Michael G.

Kenny & Kirşten Smillie

Antropolojiye Giriş
Kültür ve Mekân Hikâyeleri

Çeviri
Soner Torlak

dipnot yayınları
 Teşekkür
Öncelikle University of Toronto Press'teki editörümüz Anne Bracken-
bury'ye, bu projenin seyri boyunca gösterdiği ilgi ve verdiği teşvik nede­
niyle teşekkürlerimizi sunuyoruz. Yine, proje yöneticisi Judith Earnshavv,
editör Martin Boyne ve el yazmalarımızı okuyup inceleyen sayısız kişiye
de müteşekkiriz.
Kirşten Smillie, sevgileri ve destekleri için Dusty'ye, Georgia'ya ve Char-
lie'ye teşekkür ediyor.
Michael G. Kenny, varlığı için Angela Tai'ye ve Simon Fraser Üniversitesi
Sosyoloji ve Antropoloji Bölümündeki meslektaşlarına, yıllardan bu yana
verdikleri entelektüel teşvikler için teşekkür ediyor.
Michael G. Kenny - Kirşten Smillie
 İçindekiler

ÖNSÖZ 9

GİRİŞ: İLK TEMAS 13

Öğrenme Hedefleri 13
Kaptan Cook Cennet Adaları'nda 20
Simon Fraser'ın Macerası 25
Simon Fraser, 19 Haziran 1808 26
S e m a l i t s a ' n m James Teit'e Anlattıkları, 1900 27
Sonuç 29

KISIM I
TEORİ, Y Ö N T E M L E R V E K A V R A M L A R

1 KÜLTÜR ŞOKU 32
Öğrenme Hedefleri 32
Giriş 33
Antropologlar Ne Yapar? 33
Alanı Deneyimlemek: Bronislaıv Malinoıoski 37
Elizabeth Fernea 41
Veri Toplama, Düzenleme ve Analiz Etme:
Toplumsal Dünyayı Anlamak İçin
Araştırma Yöntemleri 45
Antropolojik Araştırmada Etik Düşünceler 53
 Birlik ve Çeşitlilik 55
Sonuç 58

2 A L A N D A YAŞAM 60
Ö ğ r e n m e Hedefleri 60
Giriş 61
Sahneyi Kurmak 62
Çağdaş Antropoloji 75
Uygulamalı Antropoloji 76
Sonuç 87

K I S I M II
ANTROPOLOJİDE KLASİK SORULAR

3 TARİHSEL BAŞLANGIÇLAR 90
Öğrenme Hedefleri 90
Giriş 90
Charles Darwin: Bir Antropolog mu? 91
" V a h ş i " Miti 94
Lewis Henry Morgan 101
Sonuç 104

4 AKRABALIK 106
Ö ğ r e n m e Hedefleri 106
Giriş 106
" A i l e " Nedir? 108
Mitin Gücü 112
Akrabalık Sistemlerinin Doğası 116
Akrabayı Tanımlamak: Hukuki Sonuçlar 125
Sonuç 131

5 S E M B O L , MİT VE A N L A M 134
Öğrenme Hedefleri 134
 Giriş 135
Kültür Kavramını Yeniden D ü ş ü n m e k 136
Ötekileri Kavramak 139
Beden Teknikleri 141
Kültür Halka Açılıyor 143
Bağlam İçinde Anlam 146
Ölen ve Yeniden Doğan Tanrı 157

Sonuç 159

K I S I M III
ÇAĞDAŞ ANTROPOLOJİK MESELELER

6 K Ü L T Ü R SİYASETİ 165
Ö ğ r e n m e Hedefleri 165
Giriş 165
Sahiplik Kavramı 168
Geleneksel Pratikler, Çağdaş Zamanlar 177
Kültür, Yasa ve Antropologun Rolü 179
Sonuç 192

7 T O P L U M S A L CİNSİYETİ A N L A M A K 195
Ö ğ r e n m e Hedefleri 195
Giriş 196
Toplumsal Cinsiyeti Biz " Y a p a r ı z " 198
Okul Bahçesinde Toplumsal Cinsiyet 200
Toplumsal Cinsiyet Yetişir 204
Toplumsal Cinsiyet ve Toplumsal Örgütlenme:
Aile ve Ekonomi 210
Toplumsal Cinsiyet/Cinsiyet İkiliğini Reddetmek:
Ü ç ü n c ü Toplumsal Cinsiyetler ve
Kültürlerarası Analiz 214
Teori Algıyı Yönlendirir 219
Sonuç 220
8 IRK, BİLİM VE İNSAN ÇEŞİTLİLİĞİ 223
Ö ğ r e n m e Hedefleri 223
Giriş 224
Çeşitliliği Anlamak 225
Sınıflandırma İsteği 227
Genetiğin Ortaya Çıkışı 234
Kızıl, Beyaz ve Siyah 235
Genetik Kimlikler 244
Aile Hikâyeleri 247
Sonuç 249

9 A N T R O P O L O J İ , K Ü L T Ü R E L D E Ğ İ Ş İ M VE
KÜRESELLEŞME 252
Ö ğ r e n m e Hedefleri 252
Giriş 253
Kullandığımız Dil: Önemli Terimler ve Kavramlar ...253
Kültür ve Mekân: Yeni Bir İlişki 254
Değişimin Anlamı 256
Değişim Süreçlerini Anlamak:
Antropolojik Bir Perspektif 259
Kültür, Kimlik ve Yurttaşlık: Uluslararası
Evlat Edinme 263
Antropolojinin Küreselleşmesi: Çok-Mekânlı
Etnografiler ve Sanal Dünyalar 277

Sonuç 280

10 S O N U Ç 283

11 KAVRAMLAR S Ö Z L Ü Ğ Ü 285

KAYNAKÇA 292
 ÖNSÖZ

Bu kitap, sizlere, sosyal ve kültürel antropolojiye -onun kökenlerine, ayırt

edici yöntemlerine ve kavramlarına ve çağdaş dünyadaki yerine- dair bir
genel bakış sağlamayı amaçlamaktadır. Antropoloji, zengin ve çeşitlilik içe­
ren bir alandır, dolayısıyla antropolojinin ne olduğuna dair kesin bir tanım
yapmak kolay değildir. Bize göre, antropolojinin ne olduğunu görmek, bir
tanım yapmamıza daha fazla yardımcı olacaktır ve amacımız tam da bu.
Böylece sizler de kendi kararınızı verebilirsiniz. Fakat konuya başlamak
adına, en azmdan birkaç söz etmemiz gerekiyor.
Bugün antropoloji olarak bildiğimiz şey, o büyük denizaşırı keşifler ve
emperyal yayılmalar çağı boyunca Baü Avrupalılar ile tuhaf yeni dünyalar
arasındaki temastan doğmuştur. Önceden bilinmeyen toplumlar "keşfe­
dilmiş", yerkürenin gerçek haritası ana hatlanyla çizilmiş, ticaret yolları be­
lirlenmiş ve sömürgeler bulunmuştur. Birdenbire daha büyük bir dünya
ortaya çıkmıştır ve bütün bu olaylar, anlatmak istediğimiz hikâyenin girişi­
ni oluşturmaktadır. Bu, en başında kaçınılmaz olarak Avrupa merkezli bir
hikâyedir fakat bu durum değişecektir.
Gezginler, imparatorluk kuranlar, misyonerler ve araştırmacılar, kendi­
lerine, bu yeni halkların ve onların tanıdık olmayan geleneklerinin daha
geniş -onların tarihteki yerinin, insan olarak statülerinin ve kültür değerle­
rinin yerleştirileceği- bir şemaya sığıp sığmayacağını soracaklardı. Bir aka­
demik disiplin olarak antropoloji, bu tür sorulara yanıt bulma girişimlerin­
den doğacaktı. İnsani çeşitlilikle olan karşılaşmalar, bunlar üzerine düşün­
meyi teşvik etti ve daha fazla araştırmaya yol açtı; bu yeni dünyalann, kü­
çük avcı-toplayıcı gruplanndan merkezi imparatorluklara kadar uzanacak
biçimde muazzam bir çeşitliliğe sahip olduğu ortaya çıktı.
Teori açısından ise, bu durum, sormaya değer sorular ortaya çıkardı; bu
anlamda teori, gözlem ve pratik arasında çok yakın bir ilişki mevcuttur. İlk
zamanlarda bile, toplumlan birbiriyle bir sistem anlayışı üzerinden karşı-
10 \ Antropoloji ye Giriş: Kültür ve Mekân Hikâyeleri

laştırarak pek çok yanıt bulunabileceği -insan doğası ve tarihe de bu şekil­

de ışık tutulabileceği- düşünülüyordu. Antropoloji, bilimsel bir uğraşa dö­
nüşme sürecindeydi ve bu da analiz etme, sınıflandırma ve karşılaştırma
yöntemlerinin gelişmesine yol açacaktı.
Antropoloji üzerine işe koyulmanın en doğal yolu, diğer toplumlan
kendi toplumuyla kıyaslamaktı. Ancak farklılık, her şeye rağmen, göreceli­
dir! Avrupalı-olmayan dünyanın doğasına dair kavramsallaştırmalar, do­
layısıyla, birini bir diğeri vasıtasıyla görecek biçimde tersyüz edilmiş bir öz-
algı tarzına denk düşüyordu. Bunun ifadelerinden biri, ayn ayrı toplumları
"ilkel"den "uygar"a uzanan bir ölçeğe yerleştirme eğilimiydi. Bu eğilimin,
Avrupalıların mevzubahis ilkel halkların, kendi atalarının uzak geçmişteki
hallerine benzediğini farz etmesi anlamında tarihsel bir boyutu da vardı. •
Böylece, bazıları daha çok ve bazılarını ise daha az "ilerlemeci" kılacak
biçimde, halkların bu kadar geniş bir yelpazede farklılaşmasından hangi ta­
rihsel süreçlerin sorumlu olduğu sorusu ortaya çıktı. Bu, üretken fakat ya­
nıltıcı bir düşünceydi; yine de ilkel halklar, bir zamanlar, toplumsal evrimin
daha erken aşamalarına, hatta insanlığın en safi en basit, en doğal formu
dahilinde özüne ışık tutma umuduyla çalışılacak biçimde, antropolojik sor­
gulamanın kendine has nesnesi durumundaydı. İlkel halklar, insani müm-
künlüğün laboratuarı, her şeyin ardı sıra geldiği bir başlangıç noktası ola­
rak görülüyordu. Fakat dünyanın değişimiyle birlikte antropoloji disiplini
de değişiyordu: Antropoloji küresel hale gelmişti; bir akademik disiplin
olarak artık her yerdeydi ve geleneksel nesnesinden -kabile toplumların­
dan- çok daha geniş bir ilgi yelpazesine sahipti. Çağdaş antropologlar ise
araştırma merceklerini sürekli biçimde "aynen kendileri gibi olanlar" üze­
rine tutmakta ve dolayısıyla, yoksulluk, ayrımcılık ve çevresel bozulma gibi
modern zamanların başa bela toplumsal meselelere dair daha iyi bir kavra­
yışa katkıda bulunmaktadır. Yine antropologlar, akademi dünyasının dı­
şında, kalkınma, sağlık, yönetim ve hukuku da içeren alanlarda da sürekli
biçimde istihdam edilmektedir. Biz bu kitapta, antropoloji tarihinin disipli­
nin bugünkü halini nasıl şekillendirdiğini ve bu yolda alınan derslerin,
içinde yaşadığımız dünyaya dair belirgin, eleştirel ve geçerli bir kavrayışa
nasıl katkıda bulunduğunu keşfedeceğiz. Göreceğimiz üzere, örneklerimi­
zin bir kısmı neredeyse bir gün önceki gazete haberlerinden alındı. Kuşku­
suz dünya değişiyor ve haber değeri olduğu kabul edilen şeyler de öyle. Bu
anlamda, sizleri güncel olayları antropolojik bir bakış açısıyla düşünmeye
teşvik ediyoruz.
 Önsöz | 11

Bizim Yaklaşımımız

Tipik antropoloji ders kitapları, kalın, ağır ve pahalıdır ve ayn ayn mesele­
leri sergileyen pek çok örnekle alana dair kapsamlı bir genel bakış sunmaya
çalışır. Bizim deneyimimiz, öğrencilerin (ve hatta eğitmenlerin!) bu türden
bir yaklaşımı genellikle sıkıcı bulduklan yönünde ve bu nedenle, bir başka
yaklaşımda karar kıldık. Pek çoğunuz açısından bu belki de antropolojiyle
ilk ve son resmi temasınız olacak. Darılmaca yok; giriş derslerinde genelde
böyle olur ve sonrasmda başka şeylere geçersiniz. Sizlerde bırakmayı um­
duğumuz şey, antropolojinin ne menem bir şey olduğuna ve hayatın diğer
yönleriyle ve akademik uğraşlarla olan ilişkisine dair bir kavrayış. Fakat bir
kısmınız, buradan devam etmek ve daha fazlasını bulmak için harekete ge­
çebilir; böyle olursa, çok daha iyi.
Hayata dair olgular dikkate alındığında, bizim görüşümüz, iyi seçilmiş
birkaç örneğin, ezberlenebilen ve hızla unutulabilen pek çok yüzeysel ör­
nekten daha iyi olduğu yönünde. Dolayısıyla, her bir bölümde, ilgili ente­
lektüel temalara ve daha geniş antropolojik meselelere dair bir tartışma
açan birkaç spesifik vakaya odaklanıyoruz. Örneğin, önsözü takip eden kı­
sa giriş bölümünde, tarihsel açıdan önemli üç "ilk temas" vakasını ele ala­
rak hikâyemize başlıyoruz. Bu vakalar, antropolojinin ortaya çıktığı tarihsel
bağlama dair sorulara ve tarif ettiğimiz durumlarla bağlanülı süregiden ku­
ramsal meselelere işaret etmektedir. Bundan sonraki bölümde, kendi za­
manımızdan üç antropologun "ilk temas" deneyimlerini ortaya koymak ve
bizzat antropoloji üzerine sizlere daha fazla şeyler anlatmak adına bu te­
mayla devam ediyoruz. Bu kitabın her bir bölümü, benzer bir sunum tarzı­
nı izleyecektir: Derdimizin ne olduğuna ilişkin bir açıklama ile başlangıcı,
örnekler ve tartışma takip edecek, nihayet, temel noktaların ve daha fazla
bilgi için okuma önerilerinin bir özetiyle bölümler son bulacak.

Taslak

Giriş: Kolomb'un Karayipler'deki, Cook'un Hawaii'deki ve Simon Fra-

ser'ın Britanya Kolombiyası'ndaki ilk temasları. Burada, neyin görüldüğü­
ne ve nasıl görüldüğüne -teorinin algıyı nasıl şekillendirdiğine, kültürün
deneyimi nasıl yapılandırdığına- dair temel sorular soruyoruz.
1. Bölüm: Kültür Şoku. Antropolojinin dört alam. Kültürel görelilik,
kültür şoku, etnosentrizm ve görelilik de dahil antropolojinin anahtar kav-
12 | Antropolojiye Giriş: Kültür ve Mekân Hikâyeleri

ramlarına ilişkin, üç etnografik deneyim örneği vasıtasıyla açıklamaya gi­

den bir giriş.
2. Bölüm: Alanda Yaşam. Pratik olarak alan çalışması; antropolojik yön­
tem; "nesnellik" sorunu; etnosentrizm.
3. Bölüm: Tarihsel Başlangıçlar. Bir bilimsel disiplin olarak antropoloji­
nin ortaya çıkışı.
4. Bölüm: Akrabalık. Akrabalık çalışmalarının antropolojideki önemi;
farklılıkla karşılaşmalar; insan ilişkilerini nasıl gördüğümüz ve inşa ettiği­
miz; karşılıklılık ve mübadele; akrabalık sistemleri; günümüzde akrabalık.
5. Bölüm: Simge, Mit ve Anlam. Bir bilişsel sistem olarak kültür; dün­
yanın toplumsal inşası ve bundaki yerimiz; dil sorunu.
6. Bölüm: Kültür Siyaseti. İnsan hakları; kültürel kimlikler ve kültürel
mülkiyet; alternatif tarihler; toprak talepleri; uygulamalı antropoloji; hak
savunucuları ve aktivistler olarak antropologlar.
7. Bölüm: Toplumsal Cinsiyeti Anlamak. Tanımlama sorunları; biyolo­
ji, cinsiyet ve toplumsal cinsiyet; toplumsal cinsiyet rolleri.
8. Bölüm: Irk, Bilim ve İnsan Çeşitliliği. "Irk" neden önemlidir; genetik
özcülüğün ortaya çıkışı, evrimin kontrolünü ele almak; ırkın antropolojik
eleştirisi; post-genomik çağda ırk.
9. Bölüm: Antropoloji, Kültürel Değişim ve Küreselleşme. Bizler hep
küreseldik; küresel ve yerel; sömürgecilik; "modernizasyon" ve "kalkın­
ma"; eski ve yeni bilgi teknolojileri; göç; dünyalar arasında sıkışmak; bir di­
siplin olarak antropoloji için olası sonuçlar.