ORTAÖĞRETİM

OSMANLI TÜRKÇESİ
DERS KİTABI
12. SINIF

Erkan TAŞDELEN
İbrahim SARITAŞ
Murat DARICIK
Mustafa ÇALIŞKAN
Nevzat SAĞCAN

DEVLET KİTAPLARI
BİRİNCİ BASKI
……………………., 2019
 2

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI ............................................................................: 7061

YARDIMCI VE KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ.......................................................................: 1214

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri
kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

EDİTÖR
Mustafa YANKIN

DİL UZMANI
Caner AKYURT

GÖRSEL TASARIM UZMANI

Dr. Erdem KÖYMEN

ISBN 978-975-11-4978-7

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 25.06.2018 gün ve 12254648 sayılı yazısı
ile eğitim aracı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.05.2019
gün ve 10443977 sayılı yazısı ile birinci defa 19.942 adet basılmıştır.
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın;
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın
Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli-
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif Ersoy
 GENÇLİĞE HİTABE

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en
kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti
müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın
vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok
namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek
düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün
tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil
işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,
memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet
içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini,
müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde
harap ve bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,
Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret,
damarlarındaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatürk
6

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER............................................................................................................ 6
KİTABIN TANITIMI................................................................................................. 8

1. ÜNİTE
OSMANLI TÜRKÇESİNİN MEDENİYETİMİZDEKİ İZLERİ ................................................ 11
1.1. Kültür ve Medeniyetimizde Osmanlı Türkçesinin Yeri ..................................... 12
1.2. Arşiv ve Kütüphanelerde Osmanlı Türkçesi ..................................................... 15
1.3. Hat Sanatı ........................................................................................................... 19
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 29
Serbest Okuma (OSMANLI’DA HAT SANATININ ÖNEMİ) ....................................... 32

2. ÜNİTE
HAT ÇEŞİTLERİ, ÇEVİRİ YAZI SİSTEMİ VE HARFLERİN SAYI DEĞERLERİ (EBCET) ....... 35
2.1. Hat Çeşitleri (Nesih, Rika, Sülüs, Talik, Kûfi, Divani) .......................................... 36
2.2. Çeviri Yazı Sistemi (Transkripsiyon Alfabesi) ..................................................... 45
2.3. Harflerin Sayı Değerleri (Ebcet) . ....................................................................... 50
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 54
Serbest Okuma (İLAHİ) . ............................................................................................ 55
Serbest Okuma (BİR LATİFE) . .................................................................................... 56

3. ÜNİTE
TÜRKÇELEŞMİŞ ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELERİN OKUNUŞU ................................ 57
3.1. Osmanlı Türkçesinde Arapça Asıllı İsimler ....................................................... 58
3.2. Farsça Asıllı Zarflar ve Birleşik Kelimeler ........................................................... 69
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 73
Serbest Okuma (BİR MEKTUP) . ................................................................................ 75
Serbest Okuma (LETAİF) . ......................................................................................... 76
 7

4. ÜNİTE
TAKVİM BİLGİSİ, SAYILAR, KALIPLAŞMIŞ İFADELER .................................................. 77
4.1. Osmanlı Türkçesinde Sayılar ile Gün ve Ay Adları ......................................... 78
4.2. Arapça ve Farsça Kalıplaşmış İfadeler ........................................................... 88
4.3. Hicri ve Rumi Takvim ......................................................................................... 92
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 95
Serbest Okuma (SENE VE TAKSİMATI) ..................................................................... 98
Serbest Okuma (HENDESE) . .................................................................................... 100

5. ÜNİTE
OSMANLI TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ ESERLER VE HAT SANATI ÖRNEKLERİ ................. 101
5.1. Osmanlı Türkçesinde Matbu ve Yazma Eserler .............................................. 102
5.2. Osmanlı Türkçesinde Resmî Belgeler . ............................................................. 147
5.3. Levha, Kitabe ve Hat Sanatının Diğer Örnekleri ............................................ 167
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 179

6. ÜNİTE
RİKA HATTIYLA OSMANLI TÜRKÇESİ YAZMA ............................................................ 183
6.1. El Yazısıyla Kelime ve Cümle Yazma ............................................................... 184
6.2. El Yazısıyla Metin Yazma ................................................................................... 189
Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları . ............................................................... 196
Serbest Okuma (YAZI HAKKINDA) .......................................................................... 199

PROJE GÖREVİ .......................................................................................................... 200

PERFORMANS GÖREVİ ............................................................................................. 202
PEKİŞTİRELİM (EK ETKİNLİKLER) ................................................................................. 204
SERBEST OKUMA METİNLERİ . .................................................................................... 226
CEVAP ANAHTARI . ................................................................................................... 244
SÖZLÜK . ..................................................................................................................... 247
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 252
8

KİTABIN TANITIMI

Ünite görseli yer alır.

Ünite numarası yer alır.

Ünite ismi yer alır.

Ünitede yer alan konuların isimleri

toplu olarak yer alır.

Konu başlıkları yer alır.

Öğrencilerin derse motive olma-
larını, ön bilgilerini harekete geçir-
melerini, işlenecek konuyu sezmele-
rini amaçlayan bir ya da birkaç soru
yer alır.

Konuyla ilgili incelemenin yapıla-

cağı metinler yer alır.
 9

Bilgilerin öğrenilme düzeyinin ve kaza-

nımların gerçekleşme durumunun kon­trol
edildiği sorular yer alır.

Okuma metinleri yer alır.

Ölçme değerlendirme amaçlı çalış-

malar yer alır.

Derslerle ilgili yapılacak örnek proje

konularını ve proje basamaklarını kap-
sayan form yer alır.
10

Bu bölümlerde öğrencilerin derse etkin katılımlarını sağ­layıcı farklı özelliklerdeki

çalışmalar yer alır.

Hazırlanalım Araştıralım

Okuyalım Eşleştirelim

Cevaplayalım Konuşalım

Kim, Ne Dedi? Değerlendirelim

İnceleyelim Üretelim

Yorumlayalım Karşılaştıralım

Bunları Biliyor musunuz? Kitap Okuyalım

Tanıyalım Dinleyelim

Yazalım Özetleyelim

Dikkat Ayırt Edelim

Tamamlayalım Koleksiyon Yapalım

Çevirelim Cümle Kuralım

Bunları Bilelim Defter Tutalım

Hatırlayalım Sergileyelim

Sınıflandıralım İşaretleyelim

Bulalım Bulmaca Çözelim

Lügat Çalışması
 11

1. ÜNİTE
OSMANLI TÜRKÇESİNİN
MEDENİYETİMİZDEKİ İZLERİ
1.1. Kültür ve Medeniyetimizde Osmanlı Türkçesinin Yeri
1.2. Arşiv ve Kütüphanelerde Osmanlı Türkçesi
1.3. Hat Sanatı
12 BİRİNCİ ÜNİTE

1.1. Kültür ve Medeniyetimizde Osmanlı

Türkçesinin Yeri

Hazırlanalım
1. Dilin, kültür ve medeniyetin gelişmesindeki rolü ile ilgili neler söyleyebilir-
siniz? Belirtiniz.
2. “Ne harabi ne harabatiyim / Kökü mazide olan atiyim.” (Yahya Kemal) mıs-
ralarıyla anlatılmak istenen nedir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Okuyalım
BİR MEDENİYET DİLİ: OSMANLI TÜRKÇESİ
Dil, insanın hem muasırlarıyla hem de geçmiş ve gelecekteki kuşak-
larla iletişime geçmesinin en kolay ve benzersiz yoludur. Milletler din,
ahlak, tarih, coğrafya, sanat vs. her türlü ilmî ve kültür değerini dil ile
tespit edip bir medeniyet varlığı hâline dönüştürürler. Bu bakımdan
dil; bir milletin, bir medeniyetin maddi manevi varlığının teşekkülünü,
muhafazasını ve gelecek kuşaklara intikalini sağlayan bir hazine
kıymetindedir.
Grekçe (Yunanca) ve Latince, Hristiyan Batı medeniyetinin
ana dilleri olmuş; İbranice ve Aremice de tarihte Yahudi mede-
niyetini kuran diller olarak yer almıştır. İslam medeniyetinin ana
dilleri ise Arapça ve Farsça ile birlikte bu medeniyetin tarih için-
de kavram ve kurumlarını şekillendirmeyi başardığı için Türkçedir,
başka bir deyişle kullanıldığı dönemi de hesaba katarak söylersek
Osmanlı Türkçesidir.
İslam medeniyetinin temel kaynakları Kur’an-ı Kerim ve hadis-i
şeriflerin dili olması hasebiyle Arapça, İslam medeniyetinin inşasında
ve gelişmesinde önemli bir yere sahiptir. Gerek Peygamber Efendi-
mizin yaşadığı asırda gerekse ondan sonraki dönemlerde Arapça-
nın İslam medeniyetine büyük katkısı olmuştur. Diğer taraftan Farsça,
Asya’da geniş bir coğrafyada kullanılmış; bilhassa sanat ve edebiyat-
ta tercih edilmesi yönüyle köklü ve edebî bir dil olarak karşımıza çıkmıştır.
Karahanlılardan itibaren teşekkül etmeye başlayan Osmanlı Türkçesi özel-
likle Osmanlılar döneminde üç kıtaya hâkim, üç kıtanın kültür birikimlerine
sahip muhteşem bir dil olma özelliği taşır. Osmanlıca, Arapça ve Farsça baş-
ta olmak üzere dünyanın pek çok dilinden ve kültüründen beslenmiş fakat
onlardan aldıklarını kendine mal ederek İslam medeniyetinin en ihtişamlı, en
güçlü dili hâline gelmiştir.
Ecdadımız, İslam medeniyetinin bütün havzalarından beslenen Osmanlı-
ca ile millî ruhumuzun temelini oluşturan sayısız güzide eser kaleme almış; kül-
tür ve medeniyetimizin hafızasını meydana getirmiştir. Bugün Balkanlardan
 BİRİNCİ ÜNİTE 13

Asya’ya, Afrika’ya kadar geniş bir coğrafyada Osmanlı Türkçesiyle yazılmış

ürünlerden oluşan onlarca kütüphane ve arşiv, milyonlarca belge mevcuttur.
Kısacası kültür değerlerimizi muhafaza edip bugüne taşıdığı için, İslam me-
deniyetinin bütün kaynaklarından beslenip bu uygarlığın şekillenmesinde tesirli
olduğu için, sadece bizim değil dünya tarihinin de en muazzam kültür hazineleri
Osmanlıca yazıldığı için bu dil, yani Osmanlı Türkçesi zengin bir medeniyet dilidir.
(Komisyon)

Cevaplayalım
Aşağıdaki soruları “Bir Medeniyet Dili: Osmanlı Türkçesi” başlıklı metne göre
cevaplayınız.
1. Kültür ve medeniyetimizin ana dilleri hangileridir? Okuduğunuz parçada,
Osmanlı Türkçesinin ana diller arasındaki konumuna ilişkin neler söylen-
mektedir? Sözlü olarak ifade ediniz.
2. Osmanlı Türkçesini medeniyet dili yapan özellikler nelerdir? Belirtiniz.

Yorumlayalım
Medeniyetimizin teşekkülünde Osmanlıcanın rolü ne olmuştur?
Bir medeniyetin var olabilmesi için önce dile ihtiyaç vardır; kendini ifade
edecek, kitlelere mesajı yayacak, tefekkür edecek, söz sanatları yapacak.
Her dinde, her medeniyette kutsal sayılan metinler vardır. Mesela manifesto-
lar var. Dolayısıyla mutlaka sağlam bir altyapının, yani dilin olması lazım. Be-
nim açımdan Osmanlıca böyle bir dil! Osmanlı medeniyet yorumunun, ki o
İslam medeniyetinin Osmanlı yorumudur, dayandığı temel ve bu dil, Osmanlı
medeniyetinin etki sahasında tesirli oluyor ve mesaj bu dil üzerinden yayılıyor.
Yani Osmanlıca yeni bir İslam medeniyet yorumunun dayandığı alt dil. Arap-
ça, Farsçayı kesinlikle ihmal etmiyor; oradan aldığı kelimelerle kendi dilini, ifa-
de kabiliyetini, hayal gücünü genişletiyor, kavramsal çerçeveyi genişletiyor ve
güçlendiriyor. Ve onun dayandığı bir yorum dili bu dil! Zaten dünyada bugün
böyle algılandığı için bırakın bizim üniversitelerimizdeki tahsilini, ki bana sorar-
sanız mütevazı ve yerel kalıyor, dünyanın belli başlı üniversitelerinde bir mede-
niyet dili olarak okutuluyor. Uzaktan baktığımız zaman Arapça, İslam uygarlı-
ğının temel dili; Farsça, sanat dili ama Osmanlıca İslam uygarlığının prodüktif
(üretken) olduğu son yüzyılların dili olarak gündemde. O uygarlığı anlamak
isteyen oryantalistler ve onların öğrencileri şüphesiz Osmanlıca öğreniyorlar.
Bu, dünyada çok ciddiye alınan bir dil. Batının özellikle doğu çalışmaları yapı-
lan fakültelerinde, enstitülerinde okutuluyor; mecazlarıyla, kavramsal yapısıyla,
dil özellikleriyle, sentaksıyla öğrenilmeye çalışılıyor ki kişi o dünyaya girebilsin.
Prof. Dr. Saadettin ÖKTEN
• Bu parçada Osmanlı Türkçesinin kültür ve medeniyetimizin oluşumundaki
rolü ile ilgili neler söylenmektedir? Belirtiniz.
• Bu parçadan hareketle Osmanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerin kültür ve me-
deniyetimiz açısından önemine ilişkin hangi sonuçlara ulaşabiliriz? Düşün-
celerinizi söyleyiniz.
14 BİRİNCİ ÜNİTE

Kim, Ne Dedi?
Bir milletin ataları, asırlarca o kelimelerle duy-
muş, onlarla düşünmüş; birbirlerini ve evlatlarını o
kelimelerle sevmiş, bu kelimeleri tamamıyla millî
bir sanatla işleyip Türk yapmışsa evlatlar artık o
kelimelere düşman kesilemezler.
Unutmamak lazımdır ki Türk dili, “Kendi Gök
Kubbemiz” kitabını meydana getiren muhteşem
şiirlerin söylendiği limandır. Bir dil; “Açık Deniz” gibi,
“Süleymaniye’de Bayram Sabahı” gibi, “Bir Tepe-
den”, “Itri”, “Vuslat” ve “Erenköy’ünde Bayram”lar
gibi şiirler söyleyebiliyorsa bu dil hatta dünya ölçü-
sünde büyük lisan demektir.
Nihad Sami BANARLI
Bize Arapça ve Farsçayı zorla değil, seve seve
ve binbir emek pahasına benimseten, bu dille-
rin kendisi değil, onların arkasında bulunan ve o
devirde yüksek bilinen medeniyet olmuştur. Os-
manlıcanın arkasında bin yıl içinde yaşamış me-
deniyet âlemi vardır. Türkçeye girmiş olan her
yabancı kelime, atalarımızın kutsal bir değer ver-
dikleri yüzlerce kitaptan aktarılmıştır. Bir gün Os-
manlıca, kendi medeniyet çerçevesi içinde ilmî
olarak incelendiği zaman her kelimenin ne vakit,
kim tarafından, ne maksatla, hangi tesirler altın-
da Türkçeye sokulduğunu öğrenebileceğiz… Bin yıllık mazisini bilmek (isteyen),
mutlaka Osmanlıcayı öğrenmek mecburiyetindendir… Alain, modern olmak
için, insanlık tarihini, kültür vasıtasıyla yeniden yaşamak lazım geldiğini söyler.
Bir milletin gençleri de hâlihazırın manasını anlamak için mazisini bilmelidir. “Bu
eski eserler, bize ne öğretecek?” diye soruyorlar. Bin yıl, nasıl düşündüğümüzü,
nasıl yaşadığımızı, nasıl hissettiğimizi... Bunu bilmek az şey midir? Bunu bilme-
den bugünkü merhale nasıl anlaşılır ve değerlendirilir?
Bir millet, muhtelif safhalarını aşa aşa ilerler. İleri bir medeniyet safhasını ge-
rektiren ve aydınlatan daha önceki safhalardır. Orta Çağ İslam-Türk medeni-
yetini tam manasıyla değerlendirmek için göçebe medeniyeti safhasını bil-
mek lazımdır. Oğuz Kağan Destanı ile Dede Korkut Kitabı’nı okuduktan sonra
Yunus Emre veya Mevlâna gibi yeni kıymetlerin getirdiklerini çok iyi anlarız.
***
Ben Osmanlıcayı sadece eski eserleri anlamak bakımından değil, derin kül-
türün temelini teşkil edecek olan kitapların okunması için de faydalı ve lüzum-
lu görüyorum.
Prof. Dr. Mehmet KAPLAN
 BİRİNCİ ÜNİTE 15

Mimarisi, musikisi, devlet yapısı, sayısız kıymetleri

ile iftihar ettiğimiz bir devrenin dili, yazma ve matbu
literatürüyle henüz yeteri kadar incelenmemiş; işlen-
memiş, idrak edilmemiştir. İslami dönem Türk kültü-
rüne ait din, edebiyat, tarih, bilim, insan ve toplum
üzerine yapılacak bütün çalışmalar Osmanlı Türkçe-
sinden bağımsız vücut bulamaz.
Prof. Dr. Mustafa KOÇ-Doç. Dr. Mehmet M. TULUM
Yukarıdaki paragraflarda dile getirilenlerden ha-
reketle Osmanlı Türkçesiyle ilgili ne gibi çıkarımlar
yapılabilir? Görüşlerinizi, sözlü olarak ifade ediniz.
bk. Pekiştirelim 1.a.

1.2. Arşiv ve Kütüphanelerde Osmanlı Türkçesi

Hazırlanalım

On dört asırlık bir medeniyet sürecinin mahsulü olan ve gün yüzüne çık-
mayı bekleyen arşivlerimizdeki yazılarımız, yazının ulaştığı yüksek mertebenin
şahitleridir. Bu medeniyetin fertleri gençlerimize, Osmanlı Türkçesi ile okuma
yazmayı öğreterek, ecdat yadigârı yazıları okuyup muhtevalarını anlamaları
yolunda ciddi adımlar atmalıyız kanaatindeyim. Çünkü tarihimize, edebiya-
tımıza, bilimler tarihine vs. kısaca medeniyetimize ışık tutacak kaynaklar ora-
da bu milletin evlatlarını beklemektedir.
Yrd. Doç. Dr. Yusuf BİLEN
Yukarıdaki parçadan yola çıkarak arşiv ve kütüphanelerde yer alan Os-
manlı Türkçesi eserleriyle ilgili olarak neler söylenebilir? Düşüncelerinizi arka-
daşlarınızla paylaşınız.
16 BİRİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
Ülkemizde, Türklerin İsla­
miyet’i kabulünden itibaren
yazılan birçok kitap ve yaz-
ma eserin nüshaları mev-
cuttur. Bu eserler, Kültür ve
Turizm Bakanlığına bağlı
kütüp­haneler ve müzeler
başta olmak üzere üniver-
siteler, resmî ve özel kurum-
kuruluşlarda ve bazı şahısla-
rın özel koleksiyonlarında bu-
lunmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde belgeler, en küçük müsveddeler bile atılmadan sak-
lanmıştır. Bunlar sandık, torba, kılıf, mahfaza, atlas kese gibi malzemeler için-
de korunurdu. Kültür mirasımızın önemli ürünleri olan el yazması eserler ve bu
yazılı belgeler bugün çeşitli arşivlerde ve el yazma kütüphanelerinde korun-
maktadır.
Osmanlı Devleti’ne ait belgelerin saklandığı en önemli arşiv, Başbakanlık
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğüne bağlı Osmanlı Arşivleridir. Osmanlı Arşivi
Daire Başkanlığı aslında Osmanlı Devleti’ndeki Hazine-i Evrak kurumunun de-
vamı niteliğindedir (Hazine-i Evrak, 1982 yılında Osmanlı Arşivi Daire Başkan-
lığı adını almıştır.). 1984 tarihinde Başbakanlığa bağlı Devlet Arşivleri Genel
Müdürlüğü kurulmuş ve Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Devlet Arşivleri Genel
Müdürlüğüne bağlanmıştır.
Osmanlı Devleti’ne ait belgelerin muhafaza edildiği belli başlı kurumlar
şunlardır:
1. İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi
2. İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi
3. Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi
4. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
5. Osmanlı Askerî Arşivleri
6. Harp Tarihi Dairesi Arşivi
Bu arşivlerden başka birçok ilimizde belge ve eserler, resmî ve gayriresmî
olarak çeşitli kütüphane, arşiv, müze ve koleksiyonlarda muhafaza edilmek-
tedir. Ankara’da Millî Kütüphane, İstanbul’da Topkapı Müzesi gibi.
devletarsivleri.gov.tr
 BİRİNCİ ÜNİTE 17

İnceleyelim
Türkiye’de 300.000 cilt civarında el yazması eser bulunduğu tahmin edil-
mektedir. Kültür Bakanlığına bağlı 18’i yazma eser kütüphanesi olmak üzere
28 kütüphanemizde toplam 162.552 yazma eser mevcuttur.
Ülkemizdeki yazma eserlerin korunduğu kütüphaneleri gösteren aşağıdaki
haritayı inceleyiniz.

‫قرقلرا يلي‬ 1
5 3
2 ‫سينوب قسطموين بارطن‬
‫استانبول تكريطاغ‬ 4 ‫زونغولدا ق‬ 8 ‫آردهان آرتوين‬
‫ادرنه‬ ‫قوجه‬ ‫قره بوك‬ ‫صامسون‬ ‫ه‬‫ريز‬
‫يالوه‬ ‫ايلي‬ ‫دوزجه‬ ‫طرابزون گريه سون اوردو‬
‫ساقا‬

‫بويل‬ 15 13 ‫آماسيه‬
‫چانقريي‬ ‫قارص‬
‫ريه‬

‫چوروم‬ ‫گوموش‬ 14
‫چاناق قلعه‬ 7 ‫ بروسه‬6 ‫بيل هج‬ ‫توقات‬
‫خانه‬ ‫بايبورد‬ ‫ارضروم‬ ‫ايغدير‬
‫ك‬
‫باليكسر‬ ‫آنقره‬ ‫قرييق‬ 11 ‫آغري‬
12 ‫اسكيشهر‬ ‫يوزغات قلعه‬ ‫سيواس‬ ‫ارزجنان‬
18 ‫كوتاهيه‬ ‫قريشهر‬ ‫تونج ايلي‬
‫مغنيسا‬ ‫موش بيڭگول‬
‫عشاق‬ ‫فيون‬‫آ‬ ‫نوشهر‬ ‫قيصري‬ ‫وان‬
‫ازمري‬ ‫مالطيه‬ ‫العزيز‬ ‫بتليس‬
9 10 17
‫آقسراي‬ ‫دياربكر‬
‫آيدين‬ ‫دڭزيل‬ ‫اسپارطه‬ ‫قونيه‬ ‫قهرمان‬ ‫سعرد‬
‫نيگده‬ 16 ‫اطمان‬ ‫حكاري‬
‫آدي يا مان مرعش‬ ‫شرناق ب‬
‫موغله‬ ‫بوردور‬ ‫ماردين‬
‫آطنه‬
‫آنطاليه‬ ‫قره مان‬ ‫عثمانيه‬ ‫غازي‬ ‫شانلي اورفه‬
‫عينتاب‬
‫مرسني‬ ‫كليس‬
‫خطاي‬

1. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi / İstanbul

2. Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi / İstanbul
3. Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi / İstanbul
4. Millet Yazma Eser Kütüphanesi / İstanbul
5. Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi / Edirne
6. İnebey Yazma Eser Kütüphanesi / Bursa
7. Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eser Kütüphanesi / Balıkesir
8. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi
9. Konya Yazma Eser Kütüphanesi
10. Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi / Konya
11. Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi / Sivas
12. Vahit Paşa Yazma Eser Kütüphanesi / Kütahya
13. Amasya Yazma Eser Kütüphanesi
14. Erzurum Yazma Eser Kütüphanesi
15. Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi / Çorum
16. Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi / Diyarbakır
17. Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi / Kayseri
18. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi
yazmalar.gov.tr
(Düzenlenmiştir.)
18 BİRİNCİ ÜNİTE

Yorumlayalım

Son üç yıl içinde yolumuz Karacaahmet’e öyle saplandı ki bir bıçak gibi. Yeni
yol; selvi, mezar, mezar taşı, demir parmaklık, çiçek, fidan demeden tümünün
köküne kibrit suyu sıkmış. Benim bu mezarlıkta yatan can ciğer arkadaşlarım
vardı. Belki her Allah’ın günü dört tekerleğimle onları dört defa çiğniyorum.
Taşları nerede, başları nerede, elleri avuçları nerede? Sen gel de Kağızmanlı
Hıfzı’nın ağıtını unut:
“Kaldırsam ayağa kalkamaz mısın?
Uzatsam elimi tutamaz mısın?
Ses ver telli turnam kolların hani?”
Bundan elli yıl önce işlenmiş mezar taşlarının, daha eskilerin, müzelerde ra-
hatça yer alacak taşların bugün ne hâlde olduğunu biliyor musunuz? Dün-
yanın hiçbir yerinde böylesine bir kadir kıymet bilmezlik örneğine rastlayan
varsa parmak kaldırsın. On yıldır bitmeyen stadyumun kuyruk sokumunda, Salı
Pazarı’nın kurulduğu alanın yanı başında mezar taşları vardır. Bunların ortasın-
dan geçen yol buğday tarlasına dalan tırpan misali taşları silip süpürmüştür.
Hangi kitaba sığar bu?
Siz bu dolaylarda toprağa batmış, diri diri gömülmüş, silinmeye yüz tutmuş,
paramparça taşları görmedikçe ne desem nafile. Ama şunu bağıra bağıra
söylemek istiyorum:
Geçmişine böylesine boş veren bir millet gelecekten ne bekleyebilir?
Bedri Rahmi EYÜBOĞLU
(Düzenlenmiştir.)
• Bu parçada yazar neden yakınmaktadır? Belirtiniz.
• Parçada anlatılanlardan yola çıkarak Osmanlı Türkçesiyle yazılmış kültür
varlıklarına ilişkin hangi sonuçlara ulaşabiliriz?
 BİRİNCİ ÜNİTE 19

Bunları Biliyor musunuz?

Belgeler (Osmanlı Türkçesi ile yazıl-
mış evrak) sadece Osmanlı coğrafya-
sında bulunmuyor. Osmanlı Devleti ile
münasebeti bulunan pek çok ülkenin
arşivinde bugün Osmanlı Türkçesi ile
yazılı çok sayıda evrak bulunuyor. İn-
giliz arşivinde yaptığınız araştırmada
Osmanlı Türkçesi ile yazılmış belgeler
karşınıza çıkar. Rus, Polonya ve Avustur-
ya arşivlerinde de keza öyle. Osmanlı
Dev­leti’nin savaş durumunda olduğu
veya kültürel ilişkilerini sürdürdüğü tüm
ülkeler buna dâhildir.
Doç. Dr. Uğur ÜNAL

1.3. Hat Sanatı

Hazırlanalım
Dünyaya ün salmış büyük boy dikili taşların
fotoğraflarını çekin, bizim Karacaahmet’teki
mezar taşlarının fotoğraflarıyla büyük bir sine-
ma perdesinde karşılaştırın. Biz bu tecrübeyi
yüzlerce kez tekrarladık, aynı boya eriştikleri
zaman bizim taşlarımız, bizim bağrı yanık taş-
larımız ağır basıyor. Yine Taksim Abidesi’nin
yanı başına ister Karacaahmet’ten ister
Eyüp’ten ister Anadolu’nun en soylu mezar-
larından birinden bir taş getirelim. Ama o taşı
Taksim Abidesi boyunda işleyip yanı başına
dikelim. Bakalım bunlardan hangisi daha
ağır basacak. Bu tecrübeyi ille de Taksim
Meydanı’nda yapmak şart değil. Minik bir
projeksiyon makinesi ve kibrit kadar iki fotoğ-
raf yeter de artar bile.
Bedri Rahmi EYÜBOĞLU
Bu paragrafta anlatılanlara ilişkin duygu ve
düşüncelerinizi konu başlığı ile ilişkilendirerek
arkadaşlarınızla paylaşınız.
20 BİRİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
HAT SANATININ TARİHÎ GELİŞİMİ
Hat, “yazmak, çizmek; kazımak; alamet koymak” anlamlarında Arapça
bir kelimedir. Hat sanatı veya hüsnühat, Arap harflerinin belirli ölçülerle estetik
şekillerde yazılmasına denilmektedir.
Yusuf Bilen

Araplarda yazının sanat olarak gelişmesi İslamiyet ile başlamıştır. İslam

dinini kabul eden diğer milletler de Kur’an yazısından dolayı Arap harflerini
benimsemişler ve kendi dillerini bu harflerle yazıya geçirmişlerdir. Müslüman
milletlerin bu şekilde aynı harfleri kullanmaları ve bu harflerin gelişmesine katkı
sağlamaları, bu yazının “İslam yazısı” olarak da anılmasına neden olmuştur.
Ayrıca hat sanatının gelişmesinde de bütün İslam milletlerinin katkısı olması
hasebiyle bu sanata “İslam sanatı” da denilmiştir.
İslam’dan önceki dönemde basit olan Hîrî tarz hat kullanılırdı. İslamiyet’in do-
ğuşu ile Kur’an-ı Kerim’in yazımındaki hassasiyet ile Emeviler Devri’nde meşk tarzı
yazıdan zamanla yeni hat çeşitleri doğmaya başlamıştır. Meşke uygun kalem
ağızlarının hangi ölçüde ol-
ması gerektiği tespit edilmiştir.
Abbasiler Devri’nde ilim ve
TİEM Koleksiyonundan bir serlevha

sanat faaliyetlerinin artmasıy-

la yazı ve hattatlık daha da
önemli bir hâle gelmiştir.
VIII. yüzyılın sonlarından iti­
baren hat sanatında ölçüler
belirmeye başlamış, XI. asrın
başlarında muhakkak, rey-
hani ve nesih hatları doğ-
muştur.
 BİRİNCİ ÜNİTE 21

XIII. yüzyılda Yakut el-Mustasımi (öl.

698/1298) aklam-ı sitte denilen sülüs,
nesih, muhakkak, reyhani, tevki, rika’

TİEM Koleksiyonundan tuğra

hatlarını en gelişmiş şekliyle tespit et-
miştir. Yakut o zamana kadar düz ke-
silen kamış kalemin ağzını eğri kesmiş,
bu buluşu hat meşkine büyük bir leta-
fet kazandırmıştır. Yakut’un ölümün-
den sonra onun bu tarzı, bütün İslam
coğrafyasına yayılmış ve sonraki devir-
lerde gelen hattatlar tarafından Yakut,
hat sanatının üstadı olarak anılmıştır.
İstanbul’un fethi sonrası kültür ve
sanattaki ilerleme hat sanatında da
kendini göstermiş, Şeyh Hamdullah
(öl. 926/1520), Yakut üslubunu estetik
değerlendirmeye tabi tutarak kendi
sanat tarzını ortaya koymuştur.

Şeyh Hamdullah
Şeyh Hamdullah kendinden sonra
gelen birçok hattatı etkilemiştir. Şeyh
Hamdullah’tan sonra yetişenler onun
gibi yazma gayretiyle hareket ettikle-
rinden hattatların başarısı “şeyh-i sani”
sözleriyle anılır olmuştur.
XVII. yüzyılın ikinci yarısında Hafız Osman (öl. 1110/1698), Şeyh Hamdullah’ın
üslubunu yorumlayarak kendine has bir hat ortaya koymuştur.
Mustafa Râkım (öl. 1241/1826), Hafız Osman üslubunu sülüsten celiye ak-
tarmayı başararak hat sanatını zirveye çıkarmış; padişah tuğralarını da ıslah
ederek onları güzelliğin son noktasına ulaştırmıştır. Osmanlı Devleti’nde yazı
ve hat sanatı tekâmül ederek mükemmel seviyeye ulaşmış, şaheser sanat
örnekleri ortaya çıkmıştır.
Prof. Dr. M. Uğur DERMAN

Cevaplayalım
Aşağıdaki soruları “Hat Sanatının Tarihî Gelişimi” başlıklı metne göre cevap-
layınız.
1. Arap yazısının “İslam yazısı” olarak anılmasının nedenleri nelerdir?
2. “Aklam-ı sitte” tabir edilen hatlar hangileridir?
3. Bu metinden hareketle hat sanatının, kültür ve medeniyetimizin olu-
şumundaki rolü hakkında neler söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi belir-
tiniz.
22 BİRİNCİ ÜNİTE

Yorumlayalım
İslam’ın gelişi Arap yazısının inkişafında büyük rol oynamıştır. Kur’an-ı
Kerim, okuyup yazmaya büyük önem verir. Nitekim Allah’ın insanlığa ilk
hitabı “Oku!” emridir. Bunun gibi yazı vasıtası olan kalem de okumak gibi
üstün görülmüş ve methedilmiştir. Allah Kur’an’da Alak suresinin [96] 1-5.
ayetlerinde şöyle buyuruyor: “Yaratan Allah’ın adıyla oku. O insanı kan
pıhtısından yarattı. Kalemle yazmayı öğreten, insana bilmediğini öğre-
ten, keremi erişilmez mertebede olan Allah’ın adıyla oku.” Hakikaten
de Allah’ın birliği inancını yayacak olan en kuvvetli vasıtalardan biri ka-
lemdir. Hz. Peygambere ilk vahyolan bu ayetlerde, insanlığı yükseltmek
hususunda kalemin ne derece önemli bir amil olduğuna işaret ediliyor.
Yine Kur’an’da Kalem suresinin [68] 1. ayetinde de “Nûn ve’l-kalemi ve
mâ yesturûn.” yani “Hokka ile kalemi, kalemle yazdıklarını şahit tuta-
rım ki!” ifadesi ile hokka ile kalemin önemi belirtiliyor. Müfessirler, nun’u,
şekli dolayısıyla hokka olarak tefsir etmişlerdir. Hokkadan maksat da
içindeki mürekkeptir. Kalem ile mürekkep dünyada bilginin yayılmasını
temsil etmektedir. Bu iki önemli sure Kur’an’ın güzel yazı yoluyla tespit ve
yayılmasında büyük rol oynamıştır. Şüphesiz bir Müslüman, Allah’ın ve
Hz. Peygamber’in sözlerini güzel bir yazı ile yazmak ister. Bir sanatkârın
yazıya bu gözle bakması kadar tabii bir şey olamaz.
Ali ALPARSLAN
Hz. Peygamber gibi Hz. Ali (ra) de harflerin yazılışlarını güzelleştirmek
için kimi kaideler ortaya koymuştur. Topkapı Müzesi’nde Hz. Ali tarafın-
dan yazıldığı belirtilen bir Kur’an-ı Kerim vardır. Söz konusu Kur’an’da Hz.
Ali’nin çok güzel bir yazı üslubu olduğu görülmektedir. Bu sebeplerle o,
hat sanatının öncüsü ve hattatların piri sayılır.
M. Bedrettin YAZIR
(Düzenlenmiştir.)
Yukarıdaki paragraflardan yola çıkarak hat sanatının tarihçesi ve ge-
lişimi ile ilgili olarak neler söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla
paylaşınız.

Tanıyalım
1. Kalem: Hat sanatında yazma aleti olarak ince ya-
zılar için kamış kalem, biraz iri hatlar için bambu ya da
kargı kalemi, celi yazılar içinse tahtadan yapılma ağaç
kalemler kullanılır.
1
2. Divit: Eskiden yazı takımlarının korunması ve ko-
layca taşınması için kullanılan mahfaza. Arapçada
“mürekkep hokkası” karşılığı kullanılan devât kelimesi
Türkçede divit şekline dönüşmüş ve farklı bir mana ka-
zanmıştır. Divit, mürekkep hokkası ile içinde kamış ka-
2
lem ve onu açmakta kullanılan kalemtıraş, makta gibi
 BİRİNCİ ÜNİTE 23

yazı aletlerinin saklandığı dar ve uzun prizma şeklinde

3
bir gövdeden meydana gelir.
3. Hokka: Mürekkebin muhafaza edildiği kaptır.
4. Kâğıt, kâğıt boyama ve aharlama: Hat sanatında
4 kullanılan kâğıtlar özeldir. Kâğıtlar evvela hamurları ne
olursa olsun, çeşitli renklere boyanır. Boyama işlemin-
de genellikle bitkilerden yararlanılır. Suda kaynatılan
nebat bir tekneye boşaltıldıktan sonra kâğıtlar bu tek-
neye batırılıp çıkartılır ve kurutulur. Aharlama, yanlışlık
ihtimaline karşı yazının kolayca silinip düzeltilmesini sağ-
5
layan koruyucu bir tabaka oluşturma işidir. Yumurta ve
nişasta aharı* gibi çeşitleri vardır.
6
5. Kalemtıraş: Kamış kalemlerin usulüne uygun açıl-
masında kullanılan saplı bir bıçak çeşididir.
6. Makta: Kamış kalem ucunun, üzerinde kesildiği ve
çatlatıldığı bir alet.
7. Kalemdan: Kalemlerin içinde saklandığı kap.

* Ahar, hattatların kâğıt cilalamak için kullandıkları

7 nişasta ve yumurta akından yapılan özel bir karışım.

Yazalım
Aşağıdaki görsellerde verilen hüsnühat malzemelerinin isimlerini, “Tanıya-
lım” bölümündeki bilgileri dikkate alarak belirleyip noktalı alanlara yazınız.

.............................. .............................. ..............................

.............................. .............................. ..............................

24 BİRİNCİ ÜNİTE

Yorumlayalım
Hat bir İslam sanatıdır. İç ahen-
ginde (deruni ahenk) İslam düşün-
ce, aşk, iman ve heyecanı hâkimdir.
Asaletini, karakterini, estetiğini, mil-
letlerin zevkleriyle İslam dininden alır
(M. Serin). Hatta denebilir ki Müslüman
halkların estetik duygusunu hüsnü-
hat kadar hiçbir şey temsil etmemiştir
(Burckhardt).

İ. Hakkı Altunbezer
***
İslam düşüncesinde din ve dünya
birbirinden kesin çizgilerle ayrılmadı-
ğından din, hayatın bütün alanların-
da etkilidir. Mimariden kitap sanat-
larına, ahlak anlayışımızdan toplum
hayatımıza, yeme içme kültürümüze
kadar her şey buna göre şekillenmiştir.
Bu sebeple İslam medeniyeti ile hat
sanatı iç içe geçmiş bir bütün gibidir.

Tahsin Kurt
Medeniyet ve sanat, ilhamını Allah’ın
kelamı olan Kur’an-ı Kerim’den al-
mış, onun etrafında şekillenmiş ve
tekâmüle doğru yol almıştır. Hat sa-
natında ortaya konulan eserler İslam
düşüncesinin, maddi-manevi hayat
telakkisinin yazı suretindeki yansıma-
ları olmuştur.
***
Zihinde latif bir hâlde bulunan ma-
nanın vücudu için kesif bir mahalle
Sami Efendi

(yere) yani kâğıt, mürekkep, harf ve

kelimelere ihtiyaç vardır. Sesler sözle-
rin, sözler zihinde var olan, idrak olu-
nan bir mananın, his ve hayallerimizin
ifadesidir. Söz ve yazı her ikisi de hayal, his ve idrak sahasında doğan bir ma-
nayı açıklar. Ancak söz dinleyenin idraki ile sınırlı kalırken yazı hem dinleyenin
hem de uzakta bulunan kimselerin, gelecek nesillerin his ve akıllarına kadar
uzanır. Şüphesiz ki medeniyetler de yazıyla devredilen bu ilim ve kültür mirasının
üzerinde yükselir (M. Serin).
Yrd. Doç. Dr. Yusuf BİLEN
Yukarıdaki paragraflarda anlatılanlardan yola çıkarak hat sanatının kültür
ve medeniyetimizdeki yeri ve önemi konusunda neler söyleyebilirsiniz? Düşün-
celerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
bk. Pekiştirelim 1.b.
 BİRİNCİ ÜNİTE 25

İnceleyelim-Yorumlayalım
Aşağıdaki görsellerden hareketle hat sanatının kültür ve medeniyetimizdeki
yeri konusunda neler söyleyebilirsiniz?

Tanıyalım
Aşağıda Türk hat sanatının önemli bazı isimleri kısaca tanıtılmış ve eserlerin-
den örnekler verilmiştir. Hayat hikâyelerini ve eserlerini inceleyerek hattatları-
mızı tanıyabilirsiniz.
Şeyh Hamdullah Efendi (öl. 1520): Osmanlı hat
eko­lünün kurucusudur. Amasya’da doğdu. Hat-
Şeyh Hamdullah Efendi (Temsilî)

tı, Amasya’da Hayreddin Maraşi’den meşk ederek

aklam-ı sitteden icazet aldı. Şehzade Bayezit’e ho-
calık yaparak hat öğretti. Şeyh Hamdullah, II. Bayezit
tahta çıkınca onun daveti ile İstanbul’a gitti. Sarayda
kâtip ve hizmetlilere muallim olarak görevlendirildi.
Şeyh Hamdullah’ın çalışmaları ile aklam-ı sittenin
bütün nevilerinde gelişmeler olmuş; Mushaf, cüz, mu-
rakka, kıta ve kitaplarda yeni bir anlayışla hat sanatı-
nın en güzel örnekleri verilmiştir.
Şeyh Hamdullah tavrında harflerin tenasübü, aralıkları, kelimelerin satıra
oturuş vaziyetleri yeniden düzenlenmiş; akıcılık, kıvraklık, sevimlilik ve canlılık
getirilmek suretiyle Yakut tarzı yazılardaki durgunluk giderilmiştir. Şeyh Hamdul-
lah mektebinin yaygınlaşmasıyla bütün hattatlar onun gibi yazmaya gayret
etmişler ve bu vadide başarılı olanlar, “Şeyh gibi yazdı.” ifadesiyle takdir edil-
mişlerdir.
26 BİRİNCİ ÜNİTE

Şeyh Hamdullah doksanı aşan yaşı ile hayata veda ettiği zaman, geride 30
Mushaf-ı Şerif, 50 enam-ı şerif ve cüz, 121 murakka ve kıta, 8 ilmî eser, 6 dua
mecmuası bırakmıştır. İstanbul’un Firuz Ağa Camii, Davut Paşa Camii, Bayezit
Camii kitabeleri ile Edirne Bayezit Camii kitabeleri onun eseridir.
Ahmet Şemseddin Karahisari (öl.
1556): Afyonkarahisar’da doğdu. II. Ba-
yezit devrinin ilk yıllarında ilim tahsili için
İstanbul’a gitmiş ve hayatının sonuna ka-
dar orada kalmıştır. Karahisari, Yakut’un
tarzını harf ve kelimelere kazandırdığı bi-
çim, oran, istif ve farklı sayfa tasarımlarıyla
en güzel şekline ulaştırmıştır. Yaptığı yeni-
liklerle pek çok sanatkârı etrafında topla-
yan Karahisari “Şemsü’l-Hat” ve “Yakut-ı
Rum” diye anılmıştır.
Hafız Osman Efendi (1642-1698): İstan­
bul’da doğdu. Şeyh (Hamdullah) tarzının
inceliklerini en iyi şekilde öğrenerek Şeyh üs-
lubundaki aklam-ı sitteyi estetik değerlen-
dirmeye tabi tutmuştur. Beğendiği harfleri
seçmiş, onları ideal birer harf olarak tanımış
ve Şeyh üslubunun Yakut’u andıran harfle-
rini atıp aklam-ı sitteyi en güzel seviyesine ulaştırmıştır. Böylece Şeyh Hamdullah
yazıda klasik devrin başlangıcını, Hafız Osman ise olgunluk devrini oluşturan birer
hattat olarak İslam yazı sanatı tarihinde bilinip tanınır hâle gelmişlerdir.
Hafız Osman Efendi; yirmi beş Mushaf-ı Şerif, çok sayıda enam-ı şerif,
delailü’l-hayrat, yazı kıtaları, karalamalar, murakkalar yazdı. Bir gece rüya-
sında Resul-i Ekrem Efendimizi görmesi üzerine ilk defa levha şeklinde Hilye-i
Saadet’i yazan da odur.
Mustafa Râkım Efendi (öl. 1826): Ordu
ilinin Ünye kazasında doğdu. Küçük yaşta
İstanbul’a giderek abisi İsmail Zühdü’nün
yanında medrese tahsili görerek ondan
sülüs ve nesih meşk etti. On iki yaşında
icazet aldı ve kendisine güzel yazı yazan
anlamında “Râkım” mahlası verildi.
Mustafa Râkım Efendi Sultan II. Mahmut’a hat hocalığı yaptı ve onu iyi bir
şekilde yetiştirdi.
 BİRİNCİ ÜNİTE 27

Mustafa Râkım, Osmanlı dönemi hat sanatı içinde üç özelliği ile ortaya çık-
maktadır. Birincisi, harflerde ideal ölçüleri temin ederek celi sülüse olgunluk
kazandırmasıdır. İkincisi, celi sülüste kompozisyonu güzelliğe kavuşturmasıdır.
Üçüncüsü ise Osmanlı tuğrasına ideal şeklini vererek onu enine yayık durum-
dan kurtarıp canlandırmasıdır.
Fatih’te bulunan Nakşidil Sultan Türbesi haziresinde taşa hakkedilmiş celi
sülüs ayetler ile türbenin kubbe kuşağındaki İnsan suresi, Eyüp’te Sultan Camii
haziresinde Çelebi Mustafa Reşit Efendi mezar taşı kitabe yazıları günümüze
ulaşan en güzel eserleri arasındadır. Topkapı Sarayı’nda korunan eserler ara-
sında Mustafa Râkım Efendi’nin birçok hat eseri bulunmaktadır.
Mehmet Şevki Efendi (1829-1887): Kas­
ta­monu’da doğdu. Üç yaşında İstanbul’a
gelen Şevki Efendi, dayısı Mehmet Hulusi
Efendi’den sülüs ve nesih yazılarını meşk
ederek on iki yaşında icazet almıştır.
Harbiye Nezaretindeki vazifesinin yanı
sıra Harbiye Nezaretine bağlı askerî mek-
tepte ve Yıldız’da II. Abdülhamit’in şehzadelerine yazı hocalığı yaptı. Şeyh
vadisinde Hafız Osman, İsmail Zühdi ve Râkım’dan sonra gelen Mehmet Şevki
Efendi, sülüs ve nesih yazılarına en güzel nispetlerle son şeklini vermiş; bütün
İslam dünyasında benimsenen kendi üslubunu ortaya koymuştur. Harflerdeki
vuzuh, üslubunun en önemli vasıflarındandır.
Mehmet Şevki Efendi, Mushaf, delailü’l-hayrat, hilye, levha, kıta ve murak-
ka türlerinde pek çok eser bırakmıştır.
İsmail Hakkı Sami Efendi (1838-1912):
Sami Efendi İstanbul’da doğdu. Boşnak
Osman Efendi’den aklam-ı sitteyi meşk
etti. Divani yazıyı ve tuğra çekmeyi kü-
çüklüğünde memur olarak girdiği Divan-ı
Hümayun’da Nasih Efendi’den öğrendi.
Sami Efendi, Zühdü Efendi ve Râkım
Efen­di’nin tarzlarından faydalanarak hat-
tın en geç ve güç şekli olan celide kendi
tarzını ortaya koydu.
Zerendud eserlerinden bazılarına Altu-
nizade, Aksaray Pertevniyal Valide Sultan,
Rami, Edirnekapı Mihrimah Sultan, Erenköy
Zihni Paşa, Galip Paşa camilerinde ve Top-
kapı Sarayı’nda rastlanır.
Kitabelerinden bazıları ise şunlardır:
Kapalı Çarşı’nın Fesçiler Kapısı üstünde
“Çalışıp kazananı Allah sever.” mealinde-
28 BİRİNCİ ÜNİTE

ki hadis-i şerif, Nuruosmaniye Kapısı’nda II.

Abdülhamit’in yaptırdığı tamire dair kitabe,
Hattat Hamit Aytaç

Erenköy’de Zihni Paşa ve Galip Paşa Cami-

lerinin kitabeleri, Babıali’deki Nallı Mescit’in
batı kapısı üstünde “Namaz dinin direğidir.”
mealindeki hadis-i şerif.
Hamit Aytaç (1897-1982): Diyarbakır’da
doğdu. Yazı sevgisini ve ilk yazı dersini sıbyan
mektebindeki hocası Mustafa Akif Bey’den aldı. Başta celi sülüs olmak üzere
sülüs, nesih, celi, talik ve diğer yazı çeşitlerinde kendisini sanat çevrelerine ka-
bul ettirmiştir. Hamit Aytaç, İslam yazı sanatlarına yön veren ve İslam dünya-
sının dikkatlerini İstanbul üzerinde toplamayı başaran büyük Türk hattatlarının
son temsilcilerindendir.
Kur’an cüzü, enam-ı şerif, Yasin-i Şerif, dua ve evrat mecmuası, elifba türün-
de yayımlanmış eserlerinin yanı sıra hilye, kıta, murakka vb. levha boyutların-
da pek çok eseri vardır.
İslam Konferansı Teşkilatına bağlı Milletlerarası İslam Kültür Mirasını Koruma
Komisyonu tarafından 1986 yılında İstanbul’da düzenlenen milletlerarası ilk hat
müsabakasına onun adı verilmiştir. Hayatının son yıllarında yurt içinde ve yurt
dışında pek çok talebe yetiştirmiştir.
(Bu bölümde yer alan hat sanatçıları ile ilgili bilgiler, TDV İslam Ansiklopedisi’nin ilgili
maddelerinden düzenlenerek alınmıştır.)

Bunları Biliyor musunuz?

• Yesarizade Mustafa İzzet, Kazasker Mustafa
İzzet, Mehmed Şefik ve İsmail Hakkı Altun-
bezer gibi isimler hat sanatının zirve ve ekol
Hattat Hasan Çelebi

isimleri arasında yer almaktadır.

• Halim Özyazıcı, Kemal Batanay, Necmed-
din Okyay, Ali Alparslan, Fuat Başar, Meh-
met Özçay, Osman Özçay vb. sanatçılar
hat sanatının 20. yüzyıldaki önde gelen us-
taları olarak tanınmışlardır.
• Hâlen hayatta olan hattatlarımızdan Hasan
Çelebi, Davut Bektaş, Hüseyin Kutlu ve Ali Toy
gibi isimler hat sanatını günümüze taşıyan ve
bu alana yenilikler katan sanatçılardır.
Hattat Hüseyin Kutlu

• Hattat Hasan Çelebi’nin (2011) ve Hattat

Ali Toy’un (2017) Cumhurbaşkanlığı Kültür
ve Sanat Büyük Ödülüne layık görülmesi
hat sanatının günümüzde de devam ettiği-
ni göstermektedir.
 BİRİNCİ ÜNİTE 29

Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları

A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Unutmamak lazımdır ki Türk dili, “Kendi Gök Kubbemiz” kitabını meyda-

na getiren muhteşem şiirlerin söylendiği limandır. Bir dil; “Açık Deniz” gibi,
“Süleymaniye’de Bayram Sabahı” gibi, “Bir Tepeden”, “Itri”, “Vuslat” ve
“Erenköy’ünde Bayram”lar gibi şiirler söyleyebiliyorsa bu dil hatta dünya öl-
çüsünde büyük lisan demektir.

Bu parçayla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Türkçeyle yazılan edebî eserlere örnekler verilmiştir.
B) Türkçenin bir sanat ve edebiyat dili olduğuna değinilmiştir.
C) Türk dilinin bir medeniyet dili olduğu vurgulanmıştır.
D) Türk dilinin tarihî gelişimi ele alınmıştır.
E) Türkçenin dünya ölçüsünde bir dil olduğu ifade edilmiştir.

2. Türk milleti olarak kültürel değerlerimize bağlılığımız, millîlik hususundaki

hassasiyetimiz aşikârdır. Osmanlı Türkçesi, kültürel mirasın anlaşılmasında,
gelecek nesillere aktarılmasında ve yaşatılmasında hayati bir önem taşı-
maktadır. “Osmanlı Devri Türkçesi” diye de ifade edebileceğimiz Osmanlı
Türkçesi güneşin batmadığı topraklara sahip, üç kıtaya yayılan, yedi asır
cihana hükmetmiş Osmanlı İmparatorluğu döneminde yaşayan Türkçe-
nin Arap harfleriyle yazılmış hâlidir. Geçmişte kalan bir yazı ve konuşma
dili değil, mevcut ve gelecek nesillerin tarih, kültür ve genel anlamda
medeniyet tasavvurunun sağlıklı bir şekilde oluşmasında bir nevi kilit ko-
numundadır.

Bu paragrafta aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

A) Osmanlı Türkçesi, Türklerin yüzyıllar boyunca geliştirdikleri özgün bir dildir.
B) Osmanlı Türkçesi, üç kıtada asırlarca konuşulmuş ve yazılmıştır.
C) Osmanlı Türkçesi önemini kaybetmiş, geçmişte kalmış bir yazı ve konuşma
dili değildir.
D) Osmanlı Türkçesi, mevcut ve gelecek nesillerin medeniyet tasavvurunda
çok etkilidir.
E) Osmanlı Türkçesi asırlarca başka dillerle etkileşim içinde olmuş, kelime alış-
verişinde bulunmuştur.
30 BİRİNCİ ÜNİTE

3. Türk musikisi gibi, Türk dilinin de müzikal tekâmülünde Türk vatanlarının büyük
tesiri olmuştur. Türk vatanlarının, diyorum çünkü Türkçe, birçok başka dil gibi,
yalnız bir vatanda değil, milletimizin tarih boyunca nice müstakil ve muhte-
şem devletler kurduğu çeşitli vatanlarda işlenmiştir. Türkiye Türkçesinin de
güzelliğinde en büyük coğrafi tesir, 900 yıla varan bir zamandan beri Ana-
dolu ve Balkanlar Türkiyesi’nin tesiridir. Fakat Türkçe tıpkı Türk milleti gibi tari-
hin son dokuz asrında dünyanın üç kıtası üzerinde lisani bir imparatorluk kur-
muş ve bir imparatorluk dili hâlinde işlenmiştir. Bu bakımdan dilimiz, hüküm
sürdüğü toprakların neresinde güzel bir ses bulmuşsa onu kendi bünyesine
almakta büyük bir kabiliyet göstermiştir.
Bu paragraftan aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?
A) Türk dili ve Türk musikisinin gelişimi eş zamanlı olarak gerçekleşmiştir.
B) Türkçe uzun asırlar boyu bir imparatorluk dili olarak gelişmiştir.
C) Türkçe hüküm sürdüğü topraklarda bulduğu güzel sesli kelimeleri bünye-
sine almıştır.
D) Anadolu ve Balkan coğrafyasının Türkçenin gelişmesinde önemli katkıları
olmuştur.
E) Türkçenin Anadolu ve Balkanlarda yaklaşık 900 yıllık bir geçmişi vardır.

4. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışlığı vardır?

A) Arap harflerinin hat sanatı olarak gelişmesi İslamiyet ile başlamıştır.
B) Divit, hat sanatında yazma aracı / kalem olarak kullanılan bir çeşit mal-
zemedir.
C) Osmanlı Devleti’ne ait belgelerin muhafaza edildiği önemli kurumlardan
biri, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığıdır.
D) Osmanlı Türkçesi, İslam medeniyetinin önemli kavramlarını içeren bir dildir.
E) Hz. Ali (ra) Kur’an harflerinin güzel yazılışlarıyla ilgili birtakım kurallar ortaya
koyduğu için hat sanatının öncüsü sayılır.

5. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’ndeki Hazine-i Evrak’ın devamı ni-

teliğinde olan kurumdur?
A) Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
B) Vakıflar Genel Müdürlüğü
C) Osmanlı Askerî Arşivleri
D) Millî Kütüphane
E) İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü

6. Aşağıdakilerden hangisi hat sanatı malzemelerinden değildir?

A) Makta B) Çakı C) Kalemdan D) Hokka E) Divit
 BİRİNCİ ÜNİTE 31

7. Aşağıdakilerin hangisinde sanatçı ile eşleştirilen bilgiler beraber düşünüldü-

ğünde bir yanlışlık söz konusu olur?
A) Mehmet Şevki Efendi → On iki yaşında icazet almış, II. Abdülhamit’in şeh-
zadelerine yazı hocalığı yapmıştır.
B) Hamit Aytaç → İslam dünyasının dikkatlerini İstanbul üzerinde toplamayı
başaran büyük Türk hattatlarının son temsilcilerindendir.
C) Şeyh Hamdullah Efendi → Amasya’da doğan sanatçı, Osmanlı hat eko-
lünün kurucusudur.
D) Mustafa Râkım Efendi → Orduludur, kendisine güzel yazı yazan anlamın-
da “Râkım” mahlası verilmiştir.
E) Ahmet Şemseddin Karahisari → Aklam-ı sitte denilen hatları en gelişmiş
şekliyle tespit etmiştir.

8. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Dönemi hattatlarından değildir?

A ) Yakut el-Mustasımi
B ) Şeyh Hamdullah
C) Ahmet Karahisari
D ) Hafız Osman
E ) Mustafa Râkım Efendi

B) Aşağıdaki yargılardan doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y”
yazınız.
( ) Hat sanatında ortaya konulan eserler İslam düşüncesinin, maddi-manevi
hayat telakkisinin yazı suretindeki yansımalarıdır.
( ) Osmanlı Türkçesiyle yazılmış yazma eserler sadece devlet arşivlerinde bu-
lunmaktadır.
( ) Aharlama, yanlışlık ihtimaline karşı yazının kolayca silinip düzeltilmesini
sağlayan koruyucu bir tabaka oluşturma işidir.
( ) Osmanlı Devleti ile münasebeti bulunan pek çok ülkenin arşivinde bugün
Osmanlı Türkçesi ile yazılı çok sayıda evrak bulunmaktadır.

C) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelime-

lerle doldurunuz.
(aklam-ı sitte, Mustafa Râkım, Süleymaniye)
1. …………… ……………, Osmanlı tuğrasına ideal şeklini vererek onu enine ya-
yık durumdan kurtarıp canlandıran hattattır.
2. …………… Kütüphanesi, el yazması eserlerin muhafaza edildiği kütüphane-
lerimizden biridir.
3. …………… …………… hat sanatındaki altı yazı çeşidine verilen isimdir.

Ç) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Kültür ve medeniyetimizin gelişmesinde Osmanlı Türkçesinin yeri ve önemi
konusunda neler biliyorsunuz? Söyleyiniz.
2. Hat sanatının tarihî gelişimi ve malzemeleri hakkında bilgi veriniz.
32 BİRİNCİ ÜNİTE

Serbest Okuma
OSMANLI’DA HAT SANATININ ÖNEMİ
Osmanlı mimarisinde
hat sanatı harflerin irileş-
mesi, yazı karakterlerinin
oturması, dolayısı ile bo-
yut ve şekil değiştirmesi
ile birlikte önemli bir yere
sahip oldu. Selçuklular-
da ve Osmanlı’nın kuruluş
döneminde çini karolar
üzerine yazılmış ayet, sure
ve diğer kitabeler 14. yüzyıldan itibaren yerlerini mermere kazınmış kitabeler ile
mukavvaya yahut deriye yazılmış devasa ebatlardaki levhalara bırakmış ve za-
manla hat sanatı içindeki farklı ekoller artık iyiden iyiye fark edilir bir hâl almıştı.
Bursa, İznik, Edirne ve fetihten sonra İstanbul’da yaptırılmış olan taş yapıların du-
varlarına, binaları yaptıran padişahların ve sultanların hayırla anılmasını isteyen
tarih kitabelerinin yanında bir de dinî içerikli çini kuşak yazıları ile mermer kitabe-
ler ve İslami motiflerle bezeli çini duvar panoları da yerleştiriliyordu. 16. yüzyıldan
itibaren camilere, tekke ve diğer dinî yapılarla medreselere duvardan bağımsız
levhalar da asılmaya başlandı. Bunlar genellikle camsız ve çerçeveli olup kâğıt,
mukavva, tahta ve deri üzerine yazılmış ayet ve surelerle ilgili levhalardı. Mekânın
iç hacminin hayli büyük olması dolayısıyla camilere asılan levhaların boyutları da
hayli büyük olurdu. Fatih, Ayasofya, Bayezid, Süleymaniye, Sultanahmet, Nuruos-
maniye camileri başta olmak üzere pek çok camide bu ve benzeri büyük boyutlu
levhalara rastlamak mümkündü.
Bugün, büyük camilerdeki birkaç adam boyun-
daki devasa levhalar dışında ibadethanelerde lev-
ha kalmamış gibidir. Sultanahmet, Süleymaniye,
Aksaray Valide ve Şehzade camilerindeki irili ufaklı
levhalardan neredeyse tamamı kaldırılmış, götü-
rülemeyecek büyüklüktekiler ise yerinde bırakılmış-
tı. Mesela, Ayasofya müze yapıldığında Kazasker
Mustafa İzzet Efendi’nin her bir harfinin kalınlığı ne-
redeyse 35 santime ulaşan ciharyâr-ı güzin levhala-
rı, büyük oldukları için yerlerinden indirildikleri hâlde
binanın kapısından çıkartılamamış ve senelerce bir
kenarda beklemiş; sonra bir aralık İslam Eserleri Mü-
zesi müdürlüğü de yapmış olan üstat ve tarihçi İb-
nülemin Mahmut Kemal İnal’ın da ön ayak olması
ile yeniden asılabilmişlerdi.
 BİRİNCİ ÜNİTE 33

Selâtin camilerde, yani sultanlar ve padişahlar ta-

rafından yaptırılmış olan camilerde bulunan çoğu
eser yok olmuştur. Bununla beraber örneğin (gü-
nümüzde büyük bölümü kaldırılmış olmakla birlikte)
Emirgân’daki I. Abdülhamit Camii’nin ve Aksaray’da-
ki Valide Camii’nin hattat Sami Efendi’ye; Cihangir
Camii’nin Şefik Bey’e ve Mehmet Şevki Efendi’ye ait
mürekkeple yazılmış yahut siyah zemin üzerine altın
varakla işlenmiş zerendud levhaları yazıldıkları günkü
hâlleriyle yerlerinde duruyor. İstanbul’daki, hatta belki
de dünyadaki en büyük hilye-i şerifin de Silivrikapı’da,
Fatih’in topçubaşısı Bâlâ Süleyman Ağa’nın hayır eseri
olan camide hâlâ yerli yerinde olduğunu da yeri gel-
mişken söyleyelim.
Bir gerçeği burada hatırlatmak gerekirse tıpkı Türk
müziği gibi, hat da şahikasına İstanbul’da ulaşmış,
Osmanlı’nın gerek en güçlü olduğu devirde gerekse
kültürel anlamda zarafetin, inceliğin ve zevkin doruk-
lara ulaştığı son asırda en değerli hattatlar burada
yetişmiş, en güzel yazılar yine bu şehirde yazılmıştır de-
mek herhâlde haddini aşan bir tespit olmayacaktır. Hâl
böyle olunca zevk sahibi Osmanlı, İslamiyet ile resmin
yerini yüzyıllar önce almış olan Arap harflerinin bir ara-
ya gelerek oluşturduğu estetik tabloları evlerinin en gü-
zel köşelerine de asar olmuşlardı.
Eski sahilhanelerin, konakların ve köşklerin duvarları silme kalem işli, tavanları
yüksek divanhaneleri, sofaları hep böyle güzel levhalarla süslenmiş, yüzyıllar için-
de imbikten süzülerek oturmuş bir zevkin eseri olan bu nadide eserlerle zengin-
leşmişti. Kimi zaman konağın cümle kapısının üstünde yer bulan birkaç metrelik
bir Kazasker besmelesinin karşısına -mesela hattat-ı şehîr Sami Efendi’nin elinden
çıkma- bir kelime-i tevhid oturtulur, onların arasına da irili ufaklı kıtalar, boyu nere-
deyse birkaç metreye varan murakkalar yerleştirilirdi.
Peki, sure ve ayetlerin yazılı olduğu bu gibi levhalardan başka neler asılırdı eski
yalıların, evlerin duvarlarına?
Ahşap evlerin dışına ya da içine asılan ve içinde yaşayan aileleri veba gibi
salgın hastalıklardan, maddi sıkıntıdan, işsizlikten, kem gözlerden ve nazardan ko-
ruduğuna inanılan levhalar, Hazret-i Muhammed’in fiziki özelliklerinden bahseden
hilye-i şerifler ve Arapça “Lî hamseti utfî bihâ harra’l-veba’l-hâtimeti. El Mustafâ
ve’l-Murtazâ ve’bnâhumâ ve’l-Fâtimete.” beytinin yazıldığı taun levhaları idi.
Eski Türk evlerinde kelam-ı kibar da denen güzel sözlerin, beyitlerin ve kıtaların
yazıldığı levhalar da yer alırdı. Bu levhaların kimisi günlük hayata dair özlü sözler
içerir, bazısında ise kişiyi güzel işler yapmaya, iyiliğe davet eden beyitler, şiirler
yazılırdı. Olgunluğun, sarf edilen sözde gizli olduğunu anlatan “Kemalike taht-ı
34 BİRİNCİ ÜNİTE

kelâmike.” gibi Arapça levhaların

yanı sıra son birkaç yüzyılda Türk-
çe beyitlerden yahut kıtalardan
oluşan levhalar da yaygınlaşmaya
başlamıştı. Bu levhalarda dönemin
şairlerinin divanlarından seçilmiş kı-
talar, beyitler yazılı olurdu. Bunlar
“Kimsenin lütfuna olma talip / Be-
deli cevher-i hürriyettir.”, “Benden
bana olur her ne olursa / Başım ra-
hat eder dilim durursa.”, “Masiva-
dan el çekip mahluktan ümidi kes / Virdin olsun her nefes, Allah bes baki heves!”,
“Hiç kimsesiz kimse yoktur, her kimsenin var kimsesi / Kimsesiz kaldım medet ey
kimsesizler kimsesi!”, “Hak tecelli eyleyince her işi asan eder / Hâlk eder esbabını
bir lahzada ihsan eder.”, “Hû’ya düştün ey dil, meclis-i takvaya gelmezsin / Gözün
aç, gafil olma bir dahi dünyaya gelmezsin.” gibi hem akılda kolay kalacak sözleri
içerir hem de levhaya gözü ilişen ev halkının veya misafirin kısa süre zarfında iyiye,
güzele ve ahlaklı olmaya dair pek çok değeri hatırlamasını sağlardı.
Konaklar ve köşklerdeki misafir odalarının kıbleye bakan duvarlarında da oda-
da kalan konuğu hem namaz kılmaya teşvik eden hem de başka birilerine sor-
maksızın kıblenin yönünü bulmasına yardımcı olan levhalar asılırdı. “İnat etme git
namaza / Rahmet olmaz bînamaza.” ve “Ey misafir kıl namazın kıble bu canipte-
dir / İşte leğen işte ibrik işte peşkir iptedir.” gibi beyitlerin yazılı olduğu bu levhala-
rın üstüne müzehhip çoğu zaman bir mescit, bir havlu, leğen, ibrik ve bazen de
Kâbe’nin resmini yapardı.
Yatak odalarına asılan bir yazı ise yedisi insan, sekizincisi ise bir köpekten ibaret
olan Yedi Uyurların isimlerinin yazılı olduğu levhalar idi. “Yemliha, Mislina, Mekse-
lina, Mernuş, Tebernûş, Şâznûş, Kefeştatayyûş, Kıtmir” isimlerinin yazılı olduğu bu
levhalar -ki hattat Mahmut Celaleddin Efendi tarafından yazılmış olan çok nefis
bir örneği bugün Büyükdere’deki Sadberk Hanım Müzesi’nin ikinci katında yer al-
maktadır- özellikle uyumakta güçlük çeken çocukların karyolalarının başucuna
asılırdı.
1928’de yazının ve zaman içinde kültürün değişmesi, levhaların ve o levhalar-
da yazılı olan şiirlerin, beyitlerin günlük hayatın koşuşturmasına teslim olmuş insan-
ların hayatından yavaş yavaş çıkmasına sebep oldu.
Hat sanatı ise ona gönül vermiş birkaç üstat sayesinde yaşamaya devam edi-
yor. Arap harfleri kaldırılalı neredeyse seksen sene olmasına rağmen Türk hattatlar
bugün de Arap harfleri ile yazan ülkeler arasında kaligrafi alanında birinciliği kim-
selere bırakmıyor, bu gidişle bırakacağa da benzemiyor.
Burak ÇETİNTAŞ
(Düzenlenmiştir.)
 35

Yusuf Bilen

2. ÜNİTE
HAT ÇEŞİTLERİ, ÇEVİRİ YAZI SİSTEMİ
VE HARFLERİN SAYI DEĞERLERİ (EBCET)
2.1. Hat Çeşitleri (Nesih, Rika, Sülüs, Talik, Kûfi, Divani)
2.2. Çeviri Yazı Sistemi (Transkripsiyon Alfabesi)
2.3. Harflerin Sayı Değerleri (Ebcet)
36 İKİNCİ ÜNİTE

2.1. Hat Çeşitleri (Nesih, Rika, Sülüs, Talik, Kûfi, Divani)

Hazırlanalım
1. Osmanlı Türkçesinde niçin farklı hatlar kullanılmıştır? Düşüncelerinizi söyleyiniz.
2. Aşağıda Hattat Ali Toy’un divani hat ile yazdığı levhalar verilmiştir. Görsel-
leri inceleyerek estetik açıdan değerlendiriniz.

“Olduğun gibi görün,

“Hoş gör” “Sevelim, sevilelim”
göründüğün gibi ol”

“Hasbunallah” “Fe kâne kâbe kavseyni ev ednâ”

Dikkat
• Matbu ve rika harflerini önceki yıllarda öğrenmiştiniz. Diğer hat çeşitlerini
öğrenirken bu bilgilerinizden faydalanmalısınız.
• Matbu hat, nesih hattının basım işlerinde kullanılan biçimidir.
 ‫‪İKİNCİ ÜNİTE‬‬ ‫‪37‬‬

‫‪Okuyalım-Tanıyalım‬‬
‫‪Nesih (matbu), rika, sülüs, talik, kûfi ve divani hatlarla verilen aşağıdaki ke-‬‬
‫‪limeleri okuyunuz. Bu kelimeleri karşılaştırarak harflerin sülüs, talik, kûfi, divani‬‬
‫‪yazılışlarını tanımaya ve harfleri birbirinden ayırt etmeye çalışınız.‬‬

‫‪Divani‬‬ ‫‪Kûfi‬‬ ‫‪Talik‬‬ ‫‪Sülüs‬‬ ‫‪Rika‬‬ ‫‪Nesih‬‬

‫ب‬‫عندلیب عندلیب عندلیب عندلی‬

‫عندلیب عندلیب‬

‫پادشاه پادشاه‬ ‫اپدشاه‬ ‫پادشاه پادشاه‬ ‫پادشاه‬

‫ثروت‬ ‫ثروت‬ ‫رثوت‬ ‫ثروت ثروت‬ ‫ثروت‬

‫مح ّ‬
‫محبت‬
‫ّ‬ ‫محبّت‬ ‫بت‬ ‫حمبّت‬ ‫محبت‬
‫ّ‬

‫ظرافت ظرافت ظرافت رظافت ظرافت ظرافت‬

‫باغچه‬ ‫باغچه‬ ‫باغچه‬ ‫باغچه‬ ‫باغچه‬ ‫باغچه‬

‫حضور‬ ‫حضور‬ ‫حضور‬ ‫حضور حضور حضور‬

‫گلزار‬ ‫گلزار‬ ‫گلزار‬ ‫گلزار‬ ‫گلزار‬ ‫گلزار‬

‫مژگان‬ ‫مژگان مژگان ژم گان مژگان‬ ‫مژگان‬

38 İKİNCİ ÜNİTE

Okuyalım- İnceleyelim
Nesih, rika, sülüs, talik, kûfi ve divani hatlarla verilen aşağıdaki ayetlerin me-
allerini okuyunuz. Ayet meallerinin farklı hatlarla yazılışını karşılaştırarak harfle-
rin yazımında meydana gelen değişiklikleri inceleyiniz.
İKİNCİ ÜNİTE 39
40 İKİNCİ ÜNİTE

İnceleyelim
Nesih, rika, sülüs, talik, kûfi ve divani hatlarla verilen aşağıdaki mısraları ince-
leyiniz. Bu mısraları karşılaştırarak hat çeşitlerini ayırt etmeye çalışınız.

Nesih

Rika

Sülüs

‫ج‬ ‫س‬ ‫چ‬ ‫ن‬ ‫ق یس قی‬

‫عا ل ا ه ڭ ل مازی ون عادت ات یدر‬
‫بی‬
‫سن نمازی شویله ل كیم مؤمنڭ معراجیدر‬
Talik

Kûfi

Divani
 İKİNCİ ÜNİTE 41

Okuyalım
Aşağıda Karacaoğlan’dan dörtlükler verilmiştir. Her biri ayrı hatla yazılmış
olan sağ sütundaki dörtlükleri, yan sütundaki nesih / rika yazılışlarından fay-
dalanarak okuyunuz.

bk. Pekiştirelim 2.a.

42 İKİNCİ ÜNİTE

İnceleyelim
Aşağıdaki levhayı inceleyerek hat çeşitlerini ayırt etmeye çalışınız.

Kûfi

Sülüs

Celi sülüs

Nesih

Muhakkak

Sülüs

Tevkii

Rika‘
(Hatt-ı icaze)

Celi talik

Talik

Divani

Celi divani

Rika
Rika‘
(Hatt-ı icaze)
Hututu’l-Mütenevvia (Hat Çeşitleri), Hamit AYTAÇ
(http://www.kalem-guzeli.org)
 İKİNCİ ÜNİTE 43

İnceleyelim-Yorumlayalım
Aşağıdaki hüsnühat örneklerini inceleyiniz. Yazı örneklerinin güzelliğine (harf-
lerin dizilişi ve uyumu, derinlik, çekicilik, zarafet ve renklerin uyumu vb.) ilişkin
görüşlerinizi belirtiniz.
Gülsüm Aydın

Yusuf Bilen
(Canıma bir merhaba kıldı ezelde
çeşm-i yâr
Şöyle mest oldum ki gayrın merha-
basın bilmedim) (Maşaallah)
Abdulkadir Sayraç

(Ya Rab bana bir feyz-i kanaat ver ki

Namerde değil merde dahi eyleme
muhtaç)
Emin Barın

(Gel keyfim gel)

Emin Barın
Bilal Sezer

(Sevelim, sevilelim
(Bismillah) Bu dünya kimseye kalmaz)
44 İKİNCİ ÜNİTE

Okuyalım-Yorumlayalım
Aşağıda verilen hüsnühat örneklerini okuyup inceleyiniz ve örneklerdeki söz-
lerin güzelliğine (etkileyicilik, özlülük, derin anlamlılık, düşündürücülük, geçerlilik
vb.) ilişkin görüşlerinizi belirtiniz.
Sevim Şirikçi

Erol Balcı
(Zalimin rişte-i ikbalini bir ah keser
Mâni-i rızk olanın rızkını Allah keser)
(Edep ya Hû)
Emin Barın

Hüsrev Subaşı

(Ne senden rükû ne benden kıyam

Selamünaleyküm, aleykümselam)

(Lâ ilâhe illallâh)

Fatih Özkafa
Fatih Özkafa

(Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl) (İstanbul)

 İKİNCİ ÜNİTE 45

Ali Alparslan (Tevbe yarabbi hata râhına gittiklerime

Bilip ettiklerime, bilmeyip ettiklerime)
İ. Hakkı Altunbezer
Ali Toy

(Mevlam) (Bu da geçer ya Hû)

2.2. Çeviri Yazı Sistemi (Transkripsiyon Alfabesi)

Hazırlanalım
1. Aşağıdaki kelimelerin okunuşlarını boş bırakılan kutucuklara yazınız.

‫زحمت‬ ‫ذ ا كر‬ ‫رمضان‬ ‫ظفر‬

....................... ....................... ....................... .......................
Yukarıdaki kelimelerde “z” sesinin farklı harflerle yazılmasının sebepleri neler
olabilir?
2. “‫ ”ارض‬ve “‫”عرض‬ kelimelerini yazılış, telaffuz ve anlam bakımından
karşılaştırınız. Kelimelerin benzer ve farklı yönlerini söyleyiniz.

Dikkat
1. Çeviri yazı (transkripsiyon), bir yazıyı ses özelliklerini belirterek başka bir
alfabeye çevirmektir.
2. Çeviri yazı sistemi daha çok akademik çalışmalarda kullanılır.
46 İKİNCİ ÜNİTE

İnceleyelim
Osmanlı Türkçesi harflerinin çeviri yazı sistemindeki karşılıklarının verildiği aşa-
ğıdaki tabloyu inceleyiniz.

(Not: Çeviri yazı sistemindeki işaretlemelerde farklılıklar olabilir: â-ā, û-ū gibi.)
 ‫‪İKİNCİ ÜNİTE‬‬ ‫‪47‬‬

‫‪Yazalım‬‬
‫‪Aşağıdaki harflerin çeviri yazı sistemindeki karşılıklarını boş bırakılan kutu-‬‬
‫‪cuklara yazınız.‬‬

‫‪................. ................. ................. ................. ................. ................. .................‬‬

‫‪................. ................. ................. ................. ................. ................. .................‬‬

‫‪Okuyalım-İnceleyelim‬‬
‫‪“Münacat” başlıklı aşağıdaki şiiri okuyunuz. Harflerin çeviri yazıya aktarılış‬‬

‫منا�ات‬
‫ج‬
‫‪şekillerini inceleyiniz.‬‬

‫عشقڭله ج�هان �ب سته‬

‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬
‫دردڭله �ب و ج�ان خسته‬
‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬
‫ُ ّ �‬
‫ر حمان �ا لر ح يممسڭ‬
‫�‬
‫غفرا ِن كري ممسڭ‬
‫ست ُاّر �ا لع�ي و ب�مسڭ‬
‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬
‫ح‬
‫�ا ي ر متى چ�وق ر حمان‬
‫ب� ي� چ�اره لرى �ياد �ا �يت‬ ‫عا مل گوز ي�مه زندان‬
‫�ا چو�ارسه قفسدن ج�ان‬
‫فوزى قو لڭى شاد �ا �يت‬
‫وريا نه ىي �آ �باد �ا �يت‬ ‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬
‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬ ‫�ا ي درد ي�مه درما نم‬
‫فوزى‬ ‫قر�بان �ي ولڭه ج�ا نم‬
‫(�ا حمد طلعت‪ ،‬خلق‬ ‫نه م وا ر د خى سلطا نم‬
‫‪(Ahmet Talat, Halk‬‬
‫)‪Şiirlerinin Şekli ve Nevi‬‬ ‫شعرلری�نڭ شكلی و نو عی)‬ ‫لطف �أ �يله عنا �يت ق�ي ل‬
‫‪48‬‬ ‫‪İKİNCİ ÜNİTE‬‬

‫‪Okuyalım-Tamamlayalım‬‬
‫‪1. “Gazel” başlıklı aşağıdaki şiiri ve çeviri yazısıyla verilmiş şeklini okuyup in-‬‬
‫‪celeyiniz.‬‬
‫‪2. Şiirin çevirisindeki renkli yazılan harfleri inceleyip, bu harflerin eksik işaret-‬‬
‫‪lerini -çeviri yazı sistemindeki karşılıklarına bakarak (s. 46)- tamamlayınız.‬‬

‫غزل‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫َسحَ ْ‬
‫�ياندقلرم شام و ر سند م�ي در �ب ند م�ي در‬
‫�با شمده يك عشقدن �ا رث سندنم�ي در �ب ندنم�ي در‬

‫�با غرمده يك �با شم �ب نم گوزمده يك �يا شم �ب نم‬

‫ا‬
‫�ا ولد ي�لر �ي ولد شم �ب نم سندنم�ي در �ب ندنم�ي در‬
‫م‬
‫رتك �ا �يله د ي�گم ب�ن سني حو �ا �ي تد ي�گم ج�ان و تني‬
‫ن‬
‫هر گورد ي�گم صا مق سني سندنم�ي در �ب ندنم�ي در‬

‫س�ي ّ د نظام �ا و غلي ساڭ �بنلكسز �آ ه سندن �یانه‬

‫ل‬
‫سن ب�ن سوزي ب� ي� مم �ب اڭ سندنم�ي در �ب ندنم�ي در‬

‫س�ي ّ د نظام �ا و غلي‬

 ‫‪İKİNCİ ÜNİTE‬‬ ‫‪49‬‬

‫‪Çevirelim‬‬
‫‪Aşağıdaki cümleleri çeviri yazı sistemiyle boş bırakılan yerlere yazınız.‬‬

‫س‬
‫چ �مه ج�مله لر‬

‫�أ دب‪ ،‬م ي�را ثڭ خ ي�ر ل�ي س�ي در‪.‬‬

‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫ا‬
‫دوستڭه  دوست �ا ول و ج�مله  � صحا �ب نى حقوقده  مساوي طوت‪.‬‬
‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫�ياشاتا ج�ق رب صنعت‪ ،‬د ي�لنمكدن خ ي�رل�ي در‪.‬‬

‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫�ا �ي تد�ي گڭ �ا �ي �ي لگي سو �يله مه  فقط گورد�ي گڭ �ا �ي �ي لگي نشر �ا �يت‪.‬‬

‫ّ‬
‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫�‬‫ي‬ ‫�‬‫چ‬ ‫�‬ ‫�‬‫چ‬ ‫ا‬ ‫آ‬

‫سنتدن � ز � �ي شله مك‪� ،‬بدعتدن وق �يا پ مقدن وق خ رل�ي در‪.‬‬

‫اْ‬ ‫ّ‬
‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫ت‬ ‫م‬ ‫ن‬

‫حقه  دو مك‪ ،‬ماد �يًا �باطلده  قاملقدن � والدر‪.‬‬

‫حّ‬ ‫ح ّ � ي�ا�‬
‫‪.................................................................................................................................‬‬

‫ا‬ ‫ف�ي‬ ‫ن‬‫ن‬ ‫ش‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫�‬‫چ‬

‫ناب ق رف و شا ى رت ع � �يدر‪.‬‬
‫ق ون خلقه  و ع � �يدنڭ‪ ،‬ج� ِ‬
‫‪.................................................................................................................................‬‬
50 İKİNCİ ÜNİTE

2.3. Harflerin Sayı Değerleri (Ebcet)

Hazırlanalım
1. İnsanlar birbirleriyle iletişim kurarken bazen şifreli mesajlar kullanır? Bunun
sebepleri neler olabilir?
2. Tarih düşürmek ne demektir? Nasıl yapılır? Konuyla ilgili bildikleriniz varsa
söyleyiniz.

Bunları Bilelim
Osmanlı Türkçesi alfabesindeki harflere belli bir sırayla sayı değeri verilerek
meydana getirilmiş hesaplama sistemine ebcet adı verilir.
Çeşitli sahalarda ve türlü maksatlarla kullanılan ebcet özellikle tarih bildir-
mek (tarih düşürmek) için kullanılagelmiştir. İslam dünyasında ve Osmanlıda
doğum, ölüm, bina yapımı ve tamiri, evlenme, memuriyete başlangıç, tahta
çıkış, fetih, kitap yazımının bitirilmesi gibi olayların tarihleri çoğu zaman ebcet
hesabı ile belirlenmiştir.
III. Ahmet Çesmesi-Üsküdar

(Dedi Han Ahmet ile bile İbrahim tarihin

Suvardı âlem-i dest-i Muhammed’le cevadullah)
 İKİNCİ ÜNİTE 51

İnceleyelim
Ebcet hesabına göre harflerin sıra ve sayı değerlerinin verildiği aşağıdaki
tabloyu inceleyiniz.
Rakam Rakam Rakam
Harfler Harfler Harfler
karşılığı karşılığı karşılığı

100 ‫( ق‬kaf) 10 ‫( ي‬ye) 1 ‫( ��ا‬elif)

200 ‫( ر‬rı) 20 ‫( ك‬kef) 2 ‫( ب‬be)
300 ‫( ش‬şın) 30 ‫( ل‬lam) 3 ‫( ج‬cim)

400 ‫( ت‬te) 40 ‫( م‬mim) 4 ‫( د‬dal)

500 ‫( ث‬se) 50 ‫( ن‬nun) 5 ‫( ه‬he)
600 ‫( خ‬hı) 60 ‫( س‬sin) 6 ‫( و‬vav)
700 ‫( ذ‬zel) 70 ‫( ع‬ayın) 7 ‫( ز‬ze)
800 ‫( ض‬dad) 80 ‫( ف‬fe) 8 ‫( ح‬ha)
900 ‫( ظ‬zı ) 90 ‫( ص‬sad) 9 ‫( ط‬tı)
1000 ‫( غ‬ğayın)

(Not: ‫ ڭ‬/ ‫ گ‬،‫ژ‬ ،‫ چ‬،‫ پ‬harfleri sayı değeri olarak sırasıyla ‫ ك‬،‫ ز‬،‫ ج‬،‫ ب‬harf-
lerine eşit sayılır.)

İnceleyelim
Aşağıdaki tabloda ebcede göre harflerin kodlanmış biçimlerinin adları ve
sayı değerleri belirtilmiştir. Tabloyu harflerin sıralarına, kod adlarına ve sayı de-
ğerlerine dikkat ederek inceleyiniz.

‫ل‬
‫ضظغ‬ ‫ثخذ‬ ‫قرشت‬ ‫سعفص‬ ‫ك من‬ ‫حطى‬ ‫هوز‬ ‫� ب�ا� ج�د‬
dazığ sehaz kareşet sa’fas kelemen huttî hevvez ebced

sayı değeri 100-1000 sayı değeri 20-90 sayı değeri 1-10

arası olanlar arası olanlar arası olanlar
(yüzer yüzer) (onar onar) (birer birer)
52 İKİNCİ ÜNİTE

Dikkat
), “hilal” (‫ )هالل‬ve “lale” (‫)الله‬
 İslam medeniyetinde “hilal” ve “lale” kelimeleri Allah lafzının sembolü ola-
rak kullanılagelmiştir. Çünkü “Allah” (
kelimeleri aynı harflerle yazıldığından ebcet değerleri (66) de aynıdır. Bu
yönüyle Türk bayrağındaki hilal de Allah lafzını sembolize eder.

(5 ‫ ه‬+ 30 ‫ ل‬+ 30 ‫ ل‬+ 1 ‫ = ��ا‬66( ‫��ا‬

(30 ‫ ل‬+ 1 ‫ ��ا‬+ 30 ‫ ل‬+ 5 ‫ = ه‬66( ‫هالل‬
(5 ‫ ه‬+ 30 ‫ ل‬+ 1 ‫ ��ا‬+ 30 ‫ = ل‬66( ‫الله‬

Hicri 1290 (1873) yılında doğan Mehmet Âkif


Ersoy’un adı babası tarafından ebcet hesa-
bına göre “‫( ”رغ�ی ف‬Ragıyf) olarak konulmuş
fakat bu sıra dışı kelime -babasının ölünce-
ye kadar “‫ ”رغ�ی ف‬demekte ısrar etmesine
rağmen- yakın çevresi tarafından “Âkif” şekli-
ne dönüştürülmüştür.

)80 ‫ ف‬+ 10 ‫ ی‬+ 1000 ‫ غ‬+ 200 ‫ = ر‬1290( ‫رغ�ی ف‬

ّ ‫م‬
“Muhammed” (‫ ) حمد‬kelimesi ile “aman” (‫ �)ا مان‬sözünün ebcet değeri ay-


‫م‬
nıdır.
(4 ‫ د‬+ 40 ‫ م‬+ 8 ‫ ح‬+ 40 ‫ = م‬92( ‫حمد‬
(50 ‫ ن‬+ 1 ‫ ��ا‬+ 40 ‫ م‬+ 1 ‫ = ��ا‬92( ‫�ا مان‬

Bu eşitliği göz önünde tutan şair, Peygamber

Efendimize yazdığı naatında şöyle der:
‫ا‬
‫�ا مان لفظى سنڭ � سمِ شر�ي فڭله مساو �يدر‬
�‫� ي�ا‬
Yusuf Bilen

‫�آ نڭ چ�ون عاشقڭ ذ كرى �ا ماندر �يا ر سول ��ا‬

İslam Ansiklopedisi
(Düzenlenmiştir.)
 İKİNCİ ÜNİTE 53

Okuyalım-İnceleyelim

İstanbul’un Türkler tarafından fethi ile ilgili “beldetün tayyibetün” terkibi


ٌ ٌ
meşhurdur.

‫ ”�بلدة‬harflerin sayı değerleri toplamı şöyledir:

“‫ط�ي �ب ة‬

‫( ب‬be): 2; ‫( ل‬lâm): 30; ‫( د‬dal): 4; ‫( ت‬te): 400; ‫( ط‬tı): 9; ‫( ي‬ye): 10; ‫( ب‬be): 2;
‫( ت‬te): 400’dür.
Harflerin sayı değerleri toplamı: 2+30+4+400+9+10+2+400 = 857 (hicri)
Bu tarihin miladi karşılığı 1453’tür.

III. Ahmet Çeşmesi’nin (Topkapı Sa­


rayı’nın girişindeki) Aya­sof­ya'ya ba-
kan yüzünde şu mısra yer alır:

‫� آچ ب�سمله �يله ��ا�ي چ صويي‬

‫خان ��ا حمدە ��ا �يله دعا‬
Ebcet hesabına göre bu kitabe Hicri
1141 (Miladi 1728) tarihini, yani eserin
yapıldığı yılı göstermektedir.
Prof. Dr. İsmail YAKIT
bk. Pekiştirelim 2.b.
54 İKİNCİ ÜNİTE

Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları

A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi bir hat çeşidi değildir?

A) Rika B) Sülüs C) Kûfi D) Nesih E) Celi

2. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde harflerin tamamı divani hatla verilmiştir?

A) ‫ل‬-‫ج‬-‫د‬ B) ‫ث‬-‫ف‬-‫ع‬ C) ‫ط‬-‫و‬-‫ص‬ D) ‫ن‬-

‫م‬-‫ك‬ E) ‫س‬-‫ي‬-‫ا‬

3. Aşağıdakilerden hangisi talik yazı değildir?

A) B)

C) D)

E)

‫ا‬
4. Aşağıdaki kelimelerin hangisinin çeviri yazısında bir yanlışlık yapılmıştır?

A) ‫و�اق‬
‫� ج‬- B) ‫ سما‬- C) ‫ مسعود‬-

D) ‫ ص�ب اح‬- E) ‫ خا طر‬-

5. Mevlâna Celaleddin-i Rumi’nin vefatına “‫( ”ع ب�رت‬ibret) kelimesiyle tarih dü-

şürülmüştür. Ebcet hesabına göre Mevlâna’nın vefat tarihi (hicri) aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) 668 B) 670 C) 672 D) 674 E) 676

B) Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y”
yazınız.

( ) Osmanlı Türkçesiyle yazılmış metinler günümüz alfabesine aktarılırken mut-

( ) “‫ ”ح‬harfinin karşılığı olarak çeviri yazıda “ ” işareti kullanılmaktadır.

laka çeviri yazı sistemi kullanılır.

( ) Ebcet, genellikle tarih bildirmek için kullanılmıştır.

( ) Ebcet hesabına göre “‫ ”م‬harfinin sayısal değeri 40’tır.

( ) Ebcede göre “‫ الله‬,‫ هالل‬, ‫“�ا‬

� kelimelerinin sayısal değerleri aynıdır.
 İKİNCİ ÜNİTE 55

C) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelime-

lerle doldurunuz.

(ebcet, akademik, transkripsiyon, divani)

1. “ ‫ ” الحمد ّلل‬sözü …………………………… hat ile yazılmıştır.

2. Bir metnin fonetik özelliklerini gösterebilen çeşitli işaretlere sahip yazı şekline
…………………………… denir.

3. Çeviri yazı sistemi daha çok …………………………… çalışmalarda kullanılır.

4. Osmanlı Türkçesinde harflere rakam değeri verilmesiyle meydana gelen

hesaplama sistemine …………………………… denir.

Ç) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Hat sanatının estetik boyutu ile ilgili bildiklerinizi söyleyiniz.

2. Ebcet hesabı ile ilgili olarak neler biliyorsunuz? Belirtiniz.

Serbest Okuma
ٰ
‫�ا ه‬
‫ل‬
‫ ی‬-١
‫‪56‬‬ ‫‪İKİNCİ ÜNİTE‬‬

‫‪Serbest Okuma‬‬
‫‪ -٢‬رب لط�ی فه‬
‫سلطان �ا حم ِد ثالث مرحومڭ “ع�ي سى” نامنده‬
‫ا‬ ‫ش‬
‫رب هزاده سى دن�ي ا �يه كل ي�ر‪ .‬شعر ى وقت‪،‬‬
‫تار ي�خلر �ا نشاد �ا �يدر لر‪ .‬صف�ي ه سلطان زاده‬
‫م‬
‫“نام ع�ي سى كوگدن‬ ‫ِ‬ ‫رز مى حمد �بك د خى‬
‫ا‬ ‫ش‬
‫ش�هه سز هزاده �يه‪ ”.‬مصر عنى‬ ‫�ا �ي ندى ب‬
‫سو ي�لر‪� .‬ا ما تار �ي ِخ والدت ‪� 1117‬ا ي�كن مصراع‬
‫ب�ش ز �ياده چ��ي قار‪ .‬شا عر �ا �ي سه‪:‬‬
‫يده �ك! مراد‬‫_ �آ دا م سن ده! ك�ي م حساب �ا � ج‬
‫ل‬
‫ج�ازئه د گ مى؟ �ب و � ج‬
‫يله �ه �ي وتدريرم‪ ،‬د�ي �ي ه‬
‫�يازا ر‪ ،‬تقدي�م �ا �يدر‪ .‬عرض �ا و لونان تار ي�خلرڭ‬
‫قدرت شعر يّ�ه سنه كوره‬
‫ِ‬ ‫تم�ي ي�ز�يله هر كسڭ‬
‫مم ي� ّ‬ ‫ح‬ ‫� ي�ا� چ� �ا س‬
‫�ا كرا م �ا و لونماق ون ق � فندى ز‬
‫أ‬

‫ا‬
‫تع�ي �ي ن �ا و لونمش‪ ،‬توا ر �ي ِخ مذ كوره م�ي ا ننده �ب و مصر عى‪ ،‬ب‬
‫{ش�هه سز} لفظنده ىك {هه سز}ى‬
‫ا‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫َت ْ‬
‫ور �يه �يه ل � �يله‪:‬‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫_ مصرا ِع تار �ي خ � ي�ا� چ�نده تع ِم�ی ه مند مج �ا و ملق صنعتى طو غر ي�سى هم كوزل هم ي�ڭى رب صنعت‪،‬‬
‫ا‬
‫د�ی �ی ه � ستحسان �ا �يدوب شا عره‪ ،‬ج�مله دن ز �ياده �ا كرا م �ا �ي تدريمه �يه س�ب ب �ا و لور‪ .‬شا ع ِر خرده ىي‬
‫ت‬
‫حق�ي ق و شك ِر ِفرا وان �ا �يده رك‪:‬‬
‫ّ‬ ‫ش �ب ل ش �ا‬ ‫_ �ا س‬
‫ا‬ ‫أ‬ ‫ا‬
‫ع تار خ � نشاد � �يله مكدن � عالدر‪،‬‬‫�ي‬ ‫مصن‬ ‫�ب‬ ‫حل‬
‫ق � فندي نڭ و و و ى‪ ،‬ق و �يله‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ح‬

‫د ي�مش‪ .‬‬
‫فا ئق رشاد‬
 57

3. ÜNİTE
TÜRKÇELEŞMİŞ ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELERİN OKUNUŞU
3.1. Osmanlı Türkçesinde Arapça Asıllı İsimler
3.2. Farsça Asıllı Zarflar ve Birleşik Kelimeler
58 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

3.1. Osmanlı Türkçesinde Arapça Asıllı İsimler

Hazırlanalım
1. Cins ismi, özel isim, basit isim ve türemiş isim ne demektir? Örnekler vere-
rek belirtiniz.
2. Önceki yıllarda incelediğiniz sülasi mücerret ve mezidün fih mastarlarla
ilgili neler biliyorsunuz? Hatırladıklarınızı söyleyiniz.
3. İsm-i fâ’il ve ism-i mef’ûl ne demektir? Bildiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Dikkat
Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça asıllı kelimeler çoğunlukla isim cin-
sinden kelimelerdir. Bu isimlerin bir kısmı doğrudan doğruya isimdirler, bunlara
camit isimler (herhangi bir kökten türemeyen isimler) denir; büyük bir kısmı ise bir
kök veya mastardan türetilmiş kelimelerdir, bunlara da müştak isimler adı verilir.
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.
Arapça Asıllı Camit İsimler Arapça Asıllı Müştak İsimler

Okuyalım-Yazalım
Aşağıdaki tabloda verilen camit ve müştak isimlerin okunuşlarını boş bırakı-
lan yerlere yazınız.

ّ
Müştak İsimler Camit İsimler

‫حافظ‬ ‫منسوب‬ ‫غفلت‬ ‫�آ دم‬ ‫مر‬

‫ع‬
‫مكه‬
ْ َ ْ ‫َش‬ ّ � ّ
‫ُمدری‬ ‫ا‬
.................. .................. .................. .................. .................. ..................

‫ر ب�ت‬ ‫صر ط‬ ‫ج هنم‬ ‫ج�نت‬

ّ
.................. .................. .................. .................. .................. ..................
‫ق‬ ‫ش‬
‫مع�ب د‬ ‫ج�سور‬ ‫خطاط‬ ‫سما‬ ‫مر‬ ‫مس‬
.................. .................. .................. .................. .................. ..................

‫مغرب‬ ‫�آ ِمر‬ ‫منظره‬ ‫فا طمه‬ ‫عثمان‬ ‫نقطه‬

ْ َْ
.................. .................. .................. .................. .................. ..................
َْ ‫ق لم‬
‫�ا شاكل‬ ‫وا لده‬ ‫شا عر‬ ‫ِفردوس‬ ‫ع�ی ن‬
.................. .................. .................. .................. .................. ..................
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪59‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪"Mekke-i Mükerreme" başlıklı aşağıdaki metni renkli yazılmış kelimelere dik-‬‬
‫‪kat ederek okuyunuz.‬‬

‫ّ‬
‫مكۀ مكرمهّ‬
‫س‬ ‫نف‬ ‫�‬ ‫خ‬‫ّ ك ّ ت‬
‫مكۀ م رمه م�ي ناً سكسان ب �ي ڭ و ي حاوي‬
‫ش‬
‫رب هر �ا و لوب رب واد �يده وا قعدر‪� .‬ب و وادي�نڭ‬
‫رم شر�ي فڭ دروننده‬ ‫رم شر�ي ف و ح ِ‬ ‫� ي�ا� چ�نده ح ِ‬
‫ّ‬
‫كع�ب ۀ معظمه �ب و لونور‪.‬‬
‫مكۀ مكرمهّ‬‫ّ‬ ‫ا ا‬
‫رم شر�ي ف � طر فنده �ا نشا �ا �يد ي�لن‬ ‫ح ِ‬
‫ش‬
‫هري �ب وتون وادي يي �ا شغال �ا �يدر و �ا ي�كي طرفدن‬
‫َ‬
‫وادي يي �ا حاطه �ا �يدن �ا ي�كي ج��ب َ لڭ ِذروه لر�ي نه قدر‬
‫�ا متداد �أ ي�لر‪.‬‬
‫…‬
‫م‬ ‫ّ‬ ‫مكۀ مك ّ‬‫ّ‬
‫رمه ده �ب عضلري�نڭ ظ ِن و ج�ه�ي له خصو صًا‬
‫��ا�‬
‫ح�ج اّج ي چ�ون �يا پ��ي لمش خانه لر چ�وق دگلدر‪.‬‬
‫قس �ا عظ‬ ‫ّ‬ ‫َّ‬
‫�ب‬ ‫ح‬ ‫�ب‬ ‫ل‬ ‫�‬‫ي‬ ‫ل‬ ‫آ‬ ‫�‬ ‫ح‬
‫ي خانه ر�ي نه �ج اّج ر ر و و حالده خانه صا ي‬ ‫ ل‬ ‫م‬ ‫حج زما ننده مكه � ها ل�ي سنڭ مِ‬
‫ا‬
‫خانه نڭ �ا كثر�يت �أ وزره �أ ڭ �أ وست قا تندن ع�ب ارت �ا والن قسمنه چ�ك�ي له رك �أ وته يك قا تلري‬
‫ح�ج جاّ�ه � ي�ا� ج�ار �ا �يدر‪...‬‬
‫ي�ص �ا ي�ن‬ ‫�ب ش‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫م�ي وه و س ب�زه مكۀ م رمه ده م�ب ذولدر‪ .‬و رده قار وز‪ ،‬قاوون‪ ،‬قا ي‪ ،‬ر‪ ،‬نار‪،‬‬
‫�‬‫ي‬ ‫�‬‫ج‬ ‫�پ‬ ‫ه‬ ‫ك‬
‫�‬
‫خ�ي ار‪ ،‬ل ي مون‪ ،‬موز‪� ،‬أ وزوم وسارئه �ب ولونور‪.‬‬
‫عظ‬ ‫ق �ا‬ ‫قس ّ‬
‫�‬
‫ي �ج ازدن ي منه‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫س‬
‫�ب و م�ي وه لر �ا �يله س ب�زه نڭ رب مي مكه نڭ و رندن گ رسه ده مِ‬
‫�‬‫ي‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫�‬‫ج‬
‫ها‬ ‫ُم ْ َت ِف ْ‬ ‫�‬ ‫ا‬
‫�ا متداد �ا �يدن سلسلۀ ج��ب الڭ م�ب دأ نده و قع و سط ِح ب حردن �پك ر ع � والن و و ي‬
‫س‬ ‫ا‬
‫‪60‬‬ ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫ت‬ ‫ّ‬
‫معتدل‪ ،‬صويي م�ب ذول‪� ،‬با غ�چ ه لري �پك متعدد �ا و لوب نفو سي خم�ي ناً ب��ي ڭ ب�ش �ي وزدن‬
‫ع�ب ارت �ب ولونان طا ئف قر�يه سندن گل ي�ر‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ا‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ه‬ ‫�‬‫ج‬
‫مكه ده وه‪ ،‬س زه‪ � ،‬ت �پك � و وزدر‪ .‬مكه نڭ و ي ج�ده نڭ و سندن د ها �أ �ي �ي در‪.‬‬‫ا‬ ‫أ‬ ‫�‬‫ب‬ ‫م�ي‬
‫ّ‬ ‫ش‬ ‫ّ‬
‫مكه ده دا ها ز �ياده ص ي� ج�اق �ا و لورسه ده ر طو �بت �ي وقدر‪ .‬شو هرده شد ِت حرا رت ن�ي سانده‬
‫آ‬
‫�باشلر و � غستوسده نها �ي ت پ�زري �ا و لور‪.‬‬
‫ل‬ ‫آ‬ ‫حّ‬ ‫ً‬
‫�أ ي�لولدن �ا عت�ب ارا ر�ينلك س � و و مه �يه �باش ر و مارته قدر دو م � �يدر‪ .‬و �يدي ق‬
‫�‬‫ي‬ ‫�‬ ‫�ب‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫س‬
‫در�ۀ حرا رت �ا ون �ب شه قدر �ا �ي نر و �ا ندر �ا والرق ‪’٣٦‬دن ز �ياده �ا و لور و‬ ‫زمان � ي�ا� چ�نده ج‬
‫َ‬
‫بْ ُ معتاد ‪� ٢٠‬ا �يله ‪� ٣٠‬آ را سنده �ب و لو نور‪...‬‬
‫ل ي� ش‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ا‬ ‫�‬‫ي‬ ‫ل‬ ‫آ‬
‫كرۀ �ا رضڭ هر طرفندن مكه �يه �ج اّج گ ر و ر مذ ورده ربقاچ � ي قا ر‪� � .‬ي شته‬
‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ح‬
‫ّ‬ ‫�ا ه ّ ِ ص ّ‬ ‫ّ‬
‫ا‬ ‫�ب‬ ‫ س‬
‫مكه نڭ م�ي ت ح�ي ه ي وندن نشئت � �يدر‪.‬‬
‫ا ّ‬ ‫م‬
‫�ب وندن �باشقه �ا ي�كي ح ِل م�ب ارك دا ها وا ردركه حج نقطۀ نظرندن حازئ ِ � هم�ي ت �ا ولدقلري‬
‫م‬ ‫��ا�‬
‫ي چ�ون ال�ي ق�ي له ب� ي� يل�نمل�ي در‪ .‬شو �ا ي�كي حل‪ ،‬عرفات و م�ي نادن ع�ب ارتدر‪.‬‬
‫عرفات رب كو چ�وك دا غدن ع�ب ارت �ا و لوب �ب ونڭ �أ وڭنده �ب و�ي وك رب �ا ووه وا ردر‪ .‬ج��ب ِل‬
‫ا‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مذ كور مكۀ م رمه نڭ مال ر ق�ي سنده ‪ ١٥‬ك�ي و م ره �ب ع ِد مسافه ده و قعدر‪.‬‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫ش‬ ‫ِ‬ ‫ش‬ ‫ك‬
‫ش‬ ‫ّ‬
‫م�ي نا مكه دن ‪ ٥‬ك�ي لو متره و ه ِر مذ كور �ا �يله عرفات �آ را سنده اكئندر‪.‬‬
‫ش‬ ‫��ا�‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫مكۀ مك ّ‬
‫رمه ده ب��ي ت ��اهّلل و مد�ي نۀ منوره ده روضۀ مطهره �ب و لوند�ي غي ي چ�ون شو �ا ي�كي هر‬
‫ّ‬
‫مقد سدر‪.‬‬
‫قا سم عزت  �ا لد ی�ن‬
 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE 61

İnceleyelim-Yazalım
1. “Mekke-i Mükerreme” başlıklı metinde geçen Arapça asıllı aşağıdaki ke-
limelerin hangileri camit, hangileri müştak kelimedir? İlgili bölümün üze-
rindeki noktalı alana yazarak belirtiniz.

............................................................ ............................................................

ّ ‫ا‬ ّ
‫دوا م‬ ‫و قع متعدد‬ ‫م�ی نا‬ ‫مكه كع�ب ه‬
ّ ّ ‫ا‬ �
‫� هم�ي ت مذ كور مكرم‬ ‫قر�يه‬ ‫ح�ج از ب حر‬

2. Metinde renkli yazılmış diğer kelimeleri de camit ve müştak olup olmadık-

ları yönüyle değerlendiriniz.

Bunları Bilelim
Osmanlı Türkçesinde kullanılan Arapça asıllı müştak isimler aşağıdaki gibi
sınıflandırılır:

• Mastar • İsm-i tasgir

• İsm-i fâ’il • İsm-i mekân
• İsm-i mef’ûl • İsm-i zaman
• Sıfat-ı müşebbehe • İsm-i alet
• Mübalağalı ism-i fâ’il • İsm-i mensup
• İsm-i tafdil

Hatırlayalım
• Mastarlar kendi aralarında sülasi mücerret, mezidün fih, mimli, mec’ul
ve bina-yı merre olarak gruplandırılır.
• Sülasi mücerret ve mezidün fih mastarlar ile bunların ism-i fâ’il ve ism-i
mef’ûllerinin önceki yıllarda incelendiğini hatırlayınız.

Dikkat
• Mimli ve bina-yı merre mastarlar, sülasi mücerret ve mezidün fih mastar-
lar gibi özel vezinleri olan mastarlardır.
• Mec’ul mastarlar, bir kısım sıfat ve isimlerin sonuna “iyet” / “‫ ”�يت‬eki geti-
rilerek yapılır.
62 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

İnceleyelim
Aşağıda mimli, bina-yı merre ve mec’ul mastarlar tanıtılmıştır. Tabloyu söz
konusu mastarların özelliklerine dikkat ederek inceleyiniz.

Vezinleri /
Örnekler Mastarlar

ْ ََْ
Ekleri

‫مخلص‬ ‫مصرف‬ ‫مقصد‬ ‫مفعل‬

(takma ad) (harcama) (amaç)

‫مشغله‬ ‫مرحمت‬ ‫مشورت‬ ْ َََْ

‫مفعلت‬
َِْْ
(uğraşı) (acıma) (danışma)

‫موعد‬ ‫منطق‬
Mimli

‫مفعل‬
Mastarlar
(söz verme) (mevki) (mantık)

‫مغفرت‬ ‫معرفت‬ ْ َ ْ
(hikâye) (bağışlama) (hüner)
‫َمف ِعلت‬

ََْ
‫فعله‬
Bina-yı Merre
(Bir Defa Oluş)
(vurma) (oturum) (secde) Mastarları

� ّ
‫ج مهور‬ ‫حر‬ ‫�ا نسان‬
� ّ
‫ج مهور �يت‬ ‫حر�يت‬ ‫�ا نسا ن�ی ت‬ ‫ ی�ت‬- Mec’ul
Mastarlar
(cumhuriyet) (özgürlük) (insanlık)
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪63‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪"Mehmet Âkif’ten" başlıklı metni renkli yazılmış kelimelere dikkat ederek‬‬

‫م‬
‫‪okuyunuz.‬‬

‫حمد عاكفدن‬
‫و�د �ا �يله  ب��ي ڭ س�ج ده  �ا �يدر وا رسه  طا شم‪.‬‬
‫�ا و زمان ج‬
‫٭٭٭‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫حق�ي در‪ ،‬حر �ياشا مش‪� ،‬با ريا غمڭ حر �يت!‬
‫***‬
‫نه در �ب و مسكنتڭ‪ ،‬سن ده رب ق�يم�ي لدا سه ڭ � آ!‬
‫ا‬ ‫ن�‬
‫؟ نه �ا ولدي ساڭ؟‬ ‫ي چ�ون ق�يم�ي لد م�ي �ي ورسڭ؟‬
‫***‬
‫رب نفخه ده قورتاردي �ا نسا نلغي �ا و معصوم‪،‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ا‬ ‫ِ‬
‫ك‬
‫رب حمله ده ق�ی صرلری‪ ،‬سر لري سردي!‬
‫***‬
‫�‬
‫مد�ي ون �ا واڭ ج مع�ي تي‪ ،‬مد�ي ون �ا واڭ فردي‪.‬‬
‫مد�ي وندر �ا و معصومه �ب تون رب ب�شر�يت‪...‬‬
‫ّ‬ ‫***‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫ه‬ ‫ّ‬
‫ز‬ ‫ش‬‫م‬ ‫م‬ ‫رب زمانلر زب ده ملت‪ ،‬م نا ل‬
‫أ گت‬ ‫ّ‬ ‫ل‬
‫م‬
‫گ مشز دن�ي ا �يه مل�ي ت نه در � و ر ز‬
‫ش‬
‫***‬
‫ا‬
‫�ا و � ج�را م‪� ،‬آ ه �ا و گوز لر �أ و �يله فان�ي لركه موالده‪،‬‬
‫ق‬ ‫ّ‬
‫دو نوب رب كره �ا و لسون �با م�ي �ي ور لر �آ ر تق �ا �ب عاده ‪.‬‬
‫***‬
‫مرحمت گور ملي‪� ،‬ي وز گور ملي �ا نسانلردن؛‬
‫ل‬
‫�ي وقسه ‪� ،‬ا نسا نلغي ب� ي� مم نا صل � آ ڭالر �ا نسان؟‬
 64 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

Sınıflandıralım
"Mehmet Akif’ten" başlıklı metinde renkli yazılmış mastarları aşağıdaki uy-
gun bölümlere okunuşlarıyla yazınız.

Mimli Mastarlar Bina-yı Merre Mastarlar Mec’ul Mastarlar

..................................... ..................................... .....................................

.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................

Dikkat
Arapça asıllı müştak isimlerin kendilerine has vezinleri vardır. Ancak ism-i

kelimelerin sonuna (‫ ;)وى‬ünsüz ile biten kelimelerin sonuna ise (‫ )ى‬ekleri getiri-
mensuplar vezinlerle türetilmez. Bu tür kelimeler (ism-i mensup), ünlü ile biten

lerek yapılır.
Sofizade Hasan Vefa

(Makam-ı evliyadır memba-ı feyz-i fütûhîdir / Edeple dâhil ol sufi bu dergâh-ı Nasûhî’dir.)
 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE 65

İnceleyelim
Arapça asıllı müştak isimlerin tanıtıldığı aşağıdaki tabloyu dikkatlice incele-
yiniz. Anlamını bilmediğiniz kelimeleri sözlükten araştırınız.

Örnek Vezin / Ek Müştak İsim

‫كر ی�م‬ ‫عززی‬ ‫ر ح�ي م‬

‫�ا ح‬ ‫ا‬ َْْ‫ا‬
‫�ا س‬ ‫مر‬ ‫� سم‬ ‫� فعل‬
Sıfat-ı Müşebbehe
‫ود‬ ‫ر‬
َْ َْ
(Bir çeşit ism-i fâ’il)

‫س ی�را ن‬ ‫ح ی�را ن‬ ‫ر حمان‬ ‫فعالن‬

ّ ّ ْ َّ َ
‫ج� �را ح‬ ‫غفاّر‬ ‫علم‬ ‫فعال‬
ْ َُ
‫غفور‬ ‫شكور‬ ‫ص�ب ور‬ ‫فعول‬
Mübalağalı İsm-i Fâ’il
(Bir çeşit ism-i fâ’il)

‫ط�ب �ی ب‬ ‫قر �یب‬ ‫ح�ب �ی ب‬

‫�ا صغ‬ ‫ا‬ َْْ‫ا‬
‫ر‬ ‫� نفس‬ ‫�ا ك ب�ر‬ ‫� ُفعل‬ İsm-i Tafdil
ٰ ْ
‫ك ب�ری‬ ‫حسنی‬ ‫ب�شری‬ ‫فعلی‬
(Üstünlük ismi)

ْ َْ ُ
‫ع�ب �ي د‬ ‫حس ی�ن‬ ‫ج�ن�ی د‬ ‫فع�ي ل‬
İsm-i Tasgir

ْ ََْ
(Küçültme ismi)
‫م‬
‫مكتب‬ ‫منفذ‬ ‫خزن‬ ‫مفعل‬
َِْْ
‫موقف‬ ‫مشرق‬ ‫مس�ج د‬ ‫مفعل‬
İsm-i Mekân

َََْ
(Yer ismi)

‫مدرسه‬ ‫مذ ب�حه‬ ‫مط�ب عه‬ ‫مفعله‬

ْ ََْ
‫م�ب دأ‬ ‫مولد‬ ‫مو سم‬ / ْ ‫م َف ْعل‬
ِ
‫م ْفعل‬
İsm-i Zaman
(Zaman ismi)

َْ ِ
‫مسطر‬ ‫مغفر‬ ‫من ب�ر‬ ‫مفعل‬
ْ ْ
İsm-i Alet
‫م‬
‫مفتاح‬ ‫مزراق‬ ‫حرا ب‬ ‫ِمفعاَل‬
(Alet, araç ismi)

ّ
‫ل‬ / )‫(وي‬
‫د ن�ي وى‬-‫دن�ي ا‬ ‫فنی‬-‫فن‬ ‫ع مى‬-‫علم‬
İsm-i Mensup

)‫(ى‬
(Mensubiyet,
aitlik bildiren isim)
66 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

Okuyalım-Yazalım
Aşağıdaki tabloda verilen müştak isimlerin okunuş, tür ve anlamlarını örnek-
teki gibi boş bırakılan kutucuklara yazınız.

Anlamı Türü Okunuşu Müştak İsimler

kandil, lamba, aydınlatma aracı ism-i alet misbah ‫مص�ب اح‬

....................................................... ................ ................ ‫من ِزل‬

....................................................... ................ ................ ‫محكمه‬
....................................................... ................ ................
�
....................................................... ................ ................ ‫ج م�ی ل‬
....................................................... ................ ................ ‫�ا كرم‬
....................................................... ................ ................ ‫مذهب‬
‫فكری‬
ْ ُ
....................................................... ................ ................

....................................................... ................ ................ ‫ح�ب َ �ی ْب‬

....................................................... ................ ................ ‫ج�سور‬

....................................................... ................ ................ ‫مو ِقع‬

Okuyalım
“Seçme Ayetler ve Cümleler” başlıklı aşağıdaki metni renkli yazılmış kelime-
lere dikkat ederek okuyunuz.
‫س‬
‫چ �مه �آ �یتلر و ج�مله لر‬
‫ا‬ �‫��ا‬
.‫�ا ي�ما نلر �ي ني رب قات دا ها �آ ر ت ي�ر مق ي چ�ون مؤمنلرڭ قل�ب نه سكونت و � طمئنان ورين �ا ودر‬
)٤ ،‫(فتح‬ .‫ ��اهّٰلل عل�ی م و حك�يمدر‬.‫گوكلرڭ و ري لرڭ �ا وردو لري �ا ونڭدر‬
ّ
)١٧ ،‫ (ر من‬.‫��اهّٰلل �ا ي�كي مشرق و �ا ي�كي مغر �بڭ ر�ب �ي در‬
‫ح‬
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪67‬‬

‫س‬ ‫ا ّٰ �ا‬ ‫ّٰ‬

‫�ا للهڭ س�ج دلرنده � للهڭ ي ذ كر �ا ولونمه س ي منع و �ا و س�ج دلرڭ خر �ب نه ي �ا �يدنلردن‬
‫سع‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫م‬
‫�آ ن‬
‫دا ها ظا مل ك�ي م وا ردر؟ �ا ون لر ج�ق قورقا قورقا �ا و مس�ج دلره گ ي�رمل�ي در لر‪�( .‬ب قره‪)١١٤ ،‬‬

‫م‬ ‫َ‬
‫حشره گل ي�ر‪( .‬قاف‪)٢١ ،‬‬ ‫�ا و گون هر نفس رب سورو �جي د ي�گري شاهد �ا ي�كي َملك رفا قتنده‬

‫�ي وق �ي وق‪� ،‬ب وندن غا فل �ا وملا‪ ،‬نه زمان ج�انك ج‬

‫ورپو�ك مك�ي كلر�ي نه طا �يا ن ي�رسه حا ضر �ا والنلره‬
‫ق‬
‫“�ي و مي رب ط�ب �ي ب؟” د�ي �ي ه صوروال ج�ق‪� .‬ا و ده دن�ي ادن �آ ري �يال ج�غني � آ ڭال�يا ج�ق و �بالدريلري‬
‫ّ‬
‫ربرب�ي نه طوالشا ج�ق‪ .‬ر�ب ڭڭ‏�ياننه سوق �ا و لونا ج�غي گون‪� ،‬ا و گوندر‪( .‬ق�ي امت‪)٣٠-٢٦ ،‬‬

‫***‬
‫كوتاه�ي ه �يه رب ك ي�را ز و �ب ورسه �يه رب شفتايل مو سمنده ي‬
‫گ�تمشدم‪�( .‬آ قا گوندوز)‬

‫�‬‫م‬
‫ج موعه لرڭ �يا رپا ق لر �ي ني قار �ي شدري �ي �ي ورم‪�( .‬ا حمد ها شم)‬ ‫غزته �ادا ره سنده رب ي�كن �اديب‬
‫ْ‬
‫كتا ب�لر‪ ،‬ق�ي ا فتنى شو �يله تعر�ی ف �ا �يدر لر‪� :‬باشنده ِمغفر‪ ،‬گو گسنده ِزر ْه‪� ،‬أ لنده ِمزراق‪،‬‬
‫ص ي�رتنده ق ي�ز ي�ل ما نطو‪( ...‬ر ف�ي ق خ‪ .‬ق ار  ي)‬

‫�أ لڭه صا غل�ي ق حس ي�ن �آ غا ج�غم‪ ،‬سوتالچ �ا نفسدي‪�( .‬ي وسف ض‪� .‬ا ورتا چ)‬
‫ّ‬
‫و طن غ�ي ور �ا نسان لرڭ �ا و موز لري �أ و ستنده �ي و كسل ي�ر‪( .‬توف�ي ق فكرت)‬
68 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

Bulalım-Yazalım
Aşağıda “Seçme Ayetler ve Cümleler” başlıklı metinde geçen renkli ya-
zılmış Arapça asıllı müştak kelimeler ve anlamları verilmiştir. Siz de verilen ke-
limelerin okunuşlarını ve türlerini -s. 65’teki “İnceleyelim” etkinliğinde verilen
tablodan yararlanarak- uygun kutucuklara yazınız.

Anlamı Türü Okunuşu Kelime

Çok bilen. ........................... .................... ‫عل�ی م‬

Varlıktaki hikmetleri bilen.
Güneşin doğduğu yer.
Güneşin battığı yer.
Secde edilen yer.
Dirilip toplanma yeri.
Tıp ilmini bilen.
........................... .................... ‫حك�ي م‬
........................... .................... ‫مشرق‬
........................... .................... ‫مغرب‬
........................... .................... ‫مس�ج د‬
‫م‬
........................... .................... ‫حشر‬
........................... .................... ‫ط�ب �ي ب‬

En aşağı sema, yeryüzü. ........................... .................... ‫دن�ي ا‬

Çok gayretli, çok çalışkan. ........................... .................... ‫غ�ي ور‬
Yılın bölümlerinden her biri. ........................... .................... ‫مو سم‬

Edebiyatla ilgili. ........................... .................... ‫�اديب‬

Zırhlı başlık. ........................... .................... ‫ِمغفر‬

Uzun saplı bir savaş aracı.
“Küçük güzel” anlamında isim.
Çok (daha, en, pek) nefis.
........................... ....................
‫ِمزراق‬
........................... .................... ‫حس ي�ن‬
‫ا‬
........................... ....................
‫� نفس‬
 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE 69

3.2. Farsça Asıllı Zarflar ve Birleşik Kelimeler

Hazırlanalım
1. “Henüz, tenha, aheste” kelimeleri Farsça asıllı kelimelerdir. Bu kelimelerin
türünü söyleyiniz.
2. “Hercümerç, melek-sima, mehtap, kazazede” kelimelerinin yapıları ile
ilgili neler söyleyebilirsiniz?

Dikkat
Osmanlı Türkçesinde Farsça asıllı zaman, yer yön, miktar, durum ve soru
zarfları da sıklıkla kullanılan kelime türlerindendir. Osmanlı Türkçesinde Farsça
kuruluşlu birleşik kelimeler de yaygın kullanılmıştır. Farsça kuruluşlu birleşik keli-
meler isim, sıfat ve zarf görevinde karşımıza çıkabilir. Bu kelimelerin yapısında
Arapça ve Türkçe kelimeler bulunabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

Farsça Asıllı Birleşik Kelimeler Farsça Asıllı Zarflar

Okuyalım-Yazalım
Aşağıdaki Farsça asıllı zarfları okuyup inceleyiniz ve kelimelerin okunuşlarını
boş bırakılan kutucuklara yazınız. Varsa anlamını bilmediğiniz kelimelerin an-
lamlarını -sözlükten araştırarak- öğreniniz.
Farsça Asıllı Zarflar

.................... .................... .................... .................... meğer

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

.................... .................... .................... .................... ....................

70 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

Okuyalım-Yazalım
Aşağıdaki tabloda Farsça dil kurallarına göre oluşturulmuş birleşik kelime-
ler verilmiştir. Bunları okuyup okunuşlarını boş bırakılan kutucuklara yazınız.
Anlamını bilmediğiniz kelimeleri sözlükten araştırınız.

‫ا‬
‫� نس  و جان‬
Farsça Birleşik Kelimeler

‫ج�وش و خروش‬ ‫ق�ی ل و قال‬ ‫زری و زرب‬ ‫دون و گون‬

.................... .................... .................... .................... ins ü can

‫آ‬ ‫سر�بلند‬
‫درسعادت‬ ‫م ی�ر الی‬ ‫سرحد‬ ‫مدح و ثنا‬

.................... .................... .................... .................... ....................

‫ش‬ ‫�آ �بدست‬

‫خان و مان‬ ‫گفت و گو‬ ‫تارومار‬ ‫هزاده‬

ّ
.................... .................... .................... .................... ....................

‫ماه�پ �ی كر‬ ‫د ل ب�ر‬ ‫خسته خانه‬ ‫كت ب�خانه‬ ‫ج�نت ماكن‬

.................... .................... .................... .................... ....................

‫ج�گر�پاره‬ ‫دالرا‬ ‫ج�هان نما‬ ‫د لر�با‬ ‫د لشاد‬

.................... .................... .................... .................... ....................

‫ضر ب�خانه‬ ‫كشماكش‬ ‫خورنزی‬ ‫خود �ب �ی ن‬ ‫ع ب�رت �آ مز‬

.................... .................... .................... .................... ....................
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪71‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪“Seçme Metinler” başlıklı aşağıdaki parçayı renkli yazılmış kelimelere dik-‬‬

‫س‬
‫چ �مه متنلر‬
‫‪kat ederek okuyunuz.‬‬

‫ا‬
‫�ا حمد �ا حسان‪ ،‬ربكت ب�خانه طولدري ج�ق قدر رت ج�مه لر�ي ني �ا ل�ب ته �پك صادقانه فقط �پك سر�ب ستانه‬
‫�يا پ�مشدر‪( .‬خالد ض‪ .‬عشا قل�ي گ�ي ل)‬

‫ج�سور �آ سالن �بگ‪ ،‬ق ي�ر �آ تني �ا ي�لري سوردي‪� .‬آ رقه سنده يك كتخدا س�ي له گنچ رت ج�مان قوشد ي�لر‪.‬‬
‫ا ا‬ ‫ق‬
‫مغرور قوماندان‪ ،‬هرمان �ا ص�ي لزاده لر �ب و�ي وك طو پ�ڭ � طر فنده طو �پالند ي� لر‪( .‬ع‪ .‬س�ی ف �ا لد ی�ن)‬

‫�ا حمد �ب وين (فندق قوردي) گور ن ج�ه شا ش ي�ردي‪� .‬أ وزرنده ه�ي چ دل�ي ك �ب ولونما �يان فندغه �ب و‬
‫قوردڭ رنه دن گ ي�رد ي�گني �آ را شدريدي �ا �ی سه ده رب توريل عقل �ا ريدريه مه دي‪ .‬همان فندقله‬
‫ربا رب �آ ننه سنه قوشدی‪( .‬نع�یمه خالد)‬
‫طا لع �ب اڭ دو نسه نازاكنه‪،‬‬
‫رب �ي �ي لدزيي وريسه مالاكنه‬
‫�ب �ي اگنه قا ل ي�ر �ا و �ا لتفاته؛‬
‫ا‬
‫�ا ستا ن�ب وله دو نمك � ي�سترم ب�ن‪ ( .‬ي ح�ي ي مكال)‬
‫�‬
‫م‬
‫ج�فا و ج�وري چ�وق د ل ب�رڭ هر و وفا سی �آ ز (فضويل)‬

‫�ا فندی�م س ی�ره چ��ی ق‪ ،‬عا مل سرا پ�ا س ب�زه زا ر �ا ولدی‬

‫�آ چ��ی لدی الله لرگل لر ی��ی نه فص ِل ب�هار �ا ولدی (فطنت خا نم)‬

‫د ل�ب سته �ا وملا عامله سلطان �ا �ی سه ڭ د خی‬

‫رب ملكدر ج�هان كه سل�یمانه قاملادی (ض�ی ا �پاشا)‬
‫ُ‬
‫ش َن �ْ‬
‫�أ ی �یار و و  ب هار سنسڭ‬
‫ب�ن � آ ڭال �ی ورم كه �یار سنسڭ (ع�ب د � حلق حامد)‬
‫ا‬

‫ََْْ‬
‫ب�ن سنی �أ ی ناز پور ذی وفا صا نمش �ا �یدم‬
‫ن‬
‫�پك �یاز �ی ق �ب �یاگنه چ��ی قدڭ �آ شنا صا مش �ا �یدم ( ی ح�ی ی زاده �آ صف)‬
‫�‬
72 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

Eşleştirelim-İnceleyelim
1. “Seçme Metinler” başlıklı parçada geçen Farsça kuruluşlu birleşik keli-
meler ile anlamları aşağıda verilmiştir. Bunları uygun şekilde -örnekteki
gibi- eşleştiriniz.

Farsça Kuruluşlu

‫كت ب�خانه‬
Anlamı
Birleşik Kelimeler
Naz eden, nazlı. ....... 1

Baştan ayağa kadar. ....... 2 ‫�ا ص�ي لزاده‬

‫ج�فا و ج�ور‬
‫سربستانه‬
Gönlü kendine çeken (güzel). ....... 3

Kâhya. ....... 4

Soylu kimse. ....... 5 ‫سرا پ�ا‬

Serbest bir şekilde. ....... 6

İlkbahar. ....... 7 ‫كتخدا‬

Sevgi, dostluk. ....... 8 ‫د ل�ب سته‬
‫م‬
‫هر و وفا‬
ْ� ‫َن‬
Eziyet, haksızlık. ....... 9

Gönül bağlamış, gönlünü vermiş. 8 10 ‫و  ب هار‬

Kitaplık. ....... 11 ‫د ل ب�ر‬
2. “Serbestane, kethüda, dilber, dilbeste, serapa” kelimelerini sözlük yardı-
mıyla yapıları bakımından inceleyiniz.

Yazalım
“Seçme Metinler” başlıklı parçada renkli yazılmış kelimelerden zarf görevin-
de olanların altını çiziniz ve aşağıdaki noktalı alana, içinde -altını çizdiğiniz- bu
kelimelerin geçtiği bir paragraf yazınız.
...........................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................
bk. Pekiştirelim 3.a. / 3.b.
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪73‬‬

‫‪Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları‬‬

‫‪A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.‬‬

‫?‪1. Aşağıdaki kelimelerden hangisi camit bir isimdir‬‬

‫ ا كرم )‪A‬‬
‫�‬ ‫ ط�ب �ي ب )‪B‬‬ ‫ ج�سور )‪C‬‬ ‫ مكتوب )‪D‬‬ ‫عثمان )‪E‬‬

‫َُ‬
‫‪2.‬‬

‫�ا ولد�ی غی حالده �با غ�چ ه سندن خانه سنه عز ی�مت‬ ‫لط�ی فه‪ :‬خوا ج�ه مرحوم مركب س �وا ر‬
‫ا‬ ‫ّ‬
‫�ا رض �ا و ملش‪ .‬همان دا ب�ّه دن � �ی نوب س�ج ده �یه‬ ‫شدتلی رب ح ِ‬
‫ركت‬ ‫�أ �یله د ی�گی ص ی�ره ده‬
‫ك‬
‫قا �پا نمش‪� .‬آ رقدا شلری ح متنی سؤا ل �ا �یله دكلرنده �ب و�ی ور مشكه‪ :‬زبم قولو �بۀ فق ی�را نه �ب و‬
‫ش�هه سز ی� ی�ق�ی لمش و �یا �ا و توروالماز رب حاله كلمشدر‪� .‬یا معاذ ��اهّلل‬ ‫شد ی�د حركتدن ب‬
‫�ب و �ا ثناده ب�ن �أ وده �ب ولونسه �یدم؟ خانه ی��ی ق�ی لوب �ب نی پ�ست�ی ل �ا ی�تمه سه �ب �ی له �ب نم چ�وقدن‬
‫�ی ورمگه �ا �ی نر‪� ،‬ا وته دن�ی ا �یه ك�ی دردم‪ .‬و �یا خود �ب و س�ب وتون چ��ی لدریریدم‪.‬‬
‫‪Bu metinde renkli yazılmış kelimelerin türü için aşağıdakilerden hangisi uy-‬‬
‫?‪gun bir tanımlamadır‬‬
‫‪A) İsm-i zaman B) İsm-i alet C) Müştak isim D) İsm-i mekân E) Camit isim‬‬

‫?‪3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mec’ul mastar vardır‬‬

‫�ي وقدر‪A) .‬‬ ‫ص ب�رده  مص�ي �ب ت‪ ،‬حزن و تالشده  منفعت‬

‫�ت‬
‫حر مه  دو شمك قور قوسندن ي مش �باب حاليل رتك �ا �يدردك‪B) .‬‬
‫ا‬
‫ِس ّر ي�ڭى علني ش�ي لرله  رب طوتما ا ا‬
‫زري � �ي شڭ �ب وزو لور‪C) .‬‬

‫سوروك لر‪D) .‬‬ ‫دوست رب ط�ب �ي عت ج�سارت ورير �ا نسانه ‪� ،‬ا وين فعال�ي ته ‬
‫ا‬ ‫ا ڭ‬
‫�ب و گو نكي � �ي ش ي �يار�ي نه  �ب ي�ر قما‪E) .‬‬

‫?‪” kelimesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur‬س�ی اّر“ ‪4.‬‬

‫‪A) Mübalağalı ism-i fâ’ildir.‬‬ ‫‪B) İsm-i mensuptur.‬‬ ‫‪C) İsm-i fâ’ildir.‬‬
‫‪D) İsm-i mekândır.‬‬ ‫‪E) İsm-i alettir.‬‬

‫ علم‬
‫?‪5. Aşağıdaki isimlerden hangisi ism-i mensup değildir‬‬

‫ى )‪A‬‬
‫عقل‬ ‫ ‬ ‫ویل )‪B‬‬ ‫ ‬ ‫ �ا نساین )‪C‬‬ ‫ى )‪D‬‬ ‫عرىب )‪E‬‬
‫?‪6. Aşağıdaki kelimelerin hangisi ism-i mekândır‬‬

‫ منزل )‪A‬‬ ‫ قر �یب )‪B‬‬ ‫ قعده )‪C‬‬ ‫م )‪D‬‬

‫ عل�ی‬ ‫حكمت )‪E‬‬
74 ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Farsça dil kurallarına göre yapılmış birleşik

bir isim vardır?

A) .‫مق�ب ولدر‬ ‫ �ا ونلرڭ دعا سی‬،‫خسته لرڭ دعا سنی �آ ل�ی ڭز‬

‫نت‬
B) .‫ عملندن خ ی�رل�ی در‬،‫مؤمنڭ �ی ی‬

C) .‫�ب و لور‬ ‫ مكال �ب ولون ج�ه  �ب وش سوز لر زوا ل‬،‫عقل‬

D) .‫صد قتدن ئوملك الزم گلسه  ي��ي نه  صادق قال‬
‫ا‬
E) .‫ سرما �يه نڭ خ ي�ر ل�ي س�ي در‬،‫ي و غ ي�رت‬
‫سع‬
B) Aşağıdaki yargılardan doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y”
yazınız.
( ) Camit isimler hiçbir kelimeden türemeyen, kök hâlinde olan isimlerdir.
( ) Bir fiilin meydana geldiği yeri gösteren isimlere ism-i zaman denir.

) “‫ ”مغ ِرب‬kelimesi, ism-i alet türünden bir kelimedir.

ّ ْ َّ َ
(

(
‫ا‬ � ” kelimesi, “‫ ”فعال‬veznine göre çekimlenmiştir.
) “‫رز ق‬

(
‫ا‬
) “‫ ”� لزم‬kelimesi Farsça asıllı zarf türünde bir kelimedir.

C) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri, parantez içindeki uygun kelime-

lerle doldurunuz.
(ism-i tafdil, ism-i mensup, müştak ,birleşik, ism-i tasgir)
1. Sıfat-ı müşebbehe, mübalağalı ism-i fâ’il, ism-i tafdil, ism-i mekân ve ism-i za-
man ……………............... isimlerdendir.

َْْ‫ا‬
2. Herhangi bir şeye aitliği, ilgiyi ifade eden isimlere ………… …............... denir.

‫�ا ل�ی‬ ‫� فع‬

3. “‫ ” ق‬kelimesi “‫ ” ل‬vezninde ………… …............... olan bir kelimedir.
4. Bir şeyin küçüklüğünü veya azlığını gösteren isme ………… …............... denir.

5. “‫ ”�آ �بدست‬kelimesi Farsça asıllı ……………............... bir kelimedir.

Ç) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Arapça müştak isim türleri hakkında bilgi veriniz.
2. Farsça asıllı zarflara ve birleşik kelimelere konuşma dilinden örnekler bulup
söyleyiniz.
 ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪Serbest Okuma‬‬

‫‪ -١‬رب مكتوب‬
‫ي�ت�ش‬ ‫��ا�‬ ‫ن‬
‫گ�تمك ي چ�ون �پاره سي ي م�ي �ي وردي‪.‬‬
‫وقت�ي له ربگنچ رب �يا �با �جي مملكتده قا ملشدي‪ .‬كندي مملكتنه ي‬
‫مش‬ ‫�ا س‬
‫�ب وگنچ ه�ي چ طا ن�يماد �ي غي حالده منى �ا �ي ش�ي تد ي�گي هور رب �آ دمه مكتوب �ياز مش وكند�ي سنه �ي ول‬

‫خر ج�لغي گوندرمه سني جر�ا �ا ي�تمشدي‪� .‬ا و ذا ت شو مكتوب �ا �يله گن ج�ه ج�وا ب وريدي‪:‬‬
‫�ا فندي�م‪ ،‬مكتو ب�ڭزي �آ لدم‪ .‬حالڭزه �پك �آ ج��ي دم‪ .‬سزه �ب و مكتو �بڭ � ي�ا� چ�نده �ا ون ل ي�ره لق رب‬
‫�ا‬ ‫ّ‬
‫�‬‫ي‬ ‫�‬ ‫ڭ‬ ‫ن‬
‫�با نقنوط گوندر �ي �ي ورم‪ .‬ظن � �يد ورمكه ملكت زه و ر ج�ه كند ي� زه گچ �ي نه ج�ك رب ش‬
‫ا‬ ‫ڭ‬ ‫م‬ ‫�ي‬ ‫�ي‬ ‫ا‬

‫�ب ولورسڭز‪� .‬ا وراده ش�يمدي سزڭ گ�ب ي محتاج قا ملش رب ب� ي� چ�اره �يه را ست گلد�ي گڭز زمان‬
‫ا‬ ‫م‬
‫ور�ڭزي �أ وده مش �ا و لورسڭز‪ .‬فقط‬ ‫�ا واڭ �ا ون ل ي�ره وريرسه ڭز هم �ب ني منون � ي�تمش هم ده �ب ج‬
‫ا‬
‫�ا و �آ دمه د�ي �ي ڭز كه � ي�شني گوردكدن صوڭره و قتي �ا و لورسه سزدن �آ لد�ي غي �پاره يي �ا و ده رب‬
‫�باشقه فق ي�ر و نا مو سلي �آ دمه وري س�ي ن‪� .‬ا �ي شته �ب و صورتله �ا ون �آ لتون چرب�وق فق ي�ر ك�يمسه لرڭ‬
‫�ا �ي شنه �يارا مش �ا و لور‪.‬‬
‫ّ‬
‫ناب حقه �ا مانت �ا �یدرم �أ فندي�م‪� .‬بایق سالم‪.‬‬
‫سزی ج� ِ‬
‫�آ نا طویل �یاوروسنڭ كتایب �آ دیل �ا رثدن‬
 ‫‪76‬‬ ‫‪ÜÇÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫‪Serbest Okuma‬‬
‫‪ -٢‬لطا ئف‬
‫�ا ي�كي چ�و ج�وق دوشدكدن صوڭره �ا ي�ك�ي سي ده �آ غالمه �يه‬
‫آ‬
‫قو�ي وملشدر‪� .‬پدر لري ك�ي ف�ي تي خ ب�ر � لن ج�ه درحال ‏�يانلر�ي نه‬
‫گلوب �ب و�ي وگنه د ي�مشكه “�ا و غلم! ب�ن ساڭ سو �يله مدم مي‪،‬‬
‫َ‬
‫صا رب �ا ول!” چ�و ج�وق ي��ي نه �آ غالمقده دوا مله “رب ره ده‬
‫ك‬
‫ربادرم ص ب�ر �ا ي�تسه فنا مي �ا و لور؟” ج�وا ِب غر �ي �ب نى وري مش‪.‬‬
‫***‬
‫منُ‬ ‫َ ْ‬
‫غا �يت مغرور رب رپ نس‪ ،‬ص�ي ْ د �ا �يدر كن تصاد فًا رب زوي �يه‬
‫ّ‬
‫را ستگلمش‪ .‬منزوي‪� ،‬أ لنه رب ئولو قفا سي �آ ملش ِ‬
‫مكال دقتله‬
‫�با ق�ي �ي ور مش‪ .‬رپ نس �ب وندن رب شي � آ ڭالما �يارق ِ‬
‫مكال‬
‫عظمتله مشغول�ي تنى صوردقده منزوي‪“ ،‬شو ئولو قفا سني‬
‫س�‬ ‫لن‬ ‫�‬
‫تدق�ي ق �ا �يد�ي �ي ورم‪ .‬فقط رب رپ نس قفا س ي مي‪ ،‬د ي� �جي قفا ي مي‬
‫نه در؟ رب توريل فرق �ا �يده مه دم!” سوز �يله رپ نسڭ ك ب�ر‬
‫عظ‬
‫و متنى �ي وز�ي نه �ا ور مش‪.‬‬
‫)‪Pisagor (Temsilî‬‬

‫***‬
‫يح� يث� مت‬ ‫مش‬
‫زي‬ ‫حك�ي مِ هور پ��ي سا گوره صور مشلركه “ق�يمت و‬
‫تقدري �ا ي�تمه  ي�ن وطنه قار شي نه معامله ده �ب ولونملي زي؟”‬
‫ُم ٌ‬
‫شار �اِ ل�ي ه د ي�مشكه “وا لده �يه نا صل معامله �ا ي�تمك الز مسه!”‬
‫ّٰ‬ ‫***‬
‫ا‬
‫ناب � للهه‬ ‫رب گون خوا ج�ه مر حوم موقِع خطا�ب نه چ��ي قارق ج‬
‫“� ِ‬
‫)‪Nasrettin Hoca (Temsilî‬‬

‫َ‬ ‫ّ‬
‫س‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫ك‬
‫تشكر �ا �يدرمكه مس مز دري كسزدر‪� .‬ي وقسه ع ي حالنده‬
‫غا�لرڭ طاشدن �ا ومله سي الزم گل ي�ردي و ي�مشلر ده ريه‬ ‫�آ چ‬
‫� ه زبي هالك �ا �يدردي‪ ”.‬د ي�مش‪.‬‬ ‫دوشد كج‬
‫مح‬
‫مود ند ي�م �بگ زاده (دوزنلنمشدر‪).‬‬
 77

4. ÜNİTE
TAKVİM BİLGİSİ, SAYILAR, KALIPLAŞMIŞ İFADELER
4.1. Osmanlı Türkçesinde Sayılar ile Gün ve Ay Adları
4.2. Arapça ve Farsça Kalıplaşmış İfadeler
4.3. Hicri ve Rumi Takvim
78 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

4.1. Osmanlı Türkçesinde Sayılar ile Gün ve Ay Adları

Hazırlanalım
1. “Hamse, öşür, aşure, hadis-i erbain, hezarfen, yekvücut olmak, çeharyar-ı
güzin, şeşi beş görmek” ifadelerinden hangilerinin anlamını biliyorsunuz?
Bu ifadeler hangi alanlarda / durumlarda kullanılmaktadır ve bunların
sayılarla olan ilgisi nedir? Söz konusu ifadeleri sınıfça değerlendiriniz.
2. Halk arasında kullanılan Arapça ay adlarından bildiklerinizi söyleyiniz.

İnceleyelim
Aşağıdaki tabloda verilen Türkçe, Arapça ve Farsça sayı adlarını okuyup
inceleyiniz.

٩ ٨ ٧ ٦ ٥ ٤ ٣ ٢ ١ ٠ Rakamlar

‫سكز طقوز‬ ‫�یدی‬ ‫�آ لتی‬ ‫ب�ش‬ ‫درت‬ ‫�ا وچ‬ ‫�ا ی�كی‬ ‫رب‬ ‫صفر‬ Türkçe
dokuz sekiz yedi altı beş dört üç iki bir sıfır

‫ا‬
‫سته س�ب عه ثمان�ي ه تسعه‬ ‫� ثنی ثالثه �ا ر�ب عه خمسه‬ ‫صفر‬ Arapça
tis’a semaniye seb’a sitte hamse erba’a selase isna ehad sıfr
(vahid)

‫نه‬ ‫شش هفت هشت‬ ‫�پ نج‬ ‫چ�هار‬ ‫سه‬ ‫دو‬ ‫�يك‬ ‫صفر‬ Farsça
nüh heşt heft şeş penc çehar se dü yek sefr

١٠٠ ٩٠ ٨٠ ٧٠ ٦٠ ٥٠ ٤٠ ٣٠ ٢٠ ١٠
‫ت‬
‫�ا ون ی�گر می �ا و توز قرق �ا للی � لتمش ی� مش سكسان طقسان �ی وز‬
Rakamlar

‫آ‬
Türkçe
yüz doksan seksen yetmiş altmış elli kırk otuz yirmi on

‫عشره عشر ی�ن ثالث�ی ن �ار�ب ع�ی ن خمس ی�ن ست�ی ن س�ب ع�ی ن ثما ن�ي ن تسع�ی ن مائه‬ Arapça
mie tisin semanin sebin sittin hamsin erbain selasin işrin aşera

�
‫صد‬ ‫سی چ هل پ�ن ج�اه شست هفتاد هشتاد نود‬ ‫ب��ی ست‬ ‫ده‬ Farsça
sad neved heştad heftad şest pencah çihil si bist deh
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 79

Dikkat

• “١٠٠٠” (bin) sayısının Arapça karşılığı “‫( ”�ا لف‬elf), Farsça karşılığı ise “‫”هزا ر‬

ّ ً ّ
(hezar) dı‎r.

• Osmanlı‎Türkçesinde Arapça “‫ا ول‬-

� ‫( �”ا وال‬evvel-evvelen), “‫ثاین‬-‫( ”ثان�ی ًا‬sani-
‫ا‬ ‫م‬
saniyen), “‫ثالث‬-‫( ”ثالثًا‬salis-salisen), “‫ر �ب ع‬-‫( ”را �ب عًا‬rabi-rabian), “‫خا س‬-‫”خا مسًا‬

(hamis-hamisen) gibi sı‎ra sayı‎adları‎; “‫( ”نصف‬n‎ısf), “‫( ”ثلث‬sülüs), “‫( ”ر �ب ع‬rub),
‫خم‬
“‫( ” س‬hums), “‫( ”عشر‬öşü‫‏‬r) gibi kesir sayı‎adları‎da kullanılır.

Eşleştirelim
1. Aşağıdaki Arapça sayı adlarını örnekteki gibi rakamlarla eşleştiriniz.

‫ثمان�ي ه‬ ‫مائه‬ ‫تسعه‬ ‫س�ب ع�ی ن‬ ‫ا‬

‫� ثنی‬ ‫ست�ی ن‬ ‫�ا لف‬ ‫ثلث‬ ‫ثالث�ی ن‬
a b c d e f g h ı

........... ........... ........... ........... ........... ........... a ........... ...........

1/3 2 100 1000 70 9 8 30 60

2. Aşağıdaki Farsça sayı adlarını örnekteki gibi rakamlarla eşleştiriniz.

‫هفت‬ ‫�یك‬ ‫هزا ر‬ ‫شش‬ ‫چ�هار‬ ‫صد‬ ‫�پ نج‬ ‫هشت‬ ‫دو‬
a b c d e f g h ı

........... ........... ........... ........... ........... a ........... ........... ...........

1 2 4 5 6 7 8 100 1000
‫‪80‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪Aşağıdaki “Seçme Metinler-1” başlıklı parçayı renkli yazılmış Arapça ve‬‬
‫‪Farsça sayı adlarına dikkat ederek okuyunuz.‬‬
‫س‬
‫چ �مه متنلر‪١-‬‬
‫�ب نده (كوله) نا�ب �ي دن �ا وال �ا لف صالت �ا لف سالم‬
‫َ ْ‬ ‫ا‬
‫روحنه‪� ،‬آ لنه‪ � ،‬صحا�ب نه تا رو ِز معاد (نايب)‬

‫سن گل ي� ج�ك ب�ن �ب نى �ب والمازا م‬

‫)‪Nabi (Temsilî‬‬

‫گو نش �ا �يله س�ب عۀ س�ي اّره �ي وق (قا ضى ربهان �ا لد  ي�ن)‬

‫ّ‬

‫�ب و كتاب غا �يت قوال �يلقله صا�ي �ي لرى هم صا ي�مه ىي هم‬

‫�يازمه ىي هم �ا ع ِ‬
‫مال �ا ر�ب عه ىي �ا وگر ت ي�ر‪( .‬حس ي�ن حفظى)‬

‫نصف د ي�گرى ده �ب گڭ �ا وزر�ي نه دو كوملشدى‪.‬‬

‫ِ‬ ‫�أ لنده ىك �يار ي�م �بارداق صو �يڭ نصفى ريلره‪،‬‬
‫آ‬
‫ششى ب�ش كورن رب زوا للى ك�ب ى كوڭلمده ىك � تشى �ا وراده كورمه �يه چ�ا ل�ي ش�ي �ي ورم‪.‬‬
‫ح‬
‫(حس ی�ن ر می گور �پ �ی اڭر)‬

‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ َّ‬

‫َ‬ ‫�‬ ‫َ َ‬
‫عشرۀ م�ب شره‪ :‬حضرت پ ي�غم ب�ر طرفندن ج�نتله مژده لنن‬
‫َ‬
‫ل‬ ‫ت‬‫ل‬ ‫آ‬‫�‬ ‫ّ‬ ‫ص‬
‫�ا ون �ب و �ي وك حايب‪( .‬ق�ب ه ی غتندن)‬

‫چ�هار �يا ِر گز  ي�ن‬

‫�‬ ‫�‬
‫پ ي�غم ب�ر �ا فندي مزڭ‬

‫درت �ياري وا ردر �أ وگرنڭ‪( .‬علي �ا كرم �ب وال �ي ی�ر)‬

 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 81

�
‫ �يك و ج�ود‬،‫�ا ونلرله كند  ي مى �يك دل‬
)‫ ( ي ح�ي ى مكال‬.‫�ا والرق گوردم‬
�

‫ح�ب �ي �ب ڭ �ا حمده �با غ�ي شال زبي‬

)‫(صاحل �با �با‬ ‫دو عا ملده سو�ي ندري ج�مله مزي‬

‫هر �ياندن گل ي�ر �آ ه و زا ر‬

‫چ�ا غر ي�ش ي�ر هزا ر صد هزا ر‬
‫هر �أ و توشده ب��ي ڭ درد �يازا ر‬
‫ق‬ ‫ح‬ ‫�ا س‬
)‫قره الر ق وش ري ( زما ي ي‬
‫حفظ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫قغ‬ ‫ل‬

‫س‬ ‫م‬ ََ ُْ ‫ه ا‬
‫�آ لدڭ ز ر ب�تگده يي �ج د � �يله دڭ‬
‫ا‬
)‫نا قوس ري لرنده �ا و قوتدڭ �اذا ن لري (�بايق‬

Yazalım
“Seçme Metinler-1” başlıklı parçada geçen Arapça ve Farsça sayı adları-
nın okunuşlarını ve Türkçe karşılıklarını aşağıdaki tabloya örnekteki gibi yazınız.
(s. 78’deki “İnceleyelim” etkinliğinden yararlanabilirsiniz.)

Arapça Sayı Adları Farsça Sayı Adları

Okunuşu Türkçe Karşılığı Okunuşu Türkçe Karşılığı

erba’a dört ............................. .............................

............................. .............................
............................. .............................
............................. .............................
............................. .............................
............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

............................. ............................. ............................. .............................

bk. Pekiştirelim 4.a.

82 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

Bunları Biliyor musunuz?

Günlük dilde kullandığımız aşağıdaki kelimeler, Arapça ve Farsça sayı isim-
lerinden türemişlerdir:
Tevhit (bir olma, birlik), sehpa (üç ayak), teslis (üçleme), murabba (dört-
leme), çardak (dört kemer), tahmis (beşe bölme), hafta (yedi günlük süre),
pençe (beşli olan her şey, vahşi hayvan eli), erbain (kırk gün), çarşamba (haf-
tanın dördüncü günü), perşembe (haftanın beşinci günü).
tdk.gov.tr

İnceleyelim
Aşağıdaki tabloda verilen Türkçe, Arapça ve Farsça gün adlarını okuyup in-
celeyiniz.

Türkçe, Arapça ve Farsça Gün Adları

Arapça Farsça Türkçe

‫�ي وم �ا ألحد‬ ‫ی�كشن�ب ه‬ ‫�پازا ر‬

yevmü’l-
yek-şenbe pazar
ehad

‫�ي وم �ا الثن�ي ن‬ ‫دو شن�ب ه‬ ‫�پازا ر �ا ری تسی‬

yevmü’l-
dü-şenbe pazartesi
isneyn

‫�ی وم �ا لثالثاء‬ ‫سه‌شن�ب ه‬ ‫صایل‬

yevmü’s-
se-şenbe salı
sülasa

‫�ي وم �ا ألر�ب عاء‬ ‫چ�هار شن�ب ه‬ ‫چ�هار شن�ب ه‬

yevmü’l- çehâr-
çarşamba
erbia şenbe

�
‫ي‬ ‫م‬ ‫�ي �اخل‬ ‫پ�ن ج�شن�ب ه‬ ‫پ�ن ج�شن�ب ه‬
‫وم س‬
yevmü’l-
penc-şenbe perşembe
hamis

�‫�ا‬ ‫ج�معه‬ ‫ج�معه‬

‫�ي وم ج لمعه‬
yevmü’l-
cuma cuma
cuma

‫�ي وم �ا ل ّس�ب ت‬ ‫شن�ب ه‬ ‫ج�معه �ا ری تسی‬

yevmü’s-
şenbe cumartesi
sebt
 ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪83‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪“Seçme Metinler-2” başlıklı aşağıdaki parçayı Arapça ve Farsça gün adla-‬‬
‫‪rına dikkat ederek okuyunuz.‬‬

‫س‬
‫چ �مه متنلر‪٢-‬‬
‫ُ‬
‫رمضان �ا مل�ب ارك سنه ‪٩٢٨‬‬
‫)‪Kanuni Sultan Süleyman (Temsilî‬‬

‫ْْ‬ ‫ُ‬
‫ •�ي وم �ا الحد ىف ‪ِ ٣‬منه*‪ :‬ج�مله دا وا ر وسارئ‬
‫عسكر دا وا ر لرى گر�ي سنه كوندر �يلدى‪.‬‬
‫ُ‬
‫ •�ي وم �ا ل ّس�ب ت ىف ‪ ٩‬منه‪� :‬يا رپا قدن‬
‫چ�ارداق �يا �پد ي�لر‪.‬‬

‫ •�ی وم �ا لثالثا ىف ‪ ١٢‬منه‪� :‬ب و گون دونا نمه‬

‫مگ�ي لرندن قورد �ا وغلنه رب قاچ �پاره مگى‬
‫وريد ي�لر‪.‬‬
‫�ا�‬
‫ •�ي وم ج لمعه ىف ‪ ١٥‬منه‪ :‬مصردن دونا نمه‬
‫گلور د �ي و شا �ي ع �ا ولدى‪.‬‬

‫ •�ي وم �ا الر�ب عه ىف ‪ ٢٧‬منه‪� :‬ب و گون ي��ي نه قلعه دن اك فر چ��ي قوب �ا ما رب حلظه قرا ر �ا ي�تمه �ي وب‬
‫كروسنه فرا ر �أ �يله د ي�لر‪.‬‬
‫ش‬ ‫خل‬ ‫�ا‬
‫أ‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫�‬
‫ •�ی وم س ىف ‪ ٢٨‬منه‪ :‬و ون ره و پ ج��ي رندن رب ص گ وب � طاعت � �يله دى‪.‬‬
‫ط‬ ‫كف‬ ‫گ‬ ‫�ب‬ ‫�‬
‫ی‬ ‫م‬
‫�ا�‬
‫ •�ي وم ج لمعه ‪ ٢٩‬منه‪� :‬ب و گون ي��ي نه �آ نا طوىل قولندن رب مقدا ر اك فر چ��ي قوب مقا �بله‬
‫م‬
‫�ا ولدقده �ا وچ نفر دريى طوتولوب زبدن �ا ي�كى ك�ي شى ج �روح �ا ولدى‪.‬‬
‫قا نوىن سلطان سل�يمانڭ رودوس سفرى روزنامه سی‬
‫(دوزنلنمشدر‪).‬‬
‫‪* Bu kelime, “minh” diye okunur. “Yukarıda verilen tarihte” yani “Ramazanü’l-‬‬
‫‪Mübarek sene 928”de anlamındadır.‬‬
‫‪84‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫�پازا ر �ا ري تسي‪ ،‬پ�ن ج�شن�ب ه گ ي� ج�ه لري �ياتاغنده گ ي�زيل گ ي�زيل عر ب� ج�ه دعا �ا و قوردي‪�( .‬آ قا گوندوز)‬
‫�‬
‫�ب و‪ ،‬رب چ�هارشن�ب ه �آ قشا مي �ا و لو�ي وردي و زبم �ب وندن خ ب�ر ي مز �ي وقدي؛ �ا ري تسي ص�ب اح دو �يدق‪،‬‬
‫ن‬
‫باب عايل �يه چ�ا غر �يلدم‪�( .‬ا حمد �ا حسان طوق گوز)‬‫پ� ج�شن�ب ه گوين ع�ج له � ِ‬
‫كندي �أ وستنه دعا سي مست ج�اب �ا ولدي‪� .‬ا ول گ ي� ج�ه كه‬
‫س‬
‫سه شن�ب ه گ ي� ج�ه س�ي دي‪ ،‬حر و قتنده شهادت عرض �ا �يده‬
‫�ا �يده ج�ان تسل�ي م �ا �ي تدي‪� .‬ا �ي شته دن�ي انڭ حايل �ب ودر‪.‬‬
‫)‪Cem Sultan (Temsilî‬‬

‫وا ِ‬
‫قعات ج�م سلطان‬

‫دوشن�ب ه گوين شن�ب ه ي‬

‫گ�تمه شرقه‬

‫نه �يكشن�ب ه نه ج�معه گوين غر�به‬

‫چ�هارشن�ب ه سه شن�ب ه گوين ز نهار‬

‫)‪İbrahim Cevri Çelebi (Temsilî‬‬

‫گ�تمه �ا ي �يا ِر وفادا ر‬

‫شماله ي‬

‫ج�نو �به ق�ي لما پ�ن ج�شن�ب ه گوين ن�ي ت‬

‫ا‬
‫ق�ي لو �بدر �ب و �يله � ه ِل دل وص�ي ت‬
‫ا‬
‫�ا رب ه�ي م ج�وري چ�ل�ب ي‬
‫‪bk. Pekiştirelim 4.b.‬‬

‫‪Bulalım‬‬
‫‪“Seçme Metinler-2” başlıklı parçada geçen Arapça ve Farsça gün adlarını‬‬
‫‪bularak altını çiziniz.‬‬

‫‪Lügat Çalışması‬‬
‫‪“Seçme Metinler-2” başlıklı metindeki anlamını bilmediğiniz kelimeleri söz-‬‬
‫‪lükten araştırınız.‬‬
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 85

Yazalım
İçinde bulunduğunuz yılın dinî ve millî bayram tarihlerini tespit ederek bun-
ları aşağıdaki uygun alana sıralayınız. Daha sonra bu tarihlerin haftanın hangi
gününe rastladığını belirleyip Arapça ve Farsça gün adları ile tablodaki uy-
gun bölüme yazınız.

Önemli Günler Tarihi Gün Adı (Arapça) Gün Adı (Farsça)

Cumhuriyet Bayramı

İnceleyelim
Aşağıdaki tabloda verilen Arapça ay adlarını okuyup inceleyiniz.

Arapça Ay Adları
ّ � � ‫م‬
‫ج�ماذى �ا آل خر‬ ‫ج�ماذى �ا ألول‬ ‫رب �ي ع �ا آل خر‬ ‫رب �ي ع �ا ألول‬ ‫صفر‬ ‫حرم‬
cemaziyelahir cemaziyelevvel rebiyülahir rebiyülevvel safer muharrem

ّ ‫ا‬ ّ
‫ذی � حل ج�ة‬ ‫ذی �ا لقعدة‬ ‫ش �وا ل‬ ‫رمضان‬ ‫شع�ب ان‬ ‫جر�ب‬
zilhicce zilkade şevval ramazan şaban recep
‫‪86‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫‪Okuyalım‬‬
‫‪“Seçme Metinler-3” başlıklı aşağıdaki metni Arapça ay adlarına dikkat‬‬

‫س‬
‫‪ederek okuyunuz.‬‬

‫چ �مه متنلر‪٣-‬‬
‫خ ی�ر سز ع�ج �ب ا �ب و �ا ون ك�ی ش�ی دن ها نگ�ی سی؟ ‪� ...‬ا ون ك�ی ش�ی نڭ‬
‫ّ‬
‫شكل و شما ئلنی شو �یله رب سوزرم‪ ،‬ممكنسه ج�ماذی �ا الوللر �ی نی‬
‫ده رب �ی وقال �ی �ی وریرم‪( .‬رشاد نوری گون تك�ی ن)‬
‫‪Reşat Nuri Güntekin‬‬

‫ی��ی نه فرقت نار�ی نه �یاندی ج�هان‬

‫حسرتا گ�ی تدی م�ب ارك رمضان‬
‫نور �یله �ب وملشدی عا مل ی��ی نه ج�ان‬
‫فرقتا گ�ی تدی م�ب ارك رمضان (ن�ی ازئ مصری)‬
‫ّ‬
‫ماده ‪ ٨ -٣٨‬ج�ماذی �ا الول ‪ ١٢٧٥‬تار ی�خلی طا �پ و نظامنامه سی‬
‫و ذ �یللری�نڭ و ‪ ٢٨‬جر�ب ‪ ١٢٩١‬تار ی�خلی �ا مالك نظامنامه سنڭ‬
‫ا‬ ‫م ّ‬
‫و ‪ ٧‬حرم ‪ ١٢٩٣‬تار ی�خلی �ا ر ضی حقنده یك ِفقرا ِت نظام�ی ه نڭ‬
‫‪ ...‬حكم لری قالدری ی� لمشدر‪ ٣٦٤٤( .‬نو مرویل طا �پ و قا نونندن)‬
‫م ّ‬
‫سنه ده رب دفعه حر می ت ب�ر�يك �ا �يدن مكتو ب�لرى كل ي�ردى‪.‬‬
‫)‪Kâtip Çelebi (Temsilî‬‬

‫ع‬
‫( مر س�ي ف �ا لد ي�ن)‬

‫پار�ه  قادريغه �يله  طقوز �ي وز �يدي رب��ي ع‬ ‫ه�پ سي �ا ي�كي �ي وز � چ‬

‫ّ‬
‫�ا الولندە ِم ِد للي �أ وستنه گلد ي�لر‪.‬‬
‫�شن‬
‫اك فرلر چ�اره سز قا لوب طقوز ي�گر مي طقوز صفري�نڭ ب �جي‬
‫گوين �آ مان د �يله �يه رك حصاري ورید ي�لر‪.‬‬
‫ّ‬
‫قا صم �يا ق�ي ن �ا و لون ج�ه دو نوبگلد ي�لر‪ .‬ش �وا لڭ ي�گر مي �ب شنده‬
‫رتسانه �يه  گ ي�رد ي�لر‪.‬‬
‫(اكتب چ�ل�ب ي)‬
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 87

Bulalım-Yorumlayalım
1. “Seçme Metinler-3” başlıklı metinde geçen Arapça ay adlarını bularak
işaretleyiniz.
2. “Seçme Metinler-2” ve “Seçme Metinler-3” başlıklı parçalardan yola çı-
karak Arapça ve Farsça gün adları ile Arapça ay adlarının kültürümüz-
deki yeri konusunda neler söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi arkadaşları-
nızla paylaşınız.

Araştıralım
“Seçme Metinler-3” başlıklı parçada geçen anlamını bilmediğiniz kelimele-
rin anlamlarını sözlükten araştırarak öğreniniz.

Eşleştirelim
Aşağıdaki tarihî olay, gün ve geceleri örnekteki gibi Arapça ay adlarıyla
eşleştiriniz.

ّ ّ ‫م‬
‫ش �وا ل‬ ....... a ‫حضرت حمدڭ (ص ع م) طو غو می‬
ّ
‫رب��ی ع  �ا الول‬ a b ‫عا شورا گوين‬
‫ا‬
‫رمضان‬ ....... c ‫قر�بان �با ری می‬
‫ا‬ ‫ا‬
‫ذی � حل ج�ه‬ ....... d ‫رمضان �با ری می‬
ّ ‫م‬
‫حرم‬ ....... e ‫قدری گ ی� ج�ه سی‬
88 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

4.2. Arapça ve Farsça Kalıplaşmış İfadeler

Hazırlanalım
“Binaenaleyh, inşallah, amenna ve saddakna, estağfirullah, maşallah” gibi
ifadeleri hangi durumlarda kullanırız? Siz de buna benzer örnekler bularak ar-
kadaşlarınızla paylaşınız.

İnceleyelim
Aşağıda Arapça ve Farsça kalıplaşmış ifadeler verilmiştir. Bunları (1. TABLO
ve s. 89’daki 2. TABLO) okuyup inceleyiniz.

1. TABLO: Arapça ve Farsça Kalıplaşmış İfadeler

ٌ
‫حس�ب نا ��اهّلل‬ ‫�بارك ��اهّلل‬ ‫ماشاء ��اهّلل‬ ‫�ا نشاء ��اهّلل‬ ‫سالم عل�ی كم �باذن ��اهّلل‬
(Hasbünallah) (Barekallah) (Maşaallah) (İnşaallah) (Biiznillah) (Selamün
aleyküm)
Allah bize Allah mübarek Allah’ın dilediği Allah nasip Allah’ın izniyle. (Allah’ın) selamı
yeter. etsin. olur. ederse. üzerinize olsun.

‫�ب عد خرا ب‬ ‫�ا ی�ن �ا لث ار من‬ ّ ‫��اِعال ِی‬

‫ا‬
‫ج�ل ج�الله‬ ‫عززی ��اهّلل‬ ‫� ستغفر ��اهّلل‬
‫�ا ل�ب صره‬ ّ‫�ا لثر�یا‬ ‫ل‬
‫ك مة ��اهّلل‬
(Bade harabi’l- (Eyne’s-sera (Celle (Azizallah) (İ’la-yı (Estağfirullah)
Basra) mine’s-süreyya) celalühü) kelimetullah)
Basra Yerin dibi (Allah’ın) şanı, Allah azizdir, Allah’ın ismini Allah’tan af
yıkıldıktan nerede, celali yücedir. yücedir. yüceltme. ve mağfiret
sonra süreyya dilerim.
(İş işten nerede?
geçtikten
sonra).

ّ
ّ َْ ‫  توكلت‬
‫عل�ی ه �ا لسالم حاشا و كل‬ ‫وا لل ِه‬ ‫��اهّلل �ا ع م‬
‫ل‬ ّ‫�آ منا‬
‫علی ��اهّلل‬
(Haşa ve kella) (Aleyhisselam) (Vallahi) (Allahu a’lem) (Amenna) (Tevekkeltü
alellah)
Asla, katiyen, Selam onun Allah’a yemin Allah en iyi bilir. İman ettik, Allah’a
hiçbir zaman. üzerine olsun. olsun. inandık. tevekkül ettim.
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 89

2. TABLO: Arapça ve Farsça Kalıplaşmış İfadeler

‫ا‬
‫ال �ا له �ا ال ��اهّلل‬ ‫� حلمد هّلل‬ ‫��اهّلل �ا ك ب�ر‬ ‫نعوذ �باهّلل فس ب�حان هّلل‬ ‫معاذ ��اهّلل‬
(Lâ ilâhe (Elhamdülillah) (Allahü Ekber) (Fesübhanal- (Neuzübillah) (Maazallah)
illallâh) lah)
Allah’tan baş- Hamt Allah’a Allah en büyük- Allah her türlü Allah’a sığınırız. Allah göster-
ka ilah yoktur. mahsustur. tür. noksanlıktan mesin.
münezzehtir.

،‫��اهّلل �ا �ی ست‬ ‫سالمت در‬ ‫��اهّلل ب�س �بایق‬

‫دو �باال‬ ‫�بنام خدا‬ ‫آ‬
‫چر�ه �باد � �باد‬ ‫ه‬
‫غم ن�ی ست‬ ‫كنارست‬ ‫هوس‬
(Allah ist, gam (Dü bala) (Selamet der (Be-nam-ı (Herçi bad (Allah bes baki
nist) kenarest) Hüda) abad) heves)

Allah var, İki kat. Selamet kenar- Allah’ın ismiyle. Ne olursa Allah yeter,
gam yok. dadır. olsun. başkası gelip
geçici hevestir.

Okuyalım
1. Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinde geçen Arapça ve Farsça kalıplaş-
mış ifadeleri bulup işaretleyiniz.
‫س‬
٤-‫چ �مه متنلر‬
�
‫نا �ا م�ی د �ا وملا صا ق�ی ن دوشدڭ �ا �ی سه ب ح ِر غمه‬
� ‫ا‬
)‫ كچ ر �ان شاء ��اهّلل (ال �أ درى‬،‫س ی� ِر � مواِ ج فالكت‬
ّٰ
‫�ي‬ ‫لل‬ ِّ
‫ �ا هه  ول‬،‫مد ب�سم ��اهّٰلل �ا �يله �أ �يله وا ر‬
،‫قول قناد �ا و لسون ساڭ خوف و جر�ا سي‬
�‫ي‬
)‫صاغ و صول (طا شل ي� ج�ه يل ح�ي ي‬
‫ا‬
‫حقدن گلن شر�ب تي � ي�ا� چ�دك � حلمد هّٰلل‬
‫ا‬
‫شول قدرت دڭز�ي نى گچ� دك � حلمد هّٰلل‬
‫‪90‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫***‬
‫ّٰ‬
‫ل‬ ‫َ ا‬
‫هر ك�ي م سور � ل هي‪ ،‬ر حمت ق�ي الر و ��اِهّٰلل‬
‫دل سو گ�ي س�ي له  �ا وملاز‪ ،‬عشق �ا �يله  �يانان گلس ي�ن‬
‫)‪Yunus Emre (Temsilî‬‬

‫(�ي و نس �ا مره)‬

‫نه  �ا �ي تدم �ا �ي سه  ب�ن �ا �ي تدم‪� ،‬ياڭ�ي لدم نفسه  ظلم �ا �ي تدم‬
‫هنوز ج�ر مم �ب �ي لوب گلدم‪ ،‬شفاعت �يا ر سول ��اهّلل‬
‫ا‬ ‫ّ‬ ‫ش‬
‫( مس �ا لد ي�ن س�ي و سي)‬

‫آ‬
‫ستان �بل�ب الندر � س�پ وزي‪،‬‬
‫�بارك ��اهّلل  گل ِ‬
‫آ‬ ‫ّ‬
‫س�پ‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫ج�ن ي تذ ك ر � �يدر � ع ي ماكندر وزي (ن�ي از ِئ م ري)‬
‫�‬‫ي‬ ‫ت‬
‫)‪Niyazi-i Mısri (Temsilî‬‬

‫ص‬

‫گل گوڭل ��اهّٰلل د�ي �ي ه مل‬

‫َ‬ ‫َت َ َّ ْ ُ َ‬
‫وكلت تعاَيل ��اهّٰلل‬
‫قدرت لقمه س�ي ن �ي �ي ه مل‬
‫ّ‬
‫توكلت تعايل ��اهّٰلل (�پ ي�ر سلطان �آ �بدا ل)‬

‫ما سوادن �أ ل چ�كوب مخلوقاتدن �ا م�ي د كس‬

‫�‬‫ب‬ ‫نف‬ ‫ل‬ ‫ْ ْ‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫س‬ ‫ا‬
‫ِور ِدڭ � و ون ر س “��اهّٰلل س‪� ،‬بايق وس”‬
‫‪Ahmet Rasim‬‬

‫(ال �ادري)‬

‫فقط رنه �يه  گ�ي تس ي�ن؟ خان �ي وق‪� ،‬ا و تل �ي وق‪� ،‬ب �ي لدك‬
‫(طان�ي دق) �ي وق‪ .‬دو شونور طا ش�ي ن ي�ر‪“ ،‬ه چر�ه �باد � آ �با د” دري‪ ،‬طور �به يي قولتوغه ‬
‫�آ صار‪� ،‬ا و صو ج�له  �أ ودن چ��ي قار‪.‬‬
‫ا‬
‫(�ا حمد ر سم)‬
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 91

ّ ٰ
‫هر ك�ي م دري �ا �ي سه  دا ئم ال �ا له  �ا ل ��اهّٰلل‬
ّ ٰ
‫گوڭلنده  طورا قا ئم ال �ا له  �ا ل ��اهّٰلل‬
ّ
‫�ا ند�ي شه سي حق �ا وال  گو ڭلي نور �ا �يله  طوال‬
ّ ٰ ‫م‬
)‫حشرده  د�ي �ي هگله  ال �ا له  �ا ل ��اهّٰلل ( رف � وغ ی رو ی‬
‫م‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ش‬ ‫ا‬ �
Yusuf Bilen

Yazalım
“Seçme Metinler-4” başlıklı parçada geçen Arapça ve Farsça kalıplaşmış
ifadelerden birkaçını seçerek bunları birer cümlede kullanınız.
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

Eşleştirelim
Aşağıdaki tabloda verilen Arapça-Farsça kalıplaşmış ifadeleri anlamlarıyla
örnekteki gibi eşleştiriniz.

Anlamları Kalıplaşmış İfadeler

َ َ
‫ی� ِكی �ب ود ی� ِكی نا �ب ود‬
Büyüklerin sözleri, sözlerin büyü-
..... 1
ğüdür.

..... Allah yolunda, karşılıksız. ‫ر ضی ��اهّلل عنه‬ 2

ّ ّ
..... Nasıl isterse, istediği gibi. ‫قدس ��اهّلل سره‬ 3

Sonuna kadar böyledir. ‫ ك�ب ا ِر كال َمست‬،‫كالم ك�ب ار‬

ِ 4
ّ
.....

1 Bir varmış, bir yokmuş. ‫حاشا ثم حاشا‬ 5

‫�ا یل �آ خر‬
َ
..... Allah ondan razı olsun. 6

Allah onun sırrını mübarek ve

ِ ‫�ی‬
‫ِف ل ��اهّلل‬ ‫�ب‬‫س‬
ََْ
7
َ
..... mukaddes eylesin.

.....
Öyle olmasına imkân yok, öyle
değildir.
‫�ی‬
‫ك�ی ف ماَ شاَء‬ 8
92 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

4.3. Hicri ve Rumi Takvim

Hazırlanalım
1. Günlük hayatta miladi takvim dışında kullanılan takvimler var mı? Konuy-
la ilgili bildiklerinizi söyleyiniz.
2. Tarih boyunca kullanılan takvimler hakkında neler biliyorsunuz? Bilgilerini-
zi sınıfça paylaşınız.

Dikkat
Hicri Takvim
Hz. Muhammed’in (sav) Mekke’den Me­­
dine’ye hicretini başlangıç kabul eden
ve Ay’ın Dünya çevresinde dönüşünü esas
alan bir takvim sistemidir.
Ay, Dünya etrafında 12 defa döndüğü
zaman bir kamerî sene olur ve bir kamerî
sene (ay yılı) 354 güne tekabül eder. Dün-
ya, Güneş etrafında bir defa döndüğü za-
man da bir miladi sene olur; miladi sene ise
365 gündür.
Hicri takvim ile miladi takvim arasında yıl-
da yaklaşık 11 günlük fark vardır. Bu durum
da 33 senede 1 yıllık fark (miladi yıla göre
1 hicri yıl fazlalığı) oluşturmaktadır.

Rumi Takvim
Hicreti (miladi 622) başlangıç kabul
eden, güneş yılı esasına dayalı bir takvim-
dir. Bu takvimde -şemsî takvim düzeninde
olduğu gibi- Dünya’nın Güneş etrafında
dolanımı esas alınır. 13 Mart 1840’ta uy-
gulamaya konulmuştur. Rumi takvimde bi-
rinci ay, mart ayıdır. Bu takvim sisteminde
1945 yılına kadar ay adları olarak “ekim,
kasım, aralık, ocak” isimleri yerine sırasıyla
“teşrini­evvel, teş­rinisani, kânunuevvel ve
kânunusani” adları kullanılmıştır.
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 93

Bunları Bilelim
Hicri Yılın Miladi Yıla Çevrilmesi
Hicri yılı 33’e bölünüz: 1420 : 33 = 43.03 (= 43)
Çıkan sayıyı hicri yıldan çıkarınız: 1420 - 43 = 1377 (1. sayı)
Çıkan sayıyı (1. sayı) 622 ile toplayınız: 1377 + 622 = 1999

Miladi Yılın Hicri Yıla Çevrilmesi

Miladi yıldan 621 rakamını çıkarınız: 2008 - 621 = 1387 (1. sayı)
Çıkan sayıyı (1. sayı) 33’e bölünüz: 1387 : 33 = 42.03 = 42 (2. sayı)
1. sayı ile 2. sayıyı toplayınız: 1387 + 42 = 1429
diyanet.gov.tr

Rumi Yılın Miladi Yıla Çevrilmesi

Rumi 1 Mart 1256-15 Şubat 1332 (miladi 13 Mart 1840-28 Şubat 1917) tarih-
leri arasındaki tarih dönüşümleri için Rumi tarih eğer ocak veya şubat ayla-
rından bir tarih ise Rumi tarihe 585 rakamı, diğer aylar için 584 rakamı eklenir.
Sonraki yıllar için 584 rakamı ilave etmek gerekir.

Miladi Yılın Rumi Yıla Çevrilmesi

Miladi bir yılı, Rumi bir yıla çevirmek için miladi yıldan 584 rakamı çıkarılır.

Çevirelim
Aşağıda, tarihimizde dönüm noktası sayılan bazı olayların hicri ve Rumi ta-
rihleri verilmiştir. Bunları miladi yıla çeviriniz ve söz konusu tarihlerin hangi olay-
lara ait olduğunu parantez içindeki noktalı alanlara yazınız.

Hicri Tarihler Rumi Tarihler

698 (.................................................) 1330 (.................................................)

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................
94 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

804 (.................................................) 1324 (.................................................)

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................

922 (.................................................) 1339 (.................................................)

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................

.............................................................. ..............................................................

Çevirelim
a) Rumi takvime göre “93 Harbi” olarak bilinen 1293 Osmanlı-Rus Savaşı’nın
tarihini miladi yıla çeviriniz.
................................................................................................................................
................................................................................................................................

b) Doğum tarihinizi ve içinde bulunduğunuz yılı Rumi ve hicri yıla çeviriniz.

................................................................................................................................
................................................................................................................................
bk. Pekiştirelim 4.c.
 ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪95‬‬

‫‪Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları‬‬

‫‪A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.‬‬

‫?‪1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Arapça sayı adı yoktur‬‬

‫ن‬ ‫ا‬
‫�پادشاه�ي در‪A) .‬‬ ‫سلطان ع�ب د � حلم�ي ِد ثاىن �ا و توز دورد ج�ى عثما نلى‬
‫ش‬
‫ب شر�ي فڭز و هو ِر ثالثه ڭز م�ب ارك �ا و لسون‪B) .‬‬ ‫جر� ِ‬
‫ا‬ ‫ا‬ ‫ّ‬
‫يت سته �آ دى وري ي�لن ‪ ٦‬وال �يت �ا رضروم‪ ،‬وان‪ ،‬س�ی و س‪ ،‬د �يار ب�كر‪ � ،‬لعززي و ب��ي تل�ي سدر‪C) .‬‬
‫وال� ِ‬
‫ش‬ ‫ت مل‬ ‫ن‬
‫رمضان گل ج�ه سو �ي نچ عال م ى �ا و ق �ا وزره هر لرده طو پ� لر �آ ت�ي ل ي�ر‪D) .‬‬

‫ڭال تمقده در‪E) .‬‬ ‫ات خمسه �آ �يتلري�نڭ نا صل �ي ورومالند �ي غنى � آ‬

‫�ب و �يازى‪ ،‬مغ�ي ّ �ب ِ‬

‫ن‬
‫?‪2. Aşağıdakilerden hangisi Farsça gün adlarından biri değildir‬‬

‫ال ثن�ی ن )‪A‬‬

‫�ی وم �ا‬ ‫چ�هار شن�ب ه )‪B‬‬ ‫پ� ج�شن�ب ه )‪C‬‬ ‫شن�ب ه )‪D‬‬ ‫دو‬ ‫ ی�كشن�ب ه )‪E‬‬
‫ُْ‬
‫?‪” kelimesi, aşağıdaki kesir sayılardan hangisinin karşılığıdır‬ر�ب ع“ ‪3. Arapça asıllı‬‬
‫‪A) 1/2‬‬ ‫‪B) 1/3‬‬ ‫‪C) 1/10‬‬ ‫‪D) 1/5‬‬ ‫‪E) 1/4‬‬

‫‪4.‬‬

‫ده‬ ‫نه‬ ‫شش چ�هار هشت‬ ‫�پ نج‬ ‫هفت‬ ‫سه‬ ‫دو‬ ‫�يك‬
‫‪Yukarıdaki tabloya göre Farsça sayı adlarından hangileri yer değiştirirse sı-‬‬
‫?‪ralama doğru olur‬‬

‫دو‪-‬نه )‪A‬‬ ‫چ�هار‪-‬هفت )‪B‬‬ ‫شش‪-‬هشت )‪C‬‬ ‫سه‪-‬ده )‪D‬‬ ‫�پ نج‪ -‬چ�هار )‪E‬‬

‫‪5. Aşağıdaki mısraların hangisinde Arapça asıllı hem ay adı hem gün adı yer‬‬
‫?‪almaktadır‬‬

‫)‪A‬‬ ‫مرح�ب ا �ا ى ر حمت �آىي رمضان ‪ /‬سنى خ ب�ر وريدى زبه قرآ ن‬
‫ع ا‬ ‫ت‬ ‫نع‬
‫مل كثرتدن �اوز ق ‪ /‬ی�الڭز صا یگور؛ صنع ی‪ ،‬مصنو ی �ب ی�ر ق )‪B‬‬
‫ا‬ ‫َو ج ْ�دهگل‪ ،‬وحدته طال‪ ،‬عا ِ‬

‫م �ا غ�ی اره )‪C‬‬

‫دل �ب نم د �یده �ب نم عشق �ب نم ‪ /‬نه دن �آ غ ی�ر گل�ی �ی ور �آ غال �ی �ی ش‬
‫ س‬ ‫�‬ ‫گ‬ ‫�ی‬ ‫ن‬‫ث‬ ‫ا‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫گ‬ ‫�‬‫ج‬ ‫ا ْ ��ی ُ ا ّ آ ن�  س ا �ا ی� یك�ن‬
‫ن ی ج�ه ی )‪D‬‬ ‫ی ی ج�ه‬ ‫� ول رب ع  � الول � �یڭ ی ج�ه ی ‪ � /‬ون‬
‫ا‬ ‫ا ا‬
‫� طر ىف �ا و قشو�ي ور ما �ي سڭ تازه روزاگرى ‪ /‬قار ش�يمدهكهنه �ا سكدا رڭ دوست � �ي ش�ي ق لرى‪E) .‬‬
96 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

6.
• Yüce Allah’ın adıyla.
• Allah’ın rahmeti onun üzerine olsun.
• Selam sizin üzerinize olsun.
• Kapı çalanın kapısı çalınır.
Aşağıdaki Arapça kalıplaşmış sözlerden hangisinin anlamı yukarıda verilme-
miştir?

‫ك‬ َّ ُ َّ َ ْ ‫َم‬
A) ‫عل�ی م سالم‬ B) ‫ن دق دق‬ C) D) ‫عل�ی ه‬ ‫ر حمت ��اهّلل‬
ّ
‫ا‬ ‫ل‬
E) ‫ال �ی ع م �ا لغ�ی ب � ل ��اهّلل‬

ْ َ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Rumi takvime ait bir ay adı kullanılmıştır?

A) .‫قا ملشدر‬ ‫ور ِونده‬ ‫ �ی �ی لی ج�ماذى �ا الخر�ی نه قدر �باش محاس�ب ج‬١٠٣٠
‫ه ��ی لك گ‬

B) .‫� قشام�ی دی‬

‫ رب تشر  ی� ِن ثاین آ‬،‫قص�ب ه دن �ی ور غون و رب �ا ز خسته دوند ي�گم‬

C) .‫قند �یل�ی در‬ ‫گ ی� ج�ه سی ربا ئت‬ ‫ شع�ب انڭ �ا ون‬

D) .‫م‬
‫گله �ك جر��ب ڭ ی�گر می �ا چو�نده قرق درده �باصا ج�غ‬ ‫ج‬
‫ا ن‬ ‫ا‬ ‫پ�ن‬ ‫آ‬
E) .‫رمضان � قشام لري �ب و ج�ره نڭ �أ وڭنده  �ب ك لردي � فطار طوپ�نڭ � ي�ش�ي غ ى‬

8. Rumi yılı miladiye çevirirken aşağıdakilerden hangisi yapılır?

A) Rumi yıla 622 eklenir. B) Rumi yıldan 584 çıkarılır.
C) Rumi yıla 584 eklenir. D) Rumi yıldan 622 çıkarılır.
E) Rumi yıla 684 eklenir.

9. Rumi 487 ve hicri 1437 yıllarının miladi karşılıkları hangi seçenekte doğru
olarak verilmiştir?
A) 1071-2016 B) 1881-1923 C) 1915-1918 D) 1781-1819 E) 1919-1932

B) Aşağıdaki yargılardan doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y”
yazınız.
( ) Osmanlı Türkçesinde Arapça sayı adları yaygın bir şekilde yer bulmuş,
Farsça sayı adları ise hiç kullanılmamıştır.
( ) “Teşrinievvel, teşrinisani, kânunuevvel, kânunusani” hicri takvimin ayların-
dandır.
( ) Hicri takvim sisteminde Hz. Muhammed’in (sav) Mekke’den Medine’ye
hicreti başlangıç kabul edilir.
( ) Rumi takvimin ilk ayı muharrem ayıdır.
 DÖRDÜNCÜ ÜNİTE 97

( ) “‫هوس‬ ‫ ”��اهّلل ب�س بایق‬sözü, “Allah yeter, başkası gelip geçici hevestir.” an-
lamında kalıplaşmış bir ifadedir.
( ) Hicri takvime göre bir yıl 354 gündür.

C) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri, parantez içindeki uygun kelime-

lerle doldurunuz.
(Rumi, Arapça, hicri, güneş, öşür)
1. ................................. “onda bir” anlamına gelen Arapça kesir sayı adıdır.
2. ................................ takvim sistemi 1840 yılında uygulamaya konulmuştur.

َ َ
3. Hac ibadetinin yerine getirildiği Zilhicce ayı, ................................ aylardandır.

4. ”‫ “معاَذ ��اهّلل‬sözü ................................ kalıplaşmış bir ifadedir.

5. Rumi ve miladi takvim, ................................ yılı esasına dayalı bir takvimdir.

Ç) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Hicri ve Rumi takvim sistemleri hakkında bilgi veriniz.
2. Günlük hayatta kullanılan Arapça kalıplaşmış ifadelere örnekler veriniz.
‫‪98‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫‪Serbest Okuma‬‬
‫‪-١‬سنه و تقس�يمايت‬
‫آ‬
‫سنه‪� ،‬أ وچ �ي وز � لتمش ب�ش گوندن ع�ب ارت‬
‫�ا و لوب درت مو سمه تقس�ي م �ا و لونور‪� .‬ب ونلر‬
‫ده �ا �يلك ب�هار‪� ،‬ياز‪ ،‬صوڭ ب�هار‪ ،‬ق�ي ش‬
‫مو سملر�يدر‪.‬‬
‫هر سنه �ا وڭ �ا ي�كي �آ �يه �آ ري ي�ل ي�ر‪.‬‬
‫�أ وچ نوع سنه �ا عت�ب ار �ا و لونور‪ :‬رب �ي سنه سنۀ‬
‫شمس�ي ه �يا خود سنۀ مال�ي ه‪ ،‬د ي�گر�ي نه سنۀ‬
‫ق‬
‫مر�يه‪� ،‬أ و چ�ن ج��ي سنه ده سنۀ م�ي الد �يه دي�ن�ي ل ي�ر‪.‬‬
‫آ‬
‫�أ وچ �ي وز � لتمش ب�ش گوندن ع�ب ارت �ا والن‬
‫سنه �يه‪ ،‬سنۀ شمس�ي ه د �ی نوب سنۀ  عر�ب �ي ه‬
‫�ا �ي سه �أ وچ �ي وز �أ للي درت گوندر‪.‬‬
‫آ‬ ‫تّ‬
‫سنۀ شمس�ي ه نڭ �آ ي�لري شونلردر‪ :‬مارت‪ ،‬ن�ي سان‪ ،‬ما �يس‪ ،‬حزريان‪ ،‬موز‪ ،‬وس‪ � ،‬ي� ول‪،‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ست‬ ‫غ‬ ‫�‬
‫ون �أ ّول‪ ،‬اك ن ِ‬
‫ون ثاىن‪ ،‬ش�ب اط‪.‬‬ ‫تشر  ي� ِن �أ ّول‪ ،‬تشر  ي� ِن ثاين‪ ،‬اك ن ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫م ّ‬
‫سنۀ عر�ب �ي ه نڭ �آ ي�لري ده شونلردر‪ :‬حرم‪ ،‬صفر‪ ،‬رب��ي ع �ا الول‪ ،‬رب��ي ع �ا آل خر‪ ،‬ج�مازي �ا الول‪،‬‬
‫ا ّ‬ ‫ّ‬
‫ج�مازي �ا آل خر‪ ،‬جر�ب‪ ،‬شع�ب ان‪ ،‬رمضان‪ ،‬ش �وا ل‪ ،‬ذي �ا لقعده‪ ،‬ذي � حل ج�ه‪.‬‬
‫ا‬
‫�ب ونلردن �باشقه رب ده سنۀ م�ي الد �يه وا ردر و �ا ونڭ �آ ي�لري�نڭ � سملري ده ط�ب قي سنۀ شمس�ي ه‬
‫گ�ب �ي در‪.‬‬
‫ا ا‬
‫رب سنۀ شمس�ي ه �ي عني �ا رضڭ گو نشڭ � طر فنده رب كره دو نمس�ي له حا صل �ا والن سنه‪� ،‬أ وچ �ي وز‬
‫ُ ّ‬ ‫آ‬
‫� لتمش ب�ش گوندن ع�ب ارت �ا و لوب �ي وقار �يده سو �يلند ي�گي �أ وزره �ا ون �ا ي�كي �آ �يدن مرك�ب در‪.‬‬
‫ّ‬
‫هر �آ ي هفته لردن رت كب � �يدر و � و وز �يا ود � و وز رب ون دو م � ي� ر‪.‬‬
‫ل‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫گ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬
 ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬ ‫‪99‬‬

‫ّ‬
‫سنه �آ ي�لردن‪� ،‬آ ي هفته لردن و هفته ده گونلردن رت كب � �يدوب رب هفته �يدي وندر‪.‬‬
‫گ‬ ‫ا‬
‫ا‬
‫گونلرڭ � سملري شونلردر‪ :‬ج�معه‪ ،‬ج�معه �ا ري تسي‪� ،‬پازا ر‪� ،‬پازا ر �ا ري تسي‪ ،‬صايل‪ ،‬چ�هارشن�ب ه‪،‬‬
‫پ�ن چ�شن�ب ه‪.‬‬
‫آ‬ ‫آ‬
‫هر گون ي�گر مي درت ساعتدن و هر ساعت � لتمش دق�ي قه دن و هر دق�ي قه � لتمش ثان�ي ه دن‬
‫ع�ب ارتدر‪� .‬ي وز سنه دن ع�ب ارت زمانه رب عصر دي�ن�ي ل ي�ر‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫�‬ ‫سنۀ قمر�يه حضرت پ� ي�غم ب�ر عل�ي ه �ا ّ‬
‫لصالت وا ل ّسالم �ا فندي مزڭ مكۀ مكر مه دن مد�ي نۀ منوره �يه‬
‫ه‬
‫ج �رتلرندن �باشالد �ي غي گ�ب ي سنۀ م�ي الد �يه د خي حضرت ع�ي سي عل�ي ه �ا لسالمڭ طوغد�ي غي‬
‫ا كن‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫�‬
‫گوندن �باشالر‪ .‬حضرت پ ي�غم ب� ِر ذي شان ن�ب ِي �آ خر زمان �ا فندي�مز رب��ي ع �ا الولڭ �ا ون � ي� �جي‬
‫ّ‬ ‫��ا�‬
‫گ ي� ج�ه سي طو غمشلردر‪� .‬ا ونڭ ي چ�ون رب��ي ع �ا الول و رب��ي ع �ا آل خرده مولدلر �ا و قونور و �ا ي�كي �آ �يه‬
‫مولد �آ ي�لري دي�ن�ي ل ي�ر‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ن‬
‫ُا‬
‫جر� ِب شر�ي فڭ �ا �يلك ج�معه گ ي� ج�ه سنه ل�ي لۀ رغائب و ي�گر مي �يد �جي گ ي� ج�ه سنه ل�ي لۀ معرا ج � لن�ب ي‬
‫�شن‬
‫عل�ي ه �ا ل ّسالم‪ ،‬شع�ب انڭ �ا ون ب �جي گ ي� ج�ه سنه ل�ي لۀ ربا ئت د �ي ن ي�ر و �ب و م�ب ارك گ ي� ج�ه لرده ز �ياده‬
‫ع�ب ادتلر �ا �يد ي�ل ي�ر‪.‬‬
‫ا‬ ‫�ن‬ ‫ن‬ ‫ّ‬
‫ش �وا ل �آ ي��ي نڭ رب �جي گونندن �أ و چ �جي گوننه قدر �ا والن گونلره رمضان �با ري مي دي�ن�ي ل ي�ر‪� .‬ب و‬
‫گونلرده هر كس �با ريا مال ش ي�ر و ربرب �ي ني ت ب�ر�يك �ا �يدر‪.‬‬
‫�ن‬ ‫ً‬ ‫ا ّ‬
‫ذي � حل ج�ه نڭ �ا ونندن �ا عت�ب ارا �ا ون �أ و چ �جي گوين �ا �يك�ي ندي وقتنه قدر‬
‫ا‬
‫�ا والن زمانه قر�بان �با ري مي دي�ن�ي ل ي�ر‪� .‬ب و گونلرده قر�بانلر كس�ي ل ي�ر‪.‬‬
‫ّ‬
‫حا��ي لر عرفه گوين حا �جي �ا و لور لر و مكه ده ر�بان ر كسدكدن‬
‫ل‬ ‫ق‬ ‫ج‬
‫ا‬
‫حا��ي لر �با ري مي ده دريلر‪.‬‬
‫صوڭره مملكتلر�ي نه دورنلر‪� .‬ب و �با ريا مه ج‬
‫حم�ي د‬
‫‪100‬‬ ‫‪DÖRDÜNCÜ ÜNİTE‬‬

‫‪Serbest Okuma‬‬
‫‪-٢‬هندسه‬
‫ا‬
‫�ا ط ف‬ ‫�غ‬
‫هندسه‪� ،‬أ وزرنده �ب ولوند ي مز شو ريڭ ر زده و ونان‬
‫ل‬ ‫�ب‬ ‫م‬
‫�‬
‫) نه �ي ولده �أ و چ لولدكلر �ي ني �ب �ي لدرين رب‬ ‫�ا ج�سامڭ (‬
‫علمدر‪.‬‬
‫***‬
‫�‬
‫�أ و چ لوله �ب �ي لن ش�ي لرڭ �ا وزو نلغي‪ ،‬گڭ�ي شلگي و �يا در �ينلگي‬
‫ْ َ‬
‫�ا و لوركه �ب ونلره �ا �ب عا ِد ثالثه (� أ وچ و وط) دري ر‪.‬‬
‫ل‬ ‫�ي‬ ‫�ب‬

‫ّ‬ ‫***‬ ‫ُ َ َّ‬

‫أ‬ ‫گ‬
‫رب مث ي (� و چ� ي) ذهنًا قالدريوب د ي� ر رب مثلثڭ � وزر�ي نه‬ ‫ن‬ ‫گ‬ ‫أ‬ ‫ث‬‫ل‬

‫قوند�ي غي حالده هر نقطه سي تما مًا د ي�گري�نڭ هر نقطه سنه‬

‫ّ‬ ‫ُْ‬
‫�اِ نط�ب اق �ا �يدرسه (�ا و �يارسه) �ا ول � ي� ي مثلث ره ربرب�ي نه‬
‫ل‬ ‫ك‬ ‫ا‬

‫ُمساوي �(أ   ش�ي ت) د �ي ن ي�ر‪.‬‬

‫***‬
‫ا چ َ� ْ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫م‬ ‫ل‬
‫درتدن ز �ياده خ ِط م م ( و ري زيگ) � �يله ور ش‬
‫�‬
‫ي‬ ‫�‬‫ي‬ ‫�چ‬ ‫غ‬ ‫ط‬ ‫�ي‬ ‫ق‬ ‫ست‬
‫ْ‬ ‫ُ َ َّ‬
‫ي‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫�ا والن رب شكله “مض ع” ( و ن) دري ر‪ .‬ش‬
‫�‬‫ب‬ ‫ل‬ ‫گ‬ ‫ق‬ ‫�‬‫چ‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫َُ‬
‫َّ‬ ‫م‬
‫ُ َّ‬
‫ضلعي �ا والنه‪ ،‬م َسد س؛ �يدي‬ ‫(كناري) �ا والنه‪ ،‬خمس؛ �آ لتي ِ‬
‫ا‬ ‫ُمث َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ا‬ ‫م‬
‫ض ي � والنه ع؛ س ز ض ي � والنه ن هكذ � طالق‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ك‬ ‫�ب‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ع‬ ‫ل‬ ‫ِ‬

‫�ا و لونور (�آ دالندري ي�ل ي�ر)‪.‬‬

‫ُْ‬ ‫ّ‬ ‫***‬
‫قط ْ‬
‫نصف ر‬‫ِ‬ ‫مح�ي طڭ رب نقطه س�ي له مركز �ي نى و صل �ا �يدن خطه‪،‬‬
‫(�ياري چ�اپ) دي�ن�ي ل ي�ر‪.‬‬
‫***‬
‫نصف قطرلري مساوي �ا والن �ا ي�كي دا رئه ربرب�ي نه مساوي �ا و لور‪.‬‬ ‫ِ‬
‫صاحل ذيك‬
 101

5. ÜNİTE
OSMANLI TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ ESERLER
VE HAT SANATI ÖRNEKLERİ
5.1. Osmanlı Türkçesinde Matbu ve Yazma Eserler
5.2. Osmanlı Türkçesinde Resmî Belgeler
5.3. Levha, Kitabe ve Hat Sanatının Diğer Örnekleri
102 BEŞİNCİ ÜNİTE

5.1. Osmanlı Türkçesinde Matbu ve Yazma Eserler

Hazırlanalım
Eski harflerle yazılmış arşiv belgelerini, hüs-
nühat eserlerini, cami, tekke, medrese, sa-
ray, kütüphane, han, hamam, çeşme, köp-
rü ve mezar kitabesini, fermanı, beratı, tapu
senedini, diplomayı, tezkireyi, kitabı, defte-
ri, mektubu, gazeteyi, dergiyi, kartpostalı,
hatta bir tren biletini okumak, anlamak ve
bunlara dair araştırmalar yapmak Osmanlı
Türkçesini öğrenmek ve öğretmekle mümkün olur. Osmanlı Türkçesini öğrenmek
ve öğretmek, zengin kültür mirasımızın esas kaynağı olan eski harfli eserler ile dil
ve gönül köprüsü kurmaktır; asıl kaynaklarından araştırılmadığı için yanlış bilinen
geçmişimiz ile yeni nesilleri doğru bir zeminde buluşturmak ve uzlaştırmaktır.
Prof. Dr. Hüseyin GÜFTÂ
Yukardaki paragrafta dile getirilen düşünceleri arkadaşlarınızla değerlendiriniz.

Dikkat
• Osmanlı Türkçesiyle yazılmış eserler ve yazmalar, önemli kültür mirasları-
mızdandır.
• Özellikle Osmanlı el yazmaları, içerdikleri bilgi birikiminin yanı sıra geçmi-
şin sanat anlayışına da ışık tutan kaynaklardır.
• Yazma eserler, içerik bakımından zengin olmanın yanında biçim yö-
nünden de yüksek bir sanat değerine sahiptir.
• Yazmaların iç kısımlarında süsleme unsurları olarak daha çok tezhip,
hat ve minyatür sanatlarından yararlanıldığı görülmektedir.
Hüseyin ODABAŞ
(Düzenlenmiştir.)

Bunları Bilelim
Osmanlı yazma eser ciltleri toplam dört ana bölümden oluşmaktadır: Bun-
lar alt ve üst kapak, sırt, sertap ve mıklep bölümleridir.
Alt ve üst kapak, kitap yapraklarını içine alan örtüdür. Sırt, yaprakların bağ-
landığı şirazenin dış kaplaması ya da yazmanın dip kısmıdır. Sertap, kapak-
la mıklep arasında iki kısmı birbirine bağlayan bölümdür. Mıklep ise sertabın
ucunda genellikle üç köşeli olup eser kapatılmak istendiğinde ön kapak altı-
na sokulan ve yazmanın bütünüyle örtülmesini sağlayan kısımdır.
Hüseyin ODABAŞ
 BEŞİNCİ ÜNİTE 103

İnceleyelim
Bir yazma eserin bölümlerini gösteren aşağıdaki görseli inceleyiniz.

Ön kapak
Sırt

Şemse

Sertap

Mıklep
Şiraze

Arka kapak
Köşebent

Nusretname, M 1584, Topkapı Sarayı Müzesi

Konuşalım
Aşağıda bir yazma eserin cilt ve sayfa görseli verilmiştir. Bu görsellerden
yola çıkarak yazma eserlerin biçim özelliklerine ilişkin neler söylenebilir?

Dikkat
Bu ünitede matbu ve yazma eserler, resmî evraklar, levha, kitabe ve diğer
hat örnekleri incelenecektir. Okuma etkinlikleri uygulanırken dönemin kendi-
ne has söz varlığı, incelenecek eserin bir sanat ürünü olması, metinlerin el yazısı
olması, dizgi-baskı işlemlerinden kaynaklanan hatalar vb. göz önünde bulun-
durulmalıdır. Bu nedenlerle özellikle yazma eserleri, levha, kitabe ve diğer hat
örneklerini doğrudan değil, yeni Türk alfabesine aktarılmış biçimleriyle karşılaş-
tırarak okumanız / okumaya çalışmanız / inceleyip tanımanız gerekmektedir.
104 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım

(Not: Bu noktalı alan, metne bir sonuç bölümü yazmanız için bırakılmıştır.)

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

Cevaplayalım-Yazalım
1. “Tilki ile Leylek” başlıklı metinde tilki ve leyleğin birbirlerine yaptıklarını
doğru buluyor musunuz? Niçin? Belirtiniz.
2. Bu metinde anlatılmak istenen nedir? Söyleyiniz.
3. “Tilki ile Leylek” başlıklı metnin sonuç bölümünü “kişisel farklılıklara saygı” so-
nucuna ulaşılacak şekilde düzenleyip boş bırakılan noktalı alana yazınız.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 105

Okuyalım

Cevaplayalım
1. “Vatan” şiirinde vatan sevgisi nasıl tanımlanmıştır?
2. Bu şiir kimlere hitap etmektedir?
3. Siz de vatanseverlik temasını işleyen bir şiir yazınız ve yazdığınız şiiri arka-
daşlarınızla paylaşınız.
106 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 107

Yazalım
“Kitabı Bitirirken” başlıklı metinde hangi öğütler veriliyor? Aşağıdaki noktalı
alana yazınız.
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

Okuyalım
108 BEŞİNCİ ÜNİTE
 BEŞİNCİ ÜNİTE 109

‫ابراهیم حلمی‬

Değerlendirelim
1. “Camiye Giren Bir Çocuk” başlıklı metinde anlatılmak istenen nedir? Belirtiniz.
2. Bu metnin dil ve anlatımına ilişkin görüşlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
110 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 111

Değerlendirelim
1. “Durub-ı Emsal” başlıklı metinde geçen atasözlerinin temel düşüncelerini
tespit ediniz.
2. Metinden bir atasözü seçiniz. Aşağıda boş bırakılan yerlere belirlediğiniz
atasözünü açıklayan bir paragraf yazınız.
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..

Okuyalım
112 BEŞİNCİ ÜNİTE

‫أمین عالی‬
BEŞİNCİ ÜNİTE 113
114 BEŞİNCİ ÜNİTE

‫أمین عالی‬

Konuşalım
1. “Hazret-i Haticetü’l-Kübra” ve “Hazret-i Fatımatü’z-Zehra” başlıklı metin-
lerden Hz. Hatice ve Hz. Fatıma ile ilgili neler öğrendiniz?
2. Metinlerdeki renklendirilmiş Arapça asıllı kelimeleri, aşağıdaki tabloya
göre değerlendirerek uygun bölüme yazınız.

Camit Kelimeler Müştak Kelimeler

...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
bk. Pekiştirelim 5.a.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 115

Okuyalım
116 BEŞİNCİ ÜNİTE
BEŞİNCİ ÜNİTE 117
118 BEŞİNCİ ÜNİTE

Bulalım-Yazalım
“Ezhar-ı Hakikat” başlıklı metinde işaretli kelimeler -Arapça asıllı- mimli, bina-
yı merre ve mec’ul mastarlardır. Anlamlarına ve vezinlerine dikkat ederek
bunların türlerini belirleyiniz ve verilen tablodaki uygun bölüme yazınız. (Sayfa
62’deki “İnceleyelim” etkinliğinden yararlanabilirsiniz.)

Mimli Mastarlar Bina-yı Merre Mastarlar Mec’ul Mastarlar

Konuşalım-Üretelim
1. “Ezhar-ı Hakikat” başlıklı metinde geçen sözleri mesajları bakımından sı-
nıfça değerlendiriniz.
2. Siz de bu metinde geçen sözlerin mesajlarını içeren özdeyişler üretmeye
çalışarak bunları aşağıdaki noktalı alana yazınız ve arkadaşlarınıza oku-
yunuz.
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
 BEŞİNCİ ÜNİTE 119

Okuyalım

Yazalım
“Abdülhamit-i Sani” başlıklı metinde işaretlenmiş olan Arapça sayı adları-
nı, okunuşlarını ve Türkçe karşılıklarını -anlamını bilmedikleriniz varsa sözlükten
araştırarak- tablodaki uygun bölümlere yazınız.

Arapça Sayı (Yazıyla) Okunuşu Türkçe Karşılığı

.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
120 BEŞİNCİ ÜNİTE

Konuşalım
1. “Faide” başlıklı metni okumadan önce aşağıdaki kavramları “DEĞER-
LER” başlığı altında tahtaya yazınız.
“Alicenaplık, Sebat, Hilim, Sükûnet, Hamiyet, Rikkat, Sabır, Vakar, Rıfk,
Vefa, Şefkat, Rıza”
2. Tahtaya yazılan kavramların (değerlerin) sizin için neler ifade ettiğini kı-
saca söyleyiniz.

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 121

Araştıralım
“Faide” başlıklı metinde geçen anlamını bilmediğiniz kelimelerin anlamları-
nı sözlüklerden araştırınız.

Karşılaştıralım
“Faide” başlıklı metinde dile getirilen görüşleri, günümüz toplumunun de-
ğer yargılarıyla karşılaştırınız.

Sergileyelim
“Faide” başlıklı metinde yer alan sözleri kendiniz rika hattıyla -veya elektro-
nik ortamda matbu hatla- dövizler biçiminde yazıp okulunuzdaki uygun yerle-
re asarak sergileyebilirsiniz.
122 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 123

Bulalım
“Seyahat-i Mısır” başlıklı metinde renklendirilmiş olan Farsça asıllı / Farsça dil
kurallarına göre oluşturulmuş kelimeleri aşağıda verilen kriterlere göre örnek-
teki gibi değerlendiriniz.
Farsça Farsça Kuruluşlu Farsça Farsça Kuruluşlu
Kelimeler Kelimeler
Zarf Birleşik Kelime Zarf Birleşik Kelime
Dersaadet kahvehane
serasker emn ü asayiş
beraber
samt ü sükût
hele
padişah
yekdiğer
hep şayet ki X X
belki bâlâ
124 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 125

(‫)حمی الدین نَ َووی‬

Yorumlayalım
“Yirmi Dördüncü Hadis-i (Kutsi)” başlıklı metinde geçen hadisin mesajlarını
tespit edip hadisten ne anlaşılması gerektiği konusunda fikir alışverişi yapınız.
126 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
BEŞİNCİ ÜNİTE 127
128 BEŞİNCİ ÜNİTE

ّ ‫)ازمریلی امساعیل‬
(‫حقی‬

Yorumlayalım
1. En’am suresi 96-110. ayetlerinde anlatılan temel konu nedir?
2. Ayetlerde neler Allah’ın varlığına delil olarak gösterilmiştir? Ayetlerden
anladıklarınızı arkadaşlarınızla paylaşarak belirtiniz.
3. Siz de Allah’ın varlığını gösteren, ayetlerde anlatılanlara benzer örnekler
bulup söyleyiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 129

Okuyalım

‫قاییقجی قول مصطفی‬

(‫ خلق شعرلرینڭ شكلی و نوعی‬،‫)امحد طلعت‬

Araştıralım-Dinleyelim
1. Genç Osman’ın hayatı ve tarihteki yeri konusunu araştırarak arkadaşla-
rınızla paylaşınız.
2. Genç Osman adlı mehter marşını sınıfta dinlemek üzere hazırlık yapınız
ve dersin uygun bir bölümünde marşı dinleyiniz.
3. Mehter marşının sözleri ile okuduğunuz şiirin sözlerini karşılaştırınız.
130 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
 BEŞİNCİ ÜNİTE 131

Bulalım-Yazalım
1. Aşağıdaki tabloda “Tarih ve Takvimü’l-Emani” başlıklı metinde geçen
Arapça ay adlarının rumuzları ve unvanları verilmiştir. Metinde geçen ay
adlarını, rumuz ve unvanlarının karşısındaki kutucuğa yazınız.

Arapça Ay Adı Arapça Ayın Unvanı Arapça Ay Adı Arapça Ayın Unvanı

......................... .........................

......................... .........................

......................... .........................

......................... .........................

......................... .........................

......................... .........................

2. Aşağıdaki gün adlarının karşısına, okuduğunuz metinden faydalanarak,

Arapça karşılıklarını yazınız.

Arapça Karşılığı Gün Adları

......................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

......................................................................................

Kitap Okuyalım
1. Öğretmeninizin yardımıyla Osmanlı Türkçesiyle yazılmış, millî ve manevi
değerleri konu alan kitap isimleri belirleyiniz.
2. İsimlerini tespit ettiğiniz kitaplardan birini temin ederek okuyunuz.
3. Okuduğunuz kitapları arkadaşlarınıza tanıtabilir veya bu kitaplardan be-
ğendiğiniz bölümleri seçip sınıfta okuyabilirsiniz.
132 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
BEŞİNCİ ÜNİTE 133
134 BEŞİNCİ ÜNİTE

Lügat Çalışması
“Vaaz” başlıklı metindeki anlamını bilmediğiniz kelimeleri sözlükten araştırınız.

Konuşalım-Yazalım
1. “Vaaz” başlıklı metnin ana düşüncesi nedir? Belirtiniz.
2. “Vaaz” başlıklı metnin anlaşılmasına yönelik sorular hazırlayıp bunları aşa-
ğıdaki noktalı alana yazınız.
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

Bulalım-Yazalım
“Vaaz” başlıklı metinde işaretli kelimeler Arapça asıllı müştak isimlerdir. An-
lamlarına ve vezinlerine dikkat ederek bunların türlerini belirleyiniz ve verilen
tablodaki uygun bölüme yazınız. (Sayfa 65’teki “İnceleyelim” etkinliğinden
yararlanabilirsiniz.)

Sıfat-ı Müşebbehe Mübalağalı İsm-i Fâ’il İsm-i Tafdil

İsm-i Alet İsm-i Mensup İsm-i Mekân

 BEŞİNCİ ÜNİTE 135

Okuyalım

(Not: Bu şiirin çevirisini https://dinogretimi.meb.gov.tr/etkinlik/40Sair40Siir/40Sair40Siir9.pdf

adresinde bulabilirsiniz.)

Yorumlayalım
1. “Yalvar Güzel Allah’a” başlıklı şiirde hangi konularda, ne gibi öğütler ve-
riliyor? Belirtiniz.
2. Bu metinde dile getirilen öğütler sizi etkiledi mi? Niçin? Düşüncelerinizi
söyleyiniz.
136 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım
BEŞİNCİ ÜNİTE 137
138 BEŞİNCİ ÜNİTE

Dinleyelim
Mevlid-i Şerif’i, sınıfta, mevlithanların sesinden dinlemek üzere hazırlık yapı-
nız ve dersin uygun bir bölümünde dinleyiniz.

İnceleyelim
Sözlükten de faydalanarak Mevlid-i Şerif’te geçen Farsça kökenli kelimeleri
bulup inceleyiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 139

Okuyalım

Çevirisi: Korkut Ata

Bismillahirrahmanirrahim ve bihi nestain
Resul aleyhisselam zamanına yakın Bayat boyundan Korkut Ata derler bir
er koptu. Oğuz’un evvel kişi tamam bilicisiydi. Ne derse olurdu. Gaipten türlü
haber söylerdi. Hak Teala onun gönlüne ilham ederdi. Korkut Ata eyitti: Ahir
zamanda hanlık geri Kayı’ya değe, kimesne (kimse) ellerinden almaya, ahir
zaman olup kıyamet kopunca. Bu dediği Osman neslidir. İşte sürülüp gidiyor.
Ve dahi nice buna benzer söz söyledi. Korkut Ata Oğuz kavminin müşkülünü
hallederdi. Her ne iş olsa Korkut Ata’ya danışmayınca işlemezlerdi. Her ne ki
buyursa kabul ederlerdi. Sözün tutup tamam ederlerdi. Dede Korkut soyla-
mış: Allah Allah demeyince işler onmaz, Kadir Tanrı vermeyince er bayımaz
140 BEŞİNCİ ÜNİTE

(zengin olmaz). Ezelden

yazılmasa kul başına
kaza gelmez, ecel vade
ermeyince kimse ölmez.
Ölen adam dirilmez, çı-
kan can geri gelmez. Bir
yiğidin kara dağ yum-
rusunca malı olsa yığar
durur, talep eyler. Nasi-
binden artuğın (fazlası-
nı) yiyebilmez. Ulaşuban
(yükselip) sular taşsa de-
niz dolmaz. Tekebbürlük
eyleyeni Tanrı sevmez.
Gönlün(ü) yüce tutan
erde devlet olmaz. Yad
oğulu saklamakla oğul
olmaz, büyüyende salur
(bırakır) gider, gördüm
demez. Kül tepecik ol-
maz. Kara eşek başına
uyan (gem, dizgin) vur-
san katır olmaz. Karava-
şa (cariye, halayık) ton
(elbise) giy(d)irsen kadın
olmaz. Yapa yapa karlar
yağsa yaza kalmaz. Ya-
pağılı gökçe çemen güze kalmaz. Eski pamuk bez olmaz, karı (eski) düşman
dost olmaz. Kara koça (kara yiğit ata) kıymayınca yol alınmaz. Kara polat öz
kılıcı çalmayınca kırım dönmez (düşman vazgeçmez), er malına kıymayınca
adı çıkmaz. Kız, anadan görmeyince öğüt almaz. Oğul, atadan görmeyince
sofra çekmez. Oğul, atanın yeteridir; iki gözünün biridir.
Kitab-ı Dedem Korkut

Yorumlayalım-Karşılaştıralım
1. “Korkut Ata” başlıklı metni dil ve anlatım yönünden nasıl buldunuz? Dü-
şüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Metinde Dede Korkut’un dilinden aktarılan yargılar, günümüzde de ge-
çerliliğini sürdürmekte midir? Görüşlerinizi belirtiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 141

Okuyalım

‫عجائب املخلوقات‬
142 BEŞİNCİ ÜNİTE

Çevirisi:
ZEYTİN ve SEFERCEL
ZEYTİN: Mübarek şecerdir. Allah Teala kasem etmiştir. Huzeyfe-i Yemani ri-
vayet eder ki Resulüllah aleyhisselam buyurdu ki: Âdem aleyhisselam’ın cis-
mine maraz arız olup Hak Teala’ya şikâyet eyledi. Hak Teala emretti. Cebrail
aleyhisselam zeytin ağacın(ı) getirip gars etti. Filhâl yetişip meyvesi oldu. Em-
retti ki asr eyleye. Asr eyledikte zeyti cereyan eyledi. Cebrail eyitti: Ya Âdem!
Hak Teala buyururdu: Dühn-i zeyt cemi-i emraza şifadır. Bedenine sür. Sürdükte
marazı zail oldu. Resulüllah aleyhisselam buyurur: Aleyküm bi’z-zeyt fe enne-
hu yekşifü’l-merra ve yüzhebü’l-balgam ve yeşüddü’l-asib. Yani siz zeyt yağın
tenavül edin ki safrayı keser ve balgamı izale eder ve asabı kavi kılar. Havas-ı
acibesi vardır ve haza misalü şeceratihi.
SEFERCEL: Ebu Talha radıyallahu anh eydir: Bir gün Resulüllah sallallahu aley-
hi veselleme varıp gördüm mübarek elinde ayva var. Yere ko(y)du eyitti: Gel
ya Eba Muhammed. Fe ennehu yenki’l-mi’de. Yani ekl eyle mideyi tenkiye
eder. Hassaten kaçan bıçak ile katolunsa suyu zail olur. Ahir nesne ile kesr olun-
sa abdar olur. Bir kimesne daim enar ve ayva tenavül eylese evladı gayet
edip olur ve haza misalü şeceratühü.
Kelimeler: eyitmek: söylemek. maraz: Hastalık.
abdar: Sulu. filhâl: Hemen. sefercel: Ayva.
arız olmak: Ortaya çık- gars etmek: Dikmek. şecer: Ağaç.
mak. havass-ı acibe: Hayret
tenavül: Yeme içme.
asr eylemek: Sıkmak edilecek özellikler.
dühn-i zeyt: Yağ sürme. kasem: Yemin. tenkiye: Temizlemek.
emraz: Hastalıklar. katolunmak: Kesmek. zail: Sona eren, yok olan.
enar: Nar. kesr olunmak: Kırılmak. zeyt: Yağ.

Yazalım-Konuşalım
1. Aşağıda “Zeytin ve Sefercel” başlıklı metinde geçen Arapça kalıplaşmış
ifadeler verilmiştir. Siz de tabloda istenen diğer bilgileri uygun alanlara
yazınız.
Anlamı Okunuşu Arapça Kalıplaşmış İfadeler

..................................... .....................................

..................................... .....................................

..................................... .....................................

..................................... .....................................

..................................... .....................................

2. Yukarıdaki tabloda verilen kalıplaşmış ifadelerin günlük dilde kullanımına

ilişkin neler söylenebilir? Belirtiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 143

Okuyalım

(Not: Bu şiirin çevirisini http://www.mustafakarabulut.com.tr/siirler/gazel-beni-candan-usandirdi/

adresinde bulabilirsiniz.

Yorumlayalım-Dinleyelim
1. Gazelden neler anladığınızı söyleyiniz.
2. Gazelin seslendirilmiş bir bestesini bularak dinleyiniz.
144 BEŞİNCİ ÜNİTE

Bulalım-Yazalım
Aşağıdaki kelimeler, Muradi (Sultan III. Murat) divanından alınan beyitlerde
geçmektedir. Metni okumadan önce verilen kelimelerin anlamlarını sözlükten
bularak karşılarına yazınız.
‫آ‬
............................................ :)agâh( ‫� اگه‬

....................................... :)bî-had( ‫حد‬ ‫يب‬

.............................................:)ceht( ‫ج�هد‬

‫ا‬
....................................... :)dâmen( ‫د من‬

...............................:)demâdem( ‫دمادم‬

.........................................:)dildar( ‫دلدا ر‬

‫ا‬
..........................................:)esrar( ‫� سرا ر‬
‫فخ‬
Sultan III. Murat (Temsilî)

............................................. :)fehm( ‫م‬

..............................:)fenafillah( ‫فاهّلل‬ ‫فنا‬

...................................... :)fevâyid( ‫فوا ي�د‬

..................................... :)hemrah( ‫مر ه‬

‫ه ا‬
. ......................................:)nadan( ‫نادا ن‬
..................................... :)hüsran( ‫خسر ن‬
‫ا‬
‫گوش‬-‫نص ي�حت‬
. ......................................:)nasihat-gûş( ........................................ :)kûtâh( ‫كوتاه‬

. ...................................:)nazenin( ‫ناز ن�ي ن‬ ............................................ :)mevâ(

‫مأوا‬

. ............................................... :)râz( ‫را ز‬ ........................................... :)mirat( ‫مر ت‬

‫آ‬

. .............................................:)remz( ‫رمز‬ ................................. :)muhabbet( ‫ح�ب ت‬

ّ ‫م‬

. ................................ :)serbeser( ‫سر ب�سر‬ ..................................... :)musaffa( ّ‫مصفا‬

. ..........................................:)zahit( ‫زا هد‬ ............................................. :)mülk( ‫ملك‬

 BEŞİNCİ ÜNİTE 145

Okuyalım
146 BEŞİNCİ ÜNİTE

Çevirisi:
DİVAN-I MURADİ’DEN
Nice bir nazenin ömrün gece gaflette sevdada / Saçın ağarmada kalbin
kararmak üzredir her an
Nasihat-gûş kıl ey dil sana bî-had fevâyid var / Nasihat-gûş edenler görme-
diler ta ebet hüsran
Muradi kalp miratın musaffa kılmağa ceht et
Cihanın fikr ü sevdasın gider kalbinden ey nadan
Bugün âşıkların esrarına agâh olan gelsin / Bu meydan-ı muhabbette fena-
fillah olan gelsin
İki dünyayı terk eden bu yola baş açık giden / İşi dildar şevkinden dema-
dem ah olan gelsin
Bu aşkın remzini fehm eyleyemez değme bir akil / Bunu anlamağa dert
ehline hemrah olan gelsin
Sana meva yeter meva, yürü tan eyleme zahit / Bize iki cihandan dâmeni
kûtâh olan gelsin
Bu râza ey Muradi her kimesne olamaz mahrem
Bu aşkın mülküne ey serbeser şah olan gelsin
Mekân senden dolu ya Rab velîkin bî-mekânsın sen / Vücudunla zaman
memlû velîkin bî-zamansın sen
Sen ol sultan-ı âlemsin doyar na’mânla ile âlem / Cihanı var iden sensin
velîkin bî-cihansın sen
Senindir kuvvet ü satvet senindir izzet u nusret / Ayansın cümleye şâha
velîkin bî-ayansın sen
Acep kudret durur bu hâl acep hikmet durur bu kâr / Beyan eyler seni eşya
velîkin bî-beyansın sen
Muradi bil bu deryanın kenarın bulmadı kimse
Nazar ederse sana bil ki bahr-ı bî-gerânsın sen
Geda-yı kûyun oldum çün senin ey server-i hûbân / Onu bilgil kim olmuşum
cemi’-i âleme sultan

Yorumlayalım
1. Yaptığınız sözlük çalışmasından da yararlanarak “Divan-ı Muradi’den”
başlıklı metindeki mısralardan neler anladığınızı söyleyiniz.
2. Bu şiirlerden yola çıkarak dönemin zihniyeti ile ilgili neler söylenebilir? Be-
lirtiniz.
bk. Pekiştirelim 5.b. / 5.c.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 147

5.2. Osmanlı Türkçesinde Resmî Belgeler

Hazırlanalım
Resmî belgelerin muhafaza edilmesinin kültür ve tarih açısından önemi ne-
dir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Dikkat
Ferman, Divan-ı Hümayunda alınan kararlara uygun olarak yazılan ve üze-
rinde tuğra bulunan padişah emirlerinin genel adıdır. Sefer açılması, asker sevki,
vergi vb. devlet işlerine dair olan fermanlar doğrudan doğruya Divan-ı Hüma-
yunun kararı ve padişahın emriyle hazırlanıp ilgili şahıslara gönderilirdi. Ferman-
ların büyük bir kısmı ise beylerbeyi, sancak beyi, kadı gibi görevlilerin mektup
veya arzı yahut halktan birinin arzuhâli üzerine konunun divanda görüşülüp bir
karara bağlanması sonunda hazırlanırdı.

İnceleyelim
Aşağıdaki ferman örneğini sağ altta verilen bilgileri de dikkate alarak incele-
yiniz. Fermanların şekil ve içerik özellikleriyle ilgili neler öğrendiğinizi sözlü olarak
belirtiniz.

Dönemi: Abdülmecit
Tarihi: H 06.07.1255 / M 15.09.1839
Yazı Çeşidi: Ferman, divani hat ile
yazılmıştır. 19 satırdır.
Ebadı: 52,5x76,5 cm.
Tuğrası ve Tezyinatı: Altınla çekilmiş
tuğra, siyah tahrirlidir. Tuğranın boş-
lukları, açık renk zemine, koyu renk
negatif motiflerle tezyin edilmiştir.
Gördüğü İşlem: 1- Hançerin üstünde
Padişah’ın el yazısıyla yazılmış “Muce-
bince amel oluna.” (Gereği yapılsın.)
ibaresi yer almaktadır.
2- Sol alt köşede, fermanın yazıldığı
yerin kaydı vardır.
148 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım-İnceleyelim
Aşağıdaki ferman örneğini çeviri yazısından faydalanarak inceleyiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 149

Çevirisi:
Hüve
ABDÜLHAMİT HAN BİN ABDÜLMECİT EL-MUZAFFER DAİMA (EL-GAZİ)
İftiharu’l-eâlî ve’l-eâzım müstecmiu cemii’l-meâlî ve’l-mefâhim el-muhtas bi-mezidi inayeti’l-
Melikü’d-daim mütehayyizan-ı rical-i devlet-i aliyemden tevki-i divan-ı hümayunum olup birinci
rütbe mecidi ve üçüncü rütbe Osmani nişan-ı zi-şanlarını haiz ve hamil olan Mahmut Cemil Bey
dâme uluvvühu tevki-i refi-i hümayunum vasıl olıcak maluma ola ki Sivas vilayetine tabi Yıldıze-
li nahiyesinde kâin Alahacı karyesi malikânesi nısf hissesinin Sofi Himmet Mahallesi cami-i şerifi
imamet ve hitabetine ve nısf-ı diğerinin dahi Mor Ali Baba dergâhı taamiyesine tahsisi hakkında
mahkeme-i teftişten tanzim ve canib-i fetva-penahiden tasdik olunan ilam-ı şeri mucebince
ifa-yı iktizası zımnında kaydı mahallinin tashihi hususuna bi’l-istizan irade-i seniye-i mülukânem
şeref-rîz-i sünuh ve sudur olmakla emr ü ferman-ı hümayun-ı şahanem mantuk-ı münifi veçhile
mezkûr malikânenin defter-i hakanîde muharrer kaydı mahalline kaleminle şerh verip icap eden
mahallere ilmühaberi ita kılınmak üzere icmal-i hakanîsinin ısdarına mübâderet eyleyesin. Tahri-
ren fi’l-yevmi’s-sadis min şehri şevvalü’l-mükerrem li-sene sitte ve işrin ve selase mie ve elf.
Be-makam-ı Kostantiniye el-mahrûse

Belgenin Özeti:
Alahacı köyündeki ev hisselerinin Sivas merkezdeki Sofi Himmet Camii imam-hatiplik görevi ve
Mor Ali Baba Kur’an Kursu öğrencilerinin iaşesi için tahsis edilmesi hususunda defter-i hakanîye
not düşülüp ilgili yerlere bildirilmesi için Nişancı Mahmut Cemil Bey’e, II. Abdülhamit’in emrini
ihtiva eden ferman-ı hümayun.

Fermanda Geçen Kelimeler ve

Tabirler:
hüve: O, Allah.
el-muzaffer daima: Sürekli galip
olan.
İftiharu’l-eâlî ve’l-eâzım: Ulu in-
sanların iftiharı.
müstecmiu cemii’l-meâlî ve’l-me­
fâ­him: Manaların ve kavramların
hepsini bünyesinde toplayan.
el-muhtas bi-mezidi inayeti’l-Me­
li­kü’d-daim: Sultandan gördüğü
iyilik ile özel kılınan kimse.
mütehayyizan-ı rical-i devlet-i ali-
ye: Osmanlı devlet adamları ara-
sında itibarlı olanlar.
tevki-i divan-ı hümayun: Padişah
tuğrasını taşıyan ferman.
birinci rütbe: Osmanlı Devleti’nde
mülki yönetimde bulunanlara ve
ilmiye sınıfından olanlara verilen
resmî bir paye.
mecidi: Bir Osmanlı nişanı.
üçüncü rütbe: Osmanlı Dev­
leti’nde mülki yönetimde bulu-
nanlara ve ilmiye sınıfından olan-
lara verilen resmî bir paye.
Osmani nişan-ı zi-şan: Osmanlı
dev­letine ait yüksek dereceli ni-
şan.
haiz: Herhangi bir niteliği taşımak.
hamil: Taşımak, yüklenmek.
dâme uluvvühu: “Yüceliği sürekli
olsun!” anlamında bir dua.
tevki-i refi-i hümayun: Padişah tuğ­
rasını taşıyan ferman.
kâin: Var olan, mevcut olan.
karye: Köy, belde.
nısf: Yarı.
imamet: İmamlık.
hitabet: Camide hutbe okuma,
hutbe irat etme, hatiplik.
taamiye: Özellikle medrese, tek-
ke ve hastanelerde misafirlere
ve fakirlere verilen yemek, erzak
veya yemek bedeli.
tanzim: Düzenleme.
canib-i fetva-penahi: Herkesin sı-
ğınağı olan.
ilam-ı şeri: Mahkeme kararını gös-
teren resmî belge.
mucebince: Gerektirdiği şekilde,
gereğince.
ifa-yı iktiza: Gereğini yerine getir-
mek.
zımnında: İçin, maksadıyla.
tashih: Düzeltme.
bi’l-istizan: İzin ile.
irade-i seniye-i mülukâne: Padi-
şaha ait irade.
şeref-rîz-i sünuh ve sudur: Şerefle
akla gelen ve kalbe doğan
emr ü ferman-ı hümayun-ı şaha-
ne: Padişaha ait emir.
mantuk-ı münif: Yüce söz.
mezkûr: Bahsi geçen
defter-i hakanî: Devlete ait defter.
muharrer: Yazılmış.
şerh: Açıklama.
ilmühaber: Bir kimsenin durumu-
nu gösteren ve resmî dairelerce
eline verilen belge.
ita kılınmak: Verilmek.
icmal-i hakanî: Hesapların toplu
olarak kaydedildiği defter.
ısdar: Meydana gelmek.
mübâderet: Bir işe süratle girişme.
Tahriren fi’l-yevmi’s-sadis min şeh-
ri şevvalü’l-mükerrem li-sene sitte
ve işrin ve selase mie ve elf: 1326
yılının şevval ayının 6. gününde
yazıldı.
Be-makam-ı Kostantiniye el-mah­
rûse: İstanbul.
150 BEŞİNCİ ÜNİTE

Dikkat
Buyruldu, Osmanlı diplomatiğinde yüksek rütbeli görevlilerin kendilerinden
aşağı mevkilerde bulunanlara gönderdikleri emirlerin yazılı olduğu belgelerin
genel adıdır. Yazıldıkları yer bakımından merkez ve taşrada yazılanlar olarak
ikiye ayrılmaları mümkün olan bu tür belgelerin özel bir yazılış şekilleri vardır. Fa-
tih Kanunnamesi’ne göre padişahın tuğrasını taşıyan hükümler ancak üç şah-
sın buyrulduları ile yazılabilirdi. Bunlardan dünya işlerine dair olan meselelerde
sadrazam, maliye ile ilgili işlerde defterdar, şeri davalarda ise kazaskerler yetkili
kılınmıştı.

İnceleyelim
Aşağıdaki buyruldu örneğini şekil ve içerik özelliklerine dikkat ederek incele-
yiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 151

Çevirisi:
Sah
Sabıklarına tatbik ile hüküm buyruldu
12 Za (Zilkade) sene [1]214
Devletlü inayetlü merhametlü sultanım hazretleri
sağ olsun
Arz-ı hâl-i dâîleridir ki bu kulları asil-i Buhara’dan olup
müddet-i vâfireden beri
seyahatte güzâr olup bu âvânda altı nefer kemîse bel-
denize teveccüh itmek murat eyledikte
yedimize bir başport (pasaport) kerem ihsan eyleyip
ve hayır duamıza mazhar olunmak babında
emr ü ferman devletlü inayetlü merhametlü sultanım haz-
retlerinindir
Bende Hoca Abdullah Bende Hoca Tahir Bende Hacı Artuk Bende Hacı Kasım
Bende Hacı Baba Bende Hacı Nazar Muhammed

Belgenin Özeti:
Buharalı Hacı Nazar Muhammed ve arkadaşlarının memleketlerine gidebilmeleri için pasa-
port verilmesine dair buyuruldu.

Kelimeler:
sah: Berat, hüccet vb. resmî evraka “doğru ve yanlışsızdır” anlamında “sahihtir” kelimesinin
kısaltılmışı olarak konulan, bazen mühür ve imza yerini de tutan (‫ )ﺹ‬ve (‫ )ﺡ‬harflerinden ibaret
tasdik işareti.
arz-ı hâl-i dâîleri: Duacı olanların dilekçesi.
âvân: Anlar, zamanlar.
güzâr: Geçme, geçiş.
kemise: Kimse.
müddet-i vâfire: Uzun süre.
sabık: Önceki, eski.
teveccüh: Bir yana doğru yönelme.
yed: El.

Dikkat
Mektup, kurumların / kişilerin iş, tebrik, taziye vb. vesilelerle birbirlerine
gönderdikleri yazılardır. Nemika, name, varaka, risale gibi tabirler de mek-
tup yerine kullanılmıştır. Mektuplar resmî ve özel mektuplar olarak sınıflandı-
rılabilir. Mektuplarda hitaptan sonra mevkilere göre değişen lakaplar kulla-
nılır. Mektupların belli başlı rükünleri gönderilenin isminin yazılması, kâtibin
adı, selam ve hayır duada bulunma, selam ulaştırılması, özlem belirtme ve
benzeridir.
152 BEŞİNCİ ÜNİTE

İnceleyelim
Aşağıdaki mektup örneğini şekil ve içerik özelliklerine dikkat ederek inceleyiniz.

Çevirisi:
Osmanlı Ordu-yı Hümayunu
Kabataş’ta mukime Zehra Hanım’a
Alay-21 Tabur-1 Bölük-1 Zevciniz Yüzbaşı Kazım Efen-
di bin Hüseyin fi 14 Nisan (1)331 tarihinde Seddülbahir
Muharebesi’nde bir Osmanlı askerine yakışan kahramanlık
ve fedakârlıkla şehit oldu. Din-i celil-i İslam’ın ve mukaddes
vatanın müdafaası uğrunda hayatını feda edenlerin arka-
larında bıraktıklarına düşen vazife yeis ve fütur değil fahr ve sürurdur. Bütün arkadaşları gibi
merhumun da kıymetli hatırası yalnız sizin değil daha büyük ailesi olan ordunun kalbinde
ebediyen saklı kalacağına ve intikamının düşmanlarımızdan alınacağına emin ve bunun-
la müteselli olunuz. Muhterem şehidin bütün yakınları ve sevenleri için Allah’tan ecir ve
sabır tazarru ederek beyan-ı hürmet eylerim.
Başkumandan Vekili
Enver

Özetleyelim
Okuduğunuz mektubu birkaç cümleyle özetleyiniz.
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

Dikkat
Tapu senedi, bir taşınmazın mülkiyet ve tasarrufunun kime ait olduğunu gös-
teren resmî belgedir. Bu belgeler 1847 yılında kurulan Defterhane-i Amire kalemi
tarafından düzenlenirdi. Tasarruf hakkına sahip olan kişiye ilk başta muvakkat
ilmühaber belgesi verilir, daha sonra tuğralı tapu senetleri düzenlenirdi.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 153

İnceleyelim
Aşağıda bir tapu senedi örneği verilmiştir. Belgeyi, şekil ve içerik özelliklerine
dikkat ederek inceleyiniz.
154 BEŞİNCİ ÜNİTE

Çevirisi:

Mayıs Şehr-i Sıra Numa-

307 Defter rası
SENED-İ HAKANÎ
Daire-i 341
Belediye

Feruşe-i
Mülahazat Karye Nahiye Prizren Kaza Prizren Liva
Sağir

Semt-i
Mevki Sokak Mahalle
Meşhur

Rakam-ı Tarlanın nısf hissesi Cinsi

Ebvab

Arz-ı mirî Nevi

Fatma Hanım ve Halim Bey koruluğu ve Mustafa ve Âdem Hududu

tarlaları
Sekiz dönüm-i atîk iki dönüm yirmi üç evlek elli dört arşın kırk Miktarı
girah-ı cedit

Muhassası
Sahib-i Ev-
veli
Cihet-i İta-yı
Mayıs sene 307 tarihli senedinin tebdilinden
Senet
Tebaa-i Devlet-i Aliye’den Cevahir ve Nuriye ve Güllü bintün Mutasarrıfı
Osman Ağa

Kıymeti

Bedeli

Sebeb-i tastir-i tevki-i hümayun oldur ki bâlâda muharrer tarlanın nısf hissesi Defterhane-i
Hakanî’de Cevahir ve Nuriye ve Güllü uhdelerine kaydolunmuş olmakla beher sene aşar-ı
şeriyesini memurine eda etmek üzere zapt u tasarrufunu havi mezburun yedlerine işbu tapu
senedi ita kılındı
Fi 1 Recep sene 309
Mühür ve İmza

Kelimeler: bintün: (Galat olarak) “Kızları”
anlamında.
arz-ı mirî: Çıplak mülkiyeti dev-
lete, sadece tasarruf hakkı cedit: Yeni.
şahsa ait olan toprak. girah (kirah): Arşının on altıda
biri.
aşar: Öşür vergileri.
havi: İçinde bulunduran, kap-
atîk: Eski. (1 atîk dönüm: Yak- sayan.
laşık 920 metre kareye eş yüz ita: Verme, ödeme.
ölçüsü birimi.) mezbur: Yukarıda adı geçen.
bâlâ: Yüksek yer, yukarı, üst. muharrer: Yazılı.
muhassas: Bir kimse veya bir
şey için ayrılmış, tayin ve tahsis
edilmiş.
mülahazat: Düşünceler.
nısf: Yarı.
tastir: Satırlama, yazma.
tevki: İmza yerini tutan alâmet,
nişan, tuğra.
yed: El.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 155

Dikkat
Arzuhâl, bir istek veya şikâyetin üst makama duyurulması, bunun için sunulan
yazı, dilekçedir.
Kaynaklarda “rikâ, ruk‘a, mahzar, kâğıt” ve son dönemlerde bazen “ariza”
şeklinde de geçen arzuhâl (arz-ı hâl), özellikle Osmanlılarda en tabii bir hak
olarak yaygın şekilde kullanılmıştır. Tarihî kaynak ve belgelerden, Türk-İslam dev-
letlerinde şikâyet veya istek sahibi kişilerin tek tek veya topluca, yazılı veya sözlü
olarak arzuhâl sundukları bilinmektedir. Arşivlerde bulunan on binlerce arzuhâl
örneği Osmanlılarda bu hakkın daha başlangıçtan itibaren kullanıldığını gös-
termektedir.

İnceleyelim
Aşağıdaki arzuhâl örneğini şekil ve içerik özelliklerine dikkat ederek inceleyiniz.

Çevirisi:
Devletlü inayetlü merhametlü sultanım hazretleri sağ olsun
Arzuhâl-i kullarıdır ki Kangırı’da vaki merhum Kasım Bey Vakfından yevmi bir akçe vazife ile Ah-
met Hami Halife ibn Ali berat-ı ali ile gendüm-kûb cihetine mutasarrıf olup yedinde olan bera-
tını bu kullarına teslim edip kendi hüsn-i rıza ve tayyib-i ihtiyarıyla feragat ve kasr-ı yed itmekle
mercûdur ki merkum Ahmet Hami kasr-ı yedinden bu kullarına tevcih ve yedime berat-ı ali ina-
yet buyrulmak babında ferman devletlü sultanım hazretlerinindir.
Bende el-Hac Mustafa ibn el-Hac Hüseyin kulları
Belgenin Özeti:
Çankırı’da Hacı Hüseyin oğlu Hacı Mustafa, Kasım Bey Vakfındaki Ahmet Hami'den boşalan
vazifeye (gendüm-kûbluk) günlük bir akçe karşılığında tayinini istemektedir.

Kelimeler:
bende: Kul, köle kasr-ı yed: El çekmek. ma hakkını elinde bulunduran
(kimse).
gendüm-kûb: Buğday döv- mercû: Rica olunan.
tayyib-i ihtiyar: Güzel bir tercih ile.
mekle görevli kimse. merkum: Yazılmış.
tevcih: Belli bir yöne çevirme,
hüsn-i rıza: Gönül hoşluğuyla mutasarrıf: Bir mal yahut mül- yöneltme.
kabul etme. Razı olma. kün sahibi, maliki olup kullan- yevmi: Günlük.
156 BEŞİNCİ ÜNİTE

Dikkat
Vakfiye, bir vakfın kurucusu tarafından düzenlenen vakfın işleyişiyle ilgili resmî
belgedir.
“Vakfedilen bir malın hangi hayır işlerinde kullanılacağını, ne şekilde yöneti-
leceğini gösteren senet” anlamındaki vakfiyenin (vakıfname) İslam medeniyeti
tarihinde önemli bir yeri vardır. Başlangıçta vakıf şartlarının sözlü olarak belirtil-
diği anlaşılmaktadır. Daha sonra bazı aksaklıklar yüzünden vakıf şartlarının ya-
zılarak belirlenmesine ihtiyaç duyulmuş, bu durum vakfiyelerin ortaya çıkmasını
sağlamıştır.

İnceleyelim
Aşağıdaki vakfiye örneğini şekil ve içerik özelliklerine dikkat ederek inceleyiniz.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 157

Çevirisi:
Beradlı Mehmet Tahir Efendizade es-Seyit Mehmet Safvet el-müvellâ hilafe be-kaza-i Çerkeş
nemakahü’l-fakîru ileyhi azze şânuhû ufiye anhü İşbu mühür mutabıktır. Fi 17 Şevval sene (1)330
el-Hamdü li’llâhi’llezî e‘azze havâsse ibâdihî bi-sarfi emvâlihim alâ-envâ‘i’l-hayrât ve e‘ânehüm
alâ-iktisâbi asnâfi’l-mehâmid ve’l-meberrât ve’s-salâtü ve’s-selâmü alâ-rasûlihî ve nebiyyihî Mu-
hammedin hayru’l-beriyyât ve alâ-âlihî ve ashâbihî ilâ-yevmi’l-müstezıllü’l-mer’ü tahte’s-sadakât.
Emmâ ba‘dü İşbu vakfiye-i celili’ş-şan ceride-i bediü’l-unvanın tahrir ve inşasına bâdî ve tastir
ve imlasına âdî oldur ki Çerkeş kazasına tabi Ovacık nahiyesinin Harmancık karyesi ahalisinden
sahibü’l-hayrat ve’l-hasenat Hacı Kadıoğlu Rıza Efendi ibn Hüseyin meclis-i şer’-i şerif-i enverde
vakf-ı âtiyü’l-beyana li-ecli’t-tescil mütevelli nasb ve tayin eylediği karye-i mezkûre ahalisinden
Hamzaoğlu Şakir Ağa ibn İbrahim Ethem mahzarında ikrar-ı tam ve takrir-i kelam edip atyeb-i
malımdan ve enfes-i menâlimden ifraz eylediğim iki bin kuruşu hasbeten lillâhi’s-samed vakf-ı
158 BEŞİNCİ ÜNİTE

sahih-i müebbet ve habs-i sarih-i muhallet ile vakf ve habs edip şöyle şart eyledim ki meblağ-ı
mezbur alâ-vechi’l-helal bâ-yed-i mütevelli rehn-i kavi ve kefil-i mali veyahut ikisinden biri ile yüz-
de bir hesabıyla istirbah olunup hasıl olan nemasından senevi altmış kuruşu karyemizde mevcut
olup müceddeden minber vazolunan cami-i şerifte hitabet vazifesini ifa eden hatip efendiye
verile ve fazlasından kırk kuruşu cami-i şerif-i mezkûrun rugan-ı şem ve sair masarifine bâ-yed-i
mütevelli sarf oluna ve fazla kaldığı surette fazlası teraküm ettirilerek cami-i şerif-i mezkûrun tamir
ve termîmine harc oluna ve tevliyet hayatta oldukça mumaileyh Şakir Ağa’ya ve vefatında
batnen bade batnin evlad-ı evlad-ı evlad-ı zükûrunun ekber ve erşedine ve bade’l-inkıraz kaza-i
mezkûrda icra-yı ahkâm-ı şer‘-i mübin eden naip efendilerin rey-i münirlerine mufavvaz ola ve
vakf-ı mezburun tebdil ve tağyiri ve teksir ve tevfîri herkes yedimde ola deyip meblağ-ı mezbur
iki bin kuruşu fariğan ani’ş-şevâgil mütevelli-i mezbur Şakir Ağa’ya teslim ve ol dahi vakfiyet üzere
kabz ve tesellüm vesair mütevellilerin evkafta tasarrufları gibi tasarruf eyleye dedikte gıbbe’t-
tasdiki’ş-şeri vakıf-ı mezbur butlan-ı vakf-ı nukuta ve onun zımnında olan kuyuda ve badehu kavl-i
adem-i lüzumuna teşebbüs edip mütevelli-i mezbur dahi sıhhat ve lüzumuna zâhip olan eimme-i
din kavilleriyle mukabele birle hüküm talep edicek fi-zamaninâ hâzâ beyne’l-ulemai’l-izam cari
olan vech üzere bu abd-i pür-taksir huzurunda müterafi‘an olduklarında bu bapta teemmül-i
layık ettikte âlimen bi’l-hilafi’l-cari beyne’l-eimmeti’l-eslaf evvelen vakf-ı mezburun sıhhatine ve
saniyen lüzumuna hükm-i sahih-i şeri ve kaza-i mer’i itmeğin vakf-ı mezbur sahih ve lazım ve min-
ba‘d tebdil ve tağyiri mümteniu’l-hâl oldu cera hâzâ hurrire fi’l-yevmi’l-hamis ve’l-işrin min-şehri
Zilkade li-seneti tisa ve işrin ve selase mieti ve elf Şuhudü’l-hâl: Harmancık Karyesinden Odaba-
şoğlu Ali bin Veli Karyeden Sinanoğlu Ahmet bin Mustafa Ve gayruhum
Hulasa-i vakfiye Vakfiye-i işrun müceddet Anadolu Vakfiye (29)
2565 260 1138
İşbu vakfiye mahkeme-i evkafın fi 24 Recep 1331 tarihli ilamı üzerine fi 13 Şaban 1331 tarihinde
sudur eden irade-i aliye mucebince kaydolunmuştur. Fi 18 Temmuz 1329
Mukayyed olunmuştur.
Belgenin Özeti:
Çankırı Çerkeş kazası Ovacık nahiyesinin Harmancık köyü ahalisinden Hacı Kadıoğlu Rıza
Efendi ibn Hüseyin’in, 2000 kuruş miktarındaki gelirini, köyün camii giderleri için vakfettiğine
dair vakfiye.
Kelimeler: fariğan ani’ş-şevagil: Elinde tut­ müterafi‘an: Duruşma isteyen iki ta-
abd-i pür-taksir: Kusur dolu kul. mak­tan vazgeçerek. raf.
âdî: Âdet, alışkanlık. fi-zamaninâ: Zamanımızda. nema: Faiz, artış.
ala-vechi’l-helal: Helal bir şekilde. gıbbe’t-tasdiki’ş-şeri: Kanunun ona­
nemakahü’l-fakîru ileyhi azze şâ­
atyeb-i mal: Malın en temizi. yından sonra.
bade’l-inkıraz: Tükendikten sonra. habs-i sarih-i muhallet: Daimi ola- nu­hû: Şanı yüce olana muhtaç kişi
bâdî: Neden, sebep. rak belirli ve açık olan kayıt. tarafından yazıldı.
bâ-yed-i mütevelli: Vakıf yöneticisi hasbeten li’llâhi’s-samed: Kimse- re’y-i münir: Nurlu, parlak karar,
eliyle. ye muhtaç olmayan Allah için. görüş.
beyne’l-eimmeti’l-eslaf: Önceki hâzâ: Bu (işaret zamiri). rehn-i kavi: Kıymeti borcu ödeme-
imam­lar arasında. hükm-i sahih-i şeri: Kanuna uygun
ye yeterli olan rehin.
beyne’l-ulemai’l-izam: Büyük alim­­ doğru karar.
ler arasında. ikrar-ı tam: Açık ifade, açıkça söy- rugan-ı şem: Mum yağı.
bi’l-hilfi’l-cari: Uygulamanın aksine. lemek. tahrir: Yazma.
butlan-ı vakf-ı nukut: Para vakfının inşa: Yapma, yazma. tastir: Satırlama, yazma.
geçersizliği. istirbah: Kâr karşılığı para verme. teemmül-i layık: Layık olduğu şe-
cera: “Cereyan etti, geçti” anla- kavl-i adem-i lüzum: Gerekliliğin kilde dikkatlice düşünmek
mında. olmamasına dair söz. tesellüm: Teslim alıp kaydetme.
ceride-i bediü’l-unvan: Unvanı çok kaza-i mer‘i: Kabul edilen ve uyu-
tevfîr: Artırma, çoğaltma.
güzel olan yazı. lan hüküm.
eimme: İmamlar. kefil-i mali: Borcunu ödeme gücü- vakf-ı atiyü’l-beyan: Aşağıda açık­
el-müvella hilafe: Belirli bir işi veya ne sahip olan kefil. lanan vakıf.
davayı halletmek için kadılar ta- li-ecli’t-tescil: Deftere kaydetmek vakf-ı sahih-i müebbet: Sonsuza
rafından tayin olunan yetkili kişi, için. kadar doğru ve gerçek olan vakıf.
hâkim. min-ba‘d: Bundan sonra. vakfiye-i celili’ş-şan: Şanı yüce
emmâ ba‘dü: Bundan sonra (ön- mufavvaz: Ismarlanmış olan.
olan vakfiye.
sözden sonra asıl maksada giriş mukabele birle: Karşılık vererek.
için söylenir). müceddeden: Yeni olarak. vech: Tarz, üslup.
enfes-i menal: Malın en güzeli. mümteniü’l-hâl: Mümkün olmayan, zâhip: Zanneden, inanan.
evlad-ı zükûr: Erkek evlatlar. imkânsız. zımnında: İçeriğinde.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 159

Dikkat
Fetva, fıkhî bir meselenin dinî-hukuki hükmünü açıklayan cevaba denir. Fıkıh
terimi olarak “fakih bir kişinin sorulan fıkhî bir meseleye yazılı veya sözlü olarak
verdiği cevap, ortaya koyduğu hüküm” demektir. Örfte ise sorulan dinî sorulara
müftüler tarafından yazı ile verilen cevaptır.
(Belge çeşitleri ile ilgili bilgiler, TDV İslam Ansiklopedisi ve Osmanlıca Edebî Metinler ve Arşiv
Belgeleri adlı eserlerden kısmen düzenlenerek alınmıştır.)

İnceleyelim
Aşağıdaki fetva örneğini şekil ve içerik özelliklerine dikkat ederek inceleyiniz.

Çevirisi:
Mine’t-tevfik
Bir karyede vaki kenise-i kadime harap oldukta erbabı nesne ziyade etmeksizin vaz-ı kadimi
üzere tamire kâdir olur mu? Beyan buyurula.
El-cevap: Allahuteala a’lem olurlar.
Kelimeler:
a’lem: Çok âlim.
kadim: Eski.
karye: Köy.
kenise: Kilise.
mine’t-tevfik: “Allah’ın yardımıyla” anlamında.
vaz: Ortaya koyma, düzenleme.

Yazalım
Okuduğunuz fetvadan anladıklarınızı aşağıya yazınız.
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
160 BEŞİNCİ ÜNİTE

Okuyalım-Yazalım
1. Aşağıdaki belgeleri, çeviri yazılarından faydalanarak okuyup inceleyiniz.
2. Belgelerden okuyup anladıklarınızı sözlü olarak belirtiniz.
3. İncelediğiniz belgenin belge türlerinden hangisi olduğunu boş bırakılan
yerlere yazınız.
ASKERÎ
KONULAR
Belge türü: ........................................................................ Çevirisi:
Teftiş-i Askerî Umumi Komis-
yonu
İkinci Ordu-yı Hümayun
Müşîriyet-i Celilesine
Müstaceldir
Dedeağaç’taki Rum Kili­
sesi’yle Yunan Konsolosha­
nesinin Bulgar fese­d esi
tara­fından dinamitle ber-
hava edileceğinin istih­bar
kılındığından bahisle gerek
hattın muhafazasında ve
gerek Dedeağaç kasaba-
sında bulundurulan asâkir-i
nizamiye-i şahanenin hâl
ve mevkiinin ehemmiyeti
ile mütenasip bir dereceye
iblağı ve merkez livada her
hâlde muktedir bir nizami-
ye kumandanının bulun-
durulması Dedeağaç Mu-
tasarrıflığından, Mabeyn-i
Hümayun-ı Cenab-ı Mülû­
kâne Başkitabet-i Celile-
sine mevrut arizada izbâr
kılınmakta idüğünden bu
bapta
olan mütalaa-i müşirîlerinin
sürat-i inbâsı tavsiye olunur.
Fî 3 Temmuz sene [1]320 /
[16 Temmuz 1904]
Yaver-i Ekrem-i Hazret-i Şeh­
riyarî / Müşir (İmza)

Kelimeler: celile: Yüce, yüksek. mevrut: Gelen, gelmiş.

ariza: Yüksek bir makama sunu- fesede: Fesat çıkaranlar. mutasarrıflık: Sancak yönetici-
lan tezkire, dilekçe, yazı. iblağ: Çıkarma. lerinin makamı.
inbâ: Haber verme, bildirme. müstacel: Acele.
asâkir: Askerler.
istihbar: Haber alma, duyma. müşîriyet: Müşirlik (Mareşallik ma­
bap: Bölüm. Husus, mesele, konu.
izbar: Yazma, yazılma, yazıyla kamı).
başkitabet. Başkâtiplik. bildirme. mütalaa: Etraflıca düşünme.
berhava: Patlayıcı bir madde 187 Sancak.
liva: mütenasip: Uygun.
ile havaya uçurmak. mabeyn: Ara. Saray. şehriyar: Padişah, hükümdar.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 161

Belge türü: ........................................................................

Çevirisi:
Sah
İlamı mucebince zabit marifetiyle li-ecli’t-tedip Seddülbahir Kalesi’ne ehil ve kalebent olmak
için buyruldu.
3 Safer sene [1]185
Maruz-ı dâî-i Devlet-i Aliyeleridir ki İslambol’da Yeni Cami havlusunda kasap olan es-Seyit Hüse-
yin nam kimesne bey eylediği lahm-i kuzuyu narh-ı rûzîsinden ziyade yedi kıyyesine on dörder
paraya ve lahm-i ganemi beher ve kıyyesini on altışar paraya bey etmeyi kendüye adet eyledi-
ğini ihbar ve ibadullah teşekkî etmeleriyle mezbur es-Seyit Hüseyin’in tedibi hususu rey-i alilerine
ihale olunduğu huzur-ı alilerine ilam olundu baki emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 3 Saferü’l-hayr sene [1]185

Kelimeler: ibadullah: Allah’ın kulları, in- maruz: Arz edilen, sunulan,

baki: “Sözü kesiyorum.” anla- sanlar. verilen.
mında. ilam: Bildirme, anlatma. mezbur: Yukarıda adı geçen.
kalebent: Bir kalede kalma
beher: Her bir. narh: Kıymet, bedel.
cezasına çarptırılmış kimse.
bey: Satma, satış. rûzî: Günlük (rızık).
kıyye: Okka.
dâî: Dua eden. Sebep. kimesne: Kimse. tedip: Terbiye etme.
ganem: Koyun. lahm: Et. teşekkî: Şikâyet etme.
havlu: Avlu, bahçe. li-ecli’t-tedip: Terbiye için. veliyyü’l-emr: Emir sahibi, amir.
162 BEŞİNCİ ÜNİTE

Belge türü: ...............................................

Fatih Sultan Mehmet

Çevirisi:
Mehmet bin Murat Han el-muzaffer daimen
Gelibolu iskelesini tutan Yahudi Yahya ve
Baki şerikleri tevki-i refi vasıl olacak gerektir ki
dârendegân-ı misal-i bi-misal Gelibolu Burga-
zı erenlerinden otuz dokuz nefer kesânın sene
ihdâ ve semanin ve semane-mie Zilhiccesinin
gurresinden sene isna ve semanin ve semane-
mie Saferinin gâyetine değin yevmi yüz yirmi
dokuz akçe hesabı üzere üç aylık mevâcibleri
için mezkûr işin kıstından on bir bin dört yüz on
altı akçe viresiz ihmal ve tehir eylemeyesiz ve
tamam teslim ettiğinize kadının kendisinden
hüccet alasız ki vakt-i muhasebede mahsup
oluna şöyle bilesiz alamet-i şerife üzere itimat
kılasız tahriren fi’l-yevmi’s-sabi‘ min-şehr-i Ahir-i
Cemadi sene isna semanin semane-mie.
Be-makam-ı Kostantiniye.

Kelimeler:
ahir-i cemadi: Cemaziyelahir.
alamet-i şerif: Şerefli nişan (ferman).
dârendegân: (Ferman) taşıyanlar, ulaştıranlar.
gâyet: Son, nihayet.
kesân: Kişiler.
kıst: Pay, hisse.
mahsup: Hesaplanmış, hesaba geçirilmiş, hesa-
ba dâhil edilmiş.
mevâcib: Maaşlar, aylıklar.
şerik: Ortak.
tahriren: Yazmak suretiyle.
tevki-i refi: Yüce buyruk.
vire: Kale vb. müstahkem bir yerin düşmana
teslim edilmesi.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 163

Belge türü: ........................................................................

Çevirisi:
Devletlü inayetlü merhametlü efendim sultanım hazretleri sağ olsun.
Bu kulları bundan akdem İran şehzadelerinden Medine-i Gelibolu’da ikamet üzere vefat eden
Tahmasb şehzade Sam Mirza’nın evlad ü iyal-i ittibâ kulları olup müteveffa-yı müşarünileyh seksen
üç senesi Cemaziyelahir’de bi-emrillahi teala fevt olup avatıf-ı aliye-i mülûkâneden sadaka ve
ihsan buyurulan Gelibolu cizyesi malından almak üzere mutasarrıf olduğu beş yüz kuruş bade’l-
vefat seksen dört senesi Muharrem’i gurresinden itibaren bâ-hatt-ı hümayun şevket-makrun bu
kullarına inayet ve ihsan buyurulup Cemaziyelahir’den seksen dört senesi Muharrem’i gurresine
gelince yedi mahta (yedi ayda) makbuzumuz olan yalnız üç bin beş yüz kuruşu cizyedardan
ahz u kabz ve havayic-i zarurimiz ve kuvvet-i yevmiyemiz için sarf olunmakla merâhim-i aliye-
lerinden mercûdur ki cizyedar-ı merkumun mübelliğ-i mezbur mirî hesabına mahsup olunması
babında emr-i alileri niyaz olunur ol bapta emr u ferman devletlü inayetlü merhametlü efendim
sultan hazretlerinindir.
Bende Bende
Süleyman ibni Sam Mirza İsmail ibni Sam Mirza

Kelimeler:
ahz u kabz: Alma, teslim alma.
akdem: Çok eski, en önce.
avatıf: Lütuflar.
bade’l-vefat: Vefat sonrası.
bâ-hatt-ı hümayun: Ferman ile.
cizye: Bir çeşit vergi.
cizyedar: Cizye vergisini top-
layan.
fevt: Ölme.
gurre: Arabi ayların birinci günü. mezbur: Yukarıda adı geçen.
havayic-i zaruri: Zaruri, vazge- mirî: Devlete ait.
çilmez ihtiyaçlar. mutasarrıf: Kullanım hakkı olan.
ittibâ: Ardı sıra gitme, uyma. mübelliğ: Bildiren.
merâhim: Merhametler, acı- mülûkâne: Hükümdarlara ya-
malar. kışır tarzda.
mercû: Umulan, ümit edilen. müşarünileyh: Adı geçen.
merkum: Yazılmış. Adı geçen müteveffa: Ölmüş.
(kimse). şevket-makrun: Şevkete ulaşmış.
164 BEŞİNCİ ÜNİTE

Belge türü: ........................................................................ Çevirisi:

El-Mesailü’l-Müteallekatü
Bi’l-İtikadat
Müslim olan Zeyd’e ne millet-
tensin deyü sual olundukta
millet-i Muhammed sal­lal­
lahu teala aleyhi vesellemde-
nim demek mi gerektir yoksa
millet-i İbrahim aleyhisselam-
danım mı demek gerektir. El-
cevap: Millet-i Muhammed
sal­lallahu teala aleyhi vesel-
lemdenim demek gerektir.
Dar-ı İslam’da tevellüt edip
Müslim evladından Zeyd aki-
len baliğ olup kelimeteyn-i
şehadetini telaffuz eder ol-
dukta Zeyd muvacehesinde
Hak Teala vardır ve her şeyin
rabbidir ve melaikeleri vardır
kitaplar inzal ve resuller irsal
etmiştir ba’de’l-mevt ba’sü
vardır ve hayr u şer Hak Teala
hazretlerindendir denilip bade
Zeyd’e bu zikrolunan umura
inanıp tasdik ettin mi dedikle-
rinde Zeyd inandım tasdik et-
tim dese bu mertebe ile Zeyd
mümin olmuş olur mu?
El-cevap: Olur

Suret-i mezburede Zeyd’in muvacehesinde vech-i muharrer üzere sıfat-ı iman tavsif ve beyan
olundukta Zeyd zikrolunan vecih üzere inandım tasdik ettim demeyip belki ben bu umura iman
vacip olduğu bilmez idim dese Zeyd tecdid-i iman ve nikah lazım olur mu?
El-cevap: Olur

Kelimeler:
bade: Sonra. Başka, gayri. tavsif: Nitelendirme, nitelikleri-
dar: Yer, yurt. ni söyleme.
tecdit: Yenileme, tazeleme.
muvacehesinde: Karşısında.
tevellüt: Doğum.
suret-i mezburede: Yukarıda umur: Emirler. İşler.
bahsedildiği şekilde. vech-i muharrer: Yazıldığı gibi.
bk. Pekiştirelim 5.d. / 5.e. / 5.f.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 165

İnceleyelim
1. Aşağıdaki tapu senedini, çevirisinden de faydalanarak okuyup inceleyiniz.
2. İncelediğiniz tapu senedinin biçim ve içerik özellikleriyle ilgili neler söyleye-
bilirsiniz? Belirtiniz.
166 BEŞİNCİ ÜNİTE

Çevirisi:

SENED-İ HAKANÎ

Sıra Sahife Aded-i Aded-i Defter-i Rakam-ı Daire-i

numarası numarası cilt defter şehr ebvap belediye

II. Abdülhamit
19
Hanın Tuğrası Nisan
      sene  
Muamele 321
numarası

Atkaraca-
Karye   Nahiye Çerkeş Kaza Kengırı Liva
lar

Semt-i
Çukurlar Mevki   Sokak   Mahalle  
meşhur

Bedeli Kıymet Tarlanın dörtte bir hissesi Cinsi

125 125 Arz-ı mirî Nevi

Şarken Karatopoğlu Hasan, garben Deli Ahmetoğlu, şimalen Ho-

Mülahazat Hududu
caoğlu, cenuben Döndüoğlu

Bir dönüm iki evlek-i atîk on üç evlek yetmiş sekiz arşın-ı cedit Mikdarı

  Muhassısı

  Sahib-i
Tebaa-i Devlet-i Aliyeden Kara Bekiroğlu kerimesi Leyla bin Ali
  evveli
  Cihet-i
  Ferağından
ita-yı senet

Hacı Mustafa Ağazade Hacı Mehmet ve Hasan ve Hazim Mutasarrıfı

Devlet-i Aliye Tabiiyeti

Sebeb-i tastir-i tevki-i hümayun oldur ki bâlâda muharrer yüz yirmi beş kuruş bedelli tarlanın
dörtte bir hissesi Defter-i Hakanîde Hacı Mehmet ve Hasan ve Hazim uhdelerine kaydolun-
muş olmakla beher sene aşar-ı şeriyesini memurine eda itmek üzere zabt ve tasarruflarını havi
merkûmların yedine işbu sened-i hakanî ita kılındı.
Fi 29 Rebiyülahir sene 324

Defter-i Hakanî

Kelimeler:
aşar-ı şeriye: Şeri öşür vergileri.
atîk: Eski.
evlek: Çeyrek dönüm.
mülahazat: Düşünceler.
tastir: Yazma.
tevki: Nişan, tuğra.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 167

5.3. Levha, Kitabe ve Hat Sanatının Diğer Örnekleri

Hazırlanalım
Hat; mimarlık, tezyinat ve resim gibi müstakil, görende hayranlık uyandıran
bir sanattır. Tenasüp, zarafet, ihtişam, ulvilik gibi sanat unsurlarıyla güzel sanat-
lar arasında önemle yerini almıştır. Avrupa’nın bugün modern resim anlayışıyla
varmak istediği noktaya Müslümanlar hat sanatıyla asırlar önce ulaşmışlardır.
Muhittin SERİN
Bu paragrafta hat sanatıyla ilgili olarak hangi hususlara değinilmiştir? Bu hu-
susları, aşağıdaki noktalı alana kendi cümlelerinizle yazınız.
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

Bunları Bilelim
Nesih: Kûfi yazıdaki köşelerin tamamen yuvarlaklaştırılması ile meydana gel-
miştir. İlk örnekleri Miladi X. yüzyılda görülmüştür. Sülüs yazıyı andırmakla bera-
ber ondan, üçte iki oranında daha ince uçlu kalemle yazılır. Özellikle Türkler el
yazmalarında nesih hattını tercih etmişlerdir. Matbu yazıya yakınlığı ile de dikkat
çeken bu yazıyı okumak diğerlerine oranla daha kolaydır.
Şeyh Hamdullah’tan baş-
layarak Mushaf, Osmanlılar-
da nesih hattıyla yazılmıştır.
Nesih yazının kullanım sahası
sadece kitap yazılmasıyla
sınırlı değildir. Yalnız olarak
veya bir sülüs satırının altında
Şevket Özdem

üç beş satır nesih bulunmak

üzere kıtalar ve bunların bir
araya getirilişiyle oluşan mu-
rakkaa ve hilye-i nebevi lev- Yetişmez mi bu şehrin halkına bu nimet-i Bari
Habib-i Ekrem’in yâri Eba Eyyub el-Ensari
halarında da genellikle nesih
Cihan bağında ey akil budur makbul ins ü cin
hattı kullanılmıştır. Ne kimse senden incinsin ne sen kimseden incin
168 BEŞİNCİ ÜNİTE

Rika: Osmanlı Türklerinin icadı olan rika, harflerin boylarının biraz küçülmesi,
sadeleşmesi, kavis ve meyillerinin azaltılmasıyla meydana gelmiştir. Rika hattı
günlük hayatta, ilanlarda, dükkân levhalarında, kitabelerde, mektuplarda ve
resmî yazılarda yaygın biçimde kullanılmış; Babıali hükümet dairelerinde işlek
hâle getirilmiştir.

Naat
Sakın terk-i edepten kûy-ı Mahbub-ı Hüda’dır bu
Nazargâh-ı İlahîdir Makam-ı Mustafa’dır bu

Felekte mah-ı nev Babüsselam’ın sine-çâkidir

Bunun kandili Cevza matla-ı nur-ı ziyadır bu

Habib-i Kibriya’nın habgâhıdır, fazilette

Tefevvuk-gerde-i Arş-ı Cenab-ı Kibriya’dır bu

Bu hâkin pertevinden oldu deycur-i adem zail

Yusuf Bilen

Amâdan açtı mevcudat ceşmin, tutiyadır bu

Mürâat-ı edep şartıyla gir Nabi bu dergâha

Metâf-ı Kudsiyandır cilvegâh-ı enbiyadır bu

Sülüs: Hicri IV. miladi X. yüz-

yılın sonunda ortaya çıkmıştır.
Kûfi yazıya göre daha yuvar-
laktır ve köşeleri sert değildir.
Bu yazı sitiline göre her harfin
altıda biri düz, altıda biri yu-
varlak olmalıdır. Sülüs, ucu 2-3
Abdullah Aydemir

mm kalınlığında kesilmiş kamış

kalemle yazılır. Sülüs, yazının
esasıdır ve yazıların anası diye
anılır. Bütün yazı türleri ve ku-
ralları bu yazıdan türetilmiştir.
Kur’an-ı Kerimler, levhalar ço- Bu gelen ilm-i ledün sultanıdır
ğunlukla sülüs ve nesih hattı ile Bu gelen tevhid ü irfan kânıdır
yazılmıştır.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 169

Tahsin Kurt
Besmeleyle edelim feth-i kelam
Fethola ta bu muamma-yı benam
Olmasa besmele resmi memdut
Cins-i eşyada olur muydu vücut

Talik: Her harfi yuvarlağımsıdır. Düz hattı yoktur. Yalnız düz çizgilerden oluşan
ma’kilî yazının tam tersidir. Bu yazıya İran’da Nestalik adı verilir. Bir de şikeste (kır-
ma) türü vardır. Talik hattı, sülüsle aynı kalınlıkta kalemle yazılır. En büyük üstatları
Azerbaycan’da ve İran’da çıkmıştır. Bizde de aynı yolda XVIII. yüzyıl sonlarına
kadar başarı ile kullanılan bu yazı, Yesari Esat Efendi’den itibaren Türk tavrı ka-
zanmıştır. Eski dönemlerde ilmî ve dinî eserler, mahkeme evrakı talik hatla yazı-
lırdı.

Kûfi: Harflerin köşeli olarak yazıldığı

geometrik bir yazı türüdür. Kûfe şehrin-
de ortaya çıktığı için kûfi adı verilmiştir.
Bu yazı miladi IX. yüzyıldan XV. yüzyılın
sonuna kadar türlü değişikliklere uğra-
yarak kullanılmıştır. Mushafların yazıldığı
Arap yazısıdır. Kûfinin kalemle yazılan
Mushaf yazısından başka dinî, askerî
Erdem Köymen

ve sivil binaların kitabeleriyle mezar ve

menzil kitabelerinde oymak ve kabart-
mak suretiyle sert maddeler üzerine
hakkedilen celi şekli gelişmiş; böylece
kûfi yazı hem binanın süsü hem de me- Nimete şükretmek,
deniyetin tesciline vasıta olmuştur. nimetten daha hoş
170 BEŞİNCİ ÜNİTE

Divani: İran’da resmi yazışmalar-

da kullanılan talik hattı 15. yüzyılda
Osmanlılara, Akkoyunlular yoluyla
gelmiş ve kısa zamanda büyük deği-
şikliğe uğrayarak Divan-ı Hümayun-
daki resmî yazışmalar için kullanılma-
ya başlanmıştır. Divan-ı Hümayunda
yaygın olarak kullanıldığı için bu hat
divani adını almıştır.
(Hat çeşitleri ile ilgili bilgiler, TDV İslam
Ansiklopedisi'nin ilgili maddelerinden kısmen
düzenlenerek alınmıştır.)

Yedi Öğüt
Cömertlikte ve yardım etmede akarsu gibi ol
Şefkat ve merhamette güneş gibi ol
Başkalarının kusurlarını örtmede gece gibi ol

Fatih Özkafa
Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol
Tevazu ve alçak gönüllülükte toprak gibi ol
Hoşgörüde okyanus gibi ol
Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol

Bunları Biliyor musunuz?

Siyakat yazısı maliye, tapu ve evkafa ait evraklarda kullanılan okunması güç
şifreli bir yazı türüdür.

Ahmet hilal ahali birlik Mushaf-ı Şerif İstanbul

Affetmek mertebesine çık affolunmak seviyesine inme

 BEŞİNCİ ÜNİTE 171

Hatırlayalım
Daha önce Osmanlı Türkçesi ile yazılmış eserler (levha, kitabe, hilye vb.) hak-
kında bilgi edinmiştik (bk. 10. sınıf 1. ünite). Konu ile ilgili bilgileri sözü edilen bölü-
mü inceleyerek hatırlayabilirsiniz.

İnceleyelim-Ayırt Edelim
Aşağıda verilen levha, kitabe ve hat örneklerini şekil ve içerik özelliklerine dik-
kat ederek inceleyiniz ve eserlerde kullanılan hat çeşitlerini ve eserlerin türünü
(levha, kitabe, hat şeklinde) tespit ederek noktalı alanlara yazınız.

(.........................................................)
Hamit Aytaç

Bir şulesi var ki şem-i canın

Fanusuna sığmaz asumanın

(.........................................................)

İbret olmaz bize her gün okuruz ezber de

Yoksa bir maksat aranmaz mı bu ayetlerde
Lafzı muhkem yalnız anlaşılan Kur’an’ın
Çünkü kaydında değil hiçbirimiz mananın
Ya açar nazm-ı celil(in) bakarız yaprağına
Yahut üfler geçeriz bir ölünün toprağına
İnmemiştir hele Kur’an bunu hakkıyla bilin
Ne mezarlıkta okunmak ne de fal bakmak için
Osman Çiçek
172 BEŞİNCİ ÜNİTE

(.........................................................)

Yapıştım damen-i pak-ı rızaya

herçi bad abad
Sarıldım hâk-i pay-i Mustafa’ya
herçi bad abad
Çırçırlı Ali Efendi

Zuhurat ve cevaba tak u takat-

siz olup hayran
Sığındım dergâh-ı lütf-ı Hüda’ya
herçi bad abad

(.........................................................)

Vefatı 1250
Bu cihan kimseye baki değil zıll-i
hayal
Gaflet ile aldanıp meyletme kalp
nakkaşına
Akıbet olsan gerektir sen de
muhtac-ı dua
Oku birkaç Fatiha bahşeyle din
kardeşine
Gitmedi kabre benimle ehl-i evladıy-
la mal
Berk edip toprak dağıldı baştan
başına
Ey birader bak bana ibret değil
miyim sana
Şem’i namım bir nişan oldu mezarım
taşına
Tarih-i tamiri
1342
 BEŞİNCİ ÜNİTE 173

(.........................................................)

Deâvî Nazırı sabık Mümtaz Efendi merhumun vasiyeti üzerine

işbu Karaki Hüseyin Çelebi Cami-i Şerifi müceddeden bina ve inşa olunmuştur / 1288

(..............................................)

Hüve’l-Hallâku’l-Baki
Fezail-i ahlakı ve hutut-ı
mütenevviada olan
Kemal-i ehliyet ve iktidarı
sebebiyle memduh
Ve enam-ı makbul olarak
vedaü’l-ömr-i fani
İden mütehayyiran-ı rical-i
Devlet-i Aliyeden sabıka
Nişan-ı Hümayun Kalemi
mümeyyizi üstad-ı muhterem
Merhum ve mağfurun leh edib-i
be-meydani
Mevlâna İsmail Hakkı Sami
Efendi’nin ruh-ı
şerifine el-Fatiha
1330
174 BEŞİNCİ ÜNİTE

Fatih Özkafa (........................................................................)

Senin bir nüsha-i kübra-yı hilkat olduğun elbet

Tecelli etti artık dur düşün öyleyse bir hükmet
Nasıl olmak gerektir şimdi efalin ki hem payen
Behâim olmasın kadrin melaikten muazzezken

(.........................................................)

Susuz değirmenlerin ne ile dö-

ner çarkı
Tahsin Kurt

Kerem etmeyen beyin fakirden

nedir farkı

(...............................................)
Emirgân'da bir çeşmenin ön cephesi

Sahibü’l-hayrat ve’l
hasenat Mısır Valisi
Mehmet Ali Paşa
merhumun Haremi
mümtaz Kadın Efendi'nin
kalfalarından Reng-i Gül
Hanım'ın vakfıdır
Sene 1322
Edip
 BEŞİNCİ ÜNİTE 175

Okuyalım
Aşağıdaki hilye-i şerif levhasını okuyunuz.

Metnin çevirisi için bk. s. 245

176 BEŞİNCİ ÜNİTE

Koleksiyon Yapalım
Levha, kitabe ve diğer hat sanatı örnekleriyle sanal ortamda bir koleksiyon
oluşturunuz ve koleksiyonunuzu dersin uygun bir bölümünde arkadaşlarınızla
paylaşınız.

Okuyalım
Aşağıdaki sülüs ve talik levhaları
okuyunuz.
Ali Rıza Özcan

Yusuf Bilen
Levhaların çevirileri için bk. s. 245

Okuyalım
Aşağıdaki levha, kitabe ve hat sanatı örneklerini okuyunuz.

Yusuf Bilen

Levhanın çevirisi için bk. s. 245

 BEŞİNCİ ÜNİTE 177

Mesut Hizarcı
 178 BEŞİNCİ ÜNİTE

Sevim Şirikçi

HAT ARABIC CALLIGRAPHY

Yusuf Bilen
Merve AKTÜRK
Ali Toy

Münevver GÜLBIYIK
Münevver Gülbıyık
46

Levhaların çevirileri için bk. s. 245 bk. Pekiştirelim 5.g.

Araştıralım-İnceleyelim
Çevrenizde bulunan tarihî eser, çeşme ve mezar taşı kitabelerinin fotoğraf-
larını çekiniz ve bunlarla bir sunu (Sunuda kitabelerin okunuşlarına da yer ver-
melisiniz.) hazırlayınız. Sununuzu, dersin uygun bir bölümünde arkadaşlarınızla
paylaşınız.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 179

Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları

A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini bulup işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi yazma eserlerle ilgili bir terim değildir?

A) Şemse B) Köşebent C) Şiraze D) Tahrir E) Mıklep

2.

Bu parçada aşağıdaki düşüncelerden hangisi özellikle vurgulanmaktadır?

A) İslam aleminde insanları şaşırtacak birçok farklı durumla karşılaşılabilir.
B) Müslümanlar kendilerini ayakta tutan değerlerini her zaman ve mekânda
yaşamayı başarmışlardır.
C) Müslümanlar tarih boyunca maddi manevi ortak değerler etrafında bir-
leşmişlerdir.
D) Birçok sebepten dolayı Müslümanlar birbirleriyle sıkı bir irtibat hâlinde ola-
mamışlardır.
E) Müslümanlar ırk, renk, dil ve coğrafyaları farklı olmasına rağmen fikir ve
gönül birliği içindedirler.
180 BEŞİNCİ ÜNİTE

3.

Aşağıdakilerden hangisi, bu parçada sözü edilen topluluklardan biri değildir?

A) Rikâb-ı hümayun ağaları

B) Defterdar efendi takımı
C) Cebeci topçu arabacı ocakları
D) Sipah ve silahtar bölükat ocakları
E) Galata, İzmir ve Üsküdar kadıları

4.

Bu cümlede, aşağıdaki seçeneklerde verilen Arapça ve Farsça dil ögele-

rinden hangisi yoktur?

A) Fu’lâ vezninde ism-i tafdil.

B) Farsça asıllı zarf.
C) Arapça asıllı kalıplaşmış ifade.
D) Farsça kuruluşlu birleşik kelime.
E) Mef’al vezninde ism-i mekân.

5. Aşağıdaki belge-bilgi eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Ferman → Divan-ı Hümayunda alınan kararlara uygun olarak yazılan ve
üzerinde tuğra bulunan padişah emirleri.
B) Tapu senedi → Osmanlı maliye teşkilatının vergi defterleri.
C) Arzuhâl → Bir istek veya şikâyetin üst makama duyurulması için yazılan
yazı, dilekçe.
D) Mektup → Osmanlı diplomatiğinde bir tür yazışma evrakı.
E) Buyruldu → Osmanlı diplomasisinde üst makamdakilerin alt makamlar-
dakilere gönderdikleri yazılı emirler.
 BEŞİNCİ ÜNİTE 181

6. Besmele ile başlayan mukaddimede Allah’a hamt ve Peygamberimize

övgüden sonra eğer vakıf hükümdar veya yüksek devlet erkânından biri
tarafından tesis edilmişse vakıf sahibinin adı ve unvanları uzun uzadıya zik-
redilerek dindarlığı ve hayrata düşkünlüğü methedilir. Ardından gelen asıl
metinde vakfedilen arazi ve diğer gayrimenkullerin mahiyeti ve sınırları açık
bir şekilde belirtilir, vakfa tahsis edilen gelirler ve bunların işletilme biçimi izah
edilir. Daha sonra vakfın yönetimi ve denetimi, bu işle görevli kimselere veri-
lecek tahsisatın miktarı, bunların tayin ve azilleri anlatılır.

Bu paragrafta Osmanlı Türkçesi ile yazılmış belgelerden hangisi tanıtılmaktadır?

A) Ferman B) Kitabe C) Arzuhâl D) Vakfiye E) Buyuruldu

7. Günümüzde, hüsnühat sanatına duyulan ilginin arttığını söylemek mümkün-

dür. Nitekim hüsnühat kurs ve sergilerinin eskiye oranla daha fazla açılması,
ilgi görmesi ve bu sanatla ilgili bilgi ve etkinliklere iletişim araçlarında eskiye
oranla daha fazla yer verilmesi ve yeni bir hattat kuşağının bu geleneği sür-
dürmesi, söz konusu ilgi artışının en belirgin göstergelerindendir.

Bu parça aşağıdaki kavramlardan hangisiyle daha çok ilgilidir?

A) Kitabe B) Levha C) Arzuhâl D) Ferman E) Vakfiye

8. Aşağıdakilerden hangisi bir kitabe örneğidir?

A) B) C)

D) E)
182 BEŞİNCİ ÜNİTE

B) Aşağıdaki yargılardan doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y”
yazınız.
( ) Sertap, kapakla mıklep arasında iki kısmı birbirine bağlayan bölümdür.
( ) Yazmalarda süsleme unsuru olarak daha çok tezhip, hat ve minyatür sa-
natlarından yararlanılmıştır.
( ) Osmanlı devletinde padişahın verdiği, uyulması gerekli hükümleri taşıyan
yazılı emirlere vakfiye denir.
( ) Kur’an-ı Kerimler, levhalar çoğunlukla sülüs ve nesih hattı ile yazılmıştır.

C) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içindeki uygun kelime-

lerle doldurunuz.
(siyakat, divani, nesih, fetva)
1. Fıkhî bir meselenin İslam’a göre hükmünü açıklayan belgelere .......................
denir.
2. ............................................ daha çok devlet dairelerinde kullanılan, harfleri
noktasız olarak yazılan, şifreli yazı türüdür.
3. ............................................ Divan-ı Hümayundaki resmî yazışmalar için kulla-
nılan hat çeşididir.
4. Matbu yazıya yakınlığı ile dikkat çeken yazı türü ............................................
hattıdır.

Ç) Aşağıda talik hatla verilmiş metnin okunuşunu boş bırakılan yerlere yazınız.

.................................................................

.................................................................

.................................................................

.................................................................
M. Bedrettin Yazır

.................................................................

.................................................................
 183

6. ÜNİTE
RİKA HATTIYLA OSMANLI TÜRKÇESİ YAZMA

6.1. El Yazısıyla Kelime ve Cümle Yazma

6.2. El Yazısıyla Metin Yazma
184 ALTINCI ÜNİTE

6.1. El Yazısıyla Kelime ve Cümle Yazma

Hazırlanalım
1. Osmanlı Türkçesiyle yazmak konusundaki duygu ve düşüncelerinizi arkadaş-
larınızla paylaşınız.
2. “Dünya iki şeyin üstündedir: Kılıç ve kalem.
Kılıç, kalemin altındadır. Kalem, öğreticile-
rin sermayesidir. Uzak ve yakında bulunan
bütün insanların görüşü onunla bilinir. İn-
sanın zamanı dardır, kitaplara bakmazsa
olgun bir akla sahip olamaz. Şayet kılıç
ve kalem olmasaydı dünya ayakta kala-
mazdı.” (Büyük İskender) sözünü, Osmanlı
Türkçesiyle yazılmış eserlerin kültür ve me-
deniyetimize katkısını da dikkate alarak
değerlendiriniz.

Dikkat
Elin hatta yatması, iyice alışması maksadıyla alıştırma için verilmiş kelime ve
cümleler kopya suretiyle veya bakarak defalarca yazılmalıdır.

İnceleyelim-Yazalım
Aşağıda “‫ ڭا‬،‫ گا‬،‫ كا‬،‫ ظا‬،‫ ”طا‬harflerinin rika hattıyla özel yazılışları -kelime içinde-
gösterilmiştir. Bunları inceleyip alt satıra da siz yazınız.

‫�ا واڭ‬ ‫�ب واڭ‬ ‫شواڭ‬ ‫ساڭ‬ ‫�ب اڭ‬

‫�ا واڭ‬ ‫�ب واڭ‬ ‫شواڭ‬ ‫ساڭ‬ ‫�ب اڭ‬

‫هری‬ ‫شلر‬ ‫اكئنات‬ ‫اك مل‬ ‫اكغد‬

‫هری‬ ‫شلر‬ ‫اكئنات‬ ‫اك مل‬ ‫اكغد‬

 ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬ ‫‪185‬‬

‫‪Okuyalım-Yazalım‬‬
‫‪Aşağıdaki tablolarda gölgeli yazıyla verilmiş kelimeleri okuyunuz ve üzerin-‬‬
‫‪den geçerek yazınız.‬‬
‫‪1. TABLO‬‬

‫ل‬
‫زبدن‬ ‫س�چ ه نك‬ ‫ب� ی� مز‬ ‫�ب واڭ‬ ‫�ا لك‬
‫ل‬
‫ب� ی� مم‬ ‫گوردمڭی‬ ‫�ب �ب ك‬ ‫ی�ش�ی ل‬ ‫گوزی‬
‫ا‬
‫�ا و ملق‬ ‫�ی وركدن‬ ‫طاور ن ی�ش‬ ‫گوزل‬ ‫�آ رقدا ش‬

‫خاقان‬ ‫�ا ونلری‬ ‫�ب كله دی‬ ‫صاغالم‬ ‫�ا و قو�ی ور‬

‫صوغان‬ ‫د ڭز‬ ‫�ب و للق‬ ‫چ�وقور‬ ‫كله  ب�ك‬

‫غ‬ ‫پ�اتا تس‬
‫گ ج‬
‫زه �ك‬ ‫�ا ورمان‬ ‫طا ج �ی‬ ‫ی��یمكده‬

‫‪2. TABLO‬‬

‫ّ‬
‫مشرف‬ ‫محترم‬ ‫�ا كرا م‬ ‫طلب‬ ‫شكر‬

‫شركت‬ ‫سل�ی م‬ ‫ق�ب ول‬ ‫�ا ستشاره‬ ‫�ا ساكن‬

‫قا نون‬ ‫علما‬ ‫ی�م�ی ن‬ ‫ث�ب ات‬ ‫مشاهده‬

‫ّ‬
‫ملك‬ ‫م�ج لس‬ ‫مؤ من‬ ‫تصرف‬ ‫�ا طاعت‬

‫دولت‬ ‫سالم‬ ‫�ا ستقامت‬ ‫فق ی�ر‬ ‫مو ج�ود‬

‫متاركه‬ ‫حكومت‬ ‫مشاور‬ ‫مذ كور‬ ‫عارف‬

‫‪186‬‬ ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬

‫‪3. TABLO‬‬

‫رتزی‬ ‫ت�ب ا ش ی�ر‬ ‫تن‬ ‫�ا م�ی د‬ ‫�ا وسته‬

‫�پ والت‬ ‫پ�ش ی�ن‬ ‫رتا ش‬ ‫تخته‬ ‫تازی‬

‫د ستره‬ ‫ا‬
‫زری‬ ‫ز هر‬ ‫دا نه‬ ‫رپ چ�م‬
‫ش‬ ‫سرما �یه‬ ‫س�پ ت‬
‫ش ی�ر ی�ن‬ ‫هزاده‬ ‫ساده‬
‫ق‬ ‫فر�یاد‬ ‫ش�ی وه‬
‫اكسه‬ ‫كنار‬ ‫هرمان‬
‫ن‬
‫هنر‬ ‫مونه‬ ‫نامه‬ ‫نشان‬ ‫لوند‬

‫‪Yazalım‬‬
‫‪Aşağıdaki kelimeleri boş bırakılan yerlere üst satırdaki şekline bakarak yazınız.‬‬

‫� آ ڭالسه ق‬ ‫�ب وملش‬ ‫�ی ورودڭ‬ ‫�باقا ج�ق‬ ‫�چ ی�ز�ی �ی ورم‬

‫�‬
‫‪........................ ........................‬‬ ‫‪....................‬‬ ‫‪........................ ........................‬‬

‫�باقدی می‬ ‫كو �یدن‬ ‫چ�و ج�و غی‬ ‫ب�اغده‬ ‫صولر‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬
‫غ‬ ‫گو ملگم‬ ‫ق ی�زم‬
‫�أ و ی�ڭز‬ ‫�ا جو�ا مز‬ ‫�ی وزی‬
‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫و ج�ود‬ ‫سعادت‬ ‫مسلك‬ ‫مشغله‬ ‫كع�ب ه‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫مح�ب ّ ت‬ ‫مدهش‬ ‫�آ خرت‬ ‫شه�ی د‬ ‫مثال‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫كلمه‬ ‫اكئنات‬ ‫س�ی احت‬ ‫حق�ی قی‬ ‫سالم‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬
 ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬ ‫‪187‬‬

‫نازك‬ ‫د �ی وان‬ ‫�پ �ی اده‬ ‫رپگل‬ ‫چنا�ار‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫ك�ی لر‬ ‫شا ه�ی ن‬ ‫گز �یده‬ ‫دور �ب �ی ن‬ ‫سر�ب ست‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫رناكرنك‬ ‫ما �یه‬ ‫سه�پ ا‬ ‫رند �بان‬ ‫نا خوش‬

‫‪........................ ........................ ........................ ........................ ........................‬‬

‫‪Yazalım‬‬
‫‪Aşağıdaki cümleleri boş bırakılan yerlere üst satırdaki şekline bakarak yazınız.‬‬

‫فطرت �یاالن سو �یله مز‪.‬‬

‫‪..............................................................................‬‬
‫ل‬
‫�آ ته �أ ت‪� ،‬ا �ي ته �ا وت وري ي� مز‪.‬‬
‫‪..............................................................................‬‬

‫گوزل صورو‪ ،‬علمڭ �یار �ی س�ی در‪.‬‬

‫‪..............................................................................‬‬

‫ك�ی شی �آ رقدا شنڭ د �ی نی �ا وزره در‪.‬‬

‫ّٰ‬
‫‪..............................................................................‬‬

‫فنا لغی كندندن‪� ،‬ا �ی �ی لگی �ا هدن ل‪.‬‬

‫�ی‬ ‫�ب‬ ‫لل‬
‫‪..............................................................................‬‬
‫ا‬ ‫ّ‬
‫گناهلر ي�ڭي �آ زا لت‪ ،‬شد ِت موت ساڭ � هون �ا و لور‪.‬‬

‫ا‬
‫‪..............................................................................‬‬

‫گوندوز قند ی�لنی حا ضرالما �یان‪ ،‬گ ی� ج�ه قر �ا ڭلغه ر ضی د ی�مكدر‪.‬‬

‫‪..............................................................................‬‬
‫‪188‬‬ ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬

‫شاك �یت �ا �ی تد�ی گڭ ح�ی ات �بلكه  ده �باشقه سنڭ خ�ی ال�ی در‪.‬‬

‫‪..................................................................................‬‬

‫قومشوڭله  ُمنازعه  �ا ي�تمه‪ .‬ا‬

‫زري مسا فرلرگ�ي در فقط �او قا ل ي�ر‪.‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫چ�وق ز �یارت �ا وساندریر‪� ،‬آ ز ز �یارت دوستلغه ضرر وریر‪.‬‬

‫‪...........................................................................................‬‬

‫ �یا ننده �أ ڭ ق�یمتلي �ا والنڭز‪� ،‬ا وندن �أ ڭ چ�وق قورقانڭزدر‪.‬‬

‫‪...................................................................................................................................‬‬

‫ه�ی چ رب �با �با چ�و ج�وغنه گوزل �ا خالق و رت�ب �ی ه دن دا ها دگريل رب هد�یه وریمه مشدر‪.‬‬
‫‪...................................................................................................................................‬‬

‫‪Cümle Kuralım‬‬
‫‪Aşağıda verilen kelimelerden anlamlı ve kurallı cümleler oluşturunuz. Oluş-‬‬
‫‪turduğunuz cümleleri rika hattıyla boş bırakılan yerlere yazınız.‬‬

‫�ا �یله ‪ /‬ك�ی شی ‪ /‬ربا ربدر ‪ /‬سود ی�گی‬

‫ّٰ‬
‫‪...........................................................................................‬‬

‫�ا �يت ‪ /‬قورقانلرله ‪� /‬ا �ي شڭي  ‪� /‬ا ستشاره  ‪� /‬ا هدن‬
‫لل‬
‫‪...........................................................................................‬‬
‫ص‬
‫�ا حمقه  ‪ /‬وريمكدر ‪� /‬ا واڭ ‪ /‬ج�وا ب ‪ /‬قار شي ‪ /‬صو مق‬
‫‪...........................................................................................‬‬

‫�آد ی�مدن ‪� /‬ی ول ‪ /‬گ�ی تد�ی گڭ ‪� /‬ا�ی سه ‪� /‬آ تد�ی غڭ ‪ /‬قورقما ‪ /‬طوغری‬
‫‪...........................................................................................‬‬

‫عقلل�ي سي ‪ /‬نص ي�حت ‪ /‬گورد �يگندن ‪� /‬آ الن�ي در ‪� /‬ا�ي ش�ي تد�يگندن ‪� /‬ا نسانڭ ‪ /‬ع ب�رت‬
‫‪.............................................................................................................................‬‬
 ALTINCI ÜNİTE 189

6.2. El Yazısıyla Metin Yazma

Hazırlanalım
Osmanlı Türkçesiyle yazabilmek bize neler kazandırır? Konuyla ilgili kısa bir pa-
ragraf yazınız ve yazdıklarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

Dikkat
Osmanlı Türkçesiyle yazarken müm-
kün mertebe kesik uçlu kalem kullanıl-
malı ve kalem hafif meyilli
tutulmalıdır.

Okuyalım-Yazalım
Gölgeli yazıyla verilmiş atasözlerini okuyunuz ve üzerinden geçerek yazınız.

‫�آ تا سوز لری‬

‫ن‬
.‫�ب وال �ی ق صوده �با ل�ی ق �آ والنماز‬
�‫ص‬
.‫چ�ا موره طاش �آ تما �ا وستڭه ی چ�را ر‬
‫ن‬
.‫�آ ت�ی الن �ا وق كری دو مز‬

.‫دره یي كورمه دن � چپا�ه یی ص�ی وا ما‬

.‫ چ�وق كزن �ب �ی ل ی�ر‬،‫چ�وق �یاشا �یان د گل‬

‫‪190‬‬ ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬

‫‪Yazalım‬‬
‫‪Ali Fuat Başgil’e ait aşağıdaki cümleleri boş bırakılan yerlere üst satırdaki şek-‬‬
‫‪line bakarak yazınız.‬‬
‫‪Ali Fuat Başgil‬‬

‫یل�ش ��ا�‬
‫چ�ا مق ی چ�ون مساعد ری و كوشه �آ را ما‪� .‬ب �ی لكه هر ری‪ ،‬هر كوشه چ�ا یل�شمه نڭ �أ ڭ‬
‫�ا و �ی غون ری �یدر‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫ّ‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫چ�ا یل�شمه �یه �ا و طورد�ی غڭ زمان ط�ب قی �آ تش خطنده دو ماین وزله ن رب عس ر ی‬

‫�ب‬ ‫ك‬ ‫ك‬ ‫�‬‫ی‬ ‫ ‬ ‫گ‬ ‫ش‬
‫قّ‬ ‫ّ‬ ‫ن‬
‫ا‬ ‫ڭ‬ ‫ح‬ ‫ت‬ ‫�ب‬ ‫س�ی‬ ‫ك‬
‫�ا و �یا �ی ق �ا ول و دقت ل؛ و ون رو ی‪� ،‬بدین و تڭله كند ی� ی � �ی شڭه وری‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫هر كون رب �ا رثدن �ی و كسك سسله ب�ش �ا ون صح�ی فه �ا و قو‪� .‬ب و سا �یه ده قونو شمه و‬
‫ا‬
‫سوز سو �یله مه قا �بل�ی ّ تڭ �آ رتار‪ .‬رب كتایب‪ ،‬در سی � ی� ی� ج�ه �ا وگرندكدن صوڭره‪ ،‬كتایب‬
‫ّ‬ ‫�‬
‫قا �پا �ی پو نه لر �ا وگرند�ی گڭی كوزدن گچ ی�ر‪ .‬دا ها صوڭره �ب ونلری نوط �ا �یت‪ .‬دقت � �یت‪:‬‬
‫ا‬
‫آ‬
‫سوز لرڭ و �یاز ی�لرڭ ق�ی صه‪ � ،‬چ��ی ق و معنایل �ا و لسون‪.‬‬
 ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬ ‫‪191‬‬

‫‪,....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫را ستالد�ی غڭ �أ دیب‪ ،‬كوزل �یاز ی�لری �أ زربله‪� .‬ب و سا �یه ده هم كل�یمه و �ا فاده خز�ی نه ڭ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫زنك�ی نله ش ی�ر‪،‬هم ده حافظه ڭ قو تلن ي�ر‪ .‬رب قونو و مسئله حقنده رب �یازی و �یا �أ رث �یازمه �یه‬
‫قرا ر ورید�ی گڭده‪� ،‬ا و ڭج� ه �ب و قوین �ا وزرنده �یاز ی�لمش د ی�گر رب �أ رث �ا و قو‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫ص ی�ره دن رب ك�یمسه زماین نا صل خ جر�ا �یا ج�غنی دو شونور‪ .‬عقللی �ا نسان �ا �ی سه زماین‬
‫نا صل دگرلندریه ج �گنی دو شونور‪ .‬ا‬
‫زری غ�ی ب �ا �ید ی�لن رب ثان�ی ه یی دن�ی انڭ �ب وتون خز�ی نه لری‬
‫گری كت ی�ره مز‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫ك ی� ج�ه �یاتاغڭه �ا وزا ند�ی غڭ زمان‪� ،‬ا و كون نه �یا �پد�ی غڭی و �یار ی�ن نه �یا �پا ج�غڭی كند�یڭه‬
‫صورمه دن �ا و �ی ومه‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬

‫‪....................................................................................................................................‬‬
192 ALTINCI ÜNİTE

Yazalım
1. Halide Edip’in bir hikâyesinden alınan aşağıdaki paragrafı, boş bırakılan
yerlere rika hattıyla yazınız.

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
2. Refik Halit’in bir yazısından alınan aşağıdaki paragrafı, boş bırakılan yer-
lere rika hattıyla yazınız.
 ALTINCI ÜNİTE 193

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

....................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

Defter Tutalım
Beğendiğiniz özlü sözleri derleyiniz ve bunları Osmanlı Türkçesi alfabesiyle
bir deftere yazınız.

Yazalım
O. Yüksel Serdengeçti’nin aşağıdaki şiirini, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış şek-
line bakarak, boş bırakılan yerlere, rika hattıyla yazınız.

............................................................................... ‫فرمان چ��ي قار دا ل يق�ل ي� چ�لر طا ق�ي ن ي�ر‬

......................................................................................... ‫م�ي دا نلرده ر بّ�ه دعا �ا و قونور‬
.............................................................................. ‫كولكه مزدن �ب تون ج�هان صا ق�ي ن ی�ر‬
‫آ‬
....................................................................................... ‫� چ�ماز �ا و ملش ق ي�زا نلغڭ كل لری‬

.............................................................................. ‫زب نه �يله دك �ا و قو سق ج‬

‫و�ه �ا �يللری؟‬
‫عثمان �ی و كسل سردن گچ� دی‬
194 ALTINCI ÜNİTE

Yazalım
Bugünkü alfabeyle verilen aşağıdaki hadis-i şerifleri rika hattıyla noktalı
alanlara yazınız.
(Hadislerin yazılışları, etkinliğin son kısmında verilmiştir. İlgili bölüme bakıp yazdıklarınızı kontrol ediniz.)

“İlim için yola koyulan kimse,

dönünceye kadar Allah yolunda-
dır.” (Tirmizi)

............................................................
............................................................
............................................................
...........................................................
...........................................................
.............................................................

“Öğreten, öğrenen, dinleyen ya da ilmi seven ol; beşincisi olma, helak

olursun.” (Darimi)
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

“Allah’ım bana öğrettiklerinle beni faydalandır, bana fayda verecek ilmi

bana öğret ve ilmimi artır…” (İbn Mace)
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

““Sadakanın en faziletlisi, Müslüman’ın bir bilgi öğrenmesi, sonra da o bil-

giyi Müslüman kardeşine öğretmesidir.” (İbn Mace)
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
(Hadislerle İslam 1)
 ALTINCI ÜNİTE 195

ّٰ �‫��ا‬
)‫” (رتمذي‬.‫ دو نن ج�ه �يه  قدر �ا لله �ی ولنده در‬، ‫“علم ي چ�ون �ي وله  قو�ي والن ك�يمسه‬
‫س‬ ‫�ي‬� ‫ج‬ ‫ب�شن‬ َ ‫علم َس‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬
”.‫ هالك � و ورسڭ‬، ‫ي � وملا‬ ‫ د�ي ڭله  ي�ن �يا ده  ي ون � ول؛‬،‫ �أ وگرنن‬،‫“�أ وگرتن‬
‫ا‬
)‫(دا رمی‬
ّٰ
‫ل‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫وريه �ك ع مي �ب اڭ �أ وگرت و‬
‫ج‬  ‫ �ب اڭ فا ئده‬،‫“� ل م �ب اڭ �أ وگرتدكلرڭله  �ب ني فا ئده الندري‬ ‫ه‬

�‫ب‬ ‫ا‬� �‫ي‬ ‫ت‬ ‫آ‬ ‫م‬ ‫علم‬

) ‫ما�ه‬ ‫” ( ن ج‬...‫ي � ر ر‬
‫ن‬
‫ صوڭره  ده  �ا و �ب �ي لگي يي مسلمان‬،‫ مسلمانڭ رب �ب �ي لگي �أ وگر مسي‬،‫“صدقه نڭ �ا ڭ فض�ي لتل�ي سي‬
‫” (�ا ب�ن ج‬.‫قردا شنه  �أ وگرتمس�ي در‬
) ‫ما�ه‬
)١ ‫(حد�يثلرله  �ا سالم‬
bk. Pekiştirelim 6.a. / 6.b.

Yazalım-Sergileyelim
1. Aşağıdaki paragrafı defterinizin bir sayfasına -sayfanın tamamını kullana-
rak- veya uygun başka bir materyale rika hattıyla yazınız. (Bu çalışmayı
sanal ortamda da yapabilirsiniz.)

2. Yazı çalışmalarınızı sınıf / okul panosuna asarak sergileyiniz.

Yazalım-Okuyalım
1. Aşağıdaki noktalı alana, bir yakınınızın Ramazan Bayramı’nı kutlayacağı-
nızı varsayarak rika hattıyla bir tebrik mesajı yazınız.

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

2. Tebrik mesajınızı arkadaşlarınıza ve mesajı yazdığınız kişiye okuyunuz.

196 ALTINCI ÜNİTE

Ünite Ölçme ve Değerlendirme Soruları

A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruların doğru seçeneğini bulup işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki rika hattıyla yazılmış kelimelerin hangisinde “kef-elif” harflerinin

özel yazımına örnek yoktur?

A) ‫ �ب واڭ‬ B) ‫ شواڭ‬ C) ‫ �پ �ی اڭر‬ D) ‫ ساڭسار‬ E) ‫اكئنات‬

2. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde, “istiklal” kelimesinin Osmanlı Türkçesi

alfabesiyle -rika hattıyla- yazılışı doğrudur?

A) ‫ �ا ستكالل‬ B) ‫ عستقالل‬ C) ‫ �ا ستقالل‬D) ‫ �ا صتقالل‬E) ‫ل‬

‫�ا ستكل‬
3. “Vatan sevgisi imandandır.” cümlesinin Osmanlı Türkçesiyle yazılışı, aşağı-
daki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) .‫� ی�ماندندری‬
‫وا طان سو گ�ی سی ا‬

B) .‫� ی�ماندندر‬
‫و طن سو گ�ی سی ا‬

C) .‫� ی�ماندا ندر‬

‫وطان سو گسی ا‬

D) .‫�ا ماندندری‬ ‫و طن سو گ�ی سی‬

‫وا طان سو گسی ا‬
E) .‫� ی�ماندندری‬

4. ‫ ح‬،‫ ��ا‬،‫ م‬،‫ ك‬harflerini kullanarak aşağıdaki kelimelerden hangisi yazılamaz?

A) ‫م‬
‫تحك‬ B) ‫م‬
‫�ا حك‬ C) ‫حكما‬ D) ‫حامك‬ E) ‫حكمًا‬

B) Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerleri parantez içinde verilen uygun ifade-
lerle -rika hattıyla- yazarak doldurunuz.

‫� ش‬
‫ كو چ� ج‬،‫ ش�ي وه‬،‫ مع ماف�ي ه‬،‫ صو غوقدن‬،‫ هزاده �باشنده‬،‫ گلوب گچ ن‬،‫ �پاره‬،‫(�ا ون رب‬
)‫ هوا‬،‫و�ك‬

ّ ّ
،‫�ا و تورو �ي وردق؛ شدتله قار �يا غ�ي �ي وردي‬ ...................................... ‫�أ ولكي گ ي� ج�ه‬

‫ صوقاقلرده‬.‫ ف ي�رط�ي نه  ق�ي امتلر قو �پار �ي �ي ور‬،‫ ت�ي �پ ي‬.‫ �ب وز گ�بي صو غوق‬..............................
 ‫‪ALTINCI ÜNİTE‬‬ ‫‪197‬‬

‫ّ‬
‫‪� .......................‬پك �آ ز‪ .‬چ�ا ي� ج��ي لرڭ �ا كثر ي�سي �ب �ي له  دك ن ري ق�پ ا مش‪ .‬زب ورو و وردق‪.‬‬
‫�ي‬ ‫ش‬ ‫گ‬ ‫ل‬
‫ا�‬
‫�ياشلرنده ‬ ‫‪......................................‬‬ ‫رب “مصر �ب وغد ي ج�ي” گلدي‪ .‬م�ي ني م�ي ني‪ ،‬سو ي�ملي‬

‫رب قر مزي‬ ‫‪......................................‬‬ ‫رب چ�و ج�ق‪ .‬س�پ تنڭ �أ وزر�ي نه  قار طوملش‪� .‬ي وزي‬

‫�أ ملا �يه  دو نمش‪� .................................... ،‬أ للري طو مڭش‪ ،‬ج�كتي صو ي�ا� چ�نده‪ .‬ت�ي تر�ي �ي ور؛ غال�ب ا‬
‫م‬
‫صو غوقدن د �ي شلريكل�ي دلنمش‪ .‬كند�ي نه  حصوص رب ‪� ....................................‬ا �يله “م�ي ش ي�ر‬

‫ي��ي نه  �ي وزي گولو�ي ور‪.‬‬ ‫‪....................................‬‬ ‫�ب و �يدا  ي” د ي�مكده  �ب �ي له  صعو �بت چ�ك�ي �ي ور‪.‬‬

‫نه  �يا پ�س ي�ن‪ ،‬مشتر ي�لري گولدريمك الزم؛ ‪ ....................................‬قازا نا ج�ق‪.‬‬

‫‪C) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.‬‬

‫‪1. Aşağıdaki kelimelerle anlamlı cümleler kurunuz ve kurduğunuz cümleleri‬‬

‫‪boş bırakılan yerlere rika hattıyla yazınız.‬‬

‫چ�وغاالن  )‪a‬‬ ‫ سرما �یه س�ی در‪ ،‬تك‪ ،‬مح�ب ّ ت‪ ،‬خ جر�اد ق�ج ه‪� ،‬ا نسانڭ‪،‬‬
‫‪..................................................................................................................................‬‬

‫ل‬ ‫ن‬
‫گ�ی تد�ی گڭزی )‪b‬‬ ‫رنه �یه‪� ،‬أ و می‪ ،‬ب� ی� م�ی �ی ورسه ڭز‪ ،‬نه‪� ،‬یا �پد�ی غڭزڭ‪� ،‬ی وقدر‪،‬‬
‫‪..................................................................................................................................‬‬

‫‪2. Aşağıdaki cümleleri Osmanlı Türkçesi alfabesiyle -rika hattıyla- boş bırakı-‬‬
‫‪lan yerlere yazınız.‬‬

‫‪a) Tarih değil, hatalar tekerrür eder.‬‬

‫‪...........................................................................................................‬‬

‫‪b) Sahipsiz olan memleketin batması haktır,‬‬

‫‪Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktır.‬‬

‫‪...........................................................................................................‬‬

‫‪...........................................................................................................‬‬
198 ALTINCI ÜNİTE

Ç) Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

Bulmacada Mevlâna’ya ait yedi kelimelik bir söz verilmiştir. Önce harfleri
karışık olarak dizilen her bir satırdaki kelimelerin harflerini bulup kelimeler başlıklı
bölüme yazınız. Sonra bu kelimelerden (kelimeler sütununu yukarıdan aşağıya
okuduğunuzda) meydana gelen cümleyi “Mevlana’nın Sözü” başlığı altındaki
noktalı alana rika hattıyla yazınız.

(Not: Satırlarda fazladan harfler bulunmakta ve her bir satırdaki rakam, o sa-
tırdaki kelimenin harf sayısını göstermektedir.)

Mevlana’nın Sözü

{........................} / {...............} / {.......................}

{...................} / {..............} / {........................}

{..............................................................................}

Harfler Kelimeler

‫د ظ ر ق ع‬ ‫و‬ ‫ذ‬ ‫��ا‬ ‫ط ن ض پ‬ _______‫ط‬

_ (8)

‫ل‬ ‫ع پ ذ‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫ض ظ ك ژ ك ع‬ _ _ ‫_ _ل‬ (4)

‫��ا‬ ‫ح‬ ‫ظ ح پ ر‬ ‫ه‬ ‫غ‬ ‫ذ ط غ‬ ‫و‬ ______‫ط‬

_ (7)

‫ز‬ ‫گ گ ج‬ ‫ژ ك ض ز‬ ‫د‬ ‫ی ق ه‬ ______‫ك‬

_ (7)

‫م‬ ‫ه‬ ‫م ض م‬ ‫ه‬ ‫م م‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫�آ‬ _ _‫_ ه‬ (3)

‫و‬ ‫��ا‬ ‫ن‬ ‫��ا‬ ‫ل‬ ‫��ا‬ ‫ل و‬ ‫��ا‬ ‫و ن‬ ‫��ا‬ _‫_ _ _ _ ن‬ (5)

‫��ا ش ق م‬ ‫ر‬ ‫��ا‬ ‫چ‬ ‫م ل م‬ ‫و‬ ‫��ا‬ ‫چ‬

_ _ _‫( _ _ _ _ _ _ _ _ _ م‬12)
 ALTINCI ÜNİTE 199

Serbest Okuma
YAZI HAKKINDA
İslam yazısı, istif imkânlarıyla da olağanüstü bir çekiciliğe bürünmüştür. Bu
hâliyle değişebilmeye kapalı belirli şekillerden ibaret olan Latin harflerine ve
Uzakdoğu’nun çizgi estetiği güçlü fakat birbirinden ayrık harf gruplarından oluşan
yazılarına karşı bariz bir ahenk üstünlüğü gösterir. Hattın okuma yazma vasıtası
olarak gündelik hayatta yer alması, ondaki estetik kudretin ayrıntılarını hisseden
insanlarda veya insan topluluklarında güzellik kavramının yerleşmesini sağlamış,
taşıdığı ölçü sistemi de intizam hissini geliştirmiştir.
Prof. Dr. M. Uğur DERMAN
Bütün bir insanlığın beyni diyebileceğimiz muhteşem çizgiler (yazı) âleminin
kendine mahsus vücut (var olma), tenasül (çoğalma) ve beka (devam etme)
kânunları, tekâmül (olgunlaşma) ve inkıraz (yok olma) sebepleri, parçaları ve bü-
tünleri arasındaki muvazene ve ahengi sağlayan cazibe (çekme) ve dâfia (itme)
kuvvetleri vardır.
***
Herhangi bir yazı, en kaba şekli ve en sade ifadesiyle de alınsa az çok bir sanat
veya sınaatın (zanaatların) misalini taşır. Bu misal her şeyden önce maddi vasıta-
lar ve hendesi unsurlarla sağlanabildiğinden hendese çerçevesi dışında kalmış,
onun usul ve kaidelerinden faydalanmamış bir yazı düşünülemez. Velev ki o yazı
iplere sıralanmış düğümler, taşlara yapılmış oyuklar olsun. Bununla beraber, yazı
sadece hendeseden ibaret de değildir.
M. Bedrettin YAZIR
(Düzenlenmiştir.)
İslam sanatlarının merkezinde hüsnühattın yer alması, elbette bir Kur’an sanatı
olmasından dolayıdır. Çünkü vahyin nüzulünden sonra yazı artık sadece bir kay-
detme ve nakil vasıtası değil, aynı zamanda ilahî vahyi en okunaklı ve estetik
biçimde yazmanın da vasıtası olmuştur. Nitekim nüzulde ilk sırayı alan Alak sure-
sinin ilk beş ayetiyle bir görüşe göre nazil olan ikinci sure olan Kalem suresinin ilk
ayetinde kaleme yapılan özel vurgu, hattatlar için her dönemde en büyük ilham
kaynağı olmuş; İslam medeniyetinin, aynı zamanda bir yazı medeniyeti olmasını
intaç etmiştir. Özellikle Kalem suresinin ilk ayeti olan ve müfessir Elmalılı’nın diliyle
“Nun ve kalem ve ehl-i kalemin satıra dizdikleri ve dizecekleri hakkı için…” şek-
‫ن‬
linde meali verilen ayet-i kerimenin başındaki harfi hokkaya (mecazen âleme)
ortasındaki nokta ise mürekkebe (mecazen insana) benzetilmiştir. Kalem Güzeli
‫ن‬
müellifinin şu yorumu çok çarpıcıdır: “Her şahıs içinde bir nokta, şu feza içinde
bir arz gibi, arz üzerinde bir beden, beden içinde ‘Ben! Ben!’ deyip duran, uğultu-
lu, iniltili, kederler ve neşeler içinde titreyen, arzu ve ümitler içinde kaynayıp taşan,
aşk ve meşk ile coşan, haddini aşan, acı tatlı hadiseler içinde yaşayan, Hakk’ın
kaza ve kader kalemiyle yazmış olduğu pek güzel bir yazısıdır.”
İsmail KANBAZ
200 PROJE VE PERFORMANS GÖREVLERİ

5. Ünite Proje Görevi

Dersin Adı Osmanlı Türkçesi

Sınıf 12. Sınıf

Osmanlı Türkçesiyle Yazılmış Eserler ve Hat Sa-

Ünite Adı
natı Örnekleri
Araştırma, Okuma, Yorumlama ve Lügat Kul-
Beklenen Performans
lanma.

Süre 2 Ay

Puanlama Yöntemi Dereceli Puanlama Anahtarı

Proje Konusu

Sizden, Osmanlı Türkçesi ile yazılmış matbu metinlere ve levhalara ulaşmanız, bunları okuyup
incelemeniz, incelediğiniz metinlerdeki anlamını bilmediğiniz kelimelerin anlamını Osmanlı Türk-
çesi lügatlerinden bulup bir sözlük bölümü oluşturmanız ve bu metinlerin özetini çıkararak bir su-
num hazırlamanız beklenmektedir.
Hazırlayacağınız sunuda;
İncelediğiniz metin ve levhaların fotoğraflarına veya fotokopilerine,
Metinlerin bir bölümünün ve levhaların bugünkü alfabeye aktarılmış biçimlerine,
Metinler ve levhalarda anlamını bilmediğiniz kelimelerin anlamlarıyla verildiği bir sözlük bölü-
müne,
Metinlerin özetlerine yer verilmelidir.

Projenizi Hazırlarken Dikkat Etmeniz Gerekenler

1. Sunu için en az üç metin, yedi levha belirleyiniz.

2. Metinler şiir, biyografi, makale, hikâye, mektup, fıkra, hatıra ve kıssa türlerinden biri olabilir.
3. “Adalet, dostluk, dürüstlük, sabır, sevgi, yardımseverlik, vatanseverlik” konularını işleyen metin-
ler ve levhaları öncelikle seçmelisiniz.
4. Metin ve levhaların PDF, JPEG, fotoğraf veya fotokopilerini temin ediniz.
5. Belirlediğiniz metinleri ve levhaları okuyunuz.
6. Sunuda kullanmak üzere seçtiğiniz metinlerin bir bölümünün ve levhaların okunuşunu yazınız.
7. Anlamını bilmediğiniz kelimelerin anlamını Osmanlı Türkçesi lügatlerinden bulup bir sözlük
oluşturunuz.
8. Metinlerin özetini çıkarınız.
9. Levhalarda yer alan değerler ve bu değerlerle ilgili görüşlerinizi not ediniz.
10. Metinlerin ve levhaların ulaşıldığı kurum, yer veya kişiler hakkında bilgi toplayınız.
11. Elde ettiğiniz bilgileri (metinlerin ve levhaların PDF, JPEG, fotoğraf veya fotokopileri; metinlerin
ve levhaların okunuşları, metinlerin özetleri, değerlerle ilgili görüşlerin yer aldığı notları) düzen-
leyerek bir sunum hazırlayınız.
12. Sunumunuzda verilen bilgileri görsel materyallerle (metin ve levhaların görselleri, metinlerin ve
levhaların elde edildiği kurum, yer ve kişilerin fotoğrafları vb.) destekleyiniz.
13. Sunumunuzu .../…/20… tarihinde yapacak şekilde hazırlıklarınızı tamamlayınız.
 PROJE VE PERFORMANS GÖREVLERİ 201

Proje Görevi Dereceli Puanlama Anahtarı

Nitelikler Geliştirilmeli (1) İyi (2) Mükemmel (3)

Osmanlı Türkçe- Osmanlı Türkçe-

Osmanlı Türkçesiy-
siyle yazılmış yeterli siyle yazılmış yeterli
le yazılmış yeterli sayı-
Araştırma sayıda matbu metne sayıda matbu metne
da matbu metne ve
ve levhaya ulaşılama- ve levhaya kısmen
levhaya ulaşılmıştır.
mıştır. ulaşılmıştır.

Amaca uygun Metinler ve lev-

Büyük oranda
metinler seçilememiş- halar amaca uygun,
amaca uygun me-
tir. Metinler ve levha- başarılı bir şekilde
tinler seçilmiştir. Me-
lar bugünkü alfabeye seçilmiştir. Metinler
tinlerin ve levhaların
başarılı bir şekilde ve levhalar bugünkü
bugünkü alfabeye
aktarılamamıştır. Bi- alfabeye başarılı bir
aktarımı kısmen ba-
linmeyen kelimelerin şekilde aktarılmıştır.
şarılıdır. Bilinmeyen
anlamıyla ilgili bölüm Bilinmeyen kelimelerin
İçerik kelimelerin anlamıyla
gelişigüzel hazırlan- anlamıyla ilgili bölüm
ilgili bölüm kısmen ye-
mıştır. Metinler, güzel çok güzel hazırlanmış-
terlidir. Metin özetleri
bir şekilde özetlene- tır. Metinler, başarılı bir
ve levha içeriklerinde
memiştir. Levha içe- şekilde özetlenmiştir.
dile getirilen değer-
riklerinde dile getirilen Levha içeriklerinde
lerin yorumlanması
değerler güzel bir dile getirilen değerler
tam anlamıyla başarılı
şekilde yorumlana- başarılı bir şekilde
sayılmaz.
mamıştır. yorumlanmıştır.

Sunu, yeteri kadar

görsel materyallerle Sunu, zengin gör-
Sunuda görsel
desteklenmiştir. sel materyallerle des-
materyal kullanılma-
Dinleyicilerle ileti- teklenmiştir.
mıştır.
şim kısmen kurulabil- Dinleyicilerle ileti-
Dinleyicilerle ileti-
miştir. şim başarılı bir şekilde
şim kurulamamıştır.
Görsellik ve Sunum Tam anlamıyla kurulmuştur. Doğru
Doğru ve etkili bir
doğru ve etkili bir ve etkili bir beden dili
beden dili kullanılma-
beden dili kullanıla- kullanılmıştır.
mıştır.
mamıştır. Sunuda kullanılan
Sunuda kullanılan
Sunuda kullanılan anlatım, akıcı ve ilgi
anlatım akıcı değildir.
anlatımın akıcılığında çekicidir.
sorun vardır.
202 PROJE VE PERFORMANS GÖREVLERİ

6. Ünite Performans Görevi

Dersin Adı Osmanlı Türkçesi

Sınıf 12. Sınıf

Konuşma dilindeki kelimeleri ve kısa cümleleri

rika hattıyla yazar.
Kazanımlar
Kısa ve basit metinleri rika hattıyla yazar.
Osmanlı Türkçesiyle yazmaya istek duyar.

Beklenen Performans Araştırma, beceri

Süre 2 Hafta

Puanlama Yöntemi Dereceli Puanlama Anahtarı

Performans Konusu

Sizden, “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik,
yardımseverlik” konularında atasözleri ve Türk edebiyatının seçkin eserlerinden kısa paragraflar
ve dörtlükler derlemeniz; bunları Osmanlı Türkçesi alfabesiyle renkli kartonlara -imkânlarınıza
göre başka ortamlarda- yazıp sınıfınızın ve okulunuzun görünür yerlerinde sergilemeniz beklen-
mektedir.

Performans Görevinizi Hazırlarken Dikkat Etmeniz Gerekenler

1. Kartonların eşit ebatta olmasına ve üzerine yazılacak yazıların okunur ve dikkat çekici olmasına
özen göstermelisiniz.
2. Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazdığınız atasözleri, paragraf ve dörtlüklerin okunuşlarını da uygun
bir bölüme, görünür şekilde yazmalısınız.
3. Ders öğretmeninden konuyla ilgili size rehberlik yapmasını isteyebilirsiniz.
4. Çalışmalarınızı, verilen süre içinde bitirebilecek ve okulda sergileyebilecek şekilde bir planlama
yapmalısınız.
5. Çalışmalarınızı okuldaki arkadaşlarınızın görebileceği bir yerde sergilemelisiniz.
6. Performans görevinizi en geç .../..../20… tarihine kadar bitirmelisiniz.
 PROJE VE PERFORMANS GÖREVLERİ 203

Performans Görevi Dereceli Puanlama Anahtarı

Nitelikler Geliştirilmeli (1) İyi (2) Mükemmel (3)

Atasözleri, pa- Atasözleri, pa-

Atasözleri, pa-
ragraf ve dörtlüklerin ragraf ve dörtlüklerin
ragraf ve dörtlüklerin
seçilmesine dikkat seçilmesine büyük
seçimi çok başarılıdır.
Araştırma edilmemiş, yeteri oranda dikkat edil-
Yeteri kadar söz ve
kadar söz ve metin miştir. Yeteri kadar söz
metin parçasına yer
parçasına yer veril- ve metin parçasına
verilmiştir.
memiştir. yer verilmemiştir.

Atasözleri, pa-
Atasözleri, pa-
Atasözleri, pa- ragraf ve dörtlüklerin
ragraf ve dörtlüklerin
ragraf ve dörtlüklerin yazımı için yeterli ça-
yazımı için istenilen
İçerik yazımı için yeterli ça- lışma yapılmış, gerekli
düzeyde çalışma
lışma yapılmamıştır. yardımlar alınmıştır.
yapılmamıştır. Kısmen
Yazım hataları vardır. Yazım hataları bulun-
yazım hataları vardır.
mamaktadır.

Osmanlı Türkçesi Osmanlı Türkçesi

alfabesindeki harflerin alfabesindeki harflerin Osmanlı Türkçesi
yazımında başarılı yazımında kısmen alfabesindeki harflerin
Görsellik ve Sunum
olunamamıştır. Gör- başarılı olunmuştur. yazımı çok başarılıdır.
sellik beklenen düzey- Görsellik, orta düzey- Görsellik ilgi çekicidir.
de değildir. dedir.
204 PEKİŞTİRELİM

PEKİŞTİRELİM
(EK ETKİNLİKLER)
 PEKİŞTİRELİM 205

1. ÜNİTE
1.a. Yorumlayalım-Yazalım
Osmanlı Türkçesi medeniyet tasavvurumuzun
dilini temsil etmektedir. Size ait bir diliniz yoksa ko-
nuşamazsınız. Eğer konuşamıyorsanız doğal olarak
başka kültür ve medeniyetlerle de konuşamaz,
iletişim kuramazsınız. Medeniyetlerin hem kurucu
hem de koruyucu ana unsurlarından olan dil, bir
anlamda toplumların en önemli varlık nedenidir.
Bu unsuru kaybeden toplumlar anlayışını, yetisini,
algısını, düşünüşünü ve mekânını yitirirler.
Arap harfleriyle yazılan Osmanlı Türkçesi, bin
yıllık millî örfümüzün, altı yüz yıllık imparatorluk öl-
çeğindeki insanlık elçiliğimizin tarih, edebiyat ve
kültür dili olmuştur.
Prof. Dr. Emrullah İşler
(http://www.star.com.tr)

Bu paragraftan hareketle Osmanlı Türkçesiyle yazılmış eserlerin kültür ve

medeniyetimiz açısından önemine dair hangi çıkarımlar yapılabilir? Görüşleri-
nizi aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız.
...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................
206 PEKİŞTİRELİM

1.b. Yorumlayalım
İslam kaynaklarında cismani aletlerle meyda-
na getirilen, ruhani bir hendese olarak tanımlanan
hat sanatı, aslında bin küsur yıl önce doğup tama-
men mistik bir hava içinde gelişmiş büyülü bir resim
sanatıdır…
Modern sanatın öncüsü olan Picasso, hat eser-
lerindeki plastik etki karşısında şunları söylüyordu:
“Benim resimde varmak istediğim son noktaya, İs-
lam yazısı çoktan gelmiştir. Ama bunlar ne kadar
ritmik! Bunlardan bir şeyler çıkar, bir şeyler çıkar.
Doğulu renkçidir ama renkçiden çok fazla, çizgici, soyuttur. Bu soyut dehasının
en güzel örnekleri bunlar, bu yazılar.”
Birçok Türk ressamının hocası olan Andre Lhote, ünlü hattatların (Ahmet Ka-
rahisari, Şeyh Hamdullah, Mustafa Râkım) yazılarını gördüğü zaman hayranlığı-
nı dile getirerek “Okuyamıyorum bu yazıları. Okuyamadığım daha iyi. Salt çizgi
senfonilerini tadabiliyorum böylelikle. Resim sanatının temeli nedir? Desen; çiz-
gi de İngres’in deyimi ile müzikal olmalı. İşte bütün bunlar, bu yazılarda var.”
demiştir.
Form bakımından maddi kültüre, muhteva bakımından da manevi kültüre
ait olan hat sanatının temeli; nokta, çizgi ve harfler arasındaki ilişkilerdir. Bunu
fark eden Batılı sanatçılar, hat sanatını eserlerinde kullanarak yeni bir ifade dili
ortaya koymuşlardır. Özellikle Mondrian, Klee, Miro gibi ressamların resimlerin-
de hat sanatından izler ve etkilenişler bulmaktayız.
Dr. Zübeyde Cihan ÖZSAYINER
Bu parçaya göre hat sanatının kültür ve medeniyetimizdeki yeri ve
önemi konusunda neler söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla
paylaşınız.
 PEKİŞTİRELİM 207

2. ÜNİTE

2.a. Ayırt Edelim

Aşağıda farklı hatlarla yazılmış atasözleri verilmiştir. Atasözlerini inceleyerek
hangi hatla yazıldığını belirleyiniz ve okunuşlarını boş bırakılan yerlere örnek-
teki gibi yazınız.

Hattı : ....................................... Hattı : .......................................

1 2
Okunuşu: ....................................... Okunuşu: .......................................
....................................... .......................................

Hattı : ....................................... Hattı Divani

: .......................................
3 4
Okunuşu: ....................................... Bin nasihatten bir
Okunuşu: .......................................
....................................... musibet evladır.
.......................................

Hattı : .......................................
5
Okunuşu: .......................................
.......................................
208 PEKİŞTİRELİM

2.b. Bulalım
Aşağıda bazı olaylar ve bu olayların tarihine işaret eden ibareler verilmiştir.
Siz de kitabınızın s. 51’deki “İnceleyelim” etkinliğinden faydalanarak ebcede
göre düşülen söz konusu tarihleri bulunuz.
(Not: Tarihler, hicri takvime göredir.)

Olay İbare Tarih

Timur’un Anadolu’ya
girip Sivas’ı tahrip
‫خرا ب‬ .........................
etmesi (Harap)

‫م‬
Fatih Sultan
Mehmet’in Rumeli
‫ب�ن�ي ان حمد خان‬ .........................
Hisarı’nı yaptırması (Bünyan-ı Mehmet Han)

‫ا‬
‫� ه ِل د ي�ن �ا ستا ن�ب وىل �آ لدى ج�دا ل و ج�نكله‬
İstanbul’un fethi .........................
(Ehl-i din İstanbul’u aldı cidal
ve cenkle.)

Uyvar Kalesi'nin fethi ‫��اهّلل مع�ي ن �ا ولدي فتح �أ �يلدك �ا و �ي وا ري‬

.........................
(Allah muin oldu fetheyledik Uyvar'ı.)

‫ا‬ ‫ش‬
Şehzade
Abdülhamit’in
‫فر وریدي گلد ی عامله هزاده مز ع�ب د � حلم�ي د‬ .........................
doğumu (Fer verdi geldi âleme şehzademiz
Abdülhamit.)
 PEKİŞTİRELİM 209

3. ÜNİTE

3.a. Bulalım-İşaretleyelim
Aşağıdaki tabloda, sol sütunda verilen özelliklere sahip Arapça ve Farsça
asıllı kelimeleri, sağ sütundaki cümlelerde bulup işaretleyiniz.

Cümlede Bulunacak
Arapça ve Farsça Asıllı Dil Cümleler
Ögelerinin Özellikleri

ََْ
Bina-yı merre mastar (‫)فعله‬
ْ َ َْ .‫رب ن�ب ذه معرفت رب چ�وق عملدن دگرل�ي در‬
Mimli mastar (‫)مف ِعلت‬

ْ َْ
İsm-i mekân (‫(مف ِعل‬ ِ ‫م�ج ل‬
.‫ �با غ�چ ه گ�ب �ي در‬،‫س علم‬
َ َ
Bina-yı merre mastar )‫(ف ْعله‬ ّ
‫ا‬ َ ْ َ �‫ي‬
ْ ْ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ض‬ ‫م‬ ‫ س‬
.‫د ل طعنه ى زر ق ر�به سندن د ها ؤثدر‬
İsm-i alet (‫) ِمفعاَل‬

ْ َ ْ
Mimli mastar (‫) َمف َعلت‬ .‫ مرحمت �ا و لونماز‬،‫مرحمت �ا ي�تمه �ي نه‬

ْ َََْ
Mimli mastar (‫)مفعلت‬
.‫هر قل�ب ڭ رب مشغله سى وا ردر‬

‫ �ا صحا �ب نڭ م ج‬،‫شو �أ وچ شى‬

:‫و� ِب هالكتى �ا و لور‬
.‫ خود �ب �ي نلك‬،‫ هوا رپستلك‬،‫خس�ي سلك‬
Farsça birleşik kelime

ْ َُ �‫��ا‬
Mübalağalı ism-i fâ’il (‫)فعول‬ .‫حسود ي چ�ون حسدى نه �ب و�ي وك مص�ي �ب تدر‬

‫ ك�ي ف�ي ِت �ا صلى �ا �ي شندن‬،‫در�ۀ عقلى سوزندن‬

‫�ا نسانڭ ج‬
Mec’ul mastar (‫(�يت‬
.‫� آ ڭالش�ي ل ي�ر‬
ْ َ ْ ‫�)ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬
İsm-i tafdil (‫فعل‬ .‫ � ه ِل علمڭ زوا لندن � هوندر‬،‫علمڭ زوا ىل‬
210 PEKİŞTİRELİM

‫ا‬
ْ َ ‫عارفلر نظرنده ظر�ي ف گورو نمك � ي�سترسه ڭ گناه‬
‫فع‬
Mübalağalı ism-i fâ’il (‫) ٰ �ي ل‬
.‫�ا �ي شله مه‬

َ ‫نع‬
Farsça birleşik kelime .‫ متى زوا ل پَ�ذري �ا �يدر‬،‫كفرا ن‬

‫ا‬
‫سزدن هر هانگ�ي ڭز � خوا ننه منفعت وريمكلگه قادر‬
‫ا‬
.‫�ا �ي سه همان معاونت � ي�تس ي�ن‬
Farsça asıllı zarf

ْ َ
‫فع‬
Sıfat-ı müşebbehe (‫) ٰ �ي ل‬ ّ
ْ َ .‫ عذاىب �پك �ا ل�يمدر‬،‫ج�ناب حق حل�يمدر‬
Mübalağalı ism-i fâ’il (‫)ف ٰع�ي ل‬

َ
ِ ،‫م ْو سمسز ي�ت�ي شدري ي�لن م�ي وه و شكوفه‬
‫حال ط�ب �ي ع�ي سنده‬
ْ َْ
ِ ‫مف‬
İsm-i zaman (‫) عل‬ �‫�ت‬
.‫مو سمنده ي ي شمش �ا والنلره ُمعادل �ا وملا �ي ور‬

3.b. Bulmaca Çözelim

Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

SOLDAN SAĞA

6. Herhangi bir kelimeden türeme- 12. “Anapara” anlamında Farsça kö-

yen, kök hâlinde bulunan isim. kenli birleşik kelime.
8. “Ticaretle ilgili” anlamında bir ism-i 14. “Acıma duygusu” anlamına gelen
mensup. Arapça kökenli mimli mastar.
9. “Kural” anlamına da gelen ve bir 18. “En büyük” anlamında bir ism-i tafdil.
defa yapılmayı ifade eden bir isim. 19. “Yavaş” anlamında Farsça asıllı bir
11. Farsçada yer zarfı görevinde kul- zarf.
lanılan ve “bir şeyin bitiş kısmı” an- 20. Ders yapılan yer anlamında bir
lamına gelen kelime. ism-i mekân.
 PEKİŞTİRELİM 211

YUKARIDAN AŞAĞIYA
1. “Cünd” kelimesinin ism-i tasgiri.
2. Bir ism-i zaman adı.
3. “Gönlü şad olan, mutlu” anlamın-
da Farsça kökenli birleşik isim.
4. Secde kelimesiyle aynı kökten türe- 15. Bağımsızlık anlamında bir mec’ul
miş bir ism-i mekân.
5. “Çokça bağışlayan Allah.” anla-
mında mübalağalı ism-i fâ’il.
7. Sanıklar hakkında hüküm verilen
yer anlamında ism-i mekân.
10. “Saadet yurdu” anlamında
İstanbul’un eski adlarından birisi.
13. Arapçada türemiş isim.
mastar.
16. “Anahtar” manasında bir ism-i alet.
17. “Aydınlatma aracı” anlamında bir
ism-i alet.

2 3 4

6 7

9 10

11

12 13

14 15 16

17

18

19

20

Bulmacanın çözümü için bk. s. 246

212 PEKİŞTİRELİM

4. ÜNİTE

4.a. Yazalım
Aşağıdaki metinde Türkçe ve Farsça sayılar birlikte verilmiştir. Tabloyu, me-
tinden yararlanarak Türkçe ve Farsça sayılarla örnekteki gibi doldurunuz.

‫ ي�ك دو سه  چ�هار و پ�نج؛ شش‬،‫رب �ا ي�كي �أ وچ دورت ب�ش‬

.‫ ي�دي سكز طقوز �ا ون‬،‫�آ لتي؛ هفت و هشت و نه ده‬

�‫چ‬
‫ پ�ن ج�اه �ا ي‬،‫ ي�گر مي �ا و توز؛ هل قرق‬،‫ب� ي�ست و سي‬
.‫لل�در‬
‫آ‬
…‫ � لتمش و ي�تمشدر‬،‫شصت و هفتا د‬
‫ا‬
 ‫موغله يل �ا رب ه ي�م شاهدي دده‬

Türkçe
Bir İki Üç Dört Beş
sayılar

Farsça deh
sayılar ..................... ..................... ..................... ..................... .....................

Türkçe
Altı Yedi Sekiz Dokuz On
sayılar

Farsça
sayılar ..................... ..................... ..................... ..................... .....................
 PEKİŞTİRELİM 213

4.b. Eşleştirelim-Yazalım
Aşağıda, 1. tabloda karışık olarak verilen Arapça ve Farsça gün adlarını,
2. tablodaki Türkçe gün adları ile eşleştirerek yazınız.
1. TABLO

�‫�ا‬ ‫�ي وم‬

‫�ي وم �ا ألر�ب عاء سه شن�ب ه �ي وم ج لمعه دو شن�ب ه‬ ‫�یكشن�ب ه‬ ‫پ�ن ج�شن�ب ه‬
‫�ا الثن�ي ن‬

‫�ي وم �ا لثلثاء‬ ‫ج�معه‬ ‫شن�ب ه �ي وم �ا ألحد چ�هار شن�ب ه �ي وم �ا ل ّس�ب ت‬ ‫ي‬ �‫م‬ ‫�ي �اخل‬
‫وم س‬
2. TABLO
Türkçe Gün Adları Arapça Gün Adları Farsça Gün Adları
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
Cumartesi
Pazar

4.c. Bulalım-Çevirelim
1. “Seçme Metinler” başlıklı aşağıdaki parçada geçen hicri ve Rumi ay
adları ile Arapça kalıplaşmış ifadeleri bulup işaretleyiniz.
‫س‬
‫چ �مه متنلر‬
ّ
)‫ تار ي�خلى مكتو �بده (شونلرى �ياز �ي �ي ور‬٩٩ ‫ رب��ي ع �ا الول سنه‬٢١ )‫(مدحت �پاشا‬:
ّ ‫ا‬ ّ
٩٨ ‫ ش �وا ل سنه‬٩ .‫ تار ي�خلى رب مكتو ب�ڭز �ب و گون و صل �ا ولدى‬٩٨ ‫ ش �وا ل سنه‬٩ ‫ىف‬
‫ا‬ �‫ش‬
‫تار ي�خلى مولوى ي خى �ا فند�ي نڭ حرم�ي له گوندرد�ي گڭز مكتو �بدن و رب ده ش�يمد ي�كى � ي�ش�ب و‬

‫ �ب نم سزه �يازد �ي غم مكتو ب�لر �آ لتى �يدى قطعه �ا ولد�ي غى‬.‫مكتو �بدن �باشقه مكتو ب�لر ي�ڭزى �آ ملادم‬
‫‪214‬‬ ‫‪PEKİŞTİRELİM‬‬

‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫ل‬ ‫ل‬ ‫ح‬ ‫ا‬
‫حالده �ب ونلر و رفقا ز و ونان ذو تڭ رم ر�ي نه �يازدق رى‬
‫ل‬ ‫�ب‬ ‫م‬
‫ا‬
‫مكتو ب�لردن ه�ي چ رب �ي سنڭ و صل �ا وملامه سى و زبلره‬
‫خص‬ ‫ل  س ا ّ م‬
‫گله �ك مكتو ب�لرڭ زبه وري ي� مه مه ى � ل�ب ته وص‬
‫ج‬
‫��ا�‬
‫رب شى �ا و لبو �ا و �ي ولده زبلرى �ا زعاج ي چ�ون‬
‫ّ‬
‫ناب حق عادل و قادردر‪.‬‬ ‫�ا وملل�ي در‪ .‬هر نه �ا �ي سه ج� ِ‬
‫ّ‬
‫�ا ز م ي�ردن چ��ي قاىل تام طقوز �آ ى �ا ولد�ي غى حالده �ب و مدت‬
‫ظرفنده رب دا رئه ده و قره قول �آ لتنده قا �پاىل �ا والرق ك�يمسه‬
‫ا‬
‫�ا �يله �ا ختالط �ا ي�تمه �يه رك چ�ك�ي لن � ضطرا ب اكىف �ا وملاد �ي غندن رب ده �ب و صورتله �ا والد و‬
‫ا‬ ‫م‬
‫و� ِب تسل�ي ّ تدر‪.‬‬
‫ع�ي املڭ �ا خ�ب ارندن حروم�ي ت ز �ياده �ا �ي سه ده عند ��ا هّٰلل � ج�رڭ �ب و�ي وك �ا ومله سى م ج‬
‫�ي َ ْ‬ ‫حفظ ُم�ي َ ّ‬ ‫ا‬
‫� حلمد هّٰلل قرآ نڭ �يڭ�ي دن ى ر � ولدي‪ .‬و م�ي ه درت ش زؤ ر ئت � و و و ور‪ .‬ى‬
‫ل‬ ‫ع‬ ‫�ي‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ق‬ ‫�‬‫ج‬ ‫�‬‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫س‬
‫ا‬
‫ح�ي در �ا �يله سم�ي ح مكت�ب ه گوندر ي�لبو � ج�زا ِى قرآ ن�ي ه �ا و قوتدري ي�لمه سى و �ي وسف ج�مالڭ ده‬
‫ا‬
‫فر نس جز�ه درس وريمه سى �پك مناس�ب در‪.‬‬
‫مدحت‬
‫***‬
‫�آ لتن‬ ‫ّ‬
‫نا مق مكال‪ ١٢٥٦ ،‬ش �وا لنڭ ي�گر مى ج�ى گوىن تكفور دا غنده دن�ي ا �يه گلمشدر‪� .‬ب و‪ ،‬تار �ي ِخ‬
‫م�ي الدى ‪ ١٨٤٠‬سنه سنه تصادف �ا �يدر‪.‬‬
‫ّ‬
‫�ب و�ي وك مكال سا ق ي�زده �ب ولوند�ي غى �ا ثناده ‪ ١٣٠٦‬رب��ي ع �ا الولنڭ ي�گر مى سكز�ي نه و (م�ي الدى)‬
‫ِ‬ ‫ُْ‬ ‫ س ن ِ ّ‬
‫ون �أ ولنڭ �ا �يك�ي سنه تصادف �ا �يدن �پازا ر گوىن مز ن رب زنلۀ  صدر �يه � �يله‬
‫ا‬ ‫م‬ ‫‪ ١٨٨٨‬سنه ى اك‬
‫ُ ّ‬
‫�ا ختالط �ا �يدن ذا ت �ا لرئه دن وفات �ا ي�تمشدر‪.‬‬
‫***‬
 PEKİŞTİRELİM 215

‫ه‬
‫ سنۀ م�ي الد �يه سى ما �ي سنده‬١٤٩١ ‫ تار �ي ِخ ج �ر�ي سنه تصادف �ا �يدن‬٨٩٥ ‫ جر�ب‬٩ ،‫و�ه سنان‬
‫ق ج‬
‫ه‬ ّ
‫ م�ي الدى �ي �ي لنڭ‬١٥٨٨ ‫ ج �رى سنه سنه ُمصا ِدف �ا والن‬٩٩٦ ‫ ج�ماذي �ا الول‬١٣ ،‫طو غمش‬
ّ
‫ سنه  �ي عنى رب عصره �يا ق�ي ن رب مدت‬٩٨ ‫ شو حسا �به گوره تمام‬.‫ن�ي سان گوننده وفات �ا ي�تمشدر‬
� ‫ا‬ ّ ‫ُم َعم‬
‫ي‬ ‫مل‬
.‫ر � و ش د مكدر‬
***
ُّ َ َ ّ ‫ه‬
‫ سنۀ ج �ر�يه سنده �ا �ي بو ج�وا رنده ج‬١٢٤٠ ،‫ذاكىئ �ا فندي‬
‫“�د�يد على �پاشا” محله سنده تولد‬
.‫�أ �يله مشدر‬
ّ
‫م‬ ‫ئ‬
‫يان دقت رب ضعف عال ى‬ ِ � ‫ تار ي�خنه طو غرى ذاكىئ �ا فند�ي نڭ �ا حوا ِل صحّ�ي ه سنده شا‬١٣١٥
‫ن‬
‫ ج�ماذي �ا آل خرڭ ي�گر مى سكز ج�ى صاىل گوىن �آ قشا مى �ي عنى چ�هارشن�ب ه‬.‫گورو نمكده �ا �يدى‬
.)‫گ ي� ج�ه سى خوا ج�ۀ  اك مل �ب و عا ِمل فاين �يه وداع (�ا �ي تدى‬
2. “Seçme Metinler” başlıklı parçada geçen hicri yıllar aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Buradan hareketle,
a) Tabloda verilen hicri yılların, metinde geçen miladi karşılıklarını bulup uy-
gun bölüme yazınız.
b) Siz de metinde miladi karşılığı verilmemiş hicri yılları, miladi yıla çevirip
tablodaki ilgili bölüme yazınız.

Miladi Karşılığı Miladi Karşılığı

Hicri Yıllar
(Metinde Verilen) (Metinde Verilmeyen)
895 1491
996
1240
1256
1298 X
1299
1306
1315 1897
(Dikkat: Kullanmadığınız satırları sizi yanıltmaması için uygun bir şekilde işaretleyebilirsiniz.)
216 PEKİŞTİRELİM

5. ÜNİTE
5.a. Okuyalım-Değerlendirelim
1. “Hazret-i Ömerü’l- Faruk” başlıklı metni okuyuz.
2. Metinde Hz. Ömer’in hayatından hareketle hangi değerlerden söz edilmek-
tedir? Belirtiniz.
3. Metinde bahsedilen değerleri, içinde bulunduğunuz toplumun değerleriyle
karşılaştırınız.
PEKİŞTİRELİM 217
218 PEKİŞTİRELİM

5.b. Okuyalım-Yazalım
1. Ahsenü’l-Hadis” başlıklı metni, çevirisinden faydalanarak okuyunuz.
 PEKİŞTİRELİM 219

‫اوقجی زاده محمد شاهی بگ‬

Çevirisi: AHSEN’ÜL-HADİS
el-Hadisü’l-Evvel
Hayr-ı ümmet odur ki himmet edip Hıfz-ı Kur’an’a say ede her an
Ki Resul’ün kelamıdır bu hadis Hayruküm men te‘alleme’l-Kur’an
el-Hadisü’s-Sani
Resm-i şeyheyne ittiba eyler Her kimin ola tali-i sadi
Ümmetine buyurdu fahr-i enâm İktidâ bi’l-lezîne min ba‘dî
el-Hadisü’s-Salis
Akil oldur ki hayra talip ola Düşmeye ta ki şer ile zelle(h)
Emr-i sultan-ı enbiyadır bu Utlübü’l-hayra dehraküm külle(h)
el-Hadisü’r-Rabi
Mümin oldur ki zühde ragıp olup Sakin-i mescit olmağa ede cidd(ün)
Fahr-i âlem kelamıdır bu hadis Efdalü’n-nâsi mü’minün müzehhid(ün)
el-Hadisü’l-Hamis
Say eder hulkun etmeğe tezhip Salik-i râh-ı din olan dânâ
Hüsnü’l-halk için buyurdu Resul Ekmelü’l-mü’minîne îmânâ
el-Hadisü’s-Sadis
Hazret-i izzete olur asi Eyleye her şaki ki şakk-ı asa
Fahr-i âlem buyurdu sabretsin Men reâ min emîrihi şey’â
el-Hadisü’s-Sabi
Pederin emrine itaat kıl Ta ki cennette olasın halit
Bu hadisi buyurdu fahr-i cihan Tâatu’l-lâhi tâatu’l-vâlid
el-Hadisü’s-Samin
Fakrını def için ziraat kıl Hâlini mâsivâya eyleme arz
Efdal-i enbiya buyurmuştur Utlubü’r-rızka fî cinâye’l-arz
Mehmet Şahi Bey

2. “Ahsenü’l-Hadis” başlıklı metinde geçen Arapça sayıların Türkçe karşılıklarını

ّ
boş bırakılan kutucuklara örnekteki gibi yazınız.

‫�ا ول‬ ‫ثالث‬ ‫سادس‬ ‫سا �ب ع‬ ‫خا مس‬ ‫را �ب ع‬ ‫ثاىن‬ ‫ثا من‬
(evvel) (salis) (sadis) (sabi) (hamis) (rabi) (sani) (samin)

birinci .............. .............. .............. .............. .............. .............. ..............

220 PEKİŞTİRELİM

5.c. Yorumlayalım-Eşleştirelim
• Aşağıdaki tabloda “Ahsen’ül-Hadis” başlıklı (bk. 5.b. Okuyalım-Yazalım)
parçada geçen dörtlüklerin -hadislerin ve mısraların- içeriği öz olarak ve-
rilmiştir.
• Dörtlükleri dikkatlice okuyarak verilen içeriğin hangi dörtlükle ilişkili oldu-
ğunu bulunuz.
• Hadis numaraları ile belirtilen içerikleri uygun şekilde -örnekteki gibi- eşleş-
tiriniz.

Dörtlüğün İçeriği Hadis Numarası

Sabırlı olmak Altıncı hadis
Sünnete tabi olmak .......................................................
Rızık için çalışmak .......................................................
Kur’an’ı öğrenmek .......................................................
İyi huylu olmak .......................................................
İbadete düşkün olmak .......................................................
Hayırlı olanı istemek .......................................................
Babaya itaat etmek .......................................................

5.d. İnceleyelim-Okuyalım
Aşağıdaki fetva metinlerini, çeviri yazılarından faydalanarak inceleyip okuyunuz.
(1)

(2)
 PEKİŞTİRELİM 221

Çevirisi:
(1)
Müteaddit hâkim olan bir beldede Zeyd’in Amr ile davası olmakla Zeyd, Amr’a seninle
Bekir kadıya murafaa olalım dedikte Amr ben müddei-i aleyhim, istediğim hâkime gördürürüm
demeğe kadir olur mu? Cevap: Olur.

(2)
Zeyd-i medyun Amr’ı hâkime hapsettirdikten sonra Amr bir müddet mürur edip deynini ver-
mese Amr’ın bir menzilinden gayrı malı olmayıcak, hâkim Amr’a menzili bey eyle deyü cebre
kadir olur mu? Cevap: Olur.

5.e. Araştıralım
Aşağıda fetva metinlerinde (bk. 5.d. Okuyalım-Yazalım) geçen kelimeler veril-
miştir. Bu kelimelerin anlamlarını sözlükten bularak karşılarına yazınız.
bey: .......................................................................................................................
deyn: ......................................................................................................................
menzil: ...................................................................................................................
murafaa: ................................................................................................................
müddei-i aleyhim: .................................................................................................
mürur: .....................................................................................................................
müteaddit: ............................................................................................................
Zeyd-i medyun: ....................................................................................................

5.f. Yazalım
Okuduğunuz fetva metinlerinden anladıklarınızı aşağıda boş bırakılan yer-
lere kısaca yazınız.

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
222 PEKİŞTİRELİM

5.g. Bulmaca Çözelim

Yönergeleri takip ediniz!

Görseldeki mezar taşı kitabesinde
bazı kelimeler kırmızı renkle gösterilmiş-
tir. Kitabeyi ve renkli yazılmış kelimeleri
inceleyip okuyunuz.

1
Kitabede farklı renkle gösterilmiş ke-
3
limelerin harflerini aşağıdaki kutucuk-
2
lara (her kutucuğa tek bir harf gele-
cek şekilde, sağdan sola) yazınız.
8
7 

9
İşaretli sütundaki harfler, iki kelime-
5
4 lik bir cümlenin harfleridir. Bu cümleyi
okuyunuz.
6

Cümlenin okunuşunu çözüm bölü-
müne yazınız.

Çözüm: .................................. / .......................................

Bulmacanın çözümü için bk. s. 246
 ‫‪PEKİŞTİRELİM‬‬ ‫‪223‬‬

‫‪6. ÜNİTE‬‬

‫‪6.a. Yazalım‬‬
‫‪Refik Halit’in “Yatır” başlıklı hikâyesinden alınan aşağıdaki paragrafı, Osmanlı‬‬
‫‪Türkçesiyle yazılmış şekline bakarak yazınız.‬‬

‫ه �ك و �ياقا ج�ق نه الز مسه �أ ي�لول � ي�ا� چ�نده حا ضرال مق‪ ،‬صو غوق �آ ي�لرده قا �ي غ�ي سز‬
‫�ي �ي ج‬
‫ّ‬
‫رب ذ هن‪ ،‬را حت رب �ي وركله گ ي�رمك مملكت عادت�ي دي‪�" .‬أ تلك" د �يدكلري �ب و مدت قرق‬
‫ش‬
‫گون سورر؛ قرق گون قص�ب ه ده رپي‪ ،‬د �ي و ماصاللرنده يك هزاده دو گونلر�ي ني خا طره‬
‫گت ي�رن رب حا ضرلقدر گ�ي دردي‪ � .‬جبا�ه لرڭ �ب و غوال ط�ي قانه توتد ي�گي‪ ،‬قازا نلرڭ طاشا طاشا‬
‫قا �يناد �ي غي‪� ،‬أ و لرڭ صو ج�وق دزي ي�لر�يله چ��پ ه چ �وره طوناند�ي غي �ب و گورو لتويل‪ ،‬تال شلي‬
‫غ‬
‫گونلرڭ �آ رقه سندن �ا ورته لغه‪ ،‬درحال‪ ،‬گوز �يا مور لر�يله ربا رب در ي�ن رب �ا و �ي و شوقلق‬
‫چ�وكردي‪� .‬آ ر تق سا طر سسلر�يله دگر من طاشلر �ي نڭ �ا و غولتو سي د �ي نر‪� ،‬بالطه لرڭ‬
‫چ�ا يل�شمه سي �ب �ي تردي‪.‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬

‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬

‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬

‫‪.....................................................................................................................................‬‬
‫‪.....................................................................................................................................‬‬
224 PEKİŞTİRELİM

6.b. Yazalım
Cenap Şahabettin’in “Kar” başlıklı eserinden alınan aşağıdaki paragrafı boş
bırakılan yerlere rika hattıyla yazınız.

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

6.c. Yazalım
Aşağıdaki parçayı, önce Osmanlı Türkçesiyle yazılmış şekline bakarak birkaç
defa yazınız. Daha sonra aynı paragrafı, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış şekline
bakmadan imla yönüyle hatasız duruma getirinceye kadar yazmaya çalışınız.
ّ
 ‫ پ�لونه يي �ا و زمانڭ چ�وق قوتلي روس و رومان�ي ه‬:)١٩٠٠-١٨٣٨( ‫غازي عثمان �پاشا‬
ّ ‫ق‬
 ‫ رب مدت حر�ب �ي ه  نظارتنده‬.‫�ا وردو لر�ي نه  قار شي هرما ن ج�ه  مدا فعه  �ا �يدن قوماندان‬
ُ
.‫ فا تح ق ب�رستا ننده  مدفوندر‬.‫ ما �ب �ي ن مش ي�ري �ا ي�كن وفات �ا �ي تدي‬.‫�ب ولونمشدي‬
ّ
 ‫�ب �ي ل�ي �ي ورسڭز كه  رب ملتڭ شريف س�ي نه سنده  �ب و�ي وتد ي�گي �ب و�ي وك �آ دملرڭ �ا ي�ماين و دها سي �ا �يله‬
‫خ‬ �‫ا  س ي‬ ّ �‫�أ‬
‫ �أ وچ �ي وز سنه  �أ ولكي قا ن ي�ژه  مد فعه ي تار زڭ �پارال �يان تك �ي لدزيي دگلدر؛‬.‫چ لولور‬
‫�ي‬ ‫م‬
 PEKİŞTİRELİM 225

�
‫ غازي عثمان‬.‫ س�ي ڭ ي�رلر ي مزده يك قدرته  �يالڭز �پارالق رب مثالدي‬،‫رت �يا يك حسن �پاشانڭ ث�ب ايت‬
،‫ محا صره  خطلر�ي ني �يارمه �يه  قا لقمشكن پ�لونه  قص�ب ه سنده  �آ تا ج�ق رب قور شون‬،‫�پاشا‬
ّ ّ ‫ت‬ ‫ �آ دم �ا وغل�ي نڭ ع‬.‫پار�ه  قورو �ا مكك �ي وقدي‬
،‫ حملنه  �چ ي�ز ي�لن مقدر حدود‬،‫زمنه‬
ّ ‫ه �ك رب � چ‬ ‫�ي �ي ج‬
‫ا‬ � ‫ت‬
‫ شكرا نلر ي مزي قاز نمش رب‬،‫ �ب و س�ب �ب له  وطنڭ من مزي‬،‫ عثمان �پاشا‬.‫چ�وقدن �آ ش�ي لمشدي‬
‫ق‬
.‫هرمان�ي در‬
‫سل�يمان شوكت‬

Çevirisi:
Gazi Osman Paşa (1838-1900): Plevne’yi o zamanın çok kuvvetli Rus ve Romanya orduları-
na karşı kahramanca müdafaa eden kumandan. Bir müddet Harbiye Nezaretinde bulunmuş-
tu. Mabeyn müşiri iken vefat etti. Fatih kabristanında metfundur.
Biliyorsunuz ki bir milletin şerefi sinesinde büyüttüğü büyük adamların imanı ve dehası ile
ölçülür. Üç yüz sene evvelki Kanije müdafaası tarihimizin parlayan tek yıldızı değildir; Tiryaki
Hasan Paşa’nın sebatı, sinirlerimizdeki kudrete yalnız parlak bir misaldi. Gazi Osman Paşa, mu-
hasara hatlarını yarmağa kalkmışken Plevne kasabasında atacak bir kurşun, yiyecek bir parça
kuru ekmek yoktu. Âdem oğlunun azmine, tahammülüne çizilen mukadder hudut, çoktan aşıl-
mıştı. Osman Paşa, bu sebeple vatanın minnetimizi, şükranlarımızı kazanmış bir kahramanıdır.
Süleyman Şevket
226 SERBEST OKUMA METİNLERİ

SERBEST OKUMA
METİNLERİ
SERBEST OKUMA METİNLERİ 227

-١
228 SERBEST OKUMA METİNLERİ

-٢
SERBEST OKUMA METİNLERİ 229

-٣
230 SERBEST OKUMA METİNLERİ
SERBEST OKUMA METİNLERİ 231

-٤
232 SERBEST OKUMA METİNLERİ

-٥
SERBEST OKUMA METİNLERİ 233

-٦
234 SERBEST OKUMA METİNLERİ

-٧

(‫ حكایۀ مولد‬،‫)حممد ذهنی‬

SERBEST OKUMA METİNLERİ 235

Yusuf Bilen
-٨
236 SERBEST OKUMA METİNLERİ

-٩
SERBEST OKUMA METİNLERİ 237

-١٠

-١١
238 SERBEST OKUMA METİNLERİ
MİLLİ EGEMENLİK BELGELERİ

‫مثاق ملّی‬
ِ
MİSAK-I MİLLÎ BEYANNAMESİ
-١٢

32
SERBEST OKUMA METİNLERİ 239

MİLLİ EGEMENLİK BELGELERİ

240 SERBEST OKUMA METİNLERİ

MİLLİ EGEMENLİK BELGELERİ

34
 SERBEST OKUMA METİNLERİ 241

Tahsin Kurt
١-‫لوحه‬ -١٣

٢-‫لوحه‬ -١٤
Yusuf Bilen
 242

١-‫كتابه‬
-١٥
٢-‫ كتابه‬-١٦
SERBEST OKUMA METİNLERİ

II. Abdülhamit Han’ın 1883’te Yaptırdığı Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nin Kitabesi

CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA 243

CEVAP ANAHTARI,
SÖZLÜK
VE
KAYNAKÇA
244 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA

CEVAP ANAHTARI
* ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI
1. ÜNİTE
A) 1. D, 2. E, 3. A, 4. B, 5. A, 6. B, 7. E, 8. A
B) D, Y, D, D
C) 1. Mustafa Râkım, 2. Süleymaniye, 3. aklam-ı sitte
2. ÜNİTE
A) 1. E, 2. A, 3. B, 4. D, 5. C
B) Y, D, D, D, D
C) 1. divani, 2. transkripsiyon, 3. akademik, 4. ebcet
3. ÜNİTE
A) 1. E, 2. C, 3. D, 4. A, 5. B, 6. A, 7. E
B) D, Y, Y, D, Y
C) 1. müştak, 2. ism-i mensup, 3. ism-i tafdil, 4. ism-i tasğir, 5. birleşik
4. ÜNİTE
A) 1. D, 2. A, 3. E, 4. B, 5. D, 6. E, 7. B, 8. C, 9. A
B) Y, Y, D, Y, D, D
C) 1. öşür, 2. Rumi, 3. hicri, 4. Arapça, 5. Güneş
5. ÜNİTE
A) 1. D, 2. E, 3. A, 4. C, 5. B, 6. D, 7. B, 8. E
B) D, D, Y,D
C) 1. fetva, 2. siyakat, 3. divani, 4. nesih
Ç) Yâdında mı doğduğun zamanlar / Sen ağlar idin gülerdi âlem / Bir öyle
ömür geçir ki olsun / Mevtin sana hande halka matem.
6. ÜNİTE
� ‫ش‬
A) 1. D, 2. C, 3. B, 4. A
‫ كو چ� ج‬،‫ صو غوقدن‬،‫ �ا ون رب‬،‫ گلوب گچ ن‬،‫ هوا‬،‫هزاده �باشنده‬
B) ‫ �پاره‬،‫ مع ماف�ي ه‬،‫ ش�ي وه‬،‫و�ك‬
C)
1.
‫ �ا نسانڭ خ ج‬،‫   مح�ب ّ ت‬
a) ‫ر�اد ق�ج ه چ�وغاالن تكسرما �یه س�ی در‬
‫ن‬ ‫ل‬
b) ‫ نه �یا �پد�ی غڭزڭ �أ و می �ی وقدر‬،‫رنه �یه گ�ی تد�ی گڭزی ب� ی� م�ی �ی ورسه ڭز‬

ّ
2.
a) .‫ خطا لر تكرر �ا �يدر‬،‫تار �ي خ د گل‬
b) .‫ سن صاحب �ا و لورسه ڭ �ب و و طن �با تما � جيا�قدر‬/ ،‫صا ح�ب سز �ا والن وطنڭ �با تمه سى حقدر‬
Ç)
 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA 245

* METİN, LEVHA ÇEVİRİLERİ VE BULMACA ÇÖZÜMLERİ

Okuyalım (s. 175) Okuyalım (s. 176)
Resul-i Ekrem ve Fahr-i Âlem Muham- Sen Hakk’a tevekkül kıl
med Mustafa (Sallallahu aleyhi ve sel- Tefviz et ve rahat bul
lem) Efendimiz hilkatçe ve ahlakça Sabreyle ve razı ol
nev-i beşerin en mükemmeli idi. Mü- Mevla görelim neyler
barek vücudunun her azası çok müte- Neylerse güzel eyler
nasip idi. Alnı ve göğsü, iki omuzlarının
arası ve avuçları geniş, bilekleri uzun,
parmakları uzunca, elleri ve parmakla- Okuyalım (s. 178)
rı kalınca idi. Uzuna yakın orta boylu, Naçar olacak yerde
iri kemikli, iri gövdeli, güçlü kuvvetli idi. Nâgâh açar ol perde
Ne zayıf ne de şişman ikisi ortası, göğsü Derman eder ol derde
ile karnı aynı seviyede idi. Kemal-i itidal Mevla görelim neyler
üzere büyük başlı, hilal kaşlı, çekme Neylerse güzel eyler
burunlu, az değirmi çehreli idi. Gözle-
ri kara, güzel ve büyücek, akında ise Bir merhaleden güneşle derya görünür
az kırmızılık var idi. Kirpikleri uzun idi. İki Bir merhaleden her iki dünya görünür
kaşının arası açık idi. Mübarek teninin Son merhale bir fasl-ı hazandır ki sürer
rengi gül gibi kırmızıya mail beyaz idi. Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür
Yüzünde daima nur parlar idi. Dişleri
inci gibi latif ve parlak idi. Pek uzaktan Az bela sanma efendi hasedi
işitir ve kimsenin göremeyeceği mesa- Mahveder hâsidi kendi hasedi
feden görür idi. İki omuzu arasında nü-
büvvet mührü var idi. Sultan Süleyman-ı Evvel Muhibbi

Habib-i Zişan (Aleyhissalatü vesselam)

Halk içinde muteber bir nesne yok dev-
Efendimiz insanların en temiz kalplisi, en
let gibi
doğru sözlüsü, en yumuşak huylusu ve
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıh-
en cömerti idi. En mahir kumandan ve
en büyük inkılapçı idi. Onu gören ürpe- hat gibi
rir ve onunla beraber olan onu sever
idi. Kalplere mahbup, akıllara muallim,
nefislere mürebbi ve ruhlara sultan idi.
Onu vasfeden, “Onun (asm) bir ben-
zerini ne önce ne de sonra hiç görme-
dim.” der idi.

Okuyalım (s. 176)

Dünle beraber gitti düne ait ne varsa
Bugün yeni şeyler söylemek gerek

Kavuşup hasret giderelim

Habib’in yat(p)tığı gül kubbede
Gelin düğün bayram edelim
“El-mer’u me’a men ehabbe”de
246 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA

3.b. Bulmaca Çözelim (s. 211)

SOLDAN SAĞA
6. Camit 8. Ticari 9. Kaide 11. Kenar 12. Sermaye 14. Merhamet 18. Ekber 19.
Aheste 20. Medrese

YUKARIDAN AŞAĞIYA
1. Cüneyt 2. Mevlit 3. Dilşat 4. Mescit 5. Gaffar 7. Mahkeme 10. Dersaadet 13.
Müştak 15. Hürriyet 16. Miftah 17. Misbah

5.g. Bulmaca Çözelim (s. 222)

Okunuşu:
Ah mine’l-firak Suriye Vilayet-i Celilesi Defterdarı Emin Ali Efendi Hazretlerinin kain
valideleri merhume Ayşe Hanım’ın ruhuna Fatiha. Fi sene 1316 Zilhicce.

ÇÖZÜM: ÖLÜM / HAKTIR

 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA 247

SÖZLÜK
A binaenaleyh: Bundan dolayı, bundan ötürü, bu-
abat: Bayındır.
agah: Haberi olan, haberli, haberdar.
ağniya: Zenginler.
ağyar: Başkaları, yabancılar, eller.
ahâdis-i nebeviye: Hadisler, Hz. Muhammed’in
sözleri.
ahkâm: Hükümler.
ah u zar: Ağlayıp inleme.
akil: Akıllı.
aklam-ı sitte: Altı hat, yazı.
âl: Aile.
âlâ: İyi, pekiyi.
âlâm: Acılar, elemler.
alamet: Belirti, işaret, iz, nişan.
ali: Yüce, yüksek.
amal: İşler, işlemler.
amil: Etken, sebep, faktör.
andelip: Bülbül.
Arafat: Hacıların Kurban Bayramı’nın arife günü
toplandıkları Mekke’nin doğusundaki tepe.
âramgâh: Dinlenme yeri.
arş: İslam inanışına göre göğün en yüksek katı.
arz: Yer, yeryüzü. Yüksek bir makama anlatma,
bildirme, sunma.
asan: Kolay.
ashap: Sahipler. Arkadaşlar. Sahabe.
Aspozi: Malatya iline bağlı Yeşilyurt ilçesinin eski
adı.
aşure: Buğday, nohut vb. tanelerle kuru yemişlerin
bir arada şekerle kaynatılmasıyla yapılan bir tatlı
türü.
atâ: Cömertçe verme, ihsan, bağış.
ati: Gelecek olan, gelecek, müstakbel.
avdet: Dönüş, geri gelme.
ayn: Göz.
aza: Vücut parçası, organ.
azim: Bir işteki engelleri yenme kararlılığı.
âzim: Kararlı, niyetli, azimli.
azimet: Sebat, kararlılık, gidiş.
azimüşşan: Şanı yüce, pek değerli.
B defterhane-i amire: Osmanlı Devleti’nde araziye
badehu: Ondan sonra, daha sonra.
bağteten: Birdenbire, ansızın, beklenmedik bir
anda.
bahir: Deniz.
bahşâyiş: Bağışlama, verme, ihsan.
baki: Sürekli. Ebedî, ölümsüz. Bir şeyden artan mik-
tar.
bâlâ: Bir şeyin yüksek yeri, yukarı, üst.
bap: Kapı. Kitaplarda bölüm, başlık. Konu, husus.
basar: Görme, görme hassası.
basiret: Kalp gözüyle görme, kalp gözüyle görerek
bir şeyin gerçeğini kavrama, anlama.
beden: Kale duvarı.
bermutat: Alışılagelen biçimde, her zaman olduğu
gibi.
bervech: Olduğu üzere, olduğu gibi, olarak.
beste: Bağlanmış, bağlı.
bidat: İslam dininde Hz. Muhammed zamanından
sonra ortaya çıkan değişik yargılar ve ilkeler. Son-
radan türeyen şey.
bigâne: İlgisiz, yabancı.
bîmar: Hasta.
nun için, bunun üzerine.
bînamaz: Namaz kılmayan (kimse), beynamaz.
bittedric: Yavaş yavaş.
bizzat: Aracısız, kendisi olarak.
buut: Uzaklık.
bülbülan: Bülbüller.
bülegâ: Beliğ kimseler, güzel ve düzgün söz söyle-
yenler.
bünyan: Yapı, bina.
bütgede: Putperestlerin ibadethanesi.
C-Ç
caize: Şairlerin kasidelerle övdükleri büyükler tara-
fından kendilerine verilen bahşiş.
canip: Yan, taraf, yön, cihet.
cânişin: Birinin yerine geçen, yerini alan kimse,
vekil.
Cebbar: Dilediğini cebir yoluyla yapan, kayıtsız
şartsız herkese cebredecek güçte olan Allah.
cebeci: Yeniçeri ordusunda silah yapan, onaran
ve bakımı ile görevli bulunan, savaşta ordunun
silah ve cephanesini ulaştıran yaya kapıkulu ocak-
larından bir sınıf asker.
cebel: Dağ.
celil: Çok yüce, ulu, kadri ve mertebesi yüksek.
celp: Getirtme, kendi üzerine çekme.
cevadullah: Allah’ın cömert olması.
cibal: Dağlar, cebeller.
ciharyâr-ı güzin: Hz. Muhammed’den sonra halife
olan Hz. Ebubekir, Ömer, Osman ve Ali’ye verilen
ortak isim, dört halife.
cürüm: Suç.
çerağ: Yağ kandili ve genellikle mum, meşale gibi
ışık veren şey.
çeşm: Göz.
çomak: Ucu topuzlu değnek.
çün: Çünkü, mademki.
D
dâbbe: Binek ve yük hayvanı.
defaten: Ansızın.
ait bütün kayıtları içine alan tahrir defterlerinin
saklandığı ve bu topraklara ait muamelelerin yürü-
tüldüğü daire.
delâil: Delilin çoğul şekli, deliller.
dersaadet: Saadet kapısı anlamına gelen kelime
Osmanlı döneminde İstanbul için kullanılmıştır.
derun: İç, içeri, öz.
deruni: İçle ilgili, içten.
dest: El.
deveran: Dönme, dönüp dolaşma, dolaşım.
devlet-i aliye: Yüce devlet. Osmanlı Devleti.
didar: Yüz, çehre.
dide: Göz.
dil: Gönül, yürek.
dil-beste: Gönül bağlamış, gönlünü vermiş, âşık.
diraz: Uzun.
E
eb’ad: Çok (daha, en, pek) uzak.
ebat: Boyut.
eblağ: Çok etkili.
ebter: Eksik, noksan, sonuçsuz şey.
248
ecdat: Atalar, dedeler, cetler.
ecram: Cansız cisimler.
edna: Çok aşağı, en alt düzeyde.
efgan: Istırapla bağırma, haykırma, feryat.
eftal: Çok (daha, en, pek) faziletli, çok üstün.
ehven: Zararı az, en zararsız.
elhak: Doğrusu, gerçekten, hakikaten.
emare: Belirti, ipucu, iz, alamet.
emn: Emniyet, korkusuzluk, güven, huzur.
emvac: Dalgalar.
enam: İçinde Kur’an’dan bazı ayet ve surelerin
bulunduğu dua kitabı.
esbap: Sebepler, nedenler. hulus: Halis ve saf olma, kalp temizliği.
eşkâl: Dıştan görünüş, kılık, şekiller.
evla: Daha iyi, yeğ.
evrak: Kâğıt yaprakları, kitap sayfaları. Resmî ku-
rumlarda işlem gören belgeler.
ezhar: Çiçekler.
F
fâcir: Kötü işler yapan, işrete düşkün olan.
fasıl: Mevsim, bölüm, kısım; devre.
fazıl: Ahlakı, ilmi ve sahip olduğu meziyetler bakı-
mından üstün kimse, fazilet sahibi, erdemli.
felek: Gök, gökyüzü, sema. Dünya, âlem. Talih,
şans.
ferş: Yeryüzü.
fevk: Üst.
fevkalbeşer: İnsan üstü.
feyiz: Verimlilik, gürlük, bereket.
fıtrat: İnsanın yaratılışında var olan hususlar, huy,
mizaç, maya.
firak: Ayrılık.
firâvan: Çok, aşırı, bol.
G tahammül etme.
Gani: Hiçbir şeye ve hiçbir kimseye muhtaç olma-
yan, kullarının bütün ihtiyacını karşılayan mutlak
zengin olan Allah.
garabet: Yadırganacak yönü olma, gariplik, tuhaf-
lık.
gayur: Gayreti olan, gayretli, çok çalışkan.
germ: Sıcak.
giryan: Ağlayan, ağlayıcı.
görgeç: Gördüğü zaman, görünce.
gufran: Bağışlama.
gülistan: Gül bahçesi.
Gülşen-saray: Gül bahçesi içindeki saray.
gülzar: Gül bahçesi.
güzide: Seçkin, seçilmiş, seçme.
güzin: Seçilmiş, seçkin, beğenilmiş.
H İshak kuşu: Baykuş.
haiz: Elinde bulunduran, taşıyan.
hakeza: Bunun gibi, böyle.
hal: Tahttan indirme.
hâlihazır: Şimdiki durum, bugünkü durum.
haml: Taşıma, yüklenme, yükletme.
hamse: Beş.
hande: Gülme, gülüş.
harabati: Maddi şeylere değer vermediği için üstü-
ne başına özenmeyen, dağınık, derbeder.
harabi: Haraplık, harabiyet.
hasenat: Yararlı, iyi, güzel işler.
hasep: Kişisel özellik, nitelik.
hasıl: Olan, ortaya çıkan, görünen.
havf: Korku.
CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA
havi: İçinde bulunduran, kapsayan.
hayrat: Sevap kazanmak için yapılan iyilik.
hemişe: Daima, her zaman.
hengam: Vakit, zaman, mevsim.
hezarfen: Çok yetenekli olup elinden çok iş ve
sanat gelen, çok şey bilen ve yapabilen (kimse).
hılâl: Aralık, ara.
hicran: Ayrılık, ayrılık acısı.
hilkaten: Yaratılış bakımından, yaratılışça.
hilye: Hz. Muhammed’in dış görünüşünü ve nitelik-
lerini anlatan manzum ve mensur eser.
Hirî: Hire Araplarına ait olan.
humus: Beşte bir.
hususat: Konular, meseleler, maddeler.
hüccac: Hacılar.
hüccet: Delil, senet, belge. 
hükemâ: Hakîmler, filozoflar, ilim adamları.
hükmen: Verilen karara göre, karar gereği.
hümayun: Hükümdara ait olan.
İ
icar: Kira.
icaz: Aciz bırakma, bir benzerini yapmada herkesi
aciz içinde bırakma.
icazet: İzin. Onay, onaylama. Diploma.
iğbirar: Gücenme, darılma, hatırı kalma.
ihata: Kuşatma.
ihraz: Kazanma, elde etme, erişme.
ihtiram: Saygı.
ikbal: Baht açıklığı veya yüksek bir makama, duru-
ma erişmiş olma durumu.
ikrar: Saklamayıp doğruca söyleme, açıkça söyleme.
iktiham: Göğüs germe, karşı durma, dayanma,
ilka: Koyma, bırakma, yerleştirme.
ilm-i ledün: İlahî sırlara ait ilim; sadece
Cenabıhakk’a malum olan, ancak dilediği pey-
gamber ve velilerine öğrettiği ilahî sırlara vukuf ilmi,
gayb ilmi, ilm-i batın.
imtidat: Uzama, uzanma, uzayıp gitme.
inayet: İyilik, ihsan, lütuf.
inkişaf: Gelişme, gelişim. Meydana çıkma, aşikâr
olma.
ins: İnsan.
inşat: Şiir okuma, şiir söyleme.
intikal: Bir yerden başka bir yere geçme, geçiş.
Miras olarak babadan çocuğuna kalma.
iptida: Başlangıç.
irfan: Bilme, anlama, sezme.
irtihal: Ölüm.
iskân: Sürekli oturmak üzere bir yere yerleştirme,
yerleştirilme.
istiğfar: Allah’tan suçlarının bağışlanmasını dileme.
istihsan: Beğenme, güzel bulma, güzel sayma.
itminan: İç huzuru, gönül rahatlığı, tatmin olmuşluk hâli.
ivaz: Bir şeye karşılık olarak verilen veya alınan şey,
bedel, karşılık.
izhar: Belirtme, gösterme, açığa vurma.
K
ka’de: Oturma.
kadim: Başlangıcı olmayan, eski, ezelî.
Kadir: Her şeye gücü yeten (Tanrı).
kaide: Kural.
 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA
kaim: Ayakta duran, ayağa kalkmış durumda
olan, kıyamda bulunan.
kâin: Bulunan, olan.
kaligrafi: Güzel yazı sanatı.
kalp: Değiştirme, başka bir şekle çevirme, bozma.
kamerî: Ayla ilgili, aya ait.  maslahat: İş, önemli iş, mesele.
kamu: Bir memleketteki halkın bütünü, amme.
kân: Bir şeyin çok bol bulunduğu yer veya kimse,
kaynak, memba.
karib: Yakın.
karye: Köy.
kavil: Söz.
kem: Noksan, eksik. Kötü, fena (göz, söz vb.).
kemalât: Sahip olunan manevi hasletler, olgunluk-
lar.
kemankeş: Okçu.
kerim: Eli açık, cömert.
kesif: Yoğun. Saydam olmayan. Sık, kalın.
kesp: Kazanma.
kesret: Çokluk. Cenabıhakk’ın tecellisiyle zuhura
gelmiş olan çokluk, mahlûkatın çokluğu.
key: Ne vakit, ne zaman.
keza: Aynı biçimde.
kıyam: Ayaklanma, başkaldırma, karşı gelme.
kızan: Erkek çocuk
kibar: Ulular.
kisve: Kılık kıyafet.
köhne: Eskiyip yıpranmış, bakımsız kalmış.
kös: Savaşlarda, alaylarda at, deve veya araba
üzerinde taşınan ve işaret vermek için kullanılan
büyük davul.
kutsi: Kutsal.
kuyut: Kayıtlar. Deftere geçirilmiş kayıtlar.
kübra: Daha (çok, en, pek) büyük, ulu.
L meyanında: Bir şeyin ortası, vasat.
lahza: Zamanın bölünemeyecek kadar kısa bir
parçası, an.
lain: Lanetlenmiş, Hakk’ın rahmetinden mahrum
olmuş.
latif: Yumuşak, hoş, ince bir güzelliği olan.
latife: Güldürmek, eğlendirmek amacıyla söylenen
güzel ve nükteli söz veya hikâye, şaka.
lem’a: Parıltı, parlaklık.
letafet: Güzellik, hoşluk. İncelik.
levent: Osmanlı donanmasında ve kıyılarında gö-
rev yapan asker sınıfı.
levm: Çekiştirme, kınama, aşağılama.
li-ecli’l-ihtisar: Ayrıntıya girmeden kısaltmak için.
literatür: Edebiyat. Kaynak.
lütuf: Önem verilen, sayılan birinden gelen. İyilik,
yardım, ihsan.
M mutedil: Ilımlı.
maarif: Bilgi ve kültür.
mağfiret: Bağışlama.
mahbes: Cezaevi.
mahfaza: İçinde küpe, yüzük, bilezik vb. değerli süs
eşyalarının saklandığı kutu.
mahfil: Toplantı yeri.
mahlûan: Tahtan indirerek.
mahrumiyet: Yoksunluk.
mahvetmek: Yok etmek.
mail: Bir yana, bir tarafa doğru eğilmiş, meyletmiş.
manifesto: Bildiri. Toplumsal bir hareketin siyasal
inanç ve amaçlarının açık ifadesi.
249
malikâne: Geniş bir alana kurulmuş, büyük ve gös-
terişli ev, yurtluk
mânend: Benzer, eş, misil, nazir.
mâni: Bir şeyin yapılmasını önleyen şey, engel.
mâsivâ: Allah’ın zatı dışındaki bütün varlıklar.
masnu: Sanatla yapılmış.
masnuat: Sanatla yapılmış şeyler, sanat eserleri.
mazi: Geçmiş, geçmiş zaman.
mead: Dönüp gidilecek, dönülecek olan yer.
mebde: Başlangıç.
mebzul: Bol, çok.
medih: Övme.
Medine-i münevvere: Nurlandırılmış şehir. Hz.
Muhammed’in kabrinin bulunduğu Medine şehri.
medyun: Verecekli, borçlu.
Mekke-i mükerreme: Aziz, muhterem ve mübarek
Mekke şehri.
memalik-i mahrûse: Korunan memleketler, Os-
manlı İmparatorluğu, Osmanlı ülkesi.
menam: Uyku.
menba: Herhangi bir şeyin ortaya çıktığı, meyda-
na geldiği, zuhur ettiği yer.
menzil: İki konak arasındaki uzaklık.
merhale: Derece, basamak, aşama, evre.
merhum: Ölmüş Müslüman erkek, rahmetli, rah-
metlik.
mervi: Ağızdan ağıza söylenip gelen, nakil ve riva-
yet edilen.
meskenet: Miskin olma durumu, tembellik, uyuşuk-
luk, acizlik.
meşgale: Uğraşı.
meşk: Yazı veya müzikte alışmak ve öğrenmek için
yapılan çalışma, el alıştırması.
met: Uzatma, çekme.
mevt: Ölüm.
meyus: Üzgün.
mezkûr: Az önce adı geçen, sözü edilen, yukarıda
anılan, zikrolunan.
miftah: Anahtar.
Mina: Mekke ile Müzdelife arasında, harem sınırları
içinde bulunan bir bölge.
muasır: Çağdaş.
mugayyebat: Beş duyu ile bilinemeyen gizli ve
görünmez şeyler, hâller.
muhit: Çepeçevre kuşatan, etrafını çeviren, çevre-
leyen ihata eden şey.
muhtelif: Çeşit çeşit, çeşitli.
mukabele: Karşılık verme, karşılama, karşılık.
murakka: Hattatların ayrı ayrı kâğıtlara yazıp sonra
bir arada mecmua hâline getirdikleri meşkler.
musanna: Sanatlı
mutaazzım: Kendini büyük gören, büyüklenen,
kibirli.
muti: Uyan, itaat eden, boyun eğen, tabi olan
kimse.
muvakkat: Belirli bir zamana mahsus olan, az sü-
ren, sürekli ve devamlı olmayan, geçici.
müdam: Devamlı, sürekli.
müessis: Kurucu.
müfessir: Kur’an’ı yorumlayan (kimse).
müjgân: Kirpikler, kirpik.
mükellef: Eksiksiz, özenli bir biçimde yapılmış.
mükevvenat: Yaratılmış şeylerin tamamı, varlıklar,
mahlûkat, mevcudat.
mülakat: Buluşma, görüşme.
250 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA

mümeyyiz: İyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayıran, Rahman: Herkese, her canlıya merhamet eden
ayırt eden, temyiz yeteneğine sahip olan. Allah.
münazaa: Ağız kavgası, çekişme, münakaşa. İki Ravza-i Mutahhara: Hz. Muhammed’in Medi-
taraf arasındaki kavga, düşmanlık. ne’deki kabri.
mündemiç: Bir şeyin içinde saklı olan, o şeyin için- reca: Dileyiş, dileme, dilek.
de var olan, bulunan.
refet: Merhamet etme, acıma, esirgeme.
münezzeh: Temiz.
münzel: Yukarıdan aşağıya indirilmiş. refik: Arkadaş, dost.
mürekkep: Birleşmiş, birleşik, -den oluşmuş. rikap: Büyük bir kimsenin katı, huzuru.
mürur: Geçme, zamanın geçmesi. rint: Görünüşe ve dünya işlerine kıymet vermeyen,
müsavi: Eşit. gönül ehli kimse.
müstakil: Kullanış yönünden başka bir yapı ile bağ- risalet-penah: Sığınılacak yer. Hz. Muhammed. 
lantısı olmayan, bağımsız. rişte: Bağ, alaka, rabıta.
müsvedde: Yazı taslağı, karalama. ruhsar: Yanak, yüz.
müşahede: Görme, gözlem. rumuzat: Remizler, işaretler, gizli anlamları olan
müşarünileyh: Adı geçen, sözü edilen, anılan, işa- imalı sözler.
ret edilen kimse.
müşerref: Onur verilerek yüceltilmiş. ruşen: Parlak, aydın, aydınlık.
müşkül: Güç, zor, çetin. ruz: Gün.
mütareke: Ateşkes. rüsum: Usul, metot, kural, merasim.
müteaddit: Birçok. rüsva: Kötülükle şöhret bulmuş, rezil, kepaze kimse.
müteâlî: Yükselen, yücelmiş. rüyet: Görme.
mütemadiyen: Ara vermeden, sürekli olarak.
mütevatir: Ağızdan ağıza yayılan, herkesin dilinde S
gezen, tevatür yoluyla gelen.
saadet: Mutluluk.
müzehhip: Yazma kitapların süslenmesini yapan
sanatçı. sadr: Göğüs, sine.
müzikal: Müzikle ilgili. safha: Bir olayın gelişmesinde birbiri ardınca görülen
değişik durumlardan, dönemlerden her biri, evre.
N sâfil: Yüksek olmayan, aşağı.
naçar: Çaresi olmayan, çaresiz. sâim: Oruç tutan kimse.
nadan: Bilgisiz, cahil. salisen: Üçüncü olarak.
nadide: Az görülür, görülmedik, seyrek görülen. samt: Sessizlik, sükût.
nakus: Kiliselerde asılı bir vaziyette durup belirli Sani: Yaratan Allah.
vakitlerde çalınan çan.
nâümit: Ümitsiz. saniyen: İkinci olarak.
nazar: Bakış, bakma, göz atma. sayd: Avlama, avlanma.
nazikâne: Nazikçe. sebat: Sözünden veya kararlarından dönmeme,
nazmen: Manzum olarak. bir işi sonuna değin sürdürme.
naz-perver: Naz eden, nazlı. sebze-zar: Yeşilliği çok olan yer, yeşillik, çayırlık,
necat: Kurtuluş. çimenlik.
nef’: Fayda, çıkar, kâr, menfaat. sefa: Gönül rahatlığı, rahatlık, kaygısız ve sakin olma.
nefha: Esinti, üfürme. seher: Sabahın güneş doğmadan önceki zamanı,
nerdüban: Merdiven kelimesinin eski metinlerde seher vakti.
rastlanan asıl şekli. selatin: Sultanlar.
netaic: Neticeler, sonuçlar.
selef: Bir görevde, bir makamda kendinden önce
nevbahar: İlkbahar.
bulunmuş olan kimse.
nezd: Yan, kat, huzur.
nısıf: Yarı, yarım. sentaks: Söz dizimi.
nigehban: Bekçi, gözcü. serapa: Baştan başa.
nur-ı ayn: Göz nuru, göz aydınlığı, sevinç nedeni. serasker: Sadrazamlık göreviyle yükümlü olmayan
numune: Örnek. ve Osmanlı ordusunun komutanlığını yapan vezirin
nüsha: Birbirinin tıpkısı olan yazılı şeylerin her biri. unvanı.
serpuş: Başlık.
O-Ö Settar: Kullarının hata ve günahlarını örten, bağış-
od: Ateş. layan, anlamında Allah için kullanılır.
oryantalist: Doğu bilimci. seyyare: Gezegen.
öşür: Onda bir. sıdk: Doğruluk, gerçeklik.
silahtar: Osmanlılar döneminde padişah, sadra-
P-R zam, vezir vb. devlet büyüklerinin silahlarına bakan
perçem: Kâkül. ve koruyan kimse.
pinhan: Gizli.
sipah: Asker, ordu.
pir: Herhangi bir konuda, bir meslekte deneyim
kazanmış, eskimiş kimse. sun: Yapma, meydana getirme. Yaratma, halk
polat: Çelik. etme.
rabıta: Bağlayan şey, bağ. suûbet: Zorluk, güçlük, zahmet.
rah: Yol. suvarmak: Hayvana su vermek, su içirmek.
Rahim: Koruyan, acıyan, merhamet eden Allah. sülüs: Üçte bir.
 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA
Ş tevriye: Birçok anlamı olan bir kelimeyi en uzak
şahika: Doruk, zirve. En üst derece.
şam: Akşam.
şayi: Herkesçe duyulmuş, yayılmış, bilinmiş, halkın
diline düşmüş.  tezkir: Hatıra getirme, hatırlatma, zikredip anma.
şeb: Gece.
şefaat: Peygamberlerin ve Allah’ın izin vereceği
kimselerin, kulların suçlarının bağışlanması için Ce-
nabıhak katında aracılık etmeleri
şehname: Hükümdarların niteliklerini, üstün başa-
rılarını anlatan, mesnevi biçiminde yazılmış man-
zume.
şek: Kuşku.
şem: Mum.
şemsi: Güneşle ilgili.
şerif: Kutsal, şerefli.
şeyda: Aşkının çokluğundan aklı başından gitmiş,
kendini duygularının coşkunluğuna bırakmış kimse,
çılgın.
şuara: Şairler.
şühur-ı selase: Üç aylar.
T
tan: Kınama, ayıplama, yerme.
taam: Yemek, yiyecek.
tafsil: Bir şeyi bütün ayrıntıları ile açıklama.
tahakküm: Baskı, zorbalık, hükmetme.
takaddes: “Mübarek ve yüce olsun.” anlamında
olup daha çok “Hak teâlâ ve takaddes” sözünde
geçer.
takî: Haramdan, günahtan kaçınan.
takva: Allah’tan korkma. Dinin yasak ettiği şeyler-
den sakınıp buyurduklarını yerine getirme, züht.
tâmiye: Ebcet hesabıyla düşürülen tarihlerde he-
sabı doldurmak için çıkarılacak veya eklenecek
sayıları işaret etme.
tanzim: Düzenleme, düzen verme, yoluna koyma.
tarihçe: Bir olay veya nesnenin özet olarak yazılmış
tarihi.
tarik: Yol.
taun: Veba.
tazim: Hürmet etme, saygı gösterme.
teâlâ: Şanı yüce olsun, anlamında olup Allah, Hak
kelimelerinden sonra kullanılır.
tebeddül: Bir durumdan başka bir duruma geçme,
değişme.
tefekkür: Düşünme, düşünüş.
tekabül: Karşılık olma, karşılama, yerini tutma.
tekâmül: Olgunluk, olgunlaşma. Gelişim, gelişme.
tekebbür: Kibirlenme, büyüklük satma.
tekerrür: Tekrarlanma
telakki: Anlayış. Kabul etme, sayma.
temaşa: Hoşlanarak bakma, seyretme.
temyiz: İyiyi kötüden ayırma.
tenasüp: Aralarında uygunluk bulunma, birbirine
uyma, yakışma.
tenzih: Arılama, kusur kondurmama.
terakki: İlerleme, yükselme, gelişme.
terekküp: Birkaç şeyin bileşmesinden oluşma, bi-
leşme.
teşeffi: Şifa bulma, iyi olma.
teşekkül: Belli bir varlık ve biçim kazanma. Kurulma.
tetkik: İnceleme, araştırma.
tevarih: Tarihler.
tevhit: Allah’ın birliğine inanma, bir sayma, bir ola-
rak bakma.
251
anlamını kastederek kullanma sanatı, iham.
tezhip: Yazma kitaplarda, sayfaların yaldız ve
boya ile bezenmesi, yaldızlama.
tezyinat: Bir şeyin üzerine yapılan süslemeler.
tiryak: Bitkisel, hayvansal ve madensel maddelerin
karışımından yapılan macun, panzehir.
tuğ: Hükümdarlara, paşalara ve şeyhülislamlara
verilen, at kuyruğu kıllarının sarktığı bir sırıktan iba-
ret saltanat, şan ve şöhret alameti.
tuğra: Osmanlı padişahlarının imza yerine kullan-
dıkları, özel bir biçimi olan sembolleşmiş işaret.
U
ubudiyet: Kulluk.
ulum: Bilimler, ilimler.
ulvi: Yüce, yüksek.
uşşak: Aşıklar.
uyup: Ayıplar, kusurlar.
V
vahdet: Bir olma, tek olma, birlik, teklik.
vaki: Olan, olmuş.
vasıl: Ulaşan, erişen. Kavuşan.
vav-ı atıf: Ve bağlacı.
vaz: Koyma, konulma.
vect: Sevgi veya heyecandan doğan coşkunluk,
kendinden geçme.
veladet: Doğum, doğma, doğuş.
virane: Yıkılmış veya çok harap olmuş yapı.
virt: Belirli zamanlarda manevi bir görev olarak
düzenli şekilde okunan dualar.
vuzuh: Açık olma durumu, açıklık, anlaşılır olma.
vürut: Geliş, gelme.
Y
yâd: Anma.
yadigâr: Bir kimseyi, bir olayı hatırlatan nesne veya
kişi.
yaver: Yardımcı.
yegâne: Biricik, tek.
yeis: Ümitsizlik.
yekdiğer: Öteki.
yekta: Tek, eşsiz, benzersiz.
yekvücut: Tek bir vücut hâlinde.
Z
zail: Devamlı ve kalıcı olmayan, sona eren, yok
olan, ortadan kalkan.
zakir: Anan, zikreden kimse.
zarafet: Zariflik.
zem: Bir kimseyi kötüleme, yerme, yergi.
zerendud: Ezilmiş altının mürekkep hâline getirile-
rek beyaz veya renkli kâğıda fırçayla sürülmesiyle
hazırlanmış hat veya tezyinat eseri.
zeval: Yok olma, yok edilme.
zinde: Dinç, canlı, diri, sağlam.
zişan: Şanlı.
zulmet: Karanlık.
zümre: Topluluk, takım, grup, camia.
252
KAYNAKÇA
• Abdullah Zafir. (1309). Faide. Dersaadet: Karabet Mat-
baası.
• Abdurrahmanü’l-Emani. (1288). Tarih ve Tak­vimü’l-
Emani. Yer belirtilmemiş.
• Acaibü’l-Mahlukat. Künye bilgileri belirtilmemiş.
• Adıvar, H, E. (1926). Dağa Çıkan Kurt. Yer belirtilmemiş:
Necm-i İstikbal Matbaası.
• Ağaoğlu, A. (1928). Üç Medeniyet. Sayı 8. Yer belirtil-
memiş: Türk Ocakları Neşriyatı.
• Ahmet Haşim. (1928). Piyale. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Ahmet Rasim. (1340). Gülüp Ağladıklarım. İstanbul: İk-
dam Matbaası.
• Ahmet Refik. (1331). Tarihî Simalar. Yer belir­tilmemiş:
Matbaa-i Hayriye.
• Ahmet Talat. (1928). Halk Şiirlerinin Şekli ve Nevi. İstan-
bul: Devlet Matbaası.
• Ali Emiri. (1334). Ezhar-ı Hakikat. Dersaadet: Kader Mat-
baası.
• Ali Suavi. (Tarih belirtilmemiş). Türkiye 1290 Senesi İçin
Takvim ve Tevarih-i Muhtelife ve Tarifat-ı Nücumiye. Yer
belirtilmemiş.
• Alparslan, A. (2007). Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul:
Yapı Kredi.
• Atlı, H, H. (2013). Edebî Metinler ve Arşiv Belgeleri. İs-
tanbul: Hayrat.
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul:
Kubbealtı.
• Aziz Mahmud Hüdayi Divanı. (1985). Tezeren, Z. (Hazır-
layan). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Banarlı, N, S. (2007). Türkçenin Sırları. İstanbul: Kubbe-
altı.
• Bangi, İ. (1971). Farsça Dil Bilgisi. AÜ İlahiyat Fakültesi.
• Başgil, A, F. (2006). Gençlerle Baş Başa. İstanbul: Kub-
bealtı.
• Bilen, Y. (2014). Türk-İslam Medeniyeti ve Hat Sanatı.
Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi,
Sayı 33. Erzurum.
• Büyükduzcu, C. (2016). Osmanlıca İmla Kılavuzu 1-2.
Isparta: Hayrat.
• Cenap Şahabettin. (1334). Tiryaki Sözleri. Dersaadet:
Kanaat Matbaası.
• Çetintaş, B. (2005). Antik Dekor, Sayı 91 (Kasım-Aralık).
İstanbul: Promat Matbaası.
• Derman, M, U. (Tarih belirtilmemiş). Osmanlı İstan-
bul’unda Hat Sanatı. Yer belirtilmemiş.
• Develi, H. (2009). Osmanlı Türkçesi Kılavuzu 1-2. İstan-
bul: Kesit.
• Divan-ı Müştak Baba. (Tarih belirtilmemiş). TBMM Kü-
tüphanesi, Yer belirtilmemiş.
• Emin Ali. (1336). Küçük Kızlara Örnek Büyük Kadınlar.
İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Emsal-i Hazret-i Ali. (1328). Muallim Naci (Çev.). Yer be-
lirtilmemiş.
• Erdoğru, M, Â. (2004). Kanuni Sultan Süley­man’ın Ro-
dos Seferi Ruznamesi. Yer belir­tilmemiş.
• Ergin, M. (1997). Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi.
• Ergin, M. (2009). Üniversiteler İçin Türk Dil Bilgisi. İstanbul:
Bayrak.
• Ersoy, M, Â. (Tarih belirtilmemiş). Safahat. Yer belirtilme-
miş.
• Eyüboğlu, B, R. (2005). “Bir Değer Bilmezlik Örneği”,
Kaybolan Medeniyetimiz. Hüseyin Kutlu. (Hazırlayan).
İstanbul.
• Faik Reşat. (1328). Külliyat-ı Letaif. İstanbul: Dersaadet
Kitaphanesi.
• Güftâ, H. (2017). Açıklamalı ve Uygulamalı Osmanlı
Türkçesi. Ankara: Pegem Akademi.
• Gülensoy, T. (1975). Yaşayan Arapça ve Farsçadaki
Türkçe Kelimeler Üzerinde Notlar. Cilt 21. İstanbul: TDED.
• Güzel, H, C. (Ed.) (1999). Osmanlı Ansiklopedisi. Cilt 9.
Ankara: Yeni Türkiye.
• Günlük Mektup Defteri (Kız Kardeşe), Yazma Eser. MÜİF
Kütüphanesi. Kayıt No. 146.
CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA
• Güzel, H, C. (Ed.) (2002). Türkler Ansiklopedisi. Cilt 11.
Ankara: Yeni Türkiye.
• Hacı Necip. (1327). Esbab-ı Saadet. Yer belirtilmemiş:
Mahmut Bey Matbaası.
• Hadislerle İslam 1 (2014). (Komisyon). Ankara: Diyanet
İşleri Başkanlığı.
• Hafız Refi. (1391). Edebiyat ve Hikâyat-ı Garibe. Be-
yoğlu: Şark Matbaası.
• Hamit. (1325). Çocuk Kıraat Kitabı. İstanbul: Karabet
Matbaası.
• Hasan Neşet. (1338). Vaaz Hocası. Yer belirtilmemiş:
Mahmut Bey Matbaası.
• Hıfzî. (1275). Durub-ı Emsal. İstanbul: Aşir Efendi Matba-
ası.
• Hızarcı, M. (2012). Osmanlıca Güzel Yazı Alıştırmaları.
İstanbul: Altınbaşak.
• Hindi Mahmut. (2003). Kısas-ı Enbiya (Peygamber Kıs-
saları). İnceleme. Ahmet Karataş (Hazırlayan). İstanbul:
Türkiye Yazma Eserler
• Kurumu Başkanlığı.
• İbrahim Alaeddin. (1329). Çocuk Şiirleri. Kostantiniye:
Matbaa-i Ebuzziya.
• İbrahim Alaeddin. (1927). Mimar Sinan. İstanbul: Sebat
Matbaası.
• İbrahim Alaeddin. (1927). Namık Kemal. İstanbul: Se-
bat Matbaası.
• İbrahim Cevrî Çelebi. (1294/1877). Melhame-i Cevrî.
Sabit Efendi. (Hazırlayan). İstanbul.
• İbrahim Hilmi. (1927). Türk Çocuğunun Din Kitabı. İstan-
bul: Orhaniye Matbaası.
• İrfan Mektebi. (2016). Sayı 39. Kasım.
• İzmirli İsmail Hakkı. (1927). Meani-i Kur’an-ı Kerim 1-2.
İstanbul: Millî Matbaa.
• Kanbaz, İsmail. (Tarihsiz). Sanat-Medeniyet İlişkisi Bağla-
mında Bilgisayar Destekli Mushafların Ortaya Çıkardığı
Sorunlar. Tebliğ.
• Kanuni Sultan Süleyman. (2014). Muhibbi Divanı (Kendi
Hattıyla). Tıpkıbasım. Orhan Yavuz (Hazırlayan). İstan-
bul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Kaplan, M. (1983). Kültür ve Dil. İstanbul: Dergâh.
• Karacaoğlan. (1982). İstanbul: Dergâh.
• Karay, R, H. (1338). Ay Peşinde. İstanbul: Sabah Mat-
baası.
• Kasım İzettin. (1327). Mekke-i Mükerreme’de Hıfzısıhha
ve Kolera. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
• Kâtip Çelebi. (2007). Tuhfetü’I-Kibar Fi Esfari’I-Bihar.
Çakmakcıoğlu, S.-Şan, Ç. (Yayıma Hazırlayanlar). İs-
tanbul: Kabalcı.
• Kitab-ı Dedem Korkut. (Msc. Dresd. Ea. 86.). Künye be-
lirtilmemiş.
• Kütükoğlu, M, S. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili. İstan-
bul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Letaif-i Hoca Nasreddin. (1327). İstanbul: Hilal Matba-
ası.
• Mahmut Nedim Beyzade Hayrettin. (1303). Mültekatat-ı
Letaif. İstanbul: Matbaa-i İdare-i Şirket-i Mertebiye.
• Manastırlı Rıfat Bey. (1327). Cevahir-i Ciharyâr ü Emsal-i
Kibar. Halep: Uhuvvet Matbaası.
• Mehmet Asım., Ahmet Cevat. (1332). Anadolu Yavru-
sunun Kitabı. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mehmet Halit. (1340). Anadolu Mecmuası. Sayı 4. İs-
tanbul: Yeni Matbaa.
• Mehmet Şahi Bey (Okçuzade). Ahsenü’l-Hadis. Arşiv No:
06 Mil Yz A 635. Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu.
Ankara: Millî Kütüphane.
• Mehmet Tahir Bin Rıfat. (1328). Müntehabat-ı Mesari ve
Ebyat. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
• Mehmet Zihni. (1299). Hikâye-i Mevlit. Yer belirtilme-
miş: İbrahim Efendi Matbaası.
• Mithat Sadullah., Necmettin Sadık. (1341). Cum­­
huriyet Kıraati. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Muallim İhsan Şerif. (1334). Çocuklara Tarih Dersleri. İs-
tanbul: Kanaat Matbaası.
 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA
• Muhammed Rüştü. (1325). Mithat Paşanın Vasiyetnamesi
ve Şehadeti. İstanbul: Matbaa-i Kader.
• Muhammed Ali Ensari. (2009). Osmanlıca İmla Müfre-
datı. İstanbul: Hayrat.
• Muhyiddin Nevevi. (1343). Kırk Hadis. İstanbul: Mat­
baa-i Amire.
• Muradi Divanı (Sultan Üçüncü Murat). (2012). H. A. Kırk-
kılıç. (Hazırlayan). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Baş-
kanlığı. İstanbul.
• Odabaş, H. (2011). Osmanlı Yazma Eserleri ve Türkiye’de
Yazma Eser Kütüphaneciliği. Bilig, Kış / Sayı 56.
• Osman Nuri. (1327). Abdülhamid-i Sani ve Devr-i Saltanatı.
Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
• Osmanlı Belgelerinde Batı Trakya. (2009). H. Y. Ağa-
noğlu, S. Bayram, M. Yıldıztaş (Hazırlayanlar). T.C. Baş-
bakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı
Arşivi Daire Başkanlığı. Yayın Nu: 107, İstanbul.
• Osmanlı Türkçesi Dersi (10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim
Programı. (2016). Ankara: MEB.
• Osmanlıca Eğitim Kültür Dergisi. Sayı 43. (Mart, 2017). Sayı
49. (Eylül, 2017). Sayı 53. (Ocak, 2018). İstanbul: Süeda.
• Ökten, S. (2013). Osmanlıca, Osmanlı Medeniyet Yoru-
munun Dilidir. Keşkül Dergisi. Sayı 25. İstanbul: Sufi Kitap.
• Örnekleriyle Türkçe Sözlük 1-4. (2004). İstanbul: MEB.
• Özsayıner, Z. C. (2015). Büyülü Resim Sanatı Hat. İSMEK
El Sanatları Dergisi. Sayı 7. İstanbul: İBB.
• Rauf Yekta. (1318). Esatizü’l-Elhan. İstanbul: Mahmut
Bey Matbaası.
• Redhouse, J, W. (2009), Müntahabat-ı Lügat-ı Osma-
niye (Haz. Prof. Dr. Recep Toparlı – Uzm. Betül Eyövge
Yılmaz – Uzm. Yaşar Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Salih Zeki. (1326). Mebâdî-i Hendese. İstanbul: Karabet
Matbaası.
• Serdengeçti, O. Y. (2016). Bütün Şiirleri. Cemal Kurnaz
(Hazırlayan). Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Serin, M. (1982). Hat Sanatımız. İstanbul: Kubbealtı.
• Serin, M. (2010). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul.
• Seyyid Nizamoğlu Hayatı Eserleri Divanı. (1976). Çev.
Mehmet Yaman. Ankara: Can.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları. T.C. Başbakanlık
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 21. Ankara.
• Siraceddin. (1928). Kolay Kıraat. İstanbul.
• Süleyman Şevket. (1338). Güzel Yazılar 1-4. İstanbul:
Matbaa-i Amire.
• Süleyman Şevket. (1928). Yeni Güzel Yazılar 1-3. İstan-
bul: Hilal Matbaası.
• Şemsettin Sami. (1317). Kâmus-ı Türki. Dersaadet: İk-
dam Matbaası.
• Teşrifatçı Mehmet Âkif Bey. (2012). Tarih-i Cülus-ı Musta-
fa Han-ı Salis. Tıpkıbasım. Erhan Afyoncu (Hazırlayan).
İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Timurtaş, F, K. (1998). Osmanlı Türkçesi Metinleri II. İstan-
bul: Alfa.
• Timurtaş, F, K. (2005). Osmanlı Türkçesi Grameri I. İstan-
bul: Alfa.
• Timurtaş, F, K. (2008). Osmanlı Türkçesine Giriş. İstanbul:
Alfa.
• Toparlı, R. (2015). Şemseddin Sivasi Divanı. Sivas: Sivas
Belediyesi Yayınları.
• Tulum, M. (2015). Osmanlı Türkçesine Giriş-I. Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi.
• Türk Tarih Encümeni Mecmuası. (1340). On Dördüncü
Sene, Numara 1 (78), Yer belirtilmemiş.
• Türkçe Sözlük. (2012). Ankara: TDK.
• Ülker, M. (1997). Türk Hat Sanatı. İstanbul.
• Vakıat-ı Sultan Cem. (1330), TOEM ilavesi. (nşr. M. Arif).
İstanbul.
• Yakıt, İ. (1992). İslam Kültüründe Ebcet Hesabı ve Tarih
Düşürme. İstanbul: Ötüken.
• Yazım Kılavuzu. (2009). Ankara: TDK.
• Yazır, M, B. (1972). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslam
Medeniyetinde Kalem Güzeli. 1. Kısım. Ankara: Diyanet
İşleri Başkanlığı.
• Yazma Eser Kütüphaneciliği ve Yazma Eser Kütüphane-
lerinde Karşılaşılan Olumlu ve Olum­suz Etkenler. (2011).
Erzurum.
253
Genel Ağ Adresleri
• http://www.antikalar.com/osmanlida-hat-sanatinin-
onemi/ (Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.devletarsivleri.gov.tr/icerik/236/devlet-arsivle-
ri-genel-mudurlugu-tarihcesi/ (Son Erişim: 16.02.2018)
• http://www.haberturk.com/yazarlar/omer-
dincer/1388658-kalem-ve-kilic?q=cache:H8QK-S3-eFsJ
(Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=030447&idno2=c030287#2 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=040287&idno2=c040245#4 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=060478&idno2=c060331#3 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=090445&idno2=c090314#1 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=120400&idno2=c120239#1 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=120486&idno2=c120297#2 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=150098 (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=150449&idno2=c150241#4 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=160427 (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=160428 (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=240421&idno2=c240265#2 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=260342&idno2=c260212#1 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=260344 (Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=280532(Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=290018&idno2=c290012#1 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=340428&idno2=c340294#2 (Son erişim:
11.07.2017)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=350108 (Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idn
o=360072&idno2=c360062#2(Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=380128&idno2=c380078#1 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=390425&idno2=c390279#3 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=390507&idno2=c390335#5 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.
php?idno=420465&idno2=c420330#1 (Son erişim: 10
Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/maddesnc.
php?MaddeAdi=ebced (Son erişim: 10 Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/maddesnc.
php?MaddeAdi=nesih (Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c35/c350078.
pdf (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.kalem-guzeli.org/hatteserleriayrinti.
php?KNO=1153&HKNO=20 (Son erişim: 23.05.2019)
254 CEVAP ANAHTARI, SÖZLÜK VE KAYNAKÇA

• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c40/c400035.
pdf http://www.osmanlicaturkce.com/ (Son erişim:
12.02.2018)
• http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c42/c420330.
pdf (Son erişim: 07.09.2017)
• http://www.roportajgazetesi.com/devlet-arsiv-
leri-genel-muduru-ugur-unal-osmanlica-turkce-
nin-bizzat-kendisidir-c341.html (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.star.com.tr/acik-gorus/osmanli-turkcesi-
ve-kadim-dil-meselemiz-haber-980340/ (Son erişim:
03.06.2018)
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/ahsenul-
had%C3%AEs/2438 (Son Erişim: 11.07.2017)
• http://www.yazmanadir.yek.gov.tr/Home/
ShowLink?LINK_CODE=153&LAN_CODE=TR (Son Erişim:
11.07.2017)
• http://www.yenisafak.com/hayat/osmanlica-turkcenin-
bizzat-kendisidir-2048462 (Son Erişim: 11.07.2017)
• https://archive.org/details/divanfuzuli00fuzuuoft (Son
erişim: 16.02.2018)
• https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.
eser_bilgi_q?ptip=EHT&pdemirbas=197307871 (Son erişim:
16.02.2018)
• https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/e_yayin.
liste_q?ptip=EHT (Son erişim: 16.02.2018)
• https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/
KUTUPHANEDE%20BULUNAN%20DIJITAL%20KAYNAKLAR/
KITAPLAR/EHT/197307871%20DIVAN%20I%20YUNUS%20
EMRE/197307871.pdf (Son erişim: 16.02.2018)
• https://www.yerelnet.org.tr/basvuru_kaynaklari/
yy_mevzuati/mevzuat_detay.php?kod=517 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www2.diyanet.gov.tr/MushafIncelemeVeKiraat/
SiteAssets/Lists/HaberlerListesi/EditForm/tebli%C4%9F.pdf
(Son Erişim: 11.07.2017)
• https://islamansiklopedisi.org.tr/nesih--hat (Son erişim:
16.02.2018)
• https://www.devletarsivleri.gov.tr/icerik/51 (Son erişim:
11.02.2018)
• http://ismek.ist/blog/icerik.aspx?p=695 (Son Erişim:
11.07.2017)
• http://hdl.handle.net/2027/mdp.39015079125004 (Son
erişim: 10 Şubat 2018)
• http://www.islamansiklopedisi (Son erişim: 10 Şubat 2018)
• http://www.kalem-guzeli.org (Son erişim: 10 Şubat 2018)
• http://lugatim.com/ (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.diyanet.gov.tr (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.isam.org.tr/ (Son erişim: 16.02.2018)
• http://www.osmanlicaturkce.com/ (Son erişim:
16.02.2018)
• http://yazmalar.gov.tr/eser/divan/1033 (Son erişim:
16.02.2018)
• http://www.tdk.gov.tr (Son erişim: 16.02.2018)
• http://tunceli.meb.gov.tr/canakkale/kazim.html (Son
erişim: 11.02.2018)
• http://www.almaany.com (Son erişim: 11.02.2018)
• http://www.nisanyansozluk.com/ (Son erişim: 12.02.2018)
• http://www.yazmalar.gov.tr/sayfa/yazma-kitaplar/9
(Son erişim: 01.05.2019)

Görsel Kaynakça
Sayfa / Sıra Kaynak
11, 14-2, 15-2, 16, 17, 18, 19-1, 21-2, 22 (Tüm görseller), 23 (Tüm gör-
seller), 24-1, 25 (Tüm görseller), 33, 36 (Tüm görseller), 38, 40, 48, 49,
50, 52-1-2, 53-1-2, 56, 57, 62 (Tüm görseller), 63 (Tüm görseller), 67, 70
(Tüm görseller), 71, 75, 76 (Tüm görseller), 77, 79, 80-1, 80 (Tüm gör-
seller), 83 (Tüm görseller), 84 (Tüm görseller), 85, 86, 87, 89, 90 (Tüm
görseller), 92-1, 92-3, 94, 98, 99, 100 (Tüm görseller), 101, 102, 103-1, Osmanlıca Eğitim ve Kültür Dergisi arşivi
123, 129, 139 (Tüm görseller), 143, 144, 147, 151, 152, 162, 169-2, 172-
2, 173-1, 174-3, 181 (Tüm görseller), 183, 184, 185 (Tüm görseller), 187
(Tüm görseller), 188 (Tüm görseller), 189 (Tüm görseller), 190 (Tüm
görseller), 194, 198, 207 (Tüm görseller), 208, 212 (Tüm görseller), 214,
216, 222, 225, 227, 228, 231, 232, 233, 234, 242 (Tüm görseller)
14-1 MEB Yayınları
15-1 AÖF Yayınları
20-1, 35, 43-2, 52-3, 91, 168-1, 176-2-3, 178-1, 211, 235, 241-2 Hattat Yusuf Bilen arşivi
24-2, 169-1, 174-2, 241-1 Hattat Tahsin Kurt arşivi
19-2, 20-2, 21-1, 24-3, 32, 53-3, 59, 60, 80-2, 92-2, 103-2-3, 168-2, 170-
Mustafa Yılmaz arşivi
1, 172, 173-2
26 (Tüm görseller), 27 (Tüm görseller), 32, 34, 42, 43-1-3-4-5-6, 44 http://www.kalem-guzeli.org (Son erişim:
(Tüm görseller), 45 (Tüm görseller), 64, 167, 168-3, 170-2, 171 (Tüm
görseller), 172-1, 174-1, 176-1, 178-2, 178-3, 178-4, 182 03.05.2019)
http://www.biyografya.com/biyografi/17205
28-1
(Son erişim: 03.05.2019)
https://almadinainstitute.org/blog/the-reviver-
28-2 of-islamic-calligraphy-an-interview-with-hasan-
celebi/ (Son erişim: 03.05.2019)
http://biksad.com/Duyuru/1060/biksad-duyuru.
28-3
aspx (Son erişim: 03.05.2019)
39 Mehmet Akif Güler arşivi
47 Said Nuri Tetik arşivi
175 Hayrat Neşriyat arşivi
177 Mesut Hizarcı arşivi
http://sevincozarslan.blogspot.com/2017/01/bir-hat-
206
levhasn-restore-ettirmeyi.html (Son erişim: 03.05.2019)