Ünite 1: Ontolojik Kategoriler

Metafizik terimi varlığı varlık olmak bakımından araştıran bilim olarak

betimlenir ve genel metafizik ve özel metafizik olarak ikiye ayrılır. Genel
metafizik, varlık kategorisi de denilen ontolojik kategorilerin ve arasındaki
ilişkilerin incelenmesi demektir ve varlıkbilim olarak da
adlandırılan ontoloji de denir. Özel metafizik ise varlığı özel açılardan
inceler ve bir veya birden fazla kategori ya da alt kategoriyi konu edinir.

Metafizik Nedir?

Metafizik yani ontoloji varolan ve varolabilen şeylerin tümünün ontolojik

kategori denilen en üst türlerini konu edinir. En önemli kategoriler
ise nesne ve özellik kategorileridir. Özel bilimlerden farklı olarak metafizikte
konusunu oluşturan kategorilere ait şeylerin varlığı bir ön dayanak olarak
kabul edilmez ve bu şeylerin varlığı bir metafizik kuram çerçevesinde
dizgisel olarak irdelenir. Bazı kategorilere ait dolaysız olarak kabul edilen
şeylere o kuramın temel kategorileri, temel kategoriler tarafından
tanımlanabilen kategorilere de kuramın türetilmiş kategorileri denir.

Metafizik önermeleri mantıksal doğru olmadıklarından a priori, deneysel

bilimlerin doğruları olmadığından sentetik a priori değildirler, ontolojik
kategorilere dair ve kategori adını içeren, kategorilere ilişkin matematiksel
olmayan sentetik a priori doğrular olduğu söylenebilir. Metafizik önermeler
öndayanaklar yani sağduyusal örtük metafizik öndayanakların bir metafizik
kuram biçiminde dizgeleştirmeleriyle elde edilirler.

Metafizik önermeler ilk aşamada metafizik öndayanakların uyumlu ve tutarlı

bir biçime dönüştürülmesiyle ortaya çıkan tam olarak dile getirilmemiş
önermelerdir. İkinci aşamada metafizik aksiyon denilen az sayıda önermeler
ortaya konur, üçüncü aşamada ise bu önermelerde geçen kategori
terimlerinin bir bölümü öbür terimler yardımıyla tanımlanır. Aksiyomlar,
tanımlar ve onlardan türetilen metafiziksel önermelerden oluşan
dizgiye metafizik kuram denir. Metafizik, metafizik önermelerden oluşan bir
metafizik kuramı oluşturmasına ve bu önermelerin doğruluğunun
sınanmasına yönelik bir yöntemdir.

Örnekleme İlişkisi: Tümel ve Tikel Kategorileri

Varolan şeylere varlık, varolabilen şeylere ise olanaklı şey denir. Varlık
olmayan olanaklı şeylere ise salt olanaklı şey denir. Bütün olanaklı şeyler iki
ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflandırılır:

1. Ait olma ilişkisi: ilkel örnekleme ilişkisine dayanarak tamınlanır.

 2. Sahip olma ilişkisi: ilkel taşıma ilişkisi ile tanımlanır.

İlkel ilişkiler tanımlanamaz ancak bir yandan örneklendirilerek öbür yandan

aksiyomlar ile açıklanabilirler.

A şeyi B şeyini örnekliyor ise, B şeyi de A şeyi ile örneklenir. A şeyi B

şeyinin örnekleyeni, B şeyi de A şeyinin örneklediği tür denir. Örnekleme
ilişkisi Örneklenme ilişkisinin evriğidir. Örnekleyenler varolan ya da
varolabilen olanaklı şeylerdir. Olanaklı örnekleyen ise, o şeyin örnekleyenin
bulunmasının olanaklı olması demektir. Örnekleyen ve olanaklı örnekleyen
birbiri yerine kullanılabilir. Bir türün birden çok sayıda varolan ya da
varolmayan olanaklı örnekleyeni bulunur. Örnekleme ilişkisi zamandan
bağımsızdır. Yani A şeyi B şeyini örnekler savı, ya hep doğrudur ya da hep
yanlıştır.

Bir türün varolan örnekleyenlerine kaplamın öğesi, varolan örnekleyenlerin

kümesine o türün kaplamı denir. Bir türün tüm örnekleyenlerinin kümesine o
türün olanaklı kaplamı denir. Örneğin, A ile B iki tür ise, A’nın olanaklı
kaplamı, B’nin olanaklı kaplamının öz alt kümesi ise, A’ya B’nin türü, B’ye
de A’nın cinsi denir. A türü B türünün alt türü, B’de A’nın üst türüdür. Bir
türün örnekleyenlerinin kümesi (kaplamı) tüm alt türlerinin örnekleyenlerinin
kümesi ile özdeştir.

Tümel, varolan ve/veya olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey (cins ve

türler), tikel ise varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey
(örnekleyenler) demektir. A şeyi B şeyine aittir demek, A tikel olup B’nin
örnekleyenidir veya A tümel olup B cinsinin türüdür demektir. Bu ait olma
ilişkisidir. B, A şeyi için söylenir demek, A şeyi B şeyine aittir demektir. Bu
da ait olma ilişkisinin evriği olan söyleme ilişkisini tanımlar.

Taşıma İlişkisi: Özellik ve Nesne Kategorileri

A şeyi B şeyini taşır ise, B şeyi de A şeyi tarafından taşınır. Taşınma

ilişkisi, Taşıma ilişkisinin evriğidir. A şeyi B şeyinin taşıyıcısı, B şeyi A şeyi
tarafından taşınandır. Bu iki ilişkiden faydalanılarak, tikel ana kategorisinin
bir alt kategorisi olan tikel özellik şöyle tanımlanabilir: “A şeyi tikel bir
özelliktir” demek, “A şeyi bir şey tarafından taşınır yani A’nın bir taşıyıcısı
bulunur” demektir. Taşıma ilişkisi zamana bağlıdır. A şeyi B şeyini taşır ise,
a. Hiçbirşey A’nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir. b. Hiçbirşey B’nin
örnekleyeni değildir, yani B tikeldir. Her tikel ya bir şeyi taşır ya da bir şey
tarafından taşınır. Birden fazla şey tarafından taşınabilen
özelliklere yinelenebilen tikel özellikler, yalnız bir şey tarafından taşınabilen
özelliklere ise yinelenemeyen tikel özellikler ya da trop denir. Her tikel
özellik yalnız bir tek şey tarafından taşınır. Tümel alt kategorisinin bir alt
kategorisi olan tümel özellik şöyle tanımlanabilir: “A şeyinin tümel özellik
olması” demek, “A şeyinin tümel olup bütün örnekleyenlerinin birer tikel
özellik olması” demektir.

“A şeyi bir nesnedir” demek, “Hiçbirşey A’nın örnekleyeni değildir, yani A

tikeldir” ve “Hiçbirşey A’yı taşımaz” demektir. “A şeyi bir nesne türüdür
demek, A şeyi bir tümeldir” ve “A şeyinin bütün örnekleyeni birer nesnedir”
demektir. Her tümel ya bir nesne türüdür ya da bir özellik türüdür. Her
nesne en az bir şeyin örnekleyenidir. En az bir şeyi taşıyan her şey bir
nesnedir. Dolayısıyla, bir şey nesnedir eğer ve ancak o şey başka bir şeyi
taşırsa.

“A nesnesi B tümel özelliğini dolaylı olarak taşır” demek, “A nesnesi B tümel

özelliğinin örnekleyeni olan X gibi bir tikel özelliği taşır” demektir.

Nesneler ve tikel özellikleri dolaysız, tümel özellikleri dolaylı olarak taşıdığı

söylenebilir.

Tüm ontolojik ilişkiler biçimsel olarak birer bağıntı gibi görünürler. Ancak
ilkel örnekleme ve taşıma ilişkileri için olmayana ergi yöntemiyle böyle
olmadığı gösterilebilir.

Soyut ve Somut Tikeller

Uzay-zaman içinde yer almayan bütün şeylere soyut şeyler, uzay zamanda

yer alan şeylere ise somut şeyler adı verilir. Örnekleyeni olmayan ancak
uzay zaman içinde yer almayan nesneler tikel soyut nesne olarak
adlandırılır. Uzay ve zaman içinde bulunan tüm canlı ve cansız
şeyler somut nesnelerdir, yinelenemez tikel özellikler olarak tanımlanan
troplar ise somut tikel özelliklerdir.

Bütün Şeylerin Dört Temel Kategoriye Ayrılması

Aristoteles’e göre bütün şeyler özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve

nesne kategorilerine ayrılır.

Olay, Önerme ve Durum Kategorileri

Olay ortaya çıkan şey demektir, zihinsel ve fiziksel olarak ikiye ayrılırlar.

Olaylarda üç öğe ayırt edilebilir; bir veya birden çok sayıda somut nesne,
belli bir zaman aralığı ve/veya uzay yeri, sözü geçen nesnelerin o zaman
aralığı veya uzay yerinde taşıdıkları özellikler.

Önerme doğruluk değeri bulunan, soyut bir şeydir. Bildirisel tümce ile dile

getirilir. Bir tümcenin bağlamı; tümceyi kullanan kişi, kullanıldığı zaman
aralığı, kullanıldığı uzay yeri öğelerinden oluşur. Tümceler, bağlama-
bağlı ve bağlamdan bağımsız tümceler olarak ikiye ayrılırlar.
Bir önermenin karşılığı olup onu doğru ya da yanlış olan dil dışı bir
şey durumdur. Gerçek olanlar ve gerçek olmayanlar diye ikiye ayrılırlar.

Ünite 2: Tümellere İlişkin Gerçekçi Kuramlar

Tümellerin varlığı konusunda gerçekçi (realist), kavramcı
(konseptüalist) ve adcı (nominalist) olarak üç ana görüş ortaya konmuştur.
Gerçekçi görüşte tümeller zihinden bağımsız olarak varolan şeylerdir.
Kavramcı görüşte tümeller zihnin dışında varolmayan ancak zihnin içinde
kavram olarak varolan şeylerdir. Adcı kuramda ise tümellerin dil dışı varlığı
yadsınır.

Özne-Yüklem Önermeleri ve Bu Önermelerin Metafizik Açıklaması

Bir özne-yüklem önermesi, özne, yüklem ve bunlardan bir önerme

oluşturmaya yarayan bağ denilen fiil işlevinde bir sonek’ten oluştuğu gibi
yalnız bir özne ve yüklemden de oluşur. A, B’dir şeklindeki önermeler,
geleneksel tasarım mantığındaki özne-yüklem önermelerinin genel
biçimidir. Çağdaş sembolik mantıkta ise özne-yüklem önermesi yalnız bir ad
ve fiilden oluşur. Özne-yüklem önermelerinin öznesi veya yüklemi
konumundaki sözlere terim denir. Yüklem konumunda bulunabilen terimlere
genel terim, yüklem konumunda bulunmayan terimlere ise tekil terim denir.
n tane öznesi olan özne-yüklem önermelerine n-li özne yüklem önermesi,
bunların yüklemine de n-li yüklem denilir.

Bir özne-yüklem önermesinin metafizik açıklaması, bu önermeyle eşdeğer

olan ama bu önermenin terimlerinin gösterdiği şeyleri belirten yeni bir
önermenin ortaya konulması demektir.

Bir önermenin metafizik açıklayıcısı bu önermenin hangi varlıklar tarafından

nasıl doğru kılındığını belirleyen bir önerme demektir; ama bu önermenin
doğru olduğunun nasıl bilindiğini belirleyen bir önerme demek değildir.

Metafizik açıklamaya ve metafizik nedene gereksinmesi olmayan doğru

önermeler ve bunların karşılığı olan olguların olmasıdır. Bu tür doğru bir
önermeye metafizikçe temel önerme, bunun karşılığı olguya da metafizikçe
temel olgu denilebilir.

Platon’un Gerçekçi Tümeller Kuramı: İdealar

Platon’un idealar kuramında iki kategori ile ilkel olan bir temel ontolojik ilişki
vardır. Kategorilerden biri çıplak gözle gözlemlenebilen tam somut
nesnelerin oluşturduğu tikel kategorisi, öbürü de tümellerden oluşan dil dışı
zihin dışı ve tikellerden ayrı ve bağımsız olarak varolan idea kategorisidir.
Temel ontoljik ilişkiye ise pay alma ilişkisi denir.
Platon’un idealar kuramı, çeşitli güçlüklere yol açmıştır, bunlardan biri
“Üçüncü adam çıkarımı” olarak adlandırılan ve sonsuz gerilemeye yol açan
güçlüktür. Bu çıkarımın yol açtığı sonsuz gerileme İdealar Kuramı’nın özne-
yüklem önermelerinin doğruluğunun metafizik açıklamasını engeller.

Pay Alma İlişkisi’nin Pasta modeli kabul edilirse, İdealar Kuramı için bütün
parça ikilemi denilen güçlük doğurur. Bu nedenle Pasta Modeli kabul
edilemez.

Aristoteles’in Gerçekçi Tümeller Kuramı: Tözsel Tümeller ve Tözsel Olmayan

Tümeller

Aristoteles’in Kategoriler adlı yapıtındaki metafizik kuramı, söyleme (ya da

evriği olan ait olma) ile içinde olma (ya da evriği sahip olma) denilen iki
temel ilişkiye dayanır. Bu iki ilişki yardımıyla nesne, nesne türü, tikel
özellik ve özellik türü diye adlandırılan dört ontolojik kategori tanımlanmıştır.
Bu iki kuram aynı metafizik önermeleri doğru saymaktadır.

Aristoteles bütün varlıkları on kategoriye ayırıp, nesne ile nesne

türlerini töz diye bir kategori altında toplamış, nesnelere birincil töz (örneğin
Sokrates), nesne türlerine ikincil töz (örneğin insan), demiştir. Birincil tözler
tikel, ikincil tözler ise tümeldir. Geri kalan varlıkları, yani özellikleri, dokuz
ayrı kategoriye ayırmıştır: Nicelik, nitelik, görelik, yer, zaman, durum, iyelik,
etkinlik ve edilginlik. Bu kategorilerden her biri gerek belirlenmiş gerekse
belirlenebilir özellikleri kapsar.

Tözsel tümeller, ikincil tümeller ya da nesne türleri, tüm örnekleyenleri

birincil töz olan türlerdir. En üst cins örnekleyenleri tüm birincil tözler olan
tür demektir. Bütün ikincil tözler ve yalnız ikincil tözler en üst cinsin alt
türleridir. Bir türün en küçük üst türü o türün yakın cinsi, öbür üstleri de o
türün uzak cinsleri olarak adlandırılırlar. Bir türü tanımlamak, o türün yakın
cinsinin ve özgül ayırıcı özelliğinin verilmesi demektir. Bir türün ayırıcı
özelliği bu türün yakın veya uzak bütün cinslerinin ayırıcı özellikleri
demektir.

Bir türün sahip olduğu türe özgü özellikler, o türün bütün örnekleyenlerinin

ve yalnız onların her zaman taşıdığı özellikler demektir. Bir türe özgü
özellik yalnız ona sahip olan türün örnekleyenleri tarafından taşınırken,
bir ayırıcı özellik başka bir şey tarafından da taşınabilir.

B gibi bir özelliğin A nesnesi’nin ilineksel özelliği olması, A’nın B’yi

taşımasının da taşımamasının da olanaklı olması demektir.
Gerçekçi Tümel Kuramların Genel Değerlendirilmesi

Platon’un İdealar Kuramı ve Aristoteles’in Tözsel ve Tözsel Olmayan

Tümeller Kuramı gerçekçi tümeller kuramlarının en önemli iki örneğidir.
Bunlar dışında da gerçekçi tümel kuramları ortaya konmuştur. Bütün
gerçekçi kuramlara ortak olan belli başlı aksiyomlar, Platon’un yedi
aksiyomunun ilk dördünde şu değişikliklerin yapılmasıyla dile getirilebilir,
idea yerine nesne özelliği konulur, pay alma ilişkisi yerine yaşıma veya
örnekleme ilişkisi konulur, böylece aksiyomlar şu hale gelmiş olur: 1) Teklik
aksiyomu, 2) Ayırma aksiyomu, 3a) Metafizik Neden Aksiyomu, 3b)
Metafizik Açıklama Aksiyomu, 4a) Çoğun Üzerinde-Bir Aksiyomu, 4b)
Çoğun-Üzerinde-Bir Aksiyomu. Tüm gerçekçi tümeller kuramlarında
güdülen genel amaç, özne-yüklem önermelerinin doğru olmaları için hangi
şeylerin varolması gerektiğini ortaya koyup, bu yolla sözü geçen
önermelerin nasıl doğru olduklarını açıklamaktır.

Adcı kuramlarda özne-yüklem önermelerinin yükleminin hiçbirşeyi

göstermediği, öznesinin ise yalnız somut bir tikeli gösterdiği kabul edilir.
Ancak öznesi somut bir tikeli göstermeyen birçok özne yüklem önermesi
vardır. Adcı kuram böyle bir öznenin geçtiği önermeyi salt somut şeylere
ilişkin önermeye dönüştürmek zorundadır ancak özneleri soyut gösteren
öyle önermeler vardır ki bunlar somut şeylere ilişkin önermelere
dönüştürülemez. “Çalışkanlık bir erdemdir” gibi bazı özne-yüklem
önermelerinin metafizik açıklamasının, salt somut nesnelere ilişkin
önermelere çevrilemediği için, gerçekçi tümel kuramlarına dayanmadan,
yani tümellerin varlığını kabul etmeden, yapılamayacağı savunulabilir. Bu
ise gerçekçi tümel kuramlarının en olumlu yönüdür.

Gerçekçi tümel kuramlarına yapılan en yaygın eleştiri, “Ockhamlı’nın

usturası” diye anılan ontolojik tutumluluk ilkesine aykırı olmasıdır. Bu ilke
“metafizik kuramlarda gereğinden fazla şeylerin varlığını kabul etmeme”
ilkesidir. Gerçekçi kuramlarda varlığı kabul edilen tümellerin, hangi türden
önermelerin metafizik açıklayıcılarında kullanıldığı belirtilip nasıl gerekli
oldukları gösterilmelidir. Buna karşılık adcı kuramlarda, tümellerin varlığının
gereksiz olduğunu göstermek için bunlardan söz eden önermelerin yalnız
somut nesnelere ilişkin önermelere çevrilmesi zorunludur. Gerçekçi tümel

kuramlarına yapılan ikinci tür eleştiri, her yüklemin bir tümelin varlığını
gösterdiği durumda Russell Paradoksu’na ve sonsuz gerileme sorunlarına
yol açtığıdır.
Ünite 3: Tümellere İlişkin Kavramcı ve Adcı Kurallar
Giriş

Herhangi bir metafizik kuramını değerlendirmek ve başka kuramlarla

karşılaştırmak için kuramın kendi dili ile birlikte gündelik dil kullanılır.

Kavramcı Tümel Kuramları

Tümellerin zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak

varolduğunu ileri süren görüş kavramcılıktır, bu görüşü savunan
kuramlara kavramcı tümel kuramları denir. Bu kuramların temel kategorileri
tikel olan somut nesne, zihin ve küme kategorileri ile tümel
olan kavram kategorisi, türetilmiş kategorisi ise durum (ve olgu)
kategorisidir. Temel ontolojik ilişkileri ise, kavram örnekleme, kavram
taşıma ve kavramın zihinde varolma ilişkileridir. Kavram örnekleme
ilişkisi ya somut nesne ile kavramlar arasında ya da kavramlar ile kavramlar
arasında bulunur. Kavram taşıma ilişkisi, somut nesneler ile kavramlar
arasında bulunur.

Tür kavramı, örnekleyenleri olabilen, özellik kavramı da taşıyıcıları olabilen

kavramlardır. Nesne türü kavramı önekleyenleri somut nesne olan, özellik
türü kavramı ise örnekleyenleri özellik olan tür kavramlarıdır. Özellik türü
kavramları belirlenebilir özellik kavramları olup, bunların örnekleyenleri bu
belirlenebilirlerin altındaki belirlenmiş özellik kavramlarıdır.

Bir yüklemin kaplamı, o yüklemin gösterdiği kavramı örnekleyen ya da

taşıyan somut nesnelerin kümesidir.

Türetilmiş “durum” kategorisi “kavram” ile “somut nesne” temel

kategorilerinden türetilir. Yükleme İlişkisi şöyle tanımlanır:
“B kavramı, A somut nesnesine yüklenir” demek A şeyi B nesne türü
kavramını örnekler demektir. Eğer B kavramı A somut nesnesine yüklenir
ise, B yüklemi A somut nesnesine uygulanır, (A,B) durumuna gerçek
durum yani olgu denir. Buna karşılık B kavramı A somut nesnesine yüklenir
değilse (A,B) durumuna salt olanaklı durum denir.

Kavramcı tümel kuramlarında, belirlenmiş özellik kavramları da yinelenebilir

sayıldığı için tüm kavramlar tümeldir. Kavramcı kuramlara ilişkin aksiyomları
şöyle dile getirebiliriz:

 Aksiyom 1: Teklik Aksiyomu

 Aksiyom 2: Ayırma Aksiyomu
 Aksiyom 3: Metafizik Neden/Açıklama Aksiyomu
 Aksiyom 4: Çoğun Üzerinde Bir Aksiyomu
Zihin dışı tümellere yer vermeden, tümellerin işlevini yerine getiren
kavramlara yer veren kavramcı kuramlar gerçekçi kuramlara göre daha
tutumludur. Bu kavramcılığın olumlu yönüdür. Ancak aynı kavramın farklı
zihinlerde varolmasını açıklamak kavramcı tümel kuramları için güçlük
doğurur.

Adcı Tümel Kavramları

Adcı kuramlar tümellerin varlığını kabul etmeyen kuramlardır. Tümellerin

işlevini görecek türetilmiş kategoriye de yer verilmeyen adcı kuramlar sıkı
adcılık ve yüklem adcılığı olarak ikiye ayrılır. Tümellerin temel kategori
sayılmadığı ancak onların ontolojik işlevini gören türetilmiş bir kategori
ortaya konan adcılığın ise doğal küme adcılığı ve benzerlik adcılığı olmak
üzere iki biçimidir.

Sıkı Adcılık: ‘somut nesne’ kategorisini tek temel ontolojik kategori olarak
kabul eder. Öznesi somut nesne gösteren, yüklemi ise yalnız somut
nesnelere uygulanabilen özne-yüklem önermelerine temel önerme denir.

Bir temel olmayan önerme, bir temel önermeye dönüştürülebiliyorsa, böyle

bir önermeye indirgenebilir özne-yüklem önermesi, metafizikçe temel olan
bir önermeye dönüştürülebilmesi olanaksız ise, bu önermeye indirgenemez
özne-yüklem önermesi denir.

İndirgenemez özne-yüklem önermelerinin bulunmadığını savlayan sıkı

adcılıkta, öznesi soyut tekil terim olan özne-yüklem önermeleri
indirgenememektedir.

Yüklem Adcılığı: nesne kategorisi tek temel ontolojik nesne kategorisidir.

Ancak temel ontolojik ilişkinin işlevini gören dilin yüklemleri ile somut
nesneler arasında uygulama ilişkisi vardır.

Genel olarak yüklem tipi ile onu örnekleyen yüklem örnekleyenlerini ayırt

etmek gerekir. Dolayısıyla, yüklem adcılığında, bir yüklem bir somut
nesneye ya da somut nesnelerden oluşan bir çokluğa uygulandığında,
aslında bir yüklem tipine ait olan bir örnekleyeninin bu nesneye ya da
çokluğa uygulandığını anlarız. Yükleminin ilkörneklere uygulandığını dile
getiren önermeler analitik a priori’dir. Buna karşılık, aynı yüklemin ilkörnek
olmayan somut nesnelere uygulandığını dile getiren önermeler sentetik a
posteriori’dir.

Sıkı adcılıkta olduğu gibi temel olmayan önermeler temel önermelere

dönüştürmek yoluyla indirgenmelidir. İndirgenemez önermelerin
kavramcılıkta da bulunmasının yanı sıra, bütün özellikleri dilde bulunan
yüklemlerle sınırlı saymak zorunda olması ve yüklem tiplerini açıklama
durumunda kalması kavramcılığın diğer zorluklarıdır.

Doğal Küme Adcılığı: Temel kategorileri somut nesne, soyut küme ve doğal
küme kategorileridir. Bu kuramda tümellerin işlevini gören bu tümellerin
kaplamlarıdır. Tümel nesne türü ise kaplamı soyut nesnelerin kümesidir.
Tümel özellik ise iki tür kaplamı vardır; biri özellik türünün örnekleyenlerini
oluşturan belirlenmişlerin kümesi, diğeri o özellik türünü taşıyan somut
nesnelerin kümesidir. Doğal küme adcılığının varsaydığının aksine, bir
somut nesnenin bir özelliği taşımasını o özelliği taşıyan diğer nesnelerle
aynı kümede olmasıyla açıklamak yerine, somut nesneyi o özelliği taşıması
nedeniyle söz konusu kümenin elemanı saymak daha akla uygundur.

Benzerlik Adcılığı: Temel kategorileri somut nesne kategorisi ve küme

kategorisi, temel ontolojik ilişkisi ise benzerlik ilişkisidir. Bu kuramda
tümellerin işlevini gören, öğeleri benzerlik ilişkisi’ne dayanarak
tanımlanmaya çalışılan benzer somut nesne kümeleridir.

Tümellerin işlevini benzerlik kümeleri görür.

i) Benzerlik kümeleri benzerlik aksiyomlarını yerine getirmelidir.

ii) Terimin anlamına uygun olması için anlamı belirlemekte kullanılmış tüm
ilkörnekleri kapsamalıdır.

benzerlik kümesi olan bütün somut nesne kümeleri birer benzerlik dairesidir
ancak her benzerlik dairesi bir benzerlik kümesi değildir. Benzerlik
adcılığının ikinci amacı her bir yüklemin gösterdiği benzerlik kümesini
belirlemektir. Benzerlik adcılığının temel güçlüklerinden biri, özellikleri
açıklamak için ihtiyaç duyduğu benzerlik kümelerini tanımlamaktır. İkinci
güçlük ise bir yüklemin anlamını belirleyen ilk örnekler kümesinin alt kümesi
olduğu bir tek benzerlik dairesini saptamak için genel bir yöntemin
bulunamamasıdır. Doğal Küme Adcılığı’nda yüklemlerin gösterdiği kümeler
bir temel kategori oluşturur. Bu kategoriye hangi somut nesne kümelerin ait
olup olmadığını belirleyen bir ölçüt verilmemiştir. Buna karşılık Benzerlik
Adcılığı’nda, yüklemlerin gösterdiği kümelerin Benzerlik İlişkisi yardımıyla
belirlenmesi amaçlanır.

Ünite 4: Trop Adcılığı

Trop Adcılığının Genel Çerçevesi

Bu ünitede iki Trop Adcılığı kuramını ele alınmaktadır.

 Sıkı Trop Adcılığı kuramı

  Trop Kümesi Adcılığı kuramı; Doğal Trop Kümesi Adcılığı ve Trop-
Benzerliği Kümesi Adcılığı

Trop Nedir?

 Yinelenemez tikel özellik; Her trop bir ve yalnız bir tek somut nesne
tarafından dolaysız olarak taşınan, yinelenemez belirlenmiş özelliktir.
 Aristoteles’in Kategoriler ’inde bir şeyin içinde olup hiçbir şey için
söylenemeyen şeylerin iki farklı biçimde yorumlanmasıdır

Troplara örnek verilecek olunursa; belirlenmiş özellik olan kırmızı elmanın

kendine özgü renk tonun trop olması için yalnız bu elmanın özelliği olup
başka hiçbir şeyin özelliği olmaması gerekir.

Troplar, yer ve zaman içinde somut ya da yarı somut şeyler olmalıdır.

Örneğin elmanın kendine özgü renk tonunun kapladığı yer elmanın
kabuğunun dış yüzeyinin o anda kapladığı uzay bölgesidir. Bu nedenle
sözü edilen renk tonu özelliği somuttur. Ancak uzay ve zamana ilişkin
olmayan diğer tüm özellikleri o elmadan soyutlandığı için, bu özellik tam
somut değil yarı-somuttur.

Aslında bu elmanın kabuğunun dış yüzeyinin her bölgesi aynı renk tonunda
değildir. Az da olsa değişik renk tonlarındadırlar. Ayrıca bu renk tonları
zaman içinde, az da olsa değişirler. Bir renk tonunun trop olması için var
olduğu sürece kapladığı bölgenin her yerinde tam aynı tonda olması
gerekir.

Troplar, tekli trop ve çoklu trop olmak üzere ikiye ayrılır. Tekli tropa nitelik
tropu, çoklu tropa bağıntı tropu denir. Her nitelik tropunun bir ve yalnız bir
taşıyıcısı olmasına karşılık, her bağıntı tropunun birden fazla sayıda
taşıyıcısı vardır. Bağıntı tropuna, taşıyıcı sayısı, 1 olduğundan 1-li trop veya
tekli trop, taşıyıcı sayısı n (n ≥ 2) olduğunda, n’li bağıntı tropu denir.

Tekli nitelik troplarına örnek verilirse; elimdeki karanfilin pembeliği veya

Sokrates’in bilgeliği ifadesi, 2-li bağıntı troplarına örnek verilirse de Aslı ile
Kerem’in aşkı, Behçet’in Ayşe’ye yardım etmesi ifadesi söylenebilir.

Trop Kuramları;

 Gerçekçi Trop Kuramları

 Adcı Trop Kuramları

Trop Türleri;

 Tekli trop (Nitelik); Kırmızılık, Çalışkanlık, Renk Erdemlik vb. Nitelik

bildiren bu tür sıfatlara nitelik yüklemi denir.
  Çoklu trop, (Bağıntı); çiftler arası Aşk, birinin başka birisine Yardım
Etmesi vb. ikili bağıntılar. Her ikili bağıntı adının karşılığında bir
bağıntı yüklemi bulunur. Örneğin, ‘aşk’ ikili bağıntı adının yüklemi
‘aşık’tır.

Sıkı Trop Adcılığı

Sıkı Trop adcılığının temel kategorisi somut nesne ile trop arası, temel
ontolojik ilişkisi ise somut nesne ile trop arasındaki dolaysız taşıma
ilişkisidir.

Sıkı Trop Adcılığı’nda nitelik adları ve nitelik yüklemleri genel olarak trop
türü adları ile onların karşılığı olan yüklemler elenir. Bu, her özne-yüklem
önermesinin yüklemi kapsamayan ama ona eşdeğer bir önermeye
dönüşmesi demektir.

Örneğin Bir bardak için ‘bu bardak renklidir’ önermesinin eşdeğeri ‘bardağın
rengi ile özdeş olan bir şey vardır. Önermenin mantık dilinde karşılığı ‘x gibi
öyle bir şey vardır ki, bu bardağın rengi x ile özdeştir’ denir. Önermenin
açıklaması ise; ‘Bu bardağın bir rengi vardır.’ olacaktır.

Sıkı Trop Adcılığı’nın Metafizik Aksiyomu

1) a) “A” bir somut nesne adı, “B” bir tekli yüklem ise, “A, B dir” ve
dolayısıyla “A’nın Blik’i vardır” önermesinin doğruluğunun metafizik
açıklayıcısı; “A somut nesnesi, A’nın Blik’i tropunu dolaysız olarak taşır”
önermesidir.

b) “A1”, ..., “An” somut nesne adları, Bn , n-li (n ≥2) bir yüklem ise, “(A1,...
An), Bn dir” ve dolayısıyla “(A1,...An)’nin Bnlik’i vardır.” Önermesinin
doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “(A1,...An) somut nesneler nlisi, (A1,...
An )’nin Bn -lik ’i tropunu dolaysız olarak taşır” önermesidir.

2) a) “A” bir nitelik adı, “B” bir tekli yüklem ise, “A, B dir” önermesinin
doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “Her Alık ’ı var olan şeyin Alık ’ı B’dir”
önermesidir. b) “An-lik ” bir n-li (n ≥2) bağıntı adı ve “B” bir 1-li yüklem ise,
“An lik B dir” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “Her An lik’i
var olan şeyin Anlik ’i B dir” önermesidir.

Aksiyom 1 (a)’ya dayanan birinci tür dönüştürme sonucundaki bir önerme

salt troplardan söz eder. Örneğin, “Ahmet çalışkandır” önermesinin
dönüştürmesi “Ahmet’in çalışkanlığı vardır” önermesi salt Ahmet’in
çalışkanlığı tropundan söz eder.

Aksiyom 2 (b)’ye dayanan bir dönüştürme de ise “Çalışkanlık bir erdemdir”

önermesi için, “Ahmet’in çalışkanlığı var ise, Ahmet’in çalışkanlığı bir
erdemdir” önermesini elde ederiz. Ancak bu önermede Ahmet’in çalışkanlığı
tropuna uygulanan henüz elenmemiş “erdem” tekli yüklemi vardır.

Trop Kümesi Adcılığı

Trop Kümesi Adcılığı’nın iki çeşidi vardır.

A) Doğal Trop Kümesi Adcılığı;

Temel kategorileri, somut nesne, trop, küme, doğal nesne kümesi ve doğal
trop-kümesi kategorileridir. Ontolojik ilişki ya da türetilmiş kategori yoktur.
“Ahmet bir insandır” ya da “At omurgalıdır” gibi önermelerin metafizik
açıklayıcıları Doğal Küme Adcılığı’ndaki gibidir. Yani, “Ahmet bir insandır”
önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “Ahmet, tüm insanlardan
oluşan doğal kümenin bir öğesidir” önermesi ya da “At omurgalıdır”
önermesinin metafizik açıklayıcısı, “Tüm atlardan oluşan doğal kümenin,
tüm omurgalılardan oluşan doğal kümenin alt kümesidir” önermesidir. Bu
örneklerde “insan” ve “omurgalı” yüklemlerinin birer nesne türü yüklemi, “At”
adı da nesne türü adıdır. Öte yandan bu kuramda her nitelik yüklemi ya da
adı o niteliğin örnekleyeni olan tekli troplardan oluşan bir doğal trop kümesi,
her bağıntı yüklemi ya da adı o bağıntının örnekleyenleri olan çoklu
troplardan oluşan bir doğal trop kümesini gösterir. Her trop adı ise bir tropu
gösterir.

Doğal Trop Kümesi Adcılığı’nın Metafizik Aksiyomu;

a) “A” bir somut nesne adı, “B” bir nitelik yüklemi ise, “A, B dir” önermesinin
doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “A’nın taşıdığı bir trop B doğal trop
kümesinin öğesidir” önermesidir.

b) “A” bir nitelik adı, “B” bir nitelik yüklemi ise, “A, B dir” önermesinin
doğruluğunun metafizik açıklayıcısı, “A doğal trop kümesi, B doğal trop
kümesinin alt kümesidir” önermesidir.

c) “A” bir trop adı ise, “A, B dir” önermesinin doğruluğunun metafizik
açıklayıcısı, “A tropu, B doğal trop kümesinin öğesidir” önermesidir.

B) Trop Benzerliği Kümesi Adcılığı;

Temel kategorileri; somut nesne, trop, küme

Doğal nesne kümesi; kategorileri, temel ontolojik ilişkileri ise dereceli trop
benzerliği ilişkileridir. Bu kuram da bir bakıma Benzerlik Adcılığının bir
uzantısı sayılabilir. Örneğin, “Ahmet bir insandır” ya da “At omurgalıdır”
önermelerinin metafizik açıklayıcıları Benzerlik Adcılığındaki gibidir. Yani,
“Ahmet bir insandır” önermesinin doğruluğunun metafizik açıklayıcısı,
“Ahmet, tüm insanlardan oluşan benzerlik kümesinin öğesidir” önermesidir.
“At omurgalıdır” önermesinin metafizik açıklayıcısı ise, “Tüm atlardan
oluşan benzerlik kümesinin, tüm omurgalılardan oluşan benzerlik kümesinin
alt kümesidir” önermesidir.

Bu örneklerde “insan” ve “omurgalı” yüklemleri nesne türü yüklemidir. “At”

adının da bir nesne türü adıdır.

Trop-Benzerliği Kümesi Adcılığında, tümel olan bir özelliğin işlevini bu

özelliğin örnekleyenlerinden oluşan bir trop benzerliği kümesi görür.

Buna göre her nitelik yüklemi ya da adı o niteliğin örnekleyenleri olan tekli
troplardan oluşan bir trop-benzerliği kümesi gösterir. Bu tekli troplar niteliğin
her bağıntı yüklemi ya da adı o bağıntının örnekleyenleri olan çoklu
troplardan oluşan bir trop benzerliği kümesi gösterir.

Her trop adı ise bir tropu gösterir.

Trop Benzerliği Kümesi Adcılığı’nın Metafizik Aksiyomu;

a) “A” bir somut nesne adı ise, “A, B dir” önermesinin doğruluğunun
metafizik açıklayıcısı, “A somut nesnesi, ‘B’ yükleminin gösterdiği trop
benzerliği kümesinin öğesi olan bir tropu taşır” önermesidir.

b) “A” bir trop adı ise, “A, B dir” önermesinin doğruluğunun metafizik
açıklayıcısı, “A tropu, ‘B’ yükleminin gösterdiği trop benzerliği kümesi’nin
öğesidir” önermesidir.

c) “A” bir nitelik adı ise, “A, B dir” önermesinin doğruluğunun metafizik
açıklayıcısı, “ ‘A’ nitelik adının gösterdiği trop benzerliği kümesi, ‘B’
yükleminin gösterdiği trop benzerliği kümesinin alt kümesidir” önermesidir.

d) “A1” ve “A2” iki somut nesne adı ise, “A1 ve A2’nin B-lik’i aynıdır”

önermesinin metafizik açıklayıcısı, “A1’in B-lik’i ve A2’in B-lik’i, tam benzer
troplardır” önermesidir.