Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
DÜZCE MESLEK YÜKSEKOKULU
TEKNİK PROGRAMLAR BÖLÜMÜ
ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

SAYISAL TASARIM
DERS NOTLARI

ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
YUNUS BİÇEN

DÜZCE-2010
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

SENKRON SAYICI TASARIMI

Senkron sayıcılarda CLK palsi ayni anda tüm ff lara uygulanır ve

asenkron sayıcılara göre daha hızlı bir performans sağlarlar. Tasarımın şekline
göre faklı kapılara da ihtiyaç duyabiliriz. Tasarım yapılırken ff un tipine göre
geçiş tablolarının kullanılması gerekir.

* ff ların önceki ve sonraki konumları bir tabloda gösterilir. Daha

sonra ff la ait geçiş tablosu kullanır. Buna göre oluşturulan karno
haritalarında sadeleştirme işlemi yapılarak tasarım devresi yapılır.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
0–1–2
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
0 -7 -3- 4 -1 sayıların periyodik olarak sayan senkron sayıcıyı toogle ff
larıyla tasarlayınız?

0–7–3–4–1
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

ÖDEV
0- 6- 4- 2 sayılarının periyodik olarak sayan senkron sayıcı JK ff larla
tasarlayınız?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
0- 3- 5 -7- 7 sayılarının periyodik olarak sayan D tipi ff larla tasarlayınız?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

KAYDEDİCİLER ( registerler )

Her bit ( flip flop ) 2li bilgiyi saklamaya yarıyan devreye

dönüştrülebilir.bu devrelere kaydedici denir.kaydetme işlemi seri bilgi
girişinden gelen bilgilerin he blok pals te diğer bite aktarılması saysesinde olur.
Kaydediciler 4 grupta sınıflandırılabilir. 21 seri giriş seri çıkış 2.ci seri giriş
paralel çıkışlı 3. paralel giriş paralel çıkış 4. paralel giriş seri çıkış .

1. Seri Giriş Seri Çıkış

 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Bilgi ser bilgi girişinden olmadıktan son 4 er CLK pals te her ff kendinden
önceki sinyal yada ff dan aldığı bilgiyi kendine depolar eski bilgiyi ise diğer ff
lara aktarır.

2. Seri Giriş Paralel Çıkış

Buradaki çark tek bir cp clock sinyaliyle aynı anda 2 farklı çıkış
olasılığını elde edebilmektedir.

3. Paralel Giriş Paralel Çıkış

 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

4. Paralel Giriş Seri Çıkış

 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

DURUM VE SÜREÇ KONTROLLERİ İÇİN FARKLI AMAÇLAR

DOĞRULTUSUNDA HAZIRLANAN PROBLEMLER VE ÇÖZÜMLERİ

Örnek
Sistemde üç anahtar ve üç adette motor bulunmaktadır. 1. anahtar
on konuma alındığında; sadece M1 çalışacak, 1 ve 2. anahtar on
konumuna getirildiğinde sadece 2.M çalışacak, hepsi on konuma
getirildiğinde sadece 2. M on yapıldığında 1 ve 2. on yapıldığında ise
bütün M çalışacaktır. İlgili devreyi tasarlayınız?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
Bir otopark girişinde iki sistemde aşağıdaki gibi bir işlem söz
konusudur.
 Görevli açma tuşuna bastığında kolu yukarı kalkacaktır. Kolun
yukarıdaki ve aşağıdaki noktalarda bire sınırları anahtarı
( A ve K) aynı zamanda kolun üzerinde güvenlik amaçlı bir sensör daha
bulunmaktadır. Kol aşağı inerken kolun önünde hangi bir cisim
görüldüğünde tekrar otomatik olarak yukarı kolu kaldırmayı sağlar. Bunu
sayısal yöntemle devreyi tasarlayınız?
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
bir evin kontrol ve güvenlik sistemine ait örnek aşağıdaki gibi
tanımlanmıştır.

 Bu sistemde kişi içerideyse ortamın sıcaklığı 24c den fazla ise

klimanın devreye girmesi gerekmektedir.”
 Eğer kişi evdeyse diğer tüm çıkışlar (su fıskiyesi, alarm reaktiftir.)”
 Kişi dışarı çıktığında ve güvenlik sistemini aktif yaptığında otomatik
klima sistemi devreden çıkacaktır. Bunu yanı sıra tüm güvenlikle
alakalı giriş ve çıkışlar aktif hale geçirilecektir.”
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
Bir sayıcı devresi mod3 , mod6 , mod12 ve mod13 seçeneklerini sunan
devreyi tasarlayınız. ?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek

2 anahtar ve 2 adet motordan oluşan sistemde A anahtarı kapalı B anahtarı

açık iken M12 çalışacak diğer durumlarda ise M çalışmayacaktır. Karşılaştırıcı
entegre kullanarak bu devreyi tasarlayınız.?

Örnek

A ) Seri girişli paralel çıkışlı 2 bitlik ff ve 2 bitlik taam toplayıcı bilgi

devresinde şekildeki bağlantı oluşturulmuştur ve CLK sinyaline bağlı seri bilgi
girişleri doğruluk tablosunda gösterilmiştir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Buna göre ;
S1 ve S2 anahtarlarının aynı çıkışı verdiği durumlarda bir M çalıştığı aynı
sinyali vermediği durumlarda ise M çalışmaması istenmektedir. Buna göre
doğruluk tablosunu CLK palsını değişimini ve M hangi süreçlerde çalışıp
çalışmadığını bulunuz?

B ) probleme göre S1 S2 nin uçlarına ekleyerek devreyi tasarlayınız?

Örnek
Bir tuş sayesinde bir motorun ileri geri ve durdurma işlemlerini sırasıyla
gerçekleştirecek devreyi tasarlayınız.?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
Bir banka hazine odasındaki güvenlik sistemi aşağıda açıklanmıştır.
Şekildeki sistemde ana hazine odasına 3 farklı odadan giriş vardır. Ana odaya
girecek kişilerin ise farklı yetkileri bulunmaktadır. giriş aşamaları şu sıralamayla
olacaktır.
 Altın rezervlerinin olduğu kısma 3 yetkilinin de aynı anda
odalardan giriş yapmalarıyla mümkündür.
 Sadece döviz kısmına girebilmek için ise A1 A2 ve odalarındaki
yetkililerin giriş yapması yeterlidir.TL banknot kısmına ise sadece
1. odadan geçiş yapmak mümkündür. Teker teker A2 A3
kısmındaki yetkilinin TL ve diğer odalara geçişi mümkün değildir.
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

SÜREÇ KONTROL VE SAYISAL DEVRE TASARIMLARI

Sayısal devrelerde zaman bağımlı işlemle yapılmaktadır. Bunu için osilatör

devreleriyle paralel işletilen sayıcı entegreleri kullanılmaktadır. Süreç kontrol
sistemlerinin sayısal devre elemanlarının tasarımında aşağıdaki sıra izlenmelidir.

 Kaç bit ile kaç bitlik sayısı ile bu devre gerçekleştirilebilir.

 Bir sayısıyla uyumlu olarak osilatör devresinin ( Ton Toff )
zamanın ayarlamak
 Devrenin zaman “ işleyiş” grafiğini oluşturmak
 Problemin doğruluk tablosunu oluşturmak
 Sadeleştirme işlemini gerçekleştirerek devrenin tasarlanması
Örnek
Bir fabrikadaki uyarı göstergelerinde aşağıdaki lamba şu şekilde
yanmaktadır.
 ilk iki saniye boyunca kırmızı yanmaktadır.”
 ikinci saniyenin sonundan itibaren sarı lamba 4 sn yanmaktadır.”
 ilk 4 sn den sonra 4 sn boyunca yeşil yanmaktadır.”

Not:
Eğerki sistemde zaman hesaplandıktan sonra daha az sayıda bit
kullanımı olabiliyorsa çözünürlükte sadeleştirme yapılabilir.

T= Ton + Toff

Ton=0,7(R1+R2)*C1

Toff=0,7 (R2)*C1

T=1,4R*C1+0,7*R*C1

T= 2,1*R*C1
-6
2 Sn= 2,1*R*470*10
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

NOT :
Programın zaman ve işlem ilerleyişinde sayıcılardaki bitlerin he
zaman sadeleşme imkanı bit sayısının azaltması yoktur. Bu durumlar tek
sayma sayıları zaman içinde ve iki nin katı olmayan işlev ( durum)
kesişmelerinde örnek olarak verilir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
Bir trafik lambası sisteminde 2 dk kırmızı kırmızısının ilk dk sının itibaren
3 dk sarı sarının lambanın yanmaya başladığı andan 2 dk sonra yeşil lamba 3 dk
boyunca yanmaktadır ve sistem bunu döngü olarak işlemektedir. Devreyi
tasarlayınız?
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek

Bir fabrikada uyarı ışıklarına dair çalışma durumu verilmiştir.

 20 Sn Boyunca Kırmızı Yanmaktadır.
 Hemen Ardından 60 Sn Sarı Yanmaktadır.
 Sarının İlk 20 Sn Sonundan İtibaren 80 Sn Boyunca Yeşil
 Hemen Bunların Bitimden İtibaren 80 Sn Boyunca Uyarı Alarmı
Çalışmaktadır.
Devreyi tasarlayınız?
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek

Büyük ve ortancı kutucukları ayrı bölümlre aktaran bir sistem tasarlanmka

isteniyor.şekildeki sisteme göre kontrol algoritmasını ve sayısal tarsaımını
yapınız?
S1 S2 S3 cisimden yansımalı optik sensörler olup önünde herhangi bir
cisim görüldügünde 1çıkışı veren görmediğinde lojik 0 çıkışı veren sensörlerdir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek

Sistemde sistemin en yavaş işleyen bölüme göre tasarlanmalıdır. Ve burada em

yavaş ilerleyen bölüm sür dolum kısmı olup bant 4 sn boyunca durum 2 sn
boyunca devam etmektedir. Bant sistemine ait on off kontrolü astable
multivibratör le tasarlayınız?

 Birinci bölümde şişe dolum gerçekleştirilmektedir ve şişenin olup

olmadığını A sensörü algılamaktadır.”

 İkinci bölümde hem sıvı seviye kontrolü yapılıyor. Eğer sıvı istenen
düzeyde ise kapak takma işlemi isteniyor. Eğer sıvı yoksa itme
koluyla şişe dışarıya itiliyor.”
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

 Üçüncü kısımda etiketleme kısmı olup eğer kapak doğru takılmış

ise etiketlemeyi yapar. Kapak doğru takılmamış ise itme kolu
harekete geçer.”

 Dördüncü kısımda kutulama bölümünde ise 10 adet şişe sayıldığı

anda dolan kutunun itilmesi boş kutunun da onun yerini doldurması
pnömatik kollarla sağlanıyor.
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek
Bir binanın havalandırma sistemine ait 2 adet vantilatör motorun çalışma
durumu aşağıda belirtilmiştir.
 Binaya sıcaklık sensörlerinden motorları kontrol edicek sıcaklık
bilgiler gelmektedir.
 3 adet sıcaklık sensörü bulunmaktadır. Birinci sıcaklık sensörü 23c
nin altında 0 üstünde lojik 1 değerini üretmektedir. 2. sıcaklık
sensörü 30 un üstünde 1in altında 0 üretmektedir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Soru:

Bir ahşap işleme bandında belli bir kısım ele alınırsa aşağıdaki şekilde sistemin
işleyişi tanımlanır.
1. Öncelikle gelen ahşap delicide delinir. İkinci aşamada tam olarak
delinebilmiş ahşap üzerine parça tesisi gerçekleştirilir.
2. Üçüncü aşamada ahşap parçasının boyaması yapılarak uygun renkte
olduğu test edilmek suretiyle bir sonraki bölüm olan kurutma kısmına
aktarılır. Şayet parça uygun renkte boyanmamışsa bant sisteminde uyarı
alarmı ve lambası yanacaktır. Boyama kısmındaki bekleme zamanı 5 sn
olup ilerleme zamanı sonra iki saniyedir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

SORU:
Yuvarlak masa etrafında bir ( M.A) üç yarışmacı mevcuttur. Sunucu soruyu sorduğu
anda en hızlı butona basan yarışmaya ait L yanacak diğeri yarışmacılar bir botuna bassalar
dahi ışıklar yanmayacaktır. Kişi yanlış cevapladığında hak diğer iki yarışmacıya sistemi tekrar
etkin hale getirmek için butona tekrar basmak gerekir.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Tasarlanan bu yarışma formatında ( güçlü / çiftler ) yarışıyor. Yarışmayı en hızlı

bitiren grup yarışmayı tamamlayacaktır. Ancak lider tamamlamış için çiftin her ikisinin
birden diğer yarışmacılar daha önce ilgili tuşa basması gerekir.

Soru:

Barajda kritik seviyenin altında hiçbir generatör operatör panelinden basılsa dâhil
aktif hale gelmeyecektir. Kritik seviye ile ortalama nokta arasındaki seviye ise generatör
gurubu operatör paneli yardımıyla aktif hale getirilebilir. Şayet ortalamanın üzerinde A ya
kadar olan durumlarda operatör yardımıyla devre alınabilir. C ve d kısmında seviyeler ise
gene operatör yardımıyla 4 generatör grubu devreye alınabilir. Eğer seviye çok yüksek
değerin üzerine çıktığında otomatik olarak tahliye vanalarını açacak bir kontrol vanası
gerçekleştirilir. Tahliye vanaları operatör kontrollerin dede açabilir.

Soru:
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Soru:

Üç yarışmacı bir sistem bilgi yarışmasında sunucu soruyu sorduğu andan itibaren en
hızlı tuşa basan cevap verme hakkını kazanacak. Ancak tuşa bastıktan sonra 10 sn içerisinde
doğru vermek zorundadır. Şayet veremezse diğer iki yarışmacıya hak geçer.

D/A VE A/D ( DİJİTAL ANALOG DÖNÜŞTÜRÜCÜ, ANALOG

DİJİTAL DÖNÜŞTÜRÜCÜ)

Opamplar ( işlemsel yükselteçler)

Bu elemanlar girişden aldıkları sinyallerini karastetislik değişimini bozmadan ancak
genliğini istenilen ölçüde yönelterek çıkışa aktarılmasını sağlayan bir başka değişle yükselteç
görevi yapan elemanlardır.

Eviren yükselteç
Kazanç: AV=
Vout= Vin . Av
= Vin .
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

NOT:
OPAMPLARIN KAZANÇLARI TABİKİ SOSUZ DEĞİLDİR KAZANCI
BELİRLEYEN DİRENÇLERİN BİRBİRİNE ORANI VE BESLEME
GERİLİMLERİNİ BU KAZANÇ KARŞILAYABİLECEK BÜYÜKLÜKTE OLMASI
ZORUNLU SINIRI VARDIR.

Evirmeyen Yükselteç:
Kazanç= Av=
Vout = Vin . Av
= Vin

Evirmeyen yükselteçlerin evirenden farkı sinyalin yönünü( polaritesini )

değiştirmiyor olmasıdır.

İKİLİK AĞIRLIKLI SAYISAL ANALOG ÇEVİRİCİ

 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

RF=12.5K
RF=20K Vout=vin. Vout=5. = Vout =5.( -0.2)

D1 için= Vout = Vin = Vout= 5.

D2 için = Vout =Vin Vout = Vin

D2 ve D3 aynı anda kapandı.

MERDİVEN TİPİ SAYISAL ANALOG DÖNÜŞTÜRÜCÜ

THEVENİN TEOREMİ NOT:

 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Opamp devrelerini çözerken bzen bu teoremi kullanmaya mecbur kalırız.

Thevenin teoremine göre;

D lojik 1 iken;

Vçıkış=vin.

Vçıkış=2.5v
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

C L 1 iken ;

VTH=2.5V

RTH=R
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Vç=vin.

CD L1 iken

VTH=( 5+2.5).
VTH=3.75V
RTH=R
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

RTH= R
Vout=3.75.

ANALOG DİJİTAL ÇEVİRİCİ

Karşılaştırıcı opamp

Analog dijital dönüştürücülerde karşılaştırıcı opamp kullanılmaktadır. Karşılaştırıcı opamp +

polaritesine gelen voltajın (-) polaritesine gelen voltaja göre daha pozitif olması durumunda
lojik 1 çıkışı verecektir. Aksi takdirde lojik 0 çıkışı alınır.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

ANALOG DİJİTAL VE DİJİTAL ANALOG UYGULAMARI VE ÖRNEKLERİ

Analog dijital dönüştürücü devresi uygulaması;
Tasarlayan ve Uygulayan = Sinan ŞAHİN ( Elektronik teknolojisi 2010
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

DİĞER UYGULAMALAR

Çıkış gerilimi=
Vout =

ÖRNEK

Bir sıcaklık kontrol devresinde yapılacak kontrolün sıcaklık değişimlerine göre verdiği
sinyallerin seviyesine bir diplayde bu sıcaklıkların anlamlandırılması;

Detay :
- sıcaklık 0 c den başlamak üzere 40 Co ye kadar 5er 5 er artış oranını
displeylerden değişimler okunacaktır.
- Bahsedilen sistemdeki sinyali alacağımız uç tan 0 dan başlamak
suretiyle ( 0 dan 0.5v)her 5 Co artışta 2v artış lineer olarak veren bir uç
vardır. V giriş ucu buradan alınacaktır.
 Hazırlayan: Sinan ŞAHİN

Örnek

Bir termokupul uygulaması için bizden sıcaklık seviyelerine göre dijital olarak bu
sıcaklık değerlerinin bir gösterge yardımıyla almak isteyen işveren vardır.

Eğik değerler = 20 c ile 37,5 c arasında alınmıştır. Seçilen termokupul ise 20 c deki V
çıkış gerilimi 10 mV tur. Her 2.5 c de 1mV gerilimine ekleyen lineer bir artışı vardır.
Hazırlayan: Sinan ŞAHİN