Thực trạng các vấn đề Sức khỏe tâm thần của

học sinh trung học phổ thông nội trú ở vùng dân
tộc thiểu số phía Bắc
Status of mental health problems of high school students boarding in the northern ethnic
minorities
NXB H. : ĐHGD, 2013 Số trang 89tr. +

Trịnh Thị Mai

Đại học Giáo dục

Luận văn ThS ngành: Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên;
Mã số: 60 14 10; Người hướng dẫn: PGS.TS Đặng Hoàng Minh
Năm bảo vệ: 2013

Keywords: Tâm lý học trẻ em; Vị thành niên; Sức khỏe tâm thần; Trung học phổ thông

Content
1. Lý do chọn đề tài
Những năm gần đây, những vấn đề sức khỏe tâm thần là một trong những vấn đề nổi cộm
trong trường học, đặc biệt là lứa tuổi học sinh Trung học cơ sở, THPT ở Việt Nam. Trên các
phương tiện truyền thông, thông tin, cả ở báo giấy, báo hình và báo mạng (các nguồn cung cấp
thông tin được sử dụng thông dụng ở Việt Nam hiện nay) có rất nhiều bài viết, thông tin liên
quan đến vấn đề sức khỏe tâm thần của học sinh. Với cụm từ “Sức khỏe tâm thần của học sinh”
hoặc “Sức khỏe tinh thần của học sinh” được tìm kiếm trên google (một trang web tìm kiếm
thông tin thông dụng nhất thế giới) đã cho ra trên dưới 7 triệu kết quả ở cả hai câu lệnh tìm kiếm
trên. Con số này cũng phản ánh phần nào mối quan tâm của xã hội Việt Nam đối với vấn đề sức
khỏe tâm thần ở học sinh.
Chúng tôi tiếp tục tìm kiếm trên google với cụm từ “Child mental health” có 339 triệu kết
quả bằng tiếng Anh, và 235 triệu kết quả với cụm từ “Student mental health”. Điều đó càng là
minh chứng cho thấy sức khỏe tâm thần ở học sinh thực sự là một đề tài lớn trong xã hội hiện
nay, không chỉ ở riêng Việt Nam. Ngày càng xuất hiện nhiều các bài báo phản ánh tình trạng
Trầm cảm, bạo lực học đường, lo âu, tự sát, rối loạn hành vi… ở học sinh, đặc biệt học sinh ở
khối trung học (cấp 2, cấp 3).
Bên cạnh sự quan tâm đến vấn đề SKTT học sinh được phản ánh thông qua các phương tiện
truyền thông, những minh chứng sâu sắc và chính xác hơn được phản ánh thông qua các nghiên
cứu khoa học về SKTT lứa tuổi học sinh.
Ở Hoa Kỳ , các vấn đề SKTT ở trẻ em và thanh niên khá phổ biến. Ước tính, cứ năm người
thì có một trẻ em và thanh niên có vấn đề liên quan đến SKTT. Theo báo cáo mới nhất của
Trung tâm Kiểm Soát và phòng ngừa bệnh (CDC) Hoa kỳ, gần 20% trẻ em ở Mỹ có rối loạn
tâm thần, và tỷ lệ ngày càng tăng trong hơn một thập kỷ qua (thống kê ở trẻ từ 3 đến 17 tuổi)
[51].
Các nghiên cứu, khảo sát về SKTT ở Việt Nam những năm gần đây cũng trở nên nhiều hơn,
đặc biệt là những nghiên cứu dành cho ở lứa tuổi học sinh. Điều đó cho thấy các công trình

1
nghiên cứu khoa học về tâm lý đang đáp ứng phần nào sự quan tâm của xã hội về các vấn đề
SKTT, để có những chiến lược phòng ngừa, can thiệp phù hợp.
Khảo về SKTT của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy trên mẫu nghiên cứu gồm 1.202
học sinh tiểu học và trung học cơ sở Việt Nam trong độ tuổi 10-16 tuổi, tỷ lệ học sinh có vấn đề
về SKTT chung là 19,46% [45]. Một nghiên cứu khác của Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai
Hương với Đại học Melbourne (Australia) trong khuôn khổ dự án “Chăm sóc sức khỏe tâm thần
học sinh” cho thấy, trong nhà trường luôn có một tỷ lệ học sinh có vấn đề về SKTT, có 15,94%
em có rối nhiễu tâm trí trong tổng số học sinh các cấp học.
Một số nghiên cứu khác cũng chỉ ra tỷ lệ học sinh có các vấn đề SKTT khá cao, như:
Nghiên cứu trong năm 2010, của Đại học Y Hà Nội về thực trạng SKTT ở một trường THPT
Cầu Giấy Hà Nội, có 22,9% học sinh THPT có vấn đề về SKTT. Một nghiên cứu khác về Thực
trạng sức khỏe tâm thần của học sinh THCS ở Hà Nội và nhu cầu tham vấn SKTT học đường,
của Hoàng Cẩm Tú, Đặng Hoàng Minh trên 1727 học sinh cho thấy số học sinh có vấn đề về
SKTT chiếm 25% , trong đó 50% có biểu hiện bất thường bệnh lý cần hỗ trợ thuộc các vấn đề
hướng nội, biểu hiện dưới dạng rối loạn cảm xúc lo âu- buồn chán (trầm cảm) dạng cơ thể và
hướng ngoại như có hành vi hung bao công kích hoặc làm sai qui tắc xã hội. [14]. Một nghiên
khác trong năm năm 2012, của Nguyễn Cao Minh “Điều tra tỷ lệ trẻ em và vị thành niên miền
Bắc có các vấn đề sức khỏe tâm thần” cho thấy 18% trẻ có nguy cơ mắc phải các vấn đề về
SKTT [13].
Một điểm chung của các nghiên cứu nói trên là đều nghiên cứu ở các địa bàn đồng bằng, với
các đối tượng thuộc dân tộc Kinh, không có nghiên cứu riêng biệt trên người dân tộc thiểu số.
Trong khi đó, theo thống kê năm 2006 (Điều tra đa chỉ số Việt Nam), các dân tộc thiểu số chiếm
14% dân số Việt Nam, trong đó có 65% trẻ em dân tộc thiểu số đi học trung học (tỷ lệ đi học
trung học ở trẻ em dân tộc kinh là 86%). Mặc dù tỷ lệ trẻ em dân tộc thiểu số đến trường thấp
hơn trẻ em dân tộc Kinh, và tỷ lệ dân tộc thiểu số chỉ chiếm khoảng 1/7 dân số Việt Nam nhưng
cũng không thể phủ nhận trẻ em đều có quyền được chăm sóc và quan tâm như nhau về mọi
mặt. “Có một sức khỏe tốt nhất là một trong những quyền cơ bản con người dù thuộc bất kỳ
chủng tộc, tôn giáo, chính kiến chính trị hay điều kiện kinh tế - xã hội nào” (Tổ chức Y tế thế
giới).
Hơn nữa, do vấn đề khác biệt văn hóa, xã hội, kinh tế càng đặt ra một câu hỏi lớn liệu với
những khác biệt văn hóa, xã hội, môi trường sống (sống rải rác ở vùng núi, đa phần là vùng núi
cao), kinh tế (chiếm gần 30% dân nghèo của cả nước) học sinh dân tộc thiểu số miền núi phía
bắc có các vấn đề SKTT nhiều hơn trẻ em đồng bằng và trung du Bắc bộ?
Như vậy, căn cứ vào các vấn đề thực tiễn và các nghiên cứu đã được tiến hành, chúng tôi
thấy tính cần thiết phải thực hiện nghiên cứu: “Thực trạng các vấn đề Sức khỏe tâm thần của
học sinh trung học phổ thông nội trú ở vùng dân tộc thiểu số phía Bắc”, với mục đích nhằm
cung cấp thêm cho khoa học một số liệu về tỷ lệ có các vấn đề SKTT ở học sinh THPTDTNT,
để cùng các nghiên cứu của các tác giả khá đã tiến hành, giúp chúng ta có cái nhìn tổng thể hơn
về tình trạng SKTT ở học sinh THPT ở Việt Nam nói chung, và học sinh THPTDTNT nói
riêng. Đó cũng là tiền đề, làm cơ sở cho các chương trình, chính sách thiết kế các chương trình,
chính sách phòng ngừa và can thiệp về các vấn đề SKTT ở học sinh phù hợp với tình hình với
các vấn đề SKTT theo các dân tộc và vùng miền.
2. Giả thuyết khoa học
Tỷ lệ học sinh THPTDTNT các vùng dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc có các vấn đề sức
khỏe tâm thần khoảng 15-20%.
Các thông tin nhân khẩu như : Tuổi, giới tính, dân tộc, nghề nghiệp của cha mẹ, thứ tự con
được sinh ra trong gia đình, vùng miền có mố i tương quan với các vấn đề sức khỏe tâm thần.

2
3. Mục đích nghiên cứu
- Tìm hiểu tỉ lệ các vấn đề sức khỏe tâm thần ở học sinh THPTDTNT các vùng dân tộc thiếu
số miền núi phía Bắc.
- Tìm hiểu mối tương quan giữa một số thông tin nhân khẩu: Tuổi, giới tính, dân tộc, nghề
nghiệp của cha mẹ, thứ tự con được sinh ra trong gia đình, vùng miền với các vấn đề sức khỏe
tâm thần.
- Kết quả nghiên cứu có thể là cơ sở cho các đề xuất về chính sách dự phòng và can thiệp về
SKTT cho học sinh THPTDTNT các vùng dân tộc thiểu số phía Bắc.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, đề tài phải giải quyết những nhiệm vụ sau:
- Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về các vấn đề sức khỏe tâm thần.
- Xác định tỷ lệ học sinh THPTDTNT có các vấn đề sức khỏe tâm thần bằng việc sử dụng
thang đo về hành vi do trẻ em tự báo cáo của Achenbach đã được thích nghi ở Việt nam
(Achenbach, 1991) để điều tra tại địa bàn nghiên cứu.
- Xác định các yếu tố nguy cơ có mối quan hệ hay không với các vấn đề SKTT như: Tuổi,
giới tính, dân tộc, nghề nghiệp của cha mẹ, thứ tự con được sinh ra trong gia đình, vùng miền.
5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
5.1 Đối tượng nghiên cứu
- Tỷ lệ học sinh trung học phổ thông dân tộc nội trú có các vấn đề về SKTT.
5.2 Khách thể nghiên cứu
- 210 học sinh độ tuổi 15-18 tuổi.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
- Chỉ nghiên cứu tại các trường THPTDTNT, tại 3 tỉnh: Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, các
tỉnh thuộc miền núi phía Bắc Việt Nam.
- Nguồn thông tin: Trẻ tự thuật.
7. Phương pháp nghiên cứu.
Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong nghiên cứu này nhằm giúp mô tả tình
trạng SKTT, những vấn đề sức khỏe tâm thần hay gặp phải, mức độ của các vấn đề đó ở học
sinh THPTDTNT các vùng dân tộc thiểu số phía Bắc. Ngoài ra, còn nhằm chỉ ra có hay không
mối tương quan giữa tỉ lệ học sinh THPTDTNT có vấn đề SKTT với một số vấn đề như: nơi ở,
tuổi, giới tính, dân tộc, nghề nghiệp của cha mẹ, thứ tự được sinh ra trong gia đình.
7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp nghiên cứu tài liệu, văn bản liên quan giúp nhận biết được những nghiên cứu,
lý thuyết liên quan đến thực trạng SKTT trên thế giới, cũng như ở Việt Nam. Dựa trên cơ sở đó,
đề tài nghiên cứu kế thừa và tiếp tục nghiên cứu nhằm bổ sung thêm những thông tin về thực
trạng SKTT học sinh THPTDTNT cho khoa học.
7.2 . Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
Chúng tôi phát 210 phiếu Bảng kiểm hành vi của trẻ em (YRS) của Achenbach đã thích
nghi ở Việt nam (Achenbach, 1991), để thu thập số liệu từ 3 tỉnh Hà Giang, Cao Bằng, Sơn La.
Bảng kiểm hành vi của trẻ em bao gồm 113 câu hỏi, học sinh trả lời bằng cách khoanh vào số
điểm tương ứng (0 = Không đúng, 1 = Thỉnh thoảng đúng, 2 = Hoàn toàn đúng) theo mỗi câu
hỏi.

3
7.3. Phương pháp xử lý số liệu
Qua số liệu thu thấp được, chúng tôi sử dụng chương trình SPSS để xử lý số liệu, và phân
tích các số liệu đã được xử lý để đưa ra tỷ lệ, phân loại và đánh giá mức độ tổn thương về SKTT
của học sinh THPTDTNT.
8. Đóng góp mới của Luận Văn:
Đây là nghiên cứu dịch tễ đầu tiên về tỷ lệ các vấn đề SKTT ở học sinh THPTDTNT các
vùng dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc sử dụng thang đo đã được chuẩn hóa ở Việt Nam.
9. Cấu trúc của đề tài:
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được dự kiến
trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và khuyến nghị

References
Tài liệu tiếng Việt
1.Võ Văn Bản. Thực hành điều trị tâm lý. Nhà xuất bản Y học Hà Nội, 2002.
2.Nguyễn Thanh Bình. Sức khỏe tinh thần ở Trẻ em, Hội thảo "Can Thiệp và phòng ngừa
các vấn đề sức khỏe tinh thần trẻ em Việt Nam" Hà Nội, 2007.
3.Võ Thị Minh Chí. Tâm lý học thần kinh. Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội,
2003.
4.Lê Thị Kim Dung, Lã Thị Bưởi, Đinh Đăng Hòa và cs. Nghiên cứu một số yếu tố ảnh
hưởng đến SKTT của học sinh ở một số trường THCS, Hội thảo "Can thiệp và phòng
ngừa các vấn đề sức khỏe tinh thần trẻ em Việt Nam", Hà Nội, 2007.
5.Vũ Dũng. Từ điển tâm lý học. Nhà xuất bản từ điển bách khoa, 2008.
6.Trần Thị Minh Đức. Kỹ năng tham vấn cho người chưa thành niên vi phạm pháp luật.
Tổ chức Plan tại Việt Nam, 2010.
7.Đặng Hoàng Hải. Giáo trình bài giảng Dịch tễ học tâm thần. Trường Đại học Y Hà
Nội, 2010.
8.Dương Thị Diệu Hoa. Tâm lý học phát triển . Nhà xuất bản ĐHSP Hà Nội, 2007.
9.Ngô Thanh Hồi và cộng sự. Khảo sát sức khỏe tâm thần học sinh trường học thành phố
Hà Nội, hội thảo quốc tế: Phòng ngừa và can thiệp cho trẻ có vấn đề về sức khỏe tâm
thần ở Việt Nam, Hà Nội, ngày 13,14/12/2007.
10. Đặng Bá Lãm, Weiss Bahr. Giáo dục, tâm lý và sức khoẻ tâm thần trẻ em Việt Nam:
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên ngành. Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Hà Nội,
2007.
11. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Hoàng Minh. Tư vấn tâm lý học đường, Tài liệu lưu
hành nội bộ. Vụ Giáo dục Trung học, Trường Đại học Giáo dục Hà Nội, 2012.
12. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa (chủ biên). Giáo dục Giá trị sống và Kỹ
năng sống, Tài liệu lưu hành nội bộ. Chương trình phát triển Giáo dục Trung học, Đại
học Giáo dục, Hà Nội, 2012.

4
13. Nguyễn Cao Minh. Điều tra tỷ lệ trẻ em và vị thành niên miền Bắc có các vấn đề sức
khỏe tâm thần, luận văn Thạc sĩ, Hà Nội, 2012.
14. Đặng Hoàng Minh, Hoàng Cẩm Tú. Thực trạng sức khoẻ tâm thần của học sinh
THCS ở Hà Nội và nhu cầu tham vấn sức khỏe tâm thần học đường. Tạp chí Khoa học
Xã hội và Nhân văn, tập 25, số 1S, 2009, trang 106-112.
15. Nguyễn Văn Siêm. Nghiên cứu dich tễ học bệnh tâm thần phân liệt tại cộng đồng..
Tạp chí Y học Thực Hành (705) – số 2/2010.
16. Tổ chức Y tế Thế giới. Bảng phân loại bệnh quốc tế lần thứ 10 (ICD-10). Mô tả lâm
sàng và nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán. Bản dịch của Viện Sức khỏe Tâm thần. Bệnh
viện Tâm thần Trung Ương Hà Nội, 1992.
17. Tổ chức Y tế thế giới (R. Bonita, R. Beaglehole, T. Kjellstom). Dịch tễ học cơ bản,
2006.

Tài liệu tiếng Anh

18. Abdulrhman M. Al-Sughayr and Mazen S. Ferwana Prevalence of mental
disorders among high school students in National Guard Housing, Riyadh, Saudi
Arabia - Journal of Family and Community Medicine, Medknow Publications, 2012.
19. Achenbach TM. Manual for the Child Behavior Checklist/ 4-18 and 1991 Profile.
Burlington: University of Vermont, Department of Psychiatry, 1991.
20. Achenbach, T. M. & Rescorla, L. A. Manual for the YSR, School-Age, Burlington,
VT: University of Vermont, Research Center for Children, Youth, & Families, 2000.
21. Michael C. Lambert, M.L Lyubansky, Thomas M.Achenbach. Behavioral and
Emotional Problems Among Adolescents of Jamaica and the United States:
Parent,Teacher, and Self-Reports for Ages 12 to 18, Journal of emotional and
behavioral disorders, Fall 1998, vol. 6, no. 3, pg 180-187.
22. American Psychiatric Assossiation, Diagnostic And Statistical Manual of Mental
Disorders (4th Edition - DSM-IV), Washinglon, DC:APA, 1994.
23. American Psychological Association The Generalizability of the Youth Self-Report
Syndrome Structure in 23 Societies, Journal of Consulting and Clinical Psychology,
Vol. 75, No. 5, 729 -738, 2007.
24. Barbara Bloom, M.P.A.; Robin A. Cohen, Ph.D., and Gulnur Freeman, M.P.A,
Division of Health Interview Statistics, National Health Interview Survey, Data from
the National Health Interview Survey, Vital and Health Statistics Series 10, Number
250 - Summary Health Statistics for U.S. Children, 2010.
25. Davison G. C. & Neale J. M. Abnormal Psychology. Senventh Edition. John Wiley &
Sons, Inc, 1998.
26. Helga Hannesdóttir Studies on child and adolescent mental health in Iceland [PhD
Thesis, Iceland, 2002.
27. M.G. Sawyer F.M. Arney, P.A. Baghurst, J.J. Clark, B.W. Graetz, R.J. Kosky, B.
Nurcombe, G.C. Patton, M.R. Prior, B. Raphael, J.M. Rey, L.C. Whaites, S.R.
Zubrick. The mental health of young people in Australia: key findings from the child
and adolescent component of the national survey of mental health and well-being -
Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 2008.
28. Martha Sajatovic, MD. Luis F. Ramirez, M.D Rating scales in mental health,
Second Editon, Lexi-corp, Inc, 2003.

5
29. Michael Erhart Veronika Ottova, Tanja Gaspar, Helena Jericek, Christina
Schnohr, Mujgan Alikasifoglu, Antony Morgan, Prof. Dr. Ulrike Ravens-Sieberer
MPH Measuring mental health and well-being of school-children in 15 European
countries using the KIDSCREEN, UK, 2009.
30. Mohammad Reza Mohammadi MD, Eric Taylor, MD, Eric Fombonne, MD.
Prevalence of Psychological Problems Amongst Iranian Immigrant Children and
Adolescents In UK, 2006.
31. Nisha Dogra,, Swaran P. Singh, Nadzeya Svirydzenka. Mental health problems in
children and young people from minority ethnic groups: the need for targeted
research, The British Journal of Psychiatry, 2012.
32. Palgrave MacMillan H Green, A McGinnity, H Meltzer, T Ford, R Goodman.
Mental health of children and young people in Great Britain 2004, Basingstoke, UK,
2005.
33. Rockville, MD Mental Health: Culture, Race, and Ethnicity, US, 2001.
34. Russel A. Barkley. Child psychopathology. The Guilford Press, 1996.
35. Sanchez, K., Chapa, T., Ybarra, R., & Martinez, O. N. Eliminating Disparities
through the Integration of Behavioral Health and Primary Care Services for Racial
and Ethnic Minorities. Department of Health and Human Services Office of Minority
Health and Hogg Foundation for Mental Health, US, 2012.
36. Ulrike Ravens-Sieberer, Michael Erhart, Angela Gosch, Nora Wille. Mental health
of children and adolescents in 12 European countries - results from the European
KIDSCREEN study, John Wiley & Sons, Ltd, 2008.
37. WHO. Child and Adolescent Mental Health Policities and Plans. Mental Health,
2005.
38. Who, International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems
10th Revision (ICD-10), 2010.
39. William A.Vega & Rubén G. Rumbaut. Ethnic Minorities and mental heatlth.
Annual Riviews Inc, 1991
Tài liệu tham khảo online
40. http://cema.gov.vn
41. http://www.hids.hochiminhcity.gov.vn
42. http://psychologytoday.com/
43. http://www.schoolmentalhealth.org

44. http://psychology.concordia.ca
45. http://www.maihuong.gov.vn/vi/suc-khoe-tam-than-tre-em/63-suc-khoe-tam-than-hoc-
sinh-truong-hoc-ha-noi.htm
46. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2174588/
47. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cpp.574/abstract
48. http://www.ph.ucla.edu/epi/faculty/detels/PH150/Kessler_DSMIV_AGP2009.pdf
49. http://journals.tums.ac.ir/upload_files/pdf/_/3503.pdf
50. http://www.ph.ucla.edu/epi/faculty/detels/PH150/Kessler_DSMIV_AGP2009.pdf

6
51. http://www.nami.org/Template.cfm?Section=federal_and_state_policy_legislation&te
mplate=/ContentManagement/ContentDisplay.cfm&ContentID=43804
52. http://www.who.int/topics/mental_disorders/en/
53. http://tcldxh.vn/ArticlesDetail/tabid/193/cateid/12/id/6431/language/vi-
VN/Default.aspx
54. http://www.rtccd.org.vn/index.php/vi/
55. http://www.dsm5.org/Pages/Default.aspx
56. http://www.psychiatry.org/practice/dsm
57. http://apps.who.int/classifications/icd10/browse/2010/en
58. http://www.unicef.org/vietnam/vi/resources_5337.html
59. http://www.mattran.org.vn/home/TapChi/so%2047/diendanddkdt1.htm
60. http://thuvienphapluat.vn/archive/Dieu-uoc-quoc-te/Tuyen-ngon-quoc-te-nhan-quyen-
1948-vb65774t31.aspx
61. http://www.bvtttw1.gov.vn/?lang=V&func=newsdetail&newsid=697&CatID=83&MN
=26http://www.bvtttw1.gov.vn/comment.asp?id=697&CatId=83
62. http://www.hmtu.edu.vn/Desktop.aspx/Chi-tiet-Forum/VLTL/dich_te_hoc/