ZBIRKA-FIZIKA DEVETO-ProsvetnoDelo - Ristova-Zajkov-2018

СОДРЖИНА
Пресметување на моментите на сила - Лостови..........................5

Густина...........................................................................................20
Притисок........................................................................................26
Топлина..........................................................................................38
Електрични полнежи и електростатика......................................55
Струја - движење на полнежи......................................................64
Електричен напон.........................................................................81
Отпор и спроводливост ...............................................................88
Магнетни појави..........................................................................102
Осцилации и звук........................................................................117
2
ПРЕДГОВОР
Драги деца,

Оваа збирка е направена со намера да ви ја приближи
Физиката и да ви го направи предметот интересен. Со оваа
збирка задачи, експерименти и активности сакаме да ви ја
приближиме научната мисла. Сакаме да ви ја разгориме
желбата да ја разберете природата и нејзините феномени.
Оваа збирка ќе ви помогне со леснотија и низ игра да ги со-

владате наставните содржини предвидени според програмата.
Нашата цел, како автори, беше да допреме до суштината на
модерното дете од 21-от век (компјутеризирано и опремено
со паметни телефони) и од него да го извлечеме максималниот
потенцијал. Стекнатото знаење ќе биде трајно, бидејќи се
работи за практично стекнато знаење и се совпаѓа со старата
кинеска поговорка:

Слушам и заборавам.
Гледам и паметам.
Работам и ЗНАМ.

За првпат во вашето школување не само што ќе ви биде
дозволено, туку ќе биде и укажано да користите мобилни
телефони и паметни уреди, како и да пребарувате на интернет.

Ви посакуваме успех.
3
Во ова издание се вклучени задачи, активности и
експерименти по Физика, изготвени во согласност со
адаптираната наставна програма усвоена од Бирото за развој
на образованието, а преземена од Меѓународниот центар
за наставни програми Кембриџ (Cambrige International
Examinations), по предметот Физика за IX одделение од
деветгодишното основно образование.
4
Потсетување
Момент на сила
Пресметување на моментите на сила. Лостови
Кога се обидуваме за одвртиме нешто со клуч (види слика), тоа многу полесно ќе го
направиме ако на клучот дејствуваме подалеку од навртката, односно подалеку од
ПРЕСМЕТУВАЊЕ НА МОМЕНТИТЕ НА СИЛА -
оската околу којаПотсетување
ротира клучот. Во случајотприкажан на сликата раката дејствува во
ЛОСТОВИ
позиција 1, на растојание a од оската. Ако раката дејствува во позиција 2, на растојание
Момент
b од оската, со исто толкуна сила сила, полесно ќе ја одврти навртката. Велиме дека во
голема
втората позицијаКога поголем е моментот
се обидуваме за одвртиме Моментот
на силата.нешто на (види
со клуч силата е еднаков
слика), на полесно ќе
тоа многу
Важно е да се знае
производот од силатанаправимеи растојанието
ако на клучот помеѓу нападнатаподалеку
дејствуваме точка иодоската: M = Fодносно
навртката, ⋅r . подалеку
.
Единица за моент е N m (Њутн-метар). Во случајот прикажан на сликата, моментот на
Момент на сила оската околу која ротира клучот. Во случајотприкажан на сликата раката дејствува
силата во позицијатапозиција ⋅ a , а во позицијата
1 е M1,1 =наFрастојание a од оската.2 е Ако = F ⋅ b .дејствува
M 2 раката Притоа, M > M 1 . 2, на растојан
во2 позиција
Кога се обидувамеbда ододвртиме
оската, сонешто со помош
исто толку на клуч,
голема сила, тоа многуќеполесно
полесно ќе го
ја одврти навртката. Велиме дека
направиме ако дејствуваме
втората позиција поголем е моментот на силата. Моментотоколу
подалеку од навртката, односно подалеку од оската на силата е еднаков
која ротира клучот.производот
Во случајотодприкажан
силата на сликата, раката
помеѓу нападната точка1, инаоската: M = F
дејствува во позиција
растојание a од оската. Ако раката b . и растојанието
дејствува во позиција 2, на случајот
растојание b од оската,
Единица за моент е N m (Њутн-метар). Во прикажан на сликата, моментот
со исто толку голема сила, полесно ќе ја одвртиме навртката. Велиме дека во втората
силата во позицијата 1 е M 1 = F ⋅ a , а во позицијата 2 е M 2 = F ⋅ b . Притоа, M 2 > M
позиција е поголем моментот на
силата. Моментот на силата е
еднаков на производот 2 од силата 1
и растојанието помеѓу нападната а b
точка на силата и оската:
M = F ⋅ r . Единица за момент е
Nm (њутн-метар). Во случајот
прикажан на сликата, моментот
на силата во позицијата 1 е 2 1
а
M 1 = F ⋅ a , а во позицијата 2 е
Лост
M 2 = F ⋅ b . Притоа, M 2 > M 1 .
Лостовите се прости машини, кои овозможуваат со помала сила да се изврши работа

Лост
како и со голема сила.
Лостовите
Во најопштсе случај,
прости лост
машини, кои овозможуваат
претставува секое телосокое
помала
можесила да се изврши
да ротира работа,
околу една исто
точка.
како да била
Обично употребена
лостот го голема сила.
прикажуваме
Лост како една прачка, која на средината има потпорна
Едноставно
точка околукажано, лост претставува
која лостот секое
може да ротира тело кое
(слика). може
Ова да ротира
е двокрак околу
лост и се една лост од
викаточка.
Обично лостот
прв ред. го Лостовите
прикажуваме се прости
како машини,
една прачка, кои
која овозможуваат
на средината со
има помала
потпорна сила да се изврши раб
точка
како идасоротира
околу која лостот може голема(види
сила.слика). Ова е двокрак лост и се нарекува лост од
прв ред. Во најопшт случај, лост претставува секое тело кое може да ротира околу една точ
крак на лостот крак на лостот
Обично лостот го прикажуваме како една прачка, која на средината има потпор
точка околу која лостот може да ротира (слика). Ова е двокрак лост и се вика лост
прв ред. потпорна точка
За да биде лостот во рамнотежа, моментите на силите треба да се изедначени.
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
a b
F2
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
Лостот може да биде и еднокрак (види слика)

5
F2
2
F
F

Лостот може да биде и еднокрак (види слика). F2
b F2
b
a
a
F
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
Силата F1е товар кој треба да се совлада. Овој еднокрак лост, кај кој силата која тре
Силата F1 е товар Силата
кој
да требаF1да се совлада.
го урамнотежи
е товар Овојда
товарот,
кој треба Fеднокрак лост,
е совлада.
2се помала од кај кој што
товарот,
Овој сесилата
еднокрак вика што
лост,лост треба
од втор
кај кој силатаред.
којаЗатреб
не
да го урамнотежида товарот,
важи F ,
истиот е помала од
2 условтоварот,
го урамнотежи товарот,
за рамнотежа, се нарекува
како и од
F2 е помала лост
кајтоварот, од
двокракиот втор ред. За него
лост.лост од втор ред. За не
се вика
важи истиот услов за рамнотежа како и кај двокракиот лост.
важи истиот услов за рамнотежа, како и кај двокракиот лост.
Еднокракиот лост Еднокракиот
кај кој товаротлост кај кој од
е поголем товарот
силатае што
поголем
требаод дасилата што треба
го урамнотежи седа го урамнотежи
вика
вика
лост од трет ред (види лост од
слика). трет ред. (слика)
Еднокракиот лост кај кој товарот е поголем од силата што треба да го урамнотежи
вика лост од трет ред. (слика)
F2
b F2
b
a
a
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
F
Во случаи кога на лостот дејствуваат тела со своите тежини, тогаш силите во равенката може
да бидат заменети со тежините на телата. Во таков случај тежините на телата може да се
пресметаат како: Во случаи кога на лостот дејствуваат тела со своите тежини, тогаш силите во равенка
може
Во да бидат
случаи кога назаменети со тежините
лостот дејствуваат на со
тела телата.
своитеВо таков тогаш
тежини, случај силите
тежините на тела
во равенка
F1 = m1 ⋅ g и F2 = m 2 ⋅ g
може
може да се пресметаат како:
бидат заменети со тежините на телата. Во таков случај тежините на тела
Тука m1 и m2 се масите
може на
дадвете
се тела, а g екако:
пресметаат Земјиното забрзување, за кое може да се земе дека
g = 10 m/s .
2
Прашања и задачи
1. Дополни ги празните места во речениците:

а) Моментот на силата е еднаков на производот од ________________________________ и
__________________________________________.
Според бројот на краците, лостовите се делат на _______________________________ и
__________________________________________.
б) Според распоредот на местата каде што дејствуваат товарот и силата, лостовите се
делат на _________________________________, _________________________________
и __________________________________.
6
Каде што m1 и m2се масите на двете тела, а g е Земјиното забрзување, за кое може да се
земе дека g = 10 m/s2.
1. Дополни
2. Која ги празните
од наведените места
мерки во речениците
е единица за момент на сила?
а) Моментот 2 на силата е еднаков . на производот од
а) N/m
_____________________________ б) N/m в) N m г) N m
. 2
и
________________________________________________.
3. Објасни зошто клучевите за одвртување навртки имаат долга рачка.
_Според бројот на краците, лостовите се делат
_____________________________________________________________________________ на
________________________________ и _____________________________.
_____________________________________________________________________________
б) Според распоредот на местата каде што дејствуваат товарот и силата,
_лостовите
_____________________________________________________________________________
се делат на _________________________________,
_________________________________ и
4. На сликата е прикажана квака на врата. Објасни
__________________________________.
каква е разликата кога врз кваката се дејствува
во точката 1 и кога се 2
2. Која од наведените е единица за момент на сила? 1
дејствува во точка 2.
Која положбаа) N/m2обично се користи?
б) N/mЗошто сев) N.m г) N.m2
користи на тој начин?
3. Објаснете зошто клучевите за одвртување навртки имаат долга рачка
4. __На сликата е прикажана квака на
____________________________________________________________________________
врата. Објаснете која е разликата кога
__кваката
____________________________________________________________________________
се притиска во точката 1 и
1 2
__кога таа се притиска во точка 2.Која е
____________________________________________________________________________
положбата која вообичаено се
______________________________________________________________________________
користи? Зошто се користи на тој
начин?
5. Подреди ги моментите на силите по големина, почнувајќи од најмалиот.
Редниот број напиши го во квадратчето.
5. Подредете ги по големина моментите на силите, почнувајќи
▲ Легенда
од ▲
најмалиот.Редниот број напишете го во квадратчето.
=1N
=1m
▲ ▲
6. Кои искази се точни?

а) Кај лостовите од прв ред, кракот на товарот и кракот на силата можат да имаат секакви
6. вредности.
Кои од исказите се точни?
а) Кај
б) лостовите
Односот од прв
на силата ред кракот
и товарот на товарот
кај лостот и кракот
од трет ред е на силатаодможат
поголем да имаат
единица.
секакви
в) Кракотвредности.
на силата кај лостот од втор ред е поголем од кракот на товарот.
г) Со помош на лост од прв ред може да се подигаат товари со помала сила.
д) Со лост од втор ред не може да се подигаат товари со поголема сила од товарот.
ѓ) Со лост од трет ред може да се подигаат товари со помала сила.
7
7. Дополни ги речениците со точните одговори: практична, помал, втор, прв, еднаков,
спротивна, поголем. ВНИМАВАЈТЕ, два збора се вишок.
а) Ако силата дејствува во насока на стрелките на часовникот, товарот дејствува во
__________________ насока од насоката на стрелките на часовникот.
б) Кај лостовите од втор ред товарот е _______________ од силата со која се совладува.
в) Детската клацкалка е лост од _________ ред.
г) За да биде лостот во рамнотежа, моментот на силата треба да биде _________________
со моментот на товарот.
д) Лостовите имаат _____________________ примена во секојдневието.
8. На прачката на сликата
додај потпорна точка на
местото во кое лостот
ќе биде урамнотежен. F2
Искористи линијар за да
го определиш односот на
силите F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
9. На лостот на сликата
додај сила за лостот да
биде урамнотежен. (Има
многу решенија.)
10. На лостот на сликата

додај сили за да добиеш
лост од втор ред. (Има
повеќе решенија.)
11. На едниот крак од лостот, на растојание од 80 cm од потпорната точка, е поставен товар

со тежина од 5 N. На другиот крак од лостот треба да се постави тег со тежина од 8 N.
На колкаво растојание од потпорната точка треба да се постави тегот за да биде лостот во
рамнотежа?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
8
12. Товар со тежина од 15 N е поставен на растојание од 0,22 m од потпорната точка на
лостот. Пресметај на колкаво растојание треба да се постави тегот од 6 N на другиот крак
од лостот.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
13. Должините на краците на еден лост не можат да се менуваат. Едниот крак има должина
од 0,42 m, а другиот има должина од 0,75 m. Ако на пократкиот крак се постави тело со
тежина од 3,80 N, колкава тежина треба да има телото на подолгиот крак за да биде лостот
во рамнотежа?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
14. Должините на двата крака од еден лост се 0,40 m и 0,80 m. Ако товарот се стави на
пократкиот крак, дали тегот на другиот крак треба да има помала или поголема тежина за
да биде лостот во рамнотежа? Каков е соодносот на товарот и тегот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
15. Тег со тежина од 5 N е поставен на растојание од 12 cm од потпорната точка на лостот.

Колкава е масата на товарот ако тој е поставен на 56 cm од потпорната точка на лостот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
16. Масата на тегот изнесува 2 kg. Товар со маса од 4,6 kg е поставен на растојание од 75 cm
од потпорната точка. На колкаво растојание треба да се постави тегот за да биде лостот во
рамнотежа?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
17. На еден лост е поставено тело со маса од m1= 5 kg. Колкава е масата на другото тело
поставено на другиот крак од лостот, ако односот од должините на двата крака изнесува
r1/r2= 1,25?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
9
18. Една вага работи по принципот на лост. На едниот крак е поставен товар чија
тежина изнесува 10,0 N. Вагата е урамнотежена, така што на другиот крак е поставен тег
на растојание од 0,68 m од потпорната точка. Ако од вагата се извади товарот и на истото
место се стави некое друго тело со непозната тежина, за да се урамнотежи вагата тегот
треба да се стави на растојание од 0,77 m.
а) Колку изнесува тежината на второто тело? ______________________________________

______________________________________________________________________________
б) Колкава е неговата маса?______________________________________________________

______________________________________________________________________________
19. Перо има 50 kg, а Ана има 40 kg. Тие двајца седат на клацкалка. Растојанието помеѓу нив
изнесува 3,6 m. Колкаво е растојанието на секој од нив до оската на клацкалката?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
20. Виктор прави клацкалка за него и за сестра му. Масата на Виктор изнесува 55 kg, а масата
на сестра му е 35 kg. Едното од седиштата на клацкалката мора да биде на растојание
од 1,8 m од оската на клацкалката. На колкаво растојание од оската треба да го постави
другото седиште? Колку решенија се можни?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21. Еден тег поставен на лостот има маса од 50 g (види ја долната слика). Растојанието меѓу
дупчињата на лостот е 1,5 cm. Колкава е масата на дрвениот блок?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
10
22. Со помош на податоците од сликата пресметај
ја тежината на телото. Белиот уред на сликата
е динамометар со кој се мери силата со која
се дејствува на лостот. Растојанието меѓу
дупчињата на лостот изнесува 1,5 cm. Колкава
е масата на ова тело?
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
23. Дали е можна рамнотежа на лостот прикажан

на сликата десно?
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
24. Дали е можна рамнотежа на лостот прикажан

на сликата десно?
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
25. Пократкиот крак на еден лост има должина 12 cm, а на него е закачено тело со тежина од
21 N. Подолгиот крај има должина од 55 cm.
а) Каде треба да се постави тело со тежина од 35 N за да се урамнотежи лостот?
____________________________________________________________________________
б) Што сè можеш да направиш за да го урамнотежиш лостот?
____________________________________________________________________________
11
26. На едно градилиште треба да се постави кран. Контратегот, кој служи за да го урамнотежи
товарот на кранот, има маса од 20 t и е поставен на пократкиот крак. На сликата се дадени
минималното и максималното растојание на кои може да се постави товарот на кранот.
Пресметај колку изнесува максималната маса на товарот што може да ја подигне кранот
во тие две положби, а при тоа да остане урамнотежен и да не падне.
27. Клацкалките се прават така што имаат по две седишта на двете страни од оската
. На едно игралиште__едното
_______________________________________________________
од седиштата е искршено, така што на едниот крај
од клацкалката има__две седишта, а на другиот има само едно. Поголемото
_______________________________________________________
братче, кое има маса од 45 kg, ја донел помалата сестричка која има 20 kg.
_________________________________________________________
а) Како треба да седнат на клацкалата за двете деца полесно да се клацкаат?
б) Дали моментите на _________________________________________________________
нивните сили ке бидат изедначени? Ако не, колкава ќе
биде разликата во моментите помеѓу нив?
в) Колкава треба да биде масата на третото дете за клацкалката да биде во
27. Клацкалките
рамнотежа?се прават
Колку така
можништо имаат поима
решенија двеоваа
седишта на двете
ситуација? страниЗаодеден
Помош: оската.
лостНа
даедно
игралиште едното од седиштата е искршено, па на едниот крај од клацкалката
биде во рамнотежа, збирот на моментите на силите на едниот крак од има две
седишта, а на другиот
клацкалата има
треба да само
биде едно. Поголемото
еднаков на збирот набратче, кое има
моментите на маса
силитеод од
25 другиот
kg, ја донел
помалата
крак. сестричка која има 20 kg.
2,0m
2,5 m 2,5 m
Со задача 17
а) Како треба да седнат двете деца на клацкалата за да можат полесно да се клацкаат?
____________________________________________________________________________
б) Дали моментите на нивните сили ќе бидат изедначени? Ако не, колкава ќе биде
разликата во моментите?
____________________________________________________________________________
в) Колкава треба да биде масата на третото дете за да биде клацкалката во рамнотежа?

28. Дизајнирајте
Колку вага којаима
можни решенија ќе оваа
работи на принцип на лост. За да можете да мерите
ситуација?
тела соЗапоголеми
Помош: маси,
да биде еден лостнаправете ја вагата
во рамнотежа, дана
збирот биде со два на
моментите крака коинаќеедниот
силите имааткрак
одразлични
клацкалатадолжини. Размислете
треба да биде еднаков наколкав тегмоментите
збирот на можете на
да силите
употребите.Колкава
од другиот крак.
должина би земале за краците? Дали тие ќе влијаат на карактеристиките на
____________________________________________________________________________
вагата: нејзината прецизност, нејзиното подрачје на мерење... Пресметајте ги
____________________________________________________________________________
растојанијата на кои треба да се постави тегот за да се урамнотежи со тела со
различни маси: 100 g, 200 g, 300 g… 0,5 kg, 1 kg, 1,5 kg, 2 kg… Нацртајте ги
краците и обележете ги потпорната точка, местото на тасот за товарот и
калибрирајте ја скалата на вагата (на кракот од тегот) согласно пресметките за
12 растојанијата кои ги направивте.
28. Експеримент - Дизајнирај вага (кантар) која ќе работи на принцип на лост. За да можеш
да мериш тела со поголеми маси, направи ја вагата така што двата крака ќе имаат
различни должини. Размисли колкав тег можеш да употребиш. Колкава должина би
имале краците? Дали тие ќе влијаат на карактеристиките на вагата: на прецизноста, на
подрачјето на мерење... Пресметај ги растојанијата на кои треба да се постави тегот за
да се урамнотежи со тела со различни маси: 100 g, 200 g, 300 g… 0,5 kg, 1 kg, 1,5 kg, 2
kg… Нацртај ги краците и обележи ги потпорната точка, местото на тасот за товарот и
калибрирај ја скалата на вагата (на кракот од тегот) согласно пресметките за растојанијата
што ги направи.
Со задача 18
29. Нае прикажан

29. На сликата сликата ееднокрак
прикажанлост.еднокрак лост. Товарот
Товарот изнесува изнесува
F1=13,5 N, F1=13,5одN, а
а растојанието
оската дорастојанието од оската
нападната точка до нападна
на товарот е a = 5,2точка нанападната
m. Ако a=5,2на
товарот е точка m.другата
Ако нападната
сила е на
точка
растојание на m,
b = 1,8 другата
тогашсила е наќерастојание
колкава биде силата?b= 1,8 m, колку треба да изнесува таа
сила?
F1 ⋅ a = F2 ⋅ b
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
30. Применете го принципот на функционирање
______________________________________________________________________________
на лостот за да објасните како работи
градежната количка. Зошто контејнерот на
30. Примениколичката
го принципот на функционирање
има на лостоткон
поголема длабочина
за да објасниш какоЗошто
тркалото? функционира градежна
контејнерот количка.над
е продолжен
Зошто коритото на количката има поголема длабочина
тркалото? Како треба да се распоредува
кон тркалото? Зошто коритото е продолжено над
товарот во количката, за полесно да се носи? Од кој ред е лостот на градежната
тркалото? Како треба да се распореди товарот во
количка?
количката за да се носи полесно? Од кој ред е лостот на
градежната количка?
______________________________________________________________________________
31. На еден градежен објект вреќите цемент се пренесуваат со градежна количка.
F2 kg. Во една градежна количка се ставени две
Една вреќа цемент има маса од 50
______________________________________________________________________________
вреќи со цемент. Растојанието од оската на тркалото до рачките каде што
______________________________________________________________________________
работникот ја подига количката изнесува 1,2 m. Тежиштето на двете вреќи се
наоѓа на растојание 35 cm од оската на тркалото. Колкава е силата со која
работникот ја подигна количката? Дали таа е поголема или помала од тежината
на вреќите? Колку пати се разликува силата од тежината на вреќите?
13
32. Димензиите на контејнерот на една количка се 55 cm x 62 cm x 23,5 cm. Песок
31. На еден градежен објект вреќите цемент се пренесуваат со градежна количка. Една
вреќа цемент има маса од 50 kg. Во една градежна количка се ставени две вреќи цемент.
Растојанието од оската на тркалото до рачките со кои работникот ја подига количката
изнесува 1,2 m. Тежиштето на двете вреќи се наоѓа на растојание од 35 cm од оската на
тркалото. Колкава е силата со која работникот ја подигна количката? Дали таа е поголема
или помала од тежината на вреќите? Колку пати се разликува силата од тежината на
вреќите?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
32. Коритото на една градежна количка е во облик на квадар со 55 cm x 62 cm x 23,5 cm.

Песок со волумен од 1 l има маса од 1,92 kg. Колкава ќе биде тежината на песокот ако
е полно коритото? Колкава сила треба да примени човекот кој ќе ја турка количката?
Должините на краците, односно растојанијата од потпорната точка до нападните точки на
силите земи ги од задачата 31.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
33. Работата на подлактницата кај човекот може да се објасни со
помош на принципот на работа на лостот. Применувајќи го
овој принцип, објасни како работи подлактницата кај човекот.
F Внимавај: товарот се наоѓа во дланката, а мускулот дејствува
нагоре.
______________________________________________________
______________________________________________________
▲
O T ______________________________________________________
______________________________________________________
34. Стапалото на човекот работи на принцип на лост. Имај

предвид дека тежината на човекот дејствува по должината
на големата потколенична коска (тибија) и тоа дејство се
пренесува на стапалото. Од друга страна, мускулите на листот
дејствуваат на стапалото во спротивна насока. Опиши го
лостот што го претставува овој систем. Од кој ред е овој лост?
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
14
35. Стабилноста на главата кај човекот исто така се опишува
со помош на лост. Во точката Т дејствува тежината на
главата, а во точката М дејствува вратниот мускул. Целата
O глава се потпира на ̓ рбетниот столб, околу кој може да се
движи. Применувајќи го знаењето за лостовите, објасни ја
стабилноста на главата на човекот. Опиши го лостот со кој се
објаснува стабилноста на главата.
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
36. Во зависност од градбата и возраста на човекот, димензиите на главата се различни.

Сепак, кај просечен возрасен човек растојанието од тежиштето до ’рбетниот столб е околу
OT= 3 cm, а точката во која е закачен вратниот мускул (Spelnius Capitis) е оддалечена од
̓рбетниот столб околу OM=5 cm. Масата на главата изнесува околу 3 kg.
а) Колкава е силата со која дејствува мускулот за да ја одржи главата во исправена
положба?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
б) Замисли дека поради некоја деформација на `рбетот растојанијата се обратно

поставени. Што би се променило? Со колкава сила би дејствувал мускулот? Што би
значело тоа за мускулот?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
37. На следните слики се претставени повеќе уреди, механизми и биомеханизми. На

цртежите нацртај како дејствуваат товарот T и силата F, со која се урамнотежува товарот.
Растојанието до товарот е b, а растојанието до точката кај што дејствува силата за
урамнотежување е a. Внеси го редот на лостот и одговори на прашањата.
Ред на
лостот
a = 5 cm
b = 8 cm
F = 95 N
Т=?
15
Ред на
лостот
a = 1,1 m
b = 30 cm
b
Т = 800 N
F = 220 N
Дали човекот ќе ја
крене количката?
Ред на
лостот
m (на товарот) = 10
kg
a = 4 cm
b = 30 cm
F F = 690 N
Дали човекот ќе го
крене товарот?
а
O T
b
38. Кои од наведениве предмети работат на принцип на лост? За предметите што го користат
тој принцип, детално објасни го начинот на работа и одговори од кој ред е лостот.
отворач за шише
а) работи на принцип на лост

б) не работи на принцип на лост
Лостот е од ________ ред.
16
количка за пазарување
одвртка/шрафцигер
фиоки
ножици
17
лопата
метла
оревокршачка
запченик
18
глава

▲
O T
39. Еден човек треба да поткрене камен со помош на стап. За таа цел, стапот го потпрел на
друг, помал камен, така што една четвртина од должината на стапот се наоѓа на страната
на каменот што треба да се подигне. Човекот притиснал со целата своја тежина на крајот
од стапот и успеал да го поткрене. Ако масата на човекот изнесува 75 kg, колкава е
тежината на каменот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Архимед рекол: Дајте ми доволно голем лост и една потпорна точка во вселената и ќе ја
поместам Земјата.
19
ГУСТИНА
Густината претставува однос од масата, m, и волуменот, V, на едно тело:

m
ρ=
V
Од оваа формула може да се открие единицата за густина:
m kg
ρ= Þ = =
V m3
Според тоа, густината се мери во килограми на кубен метар.
Понекогаш во литературата ќе сретнете и g/cm3, но мерните единици
лесно се претвораат од едни во други.
ВНИМАВАЈТЕ ПРИ ПРЕТВОРАЊЕТО!
1 cm = 0,01 m
За да се добијат единици за волумен, оваа равенка треба да се крене на
трет степен, односно:
1 cm · 1 cm ·1 cm = 0,01 m · 0,01 m · 0,01 m
1 cm3 = 0,01 · 0,01 · 0,01 m3
1 cm3 = 0,000001 m3
Густината на течностите може да се мери директно со инструмент
што се нарекува ареометар (види слика). Тој се потопува во течноста
и, во зависност од тоа колку ќе потоне, на скалата се чита густината на
течноста.
Во табелата се дадени податоци за густините на некои супстанции.

Супстанција ρ (kg/m 3) Супстанција ρ (kg/m 3)
алкохол 810 злато 19320
алуминиум 2700 мраз 934
бакар 8940 масло за јадење 920-930
бензин 720 нафта 875
вино 981-985 никел 8900
вода 1000 олово 11340
вода (морска) 1029 сребро 10500
воздух (15 оС) 1,225 стиропор 75
глицерин 1200 хелиум 0,179
дрво 700 цинк 7000
жива 13546 челик 7850
20
1. Дополни ги речениците откако ќе ја разгледаш табелата од претходната страница.

а) Густината на алкохолот е ___________________________ од онаа на никелот.
б) Од сите супстанции наведени во табелата, најмала густина има __________________ .
в) Од сите супстанции наведени во табелата, најголема густина има __________________ .
г) Гасовите имаат _____________________ густина во однос на течностите.
д) Тврдите тела имаат _______________________ густина во однос на течностите.
2. Изрази ги густините во kg/m3:

a) 1,029 g/cm3 б) 13,55 g/cm3 в) 0,981 g/cm3 г) 0,075 g/cm3
____________________________________________________________________________________________________________________________________
3. Кои искази се точни? Означи со √ во соодветното поле од табелата.

Исказ Точно Неточно
Густината е независна од волуменот на телото.
Ако се зголеми масата на едно тело, ќе се зголеми густината.
Со зголемување на волуменот на телото, густината се намалува.
Густината не зависи од масата на телото.
Со зголемување на масата, се зголемува и волуменот на телото.
Ако се намали волуменот на телото, ќе се зголеми масата на телото.
4. Едно тело има маса од 513 g и волумен од 190 cm3. Колкава е густината на супстанцијата
од која е направено телото? Прикажи го резултатот во килограми на кубен метар.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
5. Масата на едно тело од олово изнесува 13,56 kg. Колкав е волуменот на тоа тело?
Потребните податоци земи ги од табелата со густините.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
6. Волуменот на еден прстен од злато изнесува 0,6 cm3. Колкава е масата на златото што
било употребено за изработка на прстенот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
7. Телото има маса од 57,85 kg и волумен од 0,0065 m3. Од која супстанција е направено
телото?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
8. Колкав е волуменот на топче олово чија маса изнесува 165 g?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21
9. Пет тела имаат еднакви маси, но различни волумени. Подреди ги телата според густината,
почнувајќи од она со најмала густина. Напиши го редниот број во соодветното поле во
табелата. Објасни како го направи тоа.
Тело Волумен Реден број Објаснување
1 0,2 m3
2 320 ml
3 650 cm3
4 895 dm3
5 2655 ml
10. Пет тела имаат еднакви волумени, но различни маси. Подреди ги телата според густината,
почнувајќи од она со најголема густина. Објасни како го направи тоа.
Тело Маса Реден број Објаснување
1 0,5 kg
2 320 g
3 6,3 kg
4 895 g
5 2655 g
11. Пресметај ја масата на една коцка од железо, со страна 25 cm.

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
12. На првата слика се гледа мензура со течност. На втората слика се гледа истата мензура
со истата течност, но во неа е потопено едно тело. На третата слика се гледа телото
поставено на вага. Пресметај ја густината на телото од добиените податоци на сликите.
Откриј од која супстанција е направено телото од табелата со густини.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
22
13. Масата на една цилиндрична прачка направена од сребро изнесува 0,25 kg. Ако должината
на прачката изнесува 10 cm, пресметај го радиусот на прачката.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
14. Густината на алкохолот е 800 kg/m3. Колкава е масата на 1 l алкохол?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
15. Колкав е волуменот на маслото за јадење со маса од 1 kg? Густината на сончогледовото
масло изнесува 925 kg/m3.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
16. Путер со маса 500 g е спакуван во кутија со димензии 7,5 cm x 12 cm x 6 cm. Колкава е
густината на путерот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
17. Една коцка маргарин „кристал“ има страна од 6,5 cm. Колкава е густината на маргаринот
ако масата му е 250 g?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
18. Во едно шише со волумен од 1,5 l има 1400 ml вода. Температурата на водата се
намалува до 0о С, при што замрзнува. Дали мразот ќе го собере во шишето или во текот
на мрзнењето тој ќе се прошири и надвор од шишето? Земи ги потребните податоци од
табелата на страна 20.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
19. Парче мраз има маса од 780 g. Колкав ќе биде волуменот на водата кога мразот ќе се
стопи?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
20. Вода со волумен од 1,34 l замрзнува. Ако густината на мразот изнесува 916,7 kg/m3,
колкав ќе биде волуменот на парчето мраз?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21. Држачите на еден резервоар за бензин можат да издржат товар со маса од 42 kg.
а) Колку литри бензин смее да се наточи во резервоарот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
б) Дали целиот резервоар смее да се наполни со нафта? Колку максимум нафта може да
се наточи во резервоарот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
23
22. Позната е приказната за круната на кралот на Сиракуза и Архимед. Масата на круната
изнесувала околу 0,8 kg.
а) Колкав би бил волуменот на круната ако била направена само од сребро?
____________________________________________________________________________
б) Колкав би бил волуменот на круната ако била направена само од злато?
____________________________________________________________________________
в) Круната имала дијаметар околу 20 cm, а нејзината висина изнесувала околу 5 cm.
Тоа значи дека садот во кој Архимед ја потопил круната би требало да биде со отвор
со страни 5 cm и 20 cm. Колкава висинска разлика на водата би забележал во сад со
правоаголен отвор ако се потопат прво сребрената, а потоа златната круна?
____________________________________________________________________________
г) Во историските списи не може да се најде податок дали круната била од чисто злато
или во неа имало и сребро. Но, под претпоставка дека во круната има сребро и масата
на среброто е половина од вкупната маса на круната, направи процена колкава би била
густината на таа мешавина од злато и сребро. Пресметај колкав волумен би имала таа
круна. Колкава би била висинската разлика на нивоата на водата што ја регистрирал
Архимед ако го користел истиот сад како во условот под в?
____________________________________________________________________________
в) Дискутирајте на час за добиениот резултат.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
23. Од податоците дадени на сликите, пресметај ги густините на течностите во мензурите.
празна мензура течност 1
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
24
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
течност 2
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
течност 3
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________
течност 4
25
ПРИТИСОК
Притисокот е физичка величина која опишува колкава сила дејствува на единица

плоштина. Тој може да се пресмета како однос од силата и плоштината на површината на
која дејствува:
F
p=
S
Притоа, треба да се земе предвид дека оваа сила дејствува нормално на површината.
Оттука, може да се открие единицата за притисок
N
= = 2
m
Единицата за притисок N/m2 е наречена Паскал и се обележува со Pa. Да разгледаме
едно тело кое има маса m. Неговата тежина ќе биде G = mg. Ако телото е поставено на
некоја површина, тоа дејствува со својата тежина врз површината, па оттука може да се
пресмета притисокот со кој телото дејствува на таа површина:
ù
p
= =
S S
Наместо тело, да разгледаме течност ставена
во сад (види слика). Бидејќи течноста има
h
маса, како и телото во претходниот пример,
произлегува дека и таа може да дејствува 1
со притисок на садот во кој е ставена. Да
разгледаме само еден слој од течноста, на S
пример слојот 1. Тој притиска на слојот 2
со својата тежина mg. Од врската помеѓу 2
густината, волуменот и масата, за слојот 1
добиваме:
m = ρV
каде што ρ е густината на течноста, а V е волуменот на слојот 1. Оттука, за притисокот со
кој притиска слојот 1 на слојот 2 добиваме:
ρVg
p=
S
Од друга страна, волуменот на слојот 1 може да се пресмета како производ од базисот на
квадарот - S и висината, односно од длабочината на тој слој вода - h:
ρ Shg
p= = ρgh
S
Ова значи дека притисокот во некоја течност со густина ρ зависи само од длабочината
и тоа правопропорционално. Се разбира, за да постои притисокот, мора да дејствува
гравитација, односно гравитационо забрзување g. Ако се замени течноста, ќе се промени
и густината, па ќе се промени и притисокот. Овој притисок се нарекува хидростатски
притисок. Името доаѓа од грчкиот збор хидро, што значи вода и статики, што значи
рамнотежа.
26
Хидростатскиот притисок и законите кои го опишуваат однесувањето на течностите
подложени на притисок имаат секојдневна примена кај хидрауличните машини:
хидраулични сопирачки, хидраулични преси, хидраулични дигалки, амортизери и
друго.
 F
1. Употреби ја формулата за притисок  p =  за да ја пополниш табелата:
 S
Сила / F Плоштина / S Притисок / P [Pa]

100 N 20 cm2 = m2
4 m2 25
12 mN = N 0.03
400 mm2 5
Внимавај единиците да бидат според Меѓународниот систем за мерни единици (SI).
2. Дополни ги речениците.
а) Ако се зголеми плоштината, тогаш притисокот ќе се __________________________ .
б) Ако силата се зголеми два пати, тогаш притисокот ќе се _____________________ пати.
в) Ако плоштината се намали два пати, а силата се зголеми два пати, тогаш притисокот ќе
_________________________________ пати.
г) Ако силата се намали три пати, а плоштината се зголеми пет пати, тогаш притисокот ќе
_________________________________ пати.
д) Ако плоштината се намали три пати и силата се намали четири пати, тогаш притисокот
ќе ______________________________ пати.
3. Притисокoт со кој притиска една книга на подлогата изнесува 0,02 N/сm2. Површината на
таа книга има А4 формат (210 mm x 297 mm). Колку тежи книгата во њутни?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
4 Едно тело дејствува на површина со плоштина од 0,25 m2 со сила еднаква на 36 N. Колкав

е притисокот врз таа површина?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
5. Притисокот на површина, чија плоштина е 38,5 cm2, изнесува 128 Pa. Колку изнесува
силата која дејствува со толкав притисок?
______________________________________________________________________________
27
6. Еден автомобил дејствува на патот со притисок од 392,4 kPa. Површината со која
притискаат гумите од автомобилот на патот изнесува 400 cm2.
а) Колкава е тежината на овој автомобил?__________________________________________
б) Колкава е неговата маса?______________________________________________________
7. Кога стои еден млад нилски коњ на сите четири нозе, произведува притисок од 200 000 Pa.
а) Ако тежината на нилскиот коњ е 40 000 N, пресметај колкава е плоштината на неговите
стапала.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
б) Кога оди нилскиот коњ, за момент застанува на три нозе. За колку се зголемува
притисокот на подлогата во тој момент?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
8. Плоштината на главата на една шајка изнесува 1 cm2, а на нејзиниот врв изнесува 0,5 mm2.
Масата на чеканот изнесува 2 kg.
а) Колкав е притисокот врз главата на шајката?
____________________________________________________________________________
б) Колкав е притисокот на врвот од шајката?
____________________________________________________________________________
9. Една тула со страни a = 6 cm, b = 12 cm и c = 24 cm има тежина 50 N.
а) Колку изнесуваат најголемиот и најмалиот притисок на подлогата на која е поставена?
_____________________________________________________________________________
б) За колку се разликуваат тие притисоци?_________________________________________
в) Колку пати се разликуваат двата притисока?_____________________________________
10. Плоштината на стапалото на едни женски чевли со тенки потпетици изнесува околу 70 cm2.
а) Колку пати ќе се промени притисокот на подлогата ако истата девојка носи спортски
патики, чија површина на стапалото изнесува околу 140 cm2?
____________________________________________________________________________
б) Колку би изнесувал притисокот на подлогата во двата случаи ако девојката има маса од
50 kg?
____________________________________________________________________________
11. Два слона имале стапала со приближно иста површина. Слонот А имал за 1/3 поголема
маса од слонот Б. Како ќе се одрази тоа на притисокот што го создава секој од нив на
подлогата? Колкав е односот на притисоците што го создаваат двата слона?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
28
12. Две патки имаат иста маса, но едната од нив имала
поголеми стапала. Како ќе влијае тоа на притисокот
што го создава секоја од нив кога одат по калта од
барата? Чии нозе ќе пропаѓаат подлабоко?
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
13. Размисли зошто стапалата на камилата имаат

специфична форма како на сликата. Зошто коњот не е
толку погоден за патување низ пустина?
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
14. Што ќе се случи ако возиш велосипед што е наменет за асфалтен пат, а ти го возиш на
мека подлога, на пример по песочна плажа? Објасни го твојот одговор.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
15. Повтори ја задачата 2 со твоите карактеристики или на членовите од семејството. Измери
ја масата и плоштините на стапалата на спортски патики и на женски чевли со тенки
потпетици. За да ја измериш плоштината на стапалата, земи милиметарска хартија,
постави ја на под и згазни со обувката врз неа. Потоа, на милиметарската хартија исцртај
ја контурата на стапалото. Изброј колку квадратни центиметри од милиметарската хартија
се опфатени со контурата. Спореди ги притисоците што ги доби во двата случаи.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
16. Еден квадар од алуминиум има страни a = 5 cm, b = 10 cm и c = 20 cm. Колку изнесува
притисокот врз подлогата ако е поставен да стои на средната страна по големина?
______________________________________________________________________________
17. Ако плоштината на врвот на една шајка изнесува 0,5 mm2, колку шајки се потребни за
да се направи „легло од шајки“, какво што се сретнува кај факирите во Индија, за да
може човек со просечна тежина безбедно да легне врз него? За просечна тежина земи ја
сопствената тежина. Притисокот на кинење на човечката кожа е околу 3,8 MPa.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
29
18. Татко и син одат по снег со специјални чевли за длабок снег. Таткото
има маса од 85 kg, а синот од 37 kg. Плоштината на двете обувки на
синот изнесува 0,016 m2, а на таткото изнесува 300 cm2.
а) Кој од нив ќе потоне подлабоко во снегот?
____________________________________________________________
б) Чии чевли треба да имаат поголема плоштина за да пропаднат

двајцата подеднакво во снегот? Колкава би била плоштината на тие
чевли?
____________________________________________________________
19. Стиропорот може да издржи притисок од 35 kPa.
На парче стиропор е поставена штица со плоштина 400 cm2
од 0,25 m2 (види слика). Врз штицата стои човек со тег
маса од 50 kg. Плоштината на стапалото на човекот
изнесува 200 cm2. 200 cm2
а) Колкав е притисокот што се врши на

стиропорот? Дали стиропорот ќе го штица
издржи овој притисок?
____________________________________
стиропор
б) Човекот се тргнал, а на негово место е ставен тег со иста маса како на човекот, чиј базис
има плоштина од 400 cm2. Колку се променил притисокот врз стиропорот?
Дали стиропорот ќе го издржи овој притисок?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
20. Во едно училиште треба да се реновира спортската сала. Меѓу другото, требало да се
постави и едно гимнастичко вратило. За таа цел треба да се подготви подлогата на која
ќе стои. Вратилото има должина од 240 cm и е поставено на висина од 255 cm. Под
претпоставка дека целото вратило е направено од челични прачки со дијаметар 3 cm,
пресметај со колкав притисок ќе дејствува на подот. Колкав ќе биде притисокот со кој
вратилото ќе притиска на подот ако на него вежба ученик со маса од 60 kg?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21. Кога има поројни дождови, се случува водата да надојде од канализациската мрежа и
да ги подигне капаците од шахтите, при што од нив се излева водата. Поради тоа тие се
направени од легура со многу голема густина. Еден капак со дијаметар од 56 cm има маса
од 18 kg. Колкав притисок на вода може да издржи капакот без да се подигне? Колкава е
густината на материјалот од кој е направен? Имај предвид дека дебелината на плочата од
која е направен капакот изнесува 7,5 mm.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
30
22. Што го создава притисокот кај течностите?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
23. Вања наполнил едно големо пластично шише со вода. Му направил три дупчиња: едно
близу дното, второ на половина висина и трето на четвртина од висината на водата.
а) Од која дупка побрзо ќе тече водата? Објасни го одговорот.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
б) Веднаш до самата надворешна површина од шишето може да се види дека водата

излегува под прави агли во однос на таа површина. Зошто?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
24. Експеримент
а) Земи медицински шприц. Повлечи го клипот за да влезе воздух во шприцот.
Со прст од едната рака затвори го отворот и со другата рака притисни го клипот.
Што се случува?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
б) Наполни го шприцот со вода. Повторно затвори го отворот и притисни го клипот. Што
се случува?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
в) Наполни го шприцот со цврста материја, на пример со ориз. Повторно затвори го
отворот и притисни го клипот. Што се случува?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Каква е разликата во трите случаи? Колку успеа да го притиснеш клипот кога имаше
воздух во шприцот, колку кога имаше вода во него, а колку со оризот? Каква е градбата
на гасовите, каква е на течностите, а каква на цврстите тела? Што се случи со честичките
од гасот кога го притисна клипот? Дали истото се случи и со честичките од водата? А со
оние на цврстото тело? Каков заклучок можеш да изведеш од овој експеримент? Како се
однесуваат гасовите кога се под притисок, а како течностите?
Побарај податоци за поимот „компресибилност“ на интернет.
25. Зошто хидрауличните сопирачки се помалку ефикасни ако навлезе воздух во просторот за
хидрауличната течност?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
31
26. Еден ученик притиснал со сила од 3 N на клипот од шприцот А. Шприцот Б има клип
со трипати поголема површина од онаа на клипот А. Колкава е силата што се создала кај
клипот Б?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
27. При ставање инјекција, медицинската сестра дејствувала со
сила од 1 N на клипот од шприцот. Плоштината на клипот
изнесува 0,8 cm2. Со колкава сила влегува течноста во
мускулот на човекот ако пречникот на иглата е 0,2 mm?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
28. При еден експеримент се мерел притисокот, p, на различни длабочини (h) во некоја
течност. Во табелата се дадени резултатите. На долниот график претстави ги графички
резултатите. Каков заклучок можеш да изведеш? Како зависи притисокот од длабочината?
Која течност е ставена во садот?
h (m) p (Pa)
0 0
0,1 907
0,2 1815
0,3 2722
0,4 3630
0,5 4537
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
29. Колку изнесува притисокот на длабочина од 2,5 m во:

а) базен полн со пивка вода_ ____________________________________________________
б) во езеро_ __________________________________________________________________
в) во море____________________________________________________________________
Потребните податоци земи ги од табелата на страна 20.
32
30. Еден сад е наполнет со течност. Притисокот во садот, на длабочина од 48 cm, изнесувал
3815 Pa.
а) Колкава е густината на течноста?______________________________________________
б) За која течност станува збор?_ ________________________________________________
31. Вкупната маса на атмосферата изнесува 5,148.1018 kg. Од целата таа маса, само еден мал
дел „ни стои врз глава“. Висината на атмосферата, измерена на 0 m надморска височина,
изнесува околу 16 km. Нормалниот атмосферски притисок на 0 m надморска височина
изнесува 101 325 Pa.
а) Ако дијаметарот на главата на човек изнесува околу 20 cm, пресметај колкава е
тежината на воздухот што притиска врз нашата глава._____________________________
___________________________________________________________________________
б) Колкава е масата на тој дел од воздухот?________________________________________
в) Најди податок за надморската височина на местото во кое живееш. Коригирај ги
пресметките за тежината и масата на атмосферскиот столб за таа височина. Колкава е
разликата? Дали е значителна?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
г) Густината на воздухот се намалува со зголемување на височината. Под претпоставка
дека густината рамномерно се менува почнувајќи од максималната вредност на
површината на Земјата, па сè до нула на максималната височина, направи корекција на
твојата пресметка од условот а). Дали корекцијата е значителна? Забелешка: Густината
на атмосферата не се менува рамномерно, туку по еден сложен закон. Ова е само
претпоставка која овозможува да се направи едноставна и груба корекција.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
д) Линкот http://www.mide.com/pages/air-pressure-at-altitude-calculator те води на веб-
страницата на која има калкулатор за пресметување на атмосферскиот притисокот
со помош на височината и обратно, пресметување на височината со помош на
атмосферскиот притисок. Можеш да го употребиш за дополнителни истражувања и
пресметки.
32. На сликата е даден уред со кој се мери релативната густина
на течности. Ако густината на едната од течностите е
позната, тогаш може да се пресмета и густината на другата
течност. Тоа се две цевки потопени во две различни
течности, кои во горниот дел се споени и поврзани со исто
црево. Цревото на другиот крај завршува со шприц. Со
вшмукувањето со шприцот се намалува притисокот во двете
цевки подеднакво и двете течности се искачуваат по цевките,
но, поради различната густина, тие ќе се искачат до различна
височина. Едно мерење покажува дека водата во десниот
крак се искачила до висина 14,5 cm, а течноста во левиот
крак до 12 cm висина. Колкава е густината на непознатата
течност? Која е таа течност? Потребните податоци земи ги
од табелата на страна 20.
____________________________________________________
____________________________________________________
33
33. Последниве години сѐ поактуелна е една нова падобранска дисциплина, падобрански
скокови во сала. Пример за ова можеш да видиш на https://www.youtube.com/
watch?v=EGif7UOqWVY. Масата на човекот изнесува 75 kg. Црвениот падобранец,
во клипот, е поставен во таканаречен „жаба стил“. Плоштината на неговата активна
површина (површина која е изложена на „ударот на ветерот“) изнесува 0,6 m2. Колку
изнесува силата со која дејствува воздухот на телото на човекот? Колку изнесува
притисокот врз телото? На снимката црвениот падобранец лебди, додека црниот стои
на подот од комората. Двајцата падобранци имаат еднакви маси и еднакви големини
на телото. Зошто црниот не лебди? Што е различно? Во моментот од 1min 33 s на
видеоклипот и црниот падобранец почнува да лебди. Како му успеа? Што направи тој за
да почне да лебди? Која физичка величина ја смени?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
34. Во еден резервоар е складиран бензин еуросупер 95. Притисокот на дното од резервоарот
изнесува 19,865 kPa.
а) Колкава е длабочината на горивото во резервоарот?
____________________________________________________________________________
б) Под претпоставка дека резервоарот има правоаголна форма, со основа 10 m на 6 m,
пресметај колку литри бензин има во резервоарот.
____________________________________________________________________________
35. Виното во една винарска визба се чува
во големи дрвени бочви. Секоја од нив
има чеп при дното. Бочвата има облик на
цилиндар со дијаметар 3,4 m и должина
3,8 m.
а) Ако целата бочва е наполнета со вино,
пресметај го притисокот кој дејствува на
чепот што се наоѓа при самото дно.
__________________________________
__________________________________
__________________________________
б) Чепот е во вид на цилиндар, со дијаметар на основата од 7 cm. Колкава е силата со која

виното дејствува на чепот?
____________________________________________________________________________
в) Максималната сила што може да ја поднесе чепот без да попушти, изнесува 450 N.
Колку литри вино смее да се стави во бочвата без да попушти чепот?
____________________________________________________________________________
г) Дали кога би се сменил обликот на бочвата (на пример, да биде квадратна), би се
променил притисокот на чепот? Димензиите остануваат исти.
____________________________________________________________________________
34
36. На графикот се претставени пет различни течности и нивната зависност од притисокот на
длабочината. Подреди ги течностите според густината, почнувајќи од најмалата.
Течност 3
p
Течност 1
Течност 2
Течност 5
Течност 4
37. На Јутјуб се поставени неколку видеоклипови на кои може да се види како се менува
притисокот во една течност со промена на длабочината во водата. Тие може да се најдат на:
https://www.youtube.com/watch?v=ci6e-XpSs44&vl=mk
https://www.youtube.com/watch?v=MmupARWNbDA
https://www.youtube.com/watch?v=1MrF6GBkbPo
Овие линкови можеш да ги најдеш на Јутјуб со помош на клучниот збор „хидростатски
притисок“, со кирилична поддршка.
Употреби ги сите три експерименти и откриј го влијанието на хидростатскиот притисок во
зависност од длабочината. За таа цел стартувај го видеоклипот; по случаен избор стопирај
го видеоклипот на пет различни места; оттаму прочитај ги притисокот и длабочината.
Добиените податоци внеси ги во табелата. Претстави ги резултатите графички. Која е
течноста што се наоѓа во садот?
Забелешка: Должина од 1 cm на скалата на манометарот одговара на притисок од 100 Pa.
Број на
h (m) p (Pa)
мерење
1
2
3
4
5
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
35
38. На отворот од еден надуен балон е ставено
црево. Крајот на цревото е ставен во сад со
вода на длабочина од околу 1 m, при што
цревото е отворено и од него не излегува
воздух.
а) Објасни зошто не излегува воздух од
балонот, односно од цревото?
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
36 cm
____________________________________
1m
____________________________________
____________________________________
б) Цревото полека се крева нагоре и на длабочина од 36 cm од цревото почнуваат да

излегуваат воздушни меури во водата. Објасни зошто сега излегува воздух. Колку
изнесувал притисокот на воздухот во надуениот балон?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
39. Експеримент - Направи манометар со кој ќе можеш да

мериш притисок во течности. За тоа, потребни се:
• проѕирно пластично црево со дијаметар од 10–15
mm и должина од околу 1,5 m (инаку се продава во аптека
како систем за инфузија),
• држач во вид на буквата Т (види ја сликата), што
може да го направите од штици, шперплоча, лесонит или
друг материјал,
• четири пластични држачи за кабел,
• четири шрафчиња или мали шајчиња за
прицврстување на држачите за кабел,
• милиметарска хартија,
• малку обоена вода.
Спој ги сите елементи, така што ќе добиеш сличен уред
како на сликата. Во цревото стави од обоената вода, така
што нивото на водата ќе биде некаде околу половина
помеѓу врвот и дното.
Кога е готов, манометарот треба да го калибрираш. Ако
течноста во цревото е вода, тогаш ако земеш предвид
дека густината на водата е ρ = 1000 kg/m3 и дека
Земјиното забрзување е g ≈ 10 m/s2, тогаш за висински
36
столб од вода со h = 1 cm се добива дека p = ρgh = 1000 kg/m3.10 m/s2. 0,01 m = 100 Pa.
Тоа значи дека на милиметарската хартија должината од 1 cm ќе одговара на притисок од
100 Pa. Така калибрираната скала (милиметарската хартија), стави ја помеѓу двата краја на
цревото (како што е прикажано на сликата).
Слободниот крај на цревото потопи го во течноста каде што сакаш да го мериш
притисокот. Внимавај! Нулата на скалата треба секогаш да биде порамнета со водата во
цевката во која е пониско нивото. Нивото во другата цевка (повисокото ниво), го покажува
притисокот.
Забелешка: Овој манометар е погоден за мерење притисоци на релативно мали
длабочини, не поголеми од 0,5 m.
Спроведи истражување во кое ќе го употребиш манометарот.
37
ТОПЛИНА
Ако на едно тело му додаваме енергија, тоа ќе ја апсорбира и ќе ја акумулира во себе.

Во тој случај велиме дека сме му ја зголемиле внатрешната енергија на телото. Постојат
повеќе начини да го направиме тоа. Еден од нив е на телото да му додадеме енергија
со загревање. Во тој случај телото ќе биде потопло и неговата температура ќе се
зголеми. Тоа значи дека „загреаноста“ на телото и температурата се поврзани, па затоа
температурата може да биде некаква мерка за загреаноста на телото, односно за тоа
колкава е внатрешната енергија на телото.
Единица мерка за температура е Келвин (К). Температурата изразена во Келвини се нарекува

апсолутна температура. Во секојдневието најчесто користиме Целзиусов степен (°С).
Врската помеѓу нив е многу едноставна. Ако Т К е температурата изразена во Келвини, а
t° C е температурата изразена во Целзиусови степени, тогаш врската помеѓу нив е:
t° C = Т К – 273 , односно Т К = t°C + 273
Треба да се забележи дека едната единица се нарекува Целзиусови степени, а другата

единица се само Келвини, без степени.
Да разгледаме едно тело со маса m, кое има температура t1. Ако на телото му додадеме
енергија и тоа токму количество Q, односно го загреваме, неговата температура ќе порасне
и ќе биде t2. Оваа врска е дадена со формулата:
Q = cm ⋅ (t2 − t1 )
Во оваа формула c е физичка величина која се нарекува специфичен топлински капацитет

на материјалот од кој е направено телото. Истото важи и за ладење, со таа разлика што при
ладење енергијата се ослободува од телото, па Q ќе биде количеството енергија што телото
ќе му го предаде на некое друго тело, односно на околината.
Производот cm претставува топлински капацитет на телото: K = c • m
Според Меѓународниот систем на мерни единици (SI), енергијата се мери во џули (J).
Главниот облик на енергија што го користиме во секојдневието е електричната енергија,
па потрошената електрична енергија се мери во киловат-часови (kWh). Врската помеѓу
овие две единици е:
1 kWh = 3,6.106 Ј, односно 1 J = 2,78 • 10-7 kWh
Да анализираме две тела. Едното тело има маса mТ и температурата tТ, а второто поладно
тело има маса mл и температурата tл. Ако овие две тела се доведат во контакт, тогаш првото
тело, она што има повисока температура, ќе му предава топлина на поладното сè до
моментот додека не настане рамнотежа, т.е. кога ќе им се изедначат температурите и
ќе им станат tр. Во тој случај потоплото тело ќе му даде топлина на поладното еднаква на:
QT = cT mT ∙ (tT - t )
38
Во
Кадеовој
што cТ е cТспецифичен
случај е специфичен топлински
топлински капацитет
капацитет нанаматеријалот
материјалотододкој
кој ее направено
загреаното тело. Количеството топлинска енергија што ќе ја прими ладното тело ќе може да
биде:
се изрази
Q = c m ⋅ (t − t )
Каде што cл е специфичен топлински капацитет на материјалот од кој е направено ладното
Во тој случај cл е специфичен топлински капацитет на материјалот од кој е направено
тело.
ладното тело.
Ако претпоставиме дека во околината нема трето тело и дека не се оддава топлинска
енергија во околината, тогаш целата енергија што ја оддало загреаното тело ќе биде
примена
примено од
од ладното
ладното тело,
тело, односно
односно двете енергии, Q
двете енергии, QТТ ии Q
Qлл ќе
ќе бидат еднакви, Q
бидат еднакви, QТТ=Q
=Qлл,, при
при
што се добива:
cT mT �
⋅ (tT �
−t ) �
=c m �
⋅ (t �
−t )
Оттука, може да се пресметаат оние величини кои се од интерес, како
како,на
например,
пример,
рамнотежната температура.
Во долната табела се дадени специфичните топлински капацитети на некои супстанции.

материјали.
Супстанција c (J/kg K) Супстанција c (J/kg K)
алкохол
Алкохол 2440 компир
Компир 3430
алуминиум
Алуминиум 897 масло
Маслозазајадење
јадење 1790
бакар
Бакар 385 железо
Млеко 4500
3770
бензин
Бензин 2220 мраз
Мраз 2030
вода
Вода 4182 никел
Никел 461
воздух
Воздух 1005 олово
Олово 129
домати
Домати 3980 пиперки
Пиперки 3810
дрво
Дрво 1300-2400 сребро
Сребро 235
жива
Жива 140 стиропор
Стиропор 1300-1500
злато
Злато 129 хелиум
Хелиум 5193
јајца
Јајца 3180 цинк
Цинк 388
камен
Камен 840 челик
Челик 490
керозин
Керозин 2150 чоколадо
Чоколадо 1600
39
Прашања, задачи и експерименти
1. Изрази ги апсолутните температури во Целзиусови степени. Резултатот запиши го во

табелата.
ТК 273 315 100 0 59 590 1200 2400 485

toC
2. Изрази ги дадените температури во Келвини. Резултатот запиши го во табелата.
toC -273 2400 400 150 300 -65 590 1500 0

ТК
3. Едно тело се наоѓа на температура од 25°С. По загревањето, неговата температура

пораснала на 150°С.
а) Колкава е промената на температурата?__________________________________________
б) Изрази ги двете температури во Келвини. Пресметај ја повторно промената на
температурата. Што забележуваш? _____________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Ако на едно тело му се намали температурата од 225°С на 38°С, колкава ќе биде

промената на температурата изразена во Келвини?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
а) Коге две тела на различни температури ќе се допрат, топлинската енергија се пренесува
од _____________________________ тело на ________________________ тело.
б) Пренесување на топлина по пат на конвекција не е можно кај ________________ тела.
в) Топлиот воздух е поредок и поради тоа се движи _______________, додека ладниот
воздух е погуст и затоа тој се движи __________________ .
г) Кај течностите и гасовите топлината се пренесува со _________________________ .
д) Топлоспроводливоста е карактеристична за телата кои се во ____________________
агрегатна состојба.
6. Кои искази се точни? Заокружи ги.
а) Кога едно тело се загрева, честичките во него се движат со помала брзина.
б) Ако температурата на едно тело е поголема, тогаш тоа има поголема енергија.
в) Честичките на едно цврсто тело осцилираат многу слабо. Тоа значи дека телото е
загреано на висока температура.
г) Едниот крај од една прачка се загрева. На другиот крај од прачката честичките
осцилираат помалку.
40
7. Експеримент - За овој експеримент потребни се:
- два стаклени сада (чаши, тегли или нешто слично)
- малку обоена течност
- вода
• Обоената течност можеш да ја подготвиш од водени или темперни боички. Треба да имаш
подготвено 5-6 капки боја.
• Во едниот сад стави топла вода од бојлер. Внимавај водата да не биде премногу врела
затоа што може да пукнат чашите.
• Во другиот сад стави ладна вода од чешма.
• Капни по 2-3 капки боја во двете чаши. Би требало и во двете чаши да капнеш ист број
капки.
а) Набљудувај што се случува во чашите непосредно по капнувањето на обоените капки.
Твоите набљудувања запиши ги во табелата.
б) Што можеш да заклучиш од набљудувањата?
Ладна вода Топла вода
8. Опиши што се случува со честичките на гасовите и течностите кога се загреваат?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
9. Кои се трите начини на кои може да се пренесува топлина?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
10. Кои искази се точни? Заокружи ги.
а) Инфрацрвеното зрачење е невидливо.
б) Инфрацрвеното зрачење не може да помине низ вакуум, затоа што тој е празен простор.
в) Зборот „инфра“ значи „под“, па така зборот „инфрацрвено“ значи „под црвено“.
г) Инфрацрвеното зрачење е поголемо во сенка.
д) Загреана рерна зрачи инфрацрвено зрачење.
11. Опиши го процесот на конвекција. Притоа употреби ги зборовите: течности, гасови,
потопол, поладен, поредок, погуст, растојание помеѓу честичките, се зголемува
(зголемување), се намалува (намалување), загрева(ње) и лади (ладење).
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
41
12. Експеримент - Топлоспроводливост на различни материјали.
За таа цел потребни се:
- Повеќе лажичиња, или нешто слично, од различни материјали – метал, пластика,
керамика, стакло, дрво... Во идеален случај, лажичињата треба да имаат еднакви маси
и димензии. Тоа не е можно, но потруди се да најдеш лажичиња што не се разликуваат
многу.
- Сад кој може да издржи врела вода. Садот нека биде доволно широк и доволно длабок за
да може да ги ставиш сите лажичиња во него, а тие да не се допираат меѓу себе.
- Постави ги лажичињата во садот радијално, како ѕвезда. Внимавај тие да не се допираат
меѓу себе.
• Загреј вода до вриење. Сипи ја водата во садот, така што лажичињата ќе бидат потопени
во вода до половина.
• Почекај десет секунди. Допри ги лажичињата. Кое е најзагреано, а кое најладно? Означи
кое е најзагреано во табелата.
• Почекај уште десет секунди. Повторно провери кое е најзагреано, а кое најладно. Она
лажиче кое беше најзагреано по истекот на првите десет секунди повторно ќе биде
најзагреано, но забележи кое друго лажиче се загреало во меѓувреме. Означи го тоа
лажиче во табелата.
a) Провери ги уште неколку пати по десетина секунди. Внеси го резултатите во табелата.
Време (s)
Материјал 10 20 30 40 50 60 70 80 90
пластика
метал
керамика
дрво
стакло
б) Кое лажиче се загреа најбргу? Кое лажиче се загреа најмногу? Кое се загреа најбавно?
Кое се загреа најмалку? Каков заклучок можеш да изведеш од овој експеримент?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
42
13. Експеримент - Топлоспроводливост на материјалите - термоизолатори. Испитај како
зависи преносот на топлината (топлоспроводност) од материјалот. За овој експеримент
потребни се:
- три лименки од сок
- стиропор
- глина или кал или пластелин
- сад за греење вода
- три термометри
- инка
• Едната лименка обвиткај ја со стиропор. Втората лименка обвиткај ја со глина. Внимавај
стиропорот и глината да имаат еднакви дебелини. Третата лименка нека остане таква
каква што е.
• Загреј ја водата во садот до вриење. Со помош на инката наполни ги трите лименки со
врелата вода и ставете по еден термометар во секоја лименка.
а) Мери ја температурата Време Прва Втора лименка Трета
секоја минута и запиши (min) лименка t (oC) лименка
ја во табелата. Ако има t (oC) t (oC)
потреба, додај уште 0
редови во табелата.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
б) Која лименка се олади најбргу? Што значи тоа? Што можеш да заклучиш од мерењата?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
в) Истиот експеримент можеш да го изведеш со ладна вода од фрижидер наместо со врела

вода. Во тој случај можеш да ги поставиш лименките во близина на класична светилка
(која не е штедлива, не е неонка и не е ЛЕД) или надвор на сонце. Која од лименките се
загреа најбрзо? Што можеш да заклучиш?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
43
14. Експеримент - Испитај како зависи зрачењето на топлината од бојата на површината на
телото. За овој експеримент потребни се:
- три лименки од сок
- една свеќа
- кибрит или запалка
- клешти
- парче алуминиумска фолија
- сад за греење вода
- три термометри
- инка
• Запали ја свеќата. Фати една лименка со клештите и постави ја над пламенот на свеќата.
Доближи ја доволно површината на лименката за да ја исчадиш и да поцрни. На тој начин
поцрни ја целата површина на лименката. ВНИМАВАЈ ДА НЕ ЈА ФАТИШ ЛИМЕНКАТА
СО РАКА, ЌЕ СЕ ИЗГОРИШ!
• Внимавај да не се избрише црниот чад од лименката.
• Втората лименка обвиткај ја со алуминиумска фолија. Дното и горната страна не мораш
да ги виткаш. Потруди се фолијата да биде колку што е можно порамна.
• Третата лименка обој ја во некоја боја (црвена, зелена, сина...).
а) Загреј ја водата во садот до вриење. Со помош на инката наполни ги трите лименки
со врелата вода и стави термометар во секоја лименка. Мери ја температурата секоја
минута и запиши ја во табелата. Ако има потреба, додај уште редови во табелата.
б) Во која лименка најбргу се излади водата? Што значи тоа?
Што можеш да заклучиш од мерењата?
_______________________
Време Поцрнета Алуминиумска Обоена
_______________________ (min) лименка лименка лименка
_______________________ t (oC) t (oC) t (oC)
_______________________ 0
_______________________ 1
_______________________ 2
_______________________ 3
_______________________ 4
_______________________ 5
_______________________ 6
_______________________ 7
_______________________ 8
_______________________ 9
10
_______________________
11
_______________________
12
_______________________
13
_______________________
14
_______________________
15
44
г) Можеш да го изведеш истиот експеримент со ладна вода од фрижидер наместо со врела
вода. Во тој случај можеш да ги поставиш лименките во близина на класична светилка
(која не е штедлива, не е неонка и не е ЛЕД) или на сонце. Мери ги температурите и следи
како се загрева водата во лименките. Во која лименка најбрзо се загреа водата?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
15. Наведи 10 различни материјали.
а) Групирај ги во две групи: добри и лоши топлоспроводници.
Добри топлоспроводници Лоши топлоспроводници
б) Кои од овие материјали можат да се употребат како топлински изолатори?

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
в) Поради што некои материјали се добри топлински изолатори?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
г) Кога би требало да измислиш нов материјал кој е добар топлински изолатор, на што
посебно би обрнал внимание? Кои својства на материјалот ќе бидат важни да ги
контролираш и какви треба да бидат тие?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
д) На располагање имаш: парчиња стакло, хартија, ситни шајки, алуминиумска фолија,
пластична фолија, песок, дрвени струготини, метални струготини и трева. Со кои од
овие материјали можеш да направиш добра топлинска изолација? Со кој материјал би ја
обложил твојата планинска куќарка? Објасни.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
45
16. Во последно време во продавниците се продаваат торби во кои се ставаат шишиња со
ладни пијалаци (или нешто друго ладно) и тие го одржуваат пијалакот ладен. Објасни како
се направени тие торбички.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Дали тие можат да го одржат чајот врел? Објасни зошто мислиш така.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
17. Некои луѓе велат дека во зима треба да се носи дебела облека, ракавици, капи и шалови,
затоа што тие греат. Колку е точно тоа? Дали капите и шаловите може да се користат и за
ладење?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
18. Кога се зборува за прозорци со пластични рамки се спомнува терминот комори. Можеш
да ги слушнеш луѓето како прашуваат „колку комори имаат тие прозорци“. Распрашај се
за какви комори станува збор. Зошто е важен овој податок? Какво влијание има бројот на
комори за квалитетот на прозорецот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
19. Во еден стан има три идентични соби. Во првата соба на подот е поставена вклучена
греалка. Во втората соба на подот е поставен вклучен калорифер, чија грејна моќност е
еднаква со онаа на греалката. Во третата соба на ѕидот е поставен вклучен клима-уред, кој
исто така има еднаква грејна моќност со греалката и со калориферот. Дали сите соби ќе
се загреат до иста температура за еднакво време? Ако одговорот е ДА, објасни зошто. Ако
одговорот е НЕ, наведи која соба ќе се загрее најбргу, а која најбавно и објасни зошто.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
20. Во една рерна е ставен сад со вода. Вклучени се само горните грејачи на рерната, а
вратата од рерната е отворена. Во иста таква рерна е ставен сад со вода, но тука се
вклучени само долните грејачи и вратата од рерната е отворена. Дали двата сада ќе се
загреат до иста температура за исто време? Ако одговорот е ДА, објасни зошто. Ако
одговорот е НЕ, наведи кој сад ќе се загрее побргу и објасни зошто. Направи го овој
експеримент за да го провериш своето тврдење. За тоа ќе ти требаат дополнително
термометар и стоперка. Задолжително побарај помош од некој возрасен.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
46
21. Тело од железо со маса од 0,25 kg има температура од 20°С. Колкава енергија треба да му
се додаде на телото за да биде неговата температура 100°С? Потребните податоци земи ги
од табелата на страна 39.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
22. Тенџере од челик има маса од 0,7 kg. Колкава енергија треба да се одземе за да се намали
неговата температура од 100°С на 30°C?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
23. Едно тело од алуминиум со маса од 400 g треба да се загрее, при што неговата
температура треба да се промени за 120°С. Колкава енергија ќе се потроши при ова
загревање?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
24. Радијатор направен од бакар има маса 18 kg. Колкава енергија треба да му се одземе за да
се намали неговата температура за 10°С?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
25. Во еден сад има 2 L вода. Колкава ќе биде температурата на водата ако за нејзино
загревање се потроши енергија од 600 kJ? Претпостави дека водата на почетокот била на
собна температура (20°С).
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
26. Средната температура на Јужниот Пол, измерена во јули, изнесувала –62,8°С. За да
добијат вода членовите на една експедиција, зеле 5 kg мраз и го загреале до 0°С. Колку
енергија потрошиле?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
27. Тело од олово, со маса 350 g, се загрева, при што се троши енергија од 15 kJ. За колку ќе
се промени температурата на телото?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
28. Сад со маса од 650 g се загрева. За да се промени неговата температура за 60°С,
потрошени се 29 370 J. Од кој материјал е направен садот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
29. а) Колкава енергија е потребна за загревање на водата во бојлер кој собира 80 l вода, ако
таа треба да се загрее од 20°С на 60° С?
____________________________________________________________________________
б) Прикажи го резултатот во киловат-часови (kWh).
____________________________________________________________________________
47
в) Колку ќе платиш за потрошената електрична енергија ако си користел „скапа струја“?
______________________________________________________________________________
г) Колку пари ќе заштедите во домот ако користите „евтина струја“? Информацијата
за цената на електричната енергија можете да ја најдете на веб-страницата на
Регулаторната комисија за енергетика на Република Македонија http://www.erc.org.mk/
pages.aspx?id=153.
______________________________________________________________________________
30. Една фритеза собира 2 L масло за јадење. Колку електрична енергија ќе се потроши за
загревање на маслото од 25°С на 150°С?
______________________________________________________________________________
31. Камен со маса од 28 kg, во текот на денот се загреал до температура од 65°С. Во текот на
ноќта се оладил до температура од 18°С.
а) Колкаво количество енергија предал на околната средина?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
б) Кога целата енергија би била предадена на вода, колку литри вода би можеле да се
загреат од 18°С на 65°С?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
32. Еден грејач ја загреал водата во тенџерето од 20 oС до вриење. Притоа, електричното
броило покажало дека се потрошиле 0,2 kWh електрична енергија. Под претпоставка дека
нема никакви губитоци и целата електрична енергија се претвора во топлинска енергија,
откриј колкаво количество вода имало во тенџерето.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
33. Во еден стар рецепт за правење пиво се вели дека за да се „пресече“ ферментацијата на
пивото, во бурето треба да се стави загреан камен. Во нашиот рецепт каменот има маса од
10 kg и се загрева до температура од 150°С. Во бурето има 50 L пиво, на температура од
28°С. Колкава ќе биде рамнотежната температура на каменот и пивото откако каменот ќе
се потопи во бурето? Претпоставете дека густината на пивоте е еднаква со онаа на водата.
______________________________________________________________________________
34. Дјуаров сад (термос) е сад што е добро топлински изолиран. Изолацијата е направена
од двојни стаклени ѕидови, помеѓу кои постои вакуум. Во еден ваков сад има 0,5 L вода
на температура од 23,1°С. Метално топче со маса од 62,3 g, е загреано на температура
од 163,2 °С. Топчето се става во водата и по извесно време се постигнува топлинска
рамнотежа помеѓу топчето и водата, при што рамнотежната температура изнесува 24,7 °С.
Од кој метал е направено топчето?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
48
35. Една соба има под со страни 3 m и 4 m, а плафонот е на висина од 2,5 m. Во собата има
35. Една соба имарадијатори
три челични под со страни кои се 3m и 4 m, адо
загреани плафонот
температура е на висина
од 40°С.одСекој 2,5 m.одВо собата има
радијаторите
три
има челични
маса радијатори кои се загреани до температура одво 40°С. Секој од радијаторите
35. Една собаод има по 15 kg.
под Почетната
со страни 3 m температура
и 4 m, а таванот на воздухот
е на висина собата
од 2,5 m.е 16°С. До која
Во собата има
има маса
температура од по
ќе 15
се kg.
загрееПочетната
воздухот температура
кога ќе настанена воздухот
топлинска во собата
рамнотежа е 16°С. До која
помеѓу
три челични радијатори, секој со маса од по 15 kg. Во моментот кога радијаторите биле
температура
радијаторите ќе се загрее воздухот кога ќео настане топлинска рамнотежа помеѓу
и воздухот?
исклучени, нивната температура била 40 С, а температурата на воздухот во собата била
радијаторите и воздухот?
16 о
С. До која температура ќе се загрее воздухот кога ќе настане топлинска рамнотежа
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
помеѓу радијаторите и воздухот?
_____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
36. Експеримент. Во овој експеримент треба да испитате колкав е толинскиот капацитет
36. _Експеримент.
_на вашата шоља за Во овој експеримент треба
чај/кафе/млеко. да испитате колкав
ЗАДОЛЖИТЕЛНО
____________________________________________________________________________ ПОБАРАЈТЕе толинскиотПОМОШ капацитет
ОД
на вашата
ПОВОЗРАСНИ! шоља за чај/кафе/млеко.
Вообичаено, ваквите ЗАДОЛЖИТЕЛНО
шољи имаат ПОБАРАЈТЕ
волуменски ПОМОШ
капацитет од ОДmL до
250
36. Експеримент - Во овој експеримент треба да испиташ колкав е толинскиот капацитет на
ПОВОЗРАСНИ!
330 mL. Вообичаено,предложени
Затоазаколичествата ваквите шољи имаат
подолу севолуменски
прилагодени капацитет од 250 mL до
на тој волумен.
твојата шолја чај/кафе/млеко. ЗАДОЛЖИТЕЛНО ПОБАРАЈ ПОМОШ ОД ВОЗРАСЕН!
330 mL. Затоа количествата предложени подолу се прилагодени на тој волумен.
За експериментот
Обично, ваквите сешолји
потребни: имаат волуменски капацитет од 250 ml до 330 ml. Затоа
За експериментот
– Една шоља
предложените се потребни:
количества се приспособени на тој волумен.
–– Една
Парче шоља
стиропор кој се:
ќе послужи како капак на шољата
За експериментот потребни
–– Парче стиропор кој ќе послужи како капак на шољата
- еднаСтиропор
шолја, за изработка на топлотна изолација на шољата
–– Стиропор
Самолеплива за изработка на топлотна изолација на шољата
- парче стиропор којлента (селотејп)
ќе послужи како капак на шолјата,
–– Самолеплива лента (селотејп)
- стиропор за изработка на топлотнакористите
Еден термометар (Можете да изолацијаи на топломер)
шолјата,
–– Еден
Една термометар
кујнска мерица (Можете да користите и топломер)
- леплива лента,
–– Една
Нешто кујнска
со штомерица ќе ја греете водата (лонче или тенџерче со решо/шпорет, микропечка,
- еден термометар (можете да користите и топломер),
– Нешто со што ќе ја греете водата (лонче или тенџерче со решо/шпорет, микропечка,
- еденелектричен
сад за мерење, бокал (кетл) или слично).
електричен
Направете бокал изолација
топлотна (кетл) или на слично).
шољата,
•
- нешто со што ќе ја греете водата (лонче илитака што ќе
тенџерче најарешо/шпорет,
обвиткате со микропечка,
стиропор.
• Направете
Стиропорот топлотна
облепете изолација
го со на
самолепливашољата,лента. така што ќе ја обвиткате со стиропор.
електричен бокал или слично).
• Стиропорот
Направете капак облепете го со самолеплива
за шољата од стиропор.лента. На него направете отвор низ кој ќе можете да
• • Направи
Направете топлотна
капак изолација
за
го провлечете термометарот, така шољата наодшолјата,
стиропор.
што ќе такаНа што
можетенегоќеда јајаобвиткаш
направете
мерите со низ
отвор стиропор.
кој ќе можете
температурата да
во шољата.
• Стиропорот
го Бидејќизалепи
в) провлечете шољата годолго
со леплива
термометарот, времетака лента.
што ќе
стоела воможете
собата каде да ја штомерите температурата
работевте, нејзината во почетна
шољата.
• • Направи
в) капак
Бидејќи шољата
температура за шолјата
е еднаква долго од стиропор.
со време
собната стоела На него направи
во собатаИзмерете
температура. отвор низ
каде штојаработевте, кој ќе можеш да го
нејзината почетна
собната температура и
провлечеш
запишететермометарот
температура ја вое еднаква
табелатасо за да ја
(tсобната
). мериш температурата
температура. Измерете во шолјата.
ја собната температура и
• • в) запишете
Бидејќи шолјата
Загрејте ја во табелата
извесно долго
количество време
шоља
(tшоља).стоела
вода до во собата
околу 50 °С.каде што работиш, нејзината
ВНИМАВАЈТЕ АКО КОРИСТИТЕ почетна
• температура
Загрејте
ЖИВИНизвесно е еднаква
„ТОПЛОМЕР“, со собната
количество вода
за мерење температура.
дотелена
околу 50 Измери ја собната
°С. ВНИМАВАЈТЕ
температура, највисокататемпература
АКО и запиши
КОРИСТИТЕ
температура што
ја ЖИВИН
во табелата
тој ја мери е 42 (t
„ТОПЛОМЕР“, ). за мерење телена температура,
°С. Тоа значи дека водата не смее да биде загреана на температура
шолја највисоката температура што
• Загреј
тој извесно количество
повисока ода 42 °С.Тоа значи
ја мери е 42 °С. вода дека
до 50°С. водатаВНИМАВАЈ
не смее даАКО биде КОРИСТИШ ЖИВИН
загреана на температура
• ТОПЛОМЕР
повисока
Од загреаната одаза 42
мерење
°С. сотелесна
вода помош на температура,
мерицата измеретеоти највисоката
200 mL температура
вода. Измерете што ја ја мери е
нејзината
42°С.
• Од Тоа значи
загреаната(tвода
температура дека водата
со помош ја
). Запишете не смее
наво да биде
мерицата загреана повеќе од 42°С.
табелата.измерете 200 mL вода. Измерете ја нејзината
• • Одтемпература
загреаната вода,
Ставете ја во шољата,(t
вода
вода
).со помош
поклопете ја созакапакот
Запишете на
ја садот
во табелата.мерење,заизмеришољата200 ml вода. Измери
и провлечете ја
го термометарот
• нејзината
Ставете
низ отворот температура
ја вона шољата,
капакот. (tвода ). Запиши
поклопете ја ја
сово табелата.
капакот за шољата и провлечете го термометарот
• • Стави
низ ја во
отворот
Мешајте шолјата,
на капакот.
внимателно поклопи ја со капакот
со термометарот. Температурата и провлечи гоќетермометарот низ отворот на
почне да се намалува.
•
• капакот.
Мешајте
Во еден моментвнимателно паѓањето со термометарот.
на температурата Температурата
ќе престане. ќе Тоа
почне да се намалува.
е рамнотежната
• • Мешај
Во внимателно
еден момент
температура помеѓу со термометарот.
паѓањетоладната Температурата
на температурата
шоља и топлатаќевода. ќе
престане. почне
Запишете да сеи намалува.
Тоа ејарамнотежната
оваа температура во
• Вотемпература
еден момент
табелата. (tрамн паѓањето
помеѓу
). на температурата
ладната шоља и топлата ќе престане.
вода. ЗапишетеТоа е рамнотежната температура
ја и оваа температура во
• помеѓу
табелата.ладната
Во пресметките (tрамншолја
). ни еипотребна
топлата вода. масата Запиши
на водата. ја и оваа
Бидејќитемпература
водата има во густина
табелата.од(tрамн).
• • ВоВо пресметките
1000 пресметките
kg/m 3 ни
можеме е потребна
ни едапотребна масата
сметамемасата на
дека 200 водата.
на mLводата. Бидејќи
водаБидејќи
имаат масаводата
водата има
200има густина
0,2 kg.одод
g = густина
1000
1000 kg/mkg/mможеме
3 3
можеме дада сметаме
сметаме дека дека200 mlmL
200 вода водаимаат
имаат масамаса 200200g =g0,2 kg.kg.
= 0,2
Маса на
Маса на свода JJ  tвода (°С) tшоља(°С) tрамн(°С)
водата свода  kg ⋅ K  tвода (°С) tшолја (°С) tрамн (°С) (
ККшоља )
 
водата  kg ⋅ K 
вода шоља рамн
(
Кшолја
шоља )
0,2 kg
0,2 kg
49
49
49
а)
а) Специфичниот топлински
Специфичниот топлински
топлински капацитет
капацитет на
на водата,
водата, свода најдете го од табелата на почетокот
а) Специфичниот
а) Специфичниот топлински капацитет
капацитет на водата, сссвода
на водата, вода
најдете
,најдете гоод
го
најди го одтабелата
од табелатана
табелата напочетокот
на почетокот
почетокот
од
од ова
ова поглавје
поглавје и
и запишете
запишете го.
го. Пресметајте
Пресметајте го
го топлинскиот
вода
топлинскиот капацитет
на вашата
вашата шоља
шоља
од ова
од ова поглавје
поглавје ии запишете
запиши го.
го.Пресметај го топлинскиот
Пресметајте го топлинскиот капацитет на шолјата
капацитет според
на вашата шоља
според
според следнава
следнава постапка.
постапка.
според
следнаваследнава постапка.
постапка.
Количеството
Количеството топлина
топлина што
што водата
водата го оддала
го оддала
оддала при
при ладењето
ладењето изнесува:
изнесува:
што водата го
го оддала водата при
при ладењето
ладењето изнесува:
изнесува:
Q
Q =c m ⋅ (t −t )
Q == cc m
m ⋅⋅((tt −− tt ))
што шољата
шољата го има
го има добиено
има добиено
добиено при
при загревањето
загревањето изнесува:
изнесува:
што шољата
го има добиено
го шолјатапри
призагревањето
загревањетоизнесува:
изнесува:
Q
Qшолја == ⋅ (t −t )
Q = шолја ⋅⋅((tt −− ttшолја ))
Овие
Овие две
две количества
количества се
се еднакви,
еднакви, затоа
затоа што
што целата
целата топлина
што водата
водата ја
ја оддала
оддала ја
ја
Овие
Овие две
две количества
количества се
се еднакви,
еднакви, затоа
затоа што
што целата
целата топлина
што водата
водата ја
ја оддала
оддала ја
ја
примила
примила шољата:
шољата:
примила шољата:
примила шолјата:
c m ⋅ (t −t )= ⋅ (t −t )
cc m
m ⋅⋅((tt −− tt )) == шолја
⋅⋅((tt −− tt шолја))
Оттука,
Оттука, за
за топлинскииот
топлинскииот капацитет
на шољата
шољата К
К се добива:
шоља се
Оттука,
Оттука, за
за топлинскииот
топлинскииот капацитет
на шољата
шолјатаК
Кшоља се добива:
добива:
шолјасе добива:
шоља
cc m
m ⋅ (t − t )
=
= c m ⋅⋅((tt −− tt ))
шолја = (t −t )
((tt −− tt шолја))
Запишете
Запишете ја
ја вредноста
вредноста во
во табелата.
табелата. Која
Која ее единицата
единицата за
за топлинскиот
топлинскиот капацитет?
капацитет? Од
Од
Запишете
Запиши јаја вредноста
вредноста вово табелата.
табелата. Која
Која е еединицата
единицата за за топлинскиот
топлинскиот капацитет?
капацитет? Од
Можеш
последната
последната формула
формула можете
можете да да ја
да ја изведете.
ја изведете.
изведете. Во
Во празните загради
празните загради
загради внесете
внесете ја единицата.
ја единицата.
единицата.
последната
да ја изведеш формула можете
од последната формула. ВнесиВо ја празните
единицата во празните внесете ја
загради.
_____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
37.
37. Испитајте
Испитајте како
како зависи
зависи апсорпцијата
апсорпцијата на
на топлина
топлина од
од материјалот
материјалот (зависност
(зависност на
на топлинскиот
топлинскиот
37. Испитајтекако
37. Испитај како зависи
зависи апсорпцијата
апсорпцијата нана топлина
топлина одод материјалот
материјалот (зависност
(зависност нана топлинскиот
топлинскиот
капацитет
капацитет од
од специфичниот
специфичниот топлински
топлински капацитет).
капацитет).
капацитет
капацитет од од специфичниот
специфичниот топлинскитоплински капацитет).
капацитет).
За
За овој
овој експеримент
експеримент ви
ви се
се потребни:
потребни:
За
За–овој овој експеримент
експеримент ви се
потребнипотребни:
се:
– Две
Две лименки
лименки од
од сок.
сок. Може
Може да бидат
да бидат
бидат било
било Време Лименка со Лименка какви
какви со
–
- две два Две лименки
лименки од од
сок. сок.
Може Можеда да
бидат каквибило Време
Време
Време Лименка
Лименка
Лименка со
со
со Лименка
Лименка
Лименка какви
билосо со
два
со
два сада
сада кои
кои можеда
можеда ги
ги греете
греете на
на рингла:
рингла: (min) вода џезвиња,
мало
џезвиња,
сада два што сада
може коида можеда
ги греете ги на
греете на рингла:
рингла: ѓезвиња, (min)
(min)
(min) вода
вода
вода мало
џезвиња,
малометални
масло
метални
метални лончиња
лончиња и слично. Важно е да бидат
лончиња метални лончиња
и слично. Важноии слично.
слично. Важно
Важно
е да бидат ее да
да
еднакви; tt ((ooooC)
t (( C) C)
C)
бидат
ttбидат
(ooC)
t (((ooC)
C)
C)
еднакви.
еднакви. t t
- вода еднакви.
и масло; 00
– Вода и масло. 00
–– Вода
- шпорет Водаили ии масло.
масло.
решо; 1
–
–– Шпорет
Шпорет
Шпорет
или
или
или
решо.
решо.
решо. 111
- два– Дватермометра.
термометри. 2
–– Два
Два термометри.
термометри. 222
3
• Во
Во
• ВоВо
• •
едната
едната
едната
едната
лименка
лименка
лименка
лименка
ставете
ставете
ставете
стави вода,
вода,
вода, а во другата
а воаадругата
вода, во другата
во другата 333
ставете масло. Масите на маслото и водата 4
ставете
масло.
ставете масло.
Масите
масло. Масите
наМасите
маслото наимаслото
на маслото ии водата
водата треба водатада 444
треба да бидат еднакви. Поставете ги двете 5
треба
треба
бидат да бидат
да
еднакви.бидатПостави
еднакви.
еднакви. Поставете
гиПоставете
двете лименки ги двете
ги двете 555
лименки
лименки на една
на една
една иста рингла
иста рингла
рингла од
од шпоретот
шпоретот или
или 6
налименки
иста рингла на од шпоретот
иста илиод решото.
шпоретот Со или 666
решото.
решото. Со
Содве тоа што
тоаидентичниземавте
што земавте
земавте две идентични
две идентични
идентични 7
тоа што зеде
решото.
лименки
Со
и
тоа
што
што
ги поставивте
лименки
две
на иста
и што
рингла 777
лименки
поставииинашто
гилименки што
истагирингла
ги поставивте
поставивте на иста
на
овозможи иста рингла
да рингла
биде 8
овозможивте исто количество енергија да 888
овозможивте
апсорбирано
овозможивте истоисто
исто количество
количество
количество енергија
енергија
енергија да
оддадвата 9
биде апсорбирано
биде апсорбирано
апсорбирано од од двата
од двата материјала.
двата материјала.
материјала. 999
биде
материјала. 10
10
• Ставете
Ставете
• Стави по еден
по еден
еден термометар
термометар во секоја
во секоја
секоја 10
10
• • Ставете по еден
по термометар
термометар во секоја
во лименка. 11
лименка. Внимавајте
лименка. Внимавајте
Внимавајте термометрите
термометрите да не
да не
не 11
11
11
Внимавајте
лименка. термометрите да не го допираат
термометрите да 12
го допираат
го допираат
допираат дното,
дното, каде што
каде што има
штосоима
има контакт
контакт 12
12
12
го
дното, каде што дното, каде
има контакт контакт
ринглата од
со
со ринглата
ринглата од
од шпоретот.
шпоретот. Мерете
Мерете ја
ја 13
13
шпоретот.
со ринглата Мери ја температурата
од шпоретот. Меретесекоја
ја минута 13
13
температурата
температурата секоја
секоја минута
минута ии запишете
и запишете
запишете ја ја во
ја во
во 14
14
и температурата
запишувај ја восекоја минута
табелата. 14
14
табелата.
15
15
50
50
50
Која течност се загреа побрзо?
Двете течности апсорбираа еднакви количества енергија, имаа еднакви маси, а имаа
различна промена на температурата. Што значи тоа?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
38. Експеримент - Испитај како зависи апсорпцијата на топлина од количеството на

материјалот (зависност на топлинскиот капацитет од масата на телото).
За овој експеримент потребни се:
- три лименки од сок. Може да бидат какви било два сада што се греат на рингла: ѓезвиња,
метални лончиња и слично. Важно е да бидат еднакви;
- вода;
- шпорет или решо;
- три термометри.
• Во првата лименка стави 100 ml вода, во втората 200 ml вода, а во третата 300 ml вода.
Стави ги сите три лименки на иста рингла од шпоретот или решото. Постави по еден
термометар во секоја лименка и повремено мешај со нив. Внимавај термометрите да не
го допираат дното, каде што има контакт со ринглата од шпоретот. Мери ја температурата
секоја минута и запишувај ја во табелата.
Време Лименка со Лименка со Лименка со
(min) 100 ml вода 200 ml вода 300 ml вода
t (oC) t (oC) t (oC)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Која лименка се загреа најбрзо? Што значи тоа? Како зависи топлинскиот капацитет од
масата на телото?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
51
39. Експеримент. За - Замикробрановите
микробрановитепечки печкиобично
обичносесевели
велидека
декасесемногу
многуефикасни.
ефикасни.ВоВоовој овој
39. експеримент
експеримент ќе
Експеримент. Заја
ќе провериш
проверитеефикасноста
јамикробрановитеефикасноста на
намикробрановата
печки обичномикробрановата
се вели дека се печка,
печка,
многу односно
односно
ефикасни.ќе
ќеизмериш
измерите
Во овој
колкав дел од
колкав дел одќе
експеримент потрошената
потрошената енергија
ја проверитеенергија на микробрановата
на микробрановата
ефикасноста печка се троши
печка печка,
на микробрановата се троши за загревање
за загревање
односно на
ќе измерите
на храната.
храната.
колкав дел ЗАДОЛЖИТЕЛНО
ЗАДОЛЖИТЕЛНО
од ПОБАРАЈ
ПОБАРАЈТЕ
потрошената енергија ПОМОШ
ПОМОШ ОД
на микробрановата ОД ВОЗРАСЕН.
ПОВОЗРАСНИ.
печка се троши Ефикасноста,
Ефикасноста,
за загревање на
односно
односно коефициентот
храната. коефициентот
ЗАДОЛЖИТЕЛНО на
на ефикасност
ефикасност
ПОБАРАЈТЕ може
може да
да го
ПОМОШго пресметаш
пресметате, ако
акогигиизмериш
ОД ПОВОЗРАСНИ. измерите енергијата
енергијата
Ефикасноста,
апсорбирана
апсорбирана од
од храната,
храната, Q
Q
односно коефициентот на ефикасност
храна
храна
, и
и потрошената
потрошената енергија
енергија од
од микробрановата
микробрановата печка,
печка,
може да го пресметате, ако ги измерите енергијата Qмбп
Q мбп
,и
иапсорбирана
аконаправите
ако направиш однос
ододнос ододтие
храната, тие
Q две
две
храна
вредности.Ако
ивредности.
потрошената Ако таавредност
таа
енергија вредност јајапомножите
помножишпечка,
од микробрановата сосо100,
100,
Qќеќејаија
мбп
добиеш
добиете
ако во проценти:
во проценти:
направите однос од тие две вредности. Ако таа вредност Q ја помножите со 100, ќе ја
Q
добиете во проценти: ηη == �=Q
η= Q =Q Q
=Q Q100%
= Q 100%
На некои места овој коефициент можете да го најдетеQи како коефициент на полезно
дејство.
На
На некои места
некои местаовој овојкоефициент
коефициентможеш можетедадагогонајдеш најдетеи икако какокоефициент
коефициентнанаполезно полезно
дејство.
дејство.
За реализација на експериментот ви се потребни:
За–реализација
За реализација
шест поголеми на експериментот
на експериментот
компири ви се потребни:
потребни се:
- шест термометар
– шест поголеми
поголеми компири
компири,
микробранова печка
– термометар
- термометар,
– кујнска
микробранова
- микробранова вага печка, печка
– чинија
кујнска
- кујнска вага, вага
кујнски ракавици за фаќање врели работи
– чинија
- чинија,
–
Накујнски

- заштитни
• плочката ракавици
ракавици заза
на позадината фаќањефаќање врели работи печка прочитајте ја моќноста на
нажешко
микробрановата
• • микропечката.
На плочката
Одзади, на плочкатанаТаа обично
позадината
на ена
микробрановата дадена во печка,
микробрановата киловати (kW).прочитајте
печка
прочитај јаЗапишете
моќноста ја на
во микропечката.
табелата.
моќноста на Таа
• микропечката.
Направете
обично е дадена дупка Таа
во во обично
еден од(kW).
киловати е дадена
компирите, во киловати
Запишитолкава (kW). Запишете ја во табелата.
за да можете да го ставите термометарот
ја во табелата.
• • во
Направи неа.дупка
Направете Ставете во го
дупка вотермометарот
еден еден
компир. од компирите,
Треба во дупката, толкава
да биде измерете
толку за големаја температурата
да можете за дадаможеш
го ставитенаголадниот
да термометарот
ставиш
компир,
во неа.
термометарот t
Ставете и запишете
го термометаротја температурата
во дупката, во табелата.
измерете
ладенво неа. Стави го термометарот во дупката, измери ја температурата на ја температурата на ладниот
• компир,
ладниот
Измерете tладен
компир, и tзапишете
ја масата ладен
,на
и запиши ја температурата
компирот ја температурата
и запишете војатабелата.
вовотабелата.
табелата.
• Измери
• Измерете
Ставете ја масата
гојакомпирот на компирот
масата навокомпирот и запиши
микропечката. и запишетејаВклучете
ја во јатабелата.
микропечката да работи две минути.
• Стави
• Ставетего компирот
го компирот во микробрановата
во микропечката. печка.
ВклучетеВклучи ја ја да работи две
микропечката да минути.
работи две минути.
Со помош на ракавиците извадете го компирот и ставете го на чинијата. Измерете ја
• Со помош на ракавиците извади го компирот и стави го на чинијата. Измери ја
температурата на врелиот
• Со помош на ракавиците извадете го компир, t и запишете ја во табелата.
компирот и ставете го на чинијата. Измерете ја
температурата на врелиот компир, tврелврел , и запиши ја во табелата.
температурата на врелиот компир, t и запишете ја восетабелата.
• ОдОд
• врската
врската помеѓу
помеѓу киловатчасовите
киловатчасовите и џулите
и врел
џулите можеможе дада открие
се открие колкуколку изнесува
изнесува еден
еден
• коловатсекунд
Од врската помеѓу
киловатсекунда (kWs):
(kWs): киловатчасовите и џулите може да се открие колку изнесува еден
• коловатсекунд
1h = 60 • 60 = 3600 = 3,6 1h
(kWs): = 60.
10•6 60
s; 1kW= 3600 = 3,6=.1010
= 1000
6
s3 W
; 1kW = 1000 = 103 W
• 1 kWh = 3,6.106 s • 10 1h31=W; 603600
kWh • 60
= 3,6= 3600
kWs
. =• 10
10=6 s3,6 3,6
10 10Ј ; s3600
.
. 3 6W
6
; 1kW kWs = 1000
= 3,6=.10106 3W
Ј
• 1 kWs = 1000 J 1 kWh = 3,6 10 1s •kWs. 6
10 W3
; 3600J kWs = 3,6 10 Ј
= 1000 . 6
• Оттука,
• Оттука, енергијата
енергијата што што ја потрошила
микробрановата 1 микробрановата
kWs печка печка, Qмбп
= 1000јаJ потрошила, Qмбп, може
, можедада
се се
пресмета
пресмета
ако времето
ако времето
• Оттука, изразено
изразено
енергијата во
што секунди
вомикробрановата се помножи
секунди се помножи со
печкасо 1000.
ја 1000.Запиши
потрошила,Запишетеја вредноста.
Qмбпја, може
вредноста.
да се пресмета
• Количеството
ако времето изразенотоплина што го примил компирот, Q , може да се пресмета од
• Количеството топлинавокое секунди
компирот се помножи
го примил, со Q 1000.
компир
,Запишете
може да се ја вредноста.
пресмета од
формулите за примено или оддадено количество топлина дадени во воведот, како компир
формулите
Количеството за примено
топлина кое иликомпирот
оддадено го количество
примил,(од Qтоплина дадени
, може севопресмета
воведот, одкако
•
производ од специфичниот топлински капацитет табелата
компир надастр.39), масата и
производ од
формулите за разлика.специфичниот
примено или оддадено количество топлина дадени во воведот, какои
топлински капацитет (од табелата на стр.39), масата
температурната
температурната
производ разлика и топлински капацитет (од табелата на стр.39), масата и
од специфичниот
• Повтори го мерењето за два и за три компири. Дали ефикасноста е иста? Ако не, објасни
• температурната
Повторете
зошто е тоа така. разлика
го мерењето
Ако е иста, заи два компири
објасни зошто и за таатри не компири.
се промени. Дали ефикасноста е иста? Ако
не, објаснете
• Повторете го зошто
мерењето е тоазатака. Ако е иста,
два компири и заобјаснете
три компири. зоштоДали таа не се промени.
ефикасноста е иста? Ако
не, објаснете зошто е тоа така. Ако е иста, објаснете зошто таа не се промени.
ttладен
ладен
((ooC)
C) ttврел
врел
((ooC)
C) QQмбпмбп
(Ј)
(Ј) Q
Qкомпир
компир
(Ј)
(Ј) ηη (%)
(%)
tладен (oC) tврел (oC) Qмбп (Ј) Qкомпир (Ј) η (%)
11
212
2
52
52
Број на m tладен tжежок Qмбп Qкомпир Q Q
100%
компири (kg) (°С) (°С) (J) (Ј) Q Q
1
2
3
40. На која температура испарува водата?

а) 0°С б) 50°С в) 100°С г) 90°С д) _________________
Објасни го својот одговор.
41. Дополни ги празните места во речениците.
а) При загревање на течноста, брзината на честичките во неа се _____________________ .
б) Честичките во течноста кои имаат најголема __________________ најлесно излегуваат
од неа, односно испаруваат.
в) Ако брзината на честичките во течноста е мала, тоа значи дека нејзината температура е
______________________ .
г) При процесот на испарување температурата на течноста се ___________________ затоа
што во неа остануваат честичките со _________________________ брзина.
д) Кога се сушат алишта, тие не се закачуваат превиткани во повеќе слоеви. На тој начин
им се ____________________ површината од која може да испарува водата. На тој начин
се _________________ брзината на сушење, односно се _________________ времето на
сушење.
42. Кога е некој болен и има висока температура, му ставаат влажни облоги на глава и го
мачкаат со алкохол. Зошто е тоа така?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
43. Експеримент - Испарување. Испарувањето на течностите зависи од повеќе фактори.
Во овој експеримент ќе испиташ како зависи испарувањето на водата од големината на
слободната површина. За тоа потребни се:
- две чаши од по околу 50 ml,
- водоотпорна површина (стакло, пластика, водоотпорна маса и слично),
- часовник
• Наполни ги чашите со вода. Водата од едната чаша разлеј ја внимателно по водоотпорната
површина. Размачкај ја со рака на колку што е можно поголема површина.
• Забележи го денот и времето на часовникот кога го направи ова и запиши го во табелата.
• Остави ја водата во втората чаша. Набљудувај за колку време ќе испарат двете води.
53
Напомена: Доколку експериментот го работиш зиме, може со шприц да измериш и
помал волумен од 50 ml (на пример 20 ml)
Време потребно
Час на почнување Час на испарување за испарување
(min)
водата во
чашата
водата на
површината
а) Која вода испари побргу? За колку време? Зошто испари побргу таа вода? Колку испари
другата вода за тоа време? Зошто таа вода испарува побавно?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
44. Во овој експеримент ќе испиташ како зависи испарувањето на водата од движењето на
воздухот над неа. За тоа потребни се:
- една чаша од околу 50 ml,
- две водотпорни површини,
- вентилатор (можете да употребиш калорифер или фен, но со исклучен грејач),
- часовник
• Наполни ја чашата со вода и водата разлеј ја внимателно на едната водоотпорна
површина.
• Повтори ја постапката и со втората површина.
• Постави го вентилаторот во близина на едната површина и вклучи го да дува над
површината со водата. Запиши го времето кога го почна тоа.
Време потребно
Час на почнување Час на испарување за испарување
(min)
со вентилатор
без вентилатор
а) Која вода испари побргу? За колку време? Зошто испари побргу таа вода?
Зошто таа вода испарува побавно?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
54
ЕЛЕКТРИЧНИ ПОЛНЕЖИ И ЕЛЕКТРОСТАТИКА
• Постојат два вида полнежи: позитивен и негативен.
• Телото што има ист броj позитивни и негативни полнежи е неутрално.
• Ако електроните преминале од едно на друго тело, тогаш секое од телата ќе биде
наелектризирано.
• Електроните можат слободно да се движат низ спроводникот. Во изолаторот тие не
можат да се движат.
• Количеството електричество се бележи со Q и се мери во кулони (C).
• Еден неутрален атом содржи еднакви по големина позитивно (+Q) и негативно (–Q)
количество електричество.
• Искрење се појавува кога воздухот спроведува електричество (појавата во задачата со
струјата помеѓу раката и металната квака).
• Молњата е голема искра што може да им нанесе штета на луѓето и објектите.
• Заштитата од молња (громобранот) го намалува ризикот од оштетувања при удар на
молња.
• Заземјувањето го намалува ризикот од искрење и шокови.
1. Размисли и одговори.
Која сила ги привлекува хартичињата кон протриениот

чешел? __________________________________________
Дали чешелот ги привлекува од поголема далечина или
треба да им се доближи на мало растојание?
________________________________________________
Значи, електростатските сили дејствуваат на __________
растојанија.
Како се електризира предметот што го триеме со некој
материјал? Истоимено или разноимено со материјалот?
_______________________________________________
_______________________________________________
Појасни го својот одговор.
_______________________________________________
_______________________________________________
55
Зошто балоните се поставуваат како на Објасни на кој принцип функционира
сликата десно откако ќе се протријат од четката за собирање прав. Како ја
коса? собира правта?
______________________________________ ____________________________________
______________________________________ ____________________________________
______________________________________ ____________________________________
2. Дополни ги речениците со соодветните поими: привлечни, одбивни, истоимени,

разноимени, вишок и недостиг.
Силите во овој случај се __________________.
Полнежите се _________________.
Левото топче има ___________електрони.
Десното топче има ____________електрони.

Полнежите се _________________.

Полнежите се _________________.
3. Направи го експериментот од сликата. Обеси
една прачка од ПВЦ (поливинил хлорид -
пластика) за да може слободно да ротира над
некоја површина. Доближи до едниот нејзин
крај една друга, но претходно протриена
поливинилска прачка (пенкало или чешел од Пенкалото ќе ја
волнена или синтетичка облека). Обесената врти прачката без
прачка ќе може да се врти, ротира. Објасни го никаков физички
опитот. контакт.
56
4. Објасни зошто атомите во целина се неутрални? __________________________________
_______________________________________________________________________________
5. Протриј една прачка од перспекс (плексиглас) со едно крпче.
a) Ако перспексот се наелектризирал негативно, крпчето се наелектризирало

__________________________.
б) Дали полнежот на крпчето е поголем, помал или еднаков со оној од наелектризираната
прачка? Одговор: ________________________.
в) Дали оваа прачка ќе привлече или ќе одбие друга, иста таква протриена прачка од
перспекс? ______________________________________________________________.
6. Зошто пластиката (ПВЦ) може да се електризира со триење, но не и металот?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
7. Еден ученик вели дека прачката одбива друга прачка затоа што има полови, слични како
кај магнетите. Дали е ова точно? Објасни. _______________________________________
______________________________________________________________________________
• Атомот е изграден од ________________________ и ____________________________,
во која се движат електроните.
• Електроните се ___________________________ наелектризирани честички, протоните
се _______________________наелектризирани, а неутроните се ________________.
• Бројот на ____________________ и на ____________________ честички во атомот е
еднаков. Затоа атомот е неутрален.
• При допир на две тела кои се разноимено наелектризирани со ___________ број еднак-
ви полнежи доаѓа до нивно неутрализирање.
9. Како ќе се наелектризираат телото со кое се трие и телото што се трие? Објасни.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
10. Погледни ја сликата десно и објасни со свои зборови како работи уредот наречен
електроскоп. (Сo сино се означени деловите од изолатор.)
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
57
11. Експеримент - Направи два цилиндра
од хартија и обеси ги со најлон конец.
Фиксирај ги со леплива лента. Ако ги
допреш двата цилиндра со протриена
стаклена прачка, тие ќе се одбијат. Ако
едниот од нив се допре со стаклената
прачка (може да се земе една стаклена
епрувета) протриена со свилена марама, а
другиот со пластичен чешел протриен од
коса или од волнена облека, цилиндрите ќе се привлекуваат. Направи ги опитите и објасни
ги. Потоа, опиши го експериментот со свои зборови.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
12. Протриј една најлонска кеса од килим или од џемпер. Доближи фазомер до неа, со делот
за шрафење, а со палецот допри ја металната електрода на дршката. Што забележуваш?
Дали фазомерот свети? Сега ти е јасно зошто велиме дека телата со триење се
електризираат. Опиши како си го направил опитот и што си забележал.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
13. Со фазомер може да провериш дали е наелектризирана твојата синтетичка блуза во

услови кога ја облекуваш или соблекуваш, а таа непожелно ти се лепи за телото. Провери
и опиши.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
58
14. Често се мачиш твојата измиена и исушена коса да ја исчешлаш зашто таа постојано
се привлекува кон чешелот. Како го објаснуваш ова искуство? Дали ќе го имаш истото
искуство со метален чешел?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
15. Погледни ги следните анимации и клипови.

Погледни ги интерактивните симулации и експериментирај виртуелно:
https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/balloons-and-static-electricity
Предложени видеоклипови:
https://youtu.be/jZEFuCxD7BE
https://youtu.be/T0J5q43MSw8
Од повеќето експерименти ќе заклучиш дека електростатските сили се невидливи, дека се

слаби и функционираат на мали растојанија. Во клиповите виде и дека изолаторите можат
да се електризираат со триење.
16. Секое наелектризирано тело околу себе создава електрично поле. Полето
постои и тогаш кога во просторот на наелектризираното тело не е внесено некое
друго наелектризирано тело. Сепак, за да го видиме дејството на тоа поле ќе си
замислиме дека во просторот на тоа наелектризирано тело се внесува мало пробно
наелектризирано тело.
• Малото пробно позитивно тело ќе се привлече кон __________________
• Малото позитивно наелектризирано тело ќе се _______________ од позитивно
• Со стрелки нацртај го правецот на движење на малите наелектризирани тела во полето
што го создало големото наелектризирано тело:
а) б)
+
– +
+
59
(в) (г)
+ +
+ + + +
+ + + + – +
+ + + +
+ +
Стрелките што ги нацрта се всушност Стрелките што ги нацрта се всушност

силовите линии на електростатско поле силовите линии на електростатско поле
создадено од позитивен полнеж. создадено од негативен полнеж.
Ако знаеш дека силовите линии што го опишуваат полето се во правец на движењето на
едно мало позитивно наелектризирано тело, тогаш нацртај ги силовите линии околу едно
позитивно и едно негативно наелектризирано тело (Помош: во непосредна близина околу
наелектризираното тело мисловно распореди позитивни честички, но не ги цртај. Нацртај
ги само стрелките на нивното движење кога тие би се нашле тука).
Значи, полето околу наелектризирано тело си постои и тогаш кога ги нема пробните
позитивни полнежи.
(д) (ѓ )
+ –
17. Објасни со свои зборови што е електрично поле?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
18. Објасни со свои зборови што се електрични силови линии.

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
60
19. Видовме дека тeлата можат да се наелектризираат со триење (балон од коса) и со допир
со некое друго наелектризирано тело. Третиот начин на електризирање е со помош нa
електрична индукција или инфлуенција (без допир) ако во негова близина се донесе
Кога до едно неутрално тело (топчето

од сликата десно) ќе се доближи
наелектризирано тело, тогаш од неговата
лева страна ќе избегаат истоимените
полнежи (електроните) подалеку, додека,
пак, разноимените (позитивните) ќе си
останат поблизу до наелектризираното
тело. Ова се нарекува електризирање со
индукција. Ако сакаме топчето да ни остане трајно позитивно наелектризирано, тогаш
ќе го заземјиме со спојување со една жица за почвата, како на сликата, а со тоа ќе им
овозможиме на електроните трајно да се неутрализираат во почвата. Тогаш тоа ќе биде
трајно позитивно наелектризирано.
Прашање: На едно неутрално тело од метал, поставено на статив од изолатор (како на
сликата подолу), од левата страна ќе му доближиме една негативно наелектризирано тело.
Тогаш под дејство на ___________________, неговата лева страна ќе се наелектризира
____________________, а неговата десна страна ________________. На зелениот
неутрален изолатор од цртежот нацртај му ги полнежите што се индуцирале на двете
спротивни страни откако си му ја доближил позитивно наелектризираната прачка.
20. Пушти ја чешмата да тече сосема малку за да се оформи тенок млаз вода како на сликата.
Наелектризирај еден чешел со протривање со волнена или синтетичка крпа (ракав од
блуза) и доближи го до млазот. Што се случува?
______________________________________________________________________________
Забелешка: Доколку не се забележува никаква промена, продолжи да го триеш чешелот
за да го добиеш очекуваниот ефект. Ако и тогаш не успееш, тогаш смени го чешелот.
Водениот млаз се доближува до наелектризираниот чешел

затоа што тој поради триењето со цевките од инсталацијата
се наелектризирал ______________________________, па
бидејќи чешелот е негативно наелектризиран (бидејќи е
најчесто направен од поливинил), тогаш чешелот и млазот
се наелектризирани ________________________, па затоа
се привлекуваат. Бидејќи водата слободно се движи, тогаш
таа се придвижува кон чешалот.
61
21. На кој начин негативно наелектризираниот чешел ги привлекува неутралните хартиени
ливчиња?
Краевите од ливчињата што се свртени кон чешелот се електризираат:
a) негативно, со допир;
б) позитивно, по пат на индукција;
в) позитивно, по пат на допир;
г) негативно, по пат на индукција.
Објасни го својот одговор.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
22. Надуј еден балон и протриј го од килим, коса или волнена

или синтетичка блуза. Потоа, балонот допри го до таванот.
Тој ќе остане таму. Размисли и објасни зошто е тоа така.
(слика десно)
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
23. Мало топче од стиропор е обесено на изолаторски

конец. Оваа направа се нарекува електростатско нишало.
Ако донесеме наелектризирана прачка до нишалото,
топчето најпрво ќе биде привлечно кон неа, потоа ќе се
допре, а на крајот ќе се одбие. Објасни што се случува
со полнежите во сите три фази од оваа појава.
1.____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
2.____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
62
Опасности од електростатските појави
Прашања:
1. Што претставува молњата? _____________________________________________________

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
2. Објасни со свои зборови што се подразбира под „заземјување“. ____________________
____________________________________________________________________________.
3. Електронските чипови се многу чувствителни делови од компјутерите и мобилните
телефони, низ кои не смее да протекуваат силни струи за да не ги прегорат. Постои
можност од прескокнување искра поради полнежи што настанале од триење кај
инженерот кој работи во фабрика со чипови. Појасни на кој начин заземјената нараквица
им помага на инженерите да ги заштитат електронските компоненти од прегорување. ____
_____________________________________________________________________________
________________________________________________________________
4 Една ученичка забележала дека понекогаш добива помал електричен шок (ја пецка струја)
кога ќе ја фати кваката од вратата. Одејќи со влечки по килимот, таа се електризирала со
триење.
а) Дали ќе доживее шок (ја пецне струја) ако кваката е направена од пластика?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
б) Ако во воздухот испрска вода со прскалка за алишта, дали ќе ја пецне струја?

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
63
СТРУЈА - ДВИЖЕЊЕ НА ПОЛНЕЖИ
Треба да се знае
• Величината што ни кажува колку полнежи
(електрони) поминале во единица време се
нарекува јачина на струјата или само струја.
Нејзината големина може да се пресмета од
количникот помеѓу количеството електричество
(Q) што поминало за некое време (t).
Q
I= aналоген амперметар (со стрелка)
t
• Јачината на струјата се мери во aмпери (ознаката
е А).
1 C 1 кулон
1А = =
1 s 1 секунда
• Јачината на струјата може да се измери со
помош на амперметар. Постојат аналогни и
дигитални мерачи на струјата (амперметри), дигитален амперметар со дисплеј
како на сликата десно.
• Струјата (I) е еднаква на протокот на полнежи Q (електрони) во една секунда

(t = 1 s).
• Струјата се мери во ампери (А) со помош на амперметар.
• Струјата во едно сериско коло е насекаде иста.
• Паралелното коло се состои од повеќе од едно колце или гранка.
• Едно колце од колото е независно од другите колциња.
• Компонентите во едно паралелно коло можат да се вклучуваат и исклучуваат
независно едни од други.
• Моделите на струјните кола ни помагаат да сфатиме
што се случува во колото.
• Моделите ни помагаат да предвидиме што би
можело да се случи при дадени услови. 80 Ω
• Во сериското коло струјата се намалува ако
додавате уште компоненти. 460 Ω 125 Ω 125 Ω 460 Ω
• Различните компоненти имаат различни отпори.
15 Ω
• Струјата во паралелно коло расте со додавање нови
гранки.
• Кога минува струјата низ човековото тело, таа
предизвикува оштетувања, па дури и смрт.
840 Ω 840 Ω
• Отпорот на одделните делови од човековото тело е
претставен во моделот на сликата.
64
Ефектите на минување струја со различна јачина низ човековото тело се следниве:
Јачина на струја Ефекти врз човековиот организам
0,5 mA чувство на боцкање
5 mA чувство на болка
10 mA грчење на мускулите и отежнато дишење
100 mA смртоносна струја
V Големината на струјата што поминува низ телото - Iтело

Iтело = зависи од големината на напонот V и од отпорот на
Rтело човековото тело Rтело.
1. Ако одиш со влечки по волнен килим, тогаш може да те пецне искра штом ќе се фатиш за
некој метален предмет (на пример, квака). Ова луѓето го доживуваат како да ги „пецнала
струја“. Всушност, што се случува? Напиши 1-2 реченици што мислиш, зошто се случува?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Одговорот на ова прашање ќе можете да го дадете кога ќе завршите со
експериментите во овој дел.
2. Штом ќе го вклучиме радиото, струјата што била произведена во електроцентралата,
донесена до нашиот дом, започнува да тече низ вклучениот кабел. Течејќи низ
компонентите на радиото, таа произведува звук. Струјата во телевизорот ќе произведе
слика и звук, а грејалката ќе даде топлина. Толку сме навикнати на струјата што само кога
ќе ја снема забележуваме колку е сеприсутна. Во табелата подолу наведи уште неколку
примери за претворби на струјата во корисни работи.
Кога струјата ќе потече низ... ...таа создава...

топлина, движење на воздухот
1 фенот
(вентилирање) и звук
2
65
НАПРАВИ СИ СВОЈ ЕЛЕКТРОСКОП
Исечи прозорец на една пластична чаша, како на сликата. Со алуминиумска фолија
обвиткај го надворешниот ѕид на чашата. Одгоре продупчи дупка и низ неа проври двојно
замотана бакарна жица. Со леплива лента изолирај ја жицата на чашата (како на сликата)
за да нема контакт помеѓу бакарната жица и фолијата. На внатрешниот крај раздвој ги
двете посебни жици, свиткај ги во вид на куки, така што на нив може да се закачат две
долгнавести ливчиња алуминиумска фолија. На крајот од жицата што излегува од чашата
направи мало топче со стуткување на алуминиумска фолија. Оваа направа може да ти
послужи како електроскоп.
алуминиумска
Al-фолија
фолија бакарна
жица
пластична
чаша
ливчиња
ливчиња од од
алуминиумска фолија
Al-фолија
ненаелектризиран електроскоп наелектризиран електроскоп
Испробај дали работи електроскопот така што ќе наелектризираш пластичен

полиетиленски чешел триејќи го со волнен или синтетички материјал. Допри го
електроскопот. Доколу ливчињата (ножињата) од електроскопот се расчекорат, значи дека
електроскопот добро работи. Одново истриј чешел и повторно допри го електроскопот, ќе
забележиш дека ножињата ќе се расчекорат уште повеќе.
Допри ја главата од наелектризираниот електроскоп и забележи што се случува.
Раскажи усно на часот пред учениците како го направи електроскопот и демонстрирај
како работи твојот уред. Подготви си го концептот:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
66
ИСТРАЖИ ГИ СВОЈСТВАТА НА СПРОВОДНИЦИТЕ СО ПОМОШ НА ЕЛЕКТРОСКОП
Откако конструираше електроскоп, со него можеш да истражуваш и да дознаеш дали
еден материјал е електричен спроводник
или изолатор. Ајде да наелектризираме
едно метално тело, може стуткана топка
од фолија која е поставена на изолаторска
основа (сува чашка од стакло или пластика).
Електризирањето го изведуваме со допир
и тоа со пренесување на електрицитетот од
еден протриен пластичен чешел. Постави
го електроскопот во непосредна близина
на металната топка. Со помош на нож
или ножици со пластични рачки, допри ги
наеднаш и алуминиумската топка и топчето
од електроскопот (како на сликата).
Што забележуваш? _____________________
_______________________________________
Пополни ги празните места подолу:
Штом ќе ги споиме наелектризираната топка и електроскопот гледаме дека ливчињата од
електроскопот се ________________. Тоа значи дека електроните од ________________
се придвижиле до електроскопот преку металниот дел од ножот/ножиците. Притоа,
металот од ножиците им овозможил на електроните да поминат низ него и да стигнат
до електроскопот. Тоа значи дека низ металниот дел од ножиците протекла __________.
Металот од кој се направени ножиците е всушност ________________ на електричната
струја. Рачката е направена од изолатор, кој не ја спроведува ________________.
Во нормални услови, ливчињата од наелектризираниот електроскоп ќе останат
подолго време одвоени. Но, сега допри ја со прст главата од наелектризираниот
електроскоп. Тогаш ќе забележиш дека ливчињата ќе се спојат, па електроскопот ќе биде
разелектризиран.
Што можеш да заклучиш од ова? ________________________________________________
__________________________________________________________________________
Полнежите (во овој случај електроните) поминале преку човековата рака и низ човековото
тело во земјата. Човековото тело, значи, им овозможило на електроните да се движат низ
него. Заклучуваме дека човековото тело е ________________ за електрични полнежи.
Значи, движењето на полнежите (кај металите тоа се електроните) претставува
електрична ________________. Тоа насочено движење на полнежите потсетува на мали
топчиња (електрони) кои се движат во една насока низ една „цевка“ (види слика). Ова
насочено движење го нарекуваме струја. Некои ученици
ова ги потсетува на река што тече или на луѓе што итаат
по ходник во иста насока. Моделот на топчиња што се
_ _
движат низ цилиндрични цевки ќе го користиме подоцна
_ _
во интерактивните симулации за електричните кола. _
_
67
ИСТРАЖИ ГИ СВОЈСТВАТА НА ИЗОЛАТОРИТЕ СО ПОМОШ НА ЕЛЕКТРОСКОП
Сега повтори ја истата постапка од претходниот

експеримент. Одново наелектризирај ја топката,
па поврзи ја со електроскопот со помош на едно
пластично (ПВЦ) пенкало.
Што забележуваш? Запиши го своето набљудување.
Дали ливчињата од електроскопот ќе се одвојат?
Ливчињата од електроскопот _________________ се
одвојуваат. Тоа значи дека електроните не можат да
поминат од едно до друго место преку пластичното
пенкало.
Материјалите што не ја спроведуваат електричната
струја се нарекуваат електрични изолатори.
6. Со помош на претходните експерименти сам дојде до заклучок дека некои материјали

спроведуваат струја, а други не. Од опитот погоре дознавме дека металите спроведуваат
електрични полнежи и поради тоа се спроводници, додека други, како пластиката, не
спроведуваат и се нарекуваат изолатори. Во табелата подолу сам, по свое наоѓање, запиши
дали односниот материјал е електричен изолатор или спроводник.
Одбери едно од двете

Материјал или предмет
Изолатор Спроводник
пластична или дрвена рачка од нож
надворешниот дел од кабелот за пегла
клуч
игла за шиење
пластична дршка од фазомер
металниот дел од фазомер
волнена крпа
алуминиумска фолија
усвитена жица од електричната грејалка
материјал од кој е направена ринглата (делот

што допира до тенџерето)
68
7. Човековото тело е добар спроводник на
електрични полнежи, во што се уверивме преку ?
разелектризирувањето на електроскопот кога го
допревме со рака. Поради тоа, сите електрични
уреди со кои доаѓаме во допир мора да бидат
изолирани. Жиците на спроводниците мора ?
да бидат добро изолирани за да не дојде до ?
протекување струја низ нашето тело и да не ?
настанат оштетувања на ткивата. На сликата ?
е дадена една двожилна жица од еден обичен
електричен кабел. Напиши дали е „изолатор“
или „спроводник“ за секој од деловите.
8. Да претпоставиме дека двајца ученици ги измериле и ги запишале измерените струи во
ампери. Нивната наставничка побарала да ги претворат во милиампери и во микроампери.
Помогни им со тоа што ќе ја пополниш табелата.
Измериле со Претвори го нивното Претвори го мерењето во

амперметарот во ампери мерење во милиампери микроампери [µА]
[А] [mA]
1,23
0,170
2,567
0,0004
0,004098
9. Конечно, можеме да се навратиме на задачата 1 и да го појасниме одговорот:

Одејќи по волнен килим со пластични влечки, кои се направени од електричен
_____________, човекот се наелектризирал негативно со помош на _____________.
Бидејќи влечките се добар _____________, тој си го задржува електрицитетот добиен
со триење сè додека не дојде во контакт со електричен _____________ (во случајов
металната квака), па полнежите му минуваат преку раката. Движењето на полнежите
претставува електрична _____________. Оттука и чувството дека човекот го пецнала
струја кога се фатил за кваката.
10. Што е тоа јачина на електрична струја? Ако ги знаеш количеството електричество што
протекло (Q) и времето на поминување (t), како ќе ја пресметаш струјата I?
________________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________ I=
________________________________________________________
69
11. Ако низ една жица во една секунда (t = 1s) поминало количество електричество од
еден кулон (Q = 1C), колку ампери би имала струјата што протекла низ тој спроводник?
Заокружи го точниот одговор.
а) 1 А б) 0,01 А в) 0,1 А г) 10 А д) ниту еден од одговорите
12. Дополни:

Помали единици од амперот се: Поголеми единици од амперот се:
милиампер (1 mА = А) килоампер (1 kА = А)
микроампер (1 µА = А) мегаампер (1 МА= А)
13. Јачината на струјата се мери со помош на инструментот ___________________________

кој може да биде _____________________ или_____________________.
14. Ако се допре со рака наелектризиран електроскоп, отклонот ќе

го снема (слика десно). Објасни зошто. _____________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
15. Допирајќи ја главата на електроскопот, го разелектризируваш
(избиваш) електроскопот со помош на:
а) поливинилско тело, б) железна прачка, в) парче свила,
г) хартија, д) порцелан, ѓ) стакло, е) алуминиумска прачка.
Заокружи ги телата со кои може да го испразниме (избиеме)
електроскопот. Објасни врз основа на што го направи изборот.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
16. Познато е дека телата можат да се наелектризираат и при триење со воздух. Така и
превозните средства можат да се наелектризираат при движење. На долниот дел од некои
автомобили може да се забележи лента што се влече по земја. Тоа е направено за да може
да се разелектризира шасијата од автомобилот. Посебно се води сметка ваква лента да
имаат цистерните што превезуваат нафта. Што мислиш, зошто е потребно тоа?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
17. Колку милиампери има струјата од 0,01 А и 0,1204 А? ______________________________.
70
ЕЛЕКТРИЧНО КОЛО
Состави едно едноставно струјно коло (како на сликата) и
измери ја јачината на електричната струја низ светилката.
4,5V
Колкава е струјата што тече низ светилката кога свети? 1,5A
Потребни материјали: две различни мали обични светилки

и една џебна батерија од 4,5 V, прекинувач и амперметар.
Постапка: Поврзи ги сериски во коло сите компоненти
(батеријата, светилката, прекинувачот и амперметарот). Кога колото ќе биде составено,
вклучи го прекинувачот и светилката ќе засвети. Притоа, прочитај колку ампери измерил
амперметарот.
Струјата низ светилка е: I1 = _____А (струја во ампери)
Замени ја првата светилка со втората и повтори ја постапката.
Прочитај ја струјата што тече низ втората светилка и запиши ја.
Струјата низ втората светилка е: I2 = _____А (струја во ампери)
19. На час или дома вежбајте со интерактивните компјутерски симулации од електрични кола.
Кога истражуваат некои појави, научниците
понекогаш не одат веднаш на лабораториски
истражувања, туку своите модели ги
тестираат со помош на компјутерски
симулации. За да можеш и ти да си поиграш
со едноставни електрични кола, посети ја
страницата што ја направиле научниците од
Универзитетот во Колорадо:
https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/
circuit-construction-kit-dc
• Инсталирај ја апликацијата JAVA (притисни
ПРЕЗЕМИ - што се наоѓа веднаш под
сликата).
• Потоа, ќе се отвори полето за работа.
• Со избор на компонентите од менито, на
десната страна одбираш парчиња растеглива
жица што се поставуваат меѓу саканите
точки, светилка, отпорник и прекинувач.
• Краевите од компонентите сами се спојуваат
кога се близу. За да ги раздвоиш, притисни
десен клик.
• Кога колото е споено како што треба,
послужи се со прекинувачот, затвори го.
Стисни го копчето play (►) за да ја почнеш
симулацијата на колото што си го составил.
• Какво движење настана? Што се случи со
светилката? Што претставуваат малите
топчиња што се движат низ компонентите?
71
• Ова е твоето прво интерактивно коло што си го составил. Сега само храбро, има уште
многу вакви.
20. Пресметај ја величината што недостига во табелата користејќи ја формулата
Q
I=
t
Q [C] t [s] I [A]
0,4 2
20 1
0,01 2
300 12
СЕРИСКИ И ПАРАЛЕЛНИ КОЛА
21. Пресметај ја јачината на струјата што тече низ

отпорникот R1, ако е позната јачината на струјата низ R1
R2, 0,5 А, и јачината на струјата пред разгранувањето I
(I), 1,5 А. Објасни со свои зборови. Обележи ги
струите со стрелки и ознаки. R2
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
22. Во сериско струјно коло, како на сликава, се + - - +

поврзани два исти извора на напон (батерии) и
две исти светилки. Светилките не светат. Зошто?
Објасни го одговорот.
X X
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
23. Во струјно коло со само еден извор од 15 V се + -
поврзани два отпорника (може и светилки). Отпорот
на првиот отпорник е двапати поголем од отпорот на
2R R
вториот. Колку ќе покажуваат волтметрите врзани
како на сликата? Објасни.
V1 V2
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
72
24. Колкава струја ќе тече низ колото ако отпорот на вториот отпорник е 1 Ω? Пресметај и
објасни.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
25. Во паралелното струјно коло како на сликата, врзани се

два отпорника. Се знае дека горниот отпорник е со двапати
поголем отпор од долниот. Кој амперметар ќе покажува
поголема струја и колку пати неговиот отклон е поголем
од отклонот на другиот? Ако волтметарот покажува 24 V,
а амперметарот А покажува струја од 3А, тогаш колкава
јачина на струја покажуваат двата амперметри во гранките?
Пресметај и објасни го својот одговор.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
МЕРЕЊЕ НА ЈАЧИНИТЕ НА СТРУИТЕ ВО ЕДНО ПАРАЛЕЛНО КОЛО.
Потребни материјали: две различни
светилки, џебна батерија, повеќе 1,5A
жици со банана приклучок и крокодил 4,5V
штипки.
Во кабинетот по физика треба да има,
а ако нема, тогаш треба да се изработи
една дрвена плоча со компоненти
како на сликата. Потребно е да се
монтираат и буксни (пластични
„женски приклучоци“) за да може
да се вклучува амперметарот на три
различни места (0, 1 и 2).
Изведба: Паралелниот спој од две светилки се врзува за батеријата, чиј напон е 4,5 V.
Откако ќе се уверите дека светилките светат, тогаш ќе го приклучите амперметарот на
заедничката гранка, помеѓу буксните на местото (0). Претходно го одврзувате кабелот што
ги спојува двете буксни. Вредноста на струјата ја запишувате:
I0 = ________А (во ампери)
Потоа, го вадите амперметарот од местото (0) и на неговото место ја враќате спојната
жица. Амперметарот сега го врзувате на местото помеѓу буксните означени со (1), откако
претходно ќе ја отстраните спојната жица меѓу нив. Ја запишувате струјата во првата
гранка:
I1 = ________ А (во ампери)
73
Истото го правите и за втората гранка и ја запишувате струјата што ја покажува
амперметарот кога е врзан на местото (2).
I2 = _______ А (во ампери)
На крајот ја вршите проверката дали струјата пред разгранувањето е еднаква со збирот од
струите по разгранувањето, т.е. дали
I0 = I1+ I2 = __________________
27. Вежбај, учи и играј - Интерактивни компјутерски симулации на сериско струјно коло
Наврати се на апликацијата за струјните кола од веб-страницата:
https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/circuit-construction-kit-dc
Откако ќе се отвори полето, одбери 3 амперметри, две светилки, еден прекинувач и жици
по потреба. Спојуваме коло како на сликата подолу. На секоја компонента можеш да ѝ ја
смениш вредноста со десен клик. Така, со десен клик на батеријата, одбери 9 V. Потоа, со
десен клик на секоја од светилките, избери „промени отпорност“ и одбери 10 оми. Твојата
експериментална табла е готова за да можеш да ја вклучиш. Сега вклучи го прекинувачот.
Одговори на следниве прашања:

а) Колкава струја тече низ левата светилка? Iлева = ___ A = ___________ mA
б) Колкава струја тече низ десната светилка? Iдесна = ___ A = ___________ mA
в) Колкава струја тече на влезот од батеријата (изворот)? Iизвор = ___________ A
Што можеш да заклучиш? Струјата низ сериското струјно коло насекаде е _______ по
големина.
74
28. Во струјното коло што го создаде во претходната задача само замени го напонот на
батеријата со двојно помал (земи 4,5 V).
Запиши ги вредностите што ги промени:____________________________________
Запиши ги струите на сите амперметри во сериското струјно коло: __________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Што можеш да заклучиш за струјата, споредувајќи ја визуелно брзината на малите

топчиња (електрони) што сликовито се движат низ колото? Дали сега се движат побргу
или побавно отколку во претходната задача?
Од што зависи струјата во сериското струјно коло? _________________________________

______________________________________________________________________________
Зголеми го напонот на батеријата (со бројките или со лизгачот, на пример на 50 V). Ќе

забележиш дека светилките го променија интензитетот. Тие светат послабо или посилно?
____________________. Зошто? _________________________________________________
29. На таблата за дизајнирање и интерактивна симулација на електрично коло поврзи коло
од две светилки, една батерија, еден прекинувач и три амперметри (како на сликата).
Промени го отпорот на светилката со десен клик (одбери 10 оми), а за напонот на
батеријата, со десен клик врз батеријата одбери 9 V.
а) Колкава струја тече низ долната светилка? Iдолу = ___ A = ___ mA

б) Колкава струја тече низ горната светилка? Iгоре = ___ A = ___ mA
в) Колкава струја тече на влезот од батеријата (изворот)? Iизвор = ___A
75
Постепено менувај ги вредностите на сите три компоненти (отпорот на секоја од двете
светилки и напонот на батеријата) и пополни ја табелата:
Збирот
Напон на Отпор на Отпор на од двете
Iизвор Iдолу Iгоре
батеријата светилката светилката гранки [A]
[A] [A] [A]
[V] долу [W] горе [W] Iдолу + Iгоре
Што можеш да заклучиш за збирот на струите од одделните гранки во паралелното

струјно коло?
Збирот на струите од секоја гранка е _______________ со струјата пред разгранувањето.

Значи дека амперметарот што е поставен веднаш до изворот (пред разгранувањето)
покажува струја што е еднаква на _______________ од струите во гранките. Искажи го тоа
со равенство:
__________________________________________________________________________
30. Што ќе се случи ако светилките од сериското коло во задачата 27 ги поврземе со една
попречна жица како на сликата? Објасни што се случило.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Користи ја таблата за симулација за да ги симулираш струите што течат низ паралелното

коло. Вклучи и амперметри за да ја измериш секоја ситуација.
+ - - +
⊗ ⊗
76
31. Измени ја таблата за симулација на струјни кола така што ќе додадеш уште 1-2 нови
гранки. Наместо светилка може да искористиш и еден отпорник (во најдолната гранка на
сликата), па да го изведеш истиот заклучок во врска со струите во секоја гранка и струјата
пред разгранувањето.
Iбатерија = __ A; I1 =__ A, I2 = __ A; I3 = _ A ; I4 = __ A; I1+I2+I3+I4 = ___ A
32. Дали светилките на твојата елка се поврзани во сериско или паралелно коло? Ако прегори
една, дали сите престануваат да светат? Објасни.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
33. Струја во едната гранка од паралелно коло е 0,5 А, а во другата 0,3 А.

а) Дали компонентите во гранките од колото се исти или различни?
б) Колкава струја покажува амперметарот што сме го вклучиле веднаш до батеријата, пред
разгранувањето?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
77
34. На цртежот се дадени 6 различни можности на врзување кола во кои се вклучени
амперметар (А), светилка S со извор на напон. Заокружи кое поврзување е правилно. Ако
амперметарот во колото означено со III покажува јачина на струја 0,3 А; уште кои други
амперметри ќе ја покажат истата струја? Објасни го твојот одговор.
Размисли и за тоа дали има врска редоследот на компонентите и дали тоа ја менува
струјата.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
35. Човековото тело е спроводник на електрична струја. Направи експеримент

со празнење на наелектризиран електрометар. Кога електрометарот
ќе се допре со прст, доаѓа до негово празнење (разелектризирување
или избивање). Објасни го опитот. Што станува при празнењето ако
електрометарот бил наелектризиран со позитивен полнеж, а што ако има
негативен полнеж?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
36. Која е најмалата вредност за јачина на струјата што е штетна за организмот? Колкава
струја е смртоносна?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
78
37. Напиши ги најважните правила за заштита од струен удар.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
38. Како треба да постапиме ако наидеме на жртва од струен удар, која е сѐ уште во контакт
со спроводните жици? Опиши и објасни со свои зборови.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
39. Кои делови од човечкиот организам имаат помал отпор?

(види го моделот на човековото тело)
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
40. Трите вода на сликата се под различен напон.
Птиците зиме стојат на струјните водови меѓу бандерите,

бидејќи им е пријатно поради топлината што се ослободува
од нив. Зошто ниту една од птиците не доживува струен удар?
Ако на жиците долета штрк и ако се расчекори помеѓу две

соседни жици (да застане со по една нога на различна жица),
што може да се случи? (Помош: трите жици што ги гледаш
имаат различен потенцијал)
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
41. Колкава струја ќе протече низ човекот ако се фати со секоја од рацете за двата пола од
градската мрежа (напон од 220 V)? Што ќе му се случи на човекот?
(а) Пресметај го вкупниот отпор помеѓу двете раце, ( Rраце+гради) користејќи се со моделот
на човекот (сериски врзани три отпори на двете раце и градниот кош).
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
(б) Пресметај ја јачината на струјата низ телото со замена на напонот од V = 220 V и
отпорот што го пресмета под (а) во формулата Iтело = V/Rраце+гради.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
(в) Пресметаната вредност на струјата спореди ја со вредностите на струјата во табелата

дадена на почетокот. (страна 64)
79
42. Ако еден човек се фатил со голи раце за жици и почувствувал грчење на мускулите и
прекин на дишењето, за колкав напон станува збор?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
80
ЕЛЕКТРИЧЕН НАПОН
• Напонот се мери во волти (V) со помош на волтметар.
• Збирот од напоните на сите компоненти во сериско коло е еднаков со напонот на
батеријата.
• Напонот на краевите од секоја гранка во едно паралелно коло е ист и еднаков на
напонот на батеријата.
• Волтметарот во колото се врзува паралелно со потрошувачот или со изворот
потрошувач извор како за танго
- +
V V
• Амперметарот во колото се врзува во серија

со потрошувачот и изворот
потрошувач како да играат оро
+ -
А
1. Експеримент - Направи си своја батерија (галвански елемент) од лимони.

Потребни материјали: 4-5 лимони, 4 ковани монети, 4 железни шајчиња, 1 црвена ЛЕД
диода, 1 дигитален волтметар, 3 изолирани спроводници со штипки, може да се изработат
и обични спроводници од лакирана бакарна жица со спојници за хартија.
Направи галвански елемент од лимон, компир, морков, краставица или домат. Нека те
водат сликите при работата.
Се забодуваат шајка и Се мери напонот со Поларитетот на ваквата

монета во еден лимон. волтметар. Од ваквиот извор батерија е како на сликата.
се добиваат околу 0,9 V. Полот со паричката е
Колку измери ти? позитивен (+).
V = _____ V.
81
Внимавај кога врзуваш Батерија од четири лимони. ЛЕД диода (ЛЕД). Треба
батерии во серија - врзи Напонот на серијата да се внимава на половите
го „плусот“ од едната со „лимонски“ батерии на ЛЕД диодата. Ножето
„минусот“ од другата. Колку изнесува околу 3,5 V. Колку означено со „минус“ се
измери сега? измери ти? спојува за негативниот пол
V = ___ V. (крајот со шајчето).
V = ___V.
За да засвети црвената ЛЕД диода потребен е напон од околу 3,5 V.

Дали засвети твојата ЛЕД диода? ______________
Ако сѐ уште не засвети, дали ќе додадеш или ќе одземеш еден лимон? _______________.
Зошто?________________________________________.
2. Објасни со свои зборови што даваат електричните извори. (Послужи се со сличноста на

чешмата во вашите домови од која „извира“ вода. За што служат?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
82
3. Пресметај го напонот на вака споените батерии.
+ 1,5 V + 1,5 V + 1,5 V

+ 1,5 V
1,5
V
+ 1,5 V =
1,5
1,5 V 1,5 V 1,5 V + 1,5 V V
V = ___ V
1,5
= V
V = ___ V
V = ___ V
4. Заокружи на кој од трите начина врзани батерии ќе засвети вклучената рачна ламба?
К Л М
Објасни:____________________________________________________________________
5. Отвори го капакот од батериите во некој од вашите електронски уреди (далечински

управувач, безжичен домашен телефон, апарат за мерење крвен притисок) и обиди се да
разбереш како се поврзани неколкуте галвански елементи за да го дадат напонот што е
потребен за напојување на уредот. Прочитај со колкав напон се напојува уредот.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
6. Во табелата се дадени повеќе извори на електрична струја. Објасни како се трансформира

енергија во нив. Каде си ги сретнал? Сети се на уште извори на струја.
Извор на електрична струја Една претворба или повеќе Каде си ја сретнал?
претворби
батерија една претворба од хемиска во мобилниот телефон
енергија
фотоволтаична ќелија
агрегат на нафта
?
83
7. Во секој автомобил на бензин или нафта има акумулатор кој служи како извор на струја.
Побарај на интернет од што е направена една ќелија од оловен акумулатор. Откриј од
што се направени акумулаторите во најсовремените електрични автомобили. Употреби ги
клучните зборови (car battery, lead battery, electric car battery).
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
8. Пресметај колку ќелии од 1,5 V ќе ти бидат потребни за да направиш батерија од 9 V?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
9. Објасни зошто амперметрите се врзуваат во серија, а волтметрите во паралелна врска?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
10. Неда поврзала сериско коло со светилка и зујалка. Напонот на батеријата бил 6 V.
а) Ако напонот на краевите од светилката е 2 V, тогаш колкав е напонот на краевите на
зујалката на Неда? ___________________________________________________________
б) Дали струјата во светилката ќе биде помала, поголема или еднаква со струјата низ
зујалката? Објасни го одговорот. _____________________________________________
11. Еден ученик вели дека колото ја исцрпува батеријата затоа што полнежите се потрошени
и исчезнати. Што ќе му одговориш на ова? ________________________________________
____________________________________________________________________________
12. Именувај ги изворите на електрична струја според сликите: хемиски извор (батерија),
фотоволтаична ќелија, ветерница, хидроцентрала.
84
13. Какви енергетски претворби се случуваат за да се добие електричен напон кај секој извор
од претходната задача:
а. Кај батеријата _______________________________________________________________
б. Кај фотоволтаичната ќелија____________________________________________________
в) Кај ветерницата______________________________________________________________
г) Кај хидроцентралата _________________________________________________________
14. Пополни ги празните места.

Електричниот напон се мери во единицата ______________, која се означува со ознаката
________, и се мери со инструмент кој се нарекува ____________________.
15. Зошто служи волтметарот и како се поврзува во колото? Колкав е неговиот внатрешен
отпор?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
16. Како се врзува амперметарот? Каков треба да биде неговиот внатрешен отпор?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
17. Објасни со свои зборови како може да се врзуваат изворите на електричната струја.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
18. Колкави напони ќе покажат волтметрите на местата на прашалникот?
а) б)
а) _________

б) _________
Објасни како ги пресмета.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
85
19. Интерактивни симулации на струјни
кола и мерење напони. На веб-страницата
на Универзитетот во Колорадо ќе ја
најдеш апликацијата за интерактивните
симулации на електричните кола: https://
phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/
circuit-construction-kit-dc
Инсталирај ја апликацијата, дозволувајќи
да се зачува пакетот и да се инсталира
JAVA (притисни ПРЕЗЕМИ - што се
наоѓа веднаш под сликата).
Кога ќе се инсталира апликацијата, ќе се отвори прозорец. Со повлекување од менито на

компонентите од десната страна ќе поврзеш паралелно струјно коло со две светилки, една
батерија од 9 V, еден прекинувач и колку што треба жици за да се затвори колото.
Тестирај го колото: затвори го прекинувачот за да видиш дали ќе засветат светилките.

Ако колото е во ред и ако светнат светилките, од менито одбери еден волтметар, со тоа
што ќе селектираш волтметар од Алати и ќе го повлечеш инструментот врз работната
површина.
а) Намести ги пробите (пипалата) да го мерат напонот на краевите од батеријата (како на

сликата). Напонот на батеријата е _______V.
б) Намести ги пробите на краевите од најдолната гранка (онаа со батеријата и
прекинувачот) и измери го напонот. Напонот на најдолната гранка е ________V.
в) Намести ги пробите на краевите од средната гранка со светилката и измери го напонот.
Напонот на средната гранка е ________V.
г) Намести ги пробите на краевите од најгорната гранка со светилката и измери го
напонот. Напонот на најдолната гранка е ________V.
Што можеш да заклучиш за напонот во секоја од гранките на ова паралелно струјно коло?
_____________________________________________________________________________
86
20. На таблата од претходната задача направи една промена - во најгорната гранка поврзи
уште една светилка, како на сликата.
Употреби го волтметарот за да ги измериш напоните на краевите од секоја гранка

(најдолната, средната и најгорната). Потоа измери ги напоните на краевите од двете
светилки од горната гранка. Внеси ги резултатите во табелата:
Напон во Напон во Напон на левата Напон на десна Збирот од напоните

долната средната светилка од горна светилка од на десна и лева од
гранка [V] гранка [V] гранка [V] горна гранка [V] горна гранка [V]

Потоа, со десен клик врз батеријата промени го напонот на батеријата и повторно запиши
ги сите барани напони во табелата.
На крајот, со десен клик врз едната од светилките од горната гранка промени ја
отпорноста (на пример, напиши 5 оми и измери ги сите напони за во табелата).
Што забележуваш од вредностите во табелата? Дополни ги следниве реченици:
а) Збирот од напоните на светилките од една гранка е ____ на напонот на целата гранка,
а тоа е _______________________________________________ на напонот на батеријата.
б) Напонот во секоја гранка од разгранетото (паралелното) струјно коло е еднаков.
87
ОТПОР И СПРОВОДЛИВОСТ
• Отпорот на еден отпорник може да се определи ако
се измерат напонот на неговите краеви и струјата што V
тече низ него. За тоа ни се потребни еден амперметар и потрошувач
еден волтметар вклучени како на сликата. Краевите од
отпорникот (или кој и да било потрошувач, како што се
светилка и зујалката) се поврзуваат на извор на напон
означен со симболот за извор на прав напон (т.е. со + -
една џебна батерија).
А
• Отпорот (R) се пресметува како количник од напонот (V) и струјата (I), т. е.

НАПОН V
ОТПОР = СТРУЈА R = (ова се нарекува Омов закон)
I
• Реципрочната вредност од отпорот се нарекува електрична спроводливост
1
Y =
R
• Единица за отпор е 1 ом, т.е.
[V ] Волт
[Ω] = =
[ A] Ампер

• Отпорот можеме да го измериме и со помош на инструмент наречен омметар, кој во
себе ги содржи изворот, амперметарот и волтметарот.
• Постојат разни модели за сликовито опишување на постоење отпор во спроводниците
(металите).
• Отпорот на метален спроводник (R) може да се пресмета со формулата
l
R= ρ
S
каде што ρ е специфичен отпор, l е должина на спроводникот, а S е површина на напречен пресек.
Треба да се знае
• Отпорниците можат да се врзуваат сериски, при што новиот отпор е збир од
поединечните отпори.
V = V1 + V2 IR = IR1+ IR2 R = R1+ R2
88
• Отпорниците можат да се врзуваат во паралелна врска. Новодобиениот отпор и
поединечните отпори се врзани на следниов начин:
U U U U U U 1 1 1
I = I1 + I 2 I = ; I1 = ; I2 = = + = +
R R1 R2 R R1 R2 R R1 R2
• Отпорниците можат да се врзуваат и во комбинирана врска.
1. Ментална вежба на моделирање - Развивање модели

на отпор во металите. Обиди се да го сфатиш овој
модел на отпор што ние го нарековме ЧОВЕЧИЊА
ПО ХОДНИК СО СТОЛБОВИ.
Најпрво, да се потсетиме дека металите се изградени

од атоми кои се подредени како решетка во три
димензии. Во јазлите на оваа решетка се сместени
позитивните јони и низ нив не можат да поминуваат Модел на решетка од подредени
слободните електрони. Кога струјата од електроните атоми во металот. (Ова замислете
тече низ ваква решетка, eлектроните минуваат само во го во три димензии и пуштете
слободниот простор каде што нема јазли. еден електрон да помине.)
89
Сега замисли еден ходник по кој
одат човечиња од халата А кон
халата Б. Обиди се да ги пополниш
{iro~ina S
празните места со: поголем, помал stolbovi
или еднаков.
(а) Човечињата од хала А, одејќи по
ходникот кон хала Б, ќе се движеа
многу побрзо доколку низ ходникот
имаше _______________ столбови. hodnik
(б) Човечињата од хала А, одејќи dol`ina l
кон халата Б ќе стигнеа многу hala A hala B
побргу до крајот доколку ходникот
беше со ____________ должина (l).
(в) Човечињата од хала А побргу
ќе стигнеа до халата Б по ходникот,
Модел на отпор со човечиња што одат во ист правец
доколку ходникот беше со
во ходник со столбови, широчина (S ) и должина (l).
_________________ широчина (S).
Според овој модел, следува дека и отпорот на електроните што се движат низ една жица
(ходник) од подредени атоми во металот ќе зависи од:
I својствата на самиот метал (распоредот, бројот и димензиите на столбовите во ходникот),
II должината на жицата (ходникот) – l,
III напречниот пресек на жицата (ширината на ходникот) – S.
Според овој модел, како и според теоријата,

отпорот (R) на една метална жица може да се
пресмета со релацијата
l
R= ρ
S
Каде што ρ e отпорност или специфичен отпор
кој зависи од видот на материјалот, l е должина
на жицата, а S е површина на напречен пресек.
Добрите спроводници имаат мало r.
2. Колкав е отпорoт на 500 m долга бакарна жица со напречен пресек од 1 mm2? Колкава е
нејзината спроводливост (Y)?
За отпорноста (специфичниот отпор) на бакарот послужи се со даденава табела во која се
дадени специфичните отпори (отпорноста) на неколку метали.
Супстанција
ρ - специфичен отпор - отпорност (W . mm
2
(елемент) m )
бакар 0,0017
сребро 0,016
железо 0,130
никелин 0,42
константан 0,50
R = ___________________________________________________________________________
Y = ___________________________________________________________________________
90
3. Спасе во гаражата нашол намотана бакарна жица со напречен пресек 0,5 mm2. Сакал
точно да измери колку е долга, но немал метро. За среќа, имал батерија од 4,5 V и еден
амперметар, па ја врзал во струјно коло и измерил струја од 0,15 А. Артина му помогнала
да го пресмета отпорот на жицата со помош на Омовиот закон.
Отпорот бил:
R = _____W.
_____________________________________________________________________________
Потоа, тој ги заменил пресметаниот отпор (R), напречниот пресек (S) и вредноста на
отпорноста на бакарот од табелата (r) во формулата за отпорот на жицата, па ја пресметал
должината на бакарната жица.
_________________________________________________________________________
Колку била долга жицата? _____________________________________________________
3. Експеримент – Определување на непознат отпор со помош на Омовиот закон. Направи

график на зависноста на струјата низ отпорникот од напонот на неговите краеви.
Потребни материјали: три батерии од по 1,5 V, еден отпорник со познат отпор, прекинувач
и амперметар.
Постапка: Поврзи го колото од сликата подолу со една батерија од 1,5 V, отпорникот,
прекинувачот и амперметарот. Вклучи го прекинувачот.
(а) Струјата што тече низ колото се чита на амперметарот. Вредноста се запишува во
табелата. Потоа постапката се повторува со две батерии врзани во серија (3 V) и на
крајот со три батерии врзани во серија (4,5 V). Струите се запишуваат во табелата и се
пресметува отпорот според Омовиот закон.
Број на Напон Струја Отпор

мерење V [V] I [A] [W]
1 1,5
2 3,0
3 4,5
Среден отпор
Rсреден = (R1+ R2+ R3)/3
(б) Отпорот се пресметува од секое одделно мерење на струјата и соодветниот напон. Од

вредностите за отпорот се пресметува средната вредност Rсреден.
(в) Од вредностите за напонот и струјата се црта график, така што на х-оската се нанесува
напонот (V), а на y-оската струјата (I). Од секој пар вредности за V и I се црта по една
точка во координатниот систем. На крајот, сите три точки се поврзуваат во права линија,
со што се добива графичкиот приказ на Омовиот закон.
91
Во графикот ја внесуваме и точката V= 0 V, I=0 A, затоа што во отсуство на извор (немаме
ниту една батерија) амперметарот ќе покаже 0 А.
Струја
I[А]
Напон
U[V]
1,0 2,0 3,0 4,0 5,0
4. Како гласи Омовиот закон за отпорот во дел од едно струјно коло?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
5. Легурата цекас е погодна за правење отпорници. Колкав е отпорот на жица со напречен

пресек од 0,2 mm2 и должина од 3,5 m? Специфичниот отпор на цекасот е
1,1 W = mm
2
m .
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
6. Колку ома има во 1 MW ? _______________________________________________________
7. Пополни ја табелата на претворба на оми во килооми и мегаоми.
Оми [W] Килооми [kW] Мегаоми [MW]
1230
250
490000
77
92
8. Во Меѓународниот систем за мерни единици (SI), единицата за специфичен отпор (r) е
Wm. Во табелата на 90 страница можеше да се види дека специфичниот отпор е даден во
единици W mm2/m. Каква е врската помеѓу овие две единици? Објасни со формули.
______________________________________________________________________________
9. Колкава е спроводливоста на даден отпорник ако неговиот отпор изнесува 5 W?

______________________________________________________________________________
10. Замисли дека имаш три еднакви жици од алуминиум со должина 0,5 m и напречен пресек
1 mm2. Како ќе добиеш најголем можен отпор од овие жици, а како најмал? Колкав е
најголемиот можен отпор, а колкав најмалиот што може да се добие со спојување на
жиците? Специфичен електричен отпор на алуминиумот е 0,028 W . mm
2
m . Нацртај,
пресметај и образложи со свои зборови.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
11. Експериментално определи го отпорот на непознат отпорник.
Потребни материјали: непознат

отпорник, батерија од 4,5 V,
потенциометар со лизгач, прекинувач,
амперметар и волтметар.
Потсетување: Амперметарот секогаш
се врзува во серија (како да се фаќа 0.044 A
на оро), а волтметарот се врзува 4.5 V

A
паралелно на отпорникот (како за

танго). Намести го напонот на некоја R =?
вредност со помош на лизгачот од

потенциометарот. Прочитај ги и
впиши ги вредностите на напонот 1.20 V
и струјата во табелата. Постапката V

повтори ја уште 4 пати за четири
различни напони што ќе ги добиеш со
промена на положбата на лизгачот од
потенциометарот. Експериментална постава и врзување
93
Доколку имаш отпорник со непознат отпор, или со ознаки
кои не знаеш да ги протолкуваш, тогаш едноставно земи R
универзален дигитален инструмент и преклопи го на омметар.
Доколку немаш омметар на располагање, а имаш волтметар и A
амперметар, тогаш постапи на следниов начин. V
Од секој пар вредности што биле измерени за напонот (V) и
струјата (I) се пресметува отпорот според Омовиот закон.
V P
R=
I
E
Број на Напон Струја Отпор
мерење V [V] I [A] R [W] Шематски приказ на
експериментот
1
2
3
4
5
Rср (средна вредност):
Од петте вредности за отпорот се пресметува средната вредност како збир од одделните

вредности од секое мерење, поделен со бројот на мерењата.
R1 + R 2 + R3 + R 4 + R5
RRsrср = W
= ⋅⋅⋅⋅⋅⋅⋅⋅ Ω
5
12. Колкав е отпорот на едно решо ако се знае дека низ него тече струја од 5 А? Решото се
поврзува на V=220 V.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
13. Знаеш ли да го пресметаш специфичниот електричен отпор (r) на дадена жица со

измерена должина (l) и напречен пресек (S), ако се знае дека при вклучување на извор со
познат напон (V) низ жицата протекува струја (I) што ќе можеш да ја измериш?
Изведи ја формулата.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
94
14. Симулации со отпорот во електричните кола. Искористи ја апликацијата PhET од
страницата https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/circuit-construction-kit-dc
Дизајнирај електрично коло со еден отпорник со непознат отпор, една батерија со
непознат напон, прекинувач, амперметар и волтметар како на сликата:
Вклучи го прекинувачот. Прочитај ги вредностите на струјата и напонот.

I = _________ A. V = _________ V.
Пресметај ја вредноста на отпорот на непознатиот отпорникот. R = ___________= _____ W.

Прочитај ја неговата вредност со десен клик врз отпорникот и спореди ја со пресметаната.
15. На таблата од апликацијата PhET од страницата https://phet.colorado.edu/mk/simulation/
legacy/circuit-construction-kit-dc создај едно паралелно струјно коло, слично како од
претходната задача, само додај уште две паралелни гранки со по еден отпорник.
(а) Од прочитаните вредности на волтметарот и амперметрите определи го отпорот на

секој од трите отпорници.
R1 = __________ = _______ W; R2 = ________ = ______W; R3 = ________ =_________W.
95
(б) Отстрани ги сите амперметри. Потоа, со десен клик на секој од отпорниците, промени ги
нивните вредности, и тоа, најгорниот да биде 10 W, средниот 20 W, и најдолниот 30 W.
Вклучи го колото со прекинувачот. Опиши со свои зборови што забележуваш во врска со
брзината на движењето на електроните низ секоја од гранките при промена на отпорот од
помал кон поголем?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Пополни ги празните места со зборовите „најголем“ или „најмал“.

• Брзината е најголема во гранката со _____________ отпор.
• Брзината е најмала во гранката со _____________ спроводливост.
• Струјата е најака низ гранката со _____________ отпор.
16. Моделираме и замислуваме. Да го објасниме отпорот на два паралелно или сериски

врзани отпорници со примена на моделот за одењето на човечињата низ ходник или
ходници.
(a) Замислете дека на човечињата им е наредено наместо само низ ходникот А да мораат
да продолжат да се движат и низ ходникот Б кој е долг исто колку А.
Ходник А Ходник Б
Времето што ќе им треба на човечињата да минат низ А + Б ќе биде двојно ____________
отколку да минуваа само низ ходникот А. На сличен начин се објаснува и отпорот кај
електроните. Ако ги натерате да минуваат низ два сериски врзани отпорници (аналогно
на одењето по ходник Б во продолжение на А), тогаш тоа за нив ќе претставува двојно
поголем напор или отпор (Rвкупен = 2 R)
Ходник А (б) Групата човечиња пред да поминат низ ходникот
А, некој ги поделил на две групи и едната група ја
пренасочил да мине низ ходникот Б. Во овој случај
нема да се создава турканица, па човечињата со
леснотија ќе поминат. Така и електроните ако ги
пуштиме да минуваат низ два паралелно врзани
отпорници наместо низ еден отпорник, тогаш за
нив отпорот ќе биде двојно помал отколку сите да
минуваа само низ еден отпорник.
1 1 1 2
= + =
Râêóïåí
вкупен
R R R
Ходник Б Rвкупен = R
2
96
17. Какво може да биде врзувањето на отпорниците? Кога се добива поголем, а кога помал
отпор од кој било отпорник што ја прави врската? (Мисли на моделот на човечињата низ
ходниците.)
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
18. Определи го напонот на краевите од отпорникот R1 = 10 W, кој е врзан во серија со R2 = 50

W, ако е даден напонот на изворот V = 12 V.
V=12 V I
V1 = ?
R1=10 Ω R2=50 Ω
V1 V2
19. Потсети се на зависноста на отпорот на една жица: R = r

l
S
(а) Колкав отпор ќе се добие ако поврземе сериски l 2l
два еднакви отпорника? (види слика) Замени
наместо единечна, двојна должина, па види што
ќе се добие за отпорот. S
2S
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
(б) Ако два еднакви отпорника се врзат паралелно, тогаш која величина треба да се удвои?
Замени го тоа во формулата за отпорот на жицата и пресметај за колку ќе се смени
отпорот со такво врзување.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
20. Најди го вкупниот отпор на оваа комбинирана врска од отпорници. Прво реши ги
паралелните врски, т.е. пресметај ги R’ и R’’. Потоа реши го вкупниот отпор R.
R1=100 Ω
R=?
R5=300 Ω
R2=100 Ω R4=300 Ω
R6=200 Ω R’ =?
R3=100 Ω
R’’ = ?
’ R’ R4 R’’
R’’
R R4
97
21. Најди ја јачината на струјата што тече низ колото ако се познати R1= 1 W, R2= 2 W, R3= 3
W, R4= 4 W, при: а) затворен прекинувач Р и б) отворен прекинувач Р.
V = 25V
(a) Rвкупен = ? (затворен Р)
I=?
(б) Rвкупен = ? (отворен Р)
I=?
22. Провери дали точно си ја пресметал струјата со помош на апликацијата PhET од

страницата https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/circuit-construction-kit-dc
На таблата направи коло како на сликата со помош на: четири отпорници, еден извор
(батерија) и еден прекинувач. Со десниот клик на отпорниците намести ги бараните
вредности R1 = 20 W, R2 = 8 W, R3 = 8 W, R4 = 1 W. Со десниот клик врз батеријата, намести
25 V.
Вклучи го колото со знакот ►.

a) Струјата што ја покажува амперметарот кога прекинувачот Р е отворен
изнесува _____ A.
б) Струјата при затворен прекинувач изнесува _______ А.
98
23. На располагање имаш само 3 отпорници со отпори од 1 W, 4 W, и 5 W. Колку различни
отпори ќе направиш ако ги врзуваш по 2 во врска? Пресметај ги тие отпори.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
24. Колку комбинации од отпори ќе добиеш ако ги употребиш сите три отпорници од
претходната задача? Нацртај ги шемите, пресметај и образложи.
25. Колкав е заедничкиот отпор на врската дадена на сликата ако

секој од отпорниците има отпор од 1 W?
Пресметај и образложи го резултатот.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
26. Пресметај го отпорот на врската дадена на сликата ако секој отпорник има
отпор од 1W. Пресметај и образложи го резултатот.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
27. Колкав е отпорот на следната шема ако е отпорот на секој отпорник 1 W?

Образложи го твојот одговор. -
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
99
28. Напиши ја формулата за пресметување отпор на 3 сериски врзани отпорници.
______________________________________________________________________________
29. Напиши ја формулата за пресметување отпор на 3 паралелно врзани отпорници.

______________________________________________________________________________
30. Дали три исти светилки врзани како на сликата ќе светат исто?
Која од нив ќе свети најсилно? Образложи зошто.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
31. Колкав ќе биде вкупниот отпор доколку поврземе во серија два отпорника од по 100 W,
еден од 200 W и три од 300 W?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
32. Колкав отпорник може да ги замени четирите отпорници врзани како на сликата?
______________________________________________________________________________
100 Ω 100 Ω
200 Ω 500 Ω
33. Врзи четири отпорници од по 1 W на сите можни начини и пресметај го заедничкиот

отпор за секоја шема.
100
34. Најди ги непознатите отпори од сликата ако е познат вкупниот отпор.
300 W
200 W
= 200 W
= 620 W
?= W ?= W
200 W 300 W
300 W
200 W
= 350 W
= 450 W
500 W ?= W
?= W
34. Една жица е извиткана и споена како на cликата подолу. (а) Да се пресмета отпорот на
жицата помеѓу точките А и В ако се знае дека дел од истата жица со должина еднаква на
радиусот на кружницата (а на сликата) има отпор r=0,25 Ω; (б) должина L на жицата, ако се
знае дека е направена од легура со специфичен отпор , и напречен
пресек 1,1 mm2.
A B
a
101
МАГНЕТНИ ПОЈАВИ
• Магнетите се користат кај електричните мотори.
• Генераторите на електрична струја имаат магнети.
• Слушалките и звучниците користат електромагнети.
• Магнетите може да бидат и украси на фрижидерите.
• Магнетите секогаш имаат едновремено два пола, северен (N) и јужен (S).
• Не постојат изолирани магнетни полови.
• Истоимените полови од два магнета (N и N) или (S и S ) се привлекуваат.
• Разноимените полови се (Ѕ и N) се одбиваат.
• Електромагнетите се прават со намотка на железно јадро и батерија.
1. Сигурно сте виделе дека на фрижидер може да стојат мали предмети или слики ако од
задната страна имаат залепено магнет. Магнетите овозможуваат тие предмети да стојат
вертикално и да не паѓаат. Од кој материјал е направена вратата на фрижидерот ако на неа
може да стојат магнетните украси?
____________________________________________________________________________.
2. Во следните прашања пополни го празното место со соодветниот поим што недостига.

а) Секој магнет има _______________ пола, и тоа: ______________ и ________________.
Половите се места каде што магнетот ____________________ ги привлекува железните
предмети и ги означуваме со ( ) и ( ).
б) Ако даден магнет се скрши на два дела, секој од деловите ќе има ___________ пола и
тоа: _________________ и __________________.
3. Истоимените магнети се ____________________а ___________________ се привлекуваат.
4. Погледни ги трите пара колички. Обележи со стрелки во кој правец ќе се придвижи секоја
од количките натоварени со магнети.
102
5. Поиграј си со магнети. Направи магија и на невидлив начин придвижи некој железен
предмет, движејќи магнет под него. Види го овој видеоклип на линкот: https://www.
youtube.com/watch?v=Seo8ZOjxn2M&feature=youtu.be
6. Каде се лоцирани магнетните полови на потковичестиот магнет?

а) 1----1
1 1 3 4 б) 2----2
в) 3----3
г) 4----4
4
3 Означи ги половите на
2 2 сликата
7. Размисли и со свои зборови објасни ги најважните сличности и разлики кај електричните

полнежи и магнетните полови:
Сличности Разлики
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
_____________________________________ ______________________________________
8. Ако доближиш шајче до средишниот дел од еден прачкест магнет, ќе се држи ли помеѓу
двата пола?
а) да или б) не.
Заокружи го точниот одговор. Размисли зошто е тоа така.
9. Објасни со свои зборови што кажува сликата оддесно.

Продолжи мисловно да ги кршиш магнетите
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________
До каде можеме да ги кршиме на два дела?
______________________________________________________________________________
10. Пополни ги празните места со соодветен збор. Околу секој спроводник низ кој тече струја
се создава __________________ поле. Дејството на магнетното поле може да се види со
помош на движењето на магнетната игла или со помош на _________________.
103
11. Магнетното поле се јавува насекаде во _____________________околу еден ___________
во движење. Полето се простира во просторот во којшто дејствува силата на
__________________ заемно дејство.
12. Какво поле постои околу наелектризиран спроводник? ____________________.

Какво поле постои во просторот околу спроводникот низ кој тече струја? _____________.
Одбери од понудените одговори.
а) електрично поле в) магнетно поле
б) гравитационо поле г) ниту еден од одговорите
13. Експеримент - Кое магнетно поле е појако?

Ако имаш два различни магнета, како ќе
определиш кој магнет е појак? Едноставно,
земи железни спојници за хартија и спојувај
ги што е можно повеќе, една со друга, како на
сликата.
Што заклучуваш?
Магнетот од десната страна е ______________
_________________ од магнетот на левата
страна.
14. Експеримент - Направи си свој магнет.

Земи една обична железна шајка и залепи ја со
леплива лента или фиксирај ја со едно ластиче
за еден перманентен магнет. По некое време таа
ќе стане магнет. Пробај ја на метални спојници
за хартија. Ќе забележиш дека магнетизираната
шајка краткотрајно ќе привлекува ситни
железни предмети. Опитот повтори го со
челична прачка или со игла. Иглата подолго
време се однесува како магнет.
15. Експеримент - Направи си свој

компас.
Магнетизираната игла од
претходниот експеримент забоди
ја во пресечена тапа или парче
стиропор и стави ја да плови на
површината во чаша со вода.
Иглата ќе се постави во насоката
север (N) - југ (S).
104
16. Посети ја страницата на Универзитетот од Колорадо за да ја најдете апликацијата PhET за
магнет и компас, https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/magnet-and-compass.
Кликни каде што пишува „Преземи“ и кога ќе заврши преземањето, кликни за да влезеш во
апликацијата. Така ќе ја добиеш таблата со еден прачкест магнет, и ситните магнетни иглички
кои во секој дел од рамнината ни ја покаживаат насоката на магнетното поле. Одбери „Компас“
или „Мерач“ на магнетно поле. Менувај го растојанието со влечење на магнетот со покажувачот.
17. Пополни го празното место со соодветни зборови: Во рамнина нормална на еден прав
спроводник низ кој тече струја се создава _________________________________ поле.
Магнетните силови линии во таа рамнина имаат форма на _________________________
линии (отворени или затворени).
18. Погледни ја таблата за симулации од претходната задача. Насоката на магнетното поле на

таблата се гледа од насоката на малите _____________________ .
105
19. Ако приклучиме еден спроводник
во форма на круг (или правоаголна
рамка) на батерија (акумулатор) преку
отпорник, тогаш низ него ќе протече
струја. На картонот што ја пронижува
жицата ставаме една магнетна игла,
како на сликата. Компасот, пак, даден на N
.I
сликата од десната страна е поставен во
истиот простор. Тој ни покажува каде е
- +
северниот магнетен пол на Земјата. . akumula-
tor
a) Зошто по вклучувањето на колото
магнетната игла покажува различна
положба на север (N) во споредба со P
otpornik
претходно?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
б) Магнетниот лист се однесува исто како перманентен магнет и има два пола (S) и (N).
Ако сакаш да видиш каде ќе биде северниот пол на магнетниот лист, тогаш замисли
дека ги поставуваш свитканите прсти од десната рака во насоката на струјата низ
кружниот спроводник (врвовите на прстите покажуваат од плус кон минус), па палецот
ќе ти го покаже правецот север (N).
20. Искористи ја логиката од претходната задача за да најдеш кој магнетен пол на магнетниот
лист, даден на сликата лево, е свртен кон набљудувачот? Објасни со свои зборови.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
21. Магнетниот лист претставува струен спроводник со форма на

___________________ или правоаголна рамка. Ако го поврземе со една
батерија (акумулатор) и низ него пуштиме да тече струја, тогаш тој
дејствува врз магнетна игла, исто како да е ________________ магнет.
Тогаш околу магнетниот лист се создава _______________ поле чиј
северен пол се поклопува со ______________________ на десната рака.
22. Може да се каже дека намотката или соленоидот

е составен од многу вакви магнетни листови. Ако
низ соленоидот се пушти да тече струја, тогаш
секоја одделна намотка си создава магнетно поле,
па збирното поле е поголемо од она што се добива
само со една.
– +
106
(а) Дали низ секоја намотка во соленоидот струите течат во ист правец?
___________________________________________________________________________
(б) Како ќе го определиш правецот на северниот пол (N) на соленоидот?
___________________________________________________________________________.
23. Повторно оди на страницата на PhET и преземи ја апликацијата https://phet.colorado.edu/
mk/simulation/legacy/magnets-and-electromagnets
Одбери ја опцијата „Електромагнет“. Употреби и „Мерач“ на магнетното поле што ќе го
поставиш близу оската на намотката.
(а) Најпрвин исклучи го напонот на батеријата (стави го лизгачот на 0V). Дали тече струја
низ намотката? ____________________________. Дали на мерачот се гледа вредност за
магнетното поле различна од нула? _________________________________.
(б) Сега зголеми го напонот на батеријата на 5 V.

Дали тече струја низ намотката? ____________________________________________.
Запиши ја вредноста на магнетното поле B што ја мери мерачот. _________________
Повторно зголеми го напонот на батеријата на 10 V, и прочитај ја вредноста на B. Ако
oтпорот на жицата од која е направена намотката изнесува 5Ω, пресметај ја струјата
што тече низ жицата.
Внеси ги резултатите во табелата:
Напон [V] Стуја = Напон [V]: Отпор [A] Големина на магнетно поле B
0
5
10
Што можеш да заклучиш за големината на магнетното поле што го создава соленоидот?

___________________________________________________________________________
Магнетното поле е појако доколку е ____________________ струјата низ соленоидот.
Значи, големината на магнетното поле (одбери право или обратно) е _______________
пропорционално со ____________ низ соленоидот. Доколку струјата е двапати
зголемена (погледни ја колоната за струјата во табелата погоре) тогаш големината на
магнетното поле (B) е ______________ пати поголема.
107
24. Големината на магнетното поле на соленоидот зависи од
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
25. Направи топка од стуткана алуминиумска фолија и постави ја врз пластична ПВЦ
подлога. Наелектризирај ја со повеќекратно допирање со протриена пластична прачка од
синтетичка или волнена крпа. Доближи го компасот. Дали ќе се отклони компасот? Зошто
е тоа така?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
26. Ако имаш извор на постојана електрична струја на кој не се означени половите, а имаш
спроводна жица и компас, дали ќе може да посочиш кој од половите на батеријата е
позитивен?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
27. На сликата лево се дадени еден перманентен прачкест

магнет и еден соленоид. Објасни по што се слични, а
по што се разликуваат.
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Какви се силовите линии во средината? _______________________________________

Која е предноста на соленоидот? ______________________________________________
28 Експеримент - Направи
свој електромагнет.
Намотај стотина намотки
од бакарна жица на една
хартиена макара. Поврзи
ја со еден отпорник на
батерија, а прекинувачот
да е исклучен. Приближи
ја магнетната игла и таа
ќе се постави во правецот
на магнетизмот на Земјата
(N - S). Ако го вклучиш прекинувачот, што ќе забележиш? Како ќе се постави магнетната
игла? __________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
108
29. Експеримент - Принципот на електромагнетната дигалка. Еден соленоид (калем или
намотка) низ кој тече струја создава магнетно поле. Магнетното поле може да се зголеми
со зголемување на јачината на струјата или со зголемување на бројот на намотките.
Меѓутоа, најголемо зголемување на полето се добива со вметнување на јадро од меко
железо. Во тој случај, соленоидот станува електромагнет.
(а) Направи два електромагнета со помош на две исти батерии од по 1,5 V, 2 навртки, како
на сликата и околу 2 метра изолирана (лакирана) бакарна жица. На првата навртка
намотај 25 намотки а на втората 50. Краевите од намотаната жица соголи ги од лакот и
залепи ги со помош на лепливата лента за да направат контакт. Испробај ја јачината на
електромагнетите со помош на метални спојници. Колку спојници привлекол секој од
електромагнетите? (Внеси ги резултатите во табелата.)
Број на намотки Број на спојници

25
50
Што забележуваш? Електромагнетот со двојно повеќе намотки привлекол приближно

____________________ повеќе спојници. Ова значи дека јачината на магнетот зависи
_______________ пропорционално од бројот на намотките (овде треба да се одбере
право или обратно).
(б) Наместо на железна навртка (шрафот), намотај 50 намотки на една пластична
цевка за сок. Забележи колку спојници ќе привлече таквиот соленоид.
____________________________.
(в) За да се направи силен електромагнет, од кој материјал треба да биде јадрото на кој се
намотува калемот? (заокружи еден или повеќе материјали)
железо пластика дрво бакар челик памук никел алуминиум
30. Ако внимателно го смениш поларитетот на

контактите на намотката, што ќе се случи со
магнетната игла? За колкав агол ќе се заврти
иглата?
__________________________________________
__________________________________________
__________________________________________ 4,5 V
__________________________________________
109
31. Погледни го видеоклипот со електромагнетната дигалка за старо, отпадно железо на
линкот: https://youtu.be/6yhNOXQkMpY и коментирај од што зависи колку килограми
железни предмети ќе привлече ваквата дигалка. На што се напојува?
32. Објасни со свои зборови како се прави наједноставен електромагнет.

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
33. Наброј неколку уреди во кои се користат електромагнетите.

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
34. Речиси во сите домови има електрично

ѕвонче. На сликата десно е дадена
шемата на градбата на едно ѕвонче. Кога
прекинувачот ќе се вклучи (притиснато
ѕвонче), притиснатата еластичната
пружина ги спојува двата контакта, па
низ електромагнетот протекува струја.
Магнетното поле од електромагнетот
дејствува врз железната котва и таа се
привлекува кон него, па чеканчето удира во
ѕвончето. Тогаш контактите ќе се одвојат и
колото се прекинува. По прекинувањето на
струјата, еластичната пружина повторно го
воспоставува контактот.
Објасни со свои зборови како работи

ѕвончето:
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
110
35. Од сите материјали, единствени што можат да се магнетизираат се железото, никелот и
кобалтот, но и нивните легури. Тие се нарекуваат феромагнетици. Кај нив магнетизацијата
настанува со помош на ориентирање на магнетните домени (подрачја од подредени атоми)
во ист правец, ако се ставаат во магнетно поле.
Локалните магнетни полиња во Ориентација на магнетните домени по

домените пред магнетизацијата магнетизација на материјалот во поле
на еден магнет
Кој од прикажаните предмети се магнетизирани? Заокружи ги цртежите. Означи им ги
половите.
36. Направи испитување на магнетните силови линии на постојаните магнети.

Врз бела хартија постави прачкаст магнет. Над него стави
стаклена плоча (или проѕирна фолија), а може и подебел лист
бела хартија. „Посоли“ железни струготини, како на сликата,
за да го „отсликаш“ магнетното поле. Повтори ја постапката
со потковичест магнет, магнетна игла и два прачкасти магнета
со тоа што еднаш да бидат доближени до нивните разноимени,
а потоа до нивните истоимени полови. Проучи ги полињата
на овие магнети и нацртај ги формите што се исцртуваат со
струготините.
прачкаст магнет магнетна игла потковичест магнет
два прачкасти магнета доближени со два прачкасти магнета доближени со

разноимените полови истоимените полови
111
37. Зошто на северната Земјина полутопка се наоѓа јужниот
Северен Пол јужен пол магнетен пол на Земјата? Каква форма имаат силовите линии?
(географски) (магнетен) (Помош: Сети се како се дефинира северниот магнетен пол на
еден магнет. Кон кој пол од магнетната игла се стреми да се
доближи тој?) Објасни со свои зборови.
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
северен пол
(магнетен) Јужен Пол _______________________________________________________
(географски)
38. На сликите подолу сликовито се дадени трите начини на демагнетизација (лишување

од својството магнетичност) што биле направени со помош на магнетизација во некое
магнетно поле. Опиши со свои зборови што се случува во подредените магнетни домени
при секој од овие настани.
Со ударот на чeканот доаѓа Со палењето на свеќата доаѓа Со ставање на магнетот во

до до соленоид со струја обратна
_________________________ _________________________ од онаа со која бил направен
магнетот доаѓа до:
_________________________ _________________________
_________________________ _________________________ _________________________
_________________________ _________________________ _________________________
_________________________ _________________________ _________________________
_________________________
39. На фотографијата лево се прикажани

линиите што ги исцртуваат железните
струготини под еден соленоид.
Слично како на виртуелната табла со
интерактивните анимации, тука полето
ни се исцртува со помош на железните
струготини што имаат игличеста
форма. Што претставува секоја железна
струготина?
(Помош: Сети се дека железото се
магнетизира во близина на магнет, каде
што постои магнетно поле.)
112
40. Експеримент - Направи свој електромагнетен релеј подвижен
контакт
подвижна рака
неподвижен
пружина електро- контакт
магнет
Најважни делови на релејот се електромагнетот и метална котва. За таа цел треба да се

искористи веќе направениот електромагнет. Шемата за функционирање на релејот за
вклучување на колото е даден на сликата. Пример на работно коло со релеј може да биде
стартерот на автомобил. Со вклучување на електромагнетот (на сликата не се прикажани
прекинувачот и напонската батерија) подвижната рака од железо се привлекува кон
електромагнетот, па така „подвижниот“ контакт се спојува со „неподвижниот“. Тие два
контакта можат да затворат некое друго електрично коло (да придвижат некој мотор).
41. Зошто хард дискот на компјутерот или лаптопот е затворен во метално куќиште?
_____________________________________________________________________________
Зошто може многу лесно да се избришат податоците од кумпјутерот во силно магнетно
поле?
_____________________________________________________________________________
Хард дискот е направен од феромагнетен материјал кој може лесно да се магнетизира и
демагнетизира. Кај хард дискот секој бит одговара на едно феромагнетично зрно (види
коцкички со магнетна ориентација на сликата). Впишувањето на информацијата го
прави електромагнетна глава. Тоа се прави со магнетизација на едно магнетично зрно.
Бришењето на запишаните информации се прави со размагнетизирање на ситните
магнетчиња со пропуштање наизменична струја низ електромагнетот со која се
елиминира магнетичноста.
главата за запишување и
бришење на податоците
магнетично зрно површината на дискот
надолжна снимка/читање магнетен запис

42. За секоj од овие искази во врска со магнетните материјали (оние што не се по природа
магнети, но можат да се магнетизираат во магнетно поле) напиши точно или неточно.
а) Магнетните материјали привлекуваат други магнетни материјали. ________
б) Магнетните материјали се привлекуваат кон магнетите. __________
в) Магнетните материјали се обиваат од магнетите. ____________
г) Магнетните материјали одбиваат другите магнетни материјали. ___________
113
43. Замисли дека имаш мали парчиња од материјалите што се набројани подолу. Кои од нив
ќе бидат привлечени од магнет?
а) никел б) челик в) железо г) бакар д) цинк ѓ) кобалт е) магнезиум
44. а) За да ја прикажеме формата на магнетното поле околу еден прачкаст магнет, цртаме
___________ линии.
б) Доколку постојат повеќе силови линии една до друга, тоа значи дека ________________
полето е претставено со __________________. Магнетот е најјак во близината на
_____________ од магнетот.
в) Сите магнети имаат северен и јужен _______________.
45. Ивана сака да го истражи магнетното поле околу два магнета и да ги нацрта силовите
линии.
а) Кои методи може да ги употреби за да ја најде формата на магнетното поле? Таа
поставила два пречкести магнети на масата завртени со северните полови еден кон
друг, така што тие се одбиваат. На сликата се дадени магнет 1 и магнет 2. Икс точката се
нарекува неутрална точка.
1 2
б) Икс (´) е неутрална точка. Што претставува неутралната точка според силовите
линии на сликата?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
в) Каде е посилно магнетното поле? Објасни со помош на густина на силови линии.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
г) Како можеме да го потврдиме постоењето на неутралната точка?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
114
46. Објасни што се подразбира под:
а) перманентен магнет
_____________________________________________________________________________
б) магнетен материјал
_____________________________________________________________________________
в) магнетно поле
_____________________________________________________________________________
г) силови линии на магнетното поле

_____________________________________________________________________________
д) електромагнет
_____________________________________________________________________________
47. Земјата има магнетно поле со форма како да

има прачкаст магнет во нејзиниот центар.
а) Нацртај ја скицата на Земјата со прачкастиот
магнет во средината и означи ги половите на
тој имагинарен магнет.
___________________________________
б) Објасни го твојот избор на ознаки.
__________________________________
в) Дај им правец на магнетните силови линии.

________________________________
48. Абази сака да си направи електромагнет.

а) Опиши му како да направи едноставен електромагнет користејќи парче жица, една
шајка, батерија и прекинувач.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
б) Тој сака електромагнетот да биде јак за да може да крене со него повеќе шајчиња. Што
треба да направи за да ја зголеми неговата јачина?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
в) Тој и неговите другари направиле четири различни електромагнети. Подреди ги
електромагнетите, почнувајќи од најслабиот. Напиши им бројки за да ги подредиш по
редослед.
_____) 50 намотки, ниска струја, бакарно јадро,
_____) 100 намотки, висока струја, железно јадро,
_____) 50 намотки, ниска струја, железно јадро,
_____) 100 намотки, ниска струја, железно јадро.
115
49. Кои од овие искази се точни? (Сметај дека може да биде точен повеќе од еден израз.)
а) Магнетниот материјал можеш да го претвориш во магнет со помош на друг магнет.
________
б) Не можеш да ја смениш јачината на електромагнетот. ________
в) Компасот покажува кон северниот пол од оската на ротација на Земјата. ______
г) Може да демагнетизираш магнет ако го удираш со чекан. __________
д) Железото не може да се демагнетизира. _________
50. Постојат многу различни материјали што може да се употребат за јадро за електромагнет.
Еден ученик сакал да употреби таков метал што ќе се магнетизира додека тече струјата
низ калемот од електромагнетот, но не останува и натаму магнетизиран откако струјата ќе
престане да тече.
а) Одбери ги материјалите што може да се употребат за оваa намена:
(железо и челик) (железо) (бакар) (бакар и железо) (челик)
б) Објасни зошто другите материјали не се соодветни за тоа?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
51. Илин сака да истражи како влијае видот на јадрото врз јачината на еден електромагнет.
а) Која е независната променлива во неговите мерења? Што му предлагаш да промени кај
својот електромагнет?
___________________________________________________________________________
б) Која е зависната променлива?

___________________________________________________________________________
в) Кои променливи треба да бидат непроменети и под контрола?

___________________________________________________________________________

г) Тој го има следниов избор: мали спојници за хартија, големи спојници за хартија или
железни струготини за да се определи јачината на електромагнетот. Што ќе употреби тој?
Објасни го одговорот.
___________________________________________________________________________
д) Нацртај табела што може да се употреби за средување на овие резултати.
116
ОСЦИЛАЦИИ И ЗВУК
Важно е да се знае дека:

• Основните величини на едно осцилаторно
движење се амплитуда, фреквенција и
период.
елонгација
• Период е времето за кое телото направило
еден цел циклус (Т). амплитуда
• Амплитуда е најголемото отклонување од
време
рамнотежната положба (А).
• Елонгација е моменталната положба на
телото во однос на рамнотежната (Х). период
• Фреквенција е број на цели осцилации (N)
во единица време (t),
f= N/t и се мери во херци (Hz).
• При осцилирање на телата се создава звук.
• Ако телото осцилира побргу (со повисока фреквенција), тогаш и тоновите се повисоки.
• За пренесување на звукот потребна е материјална средина.
• Звукот патува така што честичките од средината (осцилаторите) се движат напред-
назад, па ги туркаат наредните, па наредните, и така натаму. Така се создава звучен
бран.
• Бранот ги пренесува осцилациите од еден на друг осцилатор со некое задоцнување.
• Звучните бранови, како и сите бранови, имаат бранова должина, амплитуда и
фреквенција.
• Врската меѓу фреквенцијата (f), брановата должина (l) и брзината на простирање на
бранот (v) е дадена со формулата:
f = l.v
(l е грчка буква, која се чита „ламбда“).
• Кај трансверзалниот бран осцилирањето е нормално на простирањето на бранот.
• Кај лонгитудиналниот бран осцилирањето е во правец на простирањето на бранот.
• Бранова должина е растојанието што ќе го помине бранот за време еднакво на
периодот.
• Звукот е лонгитудинален механички бран со фреквенција од 20 Hz до 20 000 Hz.
• Звучниот запис може да се прикаже на осцилоскоп.
• Гласните звуци се бранови со поголеми амплитуди.
• Високите звуци се бранови со повисока фреквенција (позбиени бранувања).
• Мембраните и коските во средното уво ја пренесуваат вибрацијата на звучниот бран од
надворешното кон внатрешното уво, каде што енергијата на звучниот бран се претвора
во електричен сигнал до мозокот.
• Фреквентните подрачјата на звукот се следниве:
Подрачје (f) Назив на звукот

< 20 Hz инфразвук
од 20 Hz до 20 000 Hz слушно подрачје
> 20 000 Hz ултразвук
117
• Микрофонот произведува електричен сигнал што ни овозможува да правиме звучни
записи.
• Нивоата на звук се мерат со децибели (dB).
• Гласните звуци го оштетуваат слухот.
• Осцилоскопот, поврзан со микрофон, може да го покаже звучниот бран на екранот.
ОСЦИЛАЦИИ И БРАНОВО ДВИЖЕЊЕ
1 Околу нас постојат движења што постојано се повторуваат, па ги нарекуваме периодични

движења. Рамномерното вртење на тело околу оска на секој мотор, нишалото на ѕидниот
часовник, иглата на шивачката машина, пулсот на срцето на човекот, приливот и одливот
кај морињата и океаните, како и движењата на планетите околу Сонцето се само некои
од примерите кај кои се повторува еден ист циклус на движење. Наброј барем уште три
периодични движења што се случуваат околу тебе или во тебе.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
2. Што претставува периодот на осцилирање (T)?_____________________________________

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Што е амплитуда (А)? __________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Што е елонгација (X)? _________________________________________________________
Нацртај една цела синусна осцилација и обележи ги со симболи Т, А и Х:
3. Пополни ги празните места:

Фреквенција на осцилирање е ________________________________во _______________
време. Таа се мери со единицата_____________________со ознака_________.
4. Напиши ги релациите на врската помеѓу периодот и фреквенцијата и обратно, помеѓу
фреквенцијата и периодот.
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
118
5. Колкав е периодот на нишање на направата од сликата десно?
А колкава е неговата фреквенција?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
6. Експеримент со компјутерски симулации. Посети го линкот

https://phet.colorado.edu/sims/mass-spring-lab/mass-spring-lab_en.html
и ќе најдеш симулација на која можеш да експериментираш со пружина
што осцилира.
Внимавај: За да ја стартуваш симулацијата, треба да имаш
инсталирано Flash Player, најмалку верзија 8. Ако го користиш
пребарувачот Хром, тогаш плеерот е составен дел од него.
а) Испитај како зависи фреквенцијата на осцилирање на една пружина од масата на тегот

што е закачен на неа.
• Во горниот лев дел од работната површина има три пружини. Ќе ја користиш третата,
затоа што симулацијата овозможува да се менуваат нејзините карактеристики. Под нив се
дадени тегови со позната маса. Фати го тегот со маса од 50 g со покажувачот и закачи го
на третата пружина. Во зеленото поле, десно, се наоѓаат контролите. Притисни на Stop-
watch за да ја активираш стоперката. Повлечи го тегот надолу со покажувачот и пушти ја
пружината да осцилира. Измери го времето за 5 осцилации. Подели го тоа време со 5 и
ќе го добиеш времето за една осцилација, односно периодот (Т). Запиши го резултатот во
табелата.
119
• Откачи го тегот и закачи тег со маса 100 g. Повтори го мерењето и запиши го резултатот
• Повтори ја постапката и за тег со маса 250 g.
• Што можеш да заклучиш? Што се случува со фреквенцијата кога расте масата?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
• б) Испитај како зависи фреквенцијата на осцилирање на една пружина од нејзините

карактеристики.
• Фати го тегот со маса 100 g и закачи го на третата пружина. Во зеленото поле, десно,
се наоѓаат контролата за „мекост“ на пружината, Softness spring 3. Постави ја на два
поделоци. Притисни на Stopwatch за да ја активираш стоперката. Повлечи го тегот надолу
и пушти ја пружината да осцилира. Измери го времето за 5 осцилации. Подели го тоа
време со 5 и ќе го добиеш времето за една осцилација, односно периодот. Запиши го
резултатот во табелата.
• Смени ја „мекоста“ на пружината на 5 поделоци. Повтори го мерењето и запиши го
резултатот во табелата.
• Повтори го истото и за „мекост“ од 8 поделоци.
• Што можеш да заклучиш? Што се случува со фреквенцијата кога мекоста (еластичноста)
на пружината расте?
Зависност од карактеристиките на
Зависност од масата
пружината
m (g) T (s) f (Hz) Мекост T (s) f (Hz)
50 0,2 (мека)
100 0,5 (средна)
250 0,8 (тврда)
7. Експеримент - На челична пружина обеси еден тег (како на сликата). Еластичната сила на
пружината е таа што го враќа телото во рамнотежа. Забележи ја положбата на мирувањето
(О) на обесениот тег врз картонот што е поставен зад него. Залепи еден линијар за
полесно воочување и бележење на положбата што се нарекува „рамнотежна“.
B
OB
O O O
OA
A
120
(a) Да ја определиме амплитудата на овие осцилации. Ако тегот нежно го истегнеме,
поставувајќи го во положба А (ја забележуваме на картонот со фломастер), кога ќе го
отпуштиме тој ќе се врати најпрво во положбата О, а потоа ќе отиде во положбата В
(и оваа ја воочуваме и ја забележуваме со фломастер), а потоа повторно ќе се врати во
положбата О. Забележуваме дека процесот се повторува. Телото го прави целиот циклус
горе-долу околу рамнотежната положба О.
Максималните оддалечености од положбата О се:
ОА= ___________ cm и ОВ = ______________ cm.
Најголемата оддалеченост од рамнотежата се нарекува амплитуда и изнесува

OA = OB = ___________ cm.
За поуспешно изведување на експериментот можете осцилирањето од моментот на
пуштањето од положбата В да го снимите со видеокамерата на вашиот телефон, а потоа
при пуштањето на снимката, со наредбата ►, да стопирате и да пуштате сѐ додека не го
фатите точно моментот на минување на телото низ амплитудните положби (читаме на
линијарот).
б) Да го определиме периодот на осцилациите.
Со апликацијата стоперка од вашиот мобилен телефон
измерете го времето на 5 цели осцилации на телото на
пружината. Поделете го ова време со 5 и ќе ја добиете
вредноста на периодот.
t (5 _осцилации
îñöèëàöèè )
T=
5
За периодот пресметавте T = __________ s
в) Да ја определиме фреквенцијата на осцилациите. Фреквенцијата на осцилациите е
честотата на осцилирањето, т е. бројот на осцилациите што ги прави во една секунда.
Фреквенцијата е реципрочната вредност на периодот.
1
f =
T
За фреквенцијата пресметавте f = _____________ Hz.
Единицата од реципрочните секунди (1/s) се нарекуваат херци (Hz).
8. Експеримент - Топче обесено на конец

и извадено од рамнотежа се враќа во
рамнотежната положба поради Земјината
тежа. Кога топчето ќе се измести од
рамнотежната положба под влијание на
Земјината тежа, тоа постојано се враќа
во положбата О, притоа осцилирајќи со
повторување на положбите ОАОВО и обратно,
како на сликата.
Инаку, ваквото мало топче со занемарлива маса обесено на тенок конец се нарекува
математичко нишало.
121
а) Направи едно математичко нишало. Топчето направи го од стуткана алуминиумска
фолија и конец од околу 20 cm. Обеси го, на пример, на кваката од врата. На вратата
фиксирај со леплива лента и еден картон со милиметарска хартија (ако немаш, сам
ишрафирајте хоризонтални линии на бел лист и нумерирај ги). На хартијата забележи
хоризонталната линија што соодветствува на рамнотежната положба.
б) Пушти го нишалото да осцилира и сними го осцилирањето со камерата од мобилниот
телефон. Можеш да набљудуваш и да мериш и без камера.
в) Со помош на стоп-кадрите најди ја амплитудата на осцилациите со тоа што ќе ја
измериш (ОА и ОB).
Амплитудата на нишалото = ОА= ОB = ___________ cm.
г) Прочитај ги времињата на стоп кадрите направени кога нишалото направило две
амплитуди од истата страна, едно по друго.
Разликата меѓу тие две времиња е периодот на нишалото Т = _________ s.
Најдобро мерење на периодот Т ќе направиш со помош на апликацијата стоперка, со
мерење на 10 цели осцилации.
д) Најди ја фреквенцијата како реципрочна вредност од периодот
f = 1/T = ________ Hz.
9. Експеримент - Определете од што зависи периодот на едно математичко нишало. Овој

експеримент се изведува како тимска работа за целото одделение (без исклучок) со помош
на наставничката. Потребни предмети: алуминиумска фолија, ножици, макара тенок
конец, линијар, леплива лента, мобилен телефон со апликација стоперка.
Постапка:
а) Како влијае масата на математичкото нишало врз неговиот период?
• Учениците се групираат да работат во
парови.
• На половината парови им се задава
да пресечат 6 парчиња од фолијата со
плоштина 5 cm x 5 cm.
• На другата половина им се задава да
пресечат три конци од макарата со должина
од по 22 cm.
• Се здружуваат тимови од по четири ученици
(по двајца од задолжените за конците и
фолиите).
• Еден од учениците зема парче фолија
и лесно го стуткува во топче, притоа
зафаќајќи 1 cm должина од едниот од пресечените конци.
Топчето има некоја маса m.
• Друг ученик во исто време зема две парчиња од пресечената фолија и прави топче со
зафаќање на максимум 1 центиметар од кончето вметнато во него.
Ова топче има маса 2 m.
• Третиот ученик во исто време прави исто такво топче, само со стуткување на три
парчиња од пресечената фолија, па така ова топче има маса 3 m.
122
• Четвртиот ученик ги залепува трите нишала со иста
должина на конецот (l = 20 cm), a различните маси
на топчето (m1= m, m2= 2 m; m3= 3 m) на работ од
масата, како на сликата десно, на доволно големо
растојание за да не се судираат додека се нишаат.
• Се мерат периодите на нишалата на следниов начин:
се вади првото од рамнотежа под мал агол, и се мери
со стоперка на мобилниот телефон за колку време
ќе направи цели 10 осцилации. Се дели времето од
десетте периоди со 10 и се добива времето на еден
цел период.
• Вредностите се внесуваат во табелата.
Маса на 20T Еден период

нишалото Време на 20 нишања (ѕ) T = 20Т/20 (ѕ)
1 m
2 2m
3 3m
Што можеш да заклучиш од табелата?

______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
Дали масата на топчето од математичкото нишало влијае врз неговиот период на осцилирање?
______________________________________________________________________________
б) Испитај како влијае должината на конецот врз периодот на нишало.

• Се прават уште две математички нишала со топчиња со маса m (по едно алуминиумско
ливче 5 x 5 cm должина на конецот 10 cm и 30 cm. Ја повторуваш постапката за мерење на
периодите и на овие две нишала. Ја препишуваш вредноста на периодот на нишалото со
маса m и должина 20 cm од претходната табела.
Квадратен корен од
Должина на
20 цели осцилации Т =20 должината
нишало
=20 T [s] Т/20 [s]
l [cm] l
1 10
2 20
3 30
123
• Се црта следниот график во координатниот систем: х-оската се бележи со l
а у-оската со периодот на нишалото T [s].
• Се цртаат експерименталните точки (паровите од вредностите на l , Т).

• Ако по поврзувањето на точките на графикот доби права линија, тогаш тоа значи дека
периодот на нишалото Т е (право или обратно) ______________пропорционален со
квадратниот корен од ___________________ на нишалото.
Резултатите од сите тимови се запишуваат на таблата, а наставникот ги поттикнува

учениците да изведат заклучоци.
Конечно, може да се заклучи дека периодот на математичкото нишало не зависи од
______________ на топчето, туку единствено зависи од _____________ на конецот на
нишалото. Всушност, законот за периодот на математичкото нишало гласи:
каде што g е Земјино забрзување (9,81 m/s2).
в) Определи ја фреквенцијата (f0) на секое од нишалата со различна должина на

конецот од делот б). Оваа фреквенција на слободно нишање се нарекува и сопствена
фреквенција, која ја определуваме како:
1
f0 =
l1 = 10 cm l2 = 20 cm l3 = 30 cm
f01 = Hz f02 = Hz f03 = Hz
124
10. Експеримент со симулации - Овие експериментални симулации ќе ве доведат до истите
заклучоци како и во претходниот експеримент. Посетете го линкот https://phet.colorado.
edu/sims/pendulum-lab/pendulum-lab_en.html и ќе најдеш симулација на која можеш да
експериментираш со нишало што осцилира. За да ја стартуваш симулацијата, треба да
имаш инсталирано Flash Player, најмалку верзија 8. Ако го користиш пребарувачот Хром,
тогаш плеерот е вграден во него.
а) Испитај како зависи фреквенцијата на осцилирање на нишало од масата на тегот што е

закачен на него.
• Во зеленото поле, десно, се наоѓаат контролите. Притисни на Photogate Timer за да ја
активираш стоперката. Кога ќе кликнеш на Start, стоперката се активира автоматски и
самата мери период. Повлечи го тегот и измести го нишалото од рамнотежна положба.
Пушти го да се ниша. Кликни на Start на стоперката. Таа го мери периодот. Во табелата
запиши го периодот, пресметај ја фреквенцијата и запиши ја масата. Податокот за масата
може да го прочиташ во горниот дел од зеленото поле со контролите, кај вториот лизгач.
• Со помош на лизгачот, зголеми ја масата на 1,5 kg. Повтори го мерењето и внеси ги
резултатите во табелата.
• Повтори го мерењето за маса на тегот од 2,0 kg. Внеси ги резултатите во табелата.
• Што можеш да заклучиш?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Што се случува со фреквенцијата кога масата на нишалото се зголемува?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
125
б) Испитај како зависи фреквенцијата на осцилирање на нишало од неговата должина.
Во зеленото поле со контролите, на лизгачот за должина (Length) одбери должина од
2 m. Притисни на Photogate Timer за да ја активираш стоперката. Пушти го нишалото
да се ниша. Кликни на Start на стоперката. Таа го мери периодот. Во табелата запиши го
периодот, пресметај ја фреквенцијата и запиши ја должината.
Смени ја должината на 1,5 m. Повтори го мерењето и внеси ги резултатите во табелата.
Повтори го мерењето за должина од 1,0 m. Внеси ги резултатите во табелата.
Што можеш да заклучиш?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Што се случува со фреквенцијата кога должината на нишалото се зголемува?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Зависност од масата Зависност од должината на нишалото

m (kg) T (s) f (Hz) l (m) T (s) f (Hz)
1,0
1,5
2,0
11. Експеримент - Осцилации - синусоида.

Промената на елонгацијата на нишалото со
времето може да се покаже со едно нишало
кое наместо топче има конус од картон полн
со песок што истекува низ долниот дел.
Под нишалото се поставува картон, рамен конусот
послужавник или обичен лист хартија. осцилира
Нишалото се пушта да се ниша додека истекува наптед-назад
песокот. Истовремено, картонот полека се влече

во правец нормален на нишањето. На плочата листот се
се испишува геометриска крива што се нарекува влече во
синусоида. Инаку, за ваша информација, по овој правец
синусоидален закон се менува наизменичниот
напон од градската мрежа.
б) Што забележуваш во врска со амплитудата на овие осцилации?
_____________________________________________________________________________
в) Што е причината за намалувањето на амплитудата на секоја наредна осцилација?

_____________________________________________________________________________
г) Дали ваквите осцилации би ги нарекле „придушени“ или „присилени“? _______________
Забелешка: Истиов експеримент може да се изведе и со обоена течност во непропуслив

конус (алуминиумска или ПВЦ фолија).
126
12. Во реални услови, сите осцилации се придушени
зашто осцилаторот ја губи енергијата поради
спротиставувањето на силите на триење. На сликата
се претставени придушените осцилации на некое тело.
Заокружи што се менува кај придушените осцилации:
а) само периодот
б) фреквенцијата и амплитудата
в) само амплитудата
г) амплитудата и периодот.
13. На сликата се дадени синусоидите на зависноста на а)

елонгацијата (моменталната положба на телото што Х
елонгација, cm
осцилира - Х) од времето. 6, 0 cm
(I) Провери колкави се елонгациите приближно за 2, 0 cm
време од 2 s на сликата. 0, 0 1, 0 s време, s
a) X = _____ cm б) X = ____ cm в) X = _____ cm.
(II) Колкави се периодите на осцилирање во трите б)

случаи, а колкави се фреквенциите на осцили Х
рањето? 3, 0 m
a) Т = _____ѕ б) Т = ____ѕ в) Т = _____ѕ 1, 0 m
0, 0 2, 0 s време, s
(III) Со колкави амплитуди осцилираат телата чии

движења се прикажани на синусоидите?
a) A = _____ѕ б) A = ____ѕ в) A = _____ѕ
в)
Х
3, 0 m
1, 0 m
0, 0 1, 0 min време, min
14. Потсети се на формулата на зависноста на периодот на осцилирање на математичкото

нишало и размисли дали две математички нишала со иста должина, од кои едното на
Месечината а другото на Земјата, ќе осцилираат со ист период?
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
127
15. Експеримент - Резонанција
Потребни материјали: два молива, леплива лента, едно големо ластиче или еластичен
конец и шест математички нишала (направени од алуминиумско топче и конец) од кои две
се со иста должина на конецот (второто и петтото).
Постапка:
• Математичките нишала се обесуваат на гуменото ластиче (еластичен конец) како на
сликата. Двата статива можат да бидат два молива хоризонтално залепени со цврста
леплива лента на работ од клупата.
• Го одбираме едното од двете еднакви нишала да биде ОСЦИЛАТОР и го поттикнуваме да
се ниша (на пример, второто од лево), па забележуваме дека сите други полека ќе почнат
да осцилираат.
• Забележуваме дека нишалото со еднаква
должина, во овој случај петтото од лево, кое
го нарекуваме РЕЗОНАТОР, ќе заосцилира
со __________________________ амплитуда,
речиси исто толку голема како онаа од второто
нишало.
Најдобро прифаќање на осцилациите
настанува ако сопствената фреквенција на
осцилаторот fo и сопствената фреквенција на
резонаторот fr се блиски или еднакви.
fo = fr
Бидејќи им се исти периодите на осцилирање поради истите должини, второто и петтото
нишало ќе имаат и еднакви сопствени фреквенции. Иако не е најблизу, сепак нишалото
со еднаква должина најбрзо и со најголема амплитуда ги прифаќа осцилациите. Ваквата
појава се нарекува резонација.
Појавата резонанција е од огромно значење за природата и техниката. Кај мембраните на
слушалките, микрофоните и звучниците, како и кај многу други уреди, се користи појавата
резонанција.
16. Постојат примери кога појавата

резонанција е опасна. На пример,
периодични налети на ветер може да
бидат кобни и за големи конструкции
(мостови, згради). На фотографијата
се гледа уривањето на Такомскиот
мост, кој се урнал поради тоа што
настанале резонантни бранови
предизвикани од ветер кој имал ист
период (фреквенција) со сопствената
фреквенција на мостот (како
осцилатор). Мостот се урнал во
1940 година. Погледнете ја целата
видеоснимка на https://www.youtube.
com/watch?v=j-zczJXSxnw
128
17. Погледнете ја видеоснимката на
http://archive.teachfind.com/ttv/www.teachers.tv/videos/ks3-
physics-sound.html
Ова видео ги прави видливи бранувањата во воздухот
како последица на ширењето на звукот. Прикажува
и начин на којшто низа музички инструменти
произведуваат звук. На снимката е прикажано и
кршењето на стаклена чаша со помош на звучник што ја
свири резонантната фреквенција. Снимката ја покажува
и разликата помеѓу тонскиот запис на еден ист тон
произведен од различни саксофони (тенор, бас, баритон).
18. Објасни со свои зборови што е тоа резонанција.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
19. Во училницата заврзете едно јаже за квака. Со раката движете го слободниот крај во
правец горе-долу. Ќе забележите дека јажето прави брановидни движења. Раката ја
игра улогата на извор на осцилациите, а јажето покажува како се шират брановите во
просторот околу изворот.
Некој од вас нека направи видеозапис со камерата од мобилниот. Потоа, сите разгледајте
го брановидното движење на јажето.
129
20. Посети ја веб-страницата на Универзитетот во Колорадо и преземи ја апликацијата PhET
за интерактивни симулациии на бранови што се создаваат од жица (wave on a string) на
https://phet.colorado.edu/sims/html/wave-on-a-string/latest/wave-on-a-string_en.html
Можеш да користиш мануелен (Manual) поттик или да користите осцилатор (Oscillate).

Можеш да дејствуваш и со пулс (Pulse). Можеш да ги менуваш фреквенцијата и
амплитудата за да видиш какви промени ќе има во бранувањето на жицата. Од менито,
што се наоѓа горе десно, можеш да избереш помеѓу фиксен или слободен крај, или
бескрајно долга жица.
Менувај ги параметрите на амплитудата, фреквенцијата и придушувањето, притисни

пауза и со помош на вклучените линијари определи ги:
а) Амплитудата на првиот бранов максимум A1= _______ cm, вториот максимум
A2=________ cm, и на третиот максимум А3= ________ cm.
б) Брановата должина на бранот (l):

l1= ______________ cm (растојание помеѓу два соседни максимума)
l2 = ______________ cm (растојание помеѓу два соседни минимума)
21. На сликава е даден еден цел бран. Брановата должина на бранот е еднаков на отсечката
(заокружи ги точните одговори):
M N
P Q
а) MP б) MN в) PN г) MN д) PQ
130
22. а) Дали можеме да ја најдеме фреквенцијата на еден бран ако ни е познат периодот на
осцилирање? ДА НЕ Објасни: ____________________________________________
б) Дали можеме да ја најдеме амплитудата на бранот ако ни е позната неговата бранова

должина? ДА НЕ Објасни: _____________________________________________
23. На сликата е даден еден синусоиден бран. Графикот го прикажува поместувањето на

честичките што осцилираат во зависност од растојанието до изворот.
бранова должина λ
амплитуда
x -насока
извор амплитуда на
простирање
λ
λ
Напиши што значи секоја од означените величини.
Амплитудата е _______________________________________________________________
Брановата должина l е_________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
24. На сликите се претставени снимки од осцилоскоп од неколку различни звучни виљушки.

Пресметај ја фреквенцијата (f) на снимените звуци. Периодот (Т) кај овие снимки,
времето за една осцилација, може да се добие како разлика на времињата за два соседни
максимуми, како што тоа е прикажано на првата слика.
1
Внимавај на временската оска во милисекунди (1 ms = s ).
100
а) Т = _____ ms; f = ______ Hz б) Т = _____ ms; f = ______ Hz
в) Т = _____ ms; f = ______ Hz г) Т = _____ ms; f = ______ Hz
131
д) Т = _____ ms; f = ______ Hz ѓ) Т = _____ ms; f = ______ Hz
25. Гласните жици на човекот и звучниците произведуваат звук. Наброј други три извори на
звучни бранови.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
26. Објасни зошто звукот не може да се движи низ вакуум.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
27. Дали звукот што патува низ воздухот е побрз или побавен отколку во вода? Објасни го
својот одговор.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
28. На кој начин се произведува звукот кај гитарата?

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
29. Што е период на осцилирање? Нацртај и обележи.
132
30. Дополни ги празните места:
Фреквенцијата на осцилирање е ________________________________во _______________
време. Таа се мери со единицата_____________________со ознака_________.
31. Дополни ги празните места:

• Извор на бранување може да биде тело кое прави __________________________________
__________________ движење.
• Со ширењето на бранот, во насока на неговото простирање се пренесува _______________
____________________________
• Лонгитудинални бранови се бранови кај кои честичките што учествуваат во бранувањето
осцилираат во насока______________________________________ со насоката на ширење-
то на бранот.
• Кај трансверзалниот бран честичките што осцилираат се движат во насока
_________________________ од насоката на движењето на бранот.
32. Со помош на слинки-спиралата можеме да демонстрираме лонгитудинален бран.
а) Како треба да ја движиме раката за да го добиеме лонгитудиналниот бран?

напред-назад лево-десно горе-долу
Најди ја видеоснимката на: https://www.youtube.com/watch?v=GKzpVUUrwM8
По што заклучуваш кој е правецот на движењето (ширењето) на бранот?

_____________________________________________________________________________
Дали осцилаторот (раката) се движи во правецот на простирање на бранот?

_____________________________________________________________________________
133
б) Како се движи осцилаторот (раката) за да произведе трансверзален бран?
напред-назад лево-десно горе-долу
Најди ја видеоснимката на: https://www.youtube.com/watch?v=y66PSaiGH7Y

Дали осцилаторот (раката) се движи во правец на простирање на бранот?____________
Објасни: _____________________________________________________________________
33. Посети ги следниве линкови на Јутјуб:
https://youtu.be/xDj7jVDz0nI https://youtu.be/5OdCI4E7ggE
https://youtu.be/GhvyEgiImbM https://youtu.be/Dhs9-3FK9RI
https://youtu.be/Vc93-bwegQE https://youtu.be/PbxhAKwbToI
На овие линкови се дадени видеоснимки на трансверзални бранови кои се пренесуваат
низ една слинки-пружина. Плочките на подот имаат димензии 33,5 cm x 33,5 cm.
а) Колку изнесува амплитудата на брановите приближно?
б) Колкава е брановата должина приближно?
в) Колкава е фреквенцијата?
Помош: При определување на фреквенцијата треба да го измериш периодот. Времето
што е потребно за да се направи една осцилација е мало и не може лесно да се измери.
Постојат повеќе начини да се зголеми точноста.
Еден начин е да го измериш времето потребно да се направат повеќе осцилации, па
добиеното време да го поделите со бројот на осцилации.
Друг начин е да употребиш таканаречено видеомерење. За таа цел погодно е да се
употреби некој видеоплеер кој ќе овозможи да се мери времето со поголема точност.
Стандардните видеоплеери, како што се Windows Media Player, VLC Player, BS Player,
не ја даваат таа можност. За ова е погоден Movie Maker; кој обично оди во комплет со
оперативниот систем Windows. Со поместување на снимката слика по слика, може да се
отчита времето со точност до 0,01 s.
Запиши ги резултатите во табелата. Која друга физичка величина што го опишува
простирањето на брановите може да се пресмета од овие мерења?
Додај ја во празната колона во табелата.
Амплитуда Бранова Фреквенција
Број на мерење ?
(m) должина (m) (Hz)
134
34. Експеримент со видеоснимки - Откриј како се менува брзината на простирањето на
брановите при промена на фреквенцијата на пружината.
За таа цел, посети ги следниве линкови на Јутјуб:
https://youtu.be/DBKfOXiApBw https://youtu.be/ADH0VJ7xXlU
https://youtu.be/HkTy0xR3lbs https://youtu.be/uQmNsHdWU04
https://youtu.be/dJuYZ4wk9C8 https://youtu.be/PbxhAKwbToI
Дадени се снимки на трансверзални бранови кои се пренесуваат низ пружина.
Карактеристиките на пружината не се менуваат во текот на целиот експеримент. Плочките
на подот имаат димензии 33,5 cm x 33,5 cm. Запиши ги мерењата во табелата.
Број на Бранова Фреквенција Брзина

мерење должина (m) (Hz) (m/s)
Како се менува брзината? ______________________________________________________

Зошто доби таков резултат? ____________________________________________________
Што значи тоа? _______________________________________________________________
Со која друга ситуација од секојдневието која се однесува на простирање на бранови (звук)
можеш да го споредиш експериментот?___________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
брановите со менување на карактеристиките на пружината.
https://youtu.be/Zj7Ig4ARIxc https://youtu.be/3_ecUcVQzDQ
https://youtu.be/-0elRlb1W_Q https://youtu.be/7iJFumF-mPg
https://youtu.be/N7Aw-VOpDiY https://youtu.be/qROKGU-ogMA
Дадени се снимки на трансверзални бранови кои се пренесуваат низ пружина. За да
се сменат карактеристиките на пружината се менува нејзината „оптегнатост“, односно
силата која дејствува по должината на пружината. Плочките на подот имаат димензии
33,5 cm x 33,5 cm. Запиши ги мерењата во табелата.
Број на мерење Бранова Фреквенција Брзина

должина (m) (Hz) (m/s)
135
Што се менува кај пружината по промената на оптегнатоста?
_____________________________________________________________________________
Што значи тоа? _______________________________________________________________
Како влијае оптегнатоста на простирањето на брановите низ пружината?
_____________________________________________________________________________
Со која друга реална ситуација на простирање на бранови (звук) можеш да го споредиш
ова? _________________________________________________________________________

брановите со менување на должината на пружината.
https://youtu.be/yx5lWZWEOZ8 https://youtu.be/rPp0tLQx1eU
https://youtu.be/7Qo2Pm4nYho https://youtu.be/I9oF-Y8fjkc
https://youtu.be/849pze0dPiM https://youtu.be/2J7HHrrv1LU
Дадени се снимки на трансверзални бранови кои се пренесуваат низ една пружина. За да
се сменат карактеристиките на пружината, се менува нејзината должина, но не и нејзината
„оптегнатост“, односно силата која дејствува по должината на пружината. Плочките на
подот имаат димензии 33,5 cm x 33,5 cm. Запиши ги мерењата во табелата.
Број на мерење Бранова Фреквенција Брзина

должина (m) (Hz) (m/s)
Што се менува кај пружината со овие промени? ____________________________________

Како влијае тоа на простирањето на брановите низ пружината? ______________________
_____________________________________________________________________________
Со која друга реална ситуација на простирање на бранови можеш да го споредиш ова?
_____________________________________________________________________________
37. Користење на три уреди за мерење и анализа на звук. За да реализираш неколку

експерименти, на својот паметен телефон или таблет треба да ги инсталираш следниве
апликации:
I Генератор на звучна фреквенција (Frequency Sound Generator),
II Осцилоскоп (Oscilloscope),
III Бројач на аудиофреквенции (Audio Frequency Counter)
Секако, ова не се единствените апликации што може да се употребат за изведување на
овие активности. Понудата на бесплатни апликации за андроид се менува секој ден и
можеш да побараш некои нови, кои имаат подобри можности.
136
I Генератор на звучна фреквенција
Оваа апликација симулира тон-генератор. Кога

ќе ја стартуваш, се појавува работната површина
на генераторот (како на сликата). Овој генератор
симулира три тон-генератори со кои можеш да
работиш истовремено. Тоа значи дека можеш да
произведуваш до три звука истовремено. Во секој од
генераторите, во горниот лев агол има мало мени со
кое може да се бира обликот на сигналот:

синусодиален (кој е избран), квадратен и пилест. Во
нашите активности ќе работиме со првиот, затоа што
сигналот на звукот го има тој облик. Веднаш под тоа
мени има една хоризонтална линија за лизгање, со
која може да се менува јачината на звукот. Под неа се
наоѓа копчето за вклучување на генераторот, Play. Кога
е вклучено, неговата боја е црвена. За исклучување
се тапнува на истото копче. На десната страна има
еден жолт круг и сив прстен околу него, со кои може да се менува фреквенцијата на
звукот. Жолтиот круг е за грубо менување во поголеми скокови, а сивиот прстен за фино
менување, во мали скокови.
II Осцилоскоп
Оваа апликација симулира осцилоскоп

кој добива сигнал од микрофонот на
уредот. На хоризонталната оска се
вредностите за времето (временска
оска), а на вертикалната оска е
амплитудата. На екранот се појавува
зелена хоризонтална линија која не
мирува и реагира на секој звук во
околината.
Препорака: Кога правиш мерења на звукот со оваа апликација, потруди се да нема
дополнителни звуци во околината или тие да бидат сведени на ниво кое нема да влијае на
мерењата.
Менито на оваа апликација се наоѓа најгорe:
Во продолжение се објаснети командите за активностите кои следат.

- Се закочува сликата, односно осцилоскопот прави само едно мерење. Додека трае
сигналот (звукот) се притиска на оваа икона. За да се сними нова крива, односно да се
направи ново мерење, се притиска на иконата со што се откочува и повторно се притиска
за да се сними новата крива.
- Се менува точноста на временската оска, односно се менува подрачјето на оската.
137
Во долниот лев агол, на почетокот на временската оска, пишува во кои единици се мери
времето. За поголемата осетливост се мери во милисекунди (ms), а за помала осетливост
се мери во секунди (sec). Според Меѓународниот систем, SI, симбол за секунда е „s“, но во
оваа апликација е употребен симболот што се користи во САД, а тоа е „sec“.
и - Поместување лево и десно по временската оска
III Мерач на аудиофреквенции
Ова е уште една апликација која симулира осцилоскоп.

Таа има некои дополнителни можности во однос на
Осцилоскоп. Не е погодна за користење кога треба
визуелно да се анализира сигналот затоа што нејзиниот
екран е многу мал. Она што е дополнителен плус кај
неа е што може директно да мери фреквенција. За таа
цел, треба да се притисне копчето FREQ лево веднаш
под екранот со сигналот, во делот MESURE. Ако го
притиснеш копчето PERIOD, тогаш директно ќе го
измери периодот, односно потребното време за една
осцилација. Информацијата се појавува на најгорниот
дел од работната површина на апликацијата. Во делот
CONTROL, ако притиснеш на Zero, ќе ја избришеш
кривата што си ја добил на екранот, а ако притиснеш
на копчето за пауза (||), сликата ќе се „замрзне“, што е
погодно кога имаш потреба да го анализираш сигналот.
Во делот GAIN, копчињата за лево и десно,
  , овозможуваат да се менува подрачјето (осетливоста) на вертикалната оска.
Креаторот на оваа апликација дефинирал за почеток ´ 5Gain, што може да се види на
екранот лево, веднаш под кривата. Истите копчиња во делот TIME/DIV овозможуваат
да се менува подрачјето на временската оска (хоризонталната оска). Обично е избрана
вредноста 2,5 ms/div. Тоа значи дека времето на еден голем поделок на екранот (помеѓу
две подебели линии на мрежата), изнесува 2,5 ms, односно на еден мал поделок
(потенките линии) изнесува 2,5/4=0,625 ms.
Другите опции на оваа апликација во моментов не се потребни, па нема да ги разгледаме.
38. Експеримент - Употреби ги апликациите што ги инсталира. Да се изврши анализа на

различни звуци произведени од тон-генератор.
• Да се споредат фреквенциите со висината на звукот.
• Да се споредат амплитудите со гласноста на звукот.
За оваа активност ти требаат најмалку два уреда (телефони или таблети или телефон
и таблет). На едниот стартувај ја апликацијата Frequency Sound Generator, а на другиот
Oscilloscope. Ако имаш и трет уред, стартувај ја апликацијата Audio Frequency Counter.
Стартувај ги апликациите. На апликацијата Oscilloscope постави ја временската оска на
1 ms. Тоа ќе значи дека еден мал поделок на временската оска одговара на 0,1 ms.
Првиот генератор на FSG, постави го на фреквенција од 400 Hz. Вториот на фреквенција
од 600 Hz, а третиот на фреквенција од 800 Hz. Стартувај го првиот генератор. Сними ја
кривата со другата апликација. Стопирај го генераторот. Колкав е временскиот интервал
138
помеѓу два соседни максимума на кривата? За да го измериш поточно временскиот
интервал, со стрелките лево-десно постави ја кривата така што се гледаат два максимума.
Притисни на екранот. Се појавува вертикална жолта линија, која можеш со прстот да ја
движиш лево-десно. Постави ја на еден од максимумите на кривата. Прочитај го времето
што одговара на оваа позиција. Помести ја жолтата линија на следниот соседен максимум.
Забележи го времето. Разликата од овие две времиња ќе го даде бараниот временски
интервал. Запиши ги овие податоци во дадената табела. Внимавај! Времињата треба да се
прикажат во секунди.
Стартувај го вториот генератор. Сними ја оваа крива. Стопирај го генераторот. Каква
е разликата меѓу неа и првата крива? Каква е разликата помеѓу овие два звука што ги
слушаш? Колкав е временскиот интервал помеѓу два соседни максимума на кривата?
Запиши ги податоците во табелата.
Стартувајте го третиот генератор. Снимете ја оваа крива. Стопирајте го генераторот.
Каква е разликата помеѓу неа и првите две криви? Каква е разликата помеѓу овој звук
и претходните два? Колкав е временскиот интервал помеѓу два соседни максимума на
кривата? Запишете ги податоците во табелата.
Пресметај ја реципрочната вредност на трите временски интервали. Спореди ги тие
вредности со соодветните вредности на фреквенцијата. Што забележуваш?
Одбери неколку звуци со други фреквенции и повтори ги мерењата и анализите. Под
табелата запиши ги твоите набљудувања, анализи, размислувања и заклучоци.
Фреквенција Време на Време на Временски Пресметано

(Hz) првиот вториот интервал (s) временски1 интервал
максимум (s) максимум
(s) (1 s )
400
600
800
Измери ги периодите и фреквенциите директно со апликацијата Audio Frequency Counter.

Провери ги пресметките и мерењата што ги доби експериментално.
39. Експеримент со апликациите на твојот паметен уред - Да се споредат звуците кои се

добиваат при дување во шише.
Земи две стаклени шишиња, едното помало, другото поголемо. На пример, едното од 0,5 l,
а другото од 1 l. Ти требаат два андроид уреди.
• Стартувај ги апликациите Oscilloscope и Audio Frequency Counter.
• Дувни во помалото шише за да произведеш звук. Сними го звукот со Oscilloscope.
Внимавај: Кривата не е „мазна“ како во претходните експерименти; причината за тоа
ќе ја дознаеш во иднина. Измери го временското растојание помеѓу два максимуми на
кривата. Оттука, пресметај ги периодот и фреквенцијата. Запиши ги резултатите во
табелата. Провери ги вредностите со Audio Frequency Counter. Повтори го ова мерење
уште двапати за да бидеш сигурен дека добиените вредности се точни.
• Повтори ги мерењата и за поголемото шише.
Во што се разликуваат овие два звука? Што можеш да заклучиш?
139
Помало шише Поголемо шише
Со Oscilloscope Со AFC Со Oscilloscope Со AFC
Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен-
(s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz)
40. Експеримент со апликациите што ги инсталира на твојот паметен уред (мобилен

или таблет) - Да се споредат звуците кои се добиваат при удирање во шише.
Практично треба да се повтори претходниот експеримент, но сега, наместо да дуваш во
шишето, звукот се произведува со удирање.
Потребни се едно помало и едно поголемо стаклено шише, два андроид уреди и нешто за
удирање на шишињата (мало дрвено или пластично стапче, фломастер или нешто слично).
Внимавај: Звукот трае многу кратко, па сигналот ќе се појави на екранот кусо време;
затоа треба да реагираш брзо. За да добиеш убав звук, не држи го шишето во долниот
проширен дел, туку за устината. Удри го поширокиот дел.
• Удри го помалото шише за да произведеш звук. Сними го звукот со Oscilloscope. Измери
го временското растојание помеѓу два максимуми на кривата. Оттука, пресметај ги
периодот и фреквенцијата. Запиши ги резултатите во табелата. Провери ги вредностите
со Audio Frequency Counter. Повтори го ова мерење уште двапати за да најдеш средни
вредности.
• Повтори ги мерењата и за поголемото шише.
• Во што се разликуваат овие два звука? Што можеш да заклучиш?
Помало шише Поголемо шише

Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен-
(s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz)
41. Уште експерименти со апликациите инсталирани на твоите паметни уреди - Да се

споредат звуците што се добиваат со дување и со удирање на стаклено шише.
Земи едно стаклено шише од 1 l. Ти требаат два андроид уреди и 1 l вода.
• Дувни во празното шише за да произведеш звук. Сними го звукот со Oscilloscope. Измери
го временското растојание помеѓу два максимума на кривата. Пресметај ги периодот и
фреквенцијата. Запиши ги резултатите во табелата. Провери ги вредностите со Audio
Frequency Counter.
140
• Удри го шишето. Сними го звукот со Oscilloscope. Измери го временското растојание
помеѓу два максимума на кривата синусоида. Пресметај ги периодот и фреквенцијата.
Запиши ги резултатите во табелата. Провери ги вредностите со Audio Frequency Counter.
• Во шишето стави 200 ml вода. Повтори ги мерењата со дување и удирање.
• Направи мерењата и за 400 ml, 600 ml и 800 ml вода.
• Како се менуваат звуците со промена на количеството вода во шишето? Што се
случува со звукот од дување кога се додава вода? Што се случува со звукот од удирање
кога се додава вода? Што осцилира во случај кога се дува, а што во случај кога се удира?
Што можеш да заклучиш?
Со УДИРАЊЕ Со ДУВАЊЕ
Вода Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен- Период Фреквен-
(ml) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz) (s) ција (Hz)
0
200
400
600
800
42. На скицата е прикажано ширењето на еден електромагнетен бран.

Електричното поле (црвено) се бранува во рамнина нормална на рамнината во која се
бранува магнетното поле (сино). Каков вид бранови се електромагнетните бранови?
а) трансверзални
б) лонгитудинални
43. Наброј бранови што имаат електромагнетна природа. Во што се разликуваат тие бранови?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
141
44. На сликата десно се дадени два поместување, mm
хармониски (синусни) брана. Од а) 3, 0 mm
податоците на сликата определи ги

бараните величини: 1, 0 mm
растојание, mm
0, 0 1, 0 mm
Бранова
Амплитуда
должина
а)
б) б) поместување, cm
1,5 cm
0, 5 cm
растојание, m
0, 0 0,01 m
45. Брзината на електромагнетните бранови во вакуум е еднаква со брзината на светлината во

вакуум. Ако знаеме дека фреквенцијата на една радиостаница е 98 МHz, тогаш пресметај
колкава е брановата должина на овие бранови? (Помош: Потсети се што значи префиксот
мега (М), па потоа искористи ја врската меѓу брзината, фреквенцијата и брановата
должина).
Помош: Најпрвин најди ја периодот на осцилирањето ако ја знаеш фреквенцијата 98 MHz.
___________________________________________________________________________
Употреби ја равенката за патот при рамномерно праволиниско движење за да најдеш

колкава должина ќе помине бранот што се движел со брзина од 300 000 km/s за време од
една период (Т). Тој пат ќе биде еднаков на една бранова должина (l).
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
46. Купи едно пакување сламки за сок. Залепи ги по должина на една

леплива лента (како на сликата). Потоа, горниот дел залепи го, на
пример на работ на масата, а долниот дел оптовари го со нешто
метално (на пример, со шајка).
Ако изместиш само едно сламче со прст од рамнотежната положба,
тогаш краевите на сламките ќе опишуваат синусоидален бран.
Какво е ова бранување, трансверзално или лонгитудинално?
___________________________________________________________
Објасни го својот одговор со тоа што ќе ја одредиш насоката на

бранувањето на цевките во однос на насоката на побудувањето на
првата цевка.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
142
ОДБИВАЊЕ И ПРЕКРШУВАЊЕ НА БРАНОВИ
47. Експеримент - Бранови. На сликата е прикажана плитка

када која се полни со вода. Во водата со електромотор се
предизивикува осцилирање на прачка за да се создадат
линиски (рамни) бранови. Ако се употреби остра игла се
создаваат кружни бранови. Со специјално осветлување
бреговите и доловите на бранот можат да се набљудуваат
во проекција на платно.
Ако во ваков уред се создадат рамни бранови, а на

нивниот пат се постави рамна непроодна пречка,
тогаш доаѓа до рефлексија на брановите. Таквата
рефлексија шематски е прикажана на сликата лево и на
фотографијата десно.
упаден рефлектиран
бран бран
препрека
а) Опиши со свои зборови што станува со рамниот бран кога ќе дојде до непропусна
рамнина.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
б) Врз рамнината нацртана на сликата лево, паѓа

еден рамен бран. Нацртај го со своја рака
рефлектираниот бран.
в) Размисли што ќе стане со некој бран кој паѓа

нормално на гранична површина.
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
г) Дали бранот ќе премине низ пречката или ќе се рефлектира наназад?

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
143
48. Експеримент - Рефлектирање на бранови.
На сличен начин како водените бранови ќе
се рефлектираат радиобрановите од метални
површини.
Потребни материјали: мобилен телефон и
алуминиумска фолија.
Сите што имаат мобилни телефони нека се групираат во парови. Едниот ученик нека го
завитка својот телефон во алуминиумска фолија. Другиот ученик нека го бира бројот од
завитканиот мобилен телефон. Ќе добие порака од операторот дека бројот е недостапен.
Што мислите, што се случило со електромагнетниот бран што е упатен од антената на
предавателот до корисникот на бираниот број?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Сега ученикот нека го одвитка телефонот. Другиот нека се обиде повторно да го добие.
Што се случува?
_____________________________________________________________________________
49. На фотографијата лево е прикажано движење на рамен бран од средина во која брзината
на простирање е поголема во средина во која брзината на простирање на бранот е помала.
На границата доаѓа до прекршување на бранот, и тоа кон нормалата на границата.
Истовремено доаѓа и до рефлектирање на бранот.
Упаден Рефлектиран Упаден Рефлектиран

бран бран бран бран
Прекршен Прекршен
бран бран
Ако бранот се простира од средина во која има помала брзина кон средина во која има
поголема брзина, бранот се прекршува ______________________ нормалата. Нацртај како
ќе изгледа прекршениот бран на сликата оддесно.
50. Дали при нормално упаѓање на еден бран врз граничната површина помеѓу две средини
со различни брзини на ширење на бранот доаѓа до прекршување на бранот? Објасни.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
144
51. На патот на рамниот бран е поставена
средина во која бранот патува со помала
брзина. Нацртај какви промени ќе настанат
при прекршувањето покрај патеката. Објасни
ги двете прекршувања што настануваат.
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
52. На веб-страницата на едукативните анимации на Универзитетот во Колорадо https://

phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/sound, преземи ја анимацијата за „Звук“ и
демонстрирање на звучни бранови.
а) Измери ја брзината на звукот со тоа што интерактивната анимација ќе ти понуди мерач
на време и линијар од пет метри. Одбери фреквенција (висина на тонот) и амплитуда
(гласност на тонот) по желба. Постави го линијарот на почетокот на мембраната.
Стартувај „Чист бран“, па притисни го мерачот на време „почни“ и набрзина притисни
► за да почне да се шири звучен бран од звучникот. Кога бранот ќе помине околу 5
метри, паузирај и прочитај ги вредностите на растојанието што го изминал бранот (во
случајот од сликата x = 5,2 m) и времето на мерачот за време (во случајот t = 0,0153 s).
Определи ја брзината на ширење на звукот од звучникот во воздухот.
v = x/t =
Направи го истово мерење на должината на поминатиот пат и времето само сега за 5

различни фреквенции (тонови со различна висина). Внеси ги вредностите во табелата и
пресметај ја брзината на звукот. Направи по 5 мерења за секоја фреквенција и внеси ја
само средната вредност.
Фреквенција Време Растојание Брзина на звукот

[Hz] [s] [m] [m/s]
145
Што забележуваш? __________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Дали брзината на звукот во воздухот зависи од неговата фреквенција (висина на тонот)?
_____________________________________________________________________________
53. Објасни со свои зборови како се произведува и се шири звукот во просторот.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
54. Експеримент - Постави го на рамна површина Ласерче рефлектиран

паметниот телефон на кој имаш пуштено музика
зрак
со басови (ниски тонови). Насочи еден зрак од
ласерски покажувач што е цврсто поставен на
држач, да паѓа на местото на звучникот. Како
статив може да послужи и пластично шише
на кое ласерчето се прицврстува со леплива Мобилен
лента. Рефлектираниот зрак се мести за да се
проектира на ѕид. Пушти ја музиката најгласно.
Што се случува со ликот на ѕидот? Објасни го
експериментот. Што заклучуваш?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
146
55. Пополни ги празните места. Човекот може да ги слушне звуците со фреквенција меѓу
________________ и ________________ херци. Брановите со фреквенција повисока од
________________ се викаат ултразвук, а со фреквенции помали од ________________
херци се викаат инфразвук.
56. Мембраната на еден звучник осцилира 1200 пати за време од 5 s. Колкава е фреквенцијата
на овој звук? ________________________________________________________________
57. Ако фреквенцијата на осцилирање изнесува 750 Hz, колку движења направило телото за
време од 12 s? ________________________________________________________________
58. Птицата колибри мавта со крилјата околу 3300 пати во

една минута. Дали човечкото уво може да го слушне
мавтањето на колибрито? Помош: Колкава е фреквенцијата
на мавтањата во секунда? Провери дали е во чујното
подрачје во табелата за фреквентните подрачја на звукот.
Провери зошто оваа птица на англиски се нарекува и
humming bird.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
59. Втората програма на Македонското радио, Радио Скопје, се емитува на фреквенција

од 92,4 MHz. Ако брзината со која се шират радиобрановите изнесува 300 000 km/s,
пресметај ја брановата должина на овие бранови.
_____________________________________________________________________________
60. Колкав е распонот на брановите должини на звук од полициска сирена чија фреквенција
постепено се менува во границите од 635 Hz до 912 Hz?
_____________________________________________________________________________
61. Брзината на звукот е најголема во цврстите тела _________________ па во _____________

_________________, а најмала е брзината во _________________________средини.
62. Објасни со свои зборови како се ориентира лилјакот со помош на

сетилото за слух во просторот, ако знаеме дека сетилото за вид му е
многу слабо развиено и дека е способен да произведува и детектира
ултразвук.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
63. a) Звукот од човечкото грло се создава при осцилирање на гласните ___________________.

б) Звукот од гитарата или виолината настанува со осцилирање на _____________________.
в) Тапанот произведува звук од вибрирањето на затегнатата _________________________.
147
64. Како изгледа графичкиот приказ на чист тон? Опиши и нацртај.
65. Што ја определува висината на тонот?

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
66. Објасни со свои зборови што е тоа боја на тонот.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
67. На сликите се дадени различни звуци видени на осцилоскоп. Најди го соодветниот исказ
за секоја слика:
а) тивок низок тон

б) шум
в) гласен висок тон
г) гласен низок тон
68. За да се шири звучниот бран, потребна е материјална средина чии честички ги

пренесуваат осцилациите во просторот. Ако досега ја немаш преземено апликацијата
„Звук“, преземи ја на https://phet.colorado.edu/mk/simulation/legacy/sound и притисни
на „Слушај со променлив воздушен притисок“. Регулирај ја висината на тонот
(фреквенцијата) и гласноста (амплитудата) и стартувај ја симулацијата на ширењето на
звукот од еден звучник до слушателката. Забележи го барометарот (мерачот на притисокот
на воздухот во садот во кој е сместен звучникот). Кога ќе го активираш копчето за
испумпување на воздухот „Извади воздух од кутијата“, ќе забележиш дека притисокот,
којшто беше 1 атмосфера, постепено паѓа на 0.
148
Што заклучуваш? _____________________________________________________________
Дали до слушателката стигнуваат звучните бранови? _______________________________
Објасни. _____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
69. Гледајќи ја сликата, опиши како razreduvawa na

осцилацијата на удрената звучна vozduhot
виљушка се претвора во звук што го zgusnuvawe na

vozduhot
слуша слушателот со своето сетило
за слух. Објасни сè што гледаш на
сликата.
gustina na vozduhot
oddale~enost od izvorot
λ
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
149
70. Како е направен и како функционира микрофонот? Каква му е улогата?
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
71. Како работи звучникот? Објасни со свои зборови.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
72. Кои се најголемите причинители на бучава? Објасни со свои зборови.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
73. Наброј некои причинители на голема бучава во индустријата и градежништвото.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
74. Наброј и објасни со свои зборови неколку примени на ултразвукот.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
75. Пресметај за колку време ќе се слушне доаѓањето Средина Брзина на

на еден воз што е оддалечен еден километар од звукот
слушателот:
а) по воздушен пат Воздух на 0 °C 333 m/s
б) од наслушнување на пругата. Воздух на 15 °C 340 m/s
Искористи ги вредностите за брзината на звукот Вода 1 450 m/s
низ воздух (150С) и низ железо од табелата.
Железо 5 000 m/s
Гранит 6 000 m/s
150
76. Пример задача. Мерима силно плеснала со рацете наспроти една висока карпеста
планина. Звукот го слушнала назад за време од 1,2 s. На кое растојание е планината
наспроти неа?
Зададено: Од моментот на дразбата на ушната мембрана до формирање на
t = 1,2 s чувството за слушнат звук на мозокот, во просек, му требаат 0,2 s.
v = 340 m/s Според тоа, времето на патување на звукот е
x=? t = 1,2 s – 0,2 s = 1,0 s.
Звукот од изворот патува низ воздухот и треба да отиде до рефлекторот
(планината), па да се врати назад. Затоа поминува пат 2 x.
Значи: 2 • x = v • t
x = v t = 340m/s • 1,0s = 170 m .
2 2
77. Ултразвукот се користи и во океанографијата за истражување на морското дно.
Инструментот се нарекува ехо-сонар и работи на следниов принцип: краткотраен
ултразвук се емитира од бродот кон морското дно. Импулсот се рефлектира назад и се
мери времето (t) од неговото емитирање до неговото враќање. Знаејќи ја брзината на
ултразвукот во водата (v), лесно може да се добие
оддалеченоста до дното или длабочината (h).
Така, може да се запише дека растојанието 2 h =
v t, од каде што за длабочината се добива h = v t/2.
Серија од вакви мерења даваат слика за морското
emiter priemnik
дно. Откриј ја длабочината на морското дно ако
ехо-сонарот измерил 0,29 s за времето на одење и h h
враќање на импулсот. За брзината на ултразвукот
во водата користи ја вредноста од табелата од
претходната задача.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
78. Ултразвукот на границата помеѓу ткиво и воздух не

поминува низ воздухот, туку се рефлектира. Затоа
не е погоден за снимање на белите дробови, туку
само за органите што содржат вода. Ултразвучните воздушен
бранови што ги испраќа делфинот се шират во меур
водата. Кога ќе наидат на границата меѓу ткивото и

меурот на рибата, тие се рефлектираат назад. На тој
начин делфинот ја определува положбата на својата
жртва. Делфинот испратил ултразвучен сигнал и го
добил назад за 0,03 s. На кое растојание е рибата? За
брзината на ултразвукот во водата земи ја вредноста
од табелата од претходната задача.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
151
79. Дали астронаут на Месечината може да слушне звук?______________. Потсети се на
резултатите од експериментот во задачата 68. Објасни.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
80. Летајќи, еден лилјак испуштил ултразвук во близина на една карпа. Ехото од ултразвукот
си го слушнал назад за 0,2 секунди. На кое растојание од карпата се наоѓал лилјакот?
Како вредност за брзината на звукот земи 340 m/s.
81. Колку децибели произведува лавот кога рика? (Помош: Побарај на Гугл „roar in decibels“)
а) 11 dB
б) 84 dB
в) 115 dB
82. Направете го следниов проект во одделението: лоцирајте ги изворите на бучава во

големите градови. Размислете за тоа како би можеле директно или индиректно да влијаете
за намалување на бучавата во вашата животна или работна средина. Кои превозни
средства не создаваат бучава? Најдете во некоја енциклопедија, книга, списание или
страница на интернет нешто за болестите што настануваат поради бучава, вибрационите
болести од кои заболуваат градежните работници или работничките во текстилната
индустрија. Размислете што им се случува на работниците што го регулираат авионскиот
сообраќај на аеродромите, за градежните работници што работат на изградба на патишта
и како да се заштити нивното здравје.
152
Решенија
(само на нумеричките задачи)
МОМЕНТИ НА СИЛА
8. F1/F2=2, b/a=2, а+б=10 cm; a=3,33 cm, b=6,67 cm . 9) Има безброј решенија за кои моментот М=30
N cm. На пример, спротивно насочена сила F2= 6N на крак од l2=5 cm. 12. l2=0.55 m. 13. G2= 2,13
N. 14. G1=2G2. 15. G2=1,07 N. 16. a=172.5 cm. 17. m2=6.25 kg. 18. a) Gx=11,3 N; б) mx=1,24 kg. 19. l1
=l2 = 3,6 m; 500 N  l1 = 400 N  (3,6 - l1); l1=1.6 m, l2 =2m. 20. Прво решение b=2.8 m; Второ решение
b=1.14 m. 21.m=27.8 g. 22. Fa=2 N. 23. Не може. 24. Нема рамнотежа. 26. m1= 67 t; m2=4,2 t. 27.
Сестричката треба да има 20 kg и да седне на 2,5 m а братот на 2 m. 29. F2=39 N. 31. F2= 292 N. 32.
Тежината на песокот е 1 509 N. Силата што треба да се примени е 440 N. 36. (a) FSC = 6 N; (б) FSC =
16,7 N. 37. 59 N, III ред; ДА; НЕ 39. mkamen=225 kg.
ГУСТИНА
4.  = 2700 kg/m3; алуминиум. 5. V=1,2 m3. 6. m=11.6 g. 7.  = 8900 kg/m3; бакар. 8. V=15,6 cm3. 11. V=
156,25 cm3. 12.  = 2721 kg/m3; алуминиум. 13 r=8,7 mm. 14. m=0,8 kg. 15. V=1,08 dm3. 16.  = 900 kg/
m3. 17.  = 900 kg/m3. 18. rmraz = 934 kg/m3, Vmraz=1,5 L; ќе го собере. 19. V=780 cm3. 20. V=1,46 L.
21. a) V=58 L; б) не може. 21. a) V=58 L; б) не може целиот, Vmax=45,7 L. 22. а) Vsrebro=76,2 cm3; б) Vzlato
= 41,4 cm3; в) hsrebro=7,6 cm; hzlato=4,1 cm; г) rlegura = 13546 kg/m3; hlegura=5,9 cm. 23.  = 920 kg/m3
(масло за јадење);  = 930 kg/m3 (масло за јадење);  = 810 kg/m3 (алкохол);  = 4140 kg/m3 (непознат
раствор).
ПРИТИСОК
3. G=12,5 N. 4. P= 144 Pa. 5. F=0,49 N. 6. a) G=15,680 N; b) m=1568 kg. 7. a) Snoga = 0,05 m2; б) P=
266670 Pa. 8. a) P= 2105 Pa; б) P= 40 MPa. 9. a) Smin=72 cm2; Smax=288 cm2, Pmax=6944 Pa; Pmin=1736 Pa;
Pmax-Pmin=5208 Pa; Pmax/Pmin=4. 10. a) Pstikli/Ppatiki= 2 пати; б) Pstikli= 7100 Pa; Ppatiki= 3,6 Pa. 11. PB=3/4 PA. 16.
P=2700 Pa. 17. минимум n=424 шајќи. 18. a) PT=28333 Pa; Ps=23125 Pa. б) 0,037 m2. 19. a) P=2 kPa; б)
не се променил. 20. да се допрецизира задачата. 21.  = 1360 kg/m3. 26. Pa= 3Pb. 27. Pигла= 32 МРа. 29.
Pпивка вода= 25 kРа, Pезеро= 25 kРа, Pморе= 31250 kРа. 30.  = 3948 kg/m3. 32.  = 1208 kg/m3 (глицерин). 34.
a) h=2.76 m. б) V=15560 L. 35. a) P=3400 Pa; б) F=131 N; в) може да се наполни целата; г) нема да се
промени. 38. a) gh1>Pbalon; б) gh2= Pbalon; Pbalon= 3600 Pa.
ТОПЛИНА
3. a) t=125o C; б) Исто. 4. t=125o C. 21. Q=9800 Ј. 22. Q=24010 J. 23 Q=43056 J. 24. Q=69,3 kJ. 25.
t= 5126. ,7o C. 26. Q=637,4 kJ. 27. t=332o C. 28. c=753,1 J/(kgK). 29. Q=13382 kJ=3,72 kWh. 30.
Q=411,7 kJ. 31. a) Q=506,3 kJ; б) Vvoda= 2,88 L. 32. m=2,15 kg. 33. t=24,70 C. 34. c=389 J/(kg K) (цинк).
35. 25oC
СТРУЈА, ДВИЖЕЊЕ НА ПОЛНЕЖИ
11. а) 1 А
153
СЕРИСКИ И ПАРАЛЕЛНИ КОЛА
21. I=I1+I2, I1=I-I2=1,5 A-0,5 A= 1 A; 23. 5 V. Напонот од изворот се распределува на двата отпорника.
Напонот на првиот отпорник е U1=R1I, а на вториот е U2=R2I. Бидејќи отпорот на вториот отпорник е
два пати помал од оној на првиот и неговиот напон ќе биде два пати помал.; 24. V1=10 V; V2=5 V; 25.
I=5 A.
33. а) различни, б) 0,8 А; 34. IV и VI;
41) a) R=2 Rraka+Rgradi = 2460 Ω + 80 Ω = 1000 Ω; б). I= 220 V/1000 Ω=22 mA; в) I > 10 mА (отежнато
дишење и грчење на мускулите).
154
За македонското издание:
Издавач ПРОСВЕТНО ДЕЛО Скопје
За издавачот:
м-р Павле ПЕТРОВ,
генерален директор
Главен уредник:
Весна ДУКОСКА
Одговорен уредник:
Ана ИВАНОВА
Автори:
Мимоза РИСТОВА
Оливер ЗАЈКОВ
Лектура:
Дениз ТЕСТОРИДЕС
Kоректура:
Славчо ПЕЕВ
Компјутерска обработка:
Пепи ДАМЈАНОВСКИ
Технички уредник:
Игор ДОБРЕСКИ
за Република Македонија
Збирка по физика за 9 одделение;
задачи, експерименти и активности
© 2018 ПРОСВЕТНО ДЕЛО АД
ул. „Димитрие Чуповски“ бр. 15 - Скопје
ISBN 978-9989-0-1221-1
Печати: печатница „Напредок“

ул. „120“ бр.1 – Тетово
II издание
тираж: 1000
2018
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека
„Св. Климент Охридски“, Скопје
373.3.016:53(076.1)
РИСТОВА, Мимоза
Збирка по физика за 9 одделение : задачи, експерименти и
активности / Мимоза Ристова, Оливер Зајков. -
2. дополнето изд. - Скопје
: Просветно дело, 2018. - 154 стр. : илустр. ; 30 см
ISBN 978-9989-0-1221-1
1. Зајков, Оливер [автор]
COBISS.MK-ID 108278794

ZBIRKA-FIZIKA DEVETO-ProsvetnoDelo - Ristova-Zajkov-2018

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ZBIRKA-FIZIKA DEVETO-ProsvetnoDelo - Ristova-Zajkov-2018

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

СОДРЖИНА

Пресметување на моментите на сила - Лостови..........................5

Оваа збирка ќе ви помогне со леснотија и низ игра да ги со-

Лостовите се прости машини, кои овозможуваат со помала сила да се изврши работа

Лостот може да биде и еднокрак (види слика)

Лостот може да биде и еднокрак (види слика)

1. Дополни ги празните места во речениците:

6. Кои искази се точни?

10. На лостот на сликата

11. На едниот крак од лостот, на растојание од 80 cm од потпорната точка, е поставен товар

15. Тег со тежина од 5 N е поставен на растојание од 12 cm од потпорната точка на лостот.

а) Колку изнесува тежината на второто тело? ______________________________________

б) Колкава е неговата маса?______________________________________________________

23. Дали е можна рамнотежа на лостот прикажан

24. Дали е можна рамнотежа на лостот прикажан

в) Колкава треба да биде масата на третото дете за да биде клацкалката во рамнотежа?

29. Нае прикажан

32. Коритото на една градежна количка е во облик на квадар со 55 cm x 62 cm x 23,5 cm.

34. Стапалото на човекот работи на принцип на лост. Имај

36. Во зависност од градбата и возраста на човекот, димензиите на главата се различни.

б) Замисли дека поради некоја деформација на `рбетот растојанијата се обратно

37. На следните слики се претставени повеќе уреди, механизми и биомеханизми. На

а) работи на принцип на лост

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Лостот е од ________ ред.

Густината претставува однос од масата, m, и волуменот, V, на едно тело:

Од оваа формула може да се открие единицата за густина:

Во табелата се дадени податоци за густините на некои супстанции.

1. Дополни ги речениците откако ќе ја разгледаш табелата од претходната страница.

2. Изрази ги густините во kg/m3:

3. Кои искази се точни? Означи со √ во соодветното поле од табелата.

11. Пресметај ја масата на една коцка од железо, со страна 25 cm.

празна мензура течност 1

Притисокот е физичка величина која опишува колкава сила дејствува на единица

Сила / F Плоштина / S Притисок / P [Pa]

4 Едно тело дејствува на површина со плоштина од 0,25 m2 со сила еднаква на 36 N. Колкав

13. Размисли зошто стапалата на камилата имаат

б) Чии чевли треба да имаат поголема плоштина за да пропаднат

а) Колкав е притисокот што се врши на

б) Веднаш до самата надворешна површина од шишето може да се види дека водата

29. Колку изнесува притисокот на длабочина од 2,5 m во:

б) Чепот е во вид на цилиндар, со дијаметар на основата од 7 cm. Колкава е силата со која

б) Цревото полека се крева нагоре и на длабочина од 36 cm од цревото почнуваат да

39. Експеримент - Направи манометар со кој ќе можеш да

Ако на едно тело му додаваме енергија, тоа ќе ја апсорбира и ќе ја акумулира во себе.

Единица мерка за температура е Келвин (К). Температурата изразена во Келвини се нарекува

t° C = Т К – 273 , односно Т К = t°C + 273

Треба да се забележи дека едната единица се нарекува Целзиусови степени, а другата

Во оваа формула c е физичка величина која се нарекува специфичен топлински капацитет

Производот cm претставува топлински капацитет на телото: K = c • m

1 kWh = 3,6.106 Ј, односно 1 J = 2,78 • 10-7 kWh

Во долната табела се дадени специфичните топлински капацитети на некои супстанции.

1. Изрази ги апсолутните температури во Целзиусови степени. Резултатот запиши го во

ТК 273 315 100 0 59 590 1200 2400 485

2. Изрази ги дадените температури во Келвини. Резултатот запиши го во табелата.

toC -273 2400 400 150 300 -65 590 1500 0

а) Колкава струја тече низ долната светилка? Iдолу = _ A = _ mA

Iбатерија = A; I1 = A, I2 = __ A; I3 = _ A ; I4 = A; I1+I2+I3+I4 = _ A