EFFECTIVENESS OF PHARMACIST

INTERVENTION FOR PSYCHIATRIC PATIENTS

A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials

Presented by Nathapol Samprasit

1
ที่มาและความสาคัญของปัญหา

schizophrenia
-ผลกระทบต่อผูป้ ่ วย
ปัญหาของ bipolar disorder
-ผลกระทบผูด้ แู ล/ครอบครัว
-ผลกระทบต่อระบบสาธารณสุข ผูป้ ่ วยจิตเวช depressive disorder
anxiety disorder

Pharmacist Intervention

วัตถุประสงค์ เพื่อเปรียบเทียบผลลัพธ์ทางคลินิกและมนุษยธรรม
ของการแทรกแซงโดยเภสัชกรสาหรับผูป้ ่ วยจิตเวชกับการบริการปกต
2
ิ
 ขัน้ ตอนการศึกษา Inclusion criteria
1. Randomized Control Trials
ฐานข้อมูลต่างประเทศ
2. Pharmacist intervention VS Usual care
-PubMed / Scopus
3. Anxiety, Schizophrenia, Depression, bipolar
-Cochrane CENTRAL
4. Clinical outcome, Adherence, Quality of life
-Science Direct
Exclusion criteria
-PSyINFO
1. Duplicate
ฐานข้อมูลในประเทศไทย การค้นหา การคัดเลือก 2. Review, SR, Synthesis data
-ThaiJO ข้อมูล ข้อมูล 3. No Thai OR English language
-ThaiLIST
-กรมสุขภาพจิต
-HITAP การประเมิน การวิเคราะห์
คุณภาพ ข้อมูล
Effect size: SMD/RR (forest plot)
Risk of bias tool for randomized Heterogeneity: Fixed/Random model
trials tool (ROB) Publication bias: funnel plot
3
 ผลการศึกษา การคัดเลือกงานวิจยั
PubMed(n=655) Duplicates Removed
Science Direct (n=11) Records excluded Full-text articles excluded, with
PsyINFO (n=1,064) From inclusion and
Scopus (n=423) 4,753 reasons (n=69)
exclusion criteria • No RCT (n=4)
CochraneCENTRAL (n=2,281)
by Title and Abstract • No Psychiatric patient (n=7)
DRIC (n=18) (n=4,655)
ARR (n=40) • No Pharmacist intervention (n=15)
THAILIS (n=31) • No VS Usual care (n=6)
TNRR (n=11) 98 • No Thai/English language (n=3)
DMH (n=18) • Synthesis information and
THAIJO (n=57) review article (n=2)
TDC (n=29) • Proposal article (n=1)
HITAP (n=439) 29 • No Data for analysis (1)
Thai Index Medicus (n=35) • Duplicate publication or studies
Thai Medicus Index (n=3) of the same population (n=30)
Reference list (n=37) Studies included in SRMA 4
ผลการศึกษา Systematic Review

• อายุ 35-50 ปี
• มีประสบการณ์ การใช้ยามาก่อน
• ได้รบั ยามากกว่า 2 รายการ

5
 ผลการศึกษา Systematic Review

Sample size

215 989 265 513 1,985

2 เรื่อง 10 เรื่อง 1 เรื่อง 4 เรื่อง 12 เรื่อง

Psychiatric Schizophrenia Anxiety Bipolar Depression

Shaw H (2000) Onsombat W (2010) Kaeokumbong C (2015) Fortney JC (2015) Suanchung O (2002) Finley PR (2003) Pyne JM (2011)
Valenstein M (2011) Rat-anan P (2010) Wiriyasirisakul T (2016) Krishna GS (2017) Adler DA (2004) Marques LAM (2013)
Chumuanpak P (2010) Mishra A (2017) Salazar-Ospina A (2017) Capoccia KL (2004) Rubio-Valera M (2013)
Kenkratoke J (2011) Sathienluckana T (2018) Singh PA (2017) Al-Saffar N* (2005) Alijumah K (2015)
Kanjanasilp J (2014) Rakpong P (2020) Rickles NM (2006) Kupapan T (2016)
Brook OH (2007) Sravani A (2018) 6
 ผลการศึกษา Systematic Review
การดูแลโดยเภสัชกร 2,500 คน 17 เรื่อง
1,500 คน 12เรื่อง
ลักษณะทีมดูแลผูป้ ่ วย
ทีมสหสาขาวิ ชาชีพ การจัดการปัญหาด้านยาร่วมกับ
จานวนคน จานวนเรื่อง
การให้ความรู้ผป้ ู ่ วยโดยตรง
2,500 คน การให้ความรู้ผป้ ู ่ วยโดยตรง

การให้ความรู้ผปู้ ่ วยโดยตรง 1,500 คน

กิจกรรมของการ
การจัดการปัญหาด้านยา จานวนคน จานวนเรื่อง
แทรกแซงโดยเภสัชกร
การส่งไปรษณี ยบัตร
การแจ้งเตือนเมื่อถึงนัด การโทรศัพท์แจ้งเตือน
กิ จกรรอื่น ๆ การใช้เทคโนโลยีทางไกล
การให้ความรู้แก่ผดู้ แู ล
7
 ผลการศึกษา Systematic Review
การใช้แผ่นพลิ ก
มีการใช้สื่อให้ความรู้ร่วมด้วย การใช้สื่อมัลติ มิเดีย
การให้สื่อวิ ดีโอกลับบ้าน
มีการให้สื่อให้ความรู้กลับบ้าน
การให้ความรู้ผปู้ ่ วยโดยตรง ให้สื่อคู่มือการใช้ยา/แผ่นพับ
การสัมภาษณ์เชิ งลึก
การค้นหาปัญหาการใช้ยา การทบทวนประวัติการรักษา การจัดยาหนึ่ งหน่ วย
การใช้ (unit dosage)
การส่งเสริ มความร่วมมือในการใช้ยา การใช้บตั รเตือนความจา
การจัดการปัญหาด้านยา การโทรศัพท์แจ้งเตือนรับประทานยา
การวางแผนจาหน่ วยผูป้ ่ วยกลับบ้าน
การโทรศัพท์ติดตามผูป้ ่ วย
การติ ดตามผูป้ ่ วยในรูปแบบพิ เศษ การติ ดตามระดับยาในเลือด
การให้คาแนะนาแก่แพทย์เพื่อปรับยา
การให้เภสัชกรปรับยาได้ตามความเหมาะสม
การให้คาแนะนาอื่น ๆ แก่ผปู้ ่ วย 8
 OnsombatW (2010)
Rat-anan P (2010)
Chumuanpak P (2010)

months

START
Kenkratoke J(2011)
Kanjanasilp J (2014)

Wiriyasirisakul T (2016)

1
767
Simple size

8 เรื่อง
Kupapan T (2016)
Sravani A (2018)
ผลการศึกษา

Shaw H (2000)
3
424
6 เรื่อง

Marques LAM (2013)

Krishna GS(2017)
Mishra A (2017)
4
60

1 เรื่อง

Sathienluckana T (2018)
Rakpong P(2020)
SuanchungO (2002)
239

5
1 เรื่อง

Al-SaffarN* (2005)

Finley PR (2003)
6

Adler DA (2004)
7 เรื่อง
1,387

Rickles NM(2006)

Brook OH (2007)
9

Rubio-Valera M (2013)
289
1 เรื่อง

Alijumah K (2015)
Kaeokumbong C(2015)
12
5 เรื่อง

Singh PA(2017)
828
Systematic Review

Pyne JM (2011)
Capoccia KL(2004)
Valenstein M (2011)
Fortney JC(2015)
9

Salazar-Ospina A (2017)
SUCCESS
 ผลการศึกษา Meta-analysis

คะแนนคุณภาพชีวิตของผูป้ ่ วยจิ ตเวช

จานวนคนไข้ที่ออกจากการศึกษา ที่เวลาเริ่ มต้นของการศึกษา อาการทางคลิ นิกที่เวลาเริ่ มต้นของการศึกษา
ก่อนสิ้ นสุดการศึกษา

คะแนนความร่วมมือในการใช้ยาที่เวลาเริ่ มต้นของการศึกษา ความร่วมมือในการใช้ยาที่เป็ นสัดส่วนของคนไข้ในระดับดีที่เริ่ มต้นการศึกษา

กลุ่มที่ได้รบั การแทรกแซงโดยเภสัชกร ไม่แตกต่าง จากกลุ่มที่ได้รบั การบริการปกติ ที่เวลาเริ่มต้นการศึกษา 10

ผลการศึกษา Meta-analysis

คะแนนคุณภาพชีวิตในผูป้ ่ วยจิตเวชรวม

**จากงานวิ จยั 13 เรื่อง จานวนตัวอย่าง 1,328 คน** 11

ผลการศึกษา Meta-analysis

ผลลัพธ์ทางคลินิกที่เป็ นคะแนนอาการทางคลินิก

**จากงานวิ จยั 10 เรื่อง จานวนตัวอย่าง 1,489 คน** 12

ผลการศึกษา Meta-analysis

ผลลัพธ์ทางคลินิกที่เป็ นสัดส่วนของคนไข้ที่มีอาการทางคลินิกระดับดี

**จากงานวิ จยั 8 เรื่อง จานวนตัวอย่าง 791 คน** 13

ผลการศึกษา Meta-analysis

ความร่วมมือในการใช้ยาที่เป็ นคะแนนความร่วมมือในการใช้ยา

**จากงานวิ จยั 15 เรื่อง จานวนตัวอย่าง 1,406 คน** 14

ผลการศึกษา Meta-analysis

ความร่วมมือในการใช้ยาที่เป็ นสัดส่วนของคนไข้ที่มีความร่วมมือในระดับดี

**จากงานวิ จยั 16 เรื่อง จานวนตัวอย่าง 1,688 คน**

ุ ภาพชีวิต
การแทรกแซงโดยเภสัชกร ทาให้ผปู้ ่ วยมีคณ
สรุปผลการศึกษา อาการทางคลินิก และความร่วมมือในการใช้ยา
ดีกว่า กลุ่มที่ได้รบั การบริการปกติ 15
 ผลการศึกษา Subgroup analysis
คุณภาพชีวิต ทางด้านกาย
ทางจิ ตใจ
จิ ตเภท
ซึมเศร้า
คะแนนคุณภาพชีวิต
อารมณ์
โรคทางจิ ตเวช แปรปรวนสองขัว้
คะแนนอาการทางคลิ นิก
1 เดือน
3 เดือน สัดส่วนของผูป้ ่ วยที่
Subgroup ระยะเวลา 6 เดือน
การวัดผลลัพธ์ 12 เดือน มีอาการทางคลิ นิกระดับดี
analysis
สหสาขาวิ ชาชีพ คะแนนความร่วมมือในการใช้ยา
ทีมดูแลผูป้ ่ วยจิ ตเวช
เภสัชกร
สัดส่วนของผูป้ ่ วยที่ให้
ความร่วมมือระดับดี
การให้ความรู้ผปู้ ่ วยโดยตรง
กิ จกรรม
การจัดการด้านยาร่วมกับการให้ความรู้ผปู้ ่ วยโดยตรง 16
 ผลการศึกษา Subgroup analysis

ผลลัพธ์ด้านคุณภาพชีวิต
จานวน จานวน ช่วงความ
คะแนนคุณภาพชีวิต ผลลัพธ์
การศึกษา ตัวอย่าง เชื่อมัน่
คุณภาพชีวิตทางด้านร่างกาย 7 757 SMD 0.53 -0.10, 1.16
คุณภาพชีวิตทางด้านจิ ตใจ 8 1,141 SMD 0.60 0.08, 1.11
คุณภาพชีวิตด้านความสัมพันธ์ทางสังคม 6 754 SMD 0.33 -0.18, 0.85
ตุณภาพชีวิตทางสิ่ งแวดล้อม 6 734 SMD 0.34 -0.07, 0.76

17
 ผลการศึกษา Subgroup analysis
❑ คะแนนคุณภาพชีวิต
โรคทางจิตเวช ❑ คะแนนความร่วมมือในการใช้ยาในผูป้ ่ วยจิตเภท
❑ สัดส่วนของผูป้ ่ วยที่ให้ความร่วมมือระดับดี
Schizophrenia

18
 ผลการศึกษา Subgroup analysis
Depressive ❑ คะแนนคุณภาพชีวิต
❑ ผลลัพธ์ทางคลินิกที่เป็ นคะแนน
❑ คะแนนความร่วมมือในการใช้ยาในผูป้ ่ วยจิตเภท

(มีต่อ…) 19
 ผลการศึกษา Subgroup analysis

❑ สัดส่วนของผูป้ ่ วยที่ให้ความร่วมมือระดับดี

Depressive

❑ คะแนนคุณภาพชีวิต
Bipolar

20
 สรุปผลการศึกษา
อารมณ์แปร
ผลลัพธ์ของการศึกษา ผลลัพธ์รวม จิ ตเภท ซึมเศร้า วิ ตกกังวล
ปรวนสองขัว้
SMD 0.93 SMD 0.27 SMD 1.76 SMD 1.41
คุณภาพชีวิตรวม ข้อมูลไม่เพียงพอ
(0.35, 1.52) (0.09, 0.45) (0.67, 2.86) (0.36, 2.46)
ผลลัพธ์ทางคลิ นิกที่เป็ น SMD 0.59 SMD -0.04
ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ
คะแนนอาการทางคลิ นิก (0.19, 0.98) (-0.14, 0.10)
ผลลัพธ์ทางคลิ นิกที่เป็ น
RR 1.11
สัดส่วนของคนไข้ที่มีอาการ ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ
(0.97, 1.27)
ทางคลิ นิกระดับดี
ความร่วมมือในการใช้ยาที่
SMD 0.74 SMD 0.53 SMD 0.70
เป็ นคะแนนความร่วมมือใน ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ
(0.29, 1.19) (0.36, 0.71) (-0.18, 1.58)
การใช้ยา
ความร่วมมือในการใช้ยาที่
RR 1.16 RR 1.13 RR=1.56
เป็ นสัดส่วนของคนไข้ที่มี ข้อมูลไม่เพียงพอ ข้อมูลไม่เพียงพอ
(1.06, 1.28) (1.07, 1.20) (1.07, 2.26)
ความร่วมมือระดับดี 21
 ผลการศึกษา Subgroup analysis

ระยะเวลา คะแนน คะแนน

อาการทาง
สัดส่วนของคนไข้ คะแนนความ สัดส่วนของคนไข้ที่
ที่มีอาการทาง ร่วมมือในการใช้ มีความร่วมมือใน
คุณภาพชีวิต
คลิ นิก คลิ นิกระดับดี ยา การใช้ยาระดับดี
เดือนที่ 1 SMD 1.03 ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่ SMD 0.83 RR 1.18
(0.21, 1.86) เพียงพอ เพียงพอ (0.21, 1.46) (1.06, 1.30)
เดือนที่ 3 SMD 0.51 SMD 0.34 RR 1.02 ข้อมูลไม่ RR 1.33
(-0.21, 1.23) (-0.11, 0.79) (0.86, 1.21) เพียงพอ (1.01, 1.75)
เดือนที่ 6 SMD 0.34 SMD 0.11 RR 1.19 SMD 0.44 RR 0.13
(-0.22, 0.90) (-0.10, 0.31) (1.04, 1.36) (0.10, 0.79) (0.99, 1.29)
เดือนที่ 9 ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่
เพียงพอ เพียงพอ เพียงพอ เพียงพอ เพียงพอ
เดือนที่ 12 ข้อมูลไม่ SMD 1.30 ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่ ข้อมูลไม่
เพียงพอ (-0.12, 2.72) เพียงพอ เพียงพอ เพียงพอ
**ข้อมูลไม่เพียงพอ เนื่ องจากการศึกษาต่างๆ มีการรายงานผลลัพธ์แตกต่างกัน ซึ่งไม่เพียงพอต่อการวิ เคราะห์ผลลัพธ์รวม 22
 ผลการศึกษา Subgroup analysis

เภสัชกร คะแนนความร่วมมือ SMD 1.04 สัดส่วนของคนไข้ที่ให้ RR 1.29

ในการใช้ยา (0.05, 0.59) ความร่วมมือระดับดี (1.11, 1.50)
ทีมดูแลผูป้ ่ วยจิตเวช
คะแนนความร่วมมือ SMD 2.22 สัดส่วนของคนไข้ที่ให้ RR 1.00
สหสาขาวิชาชีพ ในการใช้ยา (0.13, 4.32) ความร่วมมือระดับดี (0.89, 1.12*
No significant

การให้ความรูผ้ ปู้ ่ วยโดยตรง คะแนนความร่วมมือ SMD 0.30

ในการใช้ยา (0.03, 0.57)
กิจกรรมของการแทรกแซง

การจัดการด้านยาร่วมกับ คะแนนความร่วมมือ SMD 1.87

การให้ความรูผ้ ปู้ ่ วย ในการใช้ยา (0.53, 3.22)
23
 ▪ Charlson F, van Ommeren M, Flaxman A, Cornett J, Whiteford H, Saxena S. New WHO prevalence estimates

การวิจารณ์ผลการวิจยั of mental disorders in conflict settings: a systematic review and meta-analysis. The Lancet.
2019;394(10194):240-8.
▪ Annual Report 2019 [Internet]. Department of Mental, Health Ministry of Public Health. 2019 [cited June, 3
2020]. Available from: https://www.dmh.go.th/report/dmh/rpt_year/view.asp?id=457.

ลักษณะการศึกษา
ผูป้ ่ วยซึมเศร้า
ผูป้ ่ วยจิตเภท VS รพ.เฉพาะทาง/ปฐมภูมิ
ทีมสหสาขาวิชาชีพ
รพ.เฉพาะทาง/ตติยภูมิ
เภสัชกร

อคติ ที่เกิ ดจากกระบวนการสุ่ม

คุณภาพของการศึกษา อคติ เนื่ องจากการเบี่ยงเบนการได้รบั การแทรกแซงต่อผูเ้ ข้าร่วมการทดลอง
อคติ จากความไม่สมบูรณ์ของข้อมูล
อคติ ในการวัดผลลัพธ์
อคติ ในการเลือกรายงานผลลัพธ์

High risk of bias = 76% (22) Some Concerns = 21% (6) Low risk of bias = 3% (1)
24
การวิจารณ์ผลการศึกษา การประเมินคุณภาพงานวิจยั
ไม่มี allocation concealment
ไม่รายงาน baseline characteristic/พบความแตกต่าง
อคติ ที่เกิ ดจากกระบวนการสุ่ม
ไม่ blind คนไข้ ผูป้ ระเมิ นผลลัพธ์
Per protocol analysis ผลลัพธ์เกิ ดจาก
ความรู้ของคนไข้
อคติ เ นื่ องจากการเบี่ยงเบนการได้ ร บั
การแทรกแซงต่อผูเ้ ข้าร่วมการทดลอง อคติ ในการวัดผลลัพธ์

ไม่รายงานสาเหตุของการ drop out การวิ เคราะห์ข้อมูล

ไม่ทา sensitivity blind (PP VS ITT) และการรายงานผล

อคติ จากความไม่ อคติ ในการเลือก

สมบูรณ์ของข้อมูล รายงานผลลัพธ์

Sterne JAC, Savović J, Page MJ, Elbers RG, Blencowe NS, Boutron I, Cates CJ, Cheng H-Y, Corbett MS, Eldridge SM, Hernán MA, Hopewell S, Hróbjartsson A, Junqueira DR, Jüni P, Kirkham JJ, Lasserson 25
T, Li T, McAleenan A, Reeves BC, Shepperd S, Shrier I, Stewart LA, Tilling K, White IR, Whiting PF, Higgins JPT. RoB 2: a revised tool for assessing risk of bias in randomised trials. BMJ 2019; 366: l4898.
การวิจารณ์ผลการวิจยั Semahegn A, et al. Psychotropic medication non-adherence and its associated factors among patients with
major psychiatric disorders: a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2020;9(1):17.

ผลลัพธ์ด้านคุณภาพ
ผูป้ ่ วยซึมเศร้า คุณภาพชีวิตทางด้านจิ ตใจ คะแนนคุณภาพชีวิตรวม

ผูป้ ่ วยอารมณ์แปรปรวนสองขัว้ 8 เรือ่ ง SMD 0.60 SMD 0.93 (0.35, 1.52)

1,141 คน (0.08, 1.11) เดือนที่ 1 เดือนที่ 3, 6
ผูป้ ่ วยจิ ตเภท
treatment effect
ผลลัพธ์ทางคลินิก
ผลลัพธ์ทางคลิ นิกที่เป็ นคะแนนอาการทางคลิ นิก ความร่วมมือในการใช้ยา เดือนที่ 6

SMD 0.59 (0.19, 0.98) RR 1.19 (1.04, 1.36)

ผลลัพธ์ทางคลิ นิกที่เป็ นสัดส่วนของ RR 1.11
คนไข้ที่มีอาการทางคลิ นิกระดับดี (0.97, 1.27)
26
 การวิจารณ์ผลการวิจยั

ผลลัพธ์ด้านร่วมมือในการใช้ยา

Al-Saffar N Finley PR (125 คน)

Aljumah K Capoccia K Kupapan T (75 คน)
Brook OH 17.3% Finley PR 16.1% Pyne JM
Rickles NM 16.8% Kupapan T 15.3% Rubio-Valera M
Sravani A usual care usual care
คะแนนความร่วมมือในการใช้ยา สัดส่วนของผูป้ ่ วยที่ให้ความร่วมมือระดับดี pharmacist pharmacist

▪ Al-Jumah KA. Impact of pharmacist interventions on patients' adherence to antidepressants and patient-reported outcomes: a systematic review. Patient preference and adherence. 2012.
▪ Rubio-Valera M, et al. Effectiveness of pharmacist care in the improvement of adherence to antidepressants: a systematic review and meta-analysis. The Annals of pharmacotherapy. 2011.
▪ Readdean KC. Effect of pharmacist intervention on improving antidepressant medication adherence and depression symptomology: A systematic review and meta-analysis. Research in social & administrative pharmacy. 2018.
▪
27
Chaiyakunapruk N, et al. Effects of an Asthma Self-Management Support Service Provided by Community Pharmacists: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of managed care & specialty pharmacy. 2018.
 การวิจารณ์ผลการวิจยั Presley B, Groot W, Pavlova M. Pharmacy-led interventions to improve medication adherence among adults
with diabetes: A systematic review and meta-analysis. Research in social & administrative pharmacy : RSAP.
2019;15(9):1057-67.

ลักษณะของผูด้ แู ล และกิจกรมของการแทรกแซงโดยเภสัชกร
เภสัชกร VS สหสาขาวิชาชีพ การให้ความรูผ้ ปู้ ่ วย VS การจัดการด้านยาร่วมกับการให้ความรู้
SMD
SMD SMD
SMD
ความร่วมมือในการใช้ยา

RR RR

ความร่วมมือในการใช้ยา
การนาผลงานวิจยั ไปใช้ประโยชน์
❑ การมีเภสัชกรจะช่วยให้ผลลัพธ์ ดีกว่าการบริการปกติ
❑ กิจกรรมการจัดการด้านยาร่วมกับการให้ความรู้ผป้ ู ่ วย
และหรือร่วมกับกิจจกรรมอื่น ๆ ของเภสัชกรจะส่งผล
ต่อผลลัพธ์ด้านความร่วมมือในการใช้ยา 28
ข้อเสนอแนะเพื่อทาการศึกษาต่อไป

ระยะเวลาการศึกษานานขึน้
Publication bias
อารมณ์แปรปรวนสองขัว้ /ซึมเศร้า
กระบวนการสืบค้นข้อมูล
ฐานข้อมูลอื่น ๆ
RCT
ผลลัพธ์ทางคลิ นิก
SRMA ภาษาของงานวิ จยั
ทดสอบทางสถิ ติขนั ้ สูง หรือปรับแก้

29
THANK YOU FOR YOUR ATTENTION