Concilium Florentinum Documenta Et Scrip

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 200

This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the


information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
T E
SI
MICHIGAN
E R
UNIV
SE

OF
VER
UNI
THE
THE

IA
CIENT
LIB181R7IES
RA
|
|

!
CONCILIUM FLORENTINUM
DOCUME Ν Τ Α E T SCRIPT O R E S
EDITUM CONSILIO ET IMPENSIS PONTIFICII INSTITUTI ORIENTALIUM STUDIORUM

ACTA SLAVICA
CONCILII FLORENTINI

AD FIDEM MANUSCRIPTORUM EDIDIT


ADDITA VERSIONE LATINA
JOANNES KRAJCAR, S. I.
IN PONT. INST. ORIENT. STUD . PROF.

VOLUMEN XI

CICKYPIOCIHG

*
NANTECEN
HANICALACARA

PONTIFICIUM INSTITUTUM ORIENTALIUM STUDIORUM


PIAZZA SANTA MARIA MAGGIORE 7
ROMA

1976
CONCILIUM FLORENTINUM
DOCUMENTA ET SCRIPTORES
Prodierunt
Vol. I Epistolae pontificiae ad Concilium Florentinum spectantes. Ed. GEORGIUS HOFMANN , S. I.
Pars. I. Epistolae pontificiae de rebus ante Concilium Florentinum gestis (1418-1438), pag. XVIII,
118. Romae 1940.
Pars. II. Epistolae pontificiae de rebus in Concilio Florentino annis 1438-1439 gestis, pag. XX, 148.
Romae 1944 .
Pars III. Epistolae pontificiae de ultimis actis Concilii Florentini annis 1440-1445 et de rebus post
Concilium gestis annis 1446--453, pag. XVI, 180. Romae 1946.
Vol. II, fasc. I- IOANNES DE TORQUEMADA , O. P. , Apparatus super Decretum Florentinum Unionis
Graecorum . Ed. EMMANUEL CANDAL, S. I., pag. LXII, 147. Romae 1942.
Vol. II, fasc . II FANTINUS VALLARESSO , archiep. Cretensis, Libellus de ordine generalium Con
ciliorum et Unione Florentina. Ed. BERNARDUS SCHULTZE, S. I., pag. LXIV, 121. Romae 1944.
Vol. III, fasc. I Acta Camerae Apostolicae et civitatum Venetiarum , Ferrariae, Ianuae, de Concilio
Florentino. Ed. GEORGIUS HOFMANN , S. I., pag. XXIII, 125. Romae 1950.
Vol. III, fasc. II Fragmenta protocolli, diaria privata, sermones . Ed. GEORGIUS HOFMANN , S. I.,
pag. XLII, 99. Romae 1951 .
Vol. III, fasc. III -
Orientalium documenta minora. Edd. GEORGIUS HOFMANN , S. I., THOMAS
O'SHAUGHNESSY, S. I., IOANNES SIMON, S. I., pag. XI, 86. Romae 1953.
Vol. IV, fasc. I - ANDREAS DE ESCOBAR, O. S. B., ep. Megarensis Tractatus polemico - theologicus de
Graecis errantibus. Ed. EMMANUEL CANDAL, S. I., pag. CXXVI, 112. Romae 1952.
Vol. IV, fasc. II IOANNES DE TORQUEMADA , O. P., Oratio Synodalis de Primatu (sept.-oct. 1439) .
Ed. EMMANUEL CANDAL, S. I., pag. LXXXIV , 116. Romae 1954.
Vol. V, fasc. I — Acta graeca Concilii Florentini ( cum versione latina) : Pars I — Res Ferrariae gestae. Ed.
IOSEPHUS GILL, S. I., pag. XCI, 228. Romae 1953.
Vol. V, fasc. II Acta graeca Concilii Florentini (cum versione latina) : Pars II Res Florentiae ge
stae. Ed. IOSEPHUS GILL , S. I. , . pag. 256. Romae 1953.
Vol. VI ANDREAS DE SANTACROCE , advocatus consistorialis, Acta latina Concilii Florentini. Ed .
GEORGIUS HOFMANN , S. I., pag. LVI, 288. Romae 1955.
Vol. VII, - BESSARION NICAENUS, Card., Oratio dogmatica de unione. Ed. EMMANUEL CAN
-

DAL, S, I., pag. XCII, 98. Romae 1958.


Vol. VII, fasc. IIBESSARION NICAENUS, Card., De Spiritus Sancti processione ad Alexium Lascarin
Philanthropium (graece et latine). Ed. EMMANUEL CANDAL , S. I., pag. L, 110. Romae 1961.
Vol. VIII, fasc. I. - Orationes Georgii Scholarii in Concilio Florentino habitae, Ed . IOSEPHUS GILL, S. I.,
pag. XII, 124. Romae 1964.
Vol. VIII, fasc. II De Purgatorio Disputationes in Concilio Florentino habitae. Edd.Mons. LUDOVICUS 1

PETIT A. A., GEORGIUS HOFMANN , S. I, pag. XII, 122, Romae 1969.


Vol. IX, SYLVESTRE SYROPOULUS, „ Mémoires “ (graece et gallice ). Ed. V. LAURENT, pag. XXXVI, i
716, Romae 1971 .
Vol. X, fasc. I ISIDORI KIOVIENSIS, Sermones inter Concilium Florentinum conscripti. Edd . GEOR
GIUS HOFMANN - EMMANUEL CANDAL S. I., pag. XIV, 128. Romae 1971 .
Vol. XI, Acta Slavica , Narrationes et Documenta. (slavice et latine). Ed. JOANNES KRAJCAR S. I.,
pag. XVI, 170. Romae 1976.
CONCILIUM FLORENTINUM
DOCUMENTA ET SCRIPTORES 1

EDITUM CONSILIO ET IMPENSIS

POTIFICII INSTITUTI ORIENTALIUM STUDIORUM

&

VOLUMEN XI

CICKUPIOCIHCOM 1

HI
A NANTECEN
1

PONTIFICIUM INSTITUTUM ORIENTALIUM STUDIORUM


PIAZZA SANTA MARIA MAGGIORE 7
ROMA

1976
Ferrara Florence , Council of 1438 1439

ACTA SLAVICA
CONCILII FLORENTINI

NARRATIONES ET DOCUMENTA

AD FIDEM MANUSCRIPTORUM EDIDIT


ADDITA VERSIONE LATINA
JOANNES KRAJCAR, S. I.
IN PONT. INST. ORIENT. STUD. PROF.

HACLILANA
SWANDANTECEN CA

PONTIFICIUM INSTITUTUM ORIENTALIUM STUDIORUM


PIAZZA SANTA MARIA MAGGIORE 7
ROMA
-

1976
PX
$ 30
1438
Az
1940
vill

OMNIA IURA RESERVANTUR


Copyright by Pont. Inst. Orient. Romae

DRUCKGENOSSENSCHAFT „ CICERO “ GmbH, ZEPPELINSTRASSE 67, 8000 MUNCHEN 80


PRAEFATIO

Ante 50 circiter annos P. Georgius Hofmann S. J. fontes ad concilium Florentinum


spectantes edere animo concepit et ratione ac divisione universi operis reputata, volumen
integrum narrationibus et documentis Slavicis reservare instituit. Est enim synodus Floren
tina unicum concilium oecumenicum , in quo Ecclesia Slavorum Orientalium per suos legi
timos repraesentantes publice participavit.
Editio Actorum Slavicorum mihi ante 10 fere annos concredita est. Meum erat Slavicos
codices Florentium negotium spectantes consulere ac editionem textuum criticam in lucem
prodere. Multum laboris et operae impendi in acquirendis pelliculis ac tabulis photogra
phicis ex depositoriis ac bibliothecis Unionis Sovieticae, sive per me ipsum , sive per In
stituta scientifica. Aliquas pelliculas obtinui, aliae vero, etiamsi pluries promissae et magno
pretio emptae, in manus meas non pervenerunt. Cum iam omnia volumina Concilii Floren
tini prostant, statui, non amplius expectare, sed nulla mora interposita, ex manuscriptis,
quae prae manibus exstant, 'Acta Slavica ', etsi in forma imperfecta, emittere.
Unde patet rerum historicarum studiosos nec descriptionem minutam codicum adhibi
torum , nec stemmata genealogica, quo alter codex ab altero dependeat adumbrantia in no
stro volumine invenire posse.

Quidam cum murmuratione excipient volumen quod translationem et commentarios


lingua Latina exaratos exhibet, et fateor ne mihi quidem rem commodam fuisse. Atta
men voluntatem curatorum concilio Florentino edendo delegatorum secutus sum .
Quaerere licet, an Acta Slavica multum ad historiam concilii Florentini melius texen
dam conferant, vel non . Dubium non est, quin Peregrinatio Isidori (Choženie) et Documenta
negotium Florentinum illustrare adiuvent. Aliud dicendum de Narratione Simeonis, quae
in tribus recensionibus exstat, quarum primas duas meliore veste reimprimere curavi. Haec
narratio non ad genus historicum , sed potius contentiosum pertinet. Ne tamen concludas
opusculum esse nullius meriti. Simeon non raro refert ac reddit mentem populi minuti, ru
mores inter Graecos et Moscovitas, qui apud praelatos et metropolitas in famulatu erant,
disseminatos. Praeterea ab opusculo presbyteri Suzdalensis quasi a capite ducitur modus co
gitandi ac sentiendi, quem hodie in formulam : Mosqua - Tertia Roma, comprehendimus.
Non raro scripta falsis deturpata magis mentem hominum et cursum historiae moverunt,
quam opera candita et sincera. Quod de opusculo Simeonis valet. Narrationis Simeonianae
recensio tertia in aliqua chronica ( letopisanija ) inserta est et sic inter Slavos Orientales adul
terinam cognitionem de re Florentina sancivit.

Ex Slavico in Latinum vertens, fidelitatem, verbum pro verbo reddens, non elegantiam
curavi. Solum Narrationes Simeonis interpretans, magis libere transferre coactus sum .
Nomina locorum propria ex linguis modernis transsumpsi, nec ea veste Latina indui, nisi
excipis quaedam nomina locorum frequenter usitata, potissimum in casibus obliquis occur
rentia . Quod claritatis gratia feci, ut legenti facile patebit: sic loco Novgorod scribo Novo
gardia.
VI Praefatio

Evitabam usum vocabuli Russia, praeferens 'Rus' atque cognatum adiectivum redde
bam voce 'Ruthenus ', sequens usum saeculo XV communem : tunc temporis Isidorus non
aliter quam Cardinalis Ruthenus nominabatur.
Non possum officio meo deesse, ut non gratias exprimerem Prof. Dr. Josepho Hahn Mo
nacensi, qui mihi maxime in procurandis tabulis photographicis codicum auxilium firmum
praestitit ac Prof. Dr. Ludolpho Müller Tubingensi, qui me in translitterandis textibus Sla
vicis valido consilio adiuvit.

Joannes Krajcar, S. J.
BIBLIOGRAPHIA SELECTA

ABRAMOVIČ , Sofijskaja .... D. I. ABRAMOVIČ , Sofijskaja biblioteka, vyp. I, II, III,


SPb 1905, 1907, 1910 .
Acta Camerae Acta Camerae Apostolicae et civitatum Venetiarum , Fer
rariae, Florentiae, Januae de concilio Florentino, ed.
Georgius HOFMANN S.J., Romae 1950 ; Concilium Flo
rentinum, vol. III, fasc. I.
Acta Graeca . Quae supersunt Actorum Graecorum concilii Florentini,
ed . Josephus GILL S.J., pars I, II, Romae 1953 ; Conci
lium Florentinum , vol. V , fasc. I et II.
Acta Latina . ANDREAS DE SANTACROCE, Acta Latina concilii Flo
rentini, ed. Georgius HOFMANN S.J., Romae 1955 ;
Concilium Florentinum , vol. VI.
AI Akty istoričeskie, I-V et index, SPb 1841-1843.
Analecta OSBM Analecta Ordinis Sancti Basilii Magni, Zovkva 1924 sqq .,
ab 1949 Romae .
ARBUSOW , Geistlichkeit .. L. ARBUSOW , Livlands Geistlichkeit vom Ende des 12 .
bis ins 16. Jahrhundert, Mitau 1904, Dritter Nachtrag
Mitau 1913 .
ARNDT, Literatur M. ARNDT, Die biographische Literatur des Twerschen
Fürstentums im 14.-16. Jahrhundert, Heidelberg 1968.
AUNER, Moldavie . Ch. AUNER, La Moldavie au concile de Florence, in : Echos
d'Orient, VII (1904), 321-328 ; VIII (1905) , 5-12, 72-77,
129-137 .
BONINSEGNI, Storia . Domenico di Lionardo BONINSEGNI, Storia della città di
Firenze dall'anno 1410 al 1460, Firenze 1637.
BUČYNS'KYJ, Studiji B. BUČYNS'KYJ, Studiji z istoriji cerkovnoji uniji, in :
ZNTS, t. 85 (1908), 21-42 ; t. 86 (1908), 5-30 ; t. 88 ( 1909) ,
5-22 ; t. 90 ( 1909), 5-24.
BUNGE, Urkundenbuch .. F. v. BUNGE (et alii), Liv- Esth- und Curländisches Ur
kundenbuch nebst Regesten, I-XV, Reval, Riga, Mos
kau, 1853-1914.
BUTENEV, Florencija . Graf Chreptovič BUTENEV, Florencija i Rim v svjazi s
dvumja sobytijami iz russkoj istorii XV veka, in : Zu
piski Mosk. archeol. instituta, VII ( 1910), 1-60.
BYČKOV , Opisanie A. F. BYČKOV, Opisanie cerkovno -slavjanskich i russkich
rukopisnych sbornikov Imp. publ. biblioteki, SPb 1882.
Carstvennoj letopisec Carstvennoj Letopisec soderžaščej rossijskuju istoriju ot
6622/1114 godu ..... do 6080/1472 godu, SPb 1772 .
ČEREPNIN, Flor. unii L. V. ČEREPNIN, K voprosu o russkich istočnikach po
istorii Florentijskoj unii, in : Srednie veka, XXV ( 1964) ,
176-187 .
VIII Bibliographia selecta

CHERNIAVSKY, Reception .. M. CHERNIAVSKY, The Reception of the Council of Flo


rence in Moscow, in : Church History, XXIV (1955), 347
359 .
CHODYNICKI, Kościół .. .
K. CHODYNICKI, Kościół prawosławny a Rzeczpospolita
Polska 1370-1632 , Warszawa 1934.
CITTADELLA , Notizie L. N. CITTADELLA , Notizie relative a Ferrara per la
maggior parte inedite, Ferrara 1864.
CORNER, Notizie F. CORNER, Notizie storiche delle chiese e monasteri di
Venezia e di Torcello, Padova 1758.
D'ANCONA, Origini A. D'ANCONA, Origini del teatro Italiano, libri tre, 2 ed.,
Torino 1891 .
DANTI, Tekst gramoty A. DANTI, Drevne -russkij tekst gramoty Florentijskogo
sobora 1439, Florencija 1971 .
DELEKTORSKIJ, Flor. unija . . F. I. DELEKTORSKIJ, Florentijskaja unija po drevne
russkim skazanijam į vopros o soedinenii cerkvej v
drevnej Rusi, in : Strannik XIII ( 1893), t. III, 56-85, 236
259, 442-458.
DELEKTORSKIJ, Obzor .. F. I. DELEKTORSKIJ , Kritiko-bibliografičeskij obzor
drevne- russkich skazanij o Florentijskoj unii, in : ŽMNP,
1895, ijul', 131-184.
DHGE Dictionnaire d'Histoire et de Géographie ecclésiastique ,
Paris 1912 sqq.
Diarium Andreae a SC. . Excerpta ex Diario curiali Andreae de Santacruce, in :
Fragmenta , protocolli, diaria privata, sermones, ed.
Georgius HOFMANN S.J. , Romae 1951 ; Concilium Flo
rentinum , vol. III, fasc . II, 41-49.
Diarium Inghirami... Diarium Geminiani Inghirami, auditoris sacri palatii et
protonotarii, in : Fragmenta, protocolli diaria privata
sermones, ed. Georgius HOFMANN S.J., Romae 1951 ;
Concilium Florentinum, vol. III, fasc. II, 31-40.
DINI-TRAVERSARI, Traversari A. DINI- TRAVERSARI, Ambrogio Traversari e i suoi
tempi, Firenze 1912.
DŁUGOSZ , Hist. Pol. Joannis DLUGOSSII, Historiae Poloniae libri XII, tomi
I-V, (Opera omnia X-XIV, cura A. PRZEZDZIECKI),
Cracoviae 1873-1878 .
Documenta minora . Orientalium documenta minora, ed. Georgius HOFMANN
S.J., Romae 1953 ; Concilium Florentinum, vol. III, fasc.
III .
Epistolae Pontificiae . Epistolae Pontificiae ad concilium Florentinum spectantes ,
ed. Georgius HOFMANN S. J. , pars I-III, Romae 1940,
1944, 1946 ; Concilium Florentinum, vol. I.
FAMINCYN, Skomorochi . A. S. FAMINCYN, Skomorochi na Rusi, SPb 1889.
FEDOROV, Russes . V. FEDOROV, Des Russes au concile de Florence, 1438
1439, in: Hans Albrecht in memoriam , hrsg. v. Wilfried
BRENNECKE und Hans HASSE, Kassel- Basel, Bären
reiter, 1962, 27-33.
Bibliographia selecta IX

Fragmenta Protocolli Fragmenta protocolli, diaria privata, sermones, ed. Geor


gius HOFMANN S.J. , Romae 1951 ; Concilium Floren
tinum, vol . III, fasc. II .
FROMMANN , Beiträge T. FROMMANN, Kritische Beiträge zur Geschichte der
Florentiner Kircheneinigung, Halle 1872.
GOAR , Euchologion J. GOAR, Euchologion sive Rituale Graecorum , ed . 2-a,
Venetiis 1730.
GOLUBINSKIJ, Istorija E. GOLUBINSKIJ, Istorija russkoj cerkvi, I-II, Moskva
1900-1911 .
GILL, Council J. GILL S.J., The Council of Florence, Cambridge 1959.
GILL, Enc. Letter J. GILL S.J., Isidore's Encyclical Letter from Buda, in :
Analecta OSBM, IV (X), Romae 1963 , 1-8.
GORSKIJ, Opisanie A. GORSKIJ — K. NEVOSTRUEV, Opisanie slavjanskich
rukopisej Moskovskoj Sinodal'noj biblioteki, otdel I,
II-1 , 2, 3, III-1 , 2, Moskva 1855-1917.
HALECKI, From Florence O. HALECKI, From Florence to Brest (1439-1596), Rome
1958 .
HERBERSTEIN, Commentarii . Sigismundus HERBERSTEIN, Rerum Moscoviticarum
Commentarii, Basileae 1571 .
HOFMANN, Ferrara . G. HOFMANN S.J. , Die Konzilsarbeit in Ferrara, in : OCP,
III (1937) , 110-140, 403-455.
HOFMANN, Florenz . G. HOFMANN S.J. , Die Konzilsarbeit in Florenz, in : OCP,
IV ( 1938) , 157-188, 372-422.
HRUŠEVS’KYJ , Istorija . M. HRUŠEVS’KYJ, Istorija Ukrajiny-Rusy, I-X, (I- IV
izd. 2-e) , Kyjiv, L'viv 1898-1937.
Inoka Fomy Slovo N. P. LICHAČEV, Inoka Fomy Slovo pochval'noe o blago
vernom velikom knjaze Borise Aleksandroviče. In: Pam
jatniki drevnej pis'mennosti i iskusstva, CLXVIII, SPb
1908 .
IORJAS Izvestija otdelenija russkago jazyka i slovesnosti Imp. Ak.
nauk .
JABLONOWSKI , Westrussland H. JABLONOWSKI, Westrussland zwischen Wilna und
Moskau, Leiden 1955.
JABLONSKIJ, Pachomij V. JABLONSKIJ, Pachomij Serb i ego agiografičeskija
pisanija, SPb 1908.
Ioasafovskaja let .
Ioasafovskaja letopis', pod red. A. A. ZIMINA, Moskva
1957 .
JORGA, Notes N. JORGA, Notes et Extraits pour servir à l'histoire des
croisades au XVe siècle, série I, II, III, Paris 1899, 1899,
1902 ; série IV, V, VI, Bucarest 1915, 1915, 1916.
KARGE, Reise P. KARGE, Die Reise der russischen Konzilsgesandten
durch die Ordenslande 1438 Januar-Mai, in : Altpreussi
sche Monatsschrift, Bd. XXXII ( 1895), 488-504.
KAZAKOVA, Choždenie . N. A. KAZAKOVA, Pervonačal'naja redakcija „ Choždeni
ja na Florentijskij sobor " , in : TODRL, XXV ( 1970) ,
60-72 .

2
X Bibliographia selecta

Kormčaja .
Kormčaja, napečatanaja s originala patriarcha losifa
(1650) , Moskva 1912.
KRAJCAR, Isidore's Journey .. J. KRAJCAR S.J., Metropolitan Isidore's Journey to the
Council of Florence. Some Remarks, in : OCP, XXXVIII
(1972), 367-387.
KRAJCAR, Simeon J. KRAJCAR S.J., Simeon of Suzdal's Account of the
Council of Florence, in : OCP, XXXIX (1973), 103-130.
KURZ, Lexicon . J. KURZ , Lexicon Linguae Palaeoslavenicae, Praga 1966
sag .
LEWICKI, Unia A. LEWICKI, Unia Florencka w Polsce, Kraków 1899 ;
Rozprawy Wydzialu hist.-filosoficznego Ak. Umiejęt
ności w Krakowie, t. 38, 1899.
LOPAREV, Opisanie Ch . LOPAREV , Opisanie rukopisej Imperatorskago Obšče
stva ljubitelej drevnej pis'mennosti, I-III, SPb 1892-1899.
LUDAT, Farbenbezeichnungen H. LUDAT, Farbenbezeichnungen in Völkernamen . Ein
Beitrag zu asiatisch -osteuropäischen Kulturbeziehungen ,
in : Saeculum , IV (1953), 138-155.
LUDAT, Lübeck H. LUDAT, Lübeck in einem russischen Reisebericht des
Spätmittelalters, in : Zeitschrift des Vereins für Lübe
ckische Geschichte und Altertumskunde, Bd. XXXV
(1955) , 71-84 .
LUR'E , Bor'ba Ja. S. LUR’E , Ideologičeskaja bor'ba v russkoj publicistike
konca XV — načala XVI veka, Moskva - Leningrad 1960.
MAKARIJ, Istorija MAKARIJ (BULGAKOV ), Istorija russkoj cerkvi, I -XII,
(I-VIII, 2 - oe izd .), SPb 1857-1883.
MALININ, Filofej V. MALININ , Starec Eleazarova monastyrja Filofej i ego
poslanija, Kiev 1901 .
MEERSSEMAN, Dominicains G. MEERSSEMAN , Les Dominicains présents au concile
de Ferrare -Florence jusqu'au décret d'union pour les
Grecs (6 juillet 1439), in: Archivum Fratrum Praedica
torum , IX (1939 ), 62-75.
MERCATI, Decreto A. MERCATI, Il decreto d’unione del 6 luglio 1439 nell
Archivio Segreto Vaticano, in: OCP, XI (1945), 5-44.
MERCATI, Isidoro . G. MERCATI, Scritti d'Isidoro il Cardinale Ruteno e co
dici a lui appartenuti che si conservano nella Biblioteca
Ap. Vaticana, (Studi e Testi, 46), Roma 1926.
MILANESI, Osservazioni .... C. MILANESI, Osservazioni intorno agli esemplari del de
creto d'unione della Chiesa Greca con la latina che si
conservano nella Biblioteca Mediceo - Laurenziana e nell'
I. e R. Archivio centrale di Stato, in : Giornale storico
degli archivi Toscani, I, Firence 1857, 196-209.
MULLER, Recensio Recensio operum : STOKL, Reisebericht et LUDAT, Lü
beck a Ludolfo MULLER publicata in : Zeitschrift der
Gesellschaft für Schleswig -Holsteinische Geschichte,
Bd. 80 (1956), 274-276.
MURATORI, RISS . L. A. MURATORI, Rerum Italicarum Scriptores, Città di
Castellana, Bologna 1900 sqq.
Bibliographia selecta XI

Muzejnoe sob .. Muzejnoe sobranie rukopisej, Opisanie, tom I, pod redak


ciej I. M. KUDRJAVCEVA , Moskva 1961 .
NASONOV, Istorija let. A. N. NASONOV, Istorija russkogo letopisanija XI - na
čala XVIII veka, Moskva 1969.
NIKOL'SKIJ, Posobie . K. NIKOL'SKIJ, Posobie k izučeniju Ustava bogosluženija
pravoslavnoj cerkvi, izd . 7 - oe, SPb 1907.
NILLES, Kalendarium . . N. NILLES S.J., Kalendarium manuale utriusque Eccle
siae Orientalis et Occidentalis, ed . 2-a, I-II, Oeniponte
1896, 1897.
Novgorodskaja let. . Novgorodskaja pervaja letopis' staršego i mladšego izvo
dov, pod red . A. N. NASONOVA, M.-L. 1950.
NOVIKOV, Vivliofika . . N. NOVIKOV, Drevnjaja Rossijskaja Vivliofika, izd. 2 -oe,
I -XX , Moskva 1788-1791 .
Očerki XIII-XV vv . Očerki russkoj kultury XIII-XV vekov, glavnyj redaktor
A. V. ARCICHOVSKIJ, Č. I-II, Moskva 1969.
Opisanie ruk. Ak. nauk Opisanie rukopisnogo otdela biblioteki Akademii nauk
SSSR, sostavili V. F. POKROVSKAJA, A. I. KOPANEV
(et alii) , tom 3, vyp. 1 (izd. 2 - e ), vyp . 2, Moskva -Lenin
grad 1959, 1965.
OCP Orientalia Christiana Periodica, 1935 sqq.
PAATZ , Kirchen .
W. und E. PAATZ , Die Kirchen von Florenz, Ein kunst
geschichtliches Handbuch, I-VI, Frankfurt a.M. 1940
1954 .
PAVLOV , Opyty A. PAVLOV, Kritičeskie opyty po istorii drevnejšej greko
russkoj polemiki protiv Latinjan, SPb 1878.
PBE Pravoslavnaja bogoslovskaja enciklopedija, I-XII, SPb
1900-1911 .
PHILIPP, Anonymus W. PHILIPP, Ein Anonymus der Tverer Publizistik im 15.
Jahrhundert, Festschrift für Dmytro Čyževs’kyj zum
60. Geburtstag, Berlin 1954, 230-257.
PIERLING, Russie P. PIERLING S.J., La Russie et le Saint - Siège, I-V, Paris
1896-1912 .
POKROVSKIJ, Eparchii I. POKROVSKIJ, Russkija eparchii v XVI-XIX vv., ich
otkrytie, sostav i predely, t. I, Kazan ' 1897.
POPOV, Obzor .
A. POPOV, Istoriko - literaturnyj obzor drevne- russkich
polemičeskich sočinenij protiv Latinjan, Moskva 1875,
reimpr. London 1972.
Povesť vr. let . .
Povesť vremennych let, ed. D. S. LICHAČEV, Č. I-II, M.
L. 1950.
PROCHASKA, Dokumenta A. PROCHASKA , Nieznane dokumenta do unji Floren
ckiej w Polsce, in : Ateneum Wileńskie, I (1923), 58-74.
PSB Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1935 sqq.
Pskovskie let. .
Pskovskie letopisi, pod red . A. N. NASONOVA , vyp . I-II,
Moskva 1941 , 1955.
PSRL Polnoe sobranie russkich letopisej, 1846 sqq.
RBS Russkij biografičeskij slovar', I-XXV, Moskva, SPb 1896
1918.
XII Bibliographia selecta

RIB Russkaja istoričeskaja biblioteka, I-XXXIX, izd. Arch .


Komis., 1872-1927 .
Rječnik Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Jugoslavenska
Akademija znanosti i umjetnosti, U Zagrebu 1880 sqq.
RICHA, Notizie . . G. RICHA, Notizie istoriche delle chiese fiorentine, I-X,
Firenze 1754-1762 .
ŠACHMATOV, Otzyv . A. A. ŠACHMATOV, Otzyv ob izdanii N. P. Lichačeva
Inoka Fomy Slovo pochvalnoe o blagovernom velikom
knjaze Borise Aleksandroviče; Pamjatniki drevnej pis'
mennosti i iskusstva, CLXXVI; Otčety o zasedanijach
Imp. Obščestva ljubitelej drevnej pis'mennosti v 1907
1910 godu, Priloženija, SPb 1911 .
SAVVAITOV, Opisanie P. I. SAVVAITOV, Opisanie starinnych russkich utvarej,
odežd, oružija, ratnych dospechov i konskago pribora v
azbučnom porjadke raspoložennoe, SPb 1896.
ŠČERBINA , Lit. istorija . . . A. D. ŠČERBINA, Literaturnaja istorija russkich skazanij
o Florentijskoj unii, in : Letopis' istoriko- filologičeskago
obščestva pri Imp. Novorossijskom Universitete, Vizan
tijsko - slavjanskoe otdelenie, VII, Odessa 1902, 139-186.
SCHAEDER, Moskau H. SCHAEDER , Moskau das dritte Rom, 2. Aufl., Darm
stadt 1957 .
SCHOLARIOS, Oeuvres . L. PETIT – X. A. SIDÉRIDÈS - M. JUGIE, Oeuvres
complètes de Gennade Scholarios, I-VIII, Paris 1928
1936.
SEVČENKO, Repercussions . I. ŠEVČENKO, Intellectual Repercussions of the Council
of Florence, in : Church History, XXIV ( 1955), 291-323 .
SEVYREV, Izvestija . S. SEVYREV, Novye izvestija o Florentijskom sobore iz
vlečennye iz Vatikanskoj rukopisi, in : ŽMNP, 1841 jar
var ', 60-78.
Slovar' Imp. Ak. nauk . Slovar' cerkovno - slavjanskago i russkago jazyka, sosta »
lennyj vtorym otdeleniem Imp. Akademii nauk, tom I
III, SPb 1847.
Słownik Staropolski . Słownik Staropolski, red. naczelny St. URBAŃCZYK,
Warszawa, 1953 sqq.
SMIRNOV, Duchovnik . S. SMIRNOV, Drevne-russkij duchovnik, Moskva 1914.
Smolenskaja gub. Spiski naselennych mest Ross. Imp. po svedenijam 1859
goda; XL, Smolenskaja gubernija, SPb 1868.
SOKOLOV, Isidor Pl. SOKOLOV, Byl-li Moskovskij mitropolit Isidor pap
skim legatom dlja Moskvy, in : Čtenija v Istoričeskom
Obščestve Nestora-Letopisca, kn. 20, vyp. II, Kiev 1908,
23-38 .
SOLOV'EV, Velikaja A. SOLOV'EV, Velikaja, Malaja i Belaja Rus', in : Vopro
sy istorii, 1947, No 7, 24-38.
SOLOV'EV, Weissreussen ... A. V. SOLOV’EV, Weiss- Schwarz- und Rotreussen, in :
Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, N. F., Bd. VII
( 1959), 1-33 .
Bibliographia selecta XIII

SREZNEVSKIJ, Materialy I. I. SREZNEVSKIJ, Materialy dlja slovarja drevne-rus


skago jazyka, I-III, Dopolnenija, SPb 1893-1903, 1912.
SREZNEVSKIJ, Obozrenie . .. I. I. SREZNEVSKIJ, Obozrenie drevnich russkich spiskov
Kormčej knigi, SPb 1897.
STOKL, Reisebericht Reisebericht eines unbekannten Russen (1437-1440), über
setzt, eingeleitet und erklärt von G. STOKL, in: Byzan
tinische Geschichtsschreiber, Band II, Europa im XV.
Jahrhundert von Byzantinern gesehen, Graz 1954, editio
altera : 1965, 149-189.
SYROPOULOS .
V. LAURENT, Les „ Mémoires“ du Grand Ecclésiarque de
l'Eglise de Constantinople Sylvestre Syropoulos sur le
concile de Florence (1438-1439), Roma 1971 ; Concilium
Florentinum , vol. IX.
SZABO, Gradovi . . G. SZABO , Sredovječni gradovi u Hrvatskoj i Slavoniji,
Zagreb 1920.
ThEE θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαιδεία , I-XII , Athenis 1962-1968
TICHONRAVOV, Otryvok ... N. S. TICHONRAVOV , Novyj otryvok iz putevych zapisok
Suzdalskago episkopa Avraamija (1439 g.), in : Vestnik
obščestva drevne -russkago iskusstva pri Moskovskom
publičnom muzee, I-XII, 1874-1876, otdel III, 11-2, 37
42 ; otdel IV , 22-26.
TICHONRAVOV, Žitija N. S. TICHONRAVOV , Drevnija žitija prepodobnago Ser
gija Radonežskago, I-II, Moskva 1892. Reimpressio cum
introductione a Ludolf MULLER, München 1967 (Sla
vische Propyläen , 17).
TODRL Trudy otdela drevnerusskoj literatury, 1934 sqq.
USSR Names USSR official standard names approved by the U.S. Board
on geographic names, I-VII, U.S. Board on Geographic
Names, Gazetteer No. 42, 2nd ed. 1970.
VOSTOKOV, Opisanie A. VOSTOKOV , Opisanie russkich i slovenskich rukopisej
Rumjancevskago Muzeuma, SPb 1842.
WASNER , Addenda F. WASNER, 'Legatus a latere' : Addenda varia, in Tradi
tio, XVI ( 1960) , 405-416.
WASNER, Legatus . F. WASNER, Fifteenth-Century Texts on the Ceremonial
of the Papal 'Legatus a latere', in : Traditio, XIV (1958) ,
295-358 .
WAWRYK , Ep. prysjaha •
M. WAWRYK OSBM, Do istoriji epyskops'koji prysjahy
v XV-XVI vv., in : Analecta OSBM, IV (X), Romae 1963,
363-390 .
WAWRYK, Flor. tradyciji . M. WAWRYK OSBM, Florentiis'ki unijni tradyciji v Ky
jivs'kij mytropoliji 1450-60 rr., in : Analecta OSBM, IV
(X), Romae 1963, 329-362.
WAWRYK, Metr. Kioviensis . M. WAWRYK OSBM, Quaedam nova de provisione Me
tropoliae Kioviensis et Moscoviensis ann. 1458-1459, in :
Analecta OSBM, IV (X) , Romae 1963, 9-26 .
XIV Bibliographia selecta

WELYKYJ, Documenta .. A. WELYKYJ OSBM, Documenta Pontificum Romanorum


historiam Ucrainae illustrantia , I-II, Romae 1953-1954.
WESSELOFSKY, Mysterien .. A. WESSELOFSKY, Italienische Mysterien in einem rus
sischen Reisebericht des XV. Jahrhunderts, in : Russische
Revue, (1877), 425-441 .
ZAMYSLOVSKIJ, Gerberštejn E. ZAMYSLOVSKIJ, Gerberštejn i ego istoriko- geografi
českija izvestija o Rossii, SPb 1884.
ZIEGLER , Union ... A. ZIEGLER , Die Union des Konzils von Florenz in der
russischen Kirche ( = Das östliche Christentum , Heit
4-5), Würzburg 1938.
ŽMNP Zurnal Ministerstva narodnago prosveščenija , SPb 1834
1917 .
ZNTS Zapysky naukovoho tovarystva imeny Ševčenka, L'vov
1892 sqq.
DE RATIONE EDENDI

1. Textus translitterantur ope alphabeti neo- Cyrillici (graždanskaja azbuka ), prouti


ante 1917 in usu erat. Retinui signa i n t o b eaque transpono, quemadmodum in mss.
exstant.
2. Signa graphica Vetero -Ruthena, (usy et litterae ad modum Graecae orthographiae
fictae) recentioribus aequivalentibus substituuntur.
3. Abbreviationes non solvuntur, signa contractiones indicantia ( titla ) fideliter deno
tantur. Litterae suprascriptae (vynosnye bukvy) litteris inclinatis imprimuntur; ea ratione
scribendi lector simul monetur de omissione quarumdam vocum , ideoque littera cursiva
saepe signum abbreviationis considerari debet. Litterae suprascriptae aliquando arculo quo
dam , quem duga vel dužka vocant operiuntur. Talem arculum ex rationibus technicis omit
tere coactus sum . Signum , quod paerok vocant, quandocumque in ms. inveni, notare non
neglexi.
4. In apparatu critico lectiones variantes, quae ad morphologiam et ad rationem lexica
lem spectant, adducuntur, differentiae mere graphicae non curantur. Ad differentias mere
graphicas adnumerantur:
a ) Characteres gemini: u-i s - e e -b0-5
b) Non fit distinctio inter u (i) et bi post gutturales K rx
c) Nullum ponitur discrimen inter non iotizatas et iotizatas voces a-s y - 10 bi - (i), si post
consonantes x 4 4 w w occurrunt.
5. Notas numerorum in textu Slavico per litteras alphabeti expressas numeris Arabicis
explanantur.
6. Interpunctionem hodie vigentem ac distinctionem textus in paragraphos, quae in
codicibus manuscriptis desideratur, adhibui.
7. Citationes e Sacra Scriptura ad litteram , vel paululum mutatae, notis ad calcem pa
ginarum indicantur. Merae allusiones similiter in mentem revocantur, attamen praemittendo
indicationi vocem 'cf.' ( confer .).

DE SIGNIS ET ABBREVIATIONIBUS

c ) unci acuti additiones editoris includunt.


I unci angulati correctiones vel mutationes in textu Slavico indicant.
( ) unci rotundi explicationes denotant .
] colligit verba, cum opus est.
l initium foliorum manuscripti basici.
In Apparatu critico
abbreviationes usitatae occurrunt. Claritatis gratia noto : Abbreviationes, uti suppl., praem .
del. sive passivum verbi: suppletum , praemissum , deletum, sive 3am personam indicativi
designant: supplet (supplent) praemittit (praemittunt), delet (delent) . Si ego ipse mutationes
induxi, tunc plene scribere malui: supplevi, praemisi, delevi.
In Introductione

ad singulas narrationes abbreviationes quarumdam bibliothecarum occurrunt:


BAN Biblioteka Akademii nauk SSSR (Leningrad ).
GBL Gosudarstvennaja biblioteka SSSR imeni V. L. Lenina (Moskva ).
GPB Gosudarstvennaja publičnaja biblioteka imeni M. E. Saltykova -Ščedrina (Leningrad).
NARRATIONES

3
I

PEREGRINATIO METROPOLITAE ISIDORI


AD CONCILIUM FLORENTINUM

QUID 'PEREGRINATIO ISIDORI' CONTINEAT

Peregrinatio Isidori pertinet ad genus litterarum Itinerariorum (Choženija ), apud an


tiquos Ruthenos valde commendatum . Opusculum prima vice a Nicolao Novikov anno 1774
in lucem prolatum est.
Sobrie ac presse eventus a discessu Isidori Mosquả, die 8 sept. 1437, usque ad reditum
quorumdam sociorum metropolitae in Suzdal', die 25 sept. 1440, describit. Brevi dictione
exponitur iter per Moscoviam , Novogardiam , Pskoviam , Livoniam , iter maritimum a Riga
Lubecam , peregrinatio per civitates Germaniae, transitus per Alpes, descensus in Italiam .
Auctor pauca adumbrat de rebus unionis Ferrariae et Florentiae gestis, enumerat metro
politas Graecos et oratores, item sessiones habitas, at magis attendit ad rara et insolita,
quae in itinere animadvertit. Breviter reditus in Rus' describitur, per Venetias, civitates
Istriae, Zagrabiam , Budam , Cassoviam , Cracoviam et Vilnam . Tunc, ut videtur, metropo
lita cum parvo coetu in Magno Principatu Lithuaniae remansit, reliquis versus Smolens
cum , Mosquam et Suzdal' properantibus.

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS ET DE TRANSLATIONE

NOVIKOV, Vivliofika, VI, 27-48. Editor asserit publicationem ad fidem cuiusdam ma


nuscripti in bibliotheca Patriarchali asservati factam esse . Textui Novikoviano proxime co
dex 63 Societatis amicorum litterarum antiquarum ( sigla L) accedit. Nullius utilitatis exi
stimavi ea , quae editioni a Novikov factae propria sunt, in apparatum criticum addere.
I. SACHAROV, Skazanija russkago naroda, t. II, SPb 1849, kn . 8, 77-90. Inscribitur :
Putešestvie inoka Simeona Suzdalskago v Italiju . Sacharov asserit se manuscriptis quibus
dam saec. XVII, quae spisok Černikovskij et Basovskij nominat, usum esse ; revera nil aliud
quam conflationem quandam Peregrinationis Isidori et Narrationis Simeonis, prout in Chro
nicis legitur (Simeonis Recensio Tertia) produxit. Nulla attentione meretur.
V. MALININ , Filofej, Pril., 76-87, exhibet lectionem codicis 1464 collectionis S. Sophiae
Novogardensis, olim in Academia Ecclesiastica Petropolitana servatae. In apparatu critico
diversas lectiones codicis 1465 eiusdem collectionis, item quaedam ex editione Sacharoviana
et Novikoviana affert.

N. A. KAZAKOVA , Choždenie, ad fidem optimi codicis No 16.8.13 bibliothecae Acade


miae Scientiarum . In apparatu critico lectiones diversae ex No 939 collectionis Musei prae
bentur.

Translatio Germanica ex editione Maliniana facta, cum commentario : STOKL, Reise


bericht.
4 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

DE CODICIBUS

Ex 14 codicibus Choždenie continentibus solum 10 consulere potui, non ipsos codices,


sed tabellas lucis ope confectas. Tres familias efficere videntur; ratio divisionis potissimum ,
at non exclusive, ex extrema terminante parte Peregrinationis desumitur.

FAMILIA A)

continet maxime completum Itinerarium , usque ad Suzdal perductum ; duobus codicibus


nititur:

No 16. 8. 13 , foll. 108v-134v, BAN, Leningrad, descriptus in : Opisanie ruk. Ak. nauk,
tom 3, vyp. 2, 118-121 . Codex exaratus in secundo quadrante saeculi XVI , poluustav; lectio
integra, menda orthographica non frequentia, praestantiam codicis N. A. Kazakova eundem
edendo laudibus extollit.

No 939, foll. 43v -58v, coll. Musei, GBL Mosquae, descriptionem codicis invenies in :
Muzejnoe sob., 150-152. Exaratus medio saeculo XVII, skoropis '. Optimum servitium prae
stat ad explicandas obscuritates codicis praecedentis.

FAMILIA B)

Sex codices sequentes in finitiva parte Itinerarii, quae aquas calidas in urbe Buda de
scribit, concordant, quae descriptio in codicibus Familiae A deest.
No 1464, foll. 472r -496v, coll. S. Sophiae Novogardensis, olim in bibliotheca Acade
miae Ecclesiasticae Petropolitanae depositus, nunc in bibliotheca Publica Leningradensi
servatur. Descriptio: ABRAMOVIČ, Sofijskaja, III, 268-273. Codex plura ad quaestiones de
unione continet. Initio Itinerarii ( fol. 472r) ad instar tituli manu recenti inscriptum :
O Putešestvii Mitropolita Isidora na florentijskij sobor v 1437 godu. Peregrinatio scripta in
poluustav saec . XVI.
No 1465 , foll. 230r - 239r, eiusdem collectionis, eiusdem bibliothecae, ab eodem auctore
tractatus, pp. 273-276 ; scriptus saeculo XVI, in poluustav. Paucis exceptis hic codex est
geminus praecedentis, ideoque hi duo codices arctissimo cognationis vinculo coniunguntur et
No 1465 saepe errores praecedentis corrigit. Textus Peregrinationis huius codicis proxime
omnium ad lectionem codicis Academici (basici) accedit. Malinin tamen , qui utrumque co
dicem Sophiensem attente examinare potuit, magis codicem 1464 aestimavit.
No 63, foll. 2r-18r, Societatis amicorum litterarum antiquarum , hodie in GPB Lenin
gradensi. Descr.: LOPAREV, Opisanie, č. II, 102. Saec. XVI, poluustav. In primis 10 foliis
alia manu, non recenti, in margine superiore recto notatur: xoxenie Wengopa B Pum.
Ipso initio ad marginem eadem manu : хоженіе митрополита Исидора в Рим..
No 18, foll. 79r-86r, coll. fundamentalis, GPB Leningradensis. Descr .: BYČKOV, Opi
saine, 59-63 (62). Codex continet manuscripta saec. XVI -XVIII diversorum argumentorum ,
4 articuli rem Florentinam respiciunt. Textus Peregrinationis scriptus in skoropis' saeculo
XVI exeunte , exaratur litteris minutis ac nitidis, nomina propria saepe sublineata, exem
plar sat fidele.
5
Introductio 5

No 29, foll. 1r- 23r eiusdem collectionis, BYČKOV describit in pp. 112-114 ( 112) ; putat
esse exaratum initio saeculi XVII ; skoropis '. Codex praeter Choženie continet etiam recen
sionem Tertiam Narrationis Simeonianae, de qua infra. Scriba nec rei grammaticae, nec
stili peritiam habuit. Ductum faciendo effusioni et mannierismo indulget, saepe lineas flexuosas
cum puncto et nodo trans totum spatium marginale deducit. In margine alia manu civitates
vel res rarae et insolitae, de quibus textus refert, notantur.

No 10 Ustjužskij, foll. 111r - 127r, BAN Leningradensis, scriptus in secunda parte sae
culi XVII, poluustav. Diligenter descriptus in opere: Opisanie ruk. Ak. nauk, tom 3, vyp. 2,
236-238. Exemplar nitidum , scriba expressiones minus obvias propria dictione intelligibiles
reddere vult, tamen non raro arbitrarie procedit.

No 59, foll. 93v-99v, coll. fundamentalis GPB Leningradensis, skoropis' initii saec.
XVII, descr. a BYČKOV, Opisanie, 288-289 (289) . Scribam alienum a metropolita et sy
nodo animum habuisse apparet. Fere nunquam eum rocnoAWH nominat sed Cuqopú vel
митрополитъ ѕсrіbіt. Loco святый вселенскіи соборъ ponit : всѣх ихъ соборъ. Praeterea
plura omittit. Superfluum esset in apparatum criticum lectiones huiusmodi codicis inserere.

FAMILIA C)

Unicum codicem ad hanc familiam spectantem cognosco. In eo, postquam commoratio


Isidori in litore Venetiarum descripta est, praeter expectationem, omissis sequentibus, con
cluditur „ omnes salvos in Rus' rediisse “ . Interna argumenta suadent codicem separatim
tractare nec eundem ad praecedentes familias reducere licet.

No 67, foll. 251r -265v, coll. fundamentalis, GPB Leningradensis, a BYČKOV descrip
tus in op. cit., pp. 336-348. Codex sat amplus, plura argumenta homiletica et historica con
tinet, quaedam Choženija includit, inter quae Peregrinatio Isidori saeculo XVII in skoropis'
exarata invenitur.

Scriba ( ipse, vel eius praedecessor a quo pendet?) arbitrarie procedit, sine scrupulo tex
tum abbreviat (omittit enumerationem sessionum Florentinarum ), menda orthographica com
mittit, nomina geographica deformat, non raro ipsum sensum verborum mutat; de praelatis
qui decreto unionis subscripserunt dicit eos nomen suum posuisse 'propriae fidei', dum ce
teri codices scribunt 'propria manu'.

Exemplar, etsi defectibus foedatum , attentione meretur, nam lectiones continet fide
dignas, quae desunt in aliis codicibus Itinerarii. In recensione praelatorum Graecorum metro
polita Nicomediensis vocatur Macarius, uti in fontibus Graecis et Latinis, dum alia exempla
ria operis eum falso Marcum vocant. Metropolita Anchiali Sophronius appellatur, dum in
aliis exemplaribus falso nomen Gennadii ei tribuitur. Missa papalis cum excommunicatione
synodi Basileensis diei quarto sept. recte assignatur ( sic etiam alii quidam codices, a nostro
independentes), dum caeteri codices alium diem seligunt. Etiam in rebus quibusdam minutis
codex noster commendandus esse videtur. Scribit gallinam Florentiae vendi tribus grossis,
anserem sex grossis, dum caeteri codices minus accurate idem praetium et gallinae et anseri
ponunt.
6 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

COMMENTARII ET SUBSIDIA

PAVLOV, Opyty, 90-99 ; MALININ , Filofej, 446-449; DELEKTORSKIJ, Obzor, 131-138;


GOLUBINSKIJ, Istorija, II-1, 443-448, II-2, 207 ; ŠČERBINA, Lit. istorija, 141-164 ; ZIEG
LER, Union , 81-95 ; STOKL, Reisebericht; KRAJCAR, Isidore's Journey.

DE AUCTORIBUS

Auctorem ignoramus; non monachus sed laicus fuisse videtur, forte ex comitibus epis
copi Suzdalensis Abraham . Suum statum laicalem innuit describendo monasteria tum Tar
bati, tum maxime Florentiae. Eum Suzdalensem fuisse aliqui deducunt ex eo , quod quaedam
exemplaria ( spiski) eaque melioris notae iter usque ad Suzdal' extendunt. Caeterum histo
ria litteraria Peregrinationis complexa, nec plene enodata est. Mirum , quam versatus auctor
Moscovita in modo dicendi et sentiendi in Rus' Lithuana vigenti fuit. Plures rationes suadent
descriptionem itineris a Buda, vel potius a Zagrabia ad Suzdal' non primo auctori Peregri
nationis, sed eius continuatori ascribere.
Continuator non incepit descriptione Budae, qua auctor primus desivit, sed intervallum
inter Zagrabiam et Budam retractavit, singillatim ac distincte multa loca notans, dum pri
mus auctor solum quinque oppida memorat. Continuator a Zagrabia incipiendo in toto trac
tu , etiam in ipsa Moscovia milliariis 'longis' utitur. Eius descriptio arida est ac ieiuna, vix
aliud quam index locorum cum distantiis interpositis. Metropolitam ne uno quidem verbo
memorat, nec quando Isidorus cum coetu intimorum suorum collaboratorum in Magno Prin
cipatu Lithuaniae remanere statuit, reliquis versus Moscoviam properantibus.
Concludendo coniecturam induco : Primus auctor rem terminavit descriptione Budae
(codices secundae familiae). Habuit in animo rem perficere, sed impeditus est, tunc alius se
interposuit. Continuator totum opusculum rescripsit ab ipso initio, nil mutans, a Zagrabia
incipiendo rem secundum proprium ingenium ordinavit (codices primae familiae ).

SIGLA CODICUM

ms. Cod. 16.8.13 Osnovnoe sob., Rukopisnyj otdel BAN, codex basicus.
M Cod . 939 Muzejnoe sob ., GBL, Moskva.
S Cod. 1464 Sofijskoe sob ., GPB, Leningrad.
F Cod . 1465 Sofijskoe sob ., ibid.
CZO

L Cod. 63 Obščestvo ljubitelej drevnej pis'mennosti, ibid.


Cod . 18 Osnovnoe sob ., ibid .
<

Cod . 29 Osnovnoe sob ., ibid .


Cod . Ustjužskij 10, Rukopisnyj otdel BAN, Leningrad.
Cod. 67 Osnovnoe sob ., GPB, Leningrad.
TEXTUS ET TRANSLATIO

( Peregrinatio metropolitae Isidori ( Хожденіе митрополита Исидора


ad Florentinum на Флорентійскім
concilium ) соборъ ) *

Anno 6945 festo Nativitatis sanctae Dei В лѣт 6945 поѣхал митрополит Сидор , fol. 108"
Genitricis' metropolita Isidorus Mosqua dis- с Москвы на Рожество стыа Бци. Пріѣхал
cessit et festo Exaltationis venerandae crucis въ Тверь на Воздвиженіе чстнаго крста ; а
ad Tver' pervenit. (Aderat) cum eo Abraham , с ним влдыка Авраміи суждальскіи.
episcopus Suzdalensis. Boris, princeps Tve- И въстрѣтилъ его княз Борис твѣрьскіи (съ) 5
rensis eum cum suis bojaris' magno honore своими боляры с великою честию, а влдка
excepit, item episcopus Elias ' cum crucibus, Илia cъ крсты , съ всѣми сщнникы , и вес
una cum omnibus sacerdotibus et omnis po- народ града того . А был въ Твѣри 9 дни .
pulus huius civitatis. In Tver' 9 dies mansit. А вывхал в недлю и ночевал въ Савинѣ
Die dominica egressus est ac in eremo S. пустынѣ. А от Москвы до Твѣри 200 версть 10
Sabbae' pernoctavit. Distantia a Mosqua ad без 20, а от Твѣри до Торъжку 60 верстъ,

• Titulum addidi; in ms. et compluribus codicibus titulus deest, in quibusdam exhibetur, ineptus ta
теп : Хожденіе митрополита Исидора в Рим L; Похождение годна Исидора митрополита во Иеруса
лимъ и во Црьград у 1 лѣт ON лѣта 6945 -го : Haec verba in cod . U lіttеris capitalibus еt оrnatis
scripta, in mаrg . add .: лѣта Гcдня 1439 году 6945- г году у ИсидоръLU Исидоръ митрополитъ transp.
V 2 стыя LOU стыи N стра ) прчстыя у Бдца м Ny зтфер MON Здвиженье О
Воздвижене N 4 Аврамеи NV суздальскы L суздальскый 0 суздолской N 5 стрѣ
тилъ L его ) ево у тферскиi м (съ) своими) съ от . in ms. et N, scripsi ex cett. codd. 6 з бо
ляры своими V бояры MON честью M N 7 Илия M SL Иля N Илья ОU у и аntе съ
всѣми аdd. у свинки N 8 градо N тфери MOU ден м дніи L дней NU 9 и ante
ночевал от . ОU начевалъ L NUV 9-10 Савины пустыни N 10 тфери МО 10-11
200-20 ) два девяноста верстъ у 11 от Tфери мо до Торшку Uy версть post 60 от. V.

1 8 sept. 1437. De itinere Isidori per territorium Moscoviense, Tverense, Novogardense ac Balticum cf.
GOLUBINSKIJ, Istorija , II- 1 , 433-437. 2 14 sept. 3 Cur Abraham, episcopus Suzdalensis (1431?
1458 ?) ad comitandum metropolitam electus sit, tantum conicere licet : Forte dotes personales episcopi id
suadebant, forte opibus maioribus quam alii episcopi et ad longum iter aggrediendum sufficientibus polle
bat. Praeterea, sedes Suzdalensis praeeminentia quadam gaudebat : Suzdalenses episcopi quondam per bre
ve tempus dignitate archiepiscopali ornati erant, et munere exarchae metropolitanifungentes, Nižnij
Novgorod et Gorodec administrabant. Cf. POKROVSKIJ, Eparchii, 225-227. Item : Ivan DUJČEV, Un frag
ment des Notitiae episcopatuum Russiae copié par Isidore Ruthenus, in : Zbornik radova Vizantološkog in
stituta, XI ( 1968) , 235-240 . 4 Boris Aleksandrovič, magnus princeps Tverensis 1425-1461 . Cf. RBS,
III, 1908, 232-233 . 5 Bojarin, boljarin plur. bojare ad classem superiorem societatis Moscoviensis
pertinebant. Sive servitia administrativa et militaria apud principem obibant, sive iure proprietario cam
pos per rusticos, qui ab eis pendebant, colebant. A tali distinguendi sunt bojari metropolitae et episcoporum ,
quorum erat praelatis servitia in administranda dioecesi (e. g. colligendo decimas) praestare. De his cf. GO
LUBINSKIJ, Istorija, II-1, 242 ; II-2, 42-43. 6 Episcopus Tverensis ( 1434? -1457) . Сf. RBS, VIII, 1897,
91 . 7 Savvin-Stretenskij monastyr', a Sabba et Barsanuphio anno 1394 fundatus; Occursui, seu
Praesentationi Domini sacer, 18 verstas inter meridiem et occidentem a Tver' distans, ad flumen T'ma ; ho
die pagus Savvino. Cf. V. V. ZVERINSKIJ, Material dlja istoriko- topografičeskago izsledovanija o pravo
slavnych monastyrjach v Rossijskoj Imperii, III, SPb 1897, 152-153.
8 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

а от Торжку до Волочка 70 версть. А от Tver ' 200 verstae® 20 demptis, a Tver' ad


Волочка пошел рѣкою Мъстою в лодьѣ Toržok 60 verstae, a Toržok ad Voločok 70
к Великому Новугороду, а кони берегом. verstae. A Voločok flumen Mstam navigans
fol. 109r А отъ Волочка рѣкою до Новагорода три ad Magnam Novogardiam pervenit, equi vero
5 ста верстъ. ripã (agebantur ). Novogardia a Voločok via
fluviali 300 verstis distat."

и срѣтоша его далече влдка новгород- Episcopus Novogardensis Euthymiusto et


скіи Еуфиміи і посадники с великою чстію. posadniki" multa veneratione eum prose
И ночевал въ Юрьевѣ монастыри ; на утрѣи quentes, longe obviam prodierunt. Pernocta
же въѣхал въ град мсца окьтяб въ 7 днь. vit in monasterio S. Georgii" et mane, die 7
10 срѣтил его влдка съ крсты , с попы и диа mensis octobris civitatem intravit. Occurre
коны , и вес народ, и тѣснотѣ велицѣ сущи runt ei episcopus cum sacerdotibus et dia
народом. И дошед врат града того, і на вра- conis, cruces gerentes et omnis populus, ita
тѣх црквь ; и ту митрополит облечеся в ри- ut multitudo valde se premebat. Ad portam
зы , а с ним влдка Авраміи облече же ся. civitatis, ubi in ipsa porta ecclesia sita est,
15 И ту сщали воду и кропили народ. И иде къ advenit. Ibi metropolita vestem liturgicam
Стои Софіи и рoзвoлoкся ту, и того дни induit simulque episcopus Abraham ornatu
vestitus est . Ibi aquam benedixerunt et po
pulum asperserunt. Sanctam Sophiam adiit
vestemque solemnem ibi deposuit. Illa die

1 от Торшку UV до Волочка) in mѕ . Волочжка, жtатеn dеl. до Волачка N 2 пошол О


Мъстою рекою transp . V влодяx N зновуграду мLUV 4 А отъ и от N Волочна N
до Новаград рѣкою transp. LV Новаград LOUу 5 върстъ N 6 сирѣтоша у На ого

родскіи L ноугородскии О ноу[ го ]роцкыи N новгородскіи от. V 7 Еуфимеи ON чстью ON


8 начевал м N U Юріевѣ F монстре LONUу манастырѣ ON на утрѣи ) и утре 0 ; на утрѣ н ;
на утріи UV 9 город N мсца) мѣсеца V (et sic semper 'mensis' scr. nisi sit abbreviatus) ок м
октебря L B'b ante 7 om. N 10 и срѣтил) Въстрѣтил V ; стрѣтил ON влдка архиепискуп у с
попы и диаконы ) ис сщенным соборомъ V діяконы LON 11 и теснотѣ народу сущу велицѣ
бысть у велицѣи L сущи от. N 12 и дошед града того до врат transp. V 13 облечеся )
облекъся у 14 Аврааміи SF Аврамеи ONV (N add. суздолскый ) облече же ся от. N облече
же ся ) облекшеся у 15 и ту сщали) СВтли у 16 Стѣи UV Софѣи ONy розвoлoкся)
in mѕ. лo supra liп. розбoлoкся LU розблечеся V.

8 Versta in Rus' septentrionali usitata ferme 1080 metra efficiebat. Alias verstas, uti Smolenscen
sem (2160 m), Novogardensem (763 m) , Halyčensem (poprišče 1323 m) nostrum auctorem adhibuisse
non videtur. De diversis verstis cf. B. A. RYBAKOV, Prosveščenie, in : Očerki XIII-XV vv ., Č. 2,
158-205 (186) . 9 Aestimatio facta anno 1703 : Novogardiam a Vyšnij Voločok via fluviali 285 verstis,
itinere terrestri 230 verstis abesse testatur I. A. GOLUBCOV, Puti soobščenija v byvšich zemljach Novgo
rodskich izgonnych knig ... 1703 goda. In : Voprosy geografii, XX (1950), 271-302 (298). Etiamsi territorio
Novogardensi peregrinabantur, A. distantias indicat verstis communibus, non Novogardensibus. 10
Euthymius, archiepiscopus Novogardensis, anno 1435 consecratus est, etiamsi iam antea res ecclesiasticas
rei publicae administrabat ; de vita 1458 decessit. Cf. BPE, V, 1904, 258-259. In fastos sanctorum relatus
est ; cf. N. BARSUKOV, Istočniki russkoj agiografii, SPb 1882, 186-189 cum indicatione fontium. Euthy
mius 7 julii Novogardia discessit ad Isidorum Mosquae invisendum. Cf. Novgorodskaja let., 419 ; mox in
patriam rediit, ut res pro adventu metropolitae ordinaret. 11 Magistratus Novogardiae et Pskoviae
a conventu populi (veče) electi, potestatem administrativam, judiciariam, aliquando etiam militarem
exercebant. Qui Novogardiae functionem muneris obibat, posadnik stepennyj nominabatur, alii starye
posadniki appellabantur. Initio saec. XV sex numerabantur, annis 1414-1417 numerus eorum triplo plus
est auctus, itemque statutum , stepennyj posadnik non annum integrum, sed dimidium anni in functione
remanere debere. Cf. V. L. JANIN , Novgorodskie posadniki, Moskva 1962, 246-251 . 12 Jur'ev
Novgorodskij monastyr' in sinistra ripa fluminis Volchov, tribus verstis distans a Novogardia. Cf. L. I.
DENISOV, Pravoslavnye monastyri Rossijskoj Imperii, Moskva 1908, 564-571 .
Commoratio Novogardiae et Pskoviae 9

apud archiepiscopum Euthymium caenavit, пировал у архиепскпа Еуфимia , и давъ ему


cui ita honorem summum reddidit. Novo честь велию . Быс же в Новѣ городѣ седмь fol. 109°
13
gardiae 7 dies remansit.1 дніи.

A Novogardia Pskoviam profectus est; А из Новагорода поиде ко Пскову ; и


Pskovienses eum in finibus salutarunt et пьcковичи срѣтоша его на рубижи и почти- 5
honorem magnum ei praestiterunt. Psko- ша его велми. І пріѣха въ Пьсков мсца де
viаm mеnsе decembri, festo sancti patris кaмвріа, на памят стго отца Николы . И за
Nicolai" advenit. Extra civitatem sacerdotes градом срѣтоша его съ крсты сшници и на
cum crucibus et turba magna obviam ei exie- род многъ. и того дни служил обѣдню у
runt. Eo die liturgiam in ecclesia Sanctae Стые Троци, а сним влдка Авраміи ; и 10
Trinitatists celebravit, episcopo Abraham блсвилъ народ, и даша ему 20 рублевъ. А от
concelebrante; populum benedixit obtule- Новагорода до Пскова два 90 верстъ; и ту
runtque ei 20 rublоѕ.1" A Novogardia ad быша пирове мнози и дaры велици. А от
Pskoviam 92 verstae. Convivia lauta et dona пуская его, даша ему 100 рублевъ. И поѣ
magna apparaverunt. Et ab eis discedenti хал изо Пскова в нѣмци, мсца генваря , на 15
100 rublos donarunt. A Pskovia ad Teutoni- памят стго апсла Тимофеа ; а был въ Псковѣ
cos transiit mense ianuario, festo sancti apo- 7 | нед. Первыи град немецкіи Коспиръ fol. 110г
stoli Timothei, " Pskoviae 7 hebdomadis tran- бискупа Юрьевьскаго. И ту его срѣтил бис
sactis. Primum oppidum Teutonicum Kospir,if купъ юрьцев]скый с великою чстию, по
sub ditione Tarbatensis episcopi. " Ibi eum своему праву немецкому, съ своими стрый 20

1 у епскпа новгородског ОU (U новгородскаго) архіепскпа] ноугороцког у аdd. N ; новъгорот


цагo add , у Еуфимия мO U V (0 praeт. y) Еуфимья L Ефімъя N давъ) да у 2 Новѣградѣ
LUV Новѣгороди N семь Oy 3 дни 0 дней NUV И в Новѣграде был семь дней transp. V
4 Aante из от. V Аиз) и из N Новаграда LUу кo ante Пскову от. S Пскому U 5 стрѣ
тоша у рубежи MSFLON рубежѣ UV почтиша его велми) даша ему честь велию ON U V
6 приехалъ Ly приѣхав OU дек м декaмврія LU декабрія N декабря мсца transp . V дек) в
6 дн аdd. MUV ( V post мсца) 7 отца) нго аdd, у за городомъ N из града ж V 8 стрѣ
тоша у и со священницы и народи многиі у сцнници NU 10 Стыа SF Cтыя мLO NU Стѣи
V Троица м Аврааміи SF Аврамеи LON 11 блсклъ LO блгословль U ему от. U
12 Новаграда UV два от . ОU два 90 верстъ от. N 13 пирови V дари 0 велицѣ N А отпу
ская) и отпуская у отпускаа S опуская 0 14 дали у поѣха ONU 15 изо Пскава N
генваря) в 22 днь add. м 16 Тимофея мLON Uy и был у 17 первоі N немецкой ON
Спир у 18 Юрьевског LON его) ево у стрѣтилъ MONV 18-19 бископъ SF 19
юрь [ев] скыи) in mѕ. юрьскыи , scripsi ex MSFLONU юрeвcкoи у чстью ON 20 праву) пра
вилу у стрый) стры S ; мистры LV ; стрые N (in mаrg . add. строи ).

13 STOKL, Reisebericht, 175 notat : Non septem dies, sed septem hebdomadas Isidorum Novo
gardiae remansisse. Idem suadetur verbis in Novgorodskaja let., 419 insertis : „ Et hieme metropolita Psko
viam abiit”; quod scribi non potuisset, si iam circa 15 octobris Novogardia discessisset. 14 6 dec. 1437.
15 Principalis ecclesia civitatis et totius territorii Pskoviensis, tamen non ecclesia cathedralis, nam
Pskovia in re ecclesiastica ab archiepiscopo Novogardensi dependebat. Isidorus rem modificavit, archiman
dritam Gelasium constituendo suum proprium exarcham . Cf. Novgorodskaja let., 419 ; Pskovskie let., I,
44. 16 Forte non agitur de argento signato, sed de segmento virgae argenteo, 10-14 cm longo et 200
fere grammata pondo valente. Cf. I. G. SPASSKIJ, Russkaja monetnaja sistema, izd. 4-oe, Leningrad 1970,
93, 103-104 ; item : Očerki XIII-XV vv ., č. 1 , 327-329. 17 24 jan . 1438. 18 Stökl identificat Kos
pir cum Verbeck ad rivum Embach posito (Kastre in Emajogi, in flumine Ema) quod flumen per Tarbatum
fluit et in lacum Peipus illabitur. Tunc Isidorus usus esset via fluviali, utique hieme gelu constricta : Pskov,
flumen Velikaja, lacus Pskovskoe, lacus Čudskoe, Emajogi. KARGE, Reise, 495, Kospir cum Vastseliina
seu Neuhausen ( Castrum novum ) in via Pskovia Riga sito identificat. Pskovia venienti erat primum
oppidum dicionis episcopi Tarbatensis. Cf. ARBUSOW , Geistlichkeit, 315. 19 Tarbatum ( Tartu ),
Ruthenice Jur'ev, alias Dorpat. Sedem episcopalem tenuit Theodoricus IV (Dietrich ) Reseler, 1413-1441 . Cf.
ARBUSOW , Geistlichkeit, 139. De civitatibus Balticis vide Ziedonis LIGERS, Histoire des villes de Letto
nie et d'Estonie, Paris 1946 ; de Tartu 173-182, de Valmiera 148-153, de Riga 35-78.
10 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

немецкыми , съ трубами и съ свирѣльми, и Tarbatensis episcopus magno cum honore


дав ему чсть велику и дары многы . А от excepit, secundum morem suum Teutonicum ,
Пьскова до Юріева града 100 версть . inter comites suos homines cum tubis et ti
biis habens magnumque honorem et multa
dona ei tribuens. Pskoviã ad Tarbatensem
civitatem 100 verstae..

И пріѣхал гнъ къ Юрьеву, и ту срѣтоша Domino Tarbatum appropinquanti et ma


5 его посадникы и ратманы далече, и син- giѕtri civium et consules et sacerdotes cum
ници съ крсты, и множество народа града crucibus et magna multitudo populi huius
того, и даша ему чсть велію. Град же бѣ civitatis longe ei obviam exierunt et magna
Юріевъ каменъ, велик, полаты ж в нем observatione eum prosecuti sunt. Tarbatensis
велми чюдны, и нам же не видавшим див- civitas ex lapidibus exstructa, ampla est, do
fol. 110° 10 ля|| щемся; цркви же бѣ многы и монасты- mus admirationem valde movent, nosque,
ри велици. И монастырь бѣ женскыи, по их qui ( tales) numquam conspeximus, obstu
праву един, велми чюденъ ; не исходящим рuimus; ecclesiae numerosae et monasteria
бо имъ никогда же из монастыря того, а ampla existebant. Inveniebatur ibi monaste
стригущимся в манастыри том двами суще, rium mulierum , ad mores eorum institutum ,
15 и того ради звашес стыа двы. Ризы же чер- prorsus admiratione dignum ; illae enim
ниць тѣх бѣлы яко снѣгъ, ряскы же и мона- numquam monasterio exeunt, adhuc adules
тьи, а на главах ихъ вѣнець чернъ, а попе- centulae in monasterio tondentur, unde vir
рек главы крст , а на то наметкы бѣлы яко gines sacrae appellatae sunt. Vestitus istarum
снѣгъ. А от мирян никако ж к ним не хо- monialium albus uti nix, utrumque, tunicae
20 дят, но токмо ж нам у них бывшим съ et mantella, et in capitibus earum nigrum
гйомъ; и видѣвше их житіе и удивихомся. velum, item in capite in forma crucis signa
fol. 111 Рѣка же бѣ обошла с тое страны , откуду | alba quasi nix. Saecularibuѕ еаѕ аdіrе non
мы приѣхали. Горы же бяху у них, поля, permittitur, nobis tamen, dominum nostrum
и садове красны . Цркви же хрстiaнcкые concomitantibus id licuit; earum vitam con

1 съ аntе свирельми от. V свѣрьми N ( praeт. съ от.) 1-2 и да у 2 велию у Мно.


гиi у А от) А ото 0 ; А от то U ; Ото у З Юрьева MSLON Uy града от . у 4 приѣха
ОU гӯъ от. V къ Юріеву F и ту срѣтоша] и стрѣтоша у 5 ту post посадники transp. N 6
множества U множество народу того у 1 даша) да у 8 Юрьевъ MLONUу (бѣ post
Юрьев transp. V ) каменнои м каменнъ L велик камен transp. ONUу 9 чюдны велми transp.
V и аntе нам же от . N U V намъ же видѣвыше у (не от.) не видящим N видавшим) in mѕ. Ви
supra lin. 9-10 дивящимся м дивлящимся L дивляшес ОU V дивяшеся N 10 мнози у
10-11 монастари м манастыри ON 11 велицѣ N манастырь же бѣ N манастырь же есть у
( praeт. и от.) женескіи L женьскы ON 12 праву) правилу V n ante he add . N Не изхо
дящим FUV (V ни) 13 из манастыря N 14 а стригущимся им дѣвами суще у в мастри
MSFL сущи L NU 15 стыя LONUV 15-16 черниць) у черницъ V 16 рязски U
16-17 манатьи MOU монатіи L манати NV 16-18 и монатьи крсть) иматати апоперег
главы ихъ крсть у 17-18 поперег O NUV 18 на то от. U то) тои у аки снѣгъ у 19
20 А от мирян нихто же никако кним не ходит V 20-21 съ гномъ ) со слаям у 21 житие их
transp . N и аntе удивихомся от . У 22 стои N река же бо обошла у откуды ON откуду)
с которые у 23 биaxy 0 бѣяху NUу и аntе поля add . у 24 красны) прекрасныя V
християнъские ми крестьяньские 0 крстьяньскый N хрстияньскія U 24 sq . цркви же бѣ
у них двѣ крстянскии V.

20 Quos animi motus musica occidentalis Tarbati et alibi in Moscovitis excitaverit, vide FEDO
ROV, Russes, 29 . 21 Nigro velo alba crux ex alio textili confecta, applicata erat. Eiusmodi 'coro
nam' hodie moniales et sorores S. Birgittae gestant, sicuti iam saec. 15 gerebant. Etiam extra muros mona.
sticos eiusmodi species coronae in usu erant ; eadem ratione disposita erat corona landgrafii.
Commoratio Tarbati et Rigae 11

templantes admiratione impleti sumus." Flu бѣ у них двѣ: стыи Никола, и стыи Георгій ;
men arcum in parte, ex qua advecti sumus, хрстіань же мало .
efformat. Apud eos colles et campi et horti
amoeni habebantur. Ecclesiae Christianae
ibidem duae exstabant: sancti Nicolai et
sancti Georgii, Christiani vero pauci.23

A Tarbato ad civitatem Rigensem 250 А от Юріева до Ригы града 200 верстъ


verstae. Tarbato versus Rigam (dominus) se и 50. А от Юріева ѣхал къ Ризѣ, много гра
vertit, multa oppida vidimus; profectus est довъ видѣхом; и ѣхал на Воло ]димерь 5
per oppidum Valmiera . Unius diei itеr dо- град. и срѣтоша его паны велиціи за днь.
mini notabiles obviam ei exierunt. Cum urbi и егда быша близ града, и срѣто [ша] его
( Rigae ) propius аccеssіssеt, archiepiscopus арцибискупъ Тимофѣи, и архимандрит За
Timotheus “ et archimandrita Zacharias et xapia, и посадникы , и ратманы, и вес град
magistri et consules et tota civitas cum tu- съ трубами і съ свирѣлми, и гудци, и с вели- 10
bis et tibiis et fidibus magno cum honore ei кою чстію .
occurrerunt..

Rigam ante prandium , 4 mensis februarii, А пріѣха в Ригу до обѣда, мсца феврля
festo patris Isidori pervenit. In civitate eum въ 4, на памят оца Сидора. Въ градѣ же его
sacerdotes cum crucibus ac universus popu- | срѣтоша съ крсты попове и вси народи, fol. 111"
lus salutarunt et de (adventu ) eius valde и ради бывше ему велми. И ялъ гснъ у 15
laetati sunt. Cibum dominus apud archie- арципискупа. И влдка Авраміи и Фома по

1 сты ON Николае MLNUу ( N от . sequens и) и) да у Юрьи ON Юрье U 2


хрстіянъ N хрстиянъ L християн OU хрстіань же мало от. V 3 А аntе от Юрьева от .
MONUV От Юрва ѣхал к Ригѣ двѣ сти пятдесят версть у Юрьева мЅLОNUV 3-4 200
верстъ и 50] пол 300 верстъ м 4 и аntе 50 от. L от Юрьева (ante ѣхалъ) мЅLОNU А от
къ Ризѣ) от . У много ) же аdd. SFONUV 4-5 мнози же грады V 5 Во [ло ]димерь іn mѕ.
Водимерь , correxi в град от . V велици LOUу велицѣ N пиаntе егда от. V срѣ
то ( ша ) in mѕ . срѣто , correxi ex му срѣте SFLO NU 8 архамаритъ м архимарит LUу 8-9
Захария MLONy Захаріи U 9 paтмоны N 10 свирьлъми N свирѣьми U ( praeт , съ от.)
гудницѣ N гутцы ў и аntе с великою от . N 11 чстью ON V 12 приехалъ LV 13
въ 4) въ 4 дньму на памят Сидора ) от . у cřaro ante orya add. MNU Исидора мLNU же
om . N 14 попове же и у весь народъ U 15 бывше ) быша Ny ему от . у ѣлъ M N V
16 арцибискупа SFLON UV Аврааміи SF Аврамеи Ny Авраміи и) Авраміи с нимъ іU.

22 Descriptio vestium monialium ad S. Catharinam suggerit eas vel regulam S. Dominici, vel
instituta Cisterciensium secutas esse. Alterum videtur dicendum . Nam eaedem iam anno 1345 sanctimoniales
vocantur: BUNGE, Urkundenbuch , VI, 131-133. Terminus 'sanctimoniales' designat religiosas, quae re
gulam S. Bernardi amplexae sunt; cf. Richard OTTO , Uber die Dorpater Klöster und ihre Kirchen, in : Ver
handlungen der Gelehrten Esthnischen Gesellschaft, XXII, Dorpat 1910, 1. Praeterea in documento a Her
mann von BRUININGK et Nicolaus BUSCH, Livländische Güterurkunden , Riga 1908, 441-442 edito superio
rissa ad S. Catharinam abatyssa vocatur, ergo Cisterciensis fuit; moderatrix monialium S. Dominici semper
priorissa appellatur. Cf. etiam Arthur VOOBUS, Studies in the History of the Estonian people, I,
Stockholm 1969, 149. 23 De duabus ecclesiis Orthodoxis, Tarbati exstantibus et probabiliter archi
episcopo Novogardensi subiectis, vide : Istoriko -statističeskoe opisanie cerkvej i prichodov Rižskoj eparchii,
уур . І, Riga 1893 , 130. 24 Henning Scharpenberg, archiepiscopus Rigensis 1424-1448 . De eodem brevis
notitia apud ARBUSOW, Geistlichkeit, 150. 25 Cum nil certi de monasteriis Ruthenis Rigae exstan
tibus ex fontibus excavari potest, assumendum dignitatem archimandritae Zachariae mere honorificam
fuisse, eundemque pro Ordinario episcopum Polocensem habuisse. Notitia quaedam obscura de Rutheno
conventu Rigae existenti, non de monasterio, sed de hospitio intelligenda esse videtur, Cf. F. G. v. BUNGE,
Die Stadt Riga im dreizehnten und vierzehnten Jahrhundert, Leipzig 1878, 170.
12 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

сол твѣрьскый сѣдоша за единымъ столом piscopum sumpsit. Item episcopus Abraham
с митрополитом и арцибискуп , анам, за et Thomas orator Tverensis mensae cum
другым, и ту видехом чсть велику ; і вина metropolita assidebant, uti et archiepiscopus,
различные быша. І ту был гснъ 8 нед. nobis ad aliam mensam comedentibus; mag
num honorem experti sumus. Vina varia
offerebantur. Hic dominus hebdomadas 3
26
permansit.

5 и пойде в корабь на море и проводила Navem conscendens versus mare petiit,


его с великою чстию. И поѣха из Ригы мсца magno cum honore, valedicentibus stipatus.
маia въ 5, на памят мчЙци Ирины, рѣкою Rigam 5 mensis maii, festo martyris Irenae
Двиною к морю. И на брезѣ у моря был reliquit, flumen Dvina usque ad mаrе navi
днь, и пошелъ в корабли по морю в сред gans. In litore maris unum diem permansit,
10 4 недли по Пас, в Препловлене празника . iter maritimum feria IV, quartae hebdomadis
fol. 112 и бы |вшу ему един дЙь вѣтру добрѣ вѣю- post Pascha, in media Sollemnitate " iniens.
щу. И не по мнозѣх днехъ внезапу в полу Unum diem ventus prosper flabat; sed post
нощи нападе на нас буря не вѣтреным дѣ- non multos dies improviso , media nocte, tem
лом, ино корабль волнами покрывашес и pestas in nos impetum fecit, vento silente;
15 градъцу верховному й валѣх бывшу. Мы navis undis operiebatur, fluctibus ad ipsos
же вси живота своего отчаяхомся , глюще : cancellos superiores navis salientibus. Nos
„ Увы , погибаемь ! ” Но не многу тому быв- de salute nostra desperantes exclamavimus:
шу; но не единова тацѣи бури бывши; и по Vae, perimus!“ Res quidem non diu pro
Том тма быс на мори велика, а вѣтру не вѣю- tracta est, nemo tamen talem tempestatem

1 тфeрьский О и аntе сѣдоша add. Ny 2 и аntе арцыбискуп от. V 2-3 за другим)


столом седоша add. V зиаntе ту от. м велию у 4 различныя LU различная V
быша от . V был бысть Ly 5 карабь L корабль MONU корабли у 6 чстью ON U
с честию великою transp. У поехалъ Ly 7 маія LOUV маiа въот. N въ 5) въ 5 днь
MUV стыя аntе мчйцы add. MU 9 на корабль у по морю от. V 10 недѣле V Пре
половение MSL NU Преполовене F Препловенie N и во Преполовениі у праздника MSFLU
11 ему от. V добру ONU 12 по мнозиx V в аntе полунощи от . м 13 на нас от. у
вѣтренным у 14 кно ) но и мЅ FLONU; но у карабль 0 15 градъцу) градою у верх
нему м връховному 0 в велех N 16 отчаахомся Ѕ отчаяхомъ и глюще у 17 Много
ONUV 18 не единова) ни единова LU единои таковой м единова тоа бури у (бывши от.)
тацѣ U бури от. SL 19 на море 0 бысть на мори том тма велика у великая м а) і у не]
ни мало V.

26 Isidorus in Occidentem tendens, compertum non habuit, in qua civitate concilium unionis celebra
tum fuerit. Latuit eum Eugenium IV iam 18 sept. 1437 synodum Basilea Ferrariam transtulisse, Graecos
partem papae elegisse, imperatorem cum suis Ferrariam 26 febr. 1438 advenisse. De his tantum in Germa
nia certior factus est.
Rigae degens cum magno principe Sigismundo tractabat de transitu per Lithuaniam. De re optime
KARGE, Reise, qui documentis a BUNGE, Urkundenbuch editis est usus. Ex illis magni momenti est epi
stola Sigismundi ad magnum magistrum ordinis Paulum Russdorf die 26 martii 1438 data : BUNGE,
Urkundenbuch, IX, 158-159. Salvusconductus pro comitiva Isidori conceditur, excipitur tamen angustum
territorium a Samogitis inhabitatum (Žmud'). Ex tenore epistolae apparet diffidentia erga Isidorum, cau
sata non quaestione religiosa, scil. adhaesione vel concilio Basileensi, vel curiae Romanae, sed ratione civili :
Etsi Sigismundus in bello domestico contra rivalem Svidrigailo victor evasit, suspiciosus in alienigenas
fuit et suas res turbatas ac insecuras in conspectum Moscovitarum ponere noluit. Haec confirmantur per
epistolam, quam Isidorus ad concilium Basileense die 20 martii scripsit, cuiusque partem praecipuam Oskar
HALECKI lingua Polonica publici iuris fecit in periodico Oriens, Warszawa, VII (1939), 66-70 (68) .
27 Dies medius inter Pascham et Pentecosten , seu vicesimus quartus post Domenicam Resurrectionis
Domini; semper in feriam IV incidit, eo anno 1438 in 7 maii.
Iter maritimum Lubecam 13

expertus est; dein caligo densa mare texit, щу. И роптанію бывшю в нѣмцех: „ Не нас
vento non spirante. Nacta est inter Teutonicos ради сіа быша, но xpстіанради .” И приидоша
murmuratio : „ Non nostri, sed Christianorum нѣмци гсну глюще : „ Видиши ли толику бѣ
causa haec evenerunt." Teutonici dominum ду йшу : тмѣ бывши а вѣтру не вѣ |ющу; fol. 112"
adierunt dicentes: „ Intelligis-ne nos in tanto и ту бо островъ свитскы , лих, камены пре- 5
periculo versari ? Caligo grassatur, et ventus боры и разбои великіа; и мы того ради при
non spirat. Hic insula Suecica, periculosa, дохом к тебѣ, помоли Бъ, а мы поюще по
scopulis obserantibus navesque elidentibus своему . ” Гну призвавшу влдку Авраміа и
abundans invenitur. Ea re autem te adiimus, Фому посла тверьскаго, и архимандрита
ut Deum invocares, nos nostro more Deum Васиана, и всѣ свои боляре, и нача глати : 10
precabimur. “ Dominus convocatis episcopo „ Епспе, помоли Ба.” И нача молебенъ Стѣи
Abraham et oratore Thoma Tverensi et archi- Бци Одигитріе по греческый съ своими
mandrita Vassiano omnibusque bojaris suis, грекы а влдка Авраміи по своему, по русс
dixit: „ Episcope, Deum imploremus !" Et кыи. І нача тма расходитис, и уже быс при
supplicationem ad sanctam Dei Genitricem вечерѣ, и вѣтру добрѣ вѣющу; и оттолѣ 15
Hodegetriam Graece cum suis Graecis canere зла ничто же не видѣше. И по многих днехъ
incepit et episcopus Abraham modo suo, | брегъ увидѣвше, и дойдохом пристанища fol. 113г
idiomate Rutheno . Tenebrae recedere coepe- по здорову.
runt ac die iam ad vesperam inclinante ven
tus prosper spirabat ; abhinc nil mali experti
sumus. Post multos dies ora conspeximus et
salvi portum intravimus.

Navem (dominus) feria II, 19 mensis maii, А ис корабля пошелъ в понедлник, мсца
festo sancti martyris Patricii reliquit eumque маia въ 19, на памят стгo мянка Патрeкia, 20
in litoris aditum egressum magistri et con и дошедшу ему до пристанища, и срѣтоша
sules gloriosae civitatis Lubecensis saluta его посадникы и ратманы от славнаго града
runt. Mari 1000 verstae sunt, litore 1500. Любка. Моремь 1000 верстъ, а брегом пол

1 и роптанію в нѣмцех ] от. У роптанью L 2 cия M L NUу сии О бывшу NU


хрстиян мLU крестьянъ О крстіян Ny ради post крстіян от . V з ко аntе гсну add. N V
глющи S FO и аntе глюще add . V 3-4 бѣду) mѕ. буду, correxi 4 бывъше у 5 и ante
ту бо от . у бо) бѣ U свицки L свитъцкы N свитьскіи илихъ U свитцкиi велми лихъ у ка
менны MU каменъ у 5-6 переборы V розбои велик у великия M L NU 6-7 при
дохом ктобѣ О 8 гну) ему же у Авраамия м Авраамиа SF Аврамія LONUV 9 тфeрь
скаг 0 архимарита мLUу 10 Васияна ML Васьяна ON Uy бояре мON боляря V
11 епискупу, молись Гä у молбенъ FO модебен ) пѣти аdd. N 11-12 молебен пѣти Стѣи Троце
и Бдце Одигитрею у 12 Бцѣ Одигитрію U по гречески м SLU съ своими) со всѣми м N съ
аntе своими от. U 13 Авраамиi MSF Аврамей Ny 13-14 рускии му ( V от . по своему)
рускы LNU русски 0 14 росходитися ми 15 вечери Uу добру OUV добро NU и
аntе оттоле от . у 16 злы U же роѕt ничто от. U не аntе видѣвше от. VN (N видѣвшу)
16-17 и по увидѣвше) от. м SL 16 мнозех у 17 брегъ увидѣвше om. N пристанища
om . N 18 здорово V 19 изъ му карабля Ny карабли у Вышел у 20 майя
MONUV маи L въ 19] въ 19 днъ U V ( V ст. 9) ; 19 N мянка от. N Патрекия мLON Патри
кея Uy 22 ратманы и посадники transp. N 23 берегом ONUу.

28 Gotland, insula maris Baltici . 29 “ н лауатia Mapia йӧӧпҮітрia , Dei Genitrix, viae
ductrix. De origine festi, de supplicatione (moleben) ad Hodegetriam breviter Placido de MEESTER , Li
turgia Bizantina, liber II, pars VI, Rituale-Benedizionale Bizantino, Roma 1930, 346-348. Cf. etiam : ThEE ,
VIII, 688. Cultus Dei Genitricis sub hoc titulo etiam in Rus' diffusus erat. Iam saec. XV Hodegetria Smolen
scensis maxima veneratione gaudebat.
14 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

торы 1000. и привезоша 20 возов, и сѣдо- Admоvеrunt 20 currus in quos соnѕеdimus


хом на возы, и пойдохом ко граду ; и быхом et versus civitatem vehebamur. Cum iam
близ града и срѣтоша весь народ мног. propius eam advenimus, omnis et quidem
30
numerosus populus nobis obviam venit.

И видѣхом град велми чюденъ, и поля бя- Urbem valde mirandam conspeximus et
5 ху, и горы не великы , и садове красны, и campos et colles humiles et hortos amoenos,
полаты велми чюдны , позлащены връхы , domus valde singulares cum deauratis fasti
fol . 113 и монастыри в нем велми бюдны и силни ; giis, monasteria prorsus mirifica et con
и товара в нем всякого полно. А воды при- spicua ; urbem mercibus omnis generis abun
ведены в него текут по всѣмъ улицам по dantem. Aquae in eam inferuntur et in omnes
10 трубам, а иные и [с] столповъ студены и vias fistulis deducuntur, aliae autem frigidae
сладки . И ходящу ему на празникъ Възне- et dulces ex fontanis profluunt. Dum festo
божницѣм и видѣхом съсуды
сенia по божницѣм Ascensionis (dominus) templal circumibat,
сённыа златья и сребреныя, и мощей (ea occasione) nos vasa sacra , aurea et ar
стыхъ множество. И ту прійдоша мниси и gentea multasque reliquias sanctorum inspe
15 начаша звати гсна, чтобы их монастыря ximus. Advenerunt monachi invitantes do
посмотрилъ. Он же пойде, и показаша ему minum ad eorum monasterium invisendum .
съсудовъ сцнных множство неизчетенно Qui ita fecit et monstraverunt ei multitu
и риз драгых златых множство с каменіем dinem innumerabilem sacrorum vasorum et
драгым и съ жемчюгом. и увидехом ту vestimentorum aureorum praetiosorum , gem
32
fol. 114г 20 мдрость недоумѣнну | и несказанну: про- mis et margaritis distinctorum vim magnam .

1-2 и ante сeдoхомъ от. V же мы post ceдoхомъ add. V з близ быхом града transp. м
срѣтоша мног ) сретоша нас вес град у весь арод мног) вес град и много народа ОNU 4 и
аntе видѣхомъ от . V мы post видѣхомъ add . у и аntе поля от. V 5 не аntе велики от. у a

сады велми красны у 6 позлащеными SFLU (U praeт. с) Позлащенными ON верхи M SL


ONU верхи позлащеныя transp . у 7 сильны MLV силнии OU 8 товару у всякаго
MLV много всякого N полно) множество у А воды ) и воды V 8-9 вода приведена в него
течетъ м приведены ) и аdd. O 9 в него текут от . у и аntе текут add. ON U 9-10 по
трубам ) трубами у 10 иныи у воды post иные аdd. м и [c) столповъ) ms. et NUV истопловъ ,
correxi изъ столпов S FLO 11 сладки) текут add . м слатъки у праздникъ S праздники U
11-12 Вознесения M LV Възнесеня F Вознесенья ON на Вознесеніе Гедне U 12 божницамъ
MU божницѣ SFLO Ny 13 сценныя M SLON U сцнныа) црквныя V Златыа F сребря
ныя м LOV сребреныa F сребряныя и златыя transp. V 13-14 и мощи множество стых
transp. V 14-15 и ту пришед мних и нaчa V 14 придоша О 15 мнстрь их transp . V
16 показа S V и аntе показаша от . м 17-19 съсудовъ жемчюгом ) множество сосудов , златых
и риз неищетно и камения много цѣнънаго и жемъчюговъ у 17 неизчетенно ) in mѕ , че supra lin.
неизчетно ми неисчетно LON 18 рызъ L 19 драгым от . U з жемчюгомъ м NU видѣ
хомъ V (ту от.) 20 мдрость ) хитрость и V.

30 De commoratione Isidori eiusque comitivae Lubecae et in aliis Germaniae civitatibus optimum


commentarium scripsit LUDAT, Lübeck . Adde : Ludolf MULLER, Ein Russe bereist 1438 die Salzstrasse, in :
Lauenburgische Heimat, 1955, H. 9, 2-6. 31 Ecclesias, quas A. in Occidente vidit, etiam S. Georgii Fer
rariae et S. Mariae del Fiore Florentiae A. plerumque božnica nominat, qui terminus nil offensivi enuntiat.
Talem notam nactus est temporibus posterioribus quasi diceres templum Latinum assimilari templo pagano.
Terminus in lingua Palaeoslovenica sive templum paganum , sive oratorium Christianum designabat. In
lingua Vetero-Ruthena, maxime in Povesť vremennych let et in Novgorodskaja let., uti etiam in narrationi
bus hagiographicis frequentissime simpliciter ecclesiam Christianam dicebat. Caeterum auctor in usu voca
bulorum non est constans, nam etiam ecclesiae Latinae Tarbati cerkvi nominantur, item ecclesia S. Joannis
Baptistae Florentiae et S. Marci Venetiis. 32 Descriptio videtur referri ad conventum fratrum mi
norum ad S. Catharinam . Splendor, quem hospites invenerunt, minus congruens cum spiritu franciscano eo
explicatur communitatem Lubecensem observantiam adhuc non recepisse et post annum pestis 1350, multa
bona a fidelibus dono accepisse. Cf. Die Lübeckischen Chroniken in niederdeutschen Sprache, Chronik des
1
Commoratio Lubecae 15

Ibi " opus summi artificii, incomprehensibilе стѣ, яко жива, стоить Пристая, и Слса дръ
et ineffabile vidimus: Modeste, quasi viva жит на руцѣ младенечным образом; и за
Purissima stat, Salvatorem manibus, modo звеняше колоколчик, и слетит агёль сверху,
tenerorum parvulorum sublevans. Tintinna- и снесет вѣнець в руках, и положит на
bulum pulsatur, angelus deorsum advolat Прчстую ; і пойде звѣзда, яко по небу, и на 5
coronam manibus deferens, quam Purissimae звѣзду зряху, идяху вълсви три, а пред
imponit; stella perinde ac in arcu caelesti ними члкъ с мечем, а за ними члкъ с топо
movebatur et tres magi peregrinantes eam ромъ. И внесоша дары Хсу, злато, и ливанъ,
aspiciebant; homo gladium portans eos prae- и измирну, и придоша къ Хcy и Бдци , и
cedebat, aliusque securim ferens sequebatur. поклонишяс ; и Хс обратяс и блсви их, и хо- 10
Christo dona, aurum , et thus, et myrrham тяше рукама взяти дары, яко дитя, играя у 1

obtulerunt; cum Christo et Dei Genitrici Бќи на руках. Они же поклонишас и отидо
appropinquavissent, adorationem fecerunt. ша, и агглъ же | възлетит горѣ, и вѣнець fol. 114 °
Christus se vertens, eos benedixit et manibus взя. И вѣдоша нас, идѣ же лежат их кни
dona, modo infantium apprehendere stude- гы , и видѣхом болѣ тысящи книг, і всякого 15
bat, in brachiis Genitricis ludo indulgens. добра неизреченнаго, и всякыа хитрости , и
Illi vero adoratione peracta abierunt et ange- полаты чюдны велми. И въведоша нас въ
lus sursum avolavit, coronam secum aspor- трапезу свою, и несоша вина различная, и
tans. " Deduxerunt nos in locum , ubi libri сахары многы разныа, и ту даша гйу честь
eorum servantur, plus quam mille libros vi- велику. І ту видѣхом на рѣцѣ устроено ко- 20 І
1
1

dimus, plenos omnis boni ineffabilis et omnis


sapientiae; aedificia eorum mirabilia sunt.
In refectorium nos conduxerunt, offerentes varios.35 Etiam ibi domino summum honorem
vina diversa et pastillos dulciarii multos ac tribuerunt. Rotam in flumine fabricatam ibi

1 простъS проста L прости у стоить суть у Прустаа S и ante Cńca om. V 1-2
держитъ мЅ NU доржит V 2 млденеческым L младенческимъ у 3 колоколчит U
ангилъ у 5-6 и за звѣзду N 6 идяху от . U влъсви SFL волсви идоша transp . у 8
дары от . у и аntе ливанъ от . N 9 змирнуму измѣрну N къ ante Xсту от . N къ ante
Бдцы add . V 10 обратися U V 10-11 и ante хотяще om . N хотяще N у 11 дар V
дѣтя LU 11-12 дитя -
Они жејот. V 12 поклонишас ) mѕ . поклоклонишас, correxi 12-13
отидоша) отдша N 13 агглъ возлетъ горѣ V 14-15 книги ихъ transp. U 15-16 всякаг
добра у всякия хитрости мLONU 17 вельми бюдны transp. Uу ведоша N 18 Вне
Соша у различныя NU 19 сахоры N многия N у разныя MOUу различныя L разнія N
и аntе ту от . І. гну) ему ОNU riy om. V 20 великую у 20 sq . на рекѣ колесо великое
устроенно у 20 устроенно му устройно N.

Franziskaner Lesemeisters Detmar, nach der Urschrift mit den Ergänzungen aus anderen Chroniken heraus
gegeben von Dr. F. H. GRAUTOFF , II, Hamburg 1830, passim. Copia librorum ex eo colligitur conventum ad
S. Catharinam utpote principalem totius custodiae Lubecensis, instituisse 'studium', scil. centrum eruditionis
philosophicae ac theologicae pro clericis omnium domorum custodiae. Cf. Patricius SCHLAGER , Zur Ge
schichte des Franziskanerklosters in Lübeck, in : Jahrbuch der sächsischen Franziskaner -Provinz vom Heili
gen Kreuze, Düsseldorf 1907, 52-72 (65). In articulo passim, maxime pg. 60 innuitur conventum saec. XV
opibus floruisse. 33 Slavicum 'i uvidechom tu' potius 'in eadem civitate Lubecensi' quam 'in eodem
conventu' significare suggerit L. MULLER, Recensio, 274. 34 Quidam commentatores opinabantur
in textu praesepe mechanicum in conventu fratrum minorum describi. H. LUDAT, Lübeck, 79-82 plura affert
ad demonstrandum agi de horologio cum machinamento et figuris ad ecclesiam B. M. Virginis applicato.
Iam pridem, PIERLING , Russie, I, 24 textum similiter interpretatus est, scribens " d'une antique horloge de
Lübeck ” . Notare licet in ipsa ecclesia B. M. Virginis altare tribus regibus seu Epiphaniae sacrum invenie
batur, quod figuris e ligno sculptis ornatum erat. Existentia huius altaris saltem pro annis 1391-1422 atte
stata est. Cf. Die Bau- und Kunstdenkmäler der Freien und Hansestadt Lübeck, herausg. von der Bau
behörde, IV . Bd ., I. Teil , Lübeck 1926, 216. 35 Dulcia , de quibus in textu , idem valere ac S. Marci
panem, vulgo 'Marzipan ' opinatur LUDAT, Lübeck, 82 .
16 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

лесо, около его 100 сажен воду емлет из vidimus, aquam ex flumine in circuitu 100
рѣкы , и пущает на всѣ домы. И на том же sažens haurientem eamque in domos omnes
валѣ колесо мало , тоже мелеть, и сукна transmittentem . In eodem fluxu rota parva
топчет красные. Ту ж видѣхом два звѣря movetur, pulchros pаnnоs arte fullonica pre
fol. 115 5 люты в полатѣ, а окна прекова |ны желѣ- mens. Ibidem in aedificio cum fenestris
ЗЫ. clathratis duas feras conspeximus.

А кони митрополичи гнали берегом от Equos metropolitae litore a Riga Lubecam


Риги къ Любку на Курскую землю, а попе agebant: per terram Curoniae, dein tribus
рек Жемотскіе земли 3 дни, и оттолѣ на diebus terram Samogitiae transeundo . Inde
10 Прускую, и оттолѣ на Баморьскую землю, in terram Prussicam , inde in Pomeraniam ,
и оттолѣ на Жунскую землю, и оттоле на isthinc in territorium Stralsundense, inde
Висмертьскую, и оттолѣ к Любку. И в Лю in territorium Wismarense, inde Lubecam.
бок пріѣхав един днь гнъ морем в корабли, Eodem die dominus Lubecam pervenit navi
ас конми брегом, а поѣхали с конми из Ри gando, quo homines equos agentes litus tran
15 гы за 6 нед до поѣзда до митрополича . seundo, etsi equi Riga 6 hebdomadis ante
discessum metropolitae educti sunt.38
и поѣха из Любка на конех в пяток Тро Lubecam feria VI post dominicam Pente
цины недли, и ночевалъ за 4 мили въ градѣ costes reliquit et 4 miliaribus intermissis
Мелнѣ. и бѣ бо около града того езеро, а з in oppido Mölln pernoctavit. Iuxta hoc oppi
другую страну приве [дејна рѣка болѣ 20 dum invenitur lacus, in quem ex altera parte
fol. 115” 20 версть из великіа рѣкы Елевы. А от Мел canalis exit, qui ex magno amne Albi plus
на града 4 мили до рекы Елевы . А от Елевы quam 20 verstas distante effluit.“ Oppidum
1 окола N его) ево у 2 пущет N AOMÚI del. in textu, in marg .: ctpah N и аntе на том
от, у звали N мелот N 4 точетъ NU сукна красныя transp. V красныя ON UV
ту с) ту жа N звиря N 5 в пoлaты у у окна прикованы на желѣзных цепях V окна) от
насъ U перекованы LONU 7 митрополичии L митрополичьи NUV 7-8 А къ Любку
граду кони митрополичьи гнали берегом от Риги у 8 Любьску U Курскую ) in ms. Ky supra lin.
ую ) Рускую SLN Курмъскую у землю) а на Жомоцкую землю add. SFL
Курскпоп 8-9 поперегъ
M ерек 3 дни) от. ONUV 9 Жомоцкіе SL Жомотьcкie F 10 Прускую ) землю
add. MU иоттолѣ] а оттоле у Баморьскую) Поморьскую ONUV (U V ст . зелю) 11 Жеумъ
скую (от. землю) у и оттолѣ) а оттоле у (bis) 12 Висмертьскую) Свитскую ONUV ( V Свитцкую)
Висмертьскую ) землю add. м к Любьску U 12-13 в Любскъ UV 13 пріѣхал мN пріѣха U
во аntе единъ add. U морем от. N 14 ас конми) а конми у берегом ONUV 15 поѣзду V
до аntе митрополича от. MONUV митрополичья UV 16 Апоѣхал у Любска U на конех от. V
16-17 в пяток по Троицынѣ дни V 17 начавал N начевал U V 18 Милнѣ у и аntе бѣ от .
U озеро у 19 приве [дејна] in mѕ. привeнa, correxi 20 великия м LONU великие у
Илевы у 20-21 А от Мелна рекы Елевы ) от. Ny Милна L 21 А от Елевы ) Елевы S FL.

36 Etsi apud architectos et aedium fabros sažen' diversae longitudinis in usu erat, communiter
intelligebatur distantia inter pollices brachiorum extensorum , dicta directus sažen' (prjamaja sažen'), 152,7
cm. Сf. В. А. RYBAKOV, Prosvečenie, in : Očerki XIII-xy vv., Ё. 2, 158-205 ( 181-182) . 37 De rota, cui
corona modiolorum aquam haurientium annexa erat. Cf. F. BRUNS - H. RAHTGENS, Die Bau- und Kunst
denkmäler der Hansestadt Lübeck, Band I. , Lübeck 1939, 285, Die Wasserkünste : 283-300. Unde
concludendum Gregorium eiusque comites equos agentes versus finem martii Rigam reliquisse. Secunda
pars itinerarii Gregorii innuitur in salvoconductu die 6 aprilis 1438 dato ad civitates in via a Gdansk versus
Lubecam sitas. Cf. KARGE, Reise, 502-503. Difficultatem chronologicam parit salvusconductus Gregorio die
7 maii 1438 a civitate Gdańsk datus : BUNGE, Urkundenbuch, IX, 173. Cum A. noster asserit Gregorium
cum equis Lubecam die 19 maii pervenisse, distantiam Gdańsk Lubecam spatio 11 dierum superare vix
potuerunt.. 39 Feria sexta infra 'octavam' Pentecostes seu, ut codex V clarius notat, feria VI post
Pentecosten, quae anno 1438 in diem 6 junii incidit. 40 Miliarium Germanicum, etiamsi in diversis
provinciis inaequale, circiter 7,5 km aestimabatur. 41 Oppidum Mölln, in ripa lacus eiusdem nominis
positum , utilitatem capiebat ex canali, post annum 1390 constructo et amnem Albim cum Trava coniungente.
Iter per urbes Germaniae 17

Mülln a flumine Albi 4 miliaribus abеѕt. Ibi рѣки мечь ръка, а перевоза поперѣкъ ея
flumen Albis in plurimas partes diffluit“ et 3 версты . А от тое рѣкы до Луньбрега града
transitus eius 3 verstas efficit. Ab hoc flu- 2 мили .
mine civitas Lüneburg 2 miliaribus distat.

A Lubeca ad Lüneburg 8 miliaria. Ista От Любка до Луньбрега 8 миль. Той убо


civitas magnitudine Lubecae vicina est. In град величеством подобенъ ес Любку. и 5
media civitate fontanae ex cupro factae in- среди града того сут столпы устроены в
veniuntur, modo prorsus mirifico inauratae, мѣди и позлащены велми чюдно, трею са
altitudinis trium sažen et plus. Unicuique жен и вышше ; і у тѣх столпов у коегождо
earum figurae humanae ex eodem cupro люди приряжены около тою же мѣдію, и
factae applicatae sunt, ex quibus omnibus истекают ис тѣх людей изо всѣх воды слад- 10
aquae dulces et frigidae emicant, in altera кы и студены ; у единого из устъ, а у инаго
ex ore, in alia ex aure, in alia ex oculo, изъ уха, аудpyгaго изъ ока, а уинаго из
in alia ex brachio , in alia ex naribus; rapi- локти ау и наго из ноздрію. Истѣкают же fol. 116
dissime prorumpunt perinde ac ex doliis. велми прудко яко из бочек. тѣ бо люди ви
Quae figurae expressae conspiciuntur et дѣти простѣ, яко живи суть, и тѣ бо люди 15
quasi vivae apparent ; aquam totae civitati,, напаяют вес град тои, и скотъ ; і все приве
etiam animalibus praebent. Cuncta deductio деніе вод тѣх велми хитро , истѣканіе и
harum aquarum inventio subtilissima est et несказанно.

earum emanatio ineffabilis.“42а

A Lüneburg ad civitatem Braunschweig 16 А от Луньбрега до Бруньзвига града 16


miliaria. Haec urbs civitates praecedentes миль. І тои град величеством вышьши тѣх 20
magnificentia superat, domus in ea mirabiles градовь прежних, и полаты внем видѣти
cum tесtіѕ bеnе constructis conspiciuntur. чюдны, верхы их устроены ; а покровеніе
Modus ea tegendi admiratione dignus est : их велми подобно удивденію : есть бо кры

1 мечь) мец V поперечъ м поперегъ Uy 2-4 А от тое — 8 миль) А от тое рекы до Лунь
брега 8 миль м SLV 2 тое) тои N до) ду U 4 От Любка) А от Любьска U Той убо) и тои у
5 величеством) великъ U Любску U 6 устроени 0 устроены столпы transp. V (сут от.) 7
и аntе позлащены от. N позлащенны V чюдны ON у трию у 8 и вышше) вышъши U ; вы
шина у выше L высшше N 9 мѣдью MOV 9-10 и истекают) изъстекаютъ U 10-11
ис тѣх же людей истекают воды изо всѣхъ слатки V 11 уединаг LV 11-13 уединаго изо
устъ, у иного из уха, у иного из ока, у иного из локти , у иного из ноздри V 13 локти лытки М
у post локти а от. N у иного из ноздрія U же от . у 14 велми прудко прутка N прытко м
прытки у яко из бочек ) аки из бочекъ от гвоздиi V бочок N бочец U 14-15 тѣ бо суть и]
om. N 15 просты V 15-16 итѣ бо и скотъ) и воды тѣ напояют вес град , людиi и скот V
15 и тѣ ) и ти N люди аntе напаяють от . U 16 град тои) бо аdd. U CKOTÚIMSFLONU 16-17
і все приведеніе ) о семъ приведенні у приведене N 17 хитро ) есть add . V 19 Бруньзвига )
ms. et cett. codd. Дубруньзвигa, scripsi Дунбруньзвита V (града от.) 20 тои) бо аdd. SFLNUV
величеством великъ U 21 прежних градов transp. V и полаты в нем видѣти) полаты в немъ U
и видѣти в немъ полаты transp. V 22 велми аntе чюдны аdd. SFLONUy велми чюдны ante
устроены add. ON (in S scr. et del.) и аntе верхи аdd. U их устроены) позлащенны V устроены) вель
ми хитро состроены U сустроены ON a ante покровение от. V покровенie] in mѕ. нi supra lin. покро
вен F 23 велми аntе подобно от. у 23 sq. есть бо крыто] крыты бо знать у крыто ) си их ту add. N.

42 MULLER , Recensio, 275 proponit correctum lectionis : loco 'meč reka' legendum 'meldeka', scilicet
Albim eo loco esse non profundam seu tenui aqua fluentem . 42a Notitiae de antiquis et cum artificio
factis fontanis non desunt, at earum minuta ac distincta descriptio desideratur. Cf. Die Kunstdenkmäler der
Provinz Hannover, herausg. v. Carl WOLFF, III, Regierungsbezirk Lüneburg, Hannover 1906, 426-427 de fon
tanis, 316 de aquae ductu utilitati civium servienti.

5
18 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

то дъсками сенего камени хитро и хороше, vestiuntur enim tegulis lapideis coloris cae
яко и лемешем и утверживано гвоздиемь, rulei, “ arte singulari et composita, quasi
яко не мощно рушитис во много лѣт. И еще aratro excoleres et clavibus affigeres, ita ut
fol. 116 сут рѣки великы приведены по всему гра per multos annos indestructibilia sint. Item
5 ду тому, бреги их и дна морованы каменіем; alia magna canalia in totam urbem deducun
а иные воды въ столъпы приведены , яко ж tur, quorum ripae et ima saxo strata sunt;
і в предписанных градѣхъ, и все зданіе aliae aquae in fontanas adducuntur, ut et in
града того видѣти твердо есть и подивитис urbibus antea descriptis." Cuncta constructio
осем. huius civitatis solida apparet et admirationi
ea res est.

10 А от Бруньзвига до Батмера града 11 A Braunschweig ad urbem Magdeburg 11


миль. Тои бо град величеством Любку подо- miliaria ." Haec civitas amplitudine Lubecae
бен и под вес град той улици морованы и aequatur. In tota hac civitate viae stratae
полаты , а воды к нему приведены от [ AJла- sunt et domus opere latericio exstructae;
маньскіе земли . И от того града ес град име- aquae in eam ex terra Alemana adducuntur.
15 нем Липесъ велми велик. А от того ж града Huic civitati consequens est Leipzig, urbs
ес град именем Афрат, велик и чюденъ и amplissima, quam alia civitas, Erfurt dicta
именіемъ многим , и хитрим рукодѣлі- sequitur, yasta et mirabilis, multis bonis et
fol. 117 емъ предумножен; і таковаго то||вара и operibus ingeniose manufactis abundans;
хитра рукодѣлиа ни в коемъ градѣ въ пре- tales merces et opera ingeniose manu facta
20 диписанных не видѣхом. А от того града in nulla civitatum supra descriptarum vidi
ес град Бемибъверегъ великъ ж и чюденъ; mus. Huic civitati proxima est urbs Bam
и ту празнoвaхом праздникъ стых апслъ berg, magna et mirabilis. Eo loci festum

1 синего м LOU сeнeгo oт . N синева V хорошо с хороше ) дивно у 2 яко) же аdd. V


лемешомъ м N лемешіемъ U (sequens и от .) и лемешем и левешем у утвержено U гвоздиемь )
з гвоздием et add.: таково есть твердо у з не мошно у и еще) Еще же у 5 берегы L0
NUV моравляны м мораваны LN моравлены U (каменіем от.) измараваны V (и днa oт.) ка
меньемъ ON 6-7 i post яко же от . V 7 предиписаных ми и все зданіе) дѣлание же у
8-9 твердо о сем ) подивити твердости его у 9 о сем) о немONU 10 А от ту Брунзвига U
града от . у 11 тои бо) той же у rpady post Jrobky add. V 11-12 подобенъ Любьску trаnѕр.
и подобен ) ес add. N 12 по всему же граду тому улицы мрамараваныу моравляны м морава
ны L мурамоны U 13 полаты) полат много у 13-14 а воды пущены от Ламаньска V (земли
от.) ( А ) ламаньскie) in ms. et MSFLO ламаньскie, scripsi Ламанскыя NU 14-15 имянем у
15 ɔic post A or toro om . U V 16 имянем у 16-17 и аntе имѣніемъ om . U 16-18 и име
ніемъ — предумножен ) товаром многим и хитрымъ рукодѣлием преумножен у 18 предумножен )
sic ms. et MSFON ; преумножен UV 18-19 и такова товару и рукодѣлия хитра у 19 руко
дѣлиа ) рукодѣлием MNU ; рукодѣлія LOV 19-20 въ предиписанных от. У 20 не) ни у
21 Бемивьверегъ V 22 праздновахом U празнoвaxy V празник LONV.

43 Coctilis laterculus, obductus solutionibus plumbi aliorumque elementorum vulgo 'Glasur'


appellant – ornamentum domorum frequens fuit. Eius fabricatio - ars antiquissima, in pluribus Germaniae
civitatibus florebat. De eadem arte, quae etiam in non distante Lüneburg vigebat cf.: Aus Lüneburgs
tausendjähriger Vergangenheit, Festschrift herausg. im Auftrage der Stadt Lüneburg von Ulrich WEND
LAND, Lüneburg 1956, 98. 44 Plura de aquarum ductu et fontanis referunt : Wilhelm APPELT et
Theodor MULLER, Wasserkünste und Wasserwerke der Stadt Braunschweig, Braunschweig 1964, 22, 26
27, 36 ; fontana in platea urbis veteris ab anno 1408 sculptis simulacris hominum ornata erat. 45 Pere
grini non deflexerunt de via tunc temporis usitata : Braunschweig, Magdeburg, Leipzig, Erfurt, Bamberg.
Cf. Westermanns Atlas zur Weltgeschichte, Berlin -Hamburg -München 1963, 84, 86 ; ibi eaedem viae ab
agentibus Hansae et familiarum Medici ac Fugger tritae, delineantur.
Iter per urbes Germaniae 19

sanctorum apostolorum Petri et Pauli egi- Петра и Павла. И ту видѣхом : ходили съ


mus. Ibi 300 sacerdotes urbem cum crucibus крсты по граду 300 попов.
circumeuntes observavimus. “

Eodem die dominus ab ea civitate discessit, Да того же дни гнъ выѣхал изъ того гра
uniusve miliarii spatio interposito, constiti- да милю , и облегохом въ градѣ именем
mus in oppido nomine Pont, in flumine, Понтъ, а рѣка под нимъ зовома Тискъ; и 5
quod Tisk vocatur posito, unde oppidum того ради зовется тои град Понтейскъ. І тои
ipsum Ponteiѕk appellatur. Istud oppidum убо град окааннаго Пилата. В том бо градѣ
exsecrandi Pilati est, nam in eo eius prae- во ина его роженіе, и по градѣ зовется
dium haereditarium invenitur, ex eodem Понтійскыи Пилатъ.
ortus est et ab eo oppido Pilatus cognomen
Pontius traxit.*7

Hoc oppidum urbs Nürnberg sequitur, spa И от того града есть град Нурбехъ, велми 10
tiosissima et munitissima, hominibus et mer велик и крѣ[ покь, и люди в нем много и то fol. 117
cibus abundans; domus in ea ex lapide albo вара ; и полаты в нем дѣланы бѣлым каме
constructae sunt, mirabiliter et cum artificio . нем, велми чюдны и хитры . Тако ж и рѣкы
Etiam fluvii in hanc civitatem labore magno
приведены къ граду тому великими сила
et arte singulari adducuntur. Aliae aquae in
fontanas inducuntur cum inventione auctio ми хитро ; а иные воды во столпы приведе- 15
re, quam in omnes civitates antea descriptas;; ны хитрѣе всѣх предиписанных градов ;
quae omnia nec verbis exprimi, nec animo и сказати о сем убо не мощно и недомысле
concipi possunt." A Lubeca ad Nürnberg но отнуд. От Любка до Нурбеха 100 миль.

1 видѣли у 2 поповѣ у з гнъ от. у изъ ис LN того аntе града от . V


и облегохом въ градѣ) и обрѣтъ град у облекохом S Имяне у 5 зовома от . U зовома) име
немъ add . N Тискъ) Нискъ у 5-6 и аntе того от . L 6 того ж add. V зоветца NV град
той transp. N Понтейскъ) in mѕ. Потенскъ, scripsi ex м Понтескъ SFL Понтискъ ONUV именем
ante Понтискъ add . N 6-7 і то бо град у 7 бо град] бывшаго прі распятии add. V окаяннаго
мLOUу окааннаго ) бывшяго прі распяти аdd. N В том бо градѣ) Тут бо у 8 зоветца ў 9
Понтискии MLV Понтіиски SN 10 Нубрегъ V 11 людей моNUV в нем от . у многа N
11-12 и товара от. V тавара и товара) товаров множество у 12-13 и полаты хитры ) и пола
ты предивныя, дѣланы бѣлом камением, велми хитры V 13 Тако жот. V 14-15 по граду
тому велми хитры V (великими силами от.) 16 ваntе предиписанных аdd. U преждеписанных у
17 и аntе сказати от. V убо от . V не мочно у 17-18 недомысленно му 18 отнюд м LUV
А от Любска UN и от Любку V до Нюбрегу V.
46 De processione Bambergae festo SS. Petri et Pauli celebrata S. Petro dedicata erat ecclesia
cathedralis cf. Xaver HAIMERL, Das Prozessionswesen des Bistums Bamberg im Mittelalter, München
1937 ( = Münchener Studien zur historischen Theologie, Heft 14) , 69. 47 Fabulas has A. ex populatione
loci collegit. De origine narrationum plura scripta sunt: Tilmann BREUER , Stadt- und Landkreis Forch
heim, (Bayrische Kunstdenkmale, XII), München 1961 , 66, ubi de domo Pilati ( Pilatushof, quondam Egloff
steinischer Freihof); Karl HAUCK, Pontius Pilatus aus Forchheim, in : Jahrbuch für fränkische Landesfor
schung, XIX ( 1959) , 171-192, analysi subicit narrationem prout in Choženie prostat, originem fabulae trahit
ex saec . XI, quando episcopus Günther anno 1065 Palestina redux, proprietatem certam cum domo 'praedium
Pontii Pilati' nominavit. Huic theoriae non adscripsit Konrad KUPFER , Forchheim, Geschichte einer alten
fränkischen Stadt, Nürnberg 1960, 189-192, ac propriam proponit. Auctores tamen non explicarunt, cur in
Choženie Forchheim Pont nominatur, nec cur flumen Regnitz Tisk appellatum est. 48 Attentionem
auctoris fontana dicta 'pulchra' . · 'schöner Brunnen ' in platea principali, ad finem 1396 perducta , picturis et
auro tecta fugere vix potuit. Cf. G. P. FEHRING, Die Stadt Nürnberg, (Bayrische Kunstdenkmale, X), Mün
chen 1961 , 209. Item : Die Wasserversorgung der Stadt Nürnberg von der reichsstädtischen Zeit bis zur
Gegenwart. Festschrift zur Eröffnung der Wasserleitung von Ranna . Amtlich herausg. vom Stadtmagistrat
Nürnberg, Nürnberg 1912, 32-40 de pulchra fontana.
20 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

и тъи Нурбех град стоит среди Аламан- 100 miliaria . Quae urbs Nürnberg in media
скіе земли. Аламанская земля то ес не инаа terra Alemanica sita est. In terra Alemano
вѣра, ни ины язык, но ес eдина вѣра ла- rum non alia fides quam Latina, nec alia
тиньская, а языкъ немецкі же, но разно, lingua, quam Germanica, viget; discrepant
5 яко и рус съ сербы, тако і онѣ с нѣмъци. tamen : eodem gradu, quo Rutheni et Serbi
lingua inter se differunt, etiam illa Alema
nica a Germanica.
fol. 118 и от того града 17 миль | ec град во имя Ab hac urbe 17 miliaribus civitas ex im
Августа цря, его ж из начала тъи царь peratore Augusto appellata distat, quam pri
Иустиниянъ нача и създа на славной рѣцѣ mitus imperator Justinianus condidit et ad
Дунай ; и того ради зовется град тои Ав- gloriosum flumen Danubium construxit, unde
10 густъ , а по немецки ж Мавспрокъ. И ве- civitas illa Augusta , Germanice Augsburg
личьством превъзыде всѣх предписанных поmіnаtur. Magnitudine omnes civitates
градовъ. и полаты в немъ, и воды, и иная antea descriptas superat. Et domus et fon
вся строенia вeлми бюдна ; и божницы в нем tanae et alia omnia aedificia in ea admira
устроены, и с надворiа писано велми хит- tione dignissima sunt; etiam aedes sacrae in
15 ро, а внутри яко же и иные божници под- ea constructae sunt et valde eleganter ex
писаны . И ту написан црь Иустиніанъ на- vestibulo picturis exornatae ; tamen etiam
чалныи здатель града того ; да и иные цри intus, uti in aliiѕ tеmрlіs imagines depictae
римьскіе писаны , то ж и угорское и ала- sunt. Hic etiam Justinianus, primus conditor
маньское . huius urbis depictus est ; item alii impera
tores Romani, etiam Hungarici et Alemani
reges depicti ( spectantur ).
20 А от того града до Полониных горъ 10 Ab hac civitate usque ad Alpesso 10 milia
fol. 118° мил, | а от Полониных горъ до кЙЗя зово- ria, ab Alpibus ad principem Duca appel

1 град Нурбеx transp. L и тъи стоит) и ту и Нубрег град славно и силно стоит V 1-2
Аламатьcкыя L Аламаньскія U Аламския у 2 земли) земля м Аламанская земля от . Ly
Аламанская) А Аламанскаа S ; A Аламанская FU и аntе есть add. LU не иная MFL NUV 3
ни иныи м U ни ины язык от. V единa oт. Uодна у 4 латинскаа S латыньская LOUV а) и
у немецкии м неметцкиi у разнои ОU равно у 5и яко transp. N съ сербы ) и серпы м сер
би U тако) же аdd. NV онѣ) онъ м онѣ с нѣмьци) нѣцы онѣ N 6 и от того) От таго N 7
АвъгустъЯна у 8 ИустініанъSF УстиниянъONU Устиянъ у славои у 9 Дунаѣ U
таго Nзаветца N зоветца у той от. V 10 по неметцкиi V 10-11 и величьством) А вели
чествомъ U 10-11 и величьством предиписанных) Величеством же болѣ прежеписанных у
12 инаая S Инаяя О иноя N ( praeт. і от. ) 13 строения MLNU чюдны ON пожницы V
14 устроенны му устроени ON надвория MLONU 14-16 и надвория писаны велми хитры а
внутри иныя божницы и в тои подписан и написан црь Устиян у 14 писанаNчюдно и post
велми add. U 15 и иные) иные NU (U иныя ) 16 ту написан) то писан N написан) подпи
санъ м Иустиниянъ MONU Иустіянъ L 17 здатель) звател N 17-19 града аламань
-

ское) граду тому ; да иныя цри римъския и угорския писаны и от Ламския V 17 и аntе иные от . U
18 римъскыя N то ж и) то же SFL 18-19 угоръски и аламанские N 20-21 А от того до
кўзя ) От того ж града до Полных гор до кнзя у 21 sq. до аntе зoвамаг аdd. N.

49 A. recedit a fide historica tum quoad nomen fluminis (Lech) , tum quoad nomen fundatoris urbis
(Augustus) . 50 Vox polonina in lingua Vetero-Ruthenica idem ac vallis (dolina) dicebat. In hodierna
lingua Russica ab usu remota est. Viget tamen in pluribus idiomatibus Slavicis, at ratio significata vocabuli
non est semper eadem. Vox polonina est frequens in lingua Ucraina, communissima apud Rutheno - Ucrainos
montium Carpathorum . Designat valles vel potius prata in montanis, pascuis laeta. In ratione significandi
polonina idem dicit ac 'alpes' et non distat a Germanico vocabulo Alpe vel Alm. Iam saeculo praeterito re
rum Rutheniae Carpathicae peritus Ju. VENELIN , O charaktere narodnych pesen u slavjan zadunajskich.
Moskva 1835, 33, notavit vocem polonina apud Ruthenos Carpathicos idem dicere ac apud Latinos vocem
'alpes' . ( Textus Ju. Venelin adducitur in recenti opere : N. I. TOLSTOJ, Slavjanskaja geografičeskaja ter.
Transitus per Alpes et descensus in Italiam 21

latum 15 miliaria ; qui oppidum modestum маго дукы 15 миль. и городок дръжит
Innsbruck tenet; 1 ab hoc oppido ad Alpes et Ижунбрюкъ, не великъ; а от того града къ
usque ad civitatem Trento 24 miliaria , inde Полониным горам до града Фреанды 24 ми
in terram Italicam , in civitatem Padova 15 ли. И оттолѣ въ Фряжскую землю до града
miliaria ; iter per Alpes totum consideratum Павды 15 мил ; и всѣх Полониных горъ 60 5
60 miliaria explet. Qui montes non hic ori- миль. Горы ж тѣ не ту сут, но от Чернаго
ginem capiunt, sed mare Album et Nigrum моря пошли даждь и до Бѣлаго моря, яко
coniungunt, unde lapideum cingulum ter- зовутся поясъ земный камены. Толико жо
rae vocantur. Tam excelsi sunt, ut in media высоци сут, облаци в полъ их ходят, и об
eorum altitudine nubes moveantur et nubes лаци от них ся взимают. Снѣзи же лежат 10
ex ipsis assurgant. Nives operiunt montes ab на них от сотворенia гoръ тѣхъ. лѣтѣ же
ipsa eorum creatione. Aestate non obstante варъ и зной велик в них, но снѣг же не та
summo calore et aestu in iis vigente, nix non аше. | Павда же град велик велми і крѣ fol. 119r
solvitur. Padova urbs valde ampla et munita пок. И оттолѣ до Ферары града 10 миль . и
est. Unde in civitatem Ferrariensem 10 milia- ту есме приѣхали по Гежнѣ дни на 3 днь. 15
ria, ad quam die tertia post festum Dominae "
pervenimus..

1 и городок ) А городокъ тои V держить MS LONU доржит V 2-3 къ Полоннымъ V


3-4 24 миль SL 4 Фрязскую ON Фрѣскую N Фраскую у 5 Павди у Полоныхъ у
6 Горы же не тѣ суть у Чермнаго LN Чемнак у 7 даж ONUу Бѣлог ON Бѣлова моря
post Бѣлово от. V 8 поясъ зувутца ( !) земны transp . N зовутца поясы земныя у землены L
(камены от.) земны OU и аntе камены add. м каменны N U V 8-10 Толико .
взимают ) Та
ковы суть высоцы , облацы до них доходятъ и хватаютца у 8 жо] же сett. codd. ( V ст.) 9
Высоцѣ суть облацѣ N и оплаци N 11 сотворения MLNU 11-12 и влѣте ж на них вар и
зной велик велми у 12-13 но снѣг велми і] от . у таяше мLO NU 13 iаntе крѣпок
om . L 14 и оттуды до Ферарь V (града от . ) 15 есмя Ly есмы N есми U Оспожинѣ Uу.

minologija, Moskva 1969, 83 ; hic auctor usum vocis polonina plene investigat : 83-88) . Scriptores mediae
vales Poloni quoslibet montes altiores 'alpes' nominabant. Cf. DŁUGOSZ, Liber beneficiorum. I, Cracoviae
1863, 2 et passim. 51 Ducatum eo tempore Fredericus IV de stirpe Habsburgorum tenebat.
Choženie nihil refert de digressu Isidori in Tiroli suscepto , quem describit Nicolaus MASSALSKY, Die
Union von Florenz, in : Theologisch-praktische Quartalschrift XXXIX (1940), 33-43 (39-40). Massalsky
asseverat in Bibliotheca Publica Leningradensi relationem de concilio ab Isidoro confectam, nusquam in
lucem editam servari ac in eadem narrari metropolitae, ut primum Tirolim ingresso nuntium a Ferraria
occurrisse, annuntiantem Isidoro ipsum in cathedralem S. Lucii secreto accedere debere. Quae cathedralis
vix alia quam ea in civitate Curiensi (Chur in Helvetia) esse potest. Isidorus in cathedrali secretarium
Bessarionis invenit, qui eum omnibus viribus unioni adlaborare salvandae patriae gratia, exhortatus est.
Narratio difficultatibus pluribus laborat. 52 Iuga Alpium non a mari Tyrrheno ad Adriaticum, sed
a Nigro ad Album protrahi dicuntur. Forte longinquitas ac majestas quaedam montium indicatur, forte
vocibus colorum caeli regiones denotantur. Mare Adriaticum , vel pars eius ab auctore etiam postea uti
et in aliis Medii Aevi narrationibus mare Album vocatur. Cf. LUDAT, Farbenbezeichnungen, 154, Item :
Stj . SAKAČ, Historijski razvoj imena 'Hrvať, in: Život, XXIII (1942), 3-20 (15). 53 A. vocat Alpes
'cingulum mundi lapideum', qua voce in Moscovia montes Ural designabantur. Princeps Fedorovič Ušatyj
cum sociis suis iter usque ad 'cingulum lapideum' (kamennyi pojas) suscepit. Cf. N. M. KARAMZIN , Istorija
gos. rossijskago, kn . II, 77 SPb 1842 ; notae ad tom. VI, nota 462. HERBERSTEIN sequentia de montibus
Ural' notavit : " Hi, etsi variis in locis varia habeant nomina, communiter tamen Cingulum mundi vocantur” :
Commentarii, 83C. Quae verba optime ZAMYSLOVSKIJ, Gerberštejn , 128-129 interpretatur. Annales Sibe
riae narrant de itinere, quod Ermak per Ural seu 'lapideum cingulum’suscepit, " quod cingulum se extendit
ab Oceano usque ad mare Chvalinskoe, uti cingulum altum ac largum". Cf. Sibirskija letopisi, ed. Arch.
Коmm ., SPb 1907, 369. 54 Tertio die post Dormitionem Deiparae, seu 18 augusti. Simeon assignat
adventum Isidori diei 15 aug., Andreas a S. Croce diei 20 aug.: Diarium Andreae a S. C., 4326.
22 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

и ту есмя наѣхали папу римьскаг Еуге- Ibidem Romanum papam Eugenium inve
ніа ; от Рима за 50 миль. Ту ж и стго цря nimus. Roma vero 50 miliaria distat. Ibidem
гречскаго Іоанна, и стго патріарха Іосифа sacrum Graecum imperatorem Joannem ac
вселеньскаго , и стый вселеньский соборъ. sanctum patriarcham oecumenicum Josephum
5 Авъ зборѣ быс с патриархом митрополи- et sacram synodum oecumenicam (reperivi
тов 22 : mus). In concilio cum patriarcha 22 metro
politae praesentes erant:56
первый раклийскый Антоней, primus Antonius Heracleensisë?
2 ефесскый Марко, 2 Marcus Ephesius
3 русскый Исидорӣ, 3 Isidorus Ruthenus
10 4 манавасійскый Досифеи, 4 Dositheus Monembasiensis
5 трапизонски Дорофеи, 5 Dorotheus Trapezuntinus
6 кизитьскый Митрофанъ, 6 Metrophanes Cyzicensis
7 никейскый Висарионъ, Bessarion Nicaenus
fol. 119v 8 никомидѣискыи | Марко, Marcus Nicomediensis
15 9 лакедомонийскый Мефодій, 9 Methodius Lacaedemonensis
10 тръновскый Игнатей, 10 Ignatius Tirnoviensis
11 амасійскый Іасафъ, 11 Joasaph Amasiensis
12 малъдовъскый, рекше влашки 12 Damianus de Moldavia seu Valachia
Демианъ,
20 13 ставрополскый Исата, 13 Isaias Stauropolitanus
14 родовыскый Нафанаилъ, 14 Nathanael Rhodensis
15 митулиньскый Дорофеи, 15 Dorotheus Mitylenensis
16 драмасиньскый Дорофѣи, 16 Dorotheus Dramensis
17 мелетинский Матфѣи, 17 Matthaeus Melenicensis
25 18 тристріасійскый Калистъ, 18 Callistus Dristriensis
19 каланьскый Генадей , 19 Gennadius Ganiensis
20 ахелоньский Генадей, 20 Gennadius Anchialensis

1 ту) тут V есмы N есми U римьског Ойрымскаг у 1-2 Еугения MLONUV 2

миль) версть N ; а от Риму мало что послѣ написано add. SFL (F in mаrg. infеr. alia т.) Тут же у
з Иоана 0 Иванна N патриарха 0 5 зборѣ) соборе у
с патриархом) патріархъ N 7 пер
выи) митрополит add. V Ираклийскиi м раклискы ON Антоніи U 8 eфeскый SLNU eфeсь
ски 0 eдeйcкoи у 9 руськый FLNUу русски 0 СидоръS FLON 10 минавасійскый
L манавасискии ON манафасейскиi V Дософei V 11 трапезонъскии MLUу трапизонский
SFON 12 кизицкый LU кузитцкиi y 14 никомѣдѣискиi м никомедѣисы О Никоми
дійскіи U никомидимъскиi у Марко) Макареи у 15 лакедомонискии ON македонскиi V Ме
фодеи Ly 16 терновскиi MU тръновиcкыи 0 терновѣскиi y Игнатіи U 17 aмaсискии
N Асафъ L Іоасафъ U 18 молдовьскіи U рекше влашки от . у влашскый L влашки U
19 Демиян MLV Димиянъ ONU 20 ставропольски 0 и аntе ставрополскиi add. V Исаия
MLOUV Исая N 21 родововскиi у Инафанаил N Нафонаилъ U 22 микулинскиi V
23 дaмaсийскиi y 24 малетинскиSFLOU мателинскый N малентискиi y 25 тристриа
сискіи N тристрисійскіи U тристриясидцкиi V 26 Генадіи U 27 архелонскиi у Генадіи U
Генадеи) Софронси V.

55 Distantia indicatur miliariis Germanicis, non Romanis. Miliarium Romanum 1460 metris aequatur.
56 In nominibus metropolitarum tria errata in nostro codice deprehenduntur : Nicomediensi non
Marcus, sed Macarius, Dramensi non Dorotheus, sed Dositheus, Anchialensi non Gennadius, sed Sophro
nius nomen erat. Solum codex V Nicomediensem et Anchialensem nomine proprio appellat. 57 Anto
nius, exarcha totius Thraciae et Macedoniae ( 1434-1450). Heraclea, quondam Perinthos, in ripa septentrio
nali Propontidis. Cf. Echos d'Orient, t. XXXI ( 1932 ) , 316-326. Pro brevi indicatione de sedibus metropoli
tanis, quae sequuntur vide : Epistolae Pontificiae, II, 77-78 (notae) .
Res Ferrariae gestae et visae 23

21 Joannes Iberiensis 21 иверьскыи Іоанъ,


22 Dionysius Sardensis 22 сардакийскы Диониси,
qui durante hac sancta synodo ad Dominum тъи на том стѣмъ съборѣ къ Гcy отиде .
abiit.68

Prima sessio die 8 mensis octobris in civi- 1 соборъ быс мсца октяб въ 8 днь, въ гра
tate Ferrariensi in Italia fuit. In concilio дѣ Ферарѣ въ Фрязѣх; на собо|| рѣ же сѣде 5 fol. 120г
assederunt Romanus papa Eugenius et cum римьскый папа Еугѣніи , а сь ним 12 гарди
eo 12 cardinales et archiepiscopi et episcopi наловъ, и арцибискупы , и бискупы , и кап
et sacerdotes et monachi. Ex iis, qui fidei ланы, и мнихы . Православные же вѣры на
Orthodoxae sunt, in concilio соnѕеderunt съборѣ сѣдѣвшу гречскому црю Иоану и
Graecus imperator Joannes, frater eius de- брату его деспоту Дмитрею, и вселенскому 10
spotus Demetrius, “ patriarcha oecumenicus патриарху Іосифу, а с ним митрополитовъ
Josephus cum 22 metropolitis, ex episcopis 22, и епскповъ русских Авраміи суздаль
Ruthenis Abraham Suzdalensis, et archiman- скыи, и архимандриты , и попы , и діакони,
dritae et sacerdotes et diaconi et monachi et черници, и послов 4 : трапизоньскый,
oratores 4 : Trapezuntinus, Iberiensis, Tho- иверьскыи, и твѣрьскый Фома, и волошь- 15
mas Tverensis et Nicolaus de Valachia . Tres скый Микула. Въ впросѣх бывшим тремъ
metropolitae quaestiones movebant, ad in- митрополитом, въ отвѣтех ефесскый Мар
terrogata Marco Ephesio, Isidoro Rutheno et ко, русскый Исидоръ, никѣи скый Виса fol . 120v
Bessarione Nicaeno respondentibus. рионъ.

II sessio 13 eiusdem mensis, 2 съборъ мсца того ж 13 , 20


III sessio 16 eiusdem mensis, третіи съборъ мсца того ж 16 ,
IV sessio 20 eiusdem mensis четвертый съборъ мсца того ж 20 ,
V sessio 25 eiusdem mensis, пятый соборъ мсца того ж 25,
VI sessio 1 mensis novembris, шестый соборъ мсца нояб 1 ,

1 иверъскы N Іоаннъ MU Иван Ny 2 сардакискиім сардикиискіи SL сардискии о


сардейскый N сардиискіи UV Дионисей ONV З тъи ) тъ 0 тъи съборѣ) а на том стом со
боре непременующимъ V стомъ UV отыдe м 4 1 -и м Первому собору V (быс от.) октебря
LV въ ante 8 дЙь от . LON 5 Фразехъ у на зборе 0 в римьски ON папа римскиі
transp. у Еугенеи N 6-7 гординалов N 7 бископы U 7-8 саntе калланы аdd. L
8 православныя LUу же от. у 9 зборѣ ON Иоанну MU Ивану N Иванну у 10 ди
поту N Дмитрію N и) aL 12 рускыx SFLNUV ã (scil . unus) ante ABpemeu add. V Аврами
от. м Аврааміи SF Аврамей ONV 12-13 суздолскый N 13 и аntе архимандритъ от. V
архимариты MLU архимандритъ NOV дияконы M L NU дьякони 0 дьяконы V 14 4) ms . et
MSFL scrib . 14 , correxi (V om.) послы : трапезонскиi и тверскиi Фома і сволошескиi Викула у
(иверьскый от.) трапезонскии мLU тряпизоньскии 0 15 иверьски 0 тфeрьский О Тверь
кіи U 15-16 волошски 0 16 Микула) Фомикула SL ( error scribae, conflatum ex Фо [ма] et
Микула) Викула U Во вспросех О Во спросѣхъ U в воспросех V (et statim ponitur : и в отвѣтехъ)
17 и аntе въ отвѣтехъ add. ONUV eфeскии MLNUу 18 рускыи FLNUу Сидоръ ON
нѣкиiскый N 20 2- и м бысть роѕt собор add. V того ж мсца transp. V ( епитеrаndо sessiones sic
semper transp .) 13) въ 13 днь мUV; 13 днь N 21 16] въ 16 днъ MUV 22 20) въ 20 днь М ;
25 ( !) дЙь у 23 зборъ о соборъ от . V 25 в 25 днъ мV ; 25 дЙь U 24 зборъ 0 ноемврія U
ноября V (alia т. in loco raso scr.) 1 ) въ 1 днь ми V ; въ 1ON.

58 Peste correptus. Sic Acta Graeca, I, 269-17 ; SYROPOULOS, 25611-12 et nota 4. Epitaphium sepul
chrale in introductione ad Acta Camerae, IX. At quod SYROPOLOUS 3002-3 asserit, plurimos vel maiorem
partem comitum episcopi Rutheni peste sublatos esse, credibile non videtur. 59 Notitiae de eius
vita collectae ab Arch. Averkios Th . PAPADOPULOS, Versuch einer Genealogie der Palaiologen 1259-1453,
München 1938, 64.
24 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

седмый собор того ж мсца въ 4 , VII sessio 4 eiusdem mensis,


осмый соборъ мсца того ж 8, VIII sessio 8 eiusdem mensis,
девятый съборъ мсца того ж въ 11 , IX sessio 11 eiusdem mensis,
десятый съборъ мсца того ж въ 18, Х sessio 18 eiusdem mensis,
5 первыи на десят соборъ того ж въ 26, XI sessio 26 eiusdem mensis,
вторый на 10 соборъ мсца декам въ 4, XII sessio 4 mensis decembris,
третіи на 10 соборъ мсца того ж 8, XIII sessio 8 eiusdem mensis,
четвертый на 10 соборъ мсца того ж 13. XIV sessio 13 eiusdem mensis.

В том же градѣ Ферарѣ на напинѣ дворѣ In eadem civitate Ferrariensi in palatio


fol. 121г 10 възведен столпъ каменъ, высокъ | і велик, papali turris alta et ampla super forum ex
над торгом. И на том столпѣ устроены ча lapidibus aedificata est, horologio et magna
сы, колокол великъ ; иколи ударит, на вес campana ornata. Quae quando pulsatur, tota
град слышати . и у того столпа отведено civitate auditur. In fronte turris accessio cum
крылцо, и двои двери ; и коли приспѣет час binis portis adstructa est. Ad omne horarum
15 и ударит в колокол, и выдет из столпа на momentum campana sonat, ex turri in acces
крилце агѓлъ, простѣ видѣти, яко жив, и sionem angelus exit, plane, quasi vivus ap
потрубит в трубу, и въходит другыми paret et postquam tuba cecinit, altera porta
дверьцами въ столпъ. А людем всѣм видя in turrim redit. Omnes homines angelum et
щим аггла и трубу и глас его слышати ; и tubam videntes etiam sonum eius audiunt.
20 потом въ той ж великыи колоколъ въсхо Sic omni hora completa angelus ad campa
дяше на всяк час агглъ и ударяше. И в том nam accedebat eamque pulsabat.“ In eadem

1 зборъ 0 мсца того ж transp . MONUу мѣсеца V (sic semper, nisi 'mensis' abbreviatus ) въ 4]
въ 4 днь мV ; 4 день U ; 4 L 2 зборъ0 8) во 8 днь мUV (U scr. 11 , ex sequenti sessione) ; Въ
8 ON З девятый въ 11 ) от. U зборъ 0 того ж мсца transp. L (sequens въ от.) въ 11 ) въ 11
днь му 4 зборъ 0 того ж мсца transp. L (sequens въ от.) въ 18] во 18 днь мU V ; 18 N 5
зборъ 0 того ж) мсца add. S FLO NUу въ 26] в 26 днъ MUV 6 зборъ ON мсца) in ms. add .
et del.: того ж 20 Четвертый на декабр L декабря ONUV въ 4) въ 4 днъму 7 зборъ N 8]
во 8 днь MUу 8 13) в 13 днь му ; в 13 SLU 10 възведен) in mѕ . ден supra lin. каменной
UV высокъ і велик) велми высоку 11 и на том) На том же у 11-12 часы ) и аdd. м
12 велми аntе великь add. V 12-13 и как часы бьет и то слышат во вес град у 13 слышети
SFLO И у того) У того ж у 14 крылце и крыльца N двери) учинены add. у 15 и ante
ударитъ от. N V выидет м из столпа) [ и ] с столпа SLNV 15-16 на крылцо ОUV агЃлъ на
крылцо ) дверми transp. et add. У 16 прость у жива у 18 дверьцами) in mѕ. ами supra lin.
в крылцо аntе и въ столпъ add. V 18-19 Алюдем -
аггла) Людям же всѣм видящим у аггела и
трубу відящим transp. N 19 трубу ) видящим add . ONU слыша его transp. V 19-21 и по
том ударяше) и потом же въ великом колокол ударит час, той же агѓил восходяще тои на всякиі
час у 20 ж роѕt тои от. N велики 0 20-21 въсходяще и 21 и аntе ударяше от . MN
и аntе в том от . у .

60 Enumeratio sessionum generalium in universum concordat cum earundem percensione in Actis


Graecis. Tamen sessio XI assignatur in Choženie diei 26, in aliis fontibus diei 27 nov. Sessio XIV assignatur
diei 13 dec. in Actis Latinis, dum Acta Graeca eam omittunt. Ultimam sessionem Ferrariensem, in qua omni
discussione dimissa , solum de translatione concilii disserebatur et quae locum die 10 jan. 1439 habuit,
Choženie tardius commemorat. 61 Turris palatii marchionis Estensis, quae postea nomen Rigobello
accepit, sita erat inter meridiem et orientem aedificii ; corruit anno 1553. Cf.CITTADELLA, Notizie, de turre
443-453, de horologio 309-313. Fons quidam narrat Teutonicum, nomine Conradum supra turri horologium
cum angelo, tuba, stella ac aliis ingeniosis artificiis construere animo concepisse ; " qui tandem non capax
industriae ad perfectionem operae suae, absentavit per fugam ...” CITTADELLA, ibid. 450. Descriptio nostri
auctoris testari videtur rationem horologii , prouti a Conrado excogitatam esse, executioni datam fuisse.
Certe iam anno 1433 novum horologium in effectu erat. Nonnulli Moscovitae quandam notionem horo
logii aedificio applicati iam ante adventum in Occidentem habere potuerunt. Iam anno 1404 prope ecclesiam
Annuntiationis in Kreml' monachus quidam Serbus, nomine Lazarus, horologium (časnik) collocavit. Cf.
M. D. PRISELKOV, Troickaja letopis', (textus restauratus), M. L. 1950, 457.
Concilium in civitatem Florentinam transfertur 25

civitate in cibi usum emimus : iuvencam 20 же градѣ ясти купихом : яловица 20 золо
aureis, porcum 5 aureis; aureus 30 grossis тых, боров пят золотых, а золотой по 30 гро
venibat ; vervecem 2 aureis, anserem 3 gros шеи ; а боран два золотых, гусь | 3 гроши , fol. 1219
C3
sis, gallinam 3 grossis, panem — 9 panicellos куря 3 гроши, хлѣба 9 проскуръ на грошь,
uno grosso , caseum uno aureo . сыръ по золотому. 5

Sessio XV 10 mensis ianuarii in ecclesia Пятый на 10 соборъ мсца генвар въ 10,


cathedrali sancto Georgio dicata locum ha в зборнои божницѣ во имя стго Юріа. Папѣ
buit. Papa ornatu pontificali et mitra® in же оболчену сущу въ сёльскый сан ив ро
dutus in loco praeeminenti sedebat; cum eo гатѣ клобуцѣ, сѣдящу ему на высоцѣ мѣ
cardinales et episcopi 44, et ipsi vestibus стѣ, асним гардиналовъ и бискуповъ 44, 10
pontificalibus et mitris induti . Patriarcha тако ж облачены въ сілый санъ и в рога
vero et metropolitae mantellis pontificali тых клобуцех. А патриарху и митрополи
bus ornati sedebant. Tunc litterae Latine et том сѣдящу в монатиахъ. И тогда четшим
Graece perlectae sunt, ipsos ex Ferrariensi им грамоты по латынскый и по греческий,
in Florentinam civitatem se conferre debere. и что им ити ис Ферары къ Флоренску гра- 15
ду.

Papa 16 mensis ianuarii iter suscepit.. и поѣха папа мсца генуаря 16. и поѣха
Patriarcha 26 eiusdem mensis Ferraria re патриархъ ис Ферары мсца | того же въ fol . 122r
licta, flumine Pado secundo navigabat. Me 26 рѣкою Повою в судѣх на низ. А митро

1ѣсти N купять у 2 борова у 2-3 грошевъ U з баранъ U гусь 3 грошя U


гусь в грошей у 4 9) грошей add. м просфир на грошь м просвир UV (sequens ha om. V )
6 Пятои у въ 10) въ 10 днь мUV ; 10 LN 7 зборнѣи S соборнои божницы у Юрия MLU
Юрья ON Георгия у 8 оболченну м оболкъшеся у (сущу от.) 8-9 рагатѣ N рогацѣ у
10 гординалов N 44) двадесятъ четыре у 11 оболчены М SELO NU оболченъны у стльскиі
cett. codd . 11-12 рагатых N рогацѣх у 12 в аntе клобуцѣх аdd. S патриарху 0 патриар
хом у 13 сѣдящим мUу сѣдящи ON мантиахъ М монатіях LON манатіяхъ U мантияхъ
у и четше им V (тогда от.) четши ON 13-14 им post четшим от. U 14 латински MSF
NV латынски OU гречески UV 15 и аntе что от. Uу итти ми у ис) су Фроленску L
Флорензу V (граду от.) 17 и поѣха - 16] от . у мѣсеца U генуария м генвара 0 генваря
NUV 16] въ 16 днь мU V ; въ 16 0 ; 16 днь N поѣхал у 18 патриархъ 0 ис Ферары от . L
18-19 въ 26] въ 26 днь мUV; 26 ON.

62 Florenus camerae apostolicae aequabat florenum Florentiae, paululum minus valebat quam du
catus Venetus.. 63 Prosfora generatim panem pro SS. Eucharistia dicit, tamen in nostro textu panem
cotidianum designat. Vocabulum prosfora adhibere movit auctorem tum qualitas panis, qui erat candidus
et ex frumento, in Rus' potissimum ex segala (rož") conficiebatur, tum forma, cum in Italiae urbibus panis
modestae molis (pagnotta), in Rus' potius magnae molis rotundus in usu erat. Cf. A. V. ARCICHOVSKIJ,
Pikda i utvar', in : Ocerki XIII-XV vv., с. 1 , 297-306 (298) . 64 Mitra praelatorum Latinorum in Sla
vico textu describitur 'klobuk acuminosus, cornutus', quia, etsi ad basim rotunda, bicorni forma terminabat.
Klobuk intelligitur tegumen capitis, monachis proprium , occasione caerimoniae parvi habitus imponitur,
formam galeae (cf. Eph. 6,17), prorsus rotundae habet, cum velo in humeros descendente. Episcopi utpote
monachi klobuk retinent, archiepiscopus Novogardensis iam tunc temporis klobuk coloris albi gestabat. Cf.
NIKOL'SKIJ , Posobie, 66, 747. 64a Mantellum (mantija), vestimentum externum monachi, pluviali
Latinorum simile, nigrum tamen, ex humeris ad pedes defluens, totumque corpus ambiens, sola anteriori
parte aperta . Aspiranti vitae monasticae, sive monacho, sive moniali in caerimonia parvi habitus impo
nitur. Episcopi mantellum eiusdem formae gestant, attamen coloris violacaei et ornatius. Cf. NIKOL'SKIJ,
Posobie, 68, 718, 747. 65 Po di Primaro, hodie Po morto di Primaro, quondam canalis largus ac
amplus ad navigia portanda aptus. Cf. MURATORI, RISS, t. XXIV, pars VII, (1476-1504 ), 115 ; item : Gio
vanni SORANZO , L'antico navigabile Po di Primaro nella vita economica e politica del Delta Padano, Mila
no 1964, 3, 4 et passim. Prope Conselice divergia aquarum , Po di Primaro tandem ad S. Albert in Valli di
Comachio delabebatur, alter canalis, Canal Baldareno versus Ravennam fluebat.
26 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

полит рускый поиде мсца тот же въ 27 рѣ- tropolita Ruthenus 27 eiusdem mensis eodem
кою тою же в судѣх. От Ферары до града flumine navi vehebatur. A Ferraria ad oppi
Рженти 25 миль; от Рженти до града Обат- dum Argenta 25 miliaria, ab Argenta ad
ши 7 мил ; а от Обатши до града Селжи 7 же oppidum Bastia 7 miliaria, a Bastia ad oppi
5 миль. И ту пойде гснъ из судна на кони. А dum Conselice item 7 miliaria . Ibi dominus
от града Селжи до града Алугы 7 миль, а от navi relicta equo vehens iter continuavit.66
Лугы до града Фензы 10 миль, от Фензы до Ab oppido Conselice ad oppidum Lugo 7 mi
град Бряги 28 миль ; от Бряги до града Бере- liaria, a Lugo ad civitatem Faenza 10 milia
на 13 миль; а рѣка под ним Ирнець быстра ria, a Faenza ad oppidum Brjаgа 28 miliaria ,
10 вельми ; чрез ее мость камен. и садовъ a Brjaga ad oppidum Bereno 13 miliaria.
множество масличных, и мѣсто красно меж Medio hoc oppido torrens rapidissimus Irnec
горъ. И от Берена до града славнaгo и пре- fertur, cui pons lapideus іniectus est. Est
fol . 122v краснаго | Флорензы 15 миль. А все горы oppidum amoenum, intеr mоntеѕ positum,
камены высоци , а путь тѣсенъ и тяжекъ cum multitudine olivetorum . A Bereno
15 велми, зан же возы не ходят, но на въЮ- usque ad gloriosam et magnificam urbem
кѣхъ возять. И вино родится въ горах тѣх Florentinam 15 miliaria . Ubique montes alti
велми добро, и сладко и красно. et saxosi, via angusta et difficillima est, ita
ut currus adhiberi nequeunt et transportatio
iumentis fit. Producitur tamen in his mon
tibus vinum optimum et dulce et rubrum ."
и приѣхал гснъ въ славный град Фло- Dominus ad civitatem gloriosam Florenti
рензу мсца феврля въ 4. А патріархъ въѣ- nam 4 mensis februarii pervenit. Patriarcha
20 xал мсца того ж 17, а црь того ж дни. Той ж eam 17 eiusdem mensis adeptus est et impe

1 русскиi MS русьски 0 рускы N 1-2 пойде то же) поѣде того ж мсца в 27 днь
тою же рекою у 1 же роѕt тог от . S въ 27 ] въ 27 днь мU V ; 27 ON 2 Фарары N 3
Ржениі у 3-4 от Рженти 7 мил) от. U 3 от Рженить у 3-4 Отбашти 0 Обашти N
Баштѣя у 4 от Обашти SF от Обашты 0 от Башты N от Тобашти U от Баштѣя у же от .
MV 5 И тут V из ] ис U с судов у 6 or in ms. supra lin. 6-7 a ante от Алуги от. О
от Лугы ) от Алугы LOy тааntе от Фензы add. M NUу 8 28 миль) in mѕ . миль supra lin.
28] двадесят пять у a ante от Бряги аdd . MN града іntет от et Брягы аdd. L 9 Иръчець NU
10 через ее ONV ( V нее) ея M N U каменнои M N Uy 11-12 мѣсто мѣжь гор велми красно у
11 и мѣсто ) амѣсто U 12 и от Берена) А от Берена и 12-13 и от прекраснаго ) А от Бе
регда до града преславнаго и краснаго у 12 града ) бо аdd . N 12-13 прекрасного Флaрeнзы
N 13 15] in ms. et SFLON ѕст. 50 (н), M scr. 8 (и), scripsi ex V : пятьнатъцать 14 каменны
MU высоки му высоцѣ N путь добръ скудень и тяжекъ у
каменный у 15 3aHe ke U V
15-16 вьюкахъму 16 возятъ вздат N родитца V (же рrает.) 17 слатко Ny 18
приѣхъ N славны N 18-19 Флорензу) в Флорензу 0 ; въ Фларензу N ; в Флорензы U 19
въ 4) въ 4 дньму 19-20 въѣха SFLON U 20 17] въ 17 днъ М ; въ 17 SFLNU ; в 16
днъ у Той с) Тои V.

66 De transitu per Apenninos, praeter auctorem vide : SYROPOULOS, 38611-19 ; MURATORI, RISS,
t. XXIV, pars VII, ( 1409-1502), 2317-20, 23-25 ; OCP, V ( 1939), 233-235. 67 Si Brjaga et Bereno loca
pernoctationis denotant, ea vix alia quam Marradi in Val di Lamone et Borgo S. Lorenzo esse possunt.
Uterque locus hominibus et iumentis refugium contra intemperiem hiemalem praebere potuit, uterque prae
sidiis Florentinis protectus erat. Circa Marradi plura monasteria disseminata erant, est usque hodie locus,
qui Badia di Borgo vocatur; quod nomen fortasse A. vocabulo Brjaga reddidit. Irnec, seu parvus Arno non
aliud flumen ac Sieve esse potest, ad quod Borgo S. Lorenzo situs est. Antiquissimus pons, utramque ripam
coniungens recenter destructus est. Eo magis Sieve nomine Arno designari potuit, quia aqua in Arno potissi
mum fluctibus a Sieve acceptis augebatur secundum dictum populare : "Arno non cresce, se Sieve non
mesce " . Cf. P. Lino CHINI, Storia antica e moderna del Mugello, I, Firenze 1875,6. 68 Dies, quo Isi
dorus ad portam Florentiae pervenit. Civitatem ingressus est post aliquot dies. PALMIERI, Annales, notat ;
'archiepiscopum Russiae' simul cum imperatore urbem intrasse et Isidoro concessam esse domum Philippi,
Zenobii filii, in via Romuleanea. Cf. MURATORI, RISS, t. XXVI, pars 1 , 145.
Res Florentiae gestae et visae 27

rator eodem die.69 Gloriosa urbs Florentina славный град Флоренза велик зѣло, и тако
amplissima est et eiusmodi inter civitates ва не обрѣтохом въ предписаных градѣх:
prius descriptas non invenimus. Aedes sacrae божници в нем красны зѣло и велици, и
in ea pulcherrimae et amplae sunt, domus ex полаты в нем устроены бѣлым каменем,
lapide albo aedificatae, altissimae et scite велми высокы и хитры . И посреди града то- 5
constructae. Media urbe potens et valde ra- го течет ръка велика и быстра велми , | име- fol. 123г
pidum flumen , Arno appellatum fluit ; flu- нем Рна ; и устроен на рѣцѣ той мостъ ка
mini pons lapideus, valde largus impositus менъ, широк велми, и съ обѣ страны моста
est, et in utroque pontis latere domus con- устроены полаты. Есть же въ градѣ том
structae sunt. Exstat in ea urbe templum божница велика и ес в неи за тысящу кро- 10
cum nosocomio magno, plus quam 1000 lecta ватей, а и на послѣдней кровати перины
complectens. Etiam in lecto postremo admi- чюдны и одѣяла драгы. То ж устроено Хca
rаbіlеѕ сulcitae рlumeae et opertoria praetіо- ради маломощным пришелцем и странным,
sa habentur. Quae omnia propter Christi и иных земль. Тѣх же болѣ кормят и одѣ
amorem aegrotantibus, advenis et peregrinis, вают , и обувают, и омывают, и дръжат 15
etiam terrarum exterarum , aptata sunt. Tales чстно ; а кто ся оможет , той ударя челом гра
praeterea nutriunt, vestibus et calceamentis ду, и пойдет хваля Ба. И посреди постель
induunt, lavant et in honore tenent. Qui sa- тѣх устроена служба, и поют на всяк днь.
lutem recuperaverit, gratias civitati agit et Есть ины монастыр, устроенъ бѣлым каме
discedit glorificans Deum. In mеdio spatio ніемъ | хитро и велми твердо, а врата же- 20 fol. 123°
inter lесta altare erectum est et omni dіе лѣзны ; а божница велми чюдна . И ес в ней
missam canunt."' Aliud quoque monasterium служеб 40, и мощей стых множество, и риз
invenitur, ex lapide albo constructum , scite драгых множство с каменіем и съ златом ,
et solidissime, porta ex ferro facta est et и съ жемчюгом . Старцев же в нем 40, жи

1 славныи от . N славны О Фларенза у 2 предиписанныхъ MONUу збож


ницѣ N велицѣ N 4 в нем роѕt полаты от . V устроенны му въ бѣломъ камени V каменіемъ N
5 посредѣ U V ( V add. же, prает. И от.) 5-6 того от . у 6 велми от . у 6-7 имянем у
7-8 и устроен широк) устроен мостъ каменнои на рецѣ тои и широк V 7 устроены N 7-8
каменной MU 8 и аntе широк add. O моста ) того аdd. U 9 устроенны у 9-10 Есть
же и ес) Во градѣ же том есть божница велика , есть у 10 тысущy L 11 аина) а на U ;
на у послѣдней кроватѣLU послѣдней кравати N 12 чюдныя ў драгие му драга N устро
ена N устроены U устроенно у 13 немощным N маломощным) и аdd. ON пришелцох ОNV
13-14 и странным земль) странных иныя земли у 14 иаntе иных от. N земель MLU болѣ)
бо V и аntе кормат add. U 15 и обувают от. ОUу и Омывают om . N держатъ м SLONU
доржат V (add. ихъ) 16 обможетъ U а хто ся нихъ обможет , тотъ у 16-17 граду ) во градѣ
V 17 посреде LNU 18 и поють в ней по вся дни V на) по N 19 Есть ины ) Есть и
инои м ; Есть и ннѣ L Есть монастырь ины , устроены transp. N инои му иный U 19-20
устроенъ твердо ) устроен въ бѣлом камени, хитръ велми V каменемъ MOU 20-21 желѣзна
L желѣзныя V 21 божница чудна) а божница в немъ велми красна и хитра и іконы на 30
лотѣ вельми бюдны у и ес) есть U V (U add. же) . 22-24 и риз жемчюгом) камокъ со златом
из жемъчюгом у 23 каменьемъ 0 каменіемъ) и здрагим add. N съ Златым SL з златомъ U
24 з жемчюгом OU А старцовъ внемъ у старцовъ ONU 24 sq. же роѕt житие от. V.

69 Patriarcha Florentiam die 13 febr. intravit: Acta Graeca, I, 22624; M. PALMIERI, Annales, MURA
TORI, RISS, XXVI, pars 1 , 145. Imperator urbem die 15 febr. ingressus est: PALMIERI, ibid.; Acta Graeca,
I, 22629, 22712 ; SYROPOULOS, 38624; BONINSEGNI, Storia , 69. 70 Nosocomium S. Mariae Novae
(arcispedale di Santa Maria Nuova) maxima fama etiam extra Italiam gaudebat. De origine ac dispositione
interna eiusdem cf. Luigi PASSERINI, Storia degli stabilimenti di beneficenza e d'istruzione elementare
gratuita della città di Firenze, Firenze 1853, 284-395 ; PAATZ , Kirchen , IV, 1-64. A. veritatem egreditur
loquendo de mille lectis. Saeculo XV in promptu erant in nosocomio circa 150 lecta pro viris, et circa 80 pro
mulieribus ; profecto in uno lecto saepe duo vel tres aegrotantes iacebant. Cf. PASSERINI, op . cit., 302.
28 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

тіе же ихъ неизходно из монастыря нико- ecclesia admirabilis. In eadem 40 cappellae


гда ж, ни миряне к ним не ходят николи же ; inveniuntur, reliquiarum sacrarum copia,
рукодѣлie же их таково: шиют златом и vestimentorum sacrorum , gemmis, auro et
шолком на плащаницах стые. В том же мо- margaritis distinctorum multitudo. Ibi mona
5 настырѣ был гнъ, и намъ ту же бывшим и chi 40 vivunt, qui numquam monasterium re
та вся видѣхом. А погребеніе же умерших linquunt, eos аdіrе saecularibus nullo modo
тѣх старцевъ въ устроеных тѣх монасты- licet. Eorum est operă per manus exercită
рехъ, и гробы их . Новоумершаг старца auro et bombyce sanctos telis intexere. Quod
fol. 124r въкладают, а ветхыя | кости выимают, и monasterium dominus invisit nosque etiam
10 кладутъв костеръ ; и на них смотрят, помина- ibi fuimus et ea omnia visu percepimus. Se
ют чяс смертный. В том же градѣ дѣлают рultura monachorum, qui de vita decesserunt
камки и аксамиты съ златом. Товара ж вся- ac sepulchra eorum intra septa monastica
кого множство и садов масличных, и тѣх habentur. Monachum modo mortuum loco
маслиць древяное масло. И ес въ градѣ том committunt, ex quo ossa eruunt et in ossa
15 икона чюдотворна, образ прчстыа Бжія rium ponunt; ut ea contemplantes memores
Мтре; и ес пред иконою тою в божницѣ horae mortis sint." In eadem urbe pannus
исцѣлѣвъших людей за 6 000 доспѣты во- Damascenus ac vellutum auro pictum texi
щаны , въ образ людей тех ; аще кто за- tur. Mercium omnis generis abundantia est,
стрѣленъ, или слѣпъ, или хром , или без item olivetorum et olei olivarum . In ea civi
20 pукъ, или велик члкъ на конѣ приѣхав, tate imago miraculosa est : pictura purissimae
тако устроени, яко живи стоят , или старъ , Matris Dei; ante imaginem in templo fere
или унъ, или жена, или двца, или отрочя, 6000 simulacra, de cera fideliter confecta in
fol . 124V | или какого портище на нем было, или не- similitudinem hominum , qui sanati erant,

1 не[и] зходно) in mѕ. незxoднo, scripsi неисходно L Ny нейхoднo U манастыря 0 2


мирянъUходят) in mѕ . Дя ѕсr. in mаrg . Николи ) никогда у 3 рукодѣлье N шьютъ MONU
шеют у 3-4 шелком и златомъ transp. U 4 шелком L N шелками у плащницах N стыя V
4-5 монстри LN манастырѣ О 5 гнъ) влдка ONUV тутъ же UV 6-7 тѣхъ умершихъ
старцевъ transp. MU 7 старцовъ LONU V устроенныхъ м NV тѣх от . V 8 новоумер
шихъ V (старца от.) 9 ветхыa S выиматъ U 10 смотря SFLO NUу поминая м 11
смертны у 12 аксамит з золотом V съ) зU товаре 0 товаро N 12-14 Товара масло)
и около града того множество садов различных ис тѣхъ садов древяное масло исходит V 12-13 вся
каг L 13 и садовъ множество масличныхъ U тѣх ) стѣх N 14 древенoe N 14-16 Во
градѣ же томъ икона чюдотворная образ прчстыя Мтри Бжия V 15 прчстыя MLNUу Бжія
om . SL Бжia F 16 Мтри MON и от. у прeдe N в божницѣ) божница ў 17 изцелѣв
ших у 6000 ) члвкъ add. у 18 кто) хто V 18-19 застрѣлян м 20 кони N приѣхалъ
MSL V 21 тако) и аdd . V устроенни м устроены SFLO NU аки живо у живы N 22
юнъ LOUу двица ) in mѕ. Вдвица, аt рrітит в deletum вдовица U 23 какого ) sic ms . et SF;
каково м LONUу портнише у портищo 0 было на нем transp . O NU было post нем om. V
23 sq. недугъ) in textu vіdеtur недгъ scriptum , clarius redditum in mаrg. per ( не) дугъ.

71 Si omnia narrata ad idem monasterium referuntur, descriptio respondet monasterio Camaldu


lensium S. Mariae Angelorum . In secunda parte saec. XIV aedes sacrae auctae et multis capellis munitae
sunt, quas RICHA, Notizie, VIII, 163-167 enumerat. De arte pingendi acu apud Camaldulenses exercită ex
stat testimonium superioris generalis ordinis ; cf. B. AMBROSII TRAVERSARII Hodoeporicon seu Itinera
rium , cuius novam editionem DINI- TRAVERSARI, Traversari, in appendice curavit. Ibidem in pg. 93 vir
tutes cuiusdam religiosi ex familia Camaldulensium , qui Bononiae de vita decessit, laudibus extolluntur
et notatur : „ Didicerat a puero artem pingendi acu, in qua supra omnes aetatis nostrae eminebat.” Cum
ossuaria in pluribus institutis ecclesiasticis inveniebantur, ex eorum praesentia difficulter quid ad proban
dum monasterium trahi potest. Vix a vero discedimus, si humanitati Ambrosii Traversari, Generalis Camal
dulensis et Graecis amicissimo ascribimus Moscovitas liberale hospitium apud monachos invenisse. Visita
tores eo magis delectati sunt, quia per aedes monasterii indoles quaedam eremitico-Orientalis, ipsis familia
ris, permeabat.
Res Florentiae gestae et visae 29

inveniuntur: si quis sagitta vulneratus fuerit, дугъ каков в нем был, и како его простило,
vel caecus, vel claudus, vel sine manibus или какова язва, тако той и стоитъ доспѣт.
fuerit, vel si quis homo grandis equo vectus и ту же сукна скорлатные дѣлают. Ту ж
advenerit, ita in cera expressi sunt et quasi видѣхом древие кѣдры и кипарисы ; кѣдръ
vivi stant; sive aetate provectus, sive iuvenis, как русская сосна, много походило, а кипа- 5
sive mulier, sive virgo, vel infans fuerit, qua- рис корою яко липа, а хвоею яко ель, но
cumque veste indutus sit, vel quocumque malo мала хвоя , кудрява, мяXка, ашишки похо
corporis affectus sit, quomodo sanatus sit, quod дили на сосновую. И ес во градѣ том бож
vulnus exceperit - hic talis in figura expres- ница устроена велика, камень моръморъ
sus stat." Hic (Florentiae) etiam textilia coc- бѣлъ, да чернъ; и у божници тое устроен 10
cinea conficiuntur. Arbores quoque vidimus, столпъ и колоколница, тако ж бѣлы камен
cedros et cupressos ; cedrus instar pini Rus- моръморъ ; а хитрости ея недоумѣеть умъ fol . 125
sicae est; cupressi cortex similis tiliae est, нашь. И ходихом въ столпъ тои по лѣст
folia vero capillacea sunt uti abietis, parva вицѣ, и сочтохом степеней 400 и 50. В томъ
tamen , calamistrosa et mollia, coni eius simi- ж градѣ видѣхом лютых звѣріи 22. А около 15
litudinem habent cum conis pini. In eadem града того стѣна 6 миль.
urbe aedes sacrae amplae ex marmore albo
et nigro factae inveniuntur. Iuxta hoc tem- Шесты на 10 соборъ быс въ градѣ Фле
plum turris cum campana ex eodem marmore рензѣ мсца фев 26,
albo aedificata est; artificium huius operis семый на 10 соборъ мсца марта въ 2,
mens nostra complecti non potest. " Hanc
turrim ascendimus utendo scala, cuius gradus
450 numeravimus. In eadem civitate 22 feras XVI sessio 26 mensis februarii in civitate
vidimus. Urbs muro 6 miliaria longo cincta Florentina habita est.
est. XVII sessio 2 mensis martii,,

1 в нем) на нем V ( sequens был от.) простила у 2 или) и (аntе какова) у той post такъ
от , у и post тои от ON з и тут же сукна скорлатныя U Ту тоже дѣлают сукна скорлатныи у
-
3-5 Ту ж сосна) Ту тоже вѣдели древа кедръ и кипарис ; кедръ аки руская сосна величеством у
5 рускаа S руская L NU Походила N U 5-6 кипорис N в яко) аки V (bis) 7 мало
NU хвоя) хвоею ONUу кудрявая N кудряваа S Кудрява ) а add. FLOUу 8 сосновые U
и ес) Есть у 9 мрамор му марморъ U 10 и у) у у тое) тои N ; тоя у 11 коло
колнца у бѣлыи му бѣлы оm. U 11-12 бѣлы — моръморъ) бѣлыи и мраморены V 12 мра
мор м марморъ U a) и V ея ) ее N ея от . U V 13 и ходихом ) Мы же ходихомъ у 13-14
в верхъ аntе по лѣствицѣ add.ONU до верху по лѣсницѣ у 14 счетохомъ у степени ON
ступеней у 400 и 50] четыреста пятьдесят V 15 звѣри МО звѣреи NUV звѣри люты transp.
м Ааntе около от . V около ) коло L ; окола N 16 стѣнѣ 0 стѣн N стѣны U V. 17
градѣ) том add. у 17-18 Флорензѣ MSFLOU Фларензѣ Ny 18 мѣсеца U 18 sqq . мсца
въ 2] от. V, brеvіtеr comprehendens: Шес на десятъ соборов бысть во граде том Флорензѣ 18
26] въ 26 днъ М ; 26 днь U 19 седмый L зборъ N (sic seтpеr іn епитетаndіѕ sessionibus) въ 2) во
2 днь М ; 2 L.

72 Simulacra votiva, ex cera confecta in duabus ecclesiis inveniebantur ; in S. Michaele in horto


(Orsanmichele, S. Michele in Orto ) et in eccl. Annuntiationis Servorum B. M. V. (SS. Annunziata ). Descrip
tio auctoris mire concordat cum ea quam paucis annis a concilio elapsis Dominicus JOANNIS O. P. in opere,
quod Theotocon vocavit, versibus fecit. In 3 ex 4 libro opusculi templa mariana describuntur, SS. Annun
ziata inclusa . Versus in lucem prodierunt in Deliciae Eruditorum , Jo. LAMIUS collegit, illustravit, edidit,
XII, Florentiae 1742, 109. Cf. etiam : RICHA, Notizie, VIII, 7-9. A. rem uberius quam par est perscribit :
non 6000, sed summum 600 numerabantur simulacra ex cera confecta. Cf. PAATZ, Kirchen, I, 121 . 73
Tum ecclesia cathedralis (S. Maria del Fiore) die 25 martii 1436 ab Eugenio IV consecrata, tum turris (campa
nile) cuius constructionem Giotto anno 1334 inchoavit, marmore candidi ac nigri coloris incrustatae sunt.
30 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

осмый на 10 соборъ мсца того ж въ 5, XVIII sessio 5 eiusdem mensis,


девяты на 10 соборъ мсца того ж въ 7, XIX sessio 7 eiusdem mensis,,
два десятый соборъ мсца того ж въ 10, XX sessio 10 eiusdem mensis,
21 соборъ мсца того ж въ 14, XXI sessio 14 eiusdem mensis,
5 22 соборъ мсца того с въ 17, XXII sessio 17 eiusdem mensis,,
23 соборъ мсца того ж въ 21 , XXIII sessio 21 eiusdem mensis,
24 соборъ мсца того ж въ 24, XXIV sessio 24 eiusdem mensis,
25 соборъ мсца мама въ 2. XXV sessio 2 mensis maii ."4
fol . 125 Деспот, црвъ братъ | пойде от собора къ Despotus, frater imperatoris concilium re
10 црограду изъ Флорензы мсца июня 25. liquit et Florentia Constantinopolim 25 men
sis junii petiit.
Мсца іулia въ 5 собору бывшу велику, и Quinto mensis julii sessio solemnis cele
тогда написаша грамоты събора их, како brata est, tomum concilii composuerunt,
вѣровајти въ Стую Троцю; и подписа папа quomodo circa Sanctam Trinitatem creden
Еугеніи, и црь греческий Іоанъ, и вси гар- dum sit; cui papa Eugenius et Graecus impe
15 диналове, и митрополиты , подписаша на rator Joannes subscripserunt, item omnes
грамотах кoиждо своею рукою. В том же cardinales et metropolitae in documento
градѣ видѣхом черви шолковыя, да и то manu propria nomina sua subnotarunt." In
видѣхом, как шолкъ той емлють с нихъ. eadem civitate bombycis vermes vidimus et
id quoque observavimus, quomodo ex eis fila
serica depromuntur.
Мсца того ж въ 6 служил обѣдню папа Еу- Sexto eiusdem mensis papa Eugenius in
20 геніи опрѣсноком въ соборнои божницѣ, въ una de ecclesiis principalibus purissimae Dei
имя прчстыя Бѓомтре, а с ним гардиналовъ Genitrici dicata missam in azymo celebravit;
fol. 126 12, а бискупов | 93, опpич капланов и діа- cum eo (aderant) 12 cardinales, 93 episcopi,
конов. Црю же греческому Іоанну сѣдящу praeter sacerdotes et diaconos. Graecus im
ему на уготованном мѣстѣ, зрящу службы perator Joannes in loco praeparato ѕеdebat

1 17 соборъ мсца того же въ 5 дЙь U (sessio 17 et 18 in ипат conflаntur ) 1 зборъ 0 (sic


semper in enumerandis sessionibus) въ 5) въ 5 днь М ; 5LN 2 въ 7] ms . et cett. codd. scr. 10, con
fundendo cum sequenti sessione, correxi; въ 7 днь мU; 7 N 3 въ 10) ms . et MS FLON ѕсr. 7,
correxi. U tentans errorem corrigere, committit errorem alium scribendo 11 AÁL (U bis scr. 21 cobopb ,
supprimens 20 соборъ) ; въ 10 днъ м 4 въ 14) въ 14 днъ MU 5 мсца того ж от. SL въ 17]
въ 17 днъ м U 6 въ 21 ) въ 21 днъ MU 7 в 24) в 24 днь мU 8 майя мLON U въ 2) во 2
днъ MU 9-10 Деспот июня 25] В том же градѣ деспот цревъ братъ и пойдоша мы от града
Флорензы ко црограду мсца июня въ 21 днь у 9 пойдет U збора LON 10 Фларензы N
25] въ 25 днъ MU 11 и аntе мсца add. V июля MUу іЮлія L иуля ON въ 5] въ 5 днъ MUV
збору ON бывшу ) mѕ. бувшу, сett. codd. бывшу, scripsi великому у 12 збора ON 13
вѣро [ва] ти) тѕ. вѣроти, correxi 14 греческиi црь Іванъ и всѣ transp. У Іоаннъ MU Iаон L.
Іванъ N 14-15 градиналовѣ N 15 и аntе подписаша add. N подписашася у 16 гра
мотѣх N кождо м Ny своею рукою) во свою вѣру у 17 шелковыя L NUу и post да от. V
18 HueiK6 LO NU V какъ емлют шелкъ transp . V 19 въ 6] въ в днь мUV; 6 N обѣдню) ли
торгию у 20 соборнѣи SL зборной ON божницы LN 21 прчстыa S Бѓоміри ON
прчстыя Бѓомтре) стыя Бдцы V гординалов N 21-22 12 гардиналовъ transp. V 22 a ante бис
купов от . N 93) три у опроч SLO опpичи N опрочѣ V 22-23 дияконов м LU дьяконов
Оу діяков N 23 Таоанну L Иоану O Ивану N Иванну у 24 уго ( то ) ванном) in mѕ.
syllaba тo oт., correxi уготованомъ S N уготованѣмъ L зряще служьбу V.

74 Numerus ac dies sessionum Florentinarum congruit cum earundem percensione in Actis Graecis.
Additur tamen sessio XXV, quae in re particularis conventus Graecorum fuit. Cf. HOFMANN , Florenz, 387.
75 A. itemque SYROPOULOS, 492, subscriptionem tomo Unionis diei dominicae, diei 5 julii assignant..
Sollemnitas die 6 Julii 1439 31

spectans sacra ab eis celebrata et cum eo их, і вси бояре его с ним. И митрополитом
omnes aulici eius. Metropolitae, omnibus ту же сѣдящим на уготованных мѣстех въ
pontificalibus vestiti, in sedibus praeparatis всемь святительском сану, тако ж и архи
locati erant; item archimandritae et charto- мандриты , и хартофилакове, і попове, и
phylaces et sacerdotes et diaconi, omnes діакони, оболчени кождо въ свои санъ, и 5
gradui proprio consentanee vestiti ac mona- калугерове ту же сѣдяще на уготованых
chi in ѕеdibus praeparatis ѕеdebant rem divi- мѣстех, зряще еже служат; тако ж и от
nam spectantes. Assidebant etiam laici грекъ и от руси миряне сѣдяще. мѣста с
Graeci ac Rutheni. Sedes ita elevatae erant, тѣ высоци , чрез люди зряще. Народу Ус
ut supra populum prospectare licuit. Tanta толику ту сущи , чтобы их пущали, то бы 10
multitudo aderat, ut multi suffocati essent, много задшеных | людей. Но подвоискіе па fol. 126°
si eis intrare concessum esset. Dispositores пины хожаху в пансырѣх сребряных, и
papales loricis concatenatis argenteis induti палици в руках дръжаще, и не дадуще на
spatiabantur et in manibus bacula tenentes ступати ; а иные свѣщи виты дръжаще в ру
populum a penetrando prohibebant. Alii fu- ках заждъжены и тѣми къ народом махаху, 15
nalia sinuosa accensa in manibus tenebant чтобы не наступали .
et contra populum movebant, ne ulterius
procedere conarentur..

Missa finita papa cum suis supplicationem и по службѣ нача молбен пѣти съ сво
canere coepit, qua expleta in media ecclesia ими , и по молбенѣ сѣде папа посреди собора
in throno elevato, deaurato, priusve ei prae того на уготованом ему высоцѣ прстлѣ по
76
parato consedit. Prope posuerunt ambonem ,“ злащенѣ; и близ его поставиша амбон. и 20
quem de Latinis cardinalis nomine Julianus Взыде от латинъ гардинал именем Іулианъ,

1 боляре м NUV 1-2 и митрополиты с ним сѣдящим N 2 уготованых SL угото


ваннѣхъ U З такождe U 3-4 архамариты м архимариты LUу анхимандриты N 4
артофолатове у 5 диякони M L NU дьякони Оу оболченны V коиждо м коидо у 6
калугерове] del., scr. монаси L калугереве N калугери у ту же) то же N съдящу U уготованных
OUV уготовоных N 7 служитъ U тако жи) тако ж N ; такождe U ; тако и у 8 миряне)
in ms. He supra lin. мѣряне N 8 сѣдяще) In mаrg. alia т. add. L : По сему повествованію узнати
съедіненіе греком съ рымляны разногласiа никоего не обявил; повеститель еже ес печатным соборо
писателем противно и зѣло несогласно, но все на рымскую руку правит . Богъ его судит. Notula haec
videtur scriptura Albo - Ruthena saec. 17 exarata. 9 тѣ ] их у Высоцѣ N чрез зряше] чрез всѣ
люди видѣть у 10 сущy LNV ( V от , ту ) и аntе чтобы add. SELO чтобъ U то и бы U
11 многа с много их задушеных было V (людей от.) задшеных] sic ms. сит vix visibili sіg. abbr., eadem
forma sine titlo SFL ; задушеныхъ MON V ; задушенных U ; задушеныхъ) было add. MUу по
двоиски у 11-12 папинѣ N 12 хожьдаху у въ пансырѣх) въ папины (sic) у сребреных N
13 держаще мLONU доржать у не дадущи N не дающе у 13-14 наступити SFLONUV
14 иныя U свѣща OU виты свѣща держаще transp. U витые м Ny держаще мLNUу 14
15 а иные в руках держаще свещи витые зазжены V 15 зажжены U къ народу M N V махающе
V 16 чюоб у 17 и аntе по службѣ от. N 17-18 и по службѣ сѣде) и нача молбены
пѣти по своему, по (мо] лобне же сяде у 17 молебен M SL NU 18 по молебне M L NU по
средѣ NUу 19 на уготованнѣ ему мѣстѣ высоцѣ, на престоле у уготованном мON угото
ваннѣмъ U 19-20 позлащеннѣ MUV 20 аммбонъ U 21 латынь LONUy гординал
NUV Имянем у Иулиянъ MLON Ульянъ U V.

76 Locus elevatus, superior ad modum tribunalis, aliquando etiam pulpitum, vel analogium dictus,
ex quo verbum Dei annuntiabatur. In Occidente Medio Aevo ambon in duas colonnas positus quiescebat, vel
ad muros apponebatur, uti usque hodie conspicitur. In Moscovia in medio ecclesiae potissimum ponebatur,
ex quo lectiones vel preces pronuntiabantur. Historiam vide in PBE, I, 576-581. Imaginem ambonis Novo
gardensis anni 1533 et ambonis in ecclesia Dormitionis Mosquensis vide in E. GOLUBINSKIJ, Archeolo
gičeskij atlas ko vtoroj polovine I toma Istorii russkoj cerkvi, Moskva 1906, tab. LIII .
32 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

а от митрополит никейскый Висарион, и ascendit, de metropolitis Bessarion Nicaenus,


възнесоша грамоты съборныя; и нача чести tomum conciliarem ferentes. Julianus docu
fol. 127r Иуліанъ латиньскую грамоту велеглсно , mentum Latinum magna voce legere coepit
и по том нача чести митрополит грамоту et dein metropolita documentum Graecum
5 грческую. И по чтеніи грамот блсвиль папа perlegit. Lectione tomi expleta, papa bene
народ. И по том начаша папины дiакы пъти dictionem populo impertivit. Dein clerici pa
хвалу папѣ, и по том начаша црвы діакы pales laudes papae, postea сlеrici imperiales
пѣти хвалу црю; и по том начаша пѣти вес laudes Imperatori canere inchoarunt," tan
соборъ латинскый и вес народ, и начаша dem omnis coetus Latinus omnisque populus
10 радоватис, зане бяше прощеніе приали от canere et iubilare coepit veniam sibi a Grae
грек. cis concessam esse .

И поѣха црь от збора из Флорезны мсца Imperator a concilio, Florentia, 26 mensis


авгус 26. И проводиша его съ чстію гарди augusti discessit. Comitabantur eum cum
налове вcи и бискупи, и вес народ града honore omnes cardinales et episcopi et omnis
15 того , с трубами и свирѣльми. И несоша над populus huius civitatis, cum tubis et tibiis..
ним йбо наряжено, 12 члкъ а коня под ним Duodecim homines supra eum apertum
fol . 127 ведоша пѣши два ратмана болшие | града caelum portabant, et duo maiores consules
того . huius civitatis pedites eius equum conduce
bant .

Мсца сеп 4 папа служил въ цркви стго Quarto mensis septembris papa (missam )
20 Іоана Прдтчи ; и по службѣ гардиналове и in ecclesia sancti Joannis Praecursoris78 cele
арцибискупы и бискупы изволоклися в ри bravit, qua finita, cardinales et archiepiscopi
зы, множество их. и ту сѣдяше русский et episcopi vestem solemnem induerunt -
Исидоръ, да грческых 12 въ тѣх же мана aderant multi. Ibi Isidorus Ruthenus et 12
тиахъ, а папа сѣдяше на прстлѣ златѣ въ Graeci metropolitae mantellis ornati sede
25 cтителском сану. І взиде на высоко мѣсто bant et papa in throno deaurato pontifica

1 а от) и от V от ante митрополит от. N некѣискый N 2 соборныа S зборныя N 2


3 и нача Улиян чести transp. V ЗИулиянъ MLNU Улиян Оу латынскую LONUV 4-5
и по том грамоту греческую митрополит transp. V (нача чести от.) 4 иаntе митрополит add. N
5 чтені благословль U 6 папинѣ N папыны у дияки M L N дьяки OUу 7 царевы
дияки мLO NU дьяки Оудьяки цревь transp. V 8 начаша) нaчa SFOUу 9 зборъ ON
латынскіи LONUу 9-10 нача радоватися у 10 родоватис N прияли MLO NUу 12
поѣхал у собора м стго аntе собора add. V Флорензы мLOV 13 26) в 26 днь мUу прово
диша) in mѕ. во supra lin. честью N 13-14 гординалове U 14 бискупи бискуп множе
ство у 14-15 весь того) весь град и народ у 15 свирѣльми) съ свирѣлми О 16
наряжена N 17 пѣшие два ратманы V ратмона N 19 септеврия м сен L сентября NUV
4] ms . et MSFL scr. 24, correxi ex O NU V (sic etiam Graeci et Latini fontes concilii) ; в 4 днъ MU V ;
B 4 ON службу ante служил add. O NUV въ цркви от. V 20 Іванна М Ивана N
Иона О Іоанна UV Прдтчя 0 по служби N 21 арцыбискупове и бискупове м арцыбискупи
и бискупи N арцыпискупы V изоболоклис ONU изооболоклися у 22 ту) тѣ U седяше му
сѣдоша с годнъ аntе рускиi add. V рускы L рускый NUу 23 Сидор SON 12) два у въ тѣх
же) тѣ въ у же) жо 0 23-24 манатияхъ LO монатіях N манатьях U мантиях V 24
свідяше 0 седяще у 25 взыдe M N U V.

77 Graeci laudes imperatori, seu polychronion decantasse videntur. Caeterum fontes res 6 julii non
eodem ordine disponunt. Cf. SYROPOULOS, 49630-50026 ; Diarium Inghirami, 369-3711 ; Acta Latina, 25913-30 ;
Acta Graeca, II, 46719-31 . 78 Missa, cui lectio bullae 'Moyses vir Dei ' secuta est, non in ecclesia
S. Joannis Baptistae, sed in S. Maria Novella celebrata est. Cf Epistolae Pontificiae, II, 10610-12 ; Diarium
Inghirami, 3719-21 .
Discessus Florentiã 33

libus indutus praesidebat. In locum elevatum бискупъ именемъ Андрей, и нача чести
episcopus nomine Andreas"" ascendit et bul грамоту неблевную, и прокля съборъ баз
lam excommunicationis legere coepit et con мѣискый Аламанскіе земли, зане ж не
cilium Basileense in terra Alemannica dam пришли на соборъ к папѣ, а учинили себѣ
navit: quia non concilio papali adhaeserunt, соборъ, не хотя повинутис папѣ; и того деля 5
sed propriam synodum constituerunt, papae их п[р] окля.
oboedire respuentes. Propterea eos anathe
matizavit.

Eodem die Isidorus et Abraham, Ruthenus и того ж | дни Сидоръ и Авраміи влдка fol. 128г
episcopus, benedictionem a papa pro Rus' русскій блсвилися у папы на Рус, и поиде
acceperunt. Sexto septembris Florentia, ver из Флорензы на Рус, мсца сеп въ 6. От Фло
sus Rus' discessit. A Florentia ad oppidum
рензы до града Іорпia 13 миль, от Іорпia до 10
Scarperia 13 miliaria, a Scarperia ad oppidum града Флоренца 12 миль. От Флоренца до
Firenzuola 12 miliaria. A Firenzuola ad oppi
dum Loiano° 17 miliaria, a Loiano usque ad града Кравенia 17 мила от Кравена до гра
civitatem Bononiensem 23 miliaria ; quae да Болоньи 23 миль ; той ж град велик. От
civitas ampla est. Ab hac urbe dominus iter того града поиде гнъ рѣкою Фарою, а кони
flumine Fara fеcіt, equi autеm ripa (ageban- берегом. кФарѣ от Болоньи 40 миль. От 15
tur ). Ferraria a Bononia 40 miliaribus distat.81 Фары пойде рѣкою Повою, да и кони про

1 имянем у и ante нaчa oт. V 2 неблгословенную м неблгословленую OU неблгосло


веную у зборъOU збораръ N 2-3 базмиски U базмиiскиi y 3 Аламаньские N Ала
тыньскіе U 4 на зборъONU учинилы 0 учинилъ N U 4-5 а учинили себѣ соборъ от. V
4 собѣ N 5 зборъ ON и того деля) того для N деля) для SLON ; ради у 6 п [ р] окля )
in mѕ. покля, correxi прокля ихъ transp. U 7 и аntе того от . N Сидоръ) митрополит add. N ;
годинъ add . у Исидоръ UV Авраами м АврамеиONV (потеп рrорrium post влдка transp. ONUV)
8 рускии MLNUу у папы блгословилися на Рус transp. V блгословились U у папѣ N 9-10 на
Рус мсца от Флоренца ) от. U 9 Фларензы N септеврия м сентеб L сентября NV въ 6]
въ 6 днь му ; 6LON 9-10 Фларензы N 10 до града Иорпия MLNU от Іорпia ) ms. et SL
Іорнia, scripsi ex F от Корпия м от Скорпия ON от Орпия UV 11 От Флоренза N 11-12
от Флоренца 17 мил) от. U 12 Кравенia) Кравения М ; Кравена SFLONy a om . ONUV
от Кровена N 13 Болоніи SL Болонья ONU Болини і у миль) мили мLUу великъ) зело
add . V 14 годнъ) в судѣхъ add. V конѣ V 15 брегомъ 0 Болоня NU Болониі V мили OU.
16 Повою) in ms . et MSFL Говою, scripsi ex NU Павою 0 да и кони) и конѣ V 16 sq . проводили UV.

79 Andreas Chrysoberges O. P., archiepiscopus Colossensis ( 1431-1447) in ins. Rhodo, dein Nico
siensis ( 1447-1458) in ins. Cypro . 80 In textu Slavico Kraven' . At itineraria non aliam stationem in
illis partibus quam Loiano designant et milliaria ab auctore notata eundem locum suggerunt. Cum Loiano
ex pluribus pagis constabat, fortasse expressio Slavica quandam partem oppidi indicat. Nomen unius vici
erat Gragnano, quod forse Slavico Kraven' redditur. 81 Tunc temporis a civitate Bononiensi Ferra
riam accedere vel itinere terrestri vel navigando optio data erat. Anno 1314 frater Benvenuto Bononiensis
O. P., simul cum aliis rei technicae peritis a magistratu patriae suae mandatum accepit reparare " canalem ,
seu navigium, destinatum ad transvehendas personas et merces a Bononia Ferrariam " : P. Vincenzo MAR
CHESE, O. P., Memorie dei più insigni pittori, scultori e architetti Domenicani, 4 ed ., I, Bologna 1878, 152.
Ibidem fuse explicatur quomodo alveum canalis largius effectum sit et quae impensa pecuniae facienda
erat. Etiamsi conditio hydrographica decursu saeculorum mutationes subiit, usus huius canalis, a flumine
Reno independentis, usque ad recens aevum permansit. Cf. Carlo BARBIERI, Direzione pe' viaggiatori in
Italia colla notizia di tutte le poste e loro prezzi, Bologna 1771 ; in chartis geographicis No 13 et 22 inter
Bononiam et Ferrariam praeter viam terrestrem etiam 'Canal della navigatione' delineatur. In charta No 13
via fluvialis non se usque Ferrariam protendit, tamen navigans per minorem canalem Po di Primaro ingres
sus, tandem prosequendo intravit flumen , quod Po di Ferrara nomen obtinuit et a meridie moenia civitatis
Ferrariensis alluebat. Existimo auctorem non modo brevem ultimum traiectum fluvialem , sed integram
viam fluvialem a Bononia incipiendo nomine Ferrariae (seu Fara) designavit, idemque vocabulum Fara
pro urbe retinuit. Cur ita fecerit, etsi civitatis Ferrariensis scientissimus, non liquet.

7
t

34 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

вадили тою же рѣкою в судѣхъ. От Фары A Ferraria flumine Pado iter prosequebatur,
до града кѣзы 80 миль ; тои град у Бѣлого etiam equos navibus transportarunt. A Fer
моря на брезѣ, ту родится сол крупка. raria usque ad oppidum Chioggia 80 milia
ria ; quod oppidum in litore maris Albiº?
8A
situm est; hic sal crassus comparatur.
fol . 128 От кѣзы до града Венеціи 25 миль ; | a A Chioggia ad civitatem Venetiarum 25
5 шли морем. А тои град стоит в морі, а суха miliaria; iter mari fecimus ;85 ipsa urbs in
пути к нему нѣтъ ; а от берега 13 мил стоит mari sita est et itinere terrestri accedi non
в морѣ. Среди его проходят корабли и ка- potest. Ab ora 13 miliaribus in mari remota
тарги, а по всѣм улицам воды, ѣздят в бар- est. Media in urbe naves onerariae et navi
ках. Но велми град тои великъ, и полаты gia®® vehuntur et cum aqua omnes vias іnun
10 в нем чюдны , а иные позлачены . И товару davit, naviculis utuntur. Ea urbs amplissima
в нем всякого полно, зане ж корабли при- est, domus in ea admiratione dignae, immo
ходят изо всѣх земль, от Іерусалима, и от quaedam deauratae sunt. Mercium in ea
Цряграда, и от Азова, и ис Турьские земли, omnis generis copia, nam naves ex omnibus
и исl Срачинъ, і из нѣмець. Ес въ градѣ terris, a Hierosolymis, a Constantinopoli, ab
15 том црьковь камена стыи Марко Евглистъ: Azov, ex terra Turcarum et Saracenorum et
и столпы в ней морованы имущи мрамор Germanorum perveniunt. In eadem civitate
всякым цвѣтом. А иконы в ней Чюдны , гре- ecclesia lapidea Sancti Marci Evangelistae
fol. 129r чин писал мусиею, и до верху видѣти | вел- invenitur, columnae in ea ex marmore varii
ми бюдно. А внутри рѣзаны стые на мра- coloris factae sunt. Imagines in ea mirabiles,
20 морѣ велми хитро ; а сама велика црквь. Graecus quidam eas opere musivo pinxit et
А надъ предними дверми изнутри постав- usque ad culmen mirabiliter spectari possunt.

2 Кѣзь у тоu) же аdd . V 3 родитца у крупна м 4 Венецей ONU Венетиi V


5 шли ) все add. V А тои Тои у в море 0 NV (sequenѕ а от . V ) суха) сухова у 6 нѣт к нему
transp . V a ante от берега от . ONU брега у стоит 13 миль transp. V (в морѣ от.) в мори
MLU Среди корабли) А стоит среди моря и приходят к нему караблі у карабли ONUV 8
а по) и по V улицам ) в нем add . у воды от. м n ante B3AAT add. O NU 8-9 в барках) въ ка
таргах V 9 но велми велик тои град transp. У 10 в нем) велми V иныя V позлащены OSU
позлащаны N Позлащенны V товара O NU 11 всякаг у полно) мнoгo NUу карабли N
12 изо всѣх ) из ыныx N земель мЅ FLUV Иеросилима м Ерусалима у 12-13 от цряграда,
от Азова, ис Ту [ р ]скые : и аntе oт et ис от . N 13 ил ис Турские м изъ Турскіе с ис Турьскія U
из Турскои V 14 и [c) Срачинъ) in mѕ. исрачинъ, scripsi ex U из Срачинъ MSFL из Сорочинъ
ONV i ante из нѣмѣць от . N 15 каменна м каменная Uy камена post Eyангелистъ transp.
ONU сты V Еугалистъ N Еваглистъ U Евангилисть у 16 в неи) в нем N моравляны м
марованы L 16-17 морованы в неи) om. N 16 мурованы U мораваны V имуще U имоще
V 16-17 имущи цвѣтом ) и мощена вся мрамором всяково цвѣту у 17 А) и U 17-18
греченин MUу ( V transp. post писал ) 18 иoт. у 19 върѣзаны V стыя U 19-20
на мраморѣ) мраморы N 20 а сама црквь велми велика transp. V

82 Mare Adriaticum vel eius pars. Cf. LUDAT, Farbenbezeichnungen, 154. 83 De antiquis sa
linis in terris quas Padus permeat cf. Luigi BELLINI, Le saline dell'antico deltà Padano, Ferrara 1962 ,
Deputazione provinciale Ferrarese di storia patria, Atti e memorie, nuova serie, vol. XXIV . 84 Vox
Slavica roditsja — gignitur — non desumitur ex modo Italico salem educendi, sed ex ratione technica, qua
sal in Moscovia extrahebatur. Ex salsugine, seu ex aqua, in qua sal solutus admixtus erat (rassol) de
coctione sal comparabatur. Attendebatur illud momentum , quando sal 'gigni coepit . De his cf. A. D.
GORSKIJ, Sel'skoe chozjajstvo i promysly, in : Očerki XIII-XV vv., č. 1 , 34-155, de sale comparando 137
147 ( 139) . 85 Iter maritimum tunc temporis valde usitatum. Cf. Giovanni da L'HERBA, Itinerario
delle poste per diverse parti del mondo, In Venetia 1564, 12 : " Chiozza , città, e qui s'imbarca per canale a
Venetia citta ”.. 86 Utraque vox Slavica navem designans, et katorga et korablex Graeca lingua
derivata est. Cf. Max VASMER , Russisches etymologisches Wörterbuch, I, Heidelberg 1953, 541, 621. Ex
mente auctoris Peregrinationis katorga navigium velox, korabl vero navem vectoriam , minus agilem defi
nire videtur.
Commoratio Venetiis 35

Intus statuae sanctorum ex marmore arte лены 4 кони медяны , позлащены , велики ,
miranda sculptae sunt ; ecclesia ipsa spatiosa видѣти яко живи , и повѣшены два змія
est. Intus supra portam principalem quat- великы убиты . Ту и сам стый Марко лежит ;
tuor equi grandes ex aere deaurato collocati а мощей стыхъ много, иманы изъ Цряграда .
sunt et quasi vivi apparent. Item duo serpen- и монастырей много около градa тoгo пo 5
tes magni occisi ibi suspensi sunt. Hic et ipse островом на морѣ близу, и иных црквей
sanctus Marcus depositus iacet. Reliquiae много въ градѣ том.
sanctorum multae asservantur, ablatae a
Constantinopoli. Monasteria numerosa in in
sulis maris, ipsiurbi adiacentibus, aliae
ecclesiae multae in ipsa civitate inveniuntur.

Dominus eam urbem 15 mensis septembris Въѣха гснъ въ градъ той мсца септев 15 .
intravit. In eadem civitate, in monasterio Видѣхом в том же градѣ, в монастырѣ
sancti prophetae Zachariae, post altare in стго пррока Захарій, за престолом в рацѣ 10
arca lapidea patrem sancti Joannis Praecur- каменѣ оца Іоанова Прдтчи, | и стго Гри fol. 129
Soris vidimus, in altera arca sanctos Grego- гориа и Феодора во единои рацѣ, и ту чернь
rium et Theodorum ;87 63 monachi hic vivunt.. цевъ 63. В том же градѣ, в монастырѣ стые
In eadem civitate in monasterio sanctae Варвары, мощи ее в тѣлѣ лежать, трупъ
Barbarae reliquiae eius incorruptae iacent, без главы . 15

corpus sine capite.88

Dominus 22 mensis decembris relictis Ve И пойде гнъ из Венецій в кораблѣ мсца


netiis navi vehebatur, quae ad insulam cum декам 22. И приста корабль къ острову ; и ту
monasterio sancti Nicolai appulit; ibi sanctus монастырь стго Николы , и ту сам стый Hy
Nicolaus repositus est. Eius sepulchrum in кола лежит . И видѣхом гробъ его въ цркви
quattuor columnis positum in ecclesia vidi на четырѣхъ столпѣх , учинино по лѣствицѣ 20
mus; ad idem 6 gradibus scalarum ascenditur. 6 степени ; и знаменахомся у гроба, стго са

1 мѣдѣныя N мѣдены U коня мѣдныя велики позлащенны V Вилики S велицы U 2


повѣщены N и два змия убиты повѣшены у змia SF 3 Ty ) Тут у сты N лежит) но не кажут
гдѣ лежит add . у 5 манастырей ON мнстри у многиі у Окола N 6 на морѣ томъ близъ U
на морѣ по островом близ града у и от . N цркве у 8 Въѣхал у тои от . у сен L сентября
N U V 15] въ 15 днь М ; въ 15 U ; 15 днь у 9 то [ м ] ] mѕ. то , correxi же от . у в монастырѣ )
црквь у 10 Захария МО NUу 10-11 за престолом каменѣ ) отца Іванъна Прдтчи за
прстлом лежит в рацѣ каменной у 11 каменнѣ MU стго аntе Иоанна add . м Иоанна ми
Іоанновa L Иванова О Ивана N стго ) стыхъ V 11-12 Григория MLUV Григорья ON 12
Федора ON рацѣ) лежатъ add. V 12-13 чернцов ONUV ( V praeт. тоже ) 13 63) шесть
десятъ и три V монастырѣ) манастырѣ О ; манастыри N ; мнстрь V стыя LUV 14 ee ) enMUV
16 и поиде из Венетиі господинъ иши (sic) на кораблѣ у Венецей ON Винецей U корабли NU
17 декабря MONUV декaмврія L 22] въ 22 днь мUу корабль от . У на острову N и ту ) и тут V
18 манастыр N сам от. у сты Оy 18-19 Николае мLUу 19 и аntе видѣхом от . м
20 учинено мFLONy ученено SU по лѣсвице же у 21 ступеней шесть transp . V и знамено
дахомся устго ) славного аdd. N 21 sq. a ante camoro add . V самаго N.

87 De monasterio et ecclesia S. Zachariae, patris S. Joannis Baptistae vide CORNER , Notizie, 125
133. De translatione corporis Zachariae Constantinopoli Venetias in pg. 126, de translatione corporum S.
Gregorii et Theodori et Leonis in pg. 128. Hi tres postquam militiae, quam in exercitu Constantii impera
toris ariani secuti erant, valedixerunt, discesserunt in solitudinem insulae Sami in mari Aegeo et ibi vitam
eremiticam coluerunt. 88 Nil inveni de ecclesia S. Barbarae. Tamen in templo S. Joannis Baptistae
in Torcello servabant et veneratione prosequebantur corpus S. martyris Barbarae. Cf. CORNER , Notizie, 584.
36 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

мого не видѣхом, замурованъ бѣ. Лежит Signo cruciѕ nоs signavimus ante sepulch
с ним дядя его , да Федоръ во едином гробѣ. rum , corpus sancti non vidimus, nam muro
fol. 130г и въпрошахом игумена монастыря того, septum iacet. Cum eo in eodem sepulchro
откуды мощи стго Николы взяты . Они же patruus eius et Theodorus conditi sunt.*9
5 повѣдаша : от Бара града ; слали венетяне Quaesivimus a superiore monasterii undenam
100 катаргъ, да 3 корабли с житом и взяли reliquiae sancti Nicolai allatae essent. Illi
мощи. Истоя корабль нашь 2 дни, зане responderunt: a civitate Barensi. Veneti 100
вѣтръ противенъ. И пойдохомъ на море в navigia et tres naves cum frumento miserunt
корабли на Ржство Хcвo . * et reliquias acceperunt. " Nostra navis per
duos dies non movebatur, nam ventus adver
sus erat. In mare festo Nativitatis Christi
exiimus.
10 и поидохом от Венети до града Почери A Venetiis ad civitatem Poreč miliaribus
110 миль. От Почери до града Полы 30 110 navigavimus, a Poreč ad civitatem Pula
миль ; ту бо родится соль на морѣ мсца іуля 30 mіlіаribus; 1 hiс ѕаl mеnѕibus iulio et
и августа. И ту стоя нашь корабль 10 дни, augusto ex mari deducitur. Ibidem nostra
зане вѣтръ противенъ. Ис того града пойде navis 10 diebus commorata est, vento secun
15 гйъ на конех самъ-третей, а 15 члкъ пѣших do non spirante. Ex eadem civitate dominus
с ним , а влдка кораблем а гновы боере с ним . et alii duo equis vehentes iter prosequeban
fol. 130° А от Поры до града Осоры 50 миль. И ту tur et 15 homines eos pedibus concomita
стоа корабль 10 дни зане вѣтръ ; и ту ро- bantur. Episcopus vero una cum bojaris
дится соль тако ж. До града Сѣни 60 мил ; metropolitae navi iter continuabant. A Pula
20 тои град стоить у Бѣлово моря межи горъ. ad civitatem Osor®2 50 miliaria. Ibi navis 10
Ту бо выидохом ис корабля мсца ген 17. От diebus propter ventum non prosperum in

1 заморован мOU замуравенъ L заморавон N замураван у 1-2 снимъ же лежит


transp. V 2 дa ante Феодоръ от . V з выпрашахомъ SLO 4 откуду Ny мощи
взяты стаго Николы transp. U Оне ж N 4-5 Онъ же повѣда U 5 слали) послали U ; при
слали у венетяне) in mѕ. не ѕсr. in mаrg. витяне N венецене U венятиня у 6 каторгъ V 3
житомъ ONUу взяли) взями у 7 мощи) eo add. V карабль N 8 на мори L 10 и
поидохом ) Идохом SFLONU Венецеи U до града Печери U 11 от Печори О от Печери NU
града Полъ U 12 родис) и аdd. N на мори LU іюля LU 13 карабль N корабль нашъ
transp. U дниі м дней NU 15 пѣши ONU 16 a antе влдка от . N осподинов ( ы ) ON
бояре мЅ FLON боляре U 17 от Пары N от Пора и 50 миль ) 8 миль ONU 18 стоя
MS FLONU корабль стоя transp . N диi ML дней NU зане вѣтръ от. N вѣтръ) противен аdd.
M 19 миль) in ms. supra lin. 20 Бѣлого сett. codd. межу S FLONU 21 с корабля N
ис карабля 0 из корабля U17) въ 17 днь MU; 7 SL.
89 De ecclesia S. Nicolai in litore (S. Nicola in Lido) cf. CORNER , Notizie, 50-60. Tria corpora ibi
deposita esse dicebantur : S. Theodori martyris, S. Nicolai avunculi S. Nicolai Myrensis ac tandem corpus
ipsius antistitis Myrensis. 90 De translatione reliquiarum S. Nicolai in ecclesiam in litore non una
versio tradebatur. Alteram superior monasterii explicavit, Venetos nempe a Barensibus corpus sancti re
cepisse. Altera versio in medio ponebat reliquias directe ab Asia Minore translatas esse. Hanc narrationem
fuse Flaminius CORNELIUS in suo opere latino exponit : Ecclesiae Venetae antiquis monumentis nunc
etiam primum editis illustratae ac in decades distributae, Decas XII, Venetiis 1749, 6-45 : 'De translatione
sanctorum magni Nicolai terra marique miraculis gloriosi, eiusdemque avunculi alterius Nicolai sanctique
Theodori martyris praetiosi ...'? 91 Civitates Istriae, Italice Parenzo et Pula nominatae, erant sedes
episcopales et dominio Veneto substabant. 92 Italice Ossero in insula Cres (Cherso) quondam caput
insulae et sedes episcopi, hodie modestus pagus.

* Codex V sic prosequitur:


На Русь и дойдохомъ здравы без пакости. In Rus' salvi, et incolumes pervenimus.
Explicit 'Peregrinatio' – codex V (3-ae familiae ). 1
Iter per civitates et castra Croatiae 37

anchoris expectavit. Etiam hic sal producitur. Сѣни до града Брыни 15 миль, а путь лѣ
Usque ad oppidum Senjøs 60 miliaria sunt,, сомъ на горы . И в тѣхъ градѣхъ живуть
quod oppidum ad mare Album inter montes хавратяне, языкъ с руси, а вѣра латынь
situm est. Ibi ex navi 17 mensis ianuarii ская .

exivimus. A Senj ad oppidum Brinje 15 mi


liaria, via per silvam in montes. In iis oppidis
Croati vivunt, quorum lingua affinis Ruthe
nae est, fides tamen Latina..

A Modruš ad oppidum Ozalj 20 miliaria . От Мудруши до града Возоля 20 мил. Той


Quod oppidum ex ligno exstructum et ad град древянъ, а рѣка под ним Коленъ. А от
flumen Kulpa situm est. Ab Ozalj ad oppi Возоля до града Ястреболска 15 миль, от
dum Jastrebarsko 15 miliaria, a Jastrebarsko
ad castrum Okić 5 miliaria, ab Okić usque ad Стрeболска до града Окичи 5 миль, от Кичи
civitatem Zagreb 20 miliaria. Quae civitas до града Греба 20 миль ; тои град великь
ampla et bella est ac subest regi Hungariae. и красенъ адрьжава угорьскаг цря. И в 10 fol . 131
In eadem civitate caesarem Serborum , de- семъ град видѣхомъ серпьскаг цесаря дей
spotum cum carica et liberis vidimus ; " eius спода съ црцею его и съ дѣтми, запленено
regnum Serbicum a Turcarum imperatore быс црьство его серпьское от турьскаго цря
Murado expugnatum est. In ecclesia eius
dem civitatis in arca super altare posita in Амурата. И в том же граде видѣхомъ во
corruptum corpus unius infantium tеmроrе цркви на прстлѣ в рацѣ младнець в тѣлѣ 15
nativitatis Christi ab Herode occisorum con- вес цѣл от сирода избіенных во Хcвo po

2 градѣхъ) горах L 3 хавратяне) in mѕ. xa supra lin. 3-4 латинъская cett. codd.
5 миль) in ms . supra lin. 6 древен N 7Ястробольска L Истребилска N 7-8 от Ястре
больска MU от Стреборска SFLO от Стребилска N 8 от Окичи 0 от Екечи N (del.) ОТ
Токичи U 9 Греба ) тѕ. et MFL ѕст. Грева, scripsi ex SONU 10 a ante держава от.
FLON держава мЅLОNU угорьског ON 10-11 и всемъ) в томь SFLONU 11
серпьскаг oт. SFLONU цесаря ) царя SFLO NU 11-12 деиспода] sic ms. et M, cett. codd. деспо
та 12 ero om. SFLONU издѣтми SELON U запленено) зане плѣнено SFLONU (N пре
нено) 13 быс) есть SFON U серпьское от. SFLO NU 14 Амурута О 14-15 во
цркви на прстлѣ от. SFLONU 15 втѣлѣ от. м в телеси S FLON U 16 от [и] рода]
in mѕ. от рода, correxi избьеных FO избиеных L от зьбъенных N 16 sq . въ ржство Хcвo
transp . SFLONU

93 Italice Segna, in possessione principis de familia Frankapani (Frangipani) uti et alia quaedam
oppida et castra Croatiae. De civitatibus et castris Croatiae cf. SZABO, Gradovi, de Senj 196-197. Idem
iter, attamen ex adverso, scilicet a capite Hungariae versus mare Adriaticum fecit Isidorus, Mosqua pro
fugus, tribus annis postea, vernis mensibus 1443. Etiam ea occasione, praeter alia loca oppidi Senj nomina
tim mentio fit. Cf. JORGA, Notes, III, 131 ; MERCATI, Isidoro, 159-161 . 94 Georgius Branković, des
potus Serbiae (1427-1456) ad concilium oratores, etsi invitatus, mittere renuit. Cf. SYROPOULOS 1641-4 .
Clade ad Smederevo accepta refugium in territorio Hungarico obtinuit. Cf. Čedomilj MIJATOVIĆ, Despot
Djuradj Branković, I, Beograd 1907. De commoratione despoti Branković Zagrabiae in fine 1439 et initio
1440, in I, pg. 291. Filia despoti Catharina iam 1433 matrimonium iniit cum Udalrico II ex comitibus Celje,
tunc temporis etiam Zagrabiae potenti. Isidorus Georgio Branković persuadebat unioni adhaerere, vane,
uti videtur. Postea Callixtus papa eum in unione cum sede Romana viventem considerabat cf. Epistolae
Pontificiae, III, 142, 143, etsi despotus male de Catholicis sentiebat.
38 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

жество ; то же видѣхомъ мсца февраля в speximus ;** id die 7 mensis februarii vidimus.
7 ден.

От Загреба до Раковца 4 мили , а от Pa- A Zagreb ad Rakovec 4 miliaria et a Ra


ковица до Крижца 3 мили . От Крижеца до kovec ad Križevci 3 miliaria . A Križevci ad
5 Копрыницы 3 мили . От Копрыници до рѣкы Koprivnica 3 miliaria . A Koprivnica ad flu
Даравы миля. Та убо рѣка у рубежа сло- men Dravam miliarium , quod flumem in
веньской земли с угорескок землею. От confinio terrae Slavicae et Hungaricae. A

1-2 то же видѣхомъ ден ) от. SFLONU 4 Крыжеца м От Крыжца м 7 угорскою М.

95 Cf. Ferdo ŠIŠIĆ, Pregled povijesti hrvatskoga naroda, I kn ., 2-a ed. Zagreb 1920, 161. Communis
opinio est reliquias infantis ab Herode trucidati apportatas esse ab Andrea II, occasione eius expeditionis
militaris in Palaestinam anno 1217 et a rege eccl. cathedrali donatas esse.

* Codices 2-ae familiae (S est basicus, caeteri FLONU ) sic prosequuntur:


fol . 496 От Загреба до града Раковца 20 миль, от A Zagreb ad oppidum Rakovec 20 miliaria ' ,
Раковца до Крижа 15 миль. a Rakovec ad Križevci 15 miliaria .

От Вепши до Бѣлого града 15 миль ; той A Lepsény ad Albam Regalem 15 miliaria;


убо град стоить в полѣ чстѣ, красенъ, ве quae civitas in medio campo aperto sita est,
5 ликь, ту бо ставят короля. От Бѣлого града amoena ac ampla, ibi rex constituitur. Ab
до Будина 40 верстъ. Той убо град столный Alba Regali Budam 40 verstae. Ea in urbe,
есть угорского короля на славнѣи рѣцѣ in famoso flumine Danubio sita, rex Hunga
Дунаи а красенъ убо и великь , и посади по rorum residere solet. Est locus bellus ac
fol . 496V обѣ странѣ рѣки. Королевъдворъ стоитъ amplus, et suburbia in utraque ripa fluminis
10 въ градѣ вельми крѣпокь и хорошь. И ес inveniuntur. Regia curia in castro erecta est,
убо на посадѣ за градом кладязь, кипить potens et bene munita . In suburbio, extra
аки в котлѣ горяча водою и зимѣ и лѣтѣ. castrum fons scaturit, aqua calida quasi in
aheno bullit, hieme et aestate.**
Explicit ' Peregrinatio' codices 2-ae familiae.

1-2 от Краковца N 2 Крыжа LN 3 Вевши NU Певши 0 до Бѣлаго N 5 ко


раля N От Бѣлаго L0 града) SFLOUscr. моря, correxi 5-6 От Бѣлого града до Фудна N
6 Будна OU столны 0 7 угорскаго LOU короля) королевства ONU на славной рѣцы L
7-8 на славной рѣцѣ Дунае U 8 ааntе красен от. ONU убо от . L посады L посад 0 9
стороны 0 сторонѣ N страны U есть аntе стоит add. ON U 10 въ град L и аntе ес от. N
12 аки от . N горячою U вода L и аntе зимѣ от.ОU лѣте) на нe иж add. ON ; не мержетъ add. U

1* Dum codices primae familiae distantiam definiunt miliariis Germanicis vel Polonicis, seu "mag
nis ”, codices secundae familiae miliaria Romana retinent. Miliarium Polonum 7 km fere computabatur.
Caeterum in Polonia distinguebatur miliarium parvum (6250 m) medium (7030 m) ac magnum (7810 m).
2* Saltem in duobus locis fons calidus e solo emicans inveniebatur : Alter erat prope ipsum castrum ,
seu Aquae Calidae Superiores. Anonymus (P. Magister) in Gestis Hungarorum iam saec. XIII de Aquis Ca
lidis Superioribus, Hung. Felhéviz loquitur, qui locus hodie Római- fürdö, seu Balneae Romanae vocatur.
Cf. E. SZENTPÉTERY, Scriptores Rerum Hungaricarum, I, Budapestini 1937, 94. Alter fons prope portum
erat : Inter procuratores episcopi Wesprimiensis anno 1298 nominatur Matheus Barthaleus de Calidis Aquis
circa portum (Aquae Calidae Inferiores, Hung. Alhéviz ). Cf. D. CSÁNKY - A. GÁRDONYI, Monumenta
diplomatica civitatis Budapest, I, Budapestini 1936, 328.
Iter per civitates et loca Hungariae 39

flumine Drava ad oppidum Zákány milia- рекы Дъравы до града Закона миля , а от
rium et a Zákány ad oppidum Csurgó 2 mi- Закона до града Чергу 2 мили. А от града fol. 131 °
liaria. Ab oppido Csurgo ad oppidum Felsӧ- Чиргу до града Сегистя 3 мил. А на тѣхъ
segesd 3 miliaria, quae 3 miliaria itineris ad трех милях ѣхати до Шегездя лѣсомъ все.
Felsösegesd continuo per silvam transitare и ту ест разбои велик велми , без перейма 5
oportet. Hic violentissima latrocinia occur- и члвкъ доспѣшных едва мочи проѣхати;
runt, sine intermissione, etiam homines bene иже Богъ поможет. Ту и шубу розбили в
аrmаti cum difficultаtе transire possunt. Федорову суботу. А выежьжают на тот
Deus eos adiuvet! Hic etiam subpraefectum разбои ис Чиргова, от Шегезяда, и от всѣх
militum sabato sancti Theodori oppresse- сторонъ. А от Шегезяд до Иляши миля. А от 10
runt.96Exeunt ad latrocinandum ex Csurgo, Иляши до Дюди 5 мил великых. И на тых
Felsösegesd et ex omnibus partibus. A Fel- милях есть же разбои великъ. А от Дюди
sösegesd ad Illésy ” miliarium . Ab Illésy ad до Корешеди до Вепшина 4 мили , а от Веп
Lengyeltóti 5 magna miliaria . Etiam in hoc шина до Белагород 3 мили. А от Белагорода
itinere magna latrocinia. A Lengyeltóti ad до Мартомвашеря 4 мили , а от Мартомва- 15
Köröshegy et Lepsény 4 miliaria, a Lepsény шеря до Будина 4 мили. И той есть град
ad Albam Regalem (Székesfehérvár) 3 milia- столный и угорескаго кърьльства | и стоит fol. 132r
ria . Ab Alba Regali ad Mártonvásar 4 mi- на славной рѣцѣ Дунай .
liaria, a Mártonvásar ad Budam 4 miliaria,
quae caput est regni Hungarici, super famo
sum flumen Danubium situm . "

Buda relicta Danubium transfretavimus ac А из Будина за Дунаи перевезлис есмы,


die 14 mensis martii iter continuavimus. и поѣхали мсца марта 14 ден. От Будина до 20
A Buda ad Isaszeg 3 miliaria, ab Isaszeg ad Opьсесика 3 мили , а от Орьcешисика до
Hatvan 4 miliaria, a Hatvan ad Nagyut 5 Хатвана 4 мил . А от Хатвана до Начеюта
miliaria, a Nagyut ad Mezökövesd 4. 5 мил, а от Начежюта до Кувездя 4. А от
A Mezükövesd ad Mohi® 5 miliaria, a Mohi Кувезде до Моги 5 мил, а от Моги до Форы
ad Forró 6 miliaria, a Forró ad Košice 6 mi- 6 мил. А от Форы до Кошици 6 мил . А Ко- 25
liaria. Košice est civitas ampla ac munita, шеца ес град велик и тверд ; а ставило его
a Germanis exstructa et administrata , '' at in нѣмци и дрьжат авъ угорьскомъ коро

1 Даравы м до града Законом 1-2 от Закона) миля add. (incorrecte) м 2-3 от


града Черга м 33 мили м 9 розбои м 10-11 от Иляши ) миля add. (incorrecte) м
11 на тѣхъ м 13-14 от Вепшинна м 15 до Мортомвашеря м 19 за) чрез м 20 14
ден) въ 14 днъ м 21 от [О] рсесина м 23 до Кузвезда м 4) мили аdd . M 23-24 от Ку
звезда м 24 до Мозги, от Мозги м 25-26 А Кошица м 27 держатъ м а) я М.

96 Sabbatum S. Theodori, seu primum sabbatum quadragesimae, anno 1440 in diem 5 febr. incidit.
Officialem , qui in manus latronum delatus est, sive auctor, sive posteriorum exemplarium scriba, non
subaša (šubaša) sed šuba nominavit. Vocabulum subaša ex linguis Turcicis deductum , etiam in quasdam
linguas Slavicas penetravit. Cf. Rječnik , XVI, 865-866. Neque in Rus' ignotum erat. Cf. Afanasij NIKITIN,
Choženie za tri morja, ed . Academiae, 1948, 31 , 203. Attamen vox obvia non fuit, unde scriba vocabulum ex
vita cotidiana desumptum adhibuit : šuba (pellicia ), vestimenti genus in Moscovia late usurpatum ; de quo
cf. SAVVAITOV, Opisanie, 177. 97 Hodie Illési puszta, prope Böhönye. Cf. Dezsö CSÁNKI, Magyar
ország történelmi földrajza a Hunyadiak korában, II, Budapest 1894, 603. 98 Ex civitate Budensi Isi
dorus encyclicam suam, unionem Florentinam annuntians, die 5 martis 1440 misit. 99 Prope flumen
Sajó, haud procul a Miskolc. Cf. György GYÖRFFY, Az Árpád -kori Magyarország történeti földrajza, I,
Akadémiai kiadó, 1963, 791 . 100 Cf. Václav MENCL , Středověká města na Slovensku, Bratislava 1938,
79. A. nomen civitatis indicans rationem scribendi Slavicam adhibet..
40 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

лествѣ . А от Кошици до Апріяша града 4 dicione regni Hungarici. A Košice ad civita


мили , а от Апріаша до Любльва 3 мил ; и tem Prešov 4 miliaria, a Prešov ad (Stará)
той Люблеовь останочный ес городок уго L'ubovňa 3 miliaria. L'ubovňa extremum
рескый . Стоит на лядской граници и есть castrum Hungaricum est, in confinio Polo
5 в нем дѣло угорескіе пѣнязи, новци зовут- nico situm. Hic nummi Hungarici habentur,
ся, по 200 на золотои. novcy nominantur, aureus 200 nummis ve
nibat 101

fol . 132v А от Любльва в Лядскую | землю до Су- A L'ubovňa ad Nowy Sącz102 in Polonia 6
деча 6 мил ; и той есть град велми добръ. miliaria ; est civitas valde prospera . Hic com
и ту быхом въ пресветлы и въ превѣликій morati sumus maximo et luminoso die festi
10 праздник Хcвa Воскрснія. А от Судоча до vo Resurrectionis Christi.103 A Nowy Sącz ad
Липници 4 мили, а от Липници до Вохны Lipnica Murowana 4 miliaria ; a Lipnica Mu
2 мили ; автои Вохнѣ солѣ копают, а град rowana ad Bochnia 2 miliaria , ibi salem
есть . А от Boxны до Кракова 5 мил. Ту effodiunt et est locus munitus. A Bochnia
убо видѣхом коруля Володислава и брата Cracoviam10 5 miliaria. Ibi rеgеm Wlady
15 его Казимира. Под Краковым рѣка Висла ; slaum et fratrem eius Casimirum invisimus.
та убо река впала в море. А от Кракова до Sub Cracovia amnis Wisła, in mare defluit.
Бохны 25 връстъ, от Бохны града до мѣста A Cracovia ad Bochnia 25 verstae,105 ab oppi
Воинича 4 мили . А от Войнича до рѣки Ду- do Bochnia ad locum Wojnicz 4 miliaria. A
наица миля, а от Дунайца до града Теръно- Wojnicz ad flumen Dunajеc miliare, a Duna
20 ва миля. А от Терънова до Пильзны 3 мил jec ad oppidum Tarnowlve miliarium. ATar
а от Пилизны до Торопьчици 4 мили . От nów ad Pilzno 3 miliaria et a Pilzno ad
fol. 133 Торопчици до Решева | 4 мили, от Решева Ropczyce 4 miliaria. A Ropczyce ad Rzeszow
до Ланцюха 3 мили. От Ланцаха до При- 4 miliaria, a Rzeszow ad Lancut 3 miliaria.

1 королевствѣ ) in mѕ. королвествѣ, scripsi ex м до Априаша м 2 от Приаша ) града


add. м 3] in ms. et М : 300 и 36, correxi Люблевъ м з остаточный м ес от . м 5 дѣло)
in mѕ, дѣв, scripsi ex м угорьские м 5-6 зо [ в ] утся ) in mѕ. Зоутся, scripsi 7-8 Судеча) Сувеча
M 12 соль м 14 Владислава М 17 верстъ м 18-19 рѣки
9 пресвѣтлый м
Дунайца) in mѕ . Дуинаица, scripsi ex м 20 до) in mѕ. да , scripsi ex м до Пилизны м 3 мили м
21 от Пильзны м 21-22 A ante от Торопчицы add. м 22 4 мили ) aadd . м 23 A ante
от Ланцуха add. М.

101 Floreni seu aurei ab anno 1325 in Hungaria cudebantur, grossi argentei regnantibus Sigismundo
( 1387-1437) et Alberto (1437-1439) amplius non fabricabantur. Erant autem in usu monetae ex aliis metallis,
variae in diversis provinciis regni, denarii vel oboli dicti, quos A. voce ex lingua Croatica mutuata nominat
novac, novcy. Cf. Corpus Nummorum Hungariae, verfasst von Dr. Ladislaus RÉTHY, eingeleitet und über
setzt von Prof. Günther PROBSZT, Graz 1958, 103-106, tabulae xxviii, xxix . Obscurus remanet textus de re
monetaria in L'ubovňa. Vocabulum delo suggerit fabricationem pecuniae, attamen nil constat de officina
nummorum in castro vel oppido L'ubovňa. Agitur forse de permutatione obolorum in transitu in aliud
territorium politicum, de acquisitione monetae minutae currentis, seu communis in territorio Polono, non
de florenis, ubique acceptis. Caeterum L’ubovňa et 14 civitates terrae Scepusiensis (Spiš) iam anno 1413 regi
et regno Poloniae in pignus et possessionem datae erant. 102 Nowy Sandecz, seu Nowy Sącz.
Isidorus ibi pervenit die Parasceves, hospitio receptus est a Zbignaeo Oleśnicki. Cf. DŁUGOSZ, Hist. Pol.,
IV, 624. Commentarios de itinere Isidori per Poloniam et Lithuaniam fecerunt HALECKI, From Florence,
56-61 et BUČYNS'KYJ Studiji , ZNTŠ, t. 85 , 1908.. 103 Anno 1440 solemnitas Paschae die 27 martii
celebrata est. 104 De liturgia ab Isidoro in eccl. cathedrali Cracoviensi celebrata cf. DŁUGOSZ, Hist..
Pol., IV, 624. 105 Eundem calculum facit DŁUGOSZ, Hist. Pol., II, 326 : " In villagio et rure Bochnya,
quinque a Cracovia milliaribus distante, sal durum et compactum ..." 106 Non videtur fide digna
notitia quam Petruševič adducit Isidorum ea occasione vel postea ex Moscovia redux, ecclesiam B. M.
Virginis cum Polono cardinali Nicolao in Tarnów consecrasse. De re Galickyj istoričeskij sbornik, 3-ij vy
pusk, L'vov 1860, 126, nota 52.
Iter per civitates et loca Poloniae 41

A Łańcut ad Przeworsk 3 miliaria, a Prze- горьска 3, от Пригорьска до Ярославля 2


worsk ad Jarosław 2 miliaria . A Jarosław ad мили . От Ярославля до Радемны 2 мили , от
Radymno 2 miliaria, a Radymno ad civita- Радемны до Перемышляа города 2 мили . А
tem Przemyśl 2 miliaria . Sub Przemyśl flu- под городом Перемышляемь река Сянъ,
men San, alterum Wiar, tertium Wyrwa.107 другая Ярев, третia Ярют. От Перемышляа 5
A Przemyśl ad Mostys'ka 4 miliaria, a Mo- до Мостища 4 мили, от Мостища до Вишене
stys'ka ad Sudova Vyšnja 2 miliaria, a Su- 2 мили , от Вишене до Городка 3 мил. А от
dova Vyšnja ad Horodok 3 miliaria. A Ho- Городка до Лвова 4 мили а врьстъ 20. А от
rodok Leopolim108 4 miliaria et vеrѕtае 20.10 Фролензы до Лвова 600 мил бес трех, а
A Florentia ad Leopolim 600 miliaria tribus верстъ 2000 и 200. 10
minus, at verstae 2000 et 200.110

A Leopoli ad Halyč'll 14 miliaria . Halyč А от Лвова до Галича 14 мил. и придо


die 21 mensis maii adiimus, inde iterum Leo хом в Галич мсца мая 21 а оттолѣ опят
polim reversi sumus, postridie festi sancti придохом в Лвов по Петрове дни на завт
Petri.'12 Leopoli 10 julii discessimus. A Leo рее. И поѣхали есмя изо Лвова июля 10.
poli ad Batjatyči 6 miliaria. A flumine" ad А от Лвова до Батятичина 6 мил. | А от рѣки 15 fol. 133°
civitatem Belz 3 miliaria ," a Belz ad Witków, до Беліза града 3 мили. От Белза до Видкова
ubi cerasi'15 (coluntur) 3 miliaria , a Witków гдѣ вишни 3 мил, от Виткова до Хрубешева
ad Hrubieszów 4 miliaria, a Hrubieszów ad 4 мили . А от Рубешева до Лещан 5 мил
Leszczany 5 miliaria, a Leszczany ad Chełm а от лѣщан до Холъму 3 мил. А пріѣхали
3 miliaria . Ad Chełm festo Eliae 16 accessi есмя в Холмъ в Ильин ден; в Пантелфи- 20

13) мили аdd. м А аntе от Пригорска add. м 2 A ante от Ярославля add. м 2-3 а
аntе от Радемны аdd. м 3 Перемышляя м 5a antе другая add. м Юрютъ м A ante or
Перемышляя add. м 6 a ante от Мостища add . м 7a ante от Вишене аdd . м 8 до
Лвова) in mѕ . до Волвова, correxi; до Лволвова м , Signum (erik) lіttеrае ліn vocabulo Лвова superpo
situm ex ratione technica omisi 20] in utroque ms. scr. 134, correxi 10 верстъ м 2000 и 200] in
ms. et M : 200,000 et 200, correxi 12 майя м 21 ) въ 21 днъ м 14 июля ) in mѕ. Июня,
correxi ex м 10) въ 10 днъ м 17 3 мили м Рубешева : sic forma antiqua ; Хрубешева М 19
до Холъму) in mѕ. додо Холъму, correxi 20 в [и] льин іn mѕ. льин, ѕuррlеvі ; в Идлнои м.

107 Civitas in flumine San sita est, cuius castellum in ripa dextra erectum erat. Wyrwa influit in
Wiar, qui se in San effundit. Ratio scribendi Ucraina: Peremyšl, Sjan, Vyrva, V'jar (Vychor). Nomina geo
graphica ea ratione scribo, quam hodierna divisio politica suadet. In notis alium signandi modum adduco.
108 De relatione Isidori ad archiepiscopum Latinum Leopoliensem Joannem Odrovąz de Sprowa cf. HA
LECKI, From Florence, 58. Auctor saeculi XVII memorat Isidorum liturgiam in eccl. cathedrali Latina
celebrasse, fidelibus Ruthenis diffidentibus, vix non hostilibus remanentibus (" na co Rusini krzywo pat
rzyli') . Vide Historya miasta Lwowa przez Bortlomieja ZIMOROWICZA.., ed . Marcin PIWOCKI, Lwów
...

1835, 141 . 109 In utroque manuscripto 134 legitur, revera 4 miliaria 20 verstis aequantur. 110
Utrumque ms. distantiam 2200 verstis definit. Hanc notitiam auctori probabiliter mercatores Leopolienses
suppeditarunt. Cum 597 miliaria fere 3000 verstis communibus aequantur, non excludo distantiam inter
Romam et Leopolim declaratam esse non verstis communibus, sed verstis in Galicia usitatis (poprišče, fere
1323 m). 111 Halyč sedem metropolitanam , a Kioviensi separatam , anno 1370 recuperavit, tamen non post
multum temporis in potestatem metr. Kioviensis rediit. Anno 1413 in Halyč, (in adjacenti monasterio),
vicarius metropolitae (metropolić namestnik) Ignatius Krechovič vixit. Cf. A. PETRUŠEVIC , Galickyj isto
ričeskij sbornik, vyp. III, L'vov 1860, 117. 112 Unde Leopolim die 30 junii redierunt. 113 Scil .
ab amne Bug, cuius sinistram ripam tenendo, Isidorus iter usque Brest prosequebatur. 114 Loca in
textu praecedenti nominata, quae hodie in USSR inveniuntur, ratione scribendi Polona sic notantur :
Mościska, Sądowa Wisznia, Gródek, Halicz, Bataticze, Belz. 115 Slavicum 'višni' sive fructus, sive
arbores dicit. Areae cerasis frequentes et arbustis cerasiferis convestitae in illis plagis nomen pluribus locis
dederunt: cf. Višnev (Wiśniów ), Višenka, Vyšnja etc. Non excludo voce 'višni' locum, ubi cerasi colebantur
ac simul ab incolis habitatum designari. 116 20 julii 1440.

8
42 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

монов же дЙь в сред мсца июля 27 быс буря mus. Die Pantaleemonis, 27 julii, feria IV,
велика з дъждемъ и хр: потрясаше. На magna tempestas cum imbre aborta est,
утрiя же въ четверток в 28 того же мсца etiam ecclesiae conquassatae sunt.11" Altera
выехахом ис Холму і ночевахом у пана у die, 28 eiusdem mensis, feria V, e Chełm
5 Ондрюшка в Вугрушкѣхъ на рецѣ на Бузѣ exiimus еt реrnoctavimus apud dominum
4 мили . А от Угровеска до Ганое 5 мил, от Andream in Uhrusk ,118 in flumine Bug po
Ганое до Володавы 6 мил, от Володавы до sito, 4 miliaria (a Chełm ) distanti. Ab Uhrusk
Берестia 3 мили . Поидохом ж из Берестія ad Hahsk 5 miliaria , ab Hansk ad Whoda
мсца авгус в 4 и придохом в Каменець. А от wa'' 6 miliaria, a Włodawa ad Brest 3 milia
10 Берестія до Каменца 5 мил а дръжить ria. № Brest reliquimus 4 mensis augusti et
князь Сендушено а река Илцена а Смот- in Kamjanec pervenimus. A Brest ad Kamja
fol . 134r рич. | От Каменца до Новаг Двора 10 мил, nec 5 miliaria, a principe Sanguško tenetur,
а оттоле (до Порозова 2 мили . А от Поро- prope est flumen Ljasnaja et Smotryč.1 А
зова до Волковыйска 4 мил, от Волковыйска Kamjanec ad Novyj Dvor 10 miliaria et inde
15 до Немна 5 мил, от немна до Василіиска ad Porazava 2 miliaria . A Porazava ad Vau
5 мил . От Василиска до Радуни 5 мил, от kavysk 4 miliaria, a Vaukavysk ad ( flumen )
Радуни до Рудниковь 7 мил, от Рудниковь Neman 5 miliaria, a Neman ad Vasiliški 5
до Троков 5 мил. А от Лва до Троков 100 мил miliaria, a Vasiliški ad Radun'12 5 miliaria ,
великих, вpъct 500 . a Radun' ad Rudninkai 7 miliaria , a Rud
ninkai ad Trakai 5 miliaria A Leopoli ad
Trakai 100 magna miliaria ac verstae 500..

20 И приехали есма въ Тръкы авгус 11 в чет Ad Trakai feria V, 11 mensis augusti per
верток. А ис Троков поехал есми в субту 13 ; venimus idque sabato , 13 reliquimus; a
от Троковь до Вилны 4 мили . И поехали Trakai ad Vilnam 4 miliaria . Vilnam reli

1 в среду м 27) в 27 днъ м 3 28] super n deest titlo , tamen contextus requirit numeralem
въ 28 ] днь add. м 5 Бузѣ) Пузѣ м 8 Берестия м 9в 4) днъ add. м 10 держитъ м
13 (до) Порозова) in mѕ . дo deest, ѕuррlеvi ex м 18 5 мил Троков ) от. м 19 връст ] а верстъ м
20 есмя м августа м 11 ) въ 11 днъ м 21 поѣхали ecмя м 13) авгус въ 13 днъ м 22 от
Троковь ) ототроковъ м поехали ) in mѕ. поехалъ , scripsi.

117 Eodem die Isidorus scripsit epistolam ad magistratus Chelmenses de re sacerdotis Babylae.
118 Uhrusk ad flumen Bug, locus antiquus, sedes quondam episcopi, antequam in eius locum Chełm susbs
titutus est. Ex nomine oppidi traxit nomen familia Uhroveski (Uruski). De eminentibus membris huius
familiae : Kasper NIESIECKI,Herbarz polski, X, Lipsk 1845, 463-466. De Andrea U. cf. V. M. PLOŠČANSKIJ,
Prošloe Cholmskoj Rusi, I, Vil'na 1899, 89. 119 Nomina locorum , in re publica Polona sitorum , ratione
scribendi Ucraina (vel Russica) sic notantur: Vitkov, Višnev, Hrubešiv, Leščanka. Uhrusk , Hansk, Volodava.
120 Uhrusk Hańsk - Włodawa minus abesse videntur quam A. indicat. Brest autem plus a Włodawa est
remotus, quam definitur : non tria miliaria, sed triplum scribere licuit. 121 Quae in textu de Kamja
nec asseruntur, plura dubia movent. Kamjanec, prius Kamenec Litovsk, Polonice Kamieniec Litewski etiam
Camieniec Ruthenicale dictus, in rivo Ljasnaja seu Lesna (lingua Polona Leśna) situs est. Haec civitas
distinguenda prorsus a Kamjanec Podil'skyj, capite quondam Podoliae, hodie in USSR, in flumine Smotryč
sito. Kamieniec Litewski numquam inter possessiones familiae Sanguško numerabatur. Attamen verba tex
tus ex aliqua parte verum enuntiant. Constat regem Casimirum ad Kamjanec alium districtum ruralem,
Trostjanickaja volosť adjecisse et hanc solam aliquibus annis elapsis magnum principem Sigismundum
Kejstutovič ( 1432-1440) principi Sanguško concessisse. (Res est de Sanguško Fedkovič, qui mox post 1454
de vita decessit). Cf. Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, ed . Z. L. RADZIMIŃSKI,
I, Lwów 1887, No XCVI, 91. Item : Oskar HALECKI, Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Ka
zimierza Jagiellończyka, Kraków 1915, 27, 60. 122 Nomina locorum in Alboruthena SSR sitorum,,
ratione scribendi Polona notantur : Brześć nad Bugiem (B. Litewski ) , Kamieniec, Nowy Dwór, Porozowo,
Wołkowysk, Niemen (flumen) , Wasiliszki, Raduń.
Iter in Magno principatu Lithuaniae et in Moscovia 43

quimus 16 augusti, feria III. A Vilna ad есми от Вилны въ вторнк авгус 16 ; а от


Medninkai123 4 miliaria, a Medninkai ad Вилны до мѣдниковъ 4 мил, от Мѣдниковь
Ašmjany 3 miliaria, a Ašmjany ad Kreva 5 до Шмены 3 мил. От Шьмены до Крѣва
miliaria , a Kreva ad Markov 3 miliaria, a 5 мил, от Крева до Маркова 3 мил . А от
Maladzečna ad Kamjanec14 et Krasnae 3 mi Малодення до Каменца, Краснаго села 35
liaria, a Kamjanec ad Gajna 5 miliaria.125 A мил, от Каменца до Анны 5 мил. От Анны
Gajna ad Lagojsk 2 miliaria, a Lagojsk ad до Логожска | 2 мили , от Логшьска до Бо fol . 1349
Barysau, ad flumen Bjarezina 8 miliaria. рисова, до рѣки до Березыни 8 милъ. От
A Barysau ad Druck 18 miliaria, a Druck ad Борисова до Дрютска 18 миль , от Дрютска
126
Orša 8 miliaria . Ab Orša ad Dubrouna " 4 до Орши 8 мил . От Орши до Дубровны 4 10
miliaria, a Dubrouna ad Sanctum Clemen мил , от Дубровы до Климентia cтго 8 мил.
tem127 8 miliaria. A Katyn' ad Smolensk 4 От Катаны до Смоленска 4 мил, от Смо
miliaria , a Smolensk ad Dorogobuž 18 milia ленска до Дорогобужа 18 мил . От Дорого
128
ria, a Dorogobuž ad Mstislavl'skaja Slobodka бужа до Мстисловца 16 мил, от Мстисловца
16 miliaria, a Mstislavl'skaja Slobodka ad до Кореи 4 мили. От Кореи до Вязмы 8 мил, 15
(rivulum ) Koreja ' ' 4 miliaria . A Koreja ad от Вязмы до Можайска 36 мил .
Vjaz'ma 8 miliaria , a Vjaz'ma ad Možajsk 36
miliaria. 130

1 ecмя м 16) въ 16 днь м 4-5 Aante от Малодешня от. м 5 села) in ms . add . дока,
omisi; deest in M. Videtur additum ex distractione ammanuensis duplicando 40 Ka (menya ). N. A. Kazakova
legit: cena Joka, putans Aoka vicum quendam esse prope Kamjanec. в От Анны ) in mѕ. оттанны ,
scripsi 7 от Логожска м 9 до Дрютка м от Дрютька м 11 до Клементия м 14
Signum (erik) litterae M in vocabulo MCTUCNOBYA superpositum ex ratione technica omisi (bis ).

123 Nomina locorum in hodierna Lithuania existentium , lingua Polona expressa : Rudniki, Troki,
Wilno, Miedniki. 124 A. nullo numero distantiam inter Markov et Maladzečna definit. Fere eadem
vel minor est ac inter Markov et Kreva. 125 Textus corruptus et confusus. Probabiliter legendum :
" A Maladzečna ad Krasnoe selo 3 miliaria, a Krasnoe selo ad Kamjanec (4) miliaria, a Kamjanec ad Gajna
5 miliaria .” In chartis geographicis antiquioribus apparet non distanter a Krasnae vicus 'Plebanija Kras
noe selo'. Kamjanec est vicus in rivulo eiusdem nominis, quondam ad Rodoškoviči volost' pertinens. Cf. J.
J. GOŠKEVIČ, Vilenskaja gubernija, Vil'na 1905, 126, Eiusdem latitudo ac longitudo geogr.: 54,10 sept. 27,25
or.
126 Nomina locorum in Alboruthena SSR sitorum , quorum mentio facta est, lingua Polona ac
simul lin Russica : Oszmiana (Ošmjany), Krewo (Krevo ), Markowo (Markov ), Kamieniec (Kamenec ),
Krasne sioło (Krasnoe selo), Mołodeczno (Molodečno), Hajna (Gajna), Łohojsk (Logojsk ), Borysów ( Borisov ),
Berezina (Berezina), Druck (Druck ), Orsza (Orša), Dąbrowa (Dubrovno ). 127 S. Clemens, hodie vicus
Klimenki in rivulo Mereja situs, etiam Lazarevka dictus; vide hanc vocem in USSR Names: latitudo et
longitudo geogr .: 54,40 sept. 31,11 or. Medio saeculo XIX Klemente appellabatur, solum duae domus exsta
bant. Cf. Smolenskaja gub ., 274, No 7632. A. transit silentio distantiam inter Klimenki et Katyn ', quae 8
miliaribus metienda esse videtur. 128 Mstislavl'skaja Slobodka, in rivulo Popovka, ad sinistram
magnae viae Smolenscensis, medio saeculo XIX solum duae domus et ecclesia ibi inveniebantur. Hodie vel
amplius non existit, vel nomen mutatum est. A. errat distantiam inter M. Slobodka et Dorogobuž 16 miliari
is aestimans, 6 ponere iustum est. In Smolenskaja gub., 186, No 5167 eadem 29 verstis definitur. 129
Koreja (Korejka, Kurejka ) rivulus influit in Os’ma, quae se in Dnepr effundit. Latitudo et longitudo
geogr.: 55,00 sept. 33,54 or. In eadem regione exstat vicus Koreina in rivulo Smorodinka, qui similiter rivum
Os'ma auget. 130 A. indicationem distantiae inter Vjaz'ma et Možajsk duplicavit; scribendo 18 vel
16 magis ad verum accessisset. Circa 1700 Možajsk a Vjaz’ma 90 verstis via Smolenscensi abesse computaba
tur. Cf. I. P. KOZLOVSKIJ, Pervye počty i pervye počtmejstery v Moskovskom gosudarstve, I, Varšava
1913, 389. Kniga bolšomu čertežu , ed K. N. SERBINA , M.-L. 1950, 99 distantiam inter Možajsk et Vjaz'ma
80 verstis definit.
44 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

и приехали ecмя в Можайск сентяб 14 Accessimus ad Možajsk 14 septembris,


в сред. А на Сторожи 18, в недлю сентября feria IV et ad Storoži" 18 septembris, die
ж. А проехали есми на Москву 19 дЙь того dominica. Mosquam die 19 eiusdem mensis
Xe mcya. A noexaju ECMA C MOCKBLI B Cyx- intravimus, eamque sabato , die 24 eiusdem
5 даль мсца того ж 24 в субту. А в Суждаль mensis reliquimus, versus Suzdal (proficis
мсца того ж 29 в четвертокъ.. centes). In Suzdal' feria V, 29 eiusdem men
sis (pervenimus ).

1 14) въ 14 днъ м 2 18) во 18 днъ м зесмя м 19] въ 19 м 4-5 Суздаль м


5 24) въ 24 днь м Суздаль) приѣхали add. м в 29) въ 29 днъ М.

131 Vocabulo Storoži designatur locus, in quo custodiae ibidem collocatae advenas ad caput Mosco
viae accedentes observabant. Aliquae stationes a Mosqua circiter 60 verstis distabant, aliae in proximitate
ipsius urbis vigilias agebant. Sic res saeculo XVI ordinata est. Forte notatur collis prope Zvenigorod, Sto
roževaja gora dictus, ubi anno 1398 monasterium ( Savvin -Storoževskij monastyr') erectum est. Res habet
tamen multum difficultatis, nam viatores coacti essent viam longam hodie 62 kilometris definitam
brevissimo temporis spatio superare.

APPENDIX

DESCRIPTIO URBIS ROMAE

In Choženie notatur exstare Descriptionem Urbis Romae, separatim exaratam . Usus vo


cabulorum ac ipsa elocutio ostendere videntur auctorem qui una pagina Romam breviter
complexus est, diversum fuisse a scriptoribus Peregrinationis. Descriptio Romae in aliqui
bus, tamen non numerosis codicibus immediate post Choženie ponitur.
Peregrinatio Romana assignari debet mensibus vernis anni 1439.

DE EDITIONE IMPRESSA

MALININ, Filofej, Pril ., 88, ex codice 1465 bibl. Sophiensis.


STÖKL, Reisebericht, 181 , versionem Germanicam curavit.

CODICES

No 16. 8. 13 , foll. 135r -136r, BAN, Leningrad, skoropis' saec . XVI, alia m ., quam Choženie,
descriptionem Romae in eodem codice praecedens exaratum . Descr.: Opisanie ruk. Ak. nauk,
t. 3, vyp . 2, 118-121 ( 119).
No 1465, foll. 246r - 246v, bibl. Sophiensis, eadem m. ac praecedens Choženie scripta, polu
ustav saec. XVI, descriptio codicis ab ABRAMOVIČ , Sofijskaja, III, 273-276 (276).

SIGLA CODICUM

ms. No 16. 8. 13, osnovnoe sob ., BAN, Leningrad, basicus.


F No 1465 Sofijskoe sob ., GPB, Leningrad.
Descripto Urbis Romae 45

Iter ad civitatem Ferrariensem antea de- До града Ферары путь писан напреди. fol . 135
scriptum est.
A Ferraria ad urbem magnam Romam 50 А от Ферары града до Рима, великаго
miliaria .' Roma ( est) urbs ampla, in flumine града , 50 миль. A Римъ великыи град,
Tiberi sita, 12 miliaria a mari distans. Circa стоит на рецѣ на Тиверѣ, за 12 миль до мо
civitatem loca urbi vicina per duos dies 32 ря. А около града 32 мили аѣздили есмя 5
miliariis equo circumvecti sumus. Posita около града два дни на конех. Стоит же меж
est inter montes. Ecclesia S. apostoli Petri горами . А цркви стго апсла Петра внутри
intra muros urbis ( invenitur ); eius dimensio града а мѣра ея в длину ступеней великих
105 magni passus in longitudinem et 70 in 105 а поперек пол 70. Амощи стых апслъ
transversum” (patet). Corpora sanctorum apo- Петра и Павла лежат въ црквах; раздѣлил 10
stolorum Petri et Pauli in ecclesiis illis sa- ихъ стый папа Силвестръ, половина в Пет
cris) iacent; separavit ea sanctus papa Silve- рѣ стѣм, а половина в Павлѣ стѣма главы
ster, alterum ad sanctum Petrum , alterum ad их лежат в цркви стго Ивана Прдотчи. И
sanctum Paulum , at capita eorum in eccle- тамо стый црь Константин | крестился и fol. 135 °
sia S. Joannis Praecursoris asservantur. Ibi- крестилница ег мраморъ зеленъ. 15
dem sanctus imperator Constantinus baptiza
tus est' eiusque piscina baptismalis ex mar
more virido .."

Item locum invisimus, ubi sanctus aposto- Да были на мѣстѣ, где усѣкнули главу
lus Paulus decollatus est ; ibi trеѕ fontes (in- стому апслу Павлу; ту трі кладязи . Коли
veniuntur ). Cum caput absciderunt, illud ter стяли главу и она прянула трижды , i ис тѣх
exsiliit et ex iisdem vestigiis tres fontes po- мѣстъ истекают трі кладязи прудко велми ,
tentissimi scaturiunt, quorum aqua ad biben- [вода ихъ пити сладка велми ) и студена. 20
dum valde iucunda ac frigida. Signum crucis И мечемъ тѣм знаменахомся которым Пав
nobis imposuimus eo gladio, quo Paulum ла усѣкнули и ту воду стую пихом. От гра
decollarunt illamque sanctam aquam bibi- да ж до цркви стаго апсла Павла 2 мили ; а

5 32 мили) 30 миль 2 мили F в межи F 8 в долину F 9 70] cемдесять F 11


Силивестръ F 12 а) и (аntе половина ) F 14 сты Е 16 были) есмя add. F кдѣ F
20 (вода ихъ пити сладка велми] addidi ex F 21-22 Павла) его F 22 усѣкнули ) in mѕ. усѣкну
хом, correxi ex F воду ту transp. F.

1 Distantia inter Ferrariam et Romam miliariis 'longis' (Polonicis vel Germanicis) definitur, at in
sequentibus A. miliariis Romanis utitur. 2 Indicata magnitudo basilicae S. Petri, prout tunc stabat,
aequa dici potest his conditionibus: a) Gradum (stupen '), de quo hic sermo, fere uno metro aequalem facere
oportet. Tunc temporis gradus dimidium passus Romani designabat, seu duo et dimidium pedis, i. e. circiter
0,75 m. b) Si longitudinem a porta principali mensurare incipis et eam conca apsidis terminas ; et latitudinem
lineã quinque naves transeunte, transepto neglecto, circumscribis. Cf. Jocelyn TOYNBEE John Ward
PERKINS, The Shrine of St. Peter and the Vatican Excavations, London 1956, 199-200. 3 'Inventio
capitum' SS. Petri et Pauli anno 1368 assignatur, eorumque depositio in conditorium Lateranense anno
1370 evenit. Reliquiarium illud in fine saec. XVIII, tempore reipublicae Romanae deperditum est ; quod
hodie cernitur in basilica Lateranensi, substitutio recens est. Cf. G. Rohault de FLEURY, Le Latran au
Moyen Age, Paris 1877, 224-225. 4 Constantinus Magnus baptisma Nicomediae anno 337 recepit. Narra
tio ipsum sacris in baptisterio Lateranensi initiatum esse, originem ab auctore Libri Pontificalis, initio saec.
VI scribente, ducit. Cf. Ph. LAUER , Le Palais de Latran , Paris 1911 , 28. 5 Visitatores interiora bapti
sterii Lateranensis a Sixto III saec. 5 decorata contemplare potuerunt. Admirati sunt tum opera musiva
(opus tessellatum ), tum tabulas marmoreas diversorum colorum (opus sectile ), inter quos color viridis prae
valebat: scilicet ophites, vulgo serpentino vocant. Cf. Giov. Battista GIOVENALE, Il Battistero Lateranense,
Roma 1929, 130-131 .
46 Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum

мѣра цркви тои 130 ступеней великих а по mus. Ab urbe ad ecclesiam S. Pauli duo mi
переќ 70. Цркви ж в нем были велми вели liaria. Dimensio huius ecclesiae 130 magno
цы , и верхы позлащенны и полаты чюдны rum passuum in longitudinem et 70 in trans
fol . 1361 и то все | порушилос запустѣніа ради. Ви versum .' Ecclesiae in ea (scil. urbe) amplissi
5 дѣхом же и дом црев и дом Еуфимиановъ mae erant et tecta deaurata ac domus admi
велми велик ; а иног не писахомъ.. ratione dignae, sed omnia detrimentum passa
sunt, quia deserta. Etiam domum caesaris
conspeximus et domum Euthymiani , valde
amplam. Nil aliud scripsimus.

1 130 post BEJUKNX transp. F 3 позлащенный верхи transp. F 5 Еуфимияновъ F


6 великъ велми transp. F.

6 In loco, 'ad Aquas Salvias' dicto (hodie Abbazia delle Tre Fontane), in quo S. Paulus martyrium
subiit. Hodie tres ecclesiae eo in loco exstant. A. mentionem facit modesti oratorii, iam saec. V exstructi,
decollationi S. Pauli dedicati. Hodierna ecclesia (S. Paolo alle Tre Fontane) in stilo barocco anno 1599 aedifi
cata et ornata est. 7 Dimensiones hodiernae basilicae vix a magnitudine antiquae, per ignem anno
1823 destructae differunt. Hodierna basilica a porta principali usque ad punctum extremum apsidis in longi
tudinem 131,66 m. patet. Latitudo lineae quinque naves transeuntis, transepto neglecto , 65 m. 8 Do
mus dicta Euthymiani, patris S. Alexii, quondam in colle Aventino sita erat, iuxta titulum SS. Bonifacii
et Alexii. Medio saec. XV mentionem eius facit Anglus monachus narrans : The paleys of eufemyane fader'
to seynt alexe was in the hill auentyne wher ' stant now a frayr' cherch of seynt sabine and a place of frer '
prechoures. Vide : Ye Solace of Pilgrimes, a description of Rome circa A. D. 1450, by John CAPGRAVE, an
Austin Friar of King's Lynn, edited by C. A. MILLS , Oxford Univ. Press 1911, 17. Etiam Chronicon Bono
niense notat 'Palatium Euphemiani in monte Aventio' : MURATORI, RISS, XVIII, p. I, vol. I, 3621. Tamen
ecclesia S. Alexii inaedificata est in palatium Euthymiani iam plura saecula antea. Cum simul cum domo
Euthymiani fit mentio aedium caesarum in colle Palatino, per domum Euthymiani designatur forte domus
Flaviana, ampla, aedibus caesarum vicina.
II

SIMEONIS SUZDALENSIS NARRATIO


DE CONCILIO FLORENTINO

RECENSIO PRIMA

(SIMEON A)

DE TRIPLICI RECENSIONE NARRATIONIS

Recensio Prima, quae - si tituli rationem non habes incipit: По благословению


святыхъ четырехъ митрополитовъ, certe pro auсtоrе рrеѕbyterum Suzdalensem Simeonem
habet, uti ipse in opusculo asserit et circumstantiae suadent. Eundem etiam Secundam
Recensionem conscripsisse iuste in dubium vocatum est.
Recensio Altera si titulum negligis -
incipit verbis : Въ царство греческаго царя
Ивана Калуяня Палеолога . Praemittitur introductio historica et Narratio соnсludіtur
exponendo sortem Marci Eugenici. In ipso corpore Narrationis mutationes et additiones
animadvertuntur.

Recensio Tertia, iterum retractata, impersonalis, officialis, documentis aucta, exstat tum
separatim in numerosis codicibus, tum in plura chronica inserta est. Legitur etiam aliquibus
citationibus e ' sacris scripturis' et phrasibus rhetoricis ornata in opere, quod CHOBO 13
бранно отъ святыхъ писаніи еже на латыну ( Sermo in Latinos) inscribitur.

DE RECENSIONE PRIMA

Auctor benedictione Marci Eugenici ac aliorum trium metropolitarum aeque sentien


tium expetita, in medias res procedit, percensens comites Isidori Kioviensis ac quosdam
Latinos et Graecos, qui concilio Ferrariae coacto intererant. Nucleum opusculi simulque
theologiae Simeonianae efficit longus ac fastidium afferens sermo, Latinos vehementer
oppugnans, qui a Marco Eugenico in sessione quarta prolatus esse dicitur. Imperator aliique
Graeci rem Orthodoxiae deserere coeperunt auro allecti. Nec resipuerunt, quando ira Di
vina inopinate per os Marci duos Latinos, Joannem philosophum et abbatem Ambrosium de
medio tulit. Imperator multique Graeci auro obcaecati actui unionis die 6 julii 1439 sub
scribendo defectionem suam a fide avita sigillarunt, exceptis quattuor metropolitis, colum
nis Orthodoxiae. Isidorum in Rus' redeuntem , Latina labe plenum, auctor iam amplius ferre
non potuit, ideoque Venetiis Thomae, oratori Tverensi se adsocians, in Rus' fugam arripuit.
Brevi commoratione apud Euthymium archiepiscopum Novogardensem interposita, Smo
lenscum petiit, ibique a monachis Graecis accusatus, in vincula coniicitur et Mosquam
deducitur. Sol tamen fugat tenebras, Isidorus a magno principe Basilio de crimine convin
citur et condemnatur; ita in Moscovia mire Orthodoxa fides resplenduit sub protectione
magni principis Basilii Basilevič, cui laudes decantantur.
1

48 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio prima

DE AUCTORE

Vitam et mores Simeonis Suzdalensis ex duplici fonte discimus: ex eius Narratione


de concilio Florentino et ex opusculo, cui titulus: O npezutept no myxbxu (rectius myxb)
OLIBWIWXD B JATHIHÚCKYXD ctpahaxó, quod in lucem POPOV, Obzor, 340-344 prodidit. Ibi
exponitur, quomodo Simeon eiusque socius ex Italia in patriam redeuntes, in periculo
vitae versantes, per intercessionem S. Sergii salvati sint. Haec Simeon monachis in mona
sterio SS. Trinitatis retulit et haec narratiuncula inclusa est in Vitam S. Sergii, a Pachomio
Serbo exaratam , et quidem in unam ex ultimis recensionibus huius Vitae, quam operum Pa
chomii Serbi peritus V. Jablonskij littera E designat et post 1459 compositam esse censet
( JABLONSKIJ, Pachomij Serb, 62). Eadem miraculi expositio ex meliore manuscripto
reedita est a N. S. TICHONRAVOV, Žitija, II, 111-116. In hac editione sequuntur aliae duae
recensiones eiusdem miraculi (116-123, 123-136), auctae textibus desumptis ex Narratione
Simeonis de concilio Florentino ( Simeon B vel Simeon C), efficientes quasi tabulam mar
ginatam miraculo S. Sergii.
Simeon fuit pater spiritualis omnium comitum Isidori, munus quod ei et auctoritatem
et quandam independentiam a metropolita conferebat. (Cf. SMIRNOV, Duchovnik, 42, 63,
82). Nec eum impediebat quominus etiam de re oeconomica filiorum suorum spiritualium
curam haberet. (Cf. SMIRNOV, ibid. 97, 99). Suspicione attingo Simeoni negotium man
datum esse obolum , a Camera Apostolica coetui minus insigni e comitibus Isidori adjudi
catum , singulis personis distribuere; Simeonem vero ad modum iniqui villici magis propriae
quam communi utilitati consuluisse. Ea in re, mea opinione, quaerenda est interpretatio
difficultatum et angustiarum , quibus Simeon affligebatur: discordia inter presbyterum et
metropolitam , fuga Venetiis, coniectio in vincula Smolensci, custodia in monasterio SS.
Trinitatis. Ea coniectura accepta denudatur enigmatica persona Simeonis et argumentandi
filum quod opus pervadit perspicitur : quod mentem eius movebat, (scil. auri cupiditas) in
animis aliorum inveniebat ; unde thesis fundamentalis eius operis: Graecos aviditate auri
obcaecatos Orthodoxiam tradidisse.
Opinio, in historiographia communis, Simeonem inter monachos cuiusdam monasterii
Suzdalensis cooptatum fuisse, solidis argumentis niti non videtur. Vero propius est de pre
sbytero, non de monacho Suzdalensi loqui.
Unicus fons, qui ei professionem monachalem ascribit est Narrationis Recensio Se
cunda, in cuius titulo ipse 'hieromonachus' vocatur et in introductione legitur: „ Etiam ego,
Simeon monachus praesens eram .“ Attamen : etiamsi quis hanc recensionem Simeoni adiu
dicaverit, introductio, ut notabo, ex eius calamo non prodiit et tituli saepissime a scribis
posterioribus addebantur.
In omnibus aliis fontibus sermo est de presbytero Simeone. In Narrationis Recensio
ne Prima auctor se ipsum Simeonem presbyterum , nulla determinatione addita nominat.
Praeterea omnes tres recensiones opusculi de 'Presbytero et viro ', in monasterio SS-ae
Trinitatis concinnato iteratis vicibus Simeonem presbyterum commemorant. Monachi bene
Simeonem eiusque ecclesiasticum statum perspectum habuerunt. Traditio Mosquensis po
sterior eundem simpliciter presbyterum vocat. Sic in Stepennaja kniga (PSRL, XXI, 507)
notatur cum Isidoro Florentiae etiam 'presbyterum Mosquensem ( !) ' Simeonem adfuisse.
Nunc vero , 'presbyter sine adiecto , sacerdotem cleri saecularis dicit, nisi contextus
(puta textus liturgici et monastici) aliud suadent. Si Simeon monachatum professus esset,
idem 'hieromonachus' vel 'presbyter et monachus' similibusque verbis designatus esset.
Introductio 49

Adde omnem monachum etiam vitae maculas graves abolentem stabilitate loci lega
tum esse. Ideoque, si Simeon instituta monastica amplexus esset, non in monasterium SS-ae
Trinitatis sub tutela hegumeni Zenobii mittendus esset, sed in suo monasterio Suzdalensi
mala sua opera expiare debuisset. Fateor legem stabilitatis loci non semper observatam
esse, et episcopos ipsos facile ei derogasse.
Tandem in Vita S. Sergii minutis picturis ornată (licevoe žitie) Simeon non veste mo
nachali, sed simplicis sacerdotis veste indutus repraesentatur. Cf. GOLUBINSKIJ, Istorija,
II-2, 201 .
Etsi Simeon in coetum monasticum numquam receptus sit, cum vita monastica fami
liaris erat. Non excluditur ipsum intra soepta coenobii cuiusdam per tempus aliquali causa
interposita vixisse. Neque negatur eundem occasione opportuna statum monasticum affec
tasse vel simulasse, quod forte non parum ad hostilitatem inter eum et ‘monachos Graecos'
contribuit.

QUO TEMPORE PRIMA RECENSIO COMPOSITA SIT

Etiamsi Simeon Novogardiae libellum quoddam ex suis notulis in Italia factis elucu
brari coepisse videtur, ipsa exaratio Narrationis posterioribus annis assignanda est. Čerep
nin opusculum anno 1447 addicit ac locum compositionis monasterium SS. Trinitatis fuisse
asserit. (CEREPNIN, Flor. unii, 178-179) : Simeon scribit principem Basilium ,tunc tem
poris (scil. annis 1440-41 ) iuvenem fuisse " ideoque plures annos usque ad compositionem
operis effluxisse assumendum . Ex altera parte in Narratione nulla mentio fit de electione
metropolitae Jonae ( 1448), etsi id ad scopum operis deservisset. Annis vero 1445-1446 Ba
silium, ab inimicis internis humiliatum , de throno deiectum , a Tartaris devictum et cap
tivum laudibus efferre, prouti in Narratione fit, absonum fuisset. Hactenus Čerepnin .
Attamen , annum 1448 tamquam terminum post quem non , constituere, rerum eventus
non cogunt. Artificia in re ecclesiastica, ac ipsa arbitraria electio metropolitae anno 1448
non potuit considerari ut quidam rerum exitus prosper ac opus glorificatione dignum , sed
potius negotium facescens, silentio praetermittendum . Ideoque, vix errat, qui compositio
nem opusculi usque ad annum fere quinquagesimum differt, immo illa verba ,,de principe
tunc iuvene“ melius cum tali assumptione consonant. Tantum decade annorum a 1440-41
elapsa scripta pugnacia anti-Florentina animos agitare coeperunt.

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

MACARIUS metropolita (Bulgakov ), tunc temporis episcopus Charkoviensis in lucem


protulit Povesť Simeona Suzdal'skago o Florentijskom sobore, pisannaja ok. 1440 goda, in:
Duchovnyj Vestnik , I (1862), mart, Char'kov, in sectione VII eiusdem periodici sub titulo :
Materialy dlja istorii russkoj cerkvi, s primečanijami preosvjaščennejšago Makarija, 60-76.
Usus est manuscripto ex cod. 675 vel 677, foll. 190-203 collectionis S. Sophiae Novogarden
sis. Qui textus codicibus 1464 et 1465 propinquus quidem est, attamen illis longe inferior.
Nullas lectiones diversas ex hac editione in apparatu critico repetii.
PAVLOV , Opyty , 198-210, e codice No 939 Musei Rumjancev .
MALININ , Filofej, Pril., 89-101, ad fidem codicis 1464 collectionis S. Sophiae Novogar
densis.
50 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

COMMENTARII ET SUBSIDIA

PAVLOV, Opyty, 102-103 ; DELEKTORSKIJ, Obzor, 138-144 ; ŠČERBINA, Liter. isto


rija, 164-169; GOLUBINSKIJ, Istorija, II-2, 201-204 ; SCHAEDER , Moskau, 30-33 ; KRAJ
CAR , Simeon.
Attendendum non omnes auctores diversas recensiones eodem numero denotare et
saepe in iisdem paginis de utraque recensione simul agere.

DE CODICIBUS

No 939, foll. 8v - 23r, collectio Musei, GBL, Mosquae. Descriptionem invenies in


Muzejnoe sob., 150-152 (151 ) . Skoropis' medii saec . XVII. Etiamsi posterioris aetatis, quam
duo sequentes codices, tamen ms. omni fide dignum est, apographon esse videtur codicis
anno circiter saxagesimo saec. XV in monasterio SS. ae Trinitatis exarati. Cf. ČEREPNIN,
Flor. unii, 186 .

No 1464, foll. 408r -432v, collectionis S. Sophiae, cf. ABRAMOVIČ , Sofijskaja, III,
268-273 (271 ), poluustav saec . XVI.

No 1465, foll. 190r -203r, eiusdem collectionis, poluustav saec . XVI, codex explicatus
ab ABRAMOVIČ , Sofijskaja, III, 273-276 (275).
No 818/1384, foll. 25r- 44r, Archivi ministerii rerum externarum , commemoratur a
PAVLOV, Opyty, 198, skoropis' saec . XVII. Exemplar non integrum , uti in apparatu cri
tico annotatur. Scriba cum arbitrio procedit, non raro plures sententias omittit vel ad libi
tum transformat, in grammatica non sat versatus.

SIGLA CODICUM
ms. No 939 Muzejnoe sob . rukopisej, GBL, Moskva, basicus.
S No 1464 Sofijskoe sob. GPB , Leningrad (No 573).
F No 1465 ibidem .
M No 818/1384 Moskovskij glavnyj archiv Ministerstva innostrannych del.
TEXTUS ET TRANSLATIO

Concilium Isidori et eius Исидоровъ соборъ и хожение его fol . 8V


peregrinatio
Cum benedictione' sanctorum quattuor По блгословению стыхъ четырехъ митро
metropolitarum : sancti metropolitae Marci политовъ: стго митрополита Марка eфeсь
Ephesii et sancti metropolitae Gregorii Ibe- скаго, и стго митрополита Григория iвере
riensis et sancti metropolitae Sophronii iскаго , и стго митрополита Софрония аги- 5
Anchialensis et sancti metropolitae Isaiae iскаго, и стго митрополита Исаия пере
Stauropolitani, qui quattuor sancti me- стинъскаго , и тѣми четырми стыми
tropolitae, septem sacrorum conciliorum митрополиты , по седми стыхъ собор побор
defensores, in civitate Florentina, in terra ники бывшим во граде Флорентиi на соборѣ
Italica cum Eugenio papa Romano aderant. во фрязскоі земли , со Евгениемъ папою 10
Interfuit et ipse imperator Graecorum domi- римским; ту бывшу и самому црю грече
nus Kalojoannes Palaeologus Joannes et скому кир Калуяну Палеологу | Іоанну и fol. gr

1 Titulus sic in ms. et SF (in Falia т. et тапсuѕ: хоже[није). мvero inscribitur: Особраниі па
триархъ к папе римъскому et adjungit: В лѣто 6946 во дни княжения великого князя Василья Васи
льевича бысть. 2 Littera prima textus II ornata in S 3 стго митрополита от. м 4 и стго
аntе митрополита Григория от . м Григоріа SF 4-5 іверскаго м 5 и стго аntе митрополита
Софрония от . м Софронia SF в и стго аntе м-а Исаия от . м Icaia S 6-7 перестинскаг )
митрополия add . м 7 стыми четыреми transp. м 8 седміи S соборовъ м 9 бывше ) по
православной вѣре аdd. м Фролентie SF на соборѣ ) на add . ms ., omisi 10 фряжской м 11
ty ) se add . M 12 Іоану S Івану М.

1 Vetus mos erat initio operis benedictionem petere vel benedictionem datam esse declarare; qui
mos originem duxit ex institutis monasticis. Monachus, quodcumque opus aggrediens, gratiam Dei per
manus superioris concedendam efflagitavit, ac simul collaudationem operis suscepti expectavit. Quae con
suetudo etiam in alias vitae ecclesiasticae rationes se diffudit: in sacram liturgiam , in qua initio, ante
magnam ecteniam diaconus a celebrante benedictionem voce clara petit (blagoslovi, vladyko !); invaluit
in sacras litteras; quivis auctor, sive monachus, sive laicus, brevi formula 'benedic pater' vel simplici atte
statione ('cum benedictione ') opusculum suum inchoare consuevit. Ita formula ipsa facta est merus topos,
locus communis, figura in litteris usitata . 2 Simeon metropolitae Iberiensi constanter nomen Gre
gorii attribuit, Choženie eum Joannem appellat, aliis fontibus de nomine silentibus. SYROPOULOS, 16214,
notat duos episcopos ex Iberia ad concilium venisse ; Acta Graeca, I, 1236-37 accuratius explicant ex Iberia
metropolitam unum ac episcopum unum concilio adfuisse; Andreas a S. Croce (Acta Latina, 2917) inter
praelatos Graecos metropolitam regis Iberiae conspexit. Neuter praelatus Ibericus tomo unionis nomen
apposuit. De sorte unius, probabiliter metropolitae, Florentia fugitivi, vide SYROPOULOS, 4624-17 .
3 Sophronius de Anchialo ( 1438-1467) teste SYROPOULO , 45420 contrarius unioni fuit, tamen solemnitati
6 julii, etsi simplicibus vestibus indutus, intererat: SYROPOULOS, 4998-9. In tomo unionis nomen eius
legitur. Anchialus colonia quondam Graeca in Mari Nigro erat, hodie in Bulgaria sita, ab anno 1934 nomen
Pomorie accepit. De sede piscopali cf.: DHGE, II, 1511-1513. 4 Isaias ante proclamationem unionis
Florentia discessit, cf. SYROPOULOS, 4947-11. Stauropolis ad occidentem et meridiem ab Epheso, in pro
vincia Kariae invenitur ; sedes metropolitana primo in Aphrodisia, saec. VII Stauropolitanae nomen accepit.
Cf. DHGE, III, 943-944 (vox Aphrodisias). 5 Quod cognomentum Simeon Joanni VIII Palaeologo
constanter attribuit. In historia Bulgara cognomen Kalojoannes potissimum car Bulgarorum Joannica
(1197-1207), in historia Byzantina Joannes II Comnenus (1118-1143) reportarunt. Interdum etiam alii im
peratores tali cognomento ornati sunt: v. g. Joannes V Palaeologus (1342-1376) : cf. Fragmenta Protocolli,
873. Quaeritur an huiusmodi appellatio Joanni VIII data in ore multorum Ferrariae et Florentiae fuerit, vel
potius sit partus phantasiae Simeonis ? Notandum eandem appellationem assumptam esse a Simeon C et
sic in plures chronicas transiisse. Legitur etiam in Panegyrico Thomae.
52 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

патриарху Иосифу, и митрополитовъ 20, patriarcha Josephus et metropolitae 20 et


і вселеньскому собору и митрополиту рус- synodus oecumenica et metropolita terrae
ския земля по имени Сидору, и снимъ Rus' nomine Isidorus, ac cum eo episcopus
епспъ іменем Аврамеі суздальскиі, і ины Suzdalensis, nomine Abraham aliique sacer
5 сценицы , и мнѣ ту бывшу, попу именем dotes. Etiam ego, sacerdos nomine Simeon
Симеону, та вся видѣвши и слышавши, и ibi adfui, omnia observavi et auribus excepi
писавшу ми въ тоі час ихъ словеса и прѣ- ac eadem hora verba atque disputationes
НИЯ . eorum notavi.
Тому самому црю и всѣм грекомъ и Ipse imperator et omnes Graeci ac metro
10 митрополитомъ , поне же всѣмъ прельстив- politae, omnes cupiditate argenti et auri cor
шимтся сребролюбием и златолюбиемъ, rupti sunt, dum alii sacerdotes simul cum
а иным сенникомъ плачющимся съ тѣми illis quattuor metropolitis moerore afflicti
четырьми митрополиты , и мнѣ бывшу уко- erant; ego ipse a meo metropolita vexatio
ренну и в нятствѣ томиму своимъ митропо- nes passus sum ac in custodia detentus eram ;
15 литомъ, а тою прелестию не прельстившу tamen illecebris ' illis captus non sum , eique
мися, и его ни въ чемъ послушахъ. Но дои- in nulla re oboedivi. Adii vero metropolitam
дох того митрополита ефесьскаго Марка, и Ephesium Marcum et benedictione eius ac
блгословившу ему мене, оттолѣ никакова cepta, abhinc nil mali expertus sum , usque
зла прияхъ, дондeже отбегохъ от него из dum fugă ex civitate Venetiarum me ei
20 града Венетия. И граду тамо бывшу среди (Isidoro ) subtraxi. Quae civitas іn mеdio
моря ; мнѣ же Симеону, по блгословению mari ibi sita est ; ego Simeon, benedictione
стго Марка ефесскаго, дошедшу ми стго sancti Marci Ephesii (adiutus) ad sanctum
fol. 9v влдки Еуфимия бѓосѓсаемаго Великого | Euthymium, archiepiscopum Magnae Novo
Новагорода, списах сия, яже видехъ и слы- gardiae a Deo protectae perveni, omnia con
25 шахъ, како во фрязской земли , во граде scripsi, quae videram et audiveram , quomodo
Флорентиi, и како на русской земли і на res (circa fidem) in terra Italica, in civitate
Москвѣ. Тамо начало злу бывшу греческим Florentina, et quomodo in terra Rus' et
цремъ Іванном и греки сребролюбцы и Mosquae. Ibi malum originem cepit opera
митрополиты , здѣ же на Москвѣ утвердися Joannis, imperatoris Graeci et opera Grae
30 пр(ав ) ославиемъ русская земля xpстолю- corum argenti cupidorum ac metropolitarum ,

1 іныхъ аntе митрополитовъ add. M 20) бысть на томъ соборѣ 20 м 2 вселеньскому собо
ру от . м 2-3 русскia SF руския м 3 по имени от. М Исидору ту бывшу add. м 4
суздалскиi именемъ Аврамеи transp. м иныи SF 5 бывшу ту trаnѕр. м 6 Семиону м ви
девше и слышавше м 7 писавши SF 7-8 прѣнia SF словесна и прения ихъ transp. м
9 Tomy] xe add . M 11 сребролюбием) сребромъ м 13 бывшу) in mѕ. бывшую, corexi 13
14 укорену м 14 мнѣ аntе внятствѣ add. м нятствѣ) in mѕ. Нятсствѣ, correxi 14-15 митро
политомъ ) Исидоромъ add. м (sequenѕ а oт.) 15 аапntе тою от. SF 16 ни въ чемъ послушахъ )
не послушавшу ми м 17 того ) стго аdd. SFM eфeсьскаго ) in mѕ. ефесськаго, correxi ефейскаго м
18 никакова ) же аdd. м 19 нe ante пріахъ ( F Мприях) add. SFM 20 среде м 21 Семіону
SFM 22 eфeскаго м 23 Еуфимia SF Великаго S 24 Новаграда м cia SF 25
фряжскои м 26 Фролентie SF Фролентіи м како) тако SFM рускои м 28 Іоаном SF
Иономъ м 30 пр [ав ] ославиемъ) in mѕ. прославиемъ, correxi руская FM.

6 Simeon se ipsum pop designat, quae vox sacerdotem dioecesanum , non hieromonachum dicit.
7 Slavicum prelest primo dolum , fraudem, seductionem , astutiam dicebat. At in hodierno usu
hic modus significandi obsoletus est et potius venustatem , decorem, iucunditatem declarat. Est inter
utramque rationem significandi nexus intimus : quod captivat sensus vel devincit mentem ac voluntatem ,
est quid deceptivum et fraudulosum . In ore Simeonis prelesť fraudem ac astutiam Latinam denotabat,
comprehendens etiam incantamenta ac blandimenta Latina, quorum seductivo splendori fortiter resi
stendum est.
Participes concilii recensentur 53

hic vero Mosquae, in vera fide communita бивым великимъ кнземъ Васильемъ Васи
est terra Rus' per magnum principem Basi льевичемъ. Радуитес, сенницы !
lium Basilevič, Christi amatorem . Sacerdotes,
exultate !

Anno 6946 Isidorus, metropolita Kiovien- В лѣто 6946 - е , пришедшу митрополиту


sis, ad concilium in terram Italicam festo Исидору киевскому на зборъ во фрязскую
Dormitionis sanctissimae Dominae nostrae, землю на Успение прстыя Влдчца нея 5
Dei Genitricis et semper Virginis Mariae, in Бдца і прсно двы Мария, во граде фряз
civitatem Italicam , Ferraria dictam pervenit; скомъ, рекомыи Ферарь ; в томъ граде наѣ
in eadem civitate invenerunt Graecum im- хаша цря греческаго Калояна и патриарха
peratorem Kalojoannem et patriarcham Jo- Иосифа, и митрополиты 20 , и вселеньскиі
sephum et 20 metropolitas et oecumenicum собор, и много грековъ; і от иверскаго цр- 10
concilium et multos Graecos. (Aderant) ex ства митрополитъ на имя Григориеос, а по
imperio Iberiensi metropolita nomine Grego- сол на имя Федор, а от трапезонъскаго цр
rius et orator nomine Theodorus, ex imperio ства митрополитъ на имя Дорофеос, а по
Trapezuntino metropolita Dorotheus' dictus сол на имя Іоаннъ, а oт вoлoшскія земля
et orator nomine Joannes, ' a voievoda " ter- воеводы митрополит | на имя Демиянос, а 15 fol. 10г
rae Valachiensis metropolita,1* nomen ei Da- посол на имя Николае, і иныхъ много
mianus et orator, cui nomen Nicolaus, item хрстиянъ было грековъ со црем и съ па
multi alii Graeci Christiani cum imperatore триархомъ ту суща. А с митрополитом
et patriarcha ibi praesentes erant. Numerosi Исидоромъ много людей, и епспъ суздал
homines metropolitam Isidorum comitaban- скиi Аврамеи, а посолъ от великаго кня 20
tur: et episcopus Suzdalensis Abraham , et московскаго Василья Васильевича Фома,
magni principis Mosquensis Basilii Basilevič и архимарит Васиян, и мнѣ Симеону тутъ

1 Василіемъ S FM 1-2 Василіевичем F 2 Радуитес сценницы ! от. м з в лѣто


6946-е) Ис перва М 4 соборъ м фряжскую м 5 прстыя oт. SFM 5-6 Владычицы
нея Бдцы м 6 прсно двы Мария от . м двыя Mapia S двыa F 6-7 во град фряжской м
7 рекомыи ) зовомый SFм градѣ) фряз аdd. S 7-8 наѣха S 10 саборъ F 11 на имя
ante Григориосъ от. м ( et sic мот. ante пomina 4 metropolitarum et оrаtоrum ) Григоріос SFM
12 тряпизонского SF тряпизовского м 14 Іоанъ SF Ионъ М волошскія іn ms. et M : волын
ския, in SF : Волыньскia , correxi 17 христіанъS было ) и аdd. м съ аntе патриархомъ от. м
18 ту суща) тысяща м рускимъ аntе митрополитом add. м 19 много ) же аdd. м 20 Аврамie
SF великого м 21 московского SF Василіа SF Василевич F Василья Васильевича от . м
22 архимандритъ SFм Васианъ S Васьянъ FM Симиону SF Семиону м.

8 Si de eadem persona agitur, in documentis maiore fide dignis Joannes vocatur. Cf. Acta Camerae,
4218. Fontes ei altum dignitatis gradum assignant. SYROPOULOS, 16214 eum archontem vocat, Acta Came
rae, 8213 ducem, oratorem regis Iberiae appellant; IORGA, Notes II,9 ex fontibus Italicis hauriens, nepotem
regis fuisse asserit. 9 Nomen cum aliiѕ fontibus congruit. Cf. CHRYSANTHES, H Ezinaia Тоалғtovtos,
in : 'Aozsiov Поутоv, IV-V (1933), 212, 216. 10 Orator imperatoris Trapezuntini a Syropoulo 46028
Makrodoukas nominatur, in Actis Camerae 827 Mege Logariostes designatur. 11 Voievoda , vox omni
bus linguis Slavicis communis, etiam in linguam Romenam recepta , vocabulo Latino 'dux' correspondet.
Nomen voievoda vel hospodar (scil. dominus) principes Moldaviae et Valachiae assumpserunt. De princi
patu in Moldavia tunc temporis perturbata contendebant voievodae Elias (1433-1444) et Stephanus II (1433
1447), filii Alexandri Boni ( 1400-1432) . 12 Damianus metropolita non ecclesiam Valachiae, sed Mol
daviae gerebat. Error in textum Slavicum fortasse ideo irrepsit, quod eparchia in documentis Graecis, uti
in ipsa subscriptione unionis a Damiano et protopresbytero Constantino facta, Moldovlachia appellatur.
Altera pars vocabuli, uti non rare in compositis huiusmodi fit, scil. Valachia praevaluit. 13 De metro
polita Damiano cf. AUNER , Moldavie, 10-12, 72-74 ; item : P. S. NASTUREL, Quelques observations sur
l'union de Florence et la Moldavie. In : Südost - Forschungen , XVIII (1959 ), 84-89 (85-88 ).
54 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

же бывшу в то время дХовником попомъ orator Thomas, " et archimandrita Vassian , et


и тѣмъ всѣмъ людемъ. А людей много было , ego Simeon ibidem adfi, tunc temporis pat
100 с митрополитомъ Исидоромъ, болѣ rem spiritualem gerens omnibus his homini
всѣхъ, зане же славна бѣ земля та, и фря- buѕ.1" Et turba magna , 100 metropolitam Isi
5 зове зовутъ ея Великая Русь. Црю при- dorum comitabantur, plus quam alios (metro
шедшу греческому мсца марта, а митропо- politas). Nam ea terra gloria floruit, et a Lati
литу пришедшу мсца августа въ 15 днь; nis Rus' Magna“ vocatur. Imperator Graecus
в том граде и папа и гардиналы и арцыбис- mеnsе mаrtіo, metropolita die 15 mеnsіs аu
купы и бискупы и ферары, сирѣчь архи- gusti реrvеnіt. Ea in civitate aderant et papa
10 мариты , и попы и черноризцы , и множество et cardinales et archiepiscopi et episcopi et ab
много латинъскаго языка: фрязове, ала- bates"7 seu archimandritae et sacerdotes et
мани, катаяне, френцюзове, мамерияне, monachi et multitudo magna gentis Latinae :
меделеане, нѣмцы , много поморскаго языка Itali, Alemani, Catalani, Galli, Mameriani,ia
латинъскаго. А папа на имя Еугениос, і Mediolanenses, " Teutonici multique Latini
15 избравшу ему от себѣ три философы : 1 -и de territoriis maritimis ; papae nomen Euge
гардинал Ульянъ, 2-и бискупъ Андриянъ, nius, qui ipse trеs philosophos®® ѕеlеgit: 1 -um

1-3 в то время Исидоромъ) и дховниковъ и поповъ и людей с Сидором 100 члвкъ м 2

и аntе тѣмъ от. SF 4 славна та земля бѣ transp. м 5 ея от . м Русь Великая transp. м


црю ) же аdd. м 7 въ 15 днъ от. м 8 в томъ bis ponit м 9 и бискупы от. м 9-10
архимандриты S M анхимандриты F 10 иаntе множество от. S 11 латынскаго SFM
11-12 аламанѣ м 13 меделияне м поморьска S 14 латынскаго S м Евгениосъ м 15
избравшему SFM 1 -е м 16 гординалъ SFM Улаанъ S Улиянъ FM Андріанъ S Анъдре
янъ м.

14 Thomas magni principis Tverensis, non Basilii II Mosquensis orator fuit, quod pluribus docu
mentis comprobatur: Tum Choženie, tum 'Narratio de presbytero et viro' ( TICHONRAVOV, Žitija, II, 111,
118, 124 ) solum de Thoma Tverensi referunt. Nulla ratione testimonium 'Laudationis principis Tverensis
Borisii Alexandrovič' est spernendum . 15 De functione et charactere huius muneris in vetere Rus'
cf. SMIRNOV, Duchovnik . 16 Revera iam saec. XV Occidentales Rus' septentrionalem et orientalem
Rus' Magnam vocabant. Exempla affert A. V. SOLOVÄEV, Velikaja, 33-35 17 Ferrary (abbates) illi
intelliguntur, qui pallio, Italice ferraiolo (vel ferraiuolo) dicto induti, sessionibus assistebant. Ferraiuolo
est mantellum amplum , sine manicis, etiam a nobilibus usque ad saec . XVII gestatum , ab ecclesiasticis
usque ad recentissima tempora in usu , cuius color et qualitas dependebat a gradu ecclesiastico, quem ille,
qui eum gerebat, tenuit. Etsi plures praelati mantello utebantur, Simeon oculos defixit in abbates, qui circa
25 numerabantur. 18 Inter participes concilii non inveniebatur populus talis vel similis nominis, unde
a Simeone vocem fictam esse putarem. Quaeri licet, quae vox ad huiuscemodi nomen inventandum ansam
dederit. In Povesť vr. let, 1,9 sermo est de Marmarja, scil. Marmarica inter Cyrenaicam et Aegyptum . Mer
jane erat nomen tribus prope territorium Rostoviense in septentrionali Rus'. Exstat etiam mare Marmara ,
quod per Bosporum cum Ponto Euxino coniungitur. Notandum haec nomina locorum vocem suggerire
potuerunt, sed ipsa inhabitata a Latinis gentibus non erant. 19 In Slavico medeleane. Similiter in
Simonovskaja : 'medel'jan'skij knjaz' dux Mediolanensis (PSRL , XVIII, 219). Tamen solita forma : 'medio
lanskij', vel 'milanskij '. 20 Philosophus Simeoni non idem valet quod cùltor verae sapientiae, sed
potius interpres contortorum sophismatum , qui humana inventa humili acceptationi divinae revelationis
anteponit. Ex tribus nominatis oratoribus solum Joannes de Montenero subtilibus argumentis Aristotelicis
et scholasticis indulgebat et in synodo censuram oratoris Iberici provocavit: cf. SYROPOULOS, 46414–18.
De conflictu in Rus' inter Aristotelismum ac humanam scientiam et divinam sapientiam sanctorum
Patrum cf. A. FLOROVSKIJ, Le conflit de deux traditions — la latine et la byzantine dans la vie intellec
tuelle de l'Europe Orientale aux XVI-XVII siècles, Praha 1937, Rozpravy vědecké společnosti badatelské
při ruské svobodné universitě v Praze, No 31 , 171-192.
Procuratores patriarcharum Orientalium eliguntur 55

cardinalem Julianum, 2 -um episcopum An- | 3 - и бискуп Иван болонскиі; тѣ же бѣ fol. 10°
dream , 3 -um episcopum Joannem Bononien- философы родомь были грекове .
sem ; qui erant philosophi originis Graecae.21
Anno 6946 initium fecerunt concilii prae- в лѣто 6946- e нaчeншу соборовати црю
sentibus imperatore Graeco Kalojoanne et греческому Калуяну и патриарху Иосифу,
patriarcha Josepho et ipsi tres episcopos от себе избрана три стли : чстна и ста мужа 5
selegerunt: honorandum ac sanctum virum Марка митрополита ефесскаго в мѣсто
Marcum metropolitam Ephesium in locum патриарха александрийскаго , a
другаг
patriarchae Alexandrini, alterum metropoli- митрополита Исидора русскаго в мѣсто
tam Isidorum Ruthenum in locum patriar- патриарха антиохијскаго, третияго митро
chae Antiocheni, tertium metropolitam Bes- полита Висариона никеисказ в мѣсто патри- 10
sarionem Nicaenum in locum patriarchae арха иеросалимскаго, и тѣх посадиша в
Hierosolymitani, eosque in sedes patriarcha- патриарховъ мѣсто. Ефес бо в началѣ хри
rum collocarunt. “ Ephesi enim orta est fides стиянъство от Иванна Бѓослова, ав Никѣи
Christiana per Joannem Theologum , Nicaea первое зборы были в неі, ав Руси великое
locus erat primi concilii et in Rus' clara et и преславное хрстиянъство . Боле всѣхъ 15
gloriosissima Christianitas. Graeci Isidorum грекове мнѣли Исидора великимъ филосо
pro magno philosopho, maiore omnium habe- фомъ, да того ради и ждаша его . І нaчeншим
bant, propterea eum exspectabant. Et in- же им зборовати во граде Ферарѣ, вдер
choarunt sessiones in civitate Ferrariensi, in жаве маркозовѣ, а русскиi зовется кўзь, а
territorio marchionisas Ruthenice knjaz збор бысть на память стго Иванна Бѓосло- 20
( princeps) vocatur — primaque sessio aperta ва, ив тој збор ничто же бысть межи ими .
est festo sancti Joannis Theologi," sine ulla
disputatione inter partes.
Iam tres sessiones absolverunt, Bessarione І три зборы збороваша, никеіскому Ви
Nicaeno ac Isidoro (partem capientibus), сариону | i Сидору, а Марку ефесскому tol. 11
Marco Ephesio vero sedente ac silente. сѣдяшу и молчащу .

1 Іоаннъ S Іоанъ F Ионъ м болонскиt oт . м з в літо 6946 - е от . мзъборовати м


5 избравшу м стли ) прямо папинымъ тремъ философомъ add. м стаго м ( prает, и от.) 6 ефес
каго м 7 в мѣсто патриарха александриіскаго от . м а другаг) in mѕ . аддpyгаг, correxi 8
рускаго м 9 антнохиiскаго м третiaгo S търетяго м 10 никиiскаго м 11 иерусолим
скаг F посадиша ) трехъ add. м 12 патріархово SM 12-13 христіаньство SF 13 Іоана S
Ивана Г Иоанна М 15 и от . FM хрстіаньство S 16 грекове) же аdd . м Сидора м 17
ждашъ SF и ждаша ) избрах (loco избраша ? ) м 18 зборовати) первый зборъ add. м 19
маркозовѣ) in ms . et S : Маркове, correxi ex F 18-21 в державе Бѓослова ) от. м 19 русскы
SF 20 Іоана SF 21 не аntе бысть add. SF мжи ими SF и в тои зборъ не бысть ничто же
межи ими м 22 сборовавши SF зборовавшу м 23 Сидору) рускому add. м ефескому м.

21 Oratores, tum Latini tum Graeci sex numerabantur. Cf. Acta Latina 3313-17. Simeon tres omittens,
explicite solum nomina tria adducit : Julianus Caesarini, Cardinalis St. Angeli; Andreas Chrysoberges O. P.,
archiepiscopus Colossensis Latinus in Rhodo ; Joannes de Montenero O. P., Provincialis Lombardiae,
qui dignitate episcopali ornatus non erat. Ex his solus Chrysoberges tum gente, tum eruditione Graecus fuit.
22 Praelati, qui procuratores patriarcharum Orientalium agebant, diversi ante concilium et dum synodus in
sessione erat, proponebantur. Tomum unionis Antonius Heracleensis simul cum monacho sacerdote Gregorio
pro Alexandrino, Isidorus Kioviensis pro Antiocheno, Dositheus Monembasiensis pro Hierosolymitano pa
triarcha subscripserunt. Bessarion vicem patriarchae Orientalis numquam supplevit. 23 Slavica vox
markozove influxum subiit sonus Italici marchese. Marchio Ferrariensis tunc temporis fuit Nicolaus Estensis
( 1393-1441). 24 26 sept.: Obitus sancti Apostoli et Evangelistae Joannis Theologi. Simeon errat, nam
eo die, nec conventus particularis Graecorum , nec sessio generalis locum habuit. Sessiones generales die 9
octobris resumptae sunt. Cf. HOFMANN , Ferrara , 425-426 .
56 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio prima

А на четвертый збор нача Марко глти In quarta sessione ” Marcus voce placida
тихимъ гласом к папе, і к гардиналомъ, и papam et cardinales, et archiepiscopos et
арцибискупомъ, и бискупомъ, і к всему ла- episcopos et omnem nationem Latinam allo
тинъскому языку, и рeкшу ему : «Слыши, cutus est et dixit: „ Ausculta, venerande papa
5 чстный папа римскиi и учителю латынска- Romane ac doctor nationis Latinae ; quid sibi
го языка , како ты глеши и осмым соборомъ velint verba tua? octavum concilium asseve
нарекаеши, а цря не нарекаеши ни в кото- ras, imperatoris ne uno quidem verbo men
ромъ словѣ, и своимъ соборомъ зовеши tionem facis, concilium (hoc) tuum ac octavum
осмымъ, а седми стыхъ собор отрекаешися, appellas, septem concilia sancta renuntias,
10 а патриарховъ собѣ братьею не зовеши, а patriarchas tuos confratres non vocas, Lati
латыню в началѣ поминаеши , а правосла- nos initio commemoras, at Orthodoxos po
віе последи поминаеші. » Ему же папѣ сум- stremo commemoras." Papa perturbatus est
нѣвшуся и молчавшу имъ на долзе вре- et in longum tempus obmutuit — singularis
мени велика бо бѣ гордость и буйство inerat Latinis superbia ac temeritas ac non
15 латинъское , i никако же возмогоша сми- poterant Marco, voce modesta loquenti, paci
ренно гласу его смирения отвещати. Стому fice respondere. Sanctus et magnus Marcus
же і великому Марку еще тихимъ глсомъ leni voce verba proferebat, dum cardinalis
глюшу, и гардиналу Иулияну и Андриянy Julianus et Hadrianus ( = Andreas) et Joannes
і Иоанну гордостию , высокою мудростию от- superbe, inflata scientia responsa reddebant.
20 вещавающимъ. Стому же Марку глющу Sanctus Marcus eis dixit: „ 0 Latini, quous
к нимъ : «О латыни , доколѣ бувствуете и que superbitis ac inania philosophamini,
неправду мдръствуете, і на стых седми со- contra septem concilia vociferamini, repu
fol. 11v боровъ глюще и отрекающеся | стыхъ сед- diantes sanctorum septem paparum , et sancto
ми папежовъ и стых отецъ заповѣдеи, яко rum patrum praecepta ; mandarunt enim nobis,
25 же заповѣдавъші нам православнымъ Christianis Orthodoxis custodire et observare
хрстияномъ блюсти и хранити седми збо- septem concilia. Primum concilium initio
ры . Стымъ первымъ папою Селивестромъ auctorem habuit sanctum papam Silvestrum

1 сборъSF 3 и арцибискупомъ от. м 3-4 латыньскому SFM 5-6 латинь


скаго SF латынского м 6 сборомъ S 7нарѣкаеши ) и собѣ в началѣ нарѣкаеши аdd. SF
нарѣкаеши ) и себѣ в началѣ поминаеши аdd . м 8 словѣ) Зборе м и своимъ) исмоимъ S збо
ромъ м зовешь SF 9 осмый м соборовъ м 10 себѣ м зовешь SF 11-12 право
славie) in mѕ. провославie , scripsi 13 молчавшую F 13-14 на долго время м 15 ла
тыньское S FM 15-16 возмогоша противу отвещати смиреному словеси его м смирено SF
16 смиренia SF 17 і великому от . м 17-18 глющу тихимъ гласомъ transp. м 18 гор
диналу SF м Иульяну SF Андреяну м 19 Іоану SF Иону м и ante высокою add . SF
19-20 отвещевающим SF отвещевающу м 20 еще аntе глщу add. м 21 буйствуете SF
22 мудрствующе м 23 отрекающиc SF 23-24 седмь м 24 папежевъ SF заповеди м
26 xpстіаном S 26-27 седми зборы ) свтых седмь соборовъ м сборы SF 21 Селиверстомъ
ѕ Селивестромъ) и Андріяном, папою Селивестром add. F Селивестромъ) и Андреяномъ, Селиве
стромъ add. М.

25 Sessio generalis, die 16 oct. habita, in qua Marcus excerpta ex conciliis oecumenicis de non
'addenda alia fide' legere fecit eaque hinc inde commentavit, generatim ut tertia habetur. 26 Slavicum
tichij idem ac pacatus, placidus, modestus valet ; at in contextu verba innuere videntur orationem Marci
prolatam esse voce solemni, non sine majestate quadam , ad rationem expressionis popularis : Tichij Don.
Marcus revera non papam, ut Simeon asserit, sed Patres congregatos allocutus est. 27 Palaeoslove
nicum bujstvo fatuitatem , stultitiam dicebat. Cf. KURZ, Lexicon , I, 147. Postea etiam sensum audaciae ac
arrogantiae acquisivit. Cf. L. S. KOVTUN, Russkaja leksikografija epochi srednevekov’ja , M. – L. 1963,
300-301. Cum in textu cum gordost copulatur, gemini hi termini fere idem enuntiant. Aliis in locis opusculi
Simeonis simul cum bezumie occurrit, tunc fatuitatem uterque terminus denotat. Vide opusculum Zercalo
duchovnoe anni 1652, descriptum a GORSKIJ, Opisanie, II-3, 714-729 (716 : bujstvo ili bezumie). Vide etiam :
DELEKTORSKIJ, Flor. unija, 445 .
Allocutio Marci Ephesii 57

Primum et sub Hadriano ultimum effectum первыи збор бысть в началѣ, а ондрияномъ
est nec addendum nec detrahendum послѣдниі свершися ни приложити ни
quidquam . Et si quis adjiciat vel imminuat, уложити ничесо же, и аще кто приложить
anathema sit.28 Nunc autem, papa Eugenie, или уложитъ, анафема да будет. А ты йнѣ,
non solum nil boni addidisti, sed etiam sep- папа Евгениос, не токмо приложилъ еси 5
tem concilia repudias, et octavum asseveras, что добро, но и седми збор отрекаешис, а
te ipsum initio commemoras et sanctos Patres осмымъ зовеши, и собя в началѣ помина
omittis, hanc synodum tuam propriam , еши, а стых отцъ не воименуеши , и своим
octavam appellas, ideo anathemate рlесtе- збором осмым зовеши , анафемѣ предаеши
ris.“ ся . » 10

Papa et cardinales et archiepiscopi et epis Папе же слышавшу та словеса Маркова,


copi verbis Marci auditis e sedibus suis sur и гардиналом, и арцибискупом, и бискупом,
rexerunt et foras festinanter exierunt et і воставшим имъ с мѣста своего папѣ же ,
papa et cardinales et archiepiscopi et episcopi и всѣмъ гардиналом, и арцыбискупом, и би
et Itali et Galli et Mediolanenses et Aleman скупом — изыдоша вон скоро, и фрязом, 15
ni et Teutonici et Hungari et Bohemi et Po и френцузомъ, и медилеаномъ, и алама
loni?” omnisque natio Latina et Romani, ii номъ, инѣмцемъ, и югром, и чехом, и ля
omnes illico a sedibus suis aufugerunt, tum хомъ, і всему латиньскому языку, и римля
humiles tum grandes. Illi ac etiam Latini qui номъ, и всѣмъ | имъ скоро избѣгшим сь fol . 12r
apud Graecos in famulatu erant, item festi своих мѣстъ от мала даже и до велика. 20
nanter exierunt, tantum Graeci et omnes qui Овиi и угреков служаще латына, и тиі
fidei Orthodoxae Christianae erant, reman избегоша, оставшимся единымъ греком и
serunt.30 всѣмъ, иже в православном християнствѣ.
Ego Simeon de his miratus sum , animad- Мнѣ же Симеону о томъ почюдившуся,
verti papam cum festinatione egressum esse поне же видех , како скоро папа изыде, ив 25
et quia eo momento consedi prope metropo- той час сидѣвшу ми близ митрополита До
litam Dorotheum, cuius metropolia ab Hie- руфефи, его же митрополия близъ Іeрcлма

1 Ондріаном Р а Ондрияномъ Андреяномъ м 2 ни не м (bis) 4 или уложить


от . S или) и м 5 Евгеніесъ SF 6 сборъS соборовъ м 7 себя м 8 воимя
нуеши м 8-9 и своим зовеши) от . М 9 сбором Р анафема м 12 и арцибискупом
от . м 14 и арцыбискупом от. SFM 14-15 и би ом от. м 15 изидоша SF вскоре м
16 фрянзузом и меделияНомъ м 17 угромъ и чяхомъ м 18 латыньскому SFM 19
избегоша со м 21 тиі) ти SF 22 избегоша ] и аdd. м единемъ м 23 иже) еже SFM
хрстіаньствѣSF 24 Симиону SF Семиону м 25 поне же) еже м папа от. м 25-26
и втои — - ми) мнѣ же сидѣвшу м 26-27 Доруфефи ѕic in mѕ. S F ; Дорофеоса м 27 митро
полia S Ерслма м.

28 Excerpta ex conciliis oecumenicis et verba Marci interposita, prouti in Actis Graecis, I, 66-88
leguntur, vix aliquid commune habent cum textu Simeonis, si verba excipis : 'nil addendum , nil detrahen
dum '. At ipsissima verba haec in prorsus diversum sensum abeunt: Dum Patres disputabant de additione
'alterius fidei' ad Symbolum fidei, Simeon condamnabat additionem novae synodi ad sacrum numerum
septenarium conciliorum . 29 Nomina trium nationum Europae Centralis Simeon addiscere potuit ex
Povesť vr. let, ubi occurrunt, non raro eodem ordine uti in textu Simeonis. Constat nullum praelatum
trium harum nationum concilio Florentino adstitisse . Quoddam dubium movebatur de episcopo Andrea , qui
tomum unionis subscripsit, attamen nomen eius dioecesis illegibile est. Quidam, inter quos etiam A. MER
CATI, Decreto, 44, suspicabantur agi de episcopo Poznaniensi, Andrea Bniński. Attamen publicatio itine
rarii huius episcopi, a Josepho NOWACKI, “ Poznaniensis' Episcopus na akcie Unii Florenckiej? in : Oriens,
Warszawa, VII (1939), 112-113, praesentiam episcopi Poznaniensis Florentiae excludit. 30 Praecipi
tosus exitus Latinorum Marco perorante est ficta fabula Simeonis. Acta Latina, 4538 notant de fine sessio
nis die 16 oct.: Assurreximus cuncti hora iam vigesima prima.

10
58 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

за 3 дни, и видех его плачющася и веселя- rosolymis tribus diebus distat," vidique
щася. И мнѣ же воспросившу его : «Деоспо- ipsum lacrymas gaudii mаnаntеm, interro
та мои, что плачешися, или что смѣеши- gavi eum : „ Domine mi, cur illacrymaris et
ся? » и ему же ко мнѣ толма едва рeкшу: cur rides ? “ Qui ita aegrе mihi respondit:?
5 «О Симеоне, дховниче русиос, аще бы еси „ O Simeon , pater spiritualis de Rus', utinam
вѣдал, что чстный и стыи Марко ефесьскиi scires, quid venerandus et sanctus Marcus
митрополитъ глетъ к папе и ко всей латы- Ephesius metropolita papae et omnibus La
нѣ, и ты бы тако же, яко же и аз плакался tinis dixerit, etiam tu , uti et ego, et in moesti
і веселился . Яко же ты видиши чстнаго и tia et in hilaritate esses. Nunc quidem vides
10 стаго Марка ефесскаго, яко же был преже venerandum et sanctum Marcum Ephesium,
его стыи Іоан Златоустыи і Василеи Кеса- (et memento ): talis ante eum fuit et Joannes
риіскиi и Григориі Бѓословъ, тако ж ийнѣ Chrysostomus et Basilius Caesariensis et
стыи Марко подобен имъ. И ты самъ види- Gregorius Theologus; iis nunc sanctus Mar
ши, како ќнѣ латына глти съ нимъ не смѣ- cus par est." Ipse observas Latinos cum e .
15 ютъ ; папа же избѣже и вси книжницы его, colloqui non audere, papam et omnes scribas
fol. 12° і книги своя изнесоша вси. » | Мнѣ же то eius exiisse et libros omnes suos secum

слышавшу и видѣвшу тая, како папа избѣ- аѕроrtаssе. “ Ego ipse аudіvi et vidi papam et
же и вси книжницы его и вся латына , и omnes scribas eius et Latinos universos fu
блгословившумися у того стго митрополи- gientes. Tunc benedictione ab illo sancto
20 та Дорофеяса, и написах то все въ той часъ. metropolita Dorotheo accepta, haec omnia
eodem momento notavi. 4

и потом воставши вси грекове і вселен- Dein omnes Graeci et (alii) Christiani ad
ныя православныя хрстияны , собранася ѕеdem oecumenicаm реrtinentеѕ соnѕurrexe
близ цря и патриарха , гдѣ сидитъ Марко runt et prope ad imperatorem et patriarcham

1 за 3 дни от . м и видеx ) аз же видех М 2 и аntе мнѣ от . м въпросившу S 2-3


Диоспота м З плачеши S FM 4 и аntе ему от . м 5 Симоне SF Семеоне м бы
ante eси от . м 6 что от . SF чстны SF истый от. м ефескіи М 7 митрополитъ от .
M 8 бы ) бо м тако же) такожде м и аntе аз om . SFM 9 веселилъ м видишъ м
чстнаго иoт. м 10 eфeскаго м прежде м 11 ero) in ms. Sct. supra lin. его роѕt cтын
transp. SF его от . м Иоаннъ Златоустъ м 11-12 Кисарійскіи S Кесариіски м 12 Гри
гореи S FM и аntе ннѣ от . м 13 имъ тѣмъ м иты инѣ add . M 14 Hнѣ post како от .
M латыня м 15 жe post папа от . S FM 16-20 Мнѣ же той часъ) от . м 17 слы
шавше и видѣвше SF 21 Воставше м 21-22 вселеных православныа S вселеныя F все
ленныя) вси м 22 православній м хрстіаны SF хрстияне М.

31 De metropolita, quocum Simeon sermonem conferrebat, nil certi dici potest. Itineraria Ruthenica
notant civitatem Gazam a Hierosolymis spatio trium dierum distare. Cf. Pravoslavnyi palestinskij sbornik ,
XVI, vyp. 3, SPb 1896, 2. Etiamsi in antiquitate Christiana plura oppida in territorio Gazensi sedes episco
pales habebant, saec. XV probabilius episcopis orbata erant, Gaza excepta. 32 De quaestione, an
Simeon aliqualem cognitionem linguae Graecae habuerit, cf. KRAJCAR , Simeon, 117-118. 33 Eosdem
sanctos tres Patres ac oecumenicos Doctores Menaea solemniter die 30 jan. commemorant. De origine festi
cf. NILLES. Kalendarium , I, 87-88. Aculeus anti -Latinus inest verbis Simeonis. Improbabantur Latini se
tres illos hierarchas et oecumenicos Doctores non colere eorumque doctrinam non sequi. Vide epistolam
Michaelis Caerularii ad Petrum Antiochenum : POPOV, Obzor, 50 textus Graecus et Slavicus. 34
ŠEVČENKO , Repercussions, 321 , nota 113, in opinione est consessorem Simeonis Dositheum , metropolitam
Dramensem in Macedonia, regione Slavis frequenti fuisse ac dialogum lingua Slavica factum esse. De
metropolita Dramensi, qui bullae unionis subscripsit, cf. etiam SYROPOULOS, 45216-17. Attamen , si quis
coniunctionem huius mysteriosi metropolitae cum sede Hierosolymitana explicare vult, propensus erit
assumere sodalem Simeonis fuisse Dositheum metropolitam Monembasiae, qui tomo unionis nomen posuit
ut vicarius patriarchae Hierosolymitani Joachim. Remanet insoluta quaestio qua lingua alter cum altero
sermonem habuerit.
Verba Marci Ephesii ad imperatorem et patriarcham 59

accesserunt, ubi idem sanctus Marcus coram той стыи пред цремъ самимъ и патриархомъ,
ipso imperatore et patriarcha consedit, vide- а именуется на бѓословлѣ столѣ . Тогда
licet ad mensam theologorum .* Tunc audivi- слышахом цря к нему глща : « Чcтный мои
mus imperatorem ei haec verba fecisse : гсдне отче, что еси тако жестоко глалъ па
„Honorande mi domine ac pater, cur tam пѣ и гардиналомъ, яко вси избегоша ? А 5
aspere ad papam et cardinales loсutuѕ еѕ, ut язъ, отче стыи, не на то пришел. Аще бы
omnes fugerint? Ego, sancte pater, non ob смиренно и беззлобиво глали есте между
eam causam huc veni . Si animo modesto et собою, не бы поношение и укорение ко
benevolo disputaretis, nemini vestrum offen- торому члку межу вас было. » Марку же к
sio et contumelia inferretur. “ Marcus impe- црю отвѣщавшу: « Слыши црю стаи, киръ 10
ratori respondit: „Ausculta, sanctе іmреrа- Калуяне, и стыи старѣишиі патріарше ,
tor, domine Kalojoannes, et sancte veneran- чстный отче і учителю вселенскиi всего
dissime patriarcha, honorande pate paterr et православнаго хрстиянства , Иосифе! Како
oecumenice doctor totius christianitatis Or- есте глали во црѣграде, | какъ к вамъ папа fol. 13г
thodoxae, Josephe! Quos sermones Constan- посылал во единaчecтвѣ быти, і первемъ 15
tinopoli proferebatis , quando papa nuntios единачествѣ во християнствѣ быти, и цер
ad vos mittebat, ut unitati consuleretis et ковъ едина бы была, и хрстиянство едино
pristinam concordiam in christianitate tuere- бы было , яко и перво едино было хрстиян
mini, ut Ecclesia una fieret et christianitas ство, і на том тако слово в концы прило
tota ad unitatis rationem reduceretur, uti жили есте. Айнѣ , црю, ты и ты , патриарше 20
una christianitas initio erat et ea ratione huic Іосифе, слыши , что папа глетъ, иже осма
proposito tandem adhaesistis . Nunc vero, im- го собора поминает , а седмь стых соборовъ
perator, et tu quoque patriarcha Josephe, не хощет поминать . Себя же въ начале по
considera dicta papae , qui concilium octavum минает и своим зборомъ зоветъ, а тобя цря
menti infixum tenet, at septem sancta con- не поминати , а патриарховъ собѣ братиею 25
cilia memoria abolere vult. Se ipsum initio не звати , и православныхъ християн в пер
commemorat et concilium (hoc) suum prop- выхъ не поминати , но латыну в началѣ по
rium appellat , te vero imperatorem non com- минати , и латынство повсюду поминати , а
memorandum esse , patriarchas suos fratres православия нигдѣ же не поминати в на
non dicendos, non Orthodoxos Christianos чалѣ. » Тогда црю и патриарху слышавшу 30
imprimis nominandos , sed Latinos initio тая словеса Маркова , і ничесо же ему гла
commemorare et Latinorum ubique memo- ша, посміявшуся буйству и безумию ихъ;

2 бѓословлѣ ) in ms. et in omnibus codicibus блсвенѣ (м блгословеннѣ), correxi. Vocет бѓословлѣ


oppositio inter sedes 'philosophorum ' et ' theologorum ' postulat. Item in Simeon C in simili contextu 6řocno
влѣ lеgitur.. 3 слышах к нему цря transp. м 3-4 истый и четный мои гсдне , оче чстный,
что SF 3 стыи аntе чстный add. м пришелъ) еси аdd. м
6 аз м 7 смирено SF без
злобиви SF 9 межи вас S FM 9-10 ко црю SFM 10 и аntе кир аdd. м 11 ста
рѣиши м 12 вселенскы SF вселенъскіи учителю transp. м (і от.) 13 христианства SF
14 есть м 15 присылалъ SFM 15-16 i первемъ единaчecтвѣ от. м 16 быти во xсти
янствe transp. м хрстіаньствѣ SF 16-17 црквь F 17 бы от. м xpстіаньство SF 18
19 xpстіанство SF Яко и хрстиянство ) яко же и прежде хрстиянство едино было м 19-20
преложилъ есте м 20 патриархе М 22-23 а седмь стыхъ седми соборовъ не поминает м
23 поминати SF собе SF себѣ м 24 тебя м 25 не поминаетъ м себ м 26 xpс
тианъ SF 27-28 но латыну поминати ) от. S 27-29 но латыню поминати в началѣ повсю
ду а православя нигдѣ м 29 православіа SF 31 тая) та м і ничесо ) ничто м 32 по
смѣявшися М.

35 Scamnum theologorum illud erat, in quo oratores Graeci sedebant, philosophorum illud subin
telligitur, quod scientia mere humana inflati Latini occupabant. Oppositio clarius explanatur in Simeon
C. Cf. MALININ , Filofej, Pril., 122.
60 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

на долзе времени бывшу седѣвшимъ, і во riam facere, at Orthodoxorum nullibi recor


ставше в пoлaты своя пойдоша. dari oportere2.36
. Tunc imperator et patriar
cha hisce verbis Marci auditis, nil ei oppo
suerunt, etsi eorum superbiam et fatuitatem
irrisit. Longo tempore sedebant, dein surgen
tes in suas domos abierunt.

По том же времени, не по мнозѣхъ днex, Postea, non multis diebus elapsis, papa ad
fol. 13° нача папа | посылати ко црю и патриар- imperatorem et patriarchаm ѕuos cardinales
5 xу гардиналов своихъ и арцибискуповъ, а et archiepiscopos mittebat multumque auri
злата и сребра с ними много посылати, то et argenti per eos submittens, ne forte
аще бы не укоривше и пошли во свою зем- (Graeci) offenderentur et in terram suam
лю ; и много имъ приѣздяше и бияше че- discederent. Multi adveniebant, reverentiam
лом црю и патриарху и всѣмъ митрополи- exhibentes et imperatori et patriarchae et
10 томъ. Тогда црк и диоспоту, брату цреву, omnibus metropolitis. Tunc imperator et
и всѣмъ бояромъ црвымъ собравшимся, и despotus frаtеr іmреrаtоriѕ omnesque digni
грекомъ, и посломъ к патриарху не токмо tarii imperatoris et Graeci et oratores et me
единова, но и многажды і митрополитомъ, tropolitae (in palatio ) patriarchae convene
яко і црю хотящим злата и сребра доволно runt, non semel (solum ), sed multoties, op
15 взяти. и Марку же ко црю глющу: « Aще tantes copiam auri et argenti capere, uti et
злато и сребро, црю, довольно возмете, то imperator fecit. Marcus vero imperatorem
бесчестие себѣ получите и от всѣхъ языку admonuit: „ Imperator, si abundantiam auri et
поношение и укорение приемлете ; аще ли, argenti accipietis, infamiam capietis et apud
црю и патріарше, злато презрите, а пойде- omnes nationes opprobrium et condemna
20 те во свою землю, а стых отцъ седми собор tіоnеm consequemini. Si vero , imperator et
заповѣди не погрешивше, то от Бѓа ми- patriarcha, aurum reiicietis, et in terram
лость получите и от стых отцъ блгослове- vestram discedetis, nulla impietate contra
ние приимѣте, еще же и чать и славу по- mandata a sanctis patribus septem concilio
лучите. Аще ли, црю, не слушаете, а злата rum lata commissă, apud Deum gratiam
fol . 14г 25 и сребра | доволно возмете, то напоследи assequemini, a sanctis patribus benedictio
бесчестие получите. То про что йнѣ зоветъ nem impetrabitis, et honorem et gloriam
ихъ хрстияны ? Слыши, црю, еще папа obtinebitis. Si vero, imperator, consilium
глетъ: латыню поминаетъ, а християнства meum non sequemini, et magnam vim auri

1 седѣвшу м 4-5 каntе патриарху add . м 5 гардиналъ м 6 и сребра от .


м то ) но м 7 укоривше и) укоривше ихъ SF м 8 имъ) к нимъ м прияздяше SF при
ѣздящу м бьяше S FM 9-10 митрополитам м 12-14 и посломъ яко і] от. м 14
15 хотящу доволно взяти злата и сребра у папы м 15 взя SF Марку же) много аdd. м
16
15-18 Aще црь, возмешъ злато и сребро , то безчестие себѣ возмешъ и поносъ и укорение м
возмeть S возмет F 19 патріарху SF 23 приясте м 23-24 еще же получите ) от . м
получисте SF 24 не слушаете) мене не послушаете SFM 24-27 а злата хрстияны) сами
вѣсте и Бѓа судъ приметѣ м 27 христианыхъ SF 28 христіанства S хрстианьства F

36 De quanam commemoratione agatur non liquet. Tenor verborum suadet Simeonem comme
morationem liturgicam in mente habuisse, quae postea in ecclesia Dormitionis Mosquae commotionem
excitavit. Concilio sedente quaestio de commemoratione inter missam non ponebatur, etiamsi supponeba
tur facta unione nomen papae in dyptychos inscriptum iri. Cf. tamen SYROPOULOS 50413-20. Communio
inter ecclesias exprimebatur potissimum in precibus intercessoriis post Epiclesim, introductis per verba :
’Imprimis memento, Domine, Beatissimi Patris nostri...' etc. Cf. Documenta minora, 507. Cf. etiam
commemorationem Eugenii ab Isidoro Mosquae : PSRL , XXVI, 194 ; XXVII, 107 ; XXVIII, 102 ; XXX, 113.
Vocabulum 'initio' (v načale) forte innuit etiam commemorationem initio missae in magna ectenia .
Graeci auro et argento corrupti sunt 61

et argenti accipietis, tunc ignominiam ad не поминаетъ, а тебя цря въ началѣ не по


ultimum capietis. Cur eos Christianos nunc минает же, а вас патриарховъ братьею себѣ
(papa) appellat? Attende, imperator, insuper не зовет, седми стыхъ соборовъ не помина
ad verba papae : Latinos commemorat, at ти в началѣ, то како ли хрстиянин на
Christianorum mentionem non facit. Te im речется? Осьмый собор поминати, а седми 5
peratorem initio non commemorat et vos, pa стыхъ соборовъ не поминати в первыхъ? »
triarchas suos fratres non vocat, septem
sanctorum conciliorum rationem initio ha
bendam non deberi — quomodo huiusmodi
Christianus dici potest ? (Declarat) octavum
concilium prae oculis habendum , de septem
sanctis conciliis ante caetera curandum non
esse .“

Papa copiam auri imperatori dedit, impe Папа же доволно црю давши злато, и
rator consilio Marci non stetit. Multi Graeci црю Марка не послушавшу , и греком мно
auri causa desertores facti sunt ac coeperunt гимъ вдавшим себѣ на злато , потомъ на
sessiones habere, cogitantes qua re, an auro чаша соборовати, мнящеся , аще бы чѣмъ 10
vel argento Marcum facilem redderent. Mar усладити Марка, или златомъ или среб
cum semper invitabant, qui se imperatori ромъ. Марка же всегда зовуще имъ і ника
subicere renuit, agens fortem militem Chri ко же хотящу покоритися црю , аки храб
sti17 divinae Ecclesiae.. рый воин Хсвъ бжественныя цркве.

In ea civitate 17 sessiones celebraverunt.338 и собороваша ту в том граде 17 зборовъ. 15


Papa multum aurum imperatori donavit, Папа же много злата даваше црю, а Марка
Marcum vero nulla re placare potuerunt, nec же никако же возмогоша усладити чим, ни
auro , nec argento , nec libris suis ei persuade златомъ, ни сребромъ, ни книгами своими
re. Aliqui Graeci vi auri et honoris animo умолвити его. Нѣцыи же от грековъ усла
inflexi papam saepe adibant, et quae a Grae дишас | злата ради и чсти, начаша к папѣ 20 fol. 14v
cis audierant, papae communicabant. Dein часто приходити , и что слышаша от греков,
intellexerunt sermonem Marci ad imperato и то повѣдаша папѣ . И потом же видѣвши,
rem et patriarcham vere impletum esse, яко в правду глу Маркову быти к црю же
Marco obsecundare voluerunt et a civitate и патриарху, хотяше послушати Марка і

1 а тебя въ началѣ ) от . м тобя SF 2 же от. SF братіею S собѣ SF 3 седмы


SF соборъ F 4 xpстіанинъSF 5-6 Осьмым в первыхъ ? " ] от. м 6 стыхъ соборъ
S 7 Папѣ S FM давшу м злата SFM 8 црь же Марка не послушавше м (от. и ante
црь ) послушавши SF 9 вдавше SF вдавшу м собѣ SF себѣ) тебѣ м (etsi principio себѣ
scriptum esse videtur) 9-10 начаше м 10 зборовати м мняще м 12 Марку SF 30
вуще) in mѕ . зовущу , scripsi зовучи их SF 12-13 и Марку же никако же хотящу м 13 црю
покоритися transp. S 14 бжественыя SF бжественныя цркве от. м 15 зборовaшa SM
16 даваше) давше SF много давшу црк злата и сребря transp. м 17 возможе м чим) чем м
20 чсти ) ради add. SF начашѣ F 21 слышавъ м 22 и то повѣдаша) и повѣда м же роѕt по
томъ от . м 23 в правду) праву м ко црю FM 24 хотяще S и хотяху послушати Марку М.

expressio in libris liturgicis communissima, maxime pro festis militum


37 'Fortis miles Christi'
martyrum.. 38 Sessiones generales a 9 apr. ad 13 dec. Ferrariae habitae 15 numerantur, si illam
diei 27 novembris includis, in qua omni discussione missa oratores Burgundiae salutati sunt. Etiamsi addas
ultimam sessionem Ferrariensem 10 jan. 1439, in qua translatio concilii annuntiata est, summa sessionum
communium , generalium 16, non 17 aequat.
62 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

поити ко Црюграду от града Ферары , и зла Ferrariensi Constantinopolim discedere, " co


40
та много взяша і великую честь получиша, piam auri et magnum honorem acceperunt,
и всѣмъ грекомъ возрадовавшимся, і намъ omnesque Graeci exultaverunt et nos Ruthe
руси веселящимся. ni gavisi sumus..

5 И тогда нѣцыи от собора греческаго сще- Tunc quidam de coetu Graeco sacerdotes
Ницы приложишася единодушно к папѣ, unanimes papae adhaeserunt auri copia
злата довольно вземше , ичсть велику по sumpta et honore magno accepto. Suggesse
лучиша, и придумаша папѣ дати црю мно- runt papae, ut papa imperatori abundantia
го злата, да изведетъ папа цря за горы и auri concessa , imperatorem omnesque Grae
10 всѣ грекове, къ Риму близ, в Флорентиi: cos post montes, Florentiam , Romae propius
«Aще ли не злата ради, но нужди ради, educeret. „ Si non propter aurum, ex necessi
предавшися тобѣ будут, чстный папа ! » Тог- tate dediti tibi erunt, papa venerande !“ Tunc
да тѣ от папы великую чсть и от всѣхъ ii a papa et ab omnibus Latinis honorem
фрязовъ получиша , a греком многимъ magnum receperunt, Graecis multis permo
15 скорбящимъ, что црю и патриарху злата leste ferentibus papam imperatori et patriar
много обѣща папа. chae multum auri promisisse.""

І приложиша ити ко граду Флорентию ; Susceperunt iter versus civitatem Floren


и пойдоша от града Ферары мсца генваря, tinam ; reliquerunt civitatem Ferrariensem
fol. 15 | на память стго Іоанна Златоустаго, на mense januario , festo sancti Joannis Chry
20 Возвращение чстныхъ его мощеи. Исидору sostomi, in Translatione eius venerandarum
митрополиту с великою чстью идущу, с reliquiarum ." Isidorus metropolita magno
приставы (папежевыми и со слугами , зане cum honore viam faciebat cum militibus et
же бо ни единого возлюби папа митропо- servis papae ; nullum metropolitam papa pari
лита , яко же Исидора. Патриарху же Иоси- amore quam Isidorum prosequebatur. Pa
25 фу бывшу в глубоцеи старости і в немощи triarcha Josephus senectute extrema et mor
велице, и пошедши на тои нужный путь, bo gravi confectus iter hoc difficile iniit;
зане бо рѣкою Фарою не много итти, но все primo non longe flumine Po di Primaro iter
по горамъ и тѣ высоки бо быша горы. И вси faciendo," dein continuo per montana, qui
грекове печаловаша о патриарсѣ, старости montes alti erant. Omnes Graeci patriarcham
30 ради и немощи его ; і нам видящим его и commiserabantur aetatis provectae et eius

1 Ферара SFM 2 велику м 5-6 cщенници SF м 6 единодушевно м 8


придумаше м 8-9 много доволно м 9 и аntе да add. FM 10 греки м близ криму
transp. M Фролентie SFM 11 ли от. м нужи S 12 предатися имаютъ тебе м 12
16 Тогда тѣ обѣща папа) и прельстиша папу м 13 тѣ) ти SF 15 скорбящем SF 17 и
преложиша итъти ко граду м Фролентію SFM 18 Ферара SFM Мсца от . м 19-20 на
память мощеи ) въ 27 день м 19 Іоан S Іоана Г 20 Возращение S 21 чстію SM
22 [ па ) пежевыми ) in mѕ . пежевыми , correxi папежовыми м 22-24 зане же Исидора) от. м
23 единого SF 25 глубоцѣ SF 26 велицей м пошедше м 27 ити SF но все) по
всѣмь м бо от . м 28 всѣ м 29 печаловашеся м 30 sqq. і нам вельми) от . м.

39 De petitionibus imperatori propositis, ut Constantinopolim rediret, cf. SYROPOULOS, 3547-24 ; de


simili instantia apud patriarcham , ibid. , 35425 35613 40 Verba " copiam acceperunt” (i zlata -

polučiša ), etiamsi in omnibus codicibus leguntur, per errorem inserta esse crederem . 41 Alluditur
forte ad promissionem Graecis a papa factam , si se Florentiam conferrent. Cf. Acta Graeca, I, 22017-34.
42 27 jan., Translatio reliquiarum S. P. N. Joannis Chrysostomi. 43 Navigabant canalem Po di Pri.
maro, hodie Po morto di Primaro. Vocatur a Simeone Fara, quia canalis prope civitatem Ferrariensem
iungitur cum Po di Ferrara (seu Fara) .
Res Florentiae gestae 63

morbi causa . Nos eum aspicientes, lacryma плачущимся, горам высокимъ бывше вель
bamur : montes enim erant altissimi. ми .

Tunc, non sine duro labore ad civitatem Тогда дошедшимъ имъ с нужею великою
Florentinam pervenerunt, et imperator et града того Флорентия, црю же и патриарху
patriarcha et omnes Graeci. Quae civitas in и всѣмъ грекомъ; граду же тому межу го- 5
ter montes sita est ; ampla ea urbs fuit et рами бывшу. Великъ бо бѣ градъ и много
multis divitiis abundans; templa valde spa в нем богатьства, и божницы вельми вели
tiosa, monasteria numerosa , domus auro ки, и многи манастыри , и полаты украше
ornatae quae omnia describere nequeo, ны златом, и того всего не могу исписати ,
meum est de concilio referre. Papa impera но се о зборѣ пишу. Папе ж црю и патри- 10
tori et patriarchae et Graecis omnibus aurum арху и всѣмъ грекомъ злата не давшу, яко
non dedit, uti antea conventum erat et com же преже глано | напреди и реченно быша fol . 15V
municatum a quibusdam , quando prius pa нѣцыми, яко ж преже к папѣ приходиша.
pam adibant. Magna penuria premebat impe Но нужа бо велика црю и патриарху, и
ratorem et patriarcham et omnes Graecos. всѣмъ грекомъ. 15

Tunc convenerunt Graeci apud imperato- Тогда собрашася грекове ко црю і помя
rem et recordati sunt sermonis Marci qui нувше слово Марково, яко же и сбысться.
impletus est. Dein necessitate coacti sessiones и потом начаша соборовати нужею мсца
inchoarunt die 1 mensis martii“ ac pervene- марта въ 1 дн, и дойдоша дни стго Алексѣя
runt ad diem sancti Alexii, hominis Dei. " члка Бжия. И многимъ збором бывшім, нѣ- 20
Multis sessionibus habitis, quidam ex Graecis цыи же от сценников греческихъ, подпи
sacerdotibus libellos suos subscripserunt ut савше книги своя, аще бы чѣмъ умолвити
aliqua re sanctum Marcum molliorem red- стго Марка. Ничѣмъ бо его возмогоша
dеrеnt. Nullo modo eum vincere potuerunt: умолвити : ни златомъ, ни сребромъ, ни
nec auro , nec argento , nec honoribus animum чстию не возмогоша его усладити ; того ра- 25
eius inflесtеrе potuerunt. Propterea quidam ди нѣцыи грекове и кніги своя подписаша .
Graeci et libellos suos subscripserunt.

Marcus potius ad pietatem " animo ten Марку же болѣ подвизавшуся по блго
dens, papam et cardinales reprehendit ac честиi и укорившу папу и гардиналовъ і не

1-2 велми бывше transp.SF з великою от . м 4 Фролентія SFM 5 межи


SF межь м 6 бывши SF 8 монастыри м 10 о збoрex SFM Папѣ же) и аdd. SF
11 злата и сребра не даваше м давше SF 11-12 якосде и прежде напредi глаголано м 12
напреди глaнo transp . SFM речно SF 12-13 и реченно приходиша) от. м 14 но нужда
бо бѣ велика м 15 грекомъ) гражаномъ м 16-17 і помянувше ) тогда помянувше SF
17 избысться м 18 зоборовати М нуждею м 19-20 и дойдоша Бжия от . м 19
Алекcia SF 20 Бжia S многомь сбором бывшеSF 22 бы от . м 23 стго от . S Map
ка) eфeскаго аdd. м Ничим S FM не аntе возмогоша add. S FM 24 ни сребромъ от. м 25
не возмогоша его усладити от. м усладити его transp. SF 28 укоривше м гардиналъ М.

44 Consessus publicus diei 26 febr. inter deputationem 40 synodalium Latinorum cum 40 synodalibus
Graecis particularis fuit, ideoque sessio generalis Florentina 2 martii celebrata prima dicenda est. Non
potuit esse 1 martii, quia dies Domini fuit. 45 Die 17 martii, festo S. Alexii, ad sessionem publicam
sextam convenerunt, cui aliae duae publicae, 21 et 24 martii sequebantur. 46 Pietas (blagočestie)
devotionem, pietatem , reverentiam erga Deum dicebat. In Moscovia novum quendam vigorem ac ampliorem
significationem pro vita Christiana cotidiana obtinuit, designans debitam relationem christiani erga Deum,
et in alia obiecta quae in coniunctione cum Majestate divina esse possunt. Cf. PBE, II, 1901 , 678-683 (679) .
Praeterea Moscovitae in exercitio huius virtutis magis ad externam observationem, externum modum se
gerendi, quam ad interiorem dispositionem animi attendebant.
64 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

благословившу его собора и самого папу, i improbato papa eiusque concilio, consurrexit
востав изыде во свою полату. Нѣкто же et in domum suam abiit. Quidam philoso
философъ, именем Иван, нача злословити phus, nomine Joannes, Marco maledicere
Марку много і впреки глати с ним, а ему еique contradicere coepit. Ille (Marcus) nil
5 же ничто же глющу ; толко ему изходящу opposuit, solum a palatio papali discedens ei
fol. 16 | iс полаты папежевы , толко рекшу ему : dixit: ,,Vade, sis paratus, ne ex nunc in san
« Иди, буди готовъ, да отселе не злослови- ctos patres septem sacrorum conciliorum im
ши на стых седми соборов стых отцъ ! » и рiаѕ yoces iactes ! “ Statim sanctus Marcus in
ему ж в той час отшедшу, стому Марку во domum suam abiit et philosophus, ille Joan
10 свою полату, а Ивану тому философу во nes, in suum domicilium rediit ac eadem hora
свои двор пошедшу, і в той час философу philosophus de vita decessit. Tunc impera
умершу ; и тогда црь начат гнѣватися на tor ira in Marcum impletus est, at statim
Марка и в той час и црь впаде в недугъ ipse imperator in morbum gravissimum in
вельми великъ. Марку же не входяшу в cidit. Marcus eum in palatio non adibat, tunc
15 полату ко црю, тогда црь нача слати по imperator Marcum arcessebat per fratrem
Марка брата своего деоспота ; і тогда раз- suum despotum ; tunc in duas partes abie
делищася на двое : 12 митрополитовъ с Мар- runt: 12 metropolitae Marci, at caeteri im
комъ, а со цремъ и патриархомъ иные. peratoris et patriarchae partes secuti sunt.

и оттоле начаша с Маркомъ от Алексѣва Abhinc, a die Alexii, hominis Dei, usque
20 дни, члка Бжия, до дни Великаг Cисоя, ad diem Sisoes Magni," adscito Marco sem
всегда сходящися к патриарху на всякъ днь per apud patriarcham omni die et imperator
црю и митрополитомъi всѣмъ грекомъ, овог et metropolitae et omnes Graeci convenie
bant, interdum bis in die, nonnumquam
да двожды днем, иногда чрезъ днь ; то аще
царю хотящу свою во юулучити или учи
alternis diebus. Etsi imperator suam volun
tatem obtinere et consequi voluit et Marcum
25 нити, а Марка бы в чемъ умолвити, никако in aliqua re docilem reddere, ille nullo modo
же не повинoвaшeся црю и патриарху. По imperatorem et patriarcham subsequebatur.
том же патриарху Иосифу умершу, і поло Dein patriarcha Josephus de vita decessit et
fol . 16° жиша | его въ том же граде Флорентиi в deposuerunt eum in eadem civitate Floren
клаштарѣ, а по рускиi в мнстрѣ, гдѣ папа tina, in klaštor," Ruthenice monasterio , ubi

1 сбора его transp. SF збору его и его самого м самого папу) его самого SF 3 Іоанъ SF
Ионъ м 5 толико S FM исходящу м 6 папежовы м Толко (ante рeкшу)) тольма SFM
7 отселе ) и тому м 8 стыи FM седмь м сборы SF 8-10 и ему пoлaту ) от. м 9
13 и в той часъ Иону тому во свои домъ пошедшу и тако в часъ той умершу философу и тогда црю
нача гнѣватися на марка в той же часъ м 10 философу post тому от. SF 11-12 умершу
философу transp. SF 12 начаша SF 14 Марко же к нему входяще SF Марко же к нему не
вхождаше м 15 ко црю от. м 16 деспота F диоспота мi аntе тогда от. SFM 17
18 с Маркоя м 20 члка Бжия от . м Бжia S Сысоя Великаго transp . SFм (м Сисоя) 21
сходящуся Ѕ сходящеся м 22 црю ) и патриархомъ add. M 22-26 оногда патриарху) от.
M 23 чресъ SF днем S F 26 не повинoвaшeся ) ни повиноватися SF 27 умершу па
тріарху Іосифу transp. SFM 28 Фролентie SF Фролентіи м 29 русски SF 29 sqq .
гдѣ папа патриаршескому) от . М.

47 Joannes de Montenero O. P., Genuensis, Lombardiae Provincialis de vita decessit non in ipso
concilio, sed ad finem anni 1446. Cf. MEERSSEMAN , Dominicains, 64. 48 Die 6 julii. Ultimam sessio
nem generalem dogmaticam, die 24 martii habitam, sequebantur solum conventus particulares. 49
Sic monasterium Latinum ab incolis Ucrainae et Alborussiae signabatur. In eorum idiomata penetravit ex
vocabulo Polono klasztor, quae vox a Latino 'claustrum ' ducitur.
Controversia papae cum imperatore 65

papa commorabatur, ad ipsum ingressum in стоял, вход в божницу ; написан ту, гдѣ
templum. Descriptus est, ubi requiescit, con самъ лежитъ, по чину патриаршескому.
gruenter dignitati patriarchali.50
Dein papa ira incensus ad imperatorem Потом нача папа посылати к царю со гнѣ
mittebat, ut tandem res eius ad finem per вомъ, аще бы в концы было дѣло ег. Марку
duceretur. Marcus imperatori non oboedie же царя не послушавшу, папа же нача ца- 5
bat, papa Marcum apud imperatorem et me рю и митрополитом глати на Марка : « Ви
tropolitas accusabat : „ Vides -ne, imperator et диши ли, царю, имитрополиты , i вси гре
vos metropolitae et omnes Graeci, vos omnes кове, всѣ вы повинуетеся мнѣ, единъ ми
mihi obsequentes estis, unicus metropolita трополит ефесьскиi Марко и снимъ івер
Ephesius Marcus ac cum eo Gregorius me скиi митрополит Григоріос и тристинскиi 10
tropolita Iberiensis, et Isaias metropolita митрополит Исаия i oагинскиi митрополит
Stauropolitanus, et Sophronius metropolita Софрониос ни мене послушаютъ, ни збора
Anchialensis, me non sequuntur, nec se meo моего не соборують. Слыши, царю, како
concilio consociant. Audi, imperator, sanc глетъ стыи апслъ Павел к римляном і ко
tum Paulum ad Romanos et Ephesios et in ефесѣом и во всѣхъ своих посланиixъ: 15
omnibus suis epistolis loquentem : Fratres, "Братие, повинуітеся наставникомъ вашим
oboedite praepositis vestris et subiacete eis. и покоряетеся ; ти бо бдят о дшах вашіх, яко
Ipsi enim pervigilant quasi rationem pro ani слово воздати хотяще, да радостию сие
mabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc творятъ, а не воздыхающе . » Царю же к
faciant et non gementes." Imperator papae паптѣ отвѣщавшу : « Хощеши ли Марку гіти 20
respondit: „ Vis -ne contra Marcum quoddam каково непотребно слово, како ему злосло
inane verbum proferre, simile illi, quo tuus вил твои философъ Іван, і в тоu | час злою fol . 17г
philosophus Joannes in eum invexit, et mox смертию умре? и ты, папа, избери от со
mala morte plexus est? Tu papa, de coetu бора своего и пошли к нему от себя, а не от
tuo elige et mitte ad eum, tuo nomine, non меня, аще что хощеши ему глати. » 25
meo, si quae ei communicare velis.“
Papa hisce verbis imperatoris auditis, val Папе же слышавшу тая словеса црва, и
de vehementerque turbatus est et misit ad устрашися велми зѣло папа, і посла к нему
eum nuntium , non saeviens, sed magno cum не со злом , но с великою чстию , повелѣ
honore, iubens in amplum aureum discum насыпати велико блюдо злато золотых и
aureos et in auream trullam nummos aureos ковшъ злат золотых с великою чстию 30
effundere" magno cum honore et efflagita и прошениемъ, аще бы приялъ то и при

1 иаntе написанъ add . SF з Потом же аdd . м 4 бы от. м 1 и аntе митро


Политы от . м 10 тристиньски SF 11 Исаia SF и оаганскиi м 12 не аntе послушаютъ
add . M 13 зборують м 14 стыи от. м Павел от. м риминомъ F 15 ефесѣем SF
16 Братія S м (моя add. M) Братя F 17 покарайтеся Ѕ и покоряітеся от . F 17-19 яко
воздыхающе ) с радостию въздыхающe S яко воздыхающе ) с радостію воздыхающе слово возда
юще FM 20 отвещавше м 22 Ионъмiаntе в той от. м 23-24 збора SM 24
Собя S себе м 25 мeнe S FM хощеши ес глати ему SF глти к нему м 27 устрашив
шуся М 28 чстью F 29 великое м злато ) in ms . vіdеtur злата scribi, rеѕсriрtiоnе eadeт т.
mutatum in злато злата златых SFM ( м золотых) 30 златых (аntе с великою) SF чстью SF
31 прощением м пріалъ S то от . м .

50 De nobili sepulcro patriarchae Josephi, quod etiam hodie spectatur in Santa Maria Novella, vide:
PAATZ , Kirchen, III, 705 ; item : BUTENEV , Florencija , 7-11 . 51 Hebr. 1317. 52 Simeon traditionem
pecuniae ad mores in Moscovia vigentes depingit. Etsi trulla (cyathus, kovš) ad usum diversum adhibebatur
(potissimum ad vinum degustandum ) etiam vicem receptaculi et mensurae nummorum et lapidum praetioso
rum obtinuit. De tali usu in testamentis principum legitur: cf. L. V. CEREPNIN , Duchovnye i dogovornye
gramoty velikich i udelnych knjazej XIV-XVI vv., M.-L. 1950, passim : vide vocem kovš in indice.

11
66 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

шел бы, і видѣлся с папою, и честь бы ве- tione, ut ea acciperet, papam adiret et con
лику взял у него. Апреже того папѣ на veniret et magnum honorem a papa recipe
Марка глти зла много и огневи хотяше пре- ret. Antea papa de Marco multa mala dicti
дати его. Марко же пословъ папежскихъ tabat, flammis eum tradere intendens.53 Mar
5 ни в пoлaту свою не впустил и отвѣща имъ : cus vero nuntios papae in domum suam non
« Pцѣте учителю своему папѣ, не слышал intromisit eisque respondit: „ Dicite vestro
ли еси Гcда глюща книжником и фарисъем : doctori papae : an audierit Dominum scribis
' йнѣ вы , фарисѣe, cткляница и блюдо очи- et pharisaeis dicentem : Nunc vero, pharisaei,
щаете, а внутрь ваша полна неправды и не- poculum et vas purificatis, at interiora vestra
10 чистоты '. Тако и ты , папо, собра неправед- plena iniustitiae et immunditiae.4 Sic et tu,
ное злато, то кому хощеши си, тому давай papa, iniustum aurum collegisti, ei dona, cui
его . Гдѣ будет злато твое, тамо и ты бу- mavis. Ubi aurum tuum erit, ibi et tu eris
дешъ. А збор твои не зборъ будет, а сами et concilium tuum (legitimum ) concilium non
вы вси погибнете. » Посланному же имя erit et omnes vos peribitis." Nomen missi
15 Амбросие, града того Флорентия архима- erat Ambrosius, fuit archimandrita in civita
ритъ, и тому рече : « Аще и ты злословишъ te Florentina et dixit ei: ,, Cum etiam tu
на стых отцъ седми соборъ, и ты по 40 sanctis patribus septem conciliorum maledi
fol. 17 днехъ | отидеши . » І потом умершу и тому cis, tu quoque 40 diebus elapsis abibis . “ Dein
Амбросию, и дивишася вcи людие и фря- et ille Ambrosius de vita decessit * et mirati
20 зове . sunt omnes homines et ipsi Itali.
Тогда имъ зборовавшимъ и без Марка в Tunc congregati sunt Marco absente in
болшеи божницѣ, множество безчисленое amplo templo, innumerabilis multitudo ho
людей, мужей и жен ; і папѣ самому при- minum , virorum ac mulierum , ipse papa in
шедшу великою буестию и гордостию, с travit magna cum arrogantia et superbia, ad
25 трубами и бубны и со свирѣльми, по своему sonum tubarum et tympanorum et tibiarum ,
праву , яко же всегда в божницѣ творят рrоut соnѕuеtudo eorum fert, uti ѕеmреr in
гардиналы, и арцыбискупы, и бискупы ; и templo cardinales et archiepiscopi et episcopi
много множество латинскаго языка, и са- solent facere;** (aderat) multitudo magna La
мому царю ту же бывшу, ис нимъ митро- tinae nationis, ipso imperatore ibidem prae
30 политы , но не вси. Нaчeншимъ соборовати sente, ac metropolitae cum eo, non vero
на память Великаго Сисоя, первое же на- omnes. Celebrarunt sessionem festo Magni

2 папа м з глаголал м 3-4 предати хотяше его transp. м 4 послову S 5


ни) и м свою) тою м 6 Pцытѣ м 8 фарисеи м 9 полны м 10 папа м 11
то от. м 13 и аntе не зборъ add .SF 15 Фролентia SF Фроленътия м 15-16 архи
мандрить SFM 16-20 и тому фрязове ) от. м 17 на стыхъ седмь соборъ SF 21 и
аntе без от. м 22 божницы м бесчислено SF бесчисленно м 23 жонъ SF 24
гръдѣніем SF гордѣниемъ м 25 струпами (sic) S 26 праву ) правилу м же от . м

божницы м 27 и аntе арцибискупы от . м 28 много от. м латыньскаго SFM 30


Начейши м зборовати S М. 31 Сысоя SF Сисоя Великаго transp. М.

53 Ex certioribus auctoribus nihil de huiusmodi minis comperimus. 54 Сf. Matth . 2325. 55


Ambrosius Traversari de vita 21 nov. 1439 decessit. Cum commercium epistolare inter Isidorum , tunc
temporis Venetiis degentem et curiam papalem frequens fuit, non excludo ipsum Simeonem, qui 9 dec.
Venetiis fugam arripuit, de morte generalis Camaldulensium audire potuisse. 56 Simeon sequens
opinioni mentibus Moscoviticis insitae, usum instrumentorum musicalium maxime in sacris tam
quam paganismum ac servitium diaboli considerabat. Cf. tentationes monachi Isaaci in laura Cryptarum ;
Povesť vr. let, I, 128 ; item : FAMINCYN, Skomorochi, 61 , 160 sqq. Polemica anti-Latina usum instrumento
rum musicorum in sacris vehementer improbabat : Cf. POPOV, Obzor,.18, 23, 26. Introductio huius abomina
tionis generatim cuidam papae Petro, quem Balbutiensem (Petr Gugnivyj) vocabant, adscribebatur.
Unio rata habetur et proclamatur 67

Sisoes. In ipso initio papa in locum suum чало папѣ сѣдшу на мѣсте своемъ ; тогда
consedit, dein omnes metropolitae e suis se- Воставши митрополиты вси с мѣсть своих
dibus consurgentes, ad papam accesserunt et и приидоша к папѣ і приклякнуша к папѣ
genua flexerunt ad modum Latinorum . Im- по фрязскому праву , и самому царю на ко
perator ipse ad pedes procubuit, etiam frаtеr лѣну припадшу, и брату деоспоту, и всѣмъ 5
eius despotus et omnes Graeci. Nos oculis грекомъ. Нам же то видѣвше плачющимся ,
lacrymantibus ea observavimus et confessi но токмо глющим: « Годи, согрешихомъ! » и
sumus: ,,Domine peccavimus!" Surrexi e loco мнѣ воставшу с мѣста своего, убоявшуся,
meo, extimui enim , ne etiam me genua flec- аще и мнѣ повелятъ такоже | приклякну fol. 18
tere iuberent.57 Dein supplicatione decantata ти. Потом же молебен пѣвши, нача потомъ 10
papa missam celebravit. Quando corpus мшу мшити . Тако же имъ тѣло Бжие под
Dei elevaturi erant, tunc omnes tibiis ceci- няти, тогда они вси вострубиша в свирѣли,
nerunt ac organa et tympana et universum в варганы и в бубны , i во всякую игру игра
genus musicorums pulsarunt. Papa epistolas ша. І папа, пиша грамоты , по всѣмъ стра
scripsit et omnibus nationis Latinae partibus намъ посылаше латынска языка , яко црю 15
annuntiavit Graecum imperatorem cum греческому пришедшу со всѣми греки и ми
Graecis omnibus et metropolitis advenisse, трополиты , и приклякнувшу и подписав
genua flexisse, decretum (unionis) subscrip шу грамоты , и себе клятву предавше, тако
sisse seque iuramento obstrinxisse, item et же и митрополиты . І митрополит русьскиі
metropolitas. Metropolita Ruthenus Isidorus Исидор подписася и всю землю свою. Тогда 20
subscripsit pro parte sua et pro tota Rus'. же потом присла папа бискупа своего Хри
Dein papa suum episcopum Christophorum® стофора къ епспу Аврамию суздальскому ,
misit ad episcopum Abraham Suzdalensem , аще бы подписалъся . Ему же не хотяшу,
ut unionem ratam faceret. Cum ille renuisset, митрополит же Исидор я его і всади в тем
metropolita Isidorus eum in carcerem conie
cit ibique per hebdomadam integram deten

2 Воставше м 4 фряжскому языку add . м 5 диоспоту м 6-7 Нам же ви


девшим и плакавшимся , но токмо глющи : „ Годи согреших!” м 10 молбенъ SF 11 мщу м
12 вси) Вои м 12-13 вострубивъ и в свирѣли и варганы м 13 и в бубны от . м 14 папе
писа м 15 латыньска S латынскаго м 17-18 подписавше SFM 18 собе SF клятвѣ
M 19 русскы SF рускіи М 20 Сидор SF 24 я) ятъ м всади) его аdd . М.

57 Timor Simeonis inanis erat. Ritus 'oboedientiae' seu admissionis ad osculum , erat officium et
privilegium praelatorum maiorum tantum et in tali occasione consuetus. Describitur in Diario Inghirami,
3618-20 58 Vocabulum mša in Slavico ecclesiastico rarum , in idiomate Palaeoslovenico frequens erat.
Attamen missam celebrare reddebatur verbis tvoriti mšu . Unde dicendum Simeonem mšu mšiti scribentem
sive Polonum imitatus est,, - at in lingua Polona antiqua missam legere verbo mszyć sine additione substan
tivi exprimebatur, vel auctor tali neologismo modum vulgarem loquendi imitatus est instar locutionis sud
suditi et similium expressionum . 59 Verba ' universum genus musicorum ' · vsjakaja igra ex pro
pheta Daniele 35 deducenda esse videntur : ad sonum universi generis musicorum omnes praesentes statuam,
quam Nabuchodonosor rex posuerat, adorare debuerunt. Quod incisum vsjakaja igra in opusculis homile
ticis propagatores (skomorochi) musicae et lascivorum modorum saltandi impugnantibus saepe occurrit.
Improbantur diversa instrumenta musicalia ac simul damnatur omne genus ludi : et saltare et instrumenta
pulsare et jocari et lascivire. 60 Christophorus Garatoni, episcopus Coronensis in Peloponeso, operam
suam commodavit ad subsignandum documentum unionis die dominico post meridiem, 5 julii. Cf.
SYROPOULOS, 49223.
68 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

Ницу, и седѣ недѣлю полну ; и тому под- tus est. Ille subscripsit non voluntarie, sed
писавшуся не хотѣниемъ, но нужею. invitus.61
І потом папа црю греческому вда чсть Dein papa imperatori Graecorum honorem
велию, не прихода его ради, но подписания singularem exhibuіt, non аdventus eius gra
5 его ради и прикляканья. Выѣхавшу ему из tia, sed subscriptionis et genuflexionis causa.
града Флореньгия на память стгo мянка Discessit a civitate Florentina festo sancto
Андреяна и Наталиі, а Сидору митрополи- rum martyrum Hadriani et Nataliae, at me
ту выѣхавшу опослѣ всѣхъ грековъ на tropolita Isidorus omnium Graecorum ulti
fol . 18° памят | стго бюда архаѓгла Михаила, ак mus egressus est, die Commemorationis sanc
10 Венецые приѣхалъ на Воздвижение чстна- ti miraculi archangeli Michaelis, et Vene
го крста ; ацрь греческиi бысть в Венецые tias advectus est Exaltatione venerandae
53 дни і вси грекове. А Сидору оставшу в crucis. “ Graecus imperator et omnes Graeci
Венецые, а къ папѣ посылающеся а сам по Venetiis 53 dies commorati sunt. Isidorus
божницам ходя приклякает, какъ и прочиі Venetiis remansit, litteras papae frequenter
15 фрязове, і повелевает и нам такожде. и mittens ac accipiens, templa ipse circumiens,
мнѣ с нимъ о томъ впреки много глюше, и genua flectens uti caeteri Latini et nos itidem
ему мене многажды имавшу и державшу facere iubens. Ego multis verbis me ei huius
в крѣпости. rei causa opponebam , ille me compluries
apprehendit et in custodia tenuit.
Мнѣ же видѣвшу такую неправду и ве Cum talem iniustitiam et magnam haere
20 ликую ересь, побѣгшу ми из Венецыя, и sim observabam , Venetiis aufugi, Thomae
послу побѣгшу Фомѣ, а мнѣ с нимъ, на па- oratori discedenti me adsociavi, festo sanctae
мять стыя Анны, егда зачатъ стую Бдцу, Annae, quando sanctam Deiparam concepit,
дек в 9 днь ак Новугороду прибѣгшу ми die 9 decembris; Novogardiam magna feria
в великую среду, и пребывшу ми лѣто все IV pervenies et totam aestatem apud magnum
25 у великого сіля у влдки Еуфимия нового- hierarcham et archiepiscopum Euthymium

1 сидѣ SF полну оm. м 2 не хотѣніемъ, но от. м З папа) in ms . obscит., scripsi ex


SF м вдалъ м 4 велию) велми велику SF велику м не прихода его ради, но от. м под
писанia SF подписася м 5 прикляканia S Выѣхавшу ему и выехавша црю м 6 Фро
лентia S Фролентия FM 6-7 на память Наталиi) августа въ 26 де м 7 Андрѣана F
8 выѣхавше SF после м 8-9 на памят Михаила ) сентября въ 6 де м 9-10 кВене
цыі м 10 приѣхавъ м 11 в Венецыи м 12 53 дни) 50 дни и 3 дни F ; 50 дніи м Иси
дору SF оставшу) ту add. SFM 12-13 в Венецыи м 14-15 яко же и фрязове м 15
и аntе нам от. SFм такожде) такожSFM 16 вопреки м глще много transp. SF много от. м
глицу м 19 такую) таковую м 20 Венеціа SF 21 а) и м 21-22 на память
Бдцу) от. м 23 в 9 днь) 9SF 9) 29 (sic) м Новуграду м 24 середу SF Все om. FM
25 yаntе влдкы от. SF у влдки от. м Еуфимia S Еуфимя F.

61 Assertio Abraham Suzdalensem ab Isidoro in vincula coniectum esse alio in fonte non exstat, ne
in Syropoulo quidem , qui fuse caeremoniam signationis describit omniaque unionem faventibus incommoda
notat. Praeterea inter metropolitam et episcopum familiaritatem viguisse testantur tum Choženie, tum alii
fontes : cf. SCHOLARIOS, Oeuvres, III, 113. Ad omne dubium tollendum inspicienda sunt duo exemplaria
actus unionis adhuc exstantia ex iis, quos Abraham signavit : alterum in bibliotheca Mediceo-Laurentiana,
Cassetta Cesarini No 1 , alterum in Arch . Secr. Vat. , Cod. Ottobon. gr. 470. Nomen Abrahami in utroque
non inter episcopos, sed inter minores praelatos, non vero in extrema parte invenitur. Attamen : Si tantum
post hebdomadam subscripsisset, tunc vel locus aptus inter episcopos pro eius nomine reservatus esset,
vel ultimus omnium nomen suum posuisset. 62 Die 26 aug. , congruenter aliis fontibus. 63 Die
6 sept., Commemoratio miraculi facti a principe militiae caelestis Michaele in urbe Colossensium , quae
postea dicta est Chone, in Phrygia. Breviter de miraculo : NILLES, Kalendarium , I, 271 . 64 Die 14
sept.. 65 Feria IV hebdomadae sanctae, anno 1440 in 23 martii incidit.
Simeon Novogardiae et Smolensci commoratur 69

Novogardensem permanѕi. Eodem tеmроrе родскаго. В то же время приїде кiзь Юрьи


princeps Georgius Semenovic Lingvenevic® Семеновичь Лугвеньевъ и сѣде в Смолен
advenit et Smolensci in suo patrimonio con- ску въ своей вотчинѣ. И тому митрополиту
ѕеdіt. Metropolita ille Isidorus a concilio пришедшу Исидору с собора, и присла по
pervenit et princeps Georgius me Novogar- мене княз Юрьи к Новугороду, и мнѣ по- 5
dia accersivit. Versus Smolenscum profectus шедшу къ Смоленъску надѣющеся, яко
sum confidenter, nam (princeps) Christianus хрстиянинъ есть. |
est .

Notitias non solum a me, sed ab omnibus І тая слышавші словеса не от мене ток fol. 19r
audivit de iniustis accusationibus et de offen- мо, но и от всѣхъ, яко неправедна поноше
sione Christianis illata. Eum adii quia ния и укор xpстияном; пойдох того ради к 10
Christianus est -
in miseriam me non tra- нему, яко хрстиянинъ есть, не предасть ме
diturum esse veritatis et fidei causa (existi- не в нужду правды ради и вѣры . І вшедшу
mavi). Mihi, postquam in porticum introivi, ми в комару, и рече ко мнѣ кўзь Юрьи :
princeps Georgius dixit: „ Vere, pater Si- « Воистину, отче Симеоне, право сказал еси,
meon, recta dixisti, sed alii rem melius com- но іные болѣ тобя вѣдали, какъ ты вѣда- 15
pertam habuerunt quam tu habes et asseve- ешъ і кажешъ ; не боися, пребуди у мене. »
ras. Attamen, noli timere, apud me remane." и руку свою дастъ ми на томъ, яко « ничто
Et manu mihi oblata promisit: „ Nil (mali) же ти будетъ, токмо чсть тобѣ будетъ от
passurus es, honor tantum a me et ab omni- мене и от всѣхъ хрстиянъ. » и мнѣ у него
bus Christianis tibi dabitur. “ Non multis пребывшу не много дней и ту быша греко- 20
diebus apud eum permansi; comparuerunt ве митрополичьи черньцы , і выдастъ мя им
ibi monachi Graeci (de comitatu) metropo- гля на мя много. Мнѣ же всю зиму сѣдѣв
litae, ille me eis, de multis accusatum , tradi- шу во двоихъ желѣзех в велицей нужи, во
dit. Totum tempus hiemale vinculis dupli
cibus adstrictus sedebam , in necessitate

1 новогородьского SF новгороцкаго м 1 Юрья м 2 Лугвеніевич Ѕ Лугвеньевич


FM сѣд м 2-3 во Смоленске м 4 Сидору м со збора S со сбора F с собора от. м
5 Юрья м 6 надѣющися SF надѣяся м 7 xpстіанинъ SF есть) есмь м 8-11 тая
есть) того ради м 9 и аntе от всѣх от. SF 9-10 поношенia SF 10 xpстіаном SF
11 xpстіанинъ S 12 нужу м вѣры ) ради add. SFM 13 комору м ко мнѣ) к нему SFM
Юрье м 14 Ciмiоне SF Семионе м 15 тебя м 15-16 вѣдаешъ і от. SFM 16
скажешъ м 18 тебѣ м 19 всѣхъ от. м xpстіанъ S крестьянъ м 20 дни SF дній
M 21 и аntе чернцы add. м 22-23 сидѣвши м 23 желѣзах М велицѣ SF.

66 Georgius Lingvenevič (Semenovič) , filius Lingueni Simeonis Olgerdovič, ac Mariae, filiae De


metrii Donskoj , initio aestatis 1440 Novogardia versus Mstislaviam pergens, ab incolis Smolensci, tunc
internis perturbationibus agitati, dominus factus est. Videtur ipsum independentiam a Lithuanis ac pro
prium territorium constituendi proposita fovisse. Quod etiam Simeon innuit, cum eum non namestnik
nominat, sed dicit ipsum in patrimonium suum consedisse. In seditionibus, quae sequebantur a magno
principe Casimiro devictus est, Mosquam fugit, et namestnik iam versus finem anni 1440 factus est Andreas
Sakovič. Cf. PSB, XVII, 1972, 371-372. Item : JABLONOWSKI, Westrussland, 108. 67 Comites Isi
dori, qui se Vilnae a metropolita eiusque intimis collaboratoribus 16 aug. separarunt, Smolenscum in fine
eiusdem mensis vel initio sept. pervenerunt. Non agitur solum de monachis Graecis, cum maiorem partem
comitivae ipsi Moscovitae efficiebant.
70 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

единой свитцѣ і на босу ногу , и мразомъ, и magna, unica tunica indutus,68 nudis pedibus,
гладом , и жаждею, и повезоша мя из Смо (excruciatus) et frigore et fame et sete; dein
ленска к Москвѣ. me Smolensco versus Mosquam deportarunt.

в лѣто 6949-е пришедшу митрополиту Anno 6949 Isidorus metropolita a concilio,


5 Исидору исо фрязской земли из собора от e terra Italica, a Romano papa Eugenio Mos
папы римскаго Евгения на Москву къ блго quam , ad Orthodoxum et Christi amantem
вѣрному и xpстолюбивому и блгочстивому et pium , vere Orthodoxum , magnum princi
fol . 199 истинному православному і великому кнзю pem Basilium Basilevič, album car totius
Василию Васильевичю, бѣлому црю всеа Rus' magna cum superbia et falsitate et arro
10 Русиі с великою гордостию і неправдою и gantia Latina advenit, ante se kryžíº gerens
буиствомъ латынскимъ, нося пред собою et baculum argenteum . Kryž loco crucis por
крыж и палицу сребряну. Крыж нося во tabat, Latinam fidem " prodens et baculum "
крста мѣсто, являя латинъскую вѣру, а па gerebat manifestans Latinam superbiam et
лицу нося гордость и буйство латинь arrogantiam . Si quis ante kryž genua non
15 ское. Аще кто не приклякнетъ ко крыжу , flexerit, illum baculo plectens, genua sub
то палицею ударивше, приклякнуті велитъ, mittere iubet, uti apud papam moris est. "
яко же у папы тако творятъ. и папа тую Papa ei iurisdictionem dedit in Livonia, Po
область дастъ ему : немецкую, лятскую, lonia et Lithuania ea ratione, ut Christiani

1 и аntе во единои add. м 2 жажею SF 4 6949-2 м 5 иco co SF; Изо м


из собора ) и со збора SFM 6 Еввeнia (sic) S Евгенia F Евгеннеia м 7-8 и xpстолюбивому
православному от. м 9 Василю S FM Василевич SF бѣлому црю от. м 9-10 всея
Руси S всеа Рус F 10 гордосю F 11 носяще м 12 крижъ F же аntе нося add. S FM
крис (ante же нося ) SF 13 латынскую SFM 14-15 латыньское SFM 15 крижю S F.
16 то ) того SFM 17 тако) же аdd . м 17-18 папа дастъ тую ему область transp. м 18
лятскую) латынскую м.

68 Monachi, vel qui monachatum simulabant, induebant vestem exteriorem, svitec seu svita dictam ,
etiam riza ( casula ) nominatam , cingulo ex corio succinctam . Praeterea amiciebant mantellum (mantija ). Tu
nica intima vocabatur sračica, seu de lana confectum camisium (rubaška ). Praeterea calceis prorsus sim
plicibus, quos plesnicy vocabant, pedes tegebant. De vestitu monachorum ex regula S. Theodori Studitae
( Studijskij Ustav) cf. GORSKIJ, Opisanie, III-1, 263-264. Minute et distincte vestis monachalis ex fontibus
describitur in Drevnosti, Trudy Mosk . Archeol. Obščestva, tom VIII, (1880), Materialy dlja archeografičes
kago slovarja, 3. 69 ' Car' albus' idem dicit ac nobilis, praeclarus, independens secundum dictum po
puli : Belyj car nad vsemi carjami car'. Cf. A. SOLOV'EV , Weissteussen, 10-15 ; LUDAT, Farbenbezeichnun
gen, 153, nota ; M. I. MICHEL'SON, Russkaja mysl i reč'. Opyt russkoj frazeologii, SPb, 1912, 69. 70
Palaeoslovenicum križ derivatum est ex Latino 'crucem' ; nullum saporem polemicum comprehendebat.
At eadem vox (križ vel kryž), quae postea ex Polono mediante idiomate Ucraino et Alborutheno in Vetero
Ruthenicum introducta est, crucem Latinam significabat et ad genus dicendi concertativum pertinebat, dum
krest crucem Orthodoxam definiebat. Latina crux Moscovitis in odio erat ex duplici ratione : Corpus Salva
toris ad modum sculpturae elaboratum erat, dum in Moscovia erat incisum vel depictum . Praeterea, Latini
unica clave utrumque pedem, in Oriente Byzantino cum duabus clavibus pedes iuxta positos transfixos
exhibebant. Cf. epistolam Basilii II Constantinopolim, RIB, VI, 533. 71 Unicum insigne legatinae
potestatis, quo Isidorus Mosquam intrans usus est, erat crux occidentali artificio confecta, quam coram se
portare fecit. De insignibus legatorum a latere saeculo XV vide WASNER , Legatus. 72 Baculum
pastorale episcoporum, hodie žezl vel posoch nominatur, dum vocabulo palica designatur quadratum ex
textili confectum, seu vestimentum pontificale, quod Graece 'epigonation' vocant. HERBERSTEIN , Com
mentarii, 30A, bene explicat formam baculi : " Hi ferunt baculum, quo innituntur, quem gentiliter possoch
appellant, in modum crucis.” Tunc temporis baculum pastorale non ornabant duobus serpentibus, ut hodie
mos est. Tabulam eiusdem vide in GOAR, Euchologion , 133 (patriarcha Bekkos). Patet baculum pastorale
metropolitae Graeci prorsus quid sejunctum esse tum a fide Latina, tum ab arrogantia . 73 Simeon
hoc spectaculum finxit ; attamen materiam rei fictae praebuerunt ei similes violentiae domesticae, quas
optime cognovit. Cf. GOLUBINSKIJ, Istorija , II- 1 , 491 , nota 1 , de Jona metropolita percutiente baculo Paf
nutium de Borovsk. Moscoviam talia spectacula iam ante tempora Jonae praebuisse iuste concludere licet.
Metropolita Isidorus Mosquae 71

Orthodoxi et Christum amans princeps se литовскую, того ради, аще не приклякнут


incurvarent. “ Isidorus enim papae Eugenio православни хрстияне и хрстолюбивый
sic dixit: „ Omnes in manu mea sunt, omnes князь, яко же Исидор рече Евгениосу папѣ,
principes et episcopi, ne unus quidem eorum яко « вси въ моей руцѣ, вси кнзи і епспи,
mihi obloqui audet. Magnus princeps ipse ни единъ со мною не можетъ глти ; а самъ 5
iuvenis est, mei arbitrii est, aliique magni кўзь великиi млад есть і в моей воли есть,
principes me timent.“ Talibus verbis se pa- а иные кнзи велицы боятся мене. » Таковы
pae devovit, propterea papa ei iurisdictionem ми словесы обѣщася паптѣ, того ради дастъ
istius terrae concessit. ( Promisit) se inter ему тую область Тые земли. А ему в пер
primos patriarcham in ecclesia non comme- выхъ патриарха в цркви не поминати, а по- 10
moraturum esse, et cum eum recipient, том какъ его приймутъ, іно православных
Orthodoxos principes initio non commemo- кйзеи не поминати в началѣ ; на томъ пра
raturum esse : ea observare papae iuravit et вал папѣ и приклякнул. І много | злата па fol , 20r
genua flexit. Papa ei copiam auri donavit па дал ему, и тою областию папежскою пре
eaque potestate papali (munitus) omnes ter- иде всѣ земли, и Литовскую землю доиде, 15
ras transivit, in terram Lithuanam pervenit и до Киева и до Смоленска; ав то лѣто в
et Kioviam et Smolenscum . Ea aestate Smo- Смоленске на княжение сѣлъ княз Юрьи
lensci princeps Georgius Lingvenevič munus Лугвеневичь.
principis obtinuit.
Tunc metropolita Isidorus dolosae inten- Тогда пришедшу Исидору митрополиту
tionis plenus Mosquam venit ad fidelem на Москву с тою прелестию къ блговѣрно- 20
magnum principem Basilium Basilevič, at му великому кизю Василью Васильевичю,
ille eam malitiam perspexit. (Metropolita) і познавшу ему такую прелесть. І вшедшу
ecclesiam cathedralem purissimae Dei Geni- ему во стую црковь прчстыя Бдцы собор
tricis Mosquae intravit," et sacram liturgiam ную на Москвѣ, а служившу ему стую ли
celebrando ad Imprimis' Eugenium comme- торгию, і помянувшу ему в первыхъ Евге- 25
moravit, patriarcharum mentionem omit ниаса а патриарховъ не помянувшу, яко же
tens, uti papae promiserat, sic et fecit." Ita обѣщася патѣ, тако і сотвори ; яко же по

2 крстіане SF 2-3 xсолюбиви князи SFM 3 Сидор м рече) рчеть S F ; речетъ м


Евгеніесу SF Евгениосу от. м 4 вси кнзи в моей руце и епископы transp. м 6 велики SF
великиi] Василей Васильевичь add. м 7 велицые м 9 n ante Tüle add. SF 9-12 тые земли
Васильевичю ) от. м 11 како ес не примуть SF 15 вси SF 16-17 въ Смоленску SF
17 сѣлъ от . SF 18 Лугвеніевич Ѕ 21 Василію F 22 великому кизю аntе познавцу
add. M тую м митрополиту же Исидору аntе і вшедшу add. м 23 во стую ) в соборную м
23-24 стую Москвѣ) стую Бдцю московьскую соборную црквь SF прчстыя Москвѣ) от . м
24 служивше SF 24-25 литургію SF 25-26 Евгеніяса SF папу аntе Евгеннея add. м

74 Potestas Isidori, legati a latere clare definitur in litteris papae. Cf. Epistolae pontificiae, II, 93-94.
Eius symbolum erat crux legatina, non baculum pastorale. In Simeon C Isidorus tria bacula (sine dubio
pro tribus diversis territoriis, in quibus potestate legati gaudebat) portasse asseritur; patet rem nullius fidei
dignam esse. Ideo tentamen solutionis de territorio, in quo Isidorus tribus baculis nisus constiterit, prout
in SOKOLOV, Isidor, 37 legitur, pro supervacaneo considerandum est. 75 In ecclesiam principalem
Mosquensem, Dormitioni Deiparae sacram, in Kreml sitam, iuxta palatium magni principis. 76 Res
est de commemoratione, quae post Epiclesim in precibus intercessoriis fit, incipitque verbis : „ Imprimis me
mento, Domine, sanctissimi Domini nostri ...” Plures chronicae rei mentionem faciunt verbo 'imprimis'
utentes. Iam 5 maii 1440 novus patriarcha oecumenicus electus est, Metrophanes II, quondam metropolita
Cyzicensis et nuntius de re certe Mosquam advenit. Cum Metrophanes II unioni favebat, ab Isidoro in
precibus commemoratus est. Non liquet, cur Simeon de 'patriarchis' in plurali loquatur. Constat metro
politas in precibus intercessoriis solum proprium patriarcham commemorasse et tantum patriarchas suo
rum confratrum publicam mentionem facere consuetos fuisse. Attamen non eadem praxis semper et ubique
viguit. WAWRYK , Flor. tradyciji, 341, affert exempla Typicorum saec. XIV et XV, quae nomina omnium
patriarcharum Orientalium in oratione ' Imprimis memento continent..
72 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

минал в Киевѣ, тако жив Смоленскѣ при commemoravit Kioviae et etiam Smolensci
тѣхъ кйзехъ християнских . Тѣм бо имѣ in ditione illorum principum Christianorum
ющим над собою область латиньскую, и не qui auctoritati Latinae subiciuntur et ei
смѣющимъ с ним вопреки глти. obloqui non sunt ausi ..

5 Мнѣвшу же ему и над самодержавнымъ Opinabatur se cum autocratore, domino


всеа Русиі гсдремъ, великим кйземъ Ва totius Rus', magno principe Basilio Basilevič
сильем Васильевичемъ також учинити, sic agere posse prouti coram papa dixerat :
яко ж папѣ глалъ ; « Кнз же великиi млад „ Magnus princeps iuvenis est et episcopi
есть, а епспи их не книжни суть и боятся illitterati sunt, me timent, non audent a me
10 мене ; не смѣти им со мною о том впреки in ea re dissentire. Ego libertatem eis adi
глти. Аз волю свою возму, а твою сотворю, mam ac tuum arbitrium exsequar, Latinam
латинъскую вѣру приймут ; тогда во цркви fidem accipient. Tunc tuum nomen in eccle
fol. 20 ° имя твое поминаю всегда, | i кўзи к тебѣ sia semper nominabo et omnes principes ad
приведу вси, и хрстиянство все от гречес te adducam, et christianitatem omnem a fide
15 кия вѣры в латинство приведу, і в Римъ Graeca ad Latinam traducam eosque Romam
приведу ихъ к тебѣ, и дары ти принесутъ, ad te deducam , dona tibi afferent et Constan
і в црьград не пойдутъ, і епспи о тебе по tinopolim non adibunt ac episcopos tuo no
ставлю, а самъ буду гардиналомъ на не mine instituam, ego ipse ero cardinalis supra
мецкихъ, и на лятцихъ арцибискупѣхъ и Teutonicos et Polonos archiepiscopos ac epis
20 бискупѣхъ, и русскихъ, а греческиi лега copos et Ruthenos atque legatus Graecus.***
тосъ. » Таковыми словесы обѣщася папѣ, и Talibus verbis fidem papae dedit, papa ei
папа дастъ ему тую область, и грамоты под supra definitam potestatem concessit, et pri
писа, и гардиналомъ его учини , і по зем vilegia subscripsit, et eum cardinalem crea
лямъ пославъ предреченное слово. vit" et per terras misit litteras, de quibus
supra.

25 Тому блговѣрному великому кнзю Ва Pius magnus princeps Basilius Basilevič


силью Васильевичю в та времена младу су tunc temporis adhuc iuvenis erat, sed mente
щу, но умомъ благоразумну и бѓобоязниву, sagax et Deum timens, non doctus, nec litte
не книжну, ни грамотну, но вѣрою утвер ratus, in fide tamen confirmatus, ardens spi
жену, и теплоты горящъ дхомъ, яко же ре ritu fervoris, secundum verbum prophetae:

1 СмоленскуSFM 2 крстіаньских S крстіяньскыx F 2-3 тѣх бо кнзи имѣюще м


з латыньскую SFM 4 вопреки гіти с ним transp. м 5 самодръжавным Ѕ 6 всея
Рус SF oспoдрем SF 6-7 Василием м 1 учи (ни ) ти м 8 же роѕt Kйз от . м великы
xe transp. S F 10 впреки от. м 11 Яз SF 12 латыньскуюS FM 13 к тебѣ) воли
твоей м 14 хрестіанство SF все от . м 14-15 греческыа S греческаи м 15 ла
тынство SFM 16 ихъ иже м ти от . м 17 епископы мо) от м 19 на ante лять
ских от. SFM ( м ляцкихъ) 20 пискупѣхъ SF руских м (praeт. и от .) 20-21 а гре
ческиi легатосъ от . м 21-22 и папа ) а папа м 23-24 землямъ странамъ м 24 посла
Во предреченное слово м предрече [ ноje S предреченое F 25 Тому) же аdd . м 25-26 Ва
силію SF 26 в то время м 27 бгобоязну и блгоразумливу м 28-29 утверженну м
29 теплоты ) s in textи теплоту , іn mаrg . eadeт тапи соrr. теплоты горящи м.

77 Mirum Simeonem colloquium Eugenii et Isidori captare potuisse. Dignitas cardinalitia dissociata
et sejuncta a iurisdictione legati in territoriis Europae Orientalis fuit. Munus legati papalis exprimebat
Isidorum quasi a latere papae mitti, ipsius papae personam gerere, ideoque inepte a Simeone "Graecus
legatus" vocatur. Metropolita Kioviensis constitutus est legatus 17 aug. 1439, Florentiae, cf. Epistolae
Pontificiae, II, 93-94. 78 Isidorus cardinalis creatus est 18 dec. 1439, dum Venetiis commorabatur.
Laudes magno principi Basilio Basilevič 73

Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. " Hic че проркъ: « Во отцъ мѣсто быша снове
magnus princeps Basilius Basilevič similis твои . » Сеи же великиi к зь Василиі Васи
factus est sanctis priscis imperatoribus, iso- льевичь уподобися стымъ прежнимъ црем,
apostolis Constantino Magno et Vladimiro, равнымъ апсломъ Константину Великому
in sacro baptismate Basilio nuncupato, qui и Владимиру, нареченному во стомъ крще- 5
terram Rus' baptizavit et fidem Orthodoxam ниі Василию, иже крстившему | русскую fol. 21
firmavit, propugnator fidei Graecae Ortho землю и утвердившему православную вѣ
doxae, ac traditionum Graecae fidei ad in- ру, поборникъ по православной вѣре грече
stituta sanctorum patrum Basilii Caesarien- cкoи, яко же обычаи есть стыя вѣры гре
sis et Joannis Chrysostomi et Gregorii Theo- ческия по уставу стых отцъ Василия Ке- 10
logi ac caeterorum sanctorum patrum et сариіскаго, Іоанна Златоустаго, Григорія
sacrorum septem conciliorum et primorum Бѓослова і прочихъ стыхъ отӣь и стыхъ
sanctorum septem paparum , Silvestri et alio- седми собор и стыхъ первыхъ папъ седми,
rum, qui Orthodoxi fuerunt et quos in fіdе Селивестра и прочихъ, иже в православиi
Orthodoxa viventes colunt, minime vero La- і в православной вѣре поминаютъ ихъ, а не 15
tini.. влатынствѣ.

Salve,so tіmоrаtе mаgnе princeps Basilie , Радуйся, блговѣрный великиi кiзь Ва


qui terram Rus' vera fide firmasti, corona силие, иже русскую землю вѣрою утверди
capiti tuo imposita est — sanctum baptisma. выи істинною положенный ти на главѣ тво
Salve, Orthodoxe princeps Basilie, omnes еи вѣнецъ, стое крщение! Радуйся, право- 20
tuos sacerdotes confirmasti, omnes iam defi- славный кЙже Василие ! утвердилъ еси вси
ciebant, tu vero fortiter eos corroborasti.. сценицы свои, имъ всѣмъ обнажившися,
Quis non admiretur tantam tuam pietatem, тебѣ ихъ крѣпко утвердившу. Кто сему не
ac mentis tuae devotionem et veram tuam почкдится, таковому твоему блгочестию и
Orthodoxam ardentem fidem in sanctam in- блгочестивому твоему разуму, істиннои 25
divisam Trinitatem ? 81 Haereses a sancta твоей православной теплои вѣре во стую не
Ecclesia desecasti. Salve, Orthodoxe prin- раздѣлную Троцу ? Ереси отсѣклъ еси от
ceps Basilie, abscidisti spicam arrogantiae стыя цркви. Радуйся, православный кйже
Latinae, nec permisisti eam nutriri in Ortho- Василие ! урѣза класъ буйства латинскаго,

2-8 Сеи же вѣру) от . М 2 княз великі transp. SF Василеи SF 2-3 Васильевичь


om . SF 3 прежнимъ от. SF 4 Костянтину SF 5 Владимеру SF нареченому SF
6 Василеи SF 8-12 греческой стыхъ отць) от. М 8-9 греческia S 10 Василіа SF
11 Іоана SF Григорiа ѕ 13 соборовъ м 13-15 и стыхъ первыхъ поминаютъ ихъ) стых отцъ м
14-15 въ православie SF 17 Iже рѣку аntе радуйся add. м великиi oт . м княже М 18
21 русскую Василие !] от. м 21-22 утвердилъ еси свщенницы твои м 22-26 имъ всѣмъ
тѣплои вѣре) от . м 22 облажившia S облажившия F 24 блгочествію SF 26 пра
вославнѣи S вѣрѣ теплои transp. SF 26-27 нераздѣлимую м 27 и аntе ереси аdd. SFM
(м ересь) 28-29 Радуйся Василие !) от. м 29 i аntе урѣза add. м латынскаго SFM.

79 Ps. 4417 . 80 Acclamationes, quae sequuntur, partem integralem opusculi considerari de


bent : iam initio, introductione expleta, praeannuntiantur verbis : 'Gaudete, sacerdotes'. Cf. FROMMANN,
Beiträge, 118. Pertinent ad genus litterarium , tum in Byzantio, tum in Rus' sat diffusum , cuius eminens
opus est Acathistus B. M. Virginis, multoties diversimode imitatus. Constat 12 kontakiis characteris narra
tivi, cuique kontakio sequitur stropha, quae, brevi introductione facta eulogia continet, quorum omne
vocabulo radujsja — salve, incipit. Quemadmodum Simeon principem, ita posterior auctor metropolitam
Jonam similibus laudibus illustravit, quae laudatio libro Stepennaja indita est (PSRL, XXI, 524-526).
81 Variae figurae et verba et quaestiones rhetoricae imitationem incisorum ex hymnis religiosis depromp
torum manifestant. Frequens fons talium figurarum sunt canones Resurrectionis, in Matutino diebus
dominicis recitati, et canon B. M. Virginis.

12
74 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio prima

і не дал еси возрасти в православных црк doxis ecclesiis et in Orthodoxis Christianis,


fol. 21 вах і в право||вѣрныхъ хрстиянeх, и да не ne captarentur petulantia Latina et vetere
насладятся буйства латинъскаго и ветхаго testamento, ne illa gustata ex memoria evel
закона , да вкусивше , забудут истинныя lerent veram fidem Orthodoxam , et ne irre
5 православныя вѣры , да не насладятся tirentur eorum corda infidelitate. Salve,
срдца невѣрия. Радуйся, православный Orthodoxe princeps Basilie, non permisisti
кЙже Василие ! не далъ еси урѣзати класа abscindere maturam et excultam spicam di
зрѣла, воздѣланна бжественныя цркви. Ра- vinae Ecclesiae. Salve, Orthodoxe princeps
дуися, правовѣрный кЙже Василие, право- Basilie, Orthodoxae fidei et totius terrae Rus'
10 славныя вѣры і всея русския земля утвер- columen et Graecae fidei praesidium ac adiu
жение, а греческия вѣры подтверждение і tor, & omnibusque Orthodoxis Christianis et
поддержателю, и всѣмъ православнымъ и Deum timentibus anachoretis et monachis
бѓобоязнивымъ інокомъ и черноризцем ра- gaudium, divinae Ecclesiae et omnibus
дость , бжественныя цркви і всѣмъ право- Orthodoxis Christianis inexstinguibilis exul
15 славнымъ хрстияномъ неизгланное весе- tatio et gaudium . Instruens filios tuos in
лие и радость! Воспитающі чада своя в Orthodoxa fide secure, gaudio spirituali et
православной вѣре безпечально, радости corporali impletus es, contemplans filios tuos
дховною и телесною исполнишас, видячи nutritos lacte spirituali, nam ipsi sanctam
чада своя воспитаны млекомъ дховным, fidem Graecam receperunt.
20 яко же сами прияша стую греческую вѣру.

Радуйся, православный великиi кiзь Ва- Salve, Orthodoxe magne princeps Basilie
силей Васильевичь! всѣми венцы украсив- Basilevič, omnibus honoribus Graecae fidei
ся православныя вѣры греческия, и сами Orthodoxae ornatus es, et ipsi Orthodoxi
радуются с тобою вси православниі кнзи principes terrae Rus' unа tеcum exultant,
25 русския земля , похвалою и радостию дхов- laude et gaudio spirituali ex propria eorum
fol. 22r ною | своея вѣры, нерушимыми твоим fide (scaturiente), invincibiles tuo praesidio.
утвержением. Радуйся, кЙже Василие ! от Salve, princeps Basilie, tua gloria in omnes
всѣхъ земль латинских и до самаго Рима Latinas terras et usque in Romam ipsam
прославися , и всю русскую землю право- diffusa est. Omnem terram Rus' Orthodoxa
30 славною вѣрою греческою прослави, і гор Graeca fide claram reddidisti, superbi papae

2 і в правовѣрныхъ въ православных SF і в правовѣрныхъ хрстиянех от. м xpстіанехъ SF


2-3 і да не сладятся м з бжиства loco буйства F латыньскаго SM Berxaxo S (tamen in margine
сотт.: ветхаго ) 4 дa ante вкусивше от. м истинныа S 5 вѣры православныa transp. SFM
(F православныя) вѣры православныя) утвержение add. м 5-28 да не насладятся земль ла
тинских от . м 6 невѣрia S православны F 8 бжственыа S бжственыя F 9-10
православныа S 10 руськia SF 11 греческia SF подтверждение i oт . SF (F scr. земля
утверженіе, tатеn utrumque verbum del.). 14 бжественыа S бжственыя F 15 xpстіаном SF
16 чад S 17 беспечално SF 18 и аntе телесною от. SF 19 въспитанны SF 20
пріаша сами transp. SF (F прияша ) 23 православныа S 25 русскыа S радосю F 26
нерушимым SF 28 латыньских SF сие же аntе и до самого аdd. м самого SF м . 29 про
славись м рускую м 30 прославися S F.

82 Mira cernitur dissonantia inter generalem tendentiam opusculi, obiurgantis Graecorum in fide
infirmitatem et figuras stili, scil. locos communes, ' fidem Graecam' admodum extollentes. 83 Quasi
diceres usque ad extremos terrae ; locutio in veteribus Ruthenis litteris sat communis. Aliquando factum
historicum declarat, uti quando de S. Paulo dicitur ipsum usque ad Romam venisse (cf. Zitie sv. Stefana
episkopa permskago, scriptum ab EPIPHANIO Premudryj, SPb 1897, 11 ). Alia vice, uti in Laudatione
magni principis Borisii Alexandrovič et in Simeone merus topos considerari debet.
Laudes magno principi Basilio Basilevič 75

Eugenii impietatem et Latinae fidei fatuita- даго папы Евгениаса зловѣрие и буйство
tem et veteris testamenti contumaciam de- латиньскія вѣры і ветхаго закона непокор
struxisti. Amentiam impii veteratoris, aurum ство разори и безумие зловѣрнаго хитреца
appetentis, Orthodoxae fidei eversorem , La- и златолюбца и православныя вѣры разо
tini maledicti concilii propugnatorem , a рителя и латиньскому неблгословенному 5
septem sanctis conciliiѕ rерrоbаtum, a fide собору поборника, и от седми стыхъ собор
Graeca apostatam ex amore auri et argenti, неблгословеннаго, и от греческия вѣры от
octavi concilii praedicatorem per omnes падшаго златолюбием и сребролюбиемъ, и
terras Orthodoxas et Latinas, superbientem осмаго собора исповѣдника по всѣмъ зем
et laudibus se efferentem , synodi octavae лямъ православнымъ і латинским, гордяся 10
interpretem et legis veteris laudatorem , a и величаяся, сказателя осмому собору и
novae legis gratia apostatam ex cupiditate ветхому закону проповѣдника, і новыя
auri et argenti, et ex astutia et instigationе бягдати отпадшему златолюбием и сребро
improbi papae Eugenii agentеm, eius disci- любиемъ, и хитростию и научением зло
pulum Isidorum cardinalem , in legatum con- нравнаго папы римскаго Евгениаса, и уче- 15
versum , quondam metropolitam terrae Rus' ника его Исидора гардинала, претворенно
oppressisti; eiecisti eum e sancta divina eccle- го легатоса, бывшаго митрополита русския
sia cathedrali Christiana in dominante civi- земля ; i изгналъ еси его от стыя бжествен
tate Mosquensi, ubi iacet divinum alimen- ныя цркве соборныя хрстиянския въ црст
tum, vivificum corpus sancti metropolitae вующем градѣ Москвѣ, гдѣ лежить бжест- 20
totius Rus' et thaumaturgi Petri. Sanctis suis венная пища , животворное тѣло | стго ми fol . 22v
precibus e sepulchro suo ope corporis sui трополита и чюдотворца Петра всеа Росиі,
vivificantis instruxit et edocuit te et timore стыми своими мітвами из своего гроба сво
(Dei) corroboravit ornamentum capiti tuo им животворным тѣлом вразумив тя і на
impositum verae Orthodoxae fidei Graecae, учи , и страхом утвердивъ положенный ти 25
magne princeps Basilie. Ille ipse Graecus вѣнецъ на главѣ твоеи, кiзь великиi Васи
imperator dominus Joannes a luce pietatis лие, истинныя православныя вѣры гречес
defecit et tenebris Latinae haereseos invo- кия. И самому тому црю греческому отсту
lutus est. At haereditata potestas tui princi- пившу кир Іоанну от свѣта блгочестия, і
patus luce pietatis refulsit, morbos sanavit омрачися тмою латиньския ереси , а отече- 30
et animas salvavit ecclesiasticis praeceptis. ство твоего кЙжения просвѣтися свѣтомъ
благочестия, недуги исцели и да спсе
црковными учениі.
Gaudete et exultate omnes sacerdotes! Радуйтеся и веселитеся вси сценницы !
semper Orthodoxi et Christum amantes повсюду православни и xpстолюбивиi 35

1 Евгеніеса SFM зловѣрие) гордѣние м 2 латыньскia SF латынское м 2-3 вѣры


непокорство ) от. м 4 православныа S 5 латыньскому SFм неблгословному м 6
збору м соборов м 7 неблгословнаго м греческia S 8-11 златолюбием -
собору ) от . М
10 латынскым SF ( praeт. і от .) 12 проповѣдника ) наказателя SFM 12-13 новыя блгодати )
новаго закона SFM 15 папа м Евгеніеса SFM 16 Сидора м 16-17 претвореного SF
претворнаго м 17 русскia S руския м 18 i oт. м еси от . м от от . м стыa S 18
19 бжственныа S бжственыя F 19 христіанскia S хрстіаньския F 19-20 въ црствующем
градѣ Москвѣ) московьскia SF 20-21 бЖcтвeнaa S бжственая F бжественныя ) hoc verbo ter
minat M 22 всея Рус S F 23 из) от SF 24-25 i аntе научи от . SF 25 утверди SF
положеныи SF 27 истинныа) вѣры add. S (tатеn еаdет т. pаrtіаlіtеr del. православныа S
27-28 греческia S 29 блгочестia S 30 латыньскia S латыньския F 30-31 очество S
31 кнженia SF 32 блгочестia S 33 ученми SF (S in textu : ученіи, еаdет т. corr. in mаrg.:
ученми) .
76 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio prima

хрстияне, не прелщенни і не укоренни не- Christiani, non decepti et ab infidelibus gen


вѣрными языки поганьскими а от всѣхъ tibus paganis non victi, sed in omnibus terris
стран прославенны , и великую слву и чсть laudibus celebrati, magnam gloriam et ho
приясте и со всѣми xpстолюбивыми стра- norem , salutem et gaudium spirituale acce
5 нами , спсение и радость дховную, и црст- pistis una cum omnibus terris Christum
вия наслѣдницы бысте . Слава стѣи и еди- amantibus et regni heredes facti estis. Gloria
носущнѣи и животворящей и нераздели sanctae et unisubstantiali et vivificanti et
fol. 23r меи Троцы , вразумившу тобя, великиi | indivisae Trinitati, quae te instruxit, magne
кізь Василиі Васильевич, мир тобѣ и блго- princeps Basilie Basilevič, pax tibi et bene
10 словенie o Xcѣ Иссе Гсдѣ нашем, ему же dictio in Christo Jesu Domino nostro, cui
слава со Отцемъ и Стымъ Дќомъ, аминь. gloria cum Patre et Spiritu sancto , amen .

1 xpстіане SF прелщеніи F укорены SF з прославленый S прославлены F 4


пріасте S и ante xpсолюбивыми аdd. F 5-6 црствia SF 6-7 единосущьной SF 8 тобе
SF 9 Василей SF.

84 Eadem doxologiã, a sacerdote prolată, inchoatur solemnis vigilia festiva vel dominicalis (vse
noščnoe bdenie )..
II

SIMEONIS SUZDALENSIS NARRATIO


DE CONCILIO FLORENTINO

RECENSIO SECUNDA

( SIMEON B )

DE RECENSIONE SECUNDA

Relatio stilo elegantiori et ratione melius disposita est exarata, quam Simeon A, excursus
personam Simeonis tangentes omissi sunt, Isidorus vero nigrioribus coloribus depingitur.
Compositio assumit characterem publicum , semi-officialem diceres. Praemittitur prorsus
diversa introductio , in qua scite ac breviter adiuncta politico - religiosa unionis exponuntur
et ad finem nota de malis, quae Marcus et eius asseclae perpessi sunt, affigitur; ea in quibus
dam posterioribus manuscriptis aliis tediosis narratiunculis augetur. (Cf. PAVLOV, Opyty,
104-105). Etiam in corpus Narrationis mutationes inseruntur, quae tantum testis oculatus,
vel qui a tali didicit, scribere potuit. Enumerat eas I. ŠEVČENKO in Repercussions, 321-322,
nota 120 .

Quis opusculum primum Simeonis retractaverit, indagatores concordes non sunt. Per
plures auctores etiam secundam recensionem Simeoni attribuunt; sic etiam MALININ , Filo
fej, Prim ., 54-55, excipit tamen finalem narrationem de Marco. Attamen dictio a Simeone A
diversa esse videtur, introductio aliena est ab ingenio presbyteri Suzdalensis, immo quaedam
continet, quae Simeoni vix attribuere licet : Isidorum e stirpe Latina ortum esse, eundem
assumpto Abrahamo Suzdalensi Mosquã Constantinopolim properasse et similia.
Patet huiusmodi tractationem scopum determinatum politico -ecclesiasticum prosecutam
esse : excusare res ecclesiasticas a Basilio II gestas, expulsionem Isidori et constitutionem
Jonae metropolitae (5 dec . 1448) sine recursu Constantinopolim factam et sic placare mur
murationem quorundam contra actionem arbitrariam magni principis. Unde dicendum
recensionem hanc post 1448, nonnullis annis interiectis scriptam esse, nec licet compositio
nem eius in tempus post 1453 transferre. Nam in introductione narratur de incursionibus et
de devastationibus ab exercitu Turco causatis, de multis civitatibus ac praediis desertis; si
Constantinopolis iam expugnata esset, auctor rei mentionem fecisset. Ideo Secundam Recen
sionem mox post Primam , uno alterove anno elapso, exaratam esse dicerem.

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

A. POPOV, Obzor, 344-359 editionem curavit e Chronographo Russicae recensionis


saec. XVII.
MALININ, Filofej, Pril. , 102-114 ad fidem codicis No 1245 collectionis S. Sophiae Novo
gardensis.
78 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

COMMENTARII ET SUBSIDIA

PAVLOV, Opyty, 103-105 ; DELEKTORSKIJ, Obzor, 138-144, 166-169; ŠČERBINA, Lit.


istorija, 164-169; MALININ, Filofej, 457-458.

DE CODICIBUS

No 1245, foll. 198v-220r, coll. S. Sophiae, hodie GPB Leningradensis (fondo 310). De
codice cf. MALININ , Filofej, Pril., 102. Peritia rei grammaticae, integritate, claritate dic
tionis alios superare videtur. Titulus in poluustav exaratus, textus in poluustav in propis'
redundante. Ad marginem tituli inscribitur frjab 26', quod repetitur in omni folio verso ,
in recto eadem manu ponitur: ‘O OCMOM cobops '. Etsi Malinin codicem saeculo XVI assignat,
videtur in prima parte saec. XVII exaratum esse .

No 316, foll. 345r - 368v, bibliothecae quondam monasterii Solovki, dein in academia
eccl. Kazanensi servatae, nunc in GPB Leningradensi depositae (No 717). Descr. in opere :
[I. Ja. PORFIR’EV, A. V. VADKOVSKIJ, N. F. KRASNOSEL'CEV ), Opisanie rukopisej So
loveckago monastyrja, nachodjaščichsja v biblioteke Kazanskoj duch. akademii, č. I, Ka
zan ' 1881 , 503-508 (506-507), poluustav saec . XVII.

No 317, foll. 204r -227r, eiusdem collectionis, ibidem descriptus, 508-512 (511), polu
ustav saec. XVII cum elementis e skoropis' depromptis. In fol. 204r ad marginem írja 26'
apponitur et sic in omni folio scribitur, ‘rjas' in verso , '26' litteris cyrillicis notatur in recto .

No 700, foll. 1r - 15r, coll. V. M. Undol'skij, GBL, Mosquae ( fondo 310). Codex comme
moratur in Slavjano- russkija rukopisi V. M. Undol'skago, opisannyja samim sostavitelem
i byvšim vladel'cem sobranija, Moskva 1870, pars additionalis auctore A. E. VIKTOROV,
12. Hic tamen designatur No 710 et assignatur saeculo XVI ( vel agitur de diverso codice?),
skoropis'. Spisok sat correctus, non videtur tamen aequare praecedentes, exaratus a scriba
minus erudito, aliquae omissiones. In omni folio verso supra textum : o coctaBjehni' in
recto ‘ocmaro cobopa' ponitur. In ultimo folio, textu expleto manu saec . XIX additur: V. Und.
et in eodem folio verba margini ascripta: vsego 15 listov .

No 264, foll. 294r - 319v, sectio 2a, collectio F. A. Tolstoj, hodie in coll. fundamentali,
GPB, Leningrad (No 560). Descr. a K. F. KALAJDOVIČ et P. M. STROEV , Obstojatel'noe
opisanie slavjanorossijskich rukopisej, chranjaščichsja v Moskve, v biblioteke grafa F. A.
Tolstova, Moskva 1825, 425-427 (427). Poluustav saec . XVII. Initio ad marginem numerus 8,
littera cyrillica expressus. Quaedam folia umore deformata.

No 33, foll. 1-36v, coll. fundamentalis, GPB Leningrad, descr. a BYČKOV, Opisanie,
123-126 (123-124 ). Skoropis' saec. XVII. Ultimae paucae lineae desunt, suppletae a manu
recenti.

No 591 , foll. 130v- 143r, coll. Musei, GBL Mosquae, skoropis' saec . XVII, memoratur
a PAVLOV, Opyty, 104. Plures lectiones differentes continet, quae tamen nil novi in re
afferunt, laudes finales, Basilium extollentes ommittuntur. Etiam in ductu et modo scri
bendi a communi evagat, non distinguens inter molle et durum signum .
De adiunctis concilii 79

SIGLA CODICUM.

ms. No 1245, Sofijskoe sob ., GPB , Leningrad, codex basicus.


S No 317, Soloveckij monastyr', GPB, Leningrad.
L No 316, ibid.
U No 700, sob . Undol'skogo, GBL, Moskva.
т No 264, sob . Tolstogo , GPB, Leningrad.
о No 33, Osnovnoe sob ., GPB, ibid .
M No 591 , Muzejnoe sob ., GBL, Moskva.
Po ex editione ab Andrea Popov facta.

TEXTUS ET TRANSLATIO

Narratio hieromonachi Simeonis Повѣсть сщенноинока Симеона fol. 198"


Suzdalensis quomodo Romanus су ждалца, како римски папа
papa Eugenius una cum suis asti- Евгеніи составлялъ осмыи со
concilium
pulatoribus octavum concilium боръ со своими единомы сле
constituerit . ники . 5

Dominante Graeco imperatore Joanne Ka- Въ црство греческаго цря Івана Калуяна
lojoanne Palaeologo, Romae Eugenius papa- Палеолога бысть в Римѣ папа Евгеніи . Сей
tum tenebat. Qui una cum suis astipulatori- по||мысли со своими единомысленики чрез fol. 199r
bus in animum induxit rem contrariam vete- древняя бжственая писанiя и чрезъ изло
ribuѕ dіvіnіѕ ѕсriрturis аc interpretationibus женiя правилъ стго вселенскаго седмaгo 10
canonum sancti oecumenici concilii septimi : собора ; восхотѣ составити осмый соборъ,
сиріvіt enim concilium octavum constituere, лицемѣрьствуя, яко образом блгочестie xo
simulabat et fingebat se pietatem firmare тя утвердити . В мѣсто ж единомыслiя и со
velle. In locum consensus et conjunctionis вокупленія раздоръ веліи бысть между
magna dissensio inter Orthodoxos et Roma- православными и римляны . Тогда гречес- 15
nos exstitit. Tunc enim imperium Graeco- кая власть Бжіим попущеніем за грѣхи на
rum , Deo permittente, propter peccata nostra ша наипаче оскудѣваше от варварскаго на
potissimum debіlіtаtum est barbarorum in- хождения и от турскаго плѣненія ; грады и

1-5 Titulus quoad sensum idem in omnibus codicibus adhibitis. Diversas lectiones solum initium tituli
praebet : Повѣсть инока Симеона іерея SLM ( litera П ornata in L, іерѣія L, іерея от . м.) Инока Симеона
иерея суждальца повѣсть UPo Сценноинока Симеона суждальца т (titulus integer vіdеtur соlоrе
rubro exaratus . In O titulus originalis deest, inscribitur tamen in folio praecedenti manu saec. XIX,
verbis cum Po congruis et adiungitur: преведено вкратцѣ. In margine ubi titulus incipit, ms. et S scr.
глав 26, Tпитетит 8. з состави Ро 4-5 единомысленьники UM 6 Bo] littera B exor
паtа in LT (in Tvіdеtur соlоrе rubro exarata) Іванна Ро Kaлoянa L 7Евгенie Po и аntе сей
add. L 8 помыслив SL единомысленники тм единомысленики своими transp. Po 9бже
ственная U Tм Ро бжственая от. О 9-10 изложение Ро 11 и аntе восхотѣ add. м
12 яко) со 0 благочестія L 14 роздоръ Po великіи SL межь L 15 Тогда) ж add . UTO
17 оскудеваша L варварског S 17-18 нахоженія L 18 градъ L i ante rpaqbi add. O.
80 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

веси многія опустѣваху. Папа ж Евгеній cursionibus et Turcarum devastationibus.


прельсти златомъ і великими дары гречес- Multae civitates et praedia deserta iacebant.
каго цря Івана и патріарха Іосифа, и быша Papa Eugenius auro et magnis donis Grae
црь и патріархъ помощницы папѣ на со- cum imperatorem Joannem et patriarcham
fol. 1999 5 ставленіе | осмаго собора. Папа ж со всѣми Josephum circumvenit et imperator ac pa
латыны обѣщася црю, еже помогати гре- triarcha adiutores papae facti sunt in consti
комъ противо насильствующихъ имъ ага- tuenda octava synodo. Papa cum omnibus
ряном. И повелѣ папа всѣм своимъ латын- Latinis imperatori pollicitus est se auxilium
ским кардиналом , и арцыбискупом, и бис- daturum Graecis contra Agarenos' eos pre
10 купом и легатом і всѣм црковником быти mentes. Iussitque papa omnes Latinos cardi
на соборъ, а црь Іван православным патріар- nales et archiepiscopos et episcopos et lega
хомъ , и митрополитом , и архиепскпом і tos suos et omnes ecclesiasticos concilio assi
епскопомъ, і всему црковному чину, иже stere, item imperator Joannes patriarchas
под его державою повелѣ быти въ црьград. Orthodoxos et metropolitas et archiepiscopos
et episcopos et omnem ecclesiasticum ordinem ,
qui sub dicione eius inveniuntur, Constanti
nopoli convenire iussit.

15 Писа же црь и патріархъ к Москвѣ ќ ве- Scripsit imperator et patriarcha Mosquam


ликому кйзю Василію Василіевичю всея ad magnum principem Basilium Basilevič
Русіи с великою любовию, да бы послал totius Rus' magna cum humanitate, ut fir
утверженія ради православныя вѣры мос- mandae fidei Orthodoxae gratia Isidorum ,
ковского митрополита Исидора ; той ж ми- metropolitam Mosquensem mitteret; qui me
fol. 2007 20 трополит Исидоръ бѣ родом латынянин . | tropolita ex Latinis oriundus erat. Magnus
Kйзь же великій Василіи гла митрополиту, princeps Basilius metropolitae declaravit se
яко по бжственому писанію и по соборным cundum divinas scripturas et canones conci
правиломъ не подобает быти осмому собо- liares non licere octavum concilium convo
ру. Митрополит же обѣщася великому care. Metropolita se magno principi obstrin
25 кЙЗю : « Аз иду рече вѣру утвердити и
-
xit dicens: ,,Vado fidem firmare et Ecclesiam
црквь в православіе соединити . » и пойде in Orthodoxiam unire." Et discessit metropo
митрополит Исидоръ с Москвы въ црьград, lita Isidorus Mosquă Constantinopolim , so

1 многи SLUTOPо опустѣша м Евгени м 2 престиль великіи даръ L дарми м


3 Иванна Т Иоанна Ро патріарха т 4 помощники SUTOM помощникъ L 6 латыни
LUTOM латины Ро помагати LU 7 противо от. LUтом Ро насилствующим Ѕ на на
силующія LM на насилующая U TOPo 7-8 имъ агаряны LUTOM ихъ агаряны Ро 8
9 латинским U 9 гардиналомъ LUом Ро гординалом т пискупомъ Po 9-10 гeлaтoмъ L
10 црковнымъ SL быти ) к собѣ add. S ; к себѣ add . LUTOM Po 11 Іоаннъ Ро православны [ мъ)
Ро 12 архиепискупомъ и епискупомъ м 16 Василю SO Василевичю SLTU 0 Всеа
SUOM PO 17 Росиі м 18 православные 0 18-19 московскаго LU О м Ро 19
той же) бо аdd. L 20 Исидоръ от. Po бѣ от. cett. латынникъ L латынин U Ом латынянъ т
21 великии ж кнзъ transp. м Василіи от. О Василеи UPo 22 бжественному LUM и бо со
борным 0 по аntе соборным от. Ро 23 правиламъ м 23-24 осмому собору быти transp.
LUTOM PO 25 Аз де иду вѣру м (рече от.) 26 православію L (ргает, вот.) пойде ) in
mѕ. пріиде, scripsi ex cett. codd. et ex contextu. 27 митрополит от. м Исидоръ от. Ро въ црь
град от. Ро.

1 Agareni illi nominabantur, qui ex Ismaele, filio Agaris et Abrahami originem duxerunt. Cf. Gen.
21,9-13, 161-16 ; 2512 de descendentibus Ismaelis. Turcae quidem stirpis Arabicae non erant, tamen religio
Islamica eos aliquo modo Arabibus assimilabat.
Participes concilii recensentur 81

cium sibi adsciscens Abraham , episcopum с собою же поим суждалскаго епскпа Ав


Suzdalensem aliosque sacerdotes ac mona раамія, і иные сщенницы і иноцы . Бывшу
chos. Etiam ego, monachus Simeon praesens ж с ними и мнѣ иноку Симеону, иже пиша
fui, disputationes sacerdotum cum papa no прѣнія cтительская с папою.
tans.

Advenit papa Eugenius in civitatem Fer- Прiнде ж папа Евгеніи во град Ферарь со 5
rariensem cum suis cardinalibus et archie- своими кардиналы , і арцыбискупы , і архи
piscopis et archimandritis et sacerdotibus et мариты, и попы, и черноризцы , и много ла
monachis et multitudo gentis Latinae: Itali, тынскаго языка : фрязовѣ, аламаны , ката
Alemani, Catalani, Mameriani, Mediolanen- яне, мамерьянѣ, меделеянѣ, | нѣмцы , и fol. 2009
ses, Teutonici et multitudo gentis Latinae in много поморскаго языка латынскаго. Того 10
maritimis viventis. Eodem anno mense mar- ж лѣта мсца марта снидошася в той ж град
tio in eandem civitatem Ferrariensem con- Ферарь црь Іван Калуян Палеологъ из
gregati sunt imperator Joannes Kalojoannes братомъ своим, ис велможами, из боляры
Palaeologus, simul cum fratre suo, cum no- своими , и патріархъ Іосиф, і йже под ихъ
tabilibus ac aulicis suis, et patriarcha Jo- державою митрополиты , і архиепспы і 15
sephus, ac qui sub dicione eorum erant me- епспы 24, в них же избранній стіни : Маркъ,
tropolitae et archiepiscopi et episcopi 24, митрополит ефесскій, Григорій митрополит
inter quos selecti sancti : Marcus metropolita иверскіи, Софроніи митрополит анкирски,
Ephesius, Gregorius metropolita Iberiensis, Исaiя митрополит тристински. Сім же че
Sophronius metropolita Ancyranus, Isaias тыре митрополиты поборники быша по 20
metropolita Stauropolitanus. Qui quattuor православнои християнской вѣрѣ, по все
metropolitae, defensores fidei Orthodoxae ленских седми соборех, иже не повинулася
Christianae et septem conciliorum oecume- папѣ Евгенію, ни устрашишася прещенія
nicorum erant, qui papae Eugenio nec obse- его и не быша помощники на составленіе ! fol. 201г
cundabant, nec minis eius terrebantur et non осмаго собора ; Висарионъ никѣискіи митро- 25

1 поим) взя м суждалског и суждалскаго от. Ро 1-2 Аврамия UTO 2 иныя LPo
з Семиону UO писаша L писа Т писаше Ро 4 прѣние м 5 Евгеніи от . Ро Фералъ м
со от . L 6 гардыналы L гардиналы UT гординалы о арцыбископы L арцыбискупы) і бис
Kyrbi add. U TOM 6-7 архимандриты м 7 попы много ) игумены і протопопы і попы
и диакони и чернъцы многие м чернцы Ом 8 аламани SLU TPo аламане 0 8-9 ката
яне) in ms. et s iатаянѣ , scripsi ex LUTOм каталане Po катаяне) французове add . UTO 9
мамеяне LT мамерьянѣ от . Ро 9-10 мавмеръяне , меделѣяне, аламани, катаяне, немцы и мно
го м 10 поморского S и аntе латыньскаго аdd. м и аntе того аdd. м 11 марта) alia т.
supra lin. L 11-12 въ томъ же град . Фераре LPo 12 Ферал м Иваннъ т Іоаннъ Po
Калоянъ L 12-13 и аntе зъ братом от. ST с своимъ братом transp. LUTOM Po ( ргает. и от.
iidem) ; praem . c om. TO 13 бояры LU 14 своими от . Ро Іосиx U i ante nxe om . S
15 митрополити L 16 изърбаніи LT избранніи Бжіи аdd. S ; cin add. U ; и аdd . T стыи Ро
17 eфeскіи LTOPo Григорie L Григоре U 18 ахкиръскиім 19 Исаиа М 19-20 че
тыре от . О 20 митрополита т поборъскиi м быша от . LUTOM Po по от . м 21 право
славней MPо християнской от . cett. 22 седмих тм соборахт 22 sq. Иже не iерслим
скіи митрополит ) от . Ро 22 повинулася ) помянушася L 23 и аntе ни add . L ни) и не UT
ом устрашилися L устрашися м 24 его ) ихъ м помощницы 0 25 никиiскіи 0 нѣ
Киі м.

2 Nomina sedium metropolitanarum Sophronii et Isaiae corrupta sunt, forse quia ignota in docu
mentis litterariis Ruthenis illius temporis. Substituta sunt per voces magis notas. In Simeon B Anchialen
sis saepe substitutus est per Ancyranus, vocabulum magis diffusum . Cf. in Kormčaja elenchum canonum
synodi Ancyranae. In aliquibus spiski Simeonis C nomen huius sedis episcopalis assumit formam gazskij
Gazensis, nam Gaza scribis familiaris erat.

13
82 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

полит, Дорофѣи іерслимски митрополит. facti sunt eius adiutores in constituendo con
Ожидаху же црь и патріархъ московскаго cilio octavo . (Aderant et) Bessarion metro
митрополита Исидора, зане же славна зем polita Nicaenus et Dorotheus metropolita
ля руская и зовут ея фрязове Великая Hierosolymitanus. Imperator et patriarcha
5 Русь. Isidorum metropolitam Mosquensem exspec
tabant, gloriosa enim est terra Rus' eamque
Latini Rus' Magnam vocant.

и того же лѣта мсца августа в 15 дн прі Eodem anno mense augusto, die 15, Isido
иде Исидоръ митрополит русскіи в той ж rus metropolita Ruthenus in eandem civita
град Ферарь и с ним суждальскіи епскпъ tem Ferrariensem pervenit et cum eo Abra
Авраміи, и сщенницы і иноцы , а людей бы ham, episcopus Suzdalensis et sacerdotes et
10 ло с нимъ митрополитом Исидором сто monachi ; metropolitam Isidorum 100 homi
члкъ, болѣ всѣх. Црь же и папа и патріархъ nes comitabantur, plus quam alios (metropo
повелѣ въстрѣтити его честно і воздаша litas). Imperator et papa et patriarcha iusse
ему честь велію славнaгo ради имени ве runt eum honorifice salutare et eum magno
ликаго кЙЗя Василія Василіевича всея Ру honore prosecuti sunt propter gloriosum no
15 сіи . men magni principis totius Rus' Basilii Ba
silevič.

В лѣто ж 6946 - е начаша соборовати црь, Anno 6946 imperator et papa et patriarcha
fol. 2019 и папа, | i патріархъ, і повелѣша сотворити conventum inaugurarunt et in ecclesia locum
въ цркви мѣсто степенное высоко; вниде ж super gradus alte positum erigere iusserunt.
папа въ црквь в рогатѣ клобокѣ, нося ризу Papa ecclesiam intravit mitram et vestem
20 брачну, не от волны сотворену , на руках nuptialem gerens, non ex lana confectam , in
рукавицы , на единои рукавицѣ написан manibus chirothecas, in altera agnus depic
агнец , а на другой рукавицѣ яко рука блго tus, in altera chirotheca perinde manus be
веная изо облака ; на руки же нося перь nedictionem ex nube impartiens. In manu
стень злат , являя обрученіе, яко невѣста anulum aureum gestat, qui sponsalia signifi
25 есть цркви. Вниде ж и црь Іван и патри cat, nam Ecclesia sponsa ( eius) est.' Intravit

1 митрополит іерслмскіи transp. UO iерслимски митрополитъ Дорофеи аntе Висаріонъ praeт.


T 2 црь) и папа add . U TO MPо московского S 3 славна) быс (supra lin.) add. S 4а
ззовуться вразовъ L ее што фрязи О 6 и ) да м в 15) 15 UT 7 рускіи LTO MPо
8 Ферару Ро ас нимъ м суждалскои UTм суздалскои OPo епискупъ м 9 Авраами LPo
Аврамеi U0 Авраамеи м а людеи) и люди Ро людіи LPo 10 нимъ от. UTO 11 болѣ
всѣх от. м и папа от . Ро 12 повелѣша LU TOM встре [ти ] ти L стрѣтити Т 13 имяни
U имeнe Po 13-14 великог UT 14 Василя U O Василевича SU 0 м Bcea SOM PO
14-15 Росиі м 16 в лѣто то же 6946-го L B лѣто ж 6946 - го и начашя м -е от. Po 17 и
папа от . L 18 высокое ) i add. M высокое м Ро и вниде же м 19 клобуцe SLUTм Ро
клобоце 0 20 брачну черчату add. in mаrg. ms . et S ; черчату add . in textu L брачинну О
брачную) червлену add . м брачину) червчату add. Po Волня Т сотворену черчату add. UTO ; co
строену а м 21 на единои рукавицы SUO на единой руцѣ рукавица L 22 на другой ру
кавицы SLUO другои) Шюеи М рукавицѣ от. м Ро яко) написана М 22-23 блгословенная
LUTм (T блгословегкая ) 23 на руцѣ STPo на рукѣ LUом 24 являетъ cett. 24
25 яко цркви ) а црквь невѣста есть Хcвa м 25 и аntе црь от. LOM Po Иваннъ Т Іоанъ Ро.

3 Nota de veste non ex lana contexta ac de chirothecis non legitur in Simeon A, inserta tamen in
Simeon B et C. Videtur ducta esse ex opusculo polemico anti-Latino 'De Francis aliisque Latinis'. Textum
vide in POPOV, Obzor, 58-69 (63). Item in Kormčaja anni 1650, fol. 401. Idem opusculum cum articulo lege
batur iam in Kormčaja Rjasanensi et Novogardensi. Cf. SREZNEVSKIJ, Obozrenie, 74, 101 .
De procuratoribus patriarcharum 83

et imperator Joannes et patriarcha Josephus архъ Іосифъ, і вси стлie по чину своему.
et omnes episcopi secundum ordinem eorum . Сѣдоша ж на болшей степени папа Евге
Sederunt in gradu altiоrе papa Eugenius, ad ніи, а одесную страну црь Іван, а патріархъ
dexteram imperator Joannes, ad sinistram Іосиф ошуюю. Греки ж избраша три сіли:
patriarcha Josephus.' Graeci trеѕ hierarchаs Марка митрополита ефесскаго посадиша в 5
selegerunt: Marco metropolitae Ephesio мѣсто патріарха александрійскаго, Исидо
assignarunt locum patriarchae Alexandrini, ра митрополита московскаго посадиша в fol . 202r
Isidoro metropolitae Mosquensi assignarunt мѣсто патріарха антиохійскаго, Висариона
locum patriarchae Antiocheni, Bessarioni митрополита никѣискаго посадиша в мѣсто
metropolitae Nicaeno locum patriarchae патріарха іерслимскаго. Ефесъ бо в началѣ 10
Hierosolymitani. Ephesus enim in principio xpстиянство от Іоанна Бѓослова пріятъ, а в
Christiana sacra a Joanne Theologo suscepit, Никѣи первый вселенскіи соборъ бысть, а
Nicaeae prima synodus oecumenica celebrata в Руси великое православное хрстіянство;
est, in Rus' potens Orthodoxa Christiana fi- того ради посадиша их в патриархов мѣсто.
des: propterea reservаrunt eis locos patriar- Греки бо болѣ всех мнѣли крѣпка вѣрою 15
charum . Graeci Isidorum metropolitam Mos- великим митрополитом и философом Иси
quensem omnium maxime potentem in fide, дора, митрополита московскаго, да того ра
magnum metropolitam et philosophum ha- ди и ждали его. Латыня ж избраща у себе
buerunt, propterea eum expectabant. Latini три философа : первый кардинал Уліян,
ex ipsorum numero tres philosophos elege- вторый арцыбискупъ Іван болонскіи, тре- 20
runt: primum cardinalem Julianum , alterum тіи бискупъ Андреян; тѣ ж | философы ро fol . 202v
archiepiscopum Joannem Bononiensem , ter- дом были греки.
tium episcopum Andream ; qui philosophi
gente Graeci erant.
Prima sessio in civitate Ferrariensi, sub Перьвый соборъ бысть во градѣ Ферарѣ
dicione marchionis — quod Ruthenice knjaz'
knjаг в державѣ маркозовѣ, а руски зовется
(princeps) interpretatur festo Christi apo- князь, на память Хрстова апсла і еваглиста 25
stoli et evangelistae Joannis Theologi, mense Іоанна Бослова , мсца сентября в 26 дн. и
septembri, die 26 celebrabatur. Colloquia in- переговаривающим межъ собою, и не бысть

1 всѣ UTo cтліе ) стіи LM ; cтли UTOPo 2 болшой LM папа от. S 3 страну)
ero LU TOM PO Иваннът Іоанъ Po Іосиф от . м ошую U TOPo ошуюю) его
4 Іосиx U
add . cett 5 eфeскаго ЅUTOPo и аntе посадиша add . м посадили LPo в алексанъдрѣискаго
M 7 московского S посадили LPo 8 антиохискаго S 9 никiскаго U никіискаго
ТО посадили LPo 11 xpстіанъство LMO corruptum) Іванна што Бѓослово U пріятъ от.
LUTO приялъ от Иоанна Бѓослова transp. м приятъ от Іоанна Бгослова transp. Po 12 Никій
UTO великій аntе вселеньскіи аdd . Po вселенскіи от. О быс соборъ transp. Po 13 Русіи L
велико L xpстіанство LUM 14 патриархово 0 патриарши мѣста м 15 крѣпко и вѣру 0
15-17 греки московскаго ) а греки же болше всѣх помышляли в себѣ крѣпка быти вѣрою Исидора
великимъ митрополитом и философомъ м 16-17 Исидора от . Ѕ Исидора post вѣрою аntеpопиnt
cett.. 17 митрополита московскаго от. cett. да от . S 18 и аntе ждали от . О латынe L
латыни м себя LM собе U 19 три от . м философы cett. Улянъ Ом 20 анцыбискуп U
Іван от . L Иванн Т Іоанъ Po болонскіи) ms . et S scr.: голонскіи, correxi ex LuTO Ро ; волынъскіи м
21 ты же L 21-22 были родомъ transp. LUTO MPо 23 Первои Po 24 рускіи SLOM
(M Po praeт . а по) 25 апсла Хcвa transp. LUTO MPо (Po praeт. стго ) еванъилиста м еван
гилиста U 26 Іванна UT Іоанна от. Po сентябра L сентембрія Ро в 26) 26 UTO 27
переговоривающим Ѕ переговариваючимъ L межь имъ L им аntе меж собою add. O и аntе не бысть
от . OPo 27 sq. и не ими) от . L.

4 Quis quem locum in sessionibus tenebat, quae erat dispositio Patrum , in fontibus Latinis inveni
tur, potissimum in Diario Inghirami, 34-35.
84 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

Ничто же меж ими . Собороваша три собо ter se miscebant, sed non disputabant. Tres
ры, никейскіи Висарион, Исидоръ москов sessiones absolverunt, Bessarione Nicaeno et
скіи , а Марку ефесскому сѣдяшу и молча Isidoro Mosquensi (partem capientibus), Mar
шу. co Ephesio sedente et silente .

5 А на четвертом соборѣ нача Марко глати In quarta sessione Marcus voce placida
тихим гласом к папѣ, и к гардиналом , и ар allocutus est papam et cardinales et archie
цыбискупом, и бискупом, и ко всему язы piscopos et episcopos et omnem gentem La
ку латынскому : « Слыши , честный папа tinam: „Ausculta, honorande papa Romane,
римскіи , учителю латынскаго языка, како doctor nationis Latinae, qua ratione octavum
10 ты смѣл дерзнути составити осмый соборъ, concilium convocare ausus sis, quod sancti
fol . 203r иже не по велѣша стіи отцы. Ты ж глеши patres prohibuerunt. Declaras et vocas octa
и нарицаеши осмый соборъ своим умышле vum concilium tuum propositum ac impera
ніем, а цря ни в котором словѣ не нарека torem ne uno quidem verbo nominas et sanc
ешъ, а стых седми соборовъ отрѣкаешися, ta septem concilia repudias et patriarchas
15 а патріарховъ себѣ братіею не зовеши . Ла tuos fratres non appellas. Latinos in principio
тыню ж в началѣ поминаешъ, а правосла commemoras, at Orthodoxorum ultimo men
віе послѣди поминаешъ. » и усумнѣвшуся tionem facis." Turbatus est papa et in longum
папѣ, и молчавшим имъ на долго время -
tempus obmutuerunt - magna enim inest
велика бо бѣ гордость и буйство латынское, superbia et fatuitas in Latinis, sed nullo
20 но не возмогоша никако ж против смирен modo modestae voci eius contradicere potue
наго его гласа отвѣщати . Еще ж ему глющу, runt. Adhuc loquebatur, cum Latini, cardi
латиномъ же кардиналу Иулияну, и Андре nalis Julianus et Andreas et Joannes ei elata
яну, і Иванну высокою гордостію Готівѣща arrogantia respondebant.
ющим.

25 Тому ж Марку еще глющу к ним: „ 0 ла Marcus insuper haec eis dixit : „ O Latini,
тыня, доколѣ буйствуете и неправду мдръ quousque superbitis et inania philosophami
fol. 203" ствуете, | и на стых отць седми соборов гле ni et in sanctos patres septem conciliorum
те ложъ, и отрекаетеся их; истых отцъ falsa loquimini eosque deseritis ? Sanctorum

1 между м и аntе соборовaшa add. LUTOM Po соборовaшe L 1-2 собора о 2


никіискіи UTOPo За ante Maрку от . м ефейскому S eфeскому TOPo 5 четвертои L
четвертыі UTм четpерты 0 соборъ LUTOM начатъ LPo 6 кардиналомъ S 6-7 к
аntе арцыбискупомъ add. м арцыбископомъ L 1 их бискупомъ м и бискупом от. LPo 8
честный) четвертый L честный ) отче add. м 9 латынского S 10 и аntе составити аdd . O
составит м 11 иже) еже UTOPo не повелѣша) и закляша add. м 12 нарицаеш U CB0
имъ) и в началѣ себѣ нарицаеш add. LUTOM Po (U собя, том Ро себя, UT нарекаеш, Ро нарица
еши) 12-13 умышленіем от. LU TO MPо 13-14 не нарекаешъ) не поминаеши S ; не нари
цаешъ L ; не нарицаеши Ро 14 съборъ Po отрицаешися LMPо 15 себѣ от. Т братею U
братию 0 называеши S зовешъ L 16 в начале поминаеши м Ро 16-17 а поминаешъ )
от . M 17 послѣди поминаеши Ро усумнѣшися О 17-18 усумнѣся папа м 18 мол
чавшу имъ LUO молчащу имъ т молчащю ему м молчащимъ Po (имъ от.) долзе времени UTO
Ро долгъ часъ м 19 велико бо бѣ бунство и гордость латынская м 20 но) и LUTОMРо
никако жот. м противу S M Po 21 глюще) каdd . м 22 латыномъ LUTм Po (M sequens
же от.) жe post латиномъ от. SM гардиналу SU м гардыналу L гардиналом TPo Уліяну S
Иульяну LU Ильяну т Иуляну О Иуліану Ро 23 Ивану SUтом Иоану Ро 23-24

[ от ]вѣщающим) in mѕ. вѣщающим, scripsi ex cett. (М ѕсr. отвещающю) 25 n ante ewe add. M
глюще м 25-26 латыне м латыни Ро 26 доколѣ от. S 27 на от . Т отцевъ м
седми соборов от. О 27-28 глите м 28 и отрекаетеся их от. Ро.
Allocutio Marci Ephesii 85

patrum mandatum pro nihilo putatis, qui заповѣдь небрежете , яко же они заповѣ
( patres) nobis Christianis doctrinam eorum дали нам xpстіяном хранити и блюсти уче
observare et custodire iniunxerunt. Operă нія их. Первым папою Селивестромъ пер
primi papae Silvestri primum concilium выи в началѣ соборъ бысть, послѣдніи ж
initio celebratum est, ultimum a papa Had- Андреяном папою совершися ; не приложи- 5
riano effectum est; nil addendum , nil detra- ти ни уложити ничто же. І аще кто при
hendum est. Qui vero quid adjicit vel immi- ложит или уложитъ да будет анафема. А
nuit, anathema sit. Nunc vero, papa Eugenie, ты , йнѣ, папа Евгеніи, не токмо что добро
non solum nil boni аddіdisti, sed septem приложил еси, но и стых седми соборовъ
sanctаs synodos repudias, octavam teipsum отрекаешися , а осмым зовеши себе, і в пер- 10
appellas, et imprimis teipsum commemoras вых поминаеши самъ себе, а стых патрі
et sanctos patriarchas non commemoras.“ арховъ не поминаещи . » Паки же митропо
Iterum metropolita Marcus et cum eo iam лит Маркъ, сним же и преж реченный
prius nominati metropolitae Gregorius et митрополит Григорій , и Софроніи, і Исаія fol. 204
Sophronius et Isaias, surrexerunt et ad papam воставше глаху папѣ, и кардиналом і арцы- 15
et cardinales et archiepiscopos et episcopos бискупом, и бискупом , и ко всѣм латынoмъ:
et ad omnes Latinos dixerunt: ,,Detestabiles «O окаянная латыня, изыдите вон из стли
Latini, exite foras ex templo Dei.“ ща БЖія. »

Papa verbis Marci et metropolitarum audi Папа ж слышав словеса Маркова и митро
tis, statim e sella sua surrexit, item cardina политовъ, скоро воста с мѣста своего, и кар- 20
les et archiepiscopi et episcopi e sedibus suis диналы , і арцыбискупы , и бискупы скоро
exsilierunt et foras exierunt; cum eis Itali восташа с мѣстъ своих і изыдоша вонъ :
et Galli et Mediolanenses et Alemani et с ними ж фрязове, и французове, и меде
Graeci et Teutonici et Bohemi et Poloni et леяне, і аламане, и греки , и нѣмцы, и ча
Indi et Romanis et omnis gens Latina mox хове, и ляхове, индияне , и римляне , і весь 25
foras excucurrit, tum humiles, tum grandes, язык латынскіи скоро вон изыдоша от мала
quasi igne quodam adurerentur; non potue и до велика, яко же огнем палимы нѣкіим;

1 заповѣди сett. онѣ UT 1-2 заповѣдали заповѣди небрежете дали L (небрежете рет
inadvertentiam scribae add.) 2 xpстіаномъ L хрстьяном U християнямъ м хранити ) творити м
и) ам 3 Селиверстомъ LU том Ро 4 съборъ в началѣ transp . Pо ж от . LU TOM 5 не)
ни SLU TOM 6 уложити) отложити Ро 6-7 аще кто прибавит іли убавит м ( praeт. и от.)
и аще кто отложить или приложить Ро 9 иoт . L съборъ Po 10 отрицаешися LPo ос
мыі OPo осмый зовеши своимъ Po зовеши себя TOм собя U 10-11 и самъ себе в первых по
минаеши transp. Po поминаеши самъ себе) зовеци себя самъ и поминаеши м 11 сам собя UO
самъ себя Tм 11-12 патріархъ SLUTPo 12 поминаешъ S поминаещи) именуеш UTO
Паки) еще м 13 с ним же) с ними же м реченные UPo 14 митрополиты LUTOM Po
Григорie Po и аntе Софроніи от. LUTOм i ante Исaiя от. LUM 15 папѣ) паче L гардина
лом SUOM 16 и бискупом от. L ко) Яко L 17 оаntе окаянная от. UTO окаянные м
окаяные Ро латына L Изыдeтe Po 17-18 стителища T 19 слышав) сия add. U TО слы
ша М 19-20 Марковы и метрополиты M метрополито [въ) Po 20 въставъ Po 20-21
гардиналы ЅUTOM кардыналы L 21-22 скоро своих ) от . м 22 восташи Т 23
да ante сними аdd. м французове SUтом фрян[цу]зове и и французове от. Ро 23-24 ме
делеане и мидилѣяне м 24 іaлaмaнe oт. LO аламоне т 24-25 игреки римляне) от.
Ро и чахове от . S 25 i аntе индѣяне add. SL м индѣянe cett. 26 латынскоі О изыдоша )
избегоша U TOPo 27 палимы ) палиши L ; палими U TO MPо палими) яко ж гоними аdd. UTO
нѣкимъ LU TOPo нѣкіим от. М.

5 Hungari, qui in Simeon A inter participantes nominantur, in Simeon B omittuntur, numerus na


tionum augetur tamen Indis et Romanis. Patet additionem hanc merum rhetorismum et ostentationem
monstrare..
86 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

не могоша слова стерпѣти православных runt sermonem Orthodoxorum metropolita


митрополитов ; но токмо единым греком rum tolerare; Graecorum ii soli, qui in Ortho
fol . 204 оставшимся , иже въ православіи жи doxia perseverantes erant, remanserunt.
вущим .

5 Мнѣ же Симеону о томъ почюдившуся, Ego Simeon de his miratus sum , animad-
поне ж видѣх, како папа скоро изыде . verti enim papam festinanter exiisse. Assedi
Сѣдшу же ми близ митрополита Дорофѣя prope Dorotheum , metropolitam Hierosoly
iерслимскаго, і видѣх его плачющася и ве- mitanum et deprehendi eum lacrymas gaudii
селящася ; мнѣ же вопросившу его : « Гcдне manantem . Quaesivi ab eo : „ Domine mi, cur
10 мои, что плачеши и что смѣешися ? » Оному іllacrymaris et cur rides? “ Qui aegrе mihi
ж ко мнѣ едва рeкшу : «О Симеоне, дховни- respondit: „Simeon, pater spiritualis Ruthe
че рускіи, аще бы еси вѣдал, что стый ne, si scires, quid sanctus Marcus Ephesius
Марко ефесскій глет к папѣ и ко всей ла- papae et omnibus Latinis dixerit, tu etiam
тынѣ, и ты бы тако ж плакалъся , яко ж и lacrymares uti ego. Qualem tu ipse vides
15 азъ. Яко ты и сам видиши чстнаго стля стго venerabilem Marcum Ephesium perorantem ,
Марка ефесскаг глюща, яко же преже были tales antea erant Basilius Magnus, Gregorius
Василіи Великіи, Григоріи Бгослов и Іоаннъ Theologus, Joannes Chrysostomus, ita nunc
Златоустыи, тако ж і йнѣ стый Марко по- sanctus Marcus eis par est. Tu ipse percipis
добень имъ. и сам ты видиши, что латыня Latinos cum eo colloqui non audere ; papa et
fol. 205 " 20 с ним | не смѣют глати ; папа ж избѣже и omnes scribae eius foras aufugerunt, libros
вси книжницы его вон , и книги своя изне- que suos abstulerunt."“
соша . »

И потом вoстaшa вcи грекове і все право- Dein omnes Graeci surrexerunt omnesque
славное хрстіянство собрашася близ цря Christiani Orthodoxi se congregaverunt iuxta
25 и патріарха, гдѣ сѣдит стыи Марко ефеѓ- imperatorem et patriarcham, ubi sanctus
скіи пред самим цремъ и патріархом. Тогда Marcus Ephesius coram ipso imperatore et
слышахомъ цря глюща ќнему : « Чстный patriarcha sedet. Tunc audivimus imperato
отче Марко, что еси жестоко глаголал ќ rem ei haec verba fecisse: „Venerabilis pa
папѣ и кардиналом, яко вcи вон избѣгоша ? ter Marce, quid asperi papae et cardinalibus

1iante нe мoгoша add. м возмогоша LPо терпѣти Ро православныхъ Т 2 митропо


литъ LU TOPo единою Po 3 оставльшимся 0 Семиону U0 почудившемуся Ро
в видѣлъ м изыде) вон аdd. м 7 же аntе ми от . м Дорофия Uо 8 его от . L плачю
шуся U плачющеся О 8-9 веселящеся L веселящуся т веселяшеся м 9 возпросившу
UT воспросившу о 9-10 мнѣ же -
смѣешися) от . L 10 что) почто ты зeлo add. м что
аntе смѣешися от. м Оному ему м 11 ко мнѣ) насилу add. м едва) одва L ; егда U трекшу
егда transp. T Семиoнe UO 12 русскій Ро еси вѣдал) сие да вѣдомо было м 13 ефей
скиi s eфeскіи тро каntе папѣ от. LPo 14 бы от . О такождe м Ро 15 иаntе аз от .
UTO ты от. Ро видиши) зриши сего м стго от. м Ро 16 eфeскаго OPo ясно аntе глаголю
ща add. м n ante npexe add. M прежде 0 были ) святители add. м 17 Василеі О и ante
Іоаннъ от. LUTPo Іванъ U O Иваннъ Т 18 Златоустіи L Златоустъ м 18-19 тако -

имъ тѣм же подобенъ і Марко ефесскиім 18 i аntе йнѣ от. LU TО стый стль и L 19
видѣши Ро что) яко Ро 20 n ante nana add. L a ante nana add. M 31c post nana om. SUTOM
избѣже) от него аdd. м 21 всѣ Uт вси) с нимъ add. м вонъ з собора add. L ; от собора add.
UTO ; от собора отступиша add. M ; из събора add. Po свои м 21-22 изнесоша) съ собою вонъ
add. M 23 все грекове LUT 24 xpстіанство L хрстьянство U и аntе собралася add. Po
25 сидит м 25-26 eфeскіи Ро 26 пред — патріархом) от. м цремъ самимъ transp.SUTO
цремъ самѣмъ LPo (L antе самѣмъ add. всемъ) 27 к нему глюща transp. cett. 28 отцъ м
Марка L гла Po 29 гардиналомъSUTOM Po (0 мpraeт. к кардыналомъ L всѣ UTO.
Verba Marci ad imperatorem et patriarcham 87

dixisti, ut omnes foras excurrerent ? Ego ta- А аз, отче стый, не на то пришел, что вопре
men, sancte pater, non propterea adveni, ut ки глаголати, но да бы смирено и беззлоби
inter vos altercaremini, sed ut tranquille et во глали меж собою, да не бы поношение и
ѕinе ira disputaretis, quіn аltеr аltеrum укореніе меж вас было » . Марко же къ црю
offenderet et obiurgaret.“ Marcus vero sic ad тако гла : « Слыши , црю, киръ Калуяне, и 5
imperatorem respondit: „ Ausculta , imperator, стый патриарше, чстный учителю вселен
domine Kalojoannes, et tu (quoque) , sancte скіи всего православнaгo xpстіянства, стый fol. 205
patriarcha, venerabilis doctor oecumenice Іосифе ! Како есте глали въ Црѣградѣ, какъ
totius Orthodoxae christianitatis, sancte Jo- к вам присылал папа во единaчecтвѣ быти
sephe ! Quosnam sermones Constantinopoli i единогласно бы славити Стую Троцу, и на 10
proferebatis, cum papa vos invitabat in uni- томъ слово положили. Айнѣ црю, и стый
tatem ingredi, ut una voce Sanctam Trinita- патріарше Іосифе, видите и сами и слыши
tem glorificaretis et ea ratione huic proposito те, что папа себе осмым собором зовет, а
adhaesistis. Nunc vero , imperator, et tu sancte стых седми соборовъ отрекается и себе же
patriarcha Josephe, ipsi videtis et auditis pa- в началѣ в первых поминает , а патріархов 15
pam seipsum concilium octavum appellare, себѣ братіею не зовет, і в первых поминати
sancta septem concilia abjicere, se ipsum in не хощет. И православных хрстіянъ не по
principio imprimis commemorare, tuique, im- минает, но латыню поминает и повелѣвает
peratoris mentionem non facere, patriarchas тако всюду творити . » Тогда црь и патріархъ
fratres suos non vocare atque inter primos слышаху та словеса Маркова, и не глаша 20
nominare recusare. Orthodoxos Christianos к нему ничто же, Марко же посмѣяся безу
non commemorat, sed Latinos commemorat мію ихъ. | И сѣдоша молча на долго время ; fol. 206
et sic ubique facere iubet." Tunc imperator і восташа і пойдоша в домы своя.
et patriarcha verbis Marci auditis, nil com
mentati sunt, Marcus vero irrisit fatuitatem
eorum . Sedebant in silentio longe, dein sur
gentes in domos suas abierunt.

1 язъ LU TО 1-2 А аз глаголати ) а я, святый Марко, не на розгонъ пришелъ сѣмо,


почто ты впреки глеши м 2 но да бы) да умирися чтобы м смиренно LUTOM Po 2-3
безлобиво глати SO беззлобиво ) безмятежно м безлобиво глали Ро 3 глѣти) S in textи, глали
in marg . eadem m. гли ) же аdd. L coбя L себя Ро 3-4 да не было ) бес поношения бы и без
укорения м и аntе укореніе от. L 4 укоръ Po межи 0 была L 5 тако гла) рече м гля
LUO великиi аntе црю add. м Kaлoяне L 6 патриарше) и аdd. м 7 и аntе всего аdd. T
всего) всегда О хрстіанства и стыи от. м 8 есте ) преж сего м и аntе како аdd . м 9 вам)
намъ U TО посылалъ м папа от . L единочествѣ L быти ) былі 0 10 бы от. Ро славилі 0
пресвятую м 11 ты великиi аntе црк add. м ты аntе стыи аdd. LPo 12-13 видите что)
слышите аразумно рассудите почто м 12 и аntе сами от . Ро и аntе слышите оm. O 13
себя LTM Po сoбя U O зовет) и своим соборомъ нарицаетъ add. L ; и своим соборомъ зоветъ SU
то ; и тот осмои собор своимъ нарекъ быти аdd. м 14 соборъ Po отрекаетъцa L отрекаетцѣ U
и аntе coбя от. UTO и) да м ; a Po себя LTM Po (M Po praeт. а) сoбя UO же от. Ро 15 по
минает) а тебя цря не поминаетъ add. LUTPo (U тобя, Ро тебе) 15-17 патріархов хощет)
тебя цря и патриарха не поминает і прочихъ всѣх архиереовъ братиею не зовет и поминати никого
не хощетъ м 16 братиею себѣ transp. UTO 17 всѣхъ аntе православных аdd. м 17
18 и православных хрстіянъ не поминает от. Т 17 xpстіанъ L xpстьян и никогда аntе не поминает
add. M 18 единую аntе латыню аdd. м латыня Ро но латыню поминает от. L 18-19 и
тако повелевает повсюду м 19 повсюду т всуду Ро 20 та от. О Маркова словеса transp.
мро (м Маркивы ) глаше SLUT 21 Марко же) токмо аdd. LUTOM Pо (м рrает, но) по
смѣяшеся L посмѣяшася UTOPо возсмъяшася м 21-22 ихъ безумию transp. м 22-23 сф
доша - восташа) умолчаша на долгъ часъ и восташа от мѣстъ м 22 долзе время и долзѣ времени
OPo 23 iаntе пойдоша от. м свои м .
88 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

И не по мнозѣх днех нача папа ПОСЫ Non multis diebus elapsis coepit papa ad
лати къ црю иќ патріарху кардиналовъ imperatorem et patriarcham , suos cardinales
своих і арцыбискуповъ, и злата и сребра et archiepiscopos mittere, multum aurum et
к ним много посылати, да бы не укоривъ argentum offerens, ne offenderentur, nec in
5 их пошли въ свою землю . Да и сам папа terram suam reverterentur. Immo papa ipse
многажды прихождаше к црю, и к пат multoties imperatorem adiit et patriarcham
ріарху, и к митрополитом, и ќ Марку et metropolitas, ac cum adulatione ad Mar
митрополиту посылаше с ласканіем, и злата cum metropolitam mittebat, item multum
и сребра много к нему посылаше ; иногда ж auri et argenti ei offerens. Aliquando ad eum
10 посылаше к нему с прещеніемъ великим mittebat minas atrociter ei faciens, tormenta
прѣтя мукою і огнем, но никако же возмо et ignem comminans, nullo modo potuit ta
же поколебати крѣпкаго того столпа . Гла men labefactare hanc firmam columnam.
ше бо : « Злато и сребро твое да будет с тобою Ille respondebat: „Aurum et argentum tuum
в пагубу, а муки твои не устрашат мене. » in perniciem tecum esto ,' et tormenta tua
terrorem mihi non incutiunt.“

fol . 206" 15 По том же | црю и Диоспору брату его і Postea imperator et frater eius Diosporus'
всѣм боляром собравшимся, и греческим et notabiles omnes congregati sunt, Graeci
послом и патріарху и митрополитом глю oratores et patriarcha et metropolitae inter
щимъ меж себе, да бы взяти у папы до se convenerunt copiam auri et argenti a papa
вольно злата и сребра, да отити въ свою accipere et in terram suam (papae?) abire.
20 землю. Слышав же та словеса Марко и гла Marcus verbis his auditis, imperatori et pa
црю и патріарху і велможам : «Аще злато triarchae et notabilibus dixit : „ Si aurum et
и сребро пріимете от папы , то безчестie argentum a papa accipietis, ignominiam nan
себѣ получите і от всѣх языкъ поношеніе ciscemini et ab omnibus gentibus obiurga
и укореніе проимѣте ; аще ли, црю и патрі bimini et accusabimini, Si vero , imperator
25 арше, злато и сребро презрите а пойдете въ et patriarcha, auro et argento contempto , in
свою землю и стых отць седми соборов за terram vestram redibitis, et mandata sancto

1 начатъ LPo начаша м 2 kаntе патриарху от. UTM Po гардиналовъ SUTм Ро


гординаловъ 0 3 и аntе злата от . LPo 4 к ним да) посылая много к намъ что м по
сылая м Ро да) аще add. SLU TО укорил 0 5 их) его Ро 6 прихождаху L 6-7 Ř
аntе патріарху от. Ро патріархомъ LUTO 7ќаntе митрополитомъ от. L всѣмъ аntе митро
политомъ add. м 8 митрополиту) ефесскому add . м 9 к нему мнoгo transp. Po к нему
посылаше) сулил ему м 9-10 иногда ќнему от. м
-
10 великим) и аdd. м 11 и
аntе претя add. м претя ) ему add. м Ро грозною аntе мукою аdd . м ника ( ко) с 0 12 крѣп
каго того от . м 12-13 Глаше бо) Марко же рече м 13 твое) свое с твое от. Омбуди м
13-14 в пагубу с тобою transp. L 14 в пагубу) дши твоеi add . м в погибель съ тобою transp . Po
твоея L твоя т устраша L меня UM мя Ро 16 бояромъ Po 17 патріархом S и ante
митрополитомъ от. L 18 и аntе глющимъ add. SLU O межы Uо между Ро собя LU TО себя
м Ро 18-19 у папы доволно взяти transp. T 19 злато и сребро L отоити L отитти U ото
итти м 20 и аntе гля от. LPo гля LT 21 ко аntе црю add. LU том Ро каntе вельмо
жамъ add. м Aще) вы add. м 22 то) вы великое add. м бесчестие0м 23 получити 0
получите) и от Бѓа местъ примeтe add. м 24 и укоризну S и позор аntе и укорение add. м аще
ли ) же вы add. M ; же аdd. Po 24-25 патриарше ) у папы add. м 25 злата и сребра не прии
мете м поидите с пойдете ) с миромъ Бжиимъ исмилостию add . м 26 землю) то на вас почиет
Дхъ Святыi add . м седми соборов от. м собор u О.

6 Сf. Acta 820. 7 In Simeon A frater imperatoris Demetrius Palaeologus non nomine pro
prio, sed simpliciter despotes (potissimum corrupte diospotes) designatur. In Simeon B potissimum Diospor
vel Dioskor vocatur, quod dicerem esse nomen ioculare.
Graeci auro et argento corrupi sunt 89

rum patrum septem conciliorum sequemini, повѣди послушаете, то от Бѓа млсть полу
tunc a Deo gratiam obtingetis, et a sanctis чите а от стых отцъ блгсвеніе примете а от
patribus benedictionem et a gentibus hono- языкъ честь и славу услышите. Слыши
rem et gloriam auribus excipietis. Imperator, црю, еще папа глет , латы |ню поминает, а tol. 207r
attende ad ea, quae papa dicit: Latinos com- хрстіянства не поминает; а тебя цря в на- 5
memorat, at Christianorum mentionem non чалѣ не поминает , а васъ патріархов себѣ
facіt еt tui, imperator, memor non est, et vos, братіек не называет, седмь соборовъ стых
patriarchas suos fratres non appellat, septem отцъ хулит, а стым собором себе нарицает ;
concilia sanctorum patrum improbat ac se да тако ли христіяне наричются ? » Црь ж
ipsum nomine concilii octavi notat; num tales Марка не послушавъ, і взя у папы доволно 10
Christiano nomine digni sint? " Imperator злата и сребра ; і увѣща црь греков , да бы
Marci verba non est secutus et a papa copiam чимъ Марка умягчити , или златом, или
auri et argenti accepit. Imperator Graecos сребром. И призываше к себѣ Марка ; Мар
cohortabatur, ut quadam re Marcum molli- ко же не послушав цря, и гла црю и патрі
rent, sive auro sive argento . Et accersivit Mar- арху: « Ослѣпилися есте сребролюбіем. » 15
cum ad se ; Marcus vero imperatori non pa
ruit, imperatorem et patriarcham verbis ca
stigavit: „ Obcaecati estis amore argenti ."

In ea civitate 17 sessiones tenuerunt, sed и собороваша в том градѣ 17 соборов и


nullo modo Marcum placabilem reddere никако же не могоша усладити Марка, ни
potuerunt, nec auro, nec argento, nec libris златом, ни сребром, ни книгами своими не
suis eum devincere potuerunt. Quidam Grae- упрѣша его . Нѣцыи ж от греков услаби
corum , magis flexibiles auri causa facti sunt шася | злата ради и начаша ќ патѣ часто 20 tol. 207"
et saepe papam adire coeperunt et quae a приходити и что слышаху от грековъ, то
Graecis audierunt, ea omnia communicarunt. все повѣдаху. По том же уразумѣша, яко
Dein intellexerunt veritatem verborum Mar въ правду бысть глъ Марков ќцрю иќ
ci ad imperatorem et patriarcham compro- патриарху. И хотяху Марка послушати и
batam esse . Cupierunt Marcum sequi et пойти къ Црюграду от града Фераря ; и тог- 25
Constantinopolim a civitate Ferrariensi dis- да нѣцыи от собора греческаго священницы
cedere. Tunc quidam de coetu Graeco sacer- единодушно приложишася к патѣ, и злата
dotes unanimiter papae аdhaeserunt, copia доволно вземше, и честь велику получив

1-3 то от услышите) великую і славную милость от Гсда Бѓа получите и ото всѣх святых
отцъ благословение получите и црство небесное наслѣдуете и от всѣхъ языкъ добрую славу и честь
приимете м 3 славу и честь transp. Po 3-9 слыши -
наричются ) от. м 4 еще ) аще L
5 xpстіанства L xpстиянство Ро a xpстіянства не поминает от . О тебеSLPo тобя U0 црю UT
цря от . О 6 себѣ от . Ро 6-7 братіею себѣ transp. L т братею U братию 0 зовет
LUTO Po a ante ceAmb add . Po седми U От отцъ от . UTO 8 соборомъ осмымъ add . LU
TOPo себя LTPo сoбя U O 9 xpстіянинъ наречется LSU TOPo (xpстіанинъ L, хрстиян UT,
наричется SL 10 взятъ L 12 чемъ LU TOPo Чимъ от . м умягчити Марка transp. LU
TO MPо (м умяхъчити ) или аntе златом от . м 12-13 или сребромъ) и сребромъ м 13
призваше м 13-15 Марко патріарху ) онѣ же Марко не идяше къ црю и гля м 14 гля L
15 сребролюбіем от. О 16 собороваше и собиралися м суборов О 17 соборов) по 17 разовъ м
16-19 и никако же упрѣша его ) и не могли Марка ничѣмъ усладити и уговорити , і златом і сребром
умъздити м 17 не от . Ро възмогоша Ро 19-20 услабишася ) усладишас LUTOM Po
20 злата ради) многимъ златомъ м 21 что ) гдѣ add. M слышаху ) в мире и ему add. м 21
22 от грековъ, то все от . м 22 все ) всѣмъ Po повѣдаша SLUTOPо вразумѣша SLUTO па
па и вси аntе разумѣша add. M и аntе разумѣша add . Po 23 Марковъ глъ быстъ transp . м
23-24 kаntе патріарху от. LPo 24 хотящу 0 25 поитти U Ферары TPo 26 гре
ческаго от . О 28 доволнѣ Po взяца М велию м великую OPo 28 sq. получившы L.
90 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

ше ; и придумаша папѣ дати царю злата auri sumpta et honore magno accepto . Sugesse
много , да изведет папа цря за горы і всѣх runt papae, ut imperatori multum aurum
греков ќ Риму близъ, во град Флорентіи. donaret, ut papa imperatorem post montes,
Папа ж обѣщася дати црю и патриарху і Romae propius, in civitatem Florentinam
5 всѣм велможам злата много того ради , да educeret. Papa imperatori et patriarchae et
идет црь и патриархъ к Риму близ, во град notabilibus omnibus multum auri donare
fol . 208 Флорентій. | Бысть же папѣ веліи по- pollicitus est, eam ob rem , ut imperator et
мощник Исидоръ, митрополит московски. patriarcha Romae propius, se in civitatem
Florentinam conferrent. Valens adiutor pa
pae Isidorus metropolita Mosquensis fuit.®

Греки же скорбяху, что црь и патриархъ Graeci in maerore erant imperatorem et


10 прeлcтишася златолюбіемъ от папы ; и пои- patriarcham amore auri retibus papae captos
доша црь и патриархъ, і вси греки и ла- esse ; imperator et patriarcha, omnes Graeci
тыни от града Фераря мсца генваря въ 26 et Latini a civitate Ferrariensi die 26 men
дн. Исидору ж митрополиту рускому иду sis ianuarii discesserunt. Isidorus metropo
щу с великою честію с папиными приставы lita Ruthenus magno cum honore, inter de
15 и слугами, зане ж папа болѣ всѣх любяще ductores milites et servos papae habens, iter
Исидора митрополита . Патриарху ж Иоси- faciebat, papa enim Isidorum metropolitam
фу бывшу въ глубоцѣи старости і в немо- maxime omnium amabat. Patriarcha Jose
щи велицѣи , пошедшу на нужный тои phus senectute extrema et morbo gravi con
путь, зане ж рѣкою не много ити , но все по fectus, iter illud calamitosum suscepit; nam
20 горам; горы ж тѣ высоки и мѣста непро- flumine non diu iter faciebant, dein continuo
ходны бяху от срацын. Греки ж печаловаху per montana, qui montes alti et loci impediti
fol. 208 о патриарсѣ старости ради и немощи его ; | Saracenorum” causa erant. Graeci patriar
патріархъ же и сам тужаше велми . cham commiserabantur, aetatis provectae et
aegritudinis eius causa ; ipse patriarcha mul
ta perpessus est..

1 придутъ аntе придумаше add. L папа L


1-2 много злата) и сребра add. м 2 да
бы извел М 2-3 всѣ грѣки LU TOPo вси греки) с нимъ add. м
3 и аntе к Риму add . Po
граде 0 Фроленъскіи LUT Фролентіи 0 Фролъскиім Флоренскіи Ро 4 обѣщася ) имъ все
сие тако сотворити аdd . м 4-5 дати роѕt вельможатъ transp . м 5 много злата transp. м
6 пойдут м 6-7 близ града Флорентвы L 7 Фролентіи UTo Флорентію Ро великиi OM Po
9 скорбя м 10 прeлcтился 0 златолюбіемъ in mаrg ., златом іn textu U 10-11 пойдоша)
папа иаdd. LU TOPo 11 все LUT (L вссе) 11-12 латыня МРо 12 Ферары Po Въ
26] 26 UT ; 27 м Ро 13 рускому ) московскому О ; русскому Ро 14 честію ) и аdd. Po 15
зъ аntе слугами аdd . L со аntе слугами аdd . Po
всѣх болѣ папа transp. SU TO MPо всѣхъ папа
болѣ transp. L любляше UTOM Po любляше) папа зeлo add . м 15-16 Исидора митрополита
любящe transp . SLUTOM 17 глубоце UTPo старостѣ U 18 велицѣи ) і add .SLT Po
пошедше SLUTO и пошедша Ро на той нужный пут transp. м тои ) свои L 19 итти SLU
OM высоки) по великимъ горамъ и высоким м
19-20 по 20-21 непрохадны т і тѣ
мѣста непроходимые и дивные а от срачин (бяху от.) м 21 бѣху U срачин U том печало
вахуся L печаловаше м 22 патріарше с патріархѣ том патріаршеи Ро ради от . Po (T char
ta lacerata ) ero post pawn ponit M 23 патріархъ велми ) от . M велми ) добрѣ SLUTOPо.

8 Isidorus, uti etiam successor eius in Moscovia Jonas, nomen subnotans appellativum 'metropo
lita Kioviensis' adiungebat. 9 Apud antiquos scriptores 'Saraceni' vocabantur tribus septentrionem
Arabiae ac meridionalem partem paeninsulae Sinai inhabitantes, quae vox mox ad omnes nomados Arabes
extensa est. Medio Aevo omnes Arabes, immo omnes Islamismum profitentes, aliquando ' omnes infideles'
eo nomine designabantur. Non excludo Simeonem repetere appellationem datam a populatione Italica et
ab amicis Eugenii IV praedonibus -militibus Nicolai Picinini, qui in servitio ducis Mediolanensis fuit.
Transitus a Ferraria Florentiam 91

Imperator et patriarcha et omnes Graeci и дошедше црь и патриархъ, і вси греки


magna cum difficultate ad civitatem Floren с великою нужею града Флорентія . Град
tinam pervenerunt. Ea urbs magna erat, ho- же той великъ бяше, множество в нем лю
minibus abundans et valde dives. Tеmрlа деи, и богат зело и божницы вельми вели
valde spatiosa, monasteria numerosa, domus ки и монастыри многи , и полаты в нем зла- 5
auro deornatas et pulchra palatia (contine- том украшены и дворы красны . Стоит же
bat). Civitas ipsa sita est inter altos et sa- град той меж горами высокими каменны
xosos montes. Imperator a papa aurum quod ми. И нача црь у папы просити злата, еже
in urbe Ferrariеnѕі dаrе promiserat, petiit, обѣща ему дати во градѣ Ферарѣ. Папа ж
papa vero ei aurum non dedit; imperator et не дасть злата и бысть нужа црю и пат- 10
patriarcha et omnes Graeci egеѕtаtе рrеmе- ріарху і всѣм греком.
bantur.

Graeci apud imperatorem convenerunt, и собрашася греки къ црю и помянуша


ei in memoriam revocarunt dictum Marci, ему слово Марково, еже збысться. и по
quod impletum est. Dein sessiones inchoarunt томъ начаша соборовати мсца марта въ
die 1 mensis martii et progressi sunt ad diem 1 днь и дойдоша дни Алексия члка Бжія . 15 fol. 209г
Alexii, hominis Dei. Quidam ex sacerdotibus нѣцыи ж от сценникъ греческих у папы
Graecis coram papa tomos suos subscripse- подписаша книги своя, да бы чимъ умолвити
runt, ut aliquo modo Marco persuaderent, стго Марка, но не возмогоша его ничим удо
sed nullo modo eum trасtаbіlеm reddere брити, ни златом, ни сребром, ни честію не
potuerunt, nec auro, nec argento, nec hono- умягчиша его. Того ради нѣцыи грекове 20
ribus. Ideo quidam Graecorum libellis suis подписаша книги своя. Марку же болѣ под
nomen posuerunt. Marcus vero adhuc magis визавшуся по благочести и укори папу и
ad pietatem tendens, papam et cardinales кардиналов и не благослови его , ни собора
reprehendit, nec eum nec eius concilium его .
approbavit.

Quidam philosophus, Joannes nomine, нѣкіи ж философ именем Іван, нача 25


Marco maledicere coepit, qui eum non in злословити Марка, он же ничто же против
crepavit, sed solum dixit: „ Vade, sis paratus, не гла ему, но токмо рече ему : « Иди и буди
ac ne ex nunc in sanctos patres septem con готов, да отселѣ не злословиши стых отцъ

1 дошли м дошед Po (же аdd.) патриархъ) добре add . м Bce LUTO 2 нуждею мРо
до аntе града add. м Фролентия 0 З великъ) зeлo add. м i аntе множество add. cett. 4 зе
ло) добрѣ SUTOM Po ; велми L вельми зело м 5 многие м в немъ аntе многие add . м внем
от , L 5-6 златым U 6 украшены ) велицы add. cett. ( м fusius : украшенные зело велицы
и дивны красны ) стройные м иаntе стоит add . L M Po же от . L 7 тои) тотъ LPo меж ) и
межи U ; между м 8 начатъ L 9 обѣщася LUTOM въ Фераре граде trаnѕр . м 9-11
Папа греком ) папа же не даде црю и патриарху злата и быстъ у них нужда велия и всѣмъ грекомъ
отказалъ М 10 дастъ) ему add. LUTPo 12 вси аntе греки add. м помянуше U (T charta
lacerata ) воспомянуша м 13 ему со усеръдиемъ add. м еже) же L збыл ся ) въ правде
add. M събытся Ро 14 начатъ L нача м 15 Алексѣя cett. 16 ницѣи Т жот. Т
свѣщенникъ L священницъ м 17 чемъ LU T0 м Ро умолвити ) и ти аdd. U умолити м
18 Марка святаго transp. м ничемъ LU TO MPо 19 нe oт . Ро 20 умягчися L умяхчи
ша м нѣцый и [з] грековъ L нѣцый грекове ) мнозиі м 20-21 грекове болѣ ) от. UT 21
потписаша книги м 21-22 потписавшюся по благочестиi м 22 блгочестію L укоривъ L
23 гардиналовъ SU OPo (S add . его ) гординаловъ м блгословивъ L 25 нѣкто U O Имяне
UTO Іоаннъ м Іоанъ Po начатъ LPo 26 Марка) и вопреки с нимъ глати аdd . LUTO MPо
ничто же) пред нимъ add. LPo 26-27 противно м (prает, же от.) 27 Иди) брате add. м
28 не злословиши ) не станешъ злословити м.
92 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

седми соборовъ. » І отиде Марко в той час ciliorum impias voces iactes.“ Marcus modo
в дом свои, а Іван философ пойде въ свои in domum suam recessit et philosophus
fol . 209 домъ; і умре того часа. Слышав же црь, | Joannes in palatium suum rediit, eademque
что Іван философ умре по глу Маркову, hora de vita decessit. Imperator de morte
5 и нача гнѣватися на Марка. І в той часъ Joannis philosophi secundum verbum Marci
впаде в недугъ великъ и нача посылати по eventa audivit et in Marcum iratus est. Sta
Марка брата своего Диоспора. І тогда митро- tim in morbum gravem incidit et ad Marcum
политы раздѣлишася на двое : дванадесят suum fratrem Diosporum mittebat. Tunc me
митрополитов с Марком, а иные съ црем и tropolitae in duas partes abiere: 12 metropo
10 с патриархом. litae Marci, at alteri imperatoris et patriar
chae causam amplexati sunt.

и от Олексѣева дни начаша соборовати Sessiones a die Alexii usque ad diem sancti
до дни стго Сисоя. По том же умре патри- Sisoes agebant. Dein patriarcha Josephus de
архъ Іосиф и погребен бысть во градѣ Фло- vita decessit et sepultus est in civitate Flo
рентіи в монастыре, гдѣ папа стоял. и по rentina in monasterio , in quo papa commo
15 томъ нача папа посылати к црю со гнѣвомъ, rabatur. Postea papa cum ira ad imperato
да бы в концы дѣло было . Црь же Марка rem mittebat, ut res tandem ad finem per
увѣщевая всякими глы , Марко ж цря не duceretur. Imperator Marco diversis verbis
послушав. Папа ж нача црю и митрополи- persuadebat, Marcus vero in disoboedientia
fol. 210r томъ глати на Марка: | « Видиши ли црю, persistebat. Papa coram imperatore et me
20 и митрополиты , и вси грекове, вси вы пови- tropolitis Marcum accusavit : ,, Vides -ne, im
нуетеся мнѣ, един митрополит ефеёскіи реrаtоr et metropolitae et omnes Graeci, yos
3
Марко, и снимъ иверьскіи митрополит universi mihi obsequentes estis, unicus me
Григоріи, и тристински митрополит Исаія, tropolita Marcus Ephesius ac cum eo Grego
и ангирски митрополит Софроніи, тіи ме- rius, metropolita Iberiensis et Isaias, metro
25 не не слушают, ни собора моего не слушают. polita Stauropolitanus et Sophronius, me
Слыши црю, како глет апслъ Павел в по- tropolita Ancyranus ( = Anchialensis) me non
сланій своем : 'братіе, повинуитеся настав- sequuntur, nec meo concilio adhaerent. Audi,
ником вашим и покаряйтеся старѣишинам imperator, quae apostolus Paulus in epistola

1 седмь U 0 съборъ Po Отоиде U в той час от . м 2 Іоанъ Po 2-3 поиде во свои


дворъ LUTOPо пойде во своя си м З в томъ часѣ м црь post нaчa postponit м 4 что )
яко м умре Иванъ философъ transp. м 5 начатъ L и той час О в той часъ) и цръ add. м
в в недугъ впаде великій transp. Po недугъ) и разъболѣся add. м велику от . м начатъ LPo
1 Диоскора брата своего transp. м Диоскора M Po 7-8 раздѣлишася митрополиты transp. Po
8-9 12 митрополитъ Po 9 иніи S иныи Ро 10 саntе патриархомъ от. Ро 11 и) а м
Алексѣева cett. начаша) с Маркомъ add . LUTOPo 11-12 начаша Сисоя) прѣние было с Мар
-

комъ до Сисоева дни м 11 соборовaти от . LUTOPo 12 до) во L Сысоя L По том же


om . TM умре преставися Ѕ 12-13 патриархъ же Иосифъ умре trаnѕр . м 13-14 Фролен .
тие градѣ transp. UO (T charta lacerata) Флоренътие м 14 в монастыри S 15 начатъ LPo
16 в концѣ U OPo конецъ м ( praeт . в от.) дѣло было ) дѣлу совершитъ м 17 всячески увѣ
щевая ласковыми глаголы м 18 послуша м начатъ LPo 19 на Марка глати transp. м
ли от . U TО 20 митрополиты вси) вси архиереј и гречестиi философи всѣ м всѣ вы U O
21 eфeскиi U 21-22 Марко ефесскиi transp. м Po ( Po eфeскіи ) 22-25 и снимъ не слу
шают) і с нимъ 12 митрополитовъ не повинуются і не слушают и собора моего не соборуютъ м 23
Григореи Uо Григоріи и тристински митрополит от. L 23-24 тристински — ангирски ) от. Ро
24 Софронie Po тіи) тѣ UTO 25 слушают соборуютъ LUTOM Po (post моего не) 26 кака
U Павелъ апостолъ transp. м 26-27 ко евреомъ аntе в посланіи аdd. Po 27 своем ) in
marg. add.: ко ев зач 335 SL (L евреом) 28 вашим) вамъ м 28 sq. и покаряйтеся вашим)
от. L.
Res Florentiae gestae 93

sua dicit: Fratres, oboedite praepositis vestris вашим, тіи бо бдятъ одйах ваших, яко сло
et subiacete senioribus vestris. Ipsi enim Во имъ воздати о вас въ днь судныи' ». Црь
vigilant pro animabus vestris, quasi rationem же пагѣ глаше : « Хощете ли Марку глати
reddituri pro vobis die iudicii. “ Imperator каково непотребное слово, како ему зло
papae respondit: „ Vultis-ne in Marcum quod- словил твои философъ Іван, и тои в той 5
dam verbum inane dicere, simile illi, quo час злою смертію умре ? И ты | папа, избери fol . 2109
in eum philosophus tuus Joannes invexit et себѣ от собору своего и пошли к нему от
mox morte mala plexus еѕt ? Tu papa , elige себе, а не от мене , что ему хощеши глати . »
de coetu tuo et mitte ad eum tuo nomine,
non meo, quae ei communicare cupis ."

Papa hisce verbis imperatoris auditis, val- Папа ж слышавъ та словеса црева, устра
de turbatus est et ad Marcum magno cum ho- шися вельми и посла к Марку насыпав 10
nore misit et iussit discum aureis ac auream блюдо златых, да ковшъ злат златыхъ, да
trullam nummis aureis implere, ut Mar- бы принял то Марко и блгословил бы папу
cus ea acciperet et papam comprobaret, ut і пришел бы и видѣлся с ним, і велику бы
eum adiret et conveniret et magnum hono- честь от папы принял. А преже того папа на
rem a papa reciperet. Antea papa in Marcum Марка много зла глал, хотяше его огню 15
multa mala dictitabat, flammis eum tradere предати . Марко ж пословъ папиных в по
intendens. Marcus vero nuntios papae in лату свою не впустил, и рече им : «Шедше
domum ѕuаm non intromisit, sed eis dixit : рцытѣ учителю своему папѣ, не слышалъ
„Redeuntes vestrum papam interrogate, audi- ли еси Гcда глюща книжником и фарисеем:
verit -ne Dominum scribis et pharisaeis dicen- 'йнѣ вы фарисее скляницы и блюда очи- 20
щаете внѣшняя, | а внутреняя ваша полна
tem : Nunc vos, pharisaei calices et paropsides fol. 211г
типdatis, interna autет vestra sunt рlеnа неправды и нечистоты . Тако и ты , папа,
іniustitiae et immunditiae . " Sic etiam tu, собра неправдою злато, да кому хощеши
papa, iniuste aurum collegisti et cui mavis, тому даваи его ; да гдѣ будет злато твое, тамо

1 тіи) тѣ UT0 ; ти Po ваших) нашихъ L 2 имъ о васъ воздати) ио днах ваших аdd. м
3 k ante nane add. UT гла SU Ом Ро гля L. хощеши SLUOM Po (T textus corruptus) Kante
Марку add . OPо глати от . м 4 непотребно LU TO MPо слово) i add. м 5 Иоаннъ м
Іоанъ Po въ тотъ L 5-6 въ том часѣ Po и той — умре) і онъ Марко прорекъ смертъ ему и онъ
в той ж часъ умре Иоаннъ злою смертию м 6 избери ) мужа разумна add. м 7 себѣ от .
LUтом (0 sequens oт oт.) от изъ Ро собора LUTOM Po пошли) ево add. м посли Ро кне
му ) к Марку м 8 сoбя LU себя ТОМ меня см что ему хощеши глати и повели глаголати
что хощеши м хощеши ему transp. Po 9-10 Папа вельми) папа же слыша от цря такие слова
и зело устрашися м 9 црева ) и аdd. LUTOM Po устрашилъся LO 10 к Марку) с вели
KOKO 4ectivo add. cett. (Tom . c) насыпав) и повелѣ насыпати сett. 10-11 два блюдо златых на
сыпати повелѣ м 11 да ковшъ злат златыхъ от. м 12 приялъ м то Марко от. м
13 і пришел ) да пришелъ м видялъся L и видѣлся с ним) видется с папою м великую SLPo бы
om . U TO 14 приимет UTO приялъ м Ро прежде 0 15 зла много transp . S глалъ и
add. M гла Po хотя LPo хотѣлъ м и аntе хотяше аdd. UTO 16 Марко ж) ефесъскиі
add. M 16-17 i ante в пoлaтy add. UTPo 17 свою) к себѣ О пустил Ом пусти Ро 18
рцете 0 своему) и господину add. м слышел о 19 фарисеох cett. 20 фарисеи LM
фарисеи) окаянниi add. м Сткляницы Т сткляниця Ро скляницы и от . м 20-21 очищаете
скляницы и блюда transp . LPo 21 внѣшняя от. LU TOM Po полна) сут add. м 22 вся
кия аntе нечистоты add. м nano L PO (T charta lacerata ) 23 собори 0 неправды L злато ) сие
злато и мнѣ присылаешъ add. м да от. м кому) ты add. м хощеш м 24 и аntе давай аdd. м
даваи) въдаи Ро 24-25 гдѣ будешъ) гдѣ будет сокровище твое , злато сие, ту будет и серъце
твое м .

10 Hebr. 1317, abbreviatum , addito brevi inciso ex Matth. 1236. 11 СТ. Matth . 2325.
94 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

и ты будешъ; а соборъ твои не соборъ бу- ei dona. Ubi aurum tuum erit, ibi et tu eris.
дет , а вы сами вси погибнете. » Посланному Et synodus tua non synodus legitima erit et
ж имя Амбросіе, архимарит флоренски, vos ipsi omnes peribitis." Nomen missi erat
и тому рече Марко: «Аще и ты злословишъ Ambrosius, fuit archimandrita Florentinus et
5 на стый седмый соборъ, и ты по четыреде- ei Marcus dixit: „ Cum tu quoque in septi
сятих днeх умреши . » и по том умершу и mum sanctum concilium maledicis, 40 diebus
тому Амбросію и удивишася вcи людie и elapsis morti occumbes." Qui Ambrosius de
фрязове. vita decessit et mirati sunt homines omnes
et ipsi Itali.

Тогда ж соборовавшимъ им без Марка Tunc congregati sunt Marco absente in


10 в болшои божницѣ и много людей , мужей аmрlо templo, multitudo magna virorum et
и женъ ; и паки самъ папа пришед с вели- mulierum . Ipse papa intravit, magna cum
fol . 211 кою буестію и гордостію, | с трубами и сarrogantia et superbia, ad sonum tubarum et
бубны , из свирѣльми по своей вѣрѣ, яко tympanorum et tibiarum secundum instituta
ж всегда в божницѣ творят кардиналы i propria, utіѕеmреr ѕоlеntfаcеrе іn templo car
15 арцыбискупы ; и много множество латын- dinales et archiepiscopi et episcopi. (Aderat)
скаго языка, и самому црю ту тоже бывшу et magna multitudo Latinae nationis, ipso
ис ним митрополиты, наченьше соборовати іmреrаtоrе ibidem praesente et metropolitis
на памят Сисоя Великаго . Первое ж начало cum eo ; sessio locum habuit festo Sisoes
папѣ сѣдшу на мѣстѣ своем, и тогда востав- Magni. In ipso initio papa in locum suum
20 ше митрополиты вси с мѣстъ своих, и прои- consedit, dein metropolitae e suis ѕеdibus
доша ќ папѣ, и приклякнуша ему по фряж- соnѕurgеntеѕ ad papam accesserunt et gеnua
скому праву ; и самому црю пришедшу ќ flexerunt ad modum Latinorum ; ipse impe t

папѣ и припадшу к папѣ на колѣну и rator papae appropinquavit, ad pedes procu


приклякнувшу , и брат его Диоспорт і вси buit, etiam eius frater Diosporus et omnes

1 будеши LU Po 1-2 не соборъ будет) осмый не буди соборъ м 2 да и всѣ вы по


гибнете) собореня за осмоі соборъ і прокляти будете; и рече к пославшему : иди брате и гли все сие
папе, и вси де святиі отцы седмъ соборовъ завѣщали и заповѣдали о осмом соборе, что никогда осмому
собору не бывати і в прени не будет ; аще кто и зачнет, і той анафема будет . Иди скоро и возвести все
сиe папе а злато назад ему отдaй add. м сами от . Ро Bce LUTOM a ante посланному аdd . M ( с
sequens om .) 2-3 Посланному ж имя ) посланаг мужа имя LPo ЗАмъбросиімар нъ
дрит м Ро фроленскіи LTO 4 тому ему на отпуске add. м брате Амъбросие аntе аще add. м
ты ) ти L злословиши LOPo (O зло [ слојвиши ) 5 на стых) отцъ add. Po седми Ро 5-6
четырех десяти S (T charta lacerata ) в умреши ) умрети имаши UTOM Po (0 scr. имаш, мрrает.
злѣ ) 6-8 и по том — фрязове ) и то слово Марково збылося , в правде умре 7-8 Амъбросиі
и вси людие удивишас фрязове и греки м 7 и аntе тому от. LU TOPo 9 Тогда ж) зло
папа посрамлен от Марка быстъ и аdd. м собороваша м 10 болшеi SLU TOPo божницы
SLUTO иаntе много от. SLU OPo тут было аntе много аdd. млюдеи) и аdd .SL людей от . м
11 паки от . cett . папа самъ transp. cett. пришел Ом пришелъ) в божницу add. м 12 гордо
стию и буестию transp . м 12-13 з бубнами S з бубны LU TO MPо з бубны ) и с сопѣлъми
add. M 13 со свирѣлми LUTOM заntе свирѣлми от. Ро свирѣльми ) со всею музыкою бѣсов
скою игрою add. м 13-15 яко ж арцыбискупы ) да и всегда они въ божнице сие творят гор
диналы их и арцыбискупы и бискупы м 14 в от. L в божницы TO гардиналы SUOPo
кардыналы L 15 арцыбископы L арцыбискупы ) и бискупы add. cett. ( L бископы) 15-16
латынского S 16 таже м 18 Сысоя L Великого Ро начло Ро 19 мѣсто свое SLU
TOPo 19-20 воставши 0 20 вси митрополиты transp. м всѣLUTPo вси от. О 21
ему) к нему LPo 21-22 фряскому L 23 й папѣ аntе на колѣну от. cett. 24 прикляк
нувше см ево 0 брат его Диоспоръ) брат црвъ м Диоскоръ L всѣ UTOPо.

12 Ct. Matth . 621 et Luc. 1234 .


Unio rata habetur et proclamatur 95

Graeci. Nos oculis lacrymantibus ea obser грекове. Нам же то видѣвшимъ и плачю


vabamus et confessi sumus : „Domine, pecca щим и глющим: « Гcди, согрѣшихом, поми
vimus, misericordia." Timui, ne etiam me in луи . » Мнѣ же во | ставшу с мѣста своего і fol . 212r
genua procumbere iuberent, e sede mea sur убоятся, і вонъ избѣгох, аще и мнѣ пове
rexi et foras evolavi. Dein supplicationem литъ тако ж приклякнути. По том же пѣвъ 5
decantarunt, qua finita papa missam in молебен, и по молебнѣ нача мшу мшити ;
choavit; etiam corpus Dei elevarunt. Tunc тако ж и тѣло Бkie поднимаша. Тогда они
tubis et tibiis cecinerunt, tympana et organa въ трубы вострубиша, і в варганы , і в буб
et universum genus musicorum pulsarunt. ны, и свирѣли, и во всякую игру играша.

Dein papa epistolis conscriptis in omnes Потом же пиша папа грамоты и посыла- 10
partes nationis Latinae annuntiavit impera- ше по всѣмъ странам латиньскаго языка.
torem Graecum Graecosque omnes genua и црю греческому со всѣми греки прикляк
flexisse et decretum subscripsisse seque iura- нувшу, и грамоты свои подписаша, и себе
mento obstrinxisse itemque metropolitas ge- клятвѣ предаша, тако ж и митрополиты
nua flexisse et decreta subscripsisse, exceptis приклякнуша и грамоты свои подписаша, 15
illis quattuor supra nominatis metropolitis." кромѣ преже реченных четырех митропо
Isidorus, metropolita Ruthenus, subscripsit литов. Исидор митрополит рускіи подписа
pro parte sua et pro tota terra Rus'. Dein ся | і всю землю рускую подписа. И потомъ fol. 212v
papa episcopum suum Christophorum misit посла папа бискупа своего Христофора къ
ad episcopum Abraham Suzdalensem , ut епископу Аврамію суждальскому, да бы ся 20
unionem ratam faceret. Quod cum ille facere онъ подписалъ: ему ж не хотяшу того со
renuisset, Isidorus metropolita eum appre- творити, митрополит же Исидоръ ятъ его
hendit et in carcerem coniecit, et ibi per і всади в темницу, и сѣдѣ недѣлю полну ;
hebdomadam integram detentus est; ille in- и тому подписавшуся нужею.
vitus nomen suum apposuit.

Cum has insidias cognovissem , compluries Мнѣ же видѣвшу такую прелесть и 25


metropolitae obstiti. Ille me reprehendebat митрополиту многажды глахъ вопреки; он

1 то от. Т видящимъ Po 1-2 Нам же — плачющим) намъ же ту стояще и видяще и пла


чющимся м плачющимъся LUTм плачючимся Ро 2 согрѣшихъ LUом 2-3 помилуи)
Hac add. M 3-4 і убоятся) зело убоятся м 4 избѣжавъ S 4-5 повелитъ S 5
також от. L приклакнути О пѣвъ) нача пѣт м 6 и по) а по м начатъ L начашя Ромшу
мшити іn ms . et SL мѕсr. шумъ шумѣти , scripsi ex UTPo (U Tмщу) мщу шит 0 також от. м
Поднимаше L M Po оны L онѣ U TО оныи Ро 8 в арганы Ом 8-9 в варганы играша )
в арганы заиграша ив бубны забиша ив свирѣли и въ сопѣли и во всѣ игры тѣша м і бобны S
(от. В) 9 в аntе свирели add. LU TO MPо 10 писаша Ро папа от . LPo 10-11 по
сылаша Т послаша О посылая Ро 11 странам) и по городамъ add . м
латынскаго SLU TOPo
12 и) якo Po греки ) и аdd. LM 13 своимът своя Ро потписаша М и себе ) а себя м 14
такожде же м 15 приклякнувше Ро грамоти L своя Ро потписаша м 16 реченыхъ
L Po 16-17 митрополитъ post 4 - хъ LPo митрополитов 4-х transp. О 17-18 подписася і
от . м 18 рускую землю transp . м потписалъ м 20 ко Авраамию епископу trаnѕр. м
Авраамию м Ро бы с) и аdd. UTOPo ( T Pо от ся ) 21 потписалъ м того ) сего Ро 22-23
митрополит полну) повелѣ же папа Исидору митрополиту посадити его в темницу и сидѣлъ недѣ
лю м 23 i аntе всади от . О сидѣS 24 итот подписася и то и тому нужею ) и тому
великою нужею подписаша за муками м нужею) неволею іn textu, in mаrg . explicatum: нуждою L
нуждею тро 25 видѣвше Ом таковую TOPo их аntе прелесть add . м 25-26 язъ ante
и митрополиту add. м 26 глаху м вопреки от . Ро.

13 Sophronius Anchialensis tomo unionis nomen suum posuit.


96 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

же мене укаряше и на единѣ многажды et secreto multoties vexabat. Ego autem eius
томяше. Мнѣ ж не прельстившуся преле- fallacia circumventus non sum et in nulla re
стію того , и не послушавъ его ни в чемъ. ei oboedivi. Adii sanctum Marcum , metro
Найдох стаго Марка, митрополита ефесска- politam Ephesium et reverentia ei exhibita,
5 го и поклонихся ему и сказахъ ему вся ; ему omnia ei narravi. Ille me benedixit et ab eo
fol. 213 ж блгословившу мене, | і оттолѣ никакова tempore nil mali passus sum . Post haec papa
зла не пріях. И потом папа вдастъ црю imperatori honorem magnum et dona multa
честь великую и дары многія , не прихода concessit, non adventus eius, sed genuflexio
его ради , но подписанія ради и прикляканія . nis et subscriptionis causa .
10 І выѣхавшим имъ из града Флорентія на Ex urbe Florentina exierunt festo sanc
памят стых мйнкъ Андреяна и Наталіи , torum martyrum Hadriani et Nataliae, die
мсца августа въ 26 дн амитрополиту Иси- 26 mensis augusti, metropolita Isidorus die 6
дору послѣ всѣх выѣхавшу мсца септеврія septembris, festo Miraculi archistratigae Mi
въ 6 днь на память чюда архистратига Ми- chaelis, ultimus omnium egressus est. Impe
15 хаила. И приѣхаша црь, і вси греки , и русь rator et omnes Graeci et Rutheni Venetias
ќ Венецыи на Воздвиженіе въ дЙь чстнаго die Exaltationis venerandae crucis pervene
крста. Град же вѣнецыя стоит среди моря ; runt. Urbs Venetiarum in medio mari posita
и бысть црь Іван и вси греки в Венецыи 53 est. Imperator Joannes et omnes Graeci post
дйи ; і выѣхаша вонъ. Исидоръ же остася 53 dies commorationis Venetias reliquerunt.
fol. 213" 20 ту в Венецыи, іќ патѣ | обсылаючися, а Isidorus Venetiis remansit, papae litteras
сам по божницам ходя приклякает, яко и mittens et accipiens et templa circumiens,
прочі , фрязове ; и нам тако ж повелѣваеть. genua flectens sicuti caeteri Latini; ac nos
Мнѣ же о томъ с ним много вопреки глав- itidem facere iubebat. Ego multis verbis me
шу , он же многажды мене имал и держал ei in ea re opponebam , ille me pluries ap
25 в велицѣи крѣпости. prehendit et in custodia dura tenuit.

Пойде ж из Венецыи посолъ имянем Erat in exitu ex Venetiis orator nomine


Фома; мнѣ же видѣвшу таковую неправду Thomas. Ego observans talem iniustitiam et
і великую ерес и побѣгох c посломъ декабря magnam haeresim , cum oratore die 9 de
въ 9 дн на памят Зачатія стыя Анны. При- cembris, festo Conceptionis S. Annae aufugi.

1 укоряше SLUTм Ро многажды) ласкою аdd . м 2 томяще о томлядше ) мя add . Po


Мнѣ ж не прел ьсти вшус я ) я же не прел cтис я их м з того ) тою LUом Ро послушах U TО
ни в чемъ) ни о чем 0 4 Наидох] но дойдохъ SLUTO м (до post дойдохъ add. UTOM ) 4
5 нъ идохъ ко стому Марку митрополиту ефескому Ро ефейскаго S eфeскаго U 5 поклонихся
ему) до земли и благословение прия от него аdd . м и сказахъ ему вся ) и вся ему по ряду сказах м
сказа UTO вся) яже омнѣ add. Po 5-6 ему ж блгословившу мене от . м 7 пріях ) ство
рихъ L вдав L дастъ 0 даде Ро 8 велию LU TOPo многие LUTO не пришествия м
9 ради его transp. SLUTOPo но приклякания и подписания ради transp. Ом ( M потписания )
10 Фролентія LUTO 11 Натали U 12 въ 26 дн) 26 U ; 26 днь т 13 опослѣS U TOM
сентября SLUTOM Po 14 въ в днь) 6 Uт (T lосо днь ѕсriрtura illegibilis) бюдо LUом чюд Ро
15 все всѣ греки и русѣи М 16 Венецѣи S Венецыe U TО 17 же от. L Венеціи LT
посреди м сред Ро 18 Иваннът Іоанъ Po все LU TO MPо грекови Ро Венецie LU том
Венецѣи Ро 18-19 53 дни) 50 и три дни S ; 50 дней 3 дни UT ; осмъ недѣлъ і три дни М 19
Выехавше м Исидоръ же) митрополит add. LUTOM Po (Po praeт. и аntе Исидоръ) остался L
20 Венецые LUом Венецѣи ) град add . Po i] a cett. обсылающися L обсылаючиса М 21 при
кликнет о яко) как сеtt. 22 протчіи L прочиеОм фрязовя S 23 же роѕt мнѣ от . Т
с ними Ом много ) многажды м 24 мeнe oт . S менѣ многажды transp. LU TO MPо (м меня )
25 ввеликой LPo 26 Вѣнецыя LUто Венецѣи Ро именемъ LM 27 видѣвше SM
такую SLUTOM таку Ро 28 побѣгох ) поѣхавъ м мсца ante декабра add . м 29 въ 9]
9 от Зачатие U том святы м 29 sq. Прибѣгох) приѣхавъ (же от.) м.
Simeon Novogardiam confugit 97

Adveni Magnam Novogardiam a Deo pro- бѣгох же въ бѓоспсаемый великіи Новъ


tectam magna feria V. Apud archiepisco- градъ в великую среду. Пребыхъ же у ново
pum sanctum Euthymium Novogardensem городскаго стго влдки Еуфимія в Новѣ
tota aestate permanѕi. Eodem tempore Smo- градѣ лѣто все. В то же время въ Смолен
lensci princeps Georgius Semenovic Lingve- скѣ князь Георгіи Семенович Лугвеньевичь 5
nevič in suo patrimonio ( consedit). Isidorus въ своей отчинѣ. | Прійде ж Исидоръ fol. 214
metropolita a synodo Smolenscum pervenit “ митрополитъ с собора къ Смоленску; кйзь
et princeps Georgius me a Novogardia accer- же Георгіи посла по мене к Новуграду. Мнѣ
sivit. Ego Smolenscum adveni spe in princi- ж пошедшу k Смоленску надѣяхся на кiзя,
pem, utpote Christianum sustentatus. Prin- яко хрстіянин есть. и слышав кнзь про 10
ceps de metropolita audivit non solum a me, митрополита не от мене единаго , но от
sed ab omnibus et accusationes (contra me) всѣх, яко неправедна поношенія. и при
falsas esse . Adveni Smolenscum ad princi- шедшу ми въ Смоленескъ ко кйзю и рече
pem et princeps mihi dixit : „Vere, pater Si- ми кйзь : «Во истину, отче Симеоне, право
meon, recta dixisti, sed alii rem melius com- сказал еси, но иные боле тебя вѣдали, како 15
pertam habuerunt, quam tu habes et asse- ты сказываешъ; не боися, пребуди у мене,
veras. Attamen , noli timere, mane apud me, яко ничто ти не будет ; токмо ти честь от
nil mali passurus es; tantum honor a me et мене, и от всѣx xpстіян будет ;» да и руку
ab omnibus Christianis tibi dabitur. " Con- ми на том дастъ. Мнѣ же у него бывшу не
firmationis causa manum mihi porrexit. Non много дней . 20

multos dies apud eum mansi.

Comparuerunt Smolensci Graeci monachi Быша ж ту в Смоленскѣ митрополичи


de comitatu metropolitae, princeps me eis черныцы | грекове, і выдастъ мя имъ кiзь fol. 214v
tradidit et multa eis contra me dixit. Illi me и сказа имъ на мя много. Они ж мя емше
apprehenderunt, in carcerem miserunt, du и посадиша в темницу. И положиша на мене
plicibus vinculis mihi iniectis. Tenebar in двои желѣза , и сидѣвшу ми всю зиму во 25

1 ваntе великиi add. S м 1-2 Новгород U 2 на страшноі недѣле аntе в великую


среду add . м Пребыхъ же от. S Пребыхъ же) и пребыхъ LUтом Ро (м retinet же) 2-3
Новогородцкаго што у владыки новогороцкаго ( стго от .) transp. м 3 y ante cŤro add..
SLUTм Еуфимя U Евъфимия LPo Еуфимія быв add . S 3-4 Новѣгороде и в Новѣградѣ
от . м 4 [лѣ) то L 4-5 в Смоленску LUTO Po 5 быс аntе кiзь add . Pо Юрье L
TOM Pо Юрие U 5-8 Семенович Георгіи от. м 5 Лунвеянинъ L (T illegibile) Лунге
невичь Ро 6 во свое Т вотчинѣ LUTO Приде 0 7-8 кiзь же Георгіи ) кизь Юрье иже 0
8 Юрье LUTOM Po Юрье ж transp. U Юрье прыслалъ по меня в Новъгород м Новугороду LU
к Новому Граду 0 9 язъ же пошел въ Смоленескъ м надѣяся LUTOM Po 10 яко
есть ) онъ християнинъ есмъ м крстиянин U крстьянин 0 11-12 не Bcbx ] om. M 11
не от . L единого LPo 12 яко же праведно поношение Po неправда UT 12-14 и при
шедшу . кизь) аз же пришелъ ко князю и рече ми князъ м 13 ми) митрополиту L ќ Смоленску
TPo 14 истинну LUOM Семионе U o 15-16 но иные сказываешъ от . м 15
инные U иныи Ро тебѣ SLPo тобя U O вѣ[ д ] алъ L 16 скажеш U то сказываеши Ро и

аntе не боися add. м не убоися LPo 17-18 яко будет) велию честь от мене и от всѣхъ моих
християнъ приимешъ м 17 ничто) же аdd. O ти аntе честь от . То часть L 18 xpстіанъ L
да и) а м и post да от. L 19 на то далъ L 20 днии Ро 21-23 Быша много) ту таже
-

митрополит и чернорисцы вси грепове и отдаде меня кнзъ имъ м 21 бяше L Смоленску LU
TOPo 21-22 митрополичи черньцы ) митрополитъ и Ро 22 чернецу L и выдаста мя кнзю
им LPo ( Ро им от .) кнзь им transp. U Том 23 сказавъ L сказаша на мя 0 (имъ от .) сказавъ
шемъ Po емше мя transp. cett. ( Ро мене) 24 всадиша S возложиша L M Po на мя LU TOM Po
24-25 и двои желѣза возложиша на мня м 25 сѣдѣвшу SLUT (L [с] едѣвшу) .

14 Verba : Isidorus pervenit (Priide k Smolensku) non in suo loco inserta esse videntur.

15
98 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

единой свитцѣ и босыми ногами и терпѣхъ сuѕtоdia totum hiemale tempus, unica veste
мразъ і гладъ и жажду, и повезона мя из indutus, pedibus nudis, frigore et fame et
Смоленска к Москвѣ. В то же время на siti premebar; et deportarunt me Smolensco
руской земли на Москвѣ была великая Mosquam . Eodem tempore in terra Rus' et
5 ересь греческимъ цремъ Иваномъ и москов- Mosquae gravis haeresis exorta est per im
ским митрополитом Исидором і греки peratorem Graecum Joannem et Isidorum
сребролюбцы . metropolitam Mosquensem et Graecos argen
ti cupidos.
В лѣто 6949-е пріиде Исидоръ митропо Anno 6949 Isidorus metropolita a concilio,
литъ из собора изо фряжской земли и от ex terra Italica, a Romano papa Eugenio
10 папы римскаго Евгенія на Москву, къ Mosquam, ad pium , magnum principem Ba
блговѣрному великому кЙзю Василію Васи- silium Basilevič album car' totius Rus' mag
fol . 215 ліевичю, бѣлому | црю всеа Русіи, с вели- na cum superbia et falsitate et arrogantia
кою гордостію и неправдою и буйствомъ Latina advenit, coram se kryž et baculum
латынскимъ, нося пред собою крыжъ и па- argenteum gerens. Kryž portabat loco crucis,
15 лицу сребряну : крыжъ нося в креста мѣсто , fidem Latinam prodens et baculum gerebat
являя латынскую вѣру, а палицу нося гор- superbiam et arrogantiam Latinam mani
дость и буйство проповѣдуя латынское ; festans. Si quis ante kryž genua non flexerit,
аще ли кто не приклякнет ко крыжу , того illum baculo percutere iubet, uti apud papam
палицею ударити велит, яко же у папы moris est. Papa concessit Isidoro metropo
20 творятъ. И папа дастъ ту область Исидору litae hanc autoritatem, legem Latinam, Teu
митрополиту латынскій, немецкіи и литов- tonicаm, Lithuanam. Metropolita Isidorus sic
скіи законъ . Митрополит бо Исидоръ тако papae dixit: ,,Omnes principes Rutheni item
реклъ папѣ : « Яко вси кизи рустои и люди que populus in manu mea sunt et episcopo
в моей руцѣ суть і епскпи ни единъ со мною rum ne unus quidem mihi obloqui audet.
25 не можетъ глати, а самъ кўзь великій млад Magnus princeps ipse iuvenis est, sed etiam
fol. 215 ° есть, но и тои | в моей воли есть, а иные ille mei arbitrii est et alii principes omnes
кўзи вси боятся мене. » Таковыми словесы me timent;" talibus verbis Isidorus metro
Исидоръ митрополитъ обѣщася папѣ. Того polita se papae devovit. Papa talem auctori
ради дастъ ему папа ту область, и право- tatem ei concessit, ( quia promisit) se patriar

1 свитѣ м босыми ногами) на босу ногу LUTOPo ; на босу ногу башмаки м 2 жажду
стужду О 4 в рускои м землѣ 0 земли) и аdd. UT на Москва от . О велика UTO 5
Іоаномъ Po 6 i аntе греки от. м 7 сребролюбцы ) linea subduсta пotat S 8 В лѣто ) же
add. S -е) -го S -е) от . LM Po приде 0 Исидоръ от. Ро 9 съ соборамфрязской SLUтом
фряcкoи Ро 9-10 иаntе от папы от. U Tм Ро 10 римского м к Москве 0 11 иante
великому add. LPo великому от. м Василю SU 0 12 ВасилевичюSLUом бѣлому црю
от . Ро всея SL Росиі м Руси Ро 15 сребрену т сребряну а add. м криж U мѣсто ) тѕ.
et Омѣста , scripsi в мѣсто креста transp. м 16 обявляя м 17 проповѣдая LUTOM Po
18 ли от. ТО крижу U ко аntе крыжу от.Ро 19 велитъ ударитъ transp. LPo (Ро ударити )
повелит ударити transp. M же роѕt яко от. Ро яко же тако же и м у папъ L 20 даде м
21 ааntе латынъскиi add . M
м латынские U латински Po i аntе немецкиi add. cett. 21-22 или
товскіи от . Ро 22 законъ) аще не приклякнуться к крыжу православъніи xpстіанѣ и хрсто
любиви кйзи аdd . LUTOPo (UTO scr. приклякнутца, Po scr. приклянутъ, U scr. крижу, Po scr. пра
вославный, UTOPo ѕст. хрстияне, Po scт. xpстолюбивыя) законъ) таков же, аще ли ж не прикляк
нется кто ко крыжю князи а боляря и православные християня , тиі под виною будут add. м 23
рекъ 0 реклъ) реч ќPo всѣ U TО кнзи рустии ) и боляря и князи м руские UT людie LTм
(м рrает . вси) 24 епспы L 25 не могут м самъ от . м кизь) црь Ро 26 тои) то
де м есть от . м иный MPо иныі) де аdd. м 27 все LUTO боятся вси transp. м меня LM
28 Сидоръ м обѣщался L обѣща О u ante roro add. M 29 иаntе дасть add. Po дал L тую L
ту область) власт ту М.
Isidori labores in sua metropolia 99

chas Orthodoxos ad ' Imprimis' non comme славныхъ патріарховъ в первыхъ не поми
moraturum nec principes Orthodoxos initio нати, ни православныхъ цреи в началѣ не
commemoraturum esse . Metropolita Isidorus поминати. На томъ митрополитъ Исидоръ
haec papae promisit et genua flexit. Papa папѣ правилъ и приклякнулъ. Папа же
copiam auri ei donavit; papali hac auctori далъ ему много злата , и тою папежскою 5
tate (munitus) omnes terras transitavit, et областію пройде вcи земли, литовскую и
Lithuanam , et Teutonicam , ac usque Kioviam немецкую , и до Киева дойде и до Смолен
et Smolenscum pervenit. ска .

Quando Mosquam pervenit, magnus prin- І яко бысть на Москвѣ, кiзь же великій
ceps Basilius Basilevič malitiam metropoli- Василеи Василіевичь позна прелесть митро- 10
tae perspexit; metropolita sanctam ecclesiam поличю ; і вшедъ митрополитъ во стую
cathedralem Mosquensem Purissimae (dica- црковь Прчстые соборную московскую и fol . 216
tam) intravit, sacram liturgiam celebravit, служившу ему стую литоргію и помянувъ
ad 'Imprimis' papam Eugenium commemo- в первых папу Евгенія, а православных
ravit, Orthodoxorum patriarcharum mentio- патріарховъ не поминалъ, яко ж обѣщася 15
nem omittens, uti papae promiserat sic et патѣ сице и сотворил ; яко ж поминалъ в
fecit. Ita Kioviae et Smolensci commemora- Кіевѣ и в Смоленскѣ при тѣхъ кйзехъ ;
bat in dicione illorum principum ; qui aucto- тіи бо имѣюще над собою область латын
ritati Latinae subiciuntur eique contradicere скую , и не смѣяша ему вопреки глати. Он
non sunt ausi. Opinabatur se etiam cum же мнѣвъ и над самодержавнымъ великим 20
magno principe totius Rus' Basilio Basilevič, кйземъ Василіемъ Василіевичемъ всеа Ру
autocratore sic agere posse uti coram papa сіи тако же учинити яко ж папѣ глалъ:
dixerat : „Magnus princeps iuvenis est et « Кязь великіи млад есть, а епскпи не кни
episcopi illiterati sunt, me timent,, non Жни суть, боятся мене, не смѣти имъ со
audent a me dissentire ; ego eis, papa, мною вопреки глати ; аз же, папа, свою во- 25
libertatem adimam et tuum arbitrium ex- лю возму, и твою сотворю и примутъ | вѣ fol . 216V
sequar et Latinam fidem accipient. Tunc ру латынскую. И тогда имя твое въ цркви

1 патриархъ O Pо патріарховъ) христианъ м в первыхъ от . Ро 1-2 не поминаетъ L


не поминати) не по мине поминает м 2 ни) и м цреи ) кнзеи UTOPo хрстіанъ аntе и царей
add. L в началѣ) in mаrg. add. explicatio : в первых Ѕ 2-3 не поминати ) не поминает же м не
аntе поминати от. L з на томъ) по томъ L 4 дa ante папа add. Po 5 много давалъ
злата ему trаnѕр. м тою папежскою) с тою копежною а папежною м 6 все LUTOM Po и

аntе литовскую аdd . U TOPo 7 дойде до Киева transp. Po 9 Iantе яко от. U Tм яко)
какъ LPо яко) же аdd . UTОм (0 praem. A loco I) 10 Василевичь SLU OM Po позналъ L
10-11 митрополичію L 11 митрополит) на Москвѣ add. м 11-12 во стую московскую ) во
святую соборную и апостальскую црквъ м 12 Прустые) въ прчстую SLUTO Po (L add. Бгоро
дицу, Ро от, въ) в соборную в московскую с соборную от. О 13 литургію LU Po и аntе помя
нувъ от . Ро помянувше м 15 патріархъ LTPo не помяну UTPo не помянул 0 не помя
нувше м обѣщался L 16 cице) тaкo сett. (M praeт . тамо да) сотвори UTOPo и аntе поминалъ
add . L поминах 0 17 в Смоленску LUTO MPо 18 тіи) те LUтом (L add. бо) имѣющи
UT нат м 18-19 латинскую Ро 19 смѣша SLU TOPo смѣюще м ему намъ L M ; с
ним U TО ему от . Ро 20 великим от. О 21 ВасилемъSUO Василевичем SLU OPo
всея L. 21-22 Василіемъ Русіи ) от . м Росіи Т Русіи от. О 22-23 глалъ есть рек
сатворити и мыся в себѣ князъ де младъ м 23 яко аntе кiзь add. Po Kязь) же аdd. О великіи]
Василей L не) ни L 23-24 книжны 0 24 суть от. м боятца О боятся) и боятся де м не
смет О не смѣютъ L MPо (м add. де) имъ от . LM Po 24-25 со мною) о томъ LPo со мною)
отом add. U TOM 25 вопреки от. О аз же) аз де м пaпo LOPo 26 и) аЅLUO твою
сотворю) что де хощу то и сотворю м приимут) де аdd. м 27 sq. и тогда поминают ) и всегда
де имя во цркви будут воспоминати м
100 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio, Recensio altera

всегда поминают и всѣх кнзей приведу к tuum nomen in ecclesia semper nomina
тебѣ, и xpстіянство все от греческiя вѣры bunt et omnes principes ad te adducam,
в латынскую приведу, і в Римъ к тебѣ их totamque christianitatem a Graeca fide ad
приведу, и принесут к тебѣ дары многи, а Latinam traducam eosque Romam ad te de
5 въ Црьград не пойдутъ, а епспы от тебе по- ducam, abundantiam donorum tibi afferrent,
ставлю . » Такими словесы Исидоръ митро- Constantinopolim non adibunt et episcopos
полит обѣщася папѣ, и дастъ ему папа та- a te nominatos instituam .“ Talibus verbis
кую область, яко же выше рѣхом, и гарди- Isidorus papae fidem dedit et papa concessit
налом его учини над немѣцкими и латынски- ei talem potestatem , quam supra definivimus
10 ми арцыбискупы и бискупы, и над руски- et cardinalem eum renuntiavit supra Teuto
ми епспы , и грамоты написа и по землямъ nicos et Latinos archiepiscopos et episcopos
посла предреченное слово. Писа же грамо- et supra Ruthenos episcopos, scripturam
ту блговѣрному і великому кйзю Василію composuit et per totam terram litteras, de
Василевичю всеа Русіи. quibus supra, misit. Epistolam scripsit et pio
et magno principi totius Rus' Basilio Basile
vič.

fol . 217 15 В то же время кiзь великій млад бысть Eo tempore princeps adhuc iuvenis erat,
яко ж рѣхом, и не книженъ, но умом блго- uti notavimus et illiteratus, sed mente sagax
разумен и бѓобоязнивъ, и вѣрою утвер- et Deum timens, in fide confirmatus et in
женъ и теплотою дхом горяше по блгоче- spiritu zelo pietatis flagrans secundum ver
стіи , яко же рече проркъ : «во отцъ твоих bum prophetae: Pro patribus tuis nati sunt
20 мѣсто быша снове твои. » Сеи же блговѣр- tibi filii.1" Hic pius et magnus princeps tо
ный великій кўзь Василей Василіевич всея tius Rus' Basilius Basilevič similis factus est
Русіи уподобися равноапольному велико- isoapostolo magno imperatori Constantino,
му црю Константину, сотворшему право- qui Orthodoxiam condidit ac pio et magno
славie , і яко біговѣрному і великому principi Vladimiro, in sacro baptismate Ba
25 кйзю Владимиру, нареченному во стом silio nuncupato, qui terram Rus' baptizavit
крщеніи Василію , крстившему рускую зем- et fidem Orthodoxam religionis Graecae fir

1 поминаю LU TPo вси SL всѣ UTOмкізи SLU TOм приводу и 1-2 всѣх их

приведу) всѣ князи и боляря и християня от греческия вѣры приведу влатынскую да и в Римъ к
тебѣ ихъ покорю м 2 xpстіанство L все от. S з влатынскую ) вѣру add. S приведеду L
і в Римъ к тебѣ их приведу от . О в Римъ их к тебѣ transp. Po 4 каntе тебѣ дары оm. T МНОГИЯ
(sequens a om.) M 5 епспи LU TPo тебя LM 5-6 поставляти буду м 1 обѣщался L
8 выше ) преже см рѣкохом S 8-9 гординаломъ м 10 арцыбискупи U бискупи UT
11 епспи UT написалъ L 11-12 и по слово ) пред греческое слово L 12 Написа м
13 і тому аntе блговѣрному add. LUTOM Po i ante великому от. LUтом великому от . м Ва
силю SU 0 14 Василіевичю т Росиі м 15 великиi князъ transp. м бысть) есть LUTO
бысть от . м 15-16 а не книженъ post младъ pomit м 16 умъ м 17 бѓобоязливъ L
18 и аntе дхомъ add. Родхом) дховною м горящe SL горящ Uо 18-19 по блгочестіи от .
LUTO PO 19 проркъ реч transp. Po во) in mаrg . add. пслом 49 S 19-20 в мѣсто отецъ
T'BOUX'b transp. M 20 мѣсто от . Ро сии Ро 20-21 блговѣрный от . м 21 иаntе вели
kin add. UT Василіи L M Po Василие UT Василевич LM Bcea s 21-22 Василіевич всея Ру
сіи от . UTOPo всея Русіи от . м 22 равноапольным Ѕ равноапеломъ LU TО равноапоста
ломъ м 22-23 блговѣрному аntе великому add. SLUTO и аntе великому add. T великому
om . M 23 црю) кнзю Ро Констянтину 0 23-24 православию L 24 i ante AKO om . L M
яко от . UTOPo i ante великому от. SLU Ом Ро великому от . м 25 Владимеру SLUOMPо
нареченному от . м 26 всю аntе рускую аdd. М.

15 Ps. 4417.
Laudes magno principi Basilio Basilevič 101

mavit ad instituta sanctorum patrum Basilii лю, і утвердившему православную вѣру


Magni et Gregorii Theologi et Joannis Chry греческаго закона по уставу стых отцъ Ва
sostomi ac caeterorum sanctorum patrum силія Великаго, Григорія Бѓослова, | и Іоан fol. 217°
septem conciliorum et sanctorum paparum на Златоустаго, и прочих стыхъ отцъ седми
Romanorum , Silvestri aliorumque, quos in вселенских соборовъ и стых папъ римских 5
fide Orthodoxa viventes colunt, minime vero Силивестра и прочих, иже в православной
Latini . вѣрѣ поминают а не в латыньствѣ.

Salve, timorate princeps Basilie, qui ter- Радуйся, блговѣрный княже Василіе, иже
ram Rus' vera fide Orthodoxa firmasti, im- рускую землю вѣрою утвердивыи истинною
posita est capiti tuo corona — sanctum bap
Sanctum baр- православною і положен вѣнецъ на главѣ 10
tisma. Salve, Orthodoxe princeps Basilie, твоей стое крещеніе. Радуйся , православ
omnes sacerdotes Ecclesiae confirmasti om- ный княже Василіе, утвердил еси всѣх
nesque homines beatum te praedicant. Audi сценниковъ црковных і вcи людie блажат
sti metropolitam Isidorum a papa seductum тя ; услышалъ еси Исидора митрополита,
ac deceptum et in haeresim lapsum esse , ex соблазнившагося и прельстившагося от 15
tua civitate eum expulisti et anathemati tra- папы и въ ересь впадшаго, изгналъ еси его
didisti simul cum eius satellitibus. Quis non от своего града и прокля его і угодниковъ
admiretur tantam tuam pietatem, nam a его. Да кто сему не почюдится таковому
sancta Ecclesia haeresim desecasti, spicam твоему | благочстію, иже отсѣклъ еси от fol . 218
arrogantiae Latinae abscidisti, nec permisisti стыя цркви ересь і урѣзал еси клас буйства 20
eam nutriri in sanctis ecclesiis et in Ortho- латынскаго, и не дал еси возрасти во стых
doxa christianitate, non admisisti haeredi- црквахъ і в православном xpстіянствѣ, и не
tatem petulantiae Latinae et veteris testa- дал еси наслѣдія буиству латынскому и
menti, ne ea degustata, veram fidem Ortho- ветхаго закона, да бы вкусили и повергли
doxam reicerent. Salve, pie princeps Basilie, бы истинную православную вѣру. Радуйся, 25
omnis terrae Rus' confirmatio et Orthodoxae блговѣрный кйже Василіе, всея рускія зем
fidei gloria, et omnibus Deum timentibus ли утверженіе а православнѣи вѣрѣ про
gaudium .. славленіе і всѣм бѓобоязнивымъ радость.

з Великаго) Кесарійскаг UTOPo 3-4 и ante Іоанна от. LU TOPo (Іванна UTOPo)
4 протчих 0 5 вселенских от . Т съборъ Po 6 Селивестра SUT Силиверста L Силивер
ста О м Ро протчихъ L православнѣи Ро 7 поминаются Ро в латынствѣ ) и пр зъ ли

кім кизъ Василій Василевичъ московски и всеа Русіи в митрополитѣ Исидорѣ таковую латиньскую
eрeсь яко терние всевающа посредѣ пшеницы и повелѣ из стительскаг сана изврещи и от града Мо
сквы и от всея своей области отгнати таковую дшегубитeлную ересь и искорени о въскорѣ. И что убо
да речемъ великому кнзю, яко тако блго сотвори ; речем же сице : add. Po в латынъствѣ) lаudаtiопет
principi Basilio datam om . M 8 блговѣрный ) великиi add.SLUTO (UTo prает, и) 9
рускою L истиною S Pо истинную ) и аdd. L 11 и аntе стое аdd. O 12-13 все сщенницы
црковніи LUTo вся сценницы црковныя Ро 12 всѣх) всѣ UTO 13 црковніи ) и в пра
вославіи аdd. LUTO Po (O Pо от, и) людi O 15 и прельстившагося от . LO 15-16 от
папы) от пап 0 16 и ante Bь ересь от. S его еси transp. L его от. S Po 17 проклятъ L
угодникъ U TО 17-18 его угодниковъ transp. L 18 не подивится Ѕ не почюдитца О
19 иже ) еже U TOPo 20 цркве Ро и узрѣл 0 и отрѣзал Ро еси роѕt урѣзалъ от. Т клас)
квас L 21-22 и не дал хрстіянствѣ) от. L 22-23 и не дал латынскому ) от. Ро 23
наслѣдития UTO буйства ТО латынскаго U то 24 закона) завѣта Ро да) не add. Pо вкусил 0
24-25 бы post повергли от . Ро повергли бы ) ж add. O 26 княже православніи L (блговѣрныи от.)
всеа LOPo русійская земля L рускиа земля Ро 27 утвержденie Po православнои S право
славную вѣру LUO (U Oante вѣру add. греческую) 27-28 а православнѣи вѣрѣ прославленіе
от . Т прославляя LUO прославленіе исправление Ро а прославленіе) от. Т 28 i ante
всѣм от.Овсем инокомъ add . LUTOPо.
102 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

Радуйся, православный княже Василіе, Salve, Orthodoxe princeps Basilie, omnis


всѣми концы украсися православныя вѣры generis bravio Orthodoxae fidei Graecae
греческiя и с тобою радуются вси право- adornatus es, una tecum exultant Orthodoxi
славній князи рустои похвалою и радостію principes Rutheni, laude et gaudio spirituali
5 дховною своея вѣры нерушимо твоимъ ex propria fide eorum ( scaturiente ), securi
fol. 218V утвержением, | и прославися имя твое во tuo praesidio. Gloriam consecutum est tuum
всѣхъ землях, і влатынствѣ, и до самого nomen in terris omnibus, etiam inter Lati
Рима прославися. А гордaго папы Евгенія nos, Romam ipsam nominis tui fama perve
зловѣрie и буйство латынскіе вѣры , ветхаго nit. Superbi papae Eugenii impietatem et
10 закона непо ьство ра и . І его ученика, fatuitatem Latinae fidei, veteris testamenti
зловѣрнаго хитреца и златолюбца безум- contumaciam destruxisti. Eius discipulum ,
наго и православныя вѣры разорителя, и impium et subdolum , auri avidum , insanien
латынскому неблагословному собору побор- tem, Orthodoxae fidei destructоrеm, synodi
ника, і от седми стых соборовъ неблгосло- Latinae reprobatae propugnatorem , a septem
15 веннаго, и от греческiя вѣры отпаднаго sanctis conciliis reprobatum , a fide Graeca
златолюбіем и сребролюбіем, і осмаго со- apostatam ex amore auri et argenti, octavi
бора исповѣдника и сказателя по всѣм зем- concilii praedicatorem et interpretem in
лям православным и латинским гордящася omnibus Orthodoxis et Latinis terris, super
і величающася, и новаго закона отпадша bientem et laudibus se efferentem , a lege
20 златолюбія ради и сребролюбія, і ветхаго nova apostatam propter auri et argenti cupi
fol . 219r закона наздателя, злонра||внаго Исидора dіtаtеm, veteris testamenti fabricatorem,
гардинала, претворенаго легата, бывшаго malignum cardinalem Isidorum , in legatum
митрополита рускія земля, изгна от бжст- conversum , quondam terrae Rus' metropo
веныя стыя соборныя цркви прчстыя Бдцы lіtаm, eiecisti ex sancta divina cathedrali
25 чстнаго и славнaго ея Успенія московскія; Mosquensi venerandae et gloriosae Dormi
гдѣ лежит бжственая пища -

Чюдотворное tionis purissimae Dei Genitricis. Ibi divinum


тѣло стго бюдотворца Петра, митрополита alimentum iacet — miracula patrans corpus
всея Русіи, иже стыми своими млтвами от sancti thaumaturgi Petri, metropolitae totius
своего гроба своим животворным тѣломъ Rus', qui suis sanctis precibus e sepulchro
30 вразуми ти и научи ти. И положенный ти suo, vi corporis sui vivificantis te instruxit
вънецъ на главѣ твоей истинныя право- et edocuit. Coronam Orthodoxae fidei capiti
славныя вѣры укрѣпи ти , но и самому тому tuo impositam communivit — dum ipse im

2 концы) sic in ms. et SL; UTOPo ѕст . вѣнцы украсил 0 украсився L украсивыися Ро
3 радуяся L Bce LUTO 3-4 православныя кнзи L православные кнзи UO 4 рускія LUT
5 нерушими L и нерушимымъ Po пі влатынствѣ от. Ро самаго Ро 8 прославися от . Ро
папу LPo 9 латынския SLU TО латиньске Ро и аntе вѣтхаго аdd. U TOPo 10 не
п [ок] орство L непокорьство от. Po ученика ) in ms. et S ученики, scripsi ex LuTOPo 11 и
(
аntе зловѣрнага аdd. T хитреца от . Ро 12 православней вѣрѣ Po (praeт . и от.) разорителе L
13 латыньскому и аdd. Po неблгословенному LUTOPo 14 от седми съборъ стых отцъ add . Po
соборъ LUT Po 16 златолюбіем и сребролюбіем) златолюбия ради Ро 16-17 осмому со
бору Ро 18 гордящися Ѕ 18-19 гордяся и величаяся LUTOPo 19 отпаднаго ТРО
20 сребролюбия) ради add. U OPo i ante betxaro om . L Po 21 наздателя ) наказателя UTOPo
22 гординала LO претворь легата L претвореннаго Uто претворенаго легата от. Ролегата) in
marg. in ms. eadeт т. add. спосла ; іn mаrg. eadeт т. посла SUT легота О 23 земли SLU 23
25 изгнася роѕt Успения transp. Po 23-24 бжественныя LUO иереси ради аntе от бжственыя
add . Po 24 цркве Ро прчстые UT 25 московская от. Ро 26 гдѣ] идѣже Робжстве .
ная ) чстная L бжственная UO бжственая пища от. Ро чюдотворное) животворное LUTO ; чст
ное Ро 28 всеа SU OPo 28-29 от своего тѣломъ) от. Ро 30 вразуми тя и научи тя
SLUTOPo (U TO Pо тя post научи от.) положеный S и аntе положенный от. Ро 32 укрѣи
ти от. LUTO укрѣпи ти) съхрани ти Pо но ]поне Ро.
De sorte Marci Ephesii 103

perator Graecus lucem pietatis deseruit et греческому црю отступившу свѣта блгоче
tenebris Latinae haeresis obcaecatus est. стiя и омрачившуся тмою латынскія ереси.
Tua vero patria, princeps Basilie, terra Rus', Твое же отечество, | княже Василіе рускія fol. 219
luce pietatis illuminata est, morbos sanavit земли просвѣтися свѣтом блгочстія, недуги
et animas praeceptis ecclesiasticis salvavit. исцѣли, а да спасе церковными ученьми. 5

Gaudete et exultate, omnes sacerdotes,, Радуйтеся і веселитеся , вси сценницы


semper Orthodoxi et Christum amantes Chri повсюду православній и xpстолюбиви
stiani, non decepti, et ab infidelibus paganis хрстіяне, не прелщеніи и не укоренніи не
gentibus non victi, in omnibus terris laudibus вѣрными языки поганскими, от всѣхъ стран
celebrati, magnam gloriam et honorem una прославленіи великою славою, и честь прі- 10
cum omnibus Christianis recepistis. Pax et ясте со всѣми xpстіяны. Миръ и блгсвенie,
benedictio, gloria et laus, magno principi слава и похвала , великому князю Василію
totius Rus' Basilio Basilevič, qui Orthodo Василіевичю всея Русіи , утвердившему
xiam in saecula firmam stabilivit, at Isidoro , православие во вѣки , а Сидору, митропо
olim metropolitae, haeretico, et omnibus литу бывшему, на проклятіе и съ его угод- 15
asseclis eius, damnatio . ники .

Iterum ad priora redeamus." Marcum , Паки ж на преднее возвратимся. Марка


metropolitam Ephesium aliosque sanctos же митрополита ефес | скаго, і иных стых fol . 220
metropolitas et episcopos et sanctos viros, митрополитов і епскповъ и стых мужей,
qui pro Orthodoxia laborantes, pro ecclesia иже о правовѣріи подвизающихся , и о мирѣ 20
stica pace suam animam ponentes, papali црковнѣм дша своя полагающихъ и рас
schismaticae synodo octavae non adhaese колному папину осмому собору не прила
runt, magister Rhodensis in carceres asperos гающихся отнюд, майстръ родоострожскім
tradidit et catenis gravissimis vinxit, fame в темницах нужных затвори, і узами тяж
et multis miseriis eos cogens, ut scripto se чайшими обложи, и гладомъ и многими 25
papali schismaticae synodo consociarent. Illi бѣдами принуждаше их сложитися писа
vero ut fortes milites passi sunt verae fidei ниемъ папину собору раскольному. Они же

1 црю) Ивану add. SL ; кир Иванну аdd. UTOPo (Ро Ивану) отступившему L от ante свѣта
add. LU TOPo 2 омрачися LUTO омрачившемуся Ро латиньския Po 3 руская UTOPo
4 земля LU TOPo 4-5 недуги ученьми ) от. Ро
-
5 а диша) и ваши L дши О учніи L
6 радуйся и веселися L всѣ U TО 8 xpстіане L не прелщени Ро не укореніи SLT не уко
ренный 0 не укорени Ро 10 прославлени LUTOPo великою славою от . о славою великою
transp . Po великую аntе чсть add. O 10-11 пріясте ) подясте Ро 11 Миръ) и блгочстie add. L
12 и аntе слава add . LU TOPo Василю SUO 13 Василевичю SLUO всеа OPo утвердившу L
14 Исидору SLUTPo 15 бывшему ) еретыку add. LUTOPo (U TOPo еретику) и съ его угод
ники на проклятие transp. Po. Siс dеѕіnіt Po 17-18 Марко же митрополит ефесскиi transp. м 18
ефеcкаго UO 19 муж U 0 20 оаntе правовѣріи от. L иже в православѣріи S под
визавшихся О 21 дшу свою LU TOM полагањющихся L 21-23 и расколному прила
гающихся ) от. L 23 маистъ SO 24 в темнице м затворивъ L 24-25 тяжкими L
тягчайшими Uо тяхчайшими м 25 обложивъ L 26 ихъ) и аdd. м 27 расколному
cobopy transp. L UTOM cobopy] sic desinit O.

16 Fabulosa narratio de passione Marci Eugenici aliorumque unioni non faventium a quodam alio,
non ab auctore opusculi addita est. In quibusdam manuscriptis aliis narratiunculis aucta occurrit. Cf. PAV
LOV, Opyty, 104-105. Marcus Eugenicus ex Italia reversus, Constantinopoli commorabatur, post electionem
Metrophani patriarchae mense maio 1440 Ephesum abiit. Paulum post, in montem Athos peregrinans, ex
ordine imperatoris in insula Lemnos fere per duos annos detentus est. In fine aestatis 1442 Constantinopolim
rediit, ibique usque ad suam mortem (1445 ) remansit.
104 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio altera

яко храбріи воини пострадаша по правой gratia usque ad mortis supplicium. Unde loco
вѣрѣ даже и до смерти; сего ради вмѣсто coniuctionis et unionis Latini tandem a com
совокупленiя и соединения, конечнѣ от пра- munione Orthodoxorum avulsi et anathemati
вославных лика латыня отторжеся и ана traditi sunt.
5 фемѣ предашася .

1-2 по правовѣріи SUT 3 соединения ) пoнe жe add. м 4-5 анафема м 5 пре


дашася) подпадшихъ LUT ; потписавших м.
IV

SIMEONIS SUZDALENSIS NARRATIO


DE CONCILIO FLORENTINO

RECENSIO TERTIA

(SIMEON C )

QUID SIT RECENSIONIS TERTIAE PROPRIUM

Recensio Tertia in plerisque exemplaribus - si indicationem anni et titulum negligis


incipit verbis: Пріиде изъ Цариграда на Москву митрополитъ Исидоръ въ вторникъ
Свѣтлыя недѣли..

E tribus partibus inaequalibus coalescit :

1) Ex narratione 'De adventu metropolitae Isidori a Constantinopoli Mosquam ' in chronicis


impressis unam paginam fere comprehendente. Narratur de accessu Isidori Mosquam , de
iuramento metropolitae quo se Basilio II obstrinxit se a concilio octavo nil ab avita fide
alienum allaturum esse : at brevi post, quasi malae fidei Isidorianae argumentum adducitur
ipsum Tarbati Latinam crucem osculasse, Ruthenasque cruces despexisse.
2) Nucleus Tertiae Recensionis est narratio Simeonis de concilio, at penitus retractata et
ad nutum principis Mosquensis modificata. Nomen Simeonis suppressum est, ipsa expositio
factis ieiuna est, abundat tamen vehementibus invectionibus contra Latinos, imperatorem ,
patriarcham et Isidorum , qui colore aterrimo depingitur. Opusculum non ad genus histori
cum , sed controversiae de fide pertinet. In voluminibus annalium Ruthenorum vix quid
magis fabulosum et insipidum invenies hac congerie de negotio Florentino.
3) Ad modum conclusionis adduntur notitiae de regressu Isidori e concilio, de commemo
ratione papae Eugenii in sacris in ecclesia Dormitionis BMV celebratis, de metropolitae in
carceratione et fuga, simul cum Gregorio, tunc temporis protodiacono Isidori. Haec pars ter
minativa differentes lectiones praebet in diversis exemplaribus, et ex diversis heterogeneis
notulis coacervata est.

Auctor, qui Simeonem C in annales retulit, consilia magni principis secutus est. Arbi
trariam rerum ecclesiasticarum dispositionem speciosis rationibus velare oportuit. Propen
sionem eparchiarum non -Moscoviensium (puta de Novogardia et Tver') ad Gregorium metro
politam Kioviensem (1458-1472) a Roma constitutum omni modo impedire oportuit.
Auctori aditus ad archiva magni principis patuit et in omnibus exemplaribus Simeonis C
duo documenta inveniuntur:
Litterae Eugenii IV ad Basilium Mosquensem ;
Litterae encyclicae Isidori metropolitae Budae Hungarorum datae.

16
106 Simeonis Suzdalensis narratio de concilio , Recensio tertia

QUAM DIVULGATIONEM NACTA SIT?

a) Recensio Simeonis Tertia in numerosis codicibus, a chronicis independentibus inve


nitur eamque primo NOVIKOV, Vivliofika, VI, 48-70 emisit; eandem ex meliore manu
scripto MALININ, Filofej, Pril., 115-117 in lucem prodidit.

b) Eadem legitur in compluribus chronicis, sub auctoritate magni principis Mosquen


sis concinnatis.

Moskovskij letopisnyj Svod, PSRL, XXV, 253-260 ac in compluribus sequentibus annalibus,


qui ex Svod Mosquensi hauserunt.
Voskresenskaja let. , PSRL, VII, 100-106, 108-109.
Simeonovskaja let., PSRL, XVIII, 176-188.
Ioasafovskaja let., 17-28 ; etsi inter 30 et 40 saec. XVI composita (cf. NASONOV, Istorija let. ,
397) tamen narrationem concilii Florentini, ad textum chirographo sat vicinum reddit. Ser
moni Marci in sessione quarta prolato praemittitur cohortatio non Florentiae, sed occasione
cuiusdam synodi Constantinopolitanae pronuntiata, quae Izloženie very inscribitur et fere
dimidium paginae impressae efficit. Eius elocutio est placida ac tranquilla, dissimilis vio
lento tono Marci. Eundem textum Izloženie very insertum in Nikonovskaja et Carstvennoj
letopisec invenies.
Sofijskaja II let., PSRL, VI, 151-170, cuius auctor a latere metropolitae, non magni principis
annales composuit, studet brevitati ac concinnitati, plura brevia incisa, quae in Mosk. Svod
leguntur, omisit. Attamen narrationem aliis documentis, potissimum ex archivo metropo
litae desumptis auxit (cf. NASONOV, Istorija let., 304-306 ): Bulla Unionis, epistola Basilii II
ad Imperatorem Constantinopolitanum , quae etiam in RIB, VI, 525-536 legitur, tandem lit
terae Pii II ad regem Casimirum in favorem Gregorii, novi metropolitae Kioviensis, quarum
Latinum exemplar in WELYKYJ, Documenta, I, 147-148 invenies, leguntur.
Nikonovskaja let., PSRL , XII, 23-24 fere integrum Simeon C continet; res in Italia gestae
verbatim repetuntur, res Moscovienses cum maiore libertate dispositae sunt. Narratio est
minus cohaerens, notitiis aliis interrupta, eique rhetorismus, multiloquium et officialismus
quidam proprius est. Sic Joannes Palaeologus semper etiam nomine patronymico designa
tur, Marcus Ephesius semper titulo 'metropolita Ephesius' ornatur. Documenta inserta inep
tias continent. Attamen non desunt fragmenta memoriae rerum gestarum , quae alibi non
invenies. Praeter duo solita documenta etiam bulla unionis legitur. Carstvennoj letopisec,
ad compilationes saec. XVI pertinet. Rem Florentinam in plures annos dividit, contra chro
nologiam saepe peccat, attamen non spernendus, continet allusiones, alibi non repertas.
Cf. MALININ , Filofej, Prim ., 58-65.

c) Simeon C, paucis auctus format primam partem operis litterarum sat noti, cui titulus:
CHOBO 136paHHO OTD CBATHIX nuca in exe ha Jatuhy, quod a POPOV, Obzor, 360-396 edi
tum est.

DE OPUSCULO 'SERMO IN LATINOS' (SLOVO) EIUSQUE AUCTORE

Introductio opusculi, fere duas paginas impressas implens, evocat quaedam facta con
cilio Florentino praecedentia, simulque laudes Basilio II celebrat, verba ac propositiones
artificiosa eloquentia texendo (pletenie slov).
Notae explicativae 107

Sequitur Simeon C, brevibus incisis auctus, maioris molis additio ea est, quae in PO
POV pp. 372-3 legitur, fere unam paginam efficiens ac invectivas in Joannem Palaeologum
et elogium Basilii Mosquensis continens.
De auctore vix quid certi dici potest. PAVLOV, Opyty, 100-102, opusculum eminenti
hagiographo Pachomio Serbo adscribit; ŠČERBINA, Lit. istorija, 174-175, in eandem senten
tiam propensus est. Auctorem 'Sermonis in Latinos' Pachomium esse iuste negat DELEK
TORSKIJ, Obzor, 150-157 et JABLONSKIJ, Pachomij, 200-202 ; MALININ , Filofej, Prim .,
56-57, rem in medio relinquit.

DE TEMPORE, QUO RECENSIO TERTIA SCRIPTA SIT

' Sermo in Latinos' compositus esse videtur annis 1461-1462. Commemoratur mors me
tropolitae Jonae et successio Theodosii. Jonas de vita 31 martis 1461 decessit et mense maio
Theodosius metropolita renuntiatus est. Praeterea magnus princeps Basilius inter vivos sa
lutatur, qui vitam 27 martii 1462 deseruit.

Nil innuit annum quo Simeon C, prout in chronicis et separatim exstat ( letopisnaja po
vest') formam propriam obtinuerit. Dissentiunt rerum periti, utrum letopisnaja povest' Ser
monem in Latinos praecedat, vel postea facta sit et sic a Slovo dependeat.
Contra Malinin aliosque asserendum videtur primo, anno scilicet 1461-62 ' Sermonem in
Latinos' concinnatum esse, dein , aliquibus annis interiectis, eandem narrationem paululum
mutatam in chronica insertam esse .

Sententiam hanc iam PAVLOV, Opyty, 99-100, nota, adumbravit, recenter eidem LUR'E
suffragatur; qui notat (Bor'ba, 371) anno fere 1470 Joannem Basilevič, in vigilia belli contra
Novogardiam actionem militarem colore cruciatae anti -Latinae ornare voluisse ac eo tem
pore concertationem anti-Florentinam apicem attigisse.
Gregorius, metropolita Kioviensis, a Pio II 1458 in Poloniam et Lithuaniam missus, non
una praestantia Jonam Mosquensem eiusque successores superabat. Ipse a legitimo patriar
cha Constantinopolitano Gregorio III Mamma, Romae metropolita consecratus est (cf. verba
Joannis Basilevič ad Jonam , archiepiscopum Novogardensem -
RIB, VI, 708) , idem postea
approbationem etiam pro parte Mosquensi suae metropoliae a patriarcha Constantinopoli
residente adeptus est (cf. ibid. 70, etiam ZIEGLER, Union, 139) . Armis litterarum Gregorio
obsistere et Florentinam traditionem debellare oportuit.
V

THOMAE MONACHI PANEGYRICUS


DE BORISIO ALEXANDROVIC

( TEXTUS SELECTUS)

EDITIO

N. P. LICHAČEV, Inoka Fomy Slovo pochvalnoe o blagovernom velikom knjaze Bo


rise Aleksandroviče. In: Pamjatniki drevnej pis'mennosti i iskusstva, CLXVIII, SPb 1908,
I-LX descriptio codicis, 1-55 textus Panegyrici.

COMMENTARII ET SUBSIDIA

A. A. ŠACHMATOV, Otzyv; PHILIPP, Anonymus; ARNDT, Literatur; M. A. IL'JIN,


Tverskaja literatura XV v., kak istoričeskij istočnik , in: Trudy istoriko -archivnogo Insti
tuta, III, Moskva 1947, 1-52, de Panegyrico Thomae: 14-30.

DE OPUSCULO EIUSQUE AUCTORE

Unicum opus, quod non in ditione Mosquensi, sed in alio centro politico, scil. in Tver'
occasione unionis Florentinae conscriptum est et usque hodie incolume permansit, est Lau
datio principis Tverensis a monacho Thoma exarata et anno 1908 a N. P. Lichačev in lucem
edita . Sachmatov notavit opus hoc sexpartitum esse, sex Slova (partes, elogia) continens.
Nostra interest tantum Slovo Primum (LICHAČEV, pp. 1-15) in quo elogium texitur de pru
dentia et gloria Borisii Tverensis, prouti occasione concilii Florentini resplenduit. Lichačev
Primum Slovo anno circiter 1453 assignat, Sachmatov mox post 1446 scriptum esse conclu
dit. Codex qui unicum exemplar exstans Laudationis continet, in secunda parte saec . XVI
exaratus est.

Auctor Elogii declaratur monachus Tverensis Thomas, qui forte in aula principis Tve
rensis locum chronographi tenebat, diversus ab oratore Thoma, qui concilio aderat et cuius
notis monachus se usum esse asserit. W. Philipp notat titulos, in quibus nomen auctoris in
venitur, non in ipsa conscriptione operis, sed post id tempus a scriba posteriorum exem
plarium adiunctos esse, ideoque opusculum non Thomae Tverensi monacho, sed anonymo
cuidam Tverensi adscribendum esse .

DE DIVISIONE PANEGYRICI

In Primo Slovo de re Florentina tractanti sequentia enodantur: a) Laudatur princeps


Borisius Alexandrovič (LICHAČEV, pp. 1-3) . b) Princeps Tverensis accipit litteras ab impe
Imperator Byzantinus Borisio Tverensi litteras mittit 109

ratore de unione inter Romanos et Orthodoxos restauranda; ex litteris solum brevissima


salutatio in textu praebetur. Thomas orator, secum epistolam Borisii Alexandrovič ferens,
ad concilium versus Italiam proficiscitur (pp. 3-5). c) Cum Ferrariae epistola perlecta est,
imperator, patriarcha et omnes 22 metropolitae unus post alterum in breves sententias
laudatorias prorumpunt (pp . 5-9). d) Alia rhetorica praeconia in eundem principem texun
tur (pp. 9-15) .
Ex editione a Lichačev facta eam textus partem selegi, quae magis ad fidem historicam
accedere videtur. Transcripsi praeter titulum Elogii Primi (in codice antiquo fol. 212, LI
CHAČEV, p. 1) ea, quae in codice foll. 216r - 220r praebentur et quae apud editorem in pp.
3-5 leguntur.

TEXTUS ET TRANSLATIO

Humilis monachi Thomae opus Смиреннаго інока Фомы слово


panegyricum in pium magnum похвалное облговѣрном вели
principem Borisium Alexandro комъ кўзи Борисѣ Александро
vič.1 Вич .

Et propterea glorificatur nomen eius ab и того бо ради славимо имя его от 5


Oriente ad Occidentem et usque ad ipsam Востокаидо запада и до самого црствующаго
urbem imperialem pervenit, id est usque ad града , рку ж и до Рима. И в которая бо бяше
Romam. Evenit illis temporibus, quod discep- времена , бывшу стязанію о правослвной
tatio erat de fide Orthodoxa inter Christianos вѣре xpстіаномъ с римляны , црю же цри
et Romanos. Imperator Constantinopolitanus градскому Іойну възвѣстити нимъ посла- 10
Joannes nostris per litteras significavit: «Salve ніи : «И здравьствуи, възлюбленный брате
dilecte in Christo frater !» Magnus princeps o Xce. » и примъ же црская посланia вели
Borisius Alexandrovič litteris imperatoris кии кйзь Борис , Александровичь, и сихъ
acceptis eas coram omni populo perlegit ac прочетъ предъ всим народомъ ; и многыя
multo gaudio animi et corporis cumulatus, de радости дшею и тѣлом исполнися, из глу- 15
profundo cordis respirans, magnas Deo agens бины срдца въздыхая, и велми блгдря Ба
gratias dixit: «Potens Deus, dignum me fac и глаголя : «Бже великіи, сподоби мя при
participem esse huius sancti concilii oecume- обѣщнику быти святому сему и вселень
nici itemque defensorem fidei patriae .» Inde скому собору и еще же и по очеcкoи вирѣ
ordinat festivitatem sollemnem , invitat ad поборнику быти ! » и того ради сътворяет 20
mensam patrem suum a Deo amatum episco- праздникъ свѣтел и призываетъ на тра

9 с римляны) in Li: римляне, аdhіbui lесtiопет a Sachmatov (op. cit., 21 , пota) соттеndаtат
10 възвѣстити ) in Li : възвѣстиша, аdhіbui lесtiопет a Sachmatov commendatam, quae in ipso ms . prima
erat нимъ) in Li : нии, scripsi e Sachmatov, op. cit., 21, пota 12-13 великий кнзь Борисъ
Александровичь) in Li : великаго кйзя Бориса Александровича, scripsi ex Sachmatov (op. cit., 21 , пota).

1 Boris Alexandrovič, magnus princeps Tverensis 1425-1461 , de quo breviter in RBS, III, 1908,
232-233.
110 Thomae monachi Panegyricus de Borisio Alexandrovič

пѣзу [с]воего оца бѓолюбиваго і епскпа pum Eliam et totum sacrum clerum et om
Илію и все сценое славословie, и вси свои nes regionales principes ac notabiles suae
помѣстніи и кўзi и велможіи . И тако же ditionis. Item magno honore legatis imperia
много чствовавъ посланныхъ црскыхъ, и libus praestito multa dona eis largitus est
5 многы дары давъ имъ и отпусті ихъ ко сво- eosque ad imperatorem dimisit. Mox suum
ему црю; и скоро своего посла устрояетъ оrаtоrеm, Thomam nomine pro concilio oecu
ко вселеньскому собору, именем Фому. и menico designavit iussitque eum diligenter
повели ему прилѣжно смотрити , и аще ли animo sequi, utrum septimum concilium ob
что от седмаг собора проимутъ или прило- servarent, an quid adderent, (dicens) talia nec
10 жат, того слышати и не хотим. audire volumus.

Сицевое ж имущи с Фомою писаніе, еж Thomas secum litteras ad imperatorem


къ црю: Kaлo-Іонну црю . huius tenoris habuit: Kalo - Joanni imperatori.
Преславнейшему и свѣтлиишему и Бгом Gloriosissimo ac Illustrissimo a Deo coro
вѣнчанному самодрьжцу греческia земли nato autocratori terrae Graecae, imperatori
15 црю Іонну княз великій Борис, Алексан- Joanni, Borisius Alexandrovič magnus prin
дровичь всея державы Тверьскia земля : ceps totius ditionis terrae Tverensis; cum
o Xcѣ радоватися намъ со чстною держа- honoranda Maiestate Imperii Tui nobis con
вою црьствіа твоего. Писаніа же твоя еж gaudere in Christo oportet. Litteras Tuas, quas
ми еси прислал к намъ, иазъ сiа любовно ad nos misisti, cum amore accepi et bene in
20 пріахъ и в немъ же добрѣ вимы что же пи- telligimus quae in illis scribuntur de unitate
сано о соединеніи стыя Бkia Xcвы цркви ; sanctae divinae Christi Ecclesiae. Sit tamen
но яко да будетъ стый вселеньскіи соборъ sancta oecumenica synodus secundum priscam
по первому преданію стыих правилъ и по traditionem sacrorum canonum et obsequendo
чину стыхъ седми соборъ; мы же о сем sanctis septem conciliis. Nos de his valde gau
25 добрѣ радуемьс и колика сила по толику demus et quantum in nobis situm est, Christi
чтимьс пoбoрaти по хрстіаньской вирѣ. и anam fidem defendere tantum honori nobis
того ради послахомъ яко свое лице ко стому erit. Unde (oratorem) nostrаm реrѕоnаm ge
вселеньскому собору и къ чстнѣи державѣ rentem ad oecumenicam synodum et ad hono
твоей . И прочее все и извѣститис от наших randam tuam Maiestatem misimus. Omnia
30 посланныхъ и овсемъ. Да здравьствуетъ reliqua explicabuntur a nostris mіssіs de
стое ти црствіе. omnibus. Vivat sacra tua imperialis Majestas.
Фома же посолъ великаго кўзя Бориса Thomas magni principis Borisii Alexan
Алексанъдровича, проимъ таковая писанia drovič orator litteris huiusmodi acceptis, a
и пойде от Твер на Новгородцкую землю Тver' in terram Novogardensem profectus est,
35 и оттоле на Пьсковьскую землю а оттоле inde in Pskoviensem , inde in Teutonicam , inde
на Немецкую земълю и оттоле на Курьскую in Curonicam terram , inde in Samogitiam , inde

1 [с] воего) in Li : воего, ѕuррlеvі 12 Кало - Іонну црю) in ms. lіttеrіs rubris et exornаtis
scriptum , notat Li 16 земля) scт . іn marginе, alia т., пotat Li 36 Курьскую) Li imprimit:
Курвскую; поtаt primo in ms. scriptum Курьскую, dein еmеndatum in: курвскую ; scripsi fоrmат
primam.
2 Elias, episcopus Tverensis, 1434(?)-1457 (PSRL, XV, 496), de quo breviter in : RBS, VIII, 1898, 91 .
3 Slavicum slavoslovie glorificationem, precum clausulam vel genus hymni denotat. At in contextu clerum
designat : nam sacerdotum ac clericorum erat Deo hymnos canere et servitia divina persolvere. 4
De voce knjaz pomestnyj cf. G. E. KOČIN, Materialy dlja terminologičeskogo slovarja drevnej Rossii,
Moskva -Leningrad 1937, 147. Principes regionales distinguuntur a magnis principibus, scil. Mosquensi,
Tverensi , Rjazanensi, aliisque magis potentibus principibus.
Iter Thomae oratoris ad concilium 111

in terram Prussicam , inde in Slovenicam , inde землю а оттоле на Жмoтьскую земьлю и


in terram Lubecensem . Inde in Pomeraniam , оттоле на Прускую землю а оттоле на Сло
inde in Stralsundense territorium , inde in венъскую землю и оттоле на Любутскую
terram Svecicam . Inde Florentiam , ubi землю а оттолѣ на Морьскую землю и отто
invenimus papam Romanum Eugenium ле на Жуньскую землю а оттоле на Свѣи- 5
et sanctum imperatorem Constantinopolita скую земьлю и оттоле на Флореньзу. И ту
num Joannem et patriarcham oecumenicum наехалъ есми папу римьскаго Евгеніа и
Josephum et totam sacram synodum oecume стго цря цриградскаго Іойна и вселеньска
nicam ; cum patriarcha 22 metropolitae ade го патріарха Іосифа и вес стый вселеньскіи
rant. Thomas, magni principis Borisii Alexan съборъ ; ас патріархом было митрополитовъ 10
drovič orator litteras, quas in manibus tene 22. и Фома же посолъ великаго кЙЗя Бо
bat, imperatori tradidit, quas imperator coram риса Александровичя подаде црю писаніе
omni populo et suis aulicis legere iussit. Et и еже име в руцѣ своей. И црь же повели
quando perlectae sunt litterae magni prin чести е предо всим народомъ и иже сущим
cipis Borisii Alexandrovič ad imperatorem окрстъ его . и егда же прочтетьс писаніе, 15
corroborationem Orthodoxae fidei asseveran еже от великаго кнзя Бориса Алексанъдро
tes, omnes admiratione moti sunt de magni вичя ко црю о православной вирѣ извѣстуе
ficentia doni divini ac de eo , cui a Deo donum укрѣпленіе и вси убо ту удивишася о вели
factum est. чествіе дара Бkia и иже тому от Бѓа даро
вася. 20

Imperator alto pectore suspiria trahens di- Црь же въздохнувъ из глубины срдца и
xit: „ Laudemus ac glorificemus Deum qui рече : «И да хвалимъ убо и прославляемъ
continenter ab angelis laudatur adoremusque хвалимаго от агёль беспрестани Бѓа и по
Eum , quem adorant cherubim et seraphim клонимьс Ему и Ему ж кланяютьс херу
sine intermissione. Quia talem principem вими и серафими беспрестани и яко такова 25
Deus terrae Rus' donavit et nobis adiutorem княз даровалъ ес Бгъ Руской земли и намъ
fidei Christianae. «7 пособника по вирѣ крстьяньстей . »

5 Descriptio itineris plures difficultates movet : a) Choženie in dubium vocare non permittit Thomam
oratorem in comitatu Isidori fuisse et via maritima Lubecam pervenisse. b) Haec descriptio itineris mi
ram similitudinem habet cum itinerario terrestri hominum equos Isidori per ripam agentium, prout in
eodem Choženie describitur. c) Ordo ultimarum stationum confusus est. Non parit difficultatem , cum
post Prussicam terra Slovena nominatur. Nam viatores Vistulam transgressi, per territorium Kašuborum
in partes Slovenorum pervenerunt. (Cf. Lubor NIEDERLE, Slovanské Starožitnosti, díl III, Původ a počátky
Slovanů západních, vyd. 2, Praha 1927, 178-180). Pomerania et territorium Stralsundense ante Lubecam
nominanda erant, 'Svecia' prorsus omittenda, nisi forte sub nomine 'Svejskaja zemlja' ipsa Germania la
teat. 6 Florentiam : designatur ut terminus itineris, etiamsi auctor opusculi perspectum habuit sy
nodum primo Ferrariae celebratam esse, uti patet ex verbo laudatorio Joannis Iberiensis (Li 8). 7
Transcripsi elogium pronuntiatum ab imperatore ; sequuntur sententiae laudatoriae patriarchae et 22
metropolitarum . Laudes Marci Ephesii, Isidori Rutheni, Dosithei Monembasiensis desiderantur, nam re
spondens folium deperditum est. Ordo metropolitarum idem est ac in Choženie; Macarius Nicomediensis
et Sophronius Anchialensis recto nomine designantur.
VI

SACRAE REPRAESENTATIONES
FLORENTIAE ACTAE

DE DRAMMATE RELIGIOSO

Ad opuscula, quorum scriptioni tempus concilii Florentini occasionem dedit, pertinent


duae ' visiones' (videnija ) seu descriptiones sacrarum repraesentationum . Insignis festivitas
popularis religiosa celebrabatur Florentiae 23 junii in vigilia et sequenti die, festo S. Joan
nis Baptistae. Brevem delineationem celebrationis quidam Graecus notavit eiusque descrip
tio inveniebatur in codice Augustae Taurinorum servato in bibl. nationali, codex Pas. Grae
cus 186, foll. 309-310, hodie igne corruptus. (Cf. Acta Graeca, introductio, pg. XI). Eiusdem
descriptionis brevissimae translatio Italica in Novelle letterarie, XV (1754), coll. 177-180
prostat. Etsi auctor Graecus 'de spectaculo grandi ac illustri' loquitur, tamen rem oculo
minus benevolo prosecutus esse videtur. Auctor Slavicus non celebrationem S. Joannis, sed
alias sacras repraesentationes minutissime describit, easque humaniter et cum sincera admi
ratione tractat. Duo mysteria descripsit: Annuntiationem , die 25 martii in ecclesia Annun
tiationis et Ascensionem in ecclesia B. M. Virginis de Carmelo (del Carmine) die 14 maii
1439 actam .

DE AUCTORE

In historia litterarum pro certo traditur, descriptiones illas esse fragmentum Itinerarii ab
ipso Abrahamo Suzdalensi compositi. Quae opinio solido argumento non fulcitur. Tituli,
qui descriptiones has in codicibus praecedunt, mentionem itinerarii Abrahami, vel 'visionis'
Abrahami faciunt, eum ipsum auctorem descriptionum non proclamant. Caeterum , huius
modi inscriptiones solum certis in casibus valida indicia de auctore praebent.

Narrationes in exstantibus exemplaribus (Annuntiationem potissimum respicio ) altera


ab altera sat differunt, non solum in elocutione et stilo, sed in re. Quae diversitas lectionum
praeter auctorem principalem , alios secundarios collaboratores postulare videtur.

Quisquis fuerit auctor principalis opusculi, fuit homo ingenii non communis, alienus a
Moscovitico latebroso modo cogitandi. Fuit animatus desiderio rem intime cognoscendi, in
seligendis vocibus versatus, ad descriptionem rerum technicarum alacer. Ad opus conscri
bendum non sufficiebat unico spectaculo assistere, sed in arcana machinamentorum (gl’in
gegni teatrali vulgo vocant) penetrare; unde oportuit tum apud curatores spectaculorum
inquirere, tum ab ore actorum verba (Latine potissimum prolata ) sumere ac notare.
Annuntiatio Domini 113

ANNUNTIATIO DOMINI

DE TEXTU ANNUNTIATIONIS

Non excluditur textum Annuntiationis compositum esse a Feo Belcari ( 1410-1484),


scriptore in hac arte eminenti. (De ipso cf. Dizionario Biografico degli Italiani, VII, Roma
1965, 548-551). Annuntiatio Florentina affinis valde est repraesentationi, factae Ferrariae 24
aprilis 1503, occasione matrimonii ducis Alphonsi et Lucretiae Borgia , descriptae in epistola
Isabellae Estensis, cuius tenorem cognosces ex opere: Mario BONFANTINI, Le sacre rap
presentazioni italiane, Raccolta di testi dal secolo XIII al secolo XVI, Milano 1942, 194
195 .

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS
NOVIKOV, Vivliofika, XVII, 178-185.
POPOV, Obzor, 400-406 (textus ).
WESSELOFSKY, Mysterien , 425-441 , translatio Germanica fere completa (427-431 ) ex
codice discrepante a ms., quod Popov et Novikov adhibuerunt.

COMMENTARII ET SUBSIDIA

POPOV, Obzor, 399-400 ; WESSELOFSKY, Mysterien, 425-427, 431-436 ; D'ANCONA,


Origini, 217-244 (de sacris repr.Florentiae in genere, traducit in linguam Italicam fere in
tegrum textum a Wesselofsky factum ); Alfredo CIONI, Bibliografia delle sacre rappresenta
zioni, Firenze 1961 , 226-230 (Annuntiatio ), 170 (Ascensio ).

DE CODICIBUS

Popov Annuntiationem edendo usus est manuscripto saec . XVI in poluustav exarato ,
in propria sua collectione deposito. In apparatu critico adduxit quasdam lectiones diversas
ex Novikov et ex codice bibl. Synodalis, No 272, foll. 331-345 . His notis non sum usus,
quia casu et fortuito adjectis.
No 19, foll. 81v - 88v, coll. fundamentalis, GPB, Leningrad, saec. XVI, poluustav, de
scriptio in BYČKOV, Opisanie, 63-67 (67) .
Prae manibus habui fragmentum initium Annuntiationis ex codice No 1542, foll.
194-198 collectionis Titov, GPB, Leningrad, saec. XVIII. Descr .: TITOV A. A., Opisanie
slavjano - russkich rukopisej, nachodjaščichsja v sobranii ... A. A. Titova, V, Moskva 1906,
161-165 . Fragmentum non includi in apparatum criticum , at in notis aliquando eodem usus
sum , designando littera T.

SIGLA

Po textus a POPOV, Obzor, 400-406 impressus, basicus.


Cod. 19, osnovnoe sob ., GPB, Leningrad.

17
TEXTUS ET TRANSLATIO

и схоженіе Авраамия суждал- Iter Abrahami Suzdalensis ad


скаго на осмыи соборъ съ ми- concilium octavum cum metro
трополитомъ Исидоромъ влѣто polita Isidoro anno 6 9 4 5.1
6 94 5.

5 Въ фряжской землѣ въ градѣ Флорен- In terra Italica, in civitate Florentina,


зѣ нѣкіи члвкъ хитръ, родом фрязинъ, quіdаm ingeniosus homo, gente Italus, re
устрои дѣло хитро и бюдно во образъ по praesentavit opus artificiosum ac mirandum ,
всему и по подобию исхожение ёнбсъ ар- diligenter exprimens descensum de caelo
хангела Гаврила в Назаретъ къ двцы Мрій Gabrielis archangeli in Nazareth ad Virginem
10 біговѣстити зачатие единороднаго (Сына) Mariam, ut ei conceptionem Unigeniti Filii,
Слово Бжіе. Бысть же сице : Verbi Dei annuntiaret. Res ita processit:
Въ нѣкоемъ монастырѣ града того есть In quodam monasterio huius civitatis in
црковь немала во имя пръстыя йшея Бдца, venitur ecclesia spatiosa Purissimae nostrae
и есть вцркви тои над предними дверми Dei Genitrici sacra et in eadem ecclesia supra
15 под самѣмъ верхомъ вкось ќ предней стра- principalem portam sub ipso tесtо іn altitu
нѣ, всaмoкaчно, яко быти полуторѣ саженѣ dine fere septem sažen praeparatum est tri
каяждо стѣна его величьством. И лѣствица bunal, modo obliquo ad murum frontis.
ќ нему утвержена мала и хитра ; и оболче- Utrumque eius latus dimensionis aequalis
Но есть мѣсто то и лѣствица запонами. и est, scilicet unum sažen' et dimidium . Con
20 то есть учинено подобием носныхъ кругъ, ducunt ibi scalae angustae et cum arte factae.
съ них же от Отца архагглъ Гавриилъ къ Tum tribunal, tum scalae velatae sunt. Est
Дѣвѣ посланъ. Въ мѣстѣ же томь учиненъ institutum in similitudinem orbium caele
прстлъ верху и на прстолѣ сановить члвкъ stium , ex quibus a Patre archangelus Gab
сѣдящь оболченъ въ ризу и вѣнецъ, по все- riel ad Virginem missus est. Eo in loco ele

1-4 Исхоженіе -
6945) titulum om. O 5-6 Въ фряжской Флорензѣ) Видѣхом во градѣ
зовемом Флоренза в манастыри въ цркви стго апсла і евглиста Марка O 7 и аntе устрои add. O
устрои ) многим людем на удивленie add. O Чюдно) и отнуду великіа ради хитрости достойно памети
add. 0 8 исхожение) съхожденia O 10 зачате 0 [Сына) in Po oт., scripsi ex 0 12-14
Въ нѣкоемъ Бдца и от. О 15 верхом) устроено мѣсто add . O вкось) in Pо вкость, Novikov
scribit BKOCH, O expressionem om ., scripsi (cf. Slovar Imp. Ak. nauk, I, 131) 15-16 странѣ ) стѣ
нѣ О 16 всямокачно 0 быти) быс 0 саженеи 0 18 утверждена 0 хытро 0 18
19 облъчено 0 19 за ante зaпoнaми аdd . O 22 и аntе послан add . O 22-23 в верху
учиненъ прстлъ transp . О 23 члкъ сановит transp. О 24 сѣдящь вѣнець) сѣдяше на
ряжденъ и в венець О.

1 Hic titulus in Po et Novikov legitur, in Wesselofsky deest. Inscriptionem contento narrationis


magis consentaneam оffеrt т (fol. 194r) : Видѣніе Авраамія епспа суздалскаго, егда ходи во фряги на
осмый соборъ с митрополитомъ Исидоромъ в лѣто 6945. 2 modo obliquo aequalis (вкось
всaмoкaчно)) Novikov : вкось къ предней странѣ въ самомъ концѣ, яко быти T : к предней странѣ
все каменно яко быти. In Wesselofsky non lеgitur. Bьсямокачный: vide SREZNEVSKIJ, Materialy, I,
475-476 ; sensum vocabuli BCAMOKAYHún sufficienter explanavit M. A. VENEVITINOV, editor Peregrina
tionis Danielis hegumeni in Pravoslavnyj Palestinskij sbornik, III, vyp . 3, 1885, in indice 234-235. Constructi
onem (locum elevatum) vel tribunal applicatum esse videtur muro principali, in quo excavatio facta est
ad modum aedicolae (niche) .
Annuntiatio Domini 115

vato thronus supra repositus est, in quo му видѣти подобие отчее; и въ шуей руцѣ
homo magna dignitate praeditus, veste so- евгалие держаше. Окрстъ же его и в под
lemni indutus et corona insignitus sedet; ex ножия ему малыхъ дѣтии множьство хит
omnibus deducitur esse figuram Patris ; in рымъ устроениемъ держахуся, рекше во
manu sinistra librum Evangelii' tenebat. образъ нбных силъ. Вкругъ же прстлa тoгo 5
Circum eum et ad scabellum pedum eius и межи дѣтии тѣхъ окрстъ Отца учинено
multitudo parvorum puerorum apto ordine свѣща вящи пятисотъ, и еще учини их вел
disposita erat, virtutes caelestes repraesen- ми бюдно и то есть устроилъ в верхнемъ
tans. Circum thronum et in medio puerorum , томъ мѣстѣ за запонами . От преднихъ же
circum Patrem candelae plus quam quingen- дверей до среди цркви тоя саженеи 25 ве- 10
tae erant. Artifex posuit eas modo mirabili, ликих. и на томъ мѣстѣ наряженъ мостъ
collocando eas in parte superiori post vela. каменъ от стѣны до другия стѣны , на ка
A porta principali usque ad mediam eccle- меных же столпѣхъ высоко яко трею са
siam 25 magni sažni circa. Eodem in loco ad- женей, в широту же полутрети сажени.
ditus est pons lapideus ab altero ad alterum Той же мостъ весь настланъ красными 15
murum , in columnis trium sažen altitudinis привoлoчeнми , и на томь стланіи улѣвыя
positus, unum et dimidium sažen' largus. страны учинена кровать с великими гос
Pons ille totus obvolutus est pulchris texti- подскими постланіи и одѣяніи ; у кровати
libus et supra haec strata vela ad partem si- же тоя возглавіи учинено мѣсто велми
nistram lectum positum est, cum magnis ex чюдно и драгими зглавіи накдадено. И на 20
tenuissimo filo confectis pannis et opertoriis. томь великомъ и чюдномъ мѣстѣ отрокъ
Ad caput lecti sella est praeparata mirabilis бігозраченъ сѣдяше оболченъ въ драгую
ac praetiosis cervicalibus ornata. In hac и пречюдную двческую ризу и вѣнецъ, и
ampla et miranda sella puer speciosus sede- в руках кнги дръжа, и съ тихостию почи
bat, indutus praetiosa ac admiranda veste тааше ; и по всему видѣти подобиемъ яко 25
virginali et corona, in manu librum tenebat, самую прчстую Дву Мрію.
ex quo quiete legebat. Ex omnibus deducitur
eum ipsam purissimam Virginem Mariam re
praesentasse .

In eodem ponte consistebant quattuor ho Еще же на томь помостѣ наряжени 4


mines permutato habitu, barbam profusam члки с великими брадами и главніи власи
ferentes, capilli capitis eis circa brachia de има по плещема лежаху, и вѣнцы яко мали
fluebant. Capita eorum ornata erant tenuibus и глубоцы , и крузи позлащены наверхъ 30
sertis, demisse impositis ac circulis deauratis главных власовъ у коегождо ихъ держа
supra capillos uniuscuiusque haerentibus. шася. и одѣяния на плещах ихъ нехитро

1 ваntе подобie add. O оче 0 2-3 у подножia 0 3 дѣтеи 0 4 дрыжахуся О


5 Въ округъ 0 6 межди 0 дѣтеи 0 1 свѣщь О вящши трею сот 0 и есть учинен сей
их 0 8 и то ес все устроенie 0 8-9 в верхнемъ томъ мѣстѣ от. О 9 за запонами) въ
преждереченом мѣстѣ том и в высоту ж есть яко 7 сажен аdd. O 10-11 великих от. О 11
мостъ) пoмocтъ 0 12 от) сторонныя add. O 12-13 на столпѣх каменных transp. О 13
14 сажен 0 14 a ante B wypoty add. O полутрею 0 (praeт. же от.) 15 и тот пoмocтъ 0
16 приволоченіи 0 настланіи 0 19 возглавie 0 22 облъченъ 0 23 й пречюдную
двчю 0 (драгую от.) ваntе вѣнець add. O 24 книгу О 24-25 почиташе 0 26 самую
от . О 27 наряжени) наряжено ес О 28 члци 0 28-32 с великими - держашася) от. О.
32 и одѣяния ) одѣянie 0 на плещах от . О.

3 Potius librum Legis, quam librum Evangelii diceres.


116 Sacrae repraesentationes Florentiae actae

и нехороше, но яко срачицы долги и бѣли Vestes eorum circum humeros nec eleganti
и широды имѣяху; и суть подпоясани . По manu fictae, nec forma praestantes, sed instar
верхъ же того коиждо платъ малъ черленъ tunicarum interularum longae et albae et
имѣя прегнутъ чрезъ правое рамо и под amplae, ac cingulo succinctae. Insuper unus
5 лѣвое, не украшенія ради , но возметъ опря quisque eorum parvo pallio coccineo plicato
нутиемъ каяждо гыбь лежаше и связну destrum humerum oneravit non ornamenti
тиемъ и затченіи, имый кіиждо край и ко causa ... (verba textus Slavici interpre
нецъ держашеся; и по всему наряжени в tationem eludunt ) ... compositio eorum
подобие яко прорцы. vestium erat omnino ad figuram propheta
rum ."

10 И то есть все устроение закрыто же, яко Tota haec constructio velata est, uti et ipse
в верху преже реченное мѣсто оно драги- locus elevatus de quo antea diximus, praetio
ми сукны фряжскими и завѣсами красны- sis laneis Italicis ac perpulchris velis. Ex loco
ми . Съ прежeрeчeннаго же мѣста того вы- alto , de quo prius mentionem fecimus, supra
сокаго черес той каменый помостъ суть учи- pontem lapideum ducuntur 5 funes tenues ac
15 нени 5 вервии тонцы и крѣпцы олни до са- fortes usque ad ipsum altare. Duo tamen
мого олтаря. Два же ихъ устроени поблиз- alligati sunt prope реrѕоnаm, quae аgit pu
ку мимо самую тую уряженую чстную Дву. ram Virginem . Illis utens angelus ad eam
По них же агглъ ќней третию тончайшею tertio tenuissimo funiculo desuper a Patre
вервицею с верху от Отца посылаемъ ис- missus exibat, bonam notitiam annuntiatu
20 хождаше блговѣщаніе давъ ; радостенъ ќ rus. Dein cum gaudio ad caelum redibat,
верху возращашеcя, от него же сниде ; три undenam descenderat; hi tres funiculi tenues
же они тонцы верви чрезъ самую средину per medium pontem (ducuntur).
помоста того .

По семъ же къ настоящему тому вре Postea, tempore pro spectaculo opportuno,


25 мяни дѣлания великому и чюдному дѣлу ad rem magnificam et mirandam undique
прійдуть отвсюду народа многа видѣти хо multa gens concurrit, repraesentationem
тяще и яко наполнится великая та цркви conspicere desiderans, ita ut magna multi
множество людии . И помедливъ мало пре tudine hominum ecclesia impleretur. Brevi
молкнуть, зряще к верху к устроенному mora interposita conticuerunt, aspicientes

1-5 Но яко -
украшенія ради ) от. О в каяждо гыбь лежаше) Po transcribit : гибилежа
we (?), scripsi; haec et sequentia interpretationem eludunt. тэатчениемъ 0 имый от. О 8
держашет (!) и суть с великами брадами аdd. O 9 в подобie ) древних проркъ add. О древній
аntе прорци add. O 10 закрыто же за запонами закрыто О 10-11 яко оно) от. О
11-12 съ драгыми сукны фрязскыми о 13 преждереченнаго О мѣста того ) оного мѣста О 14
черес ) in Po : рече, Nov.: рeкшe , scripsi ex 0 каменный 0 14-15 учине [н) ы с 5 ужищь 0 15
олно и О 16-17 устроены поблиску 0 17 тую) ту О уряженую чстную от . О 18-19 По
них вервицею) третіимъ малым ужищем по нимъ с англъ ќ неи О 19 с верху) in Po : Ќ верху,
scripsi ex o 19-20 с верху от Отца схождааше о 20 блговѣщенie 0 радостно 0 21 от
него же сниде от . О 22 тонцы верви) ужя 0 чресъ 0 23 того моста О 24-25 вре
мени 0 25 дѣланia 0 тому аntе великому trаnѕр . О 26 пріидет 0 отвсюдѣ многъ на
род 0 27 та от . О 28 мнoсства людеи 0 иот. О 28-29 помолкнуть О 29 в
верхъ ( sequenѕ ќот.) 0 устроеному О.

4 но возметъ держашеся) Textus valde corruptus, in translationе a Wesselofsky fасta omissus.


-

Novikov : но возмутъ отпрянутіемъ, кіиждо гибели жаляше, и связнутіемъ изотченіи имый кіиждо
края конец держашеся. 5 Quattuor homines agebant probabiliter Isaiam, Micheam, Jeremiam,
Habacuc, scilicet prophetas, qui plura de Messia vaticinati sunt.
Annuntiatio Domini 117

sursum, versus praeparatum locum, in pon- мѣсту на той средѣ црковный помостъ. и
tem in medio ecclesiae. Non post multum ve- по малѣ скоро отторгнутся на мѣстѣ томь
lociter aperiuntur eo in loco omnia illa vela вси тіи запоны и сукна и узрятъ вси людие
ac lanea et omnes homines conspiciunt illam самую ту по подобию наряженную чстую
ipsam figuram, gerentеm реrѕоnаm рurae Дву Мрию сѣдящу на прежeрeчeннoмъ и 5
Virginis Mariae, sedentem in supranominata чюдномъ у кровати устроеномъ мѣстѣ . и
admirabili sella ad lectum praeparata . Facile есть видѣти прекрасно и чюдно видѣние и
aspicitur, res mirabilis ad contemplandum , еще же умилно , и отнюд неизреченна ве
animum movet, est plena laetitiae et prorsus селия исполнена .
ineffabilis.

In pontem prodeunt illi quattuor homines, и явятся на томь помостѣ прежeреченіи 10


de quibus prius dixi, qui ad munus prophe- они 4 члвци. Иже суть наряжени пророчь
ticum cooptati sunt, tenentes in suis manibus скими образы, держа въ рукахъ своих роз
diversas scripturas, videlicet antiquas pro- ная письмена, рекъше древняя прорчьства
phetias testantes descensum de caelo Filli о схоженіи съ ибсъ Сна Бkiя и о воплоще
Dei et Incarnationem . Incipiunt festinanter ніи. И начнуть скоро ходити по мосту тому 15
deambulari in ponte huc ac illuc, unusquis- сѣмо и овамо, кіиждо позирая на свое пи
que inspiciens propriam scripturam et dextra саніе , и десною рукою указая другъ другу
manu alter alteri in altum demonstrat, illum ќ верху устроенному оному закрытому мѣ
locum elevatum , praeparatum , velatum di- сту рекуще : оттуду пріидетъ сйсеніе язы
centes : Inde salus gentium adveniet. Alter комъ. и други рече другому смотря на 20
alteri dicit propriam scripturam aspiciens: свое писмя : от юга пріидетъ Бİъ. И начнуть
Deus ab austro veniet.Sa Inceperunt inter se межи собою которатися, кіиждо свое пись
contendere et unusquisque propriam scriptu- мя расторгъ повержетъ яко ложно. и по
ram laceravit et proiecit quasi falsam . Dein семъ яко скачющи скоро иная писмена
exsultantes festinanter alias scripturas ap- Возмуть и притекши ко краю пoмoстa того, 25
prehendunt et appropinquantes ad marginem другъ съ другомъ восклонившеся, овъ на
pontis alter alterum salutarunt inclinatione ово писмя позирая и по писмени кіиждо ихъ
et alter alterius scripturam scrutabat. Unus- рукою бияху указающе сѣмо и овамо пря
quisque eorum manu ѕсriрturam pulsansщеся. Овъ глетъ: оттуду Бİъ на взысканіе
demonstrabat, huc illuc concertаntеѕ. Hic di- заблужшаго овчате придетъ, и други ино 30
cit: inde Deus ad perditam ovem quaerendam глетъ и стязаются межи собою яко полчаса.
veniet, ille aliud proclamat et altercati sunt
alter cum altero fere per dimidium horae.

1 на той средѣ ) и на срѣди 0 2 по малу) на том срѣднем помостѣ add. O отторгнути О


на мѣстѣ томь от . О 3 тie 0 4 тую (sequens по от .) О наряжену) рeкшe add. O 5
сѣдяще 0 преждереченном о 5-6 и чюдномъ аntе мѣстѣ transp . О 7 прекрасно и от . О
7-9 и еще исполнена) и несказанныя радости исполнено 0 10-11 на томь помостѣ тie 4 члци О
Иже) еж 12 держаше о в руцех 0 13 древняа 0 14 о схождении 0 Бжia 0
14-15 о воплощени 0 15 по мосту по мѣсту 0 16 кіиждо от . О 16-17 писмя 0 17
указывая 0 ko ante Apyry add. O 18 къ връху 0 устроеному О Оному закрытому от . О
19 оттудѣ 0 20 речет о 22 межю О кіиждо ) и кождо 0 23 растерг О и аntе по
. ложно ) ложи сиі О
вержетъ add О 24 скачюще 0 и аntе иная add. O 25 Вземлют О
притекше 0 26 склонившеся 0 26-21 на ового 0 27 позирая ) зряще 0 кіиждо ихъ
от . О 28 бiaxy O 28-29 и аntе прящеся add . O 29 глетъ от. О 30 заблужде
Тиаго 0 Овчати 0 Иное 0 31 межю О.

5a Habacuc 33 .
118 Sacrae repraesentationes Florentiae actae

Стяжающима же ся има и се скоро от- Dum illi contendunt, repente divelluntur


торгнутся запоны от верху устроеннаго то- vela locum elevatum tegentia et proicitur ex
го мѣста и пустятъ изъ мѣста того тюфяч- eo loco telum igniferum ad instar tonitrus de
ный громъ в подобие нбенаго грома. Тии же nubibus. Prophetae cum suis scripturis ex
5 прорцы и съ своими писмены от грома того illo fulmine illico invisibiles facti sunt. Illic,
скоро невидими суть; в мѣстѣ же томь в in loco elevato aspicitur venerandus Pater;
верху видѣти чстнаго Отца, окрстъ же его , circum eum -
uti supra descripsimus, plus
яко же выше писахомъ, вящьши пятисотъ quam 500 candelae ardebant. Candelae illae
свѣщь горяху. И хождаху свѣщи тыя со accensae sine intermissione huc et illuc mo
10 огнемъ безпрестани сѣмо и овамо, прогиба- vebantur, celerrime se interponentes et in
ющеся скоро велми и срѣтахуся, ови ќ ter se occurrentes, aliae sursum ascendebant,
верху идяху, а иніи во срѣтение имъ к низу aliae deorsum descendebant. Pueruli, albis
идяху. Еще же имали дѣти окрстъ его в vestibus induti circumdabant Eum , instar
бѣлахъ ризахъ, рекше носныя силы . Овои virtutum caelestium , quidam cantabant, alter
15 пояху, а инъ ё кимвалъ бияше, а иніи в cymbala percutiebat, alii in cytharis et fistu
прегудницы и в пищали играху ; овсемъ lis ludebant . Sub omni respectu est specta
есть великое то видѣние чюдно и радостно culum admirandum et iucundum et nullo
и отнюд несказанно. pacto enarrari potest..

По малѣ же времени явится изъ самого Paulo post ex summo in conspectum venit
20 того верха от Отца агглъ, пойдетъ по двема angelus a Patre, graditur per duos supra
тѣмъ преже реченнымь вервемъ на низъ dictos funiculos deorsum , versus Virginem ,
къ Двѣ біговѣстити зачатие Сна Бжia. ut annuntiet conceptionem Filii Dei. Angelum
Агглъ же той учиненъ есть отрокъ чисто- agebat puer speciosus et crispus ; eius vestis
образенъ и кудрявъ и одѣяние его бѣло erat sicuti nix , per omnem partem auro orna
25 яко снѣгъ и повсюду златомь украшенъ и tus et orario angelico circumplicatus erat.
уларь агёльскіи oвыи его. Крылѣ же имѣя Alas habuit deauratas, et in omni re eius
позлащеннѣ ио всемъ видѣние его подоб- aspectus реrfесtе pісturam angeli Dei expri
но яко написаннаго по всему агла Бжія. mebat. Descendebat per funiculos illos ca
Идущу же ему по вервемъ тѣмъ и пояше nens summissa voce et suaviter stabat, ut
30 тихимъ гласомъ и умилено предстоя яко ( verus) angelus. Manu tenebat ramum per
агглъ ; в руцѣ же имѣяше вѣтвь прекрас- pulchrum instar trophaei. Eius descensus sic

1 Стяжающима же ся има от . О се от . 0 1-2 отторгнуть о 2 в верхъ 0 3


изъ мѣста ) от врьху 0 4 и аntе тіи аdd. O 6-7 вверху от. О 7 чстнаго Отца ] Отца
на прстлѣ сѣдяща сановито и чюдно и грозно, по всему подобно есть яко Отць нбсный ес add. O
8 яко же) яко и 0 8-9 вящь трею сот свѣщо 9 хождааху о 10-11 прогибающеся
скоро велми от. О 11 ови ) овіи О 12 въ стрѣтенie 0 13 малые 0 14 в бѣ
лахъ ризахъ от. О 15 пояху) in Pо стояху, scripsi exo в кимвалы 0 бiaxy 0 16 и аntе о
всем add . O 17 великое то от. О 18 отнудъ) велми add. O 20 врьху О и аntе пойдеть
add . O 21 вервемъ) ужем О 23 тои) тот О 24 бѣло ) бѣ 0 25 украшено златом
transp. О 26 уларь) патрахиль о 28 написаннаго по всему от. О Бжіаго англa transp. 0
29 вервемъ) ужищем о 30 и аntе умилено от. О предстоя ) просто О 31 имѣяше) держаше О.

6 Orarium est stola humero sinistro diaconorum imposita. Cf. GOAR , Euchologion, 216-217, n. 22 ;
NIKOL'SKIJ, Posobie, 52, 708. Diaconus in sacris concelebrans angelo assimilabatur. 7 Slavicum вра
Bue ex Graeco Boaßeiov victoriae praemium, maxime in stadio currenti, significat. Cf. 1 Cor. 924 et Phil.
314. Apud Patres etiam praemium virtutis, immortalitatem , palmam vel ramum ut paradisiacae felicitatis
signum et victoriam in genere dicebat.
Annuntiatio Domini 119

procedebat: Post tergum eius (applicatae ну, рекше врaвие. Схожение его сицево
sunt) duae parvae rotae, ab imo spectanti бысть : в тылу ему два колеса мала и отнюд
invisibiles, quia in altitudine positae. Rotae невидима суть высоты ради и тѣ колесы
ipsae sustentantur duobus funiculis, quorum тѣхъ дву вервей держашеся и по них тре
auxilio tertio tenuissimo funiculo homines тиею тончайшею вервию людие сверху 5
(angelum ) demittebant et elevabant. Illi ho- спущаху иќ верху возношаху . Ти же лю
mines in parte superiore abditi prorsus in- дие к верху устроеніи ничимъ невидими
visibiles sunt. Prodigiosus et mirificus appa- суть ; и дивно есть бюдное то строение ви
ratus ille est аѕресtu ѕuo, etiam hominibus дѣниемъ, а и великимъ и старомъ. По все
conspicuis et maturis . Et omnia auro ornata му злата сряжена . 10
sunt .

Redeamus ad primum . Pervenit angelus Возвратимъ же ся на первое. И яко пріиде


per funiculos in conspectum Virginis, faciem агЃлъ по вервемъ тѣмъ противу Двыя а ей
ad eam sedentem illico convertit, tenens сѣдящи скоро обратится к ней лицемъ, имѣ
illum perpulchrum ramum , de quo prius яше преже реченную ону прекрасную
mentionem fecimus. Eam voce affabili ac вѣтвь. И начнетъ к ней умильно и тихимъ 15
tranquilla sic allocutus est : Ave Maria , be глсомъ вѣщати сице : « Мрия радуйся , блгс
nedicta tu inter mulieres, invenisti enim gra венна ты в женахъ, обрѣла бо еси блгодать
tiam apud Deum, ecce, concipies in utero fi от Бѓа и се зачнеши во чревѣ сна, Слово
lium, Verbum Dei paries et dabis ei nomen Бжие и родини и наречеши имя ему Исъ.
Jesus. Et ipse liberabit homines suos ab И той спсетъ люди своя от грѣхъ ихъ. » Она 20
eorum peccatis.' Illa cum terrore statim con же со ужасениемъ скоро вставъши и ти
surgens, ei placida virginali voce respondit: химъ двческимъ гласомъ к нему отвѣща :
„ O iuvenis, quomodo ausus es ad ostium «О юноше, како смѣлъ еси приближитися
meae domus accedere et huc intrare? Quae къ предверию моему и внити сѣмо, и вѣща
verba inepta mihi renuntias. Dixisti mecum еши ми недомысленніи гли ; со мною реклъ 25
Deum esse et in utero meo incarnatum iri. еси Бѓу быти, и воплотитися во утробу мою ;
Non credo verbis tuis, nam expers sum ma и не вѣрую гломъ ти, зане браку есмь не
trimonii, nec virum cognosco . Propterea, re причастна , и мужа не знаю ; и того ради
cede, iuvenis! Ne Josephus te in domo mea отиди, о юноше, да не зазритъ тя Иосифъ
mecum colloquentem conspiciat. Caput tuum в хижи моей со мною вѣщающа, и главу 30
securi amputabit! Peto te, exi, nam etiam me твою теслою отсѣчетъ. И молю ти ся отиди,
de domo sua depellet." Ille, videns eam tur зане и мене изгонитъ изъ дому своего. Онъ

1 Cхожденie 0 1-2 сицево бысть сице О 2 в тылу ему) на портѣ ж среди хрепта
наряжена add. O отнуд 0 3 суть от . О высокости 0 3-4 тѣми колесы тѣх дву вервіи 0
4 по ним 0 5 тонкою 0 C Bepxy) ero add. O 6ќ верху) і верху О Тіи 0 7ќ верху
устроеніи от. О ничимъ никым 0 8 суть от. О 8-10 и дивно сряжена ) и о всемъ ж
любими дивно ж есть чюдное то състроенie ио всем великым истором злата сряжено 0 11 прі
идет о 12 по вервемъ тѣмъ от . О еи) ж add. O 13 сѣдящей 0 скоро transp. ante ли
цем 0 обратився 0 к ней от. О 13-15 имѣяше вѣтвь держа вѣтвь в руцѣ О 15 и
от . О умилено к ней transp. О тихом о 16-17 Радуйся, блсвенная мріе (ты в женахъ от .) О
17 обрѣте бо блгдть (еси от .) 0 20 тои) тотъ 0 20-22 Она ж въставши и тихим двчимъ гла
сом и съ ужасаніемъ к нему отвѣща : 0 24 къ преддверю 0 25 недомысленніи гли) глы
паче члка 0 26 и вселитися въ ютробу 0 28-29 и того юноше) и скоро отиди , юноше 0
29 тя) тебе 0 30 въ хыжди 0 30-31 теслою аntе главу ponit 0 31 отиди) скоро add. О.
32 изъ дому) от дому О 32-00 Он же познав ея ужасенie и главый О.

8 Luc. 1,28-31 (cum intervallis et omissionibus) . 9 Matth. 121 .


120 Sacrae repraesentationes Florentiae actae

же видѣвъ юужасну сущу глтъ: « Мрие не batam , dixit: „ Maria, noli turbari, archan
ужасайся , архангелъ есмь Гавраилъ по gelus Gabriel sum , a Deo missus conceptio
сланъ от Бѓа блговѣстити зачатие Сна nem Filii Dei annuntiare. Noli diffidere ver
Бжия, и не невѣруи словесемъ моимъ, без bis meis, res est de conceptione sine semine,
5 сѣменно бо есть зачатие, зане Дӯъ Стыи nam Spiritus Sanctus superveniet in te et
найдетъ на тя и сила Вышнаго осѣнитъ virtus Altissimi obumbrabit tibi.“ 10
ТЯ . »

Она же возрѣвъ к верху и видѣ Отца на Illa, sursum aspiciens, Patrem in throno
прстлѣ сѣдяща съ силою и славою многою sedentem cum virtute et gloria magna eique
10 и блговение к ней низпосылающа ; и яко suam benedictionem demittentem conspexit.
видѣ се и прегнувъ руцѣ свои ќперсемъ, Quod cum vidisset, manibus suis ad pectus
и къ нему реч со смирениемъ: « Се рабa inflexis, dixit ei cum modestia : „ Ессе апсilla
Гcня, буди мънѣ по глу твоему. » АгЃлъ Domini, fiat mihi secundum verbum tuum.«10а
вдасть ей принесеную имъ прекрасную Angelus trаdіtо ei реrрulchro ramo quem
15 вѣтвь и самъ к верху идяше. Она же проимъ appоrtаvеrаt, sursum recessit. Illa ab angelo
от аггла вѣсть и стояше к верху идуща ramum accepit et stans angelum ascendentem
агЃла зряше . aspiciebat..
Идущу же агілу к верху, и в то время от Dum angelus sursum procedebat, eodem
верху от Отца огнь пойде съ великимъ шу- tempore a Patre desuper ignis sine inter
20 момъ и гремѣниемъ безпрестани къ пре- missione magno cum fragore et tonitru exi
жереченнымъ тремъ вервемъ на среду по- bat versus tres supra dictos funiculos in
моста того, гдѣ прорцы стояща. И назадъ medio ponte, ubi prophetae stabant. Idem
верху той же огнь возвращашеся и прыт- ignis iterum sursum recedebat ac cito ad
ко ќнизу прихожаше от верхнее то обра- іmum veniebat in summo repercussus. Illo
25 жашeся. От ударения же того вся цркви ис- ictu tota ecclesia scintillis impleta est. An
крами наполняшеся. АгЃлъ же иде ќса- gelus exsultanter in altum procedebat, ma
мому верху радуяся, помавая рукама сѣмо nibus huc ac illuc signa faciens et alas mo
і овамо и крилома движа ; просто и чисто vens; plane et clare aspicitur quasi volaret.
видѣти яко ему летящу. Огнь же болма Flamma vero a superiori illo loco magis pro
30 начнетъ от верхняго того мѣста исходити rumpіt іn totam ecclesiam et spargitur mаg
по всей цркви тои и сыпатися великимъ и no cum et terribili fragore et multa lumina
страшнымъ гремѣніемъ и невжигаемыя extincta in ea ecclesia ab eodem fulmine
свѣща в цркви тои много от великаго того accenduntur. Populus spectat, nec observatur

1-2 не ужасайся) мене не прелестникъ есмь, но add. O 2 бо аntе есмъ add . O 3 от Бѓа)
есмъ add. O 4 Бжia O 6 и аntе наидет add. O 8 и аntе видѣ от. О 10 рукою ante
блсвенie add. O посылающа О 12 и къ нему реч со смирениемъ) къ айглу съ смиреніемъ глеть О
12-13 Се раба Гcдня) Гди 0 13 Англъ) ж add. O 15 прием О 16 вѣтвь) in Pо вѣсть,
scripsi ex O (contextui magis consentit) и аntе к верху add. O 17 зряще о 18-19 от врьху о
19 от Отца от. О пойдет о 19-22 съ великимъ стояша ) по прежреченном и тріемъ ужем на
землю срѣд пoмoста , где прорцы стояща , с великым шумом и грѣменіемъ беспрестанно О 22-25
и назадъ ображашeся) А и назад тотъ ж огнь восхождааше и прудко верхнее то мѣсто ударяшеся
с великим шумом и грѣменіемъ 0 23 тои ) тот о 25 От ударенia 0 црквь 0 26-27
Англъ ж к самому верху идe transp . О 27-28 помавая рукою и позирая сѣмо и овамо и крилома
движда О 30 от връхняг мѣста 0 (того от.) 31 и аntе по всей add. O и аntе сыпатися
от . О саntе великым аdd . O 32 sqq. и невжигаемыя зажгутся от . О.

10 Ct. Luc . 135 11 Luc . 138 .


Ascensio Domini 121

in labiis eorum ulla subrisio . " Est enim spec огня зажгутся. А зрящему народу , ни по
taculum hoc et mirificum et terribile. An ртомъ их нѣсть никакие же пакости , но есть
gelus supra in locum suum , unde exierat, дивно и страшное тое видѣние. АЃглъ же
intravit, flamma conquievit, omnia vela con ќ верху во свое мѣсто вниде, от него же
tracta sunt, uti prius erant. изыде и огнь престанетъ и запоны вси по 5
Quod mirabile spectaculum et opus arte прежнему затворятся .
factum vidimus in civitate dicta Florentia . Се же чюдное то видѣние и хитрое дѣ
In quantum nostra ruditas comprehendere лание видѣхомъ во градѣ зовомомъ Фло
potuit, spectaculum descripsimus, prouti id рензѣ. Елико можахомъ своимъ малоуми
vidimus. Alia scribere possibile non est, емъ вмѣстити написахомъ противу тому 10
tracto rem prorsus mirandam , quae nullo видѣниемъ, яко же видѣхомъ. Иного же
modo enarrari potest. Amen . немощно исписати, зане пречюдно есть от
нюдь и несказанно; аминь.

1-3 А зрящему -
видѣние ) и никому ж убо нѣсть пакости зрящим от великаг того огня , но ес
дивно и страшно зримое то видѣніе 0 3-4 же аntе ќверху от. О 4-5 от него же изыде
от . О 5 вси от . О 7 всечюдное 0 видѣние от. О 8-9 Флоренза 0 9 и ante
елико add. O 10 и аntе написахом add . O 11 видѣниемъ) дѣланію 0 же роѕt яко от. О
Иного же от . О 12 чюдно 0 12-13 и отнуд несказанно 0 (аминь от .).

12 Textus Slavicus dupliciter accipi potest: а) ни портомъ ..... пакости : sic Po et Novikov .
In eundem sensum scribit Wesselofsky : "aber ohne die Kleider der Zuschauer zu versengen oder
irgend tbles zuzufügen . b) ни по ртомъ ..... пакости : quae interpretatio suadetur verbis quae sequuntur
de mirifico et terribili spectaculo. Constat enim curatores vel actores repraesentationis ludibrio multi
tudinis factos esse, si quaedam non bene evenerunt.

ASCENSIO DOMINI

DE EDITIONE

Ne unum quidem manuscriptum ' Ascensionis' ex Unione Sovietica obtinere potui, ne


illud quidem, quod in bibliotheca Academiae in codice No 496 servatur quodque pluries
mihi promissum est. Describitur in KONUSOV A. P., POKROVSKAJA V. F., Opisanie ruko
pisnogo otdelenija Bibl. Ak. nauk SSSR, t. IV, vyp. I., M.-L. 1951 , 217. Ideo nil relinquitur,
nisi reimpressio textus Ascensionis, quem TICHONRAVOV, Otryvok explicat, Ru 37
40 et Gallice 22-25, qui textus solum in translatione Gallica, a J. DUMOUCHEL confecta
prostat (р. 25-26) .

In No 19, foll. 88V-89v coll. fundamentalis, GPB, Leningrad, legitur pars brevissima
Ascensionis, quam BYČKOV, Op. cit ., 67, adducit. Initium Ascensionis, lacunosum ex im
perfecto ms. VOSTOKOV, Opisanie, 338-339 edidit.

18
TRANSLATIO GALLICA

DE LA VILLE DE FLORENCE

Voici ce que nous avons encore vu de merveilleux dans cette fameuse ville de Florence.
Dans l'église de l'Ascension de N.S. et Sauveur Jésus Christ, le jeudi de la 6 - e semaine après
Pâques, les latins célèbrent la fête de l'Ascension , conformément en tout à l'ancien usage,
N.S. étant monté au ciel, dans sa gloire, le 40 - e jour (après sa résurrection ). Voici ce dont
j'ai été le témoin . Cette église a 80 sagènes depuis le portail jusqu'au fond de l'abside, et 20
sagènes de large. Et dans cette église, comme dans celle de l'Annonciation dont nous avons
parlé plus haut, s'élève une estrade de pierre, soutenue par des colonnes de pierre à la
hauteur de 4 sagènes et longue d'environ 20 sagènes. Et sur cette estrade, on voit sur la
gauche un château de pierre merveilleusement orné de tours et de remparts, qui représente la
sainte ville de Jérusalem ; vis- à - vis de cette ville, contre le mur est élevée une colline de
1 /2 s.; contre la colline sont des degrés qui s'élèvent à deux palmes du sol, et cette montagne
est recouverte d'étoffe rouge. Au dessus de cette haute montagne est construit un écha
faud en planches de 8 s . à peu près de haut et de 4 sagènes de superficie, artistement peint
en dessous et sur les côtés; au milieu , dans la partie supérieure de cet échafaud, est pratiquée
une grande ouverture ronde (de 2 s. de diamètre), recouverte d'un drap bleu sur lequel sont
figurés: le soleil, la lune et les étoiles, et qui représente le premier cercle céleste; elle se
découvre au moment opportun : ce sont les portes du ciel qui s'ouvrent, et alors tous les assi
stants aperçoivent au dessus de ces portes du ciel un homme vêtu d'une robe et portant une
couronne, en tout semblable à Dieu le Père, et soutenu d'une manière étonnante au dessus
même de ces portes du ciel, abaissant ses regards sur la montagne des oliviers, où se trouve
son divin Fils, la S-te Vierge et les apôtres, et les bénissant de sa main ; et il semble n'être
soutenu par rien et planer dans les airs. Et tout autour sont un grand nombre de jeunes enfants
figurant des anges, avec des chalumeaux, des luths et des tambourins, et au milieu d'eux de
nombreux cierges allumés ; et à côté du Père céleste et des enfants est fixé contre l'ouver
ture qui représente le ciel un disque en papier dont le bord inférieur touche au ciel ; sur ce
disque sont peints des anges de grandeur humaine. D'en haut descendent, à travers le ciel
et jusque sur la montagne des Oliviers, 7 cordes fines et fortes avec des rouages ingénieuse
ment disposés. Au dessous de ces cordes se place le jeune homme qui représente Jésus mon
tant au ciel vers son Père. Sous les voûtes de l'église, au dessus de l'autel est pratiquée une
niche en pierre de 3 s. carrées, dans le mur même de l'autel. Cette niche est fermée du
côté de l'église par un voile rouge sur lequel on voit une couronne dans un cercle qui tour
ne sans s'arrêter à droite et à gauche. Et le tout est merveilleusement arrangé et ne s'est
jamais vu encore.
A la neuvième heure une foule de peuple se rassemble de toutes parts dans cette église,
pour assister à ce merveilleux spectacle. Quand l'église fut remplie de monde et qu'on eut
fait silence, tous dirigèrent leurs regards vers l'estrade et l'échafaudage au dessus. Alors
Ascensio Domini 123

paraissent sur l'estrade 4 jeunes enfants dont la chevelure et les vêtements ressemblent à
ceux des anges et qui tiennent chacun un beau rameau fleuri à la main . Puis paraît sur la
même estrade un homme vêtu à la ressemblance du Fils de Dieu et se dirige vers la ville sus
dite, qui figure Jérusalem , précédé par les anges. Il entre dans Jérusalem et, au bout de
quelques instants, il en sort suivi de personnages représentant la S -te Vierge et S-te Marie
Madeleine, figurées par deux jeunes gens portant des vêtements de femme. Puis le Fils de
Dieu revient vers Jérusalem et en fait sortir le prince des apôtres, S-t Pierre, et après lui tous
ses disciples, et il s'avance vers la montagne des Oliviers avec sa Mère et ses apôtres et
toujours précédé des 4 anges. Tous les apôtres sont nu - pieds et vêtus en tout point comme
on les représente sur les images; les uns ont de la barbe, les autres n'en ont pas, tels qu'ils
étaient en réalité. Et le Christ approche de la montagne des Oliviers, où il s'arrête le visage
tourné vers Jérusalem , ayant à sa droite sa Mère et S-te Marie Madeleine. L'apôtre S-t
Pierre, s'étant approché, se prosterne aux pieds de Jésus, reçoit sa bénédiction et va se
mettre à sa place, et après lui tous les disciples font de même et vont se mettre à la droite
et à la gauche de Jésus, chacun à sa place. Et quand ils sont placés, Jésus leur distribue
différents dons. Il donne à S-t André un filet: „Tu seras“, lui dit -il, „ pécheur d'hommes “ ;!
à un autre il donne un livre, à un troisième un glaive en disant: ,, Tu n'en souffriras aucun mal,
si tu t'en sers en mon nom . “

Après cela Jésus revient à la montagne des Oliviers et monte sur un degré au pied de
la montagne. Sa Mère et S-te Marie - Madeleine à sa droite et tous les apôtres auprès de la
montagne du même côté; et Jésus leur dit: „ Comme tout est accompli de ce qui me con
cerne, je vais à mon Père et à votre Père, à mon Dieu et à votre Dieu," et s'éloignant d'eux il
monte au sommet de la montagne où est disposé l'appareil de cordes; les apôtres se penchant
l'un vers l'autre se mettent à pleurer et à se lamenter, disant: „ Seigneur, ne nous laisse pas
orphelins.“ Jésus leur répond: „ Ne pleurez pas, je ne vous laisserai pas orphelins; mais je vais
à mon Père et je prierai le Père de vous envoyer l'Esprit consolateur, l'Esprit de vérité, et il
vous enseignera toutes choses. Car si je ne m'en vais point, le Paraclet ne viendra pas à vous. “
Après ces paroles et d'autres encore, on entend un grand coup de tonnerre, Jésus apparaît
au dessus de la montagne, et tous lèvent les yeux et l'on aperçoit le ciel ouvert et Dieu le
Père planant au dessus, maintenu dans les airs d'une manière merveilleuse et au milieu d'une
grande lumière, produite par d'innombrables cierges, et les jeunes enfants qui représentent
les puissances célestes s'agitent autour de Lui aux sons d'une musique éclatante et avec des
chants harmonieux; et les grands anges, représentés sur le disque de papier, tournent inces
samment et semblent être vivants. Du haut du ciel, où se trouve Dieu le Père, descend le long
des 7 cordes un nuage d'une grande beauté et d'un arrangement merveilleux. Il est de forme
ronde et entouré de disques tournoyants qui se meuvent avec une grande rapidité; à droite
et à gauche sont deux enfants vêtus comme des anges et aux ailes dorées. Quand le nuage est
descendu à mi- chemin , le Fils de Dieu prend deux grandes clefs dorées et dit à Pierre : ,, Tu

1 Cf. Matth. 419. 2 Cf. Joann . 2017 . 3 Cf. Joann. 1418, 1426, 167.
124 Sacrae repraesentationes Florentiae actae

es Pierre, et sur cette pierre je bâtirai mon Eglise, et les portes de l'enfer ne prévaudront point
contre elle. Et je te donnerai les clefs du royaume des cieux, et tout ce que tu lieras sur la
terre, sera aussi lié dans les cieux : et tout ce que tu délieras sur la terre, sera aussi délié dans
les cieux , “ et l'ayant béni il lui remet les clefs et commence à s'élever debout vers le nuage,
à l'aide des 7 cordes, bénissant de la main sa S -te Mère et les apôtres. Et c'est un spectacle
merveilleux et incomparable: les cordes sont fixées par derrière et sont mises en mouve
ment par des rouages en fer, très ingénieux, de sorte que le personnage qui représente N. S.
semble s'élever de lui-même et monte à une grande hauteur sans vaciller. Ces rouages sont
invisibles.
La S-te Vierge et les apôtres le voyant s'élever, versent des larmes. Comme il approche
du nuage, ce nuage le recouvre de la tête aux pieds, deux anges sont placés à sa droite et à
sa gauche et s'inclinent devant lui; en ce moment on voit s'allumer dans le nuage un grand
nombre de flambeaux qui répandent une lumière éclatante. Jésus, dans le nuage, s'élève acco
sté des deux anges, et quand il est monté jusqu'à Dieu le Père, la musique cesse et l'on ne
voit plus rien . Alors la S -te Vierge et les apôtres et tout le peuple dirigent leurs regards vers
la niche pratiquée au dessus de l'autel, et l'on voit s'ouvrir le rideau qui voilait cet endroit
représentant le ciel supérieur, et la lumière se fait.

4 Matth. 1618.
DOCUMENTA
I

TEXTUS SLAVICUS BULLAE UNIONIS

DE DIPLOMATE SLAVICO FLORENTINO

Florentiae, in bibliotheca Medicea Laurentiana, cassetta Cesarini n. 4 servatur diploma


unionis in unico folio tribus linguis, Latine, Graece ac Slavice exaratum et subscriptione
papae et 8 cardinalium corroboratum . Scriptum est mox post unionem compositam , inter 6
iulii et 6 sept. 1439, quo die Isidorus cum suis Florentia discessit.
Quisnam ex sociis Isidori in diplomate Slavice interpretando potissimas partes habuerit,
non liquet ; aliqui opus Abrahamo Suzdalensi ascribunt. Forte opus laboris et sudoris plu
rium fuit, qui summo conatu de textu Slavico adnitentes, tum ad Graecum, tum ad Latinum
textum recurrebant. Sufficit initia diplomatis inspicere. Slavicum carja romeorom de
promptum est ex inciso Latino ' Johanne Palaeologo Romaeorum ', at paucas post lineas bis
verbum sredostenie occurrit, scriptum in imitationem Graeci ueoótoixov, dum in Latino 'paries'
legitur. Difficulter perspicitur quid indisertis interpretibus maius obstaculum fuerit, utrum
eorum imperitia linguarum , an ieiunitas eorum theologiae. Translatores plura verba,
incisa, sententias omiserunt vel in sensum alienum detorserunt. Afferamus exemplum ex
textu, in quo redigendo Patres maxime adlaborarunt — de processione Spiritus Sancti. Omnes
praesentes approbarunt modum dicendi quorumdam antiquorum Patrum Graecorum : Spiri
tum Sanctum ex Patre per Filium (8á) procedere; Mosci translatores interpretati sunt: iže
ot Otca i za Syna ischodjašča, loco čress Syna.
Georgius Hofmann diplomata authentica in quattuor series divisit ( Epistolae Pontificiae,
II, vii- ix ) nostrumque trilingue diploma quartae seriei adiudicavit. Huius proprium est in
textu Graeco omissio verborum ex paragrapho de Romano pontifice, quae verba omissa in
Latino sic leguntur: papam 'in universum orbem tenere primatum et ipsum pontificem Ro
manum '. Notandum verba haec in nostro exemplari in textu Graeco desiderari, attamen in
Slavico exstare, ideo Mosci interpretatores sive Latinum textum vel aliud exemplar Graecum
secuti sunt.

POSTERIORA EXEMPLARIA BULLAE UNIONIS

Legi possunt tum in quibusdam chronicis, Sofijskaja 2 (PSRL, VI, 156-158), L'vovskaja
(PSRL, XX, 247-249) , Nikonovskaja (PSRL, XII, 32-35) , tum separatim in pluribus codi
cibus, ex quibus inspexi: No 18, 98V-101r, coll. fund ., GPB, Leningrad; Ustjužskij 10, foll.
146v - 149v, BAN, Leningrad ; et Vat. Slav. 12, 3r -6r, Romae.
Supponendum Isidorum secum exemplaria Graeca et Latina diplomatis Mosquam appor
tasse, tamen scribae posteriores non videntur ea in transcribendo consuluisse. Immo textum
bullae Florentinae adhuc magis obscurum et confusum reddiderunt. Ex exemplaribus im
pressis Sofijskaja 2 minus ab originali Slavico Florentino deviat (huic accedit etiam Vat. Slav.
12), maxime a communi Nikonovskaja evagatur. Textus in No 18 osn . sob. et Ustjužskij 10
inferioris notae est quam impressus in Sofijskaja 2.
128 Textus Slavicus Bullae Unionis

Instar exempli quaedam expressiones deviae adducantur: In Bulla, quae locutionem


biblicam (Eph. 220 sequitur, Christus vocatur 'lapis angularis', kraeugol'nyj kamen’. Poste
riores scribae loco kraeugolnago kamene Christa interpretati sunt: kraemyslennago kamene
Christa. Vox myslennyj – 'spiritualis' est frequens in textibus liturgicis, etiam in epistola
I Cor 104 Christus vocatur petra spiritualis - duchovnyj kamen '; myslennyj (loyixós), non
raro convertitur cum duchovnyi (tvevmatixós) designans realitatem spiritualem .
Orientalis et Occidentalis Ecclesia divnym soedineniem , ʼmira concordia’ unita Deo gratias
agit, redditur inaccurate duchovnym soedineniem ' spirituali unitate '.
Aliquando vox 'spiratio' - dochnovenie (distinguenda a voce ' inspiratio', vdochnovenie,
scil. Sacrae Scripturae) redditur per vocem 'processio', proischoždenie, quod confusionem
creare potest. 'Spiratio' enim , terminus apud Patres Graecos non frequens, potest esse acti
va vel passiva ; 'procedere' vero tantum quid passivum designat.
Exemplaria posteriora concludunt temporis ascriptione, quae distat a diplomate Floren
tino. Pleraque documenta, si L'vovskaja et Vat. Slav. 12 excipis, ponunt diem 6 junii loco 6
julii (L'vovskaja scribit 7 julii); est error communis in documentis Moscoviticis. Quaedam
documenta, uti Sofijskaja 2 addunt notionem temporis Byzantinam , scil. a creatione mundi
anno 6947, indictione 2 ; in exemplaribus manuscriptis, quae inspexi, aera byzantina desideratur.

DE EDITIONIBUS BULLAE UNIONIS

LOPAREV, Opisanie, I, 275-280, ex imagine lucis opera expressa, quam editori Paulus
Pierling suppeditavit.
E. CECCONI, Studi storici sul concilio di Firenze, Firenze 1869, ad finem libri ad mo
dum appendicis.
DANTI, Tekst gramoty.

COMMENTARII ET SUBSIDIA

Praeter Loparev et Danti consuli possunt: MILANESI Osservazioni; MERCATI, Decreto;


Epistolae Pontificiae, II, introductio; GILL, Council, 290-294, 297-298.

DE NOSTRA EDITIONE BULLAE

Bulla editur ex exemplari Florentino. Textus membranae aliquibus in locis corruptus et


illegibilis est. Quod si incidit, syllabas vel litteras illegibiles supplevi et uncinis angulatis
inclusi. Si vero scriba ipse litteram aliquam omisit, eam addidi, iisdem uncinis inclusi, at
simul correctionem in apparatum criticum retuli.
Textum Latinum totidem verbis ex volumine Epistolae Pontificiae, II, 68-73 transtuli,
orthographia quoque retenta. Bulla affert testimonia S. Scripturae, textuum liturgicorum
ac documentorum papalium et conciliarium . Solum citationes vel allusiones biblicas notavi.
De aliis citationibus consulantur Epistolae Pontificiae, loc. cit., vel: Fantinus VALLARESSO ,
Libellus de ordine generalium conciliorum et Unione Florentina, ed. B. SCHULTZE S. J.,
Romae 1944, 95-97 ; Concilium Florentinum, vol. II .
Textus Slavicus Bullae Unionis 129

Eugenius episcopus, servus servorum Dei,, вхгєнів спискүпъ, рабъ равомъ вожынмъ ,
ad perpetuam rei memoriam. вспоминаніе вечное.

Consentiente ad infrascripta carissimo Подпис8смъ CEMOV длоү произво


н
filio nostro Iohanne Paleologo Romeorum im леніемъ возлюбленнаго ми сна Иwана Палеолога,
peratore illustri et locatenentibus venera
bilium fratrum nostrorum patriarcharum , et светаншаго
с
цел ромсоромъ, и с наметники 5
чтыненшихъ вратьи нашихъ патриарховъ і нныхъ
ceteris Orientalem ecclesiam representan
всѣхъ , ижі въсточную церковь прават .
tibus.
' Letentur celi et exultet terra '.! Sublatus
• Веселитса невеса и срaдүнси зима ', понеже
est enim de medio paries, qui Occidentalem
взимаетс средостѣнне градежа , сже предѣлн въс
Orientalemque dividebat ecclesiam, et pax
atque concordia rediit ; illo 'angulari lapide точнүю цркв. и западнүю, поїде же сиреніс н 10
Christo, qui fеcіt utraque unum', vinculo for- совокупленів красюгольнаго камен Ха , иже расто
tissimo caritatis et pacis utrunque iungente ашаа совокуплішаго въ дино и любовнымъ ни
3
parietem, et perpetue unitatis federe copulan- ромъ кокпко сказавпаго и растотать содостінні
te ac continente ; postque longam meroris ne- д
разравша, oүтвержает жен совокоүпләЕТъ въ вечное
bulam, et dissidii diuturni atram ingratamque
caliginem , serenum omnibus unionis optate соединеніt. Hже во вдалече зашедъшүю жалости тнү 15
3
iubar illuxit. 'Gaudeat et mater ecclesia', que и атъ нѣхъ растопаніє мракъ и мъгла скоовната
filios suos hactenus invicem dissidentes iam высть, нынѣ же тихата н свѣтлага хүча всѣхъ швсна
videt in unitatem pacemque rediisse ; et que лювернаго соединента. Понеже во в первое разлүче
antea in eorum separatione amarissime flebat, ніс горко плакахү , нынѣшнинъ же дивнымъ соеди
ex ipsorum modo mira concordia cum ineffa
Неніемъ н неизреченною радостью всесильнаго Бога 20
bili gaudio omnipotenti deo gratias referat. вагодариша .
Cuncti gratulentur fideles ubique per or
Вси же везде возвеселится по вселенѣн вѣрнін
bem, et qui christiano censentur nomine, matri во им. Хво званы и штри своднымъ церьквамъ с
catholice ecclesie colletentur.
чады своими възрадоүнт €са .
Ecce enim Occidentales Orientalesque pat- Растопаныта же того ради и несоглашенька лѣт 25
res post longissimum dissensionis atque dis wнахъ , въсточнін нападнии штци вдаша све
cordie tempus se maris ac terre periculis expo
nentes, omnibusque superatis laboribus, ad въ великүю нүжү и стать, по морю жен по сүxoү,
hoc sacrum ycumenicum concilium desiderio вінѣрнына таготы подьташа, к семү священному
sacratissime unionis et antique caritatis и вселеньскому зворү и свiтлому совранью и к
В
reintegrande gratia, leti alacresque convene первой любви овноленью снидошаси. Радостью же и 30
runt. Et intentione sua nequaquam frustrati
тшаньемъ многимъ желасмаго не погрешиша , н[о]
sunt. Post longam enim laboriosamque inda A
ginem, tandem spiritus sancti clementiа ipsam Пресватаго Дха влатью вголювезнын конець жела
optatissimam sanctissimamque unionem con- нин своихъ получиша .
secuti sunt.

Quis igitur dignas omnipotentis dei benefi c

ciis gratias referre sufficiat! Quis tante divine Кто же есть достоинъ сна вжтвен[ ura ) (А)ары
нзреши и похвалити ? Кто же ли сенү когатьcтвoү 35
25 Paтoгaндa, in ms. paтoгaнытаньта, согтехі.
1 Ps. 9511 2 Eph, 220, 214 3 СТ. 1 Thеѕѕ. 39 ; Арос. 1117

19
130 Textus Slavicus Bullae Unionis

стыхъ [ w] що[0] т не оүдивиться ? Вона же жut- miserationis divitias non obstupescat? Cuius
зные и не[oү ] [ а ]кченныа прен толикому мило vel ferreum pectus tanta superne pietatis
солью вывшү нe oүMAKчают ? Стое сжи и истинной magnitudo non molliat ? Sunt ista prorsus
дло сне, вже не лет в человеческому отное divina opera, non humane fragilitatis inventa ;
atque ideo eximia cum veneratione suscipien
5 нэрсин , ніt же народнымъ дозновеньем въеприt da, et divinis laudibus prosequenda. Tibi laus,
млемъ пkень стыхъ гаше : Test
с
хвала , тєв слава tibi gloria, tibi gratiarum actio, Christe, fons
теst вагодаренні подоваст . Ха, Hсточничі щедро- misericordiarum , qui tantum boni sponse tue
танъ , ижі толикими вагнми невестоү свою зворную catholice ecclesie contulisti, atque in genera
цркв . открасн ен на наше времена анлосудьа tione nostra tue pietatis miracula demonstras
ti, ut enarrent omnes mirabilia tua.' Magnum
10 твоего авна1 сн чюдеса. Насъ же сподови ъ сен
siquidem divinumque munus nobis deus lar
прославитн ихъ и нсповедати . О винкот даровані , gitus est; oculisque vidimus, quod ante nos
с
Cжі намт, хі дарова ! и очима сподовихожсо ви- multi, cum valde cupierint, aspicere nequive
дети , жt мнози повже нас1 желаху видети и не runt."

сподовасни выша .

15 Снидоша жt са латыни и греци ко wcщенному Convenientes enim Latini ac Greci in hac


семү н стому вселеньскому звору, потшанье много sacrosancta synodo ycumenica, magno studio
и подвигъ нежи совою нмеша. Промежн же теми invicem usi sunt, ut inter alia etiam articulus
всѣмн шпроисхоженни Дха стого изыскані крепко ille de divina spiritus sancti processione sum
A ma cum diligentia et assidua inquisitione dis
понскаша и преложиша и стых писании и стых cuteretur. Prolatis vero testimoniis ex divinis
20 oүчители, въсточных же и западныхъ ; шнем же scripturis plurimisque auctoritatibus sancto
некои нжt w GОтца и сна , нинин ж. от Отца и rum doctorum Orientalium et Occidentalium ,
за сна, Дха Светаго глаголахоү исходища , но вси aliquibus quidem ex patre et filio, quibusdam
vero ex patre per filium procedere dicentibus
сложно отмъ наtаxү къ диномот
т
она же spiritum sanctum , et ad eandem intelligen
и различно гахү. Греци ж. № Отца да отго. tiam aspicientibus omnibus sub diversis voca
25 реша , но не е такъ oүмонт, сже вы Снү шлүченү bulis, Greci quіdеm asseruerunt, quod id,
вытн тw Стца, но латынъ ради сүмнихүсли снц quod dicunt spiritum sanctum ex patre pro
вф сүлнены ихъ вже рекше латына нсповедали, cedere, non hac mente proferunt, ut exclu
dant filium ; sed quia eis videbatur, ut aiunt,
нжі Діъ Стын шGОтца и сна исходит в дві Latinos asserere spiritum sanctum ex patre
начале и две дохновенін. Сего ра " греци совлюда- et filio procedere tanquam ex duobus prin
30 xoүс гатн, сжі Діт оты Hсходит шатца и cipiis et duabus spirationibus, ideo abstinue
Сна. Хатынн же авиша ноутврднша к сснү oүмү
runt a dicendo, quod spiritus sanctus ex pa
tre procedat et filio. Latini vero affirmarunt,
и разоүмoү , ижі діт. Сты исходит Отца и
к non se hac mente dicere spiritum sanctum
Сна , но отць істі неточни и начало Снү н стому ex patre filioque procedere, ut excludant
Дkoү, инжі паки исходнти Дхү Стомү w Cна въ patrem , quin sit fons ac principium totius
deitatis, filii scilicet ac spiritus sancti, aut
35 двt началt и дві дохновенин , но днно происхо
quod id, quod spiritus sanctus procedit ex
жеміс и цино начало да отго есть , ако жен до filio , filius a patre non habeat; sive quod
наt атыми исповедоүют . Всех жt oүмы н разүмы duo ponant esse principia seu duas spiratio
совокупаютса к соглашенію стым писання . Сего nes, sed ut unum tantum asserant esse prin
4 Ct. Tob. 1220 5 Сf. Matth . 1316-17.
Textus Slavicus Bullae Unionis 131

cipium unicamque spirationem spiritus sancti, ади теми оүмы и разүмы и соглашwiн к1 40
prout hactenus asseruerunt. Et cum ex his нсник приступна.
omnibus unus et idem eliciatur veritatis sen
sus, tandem in infrascriptam sanctam et deo
amabilem eodem sensu eademque mente unio
nem unanimiter concordarunt et consenserunt.
In nomine igitur sancte trinitatis, patris, Во имя Стыа таца, Оца и Сни н отто
filii et spiritus sancti, hoc sacro universali дiа , и же стеннын н сты всивньскин зворъ , иж
approbante Florentino concilio, diffinimus, ut в Флорентін, извранного места, повиваат снці : 5
hec fidei veritas ab omnibus christianis cre
datur et suscipiatur, sicque omnes profitean
Сны вера во всех крғаныхъ да керүстел и пона
tur, quod spiritus sanctus ex patre et filio тна да есть и всегда да исповедател , понеже Дхъ
eternaliter est, et essentiam suam suumque Сту w Отца с . Сномъ всегда есть днносүрент
т And I
esse subsistens habet ex patre simul et filio, I наать его C# № Отца изначала , сго ра
т
et ex utroque eternaliter tanquam ab uno инного начала и ш диного дохновенia происходит . 10
principio et unica spiratione procedit. Decla
rantes, quod id, quod sanctі dосtоrеѕ et patres Gице же и сне изoвoтoхoмт сжи гають стін
dicunt, ex patre per filium procedere spiritum
отчитан н отци, нж. СОтца и за сна діа
sanctum , ad hanc intelligentiam tendit, ut per Стго исходофа и к тому разүнү ндетт , акож
hoc significetur, filium quoque esse secundum грецн гають . Латыни же снце исповедуют : начало
Grecos quidem causam , secundum Latinos ve- сть снт Стнү Дхү, ако же и стцы и все иже 15
ro principium subsistentie spiritus sancti, sicut имать Отць в роженки дасть Снү своему разве
et patrem . Et quoniam omnia, que patris sunt,
pater ipse unigenito filio suo gignendodedit СОтць да не сть, Діт же Сты, ижи и сна неходит ,
preter esse patrem; hoc ipsum, quod spiritus наtето го w Стца и века.
sanctus procedit ex filio, ipse filius a patre
eternaliter habet, a quo eternaliter etiam ge
nitus est.

Diffinimus insuper, explicationem verbo- Паки ж въспомінант и подъ реченнонъ


т
rum illorum filioque, vеritаtis declarande глаголф, сжt “ нш Сна приложенію, енце нзовоtесса 20
gratia, et imminente tunc necessitate, licite за нѣкүю тогдашнюю потревоү н каткоүүю) нүжү
ac rationabiliter symbolo fuisse appositam . S
по вонкому рассмотренію н рaзoүнү в символъ
приложиша.

Item, in azimo, sive fermentato pane tri- Смотрихом же и сне ш хаtѕt пшенично ш
ticeo, corpus Christi vеrаcіtеr соnfici, sacer- прtсно ж и кисломт телү хү сотварати[е] . 25
dotesque in altero ipsum domini corpus con достонтъ. Сщенници же да денствүю по отста [ в]oү
ficere debere, unumquenque scilicet iuxta и обучаю своtа цркви, въсточнып же и западнына .
sue ecclesie sive Occidentalis sive Orientalis
consuetudinem ..
х 3
Item, si vere penitentes in dei caritate de 6щ[" же п [акн) сненш орсопшн расмотрихомъ ,
cesserint, antequam dignis penitentie fruc нже исти [ннє) и вtot во неповданьи віемъ съ
tibus de commissis satisfecerint et omissis, смиреньент консць пріtаша и покааньах плоды не 30
eorum animas penis purgatoriis post mortem доспіша принести и согрешении свон, юнихже

28 oүста [ в ]oү , in ms. oүстaoү , correzi ѕ вщ0, in mѕ. ещ, addidi.


132 Textus Slavicus Bullae Unionis

им Аховнин wци заповедаша н таковні wчи- purgari, et, ut a penis huiusmodi releventur,
K
щенкент нү очистите по смрти антүргиани н prodesse eis fidelium vivorum suffragia, mis
sarum scilicet sacrificia, orationes et elemo
милостынск і нными приношении вже приносится
sinas, et alia pietatis officia, que a fidelibus
84 верныхъ ако же стаа црква предаде, понатна
T pro aliis fidelibus fieri consueverunt, secun
5 сүт в помощь н во орадоү онфнъ дшамъ ко dum ecclesie instituta. Illorumque animas, qui
кършению юнахъ н&къ чищенна. Дүша же сже по post baptisma susceptum nullam omnino pec
криснiн не осквернишас , гоёхи нли жt wчисти- cati maculam incurrerunt; illas etiam , que post
т
шаа ш грехъ нан еще в той или изшедъ ис contractam peccati maculam , vel in suis cor
тіла ако же предъ речеса , вкүnt взати Бүдүтъ poribus, vel eisdem exute corporibus, prout
х
с superius dictum est, sunt purgate, in celum
10 на невеса и что вoүдoүтъ зрѣти Ба въ тої нпо mox recipi , et intueri clare ipsum deum tri
стаcехъ, ако же есть, но кождо проти [в ]oү своихъ num et unum, sicuti est, pro meritorum tamen
дват достоинкиши вoүдәтъ . Доүша жt, иже смертны diversitate alium alio perfectius. Illorum au
т
грѣхи сотвориша или въ поєюченъ гptet oүнроша , tem animas, qui in actuali mortali peccato vel
взимаютсл во 44ъ и различьными нүкамн мүчатса. solo originali decedunt, mox in infernum
descendere, penis tamen disparibus puniendas.

15 Смотрихом же н о семъ сиці святын по Item diffinimus sanctam apostolicam se


стольскин престолъ и ринъскита архиерка во всѣхъ dem et Romanum pontificem in universum
orbem tenere primatum , et ipsum pontificem
концехъ всленька нефти его перьваго и нан
Romanum successorem esse beati Petri prin
стника влаженаго и верховного апостола Петра , cipis apostolorum et verum Christi vicarium
Исүс Христова викарна всѣмъ црквамъ totiusque ecclesie caput, et omnium christia
20 гла[в]oү н всѣмъ христианомъ оца и оүчители , norum patrem et doctorem existere ; et ipsi
по преданию Исүс . Христо[в]oү, Еже предаде стому in beato Petro pascendi, regendi et guber
nandi universalem ecclesiam a domino nostro
Петрү пасти и радити н периса всѣми церквами
Iesu Christo plenam potestatem traditam
ако же есть oүставлено на Вселеньскихъ зворі и
esse, quemadmodum etiam in gestis ycume
стыхъ правнаtxt . nicorum conciliorum et in sacris canonibus
continetur.

25 Тако же по преданию правильномү да имаютъ Renovantes insuper ordinem traditum in


oүставъ честижншага кратка наша патріарсн : па canonibus ceterorum venerabilium patriar
charum , ut patriarcha Constantinopolitanus
тріархъ Востантина града Вторый есть по римъ
secundus sit post sanctissimum Romanum
скомъ пнскүпъ , третин Александринский, Четвер pontificem , tertius vero Alexandrinus, quar
тын антиохинский, Плтын Єрусолинъскин , во tus autem Antiochenus, et quintus Hieroso
30 всех своих местехън законахъстоити и наети lymitanus, salvis videlicet privilegiis omnibus
нсполнено во всемъ . et iuribus eorum .

Дано вт Флорентни в зворнон црквн вслень- Datum Florentie in sessione publica sy


скаго звора , подъ акты воплощенка господина nodali , solenniter in ecclesia maiore celebra
ta. Anno incarnationis dominice millesimo
тысяча літ . н четырѣста и тридесеть дватаго
35 акта немца июлна въ шестын день, свишеньства quadringentesimo tricesimo nono, pridie no
нашего в дватое лето. nas iulii, pontificatus nostri anno nono .
20 гла [ в ]oү , in mѕ. глаoү, correxi oүчители , іn ms . oүчнчитла , correxi
21 Христо[в ]oү ] in mѕ. Христоoү, correxi 23 ECTA ] scr . supra lin .
Subscriptiones Slavicae diplomatis 133

DE SUBSCRIPTIONIBUS DIPLOMATIS

In quibusdam posterioribus Slavicis codicibus subscriptiones Patrum Graecorum Flo


rentiae praesentium Slavice exaratae adjiciuntur. Nomina subscribentium non sunt de
sumpta ex trilingui folio, de quo disserui, quod solum subscriptione papae et 8 cardinalium
corroboratum est, sed ex primo diplomate authentico, in Epistolae Pontificiae, II, 68-79
(77-79) edito . At in Ruthenis exemplaribus solum nomina Graeca notantur, non 33 , sed solum
32 numerantur, cum nomen Abrahami Suzdalensis semper omissum est ; ordo nominum
paululum mutatus est et subscriptiones ipsae abbreviatae sunt.
Subscriptiones nominum eduntur ex cod. 18, fol. 101 coll. fund. GPB , Leningrad, descr.
BYČKOV, Opisanie, 59-63 (62) ; lectiones diversas ex Ustjužskij 10, foll. 149v - 151v, BAN,
Leningrad, descr. Opisanie ruk. Ak. nauk, tom 3, vyp. 2, 235-238 (237). (Sigla U) .

SUBSCRIPTIONES ET TRANSLATIO
Joannes Palaeologus in Christo Deo fidelis Іоаннъ o Xcѣ Бозѣ вѣрный црь самодер- fol. 101
rex et imperator Graecus ipse subscripsit. жець грецкіи о Палеологос подписал сам.

Et infra subscriptiones episcoporum . А под тѣм подписи стлские.

Antonius Heracleensis, reverendissimus Раклійскіи первопрѣстолникъ пречст


primas Thraciae et Macedoniae, sedis aposto- нѣишіи фрячскіи и македоньскіи, имѣлъ 5
licae sanctissimi patriarchae Alexandrini мѣсто апсльскаго престола стѣишаго патри
Filothei locum tenens, subscribere voluit. ярха аликсандрѣискаго Филофея Антоней
велѣл подписати .

Gregorius hieromonachus, magnus proto Приказникъ апельскаг прѣстола влдки


syncellus et pater spiritualis, locum tenens моего стѣишаг патриарха александрійскаг 10
apostolicae sedis sanctissimi patriarchae гсна Филофея великій протосингелос и
Alexandrini domini Filothei, domini mei, sub дховник Грігоріи сценноинокъ подписал.
scripsi..

Isidorus metropolita Kioviensis et totius Сидоръ митрополит кіевски и всея Руси


Rus', locum tenuit sedis apostolicae sanctissi имѣлъ мѣсто апсльскаго прѣстола стѣиша
mi patriarchae Antiocheni domini Dorothei , го патриарха антиохійскаг гйа Дорофея 15
assentiens subscripsi. вѣрую и подписах.

Dositheus Monembasiensis, locum tenens Манвасейскіи Дософеи имѣлъ мѣсто


apostolicae sedis sanctissimi patriarchae Hie апсльскаг прѣстола стѣишаг патріиярха
rosolymorum Joachim , assentiens subscripsi . иеросолимскаго Якима вѣрую и подписах.

Dorotheus Trapezuntinus, locum tenens Трапизоньскіи имѣлъ мѣсто кесарійскаго 20


Caesariensis, subscripsi. Дорофеи подписах.

2 подписахся U 6-7 патріарха U 7 александрѣискаго U 10 патріарха U але


ксандрѣискаго U 11 Филофія U протосингелос ) in ms. et U протосипеглос, correxi 13 Иси
дор U всеа Русіи U 15 патріарха U 17 Манвасійскіи U Досифеи U 18 патріарха U
19 Іоакима U 21 и аntе подписахъ add. U.
134 Textus Slavicus Bullae Unionis

Кизицкій Митрофанъ вѣрую и подписах. Metrophanes Cyzicenus assentiens sub


scripsi..
Висарион млcтию БЖиею ніикейскім Bessarion miseratione divina metropolita
митрополит вѣрую и подписах. Nicaenus assentiens subscripsi.

Никомидоискіи Макарие вѣрую и под Macarius Nicomediensis assentiens sub


5 писах . scripsi.
fol. 101 ° Лакедемонеискіи Мефодій вѣ[рую и под Methodius Lacedaemoniensis assentiens
Писах. subscripsi.

Терновскый Игнатей вѣрую и подписах. Ignatius Tirnoviensis assentiens subscripsi.


Митилиньскіи имѣлъ мѣсто сімское До Dorotheus Mitylenensis, locum tenens
10 рофеи вѣрую и подписах. Sidensis, assentiens subscripsi.
Молдовлахеискіи имѣл мѣсто сaвaстік Damianus Moldoblachiensis, locum tenens
ское Демиян вѣрую и подписах. Sebastiensis, assentiens subscripsi.

Амасеньскіи Асафъ вѣрую и подписах. Joasaph Amasiensis assentiens subscripsi.

Родоскіи и кикладцкіи Нафанаил вѣрую Nathanael Rhodiensis et Cycladum assen


15 и подписах. tiens subscripsi.

Дрицкіи Калистъ вѣрую и подписах. Callistus Dristriensis assentiens subscripsi.

Меленьскіи Матфеи вѣрую и подписах. Matthaeus Melenicensis assentiens sub


scripsi..
Драмьскіи Дорофеи вѣрую и подписах. Dorotheus Dramensis assentiens subscripsi.

Ганьискіи Генадей вѣрую и подписах. Gennadius Ganiensis assentiens subscripsi.

20 Ахилскіи Софроніе вѣрую и подписах. Sophronius Anchialensis assentiens sub


scripsi.

Великаг ризничег диякона гќа Мануила Ego metropolita Nicaenus loco diaconi do
Хрисокока за нег подписую аз митрополит mini Manuelis Chrysococci, magni sacellarii
никейскіи . subscribo.

Великіи сосудохранител диякон Феодоръ Theodorus Xanthopulus, diaconus, magnus


25 Ксанфоплос вѣрую и подписах. scevophylax assentiens subscripsi.
Великій книгохранитель архидиякон Ми Michael Balsamon , archidiaconus et mag
хайло Валсам вѣрую и подписахь . nus chartophylax , assentiens subscripsi.

2 Бжіею мистію transp. U никіискіи U 4 Макаріи U 6 Мефодіи ) in mѕ . Нефедей ,


correri Лакедемонійскіи Мефодіи U 8 Игнатіи U 14 Родоспіи U кекладцкіи U Нафо
наилъ U 19 Генадіи U 20 Софроніи U 21 ризничья U 22 Хрисокока) in mѕ.
et u Христодула, correxi 23 никіискіи U. 24 судохранитель U.
Subscriptiones Slavicae diplomatis 135

Silvester Syropulus, diaconus et magnus Великій црковніи и правдѣ хранител ди


ecclesiarcha et iurium custos assentiens sub якон Силеверстъ Сироплос вѣрую и под
scripsi. Писах .

Georgius Cappadox, diaconus et primus Протеидикос диякон Юрій Кападоксъ


iudex , assentiens subscripsi. вѣрую и подписах. 5

Constantinus protopresbyter domini Mol Приказникъ господаря молдовлахейскаг


doblachiae orator. Коньстянтин посол.

Gerontius hegumenus venerabilis' mona Игумен севазмійскіия обители Вседер


sterii ( Christi) Pantocratoris assentiens sub жителя Георонтей вѣрую и подписах .
scripsi..
Athanasius hieromonachus, hegumenus Игумен севазмійскія обители калейския 10
venerabilis monasterii Periblepti' assentiens Афанасей сценноинок вѣрую и подписах.
subscripsi.

Hegumenus Germanus, hieromonachus Игумен стго Василья Герман сценно


sancti Basilii. инокъ .

Moyses hieromonachus, ecclesiarcha sancti црковникъ сенник црства обители Ве


et imperialis monasterii Magnae Laurae et ликия лавры и дХовнікъ сценноинок 15 fol. 102
(pater) spiritualis, assentiens subscripsi. Моусіи вѣрую и подписах.

Dorotheus hieromonachus, locum tenens Приказник сценныя обители Ватопец


sacri monasterii Vatopediu assentiens sub кіия Дорофеи сценноинок вѣрую и под
scripsi. писах .

Pachomius hieromonachus assentiens sub Пахомеи сщенноинок вѣрую и подписахъ. 20


scripsi.

1 и аntе правде от . U 2 Селивестръ U 4 TOpie U 9 Горонтія U 10 сева


змискія калескія U ( обители от.) 11 Афонасеи U 12 Василія U 16 Моисей U
17-18 Ватопецкія U.

1 Interpretator Slavicus videtur adjectivum oeßaouia (uovň ) nomen proprium considerasse ideoque
eius formam Graecam retinuit, tantum suffixum Slavicum addidit : sevasmiiskija. Immo etiam in sequen
tem subscriptionem eandem vocem intrusit, etiamsi in Graeco desideratur. 2 De monasterio 'Peri
bleptou', seu Spectabilis (Dei Genitricis) vide : R. JANIN , La géographie ecclésiastique de l'Empire byzan
tin, 1-3 Les églises et les monastères, 2 éd ., Paris 1969, 218-222. Vox Slavica kaleiskija probabiliter derivata
est ab adiectivo xakń, pulchra, gloriosa, admirabilis, a conceptu, qui rationem significandi similem praebet
ac 'peribleptou’ – ab omni parte visibilis, speciosa, illustris.
II

LITTERAE SECURITATEM ITINERIS THOMAE ORATORI


PRAESTANTES, DIE 28 FEB. 1439 DATAE

QUA OCCASIONE LITTERAE (SALVUS CONDUCTUS) DATAE SINT

Inter documenta ab Eugenio IV occasione concilii Florentini scripta ac fidem publicam


testantia, exstat salvus conductus pro Thoma, oratore Tverensi. Partem privilegii N. M. KA
RAMZIN , Istorija gosudarstva rossijskago, kn.II, SPb 1842, Notae ad tomum V, caput III, col.
125 edidit.
Explanatione indiget dies ac annus, quo documentum confectum est. Litterae datae sunt
preže dni mesjaca marta, scil. pridie Calendas martii, seu 28 februarii. Indicatur annus Do
mini 1438 : cum Florentiae stilus Incarnationis observabatur, initium anni 2 mensibus et 24
diebus posterius, scil. 25 martii fuit. Ultimus dies februarii 1438 calculi Florentini congruit
28 februarii 1439 calculi nostri. Iuste annus pontificatus Eugenii IV octavus notatur, cum
Gabriel Condulmer die 3 martii 1431 papa electus est.
Etsi Thomas salvum conductum petiit concilio adhuc sedente, non inde concludendum
oratorem Tverensem iamiam in patriam properare voluisse, vel eundem in simultate cum
Isidoro fuisse. In huiusmodi opinionem inclinat GOLUBINSKIJ, Istorija, II-1 , 444, nota 1 .
Attamen ratio itineris attendenda est, scil. salvum conductum Thomae inprimis pro eius
itinere Romano concessum esse (cf. Descriptionem Romae) , secundo loco mentio fit eius
reditus in patriam .

DE CODICE

Textus salvi conductus invenitur in cod. No 341 , foll. 354-355 collectionis comitis F. A.
Tolstoj, quondam ad manuscripta monasterii Volokolamsk pertinentis, quae hodie in GPB,
Leningrad, invenitur. Skoropis', forte ex fine saec. XVI. Descr.: K. KALAJDOVIČ – P.
STROEV, Obstojateľnoe opisanie slavjano-rossijskich rukopisej chranjaščichsja ... v biblio
teke ... grafa F. A. Tolstova, Moskva 1825, 472-487 (486) .

fol . 3547 Еугеніи епископ, раб рабом Бжіим, всѣм Eugenius episcopus, servus servorum Dei,
и коимждо, к ним же настоящая cia писанia omnibus et singulis, ad quos praesentes hae
придут, стое аплское блгcвніе. litterae pervenerint, sanctam apostolicam
benedictionem .
Как возлюбленный снъ, блгородный муж Cum dilectus filius, nobilis vir Thomas,
5 Фома, рускіи посол, за дховным дѣлом в Ruthenus orator, negotii spiritualis causa
Римъ йне приходил, и к нѣкоимъ мира ча- Romam nunc profecturus est et ad nonnullas
стем, так же ик своимъ возвращаяся дойти mundi partes ac etiam in propriam (patriam )
умышляетъ, и мы хощем того Фому с това- rediens pervenire intendit, nos optamus, ut

5 3a AXOBHÉIM ABJOM] sic correctio posita in margine ; primo scriptum in textu ; biroroibhia bil
Holo : pietatis causa. Utraque expressio eandem rationem peregrinationis Romanae notat, scilicet desiderium
Thomae sepulchra Apostolorum et alia sacra loca Urbis invisendi.
Salvus conductus Thomae oratori praestitus 137

hic Thomas cum sociis et familiaribus suis, рыщи и со служебники его конными или
equestribus ac pedestribus, usque ad nume- пѣшими числом з десятми и с рухлядми их
rum decem et cum eorum valisiis omnibus in всякими Итти , истояти, и отити полнымъ
eundo, morando et rеdeundo plena ubique вездѣ безбоазнием и опасеніемъ радоватися.
immunitate et securitate gaudeat.

Universitatem et vestrum omnes singulos Общество единo oтo всіх вас хощем и по- 5
desideramus et in Domino exhortamur, subdi- нужаем о Гсдѣ, подвластным же убо йшмь
tis nostris et gentibus armigeris et capitaneis и людемъ оруженосцем намѣсником вездѣ
ac ubique in nostro servitio militantibus di- Йшми оброки воинствующимъ и | крѣпце fol. 354V
stricte praecipiendo mandamus, ut hunc Tho- повелевающе заповѣдаем, чтобы того Фому
mam cum comitiva et valisiis et bonis supra с товарищи ис рухлядми ис товары выше 10
dictis per civitates, per provincias, per castra , речеными по градом, и по землям, и по го
per vias, per portus, per pontes et per alia родком, и по дорогам, и по пристанищам ,
loca diversa , quam nostra tam vestra, tum и по мостом, и по иным мѣстомъ всякимъ,
per aquam , tum per terram vehi, ire, morari, как по йшмъ, так же и по вашим, и как во
recedere sine ullo datio et passagio et donis дою, так же и землею ѣхати и итти и стояти 15
et sine alio solutionis gravamine, ac sine ulla и отѣжжати безо всякого даваня , и провод
exactione pro Sedis Apostolicae reverentia ног и поминкой или иного нѣкоего отягченia
libere transitare permittatis, ne ei in homini- платежа, или иного нѣкоего запроса, для
bus, in valisiis et in rebus supra dictis, ulla апелскаго сѣдалища почесті свободно про
molestia et iniuria et difficultas inferratur; пущаите, чтобы ему в людех ни коег і в 20
nec ab aliis, in quantum in vobis fuerit, eum рухладех i во имѣніих предиреченых никоег
offendi permittatis. Sed potius ei de securo досаженіа, ни обиды, или зацѣпки не учи
et immuni itinere, de receptu in domos, et нили ; ни от иных, сколко у вас будеть, не
fol. 355
de соnduсtu eius, si opus fuerit idque ipse давайте обидѣти, но паче ему о опасном и
quaerens petierit etiam cum benevolentia безбоазненом путишествии, ио пріиманіи в 25
providere curetis. Ut quae ei mandavimus домы , ио провожаніих, аще потреба будетъ
efficere posset, et ut exinde apud nos et Sedem и попросит, взыскуя такоже ласкою про
Apostolicam (vestra ) devotio digne commen- мыслити , попецѣтеся ; чтобы он возмоглъ
danda veniat. нами ему порученная совершити , да от того
к нам и сѣдалищю апйскому пріидет блго- 30
говѣніе достоинѣ порученое .

Datum Florentiae, anno Incarnationis Do- Данъ во Флорентіи, в лѣто воплощенia


mini millesimo, quadrіngentesimo trigesimo Гcня тысящное четыресотное тридесят ос
octavo, pridie Calendas martii, pontificatus мое, преже дни мсца марта, архіерѣиства
nostri anno octavo.. наго лѣто осмое. 35

In sigillo in una parte sanctus Petrus, et А на печати на одной странѣ стый Петръ
sanctus Paulus, in altera parte Eugenius papa да стый Павелъ, а на другой | странѣ Ey fol. 355°
quartus. геніи папа четвертый .

20
III

LITTERAE EUGENII PAPAE IV AD BASILIUM ,


MAGNUM PRINCIPEM MOSQUENSEM

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

Epistola authentica Latina Eugenii IV ad Basilium II Mosquensem desideratur, exstat


tamen eius translatio Slavica, inscite tamen facta; invenitur in omnibus exemplaribus
Narrationis Simeon C. Legitur in pluribus Chronicis: Voskresenskaja (PSRL, VIII, 108-109) ,
Moskov. let. Svod (PSRL, XXV, 259), Simeonovskaja (PSRL, XVIII, 187), Joasafovskaja
let., 26-27, Nikonovskaja (PSRL, XII, 40-41 ), Carstvennoj letopisec, 236-237 , Sofijskaja 2
(PSRL, VI, 160-161 ) , L'vovskaja (PSRL, XX, 250) . Edita est separatim a NOVIKOV, Viv
liofika, VI, 66-67, a MALININ, Filofej, Pril ., 125, uti etiam in Slovo na Latynju: POPOV,
Obzor, 376-377.
Litterae autographae Latinae scriptae sunt post 17 augusti, aliquod tempus ante 6 sept.
1439, ante discessum Isidori Florentia.

DE CODICE No 1530 COLLECTIONIS MAZURIN

Epistola editur ex codice No 1530, foll. 540r -541r collectionis Mazurin , depositae in Cen
trali publico archivo antiquorum documentorum (Central'nyj gosudarstvennyj archiv drev
nich aktov) Mosquae. Codex continet bonum exemplar chronicae Voskresenskaja, quod tamen
in eiusdem editione anno 1859 adhibitum non est. Ms. est in skoropis' exeunte saec . XVI
exaratum . Accuratam descriptionem codicis attulit S. A. LEVINA, K izučeniju Voskresen
skoj letopisi. Po povodu stat'i V. V. Lapteva « Voskresenskaja letopis'» ... in: TODRL, XIII
(1957), 689-705 (691-692 de Mazurinskij spisok).
In apparatum criticum addidi lectiones varias ex cod. Vat. Slav. 12, foll. 8r-8v, quem
descripsi in OCP XXXV (1969), 497-508 (501 ) .

fol. 540 Евгеніи епспъ, рабъ | рабом Бkiимъ, пре- Eugenius episcopus, servus servorum Dei,
высокому кизю Василію Василіевичю мос- Basilio Basilevič, altissimo principi Mosquen
ковскому і всеа Русіи, великому црю мос- si et totius Rus', ac magno car' Mosquensi' sa
ковскому [спасенie) і апельское блcвніе. lutem et apostolicam benedictionem .
5 Блгодарімъ Вседержителя Га Бѓа, яко же Domino Deo Omnipotenti gratias agimus,
ныне по мнозех трудѣх, Дќа Стго блгодати quod nunc post multos labores, Spiritus Sancti
помощію восточная црквь с нами едiна есть, gratia adiuvante, Ecclesia Orientalis nobiscum
еж ко спанію идетъ дшь многих людей , ик una est, quod ad salutem multorum hominum
твоей славѣ и хвалѣ пишется . И к сему еди- confert, tuaeque gloriae ac laudi adscribitur.

1 Василю у Василеовичу у З всея Руси у 3-4 московскому от. У 4 спа


cenie ) addidi ex aliis exemplaribus et ex contextu в ныне ) in mѕ . і не, scripsi ex y et aliis mѕѕ .
6-7 блгодатию и помощию V 8-9 ко твоей похвале и славе transp. V 9 И аntе къ сему от . V.

1 Patet verba inscriptionis velikomu carju moskovskomu esse interpositionem tardivam .


Litterae Eugenii papae IV ad Basilium Basilevič 139

Ad hanc unitatem et multum adiutorium et нaчеству многое поможніе и поспѣшеніе


studium (dеbеtur ) venerandissimo fratri чстнѣишаг брата йшго Исидора митрополита
nostro Isidoro, tuo metropolitae totius Rus' et Твоего всеа Русіи і апельскаго прстла посла,
Sedis Apostolicae legato, qui multum pro bono [ и ] же за свое блгое мног потрудiлся о co
illius ( unionis) adlaboravit еt unіtаtеm fir- единеніи крѣпчяиши имѣлъ. и того ради 5
missime tenuit. Propterea necesse est, ut потребно ес помогати ему кождому во всѣх
unusquisque eum inomnibus operibusadiuvet, делех, а и найпаче в сѣх дѣлех, еже присто
ac potissimum in its rebus, quae respondent аніе имѣет к достоинству і чину црковному
dignitati et gradui ecclesiastico ei concredito. врученней ему ; а твое превысочайшее въ
Tuam Celsitudinem in Domino magno cum Г4 из болшим желаніемъ просимъ, сего 10
ardore imploramus, ut hunc metropolitam митрополита о оправданіи іо добрѣ црквнем
propter iustitiam et propter bonum ecclesia- прежереченным да пріимеши бЃорадно и
sticum antea commemoratum cum gaudio, насъ для , зан же тои из желаніемъ і со
Dei et nostri gratia, accipias. Unde cum desi- многимъ раченіем к тебѣ о немъ приказы
derio et multa diligentia de eo tibi iniungimus, ваемъ во всѣх вещех и еж имати відѣти его 15
ut in omnibus rebus respicias eius de antiqui- о црьковней пошліне пристoаніе. Да будеши
tate ecclesiastica mentem . Sis eius zelans ad- помощникъ ему усръдно | со всею своею fol . 541
iutor, cum toto tuo brachio , ut sit tibi laus et мышцею , еж да будеть хвала и слава от
gloria apud homines, ut a nobis benedictio- людей а от насъ блcвнia, от Бѓа вѣчное да
nem , et a Deo aeternum donum habeas. 20
рованіе да имаши .
Datum Florentiae, pontificatus nostri А дано въ Флерентій сцнства ніго въ
anno 9 . 9 лѣто .

1 и поспешении у 3 всея Vi] их у 4 [и] же) in mѕ. же, addidi 5 крепчаи


шее у и аntе того от . У 6 кождому ) комуждо V Паи аntе наипаче от. у в сѣхъ делъ V
7-8 пристoаніе ) предстояние V 8 каntе достоинству от. V ( add . едину ) 9-10 превысочай
шее просимъ transp . У 10 Гсда) нашего аdd . V желанием ) и со многим рачением add . у 11
i аntе оправдании transp. V 12 премсдереченнемъ у бѓарадно у 12-13 и насъ для нас
дѣля у 13 зaнe же то со желанием у 14-15 ктобѣ к немъ призываемъ V 15 еже
имашы ведати у его ) от него у 16 предстояние у 17 усердно у 18 мышцею ) по
м [ощью V (charta corrupta ) 19 блсвение у a ante ot Bora add . V 21 нашого у 22
9) in ms. 5, correzi ex V et ex contextu .
IV

LITTERAE ENCYCLICAE ISIDORI METROPOLITAE


BUDAE, DIE 5 MARTII 1440 DATAE

DE CHARACTERE ET EDITIONIBUS LITTERARUM

Isidorus, Budae commorans, litteras encyclicas in plures partes suae metropoliae misit,
unionem Florentiae factam esse annuntiavit, simulque adumbravit consectaria , quae con
cordia religiosa vitae liturgicae et cotidianae Orientis et Occidentis attulit.
Hae litterae in eadem chronica et documenta relatae sunt, quae epistolam Eugenii papae
ad Basilium Mosquensem continent. (Cf. praecedens documentum ).
Editio nostra nititur, uti ea documenti antecedentis, in codice No 1530, foll. 536v-537v
collectionis Mazurin , in apparatu critico lectiones varias Vat. Slav. 12, foll. 7r-8r. notavi
( sigla V ).

COMMENTARII ET SUBSIDIA

PIERLING, Russie, I, 52 ; LEWICKI, Unia, 23-25 ; BUČYNS'KYJ, Studiji, t. 85, 1908, 25


27 ; ZIEGLER, Union, 86-88 ; HALECKI, From Florence, 54 ; GILL, Enc. letter.

fol. 536° Исiдоръ млcтію Бжіею прощный архі- Isidorus, Dei gratia reverendissimus archie
епсп кіевскиi и всеа Русій, легатос і от ребра piscopus Kioviensis еt tоtius Rus', legatus a
апсльскаго седалища лятцкаго и литовскаго latere Sedis Apostolicae (territorii) Poloni et
и немецкаго, всѣм і всякому хрстовѣрным Lithuani et Teutonici, omnibus ac singulis
5 с прибавленіемъ вѣры своеа вѣчное спснie christifidelibus, cum augmento vestrae fidei
въ га. salutem aeternam in Domino.

Возрадуйтеся і възвеселітеся всі йнѣ, яко Exultate et gaudete nunc omnes,' nam
и црквь восточнаа [и западнаа), коликое Ecclesia Orientalis et Occidentalis, per tantum
время разделени быша и едина ко едінеи temporis separatae ac altera alteri hоѕtіles,
10 враждебны , айнѣ истинным соединеніемъ nunc sincera unione ad primigeniam unitatis
соединішася во изначалственнѣйшее во rationem, in pace et concordia antiqua reduc
fol . 537г свое соединеніе и в миръ і въ единaчecтвo tae sunt, omni divisione remota. Omnes ho
древнее, без всякого разделенia. Вси ж mines, nomen Christi portantes, quam Latini,
хсоименитіи людie, и какъ латыни , такъ и ita et Graeci omnesve ii, qui ad sanctam oecu
15 грекове, и ті иж вси подлежатъ стей собор- menicam ecclesiam Constantinopolitanam
неи цркви костянтинополстей, еж суть русь, реrtinent, scil. Rutheni, et Serbi et Valachi

1 Милостию Божиею Изидор у 2 кіевскиi т. у 3 лятскаго у 4 немецъкого у


8 u 3anafhaa) addidi; omissum in omnibus chronicis et editionibus impressis ; in ’Nikonovskaja' et 'Carstven
пој letopisec' eo in loco lеgitur: с римъскою церковію 11-12 соединишася вси изъначалствие свое у
12 и миръ и единaчecтвo V 13 вси иже V. 14 и post людие от . У 14-15 какъ латыны
так грекове V 15 тии вси иже у стей от . V 16 констанътинополстей V.

1 Documentum pontificium, quo Isidorus legatus a latere nominatus est, editum in : Epistolae Ponti
ficiae, II, 93-94; territoria, in quibus Isidorus potestate legati papalis gaudebat, circumscribit et explicat
HALECKI, From Florence, 52 ; vide etiam SOKOLOV, Isidor. 2 Сf. Matth. 512, Luc. 623 .
Litterae encyclicae metropolitae Isidori, Budae datae 141

et aliae Christianae gentes, hanc sanctissimam и серби, и влахи , и iнiи вси xpстіанстіи роди,
unitаtеm magno cum spirituali gaudio et примете тое ж и прстое единaчество с ве
veneratione accipiatis. Imprimis vos in Do- ликою дховною радостію и чстію. И напред
mino nostro Jesu Christo, qui nobiscum gra- млю васъ въ Гä йшго Іс Ха, еже с нами млсть
tiam fecit rogo, ne apud vos ulla dissidia cum створівшаго, чтоб нiкакова роздѣленia в 5
Latinis existant, omnes enim servi Domini васъ с латынею не было, зане ж вси есте ра
Jesu Christi estis et in nomine eius baptizati .. би Гайшего Іс Xa i во имя его кршни. Вы же,
Vos, gentes Latinae, dе iiѕ omnibus, qui Grae- латынcтіи роди, тѣх всѣхъ, ижевъгречестей
cae fidei sunt, sincere, sine ulla haeѕіtаtіоnе вѣре суть, истінно вѣруите, без всякого раз
credatis omnes eos baptizatos esse, eorumquе мышленia , сут бо вси крЩніи, кршніе иже 10
baptisma, sanctum esse, ab Ecclesia Romana сто ес и испытно от ромскia цркве, еже
approbatum , quippe verum ac aequale est, uti истинно и равно ес, яко ж и тое цркви
et illius Ecclesiae baptisma. Ne in posterum крЩніе. и дале бы межи васъ никаковъ
a nemine vestrum mala de his rebus cogitatio злое размышленіе не было о тѣх дѣлех, но
foveatur, sed ut Latini, ita et supranominati какъ латыни , такъ и преж реченніи гре- 15
Graeci ad unicam Ecclesiam animum adver- кове къ единeй цркви смотреніе имѣли, еж
tant, quae unitis una est. Et quando Graeci in бо единым едина ес. И когда греки в земли
terra Latinorum commorantur, vel si ecclesia суть латыньстей , или гдѣ ес въ ихъ земли
Latina in eorum terra inveniatur, omnes ad латынскаа цркви, чтобы есте вси къ бже
divinam liturgiam cum fiducia accurratis et стней службе з дерзновеніемъ прибегали и 20
corpus Jesu Christi ut tale habeatis et cum тѣла Іс Хcвa смотріли и сокрушеніем срдца
humilitate cordis ei honorem tribuatis, uti чсть воздавали, яко ж і во своих црквах
illi in propriis ecclesiis faciunt. чинят. |
Adeant Latinos sacerdotes paenitentiae На покаанia приходят к латынским попом fol. 537°
(sacramentalis) gratia et corpus Dei ab ipsis и тѣло Бkie от нихъ приемлют, а латыни 25
recipiant. Pariter Latini ad eorum (Graeco- тако ж длъжни суть вь их црквь итти і
rum ecclesias convenire debent, servitiis di- бжственныа службы слушати и с теплою
vinis (ibi) adesse ac viva fide corpus Jesu вѣрою покланятися тому ж Іс Хcву тѣлу,
Christi adorare, quia verum corpus Jesu поне ж истінно Іс Хcвo тѣло, так же сщно
Christi est, tum quod consecratum est a sa- от греческаго попа в кислом хлѣбе, какъ і 30
cerdote Graeco in pane fermentato , tum quod от латынскаго попа cщно в пресном хлѣбе.
consecratum est a sacerdote Latino in pane И того ради обое достойно ес дръжати прѣ
azymo. Unde dignum est utrumque observare, сночное и кіслое. А латыни тако ж проходят
et azyma et fermentatum . Econtra, Latini ad ко греческим попомъ на покаание и прича

1 и аntе влахи от . у хрстиянстии родове у 2 стое аntе пресвятое аdd. V 3 и с че


стию V и аntе напред от. V 4 i во имя ег кршни) in ms. post Xa additит, отisi еже) иже у
5 сотворшаго у 5-6 в васъ ) у вас V 6 есте вси transp. V 7 Auiero om. V i om. V 7
8 латинстии родове у 8-9 во вере гречестен transp. V 9-10 безо всякаго розмышления V
10 иже) их у 13-14 Да тем бы межь вас никакое размышление не было у 15 прежде у
16 единоі у 17 икогда) тогда у 19 црковь у 19-20 ко божественней у 20 3
дерзновеніемъ от. V 21 и аntе сокрушеніем от . У серца ) имъ add. V 22 i post яко же
от . у 24 На покаанia) и на покаяние у 25-26 латыни тако ж] латинстии V 26 ити у
27 божественныя V и аntе с теплою от. у 28 ж роѕt тому от. V 30 греческа у 30-31
хлѣбе попа) а латинским попом у 32 и аntе того от, у 32-33 пресное у 33 та
кожде ) да add. у.

з Сf. Rom. 63 , Gal. 327 .


142 Litterae encyclicae metropolitae Isidori, Budae datae

стie Бжіе от нихъ приемлют, поне ж обое то Graecos presbyteros paenitentiae causa acce
едіно ес. Тако бо вселенскіи зборъ кончялъ dant et communionem divinam ab ipsis acci
в явленномъ посидѣніи в чстней болшеи piant, quia utrumque idem est. Ita enim con
цркви служівше во граде Фролентіи под cilium oecumenicum in solemni sessione, ha
5 лѣты воплощеніа Гня 1439 - го лѣта, мсца bita in veneranda principali ecclesia in civi
іюліа въ 6 дн. tate Florentina, anno Incarnationis Dominicae
1439, die 6 mensis julii definivit..

1 пріемлют) взимают у 2 вселенскіи от. V з болшеи ) Божиеі у 4 Флорен


тіи у в iюлia) in mѕ . юнia , correxi въ в дн) ву.
V

LITTERAE ISIDORI METROPOLITAE AD OFFICIALES CHELMENSES


DIE 27 JULII 1440 DATAE

DE MENTE ET SENSU EPISTOLAE

Isidorus tertiam eparchiam Ruthenam in territorio coronae Polonae exstantem visitans,


enuntiavit principium actum unionis consequens de perfecta paritate in vita publica et
sociali inter Occidentales et Orientales. Cum Poloni et Rutheni in una Ecclesia uniti sunt,
oportet clerum utriusque partis aequo honore prosequi et bona ecclesiastica utriusque par
tis intacta observare. Si quis Latinorum aliter facit, Deo et Ecclesiae adversatur. Iam in
litteris Budae datis adumbratum est principium unitatem in fide paritatem in vita sociali
et publica secum ferre. Est nexus intimus inter binas has litteras et 'privilegium Ruthenum '
concessum triennio post a Wladislao III Budae, die 22 martis 1443. Eius optimam editionem
vide in Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia, t. XIX, ed. Fr.
PAPÉE, Cracoviae 1927, 390-393 .
Res sacerdotis Babylae fuit casus particularis, ad quem principia generalia modo enun
tiata applicanda erant. Non concludendum sacerdotem Babylam maius zelum pro unione
monstrasse quam alios clericos.

DE CODICIBUS ET EDITIONIBUS IMPRESSIS

Duo tantum manuscripta harum litterarum commemorantur :


a) Ex codice bibliothecae Poznaniensis epistolam edidit O. BODJANSKIJ : O poiskach
moich v Poznanskoj publičnoj biblioteke, in Čtenija v Imp. Obšč. ist. i drev. ross. 1846, No
1 , 1-45 ( 12-16 cum notis). Eundem textum A. S. PETRUŠEVIČ, Cholmskaja eparchija i svja
titeli eja , L'vov 1867, 30-31 et M. HARASIEWICZ, Annales Ecclesiae Ruthenae, Leopoli
1862, 75-76 in nota, denuo ediderunt.
b ) Ex codice bibl. Vaticanae Slav. 12, foll. 18V - 19r epistolam edidit I. A. ŠLJAPKIN ,
Bibliografičeskija razyskanija v zagraničnych i russkich bibliotekach, in : IORJAS, XIII,
1908, kn . 3, 256-280 (257-258) . Codex scriptus initio saec . XVII in skoropis' Albo -Ruthena; co
dicem descripsi: Some remarks on the Vat. Slav. 12, in : OCP, XXXV ( 1969), 497-508 (502) .

COMMENTARII ET SUBSIDIA

PIERLING, Russie, I, 53-54 ; GOLUBINSKIJ, Istorija, II-1 , 451 ; BUČYNS'KYJ, Studiji,


t. 85, 1908, 29-32 ; ZIEGLER, Union, 92 ; HALECKI, From Florence, 58-59 ; J. SAWICKI, Jan
Biskupiec, biskup chełmski ( 1377-1452), in : Nasza Przeszłość, IV ( 1948), 103-124.

SIGLA

ms . Cod. Vat. Slav . 12, basicus


Во Cod. Poznaniensis, prout a Bodjanskij editus.
144 Litterae Isidori ad officiales Chelmenses

fol. 18V Листъ Исидора кардинала ми Litterae Isidori cardinalis et


трополиты киевского , галиц metropolita e Kioviensis et Hali
кого и всея Росии, писаны до ciensis ' et totius Rus' scripta e
старосты холмъского. ad starosta m® Chelmense m.

5 Благословение Исидора , митрополита ки- Benedictio Isidori, metropolitae Kioviensis


евскаго и всея Руси, легатоса и от ребра еt tоtius Rus', lеgаti a ѕеdis Apostolicae lаtеrе
апостольскаго сѣдалища лятского и ли Lechiae, Lithuaniae et Livoniae Chelmam, in
товъского и немецкого , в Холмъ о Стѣмъ Spiritu Sanctо filiiѕ nоstrae humilitatis, sta
Дcѣ сыномъ нашого смирения , старостам rostis: et voievodis * Chelmensibus et quibus
10 холмъским и воеводам и кто коли ни ес, так cumque aliis, uti etiam eorum procuratoribus'
же и заказником и всимъ православным. et omnibus Orthodoxis .

1-4 Titulus in Bo deest, in V titulus litteris capitalibus in 'ustav' exaratus З писаны) in mѕ.
писаных, scripsi 5 Благословенее во 5-6 киевского Во 6 Pocen Bo лагатоса Во OT
робра Во 7 апостольского Во 8 Светомъ Во 9 смиреня Во 10 иаntе кто от. Во.

1 Integra inscriptio a scriba posteriore addita est, quod ex ipso usu 'Haliciensis' elucet. Isidorus
semper suum nomen non aliter, quam 'metropolita Kioviensis et totius Rus' subnotabat. Tamen de sede Hali
ciensi curam habuit, tum aestate 1440, quando Halyč visitavit, tum pluribus annis elapsis, cum 16 januarii
1458 approbante Isidoro ad sedem Haliciensem monachus Serbus Macarius evectus est. Cf. PROCHASKA,
Dokumenty, 64-66. Appositio 'Haliciensis' saec XVI occurrit: Macarius Tučapsky 22 febr. 1540 'metropolitae
Kioviensi et Haliciensi' homagium praestitit : cf. Supplementum ad Historica Russiae Monumenta, editio
Collegii Archaeogr., Petropoli 1848, 145-146. Versus finem saeculi a tempore Michaelis Rahoza appositum
'Haliciensis' frequens fuit, dein commune pro omnibus metropolitis Kioviensibus evasit. 2 Starosta,
seu capitaneus, erat administrator territorii nomine regis, a rege mittebatur et revocabatur. Initio plura mu
nera et mandata adimplebat, habens etiam curam ordinis iuridici. Saec. XV ad eum potissimum custodia
proventuum regiorum et iurium regalium spectabat. Factus est saepe tenutarius regalium bonorum , non
raro eadem in arendam accipiebat. De officio starostae ea periodo (1370-1572) cf. Stanisław KUTRZEBA ,
Historia ustroju Polski w zarysie, I, wyd . 7, Kraków 1931 , 155-156. Starostae officium Chełmae iam ab
anno 1431 Joannes Kerdej (Hrycko), nobilis stirpis Ruthenae tenuit, anno 1439 voievoda Podoliensis nomina
tus est. De eo vide PSB, XII, 423-424 (Kierdej Jan). Non constat, an eo tempore, quo Isidorus Chelmae com
morabatur, Kerdej ibidem praesens fuerit. Plures conventus nobilium eo tempore in Polonia Minore cele
brabantur et autumno 1440 Kerdej invenitur in Slovakia, oppugnans castrum Kapušany prope Prešov. Cf.
DŁUGOSZ, Hist. Pol., IV, 662-663. 3 Litterae Isidori inscribuntur 'starostis', capitaneis in plurali .
Quorum unus fuit Joannes Kerdej (Hrycko), de quo supra. At Władyslaus dedit 24 augusti 1439 totam ter
ram Chelmensem in pignus Dersławo de Rytwian. Etiamsi Rytwiański tenutarius terrae Chelmensis fuit,
palatinus Podoliensis Hrycko castra in territorio Chelmensi exstantia in sua potestate retinuit. Cf. Oskar
HALECKI, Ostatnie lata Swidrygiełły i sprawa Wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1915,
31-33. 4 Voievoda, seu palatinus primario rei militaris provinciae curam habuit. Eius erat milites
ad defendendam rem publicam ex singulis districtibus (powiaty) evocatos adducere, habuit potestatem ius
Judaeis dicendi et saec. XV eius erat mensuras ac pondera probare. Cf. KUTRZEBA, op. cit., 154-155. Terra
Chelmensis et terra Belzensis tunc temporis sui iuris erant et non sunt incorporatae in palatinatum Podo
liensem, nec in palatinatum Rus', anno 1434 institutos. Unde palatinus Chelmae non degebat. Hierarchia
quasi completa aliorum officialium in terram Chelmensem iam a fine saec. XIV introducta est . Cf. Wła
dysław CWIK Jerzy REDER, Rozwój administracyjno - terytorialny Ziemi Chełmskiej, in : Ziemia Chelm
skia , ed. Juliusz WILLAUME, Lublin 1961 , 9-34 (18). Nomina quorumdam castellanorum , iudicum terrestri
um et castrensium, vexiliferorum etc. affert : Saturnin KWIATKOWSKI, Wykaz dostojników duchownych
i świeckych, tudzież urzędników z czasów Władysława Warneńczyka (1434-1444), in : Archiwum komisyi
historycznej , t. 3, Kraków 1886, 61-118. Unde vox 'voievoda' in plurali in inscriptione litterarum Isidori forse
sic explicari potest : Metropolita scripsit Graece, epistolam officialibus minoribus (de quibus supra) in
scripsit, at Slavi interpretatores vocem eius Graecam per 'voievoda' reddiderunt. 5 Slavicum zakaz
nik vicarium, locum tenentem, procuratorem dicit. Tales fuerunt blagočinnye (decani) vel zakazniki in
domibus episcoporum et in monasteriis in re ecclesiatica, in re publica et civili zakaznik fuit officialis,
cuius erat mandatum superioris exsequi, vel procuratorem superioris agere.
Litterae Isidori ad officiales Chelmenses 145

Ad Vestram Clementiam deferimus sacer- Пишем вашей млcти , иж бил нам челом
dotem Babylam ecclesiae sancti Salvatoris ex попъ Вавила от стого Спаса от Столпа, а
Stołpie nos cum supplicatione adiisse et nar- сказывает, что же деи обидъ чынится ему
rasse eidem permultas iniurias fieri; immo велми много; да и сад деи церковныи у него
et hоrtum ad ecclesiam реrtinentеm quo ipse обирают, а чымъ то онъ у тое церкви жы- 5
in illa ecclesia alitur et Deum pro omnibus вeть и Бога молит, о всемъ хрестиянстве. И
Christianis orat, ipsi adimi. Cum benedictione благословяю вашу млс, чтобы есте о томъ
Clementiam Vestram (peto) , ut curam habea- опекане мѣли, како бы церков Божая и
tis, ut Ecclesia Dei et ille sacerdos a nemine тотъ попъ никим были не обидны , и садов
іnіurias patiatur; ne ei hortos ecclesiae assig- бы церковных у него не обирали, и ни чего 10
natos adimant, nec aliud quid ecclesiasticae церковного не брали, зань же деи и стары
proprietatis capiatur, ab antiquitate enim ны тое бъ церкви и попом ее ; | ни от кого fol . 19"
ecclesiae et eius sacerdotibus pertinent. A ne- обид не чынило ся , и чтобы и ныне вашым
mine detrimenta inferrantur, ita ut etiam опеканьемъ та богомоля стояла с покоемъ,
nunc illa domus orationis per curam vestram а тотъ бы попъ отъ нее прочъ к иной церк- 15
incolumis servetur et ne ille sacerdos ab ea ви не шол, жыл бы туто и молилъ Бога ни
ad aliam transire cogatur, sed vivat hic atque ким не обижень, зан же кто обидит церковъ
Deum oret, a nemine laesus, nam qui ecclesiae Божю , тотъ самому Божю закону против
iniuriam infert, talis ipsi legi divinae adver- ляеться .
satur.

Cum nos, Poloni et Rutheni, Orthodoxi А нам сущымъ православнымъ хрестия- 20


Christiani sumus, decet ecclesias Dei earum ном ляхом и руси, достоит исполняти Божя
que sacerdotes observare et non offendere ; церкви и их сценъников, а не обидети , есмо
sumus enim nunc, Deo favente, una sodalitas бо ныне, дал Богъ, одина братя хрестияне,
Christiana, Latini et Rutheni.Propterea acci латыни и русь ; и того ради прыкмете от
piatis a Deo Omnipotente gratiam et miseri Вседержителя Бога бягдат и милост, а от 25
cordiam et a nostra humilitate benedictionem нашог смиренья бягсловене и молитву.
et preces .

Litterae scriptae sunt Cholmae, 27 mensis А писан лист в Холмѣ мсца июлиа въ 27
julii anno 6948, indictione 2.? днь, въ лѣт 6948, индикта въ 2.

2 светог Во 5 отбирают Во 6 всем) сы аdd. Во 7 благословю Во штобы Во


о томъ) к тому Во 9 никимъ былъ не обидный Во 10 обирали) отбивали Во ини чого во
12 тое бъ) тое Божое во 13 штобы Во ныне) нине Во 18 Божию Во 21 исполнят Во
22 обидити Во 24 прымете во 25 от аntе нашог от . Во 27 июля Во 27] двадцать се
мыи Во 28 въ лѣт 6948] въ лито 7 тисещи, 48 Во 2) in ms. ( V ) 10, correxi ex Bo ; novus annus et
nova indictio (Constantinopolitana), tertia, 1 septembris incepit.

6 Stołpie (Ruthenice Stolp'e) a Chełm 10 km distat. In saec. XVI 'villa' designabatur : A. JABLO
NOWSKI, Polska XVI wieku, t. VII, Zeimie Ruskie, Ruś Czerwona, Warszawa 1902, 178 (Stołp) . De histo
ria ecclesiae Salvatoris et monasterii in Stołpie vide : V. M. PLOŠČANSKIJ, Prošloe Cholmskoj Rusi, I,
Vil’na 1899, 57-59. Stołpie ut nomen suggerit, erat locus munitus, propugnaculum , accessum ad Chelmam de
fendens, cum turri, usque hodie exstanti, etsi ad minorem molem redacta. Cf. Bolesław ZIMMER, Miasto
Chełm, Warszawa-Kraków 1974, 19. 7 In exemplari Poznaniensi addita est nota lingua Polona po
sterius scripta explicans documentum subscriptum esse a Cardinali Isidoro lingua Graeca. Praeterea
additur epistolam datam esse secundum commune computum 27 julii 1440, et in una parte sigilli in filo
pendentis imago Virginis cum Infantе соnѕрiсi, in altera vero Ruthena lingua lеgі : Милостю Божею
Сидор Митрополит Киевскии и всея Росен.

21
VI

LITTERAE GREGORII III, PATRIARCHAE CONSTANTINOPOLITANI


AD ALEXANDRUM PRINCIPEM KIOVIENSEM
26 JUNII 1447 DATAE

OCCASIO LITTERARUM

Metropolita Isidorus initio anni 1441 Kioviam pervenit et hospitaliter a principe et po


pulo exceptus est. Simeon A et Simeon B proclamationem unionis pacificam fuisse innuunt,
etiam Nikonovskaja ad annum 1441 (PSRL, XII, 39) hospitium liberale Isidoro datum esse
denotat. Idem suadet privilegium Isidoro ab Alexandro Vladimirovič 5 febr. 1441 concessum
de indisturbata possessione bonorum metropoliae et de exemptione clericorum a iudicio sae
culari (AI, I, 488). Unde levem rumorem , in Gustinskaja (PSRL, II, 355) relatum Isidorum
e Kiovia expulsum esse, pro re comperta habere non licet.
Aliquibus annis elapsis, Isidoro absente, pax ecclesiastica turbata est, tum per vagantes
praelatos et monachos Graecos, tum per Moscovitas. Tunc princeps Kioviensis a patriarcha
petiit, ut de statu unionis cum Latinis plene edoceretur. Gregorius III ad quaesita Alexandri
praesentibus litteris respondit.
Epistolam Gregorii III publici iuris fecit POPOV, Obzor, 332-334, ex codice No 46 bibl.
Synodalis.

COMMENTARII ET SUBSIDIA

POPOV, Obzor, 329-336 ; GOLUBINSKIJ, Istorija, II - 1, 479-481; HRUŠEVS'KYJ, Isto


rija, V, 528 ; BUČYNS’KYJ, Studiji, t. 86, 1908, 13-14 ; ZIEGLER, Union , 93-94 ; 116-118 ;
CHODYNICKI, Kościół, 56-57 ; JABLONOWSKI, Westrussland, 94 ; WAWRYK , Flor. tra
dyciji.

DE CODICIBUS

Codex No 18, foll. 102r -103r, coll. fundamentalis, GPB, Leningrad; skoropis' non evo
luta, ex ductu concluderem textum exaratum esse in fine saec . XVI. Descriptio codicis apud
BYČKOV, Opisanie, 59-63 (62).
Codex Ustjužskij 10, foll. 151r-153r BAN, Leningrad, poluustav, altera pars saec . XVII,
descr.: Opisanie ruk. Ak . Nauk, tom 3, vyp. 2, 235-238 (237).

SIGLA

ms . No 18, Osn. sob. , GPB, Leningrad, basicus.


No 10 Ustjužskij, BAN, Leningrad.
Po ex editione a Popov prodita.
Litterae patriarchae Gregorii III ad Alexandrum Kioviensem 147

Gregorius,' Dei gratia archiepiscopus Con- Григореи, Божиею млстью архиепскпъ fol . 102г
stantinopoleos et patriarcha oecumenicus, Костянтина гра (да ) и вселенский патри
principi Alexandro Volodimirovič ,' eius uxori архъ, в бѓосозданнем градѣ Киевѣ живу
dominae Anastasiae ,' eius proli, Christianis щим православным хрестияном, кЙЗю Алек
Orthodoxis in civitate Kioviensi a Deo erecta сандру Володимеровичю, и его кйгни кери 5
vivеntibus, in Spiritu Sanctо dilесtis filiis Настасии, i его дѣтем, о Свтѣмъ Дcѣ воз
nostrae humilitatis, atque Orthodoxis Christi- любленым чадом нашег смирения, иже во
anis totius terrae Rus', dilectis filiis nostrae всей Русской землѣ православным христия
humilitatis gratiam et misericordiam , pacem ном, возлюбленным симъ нашег смирения.
et benedictionem, retributionem operum spi- Блтдть и милсть и миръ и блгслание див- 10
ritualium ac corporalis auxilii sublime donum, ным дѣлом воздания и телесныя помощи
quod a Deo necessarium est, secundum legem высок даръ, о еже ес от Бѓа на потребу, по
divinam, pro omni gratia salutari Omnipoten- Божему закону бывши о всякои блідти
tem Deum nostra humilitas implorat. спcитeлнoи , молится наше смирение Все
держителю Бѓу. 15

Stephanus, fidelis servus principis Alexan- вѣрный слуга Стецко кВзя Александра
dri Volodimirovič ad nos venit, tum voce ad Володимировича | приѣздилъ к нам, и усты fol . 102°
nos loquebatur, tum litteras nobis attulit, своими говорил нам , и листъ принеслъ до
interrogans nos de nostra unione cum Latinis, нас, и успрашивал нас о одиночствѣ нашем
in qua re consisteret dicta (unio) . Nam in tota с латиною, на котором дѣле състалас глеле- 20
Rus' multae divisiones et dissensiones de re мая ; во всей Руси многая раздѣления и не
(ortae sunt). Quae ei nostro ore diximus, uti соглашения . и елико есмо ему поведали
ei, et vobis scripto praesenti enuntiamus de своими усты , подобно ему и вам поведати
Dei gratia, vera et certa . Propterea enim iter опишимои нынѣшней блдти Божи истин
in terram Italicam suscepimus, et multas in- нои правои ; иже и тог рад ходихом вo 25
quisitiones fecimus, ut cognosceremus, quam Фряжскую землю, и мног есмо о томъ обы
fidem Ecclesia Romana teneret, an nobiscum скания чинили, абыхомъ знали которую
consentiret, nos in omnibus sacramentis вѣру имает римьская црквь, и како согла
sequeretur et an eandem fidem Orthodoxam шает и послѣдует о всѣх стынях, и справо
teneret cum Ecclesia Constantinopolitana et славствует с Костянтиноградскою црквью, 30

1 млcтію U Po 2 Константина U Pо гра [ да ) in mѕ. гра , ѕuррlеvі


5 кигинѣ UPо ке
pu) derivatum ex Graeco Kepá, forma popularis, idem dicit ac kupá, Kvoia 8 Рускои U земли UPo
9-10 возлюбленным блгслиние ) от . U Po 10-11 давным) чистодшевнымъ U Po 13 Бжію
U Po 17 Владимировича U Po 19 и спрашивалъ UPо единaчecтвѣ U 20 латыною U
состалося U состалось Ро 21 всеа U Русіи UPo 22 есми U 23 подобны UPo
24 Бжіи UPo 26 Фряжскую) in mѕ. фругийскую, correxi Фригіискую UPo есмы UPo 27
да быхомъ U Po 28 имать UPо цркви UPo 30 Коньстянтиноградскою UPo црковію UPо.

1 Gregorius III, patriarcha Constantinopolitanus ex familia Melissenoi, cognomento Mammas (rec


tius Mamme) electus patriarcha probabiliter aestate 1444, mortuus Romae 1459. De eo vide GILL, Florence,
365-366, 376-377 et passim. 2 Alexander (Olelko), filius Vladimiri Olgerdovič, princeps Kioviensis, de
vita decessit 1454. Brevis biographia in : PSB , I, 65. 3 Anastasia, filia Basilii, magni principis Mosquen
sis ( 1389-1425) et Sophiae ( † 1453) filiae Vitoldi, magni ducis Lithuaniae. Ab anno 1417 uxor Alexandri Kio
viensis, decessit 1470.. 4 Duo filii, Simeon († 1470) et Michael († 1481) et tres filiae. Cf. J. WOLFF,
Kniazowie Litewsko-Ruscy, Warszawa 1895, 328-330 ; item : W. DWORZACZEK, Genealogia (tablicy), War
szawa 1959, tab . 161 . 5 Stecko idem dicit ac Stephanus. Nuntius Alexandri probabiliter originem
traxit a familia Stecki seu Steckovič, in palatinatu Kioviensi residenti , de qua uberiores notitias solum sae
culo XVI ineunte suppeditantur. Cf. K. NIESIECKI, Herbarz polski, VIII, Lipsk 1841 , 513-514 ; Adam
BONIECKI, Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskiem w XV i XVI w. , Warszawa 1887, 335.
148 Litterae patriarchae Gregorii III ad Alexandrum Kioviensem

и во гіглемую вѣру во единого Бѓа исполне- an professio fidei in unum Deum perfecta
но ли есть . И добрѣ соглють нам и свершену esset. Plene nobiscum consentiunt et omnibus
чают нашу службу бжствную и крцние стое numeris expletam nostram divinam liturgiam
истинное , памазание стго мура от нас пома- etbaptisma vere sacrum , veram unctionemmy
5 заемо истинное знамение и оболчение бѓо- ro sacro a nobis factam justum signum esse
начално во Исус Хрѓа ес и всяко нашо до- іdеmque ( veram) induitionem in Jesum Chri
брѣишо исповѣдали. И испрашахом латину, stum secundum voluntatem divinam conside
как писано 'Вѣрую во единог Бѓа” у них, и rant atque omnia nostra optima esse confessi
исповедали к нам, еже есмо истолковали , и sunt. Interrogavimus Latinos, quomodo scrip
10 обыскали , и ни приложили есмо ни уложи- tum apud eos 'Credo in unum Deum ' et coram
ли всяких дѣлъ сяцнных, яже от стых ойъ nobis professionem fecerunt, quam nos inter
въ преданных и явленных писаниемъ ; всѣх pretati et scrutati sumus ; nеc addidimus nec
которых мы проклинаемъ, и они прокли- dempsimus quid de institutionibus sacris,
нают, а которых мы держым, и они держат. quas sancti Patres sive tradiderunt, sive scrip
15 и испытали есмо и обыскали добрѣ, и сово- to aperuerunt. Omnes, quos nos anathemati
купихомся с ними и утвердихом одиноче zamus, etiam illi anathematizant, et quos nos
ство, и миръ стое цркви , и поминается у нас sequimur et ipsi sequuntur. Indagavimus et
папино имя на стои службѣ, а они поми- scrutati sumus diligenter et coaluimus cum
нают нас, яко жизначяла и из обычая eis in unum et ratam fecimus unionem et pa
20 цркви Божиих неподвижно. А еже гігхмъ cem in sancta Ecclesia. Papae nomen comme
иначе, и не учиніхом по блгдти Божи . moratur apud nos in sacra liturgia, illique
commemorant nos, uti ab initio immutabiliter
secundum consuetudinem divinarum ecclesia
rum ( fiebat). Si aliter locuti essemus, non se
cundum gratiam divinam fecissemus.

А коли придет к вам преоснный митро- Et quando veniet ad vos reverendissimus


полит киевскии и всея Руси и всечстный metropolita Kioviensis et totius Rus' venera
кардинал киръ Исидоръ, о Стѣмъ даѣ воз- bilis cardinalis dominus Isidorus, in Sancto
25 любленный брат и сослужебник нашего Spiritu dilectus frater et comminister nostrae
смирения , научит и накажет вас о всем сло- humilitatis, edocebit instruetque vos omnes
вомъ и дѣломъ, вѣрующих всѣх во блсть que fideles de omnibus verbo et opere in mi
Хcву нерушимо блюдомую и соблюдаемую ѕеricordiam Christi, immutаbіlіtеr ѕеrvandam
Бжьею блідтью в вѣки вѣком. А инии ж ac custodiendam per gratiam Dei in saecula
30 глша вам лживо и неподобно, иже сут разо- saeculorum . Alii quidem loquebantur ad vos
fol . 103r рители цркви | Бжии, тии суть и отлучены false ac inepte; tales sunt eversores Ecclesiae
от нас, а и вы ихъ не приймайте , что убо тии Dei, tales sunt separati a nobis, tales vos no
глють вам, мзды для вѣрны являючис, абы lite recipere. Quaecumque illi vobis dicunt,

4 истинoe U 4-5 памазание знамение) от. U помазанie Po мира Ро 6 наше


U PO 6-7 добрѣише UPo 7 латыну UPo 9 есмо] есть UPo 10 ни (аntе приложи
ли ) ) не U Po есмь U Po 11 священыхъ Po 12 оаntе всѣхъ add. U Po 15 есмы U Po
16-17 утвердихомся единaчecтвoмъ U Po 17 стѣи UPo 18 а они) ани U 21 Бжіи U Po
22 пріидет U Po 23 всеа UPo Русіи U Po 29 Бжіею UPo блгодатію U Po 30 гла
голаху UPo 31 и аntе отлучены от. U Po 32 и аntе вы от . Ро пріима U 33 для)
ради V Po являщеюся U являющеся Ро.

6 Ct. Gal . 3,27; Rom. 1314.


Litterae patriarchae Gregorii III ad Alexandrum Kioviensem 149

mercede adducti sunt, speciem fidelium prae есте тог дѣля чтили и даровали ихъ. Aще
se ferrunt, ut ipsos honore ac muneribus affi бы котории митрополити и влдки, или ко
ciatis. Si qui metropolitae, vel episcopi, vel тории иноци , не приймайте ихъ во право
monachi (advenerint), nolite eos pro Ortho Славе .
doxis recipere.

Et si quis episcopus, propria dioecesi relicta, Аиже котории епскпъ оставя свои епс- 5
alienam occupare ausus fuerit sine iussu pro кпью и дерзнет на чюжуи епскиьи без по
prii metropolitae, transgressor est ac de sua велѣния своег митрополита , преступник
dignitate dejiciatur. Etiam vos a talibus ho есть и изверженъ ес сану своег ; и соблюда
minibus caveatis . Deum enim pro protectore итес и вы от таковых людей. И яко имѣете
habetis, eius misericordiam et auxilium , eius Ба хранителя и ег блость и помоч и ег 10
benedictionem et gratiam ; preces ac benedic блгевние и млсть , и моќтва и блгавние на
tio humilitatis nostrae sint cum vestra Ortho шего смирения да ес с вашим правосла
doxia .. виемъ .

Scriptum Constantinopoli, mense junio, Псан у цриград, мсца июня 26 день.


die 26.

1 чли U Po 3 приймате Po 3-4 ваше аntе православie add. U Po 5 A ante


иже от. Ро который U свою U Po 5-6 епскпію U 6 чюжую U Pо епскпію UPo 10
и аntе его блгости от. U Po помощи U помощъ Po 12 смирениа Ро 14 писано U Po во

цриградѣ UPo Bb ante 26 add. U Po.


VII

DECLARATIO DANIELIS,
EPISCOPI VOLODIMIRENSIS ET BERESTENSIS ,
DIE 28 OCT. 1452 EMISSA

ANTECEDENTIA DECLARATIONIS

Casimirus Jagellonus (1440-1492 magnus dux Lithuaniae, 1447-1492 rex Poloniae) inter
nis perturbationibus in Lithuania pressus, ac pacem cum hoste externo — Moscovitis valde
desiderans, cum Basilio II die 20 aug. 1449 in concordiam venit. Item rei ecclesiasticae com
positio definitive 31 jan. 1451 facta est, quando Casimirus charta Vilnae data Jonae Mos
quensi eparchias Lithuaniae (non Galiciae) subiecit. Jonas omnia vestigia unionis Florenti
nae de medio tollere decidit. Danielem , episcopum Volodimirensem et Berestensem , qui
circiter anno 1447 Constantinopoli a patriarcha Gregorio III et Isidoro consecratus est, Jona
Mosquam accersivit, eique formulam subscribere fecit, in qua unionem et Isidorum ana
thematizavit et in futurum oboedientiam Jonae Mosquensi promisit. Declaratio Danielis
formam iuramenti habet quod neoconsecrati episcopi emittere solebant, additis quibusdam
singularibus ac particularibus insertis.
In pluribus codicibus iuramento Danielis sequitur absolutio a Jona Danieli concessa ,
quae legi potest in AI, I, 52 et RIB, VI, 588-590. Hanc reimprimere non curavi, cum formu
lam mere generalem, sine ulla allusione ad singulares eventus continet.

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

MAKARIJ, Istorija, VI, 373-376, ex codice No 677 bibl. Sophiensis.


RIB, VI, 585-588, ex No 939 Musei (quaedam omittit).

COMMENTARII ET SUBSIDIA

GOLUBINSKIJ, Istorija, Il- 1 , 480, 492-494, 499 ; BUČYNS'KYJ, Studiji, t. 86, 1908,
14-27 ; ZIEGLER, Union , 125 ; CHODYNICKI, Kościół, 55-58 ; LEWICKI, Unia, 49, 53-54 ;
WAWRYK , Ep. prysjaha; I. HABERTUS, Archieratikon, liber Pontificalis Ecclesiae Grae
cae, Parisiis 1676, 495-496 .

DE CODICIBUS
No 1464 , foll. 439r-445r bibl. Sophiensis, poluustav saec . 16, descr. ab ABRAMOVIČ ,
Sofijskaja, III, 268-273 (272) .
No 1465 , foll. 206r- 209v, eiusdem bibl., declaratio duplici manu exarata est, primo polu
ustav, a fol. 207r in skoropis' transit; ibid. descr.: 273-276 (275).
No 939, foll. 26r-29r, coll. Musei, GBL, Mosquae, skoropis' saec . XVII, descr. Muzejnoe
sob., 150-151 .

SIGLA CODICUM
ms . No 1464, Sofijskoe sob. GPB, Leningrad, textus basicus.
F No 1465, ibid.
M No 939, Muz. sob., GBL, Moskva.
Declaratio Danielis episcopi Volodimirensis et Berestensis 151

Scripta declaratio episcopi Da Рукописаніе Данила еписко fol . 439r


nielis . па .

En ego, humilis Daniel,' episcopus Volodi- Се яз смфреный Данилъ, епискупъ воло


mirensis et Berestensis, qui in eparchiam димерскый и берестіискыи, что деръзнух
Volodimirensem a metropolita Isidoro episco- поставитися епспом на ту на володимeрc- 5
pus consecrari ausus sum et ab aliis metropo- кую епспью от Сидора митрополита и от 1

litis, qui in eadem sententia cum Isidoro erant инѣх митрополитовъ , смудрьствующих
et a synodo, eius cura tunc temporis Constan- Исидору, и еже о немь собраннаго тогдаш
tinopoli congregata. Non intellexi illum Isi- него въ Цриградѣ собора. А того не разумѣх,
dorum metropolitam propugnatorem et auxi- что тотъ Исидор | митрополитъ сходатаи и 10 fol. 439°
liarium fuisse illius octavi concilii Florentiae споспѣшникъ былъ оному латыньскому ,
congregati, qui omnes traditiones Latinas еже въ Флоренции бывшему осмому собору,
laudibus extulit, nomen Romani papae in pre- и латыньскаа вся преданіа похваляющему ,
ces intercessionis introduxit, panem azymum и имя папы римскаго въ млтвеных въспо
cum pane fermentato parem posuit et unitis мяновеніих поминающему, и опрѣсночный 15
(utrumque) idem esse statuit. Omnes alias хлѣбъ с кислым хлѣбом изравнившему , и
consuetudines et mores et traditiones Latinas единым въ едино сътворшему, и прочая вся
induxit conscio Gregorio , qui tunc patriarcha обычая и нравы и пошлины латынcкыа тво
Constantinopoli erat et eiusdem mentis cum рящему, и с тогда бывшим въ цриградѣ
Isidoro in omnibus. Ab illis соnѕесrаtіоnеm Григоріемь патріархомъ, единомдръству- 20
episcopalem accepi, professionem meam co- ющем о всем Исидору. и пріахъ от них
ram eis emisi, ad nutum eorum, prouti me fа- рукоположение на епспьство, | и исповѣда- fol. 440
cere iusserunt.. ніе свое дах имъ, по ихъ воли, яко же ми
повелѣша .

At nunc ego , humilis Daniel, episcopus И янѣ азъ, смиреный Данилъ, епспъ воло- 25
Volodimirensis ac Berestensis, illam meam Димерскый и берестийскыи, то прежнее
priorem professionem et ab Isidoro institu- исповѣданіе свое и Исидорово мнѣ постав
tionem reicio ac repudio et pro nihilo prorsus леніе отметаю и отрицаюся, и во всемъ
reputo . Item nomen papae et Isidori et illius ничто же въмѣняю. Тако же и имя папино
octavi concilii consessum et eos, qui in syno- и Исидорово, и того их осмаго събора събра- 30
dum occasione meae consecrationis accurre- ніе и еже на моемь поставленіи собранных
runt, anathematizo et me ab eis disjungo. соборъ отлагаю и проклинаю. Исповѣдаю
Promitto Deo et purissimae eius Dei Genitrici же ся Бви и пречистои его Бѓомтри и пови
me in omnibus domino meo, reverendissimo нуюся во всем своему гсну, преосщенному
Jonae, metropolitae Kioviensi et totius Rus' митрополиту Ионѣ кіевскому и всея Руси, 35
obtemperaturum esse ac me fide et consensu вѣрою и согласiем | держати ми вся христі fol. 440°
christianas ecclesiasticas traditiones immuta- аньскаа црковнаа преданіа непреклонно и
tas firme servaturum esse secundum sanctas непревратно, по стым правилом, яко же пре

з аз м смиренный м 6 епспьюую F 10 исходатаи м 11 латинскому м


13 латыньская F латинская м 14 мітвенныхъ м 18 латинския м 19 саntе тогда
от . м 25 азъ от . м смиренный м 27-28 поставлене F 30 и Сидорово м 30
31 собрания м 33 прчстей м 35 всеа FM Росиі м 36-37 xpстиянская м 37
црковная м предания М.

1 Nota biographica in PSB, IV, 404-405 .


152 Declaratio Danielis episcopi Volodimirensis et Berestensis

даша намь стіни апсли и стии бѓоносніи отци ordinationes, prouti nobis sancti apostoli et
въ седми же стых соборѣх. И сiе ми правити sancti theophori Patres in septem sanctis con
и держати и в том пребывати и до послѣд ciliis tradiderunt. Ea mihi servanda ac tenen
няго своего издыханia . Исповѣданіе же свое da sunt et in iis remanendum usque ad meum
5 йнѣшнее правыа и непорочныа хрстіан extremum spiritum . Professionem meam
скia вѣры исповѣдаю сице , еже есть во имя praesentem verae et immaculatae fidei chri
Отца и Сна и Стго Дха, едино Бжство... stianae sic enuntio : In nomine Patris et Filii
et Spiritus Sancti , unius Divinitatis ......

Sequitur symbolum Nicaeno -Constantino Symbolum quod sequitur, in quibusdam


politanum , quod hic omittitur. locutionibus ac vocibus ab hodierno usu pau
lum differt.?

fol. 441 ° 10 ксимъ ж пріимаю стых и вселенскихъ Praeterea recipio etiam septem sacra ac
седмих сборовъ, иже на сохраненіе правых oecumenica concilia, quae tuendorum sancto
велѣніи собравшихся стых ощь ; исповѣдаю, rum mandatorum gratia a sanctis Patribus
яже от них уставленныя, любити и соблю coacta sunt. Spondeo me statutos ab eis cano
дати каноны и стыа уставы , елики сценны nes et sacra instituta amore prosecuturum ac
15 ми нашими оци по различным врѣменом и servaturum esse, quaecumque sancti nostri
fol. 442 лѣтомь изъобразиша. Всѣх | ихже пріаша, Patres variis in occasionibus et annis pro
азъ пріимаю, и ихже отвращаются, и азъ mulgaverunt. Omnia, quae ipsi receperunt,
отвращаюся. Еще же и црковный миръ recipio, et quae aversantur, et ego aversor.
исповѣдую соблюдати и ни единым же нра Item spondeo me pacem ecclesiasticam serva
20 вом противнаа мдрьствовати во всем жи turum , nec ullo opere tota mea vita contraria
вотѣ своем; во всем послѣдуя и повиннуя moliar. In omnibus obsequar et obtemperabo
ся пресценному гну моему митрополиту reverendissimo domino meo metropolitae
киевскому и всея Руси Ионѣ, и еже о немь Kioviensi et totius Rus' Jonae et sacrae syno
cщенному всему его събору, архіепспом и do archiepiscoporum ac episcoporum ab eo
25 епспом. Обѣщаю же ся во страсѣ Бжіи и convocatae. Polliceor me in timore Dei et
бѓолюбивым нравомь порученное ми стадо religiosa mente gregem mihi concreditum
управляти , от всякого зазора лукаваго чи recturum esse, servans me ipsum ab omni
ста же себе соблюдаа, елика ми ес сила. suspicione prava liberum , quantum in me est.
fol. 442v Еще же исповѣдаюся съ | писаніем симь , Item per hanc scripturam attestor me nil
30 яже не дах ничесо же про причеть сея епис solvisse pro constitutione ad hanc eparchiam ,
купія, ни мѣнилъ есмь дати никому же nec in mente habui alicui quid dare, nec quid
чьсо любо, ни дамь, но примаю и яже о daturus sum . Recipio etiam de ea re doctri
сихъ аплскаа и оньская ученia, развѣ разу nam Apostolorum ac Patrum ; excipiuntur
мов и уставовъ еже въ cщенной митропо quae statuta ac determinata sunt in emolu
35 ліи исторовъ . mentum sanctissimae metropoliae.

2 седмихъ м 5 правыя и непорочныя хрстиянския FM 6 исповѣдающе сице м


11 седми м 12 соборовавшихся м 14 стыя FM 16 изоотбразиша М прияша м
17 и аntе аз аdd . м 20 противная FM 21 всем ) всѣхъ м 22 преосщенному м 23
всеа FM Русиі м 27 всякаго м 33 абльскаа FM очьская F учения F.

2 Textus symboli denotat redactionem tertiam versionis Slavicae. Cf. A. GEZEN , Istorija slavjan
skago perevoda simvolov very, SPb 1884, 54-68.
Declaratio Danielis episcopi Volodimirensis et Berestensis 153

Praeterea spondeo me observaturum esse К симъ же исповѣдую, яже имат, пошли


privilegia cathedrae metropolitanae in tota ны митрополичьскіи прстлъ, во всемь пре
mea eparchia immutata , sіcuti et mei praede- дѣле моем соблюдати непреложно , яко же
cessores episcopi et mei confratres in munere и преже бывшіи епискупи и моя братіа тоя
episcopatus ; ac nil me facturum , etiamsi vio моея епспиа ; и не створити ми ничто же по 5
lentiam patiar, vel ab imperatore, vel a rеgе, нужди ни от цря, ни от короля, или от кВзя
vel a magno principe, vel a potentibus prin- велика, или от кйзеи многих, или от людей
cipibus, vel ab aliis) potentibus hominibus, многихъ, | aще и смртію претять, веляще fol . 443r
etiamsi mortem minentur, iubentes me cele- ми служити, или сільское что створити в
brare, vel aliquam actionem episcopalem тужди епспіи и во всѣх властех, кромѣ 10
реrѕоlvеrе іn aliena eparchia, et in quocum- епспіи, данное ми нйѣ господиномь моимь,
que alio territorio , longe a dioecesi mea, nunc пресценнымъ митрополитом киевьскими и
a domino meo , reverendissimo Jona, metro- всея Руси Ионою, по сей моей грамотѣ ,
polita Kioviae et totius Rus' secundum has кромѣ осмаго събора Сидорова, его ж ся от
meas litteras mihi concredita ; nulla ratione рекох поставленіа симь своимь писаніемь. 15
habita concilii octavi, coacti ab Isidoro cuius Или отшедшую ми в которую страну чюж
consecrationem hisce meis litteris repudiavi. дюю не пѣти ми обѣдни без повелѣніа ми
Si abierim in terram aliquam alienam, spon- трополича въ чіемь предѣлѣ буду, не по
deo me nullam liturgiam cantaturum sine ставити ми ни попа, ни діакона чюжаго пре
mandato metropolitae in cuius territorio дѣла.. 20
commorabor , nec sacerdotem , nec diaconum
alieni districtus ordinabo.
Id etiam polliceor, si tu, dominus meus, Еще же и на томъ | обѣщеваюся : всегда fol . 443
reverendissimus metropolita Kioviensis et позвати мя тебѣ, гну (мое] му, пресценному
totius Rus' Jonas, me accersiveris, sine ulla митрополиту кіевьскому и всея Рус, Іонѣ,
tergiversatione me ad te profecturum esse ; без слова всякого ми ехати к тебѣ, и на том
itemque promitto me mandatum tuum , do обѣщеваюся , хотя мя кнзи держат или бо- 25
mini mei, metropolitae Kioviensis et totius яре, не ослушати ми с повелѣніа твоего, на
Rus' Jonae, non recusaturum esse, etiamsi своего, митрополита кіевьскаго и всея Руси
principes vel bojari me retinere voluerint. Ионы . Еще же и на томь обѣщеваюся : не
Illud etiam polliceor me non accepturum хотѣти ми приймати иного митрополита
alium metropolitam quam te, dominum meum , развѣ тебе, своего гна митрополита кіевска- 30
metropolitam Kioviensem et totius Rus' Jo- го и всея Рус Іоны , или кого поставят от
nam , vel qui ex numero vere Orthodoxorum истиннаго православіа.
constituetur.
Insuper promitto me in mea ditione nemini К сим же исповѣдую не оставити во всем
nostrorum Orthodoxorum permissurum nec своемь предѣлѣ | ни единого же от нашеа fol . 444
cum Armenis: nec cum Latinis nuptiis iungi , православныа вѣры къ арменом свадбы 35

4 моя) моa F братья м 5 мoea F епиcпия м 7 кнзеи) княз м 10 туждеи м


всѣхъ) предѣлех и аdd. м 13 всеа м Роси М 14 собора осмаго Исидорова transp. м 15
поставления м 16 отшедшу м 16-17 Чюждую F 17 повелѣния м 19 диякона
FM 22 [мое] му) in mѕ . му, ѕuррlеvі 23 всеа FM 24 всякого) всяко м ми ) мнѣ м
26 повелѣния FM 27 всеа Росиі м 31 всеа Росиі м 32 православия FM 34
единаго м нашея FM 35 православныя FM.
3 Iam in legislatione canonica Byzantina plura anti-Armena inveniuntur. Cyprianus, metropolita
Kioviensis respondens ad quaedam quaesita igumeni Athanasii haeresim Armenorum valde abominabilem
designat : cf. RIB VI, 243-270 (250) . Anno 1423 episcopus consecrandus promittebat impedire matrimonia
Orthodoxorum cum heterodoxis : ibid., 437-464 (454).
154 Declaratio Danielis episcopi Volodimirensis et Berestensis

творити , и кумовьства и братьства, тако же relationem patrini vel fraternitatem inire.


ик латынoмь . Аще ли же то ко [то ]рый попъ Si quis sacerdos clam id fecerit, rem domino
отаи мене створить, и мнѣ повѣдати гну meo metropolitae communicabo. Si quid
моему митрополиту ; створю ли что таково simile ego ipse sine iussu et mandato scripto
5 без повелѣніа и без грамоты митрополичи , metropolitae, vel unicum ex hic notatis fa
или преступлю что да и едино от сих напи ciam , eo ipso mea dignitate privatus sim .
санных зде, лишенъ буду сана своего безо
всякого слова .

Aще ли же чресъ се свое исповѣданіе и Si contra hanc meam sponsionem vel contra
10 чрезъ выше реченыа своя глы в чемь пре- promissa supra facta in aliqua re peccem , vel
ступлю, или инако что мдроствовати буду, aliud quid confingam, vel illud concilium La
fol . 444v и | ли онъ латиньскіи съборъ похваляти в tinum quibusdam sermonibus exaltem, vel
каких рѣчех буду, или папу римьскаго , или papam Romanum, vel illum Isidorum , qui me
того Исидора мене поставлешаго , въ воспо- consecraverat, vel commemorem , vel liberali
15 мяновеніи и въ добрословіи и въ похвале- ter ac laudatorie de eo loquar, omni venia
ніи имамъ имѣти, и без всякого извѣта denegata dignitate episcopali privatus sim,
Сюжь буду стльства и стыа соборныя апл- item communione universalis et apostolicae
скіа цркви и сослуженіа своего гйа Іоны, Ecclesiae et concelebratione cum domino meo
митрополита кіевскаго и всея Руси и еже о Jona, metropolita Kioviensi et totius Rus', et
20 немь сщеннаго собора, всѣх бѓолюбивыхъ cum sacra eius synodo atque omnium Deum
архіепспвъ и епсповъ русскых; но и осуже- amantium archiepiscoporum et episcoporum
ніе вѣчное да въстріиму во онъ будущіи и Ruthenorum . Insuper, damnatio aeterna sit
страшный дЙь судный, пред нелицемвр- merces mea illo venturo ac terribili die iudi
fol. 445 ными, | праведным Судею, црю црствую- cii, coram vero ac justo Judice, Imperatore
25 щим и Гcду гсдьствующим , и въ бесконеч- imperantium et Domino dominantium in
ныа вѣки , аминь. saecula aeterna, amen.

Подписах сіе своею рукою в лѣто 6960, Nomen posui manu propria anno 6960, in
индикта 15, мсца октября 28. dictione 15, mensis octobris 28.

2 латиномъ м ко [ торый ) in mѕ. корый, correxi которои м 5 повѣлѣния FM 6-7


написаных м 8 всякаго м 9 чресъ се свое) чрезъ свое м 10 реченныя м 17
соборныа F соборныя стыя transp. м 17-18 апсльския м 18 сослужения FM 19
всеа Росиі м 21 осуждение м 25-26 бесконечныя FM 28 28] в 28 днь М.

4 Slavicum kumovstvo est popularis vox ad designandam spiritualem cognationem, quae intercedit
inter patrinum vel matrinam et baptizatum . Baptizandum ad sacramentum praesentare iam antiquis tempo
ribus fuit ius et officium compatris, qui etiam fideiiussor, sponsor vel susceptor vocabatur. Talis vero tan
tum Orthodoxus, non heterodoxus esse potuit. 5 Fraternitatem per adoptionem (qui ritus Slavice
bratotvorenie vocatur) ex Byzantinis canonistis explicat GOAR, Euchologion, 709 ; de charactere et effectu
fraternitatis spiritualis apud Graecos vide ThEE , I, 403-404, ådehqorolia ; apud Slavos orientales: PBE, II,
1078-1079. Caerimoniam, qua quis frater spiritualis alterius fiebat, invenies tum in quibusdam Euchologiis
impressis, tum in sat numerosis manuscriptis. Textus Slavicos collegit A. I. JACIMIRSKIJ, Melkie teksty
i zametki po starinnoj slavjanskoj i russkoj literature, IORJAS, IV, (1899), 423-475 (464-467) ; XVI (1911), kn.
2, 233-344 (242-248) .
INDICES
I

INDEX CITATIONUM SACRAE SCRIPTURAE

Comprehenduntur tum citationes, tum merae allusiones.


Indicantur ab una parte caput et versus libri sacri, ab altera pagina et linea textus Slavici .

EX VETERE TESTAMENTO

Tobias Liber Psalmorum Habacuc


44 , 17 73, 1-2
12, 20 130, 9-10 44, 17 100, 19-20 3, 3 117, 21
95 , 11 129, 8

EX NOVO TESTAMENTO

Matthaeus Lucas Joannes

1 , 21 119, 20 1, 28-31 119, 16-19 14, 18 123, 24-27


4 , 19 123, 16 1, 35 120, 1-7 14, 26 . 123, 24-27
5 , 12 140, 7 1, 38 19, 12-13 16 , 7 . 123, 24-27
12, 36 93 , 2 6, 23 140, 7 20 , 17 123 , 22
13 , 16-17 130, 12-14 12 , 34 .
95 , 1-2
16, 18-19 124, 1-5 Ad Romanos
23 , 25 66, 8-10 Acta Apostolorum
23, 25 93, 20-23 6, 3 141 , 7
8 , 20 . 88, 13-14 13 , 14 148, 5-6

Ad Galatas Ad Ephesios I Ad Thessal .

3 , 27 .
141 , 7 2, 20 ; 2, 14 129, 11-13 3, 9 129, 34-35
3 , 27 148, 5-6
Ad Hebreaos Apocalypsis

13 , 17 . 92,27 - 93,1 11 , 17 129 , 34-35


II

INDEX SELECTARUM VOCUM SLAVICARUM

Indicantur quaedam Slavicae voces magis difficiles, quarum sensum notae ad calcem paginarum
positae, aperuerunt.

амбонъ, pagina 31, nota 76. новци, р. 40, п. 101 .

благочьстие, p. 63, п. 46 . Одигитрия, р. 13, п. 29.


божьница, р. 14, п. 31 . орарь, р. 118, п. 6.
бояринъ, боляринъ, p. 7, п. 5.
братотворение, р. 154, п. 5. Полонины горы , р. 20, п. 50.
буйство , р. 56, п. 27. поминать , р. 60, п. 36, p. 71 , п. 76.
белый царь, р. 70, п. 69. посадникъ, p. 8, п. 11 .
поясъ земный, p. 21 , п. 53.
верста , р. 8, п. 8. прелесть, р. 52, п. 7.
вишьня , р. 41 , n.115. просфора, p. 25, п. 63.
Воевода , р. 53, п. 11 ; p. 144 , п. 4.
вравие, р. 118, п. 7. родится соль, p. 34, п. 84.
Вьсякая игра, p. 67, п. 59. рубль, р. 9, п. 16.
Вьсямокачный , р. 114, п. 2.
сажень , р. 16, п. 36.
заказьникъ, p. 144 , п. 5. сахары , р. 15, п. 35.
славословие, р. 110, п. 3.
катарга , p. 34, п. 86 . староста , р. 144 , п. 2.
клобукъ, p. 25, п. 64 . сторожи , р. 44, п. 131 .
кляшторъ, p. 64 , п. 49.
Ковшь, p. 65, п. 52. тихии , р. 56, п. 26.
корабль, p. 34, п. 86.
крижь , (крыжь), p. 70, п. 70. ферары , p. 54, п. 17.
кумoвьство , р. 154 , п. 4. философъ, p. 54, п. 20 .

мантия , p. 25, п. 64 . шубаша, р. 39, п. 96 .


мьшу мышити , p. 67, п. 58 .
III

INDEX PERSONARUM

Index notat omnes personas, quarum mentio in textu Slavico fit. Ex nominibus autem in intro
ductionibus et in notis ad calcem paginarum occurrentibus quaedam omisi, alia, quae lectori utilia esse
possint, retinui ; ac tum numerum paginae asterisco signavi.

ABRAHAM , patriarcha, 80 * . DAMIANUS, metr. Moldovlachiensis, 22, 53, 134.


ABRAHAM , episc. Suzdalensis (Avraamij Suzdal' DANIEL , ep. Volodimirensis et Berestensis, 150*, 151 .
skij) , 6*, 7, 8, 9, 11 , 13, 23, 33, 52, 53, 67, 68, 77*, DEMETRIUS Palaeologus, 23, 30, 60, 88, 92, 94.
81 , 82, 95, 112*, 114, 133*. DIONYSIUS, metr. Sardensis, 23.
AGAR, serva in familia Abrahami, 80*. DIOSKOR ( Diospor ), vide DEMETRIUS Palaeologus.
ALBERTUS II, rex Hung., Bohemiae, imp. Germ ., DOROTHEUS, patr. Antiochenus, 133 .
38*. DOROTHEUS, metr. Dramensis, vide DOSITHEUS,
ALEXANDER BONUS, princ. Moldaviae, 53*. metr. Dramensis.
ALEXANDER (Olelko) Volodimirovič, princ. Kio DOROTHEUS (Doruferi), metr. prope Hierosol ., 57 ,
viensis, 146*, 147. 58, 82, 86.
AMBROSIUS TRAVERSARI, gen. ord. Camaldulen DOROTHEUS, metr. Mitylenensis, 22, 134.
sium , 28, 47*, 66, 94. DOROTHEUS, metr. Trapezuntinus, 22, 53, 133.
ANASTASIA , uxor Alexandri Volodimirovič, 147. DOROTHEUS , hieromonachus Vatopediu , 135.
ANDREAS, apost., 123. DOSITHEUS, metr. Dramensis , 5*, 22, 58, 134.
ANDREAS II, rex Hungariae, 38*. DOSITHEUS, metr. Monembasiensis , 22, 55, 58, 111 *,
ANDREAS Bniński, ep. Poznaniensis, 57*. 133.
ANDREAS Chrysoberges, O. P., ep., 33, 54, 55, 56,
83, 84 . ELIAS, princ. Moldaviae, 53*.
ANDREAS Uhroveski, nobilis, 42. ELIAS ( Il’ja ), ep. Tverensis, 7, 110.
ANTONIUS , metr. Heracleensis , 22, 55, 133. EUGENIUS papa IV , passim .
ATHANASIUS, hieromonachus Periblepti , Constan EUTHYMIUS (Evfimij), archiep. Novogardensis, 8,
tinopoli, 135. 9, 47*, 52, 68, 97 .
AUGUSTUS , imp. 20.
FRANKAPANI (Frangipani) , familia nobilium , 37* .
BABYLAS, sacerdos, 42*, 143*, 145. FREDERICUS IV , dux Tirolis, 21*.
BARBARA (S.), reliquiae, 35.
BARSANUPHIUS (S.) , 7* . GABRIEL, archang., 114, 120.
BASILIUS MAGNUS, (S.), 58, 73, 86, 101 . GELASIUS, exarcha Pskoviae, 9* .
BASILIUS, nomen baptismale Vladimiri princ., 73, GENNADIUS, metr. Anchialensis, vide SOPHRO
100 . NIUS, metr. Anchialensis.
BASILIUS Basilevič, mag. princ. Mosq., 47*, 49, 53, GENNADIUS, metr. Ganiensis, 22, 134.
54 *, 70, 71-77, 80, 82, 98, 103, 105*, 106*, 107*, 138, GEORGIUS Branković, despotus Rasciae, 37 * .
139, 140*, 150 * GEORGIUS Cappadox, cler. Graecus, 135.
BESSARION, metr. Nicaenus, 21*, 22, 23, 32, 35, 81 , GEORGIUS (Jurij) Semenovič Lingvenevič, princ.,
83, 84 , 134 . 69, 71 , 97.
BORIS Alexandrovič , mag . princ. Tverensis , 7, 74* , GERMANUS, hegumenus mon. S. Basilii, 135 .
108*, 109-111 . GERONTIUS, hegumenus mon. Pantocratoris Con
stantinopoli, 135.
CALLISTUS, metr. Dristriensis, 22, 134 . GREGORIUS THEOLOGUS (S. ) , 58, 73, 86, 101 .
CASIMIRUS, rex Pol., mag. princ . Lith . , 40, 42, 69 , GREGORIUS III, Mammas, mag. protosyncellus ,
106*, 150 * postea patr. Constant., 107*, 133, 146* , 147 , 150*, 151 .
CHRISTOPHORUS Garatoni , ep. Coronensis , 67, 95. GREGORIUS, metr. Iberiae, 51, 53, 65, 81 , 85, 92.
CONSTANTINUS MAGNUS , imp., 45, 73, 100. GREGORIUS, hieromonachus, 133.
CONSTANTINUS protopresbyter , locumtenens Mol GREGORIUS, diac. , postea metr. Kioviensis, 16*,
dav., 53, 135 . 105* , 106 * , 107 .
CYPRIANUS, metr . Kioviensis, 153* . GREGORIUS (S. ) , eremita in ins . Samo, 35.
160 Index personarum

HADRIANUS II papa, 57, 85 . NATHANAEL , metr. Rhodi et Cycladum, 22, 134.


HERODES rex, 37. NICOLAUS (S.), reliquiae, 35.
NICOLAUS (S.), avunculus S. Nicolai Myr., 36.
IGNATIUS, metr. Tirnoviensis, 22, 134. NICOLAUS, orator Moldovlachiensis, 23, 53.
ISAIAS, metr. Stauropolitanus, 22, 51 , 65, 81 , 85, 92.
ISIDORUS, metr. Kioviensis, passim. PACHOMIUS, hieromonachus S. Pauli, 135.
ISMAEL, filius Abrahami, 80*. PAPHNUTIUS de Borovsk, hegumenus, 70*.
IVAN Basilevič, mag. princ. Mosq., 107* . PETRUS ET PAULUS (SS.) , figurae in sigillo, 137.
PETRUS, metr. Kioviensis ( 1308-1326), Mosquae de
JOACHIM, patr. Hierosolymitanus, 58, 133 . cessit, 75, 102.
JOANNES CHRYSOSTOMUS (S.) , 58, 73, 86, 101 . PHILOTHEUS , patr. Alexandrinus, 133.
JOANNES II, Comnenus, imp., 51 *. PILATUS PONTIUS, 19.
JOANNES V, Palaeologus, imp ., 51 *. PIUS II papa, 107*.
JOANNES VIII, Palaeologus, imp., 22, 23, 30, 47,
51-53, 55, 59, 75, 79-83, 87, 96, 98, 106*, 107 *, 109-111 , RUSSDORF Paulus, magister 0. Teut. , 12* .
129, 133. RYTWIAŃSKI DERSLAUS , tenutarius terrae
JOANNES, metr. Iberiae, 23, 51* , 111 *. Chełm, 144*.
JOANNES de Montenero, O. P., 47*, 54* , 55, 56, 64,
65 , 83, 84, 91-93. SAKOVIČ Andreas, namestnik in Smolensk, 69*.
JOANNES THEOLOGUS (S.), ap. et ev., 55, 83. SANGUŠKO Fedor, princ. , 42.
JOANNES, orator Trapenzunt., 53. SCHARPENBERG Henning, vide TIMOTHEUS,
JOANNICA (Kalojan), rex Bulgarorum , 51*. archiep. Rigensis.
JOASAPH, metr. Amasiensis, 22, 134. SERGIUS (S.) de Radonež, 48* , 49*.
JONAS, metr. Kiov., Mosquae residens, 73, 77*, 90, SIGISMUNDUS Kejstutovič, mag. princ . Lith., 12*,
150*, 151 , 153, 154 . 42*.

JONAS, archiep. Novogardensis, 107 *. SIGISMUNDUS, rex Bohemiae, Hungariae, imp.


JOSEPHUS, (S.) sponsus Mariae, 119. Germaniae, 38*.
JOSEPHUS II, patr. Constantinopolitanus, 22, 23, SILVESTER SYROPULOS , cler. Graecus, 135 .
52, 53, 55, 59, 62, 64, 80, 81 , 83, 87, 90, 111 . SILVESTER papa I, 45, 56, 73, 85, 101 .
JULIANUS CESARINI card., 31, 32, 54-56, 83, 84. SIMEON, presbyter Suzd., passim.
JUSTINIANUS imp., 20. SIMEON, filius Alexandri Volodimirovič, 147 * .
SOPHRONIUS metr. Anchialensis, 5* , 22, 51 , 65 , 81 ,
85, 92, 111 *, 134.
KALOJOANNES, cognomen quorumdam imperato
STEPHANUS II, princ. Moldaviae, 53* .
rum, 51 , 53 , 55, 59, 79, 81 , 87, 110.
KERDEJ (Kierdej ) Jan, capit. Chełmensis, palat. STEPHANUS, (Stecko), homo Alexandri Volodimi
Podoliensis, 144*. rovič, 147.
SVIDRIGAILO, mag. princ . Lith., 12*.
LAZARUS, monachus Serbus, 24* .
THEODORICUS Reseler, ep . Tarbatensis, 9.
MACARIUS , metr. Nicomediensis, 5* , 22, 111 * , 134 . THEODORUS (S.) , eremita in ins. Samo, 35 .
THEODORUS (S.), martyr, 36.
MACARIUS Tučapskij , ep., 144*.
MANUEL CHRYSOCOCCUS, cler. Graecus, 134. THEODORUS, orator Iberiensis, 53.
MARCUS Eugenicus, metr. Ephesius, 22, 23 , 47 , 51 , 52, THEODORUS XANTHOPULOS, cler. Graecus, 134 .
55-60, 63-66, 77 *, 81 , 83-87, 89, 91-93, 96, 106*, 111 *. THEODOSIUS, metr. Mosquensis, 107*.
MARCUS, metr. Nicomediensis, vide MACARIUS, THOMAS, orator Tverensis, 11, 12, 13, 23, 47*, 53,
metr. Nicomediensis . 54*, 68 , 96 , 108* , 109-111 , 136, 137 .
MARIA, Dei Genitrix , 114-120, 122-124 . THOMAS, monachus Tverensis, 108 * , 109 .
TIMOTHEUS, archiep . Rigensis, 11 .
MARIA MAGDALENA , 123 .
MATTHAEUS , metr. Melenicensis, 22, 134 . VASSIAN, archimandrita , 13, 53.
METHODIUS, metr. Lacaedemonensis , 22, 134. VLADIMIRUS (S.) , mag. princ. Kioviensis, 73, 100.
METROPHANES , metr. Cyzicensis postea patr., 22,
71 *, 103, 134. WLADYSLAUS III, rex Poloniae (Warneńczyk), 40,
MICHAEL BALSAMON, cler. Graecus, 134 . 143 * , 144* .
MICHAEL , filius Alexandri Volodimirovič, 147*.
MOYSES, hieromonachus Magnae Laurae, 135 . ZACHARIAS, archimandrita Tarbati, 11 .
MURAD II , imp. Turcarum., 37 . ZENOBIUS (Zinovij ), hegumenus SSae Trinitatis, 49*.
IV

INDEX GEOGRAPHICUS

Lege notam in indice praecedenti

ALBA REGALIS (Székesfehérvár) , civ. , 38, 39. DUNAJEC, fluv., 40.


ALBIS, fluv ., 16. DVINA, fluv., 12.
ALBUM (Adriaticum) MARE , 21 , 34.
ALEMANA TERRA , 18, 20. EMAJOGI (Embach) fluv., 9*.
ALPES, montium iuga, 3*, 20, 21 . EPHESUS, civ. , 55 , 83 , 103 .
ANCHIALUS , civ., 51 *. ERFURT, civ., 18.
ANCYRA, civ. , 81 .
ARGENTA , opp., 26. FAENZA, civ., 26.
ARNO, fluv., 26* , 27. FARA (Po di Ferrara ), fluv ., 33, 34.
AŠMJANY, opp ., 43.
FELSOSEGESD , opp., 39.
FERRARIA , civ., passim.
ATHOS, penins., 103 .
FIRENZUOLA , opp., 33.
AUGUSTA (Augsburg) , civ. , 20.
FLORENTIA , civ., passim.
AZOV, emporium, 34. FORCHHEIM , opp. , 19*.
BAMBERG, civ. , 18, 19 . FORRÓ , opp. 39.
BARI, civ., 36.
BASTIA, opp ., 26. GAZA, civ., 58.
BARYSAU (Borysów), opp., 43 . GDAŃSK ( Danzig ), civ., 16*.
BATJATYČI, opp., 41. GERMANORUM TERRA, 34.
BELZ, civ., 41 . GORODEC , opp., 7* .
BERENO , vide BORGO S. LORENZO . GOTLAND , insula , 13*.
BJAREZINA (Berezina) , fluv ., 43.
BOCHNIA, opp ., 40. HALYČ, opp. et castrum , 41 .
BONONIA (Bologna) , civ., 33. HAŃSK, villa, 42.
HATVAN , opp., 39.
BORGO S. LORENZO, opp. 26*.
HIEROSOLYMA, urbs, 34, 57.
BRAUNSCHWEIG , civ., 17, 18.
BRJAGA , vide MARRADI.
HORODOK , opp., 41.
HRUBIESZÓW, opp., 41.
BREST, civ., 42.
BRINJE , opp., 37 . IRNEC , vide SIEVE .
BUDA, civ., 3*, 6*, 38, 39, 105*, 140*, 143* . ISASZEG, opp., 39.
BUG, fluv., 41 , 42. ITALICA TERRA , 21 .
CASTRUM NOVUM (Vastseliina, Neuhausen), cast KAMJANEC ( Kamenec Litovsk), opp. 42.
rum , 9.
KAMJANEC (villa in Rodoškoviči volost'), 43 .
CHEŁM , civ., 41 , 42, 144, 145. KAPUŠANY, castrum , 144*.
CHIOGGIA, opp. , 34.
KASTRE (Verbeck), castrum , 9*.
CHUR , civ., 21*.
CONSELICE , opp., 25*, 26. KATYN ’, locus et rivulus, 43.
CONSTANTINOPOLIS , urbs, 30, 34, 35, 59, 62, 72, KIEV (Kiovia) , civ. , 71 , 72, 99, 146*, 147.
KLIMENKI (Klemet'e, S. Clemens), locus, 43.
77*, 80, 87, 89 , 100, 103, 105*, 107*, 145, 149, 150*, 151 .
KOPRIVNICA , opp. et castrum , 38.
CRACOVIA (Kraków), urbs, 3*, 40.
KOREJA, rivulus, 43 .
CRES (Chersum) , insula, 36.
KÖRÖSHEGY, opp. , 39.
CSURGÓ , opp. , 39.
CURONICA TERRA , 16, 110. KOŠICE ( Cassovia), civ., 3*, 39, 40.
KOSPIR (vide Kastre et Vastseliina), 9.
DANUBIUS, fluv ., 20, 38, 39. KRASNAE (Krasnoe selo), villa , 43.
DOROGOBUZ, opp ., 43. KRAVEN’, vide LOIANO.
DRAVA, fluv ., 38, 39. KREVA (Krewo) , opp . , 43 .
DRUCK, opp., 43. KRIŽEVCI , civ., 38 .
DUBROUNA (Dąbrowa) , opp., 43. KULPA, fluv., 37.

23
162 Index geographicus

LAGOJSK , opp., 43. PO DI FERRARA , fluv ., 62.


ŁAŃCUT, opp., 40. PO (MORTO) DI PRIMARO, fluv ., 25*, 33, 62.
LECH , fluv., 20*. POLONINY , vide ALPES
LEIPZIG , civ., 18. POMERANIA , terra, 16, 111 .
LEMNOS, insula, 103* . POMORIE, vide ANCHIALUS.
LENGYELTOTI, opp., 39. PONT (Ponteisk) , (Forchheim) , opp., 19.
LEOPOLIS (L'vov, L'viv), civ., 41 . PORAZAVA , opp., 42.
LEPSÉNY , opp ., 38, 39. POREC, civ. , 36.
LESZCZANY, villa, 41 . PREŠOV, opp. , 40.
LIPNICA (Murowana ), opp., 40 . PRUSSIA, terra, 16, 111 .
LJASNAJA (Leśna ), fluv., 42. PRZEMYŚL , civ . , 41 .
LOIANO, opp., 33. PRZEWORSK , opp., 41 .
LUBECA (Lübeck), civ., 3, 13, 16, 17, 18, 111*. PSKOV, civ., 3, 8*, 9.
LUBECENSIS TERRA , 111 . PSKOVIENSIS TERRA , 110.
L'UBOVŇA, castrum et oppidum , 40 . PULA , civ., 36.
LUGO, opp., 26.
LUNEBURG , civ., 17 . RADUŃ , opp., 42.
RADYMNO , opp., 41 .
MAGDEBURG , civ., 18. RAKOVEC , opp., 38.
MAGNA RUS', 54. REGNITZ, fluv ., 19*.
MALADZEČNA (Mołodeczno ), opp., 43. RIGA, urbs, 11 , 12, 16.
MARKOV, opp., 43. ROMA, urbs, 22, 44*, 45, 46, 72, 74, 79, 90, 100, 102,
MARRADI, opp., 26*. 105*, 109.
MÁRTONVÁSAR , opp., 39 . ROPCZYCE , opp., 40.
MEDNINKAI (Medniki), opp., 43. RUDNINKAI (Rudniki), opp. , 42.
MEZŐKÖVESD , opp., 39. RZESZÓW , opp., 40.
MODRUŠ, civ., 37 .
MOHI, opp., 39. SAMOGITIA (Zmud'), terra, 12*, 16, 111 .
MÖLLN , opp., 16. SAMOS, insula, 35*.
MOSQUA, urbs, 3*, 7, 8*, 44, 52, 70, 71 , 77* , 80, 98, 105*. SAN, fluv., 41 .
MOSTYS'KA , opp., 41 . SARACENORUM TERRA , 34.
MOŽAJSK, opp., 43, 44. SCARPERIA , opp., 33.
MSTA, fluv., 8. SENJ (Segna) , civ., 36, 37.
MSTISLAVL ', opp ., 69 *.
SIEVE , fluv ., 26.
MSTISLAVL'SKAJA SLOBODKA , locus, 43. SLOVENICA TERRA , 111 .
SMOLENSCUM (Smolensk) , civ., 3*, 43, 69, 70, 71 ,
NAGYUT, opp., 39. 72, 97, 98.
NAZARETH , opp., 114. SMOTRYČ , fluv., 42.
NEMAN , fluv., 42. STAUROPOLIS , sedes eppi, 51 *.
NICAEA , civ., 55, 83. STOŁPIE , villa, 145.
NIŽNIJ NOVGOROD, opp., 7*. STOROŽI, locus( ? ) , 44.
NOVOGARDIA (Novgorod), urbs, 3, 8, 9, 47 *, 52, 68, STRALSUNDENSE territorium , 16, 111 .
69, 97, 105. SUDOVA VYŠNJA , villa, 41.
NOVOGARDENSIS TERRA , 110. SUZDAL ', civ., 3*, 4*, 6*, 44.
NOVYJ DVOR , opp., 42. SVECICA TERRA, 111 .
NOWY SĄCZ (Nowy Sandecz ), opp., 40 .
NURNBERG , civ . , 19 , 20 . TARNÓW , opp., 40 .
TARBATUM ( Tartu Jur'ev, Dorpat) civ., 9, 10, 11 ,
OLIVARUM HORTUS, collis, 122, 123. 105 * .
ORŠA , opp., 43. TIBERIS , fluv ., 45 .
OSOR, civ., hodie pagus, 36. TISK (Regnitz ), fluv ., 19.
OZALJ, castrum , 37. TORŽOK, opp., 7, 8.
TRAKAI ( Troki), opp. et castrum , 42.
PADOVA, civ., 21 . TRAVA , fluv ., 16*.
PADUS (Po), fluv., 25, 33. TRENTO , civ., 21 .
PILZNO, opp., 40 . TROSTJANICKAJA VOLOST', districtus ruralis, 42.
Index geographicus 163

TVER ', civ., 7 , 105 , 108* . VJAZ'MA , opp., 43.


TURCARUM TERRA , 34. VOLCHOV, fluv., 8*.
VOLOCOK , opp ., 8.
URAL', iuga montium, 21*.
WIAR, fluv ., 41 .
VALMIERA (Volodimer ), opp., 9, 11 . WISŁA, fluv ., 40, 111 * .
VAL DI LAMONE, vallis, 26* . WŁODAWA , opp. , 42.
VASILIŠKI , opp., 42. WISMARENSE territorium , 16.
VASTSELIINA (Neuhausen , Castrum Novum) cast WITKOW , villa, 41 .
rum , 9. WOJNICZ, opp. , 40.
VAUKAVYSK (Wołkowysk ) opp., 42. WYRWA, fluv ., 41 .
VENETIAE (Venezia ), urbs, 3, 34, 35, 36, 47*, 52,
66*, 68, 72* , 96. ZAGRABIA, (Zagreb) , urbs, 3* , 6*, 37, 38.
VILNIUS (Wilno) , urbs, 3*, 42, 43, 69 . ZÁKÁNY , opp., 39.
V

INDEX AUCTORUM

VETERUM AC MODERNORUM

ABRAMOVIČ D. I., VII, 4, 50, 150. EPIFANIJ PREMUDRYJ, 74.


ANDREAS A S. CROCE, VII, 51 .
APPELT W., 18. FAMINCYN A. S., VIII, 66 .
ARBUSOW L., VII, 9, 11 . FEDOROV V., VIII, 10.
ARCICHOVSKIJ A. V., XI, 25. FEHRING G. P., 19.
ARNDT M., VII, 108. FLEURY, G. Rohault de, 45 .
AUNER CH. , VII, 53 . FLOROVSKIJ A. V., 54 .
FROMMANN T., IX, 73 .
BARBIERI C., 33.
BARSUKOV N., 8. GÁRDONYI A., 38.
BELCARI FEO , 113 . GEZEN A. M., 152 .
BELLINI L., 34. GILL J., VII, IX, 128, 140 .
BODJANSKIJ O. M., 143. GIOVENALE J. B., 45 .
BONFANTINI M., 113. GOAR J., IX, 70, 154 .
BONIECKI A., 147 . GOLUBCOV J. A., 8.
BONINSEGNI D. di Lionardo, VII, 27. GOLUBINSKIJ E. E., IX, 6, 7 , 31 , 49, 50, 70, 136,
BREUER T., 19. 143, 146, 150.
BRUININGK H., 11 . GORSKIJ A. V., IX, 56, 70.
BRUNS F., 16. GORSKIJ A. D., 34.
BUČYNS'KYJ B., VII, 40, 140, 143, 146, 150. GOŠKEVIČ J., 43.
BUNGE F., VII, 11 , 12, 16. GRAUTOFF F. H. 15.
BUTENEV , graf Chreptovič, VII, 65 . GYÖRFFY G., 39.
BYČKOV A. F., VII, 4, 5, 78, 113, 133 , 146 .
HABERTUS I., 150 .
CAPGRAVE J. , 46. HAIMERL X., 19.
CECCONI E., 128. HALECKI O., IX, 12, 40, 41 , 42, 140, 143, 144 .
CEREPNIN L. V., VII, 49, 50, 65. HARASIEWICZ M., 143.
CHINI P. L. , 26. HAUCK K. , 19.
CHERNIAVSKY M., VIII. HERBERSTEIN S., IX, 21 , 70.
CHODYNICKI K., VIII, 146, 150. HOFMANN G., VII, IX , 30, 35, 127.
CHRYSANTHES, patr. Hieros. 53 . HRUŠEVS'KYJ M., IX, 146.
CIONI A. , 113 .
CITTADELLA L. N., VIII, 24. IL'JIN M. A. , 108 .
CORNER ( CORNELIUS ) F., VIII, 35, 36.
CSÁNKY D., 38, 39. JABLONOWSKI H., IX , 69, 146 .
ČWIK W., 144 . JABŁONOWSKI A., 145.
JABLONSKIJ V., IX, 48, 107.
D'ANCONA A., VIII, 113 . JACIMIRSKIJ A. I., 154 .
DANTI A., VIII, 128. JANIN R., 135.
DELEKTORSKIJ F. J., VIII, 6, 50, 56, 78, 107. JANIN V. L., 8.
DENISOV L. I., 8 . JORGA N. , IX, 37, 53 .
DINI - TRAVERSARI A., VIII, 28.
DŁUGOSZ J., VIII, 21 , 40, 144. KALAJDOVIC K. F., 78, 136.
DOMINICUS Joannis, 29. KARAMZIN N. M., 21 , 136.
DUJČEV J., 7. KARGE P., IX, 9, 12, 16.
DUMOUCHEL J., 121 . KAZAKOVA N. A., IX, 3, 4, 43.
DWORZACZEK W., 147 . KONUSOV A. P., 121 .
Index auctorum 165

KOVTUN L. S., 56. PAVLOV A. S., XI, 6, 49, 50, 77, 78, 103, 107.
KOZLOVSKIJ I. P., 43. PERKINS J. W., 45.
KRAJCAR J., X, 6, 50, 58. PETIT L., — SIDÉRIDES X. A. JUGIE M., XII, 68.
KRASNOSEL'CEV N. F., 78. PETRUŠEVIČ A., 40, 41 , 143.
KUPFER K. , 19. PHILIPP W., XI, 108.
KURZ J., X, 56. PIERLING P., XI, 15, 140, 143 .
KUTRZEBA ST., 144. PIWOCKI M., 41 .
KWIATKOWSKI S., 144. PLOŠČANSKIJ V. M. , 42, 145.
POKROVSKAJA V. F., 121 .
LAMIUS Jo., 29. POKROVSKIJ I., XI, 7 .
LAUER Ph., 45. POPOV A. N., XI, 48, 58, 66, 77, 106, 113, 138, 146.
LAURENT V. , XIII . PORFIRÄEV I. Ja., 78.
LEVINA S. A., 138. PRISELKOV M. D., 24.
LEWICKI A. , X, 140, 150. PROBSZT G., 40.
L'HERBA G., da, 34. PROCHASKA A., XI, 144.
LICHAČEV N. P., IX, 108, 109. PRZEZDIECKI A., VIII.
LIGERS Z. , 9.
LOPAREV Ch. M. , X, 4, 128. RADZIMIŃSKI Z. L., 42.
LUDAT H., X, 14, 15, 21 , 34, 70. REDER J., 144.
LUR’EV Ja . S. , X, 107 . RÉTHY L., 40.
RICHA G., XII, 28, 29.
MAKARIJ (Bulgakov), X, 49, 150. RYBAKOV B. A. , 8, 16.
MALININ V. N., X, 3, 6, 49, 59, 77, 78, 106, 107 , 138 .
MARCHESE V., 33. SACHAROV I. P., 3 .
MASSALSKY N., 21 . ŠACHMATOV A. A., XII, 108, 109.
MEERSSEMAN G., X, 64 . SAKAČ Stj ., 21 .
MEESTER P., de, 13 . SAVVAITOV P. I., XII, 39.
MENCL V., 39. SAWICKI J., 143.
MERCATI A., X, 57, 128. ŠČERBINA A. D., XII, 6, 50, 78, 107.
MERCATI G. , X, 37. SCHAEDER H., XII, 50.
MICHEL'SON M. I. , 70 . SCHLAGER P., 15 .
MIJATOVIĆ Č . , 37 .
SCHOLARIOS G., XII, 68.
MILANESI C., X , 128 . SCHULTZE B., 128.
MILLS C. A., 46. SERBINA K. M., 43 .
MULLER L., X, XIII , 14, 15, 17 . ŠEVČENKO I., XII, 58, 77.
MURATORI L. A. , X, 25, 26, 27, 46 . ŠEVYREV S. P. , XII.
ŠIŠIĆ F., 38.
NASONOV A. N., XI, 106 . ŠLJAPKIN I. A., 143.
NASTUREL P. S., 53. SMIRNOV S. , XII, 48, 54 .
NEVOSTRUEV K. I., IX. SOKOLOV P. S., XII, 71 , 140 .
NIEDERLE L., 111 . SOLOVÄEV A. V., XII, 54, 70.
NIESIECKI K. , 42, 147 . SORANZO G., 25.
NIKITIN A., 39. SPASSKIJ I. G., 9.
NIKOL'SKIJ K. T., XI, 25. SREZNEVSKIJ I. I., XIII, 82, 114.
NILLES N., XI, 58, 68. STOKL G., XIII, 3, 6, 9.
NOVIKOV N. I., XI, 3, 106, 113, 114, 116, 138. STROEV P. M., 78, 136.
NOWACKI J. , 57. SYROPULOS S., XIII, 23, 26, 27 , 30, 32, 37 , 51 , 53,
54, 58, 60, 62, 67.
OTTO R., 11 . SZABO G., XIII, 37 .
SZENTPÉTERY E., 38.
PAATZ W. et E., XI, 27, 29, 65.
PACHOMIUS SERBUS, 107. THOMAS, Tverensis monachus, 51, 108.
PALMIERI M., 26, 27 . TICHONRAVOV N. S., XIII, 48, 54, 121 .
PAPADOPULOS Av. Th ., 23 . TITOV A, A., 113.
PAPPÉE F., 143. TOLSTOJ N. J., 20 .
PASSERINI L., 27 . TOYNBEE J., 45.
166 Index auctorum

UNDOL'SKIJ V. M. , 78. WELYKYJ A., XIV, 106.


WENDLAND U. , 18.
VADKOVSKIJ A. V., 78. WESSELOFSKY A., XIV, 113, 114, 116, 121 .
VALLARESSO F. , 128. WILLAUME J., 144 .
VASMER M., 34. WOLFF C. , 17.
VELENIN Ju, J., 20. WOLFF J., 147.
VENEVITINOV M. A. , 114.
VIKTOROV A. E. , 78. ZAMYSLOVSKIJ E. E. , XIV, 21 .
VOOBUS A., 11 . ZIEGLER A., XIV, 6, 107, 140, 143, 146, 150.
VOSTOKOV A. V., XIII, 121 . ZIMMER B. , 145 .
ZIMOROWICZ B. , 41 .
WASNER F., XIII, 70. ZVERINSKIJ V. V., 7.
WAWRYK M. , XIII, 71 , 146, 150.
VI

INDEX RERUM

Commemoratio in sacris Hadrianus et Natalia, 27 aug., 68, 96 .


„ Christiani“ imprimis commemorandi, 59sq., 85sq. Irene martyr, 5 maii, 12.
Eugenius IV Mosquae commemoratur ad 'Impri Isidorus, 4 feb., 11 .
mis', 71 , 99. Joannes Chrysostomus, translatio reliquiarum , 27
Idem commemoratur Kioviae et Smolensci, 72, 99. jan ., 62 .
Idem commemoratur Constantinopoli , 148. Michael archang . , commemoratio miraculi , 6 sept . ,
68, 96.
Domus et palatia Nicolaus , 6 dec., 9.
Nosocomium S. Mariae Novae Florentiae, 27. Pantaleemon , 27 julii, 42.
Domus Euthymiani Romae, 46. Patricius martyr, 19 maii , 13.
Domus caesarum Romae, 46. Petrus et Paulus, 29 junii, 19 .
Palatium papae Ferrariae cum turri adnexa, 24 . Sisoes Magnus, 6 julii, 64, 66.
Theodori sabbatum , primum sabbatum quadra
Ecclesiae gesimae, 39.
SS. Trinitas Pskoviae, 9. Thimotheus, 24 jan., 9 .
S. Sophia Novogardiae, 8.
S. Salvator in Stołpie, 145. Fontes et fontanae
B. V. Maria Lubecae, 15. Ad Aquas Salvias, prope Romam , 45.
Annuntiatio B. Mariae V. (SS. Annunziata) Flo Budae, prope castrum et prope portum, 38.
rentiae, 29, 114. Augsburg, 20.
S. Maria Nova Florentiae, 32. Braunschweig, 18.
S. Maria de Flore Florentiae, 30. Lübeck , 14, 16.
Dormitio Deiparae Mosquae, 53, 71, 75, 99. Lüneburg, 17.
S. Georgius Tarbati, 11 . Nürnberg, 19.
S. Joannes Baptista Florentiae, 32.
S. Joannes Baptista (basilica Lateranensis) Ro Monasteria
mae , 45. S. Catharinae Fratrum min ., Lubecae, 14.
S. Joannes Baptista , ins. Torcello , 35 . S. Catharinae monialium , Tarbati, 10, 11.
S. Marcus Venetiis , 34, 35. S. Georgii (Jur'ev -Novgorodskij mon.), prope
S. Michael in horto Florentiae , 29 . Novogardiam , 8.
S. Nicolaus Tarbati, 11 . S. Mariae Angelorum Camaldulensium , Floren
S. Nicolaus in litore prope Venetias , 36. tiae, 27-28.
S. Paulus extra muros Urbis, 45. S. Nicolai Benedictinorum , in litore Venetiarum ,
S. Paulus ad Aquas salvias prope Romam , 45 . 35-36.
S. Petrus Romae , in colle Vaticano , 45. S. Sabbae (Savvin - Sretenskij mon.), ad flumen
S. Stephanus Zagrabiae , 37 . T'ma, 7.
S. Zacharias Venetiis , 35. S. Sabbae (Savvin -Storoževskij mon.), prope Zve
nigorod, 44.
Festivitates et memoriae S. Zachariae Venetiis, 35.
Resurrectio Domini, 27 martii 1440, 40.
Nativitas Domini, 36. Musica ars occidentalis
Pentecostes hebdomas ( Troicyna nedelja) , 16. Tarbati, 10.
Prepolovlenie, dies medius inter Pascham et Pen Rigae, 11 .
tecosten, 12. In sacris Florentiae, 66-67, 95.
Exaltatio s. crucis, 14 sept. , 7, 68, 96 . Occasione repraes. sacrarum Florentiae, 118 .
Nativitas Deiparae, 8 sept., 7 .
Dormitio Deiparae, 15 aug., 21 , 53. Nationes
feria IV magna, scil. hebdomadae sanctae, 68. Agareni, 80.
Alexius homo Dei, 17 martii., 63, 64, 91 , 92. Alemani, 54, 57, 81 , 85 .
Anna, quando concepit Mariam, 9 dec ., 68, 96 . Bohemi , 57, 85.
Elias, 20 jul., 41 . Catalani , 54, 81 .
168 Index rerum

Croati, 37. Ferrariensis ultima, 25 .


Galli, 54, 57, 85 . Florentinae notantur, 29-30, 91 .
Graeci, passim .
Hungari, 57. Unio
Indi , 85 . Subscriptionibus corroboratur, 30, 67.
Itali, passim. Proclamatur, 30-31 , 66-67, 94-95.
Latini in territoriis maritimis, 54, 81 . Rata habetur ab Abrahamo Suzdalensi, 67-68, 95.
Mameriani 54, 81 . Subscriptiones Patrum Graecorum idiomate Sla
Mediolanenses, 54, 57, 81 , 85 . vico, 133-135.
Poloni, 57, 85. Baptisma idem apud Graecos ac apud Latinos,
Romani, 57, 85. 141 , 148.
Rutheni, passim. Unctio myro sacro eadem Graecorum et Latino
Saraceni , 90 . rum , 148.
Serbi, 20, 37, 140. Eucharistia aequaliter in azymo et in fermentato
Teutonici, 54, 57, 81 , 85. conficitur, 131 , 141 , 151 .
Valachi, 140. Symbolum Latinum idem ac symbolum Graecum,
148.
Participes concilii Rutheni et Poloni unione facta iisdem iuribus ac
Metropolitae Graeci, 22-23 , 53 . privilegiis in republica gaudent, 145.
Oratores principum, 23, 53 .
Vestitus
Sessiones Monialium Tarbati, 10.
Ferrarienses notantur, 23-24, 61 , 89. Monachorum Ruthenorum , 70.
Sessio quarta, in qua Marcus peroravit, 56sg, 84sq . Papae, metropolitarum , episcoporum, 25, 31, 82 .
INDEX GENERALIS VOLUMINIS

Praefatio V-VI

Bibliographia selecta . XV

De ratione edendi . XV

NARRATIONES 1-124

Peregrinatio metropolitae Isidori ad concilium Florentinum 3-46


Introductio 3-6
Textus et Translatio . 7-44
Appendix : Descriptio Urbis Romae 44-46

Simeonis Suzdalensis Narratio de concilio Florentino, Recensio Prima, seu


Simeon A 47-76
Introductio 47-50
Textus et Translatio . 51-76

Simeonis Suzdalensis Narratio de concilio Florentino, Recensio secunda, seu


Simeon B 77-104
Introductio 77-79
Textus et Translatio 79-104

Simeonis Suzdalensis Narratio de concilio Florentino, Recensio Tertia, seu


Simeon C, notae explicativae . 105-107

Thomae monachi Panegyricus de Borisio Alexandrovič . 108-111

Introductio 108-109
Textus selectus et Translatio . 109-111

Sacrae repraesentationes Florentiae actae 112-124

Introductio 112
Annuntiatio Domini . 113-121
Ascensio Domini . 121-124
170 Index generalis voluminis

DOCUMENTA . 125-154

Textus Slavicus Bullae Unionis . . 127-135


Subscriptiones diplomatis 133-135

Litterae securitatem itineris Thomae Tverensi praestantes, die 28 feb. 1439


datae . 136-137

Litterae Eugenii papae IV ad Basilium , magnum principem Mosquensem . 138-139

Litterae encyclicae Isidori metropolitae Budae, die 5 martii 1440 datae . 140-142

Litterae Isidori metropolitae ad officiales Chelmenses, die 27 julii 1440 datae 143-145

Litterae Gregorii III, patriarchae Constantinopolitani ad Alexandrum prin


cipem Kioviensem , die 26 junii (1447] datae 146-149

Declaratio Danielis, episcopi Volodimirensis et Berestensis, die 28 oct. 1452


emissa 150-154

INDICES 155-170

Index citationum Sacrae Scripturae 157

Index selectarum vocum Slavicarum . 158

Index personarum 159-160

Index geographicus 161-163

Index auctorum . 164-166

Index rerum 167-168

Index generalis voluminis . 169-170


col
L 90292

You might also like