Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

Επιβλέπων Καθηγητής:

Προπτυχιακός Φοιτητής: Μπλέτσος Ιωάννης

21111132

Θέμα Εργασίας: Το μουσείο Μαστίχας και η επίδρασή του στον

τουρισμό της Χίου

The Mastic Museum and its effect on Chios tourism

1
Περιεχόμενα
Κεφάλαιο 1ο Εισαγωγή ............................................................................................................................................3

Κεφάλαιο 2ο Θεω ρητικό Πλαίσιο .........................................................................................................................4

2.1 Ιστορική αναδρομή .......................................................................................................................................4
2.2 Εννοιολογική οριοθέτηση του τουρισμο ύ ............................................................................................. 10

2.3 Εννοιολογική οριοθέτηση των ταξιδιωτών............................................................................................ 13

2.4 Μορφές τουρισμο ύ ............................................................................................................................ 16
2.4.1 Ειδικές μορφές το υρισμού ...................................................................................................... 17

2.4.2 Εναλλακτικές μορφές το υρισμο ύ .......................................................................................... 20

2.5 Πολιτιστικός τουρισμός ............................................................................................................................ 24

2.5.1 Η ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού τουρισμο ύ ..................................................................... 25

Κεφάλαιο 3ο Μουσεία.......................................................................................................................................... 27
3.1 Το Μουσείο ......................................................................................................................................... 27

3.2 Η ιστορία της εξέλ ιξης του Μουσείου ........................................................................................... 28

3.3 Ο χαρακτήρας των σύγχρονων μουσείων ...................................................................................... 30

3.3.1 Η χρήση νέων τεχνολογιών στα μουσεία ............................................................................. 31

3.4 Η συμβολή των μουσείων στον τουρισμό ............................................................................................. 33
Κεφάλαιο 4ο Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς ................................................................................. 35

4.1 Οντότητα και στόχοι του ΠΙΟΠ ............................................................................................................ 35

4.1.1 Το δίκτυο των μο υσείων του ΠΙΟΠ ............................................................................................... 37
4.2 Ο χαρακτήρας του Μουσείου Μαστίχας ............................................................................................... 47

4.2.1 Εκθεσιακο ί χώρο ι............................................................................................................................... 48

4.2.2 Βοηθητικοί χώ ροι............................................................................................................................... 50

4.2.3 Νέες τεχνολογίες ................................................................................................................................ 51

Κεφάλαιο 5ο Το τουριστικό π ροϊόν της Χίου πριν και μετά την ίδρυση του μουσείο υ Μαστίχας ......... 52
5.1. Το τουριστικό π ροϊόν ............................................................................................................................... 52

5.1.1 Η Χίος και το φ υσικό π εριβάλλον της............................................................................................ 52

5.1.2 Ο πολιτιστικός χαρακτήρας του νησιού ......................................................................................... 56

5.1.3 Πρόσβαση και συγκο ινωνιακό δίκτυο ............................................................................................ 59

5.2 Το τουριστικό προ ϊόν με αριθμούς ......................................................................................................... 59
5.2.1 Το ξενοδοχειακό δυναμικό του νησιο ύ .......................................................................................... 59

5.2.2 Στοιχεία αφίξεων στο νησί της Χίου .............................................................................................. 63

5.3 Συμπεράσματα - Προτάσεις ...................................................................................................................... 68
5.3.1 Συμπεράσματα για τον το υρισμό στη Χίο .................................................................................... 68

5.3.2 Προτάσεις για το τουριστικό π ροϊόν της Χίου.............................................................................. 70

5.3.3 Λοιπές Προτάσεις .............................................................................................................................. 71

Κεφάλαιο 6ο Βιβλιογραφία .................................................................................................................................. 73

2
Κεφάλαιο 1 ο Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία αρχικά γίνεται μια ιστορική αναδρομή για το πώς
ο τουρισμός διαμορφώθηκε με το πέρας των χρόνων. Εντοπίζονται οι
απαρχές του τόσο στον ελλαδικό όσο και στον παγκόσμιο χάρτη και
παρατίθενται τα στοιχεία εκείνα τα οποία και έπαιξαν σημαντικό ρόλο
στην εξελικτική του πορεία. Στην συνέχεια δίνονται οι όροι για το τι
νοείται τουρισμός αλλά και ποιές είναι οι κατηγορίες στις οποίες χωρίζεται
καθώς και τα είδη των ταξιδιωτών. Η σχέση μουσείου και τουρισμού
επαφίεται στην σφαίρα του πολιτιστικού τουρισμού. Έτσι γίνεται η
σύνδεση του πολιτιστικού τουρισμού με την εξελικτική πορεία των
μουσειακών χώρων με την πάροδο των ετών. Ιδιαίτερο στοιχείο είναι πως
τα μουσεία αλληλεπίδρασαν στον πολιτιστικό τουρισμό αλλά και το
αντίθετο.

Στην συνέχεια παρατίθεται η δραστηριότητα του ΠΙΟΠ και ποιο όραμα

ακολούθησε για την πολιτιστική του δράση. Αναφέρονται τα πολιτιστικά
έργα του ανά την Ελλάδα και γίνεται ιδιαίτερη μνεία για το Μουσείο
Μαστίχας και πως αυτό αποτέλεσε έργο ανάπλασης της ευρύτερης
κοινωνίας της Χίου. Με βάση τη λειτουργία του στην παρούσα εργασία
έγινε μια προσπάθεια εκτίμησης της επιρροής του πάνω στο τουριστικό
προϊόν της Χίου. Τέλος μετά τα συμπεράσματα προτείνονται κάποιες
λύσεις που μπορούν να αποτελέσουν κινητήριους μοχλούς για την
ενδυνάμωση του τουριστικού τομέα του νησιού.

3
Κεφάλαιο 2 ο Θεωρητικό Πλαίσιο

2.1 Ιστορική αναδρομή

Ο τουρισμός δεν αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο, οι ιστορικές του ρίζες
ανάγονται σχεδόν στις αρχές του πολιτισμού. Η ιστορική μελέτη του
τουρισμού καταδεικνύει ότι η φύση των δραστηριοτήτων των τουριστών
στον ελεύθερό τους χρόνο μπορεί να έχει αλλάξει καθώς η τεχνολογία έχει
επεκτείνει τις δυνατότητες για ταξίδια. Ακόμα ο τουρισμός έχει εξελιχθεί
από μια δραστηριότητα που ήταν αποκλειστικό προνόμιο των
‘αργόσχολων τάξεων’ δηλαδή της αριστοκρατίας η οποία είχε και τον
ελεύθερο χρόνο και τα μέσα να ταξιδέψει σε μαζικό φαινόμενο. Πολλές
αρχές που διέπουν τη χρήση του ελεύθερου χρόνου για διακοπές και
ταξίδια καθιερώθηκαν κατά την κλασσική εποχή.

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν ήταν τόσο σημαντικός ως προς την

ανάπτυξη του τουρισμού όσο για την αναγνώριση, την υποστήριξη και την
προώθηση της ιδέας του ελεύθερου χρόνου πάνω στην οποία και βασίζεται
ο τουρισμός. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον ελεύθερο χρόνο βασικό
στοιχείο του τρόπου ζωής των αρχαίων Ελλήνων. Η ίδρυση των
Ολυμπιακών Αγώνων το 776 π.Χ. έδωσε σημαντική ώθηση στον
τουρισμό. Οι Έλληνες ταξίδευαν στον τόπο των Ολυμπιακών Αγώνων και
διέμεναν σε κατασκηνώσεις. Ωστόσο εκείνη την περίοδο τα διεθνή ταξίδια
ήταν περιορισμένα λόγω των Ελληνικών πολέμων.

Στην συνέχεια με την άνοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

δημιουργήθηκαν εγκαταστάσεις αναψυχής όπως λουτροπόλεις, ιαματικά
λουτρά και θέρετρα και απολάμβαναν παρόμοιο με τους Έλληνες τρόπο
ζωής όσον αφορά τον ελεύθερο χρόνο. Τουριστικές εγκαταστάσεις
δημιουργήθηκαν με τη κατασκευή των κολοσσαίων δηλαδή γιγαντιαίων
σταδίων για εκδηλώσεις και αθλητικά θεάματα. Δύο είναι τα τουριστικά
στοιχεία τα οποία εκλύονται από την Ρωμαϊκή κοινωνία. Αυτά είναι:

4
 1. Ο εγχώριος τουρισμός επικεντρώθηκε σε αστικές τοποθεσίες όπου
υπήρχαν τα τουριστικά κέντρα και εγκαταστάσεις
2. Οι κατακτήσεις των υπερπόντιων επαρχιών και η διοίκηση τους
δημιούργησε τη ζήτηση για επαγγελματικά ταξίδια που συνδέονταν
με την διαχείριση και τον έλεγχο των περιοχών και των λαών τους.

Τα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από

το 500 μ.Χ. έως και το 1381 μ.Χ. είναι γνωστά ως Μεσαίωνας. Στα πρώτα
χρόνια του Μεσαίωνα, περίοδος πολιτισμικής παρακμής και αναταραχών
λόγω των αριστοκρατικών- φεουδαρχικών καταλοίπων της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας, ο τουρισμός διακρίθηκε με την εμφάνιση πανηγύρεων και
άλλων τουριστικών εκδηλώσεων που ενισχύονταν από τις δραστηριότητες
της αριστοκρατίας και των ιπποτών. Με την πάροδο των χρόνων και την
άνοδο του Χριστιανισμού οι προσκυνητές ταξίδευαν στους Αγίους
Τόπους. Η πραγματοποίηση των ταξιδιών ήταν δύσκολη εξαιτίας της
κακής ποιότητας των οδικών δικτύων γεγονός που δημιούργησε ζήτηση
για υπηρεσίες διαμονής, σίτισης και φιλοξενίας κατά την διαδρομή.

H Αναγέννηση είναι η περίοδος η οποία και διαδέχεται τον Μεσαίωνα, έχει

τις ρίζες της στην Ιταλία και μετά το 1350 μ.Χ. έφτασε στο απόγειο της
στην Αγγλία κατά την διάρκεια των Ελισαβετιανών χρόνων. Κατά την
περίοδο αυτή οι πρώιμες τάσεις των πανηγύρεων και των εμπορικών
εκθέσεων συνεχίστηκαν δημιουργώντας ξανά ένα πυρήνα εγχώριας
τουριστικής δραστηριότητας. Η άνοδος των περιφερόμενων θιάσων και
το πατρονάρισμα των τεχνών δημιούργησαν ευκαιρίες για ταξίδια και μια
φωτισμένη εποχή. Οι πλούσιοι συνέχιζαν να χτίζουν βίλες στην εξοχή
τόσο για μακροχρόνια όσο και βραχυχρόνια χρήση. Είναι ενδεικτικό πως

5
στην Ιταλία η διαδικασία της απόσυρσης σε μια εξοχική βίλα ονομαζόταν
villeggiatura.

Στην συνέχεια τον δέκατο έκτο αιώνα παρουσιάστηκε μια σημαντική

εξέλιξη σχετικά με τον τουρισμό, η οποία είναι ο Μεγάλος Γύρος της
Ευρώπης. Αυτός ήταν η περιήγηση των ταξιδιωτών σε σημαντικούς
προορισμούς και τοποθεσίες, τους οποίους επισκέπτονταν με σκοπό την
κουλτούρα και την εκπαίδευση και απευθυνόταν κυρίως στις εύπορες,
αριστοκρατικές και προνομιούχες τάξεις. Η περιήγηση αυτή κατά τον
δέκατο όγδοο αιώνα έφτασε στο αποκορύφωμά της ως μια ιδιαίτερα
ανεπτυγμένη μορφή τουρισμού. Κάποιοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι
αυτός ήταν ο προπομπός των σύγχρονων υπερπόντιων διακοπών. Ο
Towner υπολόγισε ότι στα μέσα του δεκάτου όγδοου αιώνα περίπου
20.000 Βρετανοί περιόδευαν ανά την ηπειρωτική Ευρώπη το οποίο και
αντιστοιχούσε στο 0,7 τις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Σημαντικό
μέρος του ενδιαφέροντος για το Μεγάλο Γύρο της Ευρώπης μπορεί να
συνδεθεί με την Αναγέννηση και την εμφάνιση του ενδιαφέροντος για τις
κλασσικές αρχαιότητες που προωθούνταν από την παιδεία και τις εξελίξεις
της φιλοσοφίας που ενθάρρυναν τα ταξίδια για την διερεύνηση της
ανθρώπινης διανόησης. Αυτός ο αναδυόμενος ταξιδιωτικός πολιτισμός
που είχε ως προορισμό την ηπειρωτική Ευρώπη είχε ένα αυξανόμενο
δεσμό με τη γνώση και το ενδιαφέρον για τους κλασσικούς, την τέχνη, την
εκτίμηση της αρχιτεκτονικής και της πνευματικής σκέψης πριν από την
εξάπλωση της μαζικής εκπαίδευσης και μόρφωσης. Παραμένοντας στην
ίδια χρονική περίοδο σε πολλές χώρες της Ευρώπης αναδείχθηκαν οι
παραθαλάσσιες περιοχές ως η νέα μορφή τουριστικού προορισμού κυρίως
για την τάξη των αριστοκρατών. Το αρχικό πατρονάρισμα από τις
ανώτερες τάξεις σύντομα ενθάρρυνε την αυξανόμενη πρόσβαση στην
παραθαλάσσια αναψυχή και τον τουρισμό καθώς η τεχνολογία της

6
μεταφοράς έκανε τα τουριστικά κέντρα ευπρόσιτα. Τέτοια μέσα ήταν
τροχήλατα ατμόπλοια στην δεκαετία του 1820 ανάμεσα στα
παραθαλάσσια θέρετρα του Λονδίνου και του Κεντ. Επίσης η εποχή του
σιδηροδρόμου από την δεκαετία του 1840 και μετά σύνδεσε πολλά
παραθαλάσσια κέντρα με την κύρια πηγή της ζήτησης την αστική
βιομηχανική ζωτική ενδοχώρα της Αγγλίας. Παράλληλα με το μαζικό
τουριστικό φαινόμενο των παραθαλάσσιων κέντρων ήταν η απαρχή της
μοντέρνας τουριστικής βιομηχανίας με την εμφάνιση του εμπορικά
οργανωμένου τουρισμού από τον Thomas Cook. Ο οργανισμός αυτός
διοργάνωσε τις πρώτες οργανωμένες διακοπές χρησιμοποιώντας το
σύστημα των Βικτοριανών σιδηροδρόμων για εκδρομές στην Σκωτία.
Στην συνέχεια διοργάνωσε τόσο τις πρώτες περιηγήσεις στην Αμερική όσο
και τις πρώτες κρουαζιέρες στον Νείλο. Μέχρι τη δεκαετία του 1900 ο
παραθαλάσσιος τουρισμός, τα υπερπόντια ταξίδια με επιβατικά πλοία και
η άνοδος του κοινωνικά διαχωρισμένου ταξιδιού πρόσφεραν μια ευρύτερη
γκάμα επιλογών για διεθνείς διακοπές στην ελίτ της δυτικής κοινωνίας.
Επίσης το αυτοκρατορικό εμπόριο πολλών ευρωπαϊκών δυνάμεων
δημιούργησε τη ζήτηση για επαγγελματικά ταξίδια και έναν περιορισμένο
όγκο για ταξίδια αναψυχής. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ότι έως και
150.000 Αμερικάνοι επισκέφθηκαν το Ηνωμένο Βασίλειο από το 1914 και
έπειτα.

Προφανώς και ο Ά Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε την ανάπτυξη του

διεθνούς τουρισμού, αν και ο εγχώριος τουρισμός συνεχίστηκε σε κάποιες
χώρες καθώς η ανάπαυση και η ανάρρωση παρείχε μια τόνωση για τα
τουριστικά κέντρα. Η οικονομική ύφεση κατέστειλε και πάλι τη ζήτηση
τόσο για τον διεθνή όσο και για τον εγχώριο τουρισμό, αν και οι
ψυχαγωγικές επιδιώξεις υποκατέστησαν ένα μέρος της ζήτησης για
ταξίδια και έτσι εμφανίστηκαν νέες μορφές χαμηλού κόστους τουρισμού.

7
Η ανάπτυξη του τουρισμού έγινε ακόμα πιο δυσχερής με την διεξαγωγή
του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο η περίοδος αυτή είχε σημαντικές
εξελίξεις για παράδειγμα η κατοχή αυτοκινήτου έγινε πιο διαδεδομένη
αλλά και η εμφάνιση εμβρυακών αεροπορικών επιβατικών υπηρεσιών.

Με το πέρας του πολέμου και περίπου στο 1950 παρατηρήθηκε

εκπληκτική ανάπτυξη των διεθνών ταξιδιών. Πολλές από τις σημερινές
τουριστικές τάσεις χρονολογούνται από την μεταπολεμική περίοδο,
ιδιαιτέρως η αύξηση της ζήτησης για διακοπές. Σε αυτήν την περίοδο
σημειώθηκε αύξηση του εισοδήματος, του ελεύθερου χρόνου και των
ευκαιριών για διεθνή ταξίδια. Στην άμεση μεταπολεμική περίοδο, το
πλεόνασμα των στρατιωτικών αεροσκαφών μετατράπηκε σε επιβατικές
υπηρεσίες ενώ η δεκαετία του 1950 ανέδειξε την εισαγωγή των
αεριωθούμενων επιβατηγών αεροπλάνων. Έτσι καθώς οι αεροπορικές
εταιρίες αγόρασαν νέα αεριωθούμενα, τα παλαιότερα αεροσκάφη έγιναν
διαθέσιμα για τις εταιρίες διακοπών με τσάρτερ που λειτουργούσαν
υπηρεσίες προς προορισμούς διακοπών. Η περίοδος αυτή έγινε η
αφετηρία για την ανάπτυξη των Μεσογειακών θέρετρων με την Ισπανία
να αποτελεί τον κύριο τουριστικό προορισμό. Στις δεκαετίες που
ακολούθησαν παρατηρήθηκε μια εξάπλωση τουριστικών εμπειριών και
προϊόντων καθώς επίσης και μια συνεχή επεκτεινόμενη δυνατότητα για
ταξίδια σε παγκόσμια κλίμακα. Οι δεκαετίες από το 1970 έως και 1990
χαρακτηρίστηκαν από τα εξής στοιχεία αναφορικά με τον τουρισμό:

1. Μεταβολές στη ζήτηση για εγχώρια και διεθνή ταξίδια, ιδιαιτέρως

για ταξίδια επαγγελματικής φύσεως.
2. Βελτιώσεις στις μεταφορές, ιδιαίτερα η εισαγωγή των
αεριωθούμενων αεροπλάνων, των αεριωθούμενων με ευρεία
άτρακτο και η ανάδυση των τρένων υψηλής ταχύτητας.

8
 3. Η ανάπτυξη νέων μορφών καταλυμάτων δηλαδή η μεταστροφή από
τις κατασκηνώσεις στην χρονομεριστική μίσθωση, στα
αυτοτροφοδοτούμενα καταλύματα και στα εξοχικά.
4. Οι καινοτομίες των τουριστικών οργανισμών, μεταξύ των οποίων η
αύξηση των διαφημιστικών φυλλαδίων για διακοπές, οι νέες μορφές
λιανικών πωλήσεων όπως η άμεση πώληση, οι αγορές μέσω
διαδικτύου, πιο ανταγωνιστική τιμολόγηση και η δυνατότητα της
λιανικής πώλησης από ένα μοναδικό σημείο πώλησης (δηλαδή
πακέτο διακοπών, ασφάλιση, συνάλλαγμα μεταφορά από το
αεροδρόμιο, διαμονή πριν από την πτήση και παρκινγκ
αυτοκινήτων).
5. Η μεγαλύτερη διαθεσιμότητα πληροφοριών για τουριστικούς
προορισμούς από τα ΜΜΕ, τα διαφημιστικά φυλλάδια, τους
τουριστικούς οδηγούς, το διαδίκτυο και τα ταξιδιωτικά
προγράμματα.
6. Η αυξανόμενη κρατική προώθηση τουριστικών προορισμών, η
αυξανόμενη προστασία του καταναλωτή με ισχυρότερη ρύθμιση και
προώθηση των τουριστικών κέντρων από τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο.

Πολλοί από τους παράγοντες αυτούς συνδυάστηκαν για να δώσουν τη

δυνατότητα σε ένα προορισμό να αναπτύξει την τουριστική του
βιομηχανία. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εφαρμογής του
συνδυασμού των παραγόντων αυτών είναι η υπερανάπτυξη του
τουριστικού προϊόντος των ΗΠΑ.

Τέλος αξίζει να αναφερθούν και κάποιες προβλέψεις για τα επόμενα 50

χρόνια και αυτές αφορούν τον διαστημικό τουρισμό. Η εκκίνηση δόθηκε
όταν μέλος του κοινού μετείχε σε μια ρωσική διαστημική πτήση, γεγονός
που σηματοδότησε την ανάδειξη αυξημένου ενδιαφέροντος για την
ανάπτυξη του διαστημικού τουρισμού. Μερικοί μελετητές μάλιστα

9
θεωρούν ότι υπάρχει πιθανότητα να πετύχει ο διαστημικός τουρισμός ο
οποίος θα βασίζεται σε σύντομες υπό-τροχιακές πτήσεις. Μέσα στα
επόμενα πενήντα χρόνια μπορεί να εμφανιστούν οι επόμενες
δυνατότητες:

1. Σύντομες πτήσεις γύρω από την τροχιά της γης χρησιμοποιώντας

επαναχρησιμοποιούμενα διαστημόπλοια.
2. Τουρισμό στην Σελήνη και τον Άρη

2.2 Εννοιολογική οριοθέτηση του τουρισμού

Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να οριστεί η έννοια του τουρισμού και
πολύ συχνά οι όροι ταξίδι και τουρισμός χρησιμοποιούνται εναλλακτικά.
Σύμφωνα με το διεθνή οργανισμό που είναι αρμόδιος για τον τουρισμό,
τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (ΠΟΤ) - World Tourism
Organization (WTO):

Ο τουρισμός ορίζεται ως οι δραστηριότητες των προσώπων που ταξιδεύουν

και διαμένουν σε τόπους εκτός του συνηθισμένου περιβάλλοντός τους για
όχι περισσότερο από ένα συνεχή χρόνο, για αναψυχή, επαγγελματικούς και
άλλους σκοπούς που δεν σχετίζονται με την άσκηση κάποιας δραστηριότητας
αμειβόμενης στον τόπο επίσκεψης.

Η χρήση αυτής της ευρείας έννοιας κάνει δυνατό τον προσδιορισμό του
τουρισμού που διεξάγεται μεταξύ των διαφόρων χωρών και αυτού που
πραγματοποιείται εντός των ορίων μιας χώρας. Ο ‘τουρισμός’ αναφέρεται
σε όλες τις δραστηριότητες των επισκεπτών και περιλαμβάνει τόσο τους
‘τουρίστες’ (τους επισκέπτες που διανυκτερεύουν για μια τουλάχιστον
βραδιά (overnight visitors)) όσο και τους ‘επισκέπτες της ίδιας μέρας’
(same-day visitors).

10
Βέβαια από τις αρχές του 20ού αιώνα και άλλοι διεθνείς οργανισμοί αλλά
και ειδικοί του τουρισμού επιδίωξαν να προσδιορίσουν το εννοιολογικό
περιεχόμενο του τουρισμού. Ενδεικτικά παρατίθενται οι βασικότεροι
ορισμοί που έχουν διατυπωθεί και αποδίδουν τόσο το εννοιολογικό όσο
και το λειτουργικό περιεχόμενο του τουρισμού.

Το 1924 ο Schwihk δίνει τον ορισμό ότι ο τουρισμός είναι η κίνηση των
ανθρώπων που εγκαταλείπουν προσωρινά τον τόπο της μόνιμης διαμονής
τους για λόγους που αφορούν το πνεύμα, το σώμα ή το επάγγελμα. Αν και ο
ορισμός αυτός καλύπτει τους λόγους της τουριστικής μετακίνησης,
αναφέρεται στην μετακίνηση ως εγκατάλειψη κάτι το οποίο δεν συνδέεται
με το εννοιολογικό πλαίσιο του σύγχρονου τουρισμού.

Το 1929 ο Ν. Αιγινίτης ορίζει ότι ο τουρισμός είναι η από χώρα σε χώρα

ή η από τόπο σε τόπο μετάβαση ατόμων σε ομάδες ή μεμονωμένα με σκοπό
την μικρή ή μεγάλη, όχι όμως μόνιμη διαμονή χωρίς άσκηση επαγγέλματος
για λόγους γενικά αναψυχής. Στον ορισμό αυτό διακρίνονται περιορισμοί
σχετικά με την μετακίνηση αλλά και το μετακινούμενο πρόσωπο.

Το 1942 οι καθηγητές Walter Hunziker και Kurt Krapf δημοσίευσαν μια

γενική θεωρία σύμφωνα με την οποία ο τουρισμός είναι το σύνολο των
φαινομένων και των σχέσεων που προκύπτουν από το ταξίδι και τη διαμονή
μη μόνιμων κατοίκων σε έναν προορισμό, εφόσον δεν οδηγούν σε μόνιμη
διαμονή στον προορισμό και δεν συνδέονται με κάποια κερδοσκοπική
δραστηριότητα. Ο ορισμός αυτός στην συνέχεια υιοθετήθηκε από την
Διεθνή Ένωση Επιστημονικών Εμπειρογνωμόνων Τουρισμού
(International Association of Scientific Experts on Tourism – AIEST).

Το 1950 ο Marrioti ορίζει τον τουρισμό ως το σύνολο των σχέσεων και των
γεγονότων που σχετίζονται με την διαμονή των ξένων που ταξιδεύουν για
αναψυχή, μόρφωση ή θεραπεία, χωρίς κύριο σκοπό το κέρδος.

11
Το 1977 ο Jafari δίνει τον ορισμό ότι ο τουρισμός είναι η μελέτη του
ανθρώπου που βρίσκεται μακριά από το συνηθισμένο του φυσικό
περιβάλλον, της βιομηχανίας που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του και των
επιδράσεων που ασκεί αυτός και η βιομηχανία στο φυσικό, οικονομικό και
κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον του χώρου που τον φιλοξενεί. Στον ορισμό
αυτό υπάρχει ένα ευρύ φάσμα το οποίο επεξηγεί διεξοδικά τις πολλαπλές
δραστηριότητες του τουρισμού χωρίς να θέτει κανέναν τοπικό
περιοριστικό παράγοντα.

Με την πάροδο των χρόνο και φτάνοντας στο έτος 1992 οι Mill και
Morrison θεωρούν πως ο τουρισμός είναι μια δραστηριότητα η οποία
αναπτύσσεται όταν οι τουρίστες ταξιδεύουν, και περιλαμβάνει οτιδήποτε
σχετίζεται με την προετοιμασία και την πραγματοποίηση του ταξιδιού, την
παραμονή, την επιστροφή και τις αναμνήσεις μετά από αυτό. Ακόμα
περιλαμβάνει τις δραστηριότητες των ταξιδιωτών που γίνονται κατά την
διάρκεια του ταξιδιού, τις αγορές που πραγματοποιούνται και τις
αλληλεπιδράσεις οι οποίες συμβαίνουν μεταξύ ξένων και ντόπιων καθώς
και τις επιπτώσεις που προκύπτουν.

Το 1994 δόθηκε ο ακόλουθος ορισμός για τον τουρισμό από την Chadwick
σύμφωνα με τον οποίο ο τουρισμός είναι οι ανθρώπινες και επαγγελματικές
δραστηριότητες που συνδέονται με μία ή περισσότερες όψεις της
προσωρινής μετακίνησης των ατόμων μακριά από το κοντινό κοινωνικό
περιβάλλον και από το καθημερινό εργασιακό περιβάλλον τους για δουλειές,
απόλαυση και προσωπικούς λόγους.

Το 1995 οι Mclntosh, Goeldner, και Ritchie εκφράζουν την θεωρία πως ο

τουρισμός είναι το σύνολο των φαινομένων και των σχέσεων που
προκύπτουν μέσα από τις συναλλαγές με τους τουρίστες, τους προμηθευτές,
τις κυβερνήσεις των τόπων φιλοξενίας και τις κοινότητες υποδοχής, κατά

12
την διαδικασία προσέλκυσης και φιλοξενίας των τουριστών αυτών και των
άλλων επισκεπτών. Ο ορισμός αυτός περικλείει τέσσερις βασικές
συνιστώσες του τουριστικού τομέα και οι οποίες είναι οι επιχειρήσεις που
προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες, οι κυβερνήσεις οι οποίες που
εποπτεύουν την τουριστική δραστηριότητα, οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν
στις περιοχές φιλοξενίας των τουριστών και οι τουρίστες.

Τέλος φτάνοντας εν έτη 1998 οι Ρούπας και Λαούμης δίνουν τον ορισμό
ότι ο τουρισμός είναι η πρόσκαιρη διακίνηση ατόμων από το γεωγραφικό
περιβάλλον στο οποίο διαμένουν σε άλλο με σκοπό την ψυχική τους
ευχαρίστηση.

2.3 Εννοιολογική οριοθέτηση των ταξιδιωτών

Οι μελετητές χρησιμοποιούν μεταβλητές για την ταξινόμηση των

ταξιδιωτών και κατ’ επέκταση και των τουριστών. Τέτοιες είναι τα κίνητρα
και οι σκοποί των ατόμων, οι μορφές οργάνωσης-συμμετοχής, τα σχήματα
συμπεριφοράς, το φύλλο, την ηλικία αλλά και την κοινωνικοοικονομική
θέση των ατόμων στον χώρο των τουριστικών δραστηριοτήτων. Το 1991
ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού αποσαφήνισε και υιοθέτησε τους
ορισμούς οι οποίοι και έγιναν αποδεκτοί τόσο από τον ΟΗΕ το 1993 όσο
και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Στατιστική Υπηρεσία ( Eurostat) το
1998.

Έτσι ταξιδιώτης (traveler) ορίζεται κάθε άτομο που πραγματοποιεί ένα

ταξίδι για οποιοδήποτε σκοπό εκτός από το να εργαστεί μεταξύ δύο ή
περισσότερων γεωγραφικών τόπων (προορισμών), είτε αυτοί είναι στο
εσωτερικό της χώρας διαμονής του (εγχώριος ταξιδιώτης) είτε αυτοί είναι
στην αλλοδαπή (διεθνής ταξιδιώτης).

13
Επισκέπτης (visitor) είναι κάθε άτομο που μετακινείται σε έναν άλλο
γεωγραφικό τόπο από αυτόν που κατοικεί μόνιμα για οποιονδήποτε σκοπό ,
εκτός από το να εργαστεί, και για χρονικό διάστημα μικρότερο των 12
συνεχών μηνών. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο τύπος τόσο του τουρίστα
όσο και του εκδρομέα.

Τουρίστας (tourist) είναι ο προσωρινός επισκέπτης που μένει τουλάχιστον

24 ώρες σε συλλογικό ή ιδιωτικό κατάλυμα στην χώρα την οποία
επισκέπτεται και οι σκοποί της επίσκεψης του μπορεί να είναι:

1. Η αναψυχή και οι διακοπές (ψυχαγωγία, πολιτισμός, ερασιτεχνική

άθληση, υγεία-φυσική ζωή, επισκέψεις σε συγγενείς η φίλους).
2. Η επαγγελματική και η επιχειρηματική δραστηριότητα (αποστολές,
συναντήσεις, συνέδρια, εμπορικές δοσοληψίες, ταξίδια κινήτρων).
3. Άλλες δραστηριότητες (σπουδές, υγεία-θεραπεία, θρησκεία,
προσωρινή παραμονή).

Η έννοια του τουρίστα περιλαμβάνει ακόμα μερικές κατηγορίες οι οποίες

είναι:

 Αλλοδαποί τουρίστες - μη μόνιμοι κάτοικοι οι οποίοι είναι τα άτομα

τα οποία και επισκέπτονται μια χώρα διαφορετική από τη δική τους
για τουλάχιστον 24 ώρες και παραμένουν έως και ένα έτος.
 Υπήκοοι κάτοικοι εξωτερικού οι οποίοι είναι άτομα τα οποία και
μένουν μόνιμα στο εξωτερικό (μακροχρόνιοι μετανάστες) και
επισκέπτονται και διαμένουν στη χώρα καταγωγής τους για
τουλάχιστον 24 ώρες.
 Μέλη πληρωμάτων αλλοδαπών πλοίων ή αεροσκαφών - μη μόνιμοι
κάτοικοι οι οποίοι είναι άτομα τα οποία διακόπτουν προσωρινά το
ταξίδι τους για ανεφοδιασμό και διαμένουν στην χώρα που
επισκέπτονται για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 24 ωρών και

14
 πραγματοποιούν μία τουλάχιστον διανυκτέρευση, χρησιμοποιώντας
για την διαμονή τους καταλύματα της χώρας υποδοχής.

Σχετικά με την έννοια του εκδρομέα αυτή ορίζεται ως ο προσωρινός

επισκέπτης που μένει λιγότερο από 24 ώρες σε έναν τόπο που επισκέπτεται
και δεν διανυκτερεύει σε συλλογικό ή ατομικό κατάλυμα.

Η έννοια του εκδρομέα περιλαμβάνει επίσης τις ακόλουθες κατηγορίες:

 Επιβάτες κρουαζιερόπλοιων που είναι τα άτομα τα οποία

ταξιδεύουν μία ή πιο πολλές ημέρες και διανυκτερεύουν σε πλοία.
 Ημερήσιοι εκδρομείς ή επισκέπτες ημέρας είναι τα άτομα τα οποία
αναχωρούν εντός 24 ωρών από την χώρα την οποία επισκέπτονται
χωρίς να προβούν σε διανυκτέρευση.
 Μέλη πληρωμάτων πλοίων που είναι εκείνοι οι εκδρομείς οι οποίοι
δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι της χώρας αλλά επισκέπτονται και μένουν
σε αυτήν ολόκληρη τη μέρα και πραγματοποιούν τις διανυκτερεύσεις
τους εντός πλοίου.
 Διασυνοριακοί αγοραστές που είναι οι εκδρομείς οι οποίοι
επισκέπτονται διασυνοριακές περιοχές, εκτός από το να εργαστούν
για να πραγματοποιήσουν αγορές.

Η διάκριση μεταξύ τουριστών και εκδρομέων είναι σημαντική στην

τουριστική επιστήμη δεδομένου ότι οι ημερήσιοι εκδρομείς
χρησιμοποιούν τα εστιατόρια, τα μπαρ, κάποια καταστήματα, την τοπική
συγκοινωνία και ίσως κάποιες δραστηριότητες σχετικές με τη διασκέδαση
και την ψυχαγωγία, αλλά όχι την ολονύχτια διαμονή σε κατάλυμα ή
κάποιες υπηρεσίες. Όλα αυτά συμβάλλουν στην τουριστική κατανάλωση

15
 2.4 Μορφές τουρισμού

Η τουριστική αγορά διαιρείται σε επιμέρους μορφές αγορών με βάση

ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία και προσδιορίζουν την
οργανωτική και την λειτουργική δομή των τουριστών. Οι μορφές αυτές
επηρεάζονται από τα κίνητρα και τις ανάγκες των τουριστών. Οι άνθρωποι
ταξιδεύουν για δύο λόγους οι οποίοι είναι:

1. για επαγγελματικούς, θρησκευτικούς, φιλικούς και οικογενειακούς

λόγους
2. για λόγους αναψυχής δηλαδή να διασκεδάσουν, να ζήσουν την
περιπέτεια, να αποδράσουν από την καθημερινότητα ή να
ξεκουραστούν.

Ο τουρισμός κατηγοριοποιείται σε τρείς γενικές μορφές:

1. Ο μαζικός τουρισμός, ο οποίος είναι η παραδοσιακή αγορά

διακοπών, η οποία περιλαμβάνει και το μεγαλύτερο τμήμα των
τουριστών οι οποίοι αναζητούν στο ταξίδι τους κυρίως την
ξεκούραση και την διασκέδαση, σε ηλιοτροπικούς κυρίως
προορισμούς.
2. Ο τουρισμός των ειδικών ενδιαφερόντων, ο οποίος σχετίζεται με ένα
πλήθος επιμέρους μορφών τουρισμού, οι οποίες διαμορφώνονται
από τα κοινά ειδικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων που τις προτιμούν.
3. Ο εναλλακτικός τουρισμός που σχετίζεται με ένα πλήθος επιμέρους
μορφών τουρισμού όπου οι άνθρωποι αναζητούν διαφορετικό τρόπο
διακοπών, ο οποίος συνδέεται με την προστασία της τοπικής
κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς
περιβάλλοντος, την αναζήτηση νέων αξιών και τρόπων ζωής.

16
Επισημαίνεται στο σημείο αυτό ότι ο πλέον δόκιμος όρος που έχει
καθιερωθεί και διεθνώς χρησιμοποιείται για την περιγραφή των ειδικών
και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, είναι οι ειδικές μορφές τουρισμού.
Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε σε κάθε μορφή τουρισμού, που η
ανάπτυξή της συνδέεται με την αμφίδρομη ενεργοποίηση της τουριστικής
ζήτησης και προσφοράς και με επίκεντρο τουλάχιστον ένα βασικό ή ειδικό
κίνητρο.

2.4.1 Ειδικές μορφές τουρισμού

Στην προηγούμενη παράγραφο αναφερθήκαμε στις γενικές μορφές που

έχουν δημιουργηθεί στον τομέα του τουρισμού. Σε αυτήν θα
παρατηρήσουμε τις ειδικές μορφές τουρισμού οι οποίες είναι:

1. Ο κοινωνικός τουρισμός,
2. Ο τουρισμός υγείας
3. Ο εκπαιδευτικός τουρισμός
4. Ο θρησκευτικός τουρισμός
5. Ο συνεδριακός τουρισμός
6. Ο εκθεσιακός τουρισμός
7. Ο τουρισμός κινήτρων
8. Ο επαγγελματικός τουρισμός
9. Ο θεματικός τουρισμός
10. Ο αστικός τουρισμός ή τουρισμός των πόλεων

 από επαγγελματικές ενώσεις, οργανισμούς και συνεταιρισμούς οι

οποίοι και σκοπεύουν να διευκολύνουν τη συμμετοχή των
ασθενέστερων οικονομικών τάξεων. Τα χαρακτηριστικά του είναι η

17
 μικρή αγοραστική δύναμη εκείνων που συμμετέχουν και οι ειδικές
παροχές προς τους συμμετέχοντες.

 Ο τουρισμός υγείας, συνδέεται άρρηκτα με ταξίδια για τη βελτίωση

της ανθρώπινης υγείας, η οποία αποτελεί την σημαντικότερη
παράμετρο της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής. Η μορφή αυτή έχει
τρείς διακλαδώσεις:

1. Τον ιαματικό τουρισμό, όρος ο οποίος χρησιμοποιείται όταν

κυρίαρχο στοιχείο είναι η χρήση των ιαματικών λουτρών
2. Τον τουρισμό ευεξίας, ο οποίος εκφράζει το σύνολο των
σχέσεων και καταστάσεων που είναι το αποτέλεσμα ενός
ταξιδιού το οποίο γίνεται από ανθρώπους που το κύριο
κίνητρό τους είναι να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν την υγεία
τους.
3. Τον ιατρικό τουρισμό, ο οποίος αφορά το τμήμα του
τουρισμού υγείας το οποίο έχει κύριο στόχο την παροχή
ιατρικών υπηρεσιών, σε ειδικά κέντρα, σε άτομα για την
αποκατάσταση των διαφόρων παθήσεών τους.

 Ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο οποίος περιλαμβάνει τα ταξίδια που

διενεργούνται από νέους οι οποίοι στοχεύουν στην πνευματική
κατάρτιση και μόρφωση. Οι προορισμοί είναι περιοχές με πλούσιο
πολιτισμό ή μεγάλη παράδοση σε κάποια επιστήμη. Ο
επιστημονικός τουρισμός αποτελεί περεταίρω εξειδίκευση των
ανωτέρω ταξιδιών.
 Ο θρησκευτικός τουρισμός εκφράζει την επιθυμία των ατόμων να
μετακινηθούν από το τόπο της μόνιμης κατοικίας τους και να πάνε
σε έναν άλλο τόπο που θεωρούν ιερό επιλέγοντας συχνά και

18
 συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ο θρησκευτικός τουρισμός πηγάζει
από την ανάγκη των ανθρώπων να ταξιδέψουν και να γνωρίσουν
θρησκευτικά μνημεία και παραδόσεις θρησκευτικού χαρακτήρα.
 Ο συνεδριακός τουρισμός, περιλαμβάνει κάθε είδους οργανωμένες
εκδηλώσεις όπως συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό
αριθμό συμμετεχόντων και σε οποιοδήποτε επίπεδο όπου οι
συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν τουριστική
δραστηριότητα. Ο συνεδριακός τουρισμός θεωρείται σε παγκόσμιο
επίπεδο μια από τις πλέον προσοδοφόρες μορφές τουρισμού καθώς
οι συμμετέχοντες είναι υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων και
επιστήμονες.
 Ο εκθεσιακός τουρισμός, δημιουργείται γύρω από κάθε είδους
εκθέσεις οι οποίες οργανώνονται σε μεγάλα αστικά κέντρα, οι
επισκέπτες αυτών μπορούν να συνδυάσουν τόσο την επαγγελματική
τους κατάρτιση όσο και άλλες μορφές τουρισμού. Απαιτείται καλή
υποδομή δηλαδή η χρησιμοποίηση σύγχρονων εκθεσιακών χώρων
που διαθέτουν βοηθητικούς χώρους και κατάλληλους εξοπλισμούς.
 Ο τουρισμός κινήτρων αποτελεί μια σχετικά καινούρια μορφή
τουρισμού, ταχεία αναπτυσσόμενη και πολλά υποσχόμενη για τα
οικονομικά οφέλη για τις χώρες που θέλουν και έχουν τις ανάλογες
υποδομές να τον αναπτύξουν. Στηρίζεται ότι ορισμένες επιχειρήσεις
προσπαθώντας να αυξήσουν την παραγωγικότητά των εργαζομένων
τους, τους προσφέρουν διάφορα κίνητρα μεταξύ των οποίων και
ομαδικά τουριστικά πακέτα με προορισμούς συνήθως περιοχές του
εξωτερικού. Το ταξίδι έχει δύο συνιστώσες και αυτές είναι η
επαγγελματική και η ψυχαγωγική. Οι δικαιούχοι κινήτρων
συγκεντρώνονται σε τουριστικές περιοχές που ο χρόνος τους
μοιράζεται ανάμεσα σε επαγγελματικές υποχρεώσεις και σε
διακοπές αναψυχής και ψυχαγωγίας.

19
  Ο επαγγελματικός τουρισμός είναι ειδική μορφή τουρισμού που έχει
σαν γνώμονα διάκρισης τον ταξιδιωτικό σκοπό και σχετίζεται με
την προώθηση της επαγγελματικής δραστηριότητας των
ταξιδιωτών. Οι πιο πολλές εταιρείες χρησιμοποιούν την μορφή αυτή
τουρισμού ώστε να επιτύχουν τους επιχειρησιακούς τους στόχους.
 Ο θεματικός τουρισμός, είναι μια ταχεία αναπτυσσόμενη μορφή
τουρισμού η οποία πραγματοποιείται στις ανεπτυγμένες χώρες.
Πρόκειται για οργανωμένα συμπλέγματα δραστηριοτήτων και
υποδομών (θεματικά πάρκα και μουσεία) των οποίων κοινή
συνισταμένη είναι ένα συγκεκριμένο θέμα. Τέτοια πάρκα είναι τα
πάρκα διασκέδασης, τα ιστορικά πάρκα και πάρκα για σαφάρι.
 Ο αστικός τουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού η οποία λαμβάνει
χώρα στις πόλεις και οι ταξιδιώτες έχουν τη δυνατότητα να
ασχοληθούν με τους διαθέσιμους πόρους που προσφέρουν τα
αστικά αυτά κέντρα. Τέτοιοι πόροι είναι αξιοθέατα, μνημεία,
μουσεία, πινακοθήκες, θεματικά πάρκα, εκθέσεις, εμπορικά κέντρα,
εστιατόρια και μπαρ. Το φάσμα και το εύρος των πόρων αυτών
έδωσαν τη δυνατότητα την δημιουργία και την ανάπτυξη του
τουρισμού που λέγεται αστικός τουρισμός και έχει σαν
χαρακτηριστικό της την μικρή χρονική διάρκεια της μετακίνησης
και την ανάπτυξη πολύπλευρων δραστηριοτήτων στην ευρύτερη
περιοχή των πόλεων.

2.4.2 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού

Στην προηγούμενη παράγραφο αναφερθήκαμε στις ειδικές μορφές

τουρισμού που έχουν δημιουργηθεί στον τομέα του τουρισμού. Σε αυτήν
θα παρατηρήσουμε τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού οι οποίες είναι:

20
1. Ο αγροτουρισμός
2. Ο τουρισμός υπαίθρου
3. Ο αθλητικός τουρισμός
4. Ο περιηγητικός τουρισμός
5. Ο θαλάσσιος τουρισμός
6. Ο οικοτουρισμός
7. Ο ορεινός τουρισμός
8. Ο χειμερινός τουρισμός
9. Ο χειμερινός τουρισμός
10. Ο ορειβατικός τουρισμός
11. Ο τουρισμός περιπέτειας

 Ο αγροτουρισμός είναι το είδος του τουρισμού το οποίο

αναπτύσσεται στην αγροτικό τομέα κατά κύριο λόγο από αγρότες οι
οποίοι είναι μόνιμοι κάτοικοι μιας περιοχής και οι οποίοι
αποσκοπούν στην αύξηση του εισοδήματος ειδικότερα και της
τοπικής οικονομίας γενικότερα. Οι δραστηριότητες που καλύπτει ο
αγροτουρισμός είναι η εκμετάλλευση τουριστικών καταλυμάτων
όπως ξενώνες και κάμπινγκ, η τροφοδοσία των τουριστικών
μικρομονάδων με προϊόντα της τοπικής παραγωγής και την
ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων που συνδέονται
συμπληρωματικά με τον τουρισμό
 Ο τουρισμός υπαίθρου στον οποίο εμπίπτουν οι οργανωμένες
δραστηριότητες των τουριστών στην ύπαιθρο. Αυτές σχετίζονται
τόσο με τον ορεινό όσο και με το παράκτιο περιβάλλον και
πραγματοποιούνται σε κατασκηνώσεις με σταθερές εγκαταστάσεις
και κάμπινγκ. Η βασικότερη σταθερά του τουρισμού αυτού είναι οι
ταξιδιώτες που τον προτιμούν είναι φυσιολάτρες και θέλουν να

21
 γνωρίσουν τον τόπο που επισκέπτονται διαμένοντας στην ύπαιθρο
και όχι σε οργανωμένο κατάλυμα. Η ζήτηση αυτής της μορφής
τουρισμού αυξάνεται διαρκώς και αφορά κυρίως ταξίδια μικρής
διάρκειας.
 Ο αθλητικός τουρισμός περιλαμβάνει τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα
όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι αθλητικές δραστηριότητες με
επαγγελματικό χαρακτήρα όπως για παράδειγμα η προετοιμασία
αθλητικών ομάδων σε ειδικές εγκαταστάσεις.
 Ο περιηγητικός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού
η οποία εκδηλώνεται σε περιοχές με πολιτιστική παράδοση και με
ωραίο φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Οι ταξιδιώτες κινούνται
αυτόνομα, παρακλάδι αυτού του τουρισμού είναι ο περιπατητικός ο
οποίος στοχεύει στη γνωριμία μιας περιοχής μέσα από τη δ ιέλευση
μονοπατιών.
 Ο θαλάσσιος τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού
όπου ο τουρίστας αποφασίζει να περάσει τον περισσότερο χρόνο
των διακοπών του εν πλω. Επιλέγει ως μέσα μετακίνησης και
διαμονής του ή ένα πλοίο που του προσφέρει ένα συγκεκριμένο
πρόγραμμα θαλάσσιας περιήγησης ή ένα σκάφος στο οποίο μπορεί
να συναποφασίσει για το πρόγραμμα της θαλάσσιας περιήγησης που
θα ακολουθήσει. Τα βασικότερα προϊόντα του θαλάσσιου
τουρισμού είναι οι κρουαζιέρες, η ιδιωτική θαλάσσια περιήγηση
(yachting) και η παράκτια τουριστική ναυσιπλοΐα.
 Ο οικοτουρισμός επικεντρώνεται σε δραστηριότητες οι οποίες είναι
προσανατολισμένες στη φύση και στην οικολογία. Αφορούν
παρατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας με τις ευρύτερα
διαδεδομένες να είναι η παρατήρηση πουλιών, οι ελεύθερες
καταδύσεις, οι επισκέψεις σε εθνικούς δρυμούς και εθνικά πάρκα

22
 και τα σαφάρι. Δημοφιλέστεροι προορισμοί είναι η Κόστα Ρίκα, η
Κούβα, η Ζανζιβάρη, η Νότια Αφρική, η Βραζιλία και άλλες.
 Ο πολιτιστικός τουρισμός πραγματοποιεί την επιθυμία των
τουριστών να βιώσουν εμπειρίες και να γνωρίσουν μορφές τόσο του
υλικού όσο και του πνευματικού πολιτισμού της χώρας της οποίας
και επισκέπτονται. Μνημεία, χειροτεχνήματα, έθιμα, πολιτιστικές
δραστηριότητες, μορφές τέχνης είναι τα κίνητρα που ωθούν στον
πολιτιστικό τουρισμό. Τα προγράμματα πολιτιστικού τουρισμού
ενισχύουν τις προσπάθειες αναβίωσης και προβολής πολλών και
διαφορετικών στοιχείων της τοπικής παράδοσης όπως η
γαστριμαργική παράδοση, οι βιοτεχνικές παραγωγικές διαδικασίες
αλλά και άλλες.
 Ο ορεινός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή του τουρισμού
και έχει σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα την χωρική διάσταση και τη
μεγάλη ποικιλία των δραστηριοτήτων. Οι τουριστικές
δραστηριότητες κάθε μορφής και τύπου στους ορεινούς όγκους
έχουν παράδοση αιώνων και οι στόχοι τους κατά κύριο λόγο
αφορούν στη φυσιολατρία και τον αγροτικό πολιτισμό.
 Ο χειμερινός τουρισμός περιλαμβάνει ένα πλήθος τουριστικών
δραστηριοτήτων που έχουν ως μόνο κοινό χαρακτηριστικό τη
χρονική περίοδο πραγματοποίησής τους. Η ανάπτυξη τουριστικής
δραστηριότητας κατά τη χειμερινή περίοδο αποτελεί βασική
επιδίωξη της ελληνικής τουριστικής πολιτικής καθώς συνδέεται
άμεσα με το πρόβλημα της σύμμετρης δραστηριοποίησης του
παραγωγικού δυναμικού του τουριστικού κλάδου σε όλη τη
διάρκεια του έτους.
 Ο ορειβατικός τουρισμός ταυτίζεται με την ορειβασία η οποία
ορίζεται ως η ανάβαση σε οποιοδήποτε βουνό από 500 έως και
1.500 μέτρα η ψηλό βουνό άνω των 1.500ων μέτρων που

23
 χαρακτηρίζεται είτε βατό οπότε και δεν απαιτούνται ειδικές γνώσεις
είτε δύσβατο οπότε και απαιτούνται ειδικές γνώσεις και
συγκεκριμένες τεχνικές. Αποτελεί κίνητρο για τη δημιουργία
ορεινών πάρκων και προστατευόμενων ορεινών ζώων.
 Ο τουρισμός περιπέτειας ο οποίος είναι η εναλλακτική μορφή
τουρισμού η οποία ορίζεται ως η δραστηριότητα εκείνη που
λαμβάνει χώρα σε ασυνήθιστο, εξωτικό απομονωμένο η
δυσπρόσιτο περιβάλλον και χαρακτηρίζεται από κάποιο βαθμό
κινδύνου. Είναι μια νέα αναπτυσσόμενη μορφή του τουρισμού η
οποία προσελκύει οικονομικά επιφανή άτομα τα οποία αναζητούν
διέξοδο από τους έντονους εργασιακούς ρυθμούς και τη ρουτίνα που
αντιμετωπίζουν στα αστικά κέντρα.

2.5 Πολιτιστικός τουρισμός

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) θεωρεί πως πολιτιστικός

τουρισμός είναι το ταξίδι που γίνεται με κίνητρο βασικά πολιτιστικό-
περιλαμβάνοντας εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις,
φεστιβάλ, προσκυνήματα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία
και μουσεία, καθώς και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού
πολιτισμού και της τέχνης.»

O πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ένα από τα πιο παλιά και πιο δημοφιλή
είδη τουρισμού. Από τους περασμένους αιώνες άτομα ή ολιγομελείς
ομάδες περιηγητών, αναζητώντας τη γνώση, την εμπειρία και την
προσωπική ανακάλυψη, πραγματοποιούσαν ταξίδια σε τόπους με
αρχαιολογικό, ιστορικό, λαογραφικό ή πνευματικό-θρησκευτικό
ενδιαφέρον, σε άγνωστα μέρη με διαφορετικό πολιτισμό και εθνολογικές
ιδιομορφίες. Τα πολιτιστικά αυτά ταξίδια, αν και οργανωμένα από τους
ίδιους, μπορούν να θεωρηθούν μια πρώιμη μορφή «πολιτιστικού

24
τουρισμού» ο οποίος, σήμερα πλέον, έχει συγκροτηθεί σε δραστηριότητα
με διαφορετικό χαρακτήρα και στόχο από τις υπόλοιπες μορφές
τουρισμού. Μπορούμε να πούμε ότι πολιτιστικό τουρισμό έχουμε όταν ο
επισκέπτης θέλει να κατανοήσει και να εκτιμήσει την κουλτούρα μιας
τοπικής κοινωνίας και τον πολιτισμό ενός λαού μέσα στον οποίο
εγγράφεται και η έννοια της κουλτούρας. Με τον όρο κουλτούρα ενός
τόπου εννοούμε τη συλλογική συνείδηση ενός λαού όπως εκφράζεται
μέσα από τις καθημερινές κοινωνικές πρακτικές του, δηλαδή μέσα από τον
τρόπο ζωής του. Τα ήθη, τα έθιμα, οι πίστεις και οι δοξασίες, οι
πολιτιστικές και οι ηθικές αξίες, η γλώσσα, η λογοτεχνία, οι κανόνες
κοινωνικής συμπεριφοράς, οι τέχνες και οι τεχνικές, η ενδυμασία, οι
διατροφικές συνήθειες, ο λαϊκός πολιτισμός, καθώς και η
θρησκευτικότητα είναι στοιχεία της κουλτούρας ενός λαού.

2.5.1 Η ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού τουρισμού

Οι συνθήκες που διαμορφώνουν την ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού

τουρισμού, σε σχέση με τις άλλες μορφές τουρισμού, καθορίζονται από τη
διπολική σχέση πολιτισμός – τουρισμός. Πρόκειται για μια δυναμική
σχέση αμφίδρομης αλληλεπίδρασης, με θετικές και αρνητικές επιπτώσεις,
που δημιουργείται από την εμπλοκή δύο μερών διαφορετικής σύστασης
και συμφερόντων:

1. αφενός της ευάλωτης πολιτιστικής κληρονομιάς που απαιτεί την

προστασία της, τη σωστή ερμηνεία και προβολή της

2. αφετέρου του δυναμικού τουρισμού, που απαιτεί επιτυχή οργάνωση και

κερδοφόρα διαχείριση.

Λέγοντας δυναμικό τουρισμό εννοούμε τον τουρισμό που είναι αειφόρος

και του οποίου το προφίλ χαρακτηρίζεται από μια διαρκή, ποιοτική

25
παρουσία στην παγκόσμια αγορά. Θα αναφερθούμε στην αρνητική δράση
του τουρισμού που ασκείται στα πολιτιστικά αγαθά με την εντατική ή
ανεξέλεγκτη χρήση τους. Μια τέτοια περίπτωση είναι η εκμετάλλευση της
παράδοσης ως τουριστικής ατραξιόν με αποτέλεσμα να χάνεται η
«αυθεντικότητά» της (π.χ. καντάδες, παραδοσιακοί χοροί). Επίσης, η
αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος είναι μια σοβαρή συνέπεια της
αλόγιστης τουριστικής εκμετάλλευσης. Μια ενδεικτική περίπτωση είναι η
αναπαλαίωση των πύργων στη Βαθειά της Μάνης που επηρέασε αρνητικά
την ευρύτερη οικιστική περιοχή με την ερήμωσή της. Πρόκειται για μια
πολιτιστική ενέργεια τουριστικής ανάπτυξης που λόγω της κακής
υποδομής και οργάνωσης δεν αποτέλεσε κίνητρο δράσης και
βιωσιμότητας για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Για τη
διασφάλιση της θετικής επίδρασης του τουρισμού στον πολιτισμό θα
αναφερθούμε στην πολιτιστική πολιτική που εφαρμόζει το ICOMOS, η
Διεθνής Οργάνωση για την Προστασία Μνημείων και Τόπων με τη
δημιουργία μιας ειδικής επιτροπής, την Διεθνή Επιτροπή Πολιτιστικού
Τουρισμού.

«Αντικείμενο της επιτροπής είναι η προάσπιση της πολιτιστικής

κληρονομιάς, παγκόσμιας, εθνικής ή τοπικής, στις περιπτώσεις εμπλοκής
της με τον τουρισμό. Στην επιτροπή αυτή ανατέθηκε η αναθεώρηση της
Χάρτας του Πολιτιστικού Τουρισμού. Το κείμενο της νέας Χάρτας
διατυπώθηκε σε τρεις γλώσσες, αγγλικά, γαλλικά και ισπανικά και
επικυρώθηκε στη Γενική Συνέλευσή του ICOMOS στο Μεξικό το 1999.
Η Χάρτα του Πολιτιστικού Τουρισμού του ICOMOS (ICOMOS
International (Cultural Tourism Charter) βασίζεται στις αρχές που διέπουν
τις δράσεις της διεθνούς αυτής οργάνωσης και αποτελεί μία εξειδικευμένη
εφαρμογή τους που αφορά την τουριστική δραστηριότητα σε τόπους με
πολιτιστική σημασία.

26
Βασικός στόχος της Χάρτας είναι να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στον
περιορισμό των κινδύνων και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών
επιπτώσεων του τουρισμού στην κληρονομιά και στα πολιτιστικά αγαθά.
Ένας ακόμα στόχος της είναι το να εξισορροπήσει τις αντικρουόμενες
προθέσεις ή τις αντιπαραθέσεις των παραγόντων του τουρισμού και των
συντελεστών της προστασίας της κληρονομιάς. Εκφράζει, εντέλει, μια
πρόθεση διαχειρίσεως καλής πρακτικής και επιχειρεί να υπαγορεύσει
στους τουριστικούς παράγοντες και τους επισκέπτες έναν «κώδικα
συμπεριφοράς» απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου που
προσελκύει το τουριστικό ενδιαφέρον.

Κεφάλαιο 3 ο Μουσεία

3.1 Το Μουσείο

Το Μουσείο, ως κατεξοχήν μέσο διαφύλαξης και προβολής της

παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς, είναι ο χώρος όπου ο επισκέπτης
έχει τη δυνατότητα να μελετήσει το παρελθόν και το παρόν, να
ψυχαγωγηθεί, να εμπλουτίσει τις γνώσεις του και να προβληματιστεί. Η
ίδια η λέξη Μουσείο δηλώνει την προέλευσή της από τις Μούσες, αρχαίες
ελληνικές θεότητες, προστάτιδες των Τεχνών και των Γραμμάτων, κόρες
του Δία και της Μνημοσύνης. Η αρχαία έννοια της λέξης παραπέμπει στο
ναό που είναι αφιερωμένος στις Μούσες. Από το τέμενος των Μουσών η
εξέλιξη του Μουσείου είναι διαρκής και συναντάται σε όλες τις περιόδου
της ιστορίας. Σήμερα, ο επίσημος ορισμός που έχει δοθεί στο Μουσείο από
το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων (ICOM - International Council of
Museums) έχει ως εξής: το Μουσείο είναι «ο μόνιμος θεσμός, χωρίς
κερδοσκοπικό χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της
ανάπτυξής της, ανοιχτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά, συντηρεί, μελετά,
κοινοποιεί και εκθέτει υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του

27
περιβάλλοντός του με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση και την
ψυχαγωγία

3.2 Η ιστορία της εξέλιξης του Μουσείου

Το πρώτο Μουσείο στην παγκόσμια ιστορία συστάθηκε στην Αλεξάνδρεια

της Αιγύπτου τον 3o π.Χ. αιώνα από τον Πτολεμαίο Σωτήρα.
Περιελάμβανε γλυπτά, εκμαγεία, χειρουργικά εργαλεία, αστρονομικά
όργανα, καθώς και βοτανικό και ζωολογικό κήπο. Η λειτουργία του
πρώτου Μουσείου διέφερε από αυτή των σύγχρονων, καθώς ήταν κυρίως
ένας χώρος μελέτης και συγκέντρωσης των επιστημών, έχοντας
περισσότερο τη μορφή ακαδημίας. Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας
καταστράφηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο το Μουσείο εξελίσσεται. Παίρνει τη λατινική

ονομασία «museum» και λειτουργεί όχι ως χώρος έκθεσης, αλλά ως τόπος
συνάντησης «ανήσυχων προσωπικοτήτων» που συζητούν για θέματα
φιλοσοφίας και επιστήμης. Κατά την ίδια περίοδο πολλές είναι οι ιδιωτικές
συλλογές που φιλοξενούν στις επαύλεις τους οι πλούσιοι ρωμαίοι και οι
στρατηγοί.

Στο Μεσαίωνα η έκθεση συγκεντρωμένων αντικειμένων σε δημόσιους

χώρους επικεντρώνεται σε θρησκευτικά αντικείμενα, όπως εικόνες και
βιβλία, που προέρχονταν από εκκλησίες και μοναστήρια. Την ίδια περίοδο,
οι Σταυροφόροι κατά την επιστροφή τους έφεραν πολύτιμα αντικείμενα
από χώρες που λεηλάτησαν και τα δώρισαν στους ευγενείς της εποχής.

Στην Αναγέννηση, ο όρος Μουσείο άρχισε να χρησιμοποιείται για να

δηλώσει το σύνολο των θησαυρών που είχαν στην ιδιοκτησία τους οι
πλούσιοι άρχοντες. Είναι η πρώτη φορά που ο όρος Μουσείο πλησιάζει

28
στη σημερινή έννοια της λέξης. Οι συγκροτημένες ιδιωτικές συλλογές
έργων τέχνης που υπήρχαν ήδη από τον 15ο αιώνα, όπως αυτή του
Λαυρέντιου των Μεδίκων στη Φλωρεντία, αποτέλεσαν στο πέρασμα του
χρόνου τον πυρήνα των Συλλογών πολλών ευρωπαϊκών Μουσείων.

Τον 18ο αιώνα η συλλογή πινάκων του Λουδοβίκου XIV που το 1715
απαριθμούσε 2.500 έργα ενσωματώθηκε στη συλλογή του Λούβρου. Τον
16ο και 17ο αιώνα η «συνάντηση» με ένα αρχαίο αντικείμενο φάνταζε
εξωτική και για πολλά χρόνια η επίσκεψη σε ένα εκθεσιακό χώρο υπήρξε
προνόμιο μόνο της αριστοκρατικής τάξης. Ο «θάλαμος των περιέργων»,
όπως αποκαλούσαν τους χώρους αυτούς, και τα «πολύτιμα συρτάρια» με
αντικείμενα από μακρινές ηπείρους αποτελούσαν κύριο θέμα συζήτησης
της αφρόκρεμας της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Καθώς πολλά από αυτά τα
αντικείμενα ανήκαν σε ευγενείς και μονάρχες και ήταν εκτεθειμένα σε
ιδιωτικούς χώρους, εκλεκτό ήταν και το κοινό που είχε τη δυνατότητα να
τα θαυμάσει. Οι περισσότερες συλλογές των ευρωπαϊκών Μουσείων
συγκροτήθηκαν από ιστοριοδίφες, πλούσιους συλλέκτες σπάνιων
αντικειμένων, τυχοδιώκτες, εξερευνητές ή περιηγητές, οι οποίοι,
συνεπαρμένοι από την συνάντησή τους με θαυμαστούς πολιτισμούς ή με
παράξενα όντα, θέλησαν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους με άτομα του
περιβάλλοντός τους κατά το γυρισμό στην πατρίδα.

Συχνά οι συλλογές των αντικειμένων αυτών υπήρξαν μέσον επίδειξης

πλούτου και εντυπωσιασμού, κυρίως των ταξιδιωτών και των ηγεμόνων
άλλων χωρών. Αρχικά, οι συλλογές είχαν αυστηρά ιδιωτικό χαρακτήρα
και απευθύνονταν σε συγκεκριμένο κοινό. Τον 18ο και 19ο αιώνα, όμως,
οι περισσότερες εκτέθηκαν σε κοινή θέα, καθώς οι κάτοχοι των συλλογών
συχνά δεν είχαν ικανοποιητικό εισόδημα ή υπέκυπταν στις εγκλίσεις των
τοπικών αρχών. Πολλές συλλογές μεταφέρθηκαν σε δημόσια κτίρια και
πωλήθηκαν στο δημόσιο. Τα έργα τέχνης ενσωματώθηκαν σε Μουσεία

29
Τέχνης, ενώ οι βοτανικές συλλογές και τα ταριχευμένα ζώα μεταφέρθηκαν
σε Μουσεία Φυσικής Ιστορίας

Η ανάπτυξη του Διαφωτισμού και η εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης

συνέβαλαν στην μελέτη και την οργάνωση των συλλογών. Πολλά από τα
ευρωπαϊκά Μουσεία ιδρύθηκαν με τη βοήθεια των Πανεπιστημίων (όπως
το Μουσείο Ασμόλιαν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που είναι και το
πρώτο πανεπιστημιακό Μουσείο που ιδρύθηκε το 1683). Οι συλλογές
αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης και γνωριμίας των πολιτισμών από όπου
προέρχονταν. Οι πρώτοι επιμελητές των Μουσείων, οι οποίοι ήταν
ακαδημαϊκοί, εργάστηκαν για την ταξινόμηση και την ερμηνεία τους. Το
πρώτο εθνικό και δημόσιο Μουσείο της Ευρώπης είναι το Βρετανικό
Μουσείο του Λονδίνου. Ήδη από το 1753 έφερε την ονομασία του
Μουσείου, ακολουθούσε τις αρχές του Ντιντερό και των
εγκυκλοπαιδιστών του 18ου αιώνα, ανήκε στο έθνος και ήταν ανοιχτό σε
όλους τους «φιλομαθείς και περίεργους ανθρώπους».

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με την ίδρυση των εθνικών κρατών, τα
ευρωπαϊκά Μουσεία πληθαίνουν, προς ενίσχυση της εθνικής –
πολιτιστικής ταυτότητας των νεοϊδρυθέντων κρατών. Με το πέρασμα στον
20ο αιώνα η ιδέα της έκθεσης των αντικειμένων προς θαυμασμό
εμπλουτίστηκε και με έναν ακόμη ρόλο: αυτόν της προστασίας του
αντικειμένου και της επιμόρφωσης των ανθρώπων. Οι χώροι έκθεσης από
«αξιοπερίεργους θαλάμους» μετατράπηκαν σε μουσειακούς χώρους, όπου
αναγνωρίστηκε ο πρωταρχικός ρόλος τόσο της πολιτισμικής αξίας των
συλλογών, όσο και της χρήσης του ως υλικού για τη μελέτη των επιστημών

3.3 Ο χαρακτήρας των σύγχρονων μουσείων

Στην σύγχρονη εποχή η πλειονότητα των μουσείων έχουν προσπεράσει

την παραδοσιακή εικόνα ενός χώρου με ανέγγιχτα εκθέματα και έχουν
30
μεταμορφωθεί σε χώρους δυναμικούς στους οποίους το κοινό μπορεί να
αναρωτηθεί, να δοκιμάσει, να πειραματιστεί και να διαμορφώσει την δική
του άποψη. Τα μουσεία σήμερα έχουν μετατραπεί από στατικούς χώρους
αποθήκευσης και φύλαξης σπανίων και περίεργων αντικειμένων σε
χώρους ενεργούς οι οποίοι και αποσκοπούν στην επιμόρφωση και την
ψυχαγωγία του κοινού. Για να επιτευχθεί η αλλαγή αυτή μεγάλο ρόλο
έπαιξε η αξιοποίηση της τεχνολογίας.

Υπάρχει πληθώρα εφαρμογών οι οποίες και σχεδιάζονται με στόχο τη

μάθηση σε μουσεία και χώρους πολιτισμού, είτε από τα ίδια τα μουσεία,
είτε από άλλους εκπαιδευτικούς φορείς. Η χρήση των εφαρμογών αυτών
βασίζεται στην ικανοποίηση του κοινού το οποίο επισκέπτεται τα μουσεία.
Η ετερογένεια των επισκεπτών με το ευρύ φάσμα ατομικών εμπειριών και
προτιμήσεων δημιουργεί ένα δύσκολα προβλέψιμο συστατικό στη
διαμόρφωση μιας μουσειακής έκθεσης ή ενός προγράμματος. Οι εκθέσεις,
τα κάθε είδους μουσειακά προγράμματα, προσφέρουν ένα σύνθετο πλέγμα
αντικειμένων, συμβατικών και ψηφιακών μέσων, διαδραστικών στοιχείων
και εκθεσιακής αρχιτεκτονικής, τα οποία συνδέονται τόσο σε επίπεδο
χώρου όσο και σε επίπεδο σκέψης. Η σειρά και η έκταση της αντίληψής
τους από τους επισκέπτες δεν μπορεί να προδιαγραφεί. Εξαρτάται όχι
μόνον από τη δομή της έκθεσης (ή του προγράμματος), αλλά και από τον
ρυθμό, την επιλογή, το ενδιαφέρον, την προσοχή και την ενέργεια των
επισκεπτών που δεν ακολουθούν αναγκαστικά τις προκαθορισμένες
διαδρομές ή δομές.

3.3.1 Η χρήση νέων τεχνολογιών στα μουσεία

31
Η χρήση νέων τεχνολογιών στα μουσεία έχει φέρει μεγάλη
αποτελεσματικότητα σε όλους τους τομείς. Οι βασικότεροι τομείς τους
οποίους και επηρεάζει καθοριστικά η χρήση νέων τεχνολογιών είναι η
συντήρηση, η τεκμηρίωση, η αναπαραγωγή και η διάδοση. Όμως ο πιο
σημαντικός και εμφανώς επηρεασμένος τομέας είναι η έκθεση των
πολιτιστικών αντικειμένων στο κοινό και η διαδραστικότητα που
εκφράζεται μεταξύ τους μέσω των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών.

Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών αναφορικά με την συντήρηση, την

τεκμηρίωση, την αναπαραγωγή και τη διάδοση των πολιτιστικών
αντικειμένων μπορεί ως επί το πλείστον να είναι μεν αόρατες στους
επισκέπτες αλλά να έχουν βοηθήσει δε στην συντήρηση και την ανάδειξη
της παγκόσμιας κληρονομιάς. Εφαρμογές οι οποίες σχετίζονται με την
τεχνολογία του λέιζερ είναι διαδεδομένες στην αναγνώριση της ακριβούς
ηλικίας των εκθεμάτων, την αναγνώριση συνθετικών τους στοιχείων,
χρωμάτων και υλικών κατασκευής.

Εξίσου σημαντική είναι η ψηφιακή τεκμηρίωση των πολιτιστικών

αντικειμένων. Αποτελεί την βάση για την ψηφιακή αναπαραγωγή των
εκθεμάτων και του εμπλουτισμού της με κάθε άλλη δυνατότητα που
δίνουν οι νέες τεχνολογίες. Τα ψηφιακά εκθέματα δημιουργούνται από την
ψηφιοποίηση υπαρκτών πολιτιστικών αντικειμένων είτε αυτά βρίσκονται
στην κατοχή του φορέα ψηφιοποίησης είτε όχι. Η ψηφιοποίηση γίνεται
με την φωτογράφιση του αντικειμένου και την καταγραφή του μαζί με
όλους τους υπόλοιπους παράγοντες της ύπαρξής του. Τέλος μια ακόμη
εφαρμογή της τεχνολογίας είναι η τρισδιάστατη εκτύπωση αντικειμένων η
οποία αναμένεται προκαλέσει μια πραγματική επανάσταση στη σχέση του
εκθέματος με τους επισκέπτες οι οποίοι θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν
και την αίσθηση της αφής. Η δυνατότητα χρήσης τέτοιων τεχνολογιών
βοηθάει σε διάφορες διαδικασίες οργάνωσης και παρουσίασης του

32
συνολικού υλικού ενός μουσείου εκμηδενίζοντας το αναγκαίο χρόνος και
κόστος.

Παρόλα αυτά οι εντυπωσιακότερες και πιο γνωστές εφαρμογές αφορούν

την έννοιά της διαδραστικότητας στον χώρο του μουσείου και
αποσκοπούν στην εμβάθυνση της κατανόησης των εκθεμάτων από το
κοινό. Τέτοιες είναι οι οθόνες με οπτικοακουστικό υλικό που
τοποθετούνται γύρω από τα εκθέματα και παρέχουν πληροφορίες γύρω
από τα εκθέματα. Η πληροφόρηση αυτή μπορεί να γίνεται και με οθόνες
αφής όπου οι επισκέπτες μπορούν να εστιάσουν σε πληροφορίες που τους
ενδιαφέρουν. Αντίστοιχο υλικό είναι διαθέσιμο μέσω ατομικών οθονών,
συνήθως PDAs, οι οποίες έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής το τελευταίο
διάστημα, και διατίθενται από τα μουσεία στους επισκέπτες. Τα PDAs
χρησιμεύουν ώστε ο επισκέπτης να μην αναγκάζεται να βρίσκεται
καθηλωμένος σε ένα συγκεκριμένο σημείο της έκθεσης, όπως γίνεται με
τις σταθερές οθόνες, και μπορεί να λαμβάνει τις πληροφορίες καθώς
διαβαίνει και παρατηρεί τα αντικείμενα της έκθεσης. Ένα επιπρόσθετο
είδος εφαρμογής προηγμένης τεχνολογίας μέσα στο μουσείο είναι η
χρήση της ρομποτικής, κυρίως σε ρόλο διαδραστικού ξεναγού του
μουσείου. Μπορεί να βοηθά τόσο πραγματικούς επισκέπτες, όσο και
επισκέπτες μέσω διαδικτύου, στους οποίους παρέχει πληροφόρηση
εικονικής πραγματικότητας. Στα πλαίσια της έκθεσης τα μουσεία
χρησιμοποιούν εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας και βοηθούν στην
παρουσίαση αντικειμένων τα οποία δεν εκτίθενται την δεδομένη στιγμή
στο μουσειακό χώρο. Επιπλέον τρισδιάστατα βίντεο εικονικής
πραγματικότητας συμπληρώνουν τις εκθέσεις με στόχο την καλύτερη
κατανόηση τη σχέση εκθέματος και φυσικού περιβάλλοντος.

3.4 Η συμβολή των μουσείων στον τουρισμό

33
Τα μουσεία αποτελούν σημείο αναφοράς των πολιτιστικών τουριστών, οι
οποίοι επισκέπτονται έναν τόπο με γνώμονα την πολιτιστική του
κληρονομιά και την ταυτότητά του. Η προσφορά τους έτσι μπορεί να
χαρακτηριστεί πολύπλευρη αναφορικά με την οικονομική, κοινωνική και
πολιτιστική ανάπτυξη μιας κοινότητας. Επιπλέον έχουν τη δυνατότητα να
αποτελέσουν κερδοφόρες οικονομικές μονάδες ανεξαρτήτως των
παραδοσιακών επισκεπτών που προσελκύει ένας προορισμός. Αυτό είναι
επακόλουθο τόσο της δυνατότητας που έχουν να προωθούν τοπικά αγαθά
και υπηρεσίες όσο και της ελκυστικότητας επενδύσεων πολιτιστικού
χαρακτήρα.

Η δραστηριοποίηση του μουσείου και μέχρι ποιό βαθμό σε τοπικές

στρατηγικές είναι αρμοδιότητα κατά κύριο λόγο της εσωτερικής του
διοίκησης- διαχείρισης. Επομένως χαρακτηρίζεται απαραίτητη η
εκπόνηση έκθεσης σε κάθε μουσείο, ο ορισμός του τρόπου οργάνωσης και
η θεμελίωση τμήματος marketing για να μπορέσουν οι οργανισμοί αυτοί
να αποδειχθούν βιώσιμοι και ανταγωνιστικοί σε βάθος χρόνου. Μέσω του
τμήματος αυτού μπορούν να συνάψουν σχέσεις συνεργασίας με άλλα
πολιτιστικά ινστιτούτα, τόπους συναντήσεων και περιοχές αναψυχής με
σκοπό την υποστήριξη τοπικών festival. Επίσης μπορούν να προσφέρουν
θεατρικές υποδομές και αίθουσες ακροατηρίων στις κοινότητες. Ακόμα
μπορούν να προσφέρουν καταστήματα με είδη δώρων τα οποία μπορούν
να είναι σημεία έκθεσης και πώλησης δημιουργημάτων ντόπιων
καλλιτεχνών.

Ένας όρος, ο οποίος είναι ενδεικτικός της ισχύος του μουσείου στον
πολιτιστικό, είναι το ‘ μουσείο σούπερ σταρ’. Τα μουσεία αυτά είναι
απαραίτητοι προορισμοί στο τουριστικό δρομολόγιο που πρέπει
οπωσδήποτε να επισκεφθεί ένας τουρίστας. Είναι προφανές πως τα
μουσεία αυτά έχουν κυρίαρχο οικονομικό αντίκτυπο στην πόλη όπου

34
εδρεύουν. Έτσι γίνεται εύκολα αντιληπτό πως τα μουσεία αποτελούν
ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης του τουριστικού πολιτισμού όχι με την
κύρια δραστηριότητά τους η οποία είναι η μαθησιακή αλλά με τις
συμπληρωματικές τους.

Η ανάπτυξη αυτή όμως δεν μπορεί να επέλθει εάν δεν προηγηθεί

συνεργασία πολιτιστικών και μη πόρων. Είναι ζωτικής σημασίας οι
επαγγελματίες μουσείων να εντοπίσουν τους υπάρχοντες αλλά και τους εν
δυνάμει πόρους ώστε να δημιουργηθούν πακέτα πολιτιστικής ταυτότητας
συνδυασμένα με εκδηλώσεις αναψυχής, ξενοδοχεία και εστιατόρια. Η
περιήγηση σε ένα μουσειακό χώρο μπορεί να περιληφθεί στις
δραστηριότητες ενός αγροτουριστικού ή θρησκευτικού τουριστικού
πακέτου. Τα μουσεία αποτελούν εύκολους συνεργάτες σε τέτοια πακέτα
λόγω του ευέλικτου ωραρίου τους ικανοποιώντας ακόμα και τους πιο
απαιτητικούς επισκέπτες.

Εν κατακλείδι η γενικότερη διαπίστωση είναι πως καθώς η κοινωνία

αλλάζει ο ρόλος του μουσείου έχει αναβαθμιστεί σε σχέση με τα
προηγούμενα χρόνια. Χωρίς να παρακάμπτουν τον εκπαιδευτικό τους
ρόλο εξελίσσονται σε πολιτιστικά ιδρύματα παραγωγής πλούτου των
τοπικών κοινωνιών. Αφού η ζήτηση του πολιτιστικού τουρισμού έχει
αυξηθεί τα μουσεία αποτελούν βασικούς εταίρους στη βιομηχανία του
στρέφοντας έτσι την προσοχή τους στον τομέα της αναψυχής.

Κεφάλαιο 4 ο Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

4.1 Οντότητα και στόχοι του ΠΙΟΠ

35
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) είναι ένα μη
κερδοσκοπικό κοινωφελές ίδρυμα, του οποίου η κάλυψη των
λειτουργικών δαπανών καλύπτονται από την Τράπεζα Πειραιώς βάσει του
καταστατικού του. Η λειτουργία του στοχεύει την καταγραφή και την
ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας του τόπου, τη
διάσωση της παραδοσιακής, βιοτεχνικής και βιομηχανικής τεχνολογίας
της Ελλάδας και την σύνδεση του πολιτισμού με το περιβάλλον μέσω της
αειφόρου ανάπτυξης.

Για την επίτευξή τους το ίδρυμα έχει προβεί στην δημιουργία και στη
διαχείριση δικτύου θεματικών τεχνολογικών μουσείων στην ελληνική
επαρχεία, τα οποία προβάλλουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της παραγωγής,
στην αντίστοιχη περιοχή, αναδεικνύοντας το τρίπτυχο άνθρωπος-
περιβάλλον- πολιτισμός. Ακόμα εκπονεί ερευνητικά προγράμματα και
δημοσιεύει επιστημονικές εργασίες ενώ επίσης έχει δημιουργήσει και
οργανώσει ιστορικό αρχείο άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομική,
τραπεζική, βιομηχανική και αγροτική ιστορία του τόπου. Επιπρόσθετες
ενέργειες προς την διευκόλυνση του για να επιτύχει τους στόχους του είναι
η λειτουργία εξειδικευμένης βιβλιοθήκης ανοιχτής στο κοινό, η υλοποίηση
εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων με έμφαση στις
μαθητικές ηλικίες και η θέσπιση συνεργασιών με ελληνικούς και διεθνείς
φορείς αναγνωρισμένου κύρους.

Τα θεματικά μουσεία του ιδρύματος αποτελούν πόλο έλξης για

περισσότερους από 100.000 επισκέπτες το χρόνο ενώ προσφέρουν
εργασία σε μέλη της τοπικής κοινότητας. Μέσω του δικτύου των μουσείων
το ίδρυμα προσπαθεί να δημιουργήσει ζωτικούς πυρήνες πολιτισμού στην
ελληνική επαρχεία. Η δημιουργία τους και η λειτουργία τους απαιτούν
αποτελεσματική και στενή συνεργασία με το υπουργείο πολιτισμού, την
τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση και την τοπική κοινωνία. Το ΠΙΟΠ

36
Το ίδρυμα έχει δημιουργήσει δίκτυα συνεργασίας με ανώτατα
εκπαιδευτικά ιδρύματα ερευνητικά κέντρα, πολιτιστικούς φορείς, καθώς
και με εξειδικευμένους επιστήμονες σε Ελλάδα και εξωτερικό.

4.1.1 Το δίκτυο των μουσείων του ΠΙΟΠ

Το δίκτυο μουσείων του ΠΙΟΠ εκτίνεται σχεδόν σε όλη την επικράτεια

της Ελλάδας από τη Σπάρτη μέχρι το Σουφλί της Θράκης με 9 θεματικά
μουσεία. Αυτά είναι:

1. Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού λαδιού, στη Σπάρτη

2. Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, στη Δημητσάνα
3. Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας, στη Στυμφαλία Κορινθίας
4. Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, στην Τήνο
5. Μουσείο Μαστίχας Χίου, στη Χίο
6. Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας, στη Λέσβο
7. Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα, στο Βόλο
8. Μουσείο Αργυροτεχνίας, στα Ιωάννινα
9. Μουσείο Μετάξης, στο Σουφλί

37
Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού λαδιού

Το μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη δίνει την δυνατότητα
στους επισκέπτες του να δουν τις πρώτες μαρτυρίες για παρουσία της ελιάς
και την παραγωγή λαδιού στον ελλαδικό χώρο. Εκτίθενται σπάνια
απολιθωμένα φύλλα ελιάς, 50.000 – 60.000 ετών, από τη Σαντορίνη και
αποτελούν τα παλαιότερα αποδεικτικά στοιχεία ύπαρξης ελαιόδεντρου
στην Ελλάδα. Παρέχει τη δυνατότητα μάθησης για τη συμβολική
διάσταση της ελιάς στη μυθολογία, τη θρησκεία και ήθη και τα έθιμα των
Ελλήνων. Οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της
τεχνολογίας παραγωγής του ελαιόλαδου.

38
Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης

Στη Δημητσάνα βρίσκεται το υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης το οποίο

προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης στις παραδοσιακές κοινότητες,
μέσω αποκατεστημένων παραδοσιακών εγκαταστάσεων και υδροκίνητων
μηχανισμών. Οι μόνιμοι εξοπλισμοί των εργαστηρίων έχουν
αποκατασταθεί στην αρχική τους λειτουργία. Το μουσείο αυτό έχει τιμηθεί
39
με το Europa Nostra Award 1999 ενώ το 2003 συμπεριλήφθηκε στα 27 πιο
επιτυχημένα έργα στην Ελλάδα που συγχρηματοδοτήθηκαν από την
Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας

40
Το θεματικό αυτό μουσείο στοχεύει στην ανάδειξη της αλληλεξάρτησης
ανθρώπου και φύσης παραθέτοντας την αρμονική τους συνύπαρξη στη
Στυμφαλία. Η περιοχή εντάχθηκε στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο
Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000. Επομένως βασικοί στόχοι
του μουσείου είναι η οικολογική ευαισθητοποίηση του κοινού και η
διάσωση της γνώσης γύρω από την παραδοσιακή τεχνολογία της περιοχής.

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας

Τα εγκαίνια αυτού του μουσείου έγιναν το 2008, καθιστώντας το αυτόματα

ως πρωτοποριακό έργο αφού μέχρι τότε δεν λειτουργούσε άλλο στο είδος
του στην Ελλάδα. Το κοινό μπορεί να δει εκθέματα σχετικά με τη τέχνη
της επεξεργασίας του μάρμαρου, υλικό το οποίο είχε ιδιαίτερη θέση στην
αρχιτεκτονική της Ελλάδας από τη αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Τονίζεται η προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική δραστηριότητα στην
Τήνο η οποία και υπήρξε το σημαντικότερο κέντρο μαρμαροτεχνίας στην
Ελλάδα. Σήμερα το μουσείο έχει καθιερωθεί ως πόλος έλξης πέραν των
γεωγραφικών ορίων του νησιού και συμβάλει στην ανάπτυξη της
περιοχής.

41
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας

Το μουσείο αυτό αποτελεί ζωντανό μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς

και επίκεντρο της πολιτιστικής ζωής του νησιού από το 2006 όταν και
εγκαινιάστηκε. Οι επισκέπτες του μπορούν να παρακολουθήσουν τη
βιομηχανική φάση της ελαιουργίας στην Ελλάδα. Στόχος του είναι η
προβολή της βιομηχανικής κληρονομιάς του ελληνικού πολιτισμού στον
τομέα της ελαιουργίας εντάσσοντάς την παράλληλα στα αρχιτεκτονικά και
κοινωνικοπολιτιστικά πλαίσια της εποχής.

42
Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα

Το Εργοστάσιο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα υπήρξε ένα από

τα μεγαλύτερα του είδους του. Το κοινό έχει πρόσβαση στα πλήρως
αναστηλωμένα εργαστήρια και βιομηχανικούς χώρους του και αποτελούν
σπάνιο δείγμα διασωζόμενου βιομηχανικού συγκροτήματος στον
ελληνικό χώρο. Στις μέρες μας το μουσείο σημείο αναφοράς σχετικά με
την ενίσχυση του πολιτισμικού αποθέματος, την διάσωση της
βιομηχανικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη πολιτιστικού τουρισμού στο
νομό της Μαγνησίας.

43
Μουσείο Αργυροτεχνίας

Βρίσκεται στο χώρο της ακρόπολης του κάστρου των Ιωαννίνων και
εγκαινιάστηκε το 2016. Στόχος του είναι η συγκέντρωση, η προστασία, η
μελέτη και η προβολή έργων τέχνης από τον 4ο αιώνα έως και τον 19ο και
η διάσωση της τέχνης της ηπειρώτικης αργυροτεχνίας και αργυροχοΐας

44
Μουσείο Μετάξης

Το Μουσείο Μετάξης παραθέτει διεξοδικά τα στάδια της σηροτροφίας και

της μεταξουργίας και εστιάζει τον τρόπο που η περιοχή εξελίχθηκε σε
σημαντικό κέντρο παραγωγής μεταξιού. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα
αρχοντικό κτισμένο το 1883 και αποτελεί κτήριο ξεχωριστής
αρχιτεκτονικής ομορφιάς και σημαντικό δείγμα της θρακιώτικης αστικής
αρχιτεκτονικής .

45
Μουσείο Μαστίχας Χίου

Το Μουσείο Μαστίχας της Χίου εγκαινιάστηκε το 2016 και βρίσκεται στο

δήμο Μαστιχοχωρίων στη νότια Χίο, ο οποίος αποτελείται από πολλά
μεσαιωνικά χωριά στα οποία καλλιεργείται ο σκίνος της ποικιλίας Pistacia
lentiscus var.Chia. σκοπός της ίδρυσής του είναι η προώθηση της
παραγωγικής ιστορίας γύρω από την καλλιέργεια και την επεξεργασία της
μαστίχας και η ένταξή της στο πολιτιστικό κάδρο του νησιού. Για την
επίτευξη του στόχου αυτού χρησιμοποιούνται πολυμεσικές εφαρμογές,
ταινίες τεκμηρίωσης, μακέτες αλλά και πρωτότυπα άκρως λειτουργικά

46
μηχανήματα. Η μουσειακή εμπειρία για το κοινό είναι πολυεπίπεδη αφού
αρχικά ενημερώνεται για την τεχνογνωσία της καλλιέργειας της μαστίχας
και στη συνέχεια πως το προϊόν διαμόρφωσε την κοινωνία του νησιού
αλλά και πως το εκμεταλλεύτηκε και επωφελήθηκε ο τοπικός
συνεταιρισμός μαστιχοπαραγωγών. Γίνεται ιδιαίτερη μνεία στις ιδιότητές
της και πως αυτές την έχουν καταστήσει ως ένα παγκόσμιο προϊόν με
μεγάλη ζήτηση. Η εμπειρία στο Μουσείο Μαστίχας ολοκληρώνεται με μια
υπαίθρια έκθεση στην οποία οι επισκέπτες έρχονται σε επαφή με το φυτό
και το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται.

Το μουσείο υλοποιήθηκε από τον ΠΙΟΠ, με την συνεργασία της Ένωσης

Μαστιχοπαραγωγών Χίου, του Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και
Τουρισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού αλλά και του
Δήμου Χίου. Το έργο αποπερατώθηκε υπό την αιγίδα του Επιχειρησιακού
Προγράμματος ‘Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα’ ΕΠΑΝ ΙΙ
στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 η χρηματοδότηση του οποίου βάρυνε
τόσο το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων όσο και το Ευρωπαϊκό
Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

4.2 Ο χαρακτήρας του Μουσείου Μαστίχας

Το μουσείο τοποθετείται στο χωριό Πυργί της Χίου, το οποίο είναι ένα από
τα 24 μαστιχοχώρια και κατά τους ντόπιους καλλιεργητές αποτελεί την
καρδιά της μαστιχοκαλλιέργειας. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου
Πειραιώς παρείχε την απαραίτητη τεχνογνωσία για την εκπόνηση του
έργου αλλά δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί αν δεν τελεσφορούσε η
σύμπραξη μεταξύ του και των κρατικών φορέων αλλά και του δήμου της
Χίου. Η ίδρυση και η δραστηριότητα του αποσκοπεί στην προώθηση της
παράδοσης γύρω από την παραγωγή της μαστίχας αλλά και η εγκαθίδρυσή
της στο πολιτισμικό επίκεντρο της ζωής του νησιού.

47
4.2.1 Εκθεσιακοί χώροι

Οι εκθεσιακοί χώροι αποτυπώνουν λεπτομερώς την κουλτούρα, τη

παράδοση και την εξέλιξη της καλλιέργειας της μαστίχας σε βάθος χρόνου.
Επίσης προβάλλουν και προωθούν τη μοναδικότητα του αγαθού αυτού και
πως συμπορεύτηκε αλλά και διαμόρφωσε τη ζωή του νησιού.

Οι χώροι αυτοί μέσω πρωτότυπων ή αντίγραφων εκθεμάτων και

εργαλείων, μέσω αναπαραστάσεων και μέσω οπτικοακουστικού υλικού
προσπαθούν να επικοινωνήσουν με το κοινό και να του απαντήσουν στις
όποιες απορίες μπορεί να του προκύψουν. Το κοινό για να μπορέσει να
ολοκληρώσει την ξενάγηση αλλά και την εμπειρία που του προσφέρει το
μουσείο, έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στην υπαίθρια έκθεσή του.
Εκεί μπορεί να έρθει σε επαφή με το σκίνο και το περιβάλλον στο οποίο
ευδοκιμεί. Επίσης σε χώρους παραπλήσιους της εν λόγω έκθεσης
παρατίθενται και άλλα είδη της χλωρίδας του νησιού. Έτσι κατά την έξοδό
του ο επισκέπτης έχει διαμορφώσει μια πλήρη άποψη για το φυσικό
περιβάλλον της Χίου.

48
Οι εκθεσιακοί του χώροι ωστόσο έχουν διαμορφωθεί αναλόγως θεματικών
ενοτήτων. Η πρώτη θεματική ενότητα είναι δομημένη έτσι ώστε να
παρέχει πληροφορίες σχετικές με τη φυσιολογία και τη γεωπονία του
σκίνου. Ακόμα παρέχουν όλες εκείνες τις πληροφορίες οι οποίες είναι
σχετικές με κάθε στάδιο παραγωγής της μαστίχας. Ο επισκέπτης μαθαίνει
όλες τις πτυχές γύρω από το όργωμα και προετοιμασία του σκίνου μέχρι
το στάδιο της παραγωγής, συλλογής και καθαρίσματος του δακρύου της
μαστίχας. Η δεύτερη ενότητα είναι εξίσου υψηλού ενδιαφέροντος αφού
καταδεικνύει τις μεθόδους των κατακτητών του νησιού στην εμπορία του
προϊόντος. Η διαδικασία της καλλιέργειας μπορεί να έμεινε αναλλοίωτη
ανεξαρτήτως κατακτητή, όμως η θεματική αυτή ενότητα παρέχει
ιστορικές πληροφορίες για τον τρόπο που τόσο οι Γενουάτες όσο και οι
Τούρκοι διαμόρφωναν την εμπορία της. Τέλος η τρίτη ενότητα προβάλει
στο κοινό το προϊόν της μαστίχας σήμερα καθώς και τη μείζονος σημασίας
ίδρυση της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου το 1939. Προς κατανόηση
του ρόλου που διαδραμάτισε η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών τόσο στη
διαφύλαξη όσο και στην ανάπτυξη της μαστίχας παραθέτεται πλούσιο
οπτικοακουστικό υλικό καθώς και μηχανήματα που αποδεικνύουν τη
δραστηριότητά της.

49
4.2.2 Βοηθητικοί χώροι

Το μουσείο μαστίχας προσπαθώντας να ακολουθήσει τις σύγχρονες τάσεις

αλλά και να ικανοποιήσει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες του κοινού των
μουσείων έχει διαμορφώσει βοηθητικούς χώρους για συμπληρωματικές
δραστηριότητες. Έτσι διαθέτει αίθουσα πολλαπλών χρήσεων στην οποία
λαμβάνουν χώρα κατά καιρούς εκδηλώσεις πολιτιστικού χαρακτήρα αλλά
και εκθέσεις σποραδικά. Η αίθουσα αυτή φέρει την ονομασία Σκίνος.
Ακόμα υπάρχει και η αίθουσα με την ονομασία Κεντητήρι και η οποία
προσφέρεται για επιμορφωτικά και εκπαιδευτικά προγράμματα για το
κοινό. Η θεματολογία των προγραμμάτων αυτών αφορούν τη πολιτιστική
παράδοση του νησιού, την τοπική παράδοση, διαγωνισμούς φωτογραφίας
και άλλα που προάγουν την πολιτισμική κληρονομιά του τόπου.

50
4.2.3 Νέες τεχνολογίες

Η χρήση νέων τεχνολογιών σε μουσειακούς χώρους είναι μια τάση η οποία

συμπορεύεται με την εξέλιξη τέτοιων χώρων και μεγιστοποιούν την
μουσειακή εμπειρία του κοινού. Έτσι και το μουσείο μαστίχας δεν θα
μπορούσε να αποκλίνει από αυτή τη τάση. Με τη χρήση τους διαμορφώνει
με τρόπο ελκυστικότερο και διασκεδαστικότερο τη περιήγηση του κοινού
στο χώρο του. Έτσι διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό ηλεκτρονικών
υπολογιστών στους οποίους μπορούν οι επισκέπτες να περιηγηθούν και να
ενημερωθούν με συνεντεύξεις αλλά και με παρεμφερές υλικό με αυτό του
μουσείου. Εκτός από του ηλεκτρονικούς υπολογιστές το μουσείο μέσω 3d
αναπαραστάσεων, οι οποίες υποστηρίζονται από οπτικοακουστικό υλικό
ολοκληρώνει την εμπειρία του επισκέπτη μέσα στο μουσείο. Τέλος σε
έναν τοίχο 12 μέτρων προβάλλεται ντοκιμαντέρ το οποίο παραθέτει
συνοπτικά την ιστορία της μαστίχας.

51
Κεφάλαιο 5 ο Το τουριστικό προϊόν της Χίου πριν και μετά την
ίδρυση του μουσείου Μαστίχας

5.1. Το τουριστικό προϊόν

Με την έννοια του τουριστικού προϊόντος νοείται κάθε δραστηριότητα,

αγαθό ή υπηρεσία η οποία προσφέρεται είτε συντονισμένα είτε
μεμονωμένα με στόχο την ικανοποίηση του συνόλου των επιθυμιών και
των αναγκών των επισκεπτών. Οι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να
διαμορφώσουν την υπόσταση του τουριστικού προϊόντος ενός τόπου είναι
ο πολιτιστικός του χαρακτήρας, το φυσικό περιβάλλον του, το
συγκοινωνιακό του δίκτυο και τα τουριστικά καταλύματα, τοπικά αγαθά
και υπηρεσίες.

5.1.1 Η Χίος και το φυσικό περιβάλλον της

Το νησί της Χίου είναι το 5ο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και βρίσκεται
στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Πρόκειται για έναν τόπο ο οποίος διαθέτει
ένα πολύ μεγάλο αριθμό παραλίων τόσο οργανωμένες όσο και μη.

52
Είναι διασκορπισμένες σε όλο το πλάτος του νησιού με την πιο
πολυδιαφημισμένη να απέχει ελάχιστα χιλιόμετρα από το χωριό Πυργί
όπου και στεγάζεται το μουσείο Μαστίχας. Η παραλία αυτή είναι η
παραλία του Εμπορειού η οποία είναι γνωστή για μοναδικότητά της αφού
αποτελείται μόνο από μαύρα βότσαλα τα οποία έχουν ηφαιστειογενή
προέλευση. Αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες ενώ κοντά της
στεγάζονται εστιατόρια και καφετέριες.

53
Στο φυσικό περιβάλλον του νησιού ανήκουν και τα σπήλαια των Ολύμπων
και του Αγίου Γάλακτος.

Το πρώτο βρίσκεται σε εξίσου κοντινή απόσταση από το μουσείο και έχει

57 μέτρα βάθος και θεωρείται ένα από τα πιο εντυπωσιακά σπήλαια της
Ελλάδας.

54
Το δεύτερο βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού το οποίο ακόμα
δεν έχει ερευνηθεί σε όλη του την έκταση. Το άξιο προσοχής είναι η
βυζαντινή εκκλησία η οποία διασώζεται μέχρι και σήμερα της Παναγιάς
της Αγιογαλούσαινας. Στο σπήλαιο έχουν πραγματοποιηθεί και
συνεχίζονται ανασκαφές οι οποίες έχουν αποδώσει ευρήματα τα οποία
καταδεικνύουν ύπαρξη ζωής από την εποχή του λίθου.

55
5.1.2 Ο πολιτιστικός χαρακτήρας του νησιού

Η Χίος διακρίνεται από μεγάλη ποικιλία αναφορικά με το πολιτιστικό της

περιβάλλον. Τόσο στη χώρα της Χίου όσο και στα χωριά διασώζονται
κάστρα και πύργοι οι οποίοι χρονολογούνται μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα.
Είναι κατά κύριο λόγο γενοβέζικης κατασκευής και αποσκοπούσαν στην
προστασία των ντόπιων. Οι πύργοι οι οποίοι είναι γνωστοί ως βίγλες είναι
κτίσματα έως και 50 μέτρων τα οποία ήταν επιφορτισμένα με την
προειδοποίηση των ντόπιων για πιθανές πειρατικές επιδρομές. Οι βίγλες
απαντώνται κυρίως στο νότιο τμήμα του νησιού το οποίο ήταν πιο
εύρωστο λόγω της εμπορίας της μαστίχας άρα και ελκυστικό σε εισβολείς.

Ένα ακόμα πολιτιστικό χαρακτηριστικό του νησιού είναι η ύπαρξη

μεσαιωνικών οικισμών. Τέτοιοι είναι τα Μεστά, το Πυργί, ο Ανάβατος
και τα Αυγώνυμα. Από αυτούς τους οικισμούς ο πιο διαφημισμένος είναι
αυτός των Μεστών ο οποίος έχει την ιδιομορφία ότι είναι σχεδιασμένο έτσι
ώστε να λειτουργεί σαν λαβύρινθος και να εμποδίζει τους επιδρομείς. Το
χωριό αυτό είχε μόνο δύο εισόδους- εξόδους, με πολύ στενά δρομάκια και
σπίτια τα οποία επικοινωνούν και μπορούσαν να παρέχουν καταφύγιο
στους ντόπιους.

56
Επίσης άλλο ένα μεσαιωνικό χωριό το οποίο χρίζει ειδικής μνείας είναι
αυτό του Ανάβατου. Πρόκειται για μια καστροπολιτεία όμοια μόνο με
αυτή του Μιστρά. Η προσβασιμότητα του είναι περιορισμένη αφού γίνεται
μόνο από ένα σημείο και πλέον είναι εντελώς εγκαταλελειμμένο. Σήμερα
γίνονται προσπάθειες μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων αναπαλαίωσης και
αναστήλωσης του ώστε να κερδίσει πίσω τη χαμένη του αίγλη.

57
Ακόμα το νησί διαθέτει ένα δίκτυο 28 μουσείων τα οποία εκθέτουν την
ιστορία του τόπου. Διαθέτει δύο αρχαιολογικά μουσεία το ένα βρίσκεται
στην πόλη της Χίου και το άλλο στο χωριό της Βολλισού. Ακόμα
ιδιαίτερης σημασίας είναι τα βυζαντινά μουσεία τα οποία στεγάζονται
στην πόλη, στη Νέα Μονή της Χίου και το άλλο είναι το μουσείο
Ιουστιανιάνι. Διαθέτει ακόμα τρία ναυτικά μουσεία τα οποία παραθέτουν
την μακρά πορεία του τόπου στην ναυτιλία. Διασκορπισμένα στα χωριά
υπάρχουν πολλά λαογραφικά μουσεία και μαρτυρούν την ιστορία αλλά και
ανάπτυξη του ντόπιου πληθυσμού και κουλτούρας. Τα υπόλοιπα είναι
μουσεία διαφορετικών θεματολογιών τα οποία μπορούν και καλύπτουν τις
ανάγκες των ενδιαφερόμενων τουριστών. Προφανώς στην κορυφή αυτών
δεσπόζει το νεότευκτο μουσείο Μαστίχας. Αναφορικά με τόπους οι οποίοι
έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον αυτός που τραβάει όλη τη προσοχή είναι
η Δασκαλόπετρα ή αλλιώς η πέτρα του Ομήρου.

58
Στο πολιτιστικό υπόβαθρο του νησιού ανήκει το έθιμο του
ρουκετοπόλεμου και λαμβάνει χώρα το Μεγάλο Σάββατο. Οι ρίζες του
τοποθετούνται επί οθωμανικής κατοχής. Κατά το έθιμο οι δύο
μεγαλύτερες ενορίες του Βροντάδου, της Χίου παρατάσσονται και
ανταλλάσουν πυρά έχοντας στόχο τα καμπαναριά των εκκλησιών. Ο
τουρίστας έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει ένα εντυπωσιακό θέαμα
είτε πηγαίνοντας σε κάποιο από τα συνεργεία των παρατασσόμενων είτε
από κάποιο ύψωμα ώστε να έχει πανοραμική θέα.

5.1.3 Πρόσβαση και συγκοινωνιακό δίκτυο

Η πρόσβαση στο νησί μπορεί να πραγματοποιηθεί με εναέρια είτε με

πλωτά μέσα. Διαθέτει δυο λιμάνια το ένα βρίσκεται στην πόλη της Χίου
και το δεύτερο βρίσκεται στο χωριό των Μεστών και αποτελεί την πιο
σύγχρονη λιμενική εγκατάσταση του νησιού η οποία και είναι σε
λειτουργία από το 2013. Σχετικά με τον αερολιμένα της πόλης, ιδρύθηκε
το 1969 και απέχει μόλις 3 χιλιόμετρα από την πόλη. Δεν προσφέρεται για
μεγάλο αριθμό πτήσεων αφού είναι παλιός και μικρής έκτασης. Από το
2017 και μετά έχουν αρχίσει οι εργασίες για την επέκταση και ανάπτυξή
του ώστε να μπορεί να ικανοποιήσει μεγαλύτερο όγκο πτήσεων. Το οδικό
δίκτυο του νησιού είναι πολύ απλό και καλής ποιότητας και βοηθά τον
τουρίστα στις μετακινήσεις τους χωρίς να συναντά το προβλήματα.

5.2 Το τουριστικό προϊόν με αριθμούς

5.2.1 Το ξενοδοχειακό δυναμικό του νησιού

Το μουσείο μαστίχας εγκαινιάστηκε και άρχισε να λειτουργεί το 2016 και

στο παρών κεφάλαιο θα αναλυθεί πως συνδυάστηκε η λειτουργία του με
την ανάπτυξη ή μη του τουριστικού προϊόντος του νησιού.

Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου

59
 Περιφερειακή ενότητα Χίου

5* 4* 3* 2* 1* Σύνολο

2014 Μονάδες 2 15 30 11 5 63

Δωμάτια 76 697 505 312 64 1.654

Κλίνες 119 1.197 930 546 112 2.904

2015 Μονάδες 2 15 31 10 6 64

Δωμάτια 76 697 520 292 86 1.671

Κλίνες 119 1.197 955 512 150 2.933

2016 Μονάδες 2 15 32 10 6 65

Δωμάτια 76 697 528 292 86 1.679

Κλίνες 119 1.197 970 512 150 2.948

2017 Μονάδες 2 14 33 9 6 64

Δωμάτια 76 690 535 268 86 1.655

Κλίνες 119 1.184 983 484 150 2.920

2018 Μονάδες 2 13 30 13 6 64

Δωμάτια 76 672 498 330 86 1.662

Κλίνες 119 1.156 921 584 150 2.930

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Ο προηγούμενος πίνακας καταδεικνύει τη στασιμότητα αναφορικά με την

ανάπτυξη του ξενοδοχειακού δυναμικού του νησιού. Η Χίος δεν
αποτελούσε ούτε πριν την ανέγερση ούτε και μετά έναν παραδοσιακό

60
τουριστικό προορισμό στον ελληνικό χάρτη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα
σε συνδυασμό και με την οικονομική κρίση η οποία μαστίζει την χώρα τη
στασιμότητα στον ξενοδοχειακό τομέα. Ένα ακόμα σημαντικό
συμπέρασμα της συγκεκριμένης 5ετίας που παρατέθηκε είναι πως οι
μόνες μεταβολές σημειώνονται στα χαμηλής δυναμικότητας ξενοδοχεία
δείγμα τόσο ότι ο τουρισμός στο νησί στηρίζεται στους αυθημερόν
τουρίστες όσο και οι δυνατότητές του απευθύνονται σε τουρίστες
περιορισμένου εισοδήματος. Υπάρχουν επίσης και 25 παραδοσιακές
κατοικίες οι ξεφεύγουν από την κατηγοριοποίηση του ΕΟΤ και είναι
κατηγορίες τύπου A, B, C.

Κατηγορία A Μονάδες 4 Κάμπος-

Βολισσός
Κλίνες 89

Κατηγορία B Μονάδες 19 Πυργί- Μεστά-

Καρφάς-
Κλίνες 280
Κάμπος-
Βολισσός

Κατηγορία C Μονάδες 2 Αυγώνυμα-

Άγιος Γιώργης
Κλίνες 26

Αυτές οι κατοικίες από την άλλη απευθύνονται σε πιο εύρωστους

οικονομικά τουρίστες και αποδεικνύει το χάσμα του ξενοδοχειακού
συστήματος του νησιού το οποίο έχει στηθεί σαν να έχει ξεχάσει τους
τουρίστες της μεσαίας τάξης οι οποίοι αποτελούν και τον κύριο όγκο που
επισκέπτονται το νησί.

61
Αναφορικά με την δυναμικότητα του νησιού ως προς τα δωμάτια προς
ενοικίαση ο ΕΟΤ έχει παραθέσει στοιχεία για τα έτη 2017 και 2018.
Σύμφωνα με αυτά:

4ης Κατ. 3ης Κατ. 2ης Κατ. 1ης Κατ. Σύνολο

2017 Μονάδες 2 33 64 3 102

Δωμάτια 13 212 403 28 656

Κλίνες 36 530 952 55 1.573

2018 Μονάδες 2 33 64 3 102

Δωμάτια 13 212 396 28 649

Κλίνες 36 530 942 55 1.563

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η ανάπτυξη των δωματίων προς
ενοικίαση στον τομέα αυτό όμως να παρουσιάζει κάποια ιδιομορφία. Η
ιδιομορφία αυτή έγκειται στο γεγονός πως ένα μεγάλο μέρος των
δωματίων αυτών είναι κατειλημμένα όλο το χρόνο ανεξαρτήτως
τουριστικής περιόδου. Τα δωμάτια αυτά μισθώνονται από ανθρώπους οι
οποίοι βρίσκονται στο νησί εργαζόμενοι σε μη κυβερνητικές οργανώσεις
για την επίλυση του προσφυγικού θέματος που έχει πλήξει το νησί είτε από
πρόσφυγες. Επομένως η δυναμικότητα των δωματίων για ενοικίαση είναι
και αυτή πολύ ισχνή και δεν δύναται να ικανοποιήσει τον όγκο και το
κοινό στο οποίο και απευθύνονται. Εν κατακλείδι στον τομέα την διαμονής
των τουριστών παρατηρούνται αρκετές ελλείψεις και ανορθογραφίες οι

62
οποίες είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η Χίος δεν ήταν και δεν είναι
έτοιμη να αναχθεί σε ένα παραδοσιακό τουριστικό προορισμό.

5.2.2 Στοιχεία αφίξεων στο νησί της Χίου

2013 2014 2015 2016 2017

Αφίξεις 30.049 33.553 37.628 30.166 34.974

Αλλοδαπών

Αφίξεις 25.769 24.866 24.866 21.870 23.619

Ημεδαπών

Διανυκτερεύσεις 96.630 107.081 123.350 134.474 117.498

Αλλοδαπών

Διανυκτερεύσεις 73.252 70.309 73.024 66.388 71.042

Ημεδαπών

Πληρότητα 24,8% 25,6% 28,2% 28,1% 26,0%

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Τα στοιχεία αυτά είναι φυσική απόρροια της στασιμότητας που

παρατηρείται στον εξυγχρονισμό των λιμανιών της Χίου και των Μεστών,
την μη ανέγερση σύγχρονου αερολιμένα και κυρίως της ελλιπούς
προβολής του νησιού από τα μέσα ενημέρωσης και του διαδικτύου. Αυτό
έχει σαν αποτέλεσμα το νησί να το επισκέπτονται ημεδαποί οι οποίοι είτε
έχουν επισκεφτεί ξανά το νησί είτε συνδέονται μαζί του όντας ο τόπος
καταγωγής τους. Ο αριθμός τους επομένως κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με
μικρές αυξομειώσεις. Αυτό που χρήζει ιδιαίτερης μνείας είναι η σχετικά
μεγάλη αύξηση και η απότομη μείωση των αλλοδαπών τουριστών. Το
κυρίως μέρος τους το αποτελούν οι Τούρκοι τουρίστες οι οποίοι από το
2013 έως και το 2016 είχαν αυξητικές ροές προς το νησί της Χίου. Η

63
απότομη μείωσή τους όμως σχετίζεται με την υποτίμηση του τουρκικού
νομίσματος με αποτέλεσμα την κατακόρυφη μείωση των αφίξεων των
αλλοδαπών. Η μείωση αυτή κατέδειξε ακόμα μια παθογένεια του
τουρισμού του νησιού και αυτή σχετίζεται ότι το τουριστικό προϊόν
βασίζεται στην γειτνίαση με την Τουρκία. Τα μαγαζιά και η αγορά είναι
στημένα με τέτοιο τρόπο που να προσελκύουν το μεγαλύτερο δυνατό
αριθμό Τούρκων τουριστών και έτσι η μειωμένες ροές ανέδειξαν τις
ελλείψεις εναλλακτικών για την τουριστική αγορά του νησιού. Η μειωμένη
πληρότητα των καταλυμάτων είναι άμεσο επακόλουθο της μειωμένης
επενδυτικής δραστηριότητας γύρω από αυτόν τον τομέα στο νησί. Ο
τουριστικός τομέας τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως είναι ο πιο
ταχέως αναπτυσσόμενος τομέας της οικονομίας. Επομένως για το 5 ο
μεγαλύτερο νησί ενός αμιγώς τουριστικού κράτους το 26% πληρότητας εν
έτη 2017 είναι ένα τουλάχιστον απογοητευτικό νούμερο.

Τις αφίξεις των τουριστών στη Χίο θα τις παρουσιάσουμε με τους

παρακάτω πίνακες αφίξεων με αεροπλάνα και πλοίων.

Αφίξεις στα βασικότερα λιμάνια του νησιού

Λιμάνι Αριθμός Αριθμός Σύνολο

Αποβιβασθέντων
Επιβιβασμένων

2014 Χίου 193.516 221.514 415.030

Μεστών 840 1.038 1.878

Βολισσός - - -

2015 Χίου 181.564 271.914 453.478

Μεστών 42 44 86

64
 Βολισσός 1.072 1.190 2,262

2016 Χίου 186.056 199.205 385.261

Μεστών 3.056 4.034 7.090

Βολισσός 981 1.225 2.206

2017 Χίου 187.783 181.977 369.760

Μεστών 1.576 417 1.993

Βολισσός 2.443 2.300 4.743

2018 Χίου 177.177 175.394 352.571

Μεστών 1.522 551 2.073

Βολισσός 2.543 2.470 5.013

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Κίνηση κρουαζιερόπλοιων στο λιμάνι της Χίου

2014 2015 2016 2017 2018

Κρουαζιερόπλοια 36 42 43 7 10

Επιβάτες 16.963 25.229 21.933 16.445 1.766

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Αφίξεις του αερολιμένα Χίου

65
 Αφίξεις Αφίξεις Σύνολο
Εσωτερικού Εξωτερικού

2014 8.228 81.704 89.932

2015 7.224 84.725 91.949

2016 2.253 91.528 93.781

2017 771 103.688 104.459

2018 2.466 108.064 110.530

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Είναι φανερό από τα παραπάνω στοιχεία πόσο πολύ έχει μειωθεί η κίνηση
των επισκεπτών στο νησί της Χίου. Ο αριθμός των επιβατών στο λιμάνι
της δεν έχει τόσες μεγάλες μεταβολές. Ωστόσο το λιμάνι των Μεστών το
οποίο φτιάχτηκε πιο πρόσφατα και με σκοπό αποφόρτισης του παλιού και
κάπως απαρχαιωμένου βασικού λιμένα παρουσιάζει μηδαμινή κίνηση.
Σαν αιτία μπορεί να θεωρηθεί η μειωμένη προβολή του αλλά και ότι ακόμα
δεν είναι πλήρως εξοπλισμένο. Αντίθετα το λιμάνι της Βολισσού
παρουσιάζει τη δεύτερη μεγαλύτερη κίνηση στο νησί αν και είναι πολύ
μικρότερο και δεν μπορεί να εξυπηρετήσει μεγάλου τύπου πλοία. Ακόμα
ένα στοιχείο το οποίο παρουσιάζει μεγάλη πτώση είναι τόσο ο όγκος των
κρουαζιερόπλοιων που επισκέπτονται το νησί όσο και του όγκο των
επιβενόμενων σε αυτά οι οποίοι αποφασίζουν να κάνουν την βόλτα τους
στη Χίο. Το 2016 43 κρουαζιερόπλοια συμπεριέλαβαν τη Χίο στο ταξίδι
τους παρέχοντας τη δυνατότητα στην τοπική αγορά να υποδεχτεί περίπου
22.000 τουρίστες. Αντίθετα το 2018 μόλις 10 τέτοιου τύπου πλοία έκαναν
την εμφάνισή τους με αποτέλεσμα να επισκεφθούν το νησί μόλις 1.766
τουρίστες. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση η έλλειψη της προβολής του

66
νησιού είναι εμφανέστατη και τα αποτελέσματα της παρουσιάζουν
γεωμετρική πρόοδο.

Επισκέπτες σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους

2014 2015 2016 2017 2018

Μουσεία 15.510 16.473 10.559 15.736 13.539

Αρχαιολογικοί 4.058 3.147 1.126 921 2.373

Χώροι

Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας- Επεξεργασία INSENTE INTELLIGENCE

Όπως προαναφέρθηκε το νησί της Χίου διαθέτει έναν ικανοποιητικό όγκο

αλλά διαφορετικού τύπου μουσειακούς χώρους. Το 2016 εγκαινιάσθηκε
και λειτούργησε το σύγχρονο μουσείο Μαστίχας το οποίο έχει αποσπάσει
ιδιαίτερα κολακευτικά λόγια τόσο για την λειτουργία του όσο και τους
εκθεσιακούς του χώρους. Παρόλα αυτά η λειτουργία του δεν αύξησε τον
αριθμό του κοινού που επισκέπτονται τα μουσεία. Οι λόγοι είναι πολλοί,
αρχικά η θέση του είναι μεν στην καρδιά της παραγωγής μαστίχας αλλά
είναι αρκετά μακριά από το λιμάνι της Χίου το οποίο έχει την μεγαλύτερη
κίνηση. Έτσι οι επιβάτες των κρουαζιερόπλοιων δεν έχουν τη δυνατότητα
να το επισκεφθούν καθόλου αφού βγαίνουν μόνο για λίγες ώρες σε κάθε
νησί. Ο πιο σημαντικός λόγος είναι το αναξιοποίητο ουσιαστικά λιμάνι
των Μεστών. Παρουσιάζει την μικρότερη κίνηση γεγονός που δεν
επιτρέπει και την ανάπτυξη του μουσείου το οποίο βρίσκεται σε πολύ
κοντινή απόσταση. Επίσης αν και τα μέσα προβολής του μουσείου

67
δημιουργούν μια ιδιαίτερα ελκυστική εικόνα τόσο για το νησί όσο και για
το ίδιο δεν έχουν την ανάλογη υποστήριξη από τα μέσα προβολής των
υπόλοιπων φορέων του νησιού.

5.3 Συμπεράσματα- Προτάσεις

5.3.1 Συμπεράσματα για τον τουρισμό στη Χίο

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει πως το νησί της Χίου αποτελεί έναν
αχαρτογράφητο τουριστικό προορισμό τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων
της χώρας. Είναι χαρακτηριστική η απουσία προβολής του τόσο στο
διαδίκτυο που πλέον αποτελεί το μαζικότερο μέσο ενημέρωσης του
τουρίστα όσο και στα τουριστικά γραφεία που οργανώνουν διακοπές. Η
επίσημη ιστοσελίδα του νησιού δεν παρέχει επαρκείς πληροφορίες στους
ενδιαφερόμενους για το πώς αλλά και κάθε πότε μπορούν να επισκεφθούν
το νησί της Χίου. Άμεσο αποτέλεσμα είναι η χαμηλή προσέλευση
επιβατών στο λιμάνι των Μεστών το οποίο και παρουσιάστηκε από τις
τοπικές αρχές ως μια απαρχή προσέλευσης νέων τουριστών στο νησί και
αποφόρτισης του κύριου λιμένα του νησιού. Σαν συνέχεια της ελλιπούς
προβολής του νησιού, οι φορείς που διοικούν τα λιμάνια και τον
αερολιμένα δεν είχαν θεσπίσει επίσημες σελίδες δικτύωσης που ο
εκάστοτε ενδιαφερόμενος να μπορεί να συλλέγει τις απαραίτητες
πληροφορίες. Επίσης ο ενδιαφερόμενος δεν έχει τη δυνατότητα
πληροφόρησης για τα δρομολόγια των αστικών λεωφορείων του νησιού
ώστε να μπορεί να επισκεφθεί τους τόπους της αρεσκείας του.

Κατά την ανάλυση μας πάνω στο ξενοδοχειακό δυναμικό και του όγκου
των δωματίων προς ενοικίαση παρατηρήθηκε πως η πλειονότητα τους
είναι μονάδες χαμηλών κατηγοριών. Αυτό μπορεί να μην αποτελεί ένα
ενθαρρυντικό στοιχείο του τουριστικού προϊόντος της Χίου αλλά σίγουρα
δεν είναι απαγορευτικό στοιχείο. Το απαγορευτικό στοιχείο για τον
τουρισμό στη Χίο έγκειται στη δυσκολία κρατήσεων στα καταλύματα ενώ

68
πολλές φορές κατά την αναζήτηση στο διαδίκτυο προτείνονται
καταλύματα στα παράλια της Τουρκίας. Επίσης ένα ακόμα παράδοξο του
ξενοδοχειακού δυναμικού είναι η μεγάλη τους συσσώρευση στην πόλη και
την περιοχή του Κάμπου. Το γεγονός αυτό αποτελεί τροχοπέδη στις
προσπάθειες των επισκεπτών στις μετακινήσεις αφού τα περισσότερα
αξιοθέατα συμπεριλαμβανομένου και του Μουσείου Μαστίχας είναι
μακριά από την ακτίνα δράσης τους. η κατάσταση είναι ακόμα πιο
δυσχερής αν συνυπολογιστεί το μέτριο οδικό δίκτυο του νησιού και η
ανυπαρξία πληροφόρησης γύρω από τα δρομολόγια των μέσων μαζικής
μεταφοράς του νησιού. Αν και το νησί διαθέτει μεγάλη ποικιλομορφία ως
προς τις δραστηριότητες και τα αξιοθέατα που διαθέτει ωστόσο στερεί από
μόνο του την δυνατότητα στους επισκέπτες να πάρουν μια γεύση από
αυτές.

Αυτές οι ανορθογραφίες του τουριστικού προϊόντος του νησιού έρχονται

να συμπληρώσουν το μεγαλύτερο μειονέκτημά του και αυτή είναι η
μηδαμινή λειτουργία τουριστικού μάρκετινγκ και στρατηγικής από τους
τουριστικούς και κρατικούς φορείς. Η Χίος διαθέτει τόσο μεγάλη ποικιλία
ως πολιτιστικά και φυσικά στοιχεία όσο και σε στοιχεία με μοναδικότητα.
Από αυτά μόνο η παραγωγή και το προϊόν της μαστίχας έχουν επαρκή
προβολή και έχουν πλασαριστεί στην αγορά. Αντιθέτως το έθιμο του
ρουκετοπόλεμου δεν είχε την ανάλογη τουριστική στρατηγική ώστε να
διαφημιστεί αρκετά και να προσελκύσει μεγάλο αριθμό τουριστών και
αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ξεθωριάσει και το ίδιο το έθιμο με την αρωγή
κατοίκων και κρατικών φορέων. Ο Κάμπος της Χίου και οι
πορτοκαλεώνες θα μπορούσαν να αποτελούν πόλο έλξης για τουρίστες και
σε συνδυασμό με τον οινοτουρισμό ο οποίος δειλά κάνει τα πρώτα του
βήματα στο νησί να προσελκύσει νέους επισκέπτες. Επίσης μέσω των
εργαλείων του τουριστικού μάρκετινγκ οι αρχαιολογικοί και μουσειακοί

69
χώροι του νησιού όπως παραδείγματος χάριν το Μουσείο Μαστίχας, το
Ναυτικό Μουσείο, η καστροπολιτεία του Ανάβατου και η Νέα Μονή Χίου
μπορούσαν να προσελκύσουν νέους τουρίστες.

Εν κατακλείδι το μουσείο Μαστίχας δεν μπόρεσε τουλάχιστον μέχρι

στιγμής να δώσει την απαιτούμενη ώθηση ή την ώθηση που θα μπορούσε
να δώσει στον τουρισμό της Χίου. Αυτό έγκειται στο γεγονός της
ανύπαρκτης τουριστικής στρατηγικής που παρουσίαζε το νησί διαχρονικά.
Το έργο αν και αποτελεί έργο ανάπλασης στο βορειοανατολικό Αιγαίο
γενικότερα δεν μπορεί από μόνο του να προσελκύσει μαζικό τουρισμό.
Άλλωστε τόσο σε εγχώρια όσο και σε διεθνή επίπεδα είναι ελάχιστες οι
περιπτώσεις όπου μουσεία συνδέονται με το μαζικό τουρισμό όπως το
Μουσείο του Λούβρου.

5.3.2 Προτάσεις για το τουριστικό προϊόν της Χίου

Οι προτάσεις για τον τουρισμό στη Χίο μπορούν να χωριστούν σε δύο

κατηγορίες. Αυτές που μπορούν να υλοποιηθούν με βάση τα υπάρχοντα
δεδομένα και αυτές που μπορούν υλοποιηθούν μεταγενέστερα. Αρχικά η
βασικότερη πρόταση είναι να συσπειρωθούν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς
στον τουρισμό του νησιού και να κάνουν ενέργειες οι οποίες θα
εξομαλύνουν τις δυσκολίες που συναντά ο τουρίστας στο νησί. Μπορούν
οι ίδιοι να παρέχουν πληροφορίες για δρομολόγια λεωφορείων ή και να
ναυλώνουν αυτοί μέσα ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να βλέπει όλες τις
γνωστές πτυχές του νησιού (Μουσείο Μαστίχας) όσο και τις άγνωστες
(Ιαματικά Λουτρά στα Αγιάσματα). Μπορούν να στήσουν ένα δυνατό
δίκτυο πληροφόρησης και κρατήσεων για τα υπάρχοντα καταλύματα του
νησιού δημιουργώντας έτσι ένα brand name στην τουριστική αγορά το
οποίο και ξεκαθάριζε τυχόν προτάσεις για διαμονή στα τουρκικά παράλια.
70
Οι εμπλεκόμενοι φορείς του τουρισμού είτε ιδιωτικοί είτε κρατικοί θα
μπορούσαν να δημιουργήσουν πακέτα τα οποία και θα ενέπλεκαν
δραστηριότητες με την μοναδικότητα του προϊόντος της μαστίχας και
τέλος οι φορείς εκείνοι οι οποίοι εμπλέκονται με την διαχείριση των
κόμβων αναχωρήσεων και αφίξεων στο νησί να εργάζονταν πάνω στον
εξυγχρονισμό τους τόσο στην λειτουργία τους όσο και στην προβολή τους.

5.3.3 Λοιπές Προτάσεις

Επιπρόσθετες προτάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να είναι ευεργετικές για

την τουριστική εικόνα του νησιού είναι αρχικά η δημιουργία μια νέας
σύγχρονης μαρίνας για τουριστικά σκάφη. Ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε
να προσελκύσει νέους επισκέπτες οι οποίοι με τα σκάφη τους να δένουν
στην μαρίνα του νησιού και στην συνέχεια να την εξερευνούν. Αποτελεί
έργο το οποίο μπορεί να δώσει πνοή στο ναυτικό τουρισμό του νησιού
βάζοντάς το στο χάρτη διεθνών και μη ιστιοπλοϊκών αγώνων. Οι βάσεις
για να γίνει το έργο υπάρχουν τόσο κοντά στο λιμάνι της Χίου όσο και
στην περιοχή του Βροντάδου οπού έχει κατασκευαστεί μαρίνα αλλά έχει
μείνει κάπως αναξιοποίητη.

Ακόμα μπορούν να συσταθούν περιπατητικές σε διαδρομές με έντονο

πολιτιστικό στοιχείο τόσο στον δήμο Μαστιχοχωρίων όσο και σε άλλους
δήμους του νησιού. Η πρόταση αυτή λειτουργεί με κατεύθυνση τη
διοχέτευση του όγκου των επισκεπτών σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του
νησιού ώστε μπορούν να συλλέγουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της
Χίου. Πρόκειται για μια εναλλακτική μορφή τουρισμού για τον τόπο η
οποία πρωτοπαρουσιάστηκε το 2002 αλλά επί της ουσίας δεν
αξιοποιήθηκε ποτέ. Ακόμα ένα στοιχείο το οποίο θα μπορούσε να αποτελεί
τονωτική κίνηση για τον τουρισμό της Χίου είναι η αναπαλαίωση και
διατήρηση τόσο του κάστρου της Χίου όσο και των βιγλών που

71
απαντώνται σε όλο το μήκος του νησιού. Το αποτέλεσμα θα είναι η
δημιουργία μιας ακόμα πιο ελκυστικής εικόνας για τον πιθανό επισκέπτη
του τόπου. Επίσης θα μπορούσε να λειτουργήσει και ένα ιαματικό πάρκο
στην περιοχή των Αγιασμάτων στην Χίο και να προσελκύσει πληθυσμό ο
οποίος ενδιαφέρεται για τον θεραπευτικό τουρισμό. Οι προτάσεις αυτές σε
συνδυασμό με τη βελτίωση των παρόντων υποδομών και θέσπισης
στρατηγικού τουριστικού μάρκετινγκ είναι βέβαιο πως θα βελτιώσουν την
τουριστική εικόνα του νησιού.

Τέλος αναφορικά πως το μουσείο Μαστίχας μπορεί να προσελκύσει νέους

επισκέπτες τόσο για το νησί όσο και το ίδιο είναι να θεσπίσει νέες δράσεις.
Η συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα θα προκαλέσουν αύξηση του
εκπαιδευτικού τουρισμού. Οι επισκέπτες θα μπορούν να έχουν μια άμεση
τριβή με την πολιτιστική κουλτούρα και παράδοση του νησιού να έρθουν
σε επαφή με την παραγωγή μαστίχας αλλά και αποσπάσουν γνώσεις
επισκεπτόμενοι και άλλους τόπους αρχαιολογικού και λαογραφικού
ενδιαφέροντος. Ακόμα το Μουσείο Μαστίχας μπορεί να αναχθεί σε
συνεδριακό χώρο με αποτέλεσμα να προσελκύει τόσο εταιρείες όσο και
άλλα ιδρύματα στο χώρο του αυξάνοντας έτσι τις εισροές επισκεπτών στο
νησί. Το μουσείο μπορεί να συνδεθεί με το αγροτουρισμό δίνοντας έτσι
την ευκαιρία στο κοινό να περιπλανηθεί μέσα στα χωράφια με τα
μαστιχόδεντρα να μάθει την διαδικασία την καλλιέργειάς τους ενώ
ταυτόχρονα μπορεί να μάθει και για την καλλιέργεια άλλων προϊόντων.
Τέλος αν και για ένα μουσείο είναι πολύ δύσκολο να συνδεθεί με το μαζικό
τουρισμό εντούτοις το μουσείο μαστίχας μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης
τουλάχιστον των Τούρκων τουριστών οι οποίοι μέχρι και πριν λίγα χρόνια
κατέκλυζαν το νησί. Η μαστίχα για αυτούς είναι ευρείας κατανάλωσης
αφού την έχουν εντάξει στην καθημερινότητά τους και έτσι το μουσείο

72
μπορεί να διαδραματίσει ένα ρόλο ώστε να γνωρίσουν καλύτερα το αγαθό
και έτσι να έχουν ένα ακόμα λόγο να επισκεφθούν τη Χίο.

Κεφάλαιο 6 ο Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση

 Ellis, M. & B. Kelly, (2007), «Web 2.0: How to Stop Thinking and
Start Doing – Addressing Organizational Barriers», Museums and
the Web 2007, Archives & Museum Informatics, Toronto
 Lord B. (2002) Cultural Tourism and Museum. Korea

 Lord B. and Lord G. (1997) The manual of museums management.

London, HSMO
 Herreman Y. (2003) Museum and tourism: culture and consumption,
Museum International
 Middleton.V-Hawkins. R, 1998, Sustainable tourism: A marketing
perspective, Elsevier Ltd
 OECD (1994), “OECD core set of indicators for environmental
performance reviews”, OECD Environment Monographs, Paris
 Page Stephen, 2003, Tourism Management Managing for change,
Elsevier Ltd
 Sims, R. (1997), Interactivity: A Forgotten Art? Instructional
Technology
 Tull S. Hawkins I. (1993), Marketing Research, 6th ed. New York
 The Impact of Culture on Creativity, (2009), A Study prepared for
the European Commission

Ελληνική Βιβλιογραφία

73
  Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π. και Γκρίμπα Ε. (2011). Ειδικές και
Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού-Ζήτηση και Προσφορά νέων
προϊόντων τουρισμού. Αθήνα: Κριτική
 Λαγός. Γ. Δημήτρης. (2005). Τουριστική Οικονομική. Αθήνα:
Κριτική
 Λαγός, Δ. (2003). Τουρισμός και Οικονομικές Θεωρίες. Σημειώσεις
για το μάθημα “Τουριστική ανάπτυξη και πολιτική” του ΜΠΣ
“Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική Τουρισμού”. Χίος:
Πανεπιστημίου Αιγαίου
 Μαρίνη Δήμητρα, 2008 «Πολιτιστικός ξενώνας στα Κύθηρα, η
προσέγγιση του στρατηγικού Μάνατζμεντ», Παν Πειραιά
 Μπενετάτος, Θ., Παπαγεωργίου, Γ. & Στεργίου, Δ. (2004).
Marketing Management για Υπηρεσίες και Τουρισμό. Αθήνα,
Εκδόσεις Έλλην
 Σπιλάνης, Γ. (2000). Τουρισμός και περιφερειακή ανάπτυξη. Η
περίπτωση των νησιών του Αιγαίου, Τουριστική Ανάπτυξη.
Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις. Αθήνα, Εκδόσεις Εξάντας
 Τσάρτας, Π. (2000). Τουριστική Ανάπτυξη. Αθήνα, Εκδόσεις
Εξάντα
 Χυτήρης, Λ. (1996). Το Μάνατζμεντ των Ξενοδοχειακών
Επιχειρήσεων, Αθήνα, Εκδόσεις Interbooks.

Διαδικτυακές Πηγές

https://www.britishcouncil.gr/events/museums-and-tourism

https://www.chios.gr/el/

http://www.piop.gr/

74
http://www.statistics.gr/

http://www.grhotels.gr/EN/Pages/default.aspx

http://www.insete.gr/Dashboard/%CE%A3%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83
%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC

https://www.naftemporiki.gr/story/945101/protaseis-gia-ton-tourismo-sti-xio-parousiase-
omada-germanon-foititon

http://www.heritage-museums.com/gr/attachments/article/359/praktika.pdf

https://www.iefimerida.gr/news/298648/katrakyla-o-toyrismos-sti-hio-se-istoriko-hamilo-oi-
eyropaioi-episkeptes-fetos

75