Professional Documents
Culture Documents
سریزه
سریزه
الحمدهللا رب الع المين حم د ش اکرين والعاقب ة اللمتقين والص لوة والس الم علي اش رف االنبیأء والمرس لین
وسیدنا ونبینأ وشفعنا وموالنا محمد وعلي اله واصحابه اطبین طاهرین ،اما بعد:
لك ه څنګ ه چې پوه یږو ج رم یوه ټولن یزه او نړیوال ه ب ده او مض ره ښ کارنده (پدې ده) ده چې د انس ان د
پيدايښت سره يو ځای پيدا شويده ،جرم په مختلفو شکلونو لکه سرکشۍ ،نافرمانۍ او ب دو کړن و پ ه ش کل
ښکاره کيږي ،همدارنګه جرمونه او مجرمان له پخوانيو زمانو څخه را پديخوا دځمکې پر مخ شتون ل ري
نو هغه ته رسيدګۍ او د هغه د مخنيوي لپاره د بش ريت د ژوندان ه ل ه هماغ ه پي ل څخ ه د دې اړتي ا لي دل
کيدله چې ځېنې قواعد شتون ولري ،چې پرته له شکه لومړنی قواعد هماغه آسماني قواعد او احکام و چې
انسان به يي په هر پير(عصر) او زم ان کې ل ه ب دو او مض ره عملون و څخ ه منعې ک ول او نېک و او ښ و
عملونو ته به يي هڅول .د زمانې له اړخه د جرم ريښې ډيرو پخوانيو وختونو ته رسيږي ،چې له تاريخي
پلوه لومړنی جرم د انسان له خوا نه ،بلکې د يو بل مخلوق يعنې ابليس له خوا ت ر س ره ش وی.پ دې هکل ه
هللا(ج) په قرآن عظيم الشان کې څو ځاي ه يادون ه ک ړي لک ه دا چې پ ه س ورت البق رة کې فرم ايي(:
1
)
ژباړه :او (ياد کړه ای محمده!) کله چې وويل مونږ پرښتو ته چې سجده (تعظيم) وکړئ آدم ته ،پس سجده
وکړه دوی (ټولو) مګر (سجده ونه کړه) ابليس ،ډډه يې وکړه (له سجدې څخ ه)؛ ل ويي يې وک ړه او و دی
(له پخوا څخه د هللا ج په علم کې) له کافرانو څخه.
لېکن د انسانانو په ډله کې لومړنی جرم د ځمکې پر مخ د آدم عليه سالم زوی چې قابي ل نومي ده د هابي ل
پر وړاندې تر سره شو ،يعنې قابيل خپل ورور هابيل په قت ل ورس اوه .او د هماغ ه وخت څخ ه ت ر اوس ه
پورې جرم په ټولنه کې د يوې منفورې او کرکجنې پديدې په بڼه شته والی لري اوبد بختانه په آينده کې به
هم وي .دا بايد په ياد ولرو چې جرم د مکان او زمان له مخې د تاريخ پ ه اوږدو کې پ ه ه ر ځ ای او ه ر
وخت کې واقع شوی،اوس هم واقع کيږي او په اغلب ګومان په راتلونکي به هم واق ع ش ي چې د جرايم و
شتون په يوه ټولنه کې د نا امنی او عدم پرمختګ باعث ګرځی او ټولنه وروسته تګ په لور س وق ک وي.
د تاريخ په اوږدو او لرغ ونې پ يړۍ کې ج رم ت ر بيال بيل و عنوانون و الن دې لک ه :خپلس ري ،س رغړونه،
قرآن عظیم الشان ،سورة البقرة ۳۴ ،آیت. 1
~~1
نامطلوبه کړنه ،ناوړه او نورو نومونو نومول شوی دی .د هغی ورځی په هيله چې د دغې ج رمي پدي دې
څخه زمونږ ټولنه پاکه يا حد اقل کمښت پکی راغلی وي.
همدارنګ ه د پوهنت ون ق وانین او مق ررات دا ایج ابوي چې د ف راغت وروس ته ه ر محص ل علمي بحث
تقدیموي نو د پوهنتون د هدايت په اساس د تحصيلي سند د اخستلو لپاره ما هم په خپل وار سره د ټول نې د
ض رورتونو س ره س م خپل ه موض وع (د ج رم پيدايښ ت) پ ه دری فص لونو کې براب ره کړي ده چې پ ه دې
موضوع کې مې د ګڼ شمير منابعو څخه ګټه پورته کړيده او ځينی اړين مواد مې هم په واک کې درل ودل
نو ځکه می دغه موضوع د خپلی تحصيلي دوری د پای ته رسولو لپ اره وټاکل ه ت ر څ و ي و اړخ ت ه خپ ل
معلومات په دغه موضوع کې زيات کړم او بل اړخ ته د پوهنتون مکلفيت دي چې بايد سرته يی ورس وم.
هللا ج د نصرت را په برخه کړي.
لومړی څپرکی
~~2
لومړی مبحث -جرم
په اسالمي شریعت کې جرم هغه شرعي محظورات دي چې هللا (ج) د هغو نه په حد ،یا تعزیر سره خل ک
ژغورلي دي .محظورات به یا د هغو افعالو ک ول وي چې اس المي ش ریعت من ع ک ړي وي یا ب ه د هغ و
افعالو امتناع وي چې اسالمي شریعت یې د کولو حکم کړی وي ،یا مراد د محظ ور ن ه د منهي عن ه فع ل
سر ته رسونه او یا د هغه فعل ترک ،چې د هغې په کولو مکلف وي .یا په بل عبارت محظورات ب ه یا د
هغو افعالو کول وي چې شرعا ً ممنوع او ناروا شوي دي یا به د هغو افعالو نه کول چې په کولو یې ام ر
شوی دي نو په لنډه توګه ویالی شو چي جرم په اسالمي شریعت کې د یوه عمل د اج راء یا امتن اع څخ ه
عبارت دي چې په شرعي نص سره حرام شوی وي او جزا ورته ټاک ل ش وی وي د ج رم د دغې تعریف
څخه داسې څرګندیږي چې د یوه عمل امتناع یا د یوه عمل اجراء هغه مهال جرم بلل کیږي چې جزا پرې
1
کیښودل شوې وي.
ښاغلي هوشنګ شامبیاتي په خپل کتاب کې د ډاکټر فیض له قوله لیکلي دي چې فقهاؤ جرم داس ې تعریف
کړی دی(جرم د یو عمل د اجرا څخه عبارت دی چې اسالمي قانون حرام ګرځولی وي او د هغه د اجراء
لپاره یې جزا ټاکلی وي .یا د یوه عمل څخه امتناع ده چې اسالمي شریعت د هغه په کول و حکم ک ړي وي
او د هغه پر پریښودلو یې جزا مقرره کړي وي او دا له هغه ځایه څخه سرچینه اخلي چې هر څ وک د هللا
تعالی له اوامرو او نواهیو څخه سرغړونه کوي جزا ورته ټاکل ش وې ده او دا ج زا ب ه یا پ ه دنیا کې پ ه
مجرم باندې پلي کیږي چې په دې صورت کې به د امام یا د هغې نایب یعني شرعي حاکم یا دده له پل وه د
منصوب قاضي په وسیله سره اجراء کیږي یا دیني تکلیفي جزا ده چې په مجرم باندې ددې لپاره چې ګن اه
یې پټه یا محوه شي پلي کیږي تر څو دده دګناه کفاره وګرځي یا دا چې مجرم په اخ رت کې پ ه ع ذابیږي
مګر دا چې د مجرم توبه د شرایطو سره سمه قبوله شي).
همدارنګه فقهاؤ زیاتره د جرم څخه د جنایت په لفظ سره تعبیر کړی دی سره له دې چې د لغت ل ه پل وه د
جنایت مفهوم ع ام دی خ و اس تعمال یې د ټول و هغ و ک ارونو لپ اره ص دق ک وي چې ن اروا دي .پ ه فقهي
اصطالح کې هغه فعل ته جنایت ویل کیږي چې په اسالمي ش ریعت کې ح رام وي او دغ ه فع ل د چ ا پ ر
1
»،مخ .د اسالم جنائي تشریح او وضعي قوانین ،لیکوال :شهید عبدالقادر«عوده» ،ژباړن :شهید عبدالهادی«هدایت ۶۷
~~3
نفس ،مال ،او یا عزت باندې تیری وي ،ولې زیاتره فقه اؤ یواځې هغ و افع الو ت ه جن ایت ویلی دی چې د
تیري موخه یې نفس یا بدني غړي وي.
جرم د يوه عمل کول دي چې د اسالمي شریعت یا د جزا قانون له خوا منع شوې وي ،او په مقاب ل کې یې
جزا تعیینه شوې وي او یا د یوه عمل نه کول دی چې د اسالمي شریعت او یا د جزا قانون له خ وا د هغ ه
په کولو حکم شوې وي او په مقابل کې یې جزا تعیینه شوې وي ،یا په بل عبارت جرم د اسالمي ش ریعت
یا د جزا د قانون د احکامو بر خالف د یوه عمل کول یا نه کول دی چې په مقابل کې یې جزا تعیینه شوې
1
وي.
همدارنګه د اساسي قانون د اوه ویشتمه ( )۲۷ماده په اساس :هیڅ یو عمل جرم نه ګڼ ل ک یږي خ و د هغ ه
2
قانون له مخې چې د جرم تر ارتکاب د مخه نافذ شوی وي.
او د جزا قانون دوهمه ( )۲ماده هم د جرم په اړه داسې صراحت لری ،چې هیڅ عمل جرم نه ګڼ ل ک یږی
3
مګر د قانون په موجب.
د بش ر د حقوق و پ ه اس المي اعالمي ه کې داس ې څرګن د ش وی دی :هيڅ ج رم او مج ازات نش ته ،مګ ر د
4
شريعت د احکام په موجب.
5
درېیم جز -د حقوقپوهانو له نظره د جرم تعریف:
1
،لومړی ټوک۱۳۸۸ ،کال ۴۵ ،مخ .عمومي حقوق جزا ،پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش
2
.د افغانستان اساسي قانون۱۳۸۲ ،کال
3
.د افغانستان د جزا قانون۱۳۵۵ ،کال
4
.د جزا حقوق ،څارنپوه کلیم هللا خوښ ملکزی ،لومړی ټوک۱۳۸۸ ،کال ۵،مخ
5
.د جزا حقوق ،څارنپوه کلیم هللا خوښ ملکزی ،لومړی ټوک۱۳۸۸ ،کال ۵۱،مخ
~~4
کارارا -یو پیژندل شوي ایټالوي حقوقپوه -جرم داسې تعریفوي:
د یوه خارجي عامل پر اساس د یوه مملکت د داخلي قوانینو نقض ،چې متضمن د وظیفې د ایفاء او یا حق
نه وي او قانون د هغې لپاره مجازات ټاکلي وي.
جرم عبارت د ارتکاب (کړنه) یا امتناع (ځان ساتنه) د یوه عمل نه ده ،چې قانون هغه فعل جرم ګڼلی وي
او جزا یې ورته ټاکلې وي.
جرم عبارت د عمل او یا ځان ژغورنه د هغه عمل نه ده ،چې قانون ورته جزا او یا تامیني اقدامات ټاکلي
وي .یا جرم عبارت دی د سر ته رسولو د هر ډول عمل نه ،چې د ټولنې قوانینو ،ادابو ،رس ومو او س ننو
ته په پاملرنې سره هغه منع کړی شوی وي.
او یا هم :جرم هغه څه دی ،چې ټولنه یې نه خوښ وي او د ژغ ورنې لپ اره یې د ق انون پ ه م وجب منع ه
راغلې وي.
جرم د اجتماعي پلوه هغه عمل دی چې ټولنیز نظم ګډوډوي او دغه نظم په هره زمانه کې د هماغه زمانې
د پیژندل شویو اصولو ،فکرونو او تمدن متناسب وي .د پوزیتویست مکتب بنسټ اېښودونکي رافایل ګارو
فالو د جرم پیژندنې په کتاب کې همدغه نظر تائیدوي او وایي(جرم هر هغه اهانت دی چې په ه ره زمان ه
کې او په هر هیواد کې د احساساتو ،د احسان او امانت د سجایاؤ او ریښتینوالي په وړندې ترسره کیږي).
په دې اړه فرانسوي ټولنپ وه امیل دور کیم داس ې ویلي دي(ج رم یوه ټولن یزه ط بیعي پدیده ده او د ه رې
ټول نې د فرهن ګ او تم دن څخ ه س رچینه اخلي او ه ر عم ل چې عم ومي وج دان زخمي ک وي ج رم بل ل
کیږي) .1
~~5
د انسان د پیدایښت س ره س م ج رم او ښ ویدل همدارنګ ه مکاف ات او مج ازات رامنځت ه ش ول قرآنک ریم د
{:لومړني انسان آدم علیه سالم په اړه مونږ ته فرم ایي
1
}
او بیا مونږ فرښتو ته وویل چې آدم ته (دمشری) سجده وکړئ نو بغیر د ابلیس نه نورو ټولو سجده:ژباړه
وکړه هغه انکار وکړو او لويي یې وکړه او د کافرانو په ټ ولګی کې ش میر ش و او م ونږ حض رت آدم ت ه
وویل چې ته او ستا جوړه په جنت کې اوسیږئ او چې د کوم ځاي نه م و خوښ ه وي خوراکون ه ک وی او
فالنئ ونې ته مه نږدې کیږئ ګنی(که میوه مو وخوړله نو) په ځان به زیاتې وکړئ نو شیطان دوی دواړو
ته د هغې ونې لغزش ورکړو او دوی یې د هغه نعمتونو نه راویس تل چ ه دوی پ ه کې وو او م ونږ ورت ه
وویل چې (الندې ځمکې ته) ښکته شئ (چې کله ښکته شئ نو) تاس و ب ه د یو ب ل دښ منان یې او ستاس و د
.پاره د یو مقرر وخته پورې په ځمکه باندې اوسیدل دي
پورتنی ایت داسې امر کوي چې د انسان د پیدایښت ش روع د ښ ویدلو س ره ش وی او د هغ ه پ ه م وجب د
.جنت څخه وشړل شو او مجازات(جزا) یې ولیده
لومړنی جن ایت چې د آدم علیه الس الم زوی ک ړئ قرآنک ریم یې م ونږ ت ه د،پس له ښویدلو د آدم او حوا
{ :عبرت او پند لپاره روایت کوي
~6~
1
}
ژباړه :او ووایه دوی ته د آدم علیه سالم د دوو زامنو ریښتونې قصه کله چې دواړو قربانی وکړه نو د یو
قربانی قبوله شوه د ب ل قرب انی قبول ه نش وه او(قابیل) وویل چې زه ب ه دې م ړ ک ړم نو(هابیل) وویل چې
بیشکه هللا جل جالله د پرهیزګارو قربانی قبلوی که ته ما ته د قتل په اراده الس را اوږد ک ړې خ و زه ب ه
بیا هم تا پسې خپل الس ن ه در اوږدوم چې زه ت ا قت ل ک ړم بیش که زه د هللا ج ل جالل ه ن ه ویریږم چې د
مخلوق پروردګار دئ زه دا غواړم چې ته زما او خپله ګناه په سر بان دې ب ار ک ړې او دوزخی ش ي او دا
بدله د ظالمانو ده نو خپل نفس دې د خپل ورور د قتل د پاره تیار ک ړو او هغ ه یې قت ل ک ړو ن و هغ ه پ ه
زیانکارانو کې شامل شو.
هللا تعالی فرمایي چې اي نبی(ص) دوی ته د حضرت آدم علیه الس الم د دواړو زامن و قص ه بیان ک ړه ،او د
دوی نومونه قابیل او هابیل وو .چونکه په هغه وخت کې د دنیا ابتدایی ح الت وو پ دې وج ه داس ې ب ه وو
چې د حضرت آدم علیه السالم کره به د یو حمل نه یو هلک او یوه جینئ پیدا کیدل او بیا به دویم حم ل ن ه
هم داشان کیدل د یو حمل جینئ به د بل حمل هلک ته په نکاح کیده ،د هابیل خور ښکلې ن ه وه او د قابیل
خور ښکلې وه نو قابیل غوښتل چې خپلې خور سره نکاح وکړی حض رت آدم علیه الس الم د دې ن ه من ع
کړل آخر دا فیصله وشوه چې تاسو دواړه د هللا جل جالله په الر کې څه خیرات وکړی چې د چ ا خ یرات
قبول شو نو دا به هغه ته په نکاح کړئ شي د هابیل خیرات قبول شو او د قابیل خیرات قب ول نش و ،قابیل
خپل ورور(هابیل) ته وویل چې " تا وژنم " وژل د انسان او هغه هم وژل د خپل ورور چې یوه لویه ګن اه
ده چې د قرآن کریم په ایتونو کې شته دي ،لیکن یو قاتل انسان یو ځل جنون(لیونتوب) ته ورس یده بالخ ره
نفسي غوښتنو هغه د خپل ورور وژلو ت ه دع وت ک ړ (د خپ ل نفس یې ومنل ه) او خپ ل ورور یې پ ه قت ل
ورساوه او ل ه ګمراه انو څخ ه ش و .د دغ و الهي بیانونو پ ه واس طه بان دې دځمکې پ ر مخ ل ومړنی قات ل
وشمیرل شو چې بد عواقب لري او همدارنګه هغه د دغه قتل په اساس د یوې داسې الرې مشری په غاړه
واخسته چې ابدی اور ته منسوبه شوې ،چې په قرآن کریم کې یې بیان شوی دي.
نبی کریم (ص) پدې اړه فرمایي(:چې کوم انسان په ظلم سره قتل کړئ شي نو د ده د قتل بوج به د حض رت
2
آدم علیه السالم د لومړني زوی په غاړه وي ،ځکه هغه په ناحقه قتل کړی وو).
1سورة المائدة۲۷ ،ـ ۳۰ایت .
2
.تفسير ابن کثير پښتو شرح ،حافظ عماد الدين اسماعيل بن عمر بن کثير الدمشقی ۵۱۶ ،مخ
~~7
په دې قصه کې زیاتره مفسرین په دې خبره متفق دی چې دا دواړه(هابیل او قابیل) د حض رت آدم علیه
الس الم ص لبی زامن وو او دا د ق رآن ک ریم د الف اظو څخ ه هم معلوم یږی او د ح دیث مب ارک ن ه هم دا
معلومیږی چې په مخ د ځمکې کوم یو قتل کیږي نو د دی یوه حصه بوج او ګن اه ب ه د حض رت آدم علیه
السالم په دې زوی وي ځکه چې هم ده د ټولو ن ه مخکې د قت ل کول و طریق ه ایج اد ک ړی وه .مفس رینو د
دوی د ژوند په باره کې مفص ل معلوم ات ارایه کړیدي ،چې اس المي علم اؤ د دغې عبرتن اکې قیص ی د
روایت کولو په وخت کې د دغو نومونو د یادولو څخ ه مم انعت ن دي ک ړی همدارنګ ه ځینی کس ان د آدم
علیه السالم د دوه زامن و څخ ه د ب نی اس رائیلو د دوه اشخاص و مفه وم اخلی ،واقعیت دا دي چې ل ه دغي
واقعي څخه د عبرت اخستلو لپاره دا شرط ندي چې د اشخاصو په نومونو پوه شو مګر هغه څ ه اړین دي
چې څرنګه دا واقعه رامنځته شوی ده او تعبیر یې چې په ایت کې بیان شوی ده دا راښیی چې دا واقعه په
افسانو نه بلکی په حقیقت باندې والړه ده.
هللا تعالی پس له بیان د دغې دردناکې او خطرناکې واقعي او معلوم ول د ل ومړني جن ایت دغ ه حکم بیان
کړی او د انسان وژلو جرم د لویي په باره کې او د انسان د ژوند د اهمیت په باره کې فرمایلي دي:
{
1
}
ژباړه :ددې وجې نه مونږ بنی اسرائیلو ته دا حکم ورکړی وو چې چا یو نفس د بل نفس د ب دلې ن ه بغ یر
یا د ځمکې په مخ د فساد کولو نه بغیر قتل کړو ،نو ګویا چې هغه ټول خلق قتل کړل ،او چ ا چې یو نفس
ژوندې بچ کړو نو ګویا هغه ټول خلق ژوندی کړل او زمونږ پیغمبرانو دوی ته څرګندې نښې راوړې وي
خو د دې باوجود په دوی کې ډیر خلق د ځمکې په مخ زیاتې کوي.
د پورتني ایت محتوا ته په کتو سره ویلی شو کله چې یو څ وک یو انس ان پ ه ظلم س ره ووژني لک ه ټ ول
انسانان یې چې وژلی وي او که څوک د یوه انسان ژوند وژغوري لکه د ټول انسانیت ژوند یې ژغ ورلي
وي ،نو انسان ته یې پر ټولو مخلوقاتو برتري ورکړه او له مالیکو سره یې خبره شریکه کړه لکه څرنګ ه
~~8
چې هللا تعالی په قرآن کریم کې فرمایي { :
1
}
ژباړه :او یاد کړه کله چې ستا رب فریښتو ته وویل چې ځه په ځمکه کې یو ن ائب ج وړوم هغ وئ وویل
چې (زمونږ ناقص فکر وایي چې) داسې مخلوق پرې آبادوې چې په ځمکه کې ب ه فس ادونه ک وی او(د یو
بل) وینې به تویوی (او بل خوا) مونږ هر وخت ستا ثنا وایو او ستا پاکی بیانوو هللا تعالی ورت ه پ ه ځ واب
کې وویل چې ځه په هغه کارونو ښه پوهیږم چې تاسو پرې نه پوهیږئ.
جرایم ډیر ډولونه لري چې تعداد یې لس هاو او سل هاو ت ه رس یږي خ و دلت ه زم ونږ ه دف د جرایم و د
ډولونو څخه په عمومی ډول د جرایمو تصنیف بندی ده ،نه په جال جال ډول د هر جرم مطالعه.
په دې اساس مونږ ټول جرایم په عمومی توګه د مختلفو وجوهاتو له مخی تص نیف بن دی او ګ روپ بن دی
کوالي شو ،چې دا تصنیف بندی ډیره زیاته ده خو دلته مونږ په عمومی توګه ټول جرایم د دوو جهتونو له
مخی تصنیف بندی کوو :د انسانانو د عمومی مصلحتونو له مخی او د جرم د متشکله عناصرو له مخی.
معموالً نن ورځ اکثره علماء پدې عقیده دي چې د انس انانو دنیوی اوخ روی ښ یګڼی او س عادت د پنځ ه
ارزښتونو او مصلحتونو موجودیت او د هغوۍ حفاظت او حمایت ډیر ضروری دي.
1
.سورة البقرة ۳۰ ،ایت
~~9
-۳د عقل ارزښ او مصلحت
بنا ًء د دی هر مصلحت او ارزښت په مقابل کې تیری او تجاوز د علماء په نظر جرم ګنل کیږي .نو د دی
مصلحتونو له مخی مونږ ټول جرایم په پنځو ډولونو باندې ویشلی شو :د دېن او عقیدی پ ر ض د ج رایم ،د
نفس او ځان پر ضد جرایم ،د عقل پر ضد جرایم ،د سالم نسل او عفت پر ضد جرایم او د اموالو پ ر ض د
جرایم چې هر یو یې په جال جال توګه مطالعه کوو:
ټول هغه اعمال او حرکات چې د انسانانو دین او عقیدی ته ضرر رسوي د دین او عقیدی پ ر ض د ج رایم
بلل کیږي ،لکه د دينی مقدساتو توهین ،د نبوت دعوه ،د قرآن عظیم الش ان د تحریفول و هلی ځلي ،د جعلی
احادیثو جوړول او یا داسی نور اعمال او حرکات چې د دین او عقیدی پر ضد وي.
دا هغه اعمال او حرکات دي چې د هغو ضرر د انسان عقل او دماغي قواؤ ته متوجه وي یع نی دا اعم ال
د انس ان د عق ل د زوال او نقص ان ب اعث ګ رځي ،لک ه د مخ دره م وادو اس تعمال یا د الک ولی
مشروباتو(شرابو) څښل او داسی نور.
~ ~ 10
ټول هغه اعمال چې د انسانانو د سالم نسل او نسب د له منځه وړلو او یا د ګ ډ وډول و س بب ګ رځي او یا
ټول هغه اعمال چې د انسان عزت ،عفت او آبرو ته صدمه رس وي ،د نس ل او عفت پ ر ض د ج رایم ګڼ ل
کیږي چې ټول اخالقي جرایم د دې نوعه جرایمو له جملی څخه ګڼل کیږي.
انسانان طبعتا ً په خپل ژوند کې یو اندازه مال ،متاع ،داریی او شتمنی ته ضرورت لري او پرت ه ل ه یوڅ ه
مال ،دارایی او شتمنی څخه شاید د انسانانو ژوند هیڅ ممکن نه وي او یا حد اقل ډیر مشکل ب ه وي ،ن و د
دارایی او مال درلودل د انسانانو د ژوند لپاره یو ضرورت کڼل کیږي ،له دې امله ټول هغه اعم ال چې د
انسانانو د دارایی او شتمنۍ په ضد واقع کیږي د اموالو پر ضد ج رایم ګڼ ل ک یږي ،لک ه س رقت ،حریق،
1
کیسه بري او داسی نور.
د دی لپاره چې جرمي او غیر جرمي اعمالو تر مینځ فرق وشي ،حقوق پوهانو د جرمي اعمالو د پیژن دلو
لپاره درې عناصر تعین کړی دي ،کچیرې پ ه ه ر عم ل کې دا درې واړه عناص ر یا دوه او یا یو د دې
عناصرو څخه موجود نه وي ،هغه عمل جرمي عمل نه ګڼل ک یږي بلک ه یو مش روع او مب اح عم ل ګڼ ل
کیږي .دی عناصرو ته د جرم متشکله عناصر وایې او هغه عبارت دي له قانوني عنص ر ،م ادي عنص ر
او معنوي عنصر څخه.
قانوني عنصر پدې معنا دی چې یو عمل هغه وخت جرم ګڼل کیږي چې د اسالمي شریعت او یا د ج زا د
قانون له خوا جرم ګڼل شوی وي ،او که چیري یو عمل د اسالمي شریعت او یا د ج زا د ق انون ل ه خ وا د
جرم په حیث نه وي ګڼل شوی نو بیا دغه عمل ته جرم نه ویل کیږي.
1
.عمومي حقوق جزا ،پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش ،دوهم ټوک ۱۳۸۸ ،کال ۱۸ ،مخ
~ ~ 11
مادي عنصر پدې معنا دی چې یو عمل چې د اسالمي شریعت او یا د جزا د قانون له خوا جرم ګڼل ش وی
وي ،دا عمل هغه وخت د جرم په حیث ګڼل کیږي چې عمالً او مادتا ً واقع شي او که چیرې عمالً او مادت ا ً
واقع نشي نو بیا جرم وجود نلري.
مثالً د شرابو څښل چې د تحریم حکم یې یو قانوني عنص ر دي مګ ر کل ه چې عمالً وڅښ ل ش ي ن و پ دې
صورت کې د جرم مادي عنصر تحقق پیدا کوي او جرم منځته راځي او که عمالً و نه څښل شي نو بیا د
شرابو د څښلو جرم وحود نلري.
معنوي عنصر پدې معنا دي چې یو عمل چې د اسالمي شریعت او یا د جزا قانون له خوا جرم ګڼل ش وی
وي یعني قانوني عنصر یې موجود وي ،او بیا همدغه عمل عمالً او مادتا ً واق ع ش وی هم وي یع ني م ادي
عنصر یې هم تحقق موندالی وي نو بیا پ ه دریم ق دم کې دا هم ض روري ده چې د م رتکب اراده هم پ دې
جرم کې دخیله وي چې پدې ډول په یوه جرمي عمل کې د ارادې موجودیت ته د جرم معنوي عنصر ویل
کیږي او که دوه اولي یعنې قانوني او مادي عنصر وجود ولري ولي معنوي عنصر موجود نه وي یعنې د
شخص اراده په جرمي عمل کې دخیله نه وي مثالً مرتکب د عمل یا مجن ون او یا طف ل وي ن و بیا هغ ه
1
شخص مسؤل او قابل د مجازاتو نه ګڼل کیږي.
درېیم جز -د مجرم او جرمي پدیدې په اړه د فیلسوفانو او علماوو اندونه
د مجرمینو په اړه د علماوو او پوهانو د اندونو یو څو بیلګې په الندې ډول یادولی شو:
1
.عمومي حقوق جزا ،پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش ،لومړی ټوک ۱۳۸۸ ،کال ۵۰ ،مخ
~ ~ 12
- ۲افالطون ( ۳۶۷-۴۲۷ق م) وایي :جرم د اقتصادي اوټولنیزو عوامل و ت ابع دی (ه ر کل ه چې انس اني
عواطف ژوبل شي جرم رامنځته کیږي).
- ۳ارسطو ( ۳۲۲-۳۸۴ق م) په دې باور و چې جسمي او رواني حالت د جرایمو په رامنځت ه کیدو کې
مستقیم اغیز لري.
یوه ورځ نبي کریم صلی هللا علیه واله وسلم د مدینې منورې له یوه س ر س خت ک افر (حکم بن قیس) س ره
مخامخ شو ،د اسالم ښېګڼې او ګټې یې ورته بیان کړې ،مګر حکم نه یوازې دا چې ایم ان یې را ن ه وړ؛
بلکې رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم پسې یې سپکې سپورې او ملنډې ووهلې عمر رضی هللا عنه چې د دې
صحنې شاهد و ،دا حالت یې ونه شو زغملی او غوښتل یې چې د حکم پر وړاندې غبرګون وښیي ،رسول
اکرم ته یې وویل :اجازه راکړئ چې څټ یې له تنې بیل کړم؛ مګر پېغمبر ص لی هللا علیه وال ه وس لم یې دا غوښتنه
ونه منله او خپل نصیحت ته یې دوام ورکړ.
مونږ ټول باید له دغې پایلې د عبرت درس واخلو او پوه شو چې (هنر) جهنم ت ه د انس ان ل یږل ن ه؛ بلکې
1
جنت ته یې د مؤمن په بڼه دننه کول دي.
1
.کریمنولوژي ،پوهنیار محمد یحیی مخزون۱۳۹۳ ،ل ۲ ،مخ
~ ~ 13
دویم څپرکی
د انسان کړه وړه په حقیقت کې یو فردي عکس العمل دي چې پوه ان د هغې س رچینه داس ې ب ولي چې دا
فرد د داخلي ،او اجتماعي عواملو او یا د بل داسې حالت څخه اغ یزمن ش وي چې پ ه ش خص کې موج ود
دي لکه یو څوک چې د رواني او جسمي حالت څخه اغ یزمن ش ي او داس ې اعم ال ت ر س ره ک ړي چې د
قانون ل ه مخې ج رم وي .یا کچ یري د یو ف رد ک ړنې معل ول وګڼ و ن و د هغ ه علت د ش خص ل ه رواني
خصوصیاتو او جسمي ځانګړتیاو څخه سر چین ه اخلي او همدارنګ ه یې ب ل علت د هغ ه چاپیلایر اغ یزې
دي په کوم چاپیلایر کې چې نوموړی شخص ژوند کوي .د همدې عواملو په هکله پوهانو تر زیاتو څ یړنو
وروسته زیات نظریات ورکړي چې له هغې جملې څخه ځینې پوه ان پ دې ب اور دي چې رواني ح الت د
چاپیلایر له اغیزو سره یو ځای د افرادو د مجرمیت المل شوي دي .اکثره ناروغۍ لک ه رواني اختالالت،
~ ~ 14
ذهني سستي ،جسمي خصوصیات ،پیدایشي نواقص ،د کروموزومونو په ترکیب کې نواقص او داسې ن ور
انسان د جرایمو د ارتکاب په طرف کش کوي.
د دې ټولو نظریاتو باوجود نن ورځ پوهان پدې ټکي د نظر یووالی سره لري چې د ج رم رامنځ ت ه کیدل
په ټولنه کې یوه اتفاقي او تصادفي پدیده نده ،که پ دې ټکي تاکید وک ړو ن و دا چ انس ب ه د ټول نې د زیاتو
افرادو لپاره برابر وي ،پداسې حال کې چې په ټولنه کې په څرګنده توګه معلومه شوې ده چې په ټولنه کې
داسې افراد موجود دي چې د خپل ټول ژوند پ ه اوږدو کې د ج رمي کړن و م رتکب ش وي ن دي ،او د دې
برعکس داسې افراد هم په ټولنه کې شتون لري چې یو ځل ن ه بلک ه پ ه څ و څ و ځل ه د جرایم و م رتکب
شوي دي .نو دیته بیرته راګرځ و چې ج رم اتف اقي عم ل ن دی بلک ه د یو ل ړ عوامل و پ ه نتیج ه کې ج رم
رامنځته کیږي .نو د دې لپاره چې د جرمي عواملو په اړه په ښه ډول وپوهیږو ،پوهانو جرمي عوامل پ ه
1
دوه برخو ویشلي دي:
د وراثت تعریف :وراثت هغه صفات دي چې د مور او پالر د ژن له الری چې په کروموزوم کې ش ته
دي انسان ته انتقال کیږي او د انسان شخصیت جوړوي .ټولن ه او وراثت پ ر انس ان بان دې ت اثیر ل رونکي
1
مخ .د جرم عوامل ،محمد ګل عالم۱۳۹۳ ،کال ،۶۰
~ ~ 15
عوامل دي ځکه چې په ظاهري بڼه انسان خیال کوی هغه څه چې انس ان یې ل ری ټولن ه او وراثت دي او
ډیر کم خلک به داسې پیدا شي چې د ټولنی د حاکمو قواعدو په خالف تګ وکړی مګر ځینی هغه څه چې
انسان یې د ټولنی څخه په ځان باندې تحمل کوي بله الر نه لري تر څ و یې چې و ن ه م ني ،او چاپیلایر د
حتی اوبه او هوا په بر کې رانغاړي.
ٔ مور د رحم څخه پیل کیږي ټولنه ،مدرسه او
سزار لمبروزو S.Lambrosoیو ایټالوي ډاکټر( )160نفره چې د مکتب متعلمین وو او د بلوغ په حالت
کې یې قرار درلود تر څیړنې الندې ونیول او پخپل و لیکن و کې یې واض حه ک ړه چې ارثي عوام ل د ه ر
نوع اصالح او تربیې مانع او خنډ ګرځي .تعلیم او تربیه پ ه ظ اهري بڼ ه پ ه اف رادو کې د ب دلون راوړل و
سبب کیږي ،مګر د جرایمو په ډګر کې لدې څخ ه د وراثت اغ یزې پ ه تعلیم یافت ه خلک و کې زیاتې وي.
د بیولوژي عالمانو او په ځانګړي ډول ګریګور منډل G.Mandalاطریشی ع الم پ دې عقیدی وه چې د
یو شخص د بدن ظ اهري خ واص لک ه ویښ تان ،رن ګ ،پوس تکی او ن ور خصوص یات د وال دینو څخ ه د
جنسي کزوموزومونو په ذریعه د هغوۍ اوالدونو ته انتقالیږي او همدارنګه د کریمنولوژي(جرم پیژن دنې)
پوه انو پ دې ب اور دي چې خ وی ،ع ادت او دج رمي اعم الو خاص یتونه هم امک ان ل ري چې د وراثت د
اصولو الندې د والدینو څخه د هغوۍ اوالدونو ته انتقال شي او د اوالدون و پ ه مج رمیت او ج رمي رفت ار
کې مهم رول ولري.معم والً د من ډل د ق انون پ ه اس اس د ب دن ظ اهري خ واص د کروموزمون و پواس طه
انتقالیږي او همدارنګه د والدینو خوی او خصلت هم د همدې کروموزمونو پواسطه د هغ وې اوالدون و ت ه
انتقالیږي .نو پداسې حال کې چې د والدینو ظاهري خواص او د بدن صفات اوالدونو ته انتقالیدای شي ن و
همدارنګه امکان لري چې د مجرمیت خواص او خویونه هم د وال دینو څخ ه د هغ وۍ اوالدون و ت ه انتق ال
شي .د دې ذکر شوې موضوع د صحت او ثبوت لپاره ځینې پوهانو یو لړ جنایې څیړنې ت ر س ره کړیدي
چې له هغې جملې څخه د پروفیسور پیناتل څیړنې چې د ارثي اغ یزو ،د عف وني ن اروغیو او الکول و پ ه
هکله یې تر سره کړې دي او نتیجې یې په الندې ډول ښودلې دي مطالعه کوو:
د یو فرانسوي اروا پوه (روانشناس) ډاکټر هویر د څیړنو مط ابق تقریب ا ً د ۸۰س لنه مجرمین و وال دین پ ه
جسمي او یا رواني ناروغیو باندې مبتال وو.
اما په هغه څیړنه کې چې د پاریس د فرن په زندان کې ترس ره ش وې دي د ارثي ن اروغیو اغ یزې د ۱۵
سلنه په حدودو کې ښودل شوې دي.
جنسي جرایم ۵۶سلنه ،د اشخاصو پر ضد ج رایم ۵۱س لنه او د اموال و پ ر ض د ج رایم ۴۸س لنه ښ ودل
شوې دي.
همدارنګه یو بل عالم ګودار امریکایې د یو مجرم د کورنۍ په هکله چې کالیکاک نومیږي څیړنه کړیده ،د
نوموړې څیړنې پایله دا ثابتوي چې د ټولو( )480نفرو له جملې څخه( )474نفره زن داني ش وي او یا هم
توقیف شوي وو او یوازې( )6نفره یې غیر مجرم اشخاص پاتې شوي دي.
لدې څخه عالوه یوه بله څیړنه د ژان پیناتل ل ه ل وري پ ه فرانس ه کې د 100تن و کم عم ره مجرمین و پ ه
هکله تر سره ش وه او دا یې څرګن ده ک ړه چې 25س لنه د ارثي الکول یزم د س ابقې درل ودونکې وو یع نی
~ ~ 17
دوي د داسی کورنیو څخه وو چې پدې کورنیو کې الکول په کثرت سره استمعالیده یا والدین یې د الک ولي
1
مشروباتو معتاد کسان وو.
هغه څیړنه چې یوه ډنمارکې جرم پیژندونکي تر سره کړې دی نتیجي ت ه ورس ید چې 75س لنه مج رمین
چې د 18نه تر 25کلنۍ پوري عمر لري په رواني ناروغی اخته کسان وو .او پدې هم پوه ش و چې 79
سلنه مجرمين په ناروغیو او رواني اختالالتو لکه نوروز ،سایکوز او عصبي ناروغی مبتال وو.
همدارنګه ډیټولیو( )Ditulioیو جرم پیژندونکی وو او داسې نظر لري چې ځینې ل وي او وخیم مج رمین
اکثراً یا ارثي الکولیزم س وابق ل ري او یا ارثي عقلي او دم اغي اختالالت و س وابق ل ري او یا هم د ځین و
امراضو لکه سیفلیس ،توبرکلوز او داسې نورو امراضو ارثي سوابق لري.
ځینې داسې اختالالت موجود دي چې د مراحلو د نګاه نه په اوله مرحله کې قرار ل ري یع نې دا عوام ل د
مور په نس کې د حمل ،حاملګۍ او یا زیږون په وختونو کې د طفل په وج ود کې رامنځت ه ک یږي چې دا
اختالالت بیا ورو ورو انکشاف کوي او وروسته وخت کې کېدای شي چې یو عام ل او یا فکت ور د ج رم
شي چې دغو عواملو ته مورزادي یا پیدایشي عوامل وایې ،یا په بل عبارت مورزادي عوامل د ټولو هغ و
مورزادي اختالالتو او ستونزو څخه عبارت دي چې د حمل نیونې پر مهال ،د حاملتوب پ ه دوره کې او د
کوچنې د پیدایښت او تولد پر مهال پر نوموړي کوچ ني واردیږي .پ ه هم دې ت رتیب م ورزادي اختالالت
2
ځینې وختونه امکان لري چې شخص د جرایمو د ارتکاب په طرف کش کړي.
نو له همدې نکته نظره ده چې مورزادي اختالالت د یو عامل( )Risk-Factorپه حیث پیژندل کیږي.
1
.کریمنالوژي ،پوهیالی هجرت هللا صافی ۱۳۹۳ ،کال۵۱،ـ ۵۳مخ پوری
2
مخ .د جرم عوامل ،محمد ګل عالم۱۳۹۳ ،کال ، ۷۰
~ ~ 18
م ورزادي اختالالت پ ه درې قس مه دي چې عب ارت دي ل ه :د حم ل د وخت اختالالت( ،)Prenatalد
حاملګۍ د وخت اختالالت( )Antenatalاو د زیږون یا پیدایښ ت د وخت اختالالت(During Lebour
)and Delivryچې هر یو یې په الندې ډول تر څیړنې الندې نیسو.
یعنې هغه اختالالت چې د حمل نیونې(حاملیدو) پر مهال رامنځته کیږې .کله د دې امک ان موج ودیږي پ ه
هغه وخت کې چې جنین د مور پ ه رحم(ځیالنځ) کې الق اح( )Conceptionک یږي ن و پ ه احتم الي ډول
دغه د نر او ښځې جوړه کیدل په نارمل حالت کې نوي مثالً د حمل د اخیستلو په وخت کې یو د والدینو یا
دواړه مسمومیت ولري یعنې الکولي مش روبات یا ن ور مخ دره م واد او یا دا چې ق وي او نش ه ک وونکې
دواګانې یې استعمال کړي وي نو پدې وخت کې د مسمومیت اغیزې د سپرم او اوم( )sperm ovumله
الرې چې د جنین د تشکیل منابع دي د مور پ ه رحم کې انتق الیږي او ج نین نم و ک وي ،پ ه حقیقت کې ل ه
هغې وجې یوه نوعه اختالالت په ج نین واردیږي ن و پ دې ت رتیب هغ ه کوچ نی چې دنیا ت ه راځي د دې
اختالالتو تر اغیزو الندې وي ،چې په نتیج ه کې د دې مس مومیت پ ه اس اس طف ل ت ه منفي جس مي او یا
عقلي عوارض او اختالالت پیدا کیږي او که چېري دغه اختالالت عقلي او دماغي وي نو بیا امک ان ل ري
چې همدغه عقلي او دماغي اختالالت په اینده کې سبب د جرم ش ي او ش خص د مج رمیت خ وا ت ه س وق
کړي .همدارنګه دغه ډول موارد په غربي هیوادونو کې په دومره اندازه زیات دي چې دې ډول اطفالو ته
د ځینو خلکو لخوا د یکشنبې د ش پې کوچنیان وایې ځک ه د یکش نبې ش په پ ه خ ارج کې رخص تي وي او
خلک په ډله ایز شکل الکول کاروي نو پدې شپه چې کله د یو تعداد اطفالو جنین تشکیل ش ي امک ان ل ري
چې دا اطفال بیا عقلي او دماغي اختالالت ولري نو په همدې خاطر ورته د یکشنبې د شپې اطفال وایې.
له همدې وجې ده چې د اسالم مبارک دین له نن څخه څوارلس سوه کاله وړاندې د شرابو او هر ډول نشه
کوونکو موادو په استعمال باندې د بندیز او تحریم حکم کړي دي.
همدارنګه د معاصرو پوهانو څیړنو هم ثابته کړیده چې د نشه کوونکو موادو د استعمالولو اغیزې د حم ل
نیونې پ ر مه ال د ښ ځو پ ه طبق ه کې زیات خطرن اک ع واقب منځت ه راوړي .پ دې بان دې ت ر پوهیدلو
وروسته چې د حمل نیونې پر مهال مورزادي اختالالت او ستونزې د جرایم و پ ه ارتک اب کې بې اغ یزو
ندي پکار ده چې د نوموړو عواملو د له منځه وړلو په الره کې په طرحه شویو الرښوونو باندې ځان پ وه
کړو .دغه الرښوونې په الندې ډول دي:
~ ~ 19
الف :اشخاص(ښځه او میړه) باید پخپل انفرادي او ټولنیز ژوند کې د نشه کوونکو موادو د اس تعمال څخ ه
ډډه وکړي.
ب :که بیا هم په عمل کې همداسې کوچنیان لدې نوعه اختالالتو او مسمومیت سره دنیا ت ه راځي ن و ل دې
وجې چې هغوۍ د نورو افرادو په نس بت د جرایم و د ارتک اب لپ اره ښ ه ام اده او مس اعد وي او ډیر پ ه
اساني سره د جرمي اعمالو په ارتکاب الس پورې کوي نو پکار ده چې د دې نوع ه کوچنیانو د مق اومت
قوه پیاوړې شي تر څو د جرمي مساعدت او جرمي وسوسو څخه اغیزمن نشي او د جرم په ارتکاب الس
پورې نکړي.
د مورزادي اختالالت و دوهم ډول د ح املتوب د وخت اختالالت دي ،پ دې مان ا چې ځینې وختون ه د حم ل
نیونې څخه وروسته هغه موده چې یو کوچنی یا جنین یې د مور په ځیالنځ(رحم) کې تیروي او پ ه هم دې
دوره کې په جنین باندې یو ل ړ اختالالت وارد ش ي ن و دغ ه اختالالت ک ولی ش ي چې وروس ته کوچ نی د
مجرمیت په لور کش کړي .دغ ه ډول اختالالت پ ه بیال بیل و ش کلونو واردیږي چې ت ر ټول و مهم یې پ ه
الندې ډول دي:
الف :که مور د حاملګۍ د میع اد پ ه دوران کې پ ه ځین و ن اروغیو مبتال وي لک ه توبرکل وز ،TBس ایفلیس
،Syphilisدیفتریا Diphtheriaاو داسې نورې ن اروغۍ .د دې ن اروغیو منفي اغ یزې پ ه هغ ه ج نین
چې د مور په رحم کې موجود دي واردیږي او اکثره وخت دغه ډول کوچنیان په جسمي لحاظ کم زوري،
ناروغ او معیوب پیدا کیږي او همدارنګه امکان لري دغه اختالالت دم اغي او رواني وي چې وروس ته د
هغوۍ په مجرمیت کې بې اغیزو نوي.
~ ~ 20
ب :که مور د حاملګۍ په میعاد کې ځینې الکولي مشروبات یا مخدره توکي استعمال کړي ن و ل ه ط بي او
ص حي نکت ه نظ ره کوچ نی جس ما ً سؤش کله یع نی ب د ش کله دنیا ت ه راځي چې غالب ا ً رواني او عقالني
اختالالت هم لري ،دا ستونزه هم په راتلونکي کې د کوچني په مجرمیت کې بې اغیزې نوي.
ج :د ځینې قوي ضربو واردیدل د مور په ګیډه او یا هم د ځینې درن دو ش یانو پورت ه ک ول د م ور لخ وا د
دې سبب کیږي چې د مور په ګیډه کې په موجود جنین ض ربې واردې ش ي ،ن و کچ یري دغ ه ض ربې او
اختالالت د جنین په دماغو واردې شوې وي ،واضح خبره ده چې د کوچني په مجرمیت کې بې اغیزو ن ه
پاتې کیږي.
پدې رابطه کیدای شي له خلکو سره دا سوال پیدا شي چې ایا سؤتغذیه ،ډار او د تشویش درلودل د م ور د
حاملتوب په دوره کې د اختالالتو سبب کیږي او که نه؟
په ځواب کې ویلی شو چې نن ورځ د طب له نکته نظره واضح ش ویده چې د م ور س ؤتغذیه ،د ویرې او
تشویش درلودل د طفل په جسم باندې د اختالالتو د واردیدلو باعث کیدلی ش ي .د طب ډیری پوه ان پ دې
ب اور دي چې د م ور جس مي وض ع ،رواني ح الت او پ ه ځ انګړي ډول د ح املګۍ پ ه دوره کې د م ور
احساسات او هیجانات په جنین باندې فوق العاده تاثیر لري ځکه کله چې م ور د هیجان اتو س ره مخ ک یږي
او یا یې احساسات راوپاریږي نو د داخلي هورمونو د ترشحاتو له امله ج نین اغ یزمن ک یږي او د هیج ان
او غص ې پ ر مه ال د م ور د ب دن داخلي غ دوات فع الیت زیاتوي ،دغ ه ترش حات د جفت (درې ګ وني
کیمیاوي ترکیب )C14H10O9له الرې جنین ت ه انتق الیږي او پ ه نتیج ه کې د ج نین پ ه وج ود کې د وینې
جریان له ګډوډي سره مخ کیږي چې دغه کوچنی له همدې امله د پیدا کیدو وروسته د غیر ع ادي عص بي
حالت لرونکی وي .د مور په ګیډه (رحم) کې د جنین د شتون پر مهال د مور د تفکر طرز هم د ج نین پ ه
جس مي او رواني ح الت بان دې بې ن وي .ه ر کل ه چې د م ور وین ه RHمنفي وي او د RHمثبت وین ه
لرونکي شخص څخه حامله شي نو دا هم په جنین باندې منفي اغیزې کوي .همدارنګه د حاملتوب په دوره
کې د مور د عمر اندازه د جنین په جسمي او رواني حالت باندې په کلي ډول تأثیر ک وي ،او د ځین و هغ و
میندو کوچنیان چې د 38کلنۍ څخه وروسته حاملې شي د جسمي کمزوري ،رواني ناروغیو او اختالالتو
لرونکي وي.
دا چې آیا دغه اختالالت د کوچني د مجرمیت باعث کیږي او که نه؟ تر اوسه پورې دا نده ثابته شوې ولي
ډیر جرم پیژندونکي داسې ګمان کوي چې شاید په وروستیو(د طفل د تولد نه وروسته د هغه په ژوند) کې
~ ~ 21
په شخص کې د جرمي اعمالو د ارتکاب باعث وګرځي نو پدې اساس ویلی شو چې ویره او س ؤتغذیه بې
تأثیره ندي .د دې نوعه اختالالتو له وجې د مجرمیت د مخنیوي لپاره باید الندې تدابیر په نظر کې ونیول
شي:
کچیرې مور په ځینې ناروغیو اخته وي نو د امکان تر حده باید د هغې تداوي وشي او پدې موده کې مور
باید د مخدره توک و،الک ولي مش روباتو او د ق وي نش ه کوونک و دوایانو ل ه ک ارونې څخ ه ډډه وک ړي .او
همدارنګه د حاملګۍ په موده کې باید د درندو شیانو له پورته کولو څخه په کلکه ډډه وکړي او د کافي غذا
څخه مستفدی شي.
میندې باید په دغه مودی کې له روحي تشویشاتو ،غم او اندیښنو څخه ځان لرې وساتي او یوه ارامه او له
تسکین څخه ډکه فضاء ورته برابره شي.
کچیرې د دې الرښوونو او توصیو با وجود بیا هم ځینې داسې کوچنیان دنیا ته راش ي چې د ح املتوب پ ه
دوره کې د م ور پ ه ګیډه کې داس ې اختالالت ورت ه پیدا ش وي وي ن و د دې ډول کوچنیانو د جرایم و د
ارتکاب د مخنیوي لپاره باید د کوچنیانو د مقاومت ځواک پیاوړی شي ځک ه د دوی پ ه وج ود کې ج رمي
وسوسې د نورو په نسبت زیاتې وي .
هغه اختالالت او ستونزې چې د زیږون پر مهال په نوموړي کوچني بان دې واردیږي .ځینې وخت د دې
امکان شته چې د کوچني د زیږون پر مهال یو لړ اختالالت پر کوچني وارد شي ځک ه چې ممکن یو ډول
فشار ،ضربه او ضرر کوچ ني ت ه ورس یږي .پ دي س ربیره پ ه هغ و س ختو او ل ه بې احتیاتي څخ ه ډک و
زیږیدنو کې چې د اکسیجن د کمبود سبب کیږي د کوچني په دماغو او مجموع ا ً پ ه عص بي سیس تم بان دې
فشارونه واردیږي او د همدې فشارونو د اغیزو په نتیجه کې د کوچني د دماغو وده له سستي او ځنډ س ره
مخامخ کیږي ،په پایله کې په عادي او نورمال شکل سره د طفل دماغ انکشاف نش ي ک ولی او کوچ نی ل ه
دم اغي او عقلي اختالالت و س ره مخ امخ ک یږي چې دغ ه اختالالت ممکن پ ه راتل ونکي کې د کوچ ني پ ه
مجرمیت کې بې اغیزو پاتې نشي.
پدې رابطه یو مشهور فرانسوي د طب ډاکټر هوني داسې عقیده ل ري چې پ ه اشخاص و کې د کم عقلۍ یو
مهم عامل د زیږون د وخت اختالالت دي ،او یو بل فرنسوي معروف جرم پیژندونکې ژان پینات ل د خپل و
~ ~ 22
مطالعاتو په لړ کې دې نتیجې ته رسیدلی دی چې ۵۰س لنه عقلي او دم اغي اختالالت د زیږون پ ه وخت
کې منځ ته راځي .هویر عقیده لري چې ۷،۷سلنه دماغي اختالالت د زیږون د وخت د فشار نتیجه ده.
په هر حال د زیږون پر مهال د اختالالتو د اغیزو له امله د جرایمو د ارتکاب د مخنیوي لپاره الندې ټکي
باید په نظر کې ونیول شي:
* د امکان تر حده باید هڅه وشي چې د کوچنیانو د زیږون پر مهال میندې والدي او نسایي کلینیکونو ت ه
ورسول شي تر څو هلته کوچني پیدا شي ځکه هلته د زیږیدنې خطرات کم وي.
او هغه کسان چې له همدې وجې په عقلي او دماغي اختالالتو اخته شوي او د جرایم و م رتکب ش وي دي
نو د دې پر ځای چې نوموړي اشخاص محابس و او بن دیخانو ت ه واچ ول ش ي باید پ ه خاص و روغتیا یې
مرکزونو کې تر الزمې تداوي الندې ونیول شي.
پدې شک نشته چې په هره ټولنه کې د نارینه وو په نسبت ښځې په کمه اندازه د جرایم و مرتک بې ک یږي.
دا خبره هغه وخت په ښه ډول په اثبات رس یږي چې کل ه د نارین ه وو او ښ ځو محبس ونه یا بن دیخانې ل ه
نږدې وکتل شي .له همدې وجې ده چې جنسیت هم د ج رمي عوامل و ل ه جملې څخ ه یو س تر عام ل ګڼ ل
کیږي ځکه ډیری پوه ان پ دې ب اور دي چې د انس ان ه ر جنس (نارین ه او ښ ځینه) یوه نوع ه خ اص او
ځانګړي استعدادونه لري چې کیدای شي په یو ټاکلي وخت او ځای کې په جرمي کړنو الس پورې کړي.
د جرم پیژندنې له نظره کومې څیړنې چې پدې مورد تر سره شوې دي نو دا ثابت ه ش وې ده چې نارین ه د
ښځینه ؤ په نسبت په زیاته اندازه د جرمي کړنو د ارتکاب استعداد لري.
د مثال په ډول هغه څیړنې چې په فرانسه کې د دوهم نړیوال جنګ څخ ه وروس ته پ ه ۱۹۴۶م ک ال کې د
ټولو مجرمینو په هکله یوه احصائیه واخیستل شوه او معلومه شوه چې صرف ۱۶سلنه جرایم ښځو س رته
~ ~ 23
رسولي وو او نور ټول ۸۴سلنه جرایم نارینه ؤ اجرا کړي وو .بیا وروس ته د لس ک الو پ ه ۱۹۵۶م ک ال
کې یوه بله احصائیه واخیستل شوه او معلومه شوه چې د ښ ځو د جرایم و کچ ه ن وره هم راکم ه ش وې وه
یعنې د ښځو جرایم ۷سلنه او د نارینه ؤ جرایم ۹۳سلنه وو .همدارنګه لس کاله وروسته د دریم ځل لپاره
بیا په ۱۹۶۶م کال کې یوه بل ه احص ائیه واخیس تل ش وه او معلوم ه ش وه چې د ښ ځو ج رایم ۴س لنه او د
نارینه ؤ لخوا ۹۶سلنه جرایم تر سره شوي وو.
په ۱۹۶۸م کال کې د ښځو طبقې د جرایم و کچ ه د نارین ه ؤ پ ه نس بت پ ه فنلن ډ کې ،۶/۴پ ه س ویډن کې
،۶/۳په جاپان کې ،۶/۳په شمالي امریکا کې ،۸/۳په انګستان کې ،۹/۵په فرانسه کې ،۸/۹په پرتګ ال
کې ۲۲/۵او باالخره په باژیک کې ۲۵/۵سلنه ښودل شوې ده.
لکه څنګه چې څرګنده شوه د ښځو جرایم په کافي اندازه د نارینه ؤ د جرایمو څخ ه کم دي دا چې د ښ ځو
جرایم واقعا ً د نارینه ؤ څخه کم دي او کنه؟ ټول جرم پیژندونکي او پوهان پدې اړه سره متفق او هم نظره
ندي ،او پدې هکله پوهان الندې دوه عمومي نظریې وړاندي کوي.
د دې نظریې پلویان پ دې ب اور دي ،چې دواړه جنس ونه (ن ر او ښ ځه) پ ه مس اوي ډول د ج رمي اعم الو
مرتکب ګرځي ،ولې دا چې په شمیرو او احصایو کې د ښځینه طبقې د مجرمیت کچه د نارینه ؤ په نس بت
کمه تر سترګو کیږي نو د دې نظریې پلویان دغه شمیرنې او احصایې ناسمې او غیر دقیقې بولي او داسې
استدالل کوي چې هغه جرایم چې د ښځو لخوا تر سره کیږي په ډیرو م واردو کې پ ه ج رمي احص ایو او
1
شمیرنو کې نه شاملیږي او د دې خبرې د ثبوت لپاره الندې دالیل وړاندې کوي.
۱دلیل :د دې نظریې پلویان پدې باور دي چې ښځینه طبقه د جرایمو په ارتکاب کې له ډیر احتیاط څخ ه
کار اخلي او په ډیر چل او فریب سره جرایم تر سره کوي .د بیلګې پ ه توګ ه د جرایم و ځینې اقس ام لک ه
مسمومیت ،د فریبکاري جرایم او یا هم په دوکانو او ځینې غټو مغازو کې د سرقت او ن ور ج رایم چې د
1
مخ .د جرم عوامل ،محمد ګل عالم۱۳۹۳ ،کال ،۷۹
~ ~ 24
ښځو لخوا تر سره کیږي نا څرګند پاتې ک یږي او پ ه جن ایې احص ایو کې ن ه ش املیږي پ ه ځ انګړي ډول
زمونږ هیواد افغانستان او ځینو نورو اسالمي هیوادون و کې چې ښ ځې چ ادري یا نق اب پ ه س ر ک وي او
هم دې چ ادرې او نق اب څخ ه پ ه اس تفادې س ره د دوک انو او مغ ازو څخ ه س رقتونه ک وي چې نوم وړي
سرقتونه نا څرګند پاتې کیږي او په جنایې شمیرو کې نه شاملیږي.
۲دلیل :زمونږ په هیواد او ځینو نورو هغ و هیوادون و کې چې هلت ه پ ه زیات ه ان دازه ع رفي محدودیتون ه
وضع شوي وي او خلک د خپلو ښځو تګ عدلي او قضایې ارګانو ته شرم او عار ګڼي ،نو د ښ ځې لخ وا
د تر سره شوي جرم مسؤلیت د هغې زوی ،پالر ،میړه ،ورور او یا کوم بل شخص چې د ښځې له ن ږدې
خپلوانو څخه وي په غاړه اخلي تر څو د هغ وۍ ن اموس د ن ورو خلک و پ ه وړان دې پ ه ع دلي او قض ایي
ارګانو کې ونه دریږي نو له همدې وجې ده چې د ښځو په نسبت د نارینه ؤ جنایې احصائیه لوړیږي.
۳دلیل :د عدلي او قضایې مقام اتو د ت رحم او زړه س وي ل ه وجې :دا یو څرګن د حقیقت دي چې د ښ ځو
طبقه د کورنۍ ډیرې مهمې او د ژوند زیاتې اړینې چارې تر س ره ک وي لک ه خپل و کوچنیانو ت ه د ش یدو
ورکول یا د کوچنیانو روزنه ،د خوړو برابرول ،د کورنۍ تنظیم او داسې نور چې البت ه د نارین ه ؤ طبق ه
دا چارې نه تر سره کوي ،نو دې ټولو علتونو ته په کتو سره عدلي او قضایې مقامات هم د هغه ت رحم او
نرمښت له مخې چې د ښځو په وړاندې ورڅخه کار اخلي د جرمي کړنو د ارتکاب پر مه ال ښ ځې تبرئ ه
کوي او یا یې په خفیفو جزاګانو محکوموي .نو پدې ترتیب د ښځو جنایې احصائیه هم کمیږي.
۴دلیل:د ځینې اعمالو د جرم نه ګڼلو له مخې :هر څومره که یو عمل بد او ن اوړه هم وي ولې ک ه د ج زا
په قانون کې نوموړی عمل جرم نوي ګڼل شوي نو جرم نه بلل کیږي ،نو د همدې خ اطره پ ه ځین و ټولن و
کې خصوصا ً په غیر اسالمي هیوادونو کې د ښځو ځینې کړنې جرم نه بل ل ک یږي او پ ه جن ایې احص ایو
کې نه شاملیږي لکه فحاش ي ،س قط ج نین ،او داس ې ن ور ،ن و ل ه هم دې وجې هم د ښ ځو د طبقې جن ایې
احصائیه د نارینه ؤ په نسبت کمه وي.
دویم جز -د نارینه fؤ لخوا د جرمي اعمالو د زیاتوالي نظریه:
د ذکر شوي نظر پر خالف د دې نظریې پلویان عقیده لري چې د نارینه ؤ لخوا د جرمي اعمالو د
ارتکاب کچه د ښځو په نسبت زیاته ده او په الندې ډول خپل دالیل وړاندې کوي:
~ ~ 25
الف) په ټولنیزو چارو کې د ښځو کم ګډون:
لکه څنګه چې پوهیږو درانده کارونه او په ځانګړي ډول هغه کارونه چې زیات جسمي قوت ته ضرورت
لري په زیاته اندازه د نارینه ؤ لخوا تر سره کیږي او په ډیره کمه اندازه دران ه او س خت کارون ه د ښ ځو
لخوا تر سره کیږي چې دا موضوع نه یوازې زمونږ په هیواد کې بلکه په ټولو ټولنو کې معمول ده .نو له
همدې وجې د دې نظریې پلویان وایې چې لکه څنګه چې په ټولنیزو کارونو کې د ښ ځو ون ډه کم ه ده ن و
ځکه یې د جرمي اعمالو د ارتکاب کچه هم د نرانو په نسبت کمه ده .او همدارنګه دا چې ښځې زیاتره پ ه
رسمي او دولتي کارونو کې ګډون ن ه ک وي ن و ځک ه خ و هغ ه ج رایم چې پ ه ادارو کې معم ول دي لک ه
اختالس او رشوت هم زیاتره د ښ ځو لخ وا ن ه ارتک اب ک یږي .او هغ ه څ یړنې چې پ ه فرانس ه کې پ ه (
۱۹۵۶ ،۱۹۴۶او )۱۹۶۶کالو کې چې تر سره شوي وي د نارینه ؤ په نسبت د ښځو لخوا کم جرایم ت ر
سره شوي وو.
د دې نظریې پلویان داسې استدالل کوي چې ښځې د نرانو په نس بت زیاتې زړه س واندې او مهرب انې دي
او دا زړه سوی او نرمي د ښځو په ضمیر کې د نرانو په نسبت زیات وي نو د همدې طبیعي خاص یت ل ه
مخې چې ښځو ته هللا تعالی ورکړی دي هغه جرایم چې په ډیره بې رحمي او وحشت سره تر سره ک یږي
~ ~ 26
ښځې د هغو په ارتکاب الس نه پورې کوي نو ځکه يې د جرایمو د ارتکاب کچ ه د نران و پ ه نس بت کم ه
ده.
د ښځو جسمي او فزیکي قوت او توان د نرانو په نسبت کم وي نو د همدې طبیعي خصوص یت ل ه مخې د
ښځو طبقه د نرم جنس په ن وم یادیږي .چې د جس مي ق وت توپ یر ن ه یوازې د انس انانو پ ه جنس (ن ر او
ښځه)کې شته بلکه د ځمکې د کرې پر مخ په ټولو مخلوقاتو او حیوان اتو کې دا توپ یر ت ر س ترګو ک یږي،
چې نارینه جنس د ښځینه جنس په نسبت قویتر وي ،ل ه هم دې وجې ده چې هغ ه ج رایم چې زیات ب دني
قوت ته ضرورت لري ښځې هغه نشي تر سره کولی لکه قت ل ،ض رب و جرح ه ،الره ش کول ،او داس ې
نور او که ترسره کوي یې هم په ډیره کمه او ناچیزه توګه وي.
معموالً ښځې نظر نارینه ؤ ته ځینې طبیعي ناروغۍ لري لکه میاش تنۍ ن اروغۍ (حیض) ،د والدت څخ ه
وروسته ناروغۍ (نفاس) او د حاملګۍ د وخت ناروغي ،ماشوم ته د شیدو ورکولو وخت او داس ي ن ور...
دا داسې وختونه دي چې پدې کې ښځو ته د جرایم و اج را کول و وخت د نارین ه ؤ پ ه نس بت کم وي ن و د
1
وخت د نشتوالي یا کموالي او ناروغۍ له مخې ښځې جرایم کم ترسره کوي.
معموالً ښځې نظر نارینه ؤ ته د کورنۍ سره ډیره عالق ه ل ري مګ ر د نارین ه ؤ عالق ه د خپ ل س ره نظ ر
ښځو ته کمه ده او همیشه نارین ه د ک ور څخ ه ب یرون پ ه ک ارونو ب وخت وي ن و ښ ځې د دې ویري چې
ګوندي که چیري د جرم مرتکبه شي نو د کورنۍ څخه به لیري او زندان ته ب ه ول یږل ش ي د جرایم و ن ه
مرتکبي کیږي خو نارینه پدې ارتباط اکثره بې تفاوته وي ،ځکه ښځې دا نشي زغملی چې د خپل فامیل نه
دې جدا شي.
1
مخ .کریمنالوژي ،پوهیالی هجرت هللا صافی ۱۳۹۳ ،کال ، ۷۰
~ ~ 27
معموالً په ټولو ټولنو کې د یو فامیل ریاست کول د نارینه ؤ یا پالر په غاړه وي بنا ًء د اطفالو اعاش ه او د
اقتصادي مشکالتو رفع کول د نارینه ؤ کار دي او ښځې د اقتصادي مشکالتو د حل کولو څخه بیغم ه وي
نو نارینه د اقتصادي مشکالتو په اساس یا د دې پخاطر چې د خپلي کورنۍ مالي س تونزي ح ل ک ړي کل ه
کله مالي جرایم لکه سرقت ،رشوت او داسې نور جرایم ترسره ک وي او ښ ځه اک ثره مس تقیما ً د اقتص ادي
مشکالتو سره مخامخ نه وي نو د همدې امله کم جرایم ترسره کوي.
معموالً په ټولو ټولنو کې د ښځو لپاره نسبت نارینه ؤ ته فامیلي قیودات شدید وي لکه که د فامیل یو هل ک
د شپي ناوخته کور ته راشي نو د فامیل سره یې تشویش موجود نه وي خو ک ه د فامیل یوه ښ ځه ناوخت ه
کور ته راش ي دا د فامیل لپ اره ډیره د تش ویش وړ خ بره وي او اک ثراً پ ه ښ ځو بان دې د ف امیلي لحاظ ه
قیودات موجود وي نو د هم دې ځایه ده ،چې ښ ځو لپ اره ب یرون وت ل او د ج رم د اج را لپ اره چ انس او
سهولتونه ډیر لږ موجود وي نو ځکه نظر نارینه ؤ ته کم جرایم ترس ره ک وي .ځک ه م ونږ پوه یږو چې د
شپې لخوا د جرایمو د اجراء چانس ډیر وي او ښځو ته دا چانس کم برابر دي.
په هره ټولنه کې نظر نارینه ؤ ته د ښځو په هکله ډیره سخت ګیري موجوده ده لکه که د شپې په ۱۲بجو
یو بازار کې نارینه ګرځي دا دومره اهمیت نه لري او بد یې څوک نه ګڼي ،خو که یوه ښځه په دغه وخت
کې په بازار کې ګرځې دا یو نوع عار ګڼل کیږي او خلک ورته په بده سترګه ګوري ،ن و معلوم ېږي چې
د عرف او عاداتو او د شرم په اساس ښځې کمې د جرایمو مرتکبې کیږي.
ي) د جرم وقوع څخه وروسته fد مجازاتو سره د مخامخ کیدو د ویري له مخې:
نارینه کوالی شي چې د یو جرم ارتکاب څخه وروسته ځان د مجازاتو د تطبیق څخه محفوظ کړي لکه یو
لري ځای ته الړ شي یا ځنګل ته الړ شي یا یو غیر عالقې ته او یا د خپلو لري دوستانو کور ت ه الړ ش ي
مګر د ښځو لپاره که چیري پورته شرایط مساعد نه وي نو زیات امک ان ش ته چې د ن ورو خطرات و س ره
مخامخ شي نو ځکه ښځې اکثراً د جرایمو ترسره کولو ته زړه نه ښه کوي نو ځکه د ښځو د جرایمو تعداد
کم وي ،بل دا چې نارینه ذهنا ً د جرم د ارتکاب نه وروسته او مخکې د هغه عواقب و ت ه ام ادګي ل ري خ و
~ ~ 28
ښځې دغه ډول امادګي نه لري نو بنا ًء د پورته ذک ر ش وو دالیل و پ ه اس اس م وږ ویلي ش و چې د نګ اه د
جنس نه نارینه د ښځو په نسبت زیات جرایم ترسره کوي.
پدې هکله یوه پوښتنه پیدا کیږي چې ایا د جنسیت د عامل اغیزې مطلقې دي؟ د دې پوښتنې په ځ واب کې
باید ووایو چې خوشبختانه د جنسیت اغیزې مطلقې ندي ځکه چې ټول نران د جرایمو په ارتکاب الس ن ه
پورې کوي مګر د جرم په ارتکاب کې شرایط نرانو ته زیات مساعد وي ،نو بنا ًء کچیرې نور عوام ل یو
بل ته الس ورکړي او سره یو ځای شي نو کیدای شي د ښځې په نسبت یو نارینه په اساني س ره د ج رم د
ارتکاب په لور کش کړي .وړاندې تر دې چې د ښځو د جرمي اعم الو د ارتک اب پ ه عوامل و پحث وش ي
لومړۍ باید په هغو جرایمو نظر واچوو کوم چې په ځانګړې توګه د ښځو لخوا ترسره کیږي.
دا چې ښځې هم هغه جرایم ترسره کوالی شي لک ه نارین ه چې یې ترس ره ک وي لک ه قت ل خ و انګ یزه یې
فرق کوي لکه د خاوند ،معشوق او عاشقي رقیب او داسې نورو قتل .ځینې ښ ځې د ج رایم د ارتک اب ن ه
وروسته د پښیمانۍ اظه ار نک وي او د خپ ل انتق ام اخیس تني د عم ل ن ه راض ي ښ کاري خ و د معاص رو
پوهانو له نظره هغه جرایم چې جرم پیژندونکو په ګوته کړي دي چې یوازې د ښځینه طبقې لخوا تر س ره
کیږي او د نارینه ؤ لخوا نشي ترسره کیدای او په اصطالح کې د ښځو د ځانګړو جرایمو په نوم یادیږي،
چې په الندې ډول ورباندې بحث کوو:
)۱سقط جنین:
غالبا ً هغه ښځې چې د ناروا اړیکو له مخې او یا هم د زیاتو اوالدونو د لرلو له امل ه او یا هم پ ه ټولن یزو
چارو کې لکه په رسمي وظیفه او تجارت کولو کې د زیات مصروفیت له امله نه غواړي چې زیات اوالد
~ ~ 29
یې پیدا شي نو خپل کوچنی (جنین) سقط ک وي مګ ر د دې طبقې دا ډول کړن ه پ ه هغ و هیوادون و کې ت ر
څیړنې الندې نیسو چې هلته د جنین سقط کول جرم ګڼل کیږي.
دا هم د هغو جرایمو له جملې څخه ده چې زیات د ښځو د طبقې لخوا صورت نیس ي ،معم والً هغ ه ښ ځې
چې د نا مشروع اړیکو له امله حاملې شوې وي او پدې ونه توانیږي چې خپل جنین س قط ک ړي ن و د دې
هڅه کوي تر څو په یوه ګوښه او د نورو خلکو څخه په پټ ځای کې کوچنی تولد کړي او هغه بیا د نورو
خلکو څخه په پټه توګه پداسې ځای کې غورځوي چې څوګ ور باندې خبر نشي لکه په وچو ویالو کې،په
ګڼو شنو ځایونو کې ،او یا نورو دښتو او ځنګلونو کې،چې بدبختانه دغه ډول جنایت پ دې اواخ رو کې مخ
په زیاتیدو شوي دي او د کوچنیانو د وژنې موضوع د پوهانو د پاملرنې وړ ګرځیدلې ده.
په اروپا ،امریکا ،اسټرلیا او همدارنګه د افریقا او اسیا په ځینو هیوادونو کې کوچنۍ او ن ا بالغ ه او یا هم
نوې پیغلې شوې انجونې د عیاشې په لور هڅول کیږې او په نایټ کلبونو او هوټلونو کې په نڅ ا او ن ورو
ناروا افعالو الس پورې کوي.
)۴فاحشي:
دا جرم هم د ښځو اختصاصي جرایمو له جملې څخه یو جرم دي چې له ډیر پخوا څخه ش تون ل ري او پ ه
احتمالي توګه ویلی شو چې تر اخرو وختونو پورې به دوام وکړي .دا جرم زیات دالیل ل ري چې یو ل ه
هغو څخه عمومي فقر او غربت دي او دوهم اجباري ازدواج دي.
~ ~ 30
دا جرم هم یو د هغ و جرایم و ل ه جملې څخ ه دي چې پ ه زیات ه ان دازه د ښ ځو لخ وا ص ورت نیس ي ،پ ه
تاریخي لحاظ د فرانسې ،انګلس تان ،ایران او ن ورو هیوادون و د پادش اهانو ،وزیران و او ن ورو واک دارانو
قتلونه د همدې زهرو ورکولو پواسطه ترسره شوي دي چې اکثره د سیاسي او عاشقي رقیبانو لخوا د هغو
ښځو پواسطه چې با نفوذه وي ورکول شوي دي.
په فرانسه کې تر سره شویو څیړنو روښانه کړیده چې د لویو مغازو اکثره سارقین د ښځو ل ه جملې څخ ه
دي او په خاص ډول زمونږ په هیواد افغانستان کې چې په مغازو او پلورنځیو کې د س رقت ج رم د ښ ځو
لخوا صورت نیسي نو یا خو ښځې د دې جرم په ارتکاب کې د چادري او نقاب څخه استفادی ک وي او یا
که د مغازو او پلورنځیو مالکان د سرقت پر مهال ښځې ونیسي نو دا چې عرفا ً د دې ټولنو خل ک د ښ ځو
تالشي کول ښه کار نه ګڼي او هغه بې له کوم ډول غبرګون ښودلو څخه پریږدي.
په هغو ټولنو کې چې هلته د امنیتي نارینه چارواکو لخوا تالشي صورت نیسي نو د نوموړو نارینه ؤ لخوا
د ښځو تالشي کول یو ډول شرم او عار ګڼي او د عرف خالف عمل یې بولي نو پداسې ح االتو کې ښ ځې
په نقاب یا چادري کې د ځان سره مخدره توکي ،منفجره مواد او یا جعلي پیسې انتقالوي.
دا چې ښځې د ه رې انس انې ټول نې نیم وج ود تش کیلوي .پ دې اس اس د دې ایج اب ک یږي چې د نران و د
جرمي اعمالو د ارتکاب د عواملو په شان د ښځو د مجرمیت عوامل هم باید وڅیړل ش ي .د هم دې مطلب
په رعایتولو سره پوهانو دا موضوع له نظ ره ن ده غورځ ولې او د هغ و عوامل و پ ه م ورد کې یې څ یړنې
~ ~ 31
ترسره کړې دي چې ښځې د جرایمو په طرف کش کوي او ځینې نک تې یې پ ه ګوت ه ک ړې دي ولې دغ ه
عوامل د یوې ټولنې څخه نظر بلې ټولنې ته د جغرافیایې موقعیت ،عرف ،رسمونو ،رواجونو ،پر ټولن ه د
حاکمو قواعدو او باالخره د نافذه قوانینو له مخې فرق کوي .که څه هم ځینې اعمال لکه مس احقه ،همجنس
پرستي ،په خوښه او رضایت سره زنا کول ،د الکولي توک و ک ارول ،س قط ج نین او داس ې ن ور پ ه ځین و
ټولنو او په غیر اسالمي هیوادونو کې د جرایمو په حیث نه پیژندل کیږي خو په ځین و ټولن و او پ ه خ اص
1
ډول اسالمي هیوادونو کې د جرایمو په حیث ګڼل کیږي .خو د دې اعمالو عوامل په الندې ډول دي.
2
دوهم پراګراف :خاص عوامل چې هره برخه به یې په جدا جدا ډول مطالعه کړو:
لومړي پراګراف :عمومي عوامل :عبارت د هغه عواملو څخه دي چې د ښځو د جرایمو پ ه ارتک اب کې
د نارینه ؤ غوندې مؤثر وي لکه
الف :د کورني محیط عوامل :لکه د کورنۍ متشنج محیط ،د کورنۍ تیت او پاشان محیط د میني او محبت
کموالی او داسې نور.
ب :رواني عوامل :د هوش عدم رشد ،د ذهن وروسته پاتې والی او په نورو روحي ن اروغیو مبتال کیدل
او داسې نور.
ج :اجتم اعي عوام ل :بیک اري ،د ش غل ن ه موج ودیت ،پ ه مخ دره م وادو اعتیاد ،د تف ریح د وخت ن ه
موجودیت ،قرضداري ،د اوسیدو د ځای مشکالت او داسې نور.
1
مخ .د جرم عوامل ،محمد ګل عالم۱۳۹۳ ،کال ، ۸۸
2
.کریمنالوژي ،پوهیالی هجرت هللا صافی ۱۳۹۳ ،کال ۷۳ ،مخ
~ ~ 32
کې د ښځو زوړ والی هم یو مهم او عم ده عام ل دي ،پ ه هم دې ډول ځینې ن ور اختالالت او مریض انې
ښځې د فحشاه خواته سوق کوالي شي.
دریم څپرکی
د بیول وژي او اروا پوهن یې د علوم و مطالع ات پ ه خلص ډول انس ان د ب دن پ ه ش اوخوا او د مج رم پ ه
شخصیت را څرخیږي .څیړنو ثابته کړي ده لکه څنګه چې د جرم ذاتي یا داخلي عوامل د یو ف رد کرک ټر
او شخصیت تر اغیز الندې راولي او شخص د مجرمیت په لور کش کوي ،په هم دې ډول د ج رم به رني
یا ټولنیز عوامل هم په مجرمیت کې ستر رول لري او د شخص کړنې او کرکټر په کمه یا زیاته اندازه تر
اغیز الندې راولي او د جرایمو په طرف یې کش ک وي .لک ه څنګ ه چې روښ انه ده محیط او ټولن ه هغ ه
ځای دي چې افراد هلته خپل ژوند تیروي ،ولې د افراد د ژوند چاپیلایر د تل لپاره د ودې ،نمو او تغیر پ ه
حال کې وي او همدغه تغیرات او بدلونونه نه یوازې طبیعي بڼه لري بلکه انسان په خپ ل اختیار ،عق ل او
تفکر سره ډیر بدلونونه رامنځته کوي او دغه تغیرات په هغو کس انو بان دې چې پ ه نوم وړي چاپیلایر کې
~ ~ 33
ژوند کوي بې اغیزو نوي .د پورته څرګندونو څخه دې نتیجې ته رسیږو چې فرد همیشه د خپل م احول د
فردي او ټولنیزو عواملو تر اغ یز الن دې وي او پ ه هیڅ ډول ش رایطو کې نش و ک ولی چې د دې عوامل و
نقش پ ه مج رمیت کې بې ت اثیره وګڼ و .دا یو مس لم ام ر دی چې جس مي او رواني عوام ل د یو ف رد د
شخصیت پ ه تش کیل ،عص بي ح الت او ع اطفي چلن د کې مس تقیم رول ل ري او د اختالل (ګ ډوډي) او ن ا
انډولي د رامنځته کیدلو په وخت کې شخص د جرایمو د ارتکاب په لور حرکت کوي ولې ډیرو پوه انو د
دې تر څنګ د ټولنیز چاپیلایر اثرات له پامه ندې غورځ ولي او هغ ه یې د یو حم ایت ک وونکي او تقویه
کوونکي عامل په حیث ګڼلي دي.
ژان پیناتل د جرم عامل ( یو موضوعي عنصر بولي چې د جرم په پیداکیدو کې مداخله ک وي) .د جرایم و
په را پیدا کیدو کې متعدد او بیال بیل عوامل داسې اړیکه په وجود نه راوړي چې یو نفر خامخا د ج رم او
جنایت په لور کش کوي او نفر ته د لویو پوهانو او نیکانو خلکو په ل ور کش ک وي او ب ل نف ر ت ه د لویو
پوهانو او نیکانو خلکو په قطار کې ځاي ورکوي .یا دوه وروڼ ه چې د یوه م ور او پالر څخ ه وي او پ ه
عینې وضعه او شرایطو کې روزل شوي او په یوه چاپیلایر کې را لوی شوي وي ولې یو مج رم او ب ل د
ټولنې د خدمت او سر لوړي سبب کیږي.
د ناوړه او بې الرې کوونکو فلمونو په کتلو سره ولې د زرګونو نفرو څخه یوازې یو یا څ و مح دود نف ر
بې الري کیږي او د جرم په طرف هڅه کوي.
کول collټولنیزو عواملو په هکله وایي چې " نن ورځ ټول پدې متفق دي چې جرم تر ه ر څ ه وړان دې
یوه اجتماعي ریښه لرونکې پدیده ده"
یو کاناډایي جرم پیژندونکي زابو Zaboپه خپلو څ یړنو کې د ټولن یز نقش پ ه رابط ه ټینګ ار ک ړي دي او
ټولنه یې د جرمي اعمالو فابریکه بللې ده چې د مجرم په شخصیت خپل مهر لګوي.
اګوست کنت ( )۱۸۴۲-۱۷۹۸فرانسوی فیلسوف پدې هکله باور دي چې اف راد پخپل و کړن و او رفت ار کې
ازادي نلري او د ټولنیزو عواملو تر تاثیر الندې د جرایمو مرتکب کیږي.
~ ~ 34
تارد لیکي (( :د هر کس کړه وړه په ټولنه کې د تقلید له امله دي ،هغه پ ه تقلید س ره د ن ورو ک ړو وړه د
ځان کوي .حافظه ،هوښ ،ادب ،رسمونه په تقلید کې مهمه ونډه لري ،او ټ ول ټولن یز بدلونون ه د ق درتونو
بدلون ،مذهبي ،حقوقي ،سیاسي ،اقتصادي ،اخالقي ،هنر ،ژبه او په پای کې د ورځني ژوند تقلید کوي ،او
ټولنه د افرادو هغه ټولګه ده ،چې یو له بل څخه تقلید کوي .انسان یا ل ه ځان ه تقلید ک وي ،او یا ل ه خپل و
همنوعو څخه؛ چې پدې صورت کې پخواني کارون ه تکراریږي .ځینې وخت تقلید ل ه عق ل س ره س م او
ځینې وخت په احساساتو کې موثر نه وي ،او ځینې وخت تقلید غیر منطقي وي ،او له خپلو غوښ تنو س ره
سم وي .په هر حال ټولنه پرته له تقلید څخ ه مخکې ن ه ځي ،او ټ ول کارون ه د اف رادو ت ر منځ تک رار او
1
تبادله ده ،لکه د ګناهګارانو ځانګړې ژبه ،خال وهل او د ډلو جوړول هو د دې تقلیدونو اثر دي)).
د پوهانو بیال بیل عقاید او نظریات پدې هکله د زیاتو انتقاداتو او د نورو پوهانو د تحقیقاتو سبب شوي دي
چې له هغو څخه مونږ تیریږو او خپلې اصلي موضوع ته چې د جرم ټولنیز عوامل دې را ګرځو.
ټولنیز یا بهرني عوامل د ټولنیز چاپیلایر ،اقتصادي چاپيلایر او سیاسي چاپیلایر څخه عبارت دي.
د چاپیلایر د اصطالح څخه زمونږ ه دف ټولن ه او محیط دی چې انس انان یې احاط ه ک ړي دي او د ټول و
هغو کلي شرایطو او امورو لرونکی دي چې د هر ژوندي موجود او په ځانګړي ډول د انساني شخص یت
د ودې او تکامل سبب کیږي چې دغه چاپیلایر کله ثابت او کله هم متغیر او ناپایداره وي.
د دې لپاره چې د جرم د ټولنیز یا بهرني عواملو په هکله باندې ښه پوه شو او د جرایمو په رامنځت ه کیدو
کې د هغوی په نقش باندې وپوهیږو نو الزمه ده چې هر یو د دې عواملو څخ ه پ ه جال ،جال فص لونو کې
تر څیړنې الندې ونیسو.
د ټولنیز چاپیلایر څخه زمونږ هدف هغه ټولنیز عوامل دي چې انسان د مجرمیت په لور کش کوي ټولن یز
چاپیلایر ډیر اړخونه لري چې دلته یې مهم اړخونه په جال جال ډول تر څیړنې الندې نیسو:
-۱کورنی چاپیلایر:
1
.کریمنولوژی ،ډاکټر تاج زمان دانش ۱۳۹۴ ،کال ۱۳۴ ،مخ
~ ~ 35
کورنۍ د ټولنې یو مهمترین واحد او د کوچنیانو او ځوانانو د ښوونې او روزنې زانګو ګڼل کیږي .ټولن یز
ارزښتونه او فضایل د کورنۍ پواسطه له یو نسل څخه بل نسل ته انتقالیږي ،چې پدې مینه ناک او اساس ي
مرکز کې کوچنیان ،ځوانان او لویان ټول یو د بل سره د مینې او عاطفې څخه ب رخمن ک یږي او د هغ وی
احساس ات او ع اطفې تم ایالت روزل ک یږي .همدارنګ ه معلوم ات او زده ک ړه هم د ل ومړي ځ ل لپ اره
کوچنیان په خپله کورنۍ کې کوي ،باالخره ویلی شو چې کورنۍ د ټولنیزو اړیکو زانګو او د انس انانو ت ر
منځ د افکارو او معلوماتو د انتقال لومړنی مرکز ګڼل کیږي.
پالران او میندې د اجباري کارونو او دندو د درلودلو له امله زیات وخت پ ه خپل و دن دو کې مص روف او
کله چې کور ته راځي نو د ستړیا له امله د حوصلې او خبرو کولو توان نل ري چې پ ه دې اس اس د خپل و
اوالدونو په سالمه تربیه او هغوی ته په مینه ورکول و کې پ اتې راځې ،د هم دې علت پ ه اس اس نوم وړي
کوچنیان په راتلونکي کې د خپلو والدینو س ره چن دان د مینې او ع اطفې احس اس نل ري .د دې ت ر څن ګ
نورې زیاتې ستونزې دي چې کوچنیان د جرم په لور کش کوي.
د ۱۹پیړۍ په اواخرو کې څیړنو او جزاني احصائیو د جرایم و پ ه رامنځت ه کیدو کې د ک ورني چاپیلایر
اغیزې تائید کړې او دا یې واضح کړه چې د کورني چاپیلایر وض عیت د خطرن اک ح الت او د مج رمیت
سره مستقیم تړاو لري .د کورني چاپیلایر د څیړلو لپاره الزم ه ده چې د ک ورنۍ د وض عې څرنګ والی ،د
کورنۍ د افرادو اړیکې یو له بل سره او د کورنۍ د غړو په منځ کې د کوچنیانو پ ه م وقعیت بان دې بحث
وشي او د کورني چاپیلایر ستونزي او نا مساعدتونه واضح شي.
د کورنۍ د پاشلي او جنجالمن محیط اغیزې په کوچنیانو باندې هم د کوچنیوالي او هم د بلوغ او ځواني په
مرحلو کې زیاتې اغیزې کوي او د هغوی د رواني اختالالتو او ناروغیو سبب کیږي ،ځکه چې لدې امل ه
کوچنیان د ذهني ناراحتیو سره مخ کیږي او د خپلو زده کړو او ک ارونو س ره بې عالقې ک یږي چې دا غم
او پریشاني له یوې خوا په کوچنیانوکې د رواني ناروغیو سبب کیږي او له بلې خوا د کوچني پ ه زړه کې
د جنجالي افرادو سره عق ده او کین ه پیدا ک یږي چې پ ه وروس تیو کلون و کې د ش خص د مج رمیت الم ل
ک یږي .د هغ و څ یړنو ل ه مخې چې پ ه فرانس ه کې ت ر س ره ش وې دي ( )۸۰س لنه ګناهک اره او متخل ف
~ ~ 36
کوچنیان د هغو کورنیو څخه دي چې د نفاق او عدم تفاهم په اساس د هغو د کورنۍ محیط دایم ا ً ل ه جن ګ
او جنجال څخه ډک وي.
کوچنیان د جسمي او رواني ودې او بشپړتیا لپاره د کورنۍ صمیمانه فضا او د والدینو مینې ت ه ض رورت
لري د والدینو مینې او شفقت ته رواني ویټامین هم ویل ک یږي ،ځک ه چې د مینې احتیاج او ض رورت د
بشر یو ذاتي حس دي چې د هر فرد په روزنه کې فوق العاده ت أثیر ل ري ،هغ ه کوچنیان چې د ک ورنۍ د
غړو او په ځاګړي ډول د والدینو د مینې او محبت څخه محروم شوي وي ځ ان د ک ورنۍ او ټول نې څخ ه
رټلی او تنها محسوسوي او لدې امله د وخت په اوږدو کې د انتقام اخستنې په لټه کې وي او هم په هغ وی
کې د نفرت ،کینې او بدبیني غریزې پیاوړې کیږي ،د مینې ،عاطفې او شفقت غریزې یې کمزورې کیږي
او یا بیخي له منځه ځي له همدې امله ده چې نوموړی شخص د جرایمو ارتک اب ت ه هڅ ه ک وي او اک ثره
هغه جرایم چې په ډیره بې رحمي او وحشیانه ډول تر سره کیږي د هغو افرادو لخوا اج را ک یږي چې پ ه
کوچ نیوالي کې یې د وال دینو او د ک ورنۍ د ن ورو غ ړو مین ه او محبت ن وي لیدلې .د مینې احتیاج او
ضرورت په خاص وخت پورې نده تړلی او کچیرې خپل ځان او د ټولنې نورو افرادو ته فک ر وک ړو ن و
یو فرد د کوچنیوالي ،ځواني ،پوخوالي او د ژوند په هر پړاو کې یو ډول محبت او ع اطفې ت ه ض رورت
ل ري .ځینې علم ا پ دې ب اور دې چې د م ور او پالر د مینې او ع اطفې څخ ه د کوچ ني مح رومیت پ ه
شیزوفرني ناروغۍ باندې د مبتال کیدو یو عامل دي.
یوه ضروري نکته چې پدې هکله یې ذکر کول اړین دي دا چې د والدینو لخ وا د خپل و اوالدون و س ره بې
ځایه او له حد څخه زیاته مینه هم ښې پایلې نه لري؛ ځکه چې د زیاتې مینې او ناز ورکولو پ ه نتیج ه کې
هم کوچنی په خپل سر او بې الرې اموخته کیږي.
طالق او د م ور او پالر ت رمنځ د ج دایي رامنځت ه کیدل د هغ وي د اوالدون و د خفګ ان او پریش اني او د
کوچنیانو د ناسمې تربیې سبب کیږي .د مور او پالر د جدایي پ ر مه ال پ ه دقیق ډول ن ه معلوم یږي چې
کوچنی د مور سره زیاته مینه لري او که د پالر سره ،نو د مور او پالر د لیدو او مینې څخه د محرومیت
~ ~ 37
په اساس کوچنیان د رواني ناراحتیو سره مخ کیږي چې وروسته بیا په عصبانیت ،ب د اخالقي او سرکش ي
سره د قانون خالف کړنې تر سره کوي.
د والدینو څخه د یوه مړینه یانې د کوچني یتیم کیدل هم پورته ذکر شوي ناوړه اغیزې په نوموړي کوچ ني
کوي او د کوچني د دوامداره بې ثباتي س بب ک یږي .د اس الم پ ه س پیڅلي دین کې د دې ل ویې س تونزې د
مخنیوي لپاره په قرآنکریم کې په تکرار سره د کوچنیانو د سالمې روزنې او له یتیمانو سره د ښ ه س لوک
او رویې په هکله ټینګار شوي دي .د قرآنکریم په زیاتو ایتونو کې لکه د بقرې او نسا پ ه س ورتونو کې د
یتیمانو په هکله الندې ارشادات راغلي دي:
له پالر ،مور ،خپلوانو ،یتیمانو او مجبورو خلکو سره نیکي وکړۍ !
یتیمانو سره په نیکي او نرمي سره خبرې وکړۍ ! ،او له یتیمانو سره په انصاف چلند وکړۍ !
همدارنګه د نبي کریم (ص) په مبارکو احادیثو کې پدې هکله راغلي دي چې:
د قرآنکریم د مبارکو ایتونو او نبوي احادیثو د بیا ،بیا تکرار او تاکید څخه څرګندیږي چې ټ ول مس لمانان
مکلف دي چې د یتیمانو سالمه پالنه وکړي او هغوي سره په نیکۍ چلند وکړي.
د ژون د پ ه لومړنیو کلون و کې چې د کوچ ني شخص یت د تکام ل پ ه ح الت کې وي د وال دینو او ن ورو
اطرافیانو کړنې ،رفتار او کردار د کوچني د شخصیت په پالنه او روزنه کې فوق العاده ت أثیر ل ري .هغ ه
کوچنیان چې د خپلو والدینو ناوړه ،فاسد او غیر اخالقي اعمال ګوري نو د هغوي څخه پ ه تقلید کوچنیان
هم د خپلو والدینو په نقش قدم حرکت کوي او د بلوغ عمر ته له رسیدو وړاندې د کوچنیانو جنس ي غرایز
تحریک کیږي او هغوي د ګمراهي او فحشا په طرف کش کوي .د کوچنیانو په وړاندې د هغوي د والدینو
وژل ،اختطاف کول او یا د عدلي او قضایي ارګانو لخوا د جرایمو د ارتکاب په وجه د هغ وی محکوم ول
~ ~ 38
او بیا د محبس په محیط کې د والدینو سره د کوچنیانو مالقات ټول هغه څه دي چې د کوچنیانړو د خفګان
او پریشاني سبب کیږي او دوراني فشار له امله باالخره د جرایمو په ارتکاب الس پورې کوي.
د شک او تردید پرته د زده کړې او تحصیل چاپیلایر هغ ه دي ،چې د ښ وونځي او مدرس ې څخ ه ش روع
کیږي د شخصیت په وده او اصالح او په ځانګړي ډول د کوچنیانو او ځوانانو افرادو په کردار او کرک ټر
کې مهم رول ل ري ځک ه چې چې د ک ورني چاپیلایر څخ ه وروس ته لم ړنی چاپیلایر هم دا ښ وونځی او
مدرسه چې شخص ورسره اشنا کیږي ،دې چاپیلایر ت ه پ ه داخلیدو س ره ش خص پ ه ټولن یزه بڼ ه د خپل و
همزولو او همنوعانو سره او همدارنګه د مختلفو ګروپونو(مذهبي ،نژادي ،ژبني ،منطقه یې او نورو) سره
اش نا ک یږي ،د ن ورو همزول و همص نفیانواو ش اګردانو س ره د تم اس پ ه پیداکولو س ره د ټولن یز ژون د د
معاشرت طریقه ،جوړښت ،احترام ،د نورو حقوقو ته درناوي او داسې نور زیات مسایل زده کوي.
د نظم او دسپلین مراعتول او د خپل و مربیانو اط اعت ک ول پ ه حقیقت کې ورو پ ه ورو اف راد د ټول نې د
قوانینو او اصولو سره بلدوي .یا دا چې د ښوونځي درسونه د شاګردانو د سویې مطابق ن وي عیار ش وي
او ستړي ک وونکي وي ن و د ش اګردانو د بې عالقې س بب ک یږي او د مکتب او مدرس ې پریښ ودو ت ه ت ه
اړکیږي د دې تر څنګ که د شاګردانو څخه د تګ راتګ او یا د زده کړو پر مه ال څارن ه ون ه ش ي او د
الرې پ ه اوږدو کې یا پ ه ټ ولګي کې دهغ و کس انو س ره چې فاس د رفت ار ول ري اړیکي پیدا ک ړي ،چې
باالخره دوی هم د قانون خالف کړنو ته هڅول کیږي.
د جن ایې احص ایو مطالع ه د دې څرګندون ه ک وي چې ډیری ځوان ان ،چې د جرایم و م رتکب ش وي دي
اکثریت یې بې سواده دي او یا هغه څوک دي ،چې په نیمایې کې یې زده کړې پریښې وي مثالً د فرانس ې
په یوه جنایې احصایه کې ښودل شویده ،چې د اصالح او تربیې په یوه مرک ز کې د جمل ه ۱۹۱ماش ومانو
څخه ۵۶سلنه د هغوی بې سواده وو ،همدارنګه که لویانو ته نظر وکړو نو پ ه لویانو کې هم د بې س واده
مجرمینو شمیر د باسواده مجرمینو په نسبت زیات وي.
~ ~ 39
د نظامي خدمت یا وظیفې دوره ،چې په ډیرو هیوادونو کې د نرانو له خوا تر س ره ک یږي د ټولن یز ژون د
سره د افرادو د جوړښت او انطباق ازموینه ګڼل کیږې .ډیر ځوان ان ،چې د تحص یل او د زده ک ړې دوره
یې په بریالیتوب سره تیره کړې وي او یا یې د عسکري خدمت څخه وړاندې یو ډول وړ او ع ادي ژون د
تیر کړي وي ن و د عس کري خ دمت پ ه جریان کې د هغ وی ن اراحتي او رواني ن اروغي راڅرګن دې او
مشخصېږي .د عسکري خدمت یا نظامي وظیفې ځانګړي جرایم اکثره د مافوق اوامرو او دستوراتو څخ ه
سرغړونه او د عسکرۍ په چاپیلایر کې د نظم او دسپلین نه مراعت کول او همدارنګه د عس کري خ دمت
او نظامي دندې څخه تیښته کول دي.
د عسکري مستخدمینو تنبیه او مجازات کول د هغوی د رواني وضعیت د ش دت س بب ک یږي او غالب ا ً بې
تاثیره وي ځکه ،چې دوی د ټولنیز نظم او خدمت په خاطر خپل وظایف تر سره کړي وي ؛ ن و نن ورځ،
چې هغوی په خپله مجازات کیږي نو طبعا ً چې دوی ته بې عدالتي ښکاري او د اصالح پ ر ځ ای د دولت
پر وړاندې د دوی په زړه کې عقده او کینه پیدا کیږي ،ولي دا چې د هغوی پریښودل هم خطرات لري ن و
د دوی په حق کې د مج ازاتو سلس له م راتب او د نظ امي اف رادو لپ اره د ځ انګړو مج ازاتو تط بیق م ؤثر
تمامېږي.
د داسې افرادو د جرایمو د مخنیوي لپاره پکار ده ،چې د هغوی د م افوق اش خاص یا ام ران د دوی س ره
ډیر صمیمانه او عادالنه چلند وکړي او دوی ته د دوی د سویې مطابق دندې او مس وولیتونه وس پارل ش ي
او په داسې افرادو کې د مقاومت د ځواک پیاوړتیا واجبي او الزمي ګڼل ک یږي ځک ه ،چې دوی همیش ه د
ټولنې د بې نظمیو او ناخوالو په وړاندې د مبارزې په ح ال کې وي او همیش ه د تهدید ،خط ر او د ځینې
خلکو له خوا د سپکاوي او نورو مس ایلو س ره مخ امخ ک یږي ن و کچ یرې د نظ امي اف رادو حوص له او د
مقاومت ځواک کمزوری وي نو هره لحظه د دې امکان شته ،چې د ټولنې ځینې ناخوالې ونشي زغملی او
د احساساتو او د ذهني فشارونو تر اغیزو الندې د جرایمو مرتکب شي.
رسنۍ او مطبوعات د عمومي افکارو په روزنه ،اصالح یا بې الرې کول و او انح راف کې ډیر مهم رول
او نقش لري او خاصو مقاصدو ته د رسیدو لپاره یوه ښه هغه که مادي بڼه ولري لکه تج ارتي تبلیغ ات او
که معنوي بڼه ولري لکه دیني او فرهنګي خپرونې .دا چې د یوه ف رد یا د یوې ډلې افک ار او نظریات د
رسنیو له الرې د ټولنې په نورو افرادو کې نشریږي او په هغوی بان دې ل ه بیال بیل و اړخون و څخ ه اغ یز
~ ~ 40
کوي نو له همدې وجې ده ،چې ځینې ډلې او افراد له دې الرې څخه په استفادې س ره د ټول نې پ ه اف رادو
خپل نفوذ خپروي.
دا چې اک ثره اف راد او پ ه ځ انګړي ډول کوچنیان او ځوان ان ډیر تلقین پ ذیره وي او د ن ورو ک ړنې او
نظریات ډیر ژر اغیر پرې کوي نو کچیرې د ورځپاڼو او مجلو له الرې داسې مواد خپاره شي ،چې هغ ه
په جرمي اعمالو کې د افرادو قهرماني او زړورتیا په ګوته کوي او یا دا ،چې د جرم د ارتکاب تخنیکون ه
او د ارتکاب څخه وروسته د مجرم د تیښتې الرې چارې په ګوته ک وي یا دا ،چې د ټولن یز ژون د پ ه بیال
بیلو اړخونو کې د قهرمانانو او ښاغلو کارنامې څرګندوي نو طبیعی ده ،چې له دې ټولو څخه په اس تفادې
سره ډیری افراد او په ځانګړي ډول هغه افراد ،چې د مق اومت ځ واک یې کم زوری وي پ ه اس انۍ س ره
تقلید ک وي ن و پک ار ده ،چې د ورځپ اڼو ،اون یزو او مجل و خ پرویې اس المي ،ف رهنګي ،اخالقي ،ادبي او
علمي بڼه ولري تر څو خلک د بې الرۍ پر ځای اصالح او تربیه کړي او په خلکو کې د مقاومت ځ واک
پیاوړی کړي.
-۹راډیو:
دا یو څرګند حقیقت دی چې په اوس ني عص ر کې علمي ،ره بري او کلي چ ارې لک ه سیاس ي ،ټولن یزې،
فرهنګي ،تخ نیکي ،نظ امي ،ادبي ،دیني ،اخالقي او ن ورې د راډیویي څپ و پ ه واس طه د ل رې او ن ږدې
فاصلو څخه د یو یا د څو افرادو له خوا ډیرو افرادو ته انتقالیږي او همدا وجه ده ،چې نن ورځ راډیو یوه
سیاسي ،مذهبي ،فرهنګي او علمي وسیله ګرځیدلې ده .همدارنګ ه د ورځپ اڼو ،اون یزو ،کت ابونو او مجل و
څځه یوازې باسواده اف راد ګټ ه اخیس تلی ش ي ولې راډیو د دې پ ر خالف هغ ه وس یله ده ،چې د باس واده
افرادو برسیره بې سواده او نالوستي کس ان هم ورڅخ ه مس تفد کیدلی ش ي او د هغې څخ ه خپ ل سیاس ي،
اخالقي ،مذهبي او علمي برداشت کولی شي؛ ولې د دې ټولو ګټو تر څنګ کچ یرې راډیویي خ پرونې پ ه
منفي مدارونو راوڅرخ یږي ن و زیانون ه یې هم ن ه ج بران کیدونکي دي ځک ه کچ یرې راډیو خ پرونې د
اسالمي ،اخالقي ،کلتوري او علمي اساساتو مطابق نوي برابرې شوي نو د ټولنې عم ومي افک ار فاس د او
منحرف کولی شي او افرادو د بیال بیل و جرایم و د ارتک اب پ ه ط رف هڅ وي ن و پک ار ده ،چې راډیویي
خپرونې له هره اړخه اصالح او پر ځای خپرونې وي.
-۱۰سینما او تلویزیون:
~ ~ 41
په وړاندې وختون و کې تلویزیون او س ینما څخ ه د یوې تف ریحي وس یلې پ ه حیث او کل ه هم د اطالع تي
وسیلې په حیث کار اخیستل کیده؛ ولې د ننیو پرمختګونو له مخې سینما او تلویزیون پداسې وس ایلو بان دې
بدل شوی ،چې د ټولنیز ژوند هیڅ اړخ ور څخه پاتې نه ده او د ټولنیز ژوندان ه د بیال بیل و اړخون و مثبت
او منفي نقاط ښکاره او واضح کوي ځینې پوهان پدې باور دي ،چې اکثره فلمونه ک ه س ینمایي وي او ک ه
تلویزیوني د ټولنې افراد د جرایمو په لور کش کوي.
همدا وجه ده ،چې پ ه ډیرو بهرنیو هیوادون و کې ،ه ر کل ه چې د س ینما او تلویزیون ل ه الرې کوم ه ل ه
وحشت او خشونت څخه ډکه پیښه ښودل کیږي ،ن و وړان دې ت ر ښ ودلو د کورنیو مش رانو او وال دینو ت ه
خبرتیا ورکوي ،چې ماشومان او ځوانان دې د دې صحنې لیدلو ته نه پریږدي.
د دې تر څنګ یو بل حقیقت چې باید پټ پاتې نش ي او زم ونږ د ټول نې نظم ،یې ل ه ګ ډوډۍ او انحراف اتو
سره مخامخ کړی هغه د ان ټرنټ ،کم پیوتر ،مبایل او کم رو څخ ه ن اوړه اس تفاده ک ول دي یانې دا چې د
انټرنټ او کمره لرونکي موبایلونه ،چې ډیر عام شوي او نسبتا ً هر ځواان الس رس ی ورت ه ل ري؛ ن و پ ه
اسانۍ سره کولی شي ،چې پ ه هغ و کې هغ ه انځورون ه او فلمون ه وګ وري ،چې د ذک ر ش ویو اخالقي او
مذهبي اساساتو سره په ټک ر کې وي ن و د دې پ ه لیدلو س ره کوچنیان او ځوان ان نش ي ک ولي ،چې خپ ل
احساسات او باطني خوځښتوب کنترول کړي نو په نتیجه کې د اخالقي او نورو جرایمو ارتک اب ت ه مخ ه
کوي .د دې د اداره کولو لپاره د والدینو او کورنۍ مشرانو اسالمي او وجداني دنده اومس ؤلیت ج وړیږي،
چې لومړی ځان او بیا خپل کوچنیان او ځوانان په کلکه وڅاري تر څو د دې ض روري او جمعي وس ایلو
څخه منفي ګټه پورته نکړي او په هغوی کې د دې په وړاندې د مقاومت ځواک پیاوړی کړي.
-۱۱کسب او دنده:
هر انسان د هغو غوښتنو ،ارزوګانو او تمایالتو ل ه مخې چې ل ري یې او یا هم د ورځ ني ژون د د پ ر مخ
بیولو لپاره د عوایدو او تدارکاتو د برابرولو په منظور خپل ځان ته یو شغل یا کس ب او دن ده انتخ ابوي او
په همدغه کسب او کار کې د بوختیا په اساس د ثبات او ارامی احساس کوي .کار او کس ب کل ه د ذوق او
عالقې له مخې وي خو اکثره وخت د کار او کسب ټاکن ه د مجب وریت ل ه مخې د معیش یت د برابرول و پ ه
منظور هغه کار چې د بدني قدرت ،رواني وضعې ،شوق او استعداد سره په ټکر کې وي قبول او تر سره
کوي .د کار او کسب څخه دغه نارضایت او د عالقې نه درلودل کله هم د یو شخص د جس مي او دم اغي
ناراحتي سبب کیږي او د ژوند په اوږدو کې د بیال بیلو جرایمو ارتکاب ته زمینه برابروي.
~ ~ 42
تجربو ښ ودلې ده چې د معاص رو کس بونو او ک ارونو پ ه رامنځت ه کیدو س ره چې البت ه د هغ وی منش ا د
تخنیک او تکنالوژي پرمخت ګ دي؛ لک ه پ ه ف ابریکو کې ک ار ،پ ه لویو کورون و کې ک ار او یا پ ه لویو
اپارتمانونو کې کار چې د ک ار پ ه ځ ای کې د خلک و او ماش ینونو ش ور ماش ور زیات وي ،د ش پې لخ وا
کارونه ،په ورکش اپونو او مع ادنو کې کارون ه او داس ې ن ور زیات دي چې ب االخره پ ه ک ارګرانو کې د
جسمي او دماغي ناروغیو د رامنځته کیدو المل کیږي چې د دې ناروغیو له امله یا د جرم مرتکب او یا د
کار پریښودلو ته اړ کیږي .طبیعي ده چې بې کاري په خپل ذات کې یو جرمي عامل کیدلی شي.
ځینې علم اء یوازي اقتص ادي وض عیت پ ه انس ان م ؤثر ګ ڼي او د انس ان مختل ف ک ړه وړه د اقتص ادي
شرایطو د تاثیر له حیثه څیړي او فکر کوي چې د انسان مختلف کړه وړه د اقتص ادي ش رایطو د ت اثیراتو
په اساس منظمیږي .هغه جرم شناسان چې کمیونیزم ته تمایل لري عقیده لري چې اقتصاد د جامعي زیربنا
ده او جرم هغه پدېده ګڼي چې د فق ر څخ ه س رچینه اخلي .هغ وی عقیده ل ري چې د ث روت او ش تمني ن ا
عادالنه ویش او اجتماعي عدم مساوات د جرم د ارتکاب زمینه برابروي .د دې په مقابل کې ځینې علم اء
نظر لري چې فقر نه یوازي د جرم یو عامل نه دی بلکې د اقتصاد پراختیا او د ژوند د سطحي لوړوالي د
جرم اصلي عامل ګڼي.
پدې ارتباط د سورة علق شپږم او اووم نمبر ایت کې هللا تعالی فرمایي:
1
( سورة العلق )
ژباړه[:هیڅکله داسې نه ده ،انسان سرکشي کوي .پدې اساس چې هغه خپل ځان بې اړی (شتمن) ویني].
1
.سورة العلق۶ ،ـ ۷ایت
~ ~ 43
حقیقت هم دا دی چې مال او دارایې د انسان په زړه کې کبر او غرور پیدا ک وي او ځینې بیا دې ح د ت ه
ورسیږي چې ځان د هللا ج نه هم بې نیازه ګڼې لکه کله چې د قارون مال او دارایې زیات ه ش وه ن و بیا ب ه
یې موسی ع ته ویل چې زه ولي زک ات ورک ړم ؟ دا م ال خ و م ا ت ه هللا ن ه دی راک ړی بلکې م ا د خپلي
خوارۍ په نتیجه کې ګټلی دی.
همدارنګه فقر او الس تنګي هم په اسالم کې معنوي مسایلو او دیني ارزښتونو ت ه د بې ت وجهي یو عام ل
ګڼل کیږي.
رسول هللا صلی هللا علیه و اله وسلم فرمایې َ ( :کا َد ْال َف ْق ُر َأنْ َیک ُْو َن ُک ْفرً ا).
دا خبره واضح ده چې ډیری افراد کچیري د اقتص ادي لحاظ ه پداس ې ح الت کې ق رار ول ري چې د خپ ل
ژوند لمړني ضرورتونه حل او پوره نکړی شي نو پدغه حالت کې د ده لپاره اخالقي او قانوني ارزښ تونه
هيڅ مانا نه لري او دهغه ټول کوشش د خپلو ضرورتو حل کولو لپاره وي.
خو دا په هغه حالت کې چې د چا عقیده کمزوري وي نو بیا ورت ه دا هیڅ مان ا ن ه ل ري .پداس ې ح ال کې
چې رس ول ص فرم ایې ( فق ر زم ا لپ اره فخ ر دی ) .خ و ک ه د چ ا د مق اومت ق وه کم زوزي وي او پ ه
عقیدوی لحاظ هم ډیر کمزوري وي نو بیا ممکن د فقر په وجه په جرایمو او ګناهونو الس پورې ک ړي .د
همدې وجي د اسالم مبارک دین د زکاة ،صدقات او بیت المال سیستم رامنځته کړیدي ت ر څ و د فق یرو او
محتاجو خلکو الس نیوي وشي او هغوی د انحرافاتو او بې الریو نه منع کړي.
همدارنګه هغه څوک چې احتکار کوي په اسالم کې ډېر لوي ګناهګار ګڼل کېږي.
لومړی پراګراف -فقر او د هغې منفي تاثیرات په جرم کې د اسالمي شریعت له نظره:
فقر که څه هم په اسالم کې لوي ارزښت لري او څوک چې په فقر کې هللا تعالی ته صبر وک ړي د هغ وی
درجي ډیري اوچتي دي خو که انسان صبر ونکړي نو بیا فقر انسان د انحرافاتو خوا ته بوځي ،خو دا چې
اقتصادي ستونزي کولی شي شخص د مختلفو مشکالتو س ره مخ امخ ک ړي پ ه هم دې خ اطر پ ه اس المي
شریعت کې په کار تاکید شوي او د خوشي کښېناستو نه منع شویده ،او په قرآنکریم کې هم ام ر ش وي دی
~ ~ 44
چې کل ه د جمعې لم ونځ آدا ش ي ن و پ ه ځمک ه کې خپ اره ش ئ او د هللا تع الی فض ل ولټ وئ ،چې دغ ه
موضوعاتو ته الندې اشاره شویده:
رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم د کار ستاینه کړې او د هغه الملونه یې په ډاګه کړي چې دا پ ه الن دې
احادیثو کې څرګندیږي :
۱ـ رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم له سوال او د مال له غوښتنې څخه من ع ک ړې او هغ ه کس ت ه چې
مال نه لري د دې توصیه یې کړې چې خپل بدن په کار وګماري او خپل ط اقت اس تعمال ک ړي ت ر څ و د
ژوند لپاره وسایل برابر کړي ،پدې هکله یې داسې فرمایلي دي(( :که یو ستاسو نه خپل ه رس ۍ واخلي او
بیا په کلک عزم سره واښه په خپله شاه راوړي ،په هغې سره خپلې مالي ستونزې حل کړي دا د ده لپ اره
غوره ده لدینه چې له خلکو سوال کوي چې هغوئ یې شونې ده ورکړي او امکان لري ور یې نکړي)).
۲ـ هغه مبارک له قرار کیناستلو او یوازې د دین په چارو کې فکر کولو څخه منع کړیده.
ابی سعید الخدری رضی هللا تعالی عنه ویلي ،یوه ورځ رسول هللا صلی هللا علیه واله وس لم جوم ات ت ه
ننوت د ابو امامة په نامه د انصارو یو سړی یې جومات کې ناس ت ولید ،رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه
وسلم وویل :ابو امامه څنګه دې د لمانځه د وخت پرته په جومات کې ناست وینم.
هغه وویل :ای رسول هللا ! ډیرو غمونو او پورونو راګیر ک ړی یم ،رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه وس لم
ورته وویل :تا ته داسې کالم ونه ښایم چې د هغې د وینا په اساس به هللا تع الی س تا غمون ه ل رې ک ړي او
ستا پورونه به ستا له غاړې ادا کړي.
ابي س عید الخ دري رض ي هللا تع الی عنه وایي ،م ا وویل :ای رس ول هللا ص لی هللا علیه وال ه وس لم! هغ ه کالم
وښایئ؟
رسول هللا صلی هللا علیه واله وسلم وویل :د سبا او بیګا پر مهال دا دع ا وایه( :اللَّ ُه َّم ِا ِّنی اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن
ْن َو ْالب ُْخ ِل َو اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن َغلَ َب ِة ال َّدی ِ
ْن ْال َه ِّم َو ْالح ُْز ِن َو اَع ُْو ُذ ِبکَ م َِن ْال َعجْ ِز َو ْالکَ َس ِل َو اَ ُع ْو ُذ ِب کَ م َِن ْال ُجب ِ
َو َقه ِْرالرِّ َج ِ
ال).
ابو امامة رض ی هللا عن ه وایي :ما دا کار وکړ ،نو هللا تعالی زما غم ل رې ک ړ او زم ا ل ه غ اړې یې پورون ه ادا
کړل.
~ ~ 45
دغه کلمات د دې جوګ ه ش وه چې د اب و امام ه رض ی هللا عنه اندامون ه یې پ ه ح رکت راوس تل او د بې وس ي،
کسالت او تسلیمي څخه بیزار شو ،ځ ان یې ک ار کول و او ح رکت ت ه چمت و ک ړ ،هللا پ اک پ دې س ره د ده
غمونه او پورونه ختم کړل.
هر څوک چې د دغسې ستونزو سره مخ شي هغه باید د خپل نفس د حرکت او بې وسي څخه د خالص ون
لپاره د رسول هللا صلی هللا علیه و اله وسلم دغه توصیات بار ب ار ول ولي ،د دې څخ ه د ایم ان د ق وت او
1
غښتلولي نور ستر کلمات او الملونه وجود نه لري.
مونږ نشو کولي چې ووایو چې کچیرته فقر د ټولنې څخه محوه او نابود شي نو ټول جرایم به د منځ ه الړ
شي ځکه مال او ثروت هم کولي شي د جرم د یو عامل په حیث رول ترسره کړي.
اکثراً خلک د نهایت فقر او بیوزلتوب په حالت کې هم جرم ن ه ک وي بلکې دغ ه ح الت د خپ ل ځ ان لپ اره
فخر ګڼي .د دې سره سره داسې کسان هم شته چې بدون د هر ډول احتیاج نه او با وج ود د دې چې د ښ ه
مال او ثروت خاوندان دي ولي بیا هم د غال ،امانت کې خیانت ،ف ریب ک اري او ن ورو جرایم و م رتکب
کیږي ،حتي بعضو احصائیو ښودلي ده چې د اقتصادي رشد په مرحل ه کې د جرایم و کچ ه زیات ه ش ویده.
ګاروفالو مشهور ایټالوي ج رم ش ناس وایي چې پ ه فرانس ه کې ب اوجود د دې چې اج وره او دس تمزد ۴۵
سلنه جیګ (زیات) ش وي ؤ اوفرانس ي ښ ه اقتص ادي پرمخت ګ ک ړي ؤ ولي بیا هم د جرایم و ض ریب د
۱۰۰څخه ۲۴۵ته جیګ شوي ؤ.
~ ~ 46
که په دولت کې هر رنګه سیاسي رژیم موج ود وي بیا هم یو تع داد اش خاص موج ود وي چې د دولت د
رژیم مقاومت کوي تر څو هغوی دا وښایې چې یو څوک شته چې د دولت مخالفت کوي حتي د رسول هللا
صلي هللا علیه واله وسلم او حضرت عمر فاروق رضي هللا تعالي عنه په زمانه کې چې کامالً د ع دالت دورې وي
هم یوه ډله افراد موجود وو چې په ښ کاره او یا پټ ډول د دغ ه نظ امونو خالف وو د سیاس ي چاپیلایر د
تاثیراتو په اړه علماء مختلف نظریات لري چې پدې ډول چاپیلایر کې د جرایمو کچ ه ل وړیږي خ و ځینې
اشخاص شته چې جنګ ته لمن وهي تر څو ځیني ګټې السته راوړي.
د سیاس ي چاپیلایر ډول او ن وعیت هم د جرایم و پ ه ارتک اب کې ف وق الع اده رول ل ري مثالً د بعض و
اشخاصوسره د دولت د بعضو پالیس یو او ک ړنالرو پ ه اس اس عق دې او کینې پیدا ک یږي ،ځینې سیاس ي
رژیمونه غیر منطقي سیاست لري چې د دې په اساس هم ځینې اشخاص دي ته مجبوریږي تر څ و ج رایم
سرته ورسوي .دیکتاتوري رژیمونه هم د جرایمو د ارتکاب په کچه ډیر ت اثیر اچ وي او ب االخره سیاس ي
مخالفین د خپل مخالفت ښکاره کولو په منظور او د دې لپاره چې د خلکو توجه د ځان طرف ته راواړوي
نو په چاودنو او نورو فعالیتونو الس پورې کوي.
زمونږ هیواد افغانستان کې هم هر وخت چې هر ډول رژیم منځته راغلی بیا هم یو ډول خل ک د نظ ام پ ه
مقابل کې پاڅیدلي او مقاومت یې کړي دي.
بشر په هر ډول سیاسي رژیم کې ممکن د داخلي احساساتو ،جس مي او رواني وض عې ت ر ت اثیر الن دې د
جرم مرتکب شي ،ولې د موجوده رژیم (حاکم هیئت) غیر اص ولي او نادرس ت سیاس ت ،سس تي او تمبلي
هم ت ر ډیره امک ان ل ري ،چې د ځین و خاص و جرایم و لک ه پ ه ټ اکنو (انتخاب اتو) کې تقلب ،اداري فس اد
(رشوت او اختالس) او نورو د رامنځته کیدو سبب شي.
دا چې د سیاسي رژیمونو په مقابل کې د کومو عواملو په اساس خلک په مخ الفت الس پ ورې ک وي دغ ه
دالیل په الندې ډول دي:
:۱عقدې او کینې :هر کله چې یو سیاسي رژیم لمنځه الړ شي او بل رژیم رامنځته شي د واک څخه ل رې
شوي واکمنان په زړه کې یو نوع ه عق ده س اتي او د ن وي حک ومت پ ه مقاب ل کې د کینې ل ه امل ه ځینې
مخالفتونه سرته رسوي .مثالً په افغانستان کې د مختلفو نظامونو په بدلون سره کل ه چې ن وي نظ ام منځت ه
راغلی د تیر نظام مطرحو کسانو د هغې په مقابل کې په مخالفت الس پورې کړی دی.
~ ~ 47
:۲غیر منطقي سیاست :ځینې وخت کیدای شي د یو دولت پالیسي غیر منطقي وي چې ځینې خلک د هغه
په مقابل مخ الفت ښ کاره ک وي چې مخ الفین بیا د مجرمین و او باغیانو پ ه نام ه پیژن دل ک یږي .مثالً ک ه
دیکتاتوري نظامونه په نظر کې ونیسو چې خپل ه ر راز مخ الفین د بخښ نې وړ ن ه ب ولي او د هغ وی پ ه
مخالفت کې د هر راز شدت څخه کار اخلي.
:۳دیکتاتوري رژیم :په دیکتاتوري رژیمونو کې معم والً د مخ الفینو هیڅ راز مخ الفت د زغم وړ ن ه وي
او هر عمل چې مخالفین یې سرته رسوي هغه د جرم په حیث تلقي کیږي چې باالخره پ دې ډول رژیم کې
د جرایمو کچه خورا ډیره لوړیږي ځکه چې د مخالفینو هر فعالیت جرم ګڼل ک یږي او د هغ وي پ ه مقاب ل
کې شدید عکس العمل سرته رسیږي .هر هغه څوک چې د دیکتاتور د کړنو سره مخ الفت ښ کاره ک وي د
مجرمینو په نوم یادیږي .پداسې حال کې چې سیاسي مخالفین هر وخت مجرمین نه بلکې د نظام په بدلیدلو
سره د اتالنو په نوم یادیږي.
:۴سیاسي مخالفین :د هر نظام سیاسي مخالفین شته چې غواړي د مختلفو اعمالو په سرته رسولو کې د بم
چاودنې ،اختطاف او تاوترېخوالي په وسیله ځان مط رح ک ړي او دا ثابت ه ک ړي چې دوی د رژیم مخ الف
دي.
:۵جنګ او مهاجرت :دغه عامل هم د جرم په رامنځته کیدو کې اغیز ښ ندونکی دي ،لک ه څنګ ه چې یې
پایلې ـ په نشه یې توکو روږدیدل ،اخالقي جرمون ه او س اري ن اروغۍ د خلک و پ ه منځ کې لیدل ش وي ـ
1
السته راغلي دي.
همدارنګه هر کله چې قانون پرته د هغه قدرت ته ،له کتو تدوین شي ،نه یوازې دا چې مثبت اغیز به و نه
لري ،بلکې د بېال بېلو وګړو د بې پروایۍ او مجرمینو د زیاتوالي المل به شي ،مج رمین ب ه د قوانین و پ ر
وړاندې بې اعتنا او بې تفاوته کړي او د بدبین او بې باوره حاکمیت حیثیت به غوره کړي.
د جرایمو په مقابل کې مبارزه پدې مانا ده چې یو سلسله عوامل او سببونه چې د جرم د واق ع کیدو ب اعث
ګرځي له منځه وړل کیږي دا ډول مبارزه د یو معلوم شخص او یا معین و اشخاص و پ ه مقاب ل کې ن ه ت ر
1
.کریمنولوژي ،پوهنیار محمد یحیی مخزون۱۳۹۳ ،ل ۵۷ ،مخ
~ ~ 48
سره کیږي ،بلکه عم ومي بڼ ه ل ري مثالً د فق ر ،بیک اري ،بیس وادۍ ،مریض ي ،ولګ ردي او داس ې ن ورو
عواملو په مقابل کې مبارزه .خاصتا ً باید په الندې ساحو کې ترسره شي:
لکه څنګه چې په عمل کې لیدل کیږی یو شمیر ج رایم د کورنیو د اعض اؤ د ن ه سرپرس تۍ ،د کورنیو د
جال کیدلو ،د کورنیو د فقر او غربت او داسې نورو عواملو له امله معم والً د ماش ومانو او یا د ک ورنۍ د
نورو اعضاؤ لخوا واقع کیږي بنا ًء د دغی عللو او عواملو د لمنځه وړلو لپاره الزمه ده ت ر څ و د کورنیو
سره مرستی او همکارۍ تر سره شي مثالً کورنیو ته الزمی الرښونی وشی او د ماشومانو د ترب یی لپ اره
ورته زیات وسایل او امکانات په الس کې ورکړل شي د غریبو او نادارو کورنیو سره پ ه خاص ه توګ ه د
هغو کورنیو سره چې د ډیرو اوالدونو خاوندان وې ،اقتصادي مرستی وشی.
نن ورځ دا موض وع ک امالً ثابت ه ش وی ده چې تعلیم او تربیه او د علمي س ویی لوړیدل د مج رمیت پ ه
کموالی کې ډیر مهم نقش لوبوی چې پدې مورد کې فرانس وي پ وه ،ویکت ور هوګ و عقیده ل ري چې د یو
مکتب خالصول د یو زندان د تړلو په معنی او مفهوم ده.
په عمومي توګه باسواده اشخاص په نسبت د بې سواده اشخاصو او د لوړو تحصیالتو لرونکی اش خاص د
ټیټو او کمو تحصیالتو لرونکو اشخاصو په نسبت په کمه پیم ان د جرایم و م رتکب ګ رځې ن و نظ ر دغ و
نقاتو پ ه پ ام کې نیول و س ره دې ت ه ض رورت واق ع ک یږي چې د ټول نی د اف رادو پ ه باس واده کول و او د
ماشومانو په تعلیم او تربیه کې سعیه او کوښښ وشي.
د بلی خوانه په مجرمینو کې ځینې هغه کسان دي چې د نه دلچسپۍ یا دلسردۍ او یا نورو عواملو له مخې
یې مکتب ترک کړي وي نو د دغو عللو او عواملو رفع کولو لپاره الزمه ده تر څو له یوی خ وا د هغ وې
دې ته والدین د مکتب له اداري سره په تماس کې وي او د اطفالو د تعلیم او تربیې د حالت څخه ځان خبر
ک ړي او ل ه مکتب څخ ه د هغ وې د تیښ تې او دلس ردۍ علتون ه ولټ وی او کوښ ښ وک ړي چې پ ه خپل و
ماشومانو کې د تعلیم او تربیې سره عالقه مندي ایجاد کړي او له بلې خوانه د مکتب اداره هم باید کوښ ښ
وکړي تر څ و ماش ومانو ت ه د مکتب درس ونه او محیط ج الب او زړه پ ورې وګرځ وي او د مکتبون و او
~ ~ 49
مدرس و معلمین او ښ وونکې د هغ و کس انو څخ ه تعین ش ي چې هم د لیاقت او س ویې پ ه لح اظ او هم د
شخصیت او کرکتر په لحاظ د دغه مقام وړتیا او شایستګې ولري.
په یو شغل او کاروبار مصروفیدل او د یو مش روع عاید او م درک درل ودل د مج رمیت پ ه کم والي کې
عمده نقش لري لکه څرنګه چې لیدل شوي دي زیات شمیر مجرمین هغه اشخاص تش کیلوي چې ش غل او
پیشه نه لري او یا یې خپل شغل او پیشه له السه ورکړې ده.ۍ
نو دا موضوع د دې ایجاب کوي څو د امکاناتو تر حده پورې له یوې خوا نه اشخاص د شغل او کاروب ار
او مشروع عاید د مدرک لرونکی واوسي او د بلې خوا نه کار او د کار محیط باید دلچسپه وګرځول ش ي،
مثالً د کار ساعتونه باید ډیر اوږده او یو نواخت ه ون ه اوس ی .د آمرین و رویه باید د مادون انو او ت ر الس
الندې اشخاصو سره خشنه او په تشدد سره نه اوسی بلکه پر ښو عواطفو او مهربانیو سمبال وي.
بعضې وخت لیدل شوي دي چې د جرایمو وقوع او ارتکاب د اشخاصو لخوا د ځین و ص حې اختالالت و او
عوارضو لکه جنون ،نیمه جنون ،کلیپتومنی (د سرقت جنون) او داسې نورو په اساس واقع ک یږي .بن ا ًء د
دغو عواملو په اساس د جرایمو د ارتکاب څخه مخنیوې کوي تر څو د دغو صحې اختالالتو او عوارضو
د منځه وړلو لپاره الزم تدابیر ونیول شي.
نشرات او د ټولیز ارتباطي وسایل هم د مجرمیت په تقلیل او کموالی کې د مالحظې وړ نقش لوب وي پ دې
مع نی چې د جمعې ارتب اط د وس ایلو پ ه واس طه د ټول نې اف رادو ت ه باید د ج رم د ارتک اب ض ررونه او
عواقب او د نیکو او مشروع اعمالو ښیګڼې او مزایاوې تفهیم ک ړل ش ي ،او هغ وی د جرایم و ن ه ترس ره
کولو او د نیکو او ښو اعمالو ترسره کولو ته تشویق او ترغیب کړل شي.
په هر حال د جرایمو په وړاندي مبارزه نظر دی ته چې د جرمي اعمالو د وق وع څخ ه وړان دي ص ورت
نیسې ،مشخصو مجرمینو ته نوی متوجه ،او په همدې اساس دا ډول مبارزه قض ائي س احی پ وري اړه ن ه
~ ~ 50
لري بلکی اداری علومو یا په خاص ډول جزا پیژندنې پوري نه مربوطیږي نو په همدي لح اظ ،م ونږ یې
1
د ډیر بحث او مطالعي څخه تیریږو.
پایله
نننۍ نړۍ د یوې ډیري مهمي او خطرناکي موضوع سره الس او ګریوان ده چې عب ارت د ج رم څخ ه ده
او د دې مهمي معضلې د حل لپ اره هم باید اص ولی الری چ اری ولټ ول ش ي ت ر څ و د جرایم و عل ل او
عوامل له منځه یوسی تر څو د دې الری له یوې خوا د جرایمو د واقع کیدو مخنیوي وشي او د مجرمین و
نوي اصالح او تربیه هم ص ورت ونیس ی .د زم انې ل ه اړخ ه د ج رم ریښ ې ډیرو پخوانیو وختون و ت ه
رسیږي ،چې په بشري ټولنه کې یې وجود درلود.
څرنګه چې انسان کوالی شي په یوه ټولنه کې د اخالقو په رعایت کولو سره د جرمي اعم الو څخ ه خپ ل
ځان وساتي او د ناپوهه اشخاصو د ناستو او والړو څخه ځان وس اتي او د داس ې اشخاص و س ره ملګ ري
شي چې په اسالمي اخالقو سمبال وي .پدغه طریقه کوالي شو چې په ټولنه کې د جرایم و څخ ه مخ نیوي
وکړو او یا د امکان تر حده په جرایمو کې کموالي راشې.
که څوک په دې عقیده ولري چې د دنیوي جزا څخه په امن کې پاتي کې دای ش ي مګ ر ل ه اخ روي ع ذاب
څخه قطعا ً نه خالصیږي نو بیا د جرم مرتکب نه ګرځي .په هللا تعالی ایمان او ب اور ل رل ،پ ه ت یرو ټول و
عواملو کې د استقامت ورکولو ځانګړی رول لري او باید تر پام او ګټې الندې ونیول شي .په واقعي شکل
سره د دېني احکامو رعایت د مقاومت قوې د تقویه کیدو او له جرم څخ ه د مخ نیوې الم ل ګ رځي ،ځک ه
چې د اسالم مبارک دین ځانته ځینې اصول او پرنسیپونه لري که چیري هر پرنسپ ته په سمه توګه توجه
وشي دا طبعا ً د دې سبب کیږي چې افراد د جرایمو د تر سره کولو نه منع کړي.
1
.جزا پیژندنه ،پوهاند دوکتور حفیظ هللا دانش۱۳۹۴ ،کال۱۰۳ ،مخ
~ ~ 51
ِا َل ْی َ
ك) تَ ،أسْ َت ْغفِ ُركَ َوَأ ُت ْوبُ
( ُسب َْحا َنكَ اللَّ ُه َّم َو ِب َح ْم ِدكََ ،أ ْش َه ُد َأنْ اَّل ِا َل َه ِااَّل َأ ْن َ
پای
مآخذونه
-1القرآنکریم.
-2احادیث شریف.
-3الدمشقی ،حافظ عمادال دین اس ماعیل بن عم ر بن کث یر ،تفس یر ابن کث یر ،لم ړی او دویم ټ وک ،پښ تو
شرح ،فیصل کتاب خانه ،پشاور.
-4خوښ ملکزی ،څارنپوه کلیم هللا ،د جزا حقوق۱۳۸۸( ،ل) ،لومړی ټوک ،اس د دانش خپرندویه ټولن ه،
کابل.
-5دانش ،پوهان د حفیظ هللا ،د حقوق و ج زا ت اریخ۱۳۹۵( ،ه ل) ،ل ومړی چ اپ ،ن وی مس تقبل خپرندویه
ټولنه ،کابل.
-6دانش ،پوهاند حفیظ هللا ،عمومی حقوق جزا۱۳۸۸( ،ه ل) ،عقرب ،ل ومړی ټ وک ،مس تقبل خپرندویه
ټولنه ،کابل.
-7دانش،پوهاند حفیظ هللا ،عمومی حقوق جزا۱۳۸۸( ،ه ل) ،عقرب ،دویم ټوک ،مستقبل خپرندویه ټولنه،
کابل.
-8دانش ،ډاکټر تاج زمان ،ژباړن ،سمیع هللا مجاهد ،کریمنولوژی۱۳۹۴( ،ه ش) ،لومړی چ اپ ،مس تقبل
خپرندویه ټولنه ،کابل.
-9دانش ،پوهاند حفیظ هللا ،ژباړن ،عبدالنصیر حمیدی ،جزا پیژندنه۱۳۹۴( ،ه ل) ،لومړی چاپ ،مس تقبل
خپرندویه ټولنه ،کابل.
-10صافی ،پوهیالی هجرت هللا ،کریمنالوژي۱۳۹۳( ،ل) ،ګودر خپرندویه ټولنه ،ننګرهار.
-11عالم ،محمد ګل ،د جرم عوامل ،)۱۳۹۳( ،علمي خپرندویه ټولنه ،پکتیا.
~ ~ 52
-12عوده ،عبدالقادر ،ژباړن ،عبدالهادی هدایت ،د اسالم جنائي تشریح او وضعي قوانین۱۳۸۴ ( ،ه ش)،
دویم چاپ ،پیغام نشراتی مرکز ،پیښور.
-13محزون ،پوهنیار محمد یحیی ،ژباړن ،محب هللا ،هللا یار ،کریمنولوژی۱۳۹۳( ،ل) ،مومند خپرندویه
ټولنه ،ننګرهار.
-14د عدلیې وزارت رسمي جریده ،پرله پسې ( )۸۱۸ګڼه اساسي قانون کال ۱۳۸۲ه ش.
-15د عدلیې وزارت رسمي جریده ،پرله پسې ( )۷۴۷ګڼه د جزا قانون کال ۱۳۵۵ه ش.
~ ~ 53