Centrale onderzoeksvraag: via welke maatregelen kunnen de transparantie en prijsstabiliteit van

cryptovaluta verzekerd worden in België?

- (De mogelijkheden van cryptovaluta zijn immens, maar ze worden geconfronteerd met
internne problemen voornamelijk op het vlak van prijsstabiliteit en transparantie bestaan er
zorgen, rekening hooudend virtuele munt niet/moeilijk verzekerbaar).

Terminologie + methodologische benadering:

- Cryptocurrency= Binnen deze masterproef zal er zowel aandacht worden gegeven aan het
concept cryptomunten als cryptotokens 1 die elk afzonderlijke kenmerken bekleden. Door
het verschaffen van een duidelijk onderscheid op basis van hun technische en economische
kenmerken moet het binnen het verdere verloop van dit onderzoek mogelijk zijn om de
relevante selectie cryptomunten te classificeren binnenn een (functionele) taxonomie met
als doel totaalbeeld van cryptomunten, hun eigenschappen en de achterliggende werking te
verschaffen. Door een duidelijke en doorgronde bespreking van de technische aspecten
moet ook een minder technisch aangelegde lezer het mogelijk worden gemaakt om de
achterliggende principes en kernbegrippen te begrijpen.
-

Deelvragen:
- Hoe kan de technische aard van de verscheidene soorten cryptovaluta en hun
bestandsdelen het best worden weergegeven? (technisch kader)
- Welke rechtstheoretische benaderingen rond het concept ‘geld) zijn van toepassing op
cryptomunten en hoe verhouden deze zich ten aanzien van traditionele geldmiddelen?
(theoretisch kader)
- Wat is de huidige stand van de cryptowetgeving in Belgie en hoe verhoudt deze zich met de
behandeling van cryptomutnen in andere rechtstelsels? (juridisch kader)

Deze mastersproef strekt zich tot het vercshaffen van een duidelijke en kritische weergave van
het begrip cryptovaluta naar Belgisch recht met als doel het beantwoorden van de mogelijke
(zorgen/…) omtrent de prijsstabiliteit en transparantie.

beoogt een kritische analyse van het begrip cryptovaluta naar Belgisch recht met bijzondere
aandacht voor de aspecten priijsstabiliteit en transparantie. Ondanks de grote opmars die
cryptomunten de voorbije jaren hebben meegemaakt, blijft hun status zich in een juridisch
1
Een token wordt gekenmerkt door de afwezigheid van een eigen blockchain, het zijn als ware aandelen die
boven op een bestaande blockchain liggen. Men kan tokens zelf niet aanwenden voor het verrichten van
betalingen maar deze kunnen wel in cryptomunten worden omgezet. Cryptomunten kunnen worden
beschreven als gedecentraliseerde virtuele valuta om betalingen mee te verrichten. Tenslotte is er ook sprake
van altcoins, dit zijn alle munten die tot stand zijn gekomen na de oprichting van de Bitcoin-Blockchain.
(memecoins, …).
vagevuur/niemandsland bevinden. De toekomst van cryptomunten blijft binnen het belgisch recht
onzeker, de wetgever heeft zich immers niet verder uitgelaten dan enkele mededelingen en
waarschuwingen. Tegenstanders halen vaak de anonomiteit en prijsvolatiliteit aan om
cryptomunten te bekritiseren, is dit gerechtvaardigd?
Doel masterproef is enkele scenario’s mogelijke integratie te presenteren.

Methodologie:

3 delen: technisch, theoretisch/economisch, juridisch, = conclusie

Terminologie en werking van cryptomunten:

1. Virtuele valuta
2. Cryptocurrency
3. Distributed ledger:
4. Blockchain
5. Nodes
6. Wallets
7. ..
"The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks" 2

3 januari 2009, de symbolische datum van uitgifte van het het eerste bitcoin block,(de geboorte
van de bitcoin, het startpunt van een financiële omwenteling?). Binnen het zogenaamde genesis
blok verschool de anonieme uitgever van de bitcoin, Satoshi Nakamoto deze encryptische
boodschap: "The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks" 3. Een kritiek
op het traditionele stelsel waarbij banken als intermediair werken, met de introductie van de
bitcoin brengt Satoshi 2 experimenten teweeg: 1. Het gebruik van een gedecentraliseerde munt
om internationale transacties zonder de tussenkomst van derden (peer to peer) te
bewerkstelligen. 2. De introductie van de achterliggende techonologie (blockchain) die de
registratie en verificatie van een grote massa aan informatie/data zonder centrale autoriteit
mogelijk maakt.

Sinds bitcoin massieve groei aan soorten cryptomunten en men vindt ze steeds meer terug binnen
het dagelijks bestek. Echter blijft de vraag of deze het nieuwe normaal worden, nog
onbeantwoord. Ondanks hun massieve potentieel, bezitten zij immers ook ernstige
tekortkomingen: grote volatilitet en door hun anomitet zijn zij vatbaar voor criminele doeleinden,
daarnaast is de verzekering van virtuele munten zonder inherente waarde een waar titanenwerk.
Zullen cryptovaluta ooit de traditionele geldsystemen vervangen of blijven deze een afzonderlijke
niche? Moet de Belgische wetgever de crypto-(r)evolutie omarmen of zich eerder afhoudend
opstellen?

Hoe kan de Belgische wetgever de transparantie en prijsstabiliteit binnen haar markt verzekeren
en welk statuut moet er deze munten worden gegeven?

Binnen deze masterproef zullen cryptovaluta naar Belgisch recht worden bestudeerd, met
bijzondere aandacht op de aspecten van prijsstabiteit en transparantie. Het doel hiervan is om
door de binnen dit onderzoek verkregen inzichten enkele scenario’s voor te stellen over hoe
cryptovaluta binnen het belgisch stelsel geintegreerd kunnen worden.

2
https://www.google.com/search?
rlz=1C5CHFA_enBE909BE909&sxsrf=ALiCzsbiLaUpUpf5cf2GtLFzvrirlDfFcA:1655675609743&q=genesis+block&s
pell=1&sa=X&ved=2ahUKEwjwydOkwLr4AhUFgv0HHc65BWwQBSgAegQIARA3&biw=1440&bih=737&dpr=2
zoek oop genesis block bitcoin
3
https://www.google.com/search?
rlz=1C5CHFA_enBE909BE909&sxsrf=ALiCzsbiLaUpUpf5cf2GtLFzvrirlDfFcA:1655675609743&q=genesis+block&s
pell=1&sa=X&ved=2ahUKEwjwydOkwLr4AhUFgv0HHc65BWwQBSgAegQIARA3&biw=1440&bih=737&dpr=2
zoek oop genesis block bitcoin
Wat zijn cryptovaluta?

Geen eenduidige definitie

Er bestaat binnen het recht geen eenduidige opvatting over wat cryptomunten exact inhouden,
desondanks heeft dit de wetgever er niet van weerhouden om maatregelen uit te vaardigen en zo
zelf haar invulling aan het begrip te geven.
Wetgeving:

Definities cryptovaluta:

 Financial Action Task Force, Virtual currencies. Key definitions and

potential AML/CFT Risks, online uitgeg. Rapport, 2014,
https://www.fatf-gafi.org/media/fatf/documents/reports/Virtual-
currency-key-definitions-and-potential-aml-cft-risks.pdf, p. 4.
 ECB, Virtual Currency Schemes, p. 4.
 R. Houben, A. Snyers, Cryptocurrencies and Blockchain. Legal
context and implications for financial crime, money laundering and
tax evasion.
https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/150761/TAX3%20Study
%20on%20cryptocurrencies%20and%20blockchain.pdf, p. 23
 International Monetary Fund (IMF), ‘Crypto, Corruption, and Capital
Controls: Cross-Country Correlations’. (Mar 2022), p. 3-4.
 ESMA, …
 World bank
 Belgische wet effecten

https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/cryptocurrency

a. ECB

The European Central Bank (“ECB”) has classified cryptocurrencies as a subset of virtual currencies.
In a report on Virtual Currency Schemes of 2012, it defined such currencies as a form of unregulated
digital money, usually issued and controlled by its developers, and used and accepted among the
members of a specific virtual community.52

It further clarified that three types of virtual currencies can be distinguished depending on the
interaction with traditional currencies and the real economy:

- virtual currencies that can only be used in a closed virtual system, usually in online games
(e.g. World of Warcraft Gold);
- virtual currencies that are unilaterally linked to the real economy: a conversion rate exists to
purchase the currency (with traditional money) and the purchased currency can subsequently
be used to buy virtual goods and services (and exceptionally also to buy real goods and
services) (e.g. Facebook Credits);
- virtual currencies that are bilaterally linked to the real economy: there are conversion rates
both for purchasing virtual currency as for selling such currency; the purchased currency can
be used to buy both virtual as real goods and services.

Cryptocurrencies, such as Bitcoin, are virtual currencies of the latter type: they can both be bought
with traditional money as sold against traditional money, and they can be used to buy both digital and
real goods and services.54

In a more recent report of 2015 titled Virtual Currency Schemes – a further analysis, the ECB put
forward a “second”, and largely updated, definition of virtual currencies. It defined virtual currencies
as digital representations of value, not issued by a central bank, credit institution or e-money
institution, which in some circumstances can be used as an alternative to money. 55 It also clarified that
cryptocurrencies, such as Bitcoin, constitute a decentralized bi-directional (i.e. bilateral) virtual
currency.56

b. IMF

Like the ECB, the International Monetary Fund (“IMF”) has categorised cryptocurrencies as a subset
of virtual currencies, which it defines as digital representations of value, issued by private developers
and denominated in their own unit of account.57 According to the IMF, the concept of virtual
currencies covers a wider array of ‘currencies’, ranging from simple IOUs (“Informal certificates of
debt” or “I owe you’s”) by issuers (such as Internet or mobile coupons and airline miles), virtual
currencies backed by assets such as gold, and cryptocurrencies such as Bitcoin. 58

cthey are not operated by any specific individual or institution. 60

c.. EBA
The European Banking Authority (“EBA”) has suggested to refer to cryptocurrencies as virtual

currencies, which it defines61 as digital representations of value that are neither issued by a central
bank or public authority nor necessarily attached to a fiat currency but are used by natural or legal
persons as a means of exchange and can be transferred, stored or traded electronically. 62

e. ESMA

The European Securities and Markets Authority (“ESMA”) has recently also referred to
cryptocurrencies as virtual currencies, in a pan-European warning issued in cooperation with the
European Insurance and Occupational Pensions Authority (“EIOPA”) and the EBA.63 Fully in line
with the EBA’s definition, virtual currencies are defined as digital representations of value that are
neither issued nor guaranteed by a central bank or public authority and do not have the legal status of
currency or money.64

f. World Bank

The World Bank has classified cryptocurrencies as a subset of digital currencies, which it defines as
digital representations of value that are denominated in their own unit of account, distinct from e-
money, which is simply a digital payment mechanism, representing and denominated in fiat money. 65

Contrary to most other policy makers, the World Bank has also defined cryptocurrencies itself as
digital currencies that rely on cryptographic techniques to achieve consensus. 66

g. FATF

Like many other policy makers, the Financial Action Task Force (“FATF”) has approached
cryptocurrencies as a subset of virtual currencies, which it defines as digital representations of value
that can be digitally traded and function as (1) a medium of exchange; and/or (2) a unit of account;
and/or (3) a store of value, but do not have legal tender status (i.e., when tendered to a creditor, are a
valid and legal offer of payment) in any jurisdiction. 67

It further suggests that virtual currencies can be divided into two basic types:

i. convertible virtual currencies that have an equivalent value in real currency and can be
exchanged back-and-forth for real currency; these virtual currencies can be of a centralised or
 a decentralized nature (i.e. they can either have a central administrating authority that controls
the system or no central oversight at all); and
ii. non-convertible virtual currencies that are specific to a particular virtual domain or world (e.g.
a Massively Multiplayer Online Role-Playing Game like World of Warcraft), and under the
rules governing its use, cannot be exchanged for fiat currency. 68 Cryptocurrencies like Bitcoin
are virtual currencies of the first type, that can, according to the FATF, be defined as math-
based, decentralized convertible virtual currencies that are protected by cryptography. 69

h. Summary

The main conclusion that can be drawn from the different perspectives set out above, is that
there is no generally accepted definition of the term cryptocurrencies available in the
regulatory space. Even more, most policy makers have refrained from defining the term
altogether. Amongst those cited above, only the World Bank and the FATF have put forward a
clear-cut definition. It is clear, however, that most policy makers approach cryptocurrencies as
a subset or a form of virtual or digital currencies.

If we try to summarize all the above definitions, a good summary could be that a
cryptocurrency is “a digital representation of value that (i) is intended to constitute a peer-to-
peer (“P2P”) alternative to government-issued legal tender, (ii) is used as a general-purpose
medium of exchange (independent of any central bank), (iii) is secured by a mechanism known
as cryptography and (iv) can be converted into legal tender and vice versa”.

Hereinafter we will shed some light on the concept of cryptocurrencies (or coins; we will use
both terms interchangeably hereinafter), more in particular the dividing line with other,
neighboring concepts, which should nevertheless be distinguished from cryptocurrencies.

2.2.3. Cryptocurrencies – Tokens – Cryptosecurities

The term cryptocurrencies is in practice often erroneously used in a very broad sense. 70 As will be
shown below, it should be distinguished from both tokens and cryptosecurities.

a. Cryptocurrencies – Tokens

Firstly, cryptocurrencies should be distinguished from cryptographic “tokens”, which offer a

functionality other than and beyond that of a general-purpose medium of exchange. Tokens are issued
in the framework of an Initial Token Offering or “ITO” 71 to raise funds for a given project or
enterprise. They constitute a novel class of crypto-assets (i.e. digital assets recorded on a distributed
ledger, secured by cryptography72) which embody some sort of claim against an entity (or against its
cash flows, assets, residual value, future goods or services, ...) that arises from the use of blockchain
technology.73

Some tokens resemble traditional instruments such as shares or bonds and are commonly referred to as
“security tokens” or “investment tokens”.74 Other tokens grant their holders (future) access to specific
products or services and are commonly referred to as “utility tokens”. They can be used to acquire
certain products or services, yet they do not constitute a general-purpose medium of exchange, simply
because they can generally only be used on the token platform itself. 75

b. Cryptocurrencies – Cryptosecurities

Secondly, cryptocurrencies should also be distinguished from a concept that has recently been referred
to as “cryptosecurities”.76 In short, it has been argued that blockchain technology could also be used to
register, issue and transfer regular shares and other corporate securities, so that the capitalisation table
of a company is always accurate and up-to-date. 77 Because this technological process would be secured
with cryptography, it has been suggested that these securities be defined as cryptosecurities.

The only connection between this newly developed concept “cryptosecurities” and cryptocurrencies, is
that they both utilize blockchain technology.

2.2.4. Cryptocurrencies – Blockchain

Cryptocurrencies and blockchain have become hot topics in the last couple of years. Whilst the two
are often referred to in the same sentence and are clearly linked to each other, one should never
mistake one for the other. Blockchain is a type of distributed ledger technology that forms the
backbone of the crypto-market. It is the technology behind the large variety of cryptocurrencies
currently in circulation. Its scope and field of application are, however, not limited thereto. As set out
above, blockchain can be applied in various sectors and can have a wide array of applications. It is
important to draw a clear line between these applications and cryptocurrencies, which are but one
specific application of blockchain technology. Against this background, regulators need not fear of
stifling innovation when tackling the subject of cryptocurrencies.
Te raadplegen databanken:

https://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm (nog opzoeken)

https://www.belgielex.be/nl (nog opzoeken)

https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/economy/
20220324STO26154/cryptocurrency-dangers-and-the-benefits-of-eu-
legislation (dangers benefits eu crypto)

https://www.thomsonreuters.com/en/reports/cryptos-on-the-rise-2022.html
Bronnen nieuwe lijst:

Grondwettelijk Hof 17 oktober 2019 138/2019 (CRYPTOMUNTEN VALLEN

NIET ONDER WET 7 FEBRUARI 2018 ‘ TOT INVOERING VAN EEN
TAKS OP EFFECTENREKENINGEN’.

https://blog.forumforthefuture.be/nl/article/grondwettelijk-hof-houdt-vast-
aan-artikel-90-1-wib92/13866= grondwettelijk hof cryptomunten art 90, 2*
WIB.

https://moneytalk.knack.be/geld-en-beurs/belastingen/in-bijna-iedere-
discussie-over-inkomsten-uit-belasting-komt-de-meerwaarde-op-aandelen-
aan-bod/article-column-1821051.html artikel belasting meerwaarde
cryptomunten

https://www.dvdtaxlaw.be/nieuws/rulingdienst-publiceert-update-van-
vragenlijst-cryptomunten-soepelere-invulling-van-de (rulingdienst
interpretatie cryptomunten)

https://www.dvdtaxlaw.be/nieuws/newsflash-update-vragenlijst-
cryptomunten-aanpassing-vereiste-van-een-voorafgaand-karakter
(rulingdienst cryptomunten)

https://www.standaard.be/cnt/dmf20220218_09220405 (artikel
aanmeldplicht promotoren crypto)

https://www.tijd.be/opinie/algemeen/europees-toezicht-op-cryptomunten-is-
te-complex/10342105.html (europees toezicht op cryptomunten te
complex)

https://legalnews.be/successie-vermogen/grondwettelijk-hof-ziet-geen-
graten-in-de-meerwaardebelasting-eubelius/ (grondwettelijk hof
meerwaarde cryptomunten?)

Waeterinckx, P., « 1 - Cryptovaluta en het misdrijf witwassen (art. 505 Sw.)

– Corr. Luik 18 januari 2018 » in Ondernemingsstrafrecht – Capita selecta
aan de hand van recente rechtspraak, 1e editie, Bruxelles, Intersentia,
2020, p. 1 (zoeken-

Dauw, P., Deconinck, B. en Wylleman, B., « Vijfde deel - Bewarend beslag,

middelen tot tenuitvoerlegging en collectieve schuldenregeling » in Duiding
Burgerlijk Procesrecht – Deel I - Deel II, 3e editie, Bruxelles, Intersentia,
2021, p. 630-891
Verslype, K. en Verheye, B., « 4. - Smart contracts » in Blockchain en
smart contracts, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 67-89

Spriet, S., « Het perspectief van de vastgoedmakelaar op de digitalisering

van vastgoedtransacties » in Appelmans, A. et al. (ed.), Digitalisering en
vastgoedtransacties, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2022, p. 173
(vastgoed en crypto, interessannt maar minder pertinent).

Cornelis, L., « Lang leve het bedrog! Hoe het (aansprakelijkheids)recht

bedrog, geweld, misbruik en ongeoorloofdheid aanmoedigt » in Van
Schoubroeck, C. en Samoy, I. (ed.), Trends en evoluties in het
aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, 1e editie, Bruxelles, Intersentia,
2019, p. 209 (buitenrechtelijke aansprakelijkheid bedrog crypto?)

Verkempinck, B., « Disproportionele schadevergoedingen in het

contractenrecht » in Van Schoubroeck, C. en Samoy, I. (ed.), Trends en
evoluties in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht, 1e editie,
Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 147

Storme, M.-E. en Helsen, F., « Inhoudstafel » in Innovatie en disruptie in

het economisch recht, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2017, p. 0

https://www-stradalex-com.myezproxy.vub.ac.be/nl/sl_mono/toc/
INTERS012042/doc/INTERS012042_002 (cryptovaluta ,
consumentenrechtelijke kwalificatie)

Callens, E. en Van Coillie, L., « Hoofdstuk 3 - Cryptomunten in het fi nancieel recht. Geen
regulering in afwezigheid van enige aanspraak jegens een aanwijsbare (rechts)persoon? » in
Delanote, M. en Waeterinckx, P. (ed.), Cryptomunten juridisch ontsloten, 1e editie,
Bruxelles, Intersentia, 2020, p. 39-71 (boek lezen)

Verslype, K. en Verheye, B., « 2. - Virtuele munten » in Blockchain en smart contracts, 1e

editie, Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 23-32

Callens, P., « De perverse werking van de witwaspreventieregels in de advocatuur » in

Houben, R. et al. (ed.), JPB - Liber amicorum Jean-Pierre Blumberg, 1e editie, Bruxelles,
Intersentia, 2021, p. 41

Goossens, J. en Verslype, K., « Hoofdstuk III - Toepassing: virtuele munten » in Blockchain en

smart contracts, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2018, p. 51-84

Verhelst, J.-L., « Zijn cryptomunten munten? Een analyse van Bitcoin » in Innovatie en
disruptie in het economisch recht, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2017, p. 23
Geiregat, S., « Hoofdstuk 1 - Technische achtergrond » in Delanote, M. en Waeterinckx, P.
(ed.), Cryptomunten juridisch ontsloten, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2020, p. 1-14

Geiregat, S. en Steennot, R., « Consumentenkoop & digitale inhoud: toepassingsgebied &

afbakening » in Terryn, E. en Claeys, I. (ed.), Nieuw recht inzake koop & digitale inhoud en
diensten, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2020, p. 29-90

Bennis, S., « Consumentenbescherming bij blockchain en smart contracts » in Digitalisering

van het recht en consumentenbescherming, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 235

Verheye, B., « Smart building – Het uitdagende samenspel van vastgoed, Internet of Things
en data-eigendom » in Appelmans, A. et al. (ed.), Digitalisering en vastgoedtransacties, 1e
editie, Bruxelles, Intersentia, 2022, p. 51

Goossens, J. en Verslype, K., « Hoofdstuk I - Inleiding » in Blockchain en smart contracts, 1e

editie, Bruxelles, Intersentia, 2018, p. 5-28

Verslype, K. et Verheye, B., « 2. - Monnaies virtuelles » in Blockchain et contrats intelligents,

1e édition, Bruxelles, Larcier, 2019, p. 21-30

Hauben, C., « Bitcoin en EU-recht: de virtuele vreemde eend in de bijt » in Innovatie en

disruptie in het economisch recht, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2017, p. 79

Goossens, J. en Verslype, K., « Hoofdstuk III - Toepassing: virtuele munten » in Blockchain en

smart contracts, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2018, p. 51-84

Bonneau, T., « Chapitre II - L’impact technologique » in Régulation bancaire et financière

européenne et internationale, 6e édition, Bruxelles, Bruylant, 2022, p. 955-1030

Verslype, K. en Verheye, B., « 2. - Virtuele munten » in Blockchain en smart contracts, 1e

editie, Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 23-32

Moille, C., « Chapitre 12 - Vendre et financer pour vendre, quelques remarques au sujet des
crypto-actifs et des levées de fonds au regard du droit français (ICO/STO) » in Azan, W. et
Cavalier, G. (dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles,
Bruylant, 2021, p. 285-299

Cassart, A., « 2. - FinTech : l’art délicat de la disruption » in Cassart, A. (dir.), Le droit des
MachinTech (FinTech, LegalTech, MedTech...), 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2018, p. 79-99

Van de Looverbosch, M., « Crypto-effecten : tussen droom en daad », RPS-TRV, 2018/3, p.

193-207.

Chamberod, A., « Services d’investissement relatifs aux crypto-actifs – Impact pour les
sociétés de bourse » in Jafferali, R. et al. (dir.), Entre tradition et pragmatisme, 1e édition,
Bruxelles, Larcier, 2021, p. 1001-1034
Defosse, M., « Les offres frauduleuses d’investissement liées aux cryptomonnaies – état des
lieux, compétences et pouvoirs de l’Autorité des services et marchés financiers (FSMA) et
pistes de réflexion pour une lutte plus efficace » in Cotiga-Raccah, A. et al. (dir.), Les
blockchains et les smart contracts à l'épreuve du droit, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2020, p.
329-380

Azan, W., Lapoutte, A. et Delorme, F., « Chapitre 14 - Les blockchains dans la littérature en
sciences : une analyse lexicométrique » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes
d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 349-384

Beelen, A., « La blockchain et ses applications : tour d'horizon », BOECCBB, 2021/32, p. 7-11.

Houben, R., « Witwassen via cryptoactiva », RPS-TRV, 2021/3, p. 251-252.

Houssa, C. et Standaert, L., « La « Nouvelle frontière » de la finance » in Baltus, A. et al. (ed.),

L'économie du futur. Le futur de l'économie / Economie van de toekomst. Toekomst van de
economie, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2016, p. 153-197

Beelen, A., « La blockchain et ses applications : tour d'horizon », B.J.S., 2021/680, p. 7-10.

Causse, H., « Chapitre 2 - La blockchain : un système, ou la première pierre ignorée » in Azan,

W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles,
Bruylant, 2021, p. 49-71

Saurel, P., « Chapitre 1 - La blockchain, une disruption en cours » in Azan, W. et Cavalier, G.

(dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p.
35-48

Abraham, M., « Chapitre 11 - La blockchain et le droit souple de la normalisation (ISO/TC

307) » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e
édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 265-283

Bajolle, E., « Chapitre 8 - Blockchain et relations interorganisationnelles dans la supply chain :

une approche par la théorie de l’agence » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes
d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 191-221

Richelle, J., « Crypto-monnaies : Questions juridiques » in Financiële regulering: een

dwarsdoorsnede, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2019, p. 145

Philippe, D., « Chapitre 3 - Blockchain et smart contracts : lex cryptographia ? » in Droit des
affaires, 3e édition, Bruxelles, Larcier, 2020, p. 195-214

Cassar, B., « Chapitre 4. - Les chaînes de blocs ou de l’interopérabilité des registres, des
parapheurs et des signatures électroniques » in La transformation numérique du droit, 1e
édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 117-139
Mathis, B., « Chapitre 10 - Security tokens : les conditions d’un marché secondaire » in Azan,
W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles,
Bruylant, 2021, p. 241-263

Azan, W. et Cavalier, G., « Introduction générale » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des

systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 15-32

Bègue, G., « Bibliographie » in Confidentialité et prévention de la criminalité financière, 1e

édition, Bruxelles, Bruylant, 2017, p. 915-973

Rhattat, R. et Quiquerez, A., « Chapitre 1. - Les stratégies financières et la Fintech » in Droit

des start-up et de l'innovation, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2021, p. 199-234

Szafran, D., « Blockchain et réglementation financière » in Cotiga-Raccah, A. et al. (dir.), Les

blockchains et les smart contracts à l'épreuve du droit, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2020, p.
315-327

Lebraty, J.-F. et Lobre, K., « Chapitre 6 - Blockchain et transformation numérique » in Azan,

W. et Cavalier, G. (dir.), Des systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles,
Bruylant, 2021, p. 171-178

Cywie, G., « ICO – La « numismatisation » de l'économie », DFE, 2018/1, p. 28-36.

Azan, W. et Cavalier, G., « Conclusion générale » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des

systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 469-490

Colaert, V. en Peeters, M., « Recente wijzigingen inzake beleggersbescherming. », Themis,

2014-2015/1, nr. 89, p. 135-160.

Bismuth, Y., « Chapitre 19 - Rapport de synthèse » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des

systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 461-468

Dori, G., « Chapitre 7 - Registre distribué, blockchain, smart contract : vers une digitalisation
et une automatisation des opérations de M&A » in Azan, W. et Cavalier, G. (dir.), Des
systèmes d'information aux blockchains, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 179-190

Juarez Allende, H.-H., « 9. - Lutte contre la fraude » in L'organisation mondiale des douanes,
1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 193-225

Walker, D., « II.3. - Huissier de justice et saisie des cryptoactifs : rêve ou réalité ? » in
Cyberjustice, de nouvelles opportunités pour l'huissier de justice / Cyberjustice, new
Opportunities for the Judicial Officer, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2021, p. 159-168

Quiquerez, A., « Introduction » in Droit et techniques internationale de la titrisation, 1e

édition, Bruxelles, Larcier Business, 2018, p. 21-70
Boudghene, Y. et De Keuleneer, E., « 5. - Autres opérations traitées par les banques » in
Pratiques et techniques bancaires, 2e édition, Bruxelles, Larcier Business, 2016, p. 113-148

Cuny de la Verryère, A., « Index » in Finance chrétienne, 1e édition, Bruxelles, Larcier

Business, 2019, p. 289-293

Cuny de la Verryère, A., « Chapitre III - Innovations récentes » in Finance chrétienne, 1e

édition, Bruxelles, Larcier Business, 2019, p. 223-227

Beelen, A., Charlier, C. et Vigneron, J., « Chapitre 3. - Classification des plateformes selon le
type d’interaction » in Guide pratique des plateformes, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2021,
p. 25-47

Quéméner, M., « Chapitre 1 - Banque, paiement en ligne et protection des données

personnelles » in Grosjean, A. (dir.), Enjeux européens et mondiaux de la protection des
données personnelles, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2015, p. 313-314

Lassalle, M., « Introduction » in L'accès transnational aux données bancaires dans le cadre de
l'enquête pénale, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2021, p. 27-86

Bonneau, T., « Index alphabétique » in Régulation bancaire et financière européenne et

internationale, 6e édition, Bruxelles, Bruylant, 2022, p. 1123-1142

Chenevière, C., « Chapitre 1. - Nature juridique des quotas » in Le système d'échange de

quotas d'émission de gaz à effet de serre, 1e édition, Bruxelles, Bruylant, 2018, p. 193-243

Bègue, G., « Introduction » in Confidentialité et prévention de la criminalité financière, 1e

édition, Bruxelles, Bruylant, 2017, p. 25-64

Attia, J.-J. et Verbiest, T., « Résumé » in Un nouvel Internet est-il possible ?, 1e édition,
Bruxelles, Bruylant, 2020, p. 5-7