C. GUIDE SA Pagtuturo NG ELEMENTARYA 2 PANITIKAN NG PILIPINAS So Des Ne 15

1
Maj-GED 200-Pagtuturo ng Filipno sa Elementarya 2 (Panitikan ng Pilipinas)
Kabanata 2
Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila
Kaligirang Pangkasaysayan
Noon pa mang hindi pa dumating sa ating kapuluan ang mga Kastila at maging ang
iba pang mga dayuhan, ang ating mga ninuno ay may sarili hang panitikang nagtataglay ng
kasaysayan ng ating lahi.
Panitikan ang nagpapahiwatig ng tunay na pagkalahi natin. Nagsisilbi itong wika

ng Pilipino na nagbubunyag ng panlipunan at panlahing kaugalian ng ating pang-araw-
araw na buhay, na nababakas sa mga kuwentong bayan, alamat; epiko, kantahing bayan,
kasabihan, bugtong, palaisipan, sinaunang dula at madding kuwento.
Anumang talang pampanitikan ng ating mga ninuno ay sinunog lahat ng mga

naturang pari sa paniniwalang ang mga iyon ay likha ng diyablo. Maliban sa katwirang
iyon, nabuo sa kanilang sarili na magiging sagabal ang mga talang nakuha nila sa madaling
pagpapalaganap ng pananampalatayang Katoliko.
Subalit mayroong mga talang di pa rin nasunog. Kabilang sa mga ito ay ang mga
kantahing bayan na siya namang magpatunay ng pagkakaroon natin ng sariling
kalinangan. Mabilis itong nagpapasalin-salin sa bibig ng mga katutubong mamamayan
hanggang sa dumating ang mga palimbangan na nagkaroon ng interes na ipalimbag ang
mga napulot na talang pampanitikan ng rnatatandang Pilipino.
Ang mga ninuno natin ay gumamit ng biyas ug kawayan, talukap ng bungs o niyog,
dahon at balat ng mga punungkahoy bilang sulatan. Aug mga panulat ay matntalis na
kawayan o kahoy, dulo ng lanseta, at matutulis na bato at bakal. Kahit na ang bumbong na
pansalot ng inumin ay tinalaan nila ng mahahalagang pangyayari sa buhay.
Pinatutunayan ng mga Kastilang nanakop sa Pilipinas na ang ating mga ninuno ay

talagang mahihilig sa mga tula, awit, kuwento, bugtong, at palaisipan na magpahanggang
ngayon ay nagdudulot pa sa atin ng kasiyahan at magiging tagapagbadya sa salinlahi ng
tunay na kalinangan at kultura ng ating lahi.
Mga Bahagi Ng Panitikang Filipino Bago Dumating Ang Mga Kastila

1. Alamat
2. Bulong
3. Epiko
4. Kuwentong Bayan
5. Awiting Bayan
6. Karunungang Bayan
7. Unang Tula
8. Unang Dula
SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

2
9. Awiting Panrelihiyon
ALAMAT. Ito ay isang uri ng panitikang tuluyan, na ang karaniwang paksa ay

nagsasalaysay ng pinagmulan ng isang bagay, pook, kalagayan, o katawagan.
Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa

gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa
matatandang panitikan ng ating lahi.
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
Sa isang nayon sa Baguio na kung tawagin ay Suyuk, naninirahan ang mga Igorot
na pinamumunuan ni Kunto. Si Kunto ay bata pa ngunit siya ang pinakama-lakas at
pinakamatapang sa kanilang nayon kaya siya ang ginawang puno ng matatandang pantas.
Ang mga naninirahan sa nayong ito ay namumuhay nang tahimik . Maibigin sila sa
kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Taun-taon ay nagdaraos sila ng caᾗ ao bilang
parangal sa kanilang mga anito. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa
iba’t ibang anito.
Kung nagdaraos sila ng caᾗao ay lingguhan ang kanilang handa. Nagpapatay sila ng
baboy na iniaalay sa kanilang bathala. Nagsasayawan at nagkakantahan sila.
Isang araw ay nagtungo si Kunto sa gubat upang mamana. Hindi pa siya lubhang
nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa isang landas na kanyang
tinutunton. Karaniwang ang mga ibon sa gubat ay maiilap ngunit ang ibong ito ay kaiba.
Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa pagkakatayo sa gitna ng
landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula sa ibon, bigla siyang napatigil.
Tinitigan siyang mainam ng ibon at saka tumango nang tatlong ulit bago lumipad.
Matagal na natigilan si Kunto . Bagamat siya’y malakas at matapang, sinagilahan siya ng
takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig sabihin ng kanyang nakita.
Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siya’y bumalik sa nayon at

nakipagkita sa matatandang pantas. Anang isang matanda, “ Marahil ang ibong iyon ay ang
sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na dapat tayong magdaos ng caᾗao.”
Kung gayon, ngayon din ay magdaraos tayo ng caᾗao,” ang pasiya ni Kunto.
Ipinagbigay-alam sa lahat ang caᾗao na gagawin. Lahat ng mamamayan ay
kumilos upang ipagdiwang ito sa isang altar sa isang bundok-bundukan. Ang mga babae
naman ay naghanda ng masasarap na pagkain.

3
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang baboy. Ang
baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi ang galit, kung ito man ay
nagagalit sa kanila.
Inilagay ang baboy sa altar na ginawa nila sa itaas ng bundok-bundukan. Anong laking
himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay napalitan ng isang pagkatanda-tandang
lalaki! Ang mukha ay kulay- lupa na sa katandaan at halos hindi na siya makaupo sa
kahinaan.Ang mga tao ay natigilan. Nanlaki ang mga mata sa kanilang nakita. Sila’y
natakot.
Maya-maya’y nagsalita ang matanda at nagwika nang ganito: “Mga anak magsilapit
kayo. Huwag kayong matakot. Dahil sa kayo’y mabuti at may loob sa inyong bathala,
gagantimpalaan ko ang inyong kabutihan. Lamang ay sundin ninyo ang lahat ng aking
ipagbilin.
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi. Pagkatapos
sukluban ninyo ako ng isang malaking palayok. Ipagpatuloy ninyo ang inyong caᾗao.
Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa pook na ito.
Makikita niyo ang isang punungkahoy, na kahit minsan sa buhay ninyo ay hindi pa
ninyo nakikita o makikita magpakailanman. Ang bunga,dahon, at sanga ay maaari ninyong
kunin ngunit ang katawan ay huwag ninyong gagalawin. Huwag na huwag ninyong
tatagain ang katawan nito.”
Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy nila ang

kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na pinag-iwanan sa
matanda. Itinaas nila ang palayok at gaya ng sinabi ng matanda, nakita nila ang isang
punungkahoy na maliit. Kumikislap ito sa liwanag ng araw-lantay na ginto mula sa ugat
hanggang sa kaliit-liitang dahon.
Nagsigawan ang mga tao sa laki ng galak. Si Kunto ang kauna-unahang lumapit sa
punungkahoy at pumitas ng isang dahon. Pagkapitas sa dahon ay nagkaroon kaagad ng
kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga tao. Bawat isa ay pumitas ng dahon.
Sa loob ng maikling panahon, yumaman ang mga taga-Suyuk.Ang dati nilang

matahimik na pamumuhay ay napalitan ng pag-iimbutan at inggitan. Ang punungkahoy
naman ay patuloy sa pagtaas hanggang sa ang mga dulo nito’y hindi na maabot ng tingin
ng mga tao.
Isang araw, anang isang mamamayan, “kay taas-taas na at hindi na natin maabot
ang bunga o dahon ng punong-ginto. Mabuti pa ay pagputul-putulin na natin ang mga
sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-hatian natin.”
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay kumuha ng mga
sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang lupa upang lumuwag ang mga
ugat.Nang malapit nang mabuwal ang punungkahoy ay kumidlat nang ubod-talim.
Kumulog nang ubos-lakas at parang pinagsaklob ang lupa at langit.

4
Ang punungkahoy ay nabuwal. Nayanig ang lupa at bumuka sa lugar na

kinabagsakan ng puno. Isang tinig ang narinig ng mga tao. “ Kayo ay binigyan ng
gantimpala sa inyong kabutihan. Ang punong-ginto upang maging mariwasa ang inyong
pamumuhay. Sa halip na kayo’y higit na mag-ibigan , kasakiman ang naghari sa inyong
mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking ipinagbilin na huwag ninyong sasaktan ang
puno. Sa tuwi-tuwina ay inyong nanaisin ang gintong iyan.”
At pagkasabi ng mga katagang ito, sa harap ng mga tao sa Suyuk, ang puno ay
nilulon na ng lupang kinabuwalan. Mula nga noon, nagkaroon na ng minang ginto sa
Baguio at nakukuha lamang ito sa pamamagitan ng paghukay sa lupa.
Paglinang Ng Talasalitaan
Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan ng kahulugan
ayon sa pagkakagamit sa akda. Isulat sa papel ang mga sagot.
1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng caᾗao bilang parangal sa kanilang

mga anito.
Kahulugan - _______________________________________
2. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang
anito.
Kahulugan - ______________________________________
3. Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala.
Kahulugan - ______________________________________
4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas.
Kahulugan - _______________________________________
5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala.
Kahulugan - ______________________________________
Sa Antas Ng Iyong Pag-Unawa

Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang daloy
ng mga pangyayari sa alamat.
1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng Story Mountain.

Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gitna
Simula Wakas

5
2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ? Pangatuwiranan ang

iyong sagot. Gawin sa papel.
3. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa tulong ng
dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
____________ Mina ng Ginto ___________

____________ ___________
_________ ___________
___
___________
Igorot
___________ ___________
Kultura __
____________
At ___________
________ Tradisyon ___________
____
4. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga Igorot. Sa
iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa kasalukuyan?
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Pilipino bago pa dumating
ang mga Españ ol. Karaniwang kathang-isip o maaari namang hango sa tunay na
pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng
bulaklak at iba pang mga bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng pangalan ng lugar,
bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino. Layunin din ng alamat
na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat.
Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa mga tauhan
nalalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kuwento at kung ano ang
papel na gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida, kontrabida, o
suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na pinangyayarihan ng

6
mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung kailan naganap ang
kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang nagsasaad ng problemang
haharapin ng pangunahing tauhan.
Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan. Ang

saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga
tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian naman ang bahaging
nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan
laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan sa sarili , sa kapwa, o sa
kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi kung
saan maaaring makamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o
kasawian ng kaniyang ipinaglalaban.
Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan ang

bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento mula
sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang bahaging
maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring masaya o
malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga pangyayari na

sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan ng sinaunang
Pilipino.
BULONG. Ang mga bulong ay ginagamit na pangkulam o pangengkanto. Ang mga

halimbawa ay:
1. Bagobo ng Mindanao - (Sinasabi kung nanakawan ng bigas na naglalagay ng

"banga" (isang halong pangkulam) sa isang tukil at ang tukil ay inilagay sa dating
pinaglagyan ng bigas na nanakaw, saka sinasabi ito:
"Nagnakaw ka ng bigas ko,

Umulwa sana ang mats mo,
Mamaga ang katawan mo,
Patayin ka ng mga anito."
2. Kailokohan - (Sago sila pumutol ng punongkahoy sa gubat o sa bundok)
"Huwag magagalit, kaibigan,

aming pinuputol Iamang,
ang ami'y napag-utusan."

7
3. Gitnang Luzon / Kabikulan at sa mga pulo ng Kabisayaan - (Anurnan ang

gawin sa kagubatan o kaparangan ay laging inuunahan ng:)
"Tabi, tabi nuno;

di ko ito maisubo."
Kung ang batang nabubungian, pagkabunot ng ngipin, ay naglalagay nito sa daanan

o tirahan ng mga daga at ganito ang dalanging-bulong:
"Dagang malaki, dagang mal it,

ayto ang ngipin kong sira na't pangit,
sans ay bigyan mo ng bagong kapalit."
EPIKO. Ito ay nagsasalaysay ng mga kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat

nauukol sa mga kababalaghan. Ito'y nagbubunyi sa isang alarnat o kasaysayan na naging
matagumpay laban sa mga panganib at kagipitan.
Mga Epiko ng Iba't Ibang Pook ng Pilipinas

Epiko ng Moro  isang epiko-romansang Malay na nasasalig sa matatandang
Bidasari paniniwalang napatatagal ang buhay kung ang kahulugan ay
paiingatan sa isang isda, hayop, bato, o punungkahoy. Ito'y
laganap sa kamorohan ngunit hiram lamang sa Malay. Ang
orihinal nito ay nasusulat sa wikang Malay, at nalaman kung
sino ang nagsalin sa Maranaw. Ito ay ipinalalagay na siyang
Ialong kabigha-bighaning tula sa buong Panitikang Malay.
Bantugan  ito ang pinaka-popular sa lahat, na paulit-ulit na binibigkas

sa dating pagkakatha sa palibot ng Lawa ng Lanaw.
Indarapatra at  kasaysayan ng bayaning emperador ng Imperyo ng

Sulayman Mantapuli na si Indarapatra, ang pinakadakila sa mga haring
kanluranin.
Epiko ng mga  na may isang libong taludtod na tula, bagamat walang tiyak
Iloko na sukat o nababakas na saknong. Palasak na ang "Biag ni
 Biag ni Lam- Lam-ang" bago dumating ang mga Kastila, ngunit noon
ang - (Buhay ni lamang mga ika-17 dantaon nasulat (panahon na ng mga
Lam-ang) Kastila), kaya't ang mababasa ngayon ay nagtataglay na ng
mga kalagayuang pansimbahang Kristiyano at mga
pangyayaring nabago o napadagdag.
Epiko ng mga  ukol sa mala-Diyos na bayani ng mga Bagobo.

Bagobo
 Tuwaang

8
Basahin at unawain.
Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko
Ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa kabayanihan at

pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan laban sa mga kaaway na halos hindi
mapaniwalaan dahil ang mga tagpuan ay pawang kababalaghan at di-kapani-paniwala.
Isang kuwento ito na punong-puno ng kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin
ng mga Pilipino ay may maipagmamalaking epiko.
Ang salitang epiko ay mula sa salitang Griyegong "epos" na nangangahulugang
salawikain o awit. Isa itong mahabang salaysay na anyong patula na maaaring awitin o
isatono. Hango ito sa pasalin-dilang tradisyon tungkol sa mga pangyayaring mahiwaga o
kabayanihan ng mga tauhan. Layunin nitong pukawin ang isipan ng mga mambabasa sa
pamamagitan ng nakapaloob na mga paniniwala, kaugalian at mithiin ng mga tauhan. May
nagsasabing ang epiko daw ay hango sa pangalang Kur, isang lalaki na kinuhang
manunulat ng mga Españ ol sa kanilang kapanahunan dahil sa kaniyang likas na pagiging
malikhain at matalino. Lahat ng kaniyang isinulat ay tinawag niyang epikus, na di
kalaunan ay tinawag ng mga Españ ol na epiko na ang ibig sabihin ay “ dakilang likha”.
Ang epiko ay mahabang salaysay. Ito ay karaniwang inaawit o binibigkas nang
patula. Kadalasan itong salaysay tungkol sa mahiwagang pangyayari o kabayanihang
kinapapalooban ng mga paniniwala, mga kaugalian, at mga huwaran sa buhay ng mga
sinaunang mamamayan ng isang bayan.
Sa Pilipinas, popular ang tinatawag na epikong bayan o folk epic. Ayon sa mga
mananaliksik ng katutubong panitikan, may kani-kaniyang matatanda at mahahabang
salaysay na patula ang iba’t ibang pangkating etniko sa Pilipinas. Sa labas ng Katagalugan,
mayroong mga popular na tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating
sa bansa ang mga banyaga.
Kilala sa mga Iloko ang epikong Biag ni Lam-ang (Buhay ni Lam-ang). Ito ay
isinulat ng makatang si Pedro Bukaneg na sininop at pinag-aaralan pa rin hanggang sa
kasalukuyan. Sa Bicol naman ay tanyag ang epikong Ibalon na ang orihinal na sipi sa
wikang Bicolano ay iningatan ni Padre Jose Castañ o noong ika-19 dantaon. Gayundin ang
epikong Handiong ng mga Bicolano na batay naman sa mga bagong pananaliksik ay likha
ng isang paring Españ ol at hindi sa bibig ng mga katutubo.
Sa Visayas naman nagmula ang epikong Maragtas, at sa Mindanao ang
pinakamahabang epiko sa Pilipinas na Darangan. Nakapaloob sa Darangan ang kilalang
mga epikong Prinsipe Bantugan, Indarapatra at Sulayman at Bidasari. Ang mga kapatid
naman natin sa CAR (Cordillera Administrative Region) partikular sa Ifugao ay may
ipinagmamalaki namang Hudhud at Alim.
Sa nakaraang ikadalawampung siglo, isa-isang naitala ng mga mananaliksik at
dalubhasa ang marami pang epikong- bayan mula sa iba’t ibang dako ng bansa. Ayon sa
kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa kasaysayan ng lugar na kinatagpuan nito.
Halimbawa, nasa pangkating Kristiyanong epiko ang Lam-ang at Handiong, samantala,
nasa pangkating Muslim naman ang mga epikong Bantugan, Indarapatra at Sulayman,
Parang Sabil at Silungan. Ibinilang naman sa pangkating Lumad (di-Kristiyano at Muslim)
ang Ullalim ng Kalinga, Hudhud at Alim ng Ifugao, Labaw Donggon ng Hiligaynon,
Hinilawod at Agyu ng Mindanao, Kudaman ng Palawan, Tuwaang ng mga Bagobo, Ulod,
Sambila, at Guman ng Bukidnon, at marami pang iba.

9
Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa nagiging

aliwan ang epiko, ito ay nagsisilbing pagkakakilanlang panrehiyon at pangkultura.
Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim at mapanatili sa isipan ng
mga mamamayan ang mga kinagisnang ugali at paniniwala, gayundin ang mga tuntunin sa
buhay na pamana ng ating mga ninuno.
Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo

pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating lahi?
Basahin at unawain.
Si Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong na Langit

Sa Kaharian ng Kuaman, may isang lalaking nagngangalang Tuwaang. Tinawag
niya ang kaniyang kapatid na si Bai.
Lumapit si Bai, at ito ay nagdala ng nganga. Ang magkapatid ay ngumuya ng

nganga. Sinabi ni Tuwaang na may dalang mensahe ang hangin na pinapapunta siya sa
kaharian ni Batooy, isang bayani sapagkat may dalagang dumating sa kaharian ngunit
hindi siya nakikipag-usap sa mga kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga
kalalakihan ang hangin para ipatawag si Tuwaang.
Hindi pumayag si Bai sa gagawing paglalakbay ni Tuwaang. Kinakabahan si Bai sa

maaaring mangyayaring masama kay Tuwaang. Pero hindi nakinig si Tuwaang sa sinabi
ni Bai. Agad-agad na naghanda si Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya
ang kaniyang sibat at kalasag at tinawag ang kidlat upang dalhin siya sa lugar ng
Pinanggayungan.
Pagkarating doon ay bumisita siya sa bahay ng Binata ng Pangavukad. Sinamahan

siya ng binata ng Pangavukad sa kaniyang paglalakbay.
Sila’y nakarating sa tahanan ni Batooy. Humiga si Tuwaang sa tabi ng dalagang nagbalita

sa kaniya at kaagad na nakatulog. Bumunot ang dalaga ng isang buhok ni Tuwaang na
nakalawit. Nagsalita ang dalaga at nakilala na nila ang isa’t isa.
Ang dalaga ay ang Dalaga ng Buhong na Langit. Tumakas siya at nagtatago mula sa
Binata ng Pangumanon, isang higante na may palamuti sa ulo na abot ang mga ulap. Gusto
siyang pakasalan ng binata ngunit tinanggihan niya ang alok.
Nagalit ang binata at sinunog ang bayan ng dalaga. Sinundan niya ang dalaga saan
man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na pinagtataguan ng dalaga, kaya
naghanap ang dalaga ng pagtataguan sa mundong ito.
Pagkatapos magkuwento ang dalaga kay Tuwaang, dumating bigla ang Binata ng
Pangumanon, balot ng apoy, at pinagpapatay niya ang mga tao sa kaharian ni Batooy.
Naglaban si Tuwaang at ang Binata ng Pangumanon gamit ang kanilang mga

sandata. Ngunit magkasinlakas silang dalawa, at nasira ang kanilang mga sandata.

10
Tinawag ng Binata ng Pangumanon ang kaniyang patung, isang mahabang bakal. Ito’y
kaniyang ibinato at pumulupot kay Tuwaang. Lumiyab ito ngunit itinaas ni Tuwaang ang
kaniyang kanang bisig at namatay ang apoy. Tinawag ni Tuwaang ang kaniyang patung at
ibinato sa binata. Lumiyab ito at namatay ang binata. Pagkatapos ng labanan ay binuhay
niya ang mga namatay na tauhan gamit ng kaniyang laway. Dinala niya ang dalaga sa
kaniyang bayan sakay ng kidlat.
Ikinuwento ng Gungutan na nakita niya sa kaniyang panginip na darating si

Tuwaang sa Kawkawangan. Inalok naman ni Tuwaang ang Gungutan na sumama sa
paglalakbay niya; tinanggap naman ito ng Gungutan. Tumuloy na sila sa paglalakbay.
Nakarating si Tuwaang at ang Gungutan sa kasal. Dumating ang Binata ng

Panayangan, na nakaupo sa gintong salumpuwit, ang Binata ng Liwanon, ang Binata ng
Pagsikat ng Araw, at ang Binata ng Sakadna, ang ikakasal na lalaki, at kaniyang 100 pang
tagasunod. Nakiusap ang Binata ng Sakadna na linisin ang mga kalat sa kasal (o mga hindi
imbitado/kailangang bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon
(mga bayani) sa okasyon.
Nagsimula ang mga unang seremonya ng kasal. Binayaran ng mga kamag-anak

ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga nakabalot na pagkain na
inaalay ng mga kamag-anak ng lalaking ikakasal) ng babaeng ikakasal, hanggang may
naiwang dalawang hindi mabayaran. Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang
bayaran ang dalawang bagay, pero tinulungan siya ni Tuwaang gamit ng paglikha ng isang
sinaunang gong bilang kapalit sa unang bagay at gintong gitara at gintong bansi (o gintong
plawta) sa pangalawang bagay.
Lumabas ang Dalaga ng Monawon, ang dalagang ikakasal para magbigay ng nganga
sa lahat ng bisita. Pagkatapos niyang bigyan ang lahat ng panauhin ng nganga, umupo siya
sa tabi ni Tuwaang. Nagalit ang Binata ng Sakadna. Hinamon ng binata si Tuwaang sa labas
ng bahay. Ang Gungutan, samantala ay nakapatay na ng mga kasama ng binata hanggang
sa anim na lang ang natira. Nagkipaglaban ang dalawa sa anim na kalaban hanggang ang
natira na lamang ay si Tuwaang at ang Binata ng Sakadna.
Binato nang napakalakas ni Tuwaang ang binata at lumubog siya sa lupa at nakita
niya ang isa sa mga tagapagbantay ng mundong ilalim. Bumalik agad sa mundo ang binata
at itinapon naman si Tuwaang sa mundong ilalim, kung saan nakita rin ang tagapagbantay
rito. Nalaman ni Tuwaang ang kahinaan ng binata, at pagkalabas niya roon, kinuha ang
gintong plawta na nagtataglay ng buhay ng binata. Dahil mas ginusto ng binata na
mamatay kaysa mapabilang sa kampon ni Tuwaang, sinira ni Tuwaang ang plawta at ang
binata ay unti-unting namatay.
Inuwi ni Tuwaang ang dalaga sa Kuaman kung saan siya ay naghari habambuhay.
Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay na ang panitikang Pilipino ay

kasasalaminan ng kultura, tradisyon,kaugalian, at kalagayang panlipunan noong panahong
naisulat ito. Upang higit na mapagtibay ang ideyang ito, subuking sagutin/gawin ang mga
inilaang gawain sa mga kasunod na mga pahina.

11
ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko bilang akdang

pampanitikan. Mapagtitibay mo kung tunay nga itong kasasalaminan ng kultura,
tradisyon, uri ng pamumuhay at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino noong panahong
naisulat ito.
1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng mga

pangyayaring may kababalaghan. Isa-isahin ang mga kababalaghang nakapaloob
sa binasang epiko. Pagkatapos, sagutin mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano
nakatulong ang nasabing kababalaghan upang makilala ang mga tauhan? “
TUWAANG
Mga Kababalaghan
Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko sa pagkilala ng mga

tauhan sapagkat
_____________________________________________________________________________
2. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian ng

pangunahing tauhan. Pagkatapos, gumawa ka ng paghahambing sa mga
pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong “ Tuwaang”. Gumamit ng
Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel at doon isulat ang sagot.
3. Ano ang mga pangyayari na nagpapatunay na ang akdang binasa ay epiko ng mga
Bagobo? Isa-isahin ito.

12
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito nabibilang dahil sa
kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong iyong binasa, nakilala mo ba nang
bahagya ang mga Bagobo?
Alam mo ba na ...
EPIKO
Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas ang mga epiko. Mahabang tulang
pasalaysay ito tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan.
Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di kapani-paniwala.

1. Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan.
3. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal.
4. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan.
5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
EPIKO 6. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo.
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
11. Pag-aasawa ng bayani.
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa at tema, ang

pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing babaeng karakter sa
istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng epiko ang kultura ng isang pangkat ng
tao.
Ang Paulit-ulit na Paksa o Tema

 katapangan at pakikipagsapalaran ng bayani
 mga supernatural na gawa ng bayani
 pag-ibig at romansa
 panliligaw – pag-aasawa – pagbubuntis – mga yugto ng buhay
 kamatayan at pagkabuhay
 pakikipaglaban at kagitingan ng bayani
 kayamanan, kaharian at iba't ibang mga kasiyahan o piging
 mga ritwal at kaugalian
 ugnayan ng magkakapamilya
KUWENTONG BAYAN
Mg kuwentong ito ay hango sa matandang kuwento ng bayan. Ito ay napasalin-
salin sa mga bibig ng mga tao, sa kabila ng maraming dantaon, kaya't ang katotohanan sa
kuwento ay mahirap tukuyin. Ang mga kuwentong bayan ay binubuo ng mga kuwento
tungkol sa buhay, pakikipagsapalaran, pag-iiibigan, katatakutan, at katatawanan

13
kapupulutan ng magagandang aral sa buhay. Ang dulot nito sa atin ay totoong kapaki-
pakinabang, sapagkat nakatutulong ito upang mapahalagahan ang ating kapaligiran,
masuri ang ating katauhan at pagbabago ng ating pananaw sa buhay. Hal.: "Si Bulan at Si
Adlaw" (Tinggiyan)
Mga Halimbawa ng Kuwentong Bayan
1. Mga Moro - (Ang kanilang kuwentong bayan ay punungpuno ng adbentura at

romansa) na kasingganda ng mga kuwento ng:
2. Mga Bagobo (Mindanaw) - "Ang Unang Mag-asawa"
3. Mga Manobo - "Ang Alamat ni Ango, Ang Manobong Nanigas"
4. Sa Lanaw at Katotobo - "Ang Paglalaho o Eklipse"
5. Mga Igurot - "Ang Pagkakalikha sa Tao"
Kantahing Bayan
Ang mga unang awit ay mga anyong tula rin ngunit may mga tugtugin at indayog
na ayon sa damdamin, kaugalian, at himig ng pag-aawit noong unang panahon. Marami sa
mga awit na ito'y naririnig pa ngayon, bagamat lalong marami ang natatabunan tauntaon
ng mga song at lalo marahil marami ang nalimutan na ng mga taong bayan, sapagkat
nawala na ang mga pagkakataong pinag-aawitan. Ito'y mga naglalarawan ng kalinangan ng
ating tinalikdang panahon. Karamihan sa mga ito ay may lalabindalawahing pantig.
Ayon kay Epifanio de los Santos Cristobal, ang mga uri ng awiting bayan (folk
songs) noong araw ay may mga sumusunod:
Uri ng Awiting-Bayan (folk songs)

Epifanio de los Santos Cristobal
a. "Soliranin" (rowing songs) — awit ng mga manggagawa
b. "Talindaw" (boat songs) — awit sa pamamangka
c. "Diona" — (nuptial or courtship songs) — awit sa kasal

d. "Ayayi" o "Uyayi" o "Hele" (lullaby) — awit sa pagpapatulog ng bata
e. "Dalit" o "Imno" (hymns) — awit sa Diyus-diyosan ng mga Bisaya

f. "Kumintang" (war or battle songs) — awit ng pandigma
g. "Sambotani" o "Tagumpay" (victory songs) — awit sa tagumpay

h. "Kundiman" (love songs) - awit ng pag-ibig
Karunungang Bayan

14
Mayamang-mayaman tayo sa mga karunungang bayan bago pa dumating ang mga

Kastila. Binubuo ito ng inga sumusunod:
Kasama sa kabang-yaman ng karunungang-bayan ng ating bansa bago dumating
ang mga Espaῆ ol ay ang salawikain, sawikain/kawikaan, at kasabihan.
Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang nakatago. Ang

salawikain ay karaniwang nasusulat ng may sukat at tugma kaya masarap pakinggan
kapag binibigkas.
Mga Halimbawa:
‘Pag ang tubig ay magalaw Ang sakit ng kalingkingan

Ang ilog ay mababaw Damdam ng buong katawan
“A wattu langan a kuruga mariga “Ing taung mapibabata
Tattolay nga minagimamma .” Dasan na ing sablang buring na”

(Ibanag) (Pampango)
“Walang gawaing mahirap “Ang taong matiyaga

sa taong matiyaga.” natutupad ang ninanasa.
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng pagsasalita na hindi

gumagamit ng mararahas na salita upang maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain
o patambis samakatuwid , ay masasabing mga salitang eupemistiko, patayutay o
idyomatiko na ginagamit upang maging maganda ang paraan ng pagpapahayag.
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga
talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos , ugali, at gawi ng isang tao ay masasalamin
sa mga kasabihan.
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
Utos na sa pusa Ubos-ubos biyaya

Utos pa sa daga Bukas nakatunganga

15
Pagsasanay
Pangalan:_____________________________________________________Petsa:____________Iskor:____________
1. Patunayan na ang ating mga ninuno ay mayroon nang sariling panitikan bago pa
dumating ang mga Kastila.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
2. Ano ang kuwentong bayan? Paano ito naiiba sa alamat? Magbigay ng halimbawa at
isalaysay.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
3. Ano ang katangian ng awiting bayan? Magbigay ng mga halimbawang uring ito ng
panitikan at turan kung saan inaawit.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
4. Ibigay ang pagkakaiba ng sawikain at salawikain. Magbigay ng halimbawa ng bawat isa.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________

16
5. Anong tulong ang magagawa ng mga salawikain sa paghubog ng kagandahang asal ng

ating mga kabataan ngayon
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
6. May kaugnayan ba ang karunungang bayan sa ating pamumuhay? Maging gabay ba ito
sa ating pamumuhay?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
Pagpapayaman sa Aralin
Pagsumiti ng isang kagamitang panturo na may pagsasaalang-alang sa kasanayan

sa kagamitang elektroniko (power point presentation, animations (computer generated
imagery), animated picture story, “sayawit”, etc.

17
Yunit 3
PANAHON NG MGA KASTILA
Mga Impluwensiya Ng Mga Kastila Sa Panitikang Filipino
1. Ang "Alibata" na ipinagmamalaking kauna-unahang abakadang Filipino na

nahalinhan ng alpabetong Romano.
2. Ang pagkakaturo ng Doctrina Cristiana na kinasasaligan ng mga gawaing

makarelihiyon.
3. Ang wikang Kastila na naging wika ng Panitikan nang panahong yaon. Marami sa
mga salitang ito ang naging bahagi ng wikang Filipino (Tagalog at Bisaya).
4. Ang pagkakasinop at pagkakasalin ng makalumang panitikan mula sa saling-

bibig. Sa mga naabutang mga nakasulat sa dahon, bumbong o balat-kahoy na hindi nasira
ng panahon sa Tagalog at sa ibang wikain.
5. Ang pagkakalathala ng iba't ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino, tulad sa

Tagalog, Ilokano, at Bisaya, atb.
6. Ang kalinangan at sibilisasyong Kastila at Europeo na tinanggap at inuugali sa

buhay at pamamahay ng mga tao. Maging mayaman at mahirap.
Ang Karagatan
(May isang mesang nakalagay ang mga paninda-mga garapon ng pagkain at mga
de-bote. May dalawang dalaga at apat na binata sa paligid ng mesa. Maraming tao sa
paligid. Isang matanda ang lalapit sa ponda.)
Tandang Terong: Humm… tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay ‘di
pa nagagatungan.
Isang Manonood: Kailangang gatungan ang sinaing nang maluto’t tayo’y

makakain.
Maring: Ang kahoy na panggatong kaya ‘di masindihan ay higit na marami ang
nasa kalan kaysa kailangan.
Isa pang manonood: Tama si Maring. Ang isa’y malungkot kaya’t naghahanap;
dalawaha’y angkop at siyang anong sarap; ngunit pag nagtatlo’y isa na ang
kalabisan.Kung ‘di matiyak ni Neneng kung sino sa kanila ang kakausapin,
mga kanayon ano’ng kailangan?

18
Lahat: Tanging paraa’y ang karagatan.
Ingkong Terong: Ayos ka na ba, Neneng?
Neneng: Tumanggi man po ako’y walang mangyayari. Kagustuhan

rin ninyo ang masusunod.
Ingkong Terong: At kayong apat?
Apat na Lalaki : Opo.
Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa dalaga
ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon).
Kayong apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang
sisisid sa singsing na inihulog ni Neneng. (Palabunutan).
At ikaw Berting ang unang sisisid sa dagat ng pag-ibig
upang makuha ang singsing.
Mga Tao: (Palakpakan)
Isang Tao: Pagbutihin mo, binata at si Neneng ay marami nang

nailunod na talisuyo sa karagatan.
Berting: Magandang gabi sa inyong lahat

Mga nariritong kanayon ni Neneng
At sa iyo mutya’y muling nagpupugay.
Ipinangangakong nahulog mong singsing
Aking sisiri’t sa iyo’y ibibigay
Tanda ng pag-ibig na walang hangganan.
Dahilan sa ako’y siyang nakabunot
Ng palitong itong nagpapahintulot
Ako ay sumisid sa dagat ng nais
At ang iyong singsing ay aking makamit
Ay katunayan nang Diyos ang pumili
Na ako ngang ito’y siya mong itangi.
Sumisid sa singsing na aking hinulog
Subalit ‘di upang siyang maging irog
Kundi idaan lang muna sa pagsubok
Kaya’t sisirin mo ang tanong kong ito
At singsing kong ito ay nang maangkin mo
Ang singsing na itong linso’t walang bato
Turan mo’ng simula at ang dulo nito.
Berting: Tila ang bugtong mo’y sinlalim ng dagat

Na ‘di matatarok ng isip kong pahat.
Kaya’t iyong singsing nais mang makuha

19
Isa pang pagsubok ay hiling ko sinta.
Kulas: Ang pagkakatao’y isalin sa iba

Nang ‘di masabing ikaw ay buwaya
Akong nabunot ng pang-ikalawa
Inaangkin hirang kanyang karapatan
Sumisid sa dagat ng singsing mong bugtong
Na siyang panumbas sa iyong pag-irog.
Neneng: Kung gayon, o, Kulas, iyo nang sisirin

Ang lalim ng puno’t dulo niyang singsing.
Kulas: Singsing, aking Neneng, walang puno’t dulo

Mayroon ngang simula at may wakas ito
Ang simula’y bilog nito na panloob
At ang katapusa’y panlabas na bilog.
Ganyan kung gawin, singsing ng pag-ibig
Haya’t nasisid ko singsing mong nahulog.
Neneng: Iyan ang tanong diyan kay Lamberto

Kaya’t heto naman ang para sa iyo;
Nang ika’y parito, pamula sa kanto
Ilang bahay, Kulas, ang naraanan mo?
May ilaw ay ilan, iyo sanang turan
Tingnan ko ang tibay pang-alaala mo?
Kulas: Salamat Neneng ko’t iyang katanungan

Kay daling sagutin kaya’t aking masasabing
Ako’y tanging mahal; Heto ang tugon ko:
Bahay, pito lamang at sa mga ito’y
Aking natandaan, apat ang may ilaw-
Ito’y patotoong isip ko’y malinaw.
Neneng: Kulas, ika’y mali sa iyong katugunan

Kaya’t isasalin itong aking tanong
Sa sinong ikatlong sa tubig lulusong
At siyang sisisid, sa singsing kong bugtong.
Nardo: Ako ang ikatlong dapat subukin mo

Kaya’t iyong dinggin ang tugon ko’y:
Pamula sa kanto at hanggang sa rito
Walang bahay ni ilaw akong natandaan
Kundi itong ponda ni Neneng kong mahal.
Mga Tao: (Palakpakan at kantiyawan)
Neneng: Kung gayon ito naman ay tugunin

Pang-una sa ikatlong iyong sasagutin
Bakit ba ang tubig sa bilog na mundo

20
Hindi tumatapon walang ligwak ito?
Nardo: Sa abot ng isip narito ang tugon:

Tubig, bato’t tao, at lahat sa mundo
Ay ‘di tumatapon dahil sa ang globo
Ay isang malaki’t mabisang magneto;
Hinihigop nito ang lahat ng narito
At sa kalawaka’y ‘di tayo tutungo.
Mga Tao: Magaling! Mabuhay si Nardo!
Neneng: Pangalawang tanong,heto na’t pakinggan

Paanong buwang sa langit ay tanglaw
Aking mahihipo’t mapaglalaruan?
Ito’y pangarap nang ako’y musmos pa lamang
Kung talagang ako ay sadyang mahal mo
Paiirugan mo ang hiling kong ito.
Nardo: Salamat, O, Ina, sa pag-aaruga mo,

Noong ako’y munti’t pinalalaki mo.
Isang paborito’t ibig kong kuwento
Ay siyang panugon sa tanong na ito.
Sa pamamagitan ng isang salamin
Minumutyang buwan ay pabababain
Kahit sa kandungan ng mutya ko’t giliw
Mapaglalaruang buwang hinihiling.
Mga Tao: Magaling! Iyan ang binata namin!...

Pakinggan natin ang tanong na ikatlo.
Nardo: Ako’y nakahanda sa pangatlong tanong

Singsing na nahulog aking sisisirin
Sukdang ikapugto ng hiningang tangan
Kung puso ng mutya’y aking maaangkin.
Neneng: Ako’y nangangamba, ako’y natatakot

Na ang huling tanong kaniyang masagot
Itong karagatan isang laro lamang
Ngunit paglalarong birong totohanan
Ayoko na yatang ito ay ituloy
Baka sa sagutan ako’y maparool.
Ingkong Terong: Ituloy mo, apo, bahala na ako.
Neneng: Kung gayon, Leonardo, tugunin mo ito.

Kung tayo’y makasal, ay nanaisin ko
Na magpulot-gata sa bayang Mindoro
Na ating sasakya’y binalsang kawayan

21
Na bigkis ng lubid na pawang hinabi

Sa buhanging pino’t ikaw ang pipili.
Nardo: Neneng, aking mahal, sadyang mahal kita
Kaya’t imposible’y pag-aariin pa
Lubid na buhangin, aking pipiliin
Kung pababaunan ng aking pagkain
Bawat isang linggong kakailanganin
Sa ‘sang dahong ipil iyong babalutin.
Neneng: ‘Di ba’t ang hiling sa akin nanggaling

Bakit ngayo’y ako ang pasusulitin?
Nardo: ‘Pagkat paniwalang ‘di ka sinungaling
Neneng: Ano ang batayan ng iyong pasaring?
Nardo: Salamat kung gayon, mutya ko at giliw

Ikaw ay may wikang tapat at matining
Nang iyong sabihin tayo’y kakasalin
Inakalang tapat ikaw sa paggiliw
Kaya’t sa problemang aking
Kahati ka sa tuwa’t sa ligaya gayo’y din
Ang buhanging lubid ay kaya kong gawin
Kung sa hirap nito’y kasalo ang giliw.
Neneng: Ayoko’t ‘di tama! ‘Di pala kasal,

Ni walang sintahan ay mag-aasawa na.
Nardo: ‘Di nga mag-asawa ngunit may pagsinta!
Neneng: Ay sayang! Sayang na pag-ibig

Sayang ang singsing kong nahulog sa tubig
Kung ikaw rin lang siyang sisisid
Mahanga’y hintin kong kumati ang tubig.
Tandang Terong: Sa unang pagkakataon ay nagkaganito ang apo ko.

Ako ang hahatol. Tama si Nardo.
Ang karagata’y simula lang ng kuwento
Mula ngayon, Nardo, sa bahay pumanhik
At doon mo ihibik ang iyong pag-ibig.
Pepito:(Iiling-iling at magkikibit ng balikat.)
Mga Tao: Mabuhay si Ingkong Terong! Mabuhay!

Mabuhay ang karagatan, aliwang Pilipino!
(Palakpakan)
W A K AS

22
Subukin natin ang naging pag-unawa sa iyong binasa? Maaari mo nang sagutin ang
kasunod na mga tanong.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang paksa ng binasang karagatan?
2. Paano ito binigyang-buhay ng mga tauhan? Ano-ano ang papel kanilang

ginampanan?
3. Bakit sinasabing hindi kinakailangang “sumisid” ang binatang nais magkapalad

sa dalagang nawalan ng singsing?
Alam mo ba na …
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na gumagamit ng mga salita na

hindi tuwirang inihahayag ang tunay na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga mambabasa.
4. Ano ang matatalinghagang pahayag na binigkas ni Neneng? Paano tinugon

ng mga binata ang kaniyang talinghaga? Itala mo ito sa sagutang papel.
Gayahin ang kasunod na pormat.
5. Matatalinghagang Pahayag Na Binigkas Ni

Tugon Ng Mga Binata
Neneng
karagatan?
Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa duplo?

Tunghayan mo naman kung ano ang duplo.
Ang Duplo

23
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring mauring tulang
patnigan.
1. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay duplera.
2. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
3. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa palad ng

sinumang nahatulang parusahan.
4. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng

namatay.
5. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya naman ay

magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang bilyaka.
6. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
7. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang namatay.
8. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o impromptu.
9. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
Narito ang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa mag-aaral na

tulad mo.
ANG DUPLO:
Ang Ibon ng Hari
Hari: Simulan na ang laro. Bumilang kayo.
Mga Bilyaka: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Mga Bilyako: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
Hari: Estamos en la Buena composicion.(Titindig)

24
Ang komposisyon ng tanan

ay paglalarong mahusay!
Ang magulo ay mahalay
Sa mata ng kapitbahay.
Mga binibini at mga ginoo,
Matatanda’t batang ngayo’y naririto,
Malugod na bati ang tanging handog ko
sa pagsisimula nitong larong duplo.
Ang hardin ko’y kubkob ng rehas na bakal,
Asero ang pinto’t patalim ang urang;
Ngunit at nawala ang ibon kong hirang,
Ang mga bilyaka ang nuha’t nagnakaw!
Mga Bilyaka: Hindi kami ang nagnakaw.
Hari: Sino ang nagnakaw?
Bilyako 1: Kagabi po, hari, maliwanag ang b’wan;

May isang aninong aking natanaw;
Hindi sinasadya, nang aking lapitan
Isang babae po, iyang natagpuan.
At kitang-kita kong ikinubli niya.

Siya’y naririto at nasa tribuna,
Nagnakaw ng ibon ay isang bilyaka!
Hari: Diyata’t bilyaka?
Sino sa kanila?
Bilyako 1: Sa unang hanay po.
Bilyaka 2: H’wag paniwalaan.

Siya’y bulaan!
(Magkakaingay)
Hari: (Sa lahat) Katahimikan!

(Sa Bilyako 1) Mapatototohanan?
Bilyako 1: Ako’y nalalaan!
Bilyaka 2: Kung kagabi lamang ang sinabi niya,

Hindi maaari’t kami’y magkasama;
Kami’y namamasyal ng irog kong sinta,
Pa’nong mananakaw ang ibon sa hawla?
Hari: Kung hindi nga siya, sabihin kung sino

At pakaasahang parurusahan ko.
Bilyaka 2: Ang nuha ng ibo’y sa ikalawang hanay,

25
Doon nakaupo nang buong hinusay,

Walang iba kundi kanyang kasintahan (Ituturo.)
Kung hindi ay bakit ipinagsasanggalang?
Hari: Pinararatanga’y hindi umiimik,

Tila nga may sala’t dila’y nauumid. (Mag-iisip)
Sapagkat may sala
Heto, palmatorya! (Akmang papaluin)
Bilyako 2: Kaiingat kayo, O mahal na hari,

Mag-isip-isip ka’t baka magkamali.
(Titigil ng pagsasalita bago magpapatuloy)
Nalalaman ko po kung sinong nagnakaw.
Aking ibubulong kung pahihintulutan.
Hari: Nagpapahintulot!
Bilyako 2: (Lalapit at bubulong)
Hari: Ipakakaon ko, talaga bang tunay?

(Siyang pagdating ng abay ng reyna)
Abay ng Reyna: Mahal na hari po, ibo’y aking dala,

Isasauli ko sa kinunang hawla;
Kagabi po ito’y kinuha ng reyna
Siya ay nag-aliw sa pangungulila!
Hari: Kung gayon ay walang dapat parusahan!

Ibalik ang ibon sa hawlang kinunan.
Kung uulitin pa’y ipagbibigay-alam
Nang huwag ang iba ang mapagbintangan.
Aba ng Reyna:’Pinagbigay-alam sa inyong gward’ya,

Baka nalimutan at nalingat siya.
Hari: Maraming salamat, bilyaka’t bilyako,

Ngayo’y tinatapos itong larong duplo.
Paalam sa lahat, salamat sa inyo,
Muling magkikita pag naglaro tayo.
WAKAS
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.

26
Mga Gabay na Tanong:
6. Makatuwiran pa rin kaya na gawin ang

larong duplo sa mga lamay sa patay sa
kasalukuyan? Bakit?
5. Sa iyong palagay, ano-ano ang mabuting

epekto ng dupluhan?
4. Paano ipinagtatanggol ng mga bilyako at bilyaka

ang bawat isa?
3. Paano nilalaro ang duplo?
2. Sino-sino ang tauhang gumaganap sa duplo?
1. Tungkol saan ang binasang duplo?
Batay sa mga impormasyong iyong binasa, magiging daan ito upang maunawaan
mo na ang mga katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan.
Suriin: Pagkakatulad At Pagkakaiba
Batay sa mahahalagang tala na iyong nabasa tungkol sa karagatan at duplo, itala

ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito batay sa mga elemento ng mga ito. Gawin sa
sagutang papel.
KARAGATAN Mga Elemento DUPLO
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa

27
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________

28
Pangalan:___________________________________________________Petsa:_____________Iskor:_____________
Mga Pagsasanay sa Yunit 3
1. Anu-anong pagbabago sa buhay ng mga Pilipino ang naganap nang panahon ng mga
Kastila.
2. Magbigay ng ilang pahayag tungkol sa "Urbana at Felisa.?
3. Napapanahon pa ba ngayon ang nilalaman ng Urbana at Felisa? Bakit?
4. Anong aral ang binanggit ni Padre Modesto de Castro tungkol sa Kapurihan at

Karangalan ng mga Kababaihan?
5. Ano ang kaakit-akit na kilos ni Urbana na di-maaaring malimot ng kanyang kaibigan?
6. Ayon kay Urbana, kailan masasabing mapalad ang isang anak sa kanyang magulang?
7. Ano ang payo kay Honesto sa pagtanggap ng katungkulan?
8. Ano ang kantahing bayan? May pagkakaiba ba ito sa mga awiting bayan?Magbigay ng
halimbawa ng mga ito?
9. Ano ang nalilinang sa pag-aaral ng duplo?

29
YUNIT 4
PANAHON NG DAMDAMING MAKABAYAN
Nagising pagkatapos nang higit sa tatlong daang taong pagkakahimlay ang mga
natutulog na damdamin ng mga Pilipino nang isangkot sa digmaan sa Kabite ang tatlong
paring sina Gomez, Burgos at Zamora at patayin sa pamamagitan ng garrote nang walang
matibay na katibayan ng pagkakasala. Naging lalong mahigpit ang pagbabanta ng mga
Kastila, subalit di nila nagawang pigilin pa ang nabuong mapanlabang damdamin ng mga
Pilipino. Ang dating diwang maka-relihiyon ay naging makabayan at humihingi ng
pagbabago sa pamamalakad ng simbahan at pamahalaan.
Ang Hangarin Ng Kilusang Propaganda
Ang kilusang ito ay binubuo ng pangkat ng mga intelektuwal sa gitnang uri na

tulad nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena, Antonio Luna, Mariano
Ponce, Jose• Ma. Panganiban, Pedro Paterno, at iba pa. Ang mga propagandists ay hindi
mapanghimagsik at hindi rin naghangad lumabag sa batas o lumaban sa
maykapangyarihan. Ang tanging hangad nila ay mga pagbabago sa mga batas — mga
reporma — at hindi paghiwalay sa Espanya. Ang pagbabagong hinihiling ay ang mga
sumusunod:
1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.
2. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
3, Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa fortes ng Espanya.
4. Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.
5. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pananalita, pagtitipon o

pagpupulong at pagpapahayag ng kanilang mga karaingan.
Taluktok ng Kilusang Propaganda

1. Dr. Jose P. Rizal - Jose Protacio Rizal Mercado Alonzo y Realonda ang buo niyang
pangalan. Siya ay ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa bayan ng Kalamba, lalawigan ng
Laguna. Naging unang guro niya ang kanyang ina na si Teodora Alonzo.
Nag-aral siya sa Ateneo de Manila. Nagsimula siyang magaral ng medisina sa

Pamantasan ng Santo Tomas, ngunit nagtapos sa Unibersidad Sentral ng Madrid. Nag-aral
din siya sa pamantasan ng Berlin, Leipzig at Heidelderg. Ang kanyang-buhay ay nagwakas
noong Disyembre 30, 1896, nang ipabaril siya ng mga Kastila na nagparatang sa kanya ng

30
sedisyon at paghihimagsik laban sa pamahalaang Kastila. Ginamit niya ang sagisag na

Laong-Laan at Dimasalang sa kaniyang mga panulat. Tunghayan ang isa sa mga obra
maestra ng pambansang bayani.
PAGSUSURI SA TULA
TAGUBILIN: Maaari kang makapamili ng rubriks sa pagsusuri ng tula. Pumili ng isa mula
sa ikatlo at ikaapat na ibinigay na mga pamagat, at pumili ng isa mula sa
ibinigay na teksto sa una at ikalawang bilang.
Pagpapalutang/Pagpapalabas sa mga Elemento at Sangkap ng Tula
Panuto: Mangyaring lagyan lamang ng tsek (/) ang antas ng pagkalarawan ng mga
elemento at sangkap ng akdang patula upang ipahayag ang inyong matapat at
walang kinikilingang pagtataya sa mga sumusunod na detalye.
ISKORING:
5 = lubhang matinding inilalarawan
4 = matinding inilalarawan
3 = katamtamang inilalarawan
2 = bahagyang inilalarawan
1 = hindi inilalarawan
 Kriteryang sa pagbibigay ng puntos sa pagpapalutang ng elemento ng tula
Mga Elemento ng Tula
1. Paksa 5-Lubhang matinding inilalarawan ang mga paliwanag sa paksa,

makatotohanan, angkop, mahalaga at mahusay na nailahad na
sumusuporta sa paksang tinatalakay. .
4-Ang mga paliwanag sa paksa ay matinding inilalarawan,
makatotohanan, karamihan sa mga paliwanag at halimbawang
ibinigay ay angkop at mahalaga sa paksang tinalakay.
3-May isang paliwanag na sumusuporta sa posisyon ng manunulat
sa paksang tinalakay.
2-May dalawang paliwanag na hindi gaanong angkop sa paksang
tinalakay.
1-Lahat ng paliwanag ay hinding-hindi angkop sa paksang
tinalakay.
2. Larawang- 5 - Lubhang matinding inilalarawan ang mga mapapandamang

diwa (senses) mga salita at mga parirala na nakakatulong sa
(imagery) mambabasang makakita, makarinig, makaamoy,
makakapanlasa at makakadama ng mga bagay-bagay.
4-Matinding inilalarawan ang mga mapapandamang (senses) mga
salita, at mga parirala na nakakatulong sa mambabasang
makakita, makarinig, makaamoy, makakapanlasa at
makakadama ng mga bagay-bagay.
3-May dalawang uri ng pandamang salitang katamtamang

31
inilalarawan sa tulang tinalakay.

2-May isang uri ng pandamang salita na bahagyang inilalarawan sa
tula.
1-Hindi inilalarawan ang mapapandamang salita sa tulang
tinalakay.
3. Tayutay 5 – Lubhang matinding inilalarawan ang mga tayutay na ginamit,

mapanghikayat at mapangkumbinse na pinagsama-sama sa
maraming lebel/antas upang makadagdag ng kaisahan at
kapangyarihan.
4- Matinding inilalarawan ang mga tayutay, mapanghikayat at
mapangkumbinse ngunit may isa o dalawang kahinaan sa
paggamit nito.
3- Katamtamang inilalarawan ang mga tayutay na ginamit subalit
may tatlo o apat na kahinaan sa paggamit nito sa tula.
2- Bahagyang inilalarawan ang mga tayutay sa tulang tinalakay.
1- Hindi inilalarawan, hindi angkop at hindi nakatulong ang mga
tayutay na ginamit sa tula.
4. Himig 5- Lubhang matinding inilalarawan ang himig, saloobin maging ang

damdamin ng may-akda sa kanyang mambabasa sa mensahe ng
tula sa pang-unawa at emosyon ng mambabasa.
4- Matinding inilalalarawan ang himig, saloobin maging ang
damdamin ng may-akda sa mambabasa subalit may isa o
dalawang kahinaan ang mensahe nito sa kinauukulan.
3- Katamtamang inilalarawan ang himig, saloobin at damdamin ng
may-akda sa mambabasa ngunit may tatlo o apat na kahinaan
ang pagkagamit nito.
2- Bahagyang inilalarawan ang himig at saloobin ng tula.
1-Hindi inilalarawan at hindi angkop ang himig at saloobin ng may-
akda sa kanyang mambabasa.
5. Pili ng mga 5- Lubhang matinding inilalarawan ang pili ng mga salitang

Salita ginamit, ekonomikal, nakakasigla at madaling nauunawaan.
4- Matinding inilalarawan ang pili ng mga salitang ginamit,
ekonomikal, nakakasigla at madaling nauunawaan ngunit may
isa o dalawang kahinaan ang gamit nito.
3- Maraming mga salitang hindi maayos o mahusay ang pagkakapili
sa akda.
2- May tatlo o apat na kamalian sa pili ng mga salitang ginamit
1- Hindi isinasaalnag-alang ang angkop na gamit ng mga salita.
6. Sukat at 5- Lubhang matinding inilalarawan ang sukat at ang tugma na

Tugma ginamit sa tula, natural, di-naiiwasan at nagbibigay suporta sa
kabuuan ng istruktura nito.
4- Matinding inilalarawan ang sukat at ang tugma na ginamit sa
tula, natural, di-naiiwasan at nagbibigay suporta sa kabuuan ng
istruktura ng nito.
3- Katamtamang inilalarawan ang sukat at tugma na ginamit sa
tula.
2- Bahagyang makikita ang sukat at tugma sa akdang tinalakay.
1- Hindi isinasaalang-alang ang sukat at tugma ng tula.

32
Kriterya sa pagbibigay ng puntos upang mapalutang ang sangkap ng tula
Sangkap ng Tula
1. Istruktura 5- Lubhang matindi ang pagkalarawan ng pagkakasunud-sunod o

pagkakaayos ng mga insidente/pangyayari sa mga bahagi ng tula,
maging ang katuturan ng bawat isa.
4- Matinding inilalarawan ang pagkakasunud-sunod ng mga bahagi ng
tula maging ang kabuluhan ng bawat isa.
3- Hindi gaanong malinaw ang pagkalarawan ng pagkakasunud-
sunod ng bawat isa.
2- Bahagyang maayos na inilalarawan ang pagkakasunud-sunod ng
mga bahagi na di na halos mauunawaan ang puntong inilalahad.
1- Nakakalito at walang kaayusan ang pagkakasunud-sunod sa mga
puntong inilalahad.
2. Tagpuan 5- Lubhang angkop at nakakatulong ang tagpuan sa kabuuan ng tula.

4- Ang pagkakaayos ng tagpuan ay matinding inilalarawan.
3- Hindi gaanong angkop na inilalarawan ang tagpuan at di-gaanong
nakakatulong sa kaisahan ng akda.
2- Bahagyang inilalarawan ang kaayusan ng tagpuan sa kabuuan ng
tula.
1- Hindi malinaw kung saan naganap ang mga pangyayari ng akda.
3. Tauhan 5- Lubhang makatotohanan ang emosyon at nakakatulong nang

malaki ang pagkaganap ng mga tauhan sa pag-unawa sa nilalaman.
4- Makatotohanan ang emosyon at pagkaganap na ipinapakita ng mga
tauhan sa akda.
3- Hindi gaanong makatotohanan ang emosyon at pagkaganap na
ipinapaabot sa mambabasa.
2- Bahagyang makatotohanan ang pagkalarawan ng emosyong
ipinapakita.
1- Nakakalito ang pagkakaganap ng mga pangunahing tauhan.
Balangkas ng Pagsusuri (analysis frame ni Mc Dougal sa pag-aaral ni Duarte, 2014)

ng TULA Ayon sa Nilalaman, Anyo at Istruktura, Wika at Istilo
1. sa Nilalaman
1.1 Ang tulang ito ay tungkol sa

_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
1.2 Ang pangyayari/sitwasyong inilalarawan sa tula ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
1.3 Naganap ang tula/awitin sa
_______________________________________________________
_______________________________________________________

33
_______________________________________________________
1.4 Ang pangunahing ideya ng tula/awitin ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
1.5 Ang tema ng awitin ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
1.6 Ang mga impormasyong panghistorikal sa tula/awitin ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
1.7 Ang katotohanang pang-unibersal ang nais iparating ng may-akda
sa kanyang mambabasa ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
2. sa Anyo at Istruktura
2.1 Ang anyong pampoetikong ginamit ng may-akda sa tula/awitin ay:

________2.1.1 haiku
________2.1.2 tanaga
________2.1.3 liriko
________2.1.4 malayang taludturan
2.2 Ang mga uri ng tayutay na ginamit ng may-akda sa awitin ay:
2.2.1 Simile, _________________________________________
2.2.2 Metapora, _______________________________________
2.2.3 Personipikasyon, _________________________________
2.2.4 Iperbole, ________________________________________
2.2.5 Metonimiya, _____________________________________
2.2.6 Paglilipat-wika, ___________________________________
2.2.7 Sinekdoke, ______________________________________
2.2.8 Apostrope, ______________________________________
2.2.9 Pagsalungat, ____________________________________
2.2.10 Pagtatambis, ____________________________________
2.2.11 Paghihimig, _____________________________________
2.2.12 Ironya, _________________________________________
2.3 Ang tula/awitin ay binubuo ng sukat na:
________anim na pantig
________pitong pantig
________walong pantig
________siyam na pantig
2.4 Ang mga pandamang ginamit sa tula/awitin ay
_________ paningin
_________ pang-amoy
_________ pandinig
_________ panlasa
_________ pansalat
2.5 Aling bahagi ng anyo at istruktura ng tula/awitin ang nakapukaw ng iyong

34
kawilihan? Markahan ang mga ito ng 1(most) at 5 (least) at ipaliwanag kung

bakit.
_________2.5.1 tugma
_________2.5.2 sukat
_________2.5.3 mga pandamdam at kapitalisasyon
_________2.5.4 mga hulwaran ng tugmaan
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
3. sa Wika at Istilo
3.1 Ang mga simbolong ginamit ng may-akda sa tula/awitin ay
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
3.2 Ang mensahe/ideya ang ipinipresenta ng mga simbolong ginamit ay

________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
3.3 Ang lenggwahe ng may-akdang nakaambag sa iyong pag-unawa at

pagpapahalaga sa tula/awitin ay
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________
3.4 Magbigay ng mga halimbawa upang masuportahan ang iyong ideya sa 3.3
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
3.5 Ang mga lenggwahe ng may-akdang nakatulong sa pagpapaabot sa mensahe ng
paksa sa totoong buhay ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
3.6 Sa iyong opinyon, maliwanag at epektibo bang naipapaabot ng may-akda
ang akda sa kanyang mambabasa? Suportahan ang iyong opinyon ng mga
detalye mula sa awitin
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
3.7 Nagustuhan mo ba kung paano ginamit ng may-akda ang lenggwahe ng awitin?
Bakit oo at bakit hindi?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
3.8 Ano ang iyong opinyon kaugnay sa pangkalahatang istilong ginamit ng may-
akda?
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

35
Basahin ang isa sa mga obra maestra ni Dr. Jose P. Rizal

Spanish English Tagalog
"Mi Último Adiós" "My Last Farewell" "Pahimakas ni Dr. José Rizal"
original version by José Rizal translation by Encarnacion Alzona translation by Andrés Bonifacio
& Isidro Escare Abeto
36
Adió s, Patria adorada, regió n del sol Pinipintuho kong Bayan ay paalam,
querida, Farewell, my adored Land, region lupang iniirog ñ g sikat ñ g araw,
Perla del mar de oriente, nuestro of the sun caressed, mutiang mahalaga sa dagat
perdido Edén! Pearl of the Orient Sea, our Eden Silañ gan,
A darte voy alegre la triste mustia vida, lost, kalualhatiang sa ami'y pumanaw.
Y fuera má s brillante, más fresca, más With gladness I give you my life,
florida, sad and repressed; Masayang sa iyo'y aking idudulot
También por ti la diera, la diera por tu And were it more brilliant, more ang lanta kong buhay na lubhang
bien. fresh and at its best, malungkot;
I would still give it to you for your maging mariñ gal man at labis
En campos de batalla, luchando con welfare at most. alindog
delirio, sa kagaliñ gan mo ay akin ding
Otros te dan sus vidas sin dudas, sin On the fields of battle, in the fury handog.
pesar; of fight,
El sitio nada importa, ciprés, laurel o Others give you their lives without Sa pakikidigma at pamimiyapis
lirio, pain or hesitancy, ang alay ñ g iba'y ang buhay na
Cadalso o campo abierto, combate o The place does not matter: kipkip,
cruel martirio, cypress, laurel, lily white; walang agam-agam, maluag sa
Lo mismo es si lo piden la patria y el Scaffold, open field, conflict or dibdib,
hogar. martyrdom's site, matamis sa puso at di ikahapis.
It is the same if asked by the home
Yo muero cuando veo que el cielo se and country. Saan man mautas ay di kailañ gan,
colora cípres ó laurel, lirio ma'y patuñ gan
Y al fin anuncia el día tras ló brego I die as I see tints on the sky b'gin pakikipaghamok, at ang bibitayan,
capuz; to show yaon ay gayon din kung hiling ñ g
si grana necesitas para teñ ir tu aurora, And at last announce the day, after Bayan.
Vierte la sangre mía, derrá mala en buen a gloomy night;
hora If you need a hue to dye your Ako'y mamatay, ñ gayong
Y dó rela un reflejo de su naciente luz. matutinal glow, namamalas
Pour my blood and at the right na sa silañ ganan ay namamanaag
Mis sueñ os cuando apenas muchacho moment spread it so, yaong maligayang araw na sisikat
adolescente, And gild it with a reflection of sa likod ñ g luksang nagtabing na
Mis sueñ os cuando joven ya lleno de your nascent light ulap.
vigor,
Fueron el verte un día, joya del mar de My dreams, when scarcely a lad Ang kulay na pula kung
oriente, adolescent, kinakailañ gan
Secos los negros ojos, alta la tersa My dreams when already a youth, na maitim sa iyong liway-way,
frente, full of vigor to attain, dugo ko'y isabog at siyang ikinang
Sin ceñ o, sin arrugas, sin manchas de Were to see you, Gem of the Sea of ñ g kislap ñ g iyong maningning na
rubor the Orient, ilaw.
Your dark eyes dry, smooth brow
Ensueñ o de mi vida, mi ardiente vivo held to a high plane, Ang aking adhika sapul magkaisip
anhelo, Without frown, without wrinkles ñ g kasalukuyang bata pang maliit,
¡Salud te grita el alma que pronto va a and of shame without stain. ay ang tanghaling ka at minsan
partir! masilip
¡Salud! Ah, que es hermoso caer por My life's fancy, my ardent, sa dagat Silañ gan hiyas na marikit.
darte vuelo, passionate desire,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo, Hail! Cries out the soul to you, that Natuyo ang luhang sa mata'y
Y en tu encantada tierra la eternidad will soon part from thee; nunukal,
dormir. Hail! How sweet 'tis to fall that taas na ang noo't walang kapootan,
fullness you may acquire; walang baká s kunot ñ g kapighatian
Si sobre mi sepulcro vieres brotar un To die to give you life, 'neath your gabahid man duñ gis niyong
día skies to expire, kahihiyan.
Entre la espesa yerba sencilla, humilde And in thy mystic land to sleep
flor, through eternity! Sa kabuhayang ko ang laging
Acércala a tus labios y besa al alma mía, gunita
Y sienta yo en mi frente bajo la tumba If over my tomb some day, you maniñ gas na aking ninanasa-nasa
fría, would see blow, ay guminhawa ka ang hiyaw ñ g
De tu ternura el soplo, de tu há lito el A simple humble flow'r amidst diwa
calor. thick grasses, pag hiñ gang papanaw ñ gayong
Bring it up to your lips and kiss biglang-bigla.
Deja a la luna verme con luz tranquila y my soul so,
suave, And under the cold tomb, I may Ikaw'y guminhawa laking
Deja que el alba envíe su resplandor feel on my brow, kagandahang
fugaz, Warmth of your breath, a whiff of ako'y malugmok, at ikaw ay
Deja gemir al viento con suSLSU-Tomas
murmullo Oppus,
thy tenderness. matanghal,
Unang Semestre, T.P.: 2021-2022
grave, hiniñ ga'y malagot, mabuhay ka
Y si desciende y posa sobre mi cruz un Let the moon with soft, gentle light lamang
ave, me descry, bangkay ko'y masilong sa iyong
Deja que el ave entone su cá ntico de Let the dawn send forth its Kalañ gitan.
37
Anekdota
Ang TSINELAS
Ni: Dr. Jose Rizal
Maganda ang ilog sa aming bayan sa Laguna. Bughaw na may halong luntian kapag
walang sigwa. Ang tubig sa wawa ay napapaligiran ng mga kawayang sumasayaw na tila
umiindak kapag nahihipan ng hangin.
Ang mga bangkang may layag ay parang paru-parong puti na naghahabulan. Ang
Bangka ya karaniwang gawa sa kahoy na nakukuha sa aming gubat. Kung minsan ito ay may
dalawang katig na gawa sa matitibay at mahahabang kawayan upang ang Bangka ay hindi
gumiwang kapat ito ay nakatigil sa tubig.
Karamihan sa gamit nito ay pangingisda ngunit sa aming lalawigan, ito ay ginagamit
namin sa paglalakbay lalo na sa pagtawid sa ibayong dagat. Mas mabilis ito kaysa kaysa
gumamit ng kalabaw o ng karitela.
Naaalala ko pa noon, kasalukuyan kaming nakasakay sa Bangka nang humulagpos

ang isa kong tsinelas. Ang tsinelas ay ang gamit namin sa pagpasok at pagpunta sa mga
lakaran kung saan ang bakya na gawa sa kahoy ay hindi nararapat.
Mabilis itong inanod sa tubig bago ko nahabol para kunin. Malungkot ako dahil
iniisip ko ang aking ina na magagalit dahil sa pagkawala ng aking tsinelas. Tiningnan ako ng
nagsasagwan nang kinuha ko ang aking isa pang tsinelas at dali-dali kong itinapon sa dagat
kasama ang dasal na mahabol nito ang kapares na tsinelas. Bakit mo itinapon ang iyong isa
pang tsinelas? Tanong sa akin ng kasamahan ko sa Bangka.
Isang tsinelas ang nawala sa akin at walang silbi sa makakakita. Ang isang tsinelas na
nasa akin ay wala ring silbi sa akin. Kung sino man ang makakuha ng pares ng tsinelas ay
magagamit niya ito sa kanyang paglakad. Napatingin ulit sa akin ang mama. Marahil
naunawaan niya ang isang batang katulad ko.
Talasalitaan
I. Panuto: Ibigay ang kahulugan ng mga salita sa ibaba.
1. Wawa ________________________________
2. Sigwa ________________________________
3. Humulagpos ________________________________
4. Gumiwang ________________________________
5. Katig ________________________________
II. Panuto: Ibigay ang nais ipahiwatig ng bawat pangungusap.

1. Walang sigwa
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________

38
2. Humulagpos ang tsinelas

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Napapaligiran ng kawayang sumasayaw

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. Tila umiindak kung humahangin

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
5. Ang bakya na gawa sa kahoy ay hindi nararapat

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
III. Panuto: sagutin ang mga katanungan
1. Sino ang batang nasa kwento?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
2. Ano ang nawala sa kanya?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Bakit niya itinapon ang kapares ng tsinelas?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
___________________________________________________________________

39
4. Sa iyong palagay, tama ba o hindi ang ginawa ng bata?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_____________________
5. Anong aral mayroon ang kwento?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_____________________
B. Ipaliwanag ang bawat sumusunod na pahayag.
“Isang tsinelas ang nawala sa akin at walang silbi sa makakakita”

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
C. Gumawa ng isnag komik istrip/kartun. Lagyan ng usapan ang mga ito. Maaaring pumili ng
isa sa mga paksang nasa ibaba.
1. Ang Aking Bakasyon
2. Magandang Tanawin
3. Pagdiriwang ng Piyesta
4. Ang Aking Nakakatawa/Nakakahiya/Nakakatakot na Karanasan

40
B. ANG PANAHON NG TAHASANG PAGHIHIMAGSIK
Hindi naipagkaloob sa mga Pilipino ang mga hinihinging pagbabago ng mga

Propagandista. Naging bingi ang pamahalaan, nagpatuloy ang pang-aapi at
pagsasamantala, at naging mahigpit pa sa :mga Pilipino ang pamahalaan at simbahan. Ang
mga mabuting balakin sana ng Inang Espanya sa Piiipinas ay nasasalungat pa rin ng mga
prayleng nangaghari rito.
Mga Taluktok Ng Tahasang Paghihimagsik
Ang kinikilalang. taluktok o pinakalider ng tahasang paghihimagsik ay sina Andres

Bonifacio, Emilio Jacinto at Apolinario Mabini. Tunghayan natin ang kani-kanilang naging
dakilang ambag sa bayan.
Andres Bonifacio
- kilalang-kilala bilang "Ama ng Demokrasyang Pilipino" at higit sa lahat bilang "Ama ng
Katipunan"
- namuno sa pagtatag ng samahang "KKK" (Kataastaasan, Kagalang-galangang Katipunan
ng mga Anak ng Bayan)
- kilala sa pagiging dakilang mandirigma kaysa manunulat, ngunit mayroon din naman
siyang naging akdang nagpaalab sa himagsikan at naging bahagi ng ating Panitikan
Ang Kanyang Akda:

1. Katungkulang Gagawin ng Mga Anak ng Bayan - Nahahalintulad sa Sampung Utos ng
Diyos ang pagkakahanay ng kartilyang ito.
2. Huling Paalam - Salin sa Tagalog ng "Mi Ultimo Adios" ni Rizal.
3. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa - Isang tulang naging katulad din ng pamagat ng kay
Marcelo H. del Pilar.
Emilio Jacinto
- sagisag ng kabataang mapanghimagsik
- Utak ng Katipunan
- matalinong katulong at kanang kamay ni Bonifacio sa pagtatag ng katipunan
- "Kalayaan" pahayagan ng katipunan na pinamatnugutan niya
- "Dimas Raw" lagdang ginamit sa mga sinulat niya sa Tagalog
- Abril 16, 1899 namatay sa pagtatanggol sa bayan nang tamaan ng punglo ng kaaway
Ang Kanyang Akda:

1. Kartilya ng Katipunan - Ang mga kautusan sa mga kaanib ng katipunan.
Iba Pang Maghihimagsik
Jose Palma y Velasquez

41
- inianak sa Tundo noong ika-6 ng Hunyo, 1876 - kapatid ni Rafael Palma (pangulo
ng UP)
- "Pambansang Awit ng Pilipinas" ang pinakadakilang ambag sa Panitikang Filipino
ay ang titik nito

42
Pangalan:__________________________________________________Petsa:______________Iskor:_____________
Pagsasanay sa Panahon ng Damdaming Makabayan
Panuto: Sagutin nang masinsinan ang mga sumusunod na katanungan.
1. Bakit tinawag na panahon ng pagbabagong isip ang panahong ito?

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
2. Ano ang kilusang propaganda? Turan ang mga layunin nito.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
3. Alin ang tinatawag na panahon ng tahasang paghihimagsik sa ating kasaysayan? Bakit?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
4. Anu-anong mga katangian ni Dr. Jose Rizal ang dapat tularan ng ating mga kabataan sa
kasalukuyan?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
5. Paano naipamalas ng mga bayani ang kanilang nasyonalismo?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________

43
YUNIT 5
PANAHON NG MGA AMERIKANO
Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop

sa atin nang higit sa tatlong daang taon. Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng
Hunyo, 1898, tanda ng pagkakaroon natin ng kalayaan. Nahirang si Hen. Emilio Aguinaldo
noon bilang unang pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito'y naging
panandalian lamang sapagkat biglang lumusob ang mga Amerikano. Gayun pa man,
maraming Pilipino noon ang nagsalong ng sandata at muling namulat, sapagkat ang diva at
damdaming makabayan ng mga kababayang ito ay hindi nakuhang igupo ng mga
Amerikano, bagkus ay lalong naging maalab pa.
Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang lahat ng larangan ng panitikan tulad ng

lathalain, tula, kuwento, dula, sanaysay, nobela, at iba pa. Maliwanag na mababasa sa mga
akda nila ang pag-ibig sa bayan at pag-asam ng kalayaan.
Panitikan Sa Tagalog
Ang "Florante at Laura" ni Francisco Balagtas at "Urbana at Felisa" ni Modesto de

Castro ang naging inspirasyon naman ng mga manunulat sa Tagalog.
Inuri ni Julian Cruz Balmaceda sa tatlo ang mga makatang Tagalog. Narito ang mga
sumusunod:
Makata ng Puso — Kinabibilangan nina Lope K. Santos, Ingo Ed. Regalado, Carlos
Gatmaitan, Pedro Gatmaitan, Jose Corazon de Jesus, Cirio H. Panganiban, Deogracias del
Rosario, Ildefonso Santos, Amado V. Hernandez, Nemecio Carabana, Mar Antonio, atbp.
Makata ng Buhay — pinangungunahan nina Lope K. Santos, Jose Corazon de

Jesus, Florentino Collantes, Patricio Mariano, Carlos Gatmaitan, Amado V. Hernandez, atbp.
Makata ng Dulaan — nangunguna sa hanay nito ang mga pangalan nina Aurelio
Tolentino, Patricio Mariano, Severino Reyes, Tomas Remegio, atbp.

44
SAMPOL NA MGA AKDA SA MGA PILING REHIYON

https://www.google.com/search?
q=a+cartoon+picture+pointing+hand&sxsrf=AOaemvKXXnte0JwdOqbn2jD6rcYfjmDY3Q:1631232859484&tbm=isch&source=iu&ict
x=1&fir=qnqsumciWCk4yM%252CE7dbAUdboCGuzM
%252C_&vet=1&usg=AI4_kSOda6zC8KjKo7Pjri7L6MsX9hSg&sa=X&ved=2ahUKEwidmor5j_PyAhXEad4KHboHB3oQ9QF6BAgKEAE
#imgrc=qnqsumciWCk4yM&imgdii=jvIyL2mHNK_g9M
1. Panitikang Tagalog
ISANG PUNONG KAHOY
ni Jose Corazon de Jesus
Mahalagang sangkap ng kalikasan ang punungkahoy. Napakaraming Bagay na

pangkagandahan at pangkabuhayan ang dulot nito sa tao. Paano Mabibigyang
pagpapahalaga ang maraming handog na ito ng punungkahoy Sa tao?
Kung tatanawin mo sa mlayong pook,

Ako’y tila isang nakadipang kurus;
Sa napakatagal na pagkakaluhud,
Parang hinahagkan ang paa ng Diyos.
Organong sa loob ng isang simbahan

Ay nananalangin sa kapighatian,
Habang ang kandila ng sariling buhay,
Magdamag na tanod sa aking libingan.
Sa aking paanan ay may isang batis,

Maghapo’t magdamag na nagtutumangis;
Sa mga sanga ko ay nangakasabit
Ang pugad ng mga ibon ng pag-ibig.
Sa kinislap-kislap ng batis na iyan,

Asa mo ri’y agos luhang nunukal,
At saka ang buwang ttila nagdarasal,
Ako’y binabati ng ngiting malamlam.
Ang mga kampana sa tuwing orasyon,

Nagpapahiwatig ng kanilang bulong;
Ang mga ibon ko nama’y nakayungyong,
Ang batis ko naman ay daloy ng daloy.
At iyong isiping nang nagdaang araw,

Isang kahoy akong malago’t at malabay,
Ngayon ang sanga ko’y kurus sa libingan,
Dahon ko’y ginawang korona sa hukay.

45
Wala na, ang gabi ay lambong ng luksa,

Panakip sa akin namumutlang mukha
Ang mga sanga'y ko'y nawalan ng dagta,
Nawalan ng dahon, bulaklak ma'y wala.
Isang ibon akong pangit na sa lagim,

Ang aking kamukha ay ang ibong kuling;
Ang aking kamukha ay ang ibong kuling;
Kung ang katawan ko'y balot man ng itim,
Ang tinig ko naman ay tumatagingting.
Ngunit tingnan ninyo ang aking narating,

Natuyo, namatay, sa sariling aliw;
Naging kurus ako ng pagsuyong laing,
Naging tanda ako ng luha at lagim.
Ipipikit ko na itong aking matang

Nang isang panahon ay langit ng saya;
Ngayon ay masdan mo, ikaw'y magtataka,
Ang langit na yao'y libingan na pala.
Matutukoy Mo Ba?
A. Hanapin sa Hanay B ang kasingkahulugan ng mga salitang may salungguhit sa Hanay

A. titik lamang ng wastong sago tang isulat sa sa guhit sa unahan ga bawat bilang.
Hanay A Hanay B
1. pasuyong laing a. kumikislap

2. daloy ng batisan b. pumapatak
3. gabing payapa c. nagdiriwang
4. naroo’t nagtutumangis d. galawin
5. pagdatal ng Mayo e. malabo’t mahina
6. brilyanteng kumikinang f. pagdurusa
7. luhang nanatak g. tahimik
8. malaking kapighatiang h. lanta
9. huwag mong salangin i. pagdating
10.malamlam na liwanag j. umiiyak
k. agos
B. Ibigay sa tuwirang salita ang kahulugan ng mga matalinghaga at patambis na pahayag.

1. organong nananalangin sa kapighatian
2. gabi’y naging lambong na luksa
3. sa poagkakaluhod, hinahagkan ang paa ng Diyos
4. luhang nanatak na ayaw tumila

46
5. kandilangnagbantay sa gabi ng luha

6. binabati ng buwang malamlam
7. batis na nagtutumangis sa maghapon at magdamag
8. kakawating balot ng bulaklak ang buong katawan
9. gabing panakip sa namumutlang mukha
10. Walang utang na di may bayad na buo
Ako’ng nagmasaya; ngayo’y isang bungo.
Maiisip Mo Ba ?
1. Sino ang nagsasalita sa tula?Anu-anu ang mga karanasan niya sa buhay?
2. Ano ang mga ipinahihiwatig ng mga salitang organo, kampana, Kandila, krus?
Bigyang-paliwanag ang pagkakagamit nito sa Kabuuang diwa ng tula.
3. Saan-saan inihalintulad ng makata ang punungkahoy?
4. Anong diwa ang ibinibigay ng:

a. “Ang mga sanga ko’y nawalan ng dagta,
nawalan na dahon, bulaklak ma’y wala.”
b. “…tila isang naka dipang kurus,

sa napakatagal ng pagkakaluhod;
tila hinahagkan ang paa ng diyos.”
5. Ano ang mensahe ng tula ? Ipaliwanag ito.
Maipaliliwanag Mo Ba?
1. Ilang saknong mayroon ang tula ? Magkakasindami ba ang bilang ng

pantig sa bawat taluntod? Magkakatugma ba ang mga dulong pantig
ng bawat taluntod?
2. Gumagamit ang makata ng personipikasyon. itala ang mga
Bahaging ito at ipaliwanag.
3. Ang tula bang “Isang Punong Kahoy” ay tulang pasalaysay o tulang
Liriko?Ipaliwanag.
Mapahahalagahan Mo Ba?
1. Ano ang kinahantungan ng buhay ng punung kahoy? Maitutulad ba ito sa

pagkakaedad ng tao? Sa paanong paran?
2. Sa kabila ng ganoong mga kabutihan, ano ang sinasapit ng punungkahoy sa
kamay ng tao? Iyon ba ang talagang dapat mangyari? Maiiwasan ba ang mga
ito?
3. Paano mapapanatili ang balanseng kapaligirang ekolohikal?paano tayo
makatutulong sa bagay na ito?

47
4. Kung may Makita kang nagkakaingin o dili kaya’y walang patumanggang

nagpuputol ng punungkahoy, ano ang iyong marapat gawin?
Magagawa Mo Ba?
1. Bumuo ng islogan na ang diwa ay tungkol sa pangangalaga ng mga puno.
2. Panitikang Ilokano
Biag-ni-Lam-ang
Pedro Bukaneg
Sa Nalbuan ay may nakatirang mag-asawa

Na sina Namongan at Don Juan
Nang malapit nang manganak si Namongan,
Si Don Juan ay napasa-bundok
Upang parusahan pangkat ng mga Igorot
Hindi pa man nakababalik nang manganak
si Namongan ng sanggol na lalaki
Pagkasilang, ang sanggol ay nagsalita

hiniling Lam-ang ang ipangalan sa kanya
siya na rin ang pumili ng magiging ninong niya
saka itinanong ang kanyang ama.
Nang siyam na buwan na si Lam-ang

At ang ama ay di pa nagbabalik,
Ang bata’y sumunod sa kabundukan.
Sa daan ay napanaginip niyang
Ipinagdiriwang ng mga Igorot

48
Pagkamatay ng ama.
Galit siyang nagising at mabilis na nilakbay

Tirahan ng mga Igorot
Inabot pa niyang nangagsasayawan
Paligid-ligid sa pugot na ulo ng ama
Pinatay niya ang mga igorot
Maliban sa isang pinahirapan bago pinakawalan.
Nang magbalik sa Nalbuan,

Si Lam-ang ay pinaliguan
Ng babaing kaibigan sa Ilog ng Amburayan
Sa kapal ng libag at amoy sa katawan,
Lahat ng mga isda sa ilog ay nangamatay.
May naibigan si Lam-ang

Isang babaing nagngangalang Ines Kannoyan
umawi siya sa bayan nito upang manligaw,
kasama ng isang puting tandang at isang aso.
Nakasalubong niya sa daan
Si Sumarang na manliligaw rin kay Ines.
Nag-away sila at napatay si sumarang.
Sa harapan ng bahay nina Ines
Nakatagpo niya ang kayraming manliligaw.
Pinatilaok niya ang tandang
karaka-rakay isaang bahay sa tabi ang bumagsak.
Dumungaw si Ines.
Pinatahol ni Lam-ang ang aso,
sa isang iglap, ang bahay na natumba ay tumindig uli.
Nanaog si Ines na kasama ang mga magulang.
Ipinahayag ang pag-ibig ni Lam-ang.
Ang mga magulang ni Ines ay sumagot
payag sila kung kayamanan nila’y mapapantayan.
Umuwi si Lam-ang.
Nang magbalik sa Kalanutian (bayan ni Ines)
sakay siya sa kaskong puno ng ginto
ang halaga ay higit sa kayamanan nina Ines.
Kaya’t sila’y ikinasal at nagkaroon ng malaking pagdiriwang.
Pagkailang panahon
pinagsabihan ng apo ng bayan si Lam-ang
turno nito ang manghuli ng rarang (isda).
Ipinagtapat ni Lam-ang kay Ines
may kutob siyang makakagat at mapapatay ng berkakan
kapag nanghuli ng rarang.
At nagkakatotoo nga.
Namatay si Lam-ang.

49
Sa laki ng lungkot ni Ines,

tinawag ng tandang ang isang maninisid
at ipinatipon ang mga buto ni Lam-ang.
Nang mapagbuu-buo ang kalansay,
sa pangangalaga ng tandang, ng aso, at ni Ines,
si Lam-ang ay muling nabuhay.
Talasalitaan
Panuto: Ibigay ang kasalungat na kahulugan ng mga sumusunod na salita/parirala.
Gamitin ito sa sariling pangungusap.
kinamalasan _______________________
pinagpipistahan _______________________
libag _______________________
pinupuksa _______________________
Pag-unawa sa Akda
1. Ano ang ginawa ni Lam-ang nang mabatid ang nangyari sa ama?
2. Paano nakuha ni Lam-ang ang atensyon ni Ines sa kabila ng maraming manliligaw
ang naroroon sa kanila?
3. Bakit kailangang sumisid sa dagat si Lam-ang at humuli ng isdang rarang matapos
ikasal?
4. Isa-isahin ang kultura ng mga Pilipino noon bago itakda ang kasal ng magnobyo.
Totoo pa rin ba ito sa kasalukuyan?
5. Ano ang kabuluhan ng pamamanhikan sa buhay ng mga nais mag-asawa?
Pagpapahalagang Pangkatauhan
1.Dapat bang paniwalaan ang mga katutubong kaugalian? Ipaliwanag.

2.Paano mo nakikita ang mga sumusunod na kahalagahan ng mga nakaugaliang
tungkuling ginagampanan ng pangunahing tauhan sa kwento?
2.1 sa minamahal
2.2 sa pamilya
2.3 sa lipunan
2.4 sa Diyos
3. Paano mo maiugnay ang mensahe ng akda sa sarili mong buhay?
Pangatwiranan.
1. Magsaliksik ng mga kaugaliang panrehiyonal (mula sa apat na rehiyon)
patungkol sa:
1.1 Panunuyo
1.2 Panganganak
1.3 Pag-aasawa

50
3. Ang Buhay at Panitikan ng mga Cebuano (Mallilin, 2007)
Paglalarawan ng Rehiyon. Bisayang Cebu o Cebuano ang ginagait na wika, sa

pinakamataong rehiyon na pinaniniwalaang naimpluwensiyahan ng Hebrew, Arabia at
Sanskrit Masinop, matapat, magiliw, matiyaga at relihiyoso ang mga tao dito Sa rehiyong
ito. Ginaganap ang Sanduguan sa Mactan (Nob. 20-21) ginaganap ang sinulog.
Ang Cebu ang isa sa pinakamatandang lungsod sa Pilipinas. Sa Cebu unang

umusbong ang relihiyong Krityanismo. Itinatag ito ng kilalang manlalakbay na si Miguel
Lopez de Legaspi. Ayon sa mga alamat at kwento tungkol sa kasaysayan ng Cebu,
nagsimula ang binyagan para maging Kristyano ilang araw matapos matuklasan ni
Magellan, isa pang tanyag na Kastilang mananakop, ang lalawigan. Si Rajah Jumabon,
pinuno ng Cebu nang panahong iyon, kasama ang kanyang asawa at ilan pang mga lugar ay
ilan lamang sa mga kauna-unahang mga Pilipino na buong pusong yumakap sa relihiyong
Kristyanismo. Dahil ditto, tinagurian ang bayang ito sa Visayas bilang “Lungsod ng
Kabanal-banalang pangalan ni Jesus” at nagsilbing kabisera ng kolonya ng mga kastila sa
loob ng anim na taon, bago pa man itanghal ang maynila na kabisera noong 1571.
Sa kasalukuyan, ang Cebu ay tinaguriang “Queen City of the South” dahil ito ang
sentro ng kalakalan, edukasyon at kultura ng rehiyon ng Visayas at Mindanao. Tanyag din
ang Cebu sa larangan ng turismo dahil sa taglay nitong natural na ganda.
Kung gaano kayaman ang kanilang kasaysayan at lugar ay ganoon din ang kanilang
panitikan. Dahil sa makulay nitong nakaraan, mayaman ang Cebu sa iba’t ibang uri ng
panitikan na nasusulat sa dalawang uri ng wika na kanilang ginagamit: ang kanilang local
na dayalektong Cebuano at ang banyagang wikang Ingles.
Noon pa man, mahilig na ang mga Cebuano sa pagsusulat ng balak, ang tawag nila
sa tulang galing sa kanilang lugar. Ang mga tulang ito ay mas nakilala at mas naging
tanyag dahil sa Ang Suga, ang kauna-unahang peryodikal na nasusulat sa wikang Cebuano.
Naging daan din an gang peryodikong ito upang umusbong ang isa pang uri ng panitikan
na sadyang kinagigiliwan ng mga Cebuano, ang sugilanon o maikling kwento.
Patuloy ang pag-usbong ng panitikang Cebuano. Ang kanilang pagkamalikhain ay

hindi matatawaran at hanggang ngayon, mababakas pa rin sa kanilang panitikan ang
impluwensya ng Krityanismo at ang kanilang pagiging relihiyoso (Mallilin, et. al., 2007).
Ang Sto. Nino sa Cebu
Usa ka adlaw, ang usa ka kabus nga mangingisda sayo nga nanagat sagad sa iyang
buhat matag adlaw. Apan niining adlawa hilabihan niya kadimalas kay matag buklad niya
sa iyang baling wla siya’y laing kuha kundili usa ka agipo. Tulo ka beses nga gilabay sa
mangingisda ang agipo balik ngadto sa dagat, apan matag bitad niya sa iyang baling ang
maong agipo gihapon ang iyang kuha.
Sa iyang kasibot, bisan pa man sa iyang kalagot, gidala sa mangingisda ang gapnod
nga kahoy sa iyang pagpauli. Pag-abot niya sa ila, iyang naabtan ang iyang asawa nga

51
nagbulad sa humay sa ilang laguwerta. Giitsa sa mangingisda ang agipo ngadto sa humay
dajon hunghong sa kaugalingon, “Kon tinood man nga ikaw usa kaanting-anting, abir kon
imo bang mabugaw ang mga langgam ug manok gikan sa gibulad nga humay.” Dakong
katingalahan nga wala tuod langgam o manok nga miduol sa gibulad nga palay. Niaanang
pagkagabii, gidala sa mangingisda ang agipo sa sulod sa ilang balay ug kini iya rang
nabiyaan sa buot..
Unya nianang gabhiuna, nakadamgo ug usa ka damgong katingalahan ang

mangingisda. Iyang nadamguhan nga ang iyang kuha nga agipo niadtong adlawa
nahimong estatwa sa usa ka matahum nga bata. Uho na man, pagmata niya anang
pagkabuntag, iyang nasaksihan ang usa ka katingalahan nga pagkabalhin. Ang agipo
naporma ug ingon sa usa ka bata. Paglabay sa mga adlaw, ang porma sa bata nagakatin-
aw hangtud nga kini nahimong imahen sa Santo Nino nga sama sa atong makita karong
panahona.
Tugon sa Pag-unawa
1. Bakit tinaguriang “queen of the city ang cebu?

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
2. Ano ang batayan ng taguring “Lungsod ng Kabanal-banalang pangalan ni Jesus” ang
cebu?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
3. Anong mahalagang pangkasaysayan ang naganap sa Cebu daang taon na ang nakalipas?
ILahad.
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________

52
4. Anu-anong katngian mayroon ang mga Cebuano? Magtala ng sampu

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
5. Bakit naging sentro ng mga turista ang Cebu?

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
6. Ano ang mahalagang ambag ng mga Cebuano sa panitikan? Isa-isahin
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
Pagpapalawak
1. Ilahad ang pagkakasangkot ng mga sumusunod na pangalan sa kasaysayan sa siyudad

ng Cebu.
1.1 Rajah Jumabon
1.2 Miguel LOpez de Legazpi
1.3 Magellan
1.4 Lapu-lapu
2. Ano ang maituturing na mga ambag ng bawat isa sa kasaysayan at tagumpay ng Cebu?
Pagpapahalaga
1. Paano mo maiuugnay ang pagdiriwang ng kapistahan ng Sto Nino ng Cebu sa
paniniwala at pananampalataya ng mga Cebuano? Ilahad
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________

53
DAGDAG IMPORMASYON
MGA HALIMBAWANG PANITIKAN MULA SA BISAYA (TIMOG LEYTE)

( Gng. Riza L. Lacerna)
MGA TIGMO
Bato kirang, Bato kirikit Pyungko, pyungko

Batong hinggakot, Batong gigakutan Sa dahon nagatungko
Unsa man? Tapurok (kind of shell) Unsa man? jamog or yamog
Saguysoy, saguysoy Naglupad nagpilik-pilik

Ugma ra ka iasoy Nanganti nga dili na mubalik
Unsa man: damgo Unsa man? dahon nga laya
Nagdagan naghaguros Nagdung-aw sa linaw

Ang lawas murag kuros Namatay sa kauhaw
Ang lawas sagol puthaw Unsa man? suga
Ang agi murag inutaw Isdang tara-tara
Unsa man? sapilya Way u mata ra
Unsa man? awang (crab)
Awitin
_______________________________
Ulohan
(GB Carbonilla)
Awit sa kasingkasing
Alang sa pinangga ko
Kinablit sa siyesta ug kaskas sa gitara
Daligdig sa kasapaan
Awit sa kalanggaman
Laylay sa kadahunan
Ug kabulakan
Awiton nato ang balitaw

Ang dugusnong kananuy sa huni
Awit nga gilaylay sa siloy
Ug gipanghuni sa mga mangloy
Tugon sa Pag-unawa
1. Paano mo maiuugnay ang mga tigmo sa buhay ng mga sinaunang Pilipino?
2. Anu-anong tema ang matatagpuan sa bawat tigmo?
3. Anong pamagat kaya ang iyong mahihinuha mula sa awitin? Ilahad kung Bakit
4. Anong tigmo ang iyong naaalala mula nang ikaw ay nagkaisip? Magtala ng lima (5)
5. Anong pamagat kaya ang iyong mahihinuha mula sa awitin? Ilahad kung Bakit
6. Anong kulturang Pilipino ang makikita sa awitin?
Pagpapalawak
1. Lapatan ng himig ang awitin at awitin mo ito nang may damdamin, naka-video clip.

54
Kwentong – bayan
(Gng. Riza L. Lacerna)
“Mantianak”
Niadtong miaging panahon, wa pa hiilhi ang gitawag nga “Mantianak”. Malipajon

ang mga laki ng magsandurutay sa bisan asang dapit sa ilang lugar. Mag-inom ug tuba;
tuba sa lubi maingon usab ang tuba nga makuha sa ibjok. Samtang magtagay gamit ang
sugong gikan sa bos sa kawajan, ug maglikit pod ug tabako ug dungan ang pagjuojop ug
bunga sa aso. Maglumba ug paporma sa aso ang mga “karaho”! pero ang ilang malipajong
adlaw miabot sa katapusan.
Sa tuig 1941 , miabot ang mga Hapon sa atong nasud. Sa sinugdan, ang ilang
tumong ug tujo mao ang pagpakigbansili lamang sa ilang produkto sa atong abot; sama sa
kamote, saging ug uban pang lagutmon. Mingsanay ang mga “banyaga”, ug nagpalukop sa
mga bukid nga dapit sa munisipyo sa Malitbog, Macrohon ug sa Maasin. Nakita ug
namatikdan sa mga Hapon nga mingtalaw ug way pagsupak sa ilang gibuhat sa maong
dapit (kay ang uban mingbatok sa ilang pagdagsang pero wa ra kini nahimo). Ilang
gihanjag ang kalanrakas nga kalingawan sama sa sugal nga baraha, nga tataw nga
gidawat sa mga Pilipino. Gipun-an pa kini sa pustaay sa numero, sabong ug ang
pinakangilngig mao ang gitawag ug cabaret o ang hubo-hubo. Hayluhon ang mga
dalaginding ug kadalagahan sa tagiktik nilang salapi ug baylo niani mao ang pagsajaw nga
way sapot kung aduna man ang mahinungdanong parte sa lawas lamang ang gitaptapan.
Nabihag ang mga “pisot” sa kaanyag sa mga kadalagahan ug sama sa gilauman ang
uban naminjo ug ang uban gimabdosan. Ang uban nga nangamabdos gipangkumot ug
gipugos ug laglag ang gisabak. Ang uban usab gipanglugos pagkahuman ani gipangpatay.
Gitambog sa dagat, sa suba ug ang uban sa kalasangan.
Ang uban sa mga nilalang nga nahimong biktima, midawat sa ilang gidangatan sa
kapalaran ug malinawon kining miatubangug sa iyang Maghuhukom. Pero subo
palandungon nga ang uban kanila mibalik aron pagpanimawos sa ilang gidangatan.
Mibalik sa dagway nga baje nga gahong ang tijan,dili klaro ang panagway ug murag
adunay giba sa likod, sama sa usa ka batang puja. Ang tingog ani sama s airing nga nag-
uwang nga kusog ang pagngiyaw kini ang gitawag ug “Mantianak”. Kung mabati ang
makusog nga tingog, gituuhan nga kini tua sa lajo ug hinay nga sama sa hagawhaw anaa na
kini sa imong lujo.
Ang atakihon sa maong Mantianak mao ang mga kalakin an lamang, wa kini gipili,
ma Pinoy man o Hapon ang panimaslan, basta makit-an ang pundok nga pulos laki, ila na
kining atakihon. Unsaon pag-ataki? Kumuton ang itlog sa mga laki, kutob kini muboto o
mapusa! Unsaon man ang pagsanta niini? Ang presensya sa usa ka baje o kaha ang sinina
niani, ibunaw kini sa mantianak, o kaha ang pagpatingog sa bisan unsang butang nga
gihimo gikan sa puthaw, Nianang paagiha mahadlok ang mantianak ug mahanaw ra kini.

55
Mga Gawain
Pangalan:____________________________________________________Petsa:____________Iskor:_____________
1. Maghanap ng tig-iisang halimbawa ng kwento, tula, at laro sa mga sumusunod na

lugar:
1.1 Cebu
1.2 Bohol
1.3 Southern Leyte
2. Suriin ang napiling kanta ayon sa sumusunod na batayan:
2.1 Pagpili ng mga salita
2.2 Mga tayutay na napapaloob sa kanta
2.3 Mensahe ng kanta
3. Mangalap ng iba pang kantang natutungkol sa pag-ibig patungkol sa:
3.1 Kasintahan
3.2 Nililigawan
3.3 Pamilya
3.4 Bayan (Awitin ito sa klase)
4. Mangalap ng mga bugtong na Bisaya. Magtanong kayo sa inyong mga lolo, lola o
mga kakilalang matatanda.
5. Ano ang sinasalamin ng tulang Cebuano?
6. Ano ang naging mahalagang papel ang ginagampanan ng wikang Cebuano sa

kanilang panitikan? Bakit?

56
4. Ang Buhay at Panitikan ng mga Bicolano
Tanyag ang Bicol sa dalawang bagay: 1) ang tanyag na minatamis na pili ng mga
Bicolano; at 2) ang kanilang hilig sa mga maanghang na pagkain na kadalasan ay niluto sa
gata tulad ng laing at Bicol Express. Bukod sa mga pagkaing ito, marami na ring naiambag
sa kultura at sining ng ating bansa. Isa sa mga kontribosyon ng mga BIcolano ang kanilang
panitikan.
Ang rehiyon ng Bicol ay binubuo ng apat na probinsya: Camarines Norte;
Camarines Sur; Albay; at Sorsogon
Karamihan sa mga Bicolano ay may kakayahan sa paggamit ng iba’t ibang uri ng

wika: ang Bicolano, tagalong at Ingles. Noon pa man, mayaman na ang mga Bicolano sa
mga kasabihan, bugtong, kanta at iba’t ibang uri ng tula. Ang mga nabanggit ay kalimitang
pagpupugay sa angking kagandahan ng lugar. Maraming beses nang naging inspirasyon
ng mga manunulat ang bulking Mayon, ang tanyag na bulkan na matatagpuan sa rehiyon
ng Albay, dahil sa taglay nitong ganda at kakaibang epektong dala-dala nito sa sinumang
makakikita sa kanya.
Ngunit may isang problema ang panitikan ng mga Bicolano, at ito ang hindi
pagtangkilik ng mga mamamamayan sa kanilang sariling wika. Sa paglipas ng panahon,
paunti nang paunti ang bilang ng mga manunulat na nagsusulat gamit ang wikang
Bicolano
Alamat ng Daragang Magayon
Noong unang panahon, may isang datung nagngangalang Makusog na may bugtong
na anak na kung tawagi’y Daragang Magayon. Namumukod sa karilagan kaya’t kay raming
binata mula sa iba’t ibang tribu ang narahuyo sa kanya ngunit tulad ng isang malayong
bituin, kay lamig ni Magayon sa kanilang pagluhog. Kahit ang makisig ngunit
mapagmataas na si Datu Pagtuga, isang tanyag na mangangaso at makapangyarihang
pinuno na nag-alay kay Makusog ng ginto at perlas ay nabigo nang maglahad siya ng pag-
ibig sa magandang dalaga.
May isang anak ng sultan mula sa malayong kaharian, si Ulap, ang naglakbay upang
masilayan ang tampok na kagandahan ni Daragang magayon. Hindi tulad ng ibang
manliligaw, naghintay ng tamang pagkakataon si Ulap. Sa loob ng maraming araw,
pasulyap-sulyap at pamatyag-matyag lamang siya kay Daragang magayon habang naliligo
ang dalaga sa ilog.
Di nagtagal, tinulungan din siya ng mapaglarong tadhana. Habang naliligo si
Magayon, napatid ang kanyang mga pang nakatuntong sa malumot na baton g isang
malikot na agos. Kay dali at kay bilis siyang pinadpad tungo sa umaalimpuyong
kapahamakan sa kalaliman ng ilog. Tila patalim, tumalon sa tubig si Ulap at buong
hinahong sinagip ang mahinang bulaklak. Naiahon niya ang naginginig na dalaga sa
tuyong pampang.
Sumibol ang pag-ibig kina Daragang Magayon at Ulap. Matapos ang ilang
pagkikita, ipinahayag ni Ulap ang kanyang saloobin sa pamamagitan ng paghahagis niya ng
kanyang sibat sa may hagdan ng bahay ng ama ni Magayon. Ayon sa lumang tradisyon, ito
raw ang pagpapakita ng lalaki ng kanyang hangaring makasal sa isang dalaga. Gayon na
lamang ang pamumula at pagyuko ni Magayon sa ginawa ng binata.

57
Natanto ni makusog na umiibig na rin si Magayon, kaya’t di siya tumutol sa

pamamanhikan ni Ulap. Umuwi si Ulap sa kanyang bayan upang magtipon ng pagkaing
ihahanda para sa malaking kasalan.
Nakaabot kay Pagtuga ang balitang kasalan at siya’y nagalit. Tinambangan niya
ang matandang Datu Makusog at ginawang bihag. Ang sisingiling pantubos, si Daragang
Magayon.
Dahil sa matinding pag-ibig ni Magayon sa kanyang ama, wala siyang magawa

kundi umayon sa kahilingan ni Pagtuga. Nalaman ni Ulap ang malungkot na pangyayari.
Bumalik sa Ulap sa tribu ni Magayon sa takdang araw ng kasal, dala ang kanyang
matapang na mandirigma. Sa mabangis na pagtatagisang naganap, napatay ni Ulap si
Pagtuga. Umaawit ang puso, buong siglang inilipad si Magayon ng kanyang mga paa sa
mga naghihintay na bisig ng kanyang Ulap. Nagyakap ang magsing-irog. Sa sandal ng
kanilang pagyayapos, isang sibat buhat sa kaaway ang nagngangawit na sumagitsit at
tumuhog sa dalawa.
Nalibing ang sawing magsing-irog sa iisang libingan. Sa pinaglibingan sa kanila,

pumintog at tumayog ang isang bundok na tila bantayog ng kanilang pag-iibigan. Sa alab
ng kanilang pagmamahal, pati ang bundok ay naglagablab, umaso at naging bulkan. Ito
ang tinatawag nating Bundok Mayon, o Daragang Magayon.
Tugon sa Pag-unawa
1. Batay sa binasang alamat paano namatay at naging bulkan si Daragang Magayon?

_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
2. Kung bibigyan ka ng pagkakataong baguhin ang alamat, ano ang maaaring maging
katapusan nito?
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
3. Ano ang nais ipakahulugan ng huling talata ng alamat?

_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________

58
Pagpapahalaga
1. Maghanap ng isang mapa ng Albay na nagpapakita sa lokasyon ng Bulkang Mayon.

Tukuyin ang mga sumusunod:
1.1 delikadong lugar
1.2 ligtas na lugar
1.3 posibleng ruta ng paglikas
1.4 uri ng transportasyon
1.5 mga ospital
1. Kahit na itinuturing na isa sa pinakamagandang bulkan ang mayon dahil sa hugis

nitong perfect cone, bulkan pa rin ito. At ang Mayon ang isa sa mga pinakaktibong
bulkan sa Pilipinas. Alam mo ba ang iba pang aktibong bulkan sa Pilipinas?
2. Dalawin ang website ng Phivocs sa http://www.phivocs.dost.gov.ph/. Alamin

kung anu-ano ang mga panganib na dulot ng pagsabog ng bulkan. Anu-ano naman
ang kaukulang pag-iingat na dapat nating isasaalang-alang sa pagsabog ng bulkan?

59
KABANATA 6
PANAHON NG MGA HAPONES
Ang Panitikang Filipino sa wikang Ingles sa pagitan ng taong 1941-1945 ay

nabalam sa kaniyang tuluy-tuloy na sanang pag-unlad nang muli tayong sakupin ng isa na
namang dayuhang mapaniil — ang mga Hapones. Natigil ang panitikan sa Ingles. Maliban
sa Tribune at Philippine Review, ang lahat halos ng pahayagan sa Ingles ay pinatigil ng
mga Hapones. Naging maganda naman ang bunga nito sa Panitikang Tagalog. Patuloy na
umunlad ito sapagkat ang mga dating sumusulat sa Ingles ay bumaling sa pagsulat sa
Tagalog. Si Juan Laya na dating manunulat sa Ingles ay nabaling sa pagsulat sa Tagalog,
dahil sa mahigpit na pagbabawal ng pamahalaang Hapon *tungkol sa pagsulat ng anumang
akda sa Ingles.
Ang lingguhang Liwayway ay inilagay ng mga Hapones sa mahigpit na

pagmamatyag hanggang sa ipabahala ito sa isang Hapong nagngangalang Ishikawa.
Sa madaling salita, nabigyan ng puwang ang Panitikang Tagalog nang panahong

ito. Marami ang mga nagsisulat ng dula, tula, maikling kuwento, at iba pa. Ang mga paksain
ay pawang natutungkol sa buhay lalawigan.
Ang Mga Tula Sa Panahong Ito

Ang karaniwang paksa ng mga tula noong Panahon ng Hapon ay tungkol sa bayan
o sa pagkamakabayan, pag-ibig, kalikasan, buhay lalawigan o nayon, pananampalataya at
sining. Mga tulang lumaganap sa panahong ito.
1. Haiku — isang tulang may malayang taludturan na kinagiliwan ng mga Hapones. lto'y
binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Aug unang taludtod nito ay
may limang pantig, ang ikalawa ay pitong pantig, at ang ikatlo ay limang pantig ang una.
Maikli lamang ang haiku, ngunit nagtataglay ng masaklaw at matalinghagang kahulugan.
HAIKU
Gonzalo K. Flores
TUTUBI
Hila mo'y tabak... Aug bulaklak nanginig
Sa paglapit mo.
2. Tanaga — tulad ng haiku, ito'y maikli ngunit may sukat at tugma. Aug bawat taludtod
nito ay may pitong pantig. Nagtataglay din ng mga matatalinghagang kahulugan.
TANAGA
Ildefonso Santos
PALAY
Palay siyang matino Nang humangi'y yumuko
Ngunit muling tumayo Nagkabunga ng ginto.

60
Ang Mga Maikling Kuwento Sa Panahong Ito
Naging maunlad ang larangan ng maikling kuwento noong Panahon ng Hapon. Sa

madaling salita, nabigyan ng puwang ang Panitikang Tagalog nang panahong ito. Marami
ang mga nagsisulat ng dula, tula, maikling kuwento, at iba pa. Ang mga paksain ay pawang
natutungkol sa buhay lalawigan.
Unang Gantimpala: Lupang Tinubuan - ni Narciso Reyes
Pangalawang Gantimpala: Uhaw Ang Tigang na Lupa — ni Liwayway Arceo
Pangatlong Gantimpala: Lunsod, Nayon at Dagat-dagatan, - ni NVM Gonzales
UHAW ANG TIGANG NA LUPA

(Liwayway Arceo)
Panahon ng mga Hapones
1. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa init
ng kanyang dibdib at nikikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka
sa malalim na paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi...
2 Ilang araw ko nang hindi nadadalaw ang aklatan: ilang araw ko nang hindi nasasalamin
ang isang larawang mahal sa akin: bilugang mukha, malapad na noo, hati-sa-kaliwang
buhok, singkit na mga mata, hindi katangusang ilong, mga labing duyan ng isang ngiting
puspos-kasiyahan...Sa kanya ang aking noo at mga mata. Ang aking hawas na mukha, ilong
na kawangki ng tuka ng isang loro, at maninipis na labi, ay kay Ina...
3 Sa Ina ay hindi palakibo: siya ay babaing bilang at sukat ang pangungusap. Hindi niya
ako inuutusan. Bihira siyang magalit sa akin at kung nagkakagayon ay maikli ang kanyang
pananalita: Lumigkit ka!...At kailangang ‘di ako makita. Kailangang ‘do ko masaksihan ang
kikislap na poot sa kanyang mga mata. Kailangang ‘di ko namamalas ang pagkagat niya sa
kanyang labi. Kailangang ‘do ko na makita ang panginginig ng kanyang mga daliri. Ito rin
ang katumbas ng kanyang mariing huwang kung mayroon siyang ipinagbabawal.
Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay tigang na lupang
uhaw na uhaw...
4 Minsan man ay hindi ko narinig na may pinagkagalitan sila ni Ama bagama’t hindi ko
mapaniwalaang may magkabiyak ng pusong hindi nagkakahinampuhan. Marahil ay
sapagkat kapwa sila may hawak na kainawaan: ang pagbibigayan sa isa’t isa ay hindi
nalilimot kailanman.
5 Kung gabi ay hinahanap ko ang kaaliwang idinudulat ng isang amang nagsasalaysay

tungkol sa mga kapre at nuno at tungkol sa magagandang ada at prinsesa; ng isang

61
nagmamasid at nakangiting ina; ng isang pulutong ng nakikinig na magaganda at

masasayang bata.
6 Ngunit, sa halip niyon ay minalas ko si Ama sa kanyang pagsusulat; sa kanyang

pagmamakinilya; sa kanyang pagbabasa. Minamasdan ko kung paano niya pinapangunot
ang kanyang noo; kung paano niya ibinubuga ang asong nagbubuhat sa kanyang tabako;
kung paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap; kung paano niya ipipikit ang
kanyang mga mata; kung paano siya magpapatuloy sa pagsulat...
7 Si Ina ay isang magandang tanawin kung nanunulsi ng mga punit na damit; kung nag-
aayos ng mga uhales at nagkakabit ng mga butones sa mga damit ni Ama. Sa kanyang
pagbuburda ng aking mga kamison at panyolito – sa galaw ng kanyang mga daliri – ay
natutunghan ko ang isang kapana-panabik na kuwento. Ngunti, ang pananabik na ito’y
napapawi.
8 Kabagu-tbagot ang aking pag-iisa at ako ay naghahanap ng kasama sa bahay: isang

batang marahil ay nasa kanyang kasinungalingang gulang o isang saggol na kalugud-lugod,
may ngiti ng kawalang-malay, mabango ang hininga, may maliit na paa at kamay na
nakatutuwang pisilin, may mga pisngi at labing walang bahid-kasalanan at kasiya-siyang
hagkan, o isang kapatid ba kahulihan ng gulang, isang maaaring maging katapatan...
9 Sakali mang hindi nagkagalit si Ina at Ama, o kung nagkakagalit man ay sadyang hindi
ipinamamalay sa akin, ay hinahanap ko rin ang magiliw na palitan ng mga titig, ng mga
ngiti, ng mga biruan.
Sapat na ang isang tuyot na aalis na ako sa pagpapaalam ni Ama. Sapat na ang naningil na
ang maniningil sa ilaw o sa tubig o sa telepono upang sakupin ang panahong itatagal ng
isang hapunan. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig siya.
Mabibilang sa mga daliri ng aking dalawang kamay kung makailan kaming nagpasyal: Si
Ama, si Ina at ako. Malimit na ako ang kasama ni Ina; hindi ko nakitang sinarili nila ang
pag-aaliw.
10 Inuumaga man si Ama sa pag-uwi kung minsan ay hindi ko kinapapansinan ng

kakaibang kilos si Ina. Nahihiga rin siya pagdating ng mga sandali ng pamamahinga at
kung nakatutulog siya o hindi ay hindi ko matiyak.
Marahil ay ito ang tunay na madarama ng kataling-puso ng isang taong inaangkin ng

madla...
Ngunit, walang pagsisisi sa kanyang tinig.
11 Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat ang aming
tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan ng amerikana ni Ama. Ibinigay ko
yaon kay Ina: yaon daw ay talaarawan ni Ama.

62
Kinabukasan ay may bakas ng luha ang mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalo niyang
hindi pagkabo buhat noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin.
Ano ang nasa isang talaarawan?
11 Lasing na lasing si Ama. Karaniwan nang umuuwing lasing si Ama ngunit, kakaiba ang
kalasingan niya nagyong gabi. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit
wala itong naibigay na ginhawa.
Hindi rin kumikino si Ina: nasa mga mata niya ang hindi maipahayag na pagtutol.
Sapagkat may isusulat ako...sapagkat ikamamatay ko ang pighating

ito...sapagkat...sapagkat...sapagkat...
12. Idinaraing ngayon ni Ama ang kanyang dibdib at ulo: hindi raw siya makahingang
mabuti.
Marahil ay may sipon ka, ani ina. Sinisinat ka nga.
Isang panyolitong basa ng malamig na tubig ang itinali ko sa ulo ni Ama. Wala siyang tutol
sa aking ginagawa. Sinusundan niya ng tingin ang bawat kilos ko.
Ang kanyang mga bisig, buhat sa siko hanggang sa palad, at ang kanyang binti, buhat sa
tuhod hanggang sa mga talampakan, ay makailan kong binuhusan ng tubig na mainit na
inakala kong matatagalan niya – tubig na pinaglagaan ng mga dahong ng alagaw. Kinulob
ko siya ng makakapal na kumot matapos na inumin niya ang ibinigay kong mainit na tubig
na pinigaan ng kalamansi.
Nakangiti si Ama: Manggagamot pala ang aking dalaga!
Sinuklian ko ng isang mahinang halakhak ang ngiti niyang yaon: hindi ako dating binibiro
ni Ama.
Sana’y ako si na sa mga sandaling yaon: sana’y lalo kong ituturing na mahalaga ang
nadarama kong kasiyahan...
13. Nabigo ako sa aking pag-asa: nakaratay nang may ilang araw si Ama. Halos hindi siya
hinihiwalayan ni Ina: si ilalim ng kanyang mga mata ay may mababakas na namang
maiitim na guhit.
Anang manggagamot ay gagawin niya ang lahat ng kanyang makakaya. Ngunit, ayaw
niyang ipagtapat sa akin ang karamdaman ni Ama.
14. Ipinaayos ngayon ni Ama ang kanyang hapag. Nililinis ko ang kanyang makinilya.
Idinikit ko ang kagugupit na kuwentong kalalathala pa lamang. Pinagsama-sama ko ang
mga papel sa kanyang mga kahon.

63
Ang pang-ilalim na kahon ng kanyang hapag ay nagbigay sa akin ng hindi gagaanong

pagtataka: may isang kahitang pelus na rosas at isang salansan ng mga liham. Maliliit at
mga bilugang titik bughaw na tinta sa pangalan ni Ama sa kanyang tanggapan ang mga
nasa sobre.
15. Ang larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na mukha, may ilong na kawangki
ng tuka ng isang loro, maninipis na labi. Sa likod niyon ay nasusulat sa maliliit at bilugang
mga titik sa bughaw na tinta: Sapagkat ako’y hindi makalimot... Ang larawan ay walang
lagda ngunit nadama ko ang biglang pagkapoot sa kanyang at sa mga sandaling yaon ay
natutuhan ko ang maghinanakit kay Ama.
16. Bakit sa panahong ito lamang tayo pinaglapit ng pangyayari? Higit marahil ang aking
katiwasayan kung hindi ka dumating sa aking buhay, bagamat hindi ko rin marahil matitiis
na hindi maipagpalit ang aking kasiyahan sa isang pusong nagmamahal. Totoong ang
kalagayan ng tao sa buhay ang malimit maging sagwil sa kanyang kaligayahan...
17. Naiwan na natin ang gulang ng kapusukan; hindi na tayo maaaring dayain ng ating
nadarama. Ngunit, nakapagitan sa atin ngayon ang isang malawak na katotohanang
pumupigil sa kaligayahan ang hindi natin maisakatuparan ay buhayin na lamang natin sa
alaala. Panatilihin na lamang natin sa diwa ang katamisan ng isang pangarap; sana’y
huwag tayong magising sa katotohanan...
18 Nakita ko siya kagabi sa panaginip; sinusumbatan niya ako. Ngunit, hindi ko balak ang
magwasak ng isang tahanan. Hindi ko maatim na mangnakaw ng kanyang kaligayahan;
hindi ko mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong buhay
ay mahal sa akin; ang mahal sa akin ay hindi ko maaaring paluhain...
19 Ang pag-ibig na ito’y isang dulang ako ang gumaganap ng pangunahing tauhan;
sapagkat ako ang nagsimula ay ako ang magbibigay-wakas. Ipalagay mo nang ako’y
nasimulang tugtuging nararapat tapusin. Gawin mo akong isang pangarap na naglalaho
pagkagising. Tulungan mo akong pumawi sa kalungkutang itong halos pumatay sa akin...
20 Ngunit, bakit napakahirap ang lumimot?
21 Nadama ko ang kamay ni Ina sa aking kanang balikat: noon ko lamang namalayan na
may pumasok sa aklatan. Nakita niya ang larawang nasa kahitang pelus na rosas.
Natunghan niya ang mga liham na nagkalat sa hapag ni Ama.
Si Ina ay dumating at lumisang walang binitiwang kataga. Ngunit, sa kanyang paglisan ay

muling binati ng kanyang palad ang aking balikat at nadarama ko pa ang salat ng kanyang
mag daliri; ang init ng mga iyo, ang bigat ng kanilang pagkakadantay...

64
22 Ang katahimikang namagitan sa amin ni Ina ay hindi pa napapawi. Iniiwasan ko

ngayon ang pagsasalubong ng aming mga titig; hindi ko matagalan ang kalungkutang
nababasa ko sa mga paninging yaon.
23 Hiningi ni Ama ang kanyang panulat at aklat-talaan. Nguni, nang mapaniwala ko siyang
masama sa kanyang ang bumangon ay kanyang sinasabi: Ngayon ay ang aking anak ang
susulat nang ukol sa atin...At sa anya’y isang dalubhasang kamay ang uukit niyon sa itim na
marmol. Ngunit, hindi ko maisatitik ang pagtutol na halos ay pumugto sa aking paghinga.
Nasa kalamigan ng lupa ang kaluwalhatian ko!
Kailanman ay hindi ko aangkining likha ng aking mga daliri ang ilang salitang ito.
24 Huwag kang palilinlang sa simbuyo ng iyong kalooban; ang unang tibok ng puso ay hindi
pag-ibig sa tuwina...Halos kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso namin ng
iyong Ina...Mura pang lubha ang labingwalang taon...Huwag ikaw ang magbigay sa iyong
sarili ng mga kalungkutang magpapahirap sa iyo habang-buhay...
Muli kong nadama ang tibay ng buhol na nag-uugnay ng damdamin ni Ama sa akin.
25 Kinatatakutan ko na ang malimit na pagkawala ng diwa ni Ama.
Si Ina ay patuloy sa kanyang hindi pagkibo sa akin, patuloy sa kanyang hindi pag-idlip,
patuloy sa kanyang pahluha kung walang makakita sa kanya...
26 Ang kanang kamay ni Ina ay idinantay sa noo ni Ama at ang pagtatanan ng isang nais
tumakas na damdamin sa kanyang dibdib ay tinimpi ng pagdadaop ng kanyang ngipin sa
labi.
Naupo siya sa gilid ng higaan ni Ama at ang kaliwang kamay nito ay kinulong niya sa
kanyang mga palad.
Magaling na ako, mahal ko...magaling na ako...sa muli mong pagparito ay sabihin mo sa akin
kung saan tayo maaaring tumungo...ang moog na itong kinabibilangguan ko’y aking
wawasakin...sa ano mang paraan...sa ano mang paraan...
Ang malabubog na tubig na bumabakod sa mga pangingin ni Ina ay nabasag at ilang butil
niyo ang pumatak sa bisig ni Ama. Mabibigat na talukap ang pinilt na iminulat ni Ama at sa
pagtatagpo ng mga titig nila ay gumuhit sa nanunuyo niyang labi ang isang ngiting
punung-puno ng pagbasa. Muling nalapat ang mga durungawang yaon ng isang kaluluwa
at hindi niya namasid ang mga matang binabalungan ng luha: ang mga salamin ng
pagdaramdam na hindi mabigkas.
27 Nasa mga palad pa rin ni Ina ang kaliwang kamay ni Ama: Sabihin mo, mahal ko, na
maaangkin ko na ang kaligayahan ko...

65
Kinagat ni Ina nang mariin ang kanyang labi at nang siya’y mangusap ay hindi ko naaming
kay Ina ang tinig na yaon:Maaangkin mo na, mahal ko!
Ang init ng mga labi ni Ina ang kasabay ng kapayapaang nanahanan sa mga labi ni Ama at
nasa mga mata man niya ang ilaw ng pagkabigo sa pagdurugtong sa isang buhay na wala
nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang nadama ng kalilisang
kaluluwa... POSTED BY KADIPAN.
Tugon sa Pag-unawa
1. Sa iyong palagay, bakit kaya pinamagatang uhaw ang tigang na lupa ang akdang ito?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
2. Ano ang kaugnayan ng pamagat sa mga pangunahing tauhan. Ilahad.

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
3. Bakit ikinukumpara ng may-akda ang katangian ng tigang na lupa sa mga katangian ng

pangunahing tauhan?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
4. Anong mensahe ang nais ipaabot ng may-akda sa anak, sa ama, at sa ina para sa mga
mambabasa?
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
5. Posible kayang mangyari ang ganitong kaganapan sa tunay na buhay?Paunayan.

________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________

66
6. Bilang mambabasa, paano ka makakatulong sa problemang kinakaharap ng mga

pangunahing tauhan? Gamitin ang talahanayan sa ibaba.
Mga Problema ng mga Pangunahing Mga Mungkahing Solusyon

Tauhan
1. _____________________________________________ 1.______________________________________________
_________________________________________________ ________________________________________________
2._______________________________________________ 2.______________________________________________
_________________________________________________ ________________________________________________
3._______________________________________________ 3.______________________________________________
_______________________________________________ ________________________________________________
4._______________________________________________ 4.______________________________________________
_______________________________________________ ________________________________________________
5._______________________________________________ 5.______________________________________________
_______________________________________________ ________________________________________________
6._______________________________________________ 6.______________________________________________
_______________________________________________ ________________________________________________
Pagpapalawak
1. Gawan ng story board ang akdang “Uhaw ang tigang na lupa”.
2. Sumulat ng sariling halimbawa ng Haiku at Tanaga sa mga sumusunod na tema:
2.1 Covid 19 Pandemic
2.2 “New Normal”
2.3 Flexible/Online Learning

67
YUNIT 7
PANAHON MULA NANG MATAMO ANG KALAYAAN HANGGANG SA
K ASALUKUYAN
1. Ang Kalagayan Ng Panitikan Ng Panahong Ito
Tila naging mapaghangad sa makukuhang gantimpala ang mga manunulat nang

panahong ito sapagkat bago pa sumulat ng anumang akda ay inaalam muna kung aling
pahayagan kaya ang magbabayad dito ng malaking halaga. Gayun pa man ay hindi rin
natin tahasang masasabing walang-wala nang sinumang pagtataglay ng pag-ibig sa sining
ng panulat. Isa sa naging kapansin- pansing pangyayari sa panitikang Pilipino sa
panahong ito ay ang pagsulpot ng mga kabataang mag-aaral sa larangan ng panulat.
Naging mga ulirang manunulat na Amerikano sina Ernest Hemingway, William Sariyan at
John Steinbeck sa kanilang mahusay na teknesismo ng panulat. Ang mga panunulad sa
estilo ng tatlong manunulat na Amerikanong nabanggit ang nagbigay ng diwang
mapanghimagsik at kapangahasan sa panitikang Tagalog at Ingles.
2. ANG KWENTO NI MABUTI

Ni Genoveva Edroza-Matute
(Unang Gantimpala ng Timpalak Palanca)
http://markjan-markjan.blogspot.com/2012/07/ang-kwento-ni-mabuti-ni-genoveva-edroza.html
Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating
pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan sa kanya. Sa isa sa mga
lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang,
doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. Naroon pa
siya’t nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng isang uri ng karunungan
sa kanya ko lamang natutuhan.
Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan ng buhay. Saan man sa kagandahan; sa
tanawin, sa isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako’y lumiligaya. Ngunit
walang anumang maganda sa kanyang anyo… at sa kanyang buhay…
Siya ay isa sa mga pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa
kanyang ng pansin. Mula sa kanyang pananamit hanggang sa paraan ng pagdadala niya ng
mga panunugutan sa paaralan, walang masasabing anumang pangkaraniwan sa kanya.
Siya’y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya’y nakatalikod. Ang salitang
iyon ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang pumalit sa mga salitang
hindi niya maalaala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling pag-aalanganin. Sa
isang paraang malirip, iyon ay naging salamin ng uri ng paniniwala sa buhay.
“Mabuti,” ang sasabihin niya, “… ngayo’y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti
nama’t umabot tayo sa bahaging ito… Mabuti… Mabuti!”

68
Hindi ako kailanman magtatapat sa kanyang ng anuman kung di lamang nahuli

niya akong minsang lumuluha; nang hapong iyo’y iniluha ng bata kong puso ang pambata
ring suliranin.
Noo’y magtatakipsilim na at maliban sa pabugsu-bugsong hiyawan ng mga
nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid ay tahimik
na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan, pinilit kong lutasin ang aking suliranin sa
pagluha. Doon niya ako natagpuan.
“Mabuti’t may tao pala rito,” wika niyang ikinukubli ang pag-aagam-agam sa
narinig. “Tila may suliranin .. mabuti sana kung makakatulong ako.”
Ibig kong tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong
isipan ay ibinilang kong kahihiyan ay kababaan ang pagkikita pa naming muli sa
hinaharap, pagkikitang magbabalik sa gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako makakilos
sa sinabi niya pagkatapos. Napatda ako na napaupong bigla sa katapat na luklukan.
“Hindi ko alam na may tao rito”….. naparito ako upang umiyak din.”
Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa ang
kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa’y nakita ko ang bahagyang ngiti sa
kanyang labi.
Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na klamang ang tinig sa
pagtatapat sa suliraning sa palagay ko noo’y siya nang pinakamabigat.Nakinig siya sa akin,
at ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo’y nagtataka ako kung paanong napigil niya
ang paghalakhak sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit, siya’y nakinig nang buong
pagkaunawa, at alam ko na ang pagmamalasakit niya’y tunay na matapat.
Lumabas kaming magkasabay sa paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin
ay natatanaw na nang bigla akong makaalala.
“Siyanga pala, Ma’am, kayo? Kayo ng pala? Ano ho iyong ipinunta ninyo sa sulok na
iyo na … iniiyakan ko?”
Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; “ang sulok na iyon na …
iniiyakan natin… nating dalawa.” Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig: “sana’y
masabi ko sa iyo, ngunit… ang suliranin.. kailanman. Ang ibig kong sabihin ay … maging
higit na mabuti sana sa iyo ang … buhay.”
Si Mabuti’y naging isang bagong nilikha sa akin mula nang araw na iyon. Sa
pagsasalita niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang mabagal at
mahiyain niyang mga ngiti sa amin, sa paglalim ng kunot sa noo niya sa kanyang
pagkayamot, naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-
aklatan. Ang sulok na iyon,.. “Iniiyakan natin,” ang sinabi niya nang hapong iyon. At habang
tumataginting sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo’y hinuhulaan ko ang dahilan
o mga dahilan ng pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Hinuhulaan ko kung
nagtutungo pa siya roon, sa aming sulok na iyong… aming dalawa…
At sapagkat natuklasan ko ang katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula
akong magmasid, maghintay ng mga bakas ng kapaitan sa kanyang sinasabi. Ngunit, sa
tuwina, kasayahan, pananalig, pag-asa ang taglay niya sa aming silid-aralan. Pinuno siya ng

69
maririkit na guni-guni ang aming isipan at ng mga tunog ang aming pandinig at natutuhan
naming unti-unti ang kagandahan ng buhay. Bawat aralin naming sa panitikan ay naging
isang pagtighaw sa kauhawan naming sa kagandahan at ako’y humanga.
Wala iyon doon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili pagkatapos na maipadama
niya sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi naging akin ang pagtuklas
na ito sa kariktan kundi pagkatapos na lamang ng pangyayaring iyon sa silid-aklatan.
Ang pananalig niya sa kalooban ng maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa sa
mga pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasaling ng damdamin. Marahil, ang pananalig
niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na karaniwan na lamang
sa amin ay walang kabuluhan.
Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa buong panahon ng
pag-aaral naming sa kanya. Ngunit bumanggit siya tungkol sa kanyang anak na babae, sa
tangi niyang anak. .. nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin kailanman
tungkol sa ama ng batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming ang
nakababatid na siya’y hindi balo.
Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang maririkit ay
nakapaligid sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang paglaki nang
mga pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon sa buhay. Minsan, tila hindi
namamalayang nakapagpapahayag ang aming guro ng isang pangamba ang pagkatakot
niyang baka siya hindi umabot sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa
iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang ang
mga bagay na “pinagtitiisang” pakinggan sapagkat walang paraang maiwasan iyon. Sa
akin, ang bawat pagbanggit na iyon ay nagkakaroon ng kahulugan sapagkat noon pa ma’y
nabubuo na sa aking isipan ang isang hinala.
Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng
kanyang anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang
mga kaibigan niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya’y anim na
taong gulang na. Sa susunod na taon siya’y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng guro
naming maging manggagamot ang kanyang anak- at isang mabuting manggagamot.
Nasa bahaging iyon ang pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking likuran
ang bumulong: “Gaya ng kanyang ama!”
Narinig ng aming guro ang ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya’y nagsalita.
“Oo, gaya ng kanyang ama,” ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang
mukha habang sumisilay ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi.
Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang tungkol sa ama ng batang
may kaarawan.
Matitiyak ko noong may isang bagay ngang malisya sa buhay niya. Malisya nang
ganoon na lamang. At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa lamang
ang layo sa kanya, kumirot ang puso ko sa pagnanasang lumapit sa kanya, tanganan ang
kanyang mga kamay gaya ng gingawa niya nang hapong iyon sa sulok ng silid-aklatan, at
hilinging magbukas ng dibdib sa akin. Marahil, makagagaan sa kanyang damdamin kung

70
may mapagtatapatan siyang isang taong man lamang. Ngunit, ito ang sumupil sa
pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong nakikinig ng walang anumang malasakit
sa kanyang sinasabing, “Oo, gaya ng kanyang ama,” habang tumatakas ang dugo sa
kanyang mukha.
Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko makakalimutan kailanman. Tinignan niya
ako ng buong tapang na pinipigil ang panginginig ng mga labi at sinabi ang ganito :
“Mabuti…mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-lyon lamang nakararanas ng mga lihim na
kalungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na kaligayahan. Mabuti, at ngayon,
magsimula sa ating aralin…”
Natiyak ko noon, gaya ng pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap
na iyon, ni sa aking mga pagsasalita, ni sa aking mga pagsusulat. Ngunit samantalang
nakatitig siya sa akin ng umagang iyon, habang sinasabi niya ang pangungusap na iyon,
nadama kong siya at ako ay iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat nakaranas
ng mga lihim na kalungkutan ay nakakikilala ng mga lihim na kaligayahan.
At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting bumabalik ang dating kulay
ng kanyang mukha, muli niyang ipinamalas ang mga nagtatagong kagandahan sa aralin
naming sa Panitikan. Ang karikatn ng katapangan; ang kariktan ng pagpapatuloy anuman
ang kulay ng buhay.
At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat nang mabalitaan ko ang
tungkol sa pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng batang iyong marahil ay
magiging isang manggagamot din balang araw, ay namatay at naburol ng dalawang gabi at
dalawang araw sa isang bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang anak. At
naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon ay
naunawaan ko ang lahat.
Tugon sa Pag-unawa
1. Sino-sino ang mga tauhan sa binasang tekstong Ang Kuwento ni Mabuti? 7. Ano ang
kaisipaqng nais ipahayag ng may akda sa mga mambabasa?
2. Sa iyong palagay bilang isang mag-aaral nararapat bai tong maranasan ng isang batang
katulad
3. Kung ikaw ang nasa kalagayan ng isa sa mga tauhan, paano mo haharapin at bibigyang
kalutasan ang nararanasan mo?
4. Ano ang nais ipabatid sa ating lahat ng may akda sa kanyang isinulat na teksto?
mo? Ipaliwanag.
5. Naiisa-isa ang mga positibong paraan ng pagharap sa mga suliranin sa buhay
Paglikha
1. Nakasusulat ng isang maikling komposisyong nagpaparangal sa
pinakagusto/pinakaayawan mong guro sa elementarya, sa sekundarya at maging sa
kolehiyo, bakit mo siya nagustuhan at bakit mo siya inayawan? Ilahad
2. Paano binago ng gurong pinili mo ang pag-uugali/pagkatao mo? Ilahad.

71
3. Matapos maisulat, nakababasa at nakabibigkas nito nang may damdamin patungkol sa

pagpaparangal na ginawa mo sa kanya.
4. MGA AWITING FILIPINO
4.1 Freddie Aguilar (ANAK)
Nung isilang ka sa mundong ito

Laking tuwa ng magulang mo
At ang kamay nila
Ang iyong ilaw
At ang nanay at tatay mo'y

Di malaman ang gagawin
Minamasdan
Pati pagtulog mo
At sa gabi'y napupuyat ang iyong nanay

Sa pagtimpla ng gatas mo
At sa umaga nama'y kalong ka ng iyong
Amang tuwang-tuwa sa yo'
Ngayon nga ay malaki ka na

Nais mo'y maging Malaya
Di man sila payag
Walang magagawa
Ikaw nga ay biglang nagbago

Nagging matigas ang iyong ulo
At ang payo nila'y
Sinuway mo
Di mo man lang inisip na ang kanilang ginagawa'y para sa yo

Pagka't ang nais mo'y masunod
Ang layaw mo dimo sila pinapansin
Nagdaan pa ang mga araw

At ang landas mo'y maligaw
Ikaw ay nalulong
Sa masama bisyo
At ang una mong nilapitan

Ang iyong inang lumuluha
At ang tanong nila ANAK
Ba't ka nagkaganyan?
At ang iyong mata'y biglang lumuha

Ng di mo napapasin

72
Pagsisisi at sa isip mo't nalaman

Mong ika'y nagkamali
Tugon sa Pag-unawa
1. Ano ang pangkalahatag mensahe ng awitin?

2. Ikaw, bilang anak, paano ka naantig sa mensahe ng awitin?
3. Patunayan na ang awiting ito ay sumasalamin sa kabataan mula noong ito nilikha
magpahnggang ngayon.
4. Naniniwala ka ba sa kawikaang, walang magulang ang nakatitiis sa mga anak
bagkus may mga anak na naktitiis sa magulang? Pangatwiranan
5. Anu-anong sakripisyo ang kayang ibigay ng magulang alang-alang sa kapakanan ng
mga anak?
Pagpapahalaga
1. Paano mo masusuklian ang walang kondisyong pagmamahal, pag-aaruga,

pagsaskripisyo ng iyong magulang?
2. Anu-anong bisang pangkaisipan (Isip, damdamin, asal) ang matatagpuan sa awitin?
Bisang Pangkaisipan
Isip Damdamin Asal
1. 1. 1.
2. 2. 2.
Paglikha
1. Bumuo ka ng isang malayang tula bilang tugon mo sa pangkalahatang mensahe ng
awitin ni Freddie Aguilar

73
2. ASIN
Masdan Mo Ang Kapaligiran

https://l-hit.com/tl/1112
Wala ka bang napapansin

Sa iyong mga kapaligiran?
Kay dumi na ng hangin
Pati na ang mga ilog natin
Hindi na masama ang pag-unlad

At malayu-layo na rin ang ating narating
Ngunit masdan mo ang tubig sa dagat
Dati'y kulay asul ngayo'y naging itim
Ang mga duming ating ikinalat sa hangin

Sa langit huwag na nating paabutin
Upang kung tayo'y pumanaw man
Sariwang hangin sa langit natin matitikman
Mayroon lang akong hinihiling

Sa aking pagpanaw sana ay tag-ulan
Gitara ko ay aking dadalhin upang
Sa ulap na lang tayo magkantahan
Mga batang ngayon lang isinilang

May hangin pa kayang matitikman?
May mga puno pa kaya silang aakyatin
May mga ilog pa kayang lalanguyan?
Bakit 'di natin pagisipan

Ang nangyayari sa ating kapaligiran
Hindi na masama ang pag-unlad
Kung hindi nakakasira ng kalikasandarating
Ang panahon mga ibong gala

Ay wala nang madadapuan
Masdan mo ang mga punong dati ay kay tatag
Ngayo'y namamatay dahil sa 'ting kalokohan
Lahat ng bagay na narito sa lupa

Biyayang galing sa Diyos kahit nong ika'y wala pa
Ingatan natin at 'wag nang sirain pa
Pagkat pag kanyang binawi, tayo'y mawawala na

74
Tugon sa Pag-unawa
1. Batay sa narinig at nakita sa video presentation, ano ang mensahe ang nais
ipahiwatig ng awit?
2. Ano ang nilalaman at layunin ng teksto o awit?
3. Ano ang istilo na ginamit ng tekstong para ipahiwatig ang nilalaman?
4. Papaano inilarawan ng may akda ang kapaligiran?
Paglikha
1. Iugnay mo ang iyong sariling karanasan sa binasang titik ng awit. Paano mo ipapakita
ang pangangalaga sa iyong kapaligiran? Sumulat ng talata ukol dito.

75
Ang Tagatipon
Nagtapos ang tagatipon sa mga sumusunod na mga paaralan/pamantasan:
Elementarya  Ong Yiu Elementary School, Butuan City

:
Sekundarya:  Saint Joseph Institute of Technology, Butuan City
Kolehiyo:  BSEd - Filipino, Urios College (1996), naging Father Saturnino

Urios University (2006), Butuan City
Masteral:  MAED - Filipino (2002), Southern Leyte State University-Tomas

Oppus
Doctoral:  Ph.D. - Educational Program Management, Eastern Visayas State

University, Tacloban City (2012)
Karanasan ng Pagtuturo at Panunungkulan

Disyembre 1, 1997 - at  Konektado sa So. Leyte State University, Tomas
present: Oppus bilang guro sa High School, at sa Kolehiyo
June 1999-July 2016  Tagapayo sa Kapisanan ng Filipino (KF)

July 2020-Present
June, 2002 - 2021  Part-time Instructor, Tagapayo, Kasapi, at Censor
ng Thesis Committee sa Paaralang Gradwado ng
SLSU-TO
June 2016-June 2017  Area Chair, Arts and Letters Area
June 2017-June 2018
June 2018-June 2019
MADAT

C. GUIDE SA Pagtuturo NG ELEMENTARYA 2 PANITIKAN NG PILIPINAS So Des Ne 15

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

C. GUIDE SA Pagtuturo NG ELEMENTARYA 2 PANITIKAN NG PILIPINAS So Des Ne 15

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Maj-GED 200-Pagtuturo ng Filipno sa Elementarya 2 (Panitikan ng Pilipinas)

Panitikan ang nagpapahiwatig ng tunay na pagkalahi natin. Nagsisilbi itong wika

Anumang talang pampanitikan ng ating mga ninuno ay sinunog lahat ng mga

Pinatutunayan ng mga Kastilang nanakop sa Pilipinas na ang ating mga ninuno ay

Mga Bahagi Ng Panitikang Filipino Bago Dumating Ang Mga Kastila

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

ALAMAT. Ito ay isang uri ng panitikang tuluyan, na ang karaniwang paksa ay

Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa

Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siya’y bumalik sa nayon at

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy nila ang

Sa loob ng maikling panahon, yumaman ang mga taga-Suyuk.Ang dati nilang

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Ang punungkahoy ay nabuwal. Nayanig ang lupa at bumuka sa lugar na

1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng caᾗao bilang parangal sa kanilang

Sa Antas Ng Iyong Pag-Unawa

1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng Story Mountain.

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ? Pangatuwiranan ang

____________ Mina ng Ginto ___________

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan. Ang

Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan ang

Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga pangyayari na

BULONG. Ang mga bulong ay ginagamit na pangkulam o pangengkanto. Ang mga

1. Bagobo ng Mindanao - (Sinasabi kung nanakawan ng bigas na naglalagay ng

"Nagnakaw ka ng bigas ko,

2. Kailokohan - (Sago sila pumutol ng punongkahoy sa gubat o sa bundok)

"Huwag magagalit, kaibigan,

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

3. Gitnang Luzon / Kabikulan at sa mga pulo ng Kabisayaan - (Anurnan ang

"Tabi, tabi nuno;

Kung ang batang nabubungian, pagkabunot ng ngipin, ay naglalagay nito sa daanan

"Dagang malaki, dagang mal it,

EPIKO. Ito ay nagsasalaysay ng mga kabayanihang halos hindi mapaniwalaan pagkat

Mga Epiko ng Iba't Ibang Pook ng Pilipinas

Bantugan  ito ang pinaka-popular sa lahat, na paulit-ulit na binibigkas

Indarapatra at  kasaysayan ng bayaning emperador ng Imperyo ng

Epiko ng mga  ukol sa mala-Diyos na bayani ng mga Bagobo.

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko

Ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa kabayanihan at

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa nagiging

Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo

Si Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong na Langit

Lumapit si Bai, at ito ay nagdala ng nganga. Ang magkapatid ay ngumuya ng

Hindi pumayag si Bai sa gagawing paglalakbay ni Tuwaang. Kinakabahan si Bai sa

Pagkarating doon ay bumisita siya sa bahay ng Binata ng Pangavukad. Sinamahan

Sila’y nakarating sa tahanan ni Batooy. Humiga si Tuwaang sa tabi ng dalagang nagbalita

Naglaban si Tuwaang at ang Binata ng Pangumanon gamit ang kanilang mga

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

Ikinuwento ng Gungutan na nakita niya sa kaniyang panginip na darating si

Nakarating si Tuwaang at ang Gungutan sa kasal. Dumating ang Binata ng

Nagsimula ang mga unang seremonya ng kasal. Binayaran ng mga kamag-anak

Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay na ang panitikang Pilipino ay

SLSU-Tomas Oppus, Unang Semestre, T.P.: 2021-2022

ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA

Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko bilang akdang

1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng mga

Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko sa pagkilala ng mga

2. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian ng

__ Mina ng Ginto _