Geoteknik Meslekiçi Eğitim Kursu

GEOTEKNİKTE SAYISAL ANALİZLER

Yöntemler, Esaslar, Sınırlar

P R OF. D R . MEHMET B ER İ L G EN
Y T Ü İNŞ AAT FAKÜLT ESİ İNŞ . MÜH. BÖL.
G EOT EK N İ K A N A B İ L İM D A L I

1
İçerik
Giriş:
Sayısal Analiz
Geoteknik Analiz
Geoteknik Analizler
Esaslar (Temel Teorik Bilgiler)
Çözüm Yöntemleri
Sınırlar
Örnek
Sonuç

16.10.2014 2
Sayısal Analiz
Sayısal analiz, matematiğin bir dalı olup
sürekli değişkenleri olan problemlerin
çözümünü sayısal olarak elde etmekte
kullanılmaktadır.

n=6 n=8 n = 14

=3.14…..

16.10.2014 3
Geoteknik Analiz

1.Temeller
2.Kazı ve şevler
3.Dolgular
4.İstinat yapıları
5.Yeraltı yapıları

16.10.2014 4
Güncel Geoteknik Talepler

16.10.2014 5
Geoteknik Tasarımda Amaçlar
Toptan göçme

Göçme
yüzeyi

Yerel göçme

Zemin ve Komşu yapılarda

şebeke
şekil değiştirme
Tünel Kesit tesirleri

16.10.2014 6
Tasarım gereçleri
Geometri
Zemin profili
Zemin parametreleri
YASS durumu
Komşu yapılar
İnşaat süresi ve adımları
Yapı Ömrü
Tasarım kısıtları

16.10.2014 7
İdeal Çözüm
Denge,
Uygunluk,
Malzeme Bünye Davranışı,
Sınır Koşulları (kuvvet ve yer değiştirme)
koşullarını sağlamalıdır

16.10.2014 8
Denge
𝜕𝜎𝑥 𝜕𝜏𝑥𝑦 𝜕𝜏𝑥𝑧
+ + +𝛾 =0
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝜕𝜏𝑥𝑦 𝜕𝜎𝑦 𝜕𝜏𝑥𝑧
+ + =0
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧

𝜕𝜏𝑥𝑦 𝜕𝜏𝑥𝑦 𝜕𝜎𝑥𝑧

+ + =0
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧

16.10.2014 9
 Uygunluk: Geometrik

(a) Orijinal (b) Uygun olmayan (c) Uygun

16.10.2014 10
Uygunluk: Matematiksel

𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑤
𝜀𝑥 = − 𝜀𝑦 = − 𝜀𝑧 = −
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑤 𝜕𝑣 𝜕𝑤 𝜕𝑢
𝛾𝑥𝑦 = − − 𝛾𝑦𝑧 = − − 𝛾𝑥𝑧 = − −
𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧 𝜕𝑥 𝜕𝑧

16.10.2014 11
Malzeme bünye davranışı
İdeal malzeme : lineer elastik homojen izotrop

    D D D D D D    x 
x
    11 12 13 14 15 16   
 
y   D21 D22 D
23
D
24
D
25
D  y 
26
    D D    z 
 z    31 D32 D
33
D
34
D
35 36 
  D D D D D D   xy 
 xy   41 42 43 44 45 46  
   D D D D D D   
 yz   51 52 53 54 55 56   yz 
  xz   D61 D62 D
63
D
64
D
65
D    
66   xz 

   D  
16.10.2014 12
 Zemin için bünye davranışı
∆𝜎 = ( 𝐷′ + 𝐷𝑓 )∆𝜀

∆𝜎′ = 𝐷 ′ ∆𝜀
∆𝑢 = 𝐷𝑓 ∆𝜀

16.10.2014 13
Geometrik İdealizasyon

Düzlem şekil değiştirme

Eksenel simetri

16.10.2014 14
Düzlem şekil değiştirme
w
z   0
z
w v w u
 yz     0;  yz    0
y z x z

  x   D11 D12 D14 

   
 y   D21 D22 D24 
  x 
  z   D31 D32 D34   
    

 xy   D41 D42 D44   y 
  xy 
  xz   D51 D52 D54 
   
  zy   D61 D62 D64 

16.10.2014 15
 Eksenel Simetri

𝑢
𝜀𝜃 = −
𝑟
𝜕𝑢
𝜀𝑟 = − ;
𝜕𝑟

𝜕𝑣
𝜀𝑧 = −
𝜕𝑧

𝜕𝑣 𝜕𝑢
𝛾𝑟𝑧 =− − 𝛾𝑟𝜃 = 𝛾𝑧𝜃 = 0
𝜕𝑟 𝜕𝑧

16.10.2014 16
 ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ

AMPRIK,
KAPALI FORM LİMİT DENGE SAYISAL
TECRUBEYE DAYALI

DİFERANSİYEL DENKLEM
ÇÖZÜMLERİ
SONLU FARKLAR
YÖNTEMİ
SINIR İNTEGRAL
DENKLEMİ YÖNTEMİ
SAYISAL
INTEGRASYON
SONLU ELEMANLAR
YÖNTEMİ
KARAKTERİSTİK
YÖNTEM

AYRIK ELEMANLAR
AĞIRLIKLI YÖNTEMİ
KALANLAR

Galerkin AĞSIZ YÖNTEM

VARYASYONAL VE
Kolokasyon RALEIGH RITZ
YÖNTEMLER
Alt domain

En küçük
kareler
16.10.2014 17
 ÇÖZÜM GEREÇLERİ
Sınır Koşulları

Uygunluk
ANALİZ YÖNTEMİ

Denge
Bünye
Davranışı Kuvvet Deplas.
Kapalı çözüm √ √ Lineer elastik √ √
Bir göçme
Limit Denge √ X kriteri ile rijit √ X
Bir göçme
Gerilme alanı √ X kriteri ile rijit √ X
Limit Analiz

Alt
sınır √ X Bileşik akma √ X
Üst kuralı ile İdeal
sınır X √ Plastik X √
Zemin yaylarla
Kiriş-Yay Yaklaşımı √ √ modellenir √ √
Tam Sayısal
Analizler √ √ Herhangi √ √
18
 Sayısal analizin avantajları
1. Uygun bir şekilde kullanıldığında, sayısal analizler ile pratik zemin
mühendisliği problemleri için gerçeğe yakın sonuçlar elde edilebilir.
2. Zemin ve yapı davranışını benzeştirerek mühendisin problemi daha iyi
anlamasını sağlar.
3. Karmaşık geometri, malzeme davranışı, yükleme ve sınır koşullarını
modellemek mümkündür.
4. Farklı problemleri birarada çözmek (bütünleşik problemler)
mümkündür
5. İnşa adımları gözönüne alınabilir.
6. Analizlerde bilgisayar kullanımı zorunlu olduğundan analizler hızlı
yapılabilir.
7. Parametrik analizler yapılabilir ve tasarımda optimizasyon sağlanabilir.
8. Tasarımda kullanılan model üzerinde geri analizler yapılabilir.

16.10.2014 19
Geoteknik problemlerin sayısal
analizine etki eden faktörler
Sayısal analiz yöntemi
Model geometrisi ve sınır koşulları
Malzeme bünye davranışı
Doğrusal olmayan çözüm yaklaşımı
Drenajlı-drenajsız analiz
Zemin yapı etkileşimi
Malzeme parametreleri
Kullanıcı alışkınlıkları

16.10.2014 20
 Sayısal analiz yöntemi etkisi

Örnek: Özaydın, K., Zemin

Mekaniği, s. 203. 6 d.n. 15 d.n.
n=17 n=260
E=8650 kPa e=44 e=2173
cv=3.939x10-3 m2/gün

16.10.2014 21
 Sonuçların karşılaştırılması

16.10.2014 22
Model Geometrisi ve Sınır
Koşulları
D D/2 D L=D

16.10.2014 23
Malzeme Bünye Davranışı
Doğrusal ve doğrusal olmayan elastik modeller
 Doğrusal(doğrusal olmayan) elastik – ideal plastik
modeller
 İzotropik pekleşen tek yüzey plastik
modeller
 İzotropik pekleşen çift yüzey
plastik modeller

16.10.2014 24
Elastik-İdeal plastik model
Mohr Coulomb Model:
Rijtlik sabit

Başlangıç yüklemesi Başlangıç

yüklemesi
(deviatorik)

Boşaltma
Geri
Boşaltma
Yükleme
Geri Yükleme
Mohr Coulomb Model:
Rijtlik sabit

MOHR-COULOMB MODEL

16.10.2014 25
İzotropik pekleşen tek yüzey plastik model

Krıtik Durum Çizgisi

Hacimsel
pekleşme

Elastik bölge

16.10.2014 26
İzotropik pekleşen çift yüzey plastik modeller

Göçme hattı
Deviatorik Hacimsel
akma yüzeyi akma yüzeyi
Hacimsel (başlık)
akma yüzeyi

Elastik bölge

Deviatorik akma yüzeyi

16.10.2014 27
Drenajlı-Drenajsız Analiz
•Toplam Gerilme Analizi
• Δσ=DΔε
• Tamamen drenajlı
• Toplam gerilme=Efektif gerilme
• D matrisi drenajlı parametrelerden oluşur
• Tamamen drenajsız (φu=0, su=cu)
• D matrisi drenajsız parametrelerden oluşur
•Bütünleşik Analiz
• σ= σ’+pw
• Δσ=([D’]+[Dw])Δε

16.10.2014 28
Analizde drenajlı / drenajsız
Drenaj durumuna karar vermek içi Vermeer
ve Meier, (1998) önerisi kullanılabilir:
Drenajsız analiz U < % 10 (T < 0.10)
Drenajlı analiz U > %70 (T > 0.40)
0.10 >T>0.40 ise Konsolidasyon analizi
 U= 1B konsolidasyon %si

 T=1B konsolidasyon teorisi zaman faktörü

16.10.2014 29
Drenajsız durumu modelleme
Yöntem A
Bütünleşik durum (İki fazlı ortam)
Boşluk suyu basıncı üretilir
Efektif kayma mukavemeti ve rijitlik parametreleri
Yöntem B
Bütünleşik durum (İki fazlı ortam)
Boşluk suyu basıncı üretilir ama güvenilmez
Drenajsız kayma mukavemeti ve efektif rijitlik parametreleri
Yöntem C
Tek fazlı ortam
Drenajsız kayma mukavemeti ve rijitlik parametreleri

16.10.2014 30
Drenajsız davranışa bünye modeli etkisi
MC ve HS Modeller ile üç eksenli CU deneyi

Δσ1=245kPa

Δσ3=99kPa

16.10.2014 31
 Doğrusal Olmayan Çözüm Yaklaşımı
1) Tanjant rijitlik 2) Visko-plastik 3) Newton-Raphson
Yük , R

Yük Gerçek çözüm

Yük
Gerçek çözüm

Elastik Yer değiştirme

olmayan
çözüm

Yer değiştirme

16.10.2014 32
 Doğrusal Olmayan Çözüm Yaklaşımı
Hacimsal ş.d. (%) Deviator gerilme (kPa)

Hacimsal ş.d. (%) Deviator gerilme (kPa)

Hacimsal ş.d. (%) Deviator gerilme (kPa)
Analitik çözüm Analitik çözüm
Tanjant rijitlik

Eksenel ş.d. (%) Eksenel ş.d. (%)

Eksenel ş.d. (%)

Analitik çözüm
Visko-plastik

Drenajlı üç eksenli basınç deneyi (Potts ve Zdravkovic, 1999)

16.10.2014 33
Başlangıç gerilmeleri
 Zemin malzemesi gerilme izine bağlı ve
doğrusal olmayan davranış sergiler
 Analizde doğru sonuç elde etmek için analizin
başında belirlenmelidir
 Başlangıç gerilmeleri örselenmemiş zeminin
denge durumunu gösterir ve bileşenleri :
 Zemin ağırlığı
 Yükleme tarihçesi
 İki şekilde tanımlanabilir:
 K0 yöntemi
 Ağırlık yöntemi

16.10.2014 34
İnşa Adımları
Geçici
Geçici alın destek
kaplaması
Beton kaplama
Üst başlık

kademe Geçici
kademe
kazıcı invert
Geçici
invert Nihai destek

16.10.2014 35
 Zemin Yapı Etkileşimi
Plak eleman (1D, 2 d.o.f.)

Arayüzey elemansız Arayüzey elemanlı

16.10.2014 36
 Malzeme Parametreleri
Gerilme şekil Taşıma gücü ve
değiştirme stabilite hesapları
hesapları
Kayma modülü, G

Yükleme-boşaltmalı PMT Flat DMT

Başlangıç Yükü ile PMT Penetrasyon

deneyleri

Kayma şekil değiştirmesi, γs

(Mayne, 2001)
16.10.2014 37
Kullanıcı Alışkanlıkları

AK 1.6 "Numerical Methods in Geotechnics",

Alman Geoteknik Derneği, (Schweiger, 2002)
16.10.2014 38
16.10.2014 39
 Farklı kullanıcıların sonuçları

16.10.2014 40
Sonuç
Yukarıda anlatılanlar ışığında
Sayısal analizler ile ideal çözümler yapılabileceği
Günümüz koşullarında sayısal analizlerin
kullanımının geoteknik mühendisliğinde bir çok
problemin analizinde kaçınılmaz olduğu
Sayısal analizlerin klasik analiz yöntemlerine göre
üstün yanları olsa da bir takım sınırların
(belirsizliklerin) olduğu ve bu sınırlar (belirsizlikler)
gözönüne alınarak sayısal analizlerin yapılmalıdır.

16.10.2014 41