MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH

Instr. do San. 5 /3 0 .

INSTRUKCJA
DLA LEKARZY
O SPOSOBACH BADANIA I OCENY
FIZYCZNEJ ZD O L N O ŚC I D O S ŁUŻ BY
WOJSKOWEJ

WARSZAWA 1930
MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH

l ns tr. do S a n . 5/30.

INSTRUKCJA
DLA LEKARZY
O SPOSOBACH B AD AN IA I O C EN Y
FIZYCZNEJ ZDOLNOŚCI D O SŁUŻBY
W OJSKOWEJ

WARSZAW, 1930
 SPI S R Z E C Z Y .
Rozdział I.

CEL INSTRUKCJI.
1. Cel in s tru k c ji..................................................................................... 5
2. Wyjaśnienia do in s t r u k c ji.............................................................5

Rozdział II.

PRZEDW STĘPNE CZYNNOŚCI PRZY BADANIU.

3. Różnice w sposobach badania................................................... 7
4. Ważenie........................................................................................... 7
5. Mierzenie wzrostu i wysokości r o z k r o c z a ............................ 7
6. Mierzenie obwodu klatki p ie rsio w e j...........................................9

Rozdział III.

BADANIE OGÓLNE.
7. Wskazówki o g ó l n e .................................................................... 10
8. Budowa c i a ł a ................................................................................11

Rozdział IV.

BADANIE SZCZEGÓŁOWE.
9. S k ó r a .......................
10. G ł o w a .................................. ..................................
11. Narząd wzroku .......................16
12. Narząd słuchu .................................. ..................................
 st r
13. N o s ............................................................................................................ 17
14. Jama u s t n a ......................................................................................... 17
15. S z y j a ......................................................................................................18
16. Klatka p ie r s i o w a ...................................................................................18
17 P ł u c a .......................................................................................................18
18. S e r c e ......................................................................................................19
19. Jama b r z u s z n a ...................................................................................20
20. Narządy m oczop łciow e. O d b y t ...................................................20
21. Kończyny g ó r n e ...................................................................................21
22. K ończyny d o l n e ...................................................................................22
23. Układ psychiczny i n e r w o w y ..........................................................24 ROZDZIAŁ I.
24. C horoby przemiany m a t e r j i ......................................................... 24
CEL INSTRUKCJI.
R ozdział V.
Celem niniejszej instrukcji jest: 1.
U W A G I DO POSZCZEGÓLNYCH P A R A G R A F Ó W Cel
a) danie pewnego schematu, którego zasto­ instrukcji.
„TABELI ST A N Ó W CH O RO BO W YCH ” .
sowanie przy badaniu fizycznej zdolności
25. Uwagi do poszczególnych p a r a g r a f ó w ...................................... 26 do służby wojskowej zapewni jednolitość
metod badania i oceny oraz zapobiegnie
Rozdział VI. przeoczeniu przez badającego jakichkol­
wiek wad lub cierpień;
B A D A N IA SPECJALNE. b) udzielenie wyjaśnień do niektórych punk­
26. Badanie w z r o k u ...................................................................................29 tów i kategoryj, gdzie można przewidy­
27. Badanie s ł u c h u ...................................................................................30 wać rozbieżność w interpretacji;
28. Badanie stanu u z ę b i e n i a ............................................................... 31 c) wskazanie na te wady lub cierpienia, któ­
re do ostatecznego zakwalifikowania ba­
danego wymagają poprzedniego zbadania
lub obserwacji w wojskowym zakładzie
leczniczym, posiadającym odpowiednich
specjalistów i urządzenia.

Przy kwalifikowaniu badanego do odpowied­ 2.

Wyjaśnie­
niej kategorji fizycznej zdolności do służby woj­ nia do in­
skowej należy stwierdzić wszystkie stany cho­ strukcji.
robowe, istniejące u badanego, podając od­
powiednie paragrafy „Tabeli stanów chorobo­
wych, określającej kategorje zdolności do służ­
by wojskowej" (San. 5/30 zał. 1).

5
 Stwierdzenie jednak u badanego wybitnej
wady lub cierpienia, czyniących go zupełnie
i trwale niezdolnym do służby, usuwa koniecz­
ność dalszego szczegółowego badania i wylicza­
nia wszystkich stanów chorobowych.
W tych wypadkach, gdy dla danej kategorji
w Tabeli stanów chorobow ych" pod poszcze­
gólnym paragrafem jest wymieniony cały sze­
reg wad lub cierpień, nie należy doszukiwać się
obecności wszystkich wymienionych w tym pa­
ragrafie objawów chorobowych — np. w § 45
dla kategorji E wystarczy istnienie tylko now o­
tworu nerek lub tylko kamicy nerkowej i t. p.
Jeżeli stwierdzony stan chorobow y wzbudza
podejrzenie rozmyślnego samouszkodzenia, to
niezależnie od tego podejrzenia, należy kwalifi­
kować badanego zgodnie ze stwierdzonym sta­
nem zdrowia i ściśle według „Tabeli stanów
chorobow ych", zaznaczając jednocześnie, że
cierpienie nasuwa podejrzenie rozmyślnego sa­
mouszkodzenia.
6 7
ROZDZIAŁ II.
PRZEDWSTĘPNE CZYNNOŚCI
PRZY BADANIU.
Jeżeli badany jest poborowym lub ochotni­ 3.
kiem do służby wojskowej, podlega on badaniu Różnice
w sposo­
zupełnie nago, a zaczyna się ono od określenia bach bada­
ciężaru, wzrostu i wysokości rozkrocza ewen­ nia.
tualnie rozstępu kolan względnie pięt, pod ści­
słą kontrolą jednego z lekarzy, członków komi­
sji poborowej, oraz zmierzenia przez lekarza
wojskowego osobiście obwodu klatki piersio­
wej.
Jeżeli badany nie jest ani poborowym ani
ochotnikiem do służby wojskowej, to badanie
może być dokonane według uznania lekarza
w nieco odmiennych warunkach, jednak zawsze
według schematu i zgodnie z Tabelą stanów
chorobowych".
Sposób ważenia nie m oże nasuwać żadnych 4.
Ważenie.
wątpliwości i nie wymaga wskazówek; wynik
ważenia należy podawać w liczbach zaokrąglo­
nych do kilograma.
Przy mierzeniu wzrostu i wysokości rozkro­ 5.
cza ustawia się badanego na podstawie w zro- Mierzenie
wzrostu
stomierza w pozycji zupełnie wyprostowanej, i wysokości
plecami do słupka, przyczem oś pionowa ciała rozkrocza.
 powinna być możliwie równoległa do tego słup­
ka, a najbardziej ku tyłowi wystające punkty
ciała (potylica, największa wypukłość grzbietu,
pośladki i łydki ewentualnie pięty) — dotykać
przedniej powierzchni słupka.
Badany staje przytem w ten sposób, że dolna
poprzecznica miary umieszcza się między wy-
prostowanemi nogami ze stykającemi się z sobą
względnie możliwie do siebie zbliżonemi pięta­
mi (przy stykających się wewnętrznych po­
wierzchniach kolan).
Głowa powinna być ustawiona w taki spo­
sób, aby dolne krawędzie oczodołów oraz górne
krawędzie obu zewnętrznych otw orów przewo­
dów usznych leżały na jednej płaszczyźnie, rów ­
noległej do podstawy miary.
W celu zmierzenia wzrostu opuszcza się lek­
ko górną poprzecznicę wzrostomierza na głowę
badanego tak, aby przylegała do szczytu głowy
tylko swym własnym ciężarem (bez nacisku na
głowę).
Dane podziałki na słupku, odpowiadające
wzrostowi — odczytuje się z zaokrągleniem do
i centymetra.
Mierzenie wysokości rozkrocza dokonywa się
bezpośrednio po zmierzeniu wzrostu, nie zmie­
niając pozycji badanego a tylko przesuwając u-
stawioną już między nogami dolną poprzecznicę
wzrostomierza do góry tak, aby przylegała do­
brze do rozkrocza (perineum).
Części rodne należy przytem odsunąć na bok.
Dane podziałki na słupku, odpowiadające
wysokości rozkrocza, odczytuje się z zaokrągle­
niem do centymetra.
8 9
Jeżeli przy tych pomiarach zauważy się, że
kolana są szpotawe lub koślawe, to lekarz do­
konuje osobiście pomiaru rozstępu kolan ewen­
tualnie pięt, możliwie bez zmiany pozycji bada-
nego.
Szczegółowe wskazówki do tego mierzenia są
podane niżej w punkcie, dotyczącym badania
kończyn dolnych.
W yniki pomiarów badanego zapisuje się do
karty indywidualnej, z którą następnie badany
staje przed lekarzem wojskowym w celu zmie­
rzenia obwodu klatki piersiowej.
Obwód klatki piersiowej należy mierzyć przy 6.
Mierzenie
spokojnem (normalnem) oddychaniu na w yso­ obwodu
kości podstawy wyrostka mieczykowatego (pro- klatki pier­
cessus xiphoideus). Taśma powinna leżeć siowej.
w płaszczyźnie poziomej i przylegać ściśle do
ciała, nie krępując jednak ruchów oddecho­
wych. Postawa badanego przy mierzeniu p o­
winna być swobodna, ręce opuszczone wzdłuż
tułowia, w takiem oddaleniu od niego, aby le­
karz mógł swobodnie przesunąć rękę z taśmą
mierniczą między kończyną górną badanego
a klatką piersiową.
Dane na taśmie mierniczej, odpowiadające
wielkości obwodu klatki piersiowej, odczytuje
się z przybliżeniem do centymetra.

ROZDZIAŁ III.
BADANIE OGÓLNE.
7. W łaściwe badanie rozpoczyna się od tego, że
Wskazówki
ogólne.
lekarz ustawia badanego w postawie zasadni­
czej twarzą do światła, w odległości kilku kro­
ków od siebie i obejmuje wzrokiem całą postać
badanego ze wszystkich stron, poczem zapytu­
je go o stan zdrowia, W razie niezgłoszenia
przez badanego żadnego cierpienia, lekarz przy­
stępuje do szczegółowego badania. Jeżeli bada­
ny zgłosi względnie lekarz sam zauważy wadę
lub cierpienie, czyniące badanego już na pierw­
szy rzut oka zupełnie i trwale niezdolnym do
służby wojskowej, to można zaniechać dokony­
wania pomiarów, a nawet schematycznego
szczegółowego badania, lecz odrazu przystąpić
do badania danej wady względnie cierpienia.
Jeżeli badanie to nie potwierdzi pierwotnego
zdania co do zupełnej i trwałej niezdolności do
służby wojskowej, to należy rozpocząć badanie
według schematu.
Jeżeli badany zgłasza jakiekolwiek cierpienie,
nierzucające się w oczy, należy rozpocząć szcze­
gółow e badanie na podstawie niżej podanego
schematu, zwracając w odpowiedniej chwili
szczególną uwagę na zgłoszone cierpienie.
10
Podczas badania powinno się zadawać szereg
pytań badanemu, żeby już na podstawie odpo­
wiedzi wywnioskować o rozwoju umysłowym
oraz stwierdzić sprawność mowy i słuchu.
Podane wyżej oględziny ogólne mają za cel 8.
przekonanie się o budowie ciała, stopniu odży­ Budowa
ciała.
wiania, zabarwieniu i zewnętrznym wyglądzie
skóry, oraz o kształcie czaszki, klatki piersio­
wej, kręgosłupa, wyglądzie brzucha, narządów
m oczopłciowych i kończyn.
Przy ocenie słabej budowy ciała należy zwró­
cić uwagę nietylko na ogólny wygląd badane­
go lecz także na wzajemny stosunek danych,
wzrostu, ciężaru i obwodu klatki piersiowej.
Przy stwierdzeniu u badanego wzrostu poni­
żej 150 cm. lub ciężaru poniżej 48 kg. względnie
obwodu klatki piersiowej poniżej 77 cm. nie na­
leży badanego kwalifikować do kategorji A.
Minimalne dane wzajemnego ustosunkowania
się wzrostu, ciężaru i obwodu klatki piersiowej,
stanowiące wskaźnik niedostatecznego fizycz­
nego rozwoju badanego, poniżej których bada­
ny nie może być zakwalifikowany do kategorji
A, podaje tabela umieszczona na stronie na­
stępnej.
11
 fizyczny z biegie m czasu może się poprawić,
TABELA ORJENTACYJNA I. wówczas, o ile jakiekolwiek stany chorobowe
do określenia minimalnej granicy wzajemnego i ułomności nie dadzą dostatecznej podstawy
stosunku wzrostu, ciężaru i obwodu klatki pier­ do zakwalifikowania ich do kategorji C, D, lub
siowej przy kwalifikowaniu do kategorji A E, należy ich uważać za czasowo niezdolnych
do służby wojskowej, kwalifikując do kate­
Wzrost Ciężar Obwód Wzrost Ciężar Obwód Wzrost Ciężar Obwód gorji B.
kl. pierś. kl. pierś. kl. pierś
w cm. w kg. w cm. w cm. w kg. w cm. w cm. w kg. w cm. Przez tak zwane upośledzone odżywianie na­
leży rozumieć taki stan, który, bez względu na
48 77 165
prawidłową budowę ciała i normalny jego roz­
150 54 79 180 64 83
wój ma wyraźne cechy wychudzenia i wynisz­
151 48 77 166 55 80 181 65 83 czenia. Do takich cech należą: bladość po­
152 48 77 167 55 80 182 66 83 włok skórnych, ich suchość, łatwe układanie się
w zmarszczki i fałdy, które nie mają zwykłej
153 48 77 168 56 80 183 66 83 prężności i wykazują przytem znaczne ścieńcze-
154 48 77 169 57 80 184 67 84 nie skóry, pozbawionej podściółki tłuszczowej,
zapadnięte oczy, wybitnie zaznaczone prze­
155 48 77 170 58 80 185 68 84
stw ory międzyżebrowe i dołki pod i nad oboj­
156 48 78 171 58 81 186 68 84 czykowe, wpadnięty brzuch oraz uwydatnione
48 187 69 84
i pogłębione przestwory międzyścięgnowe, wy­
157 78 172 59 81
stające obojczyki, grdyka (pomum Adami),
158 49 78 173 60 81 188 70 85 grzebienie talerzy biodrowych, łopatki i kręgi,
159 50 78 174 60 81 189 70 85 zwiotczałe, pozbawione prężności mięśnie
z ostro uwydatnionemi zarysami zwłaszcza na
160 50 78 175 61 82 190 71 85
szyi, plecach i kończynach.
161 51 78 176 62 82 191 72 85
Przy ocenie t. zw. upośledzonego odżywiania
162 52 79 177 62 82 192 72 85 należy obok oznak zew nętrznych kierow ać się
52 79 178 63 82 193 73 86
również miernikiem bardziej ścisłym i objek-
163
tywnym, jakim jest stosunek ciężaru ciała do
164 53 79 179 63 83 194 74 86 wzrostu: ciężar poniżej granic, uwidocznionych
w tabeli I, należy uważać za wskaźnik niedosta­
tecznego odżywiania.
Jeżeli powyższe objawy niedostatecznego roz­ Przy stwierdzeniu u badanego upośledzonego
woju fizycznego dadzą się stwierdzić u bada­ stanu odżywiania należy mieć na uwadze możli­
nych, którzy czynią wrażenie, że ich rozwój
12
wość sztucznego i rozmyśnego głodzenia się,
wobec czego nie należy badanego kwalifikować
w takim wypadku odrazu jako zupełnie i trwale
niezdolnego do służby wojskowej.
Takież dane wzajemnego stosunku wzrostu
i ciężaru, wskazujące na otyłość, a stanowiące
granicę maksymalną, powyżej której badanego
nie można kwalifikować do kategorji A , podaje
niżej umieszczone tabela.
ROZDZIAŁ IV
T A B E L A O R JE N T A C Y JN A II.
BADANIE SZCZEGÓŁOWE.
do określenia maksymalnej granicy ciężaru
w stosunku do wzrostu przy kwalifikowaniu Badanie szczegółowe należy rozpocząć od 9.
do kategorji A . badania pow łok zewnętrznych na całej ich p o­ Skóra.
wierzchni.
Wzrost Ciężar Wzrost Ciężar Wzrost Ciężar W zrost Ciężar W zrost Ciężar
Bladość skóry i błon śluzowych sama przez
w cm. w kg. w cm. w kg. w cm. w kg. w cm. w kg. w cm. w kg. się nie dowodzi jezcze zmian w składzie krwi,
gdyż zależeć ona może od wąskiego światła na­
150 67 159 73 168 79 177 86 186 91
czyń krwionośnych i odczynów naczyniorucho-
wych, w obec czego, jeżeli to nie jest następ­
151 67 160 74 169 80 178 86 187 92 stwem jakiegoś przewlekłego cierpienia ustroju,
152 68 161 74 170 8. 179 87 188 93 nie przeszkadza ona pełnieniu służby w ojsko­
wej. W wypadkach wątpliwych należy badane­
153 69 162 75 171 82 180 87 189 93
go kierować celem szczegółowego zbadania do
154 69 163 76 172 82 181 88 190 94 wojskowego zakładu leczniczego, posiadającego
155 70 164 77 173 83 182 89
odpowiednich specjalistów i urządzenia.
191 95
Choroby skórne o przebiegu ostrym lub prze­
156 71 165 77 174 83 183 89 192 95 wlekłym, co do których istnieje prawdopodo­
157 71 166 78 175 85 184 90 193 96 bieństwo wyleczenia, jak również budzące wąt­
pliwości co do ich rozpoznania i uleczalności,
158 72 167 79 176 85 185 91 194 97 należy badać w wojskowych zakładach leczni­
czych, posiadających odpowiednich specjali­
stów i urządzenia.

14 15
 10 .
G łow a.
Przy badaniu głow y przedewszystkiem zwra­
ca się uwagę na owłosienie (favus, herpes tonsu-
rans, alopecia i t. p.).
Następnie zapomocą obmacywania obu dłoń­
mi określa się kształt czaszki oraz wszelkie
ewentualne zniekształcenia (ubytki kostne,
wgłębienia lub zgrubienia), poczem kolejno
przechodzi się do badania narządów wzroku,
słuchu, nosa i jamy ustnej.
11. Podczas badania narządu wzroku bierze się
Narząd pod uwagę te zmiany, które można stwierdzić
wzroku.
przy oględzinach zewnętrznych: stan powiek,
podwinięcie ich lub wywinięcie, nieprawidłowe
ustawienie rzęs, stan spojówek, który należy u-
stalać u każdego badanego, zwracając szczegó­
łową uwagę na załamek górny (jaglica), brak
lub zanik gałki ocznej, zez (porażenie mięśni
zewnętrznych oka), wyraźne zmętnienie rogó­
wek, zmiany na tęczówkach i zaćma.
Określenie siły wzroku odbywa się po ukoń­
czeniu pełnego badania, w sposób podany niżej,
w części specjalnej niniejszej instrukcji.
W razie powstania wątpliwości, jaką kate-
gorję dla oceny zdolności do służby wojskowej
należy zastosować, przewodniczący komisji
kieruje badanego na wniosek lekarzy do woj­
skowego zakładu leczniczego, posiadającego
odpowiednich specjalistów i urządzenia.
12. Przy badaniu narządu słuchu zwraca się
Narząd słu­ szczególną uwagę na małżowiny: obecność ja­
chu.
kichkolwiek owrzodzeń ich dolnych części
wzbudza podejrzenie o możliwości zmian
w przewodzie usznym. Badając zewnętrzny
16
przewód uszny, należy zw rócić uwagę na jego
drożność i stwierdzić, czy niema w niem zwę­
żenia, ciał obcych, większej ilości woszczku,
pryszczycy, polipów, wyrośli kostnych, ziarniny
lub przetok.
Spotykane niekiedy blizny na skórze prze­
wodu usznego z zanikiem małych w łosków o-
raz ze zwężeniem lub zarośnięciem przewodu
mogą pochodzić z oparzenia środkami żrącemi.
Zapomocą ucisku lub ostukiwania wyrostka
sutkowego stwierdza się stan jego, przyczem
trzeba odróżniać stan zapalny wyrostka sutko­
wego od sprawy zapalnej w skórze, powstają­
cej często w związku z czyrakami w ścianie
zewnętrznego przewodu usznego.
W razie stwierdzenia u badanego w uchu
zmian, mogących przypuszczalnie wpłynąć na
zdolność słyszenia badanego, należy go kiero­
wać do wojskowego zakładu leczniczego, p o­
siadającego odpowiednich specjalistów i urzą­
dzenia.
Przy badaniu nosa sprawdza się stan kości, 13.
chrząstek i miękkich części, a następnie droż­ Nos.
ność kanałów.
Przystępując do badania jamy ustnej zwraca 14.
się uwagę na możliwe wady warg (warga zaję­ Jama ustna
cza), języka, podniebienia twardego i miękkie­
go, gardzieli, krtani, stanu uzębienia, procento­
wą zdolność żucia (zgodnie ze wskazówkami
części VI niniejszej instrukcji „Badania specjal­
n e"); jednocześnie bada się stan i ruchowość
żuchwy.
 15. Po ukończeniu badania głow y przechodzi się
Szyja.
do badania szyi. Tu stwierdzić należy stan
gruczołów chłonnych, jak również zwrócić u-
wagę czy na skórze niema blizn po zropiałych
gruczołach, czy niema „krzywej szyi“ (kręcz —
torticollis), wola, które może nasuwać podej­
rzenia co do istnienia choroby Basedowa. Je­
żeli jednak powzięcie decyzji natrafia na trud­
ność, należy badanego skierować do wojskowe­
go zakładu leczniczego, posiadającego odpo­
wiednich specjalistów i urządzenia.
16. Przy badaniu klatki piersiowej zwraca się
Klatka
przedewszystkiem uwagę na jej kształt (becz­
piersiowa
kowata, ptasia, łódkowata), kształt kręgosłupa,
łopatek (scapulae alatae), obojczyka i żeber.
Skrzywienie kręgosłupa dzielimy na: nie­
znaczne t, zw, boczne, czyli szkolne, odróżnia­
jące się tem, że linja wyrostków kolczastych
w pozycji wyprostowanej i nieprzymuszonej
tworzy niewielki łuk całkowity albo tylko
w części lędźwiowej; umiarkowane — z nie-
znacznem upośledzeniem ruchów w sąsiednich
odcinkach w dwóch przeciwnych kierunkach
czyli t. zw. kształt litery S; wreszcie znaczne—
ze znacznem upośledzeniem ruchów w kręgach
piersiowych, ze zniekształceniem klatki pier­
siowej i skrzywieniem kręgosłupa na dwóch od­
cinkach w jakimkolwiek kierunku, jednakże
jeszcze bez garbu. Najwyższym stopniem
skrzywienia kręgosłupa jest garb.
17. Następnie przystępuje się do opukiwania
Płuca.
klatki piersiowej celem stwierdzenia granic
płuc i serca, poczem osłuchiwaniem stwierdza
się charakter szmerów oddechowych i określa
się ruchowość dolnych granic płuc podczas głę­
bokiego wdechu i wydechu.
W razie podejrzenia czynnej gruźlicy, należy
odesłać badanego celem obserwacji do wojsko­
wego zakładu leczniczego, posiadającego odpo-
widnich specjalistów.
18.
Przed przystąpieniem do szczegółowego ba­
Serce.
dania serca należy policzyć tętno sprychowe
(na art. radialis) i zwrócić uwagę na jego czę­
stość, miarowość i napięcie, następnie zapomo-
cą oględzin i dotyku stwierdzić miejsce uderze­
nia koniuszka serca.
Osłuchiwaniem stwierdza się czystość tonów
sercowych, przyczem w razie wykrycia jakie­
gokolwiek szmeru, jeżeli się nie uda odrazu
niewątpliwie stwierdzić wady organicznej, na­
leży badanego przesłać do wojskowego zakładu
leczniczego, posiadającego odpowiednich spe­
cjalistów.
Serce bada się w pozycji stojącej i leżącej,
w stanie spokoju i po wykonaniu ruchów, przy­
czem pamiętać trzeba, że zbyt przyspieszone
lecz miarowe tętno nie świadczy jeszcze o zmia­
nach chorobowych, ponieważ może być spow o­
dowane zmianami czynnościowemi z powodu
warunków, w jakich się znajduje badany.
Dlatego też wskazane jest przerwać na krót­
ki czas badanie, a po upływie kilkunastu minut
wznowić je, osłuchując badanego w tej samej
pozycji w jakiej pozostawał on w chwili przer­
wanego poprzednio badania. Trzeba tu pa­
miętać o możliwości sztucznego wywołania
19
 przyspieszenia tętna, w obec czego w razach
wątpliwych należy kierować badanego do w oj­
skowego zakładu leczniczego, posiadającego
odpowiednich specjalistów i urządzenia.
19. Przystępując do badania brzucha, należy
Jama zwrócić uwagę na kształt i wielkość jego oraz
brzuszna.
podkład podskórny tłuszczu, na stan mięśni
(prężność, zwiotczałość), wszelkiego rodzaju
uwypuklenia w okolicy smugi białej, pępka
i kanałów pachwinowych (przepukliny) i t. p.
Brzuch duży, wypukły może wskazywać na
ciężkie zaburzenia w krążeniu krwi, przepukli­
nę brzuszną lub schorzenia miejscowe jamy
brzusznej względnie guzy.
Przy stwierdzeniu guzów należy pamiętać
o guzach rzekomych, pochodzenia kurczowego,
oraz o możliwości nagromadzenia się kału
w kiszce grubej.
Następnie wypukiem i dotykiem określa się
granice i ewentualne zniekształcenia żołądka,
wątroby, śledziony i t. p.
W e wszystkich wątpliwych wypadkach cier­
pień jamy brzusznej należy badanych kierować
celem rozpoznania cierpienia do wojskowych
zakładów leczniczych, posiadających odpo­
wiednich specjalistów i urządzenia.
20. Przy badaniu nerek należy pamiętać o możli­
Narządy wości istnienia nerki opuszczonej lub wędrującej.
m oczoplcio-
we. Odbyt. Przy badaniu narządów płciowych zwraca
się uwagę na drożność kanałów moczowych,
ewentualne wady rozwoju prącia (spodziectwo
i wierzchniactwo), względnie wady w umiejsco­
wieniu jąder (brak jąder w mosznie, niezupełne
20
opuszczenie jądra względnie zatrzymanie się ją­
dra w kanale pachwinowym), wodniaki jądra,
żylaki i wodniaki powróżka nasiennego i t. p „ po-
czem przechodzi się do badania kanału pachwi­
nowego. Tutaj należy pamiętać, że roszczepie-
nie kanału pachwinowego bez uwypuklenia
w nim wnętrzności nie jest jeszcze przepukliną.
Przy badaniu odbytu należy zwrócić uwa­
gę na możliwość istnienia guzów krwawniczych,
szczelin i przetok okołoodbytowych, nacie-
czeń, wypadania śluzówki względnie całej od­
bytnicy.
Przy badaniu kończyn górnych zwraca się u- 21.
Kończyny
wagę na kształt kończyn i poszczególnych ich górne.
części, stan mięśni, (brak grup mięśni), kości
(zgrubienie kości), a następnie, celem przeko­
nania się o swobodzie ruchów, należy polecić
badanemu wykonać szereg ruchów w stawach
barkowych i łokciow ych (zgięcie, wyprostowa­
nie, odprowadzenie i doprowadzenie) oraz
w małych stawach kiści i palców; jednocześnie
w wypadkach wątpliwych próbuje się siłę koń-
czyn.
O ile zachodzi podejrzenie co do różnicy
w długości kończyn, należy przystąpić do mie­
rzenia.
Długość całej kończyny mierzy się w ten spo­
sób, że na kończynę, zwisającą swobodnie
wzdłuż tułowia, nakłada się taśmę (centymetro­
wą), którą się prowadzi od wyrostka barkowego
(acromion) do końca wyrostka rylcow ego kości
promieniowej (processus styloideus radii).
Przy mierzeniu długości ramienia przykłada
się taśmę na zewnętrznej powierzchni górnej
21
 części ramienia tuż pod wystającym brzegiem
wyrostka barkowego, następnie każe się bada­
nemu zgiąć kończynę w łokciu do kąta proste­
go i prowadzi się taśmę do nadłokciowego gu­
za zewnętrznego kości ramieniowej (epicondy-
lus lateralis humeri).
Przedramię mierzy się w ten sposób, że taśmę
prowadzi się od wierzchołka łokciow ego (ole-
cranom) do końca wyrostka rylcowego kości
łokciow ej (processus styloideus ulnae).
22 . Przy badaniu kończyn dolnych zwraca się
Kończyny
uwagę na kształt miednicy i poszczególnych
dolne.
części kończyn, na stan ich mięśni (brak p o­
szczególnych mięśni lub całych grup), w szcze­
gólności zaś wady rozwojowe (kolana szpotawe,
koślawe, stopa płaska, palce nadliczbowe i t. p.)
wreszcie na ewentualne istnienie obrzęków, po­
większenie gruczołów, rozszerzenie żył względ­
nie istnienie żylaków, przetok, nowotworów,
owrzodzeń i wyprysków.
Zapom ocą dotyku należy określić stan kość-
ca, okostnej i naczyń (tętniaki) oraz zbadać
stan kanału biodrowego (przepuklina).
Następnie bada się ruchowość stawów (jak
wyżej przy kończynach górnych).
W razie przypuszczalnego istnienia różnicy
długości kończyn należy je mierzyć w następu­
jący sposób: badanego układa się nawznak
z wyprostowanemi nogami i zsuniętemi stopami
na równej i twardej płaszczyźnie poziomej, tak,
aby linja środkowa tułowia (biegnąca po linji
pośrodkowej mostka przez pępek i środek spo­
jenia łonowego) oraz przedłużenie jej aż do
22
miejsca zetknięcia się obu stóp względnie k o ­
stek wewnętrznych stanowiły linję prostą, po­
czerń dla zmierzenia długości całej kończyny
dolnej prowadzi się taśmę od przedniego w yż­
szego kolca talerza kości biodrowej (spina an-
terior superior ossis ilei) do końca kostki w e­
wnętrznej (malleolus internus).
Celem zmierzenia uda prowadzi się taśmę od
wierzchołka krętarza większego (trochanter
maior) do szczeliny stawu kolanowego, którą
można namacać przy nieznacznem zgięciu koń­
czyny w stawie kolanowym.
Długość podudzia wymierza się od szczeliny
stawu kolanowego (jak wyżej) do końca kostki
zewnętrznej, (malleolus externus).
W razie stwierdzenia u badanego istnienia
kolan szpotawych (genu varum) względnie k o ­
ślawych (genu valgum), należy dokonać pomia­
ru rozstępu kolan ewentualnie pięt w postawie
jak przy mierzeniu wzrostu i wysokości rozkro-
cza.
W razie istnienia kolan szpotawych badany
stoi. mając pięty zestawione razem, poczem po­
między kolana na wysokości szczelin kolano­
wych wsuwa się przyrząd do mierzenia rozstę­
pu.
W razie istnienia kolan koślawych, mierzy
się w podobny sposób rozstęp pomiędzy pięta­
mi, przyczem badany stoi, mając kolana zesta­
wione razem, a przyrząd do mierzenia rozstępu
wsuwa się pomiędzy pięty na wysokości naj­
bardziej wystających ku środkowi punktów obu
kości piętowych.
23
 W obu wypadkach miarę należy trzymać
płaszczyzną równolegle do powierzchni podsta­
w y (podstawa wzrostomierza, taboret, podło­
ga) i wsuwać ją bez wysiłku do zetknięcia się
z powierzchnią ciała.
Zestawiać piąty względnie kolana należy
w ten sposób, aby dotykały lekko jedne dru­
gich bez nacisku a tem bardziej zachodzenia
jedne na drugie,
Dane podziałki, odpowiadające rozstępowi,
odczytuje się na przyrządzie z przybliżeniem
do cm.
23. Kwalifikowanie stanów neuropatycznych
Układ psy­
chiczny
i psychopatycznych celem określenia zdolności
nerwowy. do służby wojskowej, należy wyłącznie do w oj­
skowych zakładów leczniczych, posiadających
odpowiednich specjalistów, dokąd też należy
kierować badanych z podejrzeniem o takie
cierpienia.
24. 1) D n a : gdy podczas oglądania badanego
C horoby
przemiany
da się stwierdzić zgrubienie stawów,
materji. zwłaszcza małych stawów kończyn lub
zniekształcenie ich, naprowadza to na
myśl o istnieniu u badanego dny.
2) M o c z ó w k a c u k r o w a : badany
nadmiernie wychudzony, z suchą skórą,
pokrytą nieraz czyrakami, skarżący się na
nadmierne wydzielanie moczu i wzm ożo­
ne pragnienie, nasuwa przypuszczenie
istnienia u niego cukromoczu.
3) S t a n grasiczo - limfatyczny.
wygląd badanego blady, jakby nalany, po­
większenie gruczołów szyi, jamy ustnej
24
i nasady języka, przemawia za stanem gra­
siczo - limfatycznym,
4) C h o r o b a Adissona: całkowite
zabarwienie skóry na kolor bronzowy lub
też w postaci plam na twarzy, tułowiu,
kończynach, mosznie i śluzówce jamy
ustnej, przy upośledzonym stanie odżywia­
nia i przyśpieszonem tętnie — wskazują
na chorobę Adissona.
5) C h o r o b a B a s e d o w a : gdy przy ba­
daniu stwierdzi się powiększenie gruczołu
tarczowego, wytrzeszcz, nadmierne wychu­
dzenie, pocenie się, drżenie rąk, nadmier­
ną pobudliwość i częstość tętna, należy
przypuszczać chorobę Basedowa.
6) C h o r o b a Tomsena: stwierdzenie
u badnego napadów kurczów w kończy­
nach, zwłaszcza górnych, oraz zwiększe­
nie pobudliwości mechanicznej twarzy
i kończyn — naprowadza na myśl o ist­
nieniu u badanego choroby Thomsena.
7) A k r o m e g a l j a : gdy się stwierdza u ba­
danego nadmiernie rozwinięty kościec, du­
że dłonie i stopy, silnie rozwinięte kości
szczęk, grube wargi, duży nos, należy
przypuszczać tak zwaną akromegalję.
W e wszystkich wypadkach, nastręczających
wątpliwości przy rozpoznawaniu chorób prze­
miany materji, należy badanych kierować do
wojskowych zakładów leczniczych posiadających
odpowiednich specjalistów i urządzenia.
25

ROZDZIAŁ V.
U W AG I DO POSZCZEGÓLNYCH P A R A G R A ­
F Ó W „TABELI STA N Ó W CH O RO BO W YCH ".
25. Do § 1. Przez pojęcie wybitna niemoc w ro­
Uwagi do
poszczegól­
dzona” należy rozumieć nietylko osłabienie sy­
nych para­ stemu mięśniowego lecz cały zespół objawów,
grafów. obniżających sprawność fizyczną w wybitnym
stopniu (długa, wąska i płaska klatka piersiowa,
ostry kąt łuków żebrowych, szerokie międzyże-
brza, odstające łopatki, ruchome dziesiąte żebro,
opadnięcie trzew i t. p.).
Do § § 17 — 24. Przez „osłabienie słuchu" na­
leży rozumieć osłabienie zdolności słyszenia
w stopniu lżejszym;
przez „przytępienie słuchu" — w stopniu
znaczniejszym.
Przez „przedziurawienie błony bębenkowej"
należy rozumieć nieznaczny otw ór nieprzekra-
czający 1/3 w ielkości błony.
Przez „ubytek błony bębenkow ej" — otwór
większy niż 1/3 w ielkości błony.
Przez „zanik błony bębenkow ej" należy rozu­
mieć zwyrodnienie naskutek procesów zapal­
nych ze zmianami w budowie błony.
26
Do § 27.— „W arga zajęcza nieskomplikowana"
jest to warga rozszczepiona bez jednoczesnego
rozszczepienia szczęki i podniebienia, Nie
utrudnia ona ani mowy, ani odżywiania się.
D o § 31, — Przetoki szyjne mogą być pocho­
dzenia w rodzonego lub nabyte.
Przetoki w rodzone są zazwyczaj pojedyncze,
otwory prowadzące do nich są zwykle wąskie!
wydzielina w wypadkach bez zakażenia w tór­
nego rzadka, niekiedy prawie przezroczysta;
przetoki nabyte bywają zwykle po zropiałych
gruczołach gruźliczych szyi, a odznaczają się
zazwyczaj otworami o brzegach podm inowa­
nych, skóra otaczająca jest zmieniona, a przy
ucisku z przetoki wydzielają się masy serowate.
Przetoki gruźlicze spotyka się zwykle w więk­
szej ilości naraz, przyczem obok nich istnieją
powiększone gruczoły.
Do § 54. — Palec (z wyłączeniem kciuka) p o­
zbawiony ostatniego człona uważa się za
zdrowy.
Palec pozbawiony dwóch członów uważa się
za nieistniejący.
Do § 56. — Przez „zrośnięcie palców u ręki
ze znacznem upośledzeniem czynności" nale­
ży rozumieć zrośnięcie kciuka ze wskazicielem
lub wskaziciela z palcem trzecim względnie zro­
śnięcie razem ze sobą palców trzeciego, czwar­
tego i piątego,
Do § 58. — Pod mianem „płaskiej stopy nie-
utrwalonej" należy rozumieć stopę, dającą się
wygiąć w sklepieniu.
Do § 61. — Przez „palec przykrywający" na­
leży rozumieć wypadek, gdy tylko jeden z pal­
ców zachodzi na sąsiedni;
27
 przez „palce przykrywające" — gdy kilka
palców jednocześnie zachodzi jeden na drugi.
„Palcem młotowatym" (najczęściej 2-gi palec
u stopy) nazywa się palec przykurczony w sta­
wie międzyczłoneczkowym pod kątem prostym.
Do § 65, — ,,Staw biodrowy szpotawy" ma
miejsce w tych wypadkach, kiedy szyjka kości
biodrowej z trzonem tej kości nie tworzy nor­
malnego kąta rozwartego (120° — 130°), lecz
ROZDZIAŁ VI.
kąt zbliżony do kąta prostego (90°),

BADANIA SPECJALNE.

Badanie wzroku zapomocą tablic należy za­ 26.

Badanie
stosować wtedy, gdy poprzedzające badanie ca­
wzroku.
łego ustroju nie stwierdziło żadnego cierpienia,
któreby czyniło badanego zupełnie i trwale
niezdolnym do służby wojskowej.
Ostrość wzroku określa się zapomocą spe­
cjalnych tablic, przyczem bada się ją dla każde­
go oka zosobna a wyniki wpisuje się do karty
indywidualnej. Badania należy rozpocząć od oka
prawego, podczas gdy lewe oko zasłania się,
nie wywierając ucisku na gałkę oczną.
Tablice należy umieścić na ścianie dobrze
oświetlonej. Przy badaniu zapom ocą tablic dzie­
siętnych badanego stawia się w odległości
5 m. od ściany.
Badanie polega na rozpoznaniu przez bada­
nego znaków optomerycznych. Ostrość wzroku
odpowiada najmniejszemu rzędowi rozpozna­
wanych znaków; wyraża ją ułamek dziesiętny,
wydrukowany przy każdym rzędzie znaków.
W razie braku tablic dziesiętnych można się
posiłkować dawnemi tablicami z odległości 6 m.,

29
26
 Zaczynając od nr. 6. tablicy i zatrzymując się na bokim wdechu; do badania należy używać w y­
tym rzędzie, w którym badany rozpoznaje zna- razów oddzielnych, nie mających ze sobą związ­
ki. Ostrość wzroku oznacza się ułamkiem, w któ­ ku, Normalnie taki szept jest słyszalny w prze­
rym licznikiem jest liczba rzędu, rozpoznawa­ strzeni zamkniętej z odległości 20— 25 m., mo­
wa zwykła z odległości 50 m.
nego przez oko prawidłowe z tej odległości,
a mianownikiem — liczba rzędu liter, rozpozna­
Szczegółowego badania stanu uzębienia na­ 28.
wanych przez badanego, Tak np. nr. 6. rozpo­ Badanie
znawany jest z odległości 6 m. przez oko pra­ leży dokonać tam, gdzie poprzedzające badanie
stanu u zę­
widłowe. Jeżeli badany z tej odległości rozpo­ całego ustroju nie stwierdziło żadnego cierpie­ bienia.
znaje tylko litery rzędu, oznaczonego nr. 12 t. j. nia, czyniącego badanego zupełnie i trwale nie­
rzędu liter, rozpoznawanych przez oko prawi­ zdolnym do służby wojskowej, a stan uzębienia
dłowe z odległości 12 m., to ostrość wzroku ba­ nasuwa podejrzenie co do zdolności żucia.
danego oznaczamy V = 6/12 = 1/2 = 0,5. Jeżeli Zdolność żucia, w której uczestniczą w stop­
badany z tej odległości t. j. 6 m. rozpoznaje tyl­ niu normalnym wszystkie zęby przyjmujemy
ko litery rzędu oznaczonego nr. 24 t. j. litery, za 100%.
które rozpoznawane są przez oko prawidłowe Procent zdolności żucia poszczególnej pa­
z odległości 24 m., to ostrość wzroku badanego ry zębów stycznych w stosunku do normalnej
V = 8/24 = 1/4 = 0,25. zdolności oblicza się w sposób niżej podany;
Jeżeli badany rozpoznaje tylko litery rzędu zdolność żucia jednej pary sztucznych zębów
60, rozpoznawane przez oko prawidłowe z od­ Wynosi dla:
ległości 60 m., to ostrość jego wzroku oznacza­ 1-szej pary — siekaczy centralnych — 3 %
my V = 6/60 = 1/10 = 0 ,1. 2 -e — siekaczy boczn ych — 2%
Przez „ślepotę" należy rozumieć taką siłę 3-e — kłów — 5%
4-e — dw uguzkow ców I — 7%
wzroku, przy której badany zaledwie może 5-e — dwuguzkowców II — 7%
liczyć palce z odległości metra. 6 -e — trzonow ych I 10 %
Jeżeli ostrość wzroku oznaczamy w ułamkach 7-e — trzonow ych II — 10 %
dziesiętnych, to zatrzymujemy tylko liczby dzie­ 8e — zębów mądrości — 6%
siętne, odrzucając setne i tysiączne. Zęby, które nie mają stycznych należy uwa­
żać za nieistniejące. Przy zgryzie nienormal­
27. Przy badaniu słuchu zapomocą szeptu lekarz nym zęby niestykające się uważa się za nieist­
Badanie
staje zboku i nieco z tyłu badanego, przyczem
słuchu. niejące.
bada każde ucho oddzielnie (drugie ucho w tym
Za zęby zdolne do żucia należy również uwa­
czasie badany zatyka palcem).
żać takie, które mają przynajmniej 3/4 po­
Ostrość słuchu bada się zapom ocą m owy zw y­ wierzchni żującej lub też są wypełnione plombą.
kłej i szeptu, wypowiedzianego po bardzo głę­
31
30
 Sc h e m at u z ę b ie n ia
Przy określaniu stopnia fizycznej zdolności
A. Strony prawej.
kandydatów do czynnej służby wojskowej
w charakterze oficerów zawodowych, nie nale­
O d se tk i
z d o ln o ś c i ż u c ia
6% 10% 10% 7
% 7% 5% 2 % 3% ży kwalifikować jako zdolnych do tej służby

środkow a
tych, których stan uzębienia ujawnia utratę p o­
nad 40 % normalnej zdolności żucia (bez uwzglę­
Zęby szczęk i
górnej . . . . 8 7 6 5 4 3 2 1 dnienia dostawek), chociażby ogólny stan odży­
wiania był zadowalający.

Linja
Dla oficerów zawodowych, już pełniących
Zęby żu ch w y 8 7 6
5
4 3 2 1 czynną służbę wojskową, braki w uzębieniu nie­
zależnie od stopnia (procent) utraty normalnej
zdolności żucia jak również ropotok zębodoło-
B. Strony lewej. wy, nawet powikłany dużem rozchwianiem zę­
bów, nie stanowią przeszkody do dalszego peł­
O d se tk i nienia czynnej służby wojskowej w charakterze
3% 2 % 5% 7% 10% 10% 6?
z d o ln o ś c i ż u c ia
7% oficerów zawodowych w e wszystkich rodzajach
środkow a

broni i służb.
Zęby szczęk i
górnej . . . . 1 2 3 4 5 6 7 Minister Spraw W ojskow ych
Linja

w/z (— ) D. Konarzewski
Zęby żu ch w y 1 2 3 4 5 6 7 Generał Dywizji.

Przy obecności sztucznych zębów w ob

niu należy kierować się następującą zasady:
1) dostawki stałe (mostki) liczą się jak zęb y
własne,
2) ząb opatrzony koroną złotą lub porcelano­
wą uważa się za ząb własny,
3) zdolność żucia zęba sztucznego w dostaw­
ce ruchomej (proteza wyjmowana) równa
się 50% ząba własnego.

32
33
i