Professional Documents
Culture Documents
10 .Definite Integrals
10 .Definite Integrals
Remarks
1. We often write φ (b) – φ (a) as [ φ( x )]ba .
2. No matter which anti-derivative we take as φ, the value of the definite integral
comes out to be the same.
ILLUSTRATIVE EXAMPLES
Example 1. Evaluate the following :
1 5
dt
(i) ∫ (2 x3 + 3)2 dx (ii) ∫ 1 + 3t .
0 3
1 1
Solution. (i) ∫ (2 x3 + 3)2 dx = ∫ (4 x6 + 12 x3 + 9) dx
0 0
1 1
⎡ x7 x4 ⎤
= ⎡⎢ x 7 + 3x 4 + 9x ⎤⎥
4
= ⎢4. + 12. + 9x ⎥
⎣ 7 4 ⎦0 ⎣7 ⎦0
= ⎛ + 3 + 9⎞ – (0 + 0 + 0) =
4 88
.
⎝7 ⎠ 7
5 5
dt log|1 + 3 t |⎤
= ⎡⎢
1
(ii) ∫ 1 + 3t ⎣ 3 ⎥ = ⎦3
(log 16 – log 10)
3
3
1 16 1 8
= log = log .
3 10 3 5
A-484 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
π 2 π 2
1 + cos 2 x sin 2 x ⎤ π 2
dx = ⎡⎢x +
1
Solution. (i) ∫ cos2 x dx = ∫ 2 2⎣ 2 ⎥⎦ 0
0 0
1 ⎡⎛ π 1
+ sin π⎞ – ⎛ 0 + sin 0⎞ ⎤⎥
1
= ⎢ ⎝
2⎣ 2 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎦
1 ⎡⎛ π 1 ⎞ 1 ⎤ π
= + .0 – .0 = .
2 ⎢⎣⎝ 2 2 ⎠ 2 ⎥⎦ 4
π 2 π 2 π 2 2
⎛ 1 + cos 2 x ⎞
(ii) ∫ cos 4 x dx = ∫ (cos 2 x)2 dx = ∫ ⎜
⎝ 2
⎟ dx
⎠
0 0 0
π 2 π 2
1 1 ⎛ 1 + cos 4 x ⎞
=
4 ∫ (1 + 2 cos 2 x + cos2 2 x) dx =
4 ∫ ⎜ 1 + 2 cos 2 x +
⎝ 2
⎟ dx
⎠
0 0
π 2
1 1⎡ sin 2 x sin 4 x ⎤ π 2
=
8 ∫ (3 + 4 cos 2x + cos 4x) dx = ⎢
8⎣
3x + 4 .
2
+
4 ⎥⎦ 0
0
⎡ ⎛π
1 ⎞ 1 ⎤
= ⎢⎣3 ⎝ 2 – 0⎠ + 2 (sin π – sin 0) + 4 (sin 2 π – sin 0)⎥⎦
8
1 3π 3π
= ⎡⎢ + 2 (0 – 0) + (0 – 0)⎤⎥ = .
1
8⎣ 2 4 ⎦ 16
π 2 π 2 π 2
Solution. (i) ∫ 1 + cos 2 x dx = ∫ 2 cos 2 x dx = 2 ∫ |cos x| dx
0 0 0
π 2
= 2 ∫ cos x dx
0
π
(As 0 ≤ x ≤ ⇒ cos x ≥ 0 ⇒ |cos x| = cos x)
2
[ ] π
π 2
= 2 sin x = 2 ⎡⎢sin – sin 0⎤⎥
0 ⎣ 2 ⎦
= 2 (1 – 0) = 2.
π 2 π 2 π 2
π π
(ii) ∫ 1 + sin 2 x dx = ∫ 1 + cos ⎛ – 2 x⎞ dx = ∫ 2 cos 2 ⎛ – x⎞ dx
⎝2 ⎠ ⎝4 ⎠
0 0 0
π 2 π 2
π π
= 2 ∫ cos ⎛ – x⎞ dx = 2 ∫ cos ⎛ – x⎞ dx
⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠
0 0
⎡ π π π π π
⎢ As 0 ≤ x ≤ 2 ⇒ 0 ≥ – x ≥ – 2 ⇒ 4 ≥ 4 – x ≥ – 4
⎣
π π π π π π
⇒– ≤ –x≤ ⇒ cos ⎛ – x⎞ > 0 ⇒ cos ⎛ – x⎞ = cos ⎛ – x⎞ ⎤⎥
4 4 4 ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠⎦
DEFINITE INTEGRALS A-485
π 2
⎡ ⎛π ⎞⎤
⎢ sin ⎝ 4 – x⎠ ⎥ π π⎤
= 2⎢ ⎥ = – 2 ⎡⎢sin ⎛ – ⎞ – sin
⎢ –1 ⎥ ⎣ ⎝ 4⎠ 4 ⎥⎦
⎢⎣ ⎥⎦ 0
2 ⎡⎢ –
1 1 ⎤ 2
= – – = 2. = 2.
⎣ 2 2 ⎦⎥ 2
π 4 π 4 π 4
⎛π ⎞ ⎛π ⎞
Solution. (i) ∫
0
1 − sin 2 x dx =
∫
0
1 − cos ⎜ − 2 x ⎟ dx =
⎝2 ⎠ ∫
0
2 sin 2 ⎜ − x ⎟ dx
⎝4 ⎠
π 4 π 4
π π
= 2 ∫ sin ⎛ − x⎞ dx = 2 ∫ sin ⎛ − x⎞ dx
⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠
0 0
⎡ π π π π
⎢ As 0 ≤ x ≤ 4 ⇒ 0 ≥ – x ≥ – 4 ⇒ 4 ≥ 4 – x ≥ 0
⎣
π π π π π ⎤
⇒0≤ –x≤ ⇒ sin ⎛ − x⎞ ≥ 0 ⇒ sin ⎛ − x⎞ = sin ⎛ − x⎞ ⎥
4 4 ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠ ⎦
π 4
⎡ ⎛π ⎞⎤
⎢ – cos ⎝ 4 – x⎠ ⎥ π
= 2⎢ ⎥ = 2 ⎡⎢cos 0 − cos ⎤⎥
⎢ –1 ⎥ ⎣ 4⎦
⎢⎣ ⎥⎦ 0
2 ⎛⎜ 1 –
1 ⎞
= ⎟ = 2 – 1.
⎝ 2⎠
3π 2 3π 2 3π 2
(ii) ∫ 1 – cos 2 x dx = ∫ 2 sin 2 x dx = 2 ∫ |sin x| dx
π π π
3π 2
= 2 ∫ (– sin x) dx
π
⎡ 3π ⎤
⎢ As π ≤ x ≤ 2 ⇒ sin x ≤ 0 ⇒ |sin x| = – sin x ⎥
⎣ ⎦
[ 3π
]
3π 2
= – 2 – cos x = 2 (cos – cos π)
π 2
= 2 (0 – (– 1)) = 2.
Example 5. Evaluate the following integrals :
π 2 2π
∫
x
(i) ∫ 1 – sin 2x dx (ii) 1 + sin
2
dx .
π 4 0
π 2 π 2 π 2
π π
Solution. (i) ∫ 1 – sin 2x dx = ∫ 1 – cos ⎛ – 2 x⎞ dx = ∫ 2 sin 2 ⎛ − x⎞ dx
⎝2 ⎠ ⎝4 ⎠
π 4 π 4 π 4
π 2 π 2
π ⎛ ⎛ π – x⎞ ⎞ dx
= 2 ∫ sin ⎛ – x⎞ dx = 2 ∫ ⎜ – sin ⎟
⎝4 ⎠ ⎝ ⎝4 ⎠⎠
π 4 π 4
⎡ π π π π π π
⎢ As 4 ≤ x ≤ 2 ⇒ – 4 ≥ – x ≥ – 2 ⇒ 0 ≥ 4 – x ≥ – 4
⎣
π π π π π
⇒– ≤ – x ≤ 0 ⇒ sin ⎛ – x⎞ ≤ 0 ⇒ sin ⎛ – x⎞ = – sin ⎛ – x⎞ ⎤⎥
4 4 ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠ ⎝4 ⎠⎦
A-486 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
π 2
⎡ ⎛π ⎞⎤
⎢ – cos ⎝ 4 – x⎠ ⎥ π
= – 2⎢ ⎥ = – 2 ⎛⎜ cos ⎛ – ⎞ − cos 0⎞⎟
⎢ –1 ⎥ ⎝ ⎝ 4⎠ ⎠
⎢⎣ ⎥⎦ π 4
2 ⎛⎜ – 1⎞⎟ = 2 – 1 .
1
= –
⎝ 2 ⎠
2π 2π 2π
π x⎞ π x⎞
1 + cos ⎛ 2 cos 2 ⎛
x
(ii) ∫ 1 + sin
2
dx = ∫ –
⎝ 2 2⎠
dx = ∫ –
⎝ 4 4⎠
dx
0 0 0
2π 2π
π x π x⎞
= 2 ∫ cos ⎛ – ⎞ dx = 2 ∫ cos ⎛ – dx
⎝ 4 4⎠ ⎝ 4 4⎠
0 0
⎡ x π x π π π x π
⎢ As 0 ≤ x ≤ 2 π ⇒ 0 ≤ 4 ≤ 2 ⇒ 0 ≥ – 4 ≥ – 2 ⇒ 4 ≥ 4 – 4 ≥ – 4
⎣
π π π π x π x π x ⎤
⇒ cos ⎛ – ⎞ > 0 ⇒ cos ⎛ – ⎞ = cos ⎛ – ⎞ ⎥
x
⇒– ≤ – ≤
4 4 4 4 ⎝ 4 4 ⎠ ⎝ 4 4 ⎠ ⎝ 4 4⎠⎦
2π
⎡ ⎛ π x⎞ ⎤
⎢ sin ⎝ 4 − 4 ⎠ ⎥ π π
= 2 ⎢ ⎥ = − 4 2 ⎛⎜ sin ⎛ – ⎞ − sin ⎞⎟
⎢ 1 ⎥ ⎝ ⎝ 4⎠ 4⎠
–
⎢⎣ 4 ⎥⎦ 0
= – 4 2 ⎛⎜ –
1 1 ⎞ 2
– ⎟ = 4 2⋅ = 8.
⎝ ⎠ 2 2 2
π 4 π 4
1 – sin x 1 − sin x 1 − sin x
Solution. (i) ∫ sec x
1 + sin x
dx = ∫ sec x ×
1 + sin x 1 – sin x
dx
0 0
π 4 π 4
(1 − sin x ) 2 1 − sin x
= ∫ sec x
cos 2 x
dx = ∫ sec x
cos x
dx
0 0
⎡ π 1 – sin x ⎤
⎢ As 0 ≤ x ≤ 4 ⇒ cos x > 0, 1 – sin x > 0 ⇒ cos x > 0 ⎥
⎣ ⎦
π 4 π 4
1 – sin x
= ∫ sec x .
cos x
dx = ∫ sec x (sec x – tan x) dx
0 0
π 4
[ ]
π 4
= ∫ (sec2 x – sec x tan x) dx = tan x – sec x
0
0
π π
= ⎛ tan − sec ⎞ – (tan 0 – sec 0)
⎝ 4 4⎠
= (1 – 2 ) – (0 – 1) = 2 – 2.
π 4 π 4 –2 π 4 –2
⎛ sin x cos x ⎞ ⎛ sin 2 x + cos 2 x ⎞
(ii)
∫ (tan x + cot x) –2 dx = ∫ ⎜ + ⎟
⎝ cos x sin x ⎠
dx = ∫ ⎜
⎝ sin x cos x ⎠
⎟
dx
0 0 0
π 4 –2 π 4
⎛ 1 ⎞
= ∫ ⎜ ⎟
⎝ sin x cos x ⎠
dx = ∫ (sin x cos x)2 dx
0 0
DEFINITE INTEGRALS A-487
π 4 π 4
1 1
=
4 ∫ (2 sin x cos x)2 dx =
4 ∫ sin 2 2 x dx
0 0
π 4
sin 4 x ⎤ π 4
dx = ⎡⎢x –
1 1 – cos 4 x 1
=
4 ∫ 2 8⎣ 4 ⎥⎦ 0
0
1 ⎡⎛ π sin π ⎞ ⎛ sin 0 ⎞ ⎤ 1 ⎡⎛ π π
= ⎜ – ⎟ – ⎜0 – ⎟ = – 0⎞ – 0⎤⎥ = .
8 ⎢⎣⎝ 4 4 ⎠ ⎝ 4 ⎠ ⎥⎦ 8 ⎢⎣⎝ 4 ⎠ ⎦ 32
Example 7. Evaluate the following integrals :
1 1
(sin –1 x) 2 x+1
(i) ∫ 1– x2
dx (ii) ∫ (x 2 + 2x + 3) 2
dx.
0 0
1 1
(sin –1 x ) 2 1
∫ ∫ (sin –1 x)2 . ∫ ( f ( x ))
n
Solution. (i) dx = dx f ′( x ) dx form
1– x2 1– x2
0 0
1
⎡ (sin –1 x ) 3 ⎤
= ⎢
⎣ 3 ⎦0
1 –1 3
[
⎥ = 3 (sin 1) – (sin 0)
–1 3
]
1 ⎡⎛ π ⎞ 3 ⎤ π3
= ⎢⎝ ⎠ – 0 3 ⎥ = .
3 ⎢⎣ 2 ⎦⎥ 24
1 1
x+1 1
(ii) ∫ (x 2 + 2 x + 3) 2
dx =
2 ∫ (x2 + 2 x + 3)–2 (2 x + 2) dx
0 0
1 1
1 ⎡ ( x 2 + 2 x + 3) –1 ⎤ 1⎡ 1 ⎤
= ⋅ ⎥ = – 2 ⎢ x 2 + 2x + 3 ⎥
2 ⎢⎣ –1 ⎦0 ⎣ ⎦0
1 ⎡ 1 1 ⎤ = − 1 ⎛ 1 − 1⎞ = − 1 ⎛ – 1⎞ = 1 .
= – –
2 ⎢⎣ 1 + 2 + 3 0 + 0 + 3 ⎥⎦ 2 ⎝ 6 3⎠ 2 ⎝ 6⎠ 12
b b
log x 1
Solution. (i) ∫ x
dx = ∫ (log x)1 .
x
dx ∫ ( f (x)n f ′(x) dx form
a a
b
⎡ (log x ) 2 ⎤ 1 2 2
= ⎢ ⎥ = [(log b) – (log a) ]
⎣ 2 ⎦a 2
1
= (log b + log a) (log b – log a)
2
log ab log ⎛⎜ ⎞⎟ .
1 b
=
2 ⎝ a⎠
d
(ii) As (1 + sin 2x) = 0 + cos 2x . 2 = 2 cos 2x,
dx
π 4
[log ] f ′( x)
2 cos 2 x π 4
∴ ∫ 1 + sin 2 x
dx = 1 + sin 2 x
0 ∫ f ( x)
dx form
0
π
= log |1 + sin | – log |1 + sin 0|
2
= log (1 + 1) – log (1 + 0) = log 2 – log 1
= log 2 – 0 = log 2.
A-488 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
1 1
x9 10. x 9 f ′( x )
∫ ∫
1
Solution. (i)
5 + x 10
dx =
10 5 + x 10
dx ∫ f (x)
dx form
0 0
=
1
10
[log|5 + x10 |]10 = 101 [log 6 – log 5] = 101 log 65 .
π 2 π 2
π 2
⎡ sin 2 x ⎤ sin 2 x
(ii) ∫
0
x cos 2x dx = ⎢ x .
⎣ 2 ⎥⎦ 0
–
∫ 1.
0
2
dx (using integration by parts)
π 2 π 2
1⎛π 1⎛π ⎞ 1 ⎡ cos 2 x ⎤
sin π − 0⎞ −
1
=
2⎝2 ⎠ 2 ∫ sin 2 x dx = .0 −
2⎝2 ⎠ 2 ⎢⎣ −
2 ⎥⎦ 0
0
1 1 1
= (cos π – cos 0) = (– 1 – 1) = – .
4 4 2
π 2 π 2 π 2 π 2
1 – cos 2 x 1 1
Solution. (i) ∫ x sin2 x dx = ∫ x.
2
dx =
2 ∫ x dx –
2 ∫ x cos 2 x dx
0 0 0 0
π 2 ⎛ π 2 ⎞
π 2
1 ⎡ x2 ⎤ 1 ⎡ sin 2 x ⎤ sin 2 x
= .⎢ ⎥
2 ⎣ 2 ⎦0
– ⎜ ⎢ x.
2 ⎜⎣
⎝
2 ⎥⎦ 0
–
∫0
1.
2
dx ⎟
⎟
⎠
π 2
1 ⎛ π2 ⎞ 1 π
– 0⎟ – ⎛⎜ sin π – 0⎞⎟ + ∫
1
= sin 2 x dx
4 ⎜⎝ 4 ⎠ 4⎝2 ⎠ 4
0
π 2
π2 1 ⎛ π ⎞ 1 ⎡ – cos 2 x ⎤ π2
[ ]
1 π 2
= − ⎜ . 0⎟ + ⎢ ⎥ = − cos 2 x
16 4⎝2 ⎠ 4⎣ 2 ⎦0 16 8 0
π2 1 π2 1 π2 1
= – (cos π – cos 0) = – (– 1 – 1) = + .
16 8 16 8 16 4
1 1
∫ [ x 2 . e x ]0 – ∫
1
(ii) x2 e x dx = 2 x e x dx
0 0
1
⎛ 1
⎞
[ ]0
1
= (1 . e1 – 0) – 2 ∫ x e x dx = e – 2 ⎜ x e x
⎝
– ∫ 1.e x dx⎟
⎠
0 0
1
[ ]0
1
= e–2 (1 . e1 – 0) + 2 ∫ e x dx = e – 2 e + 2 e x
0
= – e + 2(e1 – e0) = – e + 2(e – 1) = e – 2.
Example 11. Evaluate the following integrals :
π 2 1
(i) ∫
π 4
cos 2x log sin x dx (ii) ∫ x tan–1 x dx .
0
(I.S.C. 2002)
π 2 π 2
Solution. (i) ∫ cos 2x log sin x dx = ∫ log sin x . cos 2x dx (integrate by parts)
π 4 π 4
π 2
π 2
= ⎡⎢log sin x .
sin 2 x ⎤ 1 sin 2 x
⎣ 2 ⎥⎦ π 4
– ∫ sin x
. cos x .
2
dx
π 4
DEFINITE INTEGRALS A-489
π 2
1⎡ 1 ⎤
∫
cos x 2 sin x cos x
= ⎢0 − log ⎥ − ⋅ dx
2⎣ 2⎦ sin x 2
π 4
π 2
1 1
= –
2
(log 1 –
2
log 2) – ∫ cos2 x dx
π 4
π 2
1 1 + cos 2 x
=
4
log 2 – ∫ 2
dx
π 4
sin 2 x ⎤ π 2
log 2 – ⎡⎢x +
1 1
=
4 2⎣ 2 ⎥⎦ π 4
1 π π π 1
log 2 – ⎡⎢⎛⎝ − ⎞⎠ + (0 − 1)⎤⎥ = log 2 – + .
1 1 1
=
4 2⎣ 2 4 2 ⎦ 4 8 4
1 1
(ii) ∫ x tan–1 x dx = ∫ tan–1 x . x dx (integrate by parts)
0 0
1 1
⎡ x2 ⎤ 1 x2
= ⎢tan –1 x . ⎥ – ∫ ⋅ dx
⎣ 2 ⎦0 1 + x2 2
0
1
x2
=
1
2
[
tan –1 1 – 0 –
1
2
] ∫ 1 + x2
dx
0
1
1 π 1 ⎛ 1 – 1 ⎞ dx
= ⋅ –
2 4 2 ∫ ⎝ 1 + x2 ⎠
0
π 1 π 1
− [ x − tan –1 x]0 = − [(1 – tan–1 1) – (0 – tan–1 0)]
1
=
8 2 8 2
π 1 ⎡⎛ π π 1
= − 1 – ⎞ – 0⎤⎥ = − .
8 2 ⎣⎢⎝ 4⎠ ⎦ 4 2
π/2 π/2
x x
cos x cos 2 − sin 2
Solution. (i) ∫ 1 + cos x + sin x
dx = ∫ 2 cos 2 x
2
x
2
+ 2 sin cos
x
dx
0 0
2 2 2
π/2
x x π/2
cos − sin
2 dx = 1 ⎛ x⎞
= ∫ 2
2 cos
x 2 ∫ ⎜ 1 − tan ⎟ dx
⎝ 2⎠
0 0
2
π/2
⎡ x ⎤
⎢ log cos ⎥
1 2 ⎥
= ⎢x +
2⎢ 1 ⎥
⎢ 2 ⎥
⎣ ⎦0
⎡⎛ π
1 ⎞ ⎛ 1 ⎞⎤
= ⎢⎜ − 0⎟ + 2 ⎜ log − log 1⎟ ⎥
⎝2
⎢⎣ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
π π 1
= + log 1 – log 2 = − log 2.
4 4 2
A-490 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
5 5
log x
(ii) ∫ ( x + 1) 2
dx = ∫ log x . (x + 1)–2 dx (integrate by parts)
1 1
5 5
⎡ ( x + 1) – 1 ⎤ 1 ( x + 1) – 1
= ⎢ log x .
⎢⎣ − 1 ⎥⎦
⎥
1
− ∫ x
.
−1
dx
1
5 5
⎡ log x ⎤ dx
=–⎢ ⎥ +
⎣ x + 1⎦1
∫ x ( x + 1)
1
5
⎛ log 5 log 1 ⎞ ⎛1 1 ⎞
=–⎜
⎝ 6
−
2 ⎠
⎟+ ∫ ⎜⎝ x − x + 1 ⎟⎠ dx (by partial fractions)
1
⎛ log 5 ⎞
− 0⎟ + [ log| x | − log| x + 1|]
5
=–⎜
⎝ 6 ⎠ 1
1
=– log 5 + (log 5 – log 6) – (log 1 – log 2)
6
5 5
= log 5 – (log 6 – log 2) = log 5 – log 3.
6 6
Example 13. Evaluate the following :
2 2
2
(i) ∫ 2 – x 2 dx (ii) ∫ 4x 2 – 1
dx.
0 1
2 2
∫ ∫ ( 2 ) – x dx
2
Solution. (i) 2 – x 2 dx = 2
0 0
2
⎡
= ⎢
x 2 – x2
+
( 2 )2 sin –1 ⎤
x ⎥
⎢ 2 2 2⎥
⎢⎣ ⎥⎦ 0
⎛ 2 .0 ⎞ ⎛0 2 ⎞
= ⎜ + sin –1 1⎟ – ⎜ + sin –1 0⎟
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
π π
= ⎛ 0 + ⎞ – ( 0 + 0) = .
⎝ 2⎠ 2
2
2 2 ⎡ x−
1 ⎤ 2
2 1 dx 1 1 ⎢ ⎥ 1⎡ 2x–1 ⎤
∫ 4x 2 − 1 ∫
dx = 2. 2
(ii) = .
1 ⎢
log ⎥ = 2 ⎢log 2 x + 1 ⎥⎦ 1
4 1 2 2 1 ⎣
1 1 x2 – ⎛ ⎞ 2. ⎢
2 ⎣
x+ ⎥
⎦1
⎝ 2⎠ 2
1 ⎛
log − log ⎞ = log ⎛ × ⎞ = log .
3 1 1 3 3 1 9
=
2 ⎝ 5 3⎠ 2 ⎝ 5 1⎠ 2 5
1 1
x ex ( x + 1) − 1 x
Solution. (i) ∫ ( x + 1) 2
dx = ∫ ( x + 1) 2
e dx
0 0
1 1
1 1
= ∫ x+1
. e x dx − ∫ ( x + 1) 2
ex dx
0 0
1
(evaluate the first integral by parts, taking as the first function)
x+1
DEFINITE INTEGRALS A-491
1 1 1
= ⎡⎢ . e x ⎤⎥ – ∫ (– 1) ( x + 1) –2 . e x dx – ∫
1 1
ex dx
⎣x + 1 ⎦0 ( x + 1) 2
0 0
1 1
= ⎛ . e1 – 1 . e 0 ⎞ + ∫
1 1 1 1
⎝2 ⎠ ( x + 1) 2
e x dx – ∫ ( x + 1) 2
ex dx = e – 1.
2
0 0
5 5
log x
(ii) ∫ (x + 1)2 dx = ∫ log x . (x + 1)–2 dx (by parts)
1 1
5 5
⎡ ( x + 1) –1 ⎤ 1 ( x + 1) –1
= ⎢log x .
⎣ – 1 ⎥⎦ 1
− ∫ x
⋅
–1
dx
1
5 5
= – ⎡⎢ ⎤
log x 1
⎣ x + 1 ⎥⎦ 1 ∫ x( x + 1)
+ dx
1
5
= – ⎡⎢
log 5 log 1 ⎤ ⎛ 1 − 1 ⎞ dx
⎣ 6
–
2 ⎥⎦
+ ∫ ⎝ x x + 1⎠
1
= – ⎛⎜
log 5
– 0⎞⎟ + log | x | – log | x + 1| [ ]
5
⎝ 6 ⎠ 1
log 5
= – + (log 5 – log 6) – (log 1 – log 2)
6
5 5
= log 5 – (log 6 – log 2) = log 5 – log 3.
6 6
1 1 1
sin – 1 ⎛⎜
2x ⎞
(iii) ∫ ⎟ dx =
⎝ 1 + x2 ⎠ ∫ 2 tan–1 x dx = 2 ∫ tan–1 x . 1 dx (integrate by parts)
0 0 0
⎡ 1 ⎤
= 2 ⎢[ tan – 1 x . x ] −
1 1
⎢ 0 ∫ 1 + x2
. x dx ⎥
⎥
⎣ 0 ⎦
1
2x
= 2 (tan–1 1 – 0) – ∫ 1 + x2
dx
0
π
= 2 ⎛⎜ − 0⎞⎟ − log (1 + x 2 ) [ ]
1
⎝4 ⎠ 0
π π
= – (log 2 – log 1) = – (log 2 – 0)
2 2
π
= – log 2.
2
Example 15. Evaluate the following :
1/2 3
dx x3 + 1
(i) ∫ x – x2
(ii) ∫ x (x – 1)
dx.
1/4 2
4 ⎝ 4⎠ ⎝ 2⎠ ⎝ 2⎠
12
⎡ ⎛ x − 1 ⎞⎤
⎢ 2 ⎟⎥
= ⎢sin –1 ⎜⎜ = [sin –1 (2 x − 1)]
12
1 ⎟⎥ 14
⎢ ⎜ ⎟⎥
⎣ ⎝ 2 ⎠ ⎦1 4
π π
= sin–1 0 – sin–1 ⎛ – ⎞ = 0 – ⎛ – ⎞ = .
1
⎝ 2⎠ ⎝ 6⎠ 6
A-492 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
3 3
x3 + 1 ⎛ x+1 ⎞
(ii) ∫ x ( x – 1)
dx = ∫ ⎜⎝ x + 1 + x (x – 1) ⎟⎠ dx (by division)
2 2
x+1 A B
Let = + ⇒ x + 1 = A (x – 1) + B x.
x ( x – 1) x x–1
On putting x = 0 and x = 1, we get
1 = – A and 2 = B ⇒ A = – 1 and B = 2.
3 3
x3 + 1 ⎛ 1 2 ⎞
∴ ∫ x ( x – 1)
dx = ∫ ⎜⎝ x + 1 – x + x – 1⎟⎠ dx
2 2
3
⎡ x2 ⎤
= ⎢ + x – log| x |+ 2 log| x – 1|⎥
⎣ 2 ⎦2
π/2
3 sin θ + 4 cos θ 7π
Example 16. Prove that : ∫
0
sin θ + cos θ
dθ =
4
. (I.S.C. 2005)
π/2 π/2 7 1
(sin θ + cos θ) + (cos θ − sin θ)
3 sin θ + 4 cos θ
∴ ∫0
sin θ + cos θ
dθ = ∫0
2 2
sin θ + cos θ
dθ
π/2
⎛ 7 1 cos θ − sin θ ⎞
= ∫0
⎜ + . ⎟ dθ
⎝ 2 2 sin θ + cos θ ⎠
=
7
2
[
[θ]0π/2 + 21 log|sin θ + cos θ| 0
π/2
]
7 ⎡π 7π
− 0 ⎤⎥ + [ ]
1
= log 1 − log 1 = .
2 ⎢⎣ 2 ⎦ 2 4
EXERCISE 10.1
Evaluate the following (1 to 21) definite integrals :
8 1
⎛ x2 ⎞ 1
1. (i) ∫ ⎜ 8x −
⎝ 8 ⎠
⎟ dx (ii) ∫ 2x – 3
dx.
0 0
−1 π/4
1
2. (i) ∫ x
dx (ii) ∫ cosec x dx.
−4 π /6
1 1
dx
3. (i) ∫ 5 x + 4 dx (ii) ∫ 1+ x + x
.
0 0
π 1
dx dx
4. (i) ∫ 1 + sin x
(ii) ∫ 1 – x2
.
0 0
DEFINITE INTEGRALS A-493
1 π 2
1–x cos x
5. (i) ∫ 1+ x
dx (ii) ∫ 5 + 4 sin x
dx.
0 0
3 2
3x
6. (i) ∫ (x2 + e x) (x3 + 3 ex + 4) dx (ii) ∫ 9 x2 – 1
dx.
1 1
π 4 π 2
7. (i) ∫ tan3 x sec2 x dx (ii) ∫
0
sin4 x dx.
0
π 2 π 4
8. (i) ∫ 1 – cos 2 x dx (ii) ∫ 1 + sin 2 x dx.
0 0
π 2 π 2
sin 2 x sin θ
9. (i) ∫ (1 + cos x ) 2
dx (ii) ∫ 1 + cos θ
dθ .
0 0
π 4 π 2
10. (i) ∫ sin 2 x sin 3 x dx (ii) ∫ (a2 cos2 x + b2 sin2 x) dx.
0 0
π 4 π 4
tan 3 x
11. (i) ∫ 2 tan3 x dx (ii) ∫ 1 + cos 2 x
dx.
0 0
π 4 π 4
sin x
12. (i) ∫ cos 3 x + 3 cos x
dx (ii) ∫ (tan x + cot x)2 dx
0 π 3
π 4
(iii) ∫ (tan x + cot x)–1 dx. (I.S.C. 2003)
0
4 a
dx dx
13. (i) ∫ x2 + 2x + 3
(ii) ∫ ax – x 2
.
0 0
1 1
tan –1 x x5
14. (i) ∫ 1 + x2
dx (ii) ∫ 1 + x6
dx.
0 0
1 2
x+3
15. (i) ∫ x e x dx (ii) ∫ x ( x + 2)
dx.
0 1
π 2 a
∫
a–x
16. (i) ∫ x2 cos 2 x dx (ii)
a+x
dx.
0 –a
3 2
dx dx
17. (i) ∫ 2
x ( x + 1)
(ii) ∫ 2
( x + 1) ( x – 7 x + 12 )
.
1 1
2 2
1 dx
18. (i) ∫ 3 + 2x − x2
dx (ii) ∫ 4 + x – x2
.
0 0
1 1
19. (i) ∫ sin–1 x dx (ii) ∫ tan–1 x dx.
0 0
2 π/2
⎛1 1 ⎞ x + sin x
20. (i) ∫ e x ⎜⎝ x − x 2 ⎟⎠ dx (ii) ∫ 1 + cos x
dx.
1 0
A-494 UNDERSTANDING ISC MATHEMATICS - XII
π 2 π
⎛ 1 − sin x ⎞
21. (i) ∫ e x(log (sin x) + cot x) dx (ii) ∫ ex ⎜ ⎟ dx.
⎝ 1 − cos x ⎠
π 4 π/2
a
22. If ∫
0
3x2 dx = 8, find the value of a.
ILLUSTRATIVE EXAMPLES
Example 1. Evaluate the following :
1 1
x
(i) ∫ x2 ex3 dx (ii) ∫ 1 + x4
dx.
0 0
1
Solution. (i) Put x3 = t ⇒ 3 x2 dx = dt ⇒ x2 dx = dt.
3
When x = 0, t = 0 and when x = 1, t = 13 = 1.
1 1
dt = [e t ]0
1 1
∫ ∫
1
∴
3
x2 ex dx = et
3 3
0 0
1 1 1
[e – e0] = =
(e – 1).
3 3
1
(ii) Put x2 = t ⇒ 2 x dx = dt ⇒ x dx = dt.
2
When x = 0, t = 0 and when x = 1, t = 1.
1 1
1 1 t 1
⋅ dt = ⋅ ⎡⎢tan –1 ⎤⎥
x 1 1
∴ ∫ 1 + x4
dx = ∫ 1+t 2 2 2 1⎣ 1⎦0
0 0
1 π π
[tan–1 1 – tan–1 0] = ⎡⎢ – 0⎤⎥ = .
1
=
2 2 ⎣4 ⎦ 8
π
= tan–1 e – tan–1 1 = tan–1 e – .
4
(ii) Put cos x = t ⇒ – sin x dx = dt ⇒ sin x dx = – dt.
π π
When x = 0, t = cos 0 = 1 and when x = , t = cos = 0.
2 2
π 2 0
– dt t 0
= – ⎡⎢tan –1 ⎤⎥
sin x 1
∴ ∫ 1 + cos 2 x
dx = ∫ 1+t 2 1⎣ 1 ⎦1
0 1
π π
= – [tan–1 0 – tan–1 1] = – ⎛ 0 – ⎞ = .
⎝ 4⎠ 4
DEFINITE INTEGRALS A-531
1 π
15. (i) 1 (ii) log 6. 16. (i) – (ii) a π.
2 4
2 2 2 3
17. (i) + log (ii) log 2 – log 3.
3 3 5 20
π 1 ⎛ 21 + 5 17 ⎞
18. (i) (ii) log ⎜ ⎟.
3 17 ⎝ 4 ⎠
π π 1 1 2 π
19. (i) –1 (ii) – log 2. 20. (i) e –e (ii) .
2 4 2 2 2
1 π/4
21. (i) e log 2 (ii) e π/2. 22. 2.
2
EXERCISE 10.2
1 1 π 8
1. (i) (e – 1) (ii) tan–1 e2 – . 2. (i) 2( 2 – 1) (ii) .
2 2 2 21
log 2
3. (i) tan–1 ⎛ ⎞ ⎛ ⎞
1 1
(ii) tan–1 . 4. (i) sin (log 3) (ii) .
⎝ 3⎠ ⎝ 3⎠ 1 + log 2
16 132 3 π
5. (i) (2 + 2) (ii) 4. 6. (i) 1 – log 2 (ii) – 1.
15 7 2
4 4 π 2e − 1
7. (i) log (ii) log . 8. (i) (ii) log .
3 3 8 e
3 π π π
9. (i) π a4 (ii) . 10. – log 2 (ii) – log 2.
16 2 ab 2 2
π2 π 1 2
11. (i) − + log 2 (ii) e – .
16 4 2 log 2
2 1 1 ⎛ 5 + 1⎞
12. (i) tan–1 (ii) log ⎜ ⎟.
3 3 5 ⎝ 5 – 1⎠
π π 1 1
13. (i) (ii) . 14. (i) log 3 (ii) .
3 35 2 24
π π
15. (i) (ii) .
4 2
EXERCISE 10.3
13 25
1. (i) (ii) 34 (iii) .
2 2
2. (i) 2 – 2 (ii) 2 (iii) 1.
2
3. (i) 4 (ii) 2 (e – 1) (iii) 2 – .
e
4. (i) 0 (ii) 4. 5. 37. 6. 47.
7. (i) 0 (ii) 0 (iii) 0.
π 3π
8. (i) (ii) (iii) 0 (iv) 0.
2 8
9. (i) 0 (ii) 0 (iii) 0 (iv) 0.
1 4 144 16 9 2
10. (i) (ii) (iii) 3 (iv) a .
42 63 35 315
π π π π
11. (i) (ii) (iii) (iv) .
4 4 4 4
π π π π
12. (i) (ii) (iii) (iv) .
4 4 4 4
π2 2π π π
13. (i) (ii) . 14. (i) (ii) log ( 2 + 1).
4 3 5 2 2