PAGBABAGONG MORPOPONEMIKO •

Ang mga pagbabagong mapapansin sa isang morpema ay bunga ng impluwensya ng

kaligiran. Anomang pagbabago ng morpema ay taglay ng kaniyang kapaligiran at ito ay
tinatawag na pagbabagong morpoponemiko. Ang anomang maliit na salitang ikakabit
nito ay nakaimpluwensiya sa pagbabagong anyo ng morpema.

May iba’t ibang uri ng pagbabagong morpoponemiko: (1) asimilasyon, (2) pagpapalit ng
ponema, (3) metatesis, (4) pagkakaltas ng ponema, (5) paglilipat-diin, (6)
pagsusudlong, (7) pag-aangkop at (8) Reduplikasyon.

Ayon kay Santiago (2003), ang mga salita sa Filipino kapag nilapian ay dumaraan sa
proseso ng pagbabago, ito ay tinatawag na pagbabagong morpoponemiko sa Filipino
na nakalahad sa kanyang aklat na Makabagong Balarilang Filipino

ASIMILASYONG GANAP •

Taglay ang asimilasyong ganap kung ang unang ponemang inuunlapian ay naasimilang
ganap ng tunog ng panlapi. Mapapansin ito sa panlaping /pam/ na inuunlapian sa
ponemang /p/ tulad ng patay. Ang tunog na /p/ sa patay at naaasimila ng ponemang /m/
ng /pam/ kaya; sa halip na bigkasing “pampatay” ay naging “pamatay”. Ito ay
nagpapakita ng asimilasyong ganap. Ang mga salitang pantakot at pansukat ay mga
parsyal. Samakatuwid, dalawang beses ang pag-asimila sa asimilasyong ganap.

Hindi lahat ng mga salitang nagsisimula sa /p,b,s,t/ ay nagkakaroon ng asimilasyong

ganap. Ang mga salitang ugat na inuunlapian ay nananatili ang anyo nito gaya ng:

ASIMILASYON •

Nagbabago ang panlaping pang kapag kinakabitan ng mga salitang-ugat na

nagsisimula sa mga letrang d, l, r, s, t at ito’y nagiging pan. Sa kabilang dako naman, ito
ay nagiging pam kapag ang ikinakabit sa mga salitang-ugat na nagsisimula sa mga
letrang hindi nabanggit. Ang pagbabagong nangyari sa salita ay tinatawag na
asimilasyon. May dalawang uri ng asimilasyon: (1) asimilasyong parsyal o di-ganap at
(2) asimilasyong ganap.

pampalakas – hindi pamalakas pambarko – hindi pamarko PAGPAPALIT NG PONEMA

May mga ponemang nababago o napapalitan sa pagbubuo ng salita. Kung minsan, ang
ganitong pagbabago ay nasasabayan ng pagpapalit ng diin. Ang mga sumusunod na
mga ponema ay nagpapalitan na di nagbabago ang kahulugan gaya ng:

ASIMILASYON PARSYAL O DI-GANAP •

Ito ay mapapansin sa pagbabagong nagaganap sa isang morpema sanhi ng posisyong

pinal na sinusundan ng mga salitang nagsisimula sa bigkas na pailong. Ang /ŋ/ ng
/pang/ ay nagging /m/ o /n/ at mangyayari ay manatili /ŋ/ ayon sa kasunod na tunog.
May ilang pagkakataon na may mga salitang magkaiba ang kahulugan kaya, hindi
dapat magkapalitan ang /d/ at /r/.

Ang mga halimbawang salita sa itaas ay nagkaroon ng di-ganap na pagbabagong

morpoponemiko o asimilasyong parsyal o diganap. Ang pagbabagong ito ay dahilan ng
mga tunog ng panlapi o salita.

METATESIS

PAG-AANGKOP

Ito ay paglilipat ng titik sa loob ng isang salita. Tinatawag din itong paglilipat. Makikita
ito sa pagpapalitan ng posisyon ng ponema. Ang mga salitangugat na nagsisimula sa /l/
at /y/ na ginigitlingan ng /-in-/ ay magkakaroon ng paglilipat ng posisyon ng /n/ at ng /l/
at /y/.

Sa pagbabagong ito, pinagsasama ang dalawang salita upang makabuo ng isang

bagong salita. Hindi maiiwasan na magkaroon ito ng pagkakaltas upang mapaikli ang
anyo ng nabuong bagong salita.

PAGKAKALTAS NG PONEMA Ito ay nangangahulugang pagkawala ng isang ponema

o morpema sa isang salita. Ito ay magaganap kung ang huling ponemang patinig ng
salitang-ugat na hinuhulapian ay nawawala

PAGLILIPAT-DIIN Nagbabago ang diin sa pagbabago ng mga panlaping ginagamit.

Maaari itong malipat ng isa o dalawang pantig tungo sa huling pantig o isang pantig sa
unahan ng salita.

REDUPLIKASYON •

Pag-uulit ito ng pantig ng salita. Ang pag-uulit na ito ay maaaring magpahiwatig ng kilos
na ginagawa o gagawin pa lamang, tagagawa ng kilos o pagpaparami.
•

Mga halimbawa: aalis magtataho

matataas

pupunta naglalakad

masasaya

PAGSUSUDLONG Nangangahulugan ito ng pagdaragdag ng isa pang morpema sa

hulihan ng salitang-ugat (hulapi).

MORPOLOHIYA (Palabuuan) 

Isang bahagi ng lingguwistika na sumusuri sa kahalagahan ng morpema ng isang wika

at ng pagsasama ng mga ito upang makabuo ng salita. Inilalarawan sa morpolohiya ang
pagkakaroon ng makabuluhang kahulugan ng isang salita sa pamamagitan ng mga
pinagsamang mga tunog. Kung ihahambing ito sa ponema ay kakaiba sa dahilang
tinutukoy nito ang pinakamaliit na yunit ng salita na angking sariling kahulugan; subalit
ang ponema ay nagsasaad na ito’y pinakamaliit na tunog na makahulugan. Pansinin
ang pagkakaiba ng mga kahulugan ng mga salitang –ugat at ng salitang-ugat na
mayroong panlapi:

1.

Morpemang panlapi. Ito ang morpemang ikinakabit sa salitang-ugat upang magkaroon

ng tiyak na kahulugan. Halimbawa:

ma- + ganda = maganda

2. Morpemang salitang-ugat. Ito ang morpemang Malaya dahil nagtataglay na ng

sariling kahulugan. Halimbawa:

tao

3. Morpemang binubuo ng isang kataga. Ito ay ang morpemang  nagsisilbing daan ng

pagkakilanlan sa kasarian. Halimbawa: Teodora-Teodoro 

Ang morpema ay maaari ring (1) may kahulugang leksikal o (2) pangkayarian.


Leksikal ang kahulugan ng isang morpema kung ang salita may pangnilalaman.
Kabilang dito ang mga salitang panawag sa mga kongkreto at abstraktong bagay o
pangngalan, salitang panghalili sa mga pangngalan o panghalip, salitang-kilos o
pandiwa, salitang panlarawan o pang-uri, at mga pang-abay na nagsasabi ng panahon,
paraan ng pagsasagawa ng kilos, o nagtuturo ng lugar at iba pa. Halimbawa:

-Pangalan: asa, tao, sabon, paaralan, kompyuter, diskte, telebisyon, vugi (itlog ng isda,
Ibanag); masjid (mosque, Tausug) -Panghalip: ako, ikaw, siya, kayo, tayo, kami,    

sila

talino – matalino

bulaklak – mabulaklak

-Pandiwa: mag-aral, kumakanta, naglinis, umawit, linisin, aakyatin, nagsisipagalisan

bahay - pambahay *Lahat ng kahulugan at anyo ng salita ay nagkakaroon ng

pagbabago nang ang panlapi ay idinagdag. Samakatuwid, nagkaroon ng pagbabagong
morpoponemiko nang ang isang maliit  na bahagi ng salita (o morpema) ay nabago
dahil sa mga nakapaligid dito. Ang paghahambing sa itaas ay nagpapatunay na maliit o
malaki mang bahagi ng salita o ang mismong salita ay nagtataglay ng kahulugan. Ang
pinakamaliit na bahagi o yunit na isang salitang ito ay tinatawag na morpema. Ang ibig
sabihin ng pinakamaliit na yunit ay yunit na hindi na maaari pang mahati nang hindi
masisira ang kahulugan nito. Ang morpema ay maaaring isang salitang-ugat o panlapi.

Tinatawag na palabuan ang pag-aaral ng pagsasama-sama ng mga tunog sa isang

wika upang makabuo ng mga salita. Ang tawag din rito ay morpolohiya. Ang morpema
ang pinakamaliit na yunit ng salita na may taglay na kahulugan. Tumutukoy ang
morpolohiya sa makaagham na pag-aaral ng mga makabuluhang yunit ng isang salita o
morpema. May tatlong anyo ng morpema, ito ang mga sumusunod:

-Pang-uri: banal, maligaya, palaaway, balatsibuyas, marami-rami -Pang-abay: kahapon,

kanina, totoong maganda, doon, diyan, patalikod, pasigaw 

Ang mga morpemang pangkayarian ay walang kahulugan sa ganang sarili at kailangan

makita sa isang kayarian o konteksto upang maging makahulugan. Kabilang dito ang
sumusunod: -Pang-angkop: na, -ng, g

-Pangatnig:

at, o, saka, at iba pa

-Pang-ukol:tungkol sa/ kay, ayon sa, kay, at iba paPananda: nina, kay/ kina, ay

ang, ng, sa, si/ sina, ni/

Bahagi ng Pananalita: Mga Salitang Pangnilalaman 1.

Mga Nominal

a. Pangalan. Nagsasaad ito ng pangalan ng tao, bagay, pook, konsepto, at mga

pangyayari. (Cedric, Ilocos Norte, bansa, nasyonalismo, pag-aaral.)

b. Panghalip. Pamalit o panghalili sa pangngalan. Kabilang dito ang mga panghalip na

(a) panao o personal: ako, ikaw, siya, tayo, kayo, sila, (b) pamatlig o demonstratibo: ito,
iyan, iyon, nito, niyan, noon, dito, diyan, doon, (c) pananong o interogatibo: sino, kanino,
ano, saan, ilan, at (d) panaklaw o indefinite: sino man, kanino man, ano man, alin man,
gaano man, paano man.

2.

2. Pandiwa. Mga salita itong nagsasaad ng kilos. Ang mga pandiwang Filipino ay may
tatlong aspekto (a) perpektibo o tapos na: sumulat, naglaba, (b) imperpektibo o
ginaganap pa: sumusulat, naglalaba, at (c) kontemplatibo o gaganapin pa lamang :
susulat, maglalaba. 

Mahalaga ring tingnan ang pokus ng pandiwang Filipino. Tumutukoy ang pukos nito sa
relasyon ng pandiwa ng berbal na panaguri sa kanyang paksa o simuno. Mahalaga ito
sapagkat nagbabago ang banghay ng pandiwa kapag nagbabago ang pokus nito.
Kabilang sa mga pokus na pandiwa ang:


a. Aktor Tumula ng isang madamdaming piyesa si Franceska.

b. Layon Tinula ni Franceska ang isang madamdaming piyesa.

c. Benepaktibo anak sa kanyang ama.

d. Direksyonal Tinunton ni Kyeli at ng anak niya ang landas patungo sa liblib na gubat

e. Lokatibo Pinag-enrolan ni Vian ang Unibersidad ng Pilipinas para sa kanyang araling

gradwado.

f. Instrumental Ipinang-enrol ni Vian sa Unibersidad ng Pilipinas para sa kanyang

araling gradwado ang naipong pera.

g. Kosatibo Ikinatuwa ni Lyndon ang pagdalaw ni Kenneth. h. Resiprokal Sa pagdalaw

ni Lyndon kay Kenneth, nagkatuwaan sila.

Idinalaw ni Kyeli ang

3. Mga Panuring

a. Pang-uri. Mga salitang naglalarawan o nagbibigay turing ito sa pangngalan o

panghalip. Ilang halimbawa nito sa kanilang kaantasan ay ang (a) lantay: dakila,
matalino, (b) pahambing: simbango, mas matarik, di gaanong maasim, at (c) pasukdol:
lubhang mahirap, napakatanyag. b. Pang-abay. Mga salitang naglalarawan o
nagbibigay turing sa pang-uri, pandiwa, o kapwa pang-abay. Ang mga pangabay ay
nauuri sa (a) pamanahon: bukas, kagabi, (b) panlunan: sa ibabaw ng mesa, sa likod
bahay, (c) pamaraan: patalikod, padapa, at (d) panggaano: katamtamang kumain

Bahagi ng Pananalita: Mga Salitang Pangkayarian 

1. Mga Pang-ugnay

a. Pangatnig. Ito ang mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay.
Ilang halimbawa nito ay at, pati, ni, subalit, ngunit, dahil, sapagkat, datapwat, bagaman,
habang. b. Pang-angkop. Ito ang mga katagang naguugnay sa panuring at salitang
tinuturingan. Kabilang dito ang na, -ng, -g, tulad ng sa, bahay na bato, bagong taon,
luntiang dahon. c. Pang-ukol. Iniuugnay nito ang isang pangngalan sa iba pang salita.
Ang sa, ng ay mga halimbawa nito. 

2. Mga Pananda

a. Pantukoy. Ito ang mga salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip.

Kabilang dito ang si, sina, ang at ang mga. b. Pangawing. Ito ang salitang nagkakawing
ng paksa o simuno at panaguri. Sa Filipino ang ay ay isang pangawing na salita.