‫‪1‬‬

‫بەردەوامیی زاری لە زمانی کوردیدا‪ ،‬وەک چارەسەرێکی بەستاندارد کردن‬

‫‪Kurdish dialect continuum, as a standardization solution‬‬

‫‪Hewa Salam Khalid2‬‬

‫پێشەکی‬
‫وشەی زار (زار)‪ ،‬وەک زاراوەیەکی زمانەوانیی‬
‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬بەکاردێت بۆ دەستنیشانکردنی شێوە‬
‫جیاوازەکان لە چوارچێوەی زمانێکی دیاریکراودا‪ .‬وەک‬
‫ماثری (‪،٢٠٠٠‬ال‪ )٤٥‬ئاماژەی بۆ کردووە‪ ،‬زاریش‬
‫دابەش دەکرێت بۆ دو جۆری سەرەکی؛ زاری جوگرافی‬
‫(ناوچەیی)‪ ،‬زاری کۆمەاڵیەتی‪ .‬ئەم توێژینەوەیە زیاتر‬
‫بۆ زاری جوگرافی تەرخانکراوە‪ ،‬کە زیاتر خۆی لە‬
‫شێوازی ئاخاوتنی ناوچە جوگرافییەکاندا دەبینێتەوە‪.‬‬
‫بە شێوەیەکی گشتی‪ ،‬لە زمانەوانی تەقلیدیدا‪ ،‬سنور لە‬
‫نێوان دو زار یان زیاتر کێشراوە‪ ،‬کە ئەمە بەشێوەیەکی‬
‫بەرباڵو لە نێوان زمانەوانە کوردەکاندا بەدیدەکرێت‬
‫(خوڕشید‪( )١٩٨٥ ،‬خۆشناو‪ .)٢٠١٣ ،‬بە پێچەوانەوە‪،‬‬
‫زۆرێک لە زمانەوانان بڕوایان وایە‪ ،‬کە سنوری شێوە‬
‫هێڵ 'هاوشێوەی سنوری سیاسی نێوان دو واڵت' لە نێوان‬
‫زارەکانی زماندا بونی نییە (تایت‪( )١٩٩٤ ،‬بلوم فیڵد‪،‬‬
‫‪.)١٩٣٣‬‬
‫بە گوێرەی بۆچونی دووەم ناوچەی نێوان دو زار بە‬
‫ناوچەی بەردەوامیی زاری ناوزەند دەکرێت‪ .‬بلوم فیڵد‬
‫پێی وایە‪ ،‬کە بەردەوامیی زاری 'زنجیرەی زارەکانە‪ ،‬کە‬
‫لە شوێنێکی جوگرافی قسەیان پێدەکرێت و تەنیا کەمێک‬
‫جیاوازی لە نێوان هاوسێکاندا بەدیدەکرێت‪ ،‬بەاڵم ئەگەر‬
‫یەکێک بە هەر ئاڕاستەیەکدا بڕوات‪ ،‬جیاوازییەکان‬
‫زیاتر دەبن و لە ئەنجامدا قسەکەری کۆتا جیاوازەکانی‬
‫زنجیرەکە بە باشی لەیەکتر تێناگەن' (کویلس‪ ،‬مونچێرۆ‪،‬‬
‫‪.)٢٠١١‬‬
‫ئەم توێژینەوەیە دیاردەی بەردەوامیی زاری لە نێوان‬
‫زارە کوردییەکاندا شیدەکاتەوە‪ .‬توێژینەوەکە‪ ،‬بەدەر لە‬
‫پێشەکی‪ ،‬بەسەر چوار بەشدا دابەشکراوە؛ یەکەم‪ ،‬زمانی‬
‫کوردی و دیاکێکتەکانی‪ ،‬بە گوێرەی دابەشکردنەکانی‬
‫پێشتر‪ ،‬پیشاندراوە‪.‬‬
‫کورتە‬
‫زمانی کوردی زمانێکی فرە زارە و ڕوبەڕوی چەندین‬
‫کێشەی زمانەوانی بۆتەوە‪ ،‬بۆ نمونە کەموکوڕی لە‬
‫هەبونی پالنێکی هاوبەش‪ ،‬ئەمەش زۆرینەی بەهۆی‬
‫نەبونی دەسەاڵتێکی هاوبەشەوە بووە‪ .‬ئەمە بووەتە‬
‫هۆکارێک‪ ،‬کە وایکردووە تا ئێستا پێشنیازێکی شیاو و‬
‫ڕازیکەر بۆ بەستانداردکردنی زمانەکە نەبێت و ئەو‬
‫پێشنیازانەی پێشکەشکراون زۆرینەیان تەواو‬
‫پێچەوانەی یەکترن‪.‬‬
‫ئەم توێژینەوەیە لە بابەتی بەردەوامیی زاری لە زمانی‬
‫کوردیدا دەکۆڵێتەوە‪ ،‬بە پشتبەستن بە کۆکردنەوەی‬
‫چەندین وشەی جیاواز لە هەندێک لە ناوچە‬
‫کوردنشینەکان‪ ،‬کە لە پاوەی ڕۆژهەاڵتی کوردستانەوە‬
‫دەستپێدەکات تا دەگات بە شارۆچکەی زاخۆ لە هەرێمی‬
‫کوردستان و سەر سنوری باکوری کوردستان – تورکیا‪.‬‬
‫ئەمەش بەهۆی گرنگی بەراوردی زمانی لە نێوان‬
‫ئاوەدانییە دەستنیشانکراوەکاندا‪.‬‬
‫بەردەوامیی زاری لەوانەیە بتوانێت‪ ،‬کە گۆڕانە‬
‫زمانییەکان لە نێوان دو زاری جیاواز بدۆزێتەوە کە‬
‫دەکرێت وەک ‪ A‬و ‪ B‬ناوزەندبکرێن‪ .‬هەروەها سنوری‬
‫نێوان ‪ A‬و ‪ B‬بە ناوچەی بەردەوامیی زاری‬
‫ناودەبردرێت‪ .‬لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە‪ ،‬کە ئایا دەکرێت‬
‫ناوچەی بەردەوامیی زاری خۆی وەکو زمانێکی‬
‫هاوبەش لە نێوان زارە کوردییەکاندا نمایشبکات؟ ئایا ئەم‬
‫تیۆرە دەتوانێت کێشەی نێوان هەردو زاری سەرەکی‬
‫کوردی (کرمانجیی ناوەڕاست و کرمانجیی باکور) و‬
‫زارەکانی دیکەش چارەسەر بکات؟‬
‫کلیلە وشەکان‪ :‬زمانی کوردی‪ ،‬بەردەوامیی زاری‪،‬‬
‫زمانی ستاندارد‪ ،‬کرمانجیی ناوەڕاست (سۆرانی)‪،‬‬
‫کرمانجیی باکور (کرمانجی)‪ ،‬کوردستان‪.‬‬

‫‪ 1‬ئەم توێژینەوەیە لە گۆڤاری نێودەوڵەتی بۆ خوێندنی کوردی ’‪ ،‘IJOKS‬لە ژمارە یەکی ساڵی ‪ ٢٠١٥‬بە زمانی ئینگلیزی باڵو کراوەتەوە‪ ،‬ئەم بابەتە لە‬
‫زمانی ئینگلیزییەوە بۆ زمانی کوردی وەرگێڕدراوە‪ .‬لینکی ڕەسەنی توێژینەوەکە بە زمانی ئینگلیزی‪:‬‬
‫‪http://ijoks.com/issue1/salamkhalid%2027-39.pdf‬‬
‫‪ 2‬شێوەی بەسەرچاوە وەرگرتنی ئەم توێژینەوەیە‪:‬‬
‫‪Hewa S. KHALID. (2015). Kurdish dialect continuum, as a standardization solution. IJOKS. 1 (1), 27-39‬‬
‫جۆرەکان‪ ،‬لە نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردووەوە‪ ،‬وەک‬ ‫دووەم‪ ،‬ئەو وشانەی کە کۆکراونەتەوە شیدەکرێنەوە بە‬
‫زمانی خوێندن و دەسەاڵت ڕۆڵی بینیوە (ال‪.)٣٢٧‬‬ ‫گوێرەی تیۆری بەردەوامیی زاری‪ .‬سێیەم‪ ،‬ناوچەی‬
‫بەردەوامیی زاری وەک چارەسەرێکی گونجاو بۆ‬
‫وەک پێشتر ئاماژەمان بۆ کرد‪ ،‬هەندێک لە توێژەرە‬
‫بەستانداردکردنی زمانی کوردی دەخرێتە ڕو‪ .‬چوارەم‪،‬‬
‫بیانییەکان کوردییان نەزانییوە‪ ،‬ئەوانەی کە کوردیشیان‬
‫ئەنجامی توێژینەوەکە پیشاندەدرێت‪.‬‬
‫زانیوە‪ ،‬لەوانەیە سەرەدەرییان لە نێوان زارە جۆر‬
‫بەجۆرەکاندا نەکردبێت‪ .‬هەروەها‪ ،‬لەوانەیە هەندێک لە‬
‫توێژەران الیەندار بوبن و کەوتبنە ژێر کاریگەری‬
‫بەشی یەکەم‪:‬‬
‫قسەپێکەری زمانە سەردەستەکانی وەک تورکی و‬
‫عەرەبی و فارسی‪ ،‬کە هەرگیز زمانی کوردییان قبوڵ‬ ‫زمانی کوردی و زارەکانی بە گوێرەی لێکۆڵینەوەکانی‬
‫نەکردووە‪ .‬تەنانەت نەتەوە سەردەستەکان هەوڵیان داوە‬ ‫پێشتر‬
‫زارە کوردییەکان لە بنەچەکەی جیابکەنەوە‪ ،‬کە زمانی‬
‫کوردی زمانێکی فرە زارە‪ .‬لە کۆنەوە ڕۆژهەاڵتناسەکان‬
‫کوردییە‪ .‬لە ئەنجامدا‪ ،‬دەکرێت بگوترێت‪ ،‬کە زۆربەی‬
‫بیر و بۆچونیان دەربارەی ئەم زمانە خستۆتە ڕو‪ .‬بۆ‬
‫دابەشکردنەکان تەواو سەرکەوتو نەبون (حەمە ئەمین‪،‬‬
‫نمونە مەکەنزی‪ ،‬کە زمانەوانێکی ڕاهێنراو بووە‪،‬‬
‫عەلی‪( )٢٠٠٦ ،‬عەزیز‪( )٢٠٠٥ ،‬خۆشناو‪.)٢٠١٣ ،‬‬
‫لێکۆڵینەوەی دەربارەی زمانی کوردی کردووە و‬
‫ئەم تێنەگەیشتنە هەڵەیە بە جۆرێک لە جۆرەکان‬ ‫زارەکانی دابەشی سەر سێ گروپ کردووە؛ گروپی‬
‫درێژبۆتەوە بۆ توێژینەوە مۆدێرنەکانیش‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫باکور (کرمانجی)‪ ،‬گروپی ناوەڕاست (سۆرانی)‪،‬‬
‫بێگانەکانەوە دەربارەی زارە کوردییەکان ئەنجام دراون‪،‬‬ ‫گروپی باشور (کرماشانی و ئەردەاڵنی و لەکی)‪ .‬ئەو‬
‫چونکە بەهۆی نەزانینی کوردییەوە دیسان پشت‬ ‫پێی وایە‪ ،‬کە جیاوازی کرمانجیی باکور و کرمانجیی‬
‫بەسەرچاوە کۆنەکان بەستراوە‪ ،‬کە بە زمانە گەورەکانی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬ئەنجامی کاریگەریی گۆرانییە لەسەر‬
‫جیهان نوسراون‪ .‬لە جیاتی وەرگرتنی توێژینەوە‬ ‫کرمانجیی ناوەڕاست (‪ ،١٩٦١‬ال ‪ .)٨٥-٦٨‬مەکەنزی‪،‬‬
‫کوردییەکان بە سەرچاوەی سەرەکی‪ ،‬دیسان سەرچاوەی‬ ‫گۆرانی و زازاکی وەک زاری زمانی کوردی‬
‫ڕۆژهەاڵتناسەکان وەرگیراوەتەوە‪ .‬نمونەی ئەم‬ ‫نەناساندووە‪ ،‬بەڵکو وەک دو زمانی سەربەخۆی سەر بە‬
‫کەسانەش زۆرن‪ ،‬بۆ نمونە دەیڤید ماکداوڵ لە کتێبە‬ ‫زمانە ئێرانییەکان مامەڵەی لەگەڵدا کردون‪.‬‬
‫بەناوبانگەکەی لە ژێر ناوی (کوردەکان) دا (‪،٢٠٠٤‬‬
‫مارتن ڤان برونسن‪ ،‬کە توێژەرێکی مۆدێرنە‪ ،‬لە‬
‫ال‪.)١٠‬‬
‫کتێبەکەیدا (ئاغا‪ ،‬شێخ و دەوڵەت) بە هەمان شێوەی‬
‫لە الیەکی دیکەوە‪ ،‬نوسەرە کوردەکانیش لە ناو خۆیان‬ ‫مەکەنزی زارە کوردییەکانی دابەشکردووە‪ .‬هەروەها‪،‬‬
‫ناکۆک بون و زمانی کوردییان بە چەندین جۆر‬ ‫هەندێک جیاوازی گرنگ و بەرچاوی نێوان کرمانجیی‬
‫دابەشکردووە‪ .‬ئێمە لێرەدا دابەشکردنەکەی فوئاد حەمە‬ ‫باکور و کرمانجیی ناوەڕاستی خستۆتە پێشچاو‪.‬‬
‫خورشید بەسەرچاوە وەردەگرین‪ ،‬کە زۆرێک لە‬
‫ئەم توێژەرە بێگانانە و چەندین توێژەری دیکە‪ ،‬کە‬
‫زمانەوانە کوردەکان بە واقیعی لە قەڵەمیان داوە‪،‬‬
‫دەربارەی کورد لێکۆڵینەوەیان کردووە‪ ،‬بە بڕوای زۆر‬
‫هەروەها زۆر نزیکە لە بۆچونی تۆفیق وەهبی (حەمە‬
‫کەس نەیانتوانییوە بە تەواوی سەرکەوتو بن لە‬
‫ئەمین‪ ،‬عەلی‪( )٢٠٠٦ ،‬خۆشناو‪( )٢٠١٣ ،‬عەزیز‪،‬‬
‫توێژینەوەکانیان‪ .‬ئەمەش لەوانەیە بەهۆی پێکهاتەی‬
‫‪ .)٢٠٠٥‬فوئاد حەمە خورشید پێی وایە کە ئەو‬
‫ڕامیاریی کۆمەڵگای کوردییەوە بێت‪ ،‬یاخود لەوانەیە‬
‫نوسەرانەی هەر زارێکی کوردی لە زمانی کوردی‬
‫ئەنجامی ئەوە بێت کە ئەوان کوردییەکی ڕەوانییان‬
‫جیادەکەنەوە لەوانەیە لە ژێر کاریگەری داگیرکەرانی‬
‫نەزانیوە‪ .‬چونکە فێر بونی زمانی کوردی بۆ خۆی‬
‫کوردستاندا بن‪ .‬ئەو دەسەاڵتدارانی ئێرانی بە نمونە‬
‫پرۆسەیەکی ئاڵۆزە و قسەکەرانی ئەو زمانە دابەشبون‬
‫وەرگرتووە‪ ،‬کە هەمیشە لە هەوڵی دابڕاندنی هەردو‬
‫بەسەر چەندین واڵتی جیاوازدا و زمانەکەیان زمانی‬
‫زاری لوڕی و گۆرانیدا بون لە زمانی کوردی‪ ،‬هەر‬
‫دەوڵەت نەبووە‪ ،‬بۆ نمونە کوردەکانی تورکیا‪ ،‬ئێران و‬
‫بۆیە دەبێت‪ ،‬کە ئەو توێژەرانەی کە لە زمانی کوردی‬
‫سوریا‪ .‬تەنانەت‪ ،‬زمانی کوردی لە هەندێک سەردەمدا‬
‫دەکۆڵنەوە‪ ،‬ئاگاداری ئەم ڕاستیانە بن (خورشید‪،‬‬
‫قەدەغەی لەسەر بووە (ماکداوڵ‪ ،٢٠٠٤ ،‬ال‪.)٤١٠‬‬
‫‪ .)٢٠٠٨‬دابەشکردنەکەی فوئاد حەمە خورشید‬
‫هەرچەندە زمانی کوردی لە عێراق‪ ،‬بە جۆرێک لە‬
‫بەمجۆرەیە‪:‬‬
‫(خەزنەدار‪ .)٢٠٠١ ،‬کرمانجیی ناوەڕاست لە سەدەی‬ ‫‪ .١‬کرمانجیی باکور‬
‫نۆزدەمەوە و بە هۆکاری دەسەاڵتی بابانەکان گەشەی‬
‫کرمانجی‪ ،‬یان کرمانجیی باکور‪ ،‬گەورەترین زاری‬
‫کردووە‪ ،‬لەو کاتەوە ئەم دەسەاڵتەی خۆی پاراستووە و‬
‫زمانی کوردییە و لە الیەن کوردەکانی باشوری‬
‫دەسەاڵتە کوردییەکانی باشوری کوردستان و کۆماری‬
‫ڕۆژهەاڵتی تورکیا‪ ،‬باشوری ڕۆژئاوای ئەرمینیا‪،‬‬
‫کوردستان لە ڕۆژهەاڵت هاوکار و کاریگەر بون‬
‫باکوری سوریا‪ ،‬هەردو پارێزگای دهۆک و موسڵ لە‬
‫(خۆشناو‪ ،٢٠١٣ ،‬ال‪ .)٤٠٤‬هەندێک لە زمانەوانان و‬
‫عێراق‪ ،‬شاری خۆی و قتور لە ئێران قسەی پێدەکرێت‬
‫نوسەرانی کورد پێیان وایە‪ ،‬کە کوردیی ناوەڕاست‬
‫(خورشید‪ ،١٩٨٥ ،‬ال ‪ .)٦٠-٥٨‬ئەم زارە لە سەرەتای‬
‫ستانداردبونی خۆی ڕاگەیاندووە (سابیر‪)٢٠٠٩ ،‬‬
‫سەدەی ڕابردودا زۆر گەشەی کردبو‪ .‬یەکەم ڕۆژنامەی‬
‫(سابیر‪( )٢٠٠٨ ،‬حەمەئەمین‪( )٢٠١٣ ،‬کەریم‪،‬‬
‫کوردی بە زاری کرمانجیی باکور بووە‪ ،‬پێش زارەکانی‬
‫‪ .)٢٠١٣‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬ئەم زارە بە گوێرەی یاسا وەک‬
‫دیکە‪ ،‬ڕێزمانی ئەم زارە نوسراوەتەوە‪ ،‬هەروەها یەکەم‬
‫زمانێکی ستاندارد نەناسێندراوە‪.‬‬
‫شیعری نوێی کوردی هەر بەم زارە نوسراوە (ناوخۆش‪،‬‬
‫شێوەزارەکانی ئەمانەن؛ موکری‪ ،‬سۆرانی‪ ،‬ئەردەاڵنی‪،‬‬ ‫خۆشناو‪ ،٢٠١١ ،‬ال‪( )٢٧‬حەمە ئەمین‪ ،‬عەلی‪)٢٠٠٦ ،‬‬
‫سلێمانی‪ ،‬گەرمیانی (خورشید‪.)١٩٨٥ ،‬‬ ‫(عەزیز‪.)٢٠٠٥ ،‬‬
‫بەاڵم لەگەڵ دامەزراندنی کۆماری تورکیا‪ ،‬زاری‬
‫کرمانجیی باکور دوچاری سەختی زۆر بووەوە‪ ،‬بەهۆی‬
‫‪ .٢‬کرمانجیی باشور‬
‫ئەوەی کە کوردەکان نەیانتوانی هیچ جۆرێکی‬
‫کرمانجیی باشور بە لوڕیش دەناسرێت‪ .‬هەندێک لە‬ ‫خۆبەڕێوەبەری لەسەر خاکەکەی خۆیان بەدەست بێنن و‬
‫شێوەزارەکانی کێشەی لەسەرە لە نێوان زمانی فارسی و‬ ‫زۆربەی قسەکەرانی ئەم زارە کەوتنە ژێر دەسەاڵتی‬
‫زمانی کوردیدا (ویندفوهر‪ ،٢٠٠٩ ،‬ال‪( )٤١٨‬ماکداوڵ‪،‬‬ ‫کۆماری تورکیا‪ ،‬کە تێیدا لە هەمو جۆرە مافێکی‬
‫‪ ،٢٠٠٤‬ال‪( )١٠‬خورشید‪ ،١٩٨٥ ،‬ال‪( )٤٠‬خۆشناو‪،‬‬ ‫کەلتوری و زمانی بێبەشکران(ئێرلی‪)١٩٢٥ ،‬‬
‫‪ ،٢٠١٣‬ال‪ .)٦٠-٥٥‬تەنانەت هەندێک کەس لوڕی وەک‬ ‫(خۆشناو‪( )٢٠١٣ ،‬عەزیز‪( )٢٠٠٥ ،‬ماکداوڵ‪،‬‬
‫زمانێکی سەربەخۆ دەناسێنن (کورتیس‪ ،‬هوگالند‪،‬‬ ‫‪ .)٢٠٠٤‬لەئەنجامی ئەمەدا‪ ،‬زاری کرمانجی بەرەو‬
‫‪ ،٢٠٠٨‬ال‪ .)٩٤‬لە ڕاستیدا‪ ،‬دەسەاڵتە فارسییەکان ڕۆڵی‬ ‫الوازی چو‪ ،‬لێرەو لەوێ لە چەند باڵوکراوەیەکی کەم لە‬
‫بەرچاویان هەبووە لە دابڕاندنی لوڕی لە کوردی‪ .‬لەو‬ ‫دەرەوەی سنوری کوردستان بەکاردەهات (سابیر‪،‬‬
‫بوارەدا‪ ،‬بڕوای من ئەوەیە کە بیروباوەڕی خودی‬ ‫‪ .)٢٠٠٨‬لە ناوخۆی تورکیادا‪ ،‬زمانی کوردی ڕوبەڕوی‬
‫لوڕەکان گرنگە‪ ،‬کە ئەوەندەی من دەیزانم‪ ،‬زۆربەیان‬ ‫لەناوبردن بووەوە و تەنانەت وشەکانی 'کورد' و‬
‫خۆیان وەک کورد دەناسێنن‪ .‬زۆرینەی قسەکەرانی ئەم‬ ‫'کوردستان' قەدەغەکران و سەردەمێک کوردەکانی‬
‫زارە لە ئێران دەژین‪ ،‬جوگرافیای ئەم زارە‪ ،‬لە باکوری‬ ‫تورکیا لە الیەن دەوڵەتی تورکیا بە تورکی شاخاوی‬
‫ڕژهەاڵتی کەنداوی فارسییەوە دەستپێدەکات و‬ ‫ناودەبران (حەسەنپور‪.)٢٠١٠ ،‬‬
‫درێژدەبێتەوە بە خانەقین لە عێراق‪ ،‬هەروەها قەسری‬
‫شێوەزارەکانی کرمانجیی باکور ئەمانەن؛ بایەزیدی‪،‬‬
‫شیرین و کرماشان و مەالیەر لە ئێران‪.‬‬
‫هەکاری‪ ،‬بۆتانی‪ ،‬شەمدینانی‪ ،‬بەهدینانی و شێوەی‬
‫شێوەزارەکانی کرمانجیی باشور ئەمانەن؛ لوڕی‬ ‫ڕۆژئاوا‪.‬‬
‫ڕەسەن‪ ،‬بەختیاری‪ ،‬مامەسەنی‪ ،‬کۆهگلۆ‪ ،‬لەک‪ ،‬کەلهوڕ‬
‫(خوڕشید‪.)١٩٨٥ ،‬‬
‫‪ .٣‬کرمانجیی ناوەڕاست (سۆرانی)‬
‫کرمانجیی ناوەڕاست‪ ،‬کە لەناو خەڵکدا زیاتر بە سۆرانی‬
‫دەناسرێت‪ ،‬دووەم گەورە زاری زمانی کوردییە‪.‬‬
‫زۆرینەی کوردانی عێراق و ئێران قسەی پێدەکەن‬
‫(خورشید‪ .)٦١ ،١٩٨٥ ،‬هەرچەندە کە زارەکانی‬
‫گۆرانی و کرمانجی مێژوێکی نوسینی کۆنتریان هەیە‪،‬‬
‫بەاڵم لە سەرەدەمی ئێستادا زاری کرمانجیی ناوەڕاست‪،‬‬
‫زاری زاڵە بەسەر ئەوانی دیکەدا (سائیب‪)٢٠٠٨ ،‬‬
‫سەیری نەخشەی ژمارە یەک بکە‪ .‬ئەو شوێنانە تێدا‬ ‫‪ .٤‬گۆرانی‬
‫دەستنیشانکراون‪ ،‬کە شێوەی گۆکردنی وشەکانی‬
‫گۆرانی زارێکی دیکەی زمانی کوردییە‪ ،‬کە بە‬
‫لێوەرگیراوە‪:‬‬
‫جوگرافیای کوردستاندا پەرش و باڵو بۆتەوە‪.‬‬
‫شێوەزارەکانی لە ڕوی جوگرافییەوە بەیەکدییەوە گرێ‬
‫نەدراون (عەزیز‪ ،)٢٠٠٥ ،‬بۆ نمونە هەر یەک لە‬
‫هەورامی و زازاکی‪ .‬هەورامییەکان لە عێراق و ئێران‬
‫دەژین‪ ،‬بەاڵم زازاکییەکان لە تورکیا دەژین‪ .‬هەرچەندە‬
‫هەندێک پێیان وایە‪ ،‬کە زاری گۆران بەشێک نییە لە‬
‫زمانی کوردی و بەڵگە بە کەلتور و هەندێکجار بە‬
‫ئایینەکانیان دێننەوە‪ ،‬بەاڵم زۆرینەی گۆرانەکان خۆیان‬
‫بە کورد دەزانن‪ .‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬ئاگاداری ئەوەن کە‬
‫زارەکەیان جیاوازی بەرچاوی لەگەڵ زارەکانی دیکەی‬
‫شارۆچکەی پاوە لە ئێران و شارۆچکەی بیارە لە عێراق‬ ‫کوردیدا هەیە و لە هەندێک باردا کەلتور و ئاینیشیان‬
‫دو ناوچەی هاوسێن لە دو واڵتی جیاوازدا‪.‬‬ ‫لەگەڵ کوردانی دیکە جیاوازە (ئەدمۆنز‪،١٩٥٧ ،‬‬
‫دانیشتوانەکەیان بە هەمان زمان و شێوەزار قسە دەکەن‪،‬‬ ‫ال‪.)١٠‬‬
‫کە بە هەورامی یان هەورامانی ناودەبرێت‪ .‬فۆنەتیکی‬
‫شێوە زارەکانی گۆرانی ئەمانەن؛ گۆرانیی ڕەسەن‪،‬‬
‫هەردو شارۆچکەکە زۆر لە یەکترەوە نزیکن‪،‬‬
‫هەورامی‪ ،‬باجەاڵنی‪ ،‬زازاکی (خورشید‪.)٢٠٠٨ ،‬‬
‫هەرچەندە جیاوازیی بچوک بەدی دەکرێت لە نێوانیاندا؛‬
‫کە لەوانەیە بەهۆی پالنی زمانیی جیاواز بێت لە هەردو‬
‫واڵتدا‪ .‬بۆ نمونە‪ ،‬لەبەرامبەر وشەی '‪'university‬‬
‫دووەم‪:‬‬
‫وشەی 'زانکۆ' لە شارۆچکەی بیارە بەکاردێت‪ ،‬بەاڵم‬
‫وشەی 'دانیشتگا' لە پاوە بۆ هەمان مەبەست بەکاردێت‪.‬‬ ‫بەردەوامیی زاری لە نێوان زارە کوردییەکاندا‬
‫ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە ئەم وشەیە لە بنەڕەتدا هەورامی‬
‫هەر وەک پێشتر باسکرا‪ ،‬ناوچەی بەردەوامیی زاری‬
‫نییە و وشەیەکی نوێیە لە فەرهەنگی ئەم شێوەزارەدا‪.‬‬
‫ئەو ناوچەیەیە کە لە نێوان دو زاردا زۆرترین هاوبەشی‬
‫خەڵکی پاوە لە ژێر کاریگەری و هەژمونی زمانی‬
‫لەخۆدەگرێت‪ .‬تێگەیشتن کەمدەبێتەوە لەگەڵ ڕۆیشتن بە‬
‫فارسیدان وشەی 'دانیشتگا' یان لە زمانی فارسییەوە‬
‫هەر ئاڕاستەیەکی دیکەدا‪ .‬زارەکانی زمانی کوردی‬
‫وەرگرتووە‪ ،‬بەاڵم هەورامییەکانی بیارە لە ژێر‬
‫دەکرێت وەک زنجیرەیەک لە بەردەوامیی زاری‬
‫کاریگەری زارێکی دیکەی زمانەکەیانن‪ ،‬کە کرمانجیی‬
‫سەیربکرێن‪ .‬لە ڕوی جوگرافییەوە‪ ،‬زمانی کوردی لە‬
‫ناوەڕاستە‪ ،‬هەر بۆیە بە هەمان شێوەی کرمانجیی‬
‫خۆراسانەوە‪ ،‬باکوری ئێران و سەر سنوری‬
‫ناوەڕاست 'زانکۆ' بەکاردێنن‪ ،‬کە لە الیەن ئەکادیمیای‬
‫تورکمانستان‪ ،‬دەستپێدەکات‪ ،‬کە ناوچەیەکی جوگرافی‬
‫کوردییەوە وەک وشەیەکی نوێ بۆ فەرهەنگی زمانی‬
‫دابڕاوە لە جوگرافیای کوردستانی گەورە‪ .‬لە سەر‬
‫کوردی زیادکراوە‪.‬‬
‫سنوری کوردستان‪ ،‬زمانی کوردی لە ڕۆژئاوای‬
‫دەربارەی نمونەکانی دیکە لەم دو ناوچەیەدا‪ ،‬بە گشتی‬ ‫ئێرانەوە دەستپێدەکات‪ ،‬بەردەوام دەبێت لە باکوری‬
‫وشەکان هاوشێوەن‪ ،‬یان گۆڕانێکی بچوکی فۆنەتیکی لە‬ ‫ڕۆژهەاڵت و باکوری عێراق‪ ،‬باکوری سوریا و‬
‫نێوانیان بەدیدەکرێت‪ ،‬ئەمەش لەوانەیە بە هۆکاری ئەوە‬ ‫باشوری ڕۆژهەاڵتی تورکیاش دەگرێتەوە‪ ،‬لەپاڵ‬
‫بێت کە ئەم وشانە وشەی ڕەسەنی زارەکەن‪ .‬بۆ زانیاری‬ ‫هەبونی هەندێک گروپی بچوکتری کوردی زمان لە‬
‫زیاتر‪ ،‬سەیری خشتەی یەکەم بکە‪ ،‬کە لە کۆتایی‬ ‫واڵتانی دیکە (ویندفوهر‪( )٢٠٠٩ ،‬خورشید‪)٢٠٠٨ ،‬‬
‫توێژینەوەکە لەگەڵ خشتە و نەخشەکان خراونەتە ڕو‪.‬‬ ‫(عەزیز‪ .)٢٠٠٥ ،‬هەمو ئەو جوگرافیا مەزنە شوێنی‬
‫نیشتەجێبونی خەڵکی کوردە‪ ،‬کە بە چوار زار قسە‬
‫هەرچەندە زۆربەی هەورامییەکان دەتوانن بە کوردی‬
‫دەکەن‪ ،‬هەر وەک لە پێشتر باسکرا‪.‬‬
‫ناوەڕاست قسە بکەن‪ ،‬بەاڵم جیاوازییەکانی نێوان‬
‫هەورامی و کرمانجیی ناوەڕاست زۆرن‪ .‬هەر ئەم‬ ‫لەم لێکۆڵینەوەیەدا‪ ،‬شێوەی گۆکردنی چەند وشەیەکی‬
‫جیاوازییانەیە‪ ،‬کە هانی هەندێک لە توێژەرانی داوە‪ ،‬کە‬ ‫دیاریکراو لە ناوچەکانی پاوە تاکو زاخۆ خراوەتە ڕو‪،‬‬
‫شێوەزارەکانی زمانی کوردی لە هەردو زاری‬ ‫پێیان وابێت هەورامی زارێکی کوردی نییە (ویندفوهر‪،‬‬
‫کرمانجیی ناوەڕاست و کرمانجیی باکور نیشاندەدات‪.‬‬ ‫‪ ،٢٠٠٩‬ال ‪ .)٥٨٩‬لەگەڵ ئەوەشدا‪ ،‬من پێم وایە کە‬
‫هەورامی شێوەزارێکی کوردییە و لێکچونی زۆری‬
‫سێیەم‪:‬‬
‫هەیە لەگەڵ شێوەزاری زازاکی‪ ،‬کە لە الیەن بەشێک لە‬
‫ناوچەی بەردەوامیی زاری وەک چارەسەرێک بۆ‬ ‫کوردانی تورکیاوە بەکاردێت و هەردوکیان لە‬
‫بەستاندارد کردن‬ ‫چوارچێوەی زاری گۆرانی پۆلێن دەکرێن‪.‬‬

‫ئەگەر کەسێک بیەوێت فێری زمانی کوردی ببێت‪ ،‬یان‬ ‫ئەم دورکەوتنەوەی نێوان زارە کوردییەکان هەندێک‬
‫لێکۆڵینەوە دەربارەی زمانی کوردی بکات‪ ،‬گەورەترین‬ ‫هۆکاری هەیە‪ ،‬کە دەکرێت گرنگترینیان ئەم هۆکارانە‬
‫ئاستەنگ لەبەردەم ئەو کەسە‪ ،‬زارەکانی زمانی‬ ‫بن؛‬
‫کوردییە‪ .‬ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە زمانی کوردی‬
‫لە سەروی هەمویانەوە‪ ،‬کوردەکان لە ڕوی ڕامیارییەوە‬
‫شێوەیەکی یەکگرتو و ستانداردی نییە‪ .‬خەڵکی کورد‬
‫سەربەخۆ نین‪ .‬لە ئەنجامی ئەمەدا‪ ،‬زمانە سەردەستەکانی‬
‫هێشتا هیچ زارێکی هەڵنەبژاردووە بۆ ئەوەی وەک‬
‫ئەو واڵتانەی کە کوردەکان تێیاندا دەژین‪ ،‬بە شێوەیەکی‬
‫شێوەی ستانداردی هەمو زارەکان خۆی بنوێنێت‬
‫پالن بۆداڕێژراو کاریان بۆ لێکهەڵوەشاندن و‬
‫(خۆشناو‪( )٢٠١٣ ،‬ماکداوڵ‪( )٢٠٠٤ ،‬عەزیز‪،‬‬
‫تواندنەوەی زمانی کوردی کردووە‪.‬‬
‫‪( )٢٠٠٥‬سابیر‪ .)٢٠٠٨ ،‬لە ڕاستیشدا‪ ،‬ئەگەر‬
‫ئاخێوەرانی زمانێک چارەسەرێکی بەستانداردبون قبوڵ‬ ‫هۆکارێکی دیکە لەوانەیە ئەوە بێت‪ ،‬کە کرمانجیی‬
‫نەکەن‪ ،‬زمانی ستاندارد پێکنایەت‪ .‬من بەتەواوی لەسەر‬ ‫ناوەڕاست و کرمانجیی باکور بەردەوام لە هەوڵدابون بۆ‬
‫ئەو بڕوایەم‪ ،‬کە زمان ڕێککەوتنێکی کۆمەاڵیەتیی‬ ‫بەهێزکردنی خۆیان و زارەکانی دیکەی زمانی‬
‫هاوزمانانە‪ ،‬پێش ئەوەی هەر شتێکی دیکە بێت‪.‬‬ ‫کوردییان‪ ،‬بۆ نمونە هەورامی‪ ،‬پەراوێز خستووە‪ .‬لە‬
‫ئەنجامی ئەمەدا‪ ،‬هەورامییەکان هەوڵیانداوە کە‬
‫تا ئێستا چوار پێشنیازی قبوڵنەکراو لە الیەن نوسەران و‬
‫شێوەزارەکەی خۆیان لە کرمانجیی ناوەڕاست بەدور‬
‫زمانەوانانەوە خراونەتە ڕو؛ یەکەم‪ ،‬زاری کرمانجیی‬
‫بگرن بۆ ئەوەی لە لەناوچون دەرباز ببێت‪ .‬لە ئەنجامی‬
‫ناوەڕاست ببێتە زمانی ستاندارد‪ .‬دووەم‪ ،‬زاری‬
‫ئەم هەوڵەش‪ ،‬جیاوازیی گەورە لە نێوان هەورامی و‬
‫کرمانجیی باکور ببێتە ستانداردی زمانی کوردی‪ .‬سێیەم‪،‬‬
‫کرمانجیی ناوەڕاست دروستبووە‪.‬‬
‫کوردی زمانێکی فرە ستانداردە و هەردو شێوەی‬
‫کرمانجیی ناوەڕاست و کرمانجیی باکور ستانداردی‬ ‫لە خشتەی دووەمدا‪ ،‬فۆنەتیکی ناوچەی هەڵەبجە‪ ،‬کە‬
‫هەمان زمانن‪ .‬چوارەم‪ ،‬سورمانجی دروست بکرێت‪ ،‬بە‬ ‫نزیکترین شوێنە لە هەورامانەوە‪ ،‬خراوەتە ڕو‪.‬‬
‫تێکەڵکردنی هەردو زارە سەرەکییەکە و زارەکانی‬
‫هەروەها‪ ،‬ئاخێوەرانی دو زارە سەرەکییەکەش‪ ،‬کە‬
‫دیکەش (خۆشناو‪.)٢٠١٣ ،‬‬
‫کرمانجیی ناوەڕاست و کرمانجیی باکورن‪ ،‬دەکەونە‬
‫هەمو ئەو پێشنیازانە لە الیەن بەرامبەرەوە‬ ‫ناوچە‬ ‫لە‬ ‫توێژینەوەیە‪.‬‬ ‫ئەم‬ ‫چوارچێوەی‬
‫ڕەتکراونەتەوە‪ ،‬هەروەها هەرێمی کوردستانی عێراق‪،‬‬ ‫دەستنیشانکراوەکانی ئێمەدا‪ ،‬کرمانجیی ناوەڕاست لە‬
‫کە تاکە پارچەی کوردستانە تێیدا زمانی کوردی زمانی‬ ‫هەڵەبجەوە دەستپێدەکات و بە سلێمانی و دوکان و کۆیەدا‬
‫دەوڵەتە‪ ،‬تا ئێستا بڕیارێکی یەکالکەرەوەی لەسەر‬ ‫دەرباز دەبێت و هەتا شارۆچکەی شەقاڵوە بەردەوامی‬
‫زارەکانی زمانی کوردی نەداوە‪ .‬لە ڕابردودا‪ ،‬هەرێمی‬ ‫هەیە‪ .‬هەرچی کرمانجیی باکورە‪ ،‬لەو بەری زێی زابەوە‬
‫کوردستانی عێراق‪ ،‬سورمانجی بە پێشنیازێکی گونجاو‬ ‫دەستپێدەکات‪ ،‬کە قەزای ئاکرێ دەگرێتەوە‪ ،‬بەرەو‬
‫دەزانی‪ ،‬بە بەڵگەی ئەوەی کە لە ناو سیستەمی‬ ‫دهۆک و زاخۆ دەڕوات و بەردەوام دەبێت و لە چەندین‬
‫پەروەردەدا بەکاری هێنا‪ .‬بەاڵم کاردانەوە و ناڕەزایی‬ ‫گەورەشاری باکوری کوردستان قسەی پێدەکرێت‪.‬‬
‫لێکەوتەوە و سەرکەوتو نەبو (چەلکی‪.)٢٠٠٩ ،‬‬ ‫هەردو بەرەکەی ڕوباری زاب ناوچەی بەردەوامیی‬
‫هەندێک کەس بڕوایان وایە کە شکستەکە بەهۆی ئەوەوە‬ ‫زارین‪ ،‬کە دەکرێت وەک چارەسەرێکی مامناوەند‬
‫بو‪ ،‬کە سورمانجی پشتی بە تیۆرێکی زمانەوانی‬ ‫سەیربکرێت بۆ کێشەی زمانی ستانداردی کوردی‪.‬‬
‫نەبەستووە‪ ،‬چونکە زارە کوردییەکان لە ڕوی‬ ‫ئەمەش لەبەر ئەوەی کە زمانی ناوچە هاوسێکان زۆر‬
‫ڕێزمانیشەوە جیاوازن‪ .‬زۆر زەحمەتە کە بتواندرێت دو‬ ‫زیاتر هاوشێوەیە لە زمانی ناوچەکانی دیکە‪ ،‬سەیری‬
‫خشتەی سێیەم بکە‪ ،‬کە گۆڕانە زمانییەکان لە نێوان‬
‫ئەگەر ‪ A‬کرمانجیی ناوەڕاست و ‪ B‬کرمانجیی باکور‬ ‫زار یان دو زمان تێکەڵی یەکدی بکرێن‪ ،‬کە لە ڕوی‬
‫بێت‪ ،‬لەوانەیە زەحمەت بێت کە هەردو ال لەیەکدی‬ ‫ڕێزمانییەوە جیاواز بن‪.‬‬
‫تێبگەن‪ .‬بەاڵم ’‪ ‘AB‬ناوچەی هاوبەشە و لەوانەیە مایەی‬
‫من بڕوام وایە کە پاڵپشتیی بەشێک لە خەڵکی کورد بۆ‬
‫تێگەیشتن بێت بۆ هەردو الیەن و تەنانەت بۆ هەمو‬ ‫سورمانجی‪ ،‬هۆکارەکەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە خەڵک‬
‫کوردیش‪ .‬خاڵی هەرە گرنگ لێرەدا ئەوەیە‪ ،‬کە خەڵکی‬
‫دەخوازێت کە زمانی کوردیش هاوشێوەی زمانانی دیکە‬
‫کورد لەوانەیە لەسەر ئەم چارەسەرە‪ ،‬کە پشت بە‬
‫شێوەیەکی ستانداردی هەبێت‪ .‬بە دیوێکی دیکەدا‪ ،‬ئەمە‬
‫تیۆرێکی زمانەوانی دەبەستێت هاوڕا بن و کەسیش‬ ‫مانای ئەوەیە کە خەڵک زمانەوان نین‪ ،‬تەنیا پێشنیازێکی‬
‫خۆی بە مەزڵوم نەزانێت‪ .‬ناوچەی بەردەوامیی زاری‬ ‫گونجاو و قبوڵکراو دەخوازن‪ .‬بەاڵم شکستخواردنی‬
‫کلیلی چارەسەری ناکۆکی نێوان زارە کوردییەکانە‪،‬‬
‫سورمانجی لە پراکتیکدا‪ ،‬لەوانەیە بە هۆی ئەوەوە‬
‫چونکە لە ئەنجامی بەستانداردکردنی زمانی ئەم ناوچە‬
‫بوبێت‪ ،‬کە پێشنیازەکە ئەنجامی ڕامانی خەڵکی شارەزا‬
‫هاوبەشە‪ ،‬هەردو زاری سەرەکیی زمانی کوردی هەست‬
‫نەبو‪.‬‬
‫بە دڵنیایی دەکەن‪ .‬بەمشێوەیە‪ ،‬قسەکەرانی کرمانجیی‬
‫ناوەڕاست و قسەکەرانی کرمانجیی باکوریش لەوانەیە‬ ‫پێشنیازی گونجاو بۆ بەستانداردکردنی زمانی کوردی‬
‫هەست بکەن‪ ،‬کە فەرامۆش نەکراون‪.‬‬ ‫لەوانەیە زمانی ناوچەی بەردەوامیی زاری بێت‪ ،‬کە‬
‫پاڵپشتە بە تیۆرێکی زمانەوانی‪ .‬پشتبەستن بەم تیۆرە‬
‫لەوانەیە بە شێوەیەکی بەرباڵو سەرکەوتن بەدەست‬
‫ئەنجام‬ ‫بهێنێت‪ ،‬چونکە ناوچەی بەردەوامیی زاری ناوچەیەکی‬
‫هاوبەشە لە نێوان هەردو زاری سەرەکی‪ .‬سەیری ئەم‬
‫سنوری نێوان دو زار‪ ،‬کە بەناوچەی بەردەوامیی زاری‬ ‫شێوەیە بکە؛‬
‫ناوزەند دەکرێت‪ ،‬سنورێکی شێوە هێڵ نییە‪ .‬هەروەها‬
‫زنجیرەی بەردەوامیی زارەکان لە ڕوی کۆمەاڵیەتییەوە‬
‫پێکەوە بەستراون‪ ،‬لە ئەنجامی ئەم پێکبەستە‪ ،‬ناوچەی‬
‫نێوان دو زار ناوچەیەکی هاوبەشە لە هەمانکاتدا‪.‬‬
‫هەروەها‪ ،‬زمانی ئەم ناوچە هاوبەشە مایەی تێگەیشتنە‬
‫بۆ هەردو الیەن‪ .‬تێگەیشتن کەمدەبێتەوە لەگەڵ چون بە‬
‫هەر ئاڕاستەیەکی دیکەدا‪ .‬بە پشتبەستن بەم خاڵە‪ ،‬زمانی‬
‫ناوچەی بەردەوامیی زاری نێوان هەردو زاری‬
‫سەرەکی زمانی کوردی‪ ،‬لەوانەیە بتوانێت کێشەی‬
‫بەستانداردبونی زمانەکە چارەسەر بکات‪.‬‬
 ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )
===================================================================
The meaning in English Pawa phonetics Byara phonetics
spring
Now /isa/ /isa/
Sleeping /wta/ /wtai/
Table 1:The phonetics of three Kurdish words in Pawa and Byara.

The meaning in English Hawrami Byara Sorani Halabja

Spring
Now /isa/ /ist /
I will go /mlw/ / /
Home / /m /
How / ani/ / on/
Table 2: The phonetics of some Kurdish words in Halabja and Byara.

The Sorani Dialect Kurmanji dialect

meaning
Halabja Sulaimani Dukan Koya Shaqlawa Akre Duhok Zakho
in
English

Pillow

Blood /xin/ /xuin/ /xin/ /xin/

Sleeping /xawtn/ /xawtn/ /xawtn/ /nvstn/ /nvstn/ /nvstn/

Ugly
/ta l/
Yesterday /duh i:/ /dh i:/

Table 3: The linguistic changes among Sorani and Kurmanji.

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 ) 37

 ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )
===================================================================
Bibliography

Bloomfield, L., 1933. Language. New: Holt, Rhinehart and Winston.

Chalki, M., 2009.

In a protest; Students in Amedi county do not want to study in Surmanji dialect.
[Online]
Available at:
http://www.regaykurdistan.com/rega_ku/index.php?option=com_content&view=article&id=3
50%3A2010-01-19-14-28-59&catid=48%3A2009-12-08-15-21-12&Itemid=191&lang=en
[Accessed 20 Sep 2014].

Curtis, G. & Hooglund, E., 2008. Iran, acountry study. 5th edition ed. s.l.:Liberary of
Congress.

Earle, E. M., 1925. The new constitution of Turkey. Political scince quarterly, 40(1), pp. pp.
89-100.

Edmonds, C., 1957. Kurds, Turks, and Arabs. First edition ed. London and New York: Oxford
University Press.

H.Khurshid, F., 1985. Kurdish language; geographical divition of Kurdish dialects

. 1st edition ed. Baghdad: Afaq publishing.

H.Khurshid, F., 2008. Kurdish language and its dialect . 1st edition ed.
Sulaimanya: Sardam publication.

Hama-amin, S. & Ali, B., 2006. Dialect and sub-dialect . 1st edition ed.
Sulaimanya: Chwarchira publishing.

Hassanpour, A., 2010. Kurdish Language Policy in Turkey. [Online]

Available at: http://www.kurdishacademy.org/?q=node/129
[Accessed 21 Sep 2014].

Khoshnaw, N., 2013. Kurdish Standard Language . 1st edition ed. Erbil:
Hivi publishing.

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 ) 38

 ISSUE NO. 1 ( 2015/1 )
===================================================================
M.Azeez, H., 2005. Linguistic sensation & Problems of Kurdish language
. 2nd edition ed. Sulaimanya: Aro publishing.

MacKenzie, D., 1961. The origins of Kurdish, Transactions of the Philological Society.
chakika ed. chakika: chakika.

McDowall, D., 2004. A Modern History of the Kurds. 3rd edition ed. London and New York :
I.B.Tauris publishing.

Methrie, R., 2000. Regional dialectology. In: R. Methrie, J. Swann, A. Deumert & W. L.
Leap, eds. Introdusing sociolinguistics. Edinburagh: Edunburagh University Press, pp. 44-75.

Nawkhosh, S. & Khoshnaw, N., 2011. Linguistics; Eightth part . 1st ed.
Erbil: Rojhalat publishing.

Quiles, C. & Menchero, F. L., 2011. A grammer of modern Indo-European languages. Third
Edition ed. Badajoz: The Indo-European language association .

Sabir, R., 2008. Kurdish united language and Kurdish alphabet. Kurdology, 1(1), pp. 34-77.

Tait, M., 1994. North America. In: R. E. A. M. T. Christopher Moseley, ed. Atlas of the
London and New York: Routledge, pp. 3-30.

Windfuhr, G., 2009. The Iranian Languages. First edition ed. London and New York:
Routledge.

International Journal of Kurdish Studies, No. 1/1 ( January 2015 ) 39

View publication stats