini cedendum existimavit. Assumpsit illico Jonathas bulus atque Antigonus impetura non refrigerabant
paterni sacerdotii munus, et ad cultura rerum divi- sed adjungere sibi finitiraos bello coactos haudqua
narum profectus, statim pietatis obsequia curam- quam dissimulandum arbitrabantur donec invidi ;

que servanda> necessitudinis exsequebatur, matrem oborta. bellum immane exarsit, conspiranlibu

(2) Al. Prxtentata. Barr.

50tti DE FA( IDIo HiliiS lilLK(j.sul.. LIB. 1 21)6«

locoiuiii uicolis, ol cuat;la valida in.inu. (}ito- laiinii v liii; ilarus iiiilili;»' jfcsLi.- AnligoiiUs doiimiu mver-

victa piofuiidani iu reliquuin liaiiciuillilaleiii Joaiiiii tilur, el accidil ul fratrem advcuieus inaequaleiii
exhihiiit, cl sibi oliuiii. Ilyrcauiis Irice.-iiiio i-t oifeudeiet ; illico ad tenipiuin 'ecqiiid enini praefer-
jpriino auno louga; quietis gratia fuuclus, dieui ret religioui ? ul eiat 'juccinctus ornalu beliico, et

jclausil extreriiuni ,
quiuque liberis superstitibus, circuiiilusus coinitatu pari tciidit ; multus ibi pro
'quod a pierisquc l)euliliidiiii datur : iiioderalor fraliis salulr Uoiiiiui |)recalor, el iudi; ad fralrcni
(igregius, et [luicliie soiuius, qiii uiiiil iinquaui vci seduius propcrat. Him; calumnia couipouiliir ex

rortuilis eveulibus dereliquerit, iii quo actus ejus acerbo fciie. et acerbiore paratnr exilu.
Shfuscarelur : uxori suiuma; rei coinniisit negotia, (>API,'T V.

Iipsam consullius ratus rebus publicis inuderaturaiu, (^outiuuo ouiiii regem adeuut improbissimi iiomi-
ilios proiscieutia quadaiii aniiiii leueus non diii- iios, iiividiani excitaiil, quod pompam armatorum

urnos fore : iiec euin fefellit opiuio. Siquideui ceiebratioreui, quaiii privalis nios est, direxit,

Aristobulus, cui iuter fratres tetas provectior, mens u^a-iilui vuigo futiiram, uc quis coiiatibus ejus ob-
iioinplior, priticipalum sacerdotii ad regni poten- \ ihi i; .uideret. Tanto apparatu non aliud iiisi necem
iiiu verlit, el diadema primus iinponere sibi usur- ri-gis, et u.<uipaudi imperii poteutiam alfectatam.

ivil : post quadriiigeiitos scptuagiuta quinqtu; B llaud difliiilt; a;ger aniinus invalido fessus corpore
iitios, tiiuuujuc curricuia uicnsiuiii , ex quo dc iiiipiii->us est, ut crcdibiii' ducciet, quod pro vero
'.Hliyloue remeans Isiael servitio exutus, iu .suam asscrebatur, maxiiiie cuiii dies sacratus religioiii.
I rain sese recepit. Sujierbe ila(|ue uec partem po- mendacii Mispicionciii cxcluderet, pompa cxcitaret
'•10 cu^teris contentus fratribus soium Antigonitm iiividiam, itilirmitas inetuin adderet, armatorum-
iiiioiis spo.cic qiu'ni videbatur diiigere, inulceliat. qiic coliots lidciii iialrandi ^celeris itnpleret. Itaque

.iltcui (quia potcstalis exsorleui, et judicio viit priiis quam sibi piobaretur tentameittuin aliquod
ntdalam se expostulaverat) aiiigavit vincuiis, el llagilii parricidalis, stipatores suos cuin ariuis jubct
iiue eo processit imraanitatis parricidali spirilti iii iiypogeo locari obscuro, qui advenientem Anli-
nix, ul el ipsam el fratres suos simili modo vin- goiiiim dolo iiccarent (3), nec exspectarent impc-
iis arcla cuslodia detittci'et, (juo ptope tisipK; ad rium regis, sed ipsi exstinguereut. Saiie inandato
iiilem su[trcina fame compeilereiilur, ni tiiatu- |)er luinlios praemisso, ut iuermis veniret, eis in-
II- Aristoliuliis scelesli [larricidii luerita solvis- dicii quaiitatem nupta Aristobulo iu cidversum
:
: ac [iriniiiiu in ipsiim .\uLigouum ferus animti» mutavit, ut per iiios conjuratos sibi insinuari fa-
is|)eralur, et de aiuore iti odia coiivertiliir, ut,, ceret, Anligouo fralrem ejus delectatum esse ar-
III atiti; omncs nccarel quem sultiiii silii consor- niorum decore, quibus |)roxiinc accinctus alfuerat.
'II iiiqicrii [lollicebatur, adco aptid improbos aifec- sed proe a>gritudiiie inleutius noii considerasse ,

- vilis, ut lilopravis suggestiouibus extorqueatur. nuuc [letere omnem

oruatum bellicum qucm
illum
CAPUT 11. sibi coin[)Osuit, ad fratrem deferat (i); graluiu ho«

nigtiuiu igitur ut crudelitatis ejus seriem noii regi futurum, si armalus adessot. Antigonus dolum
rtctcamtts, quo judicitittt Joannis ctiam [lo.-t nou pra;vidit, diclo [laruit eo studiosius, quo ma-
iilcui [iiobcLur, qui smiimam publice rei senion gis placere regi [lariter ct fratri desiderabat, de-
iiiinitlciidam liliu liaudquaquam existimavit, cumbebat Aristobulus iu castro, cui nomen prihiu
III taiito declinaturum furore a pietatis lege et Baris, poslea Anlonia fiiil, videlicet ab Antouio
I
lua justitiie [irajvidcbat. Haud scio, morumuc Iriumviro donatioue et a[ipelIatione cum urbis dig-
is coiituitii, an itisita gratia saccrdotum |)riiicipi- nitate. Ko poslquam Antigonus appro[iinquavil,
s, ut liis aliqua qua' fulura cranl, eliain niiinis atque accessil ad illuni obscuruni Iransitum, coii-
iiisinfuuderentur. Kacinus niiserabile fuisse, qiii spicientcs armatum venisse regii stipatores, adorsi
Iribus inviderent ainorem naturie : indo mali re[>ente juvenem, [irseceplo satisfaciunt, atque