PROGRAM KOMBTAR PR KRKIM DHE ZHVILLIM

AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT

MATERIALET
Afati: 2010-2012

Tiran, 20 Qershor 2007

I. T DHNA T PRGJITHSHME
1. Emrtimi i Programit Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit: MATERIALET 2. Ministria prgjegjse: AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT 3. Ministrit dhe Institucionet qndrore bashkpuntore: Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks Ministria e Transporteve dhe Telekomunikacioneve 4. Institucionet Shkencore dhe Shkollat e Larta t prfshira n Program: Universiteti Politeknik i Tirans, Universiteti i Tirans. 5. Fushat e veprimtaris q zhvillon Programi: a. Fushat e veprimtaris shkencore dhe zhvillimore: 1. Teknologjit e prodhimit/prpunimit t materialeve (metalike, qeramike, polimerike, kompozite), prdorimi i materialeve inovative. 2. Metodat dhe teknikat e avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin dhe vlersimin e materialeve, produkteve apo objekteve; infrastruktura dhe menaxhimi i njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme. 3. Metoda, Standarde dhe Kode bashkkohore t przgjedhjes e shfrytzimit racional t materialeve, bazat e t dhnave dhe softe n fushn e materialeve. b. Fushat e veprimtaris ekonomike c. Fusha e veprimtaris juridike: 6. Afati: Shtator 2010 Dhjetor 2012

7. Financimi total, n milion lek: 40

II. PRMBAJTJA
1. GJENDJA EKZISTUESE E KRKIMIT DHE ZHVILLIMIT TEKNOLOGJIK N FUSHN E MATERIALEVE. ARRITJET BOTRORE. GJENDJA N VEND N emrtimin Materiale n shkenc e teknologji prfshihen t gjith trupat e ngurt q mund t transformohen me leverdi ekonomike nprmjet teknologjive ekzistuese n produkte/objekte q njeriu e shoqria i prdor pr t siguruar/rritur komoditetin e jetess. N Materiale bjn pjes klasat e materialeve (sipas natyrs s tyre): metalike, qeramike, polimerike, kompozite, natyrore. Fusha Materialet si disiplin krkimore zhvillimore artikulohet Shkenca dhe Teknologjia e Materialeve dhe prfshin katr elementet themelore: prbrja dhe struktura, vetit, performanca n prdorim, prodhimi dhe prpunimi, t konsideruara n marrdhnie t ndrsjellt mes tyre. Sipas etapave dhe tendencs s zhvillimit t fushs dallohen kto grupime t mdha: Materiale Tradicionale, Materiale t Avancuara dhe Nanomateriale e Nanoteknologji. Rndsia relative e sektorve industrial prkats, pr nj vend t caktuar, varet nga niveli i zhvillimit industrial t vendit. Nga ana tjetr zhvillimi i fushs n trsi sht nj nga treguesit m t rndsishm t nivelit tekniko-teknologjik dhe ekonomik t nj vendi. Karakteristika t rndsishme t zhvillimeve t kohs jan dinamika e lart e konceptimit dhe realizimit t materialeve t prmirsuara ose t reja dhe, n kushtet e globalizmit, shpejtsia e madhe me t ciln kto materialet dhe produktet prej tyre, deprtojn edhe n vendet ku kto nuk prodhohen duke u br pjes, madje prcaktuese, e realitetit t ryre ekonomik.

Arritjet botrore Situata n shkall botrore vazhdon t karakterizohet nga nj lidership i pakontestueshm, si n planin e prodhimit dhe at t krkimit, nga SHBA, ku, pr motive strategjike historike, zhvillimi i materialeve dhe teknologjive themelore ka qn gjithmon objekt i financimeve t fuqishme kryesisht shtetrore. Q nga fundi i viteve 1980, Akademisa Kombtare e Shkencave t SHBAs, e konsideronte fushn e materialeve t nj rndsie t till sa n raportet prkatse flitej pr Epokn e Materialeve . N raportin e Qeveris Gjermane pr krkimin shkencor, t vitit 2000, nnvizohet : Materialet tradicionale t prmirsuar ose krejtsisht t reja prbjn bazat pr inovacionin sistematik ; ata jan elsi drejt, dhe forca lvizse e, progresit teknologjik dhe ekonomik. Ndrsa n nj raport t ngjashm, t t njejtit vit, t Qeveris s Mbretris s Bashkuar gjendet titulli Materialet po formsojn shoqrin ton (Materials shaping our society). Nga fundi i viteve 1990 dhe fillimi i viteve 2000 n fondet pr krkim dhe zhvillim teknologjik n fushn e Materialeve dallohen dy karakteristika kryesore: rritje progresive e fondeve dhe e peshs specifike t tyre kundrejt fushave t tjera, dhe ndryshim i brendshm i peshs specifike nga Materialet e Avancuar te Nanomaterialet e Nanoteknologjit. Pa u ndalur n politikat dhe drejtimet e financuara pr krkim dhe zhvillim t vendeve t ndryshme mjafton t prmendim reflektimin q pasqyrojn Programet Kuadr t Bashkimit Europian (Frameork Programms-FP). 3

Kshtu, ndrsa n FP 3, Materialeve dhe teknologjive prkatse i jan destinuar 730 milion Euro, baraz me 11,5% t fondit total, n FP 7 pr fushn e Materialeve (vetm pr krkimin n bashkpunim) parashikohen 3,5 miliard Euro (renditur pas TIK, Shndetit, dhe Transportitprfshir aeronautikn). N FP 4 (1994-1998), n Programin specifik Teknologjit Industriale (teknologjit industriale dhe t materialeve; standarde, matje dhe prova) prfshihej nnfusha Materialet dhe Teknologjit pr inovacionin e prodhimit (inxhinieringu i materialeve; metodologji t reja pr projektimin e produktit dhe manifakturn; besueshmria dhe cilsia e materialeve dhe e produkteve; teknologjit pr trheqjen e produktit n fund t ciklit t tij t jets) me qllime kryesore: stimulimin e inovacionit teknologjik, inkurajimin e sektorve tradicional t industris pr t prvetsuar teknologji dhe procese t reja, promovimin e teknologjive shum-sektoriale dhe shum-disiplinore, zhvillimin e bashkpunimit shkencor dhe teknologjik. Duke filluar nga FP 6 (2002-2006) dhe vazhduar me FP 7 (2007-2013) fusha e Materialeve prfaqsohet me Nanoshkenca, nanoteknologjit, materialet dhe teknologjit e reja t prodhimit me objektivin pr ta br dhe mbajtur BE lider botror n kt sektor. Krahas nevojave pr krkime inovative, n ekonomin botrore vazhdojn t ken ndikim t ndjeshm dhe krkimet pr zhvillim mbi minimizimet dhe shmangiet e dmtimeve n kto ekonomi nga pasojat e shkatrrimeve dhe daljeve jasht prdorimit t parakohshm dhe t papritur te strukturave e impianteve me rndsi t veante (impiante t energjive brthamore, t nxjerrjes dhe transporteve t nafts e gazit, t aeronautiks etj.), me pasoja t mdha ekonomike, mjedisore dhe njerzore. Jan objekt i krkimeve t fuqive t mdha ekonomike nevoja e minimizimeve t domosdoshme t dmeve, q sot vlersohen t rangut deri ne 4% t PGB (n vlera absolute t rendit qindra bilion Euro). Kto krkime orientohen veanrisht drejt investigimeve t sjelljes s materialeve gjat shfrytzimit t tyre me synimin e rritjes s siguris dhe garancis n pun t tyre, sidomos pr parandalimin e ngjarjeve me pasoja fatale. N kto tendenca t zhvillimit t fushs ecn dhe vmendja, financimet e prpjekjet pr prmirsimin e formimit t specialistve t lart dhe ekspertve t materialeve, sidomos t shkollave inxhinierike dhe t prgatitjes s shkenctarve t ardhshm me kultur sa m pluridisiplinore.

Gjendja n vend Sektori industrial i fushs s Materialeve Prgjat viteve t tranzicionit, sektori industrial i fushs ka ecur progresivisht drejt privatizimit dhe tashm sht trsisht i privatizuar (pjesrisht n konension). Njkohsisht, ky sektor sht fuqizuar nga lindja, prej nisiativs private, t nj numri t konsiderueshm ndrmarrjesh ekonomike prodhuese dhe prpunuese t materialeve. Sektori industrial i prodhim/prpunimit t materialeve/produkteve bn pjes n Industri si deg e ekonomis dhe paraprin dhe mbshtet jo vetm zhvillimin e ksaj deg, por edhe at t Ndrtimit, e cila aktualisht sht dega m vitale e ekonomis shqiptare. Sipas INSTAT 2005, Industria ka 36.5% t t punsuarve (63.3 mij t punsuar), ka realizuar 53.3 % t investimeve gjithsej n vend dhe s bashku me Ndrtimin, realizon 36.2% t shifrs s afarizmit.

N trsi industria e materialeve ka tashm nj shtrirje n ekspansion dhe mbulon disa nga nevojat m imediate t industris s ndrtimeve e m gjr. Ndr sektoret produktiv jan dhe prodhimet e materialeve pr ndrtime, ajo metalurgjike e celiqeve dhe profileve t celiqeve pr ndrtime, industria e ferrokromit, industria e pjesve t ndrrimit me produkte t fonderive dhe atyre t stampimeve, farktrimeve etj. N trajta t detajuara mund t nnvizohen kto natyra t sektorve produktiv: - N mbshtetje degs s Ndrtimit, n drejtimet: prodhim i elikut pr ndrtim, i profileve prej eliku, i tubave dhe profileve t salduar prej eliku pr konstruksione; prodhim i profileve prej lidhjesh alumini, etj. prodhim i imentos, i glqeres dhe i allis; prodhim e prpunim i inerteve; prodhim i llait t that dhe llaeve ngjits (kola), etj. prodhim i tullave, i tjegullave e i blloqeve qeramike; prodhim i pllakave pr shtrim e veshje; prpunim i gurve dekorativ, etj. prodhim i betoneve t zakonshm dhe llaeve t muraturs dhe suvatimit si dhe t t ashtuquajturave plastifikator e superplastifikator pr prmirsimin e karakteristikave fizikomekanike t tyre. prodhime objektesh dhe materialesh polimerike (tuba, tuba fleksibl, rakorderi, pllaka, etj; polistirene, materiale sfungjeroze, etj.) N mbshtetje t sektorit industrial t pjesve t kmbimit dhe t mekaniks n prgjithsi: prodhime t fonderis, t presimit, t stampim-farktimit, t prpunimeve termike e kimikotermike, etj metale dhe materiale metalike; prodhime e artikuj prej materialesh polimerike, etj. - N mbshtetje t sektorit industrial t amballazhimit dhe konfeksionimit: prodhime prej materialesh metalike, termoplastike, prej qelqi, prej letre, kompozite, etj. Krahas mbshtetjes s drejtimeve t msiprme, industria e materialeve siguron edhe prodhime t tjera me interes t madh ekonomik si, ferrolidhje (ferro-krom), tela e kabllo bakri, etj. Prsa i prket nivelit t teknologjis, Sektori industrial i prodhimit e prpunimit t materialeve karakterizohet nga gjendje ekstremale q shkojn nga teknologji t vjetruara dhe impiantistik e amortizuar deri n teknologji dhe impiantistika t kohs. Disa ndr problematikat e vrejtura mund t konsiderohen: - jan aplikuar teknologji jo koherente dhe produktet nga lndt e para t vendit nuk jan konkuruese t prodhimeve nga importi; - jan lejuar dmtimet e mjedisit, errozioni i toks dhe nuk jan parapar mbrojtjet nga korrozioni t strukturave t ndrtimit sidomos t atyre t ndrtuara gjat vijs bregdetare; - pr prdorimet e materialeve inovative nuk ka patur vmendje t veant; Megjith zgjerimin dhe zhvillimin me ritme t mira t industris s fushs (sikurse e tregon vlera e investimeve e cituar m sipr), niveli akoma i lart i importit t materialeve e produkteve (deri dhe i tullave pr ndrtim) sht tregues se ka vend pr rinovim/prmirsim t teknologjis si dhe pr zgjerim t aktivitetit prodhues, pr tiu prgjigjur nevojave n rritje t vendit. 5 -

Pr m tepr, nprmjet rritjes s eficiencs teknologjike dhe cilsis/performancs s produkteve nga sektori industrial i fushs pritet fuqizimi i eksportit duke kontribuar kshtu n prmirsimin e bilancit tregtar q sht nj nga problemet m serioze t ekonomis s vendit dhe objektiv i vazhdueshm i Programeve Qeveritare. Krkimi shkencor dhe zhvillimi teknologjik Krkimi shkencor n fushn e materialeve sht zhvilluar kryesisht n departamente t Universitetit Politeknik t Tirans dhe t Fakultetit t Shkencave t Natyrs t Universitetit t Tirans. Ndrsa krkimi pr zhvillim teknologjik sht mbuluar kryesisht nga Institutet ose ishInstitutet e krkimit e projektimit. N kto studime krkimore sht synuar sidomos n zgjidhjen e nevojave t astit apo t problemeve konkrete si: pr studimin e lndve t para dhe t proceseve t prpunimit t tyre, pr prodhimin e markave apo produkteve t reja, pr prmirsimin e proceseve siderugjike dhe fonderike, pr qeramikn dhe derivatet e saj, pr lidhsat imento-glqere-gipse, pr betonet dhe asfalto-betonet, pr materialet zjarrduruese, gurt dekorativ, argjilat, inertet e ndryshme, etj.; pr vlersimin e karakteristikave t produkteve t ndryshme; pr shtrirjen e prdorimeve t materialeve tipike metalike, qeramikave, polimerike; pr vlersimin dhe karakterizimin e sjelljeve komplekse t tyre; pr mbrojtjen nga korrozioni, riqarkullimin dhe shfrytzimin e mbetjeve, pr mbrojtjen e mjedisit, etj.. Me gjith vlern e ktyre studimeve, shum prej t cilve jan br objekt disertacionesh dhe aktivitetesh ndrkombtare, ato, duke qn prgjishsisht t veuara, sporadike e t shprndara n problematika relativisht t ngushta, nuk kan arritur t vihen si duhet n shrbim t perspektivs s zhvillimit t fushs dhe ekonomis s vendit. Me pjesmarrje n programe Europiane n shkenc dhe t arsimit t lart (Copernicus e Tempus) e t NATO-s pr krkim, ndihmuar dhe nga programe t mparshme kombtare pr krkim e zhvillim, tashm n kt fush ka eksperienc t azhornuar krkimesh e t organizuara grupe krkimore. Jan forcuar shkmbimet dhe me qendra krkimore t fushs sidomos n Franc, Itali, Gjermani dhe n vendet e rajonit ballkanik. Ndr arritjet kryesore n drejtim t krkimit dhe zhvillimit n fushn e Materialeve mund t prmendim: Jan realizuar studime q kan shrbyer pr ngritjen e disa fabrikave dhe impianteve teknologjike pr prodhimin e materialeve dhe artikujve t ndryshm t ndrtimit. Jan realizuar studime pr karakterizimin dhe valorizimin e lndve t para t vendit me synim rritjen e shkalls s prdorimit t tyre. Esht themeluar, n 2005, Rrjeti i Shkencs dhe Teknologjis s Materialeve, i cili bashkon specialist t fushs t universiteteve t vendit (Universiteti Politeknik i Tirans, Universiteti i Tirans -FSHN, Universiteti i Vlors, Universiteti i Elbasanit) me ato shqipfolse n Kosov e Maqedoni (Universiteti i Prishtins, Universiteti Shtetror i Tetovs) si dhe Universiteti Teknik TU Bergakademie i Freiberg, Gjermani. Esht institucionalizuar organizimi dhe mbajtja e Simpoziumeve periodike Materialet dhe prdorimi i tyre Materials and their use (n Tiran, Prishtin, Tetov), q n 2006 shnoi 6

serin 6-t t tij. N secilin nga kto Simpoziume jan prezantuar dhe botuar m shum se 30 punime me referim, prve dhjetra punimeve t prezantuara me Postera. Jan realizuar dhe mbrojtur disa punime doktorature dhe problematika t tyre jan pasqyruar n nj numr t konsiderueshm botimesh shkencore brenda dhe jasht vendit. Esht iniciuar, duke shfrytzuar edhe nj Projekt Tempus t FIM-UPT, sensibilizimi i komunitetit t fushs s Materialeve si dhe organeve akademike, pr nevojn e ngritjes t nj Strukture qndrore t krkimit e zhvillimit n fushn e materialeve (Qendra e Materialeve) pran UPT dhe sht miratuar n parim ngritja e ksaj Qendre. Esht pr tu nnvizuar se pjesa m e madhe e ktyre aktiviteteve e ka patur bazn n vullnetin e mir dhe pasionin profesional t punonjsve msimor-shkencor t fushs. Por pr shkak t dobsive organizative, moskoordinimit t prpjekjeve, bazs s dobt laboratoriko-krkimore, dhe veanrisht mungess s mbshtetjes financiare, niveli dhe impakti i studimeve nuk ka qn n lartsin e duhur. N kt kuadr nuk mund t mos prmendim faktin se i vetmi Program Krkim-Zhvillimi i mparshm (1997-2001) q prbnte nj inisiativ t rndsishme pr mbshtetjen e veprimtarive krkimore dhe q bashkoi interesat e shum krkueseve t fushs sht ndrprer q vitin e par pr munges fondesh. Shnojm gjithashtu se megjith zhvillimet pozitive t sektorit privat t fushs, ku koht e fundit po investohet edhe pr laboratore kontrolli e testimi, me teknika n prgjithsi moderne, ende nuk mund t flitet pr struktura t mirfillta krkimi dhe zhvillimi madje as dhe pr embrione t tyre. Kjo lidhet edhe me zgjedhjen nga ana e bizneseve t mesme e t mdha q t varen n shkall t madhe nga lienca t huaja, duke hequr dor nga zhvillimi i kno-ho vetiak edhe kur i kan mundsit. Ndrsa prsa i prket bizneseve t vogla jan t kuptueshme vshtirsit e tyre pr t investuar n drejtim t KZHT.

2. MOTIVIMI I NDRMARRJES S PROGRAMIT N FUSHN E MATERIALEVE Egzistojn mundsi reale q n kuadrin e Programit, puna krkimore-shkencore n fushn e prodhimit e prpunimit t materialeve t zgjerohet m tej, duke qn n koherenc me objektivat e prgjithshme t zhvillimit, t prcaktuara n Programin ekonomik t Qeveris. Fushat e propozuara t veprimtaris shkencore dhe zhvillimore, t cilat prfshijn: teknologjit e prodhimit/prpunimit t materialeve; metodat dhe teknikat e avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin dhe vlersimin e materialeve, produkteve apo objekteve; infrastruktura dhe menaxhimi i njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme; metoda dhe standarde bashkkohore t przgjedhjes e shfrytzimit racional t materialeve, mund t lvrohen me sukses n kuadrin e nj Programi Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit. Zgjidhjet e ofruara ndikonj konkretisht n zhvillimet ekonomike, t programuara nga Shteti pr tani dhe n perspektiv, n mnyr t veant n drejtim t rritjes s prodhimit industrial pr t plotsuar nevojat e vendit, por edhe pr eksport, edhe nprmjet rritjes s cilsis dhe sigurimit t cilsis. Ndr elementet nga programet e politikave shtetrore dhe zhvillimore n shkenc e teknologji n mbshtetje t ktij programi nnvizojm si m t rendesishme misionet: mbshtetje krkimit shkencor n shkollat e larta nprmjet ristrukturimit t ktij krkimi n shrbim t interesave t drejtpdrejta t progresit t ekonomis kombtare;

- mbshtetje programeve pr fuqizimin e modernizimin e studimeve universitare n deg t shkencave t aplikuara; - programeve qeverisse pr stimulimin e ekselencave dhe krijimin e qendrave t ekselencave n sektor krkimor rentabel n ndihm t integrimit t shpejt t ekonomis n nivelet europiane; mbshtetja shtetrore n pjesmarrjen n programet europiane t krkimit dhe zhvillimit dhe n veanti n fushat respektive t programit FP-7 t BE;

- n domosdoshmrin e prshtatjes s normave, kodeve e standarteve europiane sidomos mbi sigurin n shfrytzim t objekteve t rndsis s veante si ato energjetike t nafts e gazit etj. Realizimi i nj programi pr krkim e zhvillim n fushn e materialeve bhet gjithashtu i mundshm dhe nga t qnurit tashm dhe i disa faktorve objektiv, atyre t kualiteteve njerzore e organizmave t krkimit ashtu dhe aktivizimit dhe modernizimit t infrastrukturave pr krkime t aplikuara n keto fusha. Me hollsisht nvizojm: potenciali njerzor shkencor i kualifikuar me eksperienca nga shkolla t njohura perndimore; eksperienca t krkimeve n bashkpunim me institucione e shkenctar perndimor dhe t rajonit; ekzistenca e strukturave (grupeve) t krkimit t disa natyrave si: pr planifikimanaliz eksperimeni pr prmirsim/optimizim t proceseve teknologjike apo 8

produkteve; kontroll i cilsis industriale, studim/ndrtim i bazave t t dhnaveprzgjedhje t automatizuar t materialeve/proceseve/formave; siguria e besueshmria e materialeve-produkteve konstruktive n shrbim, kontrolle, prova dhe teste t qndress dhe shkatrrimeve t materialeve; vlersimi i ciklit t jets dhe riqarkullimi; krahas drejtimeve m tradicionale t proceseve sipas klasave t materialeve ose natyrs s proceseve etjera; teknika informatike relativisht t avancuara e t azhornuara me hardare-softare profesional, baza t dhnash etj.; laboratore relativisht t prshtatshm, por t shprndar dhe me pak koordinime.

Motivimi i ktij programi n fushn e materialeve gjithashtu mbshtetet nga: ekzistenca n vend e mjaft lndve t para baz me cilsi dhe t shumllojshme; ekzistenca tashm e industrive prodhuese dhe prpunuese t materialeve, deg t rndsishme t ekonomis dhe deg me eksperiencn e nevojshme teknologjike q t mund t rinovohet; aplikimi tashm dhe i teknologjive t reja pr produkte me cilsi m t larta; ekzistenca e nj potenciali krkuesish dhe ekspertsh t kualifikuar n fushn e materialeve dhe ekzistenca e strukturave t organizuara pr krkim mbshtetur dhe me infrastruktur laboratorike t nivelit pr krkime dhe testime; ekzistenca e tashme e programeve t konsoliduara dhe moderne t studimeve t plota universitare n fushn e materialeve (Bachelor dhe Master n Inxhinierin e Materialeve) dhe t formimeve pluridisiplinore t ketyre fushave t shkencave baz e t aplikuara si n fizik, mekanik, ndrtim, mjedis, elektroteknik, tekstil etj.; formsimi i brthams s qndrs s materialeve e koceptuar nj organizm bashkues kombtar i njsive dhe strukturave t krkimit n shkollat e larta shqipfolse dhe baz e nj rrjeti bashkveprimi rajonal; lidhje t vlefshme me institucione t mirnjohura ndrkombtare t fushs dhe eksperienca me pjesmarrje n programe europiane t krkimit dhe t publikimeve shkencore; siguria n shfrytezimin e objekteve t rndsis s veant si ato energjetike t nafts e gazit, t strukturave industriale metalike, etjera, n respektim t rregullave t siguris deri rajonale bjn t domosdoshme nevojn e prshtatjes s normave, kodeve e standarteve europiane t kontrollit dhe t garancis s tyre. vlersimi sa m i plote i natyrave t sjelljeve t materialeve pr konstruksione dhe prdorimi i analizave dhe testimeve joshkatrruese pr prvenimin e ngjarjeve e katastrofave.

 Ndonse nuk mund t nnvizohen planifikime t drejtprdrejta nga buxheti i shtetit apo prfitime nga buxheti pr shkenc, burime indirekte dhe t drejprdrejta kan ndihmuar sidomos pr t ruajtur apo mbrojtur nivelet aktuale dhe n veanti pr t azhornuar teknikat informatike, softet dhe publikime t reja nga fusha. Theksojm gjithashtu se nuk ka munguar dshira e mir e strukturave shtetrore n kt drejtim, e shfaqur me miratimin e nj Programi t mparshm krkimi n fushn e Materialeve. Esht vendi t nnvizojm se investimi n infrastrukturn krkimore (bazn laboratorike) pr fushn e Shkencs dhe Teknologjis s Materialeve krkon resurse financiare relativisht t larta. Ky fakt prbn nj ndr motivet kryesore q rezultaet e disa prej Objektivave t ktij Programi do t pasqyrojn studime argumentuese dhe t bazuara n gjendjen dhe nevojat perspektive n shkall vendi pr krkim-zhvillimin dhe mbshtetjen prkatse financiare. Ky prbn dhe motivin pse n Program nuk sht parashikuar fond i lart pr blerje pajisjesh t mdha, ndrsa financimi i krkuar sht i mjaftueshm pr realizimin e gjith objektivave t planifikuara. Rezultatet e arritura n Programet e KZHT t mparshme n fushat pararendse, si Gjeologjia, Nxjerrja dhe Prpunimi i Mineraleve 1999-2001, Pasurit Natyrore 20032005 si dhe rezultatet e arritura nprmjet Projekteve t realizuara nga Institutet krkimore t fushs, si ISPM Elbasan, IN Tiran, prbjn nj baz t mir mbshtetje pr disa nga objektivat e ktij Programi. Rezultate dhe konkluzione nga fondi i pasur i punimeve t paraqitura n serin I deri VI t Simpoziumeve Materialet dhe Prdorimi i tyre, i financuar nga Programi DAAD-Gjermani, n t cilt stafi shqiptar i fushs ka qn protagonist kryesor ndrsa ai i UPT edhe organizator jan tashm nj pasuri n duart e specialistve t fushs dhe ndihmes pr ndrmarrjen e aktiviteteve t tjera krkimore. Pjesmarrja n programe europiane t kerkimit dhe ato akademike (programet Copernicus dhe Tempus), programet pr shkenc t NATO-s dhe programe t bashkpunimeve bilaterale nga Gjermania, Franca, Italia etjera., ka shnuar rritjen e ndjeshme t kualiteteve t puns krkimore si dhe n kryerje t doktoraturave t prbashkta.

10

3. DREJTIMET PRPARSORE T KRKIMIT E T ZHVILLIMIT TEKNOLOGJIK N fushn 1: Teknologjit e prodhimit/prpunimit t materialeve (metalike, qeramike, polimerike, kompozite), prdorimi i materialeve inovative. Drejtimi: Studime mbi prmirsimin e Teknologjive ekzistuese dhe mundsin e futjes s teknologjive t avancuara n industrin e prodhimit/prpunimit t materialeve; studime mbi prdorimin e materialeve inovative dhe veshjeve. Studimet do t orientohen mbi kto grupe kryesore materialesh: - materialet qeramike pr ndrtim dhe pr aplikime t avancuara; qelqet; gurt dekorative; - materialet lidhse (imento, glqere, alli), llaet dhe betonet; - materialet metalike (eliqet, lidhje t aluminit, lidhje t bakrit, ferrolidhjet); - materialet polimerike dhe materialet kompozite N fushn 2: Metodat dhe teknikat e avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin dhe vlersimin e materialeve, produkteve apo objekteve; infrastruktura dhe menaxhimi i njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme. Drejtimi: Studime mbi aplikimin e metodave dhe teknikave t avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin e materialeve dhe pr vlersimin e besueshmris s produkteve apo objekteve n shfrytzim si dhe studime pr rritjen/zhvillimin e kapaciteteve dhe menaxhimin e njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme. N fushn 3: Metoda dhe standarte bashkkohore t przgjedhjes e shfrytzimit racional t materialeve, bazat e t dhnave dhe softare n fushn e materialeve. Drejtimi: Studime mbi zbatimin e metodave llogaritse dhe standarteve bashkkohore t przgjedhjes e prdorimit racional t materialeve, zhvillimi i bazave t t dhnave dhe softare n fushn e materialeve. KZHT n drejtimet e msiprme duhet t synoj: Mbshtetjen, nprmjet studimeve, t Industris s Materialeve Tradicionale n drejtim t rritjes s efektivitetit, optimizimit t proceseve, shfrytzimit m racional t burimeve vendase t lndve t para, etj., pr zhvillim t qndrueshm. Inkurajimin/nxitjen e sektorit industrial pr t ecur drejt Materialeve dhe Teknologjive t Avancuara Fuqizimin/gjallrimin e KZHT nprmjet studimeve pr riorganizimin strukturor dhe fuqizimin/prdorimin racional t bazs laboratorike/krkimore. Krijimin e infrastrukturs pr informim/bashkpunim t zhdrvjellt mes biznesit t fushs dhe institucioneve akademike-krkimore. Rritjen e kapaciteteve/aftsive metodologjike pr kontrollin dhe vlersimin e cilsis s materialeve/produkteve. Mbshtetjen e shkolls s lart pr formimin cilsor t specialistve t fushs s Materialeve. 11

4. OBJEKTIVAT E KRKIMIT DHE ZHVILLIMIT Drejtimi: Studime mbi prmirsimin e Teknologjive ekzistuese dhe mundsin e futjes s teknologjive t avancuara n industrin e prodhimit/prpunimit t materialeve; studime mbi prdorimin e materialeve inovative dhe veshjeve.

Objektivi Nr.1 Studime pr t zgjeruar llojin e lndve shtes q prdoren n prodhimin e imentove t klasave t larta (52.5 MPa) dhe pr evidentimin e mbetjeve teknologjike me mundsi prdorimi si lnd t para n prodhimin e materialeve t ndertimit dhe prdorimin e tyre n infrastrukturn rrugore, etj. Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1: Studim mbi llojet e reja t lndve shts q sigurojn prodhimin e imentove t klasave t larta (52.5 Mpa). Rezultati Nr.2: Studim q evidenton llojet e mbetjeve teknologjike t vendit q mund t prdoren si lnd t para n prodhimin e materialeve t ndrtimit dhe n infrastrukturn rrugore. Afati: 2 vjet: Institucionet q do t punojn: UPT (Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit), Ministria e Punve Publike dhe Transporteve (IN), Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks (Instituti i Gjeologjis), Fabrika e imentos n Fush-Kruj.

Objektivi Nr.2 Studime pr prmirsimin e teknologjis ekzistuese t prodhimit t betoneve me synim rritjen e llojeshmris dhe t cilsis s betoneve t prodhuar pr t arritur krkesat e normativave europiane (Eurokodet). Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1: Studim pr zgjedhjen e lndve t para dhe projektimin e prbrjeve t betoneve t klasave t larta me qndrueshmri ndaj mjediseve agresive sulfatike dhe tretsirave industriale. Rezultati Nr.2: Hartimi i nj Softar-i pr projektimin e prbrjeve optimale t betoneve n prgjithsi dhe atyre me qndrueshmri ndaj ambienteve agresive n veanti, n prputhje me normativat Europiane t betonit. Afati 2 vjet: Institucionet q do t punojn: UPT (Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit), Ministria e Punve Publike dhe Transporteve (IN).

Objektivi Nr. 3: Zhvillimi i aftsive metodologjike n planifikimin, realizimin dhe analizn e eksperimentimit n shkall industriale ose pilot pr optimizimin e proceseve teknologjike kye t prodhimit/prpunimit t materialeve metalike, qeramike, polimerike/kompozite nprmjet aplikimit n disa procese t realitetit industrial t vendit (n SME t fushs) 12

Rezultatet e pritshme: Rezultati Nr.1 Planet e eksperimentimeve t projektuara pr nj numr iftesh proces-bisnes (2-4) t interesuar t przgjedhur pr aplikimin e metods. Rezultati Nr.2 Raport me konkluzione dhe rekomandime mbshtetur n eksperimentimin e kryer sipas planit (lidhur me vlefshmrin e metods dhe me efektet mbi procesin teknologjik). Afati: 2 vjet Institucionet q do t punojn: FIM, FIN, Departamenti i Matematikes dhe Informatiks pran UPT. Shnim: Pr kt objektiv, Programi mbulon kostot e puns krkimore dhe botuese, ndrsa kostot e kryerjes s eksperimentimit duhet ti mbuloj biznesi i przgjedhur.

Drejtimi: Studime mbi aplikimin e metodave dhe teknikave t avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin e materialeve dhe pr vlersimin e besueshmris s produkteve apo objekteve n shfrytzim si dhe studime pr rritjen/zhvillimin e kapaciteteve krkimore dhe menaxhimin e njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme. Objektivi Nr.1 Studime pr vlersimin e nevojave dhe mundsive t aplikimit n vendin ton t metodave dhe teknikave t avancuara pr karakterizimin e materialeve (lidhur me provat fiziko-mekanike dhe teknologjike, analizat kimike, ekzaminimet makro dhe mikroskopike, t strukturs kristalore, etj.), konform standardeve dhe prirjeve t kohs pr sigurimin e cilsis. Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1 Evidentim analitik i gjendjes ekzistuese t kapaciteteve t strukturave publike dhe private mbi shkalln dhe cilsin e mbulimit t provave, analizave, ekzaminimeve, etj t materialeve/produkuteve kundrejt krkesave t standardeve prkats dhe nevojave t ekonomis. Rezultati Nr.2 Rekomandime lidhur me drejtimet e rritjes s kapaciteteve ekzistuese pr mbulimin e provave standarte dhe me nevojn e futjes s metodave dhe teknikave t reja t karakterizimit n fushn e materialeve

Objektivi Nr.2 Mbi metodat dhe teknikat joshkatrruese t kontrollit t intergritetit dhe vlersimit t besueshmris t produkteve, strukturave apo objekteve n shfrytzim dhe mbi problematikn e zbatimit t tyre n vend (kontrollet dhe ekzamimimet me ultratinguj, me rreze X, me fusha elektromagnetike, me lngje deprtues, etj., t zbatuara n konstruksione t salduara, en nn presion, tubacione, rezervuar, rotor turbinash, etj.). 13

Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1 Aplikimi i kritereve t Shoqats Europiane t Integritetit t Strukturave pr vlersime t gjendjeve kritike t shkatrrimeve dhe t pragut t katastrofave n objekte me risk t veant. Vlersimi i sjelljeve t materialeve konstruktiv pr lindjet dhe avancimet e plasaritjeve dhe prcaktime t kritereve modern t siguris dhe garancis pr mos shkatrrime. Rezultati Nr.2 Ndrtimi i njsive t ekspertizave t kualifikuara pr vlersime t integritetit t strukturave me prdorime t testeve joshkatrrues t materialeve konstruktive. Bashkrendimi i analizave t pranive dhe avancimit t arjeve me teknikat ekzaminuese pr vlersimin e gjendjeve kritike n struktura t industris energjetike, impiantistiks dhe atyre t ndrtimit. Mundsi t aplikimeve t Eurokodeve t integritetit t ktyre strukturave. Afati: 2 vjet Institucionet q do t punojn: UPT, METE, etj.

Objektivi Nr. 3: Studim pr ngritjen e nj strukture qndrore krkimi dhe informimi n fushn e materialeve me qllim : fuqizimin e kapaciteteve t testimit, karakterizimit, ekzaminimit dhe prgjithsisht, vlersimit cilsor t materialeve dhe produkteve, grumbullimin dhe menaxhimin sa m efikas t informacionit t fushs, si dhe vnien e tij n dispozicion t palve t interesuara.

Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1 Hartimi i Projekt-Ides pr ngritjen e nj strukture qndrore krkimi dhe informimi t materialeve (Qendra e Materialeve) dhe miratimi i saj n instancat prkatse. Rezultati Nr.2 Hartimi i projektit t detajuar t Strukturs qndrore, Qndra e Materialeve, prfshir strukturn organizative, infrastrukturn krkimore, parimet e funksionimit dhe skeduln e ngritjes dhe plotsimit t saj Afati: 2 vjet Institucionet q do t punojn: UPT, FSHN i UT, MASH, M. Ekonomis, etj

14

Drejtimi: Studime mbi zbatimin e metodave llogaritse dhe standarteve bashkkohore t przgjedhjes e prdorimit racional t materialeve, zhvillimi i bazave t t dhnave dhe softare n fushn e materialeve. Objektivi Nr.1 Studim pr krijimin e nj sistemi elektronik informacioni n dobi t studiuesve, prodhuesve dhe prdoruesve t materialeve, duke zhvilluar baza t specializuara t dhnash (data base), q prmbajn informacion t detajuar mbi llojet dhe karakteristikat e materialeve (kryesisht atyre me prdorim m t gjer n vend), prodhuesit dhe furnizuesit e tyre, fushat m tipike t prdorimit, element t teknologjis s prodhimit dhe prpunimit, etj. Rezultatet e pritshme Rezultati Nr.1 Ndrtimi i Strukturs s Bazs s t dhnave konform krkesave t objektivit si dhe prpilimi i Matrics pr vjeljen e informacionit. Rezultati Nr.2 Plotsimi i Bazs s t dhnave me informacionet e vjelura dhe brja e saj operative. Shnim: Vjelja e informacionit n rang vendi dhe futja e tij n bazn e t dhnave prbn nj aktivitet voluminoz; projektet pr objektivin Nr.1 t ktij drejtimi mund t prfshijn marrjen e informacionit nga rrethe t veanta, me prioritet rrethet kryesore t vendit.

Objektivi 2 Zhvillimi dhe zbatimi i metodave llogaritse sipas standardeve (normave) bashkkohore dhe i programeve prkatse informatike pr przgjedhjen e kompjuterizuar t materialeve, me synim rritjen e efikasitetit t procesit t projektimit dhe prdorimin sa m racional t materialeve,. Rezultatet e pritshme: Rezultati Nr.1: Hartimi i nj metodike pr aplikimin e metodave t kompjuterizuara pr przgjedhjen e materialeve, formave dhe proceseve. Rezultati Nr.2: Adaptimi i nj Programi profesional t przgjedhjes s materialeve (Paket ndrkombtare), me baz t dhnash t personalizueshme (pr vendin ton) Afati: Institucionet q do t punojn: FIM, etj.

15

5. NDIKIMI I REZULTATEVE T PRITSHME N ZHVILLIMIN SOCIALEKONOMIK Rezultatet e pritshme nga plotsimi i Objektivave t Programit do t ndikojn pozitivisht: N ngritjen e nivelit shkencor t msimdhnies dhe prgatitjen e stafeve t kualifikuar pr pun studimore. N sigurimin dhe shkmbimin e informacionit shkencor e teknologjik mes institucioneve t interesuara e n veanti ndrmjet ndrmarrjeve ekonomike dhe institucioneve akademike. N krijimin e nj baze m t shndetshme dhe efektive (n struktur, infrastruktur, metodologji, etj.) pr krkimin pr zhvillim teknologjik, sidomos n shrbim t ndrmarrjeve ekonomike t fushs. N rritjen e nivelit t krkimit shkencor n vend n mnyr q ai ti prqaset ose t paktn t mos mbetet shum mbrapa n raport me botn. Gjithashtu, rezultatet e krkimit dhe zhvillimit teknologjik pritet q t ndikojn si n prodhimin material edhe n prmirsimin dhe nxitjen e transferimit t teknologjive dhe n krijim t vendeve t reja t punsimit: Nprmjet prdorimit t imentove me klas t lart do t bhet e mundur sigurimi materialeve lidhs t domosdoshm pr realizimin e betoneve t klasave t larta dhe me jetgjatsi t rritur. Zbatimi i rezultateve t studimit mbi prmirsimin e cilsis s betoneve do t sjell prmirsimin dhe zgjerimin e strukturs t ksaj industrie, prshpejtimin e ritmeve n ndrtimet e larta, rritjen e jetgjatsis s ndrtimeve dhe shmangien e riskut t dmtimeve e shkatrrimeve t betonit, si material kryesor, nga korrozioni n ndrtimet gjat vijs bregdetare dhe n veprat e artit t infrastrukturs rrugore. Do t evidenton llojet e mbetjeve teknologjike t vendit q mund t prdoren si lnd t para n prodhimin e materialeve t ndrtimit dhe n infrastrukturn rrugore. Studimet e drejtprdrejta eksperimentale prve se do t ndikojn n prmirsimin e teknologjive t eksperimentuara, do t shrbejn edhe si nxitje e njsive t tjera prodhuese pr t synuar prmirsime n teknologji ose pr teknologji t reja. S fundi, por jo pr nga rndsia, nnvizojm dy drejtime kryesore t ndikimit t rezultateve t Programit: Do t rrisin kapacitetin e prgjithshm krkimor-shkencor t fushs n vend, e n mnyr t veant aftsimin e stafeve me metodologjin krkimore, me metodologjit e analizave, provave e vlersimit t materialeve e produkteve, etj. Do t rrisin cilsin e msimdhnies dhe t formimit t specialistve t lart si n kurrikuln e drejtprdrejt t Inxhinierit t Materialeve edhe t disiplinave t fushs n inxhinierit e tjera.

16

III. FINANCIMI

1. Tabela prmbledhse e financimit t programit. MATERIALET Ndar n vite (Mij Lek) Gjithsej (Mij Lek) 2010 2011 2012 40,000 13,000 14,000 13,000 40,000 13,000 14,000 13,000

Emrtimi a) Kosto Totale b) Financimi i Siguruar c) Krkesa pr Financim

2. Shpenzimet pr programin sipas llojit. Totali Krkuar (K) 5 23,000 12,000 11,000 15,000 S 6 Ndar n vite 2011 S 8 K 9 10,000 7,600 2,400 3,400 S 10

Nr.

Lloji i Shpenzimit 2 Shpenzime Operative a) shpenzime personeli b) shpenzime t tjera Shpenzime Kapitale c) paisje t mdha d) t tjera kapitale e) ndrtime Asistence teknike e huaj Shpenzime Funksionimi a) pr Grupin Shkencor b) pr ekspertiza SHUMA

Gjithsej (Mij L) 3 23,000 12,000 11,000 15, 000

Sig (S) 4

2010 K 7 6,500 5,000 1,500 5,000

2012 K 11 6,500 5,000 1,500 4,500

1 1.

2.

3. 4.

2,000

2,000

1,500

600

1,500

40,000

40,000

13,000

14,000

13,000

Shnim: Rekomandohet q financimi pr do projekt t jet 515% t shums s financimit t Programit.

17

3. Burimet e Financimit. Totali Krkuar (K) 5 40,000 Ndar n vite 2011 2012 S K S K 8 9 14,000 10 11 13,000

Nr. Emrtimi

1 1. 2. 3.

4. 5.

2 Fonde buxhetore Fonde jobuxhetoree Fonde nga firmat a) bashk financim b) sponsorizim Fonde t huaja Fonde t tjera SHUMA

Gjithsej (Mij Lek) 3 40,000

Sig (S) 4

2010 S K 6 7 13,000

40,000

40,000

13,000

14,000

13,000

4. Paisje t mdha.

Nr.

Emrtimi i paisjes Qllimi i prdorimit

Studimi pse krkohet

Vlera n (000) Lek

Shnim: Paisjet e do lloji do t paraqiten n dokumentat e projekteve t veanta.

18

IV. SKEDA INFORMATIVE E PROGRAMIT MATERIALET AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT AFATI QERSHOR 2010 - Dhjetor 2012 MOTIVIMI I PROGRAMIT: Ekzistojn mundsi reale q n kuadrin e Programit, puna krkimore-shkencore n fushn e prodhimit e prpunimit t materialeve t zgjeroht m tej, duke qn n koherenc me objektivat e prgjithshme t zhvillimit, t prcaktuara n Programin ekonomik t Qeveris. Fushat e propozuara t veprimtaris shkencore dhe zhvillimore, t cilat prfshijn: teknologjit e prodhimit/prpunimit t materialeve; metodat dhe teknikat e avancuara pr karakterizimin, testimin, investigimin dhe vlersimin e materialeve, produkteve apo objekteve; infrastruktura dhe menaxhimi i njsive t specializuara pr zbatimin e metodave dhe teknikave t msiprme; metoda dhe standarte bashkkohore t przgjedhjes e shfrytzimit racional t materialeve, mund t lvrohen me sukses n kuadrin e nj Programi Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit. Zgjidhjet e ofruara ndikojn konkretisht n zhvillimet ekonomike, t programuara nga Shteti pr tani dhe n perspektiv, n mnyr t veant n drejtim t rritjes s prodhimit industrial pr t plotsuar nevojat e vendit, por edhe pr eksport, edhe nprmjet rritjes s cilsis dhe sigurimit t cilsis. Ndr elementet nga programet e politikave shtetrore dhe zhvillimore n shkenc e teknologji n mbshtetje t ktij programi nnvizojm si m t rendesishme misionet: mbshtetje krkimit shkencor n shkollat larta nprmjet ristrukturimit t ktij krkimi n shrbim t interesave t drejtpdrejta t progresit t ekonomis kombtare; mbshtetje programeve pr fuqizimin e modernizimin e studimeve universitare n deg t shkencave t aplikuara; programeve qeverisse pr stimulimin e ekselencave dhe krijimin e qendrave t ekselencave n sektor krkimor rentabel n ndihm t integrimit t shpejt t ekonomis n nivelet europiane; mbshtetja shtetrore n pjesmarrjen n programet europiane t krkimit dhe zhvillimit dhe n veanti n fushat respektive t programit FP-7 t BE; n domosdoshmrin e prshtatjes s normave, kodeve e standarteve europiane sidomos mbi sigurin n shfrytzim t objekteve t rndsis s veante si ato energjetike t nafts e gazit etj.

Realizimi i nj programi pr krkim e zhvillim n fushen e materiale bhet gjithashtu i mundshm dhe nga t qnurit tashm dhe i disa faktorve objektiv, atyre t kualiteteve njerzore e organizmave t krkimit ashtu dhe aktivizimit dhe modernizimit t infrastrukturave pr krkime t aplikuara n keto fusha. Me hollsisht nnvizojm: potenciali njerzor shkencor i kualifikuar me eksperienca nga shkolla t njohura perndimore; eksperienca t krkimeve n bashkpunim me institucione e shkenctar perndimor dhe t rajonit; ekzistenca e strukturave (grupeve) t krkimit t disa natyrave si: pr planifikimanaliz eksperimeni pr prmirsim/optimizim t proceseve teknologjike apo 19

produkteve; kontroll i cilsis industriale, studim/ndrtim i bazave t t dhnaveprzgjedhje t automatizuar t materialeve/proceseve/formave; siguria e besueshmria e materialeve-produkteve konstruktive n shrbim, kontrolle, prova dhe teste t qndress dhe shkatrrimeve t materialeve; vlersimi i ciklit t jets dhe riqarkullimi; krahas drejtimeve m tradicionale t proceseve sipas klasave t materialeve ose natyrs s proceseve etjera; teknika informatike relativisht t avancuara e t azhornuara me hardare-softare profesional, baza t dhnash etj.; laborator relativisht t prshtatshm, por t shprndar dhe me pak koordinime.

Motivimi i ktij programi n fushn e materialeve gjithashtu mbshtetet nga: - ekzistenca n vend e mjaft lndve t para baz me cilsi dhe t shumllojshme; - ekzistenca tashm e industrive prodhuese dhe prpunuese t materialeve, deg t rndsishme t ekonomis dhe deg me eksperiencn e nevojshme teknologjike q t mund t rinovohet; - aplikimi tashm dhe i teknologjive t reja pr produkte me cilsi m t larta; - ekzistenca e nj potenciali krkuesish dhe ekspertesh t kualifikuar n fushn e materialeve dhe ekzistenca e strukturave t organizuara pr krkim mbshtetur dhe me infrastruktur laboratorike t nivelit pr krkime dhe testime; - ekzistenca e tashme e programeve te konsoliduara dhe moderne t studimeve t plota universitare n fushn e materialeve (Bachelor dhe Master n Inxhinierin e Materialeve) dhe t formimeve pluridisiplinore t ketyre fushave t shkencave baz e t aplikuara si n fizik, mekanik, ndrtim, mjedis, elektroteknik, tekstil etj.; - formsimi i brthams s qndres s materialeve e koceptuar nj organizm bashkues kombtar i njsive dhe strukturave t krkimit n shkollat e larta shqipfolse dhe baz e nj rrjeti bashkveprimi rajonal; - lidhje t vlefshme me institucione t mirnjohura ndrkombtare t fushs dhe eksperienca me pjesmarrje n programe europiane t krkimit dhe t publikimeve shkencore; - siguria n shfrytezimin e objekteve t rndsis s veant si ato energjetike t nafts e gazit, t strukturave industriale metalike, etjera, n respektim t rregullave t siguris deri rajonale bjn t domosdoshme nevojn e prshtatjes s normave, kodeve e standarteve europiane t kontrollit dhe t garancis s tyre. - vlersimi sa m i plote i natyrave t sjelljeve t materialeve pr konstruksione dhe prdorimi i analizave dhe testimeve joshkatrruese pr prevenimin e ngjarjeve e katastrofave. Ndonse nuk mund t nnvizohen planifikime t drejtprdrejta nga buxheti i shtetit apo prfitime nga buxheti pr shkenc, burime indirekte dhe t drejprdrejta kan ndihmuar sidomos pr t ruajtur apo mbrojtur nivelet aktuale dhe n veanti pr t azhornuar teknikat informatike, softet dhe publikime t reja nga fusha. Theksojm gjithashtu se nuk ka munguar dshira e mir e strukturave shtetrore n kt drejtim, e shfaqur me miratimin e nj Programi t mparshm krkimi n fushn e Materialeve. Esht vendi t nnvizojm se investimi n infrastrukturn krkimore (bazn laboratorike) pr fushn e Shkencs dhe Teknologjis s Materialeve krkon resurse financiare relativisht t larta. Ky fakt prbn nj ndr motivet kryesore q rezultaet e disa prej Objektivave t ktij Programi do t pasqyrojn studime argumentuese dhe t bazuara n gjendjen dhe nevojat perspektive n 20

shkall vendi pr krkim-zhvillimin dhe mbshtetjen prkatse financiare. Ky prbn dhe motivin pse n Program nuk sht parashikuar fond i lart pr blerje pajisjesh t mdha, ndrsa financimi i krkuar sht i mjaftueshm pr realizimin e gjith objektivave t planifikuara. Rezultatet e arritura n Programet e KZHT t mparshme n fushat pararendse, si Gjeologjia, Nxjerrja dhe Prpunimi i Mineraleve 1999-2001, Pasurit Natyrore 20032005 si dhe rezultatet e arritura nprmjet Projekteve t realizuara nga Institutet krkimore t fushs, si ISPM Elbasan, IN Tiran, prbjn nj baz t mir mbshtetje pr disa nga objektivat e ktij Programi. Rezultate dhe konkluzione nga fondi i pasur i punimeve t paraqitura n serin I deri VI t Simpoziumeve Materialet dhe Prdorimi i tyre, i financuar nga Programi DAAD-Gjermani, n t cilt stafi shqiptar i fushs ka qn protagonist kryesor ndrsa ai i UPT edhe organizator jan tashm nj pasuri n duart e specialistve t fushs dhe ndihmes pr ndrmarrjen e aktiviteteve t tjera krkimore. Pjesmarrja n programe europiane t kerkimit dhe ato akademike (programet Copernicus dhe Tempus), programet pr shkenc t NATO-s dhe programe t bashkpunimeve bilaterale nga Gjermania, Franca, Italia etjera., ka shnuar rritjen ndjeshme t kualiteteteve t puns krkimore si dhe n kryerje t doktoraturave t prbashkta. REZULTATET E PRITSHME DHE NDIKIMI I TYRE: Rezultatet e Programit do t jen nj seri studimesh eksperimentale mbi teknologjit e prodhimit e prpunimit t materialeve, sudimesh metodologjike, studimesh pr infra-strukturn krkimore dhe riorganizimin e saj, studimi mbi aplikimin e metodave, standarteve e kodeve t analizave, provave, kontrollit dhe vlersimit t materialeve e produkteve, etj Rezultatet e pritshme nga plotsimi i Objektivave t Programit do t ndikojn pozitivisht: N ngritjen e nivelit shkencor t msimdhnies dhe prgatitjen e stafeve t kualifikuar pr pun studimore. N sigurimin dhe shkmbimin e informacionit shkencor e teknologjik mes institucioneve t interesuara e n veanti ndrmjet ndrmarrjeve ekonomike dhe institucioneve akademike. N krijimin e nj baze m t shndetshme dhe efektive (n struktur, infrastruktur, metodologji, etj.) pr krkimin pr zhvillim teknologjik, sidomos n shrbim t ndrmarrjeve ekonomike t fushs. N rritjen e nivelit t krkimit shkencor n vend n mnyr q ai ti prqaset ose t paktn t mos mbetet shum mbrapa n raport me botn. Gjithashtu, rezultatet e krkimit dhe zhvillimit teknologjik pritet q t ndikojn si n prodhimin material edhe n prmirsimin dhe nxitjen e transferimit t teknologjive dhe n krijim t vendeve t reja t punsimit: Nprmjet prdorimit t imentove me klas t lart do t bhet e mundur sigurimi materialeve lidhs t domosdoshm pr realizimin e betoneve t klasave t larta dhe me jetgjatsi t rritur. Zbatimi i rezultateve t studimit mbi prmirsimin e cilsis s betoneve do t sjell prmiresimin dhe zgjerimin e strukturs t ksaj industrie, prshpejtimin e ritmeve n ndrtimet 21

e larta, rritjen e jetgjatsis s ndrtimeve dhe shmangien e riskut t dmtimeve e shkatrrimeve t betonit, si material kryesor, nga korrozioni n ndrtimet gjat vijs bregdetare dhe n veprat e artit t infrastrukturs rrugore. Do t evidentohen llojet e mbetjeve teknologjike t vendit q mund t prdoren si lnd t para n prodhimin e materialeve t ndrtimit dhe n infrastrukturn rrugore. Studimet e drejtprdrejta eksperimentale prve se do t ndikojn n prmirsimin e teknologjive t eksperimentuara, do t shrbejn edhe si nxitje e njsive t tjera prodhuese pr t synuar prmirsime n teknologji ose pr teknologji t reja. S fundi, por jo pr nga rndsia, nnvizojm dy drejtime kryesore t ndikimit t rezultateve t Programit: Do t rrisin kapacitetin e prgjithshm krkimor-shkencor t fushs n vend, e n mnyr t veant aftsimin e stafeve me metodologjin krkimore, me metodologjit e analizave, provave e vlersimit t materialeve e produkteve, etj. Do t rrisin cilsin e msimdhnies dhe t formimit t specialistrve t lart si n kurrikuln e drejtprdrejt t Inxhinierit t Materialeve edhe t disiplinave t fushs n inxhinierit e tjera.

FINANCIMI Kosto totale Financimi i siguruar Krkesa pr financim

GJITHSEJ (Mij Lek) 40,000 40,000

2010 13,000 13,000

Ndar n vite 2011 14,000 14,000

2012 13,000 13,000

22