EĞİTİMDE

ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
DİJİTAL ÇAĞDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

RUBRİK
BAŞARI Başarı

Rubrik
BECERİ

Üst Bilişsel Bilgi

Üst Düzey Beceri

BİLGİ
ÖLÇEK

Ölçek
TAKSONOMİ

Taksonomi Performans

PERFORMANS
ANALİZ

Analiz
DİJİTAL ÇAĞDA
Ölçme ve
Değerlendirme

3
 Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel
Müdürlüğü Adına
Prof. Dr. Adnan BOYACI
Genel Müdür

Editör
Dr. Öğr. Üyesi Türker TOKER

Modül/Yazarlar
RUBRİK

Başarı
BAŞARI

Rubrik
8. MODÜL
Teknoloji Destekli Ölçme ve Değerlendirme
Gaziantep Üniversitesi

BECERİ
Üst Bilişsel Bilgi
Doç. Dr. İbrahim YILDIRIM Üst Düzey Beceri

BİLGİ
9. MODÜL
Üst Düzey Bilgi ve Becerilerin Ölçülmesi ÖLÇEKÖlçek
Gaziantep Üniversitesi

TAKSONOMİ
Doç. Dr. İbrahim YILDIRIM
Taksonomi Performans

PERFORMANS
ANALİZ

Analiz
10. MODÜL
Veri Okuryazarlığı
Bahçeşehir Üniversitesi
Dr. Öğr. Üyesi Ergün AKGÜN
Uzm. Sultan EDİP
Uzm. Zeynep CÖMERT

Grafik Tasarım
Gonca ÖZKARA
Kapak Tasarım
Meliha BAKA ÇAKMAKLI

ISBN: 978-975-11-5605-1

Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğünün yazılı izni
olmadan bu kitap içeriğinin bir kısmı veya tamamı yeniden üretilemez, çoğaltılamaz, dağıtılamaz.

2021

4
 Değerli Meslektaşım,
Biz öğretmenlerin iyi bildiği bir gerçek var ki o da öğretmenliğin
aslında hayat boyu devam eden bir öğrenme süreci olduğudur. Her
zaman söylerim “Öğretmenlik bir insanın kendi öğrenme yolculuğu,
kendi olgunlaşma sürecidir.” diye. Hayat şartlarının, mesleki sıkıntıların
yeteri kadar izin vermediği bu sürecinin zaman zaman kesintiye
uğradığını sizler kadar bizler de hissediyoruz. Her birimizin ilgi alanı,
yetenekleri, birikimleri, tecrübeleri farklı olsa da değişen şartlara uyum
konusunda ihtiyacımız ortak. Gerek mesleki gerekse bireysel olarak
kimimiz yeni teknolojilere, kimimiz farklı yol ve yöntemlere, kimimiz
materyale, kimimiz de ruhumuzu doyuracak, hayatımıza anlam
katacak etkinliklere ihtiyaç duyuyoruz. Bu ihtiyaçların giderilerek
sizlerin mesleki anlamda daha yetkin, fikren ve ruhen daha zengin
olması için Bakanlığımızın da üzerine düşeni yapmaya çalıştığını ve
sizler için birinci dereceden önemli kitap, kılavuz ve yardımcı ders
materyallerini hızla hazırlamaya gayret ettiğini belirtmek isterim.
Öğretmeninden akademisyenine, okul yöneticisinden eğitim
gönüllüsüne kadar alanında uzman kişilerce hazırlanan bu kitaplar
teorik bilgiler yanında ders ve kazanımlara yönelik sınıf içinde ve dışında
kolayca uygulayabileceğiniz etkinlik örnekleri içermektedir. Edinilen
tecrübelerin, yaşanan problemlerden çıkarılan derslerin, geleceğe dair
öngörülerin ve özverili bir çalışmanın ürünü olan bu kitaplar mesleki
anlamda karşılaşabileceğiniz sorunlara çözüm, ilgi ve ihtiyaçlarınıza
karşılık bulmanızda, derslerinize eğlence ve zenginlik katmanızda
sizlere yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. En büyük temennimiz,
emeklerinizin, ilgi ve gayretlerinizin karşılıksız kalmaması ve elinizdeki
kitabın ihtiyaçlarınıza, bilgi ve birikimlerinize katkıda bulunmasıdır.
Kitapların hazırlanmasında ve sizlere ulaştırılmasında emeği
geçen tüm paydaşlarımıza teşekkür ediyor, meslek hayatınızda ve
öğrenme yolculuğunuzda başarılar diliyorum.

Ziya Selçuk
Millî Eğitim Bakanı
 Değerli Meslektaşlarım,

ÖN SÖZ
Ölçme değerlendirme genel bir anlayış dâhilinde daha çok öğrencilerin
akademik başarılarıyla ilişkilendirilse de temel olarak öğrenme öğretme
süreçlerinin; öğretim içeriği, öğrenme-öğretme durumları ve öğretim yöntem
ve tekniklerinde iyileştirmeye açık alanların belirlenmesi ve müdahale
stratejilerinin geliştirilmesinde stratejik bir önem taşır. Öğrencilerin
hazırbulunuşluk düzeyleri ve öğrenme öğretme süreçlerinin yönetilmesinde
öğretmenlerin sınıf içi etkinlikleri arasındaki ilişki ölçme ve değerlendirme
süreçleriyle analitik bir nitelik kazanır.
Eğitimde ölçme ve değerlendirme, okul öncesinden eğitim-öğretim
kademesinin son basamağına kadar her türlü kararın kanıtı olacak
süreçlerin tamamını kapsamaktadır. Öğretmenin veriye dayalı alacağı
kararların doğru bir ölçme ve değerlendirme süreci sonunda gerçekleşmiş
olması gerekmektedir. Sınıf içi ölçme ve değerlendirmeler sistemin en kritik
noktasıdır. Bu sebeple de esas olan ve öncelikle katkıda bulunulması gereken
alan sınıf içi ölçme ve değerlendirmedir. Zira eğitimciler olarak amacımız
tüm dünyadaki eğitim ve öğretimdeki gelişmeleri yakından takip ederek
MEB 2023 Eğitim Vizyon Belgesi’nde vurgulanan “Mutlu çocuklar güçlü
Türkiye” hedefine ulaşmaktır. “Her çocuk olabileceğinin en iyisi olma yolunda
seçeneklere sahip olmalı, buna sahip olduğunu eğitim hayatının her anında hissetmeli
ve seçtiği yolda ilerleyebilmek, potansiyelinin tamamını ortaya çıkarabilmek için
yeterli fırsata kavuşmalıdır. İyi bir ölçme değerlendirme sisteminin sorumluluğu,
bu yolculukta çocuğun yapabilirliklerini anlamlandırarak bunu artırmakla sorumlu
tüm paydaşlara, doğru ve anlamlı kararlar alabilmeleri için destek olmaktır.
Ölçme değerlendirme teknik bir konu olmanın ötesinde nasıl bir insan yetiştirmek
istendiği, benimsenen eğitim felsefesi ve hedefleriyle ilişkilidir. Neyin, nasıl ve
hangi amaçla ölçüldüğüne ilişkin verilecek her türlü cevabın merkezinde, çocuğun
tüm yönleriyle gelişimi ve mutluluğu yer alır.” vizyonu bağlamında “Ölçme ve
Değerlendirme Eğitimi” kitap setinin siz değerli meslektaşlarıma uzun ve
ulvi yolculuğunuzda rehber olacağını ve hedeflere ulaşmanızda sizlere katkı
sağlayacağını umut ediyoruz.
Kitabın ve programın hazırlanmasına katkı sağlayan öğretmen ve öğretim
elamanlarımıza teşekkürlerimizi sunar, tüm meslektaşlarımıza yararlı
olmasını dilerim.

Adnan Boyacı
Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme
Genel Müdürü
 NEDİR?

e
için anlatıldı?
Bahsedilen olay ve olgunun
tanımı, ilgili kavramları,
asıl özetlenmiş içeriği, kullanım
alanları bu bölümde verildi.

PÜF
ANLAYALIM
NOKTASI
Olay ve olguların ayrıntılarına
Her bölümde anlatılanların inildi. Oluşumu, yapısı, olası
püf noktalarına, fayda ve riskleri bu bölümde
unutulmaması gereken işlendi.
kısımlarına dikkat çekildi.

8
 Ö RNEKLER SIRA SİZDE

Hatalı ve doğru örneklere Okuyucunun modül boyunca

yer verilerek öğrenenlerin anlatılanları aşamalar hâlinde
kıyaslama yapabileceği uygulamaya koymasına yönelik
içerikler bu bölümde sunuldu. yönerge, etkinlik ve sorulara yer
verildi.

KENDİMİZİ
Planlama

HATIRLAYALIM
Kontrol Analiz Sonuç
SINAYALIM

Öğrenilenlerin ölçme ve
Bu bölümde daha önce değerlendirmesine yönelik
anlatılanlar ana ve alt içerikler bu bölümde yer aldı.
başlıklar hâlinde özetlendi.
Tablo veya çizelgeye
dönüştürüldü.

9
 Eğer öğrenciler eğitimin tarihteki
sesini, toplumsal etkilerini ve
teknolojinin psikolojik eğilimini
duyabilirlerse teknoloji tarafından
kullanılan değil onu kullanan kişiler
olarak kendilerini yetiştirebilirler.

Neil Postman

10
8. MODÜL

Teknoloji Destekli
Ölçme ve
Değerlendirme
Uygulamaları

(EBA), Quizizz, Plickers, Kahoot

11
 Başarı
Rubrik
Üst Bilişsel Bilgi
Üst Düzey Beceri
Ölçek
Taksonomi
Analiz
Performans

12
Teknoloji Destekli Ölçme ve
Değerlendirme Uygulamaları
(EBA), Quizizz, Plickers, Kahoot
Bu bölümü başarı ile tamamlayan öğretmenler:
Web 2.0. araçlarının ölçme değerlendirme süreçleri ile ilişkisini açıklayabilir.
Teknoloji destekli ölçme değerlendirme araçlarının neler olduğunu örneklerle
açıklayabilir.
Kahoot, Quizizz, Plickers gibi e-uygulamaları ölçme değerlendirme süreçleri için
amaca ve alana özgü kullanabilir.
Bu e-araçlar üzerinde sınavlar hazırlayabilir.
Hazırladığı sınavları uygulayabilir.
Öğretim Yönetim Sistemlerini e-araçlar ile ilişkilendirebilir.
Eğitim Bilişim Ağı’nı(EBA) ölçme değerlendirme süreçleri için kullanabilir.

13
 WEB 2.0 ARAÇLARI

Teknolojinin gelişmesi ile eğitim ortamlarında bilgi iletişim

teknolojileri kullanılmaya başlamıştır. Etkileşime imkân
tanıyan bu Web 2.0 araçları eğitim ortamlarında, özelde
ise ölçme-değerlendirme süreçlerinde kullanılır hâle
gelmiştir.
Web 2.0 araçlarından kimi öğretim yönetim sistemleri
içerisinde yer alırken kimi özellikle ölçme değerlendirme
amacı ile tasarlanmış web araçlarıdır.
İlk olarak ölçme değerlendirme amacı ile kullanılan
araçlardan bahsedilecektir.
Bu bölümde giriş olarak Kahoot kısaca tanıtılacak
sonrasında özellikle Quizizz ve Plickers üzerinde
durulacaktır. Nitekim bu türdeki araçlardan birinin
kullanımını açıklamak demek aslında tamamını açıklamak
demektir.
Burada açıklanmayacak olsa da öğrenciler ile ortak bir
alan (duvar) oluşturmak, kavramları tekrar etmek ve
öğrenilenleri ölçmek veya temel anlamda mini sınavlar
uygulamak için Quizlet, Padlet, Flipquiz, Socrative,
Formative gibi farklı Web 2.0 ortamlarına da göz
atabilirsiniz.
Ayrıca, ben öğrencilerim ile video paylaşıyorum ama
kimlerin izlediğinden emin olamıyorum, diyorsanız
Edpuzzle tam size göre! Edpuzzle ile videoların arasına
bir veya birden çok soru ekleyebilir, soruya verilen
cevaba göre videonun herhangi bir kısmına izleyiciyi
yönlendirebilir ve bu verileri toplayabilirsiniz
(Basuki ve Hidayati, 2019; Dellos, 2015; Krause, O’Neil
ve Dauenhauer, 2017; Plump ve LaRosa, 2017; Zhao,
2019).

Bu araçlar ile sorular hazırlanırken diğer bölümlerde bahsedilen soru yazma ilke ve
kuralları dikkate alınarak ve üst düzey beceri ölçebilecek soruların hazırlanması önem arz
etmektedir.

14
Web 1.0 tek yönlü iletişimi ifade eden bir terimdir. Yani webde bir sayfaya girip bir şeyler
okumak bu kapsamda ele alınmaktadır. Burada tek yönlü iletişim vardır ve genel olarak
web 1.0 olarak adlandırılmaktadır.

Web 2.0 karşılıklı etkileşimi ifade eder. En basit anlamda mail gönderip alma, bir
Web 2.0 uygulamasıdır. Sosyal ağlar, wikiler veya podcastler Web 2.0 araçları arasında
sayılmaktadır.

Web 3.0 ise etkileşimin ötesine geçerek sanal ortamda bizden toplanan verilerden
bize öneriler sunulmasıdır. Örneğin internette ayakkabı arıyoruz ve sonrasında vazgeçip
Youtube’dan video izleyelim diyorsunuz ve karşınıza ayakkabı reklamları geliyor. Burada
Web 3.0 uygulamaları söz konusudur.

Bu sistemlere öğrencilerimize ait özel bilgileri girmemeye özen göstermelisiniz! Nitekim çevrim
içi ortamlarda bilgi güvenliği büyük önem arz etmektedir. Öğrencilerinize ait olabildiğince
az veya kodlanmış bilgiler ile bu ortamları kullanmanız daha faydalı olacaktır.

15
 ANLAYALIM

KAHOOT
Ölçme değerlendirme amacıyla tasarlanan
birçok uygulama bulunmaktadır. Bunlardan
en çok ön plana çıkan ise Kahoot
uygulamasıdır. Nitekim birçok akademik
çalışmada Kahoot’un öğretim sürecindeki
motivasyona olumlu katkılarından
bahsedilmektedir. Bu popülaritesi Kahoot’u
ücretli bir uygulama olmaya taşımıştır.
Kısmen ücretsiz olarak faydalanabileceğiniz QUIZIZZ
Kahoot uygulamasına https://kahoot.
Quizizz ise “Her öğrenci için ücretsiz
com/ adresinden ulaşarak "Sign Up"
mini sınavlar” sloganı ile yola çıkan 10
sekmesinden üye olarak etkileşimli sınavlar
milyondan fazla öğretmen ve öğrencinin
hazırlayabilirsiniz.
kullandığı bir e-öğrenme ortamıdır.
Hazırladığınız sınavlar için sistem tarafından Quizizz sistemine https://quizizz.com/
oluşturulan kodları öğrencileriniz ile adresinden giriş yaparak “Sign Up”
paylaşıp https://kahoot.it/ aracılığıyla sekmesinden üye olabilirsiniz.
sınavlarınızı eş zamanlı veya ödev şeklinde
uygulayabilirsiniz.
Kahoot özellikle grup yarışması seçeneği
dolayısı ile sınıfta sınırla sayıda cihaz
(bilgisayar, tablet, akıllı telefon vb.)
olduğunda tercih edilmektedir.

16
 Şekil 1. Quizizz site ana sayfası

Diğer bir seçenek olarak ise akıllı
telefonunuza quizizz uygulamasını indirip
kullanabilirsiniz.
Üyelik gerçekleştikten sonra “Classess”
sekmesinden sınıflar oluşturup öğrencilerinizi
sürekli olarak takip edip sınav sonuçlarını
toplam olarak kullanabilirsiniz.
“Find a quiz” sekmesinden ise başka
bir öğretmen tarafından hazırlanıp açık
olarak paylaşılan tüm sınavlara ulaşarak
sizler de bu sınavları öğrencilerinize
uygulayabilirsiniz.
“My quizzes” sekmesinden daha önce
hazırladığınız sınavlara erişip tekrar
uygulayabilirsiniz.

Şekil 2. Yeni sınav oluşturma sekmesi

17
 ANLAYALIM
“Create a new quiz” sekmesinden yeni bir Sınava verdiğimiz ismin altında yer alan
sınav oluşturabilirsiniz. Bu sekmede gelen “English” yazan yerden sınavın dilini
sayfadan ilk olarak sınavın adını ve sonra güncelleyebilirsiniz.
türünü seçiniz (Şekil 2). Türü doğru seçmeniz
Sınava verdiğiniz ismin altında yer alan
diğer öğretmenlerin sınavlarına erişmenizi
“30 secs” yazan yerden her bir sorunun
sağlayacaktır.
cevaplanması için öğrenciye tanınan süreyi
Açılan sayfada “Teleport” sekmesinden değiştirebilirsiniz.
seçtiğimiz sınav türüne göre diğer öğretmenler
“Create new question” sekmesinden farklı
tarafından kullanılan sorulara bakabilir ve
türde sorular eklenebilir. Sorular eklenip
kendi sınavınıza dâhil edebilirsiniz.
tamamlandıktan sonra sınav sonlandırılır ve
Sınava verdiğimiz ismin altında yer alan kaydedilir.
sekmeden sınavın türünü açık/özel (public/
private) olarak değiştirebiliriz. Açık
seçildiğinde sınavı herkes görüntüleyebilirken
özel seçildiğinde kimse ile paylaşılmayan
sınavlar oluştururuz.

Şekil 3. Quizizz sınav hazırlama sayfası

18
 Şekil 4. Kaydedilen sınavın uygulanması

Hazırlanan sınav “Homework” sekmesinden Sonrasında “Host Game” tıklanarak

oluşturulan linkin öğrenciler ile paylaşılması
ile ödev olarak uygulanabileceği gibi “Live
Game” sekmesinden anlık olarak sınıf içi bir
oyun ve yarışma olarak uygulanabilir.
“Live Game” sekmesinde sınavın uygulama
şekli “Classic” olabileceği gibi öğrencilerin
gruplar hâlinde yarışmasına imkân tanıyan
“Team” veya ciddi bir sınav havasında “Test”
formatında uygulanabilecektir.
oluşturulan 6 haneli kod öğrenciler ile
paylaşılır.
Öğrenciler de bu kodu https://quizizz.com/
join/ sitesine girip isimlerini yazarak sınavı
uygulayacaklardır.
Uygulamalardan elde edilen puanlar rapor
olarak sistem tarafından üretilecektir.

Quizizz aracılığı ile öğrencilere sınavları ödev olarak verebilmenizin yanı sıra
bilgisayar laboratuvarınızda veya öğrencilerin akıllı telefonları aracılığı ile sınıf içinde
uygulayabilirsiniz. Böylelikle öğrenciler teknolojiyi faydalı anlamda da kullanma imkânı
bulacaklardır. Ama sınıf içerisinde her öğrencinin akıllı telefonu bulunmuyor veya
öğrenciler ilkokul düzeyinde ise sizin için Plickers daha kullanışlı olacaktır.

19
 PLICKERS

Plickerse https://get.plickers.com/ Plickers kurulduktan sonra ekran yer alan

adresinden hesap açarak ücretsiz üye
olunabilir.
Hesap açılışından sonra diğer ortamlarda
olduğu gibi sınavlar hazırlanır ve
uygulanabilir.
tüm adımlar yerine getirilmelidir.
Menüde “Your Classes” sekmesi altında yer
alan “New Class” sekmesinden yeni sınıf
oluşturularak öğrenciler sınıf listesi olarak
kaydedilmelidir.

NOT: Öğrencilerin listesi bir yerden

Plickers’in diğer ortamlardan en önemli
kopyalanıp isim bölmesine yapıştırılabilir.
farkı, öğrencilerin akıllı telefon vb. bir
cihaza sahip olmamaları durumunda Öğrenci listesi hazırlandıktan sonra “Get
hazırlanan sınavı sınıf içinde uygulama Plickers Cards” menüsünden her öğrenci
imkânı vermesidir. için özel kartlar oluşturulup her bir kart, bir
kâğıda çıktı alınmalıdır.
Plickers’in akıllı telefon uygulaması mutlaka
telefona kurulmalıdır.

Şekil 5. 1 nolu öğrenci için oluşturulmuş Plickers kartı

20
 ANLAYALIM
Artık her öğrenciye özel hazırlanan kartlar Öğretmen ise öncelikle soruyu tahtaya
öğrencilere dağıtıldıktan sonra bu kartlar yansıtacak ve akıllı telefonunda yer
defalarca kullanılarak sınavlar uygulanabilir. alan uygulama aracılığı ile telefonun
kamerasından sınıfı bir defa tarayacaktır. Bu
Bu kartların kişiye özel olduğu
şekilde sistem her öğrencinin verdiği cevabı
unutulmamalıdır (Örneğin 1 nolu kart
kaydedecektir.
sistemde tanımlanan 1 numaralı öğrencinin
elinde olmalıdır.). Sonrasında her soru için bu süreç
tekrarlanarak sınav tamamlanacaktır.
Öğrencilere soru sorulduğunda öğrenci A, B,
C, D şıklarından hangisinin doğru olduğunu Sınavın tamamlanmasından sonra
düşünüyorsa elindeki kartta yer alan o şıkkı sınava ilişkin rapor sistem tarafından
yukarı gelecek şekilde havaya kaldırmalıdır oluşturulacaktır.
(Örneğin Şekil 5’te yer alan kart o şekliyle 1
nolu öğrencinin sorunun doğru cevabının b
olduğunu düşündüğünü göstermektedir.).

ÖĞRETİM YÖNETİM SİSTEMLERİ

Yukarıda adı geçen sınav hazırlama e-araçları
haricinde daha geniş kapsama sahip öğretim
yönetim sistemleri de bu kapsamda ele
alınabilir. Çünkü öğretim yönetim sistemleri
öğretim sürecinin kontrolünün içerisinde ölçme-
değerlendirme yapma ve buradan elde edilen
sonuçları organize bir biçimde saklama özelliğine
sahiptir. Bu özellik süreç değerlendirme ve farklı
ölçme değerlendirme araçlarından elde edilen
sonuçları bütünleştirme imkânı sunmaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı, Eğitim Bilişim Ağı (EBA) sistemi de bir ÖYS ve bazı uygulamaları
ile Web 2.0 destekli ile ölçme değerlendirme aracı olmakla beraber Bakanlık eliyle
tanıtıldığı ve kullanıldığı için bölümün kapsamı dışında tutulmuştur.

21
 Analiz

HATIRLAYALIM Kontrol Planlama Sonuç

TANIM: e-öğrenme ortamlarında öğrenme Bu sistemlerde de soru ve sınavlar

materyalinin ve ders içeriklerinin web üzerinden hazırlanmakla beraber ödevler, projeler
sunulmasını ve yönetilmesini, sunulan materyalin verilebilmekte ve bu projeler puanlanarak
sohbet ya da tartışma ortamları gibi farklı yollarla izleme çubuğu vasıtasıyla sınıfın genelinin
paylaşılmasını, öğrencinin performansının
ve her öğrencinin dönemlik ve yıllık gelişimi
değerlendirilmesini ve katılımının gözlenmesini,
raporlanabilmektedir.
ödev alma, sınava girme, bu ödev ve sınavlara
ilişkin geri bildirim sağlama, öğrenci ve Kullanımda olan EBA sistemi bu nitelikleri
öğretmen için sistem kayıtlarını tutma, öğretmen- zaten taşıdığı ve sürekli olarak sistemsel
öğrenci, öğrenci-öğrenci iletişimini sağlama gibi olarak iyileştirildiği için ek olarak başka bir
öğrenme sürecini planlama, uygulama, izleme ve
ÖYS tanıtılmayacaktır.
değerlendirme gibi uygulamaları web üzerinden
yapabilmek üzere hazırlanmış yazılımların
tümüne Öğretim Yönetim Sistemleri (ÖYS)
adı verilmektedir.

Şu anda kullanılan ellinin üzerinde öğretim

yönetim sistemi (örneğin; Moodle, Dokeos,
Olat, Blackboard, ATutor, Edmodo)
bulunmaktadır. Bunlardan Edmodo ve Khan
Academy çoğunlukla kullanılan ÖYS’ler
olarak karşımıza çıkmaktadır (Aydın ve Biroğul,
2008; İşman, 2011; Karaman vd., 2009; Kurt,
Yıldırım ve Cücük, 2018; Özarslan, 2008;
Paulsen 2002; Yapıcı ve Akbayın, 2012).

22
 KENDİMİZİ SINAYALIM

Teknoloji destekli ölçme değerlendirme bölümünü tamamlayan İbrahim Hoca dersin sonunda
Quizizz’den hazırladığı 5 soruluk mini sınavı

https://quizizz.com/join/quiz/5de39e3815f2e2001d15594f/start?referrer=56e2d3ae132ef1cf4b32bf11
&startSource=link

linkinden öğretmenler ile paylaşıp çözmelerini istemiştir. Böylece teorisi anlatılan süreçlerin bu şekilde
uygulaması yapılmıştır.

23
 KAYNAKÇA
Aydın, C. Ç. & Biroğul, S. (2008). E-öğrenmede açık kaynak kodlu öğretim yönetim sistemleri
ve Moodle. International Journal of Informatics Technologies, 1(2).
Basuki, Y., & Hidayati, Y. N. (2019). Kahoot! or Quizizz: the Students’ Perspectives. In
Proceedings of the 3rd English Language and Literature International Conference (ELLiC)
(2019).
Dellos, R. (2015). Kahoot! A digital game resource for learning. International Journal of
Instructional Technology and Distance Learning, 12(4), 49-52.
İşman, A. (2011). Uzaktan eğitim. Ankara: Pegem Akademi.
Karaman, S., Özen, Ü., Yıldırım, S., & Kaban, A. (2009). Açık kaynak kodlu öğretim yönetim
sistemi üzerinden internet destekli (Harmanlanmış) öğrenim deneyimi. Akademik Bilişim
Konferansı 2009’da sunulan bildiri, Harran Üniversitesi, Şanlıurfa.
Krause, J. M., O’Neil, K., & Dauenhauer, B. (2017). Plickers: A formative assessment tool for
K–12 and PETE professionals. Strategies, 30(3), 30-36.
Kurt, S. Ç., Yıldırım, İ., & Cücük, E. (2018). Harmanlanmış öğrenmenin akademik başarı
üzerine etkisi: Bir meta-analiz çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
33(3), 776-802.
Özarslan, Y. (2008). Uzaktan eğitim uygulamaları için açık kaynak kodlu öğrenme yönetim
sistemleri. XIII. Türkiye’de İnternet Konferansı, ODTÜ, Ankara, 55-60.
Paulsen, M. F. (2002). Online Education Systems: Discussion and Definition of Terms. NKI:
Distance Education.
Plump, C. M., & LaRosa, J. (2017). Using Kahoot! in the classroom to create engagement and
active learning: A game-based technology solution for eLearning novices. Management
Teaching Review, 2(2), 151-158.
Yapıcı, I. U. & Akbayın, H. (2012, Nisan). Harmanlanmış Öğrenme Ortamında Moodle
Kullanımı. 3rd International Conference on New Trends in Education and Their
Implications, Denizli.
Zhao, F. (2019). Using Quizizz to Integrate Fun Multiplayer Activity in the Accounting
Classroom. International Journal of Higher Education, 8(1), 37-43.

24
 Üst düzey beceri 21. yy becerileri
olarak adlandırılabilen ve günümüz
şartlarında insanı başarılı kılabilecek
her türlü beceridir. Öğrenme için
ölçme amacıyla bu becerileri
ölçerken öğreneceğiz.

26
9. MODÜL

Üst Düzey Beceri Ölçümü

ve
Taksonomiler

BECERİ

ÜST DÜZEY

27
 Başarı
Rubrik
Üst Bilişsel Bilgi
Üst Düzey Beceri
Ölçek
Taksonomi
Analiz
Performans

28
Üst Düzey Beceri Ölçümü
ve Taksonomiler
Bu bölümü başarı ile tamamlayan öğretmenler:
Üst düzey beceri kavramını tanımlayabilir.
Üst düzey becerilerin sınırlarını ve özelliklerini örneklerle sıralayabilir.
Üst düzey becerilerin taksonomiler ile ilişkisini açıklayabilir.
Yenilenmiş Bloom Taksonomisi ve üst düzey beceri ilişkisini açıklayabilir.
Üst düzey beceri ölçen maddeler oluşturabilir.
Üst düzey beceri ölçen maddeleri ölçme ve değerlendirmede kullanabilir.

29
 ÜST DÜZEY BECERİ NEDİR?

Üst düzey beceri bilişsel alanda çözümleme ve üzeri,

duyuşsal alanda organize etme ve üzeri, devinişsel alanda
ise mekanizma ve üzeri olarak adlandırılabilir.

Üst düzey beceri 21. yy becerileri olarak adlandırılabilen

ve günümüz şartlarında insanı başarılı kılabilecek her türlü
beceridir.

Ne?, Kim?, Ne zaman? gibi sorular yerine Nasıl? ve Niçin?

gibi sorulara cevap arayan beceridir. Örneğin İstanbul’u
kimin ne zaman fethettiğinden ziyade bu fethin nasıl mümkün
olabildiği ve bu fethin niçin bu kadar önemli olduğunun
yanı sıra bu fethin günümüz dünyasındaki yansımalarının
analiz edilmesini gerektiren sorular, üst düzey beceriler
olarak adlandırılabilir.

ÜST DÜZEY BECERİ NE DEĞİLDİR?

Üst düzey beceri ölçen soru zor soru demek değildir.

Metin olarak çok uzatılmış veya karmaşık hâle getirilmiş

soru üst düzey beceri ölçen soru demek değildir.

Bir soru zor olmasına rağmen üst düzey beceri ölçen bir
soru olmayabilir. Bunun yanında kolay bir soru olmasına
rağmen üst düzey beceri ölçen bir soru olabilir.

30
 ÜST DÜZEY BECERİ ÖLÇÜMÜ
NEDEN ÖNEMLİDİR?

Üst düzey beceriler 21. yy.da bir bireyin başarılı olabilmesi

için gerekli olan yeterlikleri destekleyen becerilerdir.

Üst düzey becerileri gelişmiş bireyler günlük yaşamda

hayatın birçok alanında daha başarılı olabilmektedir.

Üst düzey becerileri gelişmiş bireyler karşılaştıkları

problemlere daha yaratıcı ve etkin çözümler
üretebilmektedir.

Üst düzey becerileri gelişmiş bireyler değişen durumlara

çok daha hızlı adapte olabilmektedir.

Üst düzey becerileri gelişmiş bireyler kendi

öğrenmelerini kontrol edebilmekte ve kendi kendilerine
öğrenebilmektedir.

Üst düzey becerileri gelişmiş bireylerin öz farkındalıkları

yüksektir.

Eğitim, bir çocuğa özel

yeteneklerinin fakına varması için
yardım etmektir.
Erich Fromm

31
 ANLAYALIM
ÜST DÜZEY BECERİ ÖLÇÜMÜ
Bir becerinin üst düzey olma durumunun
akademik olarak ortaya konması için bir
akademik çerçeveye ihtiyaç duyulmaktadır.
İhtiyaç duyulan bu akademik çerçevelerden
Taksonomiler ön plana çıkmaktadır.
Taksonomiler
Taksonomi kelime anlamı olarak
sınıflandırma anlamına gelmektedir. Yani
taksonomiler soruların sınıflandırılması için
kullanılan akademik çerçevelerdir.
Bu sınıflamalar:
1. Bilişsel alan sınıflaması,
2. Duyuşsal alan sınıflaması,
3. Devinişsel alan sınıflaması olmak üzere
3 başlık altında incelenmektedir.
32
Bu bölümde, Krathwohl’un (1964)
yapmış olduğu duyuşsal alan sınıflaması
ile Simpson’un (1966) yapmış olduğu
devinişsel alan sınıflamasından sadece
temel düzeyde bahsedilecek olup asıl
konumuz olan bilişsel alan üzerine
odaklanılacaktır.
Bilişsel alan sınıflaması için kullanılan
birçok taksonomi bulunmaktadır. Örneğin,
Bloom taksonomisi, Yenilenmiş Bloom
Taksonomisi, SOLO (Structure of Observed
Learning Outcomes) taksonomi vb. Bu
taksonomilerden Millî Eğitim Bakanlığımızın
da birçok öğretim programında temel
aldığı “Yenilenmiş Bloom Taksonomisi”
üzerinde durulacaktır.
 ANLAYALIM
YENİLENMİŞ BLOOM TAKSONOMİSİ
Bilişsel Alan Taksonomisi
Yenilenmiş Bloom Taksonomisi'ni, Bloom
aksonomisinden Farklı Kılan Nedir?
Bloom Taksonomisi, Bloom’un öğrencileri
tarafından daha kullanışlı bir hâle getirmek
adına güncellenmiştir.
Yenilenmiş Bloom Taksonomisi’nde
terim birliği sağlanmıştır. Yani Bloom
Taksonomisi’nde basamakların kimi isim
(ör. bilgi) kimi ise isim-fiil (ör. kavrama)
kökünde iken yenilenmiş Bloom’da hepsi
isim-fiil kökündedir.
Yenilenmiş Bloom Taksonomisi’nde
“Değerlendirme” ve “Yaratma”
basamakları yer değiştirmiştir. Bunun
gerekçesi ise yaratmanın değerlendirmeden
daha üst düzey bir beceri olmasıdır.
Yenilenmiş Bloom Taksonomisi iki boyutlu
yapıda tasarlanmıştır. Bloom’da yer alan
basamaklar sütunlar olarak ifade edilmekle
beraber tanımlanan bilgi türleri satırlarda
sıralanmıştır (Bümen, 2010; Krathwohl ve
Anderson, 2009; Özçelik, 2010; Tutkun,
2012).
Yenilenmiş Bloom’un bilişsel alan
sınıflaması iki boyutlu yapıda tasarlanmış
olup boyutlara ilişkin açıklamalar aşağıda
sunulmuştur (Bümen, 2010; Krathwohl ve
Anderson, 2009; Özçelik, 2010; Tutkun,
2012).
Olgusal bilgi: Terimler ve özel ayrıntı bilgisidir.
Örneğin, matematikte rasyonel sayı kavramını
bilmek terim bilgisi iken Çanakkale Zaferi
konusunda Seyit Onbaşı ve yaptıklarını bilmek
ayrıntı bilgisidir.
Kavramsal bilgi: Sınıflamaları, ilkeleri,
kuramları ve yöntemleri kapsayan bilgi
türüdür. Örneğin cümlenin ögelerini
Newton’un hareket yasalarını veya davranışçı
öğrenme kuramını bilmek bu bilgi türü
alanında sayılabilir.
İşlemsel bilgi: Konuya özgü yöntem ve
tekniklerin kullanımına ait bilgilerdir. Örneğin,
matematik dersinde bir denklemin köklerinin
nasıl bulunacağına dair bilgi veya coğrafya
dersindeki harita ölçekleri arasındaki
dönüşümün nasıl yapılacağı bilgisi bu
kapsamada sayılabilir.
Üst bilişsel bilgi: Biliş ötesi olarak da
adlandırılan bu bilgi türü kişinin kendisinin
özüne yönelik farkındalık bilgisidir. Örneğin,
bir öğrencinin nasıl en iyi öğrendiğinin veya
hangi alanlarda daha başarılı olduğunun
farkında olması bu bilgi türünde yer
almaktadır.
33
 Bilgi türleri tanımlandıktan sonra basamaklar tanımlanacaktır.

1. Hatırlama: En basit anlamıyla tanıma ve 3. Uygulama: İçeriğe ve bağlama uygun iş

anımsama denebilir. Örneğin, tanımı yapılan
bir kavramın ne olduğunu söyleyebilmek
veya kitapta yazan tanımı hatırlayabilmek bu
basamakta yer alan beceri türüdür.
2. Anlama: Hatırlamaktan ziyade içeriğin
anlaşılması/kavranması anlamına gelmektedir.
İçeriğin kavrandığının göstergesi ise ilgili
içeriği yorumlama, özetleme, açıklama,
örneklendirme, sınıflama veya karşılaştırma
yapma yeterliği olarak belirtilebilir.
veya işlemin yerine getirilmesidir. Öğrencinin
edindiği bilgileri uygulama imkânını
bulduğu adımdır. Örneğin, uyak düzeni ve
duygu yoğunluğunu dikkate alarak bir şiirin
okunması veya bir denklemin çözülmesi bu
basamakta yer alan becerilerdir.
4. Çözümleme: Öğrenilecek içeriğin
bileşenlerine ayrılması, bileşenlerinin
anlamlandırılması ve başka olay veya
olgularla karşılaştırılmasıdır. Örneğin cümleyi
ögelerine ayırmak, okunan bir metnin edebî
olarak hangi akıma dâhil olduğunu belirlemek
veya matematik probleminde verilen bilgilerin
hangilerinin hangi sırada işleme alınması
gerektiğine karar vermek çözümleme
basamağında yer alan becerileridir.

Anlama basamağı ile çözümleme basamağı birbirine çok karıştırılmaktadır.

Bu durumda “Bu beceri uygulama basamağından daha üst seviyede yer almakta mıdır?”
sorusunun cevabı belirleyici olacaktır. Yani adı geçen beceri uygulamanın altında ise
anlama, üstünde ise çözümleme olacaktır.

5. Değerlendirme: Bir içeriğin veya Açıklanan bilgi türü ve basamağı

durumun değerlendirilmesi veya eleştirilmesi
olarak tanımlanabilir. Örneğin yazılan bir
kompozisyonu değerlendirmek veya bir şiiri
eleştirmek bu basamakta yer alan becerilerdir.
6. Yaratma: Yeni ve orijinal bir ürün oluşturma
ortaya koyma olarak tanımlanabilir. Örneğin
orijinal bir metin yazma veya bir probleme
ilişkin orijinal bir çözüm ortaya koyma bu
basamakta yer alan becerileridir.
aşağıdaki tabloda iki boyutlu olarak
yapılandırılmıştır.
Her bir soru tabloda bir kutucuğa denk
gelir ve bu şekilde bir bilgi türü ve
basamağına denk geldiği söylenebilir.
Tabloda her bir bilgi türü ve basamak
için anahtar kelimeler verilmiştir. Anahtar
kelimeler sorunun yerini tayin etmekte
rehber görevi üstlenecektir.

34
 Tablo 1. Yenilenmiş Bloom Taksonomisi Tablosu

1. HATIRLAMA 2. ANLAMA 3. UYGULAMA 4. ÇÖZÜMLEME 5. DEĞERLENDİRME 6. YARATMA

Tanıma Yorumlama Yapma Farklılaştırma Kontrol Etme Oluşturma
Anımsama Örnek Tamamlama Ayrıştırma Denetleme Planlama
Geri getirme verme Organize Etme Eleştirme Üretme
Sınıflama Düzenleme
Özetleme Örgütleme
Sonuç İrdeleme
çıkarma
Karşılaştırma
Açıklama
A. OLGUSAL
BİLGİ
Terimler bilgisi
Özel ayrıntı ve
ögelerin bilgisi
B. KAVRAMSAL
BİLGİ
Sınıflamalar ve
kategoriler bilgisi
İlkeler ve
genellemeler
bilgisi
Kuramlar,
modeller ve
yapılar bilgisi
C. İŞLEMSEL BİLGİ
Konuya (alana)
özgü beceri ve
çözüm yollarının
bilgisi
Konuya özgü
yöntem ve
teknikler bilgisi
Uygun işlemlerin
kullanılacağı
zamanın
belirlenmesine
hizmet eden
ölçütler bilgisi
D. ÜST BİLİŞSEL
BİLGİ:
Stratejik/güdüsel
bilgi
Uygun bağlam
ve koşulları
kapsayan bilişsel
görevler bilgisi
Öz-bilgi

35
 Duyuşsal ve Devinişsel Alan Taksonomisi
Duyuşsal Alan sınıflaması da basamaklara
ayrılmıştır. Bu basamaklar aşağıda
sıralanmıştır (Demirel, 2008; Ertürk, 2013;
Krathwohl, 1964; Tan, 2014; Yanpar Yelken ve
Akay, 2016):
1. Alma: Bir uyarıcının farkında olmayı
kapsayan basamaktır (Örneğin, Türk
bayrağının bizim bayrağımız olduğunu
bilmek gibi.).
2. Tepkide Bulunma: Uyarıcı ile etkileşim
içinde olunan basamaktır (Örneğin, Türk
bayrağına saygı duymak gibi.).
3. Değer Verme: Tutum özelliği taşıyan
tutarlı davranışlar sergilemeyi gerektiren
basamaktır (Örneğin, millî bayramlara
elinde Türk bayrağı ile katılmak gibi.).
4. Organize Etme: Değerleri olan
bir öğrencinin başka değerler ile
karşılaştığında bu değerler ile kendi
değerleri arasında ilişki ve denge
kurabilmeyi gerektiren basamaktır
(Örneğin, bayrak sevgisi ve vatan sevgisini
bütünleştirmek gibi.).
5. Kişilik Hâline Getirme: Değerler ve
davranışların bütünleştiği basamaktır. Yani
sadece duygusal olarak değil davranışsal
olarak da tutarlı olmayı gerektirir. Hatta bu
davranışları dolayısı ile kişinin o özelliğiyle
tanınması/nitelendirilmesi bu basamakta
yer almaktadır (Örneğin, kişinin çevresinde
vatansever bir birey olarak tanınması gibi.).
36
Devinişsel alan sınıflaması da basamaklara
ayrılmıştır. Bu basamaklar aşağıda
sıralanmıştır (Demirel, 2008; Ertürk, 2013;
Simpson, 1966; Tan, 2014; Yanpar Yelken ve
Akay, 2016):
1. Algılama: Nesnelerin duyu organları ile
fark edilmesidir (Örneğin, bir çocuğun
bir bisikleti fark etmesi ve yanına giderek
incelemesi gibi.).
2. Kuruluş: Bir hareket veya işi yapmaya
hazır oluştur (Örneğin, çocuğun bisiklete
oturarak sürmeye kendini hazır hissetmesi
gibi.).
3. Kılavuz Denetiminde Yapma: Bir işi bir
rehber eşliğinde yapabilmektir (Örneğin,
çocuğun babası yardımıyla bisikleti sürmesi
gibi.).
4. Mekanizma: Bir işi beceri hâline getirmek
ve mekanik olarak yapabilmektir (Örneğin,
çocuğun bisikleti tek başına sürebilmesi
gibi.).
5. Kompleks Tepki Faaliyeti: Bir işin
profesyonel bir biçimde yerine getirilmesidir
(Örneğin, çocuğun bisikleti usta bir
biçimde sürmeye başlaması gibi.).
6. Adaptasyon: Kazanılan bir becerinin
değişen durumlara uyarlanabilmesidir
(Örneğin, çocuğun bisiklet sürmede
edindiği tecrübeyi kullanarak ilerleyen
yıllarda motosiklet kullanmayı öğrenmesi
gibi.).
7. Yaratma: Edinilen becerilerden yola çıkarak
yeni şeyler keşfetme işidir (Örneğin, kişinin
yeni bir motosiklet sürüş tekniği geliştirmesi
gibi.).
Üst düzey duyuşsal ve devinişsel özelliklerin kazandırılması en az bilişsel özellikler kadar
önem taşımaktadır. Öğretim sürecinde bireyi sadece bilişsel olarak geliştirmek öğretim
ilkelerinden “bütünlük” ilkesine aykırıdır. Söz gelimi bilişsel olarak çok iyi gelişmiş bir
doktorun devinişsel ve duyuşsal yönden de aynı şekilde gelişmesi gerekmektedir. Aksi
takdirde el beceresi gelişmediği için muayene veya cerrahi süreçlerde eksik kalacaktır.
Duyuşsal açıdan gelişmemesi durumunda ise belki de vicdan sahibi bir hekim
olamayacaktır. Bu bağlamda her alan bakımından üst düzey becerilerin kazandırılması
büyük derecede önem arz etmektedir. Ayrıca bu becerilerin ölçümü bir başarı testi ile
değil de genel olarak gözlem vb. ölçme araçları ile ölçülmektedir. Bu bakımdan diğer
bölümlerde bu arayışlara ayrıntılı biçimde yer verilmiştir.

37
 Ö RNEKLER

Modül boyunca verilen örnekler, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel

Müdürlüğü tarafından düzenlenen Ölçme ve Değerlendirme Mesleki Gelişim
Programı Hazırlama Çalıştayı'na katılmış öğretmenler tarafından hazırlanmıştır.

Ezgi Öğretmen, öğrencilerine bazı sorular sormak ister. Sorduğu sorulardan ilki zor gibi görünmesine
rağmen alt düzey bir beceriye, ikinci soru da kolay gibi görünmesine rağmen üst düzey beceriye
hitap etmektedir.

Soru 1. Soru 2.

Ezgi Öğretmen, çocuklarına planları
doğrultusunda bir hafta boyunca ana renkler
ile ilgili etkinlikler yapmıştır. Haftanın sonunda
çocukların ana renkleri öğrenme durumlarını
ölçmek ister. Sarı-kırmızı-mavi-yeşil ve pembe
renklerden oluşan blokları karışık bir şekilde
halının üzerine döker. Bloklar arasından
yalnızca ana renkler olan blokları müzik bitene
kadar seçip oyuncak kutularına doldurmalarını
ister. (Kavramsal bilgi–Anlama, C4)
Pelin Öğretmen okul öncesi öğretmenidir. Pelin
Öğretmen sınıfa girer ve kukla köşesinden bir
kuklayı eline alır ve çocuklara "Bu kuklacık
bugün bir tuhaf uyanmış, kafasında soru
işaretleri var ve çok şaşkın. Başına ne geldiğini
pek anlayamıyor.
Bu kuklacık sizin olsaydı başına ne geldiğini
düşünürdünüz?" diye sorar. (Üst bilişsel bilgi–
Yaratma, C6)

Pelin ANTEPLİ/Okul öncesi eğitimi

38
Kazanım 12: Geometrik şekilleri tanır.

Pelin Öğretmen okul öncesi öğretmenidir. Çocuklara geometrik şekilleri öğrettikten sonra çocukların
kazanıma ulaşma düzeyini ölçmek için farklı geometrik şekillerdeki kartların olduğu kutuyu sınıfın
ortasına bırakır. Çocuklar kutunun etrafına toplanır.

1. Pelin Öğretmen kutunun içinden seçtiği kartı çocuklara gösterir ve:

҅҅ Kartın şekli nedir? der. (Olgusal bilgi-Hatırlama Basamağı, A1)

2. Pelin Öğretmen çocuklardan birini çağırır ve kutunun içindeki daire şeklindeki kartları toplamasını
ister. Diğer bir çocuktan üçgen şeklindeki kartları toplaması ister. (Bu şekilde kutudaki bütün
şekiller sınıflandırılabilir.) (Kavramsal bilgi-Anlama, B2)

3. Pelin Öğretmen çocuklara kutudan bir kart seçmesini ve seçtiği kartın şeklindeki sınıfta bulunan
nesneleri göstermesini ister. (Kavramsal bilgi-Uygulama, B3)

4. Pelin Öğretmen çocuklardan kutunun içinden seçtiği geometrik şekilleri kullanarak kendilerince
özgün bir şekil oluşturmalarını ister. (Üst bilişsel bilgi-Yaratma, D6)

Pelin Antepli/Okul öncesi eğitimi

Esra Öğretmen, söz sanatları konusunu işledikten sonra öğrencilerine konu ile ilgili bazı sorular
sormak ister. Sorduğu sorulardan ilki zor gibi görünmesine rağmen alt düzey bir beceriye, ikinci soru
da kolay gibi görünmesine rağmen üst düzey beceriye hitap etmektedir.
Soru 1. Soru 2.

“Yağmuru ve yağmurlu havaları oldum olası “Güneş doğarken ufuktan

severim. Pencerede ya da şemsiyemin tepesinde İlk benle selamlaşır uçan kuşların arasından.
usul usul tıpırdayan damlaların ayak seslerine
Masallara, kitaplara konu olurum
bayılırım. Yağmurla birlikte ortalığı saran toprak
kokusuna zaten doyamam. Ama gökyüzünün Ben bir korkuluğum.”
suratını asıp kaşlarını çatması, kararıp dizelerinde hangi söz sanatı bulunmaktadır?
bozarması ve ansızın öfkelenip gürleyerek Cevabınız için şiirden bir örnek veriniz.
yeryüzüne korkunç ışıklar göndermesi, (İşlemsel bilgi-Çözümleme, C4)
çocukken yüreğimi ağzıma getirirdi.
Gökyüzünün kükremesiyle birlikte, çığlıklar
atarak derhal pencereden uzaklaşırdım.”
Metinde kişileştirilen varlık hangisidir? Esra İLHAN/Türkçe
(Kavramsal bilgi-Anlama, C4)

39
 Öğretmen derste öğrencilere işlediği kazanımlara göre sorular yöneltmektedir. Bu soruların seviyelerini
birlikte belirleyelim.

(Kazanımlar öğretim programındaki sıra numaraları ile alıntılanmış.)

1. Olgusal Bilgi-Hatırlama Basamağı, A1

8.4.18. Cümlenin ögelerini ayırt eder.

“Bir cümle iki temel ögeden oluşur: ___ ve ___” ifadesini doğru şekilde tamamlamak için boş
bırakılan yerleri doldurunuz.

2. Kavramsal Bilgi-Kavrama Basamağı, B2

T.8.4.5. Anlatımı desteklemek için grafik ve tablo kullanır.

Meyveler lif ve vitaminler gibi vücudumuz için olmazsa olmaz besin ögeleri içerse de içerdikleri şeker
nedeniyle onları da kontrollü tüketmekte fayda var. Yaz aylarında bolca tüketilen meyvelerin şeker
içeriği düşük olanlardan 10 tanesini listeledik:
Limon: Tadının ekşiliğinden de belli olduğu üzere limon şeker açısından oldukça düşük, C vitamini
açısından ise zengindir. Limon başına 2 gramdan fazla şeker düşmüyor. İçme suyunuza dilim limon
ekleyerek rahatça tüketebilirsiniz.
Ahududu: Bir kâse ahudududa yalnızca 5 gram (1 çay kaşığı kadar) şeker bulunur. Zengin lif içeriği
sayesinde hem çok sağlıklıdır hem de insanı tok tutar.
Çilek: Çilekteki şeker miktarı, tadı göz önüne alındığında oldukça az. 1 kâse çilekte 7 gram şeker
bulunuyor. Bu miktarda çilekle günlük C vitamini ihtiyacınızın tamamını karşılayabilirsiniz.
Böğürtlen: Böğürtlende de çilek gibi kâse başına yaklaşık 7 gram şeker bulunur. Böğürtlen aynı
zamanda çok zengin bir lif kaynağı ve antioksidandır.
Kivi: Kivi de C vitamini yüksek, şeker miktarı düşük meyvelerden. Her bir kivide yaklaşık 6 gram şeker
bulunuyor.
Greyfurt: Orta boy bir greyfurtun yarısında 9 gram şeker bulunur. Kahvaltıda yarım greyfurt yemeye
devam!
Avokado: Mucize meyve avokado, şeker konusunda da şanını koruyor. Olgun bir avokadoda
yalnızca 1 gram şeker bulunuyor.
Karpuz: Yazın sembolü karpuzda tahmin ettiğinizden daha az şeker bulunmakta fakat porsiyona
dikkat etmek gerek. Bir kâse dilimlenmiş karpuzda yaklaşık 10 gram şeker bulunuyor.

40
Portakal: Orta boy bir portakal 70 kaloridir ve 12 gram kadar şeker barındırır.
Şeftali: Kendisi çok tatlı olsa da orta boy bir şeftalide 13 gramdan daha az şeker bulunmaktadır.

Metinde verilen bilgileri bir tablo ve bir grafik kullanarak gösteriniz. Tablonuzun sütunlarından
birinde “meyve adedi” yazmasına, grafiğinizin değerlerinden birinin de “bir kâsedeki miktar”
olmasına dikkat ediniz.

3. İşlemsel Bilgi-Değerlendirme Basamağı, C5

8.4.16. Yazdıklarını düzenler.
a) Dil bilgisine dayalı anlatım bozuklukları bakımından yazdıklarını gözden geçirmesi ve
düzeltmesi sağlanır.
b) Metinde yer alan yazım ve noktalama kuralları ile sınırlı tutulur.

“Ay tutulmasını görebilmek için 28 Eylül sabahı çok erken uyanmak gerekecek. Ay bu sırada batı
ufku üzerinde olacak. Tam ay tutulması, yaklaşık bir saat sürecek. Saat 4.07’de ay, Dünya’nın
gölgesine girmeye başlayacak. Bu sırada bir tarafından kararmaya başlayacak ve saat 5.11’de
tümüyle gölgenin içinde olacak, Tam tutulma aşaması 6.23’de sona erecek. Bundan sonra ay
Dünya’nın gölgesinden yavaş yavaş çıkmaya başlayacak. Ancak ay tümüyle gölgeden çıkmadan
batacak.”

Metinde birtakım yazım ve noktalama hataları vardır.

Metni yazım ve noktalama açısından düzelterek tekrar yazınız ve metnin yazarını yazım
ve noktalama açısından değerlendiriniz.

4. Üst Bilişsel Bilgi-Yaratma Basamağı, D6

8.4.1. Şiir yazar.

Dünya Çocukları Haiku Yarışması

Japon Havayolları Vakfı tarafından iki yılda bir düzenlenen Dünya Çocukları Haiku Yarışması’nın
14.’sü gerçekleştiriliyor. Haiku, Japon edebiyatına özgü bir şiir türü. Haikular üç dizeden oluşur.
Birinci ve üçüncü dizeler beş, ikinci dize yedi hece olur. Bu seferki yarışmanın konusu “sabah”.
Yarışmaya dünyanın her yerinden altı ile on beş yaş arasındaki çocuklar ve gençler katılabilecek.
Yarışmaya katılmak isteyenler haikularını anadillerinde yazacak. Yarışmaya katılmak için son tarih
15 Şubat!

Metinde bahsedilen yarışmaya katılacağınızı düşünerek yarışma şartlarına uygun bir “haiku”
yazınız.
Esra İLHAN/Türkçe

41
 11. sınıflarda 17. yy. kadar olan felsefe üniteleri işlenmiş ve öğrencilerin filozoflar ve akımlarla ilgili
bilgilerini ölçmek amacıyla Italyan ressam Raffaello Sanzio tarafından 1509-1511 yıllan arasında
yapılmış “Atina Okulu Freski'nin görseli gösterilmiştir.

Öğrencilere aşağıdaki sorular sorulmuştur:

Soru 1. Görselde gördüğünüz kişiler hangi filozoflardır? (Olgusal bilgi-Hatırlama, A1)

Soru 2. Bu filozoflar ne konuşuyor olabilirler? (Üst bilişsel bilgi-Yaratma, D6)

İlk soru zor gibi görünmesine rağmen alt düzey bir beceriye, ikinci soru da kolay gibi görünmesine
rağmen üst düzey beceriye hitap etmektedir.

Ayşegül ERÖZYÜREK/Felsefe

Ayşegül Hoca 10. sınıflarda siyaset felsefesi konusunu işlemiş ve ders sonunda öğrencilerin bilgi ve
becerilerini ölçmek istemektedir. Öğrencilerine aşağıdaki soruları sormuştur:

Soru 1. Platon, Devlet (Politeia) adlı eserinde neyi tanımlamıştır? (Olgusal bilgi-Hatırlama, A1)

Soru 2. Platonun ideal devlet anlayışında, Yönetici sınıfın elinden özel mülkiyet ve evlenme
haklarının alınmış olmasını nasıl değerlendirirsiniz? (Üst bilişsel bilgi-Değerlendirme, D5)

Soru 3. İdeal devlet anlayışının niteliğini düşünerek kendi ideal devlet anlayışınızı belirttiğiniz
ütopyanızı yazınız. (Üst bilişsel bilgi-Yaratma, D6)

Ayşe ERÖZYÜREK/Felsefe

42
Ümit Öğretmen, dersten sonra öğrencilerine konu ile ilgili bazı sorular sormak ister. Sorduğu
sorulardan ilki zor gibi görünmesine rağmen alt düzey bir beceriye, ikinci soru da kolay gibi
görünmesine rağmen üst düzey beceriye hitap etmektedir.

Soru 1. (Kavramsal bilgi–Anlama, B2)

Güneş ışığının dik geldiği durumlarda yaz mevsimi yaşanırken eğik geldiği durumlarda kış mevsimi
yaşanır.

Bu bilgiye göre, Dünya üzerinde belirtilen A, B ve C bölgelerinin sıcaklıklarını büyükten

küçüğe doğru sıralayınız.

Soru 2. (İşlemsel bilgi–Yaratma, B6)

Şemadaki nükletidlerin karşısına gelecek nükleotidleri çiziniz.

43
 Öğretmen derste öğrencilere işlediği kazanımlara göre sorular yöneltmektedir. Bu soruların seviyelerini
birlikte inceleyelim.

Soru 1. (Olgusal bilgi-Hatırlama basamağı, A1)

İvmenin tanımını yapınız.

Soru 2. (İşlemsel bilgi-Uygulama basamağı, C3)

Eren yaptığı deneyde konum-zaman için aşağıdaki çizelgeyi elde etmiştir.

Bu çizelgeye göre konum-zaman ve hzı-zaman grafiklerini çiziniz.

Zaman (s) 0 5 10 15 20 25 30 35 40

Konum (m) 0 10 20 30 40 50 60 70 80

Soru 3. (İşlemsel bilgi-Yaratma basamağı, C6)

Grafikten yararlanarak altın, gümüş ve bakırın öz kütle-hacim grafiklerini çiziniz.

Yukarıdaki grafikten yararlanarak altın, gümüş ve bakırın özkütle - hacim grafiklerini çiziniz. (İşlemsel
bilgi, Yaratma, C6)

44
ÖRNEK 1: Ayşe Öğretmen sınıfta öğrencilere şöyle bir soru sormuştur:

Bir zeytinyağı üreticisi olan Enes Bey'in ebatlar 3 m, 4 m ve 2,5 m olan dikdörtgenler prizması
şeklindeki deposunun tamamı yoğunluğu 0,9 gr/cm3 olan zeytinyağı ile doludur. Buna göre,

a) Bu depoda toplam kaç litre zeytinyağı bulunmaktadır?

b) Bu depoda toplam kaç kg zeytinyağı bulunmaktadır?

c) Enes Bey, zeytinyağının kilogramını 25 TL’den satarsa toplam kaç TL gelir elde eder?

ÖRNEK 2: Ali Öğretmen ise öğrencilerine şöyle bir soru yöneltmiştir:

Çokgenlerin özelliklerini, temel elemanlarını, düzgün çokgenleri ve dörtgenleri öğrencilerinin

kavramasını isteyen bir öğretmen, sınıfa girince her bir öğrencisine yeterli miktarda küçük kâğıtlar
dağıtmış ve bu kâğıtların her birine akıllarına gelen çokgenleri çizmelerini söylemiştir. Çizdikten
sonra ise bu çokgenleri kendi belirledikleri özelliklere göre gruplandırmalarını söylemiştir. Sınıftan
gelebilecek olası cevaplar sınırlı olmadığı için ve oluşturma ve planlama içerdiği için bu soru yaratma
düzeyinde kolay üst düzey bir soru olacaktır.

Muhtemel Cevap:
1. GRUP 2. GRUP

Örneğin bir öğrenci yukarıdaki 6 çokgeni çizmiş ve bunları düzgün olup olmamalarına göre
gruplandırmış olabilirken başka bir öğrenci 6 adet değil 5 adet çokgen çizip dörtgen ve beşgenler
şeklinde de aşağıdaki gibi gruplandırabilir.

1. GRUP 2. GRUP

45
 Yani cevap çeşitliliği fazladır ve cevaplar sınırlı değildir. Muhtemel cevaplar dışında birçok cevap elde
edilebilir.

Ayşe öğretmenin sorduğu soru (S.1) karmaşık gibi görünmesine rağmen sadece bilinen
işlem basamaklarını uygulamaktan ibaret olduğu için C3 (İşlemsel bilgi-Uygulama
basamağı) düzeyinde iken

Ali Öğretmen’in sorduğu soru (S.2) ise basit gibi görünmesine rağmen öğrenciler
sınıflamayı ve sınıflama kriterlerini kendileri belirleyeceği için B6 (Kavramsal bilgi-
Yaratma basamağı) düzeyindedir.

ÖRNEK:

11/B’de trigonometri ünitesini anlatıp bitiren Canan Öğretmen konu için aşağıda verilen düzeyleri
farklı soruları yazar, sınıfta çözer.

1) 2.sin150° ifadesinin sonucu kaçtır?

A) –2 B) –1 C) 0 D) 1 E) 2

A1, Olgusal Bilgi-Hatırlama (Tanıma Anımsama Geri getirme)

Öğrenci özel açıların trigonometrik oranlarını bilip, hatırlayıp kullanacak.

Cos2 x
2) 1 ifadesinin sonucu nedir?
1 Sinx

A) Sinx B) 1 – Sinx C) 1 + Sinx D) 1 – Cosx E) 1 + Cosx

C3, İşlemsel Bilgi-Uygulama

 Konuya (alana) özgü beceri ve çözüm yollarının bilgisi, konuya özgü yöntem ve teknikler
bilgisi

 Uygun işlemlerin kullanılacağı zamanın belirlenmesine hizmet eden ölçütler bilgisi (yapma,
tamamlama)

Öğrenci burada Cos2x in Sinüs değerini yazıp gerekli çarpanlarına ayırma ve sadeleştirme işini
yapar o nedenle uygulama basamağındadır.

46
 1
3) Cosx – Sinx = ise Sinx.Cosx kaçtır?
2
1 3 1 3 1
A) B) C) D) E)
4 4 4 8 2

C4, İşlemsel Bilgi-Çözümleme

 Konuya (alana) özgü beceri ve çözüm yollarının bilgisi, konuya özgü yöntem ve teknikler
bilgisi

 Uygun işlemlerin kullanılacağı zamanın belirlenmesine hizmet eden ölçütler bilgisi

(farklılaştırma ayrıştırma, organize etme, düzenleme, örgütleme, irdeleme)

Öğrenci burada ifadenin parentez karesini almaya karar verir, Cosinüs ve Sinüsün karelerinin
toplamını 1 alır, ifadeyi düzenler ve gerekli işlemleri yapar. O nedenle soru işlemsel ve çözümleme
basamağındadır.

4) B
Çapı 200 metre olan daire biçimindeki pistin çevresinde A dan B ye
doğru saatin ters yönünde koşan bir kişi, B noktasına geldiğinde 45° lik
A
bir yay boyunca koşmuş oluyor. Buna göre IABI kaç metredir?

A) 150 B) 120 C) 90 D) 75 E) 60

C4, İşlemsel Bilgi-Çözümleme

 Konuya (alana) özgü beceri ve çözüm yollarının bilgisi, konuya özgü yöntem ve teknikler
bilgisi

 Uygun işlemlerin kullanılacağı zamanın belirlenmesine hizmet eden ölçütler bilgisi

(farklılaştırma ayrıştırma, organize etme, düzenleme, örgütleme, irdeleme)

Öğrenci burada çember yayı ve uzunluk arasında alana özgü bilgileri kullanır. Bilgileri düzenler
ve gerekli işlemleri yapar. O nedenle soru işlemsel ve çözümleme basamağındadır.

47
 5)
ABC üçgeninde; IABI = 12 cm, IBCI = 5 cm
iseverilenlere göre tany değeri kaçtır?

2 3 12 12 13
A) B) C) D) E)
3 5 13 5 5

D6, Üst Bilişsel Bilgi-Yaratma Stratejik/güdüsel bilgi

 Uygun bağlam ve koşulları kapsayan bilişsel görevler bilgisi öz-bilgi (oluşturma, planlama,
üretme)

 Öğrenci yarım açı formüllerini bilmediği için başka bir yol geliştirmeli. En uygun yol BC kenarını
hipotenüs uzunluğu kadar uzatıp ikizkenar bir üçgen oluşturarak y açısının trigonometrik
oranlarını bulmaktır. Burada öğrenci karar verir, strateji geliştirir, planlama yapar, üretir. O
nedenle sorunun çözümü üst düzey beceri gerektirmektedir.

48
 KENDİMİZİ SINAYALIM
1. Siz de kendi alanınızdan C3 düzeyi (İşlemsel bilginin uygulama basamağı) bir soru
yazınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

2. Siz de kendi alanınızdan C4 düzeyi (İşlemsel bilginin çözümleme basamağı) bir soru
yazınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

3. Siz de kendi alanınızdan D6 düzeyi (Üst-bilişsel bilginin yaratma basamağı) bir soru
yazınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

49
 KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Bümen, N. T. (2010). Program geliştirmede bir dönüm noktası: Yenilenmiş Bloom
taksonomisi. Eğitim ve Bilim, 32(142).

Demirel Ö. (2008). Eğitimde program geliştirme (11. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.

Ertürk, S. (2013). Eğitimde “program” geliştirme (6. Baskı). Ankara: Edge Akademi.

Krathwohl, D. R. & Anderson, L. W. (2009). A taxonomy for learning, teaching, and

assessing: A revision of Bloom’s taxonomy of educational objectives. Longman.

Krathwohl, D. R. (1964). Taxonomy of educational objectives: The classification of

educational goals. Affective Domain.

Özçelik, D. A. (2010). Öğrenme öğretim ve değerlendirme ile ilgili bir sınıflama. Ankara:
Pegem Yayıncılık.

Simpson, E. J. (1966). The Classification of Educational Objectives, Psychomotor Domain.

Tan Ş. (2014). Öğretim ilke ve yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.

Tutkun, Ö. F. (2012). Bloom’un yenilenmiş taksonomisi üzerine genel bir bakış. Sakarya
University Journal of Education, 1(3), 14-22.

Yanpar Yelken T. & Akay C. (2016). Öğretim ilke ve yöntemleri (4. Baskı). Ankara: Anı
Yayıncılık.

50
 Big Data toplumsal iletişimin
dinamiklerine ilişkin kapsamlı bilgi
edinmeye olanak sağlayan çok etkili
bir psikopolitik araçtır. Bu bilgi, insan
ruhuna nüfuz etme ve onu düşünce
öncesi düzeyde etkilemeyi mümkün
kılan bir iktidar bilgisidir.

Byung-Chul Han

52
10. MODÜL

Veri Okuryazarlığı
Öğretmen Eğitimi Modülü

53
 Başarı
Rubrik
Üst Bilişsel Bilgi
Üst Düzey Beceri
Ölçek
Taksonomi
Analiz
Performans

54
Veri Okuryazarlığı
Öğretmen Eğitimi Modülü
Bu bölümü başarı ile tamamlayan öğretmenler:
Okuryazarlıkla ilgili güncel kavramları ve okuryazar olmanın temelini oluşturan
nitelikleri sıralar.
21. yüzyılda farklılaşan okuryazarlık becerileri ve bunların temel bileşenlerini
bilir.
Kendi okuryazarlık düzeyini belirler ve geliştirmek için gereksinim duyduğu bilgi
ve becerilerin farkına varır.
Çevrim içi soru hazırlama servislerinden en az birini kullanır.
Twitter, facebook ve instagram üzerinden veri elde etmeyi bilir ve uygulamalı
olarak veri çeker.
Toplanan verinin doğruluğunun yapılacak olan analizleri nasıl değiştirdiğini
kavrar.
Toplanan verileri doğru şekilde tasnif ederek tablo hâlinde sunar.
Farklı veri türlerini içeren veri setinden pivot tablo oluşturur.
Karşılaştığı farklı tablo biçimlerini okur ve yorumlar.
Elindeki veriyi birden fazla şekilde tablo hâline getirerek sunar.
Sütun, çubuk ve pasta grafiklerinin iki ve üç boyutlu türlerini yorumlar.
Elindeki veri setini kullanarak sütun, çubuk ve pasta grafikleri oluşturur.
Güneş ışığı, ağaç haritası, çizgi, alan ve histogram grafiklerini yorumlar.
Elindeki veri setini kullanarak güneş ışığı, ağaç haritası, çizgi, alan ve histogram
grafikleri oluşturur.
Kutu ve çizgi, dağılım, kabarcık, radar, pasta ve huni grafiklerini yorumlar.
Elindeki veri setini kullanarak kutu ve çizgi, dağılım, kabarcık, radar, pasta ve
huni grafikleri oluşturur.
Tablo ve grafiklerinden yararlanarak infografikler oluşturur ve oluşturulmuş
olanları yorumlar.

55
 VERİ OKURYAZARLIĞI NEDİR?

Veri okuryazarlığı en genel anlamda verinin ne anlama geldiğinin

çözümlenmesi olarak tanımlanabilir. Ancak veri okuryazarlığının
daha iyi anlaşılabilmesi için “bilgi okuryazarlığı” ve “istatistiksel
okuryazarlık” kavramlarının iyi anlaşılması gereklidir.

BİLGİ OKURYAZARLIĞI NEDİR?

Bilgi okuryazarlığı ihtiyaç duyulan bilginin ne olduğunu tespit

edebilme, bulma ve etkili biçimde kullanabilme becerisi
olarak tanımlanır (Scield, 2004). Bu tanımlama çerçevesinden
bakıldığında, sanayi toplumları için geleceğin anahtarı
konumundaki beceri, bilgi okuryazarlığıdır (Harkins, 2008;
Puncreobutr, 2016). Ancak bu beceriyi geliştirmede ve kullanmada,
birtakım beceri setlerinin de geliştirilmiş olması ve kullanılması
bir gerekliliktir. Bilginin istatistiklerle özetlenmeye başlanmasıyla
birlikte bilgi okuryazarlığı, yerini istatiksel okuryazarlığa bırakmıştır.

İSTATİSTİK OKURYAZARLIĞI
NEDİR?

İstatistik, bir bilgiyi özetlemek için kullanılan sayısal ifadeler

olarak tanımlanabilir (Gloud, 2017). Bireyin sunulan istatistiğin
ardında yatan gerçeğin ne olduğunu anlaması, yorumlayabilmesi
ve değerlendirebilmesi için sahip olması gereken beceri ise
istatiksel okuryazarlıktır (Schield, 2004). Temelde bu üç beceri
birbirinin üzerine inşa ediliyor olsa da aralarında nüans farklılıkları
bulunmaktadır.

56
 ANLAYALIM
VERİ
OKURYAZARLIĞI
Yukarıdaki kısa tanım ve açıklamalardan da
anlaşılabileceği üzere veri okuryazarlığı, bilgi
okuryazarlığı ve istatiksel okuryazarlıktan
farklı olarak bireyi, var olan durumu
değerlendirmenin ötesine taşıyarak eldeki
veriyi yorumlama ve tahminde bulunma imkânı
da sunar. Bu anlamda veri okuryazarlığını bilgi
okuryazarlığı ve istatistik okuryazarlıktan ayıran
çizgi, mevcut durumun fotoğrafını çekmekle
birlikte geleceğe dair akıl yürütebilme imkânı
sunmasıdır. Bu nedenle veri okuryazarlığı; tablo
ve grafik okuma gibi istatiksel okuryazarlığa ve
BİLGİ
OKURYAZARLIĞI
İSTATİSTİK
OKURYAZARLIĞI
benzer şekilde ihtiyaç duyduğu bilgiyi elde etme
ve onu kullanabilme gibi bilgi okuryazarlığı
becerilerini de kapsamaktadır (Fontichiaro &
Oehrli, 2016; Gould, 2017). Bu nedenledir ki
veri okuryazarlığı becerilerini sağlam temellere
dayandırmak için bilgi okuryazarlığı ve istatistik
okuryazarlık becerilerinin de kazandırılması
gerekmektedir. Bu beceriler birbiriyle örtük
olduğu gibi birbirinin temeli de olabilir. Bu
eğitime ilişkin içerik ve kazanımlar tabloda
verilmiştir:
57
 VERİ OKURYAZARLIĞI
KONU İÇERİK
Bu derste, okuryazarlık ile ilgili temel
Okuryazarlık kavramlar üzerinde durulmaktadır.
ile İlgili Temel 21. yüzyılda okuryazar olma özellikleri
Kavramlar belirtilerek okuryazarlık türleri hakkında
genel bilgiler verilmektedir.
Bu ders kapsamında çevrim içi soru
sorma (online survey) sistemleri
tanıtılacaktır. Ardından sosyal medya
Veri Toplama üzerinden veri toplama hakkında bilgiler
Süreçleri verilecektir. Aynı zamanda doğru veri
toplamanın önemi anlatılarak veri
toplama süreçlerinde uyulması gereken
protokollere yer verilecektir.
Bu derste, veri toplama süreçlerinden
geçen verilerin, grafik hâline getirilmeden
önce tablo hâlinde sunulması ve
Veri Düzenleme ve
doğru tablo okuma metotları üzerinde
Tablo Okuma
durulacaktır. Ardından farklı veri türlerinin
tablolaştırılması hakkında uygulamalar
yapılacaktır.
Bu derste, sütun, çubuk ve pasta
grafiklerinin kümelenmiş, yığılmış
Veri Görselleştirme
ve %100 kümelenmiş çeşitlerinin
ve Yorumlama
oluşturulması ve yorumlanması
anlatılmaktadır.
Bu ders kapsamında güneş ışığı, ağaç
Veri Görselleştirme haritası, çizgi, alan ve histogram
ve Yorumlama grafiği çeşitlerinin oluşturulması ve
yorumlanması anlatılmaktadır.
Kutu ve çizgi, dağılım, kabarcık,
radar, pasta ve huni grafiği çeşitlerinin
Veri Görselleştirme oluşturulması ve yorumlanması
ve Yorumlama anlatılmaktadır. Son olarak tablo
ve grafikler kullanılarak infografik
oluşturulması üzerinde durulacaktır.
58
KAZANIMLAR
1. Okuryazarlıkla ilgili güncel kavramları
ve okuryazar olmanın temelini oluşturan
nitelikleri sıralar.
2. 21. yüzyılda farklılaşan okuryazarlık
becerileri ve bunların temel bileşenlerini bilir.
3. Kendi okuryazarlık düzeyini belirler ve
geliştirmek için gereksinim duyduğu bilgi ve
becerilerin farkına varır.
4. Çevrim içi soru hazırlama servislerinden en
az birini kullanır.
5. Twitter, facebook ve instagram üzerinden veri
elde etmeyi bilir ve uygulamalı olarak veri
çeker.
6. Toplanan verinin doğruluğunun yapılacak
olan analizleri nasıl değiştirdiğini kavrar.
7. Toplanan verileri doğru şekilde tasnif ederek
tablo hâlinde sunar.
8. Farklı veri türlerini içeren veri setinden pivot
tablo oluşturur.
9. Karşılaştığı farklı tablo biçimlerini okur ve
yorumlar.
10. Elindeki veriyi birden fazla şekilde tablo
hâline getirerek sunar.
11. Sütun, çubuk ve pasta grafiklerinin iki ve üç
boyutlu türlerini yorumlar.
12. Elindeki veri setini kullanarak sütun, çubuk
ve pasta grafikleri oluşturur.
13. Güneş ışığı, ağaç haritası, çizgi, alan ve
histogram grafiklerini yorumlar.
14. Elindeki veri setini kullanarak güneş ışığı,
ağaç haritası, çizgi, alan ve histogram
grafikleri oluşturur.
15. Kutu ve çizgi, dağılım, kabarcık, radar, pasta
ve huni grafiklerini yorumlar.
16. Elindeki veri setini kullanarak kutu ve çizgi,
dağılım, kabarcık, radar, pasta ve huni
grafikleri oluşturur.
17. Tablo ve grafiklerinden yararlanarak
infografikler oluşturur ve oluşturulmuş
olanları yorumlar.
 ANLAYALIM
OKURYAZARLIK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Veri okuryazarlığı becerisinin kazandırılması
sürecinde bireyin hem bu beceriyi tanıması
hem de kendinin eksikliklerini belirleyebilmesi
önem arz etmektedir.
Veri okuryazarlığı oluşturmanın ilk aşaması,
okuryazarlık üzerine bir farkındalık oluşturmaktır.
Bu aşamada üç farklı becerinin geliştirilmesine
yönelik etkinlikler düzenlenmelidir. Bunlardan
ilki okuryazarlık kavramının kendisinin
tartışılması ve niteliklerinin ortaya konulmasıdır.
Bu noktada bireyin bilgi okuryazarlığı, istatiksel
okuryazarlık ve veri okuryazarlığı becerileri
hakkında bilgi sahibi olması beklenmektedir.
Ayrıca birey 21. yüzyılın ihtiyaçları çerçevesinde
ne gibi yetkinliklere sahip olunması ve bunun
yanı sıra kendini hangi alanlarda geliştirmesi
gerektiğinin de farkına varmalıdır.
59
 OKURYAZARLIK
Okuma (reading) ve yazma (writing) becerilerinin toplamı olarak kabul edilen okuryazarlık
(literacy); aslında bu toplamdan çok daha fazlasıdır (Aşıcı, 2009; Uzun ve Çelik, 2020).
Okuryazarlık (literacy) bugün iyi bir dinleyici olma, dili iyi kullanma, etkili iletişim ve etkileşim
kurabilme gibi birçok zihinsel beceriyi içeren bir eğitim terimi olarak kabul edilmektedir.
(Aşıcı, 2009; Fransman, 2005; Uzun ve Çelik, 2020). Bu teriminin değişiminde teknolojide
kaydedilen gelişmelere bağlı olarak toplumsal ihtiyaçların ve bilgiye ulaşma sürecinin
farklılaşması etkili olmuştur (Fransman, 2005). Bu nedenle okuryazarlık dinamik bir terimdir
ve her dönem bireyin sahip olması gereken temel beceriler arasında yer almaktadır (Aydın,
2019; Uzun ve Çelik, 2020).

FARKINDALIK OLUŞTURMAYA YÖNELİK

KAZANDIRILMASI
FARKINDALIK GEREKEN BECERİLER
OLUŞTURMAYA YÖNELİK
KAZANDIRILMASI GEREKEN BECERİLER

21. yüzyıl Kendini

Okuryazarlık
becerilerini geliştirmeye
kavramını
ve gereken yönelik
ve niteliklerini
nitelikleri hedef
bilme
bilme belirleme

60
 KENDİMİZİ SINAYALIM
1. Bildiğiniz okuryazarlık türlerini her birini bir başlık açarak yazınız. Her bir türün altına o
okuryazarlığa sahip olmak için edinilmesi gereken nitelikleri sıralayınız.

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

2. Farklı okuryazarlık türlerinde sahip olunması gereken benzer özellikler neler?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

3. Farklı okuryazarlık türlerinde sahip olunması gereken birbirinden farklı özellikler neler?

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................

61
 ANLAYALIM
VERİ TOPLAMA SÜREÇLERİ

1. Çevrim İçi Soru Sorma Sistemleri Öğrenci merkezli ölçme yapabilme

Çevrim içi soru sorma sistemleri, çevrim içi Kitlesel erişim

ölçme değerlendirme yapmak için özellikle
yetişkin gruplarında oldukça yaygın kullanılan,
teknolojinin ilerlemesi ve erişilebilirliğin
artması ile daha küçük yaş grupları için de
kullanılabilecek olan çok çeşitli dijital araçlardır.
Bu tür araçların birçok özelliği bulunmakla
beraber öğretmenlere sağladıkları faydalar şu
şekildedir:
İnternet bağlantısı olan her yerden erişim
Uzun süre saklayabilme
Anlık ölçme yapabilme
Kitlesel değerlendirme yapabilme
Değerlendirme sonuçlarını istenilen süre
saklayabilme
Değerlendirme sonuçlarını bireysel olarak
iletebilme
Öğrenciler için de hızlı ve pratik olmasının
yanı sıra çevrim içi soru sorma sistemlerinin
ölçme değerlendirmede kullanılması öğrenme
sürecini daha eğlenceli hâle getirilebilir.

Çeşitli ölçme yöntemlerini aynı platforma Çevrim içi olarak erişebileceğiniz birçok ölçme
kullanabilme aracı bulunmaktadır. Bunlardan bazıları:

Google Forms (https://docs.google.com/forms/)

Survey Gizmo (https://www.surveygizmo.com/)

Survey Monkey (https://www.surveymonkey.com/)

Question Pro (https://www.questionpro.com/)

Survey Planet (https://surveyplanet.com/)

62
 ANLAYALIM
Bu örneklerden Google Forms’u ele alalım:
Google Forms, farklı görsel temalar sunmasının
yanı sıra farklı soru türlerini de kullanmaya
olanak sağlar, bu şekilde sorularınızı kısa
cevap, paragraf, çoktan seçmeli, çoklu cevap
ya da açılır pencereden seçme gibi çeşitli
şekillerde sorabilirsiniz. Bunların yanında
sorulara video ve görseller de ekleyerek farklı
türde öğrenenlere de hitap eden ya da daha
üst düzey düşünme becerisi gerektiren sorular
hazırlayabilirsiniz. Bu yönüyle anket olduğu
gibi ölçme aracı olarak da kullanılabilir.
Ek olarak Google Forms ortak çalışma imkânı
sunduğu için formunuzu başka kişilerle
paylaşıp erişime açık hâle getirerek çevrim içi
ve eş zamanlı ortak çalışmalar oluşturabilirsiniz.
Google Forms bilgisayar, tablet ve akıllı telefon
gibi internete bağlanabilen farklı cihazlardan
erişilebilir ve öğrenciler de yine bu şekilde farklı
cihazlardan sorularınızı yanıt verebilirler. Bulut
tabanlı çalıştığından da haricen indirmenize ya
da bilgisayarınıza kaydetmenize gerek yoktur.
Sorularınıza cevapları da ekleyerek anında geri
bildirim verebilir, puanlama ya da doğru-yanlış
seçeneği ekleyebilir ya da sorulara zorunlu
cevap verme kriteri getirebilirsiniz. Google
Forms sorduğunuz soruların kullanıcılardan
(öğrencilerden) gelen cevapları arka planda
zaman damgalarıyla birlikte tutar ve aynı
zamanda dilerseniz bu cevapları raporlayabilir
ayrıca grafikler hâlinde toplu sonuçları da
görüntüleyebilirsiniz.
Google Form oluşturma:
1. Google Form oluşturmak için tarayıcınızda
Google üzerinde Gmail ile oturum açınız.
2. Oturum açtıktan sonra sağ üst köşedeki
dokuz noktaya tıklayıp daha fazlaya
tıklayarak buradan Google Formlar’a
gidebilir ya da https://docs.google.
com/forms/ adresini tarayıcınıza yazarak
Google Forms sayfasına erişebilirsiniz.
3. Yeni bir form oluşturmak için tıklayınız.
4. Ya da önceden tasarlanmış olan
formlardan birini de seçebilirsiniz.
5. Ortak çalışmak için sağ üst kısımdaki üç
noktaya tıklayarak ve “Katılımcı ekle” yi
seçerek mail adresleri üzerinden başka
katılımcıları form oluşturmak üzere davet
gönderebilirsiniz.
6. Formunuza başlık ve açıklama ekleyiniz.
7. Soru yazma kısmı otomatik olarak
çıkacaktır, burada sağ tarafta soru
tiplerinden (kısa cevap, paragraf, çoktan
seçmeli, çoklu işaretleme, açılır menüden
seçme, dosya yükleme, lineer ölçek, çoklu
seçmeli grid, işaretlemeli grid, tarih ya da
zaman) dilediğinizi seçiniz.
63
 8. Sorularınızı tamamladığınızda
formunuzun nasıl göründüğünü kontrol
etmek için sağ üstteki simgesine
tıklayınız.
9. Formunuzun temasını değiştirmek için
sağ üstteki simgesine tıklayınız.
10. Formunuzla ilgili kısıtlama (mail
adreslerini topla, 1 cevap hakkı tanı,
formu tamamladıktan sonra cevapları
güncelleme ve cevapları mail olarak
alabilme) işlemlerini sağ üstteki
simgesinden yapabilirsiniz.
2. Sosyal Medya Üzerinden Veri Toplama
Sosyal medya, günümüzde bizler tarafından
araştırma yapmak ve veri toplamak için
hâlihazırda kaynaşmış toplulukların ve
doğal olarak gruplanmış verinin bir arada
bulunduğu çevrim içi ortamlardır. Bu noktada
ise veri toplanabilecek sosyal medya mecraları
yaygın olarak kullanılan Twitter, Facebook ya
da Instagram olarak düşünülebilir.
aradığınız kelime ile ilgili o zamana dek yazılmış tüm paylaşımları, son yazılan paylaşımı, en popüler
paylaşımı, kişileri, fotoğrafları ve videoları görüntüleyebilirsiniz.
64
11. Gelen cevapları görüntülemek için
“Sorular” kısmının hemen yanındaki
“Yanıtlar” sekmesine tıklayınız. Burada
gelen yanıtları pasta grafiği, sütün grafiği
ya da kullanıcıların cevap verdikleri
zamana göre sıralı şekilde görebilirsiniz.
Aynı zamanda kullanıcı bazında yanıtları
tek tek görüntüleyebilirsiniz.
12. Dilerseniz tüm cevapları sağ üst köşedeki
simgesine tıklayarak tablo hâlinde
görüntüleyebilir ve bilgisayarınıza
kaydedebilirsiniz.
Bu mecralardan en kolay şekilde Twitter’dan
veri elde etmek için https://twitter.com/home
adresine gittiğinizde ekranda sol taraftaki #
işaretine tıkladığınızda o sırada bulunduğunuz
bölgede/ülkede kelime bazlı olarak yazılıp
paylaşılan ifadelerden en sık kullanılanları
liste hâlinde görüntüleyebilirsiniz. Bunun yanı
sıra Twitter arama kısmına herhangi bir kelime
yazdığınızda
65
 ANLAYALIM

Bu tür bir işlemi Twitter üzerinden ya da “Tweet Sentiment Visualization” adresi üzerinden de
yapabilirsiniz. https://www.csc2.ncsu.edu/faculty/healey/tweet_viz/tweet_app/

Örneğin,

66
Buradaki “Keywords:” kısmına bir kelime yazalım, kelimemiz “Turkey” olsun. Burada anlık olarak
atılan Tweet’lerin haritalarını görüntüleyebiliriz.

67
 Analiz
HATIRLAYALIMKontrol Planlama
Verinin anlamlı sonuçlar verebilmesi için
öncelikle doğru şekilde, doğru kaynaklardan
ve doğru araçlarla toplanmış olması
gerekmektedir. Hatalı yöntemlerle, yanlış
kaynaktan, uygun olmayan araçlarla toplanan
veri; hiçbir anlamlı sonuç çıkarmayacağı
gibi daha da kötüsü hatalı sonuçlara
ulaştıracağından hatalı kararlar alınmasına da
neden olabilir.
Bu nedenle bu tür hatalı sonuçlara ulaşmamak
için yapılması gereken belli başlı işlemler ve
takip edilmesi gereken bazı prosedürler vardır.
Kısaca bunları şu şekilde ifade edebiliriz:
İlk olarak ne tür veriye ihtiyacınız olduğunu
belirleyin. Bunlar yaş, gelir, cinsiyet, öğrenim
durumu, belli zamanda belli miktar X
tüketimi vs. olabilir. Bunu belirledikten sonra
verilerinizi gruplayın; demografik bilgiler,
sosyal yaşantı vb. gibi. Veri değerleri sayısal
olabilir veya kategorilere ayrılabilir.
İkinci adım olarak veri toplama aracınızı
belirleyin ve bu araç üzerinde önceden
68
Sonuç
ihtiyacınız olan veri türüne göre sorularınızı
hazırlayın.
Verinizi topladıktan sonra analiz etmeden
önce mutlaka düzenlemeniz gerekmektedir.
Bu düzenleme tablolar hâlinde olabilir
veya kullanacağınız yazılıma göre
şekil değiştirebilir. Her iki durumda da
ne olursa olsun verilerinizi kategorize
etmeli, etiketlemeli ve uygun şekilde
düzenlemelisiniz.
Bu düzenleme sırasında hatalı, eksik,
yanlış olabilecek veriyi mutlaka ama
mutlaka temizleyiniz. Aksi takdirde hatalı
sonuçlarla karşılaşmanız kaçınılmazdır.
Örneğin; ortaokul öğrencilerine bir anket
uyguladığınızı düşünelim, öğrencilere yaş,
boy, kilo ve günlük kaç bardak su içtiklerini
sordunuz. Bir satırda “100-100-100-100”
gibi yan yana gelmiş sayıları gördünüz.
Bu durumda bu verinin doğru olmadığını
elbette tahmin edebiliriz. Bu durumda bu
satırı tamamen listeden çıkarmalıyız.
 Ö RNEKLER

VERİ DÜZENLEME VE TABLO OKUMA

Önceki bölümlerde bahsettiğimiz üzere veriyi
birçok kanaldan toplayabiliriz. Bunlar eski
kayıtlar, yayınlanmış raporlar, yıllıklar vb. kayıtlı
dokümanlar ya da anket, saha çalışması, gözlem
gibi çeşitli kaynaklar olabileceği gibi çevrim
içi bir araçla toplanmış veriler de olabilir. Bu
noktada da tekrar hatırlamak gerekir ki önemli
olan istenilen verinin istenilen kaynaklardan,
istenilen şekilde toplanmasıdır. Bu işlemleri
tamamladıktan sonra verilerin tasnif edilmesi
yani sınıflandırılması gerekmektedir. Çevrim içi
veri toplama araçlarının bizlere sağladığı en
büyük kolaylıklardan biri budur. Sorularımıza
verilen cevaplar satır ve sütunlar hâlinde tablo
dökümü olarak saklanabilmektedir. Yine de bu
aşamada dahi verilerimiz düzensiz ve dağınık
olabilir. Bu noktada verilerin tasnif edilmesi
sonrasında yapılacak grafik işlemlerinde
kolaylık sağlamanın ötesinde daha anlamlı
sonuçlar elde etmemize olanak sağlayacaktır.
Aşağıdaki iki örneği ve grafiklerini inceleyelim
ve iki örnek arasındaki yorumların farklarına
bakalım:

1a. Hatalı Tasnif

Öğrenci Yaş Boy (cm) Kilo (kg) Günlük Tükettiği Su (Bardak)

3 9 151 54 3
7 18 150 61 7
2 11 171 59 7
1 11 166 54 4
4 9 191 50 2
5 13 123 56 0
6 10 147 67 10
9 15 150 58 7
8 13 169 64 8

Yukarıdaki tabloya baktığımızda sütun başlıkları ve aşağıdaki rakamlardan hiçbir mantıklı anlam
çıkaramayız. Yukarıdaki tablonun doğru tasniflenmiş hâli Örnek 1b. Doğru Tasnif’te verilmiştir.

69
 1b. Doğru Tasnif

Öğrenci Yaş Boy Kilo Günlük Tükettiği Su(Bardak)

1 9 151 54 3

2 9 155 50 2

3 10 147 67 10

4 11 160 59 7

5 11 166 54 4

6 13 168 56 0

7 13 169 64 8

8 15 175 58 7

9 18 171 61 7

Bu tabloda görüldüğü üzere öğrenciler sıralı
hâlde tabloda yer almakta ve her birine dair
edinilen veriler satır boyunca okunabilmektedir.
Verilerinizi doğru tasniflemede odağınızda
olan kriterlerinize göre yukarıdan aşağıya
bir mantıksal sıralama yapmak hem tabloyu
okumanızı hem de sonrasında grafiği
yorumlamanızı kolaylaştıracaktır. Buradaki
tabloda öğrenciler öğrenci sıralarına yaşlarına
göre küçükten büyüğe doğru sıralanmışlardır.
Yine yaşlarına göre boy ve kilolarını tablodan
takip edebiliriz.
Yorumlamak gerekirse bu tablodan “6” satır
numaralı 13 yaşında, 168 cm boyunda ve
56 kg ağırlığındaki öğrencinin günlük hiç su
tüketmediğini görebiliriz. Öte yandan aynı
yaşta olan 7 numaralı öğrenci ise 6 numaralı
öğrenciye boyu yakına ancak kilosu daha
fazladır ve günlük 8 bardak su tüketmektedir.

70
Bu tabloyu çubuk grafik hâline getirdiğimizde şu şekilde bir görüntü ile karşılaşırız:

Farklı veri türlerini içeren veri setinden pivot tablo oluşturur.

Pivot tablolar farklı veri türleri içeren örneğin
isim, tarih, saat, sıra numarası, puan vb. veri
kayıtlarını özetlemek ya da raporlamak için
kullanılan bir araçtır. Bu tablolarda veri girdi
olarak alınarak işlenir ve sonuçları toplam,
ortalama, karşılaştırma ya da grafik olarak
görüntülenebilir. Özellikle çoklu veri ya
da yığın veri bulunan veri setlerini kolayca
anlamlandırmak ve büyük veriyi özetlemek
için sıkça kullanılan bir tablo türüdür. Aynı
zamanda pivot tablolarda satırlar ve sütunlar
istenildiğinde yer değiştirebildiğinden bir satır
ya da sütunda özellikle değinilmek istenilen
yani odaklanılmak istenilen noktalar da ön
plana çıkarılabilir. Bu sayede de yüklü ve çeşitli
veri içeren tablolar hem hızlı aynı zamanda
kolay anlaşılır hâlde görüntülenmiş ve hem de
gruplar hâlinde yorumlanması kolaylaşmış olur.
Bunun yanı sıra pivot tablolarda gruplama,
filtreleme, koşullu biçimlendirme ve sıralama
gibi tablo işlemlerini de yapabilir sayısal veriler
üzerinde hesaplama yapabilir ya da metin
içeren verileri gruplayabilirsiniz.

71
 2a. Tablo veri

Günlük
Yaşadığı
Öğrenci Yaş Boy (cm) Kilo (kg) Tükettiği Su
Şehir
(Bardak)
1 9 137 60 5 Çanakkale
2 12 150 65 8 İstanbul
3 14 170 66 3 Mersin
4 15 160 53 5 İstanbul
5 16 165 52 7 İstanbul
6 16 176 66 1 Sakarya
7 17 180 78 2 Ankara
8 17 168 59 2 Ankara
9 17 172 68 4 İstanbul
10 17 178 84 8 Ankara

2b. Pivot Tablo

1. Adım: İşlenecek olan veri tablosu seçilir.

72
2. Adım: “Ekle/Insert” ‘e tıklanarak çıkan seçeneklerden “Pivot tablo/PivotTable” seçilir.

73
 3. Adım: “Tamam / OK” butonuna tıklanır.

Elde ettiğimiz bu tablo seçtiğimiz gruptan Bu örnekten yola çıkarak daha büyük veri
ortalamaları alınarak şu yorumu getirebiliriz: setleri ile çalıştığımızda bu tür ortalamalar ile
Yaşları 9 ila 17 arasında değişen, 6 farklı genel bir tablo çizebilir ve yorumlayabiliriz.
şehirde yaşayan, ortalama 65.1 kg ağırlığı ve
155.6 cm boy ortalaması olan öğrenciler günde
ortalama 4.5 bardak su tüketmektedirler.

Söz konusu tablolar ve grafikler olduğunda çok çeşitli tablo ve grafiklerle karşılaşabiliriz.
Her ne olursa olsun unutulmamalıdır ki her tablo satır ve sütunlardan oluşmaktadır.
Bu nedenle bir tabloyu okumak ve anlamlandırmak için öncelikle en üst sütunlara
(yukarıdan aşağıya) ve satırlara (soldan sağa) bakılmalıdır.
Sütunlar etiketlerden, sınıflamalardan ya da grup isimlerinden oluşabileceği gibi
rakamsal değerler olan yıllar, sıra numaraları ya da grup numaralarından da oluşabilir.
Satırlar ise genellikle bize bu sınıflara ya da gruplara ait birimleri bildirirler. Bu nedenle
satırlar da sütunlarda olduğu gibi metinler ile ya da rakamlar ile ifade edilebilirler.

74
Örnek olarak aşağıdaki tabloyu inceleyelim:

3. Tablo Okuma

Günlük
Öğrenci Yaş Boy (cm) Kilo (kg) Tükettiği Su Yaşadığı Şehir
(Bardak)
1 15 130 53 5 İstanbul
2 14 198 66 3 Mersin
3 16 133 52 7 İstanbul
4 16 176 66 1 Sakarya
5 17 137 56 2 Ankara
6 12 125 65 8 İstanbul
7 17 143 59 2 Ankara
8 9 137 60 5 Çanakkale
9 17 150 68 4 İstanbul
10 17 178 64 8 Ankara

Yukarıdaki tabloda 10 öğrencinin yaşları, cm Var olan tablo ve grafikleri yorumlamak

cinsinden boy uzunlukları, kilogram cinsinden
ağırlıkları, bardak cinsinden günlük tükettikleri
su miktarları ve yaşadıkları şehirler ile ilgili
bilgiler yer almaktadır. Bu tabloda öğrenciler
1’den 10’a kadar sıralanmıştır. Bu sıralama
öğrencilere verilen numaralar, sıra numarası ya
da okul numarası olabilir. Öğrencilerin yaşları
9 ila 17 arasında değişkenlik göstermektedir.
Öğrencilerin kiloları 52 ila 68 arasında
değişkenlik göstermektedir. Öğrencilerin
günlük tükettikleri su miktarı 1 bardak ila 8
bardak arasında değişkenlik göstermekte ve
yaşadıkları şehirler İstanbul, Mersin, Sakarya,
Çanakkale ve Ankara olmak üzere 5 farklı
şehirden oluşmaktadır.
Bu tabloya bakıldığında en genç, en uzun, en
hafif ya da en az su tüketenden bulundukları
şehirlere göre öğrenciler farklı şekillerde
sıralanabilirler ya da gruplandırılabilirler.
kadar elimizdeki veriyi farklı tablolar hâlinde
sunabilmek de bir o kadar önemlidir. Tablo
oluştururken mutlaka bir mantıksal sıralama ya
da sınıflandırma yaparak elimizdeki veriyi en
etkili şekilde nasıl sunabileceğimiz üzerine bir
tablo seçmeliyiz. Bu nedenle tablo seçerken de
verinin türü ve büyüklüğü kadar sizin o tablo ile
anlatmak istediğiniz de bir o kadar önemlidir.
Elimizde öğrencilerin ad, yaş, cm cinsinden
boy uzunlukları, kg cinsinden ağırlıkları,
bardak cinsinden günlük tükettikleri su
miktarı ve yaşadıkları şehirlerin bilgileri
olduğunu varsayalım. Bu veriler göz önünde
bulundurulduğunda sizin bir tabloda anlatmak
istediğiniz yani odak noktası ile tabloda yer
alacak bilgilerin paralellik gösterecek şekilde
seçilmesi gerekmektedir.
Örneğin öğrencileri bireysel olarak
inceleyeceğiniz bir tablo oluştururken mutlaka
öğrenci adı bulunmalıdır.

75
 Günlük Tüke ği Su (Bardak)
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Yunus Seda Ahmet Hüseyin Sema Ayşe Gül Mehmet Burcu Emre
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Eğer odak noktanız öğrencilerin yaşları ve kiloları ise yani bu iki birim arasındaki anlamı ortaya
koymaya çalışıyor iseniz bu noktada öğrenci sayıları rakamsal olarak yeterli olup grafikte yaş ve kilo
bilgilerine mutlaka yer verilmelidir.

Öğrenci Yaş Kilo

65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Yaş Kilo (kg)

76
 SIRA SİZDE

Bu grafiklere bakarak bir tablo oluşturulmak istendiğinde ortaya çıkacak tablonun

satır ve sütunlarını yazınız.

Öğrenci
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

77
 VERİ GÖRSELLEŞTİRME VE YORUMLAMA

“Veri Görselleştirme ve Yorumlama” başlığı yorumlanması gerektiğine yönelik örneklere yer

altında sütun, çubuk ve pasta grafikleri verilecektir. Öncelikle sütun, çubuk ve pasta
özellikleri incelenecek olup bu grafiklerin nasıl grafiklerinin özelliklerini inceleyelim:

1. Sütun Grafiği
Sütun grafikleri; verilerin dikdörtgensel bölgeler yani sütunlar ile gösterildiği
grafiklerdir. Bir sütun grafiğinde; tüm sütunların genişlikler, sütunlar arasındaki
boşluklar ve eksenler üzerindeki sayılar eşit olmalıdır. Ayrıca hem eksenler
hem de grafik adlandırılmalıdır. Sütun grafiği türleri şunlardır:

Kümelenmiş Sütun ve 3B Kümelenmiş %100 Yığılmış Sütun ve 3B %100 Yığılmış

Sütun Sütun

Kümelenmiş sütun grafiklerinde sütunlarda
değerleri gösterir. 3-B kümelenmiş sütun
grafikse sütunları üç boyutlu olarak sunulur.
Bu grafik türünde derinlik ekseni değer ifade
etmez.
Yığılmış Sütun ve 3B Yığılmış Sütun
Değerler, yığılmış sütun grafiklerinde iki
boyutlu, 3B yığılmış sütun grafiklerindeyse üç
boyutlu yığılmış sütunlar tarafından gösterilir.
Birden fazla veri varsa ve veri toplamının da
gösterilmesi istendiğinde bu grafik kullanılır.
%100 yığılmış sütun grafik, değerleri %100’ü
bir diğer ifade ile bütünü temsil edecek şekilde
yığılmış iki boyutlu sütunlar hâlinde gösterilir.
3B %100 yığılmış sütun grafik, sütunları 3B
biçiminde gösterilirken derinlik ekseni herhangi
bir değer göstermez. İki veya daha fazla verinin
olması hâlinde bu iki verinin bütüne katkıları
oranları da birlikte sunulur.
3B sütun 
3B sütun grafiklerde birer tane yatay eksen,
dikey eksen ve derinlik ekseni olmak üzere
toplam üç eksen kullanılır. İki kategoriye ait
verileri karşılaştırmak istediğinizde bu grafiği
kullanmanız önerilir.

78
 ANLAYALIM
Sütun grafiği oluşturulması

Öğrenci Okuduğu Kitap Tabloda 5/C sınıfındaki öğrencilerin son 3 ayda

Sayısı okuduğu kitap sayısını gösteren tablo verilmiştir.
Ece 6 Bu tabloya ait sütun grafiğini oluşturalım ve grafiği
Ahmet 3 oluşturulurken sütun grafiğine ait tüm özelliklerin
sağlanması gerektiğini unutmayalım.
Aslı 2

5/C Sınının Son Üç Ayda Okuduğu Kitap Sayısı

7 Sütun grafiğini inceldiğimizde
6
düşey eksende (y ekseninde) kitap
sayıları yatayda (x ekseninde) ise
5
öğrencilerin isimleri yer almaktadır.
4
Ek olarak kitap sayılarını gösteren
3
aralıkların eşit bölündüğü ve
2 sayıların eşit oranda ardışık olarak
1 arttığı görülmektedir.
0
ECE AHMET ASLI ZEYNEP

Sütun grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca
grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle grafiğin adına bakmanız gerekir.
Grafiğin adı “5/C Sınıfının Son Üç Ayda
Okuduğu Kitap Sayısı” olduğundan grafikte yer
alan isimler öğrencileri, sayılar ise öğrencilerin
okuduğu kitap sayısını temsil etmektedir.
Buna göre her bir öğrencinin okuduğu kitap
sayısını tespit edebilirsiniz. Sütun grafiğindeki
yatay ve dikey çizgilerin birleştiği yer tespit
edilerek verilerin okunduğu unutulmamalıdır.
Örneğin; Ece 6, Ahmet 3, Aslı 2 ve Zeynep 5
kitap okumuştur. Bunun yanı sıra öğrencilerin
okuduğu kitap sayılarını karşılaştırabilirsiniz.
Örneğin; en çok kitap okuyan Ece’dir. En az
kitap okuyan Aslı’dır. Son olarak sütun grafiği
ile öğrencilerin okuduğu kitap sayısı arasındaki
ilişki de ortaya konulabilir. Ahmet, Ece’den 3
eksik sayıda kitap okumuştur. Zeynep, Ahmet
ve Aslı’nın toplamı kadar kitap okumuştur.

79
 SIRA SİZDE

Uygulama 1

Öğrenci Haftalık içilen süt (litre)

Ayşe 3,5
Esra 7
Yusuf 9
Mehmet 5,5
Ali 6,5
Yeşim 1
Deniz 3

Yukarıdaki tabloda, öğrencilerin haftalık içtiği süt miktarı litre cinsinden verilmiştir.

Bu verilere ait sütun grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

80
 2. Çubuk Grafikler
Çubuk grafikler, birbirinden farklı ögeleri kendi arasındaki karşılaştırmaları
özetler. Sütun grafiğinden farklı olarak çubuk grafiğinde kategoriler dikey
eksende, değerler yatay eksende bulunur.

Çubuk Grafik Türleri

Kümelenmiş Çubuk ve 3B Kümelenmiş %100 Yığılmış Çubuk ve 3B %100 Yığılmış

Kümelenmiş çubuk grafiklerinde sütunlar
değerleri ifade eder. Farklı olarak 3-B çubuk
sütun grafiklerinde sütunlar üç boyutlu olarak
sunulur. Ancak 3-B çubuk sütun grafiklerinde
derinlik ekseni herhangi bir değer ifade etmez.
Yığılmış Çubuk ve 3B Yığılmış Çubuk
Yığılmış çubuk grafiklerinde değerleri iki, 3B
yığılmış çubuk grafiklerinde ise üç boyutlu
yığılmış çubuk değerleri ifade eder. Bu
grafik türünün birden fazla veri varsa ve
veri toplamının da gösterilmesi gerekiyorsa
kullanılması önerilir.
Çubuk
%100 yığılmış çubuk grafiklerde değerler
bütünü temsil edecek şekilde yığılmış iki
boyutlu çubuklar şeklinde gösterilir. Farklı
olarak sadece 3B %100 yığılmış çubuk grafik,
sütunları üç boyutludur ve derinlik ekseni değer
göstermez. Bu grafikte incelenen veri setinde iki
veya daha fazla veri varsa bu verilerin bütüne
katkıları oranları birlikte sunulur.

81
 ANLAYALIM

Çubuk grafiği oluşturulması

Öğrenci Ev okul arası mesafe (km)

Ece 16
Ahmet 3
Aslı 10
Zeynep 8

Öğrencilerin ev-okul arası mesafesinin yer aldığı tabloya ait çubuk grafiğini oluşturalım.

Ev - Okul Arası Mesafe (km)

Zeynep

Aslı

Ahmet

Ece

0 5 10 15 20

Çubuk grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca
grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafiğin adına bakmanız gerekir.
Grafiğin adı “Ev-Okul Arası Mesafe (km)”
olduğundan grafikte yer alan isimler öğrencileri,
sayılar ise öğrencilerin ev-okul arası mesafesini
temsil etmektedir. Buna göre her bir öğrencinin
ev-okul mesafesini tespit edebilirsiniz.
Örneğin; okuldan Ece 16, Ahmet 3, Aslı 10 ve
Zeynep 8 kilometre mesafe bulunan yerlerde
oturmaktadır. Bunun yanı sıra öğrencilerin
evlerinin okula uzaklığını karşılaştırabilirsiniz.
Örneğin; okula en uzak mesafede oturan kişi
Ece iken en yakın mesafede ikamet eden kişi
ise Ahmet’tir.

82
 SIRA SİZDE

Uygulama 2

Öğrenci Günlük adım sayısı

Ayşe 9823
Esra 3647
Yusuf 10343
Mehmet 8374

Yukarıdaki tabloda öğrencilerin günlük adım sayıları verilmiştir.

Bu verilere ait çubuk grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

83
 3. Çizgi Grafiği
Çizgi grafikler; süregelen, devamlılık gösteren
ya da belirli zaman aralığındaki “sayısal”
değişimleri göstermek için kullanılır. Temel amaç
bu grafiklerde veriler arasındaki eğilimleri ve
ilişkileri göstermektir. Aynı zamanda olayların
nasıl geliştiği ve süregeldiği konusunda “büyük
84
resmin” anlaşılmasında da bu grafikler yardımcı
olur. Bir diğer ifade ile çizgi grafiği, bir ürün ya
da durum hakkında oluşan artış ve düşüşleri
görselleştirmede tercih edilebilecek en uygun
yöntemdir.
 ANLAYALIM

Çizgi grafiği oluşturulması

Sınav Tarihi 3.09.2019 4.10.2019 2.11.2019 7.12.2019

Doğru Sayısı 30 26 33 39

Yukarıdaki tabloda, 4/A sınıfına eylül-aralık aylarında uygulanan deneme (40 soruluk matematik)
sınavına ait doğru sayıları yer almaktadır. Bu tablonun çubuk grafiğini oluşturalım:

4/A Eylül - Aralık Ayı Matemak Tes Doğru Sayıları

50
40
30
20
10
0
03.09.2019 04.10.2019 02.11.2019 07.12.2019

Doğru Sayısı 04.10.2019 02.11.2019 07.12.2019

Çizgi grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğiniz varsayılarak yalnızca
grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafiğin adına bakmanız gerekir.
Grafiğin adı “4/A Eylül-Aralık Ayı Matematik
Testi Doğru Sayıları” olduğundan grafikte yer
alan sayılar 4/A sınıfının doğru ortalamasını
temsil etmektedir. Buna göre eylül ayında
öğrencilerin ortalama doğru sayısı 30’dur.
Çizgi grafiğinde yalnızca artış ve düşüşleri
yorumlamanız mümkün olmadığından
bu aşamada aylar arasındaki değişimi
yorumlayabilirsiniz. Örneğin, ekim ayında
eylül ayının altında bir doğru ortalaması var
iken kasım ve aralık ayında sınıfın ortalaması
yükselmiştir. Hatta aralık ayındaki ortalama
sınıfın en yüksek doğru sayısına ulaştığını
göstermektedir.

85
 SIRA SİZDE
Uygulama 3

Sınav Tarihi 4.09.2010 5.10.2010 6.112010

Katılımcı Sayısı 100 140 120

Yukarıdaki tabloda, eylül-kasım döneminde BİLSEM sınavına katılan öğrenci sayısı ve sınav tarihleri
vermiştir.

Bu tabloya ait çizgi grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

4. Pasta Grafiği
Pasta grafiği; nicelik ifade eden bilgilerin, parçalara bölünmüş bir daire
aracılığıyla grafik üzerinde özetlenmesini sağlar. Bu parçaların birbirlerine
göre boyutu, miktarların orantılarına karşılık gelir. Pasta grafikleri, bütüne
kıyasla parçalar arasındaki oransal ilişkiyi gösterir.

Veri seti; bir gruba ya da kişiye ait, pozitif değerlerden oluşuyor ve kategori sayısı yediden fazla değil
ise pasta grafiği kullanılması önerilmektedir.

86
 ANLAYALIM
Pasta grafiği oluşturulması

Ders Ders Saati (Haftalık)

Matematik 10
Kimya 2
Fizik 4
Biyoloji 2
Coğrafya 1
Tarih 2
Edebiyat 1
Yukarıdaki tablo, Kemal’in bir haftada derslere ayırdığı süreyi göstermektedir. Bu tablonun pasta
grafiğini oluşturalım:

Ders Saa (Haalık)

Matemak
Kimya
Fizik
Biyoloji
Coğrafya
Tarih
Edebiyat

Pasta grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca
grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafiğin adına bakmanız gerekir.
Grafiğin adı “Ders Saati (Haftalık)” olduğundan
dolayı grafikte yer alan görseller Kemal’in
derslerine ayırdığı vakti göstermektedir. Pasta
grafiğine göre Kemal en çok matematik dersine
vakit ayırmaktadır. Matematikten sonra en
fazla fizik dersine vakit ayıran Kemal’in kimya,
biyoloji ve tarih derslerine eşit zaman ayırdığı
görülmektedir. Kemal’in en az zaman ayırdığı
dersler ise coğrafya ve edebiyat olarak tespit
edilmiştir. Burada yapılan yorumlar tamamen
görsel üzerinden yapıldığından sayısal bir veri
ile desteklenmesi mümkün olamamaktadır.

87
 SIRA SİZDE

Uygulama 4

Gün Uyku Saati

Pazartesi 7
Salı 7
Çarşamba 5
Perşembe 6
Cuma 10
Cumartesi 14
Pazar 12

Yukarıdaki tabloda, Kemal’in bir haftaya ait uyku süreleri verilmiştir.

Bu tablonun çizgi grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

88
 5. Güneş Işığı Grafiği
Güneş ışığı grafiği hiyerarşik verileri görüntülemek için tercih edilir. Bu grafik
türünde hiyerarşi düzeyleri birer halka veya daireyle gösterilir. Grafikte en
içteki daire hiyerarşinin en üst düzeyini temsil eder.

ANLAYALIM

Güneş ışığı grafiği oluşturulması

Dönem Ay Hafta Devamsızlık Sayısı

1. Hafta 1
Eylül
2. Hafta 2
1. Hafta 0
İlk Devre
2. Hafta 1
Ekim
3. Hafta 2
4. Hafta 3
1. Hafta 6
2. Hafta 3
Kasım
3. Hafta 2
4. Hafta 10
İkinci Devre
1. Hafta 3
2. Hafta 4
Aralık
3. Hafta 6
4. Hafta 1

Yukarıdaki tabloda, eylül-aralık ayı devamsızlık yapan öğrenci sayısı yer almaktadır. Bu tablonun
güneş ışığı grafiğini oluşturalım:

89
 Güneş ışığı grafiği nasıl yorumlanır?
Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafiğin adına bakmamız gerekir. Grafiğin adı “Devamsızlık Durumu” olduğundan
grafikte yer alan görsellerin bir sınıfta aylara göre devamsızlık yapan öğrencilerin sayısını temsil ettiği
görülür. Buna göre en fazla devamsızlık yapılan ay kasım ayı iken en az devamsızlık yapılan ay eylül
olarak belirlenmiştir.

90
 SIRA SİZDE

Uygulama 5

Dönem Ay Ziyaret Edilen Okul Sayısı

10
Eylül
20
24
İlk Faz
14
Ekim
12
23
16
3
Kasım
12
5
İkinci Faz
13
14
Aralık
13
12
Yukarıdaki tabloda, eylül-aralık ziyaret edilen okul sayısı yer almaktadır.

Bu tablonun güneş ışığı grafiği oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

91
 6. Ağaç Haritası
Her bir veri kategorisi için bir bölge oluşturarak hiyerarşik yapılar altında
veri görselleştirmenin alternatif bir yolu olan ağaç haritalarında her bir
kategori bir dikdörtgen ve her dikdörtgenin içinde alt grubu temsil eden
başka dikdörtgenler vardır. Alt kategoriler birleşerek bir üst kategoriyi
oluşturmaktadır.

Ağaç haritası grafiği oluşturulması

Kahvaltı Protein Süt 100

Kahvaltı Protein Beyaz peynir 250
Kahvaltı Protein Yumurta 100
Kahvaltı Karbonhidrat Ekmek 87
Kahvaltı Karbonhidrat Simit 88
Kahvaltı Karbonhidrat Patates kızartması 170
Kahvaltı Karbonhidrat Börek 350
Öğlen Protein Ayran 100
Öğlen Karbonhidrat Makarna 500
Öğlen Yağ Makarna sosu 200
Öğlen Karbonhidrat Şekerpare 900
Akşam Yemeği Karbonhidrat Ekmek 87
Akşam Yemeği Karbonhidrat Pilav 190
Akşam Yemeği Karbonhidrat Patates kızartması 170
Akşam Yemeği Protein Köfte 500
Akşam Yemeği Protein Yoğurt 110

Yukarıdaki tabloda bir öğrencinin bir günlük beslenme rutini ve aldığı kaloriler yer almaktadır. Bu
tablonun ağaç haritası grafiğini oluşturalım:

92
 ANLAYALIM

Ağaç haritası grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafiğin adına bakmanız gerekir Grafiğin adı “Beslenme Rutini” olduğundan grafikte
yer alan görseller bir kişinin aylara göre beslenme rutinindeki öğünleri temsil etmektedir. Yukarıda
yer alan grafikte bir kişinin günlük beslenme rutini paylaşılmıştır. Buna göre bu kişinin en fazla kaloriyi
öğle yemeğinde aldığı söylenebilir. Ayrıca aldığı kalorilerin büyük bir bölümünü börek, şekerpare,
makarna, patates kızartması ve pilav gibi gruplardan karşıladığı tespit edilebilmektedir.

93
 SIRA SİZDE
Uygulama 6

Kahvaltı Protein Süt 100

Kahvaltı Protein Beyaz Peynir 250

Kahvaltı Karbonhidrat Simit 88

Öğlen Protein Ayran 100

Öğlen Karbonhidrat Ekmek 87

Öğlen Protein Menemen 200

Öğlen Karbonhidrat Çikolatalı kek 400

Akşam Karbonhidrat Ekmek 87

Akşam Karbonhidrat Bulgur Pilavı 140

Akşam Protein Tavuk Kanar 450

Yukarıdaki tabloda bir öğrencinin bir günlük beslenme rutini ve aldığı kaloriler yer almaktadır.

Bu tablonun ağaç haritası grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

94
 7. Histogram Grafiği
Bir veri setinin sınıflandırılması için özel oluşturulan sütun grafiğine
histogram denir. Sütun grafiğinde olduğu gibi sütunlar tek bir veriyi gösterir
ancak histogramda bir sütun, bir veri grubunu temsil etmektedir. Dolayısıyla
sütunlar isimlendirirken aralık ile isimlendirilmektedir.

ANLAYALIM

Histogram oluşturulması
Histogram oluşturmak için aşağıdaki aşamalar izlenir:

Veri seti sıralanır.

Veri seti açıklığı bulunur.

Grup sayısı belirlenir.

Veri açıklığı ve grup sayısı sayesinde grup genişliği hesaplanır. Bazı durumlarda grup sayısı
verilebilir. Ancak grup sayısının belirsiz olduğu durumlarda hesaplanması gerekir.

Veriler grup genişliği temel alınarak gruplandırılır.

Gruplara ait veri sayısı belirlenerek bir tablo oluşturulur.

Tabloda yer alan gruplar düşey eksene, veri sayıları ise yatay eksene uygun şekilde yerleştirilir.

95
 Bir sınıfta yer alan öğrencilerin dikkat süreleri dakika cinsinden verilmiştir:

10, 10, 11, 12, 13, 11, 10, 12, 14, 10, 15, 15, 15, 15, 16, 16, 15, 18, 19, 16,17, 21, 20, 22, 23,
23, 24, 21, 22, 23, 21, 20, 22, 31, 32, 33, 34, 33, 38, 33, 32, 36, 35, 39, 36, 35, 36, 37, 40, 44,
41, 42, 43, 44, 46, 45, 45, 47, 48, 49,48, 49, 49, 46, 50, 51, 52, 54, 52, 53, 51, 50, 50, 51, 55,
56, 57, 58, 59, 58,55, 56, 55, 57, 57, 26, 27, 25, 25

Tabloyu kullanarak grafiği oluşturalım. Görüldüğü gibi her bir sütun bir aralığı ve o aralıkta kaç
kişi olduğunu göstermektedir bu nedenle sütunların sınırları birbirine değmektedir. Histogramı sütun
grafiğinden ayıran en önemli özellik budur.

Süre (Gruplar) Kişi Sayısı

10-14 10
15-19 11
20-24 11
25-29 4
30-34 8
35-39 7
40-44 7
45-49 10
50-54 10
55-59 11

96
 ANLAYALIM

Histogram grafiği nasıl yorumlanır?

Yukarıda yer alan grafiği tablodan bağımsız olarak yorumlandığında 25-29 grubu haricinde tüm
gruplarda benzer sayıda kişilerin yer aldığı görülmektedir. En fazla kişinin bulunduğu gruplar; 15-19
20-24 ve 55-59 olarak belirlenmiştir.

Bir okulda öğrencilerin evlerinden çıkarak okula ulaşma süreleri dakika cinsinden verilmiştir.

1,1,2,4,5,5,5,5,7,8,8,9,10,12,12,13,14,14,18,18,18,19,21,21,21,22,23,24,24,24,26,26,26,27,28,
29,29,29,29,29,31,31,32,33,34,34,35,40,41,42,43,46,47,48,49,54,54,56,56,56,57,57,58,58,58,59,6
0,60,61,63,64,65,65,65,66,66,66,67,68,68,68,69,70,71,71,71,72,72,73,74,74,75,75, 76,77,78,79

79,81,81,82,84,84,84,85,85,87,87,88,88,89,89,90,91,91,91,92,93,94,95,95,96,96,97,97,97,97,97,
98,98,99,99,99,100,100,100,100,101,101,102,103,104,105,107,110,111,115,116,117,118,119,
120,125,127,128,140,140,142,146,148,148,149

Tabloyu kullanarak grafiği oluşturalım. Görüldüğü gibi her bir sütun bir aralığı ve o aralıkta kaç
kişi olduğunu göstermektedir bu nedenle sütunların sınırları birbirine değmektedir. Histogramı sütun
grafiğinden ayıran en önemli özellik budur.
Süre Dakika
1-25 dk. 30
25-49 dk. 25
49-73 dk. 34
73-97 dk. 39
97-121 dk. 24
121-145 dk. 6
145-169 dk. 4

97
 Histogram grafiği nasıl yorumlanır?
Yukarıda yer alan grafiği tablodan bağımsız olarak yorumlandığında öğrencilerin ev - okul arası
harcadıkları süre en çok 39 öğrenci ile 73-97 dakika grubunda olduğunu görünmektedir. Öte
yandan 121 - 145 grubunda 6 öğrenci ve en uzun süre olarak da 145 - 169 dakikalık grupta 4
öğrenci bulunmaktadır.

98
 SIRA SİZDE
Uygulama 7

Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi

Matematik 115 295 170 393 196 153

Türkçe 367 109 332 254 255 179

Fen Bilimleri 151 160 304 189 167 109

Sosyal
342 307 369 238 325 351
Bilgiler

Yabancı Dil 186 110 361 295 355 231

Ek 147

Yukarıdaki tabloda bir öğrencinin günlük çözdüğü soru sayısı verilmiştir.

Bu tablonun histogram grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

99
 8. Kutu Grafiği
Bir veri setin; minimum, birinci çeyrek, medyan, üçüncü çeyrek ve maksimum
değerleri üzerinden özetleyen grafiklere kutu grafikleri denir.

Birinci çeyrek medyanın solundaki, üçüncü çeyrek ise sağındaki veri noktalarının medyanıdır. Medyan
ise verilerin en küçükten en büyüğe sıralandığında veri setinin tam ortasına gelen veridir. Böylece
veriyi %25’lik dilimlere bölerek yorumlamayı kolaylaştırır.

ANLAYALIM

Kutu grafiği nasıl oluşturulur?

Bir sınıftaki 10 öğrenciye ait ayakkabı numarası bilgisi şu şekildedir:

25, 28, 29, 29, 30, 34, 35, 35, 37, 38

Bu veri setine ait kutu grafiğini çizmek için bu verilerin medyanını bulmak gerekmektedir.

100
Medyan bu veri setini ortadan ikiye bölen veri olduğu göz önünde bulundurulduğunda medyan 32
olarak hesaplanmıştır. Birinci çeyrek; 29 ve üçüncü çeyrek ise 35’tir. Minimum 25 maksimum ise 38
olduğuna göre kutu grafiği şu şekildedir:

Kutu grafiği oluşturulması

Kutu grafiği, bir veri setini 4 eşit bölüme ayırarak yorumlamaya yardımcı olur. Yukarıda yer alan kutu
grafiği ise şu şekilde yorumlanabilir.

Buradan hareketle öğrencilerin %25’inin ayak numarasının 29’dan küçük olduğu, %50’sinin ise
ayakkabı numarasının 29 ve 35 arasında değişiklik gösterdiği söylenebilir. Benzer şekilde öğrencilerin
%25’inin ise ayakkabı numarasının 35’ten büyük olduğu söylenebilir.

101
 SIRA SİZDE
Uygulama 8

Ağrılık (Kilogram)
Erkek öğrenciler Kız öğrenciler
47 37
39 39
45 37
48 42
46 41
40 45

Yukarıdaki tabloda birinci sınıf öğrencilerinin kilogram cinsinden ağırlıkları verilmiştir.

Bu tablonun kutu grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

102
 9. Dağılım Grafiği
Dağılım grafiği, iki değişkenin değerlerini görüntülemek için kullanılan bir grafiktir.
Bu grafik ile iki değişken arasındaki ilişkinin yani korelasyonun var olup olmadığı
da tespit edilebilmektedir. Bir diğer ifade ile değişkenler arasında; pozitif (Birlikte
değerler artar.), negatif (Bir diğeri arttıkça bir değer azalır.), boş (korelasyonsuz
yani ilişkisiz), doğrusal gibi ilişkiler saptanabilir.

Verilerden genel kümesinin dışına çıkanlara aykırı değerler denir. Bu grafik türüne dair örnekler ve
yorumlamalar şu şekilde olabilir:

103
 ANLAYALIM

Dağılım grafiği oluşturulması

X Y
17 59 Dağılım grafiği veri setinizin ikililer olduğu durumda veri setindeki durumu
40 80 ve ilişkileri özetlemek amacıyla kullanılabilecek bir grafik türüdür. Yanda
öğrencilerin LMS’te (Öğrenme Yönetim Sistemleri) geçirdiği süre ve dersin
30 60
sonunda aldıkları puan özetlenmiştir.
10 20
42 84 X: LMS’te geçirilen süre
15 20 Y: Öğrencinin Puanı
26 52
Buna göre öğrencilerin LMS’te geçirdiği süre ve puanları arasındaki ilişkiyi
43 86 gözlemleyebilmek için dağılım grafiği oluşturalım:
48 96
45 90
12 24
40 80
30 60
10 20
42 84
15 20
26 52
43 86
48 96
45 90
36 72

Dağılım grafiği nasıl yorumlanır?

Yukarıdaki grafik incelendiğinde süre arttıkça puanın arttığı puan-süre arasında pozitif korelasyon
olduğu görülmektedir.

104
 SIRA SİZDE
Uygulama 9

X Y
20 33
15 15
20 15
16 17
17 19
18 17

Yukarıdaki tabloda, altıncı sınıf öğrencilerinin matematik ve Türkçe testindeki doğru sayıları verilmiştir.

Bu tablonun dağılım grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

105
 10. Kabarcık Grafiği

Veri kabarcıklarının yer aldığı ve kabarcıkların boyutlarıyla verinin dağılım içerisindeki ağırlığını da
gösteren grafik türüne kabarcık grafiği denir. Kabarcık grafiğinde, dağılım grafiğinden farklı olarak
kategori eksenleri yer almaz.

Kabarcık grafiği nasıl oluşturulur?

Öğrenci Satış Tutar Projedeki Yüzde

Ali 4 1230 %14
Ayşe 6 980 %11
Sultan 14 1230 %14
Elif 10 1500 %17
Zeynep 8 1609 %18
Ömer 2 1023 %12
Murat 12 120 %13

Bir okulda düzenlenen kermeste öğrencilerin yaptıkları satış sayısı, tutarı ve bütçedeki oranları
yukarıdaki tabloda verilmiştir. Bu tabloya ait kabarcık grafiğini oluşturalım:
Saş
2000

1500

1000

500

0
–2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

–500

106
 ANLAYALIM

Kabarcık grafiği nasıl yorumlanır?

Tabloyu hiç görmediğinizi varsayar isek yalnızca grafik üzerinden yorum yapmanız istendiğinde
öncelikle bu grafikte benzer ağırlıkta veriler olduğunu görülmektedir. Grafikteki temsil, farklı sayıda
satış yapan kişilerin bütçede benzer oranlara sahip olduğu göstermektedir. Dolayısıyla bütçedeki
oranın satış sayısına değil satış miktarına bağlı olarak belirlendiği görülmektedir.

SIRA SİZDE
Uygulama 10

Öğrenci Satış Tutar Projedeki Yüzde

Ali 3 2000 %25
Ayşe 2 800 %10
Sultan 1 400 %5
Elif 2 400 %5
Zeynep 7 800 %10
Ömer 1 2000 %25
Murat 10 1600 %20
Bir okulda düzenlenen kermeste öğrencilerin yaptıkları satış sayısı, tutarı ve bütçedeki oranları tabloda
verilmiştir.

Bu tabloya ait kabarcık grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

107
 11. Radar Grafiği
Birçok nicel değişkeni bir arada özetlemek ve incelemek için kullanılan
radar grafiği, veri seti içerisindeki değişkenler arasındaki değişimin tespit
edilmesinde etkilidir. Bu grafikte her değişkenin merkezden başlayan
ve XY eksenlerine eşit mesafede olacak şekilde bir ekseni bulunmaktadır.
Değişkenler bu eksen boyunca veri setinde yer alan diğer eksenler ile bir
çokgen oluşturacak biçimde ilişkilendirilerek grafikte konumlandırılır.

108
Radar grafiği görseli karmaşık olduğundan veri setini yorumlamak kimi zaman oldukça
güçleşmektedir. Bu nedenle radar grafiği oluştururken grafiklerin basit olmasına özen göstermek
yorumlamada kolaylık sağlamaktadır.

Radar grafiği oluşturulması

Ali Ayşe Mehmet

Problem Çözme Becerisi Puanı 5.5 5.7 5.9
Yaratıcı Düşünme Becerisi Puanı 5.1 5.6 5.4
Stratejik Düşünme Becerisi Puanı 5.6 5.8 5.2
El Göz Koordinasyonu Becerisi Puanı 5.9 5.8 5.9

Yukarıdaki tabloda, üç öğrenciye uygulanan beceri ölçeğindeki puanlar yer almaktadır.

109
 ANLAYALIM

Beceri Puan Dağılımı

Problem Çözme Beceri Puanı

6,00
Ali
5,80
Ayşe
5,60
Mehmet
5,40

5,20

5,00

4,80
El - Göz Koordinasyonu Yaracı Düşünme Becerisi
Becerisi Puanı 4,60 Puanı

Stratejik Düşünme Becerisi Puanı

Radar grafiği nasıl yorumlanır?

Grafiği tablodan bağımsız incelendiğimizde 3 öğrencinin 4 farklı beceri alanında benzer puanları
aldığını söylemek mümkündür. Öte yandan beceri alanlarını ayrı ayrı ele aldığımızda el-göz
koordinasyonu becerisinde Ali ve Mehmet aynı puanı alarak Ayşe’den yüksek bir puana sahip iken
Ayşe stratejik düşünme ve yaratıcı düşünme becerilerinde tüm öğrencilerin üzerinde bir puan almıştır.
Mehmet ise problem çözme becerisinde en yüksek, Ali aynı beceri alanında en düşük puanı almıştır.

110
 SIRA SİZDE
Uygulama 11

Eren Aslı Mehmet

Okuduğunu Anlama Becerisi Puanı 70 65 90

Dinlediğini Anlama Becerisi Puanı 45 78 90

Kompozisyon Oluşturma Becerisi Puanı 65 85 80

Yukarıdaki tabloda, üç öğrencinin yabancı dil sınavında okuduğunu anlama, dinlediğini anlama ve
kompozisyon oluşturma becerilerine ait puanlar yer almaktadır.

Bu tablonun radar grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

12. Huni Grafiği

Bir sürecin farklı aşama, dönem ya da evrelerinde veri akışını göstermek
için huni grafiği kullanılmaktadır. Örneğin; bir özel okulun dönemsel kayıt
oranlarını görselleştirmek için bu grafik türü kullanılabilir.

111
 ANLAYALIM
Huni grafiği oluşturulması

Dönem Aday Öğretmen Sayısı

1990 - 1994 1.250.0000

1995 - 1999 1.430.000

2000 - 2004 1.230.000

2005 - 2009 1.769.000

2010 - 2014 1.865.000

2015 - 2019 2.123.000

Yukarıda son 20 yıla ait aday öğretmen sayısını gösteren tablonun huni grafiğini oluşturalım:

Huni grafiği nasıl yorumlanır?

Tablodan bağımsız olarak yukarıdaki grafikten şu yorumlar yapılabilir:

En yüksek aday öğretmen sayısına 2015-2019 döneminde erişilmiştir.

En düşük aday öğretmen sayısı 2000-2004 döneminde gözlemlenmiştir.

2005’ten itibaren aday öğretmen sayısında artış yaşanmaktadır.

112
 SIRA SİZDE

Uygulama 12

Aşama Öğretmen Sayısı

1. Aşama 5346
2. Aşama 8780
3. Aşama 9343
4. Aşama 10435

Yukarıdaki tabloda, bir proje kapsamında ulaşılan öğretmen sayısının proje aşamalarına göre
dağılımı yer almaktadır.

Bu tablonun huni grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................

113
 KAYNAKÇA

Aşıcı, M . (2009). Kişisel ve Sosyal Bir Değer Olarak Okuryazarlık. Değerler Eğitimi Dergisi , 7
(17) , 9-26 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ded/issue/ 29183/312492
Aydın, A. (2019). İngilizce öğretmen adaylarının görüşleri çerçevesinde öğretmen eğitimde
21. Yüzyıl becerilerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Fontichiaro, K., & Oehrli, J. A. (2016). Why Data Literacy Matters. Knowledge Quest, 44(5),
21-27.
Fransman, J. (2005). Understanding literacy: A concept paper. EFA Global Monitoring Report.
Haziran 2020 tarihinde https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000145986
adresinden edinilmiştir.
Harkins, A. M. (2008). Leapfrog principles and practices: Core components of education 3.0
and 4.0. Futures Research Quarterly, 24(1), 19-31
Gould, R. (2017). Data literacy is statistical literacy. Statistics Education Research Journal,
16(1), 22-25.
Puncreobutr, V. (2016). Education 4.0: new challenge of learning. St. Theresa Journal of
Humanities and Social Sciences, 2(2), 92-97.Shields, M. (2005). Information literacy,
statistical literacy, data literacy. IASSIST quarterly, 28(2-3), 6-6.
Yasemin, U. Z. U. N., & Çelik, G. (2020). Akademisyenlerin Okuryazarlık Algısındaki
Değişimler. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(22), 1134-1156.

114
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

MODÜL 8
TEKNOLOJİ DESTEKLİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Teknoloji destekli ölçme değerlendirme bölümünü tamamlayan İbrahim Hoca dersin sonunda
Quizizz’den hazırladığı 5 soruluk mini sınavı

https://quizizz.com/join/quiz/5de39e3815f2e2001d15594f/
start?referrer=56e2d3ae132ef1cf4b32bf11&startSource=link

linkinden öğretmenler ile paylaşıp çözmelerini istemiştir. Böylece teorisi anlatılan süreçlerin bu
şekilde uygulaması yapılmıştır. Ayrıca soruların cevapları ve geri bildirimleri de Quizizz ortamında
sunulmaktadır.

115
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

MODÜL 9
ÜST DÜZEY BECERİ ÖLÇÜMÜ VE TAKSONOMİLER

1. Siz de kendi alanınızdan C3 düzeyi (İşlemsel bilgi-Uygulama basamağı) bir soru yazınız?

Matematik dersi kapsamında, 2. Dereceden denklemler konusunda:

3x2+ 16x+21=0 denkleminin çözüm kümesini bulunuz?
Sorusu C3 basamağında olacaktır. Çünkü çözüm yolu bilinen bir soru gerekli işlem basamakları
yerine getirilerek çözülecektir.

2. Siz de kendi alanınızdan C4 düzeyi (İşlemsel bilgi-Çözümleme basamağı) bir soru

yazınız?

Biyoloji dersi kapsamında Kalıtım ile alakalı,

Bir babanın kan grubu A Rh(+) ve çocuklarından birinin kan grubu A Rh(-), diğer çocuğun kan grubu
ise O Rh(+) ise annenin kan grubu neler olabilir tahmin etmeye çalışınız?
Bu soruda ise kalıtım ile alakalı öğrenciler tarafından bilinen çaprazlama süreçleri işletilecek ve
annenin kan grubunu tahmin edebilmek için eldeki veriler analiz edilecektir. Analizler neticesinde
olası sonuçlar listelenecektir. Bu bağlamda bu soru, C4 seviyesinde olmaktadır.

3. Siz de kendi alanınızdan D6 düzeyi (Üst-bilişsel bilgi-Yaratma basamağı) bir soru

yazınız?

Türk Dili ve Edebiyatı dersi kapsamında öğrencilerden, “Kendi kişilik özelliklerinizde değişiklik hakkınız
olsaydı neleri değiştirmek isterdiniz? Bu değişikliği neden isterdiniz ve bu değişim size ne sağlardı?”
konulu bir kompozisyon yazmaları istenebilir.
Bu soru D6 basamağında olacaktır. Çünkü öğrenciler kendilerine ilişkin bilgileri sorgulayacaklar ve
buradan yola çıkarak orijinal bir metin oluşturacaklardır.

116
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

MODÜL 10
VERİ OKURYAZARLIĞI
1. Bildiğiniz okuryazarlık türlerini her birini bir başlık açarak yazınız. Her bir türün altına o
okuryazarlığa sahip olmak için edinilmesi gereken nitelikleri sıralayınız.

Veri okuryazarlığı: Bilgi okuryazarlığı ve istatistiksel okuryazarlık nitelikleri.

İstatistik okuryazarlığı: Sunulan istatistiğin ardında yatan gerçeğin ne olduğunu anlayabilme,
yorumlayabilme ve değerlendirebilme becerileri.
Bilgi okuryazarlığı: İhtiyaç duyulan bilginin ne olduğunu tespit edebilme, bulma ve etkili biçimde
kullanabilme becerileri.

2. Farklı okuryazarlık türlerinde sahip olunması gereken benzer özellikler neler?

Veri, istatistik ve bilgi okuryazarlıklarını birbirlerinden ayıran temel özellikler olsa da ortak özellikleri
de bulunmaktadır. Bunlar; veriyi okuyabilme, bilgiye dönüştürebilme, anlamlandırabilme ve çıkarım
yapabilme olarak sıralanabilir.

3. Farklı okuryazarlık türlerinde sahip olunması gereken birbirinden farklı özellikler neler?

Veri okuryazarlığında ayırt edici özellik, mevcut durumunda fotoğrafını çekerek geleceğe dair akıl
yürütebilmedir.

İstatistik okuryazarlığında ayırt edici özellik; sunulan tablo ve grafikleri yorumlayabilme, detay
farklılıkları görebilme ve tablo ve grafikleri anlamları bozulmayacak şekilde yeniden yapabilmedir.

Bilgi okuryazarlığında ayırt edici özellik; ihtiyaç olan bilgiyi tespit edebilme, buna ulaşma yollarını
bulabilme ve ulaşılan bilgiyi etkili bir şekilde kullanabilmedir.

117
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 1

Öğrenci Haftalık içilen süt (litre)

Ayşe 3,5
Esra 7
Yusuf 9
Mehmet 5,5
Ali 6,5
Yeşim 1
Deniz 3

Tabloda, öğrencilerin haftalık içtiği süt miktarı litre cinsinden verilmiştir.

Bu verilere ait sütun grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

Cevap:

Grafiği incelediğimizde her bir öğrencinin haftalık kaç litre süt içtiğini görebileceğimiz gibi aynı
zamanda en çok süt içen öğrenciden en az süt içen öğrenciye ya da öteki türlü bir sıralama da
yapabiliriz. Bu doğrultuda en çok süt içen öğrenci Yusuf 9 litre, Esra 7 litre, Ali 6.5 litre, Mehmet 5.5
litre, Deniz 4 litre, Ayşe 3.5 litre ve en az süt içen öğrenci Yeşim 1 litre süt içmiştir.

118
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 2

Öğrenci Günlük adım sayısı

Ayşe 9823
Esra 3647
Yusuf 10343
Mehmet 8374

Tabloda, öğrencilerin günlük adım sayıları verilmiştir.

Bu verilere ait çubuk grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

Cevap:

Grafiği incelediğimizde dört öğrencinin günlük adım sayılarına yaklaşık olarak ulaşabilir ve en çok
adım atan öğrenciden en az adım atan öğrenciye ya da öteki türlü bir sıralama yapabiliriz. Bu grafiğe
göre günlük en çok adım atan öğrenci Yusuf 10000’den biraz fazla, Ayşe 10000’e yakın, Mehmet
8200’den biraz fazla ve günlük en az adım atan öğrenci Esra 4000’e yakın adım atmıştır, diyebiliriz.

119
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 3

Sınav Tarihi 4.09.2010 5.10.2010 6.11.2010

Katılımcı Sayısı 100 140 120

Tabloda, Eylül-Kasım döneminde BİLSEM sınavına katılan öğrenci sayısı ve sınav tarihleri vermiştir.
Bu tabloya ait çizgi grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

Grafiği incelediğimizde birbirini takip eden aylarda BİLSEM sınavına katılan öğrenci sayılarını ve
sınava katılım sayılarındaki artış ve azalışı görebiliriz. Grafiğe göre 4 Eylül 2010 tarihli sınava 100
öğrenci katılım göstermişken sonraki ay 5 Ekim 2010 tarihinde 140 öğrenci sınava katılmış olup
önceki aya göre 40 öğrencilik bir artış görülmektedir. Sonraki sınav olan 6 Kasım 2010 tarihli sınava
ise 120 öğrenci katılım göstermiş olup önceki sınava giren öğrenci sayısına kıyasla 20 öğrencilik bir
azalma olduğu söylenebilir.

120
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 4

Gün Uyku Saati

Tabloda, Kemal’in bir haftaya ait uyku süreleri verilmiştir.
Pazartesi 7
Bu tablonun pasta grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.
Salı 7
Çarşamba 5
Perşembe 6
Cuma 10
Cumartesi 14
Pazar 12

Grafik incelendiğinde Kemal’in haftalık uyku sürelerinin günlere göre saat bazında dağılımını
görebiliriz. Grafiğe göre Kemal 14 saat uyku süresi ile en çok cumartesi günleri uyumaktadır. Arından
12 saat ile pazar günleri ve 10 saat ile cuma günleri uyuduğunu ifade edebiliriz. Hafta sonları ve
cuma gününün aksine Kemal’in hafta içi uyku saatlerinin azaldığı da yine grafikten çıkarılabilecek bir
bilgidir. Buna göre pazartesi ve salı günler 7, çarşamba 5 ve perşembe 6 saat uyuyan öğrencimize
bu bilgiler çerçevesinde önerilerde bulunabiliriz.

121
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 5

Ay Ziyaret Edilen Okul Sayısı

10
Eylül
20
24
İlk Faz
14
Ekim
12
23
16
3
Kasım
12
5
İkinci Faz
13
14
Aralık
13
12

Tabloda, eylül-aralık aylarında ziyaret edilen okul sayısı yer almaktadır.

Bu tablonun güneş ışığı grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

122
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Güneş grafiği okurken dikkat etmemiz gereken bir nokta bu grafiği dairenin içinden dışına doğru
takip etmektir. Güneş grafiklerde ayrıca bağlantı çizgileri ve renkler de kapsamları ifade etmektedir.
Bu grafiğe göre eylül-aralık aylarında okul ziyaretleri gerçekleştirilmiştir ve bu ziyaretler iki faz hâlinde
yapılmıştır. İlk faz, eylül ve ekim aylarında gerçekleşmiş; eylül ayında iki ziyaretten birinde 10 okul
diğerinde 20 okul ziyaret edilmiştir. İlk fazda ekim ayında ise dört ziyaret gerçekleştirilmiş ve bunlar
12 okul, 14 okul, 23 okul ve 24 okul ziyaretidir.
İkinci faz ise kasım ve aralık aylarında gerçekleştiriliştir ve grafiğe bakıldığında ikinci fazda daha az
okulun ziyaret edildiğini görebiliriz. Grafiğe göre kasım ayı içerisinde toplam dört ziyarette 3,5,12 ve
16 okul ziyaret edilmiştir. Aralık ayına gelindiğinde ise yine dört ziyaret ile 12, iki kez 13 ve 14 okul
ziyareti gerçekleştirilmiştir.

123
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 6

Kahvaltı Protein Süt 100

Kahvaltı Protein Beyaz Peynir 250

Kahvaltı Karbonhidrat Simit 88

Öğlen Protein Ayran 100

Öğlen Karbonhidrat Ekmek 87

Öğlen Protein Menemen 200

Öğlen Karbonhidrat Çikolatalı kek 400

Akşam Karbonhidrat Ekmek 87

Akşam Karbonhidrat Bulgur Pilavı 140

Akşam Protein Tavuk Kanat 450

Tabloda bir öğrencinin bir günlük beslenme rutini ve aldığı kaloriler yer almaktadır.

Bu tablonun ağaç haritası grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

124
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Ağaç haritası grafiğinde öncelikle renkli alanlara bakarak gelen dağılımı görebiliriz. Bu grafiğe göre
kalori dağılımında en çok öğlen yemeği, ardından akşam yemeği ve en az da kahvaltı yer almaktadır.
Bu durumda en çok öğlen ve en az kahvaltıda kalori alındığını ifade edebiliriz. Öğünler özelinde
incelediğimizde kahvaltıda en çok beyaz peynir, ardından süt ve en az da simitten kalori alınmıştır.
Öğlen en çok çikolatalı kek, ardından menemen ve an az ayran ve ekmekte kalori alınmıştır. Akşam
yemeğinde ise en çok tavuk kanattan, ardından bulgur pilavından ve en az da ekmekten kalori
alınmıştır bilgilerine ulaşabiliriz.

125
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 7

Günlük Çözülen Soru Sayısı

Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi

Matematik 115 295 170 393 196 153

Türkçe 367 109 332 254 255 179

Fen Bilimleri 151 160 304 189 167 109

Sosyal
342 307 369 238 325 351
Bilgiler

Yabancı Dil 186 110 361 295 355 231

Ek 147

Tabloda bir öğrencinin günlük çözdüğü soru sayısı verilmiştir.

Bu tablonun histogram grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

126
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Buradaki histogram grafiğinden pazartesi günü bir öğrencinin hangi derslerden kaç soru çözdüğünü
ve bütününe oranlarını görebiliriz. Grafiğe göre öğrenci Türkçeden 367, Sosyal bilgilerden 341,
yabancı dilden 186, fen bilimlerinden 151, ek 147 ve matematikten 115 soru çözmüştür. En çok
Türkçe ve sosyal bilgiler derslerinden soru çözmüş en az ise matematik sorusu çözmüştür. Bütününe
bakarak buradan öğrenciye günlük dağılıma göre çözdüğü soru sayılarında değişiklik yapmasını
önerebiliriz.

127
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Bu grafikte ise hafta boyunca çeşitli derslerden çözülen soru sayılarını görmekteyiz. Bu grafikten
en çok perşembe günleri soru çözüldüğünü ve en az da cumartesi günü soru çözüldüğünü ifade
edebiliriz. Hedefe bağlı olarak da soru sayılarındaki dağılıma ve günlere dağılımına bakarak
öğrenciyi yönlendirebiliriz.

128
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 8

Ağrılık (Kilogram)

Erkek öğrenciler Kız öğrenciler

47 37

39 39

45 37

48 42

46 41

40 45

Tabloda birinci sınıf öğrencilerinin kilogram cinsinden ağırlıkları verilmiştir.

Bu tablonun kutu grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

129
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Buradaki kutu grafiğinden 1. sınıftaki kız ve erkek öğrencilerin kilolarının birbirlerine göre oranını
görebiliriz. Grafiğe göre erkek öğrencilerin kiloları arasındaki fark, kız öğrencilerin kilolarına göre
daha fazladır. Kız öğrencilerin kiloları ise birbirine daha yakındır. Ek olarak kız öğrencilerin kiloları
erkek öğrencilerin kilolarından daha azdır.

130
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 9
X Y
20 33
15 15
20 15
16 17
17 19
18 17

Tabloda, altıncı sınıf öğrencilerinin matematik ve Türkçe testindeki doğru sayıları verilmiştir.
Bu tablonun dağılım grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

Buradaki dağılım grafiğinde 6. sınıf öğrencilerinin Türkçe ve matematik testlerindeki doğru

sayılarının birbirine oranını görmekteyiz. Grafiğe göre her iki derste doğru sayıları 15-20 aralığında
seyretmektedir. İlk testte ideal olarak sağ üst köşeden başlayan grafik ikinci testte düşüşe geçerek 15
bandına inmiştir.

131
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 10

Öğrenci Satış Tutar Projedeki Yüzde

Ali 3 2000 %25

Ayşe 2 800 %10

Sultan 1 400 %5

Elif 2 400 %5

Zeynep 7 800 %10

Ömer 1 2000 %25

Murat 10 1600 %20

Bir okulda düzenlenen kermeste öğrencilerin yaptıkları satış sayısı, tutarı ve bütçedeki oranları tabloda
verilmiştir.

Bu tabloya ait kabarcık grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

132
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Kabarcık grafiğini yorumlarken hem yatay dikey eksenlere hem de kabarcık büyüklüklerini dikkate
almalıyız. Buradaki grafikte en çok satış yapan öğrenci Murat’ın projedeki yüzdesi %20 iken kabarcık
büyüklükleri ve projedeki yüzdeleri yakın olan Ali 3 satış Ömer ise 1 satış yaparak benzer bir etki
büyüklüğü yakalamışlardır.

133
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 11

Eren Aslı Mehmet

Okuduğunu Anlama
70 65 90
Becerisi Puanı

Dinlediğini Anlama
45 78 90
Becerisi Puanı

Kompozisyon
Oluşturma Becerisi 65 85 80
Puanı

Tabloda, üç öğrencinin yabancı dil sınavında okuduğunu anlama, dinlediğini anlama ve

kompozisyon oluşturma becerilerine ait puanlar yer almaktadır.

Bu tablonun radar grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

134
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Radar tablolarda sütun (belirteç olarak düşünülebilir) sayısına göre oluşacak kenarlara yakınlığı ve
köşegen olarak düzgün bir şekil ortaya çıkması önemlidir. Ek olarak radar grafiklerde merkezî nokta
sıfır değeri olup değer dışarı doğru artmaktadır. Buradan yola çıkarak kenara yaklaştıkça değerin
arttığını ifade edebiliriz. Bu grafikte Aslı, Eren ve Mehmet’in (yeşil) okuduğunu anlama becerisi puanı,
(mavi) dinlediğini anlama becerisi puanı ve (sarı) kompozisyon oluşturma becerisi puanları 0-90
puan arasında işlenmiştir. Öğrencilerin puanlarından en yüksek 90 olduğu için en dış çizgi 90 puanı
temsil etmekte ve içeri doğru onar azalmaktadır. Grafikten Mehmet’in dinlediğini anlama becerisinin,
Aslı’nın kompozisyon oluşturma becerisinin, Eren’in ise okuduğunu anlama becerisinin en yüksek
olduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan Eren’in dinlediğini anlama becerisinin ise diğer öğrencilere
kıyasla daha düşük olduğu görünmektedir. Benzer şekilde Aslı’nın da okuduğunu anlama becerisini
biraz daha geliştirmesi gerekmektedir. Mehmet’in ise kompozisyon oluşturmada yine biraz daha
çalışması gerekmektedir.

135
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Uygulama 12

Aşama Öğretmen Sayısı

1. Aşama 5346
2. Aşama 8780
3. Aşama 9343
4. Aşama 10435

Yandaki tabloda, bir proje kapsamında ulaşılan öğretmen sayısının proje aşamalarına göre dağılımı
yer almaktadır.

Bu tablonun huni grafiğini oluşturup grafiği yorumlayınız.

136
 KENDİMİZİ SINAYALIM
CEVAP ANAHTARI

Huni grafiğinin sağladığı en büyük kolaylık, büyük veri setlerini görsel olarak birbirlerine oranlarını
ve büyüklük farklarını kolayca ayırt edebilmemizdir. Bu grafikte de görüleceği üzere bir çalışmanın 4
aşamasında bulunan öğretmen sayıları aşamalar bazında sıralanmıştır. Grafiğe göre 1. aşamadaki
öğretmen sayısı 5346, 2.aşamada 8780, 3. aşamada 9343 ve 4.aşamada 10435’tir. Bunun dışında
açıkça görülebilir ki 1.aşamaya kıyasla 2. aşamada çok daha fazla sayıda öğretmen ulaşılmıştır,
burada hızlı bir artış görülürken sonraki aşamalarda artış hızı daha yavaş olmakla beraber artış
sürmektedir.

137
 Terim Dağarcığı
ölçme Eğitimde ölçme "Bir niteliğin gözlenip gözlem sonucunun sayı ve
sembollerle gösterilmesidir." (Turgut, 1983). Bu noktada ölçmenin bir
başka tanımı da farklı şekilde anlaşılabilecek ve yorumlanabilecek
birtakım nitelikleri, herkes tarafından aynı şekilde anlaşılabilecek hâle
getirme işlemine denir.
ölçek Ölçme sonuçlarına uygulanabilen (ya da uygulandığında daha anlamlı
olan) işlemler yönünden özeliklerdir (Baykul, 1999).
değerlendirme Eğitimin temel kavramlarından biri olan değerlendirme, “ölçme sonunda
elde edilen ölçümlerin, ölçüt veya ölçütlerle karşılaştırılarak bir karara
varılması işlemi” olarak tanımlanabilir. Başka bir ifade ile ölçme bir
niteliği niceleme yani o özelliği sayısallaştırma ve sembolleştirme işidir.
Değerlendirme ise elde edilen sayı veya sembolün amaca uygun veya
istenilen nitelikte olup olmadığına karar verme işidir.
Web 1.0 Tek yönlü iletişimi ifade eden bir terimdir. Yani webde bir sayfaya girip bir
şeyler okumak bu kapsamda ele alınmaktadır. Burada tek yönlü iletişim
vardır ve genel olarak Web 1.0 olarak adlandırılmaktadır.
Web 2.0 Web 2.0 araçlarından kimi öğretim yönetim sistemleri içerisinde yer
alırken kimi özellikle ölçme değerlendirme amacı ile tasarlanmış web
araçlarıdır: Kahoot, Quizizz, Plickers.
Web 3.0 Etkileşimin ötesine geçerek sanal ortamda bizden toplanan verilerden
bize öneriler sunulmasıdır.
Öğretim Yönetim Sistemleri E-öğrenme ortamlarında öğrenme materyalinin ve ders içeriklerinin
(ÖYS) web üzerinden sunulmasını ve yönetilmesini, sunulan materyalin sohbet
ya da tartışma ortamları gibi farklı yollarla paylaşılmasını, öğrencinin
performansının değerlendirilmesini ve katılımının gözlenmesini, ödev
alma, sınava girme, bu ödev ve sınavlara ilişkin geri bildirim sağlama,
öğrenci ve öğretmen için sistem kayıtlarını tutma, öğretmen-öğrenci,
öğrenci-öğrenci iletişimini sağlama gibi öğrenme sürecini planlama,
uygulama, izleme ve değerlendirme gibi uygulamaları Web üzerinden
yapabilmek üzere hazırlanmış yazılımların tümüne Öğretim Yönetim
Sistemleri (ÖYS) adı verilmektedir.
üst düzey beceri Üst düzey beceri bilişsel alanda çözümleme ve üzeri, duyuşsal alanda
organize etme ve üzeri, devinişsel alanda ise mekanizma ve üzeri olarak
adlandırılabilir. Üst düzey beceri 21. yy becerileri olarak adlandırılabilen
ve günümüz şartlarında insanı başarılı kılabilecek her türlü beceridir.

138
Terim Dağarcığı
taksonomi Taksonomi kelime anlamı olarak sınıflandırma anlamına gelmektedir.
Yani taksonomiler soruların sınıflandırılması için kullanılan akademik
çerçevelerdir. Bu sınıflamalar:
1. Bilişsel alan sınıflaması,
2. Duyuşsal alan sınıflaması,
3. Devinişsel alan sınıflaması olmak üzere 3 başlık altında
incelenmektedir.
olgusal bilgi Terimler ve özel ayrıntı bilgisidir.
kavramsal bilgi Sınıflamaları, ilkeleri, kuramları ve yöntemleri kapsayan bilgi türüdür.
İşlemsel bilgi Konuya özgü yöntem-tekniklerin kullanımına ait bilgilerdir.
üst bilişsel bilgi Biliş ötesi olarak da adlandırılan bu bilgi türü kişinin kendisinin özüne
yönelik farkındalık bilgisidir.
okuryazarlık Okuma (reading) ve yazma (writing) becerilerinin toplamı olarak kabul
edilen okuryazarlık (literacy); aslında bu toplamdan çok daha fazlasıdır
(Aşıcı, 2009; Uzun ve Çelik, 2020). Okuryazarlık (literacy) bugün iyi bir
dinleyici olma, dili iyi kullanma, etkili iletişim ve etkileşim kurabilme gibi
birçok zihinsel beceriyi içeren bir eğitim terimi olarak kabul edilmektedir.
(Aşıcı, 2009; Fransman, 2005; Uzun ve Çelik, 2020).
veri okuryazarlığı Veri okuryazarlığı en genel anlamda verinin ne anlama geldiğinin
çözümlenmesi olarak tanımlanabilir. Ancak veri okuryazarlığının daha
iyi anlaşılabilmesi için “bilgi okuryazarlığı” ve “istatistiksel okuryazarlık”
kavramlarının iyi anlaşılması gereklidir.
bilgi okuryazarlığı Bilgi okuryazarlığı ihtiyaç duyulan bilginin ne olduğunu tespit edebilme,
bulma ve etkili biçimde kullanabilme becerisi olarak tanımlanır (Scield,
2004).
istatiksel okuryazarlık İstatistik, bir bilgiyi özetlemek için kullanılan sayısal ifadeler olarak
tanımlanabilir (Gloud, 2017). Bireyin sunulan istatistiğin ardında
yatan gerçeğin ne olduğunu anlaması, yorumlayabilmesi ve
değerlendirebilmesi için sahip olması gereken beceri ise istatiksel
okuryazarlıktır (Schield, 2004).

139
 İndeks
bilgi okuryazarlığı 56, 57, 59, 117, 139
değerlendirme 11, 13, 14, 16, 21, 22, 23, 29, 33, 34, 35, 38, 41,
42, 50, 57, 62, 115, 138
istatiksel okuryazarlık 56, 57, 59, 139
İşlemsel bilgi 33, 39, 41, 43, 44, 46, 47, 49, 116, 139
kavramsal bilgi 33, 35, 38, 39, 40, 43, 46, 139
okuryazarlık 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 114, 117, 139

olgusal bilgi 33, 35, 39, 40, 42, 44, 46, 139
Öğretim Yönetim Sistemleri (ÖYS) 13, 14, 21, 22, 24, 138
ölçek 33, 54, 63, 138
ölçme 13, 14, 16, 21, 23, 26, 29, 37, 38, 39, 42, 62, 63,
115, 138
taksonomi 27, 28, 29, 32, 33, 35, 36, 50, 54, 116, 139
üst bilişsel bilgi 33, 35, 38, 39, 41, 42, 48, 49, 54, 116, 139
üst düzey beceri 14, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 37, 38, 39, 42, 43,
48, 54, 116, 138
veri okuryazarlığı 53, 55, 56, 57, 58, 59, 117, 139
Web 1.0 15, 138
Web 2.0 13, 14, 15, 21, 138
Web 3.0 15, 138

140
 EĞİTİMDE
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME

DİJİTAL ÇAĞDA
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Başarı
Rubrik
Üst Bilişsel Bilgi
Üst Düzey Beceri
Ölçek
Taksonomi
Analiz
Performans