CHUONG 3: VAC DIEM VA Y NGHIA CUA TIN NGUONG THO NGO QUYEN O THANH PHO HAI PHONG 3.1. Dac diém tin nguong th Ngo Quyén & thanh phé Hai Phong 3.1.1. Su phé bién ciia tin ngwéng tho Ngo Quyén Ng6 Quyén la mét vi vua, mOt anh hing dan tc cua Vigt Nam. Cude dai va sur nghigp cua Ong gin véi Ling Budng Lam, Ha N6i (noi sinh, va lang cia Ong); Hai Phong (noi Gng lap nén chién céng Bach Ding lich sit); Cé Loa, Ha Néi (noi ng Xung Vuong va dong dd). Trong Bai Viét sit ky toan thu, Ngo Quyén timg c6 thoi gian cai quan Ai Chau (Thanh Héa) [12, tr.204] tuy nhién hién nay 6 Thanh Hoa, tac gia chua ghi nhan duge céng trinh thé Ngo Quyén 6 day. - Phi Tho c6 1 di tich tho Ng6 Vuong tai dén Cheo (thén Nam Cudng, xa ‘Thanh Uyén, huyén Tam Néng). Theo truyén thuyét, Ng Quyén thing cing Thai tir dén ving dat Nam Cudng sin bin, réi cing nhan dan an uéng, nghi ngoi an hudng thai binh 6 day. Sau khi Ong mat, nhan din Nam Cudng da lap d&n the trén khu rimg Cheo dé tuéng nhé cdng dite cua Ngo Quyén véi dan te ~ Ha NGi c6 4 di tich tho Ng6 Quyén: thir nhat 1A thanh Cé Loa, Déng Anh, thir hai 14 dén va Lang tai thon Cam Lam, x4 Duéng Lam, huyén Ba Vi tuong truyén la noi 6ng sinh ra va dat ling cua ng. Di tich thir ba la dén Thugng Tiét, xa Dai Hung, huyén My Die tong truyén 1a noi éng déng quan, chigu m6 va luyén tip quan si khi 6ng dem quan tir Ai Chau ra Dai La dit Kigu Cong Tién. Di tich thir tu la dinh Hién Luong, xa An Tién, huyén My Dite - Hung Yén cé 3 di tich thé vong Ng6 Vuong tai dén Vuong, thi tran Vuong, higu Tién La; déu Nybia Ché, va Di Ché, x4 Di Ché, huyén Tién La, wong, truyén sau khi tiéu digt Kiéu Cong Tién, Ngo Quyén vé day chudn bi luong thao, thao luyén quan d6i, rdi mi theo dudng séng Luge, sng Thai Binh vao sng Lach Tray, ra cita bién Bach Dang d6n quan Nam Han [25, tr.35] - Hai Duong c6 | di tich thd Ng6 Vuong tai dinh Ninh Xa, xa Lé Ninh, huygn Kinh Mon, - Thai Binh c6 2 di tich tho Ng6 Quyén 1a dén Trang Chiéu, thon Hai Triéu, xa L&, huygn Hug Ha va dén thé Ngo Quyén tai x4. Vii Chinh, thanh phd 358- Hai Phong la noi Ng6 Quyén c6 nhiéu hoat déng va cé tran chién thang én nhat trong sw nghiép cam quan ctia Ong va cing Ia chién thing lon nhat trong hon 1000 nam Bac thude ciia ca dan téc. Dén dau thé ki XX 6 Hai Phong c6 thé da cd 37 lang xa tho Ng6 Quyén. Hign nay, 6 Hai Phong con 28 lang xd va 1 danh thing thé Ng6 Vuong tai 37 cong tinh. Nhu vay Hai Phong la dia phuong ¢6 nhigu lang x4 va cOng trinh thé Ngo Quyén nhat 6 Vigt Nam. S6 long én lang xa th Ng6 Quyén 6 Hai Phong phan Anh hoat ding thyc té ctia Ng6 Quyén o Hai Phong dau thé ki thir X gin véi nhiing lang x3 c6 duge thanh lap dau thé ki thir X doc theo song Cam va cita bién Bach Dang. Viée Hai Phong c6 s6 luong lang x4 tho Ng6 Quyén Ién con cé thé vi chinh séch cla nha Nguyén mudn ding vi than nay lam soi day lién két ede lang x4 6 mot ving dat bién vién phia bién, ria cia tinh Hai Duong va sau nay méi téch ra thanh mét viing dat riéng. 3.1.2. Ngo Quyén la Thanh hoang lang Thanh hoang lang 1a danh xung méi cho than Tinh cita Hang xa, mdi Rang xa c6 Thanh hoang lang rigng va c6 thé 6 mét hode nhiéu Thanh hoang lang. Thanh hoang lang c6 vai trd bao trg cho cng déng ang x4. Hign nay 6 thanh phd Hai Phong cdn 28 lang xd thé Ngo Quyén trong dé c6 24 lang xa tho Ng6 Quyén 1a ‘Thanh hoang Ling nén tin ngudng tho Ng Quyén & thanh phé Hai Phong mang mot s6 dic trung cia tin ngudng thé Thanh hoang lang: Mai ling xa tho Ng6 Quyén c6 mét t6 chite chiu trich nhigm céc hoat dong thyc hanh tin ngudng tho Ng Quyén duge goi 14 ban khdnh tiét. Ban khdnh tiét 12 dai dign ciia lang xd tai cdc céng trinh thé cua lang, ban khénh tiét chiu sy quan ly ciia phuéng, quan... Nhu vay tn tai sy quan ly cia nha nude vé mat hanh chinh déi véi céc di tich thé Ngé Quyén. Tuy nhién khéng tan tai mét td chite hay mét nhém_ ngudi lanh dao tin ngudng ths Ngo Quyén & Hai Phong vé mat tam linh, Khong ¢6 mét t6 chite hay tap hgp/ lién minh céc ban khénh tiét cua cdc lang x@ inh dao viée thye hanh tin nguéng the Ngo Quyén. Méi ban khénh tiét chi c6 quyén lye t lang xd ca ho duge cir am dai dign ma khGng c6 quyén can 1 sp vio cong viée ndi bd va vige thye hanh tin ngudng thé Ngo Quyén cia cdc King xa khéc. Hign nay 6 Hai Phong, tac gia khong ghi nbn trudng hop ban khdnh tiét cua ang x4 ndo coi nhfin la lanh dao téi cao ctia cdc lang xa tho Ng6 Quyén 6 Hai Phong 59Trude day c6 thé c6 36 Ling xa tho Ng6 Quyén & Hai Phong, trong dé lang Gia Vién va ling Luong Xam tuong truyén ld noi Ngo Quyén dat dai ban doanh dai pha quan Nam Han. Dén Gia Vién 1a dén chinh tho Ngo Quyén 6 ving dt Cang [35, tr.62], Tir Luong Xam dugc suy t6n 1a Tir Ca. Tuy nhién hign nay khéng ¢6 sy phan bigt gitra cae thin dign thé Ng6 Quyén & Hai Phong, vi vay dén chinh hay Tir Ca chi 1a sy suy tén nhim dé cao vai trd ctia lang xa dy trong viée hd tro Ngo Quyén trong chién thing Bach Ding nim 938 ma khéng cé gid tr phn biét sur cao thap cia cdc thin dign tho Ngo Quyén 6 Hai Phong. Trong 28 lang x4 v6i 37 cong trinh tho Ng6 Quyén cdn lai thanh phd Hai Phong, téc gia khéng ghi nhan duge sw phan biét cao thap vé mat tam linh hay lich str gitra cdc than dign tho Ngo Quyén, khong cé lang x4 nao nhan than dign ths Ng6 Quyén cia ang minh Ia téi cao nhat, quan trong nhat so véi cdc Ling xa tho Ng6 Quyén khdc, moi thin dign tho Ng6 Quyén & Hai Phong di xuat hién sém hay mugn, quy mé én hay nho déu binh ding voi nhau, vi vay khong e6 thin dign thé Ng Quyén nao 1a tdi cao 6 thanh phd Hai Phong. Cae Ring xa thir Ng6 Quyén 6 Hai Phong c6 nhiéu diém chung nhu chung than th d6 la Ng6 Vuong, chung than tich (chép tir than tich géc ciia lang Gia Vién), chung khong gian vin hoa nhung nhing diém chung d6 khéng din t6i mot ding Ngé Quyén téi cao ctia cdc lang x4 6 Hai Phong. Ngé Vuong duge tha 6 cdc lang xa di 1a Vua nhu 6 lang Cat Khé, lang An Tri, 18 Thanh hoang ling tai king Gia Vign, Hang Kénh, Du Hang...hay & vj trf danh nhan anh hing tai chia Vé, danh thing Trang Kénh thi déu co dia vi ngang hing nhwr nhau, khéng c6 Ng Vuong cua lang x nio duge suy t6n/ quan nigm/ dé cao hon Ngo Vuong cia cde lang x4 khdc. Dia vi binh ding cia Ng6 Vuong cho thdy mét dac diém van héa cita Hai Phong la khong qua nang né phan biét sw cao thap, khde biét gidta lang thanh lap tude va lang duge thanh lap vé sau thé hign qua dia vi cia vj than duge tho, Déng thdi cing chimg minh quan diém cia ngudi dan vé thin linh ciia lang x4 d6 la: “chudng lang nao, lang dy dénh. Thanh lang nao, lang dy tho”, Ng6 Quyén duge 28 lang x4 Hai Phong hién nay phyng th nhung khéng 1a thin chung cia tat ca cOng déng cw din ciia 28 King xa dé ma c6 sy phan bigt trong quan nigm cia ngudi 60dan gitta Thanh lang minh va Thanh ho mc dit hai hay nhiéu vj Thanh la hign than cia 1 mét vj. G ngoi vi Thanh hoang, Ngo Vuong chi tdi cao 6 lang xa duge tho va trong cong ding cur dn 6 lang x4 46, vugt ra khdi pham vi lang x4 dé thi Ngo Vuong khéng cén t6i cao nita. Sy phan biét rach roi vé quan diém than linh gitta cae lang xa da dan tdi viée khéng cé mét vi Ng6 Vuong t6i cao nao trong 28 lang xa tho Ng6 Vuong con lai 6 Hai Phong, Tir dic diém khéng cé Ngo Vuong t6i cao va mo rong ra, téc gid mot Lan nika khang dinh hign nay khOng cOn/ khOng ton tai quan diém cha than cia thanh phd Hai Phong ma mdi vj than cia mdi lang x4 duge tn trong, c6 dia vi nhu nhau va ¢6 vai trd riéng déi véi qua trinh phat trién cua thanh phé Hai Phong. Tin nguéng tho Lé Chan tn tai va phat trién cho th4y di. Lé Chan e6 thyc sy & Hai Phong nhiing nam 40 hay khéng thi hign nay, Lé Chan duge ngudi din 6 Hai Phong tn thd nhu ngudi c6 cong lip 1én ving dat Hai Phong (31, tr.56]. Vige thé Lé Chan tir ing An Bién lan t6a ra, dung tung thé 6 trung tam thanh phé phan anh thyc té lich str: Fang Gia Vién 6 vj tri trung tam ciia nga ba song Cam va song Tam Bac, khi thye din Phap lip nhugng dia da lay ving dat nay, diy Cam hign nay. Lang An Bién tro thanh Ling Vigt ké ng Gia Vién ra khu vue Ring 4n voi khu nhugng dia, lang Gia Vien mat di vj tf trung tam ciia minh, vj tri dy din duge thay thé bai Ling An Bién vi cn ké v6i khu trung tim dé thj thanh phé vi vay, lang An Bién c6 vj thé da mé rong ste anh hudng va két hyp véi xu huéng mudn kéo dai tudi déi cita than phé Cang nén ba Lé Chan duge lap tugng tho 6 tung tam thanh phd, Ngo Quyén duge coi fi anh hing dan t6e, 1 ngudi da lanh dao eudc chién tén song Bach Ding nam 938, chim dirt hon 1000 nim Bae thuge cho ca dan tc. Pham Tir Nghi 14 mot danh tuéng nha Mac da lép nhiéu chién céng khién ca chinh quyén phong kién Trung Hoa lo ngai va con nhiéu vj thin khéc nita duge tho 6 Hai Phong nhung hién nay khOng c6 su phan biét xuat hign sém hay mun, dia vi cao hay thap, Ia vua hay a tung, cong trang Ién hay nhd, ¢6 nhiéu noi th hay c6 it noi thd... gitta ede vi than 6 thanh phé Hai Phong. Céc vi than cé vai tro riéng, tin nguOng thé riéng, ton tai binh ding v6i nhau trong déi séng van héa, tin ngudng cia ngudi dan dat Cang 6‘Tin ngudng tho Ng6 Quyén 6 thanh phé Hai Phong cho chting ta thay su déu tanh cia mét s6 lang xd trong qué tinh tich hgp céc vj thin cia nha nude véi céc vi than cia dia phuong, thé hign qua viée phéi tho Ng6 Quyén véi cdc vi than ciia dia phuong nhu lang Cat Khé tho Pham Tir Nghi 1a thin Thanh hoang chinh, Ng6 Quyén duge thé 1a vua tuy & vj tri cao hon nhung khi khan thi doc tén Pham Tit Nghi trudc. Lang Hang Kénh va king Du Hang vén tho Va Chi Thang nhung da déi sang tho Ng6 Quyén 1a Thanh hoang Ling tir khi dug vua Ty Dire ban sic phong song vin thé vong Vii Chi Thang. Lang Phi X4, lang An Bién c6 thé di timg phdi tho Ng6 Quyén nhung dén nay khéng con thé nita. Qua dé ching ta thay hién tong dung hda gitta quyén Iye ciia nh nude va tin nguéng din gian trong vige thé ty cde vi than linh cia Ring x4 va qua trinh chinh quyén phong kién can thigp vao doi séng tim linh eta céc Rang xa, 3. Cac ang xa tuy the chung m6t vj than, than tich duge sao chép tir mét nguén Hogt dong tha tye riéng lé nhumg Ng6 Virong 6 cée lang xa duge thé 6 cde vi trf khée nhau, cach thite khée nhau va cé lich sir hinh thanh khong gidng nhau, trong d6 mdi king x4 déng vai trd/ c6 die diém rigng Vi vay véi 28 lang x 41 danh thing thé Ngo Vuong cdn lai & Hai Phong thi gin nhu c6 29 phuong thite thy hanh tin ngudng tho Ngo Vuong khac nhau, khéng lign quan dén nhau vé tam linh hay luat 16: lang Gia Vién thé ngo Quyén 1a Thanh hoang lang va t6 chite I& hi vao chinh ngay mat 18 thang giéng am t6 chite lich ctia ngai, trong khi ing Thugng Doan va lang Doan Xé la ming 5 dén ming 7 thdng 3 4m lich... Vi vay, méi quan hé giita cdc lang xa thor Ngé Vuong la dya trén nguyén tic truyén théng va dia ly hon 1a quy dinh béi yé tam linh hay lugt hay luat 1g. T4c gia chua tim ra mot quy dinh trong qué khit vé méi quan hé gita cae ang xa thé Ngo Vuong ma chi ghi nhan c6 sw lién hé gitta mt nhom cdc lang xa nhung dé 1a méi quan hé tn nguyén tic cé di, c6 lai. Dén Gia Vién duge coi la dén chinh tho: Ng6 Vuong va Tir Luong X4m duge coi 1a Tir Ca cla ving Nam Hai tuy nhién khong c6 sy rang budc gitta cdc lang xa khdc tho Ng Vuong déi véi hai noi thé trén: céc ling xa khae khéng c6 nghia vu/ tréch nhigm phai déng gép va giao lu véi dén chinh va Tir Ca, nguge lai thi dén Gia 62Vién va Tir Luong Xam cing khéng cé trich nhiém phai giao lu vai cdc lang xa tho Ng6 Vuong khac. Méi quan hé trén nguyén tic “c6 di, c6 lai” dé hinh thanh nhung ciing dé tan vo, cu Nguyén Van Khang, truéng ban khanh tiét dinh Gia Vién cho biét: “pén Gia Vién cé méi quan hé véi dinh An Bién, dinh Vinh Niém, dinh Phung Phép, dinh Nam Phap, dinh Dong Khé va dinh Lac Vién. Dé 1a méi quan hé tir ngay xua céc cy truyén lai thi ching ti tiép tuc, ngoai ra ching t6i cling giao luu véi cdc noi khac néu ho moi minh va ho dén voi minh, Méi quan hé cé di cé lai vé mat tinh cam va hoc tap va t6 chire 1n nhau théi, ho khéng di dén véi minh thi minh cing khéng dén véi ho. Tuy nhién néu ho moi minh thi minh phai dén, con khong mii thi khng di. Ching t6i khong phai giao lu v6i Tir Luong Xm vi ho khong dén va cling khong méi ching t6i, thi ching ti cling khéng dén véi ho.” (phing van dng Nguyén Van Khang, truéng ban khdnh tiét dinh Gia Vién). Cée lang xa dén véi nhau tity timg méi quan hé va tinh cim ma e6 mite 46 giao luu khéc nhau, trong d6 co ban nhat Li céng dire va cao nhat 1a giao Iu doan té. Céc lang x c6 mét cudn s6 ghi chép dé theo déi cdc méi quan hé véi cdc lang x khée I céng dite. Hang nam, dén mita 1é h6i thi ban khdnh tiét di phat thi¢p moi cde lang xa da ting dén véi hdi lang cita ho vo nam truée va céc Ring xd ma ho da dén. Vao ngay hgi chinh, ho ghi chép lai théng tin cae lang xa dén véi ho vao sé céng dire va tién hanh Igc ra cc méi quan hé nao nén duy ti va méi quan hé nao khOng nén duy tri, cdc méi quan hé méi. Su lién két giita cdc Lang xa dién ra long Igo, c6 thé hinh thanh tir mt t gidy moi nhung cing dé két thiic bing viée khong véi nhau, Sur lién két gitra céc lang xa c6 tin nguéng thé Thanh hodng 6 thinh phé Hai Phong khéng chi gidi han trong tin nguong tho Ngo Quyén ma cdn ma rong ra voi cac King x4 khac nhu dén Gia Vién giao lu dén An Bién tho Lé Chan va dén Niém Nghia tho Pham Tir Nghi. Lang Dinh Va (xa Trang Cat, quan Hai An) khéng thé Ng6 Quyén nhing van giao liu véi cdc lang x4 khdc trong khu vue: “Lang ching ti truée day 6 ban dao Dinh Va, dén nam 1947 bi Phap dudi nén méi vao day, lang ching 16i th 5 vj Thanh hoang 1a Yét Kiéu, Doan 63Thuong, Pham Tir Nghi, ba Ligu Hoa va Va Cuong Nghi. Ching tdi khong tho Ngd Quyén nhiing cé giao luu véi cdc lang xa tho Ngo Quyén 1a lang Ha Doan va ing X4m Bé, hang nim ching t6i déu ctr ngudi dén giao luu va co giao luu dgi_ té véi ho va ho ciing dén khi lang ching ti mo hdi” (phong van Ong Nguyén Thé Cai, trong ban khdnh tiét dinh Dinh Va). Ngoai ra, yéu t6 nhigm ky va site khoe cia ban khan tiét cing anh hudng dén viée hinh thanh mdi hodc 1am mat méi quan hé giao luu gidta cdc lang xa. Ong Khoa Lang, phé ban khanh tiét miéu Trung Hanh cho biét: “Trude day, ede cu ching t6i truyén lai 1a phai di giao luru véi tat ca ede dinh tho Ng Vuong 6 9 x8 mién Déng nhung bay gid thi khong thé di hét duge vi ngudi di ld ching t6i ma gid thi gid yéu cardi, mudn di phai nho con cai dua di nhung khong phai lie nio cing nhé duge nén chting ti chi giao Iu véi cae dinh 6 gin day thdi, xa qué thi khong di duge.” Nhu vay, yéu t6 dia ly, truyén théng lich sir d@ quy dinh/ tao nén sy ign két gitta cdc Fang xa chit khong phai yéu t6 tam tinh hay ludt 1g. NgO Quyén duge tho 6 ng6i vi Thanh hodng lang, [a thn chung ciia 28 king xa hién nay 6 Hai Phong Khéng phai 1A nhdn t6 tién quyét két néi cée lang xi lai véi nhau, diéu d6 cho thay tin ngudng tho Thanh hoang lang duge hinh thinh dya én sgi day lién két déng chuyén sang giai doan quéc gia, dan téc nhung dé 1a sw lién két doc gitra trigu dinh phong kién va Kang xa chit khéng phai 18 lign két ngang gitta cdc lang x4 véi nhau dit cdc Ling xa dé cé thd chung tha 3. ‘Trong tran chién chéng quan Nam Han trén séng Bach Ding nim 938 da cd That phéi tho cde vj tring nhing nguéi dain ctia Hai Phong tham gia gitip Ng6 Quyén chéng giac, Va Quan céng chtia, 3 anh em Ly Minh, Ly Bao, Ly Kha, va Dao Nhudn, Nguyén Tat Té la nhing vi tuéng dudi truéng cia Ngd Quyén. Tuy nhién méi quan hé gitta Ngo Quyén va cdc tuéng cla ngai lic sinh thdi khong quyét dinh su lién két vé mat tin ngudng gitta cfc lang x4 this Ng Vuong va céc ling xa thé céc vj tuéng ctia Neo Vuong ma sur lién két nay do ngudi ng xa Ay quyét dinh, Qua khao ctu, tée gia khong ghi nhan méi lién hé mat thiét trén, cdc lang xa tho tuéng cia 4Ng6 Vuong khéng c6 nghia vy hay tréch nhiém phai dong gdp hay giao hru véi bat ky lang xd tho Ngd Vuong nao 6 Hai Phong déng thoi khGng c6 lang xa th Ngo Vuong nao & Hai Phong c6 nghia vu bit bude phai giao uu véi ede lang xa the cde vi tung cia Ngé Vuong, va gitta cde lang xa th tudng cua Ngé Vuong cing khéng ¢6 mdi lién hé ring bude nao véi nhau, Giéng nhu méi quan hé gitta céc kang xi tho Ng Vuong, thi méi quan hé gidta cde lang xa thé tuéng cua Ngo Vuong va véi cde lang xa thé Ngo Vuong 1A méi quan hé cé di c6 lai, chiu anh huang bai yéu t6 truyén théng (trude day c6 dén véi nhau hay khong) va yéu t6 dia ly (c6 gin nhau hay khéng) hon li ring bude vé mat lich sir va tim Linh, Nhu truéng hgp cia dén “Tién Nga tho Vi Quan cong chia, trude day thude ling Gia Vién nhung nay da tach ra va khong t6n tai méi quan hé rang bude nao vé mat tam linh véi nhau: “pén Tién Nga tho Vi Quan Quyén Hoa céng chia va tir phi, dén nay kh6ng the vong cing khéng cing vong Ng6 Quyén, Dén chting toi khéng bj bat bude phai cting té, dong gp voi cdc dinh khac ths Ngo Quyén ma chi cé méi quan hé giao luu di tich voi nhau ma théi, khOng c6 1¢ phai dén vi nhau ma c6 di thi cé lai, anh dén véi t6i thi t6i dén voi anh, May nam nay ching tdi khong dén dén Gia Vién do ho khong méi ching tdi, trude day ben Gia ‘Vien c6 moi, chang ti cé dén nhung nay ho khong mdi nita ma ho cing khéng dén véi ching t6i thi ching t6i ciing khong dén véi ho, thin véi nhau nam nay nhung nam sau ngudi khéc lén khong moi nia thi théi chit khong 6 cai gi goi 1a than thiét nhat.” (phong vdn éng Doan Minh Hiéu, pho ban khdnh tiét dén Tién Nga) Lang Hoang Pha thé 3 anh em LY Minh, LY Bao, Ly Kha lA tong dudi truéng cia Ngé Vuong nhung cing khéng cé méi lién hé nao véi cdc ling x thd Ngo Vuong: “Lang ching t6i khong tho Ngo Quyén cing khong cing vong ngai, ching ti khong phai dong gop hay cé nghia vu gi véi 4c dinh tho Ngo Quyén vi ho khéng méi nén ching tdi khong thé dén.” (phong van dng Bui Van Tody, trwéng ban khanh tiét dinh Hoang Pha) 65Nhu vay, méi quan hé gitta cde Ling xa th tung cla Ng6 Vuong véi cée lang xd tho Ngo Vuong va giita céc Ring xd thd tuwéng cia Ngo Vuong véi nhau mt lin néta chimg minh sy anh hung cia soi dy lién két céng déng mang tinh quéc gia, din tc duge cac trigu dai phong kién tao nén qua tin ngudng tho Thanh hoang [a sy lign két doc gitta triéu dinh phong kién va lang xa chtr khong ¢6 ¥ nghia lién két ngang giita cdc Lang x4 véi nhau. Su lién két gitta cdc c4 nhan trong cong dong va cde ling x4 véi nhau dya trén long yéu nude va tuyén thong doan két dan tc ma khOng dya trén tin ngudng thé cée vj than cua cdc lang xd véi nhau. 3.2. Gia trj ciia tin ngung tho Ngo Quyén 6 thanh phé Hai Phong Tin nguéng thd Ngé Quyén 6 thanh phd Hai Phong mang nhiing dac trung ciia tin ngudng thé Thanh hoang lang trong 4 Ng6 Quyén 1 trung tam cia tin ngudng, vi vay cdc gid tri ca tin ngudng tho Ngo Quyén tuong déng véi gid tri ciia tin ngudng thé Thanh hoang lang, duge biéu hign thong qua céc 18 hdi. 3.2.1. Gid trj lich sit, gido duc Tin ngudng tho Ng6 Quyén 6 Hai Phong cé lich str lau doi (s6m nhat tir nam 944 la nim Ngé Vuong mat) cho dén nay da trai qua hon 1000 nam lich sir hinh thanh va phat trién. Trong timg giai doan lich sir, e6 thé vi thé cia Ngo Vuong trong tin ngudng ngudi din Hai Phong Itic manh, lic yéu khée nhau nhung nhing gid tri vé mit lich sit, fo duc va vai trd lich str ctia Ng Quyén véi ving dat Cang néi rigng va véi lich str dan tc Vigt Nam néi chung thi kh6ng ai c6 thé phi nhan. Hang nim, et dén dip ky nigm ngay héa cia Ng Vuong tir 10/1 — 18/1 am lich 8 tat ca cdc lang xa tho Ng6 Quyén & Hai Phong déu tap trung chuan bi cho 18 hi Lang 16n nhit trong nam, Lé hoi ky nigm ngay h6a cla Ng6 Vuong 1a 18 hdi Ring Jén nhat ca thanh phd Hai Phong khi e6 t6i 28 lang xd trong khu vue ndi thanh cia thinh phé Hai Phong cing t6 chite. Thong qua 18 hi, ngudi dan thé hign su tri an, tigp ndi truyén théng “uéng nude nhé ngudn”, “in qua nhé ké trong cay” ngan doi ciia dan tc va tudng nhé edng lao ciia Ng Quyén, vi anh hing din tc da lanh dao cuéc khng chién trén sng Bach Ding lich sir nim 938, chim dirt hon 1000 nam Bic thuéc, mé ra thoi ky déc lap, tu do lau dai cho dan tc; cng lao ctia té tién ho, cdc bac tién nhan da day céng xay dung lén ving dat nay. 66Gid tri lich str va gido duc cia tin nguéng tho Ngo Quyén cdn thé hign trong vige gido duc cae thé hé ngudi dan 6 ede lang xa tho Ngo Quyén néi rigng va ngudi mia 1é hgi la dan ctia thanh phd Hai Phong néi chung vé truyén théng lich sir. dip cdc bac cao nién ctia cdc Fang xa gido duc, 6n lai truyén théng lich sit chéng gic ngoai xam hao hing ciia din téc, qua khit vé 1117 nam Bac thuge khdng bao gid quén, ring trong sudt hon 1000 nam dé, dan t6c ta di khong ngimg dau tranh dé gitnh lai déc lap, cude du tranh chéng ding héa. Gio duc vé tran chién trén sng Bach Bling nim 938 do Ng6 Quyén lanh dao; vé than thé, cuge doi va su nghiép cua éng. Thong qua 46, cdc bai hoc va truyén théng lich str duge trao truyén mot cach tu nhién, séng dng vao tim thite cla ngudi dn. Vé gid tri lich sit cua 18 hdi, cdc téc gia Lé Hong Ly va Nguyén Thi Huong Lién trong Lé hdi lich ste & déng bang va trung du Bac B6 da két luan: “6 18 hdi lich sir, ngudi ta thudng thay mét sy kign trong truyén thuyét duge dign lai trong ngay hdi. D6 c6 thé 1 nhiing su kign lién quan dén cuge doi nhan vat, su kién quan trong nhat, ndi bat nhat trong cue ddi cua ngudi anh hing... Nhiing sy kign d6 duge céch digu héa, biéu tung hoa thinh nhimg hinh tuong nghé thuat dé khdc su vao long ngudi. Vi thé, khong ké ngudi gia hay ngudi tré, biét chit hay khéng biét chit, trinh 46 cao hay thap, hé dén xem hi 1a c6 thé hiéu ngay biéu trong 46 néi vé cdi gi. Doi nay qua doi khac, ngudi no truyén ngudi kia; ctr nhu vay, lich str ctia dan tc tham sau vao mau thit cia timg ngudi mot céch nhe nhang, ty nhién ma vo ching sau sic” [34, tr.29] 3.2.2. Gid tri cé két cong ding Tin nguéng tho Ng6 Quyén mang nhiing dic trung ciia tin ngwang tho ‘Thanh hoang lang ma 6 dé, soi day lién két céng déng da phat trién dén giai doan quéc gia, dan t6c. Tuy khong c6 su lién két ngang gitta ede lang xa vé mat than linh v6i nhau nhu phan tich 6 trén ma chi tén tai mdi lién két doc vé mat than linh gira lang x va chinh quyén phong kién, nhung tin nguéng th Ngo Quyén déng vai trd quan trong trong viée cé két cdc thanh vién trong cong dong lang xa lai voi nhau véi nhan vat trung tam 1a Thanh hoang lang, hoc git Dio Duy Anh da nhan xét vai tro cé két cOng dng cia Thanh hoang lang trong Vigt Nam van héa ste cwong: 67“péi voi dan lang, than Thanh hoang A biéu hign ctia lich sit, phong tue, dao dite, phap 18 cing hi vong chung ciia ca lang, lai eiing 1a mot thér quyén uy sigu vigt, mot méi lign lac v6 hinh khién cho huong thn thinh mét doan thé ia, Phat 1a ba c6 t6 chite va hé théng chat ché. Thanh hoang cing voi Thé nhan t6 duge thé té ty & huong thén”. [1, tr.253] Vige thye hanh tin ngudng tho Ng6 Quyén qua cdc ngay 18 ky nigm ctia ong trong dé quan trong nhat la ngay héa cia Ngé Vuong 181 am lich hang nm la dip dé ngudi dan trong céc King x3 c6 co hi gp mat, cing sinh hoat vin héa, thé hign tinh than doan két trong c6ng viée lang. Hign nay, tuy gidi han hanh chinh c6 sy thay ddi, ranh gidi lang khong con nhu xua nita nhung tin ngudng th Ngo Vuong a déng vai tré lién két nhimg ngudi dan lai véi nhau div ho khong cing sng trong cing t6 dan phé hay phudng nhung ¥ thire vé lang x@ va trich nhigm tha Ngo ‘Vuong t6n tai hang ngan nam nay da két néi ho lai véi nhau véi nhan vat trung tam 1a Thanh hoang lang. Lé hdi tho Ngo Vuong ciing 1a dip dé trau déi truyén thong lich sit, tinh yéu qué huong dat nude, tinh doan két dan tc. Tuy tin ngudng tho Ngo Quyén & Hai Phong khong hinh thanh Ién sw lién két ngang chat ché giita cfc lang x4 thé Ng6 Vuong voi nhau thanh hé théng nhung. trong m6t ching myc nao dé, céc lang xa thi Ng Vuong da giao hu, qua lai voi nhau theo khu vue, theo cum. Qua dé, cdc King xa xy dung tinh than doan két, giao hu, hoc hoi ln nhau, trong tro nhau, trong dé néi bat nhat 1a mdi lién hé cua cdc lang xa thé: Ng6 Quyén trong quan Hai An: ctr dén mia 1é héi ky nigm ngay héa cia Ng6 Vuong la tat ca Ling xd trong 9 phudng ctia quan déu tp trung site ngudi, sire clia, cling huéng vé Tir Luong Xam dé t6 chite “Ié hoi ky niém ngay héa cua Ngo Vuong va ky niém chién thing Bach Dang”. L2 hdi Tir Long Xam 1a 1é héi lén nhat cia quan Hai An quy tu Itong ln ngudi dan khéng phan biét bén Dao hay bén c thé hé tir thiéu nién Lurong, xa hay gin, c6 tho Ngo Virong hay khong... tat ca cho dén cde bac cao nién déu huéng vé Tir Luong Xam. Ngay 18/1 am lich hang nam khdng edn chi 1A ngay h6a cla Ng6 Vuong ma con nhur mot ngay ki nigm chién thing cia dan téc, chién thang cia ban linh con nguéi Viét Nam trong hon 1000 nam Bac thudc; chién thang cia long yéu nude va nhiing anh hing, nhiing thé hé con ngudi da hy sinh 4é bao vé déc lap, ty do ca dan toc. 68Gid tr] tin ngwong, tam link. Tac gia Nguyén Thita Hy wong Van héa Viet Nam truyén théng — mét gdc nhin da trich din nhan dinh ciia hoc gia Giran vé gid trj tin ngung, tam linh cia tin ngudéng thé Thanh hoang: “Lang x li mot cong ding cé két ty quan vé phuong dién van héa tinh than, Co mét thir t6n gido lang Ia the cing Thanh hoang (than lang) durge coi la vi than bao trg cho c6ng dong lang xa. "Céc vi than Thanh hoang c6 tach nhigm cham soc nhimng Igi ich cia dan Lang vé mat tam Linh, ting nhur vai trd ctia cdc 6ng quan hay ky hao, chife sic trong dai séng thé tuc. Nhing Thanh hoang thye sw 1A nhiing vj quan, nhiing dai dign cia Thugng dé" (20, tr.189] ‘Thanh hoang Lang va cdc than King duge thé ciing tai Ring biéu hign cho khat vong cla céng dong lang xa vé cudc séng binh yén, 4m no, hanh phic. Ngudi Viet cau mita mang (néng nghiép), cdu con (phdn thyc), cdu stte khée (binh an), x hdi hign dai xudt hign nhiéu giai cp moi khong séng bing phuong thie sin xudt nong nghigp, vi thé ho khéng cdu miza mang ma hign nay nhing ngudi nay céu kinh t8 (ndi chung), hinh thitc thi bién di nhung mye dich van giéng nhau [16, tr399]. Thém vao ét Nam da gidi thich fe gid Nguyén Duy Hinh trong Tin ngwéng Thanh hoang vé ngudn géc va mye dich cua ngudi Viét trong hoat déng van héa, tin ngudng: “Hign tuong tin ngudng t6n gido tho cing nhiéu thir ctia nguoi Viét phan anh mot tinh cam ton gido c6 thé c6 thiéng, c6 kiéng c6 lanh, Thiéng khong phai vi ty thin thiéng ma tho dua dén thiéng, néu khéng tho thi cing khong thiéng. Vay tai sao lai tho, dé cho c6 thiéng thoi u? Khong, tho cdi thiéng, kigng cai dir dé c6 edi anh, mye tiéu 1a an Lanh.”[16, 17.374]. Ng Quyén 1a mét nhan vat ¢6 that trong lich sir di duge cae lang xa thiéng hoa, duge thé 1 danh nhan anh hing, vua, Thanh hoang lang nén ngoai gid tri lich sit va chite nang chinh tri, Ng6 Quyén duge the con dam bao gid tri tin ngudng, tim linh, Tin ngudng tho Ngo Quyén cé ngudn géc tir tin ngudng totem cé cia ngudi Vigt nén duu nhan vat duge tho thay d6i nhung gid trj tho va mong ude cua cong ding hudng vé ong khéng thay déi ma cdn durge bé sung cing véi su phat trién cia giai cap, x héi. Tin nguéng thé Thanh hoang ma dai dign 1a Ng6 Quyén cdn cho 69thay su “luy” vao ton gido, tin ngudng trong tam thie ngudi Viét, Neuyén Duy Hinh da nhan xét trong Tin ngwdng Thanh hodng lang Viét Nam nhu sau “Hign tugng tam linh kh phé bién trong t6n gido, tin ngudng do li kinh_ va sg. Kinh va sg déu chung m6t mu dich la khéng ché cdi thiéng phyc vy dai séng hign hiu, Dé 1a tinh chat ma thudt dua vao Thanh hoang lang. Thong qua vic tho, ngudi dan cau xin cai thién bao dim ddi séng binh yén, con dan chau déng, thc lia day dong. Khéng mua cau than, khong con cau than, 6m. dau cdu than.” [16, t.401] Hién nay, tin nguéng tho Thanh hoang 6 thanh phé Hai Phong dang cé su bién déi, tich hop va dung héa véi tin ngudng thé tam phi, tir pha vé mat tam Linh do quan nigm va nhu cdu cua ngudi din thay déi. Tuy nhién, véi nhiing dic tinh tin ngudng thé thé Thanh hoang cua Ling xa hang ngan nim nay thi nhu edu tim tinh c6 thé thay ddi nhung vi trf va vai tr cla Thanh hoang noi chung va tin ngudng tho Ng6 Quyén néi rigng thi khong gi 6 thé thay thé duge. Tiéu két chuong 3 ‘Tin ngudng tho Ngo Quyén kh6ng chi c6 Hai Phong ma cdn xut hign 6 Ha N@i, Hung Yén, Pha Tho nhung khéng dia phuong nao & Vigt Nam lai di dang c6 nhiéu lang x4 tho Ngé Quyén nhu thanh phé Hai Phong véi 28 Lang xd va 1 danh thang thé Ng6 Vuong tai 36 cOng trinh thé hign nay va trong qua khir da c6 thé c6 37 lang xa tho Ng6 Quyén. Tin ngudng thé Ngo Quyén 6 thanh phé Hai Phong cé nhiing dc trung ciia tin ngudng th danh nhan anh hing, cia tin ngudng tho Thanh hoang, la tap hgp iia cde King xa thé Ngo Quyén 6 thanh phé Hai Phong ma khong phai 1a tin ngudng chung ciia lién minh céc lang xd tir 6 ching ta khong thay xuat hién Ng6 Quyén téi cao hay than dign thé t6i cao ths Ng6 Quyén 6 Hai Phong, trong d6 mdi lang xa dong vai tré riéng biét, khdc nhau trong viée thye hanh tin ngudng tho Ngo Quyén. Tin ngudng tho Ng6 Quyén 6 thanh phé Hai Phong cung cap cdc gid tri gido duc truyén théng, dao ly uéng nude nhé ngudn va lich sir chéng gidc ngoai x4m cla dan t6c, vé chién thing Bach Ding nm 938 va céng lao cia Ng Quyén va cde bac tién nhan; gid tri cé két cOng déng déng vai tro lién két cdc lang xa tho Ngé Vuong 70