Yerden yükseklikteki bölgelerde hareket eden cisimlerin yaptıkları hareketlere yeryüzünde

hareketler denir. Bu hareketlerde; havanın direnci önemsiz sayılırsa cisim her an yerçekimi
ivmesine sahip olur.

Hava direnci,

Hava ortamında hareket eden cisimler daima hava molekülleriyle temas halinde olduklarından
aralarında sürtünmeden dolayı bir kuvvet oluşur. Bu kuvvete havanın direnci denir ve
Fh = k . a . 2
bağıntısı ile verilir. Burada,

k: cisimle hava arsındaki direnç kat sayısı

A: cismin hareket doğrultusuna dik olan en büyük kesiti
: cismin hava ortamına göre hızıdır. Eğer cisim duruyor ve hava hareketli ise buradaki 
hızı havanın hızıdır.

UYARI:Ağırlığın çok küçük olduğu cisimler için havanın direnç kuvveti cismin hızıyla
doğru orantılı olur.

Yerden yüksekteki bir noktadan serbest bırakılan bir cismin hareketine serbest düşme denir.
y

Cismin hareketini incelemek için bir koordinat sisteminin orijininden başlatalım.

m
Cismin bırakıldığı andan itibaren aşağıya doğru yerçekimi, yukarıya doğru havanın
direnci kuvvetlerinin etkisinde kalır. Bunların etkisinde cisim,
x

a = Fnet = G - Fh a = m . g - k A 2
G =mg
m m m ivmesi ile hızlanmaya başlar. Hız
Fh
artınca Fh artar ve cismin ivmesi azalır. İvme azalsada cisim hızlanmaya ve havanın
direnci artmaya devam eder. Bu artış havanın direnci cismin ağırlığına eşit oluncaya
kadar devam eder. Fh = G eşitliğini sağlayan hıza cismin limit hızı denir.

Limit hız hava ortamında hareket eden cisimlerin ulaşabilecekleri maksimum hızdır.
O
Cisim limit hıza ulaştıktan sonra hareketinin kalan bölümünü sabit hızla sürdürür.

G
k.
2
A .  limit

Limit hız: Fh = G k . A . 2limit = mg Vlimit = √m . g

kA

G = mg
bağıntısından bulunur.
yer

ÖRNEK Havanın direncinin etkisinde kalan,serbest düşe bir cismin hız-zaman grafiği
nasıl olur?

θ
ÇÖZÜM Havanın direnci etkisinde serbest düşen cisim azalan ivme ile hızlanır
ve limit hıza ulaştıktan sonra sabit hızla hareketini sürdürür. θlimit

Havanın direnci önemsiz kabul edilirse ; a= Fnet = G - Fk = mg - 0 a=g

bulunur.
m m m
Bu durumda serbest düşme hareketi a = g ivmesi ile yapılan ters yönde
m
düzgün hızlanan hareket olur. Hareketlinin hareket denklemleri ;

V=g.t
h a=g
Y = ½ gt2
V = √2gh

Hareket Grafikleri:

 a = -g
h
 0 0 0
t t t

-g

ÖRNEK Yerden 320 m. Yüksekten serbest bırakılan bir cisim kaç sn. sonra yere çarpar,
hızı kaç m/sn olur?
(g = 10m/s2)

ÇÖZÜM Cisim serbest düşme hareketi yapacağından h = ½ gt2 , V = gt ve V = √2gh

bağıntıları geçerlidir.

h = 320 m 320 = ½ . 10 . t2 t2 = 64 t=8

g = 10m/s2 V = g.t = 10.8 V = 80 m/s bulunur.

ÖRNEK Serbest düşmeye bırakılan bir cisim, hareketinin son iki saniyesi içinde 60 m 60
m yol alarak yere çarptığına göre kaç metre yüksekten bırakılmıştır? (g = 10 m/s2)

ÇÖZÜM Problemin çözümü için şekli inceleyelim.

Cisim yere t s de inmiş olsun. h = ½ gt2
h1
Yere inmeden 2sn öncesine kadar t1 sn hareket ederek h1 yolunu
h
almışsa ; h1 = ½ gt21 dir.
t1 sn
t1 = t -2 ve h - h1 = 60 yazabiliriz.
Son ifadelerde değerler yerlerine konulursa;
½ gt2 - ½ gt21 = 60 ½ . 10 . t2 - ½ .10(t-2)2 = 60 t
sn
5 t2 -( t2 -4t +4) = 60 t2 - t2 +4t -4 = 12 4t = 16 t=4
60 sn
Cisim yere 4 sn de indiğinden h = ½ . 10 . 42 = 80 m yükseklikten serbest ∆t =
2s
bırakılmıştır.

ÖRNEK belli bir yükseklikten serbest düşmeye bırakılan bir cisim 2t sürede yere varıyor.
Bu cisim düştüğü yüksekliğin ilk ¼ ünü kaç t sürede alır? (sürtünme yok)
 (m/s)
2
ÇÖZÜM h/4 = ½ gt'
2t
2gt2 = ½ gt'2 t' = t
t
4
t sürede alır. Ayrıca grafikte benzerlikler kullanılarak sonuç bulunur.
 -2gt

Bir cisme düşey doğrultuda bir hız verilerek yapılan atış hareketine denir.

Havanın direnci ihtimal edilirse;

m
Şekildeki gibi 0 ilk hızıyla atılan bir cisim atıldığı andan itibaren yer çekimi
(G=mg) kuvvetinin etkisi ile (-y) yönünde düzgün hızlanır.
Hareketin denklemi:

0
V = V0 + gt

h = V0 . t + ½ gt'2 Fy
=G h

V = √V02 + 2gh

y = - V0 t + ½ at'2

Grafikler:

h  a

0 t 0 t 0 t
-0

-g

Yerden şekildeki gibi düşey olarak yukarıya doğru atılan bir cisim; atıldığı andan
itibaren yerçekimi kuvvetinin etkisiyle düzgün yavaşlar. Hızı bir an sıfır olduktan sonra
aynı ivme ile düzgün hızlanarak atıldığı yere geri döner.

Öyleyse yukarıya doğru düşey atış hareketi; yerçekimi kuvvetinin etkisinde düzgün
yavaşlayan harekettir.
Y 0

Hareket denklemi;
m x

V = 0 - gt Hız denklemi

h = V0 . t - ½ gt'2 Yol denklemi

V = √0 - 2gh

Hareket yavaşlayan bir hareket olduğundan belli bir süre yükselecektir. Yükselme süresine
çıkış süresi ve bu süre içinde aldığı yola da maksimum yükseklik denir. Çıkış süresi ve
maksimum yükseklik:

tçık = 0 / g , hmax = 02 / 2g bağıntıları ile verilir.

Hareketin Grafikleri:

h V a
0

hmax

tçık 2tçık A1 tçık 2tçık

t t
0 0 0

A2
-g
-0
A1 = A2 = hmax

Uyarılar:

Aşağıdan yukarıya düşey atış hareketinde;

I. Cismin hızı, alacağı yol, çıkış süresi ve maksimum yükseklik kütlesinden bağımsıdır.
II. Çıkış süresi iniş süresine eşittir. Ayrıca cisim yörüngesi üzerindeki iki nokta arasını
çıkarken ve inerken eşit zamanlarda alınır.
C

tOC = cismin O' dan C' ye varış süresi

tCO = cismin C' den O' ya dönüş süresi
tAB = cismin A' dan B' ye varış süresi
B
tBA = cismin B' den A' ya dönüş süresi
tBC = cismin B' den C' ye varış süresi
hmax
tCB = cismin C' den B' ye dönüş süresi
0
olmak üzere tOC = tCO ; tAB = tBA , tBC = tCB , tAC = tCA , tOA = tAO olur.

III.  = √ 02 - 2gh bağıntısına göre; cisim yolu

üzerindeki bir noktadan yukarıya ve aşağıya eşit
büyüklükteki hızlarla geçer. Bu özelliğe bağlı olarak
cisim atıldığı noktaya ilk hızına eşit ve zıt yönde bir hızla
çarpar.

IV.Cismin ivmesi her an yer çekimi ivmesine eşittir. Tepe noktasında hızı sıfır olduğu halde,
ivmesi yer çekimi ivmesine eşittir.

V. Düşey doğrultuda hareket etmekte olan bir sistemden bir cisim bırakılırsa; cisim bırakıldığı
anda yerdeki gözlemciye göre; sistemin hızı ile atılmış bir cisim gibi davranır.

VI. Atıldığı yere düşen cismin hızındaki değişimin büyüklüğü 20 dır. Bu değişim g, t, h
dan bağımsızdır.(g ≠ 0)

0
Cismin herhangi bir anda yere uzaklığı (y)

y = h + V0 t - ½ gt2 olup uçuş süresi sonunda y = 0 olur.

0

tuçuş süresi için;

hmax
-h = V0 tuçuş - ½ gtuçuş2 alınır.
h
 UYARI: Hareketlinin uçuş süresi verilirse -h = V0 t - ½ gt2 denklemi ile istenilen
bilgiye ulaşılır.
Uçuş süresi dışında verilen büyüklükler yardımı ile problem çözümü için hareket hmax
yüksekliğine kadar
yukarı yönde düşey atış ve max yükseklikten itibaren serbest düşme hareketi olarak
incelenebilir.

ÖRNEK V₀ hızıyla yükselmekte olan balon yerden h = 135m yüksekte iken

Bırakılan taş yere 9 sn sonra düşüyor. Balonun yükselme hızı kaç m/sn dir?
(g = 10m/sn²)

ÇÖZÜM -h = V0 tuçuş - ½ gtuçuş2

-135 = V₀ . 9 , ½ 10 . (9)²
-135 = 9 - 405
9₀ = 270
₀ = 20 m/sn
h = 135m

y
ÖRNEK Yerden yukarıya doğru düşey olarak atılan bir cismin hız zaman
grafiği şekildeki gibidir. Cismin çıkabileceği maksimum yükseklik ₀
kaç metredir? (g = 10 m/s² )

ÇÖZÜM Grafikten cismin çıkış süresinin 3 s olduğu bulunur. 0

3
tçıkış = ₀ /g den ₀ /10 = 3 ₀ = 30m/s

hmax = ₀² = 30² = 900 hmax = 45 m bulunur. -₀

2g 2.10 20

Yerden yüksekteki bir noktadan yatay olarak ₀ hızı ile atılan bir cismin 0
Yapacağı harekete yatay atış denir. Bir cisim O noktasından ₀ ilk hızıyla
₀
Yatay doğrultuda fırlatıldığı anda A noktasından bir cisim yatay doğrultuda ₀
y V
İlk hızıyla, B noktasından ikinci bir cisim serbest düşmeye bırakılırsa cisimler
aynı anda C noktasına ulaşırlar. O halde, h
Yatay olarak atılan cisim atıldığı andan itibaren yatayda herhangi bir
kuvvetin etkisi altında kalmadığından (Fhava = 0) yatay doğrultuda sabit ilk
hızı ile düzgün doğrusal hareket yapar. Cismin yatay hareketine ait denklemler
ve grafikler ;
₀
Fx = 0 ax = 0
Vx = V0 x = ₀ X
X = V₀ t olur
₀ x
Alan = 0.t = x tgα
= 0
α

Vy = g.t, h = ½ g +
2
t

Hareketin düşey bileşenine ait grafikler,

Cisim atıldığı andan beri düşey doğrultuda ise yerçekimi kuvvetinin etkisi ile serbest
düşme hareketi yapar.
Hareketin düşey bileşenine ait denklemler ve grafikler,

y = -gt y = -½ g t2

t t t
α

Alan = y
tgα = g

Sonuç olarak yatay atış hareketi; yatayda düzgün doğrusal (sabit hızlı) hareket ile düşeyde
düzgün hızlanan (sabit ivmeli) hareketlerin bileşkesi olan bir bileşik harekettir.

Yörünge: Bir hareketlinin izlediği yola denir.

Birleşik hareket yapan bir hareketlinin yörünge denklemini bulmak içim iki boyuttaki
hareket denklemleri arasında zaman yok edilir.

X= ₀ . t t = (X /₀) bu ifade h =½ g t2 de yerine konulursa,

 h =½ g . (x² /₀²) h = (g /2₀²) . X² bulunur. Bu ifade bir parabol olup yatay atılan
cismin yörüngesini
verir.

UYARI: Bir hareketlinin hız vektörü daima yörüngesine teğettir.

0
0 x

y = ½ g t2 θ

 = -gt

x = 0 t x = 0 yer

y yer

Cismin herhangi bir andaki yönü ve büyüklüğü şekilde bulunur.

Hızını doğrultusu: tgθ = (y / x ) = (-g . t) / 0

Büyüklüğü de :  = √x² + y² den bulnur.

Vx ve Vy diğerleri yerine konulup işlem yapılırsa;

θ x = 0
V = √ V₀² + 2g . y olur.

 y =gt

ÖRNEK Şekildeki gibi yatay atılan bir cisim kaç s. de yere iner? (g= 10m/sn²)
0
 ₀ = 30
m/s

ÇÖZÜM Birleşik hareket yapan bir cismin hareket süresi bileşenlerinin hareket
süresine eşittir. Yatay atışta cismin hareketini düşey bileşeni: h = -½ g t2 dir.
h = 80 m

h = 80 m
g = 10 m/s² -80 = -½ g t2 a160 = 10 . t² t = 4s

0 ₀

ÖRNEK O noktasından yatay olarak atılan cisim şekildeki gibi

yere çarpıyor. ₀ ilk hızı kaç m/s dir ? (hava direnci önemsiz,
g = 10m/s², sin53° = 0,8 , cos53° = 0,6)

53°

ÇÖZÜM Hareketi yatay bileşeni düzgün doğrusal olduğundan x

=0
yatay hızı değişmez. 53°

₀ = x =  . cos53° =30. 0,6 ₀ = 18 m/s  = 30 m/s

y

Bir cisme yerden ; yatay ile belli bir açı yapacak şekilde bir ilk hız y = oy . t -½
2
gt A
verilerek yapılan atış hareketine eğik atış denir. Cismin ilk hızının
=0
bileşenleri, ₀x = ₀ . cos α ; ₀y = ₀ . sin α dır.
B
Bir cisim O noktasından A noktasındaki bir cisme nişan alınarak
₀ ilk hızıyla fırlatıldığı anda A daki cisim serbest düşmeye bırakılırsa  oy . t
OA = o .t
cisimler B noktasında karşılaşırlar. O halde;  oy o
Eğik atılan cisim atıldığı andan itibaren yatay doğrultuda herhangi
bir kuvvetin etkisi altında olmadığından (havanın direnci önemsiz) ilk
hızının yatay bileşeni ile düzgün doğrusal hareket yapar Hareketin yatay α
ox
bileşenlerinin denklemleri: O
ox . t
fy = -g = -mg
Fx = 0 ax = 0

Vx = V0 Cos α

X = Vx t = V0 Cos α t

Hareketin yatay bileşenlerinin grafikleri

x (m/s) X

0x x
Alan = xmax
α
0 tuçuş t(s) 0 t t(s)

Düşey doğrultuda ise cisim yerçekimi kuvvetinin etkisi ile, ilk hızı 0y olan yukarıya doğru
düşey atış hareketi yapar.

Hareket denklemleri:

Fy = G ay = g

Vy = V0 Sin α - gt

h = V0.Sin α.t -½ g t2

tçıkış = (V0 Sinα) / g

hmax = (V0 sinα)² / g şeklinde olur.

Hareketin düşey bileşenleri:

x(m/s)

0y
 Alan = hmax hmax

tçık 2tçık
0 t(s) 0
t(s)
tçık 2tçık
Alan = hmax
-0y

Öyleyse eğik atış hareketi; yatayda düzgün doğrusal hareket ile düşeyde, yukarıya doğru
düşey atış hareketlerinin bileşkesi olan bir bileşik hareketidir.
Eğik atış hareketi yapan cismin alabileceği en uzak yatay mesafeye menzil denir.

Xmenzil = 0 . (cosα) tuçuş tuçuş = (20 sin α) / g

Xmenzil = 0 cosα (20 sinα) / g Xmenzil = (0 sin2α) / g bulunur.

Özellikler:

1.Hareketin yörüngesi X =  0x . t ve h = 0y t -½ g t2 denklemleri arasında (t) nin yok

edilmesi ile bulunur şekildeki gibidir.

y K T T = 0x = 0 . cosα

K θ L x =
0x = 0. cosα
 x = 0x hm = 0y² / 2g
0

0 α

xm = 0x.tuçuş

2.Cismin hız vektörü yörüngesine teğettir. Cisim ilk hızının 0y bileşeni sıfır oluncaya kadar
yükselir, daha sonra da alçalır.

3.Hızın y bileşeni değişken olduğundan daima hız vektörünün yönü ve büyüklüğü

değişkendir.
4.Hızın doğrultusu tgθ = y / x den bulunur.

5.Tepe noktasında  y = 0 ve  x = 0 x = 0 . cosα dır.

6.Çıkış süresi iniş süresine eşittir.

7.Cisim yörünge üzerindeki aynı yükseklikteki noktalardan eşit büyüklükteki hızlarla geçer.

V = √V x ² + V y ² = √V0² - 2gh

8. Cisim aynı 0 hızı ile değişik açılarda atıldığında α = 45° olunca en uzağa gider. Bu
durumda menzil maksimum olur.

9. α = 45° iken Xmax = 4hmax dur.

10. Aynı ilk hızlarla atılan iki cisim atış açıları toplamı 90° ise menzilleri eşittir.

11. Cismin hareketi süresince hızındaki değişim büyüklüğü 20y 'dir. Bu değişime g, t, h dan
bağımsız yalnızca α ve 0 ' a bağlıdır. [g ≠0]

12. Eğik atılan cismin maksimum yüksekliğe çıktıktan sonraki hareketi, yavaş atıştır.

ÖRNEK şekildeki gibi atılan bir cisim kaç metre yükseğe çıkar? y
(sin53 = 0,8 , cos53 = 0,6 , g = 10 m/s²)

0 = 50 m/s

ÇÖZÜM 0y = 0 sin53 = 50. O,8 = 40m/sn , tçık = oy / g = 4s 40 Alan

hm =80m
0

4 8

ÖRNEK Şekildeki gibi atılan bir top; B noktasına 4s de vardığına 0

göre, kaç metre yükseğe çıkmıştır. (hmax = ?) g= 10m/s² α
hmax

ÇÖZÜM Eğik atış hareketi yapan topun uçuş süresi 4s olarak verilmiştir. O halde

tuçuş = 20y / 9 'den

0y = 30 bulunur.

Maksimum yükseklik : hmax = 0y ² / 2g idi . önce elde ettiklerimizi yerine

koyarsak,

hmax =400/20 den 20m bulunur.

ÖRNEK Eğik olarak atıla A, B, C cisimlerinin hız vektörleri gösterilmiştir. y

Aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?
C A

I. Uçuş süreleri : tA = tC = 4.tB

II. Çıktıkları maksimum yükseklikleri,

hA = hC = 16hB

B
III. Yatayda aldıkları en büyük uzaklıklar; XmA = XmB = 2XmC

ÇÖZÜM Cisimlerin ilk hızları düşey ilk hızlarıyla orantılıdır. tuçuş = 20y / g
Cisimlerin düşey ilk hızları arasındaki bağıntı; 0yC = 0yA = 40yB
Uçuş süreleri arasındaki bağıntı; tA = tC = 4.tB dir.

I. yargı doğrudur.
Cisimlerin çıktıkları maksimum yükseklik düşey ilk hızlarının karesi ile orantılıdır.

hmaxC = hmaxA = 16hmaxB dir.

II. yargı doğrudur.

Yatayda aldıkları maksimum yol: Xmax = 0x . tuçuş bağıntısı ile bulunur.

XC = 2 . 2 . 4 / g = 16² / g

XA = 4 . 2 . 4 / g = 32² / g
XB = 4 . 2 .  / g = 8² / g