SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK

YÜKSEK OKULU

İLK VE ACİL YARDIM

PROGRAMI

AYP 213- Acil Sağlık Hizmetleri II

Öğr.Gör.Dr. Tuğba ÇINARLI
 KBRN RİSKİNİ
DEĞERLENDİRMEK
(TEHLİKELİ MADDE OLAYLARI)

AYP 213 – Acil Sağlık Hizmetleri II

Hafta- 5
 Tehlikeli Madde Olayları
• Hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde tehlikeli maddelerle karşılaşma
riskinin en fazla olduğu yerler, üretim ya da depolama amaçlı tehlikeli
maddeleri bulunduran endüstri alanları ve tehlikeli maddelerin nakliyesi
sırasında oluşan trafik kazalarıdır.

• Bunun dışında kitlesel zehirlenme olayları, terör saldırıları, cinayetler ve

intiharlar tehlikeli madde içeren olaylar olabilir.

• Tehlikeli madde olaylarında hastane öncesi acil sağlık hizmetleri yönetimi,

acil çağrının alındığı andan itibaren başlamalı ve olay yeri tam olarak
stabilize edilene kadar devam etmelidir.
 Tehlikeli madde olasılığı olan olaylarda acil
çağrıların değerlendirilmesi
• Yönetimi, ÇAĞRI acil çağrı merkezine ulaştığı ANDAN itibaren başlamalı.

• Acil çağrı merkezleri olay yerine müdahale ekiplerini sevk etmeden önce
OLAYI TANIMLAMAYA çalışmalıdır.

 Tehlikeli maddenin oluşturduğu kitlesel hasarın zamanında engellenmesi

 Olay yerine yönlendirilen müdahale ekiplerinin kendilerini koruması

 Tehlikeli madde olasılığı olan olaylarda acil
çağrıların değerlendirilmesi
• Acil çağrı merkezlerinde tehlikeli madde riskinin zamanında
tanımlanabilmesinde, çağrı karşılayıcı personele büyük sorumluluklar
düşmektedir.

• Çağrı karşılayıcı personel aldığı her çağrı için tehlikeli madde olasılığına
karşı uyanık olmalıdır.

• Şüpheli durumlarda, olayın gerçekleştiği yerin ve olağandışı belirtilerin

(keskin koku, göz tahrişi vs.) tehlikeli madde içeren bir olayı tanımlıyor
olabileceğini unutmamalıdır.
 Çağrı aldığında sistematik bir takım soruların yanıtları
aranmalıdır.

• Olayın tipi ve niteliği nedir?

• Olaya tehlikeli maddelerin dahil olup olmadığına dair bilgi mevcut mu?

• Olaydaki söz konusu tehlikeli maddelerin çeşidi ve ticari adları nelerdir?

• Acil yardım için çağrı merkezini arayan kişi kim?

• Olay yerinde mevcut devam eden riskler nelerdir?

• Risk oluşturan maddenin hali (katı, sıvı, gaz) nedir?

 Çağrı aldığında mümkün olduğunca daha fazla bilgi edinmek için
sistematik bir takım soruların yanıtları
aranmalıdır.

• Kaç kişi maruz kamıştır ve yaşları nedir?

• Etkilenen kişilerin, maruz kalma süresi nedir?

• Olası maruz kalma yolları (solunum, emilim, yenme) nelerdir?

• Maruz kalanlarda oluşan klinik bulgu ve belirtiler var mıdır?

• Tehlikeli madde maruziyeti ile birlikte, kombine yaralanmalar var mıdır?

 Tehlikeli madde olaylarına müdahale organizasyonu

• Acil çağrı merkezi olay ihbarını aldıktan sonra, olayın büyüklüğüne göre
müdahale ekiplerini olay yerine yönlendirecektir.

• Olay yerine ulaşan ilk müdahale ekibi

 Müdahale eylemlerini başlatmalı,

 Olay yerine ulaşan diğer ekiplerin yetenek ve sorumluluklarına göre görev

dağılımları yapılmalı
 Tehlikeli madde müdahale eylemleri

• Olay yerini değerlendirmek,

 Tehlikeli maddelerin tespiti,

 Tehlikeli maddelerin tanımlanması,

• Risk değerlendirmesinin yapılması,

• Risklere karşı güvenlik önlemlerinin alınması,

• Tehlikeli madde olaylarının yönetimi ve acil tıbbi bakımın sağlanmasıdır

 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tespiti

 Müdahale personeli kendini koru!!!

 Olay yerine yaklaşmadan önce, çukur olmayan ve bölgede

nispeten daha yüksek yerlerde ve rüzgârı arkasına alacak
şekilde olay yerini gözle

 Olay yeri ile uzaklığını koruyarak olay yerini dürbün ile izle

 Kaza ya da olayın gerçekleştiği yeri tam olarak tespit et,

 Olay yerinde bulunmuş olan profesyoneller ya da görgü

tanıklarından bilgi edinmeye çalış.
 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tespiti

• Olay yerinde bulunan duman, koku, gaz ve sıvı kaçaklarını gözle ve

kazazedelerde tehlikeli maddelerle ilgili klinik bulgu ve belirtiler araştır.

• Olay yerinde bulunan, depo, taşıma aracı ya da konteynırların üzerinde

bulunan tehlikeli madde işareti varlığını incele.
 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tespiti

 Tanımlanamayan maddelerin dökülmesi ya da sızmasına tanık

olunduğunda, her zaman tehlikeli madde olasılığını düşün.

 Benzin veya korozif sıvı dökülmelerinde zararlı dumanlar gibi bulgular

olabileceği gibi kokusuz/renksiz gazlar ve radyasyon olaylarında ise hiçbir
bulgu olmayacağını asla unutma!!!
 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tespiti

• Olay yerindeki kokuyu tanımlamak için hiçbir zaman ortam havasını

gereksiz yere inhale etme,

• Riskli durumlarda her zaman olay yerine mesafesini koru,

• Ancak uygun kişisel koruma ekipmanı (KKE) olduğunda, riskli alana gir.
 Olay yerinde tehlikeli madde tespiti için bazı
ipuçları;
• Olağanüstü yangın koşulları, garip renkli alev, duman veya buhar bulutları

• Kimyasalları tarif eden ya da tanımlanamayan kokular,

• Korumasız deri veya gözlerde tahriş oluşması,

• Olay yerinde bulunan ölü hayvanlar veya maddenin karıştığı sularda

yaşayan balıkların ölmesi,

• Kaza alanında, kendiliğinden tutuşabilme özelliği olan malzemelerin

bulunması,
 Olay yerinde tehlikeli madde tespiti için bazı
ipuçları;
• Isıtılmadan ya da kaynatılmadan bazı malzemelerde sıçramaların oluşması,

• Kap içinde bulunan sıvı maddelerde, olağandışı dalgalı buharların oluşması,

• Olay yerinde renkli buhar bulutlarının oluşması,

• Olay yerinde fokurdayan sıvıların olması,

• Bir taşıma kabından olan kaçak etrafında donma,

• Olay yerinde bulunan taşıma kaplarının, durup-dururken şekil değiştirmesi

ve olağandışı şekillere girmesi, tehlikeli madde bulguları olabilir
 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tanımlanması

• Tehlikeli maddeleri tanımlamada kullanılabilecek ve taşımacılığı yapılan

tehlikeli maddeler konusunda bugün geçerliliği olan en önemli uluslararası
araç, Birleşmiş Milletlerin “Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası
Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR)"dır.

• Türkiye'nin de 22 Mart 2010'da taraf olduğu ADR'ye göre tehlikeli madde

taşımacılığı yapan firmalar bir bilgi formu taşımak zorundadır.
Tehlikeli Maddeler Bilgi Formunda;

o Taşınan maddeyi tanımlayıcı bilgiler,

o Madde ile ilgili acil bir durumda alınması gereken

önlemler,

o Maddeye maruz kalanlarda oluşabilecek bulgu ve

belirtiler,

o Maruz kalanlara yönelik yapılması gereken ilkyardım ile

ilgili tanımlayıcı bilgilerin yer alması zorunludur.
 Olay yerinin değerlendirilmesi

• Tehlikeli maddenin tanımlanması

• Tehlikeli maddeler bilgi formu istenmeli ve olay yerinde

risk oluşturabilecek tehlikeli maddeler
değerlendirilmelidir.
 ADR’ye Göre Tehlikeli Madde Sınıfları
Sınıf 1 Patlayıcı maddeler ve nesneler

Sınıf 2 Gazlar

Sınıf 3 Alevlenir gazlar

Sınıf 4 4.1 Alevlenir katilar, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler ve duyarlılığı

azaltılmış katı patlayıcılar

4.2 Kendiliğinden yanmaya yatkın maddeler

4.3 Su ile temas ettiğinde alevlenir gazlar açığa çıkartan maddeler

Sınıf 5 5.1 Yükseltgen maddeler

5.2 Organik peroksitler

Sınıf 6 6.1 Zehirli maddeler

6.2 Bulaşıcı maddeler

Sınıf 7 Radyoaktif malzemeler

Sınıf 8 Aşındırıcı maddeler

Sınıf 9 Muhtelif tehlikeli maddeler ve nesneler

 Risk Değerlendirmesi
• Risk değerlendirmesinin etkin bir şekilde yapılabilmesi için hastane öncesi sağlık
sisteminin kendi bölgesi ile ilgili;

 Tehlikeli maddelerin kullanıldığı, depolandığı veya ticaretinin yapıldığı alanlar,

 Bölgede bulunan-kullanılan tehlikeli maddelerin çeşitleri ve miktarları,

 Tehlikeli madde bulunan işyerlerinde uygulanan işyeri güvenlik önlemleri,

 Tehlikeli madde alanlarında çalışan personelin eğitim ve deneyimleri hakkında bilgiler,

 Tehlikeli maddelerin taşınabileceği araçların ve taşıma kapları üzerinde taşınması zorunlu

levhalar,

 Tehlikeli madde taşıma aracının sürücüleri ve diğer araç görevlilerinin eğitimleri hakkında
bilgiler konusunda yeterince fikir sahibi olmalıdır
ADR’ye Göre Tehlikeli Maddelerin Barındırdığı Riskler

Tehlikeli Madde Barındırdığı Risk

Tanımı Etiket

1.Patlayıcı No. 1 Kütlesel patlama; parçaların fırlaması; yoğun

maddeler No. 1.5 ateş/ısı akımı;
ve No. 1.6 parlak ışık oluşumu; yüksek ses veya duman
nesneler gibi özelliklere ve
etkilere neden olabilir.
Şoklara ve/veya darbelere ve/veya ısıya
hassastır.
No. 1.4 Küçük patlama ve/veya ateş alma riski.
ADR’ye Göre Tehlikeli Maddelerin Barındırdığı Riskler

Tehlikeli Barındırdığı Risk

Madde
Tanımı Etiket

2.1. Alevlenir No. 2.1 Yangın riski, patlama riski, basınç altında olabilir.
Gazlar Boğulma riski.
Yanıklara ve/veya soğuk ısırmasına neden olabilir, içindekiler
ısındığında patlayabilir
2.2. No. 2.2 Boğulma riski, basınç altında olabilir
Alevlenmeyen Soğuk ısırmasına neden olabilir, ısındığında patlayabilir
, zehirsiz
gazlar
2.3. Zehirli No. 2.3 Zehirlenme riski, basınç altında olabilir
gazlar Yanıklara ve/veya soğuk ısırmasına neden olabilir, içindekiler
ısındığında patlayabilir.
3. Alevlenir No. 3 Yangın riski, patlama riski, içindekiler ısındığında patlayabilir.
sıvılar
ADR’ye Göre Tehlikeli Maddelerin Barındırdığı Riskler

Tehlikeli Madde Barındırdığı Risk

Tanımı Etiket

4.1. Alevlenir No. 4.1 Yangın riski. Alevlenir veya patlayıcı; ısı, kıvılcım veya alev halinde
katılar, tutuşabilir.
kendiliğinden Sürtünme ve darbe yoluyla diğer maddeler (asitler, ağır metal
reaktif maddeler bileşenleri ve aminler) ile temas ettiğinde ısı açığa çıkması
ve patlayıcı durumunda
özelliği ekzotermik parçalanmaya sebep olabilecek reaktif maddeler
duyarsızlaştırılmı içerebilir.
ş katı patlayıcılar Bu, zararlı ve alevlenir gazların veya buharların oluşmasına ya
da kendiliğinden tutuşmaya neden olabilir, içindekiler ısındığında
patlayabilir.
4.2. No. 4.2 Ambalajlar zarar görürse veya içindekiler dökülürse aniden yanma
Kendiliğinden riski vardır.
yanmaya yatkın Suyla temas ettiğinde kuvvetli tepki verebilir.
maddeler
4.3. Su ile temas No. 4.3 Suyla temasında yangın ve patlama riski vardır.
ettiğinde
alevlenir, gazlar
açığa çıkaran
maddeler
ADR’ye Göre Tehlikeli Maddelerin Barındırdığı Riskler

Tehlikeli Madde Barındırdığı Risk

Tanımı Etiket

5.1. Yükseltgen No. 5.1 Tutuşabilir veya alevlenir maddelerle temas halinde tehlikeli
Maddeler tepkime, tutuşma veya patlama riski.

5.2. Organik No. 5.2 Yüksek sıcaklıklarda, diğer maddelerle temasta (öm asit, ağır
Peroksit metal bileşikleri veya aminler) ekzotermik parçalanma riski. Bu,
zararlı ve alevlenir gazların veya buharların oluşmasına ya da
kendiliğinden tutuşmaya neden olabilir.

6.1. Zehirli No. 6.1 Soluma, ciltle temas veya yutma halinde zehirlenme riski.
maddeler Sulu ortam veya kanalizasyon sistemi için risk teşkil eder.

6.2. Bulaşıcı No. 6.2 Enfeksiyon riski, insanlarda veya hayvanlarda ciddi hastalıklara
maddeler neden olabilir.
Sulu ortam veya kanalizasyon sistemi için risk teşkil eder.
ADR’ye Göre Tehlikeli Maddelerin Barındırdığı
Riskler
Tehlikeli Madde Barındırdığı Risk

Tanımı Etiket

7. Radyoaktif No. 7.1 Emilim ve dış radyasyon riski

malzeme No. 7.2
No. 7.3

7.4 Bölünebilen No. 7.4 Nükleer zincir tepkimesi riski.

malzeme

8. Aşındırıcı No. 8 Aşındırma nedeniyle yanık riski, dökülen madde aşındırıcı buharlar
maddeler oluşturabilir.
Birbiriyle, suyla veya diğer maddelerle tehlikeli tepkimeye girebilir.
Sulu ortam veya kanalizasyon sistemi için risk teşkil eder.

9. Muhtelif No. 9 Yanık ve yangın riski, patlama riski.

tehlikeli maddeler Sulu ortam veya kanalizasyon sistemi için risk teşkil eder.
ve nesneler
 Risk Değerlendirmesi

• Tehlikeli maddenin etkisini arttırabilecek durumlar;

 Maddelerin koruyucu kabından dökülmesi veya sızması,

 Tehlikeli maddelerin bulunduğu alanda yangın başlaması,

 Açık havada olan maddelerin yağış, rüzgar gibi hava olaylarına maruz
kalması,

 Maddenin yayıldığı arazide çöküntü alanların bulunması,

 Maddenin yayıldığı alanın su kaynaklarına ya da yerleşim alanlarına

yakınlığı
 Risk Değerlendirmesi

• Öncelikle müdahale personeli, kazazedeler ve çevredeki üçüncü

kişiler için tehlike oluşturabilecek riskler değerlendirilir.

• Tespit edilen bu riskler olasılığı ve büyüklüğü yönünden

değerlendirilir.

• Risk değerlendirmesinden sonra, mevcut risk yönetim araçları

değerlendirilir.

• Olası riskler ile elde bulunan risk kontrol yöntemleri karşılaştırılır ve

gerekirse ek risk kontrol yöntemleri geliştirilir.

• Mevcut riskler ve risk yönetim araçları sürekli değerlendirilerek

dinamik bir risk kontrol yönetimi oluşturulur.
 KAYNAKLAR

• Ekşi A (2015). Kitlesel Olaylarda Hastane Öncesi Acil Sağlık

Hizmetleri Yönetimi. Kitapana Basım Yayın Dağıtım
TEŞEKKÜRLER.