o

d
r

i
v
a

g
r
a
d
n
j
a
E
v
r
o
p
s
k
a

d
o
k
u
m
e
n
t
a

i
z

o
b
l
a
s
t
i

o
d
r

i
v
o
g

p
r
o
s
t
o
r
n
o
g

r
a
z
v
o
j
a
odriva gradnja
Evropska dokumenta iz oblasti odrivog prostornog razvoja
2
BOLJE ZGRADE
Evropska komisija, Generalni direktorijat za energiju i transport, B-1049 Brisel
ENERGETSKE KARAKTERISTIKE ZGRADA
Direktiva 2002/91/EC Evropskog parlamenta i Savjeta
o energetskim karakteristikama zgrada
POVELJA O ODRIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
Evropska konferencija o odrivim gradovima i mjestima
Povelja iz Aalborga, Danska, 1994.
LJUBLJANSKA DEKLARACIJA
O TERITORIJALNOJ DIMENZIJI ODRIVOG RAZVOJA
Evropska konferencija ministara odgovornih za regionalno planiranje (CEMAT)
13. CEMAT 2003., Ljubljana, Slovenija, 2003.
5
11
23
33
3
b
o
l
j
e

z
g
r
a
d
e
4
BOLJE ZGRADE
Evropska komisija,
Generalni direktorat za energiju i transport
/Directorate-General for Energy and Transport/, B-1049 Brisel
Evropske zajednice, 2003.
b
o
l
j
e

z
g
r
a
d
e
6
7
b
o
l
j
e

z
g
r
a
d
e
POBOLJANJE ENERGETSKIH
KARAKTERISTIKA ZGRADA
Nova direktiva EU
(1)
o energetskim karakteristikama zgrada,
koju drave lanice moraju ukljuiti u nacionalno zakonodavstvo
do januara 2006. godine, obezbijedie standarde gradnje koji
stavljaju naglasak na smanjenje energetske potronje, irom
Evrope. To e doprinijeti smanjenju potronje energije u
zgradama irom Evrope, bez velikih dodatnih trokova, vidno
poveavajui komfor korisnika zgrada. Te mjere, koje su, u
sutini, usmjerene na sve energetske potroae, vana su
komponenta strategije EU za ispunjavanje obaveza iz Kjoto
Protokola /Kyoto Protocol/. Prema tom zakonodavstvu:
irom EU primjenjivae se zajednika metodologija za
mjerenje energetskog uinka zgrada, a u zavisnosti od
lokalnih klimatskih uslova;
minimalne standarde energetskog uinka utvruju drave
lanice, i oni vae, kako za nove zgrade, tako i za obimnija
renoviranja postojeih veih zgrada. Mnogi od tih standarda
bie zasnovani na postojeim ili planiranim evropskim
normama;
sistem sertifkacije zgrada omoguie vlasnicima,
zakupcima i korisnicima uvid u nivo energetske potronje;
bojleri i sistemi za klimatizaciju, koji prelaze minimalne
veliine, bie redovno kontrolisani da bi se utvrdila njihova
energetska efkasnost i emisije gasova staklenika.
Istraivanja pokazuju da je primjenom stroih standarda za nove
zgrade i zgrade na kojima se vre vea renoviranja mogue
utedjeti vie od jedne petine tekue energetske potronje
do 2010. godine. To predstavlja znatan doprinos ispunjavanju
ciljeva iz Kjota i, to je veoma vano, ne iziskuje nikakve
promjene naeg naina ivota. Iskoriavanje ovog potencijala
zavisie od naina implementacije direktive.
SMANJENJE POTRONJE
ENERGIJE U ZGRADAMA
Stanovnici Evrope moraju troiti manje energije. Potronja
je svake godine vea, i sve vie zavisimo od uvoza nafte i gasa.
Obaveze za smanjenje emisije gasova staklenika na 8 % ispod
nivoa iz 1990, do 2008/2012. godine, preuzete Protokolom iz
Kjota /Kyoto Protocol/, zahtijevaju od nas da smanjimo potronju
nafte, gasa i uglja. Evropska komisija usvojila je 2000. godine
Zelenu knjigu koja donosi strategiju za rjeavanje ova dva
problema.
Iako e vea upoteba domaih obnovljivih izvora energije
pomoi u smanjenju emisije tetnih gasova i uvoza energije,
svi potroai energije moraju, takoe, uiniti znaajan napor da
smanje vlastitu potronju energije.
Transport i industrija su veliki potroai energije. Meutim, nae
zgrade troe oko 40 % energije u Evropi. Zahtjevi za rasvjetom,
grijanjem i hlaenjem, i toplom vodom u naim domovima, na
radnim mjestima i u objektima za rekreaciju, troe vie energije
nego transport ili industrija.
b
o
l
j
e

z
g
r
a
d
e
8
Dvije treine energije koja se koristi u evropskim zgradama
otpada na domainstva; njihova potronja raste svake godine,
jer se rastui ivotni standardi odraavaju na veu upotrebu
sistema za klimatizaciju i grijanje.
10 miliona bojlera u evropskim domainstvima stari su vie od
20 godina; njihovom zamjenom utedjelo bi se 5 % energije koja
se troi za grijanje.
30-50 % energije za rasvjetu moglo bi se utedjeti u
kancelarijama, poslovnim zgradama i rekreativnim objektima,
upotrebom efkasnijih sistema i tehnologija.
Pola predvienog poveanja energije za klimatizaciju, koja e
se, prema prognozama, udvostruiti do 2020. godine, moglo bi
se utedjeti uvoenjem stroih standarda za opremu.
PUT NAPRIJED
Drave lanice moraju implementirati zahtjeve nove
direktive u nacionalno zakonodavstvo do januara 2006. godine.
Tokom priprema za taj proces, nacionalni zvaninici i strunjaci
sastajae se redovno, kako bi razmjenjivali informacije i
podstakli saradnju na razvoju standardizovanih mjera i normi
ekonomskog uinka zgrada. Vie informacija na:
http://europa.eu.int/comm/dgs/energy_transport/index_en.html
Evropska komisija e pomoi zainteresovanim stranama u
razvijanju svijesti o pitanjima vezanim za ove mjere. Posebno
e program Inteligentna energija u Evropi/ Intelligent
energy- Europe/ (20032006. godine) obezbijediti podrku za
implementaciju direktive. Vidjeti:
http://europa. eu. int/comm/energy/intelligent/index_en.htm
MJERENJE ENERGETSKOG UINKA
Radi primjene minimalnih standarda irom Evrope, bie
razvijena zajednika metodologija za mjerenje energetskog
uinka zgrada, koja e pruiti jasne i uporedive informacije o
stvarnoj potronji energije u zgradama. Ona e uzeti u obzir
sve faktore koji utiu na energetsku potronju, i klasifikovati
zgrade prema njihovoj vrsti, veliini i upotrebi na: stambene
objekte, kancelarije, kole, itd.
Mjerenje energetskog uinka zgrada obuhvatie aspekte
kao to su toplotna izolacija, sistem za grijanje, klimatizacija,
prirodna ventilacija, pasivna rasvjeta i solarno grijanje.
Pozitivni faktori mogu obuhvatiti solarne sisteme za grijanje
i elektrinu energiju, daljinsko grijanje i kombinovane
instalacije za toplotnu i elektrinu energiju. Imajui u vidu
razliite klimatske uslove irom Evrope, prilikom mjerenja
energetskog uinka, treba potpuno uzeti u obzir lokalne
uslove i okruenje.
REDOVNA INSPEKCIJA
Drave lanice osnovae sistem za redovnu inspekciju
bojlera i opreme za klimatizaciju u veim domainstvima,
kuama sa vie korisnika, poslovnim i javnim zgradama,
jer nepravilno podeena oprema moe prouzrokovati
prekomjernu potronju energije i/ili emisije ugljen-dioksida.
9
b
o
l
j
e

z
g
r
a
d
e
Zahtijevae se redovna inspekcija bojlera koji koriste
neobnovljiva tena ili vrsta goriva, ija je izlazna snaga vea
od 20 kW. Inspekcija bojlera ija je izlazna snaga vea od 100
kW mora se vriti najmanje svake druge godine, a bojlera koji
koriste gas svake etvrte godine.
Kod instalacija za grijanje ija je snaga vea od 20 kW, i koje
su starije od 15 godina, vrie se inspekcija cijelog sistema. Na
osnovu te ocjene, korisnici e dobiti savjete o moguoj zamjeni
i/ili modifkaciji instalacije. Takoe e se zahtijevati redovna
inspekcija svih sistema za klimatizaciju ija je izlazna snaga
vea od 12 kW.
SERTIFIKATI O ENERGETSKOM UINKU
Da bi potencijalnim vlasnicima ili zakupcima pruili adekvatnije
informacije o oekivanim operativnim trokovima zgrade ili stana,
prodavci ili vlasnici moraju obezbijediti vaee sertifkate o energetskom
uinku.
Boljim informisanjem kupaca i potencijalnih zakupaca, graevinari
i vlasnici imae vei podsticaj da, u svojim zgradama, primijene
energetski efkasne tehnologije i dizajn, u zamjenu za nie operativne
trokove. Nacionalne vlasti ukljuie referentne vrijednosti, kako bi
omoguile uporedbu sertifkata o energetskom uinku. Sertifkati
moraju, takoe, sadrati preporuke za poboljanje energetskog
uinka.
Sertifkati o energetskom uinku moraju biti istaknuti u velikim zgradama
(preko 1 000 m
2
), koje javnost redovno posjeuje, radi podizanja svijesti
kod graana o energetskoj efkasnosti u lokalnoj zajednici. Mogu se,
takoe, istai preporuene i trenutne unutranje temperature.
PRIMJENA STANDARDA
Drave lanice e donijeti, i redovno revidirati, minimalne
standarde energetskog uinka, uzimajui u obzir lokalne
klimatske uslove, za razliite kategorije kako novih, tako i
postojeih zgrada.
Standardi energetskog uinka primjenjivae se u svim novim
zgradama, izgraenim od januara 2006. Pored toga, za vee
zgrade (preko 1 000 m
2
), vrie se potpuna procjena izvodljivosti
alterantivnih sistema za grijanje i snabdijevanje energijom, prije
same izgradnje.
U postojeim zgradama, koje su vee od 1 000 m
2
, vrie se,
takoe, poboljanje energetskog uinka, pri veoj obnovi ili
renoviranju. Treba unapreivati njihov energetski uinak,
sve dok je to tehniki i ekonomski izvodljivo, u skladu sa
nacionalnim standardima uinka.
Neke zgrade, kao to su istorijski spomenici, mjesta
bogosluenja, privremene zgrade, poljoprivredne zgrade i
ljetne vikendice mogu biti izuzete iz ovih standarda.
Napomene:
(1) Direktiva 2002/91/EC, OJ L1 /Ofcial Journal - Slubeni list/ od 04. 01. 2003.
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
10
ENERGETSKE KARAKTERISTIKE ZGRADA
Direktiva 2002/91/EC
Evropskog parlamenta i Savjeta
o energetskim karakteristikama zgrada
Slubeni list /Offcial Journal/ L 001, 04. 01. 2003. godine P. 0065 0071
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
12
EVROPSKI PARLAMENT
I SAVJET EVROPSKE UNIJE

Imajui u vidu ugovor za osnivanje Evropske zajednice, i
posebno njegov lan 175.
(1)
,

Imajui u vidu predlog Komisije
(1)
,

Imajui u vidu miljenje Ekonomskog i socijalnog komiteta /
Economic and Social Committee/
(2)
,

Imajui u vidu miljenje Komiteta regija /Committee of the
Regions/
(3)
,

Djelujui u skladu sa procedurom propisanom u lanu 251.
ugovora
(4)
,
S obzirom da:

(1) lan 6. ugovora obavezuje da se zahtjevi za zatitu ivotne sredine
ukljue u defnisanje i implementaciju politika i akcija zajednice.

(2) Prirodni resursi, na iju mudru i racionalnu upotrebu ukazuje
lan 174. ugovora, obuhvataju naftne proizvode, prirodni gas i vrsta
goriva, koji su neophodni izvori energije, ali i glavni izvori emisija
ugljen-dioksida.

(3) Poveana energetska efkasnost predstavlja vaan dio paketa
politika i mjera saglasnih sa Protokolom iz Kjota /Kyoto Protocol/,
i mora se nai u svim paketima politika za ispunjavanje daljih
obaveza.
(4) Upravljanje energetskom potranjom je vaan instrument,
koji e omoguiti zajednici da utie na globalno trite energije, i
time osigura energetsko snabdijevanje na srednji i dugi rok.

(5) U zakljucima od 30. maja i 5. decembra 2000. godine,
Savjet je odobrio akcioni plan za energetsku efkasnost, koji
je izradila Komisija, i zatraio donoenje specifnih mjera u
graevinskom sektoru.

(6) Stambeni i tercijarni sektor, iji glavni dio predstavljaju
zgrade, odgovoran je za vie od 40 % fnalne energetske
potronje u zajednici, i sve vie se iri, to je trend koji e dovesti
do poveanja potronje energije u sektoru i, time, do poveanja
emisija ugljen-dioksida.

(7) Direktiva 93/76/EEC, koju je Savjet usvojio 13. septembra
1993. godine, za ograniavanje emisija ugljen-dioksida putem
poboljanja energetske efkasnosti (SAVE)
(5)
, koja od drava
lanica zahtijeva da izrade, implementiraju i izvjetavaju o
programima u oblasti energetske efkasnosti u graevinskom
sektoru, sada poinje da daje znaajne rezultate. Meutim,
potreban je dopunski zakonski instrument koji bi utvrdio
konkretne akcije, da bi se realizovao veliki neiskorieni
potencijal za energetske utede i smanjila ogromna razlika
izmeu rezultata drava lanica u ovom sektoru.
(8) Direktiva 89/106/EEC, koju je Savjet usvojio 21. decembra
1988. godine, o usaglaavanju zakona, propisa i administrativnih
odredbi drava lanica koji se odnose na graevinske
proizvode
(6)
, zahtijeva da zgrade i njihove instalacije za grijanje,
hlaenje i ventilaciju budu projektovane i izvedene na nain
13
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
da troe malo energije, i da uzimaju u obzir klimatske uslove
lokacije i korisnike.

(9) Mjere za poboljanje energetskog uinka zgrada moraju
uzimati u obzir klimatske i lokalne uslove, kao i unutranje
klimatsko okruenje i ekonominost. One ne smiju biti u
suprotnosti sa ostalim vanim zahtjevima koji se postavljaju
zgradama u pogledu njihove dostupnosti, racionalne i namjenske
upotrebe, itd.

(10) Enegetski uinak zgrada treba mjeriti uz pomo
metodologije, koja moe biti izdiferencirana na regionalnom
nivou, i koja, pored toplotne izolacije, obuhvata i druge faktore
ija uloga postaje sve vanija, kao to su instalacije za grijanje
i hlaenje, upotreba obnovljivih izvora energije i dizajn zgrade.
Zajedniki pristup ovom procesu, od strane kvalifkovanih i/ili
ovlaenih strunjaka, iju nezavisnost garantuju objektivni
kriterijumi, doprinijee nastojanjima drava lanica da postignu
energetsku utedu u graevinskom sektoru, i uvesti, na trite
nekretnina u zajednici, transparentnost u pogledu energetskih
karakteristika, za budue vlasnike i korisnike.

(11) Komisija namjerava da dalje razvije standarde kao to
su EN 832 i prEN 13790, ukljuujui takoe razmatranja o
sistemima za klimatizaciju i rasvjetu.
(12) Zgrade e imati uticaj na dugoronu energetsku potronju,
i, zbog toga, nove zgrade moraju ispunjavati minimalne zahtjeve
za energetskim uinkom, prilagoene lokalnoj klimi. U tom
pogledu, treba koristiti najbolje mjere radi optimalne upotrebe
faktora koji su vani za poboljanje energetskog uinka. S
obzirom da potencijal za primjenu distibutivne mree alternativne
energije nije u potpunosti ispitan, treba izvriti procjenu tehnike,
ekoloke i ekonomske izvodljivosti ove mree; to treba da urade
drave lanice, u studiji koja navodi listu mjera za ouvanje
energije, u prosjenim uslovima lokalnog trita, u skladu
sa kriterijumima ekonominosti. Prije same izgradnje, mogu
se zahtijevati specifne studije, ukoliko se mjera, ili mjere,
procijene izvodljivim.

(13) Vea renoviranja postojeih zgrada, ija veliina prelazi
odreenu kvadraturu, treba posmatrati kao mogunost za
preduzimanje ekonominih mjera radi unapreenja njihovih
energetskih karakteristika. Veim renoviranjima smatraju
se ona kod kojih su ukupni trokovi, koji se odnose na
konstrukciju/kostur zgrade i/ili energetske instalacije, kao to su
grijanje, snabdijevanje toplom vodom, klimatizacija, ventilacija
i rasvjeta, vei od 25 % vrijednosti zgrade, ne raunajui
vrijednost zemljita na kom se nalazi, ili ona gdje se vie od
25% konstrukcije/kostura zgrade renovira.

(14) Meutim, unapreivanje ukupnih energetskih karakteristika
postojee zgrade ne mora neminovno podrazumijevati
renoviranje cijele zgrade, ve samo onih dijelova koji su
najvaniji za energetski uinak zgrade i koji su ekonomini.
(15) Zahtjevi za renoviranjem postojeih zgrada ne smiju
biti u suprotnosti sa namijenjenom funkcijom, kvalitetom ili
karakterom zgrade. Ostvarene energetske utede trebalo
bi da pokriju dodatne trokove renoviranja, u prihvatljivom
vremenskom periodu, u odnosu na predvieni tehniki ivot
investicije.
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
14
(16) Proces sertifkacije mogu potpomoi programi koji
obezbjeuju jednak pristup poboljanom energetskom
uinku. On se zasniva se na ugovorima izmeu organizacija
zainteresovanih strana i tijela koja imenuju drave lanice;
sprovode ga preduzea za energetske usluge, koja se obaveu
da e izvriti identifkovana ulaganja. Usvojene planove
nadgledaju i prate drave lanice, koje, takoe, treba da olakaju
upotrebu podsticajnih sistema. U mjeri u kojoj je to mogue,
sertifkacija treba da opie postojee stanje energetskog uinka
zgrade i, u skladu sa njim, moe otpoceti proces revidiranja.
Zgrade koje su u upotrebi javnih vlasti, i zgrade koje javnost
esto posjeuje treba da daju primjer, tako to e pokazati da
vode rauna o ekolokim i energetskim razmatranjima, i zbog
toga ih treba redovno podvrgavati energetskoj sertifkaciji.
Treba to vie iriti informacije u javnosti o energetskim
karakteristikama, postavljanjem energetskih sertifkata na
vidno mjesto. Osim toga, postavljanje obavjetenja o zvanino
preporuenim temperaturama u zgradama, zajedno sa trenutno
izmjerenom temperaturom, trebalo bi da obeshrabri nepotrebno
korienje sistema za grijanje, klimatizaciju i ventilaciju. To
treba da doprinese izbjegavanju nepotrebne potronje energije
i ouvanju prijatnih unutranjih klimatskih uslova (toplotna
udobnost) u odnosu na spoljanju temperaturu.

(17) Drave lanice mogu takoe koristiti druga sredstva/
mjere, koje nisu predviene ovom Direktivom, da bi podstakle
poboljanje energetskog uinka.

(18) Zadnjih godina, dolo je do poveanja broja sistema za
klimatizaciju u zemljama june Evrope. To stvara velike probleme
u periodima najveeg optereenja, dovodei do poskupljenja
elektrine energije, i poremeaja energetskog balansa u ovim
zemljama. Prioritet bi trebalo dati strategijama za poboljanje
toplotnog uinka zgrada tokom ljetnjeg perioda. U tu svrhu,
treba unapreivati tehnike pasivnog hlaenja, naroito one koje
doprinose poboljanju unutranjih klimatskih uslova i mikroklime
oko zgrada.

(19) Redovno odravanje bojlera i sistema za klimatizaciju,
koje sprovodi kvalifikovano osoblje, doprinosi da oni budu
pravilno podeeni, u skladu sa specifikacijom proizvoda,
i na nain koji garantuje optimalni uinak sa ekoloke,
sigurnosne i energetske take gledita. Nezavisna procjena
ukupnih instalacija za grijanje je prikladna kad razmiljamo
o njihovoj zamjeni radi ekonominosti.

(20) Naplata, korisnicima zgrada, trokova za grijanje,
hlaenje i toplu vodu, na osnovu stvarne potronje, moe
doprinijeti utedi energije u stambenom sektoru. Treba
omoguiti korisnicima zgrada da reguliu vlastitu potronju
toplote i tople vode, dokle god su te mjere ekonomine.
(21) U skladu sa principima supsidijarnosti i
proporcionalnosti sadranim u lanu 5. ugovora, treba
usvojiti, na nivou zajednice, opte principe za postavljanje
zahtjeva za energetski uinak i njegovih ciljeva, ali detaljnu
implementaciju treba prepustiti dravama lanicama,
omoguavajui, tako, svakoj dravi lanici da izabere
reim koji najbolje odgovara njenim posebnim uslovima.
Ova Direktiva ograniena je na minimalne zahtjeve koji su
potrebni da se ti ciljevi ostvare, i ne ide izvan onoga to je
neophodno u tu svrhu.
15
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
(22) Treba omoguiti dravama lanicama uslove za brzo
prilagoavanje metodologije za mjerenje energetskog uinka, i
za redovnu reviziju minimalnih zahtjeva u oblasti energetskog
uinka zgrada, vodei rauna o tehnikim inovacijama, izmeu
ostalog, u pogledu izolacionih osobina (ili kvaliteta) graevinskog
materijala, kao i o daljem razvoju standardizacije.

(23) Mjere neophodne za implementaciju ove Direktive treba
usvajati u skladu sa Odlukom 1999/468/EC, koju je Savjet
donio 28. juna 1999. godine, a koja propisuje procedure za
implementaciju, za koju je zaduena Komisija
(7)
.
USVAJANJE DIREKTIVE:

lan 1

Cilj
Cilj Direktive je da promovie unapreivanje energetskih
karakteristika zgrada u zajednici, uzimajui u obzir spoljanje
klimatske i lokalne uslove, kao i unutranje klimatske zahtjeve i
ekonominost procesa.
Direktiva postavlja zahtjeve u pogledu:

(a) opteg okvira metodologije za mjerenje integrisanog
energetskog uinka zgrada;
(b) primjene minimalnih zahtjeva za energetski uinak novih
zgrada;
(c) primjene minimalnih zahtjeva za energetski uinak
postojeih velikih zgrada, koje se renoviraju u veem obimu;
(d) energetske sertifkacije zgrada; i
(e) redovne inspekcije bojlera i sistema za klimatizaciju u
zgradama i dodatne ocjene instalacije za grijanje koja koristi
bojlere starije od 15 godina.

lan 2

Defnicije
U svrhu ove Direktive, koristie se sljedee defnicije:

1. Zgrada: pokrivena konstrukcija sa zidovima, koja koristi
energiju za regulisanje unutranje klime; izraz zgrada moe
se odnositi na zgradu u cjelini, ili na njene dijelove koji
su projektovani ili izmijenjeni da bi se koristili odvojeno;
2. Energetske karakteristike/uinak zgrade: koliina energije
koju zgrada stvarno troi ili za koju je procijenjeno da zadovoljava
razliite potrebe vezane za standardnu upotrebu zgrade, koje
mogu obuhvatiti, izmeu ostalog, grijanje, toplu vodu, hlaenje,
ventilaciju i rasvjetu. Ova koliina odrazie se u jednom ili vie
brojanih pokazatelja, koji se izraunavaju uzimajui u obzir
izolaciju, tehnike i instalacione karakteristike, dizajn i poloaj
u odnosu na klimatske aspekte, izloenost suncu i uticaj
susjednih struktura, vlastitu proizvodnju energiji i druge faktore,
ukljuujui unutranju klimu, koji utiu na energetsku potranju;
3. Sertifkat o energetskim karakteristikama/uinku
zgrade: sertifkat koji priznaje drava lanica ili pravno
lice koje ona imenuje, koji sadri podatke o energetskom
uinku zgrade, izmjerenom uz pomo metodologije
zasnovane na optem okviru koji ji naveden u Dodatku;
4. CHP (kombinovana toplotna i elektrina energija):
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
16
istovremeno pretvaranje primarnih goriva u mehaniku
ili elektrinu toplotnu energiju, u skladu sa odreenim
kvalitativnim kriterijumima energetske efkasnosti;
5. Sistem za klimatizaciju: kombinacija svih komponenti
koje su potrebne da bi se obezbijedio tretman vazduha
kojim se temperatura kontrolie ili sniava, najee u
kombinaciji sa kontrolom ventilacije, vlage i istoe vazduha;
6. Bojler: kombinovani parni kotao i plamenik, koji
prenosi u vodu toplotu koja se oslobaa pri sagorijevanju;
7. Efektivna nominalna izlazna snaga (izraena u kW):
maksimalni kalorika izlazna snaga koju proizvoa
navodi i za koju garantuje da se oslobaa tokom
kontinuiranog rada, i koja je istovremeno saglasna
sa korisnom efkasnou koju proizvoa naznaava;
8. Toplotna pumpa: ureaj ili instalacija koja upija toplotu,
pri niskoj temperaturi, iz vazduha, vode ili zemlje i snabdijeva
zgradu toplotom.

lan 3
Usvajanje metodologije

Drave lanice primjenjivae metodologiju za mjerenje
energetskog uinka zgrada, na nacionalnom ili regionalnom
nivou, na osnovu opteg okvira koji ji naveden u Dodatku. Prvi
i drugi dio ovog okvira bie prilagoeni tehnikom napretku, u
skladu sa procedurama sadranim u lanu 14. (2), uzimajui u
obzir standarde ili norme koji se primjenjuju u zakonodavstvu
drave lanice.
Ova metodologija primjenjivae se na nacionalnom ili
regionalnom nivou. Energetske karakteristike zgrade bie
izraene na transparentan nain, a mogu sadrati i pokazatelje
emisije CO
2
.
lan 4
Donoenje zahtjeva za energetski uinak

1. Drave lanice preduzee neophodne mjere kako bi obezbijedile
donoenje minimalnih zahtjeva za energetski uinak, zasnovanih
na metodologiji pomenutoj u lanu 3. Drave lanice mogu donijeti
razliite zahtjeve za, na primjer, nove ili postojee zgrade i razliite
kategorije zgrada. Ti zahtjevi moraju uzeti u obzir opte unutranje
klimatske uslove, da bi se izbjegle mogue negativne posljedice, na
primjer neadekvatna ventilacija, kao i lokalne uslove i namijenjenu
funkciju i starost zgrade. Zahtjeve treba revidirati u redovnim
intervalima, ne duim od pet godina, i, po potrebi, osavremeniti u
skladu sa tehnikim napretkom u graevinskom sektoru.
2. Zahtjevi za energetski uinak primjenjivae se u skladu sa
lanom 5. i lanom 6.
3. Drave lanice mogu odluiti da ne donesu ili primjenjuju zahtjeve
pomenute u prvom paragrafu za sljedee kategorije zgrada:
- zgrade ili spomenici zvanino zatieni kao dio zatienog
podruja ili zgrade izuzetnog arhitektonskog ili istorijskog
znaaja, gdje bi saglasnost sa ovim zahtjevima neprihvatljivo
izmijenila njihov karakter ili izgled,
- zgrade koje se koriste kao mjesta molitve i za vjerske
aktivnosti,
- privremene zgrade, sa planiranim vremenom upotrebe od dvije
godine ili manje, industrijski lokaliteti, radionice, nestambene
poljoprivredne zgrade koje troe malo energije i nestambene
17
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
poljoprivredne zgrade koje koristi sektor za koji vai nacionalni
sektorski ugovor o energetskom uinku,
- stambene zgrade koje se koriste manje od etiri mjeseca
godinje,
- odvojene zgrade ija je ukupna korisna povrina manja od 50
m
2
.
lan 5
Nove zgrade

Drave lanice preduzee neophodne mjere kako bi obezbijedile
da nove zgrade ispunjavaju minimalne zahtjeve za energetskim
uinkom, pomenute u lanu 4.

Za nove zgrade, sa ukupnom korisnom povrinom veom od
1000 m
2
, drave lanice e izvriti procjenu tehnike, ekoloke i
ekonomske izvodljivosti alternativnih sistema kao to su:
decentralizovane distributivne mree zasnovane na
obnovljivoj energiji,
CHP,
grijanje ili hlaenje kvartova ili blokova,
toplotne pumpe, pod odreenim uslovima, prije poetka
gradnje.

lan 6
Postojee zgrade

Drave lanice preduzee neophodne mjere kako bi obezbijedile
da se, prilikom veeg renoviranja zgrada ija ukupna korisna
povrina prelazi 1000 m
2
, pobolja njihov energetski uinak, da
bi ispunile minimalne zahtjeve, pod uslovom da je to tehniki,
funkcionalno i ekonomski izvodljivo. Drave lanice donose
zahtjeve za minimalni energetski uinak na osnovu zahtjeva za
energetskim uinkom utvrenih u skladu sa lanom 4. Zahtjevi se
mogu odnositi na cijelu zgradu koja se renovira, ili na renovirane
sisteme ili komponente kada su oni dio renoviranja koje se vri
u ogranienom vremenskom periodu, sa prethodno pomenutim
ciljem poboljanja ukupnih energetskih karakteristika zgrade.

lan 7
Sertifkat o energetskom uinku

1. Drave lanice obezbijedie da, pri izgradnji, prodaji
ili iznajmljivanju zgrada, sertifkat o energetskom
uinku bude dostupan vlasniku ili moguem kupcu ili
zakupcu. Vaenje sertifkata ne smije prelaziti 10 godina.
Sertifkati za stanove ili jedinice namijenjene
pojedinanoj upotrebi u blokovima mogu biti zasnovani:
- na zajednikom sertifkatu za cijelu zgradu, u blokovima koji
imaju zajedniki sistem za grijanje, ili na ocjeni nekog drugog
reprezentativnog stana u istom bloku. Pri primjeni ovog
paragrafa, drave lanice mogu iskljuiti kategorije pomenute
u lanu 4. (3).
2. Sertifkat o energetskom uinku zgrada mora sadrati
referentne vrijednosti kao to su vaei zakonski standardi
ili oznake, kako bi, na taj nain, potroai mogli uporediti i
procijeniti energetske karakteristike zgrade. Sertifkat treba
da bude praen preporukama za ekonomino poboljanje
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
18
energetskog uinka. Cilj sertifkata ogranien je na pruanje
informacija, a o upotrebi setrifkata u zakonskim postupcima ili
na drugi nain odluuje se u skladu sa nacionalnim propisima.
3. Drave lanice preduzee neophodne mjere kako bi
obezbijedile da zgrade, sa ukupnom korisnom povrinom
veom od 1000 m
2
, koje koriste javne vlasti i institucije za
pruanje javnih usluga velikom broju ljudi, i koje ljudi, prema
tome, esto posjeuju, istaknu energetski sertifkat, ne stariji
od 10 godina, na vidnom mjestu.
Moe se, takoe, istai opseg preporuenih i trenutnih
unutranjih temperatura i, kada je potrebno, drugih vanih
klimatskih faktora.

lan 8
Inspekcija bojlera

Radi smanjenja energetske potronje i ograniavanja emisija
ugljen-dioksida, drave lanice e:
(a) donijeti neophodene mjere kako bi obezbijedile redovnu
inspekciju bojlera koji koriste neobnovljiva tena ili vrsta
goriva, efektivne nominalne izlazne snage od 20 do 100
kW. Inspekcija se moe vriti i kod bojlera koji koriste druga
goriva.
Bojlere ija efektivna nominalna izlazna snaga prelazi 100
kW treba kontrolisati najmanje svake druge godine. Za
gasne bojlere, ovaj period se moe produiti na etiri godine.
Za instalacije za grijanje koje koriste bojlere sa efektivnom
nominalnom izlaznom snagom preko 20 kW, a koji su stariji od
15 godina, drave lanice donose neophodne mjere za inspekciju
cijele instalacije.
Na osnovu te inspekcije, koja obuhvata procjenu efkasnosti
bojlera i njegove veliine, u odnosu na zahtjeve za grijanjem
zgrade, strunjaci e pruiti korisnicima savjet o zamjeni bojlera,
izmjenama sistema za grijanje i alternativnim rjeenjima; ili
(b) preduzeti korake kako bi korisnicima pruili savjet o zamjeni
bojlera, izmjenama sistema za grijanje i alternativnim rjeenjima,
koja mogu obuhvatiti inspekciju da bi se ocijenila efkasnost i
odgovarajua veliina bojlera. Ukupan efekat ovog pristupa treba
da bude ekvivalentan pristupu koji proistie iz odredbi navedenih
pod (a). Drave lanice koje izaberu ovu opciju, dostavljaju Komisiji
izvjetaj o ekvivalentnosti ovog pristupa, svake dvije godine.

lan 9
Inspekcija sistema za klimatizaciju

Radi smanjenja energetske potronje i ograniavanja emisija
ugljen-dioksida, drave lanice e donijeti neophodene mjere
kako bi obezbijedile redovnu inspekciju sistema za klimatizaciju
ija je efektivna nominalna izlazna snaga vea od 12 kW.
Ta inspekcija obuhvata procjenu efkasnosti sistema za
klimatizaciju i njegove veliine, u odnosu na zahtjeve za hlaenje
zgrade. Korisnici e dobiti odgovarajue savjete o moguem
poboljanju ili zamjeni sistema za klimatizaciju i alternativnim
rjeenjima.
19
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
lan 10
Nezavisni strunjaci

Drave lanice e obezbijediti da sertifikaciju zgrada,
donoenje prateih preporuka i inspekciju bojlera i
sistema za klimatizaciju sprovode, na nezavisan nain,
kvalifikovani i/ili ovlaeni strunjaci, bilo da rade
samostalno ili da ih angauju tijela javnih ili privatnih
preduzea.

lan 11
Revizija

Komisija e, uz pomo Komiteta osnovanog u skladu
sa lanom 14, ocijeniti ovu Direktivu u svjetlu iskustva
steenog tokom njene primjene, i, ukoliko je potrebno,
donijeti predloge vezane, izmeu ostalog, za:
(a) mogue dopunske mjere koje se odnose na
renoviranje zgrada sa ukupnom korisnom povrinom
manjom od 1000 m
2
;
(b) opte podsticaje za dalje mjere energetske
efikasnosti zgrada.

lan 12
Informisanje

Drave lanice mogu preduzeti neophodne mjere kako
bi informisale korisnike zgrada o razliitim metodama i
nainima za poboljanje energetskog uinka. Na zahtjev
drava lanica, Komisija e pomoi dravama lanicama
u sprovoenju informativnih kampanja, koje se mogu
organizovati u okviru programa zajednice.
lan 13
Usvajanje okvira

Take 1. i 2. Dodatka bie revidirane u redovnim intervalima,
ne kraim od dvije godine. Amandmani koji su neophodni da
bi se take 1. i 2. Dodatka prilagode tehnikom napretku, bie
usvojeni u skladu sa procedurom naznaenom u lanu 14. (2).

lan 14
Komitet

1. Komitet pomae Komisiji.
2. Pri pozivanju na ovaj paragraf, primjenjivae se lanovi 5. i
7. Odluke 1999/468/EC, vodei rauna o odredbama lana 8. iz
te odluke. Period naznaen u lanu 5. (6) Odluke 1999/468/EC
bie odreen na tri mjeseca.
3. Komitet usvaja Pravilnik o proceduri.

lan 15
Prenoenje

1. Zakoni, propisi i administrativne odredbe drava lanica
neophodni za saglasnost sa Direktivom stupie na snagu
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
20
najkasnije 4. januara 2006. godine. Drave lanice o tome
obavjetavaju Komisiju.
Kada drave lanice usvoje ove mjere, one moraju sadrati
primjedbu o ovoj Direktivi ili biti praene takvom primjedbom
prilikom njihovog zvaninog objavljivanja. Drave lanice same
odluuju kako da pripreme primjedbu.
2. Drave lanice mogu, usljed nedostatka kvalifkovanih i/ili
ovlaenih strunjaka, dobiti dodatni period od tri godine za
potrunu primjenu odredbi lanova 7, 8. i 9. Pri upotrebi ove
opcije, drave lanice moraju obavijestiti Komisiju, dajui
odgovarajue obrazloenje, zajedno sa vremenskim planom za
dalje sprovoenje Direktive.

lan 16
Stupanje na snagu

Direktiva stupa na snagu na dan njenog objavljivanja u
Slubenom listu Evropskih zajednica /Offcial Journal of the
European Communities/.

lan 17
Kome je upuena?

Ova Direktiva je upuena dravama lanicama.
Sainjena u Briselu, 16. decembra 2002. godine
za Evropski parlament
Predsjednik
P. Cox
za Savjet
Predsjednik
M. Fischer Boel
Napomene:
(1) OJ (Ofcial Journal / Slubeni list) C 213 E, 31. 07. 2001, st. 266 i OJ C 203 E,
27. 08. 2002, st. 69
(2) OJ C 36, 08. 02. 2002, st. 20
(3) OJ C 107, 03. 05. 2002, st. 76
(4) Miljenje Evropskog parlamenta od 6. februara 2002, Zajednika pozicija
Savjeta od 7. juna 2002. godine (OJ C 197, 20. 08. 2002, st. 6) i odluka
Evropskog parlamenta od 10. oktobra 2002.
(5) OJ L 237, 22. 09. 1993, st. 28
(6) OJ L 40, 11. 02. 1989, st. 12. Direktiva dopunjena Direktivom 93/68/EEC (OJ L
220, 30. 08. 1993, st. 1).
(7) OJ L 184, 17. 07. 1999, st. 23
21
e
n
e
r
g
e
t
s
k
e

k
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k
e

z
g
r
a
d
a
DODATAK

Opti okvir za mjerenje energetskog uinka zgrada (lan 3)

1. Metodologija za mjerenje energetskog uinka zgrada treba
da obuhvati sljedee aspekte:

(a) toplotne karakteristike zgrade (konstrukcija/kostur
i unutranje pregrade, itd.). U ove karakteristike moe
spadati i nepropustljivost vazduha;
(b) instalacije za grijanje i toplu vodu, ukljuujui njihove
izolacione karakteristike;
(c) instalacije za klimatizaciju;
(d) ventilacija;
(e) ugraene instalacije za rasvjetu (uglavnom u
nestambenom sektoru);
(f) poloaj i orijentacija zgrada, ukljuujui spoljanju
klimu;
(g) pasivni solarni sistemi i solarna zatita;
(h) prirodna ventilacija;
(i) unutranji klimatski uslovi, ukljuujui projektovanu
unutranju klimu.
2. Treba uzeti u obzir, kada je to vano za mjerenje, pozitivan
uticaj sljedeih aspekata:

(a) aktivni solarni sistemi i drugi sistemi za grijanje i elektrini
sistemi zasnovani na obnovljivim energetskim izvorima;
(b) elektrina energija koju proizvode CHP;
(c) sistemi za grijanje i hlaenje kvartova ili blokova;
(d) prirodno osvjetljenje.
3. U svrhu ovog mjerenja, zgrade treba adekvatno klasifkovati
u kategorije, kao to su:

(a) porodine kue razliitih vrsta;
(b) stambeni blokovi;
(c) poslovne zgrade;
(d) kolske zgrade;
(e) bolnice;
(f) hoteli i restorani;
(g) sportski objekti;
(h) veleprodajne i maloprodajne trgovinske uslune
zgrade;
(i) druge vrste zgrada koje troe energiju.
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
22
POVELJA O ODRIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
Evropska konferencija o odrivim gradovima i mjestima
Povelja iz Aalborga, Danska, 27. maj 1994. godine
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
24
25
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
POVELJA O ODRIVOSTI
EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
/ Evropska konferencija o odrivim gradovima i mjestima
Povelja iz Aalborga, Danska, 27. maj 1994. godine /
I DIO Opta deklaracija: Ka odrivosti evropskih gradova i
mjesta /European Cities & Towns Towards Sustainability/
II DIO Kampanja za odrivost evropkih gradova i mjesta /The
European Sustainable Cities & Towns Campaign/
III DIO Ukljuivanje u procese lokalne Agende 21: Lokalni
akcioni planovi za odrivost /Engaging in Local Agenda 21
Processes: Local Action Plans Towards Sustainability/

I DIO
OPTA DEKLARACIJA:
KA ODRIVOSTI EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
I. 1 ULOGA EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje, izjavljujemo
da su tokom istorije nai gradovi postojali u okviru carstava,
nacionalnih drava, i reima i nadivjeli ih, opstajui kao centri
socijalnog ivota, nosioci ekonomije i uvari kulture, nasljea
i tradicije. Uz porodice i susjedstva, gradovi su oduvijek bili
osnovni elementi drutva i drave. Gradovi su centri industrije,
zanatstva, trgovine, obrazovanja i vlasti.
Shvatamo da nas sadanji nain ivota u gradovima, posebno
naini podjele rada i funkcija, upotrebe zemljita, transporta,
industrijske proizvodnje, poljoprivrede, potronje, rekreativnih
aktivnosti, i na ivotni standard, ini odgovornim za mnoge
ekoloke probleme sa kojima se ovjeanstvo suoava. To je
posebno vano, imajui u vidu injenicu da 80 % evropskog
stanovnitva ivi u gradskim sredinama.
Jasno nam je da ljudi koji ive u sadanjosti, a posebno budue
generacije, ne mogu postii nivo potronje resursa koji postoji u
industrijalizovanim zemljama, a da pri tome ne unite prirodna
bogatstva.
Uvjereni smo da nije mogue ostvariti odrivi nain ivota na
zemlji bez odrivih lokalnih zajednica. Lokalna vlast je blizu
mjestima gdje se ekoloki problemi osjeaju, i najblia je
graanima, zato dijeli odgovornost sa vlastima na svim nivoima,
za dobrobit ljudskog drutva i prirode. Stoga su gradovi i mjesta
kljuni akteri u procesu promjene naina ivota, proizvodnje,
potronje i obrazaca korienja prostora.

I. 2 POJAM I PRINCIPI ODRIVOSTI
Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da nam ideja odrivog razvoja
pomae da zasnujemo svoje standarde ivljenja na postojeim
kapacitetima prirode. elimo da ostvarimo socijalnu pravdu,
odrivu ekonomiju, i ekoloku odrivost. Socijalna pravda mora,
neminovno, poivati na ekonomskoj odrivosti i pravednosti,
koje zahtijevaju i ekoloku odrivost.
Ekoloka odrivost podrazumijeva ouvanje prirodnih resursa.
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
26
Ona od nas zahtijeva da stopa potronje obnovljivih materija,
vode i energetskih resursa ne pree nivo na kom ih prirodni
sistemi mogu obnoviti, i da stopa potronje neobnovljivih resursa
ne pree nivo na kom se odrivi obnovljivi resursi nadoknauju.
Ekoloka odrivost takoe znai da stopa emisije zagaivaa
ne smije prelaziti kapacitet vazduha, vode, i zemljita koji
mogu da ih apsorbuju i prerade. Osim toga, ekoloka odrivost
podrazumijeva ouvanje bioraznolikosti; ljudskog zdravlja; kao i
standarda kvaliteta vazduha, vode, i zemljita koji su dovoljni za
odranje ivota i dobrobiti, kako ljudi, tako i ivotinjskog i biljnog
svijeta.
I. 3 LOKALNE STRATEGIJE KA ODRIVOSTI
Uvjereni smo da je grad ili mjesto najvea jedinica sposobna da
pokrene rjeavanje mnogih gradskih arhitektonskih, socijalnih,
ekonomskih, politikih debalansa, kao i debalansa prirodnih
resursa i ivotne sredine, koji ugroavaju na savremeni svijet,
i ujedno, najmanji okvir za smisleno rjeavanje problema, na
integrisan, holistiki i odriv nain. S obzirom da je svaki grad
razliit, moramo nai sopstvene naine za postizanje odrivosti.
Ugradiemo principe odrivosti u sve nae politike, dok e
pozitivne strane naih gradova postati osnova lokalno primjerenih
strategija.
I. 4 ODRIVOST KAO KREATIVAN, LOKALNI PROCES
KOJI NASTOJI POSTII RAVNOTEU
Mi, gradovi i mjesta, uoavamo da odrivost nije ni vizija ni
nepromjenljivo stanje, ve kreativan, lokalni proces koji nastoji
postii ravnoteu, i koji se proiruje na sve oblasti lokalnog
odluivanja. On obezbjeuje stalnu povratnu spregu u upravljanju
gradovima ili mjestima, ije aktivnosti pokreu gradske eko-
sisteme ka ravnotei. Upravljanje gradovima zasnovano
na informacijama prikupljenim u takvom procesu, potvruje
shvatanje da grad funkcionie kao organska cjelina, i da se u
njemu ispoljavaju uticaji svih znaajnih aktivnosti. Kroz takav
proces grad i njegovi stanovnici mogu vriti izbor zasnovan na
poznavanju injenica. Kroz proces upravljanja koji je zasnovan
na odrivosti, mogu se donositi odluke koje nisu u interesu samo
sadanjih zainteresovanih strana, ve i buduih generacija.

I.5 RJEAVANJE PROBLEMA PUTEM SPOLJNIH
PREGOVORA
Mi, gradovi i mjesta, svjesni smo da grad ili mjesto ne mogu
sebi dozvoliti da ire probleme na vee sredine ili da ih
prenose u budunost. Zbog toga, svaki problem ili debalans
unutar grada mora se dovesti u ravnoteu na tom nivou ili ga
mora preuzeti neko vee tijelo na regionalnom ili nacionalnom
nivou. To je princip rjeavanja problema putem spoljnih
pregovora. Implementacija ovog principa omoguie svakom
gradu ili mjestu veliku slobodu da odrede prirodu svojih
aktivnosti.
I. 6 GRADSKA EKONOMIJA U SLUBI ODRIVOSTI
Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da su prirodni resursi, kao to
su atmosfera, zemljite, voda i ume, postali ograniavajui
faktor za ekonomski razvoj naih gradova i mjesta. Zbog toga
moramo ulagati u te resurse. Prioriteti su:
27
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
1. ulaganja u ouvanje preostalih prirodnih resursa, kao to su
zalihe podzemnih voda, zemljite, stanita rijetkih vrsta;
2. podsticanje razvoja prirodnih resursa, i to smanjivanjem
sadanjeg nivoa eksploatacije, na primjer neobnovljive
energije;
3. ulaganja kako bi se otklonio pritisak na prirodne resurse,
proirivanjem njegovanih prirodnih resursa, kao to su parkovi
za rekreaciju u centru grada (da bi se ublaio pritisak na prirodne
ume);
4. poveanje efkasnosti krajnje upotrebe proizvoda, kao to
su energetski efkasne zgrade, ekoloki nekodljiv gradski
transport.
I. 7 SOCIJALNA PRAVEDNOST U SLUBI GRADSKE
ODRIVOSTI
Mi, gradivi i mjesta, svjesni smo da su siromani najtee
pogoeni ekolokim problemima (kao to su buka i zagaenost
vazduha usljed saobraaja, nedostatak udobnosti, nezdrav nain
stanovanja, nedostatak otvorenog prostora) i da su najmanje
sposobni da ih rijee. Nepravedna raspodjela bogatstva dovodi
do neodrivog ponaanja, i istovremeno, oteava njegovu
promjenu.
Namjeravamo da poveemo programe za obezbjeivanje
osnovnih socijalnih potreba ljudi, kao i programe zdravstvene
zatite, zapoljavanja i obezbjeivanja smjetaja sa zatitom
ivotne sredine. elimo da uimo iz poetnih iskustava odrivog
naina ivota, kako bismo bili u stanju da poboljamo kvalitet
ivota graana, umjesto da samo maksimalno poveavamo
potronju.
Trudiemo se da kreiramo poslove koji doprinose odrivosti
zajednice, smanjujui tako nezaposlenost. Pri nastojanju da
privuemo ili kreiramo poslove, vriemo procjenu uticaja svih
poslovnih mogunosti, u pogledu njihove odrivosti, kako bismo
podstakli stvaranje dugoronih poslova i dugotrajnih proizvoda,
u skladu sa principima odrivosti.
I. 8 ODRIVI NAINI UPOTREBE ZEMLJITA
Mi, gradovi i mjesta, prepoznajemo vanost efkasne upotrebe
zemljita i politika planiranja koje razvijaju nae lokalne vlasti,
ukljuuji strateku procjenu ekolokog uticaja svih planova.
Treba da iskoristimo ovaj okvir kako bismo obezbijedili efkasan
javni transport i energiju, odravajui razvoj u skladu sa ljudskim
potrebama. Pri pokretanju programa obnove u uim gradskim
podrujima, kao i planiranju novih predgraa, teiemo mjeavini
funkcija, kako bi se smanjila potreba za kretanjem. Pojmovi
pravedne regionalne meuzavisnosti omoguie uravnoteen
protok izmeu gradova i sela, spreavajui gradove da samo
eksploatiu resurse okolnih podruja.
I. 9 ODRIVI NAINI GRADSKE MOBILNOSTI
Mi, gradovi i mjesta, nastojaemo da poboljamo dostupnost
i odrimo socijalnu zatitu i gradske naine ivota uz manje
saobraaja. Znamo da odrivi gradovi moraju smanjiti
nametnutu mobilnost i prestati da promoviu i podravaju
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
28
nepotebno korienje motornih vozila. Daemo prednost
ekoloki zdravim vidovima transporta (kao to su
pjeaenje, bicikli, javni transport), dok kombinacija ovih
sredstava treba da ini osnovu naeg procesa planiranja.
Pojedinana motorna sredstva gradskog transporta treba
da imaju pomonu funkciju u olakavanju pristupa lokalnim
uslugama i odravanju ekonomske aktivnosti grada.
I. 10 ODGOVORNOST ZA GLOBALNU KLIMU
Mi, gradovi i mjesta, shvatamo da globalno zagrijavanje
predstavlja veliki rizik za prirodna i izgraena okruenja,
kao i za budue generacije, i zahtijeva odgovor koji e prvo
stabilizovati, a zatim, smanjiti emisiju gasova staklenika u
atmosferu, i to to prije. Podjednako je vano da se zatite
globalni resursi biomase, kao to su ume i ftoplankton,
koji igraju presudnu ulogu u kruenju ugljenika na zemlji.
Smanjenje emisije gasova iz fosilnih goriva zahtijeva politike
i inicijative zasnovane na sveobuhvatnom razumijevanju
alternativa i gradskog okruenja kao energetskog sistema.
Jedina odriva alternativa su obnovljivi izvori energije.
I. 11 SPREAVANJE ZAGAIVANJA
EKOSISTEMA
Mi, gradovi i mjesta, svjesni smo da se sve vie toksinih i
tetnih supstanci isputa u vazduh, vodu, zemljite, hranu,
i da time postaju rastua prijetnja za ljudsko zdravlje
i ekosisteme. Uiniemo sve to je u naoj moi da
zaustavimo dalje zagaivanje i da ga sprijeimo na samom
izvoru.
I. 12 LOKALNA SAMOUPRAVA KAO PREDUSLOV
Mi, gradovi i mjesta, uvjereni smo da posjedujemo snagu,
znanje i kreativni potencijal da razvijemo odrive naine
ivota i da projektujemo i usmjeravamo nae gradove ka
odrivosti. Kao demokratski izabrani predstavnici naih lokalnih
zajednica, spremni smo da preuzmemo odgovornost za zadatak
reorganizacije naih gradova i mjesta, kako bi ostvarili odrivost.
U kojoj mjeri e gradovi i mjesta moi odgovoriti na ovaj izazov
zavisi od prava lokalne samouprave koja su im data u skladu sa
principom supsidijarnosti. Neophodno je da se ostavi dovoljno
moi na lokalnom nivou, i da se lokalnim vlastima obezbijedi
solidna fnansijska osnova.

I. 13 GRAANI KAO KLJUNI AKTERI I
UKLJUIVANJE ZAJEDNICE
Mi, gradovi i mjesta, obavezujemo se da emo ispunjavati
obavezu iz Agende 21, kljunog dokumenta koji je usvojen
na Zemaljskom samitu /Earth Summit/ u Rio de aneiru, da
saraujemo sa svim sektorima u naim zajednicama sa
graanima, sa poslovnim sektorom, sa interesnim grupama
zbog razvijanja planova nae Lokalne Agende 21. Prihvatamo
apel, iznesen u Petom ekolokom akcionom programu Evropske
unije Ka odrivosti /European Unions Fifth Environmental
Action Programme Towards Sustainability/ da svi sektori
zajednice treba da podijele odgovornost za sprovoenje
programa. Stoga emo zasnovati svoj rad na saradnji svih
ukljuenih aktera. Obezbijediemo pristup informacijama svim
graanima i zainteresovanim grupama, kao i mogunost da
uestvuju u procesu donoenja odluka na lokalnom nivou.
29
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
Nastojaemo da obezbijedimo mogunost za obrazovanje i
obuku u oblasti odrivosti, ne samo za iroku javnost, ve i za
izabrane predstavnike i slubenike u lokalnoj upravi.
I. 14 INSTRUMENTI I SREDSTVA GRADSKOG
UPRAVLJANJA KOJI VODE ODRIVOSTI
Mi, gradovi i mjesta, obavezujemo se da emo koristiti politike
i tehnike instrumente i sredstva svojstvena eko-sistemskom
pristupu gradskom upravljanju. Iskoristiemo irok opseg
instrumenata, ukljuujui i one za prikupljanje i obradu ekolokih
podataka; ekoloko planiranje; regulatorne, ekonomske, i
komunikacione instrumente kao to su direktive, porezi i takse;
i mehanizme za podizanje svijesti, ukljuujui uee javnosti.
Nastojaemo da uspostavimo nove budetne sisteme za
ekologiju, koji e omoguiti da upravljamo prirodnim resursima
podjednako ekonomino kao to upravljamo naim vjetakim
resursom tj. novcem.
Znamo da moramo zasnovati svoje postupke donoenja
politike i kontrole, naroito sisteme ekolokog monitoringa,
kontrole, procjene uticaja, raunovodstva i izvjetavanja, na
razliitim vrstama pokazatelja, ukljuujui i pokazatelje kvaliteta
gradske sredine, gradskog protoka, gradskih obrazaca, i, to je
najvanije, pokazatelje odrivosti gradskih sistema.
Mi, gradovi i mjesta, prepoznajemo da su mnoge politike i
aktivnosti koje imaju pozitivne ekoloke posljedice ve uspjeno
sprovedene u mnogim evropskim gradovima. Meutim, iako
su ovi instrumenti dragocjeni za smanjenje brzine i pritiska
neodrivosti, oni, sami po sebi, ne mogu preokrenuti neodrivi
smjer drutva. Ipak, sa postojeom snanom ekolokom
osnovom, gradovi su u odlinoj poziciji da preduzmu poetni
korak ka integraciji ovih politika i aktivnosti u proces upravljanja
lokalnim gradskim ekonomijama, kroz sveobuhvatan proces
odrivosti. U tom procesu, pozvani smo da razvijemo
vlastite strategije, da ih isprobamo u praksi i podijelimo naa
iskustva.
II DIO
KAMPANJA ZA ODRIVOST
EVROPSKIH GRADOVA I MJESTA
Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje,
krenuemo zajedno u smjeru odrivosti, kroz proces uenja
iz iskustva i uspjenih lokalnih primjera. Podsticaemo jedni
druge na donoenje dugoronih lokalnih akcionih planova
(lokalne Agende 21), jaajui na taj nain saradnju meu naim
vlastima, i povezujui ovaj proces sa akcijama Evropske unije
u oblasti gradske ivotne sredine.
Ovim zapoinjemo Kampanju za odrivost evropskih gradova
i mjesta, kako bismo podstakli i podrali gradove i mjesta u
njihovim nastojanjima da postignu odrivost. Poetna faza
Kampanje trajae dvije godine, a njen uspjeh bie ocijenjen na
Drugoj evropskoj konferenciji o odrivim gradovima i mjestima
/Second European Conference on Sustainable Cities & Towns/,
koja e biti odrana 1996.
Pozivamo sve lokalne vlasti, bilo gradske, optinske ili
regionalne, i sve evropske mree lokalnih vlasti da pristupe
Kampanji usvajanjem i potpisivanjem ove Povelje.
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
30
Traimo od svih velikih mrea lokalnih vlasti u Evropi da preuzmu
koordinaciju Kampanje. Bie osnovan Koordinacioni odbor od
predstavnika ovih mrea, i stvoreni uslovi i za lokalne vlasti koje
nisu lanice nijedne mree.
Predviamo da e glavne aktivnosti Kampanje biti:
obezbjeenje meusobne podrke izmeu gradova prilikom
kreiranja, razvoja i implementacije politika za postizanje
odrivosti;
sakupljanje i irenje informacija o dobrim primjerima na
lokalnom nivou;
promovisanje principa odrivostii kod drugih lokalnih vlasti;
pridobijanje novih potpisnika Povelje;
organizovanje godinje Nagrade za odrivi grad;
formulisanje politikih preporuka za Evropsku komisiju;
obezbjeivanje informacija za Izvjetaje o odrivim gradovima
/Sustainable Cities Reports/ koje priprema Ekspertska grupa
za gradske sredine /Urban Environment Expert Group/;
pruanje podrke lokalnim donosiocima odluka u
implementaciji odgovarajuih preporuka i zakonodavstva
Evropske unije;
izdavanje Biltena Kampanje.
Ove aktivnosti zahtijevae uspostavljanje koordinacije
Kampanje. Pozvaemo druge organizacije da aktivno podre
Kampanju.
III DIO
UKLJUIVANJE U PROCESE LOKALNE AGENDE 21:
LOKALNI AKCIONI PLANOVI ZA ODRIVOST
Mi, evropski gradovi i mjesta, potpisnici ove Povelje, obavezujemo
se potpisivanjem ove Povelje i pristupanjem Kampanji za odrive
evropske gradove i mjesta, da emo se truditi da postignemo
konsenzus u naim zajednicama o lokalnoj Agendi 21, do
kraja 1996. Time e biti ispunjena obaveza propisana lanom
28. Agende 21, usvojene na Zemaljskom samitu u Riju, juna
1992. godine. Putem pojedinanih lokalnih akcionih planova
doprinijeemo implementaciji Petog ekolokog akcionog
programa Evropske unije Ka odrivosti. Procesi lokalne
Agende 21 bie razraeni na osnovu I dijela ove Povelje.
Predlaemo da proces pripremanja lokalnog akcionog
plana obuhvati sljedee faze:
prepoznavanje postojeih planskih i fnansijskih okvira, kao i
drugih planova i programa;
sistematsko identifkovanje, uz pomo obuhvatnih javnih
konsultacija, problema i njihovih uzroka;
utvrivanje prioriteta zadataka da bi se rijeili identifkovani
problemi;
stvaranje vizije odrive zajednice, kroz participatorni proces
koji ukljuuje sve sektore zajednice;
razmatranje i procjena alternativnih stratekih opcija;
utvrivanje dugoronog lokalnog akcionog plana odrivosti,
koji sadri mjerljive ciljeve;
planiranje sprovoenja plana, ukljuujui pripremu
vremenskog rasporeda i podjelu odgovornosti izmeu partnera;
31
p
o
v
e
l
j
a

o

o
d
r

i
v
o
s
t
i

e
v
r
o
p
s
k
i
h

g
r
a
d
o
v
a

i

m
j
e
s
t
a
uspostavljanje sistema i procedura za monitoring i
izvjetavanje o sprovoenju plana.
Moramo ispitati da li je unutranja struktura naih lokalnih vlasti
odgovarajua i efkasna da omogui razvijanje procesa lokalne
Agende 21, ukljuujui dugorone lokalne akcione planove za
odrivost. Moda e trebati poboljati kapacitet organizacije,
to e obuhvatiti reviziju politikih struktura, administrativnih
procedura, korporativnog i interdisciplinarnog rada, raspoloivih
ljudskih resursa i saradnje izmeu vlasti, ukljuujui udruenja
i mree.
Potpisano u Aalborgu, Danska, 27. maja 1994. godine
Vie od 120 evropskih gradova, mjesta i pokrajina do sada
su potpisali Povelju iz Aalborga, i time, pristupili Kampanji
za odrivost evropskih gradova i mjesta.
Contents copyright (c) 1995. ICLEI
Generalitat de Catalunya
sia. dma@gencat. net
Page created 11. 03. 1998.

l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
32
LJUBLJANSKA DEKLARACIJA
Evropska konferencija ministara
odgovornih za regionalno planiranje (CEMAT)
13. CEMAT 2003.
16 17. 09. 2003, Ljubljana, Slovenija
O TERITORIJALNOJ DIMENZIJI ODRIVOG RAZVOJA
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
34
35
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
PREDSTAVLJANJE LJUBLJANSKE
DEKLARACIJE O TERITORIJALNOJ DIMENZIJI
ODRIVOG RAZVOJA
Ministri drava lanica Savjeta Evrope odgovorni za regionalno
planiranje, na svojoj 12. sjednici, odranoj prije tri godine u
Hanoveru, u Njemakoj, usvojili su Rukovodee principe
odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta. Na
pragu treeg milenijuma, a na kraju dekade koja je bila svjedok
istorijskih koraka u integraciji Evrope, ministri su razmotrili
presudne promjene koje su se odigrale na naem kontinentu
izmeu 1989. i 2000, identifkovali osnovne izazove odrivog
razvoja naeg kontinenta, utvrdili mjere odrivog razvoja za
razliite tipove evropskih regiona i donijeli uputstva za jaanje
saradnje drava lanica Savjeta Evrope i uee regiona,
optina i graana.
Komitet ministara Savjeta Evrope usvojio je 30. januara 2002.
Preporuku dravama lanicama Savjeta Evrope da koriste
Rukovodee principe kao osnovu za planiranje i mjere odrivog
razvoja, da ih implementiraju u projekte prostornog razvoja i da
omogue bolju prostornu integraciju razliitih regiona Evrope,
kroz osnivanje regionalnih rukovodeih i administrativnih tijela.

Rukovodei principi odrivog prostornog razvoja evropskog
kontinenta, koje je priznao Komitet ministara Savjeta Evrope, su
znaajan doprinos implementaciji strategije socijalne kohezije
usvojene na Drugom samitu predsjednika drava i vlada Savjeta
Evrope 1997. i povezane strategije integrisanog i regionalno
uravnoteenog razvoja naeg kontinenta. Zaista, Rukovodei
principi se mogu s pravom smatrati znaajnim dokumentom,
slino Povelji iz Torremolinosa iz 1982, koju su oni zapravo
potvrdili i unaprijedili u izvodljivu strategiju.
Odredbe dva osnovna dokumenta Savjeta Evrope u oblasti
odrivog prostornog razvoja predstavljaju polaznu osnovu
i okvir Ljubljanske deklaracije o teritorijalnoj dimenziji
odrivog razvoja, koja je predloena za usvajanje na ovoj, 13.
sjednici. Ljubljanska deklaracija nipoto ne nastoji da bude jo
jedan skup principa ili nova strategija, niti je ona zamiljena kao
dopuna Rukovodeim principima, niti eli da se takmii sa njima.
Ona sadri preporuke za implementaciju Rukovodeih principa,
uzimajui u obzir stvarne injenice, mogunosti i izazove sa
kojima se procesi evropske kohezije susreu i raunajui na
demokratsku odluku CEMAT-a o provoenju ove implementacije
u budunosti, radi ostvarivanja postavljenih ciljeva.
Ljubljanska deklaracija poiva na osnovnim principima Savjeta
Evrope koje ine: ljudska prava, vladavina zakona i pluralistika
demokratija. Deklaracija je takoe zasnovana na privrenosti
Savjeta Evrope i posebno CEMAT-a ciljevima odrivog razvoja.
Ona istie svijest o ekolokim i drugim problemima, vezanim za
prostorni razvoj, kao i svijest o pojedinim geografskim regionima
Evrope i tekuim procesima evropske integracije.
Ljubljanska deklaracija je izraz spremnosti i volje ministara drava
lanica Savjeta Evrope odgovornih za prostorno planiranje,
koji prisustvuju 13. sjednici CEMAT-a, da nastave promociju
integrisanog pristupa ekonomskoj i socijalnoj koheziji i regionalno
uravnoteenijem i odrivom razvoju, ne ograniavajui se samo
na na kontinent, ve doprinosei odrivom razvoju susjednih
geografskih oblasti na istoku i jugu, kao i na globalnom nivou.
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
36
Posljednje ali ne manje vano, Ljubljanska deklaracija o
teritorijalnoj dimenziji odrivog razvoja iznova potvruje
znaajnu ulogu lokalnih i regionalnih vlasti Evrope u
implementaciji principa odrivosti.
Deklaracija istie rastui znaaj koncepta odrivog razvoja,
koji se ne posmatra samo kao ekoloko pitanje. Pored iroko
prihvaenih aspekata ekonomske, ekoloke i socijalne
odrivosti, Deklaracija nas podsjea da Rukovodei
principi odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta
ovom konceptu dodaju dimenziju kulturne odrivosti. Ona
naglaava znaaj kompleksnog i sveobuhvatnog sistema
teritorije, koja je mjesto ljudskog stanovanja i aktivnosti, i
osnova odrivog razvoja.
Ljubljanska deklaracija upozorava na nedosljednost politike
razvoja i iznosi, na jednoj strani, najistaknutije procese
koji stavljaju na probu odrivost nae zajednike evropske
budunosti, a na drugoj strani, osnovne ciljeve politike
prostornog razvoja, koja mora biti unapreivana da bi mogla
odgovoriti tim izazovima. Navodi se da CEMAT implementira
Rukovodee principe odrivog prostornog razvoja evropskog
kontinenta, a zatim slijede glavne izjave Deklaracije.
Transsektoralna, transevropska saradnja i saradnja sa
ostalim zemljama svijeta i znaajno poveana uloga
regionalnih i lokalnih vlasti drava lanica Savjeta Evrope,
presudne su karakteristike koje moraju biti unapreivane
u buduim politikama prostornog razvoja, da bi se postigla
efkasna primjena Rukovodeih principa odrivog prostornog
razvoja evropskog kontinenta.
Vrijedno je pomena da je ve Povelja iz Torremolinosa iz 1982.
naglasila potrebu za sveobuhvatnim karakterom regionalnog/
prostornog planiranja, koje mora biti obavljeno na nain koji
obezbjeuje koordinaciju razliitih sektoralnih politika i njihovu
integraciju u obuhvatni pristup. Danas, vie od dvadeset
godina nakon Torremolinosa, cilj sveobuhvatnosti, shvaen
kao transsektoralni karakter politike prostornog razvoja, jo
nije postignut. Stoga on i dalje predstavlja jedno od kljunih
pitanja implementacije Rukovodeih principa. Zato Ljubljanska
deklaracija jo jednom istie da, radi postizanja odrivosti, politike
odrivog razvoja moraju dostii znatno jau transsektoralnu
dimenziju.
Pristup odrivog razvoja je vano sredstvo za implementaciju
politike, koje omoguava da sve javne politike koje imaju
teritorijalni uticaj budu ispitane i procijenjene, kako bi se ojaalo
i uvealo njihovo zajedniko djelovanje, kao i odrivost njihovih
ishoda. Deklaracija izraava oekivanja da e sektoralne politike
u potpunosti ukljuiti dimenziju odrivosti, naroito politike
centralnih sektora, npr. transport, energija, poljoprivreda, itd.
Budui da teritorijalni uticaji razvoja prelaze dravne granice,
neophodna je horizontalna i vertikalna saradnja u oblasti
prostornog planiranja, ukljuujui sve nivoe vlasti, sagledana
posebno u svjetlu budueg uveanja Evropske unije.
Neophodno je ne samo intenziviranje transevropske saradnje
u oblasti prostornog planiranja, ukljuujui vlasti svih zemalja
Evrope, ve i uspostavljanje saradnje u ovoj oblasti sa zemljama
susjednih kontinenata. To bi trebalo da doprinese izgradnji
globalne perspektive odrivog razvoja i zahtijeva nove inicijative
i neophodno fnansiranje.
37
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
Politike odrivog prostornog razvoja zahtijevaju aktivno uee,
meuregionalnu saradnju, kao i saradnju lokalnih vlasti. Takoe
je potrebno ukljuiti ili konsultovati u najveoj moguoj mjeri
lokalne i regionalne vlasti u pitanjima koja ih se tiu, ali koja ne
spadaju u njihovu nadlenost ili odgovornost. Za njih, politike
prostornog razvoja obezbjeuju vana sredstva ne samo za
postizanje ekonomski, socijalno, kulturno i ekoloki odrivog
razvoja, ve i za jaanje lokalne i regionalne demokratije.
Lokalne i regionalne vlasti imaju nadlenosti na svojim nivoima
i one mogu imati znaajnu ulogu u transevropskoj saradnji.
Zbog toga treba da imaju presudnu ulogu u implementaciji
Rukovodeih principa odrivog prostornog razvoja evropskog
kontinenta. Implementacija Principa kroz veliki broj prostornih
projekata malih razmjera moe biti vanija za njihovu izvodljivost
od implementacije kroz nekoliko nacionalnih ili transnacionalnih
projekata velikih razmjera. Ukoliko se Ljubljanska deklaracija o
teritorijalnoj dimenziji odrivog razvoja bude doivljavala kao
snana podrka regionalnim i lokalnim inicijativama odrivog
prostornog razvoja, onda ona sigurno nee biti pogreno
shvaena.
Ljubljanska deklaracija zavrava time to ministri preuzimaju
obavezu da naprave plan zajednikih aktivnosti radi postizanja
odrivog razvoja evropskog kontinenta, i da podnose redovne
izvjetaje o implementaciji Rukovodeih principa, strukturi
izvjetavanja, indikatorima produetka implementacije i procjeni
napretka koju e izvriti Komitet viih zvaninika CEMAT-a.
Deklaracija, na kraju, poziva da se podri uloga prostornog
planiranja i pristup prostornog razvoja, i promocija saradnje
izmeu zemalja lanica, kao i saradnja na transevropskom
nivou. Ovo su efkasni naini postizanja odrivosti i zato ih
takoe treba njegovati kroz unapreenje saradnje Evropske
unije i Savjeta Evrope.
LJUBLJANSKA DEKLARACIJA
Ljubljanska deklaracija o teritiorijalnoj dimenziji odrivog
razvoja
Mi, ministri drava lanica Savjeta Evrope prisutni na 13. sjednici
evropske konferencije ministara odgovornih za regionalno
planiranje, koja se odrava u Ljubljani 16. i 17. septembra
2003, ispitavi dokument koji ini osnovu ove deklaracije i
razmotrivi:
---> predanost Savjeta Evrope zatiti i promociji ljudskih
prava, vladavini zakona i pluralistikoj demokratiji, koja je
nala konkretan izraz u razliitim evropskim konvencijama
i poveljama,
---> privrenost Savjeta Evrope i naroito CEMAT-a cilju
odrivog razvoja, koja je iznova potvrena kroz Rukovodee
principe odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta,
usvojene na 12. sjednici CEMAT-a 2000, a koje je Komitet
ministara Savjeta Evrope 2002. preporuio dravama
lanicama (Prep (2002) 1),
---> prisutne ekoloke i druge probleme, vezane za prostorni
razvoj, naroito one u vezi sa ekonomskom i socijalnom
kohezijom i odrivim i uravnoteenim razvojem Evrope,
---> specifnu geografsku situaciju nae zajednike Evrope,
koja prua raznovrsne mogunosti koje se mogu realizovati
kroz adekavatne politike i njihovu odgovornu implementaciju
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
38
u saglasnosti, saradnji i solidarnosti ljudi i dravnih vlasti,
regiona i lokalnih zajednica,
---> tekue procese evropskih integracija - pristupanje novih
drava lanica Savjetu Evrope i najvee proirenje Evropske
unije od njenog osnivanja koji predstavljaju vane korake
u izgradnji evropske kohezije,
---> nau spremnost da nastavimo sa promovisanjem
integrisanog pristupa ekonomskoj i socijalnoj koheziji i
regionalno uravnoteenijem i odrivom razvoju, koji potuje
raznolikost i jedinstvenost Evrope,
---> nau odlunost da Evropa takoe doprinese odrivom
razvoju svog geografskog okruenja na istoku i jugu, kao i
na globalnom nivou,
---> ulogu lokalnih i regionalnih vlasti Evrope u implementaciji
principa odrivosti,
usvajamo sljedeu Deklaraciju:
1. Koncept odrivog razvoja se postepeno uvrivao tokom
zadnje decenije 20. i poetkom 21. vijeka, naroito poslije
Zemaljskog samita u Riu 1992, a takoe ga potvruje i Svjetski
samit u Johanezburgu, kao nezaobilaznu paradigmu razvoja i
kao centralni elemenat meunarodnog programa rada. Meutim,
razliita tumaenja odrivog razvoja i naina na koje se ovaj cilj
moe ostvariti, odraavaju raznovrsnost tenji ili vizija.
2. Odrivi razvoj nije samo ekoloko pitanje. Utvrena su tri
aspekta odrivog razvoja: ekonomska odrivost, ekoloka
odrivost i socijalna odrivost. Prvi aspekt podrazumijeva
ekonomski rast i razvoj, drugi obuhvata integritet ekosistema
i brigu o njihovom kapacitetu i bioraznolikosti, dok posljednji
obuhvata vrijednosti kao to su jednakost, osposobljenost,
dostupnost i uee. Pored ove tri komponente, Rukovodei
principi odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta
uvode i etvrtu dimenziju: kulturne odrivosti.
3. Teritorija je sloen sistem, koji ne obuhvata samo
urbanizovane, ruralne i druge prostore, npr. industrijsko
zemljite, ve prirodu u cjelini i okruenje u kome ljudi ive. Ona
je mjesto i neophodan okvir ljudskog stanovanja i aktivnosti, i
zato predstavlja osnovu odrivog razvoja.
4. Nedosljedne razvojne politike prouzrokuju rizik,
nekontrolisanu upotrebu zemljita i neodrivi razvoj. One su
tetne i za samu prirodu i za ljude, to se potvrdilo nekoliko
puta kroz ljudske rtve i pustoenja izazvana nesreama
koje su nedavno pogodile Evropu kako prirodnim, kao to
su zemljotresi i vulkanske erupcije, sue i poplave, tako i
nesreama izazvanim ljudskim faktorom, ukljuujui ratove,
poare velikih razmjera, itd. Odrivi prostorni razvoj spreava ili
znaajno umanjuje ove rizike.
5. Brojni procesi stavljaju na probu odrivost nae zajednike
evropske budunosti. Ovi izazovi se naroito odnose na:
- disparitet ekonomskog i socijalnog razvoja izmeu Evrope
i nekih susjednih zemalja i izmeu evropskih regiona, koji se
ponekad poklapa sa administrativnim granicama, i unutar regiona,
uveavajui rizik od razvoja koji se odvija razliitim brzinama;
- isticanje socijalnih nejednakosti, stepena siromatva i
neujednaenog pristupa osnovnim artiklima i uslugama,
stvarajui marginalizaciju i iskljuivanje;
39
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
- oteenje prirodne sredine, degradaciju naseljenih oblasti
i loe funkcionisanje fzike i socijalne infrastrukture i
usluga u velikom dijelu Evrope usljed pada ekonomije ili
rata, dovodei do neeljene migracije, ukljuujui migraciju
izbjeglica;
- poveanje obima saobraajnih tokova, zakrenje
drumskog saobraaja i rezultirajue oteenje prirodne
sredine;
- ee deavanje prirodnih i ljudskim faktorom izazvanih
nesrea, djelimino usljed klimatskih promjena,
ugroavajui ljudski ivot i prouzrokujui ozbiljne tete;
- gubitak vitalnosti i kvaliteta ivota u mnogim ruralnim
oblastima, ukljuujui depopulaciju, transformaciju i gubitak
tradicionalnih ruralnih pejzaa i naina ivota, prirodnih
resursa i ruralnog nasljea;
- potrebu revitalizacije gradova i kontrole irenja gradova,
kao i potrebu smanjenja prijetnje kulturnom identitetu i
kolektivnim tradicijama evropskog ivota, vrstama naselja i
nasljeu.
6. Da bi adekvatno odgovorile na izazove odrivog prostornog
razvoja evropskog kontinenta, politike prostornog razvoja moraju
biti unaprijeene, kako bi se:
- smanjili dispariteti, naroito kroz uravnoteeniju i efkasniju
teritorijalnu lokaciju aktivnosti, infrastruktura i usluga radi
poveanja njihove dostupnosti;
- podrao uravnoteeni viecentrini razvoj evropskog
kontinenta i formiranje funkcionalnih urbanih regiona,
ukljuujui mree malih i srednjih gradova, kao i mree
ruralnih naselja;
- obezbijedile mjere za revitalizaciju propadajuih naselja radi
ponovnog razvoja eksploatisanih mjesta sa ciljem kontrole
upotrebe zemljita, smanjenja siromatva i nezaposlenosti i
poboljanja kvaliteta gradskog ivota;
- poveala efkasnost transportnih i energetskih mrea i
sveli na minimum njihovi negativni uticaji, naroito kroz
poboljanje javnog putnikog transporta i iznalaenje
multimodalnih rjeenja protoka tereta;
- sprijeile i smanjile potencijalne tete od prirodnih nesrea,
tako to bi se obrasci i struktura naselja uinili manje podloni
takvim nesreama;
- zatitila i unaprijedila prirodna i izgraena okruenja,
naroito tamo gdje su ona ve zagaena ili ugroena ili pod
prijetnjom da takva postanu;
- smanjila intenzifkacija, industrijalizacija i zavisnost
od hemijskih sredstava u poljoprivredi, i to kroz politiku
prostornog razvoja koja bi omoguila da raznolika
ekonomska aktivnost otvori nove trine mogunosti za
stanovnike ruralnih oblasti;
- uspostavila ravnotea izmeu ouvanja postojeeg
kulturnog nasljea, dovoenja novih investicija i podravanja
postojeih ivotnih i radnih zajednica u urbanim i ruralnim
oblastima;
- povealo uee graana u pristupima prostornog razvoja i
u osmiljavanju i implementaciji politika prostornog razvoja.

7. Prema tome, od usvajanja Rukovodeih principa odrivog
prostornog razvoja evropskog kontinenta na 12. sjednici CEMAT-
a 2000. godine, CEMAT kontinuirano doprinosi unapreivanju
pristupa odrivog razvoja, kroz intenziviranje naunih i politikih
rasprava o najistaknutijim temama i pitanjima uravnoteenog
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
40
i odrivog razvoja Evrope. Organizuje skupove, donosi vane
zakljuke i smjernice, nadgleda pozitivne primjere politika
odrivosti i prati uspjene primjere transevropske saradnje, kao
to je iznijeto u dokumentima 13. CEMAT-ove sjednice iz 2003.
8. Meutim, da bi se postigla odrivost, politike odrivog razvoja
moraju dostii znatno jau transsektoralnu dimenziju. Pristup
prostornog razvoja ukljuuje saradnju razliitih sektora aktivnosti,
razliitih nivoa vlasti, i razliitih zainteresovanih strana. Zato je
on vano sredstvo implementacije politike, koje prua iroko
prihvatljiva rjeenja. On omoguava da sve javne politike koje
imaju teritorijalni uticaj budu ispitane i procijenjene radi jaanja
i poveanja njihovog kombinovanog djelovanja i odrivosti
njihovih rezultata. Meutim, sektoralne politike treba da same,
u potpunosti integriu dimenziju odrivosti, naroito centralni
sektori, npr. transport, energija, poljoprivreda i dr.
9. Teritorijalni uticaji razvoja prelaze nacionalne, regionalne,
lokalne ili bilo koje druge administrativno utvrene granice. Zato
je transevropska saradnja u oblasti prostornog planiranja, koja bi
obuhvatila sve nivoe vlasti, od neprocjenjive vanosti i zahtijeva
unapreivanje.
10. Proirenje Evropske unije je jedinstvena prilika, ali u isto
vrijeme i krajnja potreba, za intenziviranje transevropske saradnje
u oblasti prostornog razvoja. Ta saradnja treba da se ostvaruje
kroz saradnju vlasti starih i novih drava lanica Evropske
unije i drugih drava lanica Savjeta Evrope na primjer i
kroz uspostavljanje saradnje u ovoj oblasti evropskih zemalja i
zemalja susjednih kontinenata. Neophodno je obezbijediti nove
inicijative i fnansijska sredstva za poboljavanje takve saradnje,
viene kao investicije koja e imati dalekosene koristi ne
samo za koheziju i uravnoteen razvoj Evrope, ve i za njenu
perspektivu u svijetu globalizacije.
11. Efektivan prostorni razvoj zahtijeva aktivno uee i
prilagoavanje zasnovane na regionalnim razlikama i lokalnim
potrebama. Regionalni nivo vlasti doprinosi jaanju razvojnih
inicijativa i omoguava da one postignu optimalne rezultate kroz
meuregionalnu saradnju. U okviru svojih zadataka, lokalne vlasti
mogu saraivati jedna sa drugom, sa drugim vlastima u svojoj
zemlji i, ukoliko Zakon dozvoljava, sa vlastima drugih drava. U
procesu donoenja odluka o pitanjima koja ih se tiu, ali koja ne
spadaju u okvir njihove vlasti ili odgovornosti, treba ukljuivati ili
konsultovati to je mogue vie lokalne i regionalne vlasti.
12. Prostorni razvoj obezbjeuje znatna sredstva lokalnim
i regionalnim vlastima. Interakcija politikih tijela, organa i
partija, nevladinih organizacija, profesionalnih i drugih unija
i graana u procesu donoenja odluka vezanih za prostorni
razvoj predstavlja vaan faktor lokalne i regionalne demokratije.
Lokalne i regionalne vlasti koje su nadlene za prostorno
planiranje i politiku prostornog razvoja na svojim nivoima, mogu
imati vanu ulogu u transevropskoj saradnji i biti veoma efkasne
u implementaciji politike prostornog razvoja na lokalnom nivou.
Mi, ministri drava lanica Savjeta Evrope odgovorni za
regionalno / prostorno planiranje, uzevi u obzir univerzalnu
vanost odrivog razvoja, svjesni izazova odrivosti i
prepoznavi znaaj tekuih evropskih integracija, istiemo da
je pristup prostornog razvoja neophodan metod za ostvarivanje
cilja odrivog razvoja i stoga:
41
l
j
u
b
l
j
a
n
s
k
a

d
e
k
l
a
r
a
c
i
j
a
- obavezujemo se da emo napraviti plan kombinovanih
aktivnosti radi obezbjeivanja odrivog razvoja evropskog
kontinenta, i da emo svake tree godine podnositi
izvjetaj CEMAT-u i Komitetu ministara Savjeta Evrope o
implementaciji Rukovodeih principa odrivog prostornog
razvoja evropskog kontinenta;
- povjeravamo Komitetu viih zvaninika CEMAT-a
da defnie strukturu naeg izvjetavanja i indikatore
nastavka implementacije, i da izvri procjenu napretka u
implementaciji Rukovodeih principa odrivog prostornog
razvoja evropskog kontinenta;
- pozivamo drave lanice Savjeta Evrope da podre i
unaprijede ulogu prostornog planiranja u svojim razvojnim
politikama, da promoviu horizontalnu i vertikalnu saradnju
unutar drava kao i na transevropskom nivou, i da sarauju
u okviru EPSON-a;
- upuujemo molbu Komitetu ministara, Parlamentarnoj
skuptini, Kongresu lokalnih i regionalnih vlasti Savjeta
Evrope, kao i Evropskoj uniji, da podre ulogu pristupa
prostornog razvoja na transevropskom nivou, kao vanog
sredstva za postizanje odrivosti;
- pozivamo Evropsku uniju i Savjet Evrope da unaprijede
svoju saradnju u oblasti prostornog razvija i molimo Evropsku
komisiju da, na osnovu iskustava Interreg, Phare, Tacis,
Cards i Meda programa, defnie sredstva koja bi olakala
transevropsku saradnju evropskih, i susjednih zemalja u
oblasti prostornog razvoja, radi spreavanja podjela nastalih
usljed neuravnoteenog razvoja;
- pozivamo Komitet ministara da, u okviru Treeg samita
Savjeta Evrope, uzme u razmatranje odrivi prostorni
razvoj.
CIP -
,
69:502.131.1(4) (093.2)
ODRIVA gradnja : evropska dokumenta iz
oblasti odrivog prostornog razvoja / [prevod
Vesna Lekovi i Radmila Vojinovi ; fotografje
Nataa Ilini]. - Kotor : EXPEDITIO, 2006
(Herceg Novi : Biro-konto). - 42 str. :
ilustr. ; 23 cm
Tira 1000. - Biljeke uz tekst. - Bibliografja
uz pojedina poglavlja
ISBN 86-907269-8-5
a) - - -

COBISS.CG-ID 10613776