Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 65
Muc luc Loindi dau Phin 1: Dai cuong Dai cuong, Khém tam thin Phan 2: Bénh hoc Chuong 1: Céc r6i logn tam thin thye tin Sa sit tri tug R6i loan tim thin khac do thye tn Céc r6i logn tim thin thudng gip trong nhiém HIV/AIDS Mat sé r5i logn tém than thudmg gap trong dong kinh Chuong 2: Cac r6i logn tim thin va hanh vi do sir dung chat Cac réi loan tim thin do sir dung chat gay nghién Céc 16i logn tam thin do sit t dung rugu Chuong 3: Cée r6i loan loan than va r6i loan khi she Dai cong vé di loan khi sic Giai doan tram cdm Réi loan cdm xiic ludng cyte R6i loan loan than cp va nhat thoi Tam than phan ligt Chuong 4: Cac réi logn lién quan dén stress Ri loan lo au lan toa Réi loan dang co thé Réi loan phan ly Bénh tm cn suy nhugc Chuong 5: Hoi chimg han vi két hyp véi ede r6i loan sinh Iy Réi loan gidc ng khong thyc tn Cac r6i loan in uéng Réi loan chic ning tinh dye ‘Shuong 6: Céc réi loan tim thin 6 tré em va vj thanh nién Cham phat trién tam thin 6i logn hanh vi tuéi thanh thiéu nién Réi loan ting dng gidm chi y Réi loan phé tu ki han 3: Digu tr} H6a dug diéu trj cdc r6i loan tam than Ligu php tam ly Ligu php shock dign Dewrs 100 108 114 ee 116 124 129 136 137 142 148 155 162 163 171 183 Phan 1 DAI CUONG DAI CUONG TAM THAN HQC L DAI CUONG Khdi nigm tim thin hoc Tam thin hoc 14 mét b6 mén trong y hoc, c6 nhjé lém sang, bénh nguyén, bénh sinh cla cdc roj yghién ctu cdc biéu hign than; nghién ctu chin dodn, didu trj va cdc bién phap dy phong =o nay. Tuy nhién bénh nguyén va bénh sinh ctig 446i loan tam than cho t6i nay van cén tranh Iwan. Céc chan doan tam tha +hi trich trong nhiéu nam vi kh6ng 15 rang va khé xée dink. Céc ban hugig din ‘chin doan cia Higp hoi Tam than hoc Hoa Ki du c6 ghi Diagnostic tical Manual of Mental Disorders- huéng dan Chin dodn va Théng ke-“qo.thay cach tiép can thong ké trong lim sang Tam than hoc la chit yéu. ‘Mat khdc, trong nhidisdm”qua, cdc tiép cn theo huéng sinh hoe trong tam ly hoc va trong tam than hoc tao ra nhing thay 46i 1én lao trong viée nhin nhgn khéi nigm vé site khée, vé nhtmg hoat dong chitc ning, khéng chi la nhimg chic ning sinh ly ma cdn cd nhing chite ning tam ly, néi két con ngudi trong nhimg bédi canh vin héa xd hgi. Khai nigm sire khée tam than Sirc khée tim than la trang thai khéng chi khéng c6 cdc réi loan va dj tat tam thin, ma cdn 1a trang thai tam ly cé thé ty cdn bing M6t sy tin tuéng vio gid trj ban than, vao phim gid cila con ngudi Cé kha ning tng xir voi thé gidi ndi tim, quin ly cugc séng va chip nhan sy that C6 kha ning tg0 dying, phat trién va duy tri théa ding cdc mdi quan hé C6 kha nang tu hdi phuc sau cdc sang chén tam ly. Cham séc site khée tim than déi hoi sy tham gia cla nhiéu nganh, ca cdc linh vue nhur phuc hdi chite ning tm'ly xa hGi, tm ly lm sing, cdng tic xa hdi, gido 3 Sy a, gifo dye dc biét, & trong nhieu moi truong nhu & truth, . tam than, g! due sti Kite dong. * i ja dinh va cong On8: AN TAM THAN recn TE HOC AC RO ty hon % dan sé & hau hét fc nude & thy ‘Theo Té chite Y arty cdc r6i loan dap img a ent rites ny diém nao _ tone Joan tam than thudng gap. TY 1g lan lugt 6 cdc a a Bray hogc hon mét loai oe 5%) Dite (38,4 %), Ha Lan (40,9%) = My (48,6%), The (36,3%), Canada a peg ngudi trén toan thé gidi bj mot s6 r6i Joan tam thi ee abt trong bén ngudi dép img céc tiéu chi chan dodn tai mgt, hog than 7 5 dit 6 ia ho. thai diém trong cuge song cue . ie ere e Cie cube digu tra quy mo Ién & MY tit nam 2000 dén nim 2003 chi ra ring si trong nhiing nhém r6i logn duge dénh gid, gan mt nia so ngudi My (46,4%) by Nn . . = oe at at i. cdo dap img céc tiéu chi c6 cdc r6i loan tm than tai mot thoi diém trong ou ai séng cia ho, cdc rdi loan c6 thé 1a rdi loan lo au (28,8 %), ri loan eim xi m4 (20,8%), réi loan kiém soat xung dng (24,8%) hog, r6i Joan lién quan dén S dung chat gay nghién (14,6%). Nghién ctru 6 chai a re B yA0.(2004) cho thy Khoang It dan s6 6 mot thi diém nao dé trong quang dai oi dap tmg tiéu chudn d6i véii nhat m6t trong sé cdc rdi loan tam than trong‘DSMPIV, bao gém cdc réi loan car xtc (13,9%), ri loan lou (13,6%), r6i Ioan ligt quan dén rugu (5,2%). Khoany Yo din s6 dap img cdc tiéu chudn chin*Woah trong giai doan 12 théng, Khio si (2005) 6 16 nuée chéu Au cho thay Rapa trudng thanh bj it nhat mot r6i loz tim than trong giai doan 12 thaffgat4e'khao sat v3 16i loan Io au 6 cdc nude ch thdy ty 16 trung binh rong oi Oi Khodng 16,6%, phy nit c6 ty 1¢ mic trun ae a price i apes ae loan cam xtic 6 cde nude kt thy 80,89 v6i ri loan Wn ee 1g igudi 14 6,7% d6i véi r4i loan tram cit - rast $0.8 lb mic fe réi loan tim thin tuong d6i thdp, nhu & Trung Quéc! igi nha nau og at Va 18% 5 Nhat Ban. Ty 16 mie cde 16; loan tam than thuint trié hon, hoge to ces i : oe sidi, tuy nhién nt gidi c6 ty 18 mac tram cam ca hé ? 05 Jos ién than kinh thy ee e i shi. Mi nim 06 73 a oe at (rien than kinh thi tré trai c6 ti 1 mac cao hon tt Sie = 39/156 ngudi: 18 cia 106i won 200M) tt Vigt Nam, & quan thé dén sb! Yeu a : chi yéu 1a 14,9%, Trong 46, Tam th® -! on } Chim phat tra tam nae ds i Hoan tm thn sau chén thuong so 18 thus 8%); Lo au (2,6%), Réi Joga bint) )s Sa sit tri tug (0,88%); Trim oa Char h vi thanh thiéu nién (0,9%); Lam dung mt %). Trong bang ligt ké trén chua ki? ~E dang thudc Phign (0,3 mot so bénh ly tm than thuéng gp do nhtmg nhan t6 tam ly x4 hoi khong thudn toi gay nén nu lo Gu, trim cm, ty sét, ri logn tinh duc,.. NEu e6 duge ob try diéu tra ddy di, tin cy thi ty 18 céc r6i loan tim thin x4p xi véi sé lien da duce céng bé & nhidu nude trén thé gidi, khoang 20-250 ee x i 8i6i, khong 20-25% dan sd, Ml. CAC GIA THUYET Vi NGUYEN NHAN ROI LOAN TAM THAN Nguyén nhan Nguyén nhan tim I) (stress) - Cée sang om tam than hay hoan canh Xung d6t, trong gia dinh cing nh ngoai xd hi, 6 thé gay ra cdc trang thai phn img cp va cdc réi'loan lién quan dén stress. -Nhiing yéu t6 xa hi anh huéng Ién dén cuge séng con nguai: hodn enh gia dinh gap nhiéu kh6 khan trong cugc séng, dp yc vé tai chinh va cOng vie, nhiing ngudi di cur c6 sy mau thudin vé chudn myc van héa x4 hi 6 noi ho méi dén sinh song, nhing tré em mé céi cha me khi con nhd, nhiing tham hoa chién tranh, thién tai, khiing bé,... cing cé thé anh huéng dén site khée tim thin. Nguyén nhan tdn thicong hoic réi logn sur phdfetgién\eha hé than kink trang wong gay ra nhém cac réi loan thyc tén va réi trién than kinh, Nhom réi logn thy tén c6 thé do ch4n thuong, bénh ira ay sit dung chat. M6t s6 ri loan tam than di kém véi ti 1¢ lam dung chit cdo*va ngugc lai, lam dung chat gay ra cdc réi loan tam than. Ngoai ra, hi 6 nhimg réi loan nghién nhung khéng, phai 14 nghién chat ma lién quan 4 é Vi nhu viéc sir dung internet, danh bac, sex ... Tuong tac ciia cdc réi lo 760i ri loan tim than ciing tuong ty cdc réi loan nghién cht. Cac r6i I rién thin kinh lam tro ngai sy phat trién binh thuéng cilia cdc chite nan} gay ra cdc r6i loan Iau dai va vinh vin tir thiia du tho. Neuyén nhan di truyén c6 khi 1A nguyén nhén nhung cling cé Khi 18 nhén 6 thugn Igi thac day réi loan phat sinh. Khoa hgc sinh hoc phan tir 3 c6 nhimg bude phat trién vugt bac trong nhimg nim gin day va cho thiy nhting két qud nghién ciru vé hé di truyén- cdc bién ddi gen trong céc réi loan tam thin kha thuyét phyc. i Sw két hgp cde nguyén nhan: céc r6i loan tam than gan nhu khéng c6 nguyén nhan don dc ma bao gid ciing 1a su két hgp cia nhiéu nguyén nhan nh ai truyén, & chat, téc dong ciia stress... c6 thé gdy ra 16i loan chuyén héa, mién dich, cdu tao thé 16i loan tam thdn nhu tém thn phan ligt, r6i loan cém xtc Iudng cyc,... Yéu t6 thuan Igi : -Nhan cdch: nhan cach yéu, khéng cén bing, ké thun Igi cho bénh tam than phét sinh va lam cho chap. Réi loan tam thin ning cé thé lim bién 46i nh ra, nhan céch cfing c6 nhiéu dang 16i logn... ~ Lita tudi: tré em 14 co dja thudn Ioi dé phat & im chju dung, khép kin 1a co so bénh hdi phyc khé khan, chém 4n cdch cia ngudi bénh. Ngoai sinh cdc réi loan lién quan stress va T/ 16i loan mhdn edch. Tuéi ay tht d& boc 16 bénh tam thin phan liét. Tudi gia a2, i ai rc ton. ce sian ca na gp nam ahi hon nnn oan tn dor, oan do chin thurong s9 rif, ... C6 nhting 16i logn gap 6 nit nhieu hon nam nhu 18; og phn ly, rl loan To du, x6 loan tim cm, G nt thu’ng 06 ting r6i loan tam tj fign quan dén chu kY kinh nguyét sinh d&, man kinh,... Oe Tinh trang toan than: c6 nhiing r6i loan tam than xu it higa sau khi sttc khée} gidm sit nhu bénh ly co thé ning va kéo dai, thiéu dinh duémg ldu ngay, lam vj qua sit, Sau Khi bj r6i loan tém than Hau ngay 06 thé dan dén suy kigt. Nang ¢; thé trang o6 thé lam bgnh nhén hBi phye nan ch6ng. Tinh trang’bénh Iy cia e hé co quan khic (cde bénh ly thye thé) o6 thé try tiép gay ra nhimg bién bi te thin kinh trung wong, co sé vat chat cia hoat dong tinh than, nén gay ra cée n Joan tim thin. Vige diéu tri cdc bénh ly ndy, hat 1a digu tri duge IY, 06 thé cin gay cdc tac dung kh6ng mong muén 14 cdc réi loan tém than. Ngodi ra, cdc bér nhan nay con d6i mat véi cdc stress gay ra béi tinh trang dau dén va bat lye, dos Kh6ng an toan cia méi trudmg bénh vign cing abu Khong thoai méi cia vi khdm xét va didu tri, cdc bat dn tai chinh gay ra do. al im... IV. PHAN LOAI CAC ROI LOAN TAM 1. Theo ICD 10 \ : Sy khéng théng nhit trong vige gage 16i loan tim than con dang diént Cé tde gid cho rang bénh tim thin.cé,thé’phan chia thanh don thé bénh. MGt sé ES ne khong of, en} 'bénh tm thin ma chi ¢6 nhiimg hoi chis Phan loai bénh Quéc fia ihe 10 vé cdc r6i loan tam than va hanh vi (ICD-I( im od ba phign ban ofits 4 a: an va hanh vi (ICD-! g6m cé ba phién ban cfiinyéu, 46 1a: shite patie ate si oe hn dodn; tiéu chun chin dodn dish ¢ site khe ban ddu, ICD-10, “Tita ch i cai oe a ie en ce a ch acl oy Gil al hoof hla dota tc tone ein “MD ae shpsyta he ci po cla daar. Cale ig depres chao 7 citu lém sang chung cho tit cé cdc nha la y duge xay dymg cho mye dich nghit site khde tam than, lam sang tém thdn hoc va nhiing ehuyen ICD-10, cuén “ A chim sb se isso ci don va. qui y fe 6 tan hm tin hidu, d8 sir dung, d8 cap dén ode rs uyén gia soan thao a thiét ké ngin gon vad ICD-10, cudn “M6 ta lam san, " Hi tam than thuing gap 6 c6ng dong. Phyo vu chi yu cho cdng the ebte Qn ct a0 chan don”. Phien BP wl g6m khodng 300 ma bénh. Phi don va giéng day lam sang tam than hos, >* =m. Phién ban bao gm tir F0-F9; 1 FO-F09: Cée r6j : ; v% Lc ai 3 t oan tm thin the tén, bao gém cds rdi loan tam than ching Phan nay bao gém nhing r4i loan tam thi a oo, chin throng hoe thiong tin ke dn oan ae ea ah loan 6 thé 18 nguyén phat nhur trong céc bénh If ndo, ede chin ae i : thuong tén tac dng truc tip hodc wu thé trén nao, Hoic réi loan 14 aa a Fe trong cde bénh ly hé théng va céc r6i logn téc déng lén nfo, do benh & Ey ane nhiing co quan hoic nhing hé théng ciia co thé cé lin quan, . Céc phan ciia chuong nay bao gdm: _ Sa sit tri tug trong bénh: Alzheimer; bénh mgch mau; eée bénh ly khée durge xép loai 6 ché khéc (Pick, Huntington,...) va sa siit tri tué khong bidt dinh. ~ Hoi chimg quén thyc tén, khéng do rugu va céc chat tic dng tim thin khéc. ~ Sng khéng do rugu va chét téc dng tam than khdc. ~ Céc rdi loan tm thin khéc do tin thuong nio, réi loan chitc ning nao va bénh co the. - Ri loan hanh vi va nhin céch do bénh ly ndo, tén,thuong nao va réi loan chite nang nao. ~ R6i loan tm than trigu chimg hode thyc tne Qypdee inh, 2, F10-19: Céc réi loan tam than va a dung cée chat tac déng tam than Phan nay bao gém nhiéu réi loan 6 mite d6 tram trong khéc nhau, di tir nhiém dc khéng bién chimg va si yy hai, 4én cdc r6i loan loan than va sa sit tri tué rd rét nhung tit cd dévGud_ cho 1a sir dung mét hay nhidu cht tac dGng tam than, céc chat 46 c6 th ac khong duge nganh Y té ké don. Céc phan cia churong naBag\gom: ~ Céc r6i loan tam thamya hanh vi do sir dung rugu. - Cc r6i loan tam than va hanh vi do sit dung chat dang thuéc phién. - Cc 16i logn tam than va hanh vi do sir dung c&n sa. = Cc r6i loan tam thin va hanh vi do sir dung céc thude an dju ho¥e cde thuée ngu. = C4c réi loan tim than va hanh vi do si dung cocaine. : = Céc réi loan tam than va hanh vi do sit dyng cdc chat kich thich khéc bao gom cafein. : ~ Céc réi loan tam thin va hanh vi do sir dung cdc chat gay do gidc. - Cc r6i loan tim thin va hanh vi do sir dung thudc 1. : - Céc r6i loan t4m thin va hanh vi do sir dung cdc dung méi dé bay hoi. - Cae réi loan tam thdn va hanh vi do sir dung nhiéu logi chat gay nghién va sit dung céc cht tc dng tam thin khéc. 3. F20-29: Tam than phén ligt, cdc roi tung Joan logi phan liét va cde r6i loan hoang va quan trong nhat cia nh¢ it oi loa thos 6 ee ri loan phn ligt va c6 nay. R6i loan phan - 06 ae ae tuy nhién khéng 06 40 gid, hoang tuéng ign quan véi ching, Cae aa bin thn tam thén phan lit va do vay kh céc r6i loan han vi thy thude cha y dén. Da s6 de 16i logn hoang tuéng 6 phi lie nto cfing ae h tim thin phan ligt, mc dit c6 thé khé phan biét ching ng lin quan gt trong cfc giai doan dau. Céc r6i logn phan ligt eam x ane a - ge dd tin chit cba n6 dang cn due tranh lun. Cac phn cia churong nay bao gom: ~Bénh tam than phan ligt. -Céc r6i loan loai phan ligt, - Cac r6i loan hoang tuéng dai ding. ~ Cac r6i loan loan thin cp va nhat thai. - Réi loan hoang tuéng cam img. ~ Céc réi loan phan ligt cam xtic. ~R6i loan loan than khéng thyc tén khéc. , oS ‘Tam thin phan I -Bénh loan than khéng thyc tén khéng biét 4, F30-39: R6i loan khi sic (cam xiic) Trong nhimg réi loan nay, réi loan co*han la-fnét sur thay d6i khf sic hay ci xic thing chuyén sang tram cam, e yykhng 6 lo au kém theo hoe chuy sang hung phén. Sy thay ddi khi sde‘nay'thirng kém theo mét sy thay déi toan hoat dong va da s6 céc trigu chitfi nee ofc thir phat hode duge hiéu mét cdch dang trong béi canh cdc thafedéin i trén. Da s6 nhimg réi Joan nay cé khuy hung tai dién va khéi dau"ege giai doan cia ting cé nhén thudng cé lién quan ¢ ofc si kign ho8c hodn &inlhgAY stress. Phan nay 66 lién quan dn réi loan thi ne ie eae reid vay cdc r0i loan xuat hién 6 tré em va thanh thiéu nién ¢ Céc phan cia churong nay bao gdm: ~ Giai dogn hung cam, -Réi loan cam xtc ludng cue. - Giai doan tram cam. ~Réi loan tram cam tai dign, ~ Céc trang thai rdi loan khi si dk “Cle thi ga at ane a ee xis) dai ding. ~R6i loan khi sic (cam xtic) khéng biét dinh, i loan bénh tam cain cé lién Céc r6i loan tim cn 6 lién quan dén tee dén stress va dang co thé chung vio mt nhém Ién vi ly de i va r6i loan dan, é duge : do, lich st 48 xép seein dave x can, va do 06 te: chin, i ’ °° SEIS hop v6i mgt Ie quan trong gita ine Suet ‘VOl nj : y voi nguy nhan tam ly. Sur hén hgp cdc trigu chimg 14 phé bién, tram cam cing tén tai véi lo gu la thudng gip nhdt, dic biée cée thé it trim trong hon cita cdc r6i loan nay hay gap trong cham séc site khde ban dau... Tuy nhién, cin phai cb ging 48 xdc djnh hoi chimg nado 14 hi chimg wu thé, khong nén dura ra mot quyét dinh gugng ép. Céc phan cia chuong nay bao gém: ~ Cc réi loan Jo au Am anh sg. -R6i loan lo au khic. ~ Réi loan 4m anh nghi thtte. = Phan img v6i stress tram trong va 16i loan sy thich img. - Céc r6i loan phan ly. = Cc réi loan dang co thé. = Céc r6i loan tam can khdc. 6. F50-59: Cée héi chimg hanh vi két hop v6i cdc réi loan sinh Ij va ede nhdn té.co thé Cac phan cia chong nay bao gdm: - Céc r6i loan an uéng. ® -Cfc r6i loan gidc ngu kh6ng thyc tén. QP OyKre tén. ~Loan chite nang tinh duc khéng do r6i lo: = Céc 14i loan hanh vi va tam than két hop volthoi ky sinh 48, khéng phan loai & noi Khéc. = Cée nhén t6 tam Iy va hanh BD ‘v6i r6i loan hod bénh phan loai 6 noi khéc. -Lam dung céc chat wag ign. ~Cfo h6i ching hanh ofKoye biet dinh két hgp véi cdc r6i loan sinh ly va cdc nhan t6 co thé. 7. F60-69: Cac réi loan nhan cach va hank vi & ngudi thanh nién Phin nay g8m céc loai trang thdi va m6 hinh hanh vi c6 ¥ nghfa lam sang voi khuynh huéng dai ding va biéu hign nhiing dic tring 16i sng ca nhan va phuong thie quan hé véi bin than va nhiing ngudi khéc. Mot s6 trang thai va m6 hinh hanh vi nay xudt hign sém trong qué trinh phat trién 4 nhan nhu 1a hu qua cia nhan t6 thé chit va kinh nghiém xd hi trong khi nhimg c4i khéc duge tap nhiém vé sau trong cudc sing. Cac phan cia chuong nay bao gm: - Cc r6i loan nhan céch dic higu. = Céc ri loan nhan cdch hén hgp va cdc r6i logn nhén cach khéc. -Céc bién 48i nhan céch Iau dai khéng thé gan cho mot tén thuong nao hoc mét bénh nao; tham hoa, bénh tam than, bénh man tinh... : - Céc r6i loan théi quen va xung dOng. = Céc r6i loan vé phan dinh wa chung gidi tinh. 9 f ' t Cée r6i Joan hanh vi va tm ly két hgp voi sy phat trign va dinh huéng gig) = Che r eis r6i loan khée vé han vi va nhn cach & ngudi thanh nién. _R6i logn khéng biét dinh . hanh Me va nhan cdch 6 ngudi thanh nién. 1-79: Cham phat trién tam than : oa en aa than 1A mét trang thai phat trién bi ngimg trg hay khong diy 4a cia tri tug, duge df trumg chi yéu bing tat chimg ve key ming thé hién trong thoi ky phat trién, tham gia, so voi mite 46 théng minh chung, nghia a cde kha nang nhgn thite, ngon ngd, van dong va cée nang Iyc x4 hdi. Chém phat trién tam thin o6 thé kém theo hay khéng kém theo mgt 16i loan co thé hoac tam than Khac, Tuy nhién, nhting bgnh nhan chém phat trién tim thin 06 thé bj tat c& cdc réi loan tm than va ty 1¢ bj cdc r6i logn tam than khdc nhau trong quan thé nay it nhdt bz én bén lan 1én hon trong quan thé dan sé n6i chung. Hanh vi thich img throng bj suy giém nhung trong cdc moi truéng x4 hgi dugc bao vé, c6 nang a6 t6t thi ta chimg nay c6 thé khong lu6n lu6n t6n tai 15 rét 6 nhiing 46i tugng cham phat trién tam than nhe. 4 Céc phin cia chuong nay bao gdm: ~ Cham phat trién tam than nhe. - Cham phat trign tam than vira. ri -Cham phat trién tam than tram trong. én tam thin kh, ~Cham phat trién tm tpg i inh. 9. F80-89: Cac réi loan vérphtit trién tam ly _Céc r6i loan & myc F80:E89'¢6 nhiing dc diém chun ; a) Bat bude phil bat dau lita tudi tré bé hay tré lon; b) Suy giam hay ahem ub roast a vi cée chite nang o6 lién quan chit ché dén su chin mudi sinh hoc cia hé than kinb trung wong; c) Mot sw phat trién lién tuc khéng c6 nhting thai ky thuyén giam vi ‘i phat 18 nhting nét dc trung cho nhiéu logi r6i loan tam than, a aut = ie truéng hgp, cdc chite nang bj tén thong bao gém ngén net, as ES % : i sie kh6ng gian va hoge sw phéi hop van dong. M6t cach dic ee precmne xudng dan dan khi dita tré lon Ién. Théng thuong, mane su cham tré hay thiéu s6t khong binh thuéng cé thé duoc Céc phan cia chuong nay bao gom: - Céc r4i loan biét dinh va rar ohén... inh ve phat trién 18i néi va ng6n ngit; edu am, dign dat, ti6p -Che 16i loan bigt dinh vé ién ca kj log phat trién cdc ky & trud i ee cac ky nang 6 trudmg: doc, chinh ta, kj - Cfc r6i loan biét dinh vé phat trién chitc nang van d6ng. ~Céc r6i loan hén hop va biét dinh vé phat trién. - Cac ri loan phat trién lan téa; ty ky,... = C&c ri loan khéc cita phat trién tam ly. -Céc réi loan khong biét dinh ciia phat trién tam ly. 10. F90-98: Cac rdi loan hanh vi va cdm xiic thudng khdi phat & tudi tré em va Cc phan cia chuong nay bao gdm: = CAc r6i loan ting dong. -Céc réi loan hanh vi: méi truéng gia dinh, ngudi kém thich tmg x4 hgi, cdn thich img x4 hdi, thach thite chéng déi,... - Céc.r6i loan hén hgp ca hanh vi va cam xic; hanh vi trim cam... = Céc.r6i loan cém xiic véi sy khdi phat bigt djnh & tudi tré e1 ganh ty gita anh/chi/em rugt,... = RAi loan hogt dong xd hoi v6i sy khoi phat biét,djnh & tudi tré em va thanh thiéu nién. -Réiloan tic. ~ Céc r6i loan hinh vi va cdm xtic thuimg Khohphat 6 tudi tré em va thanh thiéu nién: é4i dim, an béy,... ~R6i loan tam than, khéng biét di lo au chia ly, 2. Theo DSM 5: Huong din chin dodn phién Gan Qh’S ny 43 ra dai tit 2013, cho thdy mot s6 céch tiép cn chudn doan m6 5 c6 22 muc phan loai va hon 150 cdc tin thuong riéng ré. Muc Réi loan phat nee ‘thin kinh bao gdm thiéu ning tri tué, r6i loan giao tigp, réi loan phé ty ky, roi logn ting dong giam chi y, 16i loan hoe tap cu thé. Phan loan nay cho thdy réi loan do lién két trong qué trinh hodn thién hé thin kinh trung wong va cdc hoat dng tam than thé ndo. ‘Muc Réi loan 4m anh nghi thite duge tach ra mé ta riéng. : Myc ri loan than kinh- nhfn thie: bao gdm cdc chan doan sa sit tri tug, mé sing, gidm tri nhé... cho thdy méi lign két r ring gitta tén thuong than kinh trong cdc r6i loan nhan thire V.PHONG BENH TAM THAN 1. Nhimng bign phap phong bénh tuy@t adi 6 la nhting bign php 16m, nim logi trit ede nguyén nhdn chinh, bo vé nhting ngudi lanh manh khdi bj réi loan tim thin; bao gm: = Chéng céc bénh nhiém khudn than kinh nguyén phat va thir phat. Dac bigt cha trong thank ton e&c bénh nhiém khuén o6 tinh chat xa hi nh bénb s0t ré, nhiém HIV/AIDS, lao,... than kinh: nhiém dc rugu, nghién chit... Ching oie BEM jam thiéu moi chdn thuong so nfo, an Jao d6ng, 8 : a tré em 48 mi em bé ra di déu hoan toan khge pao vé ba me ¥ : : : : - Tich eye ba tim thin. Tu vin tién hon nhfn vé mét sé bénh di ay rach nhi¢m Jam cha mg. Tranh cho ba me lic ¢6 thai hing = than, didu tri tich eye nhiing bénh nhiém khudn, nhigm doe. 7 phdng bénh twong doi Atte a ' ho nhing ngudi 44 chju tac dung xdu eta me: hing bién phap ap dung cl e - f du cia mj ee ae Sie tré bj tn thuong than kinh thoi ky bao thai hay o6 yéu xg a d& phong tai phat cho nhding bénh nhan tam than aa thuyén gid, nhu: tru} os) chic theo doi nhing tré co nguy co nhu: bj nhiém khuan, tén thong thiy kiah trang uong, trong nhiing nim du sau khi dé, nhting tré 06 yéu td gia inh, . ~T chite nhiing hoat déng da chuyén nganh ah’im can thigp sém cho nhtng ng 6 ri loan tam than ngay tir nhing nim thdng dau dai, nang cao chat lugng cug, nhiém 46¢ nhim nang ¢20 t clign co thé va tm 2, Nhiing bign Php song. Sead aig th ENN . ~Chin dodn sém cdc bénh tm than 4é diéu tr] ngdy trong giai doan sém, giim neuy co tai phat, gidm nguy co tén thyong ede mii quan hé x4 hoi. Déi véi truing hop ri loan tm than d& khéi hay thuyén gi&mcdn tigp tue diéu tr cing c6 vi theo dai ldu dai. Phéi hop véi cdc nganh ¢éng ta¢ x4 hi, tam ly lém sing gitip 45 gidi quyét nhing sang chén tim thip.tfouz-eude sOng, tim ra ché d9 lao dong vi hinh thie lao déng thich hop, tu van tam ly cham séc cdc bénh méi phat sinh,. = Chii¥ theo doi va ép dung ct.ché che bién php phyc hi chite nang tam thin cho nhing ngudi bi xo mach Biting huyét 4p, di-chimg sang chdn sq nfo vi nhing ngudi cé it nhiéu ne \g hé than kinh trung uong. 2.1. Khai nigm vé phue'hdl.chite nang trong céc réilogn tim than, Phuc h6i chiic nang 1a qué trinh, 1a co hdi, tg0 cho bénh nhén mic cdc rbi loan tam than bj dat duge mic tdi wu vé chite ning sinh hoat, giao tiép, tam ly xi hoi, Jao dng nghé nghigp trong céng ding. Ngoai ra, véi ede tré nho, c6 nhimg ca be Phii hop vé gido dyo- tém than- co thé dé tré c6 thé t6i wu héa ede ming lve an than, gidm bot génh ning cho gia dinh, xa hoi. Nhu vay phyc hdi chite aise iGp cho vige nang cao chit lugng cuge séng. ; : eae Classification of Functioning, Disability and Health- Bang phi tgp pve Wai on ning, Khuyét tat va ste khée- 1a chong trinh Khung choo? vada kaye eg Mem Met mbilign quan gita cde chie ning voi ste HS = Aiea cin tr6 phuc hai chite nang. andi quan B89 Bot bebe eee Hl nr rd Kh bi DEH V4 i ton thuong do bénh ly. Mot s6 réi loan o6 xu hudng t 12 trién man tinh. Nguoi bénh thutng bj mac cdm, khé hoa nhép véi eGng déng. Mac khde gia dinh efing c6 khuynh huéng déu diém, sy moi ngudi biét minh c6 ngudi thn bj réi loan tém than. Xa hoi cting ky thj bénh nhan tim than. Vi vay bénh nhan thudng bj tich rdi, xa lénh, khé hoa nh§p vao cdc loai hogt déng cita xa hoi. MG .HINH ICF Tinh trane sc khbe ‘eet boy nih oe — err Fei) rset ‘Cée yEu tS hotn cin | Cie yu SB futne Che yéu 15 cd ohn Phan loai cia TS chire ¥ t& Thé gidi xc dinh tn tals la bat ky suy gidm, mit mit hodc bat thuéng nao vé cdu tric co thé h as nang sinh ly hodc tam ly. Hoat d6ng la ban chit va mite 6 hoat déng 4 cia con ngudi. Sie tham gia li ban chat va mite d6 cia mét ngudi th: aks cdc tinh hudng cudc séng, lién quan dén han ché hoat dong, tinh tra de va cdc yéu t6 theo ngit cinh. X4c inh va can thiép cdc suy yéu chi ja héa higu suat tré thanh lye day chinh cia dénh gid va diéu trj phuc ane g- 2.3. Nhitng thanh phan thdmdeiaeting téc phuc hdi chitc nang: ign nay, m6 hinh tham gia cham séc st Sen a hign 16 nét nhtng ngdnh nghé c6 lién quan. = Can b6 y t6 cae c iét tuyén co so. Cac ki thuét vién, chuyén vién cdc nganh cn y hoc, diéu duéng. ‘ = Nhting cén sy x4 hi, cdc nha tam ly lam sing, cdc thay cb gido dyc dic bigt _ Gia dinh bénh nbn bj bénh tam than. - He théng céc trung tm bao trg cia Nha nude, cdc t8 chite thign nguyén, cdc trung tim duéng ldo tu nhin... = Céc doan thé & dia phuong nhur hdi chit thép 46, doan thanh nién, hoi phy ntt wv.v... Cn bé anh dao dia phurong, céc co quan hifu quan, cdc doanh nghiép. Nhimg ngudi tinh nguyén, hé théng trg gitip x4 hdi vv... VANDE Y DUC TRONG THYC HANH TAM THAN HOC G nuéc ta, BO ¥ té 4a qui dinh 12 digu y dite trong todn nganh Y t§néi chung. Hi Tam thin hoc Uc — New Zealand néu ra mét s6 nguyén tic dao dire trong thyc hanh tim than hoc, dé 1a: 1. Tén trong phim gia cia timg bénh nhén. . - 2, Khong duge gi dung sy khéc bigt quyén lye trong méi quan hé véi bénh 13 cian s6c bénh nhan mgt edch t6t nhat. ; 4. Gitt kin nhiing thong tin Jim sing cia bénh nhan : 5, Tién hanh Jam thi thu§t hoge dieu i) phai duge su ding ¥ cia béah 6. Khong duge str dung sai ahiing oo thie va ky ning nghé nehi ih 7, Tiép tue phat trién kién thite, kY nang nghé nghiép va sin sing Tih, higp. ar e trdch nhigm 48 duy trl sy todn ven cia nghé y, 9, Tham gia nghién ciru lém sing phai chip hanh nguyén the dao gig th chudn cia timg qué gia hay quéc té. -. 10. Né lye edi thign chat lugng chim s6c stte khoé tam than cho nove gs tigu ding mite ngudn lye y té va gop phan gido duc cOng dén; bénh ly va site khoé tam thn. Ma&t khde, suv bat thudng trong hoat d6ng tinh than cia con ngudi khéng phat quan sat va danh gid ngay tite khac. Can phai cé mots cn nhde Ki Luin kb phai chi vi kha nding chin dodn sai ma cdn vi hau qua xa hoi do tinh Ki thj cée ba ly tam thdn mang lai. “a Céc huéng dan dao dite va kién thite vé od@ppuyén the dao dite gitp cdc bic tam than tranh cdc xung d6t dao dite (cothé dugc dinh nghia 1a cing thing gin nhiing gi ngudi ta muén lam va nhi gana ding vé mat dgo dic) va suy ng thong qua cfc tinh hudng kh xcit vé Ago 4 (xung dt gita fc quan diém hy i tr dgo dic). CaN Dao dite d6i phé véi cdg mol.quan hé gitta nhimg ngudi trong cée nhém ke hau va thudng ddi hoi phai.éapbang cdc quyén. Dao dire nghé nghiép dé cép cach thich hp dé hanféghe Chi dimg trong mét vai trd chuyén nghigp. Dsod* nghé nghiép bit ngudn tir su két hgp ciia dao dite, chudn mye x& hoi vi cdc tht ciia moi quan h¢ ma moi ngudi da dng ¥ cé. ak Céic nguyén tie dao dite y 18 eta AMA (Higp hoi Y khoa Mi) va céc 7 “, = th clia APA (Hiép hoi Tam than hoc Mi) voi cde chit ee a. ky thugt mot cach khoa ; cae may ao gi ren pan vi KOE hop dao dite trong nghé oe 3 thuan thye ki nang; a ee fia ba io, dinh, ding nghigp va xa a Pes a a ee VAN DE PHAP Y . at Fe aay bia thuge v8 ita n- php tut, vi tai mid hi Pp nat BOi tu. Phap y Tam thin bao bm mot loat Hg than, nhiém vy chuyén mén, dao dite va php ¥ 6c 06 thim quyén cho bénh nban; ede bgnh nbn © BY thite dug y quyét nhgn hodc tir chéi didu tri; quyét dinh cia toa dn, chi thi lap phap, co quan quan ly cia chinh phi va ban cp phép; va vige dénh gid nhing ngudi bj bude t6i a xéc dinh kha nang pham toi va kha nang ra toa. Cuéi cing, cde quy the dao dite va huéng din thyc hanh eta céc t8 chite chuyén nghiép va sy tun thi cia ho efing 6 thé lién quan dén Tinh vue phép y Tam thin. : Mic da t6n tai thyc t6 1a khéng cé tiéu chudn ndo duge chip nhan dé tiét 16 théng tin cho bat ky tinh hudng y t6 hod tam than nao, nhung theo nguyén the thong thudng, nim Tinh ve théng tin thudng duge cung cp: 1. Chan dodn- mé ta tinh trang hose vin dé 2, pigu trj- ban chat va muc dich ota digu tr é xudt 3, Hau qua - ri ro va Igi ich ctia vi digu tri theo huéng da a8 xuat 4, Cc Iya chon thay thé kha thi cho phurong phdp didu tr] duge 42 xuat, bao gdm ca rij ro va Igi ich 5, Tién lugng - dy kién két qua khi c6 va khng c6 didu tri Mot tin d8 léu dai v8 y dite da rang bude cdc bac. bi mit tt ca cdc théng tin duge cung cép boi bénh nhan. Nghia vu nghé pi y duge goi la bao mat. Bao mit 4p dung cho mot sé dan nhat dinh v: ip dung cho nhimg nguéi khdc; mét nhém nim trong vong tron bio Co ‘sé théng tin ma khéng nhan ing ifém nhu vay bao gdm, ngoai bac duge sy cho phép cy thé tir bénh nhan. i. nhin, ngudi gidm sét lm sing va si, con c6 céc nhan vién khée digu chuyén gia tu van. Bao hiém gia tang cho chim Gekhde dang gay ra méi lo ngai vé tinh bao mat va m6 hinh khai ni Janh tam thin. Ngay nay, & cdc nuéc da phat trién, bao hiém chi tra pl héa don cham séc site khde; dé cung cép bio hiém, mot hang bo hiimphat’cd thé cd duge théng tin ma ho cé thé danh gid viée quan ly va chi phi cia cdc chuong trinh khée nhau. Kiém soat chét Iugng chim séc d0i hdi sy bio mat kh6ng phai 1a tuyét d6i; nd fing doi héi phi xem xét Iai timg bénh nhan va nha trj Ligu. Nha tr] ligu phai vi pham sy tin tuéng cia bénh nhén khi phai thdo ludn vé trudng hop nay voi ngudi gidm sét. Bénh nhan cé thé dugc yéu cdu phai dua chuong trinh didgu tr} cd nhan ctia ho cho héi ding sitc khée tam than. Diéu bit bude la cdc béc si tam than va cdc chuyén gia site khée tam than khac phai nhén thite duge ¥ nghia phdp ly cia viéc thao luan vé bénh nhdn qua Internet. Thong tin lién lac trén Internet vé bénh nhan khéng duge bio mét, o6 thé bj xAm nh§p. M6t s6 bac si tam thin da viét blog vé bénh nhan, nghi ring ho da nguy trang day di, va ho 44 duge cong nhén bd nhiing ngudi khéc, bao gém ca bénh nhan Jién quan, nhung nhiéu bénh nhdn da bj nhgn ra. Twong ty, str dung phuong tign truyén théng x4 hi dé truyén théng vé bénh nhan ciing rii ro khong kém. Trong viée didu trj bénh nhdn bao lyc ho%c c6 kha ning bao luc, viée bao vé 15 hit ba dang gap nguy hiém nén duc coi chi yéu I nghia . néu c6, chi dig thir yéu vi nghién ¢, in thin khong thé dy dodn bao luc trop, Sadock 2015), bénh nhan va cdc bén tI nghé nghiép va dgo dire. Nghia vu phdp ly, 4a lién tye chimg minh ring cdc bac sf tim tuong lai véi bat ky 46 chinh xéc dang tin fy nao (Kaplan, KHAM TAM THAN 1, Khém tm thin nhim: ~ thiét lap chdn doan = d4nh gid mite 46 nfng nhe cia rdi loan ~ quyét dinh huéng xi tri - thiét lp quan hé v6i bénh nhén (tgo lién minh) = tao d6ng lye cho bénh nhan khuyén khich bénh nhén trj ligu tam ly énh sir tim thin . Théng tin c4 nhén . Ly do vao vién: hay than phién chinh . Bénh ly hign mc va cam nghi cia bénh nhan vé bénh ly 46 . Dac diém o4 nhan tin sir sin ni vA qué trinh phat tridn thé AS" tudi thiéu nién = quan hé x4 hdi © - tinh trang hn nhén " = hoc van : Ss - nghé nghiép S = dic diém quan hé tinh aS = béi canh xa hgi hién Qn 5. Tién sit gia dinh: oft, ‘méi quan hé gitta bénh nhdn va céc thinh vién khdc trong gia 6. Cac thudc hign ding 3, Cac bude khém tam thin 3.1. Biéu hign chung: Déing vé bé ngodi: in tong chung vé bénh nhan nhur trang phyc 6 gon gang khdng? Cé lde logt khéng? Cé sach sé, chinh té khéng? Dang vé yéu duéi hay khée manh? Cé tite gifn khéng? Cé gay so hai khong? Cé lanh dam khong? Cé vé khinh khinh khéng? Vé hanh vi: 6 ty nhién khong? Cé hung hing khéng? C6 dinh hinh khong? C6 than trong khong? Cé vung vé khéng? Cé bj co giét khéng? Cé vin tay khong? Thai dé véi bac si: hgp tc? Nong nay? Dé phong? Binh than? Lan tranh? Dé gan? Nhimg bénh nhén loan thin cé6 vé ki di, khdc la. Bénh nhan tram cam thi it néi, cit dong cham chap. Trang thai ban chdn ggi ¥ mot lo au, hdi chimg cai hose hung cam... 3.2. Céc hoat déng tam thin rE "pone mg, v6i kich thich? ... 2 pap img voi ee a yahic: bea nhan oO th oh y duge khong? C6 dé bi phan tn khéngy cy « j beh aa ian dai khong? sue chi J ddu ddu rdi yéu cau bénh shan nh oi g! oe ng to ™0) ay s6 voi ging deu d° : vas tra bing vige 40° an 08 din néu thanh c6ng (thuréng nhic lai dugeg Iai “pit div bing 48Y gbm 350, : lals / te enh nhdn néi to hay ho? Nhanh hay cham? Vén tir c6 hong pi, ai ndi: vee ee hung cdm n6i to Va rnhanh, Bénh nhén tm cm n6i khE vi cham, Bang Benh - 4 ngtt digu Ki Ia... : aia an Toen = ies hung vé khong gia, thoi gian, bin than va nhing nga Dinh ea ‘c6 ding khong? Dinh hudng vé thoi gian thuong mat truée. Mat gin un} a nang né gol ¥ tn thuong thy ton j sdic va cam xtie : . ash rim budn? Humg phan? Tang cao? Lo au, git? Kich dong? Cam xtc: dirge quan sét trong Itie hoi bénh. CAo,cdm mpxtic 6 thé 1a: cin min, bang quan, cimg nie, hoc khong phi hop... Cin chi ¥ khi cim xe quan sat duge Khor phi hop véi ngi dung tr duy cla bénh nha Hink thie te diy: Che ¥ nghi nbi giéprahau c6 hop logic khong? Cé tur duy pti tin khong? Tu duy c6 lin quan (tu. duy khéng lién quan: bgnh nbn hur & mot thé gii khdc)? Tu duy lap lai? Tw. ait re? Noi dung te duy: khdm phéthign-eée ¥ tong am anh, cdc nghi ngd qua mie én aah 59, nghi the, trigu ching phi bénb, gid thé nhfn céch hoe tri gide sai thye tai. _ Quan trong nhét la phat hign hoang tuong. Cé thé ding céc cfu hot mhe ‘Anb/chj c6 nhiing suy nghi ma khong thé chia sé voi ngudi khéc khong? Anil hay suy nghitvé diéu gi?” aha os kh ning tu duy tru tugmg cia bgnh nbn bing cdc cd hot ah tin nies Raine ofp su vat: qua béng-qua cam, 6 16- thu héa, vui-buo~ ii th i si 06 do tung hay ao gide khdng? Ao twang thutng 0 #8 thj hay te 3 hoe Joan thin. Ao tanh hay pp trong tm thin pn I. ¢p tron; 2 z ai a ig cdc tn thong thyc tén. Ao xtc hay gip trong trans thai oa Cn thin trong véi tine ee Kham tri nhé tire thoi: yéu cdi oi: yeu a eee ‘ Khém tr nhé gan: wie lai fe ben nan nhac lai céc con so Khém tri nhé xa: nhé duge sie er vat hoc 3 tir sau 5 phit moc thdi gian trong cuée doi bénh nhén ~ . tong img voi khi sac va khing 4o thanh ra Iénb, sai khién. 18 Tri tue Bénh nhan cé thé lam mét s6 phép tinh Cé nhing hiéu biét cin ban, thy theo hoc vin, méi trudmg van héa xa hii... Kha nang xét dodn: Cé thé At cfc céu hdi “Anh/chj sé lm gi néu..” voi mot s6 tinh hudng théng thug dé xem kha nang Ung xtt hop ly cia bénh nhan. 4, Céc thang long gid, bing hdi- tric nghigm (test) Céc thang lugng gid, bing hdi cé thé duge chi dinh cho nhimg bénh nhan tam thin va cé thé cung cdp thém théng tin vé nhig nguéi bénh nay. Mic dit khéng thy sy can thiét cho nhimg bénh nhdn 44 cé biéu hign lam sang ré rang, nhumg cdc thang luong gid hay bang hai cé thé: = Giip xée djnh nhimg khia canh chi tit trong céc hoat dng tinh than va mite 44 r6i loan cia cdc hogt dong nay = Gidip theo di sy tién trién cia cdc hoat déng tinh than trong qué trinh can thigp ho&c diéu tr} = Huéng téi xée djnh tinh trang r6i loan tim An ranh giéi, gidp cho chdn dodn phan biét cdc bénh ly tm than ; = Cung cdp cdc co sé chite nang chung ee Jam co sé cho cdc hoat 4$ng can thigp lién chuyén nganh NS Hay néi voi cdc nha tam ly va m6 < ‘muén tim thay diéu gi. Yéu cau ho binh ludn. M6t sé thang lugng gid hay din; & * 2. Trlic nghiém Beck dé dé Nic d6 tram cam + Trée nghiém Zung 48 daph.gid lo au = Tréc nghiém tri ware) ler - Trdc nghiém déniingig nian céch MMPI ~ Céc trée nghiém lurgng gid nhén thite Mini- Cog, MMSE Phan 2 BENH HOC . and a V Se & Chuong I CACROILOAN TAM THAN THYC TON GIO THIEU : Aa DSM 5 dua ra thugt ngtt Réi logn nbn thie thin kinh cho nh6m eéc bénh Iy sa sit tri tug, mé sang, mat nhé, va cdc 16i loan nhén thie khdée cho thay ban chat chung cia nhém bgnh nhgn thire nay lién quan chat ché voi tén thuong thin kinh trung wong. Céc réi loan nay duge dic trung boi sir thay i cdu tric va chite ning (vé ca sinh ly va tam ly) cla b6 no, gay ra cdc khiém khuyét trong hoc tép, kha nang inh huong, tri nhé va tri tug, VA bat ki tén thuong nio nao hose cia céc hé théng co quan khdc trong co thé, ma gay ra ign di cdutric va chite nang nfo déu 6 thé kém theo céc r6i loan tam thin. Viée dénh gid cdc tén thuong than kinh tru fo\pirong chuong r6i loan nay khéng phi Itic nao fing dé dang. C6 nhimnf wong chi phat hign duge dya ‘vao nhimg tién bé trong thim dd cn lam‘sang gin day. Hi vong sy phat trién cdc thm do nay trong tuong lai sé thudngié 4 gitip phat hign bénh sém hon. Didu nay phi hop voi nhém Réi aba thin thyc tin thugc chuong F00 - FO9 trong phan loai bénh quéc a a8 “che réi loan tam than thc t6n bao gom cd réi loan tam than triéychdnes? Thuét ngit thyc tén nhim chi r6i loan chize nng nfo lin quan tryc tié wong tai b§ néo. Thuat ng@t trigu chtmg nham chi 16i loan chite nang bé Rao\la thir phat sau tin thuong thyc thé ngoai bG nao. Réi oan tim thin thyc tén phat sinh va dién bién phy thugc vao bénh chinh, bénh co thé, phy thudc vao mite dé tén thuong ning nhe va vj tri tn thong nao cye bd hay Jan toa. Tuy nhién, khdc voi DSM 5, nhén manh ring linh vue nhgn thitc 14 bao trim, thi ICD 10 dénh gié nhigu khia canh cia réi loan tam thin thyc tn, nhung phan lén cée khfa canh nay chinh 18 ede chite nang nbn thite, bao gdm: réi loan chite nang hiéu biét (tri nh6, tri tus) va rdi loan chite nding nhén biét (r6i loan y thite va cht ¥) va cdc h6i ching thuge vé tri gic (do gidc), te duy (hoang tuémg). Riéng edm xtc (trim cdm, hung cam, lo au), ofing nhu réi loan hanh vi va nhdn edch thi thuge cde chite nang tam ly khac. Roi loan tam than thyc tn lién quan dén tat cd céc chuyén khoa lém sang khdc, thé hign méi lign quan khéng thé chia ct gita co thé va tim than, Céc thay thude chuyén khoa tém thin cn phai c6 kién thite ving vang vé bénh hoc co thé chung, ké ca cdc cdc bac si thuge céc linh vy léim sing khdc ciing can cé nhiing kién thire 21 | cg ban vé tam than hoc dé chi dng phat hign can thigp s6m, toan dién ya 06 hi | qua. Dc diém tién trién hay thodi trién cita réi loan tam than thyc tén tuy ie vao nhan t5 nim bén dudi (bénh co thé, ton thuong b9 no). Viée xem xé ai | ri loan tim thn trong chuong nay c6 thé giip cfc bie sf higu v8 anh hung” Iai trong hé thin kinh- tm thn, : SA SUT TRi TUE I DAI CUONG Sa suit tri tug (SSTT) 14 mét hoi chimg duge aa: i idm nhid chite ning cao cp eta vé no ma ining Bee Che aaa say suy gidm va tro ngai dang ké cho céc hoat Ong nghé nghiép, xa hoi en ode hoat dong séng hang ngay ciia cd thé, : Nguyén nhén gay sa siit tri tug rét da dan nang hdi phyc ciia sa suit tri tué phy thuge vi dung kip théi cc trj ligu 6 higu qua sin c6, do cdc bénh cé thé diéu tri duge néu duge cc tin thuong khong hai phyc. IL. DICH TE HOC Phan 16n sa sit tri tué gap 6 ngudi cao tuéi, 06 thé 8p mét $6 cdc sa sit tri tug khdi phat sém do céc tén thuong nio. 6 Mg trong s {ing ngudi trén 65 tudi cd Khoang 5% bj sa sut tri tué ning. 15% bj sa sit triffM c d8 nhe. Khoang 20% s6 ngudi trén 80 tuéi bj sa sit tri tus ning, Hed be nuéc trén thé giéi dang trong tinh trang gid héa dan sé, quan thé ee hiém ty 18 cao va sé ngudi bj sa sit tri tué sé cang ting. Trong tam thn hoc ngudi cao ms < gt tri tué 14 mét h6i chimg phé bién thir ig va thug 1A phat hién duge, Kha 0 bénh Ly nim bén duéi va viée 4p 15% cdc bénh nhén bj sa suit tri tué la phat hién kip thoi truéc khi xudt hign hai sau tram cam. Sa sit tri tué 1A. g& g trong chim séc ste khde cong ding & moi quéc gia. Sa sut tri tué di Had thir 4 trong cdc nguyén nhian hing du gay tir vong & My hién nay. 6 II. BENH NGUYEN. BENG/SINEL Cac bénh thodi héa thNtinh: cfc thé thodi héa nay c6 thé cing dign ra trén mot bénh nhén. Bénh nhén cé réi loan hoat dng ma it hoc khéng cé réi loan van dong, Bénh Alzheimer: (50-60%) cdc bénh nhan sa sit tri tué. Bénh Parkinson (1%), F Bénh Creutzfeldt — Jacob va cac bénh prion khdc: cc bénh ly nay duge xép vio nh6m sa sit tri tué do thoai héa vi bao gdm ca 2 dang ty phat va lay truyén. Céc ac diém lam sang cé nhidu nét tuong déng nhom thoai héa. Cae bénh thodi héa than kinh khéc: Huntington (1%), bénh Pick (1%), ligt trén nhén tién trién (1%), bénh Wilson, xo héa cét bén teo co, bénh thoai trién thy song tigu nao. wee ; C&e bénh cé réilogn edu trie thin kinh bénh nhan cé kém céc van 4é vé hé van d6ng 6 cdc mitc 46 khac nhau r : . he bénh_mgch méu (10-20% cde bénh nhin): nhdi méu da 6 (rutile infarcts), 6 khuyét (lacunae), bénh Binswanger, nhdi méu vi thé & vé ndo, x 23 ¥ Jat es 7) huyet» - 50; undo, abcess nao Ul-9 on O¢nh nhan),.. "Cc khdiu oat (1-5% ede bn hn), chénthuong,& v5 s : oe ae fp lye binh thudng ws cée bénh nhan), - Thy im doc/ chuyén héa hode viém gay ¢8, 6i im Cac bénh ndi Khoa nhiém 46 i th . kinh trung wong . 5%): “ Nhia chat gay nghién (1 -5%). 7 nea ih ding: hoi ching Werniche - Korot (gy, «+ in B12, thiéu acid folic, Pentagra, thiéw ken i, wees bi foan chuyén héa: r6i loan chite nang tuyén giép, suy thi benh tuyén gidp trang, hoi chimg Cushing. _ = Cac bénh viém man tinh: xo cung rai réc, bénh Whipple, bénh lupus ya cle 6 viém mach ngi so... ee nhiém tring thin kinh: nhiém HIV, viém nao virus, gang naigg kinh, viém mang nao do vi khudn man tin, hdi chimg Behget. : Quy’ Any 1 UY a Céc nguyén nhan khdc Sy Sa sit tri tug cdn.c6 thé 1a giai doan cudi cage bénh ly tam than man ts (tam than phan liét, dGng kinh...). IV. PHAN LOAI SA SUT TRI TUE ‘ ff Sa st tr tug 1a mot hi chimg lam sau. EhG khong phai la mt bénh, Theo ICD 10 sa suit tri'tug dugc xép 6 inuc F.0. Bao gm: F.00 sa sit trf tué trong babies. F.01 sa siit tri tué trong bénh,mach mau. F.02 sa sit tf tu8 tro gig bénh ly duge xép loai & ché khadc. F.03 sa sit tri tué Rate bet dinh. Tuy nhién, theo quan diém truyén théng sa sit tri tué durgc phan thanh hai lot ~ Sa sit tri tug nguyén phat: sa sut tri tué trong cde bénh thodi trién (Alzheimé Her etdedakob-) sa slit tri tué trong cdc bénh mach mau (tie mathe uyét), ~ Sa sit tri tug thir phat (sau nhiém dc rugu, nhiém tring, thiéu vitamin.) V. DAC DIEM LAM SANG years ching chinh cia sa sit ti tug gdm cde linh wwe: dink ae ; 16 ret va tram ia ae ae eee oh : re ee hat thing ep, Gee ne tien trién cua bénh. Céc thay doi ve cim “ 1. Cae bid hia a bi ve nhan céch ciing r6 rét & cdc giai doan sa¥ LL Sie suy giim pad giam nh4n thire Suy gidm tri ahe F . nhé 1a mot trigu chimg dic trung, dién hinh va ndi bat tug. : #. Trong ce bénh Iy do chin thuomg so nfo te bién mach nfo.» cia f sas en xt 24 nhanh chéng va tram trong sau m6t thdi gian ngin. Trong cac bénh thoi trién, suy gidm tri nhé xuét hign tir ti, kin do, khé nhén biét duge béi ngudi thén, dong nehigp. Dc bigt la trong sa sut te tug do bénh Alzheimer: 6 thoi ky dau suy giam tri nhé cé thé con nhe va thudng 16 rét nhat a6i voi cdc sy kign méi xdy ra (quén do ghi nhan kém) - bénh nhén hay quén 6 dign thogi, khong nhé duge cde su kign xéy ra trong ngay, khong nhé duge ndi dung m9t bai béo vita doe, mét ban tin vira xem trén tivi... Theo tién trinh cia bénh, suy giam tri nhé ngay cang nang hon va bénh nhén quén cd cdc sw kign xdy ra ngay hém truéc, tun truéc, thing trudc... quén tén ngudi quen ci, ddng nghiép, quén cdc kién thire da hoc... rdi quén cd cdc sur kign quan trong lién quan dén cudc séng cé nhan (noi sinh, nam sinh, tén vo hodc chéng...). 1.2. Réilogn dink hwéng Béi vi tri nhé 1a mét nhan t6 quan trong cho viée djnh huéng, do vay trong sa sit tri tué kha ning dinh hudng cing timg buéc bj anh hudng. Trong mot 6 bénh ri loan éjnh huéng la nhig trigu chimg quan trong frong bénh canh lam sang (vi du: réi loan dinh huéng vé khong gian, dia ly rit ri {Syineng thdy 6 bénh nhan bj bénh Alzheimer...). © 1.3. Réi logn ngén ngit- vong ngén > La trigu chimg quan trong trong chan dgdn S¢fsitt tri tug do tén thuong & thiy dinh, v6 ndo (Alzheimer, sa sit tri énh mach méu nfo...) Trigu chimg dign hinh va duge ding 1am tiéu chulgn hah doan sa suit tri tug trong DSM - IV la vong ngén (aphasia). C6 thé 1a. vos id dign dat hodc vong ngén tiép nhan. Céc trigu chimg cé thé bao gom; fey ido nd, n6i fp tir, n6i dinh hinh, néi gidn tiép. Bénh nhén cé thé rat khé4 ng vigc tim ti, goi tén dé vat... 1.4. Vong tri- agnosia Giém hoge mét kha ning nbn biét, goi tén dd vat, 46i tuong...mac di cde co quan cam gic, giée quan khéng bj tin thuong. 1.5. Vong hanh- apraxia Réi loan kha ning hoat dong thyc hign mot vige gi d6, mic du cde co quan chite nang vén d§ng khéng bj tén thuong. Bénh nhan khéng lam duge cdc céng vie théng thuémg nhu chai téc, mc quan do... ho&e khéng xép duge, khéng vé duge m6t hinh theo yéu cau cia ngudi khém,... 1.6. Giém kha nang suy ludn- gidi quyét van dé Bénh nhan thy khé khin trong viéc khai quat ti mot vi dy don gin thanh mét khdi nigm va nim duge sy gidng nhau, khdc nhau trong cdc khdi nigm... Kha nang suy lun, phan dodn va gidi quyét van dé cfing bi suy gidm theo tién trién cua bénh, Anh huong r6 rét dén hoat dong nghé nghiép, c4c quan hé xa hdi va ngay ca trong cugc sdng gia dinh, hoat déng sng hang ngay cia bénh nhan. 2.. fe trigu chimg khéng thuge Iinh vie nhan thie a] n than 1. Cle trig chins ee. ga sat tri tue c6 hoang tu3ng. Moi hogy, = 30-40% cle PE py nhdt a hoang tone bi ithe, b theo gy ea é 10% ub ateng. ce Hoang OTE thucimg khéng he théng ma loge °° tuéng ghen ue Je te, nhdt thoi. - Ao gidc 06 i 7 cha mét gial os b ae ly thy ton. . ; 7 ce bh ve Ta: hay fp dt 8 trong Bénh ALshemer. Bea hig er do a6 df gid dang, thay thé cho ngudi than cia minh. Bénh ayy a 2 neu la dang 6 trong nha minh, khéng nhan ra minh trong gue, i cdc nhan vat trong tivinhy nhiing ngudi trong cude séng thuc tai,.. 2.2. Cie rbi logan cém xtic st Trim cém va lo au duge gap ti 40-50% cic bénh nbn sa sit tri tue, Trine ni yéu biéu hién bang,cdc triéu ching og hig xudt hign tir giai doan s6m va cl i cfc thé c6 cdc bigu hién kich dng cdm xiic (con kéu keg ban dém....). 2.3, Cic thay déi vé nhén cach oy Céc thay di vé nhan cdch 6 cc bénh ae tri tué 14 nhiing trigu chip gay khé khan cho gia dinh trong viée chim s va chju dung 46i véi ngudi bat trong d6 gdm cé céc nét nhan cdch pee 1y duge nhdn manb. Bénh nha nén thu minh Iai, it hoc khéng ata fén hu qua cua cde hanh vi ma ogi ra, mat dan céc ham thich himg thi,¢d, tro nén cau kinh d6c don... Cé béah ahi tro nén bin xin, hoai nghi, edinihe v6 ly, tré con héa... Tae phong an mic é tha, c6 khuynh huéng géptahat*ban thiu, Co bénh nhén 6 hanh vi thi dich v ngudi than va ngudi cfiamtso¢ cho ho. Bénh nhén cé tén thuong thily trin vith ie 6 thé c6 bién déi nhan céch r6 rét duéi dang bing né, kich déng, di lat thang,... 24. Cie trigu ching khéc ~ Céc déu higu thin kinh c6 thé thdy trong sa sit tri tug nhu: co gift 6 10% nbn Alzheimer va 20% & bnh nha sa sit tri tué do bénh Iy mach mau han xa ném, mit, bi, phan xa gan tay cém... 6 thé thy & nhimg gai dos Cée dw higu than kinh xuét hign tay thuge bénh Iy gay bénh -H6i chimg hong hén (Sundows) dure dec rece co eau biguhign ile ky thite ngs ngti ea ‘undown) duge dic trung béi cdc bieu hie Fe not £4 nel gat ban ngay, thite tinh kich déng ban dém. Cac biéu hién nay thudng xudt hién 8 dc bj can tré va suy giam. 2. hans 8 ‘ay gn nin sa st tr U8. Cle do side duge oj, )-30% : Ds 6 20 ang. Cac do gide thi gide duge uu y 1g os enh ly ni ths lig bed pl 1. Tiéu chudn chin dog pé in sa siit tri tué : itt ug pit chan dogn sa sut tet tué can cn ett vao cdc tigu chudn (ICD 10 v4 psM- a. Suy gidm tri nh Tuy nguyén nhén nim bén duéi, dc biét 1a giém kha nang ghi nh§n céc thong tin méi va kha nang nhé Iai cdc kién thite 44 hgc duge truéc kia. Cé thé do quén va 6 giai doan du bénh nhdn con y thite duge vé bénh cia minh, mdt s6 bénh nhan cé hign tugng bja chuyén... b, Suy gidm cde hoat déng nhén thite khac é chin dodn cn cé it nhét mét trong cdc biéu hign sau: ~ Vong ng6n -Vong tri + Vong hanh Nang lye hoat dng tri tug bj suy gidm: giém kha ning tu duy triru tugng, kha ning tinh,todn, Ip ké hoach, sng tg0, quyét dinh, kha nang phéi hgp, theo doi va thy hign cdc hoat dng phitc tap. ¢. Suy gidm tri nhé va cde hoat déng nhén thie: lam giam ding ké hode mat kha nang hoat dong nghé nghiép, x4 hdi va cd trong cud séng hang ngay cha ngudi bénh. S d. Céc trigu chimg khde: -Cam xtic cé thé 1a dao déng hay bang quai’ jb} kich thich hay tram cdm. - Céc trigu chimg loan than: hoang tuéng, do gic, tri gide sai thu tai. - Céc r6i loan hanh vi: cdc hanh vj ic, thé bao trong sinh hoat, cdc hanh vikich déng, kéu khée, di lang th -Céc bién adi vé nhdn cach, g digu, cdc con dong kinh, céc rdi loan inh huéng vé théi gian, ‘pti @. Cac triéu ching trén xtireti mi khong c6 réi loan J thite kém theo f, Cac trigu ching déc fia céc bénh Ip gay ra sa sti tri tié. 2, Tigu chudn chan dodn sa sit tri tug do cdc cin nguyén cy thé (Alzheimer, sa sit tri tug do bénh ly mach mau, bénh ngi khoa khac (tham khéo ICD-10 va DSM-IV ) Viée nghién ctru can lam sang mét cdch toan dign can durge thyc hign nhim chin dodn xéc dinh va khdm phé ra cdc nguyén nhén sa sit tri tué 06 thé didu tr] duge. Ciéc tién b6 cia ky thuét chén dodn hinh anh no hign nay (nhu chup CT so néo, MRI, SPECT) di gitip ich rit nhiéu cho chan doan nguyén nhén sa sit tri tug. VIL. TIEN TRIEN VA TIEN LUQNG Tién trién od didn ciia sa sit tri tué la: khéi phat 6 bénh nhan sur tién trién dan dn dén két cye cudi cing 1a tir vong. Khdi phat tir tir cla cdc trigu chimg thudng thdy trong bénh Alzheimer, cdc bénh ndi tiét, cdc ri loan chuyén héa... Tréi lai khoi phat olla sa suit trf tug do chén thutong so nao, viém ndo, thiéu oxy nao... lai thudng la d6t ngét. Bing cdc didu tri duge ly, tam ly x8 hdi va cb thé mét phn 14 do kha nang ty tir 50- 60 tudi voi cde trigu chimg sa sit tri tug cé tién trign cham Iai hove y amg hgp oan nguyén c6 thé digu tri va duge qa “Oe igu chinh cba no, ‘ hoi phye gin nhu hoan toan. wu th gidm d6i chat. Nhting tru thoi thi sa siit trf tug 06 the ae DIEU Tang 8 didu t,t cht flo bj cfc rb oan chic ni, ia tt dogs mot kha nog ha phye nu duge dibu ti kip thei. Do vy, vite kn? dign cd lim sing va cfin lim sing... dé thm ede nguyén nhan gay ra sa sit 4, nim bén diréi, nhim c6 duge m6t trj ligu dic higu % y _ quan trong hang iy ~Can danh gid va lugng gid inh ki mitc d6 sa sit tri tug, nbat la kha nang ( ge Igp cia ngudi benh, tr 46 dura ra mot ké hoach dieu tri hop ly. Bac biet ekg ‘5 chim séc, quan ly ngudi bénh tai bénh vign, tai cdc nha an dudng, tai cong Ging, ong thai cé ké hoach gitip cho gia dinh bénh nhan trong vigc nang cao chét Igy cube séng cia ho. -Véi cée trigu chimg vé nh4n thitc, nhat 14 véi bénh Alzheimer (50-60% ck bénh nhén sa sit tr tug), sy suy gidm lugng acetyleholin trong no duge xem j mét co ché chi yéu cia bénh. Cac thudc tic déng:theg eo ché nay dang duge si dung phé bién va cé thé chon Iya 1a: donepezil i CAri¢eft) Smg - 10 mg/ngay, hog rivastigmine (Exelon) 1,5 mg - 3 mg/ngay, H#O4egalantamine (Reminyl) 4 mg-2 mg/ngay ... - Mét sé thude da duge nghién ciudiei iti suy gidm nhén thite trong sa sit ti tug 1a: cée thude dinh duéng than, kinh}cac thudc ting cuémg chuyén héa, tuin hoan nao: Cerebrolysin 20 ml/ngay;,Fanakan 400mg - 800 mg/ngay; piracetam 800 mg - 1600mg/ngay ... a -Déi véi cdc réi loan affagiozng tudng, do gidc, tram cam, kich d6ng... c6 thé sit dung cdc thudc an thai*kinh, ‘chéng trim cam, giai lo au... Can luu ¥ nhting higs qua dic img do thud c6 thé xay ra ngudi gia. Nhin chung cdc thudc 6 hoat ti khang cholinergic 6 thé gay hi Ian, yén dju qua mite. Ngudi gid thudng duge si dung nhiéu logi thudc cho cd bénh ly co thé kém theo sa sit tri tug va thudng ¢ nhiéu téc dung khéng mong muén do phan img chéo gitta cdc thudc. Liéu uns thude 6 ngudi gia thudng rit thap so v6i ngudi tré tudi. Cac thud o6 thé chon lv + V6i céc trigu chimg logn than: risperidone 2mg/ngay hoc quetiapine SOME” 100mg/ngay, hoe Depakine 200mg - 400 mg/ngay * V6i cde trigu chimg trim cm: sertraline (Zoloft) 50 mg - 100me/ng’y, bo! mitarzapine (Remeron) 30 mg/ngay . oe bin co thé kém theo, can thigp vin 4 dink don,t os vt bea ‘ong, tranh céc tai bién va nding cao chat lung Van dé sa suit tri tué 6 ngudi cao tudi 28 Nam 1980, Té chic ¥ té Thé gidi xem nhiing ngudi cé tir 60 tudi tro 1én 1a nhing ngudi cao tuéi va ngudi gid. Ngay nay quan dim chung cho nhing ngudi tir 65 tudi tro len la ngudi gid. Do nhtg nguyén nhan khée nhau, c6 t6i 2/3 s6 ngudi_gid & cée trai dudng léo bj r6i loan tam than. Ngudi bénh trén 60 tudi chiém 25-30% s6 ngudi nhap vign & bénh vign tam thin (Mayer-Gross W.). Cac van dé vé site khoé tam thin & ngudi gia I cin nguyén vo cing 1én lim giim sut chat Iugng cugc séng, va 1a van 48 quan tim én ca gia dinh va x4 hoi. ‘Nganh Tém than hoc Lao khoa 6 nhigm vu nghién cimu bénh nguyén, bénh sinh, cdc biéu hign lam sing ca cdc bénh tam than phat sinh & ngudi cao tudi dé tim ra cdc bién phdp dy phong va diéu tri. Cac tan thucong than kink Cée bién ddi chi sd cia dign nao 43 xudt hign 16 rét nhdt 6 lta tudi 60-74 (Mancovski, 1987), biéu hign bing r6i loan nhip alpha. Céc dc trang ctia léo hod trén dién nao 43 biéu hign bang: nhip alpha cham, Se: 46 va tin s6 nhip alpha, dign ndo 48 cé hinh det (dign nao dd phing), bg in cdc dao dng nhanh (Phalicor, 1963; Urmanova, 1965). Phin 16n A trén 60 tudi, tin sé dién nao gidm, ting sé lugng séng cham, tinh ny cla dign nfo 3 giém manh (Spinberg, 1963). Bai khi ghi duge nhi en dng b6 6 dang hinh thoi & ving dinh, chim. Nhiéu tac gid kha Nb ring, cdc bién ddi dign nao dé trén tring lip véi nhimg bénh thudng : fo Yudi gia nhu: ting huyét 4p, vila xo mach néo, thiéu n&ing tuan hoan nao, Oi “inh duéng té bao, undo (Egorova, 1973; Pharber, 1975). Cing véi cdo bién ddigfeg, Qngudi trén 60 tudi cdn c6 bién déi din thé phat sinh, nhu ting théi giafftiély tog khi kich thich (Beck, 1969; Mancovski, 1985). Nhiing bién déi dign sinh If nhw 1 cdc bing chimg cia sy bién adi hinh thai va chite ning cia hogt dng thin kinh cao cp trong qué trinh ldo hod. Gidm 49 nang 6ng thin kinh, phén xa kém nhay bén, giém khd nang ty diéu chinh chite ning cla céc co quan, giim kha ning ghi nhd, gidm céc tin sé xung d6ng husng tim va li tim 6 tit c& céc khau ca cung phan xq (Frolkis, 1970, 1982) 1a de diém cia qué trinh ldo hod 6 con ngudi. Qué trinh ldo hod sinh hge, cho dén nay duge higu [a do nhiéu qué trinh quyét dinh. M6t s6 gene qui dinh thoi gian tén tai cita té bao va c& thé loai. Cac yéu t6 tae dong cia méi truimg da dang nu: diéu kién s6ng (méi trudng nude, khOng khi, anh sing, 46 am, chdt dinh dung, cdc vitamin, céc nguyén t6 da, vi lwong...). Ngoai ra cdn phai ké dén cdc yéu t6 khde nhu nhimg bign 44i ndi tiét, tn thuong nao mic phai, bénh nhiém khudn, nhiém gc... Nhimg ngudi bi bénh man tinh (loét da day - t4 trang, hen phé quan, viém xoang man tinh, dai théo duémg, vita xo mach mau...) chéng gia hon nhimg ngudi cing Ita tudi, Nhigu ngudi dur dodn dén 29 it lie nao 46, con ngudi duge béo ve khoi bénh tat va chi phai d6i pho ygj a bénh do sy thodi hoa. tudi gid ma théi. ic Cac yéu 16 thm It xit hgi ; ‘ Do viée tiép thu kién thite mdi, théng tin méi cé nhiéu khé khan, nguai aida yéu dyta vao vin kién thire ef, kinh nghigm ef, théi quen efi va rit khé thay 43, vay thuéng cé xung d6t gitta cde thé hé trong mét gia dinh. D6 1a mot stress tan, tt trudng dién. Di véi ngudi gid, bj bé roi, cdc khé khiin trong kinh +8, sinh hoat, cam pige 5 dom khi khdng o6 ngudi than bén canh efing ld nhitng tée 46g tim li ding ké, py, bigt, ngudi gia khong mudn di chuyén ché 4, khong muén xa ng6i nha of thin thude cia ho (Pham Khué, 1998). Vic theo con ra thinh phé, chuyén vag sing trong trung tam dung Ifo, trung tim bao tre xd hi lam dao ln céc théi quen ej ciia ho va dé gay nén céc réi loan tam than. Ngoai ra nhimg tai nan, tham hoa ty nhién nhu déng dat, séng than, lut Ig, cing vugt qua site 48 khdng tam than cia ngudi cao tudi. Bénh Alzheimer aA Bénh Alzheimer la mt bénh nfo thoai hod gg phit, cin nguyén 6 thé lin quan di truyén, biéu hign lam sing bang tealight fidirmét tri tién trién, khong phye hi, thuong khoi phat & Ita tudi trude tud'gia (45-60 tudi) hoc 6 lita tudi gia (ax 65 tudi). Bénh cé mét sé bién di dae: lam sang, giai phdu bénh Ii va sinh hod nao. oN -Vé lim sang, trang thai sa sit tei-tu6.tién trién thudng bao gdm r4i loan sy chi, tri nhé, cdc r6i loan ng6n ngth.£6i,Idqn phéi hgp dng téc (r6i loan hogt dng), vi r6i loan tri gide, nbdt la qi tight r6i Jogn tri nhé ngay cng r3 rét. Hign nay, dé xée inh r6i loan trong giai doah sém, chitc nang dieu hanh throng duge xem xét dé cd quyét dinh can thiép toan dién, gitip bénh nhan ndng cao chit Iugng cudc sing. Cac nhan thie x4 h6i bao gdm kha nang nh4n ra cam xtc & ngudi khdc, dua re nhing binh lan khéng phi hgp va thé hién nhimg hanh vi coi thudng hay xim pham, khéng nh4n ra cdc khong gian riéng tu cd nhan khdc. Céc bién ddi dic trumg trong nao thudng 1a gidm sit dang ké cdc neuron, teo lan toa vd nao, gidin rong hé thong nao that, V8 vi thé thdy gidm dang ké sé Iugng neuron, 1 nhét la 3 Ip ngoai v6 nfo. Die bigt 16 18 6 cdc hdi hai mA, nhdn 48, v6 néo ving trén va thai duomg-dinh. Didi kinh hién vi dién tir, ngudi ta thdy hai ddu hiéu dic trung cho bénh Alzheimer: - Xudt hign céc mang to than kinh (neuron-fibrillary tangles) v6i cdc soi xoin ke Cée mang to than kinh duge cdu tao béi protein TAU ling dong trong céc tO thin kinh, Cée té bdo chita cfc ming to thin kinh ¢6 si gidm st hit ning so véi nhting é bao thin kinh khée. Su suy pidm din ra chi yéu 6 cdc té bio kinh (@ v6 nio, hach nén) sir dung acetylcholin lam chdt trang gian dn 10? 30 Pay 14 c@ so khoa hoe cho gid thuyét cholinergic va 4p dung cho diéu tr] dc higu hién nay. - Sy xudt hign cla cée mang lao hod (senile plaques) duge cdu tao béi chat amyloid protein, nén cdn goi 14 ming amyloid (amyloid plaques), véi nhimg dau vét cac neuron tgo nén hinh anh gidng té bao thin kinh bj thodi hod do nhiém Gc. Céc bién déi sinh hod ndo gdm sy gidm sit déng ké enzyme cholinacetyl- transferaza, acetylcholin va mt s6 chat din truyén than kinh khdc. Cc bigu hién lam sang va bién di dic trig da néu trén khong nhit thiét song hanh. Cac réi logn tam than trong va sau d6t quy ndo 1. Hoi ching mé sing Khoting 30% dén 40% bénh nhan cé h6i chimg mé sang ngay trong tun du tien sau khi bj 46t quy ndo, dic bigt Ia sau dot quy chay mau néo. Hi chiing mé sing 1a trang thai réi logn nbn thite phét trién cp tinh voi diém lam sing nhu sau: ~ R6i loan dinh huéng vé méi tru’ng xung quanh, vé thoi gian va khéng gian; cdn dinh huéng ban than. = R6i loan tri gidc (ao anh ki la va do gide ap thi). Ngudi bénh thudng thdy nhiing cén tring, nhing dng vat nhé¢ai ae ‘Ciing cé thé 14 nhimg cénh tugng, nhiing hinh anh ruc r6, sinh dGng, bling 6 thé mang tinh chat ring rgn, ghé sg. Dong thoi ngudi bénh nghe nhime aoa, nhiing do thanh ra lénh. Ri loan tur duy: e6 thé cb hoangsif@aa)pam thy. Hoang tuéng mang tinh chat rbi rac, gin lign voi 4o gidc, dé biént ~ Réi loan cam xtc: cdg thjrfg Kkinl?sg, hét hoang véi cée ri loan tri gide gay ra. ~ R6i loan hanh vi téc phong? nBudi bénh phan ting rat manh vi hinh anh cua ao gide va hoang tuéng, Bat % con vat, chéng lai nhimg quai vat ghé so dang tn céng minh. V6i mye dich ty vé, ho chay ra sn, chui vao gm giuong, ném vao ké dich tuéng tugng... Tri nhér sau mé sang ngudi bénh nhé rdi rac, timg ming, pha trn cdnh mé va canh thyc. Hoi chimg mé sang cé thé kéo dai 2 - 3 ngay, c6 khi 7 - 8 ngay. 2. Suy gidm nhén thite Suy gidm nhfn thir 14 mét trong nhing bién chimg nang né cia dot quy va thudng dn dén sa sut tri tug. Sy suy gidm nh§n thitc, tri tué lam cho bénh nhén tro nén phy thugc hon vao ngudi khdc trong cdc hoat dong hang ngay cia minh nhu tim, mic quan 4o, an uéng, van dong va vé sinh cd nhn. Céc biéu hign suy gidm nhan thite bao gém: sy chi y, kha nang lién két cde tir trong ngén ngit, chic nang thj giée khéng gian, tinh toan va kiém soat van déng. Bénh nhan cé biéu hién mat kha nang djnh huéng, mit Idi néi ning né, kém theo 16i loan cdm gidc, van dng. Trong bénh canh lam sing cia r6i loan nhdn thire c6 31 sang nur gidm nhé gin do kha nang ghi neta ety suy gidm tr tir 5 nhé va gim kha ag ae cfip tinh nay e6 thé kéo dai én dén 3- 12 thang y, ms nghin a ‘Cac khiém khuyét ahgn thie trong thoi gian ndyo BW YT c6 theo nghi : héi phye. 2 se ee nhin tryc tigp va ting nguy co sa sit trf tug. Ti 18 sa sity, i ai mau ndo dao dong tir 13,6% dén 31,8% 6 thai diém 3 thang sau gy ‘oof san abot me 9%, 28% bénh nhan cé tién sir thiéu mau cue quy va sau 5 nam ti Ig nay 1a 42%, 28% Denn ne te ae thodng qua truéc khi cé sa suit tri tug. SO bénh nhan cé trigu chimg suy giam nhj thie chiém 73%, 6 nhiéu mat cba nh4n thirc. BBénh nbdn cfing bj r6i loan cm gide va van ding do tén thuong cfc tring tin va day thin kinh chi phéi van dng, cdm gic. Céc ton thuong nay lam cho céy bigu hign vé nhén thitc bj che lip mét phn hogc toan bG, lim cho bénh nhan vj nhét la gia dinh khéng thy duge tam quan trong ciia cde roi loan nay. Sa sit tri tug sau nhdi mau no bao gbm cdc thé, nat enh do thiéu mau oye bj dudi vo nao, sa stt tri tué do nhdi mau nhiéu 6, wva,gal sit ‘tri tug do nhéi mau trung tam (suy gidm nhén thirc nghiém trong sau aihOkmau 6 cdc ving ndo quan trong nhu dai thi, bao trong, hach nén). XN Bén canh céc yéu t6 nhu kich thugevaséeluong 6 tén thuong, co ché sa sit ti tué cdn phy thugc vao vj tri tén thudug ht: thy thdi duong gitta, thay trén git viing d3i thi, g6i bao trong bén fraivva Vang nhin dudi. Céc tén thuong nhéi miu dudi vé bao gm nhdi mau, 5 ibys # nhdi mau 6 s4u va chay mau nfo lam phé hiy céc duéng din truyén chyoyiang than kinh vé nfo - dudi v6 dic higu ma nhing duéng nay duy tri chiChahg nhn thirc, vi vay dan dén sa suit tri tug. Bén canh cée 3c diém cia 6 tén thuong, cdc yéu t6 khdc nhw tudi, trinh 46 hoc vin cdc bénh li nhu ting huyét 4p, dai théo during... 14 nhimg yéu t6 anh huéng dén sa sit tri tue. Mite d9 teo nao thiy thai duong gitta, sy bién ddi chét tréing la nhtmg yéu t6 phoi hop gay sa sit tri tug sau d6t quy. Sau nhéi méu no cé sa sut tri tué ti 16 s6 ” i 75% 6 bénh shan khong sa site we, @ ti 1 séng sau 5 nam 1a 39% so voi 75 4. Céte r6i loan tam than khéc ' cn hy he ho mc at i at wl mis ai thuong tim than cling ut én 8 mee oe gah ung one. Vi vay, be s6 tinh trang cé thé khne th ae 46 t6i da, va o6 thé it tién trién sau 46. MO Bao gim: trim eam, 161 i ate thai te néu khong o6 tn thuong ae ngon ngit, suy gidm tinh duc, bién i hin coe fe ah = ROI LOAN TAM THAN KHAC DO THYC TON L BAI CUONG Réi loan tém than thyc tn lién quan tryc tiép dén nhimg tén thuong nfo, ma nguyén nhan 1a bénh eta b6 no (u ndo, viém no, thodi hod...) hay nhing bénh ngoai b6 nfo (bénh ndi khoa, nGi tiét, nhiém tring, nhiém d§c, réi loan chuyén hod...) anh hung dén chite nang hoat ding ciia nfo bé gay ra nhiéu rdi loan tim than nhu trim cam, hung cam... I. DICH TE Mot s6 nghién ciru chuyén biét cho thdy, ty 1¢ r6i logn trim c&m trong bénh ‘Alzheimer 15 - 40%, trong dt quy 50% (Baldvin.F,1993), trong céc bénh ly co thé 20 - 80% (Pham Khué, 2000). Nghién ciru ciia Almeida.O.P va XiaoJ (2007), ty 1é sa sit trf tug sau 3 thang nhéi mau no 1a 13,6 - 31,8?6\sau 5 nim 32%. Theo d6i trén 1129 bénh nhén tai bién mach méu no sau wa. cho thay sa siit tri tué 12%, sang 7,6%, loan thin 6,7%, trim cém ey Joan tam thin phan lén xudt hién trong vong 6 thang sau tai bién ality Ao. Ngoai ra, cdc r6i loan tam than cing thurng gp trong cdc bénh ly. fu nfo, chan thong nao. II. BENH NGUYEN VA BENH S} 1. Bgnh nguyén » Theo ICD-10, sy phat trién, Ge a mét sé bénh nfo, bénh hé théng, bénh co thé cé méi quan hé bénh i syt xuat hign cdc hdi chimg loan than, di xde inh cho viéc djnh mong ge cda loan than trigu chimg. 2. Bénh sinh Cac nhén td ngoai sinh va n6i sinh Nhfn t6 ngogi sinh 1 nhiém khudn, nhiém d6c, bénh co thé, chin thuong trong va ngoai no. Nhan t6 ngi sinh 1a toan b6 trang thai sinh ly cia co thé - logi hinh hogt dng thin kinh cao cp va tinh trang cla nd trong lic c6 yéu t6 tic hai (bao gdm gidi tinh, tudi, cdc dc tinh di truyén, nhing die diém v8 mign djch va phan tmg co thé, nhiing bién ddi di chimg dudi anh hudng cla nhiing tc hai khdc nhau trong qué khit). Diém théng nhdt vé co ché bénh sinh: Duéi te déng cia nguyén nhdn gay bénh (nhin 15 ngoai sinh), phan img ben trong co thé (nhn t6 n6i sinh) hinh thanh nhimg chat trung gian gay dc, tac dong én nao bé, gay r6i loan chire nang hoat déng, lam suy yéu cdc trung khu, phat sinh nhiing r6i loan chite nang nbn thir (tri nhé, tri tug), r6i loan chite ning nhan bidt (y thite, cht 9), céc r6i loan chite ning cdm gide, tri gide (Ao gidc), r6i loan néi dung tu duy (hoang tuéng), réi loan cm xtc (tram cam, hung cim, lo 4u), va roi loan hanh vi, nhan céch. 33 vyaccde giai doan phat trién cla bénh chinh ( 1v.pkcpieM LAM SANG am sing thuong chia Jam hai loai: efp yy “Tuy thuge wae mie a6 tn thane A nao bd hose ngoai nao b6), biéu hign mugn (hode kéo dai). : - nye ton cp | qe ' a ae ae ih cp thutng duge bidu hign bing cde hoi chimg tg, i than sau: Irogn § tite 1.1. Cac hpi chitng 101 loan Y i i tinh trang r6i loan y thi 7 tén cdp thutng dién ra voi t ang an ¥ thite y Ri Jogn tim than thye ton °AP 4c nding Ie dinh huéng, hoy 2, i bénh r6i loan ¢# hoge ban hén mé, hon mé. Ngudi bénh ro) 02 h aa me thin bj cham Iai, tri gide sy vat va hin tugng xung quanh kh6ng 16 ring khé day di, Nét mat tho o, bang quan, 1a do. Trong nhing trong hop nang, ngui bénh mét kha nang phan img vi moi truéng xung quanh, giém hoc mat cdc phi xa than kinb, xudt hign nhiéu 16i loan thin kinh thye vat tram trong. 1.2.Kich dgng gidng dong kink ny, ; y thir gui ,bfat 36 kich dong giéng dn Thuong trong trang thai mi mo : g kinh, Kich déng manh lit mang tinh chat xung ong, ding bd chay tron ngudi tu hai minh. Kém theo ngudi bénh sg hai, la hétAvemat hoang hét Jo u. Trang th nay dign ra trong mot thoi gian ngfin ri d6t,nhién’chim ditt. 13. Réi logn trl nhé (hi ching Korgal , kSprnhde thoi) Réi loan tri nhé trong réi loamtam than thyc tn thuéng xut hién sau chi tinuong so nao, biéu hign r6i logit S vé nhiing sy viée méi xay ra (ri loant nhé gan) do ghi nhin kém yildin,dén mit dinh huéng do quén, thay vao ché qué o6 thé 6 bia chuyén. R6i legn, fi nhé chi xudt hién nbat théi va cé kha ning hi phue duge. 14.Suy glam nhgn thite Nguoi bénh khs tp trung chii y, dinh huéng xung quanh khong day du, tri git ri loan. Sy suy yéu vé tu duy va nang lye phan dodn suy luan gidm suit. Trong mi s6 truing hyp ngudi bénh o6 r6i loan tinh kiém ché cém xii, cm xc khong é dinh hoe kich thich gin dit hoc bing quan v6 cém. Ngudi bénh khéng thé gi guyét nhing céng vige trong cuge song hang ngay ciia cA nhan. 3 _ Suy gidm cée tong téc, giao tiép do ngén ngtt hiéu bj anh huéng béi tinh tr ¥ thite bj r6i loan. Ng6n ngtt dign dat bi anh huréng do céc tén thuong hé than kis van d6ng, bén canh céc van 48 vé cam xtc, nhn thite ch en 2. Rbilogn tam than thy tén mugn (bode kéo dai) Khi c6 sy két hgp v6i céc hoan canh bét loi, mot a 8 co thé tro thi man tinh, hoe tu theo mit d@ phat tién eta bch cron one ae thie duge they thi bing cde hoi ching a i énh chinh, hoi chimg r6i loa ning tung hyp ab ey ane ita bién khbng o6 6 loan y the. TH loan tam than thyc tén muén hofc kéo # 34 Bigu hign lam sng bing cdc trigu chimg, hOi chimg nur 4o giéc - hoang tuéng, trim cdm, hung cdm, lo au va trong trang thai cudi c6 hi chimg sa sit tri tué véi st bién dai nhin céch déng ké. Todn bé tinh trang nay khién cho bénh nhin c6 nhing biéu hign hanh vi bat thudng, két hop véi tn thuong ciia hé vin dng (néu 6) nén ede tuong téc cia bénh nhan véi nhimg ngudi xung quanh bj anh huéng tram trong. Hoi ching do gidc - hoang twing Trong r6i logn tim thin thyc tén kéo dai thudng gp, cic hoang tudng bj theo dai, hoang tuéng lién hé ho¥c bj hai, kém theo ao gide va do tudng Idi n6i, Trong mét sé truémg hop, trang thai nay 6 thé phét trién dai ding ho&c phat trién ting dot. Hoi ching trim cam Hi chimg trim cdm trong réi loan tim than thyc tin thudng kéo dai va mang, tinh chat kh6ng dién hinh. Ngudi bénh tram cdm kém theo kich thich vt va, lo au, béi ri lap di lap lai mét vai 12H, vai cau. Hoi chimg hung cam Ngudi bénh vui vé, ting humg phn van d6ny 20 trang thai kich thich. H6i chitng sa sit tri tug S Hi chimg nay duge hinh thinh giai dgan cydi cla 16i loan tm than thyc tén, su xudt hign tir tir vA ngay mot nn; ee gn sit suy yéu chung vé mat tam than; tri nhé 14i loan, hoat dgng tur duy. Gy ‘hire suy yéu, cdm xtic khéng én dinh. Cuéi cing, khi hdi chimg sa say "ning hon, ngudi bénh bién déi nhan cdch trim trong. Céc réi loan ni khoa khgeedi Rem Cin xem xét ki eéc anh hudng ota cdc ben ly nOi ngoai khoa khée di*kéiy tinh trang tm than vi cé thé gay ra cdc thay d6i hanh via trén cdc bénh nhan chi cé r6i loan tim thn khéng quan sit thdy. Bénh nhén cé r6i loan hg van dng (than kinh- co xuong khop) thudng $= khong biéu hign cdc hanh vi loan than r6 rang, khién cho cfc trigu chim tim than, bj bé qua. Céc r6i loan tam than cé thé lam tram trong thém cde bidu hign vé trang thai trén bénh nhan c6 vin d8 tim mach hay hé hap. Céc trigu chimg co ning 06 thé biew hign mite d6 ning nd hon so voi miic 46 céc trigu chimmg thyc the. Iv. CHAN DOAN 1, Chan don xdc djnh - Bing chimg cé tn thuong nao, bénh ly ndo phét sinh cdc trigu chimg, hi chimg loan thin, | ' . = Tim théy méi lién quan vé théi gian (vai tuan hode vai thing) gitta su phit trién cia bénh thyc tn nim bén dudi voi sur khéi phét va tién trién cia cde trigu ching 16i loan tam than. hode co thé lién quan dén qua trinh 35 D $y hdi phye cia r6i loan tam than lién quan chat ché vi sy mat di hoc thay -Syhdi gidm cia nguyén nhén thyc tén. & nguyén nhan xen ké cia h§i chimg -Khéng o6 mét bing chimg ggi ¥ ¥ : thin (ori a gia di ning v2 tm thin pha Hitt hobs ob nguyen stress thiic day). ‘in bift a > crams cae pir truéng hp tién re ae ie anh lig sia loan than noi sinh (tm than phan ligt, r6i loan cdm "B CHC), ny sang ‘ 6 bénh co thé, nhiém tring, nhiém d§c déng vai trd yéu t6 khdi dng, Lig may pi dia vao edu tric hoi chimg loan than, cfing nhu tinh chit biéu hin oi; BA i i Bae bigt, C4u tric hGi chimg loan than thyc tn 14 nhing con niin kn theo rt loan nln thie, phi hgp 161 logn tim than v6i cd tri ching coon & mite d@ nay hay mite d6 khéc. ne ee : + Trim cam lo du kém theo trang thai nghi bénh, o6 triéu chimg co thé: trong x Joan tam thin thyc tn, cdc trigu chtmg cila tram cam kh6ng dién hinh. -H6i chimg do gidc - paranoid: trong loan thamthye ton, ri loan 40 gis, thuéng chiém wu thé hon hoang tuéng. a % - Hoi chimg cang truong lve: trong tam than phan ligt 06 kich dng cng traong Ive sting si véi r6i-loan nhan thitc (c6 aoraiée ‘va cdc hoang tuéng cam thy, bént nhan nhé noi dung ede ao giée hoang.fugnp nay), ma khéng cé trong loan this thy tén. Cy . 3. Cac hinh thai lam sang “ Theo ICD 10 (1992) cé t rein inh thdi ri loan tam than thyc tn 3.1.Ao gitc thuec tin meee ii bat trong lam sang lA cdc 0 gidc (thudng 1a do thanh, do thj) dai dang"hoag tai din; xudt hién véi su lién quan dén bénh thyc tin nao, bénh co thé. 3.2. Cing tricomg lic thyec tén (F06.1): néi bat 18 trang thai gidm (sing sd) hofe "ang (kich déng) host dong tam thin vin déng két hop véi khéng néi mét phn hoc hodn toan; e6 thé c6 trang thai dinh hinh hoe hanh vi xung d6ng; xudthigo V6i sy lién quan dén bénh thyc tén nao, bénh co thé, 5.3. R6i logn hoang twéng thuc tin (F06.2): ndi bat 14 cdc hoang tuéng dai ding hote tai dién chiém wu thé trong bénh cénh lam sang, xudt hién véi sy lién quan én bénh thuc tn nao, bénh co thé, 3-4. ROi loan kit sic thye tén (F06.3): n8i bat i r6i Joan cém xdc (tram cém, hung cam, lugng eye, hén hop) phai xudt hign véi sy lién quan dén bénh thye t6n né0, bénh co thé, ’ 3.5.R6i logn lo du thuge tin (06.4): ni bat 1a x61 Joan Io au Ian tod, r6i loa hoang sg 1a hau qua ciia bénh thyc tin nao, bénh co thé. : 3-6.R6i logn phan ly (chuyén at 4uee tén (FO6.5): ndi bat 1a sy r6i loan chuyéa i 36 xudt hién v6i sy lién quan dén bénh thyc tin nfo, bénh co thé. 3.7.Suy nhuege thyec tén (F06.6): noi bat 14 cam xtic khéng kiém ché hoac cam xtic kh6ng dn djnh va dai ding, sy mét méi cing véi m6t s6 cam gide kh6 chju cia co thé; xudt hién voi sy lién quan dén bénh thy tn nao, bénh co thé, 3.8.R4i logn nhGn thize nhe thye tén (F06.7): ndi bat 14 sy suy gidm hoat dong nhn thitc, bao gdm: tri nhé suy gidm, khé khan trong hge t4p va tap trung chi y, xuat hién v6i sy lién quan dén bénh thyc tin no, bénh co thé. 3.9, Réilogn nhan cach vit hanh vi thuc tén (F07) bao gm -R6i loan nhdn cach thec tén (F07.0): ndi bat, cam xtc khong én dinh, nhimg con gin di, bing né x4m pham hole cé khi v6 cim, khodi cim khéng thich hop, nhiing con xung dng (hoat dng ban ning tinh duo, an uéng, trom cdp,...) khong tinh dén h4u qua, réi loan nha thife, tinh chi ly hoc dai khdi,... - H6i chimg sau viém ndo (F07.1): cdc trigu chimg khong dc higu, thay 46i tuy theo timg ngudi, tuy thugc vao tc nhan nhiém khuan, 49 tudi 6 thoi diém nhiém khudn. Biv hign v6 cam va suy gidm nhén thie, mat kha nang tinh todn, vong ngén, vong hanh, gidm niing lu phan doan. -H6i chimg sau chéin déng ndio (F07.2): xay Ly fn thuong dau, réi loan ¥ thir, dau dau, chodng ving, khé tap trung khé hoat d6ng tri no, suy gidm tri nhé, tram cam, lo au. Vv - R6i loan nhdn cach va hanh vi th ide do viém ndo, tén thong hodc rdi loan chite néing no (F07.8): bao ¢'r6i loan vé nhan thite, cim xtc, nhin cach va hanh vi. oS V.pIEU TRI QR 1. Nguyén tac diéu tri -Didu tri nguyén nhangayhén r6i loan tam than 14 chinh, 4idu tr] 1ién chuyén Khoa, mdi bac sf chuyén khoa tém than hdi chdn dé phéi hop diéu trj tai chuyén khoa lién quan. Chi chuyén bénh nhan dén chuyén khoa tam thén khi o6 réi loan trim cdm ning cé ¥ tuémg va hanh vi ty sit manh ligt, kich dng di di, r6i loan hanh vi téc phong nang. Tuy nhién, van cin phéi hgp véi bée si chuyén Khoa dé idu tri tét cn nguyén. : ~Bénh nhan ri loan tam than thyc tn kha ning dung nap thuoc kém nén khi sit dung céc thuéc huéng thin diéu trj can cha y: | . + Chon loai thuée it gay ra tée dung phy va bién chimg vé co thé, Age biet vé tim mach, gan, than... : + Chon ligu phai ting dan tir thép dn ligu cé higu qua phi hyp v6i tims cé thé. + Cdn theo doi thu’mg xuyén chat ché vé co thé, thé djch dé tranh nhing tdc dyng phy va tai bién do thuéc gay ra. ° -Di d6i véi digu tr] nguyén nhan va digu tr] trigu chimg 16i logn tim thin cdn chi ¥ cham séc, nuéi duéng, ning cao thé trang, ting cudng site dé khang ciia co Ed thé nhim hé tro cho ngudi bénh chéng hi phy. ui i ir han 2. Didu tr] theo cu tric hGi chimg logn thal a : Hei chimg do gide- paranoid: chi dinh chon Iya thuéc an than kinh tii hinh (haloperidol, levomepromazin), an than kinh méi (risperidon, olanzapin), - H6i ching trém cam - lo du: sit dung thude chéng trdm cdm ba vong log an dju (amitriptylin), thude chéng tram cam méi (mirtazapine, fluoxetin), phdi hy voi thudc giai lo au (benzodiazepine). Cé thé phéi hgp thuéc chéng tram cam a dju véi liu th4p an than kinh gay hoat hod (Sulphide). Trong tram cdm ning, phj hop thuéc chéng tram cam véi Tisercine. = Trong héi ching réi loan tam thdn thuc tén voi cd bénh ly néi khoa a kém,ditu tri cdc bénh ly n6i khoa, xem xét mdi lién quan gitta bénh ly ndi khoa y; réi loan tam than dé can thiép phi hop. Cée nha lm sing cho ring, sit dung thudc an than kinh thich hop sé thiét 1g duge gidc ngu tét hon la thuéc gidi lo au vi tao nén gidc ngu tot hon va cén kién soat duge cdc réi loan tic phong vé ban dém. Cn thudéc giai lo au nhon Benzodiazepine thuimg gay ra nhiing phan tng tréitnélygc, ting kich déng tin than vin dong va lam cho tri nhé, nhén thite xduhon} VI Dy PHONG XS v — paichprien ean ton nguyén “a chiyéu do bénh ly tai nao b9 va anl 7 9, Vi vay can nang.cao ‘trang co thé bang tép luyén thé thao dinh duéng, 6 ché 49 sinh hoat, wdsinh tong lao d9ng hgp ly- va nén cé syt van, can thiép sém cla Phuc hdix cing chung cing nhw chtre nang tam than Du phong va diu tj sém e486 Benhvéa thé. Phat hign som a két hop didu ti son cée r6i loan tam than véi chugés!nganh Tam ata yep than. CAC ROI LOAN TAM THAN THUONG GAP TRONG NHIEM HIV/AIDS 1. DAI CUONG Cée 16i loan tim than & ngudi nhiém HIV/ADDS Jién quan dén phan img tam ly Ja hau qua ca tén thirong thin kinh trang wong hodc do r4i loan hoat déng cia hé thin kinh & mot sé bénh nhigm tring co hOi. Cc r6i Joan tam than biéu hign khé phitc tap, da dang va khée nhau vé mite 49 & céc piai doan nhiém HIV/AIDS: tir giai doan so nhiém, giai doan nhiém HIV chua 6 trigu chimg va 6 trigu chimg sém, dén giai dogn o6 trigu ching AIDS 16 rét. Céc réi logn tam than lién quan dén HIV cing 06 thé biéu hign & nhimg ngudi kh6ng bj nhiém HIV. IL. DICH TE Cec r6i loan tim than & ngudi nhiém HIV/AIDS I wong gap. Nghién ctu cla Hayman.J, Brubrich.N (1994), 06 t6i 80% s6 bél 6 trigu chimg r6i loan tim thin & mot s6 giai doan trong qué trinh npiem (Vs trong 46, r6i loan tram cam 50%, 16i logn lo au 40% trong giai doa Coe, 70% r6i loan lo au va trim cam trong giai doan nhiém HIV sau ‘ned der agi duong tinh va 06 trigu chimg sém cia bénh AISD. Dic biét ca - 38% ngudi nhiém HIV cé ¥ tuéng tyr sat (Heckman, Kalichman, 200: ‘adock:B.J (2007), 50 - 70% bénh nhan mit tri do nhiém HIV ¢6 nhi Ah’n kinh trung wong chét trong vong 6 th4ng; trong sé bénh nhan 5% sa sit tri tug, kém theo tt chimg nhfn thite nang va cdc r6i loan’ TIL BENH NGUYEN >BRNM SINE Céc r6i loan tim thin & ngudi nhiém HIV/AIDS do nguyén nhan phan img tam ly ca bénh nhén trude sang chan tm Iy, efing c6 thé 6 1a hgu qua tén thuong hé thin kinh trung wong do tde d6ng tryc tiép cia HIV, hay la do r6i logn hoat dong cia hé thin kinh & m@t sé bénh nhiém tring co héi. Cac réi loan tim thin do nguyén nhén thye tin nfo tng lén thuimg gap 6 gial doan muén cia bénb, biéu hign 18 gidm kha ning mién djch va c6 céc ién chimg vé co thé. Nhiéu ¥ kién cho ring, cdc 16i Joan tm than & ngudi nhiém HIV/AIDS 1a hu qua sy tc d$ng cia virus HIV dén m6 thin kinh lén cdc ving v6 nao va dudi v6 no - cdc ving bj anh huéng lay nhiém HIV, gdy ra nhiing pién déi thyc ton hé théng thin kinh trung wong. IV. DAC DIEM LAM SANG 1. Cée réi logn tim thin & giai dogn so nhiém HIV xm nhap vio co thé, qua hing rio méu nfo téc dong Jén hé than kinh trung ong. Cac trigu chimg trong théi ky nay Id sét, ué oai, dau co, dau dau, dé bj kich 39

You might also like