T.

Konwicki: Mała apokalipsa (1979)

• powieść
• drugi obieg, poza cenzurą
• tytuł:
◦ apokalipsa = koniec świata; tu: koniec narodu, kultury, Polski, społeczeństwa
◦ mała: bo mały jest człowiek tego systemu
• temat: porządek pojałtański, Polska pod butem Zw. Radz., w Układzie Wa-wskim
• fabuła: bohater-narrator wyznaczony do aktu samospalenia = protest przeciw przyłączeniu
Polski do ZSRR; wędrówka po niszczejącej Warszawie
• czas akcji: → bezczas: niejasny, tylko władza wie, jaki jest dzień; świat absurdu
◦ 1 dzień, ale nie wiemy do końca kiedy; chaos: różne daty: 1979, 80, 99; 35-lecie/40-/50-
lecie PRL? nie wiemy; zegar świata się rozregulował
◦ polityczny: rocznicowy, mityczny, systemu totalitarnego; wg świąt: pracy (1 maja),
niepodległości (22 lipca)
◦ biologiczny: różne pory roku, przyroda nie pomaga zidentyfikować pory (np. śnieg w
lecie)
• świat przedstawiony:
◦ świat zmąconych znaczeń
◦ wizja kraju całkowicie zdominowanego przez system totalitarny
◦ świat w stanie rozpadu
◦ świat odświętny vs codzienny, rozmamłany, brudny, bez konturów
◦ ludzie-karykatury
◦ groteskowy, absurdalny obraz Polski Ludowej
◦ bylejakość, schematyzm, szarość, brak punktu odniesienia
◦ degrengolada
◦ rozmywanie systemu wartości: utrata znaczenia pojęć
◦ zatarcie tożsamości, konturów świata: hymnem PL jest Międzynarodówka; flagi stają się
coraz bardziej czerwone
◦ demaskacja:
▪ zdeprawowanie działaczy partyjnych
▪ niejednoznaczni moralnie opozycjoniści: rubaszni, niejasne intencje
• książka-samospalenie: rozrachunek ze społeczeństwem i realiami Polski Ludowej
• problematyka: uniwersalna, egzystencjalna
◦ wegetacja jednostki w momencie społecznego rozkładu
◦ społeczeństwo straciło zdolność do obrony własnej tożsamości: nie czuje się
odpowiedzialne za własny kraj, jego losy
• senne wizje, wspomnienia, obrazy
• narrator:
◦ bohater + kreator świata przedstawionego: subiektywne odczucia
• elementy autobiograficzne: pisarz, związany emocjonalnie z opozycją, poglądy na temat
sztuki
• język:
◦ oficjalna propaganda: wprowadza chaos, poczucie niepewności; kłamstwo, demagogia
• motyw samobójstwa
◦ we wcześniejszej twórczości Konwickiego
◦ kontekst współczesny: polityczne, protestacyjne samospalenia; żywe pochodnie w
Czechosłowacji: ok. 30 osób; w Pl: Ryszard Siwiec
◦ w tradycji polskiej: romantyzm np. Grażyna; Litawor, który rzuca się na stos obok
Grażyny
 ▪ gest romantyczny, gest honorowy
▪ etos patriotyczny: oddanie życia za sprawę
→ romantyk wiedział, że idzie na stos, czarno-biała konieczność, jednoznaczny zew
▪ tu: wszystko jest zamazane, parciane, przaśne, prowizoryczno-groteskowe
• interteksty: Biblia: Apokalipsa, motyw Golgoty
• ironia:
◦ altruistyczne samobójstwo na zlecenie
◦ gest testamentu: ja, poeta romantyczny, powinienem coś po sobie zostawić; a tu: przepis
na maść przeciwłupieżową
◦ duchowość vs fizjologia → groteska
▪ kat. światopoglądowa
▪ kat. estetyczna: zderzenie ostrych jakości, karykatura, przejaskrawienie, deformacja