Convenant Energie Made in Arnhem Incl. Bijlagen

Convenant
Energie Made in Arnhem
pagina
Convenant energie Made in arnhem
Convenant Energie Made in Arnhem
onderwerp
Partijen: De energiesector is van oudsher sterk vertegenwoordigd in Arnhem. Met de specifiek in Arnhem 1. de gemeente arnhem, ten deze rechtsgeldig vertegenwoordigd door wethouder mevrouw M. van Gastel, daartoe bevoegd op grond van het door de burgemeester genomen machtigingsbesluit; en 2. de ondernemingen, stichtingen en maatschappelijke instellingen die tot dit convenant zijn toegetreden; De gemeente en toegetreden ondernemingen, stichtingen en maatschappelijke instellingen, hierna ook gezamenlijk te noemen: partijen;
Overwegingen: 1. Op 8 december 2010 ondertekenden de gemeente en een groep ondernemingen, stichtingen en maatschappelijke instellingen de Intentieverklaring Arnhem Energiestad. Sinds de ondertekening hebben veel nieuwe organisaties de Intentieverklaring onderschreven, waardoor nu een grote groep organisaties samenwerkt met als doel nieuwe technologien, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en een beter, schoner (leef)milieu in Arnhem. 2. Na ondertekening van de Intentieverklaring Arnhem Energiestad hebben partijen gezamenlijk een lijst opgesteld met projecten die bijdragen aan een gezamenlijke aanpak van ambities op het gebied van energie, nieuwe bedrijvigheid en duurzaamheid. 3. Op 24 juni 2011 houden partijen een stadsconferentie, met als doel het verder vorm geven van de samenwerking op het terrein van energie, nieuwe bedrijvigheid en duurzaamheid. Hiertoe wordt het onderhavige convenant ondertekend en wordt een Energieadviesraad Arnhem ingesteld.
Komen overeen als volgt: ArtIkEl 1 DOEl vAN HEt CONvENANt
Het doel van dit convenant is om afspraken vast te leggen tussen partijen over een gezamenlijke aanpak van succesvolle acties op het terrein van energie, nieuwe bedrijvigheid en duurzaamheid. Partijen willen samenwerken aan zichtbare acties in de stad om resultaten te boeken op het vlak van energieneutraliteit, een toonaangevend energiecluster, duurzaam bouwen, schoon vervoer, klimaatbestendige stad, duurzaam inkopen en aanbesteden en fair trade.
pagina
ArtIkEl 2 2.1
PrOGrAMMAPlAN EN PrOjECtEN
De gemeente Arnhem heeft het Programmaplan Arnhem Energiestad 2011-2014 opgesteld. Dit Programmaplan is op 31 mei door de gemeenteraad vastgesteld en is als bijlage 1 bij dit convenant gevoegd. Dit Programmaplan is opgebouwd langs zes programmalijnen die elkaar benvloeden en overlappen en samen de driehoek people, planet, en profit vormen: energieneutraliteit, een toonaangevend energiecluster, duurzaam bouwen, schoon vervoer, klimaatbestendige stad, duurzaam inkopen en aan besteden en fair trade. Bij elke lijn zijn expliciet doelen en resultaten benoemd die de gemeente met de betrokken partners wil realiseren. Partijen hebben daarnaast een lijst opgesteld met projecten die de deelnemende ondernemingen, stichtingen en maatschappelijke instellingen willen uitvoeren om bij te dragen aan de doelstellingen en programmalijnen uit voornoemd Programmaplan. Deze lijst, Projecten Energie Made in Arnhem, is als bijlage 2 bij dit convenant gevoegd. Deze lijst kan gedurende de looptijd van het convenant worden aangevuld met nieuwe projecten. De gemeente Arnhem treedt daartoe op als beheerder van deze lijst. Partijen onderschrijven de noodzaak om het Programmaplan Arnhem Energiestad 20112014 en de Projecten Energie Made in Arnhem daadwerkelijk tot uitvoering te brengen en committeren zich daar aan, met als gezamenlijk doel om bij te dragen aan nieuwe technologien, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en een beter, schoner (leef)milieu in Arnhem. Partijen beschikken over eigen mogelijkheden om het gezamenlijk doel te bereiken en stellen deze mogelijkheden, onder gunstige voorwaarden, ook ter beschikking aan andere deelnemers in het Convenant Energie Made in Arnhem. Het kan hier gaan over menskracht, middelen, specifieke deskundigheid, contacten, gebouwen of andere locaties, bedrijfsprocessen en/of onderzoeks- en productiefaciliteiten. Partijen streven ernaar hun bijdrage onderscheidend Arnhems te laten zijn, in kwaliteit, condities van levering, service of andere aspecten.
onderwerp
2.2
2.3
2.4
2.5
ArtIkEl 3
StADSCONfErENtIE
jaarlijks wordt op de laatste vrijdag in juni door partijen een Stadsconferentie georganiseerd. Op deze Stadsconferentie wordt de voortgang van de uitvoering van het Programmaplan en de Projecten Energie Made in Arnhem gemarkeerd en bevorderd.
ArtIkEl 4 4.1
ENErGIEADvIESrAAD ArNHEM
Partijen sturen samen op de uitvoering van dit convenant, van het Programmaplan, alsmede de Projecten Energie Made in Arnhem. Daartoe wordt een Energieadviesraad Arnhem ingesteld. De Energieadviesraad Arnhem adviseert deelnemende partijen over de toepassing van innovatie en acties op het terrein van energie, nieuwe bedrijvigheid en duurzaamheid, om bij te dragen aan de doelstellingen van nieuwe technologien, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en een beter, schoner (leef)milieu in Arnhem. Het is de taak van de Energieadviesraad Arnhem om gevraagd en ongevraagd te adviseren over de themas binnen dit convenant, op het moment dat dat haar uitkomt. Zij kan adviseren aan n der deelnemende partijen, of aan het collectief.
4.2
pagina
4.3
De Energieadviesraad Arnhem bestaat uit maximaal 8 leden, die zitting hebben op persoonlijke titel en de belangen van alle deelnemende partijen vertegenwoordigen. leden van de Energieadviesraad Arnhem kunnen voorstellen doen voor wijziging in de samenstelling van de Energieadviesraad. Hiervoor is unanieme instemming vereist. De Energieadviesraad Arnhem komt minimaal 2 en maximaal 3 keer per jaar bijeen. De Energieadviesraad Arnhem is in functie tot minimaal 1 juli 2014. Uiterlijk op 1 juni 2014 wordt besloten over continuering van de Energieadviesraad Arnhem.
4.4
onderwerp
ArtIkEl 5 5.1 5.2
DEElNEMErS
Dit convenant wordt aangegaan door de gemeente Arnhem en een grote groep ondernemingen, stichtingen en maatschappelijke instellingen. Andere ondernemingen, stichtingen of maatschappelijke instellingen kunnen als partij tot dit convenant toetreden door een verzoek daartoe te richten aan de gemeente Arnhem als cordinator van dit convenant. In dit verzoek dient de door het convenant beoogde gezamenlijke aanpak om te komen tot nieuwe technologien, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en een beter, schoner (leef)milieu in Arnhem onderschreven te worden. Bovendien geeft de onderneming in het verzoek aan op welke wijze zij kan bijdragen aan het behalen van deze doelen. Een model voor een verzoek tot toetreding tot het convenant is als bijlage 3 bij dit convenant gevoegd. De onderneming, stichting of maatschappelijke instelling ontvangt binnen vier weken na ontvangst van haar schriftelijk verzoek een bevestiging of weigering van haar toetreding tot het convenant.
5.3
ArtIkEl 6 6.1 6.2
lOOPtIjD
Dit convenant treedt in werking door ondertekening ervan door partijen. tenzij partijen anders overeenkomen, eindigt het convenant op de dag van de laatste Stadsconferentie, welke naar huidig inzicht op 27 juni 2014 gehouden zal worden.
ArtIkEl 7
BIjlAGEN
Bijlage 1: programmaplan arnhem energiestad 2011-2014 Bijlage 2: projecten energie Made in arnhem Bijlage 3: Model toetredingsverzoek
aldus overeengekomen en ondertekend te arnhem op 24 juni 2011:
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
pagina
onderwerp
10
pagina
onderwerp
11
pagina
onderwerp
12
pagina
onderwerp
13
pagina
onderwerp
Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014
programmaplan
ArnhEm EnErgiEstAd 2011 - 2014
Bijlage 1
pagina
programmaplan arnhem energiestad 2011 - 2014
onderwerp
0.1 Visie De energiesector is van oudsher sterk vertegenwoordigd in Arnhem. Met de specifiek in Arnhem aanwezige mix van kennis, expertise en faciliteiten zijn de mogelijkheden voor economische groei volop aanwezig. Voor Arnhem is de transitie van een fossiele naar een duurzame (klimaatneutrale) energievoorziening daarom niet alleen een opgave, maar ook een kans. Het doet een beroep op ons vermogen en onze inzet tot verandering en innovatie. Het vraagt om investeringen in energiebesparing en in de ontwikkeling van duurzame brandstoffen en energiebronnen. Bovendien zijn maatregelen nodig om lokale negatieve klimaateffecten te bestrijden. De wereld staat voor de immense opgave om de komende decennia de transitie te maken van fossiele naar duurzame (hernieuwbare) brandstoffen. Veel werk is verricht, vanuit ondernemers, onderwijs, overheid en (maatschappelijke) organisaties. Met elkaar weten we veel over de toepassing van innovatie en acties op het terrein van energie, technologie en duurzaamheid.Ook de gemeente Arnhem maakt daar werk van en benut de economische kansen die het biedt. Om de ambities op het gebied van energie, klimaat en millenniumdoelen te realiseren en hieraan een extra impuls te geven, gaat de gemeente nadrukkelijker en integraal gebruik maken van de in de stad aanwezige kennis, infrastructuur en (energie)bedrijven. We willen de energie in de stad mobiliseren door coalities te smeden, convenanten te sluiten en vooral te profiteren van elkaars sterke punten. We gaan samen met de stad het verschil maken op het thema energie. Dit inzicht brengt ons bij het programma Arnhem Energiestad. Zowel bestuurlijk als organisatorisch is gezocht naar verbindingen van tot nu toe min of meer aparte beleidsvelden. We hebben een Klimaatprogramma (april 2009) met allerlei projecten die energiereductie en energieneutraliteit nastreven, een Economsiche Agenda (mei 2009) waarmee we innovatie en bedrijvigheid in de Energie- en Milieutechnologie (EMT) stimuleren en zijn Millenniumgemeente (januari 2009), waarmee we een duurzame samenleving nastreven. We zijn ons bewust van de raakvlakken, werken samen, maar dat alleen is niet voldoende. In dit programmaplan verbinden we deze lijnen. Daarbij geeft een programmateam sturing aan inhoud en proces, zowel intern als extern, en het bewaakt de gemeentelijke doelstellingen. Dit betekent echter geen eenrichtingsverkeer, want het programma staat open voor iedereen die een bijdrage wil leveren aan een van de onderdelen. Ook dat wordt vanuit het het programmateam en medewerkers die hieraan zijn verbonden, aangemoedigd en ondersteund. Deze visie maken we concreet in dit programmaplan door het benoemen van acties en resultaten, te behalen in deze collegeperiode. We zijn ons ervan bewust dat de ingezette weg ook daarna moet worden voortgezet, om de lange termijn doelen te kunnen halen. 0.2 Doelen We willen een duurzame stad op de korte n de lange termijn. Met de inhoud en aanpak zoals geschetst in dit programmaplan Arnhem Energiestad 2011 2014, worden in Arnhem mens, milieu en economie beter, dat is onze overtuiging. Samen met de stad, krijgt Arnhem Energiestad de komende jaren betekenis! Deze ambitie is ingegeven door doelstellingen die de gemeenteraad in 2009 op drie beleidsvelden heeft gesteld, binnen de driehoek people, planet en profit en door overkoepelende doelstellingen in het Stadsprogramma Arnhem Aantrekkelijke centrumstad: De unieke kwaliteiten van Arnhem, het groene en creatieve karakter, verder uitbouwen en bekend maken. Groen betekent in dit verband niet alleen het zichtbare, fysiek groen maar ook de vergroening van economie en de samenleving. Ook voor het begrip creativiteit geldt deze brede benadering: niet alleen creativeit in de artistieke zin, maar ook technische creativiteit die veelal innovatie wordt genoemd. Sterke en kansrijke, onderscheidende economische sectoren versterken.
pagina
De energiesector is van oudsher sterk in Arnhem aanwezig. Dat maakt het in de eerste plaats tot een onderscheidende sector ten opzichte van andere steden/gebieden in Nederland en gezien deze oude en sterke wortels biedt het een goede basis voor vernieuwing en groei. Millenniumgemeente (januari 2009) werkt aan de millenniumdoelen zeven en acht, een duurzame samenleving en fair trade. Het Klimaatprogramma (april 2009) streeft naar CO2-neutraliteit en de Economische agenda (mei 2009) stimuleert innovatie en bedrijvigheid in de EMT-sector. In het Lente-akkoord heeft het huidige college voor de periode 2010-2014 een aantal doelen gesteld op het gebied van milieu en duurzame energie. Onder andere: verminderen energieverbruik en overschakelen op duurzame energiebronnen, ondersteunen en faciliteren ondernemerschap dat zich richt op de Energie binnen EMT en volledig duurzaam inkopen. 0.3 Uitgangspunten De gemeente Arnhem hanteert bij uitvoering van dit programma de volgende uitgangspunten: We zijn ambitieus en concreet. We benoemen resultaat en realiseren dit. We stellen ons open voor externe ideen en deskundigheid. We faciliteren kennis & innovatie. We geven het goede voorbeeld. Wat we anderen vragen doen we minimaal zelf ook, of meer. We realiseren dit in de periode 2011 - 2014 en zijn ons bewust van de lange-termijn effecten. We benaderen de programmalijnen integraal vanuit de driehoek people, planet, profit, omdat deze elementen elkaar versterken. We prefereren lokale en/ of regionale partners bij gelijke geschiktheid en/ of kosten bij levering van diensten en/ of producten. We benoemen in dit programmaplan gemeentelijke ambities en resultaten. Maar we kunnen het niet alleen. En dat willen we ook niet. De ambitie is dat Arnhem Energiestad uitgroeit tot een programma van en voor de stad. Daarom vragen we externe partners zoals ondernemers, onderwijs en burgers mee te doen en eigen acties toe te voegen aan het programma, dat daarmee een dynamisch karakter krijgt. 0.4 Communicatie & Marketing Voor de uitvoering van dit programmaplan stellen we een communicatie- en marketingplan op. We doen dit in samenspraak met onze partners. Kernwoorden hiervoor zijn: interactief, open en direct. Communicatie is een belangrijke pijler onder de uitvoering van het programma. We schaffen (gemeentebreed) een module aan om interactie via de website mogelijk te maken. De website staat open voor iedereen die mee wil werken aan het programma. Men kan ideen en reacties kwijt, eigen acties invullen en partners zoeken om mee samen te werken. Met gerichte communicatie- en marketingacties (per programmalijn of onderdelen daarvan) gaan we het gemeentelijk programma in Arnhem en de regio promoten. Daarvoor zetten we ook bestaande middelen en netwerken vanuit de verschillende invalshoeken in. 0.5 Gemeentelijke dienstverlening Willen we slagen in onze ambitie, dan zal de gemeentelijke dienstverlening op orde moeten zijn. Dat geldt in de richting van de burger die subsidie vraagt voor woningisolatie, maar evenzeer voor het innovatieve bedrijf in de energiesector dat zoekt naar een locatie om zich te vestigen. Deze dienstverlening levert de gemeente nu ook al, maar versnipperd. Het gemeentelijk klimaatservicepunt verzorgt publiekscampagnes en participatieprojecten rond klimaat, afval, energie en water. Het loket Bouw, Wonen & Leefomgeving verstrekt onder andere informatie over (ver)bouwen en planologische procedures. Via het Klant Contact Centrum komen individuele vragen van inwoners en bedrijven binnen. We verbeteren onze dienstverlening deze collegeperiode door: Te onderzoeken of we 2012 n gemeentelijk loket voor burgers en bedrijven kunnen realiseren die vragen hebben op het terrein van people, planet, profit. Vragen worden hier snel en deskundig beantwoord en vergunningaanvragen ingenomen. De regiefunctie van de gemeente vorm te geven in constructieve samenwerking met externe partners. Een centrale informatiepositie in te nemen via inrichting van dit programma.
onderwerp
pagina
0.6 Financin Dit programma heeft een looptijd van vier jaar. Voor de uitvoering heeft de raad voor 2011 financile kaders vastgesteld. People (Millennium): Er zijn structureel middelen beschikbaar om aan millenniumdoelen zeven en acht te voldoen. Behalve budget stelt de gemeente ook capaciteit ter beschikking. Profit (EMT): De noemer Profit valt financieel onder het budget van de Economische Agenda. Een deel hiervan is beschikbaar gesteld voor energie- en milieutechnologie. Om het volledige programma uit te kunnen voeren zoeken we naar financiering binnen de huidige budgetten of naar externe financiering. Behalve budget stelt de gemeente ook capaciteit ter beschikking. Planet (milieu): Onder Planet valt een scala aan projecten en budgetten. Deze zijn budgettair neutraal, dan wel met externe middelen gefinancierd. Financiering per programmalijn: Naar een Energieneutraal Arnhem: Veel projecten zijn kosten-neutraal. Voornaamste projecten waarvoor financiering is vereist worden gefinancierd vanuit gelden van derden. Dit zijn Stimulering Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) en Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden (IKS). Naar een duurzaam gebouwd Arnhem: Veel projecten zijn kosten-neutraal. Voor projecten als De grote Koppel en energielasten, wordt in 2011 onderzoek gedaan. Investeringen die mogelijk volgen op basis van deze onderzoeken, vragen een investeringsbudget. Deze budgetten zijn in dit programmaplan niet meegenomen. Naar een schoon Arnhems vervoer: Wordt voornamelijk extern gefinancierd vanuit Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL), beperkt aangevuld binnen het bestaande financile kader. Naar een klimaatbestendig Arnhem: Projecten worden veelal vanuit Europese financiering Future Cities gefinancierd. Duurzaam inkoopbeleid / Fair trade beleid: Kosten voor aanschaf van duurzame/eerlijke producten kunnen hoger zijn. Dit kan op termijn gevolgen hebben voor de budgetten inkoop. Het programma Arnhem Energiestad is een dynamisch programma. Dat betekent dat zich gedurende het lopende jaar nieuwe projecten en acties kunnen aandienen. Financiering van de uitvoering vindt plaats vanuit huidige, gemeentelijke budgetten. Mogelijkheden voor externe financiering worden permanent en in de volle breedte verkend. Een aantal maatregelen genoemd in dit programmaplan, levert op termijn financieel voordeel op, maar vragen om een voorinvestering. Bovendien is de mogelijkheid van het leveren van co-financiering bij subsidieaanvragen relevant. Deze financile ruimte is nu niet aanwezig. Daarom is de prognose dat voor de jaren 2012 2014 een (extra) investering noodzakelijk is. Aard en omvang hiervan volgt in begrotingscyclus 2012. 0.7 Vervolg Dit programmaplan richt zich op onze gemeentelijke rol, verantwoordelijkheid en ambitie. De eerste stap is al gezet: op 8 december 2010 hebben we het inititiatief Arnhem Energiestad gedeeld met partners in de stad en gezamenlijk een intentieverklaring ondertekend. Hoe gaan we verder? We kunnen en willen immers de resultaten met onze partners realiseren. In het Lente-akkoord staat: We beginnen niet in het stadhuis op te schrijven wat volgens de gemeente goed is voor de stad... In plaats daarvan gaan we in gesprek met bewoners en ondernemers over een probleem in de stad, of kansen voor nieuwe ontwikkelingen. Dit is precies het vervolgtraject dat momenteel is ingezet. We zijn met de betrokken partners op weg naar een convenant met concrete afspraken. Met dit programmaplan neemt de gemeente het initiatief voor een samenhangend programma en laat zien welke rol en acties zij op zich wil nemen. We vragen andere partijen hun eigen acties toe te voegen. Daarom tekenden wij op 8 december 2010 een intentieverklaring en gaan wij op 24 juni 2011 een convenant ondertekenen met concrete afspraken.
onderwerp
pagina
0.8 Programmaplan Dit plan is opgebouwd langs zes programmalijnen die elkaar benvloeden en overlappen en samen de driehoek people, planet, profit vormen: energieneutraliteit, een toonaangevend energiecluster, duurzaam bouwen, schoon vervoer, klimaatbestendige stad en duurzaam inkopen en aanbesteden. Bij elke lijn zijn expliciet doelen en resultaten benoemd. Kenmerkend voor de programma-opzet is dat bij uitvoering van elk van de zes lijnen nadrukkelijk gekeken is naar de onderlinge samenhang. Waar liggen de verbindingen en waar kunnen we over en weer versterken en versnellen. Dit loopt als een rode draad door het programmaplan. De zes programmalijnen zijn op de volgende wijze opgebouwd: Paragraaf 1: Huidige situatie Paragraaf 2: Doelen 2014 Paragraaf 3: Resultaten die bijdragen aan de doelen: per resultaat een korte omschrijving, wanneer het wordt opgeleverd en welke rol de gemeente speelt. Paragraaf 4: Context Een voorbeeld van de onderlinge benvloeding tussen de programmalijnen: In 2012 wordt het contract voor het ophalen van huisvuil opnieuw aanbesteed. De gemeente mikt hierbij op het vervangen van enkele vrachtwagens door groen gas wagens en de ontwikkeling van een tweetal waterstof-elektrische huisvuilwagens. Volgend jaar worden de eerste gesprekken gevoerd met de partijen die een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling: Ginaf, de HAN, de Stadsregio en het Arnhemse Waterstofnetwerk. In dit voorbeeld zijn vrijwel alle programmalijnen van invloed, van duurzaam inkopen tot energietransitie en de Arnhemse EMT-sector.
onderwerp
pagina
programmalijn 1: naar een energieneutraal arnhem
onderwerp
1.1 Huidige situatie In het protocol van Kyoto zijn wereldwijd afspraken gemaakt over het terugdringen van de emissie van broeikasgassen. Voor Nederland geldt voor de periode 2008-2012 een reductieverplichting van 6%, ten opzichte van 1990. De rijksoverheid heeft in 2007 het doel geformuleerd om in 2020 20% van de benodigde energie duurzaam op te wekken, 30% reductie in CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 te hebben bereikt en tot dan per jaar 2% energie-efficintie te realiseren. Lokale en regionale overheden spelen een sleutelrol bij de ontwikkeling en uitvoering van dit energiebeleid. In Arnhem werken we aan besparing van het energieverbruik, de productie van duurzame energie en energieneutraliteit. Daarvoor is een netwerk van partners opgebouwd, waar we mee samenwerken. Voorbeelden: In Arnhem Centraal, heeft de gemeente een Koude-Warmteopslag (KWO) installatie in grondwater gerealiseerd. Deze installatie is een vorm van een duurzaam energiebedrijf. De typisch Arnhemse trolleybussen rijden op groene stroom, waardoor deze CO2 - neutraal zijn n geen fijnstof uitstoten. In en om Arnhem zijn veel bedrijven gevestigd die innovatieve energietechnieken ontwikkelen, zoals brandstofcellen voor waterstof en flexibele zonnecellen. Hogeschool Arnhem Nijmegen heeft een speciale leerstoel voor duurzame energie. KEMA heeft in opdracht van de gemeente Arnhem een energiestudie opgesteld. De studie onderzoekt beschikbare duurzame energiebronnen en energieverbruik. Bovendien zijn de verschillende duurzame energieopties beoordeeld op economische haalbaarheid en de bijdrage aan CO2-reductie. Met deze studie is deskundig onderzoek beschikbaar, op basis waarvan weloverwogen keuzes kunnen worden gemaakt. 1.2 Doelen Arnhem heeft als doel CO2-neutraal te worden. Een ambitieuze opgave die verder gaat dan de doestellingen van het Rijk. Onze huidige energievoorziening is gebaseerd op fossiele brandstoffen en die zijn de bron van CO2. De meest logische oplossing voor het indammen van de CO2-uitstoot is het gebruik van duurzame energiebronnen. Wanneer we de energie ook nog binnen de gemeentegrenzen kunnen opwekken zijn we energieneutraal! De ruimtelijke mogelijkheden hiervoor zijn beperkt. KEMA adviseert Arnhem om bij elke ontwikkeling toch in te zetten op energieneutraliteit met als compromis dat duurzame energie bij voorkeur op Arnhems grondgebied gewonnen wordt. Daarmee is energieneutraliteit het doel. Wat betekent deze richting? - Arnhem gaat niet voor compensatie middels klimaatbossen of inkoop van CO2-rechten. - Arnhem wil met inzet van de regio haar eigen duurzame energie opwekken. - Aardgas wordt teruggedrongen en op termijn uitgefaseerd. - Arnhem ontwikkelt waar mogelijk nieuwe infrastructuur om warmte in de huizen te krijgen. - Arnhem heeft haar burgers en bedrijven nodig om energieneutraal te kunnen worden en richt zich daarom op decentrale energieopwekking en actieve participatie van burgers en bedrijven. In het Lente-akkoord staan de de volgende doelen: 1. Toename opwekking duurzame energie 7% door over te schakelen op duurzame energiebronnen. 2. Jaarlijks 3% energiebesparing door terugdringen energieverbruik. 3. Stimuleren inrichting van een duurzaam energiebedrijf.
pagina
1.3 Resultaten
OPWEKKING DuuRZAME ENERGIE Windenergie grootschalig Windenergie is een vorm van duurzame energie, het raakt nooit op en is schoon. Windenergie was in 2008 verantwoordelijk voor zon 1% van de in Nederland geleverde energie. Het is op dit moment de grootste hernieuwbare energiebron. De kracht van wind is de relatief lage kostprijs van de opgewekte stroom. De verwachting is dan ook dat windenergie de komende jaren sterk toeneemt. Bijkomend positief effect van aanleggen van windturbines, is de werkgelegenheid en hierdoor de bijdrage aan de lokale economie. Windenergie is een rendabele technologie, de inpassing in het landschap is uitdagend. Windturbines hebben een sterke visuele impact. Bij burgers is niet altijd de kennis aanwezig over het nut en de noodzaak van windenergie en over de effecten van windturbines op de omgeving. Inpassing in de omgeving en communicatie zijn daarom aandachtspunten. In de gemeente Arnhem staat n kleine windturbine bij de rioolwaterzuivering in Elderveld, verantwoordelijk voor de totale gemeentelijke duurzame energie-opwekking in Arnhem op dit moment. Daarnaast loopt een particulier initiatief voor een windlocatie op de landtong ter hoogte van het industriegebied de Kleefse Waard en Koningspley. KEMA adviseert: We moeten onderzoeken of andere locaties in aanmerking komen voor nieuwe windprojecten. Zo zou een windpark van vijftien molens ongeveer 13% van de gehele elektriciteitsvraag kunnen leveren. Omdat deze krachtbron wordt aangemerkt als de meest kansrijke voor energieneutraliteit, onderzoeken we in 2011, in goed overleg met de provincie Gelderland, locaties waar grootschalige windenergie mogelijk zou zijn. Wat: Business case opstellen omtrent ruimtelijke en financile haalbaarheid windenergie in Arnhem Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder Zonne-energie In Nederland is tot op heden voor een bereik van 9 MW aan zonnepanelen genstalleerd. De landelijke regeling Stimulering Duurzame Energie geeft niet de gewenste impuls. Ter vergelijking: In Duitsland wordt deze capaciteit dagelijks genstalleerd. In 2015 of 2016 wordt het moment bereikt waarop een kilowattuur uit een zonnepaneel even veel kost als een kilowattuur uit het stopcontact. Investeren in een zonnepaneel levert na vijf jaar winst, wanneer de prijs van fossiele energie blijft stijgen. Pluspunt is dat zonnepanelen minder ruimte innemen en zichtbaar zijn, wat de betrokkenheid van burgers en bedrijfsleven bevordert. Voorbeeld is de gemeente Amersfoort, waar de gemeente en Eneco, de woonwijk Nieuwland volledig hebben voorzien van zonnepanelen. Wat: Laten plaatsen van 1.000 m2 zonnepanelen of zonnefolie met een vermogen van 60 kWp op bestaand en/of nieuw gemeentelijk vastgoed (bijvoorbeeld sportcomplexen en scholen). De gemeente verhuurt gemeentelijke daken aan bedrijven die zonnepanelen plaatsen en exploiteren. Preferente partners zijn Arnhemse bedrijven. Wanneer: 2012, vervolgens jaarlijks bepalen van ambitie Rol gemeente: Facilitator Stads- en omgevingswarmte/ energievisie Aardgas is een fossiele brandstof. Daarmee past deze energievorm voor woningen en gebouwen niet binnen de doelstelling. Voor verwarming willen we gebruik maken van stads- en omgevingswarmte. Dit vraagt bij elke ontwikkeling een energievisie, waarin een keuze wordt gemaakt tussen verschillende energieconcepten zoals KWO, warmtewinning uit riool, stadswarmte of andere omgevingswarmte. Wat: De gemeente vraagt op dit moment bij iedere gebiedsontwikkeling van 200 of meer woningequivalenten om een energievisie. Deze norm wordt verlaagd naar 50 woningequivalenten. Wanneer: Direct Rol gemeente: uitvoerder
onderwerp
pagina
Waar kiezen we niet voor: Windenergie kleinschalig: Uit recente studies is gebleken dat kleine windturbines niet rendabel zijn. Waterkracht: Door de nabijheid van Driel is het onrealistisch in Arnhem een nieuw grootschalig stuwcomplex met een hydro-elektrische centrale te bouwen. Daarbij heeft de gemeente aangegeven dat ze de scheepvaart niet verder wil hinderen. Ook het plaatsen van een kleine turbine (35kW) in het vrij stromende water is onrendabel. Arnhem staat bekend als een stad met vele beken. De waterafvoer van die beken is echter te klein voor een kleinschalige hydro-elektrische centrale. ENERGIEBESPARING Energiebesparing is de eerste stap om CO2 uitstoot tegen te gaan. Kema adviseert: Zorg allereerst voor energiebesparing en hergebruik van warmte. In de energieatlas van Liander is het energieverbruik in de stad in kaart gebracht, op wijkniveau en per doelgroep. Ook is het energieverbruik van alle gemeentelijke gebouwen en openbare verlichting bekend. Energie besparen kan op verschillende manieren: isolatiemaatregelen in gebouwen, optimaliseren van bedrijfsprocessen, benvloeden (aankoop)gedrag van mensen via gerichte communicatie en voorlichting. Het Lente-akkoord vermeldt onderzoek naar het gebruik van ledlampen in de openbare verlichting. De ontwikeling van de ledlamp gaat erg snel. De gemeente doet onderzoek naar de verschillende led-technieken. Wat: Onderzoek ledverlichting in openbare ruimte en bijbehorende investerings- en exploitatiekosten. Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder Wat: Realiseren duurzame winkelstraat (Bakkerstraat) Wanneer: 2011 Rol gemeente: Facilitator en stimulator Wat: uitvoeren 150 energiescans bij bedrijven (middelgrote en kleine energiegebruikers, kosteloos tot maximaa E 250,- per scan), waaruit het bedrijf kan zien waar het kan besparen en wat de terugverdientijd van de maatregelen is. Wanneer: 50 scans in 2011; 50 scans in 2012; 50 scans in 2013 Rol gemeente: uitvoerder, facilitator, stimulator en handhaver Wat: Energiezuinige bedrijventerreinen. Bestaande en nieuwe bedrijventerreinen worden energiezuiniger, bijvoorbeeld door uitwisseling restwarmte en/of duurzame opwekking van energie. Gemeente geeft voorlichting en stimuleert aansluitend op initiatieven van bedrijvencontactgroepen, Stichting OKA Services en parkmanagementorganisaties. Wanneer: Direct Rol gemeente: uitvoerder, facilitator, stimulator en handhaver Wat: Seweex, realiseren van warmteterugwinning uit het riool in Rijnboog. Wanneer: 2011 besluit over realisatie; zo ja: 2013 gerealiseerd. Rol gemeente: uitvoerder en facilitator Wat: Isolatie particuliere woningen. Binnen de provinciale regeling verstrekken van subsidie aan Arnhemse woningeigenaren. Wanneer: In 2011 voor 750 woningen. Rol gemeente: uitvoerder STIMuLEREN INRICHTING GEMEENSCHAPPELIJK DuuRZAAM ENERGIEBEDRIJF Succesvolle voorbeelden van lokale duurzame energiebedrijven kenmerken zich door een heldere keten van bronnen, verbruikers en de verbindingen daar tussen. Maatwerk waarin alle aspecten van techniek, organisatie, recht en financin op de situatie en elkaar zijn afgestemd hebben kans van slagen. Voorbeeld daarvan is de koude- en warmte-opslag onder Arnhem Centraal. Maar ook in Rijnboog en andere ontwikkelingen met collectieve systemen
onderwerp
pagina
zullen organisaties ontstaan. Dit zijn gemeenschappelijke duurzame energiebedrijven. Daarnaast is een lokaal duurzaam energiedienstenbedrijf gewenst. Van dit bedrijf verwachten we optimale meerwaarde indien aan de volgende voorwaarden wordt voldaan: Het is een bedrijf met een maatschappelijke doelstelling dat door een externe partij wordt opgericht en gerund. Het energiebedrijf levert een bijdrage aan het behalen van de doelstelling door: o slechts en alleen duurzame energie op te wekken; o zowel projecten aan de aanbodzijde als aan de vraagzijde te ontwikkelen (opwek n besparing). Het energiebedrijf biedt Arnhemse burgers en bedrijven de kans om actief te participeren in projecten, dan wel door energie af te nemen en/of te produceren. Het energiebedrijf genereert winst die ten goede komt aan de professionalisering van de organisatie, verbetering of uitbreiding van bestaande projecten en/of investeringen in nieuwe projecten. Het energiebedrijf ontzorgt Arnhemse burgers en bedrijfsleven door te voorzien in een n-loket-benadering. Wat: Realisatie lokaal duurzaam energiedienstenbedrijf Wanneer: 2014 Rol gemeente: Stimulator 1.4 Context De gemeente kan deze energietransitie niet alleen voorbereiden en uitvoeren. Een stevige alliantie met alle betrokken partijen is noodzakelijk. De gemeente zet in op structurele samenwerking met en tussen energieleveranciers, kennisinstellingen, bedrijven, adviseurs, fabrikanten en ondernemers. Deze zijn onder te verdelen in drie hoofdgroepen: energieproducenten, netwerkbeheerders en energieconsumenten. ENERGIEPRODuCENTEN (GROOTSCHALIGE ENERGIE OPWEKKING) De energieproducenten zijn in beginsel de bestaande grote energiemaatschappijen als Electrabel en NuON. Wanneer meer decentraal energie opgewekt wordt, wordt deze groep groter. NETWERKEN De gas- en elektriciteitsnetwerken in Arnhem worden gexploiteerd door Alliander en het warmte netwerk is van NuON-warmte. Industriepark Kleefse Waard kent historisch gezien een eigen energie-infrastructuur. Mogelijk is dit een voorbeeld voor andere bedrijventerreinen of woonwijken. VERBRuIKERS Woningbouwcorporaties zijn groot eigenaar en hebben onderhoudsprogrammas. De Nieuwe Kaart van Arnhem geeft aan waar toekomstige ontwikkelingen plaatsvinden. Dit levert natuurlijke investeringsmomenten op. Het verbruik van particulieren is divers. We onderscheiden bewoners die eigenaar zijn en verenigingen van eigenaren. REGIO Ten slotte is het in de sfeer van samenwerking van belang dat een zo groot mogelijk deel van de energiebehoefte van Arnhem binnen de gemeentegrenzen kan worden opgelost. In het Lenteakkoord wordt een target van 7% van de totale Arnhemse energiebehoefte, te realiseren in 2014, neergezet. Voor het resterende deel is Arnhem afhankelijk van aanpassingen in de ruimtelijke ordening en van nieuwe technieken. Binnen Arnhem zijn de mogelijkheden in ruimtelijke, economische en technische zin beperkt. Daarom is samenwerking nodig, nationaal en binnen de regio en de provincie, om te zien waar duurzame energieopwekking voor Arnhem kan plaatsvinden. Bovendien is het gelet op het nieuwe karakter en de inhoudelijke complexiteit van dit onderwerp van belang dat gemeenten kennis en ervaringen delen en onderling samenwerken. Arnhem doet dat binnen de Stadsregio. Bij plannen om duurzame energie zelf op te wekken zal altijd een zorgvuldige afweging gemaakt worden met betrekking tot te behalen duurzaamheids effecten, kosten en maatschappelijk draagvlak. In die afweging wordt ook consequent een vergelijking met een mogelijke inkoop van elders opgewekte duurzame energie meegenomen.
onderwerp
pagina
programmalijn 2: naar een toonaangevend energie-
onderwerp
cluster in de arnhemse regio
2.1 Huidige situatie Sinds 2004 stimuleert de gemeente de bedrijvigheid in de sector EMT. Dat doet zij samen met kennisinstellingen, ondernemers en andere overheden. Dit heeft geleid tot de oprichting van kennis-en innovatienetwerken zoals het Arnhems Waterstofnetwerk en het Gelders EMT-netwerk met stichting kiEMT als spin in het innovatieweb. Maar ook tot ontwikkeling van Koningspleij/ Kleefsewaard als EMTlocatie, het eerste openbare waterstoftankstation in Nederland, een aantal nulemissie- voertuigen en tientallen ondersteunde bedrijfsinnovaties. Wat kenmerkt de EMT-sector in Arnhem: Een duidelijk energieprofiel. Wat Groningen is voor gas, is Arnhem voor elektriciteit; met TenneT, Alliander, KEMA en de trolley als belangrijke historische dragers van dat profiel. Forse groei in banen in de energiesector: 60% in 10 jaar. Bijna 1 op de 10 werknemers in Arnhem werkzaam in de EMT-sector, circa 9.000 arbeidsplaatsen, 470 bedrijven. Daarmee staat de sector in de top 5 van werkgevers in Arnhem. In de Stadsregio zijn het 2.140 bedrijven en 28.000 banen en in de Provincie Gelderland 48.000 banen. Steeds meer nieuwe bedrijven starten in de energiesector, bijvoorbeeld flexibele zonnecelfolie, waterstofelektrische systemen en bedenkers van slimmere energienetten, de zogenaamde smart grids. Ondanks deze prachtige uitgangspositie is er geen reden om achterover te leunen. Andere steden en referentieregios - zoals het noordelijke Energy Valley en het zuidelijke Energy Hills - zijn op een aantal punten sterker ontwikkeld dan (de regio) Arnhem. We zien de komende jaren als ht moment om aan te pakken en de randvoorwaarden te versterken die nodig zijn voor verdere groei tot een toonaangevend energiecluster. 2.2 Doelen Met de Economisch agenda hanteren wij de volgende ambitie: (Regio) Arnhem heeft in 2015 een compleet, gegroeid en internationaal toonaangevend en erkend EMT-cluster opgebouwd rond enkele specifieke innovatietechnologien en toepassingsgebieden. Omdat Arnhem vooral krachtig is in de E van Elektriciteit en duurzame, schone en efficinte energiesystemen, leggen we daarop de focus. Om de gestelde ambitie samen met het cluster te kunnen realiseren, stellen we de volgende doelen: 1. Starters en innovatie: Stimuleren van nieuwe EMT-bedrijven en nieuwe EMT-innovaties in Arnhem en de regio. In aantal en (goede start-) kwaliteit. 2. Zien is geloven: We zorgen voor een aantal grote en optimaal zichtbare energieinnovatieprojecten. De eerste successen krijgen opvolging. Hierdoor ontstaat perspectief op meer bedrijvigheid, een sterke reputatie, en grote bijdragen aan milieu- en klimaat doelstellingen. 3. Kennis voor de groeiers: Versterken opleidingsaanbod en mogelijkheden om kennis om te zetten in nieuwe bedrijvigheid. Investeren in deze voorzieningen maakt het voor bedrijven met kennisvragen of behoefte aan gespecialiseerd personeel makkelijker om te innoveren en te groeien. Bovendien maakt het de regio aantrekkelijker als vestigingsplek. 4. Promotie en vestigingsmogelijkheden Arnhem scherper profileren: Het beschikbare aanbod van locaties scherper op de doelgroepen toesnijden.
pagina
10
Naast deze inhoudelijke doelstellingen stimuleert de gemeente de betrokkenheid van Arnhemse en regionale ondernemers en kennisinstellingen in energietechnologie bij alle Arnhemse en regionale (innovatieve) projecten. 2.3 Resultaten STARTERS- EN INNOVATIEBEGELEIDING IN EMT De gemeente is medeoprichter van de Stichting kiEMT. Deze Arnhemse stichting stimuleert de starters- en innovatiebegeleiding voor de EMT-sector. In het begin voor Arnhem, maar nu ook succesvol op Gelderse schaal, samen met een netwerk van meer dan 150 actieve bedrijven en kennisinstellingen. Door een subsidie aan de stichting en actieve deelname aan het netwerk steunt Arnhem de begeleiding vanuit kiEMT. uitgaande van eerdere inschattingen door de stichting, verwachten we de volgende resultaten in Arnhem. Wat: Minimaal vijf startende nieuwe bedrijven ondersteund met op maat gesneden advies voor bedrijfsplanontwikkeling, industrieel eigendom, selectie van partners en toeleveranciers, keuze huisvestingslocatie en andere voorkomende bedrijfsvragen Wanneer: 2014, begeleiding is per direct beschikbaar Rol gemeente: Facilitator en stimulator Wat: Voor zeven starters wordt een starterslening van 25.000 beschikbaar gesteld en wordt een financierbaar bedrijfsplan opgesteld Wanneer: 2014, de regeling is per direct toegankelijk Rol gemeente: Facilitator en stimulator Wat: Minimaal 20 innovatie-ideen van bestaande bedrijven of kennisinstellingen zijn ondersteund door korte begeleiding, gericht op aanscherping van het idee en/of openstaande vragen en vervolgens initiatiefnemers in contact te brengen met andere partijen in het netwerk die het antwoord of een deel daarvan kunnen leveren. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en stimulator Wat: Minimaal 10 bijeenkomsten voor EMT bedrijven en instellingen gehouden in Arnhem of de regio, waar partijen met innovatieve ideen met elkaar in contact komen. Hieronder vallen workshops voor specifieke bedrijfsvragen, grotere netwerkbijeenkomsten en specifieke innovatiebijeenkomsten waarin een bepaald innovatie-idee met hulp van experts verder uitgewerkt kan worden. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en stimulator Wat: Stimuleren van een Energie-broedplaats voor nieuwe EMT-bedrijvigheid. Deze broedplaats of incubator is een bedrijfsverzamelgebouw met extras waardoor starters er makkelijker terecht kunnen, zich meer kunnen concentreren op hun ondernemerschap en makkelijker toegang hebben tot extra hulp bij vragen. De gemeente heeft samen met kiEMT diverse acties ondernomen en er is een aantal private initiatieven en mogelijke locaties bekend. We kunnen ondersteunen en versnellen met kennis, informatie, contacten, promotie. Wanneer: Tussenstand kansen en mogelijkheden per eind 2011 Rol gemeente: Facilitator en stimulator ZIEN IS GELOVEN Om van eerste successen naar toepassing op grotere schaal (en serieproductie) te komen, moet een innovatie gezien worden om op grotere schaal te komen. Op beide punten wil de gemeente resultaat helpen boeken. Wat: Op vijf markante locaties biedt de stad een podium aan onderscheidende lokale of regionale energietechnologie. Opties waar we rekening mee houden (zie ook de andere lijnen): zonnecelfolie (Helianthos), nulemissie waterstofelektrische voertuigen voor bijvoorbeeld afvalinzameling (NedStack, SilentMotor Company, HAN), Arnhemse Loloos als laadpunt voor elektrisch vervoer. We helpen zoeken en bewegen mee in beleid en regelgeving om de technologie op de beste plek in de stad en op de meest effectieve manier zichtbaar te maken. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en stimulator
onderwerp
pagina
11
Wat: Toepassing op grote schaal van Arnhemse energietechnologie. Samen met partners willen we Arnhemse of regionale energietechnologie toepassen op grotere schaal in Arnhem en/ of in nationale of Europese projecten. Hier hoort onderzoek naar kansrijke opties bij, maar we willen dus ook de volgende stap naar daadwerkelijke toepassing. Minimaal n van de onderscheidende technologien willen we ook op grote schaal zichtbaar maken in Arnhem of nabije omgeving. Opties waar we vooral op in willen zetten zijn: ontwerp en aanleg van slim energienetwerk in combinatie met duurzame lokale energieopwekking voor enkele honderden woningen of vergelijkbare omvang. nulemissie waterstofelektrisch vervoer. Bijvoorbeeld in regionale of Europese openbaar vervoerconcessies of concessies voor regionaal doelgroepenvervoer (scholen, mensen met een beperking) of afvalinzameling (zie ook programmalijn schone mobiliteit). Ook hier verwachten we dat Arnhemse partners nog andere kansen en mogelijkheden naar voren brengen. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en stimulator KENNIS VOOR DE GROEIERS Wat: De gemeente steunt initiatieven voor versterking van het opleidingsaanbod en/of onderzoeken ontwikkelmogelijkheden op het gebied van energietechnologie. Naast het luisteren en eventueel helpen concretiseren van ideen gaat het ook om (co-)financiering en/of bestuurlijke of ambtelijke inzet en lobby om de uitvoering mede mogelijk te maken. Voorbeelden van Arnhemse initiatieven en partners waar we op inzetten zijn: HAN (landelijk Automotive Centre of Expertise & valorisatieprogramma ambities in duurzame energie), ROC Rijn & IJssel (realisatie ROC Garage van de Toekomst) en stichting kiEMT (vestiging Gelders Transitiecentrum, definitie doorbraakprojecten). Wanneer: 2014 Rol gemeente: Stimulator PROMOTIE EN VESTIGINGSMOGELIJKHEDEN SCHERPER PROFILEREN Wat: Locatieontwikkeling Kleefsewaard/Koningspleij. De gemeente realiseert in samenhang met Industrie Park Kleefsewaard een onderscheidende vestigingslocatie voor EMT-bedrijven op Kleefsewaard/Koningspleij. Nadat het ingediende bestemmingsplan onherroepelijk is - verwacht medio 2011 - wil de gemeente de volgende resultaten bereiken: Vaststellen stedebouwkundig plan en uitwerkingsplannen, uitvoeren marketingacties, ophogen gebied Koningspleij en grondafvoer Oude Veerweg. Dit alles afgestemd op de doelgroep van EMT-bedrijven. Wanneer: 2014 Rol gemeente: uitvoerder en facilitator Wat: De gemeente ondersteunt het cluster bij de promotie en bij de acquisitie van nieuwe deelnemers en wil onder andere de volgende resultaten bereiken, bij voorkeur samen met anderen: Opstelling en uitvoering van marketing- en acquisitieplan. Uitbreiding van het promotiemateriaal over beschikbare locaties en vestigingsklimaat. Hoofdsponsorschap voor het HAN Hydromotive studententeam bij deelname aan de jaarlijkse Shell ecomarathon. Sponsoring van het HAN Solarboat team voor deelname aan de (Inter-)nationale Frysian Solar challenge. Dit is een jaarlijkse elfstedentocht voor zonneboten. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en stimulator 2.4 Context Het versterken van het EMT-cluster op de E van elektriciteit en duurzame, schone en efficinte energiesystemen kan de gemeente niet alleen. Betreffende partijen zullen zich daarvoor willen inzetten, eigen inspanningen plegen en middelen vrijmaken. De gemeente wil een aanjagende en ondersteunende rol vervullen. Daarom willen we ook deze programmalijn uitvoeren samen met partijen binnen het energiecluster. In het cluster zitten alle organisaties die betrokken of nodig zijn bij het maken of verspreiden van elektriciteit en duurzame, schone en efficinte energiesystemen. Het gaat om de Arnhemse en regionale kennisinstellingen, grotere en kleine onderzoeks-, ontwikkel-, maak- en dienstverlenende bedrijven, overheden, investeerders en (eerste) klanten. Dit zijn de zogenaamde launching customers die met hun voortrekkersgedrag anderen over de streep kunnen trekken. Het cluster vormt dus niet alleen de doelgroep, maar vooral ook de groep van actoren waarmee de gemeente samenwerking zoekt om de ambities te realiseren.
onderwerp
pagina
programmalijn 3: naar een duurzaam gebouwd arnhem
12
onderwerp
3.1 Huidige situatie Het huidige Arnhemse beleid voor duurzaam bouwen dateert van 1998 en is gebaseerd op het Nationale Pakket Duurzaam Bouwen. Het bestaande beleid is ingehaald door strengere basiseisen in het Bouwbesluit. Met deze programmalijn incorporeren we het beleid duurzaam bouwen in het programma Arnhem Energiestad en geven hieraan een stevige impuls. Ook op dit thema zijn we ambititeus en leggen ons zelf hogere normen op dan marktpartijen. Resultaten van de afgelopen jaren op het gebied van duurzaam bouwen, geven aanleiding hieraan extra aandacht te schenken. Te behalen resultaten sluiten naadloos aan op de Woonagenda 2011 2015, in het bijzonder op het gebied van flexibel en levensloopbestendig bouwen en de particuliere voorraad, die het programma Arnhem Energiestad aanvullen. Vanaf 2007 heeft Arnhem samen met marktpartijen ervaring opgedaan met het instrument Gemeentelijke Praktijk Richtlijn, oftewel GPR, als hulpmiddel voor een prestatiegerichte werkwijze voor duurzaam bouwen. Meer dan 150 gemeenten werken er mee en bij de marktpartijen is lokaal en landelijk draagvlak voor deze werkwijze ontstaan. Duurzaamheid is in GPR opgebouwd uit 5 themas: energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Op elk van de vijf themas kan een score tussen 0 en 10 gehaald worden. Een score 6 staat voor realisatie op Bouwbesluit. Het instrument is eenvoudig in gebruik en biedt keuzevrijheid, geen keurslijf. Om het Programmaplan nog beter af te kunnen stemmen op en te vergelijken met landelijk beleid m.b.t. de verduurzaming van de gebouwde omgeving, start Arnhem, naast het gebruik van GPR, ook met het monitoren op (basis van) energielabels. NIEuWBOuW Om het huidige beleid en de huidige nieuwbouwpraktijk te vertalen naar prestatiescores met GPR, zijn 20 recent gerealiseerde nieuwbouwprojecten doorgerekend. Hieruit blijkt dat deze projecten ruimschoots boven Bouwbesluit presteren, met uitzondering van het thema energie. Projecten met de gemeente als opdrachtgever scoren lager dan private projecten. In april 2010 is met marktpartijen (woningcorporaties, projectontwikkelaars en architecten) gesproken over de nieuwe prestatiegerichte werkwijze en te stellen ambities. De marktpartijen staan positief tegenover het werken met GPR en pleiten voor het afspreken van realistische ambities. Verder spreken zij uit dat voor het slagen van deze werkwijze goede stroomlijning en afstemming van processen binnen de gemeente wenselijk is. Ten slotte geven zij aan dat eisen die de gemeente oplegt aan anderen, minimaal door haar zelf (ook) gerealiseerd moeten worden. De Rijksoverheid heeft GPR vanaf 1 januari 2010 aangewezen als toetsingsinstrument voor nieuwbouw. De eis is minimaal een score 7,0 op ieder van de vijf modules. Ervaringen van de afgelopen jaren vormen, in combinatie met ervaringen van andere gemeenten met GPR (een 7 is goed haalbaar), de nieuwe Arnhemse criteria voor duurzaam bouwen. BESTAANDE VOORRAAD De gemeente Arnhem en de woningcorporaties hebben samen met andere gemeenten en corporaties geparticipeerd in de ontwikkeling van een vergelijkbare werkwijze voor de bestaande woningvoorraad. Concreet kan op dezelfde themas de kwaliteit van bestaande woningen en gebouwen inzichtelijk worden gemaakt. Dat geldt ook voor verduurzaming door renovatie. Omdat de huidige kwaliteit van gebouw tot gebouw sterk verschilt is het niet verstandig om n ambitieniveau af te spreken. De Rijksoverheid heeft GPR vanaf 1 januari 2010 ook aangewezen als toetsingsinstrument voor duurzame renovatie van kantoorgebouwen. De eis is een verbetering van de score met 2 punten of minimaal een 7,0 op de 5 modules. De praktijk wijst uit dat dit voor het thema Energie mogelijk is, echter in veel gevallen moeilijk in combinatie met de andere themas.
pagina
13
Realistisch is het hanteren van deze eis, een verbetering van de score met 2 punten of minimaal een 7,0 voor Energie en Gezondheid en het minimaal gelijk houden van de prestatie op de andere themas. 3.2 Doelen Doel binnen duurzaam bouwen is het structureel invoeren van een prestatiegerichte werkwijze voor duurzaam bouwen. GPR is het meetinstrument. Hiermee worden naast energie, ook de prestaties op andere themas van duurzaamheid meetbaar en bespreekbaar. Moment voor meting is bouwvergunningaanvraag. NIEuWBOuW Score 2011 op basis van: Normen Bouwbesluit Normen Stadsregio Normen Arnhem energie 6,9 7,0 8,0 Milieu gezondheid 6,0 7,0 7,0 6,0 7,0 7,0 gebruikskwaliteit Toekomstwaarde 6,0 7,0 7,5 6,0 7,0 7,O
onderwerp
In de periode 2011-2014 zijn bij de planvorming voor gemeentelijke bouwwerken, de normen uit bovengenoemde tabel 100% gehaald. Stimuleren en faciliteren dat in de periode 2011-2014 bij minimaal 75% van de door marktpartijen gerealiseerde bouwwerken de Arnhemse streefwaarden zijn gehaald. BESTAANDE BOuW In de periode 2011-2014 is bij 100% van de door de gemeente gerenoveerde eigen bouwwerken een verbetering van de score met 2 punten of minimaal een 7 behaald op de modules Energie en Gezondheid van GPR Gebouw. Op de overige modules is de prestatie minimaal gelijk gebleven. Stimuleren en faciliteren dat in de periode 2011-2014 bij minimaal 50% van de door marktpartijen gerenoveerde bouwwerken de verduurzaming inzichtelijk gemaakt is met behulp van GPR. Na evaluatie in 2014 worden gezamenlijk doelen geformuleerd. 3.3 Resultaten Om deze doelen te bereiken willen we: Vanaf 2011 bij alle nieuwbouw- en renovatie activiteiten van de gemeente in een zo vroeg mogelijk stadium (initiatief- en definitiefase) de streefwaarden meenemen in de planvorming. Maken voor het bereiken van deze normen en laten rapporteren bij goedkeuring van planvorming, contract en oplevering. Resultaten jaarlijks monitoren en op jaarlijkse stadsconferentie in juni openbaar maken. Bij gebiedsontwikkeling de doelen (en resultaten) actief communiceren met marktpartijen met als doel hun medewerking te krijgen. De gemeente faciliteert de prestatiegerichte werkwijze door marktpartijen kosteloos met GPR te laten werken. Wat: Nieuwe GPR-ambities realiseren, te beginnen met bij Fluvium/Rijnwijk nieuwbouw. Meerkosten voor het bereiken van streefwaarden blijven beperkt door bewuste keuzes te maken. Op het thema Energie zal de streefwaarde de eerstkomende jaren nog leiden tot een kostenverhoging van 5-10%. Daar staan lagere energiekosten in de exploitatie tegenover. Het vastgoedbedrijf gaat in 2011 investerings- en beheerbudgetten bundelen, zodat levensduur kostenberekeningen kunnen worden gemaakt. Wanneer: 2014 Rol gemeente: uitvoerder en facilitator Wat: Voorbeeldproject De Grote Koppel. Energieonderzoek, maatregelen uitvoeren. Kosten maken onderdeel uit van onderzoek. uit te voeren maatregelen vragen investering, verdienen zich vanaf vijf jaren terug. Wanneer: 2011 onderzoek gereed, maatregelen uitgevoerd in 2013 Rol gemeente: uitvoerder
pagina
14
Wat: Energieverbruik gemeentelijk vastgoed monitoren en maatregelen uitvoeren dit te verlagen. Kosten maken onderdeel uit van onderzoek. uit te voeren maatregelen vragen investering, verdienen zich vanaf vijf jaren terug. Wanneer: In 2011 energiegebruik per locatie inzichtelijk, start maatregelen in 2012. Rol gemeente: uitvoerder Wat: Stimuleren dat particuliere woningeigenaren en VVEs hun woningen gaan isoleren Wanneer: 2011 Rol gemeente: Stimulator, facilitator en subsidieverstrekker Wat: Toetsen en handhaven binnen- en buitencontrole energiescore bij nieuwbouw. De gemeente heeft een licentie op GPR en verleent marktpartijen, op verzoek, toegang op deze licentie. Wanneer: 2011 Rol gemeente: Handhaver Wat: Belonen beste prestatie duurzaam bouwen met positieve publiciteit Wanneer: Jaarlijks, start in 2011 Rol gemeente: Stimulator 3.4 Context De voorbeeldfunctie van de gemeente Arnhem vullen we stevig in. Bij alle eigen gebouwen en projecten waarbij Arnhem een ontwikkelende partij is, worden de minimale streefwaarden gehaald. We verankeren interne procedures binnen de gemeente zodat de marktpartijen te maken hebben met een duidelijke lokale overheid. Duurzaam bouwen door marktpartijen is gebaseerd op vrijwilligheid, voor zover het ambitieniveau uitgaat boven het wettelijke Bouwbesluit en in situaties waarbij de gemeente geen grondpositie heeft. Daarom is het van belang natuurlijke contactmomenten tussen marktpartijen en de gemeente optimaal te benutten om duurzaam bouwen te bevorderen. Ambtenaren die rechtstreeks betrokken zijn bij contacten met bouwpartijen, dragen het gemeentelijke beleid uit en spannen zich in om samen met bouwpartijen een zo hoog mogelijke ambitie te realiseren. Landelijke ervaring leert dat we draagvlak bij marktpartijen kunnen creren door een transparante en duidelijke werkwijze. Vanwege het (hoofdzakelijk) vrijwillige karakter van meedoen is veel aandacht voor communicatie en terugkoppeling op resultaten absoluut noodzakelijk. De GPR-methodiek leent zich daar bij uitstek voor. Het instrument geeft informatie over de genoemde themas, maar ook over CO2 - reductie. Een groot aantal marktpartijen is, al dan niet vanuit maatschappelijk verantwoord ondernemen, actief op het gebied van duurzaamheid met behulp van GPR Gebouw. Dat geldt ook voor de Arnhemse woningcorporaties. Hoe duurzaam woningen en gebouwen uiteindelijk zijn wordt in belangrijke mate bepaald door de wijze van gebruik. Voorlichting aan bewoners is daarom zeer relevant: over wat de gemeente doet, wat de verantwoordelijkheid en invloed van bewoners is en over specifieke projecten.
onderwerp
pagina
programmalijn 4: arnhems vervoer
15
onderwerp
4.1 Huidige situatie Schoon vervoer beweegt zich op de scheidslijn van economie, schone lucht en klimaat. Op dit moment rijden enkele voertuigen in Arnhem, die gebruik maken van alternatieve, schonere brandstoffen: een stadsbus, een vrachtwagen van 2Switch, een dienstauto van de gemeente Arnhem, allemaal op waterstof. Er rijden 45 elektrische bussen. Bovendien rijden een aantal ondernemers in en rond Arnhem op groen gas. Dat doet de gemeente ook met een aantal voertuigen en er is zowel een groen gas tankstation als een waterstoftankstation binnen de gemeentegrenzen. Gewenste groei van het aantal voertuigen op alternatieve brandstoffen voor ons eigen wagenpark, de Openbaar Vervoer (OV)-concessie en onze toeleveranciers baseren we op studies van Ecofys (wagenparkscans), Squarewise en TNO. Bij de ontwikkeling van duurzame brandstoffen voor voertuigen wordt nauw samengewerkt met de HAN Autotechniek. 4.2 Doelen Doel van deze programmalijn is inzet van nulemissie voertuigen (geen fijnstof en geen stikstofoxiden) in de stad. Daarmee werken we aan het hogere doel van realisatie van schone lucht. Energiebesparing kan worden gerealiseerd door zuiniger of minder te rijden. Het gebruiken en opwekken van duurzame energie realiseren we door te rijden met groen gasvoertuigen, elektrische voertuigen en waterstof-elektrische voertuigen, gevoed door plaatselijk gefabriceerde groene stroom of groen gas. De transitie naar dit doel verloopt via rijden op groen gas en het stimuleren van elektrisch vervoer. Het is nadrukkelijk de bedoeling om plaatselijke ondernemers mee te nemen in deze transitie, door participatie, verschonen van hun wagenpark en het inzetten van plaatselijk geproduceerde technieken. Ook in deze programmalijn geeft de gemeente zelf het goede voorbeeld door haar eigen wagenpark te verschonen en bij aanbestedingen eisen te stellen op het gebied van materieel. 4.3 Resultaten OPENBAAR VERVOER Inzet van duurzame energie in het OV wordt via twee sporen gerealiseerd: 1. Opnemen groen gas bussen en waterstofbussen in de OV concessie 2013-2023. 2. Samen met Stadsregio en MRA-gemeenten1 zorgen voor een aanbesteding van groen afval waarbij het afval vergist wordt tot groen gas, eventueel aan te leveren als vloeibaar gas. In 2011 participeert de gemeente Arnhem in een Stadsregio-breed project waarbij we zoeken naar partners die willen vergisten en het realiseren van een groen gasvulpunt voor bussen in Arnhem. Dit gas dient in eerste instantie als brandstof voor de groen gas bussen. Daarnaast dient het als grondstof voor het duurzaam produceren van waterstof. Wat: Naast de trolleybussen rijden 15 groen gas bussen en 10 waterstofbussen in de stadsdienst en nog eens 80 groen gas streekbussen in Arnhem. Dat betekent een groei van de inzet van duurzame brandstof (groen gas uit afval) van 54% ten opzichte van het huidige wagenpark en een reductie van 15% van fijnstof en stikstofdioxide. Wanneer: Gereed in 2014 Rol gemeente: Facilitator
1 De Milieusamenwerking Regio Arnhem (MRA) verenigt de gemeenten Arnhem, Doesburg, Lingewaard, Duiven, Overbetuwe, Rijnwaarden, Westervoort, Renkum, Rheden, Rozendaal, en Zevenaar
pagina
16
EIGEN WAGENPARK De gemeente geeft het goede voorbeeld. Daarom heeft de gemeente zelf een wagenparkscan uitgevoerd. Op basis hiervan is uitgerekend welke autos op een natuurlijk moment vervangen kunnen worden door groen gas autos. Dit zijn vooral de bestelautos. Met het stroomlijnen van het uitleenbeleid, bijvoorbeeld door het bieden van passend vervoer, kunnen we op ons brandstofverbruik besparen. We kunnen jaarlijks meer gebruik maken van duurzame energieopwekking door onze autos te vervangen door groen gas autos, elektrische autos (opgeladen met groene stroom), elektrische scooters of waterstof-elektrische autos. Wat: We realiseren in het gemeentelijk wagenpark een energiebesparing van minimaal 12% ten opzichte van 2009 door slim om te gaan met het ter beschikking stellen van passend vervoer (afhankelijk van afstand en gebruik) en de vervanging van personenautos en bestelautos door A-labelautos, groen gas autos, elektrische scooters en (waterstof)elektrische autos. Daarmee realiseren we groei van de inzet van duurzame energiebronnen van minimaal 30%. Stapsgewijs schakelt het gehele gemeentelijk wagenpark over op duurzame brandstof. Voertuigen schaffen we bij voorkeur aan bij regionale dealers. Wanneer: Direct. Doelen behaald in 2014. Tussen 2015 en 2020 schakelt het hele wagenpark over op duurzame brandstof. Rol gemeente: uitvoerder HuISVuILWAGENS In 2012 wordt het contract voor het ophalen van huisvuil opnieuw aanbesteed. De gemeente mikt hierbij op het vervangen van enkele vrachtwagens door groen gas wagens en de ontwikkeling van twee waterstof-elektrische huisvuilwagens. Volgend jaar worden de eerste gesprekken gevoerd met de partijen die een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling: Ginaf, de HAN, de Stadsregio en het Arnhemse Waterstofnetwerk. Wat: Het ophalen van huisvuil realiseert inzet van 30% duurzame energie ten opzichte van het totaalgebruik. In 2015 wordt het GFT-contract opnieuw aanbesteed. Dit geeft een kans om deze vrachtwagens te laten rijden op het afval dat ze ophalen. Wanneer: 2014 Rol gemeente: uitvoerder en facilitator ANDERE AANBESTEDINGEN Begin 2011 kijken we naar die contracten die voor 2014 opnieuw worden aanbesteed. Bij nieuwe aanbestedingen nemen we de eis op dat minimaal 30% van de voertuigen gebruik maakt van duurzame brandstof. Wat: Bij aanbesteding voor 2014 van andere diensten, zoals groen onderhoud, leerlingenvervoer en aangepast vervoer, wordt de eis gesteld dat minimaal 30% van het wagenpark op duurzame brandstof moet rijden. Wanneer: Direct Rol gemeente: uitvoerder
onderwerp
FACILITEREN ONDERNEMERS Om ondernemers te stimuleren hun wagenpark te verduurzamen, bieden we via stichting OKA Services gratis wagenparkscans aan. Deze scans zetten we breed in, inclusief elektrisch rijden en waterstof-elektrisch rijden. In dit project werken we samen met de Stadsregio, de provincie Gelderland en de MRA-gemeenten. Wat: Jaarlijks stelt de gemeente aan ondernemers gratis 10 wagenparkscans ter beschikking. Doel is het verduurzamen van het wagenpark van ondernemers. Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder en stimulator
pagina
17
FACILITEREN ALTERNATIEVE BRANDSTOFFEN In 2014 rijden in Arnhem allerlei voertuigen op alternatieve brandstoffen. De huidige twee tankstations aan de IJsseloordweg en de Van Oldenbarneveldtstraat bieden dan onvoldoende capaciteit. Optimaal zijn de Multi-fuelstations met benzine, diesel, bio-ethanol, groen gas en waterstof. Het nieuwe tankstation in Schuytgraaf zal alternatieve brandstoffen aanbieden. We zoeken naar mogelijkheden voor nieuwe vulpunten, bij bestaande tankstations en nieuwe, zoals aan de Westervoortsedijk. Wat: Stimuleren van het realiseren van groen gas tankstations, vloeibaar groen gas stations (vrachtverkeer), het plaatsen van elektrische laadpunten voor personenautos en het opschalen van het waterstoftankstation (Kleefse Waard). Wanneer: Direct Rol gemeente: Stimulator MILIEuZONE Het Lente-akkoord beschrijft de invoering van een milieuzone voor vrachtverkeer in de binnenstad. Doel van deze zone is het meest vervuilende vrachtverkeer uit de binnenstad te weren en het schoner worden van het verkeer te versnellen, zodat de luchtkwaliteit en leefbaarheid verbeteren. Invoering hiervan levert een bijdrage aan de knelpunten op het gebied van luchtkwaliteit ter plaatse van de Eusebiusbuitensingel, Velperbuitensingel en Velperplein. De milieuzone voor vrachtverkeer breiden we uit met bestelverkeer, waarmee we het effect vergroten. Hierdoor worden plaatselijke ondernemers gestimuleerd hun wagenpark te verschonen. Met invoering van de milieuzone gaan we zorgvuldig om. Daarom heeft de gemeente zich aangesloten bij het landelijke convenant milieuzone en gaan we uit van het bij het convenant behorende stappenplan. Wat: Arnhem stelt een milieuzone voor vrachtverkeer en bestelverkeer in, ondersteund door flankerend beleid (stadsdistributie, privileges rondom venstertijden). Doel is een reductie van de uitstoot van fijn stof en stikstofdioxide (5%), energiebesparing (10%) ten opzichte van het huidige verkeer in de binnenstad en toename (5%) van duurzame brandstof. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator en vergunningverlener 4.4 Context In het kader van een schoon openbaar vervoer werkt de gemeente intensief samen met de gemeente Nijmegen, Stadsregio en provincie Gelderland. Deze samenwerking is gevormd onder de paraplu van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit. Inzet van samenwerking is het vergroten van het aandeel duurzame energie bij vervoer. Hiervoor is ook de samenwerking met afvalverwerkers van belang. In Arnhems verband zijn de relaties met ondernemers (OKA services, dealers en tankstationhouders) in het kader van het stimuleren van alternatieve brandstoffen van belang. Bovendien werken we nauw samen met het Arnhemse Waterstofnetwerk en de HAN Autotechniek. Ten slotte is met de toekomstige invoering van de milieuzone en stadsdistributie, samenwerking gestart met Transport en Logistiek Nederland, de Vereniging verladers, ontvangers en eigen vervoerders en Arnhemse ondernemers in de binnenstad.
onderwerp
pagina
programmalijn 5: naar een klimaatbestendig arnhem
18
onderwerp
5.1 Huidige situatie Het klimaat verandert. Een verandering die we ook in Nederland en in Arnhem bemerken. Volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change is het voor 90% zeker dat de mens, door de extra uitstoot van broeikasgassen, invloed uitoefent op het klimaat. In Nederland zijn we ons al decennia bewust van de gevolgen van het natter worden van het klimaat. Het is harder gaan regenen (stortbuien) en rivieren krijgen meer water te verwerken. Daar richten we ons op met het beleid Waterplan Arnhem en het Gemeentelijke Rioleringsplan. Door middel van onderzoek en maatregelen zorgen wij er samen met waterschappen voor, dat er geen sprake is van onacceptabele overlast door water op straat, hoge grondwaterstanden en hoogwater in de rivieren. We realiseren ons nog maar kort dat klimaatverandering ook een keerzijde heeft. Zomers worden warmer en droger met meer en langere hittegolven, langdurige perioden van droogte en lage rivierpeilen. Hadden we de afgelopen decennia in Gelderland gemiddeld 4 tot 6 tropische dagen per jaar, in 2050 zal dat aantal zijn verdriedubbeld. Lage rivierpeilen leiden tot grondwaterstanddaling en beperkingen voor koelwatergebruik. In steden blijft de hitte langer hangen, waardoor het woonklimaat en de luchtkwaliteit daar tijdelijk verslechteren. In het kader van het Europese Interregionale project Future Cities, wordt in Stadsregioverband onderzoek gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering voor bebouwd gebied. Het project richt zich op het toepassen van meer groen, water en duurzame energie bij de vormgeving van de stad. Het projectmanagement van dit onderzoek, dat zich richt op mogelijke maatregelen die ongewenste gevolgen van hitte kunnen voorkomen, ligt bij de gemeente Arnhem. 5.2 Doelstelling Steden zijn door hun stenige karakter gevoelig voor klimaat- en weersveranderingen. Regenwater kan moeilijk weg komen wat kan leiden tot wateroverlast. Hitte blijft in de stad hangen. Doordat het beleid is gericht op het verder verdichten van onze steden (inbreiding van woningen staat voorop), wordt de stad gevoeliger voor de gevolgen van klimaatverandering. De focus ligt daarbij op het warmer en droger worden van het klimaat en de buitenruimte. Daarmee kent deze programmalijn vier doelen: 1. Voorkomen van verdere opwarming van de stad, minimaal die plekken waar nu al sprake is van (sterke) opwarming tijdens hittegolven. 2. Verminderen van hittestress zowel buiten als binnen(shuis). 3. Energie halen uit de buitenruimte waarmee we de temperatuur (hitte) in de buitenruimte verminderen (benutting van de opwarming door energie te halen uit de buitenruimte). 4. Vastleggen van CO2 in lokaal groen. De gemeente zet in op het realiseren van een prettige, klimaatbestendige buitenruimte. Voor de eigen openbare ruimte stelt zij richtlijnen op, stimuleert het proces in het realiseren en beheren en geeft zelf het goede voorbeeld. Bij een klimaatbestendige buitenruimte draait het ook om de private ruimte. In het klimaatbestendig maken van de private ruimte neemt de gemeente het initiatief maar ligt de realisatie bij de particulieren. 5.3 Resultaten De vier doelen vertalen we naar de volgende resultaten, waarvoor binnen Future Cities een belangrijke basis is gelegd.
pagina
19
HITTEKAART ARNHEM Deze kaart geeft zicht op de plaatsen in Arnhem waar tijdens hittegolven sterke opwarming plaatsvindt en welke gebieden potentie hebben de stad te verkoelen. Belangrijke informatie voor de nieuwe structuurvisie van Arnhem en daarmee adviserend voor gebiedsontwikkelingen om ongewenste, verdere opwarming van de stad te verminderen dan wel te voorkomen.
onderwerp
Wat: Hittekaart opstellen Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder ONTWERP- EN BEHEERRICHTLIJNEN BuITENRuIMTE De ontwerprichtlijnen geven per thema (zoals groen, water, vormgeving openbare ruimte) op wijk-, straat- en pleinniveau aan welke concrete maatregelen het meest (kosten)effectief zijn om aan het subdoel te kunnen voldoen. De ontwerprichtlijnen voor de openbare ruimte worden onderdeel van de richtlijnen van de gemeente Arnhem. Daarnaast neemt de gemeente het initiatief om samen met particulieren tot richtlijnen te komen voor de inrichting en beheer van de private ruimte. Wat: Opstellen ontwerprichtlijnen Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder Wat: Klimaatbestendige Van Muijlwijkstraat. In de periode 2011 tot en met 2013 wordt in en rond de Van Muijlwijkstraat intensief gemeten op stadsklimaat, luchtkwaliteit, binnenklimaat, energie-effecten en gezondheidseffecten (afstemming met GGD). uitvoering door consortium van universiteiten en kennisinstituten binnen Nationaal Programma Kennis voor Klimaat. Van belang is goede communicatie met bewoners. Wanneer: 2014 Rol gemeente: Facilitator INSPIRATIEBOEK REALISATIE KLIMAATBESTENDIGE BuITENRuIMTE Inspanningen zijn nodig om tot de feitelijke realisatie van een klimaatbestendige, prettige buitenruimte te komen. Dit vereist bewustwording en acceptatie van dit thema. Goede ervaringen zijn gedaan bij andere onderwerpen (denk aan Cradle to Cradle) met het opstellen van een inspiratieboek. Wat: Opstellen inspiratieboek goede voorbeelden. Wanneer: 2011 Rol gemeente: uitvoerder MAATREGELENBOEK VERMINDEREN HITTESTRESS BINNENSHuIS Hittestress binnenshuis kan eenvoudig worden verkomen met airconditioning. Vanuit energiebesparing is dit ongewenst. De nadruk zou moeten liggen op het toepassen van passieve koeling en duurzaam bouwen. Ook gedragsaanpassing is gewenst, zoals het sluiten van ramen en hitte-acclimatisatie. Daarom adviseren we aan kwetsbare groepen zoals ouderen en (jonge) kinderen, over de te nemen maatregelen bij hitte. Wat: Opstellen maatregelenboek goede voorbeelden Wanneer: 2012 Rol gemeente: uitvoerder, in nauwe samenwerking met GGD STIMuLEREN VEGETATIEDAKEN EN GROENE GEVELS. Een effectieve maatregel tegen hittestress, is de aanleg van groene daken en gevels, waarbij gevels ook nog eens een positief effect hebben op het klimaat in de buitenruimte.
pagina
20
Wat: Aanleg groene daken en gevels, voorbeeldfunctie gemeente door toepassing op (minimaal) n pand. Bovendien adviseren we externe partijen bij deze aanleg. Wanneer: 2011 plan van aanpak gereed, implementatie tot 2014 Rol gemeente: uitvoerder ENERGIE HALEN uIT DE BuITENRuIMTE
onderwerp
Met behulp van technische voorzieningen zoals zonnecellen en warmte uit asfalt, kan de warmte die in de buitenruimte aanwezig is daaruit gehaald worden. Dat heeft twee voordelen. De temperatuur in de buitenruimte neemt af en er kan duurzame energie worden gewonnen. Een voorbeeld is warmtewinning uit asfalt. Wat: Onderzoek mogelijkheden energie-opwekking buitenruimte. Wanneer: Onderzoek gereed 2011, uitvoering voorbeeldprojecten tot 2014 Rol gemeente: uitvoerder ENERGIE HALEN uIT HET ARNHEMSE GROEN In het Arnhems groen is door opslag en omzetting uit zonlicht energie aanwezig. Deze opslag heeft twee voordelen. In groen wordt energie/warmte opgenomen die anders in de verharde omgeving terecht zou komen. Dit verlaagt de temperatuur in de buitenruimte. Bovendien kan duurzame energie worden gewonnen door het gebruik als biomassa, zoals snoeisel en bladval, wat bijvoorbeeld weer gebruikt kan worden voor vervoer. Wat: Onderzoek mogelijkheden energie-opwekking groen Wanneer: Onderzoek gereed in 2011 Rol gemeente: uitvoerder
pagina
programmalijn 6: naar duurzame inkoop &
21
onderwerp
aanbesteding in arnhem
6.1 Huidige situatie Duurzame inkoop richt zich niet alleen op het milieu. De opdracht is het vinden van de juiste balans tussen sociaal-economische ontwikkeling, het milieu en maatschappelijk welzijn. Het gaat om de volgende aspecten: a. inkopen van duurzame producten, b. inkopen van producten via eerlijke handel, met respect voor mens en milieu, c. voorkeur voor lokale en regionale aanbieders. Ad a. Arnhem neemt deel aan het programma Duurzame bedrijfsvoering overheden van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. De gemeente heeft zich daarmee vastgelegd om in 2010 75% duurzaam in te kopen op 45 productcategorien. In 2015 is het doel 100%. Een product wordt duurzaam genoemd als deze voldoet aan de door het ministerie opgestelde criteria. Ad b. Arnhem is sinds 6 januari 2011 een fair tradegemeente en voldoet daarmee aan onderstaande criteria: 1. Actieve lokale werkgroep die initiatief heeft genomen om een fairtrade gemeente te worden (Stichting Fair Trade Gemeente Arnhem). 2. De gemeente spreekt zich uit voor fair trade en koopt deze producten. 3. In plaatselijke winkels worden eerlijke producten verkocht (wandelroute door Arnhem). 4. Minimaal 50 maatschappelijke organisaties en bedrijven gebruiken fair trade producten. 5. Aandacht van (lokale) media. 6. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt bevorderd. De gemeente ondersteunt de fair tradecampagne en koopt zelf deze producten in. Koffie en thee zijn al 100% fair trade. Bovendien biedt de cateraar deze producten aan. Ad c. Voorkeur voor lokale en regionale aanbieders is verankerd in het beleid. Er is een evenwicht gevonden tussen enerzijds Europese regelgeving en gezonde concurrentie en anderzijds de wens van lokale en regionale ondernemers om meer en vaker opdrachten te krijgen. 6.2 Doelen Inkoop en aanbesteding bieden bij uitstek kansen om een stevige verbinding te leggen tussen de drie pijlers onder Arnhem Energiestad: mens, milieu en markt. Hier heeft de gemeente zelf de instrumenten in handen om het goede voorbeeld te geven. De gemeente Arnhem koopt in 2014 voor 90% duurzaam in, met aandacht voor fair tradecriteria. Daarnaast geldt voor alle inkoopprocessen dat lokale en/of regionale partners bij gelijke geschiktheid en/of kosten de voorkeur genieten. Bij nieuw op te starten aanbestedingen en andere inkoopprocessen gelden de volgende doelen: 1. Aanbestedingen en inkoopprocessen zijn volledig transparant. 2. 90% Duurzaam inkopen op de 45 productcategorien. 3. Opnemen van sociale duurzaamheidcriteria in aanbesteding en andere inkoopprocessen. 4. Stimuleren deelname van lokale en regionale aanbieders in aanbesteding en andere inkoopprocessen.
pagina
22
6.3 Resultaten INKOOPBELEID De gemeente is verantwoordelijk voor monitoring van inkoop- en aanbestedingsprocessen en volledige uitvoering hiervan. Alle gemeentelijke diensten kopen in. Zwaartepunt voor de begeleiding van budgethouders ligt bij de Facilitaire Dienst.
onderwerp
Wat: 90% Duurzaam inkopen op alle aanbestedingen en andere inkoopprocessen. De gemeente stimuleert deelname van lokale en regionale aanbieders aan inkoop- en aanbestedingsprocessen. Wanneer: 2014 Rol gemeente: uitvoerder SOCIALE DuuRZAAMHEIDSCRITERIA Arnhem houdt bij inkoop en aanbesteding rekening met mensenrechten, bijvoorbeeld bescherming tegen kinderarbeid en discriminatie. Deze sociale duurzaamheidscriteria zijn een aanvulling op duurzaam inkopen. Dit betreft producten waarvoor een keteninitiatief (voorbeeld Max Havelaar) bestaat. De gemeente gaat nader omschrijven op welke sociale uitgangspunten zij zich richt bij haar inkoopbeleid. Hiermee volgt Arnhem de Rijksoverheid die sociale voorwaarden heeft opgesteld voor aankopen, additioneel aan Europese aanbestedingsdrempels. Het Rijk faciliteert de gemeenten om deze sociale voorwaarden te implementeren. Wat: Sociale duurzaamheidscriteria (fair trade) in aanbesteding en andere inkoopprocessen. Wanneer: Criteria gereed in 2011, uitvoering & realisatie gereed in 2014 Rol gemeente: uitvoerder 6.4 Context Op 26 januari 2009 heeft de gemeenteraad besloten dat Arnhem zich aansluit bij de millenniumgemeenten overeenkomstig het model dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft ontwikkeld. Arnhem richt zich op de doelstellingen 7 en 8 en heeft zich met het raadsbesluit verbonden om als gemeente het goede voorbeeld te geven. De voorbeeldfunctie kan de gemeente Arnhem goed neerzetten door duurzaam in te kopen en aan te besteden. Op 6 januari 2011 heeft de gemeente Arnhem de titel gekregen van Fairtrade Gemeente. Deze titel geeft aan dat in Arnhem niet alleen de lokale overheid, maar ook winkels, bedrijven, organisaties en inwoners hieraan bovengemiddeld veel aandacht besteden. De gemeente blijft de komende tijd nauw samenwerken met de lokale werkgroep Stichting Fair Trade Gemeente Arnhem. Het bevorderen van maatschappelijk verantwoord ondernemen maakt nadrukkelijk onderdeel uit van de agenda.
pagina
onderwerp
projecten energie Made in arnhem
Bijlage 2
Projecten Energie Made in Arnhem 15 juni 2011

Nr. Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Trekker Energieneutraliteit, duurzaam bouwen, klimaatbestendigheid, toonaangevend cluster 1 Duurzaamheidshuis St. Marten: partners zoeken om tot een Stg. Kom op voor een mooi voorbeeldhuis van duurzame renovatie te komen. duurzame wijk (Petra Lettink) Partners Alliander (Jan Berkhout) Stg. Dubonetwerk (Clarence Rose): biedt netwerk aan om partners te vinden als projectvoorstel gereed is Ledshine (Tom Prop): toepassen van Ledverlichting Hegeman Ecobouw (Frans Hegeman) HAN Duurzame Winkelstraat (Niels Gtz): wanneer komt de consument in beweging Stg. Dubonetwerk (Clarence Rose) Stg. Kom op voor een duurzame wijk (Petra Lettink) TKE 10 (Carola Hoogland) Gemeente (Betty Jacobi) Nexit (Wilbert de Haan), Ledshine (Tom Prop) studenten Helicon en HAN WUR-Alterra (Barry de Vries) EVS Ecovrede (Marien Faasse) gemeente (vooral winkelstraat zelf en gevels; Hans van Ammers), Ledsdoitnow (Rick van Viersen) Portaal (project Wonen boven Winkels; Marco de Wilde) studenten HAN (Jan Oosting) Ecomakelaar (Richard de la Roy) Gemeente Arnhem (Betty Jacobi) HAN (Jan Oosting) Gemeente (Hans van Ammers, Betty Jacobi) Arcadis (Rob Sjerps) Ecomakelaar (Richard de la Roy) Dubonetwerk (Cynthia van der Hoeven) EVS Ecovrede (Syne Fonk) CASA (Edwin Verdurmen) IWO (Rob Ross) Schraven, uitbater Looveer bij Huissen Tussenresultaat juni 2012 Duurzaamheidshuis is open en te bezichtigen Eindresultaat gereed 2013
Verduurzamen kluswoningen St. Marten naar label A of B o.a. uitwisseling ervaring Huis in de watten/Apeldoorn (TK10) Opgedane ervaring inzetten bij meerdere projecten: olievlekprincipe
Nexit (Wilbert de Haan)
Kennis uitgewisseld met de kopers via de gemeente
2014
Verduurzamen Bakkerstraat: energiezuinige winkels (warmte, electra, koeling) duurzame producten groene marketing vergroenen panden (inclusief bovenwoningen zie 4) verduurzamen van de winkelstraat / buitenruimte: gevels, balkons, straat zelf ook link met Groene Agenda Arnhem en citymarketing (groen en creativiteit) Verduurzamen Bakkerstraat: betrekken bewoners en relatie leggen met wonen boven winkels. Daarbij ook kijken naar wooncomfort en geluidoverlast. Inventarisatie van wensen / ideen van bewoners door HANstudenten Duurzaam en klimaatbestendig Centrum: opschalen project 3 / 4 naar andere delen van de binnenstad (en vervolgens wellicht andere winkelcentra / buurtcentra) Eerste stap: opzetten informatiecentrum Bakkerstraat, opstellen plan van aanpak op basis van resultaten 3 en 4
Stg.Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)
startbijeenkomst winkeliers 8 juni 2011 (bepalen startpakket) bijeenkomst voor zomer 2011 over mogelijkheden verduurzamen winkelstraat en panden idee: opzetten sponsoractie plan van aanpak zomer 2011 realisatie direct daarna bijeenkomst bewoners 19 mei 2011 op basis daarvan plan van aanpak vervolg
2012
Stg. Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)
2013
Stg. Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)
Plan van aanpak op hoofdlijnen gereed (op basis van resultaten 3 en 4)
Nog niet bekend
Realiseren pontje/voet-fietsveer over de Rijn bij Malburgen op zonnePV: - Eerst een varend fiets-voet-pontje exploiteren - Daarna proberen een zo duurzaam mogelijk pontje te exploiteren Onderzoek haalbaarheid verduurzaming energie-opwek Industriepark Kleefse Waard
Volkshuisvesting Arnhem (Henk van Ramshorst) Nuon Industry Parks (Eelco Vrieling)
Haalbaarheid van fiets-voetpontje bekeken
Nog niet bekend
Gemeente (Albert Anijs) Industriepark Kleefse Waard (IPKW)
Eerste indicatie of haalbaarheid gegeven is
Nog niet bekend
1/11

Nr. 8 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Onderzoek haalbaarheid koppeling AVR Duiven met de WKC Kleefse Waard Na koppeling AVR Duiven met WKC Kleefse Waard onderzoek koppelen van KWO op IJsseloord 2 met stadswarmtenet (eventueel invoering en lokale buffering van warmte) Ijsseloord 2, uitbreiding parkmanagement met o.a. benutten zonne-energie via afvalberg: opgewekte energie goed bestemmen, waar gaat de stroom naar toe? Trekker Nuon Warmte (Rick van Diest) Nuon Warmte (Rick van Diest) Giesbers (Vincent Hofs) Partners AVR (Michiel van Schravendijkleverancier warmte) Nuon Industry Parks Gemeente nodig voor vergunningen Nuon Warmte (Rick van Diest) Giesbers (Vincent Hofs) VVE Ijsseloord 2 GB Energy Woningbouwcorporaties Gelderse Milieufederatie (Maarten Visschers) Provincie Gelderland: eigenaar afvalberg IF Technology VVE Ijsseloord 2 NUON Warmte Waterschap AVR (Michiel van Schravendijk) Giesbers (Park 15-locatie) Provincie Gelderland Gemeenten Arnhem + Nijmegen Volkshuisvesting Arnhem Gemeente (Albert Anijs) Kuiper Bouw Gemeente Arnhem Instituut voor Wetenschap en Ontwikkeling-IWO (Rob Ross) Burgers Zoo (Alex van Hooff) Giesbers (Martijn Bax) BAM Utiliteitsbouw Gemeente nodig voor vergunningen (met name lozing warm water op riool) Kema (Frits Verheij) Alliander (Jan Berkhout) Eventueel in combinatie met TenneT en Kema Tussenresultaat juni 2012 Haalbaarheidsstudie opgestart. e 1 verkennende gesprekken met gemeente Arnhem Eindresultaat gereed 2013
2014 en verder
10
- Vaststellen businesscase (positief) voor panelen en de af te nemen partijen (bv trolleybussen?) - Verkennen mogelijkheden oprichten energiebedrijf Ijsseloord 2 Inventarisatie van kansen voor positieve businesscase Eerst duidelijkheid over status en temperatuurregime stadswarmte Nijmegen Haalbaarheidsstudie opgestart. Nog niet bekend
11
Toevoeging koudenet aan warmtenet Ijsseloord 2 + opslag van koud water van de Ijssel in de winter op Ijsseloord 2 Visieontwikkeling koppeling stadswarmtenetten Arnhem met Nijmegen (via A15 en A325) Haalbaarheidstudie aansluiten Centrum Oost op stadswarmte Ontwikkelen Centrum oost met EPL 8 Haalbaarheidsonderzoek energieneutraliteit en schone mobiliteit Burgers Zoo Duurzame nieuwbouw KEMA hoofdkantoor met hoge Breeam ambitie + benutten restwarmte Arnhems Buiten en koeling door oppervlaktewater Rosandepolder voor nieuwbouw hoofdkantoor KEMA Onderzoeken haalbaarheid smart-grid netwerk op Arnhems Buiten Realisatie van 1 of 2 laadpalen voor electrische autos op businesspark Arnhems Buiten Bouw nieuw hoofdkantoor op Arnhems Buiten, met duurzame toepassingen en inpassing: de nieuwbouw wordt niet hoger dan de bestaande bomen. Het gebruik van duurzame, natuurlijke materialen moet de wisselwerking tussen het pand en het landschap verder versterken. Verduurzamen bedrijventerrein t Broek, zowel op gebiedsniveau als op kavelniveau
Giesbers (Vincent Hofs) Nuon Warmte
12
2015 2020
13 14 15 16
Nuon Warmte (Rick van Diest) Volkshuisvesting Arnhem (Henk van Ramshorst) Imtech (Stephan van t Wout) KEMA (Rudy Rooth) TCN Arnhems Buiten (Raymond Stijkel) TCN Arnhems Buiten (Raymond Stijkel) TCN Arnhems BuIten (Raymond Stijkel) TenneT (Jelle Wils)
Nog niet bekend 2020
Bouw hoofdkantoor gestart
2013-2014
17 18 19
2012 2012 Bouw gaande 2013
20
Arcadis (Rob Sjerps)
Gemeente (Matthijs Kop) Ondernemers OKA Services NUON Ebatech (Susanne Klawer)
Voor zomer 2011 peilen draagvlak ondernemers (Actie: Matthijs Kop). Juni 2012: plan van aanpak gereed
Medio 2014, afhankelijk van fasering en financiering
2/11

Nr. 21 22 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Realiseren EMT broedplaats (incubator) voor bedrijven Dak verduurzamen (groen + zon PV) bij panden van Presikhaaf bedrijven en IPKW; Lokale hoveniers inschakelen Ontwerpen en monitoren (proeftuinen) + proberen coperatie zonPV te organiseren voor bewoners aanpalende woonwijken + smart energy collective? Trekker IPKW (Louis de Boer) Nexit (Wilbert de Haan) schakelt lokale/regionale hoveniers en studenten HAN en Helicon in (stages beginnen in september of februari) Partners Ondernemers Nuon Industry Parks (Eelco Vrieling) Presikhaaf Bedrijven (Adri Breure) en IPKW (Haike van der Vegte) zijn opdrachtgever/klant GMF (Maarten Visschers) biedt aan te helpen om de afzet van zonnewarmte/elektriciteit georganiseerd te krijgen De gemeente vertelt dat KEMA (Frits Verheij) en Portaal (Marco de Wilde) mogelijk in Presikhaaf aan het werk gaan met zon PV en slimme energienetwerken, met als suggestie: zoek/bied samenwerking aan. EVS Ecovrede (Syne Fonk) wil ook graag hierin meedenken Gemeente Arnhem (Marion Visser) Nederlands Instituut voor bouwbiologie en ecologie Helicon (Rob Janssen) Arcadis (Rob Sjerps) TCN Arnhems Buiten (Raymond Stijkel) Leds do it now (Rick van Vierzen) Tussenresultaat juni 2012 e Start/opening broedplaats 4 kwartaal 2011 Nexit en HAN (Frits Schultheiss) werken idee uit voor de 2 klanten. Eerste gesprek april/mei 2011 Eindresultaat gereed Nog niet bekend
23
Opstellen duurzaamheidsvisie voor herstructurering Het Dorp (project 3Noord), waarbij gezondheid en duurzaamheid kwaliteitspijlers zijn Burgerduurzaamheidscentrum in duurzaam gerenoveerd kantoorgebouw (eerste optie: toren Presikhaaf): - Duurzaam renoveren kantoorlocatie (toren Presikhaaf). Eetbare gevel, energieneutraal, mogelijkheid tot broedplaats duurzame bedrijven. Bij succes: vertalen naar andere locaties in Arnhem - In duurzaam gerenoveerd gebouw inrichten van een burgerduurzaamheidscentrum waar burgers geactiveerd en gefaciliteerd worden op het gebied van duurzaamheid tot zelfstandigheid. Loskomen van economische benadering en omschakelen naar een menselijke, gezonde benadering. Samen vormgeven aan een gezonde samenleving, in gezonde gebouwen met verantwoordelijkheid voor de eigen leefomgeving. Kinderspeelnatuur in wijk Presikhaaf en samen met kinderen speeltoestellen ontwerpen die met energie te maken hebben. Koppeling met groen, speelbaar en eetbaar maken van schoolpleinen, ook link met omgeving balkonprojecten en voorbeeld/trainlocatie Eetbaar Arnhem (zie project 25). Eetbaar Arnhem: eetbare balkons en vensterbanken inrichten op een aantal plaatsen in Arnhem dmv: - balkoncursussen door Gezonde Gronden en trainers die getraind zijn voor verdere verspreiding. Enkele voorbeeldlocaties ingericht, balkons, maar ook een voorbeeldlocatie/trainingscentrum Eetbaar Arnhem in
SIZA Groep (Rob de Redelijkheid) EVS Ecovrede (Syne Fonk)
24
Duurzaamheidsambitie bepaald op basis van visie, mogelijke maatregelen worden in verdere planvorming en uitwerking meegenomen Voorbereidingen gereed, start renovatie
2011
2014
25
EVS Ecovrede (Marien Faasse)
Presikhaaf bedrijven (Adri Breure) HAN (Pjotr Timmermans)
Eerste resultaten zichtbaar in de wijk
Project loopt door in het kader van Groene Agenda Arnhem initiatieven
26
EVS Ecovrede (Marien Faasse, Syne Fonk en Gabri Steentjes)
HAN (Pjotr Timmermans)
Enkele clusters balkons gerealiseerd. Voorbeeld en trainlocatie ingericht
Eerste resultaat zomer 2012 gereed. Project loopt door in het kader van Eetbaar Arnhem en Groene Agenda Initiatieven
3/11

Nr. 27 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Presikhaafpark bij Milieucentrum en HAN - Aanbod advies bij scholen, buurtcentra etc Duurzame renovatie 400 bestaande woningen in Presikhaaf m.b.v. marktpartijen en onderzoek naar aansluiting op lokaal energie-/warmtenet. Welke kansen liggen er voor ons bezit in Presikhaaf op gebied van duurzaamheid. 28 Verduurzamen Ijsseloord 1 door verdieping/uitwerking van in 2010 uitgevoerde energiescan. Studenten denken en doen mee via HAN Smart Business Centre. Verduurzamen De Overmaat door bundeling van specifieke (energie)kennis op het bedrijventerrein en uitwerken voorstellen voor concrete maatregelen. Haalbaarheidsonderzoek naar opzetten van servicepunt voor uitleen van gereedschap en geven van voorlichting over duurzaamheid Onderzoek naar energiebesparende en genererende maatregelen (incl. opslag) in het Paleis van Justitie Arnhem. Kantoor Volkshuisvesting Arnhem beschikbaar stellen voor promotie duurzaamheid door zichtbare maatregelen op dak en gevel Proef: Personeelsparkeergarage van Rijnstate Ziekenhuis voorzien van LED verlichting gevoed door zonnepanelen op het dak. Ontwikkelen van LED verlichting voor hoogwaardige toepassingen (voldoende kwaliteit voor medisch onderzoek). Onderzoek naar mogelijkheden terugwinning fosfor (eindige grondstof) i.v.m. de realisatie van een vrouw kind centrum in 2013 Pilot scheiding afval, plastic om te bezien of dit structureel voordelen oplevert. Mogelijkheden onderzoeken voor een betere afvalverwerking met meerdere ziekenhuizen Grondwaterinfiltratie: onderzoek naar ondergrondse stromingen na piekbuien en mogelijkheden voor buffering en infiltratie op eigen terrein. Haalbaarheidsonderzoek koude-warmte opslag: bureaustudie afgerond, binnenkort boring verrichten op locatie Rijnstate Haalbaarheidsonderzoek structurele warmteterugwinning met warmtewielen in luchtbehandelingskast Verkennen haalbaarheid aansluiten Rijnstate ziekenhuis op OKA Services (Bob Kobessen) OKA Services (Bob Kobessen) Gemeente (Betty Jacobi) Paleis van Justitie (Nicole Klein Middelink) Volkshuisvesting Arnhem (Michel van Dalen) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis Trekker Portaal (Marco de Wilde) Partners Nuon Warmte (Rick van Diest) Alliander (Jan Berkhout) Gemeente (Kirsten van Reijen en Albert Anijs) Stg. Dubonetwerk (Cynthia van der Hoeven): biedt kennis en bedrijven energieneutraal bouwen Bedrijventerrein Contactgroep IJsseloord 1 (voorz. Timmo Terpstra) HAN (Jonathan van Deutekom) Provincie (Theo Froon) Bedrijventerrein Contactgroep De Overmaat (Carel Derksen) Provincie (Theo Froon) Instaan en andere bedrijven Volkshuisvesting Arnhem Stg. Kom op voor een duurzame wijk (Petra Lettink) 2Switch HAN (Frits Schultheiss) Tussenresultaat juni 2012 Gestart renovatie eerste 36 woningen Eindresultaat gereed Eind 2012: gereed eerste 36 woningen
- Second opinion uitgevoerd op 1 energiescan - Plan gemaakt voor het uitwerken van enkele alternatieven
Nog niet bekend
29
30
Haalbaarheidsonderzoek afgerond
Nog niet bekend
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
Onderzoek gereed 2012 Gerealiseerd
Ledshine (Ren Prop)
Haalbaarheid bekend Haalbaarheid bekend
Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend Nog niet bekend
Sita Andere ziekenhuizen
Pilot afgerond, bekend of er structurele plasticscheiding gaat plaatsvinden Mogelijkheden bekend Onderzoek afgerond, mogelijkheden bekend
IF Technology
Haalbaarheid bekend Haalbaarheid bekend
NUON Warmte
Nog niet bekend
4/11

Nr. 42 43 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) warmtenet Haalbaarheidsonderzoek en partners zoeken voor geothermie Realisatie groendak en zonne-energie op dak van gemeentehuis Arnhem en publicitair benutten richting een zo groot mogelijk publiek Relatie met projecten Laten plaatsen van 1.000 m2 zonnepanelen of zonnefolie met een vermogen van 60 kWp op bestaand en/of nieuw gemeentelijk vastgoed) en Aanleg groene daken en gevels, voorbeeldfunctie gemeente door toepassing op (minimaal) n pand uit Programmaplan Arnhem Energiestad Biovergistingsinstallatie realiseren. Doel is het produceren van groen-gas. Het groene gas zal gebruikt worden door de industrie gevestigd op Industriepark Kleefse Waard. Doel is het zelfvoorzienend worden door productie van gas en besparen fossiele brandstoffen. Nieuwbouw (8000m2), renovatie jaren 80 gebouw (3000m2) en renovatie jaren 40 gebouw (8000m2) met hoge Breeam ambitie op Industriepark Kleefse Waard. Drie gebouwen die dicht bij elkaar staan waarbij een hoge duurzaamheidsambitie waargemaakt wordt. Trekker (Marc Koster) Rijnstate Ziekenhuis (Marc Koster) Frisse Energie (Maarten Reichgelt) Groene Steden (Geert Elemans) Partners Burgers Zoo (Alex van Hooff) Gemeente Arnhem (Hans van Ammers) Gemeente Arnhem (manager Vastgoedbedrijf) Tussenresultaat juni 2012 Nog niet bekend Indien voorstel geaccordeerd door gemeente in juli 2011, dan uitvoering gereed eind 2011. Eind 2011 Eindresultaat gereed
44
Industriepark Kleefse Waard
E kwadraat
Haalbaarheidsstudie is gestart, afronding oktober 2011
Afhankelijk van haalbaarheidsstudie.
45
Industriepark Kleefse Waard
Wepro Special Projects Office Schipper Bosch Projectontwikkeling
Bezig met renovatie jaren 40 gebouw.
Begin renovatie jaren 40 gebouw jan 2012. (gepland eindresultaat jan 2013) Nieuwbouw start eind 2012 Renovatie jaren 80 gebouw gereed eind 2013
46
47 48
Initiren overleg over vormgeving duurzame transformatie, met als doel versnelling. Clustering van duurzame transformatie leegstand, herinrichting kerken en opzetten bedrijfsverzamelgebouw Opzetten broedplaats voor duurzame bedrijven (dienstverlening) rond een stationslocatie Infrastructuur voor kennisopbouw en implementatie energieneutrale nieuwbouw en renovatie Uitstippelen energietour langs bestaande projecten (letterlijk meters maken); verschillende doelgroepen mogelijk: basisschool, middelbare school, vakbroeders
Duurzame winkelstraat (de Bovenkamers) MVOplossingen (Menno Kuiper) Dubonetwerk Arnhem
(A)Platform, Louis Banning De Stroomplantage (Marco Savelsbergh) Movares (Arjen van Weert) EVS Ecovrede (Jasper Lindhout) EVS Ecovrede (Syne Fonk) Pollmann Architecten (Huub Pollmann) HAN Expertisecentrum energieneutraal bouwen K+R consultants (Mark Kok) !-link (Inge van der Vaart) partners die iets te laten zien hebben, zoals EVS Ecovrede (tijdmachine) Peeze Helianthos HAN (Automotive Lab) Gemeente Arnhem Woningbouwcorporaties (Volkshuisvesting Arnhem, Vivare); EVS Ecovrede (Syne Fonk)
Eerste gesprek in april/mei 2011 - groeiend netwerk van bedrijven (bouw, installatie, advies) - concrete projecten zichtbaar gemaakt - samen aan de slag Route en plattegrond gereed Juni 2014
49
Gelderse Milieufederatie (Maarten Visschers)
2012
50
Step2Save: Nuon leidt kansarme jongeren op tot energieadviseur. Samen met woningbouwcorporaties en gemeente worden er dan E-adviezen gegeven + een energiebox. (MVO). Afstemmen met overige initiatieven en mogelijk verbreden opdracht voor de jongeren.
NUON Warmte (Rick van Diest)
5/11

Nr. 51 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) - Proeftuin concept voor slim energienetwerk en diensten op locatie voor 400-500 gebruikers; Smart Energie Collective (SEC) - Parners denken na over conceptontwikkeling behoefte 2020-2025 Uitwerken idee/visie voor EMT museum/ demonstratiecentrum voor groot publiek en/of business to business contacten/faciliteiten N.B.: de gemeente geeft aan dat een smart grid Envision Centre in maart door KEMA als (mogelijk) project is ingebracht; lijkt handig om relatie te leggen. Quick scan van alle gemeentelijke panden waarbij de mogelijkheden worden bekeken op het gebied van duurzame dakontwikkeling (focus: energie, groen en water, maar volgens een integrale aanpak). Deze vervolgens samenvatten in een kansen- en prioriteitenkaart (welke kansen zijn aanwezig, waar hangt het laaghangend fruit?). Naast de directe aanpak op het gebied van energie en de andere duurzaamheidsambities, geeft de gemeente Arnhem hiermee tevens 'het goede voorbeeld' in de uitrol van het beleid. Resultaten kunnen eventueel gebruikt worden in project 52, Groene Solar Atlas. Relatie met projecten Laten plaatsen van 1.000 m2 zonnepanelen of zonnefolie met een vermogen van 60 kWp op bestaand en/of nieuw gemeentelijk vastgoed en Aanleg groene daken en gevels, voorbeeldfunctie gemeente door toepassing op (minimaal) n pand uit Programmaplan Arnhem Energiestad Voor de woningcorporaties, maar ook andere gebouweigenaren (denk ook aan ziekenhuizen, instellingen, onderwijsgebouwen, etc.), kosteloos een aantal van onze workshops 'Anders denken over daken' te verzorgen. In een combinatie van presentatie en workshop leiden we de deelnemers in een dagdeel op inspirerende wijze in op het gebied van daktransitie. We informeren, enthousiasmeren en inspireren. En laten de deelnemers zelf ontdekken op welke wijze zij de tot nog toe onbenutte vierkante meters dakoppervlak kunnen gaan benutten. Inventarisatie Arnhems platte daklandschap opstellen en op basis daarvan Groene solar atlas opstellen (waarin de mogelijkheden van de daken voor duurzame energiewinning en van groen voor waterbuffering, koeling, isolatie, bijdrage aan stedelijk ecosysteem worden aangegeven) Trekker Alliander (Jan Berkhout) Partners KEMA (Frits Verheij en Caroline Faasen) Smart Energy Collective Gemeente (Albert Anijs) HAN (Tinus Hammink) EVS Ecovrede (Marien Faasse), Giesbers legt ook contact met KEMA (Frits Verheij) ivm envision centre TCN (Gabrielle van Galen) Gemeente Arnhem (Hans van Ammers) Gemeente Arnhem (manager vastgoedbedrijf) Indien concreet voorstel geaccordeerd door gemeente in juli 2011; uitvoering gereed eind 2011. Acties die hieruit voortkomen bespreken voor verdere uitwerking in eerste kwartaal 2012. Eind 2011 Tussenresultaat juni 2012 - locatie proeftuinen SEC bekend - indien in Arnhem, dan ook proefconcept SEC bekend Eindresultaat gereed Nog niet bekend
52
Giesbers (Martijn Bax)
53
Daklab (Cock de Jong en Sietse Hylkema)
54
Daklab (Cock de Jong en Sietse Hylkema)
Directie, management, beleidsmakers en beleidsadviseurs (duurzaamheid en vastgoed) woningcorporaties, ziekenhuizen, onderwijsgebouwen , onderwijsgebouwen
Workshops organiseren voor 3 kwartaal 2011.
Eerste fase gereed in 2013
55
Nexit (Wilbert de Haan) Daklab (Cock de Jong)
Gemeente Arnhem (Betty Jacobi, Hans van Ammers) En verder nog genteresseerde partners zoeken, bv: Presikhaaf bedrijven Kleefse Waard/IPKW Arnhems Buiten Woningbouwcorporaties Paleis van Justitie
Solar atlas in bewerking
Eind 2012 atlas gereed, uitvoering ervan begint aansluitend.
6/11

Nr. 56 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Invoering GPR Stedenbouw: een hulpmiddel voor een prestatie gerichte werkwijze duurzame Stedenbouw. Het GPR stedenbouw vervangt het nationaal pakket duurzame Stedenbouw. Het GPR Stedenbouw sluit naadloos aan op het GPR gebouw. Gemeente Arnhem stelt programmalicenties beschikbaar. Met GPR Stedenbouw worden duurzaamheidsscores voor 5 themas in beeld gebracht: Energie, Ruimte & Voorraden, Welzijn & Gezondheid, Gebruikswaarde en Toekomstwaarde. Het GPR Stedenbouw, is eenvoudig te gebruiken en biedt keuze vrijheid. Het geeft duidelijke scores 0 t/m 10 en is hierdoor goed monitoringsinstrument. Duurzame bedrijfsvoering (planning, onderhoud van de hoogspanningsverbindingen) + investeringen in netuitbreidingen voor windparken en tuindersgebieden in Nederland en Duitsland Meer ingenieurs (duurzame) energietechniek op de (Arnhemse) arbeidsmarkt brengen Trekker Gemeente Arnhem (Wim Mulders en Betty Jacobi) Partners Architecten, stedebouwers Tussenresultaat juni 2012 GPR Stedenbouw gemplementeerd bij de gemeente Arnhem Eindresultaat gereed Voorjaar 2013 ambitieniveau Duurzame Stedenbouw vastgesteld.
57
TenneT (Jelle Wils)
lopend
2020
58
HAN (Tinus Hammink)
Tennet (Jelle Wils) Alliander (Jan Berkhout) Andere bedrijven
59 60
61 62
Isoleren bestaande woningvoorraad. Minstens 2 labelstappen vooruit. CO2 reductie 20 25 % Jaarlijksbudget ruim 1 mio Realiseren van het nieuwe groene werken: van economisch gericht werken naar mensen motivatiegericht werken. Verlies aan milieukennis in organisaties en bedrijven (door ontslagen bij economische tegenwind) opvangen door nieuwe manier van werken Initiatief Arnhem Transition Town Organiseren Energie Battle tussen medewerkers van toonaangevende bedrijven Kennisvalorisatieaanvraag: ontwikkeling van een regionale infrastructuur voor kennisvalorisatie, o.a. voor duurzame energie Aanvraag wordt in zomer 2011 beoordeeld en hopelijk goedgekeurd Lokaal organiseren collectieve inkoop van energie / lokale energiecentrales. Bewustwording creren bij burgers over energie(on)afhankelijkheid Pilot Arnhem Van Afval Naar Grondstof (AVANG). Pilot in wijk St Marten-Sonsbeekkwartier om de hoeveelheid restafval drastisch te verminderen en tevens in te zetten op
Volkshuisvesting (Michel van Dalen) EVS Ecovrede (Syne Fonk) Belastingdienst UWV
- 20 HAN-docenten getraind door o.a. Tennet en Alliander - verdubbeling aantal techniekstudenten die betrokken zijn bij duurzame energie (projecten, onderwijs, minor) 1000 woningen gereed Laboratorium het nieuwe groene werken staat
Eind 2013
EVS Ecovrede (Syne Fonk en Jasper Lindhout) Imtech (Hendrik Smeenk) HAN (Noel Maertens)
Gemeente nodig Imtech Fair Climate Andere bedrijven en instellingen Artez RU KIEMT Gemeente Arnhem burgers
63
Organisatie staat, er zijn werkgroepen gevormd en eerste initiatieven genitieerd Start 1/9/2011 10 bedrijven met 3 deelnemers per bedrijf Battle op 1-4-2012 - Incubatorvoorziening - Instrumentarium kennisvalorisatie - Lectoraat duurzame energie met kenniskring gestart Lokale groepen opgericht die verantwoordelijkheid nemen voor eigen energieproductie. November 2011: plan van aanpak voor pilot in 2012
Nog niet bekend 1-4-2012
2016
64
EVS Ecovrede (Syne Fonk) Stg. Kom op voor een duurzame wijk (Jan Schreur)
Continu proces
65
burgers
Op langere termijn (2020): een nagenoeg afvalvrije gemeente en
7/11

Nr. Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) preventie en cradle-to-cradle. Met meer gft-afval apart wordt meer groene energie opgewekt. Omslag in denken van afvalstoffeninzameling naar grondstoffeninzameling. Met gescheiden inzameling van al het papier, glas, kunststof en textiel in Nederland kan 20% van de landelijke CO2doelstellingen worden bereikt (rapport DHV, 2011). 66 Uitbouw De Groene Vos tot stedelijk/regionaal servicecentrum. Intermediair tussen burgers, overheid, bedrijven en onderwijs. Functies: loket, service, faciliteiten, winkel, netwerk, platform. Samenwerking met Het Groene Hert in Nijmegen in stadsregionaal verband. Schoon Vervoer 67 Proeftuinregeling voor groen gas voertuigen tot 3500 kg. Subsidie voor minimaal 3 voertuigen per aanvrager, en max 100.000 per project. De voertuigen mogen pas na goedkeuring van de subsidie worden aangeschaft. Gemeente werft deelnemende ondernemers en faciliteert aanvraag. 68 Groene Hub: groen gas productie uit regionaal groenafval en GFT, gemeenten Arnhem en Nijmegen samen afzetmarkt ontwikkelen 69 Van 200 voertuigen nu naar 1600 voertuigen op groen gas en van 2 naar 8 vulpunten in 2013 (met geld uit Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit NSL) 70 Subsidieregeling voor elektrische scooters 71 Realisatie van 10 laadpunten voor elektrische autos in Arnhem (winkelcentra Kronenburg en Presikhaaf, Gelredome, Beekstraat, De Markt, Jansbuitensingel, Velperbuitensingel, Van Rhoonstraat (priv), Paul Krugerstraat (priv), Westerveldstraat (priv) Aanschaf 3 5 groengasautos die in regio Arnhem gaan rijden en meewerken aan haalbaarheidsstudie ombouwen bestelauto naar waterstof; Aanschaf elektrische scooters (al gestart) en kleine elektrische busjes; verder serieus nadenken over grotere bussen op groen gas. Subsidieaanvraag Truck van de Toekomst voor 2 LNGvrachtwagens (niet kraak/pers). Deze worden vergroend (naar LBG) als groengas beschikbaar is. Wm-aanvraag ingediend voor productie van groen gas in Duiven Sita is n van de mogelijk inschrijvers op het Arnhemse Trekker Partners Tussenresultaat juni 2012 Eindresultaat gereed een forse energiebesparing, CO2-reductie en grondstoffenbesparing
Stg. Kom op voor een duurzame wijk (Jan Schreur)
p.m. (hopelijk vele, nader in te vullen)\
januari 2012: ondernemingsplan/plan van aanpak en draagvlak
Zo mogelijk 1 april 2012
Gemeente Arnhem
AgentschapNL Stadsregio Arnhem Nijmegen
Per 1 juli 2011 opent de regeling
Gemeente Arnhem (Peter Swart) Stadsregio Arnhem Nijmegen (Theo Tijsse Klasen) Provincie Gelderland / Stadsregio Arnhem Nijmegen Gemeente Arnhem / Stichting E-laad
Gemeente Nijmegen, Stadsregio Arnhem Nijmegen Provincie Gelderland Fuwell (Enne-Jacob Wierda) Gemeente Arnhem Gemeente Nijmegen Loloo In maart 2012 opent de regeling
2011- 2015 Per direct t/m 2013
Eind 2011
72 73 74 75 76
Hectas Bedrijfsdiensten (Edo Konings) Vivare (Rob vd Laan) Sita (Ton Gradussen) Sita (Ton Gradussen) Sita, (Ton Gradussen)
Gemeente Arnhem HAN Autotechniek
Zomer 2011 Voorjaar 2011
Ander ondernemers op Roelofshoeve Gemeente Duiven
1 juni 2011 (bekendmaking toekenning) ? 2012
8/11

Nr. 77 78 79 80 81 82 83 84 85 Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) inzamelcontract voor huisvuil en zal desgewenst inschrijven met groengasperswagens. Wm-aanvraag ingediend voor productie van groen gas in Duiven Vergroenen wagenpark gemeente: 30 wagens op duurzame energie NH Rijnhotel gaat een parkeerplaats inrichten voor elektrisch laden Inrichten parkeerplaats met electrische laadpaal bij ziekenhuis Rijnstate voor personenautos Realisatie van 3 electrische laadpalen op Industriepark Kleefse Waard. Internationale wedstrijd Shell Eco Marathon (urban concept) Duurzaam mobiliteitsprogramma en een nieuwe vorm van werken, waarbij autokilometers worden verminderd door stimuleren OV en locatieonafhankelijk werken. Gebruik duurzaam vervoer stimuleren in Arnhem door aanschaf elektrische bedrijfsfietsen en elektrische scooter Garage van de Toekomst, een centrum voor de opleidingen de MBO - opleidingenduurzame mobiliteit in Arnhem e.o. Trekker AVR (Michiel van Schravendijk) Gemeente Arnhem (Cobus Jansen) NH Rijnhotel (mw Dirks) Rijnstate (Marc Koster) Industriepark Kleefse Waard (Hinke van Weperen) HAN (Paul Claessen) TenneT (Jelle Wils) Volkshuisvesting Arnhem (Evelien van Keeken) ROC Rijn IJssel Arnhem Partners Tussenresultaat juni 2012 Eindresultaat gereed
Voor 2015 Gemeente Arnhem, E-laad Gemeente Arnhem, E-laad Loloo Gemeente Arnhem (hoofdsponsor) Programma gereed en deels uitgerold Gereed in 2011 Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Electude, Nuenen Automotive Centre of Expertise, Arnhem/Eindhoven The Good Car Company, Zevenaar Kenniscentrum Beta Techniek, Arnhem IvDM, Nieuwegein B-style & BUSiness Nog nader te bepalen 31 juli 2013 2011 2011 December 2011
86
87
Uitbreiding assortiment toepassingen van ons brandstofcelsysteem ZEREX 10.1 met een 21 persoons lage vloerbus op waterstof een bestelbus 1,5 ton op waterstof Uitbreiding assortiment toepassingen van ons brandstofcelsysteem ZEREX 10.1 met een vierpersoons invalidentaxi op waterstof Pilot Schoon Bustaxivervoer
Silent Motor Company (Erik de Nie) Silent Motor Company (Erik de Nie) Silent Motor Company (Erik de Nie) Silent Motor Company (Erik de Nie) Silent Motor Company (Erik de Nie) Jacques Smolenaars (TotalHy BV)
Commercieel beschikbaar vanaf oktober 2011 na presentatie op BUSWORLD in Kortrijk Prototypes gereed en rijdend
Oktober 2011
B-style & BUSiness
Eind 2012
88
89 90 91
Pilotproject Schone Pakketdistributie in stad en regio Project Invalidenvervoer schoon mobiel Demonstratieproject Hybride scooters. Electrische voertuigen in het algemeen en electrische scooters in het bijzonder hebben een beperkte actieradius.
Nog niet benaderd: - Taxibus ondernemingen Arnhem - Concessieverleners gemeente en Stadsregio Nog niet benaderd: - Besteldiensten in Arnhem - Groothandelfirmas Nog niet benaderd: - Taxibus ondernemingen Arnhem - Gemeente en Stadsregio HAN Nedstack VB van Steijn
Projectopzet gereed. Zicht op Financiering incl subsidies Projectopzet gereed. Zicht op Financiering incl subsidies Projectopzet gereed. Zicht op Financiering incl subsidies Design gereed en eerste prototype functioneel.
Rijdend in 2013: Leerlingen vervoer Ouden van Dagen Taxi Rijdend in 2013 Rijdend in 2013 December 2013
9/11

Nr. Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Het hybridiseren biedt een oplossing voor dit probleem. Bestaande electrische scooters worden uitgebreid met een range extender in de vorm van een brandstofcel. Stroom tanken de scooters thuis of op de zaak; waterstof wordt bij het Arnhemse waterstoftankstation getankt. Een vloot van 25 100 scooters zal dan gaan rijden op stroom en/of waterstof. 2015 OV in Arnhem 0-emissie 2023 150 van de 225 bio gas busswen vervangen door brandstofcel bussen HFC BUS Stappen: 2010 eerste H2commerciele tank station geopend 2011 eerste HFC bus met naafmotoren op de weg 2011 Consortium gevormd voor de ontwikkeling de bouw en de exploitatie van de HFC bussen voor de stads regio A&N 2011 financiering meerkosten geregeld 2012 verhuizing en opschaling H2 tankstation 2012 bouw eerste 5 HFC bussen gestart 2013 eerst 5 HFC bussen in exploitatie 2015 alle 25 gas bussen in Arnhem vervangen door HFC Bussen 2015 Vergroening H2 in volle gang 2015 1000kg H2 omzet per dag in H2 tankstation 2015-2023 geleidelijke ingroei van de HFC bussen naar gelang het afschrijvings schema van de gas bussen dat toelaat. Opzetten Automotive Centre of Expertise HAN Fontys (ACE HAN Fontys) Trekker Partners Tussenresultaat juni 2012 Eindresultaat gereed
92
Nedstack (Jan Piet van der Meer)
Consortium Partners: Technologie: Nedstack Hygear E-traction Vossloh Kiepe Paceas VDL (technisch project leider) HAN VTT Exploitatie: Ballast Nedam (algemeen project leider) Connexxion
Financiering meer kosten is afgerond De engineering HFC bus is gereed Bouw eerste bus wordt gestart Proefritten en test met 2011 HFC bus in volle gang
- 2015 eerste fase van 25 HFC bussenvoor Arnhem afgerond - 2020, 150 OV bussen stads regio 0-emissie
93
HAN (Bram Veenhuizen)
Fontys Automotive Bedrijfsleven Provincie Gelderland Provincie Noord Brabant Gemeentes Helmond Gemeente Arnhem Via allerlei partners zoals As we speak MVOplossingen Wordt Green Guide gevuld Stg. Duurzame winkelstraat (Niels Gtz) MVO bedrijven Arnhem en Nijmegen staan in Green Guide en wisselen kennis uit met elkaar; Partijen die duurzaam willen aanbesteden gebruiken de Green Guide Afhankelijk van planning Verduurzaming Bakkerstraat (projecten 3 en 4) 19 juni 2011 Training aanbesteden heeft plaatsgevonden Mogelijkheden cradle tot cradle in komende aanbestedingen 2012
Duurzaam inkopen & aanbesteden en fair trade 94 Regionale Green Guide met keurmerken en MVOprestatieladder ISO certificeringen, als hulp en advies bij keuzes in aanbestedingen 95 96 97 Bakkerstraat 1 Faire Trade winkelstraat Luchtkussenfeest Sonsbeek Festival 19 juni 2011 (met zintuigelijke verrassingen en luchtkussens) Training opzetten voor en geven aan lokale ondernemers met als onderwerp inschrijven op aanbestedingen, met accent op duurzaamheidscriteria Cradle to cradle meenemen in aanbestedingen als gunningscriterium
e
P-inc (Pauline Waltmann)
Stg. Faire Trade (Rob Gietema) Stg. Ezelshoren (Rob van Sprang) Gemeente Arnhem (Coen Gribbroek) Gemeente Arnhem (Coen Gribbroek)
P-inc (Pauline Waltmann) MVOplossingen (Menno Kuiper): deze training aankondigen op een Greendrinks-avond
Training aanbesteden heeft plaatsgevonden in 2012 2013: En aanbesteding
98
10/11

Nr. Wat (eindresultaat, evt met tussenstappen) Trekker Partners Tussenresultaat juni 2012 genventariseerd 5 aanbestedingen Eindresultaat gereed afgerond waarin cradle tot cradle is opgenomen Eind 2012
99
100
101 102 103 104
In de komende twaalf maanden bij 5 aanbestedingen duurzaamheidsadvies betrekken in de voorfase van een aanbesteding. Trachten zo duurzaam mogelijk aan te besteden. Duurzaamheidsladder opstellen die verder gaat dan AgentschapNL-criteria voor duurzame inkoop. De duurzaamheidsladder bestaat uit twee delen. 1. criteria die wij (binnen onze contracten) gebruiken als toets om duurzame producten en diensten in te kopen. 2. het zichtbaar maken in de organisatie dat wij duurzaam inkopen. (bewustwording) Kennis MVO delen, best practises uitdragen en netwerk vergroten Opdrachten aanbesteden bij bedrijven uit de regio Arnhem Verder uitwerken pilot om relatie tussen duurzame bronnen en gebruik in beeld te brengen met een openbaar net er tussen. Bevorderen duurzame samenleving: Werken aan de bevordering van een duurzame samenleving (economisch, ecologisch en sociaal) door mensen te informeren, enthousiasmeren en initiatieven te nemen, te verbinden, te versterken en te versnellen. De partijen doen dat ieder op hun eigen wijze.
Gemeente Arnhem (Coen Gribbroek) Paleis van Justitie (Nicole Klein Middelink)
EVS Ecovrede (Lonneke Alsema) MVOplossingen (Menno Kuiper) MWH (Pouwel Inberg) Gemeente Arnhem (Coen Gribbroek)
- De duurzaamheidsladder is af en wordt door Paleis van Justitie gebruikt als duurzame toets bij inkoop van diensten en producten. - Het is voor medewerkers duidelijk hoe duurzaam de producten/ diensten zijn die wij inkopen. Continu proces
Continu proces
Peeze (Timmo Terpstra) Volkshuisvesting (Albert Sluiter) GPX (Egbert Bouwhuis)
Continu proces
Imtech
2Switch (Jip Peper), Almadis (Wilma Koghee), As we speak (Willem Hofstede), Awearness Fashion Events (Wilma Mulder & Jeanette Oink), Coco-mat (Jos Neppelenbroek), !-link (Inge van der Vaart), Kastanjelaan 11 (Siglinde Schfer), La Pura (Karen Korff de Gidts), Lets Coffee (Dunja Hirsch), Milieudefensie (Joop van Steenbergen), Peeze (Timmo Terpstra), Platform Arnhem Mondiaal (Ed Bruinvis), Puur! Uit eten (Jeanette van Mullem), Raad van Kerken (Henny de Beijer), Robbers & Van den Hoogen (Astrid Donders), Stg. Ezelshoren (Rob van Sprang), Stg. Fair Trade Arnhem (Yvonne Renckens, Rob Gietema), Stoere Vrouwen (Anne Marie Pronk), Wereldwinkel Arnhem (Wilko van Loon)
11/11
pagina
onderwerp
toetredingsverzoek
Bijlage 3 Model
pagina
Model toetredingsverzoek
Model toetredingsverzoek
onderwerp
Brief aan:
Gemeente Arnhem T.a.v. de cordinator van het Convenant Energie Made in Arnhem Postbus 99 6800 AA Arnhem Datum: Onderwerp: verzoek om toetreding tot het Convenant Energie Made in Arnhem Geachte heer/mevrouw, Op 24 juni 2011 is het Convenant Energie Made in Arnhem ondertekend door een groot aantal partijen uit de Arnhemse regio en partijen die in deze regio actief zijn. Dit Convenant is opengesteld voor deelname van andere ondernemingen, stichtingen of maatschappelijke instellingen. Het doel van het Convenant is om afspraken vast te leggen tussen partijen over een gezamenlijke aanpak van de toepassing van innovatie en het tot uitvoering brengen van succesvolle acties op het terrein van energie, technologie en duurzaamheid. Partijen willen samenwerken aan zichtbare acties in de stad om resultaten te boeken op het vlak van energieneutraliteit, een toonaangevende energiecluster, duurzaam bouwen, schoon vervoer, klimaatbestendige stad en duurzaam inkopen en aanbesteden en fair trade. [Naam onderneming] wenst toe te treden tot het Convenant Energie Made in Arnhem. Wij onderschrijven de door het Convenant beoogde gezamenlijke aanpak om te komen tot nieuwe technologien, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe werkgelegenheid en een beter, schoner (leef) milieu in Arnhem en committeren ons aan de afspraken vastgelegd in het Convenant. Wij willen bijdragen aan het behalen van deze doelen door [projectvoorstel onderneming]. De schriftelijke bevestiging van onze toetreding tot het Convenant zien wij graag op korte termijn tegemoet. Hoogachtend,

Convenant Energie Made in Arnhem Incl. Bijlagen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Convenant Energie Made in Arnhem Incl. Bijlagen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Convenant

Energie Made in Arnhem

Convenant energie Made in arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Komen overeen als volgt: ArtIkEl 1 DOEl vAN HEt CONvENANt

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

ArtIkEl 5 5.1 5.2

ArtIkEl 6 6.1 6.2

aldus overeengekomen en ondertekend te arnhem op 24 juni 2011:

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Convenant Energie Made in Arnhem

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmaplan arnhem energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 1: naar een energieneutraal arnhem

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 2: naar een toonaangevend energie-

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

cluster in de arnhemse regio

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 3: naar een duurzaam gebouwd arnhem

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 4: arnhems vervoer

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 5: naar een klimaatbestendig arnhem

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

programmalijn 6: naar duurzame inkoop &

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

Programmaplan Arnhem Energiestad 2011 - 2014

projecten energie Made in arnhem

Projecten Energie Made in Arnhem 15 juni 2011

Nexit (Wilbert de Haan)

Kennis uitgewisseld met de kopers via de gemeente

Stg.Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)

Stg. Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)

Stg. Duurzame Winkelstraat (de Bovenkamers)

Plan van aanpak op hoofdlijnen gereed (op basis van resultaten 3 en 4)

Nog niet bekend

Haalbaarheid van fiets-voetpontje bekeken

Nog niet bekend

Gemeente (Albert Anijs) Industriepark Kleefse Waard (IPKW)