BÀI GIẢNG DẠNG VĂN BẢN (SCRIPT)

Môn học: LUYỆN DỊCH 1

UNIT 7: CALQUE PROCEDURE IN TRANSLATION

(PHƯƠNG THỨC SAO PHỎNG)

Topic 7.1: Calque procedure

Hello Class,

Maybe you are no stranger to English collocations such as “floating market”, “high
pressure”, or names of organizations as “European Union”, “World Bank” or compound words
as “driving licence”, “seafood”. All of them are translated into Vietnamese by using a
translation method called CALQUE. This is also one of the most popular translation procedures
that we are going to explore today. Let’s begin! (Có lẽ các bạn không xa lạ gì với những cụm từ
tiếng Anh như “chợ nổi”, “áp lực cao”, hoặc tên của các tổ chức như “Liên minh châu Âu”,
“Ngân hàng Thế giới” hoặc các từ ghép như “giấy phép lái xe”, “hải sản”. Tất cả cụm từ trên
được dịch sang tiếng Việt bằng cách sử dụng một phương pháp gọi là SAO PHỎNG. Đây cũng
là một trong những phương thức dịch phổ biến nhất mà chúng ta sẽ tìm hiểu ngày hôm nay.)

1-2 Definition (Định nghĩa)

Calque originates from a French word “calquer” meaning "copy". A calque is a word-
for-word translation from one language to another. When you take a phrase in English and
translate each word literally into Vietnamese, that's a calque. Calque is a common phenomenon
and there are many English collocations are calques, translated from other languages, for
example, from French as below. (Sao phỏng bắt nguồn từ tiếng Pháp "calquer" có nghĩa là "sao
chép". Một “sao phỏng” là một bản dịch sát từng chữ của một ngôn ngữ khác. Khi bạn có một
cụm từ tiếng Anh và dịch sát từng chữ sang tiếng Việt, khi đó bạn đang sử dụng phép “sao
phỏng”. “Sao phỏng” là một hiện tượng phổ biến. Có rất nhiều cụm từ tiếng Anh thông dụng là
những cụm từ "sao chép" từ các ngôn ngữ khác, ví dụ, từ tiếng Pháp như trong các ví dụ dưới
đây.)

• Examples:

French English Vietnamese

Musique music âm nhạc
point de vue point of view (quan điểm)
ne m'oubliez pas forget-me-not xin đừng quên tôi (hoa lưu ly)
pomme d'Adam Adam's apple quả táo A-đam (yết hầu)
 Calque is also known as loan translation or through translation. (Sao phỏng còn gọi là dịch vay
mượn (*) hay dịch suốt.)

(*) Note: chúng ta sẽ học phương thức vay mượn (borrowing - tuần 8) và dịch nguyên văn
(literal translation - tuần 9), khi đó, ta sẽ phân biệt sự khác nhau giữa 3 phương thức này
(calque/borrowing/literal).

Now, let’s find out how calque is used.

Use (Cách dùng)

According to Newmark (1998), calque is used to translate (1) common collocations, (2) name of
organizations and (3) components of compounds.
Theo Newmark, sao phỏng được dùng để dịch các cụm từ thông thường, tên của tổ chức, các
thành phần của từ ghép.
• Examples:
(1) Collocations: stock market (thị trường chứng khoán); hot money (tiền nóng); heavy
traffic (giao thông mật độ cao); diplomatic ties (quan hệ ngoại giao), etc.
(2) Name of organizations: International Monetary Fund (IMF): Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế;
United Nations (Liên Hiệp Quốc); United Nations Educational, Scientific and Cultural
3 Organization (UNESCO - Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc);
World Trade Organization (WTO - Tổ chức Thương mại Thế giới), etc.
(3) Compounds: pawnshop (tiệm cầm đồ); public speaking (diễn thuyết trước công chúng);
washing machine (máy giặt); raindrop (hạt mưa); moonlight (ánh trăng); parking lot (bãi
đậu xe); user-friendly (thân thiện với người dùng); etc.

Qua cách dịch sao phỏng trên, ta thấy từ nào cũng được “sao chép” (calque) nguyên nghĩa từ ấy,
còn vị trí của từ được sắp xếp theo cú pháp tiếng Việt. Ví dụ: “stock + market → stock market”
(chứng khoán + thị trường → thị trường chứng khoán)
Tuy nhiên, trong trường hợp dùng từ Hán-Việt thì vị trí không thay đổi. Ví dụ: “superman” (siêu
nhân); “total output” (tổng sản lượng), White-House (Bạch Ốc), etc.
 Classification (Phân loại)

1. Paronymous calque or loan word the result of an incorrect correspondence between

two words that have similar forms or etymologies but that have evolved differently in
their respective languages to the point that they now have different meanings. (Sao
phỏng tương tự hoặc vay mượn từ là kết quả của sự liên hệ sai lệch giữa hai từ có hình
4 thức hoặc lịch sử phát triển giống nhau nhưng đã tiến hóa và mang ý nghĩa khác nhau
trong các ngôn ngữ dịch.)

• Examples:
Café (French) - coffee → quán ăn/cà-phê;
Bazaar (Persian) – market → chợ

2. Orthographic calque normally appears in the transliteration of the names of people,

places, and ethnicities. (Sao phỏng quy tắc viết chính tả của ngữ nguồn diễn ra khi
chuyển dịch tên người, địa điểm, và dân tộc.)

• Examples: Nelson Mandela, Maldives, Khmer

3. Typographic calque takes place when typographical conventions that only exist in the
source language are transferred to the new language. (Sao phỏng quy tắc sắp chữ của
ngữ nguồn xảy ra khi những quy tắc đánh máy chỉ tồn tại trong ngôn ngữ nguồn được sử
dụng khi chuyển dịch sang ngôn ngữ đích.)

• Examples: capital letters (chữ hoa) (như trong McDonald’s), italics (chữ nghiêng)

4. Syntactic or structural calque is the product of erroneous connection between the

elements of a sentence or phrase. (Sao phỏng cú pháp hoặc cấu trúc xảy ra khi có kết
nối sai giữa các yếu tố của một câu hoặc cụm từ.)

• Examples:
“science-fiction” của tiếng Pháp được sao phỏng cấu trúc từ tiếng Anh “science-fiction”
(truyện khoa học viễn tưởng).

Alien invasion is one of the common topic for science fiction film.
Sự xâm chiếm của người ngoài hành tinh là một trong những chủ đề thông thường trong
phim khoa học viễn tưởng.
 Notes (Lưu ý)

Calque is one of the ways in which a language renews its lexicon. You often see
“calques” in specialized or international fields. (Sao phỏng là một trong những cách thức mà
5 một ngôn ngữ đổi mới từ vựng của mình. Sao phỏng thường được dùng trong các lĩnh vực
chuyên môn hoặc quốc tế.)

Calque contributes to the richness of a target language by avoiding the direct use of
foreign words. (Sao phỏng có thể làm tăng tính phong phú của ngữ đích mà không cần
phải thêm vào bản dịch những từ nước ngoài khó hiểu.)

• Example:
một cụm từ thông thường trong tiếng Anh thương mại là “heavy industry” – “công
nghiệp nặng” (the industry that the products is used to supply to other industries).

However, the meaning of some other calques can be rather obscure for most people,
especially when they relate to specific vocations or subjects such as science and law. An
unsuccessful calque can be extremely unnatural, and can cause unwanted humour, often
interpreted as indicating the lack of expertise of the translator in the target language.
(Tuy nhiên, một số cụm từ khác, nếu dịch theo kiểu “sao phỏng” có thể khó hiểu với hầu
hết mọi người, đặc biệt các cụm từ liên quan đến nghề nghiệp cụ thể hoặc các chù đề như
khoa học và pháp luật. Nếu người dịch không vững chuyên môn trong ngôn ngữ đích sẽ
tạo ra những cụm từ “sao phỏng” thất bại, thiếu tự nhiên, và buồn cười.)

• Examples:
- “kinh tế hộ gia đình” không dịch là “household economy” mà là “cottage industry”
- “strong coffee” không dịch là “cà phê mạnh” mà là “cà phê đậm”
- “golden goodbye” không dịch là “lời tạm biệt vàng ngọc” mà là “phụ cấp thôi việc”,
- “blue blood” không dịch là “máu xanh” mà là “dòng dõi quý phái”, etc.

REFERENCES

- Bosco, Gabriela. Translation Techniques. Retrieved from

https://www.interproinc.com/blog/translation-techniques
- Chiara, G. (2016). Translation techniques: Calque. Retrieved from A Translator’s
Thoughts website at https://translatorthoughts.com/2016/05/calque/
- Jazmin, S. (2016). Translation technique: Calque. Retrieved from
https://prezi.com/dyueirxg3zcp/translation-technique-calque/
- Newmark, P. (1998). A Textbook for Translation. New York: Prentice Hall.
6
- Stacey. (2016). Calque: What Is It? Retrieved from
https://www.onehourtranslation.com/translation/blog/calque-what-it
- Vinay, J.-P., & Darbelnet, J. (1958/2000). A Methodology for Translation. London:
Routledge.
- Wiki. (2011). Calque. Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Calque
Translation technique: Calque
- https://www.vocabulary.com/dictionary/calque
- https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/golden-goodbye