Chöông 6 THEÁ LÖU

www4.hcmut.edu.vn/~hchoai/baigiang
I. ÑÒNH NGHÓA THEÁ LÖU:
r
∫ khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng ñi töø A ñeán B

Ñeå ñieàu kieän treân thoûa maõn, caàn coù moät

haøm ϕ(x,y) sao cho

r ∂ϕ ∂ϕ
= ϕ = vaø =
∂ ∂

ϕ(x,y) : Haøm theá vaän toác

Ngoaøi ra

r v
ω=
r Chuy n ñoäng theá laø moät chuyeån ñoäng
ω= ϕ = khoâng quay

II. MOÄT SOÁ Ø KHAÙI NIEÄM

1. Haøm theá vaän toác (ϕ):

Trong toïa ñoä descarde Trong toïa ñoä cöïc

∂ϕ ∂ϕ
ux = ; uy = ∂ϕ ∂ϕ
∂x ∂y ur = ; uθ =
∂r r ∂θ

+ Phöông trình ñöôøng ñaúng theá: Khi cho ϕ = Const => ñöôøng ñaúng theá

Haøm soá theá thoûa maõn Phöông trình Laplace

∂ ϕ ∂ ϕ
+ = PT Laplace
∂ ∂

∇ ϕ = Δϕ =

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 1

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 2. Haøm doøng (ψ) :
y u
trong toïa ñoä Descarte trong toïa ñoä cöïc
uθ
∂ψ ∂ψ 1 ∂ψ ∂ψ ur
ux = ; uy = − ur = ; uθ = −
∂y ∂x r ∂θ ∂r r
θ x
Moät soá tính chaát cuûa haøm doøng:

+Trong baát kyø doøng chaûy naøo cuõng coù theå tìm ñöôïc haøm doøng
Luoân luoân coù ∂ ⎛ ∂ψ ⎞ ∂ ⎛ ∂ψ ⎞ ∂ψ ∂ψ
⎜⎜ ⎟⎟ − ⎜ ⎟= ux = uy = −
∂ ⎝∂ ⎠ ∂ ⎝∂ ⎠ ∂y ∂x

So saùnh vôùi pt lieân tuïc

∂ ∂ Luoân tìm ñöôïc ψ(x,y)
+ =
∂ ∂

+ Trong chuyeån ñoäng theá ψ thoaû maõn phöông trình Laplace

∂ψ ∂ψ
+ =
∂x ∂y

v ∂ ∂
Töø Rot (u ) = 0 − =
∂ ∂

∂ ⎛ ∂ψ ⎞ ∂ ⎛ ∂ψ ⎞ ∂ψ ∂ψ
⎜− ⎟− ⎜ ⎟⎟ = + =
∂ ⎝ ∂ ⎠ ∂ ⎜⎝ ∂ ⎠ ∂x ∂y

-Khi cho ψ = C thì ñaây chính laø phöông trình moät ñöôøng doøng

Söï thay ñoåi giaù trò ψ taïi 2 ñieåm

y (x,y) vaø ñieåm (x+dx, y+dy) treân
ñöôøng ψ = C
ψ(x,y) = C
∂ψ ∂ψ
ψ = +
∂ ∂

o ψ =− +
x

maø ψ(x,y) = C ψ = − + =

= Phöông trình ñöôøng doøng

Vaäy caùc ñieåm naày thoûa maõn pt ñöôøng doøng hay noùi caùch khaùc ñöôøng ψ(x,y) = C laø
moät ñöôøng doøng

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 2

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 + Löu löôïng (q) ñi qua giöõa 2 ñöôøng doøng A,B baèng q = ψB - ψA
∂ψ ⎛ ∂ψ ⎞
dq = ux dy-uydx = − ⎜− ⎟
∂ ⎝ ∂ ⎠
∂ψ ∂ψ ψB
= + uy dx
∂ ∂
y ux
dq = dψ ψ+ dψ
dy dq
ψ
ψ
Nhö vaäy =∫ ψ =ψ − ψ x ψA
ψ

3. Moái quan heä giöõa haøm doøng vaø haøm theá:

∂ϕ ∂ψ ∂ϕ ∂ψ
+ =
∂ ∂ ∂ ∂

Ñöôøng doøng vaø caùc ñöôøng ñaúng theá tröïc giao vôùi nhau Löôùi thuûy ñoäng

II.MOÄT SOÁ CAÙC CHUYEÅN ÑOÄNG THEÁ ÑÔN GIAÛN

1. Chuyeån ñoäng ñeàu naèm ngang
ϕ ϕ ϕ ϕ ψ
= =
ψ
- Ñaây laø moät chuyeån ψ
r
ñoäng theá vì =
ψ
ψ

Haøm theá : ϕ(x,y)

∂ϕ ∂ϕ ϕ
= = = ϕ= + ϕ=
∂ ∂

∂ϕ ∂ϕ
= = ϕ=ϕ
∂ ∂

Haøm doøng : ψ (x,y)

∂ψ ∂ψ ψ
= = = ϕ= + ψ = Uo y
∂ ∂

∂ψ ∂ψ
=− = ψ=ψ
∂ ∂

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 3

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 2. Ñieåm nguoàn vaø gieáng
Xeùt moät ñieåm nguoàn coù cöôøng ñoä q (m2/s)

Töø phöông trình lieân tuïc

= θ =
π •
θ
= θ= θ= =
π π π ( + ) q
= θ= θ= =
π π π ( + )
r Veà nhaø ??
=
Haøm theá : Trong toïa ñoä cöïc ϕ(r,θ)

∂ϕ ∂ϕ ϕ ϕ=
= = = ϕ= +
π
∂ ∂ π π π
∂ϕ ∂ϕ ϕ=ϕ
θ = =
∂θ ∂θ
Trong toïa ñoä descarte ϕ=
π
( + )
Haøm doøng: Trong toïa ñoä cöïc ψ(r,θ)

ψ= (Trong toïa ñoä descarte)

ψ= θ π
π

Löôùi thuûy ñoäng:

Ñöôøng theá : ϕ=
π
πϕ
Phöông trình voøng
ϕ = =
π troøn taâm O baùn kính
Ñöôøng doøng : ψ = θ
π
πψ Phöông trình ñöôøng thaúng
ψ = θ θ= qua taâm nghieâng moät goùc θ
π

ψ3 ψ4 ψ3
ψ4 ψ2 ψ2

r ψ1= 0 r ψ1
ψ5 o o
ϕ1 ϕ ϕ1 ϕ
2 2
ϕ3 ϕ3
ψ6
ψ7 ψ8

Ñieåm nguoàn Ñieåm huùt : töông töï ϕ = − ψ=

−
θ
ñieåm nguoàn thay -q π π

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 4

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 3. Xoaùy töï do
Doøng chaûy treân nhöõng ñöôøng troøn ñoàng taâm, coù vaän toác
Γ
θ = =
π
Γ : löu soá vaän toác ( haèng soá) r
o
- Ñaây laø moät chuyeån ñoäng theá

- Haøm theá:
ϕ
Toïa ñoä cöïc ϕ=
Γ
θ ϕ
π ϕ
Toïa ñoä Descarte ϕ=
Γ ⎛y⎞
arctg⎜ ⎟
2π ⎝x⎠ ϕ
ϕ ϕ ϕ
- Haøm doøng :
−Γ
Toïa ñoä cöïc ψ = ln( r ) Γ xoaùy döông
π
−Γ ψ
Toïa ñoä Descarte ψ = ln( x + y )
π

Ghi chuù:
Γ>0: xoaùy döông ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà; Γ<0: xoaùy aâm thuaän chieàu kim ñoàng hoà;

4. Löôõng cöïc:
- Ñieåm nguoàn + huùt coù cuøng löu löôïng q ñaët caùch Nguoàn y Huùt
nhau moät ñoaïn ε voââ cuøng nhoû treân truïc hoaønh
q -q
ε/2 ε/2
- Haøm theá ϕ = ϕN + ϕH o x

Vôùi ñieåm nguoàn vaø ñieåm huùt naèm ôû taâm

−q
ϕN =
q
(
Ln x 2 + y 2 ) ϕH =
4π
(
Ln x 2 + y 2 )
4π
Ñoåi truïc ϕN =
q
(
Ln (x + ε / 2 ) + y 2
2
) ϕH =
−q
4π
(
Ln (x − ε / 2 ) + y 2
2
)
4π
⎡⎛ ε⎞ ⎤
⎢⎜ x + ⎟ + y ⎥
q ⎡ ⎛⎜ ⎛ ε⎞ ⎞ ⎛⎛ ε⎞ ⎞⎤ q
ln⎢ ⎝ ⎠ ⎥
ϕ = ϕn + ϕh = ⎢ln ⎜ x + ⎟ + y ⎟ − ln⎜ ⎜ x − ⎟ + y ⎟⎥ π ⎢⎛ ⎥
⎜
π ⎢⎣ ⎝ ⎝ ⎠ ⎟ ⎜ ⎟⎥ ε⎞
⎠ ⎝⎝ ⎠ ⎠⎦ ⎢⎜ x − ⎟ + y ⎥
⎣⎝ ⎠ ⎦
⎡ ε ⎤
q ⎢ x + xε + +y ⎥ ⎡ + ε+ ⎤ q ⎡ x 2 − xε + xε + xε + y 2 ⎤
= ln⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ln ⎢ ⎥
π ⎢
x − xε +
ε
+y ⎥
π ⎣ − ε+ ⎦ 4π ⎣ x 2 − xε + y 2 ⎦
⎣⎢ ⎥⎦
q ⎡ x 2 − xε + y 2 + 2 x ε ⎤ q ⎡ xε ⎤
ln ⎢ ln⎢ +
4 π ⎣ x 2 − xε + y 2 ⎦
⎥ π ⎣ x − xε + y ⎥⎦

q ⎡ xε ⎤
Maø: ln(1+x) = x-x2 /2 + x3 /3 - . . . . ϕ= ⎢
π ⎣ x − xε + y ⎥⎦

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 5

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 Löôõng cöïc ñöôïc ñònh nghóa
- Khi ε → 0 thì εq → m0 ( mo: cöôøng ñoä cuûa löôõng cöïc)

Löôõng cöïc
q ⎡ xε ⎤ q ⎡ xε ⎤
ϕ= ϕ = lim
⎢
π ⎣ x − xε + y ⎥⎦ iε − > π ⎣ x − xε + y ⎥⎦
⎢

m0 ⎡ x ⎤ y
ϕ=
2π ⎢⎣ x 2 + y 2 ⎥⎦ ψ

Trong toïa ñoä cöïc m cos θ

ϕ=
πr
o x

−m y
- Haøm doøng : Töông töï coù ψ =
π x +y
ϕ

Trong toïa ñoä cöïc m sin θ

ψ =−
πr

III CHOÀNG CHAÄP CAÙC CHUYEÅN ÑOÄNG THEÁ

Choàng chaäp chuyeån ñoäng theá seõ cho ra moät

Caùc theá löu ñeàu thoûa chuyeån ñoäng theá
maõn pt Laplace

1. Chuyeån ñoäng qua nöûa coá theå

Haøm theá vaän toác
Doøng ñeàu + nguoàn ϕ = ϕu+ ϕs = + + (Toïa ñoä descartes)
π
ϕ = ϕu+ ϕs = θ+ (Toïa ñoä cöïc)
π

Haøm doøng
q ψ= ψ u+ ψs = + (Toïa ñoä descartes)
π

ψ = ψu+ ψs = θ+ θ (Toïa cöïc)

Uo π

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 6

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 Thaønh phaàn vaän toác ∂ϕ
= = θ+
∂ π
ϕ= θ+
π ∂ϕ
θ = =− ( θ)= − θ
∂θ

Ñieåm döøng (u = 0) Nhöõng ñieåm treân treân truïc x : uθ = 0

( ur = 0 vaø uθ = 0 ) vaø ur = 0 khi − + = =
π π
⎛ ⎞ =
Ñieåm döøng S ⎜⎜ π ⎟⎟ π
⎝ π ⎠
Phöôøng trình ñöôøng doøng ñi ngang Nöûa
qua ñieåm döøng S ψ =
coá theå

ψ = θ+ θ Ñieåm döøng
π
q/(2Uo)
ψ = π=
π
•
θ+ θ=
π
⎛π −θ ⎞
= ⎜ ⎟
π ⎝ θ ⎠
π
Keát hôïp moät chuyeån ñoäng ñeàu vaø moät ñieåm nguoàn coù theå duøng ñeå moâ taû doøng chaûy bao
quanh nöûa coá theå
2. Chuyeån ñoäng bao quanh truï troøn

x
Doøng ñeàu (Uo) + Löôõng cöïc (m0)
o

Uo

Haøm theá vaän toác Haøm doøng

Toïa ñoä descartes Toïa ñoä descartes

m ⎡ x ⎤
ϕ = ϕu+ ϕd = Uo x + 0 ⎢ 2 2 ⎥ m0 y
2π ⎣ x + y ⎦
ψ= ψ u+ ψd = U 0 y −
2π x + y 2
2

Toïa ñoä cöïc Toïa ñoä cöïc

m0 sin θ
ϕ = ϕu+ ϕd = U 0r cos θ + m0 cos θ ψ = ψu+ ψd = U 0r sin θ −
2πr 2πr
⎛ m ⎞ ⎛ m ⎞
= cos θ⎜ U 0r + 0 ⎟ = sin θ⎜ U 0r − 0 ⎟
⎝ 2 πr ⎠ ⎝ 2πr ⎠

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 7

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 Töø haøm doøng Ñöôøng doøng
⎛ m ⎞
ψ = sin θ⎜ U 0r − 0 ⎟
⎝ 2πr ⎠
Ñöôøng doøng vôùi ψ = 0 ψ= 0
⎛ m ⎞
ψ= 0 sin θ⎜ U 0r − 0 ⎟ = 0
⎝ 2πr ⎠ q

m ⎞ ψ =ψ1
⎛
sin θ = 0 → θ = kπ or ⎜ U 0r − 0 ⎟ = 0
⎝ 2πr ⎠ Uo

= Moät doøng ñeàu keát hôïp vôùi moät

π
löôõng cöïc coù theå duøng ñeå moâ taû
doøng chaûy bao quanh moät truï troøn
Ñöôøng doøng laø 1 voøng troøn taâm Neáu truï troøn coù baùn kính ro thì
O baùn kính r löôõng cöïc coù cöôøng ñoä mo laø
Caùc ñöôøng doøng ψ = ψ1, ψ = ψ2, …. Coù daïng
nhu treân hình veõ = = π
Nhö vaäy doøng chaûy bao quanh truï troøn baùn kính π
r0 coù haøm theá vaän toác vaø haøm doøng

⎛ r2 ⎞ ⎛ r2 ⎞
ϕ = U or cos θ⎜⎜1 + 02 ⎟⎟ ψ = U or sin θ⎜⎜1 − 02 ⎟⎟
⎝ r ⎠ ⎝ r ⎠

Thaønh phaàn vaän toác

⎛ ⎞
ϕ= θ ⎜⎜ + ⎟
⎟
⎝ ⎠ ψ= 0
⎛ ⎞
= θ ⎜⎜ + ⎟
⎟ A
⎝ ⎠
⎛ ⎞ q
∂ϕ D C
= = θ ⎜⎜ − ⎟⎟ ψ= ψ2
∂ ⎝ ⎠ ψ =ψ2 B

∂ϕ ⎛ ⎞ Uo
θ = =− θ ⎜⎜ + ⎟⎟
∂θ ⎝ ⎠
⎛ ⎞
=− θ ⎜⎜ + ⎟⎟
⎝ ⎠
Treâân beà maët hình truï ( r = r0)
= and θ =− θ
Vaän toác cöïc ñaïi A and B ( θ = ±π/2) uθA = −2U 0 uθB = 2U 0

Ñieåm döøng C vaø D ( θ = 0, π) uθC = uθD = 0

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 8

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 AÙp suaát phaân boá treân maët truï
Xeùt moät ñieåm ôû xa maët truï coù vaän toác Uo, aùp
suaát p0 and vaø moät ñieåm treân maët truï vaän toác us,
aùp suaát ps
ψ= 0
AÙp duïng pt Bernoulli A

+ + = + + D q C
ρ ρ
ψ= ψ2
B
ψ =ψ2
Boû qua söï thay ñoåi (z) vaø thay uS
Uo
− θ
+ = +
ρ ρ

= + ρ (− θ)

Neáu p0 laø aùp suaát khí trôøi po= 0

Aùp suaát cöïc ñaïïi taïi C vaø D = = ρ

= ρ (− θ)
AÙp suaát cöïc tieåu taïi A vaø B = =− ρ

AÙp suaát phaân boá treân maët truï

1
(
pS − p0 = ρU 02 1 − 4 sin 2 θ
2
)
1
pS − p0 = C p ρU 02
2

Doøng chaûy theá

(
C p = 1 − 4 sin 2 θ )
Ñöôøng maøu ñoû , ñoái xöùng

Doøng chaûy coù quay

Cp khoâng ñoái xöùng , thí

nghieäm cho ñöôøng maøu xanh

Quan saùt doøng chaûy theá vaø doøng

chaûy coù quay qua moät xe ñang
chuyeån ñoäng

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 9

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 3. Doøng chaûy bao quanh truï troøn vôùi moät xoaùy töï do
Doøng chaûy bao quanh truï troøn r0
⎛ ⎞ ⎛ ⎞
ϕ = θ ⎜⎜ + ⎟ ψ = θ ⎜⎜ − ⎟
⎟
⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠
Γ −Γ r0
Xoaùy töï do : ϕ = θ ψ =
π π

Doøng chaûy bao quanh truï troøn + Xoaùy töï do Uo

Haøm theá vaän toác
⎛ ⎞ Γ
ϕ = ϕ +ϕ = θ ⎜⎜ + ⎟+
⎟ πθ
⎝ ⎠
Haøm doøng
⎛ ⎞ Γ
ψ = ψ +ψ = θ ⎜⎜ − ⎟−
⎟ π
⎝ ⎠
Thaønh phaàn vaän toác treân maët truï
∂ϕ ∂ϕ Γ
= = = θ = = =− θ+
∂ ∂θ π

Ñieåm döøng ( ur = 0 vaø uθ=0) treân maët truï

r
Vaän toác treân maët truï 0
Γ
= θ =− θ+ U
π o
Γ Γ
Taïi ñieåm uθ = 0 − θ+ = θ=
π π

Γ< π 2 ñieåm döøng

Γ
θ= Γ = π 1 ñieåm döøng
π
Γ > π Khoâng coù ñieåm döøng treân maët truï ( ñieåm
döøng naèm ngoaøi maët truï)

Γ= Γ< π Γ = π Γ > π

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 10

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 AÙp suaát treân maët truï
y
Töø pt Bernoulli equation, xeùt ñieåm o ôû xa maët truï vaø
ñieåm s naèm treân maët truïï
Fy
ps
+ + = + + r0
ρ ρ θ x
•
Boû qua söï thay ñoåi (z) vaø thay us vaøo U dA = r0dθ
⎛ Γ ⎞ o
⎜⎜ − θ+ ⎟
π ⎟⎠
+ =⎝ +
ρ ρ

⎛ Γ θ Γ ⎞
= + ρ ⎜ − θ + − ⎟
⎜ π π ⎟
⎝ ⎠
Toàng löïc taùc duïng treâân maët truï ( cho 1 ñôn vò chieàu daøi tru )ï
π
= −∫ θ θ=
π
= −∫ θ θ = −ρ Γ (Kutta – Jouskowky law)

Löïc naâng Fy ñöôïc goïi goïi laø hieäu öùng Magnus

Söï phaân boá aùp suaát treân maët truï khi Re lôùn

Doøng chaûy qua moät caùnh

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 11

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com
 Thí duï 1:

ϕ ϕ ϕ ϕ ψ

yB B
ψ
ψ
ψ
yA A ψ

xB xA

ψ = Uo y

Xaùc ñònh l u l ng qua A-B ?

Toùm taét baøi giaûng - TS Huyønh coâng Hoaøi ÑHBK tp HCM 12

Printed with FinePrint - purchase at www.fineprint.com