English Grammar

Phonetics -Fonetika
İngilis dili əlifbasında 26 hərf və 44 səs vardır. 44 səs – 26
hərf və hərf birləşmələri ilə əks olunur.

6 Sait

( A, E, I,O, U, Y)
26 hərf
20 Samit

( B,C,D,F,G,H, J,K,L,M,N,P,
Q,R,S,T,V,W,X,Z)

20 sait
[ɪ] , [e] ,[æ],[ʌ] ,[ʊ],[ɒ],[ə]
[i:],[ɑ:] ,[ɔ:] ,[ɜ:] ,[u:], [eɪ],
[oʊ], [aʊ], [ɪə], [eə], [ɔɪ],
44 səs [aɪ], [ʊə]

24 samit
[b], [d], [g], [m], [ŋ], [v], [ð],
[z], [ʒ],[dʒ], [r], [j], [w], [l]
[p], [t], [k], [f], [θ], [s], [ʃ],
[h], [tʃ]
Hərfin Hərfin Hərfin Hərfin Hərfin adı Hərfin
işarəsi adı oxunuşu işarəsi oxunuşu
Aa [eɪ][æ] [ey][ə][a] Tt [ti:] [t]

Bb [bi:] [b] Uu [ju:] [yu] [u] [a]

Cc [si:] [s] [k] Vv [vi:] [v]
Dd [di:] [d] Ww [dʌbəl.ju:] [v]
Ee [i:] [e] [i] Xx [ɛks] [ks][qz]
Ff [ɛf] [f] Yy [waɪ] [y][i]
Gg [dʒi:] [g] [q] Zz [zɛd] [zi:] [z]
Hh [eıtʃ] [h]
Ii [aɪ] [ay] [i] [ ʃ] ş
Jj [dʒeɪ] [g] [ tʃ ] ç
Kk [keɪ] [k] [θ] s-f-v
Ll [ɛl] [l] [ð] z-d
Mm [ɛm] [m] [ŋ] q
Nn [ɛn] [n] [ʒ] j
Oo [oʊ] [ou] [o] [dʒ] g
Pp [pi:] [p] [ɛ] e
Qq [kju:] [kv] [q] [ɝ] ö
Rr [ɑ:r] [r] [æ] ə
Ss [ɛs] [s] [z] [ʌ] a(qısa)

To be –feilinin formaları

2
To be köməkçi feili olmaq, baş vermək mənalarında işlənir.
Özündən sonra isim, sifət, say, əvəzlik tələb edir və cümlənin
ismi xəbəri olur. To be feili zamana görə dəyişir. Bu feilin indiki
zamanda üç forması vardır: am, is, are. Az- dilinə tərcüməsi :
Am ( am2), Is (dır4), Are (san2, dır4, dırlar2 ıq4, sınız4)
Am - I (I şəxsin təki) əvəzliyi ilə, Is – He, She, It (III şəxsin təki)
əvəzliyi ilə, are – qalan digər hallarda işlədilir.

I am a student
You are a student
He is a student
She is a student
It is a cat
we are students
You are students
They are students

İndiki zaman formasının sualını düzəldərkən am/ is/ are köməkçi

feili mübtədanın əvvəlinə keçir:

Am I a student
Are you a student
Is he a student
Is she a student
Is it a cat
Are we students
Are you students
Are they students

Inkar formasını düzəltmək üçün am/is/are –dan sonra not inkar

hissəciyi artırmaqla düzəlir:
 I am not a student
You are not a student
He is not a student
She is not a student
It is not a cat
we are not students
You are not students
They are not students
Qısa formaları:
Təsdiq İnkar
I’m I’m not
You’re You’re not (aren’t)
He’s He’s not (isn’t)
She’s She’s not (isn’t)
It’s It’s not (isn’t)
We’re We’re not (aren’t)
They’re They’re not (aren’t)

Qeyd: amn’t deyə bir forma yoxdur.

Ola bilər ki, bu feillər şəxs əvəzlikləri deyil isimlə işlədilsin. O
zaman am formasından başqa digər is və are formaları isimlərlə
işlənə bilər. Am təkcə I şəxs əvəzliyi ilə işlənir:
Is forması təkdə olan isimlərlə işlənir:
™ My father is a doctor. – Atam həkimdir.
™ Ayten is a teacher. – Aytən müəllimdir.
™ This book is good. – Bu kitab yaxşıdır.
Are forması isə cəmdə olan isimlərdə işlənir:

4
™ Their mothers are doctors . – Onların anaları həkimdirlər.
™ Ayten and Gunel are teachers. – Aytən və Günel müəllimdirlər.
To be – feili keçmiş zamanda şəxslər üzrə 2 formada dəyişir. Bu
formalar was, were formalarıdır. Bunlar Az- dilində - idi, - idilər
və şəxs sonluqları artırılaraq qeyd olunacaqlar.
Was- I və III şəxsin təkləri ilə , Were- isə qalan digər hallarda
işlənir :

I was a student
You were a student
He was a student
She was a student
It was a cat
we were students
You were students
They were students

Keçmiş zaman formasının sualını düzəldərkən was/were köməkçi

feili mübtədanın əvvəlinə keçir:

Was I a student
Were you a student
Was he a student
Was she a student
Was it a cat
Were we students
Were you students
Were they students
Inkar
formasını düzəltmək üçün was/ were–dən sonra not inkar
hissəciyi artırmaqla düzəlir:
 I was not a student
You were not a student
He was not a student
She was not a student
It was not a cat
We were not students
You were not students
They were not students

Qısa inkar formaları: wasn’t, weren’t

Ola bilər ki yenə bu feillər şəxs əvəzlikləri deyil isimlə işlədilsin. O
zaman was və were formaları müvafiq olaraq isimlərlə
işlənə bilər:
Was forması təkdə olan isimlərlə işlənir:
™ My father was a doctor. – Atam həkim idi.
™ Ayten was a teacher. – Aytən müəllim idi.
™ This book was good. – Bu kitab yaxşı idi.
Were forması isə cəmdə olan isimlərlə işlənir:
™ Their mothers were doctors . – Onların anaları həkim idilər.
™ Ayten and Gunel were teachers. – Aytən və Günel müəllim
idilər.

To be – feili gələcək zamanda şəxslər üzrə 2 formada dəyişir. Bu

formalar shall be və will be formalarıdır. Bunlar Az- dilində
olacaq kimi tərcümə olunur və şəxs sonluqları artırılaraq qeyd

6
olunacaqlar. Shall be – I şəxsin təki və cəmi ilə işlədilir, qalan
digər hallarda Will be işlənir:

I shall be a student
You will be a student
He will be a student
She will be a student
It will be a cat
we shall be students
You will be students
They will be students

Gələcək zaman formasının sualını düzəldərkən will / shall

köməkçi feili mübtədanın əvvəlinə keçir:

Shall i be a student
Will you be a student
Will he be a student
Will she be a student
Will it be a cat
Shall we be students
Will you be students
Will they be students

İnkar formasını düzəltmək üçün will/shall –dən sonra not inkar

hissəciyi artırmaqla düzəlir:

I shall not be a student

You will not be a student
He will not be a student
She will not be a student
It will not be a cat
We shall not be students
You will not be students
They will not be students
Qısa formaları:
Təsdiq İnkar
I’ll I shan’t
You’ll You won’t
He’ll He won’t
She’ll She won’t
It’ll It won’t
We’ ll We shan’t
They’ ll They won’t

Have got /has got

Have got /Has got - “malik olmaq”, “varı olmaq’’ kimi az-dilinə
tərcümə olunur.
III –şəxsin təkləri ilə has got , qalan digər hallarda isə have got –
dan istifadə edirik:

I have got a book

You have got a book
He has got a book
She has got a book
It has got a tail
we have got a book
You have got a book
They have got a book
Sual formasını düzəltmək üçün have /has mübtədanın önünə
keçir:

Have i got a book?

Have you got a book?
Has he got a book?
Has she got a book?
Has it got a tail?
Have we got 8 a book?
Have you got a book?
Have they got a book?
İnkar formasını düzəltmək üçün have /has dən sonra not inkar
hissəciyi əlavə olunur və az- dilinə “yoxdur” kimi tərcümə olunur.

I have not got a book

You have not got a book
He has not got a book
She has not got a book
It has not got a tail
we have not got a book
You have not got a book
They have not got a book

have / Had got –un keçmiş zaman forması – had got az-dilinə var
idi kimi tərcümə olunur.
He had got a house – Onun evi var idi
Had he got a house – Onun evi var idi?
He had not got a house – Onun evi yox idi

Qısa formaları:
Təsdiq İnkar
I’ve I haven’t
You’ve You haven’t
He’s He hasn’t
She’s She hasn’t
It’s It hasn’t
We’ ve We haven’t
They’ ve They haven’t

Ola bilər ki yenə bu feillər şəxs əvəzlikləri deyil isimlə işlədilsin. O

zaman has və have formaları müvafiq olaraq isimlərlə
işlənə bilər:
Has forması təkdə olan isimlərlə işlənir:
™ My father has got a big car. – Atamın böyük maşını var.
Have forması isə cəmdə olan isimlərdə işlənir:
™ Their fathers have houses . – Onların atalarının evləri var.
™
Have / Has
Have /Has - “malik olmaq”, “varı olmaq’’ kimi az-dilinə tərcümə
olunur. To have/has feili ilə to have got feili eyni mənanı daşısa
da lakin işlənən zaman sual və inkar formaları fərqli şəkildə olur.
III –şəxsin təkləri ilə has, qalan digər hallarda isə have –dən
istifadə edirik:

I have a book
You have a book
He has a book
She has a book
It has a tail
we have a book
You have a book
They have 10 a book
Have /Has öz sualını və inkarını düzəldə bilmir. Bu zaman biz
do/does köməkçi feillərindən istifadə edirik.
Does – III şəxsin təkləri ilə (he, she, it), qalan digər hallarda isə
Do-dan istifadə edirik. Does –dan istifadə zamanı has – have- ə
çevrilir.
Sual formasını düzəltmək üçün do/does mübtədanın önünə keçir:

Do i have a book?
Do you have a book?
Does he have a book?
Does she have a book?
Does it have a tail?
Do we have a book?
Do you have a book?
Do they have a book?

İnkar formasını düzəltmək üçün do/does-dan sonar not inkar

hissəciyi əlavə olunur:

I Don’t have a book

You Don’t have a book
He Doesn’t have a book
She Doesn’t have a book
It Doesn’t have a tail
we Don’t have a book
You Don’t have a book
They Don’t have a book
 There is / There are – haradasa nəsə var
1. There is və There are ifadələri Azərbaycan dilinə “var, vardır”
kimi tərcümə olunur.
2. There is ilə tək isimlər işlənir, There are ilə cəmdə olan isimlər
işlənir.
There is a cat in the garden.
There are cars in the street.
3. Sualda- Is there/ are there ….? birləşməsi işlənir. İnkarda:
There isn't/ There aren't..... birləşməsi işlənir.
Is there a stereo in your room?
Are there computers in your school?
There isn't sugar in my tea.
There aren't spoons and forks in the kitchen.
There is/are ifadələrində xəbər birinci gələn isimlə uzlaşır.
Əgər cümlədə birinci gələn isim təkdədirsə - There is
Ex: There is a table in the room – Otaqda bir stol var
There is an apple and cherries in the basket – Səbətdə bir alma
və albalılar var.
Əgər cümlədə birinci gələn isim cəmdədirsə - There are

12
Ex: There are tables in the room – Otaqda stollar var.
There are cherries and an apple in the basket .- Səbətdə albalılar
və bir alma var.
Keçmişdə: There was/were
Gələcəkdə: There will be

İsim- Noun
Əşyanın adını bildirən əsas nitq hissəsinə İsim deyilir. Əşya
deyildikdə canlı və ya cansız varlıqların adı nəzərdə tutulur. İsim
Who? (kim), What? (nə) bəzən də Where? (hara) suallarına
cavab verir. Quruluşuna görə isimlər 3 yerə bölünür:
1. Simple nouns (sadə isimlər)
2. Derivative nouns (düzəltmə isimlər)
3. Compound nouns (mürəkkəb isimlər)
Simple nouns – Sadə isimlər bir kökdən ibarət olurlar.
Qrammatik şəkilçi qəbul edərək dəyişməsi isimlərin quruluşuna
təsir etmir.
Məsələn : a pen (qələm), a book (kitab), friends (dostlar)
Sadə isimlərin bir çoxu formaca feillərlə eynidir:

Verb Noun
To answer/ answer Cavab Cavab
vermək
To help/ help Kömək Kömək
etmək
To talk/ talk Söhbət Söhbə
etmək t

Derivative nouns- Kökdən və sözdüzəldici şəkilçidən (suffiks və

prefikslərdən) ibarət olur.
Məsələn: happiness (xoşbəxtlik), unhappiness (bədbəxtlik)
Qeyd: Prefixes (prefikslər) sözün əvvəlinə qoşulduğu halda,
suffiks (suffixes) sözün sonuna əlavə olunur. Suffikslər bir nitq
hissəsindən başqa nitq hissəsi yarada bildiyi halda, prefikslər yeni
nitq hissəsi yarada bilmir, onlar sadəcə sözün mənasını dəyişirlər.
Ən çox istifadə olunan sözsonu şəkilçilər (suffixes):

er,or,ar sailor,teacher,beggar -th strength,length

ant,ent servant, resident ese japanese
-ess waitress, actress -ee employee
-ist tourist, socialist -al arrival

14
-ian musician, magician -ics phonetics
-age marriage,package -ure signature
-ing building, meeting
-dom kingdom, freedom
-hood childhood,brotherhood
-ment agreement, payment
-ship championship,friendship
-a/ence attendance, silence
-ism realism, heroism
-a/tion information,education
-ness kindness, darkness
-ty, -y cruelty,discovery
-ity capacity,activity

Ən çox istifadə olunan isim düzəldən sözönü şəkilçilər (prefixes):

-un unemployment
-mis misconduct
-dis disadvantage
-in inaccuracy
-im impossibility
-mal malnutrition

Compound Nouns- iki və daha artıq sözün birləşməsindən

yaranan isimlərdir. Yazılışına görə 3 yerə bölünür:
1. Bitişik yazılan- sunflower (günəbaxan)
2. Defislə yazılan- dining-room (yemək otağı)
3. Ayrı yazılan – man dirver (kişi sürücü)
Sözönü (preposition) ilə bağlanmış mürəkkəb isimlər adətən
defislə yazılır: mother-in-law, editor-in-chief
Qeyd: İngilis dilində ship sözü həm isim düzəldən şəkilçi
(-ship), həm də ship (gəmi) sözü kimi işlənir.
Ship mürəkkəb söz kimi:
Warship - müharibə gəmisi Spaceship- kosmik gəmi
Desertship- səhra gəmisi Flagship- flaqman gəmisi
-Ship leksik şəkilçi kimi:
Relationship –münasibət Friendship - dostluq
Championship –çempionluq Citizenship- vətəndaşlıq
İsimlər mənasına , həmcinsliyinə və işlənməsinə görə iki qrupa
bölünür:
1.Ümumi isimlər (Common nouns)- Bütöv bir sinfə aid eynicinsli
əşyalara, anlayışlara verilən addır : an apple, a phone, a river, a
sea, a city
2 .Xüsusi isimlər (Proper nouns)– Müəyyən şəxslərə,
anlayışlara, ərazilərə verilən addır. Xüsusi isimlər işlənmə
yerindən asılı olmayaraq ilk hərf həmişə böyüklə yazılır. Ancaq
konkret olur: London, Novruz, Jane, October, Sunday, Kate, Baku
Ümumi isimlər də öz növbəsində abstract(mücərrəd) və
concrete (konkret) isimlər olaraq iki yerə ayrılır. Concrete
nouns- görmək, təmasda olmaq, toxunmaq mümkündür.
Abstract nouns- görmək, toxunmaq, təmasda olmaq mümkün
deyil.

16
Abstract : air, cruelty, death Concrete: table, desk, door
Konkret isimlər də özlüyündə iki qrupa ayrılır: Countable Nouns
(sayıla bilən isimlər), Uncountable Nouns (sayıla bilməyən isimlər)
Countable nouns (sayılan isimlər) müəyyən ölçüyə və formaya
malik olan və bu səbəbdən də müvafiq vahidlə ölçülə (sayıla)
bilən isimlər aiddir. Bu isimlərin aşağıdakı xüsusiyyətləri var:
1. Həm təkdə, həm də cəmdə işlənə bilirlər: a book, books
2. Əgər sayıla bilən isim təkdədirsə qarşsında a/an işlənə bilər.
Qeyd: İsimlər cəmlənərkən qarşısındakı a/an artiklı düşməlidir.
3. Qarşısında say işlənə bilər və bu zaman isim mütləq
cəmlənməlidir: a copybook – four copybooks
One (1) istisnadır: one copybook – one copybooks
4. Yalnız sayılan isimlərlə işlədilən əvəzliklər:
Many/ a few/ few+ sayılan cəm isim: many dreams, few bags
Another/ the whole+ sayılan tək isim: another mistake, the whole
day
Uncountable nouns: Dəqiq ölçüyə və formaya malik olmayan
isimlərdir. Bu isimlərin aşağıdakı xüsusiyyətləri var:
1. Həmişə təkdə olur, cəm forması yoxdur: bread, porridge
2. Heç vaxt qeyri- müəyyən artikl (a/an) qəbul etmirlər: a luggage
Qeyd: Bəzən isim təyin funksiyasında çıxış edir. Bu zaman a/an
artiklının işlənməsinə diqqət etmək lazımdır: a furniture
a furniture shop- qeyd edilmiş nümunədə a artiklı “furniture”
sözünə yox “shop” sözünə aiddir.
3. Qarşısında rəqəm işlənə bilməz: five advice
4. Yalnız sayılmayan isimlərlə işlədilən əvəzliklər:
Much/ a little/ little: much money, a little salt
5. Cümlənin mübtədası sayılmayan isimdirsə xəbər həmişə təkdə
olmalıdır.
There is much snow in the garden. The water is dirty.
Qeyd: “And” ilə bağlanan iki və ya daha artıq sayılmayan isimin
xəbəri cəm olur.
Coffee and tea are delicious drinks.
6. Sayıla bilməyən isimlərin miqdarını göstərmək üçün tutum
bildirən sözlərdən istifadə olunur: a piece of, a kilo of, a bunch of,
a cup of, a bit of etc.
7. Sayıla bilməyən isimlər şərti olaraq bir neçə qrupa bölünürlər:

Yeyinti məhsulları / Food

Bread-çörək Fruit- meyvə
Butter-yağ Porridge-sıyıq
Cheese-pendir Pasta makaron
Soup-şorba Jam- cem
Chocolate -şokolad Mustard-xardal
Honey-bal Meat-ət
Food-qida Mutton - qoyun əti
Pudding-pudinq Lamb –quzu əti
Spaghetti-spagetti Veal –dana əti
Caviar-kürü Beef- mal əti

18
Ice cream -dondurma Pork- donuz əti
Toast- tost Bacon- donuz əti

Maye/Liquid
Water- su Oil- neft Champagne-şampan
Milk- süt Petrol-benzin Vinegar-sirkə
Tea- çay Beer- pivə Blood-qan
Juice –şirə Wine-şərab
Lemonade- limonad Perfume-ətir
Coffee- qəhvə Alcohol -spirt

Dənəvər/toz /Powder
Sugar- şəkər tozu Sand- qum
Salt- duz Dust- toz
Flour -un Cereal- taxıl
Pepper- istiot
Wheat- buğda

İdman/Sport
Football- futbol Draughts-dama
Basketball- basketbol Soccer- futbol
Handball- həndbol Rugby- reqbi
Volleyball- voleybol Cricket-kriket
Chess-şahmat Fencing- qılıncoynatma
Tennis- tenis Hockey- xokkey
Billiards- bilyard Poker- poker

Fənn/ Subject
Grammar-qrammatika Physics - fizika
History- tarix Economics- iqtisadiyyat
Chemistry- kimya Music -musiqi
Literature- ədəbiyyat Politics- siyasət
Art- incəsənət Linguistics- dilçilik
Architecture- memarlıq Poetry- poeziya
Mathematics -riyaziyyat Engineering- mühəndislik

Substance/ maddə
Gold- qızıl Plastic- plastik
Silver- gümüş Paper- kağız
Bronze -bürünc Stuff- maddə
Copper- mis Soap -sabun
Steel - polad Chalk- təbaşir
Iron- dəmir Tin- qalay
Glass- şüşə Jewellery- zərgərlik

Formasızlar/Gases Disease/xəstəlik
Air- hava Heat- qızdırma
Oxygen-oksigen Cancer-xərçəng
Hydrogen- hidrogen Flu- qrip
Carbon-karbon Measles-qızılca
Smoke- tüstü Arthrits-artrit
Steam- buxar Smallpox- su çiçəyi
Fog-duman

Weather/hava
Weather-hava Flood- daşqın, sel
Rain- yağış Light-işıq
Snow-qar Humidity- rütubət
Ice -buz Drizzle-çiskin
Thunder- ildırım Lightning- şimşək
Sunshine- günəş parıltısı Temerature- temperatur
Darkness- qaranlıq Hail- dolu

Material/material Languages/dillər
Cotton-pambıq Chinese- çincə
Leather-dəri Japanese-yaponca
Wool-yun German-almanca

20
Silk- ipək Greek- yunanca
Activites/fəaliyyətlər
Cooking-bişirmə Writing- yazma
Running- qaçış Walking- gəzinti

General/ Ümumi
Traffic- nəqliyyat Equipment- ləvazimat
News- xəbər Baggage- baqaj
Information- informasiya Luggage- yük
Mail- poçt Time- vaxt
Money-pul Homework- ev tapşırığı
Furniture- mebel Education- təhsil
Garbage-zibil Work- iş

Abstract/Mücərrəd
Absence-yoxluq Progress- inkişaf
Advice- məsləhət Health- sağlamlıq
Peace- sülh Wealth- sərvət
Justice- ədalət Patience- səbir
Love-sevgi Knowledge- bilik
Courage- cəsarət Noise- səs-küy
Pride- qürur Permission- icazə

Qeyd: Mücərrəd isimlər (keyfiyyət, duyğu, düşüncə, bilik bu kimi

anlayışlar) sayılmayan isimlərdir. Ancaq müəyyən mücərrəd
isimlər vardır ki sayılandır:
Joke- zarafat Hope-ümid
Storm- tufan Dream- xəyal
Idea- ideya Wish- arzu
Impression- təəssürat Problem- problem
Hour- saat Channce- şans
Cloud - bulud

Mənadan asılı olaraq həm sayılan, həm də sayılmayan kimi

işlənə bilən isimlər:
Söz Sayılan Sayılmayan
Hair Tük Saç
Time Dəfə Zaman
Glass Stəkan Şüşə
Iron Ütü Dəmir
Paper Kağız Qəzet
Work Əsər Iş
Wood Ağac Odun

Plural Forms of the Noun/ İsimlərin cəm formaları

İngilis dilində isimlər kəmiyyətə görə iki yerə ayrılır: tək isimlər
(singular nouns) və cəm isimlər (plural nouns).
İngilis dilində isimlərin cəm forması aşağıdakı formada düzəlir:
1. Əksər isimlərin sonuna –s şəkilçisi artırmaqla düzəlir: a book –
books, a car – cars , a village- villages
2. Sonu s, ss, sh, ch, tch, x, o, z hərfləri ilə bitən isimlər
cəmlənərkən –es şəkilçisi qəbul edir: a fox- foxes, a bush-
bushes, a peach- peaches, a glass – glasses, a tomato- tomatoes
Qeyd: Ancaq sonu “o” ilə bitən bəzi alınma sözlər vardır ki onların
cəm forması –s şəkilçisi ilə düzəlir: video, kilo, piano, kimono,
zero, solo, studio, photo, zoo, kangaroo
3. Sonu samit + y ilə bitən isimlər cəmlənərkən y hərfi i ilə əvəz
olunur və ismin sonuna – es əlavə olunur: a city- cities,
an army-armies, a university- univeristies, a baby- babies
Sonu sait+ y ilə bitən isimlər cəmlənərkən ismin sonuna – s əlavə
olunur: a boy- boys, a day- days, a monkey- monkeys
4. Sonu fe və ya f ilə bitən bəzi isimlər vardır ki, onların cəm
formasını düzəldərkən f, fe hərfləri –v çevrilir və sözün sonuna –
22
es şəkilçisi əlavə olunur: a wife- wives , a leaf- leaves, a knife-
knives, a shelf- shelves
İstisnalar:a cliff- cliffs, a roof- roofs, a gulf- gulfs, a belief- beliesfs
və.s
5. Bir qrup isimlərin cəm forması kökün dəyişməsi yolu(fleksiya)
ilə düzəlir:
A man (kişi)- men (kişilər) A woman (qadın)- women (qadınlar
A goose (qaz)- geese (qazlar) An ox(öküz) – oxen (öküzlər)
A child(uşaq)- children (uşaqlar) A foot (ayaq)- feet( ayaqlar)
A mouse (siçan)- mice (siçanlar) A tooth (diş)- teeth (dişlər)
A person (insan)- people(insanlar) A louse(bit) – lice (bitlər)
Qeyd: People sözü millət mənasında işləndikdə -s şəkilçisi qəbul
edə bilər, camaat(insanlar) mənasında isə yox.
Many peoples live in our country. - Ölkəmizdə çoxlu millətlər
yaşayır.
There are many people in the yard. – Həyətdə çoxlu insanlar var.
6. Təkdə və cəmdə eyni olan isimlər:
A sheep (qoyun) – sheep (qoyunlar)
A deer (maral)- deer (marallar)
A fish (balıq)- fishes (balıqlar)
A swine (donuz)- swine( donuzlar)
7. Həmişə cəmdə olan isimlər:
7.1 İki eyni hissədən ibarət olan isimlər:
Trousers (şalvar) shoes (ayaqqabı) Tongs ( kəlbətin)
Socks(corab) gloves (əlcək) Jeans ( cins)
Tights(kolqotka) scales (tərəzi) Pyjamas(pijama)
Glasses(eynək) scissors (qayçı) Stockings (corab)
Spectacles(gözlük) shorts (şortik) Handcuffs (qandal)
7.2 Topluluq bildirən isimlər
Goods( mal, əmtəə) People (insanlar) Gentry (zadəgan)
Stairs (pilləkən) Police (polis) Cattle (mal-qara)
Clothes (pal-paltar) Poultry (ev quşları) Contents (məzmun)
Qeyd: Bir qrup toplu isim işlənmə yerindən asılı olaraq həm tək,
həm də cəmdə işlənə bilər:
Family (ailə) Government (dövlət) Comittee (komitə)
Crew (heyət) Army (ordu) Staff (heyət)
8. Həmişə təkdə olan isimlər:
Bu isimlərə bütün sayıla bilməyən isimlər aiddir: oil, tea ,gold,
darkness, love, hate, nonsense və.s
Xüsusi(proper nouns) :Henry, John, Ankara, Shamkir
Sonu –s ilə bitən bəzi isimlər : news, draughts, billiards, progres,
gallows, measles və.s
Sonu –ics ilə bitən fənn adları : mathematics, economics, politics,
phonetics, gymnastics və.s
9. Mürəkkəb isimlərin cəmlənməsi:

24
9.1 Defislə yazılan mürəkkəb isimlərin cəm forması əsas məna
daşıyan sözün sonuna –s(es) şəkilçisi artırmaqla düzəlir.
Mother-in –law ~ mothers- in –law
Dining-room~ dining-rooms
9.2 Bitişik yazılan mürəkkəb isimlərin cəm forması ikinci sözün
sonuna cəm şəkilçisi artırmaqla və ya fleksiya yolu ilə düzəlir:
Policeman – policemen Saleswoman-saleswomen
Schoolmate – schoolmates Shoemaker- shoemakers
Qeyd: Norman, German, Roman kimi isimlər sadədirlər, man
sözü onların kökünün tərkib hissəsidir. Cəmlənərkən sözün
sonuna –s şəkilçisi qəbul edirlər: Normans, Romans, Germans
9.3 İki isim ard- arda gələrsə isim+isim bu zaman birinci gələn söz
təyin funksiyasında çıxış edir, artikl və cəmlənmə ikinci ismə aid
olur: a furniture shop– furniture shops
an apple tree- apple trees
10. Yunan və latın dilindən alınmış isimlər öz cəm şəkillərini həmin
dildə olduğu kimi saxlamışlar:
bacterium (bakteriya) bakteria (bakteriyalar)
datum (məlumat) data (məlumatlar )
basis (əsas, özül) bases (özüllər)
phenomenon(fenomen, hadisə) –phenomena (hadisələr)
11. İngilis dilində elə sifətlər var ki, the artiklı ilə işləndikdə cəm
isim halına keçir: The+ sifət= cəm isim
The old (qocalar)
The young (cavanlar)
The rich (varlılar)
The poor (kasıblar)
The disabled (əlillər)
The homeless (evsizlər)
The deaf (karlar)
The blind ( korlar)
The dead (ölülər)
The Japanese (yaponiyalılar)
The Chinese (çinlilər)
The English (ingilislər)
The mute (lallar)
The wounded (yaralılar)

Diqqət : İngilis dilində cümlənin xəbəri mübtəda ilə uzlaşmalıdır.

Əgər cümlənin mübtədası cəmdədirsə xəbər cəmdə, təkdədirsə
xəbər də təkdə olmalıdır!
Children are playing in the garden.
There is a lot of information in this article.

Tutum bildirən sözlər

Əvvəlki dərslərdə qeyd etdiymiz kimi Uncountable nouns (sayıla
bilməyən isimlər) sayıla və cəmlənə bilməz. O zaman biz onların
miqdarını necə göstərə bilərik? Və ya həmişə cəmdə olan isimləri
necə təkdə edə bilərik? İngilis dilində bu kimi hallarda tutum
bildirən sözlərdən istifadə olunur:
a pair of ( ə pe r of) bir cüt
a cup of (ə kap of) bir fincan
a jar of (ə gar of) bir banka

26
a bowl of (ə boul of) bir kasa
a plate of (ə pleyt of ) bir boşqab
a piece of (ə pi s of ) bir parça/ bir tikə
a packet (ə pəkit of) bir bağlama / qutu
a sheet of ( ə şi:t of) bir vərəq/ parça
a glass of ( ə qləs of) bir stəkan
a bar of ( ə bar of ) bir plitka
a bunch of ( ə banç of) bir dəstə
a bottle of (ə batl of) bir şüşə/ butulka
a box of (ə baks of ) bir qutu
a bouquet of (ə bo key) bir buket
a slice of (ə slays of) bir dilim
a can of/a tin of (ə ken of/ ə tin of)bir konserv/kanister
a cartoon of ( ə ka tun of) bir karton
a sack of (ə sə k of) bir kisə
a lump of (ə lamp of) bir kömbə/yığın/ədəd
a kilo of (ə kilou of) bir kilo
a kilogram of (ə kilouqram of) bir kiloqram
a barrel of (ə barel of) bir çəllək
Nümunə : a kilo of meat – bir kilo ət, a glass of milk- bir stəkan
süt, a sack of flour- bir kisə un, a piece of advice – bir az
məsləhət, a pair of trousers – bir şalvar.
Tutum bildirən sözlər cəmlənə bilər, bu zaman qeyri- müəyyən
artikl (a/an) düşür və sözün sonuna –s şəkilçisi əlavə olunur :
slices of lemon – limon dilimləri, five kilos of tomato – 5 kilo
pomidor, bottles of juice – meyvə şirəsi şüşələri

Quantifiers – Kəmiyyət bildirən sözlər

Many (meni)- Çox, çoxlu

Sayıla bilən cəmdə olan isimlərlə işlənir: many bees many books,
many people
Təkdə olan isimlərlə işlənmir: many advice, many sugar, many
book
Feil ilə işlənmir, hərəkətin miqdarını bildirmir: to eat many

Much (maç) –Çox , çoxlu

Sayıla bilməyən isimlərlər işlənir: much information, much salt,
much advice, much progress
Sayıla bilən tək və ya cəm isimlərlə işlənmir: much dream,
much peaches, much books
Feil ilə işlənə bilir, hərəkətin miqdarını bildirir: to dance
much, to speak much, to run much

28
A lot of, a lot, lots of (ə lot of)/– Çox , çoxlu
Plenty of (plenti of)- Bol, çox
A lot of/lots of/Plenty of – Həm sayıla bilən həm də sayıla
bilməyən isimlərlə işlənə bilir.
A lot of/lots of /plenty of–dan sonra sayıla bilən isim gələrsə
mütləq cəmdə olmalıdır: a lot of people, a lot of cities, a lot of
teacher
A lot – dan sonra isim işlənməz: a lot book, a lot trees
A lot -feillərlə işlənir: to say a lot, to look a lot

A few / few (ə fyu/fyu)- bir az/ az

Sayıla bilən cəm isimlərlə işlənir: a few apples, few tables
Tək isimlərlə işlənmir : a few apple, few sugar, few flour

A little/ little (ə litl/ litl) – bir az, az

Sayıla bilməyə isimlərlə işlənir: a little salt, little soup
Sayıla bilən tək və ya cəm isimlərlə işlənə bilməz: a little
phones, little boy, a little cars
Qeyd: a little/little(az) zərfini, a little /little (balaca) sifəti ilə
qarışdırmayın

Enough (inaf)-kifayət /Too (tu) –həddindən çox

Very (veri)- Çox / Only (onli) tək, yeganə, yalnız
Enough + isim- Enough-dan sonra həm tək, həm cəm isim gələ
bilər: enough money, enough chairs
Sifət/zərf +Enough : fit enough, fast enough
Too=very
Too/Very +sifət/zərf : Too hard, Too long,
Too/Very +isim
Too/Very much + sayıla bilməyən isim : Too much money
Too/Very many+ cəm isim : Too many people
Too/Very few+ cəm isim: Too few pens
Too /Very little+ sayıla bilməyən isim: too little courage
Too/ very + a few, a little, a lot of
Only + a few+ cəm isim: only a few police
Only+ a little+ sayıla bilməyən: only a little information
Only+some+ sayıla bilməyən/ sayıla bilən cəm isim
Only+ little, few, many, much

A number of (ə nambr of) –çoxlu

The number of (d nambr of)- sayı (ismin)
Several (sevrl)- bir neçə
More (mor)- daha, daha çox
A number of/ The number of –dan sonra gələn isim cəmdə
olmalıdır.
A number of və The number of arasındakı əsas fərqlərdən biri
A number of xəbəri cəmdə, the number of xəbəri təkdə tələb edir.
Several + cəm isim – özündən sonra gələn isim cəmdə olmalıdır:
Several pears, several apples
More- həm sayıla bilən, həm də sayıla bilməyən isimlərlə işlənə
bilir. Sayıla bilən isimlərlə işləndiyi zaman isim cəmdə olmalıdır:
more coffee, more patients
Some more , any more – biraz daha: birləşmələri daha çox işlənir.
Would you like some more coffee ? – Biraz daha kofe
istəyərsiniz?

So (sou) /Such (saç) –elə, belə, çox

Quite( kvayt)- olduqca
Rather (radə)- olduqca
30
Else (els)- daha
So +siət/zərf –So- dan sonra sifət və ya zərf işlənir. So –dan
sonra bir başa isim gəlməz: so pretty- çox gözəl, so fast –çox
sürətli
So few, so little, so much, so many kimi birləşmələrdən sonra isim
işlənə bilər: thank you so much –çox sağ olun
Such + sifət +isim – Such zərflə işlənməz. Əsasən isimlə işlənir,
isimdən əvvəl onu təyin edən sifət gələ bilər: Such a beutiful girl-
belə gözəl bir qız, such girls- belə qızlar.
Quite/Rather +sifət+ isim- Such-la eyni xüsusiyyətləri var , əsas
fərq isimdən əvvəl mütləq sifət işlənməlidir.
Quite/rather a beutiful girl- olduqca gözəl bir qız
Quite /rather beautiful girls- olduqca gözəl qızlar
Quite ilə rather arasındakı fərq artiklın işlənmə yeridir: A/an
artikllları quite/such dan sonra işlənməlidir.A/an artiklı rather-dan
əvvəl və ya sonra işlənə bilər:
A rather interesting book
Rather /quite/ such an interesting book
Diqqət: Quite(zərf) və Quiet (sifət) sözlərini bir-birilə
qarışdırmayın!
Quite –olduqca / quiet –sakit deməkdir.
A quiet baby- sakit bir uşaq
Quite a quiet baby- olduqca sakit bir uşaq
Else+ isim olmaz. Else sual sözləri və törəmələrdən sonra
işlənir: some/any/every/no əvəzliklərinin törəmələri+ else
What/ where/who/how+ else

Cases of Noun- İsmin hal kateqoriyası

Azərbaycan dilindən fərqli olaraq ingilis dilində ismin iki halı
vardır:
1. Common Case (Ümumi /Adlıq hal)
2. Possesive /Genetive Case ( Yiyəlik hal)
Common Case- Heç bir xüsusi şəkilçisi , morfoloji əlaməti
yoxdur. Azərbay dilində ismin adlıq halına uyğun gəlir: a bag, a
book, a cap, a car və.s
Possesive Case- əşyanın kimə məxsus olduğunu bildirir, ismin
təyini olur və kimin? (whose?) sualına cavab verir.
İsmin yiyəlik halı canlı tək isimlərdə “`s” və canlı cəm isimlərdə isə
yalnız “ ‘ ” vastəsilə düzəldilir.
Cansız isimlər isə “of” ilə düzəldilir.
Aynur`s brother- Aynurun qardaşı
Door of the room- otağın qapısı
Boys` sisters – oğlanların bacıları
’s , ’ və ya of - Az dilinə yiyəlik hal şəkilçisi “ın” –nın4 kimi
tərcümə olunur.
1. Cəmlənmə zamanı kökündən dəyişən, təkdə və cəmdə eyni
olan isimlərin yiyəlik halı `s ilə düzəlir:
children`s books –uşaqların kitabları child`s book- uşağın kitabı
a deer`s tracks – maralın izləri deer`s tracks- maralların izləri
2. Mürəkkəb isimlərin yiyəlik halını düzəldərkən `s axırıncı
komponentə əlavə edilir.

32
Her brother- in – law`s car – onun qayının maşını
Her fathers –in –law`s car- onun qayınlarının maşını
3. Eyni bir şəxs və ya əşya iki və ya daha çox şəxsə məxsus
olduqda yiyəlik hal şəkilçisi axırıncı ismə əlavə edilir.
Kevin and Kate’s father -Kevin və Keytin atası
Jane and Murat’s room is big- Ceyn və Muradın otağı böyükdür.
Ceyn və Muradın otaqları birdir.
Əgər hər hansı bir şəxs və ya əşya hər bir şəxsə ayrı-ayrılıqda
məxsus olarsa o zaman axırıncı deyil hər birinə ’s əlavə edilir və
gələn isim sayılabiləndirsə cəmlənəcək və xəbərdə cəm də
olacaqdır: Jane’s and Murat’s rooms are big.- Ceyn və Muradın
otaqları böyükdür.- Ceyn və Muradın hər birinin ayrı-ayrılıqda
otaqları var.
Kevin`s and Kate`s eyes.- Kevinin və Keytin gözləri
*Bədən üzvləri və xarakter hər bir şəxsə ayrı-ayrılıqda məxsus
olur.
3. İngilis dilində adlar və soyadlar cəmlənmir. Soyadlar yalnız
bütöv bir ailəni bildirdikdə cəmlənə bilər və bu zaman qarşısında
mütləq the artiklı işlədilməlidir. Bütöv bir ailəni bildirən soyadların
yiyəlik halı ‘ ilə düzəlir. Adların yiyəliyi isə `s ilə düzəlir.
Smith – Smit, Smith’s –Smitin
The Smiths- Smitlər The Smiths`- Smitlərin
4. Zaman , məsafə, vaxt bildirən sözlər ilə yiyəlik halın işlənməsi:
Yesterday`s rain- dünənki yağış
A minute`s silence- bir dəqiqəlik sükut
Three days`holiday- 3 günlük tətil
Five kilometres` distance- 5 kilometrlik məsafə
5. Bəzən yiyəlik halda olan isimdən sonrakı isim düşə bilər.
Bəzi yer,məkan (shop, house, office) adları var ki, onların yiyəliyi
`s qəbul edib , at sözönü ilə işlənir.
at buthcer`s (shop) – qəssab dükanında
at baker`s (shop)- çörək dükkanında
at chemist`s (shop) –aptekdə
at hairdresser’s (shop)- bərbərdə
at grocer’s (shop)- ərzaq mağazasında
at dentist’s (office)- diş həkimində
at Jane`s (house) – Ceyn gildə
Əvvəlcədən adı çəkilmiş əşyanın adını təkrar etməmək üçün
Ali’s room is wider than Jane’s (room)- Əlinin otağı Ceynin
otağından daha genişdir.
6. Cansız isimlərin yiyəlik halı of-la düzəlir, xəbər of-dan əvvəlki
sözlə uzlaşır.
Diqqət : of sözönü ilə düzələn birləşmələrin söz sırası Az-dilində
olan qarşılıqlarının tam əksidir.
The cover of the book –kitabın üzü
The corner of the room-otağın küncləri

34
The pages of the book are short – Kitabın səhifələri qısadır.
The page of the book is short- Kitabın səhifəsi qısadır.
The page of the books is short- Kitabların səhifəsi qısadır.
8. Bəzi cansız isimlərin yiyəlik halı ‘s (‘), bəzi canlı isimləin yiyəlik
halı ilə of ilə düzəlir :
8.1 Zaman bildirən sözlərlə:
A month’s holiday a moment’s silence
Three months’ holiday three years’ house arrest

8.2 Fəsillərin, ayların, günlərin adını bildirən sözlərlə:

Monday’s work December’s snow
Autumn’s rain
8.3 Ölkə və şəhər adları bildirən sözlərlə
Baku’ streets America’s towns
8.4 The sun, the moon, the earth, the world, river, water, ocean
və.s sözlərlə :
The sun’s rays the earth’s orbit
8.5 Həm cansız, həm də canlı isimlərin yiyəlik halı of ilə ifadə
oluna bilər: the student’s answers- answers of the student
Qeyd: Bütün ‘s –lər yiyəlik hal deyildir.
‘s – həm yiyəlik hal, həm də is, has, was qısa forması ola bilər.
Yiyəlik halda ‘s –dən sonra isim gəlməlidir və mütləq cümlənin
xəbəri olub- olmamasına diqqət yetirilməlidir.
Ben’s relative –Benin qohumu
Ben`s relative is my friend– Benin qohumu mənim dostumdur
Ben`s a relative – Ben qohumdur. –is –in qısaltması
Ben`s a relative –– Benin bir qohumu var. – Has in qısaltmasıdır.
Ben `s gone – Ben getmişdi- Has- in qısaltmasıdır. Indiki bitmiş
zaman
Əgər `s sonra got, an, a , feil (gone, been, be..), zərf, sözönü
gələrsə yiyəlik hal deyildir.
Şəxs əvəzliklərindən sonra gələn `s yiyəlik hal deyil- It`s , he`s ..
İşarə əvəzliklərindən sonra gələn `s yiyəlik hal deyil – this`s, that`s
Let`s, - yiyəlik hal deyil
Hər bir cümlənin bir xəbəri olmalıdır. Əgər `s li cümlədə xəbər
yoxdurs deməli `s özü xəbərdir(is, has)- yiyəlik hal deyil
Kate`s reading is fast – Keytin oxuması sürətlidir. –yiyəlik hal
Kate`s reading fast – Keyt sürətli oxuyur. - Kate is reading fast –
Burada xəbər is dir .
7. Cansız isimlərin yiyəlik halı of-la düzəlir, xəbər of-dan əvvəlki
sözlə uzlaşır.
Diqqət : of sözönü ilə düzələn birləşmələrin söz sırası Az-dilində
olan qarşılıqlarının tam əksidir.
The cover of the book –kitabın üzü

36
The corner of the room-otağın küncləri
The pages of the book are short – Kitabın səhifələri qısadır.
The page of the book is short- Kitabın səhifəsi qısadır.
The page of the books is short- Kitabların səhifəsi qısadır.

Article
Artikl ismə aid olur və onun qarışısında işlənir. Artiklın iki növü
var:
1. Qeyri-müəyyən artikl (Indefinite article)
2. Müəyyən artikl ( Definite article)
Qeyri- müəyyən artikl : a və an
Qeyri –müəyyən artikl yalnız sayıla bilən, tək halda olan isimlərlə
işlənir. Az- dilində “bir” , “hər hansı bir” mənasını verir. A/an
isimlərin qarşısısnda işlənərək onların dünyadakı bənzərləri
arasından hər hansı biri olduqlarını vurğulayırlar. İsimləri ümumi
bir kateqoriyaya salaraq adiləşdirirlər.
a+ samit səs
Əgər isimlər samit səslə başlayırsa – a : a book, a pen, a dentist,
a mountain , a toy
an+ sait səs
Əgər isimlər sait səslə başlayarsa- an : an orange ,an arcitect, an
engineer, an apple istifadə edirik.
Qeyd: Bəzi sözlər samitlə yazılır, lakin sait səslə tələffüz edilir və
ya əksinə,bu zaman a/an işlənməsi fərqli olur:
an hour an honest man
a university a uniform
a european an honorable man
*Əgər isim cəmdədirsə və ya sayıla bilməyəndirsə bu zaman a/an
həmin isimlə işlənməz: a children, an advice, a perfume,a men
Müəyyən artikl: The
Müəyyən artikl hər növ ismin (sayılabilən və ya bilməyən, tək və
ya cəm ) qarşısında işlənə bilər:
The book, the money, the apples
The artiklı hər hansı əşyanı və anlayışı müəyyən kateqoriyadan
olan əşyalar və anlayışlar arasından seçmək üçün istifadə olunur.
The artiklının dilimizə tam tərcüməsi yoxdur, dilimizdə “həmin” ,
“o” mənasını verir.
Qeyd : Artikl isimə aid olur və onun qarşısında işlənir. Bəzən
isimdən əvvəl sifət gəlir bu zaman artikl sifətin qarşısında gəlir və
onunla uzlaşır.
A book - an intesrestin book
A pen – an expensive pen

Artiklın işlənmə yerləri

38
1.Sayıla bilən, tək halda olan və haqqında ilk dəfə bəhs olunan
isimlərin qarışısında a/an işlənir. Həmin isimdən təkrar, yəni ikinci
dəfə bəhs olunduqda the işlənir.
Gunel read a book. The book is called “ Magic”
Jane has got a doll. The doll is blonde
2.İnsanın peşəsini ,əşyanın növünü,şəxsin təsvirini bildirən
isimlərin qarşısında a/an artiklı işlənir.
She is a teacher. It is a pen. The Sun is a star
Akif is a basketball player. She is a very beautiful girl.
A banana is fruit Fruit is an uncountable noun
Qeyd: Əgər isimlər ümumilik bildirərsə bu zaman arikl işlənməz.
I like bananas – Mən bananı xoşlayıram.
3.Ölçü, məsafə, vaxt, məbləğ təyin etdikdə a/an= one artiklı
işlənir : once a month ( ayda bir dəfə), 80kms an hour (1 saatda
80 km)
4. Hundred, thousand, million –saylarından qaerşısında- a
işlənir.
a hundred – yüz a hundred trees –yüz ağac
a million people
*Əgər bu saylar cəmlənərsə bu zaman artikl işlənməz.
Hundreds Millions Thousands
A hundreds of people
5. Tutum bildirən sözlərlə qeyri-müəəyən artiklı işlənir:
a bunch of a piece of a box of
*Əgər tutum bildirən sözlər cəmlənərsə bu zaman artikl işlənməz
bunches of pieces of boxes of
6. Sayıla bilməyən isimlərlə a/an artiklı işlənməz. Bəzi sayıla
bilməyən isimlərin qarşısında təsvir edici sifət işlənərsə a/an
işlənə bilər.
a hard life a good education an early breakfast
a boring morning a cold winter
*Weather, advice sözlərindən əvvəl təsviredici sifət gəlsə belə
a/an artiklı işlənməz.
7. A/an ilə işlənən birləşmələr :
tell a lie at an early age to take a shower
to be at a loss in a whisper in a hurry
as a result What a pity go for a walk
It is a shame to make an impression half an hour
It is a pleasure to play important role in a low/loud voice
Have a good time /a rest / holiday
*have lunch, have breakfast, have dinner, have supper
birləşmələri ilə artikl işlənməz.
8.Sifətin üstünlük dərəcəsi ilə the işlənir.
The best the most expensive
The highest the most beautiful

40
Qeyd: Sifətin üstünlük dərəcəsi təkhecalı sifətlərin sonuna –est ,
çoxhecalı sifətlərin əvvəlinə most sözünü əlavə etməklə düzəlir.
*Əgər most –dan sonra sifət yox isim gələrsə , bu zaman heç bir
artikldan istifadə edilmir: most people, most countries
. Sıra saylarının qarşısında the işlənir :
The First -1st –birinci The fourth -4th
The Second -2nd –ikinci The fifth-5th
The Third -3rd – üçüncü The sixth-6th
*Sıra sayları 1, 2,3 –dən başqa, digər saylara –th şəkilçisi
artırmaqla düzəlir.
9.Vahidlik bildirən isimlərlə the işlənir:
The Moon The Ground
The Sun The Universe
The Earth The Internet
The World The Environment
The Sky
10. Okean(ocean), dəniz(sea), çay(river), göl(lake), kanal
(channel) adları qarşısında the işlənir:
The Mediterrian- Aralıq dənzi
The Nile –Nil çayı
The Amazon- Amazon çayı
The Caspian Sea- Xəzər dənizi
The Pasific ocean – Sakit Okean
The Karabia –Karabiya göl
The Baikal- Baikal gölü
Qeyd: Əgər göllərin qarşısında “Lake” sözü gələrsə bu zaman
heç bir artikldan istifadə etmirik:
Lake Karabia
Lake Baikal

11. Adalar qrupu, sıra dağları və yarımada ilə “the”işlənir:

The Alps The British issles
The Himalays The Caucasus
The Absheron Peninsula
Qeyd : ada , dağ, dağ zirvələri , körfəz ilə the artiklı işlənmir. Əgər
yarımada adında peninsula sözü olmadıqda the işlənməz.
12.Səhra (desert), ship (gəmi), otel, muzey(museum), qaleriya
(gallery), restoran, cinema, magazine (jurnal), qəzet(newspaper),
tarixi tikililərin adı ilə “the” işlənir.
The Sahara Desert, The Maiden Tower
The National Gallery, The Tower of London
The Titanic, The Four Seasons Hotel, The The Eiffel
*Qeyd: Buckingham palace, Westminister Abbey ilə artikl işlənmir.

42
13. Küçə (street), meydan (square), park (park), körfəz (bay/ gulf),
körpü(bridge) adları artiklsız işlənmir.
Nizami Street Trafalgar Square
National Park Hyde Park Mexico Gulf
14. Ölkə, dövlət, şəhər, rayon, kənd, qitə, materik adları artiklsız
işlənir.
Hungary (Macarıstan), Sweden (Isveç) Europe (Avropa), Greece
(Yunanıstan), Africa, Beijing(Pekin)
North Korea (Şimali Koreya), Asia (Asiya)
*Bəzi ölkələr ilə the işlənir : The Ukraine, The Congo, The
Argentina, The Netherlands, The Hague və s.
* Əgər yanında aid olduğu söz gələrsə :materik (mainland) ,qitə
(continent) the işlənir.
The Europena Continent – Avropa qitəsi
Europe –Avropa
The Australian Continent – Avustraliya qitəsi
Australia
15. Ölkələr ilə United , State, Federation ,Republic kimi sözlər
işlənərsə “the” artiklı işlənər
The United Kingdom – The UK
The United States of America – The USA
The United Arab Emirates – The UAE
The Russian Federation
The Azerbaijan Republic
16. Planet adları ilə artikl işlənmir, amma yanında “planet” sözü
gələrsə “the” işlənər.
Mercury, Venus, Saturn, Mars, Jupiter
The Planet Jupiter
17. Dil adları ilə artikl işlənmir, amma yanında “language” (dil)
sözü gələrsə “the” işlənər.
Spanish , English , Japanese, Chinese
The Japanese Language
The Azerbaijani Language
18. Millət adlarının qarşısında (sonu –ese, -sh, -ch ilə bitən millət
adları cəm şəkilçisi qəbul etmir və yalnız “the” ilə cəmlənir)
a Chinese – bir çinli an English – bir ingilis
The Chinese – çinlilər The English- İngilislər
A British –britaniyalı The British- Britaniyalılar
19. School , university, college, mosque, prison, hospital, church
sözləri ümumi mənada işləndikdə “the” işlənmir. Xüsusi mənada
işləndikdə “the” işlənir.
Aylin( student) goes to school every day
Aylin (parent) is going to the school.
20. Bed (çarpayı) və TV (televizor) sözü mebel mənasında
işlənərsə “the” işlənir

44
 Bed (yataq) və TV (içindəki proqram, verilişlər) sözü işlənərsə
“the” işlənməz.
21. “play”(çalmaq) sözü musiqi alətləri ilə işlənərsə “the” işlənər :
play the paino, play the violin, play the guitar
“play”(oynamaq) sözü idman oyunları ilə işlənərsə “the” işlənməz :
play football, play tennis, play golf
22. Last (keçən) , next (gələcək) sözləri zaman bildirən isimlərlə
işləndikdə “the” işlənməz
Last month –keçən ay
Next year- gələcək il
Last (sonuncu) , next (o biri , sonrakı) sözləri ilə “the” işlənə bilər.
The last page –sonuncu səhifə
The next term –sonrakı semestr
23. Bu sözləri ilə “the” işlənir :
The Following, the main, the same, the whole, the center, the top
24. “by” sözönü ilə nəqliyyat vasitələrinin (car, bus, train etc.)
qarşısında “ilə” mənasında artikl işlənməz
By car – maşın ilə by plane – təyyarə ilə
“by” sözönü “tərəfindən ,yanından” mənası verdikdə artikl işlənə
bilər.
I go to college by bus –Mən kollecə avtobus ilə gedirəm.
I stood by the bus – Mən avtobusun yanında dayanmışam.
25. Cəhət adları sadalandıqda artikl işlənməz:
 north , south, east, west
Of /in sözönüləri ilə işləndikdə the işlənəcək.
The North of Brazil In the north
The north (of Brazil)
Ölkə/ qitə/ materikə aiddirsə artikl işlənməz: Northern Ireland,
North Korea
Spain is in the south –İspaniya cənubdadır.
Sweden is in northern Europe
26. Airport, Station, Zoo, University kimi isimlərin adları insan və
yer adı bildirdikdə artiklsız işlənir.
The airport (of) the university (of)
Haydar Aliyev Airport Oxford University
The Zoo (of) Baku Zoo
27. morning, evening, afternoon, night kimi zaman zərfləri və ilin
fəsilləri ilə (summer, spring, autumn,winter) artikl işlənməz
* in the morning , in the afteroon, in the evening, during the night ,
for the night –işlənə bilir
* təsviredici sifət gələrsə qeyri-müəyyən artikl işlənə bilər :
On a cold evening – soyuq bir axşam
On a hot suummer day –isti bir yay günü
28. İsimlərdən sonra nisbi əvəzlik (who, whom, where,which, that)
işlənərsə bu zaman həmin isimlər the artikl ilə işlənər.

46
The boy who is a theacher
The place where we met
29. The ilə işlənən birləşmələr:
On the left in the past at the age of
On the right in the original at the moment
To tell the truth in the open air the other day

30. Artikl işlənməz:

İnsan adlarının qarşısında : Tom, Mary, Ben , Jane , Mr. John,
Uncle Gary, little Jane
Elm/ fənn adları, idman növləri və oyun adlarının qarşısında :
literature, tennis
No inkar əvəzliyindən sonra: no book , no cats
İşarə əvəzliyindən sonra : this book , those cats
Yiyəlik əvəzliyindən sonra: my cat , your books
Cəm isimlərin qarşısında a/an işlənməz:
Bəhs olunan əşyalar və ya insan ümumilik təşkil etdikdə

The Numeral -Say

Əşyanın miqdarını , sayını və sırasını bildirən əsas nitq hissəsinə
say deyilir.
Say mənasına görə 3 yerə bölünür:
Cardinal numerals (miqdar sayları)
Ordinal numerals (sıra sayları)
Fractional numerals (kəsr sayları)
Miqdar sayları morfoloji quruluşuna görə 3 qrupa bölünür.
1. Sadə saylar: bir kökdən ibarət olur və heç bir şəkilçi qəbul
etmirlər.
1-12 –yə kimi saylar bu qrupa aiddir:
™ one – 1 two – 2 seven – 7 nine - 9 eleven - 11
™ twelve – 12
2. Düzəltmə saylar: kök və sözdüzəldici şəkilçidən istifadə
etməklə yaranır.Düzəltmə saylar aşağıdakı şəkilçilər vasitəsilə
düzələ bilər:
13-dən - 19-a qədər olan saylar -teen şəkilçisi qəbul etməklə
düzəlir:
™ fourteen -14 – on dörd
™ sixteen - 16 – on altı
™ nineteen - 19 – on doqquz
Onluq bildirən isə -ty şəkilçisi ilə düzəlir:
™ twenty - 20 eighty - 80 fifty - 50
3. Mürəkkəb saylar: İki kökdən ibarət olan saylara mürəkkəb
saylar daxildir:

48
™ thirty-four - 34
™ sixty-five - 65
™ Onluq və təkliklərdən ibarət olan saylarda onluqlarla tək rəqəm
arasında defis (-) qoyulur:
™ twenty-one - 21
™ forty-six - 46
™ ninety-two - 92
Yüzlüklərlə onluqlar arasında yaxud onluq yoxdursa, yüzlüklərlə
tək rəqəmlər arasında and bağlayıcısı işlənir:
™ three hundred and fifty – 350
™ five hundred and thirty – 530
™ six hundred and eighty – 680
Hundred - 100; thousand - 1000; million - 1000.000- sözləri
artikla a, ya da one sözü ilə işlənə bilir:
™ one (a) hundred
™ one (a) million
™ one (a) thousand
Qeyd: Bu sayların qarşısında one sayından başqa say gələrsə,
onlar cəm şəkilçisi qəbul etmir:
™ two hundred
™ four thousand
™ nine million
 Qeyd: Bu saylar ancaq isimləşdikdə -s cəm şəkilçisi qəbul edirlər
və özlərindən sonra of sözönü qəbul edir və dilimizdə
yüzlərlə, minlərlə, milyonlarla mənasında işlədilirsə cəm sonluğu
qəbul edirlər:
™ hundreds of pupils - yüzlərlə şagirdlər
™ thousands of workers – minlərlə işçilər
™ millions of students – milyonlarla tələbələr

Dilimizdən fərqli olaraq ingilis dilində iri saylı rəqəmlər vergüllə

yazılır. Miqdar sayları rəqəmlə göstərilərsə, sağdan sola hər üç
rəqəmdən əvvəl vergül yazılır:
™ 7,220 - seven thousand two hundred and twenty
™ 1,380,450 - one (a) million three hundred and eighty thousand
four hundred and fifty

50
Şəxs və ya əşyanın sırasını bildirən saylar sıra saylarıdır.
Sıra sayları which? – hansı sualına cavab verir.
Sıra sayları quruluşuna görə 3 qrupa bölünür.
1. Sadə sıra sayları: 1 kökdən ibarətdir:
™ first – 1-ci
™ second – 2-ci
™ third – 3-cü
2. Düzəltmə sıra sayları: Miqdar saylarının sonuna –th(cı4)
artırılır:
™ sixth – 6-cı
™ fifth - 50-ci
™ twelfth - 12-ci
3. Mürəkkəb sıra sayları: Bu saylar twenty-first, twenty-second,
twenty-third saylarından başqa bir neçə kökdən ibarət
olan sayların axırıncı sözünə -th şəkilçisi artırmaqla düzəlir:

52
™ twenty-fourth.
™ forty-fifth
™ eighty-ninth
Qeyd: Sıra sayları həmişə the artiklı ilə işlənir:
™ the first lesson
Qeyd: Əgər sıra sayı yiyəlik əvəzliyindən sonra gələrsə, artikıl
avtomatik olaraq, düşəcək.
™ my first lesson
Sıra saylarını düzəldərkən aşağıdakı yazı qaydalarını bilmək
lazımdır.
™ five – fifth - 5-ci
™ eight- eighth – 8-ci
™ nine-ninth - 9-cu
™ twenty-twentieth - 20-ci
İngilis dilində ayın tarixi sıra sayları ilə deyilir:
™ The 22nd of August (the twenty-second of August) - August
22nd.
Həftə isə belə göstərilir:
™ Monday, 22 nd August/ Today is Monday the twenty second of
August
Amerikalılar ayı əvvəlcə, sonra isə günü göstərirlər:
™ August 22 - August the twenty second
 Aylar məktublarda çox vaxt qısa yazılır:
™ January – Jan
™ February – Feb
™ March – Mar
™ April – Apr
İngilis dilində illər cüt-cüt oxunur:
™ 1994 - nineteen ninty four
™ 1875 – eighteen seventy five
™ 1653 – sixteen fifty three
Telefon nömrələri tək-tək oxunur:
™ 57-93-57 - fifty seven, ninty three, fifty seven
™ 54-00-72 - 1) Ingilis forması – five, four, double ( zero), seven,
two
2) Amerikan forması - five, four, zero,zero, seven, two

Fractional numbers -kəsr saylar

Azərbaycan dilindən fərqli olaraq, İngilis dilində kəsr sayları həm
miqdar, həm də sıra saylarından ibarətdir. Bizdə
kəsrin həm surətində, həm də məxrəcində miqdar sayı ilə yazılsa
da, ingilis dilində isə surət miqdar sayı, məxrəc isə sıra
sayı ilə deyilir:
™ 1/5 one fifth ( or a fifth )
54
™ 2/1 one second (or a second; or a ( one ) half
™ ¼ - a (one) quarter
Əgər surət vahiddən çox olarsa, o zaman məxrəcə -s şəkilçisi
əlavə edilir:
™ 3/5 three fifths
™ 2 ¾ two and three fourths
™ 5/8 inch- five eights of an inch
Hesab əməlləri:
4+4=8 - four plus four is ( are ) 8
four and four is (are) 8
10-5=5 - ten mines five is ( are) 5
five from ten is (are) 5
5*5 =25 -five times five is ( or makes ) 25;
five times five equals 25
20:5=4 -twenty divides by 5 is 4
Bəzi hesablama sözləri:
to multiply - vurmaq
multiplication table - vurma cədvəli
to divide - bölmək
division - bölmə
to add – toplamaq
addition – toplama
to subtract - çıxmaq
subtraction - çıxma
İngilis dilində faiz belə göstərilir:
™ 3% ya 3 per cent , ya da 3 p.c;
™ 3/8 per cent (three eights per cent və ya three eights of one per
cent)
İngilis dilində vaxtın göstərilməsi:
Vaxt İngilis dilində 2 qayda ilə göstərilir.
1) Tam saat göstərərək o’clock sözü işlənir:
™ It is 7 o’clock – saat 7-dir.
2) Danışıq dilində isə o’clock sözü işlənmir:
™ It is seven – saat 7-dir
™ It is two – saat 2-dir.
Əgər saatda böyük, yəni dəqiqə göstərən əqrəb 12-dən başlayıb
6-ya tərəf hərəkət edirsə, o zaman past önlüyü (yəni
işləyib) işlənir və böyük əqrəbin göstərdiyi dəqiqə 1-ci ( götürülür)
deyilir.
™ 13 : 20 – It is 20 (minutes) past 13 – İkiyə 20 dəqiqə işləmişdir.
™ 16 : 10 – It is 10 past 16 - Beşə 10 dəqiqə işləyib.
Saatın dörddə biri quarter (15 dəqiqə) sözü ilə göstərilir və
həmişə qeyri-müəyyənlik artiklı (a) ilə işlənir:

56
™ It is a quarter past 14 - Beşə 15 dəqiqə işləyib.
Saatın yarısını göstərmək üçün half [ha:f] past yarısı sözü işlənir
və o artikılsız işlənir:
™ It is half past 7 - Saat 8-in yarısıdır.
Böyük əqrəb 6-dan 12-yə tərəf hərəkət edirsə, to önlüyü , yəni
qalıb işlədilir:
™ 8:40 = It is 20 ( minutes ) to 9 - 9-a 20 dəq qalır.
™ 12:37 = It is 25 to one - 1-ə 23 dəq qalıb.
™ 5:55 = It is 5 to six - 6-ya 5 dəq qalıb.
™ It’s a quarter to 1 - 1-ə 15 dəqiqə qalıb.
3) İngilis dilində rəsmi sənədlərdə, dəmir yolu və.s kimi
cədvəllərdə vaxt belə göstərilir:
™ 15:40 train – eighteen-forty train: 15:40 qatarı
™ 17:45 seventeen forty five – on yeddi qırx beş dəqiqə
Rəsmi sənədlərdə gecə saat 1200 –dan gündüz saat 1200 –a
qədərki vaxt ante meridian (before noon) latın sözlərinin
ixtisarı a.m. hərfləri ilə işarə edilir:
™ The lesson began at 9 a.m. – Dərs səhər saat 9-da başlandı.
Günotadan sonrakı vaxt, yəni gündüz saat 1200-dan gecə 1200-
a qədər ki vaxt past- meridian (after-noon) latın
sözlərinin qısa forması p.m. hərfləri ilə işarə edilir:
™ Our lesson began at 8 a.m. – Bizim dərs səhər 8-də başlandı.
™ The train started at 5 p.m. – Qatar axşam 5-də (17:00-da) yola
düşdü.
Bəzi özəl sözlər:
™ A watch – qol saatı
™ What is the time? - Saat neçədir.
™ A clock - stol yada divar saatı.
™ My watch is slow – Saatım geridir.
™ An alarm clock – Zəngli saat
™ What time is it (by your watch?) – Saat neçədir?
™ My watch is 3 minutes fast - Saatım 3 dəqiqə
irəlidir.
İngiltərədə və abş - da pul vahidi
İngiltərədə pul vahidi pound – funt və ya pound-sterling-funt –
dur. Sterling rəqəmlərdən əvvəl gəlir və £ işarəsi
ilə göstərilir:
™ £ 1 - one pound ya da one pound sterling
™ £ 35 - twenty–four pounds ya da 24 pounds sterling
Shilling (şirlinq) pul vahidi funt sterlinqin 1/20 hissəsinə
bərabərdir və qısa olaraq “S” işarəsi ilə göstərilir və
rəqəmdən sonra yazılır:
™ 1 s - one shilling
™ 5 s - ten shillings
58
 Pence – pens pul vahidi funt sterlingin 1/100 hissəsinə bərabərdir
və qısa olaraq “d” kimi yazılır:
™ 1 d - one pence
™ 5 d - five pence
Qeyd: Pence sayla birlikdə də yazıla bilir:
™ two pence - 2 pens
Qarışıq məbləğlərdən ibarət olan pul vahidləri isə belə oxunur:
™ 4s. 9 d - four shillings and nine pence
Amerikada pul vahidindən biri dollar - dır. İşarəsi “$” və rəqəmdən
əvvəl yazılır.
™ $ 1- one dollar
™$ 70- seventy dollars
Cent – sent pul vahidi dolların 1/100 hissəsinə bərabərdir və qısa
olaraq “c” işarəsi ilə göstərilir:
™ 1c – one cent $ 35.01- thirty – five dollars and one cent
™ 7c – seven cents 50c- fifty cents

The Pronoun- Əvəzlik

Əvəzliyin əsas xüsusiyyəti bütün əsas nitq hissələrini əvəz
etməkdir.Əvəzlik əvəz etdiyi əsas nitq hissəsinin suallarına cavab
verir. İngilis dilində əvəzliklər aşağıdakı qruplara bölünür :
1. Şəxs əvəzlikləri – Personal Pronouns.
2. Yiyəlik əvəzlikləri – Possessive Pronouns.
3. Qayıdış əvəzlikləri – Reflexive Pronouns.
4. Qarşılıq əvəzlikləri – Reciprocal Pronouns.
5. İşarə əvəzlikləri – Demonstrative Pronouns.
6. Sual əvəzlikləri – Interrogative Pronouns.
7. Nisbi əvəzlikləri – Relative Pronouns.
8. Bağlayıcı əvəzliklər – Conjunctive Pronouns.
9. Təyini əvəzliklər – Defining Pronouns.
10. Qeyri – müəyyən əvəzliklər – Intefinite Pronouns.
11. İnkar əvəzlikləri – Negative Pronouns

Personal Pronuns – Şəxs əvəzlikləri

Şəxs əvəzlikləri iki qrupa bölünür :
1. Subject pronouns (Mübtəda əvəzlikləri)
2. Object pronuns ( Tamamlıq əvəzlikləri)

Subject pronouns :

Tək( singular) Cəm (Plural)

I I (ay)mən We (vi) biz
II You (yu) sən You (yu) siz
III He (hi) o (k) They (zey) onlar
She (şi) o (q)
It (it) o (c)
60
Bu əvəzliklər bir qayda olaraq isim əvəzində işlənir. Who? (kim),
What? (nə ) suallarına cavab verir. Cümlədə mübtəda vəzifəsində
çıxış edirlər. Bu əvəzliklərdən sonra xəbər gəlməlidir.
Əvəz etmə :
Tom is a football player – He is a football player.
Jane goes to park every day- She goes to park every day
Tom and Jane are siblings. They are siblings.
Tom and I met at coffee’s last year. We met at coffee’ last year.
Toplan is a dog- It is a dog.
The pen is red- it is red.
Pens are red- They are red.
Qeyd: It şəxs əvəzliyi “bu” işarə əvəzliyi mənasındada işlədilə bilir:
It is a cat – Bu bir pişikdir.
It əvəzliyi eyni zamanda şəxssiz cümlələrin düzəldilməsində də
iştirak edir, lakin bu halda azərbaycan dilinə tərcümə edilmir: It is
Saturday- Şənbədir. It is December – Dekabrdır.
Object pronouns :
Tək (Singular) Cəm (Plural)
I Me (mi) mənə, məni Us (as) bizə, bizi
II You (yu) sənə, səni You (yu) sizə, sizi
III Him (him) ona, onu (k) Them (zem) onları, onlara
Her (hör) ona, onu (q)
It (it) ona, onu (c)
Obyekt halında olan şəxs əvəzlikləri cümlədə, əsasən, tamamlıq
vəzifəsində çıxış edirlər. Bu əvəzliklərdən sonra adətən sözönü
və ya feil gəlir.
Əvəz etmə:
I saw Jane in the street – I saw her in the street.
He showed my plan to Tural- He showed my plan to him.
Hasan played children- Hasan played them.
Give this book to her- Give it to her.
Give these books to her- Give them to her.
Mary will come with Nuray and I - Mary will come with us
*Sözönü : of, with, in, by, about, for,on, at və.s

Possesive Pronouns- Yiyəlik əvəzlikləri

Yiyəlik əvəzlikləri mənsubiyyət bildirir. Bu əvəzliklər Whose?
(kimin) sualına cavab verir. İngilis dilində yiyəlik əvəzlikləri iki yerə
bölünür :
1. Asılı forma (isimlə işlənən)- Dependent Form
2. Müstəqil forma (isimsiz işlənən )-Absolute Form
Asılı forma (isimli) Müstəqil forma (isimsiz)
My (may) mənim Mine (mayn) mənimki
Your (yo:r) sənin Yours (yors) səninki
His (hiz) onun (k) His (hiz) onunku (k)
Her (hör) onun (q) Hers (hörs) onunku (q)
Its (its) onun (c) Its (its) onunku (c)

62
Our (auə) bizim Ours (auəs) bizimki
Your (yo:r) sizin Yours (yors) sizinki
Their (zeyir) onların Theirs (zeyirs) onlarınkı

Asılı formada olan əvəzliklərdən sonra mütləq isim

gəlməlidir: my bag, our friend, your books
This is my bag. These are your books
Helen is our friend. Their mother came to school.
Müstəqil formada olan əvəzliklərdən sonra isim gəlməz:
The bag is mine. These books are yours
Qeyd : İsimsiz formada işlənən əvəzlikləri “of” sözönü ilə
işlədildikdə dilimizdə isimli yiyəlik əvəzlikləri kimi tərcümə
edilir: a friend of mine – my friend (mənim dostum)
a book of yours – your friend (sənin dostun)
Əvəz etmə :
I met him at Julia’s party- I met him at her party.
I met him at Julia’s- I met him at hers.
Diqqət: Her (onu/ona) və Her (onun) eyni formadadır:
Her name is Mary – Onun adı Meridir.
They gave her a old phone – Onlar ona köhnə telefon
verdilər.
His (onun) – His (onunku) , its (onun) – its (onunku) eyni
formadadır.
This is his glass.- Bu onun eynəyidir.
This glass is his- Bu eynək onunkudur.
*its - əsasən testlərdə isimli formasi işlədilir
Reflexive Pronuns – Qayıdış əvəzlikləri
Qayıdış əvəvzlikləri obyekt və yiyəlik əvəzliklərinin üzərinə təkdə
-self, cəmdə isə -selves şəkilçilərinə əlavə etməklə düzəlir.
Şəxs əvəzlikləri Qayıdış əvəzlikləri
I- mən Myself - özüm
You- sən Yourself- özün
He-o Himself- özü (k)
She- o Herself- özü (q)
It -o Itself- özü (c)
We-biz Ourselves- özümüz
You- sən Yourselves- özünüz
They- onlar Themselves- özləriniz

Qayıdış əvəzlikləri ya cümlənin sonunda , ya da aid olduqları

ismin və ya əvəzliyin yanında işlənirlər. Cümlədə hansı qayıdış
əvəzliyinin işlənməsi əsasən mübtədadan asılı olur. Yəni,
mübtəda They olarsa, themselves olur.
I do my lessons myself – Mən dərslərimi özüm edirəm
My brother does his lessons himself- Mənim qardaşım dərslərini
özü edir.
We ourselves decorated the room.- Biz otağı özümüz bəzədik.
Qeyd : Cümlədə hansı qayıdış əvəzliyinin işlənməsi “not only....
but also” –lu cümlələrdə tamamlıqdan asılı olur, yəni qayıdış
əvəzliyi not only –dən sonra gələn isim/ əvəzlikdən asılıdır.

64
They love not only country itself but also its people.
They love not only themselves but also its people.
Feillə başlayan cümlələr əmr cümləsidir.Əmr cümlələrində
müraciət ya sənə, ya da sizə olduğu üçün belə cümlələrdə
yourself və ya yourselves işlədilir.
Do your lessons yourself- dərslərini özün et
Diqqət: Cümlələrdə xitabın olub- olmadığına diqqət yetirmək
lazımdır. Bir vergül bütün mənanı dəyişə bilər:
Elmar, do your lessons yourself- Elmar, dərslərini özün et.
Elmar does his lessons himself – Elmar dərslərini özü edir.
Qayıdış əvəzlikləri sözönü ilə işlənə bilir. By sözönü ilə işləndikdə
hərəkətin “təkbaşına, köməksiz” edildiyini göstərir:
By oneself= on one’s own
I like living by myself= I like living on my own- Mən təkbaşına
yaşamağı xoşlayıram.
Bəzi feillərlə qayıdış əvəzliyi işlənməz: to shave, to wash, to
comb, to meet, to dress, to concentrate, to feel
Qeyd: Help yourself/yourselves –ifadələri “qonaq olun, buyurun”
mənasını verir.

Demonstrative Pronouns- İşarə əvəzlikləri

İşarə əvəzlikləri
This (zis) bu
That (zət) o
These (zi:s) bu
Those (zo:s) o
Such (saç) elə/belə
The same (seym) eyni, həmin

This/These işarə əvəzliyindən məkan və zamanca yaxın olan

əşyanı, şəxsi və hadisəni bildirmək üçün istifadə olunur.
That/Those işarə əvəzliyindən məkan və zamanca daha uzaq
olan əşyanı, şəxsi və hadisəni bildirmək üçün istifadə olunur
This/That həm isimlə, həm də isimsiz işlənə bilər.This /That –dən
sonra gələn isim sayıla bilən tək isim və sayıla bilməyən isim
olmalıdır. Cəm isimlə işlənə bilməz. This/ That xəbəri təkdə tələb
edir: This is a book. That house is mine
This book is interesting That is my house.
These/Those həm isimlə, həm də isimsiz işlənə bilər.These/
Those–dan sonra gələn isim cəmdə olmalıdr. Tək isimlə işlənə
bilməz. These/ Those xəbəri cəmdə tələb edir.
These are books Those houses are mine
These books are interesting Those are my houses.
İsimdən əvvəl işarə əvəzliyi gələrsə artikl işlənməz: This a book
That a car
Cümlədə there, over there sözləri varsa, that/those işarə
əvəzlikləri işlənir.
Diqqət : This / that= it These/Those= they

66
 Indefinite Pronouns- Qeyri- müəyyən əvəzliklər
Qeyri-müəyyən əvəzliklər
Some (sam) bir neçə, bir qədər, bəzi
Any (eni) bir neçə, bir qədər, istənilən
Many (meni) çox
Much (maç) çox
(a ) few (fyu) bir az
(a) little ( littl) bir az
One (van) biri, birisi

Some və Any
Some (bir qədər, bir az, bəzi) həm sayıla bilən isimlərlə, həm də
sayıla bilməyən isimlərlə işlənir. Some –dan sonra gələn isim
sayıla biləndirsə mütləq cəmdə olmalıdır: some shirts, some
information, some advice, some flowers, some tea
Some əsasən təsdiq cümlələrində işlənir.
I bought some flowers for her. – Mən onun üçün bir neçə gül
aldım
There is some cheese in the fridge.-Soyuducuda bir az pendir var.
Some girls love football in our group- Bizim qrupdakı bəzi qızlar
futbolu sevir.
Təklif, xahiş, tələb bildirən ( can, could, would like) sual
cümlələrində işlədilə bilər.
Would you like some coffee?- Bir az kofe istəyərsən?
Can I get some cookies?- Bir az peçenye ala bilərəm?
 Some- bəzi mənasında mübtədanın təyini kimi işlənirsə onda feil
inkarda ola bilər.
Some children don’t like sleep in the day time – Bəzi uşaqlar
gündüz yatmağı xoşlamırlar.
Any(heç,hər hansı bir/ istənilən)- həm sayıla bilən, həm də sayıla
bilməyən isimlərlə işlənə bilər: any books (bir neçə kitab), any
book (istənilən kitab), any advice
Any əsasən sual və inkar cümlələrində işlənir. Any inkar
cümləsində işlənərkən bizim dilimizə “heç” kimi tərcümə olunur.
I don’t have any friends- Mənim heç dostum yoxdur.
Have you got any questions?- Hər hansı bir sualınız var?
Any az hallarda təsdiq (istənilən mənsasında, if olan cümlələrdə)
cümlələrində işlədilir.
You can take any book you want.
Any +longer/more birləşmələri dilimizə daha ədatı kimi tərcümə
olunur və inkar /sual cümlələrində işlədilir.
Some və Any –dən sonra bir-başa artikl/əvəzlik işlənə bilməz.
Some of və Any of –dan sonra işlədilə bilər.
Some/ Any of + the/ my/ these...+sayılan cəm isim = cəm xəbər
Some/Any of + the/my/ that.... sayılmayan isim= tək xəbər
Some və Any cümlədə isimsiz (əgər isimin adı əvvəlcədən
çəkilibsə) işlənə bilər.
I have got a lot of Enlish books, you may take some

68
Mənim çoxlu ingilis dili kitabım var, sən bir neçəsini götürə
bilərsən.
Please give me some money, I dont have any- Xahiş edirəm
mənə bir az pul verin mənim heç (pulum) yoxdur.
Diqqət: Cümlədə hardly, scarcely, never, without sözləri varsa
some yox any işlənəcək.
Some və Any –dən yaranan törəmə əvəzliklər
Some+body/ one/ thing Any+ body/one/ thing
Somebody – kimsə Anybody- kimsə, heç kim
Someone – kimsə. Anyone- kimsə,heç kim
Something-nəsə Anything – nəsə, heç nə
Somewhere – harasa, haradasa Anywhere – haradasa,
harayasa, bir yerə, heç yerə
Yalnız təsdiq cümlələrində Yalnız sual və inkar
işlənir. cümlələrində işlənir.
Bu əvəzliklərdən sonra xəbər Bu əvəzliklərdən sonra xəbər
təkdə tələb edilir. təkdə tələb edilir.
Someone/ body yiyəlik halda Anyone/ body yiyəlik halda
işlənə bilir: Somebody`s choice işlənə bilir: Anyone`s car
Some törəmələrindən sonra Any törəmələrindən sonra isim ,
isim,of işlənməz. of işlənməz

One (biri, birisi)- Haqqında danışlan sayıla bilən ismi təkrar

etməmək üçün işlədilir və bu halda dilimizə “ birisi” kimi tərcümə
edilir.Tək də olan ismi təkrarlmamaq üçün “one”, cəm də olan
ismi təkrarlamamaq üçün isə “ones” əvəzlikləri işlədilir.
I have read this book. Please give me another one.
I have read these books. Please give me another ones.
“One” əvəzliyi istənilən qeyr- müəyyən şəxs və ya əşya haqqında
danışıldıqda da işlədilir və bu halda dilimizə daha çox “hər kəs”
kimi tərcümə edilir. One can do it – Bunu hər kəs edə bilər.

Defining pronouns- Təyini əvəzliklər

Təyini əvəzliklər
All (ol) hamı, bütün, hər şey
Both (boz) hər iki, hər ikisi
Either (ayzə) iksindən biri, hər ikisi
Each (iç) hər, hər biri
Every (evri) hər, hər biri
Most (most) əksəriyyəti, çoxu
Other (azə) başqa, o biri, digər
Another (ənazə) başqa biri, digər

All (bütün, hamı, hər şey)- All əvəzliyi həm isimlə, həm də isimsiz
işlənə bilir. İsimsiz işləndiyi zaman əgər canlıları ifadə edirsə
(hamı) xəbər cəmdə, cansızları ifadə edirsə (hər şey) xəbər təkdə
olur.
All are ready- Hər kəs hazırdır. All is ready- Hər şey hazırdır.
All are present at the meeting- Hər kəs iclasda iştirak edir.
All was clean – Hər şey təmiz idi.
All əvəzliyi həm sayıla bilən isimlərlə, həm də sayıla bilməyən
isimlərlə işlənə bilir.
All+ cəm isim = cəm xəbər All+ tək isim = tək xəbər
All the people in the park are students.

70
All the furniture has been stolen in the shop.
Sayılan tək isimlərin qarşısında all əvəzliyinin yerinə “ the whole”
əvəzliyindən də istifadə edirlər.
Qeyd : Whole [hu:l] (bütün, hamı ) özündən sonra sayılan tək
isim işlənir.
The/ işarə əvəz/ yiyəlik + whole+ sayılan tək isim.
The whole city- bütün şəhər
My whole life- mənim bütün həyatım
Təyinedici sözlər (artikl/əvəzliklər) whole –dan əvvəl işlənir.
Whole –dan sonra sayılan cəm isim və ya sayılmayan isim
işlənməz.
Aşağıdakı sxemlərə diqqət edin:
All + the/ işarə əvəz/ yiyəlik əvəz+ isim :
All the people/ All these people/ All our people
All of + the/ işarə əvəz/ yiyəlik əvəz/ obyekt əvəz+ isim :
All of the people/ All of these people/ All of our people/ All of
them
Both [bouz] (hər iki, hər ikisi) – əvəzliyi iki şəxs və əşya haqqında
danışılan zaman işlədilir. Both həm isimsiz, həm də isimlə işlənə
bilir. Both- dan sonra gələn isim hər zaman cəmlənməlidir. Xəbəri
həmişə cəm də tələb edir.
Both couples – hər iki cütlük Both cities –hər iki şəhər
Both books are interesting. They both didn`t came home.
Diqqət: Both.....and (həm... həm də) ilə Both qarışdırmayın.
Both.... and –dən sonra isim təkdə ola bilər, cəmdə.
Aşağıdakı sxemlərə diqqət edin:
Both + the/ işarə əvəz/ yiyəlik əvəz+ isim :
Both the parents/ Both these parents/ Both my parents
Both of + the/ işarə əvəz/ yiyəlik əvəz/ obyekt əvəz+ isim :
Both of the parents/ Both of these parents/ Both of my
parents/ Both of them
Either [ayzə] ( ikisindən biri, hər hansı biri) əvəzliyi iki şəxs və ya
əşyaya aid olur. Either əvəzliyi özündən sonra sayıla bilən tək
isim tələb edir. Xəbəri təkdə olur.
Either book Either books
You can take either coat.
Either əvəzliyi “istənilən, istədiyin” mənasında təkbaşına da işlənə
bilər.
I have two books, you make take either.
Would you like coffee or tea? –Either
Aşağıdakı sxemə diqqət edin:
Either +sayılan tək isim= xəbər tək
Either of + təyinedici(artikl/əvəzlik) +cəm isim = xəbər tək
Diqqət: Either.... or (ya... ya da ) ilə Either əvəzliyini
qarışdırmayın. Either...or- dan sonra xəbər və isim həm təkdə ,
həm də cəm də ola bilər.
72
Most [ most] (əksər, əksəriyyəti, çoxu) – əvəzliyindən sonra həm
sayıla bilən , həm də sayıla bilməyən isim işlənə bilir. Most/ Most
of-dan sonra gələn isim sayıla biləndirsə cəmlənməlidir.
Most + sayılan cəm isim =xəbər cəm
Most + sayılmayan tək isim = xəbər tək
Most of + təyin edici + sayılan cəm isim= xəbər cəm
Most of + təyinedici + sayılmayan tək isim= xəbər tək
Each [iç ]və Every [evri ] (hər, hər biri) bu əvəzliklərdən sonra
sayılan tək isim gəlir.
Each / Every Student Each/ Every question
They tried to answer every question.
Each student learns English very well.
Bu əvəzliklər bir- birinə mənaca çox yaxın olsalar da onların
arasında aşağıdakı fərqlər var:
1. Each – isimlər “tək-tək hər biri”, Every-də isə isimlər “hamsı”
kimi ifadə olunur:
Each student answered teacher’s questions ( hər biri ayrı –
ayrılıqda cavab verib )
Every student in our school wears uniform (hamısı geyinir)
2. Each əvəzliyi isimsiz işləndiyi halda, every əvəzliyi mütləq
isimlə işlənməlidir:
My friend bought two book yesterday. Each was interesting.
My friend bought two book yesterday. Every book was inetresting.
3. Each of –la işlənə bildiyi halda every işlənə bilmir.
Each of + təyin edici söz+ cəm isim
Every of
Each əvəzliyi “of” sözönü ilə işlədildikdə ismi cəmdə tələb etsə də
xəbər həmişə təkdə olur.
Each of the books was interesting.
4. Every müəyyən bir periodik vaxtla olan hadisələrdə istifadə
olunur : every month, every day, every year, every week
Take this medicine every eight hours. ( bu dərmanı hər 8 saat
dan bir qəbul et)
5. Every +one/thing/ body sözləri əlavə olunaraq törəmə sözlər
yaranır :
Every+ one/thing/ body
Everybody -hər kəs
Everyone- hər kəs
Everything- hər şey
Everywhere- hər yer
Törəmələrdən sonra isim gəlməz.
Törəmələrdən sonra of işlənməz.
Törəmələr xəbəri təkdə tələb edir.
Everyone(hər kəs) ilə Every one (hər biri) bir- biri ilə
qarışdırmayın.Everyone “of” sözönü ilə işlənə bilmədiyi halda
every one işlənə bilir.

Other [azə] (başqa, digər, ayrı) – bu əvəzlikdən sonra isim işlənir.

Gələn isim sayıla biləndirsə cəmdə işlənməlidir.
other children other child
74
other teachers other teacher
other advice other perfume
Haqqında danışılan isim müəyyəndirsə, other əvəzliyin qarşısında
“the” artıklı işlənməlidir. The other ( o biri, digəri) əvəzliyindən
sonra sayıla bilən isim (tək/cəm) gəlməlidir. Bu əvəzlik isimsiz də
işlənə bilər.
The other əvəzliyin xəbəri cəm isimlə işləndikdə cəmdə, tək isimlə
və ya isimsiz işləndikdə təkdə olur.
There are two new students in our group. One of them is from
Turkey. The other is from Spain.
Others [azəs] (başqaları, digərləri) əvəzliyindən sonra isim
işlənməz. Mübtəda vəzifəsində çıxış edərsə xəbəri cəmdə tələb
edir.
Haqqında danışılan şəxs və ya əşyalar müəyyəndirsə others
əvəzliyinin qarşısında “the” artiklı ilənməlidir.
I only know about this book but there might be others.
There are seven new students in our group. Some of them are
from Turkey. The others are from Spain.
Another [ənazə] (başqa bir, digər bir) əvəzliyi “an” qeyri-müəyyən
artiklı ilə “other” əvəzliyinin birləşməsindən əmələ gəlir. Another
əvəzliyindən sonra ancaq sayılan tək isim gələ bilər. Bu
əvəzlikdən sonra cəm isim və ya sayıla bilməyən isim gələ bilməz.
another drink , another books, another coffee
John has already read this book. Okay, I will give you another
book
Haqqında danışılan ismi təkrar etməmək üçün “another+one”
birləşməsindən istifadə edilir.
I don`t like this drink. Give me another one.
Qeyd: Some/any/ no.... əvəzliyindən sonra other işlənir.
some other any other no other
Reciprocal pronouns- Qarşılıq əvəzlikləri
Qayıdış əvəzlikləri
Each other (iç azə) biri- birini, biri- birinə
One another (van ənazə) biri- birilərini, biri- birilərinə

Each other [iç azə] (biri-birini, biri- birinə)- söhbət zamanı iki şəxs
və ya əşya arasında baş verən qaşılıqlı hərəkəti bildirmək üçün
bu əvəzlikdən istifadə olunur:
Leyla and Majnun love each other.
Jane and Tony congratulated each other for getting top results.
One another [van ənazə] (biri- birilərini, biri- birilərinə)- söhbət
zamanı iki şəxs və daha çox əşya arasında baş verən qaşılıqlı
hərəkəti bildirmək üçün bu əvəzlikdən istifadə olunur:
The students help one another.
Qarşılıq əvəzliklərinin yiyəlik hal forması da var:
Each other`s (biri –birinin) One another`s (biri- birilərinin)
Jane and Ben use each other`s phones
They often stayed one another`s houses

76
 Negative pronouns- İnkar əvəzlikləri
İnkar əvəzlikləri
No (nou) yox, heç
Neither (nayzə) heç, heç bir
None (nan) heç

No [nou] (yox, heç, heç bir)- əvəzliyindən sonra həm sayıla bilən,
həm də sayıla bilməyən isimlərlə işlənə bilir. No əvəzliyindən
sonra təyinedici söz (əvəzlik/artikl) işlənməz.
No boy is here. There is no cheese in the fridge.
No boys are here. No the , No your No these
No inkar əvəzliyinə one/ body/ thing sözlər əlavə edərək törəmə
sözlər yaranır:

Nobody (nobadi) heç kim

No one (no van) heç kim
Nothing (nafinq) heç nə
Nowhere (noveyə) heç yer
Törəmələrdən sonra isim işlənməz.
Törəmələrdən sonra of işlənməz.
Törəmələr xəbəri təkdə tələb edir.
Özü inkarlıq bilidirdiyi üçün inkar cümlədə işlənməz.

Neither [ nayzə] (heç bir,ikisindən heç biri) - əvəzliyindən sonra

sayıla bilən tək isim işlənir. Mübtəda vəzifəsində xəbəri təkdə
tələb edir: neither problem, neither book
Neither of sözönü ilə işlənə bilir. Bu əvəzlikdən sonra gələn isim
cəmdə , xəbər isə təkdə işlənir.
None [nan] (heç biri, heç nə) əvəzliyi “no” əvəzliyinin isimsiz
formasıdır, yəni bu əvəzlikdən sonra isim işlənməz.
None of sözönü ilə işlənə bilir. Bu əvəzlikdən sonra gələn isim
cəmdə, xəbər əsasən təkdə işlənir (bəzi hallarda cəmdə ola bilər).
None of them is ready.
None of us has our own computer.
Diqqət : İnkar əvəzlikləri inkar bildirdikləri üçün inkar cümlədə
işlənməz.
Hardly, scarcely, never- inkarlıq bildirdikləri üçün inkar
cümlələrində işlənməz.
Bəzi sözlər inkar cümlələrində işlənməz : some, both, and, too
(həmçinin)

Wh-h questions / interrogative pronouns

Interrogative Pronouns- Sual əvəzlikləri
Who (hu) kim?
Whom (hum) kimə?, kimi?
Which (viç) hansı?
What (vot) nə?, nəyi? hansı?

Cümlənin hər hansı bir üzvünə verilən suala xüsusi sual

cümləsi deyilir. Xüsusi sual cümləsi sual sözü ilə başlayır. Xüsusi
sual cümlələrində olan sual sözü cümlənin bir üzvünə sual verir
və buna görə də həmin üzv sual cümləsində işlədilmir.
Sual cümləsinin quruluşu:

78
Ümumi: Köməkçi feil + Mübtəda + əsas feil+ ikinci d. üzvlər
Köməkçi feil + Mübtəda + ikinci d. üzvlər
Xüsusi : Wh-h +xəbər + Mübtəda+ əsas feil+ikinci d. üzvlər
Wh-h +xəbər + Mübtəda+ikinci d. üzvlər
Mübtədaya və ya mübtədanı təyin edən
sözə sual verdikdə sual cümləsində söz sırası nəqli cümlədəki
söz sırası kimi olur : (M+X+Ikinci.d. üzvlər)
Belə halda to do köməkçi feli işlədilmir.
Who? (kim) -sual əvəzliyi insanlara aid olur. Cümlədə mübtəda,
xəbər, mürəkkəb ismi xəbərin ad hissəsi kimi çıxış edir.
Mübtəda vəzifəsində:
She is a student. –O şagirddir.
Who is a student?- Kim şagirddir?
I looked at him and nodded.- mən ona baxdım və baş ilə salam
verdim
Who looked at him and nodded- Kim ona baxdı və başı ilə salam
verdi?
Əgər "who" mübtədanın sualı olarsa fel 3-cü şəxsin təkində olur
və bu əvəzliklərdən sonra "do,does,did" istifadə edilmir. "Who"
xəbər kimi çıxış etdikdə "who" ismi xəbərlə kəmiyyətə görə
uzlaşmalıdır.
Mürəkkəb ismi xəbərin ad hissəsi vəzifəsində:
Tom and John are in the room.
Who are in the room? Tom and John
Who are you? Who were those people?
Tamamlıq vəzifəsində:
Who do you love more?- Kimi daha çox sevirsən?
Who did you talk to?- Kiminlə danışırdın?
Qeyd: Who? sual əvəzliyi cümlədə tamamlıq kimi çıxış etdikdə
“do/does/did”-dən istifadə edə bilərik.
Whom? (kimi, kimə)– əvəzliyi canlılara aid olur və cümlədə
tamamlıq kimi çıxış edir.
I saw you there – Mən səni orda gördüm
Whom did you see there- Orda sən kimi gördün?
“Whom” əvəzliyinin yerinə “Who” sual əvəzliyi işlənə bilər.
She gave the key to me –O açarı mənə verdi
Whom did she give the key?- O açarı kimə verdi?
Who did she give the key?
Whom əvəzliyi sözönülülərlə də işlənə bilir. Whom əvəzliyinə aid
sözönü adətən feildən(xəbərdən) sonra işlədilir, amma cümlənin
əvvəlində də işlənir:
Whom will you go with?= With whom will you go?
Sözönlülərlə işləndiyi zaman Whom əvəzliyinin yerinə Who
işləndiyi zaman sözönü feildən(xəbərdən) sonra işlənir:
To whom do you want to speak?- Who do you want to speak to?

80
By whom is the plant watered?- Who is the plant watered by?
Whose ? (kimin) – əvəzliyi sahiblik bildirir. Canlılara aid olur.
Adətən aid olunduğu ismin qarşısında işlənir. Təyin funksiyasında
çıxış edir. Xəbər funksiyasında da işlənə bilir bu zaman özündən
sonra isim tələb etmir.
These are my cars –Bu maşınlar mənimdir.
Whose cars are these –Bu kimin maşınlarıdır?
This is mine – Bu mənimkidir.
Whose is this?- Bu kiminkidir?
Which?(hansı) - əvəzliyi həm canlılara, həm də cansızlara aid
olur. Hər hansı insan ya da əşya qrupundan birini ayırd edib
seçmək üçün istifadə edilir. Which əvəzliyi "of" sözönü ilə işlənə
bilir bu zaman isim cəmdə cümlənin xəbəri isə təkdə olur.
Which car is yours?
Which of the cars is yours?
Which is your brother?
What (nə) - sual əvəzliyi cansız varlıqlarla işlənir. "What" əvəzliyi
mübtəda funksiyasında işləndiyi zaman fel həmişə təkdə olur.
What has happend to him? Ona nə baş verdi?
Tamamlıq : What did you see in the room?- Otaqda nəyi gördün?
What xəbər kimi çıxış etdikdə ismi xəbərlə kəmiyyətə görə
uzlaşmalıdır.
What are their names?- Onların adı nədir?
What (nəçisən?) – şəxsin peşə, sənət və vəzifəsini öyrənmək
məqsədilə istifadə olunur.
Diqqət: What (nəçisən?) ilə Who (kim?) sualı ilə qarışdırmayın.
What is your mother?- Sənin atan nəçidir?
My mother is a dentist- Mənim anam diş həkimidir.
Who is your mother?- Sənin anan kimdir?
My mother is Jane.- Mənim anam Ceyndir.
What+isim işləndiyi zaman- hansı?, necə? , nə cür? suallarına da
cavab verə bilir. Bu zaman həm canlılara, həm də cansızlara aid
olunur.
What + isim = Which.
Ancaq Which limitli şeylər içindən seçim edəndə istifadə edilir,
What+ isim isə limitsizlər içindən.
Who, What və Which əvəzliklərinə - ever sözünü əlavə edərək
yeni törəmə sual əvəzlikləri yaranır.
Whatever – hər nəysə
Whicever- hər hansısa
Whoever- hər kimsə

Interrogative words- Sual sözləri

Interrogative words- Sual sözləri
When?(ven)-nə vaxt? nə zaman?
Since when? (sins ven) -nə qədər müddətdir?, nə vaxtdan
bəri?
82
What time?(vot taym)- nə vaxt?
Where? (veyə)-hara? haraya?
How?(hau)- necə
How long?(hau lonq) -nə qədər müddətdir?
How long ago? (hau lonq əqo)-nə qədər müddət əvvəl?
How often? (hau ofn) - nə qədər tez- tez?
How old? (hau old)- neçə yaş?
How many? (hau meni)- (nə qədər çox?)
How much? (hau maç)- nə qədər çox?
Why? (vay) -nə üçün?
What kind of? (vot kaynd of)- nə cür? necə?

Zaman bildirənlər:
When= What time ( nə vaxt?, nə zaman?)
When və What time arasındakı fərq
What time sualı verildikdə cavab yalnız dəqiq saatdan ibarət olur.
What time did you go to bed?- At 8 o`clock
When sualı verildikdə ümumi zaman nəzərdə tutulur, yəni buraya
təkcə saat yox hansı gün , saat, ay , il də aid ola bilər.
When did you go to bed?-
At 10 o`clock On Sunday
Yesterday
When və What time bitmiş zamanla işlənə bilmir.
(have / has + PII ( came, Written, left)
Since when, How long – bitmiş zamanla işlənə bilir.
How long ago – Yalnız keçmiş zamanla işlənir.
How often hərəkətin nə qədər tezlikdə işləndiyini bildirir. ( twice a
day, daily, every month)
Kəmiyyət bildirənlər:
How many + sayıla bilən cəm isim
How much + sayılabilməyən tək isim
How many books do you have?
How much money do you have?
Yer bildirənlər:
Where? = Which.........in (on etc)
Where ....... from?
Where do you live?
Səbəb bildirənlər:
Why = What ........for
Why are you crying?
Testdə diqqət verilməli olanlar:
1. Əgər cümlənin sonunda sözönü varsa, və verilmiş nöqtələrdən
sonra isim yoxdursa cavab ya Who ya da What olacaq.
..... are you crying to?
What are you crying to? –Nəyə ağlayırsan?
Who are you crying to?- Kimə ağlayırsan?

84
Hər iki halda düzgündür.
Əgər cümlənin sonunda from olarsa onlarla yanaşı Where işlənə
bilər.
2. İngilis dilində 6 əvəzlikdən sonra isim gələ bilər:
Which, What, How many, How much, Whose, What kind of
3. Of – ilə işlənmə:
Which , How many, How much, What kind işlənə bilər
4. Əgər verilən cümlədə verilmiş nöqtələrdən sonra xəbər gəlibsə,
deməli mübtəda tələb olunur. Cavabın ya What ya da Who olmaq
ehtimalı yüksəkdir.
.....were they?
What were they?- Onlar nəçidirlər?
Who were they? Onlar kimdirlər?

Relative pronouns – Nisbi əvəzliklər

Nisbi əvəzliklər
Who (hu) kim ki
Whom (hum) kimə ki, kimi ki
Whose (huz) kimin ki
Which (viç) hansı ki
Where ( veyə) hara ki
That (zət) o ki
Nisbi əvəzliklər aid olduğu ismi izah edirlər.
Who (kim ki) – Baş cümlədəki isim şəxsi ( canlıları) bildirirsə,
təyin budaq cümləsində who işlənir.
My friend who is a teacher came to the party. Müəllim olan
dostum qonaqlığa gəlmişdi.
Whom (kimi ki, kimə ki ) – Baş cümlədə obyekt halda olan və
şəxs bildirən söz varsa, təyin budaq cümləsində whom işlənir.
She saw actor whom you met last night- O sənin keçən gecə
görüşdüyün aktyoru gördü.
Whose (kimin ki?)- Baş cümlədə yiyəlik halda olan həm canlı,
həm də cansız bildirən söz varsa, təyin budaq cümləsində whose
işlənir.
Whose –dan sonra isim gəlməlidir.
Do you know the girl whose mother is a lecturer- Anası müəllim
olan qızı tanıyırsan?
Which (hansı ki)- cansızlara aid olur. Baş cümlədəki söz əşya və
ya heyvan bildirirsə, təyin budaq cümləsində which işlənir.
The film which we saw last night was really boring- Keçən gecə
gördüyümüz film çox sıxıcı idi
That (hansı ki ) həm canlı, həm də cansız isimlərin təyini kimi
çıxış edir.
That whose –dan başqa digər nisbi əvəzlikləri əvəz edə bilər.
Testdə işlənmə qaydaları:
1. Şəxs ......... xəbər -nöqtələrin yerinə who / that olar

86
The boy who is running is Tom.
The boy that is running is Tom.
2. Şəxs, ...... xəbər –nöqtələrin yerinə who olar.
The boy, who is running is Tom
3. Şəxs....... mübtəda +xəbər – nöqtələrin yerinə əsasən whom ,
that, who ola bilər.
Some of people whom (who, that) He invited to his party did not
come
4. Şəxs....... mübtəda +xəbər+sözönü – nöqtələrin yerinə əsasən
whom , that, who ola bilər.
Do you know the professor whom(who, that)you father is talking
to
5. Şəxs sözönü ....... mübtəda +xəbər– nöqtələrin yerinə əsasən
whom ola bilər.
I dont know the professor about whom your father is talking

6. Cansız isimlər( əşya,məkan, heyvan) +Which və ya that

The book which i bought
The book that i bought
6.1 Cansız isimlər, +which
The book, which i bought
7. Canlı whose+ isim
 Cansız whose + isim
The woman whose son was shot in last month lives in England
I bought the car whose engine was out of order.

Where – hara ki - Baş cümlədəki isim yer məkan bildirirsə, təyin

budaq cümləsində Where və ya Which işlənir.
1. Əgər cümlədə nöqtələrdən sonra gələn cümlədə sözönü
işlənibsə which işlənir.
2. Əgər cümlədə nöqtələrdən sonra xəbər gələrsə çox zaman
which işlənir.
3. Əgər cümlədə nöqtələrdən sonra mübtəda+xəbər , yəni tam
cümləmə gələrsə çox zaman where işlənir.
Where= In which
Why –nə üçün- Baş cümlədəki isim- the reason sözü gələrsə,
təyin budaq cümləsində why işlənir.
When- nə vaxt- Baş cümlədəki isim zaman(day, time..) bildirirsə,
təyin budaq cümləsində when işlənir.
Qeyd : Everything/ something/anything/ nothing törəmələri yalnız
that ilə təyin olunur.

Conjunctive pronouns- Bağlayıcı əvəzliklər

Bağlayıcı əvəzliklər
Who (hu) kim
Whom (hum) kimi, kimə

88
What (vot) nə
Whose (huz) kimin
Which (viç)

Bağlayıcılıq xüsusiyyətlərinə görə mübtəda, xəbər, tamamlıq

budaq cümlələri əmələ gətirirlər. Azərbaycan dilinə öz
mənalarında tərcümə olunur. Bu əvəzliklər adətən feildən sonra
gəlir.
I know who made this.
I dont know whose car is that
Conjunctive words
1. Əgər cümlədə verilmiş nöqtələrdən əvvəl isim yox feil /xəbər
gələrsə bu zaman nöqtələrdən sonra verilən cümləyə sual verərək
cavab tapılır.
That is.....i tried to prove-
Is –xəbər
I tried to prove – Mən sübut etməyə çalışdım – nəyi?
Cavab : What
I dont remember .... took my book yesterday.
Remember- feil
Took my book yesterday- mənim kitabımı götürüb –kim?
Cavab: who
Adjective –Sifət
Аzәrbаycаn dilindә оlduğu kimi, ingilis dilindә dә şәхs vә yа
әşyаnın әlаmәtini, kеyfiyyәtini vә s. bildirәn sözlәrә sifәt dеyilir.
Rənglər, dad bildirən, forma bildirən bütün sözlər sifətdir.
a clever boy –ağıllı oğlan
a red bike- qırmızı velosiped
Sifətlər morfoloji quruluşuna görə 3 yerə bölünür:
Simple adjectives (sadə sifətlər) : Yalnız kökdən ibarət olan
sifətlər : long, new, simple, big
Derivative adjectives (düzəltmə sifətlər) :Kök və şəkilçidən ibarət
olur. Sifət düzəldən şəkilçilər suffix (sözsonu) və prefix(sözönü)
olaraq iki yerə bölünür.
Sifət düzəldən əsas prefixlər:
-un, -il, -im, -dis, -ir
-un (əksmənalı söz yaradır)
Happy (xoşbəxt) –unhappy (bədbəxt)
Countable (sayılabilən) –uncountable (sayılabilməyən)
-il (əksmənalı söz yaradır)
Legal (qanuni) –illgeal (qeyri-qanuni)
-ir (əksmənalı söz yaradır)
Regular (qaydalı)- irregular (qaydasız)
Rational (məntiqi)- irrational (məntiqsiz)
-im (əksmənalı söz yaradır)

90
Possible (mümkün)- impossible (qeyri-mümkün)
-dis (əksmənalı söz yaradır)
Honest (dürüst)- dishonest (nadürüst)
Sifət düzəldən əsas suffixlər:
-y, -al, -ous, -ive, -ful, -ic, -en, -ish– (keyfiyyət bildirirlər)
sun-günəş sunny –günəşli
salt –duz salty – duzlu
center –mərkəz central –mərkəzi
finance –maliyyə fianancial –maliyyəyə aid
danger – təhlükə dangerous – təhlükəli
attract – cəlb etmək attractive – cəlbedici
beauty –gözəllik beautiful –gözəl
-less (-sız4)
Home –ev homeless –evsiz
Use –fayda useless – faydasız
Harm –zərər harmless –zərərsiz
-ly (keyfiyyət, mümasibət bildirir)
Friend –dost friendly –dostcanlı
Day- gün daily –gündəlik
Man –kişi manly –kişi kimi
-ant, -ent, -able, -ible, -ing, -ed (əsasən feillərdən sifət
düzəldirlər)
Differ –fərqləndirmək different- fərqli
Change –dəyişmək changeable- dəyişkən
Adore –pərəstiş etmək adorable-pərəstişə laiq
Bore –sıxılmaq bored-sıxılmış, boring –sıxıcı
-ed – canlılara aid olur
-ing –cansızlara aid olur
-ing şəkilçisi ilə düzələn sifət əşyanın xarakterini,
-ed ilə düzəlmiş sifət isə insana məxsus xüsusiyyətləri bildirir.
Compound adjectives (mürəkkəb sifətlər) – iki və daha artıq
sözün birləşməsindən yaranır.
Black –eyed –qara gözlü
Open –hearted –açıq ürəkli
Well- dressed- yaxşı geyinmiş
Sifətlər kəmiyyətə görə dəyişmirlər. Lakin bəzi sifətlər cümlədə
isimləşə bilirlər. Bu zaman sifətin qarşısında the artiklı işlənir və
cəm mənada çıxış edirlər:
Old –qoca the old- qocalar
Rich –zəngin the rich –zənginlər
Blind –kor the blind- korlar
Sifətlər, əsasən isimdən əvvəl gəlib onu izah edirlər.

92
Əgər ismin qarşısında artikl varsa, həmin artikl sifətin qarşısına
keçir. Qeyri –müəyyən artikl sifətin ilk gələn samiti/sait ilə uzlaşır.
a car – a red car
an elephant - a big elephant
İngilis dilində elə feillər var ki, onlar özlərindən sonra sifətlə işlənir:
to look- görsənmək mənasında: You look sad. – Sən qəmgin
görünürsən.
to feel- hiss eləmək: I feel lonely. – Mən yalqız hiss edirəm.
to smell- iyləmək: The flowers smell nice. – Güllər gözəl iylənir.
to taste- dadmaq: The meal tastes bad. – Yemək pis dadır.
to sound: səslənmək: It sounds good. – Bu yaxşı səslənir.
to be/become: olmaq: I am good. – Mən yaxşıyam
Sifәtlәr mənа bахımındаn iki qrupа bölünür:
1) Əsli sifәtlәr ( Qualitative Adjectives )
2) Nisbi sifәtlәr ( Relative Adjectives )
Əsli sifәtlәr әşyаlаrın rəngini, fоrmаsını, әqli vә fiziki kеyfiyyәtlәrini
vә s. ifаdә еdir
a red pencil ( qırmızı qələm), a yellow leaf ( sarı yarpaq ), a black
suit ( qara kostyum )
Nisbi sifətlərə : Chinese (çinli), daily (gündəlik), golden( qızılı)
nümumə göstərmək olar.
Əsli sifәtlәr tәkcә şәхs vә әşyаlаrа хаs оlаn kеyfiyyәt vә
әlаmәtlәri dеyil, hәm dә оnlаrа аid оlаn әlаmәt vә kеyfiyyәtlәrin
dәrәcәlәrini ifаdә еtmәlidir. Əsli sifәtlәr dәrәcә kаtеqоriyаsınа
mаlikdir.
İngilis dilindә әsli sifәtlәrin üç dәrәcәsi vаr:
1) Adi Dәrәcә ( The Positive Degree )
2) Müqаyisә Dәrәcәsi ( The Comparative Degree)
3) Üstünlük Dәrәcәsi ( The Superlative Degree)

The Positive degree

Adi dərəcədə olan sifət adi keyfiyyət və əlamət bildirir.
Heç bir xüsusi şəkilçisi yoxdur : short, long , expensive, plump,
skinny etc.
Aşağıdakı zərflərdən sonra adi dərəcə tələb olunur:
As... as –(kimi) as simple as, as short as
Not so... as , Not as....as – (kimi deyil) not so tall as, not hard as
Very- (çox) very handsome , very difficult
Too –( çox) – too salty , too long
Enough- (kifayət): fat enough , cheap enough
*enough sözü isimdən əvvəl, sifətdən sonra işlənir.
Rather – (xeyli, olduqca): rather interesting
Quite –(olduqca): quite boring
So –( çox): so handsome

94
*so +siət/zərf –so dan sonra isim işlənməz
Such – beləsinə, çox: such a beautiful girl
*such –dan sonra sifətlə yanaşı isimdə olmalıdır.
Such+ sifət+ isim

The Comparative Degree

Müqayisə dərəcəsi şəxs və əşyaların əlamət /ketyfiyyətcə birinin
digərindən üstün olduğunu bildirir. Müqayisə dərəcəsi iki yolla
düzəlir:
1. Analitik yolla: Təkhecalı və bəzi iki hecalı sifətlərin sonuna –er
şəkilçisi artırmaqla: faster, bigger
*sonu –y,er,ow,le bitən sifətlərin müqayisə dərəcəsi –er
şəkilçisidir : narrow, happy, clever, noble
2. Sintaktik yolla: Çoxhecalı sifətlərin qarşısına more sözünü
əlavə etməklə düzəlir: more confusing, more exciting, more
important
*Əgər müqayisə dərəcəsinin izah etdiyi isim sayılabilən
təkdədirsə, qarşısında a artiklı ilə işlənir:
A more important article – daha vacib bir məqalə

Müqayisə dərəcəsinin işlədilməsi halları:

Bu dərəcədə əsasən Than (dan, dən) bağlayıcısından istifadə
edilir.
She is smaller than her sister
Much , a lot, far, a bit, a little, silghtly- bu zərflərdən sonra
gələn sifət müqayisə dərəcəsində işlənir.
Any /no –dan sonra gələn sifət əsasən müqayisə dərəcəsində
işlənir: any longer, no longer
Bir şeyin davamlı olaraq dəyişdiyini demək üçün müqayisə
dərəcəsindəki sifətləri təkrar edə bilərik:
Better and better more and more
Colder and colder bigger and bigger
The.....the.... ilə müqayisə dərəcəsi işlədilir və dilimizə “nə
qədər... o qədər” kimi tərcümə edilir.
The younger you are, the easier it is to lean.- Siz nə qədər
gəncsiniz, öyrənmək o qədər asandır.

The Superlative Degree

Üstünlük dərəcəsi iki yolla düzəlir:
1. Analitik yolla: Təkhecalı və bəzi iki hecalı zərflərin sonuna –est
şəkilçisi artırmaqla: the fastest, the biggest
*sonu –y,er,ow,le bitən zərflərin üstünlük dərəcəsi –est
şəkilçisidir : narrow, happy, clever, noble
2. Sintaktik yolla: Çoxhecalı zərflərin qarşısına the most sözünü
əlavə etməklə düzəlir.
Üstünlük dərəcəsində olan sifətin qarşısında the artiklı işlədilir.

96
Üstünlük dərəcəsinin işlədilməsi halları:
Of all, among, have ever(never)
In –li birləşmələrlə: in life, in the world, in the class, in the hotel
Of – lu birləşmələrlə: ....of the year, ....of your life,
one of
Qaydasız sifətlərin dərəcələnməsi
Adi dərəcə Müqayisə dərəcəsi Üstünlük dərəcəsi
good (yaxşı) better The best
bad (pis) worse The worst
little (balaca) less The worst
many/much (çox) more The most
near (yaxın) nearer The nearest/
the next (növbəti
late (gec) Later (sonra) The latest/
the last (sonuncu)
far( uzaq) farther The farthest
far (uzaq) further The furthest
old (qoca/köhnə) older/ elder The oldest/ the
eldest

*Elder/Eldest ailə içində kimin ən böyük və ya daha böyük

olduğunu bildirmək üçün işlədilir.
Qeyd: Elder than ilə işlənmir. Older həmişə sifət olduğu halda,
elder isim kimi də işlənir.

The Adverb- Zərf

Zərf -iş və hərəkətin icra tərzini, zamanını, yerini, miqdarını,
əlamətini və s. bildirən əsas nitq hissəsidir.
Zərf təkcə feili yox , həmçinin də sifət və zərfə də aid ola bilir:
Zərf +feil Zərf+zərf
Feil+zərf Zərf +sifət
Extremely hard to speak fast
Terribly sorry usually speak
Zərflər morfoloji quruluşuna görə 4 yerə bölünür:
Simple : very, too, fast , hard, alone
Derivative: quickly, beautifully, loudly
Düzəltmə zərflər,əsasən, sifətlərin sonuna –ly şəkilçisi artırmaqla
düzəlir : bad – badly, quiet- quietly, rude-rudely
*Qeyd: Sonu –ly ilə bitən bütün sözlər zərf deyildir:
Friendly, lively, manly, cowardly, lovely, silly, ugly, elderly
Sifət +ly =Zərf İsim+ly=sifət Feil+ly=sifət

Compound : everywhere, somewhere, anywhere, upstairs

Composite: at last, a little bit, at once
Bəzi sözlər vardır ki həm sifət , həm də zərfdir:
Fast, Near, Far, Low, Hard, High,Little, Close, Much və.s
Bu sözlər hərəkətə aiddirsə zərf, ismi izah edirsə sifətə

98
aiddir.
Qeyd : Yazılışları oxşar olsa da fərqli mənadadırlar.
Near – yaxın Nearly –təxminən , demək olar ki
Hard –çətin , çox Hardly –demək olar ki heç
High –yüksək ,böyük Highly- çox, böyük ölçüdə
nearly , highly, hardly –kimi sözlər dərəcələnə bilmirlər.
İngilis dilindә zərflərin üç dәrәcәsi vаr:
1) Adi Dәrәcә ( The Positive Degree )
2) Müqаyisә Dәrәcәsi ( The Comparative Degree)
3) Üstünlük Dәrәcәsi ( The Superlative Degree)

The Positive Degree

Adi dərəcədə olan zərf adi keyfiyyət və əlamət bildirir.
Heç bir xüsusi şəkilçisi yoxdur : short, long , expensive, plump,
skinny etc.
Aşağıdakı zərflərdən sonra adi dərəcə tələb olunur:
As... as –kimi as simple as, as short as
Not so... as , Not as....as – not hard as
Very- very angrily
Too – too slowly, too long
Rather –: rather quickly
Quite –quite fast
So – so fast
*so +siət/zərf –so dan sonra isim işlənməz

The Comparative Degree

Müqayisə dərəcəsi iki yolla düzəlir:
1. Analitik yolla: Təkhecalı və bəzi iki hecalı zərflərin sonuna –er
şəkilçisi artırmaqla: faster, harder
2. Sintaktik yolla: Çoxhecalı sifətlərin qarşısına more sözünü
əlavə etməklə düzəlir: more confusing, more exciting, more
important
-ly ilə bitən zərflərin müqayisə dərəcəsi more ilə düzəlir.
Müqayisə dərəcəsinin işlədilməsi halları:
Much , a lot, far, a bit, a little, silghtly- bu zərflərdən sonra
gələn zərf müqayisə dərəcəsində işlənir.

The Superlative Degree

Üstünlük dərəcəsi iki yolla düzəlir:
1. Analitik yolla: təkhecalı və bəzi iki hecalı zərflərin sonuna –est
şəkilçisi artırmaqla: fastest, nearest
2. Sintaktik yolla: Çoxhecalı zərflərin qarşısına most sözünü
əlavə etməklə düzəlir:
ly- ilə bitən zərflərin üstünlük dərəcəsi most ilə düzəlir.
100
Üstünlük dərəcəsinin işlədilməsi halları:
Of all, among, have ever(never)
In –li birləşmələrlə: in life, in the world, in the class, in the hotel
Of – lu birləşmələrlə: ....of the year, ....of your life,
one of

Qaydasız zərflərin dərəcələnməsi

Adi dərəcə Müqayisə dərəcəsi Üstünlük dərəcəsi
well better best
badly worse worst
little less least
much more most
near nearer nearest
late later latest
far farther/further farthest/furthest

Zərfin mənaca növləri

Adverb of manner- Adverb of time- Adverb of place-
Tərzi- hərəkət zərfi Zaman zərfi Yer zərfi
perfectly, well, daily, once, here, there, near,
honestly, joyfully,fast tomorrow,yesterday, far somewhere,
softly, quickly, loudly soon, later, than abroad,
outside, upstairs
Adverb of frequency- Adverb of degree- Adverb of conjunc-
Tezlik zərfi Dərəcə zərfləri tion- bağlayıcı zərf
often, briefly,yearly, too, very,so, much However, thus,
sometimes,frequentl almost, hardly hence, otherwise
y

Zərfin cümlədə işlənmə yeri

Yer zərfi zaman zərfindən əvvəl gəlir:
I go to school every day.
We will go there tomorrow.
Cümlənin sonunda işlənən zaman zərflərini bəzisi cümlənin
əvvəlində də işlənə bilər: today, yesterday, tomorrow, every
day/week/year
Every day I go to school.
Tomorrow we will go there.
Bəzi zaman zərfləri xəbərin (feil) yanında və ya köməkçi feil və
əsas feil arasında işlənir: always, alreday, often, seldom, still,
rarely, never və.s
I often go there. He will never forget you.
I am still here. She has already been here.

The Verb - Feil

Şəxs və ya əşyanın hərəkətini və yaxud vəziyyətini bildirən nitq
hissəsinə feil deyilir. Feil şəxsə, kəmiyyətə, zamana, növə, tərzə
və şəklə görə dəyişir.

102
Feillər morfoloji quruluşuna görə aşağıdakı qruplara bölünür:
1) Simple Verbs- Sadə feillər bir kökdən ibarət olur:
™ to speak -danışmaq
™ to meet – görüşmək
™ to live- yaşamaq
2) Derivative Verbs- Feil həm suffikslərlə, həm də prefikslər
vasitəsilə düzəlir. Həmin feil düzəldən şəkilçilər aşağıdakılardır:
Suffikslər:
- ize: to realize - həyata keçirtmək; to memorize – yadda
saxlamaq
- ify: to signify - məna vermək; to simplify - sadələşdirmək
- en: to shorten - qısaltmaq; to stregthen - qüvvətləndirmək
- ate: to separate - ayırmaq; to demonstrate - nümayiş etdirmək
Prefikslər:
- en: to enrinch - zənginləşdirmək; to enlarge - genişləndirmək
- dis: to disarm - tərk silah etmək ; to dislike - xoşlamamaq
- un: to unlock - qıfılı açmaq; to unite - düyünü açmaq
- mis: misunderstand – səhv anlamaq; misadvise – pis məsləhət
vermək
- re: recollect – yenidən toplamaq; reelect – yenidən seçmək
3) Compound Verbs- Mürəkkəb feillər iki kökdən ibarət olurlar:
™ to writewash - ev ağartmaq
™ to overcome – üstəsindən gəlmək
4) Phrasal Verbs- Tərkibi sözlər iki sözdən, yəni bir feil və bir
zərfdən törənmiş qoşmadan ibarət olur və bunlara frazeoloji feillər
də deyilir:
™ to go on – davam etmək
™ to come in - içəri daxil olmaq
İngilis dilində feilin zaman formalarını düzəltmək üçün dörd
formadan istifadə olunur:
Feil 1- Verb I – Feilin məsdər forması / The Infinitive Form
™ to go
™ to work
™ to see
Feil 2 – Verb II – Feilin keçmiş sadə zaman forması / The Past
Simple Tense Form
™ did
™ said
™ began
Feil 3 – Verb III – Feilin keçmiş zaman feili sifəti / The Past
Participle
™ begun
™ seen
™ worked

104
 Feil 4 – Verb IV – Feilin indiki zaman feili sifəti / The Present
Participle
™ saying
™ going
™ playing
Keçmiş zamanın qeyri-müəyyən formasının və keçmiş zaman feili
sifət formasının düzəlməsinə görə feillər aşağıdakı
qruplara bölünür:
1. Qaydalı feillər – Regular verbs: to work (işləmək) - worked
(işlədi) - worked (işləmiş)
2. Qaydasız feillər – Irregular verbs: to speak (danışmaq) -
spoke (danışdı) - spoken (danışmış)
3. Qarışıq feillər – Mixed verbs: to show (göstərmək) - showed
(göstərdi) – shown (göstərmiş)
Sintaktik roluna görə və leksik mənasına görə feillər 4 qrupa
bölünür:
1. Əsas feillər - Notional Verbs. Əsas məna daşıyan feillər
cümlədə sadə feili xəbər olurlar: to open, to live
™ My sister opened a restaurant last year. – Mənim bacım keçən
il restoran açdı.
™ She lives in the big city. – O, böyük şəhərdə yaşayır.
2. Köməkçi feillər - Auxiliary verbs. Mürəkkəb feil tərkibləri
əmələ gətimək üçün istifadə olunur: to be, to have, to
do, shall, will, should
™ His child is sleeping now. – Uşağı indi yatır.
™ We have spent a lot of time this week. – Biz bu həftə çoxlu vaxt
keçirdik.
3. Bağlayıcı feillər - Link Verbs. to be, to look, to grow, to get.
™ He looks good – O yaxşı görünür.
™ It tastes so delicious – Bu çox dadlı dadır.
4. Modal feillər - Modal Verbs. Məsdərlə bir yerdə işlədilərək
hərəkətin icrasının mümkün olduğunu, güman edildiyini, vacib və
ya arzu edilən olduğunu bildirir: can, may, must, ought, need,
shall, will, dare
™ We must respect our parents – Biz valideynlərimizə hörmət
etməliyik.
™ I need focus on my work – Mən işimə diqqət etməliyəm.
Müasir İngilis dilində obyektə münasibətlərinə görə feillər iki
qrupa bölünür:
1. Təsirli feillər – Transitive Verbs. Özlərindən sonra obyekt,
yəni vasitəsiz tamamlıq tələb edən feillər təsirli feillər deyilir:
™ to send to bring to show
2. Təsirsiz feillər – Intransitive Verbs. Vasitəsiz tamamlıq tələb
etməyən feillər isə təsirsiz adlanır.:
™ to go to laugh to come
Şəxs kateqoriyasına görə feillər 2 qrupa bölünür:
1) Şəxsli feillər – Finite Verbs. Bu feillərdə özlüyündə bir neçə
kateqoriyaya bölünür:
106
 Şəxsli feillərin şəxs-kəmiyyət kateqoriyası var, yəni, feillər şəxsə
görə dəyişir:
™ I go he goes we go ™ they go
Tərz kateqoriyası ümumi tərzi, bitmiş tərzi, davam tərzi və.s
bildirir.
Zaman kateqoriyasına görə feillərin indiki, keçmiş, gələcək
zaman formaları var.
Növ kateqoriyasına görə feilin məlum (active), məchul (passive)
növü var.
Şəkil kateqoriyasına görə 3 şəkli var.
Xəbər şəkli - The Indicative Mood
Əmr şəkli - The Imperative. Mood
Vasitəli şəkli – The Obligue Mood
2) Şəxssiz feillər - None Finite Verbs

The Tense Forms of the Verb – Feilin zaman formaları

Azərbaycan dilindən fərqli olaraq ingilis dilində feilin 16 zaman
forması vardır. İngilis dilində zaman formalarını məna baxımından
4 böyük qrupa bölmək olar:
I. Indefinite Simple – Qeyri- müəyyən (sadə)
1) İndiki qeyri-müəyyən zaman- Present Indefinite (simple)
2) Keçmiş qeyri-müəyyən zaman- Past Indefinite (simple)
3) Gələcək qeyri-müəyyən zaman– Future Indefinite (simple)
4) Keçmişə nəzərən gələcək sadə zaman – Future Indefinite
(simple) in the Past

II. Continuous - Davamedici

1) İndiki davamedici - Present Continuous
2) Keçmiş davamedici – Past Continuous
3) Gələcək davamedici - Future Continuous
4) Keçmişə nəzərən gələcək davamedici zaman – Future
Continuous in the past
III. Perfect – Bitmiş
1) İndiki bitmiş - Present Perfect
2) Keçmiş bitmiş – Past Perfect
3) Gələcək bitmiş- Future Perfect
4) Keçmişə nəzərən gələcək bitmiş zaman – Future Perfect in the
Past
IV. Perfect Continuous – Bitmiş davamedici
1) İndiki bitmiş davamedici zaman forması - Present Perfect
Continuous
2) Keçmiş bitmiş davamedici zaman forması - Past Perfect
Continuous

108
3) Gələcək bitmiş davamedici zaman forması - Future Perfect
Continuous
4) Keçmişə nəzərən gələcək bitmiş davamedici zaman forması -
Future Perfect Continuous in the Past

The Present Simple Tense Form

İndiki sadə zaman (qeyri –müəyyən zaman)
Bu zaman forması məsdərdən to ədatının atılması yolu ilə
düzəlir. III şəxsin təkində feil –s /es şəkilçisini qəbul edir. Qalan
şəxslərdə feil olduğu kimi qalır.
Sonu s, ss, sh, ch, ch, tch, x, z , o hərifləri ilə bitən feillər III
şəxsin təkində - es sonluğunu qəbul edir.
Sonu samit +y ilə bitən feillərdə III şəxsin təkində y hərfi i- ilə
əvəzlənir və -es əlavə olunur.
Sonu sait + y ilə bitən feillərdə III şəxsin təkində heç bir dəyiş-
Iklik etmədən –s sonluğu qəbul edir.

I meet go cry stay teach

You meet go cry stay teach
He meets goes cries stays teaches
She meets goes cries stays teaches
It meets goes cries stays teaches
We meet go cry stay teach
They meet go cry stsy teach
 İnkar və sual forması do/does köməkçi feilləri vasitəsilə
düzəlir. Sual formasını düzəldərkən do/does köməkçi feili
mübtədanın əvvəlinə keçir. III şəxsin təkində - does?, qalan digər
şəxslərdə-do? Ilə düzəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ xəbər(feil)
Sual forma: Do/Does+ mübtəda + feil
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş do /does gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ xəbər (feil)
İnkar forma: Mübtəda+ do/does not+ feil
Qısaldılmış forma : do not /does not = don’t/ doesn’t
Qeyd: Diqqət etmək lazımdır ki, does köməkçi feili olan
cümlələrdə feilin sonundakı –s/es şəkilçiləri düşür. Does olan
cümlələrdə ikinci bir –s/es şəkilçili feil ola bilməz.
Təsdiqdə Sualda İnkarda
They study Do they study? They don`t study
He studies Does he study? He doesn`t study
It rains Does it rain? It doesn`t rain

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Adət halını almış hərəkətləri bildirmək üçün .Bu zaman
every day (week,month,summer,year), usually zərfləri ilə işlədilir.
I brush my teeth every day.
Sometimes I go to the park.
110
 2. Təbiət və cəmiyyətdə ümümi həqiqət olaraq bilinən
hərəkətləri bildirmək üçün:
Water boils 100C
Water frosts 0C
3. Haqqında danışılan şəxsi səciyyələndirən hal və
hərəkətləri bildirmək üçün:
They play the guitar well.
4. Till, untill, when, before, as soon as, if -- zaman
bağlayıcılar olan tərəf, yəni budaq cümlə indiki qeyri-müəyyən
zamanda olanda baş cümlə gələcək zamanda olur:
I shall go to the cinema if she comes.
5. Bu zamanla işlənən zərflər
usually never on Sundays
seldom hardly ever generally
sometimes occasionaly every year
always daily every week
often once a day every summer
rarely twice a week every day
The Past Simple Tense Form
Keçmiş sadə zaman (qeyri –müəyyən zaman)
Feillər qaydalı (regular) və qaydasız (irregular) olaraq iki yerə
ayrılır.
Qaydalı feillərin keçmiş zaman formasını düzəltmək üçün adi
feillərin sonuna –ed şəkilçisi artırılır.
 Bəzi qaydalı feillər –ed şəkilçisi qəbul etdikdə bir sıra orfoqrafik
dəyişikliklər baş verir: asked, admired
1. Sonu e-ilə bitən feillərin son hərfi düşür: live –lived, change-
changed və.s
2. Sonu samit+y ilə bitən feillər y hərfi i-yə keçir: study-studied
3. Sonu sait+ y ilə bitərsə heç bir dəyişiklik edilmir: play- played
4. Bəzi sonu n/m hərfləri ilə bitən feillər sonda qoşalaşır: plan-
planned
Qaydasız feillərin keçmiş zaman forması sözün kökündən
dəyişilməsi yolu ilə düzəlir:
İndiki forma Keçmiş forma
go went
come came
think thought
see saw

Qeyd : Bəzi feillər var ki, onların hər 3 forması da eyni olur.Belə
feillərin hansı zamanda olduğunu fərqləndirmək üçün III şəxsintək
formasına salmaq lazımdır.
Aşağıdakı nümunələrə diqqət yetirək:
™ Put – put – put
™ Cut – cut – cut
™ Shut – shut – shut
She puts on. (indiki zaman)
She put on. (keçmiş zaman)
112
 Bu zamanın inkar və sual forması did köməkçi feilləri vasitəsilə
düzəlir. Sual formasını düzəldərkən did köməkçi feili mübtədanın
əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ xəbər(feil)
Sual forma: Did + mübtəda +feil
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş did gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ feil
İnkar forma: Mübtəda+ did not+ feil
Qısaldılmış forma : did not = didn’t
Qeyd: Diqqət etmək lazımdır ki, did köməkçi feili olan
cümlələrdə feillər ilkin formaya keçir. Did olan cümlələrdə ikinci bir
–ed şəkilçili / keçmiş formada olan feil ola bilməz.
Təsdiqdə Sualda İnkarda
She came. Did she come? She didn`t come.
They changed. Did they change? They didn`t change.

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Keçmişdə dəqiq bir vaxtda baş vermiş hadisələri bildirmək
üçün istifadə olunur:
I went home yesterday – Mən dünən evə getdim
I was born in 1987 – 1987-ci ildə anadan olmuşam.
2. Ardıcıl edilən hərəkətləri bildirmək üçün istifadə olunur:
 I came home, took of my coat, went to the kitchen – Evə
gəldim, paltonu çıxartdım və mətbəxə getdim.
3. Keçmişdə adət etdiyimiz halları bilidrmək üçün istifadə olunur:
I played many games when I was a kid – Uşaq olanda çoxlu
oyunlar oynamışam.
Qeyd: İndiki sadə zamanla işlənən bir sıra zərflər (often, always,
usually, every day etc.) past simple ilə də işlənir.
4. Keçmişdə təkrarən baş vermiş,icra edilmiş hərəkətlər adətən
used+ to ilə göstərilir:
They used to meet every day- Onlar hər gün görüşərdilər.
5. Keçmiş zamanla işlənən zaman zərfləri:
yesterday ago
the day before yesterday in 1991
Once upon a time suddenly
last week In the childhood/youth/past
last winter The week before last

The Future Simple Tense Form

Gələcək sadə zaman (qeyri –müəyyən zaman)
Bu zaman forması shall/ will köməkçi feilləri və məsdər ( to
ədatsız) vasitəsilə düzəldilir. Shall - I şəxsin təkində və cəmində
(I, we), will isə qalan şəxslərin tək və cəmində işlədilir. Shall/ will
köməkçi felləri Az- dilində gələcək zaman şəkilçisi -acaq2 kimi
tərcümə edilir.

114
 Bu zamanın inkar və sual forması will/shall köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən will/shall köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall + feil
Sual forma: Will/ shall + mübtəda +feil
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş will/shall gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall+ feil
İnkar forma: Mübtəda+ will/shall not+ feil
Qısaldılmış forma : will not = won`t He will= He`ll
shall not= shan`t I shall= I`ll
Təsdiqdə Sualda İnkarda
He will go. Will he go? He won’t go.
We shall see. Shall we see? We shan’t see.

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Gələcəkdə baş verəcək, icra ediləcək hərəkətləri bildirmək
üçün işlədilir:
My brother will come tomorrow- Qardaşım sabah gələcək.
Soon I shall be a doctor - Tezliklə mən həkim olacağam.
 2. Yaxın gələcəyə aid olan, əvvəlcədən planlaşdırılmış
hərəkətləri ifadə etmək üçün to be + going to (niyyətində olmaq)
ifadəsindən istifadə edilir.
I am going to learn English- Mən ingilis dili öyrənmək
niyyətindəyəm.
3. when/ as soon as/ if/ till/ until/ unless/ as long as
bağlayıcılardan sonra gələcək zaman işlənməz. Bu mənada indiki
zaman işlənər.
4. Bu zamanla işlənən zaman zərfləri :
tomorrow next January
the day after tomorrow next Saturday
two days from now
In three days/ minutes
soon
next week

The Future Simple Tense Form In The Past

Keçmişə Nəzərən Gələcək Sadə Zaman
Bu zaman forması keçmişə nəzərən gələcəkdə baş verəcək
hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir.Yəni gələcəkdə icra olunacaq
hərəkəti keçmiş zamanda dedikdə bu zaman formasından istifadə
olunur.
Bu zaman forması will /shall –in keçmiş forması olan
would/should ilə düzəlir. I şəxsin təki və cəmi ilə should, qalan
digər hallarda isə would işlənir.

116
 Cümlənin birinci hissəsi keçmiş sadə zamanda olarsa, Should/
Would formalarında biri istifadə olunur. Dilimizə acaqdı, əcəkdi,
maqdı, məkdi, olacaqdı kimi tərcümə olunur. Bu zaman həmçinin
keçmişdə qərar verilib edilən və ya edilməyən hərəkətləri
bildirmək üçün işlədilir.
Nümunə: He said that they would come. O, dedi ki, onlar
gələcəkdilər.
Bu zamanın inkar və sual forması would/should köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən would/should
köməkçi feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+would/should+ feil
Sual forma: would/should + mübtəda +xəbər
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş would/should gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+woul/should+feil
İnkar forma: Mübtəda+ would/should not+ feil
Qısaldılmış forma : would not = wouldn`t
should not = shouldn’t
Təsdiq Sual İnkar
You would go Would you go? You wouldn’t go
We should see Should we see? We shouldn’t see

Present Continuous/Progressive Tense

İndiki davamedici zaman
Bu zaman formasını düzəltmək üçün to be-nin indiki zaman
formaları (am, is,are)+ ing-li feil işlədilir.
Bu zamanın inkar və sual forması am/is/are köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən am/is/are köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ am/is/are+ feil+ing
Sual forma: Am/is/are + mübtəda +feil +ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş am/is/are gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+am/is/are+ feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ am/is/are not+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
I am working Am i working? I am not working
You are working Are you working? You aren’t working
He is working Is he working? He isn’t working

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Hal- hazırda və ya söhbət zamanı davam edən hərəkətləri
bildirmək üçün işlədilir.
They are playing football now- Onlar indi futbol oynayırlar.
2. Söhbət anına yaxın və müvəqqəti hərəkətlər üçün işlənir.
I am not eating anything recently- Son zamanlarda heç nə
yemirəm

118
 3. Yaxın gələcəkdə baş verəcək və öncədən təyin olunmuş
hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir.
She is having party tonight- O bu gecə qonaqlıq verir.
4. Davamlı bir proses kimi düşünülən bir hərəkəti ifadə etmək
üçün işlədilir. Bu prosesdə always, contantly zərfləri işlədilir.
I am always losing my things, She is constantly worrying
5. İngilis dilində hərəkət ifadə etməyən bəzi feillər vardır ki, onlar
davam edici zaman formalarında işlənmir, və məhz buna görə də
belə feilləri sadə zaman formaları ilə ifadə edirik: to want, to seem
to like, to see, to love, to be, to wish,to forget, to hear, to feel və.s
6. Bu zamanla işlədilən zaman zərfləri:
now today
at the moment these days
at the present currently
recently nowdays
at this time right now
just now for now

Past Continuous/Progressive Tense

Keçmiç davamedici zaman
Bu zaman formasını düzəltmək üçün to be-nin keçmiş zaman
formaları (was, were)+ ing-li feil işlədilir.
Bu zamanın inkar və sual forması was/were köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən was/were köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+was/were+ feil+ing
 Sual forma: was/were + mübtəda +feil +ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş was/were gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ was/were+ feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ was/were not+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
He was working Was he working? He wasn’t working
You were working Were you working? You weren’t working
It was raining Was it raining? It wasn’t raining
We were watching Were we watching? We weren’t watching

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Keçmişdə dəqiq bir vaxtda davam edən hərəkəti bildirmək
üçün işlədilir.
I was sleeping at 5 o`clock last Sunday
She was reading a book at 6 o`clock yesterday.
2. Baş cümlə keçmiş davamedici zaman olduğunda budaq cümlə
ya keçmiş qeyri –müəyyən zamanda ya da keçmiş davam edici
zamanda işlənir. Bu zaman əsasən while, when, as bağlayıcıları
işlədilir.
When I entered the room, he was washing dishes.
3. Bu zamanla işlədilən zaman zərfləri:
at 6 o`clock yesterday the whole day
at that time yesterday all day long
120
At the moment yesterday at night/noon

The Future Continuous Tense

Gələcək davamedici zaman
Bu zaman formasını düzəltmək üçün To be-nin gələcək zaman
formaları (will be/ shall be)+ ing-li feil işlədilir.
Bu zamanın inkar və sual forması will be/ shall be köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən will / shall köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/ shall be +feil
Sual forma: will / shall + mübtəda +be + feil+ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş will/shall gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will be/shall be feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ will be/ shall be not+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
I shall be reading Shall I be reading? I shan’t be reading
He will be reading Will he be reading? He won’t be reading

Bu zaman forması aşağıdakı hallarda işlədilir:

1. Gələcəkdə dəqiq bir vaxtda davam edən hərəkəti bildirmək
üçün işlədilir.
I shall be reading a book at 5 o`clock tomorrow
She will be reading a book at 6 o`clock next Sunday.
 2. Baş cümlə gələcək davamedici zaman olduğunda budaq
cümlə əsasən indiki qeyri –müəyyən zamanda zamanda işlənir.
Bu zaman əsasən while, when, as bağlayıcıları işlədilir.
When she comes, i shall be sleeping
3. Bu zamanla işlədilən zaman zərfləri:
at four o`clock tomorrow all day long tomorrow
at 8 o`clock next Sunday the whole day next Saturday
at that time tomorrow
all day

The Future Continuous Tense Form In The Past

Keçmişə Nəzərən Gələcək Davamedici Zaman
Bu zaman keçmiş baxımından gələcək dəqiq bir vaxtda baş verib
davam edəcək hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir.
Bu zaman forması sholud be /would be+ feil+ing artırmaqla
düzəlir.
Nümunə: You should be reading at that time- O vaxt sən
oxumaqda olacaqsan.
Bu zamanın inkar və sual forması would be/ should be köməkçi
feilləri vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən would /
should köməkçi feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ would/ should be +feil
Sual forma: would / should + mübtəda +be + feil+ing

122
 İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş would/should gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ would be/should be feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ would be/ should be not+ feil+ing
Sual forması: Should you be reading?
İnkar forması: You shouldn`t be reading.
Present Perfect Tense
İndiki bitmiş zaman
Bu zaman forması have /has feili+ participle II (V3) ilə düzəlir.
Qeyd : V3= qaydalı feil+ed, qaydasız feillərin III cərgəsidir.
Speak Spoke Spoken
Arrive Arrived Arrived
III şəxsin təkləri ilə has+ V3, qalan şəxslərlə isə have+V3 istifadə
olunur.
Bu zamanın inkar və sual forması have/ has köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən have/ has köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ have/ has+ feil3
Sual forma: have/ has + mübtəda + feil3
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş have/has gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ have/has +feil3
 İnkar forma: Mübtəda+ have/ has not+ feil3
Təsdiq Sual İnkar
I have been Have I been? I haven’t been
You have seen Have you seen? You haven’t seen
She has come Has she come? She hasn’t come
They have taken Haven they taken? They haven’t taken7

Bu zamanın işlədilmə yeri:

1.Hərəkət keçmişdə baş versə də nəticsəsi indiki zamana qədər
gəlib çıxır və ya nəticəsi göz önündə olur.
She has gone to Germany -O Almaniyaya getmişdi. (hələ də
Almaniyadadır)
2.Hərəkət keçmişdə başlasada indiki zamanda da davam edir. Bu
zaman for və since sözönlərindən istifadə edirik.
She have studied English for three years- O, üç ildir ki ingilis dili
oxuyur.
They have known him since 2005- Onlar onu 2005-ci ildən bəri
tanıyırlar.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri:
Already (artıq, çoxdan)- təsdiq cümlələrdə və köməkçi feillə əsas
feil arasında işlədilir.
Just (indicə)- təsdiq cümlələrdə və köməkçi feillə əsas feil arasın-
da işlədilir.
Yet ( daha, hələ də)- sual və inkar cümlələrdə sonda işlədilir.
Never (heç vaxt)- inkarlıq bildirir və köməkçi feillə əsas feil arasın-
da işlədilir.
124
Ever (heç, indiyə qədər)- sual (heç) və təsdiq (indiyə qədər)
cümlələrində köməkçi feillə əsas feil arasında işlədilir.
For – hərəkətin nə qədər müddət davam etdiyini bildirir.
Since – hərəkətin başladığı vaxtı bildirir.
* indiki bitmiş +since+ keçmiş sadə zaman
Aşağıdakı zərflər cümlə sonunda işlənir: recently (bu yaxınlarda),
lately (son zamanlarda), up to know (bu vaxta qədər),
many times(dəfələrlə),in the last few days ( son bir neçə gündə),
for a long time (uzun müddətdir)
for ages (çoxdandır), so far (bu vaxta qədər)
Qeyd 1: It is the first/ second time+ indiki bitmiş
Qeyd 2: When/ What time/ How long ago ilə indiki bitmiş
zamanda sual vermək olmaz, əvəzinə keçmiş sadə zaman
istifadə olunur.

Past Perfect Tense

Keçmiş bitmiş zaman
Bu zaman forması had feili+ participle II (V3) ilə düzəlir.
Bu zamanın inkar və sual forması had köməkçi feilləri vasitəsilə
düzəlir. Sual formasını düzəldərkən had köməkçi feili mübtədanın
əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ had+ feil3
Sual forma: had+ mübtəda + feil3
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş had gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ had+feil3
 İnkar forma: Mübtəda+ had not+ feil3
Təsdiq Sual İnkar
I had gone Had I gone? I hadn’t gone
You had come Had you come? You hadn’t come
She had seen Had she seen? She hadn’t seen
We had washed Had we washed? She hadn’t washed

Bu zamanın işlədilmə yeri:

1. Bu zaman keçmişdə müəyyən bir vaxta qədər icra olunub
bitmiş hərəkətləri bildirmək üçün işlədilir.
2. Keçmişdə baş vermiş bir hərəkət və ya hadisədən daha öncə
baş vermiş bir hərəkət və ya hadisəni ifadə edir.
When I came home he had done his homework.-
Mən evə gələndə , o ev tapşırığnı etmişdi.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri:
by six o’clock by the end of month
after by the end of January
before by that time
previously earlier
by the time until then

Qeyd1: just, already, yet, never, since, for- bu zamanla da işlənə

bilir.
Qeyd 2: Keçmiş bitmiş zaman Scarcely… when (yenicə, təzəcə),
hardly….when (yenicə, təzəcə), no sooner….than (yenicə,təzəcə)
bağlayıcılarıyla işlədilir.

126
 Future Perfect Tense
Gələcək bitmiş zaman
Bu zaman forması will/shall have feili+ participle II (V3) ilə
düzəlir. I şəxsin təki və cəmi ilə shall, qalan hallarda isə will-dən
istifadə olunur.
Bu zamanın inkar və sual forması will/shall köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən will/shall köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall have + feil3
Sual forma: will/shall + mübtəda + have+ feil3
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş will/shall gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall have+feil3
İnkar forma: Mübtəda+ will/shall have not+ feil3
Təsdiq Sual İnkar
I shall have taken Shall I have taken? I shan’t have taken
He’ll have seen Will he have seen? He won’t have seen
We’ll have been Shall we have been? We shan’t have
been.

Gələcək bitmiş zamanın işlədilmə yeri:

1. Gələcəkdə baş verəcək bir hərəkət və ya zaman kəsiyinə qədər
baş verib bitmiş olan hərəkət ifadə edir.
I shall have already gone by 9 o`clock- Saat 9-a kimi mən getmiş
olacam.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri:
By that time tomorrow By 3 o’clock
By that time next year By Monday
By the end of the year By the end of September
soon Not … till | until + time
Before the end of …

The Future Perfect Tense Form In The Past

Keçmişə Nəzərən Gələcək Bitmiş Zaman
Bu zaman forması should/would +have+ feil 3 ilə düzəlir.
Bu zamanın inkar və sual forması would/should köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən would/should
köməkçi feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ would/should have + feil3
Sual forma: would/should + mübtəda + have+ feil3
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş would/should gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ would/should have+feil3
İnkar forma: Mübtəda+ would/should have not+ feil3
Təsdiq Sual İnkar
I should have been Should I have been? I shouldn’t have
been
He would have Would he have He wouldn’t have
broken broken? broken
128
1) Gələcəkdə müəyyən bir vaxta kimi icra edilib tamamlanması,
baş verib qurtarması nəzərdə tutulan hərəkətləri keçmişdə
dedikdə bu zaman formasından istifadə olunur.
She would have worked- O işləmiş olacaqdı.
2) Keçmiş baxımınnda gələcək hesab edilən müəyyən bir vaxtdan
əvvəl başlamış və həmin vaxt davam edən hərəkətləri bildirir.

Present Perfect Continuous Tense

İndiki bitmiş zaman davamedici zaman
Bu zaman forması have /has been + V(feil)+ing ilə düzəlir.
III şəxsin təkləri ilə has+ V3, qalan şəxslərlə isə have+V3 istifadə
olunur.
Bu zaman formasında zaman zərfrinə sual verərkən how long?,
since when? sual sözlərindən istifadə olunur.
Bu zamanın inkar və sual forması have/ has köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən have/ has köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ have/ has been+ feil+ing
Sual forma: have/ has + mübtəda + been+ feil+ ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş have/has gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ have/has been+ feil+ing
 İnkar forma: Mübtəda+ have/ has not been+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
I have been working Have I been I haven’t been
working? workng
She has been Has she been She hasn’t been
sleeping sleeping? sleeping.

İndiki bitmiş davamedici zamanın işlədilmə yeri:

1. Bu zaman forması keçmişdə müəyyən bir vaxta qədər başlamış
və indiki anadək davam edən hərəkəti bildirir.
She has been learning history since ten o`clock- Saat 10dan bəri
tarix öyrənir.
2.Hərəkət keçmişdə başlasada indiki zamanda da davam edir. Bu
zaman for və since sözönlərindən istifadə edirik. For – hərəkətin
nə qədər müddət davam etdiyini, since – hərəkətin başladığı
hərəkəti bildirir.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri:
for Since two o’clock
since For half an hour
For half an hour For a month

Past Perfect Continuous Tense

Keçmiş bitmiş davamedici zaman
Bu zaman forması had been +V(feil)+ing ilə düzəlir.

130
Bu zaman formasında zaman zərfrinə sual verərkən how long?,
since when? sual sözlərindən istifadə olunur.
Bu zamanın inkar və sual forması had köməkçi feilləri vasitəsilə
düzəlir. Sual formasını düzəldərkən had köməkçi feili mübtədanın
əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ had been+ feil+ing
Sual forma: had + mübtəda + been+ feil+ ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş had gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ had been+ feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ had not been+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
I had been writing Had I been writing? I hadn’t been writing
He had been Had he been He hadn’t been
reading reading? reading

Bu zamanın işlədilmə yeri:

1. Bu zaman forması keçmişdə hər hansı bir vaxtdan əvvəl və ya
digər keçmiş bir hərəkətdən əvvəl başlamış və o vaxtadək bitmiş
və ya davam etməkdə olan hərəkəti bildirir.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri:
for an hour for a week
for a month since 1998
for a long time
 Future Perfect Continuous Tense
Gələcək bitmiş davamedici zaman
Bu zaman forması will/shall have feili+ V+ingilə düzəlir.
Bu zamanın inkar və sual forması will/ shall have köməkçi feilləri
vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən will/shall köməkçi
feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall have been+ feil+ing
Sual forma: will/shall + mübtəda + have been+ feil+ ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş have/has gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ will/shall have been+ feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ will/shall not have been+ feil+ing
Təsdiq Sual İnkar
I’ll have been taking Shall I have been I shan’t have been
taking? taking
She’ll have been Will she have been She won’t have
flying flying? been flying

Gələcək bitmiş davamedici zamanın işlədilmə yeri:

1. Bu zaman forması gələcəkdə müəyyən andan əvvəl başlayaraq
və o anadək davam edəcək hərəkətləri bildirir.
Bu zamanla işlənən zaman zərfləri: by next October, for six hours

132
 The Future Perfect Continuous Tense Form In The Past
Keçmişə Nəzərən Gələcək Bitmiş Davamedici Zaman
Bu zaman forması should/would have been +feil+ing ilə düzəlir.
Bu zamanın inkar və sual forması should/would have köməkçi
feilləri vasitəsilə düzəlir. Sual formasını düzəldərkən should/would
köməkçi feili mübtədanın əvvəlinə keçir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ should/would have been+ feil+ing
Sual forma: would/ should + mübtəda + have been+ feil+ ing
İnkar formasınını düzəltmək üçün isə feildən əvvəl not inkar
ədatı qəbul etmiş should/would gəlir.
Təsdiq forma: Mübtəda+ would /should have been+ feil+ing
İnkar forma: Mübtəda+ would/should not have been+ feil+ing
Bu zaman forması keçmişə nəzərən gələcəkdə müəyyən bir
müddət davam edib bitəcək hərəkətləri bildirir.

The Sequence of Tenses

Zaman uzlaşması
Mürəkkəb cümlələrdə zaman uzlaşmasına əməl olunmalıdır.
Cümlənin bir tərəfi indiki zamandadırsa , cümlənin digər tərəfi ya
indiki zamanda olacaq, ya da gələcək zamanda.
İndiki dedikdə :indiki sadə, indiki davamedici, indiki bitmiş və.s
Gələcək dedikdə: gələcək sadə, gələcək davamedici, gələcək
bitmiş nəzərdə və.s tutulur.
Baş cümlə keçmiş zamandadırsa , budaq cümlə keçmişdə
olmalıdır.
Keçmiş dedikdə: Keçmiş sadə, davamedici, bitmiş, gələcəyə
nəzərən keçmiş və.s nəzərdə tutulur.
Aşağıdakı hallarda zamanların uzlaşması pozula bilər:

1. Elmi ifadələrdən , qanunauyğunluqlardan söhbət gedən

cümlələrdə:
The teacher said that The Earth goes round The Sun
2. Əgər cümlədə zaman zərfi varsa, həmin zaman zərfinin tələb
etdiyi zaman forması işlənməlidir:
Məsələn : əgər bir tərəfdə last night verib, digər hissədə next
year-dirsə, bu zaman 1ci tərəf keçmiş sadə zaman, digər tərəf
gələcək zamanda olacaq.
3. Since bağlayıcısı oaln cümlələrdə:
I have known her since I went Baku.
4. Müqayisə budaq cümlələrində :
She helped us more last year than you help now.

134
Uzlaşma tələb edən bağlayıcılar
When (andə, anda) -Bu bağlayıcıdan sonra bitmiş və gələcək
zaman işlənməz.
While (arkən, arkən)- Bu bağlayıcı əsasən davamedici zamanlarla
işlənir. Özündən sonra gələcək və ya bitmiş gəlmir.
As (kimi, andə,çünki)- Bu bağlayıcıdan sonra əsasən sadə
zamanlar verilir. gələcək işlənməz
As soon as (kimi)- Bu bağlayıcıdan sonra əsasən sadə zamanlar
verilir. Özündən sonra gələcək işlənməz. Az hallarda özündən
sonra bitmiş gəlir , bu zman digır tərəf keçmiş sadə olur.
After (sonra)- Bu bağlayıcıdan sonra əsasən sadə zamanlar
verilir. Özündən sonra gələcək işlənmir.
Before (əvvəl) Bu bağlayıcıdan sonra əsasən sadə zamanlar
verilir. Özündən sonra çox zaman bitmiş və ya gələcək işlənmir.
Əsasən keçmiş sadə zamanla işlənir
Till/Untill (kimi) Bu bağlayıcıdan sonra əsasən sadə zamanlar
verilir. Özündən sonra çox zaman bitmiş və ya gələcək işlənmir
By/By the time (kimi, qədər) Bu bağlayıcı çox zaman
perfect(bitmiş)-lərlə işlədilir. Bu bağlayıcının hər iki tərəfi keçmiş
sadə ola bilməz. By the time verilmiş cümlədə inkarlıq olmaz.
V3+By the time+ V2
Hardly /Scarcely/No Sooner: əsasən keçmiş bitmiş ilə işlənir.
IF (sa, sə) If –dən sonra gələcək işlənməz.
*Uzlaşmanı pozan bağlayıcılar
Since,Ever since
Since then indiki bitmiş +/davamedici +ever since + keçmiş sadə
Have/Has +V3/ has been Ving+ever since + V2
Passive Voice
Məchul növ
İngilis dilində feillərin həm active (məlum), həm də passive
(məchul) növü olur.
Məchul növün strukturu : to be +V3
Indiki zaman üzrə çevriliməsi: am/ is/are+ V3
Keçmiş zaman üzrə çevriliməsi: was/were+ V3
Gələcək zaman üzrə çevriliməsi: will be/shall be+ V3
Indiki davamedici zaman üzrə: am/ is/are+ being+V3
Keçmiş davamedici zaman üzrə: was/were+ being+V3
Indiki bitmiş zaman üzrə :have/has+been+ V3
Keçmiş bitmiş zaman üzrə: had+been + V3
Gələcək bitmiş zaman üzrə: will /shall have + been+V3

136
Diqqət : Future Continuous , Present Perfect Continuous, Past
Perfect Continuous –un məchul növü yoxdur.
Məlum növdə işi görən məlum olur. Mübtəda işin icraçısı olur.
The hunter caught a rabbit – ovçu bir dovşan tutdu.
Məchul növdə isə işi görən məlum deyildir. Mübtəda işin icraçısı
yox, üzərində iş icra olunandır.
The rabbit was caught – dovşan tutuldu.
Məlum növü məchul növə çevirmək üçün ilk olaraq məlum növün
tamamlığını tapmaq lazımdır. Əgər cümlədə tamamlıq yoxdursa,
o cümləni məchula çevirmək olmaz.
Tapdığımız tamamlıq məchul növün mübtədası vəzifəsində çıxış
edəcək.
Məlum növün mübtədası isə ya tamamilə cümlədən silinir, ya da
by (canlılarla), with (cansızlarla) sözönlər ilə birləşərək obyekt
formada cümlənin sonunda işlənir.
1.Nümunə :
Məlum növ :The hunter caught a rabbit – ovçu bir dovşan tutdu.
Məchul növ: The rabbit was caught – dovşan tutuldu.
Məchul növ: The rabbit was caught by hunter – dovşan ovçu
tərəfindən tutuldu
2.Nümunə :
Məlum növ :Beautiful pictures decorate the wall – gözəl şəkillər
divarı bəzəyir
Məchul növ: The wall is decorated – divar bəzədildi
Məchul növ: The wall is decorated with beautiful pictures – divar
gözəl şəkillər ilə bəzədilib.
Iki tamamlığı olan cümlələrin məchul növü:
Müəyyən qrup feillər vardır ki, onlardan sonra gələn hər iki
tamamlığı məchul növün mübtədası götürmək olur: give, send,
tell, show, pay, promise offer
Müəyyən qrup feillər vardır ki, onlardan sonra gələn iki
tamamlıqdan yalnız biri məchul növün mübtədası götürmək olur:
buy, sell, sing, read, explain, repeat,declare etc.
Diqqət : anybody, nobody, anyone, no one,anything, nothing kimi
əvəzliklərin olduğu cümlələri məchul növə çevirərkən inkar
mənasını pozmamaq lazımdır.

138
Active : Nobody could expect such a bad defeat
Passive: Such a bad defeat couldn’t be expected by anybody
Active : The government wasn’t able to do anything against the
uprising.
Passive : Nobody was able to be done against the uprising by
government.
Sual cümlələrinin məchul növə çevirilməsi:
Bir sual cümləsini məçhul növə çevirmək istəyiriksə, köməkçi
feil mübtədanın önünə keçirdib, əvvəlki qaydaları tətbiq edərik .
Active : Is your father selling the car? ( sənin atan maşını satır?)
Passive : Is the car being sold? (maşın satılır?)
Who- ilə başlayan sual cümlələrində hərəkətin kim (subyekt)
tərəfindən edildiyi soruşulursa sualın sonuna by sözünü gətirilir.
Who.... by = by Whom
Active : Who has taken my book? (mənim kitabımı kim götürüb?)
Passive: Who has my book been taken by? (mənim kitabım kim
tərəfindən götürülüb?)
Who- ilə başlayan sual cümlələrində obyekt soruşulursa sualın
sonunda by işlənməz. Obyektə aid sözönü varsa cümlənin
sonunda işlənə bilər.
Active : Who have they given the prize to? (Onlar mükafati kimə
verdilər?)
Passive : Who has the prize been given to? (mükafat kimə
verildi?)
What ilə də sual cümləsi yaradıla bilər. Bu zaman xəbər III şəxsin
təkində olmalıdır.
Active : What were they talikng about? (onlar nə haqqında
danışırlar?
Passive: What was being talked about? (nə haqqında danışılır?)
Hansı cümlələr məchul növ sayılmır:
1. There is /are , there was /were ilə başlayan cümlələr məchul
deyil.
2. Have /has/had been –dən sonra feil yox sifət /zərf gələrsə ,
onda bu məchul deyil.
Had been late
Has been frosty
3.Sonu sifət/zərflə bitən cümlələr məchul növ deyil.
4. to be +sifət li birləşmələr məchul deyil
Is ecxcited , are amused

Modal Verbs
Modal feillər hərəkət deyil hərəkətə münasibət bildirirlər.
Modal feillər aşağıdakılardır:
Can, could, to be able to, must, have /has to, should, may ,
might, ought to, need, dare, to be supposed to, to be allowed
to, had better
Modal fellər üçün xarekterik xüsusiyyətlər :
140
Cümlədə heç vaxt tək işlənmirlər, modal feillərdən sonra əsas feil
adi formada olmalıdır (to be able to/have to/has to/had to/ought to
istisna olmaqla)
Modal fellərin inkar və sual formaları do/did köməkçi felləri
vasitəsi ilə deyil,onların özləri vasitəsilə düzəlir (have/has/had to
istisna olmaqla)
Modal fellər 3-cü şəxsin təkində s/es sonluqlarını qəbul etmirlər
Can /Could
Can – bilmək, bacarmaq kimi dilimizə tərcümə olunur.
Can- indiki zamanda, could isə keçmiş zamanda işlənir.
Can/ could- dan sonra to –suz feil gəlir.
Can/could sual və inkar formasını özü düzəldə bilir.
Təsdiq: She can ride a bike – O velosiped sürməyi bacarır
Sual : Can she ride a bike? – O velosiped sürməyi bacarır?
İnkar: She cant ride a bike – O velosiped sürməyi bilmir.
Can/ could sual cümlələrində xahiş, istək bildirə bilir.
Could –daha mədəni formada işlənir.
Can you help me ? –Mənə kömək edə bilərsən?
Could you help me , please?- Zəhmət olmasa, mənə kömək edə
bilərsiniz?
Keçmişdə Can/Could sadəcə ehtimal və bacarıq anlamında
istifadə edilir və təsdiqdə Could + Have + V3 ilə istifadə edilir
ancaq inkarda Can də istifadə edilir : He could have been here
half an hour ago - 1 saat əvvəl burada ola bilərdi
To be able to
To be able to- bilmək, bacarmaq mənasında işlənir.
To be able + to olmalıdır.
Can /could –dan fərqli olaraq to be able to bütün zaman
formalarında işlənə bilir.
İndiki : I am able to swim Gələcək: I shall be able to swim
Keçmiş: I was able to swim Bitmiş: I have been able to swim
To be able to sual və inkar formasını özü düzəldə bilir.
Təsdiq: She is able to ride a bike
Sual : is she able to ride a bike?
İnkar: She isnt able to ride a bike

Must
Must- malı, məli kimi dilimizə tərcümə olunur. Must – vaciblik,
məcburiyyət bildirir.
Must – indiki zamanda işlənir.
Must-dan sonra adi formada to-suz feil gəlməlidir.
Must öz sual və inkar formasını düzəldə bilir.
Təsdiq: She must read all books- O bütün kitabları oxumalıdır.
Sual : Must she read all books- - O bütün kitabları oxumalıdır?

142
İnkar: She must not read all books- O bütün kitabları
oxumamalıdır.
Must feilinin keçmiş zaman forması had to –dur.
Have / Has to
Have / has to – malı, məli deməkdir. Vaciblik bildirir. Must –modal
feilinin sinonimdir.
Have /has+ to olmalıdır.
Have / has to bütü zaman formalarında işlənə bilir:
İndiki: have /has to Gələcək: will have to
Keçmiş: had to Bitmiş: have had to/ had had to
Have/ has to- sual və inkar formasını öz düzəldə bilmir:
Indiki zamanda do/does –dan, keçmiş zamanda did, gələcək
zamanda will köməkçi feillərindən istifadə olunur.
Təsdiq : I have to tell him everything- Mən ona hər şeyi
deməliyəm.
Sual: Do I have to tell him everything?- Mən ona hər şeyi
deməliyəm?
İnkar: I dont have to tell him everything- Mən ona hər şeyi
deməyimə gərək yoxdur.
Should
Should- malı, məli deməkdir. Must/have to kimi vaciblik bildirir,
lakin bu vaciblik məsləhət xarakterlidir.
Should-dan sonra to-suz adi formada olan feil gəlməlidir.
Should –sual və inkarını özü düzəldə bilir.
Təsdiq : You should check it again- Sən onu yenidən
yoxlamalısan
Sual: Should you check it again?- Sən onu yenidən
yoxlamalısan?
İnkar: You shouldnt check it again – Sən onu yenidən
yoxlamamalısan.

May/might
May- modal feili dilimizə “ola bilsin ki, bəlkə” kimi tərcümə olunur.
May –modal feili icazə, mümkünlük, ehtimal bildirir.
May- indiki zamanda işlənir.
Might- may keçmiş zaman formasıdır.
May /Might sual və inkar formasını özü düzəldə bilir.
Təsdiqdə : He may take the next train- O sonrakı qatara minə
bilər.
Sual: May I smoke here?- Burada siqaret çəkə bilərəm?
İnkar: You may not smoke here- Sən burada siqaret çekə
bilməzsən.
Hər iki modal feildən sonra to- suz feil gəlir.
Ehtimal :
Might ən az ehtimal olan vəziyyətlərdə istifadə edilir.

144
May isə 50% ehtimallı vəziyyətlərdə işlənir. Bu mənada May
təsdiq cümləsində can/could ilə eynilik təşkil edir.
Xahiş,İstək:
May və Might rəsmiyyət mənasında icazə,xahiş,istək mənasında
istifadə edilir.Might isə daha rəsmi bir üslubda işlənir. May sual
cümlələrində I və We ilə işlənir,amma cavab verəndə və ya
inkarda You ilə də işlənə bilər.
Ought to
Ought to – should modal feili ilə sinonimdir.
Ought to – məsləhət bildirir. Ought to Should-dan fərqli olaraq to-
ilə işlənir.
Ought+ to olmalıdır.
Ought to öz sual və inkarını özü düzəldə bilir.
Təsdiq: I ought to congratulate him- Mən gərək onu təbrik edim.
Sual : Ought I to congratulate him?- mən onu təbrik edimmi?
İnkar: You ought not to stay late- Gec qalmamalısan.
Need
Need- həm əsas feil, həm də modal feildir.
Dilimizə ehtiyacı olmaq, gərək kimi tərcümə olunur.
Əsas feili və modal feil kimi fərqləri:
Əsas feil kimi need – dən sonra to-lu feil, ing-li feil, isim, əvəzlik
gələ bilər.
Modal feil kimi need-dən sonra to-suz feil gəlməlidir.
Əsas feil kimi need zamana görə dəyişə bilir, yəni 3cü şəxsin
təkində s-lənə bilir.
She needs a black pen
Modal feil kimi need zamana görə dəyişmir.
She need go to doctor.
Əsas feil kimi need –sual və inkarını düzəldə bilmir.Köməkçi
feillərdən istifadə olunur.
She needs to buy bread She doesn`t need to buy bread
Does she need to buy bread
Modal feil kimi öz sual və inkarını düzəldə bilir.
He needn`t buy it
Need he buy it?

Dare
Dare- həm əsas feil, həm də modal feildir.
Dilimizə cürəti olmaq, cəsarəti olmaq kimi tərcümə olunur.
Əsas feili və modal feil kimi fərqləri:
Əsas feil kimi dare– dən sonra to-lu feil, ing-li feil, isim, əvəzlik
gələ bilər.
Modal feil kimi dare-dən sonra to-suz feil gəlməlidir.
Əsas feil kimi dare zamana görə dəyişə bilir, yəni 3cü şəxsin
təkində s-lənə bilir.

146
Modal feil kimi dare zamana görə dəyişmir.
Əsas feil kimi dare –sual və inkarını düzəldə bilmir.Köməkçi
feillərdən istifadə olunur.
Modal feil kimi öz sual və inkarını düzəldə bilir.
Təsdiq: She dare say this
Sual: Dare she say this?
İnkar: She dare not say this
Had better
Had better modal feili should modal feili ilə yaxınlıq təşkil edir.
Had better- modal feilindən sonra to –suz feil gəlir.
İndiki zamandadır(had olmasına baxmayaraq).
Öz sualını inkarını düzəldə bilir.
Bir işin görülməsinin yaxşı olacağını qüvvətli bir xəbərdarlıq və ya
tövsiyə olaraq ifadə etmək üçün istifadə olunur.
Təsdiq: They had better choose cheaper hotel- Onlardaha ucuz
otel seçsələrdi yaxşı olar.
Sual: Had I better phone him?- Ona zəng etsəm yaxşı olarmı?
İnkar: You had better not phone him.- Sən ona zəng etməsən
yaxşı olar.
*had better not
Had not better
Qeyd:
To be able to = can-bilmək, bacarmaq
To be allowed to =may- icazə verilməsi
To be permitted to=may-icazə verilməsi
Have got to= must/have to –malı, məli
To be obliged to=must/have to- məcbur olmaq
To supposed to- güman etmək
Qeyd : Modal feillərin məchul növdə işlənməsi bütün modallar
üçün eynidir:
Modal feil + be+ V3
Diqqət olunacaqlar!
1. To-suz feillə işlənənlər:
Can, Could, Should, Must, May, Might, Need, Dare, Had better
2. To –ilə işlənənlər:
Ought to, Have to, Has to, Had to, To be able to
3. To be able to :
Am /is /are able to am being able to
Was/ were able to have /has been able to
Will be /Shall be able to
4. Have /has/ had to yeganə modal feildir ki, öz sual və inkarını
düzədə bilmir.

148
Haven’t Have you to go?
Hadn’t Where Had you to come
Düzgün :
Don`t have to go Does she have to visit ?

So do I / Neither do I
İngilis dilində bir şeylə razılaşdığımızda sadə şəkildə “me too”
(mən də həmçinin ) , razılaşmadığımızda isə “me neither “ (mən
də həmçinin) deyə bilərik. Ancaq bəzi vəziyyətlərdə “So do I / So
can I / So am I” ; ya da “Neither do I / Neither can I” kimi
qəliblərdən də istifadə olunur.
So do I (Mən də həmçinin) verilən təsdiq cümlə ilə
razılaşdığımızda işlənir .
Məsələn :
Orkhan likes to play football – Orxan futbol oynamağı xoşlayır
So do I – mən də həmçinin
Neither do I (mən də həmçinin) – verilən inkar cümlə ilə
razılaşdığımızda işlədə bilərik.
Məsələn:
Orxan doesn’t like to play football- Orxan futbol oynamağı
xoşlamır.
Neither do I – mən də həmçinin
So do I / neither do I
Qırmızıya alınmış köməkçi fel (do) və mübtəda (I) verilən
cümləyə uyğun olaraq dəyişə bilər. Köməkçi fel mübtəda ilə
uzlaşmalıdır.
Köməkçi feil aşağıdakı qaydaya uyğun seçilir
To be – nin formaları varsa (am /is /are/was/were/will be…)
Modal feil varsa (can /could/must/should/have to….)
Perfect tense form dadırsa (have/has/ had+ V3)
Onlardan istifadəolunur . Köməkçi fel və modal yoxdursa
do/does/did –dən istifadə edirik.
Məsələn
Jane speaks English well – Jane ingiliscə yaxşı danışır.
So does Kate – Keyt də həmçinin
Yuxarıdakı təsdiq cümlə indiki zamanda feillə ifadə olunduğu üçün
Do/does dan istifadə edə bilərik . Mübtəda (kate) 3cü şəxsin təki
olduğu üçün Does veririk.
We didnt buy new dress for you – Biz sənin üçün yeni geyim
almamışıq.
Neither did your father – Sənin atanda həmçinin
Verilən inkar cümlədə köməkçi feil did olduğu üçün cavabda da
did dən istifadə edirik.
I cant understand it – Mən bunu anlamıram
Neither can them – onlar da həmçinin
You are a teacher – Sən müəllimsən
150
So am I – Mən də
She couldnt receive your message – O sənin mesajını ala bilmədi
Neither could your friend- Sənin dostunda həmçinin
Kate has told us – Kate bizə demişdi
So have her parents – öz valideynlərinə də həmçinin

So do I ve neither do I ile oxşar olan cümlələr

So do I
I am going to park- Mən parka gedəcəm.
So is Jane – Jane də həmçinin
Jane is going to park , too – Jane də həmçininparka gedir
Jane is also going to park- Jane də həmçinin parka gedir
Jane too - Jane də həmçinin
Too(həmçinin , da2) –təsdiq cümlələrinin sonunda işlənir
Also (həmçinin , da2) – təsdiq cümlələrində mübtəda və köməkçi
feil arasında və ya köməkçi feil və əsas feil arasında işlənir.
As well =too
I don’t eat meat –mən ət yemirəm
Neither do his brother. – Onun qardaşı da həmçinin
His brother neither. - Onun qardaşı da həmçinin
His brother does’t eat fish either.- Onun qardaşı da həmçinin
yemir.
Either(həmçinin, da2) – inkar cümlələrinin sonunda işlənir

The Agreement of The Predicate with the Subject-

Mübtəda ilə xəbərin uzlaşması
İng- dilinin cümlə qurluşunda birinci mübtəda sonra isə xəbər
gəlir. Mübtəda ilə xəbər kəmiyyətə və şəxsə görə bir-birilə
uzlaşmalıdır.
Subject –mübtəda : a man , I , she, country, her children, Alia`s
mother
Xəbər dedikdə feillər nəzərdə tutulur. Feillər tək və cəm ola bilər.
Sonu – S, ES ilə bitən feillər, əsasən, tək də olan feillərdir: is,
was, has, goes, lives etc.
Cəm xəbər : are, have, go,live
Sonu- S, ES ilə bitən isimlər, əsasən , cəm də olan isimlərdir.
1. Tək mübtəda+ tək xəbər
She is a teacher
2. Cəm mübtəda+ cəm xəbər
They are teachers
152
Testdə diqqət verməli olan məqamlar:
1. Əgər cümlədə feildən əvvəl sözönlü birləşmə verilibsə xəbər
sözönündən əvvəl verilmiş sözlə uzlaşır:
The question to everyone’s answer is usually asked within
The questions to everyone’s answer are usually asked within
2. ‘s, ‘-ilə düzələn yiyəlik haldan sonrakı sözlə, of-dan isə əvvəlki
gələn sözlə xəbər uzlaşır:
Helen’s problem is solved
Helen’s problems are solved
Teachers’meeting is at ten o’clock
Teachers’meetings are at ten o’clock
The color of his eyes is blue
The colors of his blouses are blue
3. Cümlə əvvəlində “to” , “ing” li söz mübtəda olarsa uzlaşma hər
zaman tək də olur.
Picking a name for her baby is overhelming for us.
4. There is /There are – lı ilk gələn isimlə uzlaşır:
Əgər gələn isim təkdədirsə There is/ was
Cəmdədirsə There are /were olur.
5. This /that = tək xəbər
6. These/Those= cəm xəbər,
7. A number of =cəm xəbər
A number of –Çoxlu deməkdir.
8. The number of =tək xəbər
The number of – sayı deməkdir.
9. Pronoun +Pronoun =cəm xəbər
10. Each /Every/Neither/Either= tək xəbər
Each of/ One of/ Neither of= tək xəbər
11. Both =cəm xəbər
12. Some /All /Most isimdən asılı olaraq tək və ya cəm də olur.
Törəmələr(somebody/ Nobody/everything) + tək xəbər
Other +cəm isim = cəm xəbər Other+tək isim= tək xəbər
The other=tək xəbər The other+ tək isim= tək xəbər
Others=cəm xəbər The others =cəm xəbər
13. İsim and İsim =Cəm xəbər
Post and Office are .... Furniture and shop are
İsim, İsim = cəm xəbər
Post, Office are ..... Furniture, shop are
İsim isim =cəm/tək
Post Office is / Post offices are
Furniture shop is/ Furniture shops are
14. Sayılabilməyən isim + tək xəbər
Sayılabilməyən isim and sayılabilməyən isim +cəm xəbər
154
 Sayılabilən tək isim +tək xəbər
Sayılabilən cəm isim + cəm xəbər
15. İsimləşmiş sifətlər +cəm xəbər
The poor, The Young, The old, the disabled, the rich
16. Toplu isimlər+cəm xəbər
Poultry , cattle, police, people, goods
17. Mübtədası nisbi əvəzliklərlə izah olunan cümlələrdə nisbi
əvəzlikdən əvvəlki sözlə uzlaşır:
Nisbi əvəzliklər: who/which/that etc
Our neighbour whose son won the gold medal is moved
Those who =cəm xəbər Cəm isim +nisbi əvəzlik=cəm xəbər
Tək isim+nisbi əvəzlik=tək xəbər
18. its +isim
It is a/an/ the/ əvəzlik/zərf/ sifət/feil
Conjunction-Bağlayıcı
And (ənd) və
Or (or) və ya
Both ...and (boz ənd) –həm ....həm də
Either..or (ayzə...or)- ya...ya da
Neither...nor (nayzə...nor) – nə...nə də
Not only....but also/as well –(not onli...bat also)-nəinki.... həm də
Not merely....but also/as well- (not miəli.... bat also)- nəinki... həm
də
But (bat) –ancaq, lakin
While(vayl)- arkən ,arkan, rəğmən
Whereas (verəz)- hərçənd ki, oysa
However (hauevə) halbuki, ancaq
Nevertheles (nevədələs) ancaq
Yet (yet) amma, ancaq
Still (stil) buna rəğmən, yenə də
Although (olzou) baxmayaraq
Though (zou) baxmayaraq
Even though (ivn zou) baxmayaraq , olsa belə
Despite (dispayt) rəğmən, baxmayaraq
In spite of (inspayt of) baxmyaraq
Unless (ınles) olmadıqça
If...not (if not )-olmadıqça
Except if (iksept if) -olmadıqça
Even if (ivn if) –olsa belə
If (if)-mı4, sa, sə, əgər
Whether (vedr)-mı 4, əgər
Wether.... or (vedr... or ) istər, ya da

156
On condition that (on kandişn dət) şərtilə
Providing (provided)that (provaydinq dət) şərtilə
In case (of) (in keys of) olması halında, ehtimalına qarşı
Because (bikauz) çünki
Because of (bikauz of) çünki, səbəbi ilə
As (əs) çünki, kimi, dıqca4, olaraq
Since (sins) çünki, bəri
In that (in dət) çünki
For (for) çünki
So (so) bu səbəbdən, belə ki
Therefore (deyə for) bu səbəbdən, ona görə də
Hence (hens) bu səbəbdən, ona görə də
That`s why –ona görə də, bu səbəbdən
As (əz) çünki, kimi, dıqca2 , ikən2
That (zət) ki
So...that (so zət) elə..... ki
Such...that (saç zət) elə...ki
So that (so zət) -mək...üçün, mak...məqsədilə, beləliklə
In order that(or) (in odə zət)–mək ...üçün, mak...məqsədilə
So as to(so əz tu) – mak...üçün, mak...məqsədilə
As....as (əz..əz)- kimi , e.. qədər
So...as(sou..əz)-kimi , e...qədər
Like (layk)-kimi
Such as(saç əz)-kimi
As if (əz if) – mış...kimi, guya , sanki
As though- (əz zou)- mış kimi , guya, sanki
Till/untill (til, antil) –qədər, kimi
As soon as (əz sun əz) kimi, mümkün olduqca
As (so) long as (əz lonq əz) –şərtilə
While (vayl) arkən2, hərçənd
When (ven) anda2
After (aftə) sonra
Before (bifo) əvvəl
Since (sins) bəri
By (bay) kimi, vasitəsilə
Through (sru) vasitəsilə, arasından
As a result (əz ə rizalt) nəticə olaraq
As a result of (əz ə rizalt of) nəticəsində
Conjunctions – Bağlayıcılar sözə, söz birləşmələrinə, cümlələrə
qoşulur və onlar arasında əlaqə yaradır.
Bağlayıcılar 3 kateqoriyaya bölünürlər:
1. Coordinating (Tabesiz)

158
2. Subordinating (tabeli)
3. Correlative (qoşa)

1. Coordinating Conjunctions :
For , and , nor, but ,or, yet, so (fanboys) etc.
Tabesizlik bağlayıcıları həm sadə cümlədə, həm də tabesiz
mürəkkəb cümlələrdə işlənir. Sadə cümlələrin həmcins üzvlərini,
tabesiz mürəkkəb cümlələrin isə tərkib hissələrini bir-birinə
bağlayır.
Qısaca : bu bağlayıcılar sözləri, söz birləşmələrini və sadə
cümlələri bir -birinə bağlayır.
And – və (inkar da işlənməz, mürəkkəb cümləni birləşdirisə
işlənər)
As well as – həmçinin, eləcə də
Or- yoxsa, yaxud əsasən sual və inkar cümlələrində.
But – amma, ancaq, lakin (bir tərəf təsdiqdədirsə, digər tərəf
inkarda olur və ya əks məna bildirir)
Yet – amma, ancaq
Whereas – hərçənd ki
Nor – nə də
So – beləliklə, bu səbəbdən (nəticə bildirir)
For-çünki, ondan ötrü ki (səbəb bildirir)
Correlative conjunctions- Qoşa bağlayıcılar
Bu bağlayıcılar, əsasən, bir cümlədəki sözləri və söz
birləşmələrini bir- birlərinə bağlayırlar.
Both....and –Həm .... Həm də (xəbər cəmdə, təsdiqdə işlənir)
Either...or –Ya ...ya da (xəbər or –dan sonra gələn sözlə uzlaşır,
həm inkar həm təsdiqdə işlənir. İnkar da – nə..nə də mənasını
verir.)
Neither...nor –Nə ... nə də (xəbər nor-dan sonra gələn sözlə
uzlaşır, təsdiq cümlədə işlənir, inkarlıq bildirir)
Not only....but also- nəinki...həm də( xəbər but also –dan sonrakı
isimlə uzlaşır)
Whether...or – istər...ya da, mı....yoxsa
3. Subordinating Conjunction – Tabelik bağlayıcılar
Tabelilik bağlayıcıları isə yalnız tabeli mürəkkəb cümlələrdə işlənir
və onların tərkib hissələrini bir-birinə bağlayır.
Zaman budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
When(andə), till, untill, as soon as, before, since, after, while
(arkən) bu bağlayıcılardan sonra gələcək və bitmiş zaman
işlənməz.
No sooner...than-yenicə
Hardly/scarcely..than –yenicə
Present perfect+ since+past simple

160
Still+present perfect (gəlirsə cümlə inkar olmalıdır)
Gələcək +as soon as+ present simple
Şərt budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
İf(sa, əgər) , unless, if..not, as long as (şərtilə),in case, on
condition that , even if, except if
Unless = if...not= except if =eyni mənanı daşıyırlar.
Unless və except if təsdiq cümlədə işlənir.
In case –dən sonra cümlə, in case of –dan sonra isə söz
gəlməlidir( isim/gerund)
Məqsəd budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
Than –dan2, So that, in order that(to), so as
In order to+ sadə feil
In order that+ mübtəda+xəbər
Səbəb budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
Because, because of, as, since
Beacuse=as + mübtəda +xəbər
Because of+ isim/gerund
Nəticə budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
So sifət/zərf that
Such sifət+isim that –isimdən asılı olaraq artikl (a/an) işlənə bilər
Müqayisə/Bənzətmə budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır:
As..as (sifətin/zərfin adi dərəcəsini tələb edir) həm təsdiq həm də
inkar cümlədə işlənə bilir.- not as..as
So...as - sadəcə inkar cümlədə işlənir.
As if = as though –sanki, guya
Güzəşt budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır
Although = even though= though +mübtəda +xəbər baxmayaraq
Despite/ in spite of sözönləri bu bağlayıcılar ilə sinonimdir, lakin
bunlardan sonra isim /ismi birləşmə gəlir.
Mübtəda, xəbər, tamamlıq budaq cümlələrini baş cümləyə
bağlayan bağlayıcılar
That –ki
İf = whether=mı4
Conjunctive words/relative pronouns ( who, which, what, whose,
why etc)

*gerund = feil +ing

Eyni mənada işlənən və bir-birini əvəz edə bilən bağlayıcılar:

although=though= even though-baxmayaraq
despite=in spite of -baxmayaraq
because=as-çünki
and =so- və, beləliklə

162
if = whether=sa,sə, mı4
unless=if...not=except if- madıqca
as if= as though=like –sanki, guya,kimi
as =like – kimi
as long as= provided/providing that-şərtilə

Preposition of time –Zaman sözönləri

In (in) –da, də since (sins)-bəri
At (ət)- da , də for(for)-boyunca, ərzində
On (on)–da, də till/untill- qədər
After (aftə) –sonra
Befor (bifo) –əvvəl
During (dyurinq) -ərzində, əsnasında
By (bay)- kimi

AT - Biz at sözönünü günün vaxtları ilə işlədirik.

At – in və on sözönlərindən fərqli olaraq daha xüsusi , spesifik
vaxtlar üçün istifadə olunur.
At-in işlədilmə yerləri:
Saatlar ilə: at 10, at five o`clock, at 10:45
Yemək vaxtlarında: at breakfast time , at lunchtime
Yaşda: at the age of 12, at an early age
Günün hissələrində: at night, at midnight, at dawn
Bayramlarda: at Christmas, at Easter
Xüsusi istifadə: at the moment, at the weekeend,
at the same time, at the end of the day
On- Biz on sözönün günlər və tarixlərlə birlikdə işlədirik.
On- at sözönündən daha az spesifik günlər üçün istifadə olunur.
On –un işlədilmə yerləri:
Həftənin günlər ilə: On Friday , On Monday
Tarixlər ilə: On 3rd Of December
Gün (day) ifadə edən hər söz və xüsusi günlərlə birlikdə : On
Saturday afternoon, On Easter day, on holiday , on vocation, on a
business trip , on a hot summer day
In – Bu sözü daha uzun müddətləri bildirmək üçün işlədilir.
In – at və on sözönlərindən fərqli olaraq daha ümumi vaxtı bildirir.
In –işlədilmə yerləri:
Aylarla: in May , in June
İllərlə : in 1992, in 2021
Əsr(century) ilə: in the 18th century , in XX century
Fəsillərlə : in summer , in spring
Dövr (age) ilə: in Middle ages (orta əsrlər)

164
İçində mənasında : in three days (üç gün içində) , in a week (bir
həftə içində)
Günün bəzi hissələrində : in the morning, in the afternoon , in the
evening
Daha uzun vaxtlar ilə : in the past , in my childhood, in the future,
in my youth
Diqqət olunacaqlar!
1. Bayram günlərində at işlənər, əgər bayramların yanında “day”
sözü gələrsə bu zaman on işlənəcək:
At New Year , , At Easter, At Thanksgiving
On Easter day , On Christmas day,on NewYear’s day
2. Günün hissələr ilə həm in , həm də at işlənə bilir:
Bu zaman at –dən sonra artikl olmaz, in –dən sonra işlənə bilər.
At night , at dawn, at daytime, at noon ,at midnight
In the morning , in the afternoon, in the evening
3. Əgər günün hissələri həftənin günləri işlənərsə bu zaman on
sözönü olacaq.
In the evening -------- On Friday evening
At night On Monday night
4. Aylar ilə in işlənir, lakin aydan əvvəl tarix varsa on işlənər.
In March --------- On 23 May 2004
In November ----- On 20th of November
5. Age – yaş mənası bildirərsə at ilə, dövr mənası bildirirsə in ilə
işlənir.
At the age of 14 in The Bronze age
6. At the weekend = On the weekend
7. at the end – sonunda in the end- nəhayət , sonda mənasını
daşıyır.
At the end of January – yanvarın sonunda
We sold it in the end- Nəhayət onu satdır
In the end of –la işlənmir. In the end of
A the beginning of - at the end of –un antonimidr.
8. In time /on time
On time –dəqiq həmin vaxtda deməkdir.
In time – vaxtında deməkdir amma dəqiq yox deyilən vaxta yaxın.
9. By, untill/till – kimi ,qədər mənası daşıyır.
By 5 o`clock –saat 5 kimi
By January –Yanvara qədər
Untill /till 5 o`clock –saat 5 qədər
Utill January –Yanvara qədər
By və Untill/ till arasındakı fərq
By–bir şeyin saat 5 kimi həll olunacağın bildirir. Proses 5dən əvvəl
bitəcək.

166
Untill/till – bir şeyin saat 5 qədər davam edəcəyini bildirir. Proses
5də bitəcək.
10. For - ərzində, boyunca, during- ərzində
For + zaman = işin nə qədər davam etdiyini bildirir.
During +isim= işin hansı vaxt ərzində baş verdiyini deyir
For three hours- üç saatdır, üç saat boyunca
During the night – gecə boyunca
For a week –bir həftədir
During the movie- film ərzində
11. since –bəri . Hərəkətin başlanğıc vaxtını bildirir.
Since 1994 – 1994 –dən bəri (bitmiş zaman)
In 1994 – 1994cü ildə (keçmiş sadə zaman)
Preposition of place – Yer sözönləri
In –içində, da2
Inside (insayd) içində
At –da2
On – üstündə, da2
Under (andə) altında
Behind (bihaynd) arxasında
In front of (in frant of) qarşısında, önündə
Beside (bisayd) yanaşı
Next to (neks tu) yanaşı
Above (əbav) üstündə, yüksəkdə
Over (ovr) üzərində
Below (bilou) aşağı
Beneath (benəf) aşağıda
By (bay) yanında, tərəfindən, vasitəsilə
Around (əraund) ətrafında, təxminən
In front of (in front of) qarşısında, önündə
Outside (autsayd) kənarda
Out of (aut of) kənarda
In- işlədilmə yerləri
In+ ölkə/şəhər/cəhət/məkanlar/binalar
In Azerbaijan, in Toronto, in the south , in the restaurant, in the
building
In a line/ in a row/ in a queue ( sıra, cərgə)
In a picture/in a photo/ in aphotograph
In a book/ in a paper/ in a magazine/ in a letter
In an office/ in a department
In the sky/ in the üorld
In bed /
In hospital/ in jail / in prison

168
In a car / in a taxi
in the rain / in the sun / in the shade / (pay) in cash / in pencil /in
ink / in biro /in open air / (be/fall) in love (with somebody) /in (my)
opinion / in bad weather
At – in işlədilmə yerləri
At – da, də kimi tərcümə olunur və üstdən qapalı məkanlar üçün
istifadə edilir : I am at home/university və s
At + məkanlar/ binalar
At the bus stop/ at the door/at reception/at the window
at the age of.../at a speed of.../at a temperature of.
On –un işlədilmə yerləri
On the right /on the left/ on the left hand side
On the ground floor/on the first floor
On a map/ on a menu/ on a list
On a farm/on the way/ on the bench
On a river/ on a road/ on the coast/ on an island
On the whole/in general = ümumiyyətlə/ümumiyyətlə götürdükdə
be/go + on + holiday/business/trip/tour/cruise
on television ; on the telephone ; (be) on fire ; on the radio ;
(be/go) on strike ; on a diet ; on foot
On purpose/intentionally = qəsdən
On/over/above = üstündə.
On = Bir əşyanın başqa əşyanın üstündə (ona təmas edərək)
olduğunu bildirir.
Above = Bir əşya ilə başqa əşya arasında məsafə olmaqla
üzərində olması.
Over = Bir əşya ilə başqa əşya arasında normal olaraq məsafə
olmasıyla üzərində olması.
Məcaz olaraq isə over "-dən daha çox" anlamı verir: He is over
eighty kilos ;
Above isə bir şeydən daha yüksək/üstdə anlamı qatır : I am the
fifth in the race, but Jacob is above me
Diqqət olunacaqlar!
1. Car/Taxi qarşısında in, digər nəqliyyat vasitələrində isə on
işlədilir. Diqqət etmək lazımdır ki, in ya da on nəqliyyat vasitəsi ilə
işləndiyi zaman sözönü ilə isim arasında əvəzlik ya da artikl işlənir
: on a bus ; in a car ; in my car
2. At /on the corner of ( açıq məkanlarda)
in the corner of (qapalı məkanlarda)
in + building (binanın içi haqqında danışdıqda)
at + building (binada baş verən hadisələr haqqında)
We had breakfast at the hotel
All the rooms in the hotel have air conditioning
3. in the front/in the back of a car : I was sitting in the back of a
car (Maşının arxasında otururdum)
on the front/on the back + kağız məmulatları(şəkil,foto və s. ) :
170
What have you written on the back of the photo ? (Şəklin arxasına
nə yazmışdın?)
At the front/At the back + digər şeylər:
The garden is at the back of the house
* in front of ilə at the front of arasında fərq at-də təsvir edilən
əşyanın təsvir etmək üçün əsas alınan əşya arasında bağlılıq
olması. Məsələn burada bağça təsvir edilən evin bir parçasıdır.
At the top(of)/At the bottom (of) : Write your name at the top of the
page (Adınızı vərəqin başında yazın)
Preposition of movement- İstiqamət bildirən sözönləri
To – a2, ya2 (yönlük hal)
Istiqamət bildirir və ya bir alıcısı var :
I go to work – mən işə gedirəm
Can you give this to Ali?- Bunu Əliyə verə bilərsən?
*Home sözü doğma olduğundan onunla to işlədilmir: (I go home, I
reach home, I approach home, I walk home, I come home etc)
Towards (tovads) –istiqamətə, tərəfə
Go towards the building – Bina istiqamətdə get
Along (əlonq) –boyunca (uzanır düz istiqamətdə)
Along the road – Yol boyunca
Across (əkros) bir tərəfdən digər tərəfə
Across the street –küçəni keç
Through (sru) içindən keçib getmək , bir yerdən başqa yerə
gedərkən yol üstü keçdiyin yerlər
Trough the tunnel
Through the forest
Yolda yağış vəya qar yağarsa through ola bilər:
Through the rain
*Hava şəraitlər ilə in işlənir: in the rain, in the sun etc
Round =around -ətrafında
Into (into) –içinə
Get into the car –Maşının içinə gir
Out of (aut of )çölə
Get out of the car –Maşından düş
Up (ap) yuxarı
Down( daun) aşağı
•Upstairs , downstairs –sözönü qəbul etməz
From(from) –dan2 (çıxışlıq hal)
From... to -....dan ...a (ya)
From Paris to London –Parisdən Londona
From
From Ali to Nurlan – Alidən Nurlana
Past (pəst ) keçmək kimi və ya nə isə

172
For (for) tərəfinə, lehinə olmaq
Against(əqeyinst) əleyhinə
Off (of) kiminsə və ya nəinsə durduğu yerdən uzaqlaşmasını
bildirir.

Preposition of manner
With –ilə, la2,
With my family – ailəmilə
With a spoon –qaşıqla
Without –sız4
Without my family –ailəmsiz
By (bay) – Tərəfindən , ilə
By me – mən tərəfindən (məchul növdə)
By bus – avtobus ilə (nəqliyyat vasitələr ilə işləndikdə nəqliyyat
vasitəsi ilə by arasında əlavə heç bir söz olmur)
By heart -əzbərdən
By chance –təsadüfən
For – üçün
I buy this flower for you
To –nunda üçün mənası vardır.
To –dan sonra feil, For –dan sonra isim gəlir
I wait for a bus- I wait to eat lunch
Of –ın 4
A piece of , a box of , a bunch of
About (əbaut) haqqında, təxminən
As (əz) kimi (realda olan)
Like (layk) kimi (realda olmayan)
I worked as a photographer many years ago.- Mən neçə illər
əvvəl şəkilçəkən kimi işləyirdim
I want to take pictures like a photographer- Mən şəkil çekən kimi
şəkil çəkmək istəyirəm.
Sözönü tələb etməyən sözlər:
Meet, ask, answer, visit, call ,help , attend, miss, join
respect, wish, enjoy, reach, tell , enter,remember watch,
marry
Answer və visit isim kimi işləndikdə onlardan sonra to işlənir :
A visit to Shaki an answer to somebody
Abroad (xaric) sözönündən əvvəl yalnız from işlənə bilər.
Arrive in (böyük şəhərlərə gəlib çatmaq
Arrive at (daha balaca yerlərə )
Last(keçən ) , next (gələcək), this (bu), every (hər) əvvəlində
asöz işlənmir.
Get into –minmək =taxi ,car

174
Get out of-düşmək=taxi, car
Get on –minmək = digər nəqliyyat vasitələri
Get off – düşmək= digər nəqliyyat vsitələri
Leave –tərk etmək
Leave for- getmək

Complex Object- Mürəkkəb Tamamlıq

Müasir ingilis dilində tamamlıq quruluşuna görə 2 yerə ayrılır:
1. Sadə tamamlıq
Sadə tamamlıq dedikdə, bir cümlədə bir tamamlığın tək işlənməsi,
yəni bir nitq hissəsi ilə ifadə olunduğu nəzərdə tutulur:
Nümunə : I want to return – Mən dönmək istəyirəm.- bir
tamamlıq
She sold a lot of toys yesterday – O dünən çoxlu oyuncaq satdı-
bir tamamlıq
2. Mürəkkəb tamamlıq
Mürəkkəb tamamlıq dedikdə, bir cümlədə iki tamamlığın ardıcıl
işlənməsi nəzərdə tutulur.
Nümunə : I want you to return – Mən sənin dönməyini
istəyirəm.- iki tamamlıq
I see him selling a lot of toys yesterday–Mən onun çoxlu
oyuncaqlar satdığını gördüm.
Birinci hissədə tamamlıq (obyekt) isimdən (my friend, classmate ,
Ayan , Xəyal.. və.s), şəxs əvəzlkilərinin obyekt halından( him, us,
her, him və.s), qeyri –müəyyənn əvəzliklərdən ibarət ola bilər.
Mürəkkəb tamamlıqda obyektdən sonrakı feil zamana düşməz.
Feil 1+obyekt +Feil2
İkinci hissədə isə to-lu feil , to-suz feil , ing-li və ya feil öz
formasında olar. Bu feillər 3 mərhələyə bölünür.
1.Özündən sonra sadə feil tələb edən feillər. Bu feillərdən sonra
gələn feil to və ing şəkilçisi qəbul etmir. Belə feillər əsasən
məcburiyyət bildirən feillər kimi bilinir:
To let let icazə vermək
To make made məcbur etmək

Nümunə : let me go, make him try +

Let me to go
Let me going
Let me went
Let me goes
2. Özündən sonra gələn feil to-suz və ya ing-li tələb edən feillər:
To see saw Görmək
To notice noticed Görmək
To observe observed Müşahidə etmək
To feel felt Hiss etmək
To hear heard Eşitmək
To watch watched Izləmək
3. Özündən sonra to –lu feil tələb edən feillər:
176
To want wanted Istəmək
To expect expected Gözləmək
To ask asked Soruşmaq
To tell told Demək
To explain explained Izah etmək
To would like would like Istəmək
To allow allowed Icazə vermək
To recommend recommended Tövsiyə vermək
To offer offered Təklif etmək
To help helped Kömək etmək

Qeyd 1. Cümlədə ikinci feillər həmcins feillər olarsa (əsasən

and ilə ayrılır), tətbiq olunan qayda hər iki feilə aid olacaq.
Jane saw the robber break the window and run away
Jane saw the robber breaking the winow and running away
He told me to stand and leave the room. –birinci hissəyə to
qoymaq kifayət edir and-dən sonra feil to suz olur.

Qeyd 1: Make- feili məchul növdə və ya “düzəltmək”,

“hazırlamaq” mənalarında işlənərsə, özündən sonrakı ikinci feili
to-lu tələb edir.
Məlum növdə iki feil yanaşıb aralarında tamamlıq olmazsa, bu
mürrəkəb tamamlıq sayılmır. İki feil yanaşı gəlirsə aralarında çox
vaxt to –olur.
She try to tell me something
Causative Verbs –İcbar növ
İcbar növ feillərdə iş və hərəkətin bir başqası tərəfindən icra
olunduğunu bildirir.
Strukturu: Have +something +done (V3)
Get+ something +done(V3)
Have /Get zamana görə dəyişə bilərlər:
She has/gets her car repaired. – O maşınını təmir elətdirdi.
She had/got her car repaired-O maşınını təmir elətdirmişdi.
Qeyd* Have+ somebody + feil (V1)
Get +somebody+ to feil

Non Finite Forms of the Verb

Feilin Şəxssiz Formaları
Müasir İngilis dilində feilin 3 şəxssiz forması var:
1. Feili sifət – The Participle (I, II)
2. Cerund – The Gerund
3. Məsdər- The Infinitive
Feilin şəxsiz formaları bir sıra xüsusiyyətlərinə görə feilin şəxsli
formalarından fərqlənir:
1) Şəxssiz formalı kəmiyyət, şəkil (mood) və şəxs kateqoriyasına
malik deyil.

178
2) Feilin şəxssiz formalarıı ikili xassəyə malikdir. Məsdər və
Gerund feil və ismin, feili sifət isə feil və sifətin xassələrinə
malikdir.
3) Feilin şəxssiz formaları ayrılıqda cümlənin xəbəri ola bilmir.
Onlar ancaq xəbərin bir hissəsi fuksiyasında çıxış edir.
4) Feilin şəxssiz formalarının zamanı hərəkətin indiyə, keçmişə və
ya gələcəyə aid olduğunu deyil onun zamanca cümlənin
xəbərindən ya əvvələ yada xəbərlə eyni vaxta icra edildiyini
göstərir.

Gerund
Gerund feilin şəxsiz formalarından biridir, həm feilin, həm də ismin
xüsusiyyətlərini özündə daşıyır. Gerund feilin sonuna “ing”
şəkilçisi artırmaqla düzəlir.
To live –living –yaşamaq
To cook –cooking –bişirmək
İnkarı not ilə düzəlir:
for not speaking – danışmamaq üçün
Gerund isim kimi cümlədə müxtəlif funksiyaları yerinə yetirə bilir:
Mübtəda funksiyasında: Reading means gaining knowledge –
Oxumaq bilik qazanmaq deməkdir.
Xəbər funksiyasında: My hobby is collecting stamps- Mənim
hobbim möhür toplamaqdır.
Tamamlıq funksiyasında: He stopped playing football. –O futbol
oynamağı dayandırdı.
Təyin funksiyasında: I dont like idea of going here.- Mən ora
getmək ideyasını xoşlamıram.
Zərflik funksiyasında: I ran all the the without stopping- Biz bütün
yolu dayanmadan qaçdıq.
Gerundun işlənmə yerləri:
Sözönü +ing - about coming, on playing
İsim kimi Gerund isimlə işlənən yiyəlik əvəzlikləri, ismin yiyəlik halı
ilə işlənə bilər:
Yiyəlik hal+ ing Yiyəlik əvəzlikləri+ing
His reading –onun oxuması Jane`s coming- Ceynin gəlişi
Gerund isimdən fərqli olaraq, heç vaxt artikılla (a, an, the)
işlənmir. Heç vaxt cəm şəkilçisi qəbul etmir, some, any, a lot of,
many, much, no plenty of sözləri ilə işlənmir.
Building – tikmək (gerund)
Building –bina (isim)
A /The building –isim (gerund artikılla işlənməz)
Buildings-isim (gerund cəmlənməz)
Tom`s buildings –isim (yiyəlik haldan sonra ing-gəlirsə gerunddur,
lakin ing cəm qəbul edərsə gerund deyil isimdir.)
Her building –gerund –onun tikməyi Her buildings- onun
binaları-isim

180
Cümlə əvvəlində işlənə bilir (amma başqa mübtəda olmamalıdır.)
Coming down the stairs, I met my older sister.- Participle 1
Lying on the grass is pleasant -gerund
Feil +ing- Bəzi feillərdən sonra gerund gəlir :
Admit, avoid, consider, enjoy, deny, fancy, finish,imagine, mind,
postpone,risk, stop, suggest
Gerund feil kimi 2 növü və 2 zamanı var:
1. Məlum növ - Active Voice. Bu növün iki forması var:
a) Bitməmiş - Non Perfect: writing
b) Bitmiş – Perfect: having written
2. Məçhul növ - Passive Voice. Bu növün də 2 forması var:
a) Bitməmiş - Non perfect Passive: being written
b) Bitmiş - Perfect Passive: having been written
Gerund cümlədə indiki (doing) və bitmiş zamanda (having done)
ola bilər.
Bitmişdə hərəkət əsas feildəki hərəkətdən əvvəl baş verir.
She remembered having visited the place before- O əvvəl ziyarət
etdiyi bu yeri xatırladı. Ziyarət etmək xatırlamaqdan əvvəl baş
vermişdir.
 The Present Participle /Participle I – Feili sifət 1
Feillərin sonuna “ing” şəkilşisi əlavə etməklə düzəlir.
To read –oxumaq To sleep –yatmaq To cry-
ağlamaq
Reading-oxuyan sleeping-yatan crying-
ağlayan
Participle 1 üç əsas funksiyada işlənir:
Təyin funksiyasında: Bu funksiya ilə feili sifət 1 təyin etdiyi
isimdən həm əvvəl, həm də sonra gələ bilər.
The standing child at the blackboard is our friend
The child standing at the blackboard is our friend
Lövhənin yanında dayanan uşaq bizim dostumuzdur.
Zaman zərfliyi funksiyasında: Bu funksiya ilə feili sifət 1çox
zaman when, while (ikən , arkən ,arkan, ikan) bağlayıcıları ilə
işlənir.
While/When reading the text i found a lot of new words.- Mətni
oxuyarkan çoxlu yeni sözlər tapdım.
3) Səbəb zərfliyi funksiyasında : Knowing the subject well, the
student was not afraid of the coming exam – Fənni yaxşı
bildiyindən tələbə yaxınlaşan imtahandan qorxmurdu.
4) Tərzi-hərəkət zərfliyi funksiyasında:
She came in laughing- O gülə-gülə içəri daxil oldu.

182
Test etmək üçün qısa yollar:
1) ing –li söz əvvəldə gələrsə və bu cümlədə mübtəda varsa , bu
P 1-dır.
Əgər mübtəda yoxdursa, bu gerunddur.
2) When/while +ing quruluşu = P1-dır
3) a/an/the +ing +isim =P1-dır
4) Complex Object daxilindəki ing –P1dır
5) to be +ing ( Continuous Tense) –P1dır.

The Past Participle/ Participle II –Feili Sifət 2

Feili Sifət 2 – Qaydalı feillərin sonuna –ed artırmaqla düzəlir,
qaydasız feillərin isə III formasından istifadə edilir. Ən çox təyin
funksiyasında işlənir.
To break –sındırmaq broken –sınmış
To fall –düşmək fallen –düşmüş
Feili sifət 1(participle 1) –indiki zaman feili sifəti
Feili sifət 2 (participle 2) – keçmiş zaman feili sifəti deyilir.
Keçmiş zaman feili sifəti istifadə olunur:
1) Bitmiş zamanların (have/has/had+ P2) düzəlməsində
Recently They have fed the animals
2) Məchul növün (be+P2) düzəlməsində
The animals have been fed by them
3) həm isimdən əvvəl, həm də isimdən sonra işlənir.
Fed animals
The animals fed
Participle I Participle II
Feil +ing ilə düzəlir Feil +ed və ya feil III forma
P1 işi görəni, subyekti təyin P2 obyekti təyin edir.
edir
Cümlədəki hərəktlə eyni anda Cümlədəki hərəktdən əvvəl
baş verir baş verir.
İndiki zaman anlayışı bildirir Keçmiş zaman anlayışı bildirir
Məlum növdədir Məchul növdədir

Cümlədə nisbi əvəzliklərin qısaldılmasında feili sifətlər:

Who, Which, That nisbi əvəzliklərini qısaltmaq mümkündür.
Qısaltma zamanı cümlədən nisbi əvəzlik və yanındakı köməkçi
feil cümlədən atılır. Əgər köməkçi feil yoxdursa, sadəcə nisbi
əvəzlik atılır.
The girl who is leaning the wall is Casandra. – Divara söykənən
qız Kasandradır
Qısaltma: The girl leaning the wall is Casandra.
Leaning – P1-dır . İşi görən məlumdur.
The pen which was broken is on the table. –Sındırlmış qələm
stolun üstündədir.
Qısaltmaq: The pen broken is on the table.

184
Broken – PII -İşi görən məlum deyil. Qələm stolun üstündə
olmadan əvvəl sındırılmışdır.
Ing
Sözönü + Ing (gerund)
Yiyəlik hal və Yiyəlik
əvəzliklərdən sonra +ing
(gerund)
While/When + ing
Məlum növ
Ed/ Feil3
......By –nöqtələrdən sonra
gələrsə
Yiyəlik hal və Yiyəlik
əvəzlikləri+ feil sifət + isim .
Mütləq isim olmalıdır.
When + məchul olarsa
Məchul növ

Interrogative Sentences- Sual cümlələri

Sual cümlələri cavab almaq məqsədilə ilə işlədilir. Sual cümlələri
4 formada olur :
1) General Questions/Ümumi sual cümlələri/Yes/No Questions
2) Alternative Questions /Seçmə suallar/Or Questions
3) Special Questions / Xüsusi suallar/ Wh Questions
4) Tag Questions/ Ayrıcı suallar/ Disjunctive Questions

General Questions
Bütün cümləyə verilən suala ümumi sual cümləsi deyilir. Bu sual
cümlələrində cavab bəli /xeyr olur. Ona görə də bu sual
cümlələrinə yes/no questions –da deyilir. Ümumi sual cümlələri
köməkçi və ya modal feillə başlanır.
Sual cümləsinin quruluşu:
Köməkçi feil+ mübtəda+ əsas feil+ ikinci dərəcəli üzvlər.
Xəbər+ mübtəda +ikinci dərəcəli üzvlər
Nümunə:
You can speak any foreign language- Can you speak any foreign
language?
She lives in the village- Does she live in the village?
They are at home now- Are there at home now?

Alternative Questions
Cavabında seçim tələb edən sual cümləsinə alternative questions
deyilir. Bu sual cümləsi iki hissədən ibarət olunur: Birinci hissə
ümumi və ya xüsusi sual cümləsində işlənir, ikinci hissə isə or (ya,
yaxud) bağlayıcısı ilə ikinci seçimi birinci hissəyə birləşdirir.
Are these books new or old?
Do you or does your brother answer the call?

Disjunctive questions
Bu sual forması danışanın bu və ya digər hadisə və ya hal
haqqında öz şübhə və tərəddütünü qətiləşdirmək məqsədilə
işlədilir. Az- dilinə “elə deyilmi, eləmi” kimi tərcümə olunur.
Bu suallar iki hissədən ibarət olur:

186
1-ci hissəsi nəqli cümlə, ikinci hissəsi qısa ümumi sual cümləsi
olur. Əgər 1ci cümlə təsdiqdədirsə, 2-ci cümlə inkarda olur. Və ya
əksinə 1ci cümlə inkardadırsa, 2-ci cümlə təsdiqdə olur.
2-ci hissənin mübtədası- şəxs əvəzlikləri, there
2ci hissənin xəbəri –köməkçi feillər və modal feillər
2-ci hissənin mübtədası və xəbəri 1ci hissədən asılı olur.
Halime can`t speak Spanish, can she
They prefer meat to fish, don`t they
There were so many flowers in the garden, weren’t there

Diqqət olunacaqlar!
1) I am an optimist, aren`t I
İngilis dilində amn`t deyə bir ifadə olmadığına görə, mübtəda “I”
olmasına baxmayaraq xəbəri “aren`t” olur.
2) Mübtəda cansız törəmə əvəzlikləri( everything, something,
nothing) this, that əvəzliklərindən ibarət olarsa ikinci hissədə
onlar it ilə əvəz olunacaq.
Mübtəda canlı törəmə əvəzlikləri( everybody, somebody,
nobody) these, those əvəzliklərindən ibarət olarsa ikinci hissədə
onlar they ilə əvəz olunacaq.
3) Əgər 1ci hissədə harldy/ scarcely/ never/ barely/ rarely/seldom/
inkar əvəzlikləri (none, nobody, neither, no, no one və.s) gələrsə ,
2ci hissə təsdiqdə olacaq.
4) 1ci hissə Let’s ilə başlayırsa , 2ci hissə shall, we olur.
 1ci hissə Don`t ilə başlayara, 2-ci hissə will, you olur.

Əmr cümləsi- Imperative Sentence

Əmr və ya xahiş məqsədilə işlənən cümlələrə əmr cümləsi deyilir.
İngilis dilində feilin məsdər (infinitive) şəklini almaq üçün feilin
əvvəlinə *to* əlavə olunur. To (feilin önündə) dilimizə *maq/mək*
kimi tərcümə olunur.
To go –getmək To be afraid of -qorxmaq
To remember- xatırlamaq To depend on –asılı olmaq
İngilis dilində əmr cümlələrini düzəltmək üçün feilin önündəki *to*
hissəciyi atılır və feilin sonuna nida ! işarəsi və ya nöqtə . qoyulur.
To look –baxmaq Look!- bax/ baxın
To repeat –təkrarlamaq Repeat! – təkrarla/ təkrarlayın
Qeyd: Əmrin qətiliyini , artıq dərəcədə olan xahişi bildirmək bəzən
feilin önündə *do* işlənir
Do pay attention! – Diqqət yetirin! Do learn by heart!-
Əzbərdən öyrən
İngilis dilində əmr cümlələrində söz sırası nəqli cümlədə olduğu
kimidir. Belə cümlələrdə mübtəda (you) işlənmədiyinə görə xəbər
(feil) ilə başlanır.
II şəxsə ( you) müraciət olunur. Əmr cümlələrinin sual forması
olmur. Əmr cümlələrinin inkarı DON’T və bəzən də Never ilə
düzəlir.

188
Don’t touch the fire – alova toxunma! Never go there –Heç vaxt
ora getmə
Qeyd: Doesnt, Didnt , hadnt. Olmaz
Əmr cümləsi olan cümlə əsasən indiki davamedici zamanda
işlənir
Look! It is raining- Bax! Yağış yağır
Let’s ––gəl /gəlin Let’s +feil -əmr cümləsidir.
Let’s wait for them-Gəlin onları gözləyək
Let’s continue –Gəlin davamedək
*Let’s – Let dən sonra gələn ‘s yiyəlik hal (Possesive Case)
deyildir. Let-dən sonra gələn ‘s us (bizi)-obyekt halıdır.

Xahiş bildirmək üçün əmr cümlələrində will və ya would ilə

başlayan sual cümlələrindən də istifadə olunur:
Will you close the window? –Zəhmət olmasa pəncərəni bağlaya
bilərsiniz
Would you give me some water?- Zəhmət olmasa mənə bir az su
verə bilərsiniz.
Əmr cümlələri tag question:
Close the door, will you?
Let’s meet tomorrow, shall we?
Əmr cümlələri *please* və müraciətlərini çıxmaq şərti ilə,
cümlənin əvvəlində işlənir:
Be careful!- Ehtiyatlı ol Be careful,please
Please, be careful Kate, be careful

Negative Sentences –İnkar Cümlələri

İngilis dilində inkar cümlələri inkar ədatı (not), inkar əvəzlikləri (
no, none, neither, nobody , no one, nothing ) və inkar sözləri
(never, nowhere, hardly, scarcely.... ) ilə düzəlir.
İngilis dilində 1 cümlədə iki inkarlıq işlənə bilməz. Lakin bir
mürəkkəb cümlədə iki inkarlıq işlənə bilər.
İnkar cümlələrində: some, both, too, also, and işlənməz.
*and bağlayıcısı həmcins üzvləri birləşdirdiyi zaman işlənməz
onun əvəzinə *or* işlənər. Ancaq mürəkkəb cümlələri bağladıqda
inkar cümləsində işlənə bilər.
She didn`t buy ice cream and chocolate
She didn`t buy ice cream or chocolate
They didn`t come and I felt so upset
İnkar cümlələrində diqqət yetirələcək məqamlar :

No Not
Yox, heç Yox, heç

Artikl(a/an/the), any, another Not + a/an/the

işlənməz. Not +any
*No+other ilə işlənə bilər. Not +another işlənə bilir.
No ismi inkar edir. No-dan sonra isim Not hərəkəti inkar edir. Not –dan

190
gəlməlidir. sonra həm feil, həm də isim gələ
bilər.

Have/Has/Had Have /Has/Had Has/Have /Had Have/Has/Had

got to + V3
Malik olmaq Malik olmaq Malı, Məli Mış, idi

Öz sual və Öz sual və Yeganə modal Bitmiş

inkarını düzəldə inkarını düzəldə feildir ki , öz sual zamandır. Öz
bilir: bilmir. inkarını düzəldə sual və inkarını
Do/Does/Did – bilmir. düzəldə bilir.
vasitəsilə düzəlir: Do/Does/Did –
vasitəsilə düzəlir:
You have not got You don`t have a You don`t have to She hasn`t cut
a car. car catch bus her finger
Have you got a Did you have a Does she have to Had they read
car? car? catch bus? the essay?

Need- modal feil Need- əsas feil

Ehtiyacı olmaq , gərək Ehtiyacı olmaq

Öz sual və inkarını düzəldə bilir: Öz sual və inkarını düzəldə bilmir.

She needn`t take her umbrella
Need She take her umbrella?
Modal feillərdən sonra mütləq feil
gəlməlidir!
Modal feillər şəxsə, zamana görə
dəyişmir.
Do/Does/Did- dən istifadə edir:
She doesn`t need an umbrella.
Did she need an umbrella?
Əsas feillərdən sonra feil gəlirsə ya to
ilə ya da ing –li olmalıdır. İsim gələ
bilər. Əsas feillər zamana və şəxsə
görə dəyişirlər.

Exclamatory sentences- Nida Cümlələri

Müəyyən məna ilə yanaşı həm də yüksək hiss həyəcan bildirən
cümlələrə nida cümləsi deyilir. Nida cümlələri What.....! və How....!
sözlərindən biri ilə başlayır. Dilimizə Necə də.... kimi tərcümə
olunur. Söz sırası nəqli cümlədə olduğu kimi olur( söz sırasında
mübtəda xəbərdən əvvəl gəlir)- Feil həmişə sonda gəlir. Sual
forması yoxdur.
1. What ilə başlayan nida cümlələri 4 əsas komponentdən ibarət
olmalıdır. What ilə başlayan cümlələrdə isim sayılan və
təkdədirsə, ondan əvvəl mütləq a/an artikl işlədilməlidir. The
ariklı işlənməz.
What + isim+mübtəda+ xəbər!
What + ( a/an )isim +mübtəda+ xəbər!
What ilə başlayan cümlələrdə isimdən əvvəl sifət gələ bilər.Bu
zaman isim sayıla biləndirsə, a/an artiklı sifətin önünə keçəcək.
What + ( a/an ) +sifət+isim +mübtəda+ xəbər!
What a beautiful girl she is!
Əgər isim sayılabilməyən və ya cəmdədirsə artikl işlədilməz.
What a/an reasonable advice it is!- sayılmayan tək isim a/an
işlənməz.
What a/an hard challanges they are!- cəm isim a/an
işlənməz.
Mübtəda +Xəbər –özündən əvvəl gələn isimlə uzlaşmalıdır.
What foggy weather it is – Weather (cansız tək isim) buna uyğun
olaraq mübtəda it xəbər is olmuşdur.
What kind people they are- People (canlı, cəm isim) buna uyğun
olaraq- mübtəda they xəbər are olmuşdur.

192
2. How ilə başlayan nida cümlələri 3 əsas komponentdən ibarət
olur.
How+ sifət/zərf + mübtəda+xəbər
How ilə başlayan cümlələrdə mübtəda isimdirsə, mütləq
sifətdən/zərfdən ayrılmalıdır . ( the, yiyəlik və işarə əvəzliyi ilə)
How–ilə başlayan cümlələrdə a /an işlənməz.
How sharp the knife is! How silly these ideas are!
How well Jane`s brother can speak English!
How–dan sonra sifət və ya zərfin gəlməsi cümlənin sonunda
işlənən feildən asılıdır.
How +sifət+ hərəkət bildirməyən feil
How +zərf+ hərəkət bildirən feil
Müasir ingilis dilində bir sıra feillər vardır ki, onlardan sonra sifət
işlənə bilər : get, become(olmaq), be (olmaq),
seem(görünmək), look(görünmək), smell(ətir saçmaq),
sound(səslənmək), taste(dadmaq), feel(hiss etmək)
What How

What + isim+mübtəda+ xəbər! How+ sifət/zərf + mübtəda+xəbər

What + ( a/an )isim +mübtəda+ How +a/an/the/isim/sifət+isim/əvəzlikı
xəbər! /xəbər

What + cəm isim +mübtəda+ xəbər!

What+the/sifət/zərf/əvəzlik/xəbər
Mübtəda şəxs əvəzliyi ilə verilibsə,
deməli, özündən əvvəlki ismi
əvəzləyib
 Direct and Indirect Speech
Vasitəsiz vəVasitəli Nitq
İngilis dilində nitq vasitəli (indirect) və vasitəsiz (direct) olaraq iki
yerə bölünür.
Vasitəsiz (direct) nitq – danışılan sözlərin olduğu kimi təkrarı ilə.
Yəni danışanın və ya müəllifin sözlərinin oluğu kimi verilməsi ilə.
Nümunə: He says “ I am sad” – O deyir “ mən qəmginəm”
He said “ I was sad’’- O dedi “ mən qəmginəm”
Vasitəli (indirect) nitq – danışılan sözlərin öz sözlərimiz ilə nəql
olunması yolu ilə.
Nümunə: He says that he is sad –O deyir ki, o qəmgindir.
He said that he was sad- O dedi ki, o qəmgin idi.
Nəqli cümlənin vasitəli nitqə çevrilməsi : She says “ I can handle
it myself”
1. Vergül, dırnaq və qoşa nöqtə atılır: She says I can handle it
myself.
2. Baş cümlə+ that + budaq cümlə : She says that I can handle it
myself.
*That bağlayıcısı işlənməyə də bilər.
3. Əvəzliklər müəyyən şəxsə görə dəyişir : She says that she
handle it herself.
4. say to +object varsa tell +object (that) çevrilir.

194
She says to me “ I can handle it myself”
Çevrilmə : She tell me (that) she can handle it herself.
*tell +to olmaz tell+ that olmaz tell +object + that olar
5. Baş cümlə keçmiş zamanda olarsa, budaq cümlənin zamanıda
müvafiq olaraq keçmiş zamana dəyişir. Həmçinin zaman və yer
zərflikləri də dəyişir. Baş cümlə indiki və gələcək zamanda olarsa,
budaq cümlənin zamanı və zərflikləri dəyişməz qalır.

Sual cümləsinin vasitəli nitqə çevrilməsi :

1. Yes/No Questions (Ümumi sual cümləsi ) :
The Policeman said: “Did any of us see the accident?”
1. say feili ----- to ask, to know, to wonder, want to know, be
interested çevrilir
The Policeman asked
2. Baş cümlə+ if/whether+ budaq cümlə (mübtəda +xəbər)
*if/whether-dən sonra cümlə nəqli cümlə formasında olur, yəni :
if/whether+mübtəda+xəbər
The Policeman asked if any of us had seen the accident.
3. Ümumi qaydalara əməl olunur: işarələr atılır, əvəzliklər,
zərfliklər və zaman uzlaşması baş verir.
2. Wh/how Questions (Xüsusi sual cümləsi):
The lady said: “ When did you see my father, the captain?”
1. 1. say feili ----- to ask, to know, to wonder, want to know, be
interested çevrilir
The lady asked
2. Baş cümlə +wh questions+ budaq cümlə (mübtəda +xəbər)
Wh -dan sonra cümlə nəqli cümlə formasında olur, yəni :
Wh+mübtəda+xəbər
3. Question words+ conjunctive words
The lady asked the captain when you saw my father
*When /what time/how often –bitmiş zamanla işlənmir, buna görə
də budaq cümlə keçmiş bitmişə çevrilmir.
4. Ümumi qaydalara əməl olunur.
3. Əmr cümləsinin vasitəli nitqə çevrilməsi:
“Think well before you do something”- the man said to us
“ Dont let the children play with matches’’- he often said to them
1. say feili--- to ask, to tell, to command, to order, to offer, to beg,
to advice və.s çevrilir.
The man told us
He often told them
2. Baş cümlə + to feil+(object)+budaq cümlə
The man told us to think well before we do something
Inkarda : baş cümlə+ not to feil+(object)+budaq cümlə
He often told us not to let children play with matches

196
* feil +that+budaq cümlə
He said “ I shall arrive in time”
He promised that He would arrive in time.
Feil+to feil
He promised to arrive in time
3. Ümumi qaydalara əməl olunur.
4. Nida cümləsini vasitəli nitqə çevrilməsi:
1.Ümumi qaydalara əməl olunur.
2.Şən hissi bildirirsən – with joy, joyfully
Kədər hissi bildirirsə-sadly, sorrowful
Peşmanlıq bildirirsə -regretfully
Təəccüb bildirirsə - in surprise, in great wonder və.s
He said “ I am sorry! Nancy is leaving us” – He said sadly Nancy
was leaving them
He said that He was sorry Nancy was leaving them
You said to him “What a wonderful drama you are writing”
You told him What a wonderful drama he was writing!
You told him (in great wonder) that he was writing a wonderful
drama
Direct Speech –Baş cümlə keçmişdə olarsa Indirect Speech –
zaman dəyişməsi
Present Simple Past Simple
She said “ I can go here” She said that she could go
there
Present Continous Past Continous
She said “ I was washing these dishes” She said that she was
washing those dishes
Present Perfect Past Perfect
She said to me “ I have locked the car door’’ She told me that she had
locked the car door
Future Simple Future Simple in the Past
She said “ I shall give you some money” She said She should give
me some money
Past Simple Past Perfect
She said to him “ I rang the police” She told him that she had
rung the police.
Past Perfect Past Perfect-dəyişmir

She said to him “ she had rung the police” She told him she had rung
the police

198
Diqqət!
Baş cümlə keçmiş zamanda olsa belə
aşağıdakı hallarda heç bir dəyişiklik
baş vermir.
1. Hərəkətin zamanı dəqiq bir vaxtda
olsa, dəqiq illərlə, əsrlərlə ifadə
olunarsa:
2. Hərəkətin zamanı zaman budaq
cümləsi ilə olarsa
3. Ümumi həqiqətləri bildirirsə (təbiət 3.The teacher said that “ The Earth is
hadisələri, rəsmi çıxışlar)
4.Hərəkət indi də dəyişməyibsə
5. Modal feillərin çoxu dəyişir, ought
to və shoul modal feillərindən başqa
They told me I should go to doctor.
6. Feilin şəxsiz formaları dəyişmir.
1.The teacher said “ Nizami Ganjavi
was born in 1411”- The teacher said
that Nizami Ganjavi was born in 1411
2.He saidthat “ the girl ran home
when it began to rain” – He said that
the girl ran home when it began to
rain.
round”-
The teacher said that the Earth is
round.
4.Julia said to me “ I live in Baku’’
Julia told me she lives in Baku.
Tome said “Julia,I want to break up”
Tome told Julia he wants to break up.
5.They said to me “ You should go to
doctor”
6.Mr. Brown said to the students
“The vase made in XI century is so
precious”
Mr. Brown told the students The vase
made in XI century is so precious.
Yer və zaman zərfliklərinin dəyişməsi:
Direct Speech Indirect Speech
Now Then
Here There
Today That day
This/These That /Those
Tomorrow The next day/The
following day/the day
after
Next week The next week/the
following week/the week
after
Yesterday The previous day/ The day
before
Ago Previously/Before

The day before yesterday Two days before

200
The day aftet tomorrow Two days later/ in two
day’s time
202