‫لشي‬

‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫منتخب فتاوی‬
‫اخیشلدبعازعلزینبابزرہمحاہلل ٰ‬

‫ٰ‬

‫عمجورتبیت ٰ‬

‫ادمحدبعازعلزیارلودشی ٰ‬

‫ٰ‬

‫رتہمجٰ‪:‬اوبدیبعافلضدمہنیویوینریٹس۔دمہنیونمرہ ٰ‬

‫رظناثین‪:‬دیسوتفیصارلامحنرادشی‬

‫‪1‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دقمہم ٰ‬

‫الحمد ہلل والصالۃ والسالم علی رسول ہللا۔۔۔۔۔۔اامدعب ٰ‬

‫َْ َ ُ ْ‬
‫ال ُم ْؤمن ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ ْ َ َّ‬
‫ي‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫الذك ٰرى تنفع‬ ‫اہلل اعتٰیل ے مرام‪:‬ا‪:‬۔ ٰ‪ٰ ‬وذك ِّر ف ِّان ِّ‬
‫َ َ َ َ ْ ُ ْ َّ َ ْ ْ َ َّ َ ْ ُ ُ‬
‫اْلنس اِّْل لِّيعبدو ِّن‪‬‬
‫ْ‬
‫اْلن و ِّ‬
‫وما خلقت ِّ‬

‫( اور تحیصن رکےت رںیہ ًانیقی ہی تحیصن اامیدناروں وک عفن دے یگ۔ںیم‬

‫ےن انجت اور انساونں وک ضحم اس ےئل دیپا ایک ےہ ہک وہ رصف ریمی‬
‫ابعدت رکںی۔)‬
‫اخبری ‪,‬ملسم ٰںیم ےہ ہک یبن ﷺٰ ے مرام‪:‬ا‪" :‬است الہتک زیخ انگوہں‬
‫ےس ارتحاز رکو۔ "احصہب رکام ے رعض ایک‪ :‬اہلل ےک روسل ﷺٰ!ٰوہ ایک‬
‫ںیہ؟آپ ے مرام‪:‬ا‪" :‬اہلل ےک اسھت یسک وک رشکی رہھٹاان‪ ,‬اجدو رکان‪ ,‬یسک‬
‫اجن وک لتق رکان ےسج اہلل ے رحام رہھٹا‪:‬ا ےہ رگم قح ےک اسھت ‪ ,‬وسد اھکان‪,‬‬

‫‪2‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫میتیاکاملڑہپرکان‪,‬ڑلایئےکدنھٹیپریھپرکاھبگاجاناوراپکدانمالہ‬
‫اامین‪,‬وھبیلاھبیلوخانیترپزانیکتمہتاگلان۔ ٰ‬

‫اوبرہریہ ریض اہلل ٰہنع ےس رواتی ےہ ہک روسل اہلل ﷺ ے مرام‪:‬ا‬

‫‪ :‬االسم یک ادتباء رغتب ےس وہیئ اور رھپ ہی احتل رغتب یک رطف ولٹ‬
‫آےئاگسپرغابءےکےئلوخربخشیوہ۔ ٰ‬

‫آج املسمونں رپ ااسنونں اور ونجں ںیم ےس ایشنیط اک طلست اور اہجتل‬
‫ووخاشہ رپیتس اک ہبلغ اہلل اعتٰیل اور اس ےک روسل ےس تبحم رےنھک واےل رہ‬
‫املسمن ےک ےیل رپاشیین اور ےبینیچ اک ابثع ےہ ارگہچ ریخ‪ ,‬الہ ریخ اور‬
‫نیحلصمیھبادمحلہللرثکبتوموجدٰںیہ رگماوسفسہیےہہکدنیےکدنمش‬
‫ارثک العوقں ںیم اےنپ ذمومم اقمدص ںیم اکایمب وہےئگ‪ٰ -‬الحول وال‬
‫قوۃ اال باہلل‪ٰ ٰ-‬‬

‫ضعبالعوقںںیمدنیا یبن نبرکرہ ایےہواں رپ دیقعہیکرخاایبںلیھپ‬

‫یکچںیہاوررمگاہمروقں اورامج وتعںیکرثکتےہاوروہاظرہیوابینطوطر‬
‫‪3‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رپ ااہتنیئ اطوتقر ںیہ ‪ ,‬ہی ولگ دباعت الیھپےت ںیہ ‪ٰ,‬رشک یک دتوت دےت‬
‫ںیہہکبج وتدیح اورالہوتدیحیک تخساخمتفلرکےتںیہیتحہکضعباملسمن‬
‫اہلل اعتٰیل اںیہن دہاتی دے وفت دشاگن وک اکپرےت ںیہ اہیں کت ہکٰ‬
‫اوہنں ے اسمدجےکادنرربقںی انب ٰریھکںیہ۔ ٰہیولگ دبیتعاجمسلرقمر‬
‫رکےت نج یک اہلل اعتٰیل ے وکیئ دلیل ںیہن ااتری‪ٰ ,‬اوہنں ے تہب ےس‬
‫ئ‬
‫دی‪ ,‬ان ںیم زاناکری ‪ ,‬رشاب ونیش‪,‬‬
‫املسمونں ےک االخق رخاب رک ٰ‬
‫وادلنی یک انمرامین وک الھپ‪:‬ا ‪ ,‬ایس رطح ریبکہ انگہ اور احف یش وک اعم ایک ۔ارگ‬
‫نیغلبماورنیحلصم ے اتم وکتمکحوداشناوررتہبنیتحیصنےکاسھت‬
‫ان اکومں ےس روےنک یک وکشش ٰہن یک وت ہی اصمبئ اور ز‪:‬ادہ وہےت اجںیئ‬
‫ےگ۔ ٰ‬

‫ہی تبیصم اور رکم و مربی اس وتق اور ڑبھ اجات ٰبج ضعب ذراعئ االبغ‬
‫اےسی ولوگں وک الہ ملع ےک روپ ںیم شیپ رک ےت ںیہ وہنجں ے ٰ اےسی‬
‫وکشمک وتفے اور بیجع و رغبی اہبشت دیپا ےیک ہک ولگ اتم ےک‬

‫‪4‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ابکراملعء اور آہمئ رکام ےک ابرے ںیم کش و ہبش ںیم التبم وہےئگ‪ ,‬وہ ان‬
‫وتفںؤں ےک ذر ےع وا ح صوص وک رد رکےت ںیہ اور ابکر املعء ےک جہن ےس‬
‫ولوگںوکاٹہ ےیکوکششرکرےہںیہ– ٰ‬

‫حیحصملسمںیمےہہکدمحمنب ریسنی ےمرام‪:‬ا‪:‬ہیملعدنیےہذہلا دوھکیہکمت‬

‫سکےسدنیاحلصرکرےہوہ؟ٰ ٰ‬

‫ہی اہلل اعتٰیلٰ ٰاک لضف و رتمح اور اس ےک بیبح یفطصم ﷺ ٰیک وخربخشی‬
‫ےہآپ ےمرام‪:‬ا‪ٰ ٰ:‬‬

‫(کشیب اہلل اعتٰیلٰ رہ وس اسل ےک وپرا وہ ے رپ اس اتم یک (رامنہیئ) ےک‬

‫ےئل اکی آدیم اتجیھب ےہ وج اس اتم ےک ےئل اس ےک دنی یک دجتدی رکات‬
‫ےہ)(ننساوبداںؤد)ٰ ٰ‬

‫مہ اس دصی اک دجمد سج صخش وک ےتھجمس ںیہ اسیج ہک ضعب الہ ملع ے یھب‬
‫ٰ ںیہ‪ ,‬آج‬
‫اس یک واضتح یک ےہ وہ اخیشل دبعازعلزی نب ابز رہمح اہلل اعتٰیل‬

‫‪5‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اتم ان ےک اتفوی اور ان یک اامتم وک ابالافتق وبقل رکیت ےہ ذہلا ںیم ےٰ‬
‫ان ےک دنچ اتفوی اجت وک شیپ رک ے تمہ یک ےہ اورںیم اس یک تخس‬
‫رضورتیھبوسحمسرکاتوہں اتہکاناسملئےسکشوہبشمتخایکاجےکس‬
‫وج ریمے اسےنم ضعب ولوگں ے شیپ ےئک ںیہ – ٰریمے ایخل ںیم اتفوی‬
‫انب ابز رہمح اہلل ان اسملئ ںیم ٰاہلل یک وتقیف ےس ومرث اثتب وہ اتکس ےہ۔‬
‫َّ ْ َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ٗ َ ْ ٌ َْ َْ َ‬ ‫ٰ‬
‫َّ ْ ٰ َ َ ْ‬
‫ذكرى لِّمن َكن له قلب او الَق السمع‬ ‫‪‬اِّن ِِّف ذلِّك ل ِّ‬

‫َوه َو ش ِّه ْيد‪( - ‬اس ںیم ہر اصحب دل ےک ےئل ربعت ےہ اور اس‬
‫ٌ‬ ‫ُ َ‬

‫ےک ےئل وج دل وتمہج وہ رک اکں اگلےئ اور وہ احرض وہ‪ٰ ) -‬‬

‫ںیماہللاعتٰیلےسداعرکاتوہںہکوہ اسوکششوک اینپراضےکےیلاخصل‬
‫انبےئ اوروہ اس وک‪ ,‬ڑپےنھ واےل‪ ,‬عمج رک ے واےل اور اس ےک اقلئ ٰےک‬
‫ےیلعفنشخبانبےئٰ۔ ٰ‬

‫اہللاعتٰیلخیشرہمحاہللوک زجاےئریخاطعمرامےئاورتنجںیمانےک ٰ‬

‫‪6‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دراجت دنلب مرامےئ اور ان یک ویکینں وک ان ےک زیمان انسحت ںیم ااضہف اک‬
‫ببس انبےئ ٰ۔ اہلل اعتٰیلٰ امہری ‪ٰ ,‬خیش وموصف یک اور امتم املسمونں یک‬
‫رفغمت مرامےئ ‪-‬اہلل اعتٰیل امہرے یبن دمحم ﷺ ٰرپ ‪,‬ان یک آل رپ اور ان‬
‫ےکااحصبرپرتمحانزلمرامےئ۔ ٰ‬

‫اقلئواکبت ٰ‬

‫ادمحدبعازعلزیارلودشی‬

‫‪7‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہملکٰوتدیحٰالاہلاالٰاہللٰےکٰاقتےض‬
‫س۔ ٰاتم ٰیک ٰاالصح ٰاک ٰاکم ٰرک ے ٰواےل ٰتہب ٰےس ٰولوگں ٰوک ٰہملکٰ‬
‫وتدیح ٰالاہل اال ٰاہلل ٰ ےک ٰاعمین ٰایبن ٰرکےت وہےئ ٰاہجتل ٰاور ٰمک ٰیملع ٰاکٰ‬
‫اظمرہہ ٰرکےت داھکی ای ٰےہ ٰسج ٰاک ٰہجیتن ٰہی ٰوہا ٰہک ٰاتم ٰاےنپ ٰاوقالٰ‬
‫اور ٰااعفل ٰںیم ٰاےسی ٰتہب ٰےس ٰاومر ٰںیم ٰالتبم ٰوہ ٰیئگ ٰوج ٰال ٰاہل ٰاال ہللٰ‬
‫ےک ٰاقتوضں ٰاور ٰرشوط ٰٰےک ٰانمیف ٰںیہ ٰذہلا ٰاتبےئ ٰہک ٰال ٰاہل اال ٰاہللٰ‬
‫ےکاعمینٰ‪,‬اسٰےکٰاقتےضٰاورٰرشوطٰایکٰںیہ؟۔ ٰ‬

‫ج۔اسٰابتٰںیمٰوکیئٰکشٰںیہنٰہکٰہیٰہملکٰالاہلٰاالاہللٰدنیٰیکٰاینبدٰ‬
‫ےہ ٰاور ٰاالسم ٰےک ٰاراکن ٰںیم ٰےس ٰالہپ ٰرنک ٰےہ ٰاور ٰہی ٰوگایہ ٰیھبٰ‬
‫ےہ ٰہک ٰدمحم ٰﷺ ٰاہلل ٰےک ٰروسل ٰںیہ ٰاسیج ٰہک ٰحیحص ٰدحثی ٰںیم ٰانب‬
‫رمع ریض اہللہنع ےسرواتی ےہ ہک روسل اہلل ﷺ ےن فرامیا ‪:‬اسالم یک‬
‫اینبد یاچن زیچوں رپ ےہ ‪ :‬اہلل اعتیلٰٰ یک وت دیح اک اقراررکیا‪ ،‬امنر اقمئ رکیا‪ ،‬روکٰہ‬
‫ادا رکیا‪ ،‬راضمں ےک رورے رانھک اور جح رکیا۔(قفتمہیلع) ٰ‬
‫‪8‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫نیحیحصٰںیمٰےہٰہکٰبجٰروسلاہللﷺٰ ےٰرضحتٰاعمذٰریضٰاہللٰ‬
‫ہنع ٰوک نمی ٰاجیھب ٰوت ٰمرام‪:‬ا ‪ :‬مت اںیہن ہی اہشدت دےنی یک دوعت دو ہک اہلل‬
‫ےک وسا وکیئ وبعمد ںیہن اور ہی ہک ںیم اہلل اک روسل وہں ارگ وہ اس وک امں‬
‫ںیل وت اںیہن ہی بتالو ہک اہلل اعتیلٰٰ ےن اں رپ اں ےک امولں ںیم روکٰہ فرض یک‬
‫ےہ وج اں ےک امدلاروں ےس یل اجےئ یگ اور اں ےک اتحموجں وک دی اجےئ‬
‫یگ۔(قفتمہیلع)اسومضمنیکتہبیسااحدثیوموجدںیہ۔‬

‫اہشدتٰاکٰٰینعمٰہیٰےہٰہکٰاہللٰاعتٰیلٰٰےکٰالعوہٰوکیئٰوبعمدٰربقحٰںیہنٰ‬
‫ٰ ٰےک ٰالعوہٰ‬
‫ہی ٰوگایہ ٰٰان ٰامتم ٰوبعمدوں ٰیک ٰیفن ٰرکیت ٰےہ ٰوج ٰاہلل ٰاعتٰیل‬
‫ٰیلٰ ےٰ‬
‫ںیہٰاورٰاہللٰاعتٰیلٰٰےکٰوبعمدٰوہ ےٰوکٰاثتبٰرکیتٰےہٰ۔اہللٰاعت ٰ‬
‫َ َ َّ ه َ ُ َ ْ َ ُّ َ َ َّ َ َ ْ ُ‬
‫ع ْو َ‬
‫ن‬ ‫وسرہٰجحٰںیمٰمرام‪:‬اٰ‪ :‬ذلِّك ِِّبن ّٰللا هو اْلق وان ما يد‬

‫ِّ ْ ُ ْ هٖ ُ َ ْ َ ُ َ َ َّ ه َ ُ َ ْ َ ُّ ْ َ ْ ُ‬
‫طل وان ّٰللا هو الع ِِّل الك ِّبي ‪ ( ‬ہی‬
‫ِم دو ِّن هو البا ِّ‬

‫سب اس ےئل ہک اہلل یہ قح ےہ اور اس ےک وسا ےسج یھب اکپرےت ںیہ وہ‬

‫‪9‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یالط ےہ کشیب اہلل یہ دنلبی واال ربکیایئ واال ےہ)۔ اور وسرہ ؤمونمں ںیمٰ‬
‫َ َ ْ َّ ْ ُ َ َ ه ٰ ً ٰ َ َ َ ُ ْ َ َ َ ٗ‬
‫ان له ِّبهٖ ۙ‬ ‫مرام‪:‬ا ‪ :‬وِم يدع مع ّٰللا ِّ اِّلــها اخر ۙ ْل ُبه‬
‫ْ ٰ‬ ‫َّ ٗ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َّ َ‬
‫ح َسابُه ِّع ْند َر ِّبهٖ ۭ اِّنه ْل يُف ِّل ُح الك ِّف ُر ْو َن‪ ( ‬وج‬
‫ف ِّاَّنا ِّ‬

‫صخش اہلل ےک ساھت یسک دورسے وبعمد وک اکپرے سج یک وکیئ دلیل اس‬
‫ےک یاس ںیہن‪ ،‬سپ اس اک اسحت وت اس ےک رت ےک اورپ یہ ےہ۔ کشیب‬
‫ُ‬
‫اکفر ولگ اجنت ےس رحموم ںیہ)۔ اور وسرہ رقبہ ںیم فرامیا ‪َ  :‬واِّلٰ ُـه ْ‬
‫ُك‬
‫ْ‬ ‫ٌ َ ٓ ٰ َ َّ‬
‫ح ْي ُ‪( ‬مت سب اک وبعمد‬ ‫ن َّ‬ ‫َ َّ ٰ‬
‫ْح ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ٰ ٌ‬
‫الر ِّ‬ ‫حد ۚ ْل اِّله اِّْل ھو الر‬
‫اِّله وا ِّ‬

‫ایک یہ وبعمد ےہ‪ ،‬اس ےک وسا وکیئ وبعمد برقح ںیہن وہ تہب رمح رکےن‬
‫واال اور برا رہمیاں ےہ۔) ٰاور وسرہ ہنیب ںیم مرام‪:‬ا‪:‬‬

‫‪( ‬اور ںیہن وہ مکح دےی ےئگ رگم‬

‫ہی ہک وہ ابعدت رکںی اہلل یک اخصل رکےت وہےئ اس ےک ےیل اےنپ دنی‬
‫وک)اسوموضعرپتہبیسآ‪:‬اتوموجدںیہ۔‬

‫‪10‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہی میظع ہملک ےہ اس وک ڑپےنھ واال‪,‬اس ےک اعمین ےھجمس ریغباور اس رپ دصق‬

‫دلےسلمعےیکریغبٰہنیہوتاسےسافدئہااھٹاتکسےہاورہنیہ رشکےک‬
‫دارئےےسلکناتکسےہ۔ انمقفہیہملکڑپاھرکےتےھترگموہمنہجےکےلچن‬
‫درےجںیم وہںےگ ویکو ہکنوہہن یہوتاسی ر نیرت ےتےھتاورہن یہاسرپ‬
‫لمعرکےت ےھت ۔یہی احلوہیدویںاک ےہ وجہی ہملک ڑپےتہ وت ےھت رگموہ اس‬
‫ےک بس ےس ڑبےااکنری ںیہ ۔ ایس رطح ربقوں اور اوایلء ےک اجپری ںیہ‬
‫وج ہی ہملک ڑپےتھ وت ںیہ رگم وہ اےنپ اوقال وااعفل اور اےنپ دیقعہ ےس اس یک‬
‫اخمتفلرکےتںیہذہلاہیہملک اںیہنوکیئافدئہ ہندےاگاورہن یہوہاسےک‬
‫ڑپےنھےساملسمنوہےگنویکو ہکناوہنں ےاےنپاوقالواامعلاوراقعدئ ٰ‬

‫ےساسیکاخمتفلیکےہ۔ ٰ‬

‫ضعب الہ ملع ے اس یک آھٹ رشوط ایبن یک ےہ نج وک اکی اشرع ے اےنپ‬

‫اکیرعشںیمعمجایکےہ‪:‬۔‬

‫‪11‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫‪۱‬۔ملع ٰٰٰٰٰ ٰٰٰٰٰٰٰ‪2‬۔ر نی ٰٰٰ ٰٰٰٰٰ ٰٰٰ‪3‬۔االخ ٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰ‪4‬۔دصقٰٰٰٰٰٰٰٰٰ‬

‫‪5‬۔تبحمٰٰٰٰٰٰٰٰٰ‪۶‬۔اایقندٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰ‪7-‬وبقتیل ٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰ‪8‬۔ریغاہللاکااکنر ٰ‬

‫انٰدوٰااعشرٰںیمٰہملکٰیکٰامتمٰرشوطٰایبنٰیکٰیئگٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰاول‪:‬۔ٰملعٰ‪,‬ملعٰاہجتلٰےکٰانمیفٰےہٰاسٰاکٰینعمٰےلہپٰزگرٰاکچٰےہ ٰ‬

‫ٰہک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےکوسا ٰوکیئ ٰوبعمد ٰرب ٰقح ٰںیہن۔ ٰولگ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےکٰ‬
‫العوہ ٰنج ٰوبعمدوں ٰیک ٰوپاج ٰرکےت ٰںیہ ٰوہ ٰبس ےک بس ٰابلط ٰںیہ۔ٰ‬
‫دوم‪:‬۔ ٰر نی‪ٰ ,‬کش ٰےک ٰانمیف ٰےہ ٰہملک ٰڑپےنھ ٰواےل ٰےک ٰےئل ٰالزمٰ‬
‫ٰ ٰےک ٰالعوہ ٰامتمٰ‬
‫ےہ ٰہک ٰوہ ٰر نی ٰاکلم راتھک ٰوہ ٰہک ٰاہلل ٰاحبسہن ٰو ٰاعتٰیل‬
‫وبعمدٰابلطٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰوسم‪:‬۔ ٰاالخ ٰ‪ٰ ,‬ینعی ٰااسنن ٰاینپ ٰامتم ٰابعدات ٰرصف ٰاور رصف اہللٰ‬
‫اعتٰیل ٰےک ٰےئل ٰیہ ٰرسااجنم ٰدے ٰ‪ٰ ,‬وہ ٰبج یھب وکیئ ٰابعدت ٰریغ ٰاہللٰ‬
‫ےک ٰےئل ٰرکے ٰاچےہ وہ ٰیسک ٰیبن ٰےک ٰےیل ٰوہ ٰ‪ٰ ,‬ویل ٰےک ٰےیل ٰوہ ٰ‪ٰ,‬‬
‫‪12‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫مرہتش ٰےک ےیل ٰوہ ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰنج ٰےک ٰےیل ٰوہ ٰہی ٰرشک ٰےہ وت اس ے‬
‫االخ ٰیکرشطمتخرکڈایل۔ ٰ‬

‫ٰاہچرم‪:‬۔ٰدصق(اچسیئ)ٰاسٰاکٰبلطمٰہیٰےہٰہکٰہملکٰڑپےنھٰواالٰاینپٰ‬
‫ابت ٰںیم ٰاچس ٰوہ‪ٰ ,‬ااکس ٰدل ٰ اسیک زابن ٰیک ٰدصتقی ٰرک ٰرا ٰوہ ٰاور ٰزابنٰ‬
‫دل ٰیک ٰدصتقی ٰرک ٰریہ ٰوہ‪ٰ ,‬ارگ ٰوہ ٰرصف ٰزابن ٰےس ٰڑپےھ ٰاور ٰدلٰ‬
‫ےس ٰاس ےک اعمین رپ ر نی ٰہن ٰرےھک ٰوت ٰہی ٰہملک ٰاےس ٰوکیئ ٰافدئہ ٰہن ٰدےٰ‬
‫اگٰ‪,‬اسٰےکٰڑپےنھٰےکٰابووجدٰوہاکمریہٰرےہٰاگٰاسیجٰہکٰامتمٰانمنیقفٰ‬
‫ںیہ۔ ٰ‬

‫ٰمجنپ‪:‬۔ ٰتبحم‪,‬اسٰاکٰبلطمٰہیٰےہٰہکٰوہٰاہللٰاعتٰیلٰےسٰتبحمٰرکاتٰوہٰ‬
‫ارگ ٰوہ ٰہملک ٰوت ڑپاتھ ٰےہ ٰرگم ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےس ٰتبحم ٰںیہن راتھک ٰوت ٰاالسمٰ‬
‫ںیم ٰدالخ ٰہن ٰوہاگ ٰاسیج ٰہک ٰامتم ٰانمنیقف ٰںیہ ۔اس ٰےک ٰداللئ ٰاہللٰ‬
‫ُت ُُت ُّب ْو َ‬
‫ن‬
‫ُْ ْ ُ‬
‫ك ْن ُ ْ‬ ‫اعتٰیلٰےکہیٰمرانیمٰںیہ۔اہللاعتٰیل ےمرام‪:‬ا‪ :‬قل اِّن‬
‫ِّ‬

‫‪13‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ه َ َ َّ ُ ْ ْ ُ ْ ْ ُ ُ ه ُ‬
‫ّٰللا فات ِّبعو ِِّن ُي ِّببُك ّٰللا‪(ٰٰ ‬ہہک دےئجی! ارگ مت اہلل ےس تبحم‬

‫ٰٰ اک ہی فرامں‪َ :‬و ِِّم‬ ‫رےتھک وہ وت ریمی یادعباری رکو )اور اہلل اعتیل‬
‫َ‬
‫َ‬ ‫ه َ ْ َ ً ُّ ُّ ْ َ ُ‬ ‫َّ ِّ َ ْ َّ َّ ُ ْ ُ‬
‫ب‬ ‫ُ‬ ‫َك‬ ‫ْ‬
‫م‬ ‫َن‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ُي‬ ‫ا‬‫اد‬‫د‬ ‫ن‬‫ا‬ ‫ِّ‬ ‫ّٰللا‬ ‫ن‬ ‫دْ‬
‫و‬ ‫الناس ِم يت ِّخذ ِِّم‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ه ِّ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْٓ َ َ ُّ ُ ًّ ه‬
‫ّٰللا ۭ وال ِّذْي امنوا اشد حبا ِِّّل ِّ‪ٰٰ (ٰ ‬ضعب ولگ اےسی یھب ںیہ‬
‫وج اہلل ےک رشیک اوروں وک رہھٹا رک اں ےس ایسی تبحم رےتھک ںیہ‪ ،‬یسیج‬
‫تبحم اہلل ےس وہین اچےیہ اور اامیں واےل اہلل یک تبحم ںیم تہب تخس‬
‫وہےت ںیہ۔) ‪--‬اناعمینٰرپٰلمتشمٰتہبٰیسٰآ‪:‬اتٰںیہٰ ٰ‬

‫مشش‪:‬۔ ٰاایقند(رسمیلست ٰمخ ٰرکان) نج اعمین رپ ہی ہملک لمتشم ےہ‪ٰ ,‬اس ٰاکٰ‬
‫ٰینعم ٰہی ےہہک ٰوہ طقف ٰاکی ٰاہلل ٰیک ٰابعدت ٰرکے ٰ‪ٰ ,‬ایکس ٰرشتعی ٰےکٰ‬
‫اسےنمٰرسٰمیلستٰمخٰرکےٰاورٰاسٰرپٰاامینٰرےھکٰاورٰہیٰااقتعدٰرےھکٰ‬
‫ہک ٰہی ٰابلکل ٰقح ےہ ٰارگ ٰیسک ٰ ے ٰہی ٰہملک ٰوت ڑپاھ ٰرگم ٰاکی ٰاہلل ٰیکٰ‬
‫ابعدتٰہنٰیکٰ‪ٰ,‬اےنپٰآپٰوکٰرشتعیٰےکٰاطمقبٰہنٰڈاھالٰاورربکتٰایکٰ ٰ‬

‫‪14‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وتٰہیٰصخشٰاملسمنٰہنٰوہاگٰاسیجٰہکٰاسیلبٰاورٰاےکسٰاسیھتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰمتفہ ٰ‪:‬۔ وبقل ‪ ,‬وج اس ےک اعمین اور دالتل ےہ ‪ٰ ,‬اس ٰاک ٰبلطم ٰہی ٰےہٰ‬
‫ہک ٰہی ہملک ٰاالخ ٰ‪ٰ ,‬طقف ٰاکی ٰاہلل ٰیک ٰابعدت ٰاور ٰاس ےک وسا بس ٰیکٰ‬
‫ابعدتٰیکیفنےکابرےںیمسجزیچرپدالتلرکاتےہاسوکوبقلرکےٰ‬
‫‪ٰ,‬اسٰاکٰازتلامٰرکےاورٰاسٰرپٰرایضٰوہ۔ ٰ‬

‫ٰمتشہ ٰ‪:‬۔اہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰالعوہ ٰسج یک ٰابعدت ٰیک اجیت ےہ ٰےہ ٰاس ٰاکٰ‬
‫ااکنر‪ٰ ٰ,‬اس ٰاک ٰبلطم ہی ٰےہ ٰہک ٰریغ اہلل یک ابعدت ےس ال یقلعت اک ااہظر‬
‫َ‬
‫رکےاور ان وک ابلط وصتر رکے اسیج ٰہک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪َ :‬ف َ ْ‬
‫ن‬
‫َ ْ ُ‬ ‫َ ُ ْ ْۢ ه َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ‬
‫ْ َ‬
‫است ْم َسك ِِّبلع ْر َو ِّة‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫ِّ‬ ‫ِّل‬ ‫ِب‬ ‫ِّ‬
‫ِم‬ ‫ُي‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫ِّ‬
‫اغ ْ‬
‫و‬ ‫لط‬ ‫ِب‬ ‫يَّك ُف ْ‬
‫ر‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬

‫ُْ ْٰ َ ْ َ َ ََ َ ه ُ َ ْ ٌ َ ْ‬
‫َسيع ع ِّلي ‪‬‬
‫ٌ‬ ‫الوثَق ۤ ْل ان ِّفصام لها ۭ وّٰللا ِّ‬

‫(اس ےئل وج صخش اہلل اعتیلٰٰ ےک وسا دورسے وبعمدوں اک ااکنر رک ےک اہلل‬

‫‪15‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰٰ رپ اامیں الےئ اس ےن وبضمط کرے وک اھتم ایل وج یھبک ہن وٹےٹ اگ اور‬ ‫اعتیل‬
‫ٰٰ سننے واال اور اجےنن واال ےہ۔)‬
‫اہلل اعتیل‬
‫روسل اہلل ﷺےس یابت ےہ ہک ا ت ےن فرامیا‪ :‬سج ےن‬
‫الاہل االہلل اہک اور اہلل ےک عالوہ نج یک ابعدت یک اجیت ےہ‬
‫اں اک ااکنر ایک وت اس اک امل اور وخں رحام ےہ اور اس اک‬
‫یل رپ ےہ۔ ایک روابت ںیم ےہ ہک ا ت ےن‬ ‫اسحت اہلل اعت ٰ‬
‫یل ےک ایک وہےن اک اقرار اور اہلل ےک‬
‫فرامیا ‪:‬سج ےن اہلل اعت ٰ‬
‫عالوہ نج یک ابعدت یک اجیت ےہ اں اک ااکنر ایک وت اس اکامل‬
‫اوروخں رحام ےہ (حیحص ملسم)‬
‫ذہلا امتم املسمونں رپ واحب ےہ ہک وہ اں رشوط وک ساےنم‬
‫رےتھک وہےئ اس ہملک رپ اامیں رںیھک۔ حب ایک املسمں اں‬
‫اعمین رپ اامیں رکھتا ےہ اور اس رپ اقمئ راتہ ےہ وت اس اک‬
‫وخں اور امل دورسوں ےک ےئل رحام ےہ ارگہچ وہ اں رشوط‬
‫یک لیصفت وک ہن اجاتن وہ ویکہکن وصقمد قح یات اک ملع اور اس‬

‫‪16‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رپ لمع ےہ ارگہچ املسمں اں رشوط یک لیصفت وکہن اجاتن وہ ۔‬

‫طاوغت ےس رماد ہر وہ صخش ےہ سج یک اہلل اعت ٰ‬
‫یل ےک عالوہ‬
‫َّ ُ‬ ‫َ َ ْ َّ ْ ُ‬
‫ابعدت یک اجیت وہ اہللٰاعتٰیل ٰ ےٰمرام‪:‬ا‪َ :‬فن يكفر ِِّبلطاغو ِّ‬
‫ت‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬

‫ْ َْ َ َ ْ ُْ َ ُْ ْٰ َ ْ َ َ ََ‬ ‫َ ُ ْ ْۢ ه َ َ‬
‫صام لها ۭ‬ ‫وُي ِِّم ِِّبِّلِّ فق ِّ‬
‫د استمسك ِِّبلعرو ِّة الوثَق ۤ ْلان ِّف‬
‫َ ه ُ َ‬
‫َس ْي ٌع َع ِّل ْيٌ ‪‬‬
‫وّٰللا ِّ‬

‫(اس ےئل وج صخش اہلل اعتیلٰٰ ےک وسا دورسے وبعمدوں اک ااکنر رک ےک اہلل‬
‫ٰٰ رپ اامیں الےئ اس ےن وبضمط کرے وک اھتم ایل وج یھبک ہن وٹےٹ اگ اور‬
‫اعتیل‬
‫ٰٰ سننے واال اور اجےنن واال ےہ۔)‬
‫اہلل اعتیل‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ َّ ُ ْ ً َ‬
‫ن‬‫ة رسوْل ا ِّ‬ ‫اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬ولقد بعثنا ِِّف ِّ‬
‫ك ام ٍ‬

‫ت‪ ( ‬مہ ےن ہر امب ںیم‬ ‫َّ ُ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ه َ‬ ‫ْ ُ‬

‫اع ُبدوا ّٰللا َواجت ِّن ُبوا الطاغو‬

‫روسل اجیھب ہک (ولوگ) رصف اہلل یک ابعدت رکو اور اس ےک وسا امتم‬
‫وبعمدوں ےس وچب۔)‬
‫وج صخش اہلل اعتیلٰ ےک عالوہ یسک اور وبعمد رپ رایض ہن وہ اسیج‬

‫‪17‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہک اینتاء ‪،‬اصنیحل اور فرےتش وت رھپ وہ طاوغت ہن وہں ےگ۔‬

‫طاوغت وہ اطیشں ےہ وج ولوگں وک اں یک ابعدت یک رطف‬
‫یالےئ اور ولوگں ےک ےئل اےس وخوصبرت انب رک شیپ رکے۔‬
‫مہ اہلل اعتیلٰ ےس املسمونں ےک ےیل ہر برایئ ےس اعتیف اک‬
‫وسال رکےت ںیہ ۔‬
‫راہ وہ فرق وج اں اامعل وج ہک اس ہملک (الاہل االہلل) ےک‬
‫انمیف ںیہ اور اں اامعل ےک امنیب ےہ وج اس ےک امکل واحب‬
‫ےک انمیف ےہ وت اس ےس رماد ہر وہ وقل‪،‬لمع اور ااقتعد ےہ وج‬
‫انساں وک رشک اربک ںیم منتال رکدے وہ لمکم وطر رپ اس ےک‬
‫انمیف اور اضتمد ےہاسیج ہک وفت دشاگں‪،‬وتبں دروتخں‪،‬فروتشں‪،‬‬
‫رھتپوں اور اتسروں ےس داعںیئ رکیا ایس رطح اں ےک ےیل‬
‫اجونر دحب رکیا‪،‬یذرواینردانی اور دجسہ وریغہ رکیاہی سب ھچک‬
‫وتدیح ےک انمیف اور اس ہملک ےک اضتمد ےہ اور اےس یالط قرار‬
‫داتی ےہوج ہک (الاہل االہلل) ےہ۔‬

‫‪18‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ایس رطح اہلل اعتیلٰ یک رحام رکدہ زیچوں وک حالل قرار دانی وج‬
‫رضورت دنی اور اامجع ےک اینبد رپ حالل ںیہ اسیج ہک ریا‪ ،‬ہشن‬
‫ا ور رشموت ‪،‬وادلنی یک یافرامین اور وسد وریغہ ایس رطح اں‬
‫یل ےن واحب رک رےھک اور ہی‬
‫اوقال اور اامعل اک ااکنروج اہلل اعت ٰ‬
‫یھب رضورت دنی اور اامجع ےک اینبد رپ ولعمم ںیہ اسیج ہک یاچن‬
‫وہتق امنر‪،‬روکہ‪،‬راضمں ےک رورے‪،‬وادلنی ےک ساھت نسح‬
‫ولسک اور شھادنیت اک اقرار وریغہ۔‬
‫رےہ وہ اوقال اور اامعل اور ااقتعدات وج وتدیح اور اامیں وک‬
‫زمکور رکےت ںیہ اور امکل اامیں ےک انمیف ںیہ وتوہ تہب ریادہ‬
‫ںیہ اسیج ہک رشک ارغص‪،‬ریااکری‪،‬ریغاہلل یک مسق اھکیا ‪ ،‬ہی انہک‬
‫ہک وج اہلل اچےہ اور فالں اچےہ یا ہی انہک ہک ہی اہلل یک رطف‬
‫ےس ےہ اور فالں یک رطف ےس ےہ ۔ایس رطح امتم گتاہ‬
‫وتدیح اور اامیں وک زمکور رکےت اور اس ےک امکل ےک انمیف‬
‫ںیہ وتدیح اور اامیں ےک امتم انمیف اومر ےس انچب واحب ےہ یا‬

‫‪19‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وج اس ےک وثات وک مک رکےت ںیہ۔ الہ سنب واامجلعب ےک‬

‫بردیک اامیں وقل اور لمع اک یام ےہ وج اطاعب و فرامں‬
‫برداری ےس ریادہ اوریافرامین ےس مک وہیا ےہ اس وموضع رپ‬
‫داللئ ےب امشر ںیہ نج وک الہ ملع ےن دیقعہ ‪ ،‬ریسفت اور‬
‫دحبت یک اتکوبں ںیم درک ایک ےہ وج لیصفت اک طالت وہ وہ‬
‫اں بتک یک رطف روجع رک اتکس ےہ۔اں داللئ ںیم ےس اہلل‬
‫َ‬ ‫ٓ‬
‫َ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ َ ٌ ْ ُ ْ َّ ْ‬
‫َفنھم ِم‬ ‫ْنلت سورة ِّ‬ ‫اعتیلٰ اک ہی فرامں ےہ‪ :‬واِّذا ما ا ِّ‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ َ ُّ ُ ْ َ َ ْ ُ ٰ ٓ ْ َ ً‬
‫اًن ۚ َفا َّما الَّذ ْ َ‬
‫ْي ٰا َم ُنواْ‬ ‫ذ ٖه اِّْي‬
‫ِّ‬ ‫يقول ايُك زادته ه ِّ‬
‫َ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ً َّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ‬
‫ِش ْو َن‪‬‬ ‫فزادتھم اِّْياًن وھم يستب ِّ‬
‫(اور حب وکیئ وسرت یارل یک اجیت ےہ وت ضعب انمنیقف ےتہک ںیہ ہک اس‬
‫وسرت ےن مت ںیم ےس سک ےک اامیں وک ریادہ ایک وس وج ولگ اامیدنار ںیہ‬
‫اس وسرت ےن اں ےک اامیں وک ریادہ ایک ےہ اور وہ وخس وہ رےہ ںیہ۔‬
‫َّ َ ْ ُ ْ ُ ْ َ َّ ْ َ َ ُ َ ه ُ‬
‫ّٰللا َوجل َ ْ‬
‫ت‬ ‫ِّ‬ ‫اور فرامیا‪ :‬اَِّّنا المؤ ِّمنون ال ِّ‬
‫ذْي اِّذا ذك ِّر‬

‫‪20‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ُ ُ ْ ُ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ َ ْ ْ ٰ ٰ ُ ٗ َ َ ْ ُ ْ ْ َ ً َّ َ ٰ‬
‫ْيم ايته زادْتم اِّْياًن ولَع‬ ‫قلوُبم واِّذا تلِّيت عل ِّ‬
‫َّ ُ‬
‫ُب ْم يَت َوَّك ْو َن ‪) ‬سب اامیں واےل وت اےسی وہےت ںیہ حب اہلل‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ر ِّ ِّ‬
‫ٰٰ اک درک ا یا ےہ وت اں ےک ولقت در اجےت ںیہ اور حب اہلل اعتیل‬
‫ٰٰ یک‬ ‫اعتیل‬
‫ا ںیتی اں وک ڑپھ رک انسیئ اجیت ںیہ وت وہ ا ںیتی اں ےک اامیں وک اور ریادہ‬
‫َ َ ْ ُ‬
‫َييد‬ ‫ف‬
‫رکدیتی ںیہ اور وہ ولگ اےنپ رت رپ وتلک رکےت ںیہ 'اور رامیا‪ :‬و ِّ‬
‫ه ُ َّ ْ َ ْ َ َ‬
‫ْي اهتد ْوا هدى‪ ( ‬اور دہابت یاہتف ولوگں وک اہلل اعتیلٰٰ‬
‫ُ ً‬
‫ذ‬
‫ّٰللا ال ِّ‬
‫دہابت ںیم براھیا ےہ ) اس وہفمم رپ لمتشم ا یات رثکبت وموجد ںیہ۔‬

‫‪21‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وصایف ءےک رطوقیں رپ ےنلچ واےل اشمخی اور وعام اسانس وک‬
‫تحیصن‬
‫س۔اہیں (وصایف ءےک) تہب ےسرطق یاےئ اجےت ںیہ نج ںیم‬
‫براہہیم‪،‬سادہیل‪،‬دوسہیق اور اجیتہین وریغہ ںیہ ہکبج اں ےک اقمیل ایک‬
‫امجعب ےہسج اک یام (انصار السنۃ احملمدیہ) ےہ‪،‬ہی‬
‫امجعب وتدیح ےہ وج روسل اہللﷺیک سنب یک ریپوی رکیت ےہ‬
‫ںیم ا ت انجت ےس ہی رعض رکیا اچاتہ وہں ہک اں فلتخم‬
‫رطق ےک قلعتم اشمخی اور وعام وک یلیصفت تحیصن فرامںیئ یاہک‬
‫منھ‬
‫وہ روسل اہللﷺ ےک ج رپ لچ ںیکس اسیج ہک روسل اہلل‬
‫ﷺ یک دحبت ںیم ےہہک ریمی امب ےک رتہت فرےق‬
‫وہاجںیئ ےگ وہ سب ےک سب منہج ںیم اجںیئ ےگ وساےئ‬
‫ایک ےک‪-‬‬
‫ح۔وصایفء ےکرطق(ےلسلس) اےنت ریادہ ںیہ ہک اں وک امشر رکیا‬
‫یھب لکشم ےہ نج ںیم وقت زگرےن ےک ساھت ساھت مریذ‬
‫‪22‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ااضہف وہ راہ ےہ اں ںیم ےس اکثر ااسی رش ‪ ،‬اسفد اور دباعت‬

‫پ‬
‫ھتال رےہ ںیہ سج اک ادنارہ رصف اہلل اعتیلٰٰ وک یہ ےہ۔اں‬
‫ںیم ےس ہر ایک ہلسلس ںیم ھچک ہصح یالط اور ھچک ہصح دباعت اک‬
‫پ‬
‫ےہ اور ہی رش ھتالےن اور ابخبت ںیم ایک ےس برھ رک ایک ںیہ۔‬
‫امتم وصویفں رپ الرم ےہ ہک وہ اہلل اعتیلٰ یک رطف روجع‬
‫رکںی دمحمﷺ یک اابتع رکںی اور وج ھچک اتکت وسنب ںیم ےہ‬
‫اس وک الرم ڑکپںی‪ ،‬ااکحم ریاین یک اجب ا وری ‪ ،‬رتک ونایہ اور دحود‬
‫اہلل اک احلط رےنھک اور دباعت ااجید ہن رکےن ںیم نج وک اہلل اعتیلٰٰ‬
‫ےن رشتعی قرار ںیہن دیا اس امب ےک فلس اصنیحل وج ہک‬
‫منھ‬
‫احصہب رکام اور یانیعب عظام ںیہ ےک ج وک اایتخر رکںی‪،‬اں‬
‫ےک یاس ابعدت اکوکیئ ااسی وکیئ رطہقی ااجید رکےن اک اایتخر ںیہن سج‬
‫وک روسل اہلل ﷺ اوراحصہب ارکام ےن رس ااجنم ںیہن دیا‪ ،‬اں‬
‫ولوگں رپ الرم ےہ ہک اےنپ سفن اک احمہبس رکںی اور اےنپ اں وخد‬
‫ساہتخ ساللس اور اامتجیع اداکر وک رتک رک دںی وج رشتعی رہطمہ ےک‬

‫‪23‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫حالف ںیہ یا اس ےک عالوہ وج ھچک دقمی (وصایف ء) رسیتی اور‬

‫وچیھت دصی ںیم یا حذیذ (وصایف ء) دنی ےک یام رپ ااجیایک(‬
‫سب وک رتک رک دںی)‬
‫امتم املسمونں رپ الرم ےہ ہک وہ اس راہتس وک اانپںیئ سج‬
‫رپ اہلل اعتیلٰٰ ےن روسل اہللﷺ وک وعبمت فرامیا ےہ اور وہ‬
‫یل یک وتدیح ‪،‬اس ےک ےیل احالض‪،‬اس ےک ااکحم یک اجب‬‫اہلل اعت ٰ‬
‫ا وری اور اس یک عنم رکدہ زیچوں ےس طاہری اور یاینط وطر رپ‬
‫رانک ےہ‪،‬اں وک اچےیہ ہک وہ اس وک الرم ڑکپںی اور ہر مسق یک‬
‫دباعت اور رخاافت ےس وج ولوگں یک ااجید رکدہ ںیہ ےس دور‬
‫رںیہ۔روسل اہلل ﷺ ےسحیحص دحبت یابت ےہ ا ت ےن‬
‫فرامیا‪ :‬سج ےن وکیئ ااسی لمع ایک سج رپ امہرا مکح ںیہن ےہ وت‬
‫وہ رمدود ےہ ‪ ،‬ا ت ےن ہعمج ےک ہبطخ ںیم فرامیا‪:‬سب ےس‬
‫رتہبنی کالم اہلل اعت ٰ‬
‫یل یک اتکت ےہ اور سب ےس رتہبنی‬
‫دہابت دمحم ﷺ یک دہابت ےہ اور سب ےس بری زیچ دنی‬

‫‪24‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیم این اکم ااجید رکیا ےہ اور دنی ںیم ہر این اکم دبعب ےہ‬
‫اور ہر دبعب رمگایہ ےہ ذہلا ہی امتم ساللس رمگایہ ںیہ اچےہ‬
‫وہ دقمی ولوگں ےن ااجید ےیک یا حذیذ ےن‪ ،‬اں وک رتک رکیا‬
‫اور اس راہتس وک اانپیا واحب ےہ سج رپ روسل اہلل ﷺ ےک‬
‫عھذ ےس ےل رک ا ح یک املسمں لچ رےہ ںیہ اور وہ اتکت‬
‫و سنب یک ریپوی اور اہلل اعتیلٰ ےک دنی رپ ااقتسمب ےہ اسیج‬
‫وہ دنی اہلل اعتیلٰٰ اور روسل اہلل ﷺ ےس اچنہپ ےہ یسک یمک اور‬
‫ریادیت ےک ریغب‪ ،‬ہی وخد ساہتخ ساللس اور ےئن ےئن رطےقی ہن یہ‬
‫وت روسل اہلل ﷺ ےس یابت ںیہ اور ہن یہ احصہب ارکام ےن‬
‫ااسی ھچک ایک ےہ۔ایس وک یہ دبعب اک یام دیا ایگ ےہ ۔‬
‫رصم اور وسداں ںیم ااصنر اہنسل رتہبنی امجعب ےہ ااصنر اہنسل‬
‫وہ ولگ ںیہ وج اہلل اعتیلٰ یک اتکت اور اس ےک روسل ﷺ‬
‫یک سنب ےس ےٹمچ وہےئ ںیہ ہی رمگاہ ولوگں ںیم سالم ںیہن‬
‫ںیہ ہکلب ہی اں ولوگں ںیم ےس ںیہ وج اتکت و سنب یک ریپوی‬

‫‪25‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رکےن واےل ںیہ ۔ایس ےئل روسل اہلل یلص اہلل وملس ےن فرامیا‪:‬‬
‫ریمی امب ےک رتہت فرےق وہاجںیئ ےگ سب ےک سب منہج‬
‫ںیم اجںیئ ےگ وساےئ ایک ےک ‪،‬وپاھچ ایگ یاروسل اہلل ﷺ ہی‬
‫وکں ولگ ںیہ؟ فرامیا‪:‬امجعب ینعی وہ ولگ وج قح رپ عمج رںیہ‬
‫منھ‬
‫ےگ اور روسل اہلل ﷺ ےک ج رپ ںیلچ ےگ‪ ،‬ہی احصہب‬
‫ارکام ںیہ اور وج یھب اں ےک راےتس رپ اتلچ ےہ۔ایک اور‬
‫روابت ںیم ےہ ہک (ہی وہ ولگ وہں ےگ ہک وج اس راےتس رپ‬
‫وہں ےگ سج رپ ا ح ںیم اور ریمے احصہب ںیہ) ینعی وہ ولگ‬
‫وہنجں ےن روسل اہلل ﷺ اور ا ت ےک ااحصت اک رطہقی‬
‫اانپیا ‪ ،‬ذہلا املسمونں رپ واحب ےہ ہک وہ ایس راےتس وک اانپںیئ وج‬
‫راہتس روسل اہلل ﷺ اکےہ‪،‬وج ااکحم یک اجب ا وری اور ونایہ وک‬
‫رتک رکےن اور دنی ںیم وکیئ دباعت ااجید ہن رکےن اک راہتس‬
‫ےہ ہن یہ اداکر ںیم‪،‬ہن یہ امنر ںیم‪،‬ہن یہ رورہ ںیم اور ہن یہ یسک اور‬
‫ابعدت ںیم‪ ،‬ہکلب اس راےتس رپ انلچ واحب ےہ سج رپ احصہب‬

‫‪26‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رکام ریض اہلل مہنع اور یانیعب عظام ےلچ ںیہ۔ حب ولگ‬
‫فروقں ںیم منتال وہےئگ اں ےک درایمں دباعت‪ ،‬وخاشہ رپیتس‬
‫ےن منج ایل وت ہر ایک ےن ااسی وخدساہتخ رطہقی ااجید رک ایل سج وک‬
‫اہلل اعتیلٰ ےن رشموع قرار ںیہن دیا‪،‬ایس ےیل ہی راےتس رتہت یک‬
‫دعتاد وک چنہپ ےئگ وساےئ فرہق یاہیج(اکایمت) ےک۔ اں رمگاہ‬
‫ج‬
‫فروقں ںیم ھمتہ‪،‬زتعمہل‪،‬رایضف اور اں ےک عالوہ تہب یس‬
‫امجںیتع سالم ںیہ۔‬
‫ذہلا ہر ومنم رپ واحب ےہ ہک وہ ایسی امتم دباعت ےس ےچب‬
‫ےسج ولوگں ےن ااجید رک داال اور وہ اس راےتس رپ ےلچ سج رپ‬
‫روسل اہلل ﷺ ‪ ،‬ا ت ےک ااحصت اور یانیعب ےلچ ںیہ اور وہ‬
‫راہتس ہی ےہ ہک ااکحم وک امیا اجےئ‪ ،‬ونایہ وکرتک ایک اجےئ‪،‬اہلل‬
‫یک دحود وک یاامل ہن ایک اجےئ اور دنی ںیم دباعت ااجید رکےن‬
‫ےس یار ا یا اجےئ۔‬

‫‪27‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رواضف (ہعیش) یک دوعت اکاقمہلب رکےن یکتحیصن‬

‫س۔ ا ت املسمونں وک سک رطح تحیصن رکںی ےگ ہک وہ‬
‫رافضنوں یک رکف اور وسح ےکساےنم دت اجںیئ وج ہک وموجدہ دور‬
‫پ‬
‫تہب ریادہ ھتل ریہ ےہ؟۔‬
‫ح۔ مہ املسمونں وک ہی تحیصن رکےت ںیہ ہک رافضنوں یک‬
‫دوعت ےس ہرزگ دوھہک ہن اھکںیئ ارگہچ اں اک دوعی ٰ ےہ ہک ہی‬
‫اسالم یک دوعت ےہ اس یک وکیئ اینبد ںیہن ےہ اور ہن یہ ہی‬
‫حیحص ےہ ہی سب اک سب افنق ےہ‪،‬ہی ولگ انمقف اور ہیقت یار‬
‫ںیہ‪ ،‬وج اں یک بتک اک اطمہعل رکے اگ وہ اس یات وک ایھچ‬
‫رطح ھجمس اجےئ اگ‪،‬ذہلاامتم املسمونں اور ومونمں رپ الرم ےہ‬
‫ہک وہ اں ےک دوعی ٰ یک تقیقح وک ںیھجمس اں ےک دوعی ٰ‬
‫وہمجرہی االسالہیم یک یھب وکیئ تقیقح ںیہن ےہ ہی طاہر ںیم‬
‫اسالم اک ابلدہ اور یانط ںیم اسالم یک دینمش ےہ‪ ،‬ہی ولگ یاینط‬
‫وطر رپبت رپسب ‪،‬اسالم دنمش اوراحصہب رکام ےس دعاوت رےنھک واےل‬

‫‪28‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیہ اور اں ےس ہرزگ رایض ںیھن ںیہ ہکلب ہی ولگ احصہب رکام‬
‫رپ رفک اور قسف ےک وتفے اگلےت ںیہ وساےئ دنچ ولوگں ےک‪،‬‬
‫رہباحل وصقمدہی ےہ ہک ینیمخ اور اں ےک ریپواکر رافضنوں ےک‬
‫اامم اور رایضف دیقعہ یک میظعت رکےن واےلاور ایس رپ اکردنب ںیہ۔ ہی‬
‫ولگ اانث رشعی اامومں یک میظعت رکےن واےلںیہ اور اں ےک‬
‫یارے ںیم اں اک دوعی ٰ ےہ ہک ہی ا ہمئ ںیہ نج ےک ےیل والبت‬
‫واحب ےہ اور اں ےک عالوہ یسک اور وک والبت اک حقذار انھجمس‬
‫ٰٰ عتہ ںیہ۔‬ ‫یالط ےہ اور اں سب ےک رسحتل یلع ریض اہلل اعتیل‬
‫دیسیا یلع ریض اہلل عتہ ےک یارے ںیم وت ہی ولگ ےچس ںیہ‪،‬وہ اہلل‬
‫ٰٖءےکدعب‬ ‫ےک ویل اور اصحل انساں ےھت ۔وہ وچےھت ہفیلخ اورنیت افلخ‬
‫احصہب ںیم الضف رتنی صخش ےھت ایس رطح نسح اور نیسح ریض‬
‫اہلل اعتیلٰٰ امہنع احصہب ںیم ےس ےھت رگم اں ںیم ےس دیسیا نسح‬
‫ریض اہلل اعتیلٰٰ یہ بصنم حالتف رپ افبر وہےئ اور وہ یھب وھتری‬
‫دمت ےک ےیلہفیلخ ےنب اور رھپ اپہوں ےن اےنپ ا ت وک یہ‬

‫‪29‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫زعمول ایک اور ااممب اور والبت اک قح دیسیا اعموہی ریض اہلل‬
‫ٰٰ اور اں ےک دعب‬‫عتہ ےک رپسد رک دیا ۔دیسیانیسح ریض اہلل اعتیل‬
‫ا ےن واےل ولگ ہفیلخ ںیہن ےنب رگم رافضنوں ےک اہں ریصبت‬
‫اک دقفاں ےہ اور اں ےک دوعوں یک وکیئ اینبد ںیہن۔‬

‫‪30‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رافضنوں یک اینیسحت(امیمت اجمسل اور ولجس) اوراں‬

‫ںیم وہےن وایل رخاافت اک مکح‬
‫س ۔رافضنوں ےک امیمت ولجس ‪ ،‬احملف اور وج ھچک واہں وہیا ےہاسیج‬
‫ہک رہچے رپڑپھت امریا‪ ،‬اممت رکیا اورضعب دہعف رریجنوں ےس اممت اور‬
‫اس ےک ساھت ساھت وفت دشاگں اور الہ تیب ےس دمد بلط‬
‫رکےن اک ایک مکح ےہ؟۔‬
‫ح ۔ہی اکم ااہتنیئ ُبرا‪ ،‬گتاہ اور دبعب ےہ اس وک رتک رکیا‬
‫واحب ےہ ‪،‬اں اجمسل ںیم رشیک وہیا اوراں ںیم شیپ یک گئ‬
‫دوعت ےس ھچک اھکیا انیپ ہر زگ اجبر ںیہن ےہ ویکہکن روسل اہلل‬
‫ﷺ‪،‬الہ تیب اوراحصہب ارکام ریض اہلل مہنع ےن ااسی ںیہن‬
‫ایک۔روسل اہلل ﷺ ےن فرامیا‪:‬سج ےن امہرے اس دنی ںیم‬
‫وکیئ این اکم ااجید ایک وت وہ رمدود ےہ (قفتم ہیلع) اور ا ت‬
‫ےن فرامیا‪ :‬سج ےن وکیئ ااسی اکم ایک سج رپ ریما مکح ںیہن وت‬
‫وہ رمدود ےہ (حیحص ملسم) اےس اامم اخبری رہمح اہلل ےن یھب‬
‫‪31‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اینپ اتکت ںیم لقن ایک ےہ ۔اس وہفمم یک ااحدبت تہب ریادہ‬
‫ںیہ۔‬
‫اہجں یک وفت دشاگں اور الہ تیب ےس دمد بلط رکےن اک وسال ےہ‬
‫وت الہ ملع اک اس یات رپ اافتق ےہ ہک ہی رشک اربک ےہ۔ اس یک‬
‫َ ْ َّ ْ ُ َ َ ه ٰ ً‬
‫دلیل اہلل اعتیلٰ اک ہی فرامں ےہ‪َ  :‬وِم يدع مع ّٰللا ِّ اِّلــها‬
‫َّ ٗ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُٗ ْ َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ٰ َ َ َ ُْ َ َ َٗ‬
‫حسابه ِّعند ر ِّبهٖ ۭ اِّنه ْل‬‫اخر ۙ ْل ُبهان له ِّبهٖ ۙ ف ِّاَّنا ِّ‬
‫ُْ ُ ْ ٰ‬
‫يف ِّلح الك ِّفرون ‪ ( ‬وج صخش اہلل ےک ساھت یسک دورسے وبعمد وک‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬

‫اکپرے سج یک وکیئ دلیل اس ےک یاس ںیہن‪ ،‬سپ اس اک اسحت وت اس ےک‬

‫رت ےک اورپ یہ ےہ۔ کشیب اکفر ولگ اجنت ےس رحموم ںیہ )۔اور فرامیا‪:‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫ه‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ن ال َم ٰس ِّجد ِّ هِّل ِّ فَل تدع ْوا َم َع ّٰللا ِّ ا َحدا‪ ( ‬اور ہی‬
‫‪َّ ‬وا َّ‬

‫ٰٰ ےک ساھت یسک اور‬

‫دجسمںی رصف اہلل یہ ےک ےئل اخض ںیہ سپ اہلل اعتیل‬
‫َ َ ْ َ َ ُّ ِّ َّ ْ َّ ْ ُ ْ ِّ ْ‬
‫ِم ُد ْ‬ ‫وک ہن اکپرو)۔ اور فرامیا‪ :‬وِم اضل ِمن يدعوا‬
‫ه‬
‫ن ّٰللا ِّ‬
‫ِّ‬ ‫و‬

‫‪32‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫ُ َ ُ َ ۗ‬
‫عاىهمْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ٰ َ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َّ َ ْ َ ْ ُ َ ٓٗ ٰ َ‬
‫ة وُه َع د ِٕ ِّ‬ ‫ِم ْل يست ِّجيب له اِّٰل َي ِّم ال ِّقيم ِّ‬
‫ٰ ُ‬
‫غ ِّفل ْو َن ‪ ( ‬اور اس ےس برھ رک رمگاہ اور وکں وہاگ ؟ وج اہلل ےک وسا‬
‫اوسیں وک اکپریا ےہ وج ایقمب یک اس یک داع وبقل ہن رکںیکس ہکلب اں ےک‬
‫َ َ ُ َ َّ ُ‬
‫ِش الناس‬‫اکپرےن ےس ضحم ےب ربخ وہں ) اور فرامیا‪  :‬واِّذا ح ِّ‬

‫ْي‪( ‬اور حب‬‫م ٰكفر ْ َ‬ ‫َ َ‬

‫اد ِّْت ْ‬‫ب‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫م ا َ ْع َدا ۗ ًء َّو ََك ُ ْ‬
‫ُن‬ ‫ُنا لَ ُه ْ‬
‫ََك ُ ْ‬
‫ِِّّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ولوگں وک عمج ایک اجےئ اگ وت ہی اں ےک دنمش وہاجںیئ ےگ اور اں یک رپشتس‬
‫ُ ْ ُ َّ َ‬
‫ےس اصف ااکنر رک اجںیئ ےگ۔)اور فرامیا‪َ :‬يِل الي ِّ‬
‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬
‫ار‬
‫ِّ‬ ‫الَّن‬ ‫ِف‬ ‫ل‬
‫ُ ٌّ َّ ْ ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ ْ ِّ ُ َّ َ‬
‫س َوالق َم َر ڮ ك َّي ِّري‬ ‫الش ْم َ‬ ‫ل ۙ وَسر‬‫ِّ‬
‫ار ِف ال ْ‬
‫ي‬ ‫ِّ‬
‫الَّن َ‬ ‫وَيِل‬
‫ٰ ُ ُ ه ُ َ ُّ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫ك ۭ َوالَّذ ْ َ‬ ‫ًّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ‬
‫ْي‬ ‫ِّ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ُك‬ ‫ب‬‫ر‬ ‫ّٰللا‬ ‫ُك‬ ‫ِّ‬ ‫ل‬ ‫ذ‬ ‫ۭ‬ ‫ى‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ل‬
‫ِّْل ٍ‬
‫ج‬
‫َ َْ ُْ َ ْ ْ ْ‬ ‫َ ْ ُْ َ ْ ُْ‬
‫ي‪ ( ‬وہ رات وک‬ ‫تدعون ِِّم دونِّهٖ ما ْيلِّكون ِِّم ِّقط ِّم ٍ‬
‫دں ںیم اور دں وک رات ںیم دالخ رکیا ےہ اور ا اتفت و اماتہت وک ایس ےن‬
‫اکم رپ اگل دیا ےہ۔ ہر ایک اعیمد نیعم رپ لچ راہ ےہ ےہ ےہ اہلل مت سب اک‬
‫‪33‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یاےنل واال ایس یک تنطلس ےہ۔ ںیہنج مت اس ےک وسا اکپر رےہ وہ وہ وت وجھکر‬
‫گھ‬
‫یک تلی ےک ےکلھچ ےک یھب امکل ںیہن)اور فرامیا‪ :‬‬
‫ُ ْ ُ َّ َ‬
‫َي ِِّل ال ْيل ِِّف‬
‫ُ ٌّ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ َّ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ ِّ ُ َّ َ‬
‫س َوالق َم َر ڮ ك‬ ‫الش ْم َ‬ ‫ل ۙ وَسر‬ ‫ِّ‬
‫ار ِف ال ْ‬
‫ي‬ ‫ِّ‬
‫الَّن َ‬ ‫ار وَيِل‬ ‫الَّن ِّ‬
‫ك ۭ َوالَّذ ْ َ‬ ‫َّ ْ ْ َ َ ُّ َ ًّ ٰ ُ ُ ه ُ َ ُّ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫ْي‬ ‫ِّ‬ ‫ل مسمى ۭ ذلُِّك ّٰللا ربُك له المل‬ ‫َّي ِّري ِّْلج ٍ‬
‫ْ ْ ْ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ ِّ ْ‬
‫ْ‬
‫ي ‪13‬۝ اِّن‬ ‫ۭ‬ ‫م‬ ‫ط‬ ‫ق‬ ‫ِم‬ ‫ِّ‬ ‫ن‬‫َ‬ ‫و‬‫ْ‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ْي‬ ‫ا‬‫م‬ ‫هٖ‬ ‫ن‬ ‫ِم ُد ْ‬
‫و‬ ‫تدعون‬
‫ِّ ٍ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫اُباْ‬ ‫َ ْ ُْ ُ ْ َ َْ َ ُ ْ ُ َ ۗ َ ُ ْ َ َْ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫َسعوا ما استج‬ ‫تدعوُه ْل يسمعوا دعاءُك ۚ ولو ِّ‬
‫َ َُ ُ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ْ‬
‫ُِّك ۭ َوْل ين ِّبئك‬ ‫ِشك ْ‬ ‫الق ٰي َم ِّ َ ُ ُ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫ة يكفرون بِّ ِّ‬ ‫لُك ۭ وَيم ِّ‬
‫ْ ُ َ ْ‬
‫ي ‪ ( ‬وہ رات وک دں ںیم اور دں وک رات ںیم دالخ رکیا‬ ‫ِّمثل خ ِّب ٍ‬

‫ےہ اور ا اتفت و اماتہت وک ایس ےن اکم رپ اگل دیا ےہ۔ ہر ایک اعیمد نیعم رپ‬
‫لچ راہ ےہ ےہ ےہ اہلل مت سب اک یاےنل واال ایس یک تنطلس ےہ۔ ںیہنج مت‬
‫گھ‬
‫اس ےک وسا اکپر رےہ وہ وہ وت وجھکر یک تلی ےک ےکلھچ ےک یھب امکل ںیہن۔‬
‫ارگ مت اںیہن اکپرو وہ اہمتری اکپر سننے یہ ںیہن اور ارگ (یا رفلض) نس یھب‬

‫‪34‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیل وت فریاد ریس ںیہن رکںی ےگ ہکلب ایقمب ےک دں اہمترے رشیک اس‬
‫ٰ اسیج ربخدار‬
‫رشک اک اصف ااکنر رک اجںیئ ےگ ا ت وک وکیئ یھب قح اعتٰیل‬
‫ربخںیہندےاگ)۔اسوہفممرپ لمتشمآ‪:‬اتتہبز‪:‬ادہ ںیہاوریبنﷺ‬
‫ ے مرام‪:‬ا ‪:‬داع ابعدت ےہ۔ ہی ننس ارعب یک رواتی ےہ اور اس یک دن حیحص‬
‫ےہ ‪-‬ااممملسم ے اینپ حیحصںیم اریماوملنینمیلع ریض اہلل ہنع ےسرواتی‬
‫ایک ےہ ہک ٰیبن ﷺ ٰ ے مرام‪:‬ا ‪:‬سج ے ریغاہلل ےک ےیل اجونر ذحب ایک اس‬
‫رپ اہلل یک تنعل ےہ‪ -‬ذہلا امتم ہعیش اور درگی ولوگں ےک ےئل اینپ ابعدت وک‬
‫اہلل ےک ےئل اخ رکان وابج ےہ اور اںیہن ریغ اہلل ےس ااغتسہث (دمد‬
‫امانگن)رک ے ‪ ,‬وفت دش اگن اور اغبئ ولوگں ےس داع رک ے ےس انچب اچےیہ‬
‫‪,‬اچےہوہ الہ ٰ تیب ےک امراد وہں ‪:‬ا ان ےک العوہوہں ‪ ,‬ایس رطح امجدات‬
‫وتبں‪ ,‬رھتپوں‪ ,‬دروتخں اور اتسروں وریغہ ےس داع رک ے اور ااغتسہث (دمد‬
‫امانگن) رک ے ےس امہرے ذرک رکدہ داللئ یک اینبد رپ انچب اچےیہ ‪,‬اس رپ املعء‬
‫اتنسلہاکاوراحصہبارکاماکاامجعےہ۔ ٰ‬

‫‪35‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہعیشےکمروقںیکلیصفت ٰ‬
‫ٰس‪-‬رتحمم خیش؛۔ںیمہ اس ابت یک تخس احتج ےہ ہک آپ ہعیش ےس‬
‫االتخف اک ببس ذرک رکںی ٰاور اےکن اقعدئ وا ح مرامدںی‪ ,‬اہلل اعتٰیل بس وک‬
‫ونرریصبتاطعمرامےئ۔ ٰ‬
‫ج‪ٰ -‬ہعیش ےک تہب اسرے مرےق ںیہ اس لیلق وتق ںیم ان یک لیصفت‬
‫ایبنرکان آاسن ںیہن‪ ,‬رصتخمہی ےہ ہک انںیمھچکولگ اکمرینعی دارئہ االسم‬
‫ےس اخرج ںیہ‪ ,‬وجیلع ریض اہلل ہنع یک ابعدت رکےت ںیہ ان اک رعنہ ( ‪:‬ا یلع‬
‫دمد) ٰ ےہ‪,‬ہی ولگ دیسہ افہمط اور رضحت نیسح ٰریض اہلل امہنع یک یھب‬
‫ابعدت رکےت ان ںیم ےس ھچک ولگ ہی یھب ےتہک ںیہ ہک ربجالیئ ہیلع االصلۃ‬
‫ہنع‬
‫ٰ ٗ‬ ‫واالسلم ے اامتنںیم ایختنیک اس رطح ہک وبنت یلع ریض اہللاعتٰیل‬
‫یک اجبےئ ّ د‬
‫محمﷺ ٰوکدےدی‪ -‬اس ےک العوہ ان ںیم اےسی ولگ یھب ںیہٰ‬
‫ٰیل ہنع یک‬
‫وج اامہیم –اور ٰاانث رشعی رایضف ںیہ ۔۔ ہی ولگ یلع ریض اہلل ٰاعت ٰ‬
‫ابعدت رکےت ںیہ اور ےتہک ںیہ ہک ان ےک آہمئ مروتشں اور اایبنء ےس یھب‬

‫‪36‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الضف ںیہ۔ ان یک تہب یس ااسقم ںیہ ٰان ںیم ےس ھچک اکمر ںیہ اور ھچک اکمر‬
‫ںیہن ںیہ ‪,‬ان ںیم بس ےس رنم زماج وہ ولگ ںیہ وج ےتہک ںیہ یک یلع ریض‬
‫ٰ ہنعٗ ہیقب نیت افلخ ء ےس الضف ںیہ اےسی ولگ اکمر وت ںیہن اہتبل وہ‬
‫اہلل اعتٰیل‬
‫یطلغ رپ ںیہ ویکو ہکن اس اتم ںیم تلیضف ےک احلظ ےس یلع ریض اہلل اعتٰیلٰ‬
‫ہنعٗ اک وچاھت ربمن ےہ ہکبج اوبرکب دصقی‪ ,‬رمع افروق اور امثعن ضر ریض اہلل‬
‫اعتٰیلمہنعےسانےسالضفںیہ۔ ٰ‬
‫سج ے یلع ریض اہلل ہنع وک ان نیت افلخ ٰءرپ تلیضف دی اس ے یطلغ یک‬
‫اوراحصہبرکامےکاامجعاکاخمفلوہاااسیصخشاکمرںیہنےہ‪ٰ ٰ-‬‬
‫انولوگںےکاقبطتاورااسقمںیہوج لیصفتدانھکیاچاتہوہوتوہاہمئرکاماک‬
‫ل‬
‫الکم ڑپےہ اسیج ہک یحم ادلنی بیطخ ٰرہمح اہلل ٰ یک اتکب ا خطوط ارعلیضۃ‬
‫ظ‬
‫‪,‬انب ہیمیت ٰرہمح اہلل یک اتکب اہنمج اہنسل اور ااسحن ایہل ھی زر رہمح اہلل یک‬
‫اتکباہعیشلواہنسلےہ۔ ٰ‬
‫اسےکالعوہیھبتہبیس بتاسوموضعرپوموجدںیہنجںیمانیک ٰ‬

‫‪37‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ویطلغں اور ان ےک رشوک لیصفت ےس ایبن ایک ای ےہ ‪-‬مہ اہلل اعتٰیل ےس‬
‫اعتیفاکوسالرکےتںیہ۔ ٰ‬
‫ان ںیم بس ےس ثیبخ رتنی مرہق‪ ,‬اامہیم اانث رشعی اور ریصنی ٰ ےہ ان وک‬
‫رایضف اہک اجات ےہ ویکو ہکن اوہنں ے زدی نب یلع وکطقف اس ےیل وھچڑ د‪:‬ا اور‬
‫ٰ امہنع‬
‫انیک اخمتفلیک ہک اوہنں ےنیخیشینعیاوبرکباوررمعریضاہللاعتٰیل‬
‫رپ ربتا ابزی یک اخمتفل یک یھت۔ ایس ےیل یسک صخش وک طقف اس ےک دتوی یک‬
‫اینبد رپ املسمن میلست ںیہن ایک اجےئ اگ ہکلب اس ےک ٰ دتویٰ وک رپاھک اجےئ اگ‬
‫‪,‬وج طقف اکی اہلل یک ابعدت رکے اور اس ےک روسل ﷺ یک دصتقی‬
‫رکے اور آپ یک الیئ وہیئ رشتعی یک ا عاع رکے وت وہ املسمن ےہ اور وج‬
‫االسم ال ے اک دتوی وت رکے نکیل نیسح‪ ,‬افہمط ریض اہلل امہنع یک ابعدت‬
‫رکے ‪:‬ا دبوی اور دیعروس ٰوریغہ یک ابعدت رکے وت وہ املسمن ںیہن ےہ‬
‫مہاہللاعتٰیلےسالسیتماوراعتیفاکوسالرکےتںیہ۔ ٰ‬
‫ایسرطحوجصخشدنیوکاگیلدے‪:‬اامنزرتکرکدے‪:‬ادنی‪,‬امنز‪,‬زوکۃ ٰ‬

‫‪38‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫‪,‬روزہ اکذماق اڑاےئ ‪:‬ا ٰﷺٰٰوک الٹھجےئ ‪:‬اآپ اکذماق اڑاےئاور ےہک ہک‬
‫وہ وت اکی ان ڑپھ صخش ےھت ‪:‬ا ہی ہک اوہنں ے راستل یک ذہم داری وپری‬
‫ںیہنیکاوراسیکامکہقحغیلبتںیہنیکوتہی بسولگاکمرںیہ۔مہاہللاعتٰیلٰ‬
‫ےساعتیفاکوسالرکےتںیہ۔‬
‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪39‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اہللٰاعتٰیلٰاورٰروسلٰاہللﷺوکٰاگیلٰدےنیٰواےلٰاکٰ‬
‫مکح ٰ‬
‫س ۔وج ٰصخش ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ‪:‬ا ٰروسل ٰاہلل ﷺ ٰوک ٰاگیل ٰدے ٰ‪:‬ا ٰوتنیہٰ‬
‫رکے ٰاس ٰاک ٰایک ٰمکح ٰےہ ٰاور ٰاس ٰصخش ٰاک ٰیھب ٰمکح ٰاتبےیئ ٰوج ٰاہللٰ‬
‫ٰٰےکٰوابجٰرکدہٰااکحمٰاکٰااکنرٰرکےٰ‪:‬اٰٰاہللٰاعتٰیلٰیکٰرحامٰرکدہٰ‬
‫اعتٰیل‬
‫یسک ٰزیچ ٰوک ٰالحل ٰرقار ٰدے ٰاس ٰاک ٰیلیصفت ٰوجاب ٰاتبےئ ٰویکو ہکن ٰتہبٰ‬
‫ےسٰولگٰاسٰںیمٰالتبمٰوہٰرےہٰںیہ۔ٰ ٰ‬

‫ج۔وجٰصخشٰاہللٰاعتٰیل‪ٰ,‬روسلٰاہللٰﷺٰ‪:‬اٰدرگیٰاایبنءٰوکٰیسکٰیھبٰمسقٰ‬
‫یک ٰاگیل ٰدے ٰ‪:‬ا ٰان ٰیک ٰوتنیہ ٰرکے ٰ‪:‬ا ٰرھپ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰاور ٰاہلل ٰےکٰ‬
‫روسل ٰﷺ ٰاک ٰذماق ٰاڑاےئ ٰوہ ٰصخش ٰاکمر ٰاور ٰدنی ٰاالسم ٰےس ٰرمدتٰ‬
‫ےہ ٰاچےہ ٰوہ ٰاالسم ٰاک ٰدتویٰ ٰرکات ٰرےہ ٰاس ٰرپ ٰامتم ٰاملسمونں ٰاکٰ‬
‫ُْ َ ه ٰ ٰ‬
‫اامجع ٰےہ ٰویکو ہکن ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪ٰ :‬قل ا ِِّبِّل ِّ َواي ِّتهٖ‬

‫‪40‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫َ َ ْ َ ُ ْ َْ َ َ ْ ُْ‬ ‫ُْ ُْ َْ َْ‬

‫َتز ُء ْونَ‬ ‫َ َ ُ ْ‬
‫ذروا قد كفرُت‬ ‫‪65‬؀ ْل تعت ِّ‬ ‫ورسولِّهٖ كنُت تس ِّ‬
‫َْ َ َْ ُ‬
‫بعد اِّْيا ِّنُك‪ ( ‬ہہک دےئجی ہک اہلل اس یک ا ںیتی اور اس اک روسل یہ‬
‫ْ‬

‫اہمترے یسنہ ذماق ےک ےئل رہ ےئگ ںیہ ‪،‬مت اہبےن ہن انبو ًانیقی مت اےنپ اامیں‬
‫ےک دعب ےب اامیں وہےئگ ) اس ٰوموضع ٰرپ ٰاوب ٰاابعلس ٰانب ٰہیمیتٰ‬
‫رہمح ٰاہلل ٰ ے ٰاینپ ٰاتکب ٰ(الصارم المسلول علی شاتم‬
‫الرسولٰ)ںیمٰداللئٰیکٰلیصفتٰذرکٰیکٰےہٰوجٰلیصفتدانھکیٰاچاتہٰوہٰ‬
‫وہ ٰاس ٰاتکب ٰاک ٰاطمہعل ٰرکے ٰ‪ٰ ,‬ہی ٰاتکب اہجں میظع ٰافدئہ ٰاک ٰابثعٰ‬
‫ےہٰواںٰاےنپٰؤمفلٰےکاقممورمہبتاورٰرشیعٰداللئٰےکٰقلعتمان‬
‫یک ٰوتعس ٰیملع ٰاکہنم ٰوباتل ٰوبثت ٰےہ ‪-‬یہی ٰمکح ٰاس ٰصخش ٰاک ٰےہ ٰوجٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰوابج ٰرکدہ ٰیسک ٰزیچ ٰاک ٰااکنر ٰرکے ٰ‪:‬ا ٰاہلل ٰاعتٰیلٰیک ٰرحامٰ‬
‫رکدہ ٰزیچ ٰوک ٰالحل ٰرقار ٰدے ٰسج ٰیک ٰرحتم ٰیملع رضورت اور اامجع‬
‫ےک تحت ولعمم دشہ ےہ ٰاسیج ٰہک ٰوکیئ ٰامنز‪ٰ ,‬روزہ ٰ‪,‬زوکۃ ٰاور ٰاصبحٰ‬

‫‪41‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ااطتستع ٰےک ٰےیل ٰ ٰجح ٰےک ٰووجب ٰاک ٰ‪:‬ا ٰوادلنی ٰےک ٰاسھت ٰنسحٰ‬
‫ولسک ٰوریغہ ٰاک ٰااکنر ٰرکے‪ٰ -‬یہی ٰمکح ٰاس ٰصخش ٰاک ٰےہ ٰوج ٰرشابٰ‬
‫ےنیپ‪ٰ ,‬وادلنی ٰیک ٰانمرامین ٰرک ے ‪ٰ ,‬ولوگں ٰےک ٰامل ٰاور ٰوخن ٰوک ٰریغب ٰقحٰ‬
‫ےکالحل ٰوصتر ٰرکےٰ‪,‬وسدٰوکٰالحلٰاج ےٰ‪:‬اٰرھپٰایسیٰیسکٰیھبٰزیچٰوکٰ‬
‫الحلٰےہکٰےسجٰرشتعیٰںیمٰیملعرضورت اوراامجعےکتحترحامٰرقارٰ‬
‫د‪:‬ا ٰ ای ٰےہ ٰوت ٰوہ ٰالہ ٰملع ٰےک اامجع ٰیک اینبد رپ اکمر ٰاور ٰرمدت ٰےہ ٰاچےہٰ‬
‫وہ ٰاالسم ٰاک ٰدتویٰ ٰرکات ٰرےہ ٰ‪ٰ -‬الہ ٰملع ٰ ے ٰاےسی ٰاسملئ ٰوک ٰوناضقٰ‬
‫االسم ٰ( ٰوج ٰزیچںی ٰاالسم ٰےس ٰاکنل ٰدےنی ٰوایل ٰںیہ ٰ)یک ٰلیصفت ٰںیمٰ‬
‫رمدت ٰےک ٰمکح ٰےک ٰتحت ٰایبن ٰایک ٰےہ ٰوج ٰصخش ٰلیصفت ٰدانھکی ٰاچاتہ ٰوہٰ‬
‫وہ ٰفلتخم ٰاتکوبں ٰںیم ٰذموکرہ ٰابب ٰےک ٰتحت ٰدھکی ٰاتکس ٰےہ‪ٰ ,‬ہی ٰ بتٰ‬
‫امتم ٰذمابہ ٰےس ٰقلعت ٰرےنھک ٰواےل ٰالہ ٰملع ٰ ے ٰرحتری ٰیک ٰےہ ٰاسٰ‬
‫وموضعٰوکٰڑپےنھٰواےلٰوکٰیلستٰشخبٰوجابٰےلمٰاگٰانٰاشءاہلل‪ٰ -‬‬
‫ٰوکیئٰآدیمٰاےنپاجلہٰوہ ےٰاکٰذعرٰشیپٰںیہنٰرکاتکسٰویکو ہکنٰ ٰ‬

‫‪42‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہی ٰاسملئ ٰاملسمونں ٰےک ٰامنیب ٰرعموف ںیہ ٰاور ٰان ٰاک ٰمکح ٰاتکب ٰاہللٰ‬
‫اورٰتنسٰروسلٰﷺٰںیمٰواضتحٰےکٰاسھتٰوموجدٰےہ‪ٰ -‬‬
‫ٰاہللٰیہٰوتقیفٰدےنیٰواالٰےہٰاورٰامہرےٰربمغیپٰدمحمٰہیلعٰاالصلۃٰوٰاالسلمٰ‬
‫رپٰدرودٰوالسمٰوہں۔ ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪43‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ریغٰاہللٰیکٰمسقٰاھکانٰیسکٰیھبٰاحلٰںیمٰاجزئٰںیہن ٰ‬
‫س۔ٰروسلٰاہللٰﷺٰےکانمیکٰمسقٰااھٹانٰاسیکٰےہ؟ ٰ‬

‫ج‪-‬اہللےکالعوہیسکٰیکٰمسقٰاھکانٰیسکٰیھبوصرتٰاجزئٰںیہنٰےہاچےہ‬
‫وہ وکیئ یھب وہ ‪ٰ ,‬ہن ٰیہ ٰیبن ٰﷺیک ٰاور ٰہن ٰیہ ٰیسک اور ٰیک‪ٰ -‬روسل ٰاہللٰ‬
‫ﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪:‬وج ٰوکیئ ٰمسق ٰااھٹان ٰاچےہ ٰوت ٰاہلل ٰےک ٰانم ٰیک ٰااھٹےئ ٰ‪:‬اٰ‬
‫رھپ ٰاخومش ٰرےہاور ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬اےنپ ٰآابںؤ ٰادجاد ٰ‪ٰ ,‬امںؤں ٰاور ٰاہلل ٰےکٰ‬
‫رشوکیں ٰیک ٰںیمسق ٰہن ٰااھٹو ٰاور ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰیک ٰوھجیٹ ٰمسق ٰہن ٰااھٹو ٰاورٰ‬
‫مرام‪:‬ا ٰ‪:‬سج ٰ ے ٰاہلل ٰےک ٰالعوہ ٰیسک ٰیک ٰمسق ٰااھٹیئ ٰوت ٰاس ٰ ے ٰرشکٰ‬
‫ایک‪ٰ -‬دنسم ٰادمح ٰںیم ٰاامم ٰادمح ٰ ے حیحص ٰدن ٰےک ٰاسھت ٰرضحت ٰرمع ٰریضٰ‬
‫ٰ ٰہنعٗ ٰےس ٰاور ٰاوب ٰداںؤد ٰو ٰرتذمی ٰ ے ٰانب ٰرمع ٰریض ٰاہلل ٰاعتٰیلٰٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل‬
‫ہنعٗ ٰےس ٰحیحص ٰدن ٰےک ٰاسھت ٰرواتی ٰایک ٰےہ ٰہک ٰیبن ٰﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬اٰ‬
‫‪:‬سج ٰ ے ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰالعوہ ٰیسک ٰیک ٰمسق ٰااھٹیئ اس ٰ ے ٰرفک ٰایک ٰ‪:‬اٰ‬

‫‪44‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رشک ٰایک ٰاور ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪:‬سج ٰ ے ٰاامتن داری ٰیک ٰمسق ٰااھٹیئ ٰوہٰ‬
‫مہٰںیمٰےسٰںیہن‪ٰ -‬‬

‫ٰوصقمد ٰہی ٰےہ ٰہک ٰاکی ٰاہلل ٰودحہٗ ٰالرشکی ٰیک ٰمسق ٰاھکان ٰوابج ٰےہٰ‬
‫ہکبج ٰیبن ٰ‪:‬ا ٰریغ ٰیبن ٰیک ٰمسق ٰااھٹان ٰایس ٰرطح ٰاامتن ٰ‪:‬ا ٰہبعک ٰیک ٰمسق ٰااھٹان‬
‫رہزگ ٰاجزئ ٰںیہن۔ ٰمسق ٰرصف ٰاےلیک ٰاہلل ٰیک ٰااھٹیئ ٰاج ٰیتکس ٰےہویکو ہکنٰ‬
‫روسل ٰاہلل ٰﷺ ے ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬وج ٰوکیئ ٰمسق ٰااھٹان اچےہ ٰوت ٰاہلل ٰیک ااھٹےئٰ‬
‫ورہن ٰاخومش ٰرےہ‪ٰ -‬یسک ٰیھب ٰوصرت ٰںیم ٰریغ ٰاہلل ٰیک ٰمسق ٰاھکان ٰاجزئٰ‬
‫ںیہنٰ۔مہاہللٰاعتٰیلٰٰےسٰاعتیفٰاکٰوسالٰرکےتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬
‫‪45‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وچبںٰاورٰرموضیںٰےکٰےئلٰوعتذیٰاکٹل ےٰاکٰمکح ٰ‬

‫رقآینٰآ‪:‬اتٰوٰاذاکرٰاسمدجٰاورٰدافرتٰیکٰدویاروںٰرپٰ‬
‫اکٹل ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫دبعازعلزی ٰنب ٰدبعاہلل ٰنب ٰابز ٰیک ٰرطف ٰےس ٰرتحمم ٰاھبیئ ٰےک ٰانم ٰ‪--‬‬
‫اہللٰاعتٰیلٰآپٰےسرایضٰوہٰاورٰآےکپٰملعٰوٰاامینٰںیمٰااضہفٰمرامےئٰ‬
‫آنیم۔ ٰ‬

‫االسلم ٰمکیلع ٰورحمتۃ ٰاہلل ٰورباکہت‪ٰ --‬اام ٰدعب‪ٰ :‬آپ ے ٰوسال ٰایک ٰےہ‪ٰ--‬‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰآپ ٰوک ٰوتقیف ٰدے—ہک ٰوچبں ٰاور ٰرموضیں ٰ ٰےک ٰےلگ ںیم‬
‫وعتذیات ٰاور ٰرقآینٰآ‪:‬اتٰاورٰاذاکرٰاسمدجٰاورٰدافرتٰیکٰدویاروںٰرپٰ‬
‫اکٹلانٰاسیکٰےہ؟ٰ ٰ‬

‫مٰ‬
‫روسلٰاہللٰﷺٰےسٰاثتبٰےہٰہکٰآپٰ ےٰمرام‪:‬ا‪ :‬انیقیٰٰرتنجٰ زٰ‬

‫‪46‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰوعتذی ٰاکٹلان ٰاور ٰداھہگ ٰابدنانھ ٰرشک ٰےہ‪ٰ -‬ذموکرہ ٰدحثی ٰیک ٰرشحٰ‬
‫ںیم ٰالہ ٰملع ٰ ے ٰواضتح یک ےہ ہک اہیں ٰرتنج ٰمز ٰےس ٰرماد ٰوہ ٰدمٰ‬
‫ںیہ ٰنج ٰےک ٰاعمین ٰولعمم ٰہن ٰوہں ٰ‪:‬ا ٰونجں ٰےک ٰانومں ٰرپ ٰوہں ٰ‪:‬اٰ‬
‫وہجمل ٰابعرات ٰوہں ٰاہتبل ٰرقآین ٰآ‪:‬ات ٰاور ٰونسمن ٰداعںؤں ٰےس ٰدمٰ‬
‫رشموع ےہ اس ٰںیم ٰوکیئ ٰرحج ٰںیہن‪ٰ -‬اس ٰیک ٰدلیل ٰیبن ٰﷺ ٰاکٰ‬
‫دنمرہج ٰذلی ٰمرامن ٰےہ‪ٰ :‬اےسی ٰدم ٰںیم ٰرحج ٰںیہن ٰوج ٰرشک ٰہن ٰوہ‪ٰ-‬‬
‫(حیحص ملسم) ٰآپ ےس ہی ٰیھب ٰاثتب ٰےہ ٰبج ٰآپ ٰیک طبیعیت اناسز‬
‫وہیئ وت ٰربجالیئ ٰہیلع ٰاالصلۃ ٰواالسلم ٰ ے ٰآپ ٰوک ٰان ٰاملکت ٰےک ٰاسھتٰ‬
‫ش ْي ٍء ُي ْؤذِي َك‪ ،‬مِنْ َ‬
‫ش ِّر‬ ‫دمٰایکٰ « ِب ْس ِم ه ِ‬
‫َّللا أَ ْرقِي َك‪ ،‬مِنْ ُكل ِّ َ‬

‫شفِي َك‪ِ ،‬ب ْس ِم ه ِ‬

‫َّللا‬ ‫س أَ ْو َع ْي ٍن‪ ،‬أَ ْو َحاسِ ٍد ه‬
‫َّللا ُ َي ْ‬ ‫ُكل ِّ َن ْف ٍ‬
‫أَ ْرقِي َك»ٰ ٰ‬

‫(ںیمٰاہللٰےکٰانمٰےسٰآپٰوکٰدمٰرکاتٰوہںٰرہٰاسٰزیچٰےسٰوجٰآپٰ‬
‫وک ٰفیلکت ٰدے ٰاوررہ ٰاحدس ٰسفن ٰاور ٰآھکن ٰےس ٰاہلل ٰآپ ٰوک ٰافش ٰدےٰ‬

‫‪47‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیم ٰاہلل ٰےک ٰانم ٰےس ٰآپ ٰوک ٰدم ٰرکات ٰوہں ٰ) (نیت ٰرمہبت) ٰروسلٰ‬
‫اہللﷺٰےس ہی ٰیھبٰاثتبٰےہٰہکٰآپٰٰاحصہبٰرکامٰوکدمٰایکٰرکےتٰ‬
‫ےھتٰ۔ ٰ‬

‫(وتۃل)ٰہیاجدوٰیکٰاکیٰمسقٰےہٰہیٰبسٰرحامٰےہ‪-‬اسٰیکٰدلیلٰاہلل ٰ‬
‫َّ ٰ ْ ُ َ ٰ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ي لَع‬ ‫ٰاعتٰیل ٰاکہی ٰمرامن ٰےہ‪ :‬واتبعوا ما تتلوا الشي ِّ‬
‫ط‬
‫ُ َ ْ ٰ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ٰ ُ َ ٰ َّ َّ ٰ ْ َ َ َ‬ ‫ُْ‬
‫ي كف ُر ْوا‬ ‫ط‬
‫ك سليمن ۚ وما كفر سليمن ولكِّن الشي ِّ‬ ‫مل ِّ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ َ َ ٓ ُْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ُ َ ْ َ َّ َ‬
‫ابل‬ ‫ي ِّبب ِّ‬ ‫ْنل لَع الملك ِّ‬ ‫يع ِّل ُمون الناس ِّ‬
‫السحر ۤوما ا ِّ‬

‫ْ َ َ َ ه َ ُ َ ٓ َّ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ ُ ْ َ‬
‫ت ۭ َو َما ي ُ َع ِّل ٰ‬
‫د ّتَح يق ْوْل اَِّّنا‬
‫ن ِِّم اح ٍ‬
‫ِّ‬ ‫م‬ ‫ھاروت ومارو‬

‫َ ْ ُ ْ َ ٌ َ َ َ ْ ُ‬
‫َنن ِّفتنة فَل تكفر‪‬‬
‫ْ‬

‫( ا ور وہ اس زیچ ےک ےھچیپ گل ےئگ ےسج ایشنیط (رضحت) امیلسں یک‬

‫‪48‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫حکومب ںیم ڑپےتھ ےھت۔ امیلسں ےن وت رفک ہن ایک اھت‪ ،‬ہکلب ہی رفک اطیشونں اک‬
‫اھت‪ ،‬وہ ولوگں وک اجدو یاھکیا رکےت ےھت اور یایل ںیم اہروت امروت دو‬
‫فروتشں رپ اجدو ایارا ایگ اھت وہ دوونں یھب یسک صخش وک اس وقت یک ںیہن‬
‫یاھکےت ےھت حب یک ہی ہن ہہک دںی ہک مہ وت ایک ا رامشئ ںیہ وت رفک ہن رک)‬
‫اسٰآتیٰرکہمیٰںیمٰاہللٰاعتٰیلٰٰ ےٰوا حٰرکٰد‪:‬اٰےہٰہکٰاجدوٰانھکیسٰرفکٰ‬
‫اور ٰاطیشین ٰلمع ٰےہ ٰویکو ہکن ٰہی ٰاطیشونں ٰیک ٰابعدت ٰاور ٰاس ٰزیچ ٰےکٰ‬
‫رقتبٰاکٰابثعٰاتنبٰےہٰسجٰےسٰوہٰتبحمٰرکےتںیہ۔ ٰ‬

‫ٰ(امتمئ ٰ)وعتذیات اس ےس ٰرماد ٰوہ ٰزیچںی ٰںیہ ٰوج ٰوچبں ٰاور رموضیں‬
‫ےک ٰمسج ٰرپ ٰابدنیھ ٰاجیت ٰںیہ ٰاسیج ٰہک ٰڑکے ‪,‬ےکنم ٰ‪ٰ ,‬وھگےگن‪ٰ ,‬ڑمچےٰ‬
‫اور ٰڑپکے ٰےک ٰڑکٹے‪ٰ ,‬اےسی ٰاوراق ٰوج ٰامسلطیت ٰومہبم ٰابعروتں ٰرپٰ‬
‫لمتشم ٰوہں ٰ‪:‬ا ٰان ٰںیم ٰدنہےس ٰےھکل ٰوہں‪ٰ-‬ضعب ٰولگ ٰرقآین ٰآ‪:‬اتٰ‬
‫ےتھکل ٰںیہ ٰ۔املعء ٰےک ٰحیحص ٰوقل ٰےک ٰاطمقب ٰاےسی ٰوعتذیات ٰهب حصٰٰ‬
‫ںیہن ٰںیہ ۔ ٰان ٰوک ٰرحز ٰاور ٰوجاعم ٰیھب اہک اجات ےہ ہی ٰبس ٰھچک ٰاناجزئٰ‬

‫‪49‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےہ ٰہکلب ٰٰذموکرہ ٰدحثی ٰیک ٰاینبد ٰرپ ٰرشک ٰارغص ٰےہ ٰ۔ینعی ہی ٰدحثیٰ‬
‫ہک‪ٰ :‬رتنج ٰمز ٰاور ٰوعتذی ٰڈنگے ٰرشک ٰےہ۔ ٰاےس ٰاامم ٰادمح ٰاور ٰاوبٰ‬
‫داںؤدٰ ےٰنسحٰدنٰےکٰاسھتٰلقنٰایکٰےہٰاورٰروسلٰاہللٰﷺٰاکٰہیٰ‬
‫مرامن ٰیھب ٰدلیل ٰےہ‪ٰ :‬وج ٰصخش ٰوعتذی ٰاکٹلےئ ٰاہلل ٰاس ٰےک ٰارادےٰ‬
‫وک ٰلمکم ٰہن ٰرکے ٰاور ٰوج ٰهگےگن ٰاکٹلےئ ٰاہلل ٰاےس ٰوکسن ٰہن ٰدے ٰاورٰ‬
‫سج ٰ ے ٰوعتذی ٰاکٹل‪:‬ا ٰاس ٰ ے ٰرشک ٰایک‪ٰ -‬اربامیہ ٰنب ٰزیدی ٰیعخن ٰرہمحٰ‬
‫اہلل ٰ ے ٰاہک ٰہک ٰدبعاہلل ٰنب ٰوعسمد ٰریض ٰاہلل ٰہنع ٰےک ٰاسیھت ٰٰرقآنٰ‬
‫دیجمٰ‪:‬اٰیسکٰاورٰزیچٰےسٰےھکلٰےئگٰوعتذیٰوکٰاکٹلانٰرکموہٰایخلٰرکےتٰےھت ٰ‬

‫ٰ‪ٰ,‬اہیںٰرکاتہٰےسٰرمادٰرکموہٰرحتیمیٰےہ‪ٰ -‬‬

‫ٰالعہم ٰخیش ٰدبعارلنمح ٰنب ٰنسح ٰرہمح ٰاہلل ٰ ے ٰاینپ ٰاتکب( ٰحتف ٰادیجملٰ‬
‫رشح ٰاتکب ٰاوتلدیح ٰ)ںیم ٰاس وموضع ٰوکلیصفت ٰےک ٰاسھت ٰ(باب‬
‫ماجاء في الرقي والتمائم) ٰےک تحت ایبن ٰایک ٰےہ ٰسج ٰاک ٰاطمہعلٰ‬

‫‪50‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫تہب دیفم ےہ ٰ‪ٰ-‬وج ٰابت ٰٰںیم ٰ ےآپ ےک اسےنم اہیں ذرک ٰیک ٰےہ ٰہیٰ‬
‫الہ ٰملع ٰےک ٰاں ٰرقآن ٰدیجم ٰرپ ٰلمتشم ٰوعتذیات ٰےک ٰابرے ٰںیمٰ‬
‫ربتعم ٰےہ‪ٰ-‬ارگ ٰہی ٰوعتذی ٰرقآن ٰدیجم ٰےک ٰالعوہ ٰوہں ٰوت ٰان ٰےک ٰاناجزئٰ‬
‫وہ ےٰںیمٰذموکرہٰداللئٰیکٰاینبدٰرپٰاالتخفٰںیہنٰےہ‪ٰ ٰ-‬‬

‫حیحص ٰابت ٰیہی ٰےہ ٰرقآن ٰدیجم ٰےس ٰےھکل ٰےئگ ٰوعتزیات ٰیھب ٰاعم‬
‫ااحدثی ٰیک ٰاینبد ٰرپ ٰونممع ٰںیہ ٰاور ٰم ٰرشک ٰےک ٰدروازوں ٰوک ٰدنبٰ‬
‫رک ے ٰاک ٰاکی ٰذرہعی ٰںیہ ٰ‪ٰ -‬وعتذیات ٰ اکٹلان رشک ٰارغص ٰےہ ٰاسیج ٰہکٰ‬
‫ےلہپٰزگرٰاکچٰےہٰاورٰیھبکٰہیٰرشکٰاربکٰےہ ٰبجٰانٰوکٰےننہپٰواالٰہیٰ‬
‫دیقعہٰرےھکٰہکیہیٰوعتذیاتٰاصمبئٰاورٰاکتفیلٰوکٰدورٰرکےتکسٰںیہ‪ٰ -‬‬

‫را ٰرقآن ٰدیجم ٰیک ٰآ‪:‬ات ٰاور ٰااحدثی ٰوک ٰدافرت ٰ‪:‬ا ٰدمرہس ٰیک دویاروں رپٰ‬
‫تحیصنٰاورٰافدئہٰےکٰےیلٰاکٹلانٰوتٰاسٰںیمٰٰوکیئٰرحجٰںیہنٰاہتبلٰدجسمٰ‬
‫یکٰدویاروںٰرپٰاکٹلانٰرکموہٰےہٰویکو ہکنٰان زیچوںیک وہج ےس ٰامنزیٰاینپٰ‬

‫‪51‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫امنز ٰےس ٰوغشمل ٰوہ اجےت ںیہ ٰاور ٰہی ٰامنزویں ٰےک ٰےیل ٰوشتشی ٰاکٰ‬
‫ابثعٰےہ‪ٰ -‬‬

‫ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےس ٰداع ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰںیمہ ٰاور ٰامتم ٰاملسمونں ٰوک ٰریخ ٰاورٰ‬
‫الھبیئ ٰبیصن ٰمرامےئ ٰاور ٰمہ ٰبس ٰوک ٰدنی ٰیک ٰھجمس ٰوبھج ٰاطع ٰمرامےئٰ‬
‫‪,‬اسٰرپٰاثتبٰدقمٰرےھکٰاورٰںیمہٰاورٰامتمٰاملسمونںٰوکٰاےنپٰوسفنںٰ‬
‫ےکٰرشورٰ‪ٰ,‬امہرےٰربےٰاامعلٰاورٰونتفںٰےسٰےسٰوفحمظٰمرامےئ ٰ‬

‫ٰےبکشٰوہٰرہٰابتٰرپٰاقدرٰےہٰ‪ٰ -‬‬

‫واالسلمٰمکیلعٰورحمتۃٰاہللٰورباکہت ٰ‬
‫ئ‬
‫یتفمٰاعمٰمملکۃٰرعہیبٰوعسدہیٰوٰ ٰ‬
‫رئٰاتفویٰیٹیمکٰواٰادارہٰوحبثٰہیملعٰ‬
‫وٰاالاتفء ٰ‬

‫ٰ‬
‫‪52‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اکونہںٰاورٰوجنویمںٰےکٰاپسٰاج ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪-‬ںیم ٰادیم ٰرکات ٰوہں ٰےک ٰآپ ٰےھجم ٰاس ٰصخش ےک ابرے ٰںیمٰ‬
‫اتبںیئ ٰےگ ٰٰوج ٰاکونہں ٰاور ٰوجنویمں ٰےک ٰاپس ٰاجات ٰےہ ٰاور ٰوہ ٰہی ٰیھبٰ‬
‫اتہکٰےہٰہکٰانٰولوگںٰیکٰابںیتٰرقتابیٰکیھٹٰوہیتٰںیہٰاور ہیہک ٰضعبٰ‬
‫دہعف ٰہی ٰااسنن ٰےک ٰرقیبی ٰرےتش ٰداروں ٰاک ٰانم ٰیھبٰاتبےت ٰںیہ ٰان ٰےکٰ‬
‫رھگٰاملٰاورٰاوالدٰےکٰقلعتمٰیھبٰربخٰدےتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ج‪ٰ-‬ہیٰبسٰھچکٰروسلٰاہللٰﷺٰےکٰدورںیم‪,‬اسٰےسٰےلہپٰاورٰدعبٰ‬
‫ںیم یھب ٰوموجد ٰرا ٰاس ٰےئل ٰیبن ٰرکمی ٰﷺ ٰ ے ٰاکونہں ٰاور ٰوجنویمںٰ‬
‫ےکٰاپسٰاج ےٰاورٰانٰےسٰوکیئٰزیچٰوپےنھچٰےس ٰعنمٰایکٰےہ۔ٰروسلٰ‬
‫اہلل ٰﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪:‬وج ٰیسک ٰرعاف(وجنیم اکنہ ) ٰےک ٰاپس ٰآ‪:‬ا ٰاور‬
‫اسےسھچکوپاھچوتٰاچسیلٰدنٰکتٰاسٰیکٰامنزٰوبقلٰںیہنٰوہیتٰ(حیحص‬
‫ملسم)ٰاورٰمرام‪:‬اٰ‪:‬وجٰیسک ٰاکنہ(وجنیم) ٰےکٰاپسٰآ‪:‬اٰاورٰاس ٰیکٰابوتںٰ‬

‫‪53‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یک ٰدصتقی ٰرکدی ٰوت ٰاس ٰ ے ٰدمحم ٰﷺ ٰرپ ٰارت ے ٰوایل ٰرشتعی ٰےسٰ‬
‫رفکٰرکٰڈاال۔ٰ ٰ‬

‫ضعب ولوگں ےن یبن رکمی ﷺ ٰےس اکونہں ےک یاس اجےن یارے ںیم‬
‫وپاھچ وتٰآپ ےن فرامیا‪ :‬ہک وہ ھچک ںیہن ںیہ ۔ " ولوگں ےن رعض ایک ہک یا‬
‫روسل اہلل ٰﷺ ! ضعب دہعف وہ ایسی یات اتبےت ںیہ یا ایسی ربخ دےتی‬
‫ںیہ۔ وج چس وہیت ےہ۔ روسل رکمی ﷺےن فرامیا‪ :‬وہ یات قح وہیت ےہ‬
‫سج وک نج (ینعی اطیشں ) احک اتیل ےہ اور اےنپ دوسب (اکنہ ) ےک اکں‬
‫ںیم اس رطح دال داتی ےہ۔ رھپ وہ اکنہ اس یات ںیم وس یاںیت وھجیٹ مال‬
‫دےتی ںیہ ‪-‬اکیرواتیںیمےہوس ےس ریادہ وھجیٹ یاںیت مال دےتی ںیہ۔) ٰ ٰ‬

‫ولگٰےتہکٰںیہٰہکٰآجٰاس ےٰالفںٰالفںٰابتٰحیحصیہکٰےہٰوتٰہیٰزیچٰ ٰ‬

‫اس ٰیک ٰوھجیٹ ٰابوتں ٰوکیھب ٰچس ٰامےنن ٰاک ٰذرہعی ٰنب ٰاجیت ٰےہ۔ ٰاکونہںٰ‬
‫ےک ٰاپس ٰونجں ٰںیم ٰےس ٰھچک ٰایشنیط ٰ(ؤملك )وہےت ٰںیہ ٰوجاوکن ٰضعبٰ‬

‫‪54‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫بیغ ٰیک ٰربخںی ٰدےت ٰرےتہ ٰںیہ ٰضعب ٰدہعف ٰدورسے ٰوکلمں ٰیک ٰیھبٰ‬
‫ربخںی ٰدےت ٰںیہ ٰہی ٰابت ٰزامہن ٰاجتیلہ ٰاور ٰاالسم ٰںیم ٰرعموف ٰےہ۔ٰ‬
‫بجٰیسکٰاکیٰےکٰاپسٰربخچنہپٰیئگٰےہٰوتٰوہٰاےنپٰدورسےٰوجنیمٰاورٰ‬
‫اکنہ ٰاسویھتں ٰوک ٰاتبات ٰےہ ٰہک ٰآج ٰرات ٰالفں ٰالفں ٰاکم ٰوہا ٰےہ ٰرھپٰ‬
‫انجتٰدورسےٰاکنہٰاورٰوجنویمںٰوکٰہیٰربخںیٰاتبےتٰںیہٰایشنیطٰیھبٰ‬
‫ایہنٰںیمٰےسٰںیہٰاسٰرطح ٰہیٰربخںیٰاسریٰداین ٰںیمٰلیھپ ٰاجیتٰںیہٰ‬
‫ضعب ٰولگ ٰان ٰوک ٰنس ٰرک ٰدوھاک ٰںیم ٰآ ٰاجےت ٰںیہ ٰاور ٰان ٰولوگں ٰیکٰ‬
‫دصتقیٰرکےتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ضعبٰدہعفٰانجتٰاکنٰاگلٰرکٰربخںیٰوچریٰرکےتٰہیٰانٰمروتشں ٰ‬

‫ٰ ٰےک ان ااکحمٰ‬
‫ٰیک ٰآسپ ٰںیم ٰیک ٰیئگ ٰوگتفگ ٰنس ٰےتیل ٰںیہ ٰوج ٰاہلل ٰاعتٰیل‬
‫ےکابرےںیموہیتےہوجاس ے ٰزنیمٰواولںٰےکٰےیلٰدےیٰوہےتٰ‪:‬اٰ‬
‫وجٰھچکٰزنیمٰںیمٰوہ ےٰواالٰوہاتٰےہٰوہٰاساکذترکہرکرےہٰوہےتںیہ‬

‫‪55‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫۔ٰبجٰہیٰوکیئہملکٰوچریٰنسٰےتیلٰںیہٰوتٰاےنپٰاکنہٰوجنیمٰاورٰاجدورگٰ‬
‫اسیھت ٰےک ٰاکن ٰںیم ٰڈاےتل ٰںیہ ٰاور ٰےتہک ٰںیہ ٰہک ٰرقنعبی ٰاےسی ٰاےسیٰ‬
‫وہ ےٰواالٰےہٰرھپٰہیٰولگٰایسٰہملکٰرپاافتک ٰںیہنٰرکےتٰہکلبٰاسٰںیمٰ‬
‫وھجٹٰالمٰرکٰولوگںٰوکٰایبنٰرکےتٰںیہٰاورٰانٰوحادثٰیکٰانبرپٰانٰاکٰ‬
‫امل ٰابلط ٰرطوقیں ٰےس ٰاھکےت ٰںیہ۔ایس ٰانب ٰرپ ٰولگ ٰوجنویمں ٰاورٰ‬
‫اکونہںٰیکٰدصتقیٰرکےتٰاورٰانٰےکٰاپسٰاحرضٰوہےتٰںیہٰ‪ٰ-‬رمضیٰ‬
‫رضحات ٰداھوگں ٰرپ ٰاامتعد ٰرکےت ٰںیہ ٰاور ٰوج ٰھچک ٰان ٰےس ٰنس ٰراھکٰ‬
‫وہاتٰےہایسٰرپٰاابتعرٰرکٰےتیلٰںیہٰاورٰےتہکٰںیہٰاوہنںٰ ےٰالفںٰ ٰ‬

‫الفںٰیچسٰابتٰیکٰےہ‪ٰ -‬‬

‫ٰذہلا ٰوابج ٰےہ ٰہک ہن یہ ٰان ٰےک ٰاپس ٰاج‪:‬ا ٰاجےئ ٰاور ہن یہ ٰان ٰےسٰ‬
‫ھچکٰوپاھچٰاجےئٰاورٰہنٰیہٰانٰیکٰدصتقیٰیکٰاجےئ۔ٰہیٰامتمٰاملسمونںٰ‬
‫رپ ٰوابج ٰےہ ٰان ٰوک ٰاچےیہ ٰہک ٰاےنپ ٰرموضیں ٰاک ٰالعج ٰرشتعی ٰےکٰ‬

‫‪56‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اتبےئ ٰوہےئ ٰرطےقی ٰےک ٰاطمقب ٰرقآن ٰدیجم ٰیک ٰرقات ٰاور ٰاجزئ ٰدواٰ‬
‫ےس ٰڈارٹک ٰےک ٰوشمرے ٰےک ٰاطمقب ٰرکںی ٰ۔ ٰاابسب ٰاور ٰواسلئ اایتخر‬
‫رکان ٰرشیع وطر رپ اجزئ ےہ ٰنجٰوک ٰاانپ ٰرک ٰااسننٰان ٰاشءٰاہلل ‪ٰ ,‬اہلل ٰاعتٰیلٰ‬
‫یکٰرحامٰرکدہٰزیچوںٰےسٰچبٰاتکسٰےہ۔ٰ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬
‫‪57‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دراگوہںٰیکٰز‪:‬ارتٰاورانوکوبہسدےنیٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪-‬ارگوکیئٰیسکٰزبرگٰ‪,‬ااممٰاورٰدیسٰیکٰدراگہ ٰیکٰز‪:‬ارتٰایکسڑھکیک‬
‫‪,‬دروازہ ‪:‬ا دزیلہ وک وچےنم ےک ےیل رکات ےہ وتایک ہی انگہ ٰیک ٰابت ٰےہ؟‪ٰ ,‬ارگٰ‬
‫ز‪:‬ارت ٰرک ے ٰواال ٰہی ٰےہک ٰہک اے ٰزبرگ‪ٰ :‬ںیم ٰریتی ٰابراگہ ٰںیم ٰآ‪:‬اٰ‬
‫وہں ٰہک ٰوت ٰےھجم ٰاس ٰتبیصم ٰےس ٰاجنت ٰدے ٰوت ٰاس ٰاک ٰایکٰمکح ٰےہ؟ٰ‬
‫رباہٰرکمٰوا حٰےئجیک۔ ٰ‬

‫ج‪ٰ-‬ربقوںٰیکٰز‪:‬ارتٰرمدوںٰےکٰقحٰںیمٰتنسٰومدکہٰےہٰرشبہکیطٰ‬
‫دصقم ٰتیم ٰےک ٰےیل ٰداع ٰ‪ٰ ,‬اافغتسر ٰاور ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےس ٰرتمح ٰبلطٰ‬
‫رکان ٰوہ ٰاسیج ٰہک ٰیبن ٰﷺ ٰاور ٰآپ ٰےک ٰااحصب ٰربقوں ٰیک ٰز‪:‬ارتٰ‬
‫كرکےت ٰےھت ٰ۔روسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰاحصہب ٰرکام ٰےس ٰمرام‪:‬ا ٰ‪ٰ :‬ربقوںٰ‬
‫یکٰز‪:‬ارتٰایکٰرکوٰہیٰںیہمتٰآرختٰ‪:‬ادٰدالےئٰیگ۔ٰربقوںٰیکٰز‪:‬ارتٰ‬
‫ںیم ٰمیظع ٰریخ ٰاور ٰرتہبنی ٰںیتحلصم ٰںیہ‪ٰ ,‬ااسنن ٰوک ٰآرخت ٰو ٰومت ٰ‪:‬ادٰ‬

‫‪58‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫آیت ٰےہ اور وہ ٰرم ے ٰواولں ٰےک ٰےیل ٰاافغتسر ٰبلط ٰرکات ٰےہ ٰاہللٰ‬
‫اعتٰیلٰےسٰانٰےکےیلٰرمحٰیکٰالیپٰرکاتٰےہٰہیٰز‪:‬ارتٰاجزئٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰیبن ٰرکمی ٰﷺ ٰاحصہب ٰارکام ٰوک ٰربقوں ٰیک ٰز‪:‬ارت ٰیک ٰداع ٰیھب ٰاھکس‪:‬اٰ‬
‫الس ََل ُم َعلَ ْي ُك ْم أَهْ ل َ الدِّ َي ِ‬
‫ار مِنَ ا ْل ُم ْؤ ِمنِينَ‬ ‫رکےت ٰےھت ٰہک ٰوہ ٰںیہک ٰ( ه‬
‫َّللاُ ِب ُك ْم لَ ََل ِحقُونَ ‪َ َ،‬ن ْسأَل ُ ه‬
‫َّللاَ لَ َنا َولَ ُك ُم‬ ‫اء ه‬ ‫ش َ‬‫َوا ْل ُم ْسلِمِينَ ‪َ ،‬وإِ هنا إِنْ َ‬
‫ٰٰاہنعٰیکٰرواتیٰںیمٰہیاافلظںیہ ( َي ْر َح ُم‬ ‫ا ْل َعافِ َي َة)ٰاعہشئٰریضٰاہللٰاعتٰیل‬
‫ه‬
‫َّللاُ ا ْل ُم ْس َت ْق ِدمِينَ ِم هنا َوا ْل ُم ْس َتأْخ ِِرينَ )ٰ ٰ‬

‫ہی ٰاجزئ ٰز‪:‬ارت ٰےہ ٰنکیل ٰارگ ٰوکیئ ٰوفت دشاگن ٰےس ٰداع ٰرکے ٰاورٰ‬
‫ےہکٰہکٰںیم ٰاہمترےٰاپسٰاحرضٰوہاٰوہںٰریماٰرمضٰمتخ ٰرک ےٰےکٰ‬
‫ےیلٰریمیٰافسرشٰرکوٰ‪:‬اٰےھجمٰالفںٰالفںٰتبیصمٰےسٰآزادٰرکوٰوتٰہیٰ‬
‫رشک ٰاربک ٰےہ۔ ٰایسی داع ٰیسک ٰزبرگ‪ٰ ,‬دیس‪ٰ ,‬اامم ٰاور یبن ٰےس ٰاجزئٰ‬
‫ںیہن۔اورایسرطحٰاوبٰہفینحٰرہمحٰاہللٰےسٰ‪:‬اٰیسکٰاورٰےسیھبٰااسیٰانہکٰ‬
‫رہٰزگٰاجزئٰںیہن۔ ٰ‬
‫‪59‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یسک ٰےک ٰےیل ٰاجزئ ٰںیہن ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰوفت دشاگن ٰےس ٰہی ٰےہک ٰےکٰ‬
‫ریمی ٰدمد ٰرکو ٰ‪:‬ا ٰریمے ٰرمضی ٰوک ٰافش ٰدو ٰ‪:‬ا ٰریمی ٰدشمگہ ٰزیچ ٰواسپٰ‬
‫ولاٹٰدوٰ‪:‬اٰےھجمٰالفںٰتبیصمٰےسٰاجنتٰدوٰاورٰہنٰیہٰوہٰیسکٰوفتدشہٰ‬
‫ےسٰہیٰےہکٰہکٰںیمٰریتیٰدراگہرپٰآ‪:‬اٰوہںٰوتٰریمےٰےئلٰاکیفٰوہاج‪ٰ,‬‬
‫ےھجم ٰشخب ٰدے ٰہی ٰبس ٰھچک اناجزئ ٰےہ ٰہکلب ٰرشک ٰاربک ٰےہ ٰویکں ٰہکٰ‬
‫ہی ٰامتم ٰاومر ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰےیل ٰاخ ٰںیہ۔ ٰہی ٰابںیت ٰہن ٰیہ ٰوت ٰیسکٰ‬
‫وفتدشہےسٰیکٰاجیتکسٰںیہٰہنٰیہٰامجداتٰےسٰےسیجٰدرتخٰاورٰرھتپٰ‬
‫وریغہ اور ہن ٰیہ ٰیسک ٰنج ٰےس ٰاور ٰہن ٰیہ ٰیسک ٰمرےتش ٰےس ٰہکلب ٰہی ٰبسٰ‬
‫ھچک ٰاہلل ٰاحبسہن ٰو ٰاعتٰیل ٰےس ٰبلط ٰایک ٰاج ٰاتکس ٰےہ۔ ٰوج ٰولگ ٰربقوں ٰرپٰ‬
‫اجرک ٰااسی ٰرکےت ٰںیہ ٰوہ ٰرشک ٰاربک ٰاک ٰاراکتب ٰرک ٰرےہ ٰںیہٰسج ٰےسٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰاےنپ ٰدنبوں ٰوک ٰڈرا‪:‬ا ٰےہ اور ٰایس ٰےیل ٰاس ٰ ے ٰآامسنٰ‬
‫ےس ٰاتکںیب ٰااترںی ٰںیہ ٰاور ٰایس ٰےیل یہ ٰروسولں ٰوک ٰوعبمث ٰمرام‪:‬ا ٰےہٰ‬
‫ٰ ٌ ُ ْ َ ْ ٰ ٰ ُ ٗ ُ َّ‬ ‫ۗ‬
‫ِكت ايته ُث‬ ‫۔اہلل ٰاحبسہن ٰواعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬ال ٰر ۣ ك ِّتب اح ِّ‬

‫‪60‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ْ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َّ َ ْ ُ ُ ْٓ َّ ه َ‬
‫ّٰللا ۭ اِّنَِّنْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬
‫ِّ‬ ‫ي اْل تعبدوا اِّْل‬
‫صلت ِم لدن حكِّيٍ خ ِّب ٍ‬ ‫ِّ‬ ‫ف ِّ‬

‫ی‬ ‫َ ُ ْ ْ ُ َ ْ ٌ َّ َ ْ ٌ‬
‫لُك ِّمنه ن ِّذْي وب ِّشي ‪( ‬ارل‪ ،‬ہی ا ک ایسی اتکت ےہ ہک اس یک‬
‫ا ںیتی مکحم یک یئگ ںیہ رھپ اصف اصف ایبں یک یئگ ںیہ ایک میکح یاربخ یک‬
‫رطف ےس ہی ہک اہلل ےک وسا یسک یک ابعدت مب رکو ںیم مت وک اہلل یک‬
‫َ َ‬
‫رطف ےس دراےن واال اور نسارت دےنی واال وہں۔) اور مرامي‪ :‬فَل‬
‫ه َ ً‬ ‫َ ْ ُ‬
‫تدع ْوا َم َع ّٰللا ِّ ا َحدا‪( ‬سپ اہلل اعتیلٰٰ ےک ساھت یسک اور وک ہن‬
‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ َّ ُ ْ ً َ‬
‫ن‬‫ة رسوْل ا ِّ‬ ‫ك ام ٍ‬ ‫اکپرو۔) اور مرامي ‪ :‬ولقد بعثنا ِِّف ِّ‬
‫َّ ُ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ه َ‬ ‫ْ ُ‬
‫ت‪( ‬البہبش انیقی مہ ے اجیھب رہ‬ ‫اع ُبدوا ّٰللا َواجت ِّن ُبوا الطاغو‬

‫اتماکیروسلہکاہللیکابعدترکواوراطوغتےسوچب)۔ ٰ‬

‫ابعدت ٰاہلل ٰاحبسہن ٰو ٰاعتٰیلٰ ٰاک ٰقح ٰےہ ٰذہلا ٰدنبے ٰےک ٰےئل ٰاجزئ ٰںیہنٰ‬
‫ےہٰہکٰوہٰیسکٰوفتٰدشہٰےسٰ‪,‬یسکٰرھتپٰےس‪ٰ,‬یسکٰاتسرےٰےسٰ‪ٰ,‬یسکٰ‬
‫درتخ ٰےس ٰ‪,‬یسک ٰنج ٰےس ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰمرےتش ٰےس ٰافش ٰبلط ٰرکے ٰ‪:‬اٰ‬
‫‪61‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رھپاصمبئ ٰدور ٰرک ے ٰرک ے ٰیک ٰدروخاتس ٰرکے ٰہی ٰبس اک ٰبسٰ‬
‫اناجزئٰےہٰہکلبٰرشکٰاربکٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰربقوںٰیکٰرشیعٰز‪:‬ارتٰہیٰےہٰاسیجٰہکٰےلہپٰزگرٰاکچٰےہٰہکٰواںٰاجٰ ٰ‬

‫رکٰوفتٰدشاگنٰےکٰےیلٰداعٰرکےٰ‪ٰ,‬ربقاتسنٰںیمٰہیٰداعٰڑپےھ ٰ‬

‫ار مِنَ ا ْل ُم ْؤ ِمنِينَ َوا ْل ُم ْسلِمِينَ ‪َ ،‬وإِ هنا إِنْ‬‫الس ََل ُم َعلَ ْي ُك ْم أَهْ ل َ الدِّ َي ِ‬
‫ٰ( ه‬
‫َّللا لَ َنا َولَ ُك ُم ا ْل َعافِ َي َة)‪:‬اٰاسٰرطحٰیکٰ‬ ‫َّللا ُ بِ ُك ْم لَ ََل ِحقُونَ ‪َ َ،‬ن ْسأَل ُ ه َ‬
‫اء ه‬ ‫َ‬
‫ش َ‬
‫درگیٰداعںیئٰڑپےہ۔ ٰ‬

‫راٰدزیلہٰ‪,‬ڑھکویکںٰ‪:‬اٰدروازوںٰٰوکٰوچانمٰ‪:‬اٰربقٰوکٰربتکٰےکٰےیلٰوھچانٰ‬
‫ہی ٰبس ٰاک ٰبس ٰاناجزئ ٰےہ ٰ۔وج ٰربق ٰےک ٰاپس ٰڑھکا ٰوہ ٰوہ ٰونسمن ٰداعٰ‬
‫ڑپےہٰاورٰوفتٰدشاگنٰےکٰےیلٰاہللٰاعتٰیلٰےسٰرمحٰیکٰالیپٰرکے۔ ٰ‬

‫ٰربقوںٰرپٰامعرتٰریمعتٰرکانٰ‪,‬انٰرپٰدجسمٰ‪:‬اٰدبنگٰانبانٰاناجزئٰےہٰہیٰدعبٰ ٰ‬

‫‪62‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےکٰولوگںٰیکٰااجیدرکدہدباعتںیہ۔ ٰ‬

‫ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬اہلل ٰوہیدویں ٰاور ٰاسیعویئں ٰرپ ٰتنعلٰ‬

‫رکے ٰاوہنں ٰ ے ٰاےنپ ٰویبنں ٰیک ٰربقوں ٰوک ٰدجسہ ٰاگہ ٰانبایل ٰاھت ٰ۔اورٰ‬
‫مرام‪:‬ا ٰ‪:‬ربخدار ٰمت ٰےس ٰےلہپ ٰولوگں ٰ ے ٰاےنپ ٰویبنں ٰیک ٰربقوں ٰوک ٰدجسہٰ‬
‫اگہ ٰانبایل ٰاھت ٰربخدار ٰمت ٰربقوں ٰوک ٰدجسہ ٰاگہ ٰہن ٰانبان ٰںیم ٰںیہمت ٰاس ٰےسٰ‬
‫عنمٰرکٰراٰوہں۔ٰ ٰ‬

‫اجرب ٰریض ٰاہلل ٰہنع ٰمرامےت ٰںیہ ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰربقوں ٰوک ٰاکپٰ‬
‫انب ےٰےس‪,‬انٰرپٰےنھٹیبٰےسٰاورٰانٰرپٰامعرتٰریمعتٰرک ےٰےسٰعنمٰایکٰ‬
‫ےہ۔ربقوںٰوکٰاکپٰانبان‪ٰ,‬انٰرپٰامعرتٰریمعتٰرکانٰاورانٰوکٰدجسہٰاگہٰانبٰانٰ‬
‫انگہ ٰاک ٰاکم ٰےہ ٰاور ٰرہ ٰزگ ٰاجزئ ٰںیہن اور ٰہی ٰوفت ٰدشاگن ٰےک ٰقلعتمٰ‬
‫ولغ ٰاور ٰریغ ٰاہلل ٰیک ٰابعدت ٰےک ٰاابسب ٰںیم ٰےس ٰاکی ٰببس ٰےہ۔ٰ‬
‫ربقوں ٰیک ٰز‪:‬ارت ٰرک ے ٰواےل ٰرپ ٰوابج ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰامتم ٰرشیع ٰاومرٰ‬

‫‪63‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اک ٰاحلظ ٰرےھک ٰاور ٰوج ٰزیچںی ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰرحام ٰرک ٰریھک ٰںیہ ٰان ٰےسٰ‬
‫اانتجب رکے ٰاور ٰربقوں ٰیک ٰز‪:‬ارت ٰایس ٰرطح ٰرکے ٰسج ٰرطحٰ‬
‫روسلٰاہللٰﷺٰ ےٰاورٰآپٰےکٰدعبٰاحصہبٰرکامٰ ےٰیکٰےہاورٰوہٰ‬
‫ہی ٰےہ ٰہک ٰوفت ٰدش ٰاگن ٰےک ٰےئل ٰداع ٰرکے ٰان ٰےک ٰےیل ٰرمح ٰیکٰ‬
‫الیپٰاورٰاافغتسرٰبلطٰرکے۔ ٰ‬

‫وفت ٰدش ٰاگن ٰےس ٰداع ٰرکان ٰ‪,‬ان ٰےس ٰدمد ٰبلط ٰرکان‪ٰ ,‬ان ٰےک ٰےیلٰ‬
‫ذنرواینزٰدانیٰانٰےسٰااجتلںیئٰرکانٰاورٰانٰےسٰانپہٰوریغہٰامانگنٰہیٰبسٰ‬
‫اناجزئٰےہٰاورٰامتمٰاکٰامتمٰرشکٰےہ۔ٰ ٰ‬

‫ایسٰرطحٰربقوںٰےکٰاپس ھٹیبرک ٰ(اقمموبقلےتھجمسوہےئ) اہللٰاعتٰیلٰ‬

‫ےس ٰداع ٰرکان ٰ ‪:‬ا امنز ڑپانھ اجزئ ٰںیہن ٰےہ ٰہکلب اس ےس انچب وابج ےہٰ‬
‫ویکو ہکنٰہیٰرشکٰےکٰواسلئٰںیمٰےسٰاکیٰوہلیسٰےہ۔وفتٰدشٰاگنٰ‬
‫ےس داع ٰامانگن ٰ‪,‬ان ٰےس ٰدمد ٰاور ٰافشتع ٰبلط ٰرکان ٰہی ٰرشک ٰاربک ٰےہٰ‬

‫‪64‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اور ٰربقوں ٰےک ٰاپس ٰاج ٰرک ٰ(اقمم وبقل ےتھجمس وہےئ) داع ٰرکان ٰ‪:‬ا ٰواںٰ‬
‫امنزٰڑپانھٰدبتعٰےہٰاورٰرشکٰےکٰواسلئٰںیمٰےسٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰایس ٰرطح ٰربقوں ٰرپ ٰامعرت ٰریمعت ٰرکاناور ٰان ٰرپ ٰدبنگ ٰانبان ٰدبتع ٰےہٰ‬
‫ہیٰیھبٰرشکٰےکٰذراعئٰںیمٰےسٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰذہلا ٰاملسمونں ٰرپ ٰوابج ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰان ٰامتم ٰزیچوں ٰےس ٰںیچب ٰاورٰ‬
‫ربقوں ٰوک ٰاینپ ٰایلص ٰیلہپ ٰاحتل ٰںیم ٰواسپ ٰالںیئ ٰاور ٰان ٰرپ ٰوج ٰدبنگ‪ٰ,‬‬
‫امعرںیت‪,‬زمارات ٰاور ٰاسمدج ٰانب ٰریھک ٰںیہ ٰان ٰوک ٰرگا ٰدںی‪ٰ ,‬ان ٰوکٰ‬
‫اچےیہٰربقوںٰوکٰےلھکٰدیمانٰںیمٰانبںیئٰاسیجٰہکٰروسلٰاہللﷺٰاورٰ‬
‫احصہبٰرکامٰےکٰدورٰںیمٰاظرہٰاورٰوسرجٰیکٰدوھپ ٰںیمٰںیھتٰانٰرپٰ‬
‫وکیئ ٰدبنگ‪ٰ ,‬امعرت ٰاور ٰدجسم ٰہن ٰیھت ٰرشتعی ٰاک ٰیہی ٰمکح ٰےہ۔ ٰمہ ٰاےنپٰ‬
‫ےیلٰاورٰامتمٰاملسمونںٰےکٰےیلٰاعتیفٰاکٰوسالٰرکےتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬
‫‪65‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫نشجٰدیعٰالیمدٰایبنلٰﷺٰٰانم ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫ٰس‪-‬اسلئٰاکٰانہکٰےہٰنشجٰالیمدٰایبنلٰﷺٰانماناسیکےہٰاورٰوجٰاسٰ‬
‫ںیم ٰرشکی ٰوہ ٰاس ٰاک ٰایک ٰمکح ٰےہ ٰاور ٰارگ ٰوکیئ ٰایسی ٰاحتل ٰںیم ٰوفتٰ‬
‫وہٰاجےئٰوتٰایکٰاےسٰذعابٰوہاگٰ؟ ٰ‬

‫ج‪-‬رشتعی ٰںیم ٰایسی ٰوکیئ ٰدلیل ٰوموجد ٰںیہن ٰسج ٰیک ٰانبء ٰرپ ٰیبنٰ‬
‫ﷺ ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰاور ٰیک ٰوالدت ٰاک ٰنشج ٰانم‪:‬ا ٰاج ٰاتکس ٰوہ۔ ٰ اہجں ٰکت ٰمہٰ‬
‫رشتعیٰرہطمہٰاکٰملعٰرت ےتٰںیہٰاورٰنیققحمٰالہٰملعٰیکٰراےئٰےہٰاسٰ‬
‫ےکٰاطمقب ٰنشج ٰدیعٰالیمدٰایبنلٰﷺٰانمانٰدبتعٰےہٰاورٰاسٰںیمٰ‬
‫وکیئ ٰکش ٰںیہن ٰےہ ٰویکو ہکن ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰولوگں ٰںیم ٰبس ٰےسٰ‬
‫ز‪:‬ادہ ٰرشتعی ٰاک ٰملع ٰرےنھک ٰواےل ٰےھت ٰاور ٰوج ٰھچک ٰان ٰرپ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیکٰ‬
‫رطفٰےسٰانزلٰوہاٰاےسٰولوگںٰکتٰاچنہپ ےٰواےلٰےھتٰاوہنںٰ ےٰ‬
‫اینپ ٰوالدت ٰاک ٰنشج ٰںیہن ٰانم‪:‬ا ٰہن ٰیہ ٰآپ ٰےک ٰاحصہب ٰاور ٰافلخےئ‬

‫‪66‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رادشنیٰ ےٰااسیٰایکٰےہٰاورٰہنٰیہٰرقونٰٰاوٰیلٰںیمٰاسٰیکٰوکیئٰدلیلٰ‬
‫یتلمٰےہ۔ٰارگٰہیٰیکینٰ‪,‬ریخٰ‪,‬تنسٰاورٰحیحصٰراہتسٰوہاتٰوتوہٰاسٰرپٰلمعٰ‬
‫رک ے ٰںیم ٰرضور ٰدلجی ٰرکےت ٰ‪ٰ ,‬یبن ٰﷺ ٰاس ٰوک ٰیھبک ٰرتک ٰہنٰ‬
‫رکےت ٰاور ٰاتم ٰوک ٰاس ٰیک ٰمیلعت ٰرضور ٰدےت ٰوخد ٰیھب ٰاس ٰرپ ٰلمعٰ‬
‫ریپاٰوہےتٰآپٰےکٰاحصہبٰرکامٰاورٰافلخءٰرادشنیٰریضٰاہللٰمہنع هبٰٰ‬
‫اس ٰاک ٰاامتہم ٰرکےت ٰ۔بج ٰاوہنں ٰ ے ٰااسی ٰںیہن ٰایک ٰوت ٰاس ٰےس ٰہیٰ‬
‫وا ح ٰوہ ای ٰہک ٰرشتعی ٰںیم ٰاس ٰیک ٰوکیئ ٰاجنگشئ ٰںیہن ٰ۔ایس ٰرطحٰ‬
‫رقون ٰاوٰیل ٰںیم ٰیسک ٰ ے ٰیھب ٰاس ٰرپ ٰلمع ٰںیہن ٰایک ٰاس ٰےس ٰہی ٰوا حٰ‬
‫ےہٰہکٰہیٰدبتعٰےہ۔ٰروسلٰاہللٰﷺٰ ےٰمرام‪:‬اٰ‪:‬سجٰ ےٰامہرےٰ‬
‫اس ٰدنی ٰںیم ٰااسی ٰاین ٰاکم ٰااجید ٰایک ٰوج ٰاس ٰںیم ٰےس ٰںیہن ٰےہ ٰوت ٰوہٰ‬
‫رمدود ٰےہ ۔ ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪:‬سج ٰ ے ٰوکیئ ٰااسی ٰلمع ٰایک ٰسج ٰرپ ٰامہراٰ‬
‫مکحٰںیہنٰوتٰوہٰرمدودٰےہ۔ٰاسٰرطحٰیکٰتہبٰیسٰروا‪:‬اتٰوموجدٰںیہ ٰ‬

‫‪67‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰاس ٰےس ٰہتپ ٰاتلچ ٰےہ ٰہک ٰامہ رعیب ٰاالول ٰںیم ٰنشج ٰدیع ٰالیمد ٰایبنلٰ‬
‫ﷺ ٰانمان ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰاور ٰیک ٰوالدت ٰاک ٰدن ٰانمان ٰےسیج ٰدبوی ٰاور ٰنیسحٰ‬
‫ریض ٰاہلل ٰہنع اک وت ہی ٰدبتع ٰاور ٰان ٰرکنمات ٰںیم ٰےس ٰےہ ٰسج ٰوکٰ‬
‫رتک ٰرکان ٰالہ ٰاالسم ٰرپ ٰوابج ٰےہ۔اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰان ٰوک ٰوخیشٰ‬
‫انم ے ٰےک ٰےیل ٰدو ٰمیظع ٰدن ٰانعتی ٰمرامےئ ٰںیہ ٰدیع ٰارطفل ٰاور ٰدیعٰ‬
‫االٰیحض ٰہی ٰدو ٰدن ٰدبیتع ٰاحملف ٰدقعنم ٰرک ے ٰاوریئن ٰدیعںی ٰااجید ٰرک ےٰ‬
‫ےکٰاقمےلبٰںیمٰاکیفٰںیہ۔ٰ ٰ‬

‫آپٰیکٰوالدتٰرپٰنشجٰانمانٰیبنٰﷺٰیکٰتبحمٰیکٰالعتمٰںیہنٰےہٰ‬
‫آیکپ ٰتبحم ٰاک ٰاقتاض ٰےہ ٰہک ٰآپ ٰیک ٰریپوی ٰیک ٰاجےئ ٰ‪ٰ ,‬آپ ٰیک ٰالیئٰ‬
‫وہیئٰرشتعیٰےکٰاطمقبٰزدنیگٰزگاریٰاجےئ‪ٰ,‬اساک ٰٰدافعٰایکٰاجےئ‬
‫اور اس رپ ااقتستم اایتخر یک اجےئ ‪,‬یہی یچس تبحم ےہ۔اسیج ہک اہلل اعتٰیل‬
‫ُ‬ ‫ْ ُ ْ ُ ْ ُ ُّ ْ َ ه َ َ َّ‬ ‫ُْ‬
‫ِن ُُيْب ْبُكُ‬
‫ِّ‬
‫اتب ُع ْو ْ‬
‫ُتبون ّٰللا ف ِّ ِّ‬ ‫ ے مرام‪:‬ا‪ :‬قل اِّن كنُت ِّ‬

‫‪68‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ه ُ َ َْ ْ َ ُ ْ ُُْ َ ُ ْ َ ه ُ َ‬
‫غ ُف ْو ٌر َّ‬
‫ح ْيٌ ‪(‬ہہک‬
‫ِّ‬ ‫ر‬ ‫ّٰللا ويغ ِّفر لُك ذُنبُك ۭوّٰللا‬

‫دےئجی! ارگ مت اہلل ےس تبحم رےتھک وہ وت ریمی یادعباری رکو وخد اہلل اعتیلٰٰ‬
‫ٰٰ برا‬
‫مت ےس تبحم رکے اگ اور اہمترے گتاہ اعمف فرام دے اگ اور اہلل اعتیل‬
‫ےنشخب واال رہمیاں ےہ۔)‬
‫اہلل ٰاور ٰاہلل ٰےک ٰروسل ٰﷺ ٰیک ٰتبحم ٰالیمد ٰیک ٰںیلفحم ٰدقعنم ٰرک ےٰ‬
‫‪:‬اٰدباعتٰاکٰاراکتبٰرک ےٰےسٰاحلصٰںیہنٰوہیت۔ٰ ٰ‬

‫اہلل ٰاور ٰاس ٰےک ٰروسل ٰﷺ ٰیک ٰتبحم‪ٰ ,‬اہلل ٰاعتٰیل ٰاور ٰروسل ٰاہللٰ‬
‫ﷺ ٰیک ٰااطتع‪ٰ ,‬رشتعی ٰرپ ٰاثتب ٰدقم ٰرےنہ‪ٰ ,‬اہلل ٰےک ٰراےتس ٰںیمٰ‬
‫اہجدٰ‪ٰ,‬تنسٰروسلٰﷺٰیکٰدتوتٰ‪,‬اسٰیکٰمیظعتٰ‪ٰ,‬تنسٰےکٰدافعٰ‬
‫اورتنسٰےکٰاخمنیفلٰےکٰردٰےسٰاحلصٰوہیگ۔ٰاہللٰاعتٰیلٰاوراس ےکٰ‬
‫روسلٰﷺٰیچسٰتبحمٰآپٰےکٰاوقالٰاورٰاامعلٰرپٰلمع‪ٰ,‬یبنٰﷺٰ‬
‫ےک ٰ جہن ٰرپ ٰےنلچ ٰاوراس ٰیک ٰرطف ٰدتوت ٰدےنی ٰےساحلص ٰوہیگ۔ٰ‬

‫‪69‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یہی ٰوہ ٰیچس ٰتبحم ٰےہ ٰسج ٰرپ ٰرشیع ٰلمع ٰاور ااسی لمع دلیل ٰےہ ٰوجٰ‬
‫رشتعیٰےکٰاطمقبٰوہٰ۔ ٰ‬

‫ریہ ٰہی ٰابت ٰےک ٰاس ٰوک ٰذعاب ٰوہاگ ٰ‪:‬ا ٰںیہن ٰوہاگ ٰہی اگل ہلئسم ےہ ‪,‬ہیٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰرمیض ٰرپ ٰرصحنم ٰےہ ٰدباعت ٰاور ٰانگہ ٰذعاب ٰےک ٰاابسبٰ‬
‫ںیم ٰےس ٰںیہ ٰنکیل ٰیھبک ٰٰااسنن ٰوک ٰاس ٰیک ٰانمرامین ٰیک ٰوہج ٰےسٰذعابٰ‬
‫د‪:‬ا ٰاجات ٰےہ ٰاور ٰیھبک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰاعمف ٰرک ٰداتی ٰےہ ٰاس ےیل ٰہک ٰاسٰ‬
‫ ے ٰہی ٰلمع ٰاہجتل ٰیک ٰوہج ٰےس ٰایک ٰوہات ٰےہ ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰاےسی ٰصخش ٰیکٰ‬
‫دیلقت ٰںیم ٰایک ٰوہات ٰےہ ٰسج ٰوک ٰوہ ٰحیحص ٰاتھجمس ٰےہ ٰ‪:‬ا ٰرھپ ٰاس ٰ ے ٰوجٰ‬
‫دورسے ٰکین ٰاامعل ٰےیک ٰوہےت ٰںیہ ٰوہ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰرطف ٰےسٰ‬
‫اعمیف ٰاک ٰببس ٰنب ٰاجےت ٰںیہ ٰ‪:‬ا ٰرھپ ٰاایبنء ٰاور ٰومنینم ٰیک ٰافسرش ٰےسٰ‬
‫اےسٰاعمفٰرکٰد‪:‬اٰاجاتٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰالخہصٰہیٰےہٰہکٰانگہٰاورٰدباعتٰذعابٰےکٰاابسبٰںیمٰےسٰںیہٰ ٰ‬

‫‪70‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اور ٰان ٰےک رمبکت ٰاک ہلصیف اہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰرمیض ٰرپرصحنم ٰےہ ٰرشبہکیطٰ‬
‫اس ٰیک ٰدبتع ٰاس ٰےک ٰرفک ٰاک ٰببس ٰہن ٰوہ۔ ٰارگ ٰاس ٰیک ٰدبتع ںیمٰ‬
‫رشکٰاربکٰاپ‪:‬ا اجاتوہوجٰاسٰےکٰرفکٰاکٰببسٰوہٰوتٰوہٰہشیمہٰہشیمہٰمنہجٰ‬
‫ںیمٰرےہٰاگٰ۔اایعلذٰابہللٰ۔نکیلٰارگٰاسٰیکٰدبتعٰںیمٰرشکٰاربکٰہنٰ‬
‫وہ ٰاسیج ٰہک ٰدبیتع ٰامنز ٰاور دبیتع ٰاحملف ٰسج ٰںیم ٰرشک ٰہن ٰوہ ٰوت ٰہیٰ‬
‫دورسےٰانگوہںٰیکٰرطحٰاہللٰاعتٰیلٰٰیکٰرمیضٰرپٰرصحنمٰےہ۔ٰاسٰیکٰ‬
‫َ ْ ُّ ْ َ َ‬ ‫َّ ه َ َ َ ْ‬
‫ِّن ّٰللا ْل يغ ِّف ُر ان يِشك‬ ‫دلیل ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰاک ٰہی ٰمرامن ٰےہ‪ :‬ا‬
‫َّ َ ۗ‬ ‫ٰ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫یلٰ اےنپ‬
‫ِّبهٖ َويَغ ِّف ُر َما د ْو َن ذلِّك ل ِّ َم ْن يشاء ‪ً (‬انیقی اہلل اعت ٰ‬
‫ُ‬

‫ساھت رشیک ےئک اجےن وک ںیہن اتشخب اور اس ےک وسا ےسج اچےہ شخب داتی‬
‫ےہٰ)۔ ٰ‬

‫نج ٰولوگں ٰ ے ٰوخداسہتخ ٰدیعںی ٰانب ٰریھک ٰںیہ ٰان ٰاک ٰہی ٰلعف ٰدبتعٰ‬
‫اور ٰانگہ ےہ ٰاسیج ہک ےلہپ ذگر اکچ ےہ‪,‬ایس ٰرطح ٰضعب ٰولگ ٰاےنپٰ‬

‫‪71‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وادلنیاورٰاشمخئٰوریغہٰےکٰدیعٰالیمدٰانمےتٰںیہٰہیٰبسٰھچکٰدبتعٰ‬
‫ےہٰاورٰاسٰوکٰرتکرکانٰوابجٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰاورٰوجٰھچکٰافویمطںٰ ےٰااجیدرکڈاالٰہی وچیھتٰ‪:‬اٰاپوچنںیٰدصیٰرجہیٰ‬

‫ںیمٰرصمٰاورٰرماشکٰںیمٰوموجد اھت‪ٰ,‬انولوگںٰ ےٰروسلٰاہللٰﷺٰ‬
‫عيھ‬
‫‪,‬نسحٰ‪,‬نیسحٰٰدیسہٰافہمطٰریضٰاہللٰاعتٰیلٰٰ مٰاورٰاےنپٰرمکحاونںٰاکٰ‬
‫الیمد ٰانم‪:‬ا ٰ‪ٰ ,‬ان ٰےک ٰدعب ٰیہی ٰالیمد ٰوعیشں ٰ ے ٰاانپ ٰایل ٰہی ٰبس ٰھچک ٰالب‬
‫کش دبتعٰےہٰویکو ہکنٰروسلٰاہللٰﷺٰوجٰہکٰملعمٰاکانئتٰاورادی‬
‫ربقح ٰںیہ ٰاور ٰاحصہب ٰرکام ٰوج ٰاایبنء ٰےک ٰدعب ٰبس ٰےس ٰالضف ٰامجتعٰ‬
‫ںیہٰانٰےسٰایسیٰاحملفٰاکٰوکیئٰووجدٰںیہنٰاتلم ‪,‬آپ ے وا ح ادنازےس‬
‫رشتعی اچنہپیئ رگم اانپ دیع الیمد ںیہن انم‪:‬ااور ہن یہ اس یک میلعت دی اور ہنٰ‬
‫آپ ٰ ےک ااحصب ٰےس وج الضفرتنی ولگ ےھت ایسی ٰاحملف ٰاک ٰوکیئ ٰوبثتٰ‬
‫اتلم ےہ ٰاحالو ہکن ٰوہ ٰیبن ٰﷺ ٰےس ٰبس ٰےس ٰز‪:‬ادہ ٰتبحم ٰرک ے ٰواےلٰ‬
‫ےھتٰاورٰہنٰیہٰاتنیعبٰےسٰااسیٰوکیئٰوبثتٰاتلمٰےہ۔ ٰ‬
‫‪72‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰاس ٰےس ٰہتپ ٰالچ ٰہک ٰہی ٰدبتع ٰ‪ٰ ,‬رشک ٰاک ٰببس ٰاور ٰاایبنء ٰو ٰاصنیحلٰ‬
‫یک اشن ٰںیم ٰولغ ٰاک ٰابثع ٰےہ ٰہی ٰولگ ٰضعب ٰدہعف ٰاصنیحل ٰیک ٰدمحٰ‬
‫رسایئ ٰںیم ٰاس ٰدقر ٰولغ ٰرکےت ٰںیہ ٰسج ںیم رشک ینعی رشک اربک اپ‪:‬ا‬
‫اجاتےہاسیجٰہکٰانٰےکٰابرےٰںیمٰدتویٰٰرکانٰہکٰوہٰملعٰبیغٰاجےتنٰ‬
‫ںیہٰ‪:‬اٰہیٰہکٰانٰوکٰ(اصمبئںیم)اکپراٰاجٰاتکسٰےہٰ‪:‬اٰانٰےسٰدمدٰامیگنٰ‬
‫اجیتکسٰےہ۔ٰایسیٰدبیتعٰاحملفٰںیمٰولگٰرشکیکیئکٰومسقںٰںیمٰالتبمٰ‬
‫وہٰاجےتٰںیہٰاورٰاںیہنٰاسٰاکٰوعشرٰیھبٰںیہنٰوہاتٰ‪:‬اٰضعبٰدہعفٰوعشرٰ‬
‫وہاتٰیھبٰےہ‪ٰ -‬‬

‫ذہلاٰانٰ(وخداسہتخاحملف)وکٰرتکٰرکانٰوابجٰےہٰاوراحملفالیمدرقمرٰ‬
‫رکان ٰاس ٰابت ٰیک ٰدلیل ٰںیہن ٰہک ٰاحملف ٰرقمر ٰرک ے ٰواےل ٰیبنﷺٰ‬
‫ےس ٰوااتعق ٰتبحم ٰرت ےت ٰںیہ ٰاور ٰان ٰیک ٰریپوی ٰرکےت ٰںیہ۔ ٰیبنﷺٰٰ‬
‫ٰٰاورٰ‬
‫ےسٰتبحمٰیکٰدلیلٰآپٰیکٰامیلعتتٰرپٰلمعٰرکانٰےہ۔ٰاہللٰاعتٰیل‬
‫اس ےک ٰروسل ٰﷺ ٰےس ٰیچس ٰتبحم ٰیک ٰیہی ٰدلیل ٰےہ ٰاسیج ٰہک ٰاہللٰ‬
‫‪73‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ْ ُ ْ ُ ْ ُ ُّ ْ َ ه َ َ َّ‬ ‫ُْ‬
‫اتب ُع ْوِنْ‬
‫ُتبون ّٰللا ف ِّ ِّ‬ ‫اعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬قل اِّن كنُت ِّ‬
‫ُ ْ ْ ُ ُ ه ُ َ َ ْ ْ َ ُ ْ ُ ُ ْ َ ُ ْ ۭ َ ه ُ َ ُ ْ ٌ َّ ْ‬
‫حي‪‬‬ ‫ٌ‬ ‫ُي ِّببُك ّٰللا ويغ ِّفر لُك ذُنبُك ۭوّٰللا غفور ر ِّ‬

‫(ہہک دےئجی! ارگ مت اہلل ےس تبحم رےتھک وہ وت ریمی یادعباری رکو وخد‬
‫ٰٰ مت ےس تبحم رکے اگ اور اہمترے گتاہ اعمف فرام دے اگ اور اہلل‬
‫اہلل اعتیل‬
‫ٰٰ برا ےنشخب واال رہمیاں ےہ۔ )‬
‫اعتیل‬
‫وج وکیئ اہلل اعتیلٰ اور روسل اہلل ﷺ ےس یچس تبحم رکھتا‬
‫ےہ وت اس رپ واحب ےہ ہک وہ قح یک اابتع رکے ‪ ،‬اہلل اعتیلٰ‬
‫ےک ااکحم وک اجب الےئ‪ ،‬اس یک رحام رکدہ زیچوں وک رتک‬
‫یل‬
‫رکدے ‪،‬اہلل یک رقمر رکدہ دحود وک یاامل ہن رکے‪ ،‬اہلل اعت ٰ‬
‫یک وخونشدی یالس رکے اور ہر اس زیچ ےس ےچب وج اہلل یک‬
‫یارایگض اک سنب وہ ےہ یچس تبحم یک دلیل ےہ‪،‬روسل اہلل‬
‫منہ‬
‫ﷺ اور احصہب رکام اک ےہ ج ےہ۔‬
‫یبن ﷺ ےک متالد اکنشج انمیا یا خیش دبعااقلدر حتالین ‪،‬دبوی‬

‫‪74‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اور فالں فالں یک لفحم متالد انمیا سب دبعب اور گتاہ ےہ‬
‫پ‬
‫سج وک رتک رکیا واحب ےہ ویکں ہک ریخاور ھالیئ روسل اہلل‬
‫ﷺ یک اابتع اور احصہب رکام و فلس اصنیحل ےک رطہقی رپ‬
‫ےنلچ ںیم ےہ ہکبج دنی ںیم دبعب ااجید رکیا اور فلس اصنیحل ےک‬
‫رطہقی یک اخمتفل رش اور اسفد ےہ۔‬
‫یہیٰوابجٰےہٰٰاورٰیہیٰامہراٰوتفیٰٰےہٰ‪,‬یہیٰوہٰقحٰراہتسٰےہٰسجٰرپٰ‬
‫اس ٰاتم ٰےک ٰفلس ٰاصنیحل ٰےلچ ٰںیہ ٰوج ٰوکیئ ٰاس ٰیک ٰاخمتفل ٰرکےٰ‬
‫‪:‬ا ٰفلتخم ٰاتوالیت ٰےس اکم ےل وت ٰاس ٰاک ٰوکیئ ٰاابتعر ٰںیہن ٰویکو ہکن ٰایسٰ‬
‫(دباعت ‪,‬رخاافت یک) ٰ وہج ےس ٰتہب ٰےس ٰاممکل ٰںیم ٰدنی ٰیک ٰامعرتٰ‬
‫زنیم ٰوبس ٰوہیئگ ٰ‪,‬ایہن ابلط اتوالیت ٰاور ٰاستلہ(ىتسس) ٰیک ٰوہج ٰےسٰ‬
‫ولوگں ٰرپ ٰاعمالمت ٰطلخ ٰطلم ٰوہےئگ ٰ‪ ,‬دبتع ٰاک ٰوہظر ٰوہا ٰ‪,‬تنس ٰٹمٰ‬
‫یئگٰ‪-‬الوحلوالوقةاالابہلل‪ٰ-‬واہللٰالمسبعان۔ ٰ‬

‫ٰ‬
‫‪75‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رعماجٰیکٰراتٰاحملفٰدقعنمٰرک ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫علی رسول ہللا وعلی‬ ‫ٰ‬ ‫الحمد ہلل والصالۃ والسالم‬
‫أصحابهٰٰاامٰدعب‪ٰ:‬اسٰابتٰںیمٰوکیئٰکشٰںیہن ہکٰرعماجٰاہللٰاعتٰیلٰ‬
‫یک ٰمیظع ٰاشنوینں ٰںیم ٰےس ٰےہ ٰوج ٰروسل ٰاہلل ٰﷺیک ٰدصاتق ٰٰاورٰ‬
‫اہللٰاعتٰیلٰےکٰاںٰآپیکدقروزنمتلٰیکٰدلیلٰےہٰ‪,‬ایسرطحٰہیاہللٰ‬
‫اعتٰیل ٰیک ٰزربدتس ٰوقت ٰےک ٰداللئ ٰںیم ٰےس ٰےہ ٰ۔ ٰاس ٰںیمٰہی ٰیھبٰ‬
‫دلیل ٰےہ ٰہک ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰاینپ ٰامتم ٰولخماقت ٰےس ٰدنلب ٰاور ٰان ٰےک ٰاورپٰ‬
‫َ ً‬ ‫ُ ْ ٰ َ َّ ْٓ‬
‫ي اَ ْ ٰ‬
‫ےہ۔ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬بُسن ال ِّ‬
‫د ٖه ل ْيَل‬ ‫ب‬‫ْسى ب َع ْ‬ ‫ذ‬
‫ِّ ِّ‬
‫ْ َ ْ َ َّ ْ ٰ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ْ‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ِم ال َم ْ‬
‫ذي ُبكنا‬ ‫ِّ‬ ‫ال‬ ‫ا‬‫ص‬ ‫ق‬ ‫اْل‬ ‫د‬
‫ِّ ِّ‬‫ج‬‫س‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ِّٰل‬
‫ا‬ ‫ام‬
‫ِّ‬ ‫ر‬ ‫اْل‬ ‫د‬ ‫ج‬
‫ِّ ِّ‬ ‫س‬ ‫ِّ‬
‫َّ ٗ ُ َ َّ ْ ُ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ ْ َٗ ُ َٗ ْ ٰ ٰ َ‬
‫ي ‪(ٰ ‬یاک‬ ‫ُنيه ِِّم اي ِّتنا ۭ اِّنه هو الس ِّميع الب ِّ‬
‫ص‬ ‫حوله ل ِّ ِّ‬
‫ےہ وہ اہلل اعتیلٰٰ وج اےنپ دنبے وک رات یہ رات ںیم دجسم رحام ےس دجسم‬
‫اٰیصق یک ےل ایگ سج ےک ا س یاس مہ ےن برکت دے ریھک ےہ اس‬

‫‪76‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰٰ وخت‬
‫ےئل ہک مہ اےس اینپ دقرت ےک ضعب ومنےن داھکںیئ ًانیقی اہلل اعتیل‬
‫سننے دےنھکی واال ےہ۔‬

‫روسل ٰاہللﷺ ٰےس ٰہی ٰابت ٰوتارت ٰےک ٰاسھت ٰاثتب ٰےہ ٰہک ٰآپٰ‬
‫آامسونں ٰرپرشتفی ٰےل ٰےئگ ٰ‪,‬ان ٰےک ٰےئل ٰآامسونں ٰےک ٰدروازےٰٰ‬
‫ٰ ٰ ے وج اچاٰ‬
‫وھکےل ٰےئگ ٰٰیتح ٰہک ٰوہ ٰاسوتںی ٰآامسن ٰرپ ٰاج ٰےچنہپ ٰ‪,‬اہلل ٰاعتٰیل‬
‫آپ ٰےس ٰالکم ٰایک ٰ‪,‬اهلل ےآپ ٰرپ ٰاپچن ٰامنزںی ٰمرض ٰںیک ٰوج ےلہپٰ‬
‫رمہلح ٰںیم ٰاچپس ٰامنزںی ٰمرض ٰوہیئ ٰںیھت رھپ ٰروسل ٰاہلل ٰﷺٰابرٰ‬
‫ابر ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰےک ٰاپس ٰواسپ ٰاجےت ٰرےہ ٰاور ٰامنزوں ٰںیم ٰفیفخت ٰاکٰ‬
‫وسال ٰرکےت ٰرےہ ٰٰیتح ٰےک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰان ٰوک ٰاپچن ٰرکد‪:‬ا ٰ‪,‬ابٰ‬
‫امنزںیٰوتٰاپچنٰمرضٰںیہٰرگمٰانٰاکٰوثابٰاچپسٰامنزوںٰےکٰرباربٰےہٰ‬
‫ویکو ہکن ٰرہ ٰیکین ٰاک ٰارج ٰمک ٰاز ٰمک ٰدس ٰانگ ٰوہات ٰےہ۔ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک انٰ‬
‫وتمعنں ٰرپ ٰمہ اہلل ٰاعتٰیل ٰاک ٰرکش ٰیھب ٰادا ٰرکےت ٰںیہ ٰاور ٰاس ٰیک ٰرعتفیٰ‬
‫یھبٰرکےتٰںیہ‪ٰ ٰ-‬‬

‫‪77‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یسک ٰیھب حیحص ٰدحثی ٰںیم ٰرعماج ٰ یک رات اک نیعت ںیہن وہا ٰےہ ٰہک ہی‬
‫ربج ٰٰںیم ٰےہ ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰاور ٰامہ ٰںیم ٰےہ۔رعماج ٰیک ٰنییعت ٰںیم ٰوجھچکٰ‬
‫یھب ٰذرک ٰایک ٰاجات ٰےہ ٰوہ ٰامرہنی دحثی ےک زندکی یبن ٰﷺ ٰےس ٰیسکٰ‬
‫حیحص ٰدن ٰےک ٰاسھت ٰاثتب ٰںیہن ٰ۔ ٰولوگں وک اس ٰیک نیعم ٰاترخی ٰاک ٰملعٰ‬
‫ہن ٰوہان ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰتمکح ٰےہ ٰاور ارگ ٰملع ٰوہات ٰیھب ٰوت ٰرھپ ٰیھبٰ‬
‫املسمونں ٰےک ٰےئل ٰاجزئ ٰہن ٰاھت ٰہک ٰوہ ٰاس ٰرات ٰوک ٰابعدت ٰےک ٰےئلٰ‬
‫اخ ٰرکےت ٰاور ٰاس ٰںیم ٰاخ ٰاحملف ٰدقعنم ٰرکےت ٰویکو ہکن ٰیبن ٰﷺٰٰ‬
‫اور ٰاحصہب ٰرکام ٰ ے ٰاس ٰرات ٰںیم ٰوکیئ ٰاخ ٰلفحم ٰدقعنم ٰںیہن ٰیکٰ‬
‫اور ٰہن ٰیہ ٰوکیئ ٰاخ ٰابعدت ٰیک ٰےہ ٰ‪ ,‬ارگ ٰاس ٰرات ںیم ٰاخ ٰاحملفٰ‬
‫دقعنمٰرکانٰرشموعٰوہاتٰوتٰیبنٰﷺٰاتمٰوکٰرضورٰالتبےتٰ‪:‬اٰوتٰاسٰاکٰ‬
‫مکحٰدےتٰ‪:‬اٰ‪:‬اٰرھپٰوخدٰاحملفٰدقعنمٰرکےتٰ‪ٰ,‬ارگٰروسلٰاہللٰﷺٰ ےٰ‬
‫ااسی ٰایک ٰوہات ٰوت ٰوہ ٰرضور ٰلقن ٰایک ٰاجات ٰاور ٰہی ٰابت ٰوہشمر ٰوہیت ٰ‪,‬احصہبٰ‬
‫رکام ٰیبنﷺ ٰےس ٰمہ ٰکت ٰہی ٰابت رضور لقن ٰرک ٰےت ٰویکو ہکن ٰاوہنںٰ‬

‫‪78‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ ے ٰآپ ٰےس ٰرہوہ ٰزیچ ٰلقن ٰیک ٰےہ ٰسج ٰیک ٰاتم ٰوک ٰرضورت ٰےہٰ‬
‫‪,‬اوہنں ٰ ے ٰدنی ٰلقن ٰرک ے ٰںیم ٰیسک ٰمسق ٰیک ٰوکاتیہ ٰاک ٰاظمرہہ ٰںیہنٰ‬
‫ایک ‪,‬ارگ ٰاس ٰرات ٰںیم ٰاحملف ٰدقعنم ٰرکان ٰرشموع ٰوہات ٰوت ٰاحصہب ٰارکامٰ‬
‫اس ٰرپ ٰلمع ٰرک ے ٰںیم ٰبس ٰےس ٰآےگ ٰوہےت ٰ۔ ٰیبن ٰﷺٰولوگںٰ‬
‫ےک ٰ بس ےس ڑبے ریخ ٰوخاہ ٰںیہ ٰ‪,‬اوہنں ٰ ے ٰوپری ٰراستل ٰولوگںٰ‬
‫کتٰاچنہپیئٰاوراامتنٰرتہبنیٰرطےقیٰےسٰاداٰیک۔ٰارگٰاسراتٰ ٰ‬

‫یک ٰمیظعت ٰاور ٰاس ٰںیم ٰاحملف ٰدقعنم ٰرکان ٰدنی ٰاک ٰہصح ٰوہات ٰوت ٰیبن ٰرکمیٰٰٰ‬
‫ﷺٰیھبکٰاسےسٰاخومشٰہنٰرےتہاوراسوکرپدہافخںیمہنرت ےتبجٰ‬
‫ان ٰےس ٰایسی ٰوکیئ ٰزیچ ٰاثتب ٰںیہن ٰوت ٰہتپ ٰالچ ٰہک ٰاس ٰرات ٰیک ٰمیظعتٰ‬
‫رکان ٰاور ٰاس ٰںیم ٰاحملف ٰدقعنم ٰرکان ٰدنی ٰںیہن ٰہکبج ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰاسٰ‬
‫اتم ٰےک ٰےئل ٰدنی ٰلمکم ٰرکد‪:‬ا ٰےہ ٰاور ٰاینپ ٰتمعن ٰوپری ٰرک ٰدی ٰےہٰ‬
‫اور ٰسج ٰصخش ٰ ے ٰاہلل ٰےک مرامن ےس ٰٹہ ٰرک ٰرشتعی ٰاسزی ٰیکٰ‬
‫وکشش ٰیک ٰوتاس وک ملع وہان اچےیہ ہک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے اینپ اتکب ںیم اےس‬
‫‪79‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ونممع رقار د‪:‬ا ےہ ٰاسیج ٰہک ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰ ے ٰوسرہ ٰامدئہ ٰںیم ٰمرام‪:‬ا‪:‬‬
‫َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫عل َ ْي ْ‬
‫ُك ِّن ْع َم ْ‬
‫ِت‬ ‫ُك َوا َ ْْت َ ْم ُ‬
‫ت‬ ‫ت لَ ْ‬
‫ُك د ْي َن ْ‬ ‫‪‬ا َ ْل َي ْو َم ا َ ْْكَ ْل ُ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ُ ُ ْ‬
‫اْل ْسَل َم ِّد ْي ًنا‪( ‬ا ح ںیم ےن اہمترے ےئل‬ ‫ضيت لُك ِّ‬ ‫ور ِّ‬

‫دنی وک اکلم رکدیا اور اینپ تمعن مت رپ وپری رکدی اور اہمترے ےئل اسالم‬
‫ےک دنی وہےن رپ راضدنم وہایگ۔ ) ٰ‬
‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ َ ٰۗ ُ َ َ ُ ْ َ ُ ْ ِّ َ‬
‫ِم الد ْْي َما َلْ‬
‫ِّ ِّ‬ ‫اور فرامیا‪ :‬ام لهم ُشكؤا ُشعوا لهم‬
‫م ۭ َواِّنَّ‬ ‫َ ُ َ َْ َ ُ‬
‫َّن ْ‬ ‫ْ‬ ‫ه ُ َ َْ َ َ َ ُ ْ َ‬ ‫ْۢ‬ ‫َْ َ‬
‫ِض بي‬ ‫ل لـق ِّ‬
‫َّكمة الفص ِّ‬ ‫َيذن ِّب ِّ‬
‫ه ّٰللا ۭ ولوْل ِّ‬
‫ه ْ َ َُ ْ َ َ ٌ َ ْ‬
‫الظ ِّل ِّمي لهم عذاب الِّي ٰ‪(ٰ ‬ایک اں ولوگں ےن اےسی (اہلل ےک)‬
‫ٌ‬

‫رشیک (رقمر رک رےھک) ںیہ وہنجں ےن اےسی ااکحم دنی رقمر رکد بنے وج‬
‫اہلل ےک فرامےئ وہےئ ںیہن ارگ ےلصیف اک دں اک ودعہ ہن وہیا وت (ایھب یہ) اں‬
‫ںیم ہلصیف رکدیا اجیا ًانیقی (اں) طاوملں ےک ےئل دردیاک ذعات ےہ۔) ٰ‬

‫روسلٰاہللٰﷺٰےسٰایسیٰتہبٰیسٰااحدثیٰحیحصٰدنٰےکٰاسھتٰ ٰ‬
‫‪80‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اثتب ٰںیہ ٰنج ٰںیم ٰدبتع ٰےس ٰڈرا‪:‬ا ٰ ای ٰےہ ٰاور ٰاس ٰابت ٰیکٰ‬
‫واضتحٰیکٰیئگٰےہٰہکٰہیٰرمگایہٰےہٰہیٰبسٰھچکٰاتمٰوکٰدبتع ٰ‬

‫ٰےکٰوخانفکٰاتنجئٰےسٰہیبنتٰاورٰاسٰےسٰدورٰرےنہٰےکٰٰےیلٰےہ‪ٰ ,‬‬

‫ٰدنچٰااحدثیٰدرجٰذلیٰںیہ‪ٰ :‬‬
‫ئ‬
‫ٰامٰالمونینمٰاعہشئٰریضٰاہللٰاعتٰیلٰاہنعٰےسٰرواتیٰےہٰہکٰیبنٰﷺٰ‬
‫ ےٰمرام‪:‬اٰ‪:‬سجٰ ےٰامہرےٰاسٰدنیٰںیمٰوکیئٰاینٰاکمٰااجیدٰایکٰوجٰاسٰ‬
‫ںیم ٰےس ٰہن ٰوہ ٰوت ٰوہ ٰرمدود ٰےہ ٰ‪-‬ملسم ٰیک ٰرواتی ٰںیم ٰہی ٰاافلظ ٰںیہٰ‬
‫‪:‬سج ٰ ے ٰوکیئ ٰااسی ٰلمع ٰایک ٰسج ٰرپ ٰریما ٰمکح ٰںیہن ٰوت ٰوہ ٰرمدودےہ ٰ‪-‬‬
‫حیحص ٰملسم ٰںیم ٰاجرب ٰریض ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰہنعٗ ٰےس ٰرواتی ٰےہ ٰروسل ٰاہللٰ‬
‫ﷺ ٰہعمج ٰےک ٰہبطخ ٰںیم ٰہی ٰاہک ٰرکےت ٰےھت ٰاام ٰدعب‪ٰ :‬سب ےس ایھچ‬
‫یات اہلل اعتیلٰٰ یک اتکت ےہ اور سب ےس رتہب رطہقی رضحت دمحم ﷺ اک‬
‫رطہقی ےہ اور سب ےس برے اکم دبعب ےک اکم ںیہ اوررہ دبتعرمگایہ‬

‫‪81‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےہ۔ رضحت رعیاض نب سارہی (رض)ےس روابت ہک ایک دں روسل‬

‫اہلل ﷺ ٰامہرے درایمں ڑھکے وہےئاور ااسی اجعم وظع ایک ہک دل‬
‫اکبت اےھٹ اور ا وھکنں ےس ا وسن ہہب ےلکن‪ ،‬رعض ایک ایگ یا روسل اہلل ﷺٰ‬
‫ا ت ےن ںیمہ ایسی تحیصن فرامیئ ےہ سج رطح رتصخ رکےن واال‬
‫تحیصن رکیا ےہ ا ت مہ ےس وکیئ دہع ےل ںیل‪ ،‬ا ت ےن فرامیا‪ :‬اہلل ےک در‬
‫وک وبضمیط ےس ڑکپو ‪،‬اریم اک مکح سنتا اور امانن الرم رکول ارگہچ وہ یشبح عالم‬
‫وہ۔ رقنعبی مت ریمے دعب تخس احتالافت دوھکی ےگ‪ ،‬سپ مت ریمی اور‬
‫ریمے دہابت یاہتف افلخء یک سنب وک الرم اانپیا ‪ ،‬اں ےک رطہقی وک داوتنں‬
‫ےس ڑکپ انیل ‪،‬دباعت ےس اےنپ ا ت وک اچبانویکو ہکنرہدبتعرمگایہےہ۔ان‬
‫اعمینرپلمتشم ااحدثی رثکت ےسوموجد ںیہ ‪,‬احصہبارکام اور انےک دعب‬
‫فلس اصنیحل ےس رثکت ےک اسھت اےسی اوقال وموجد ںیہ نج ںیم دبتع‬
‫ےسڈرا‪:‬ا ایےہ‪ ,‬انےسےنچبیکرتبیغدییئگےہاوراسابتیکواضتح‬
‫یکیئگےہہکہیدنیںیمز‪:‬ادیت ےہ‪,‬ہی ایسیرشتعیاسزی ےہسجےکاہلل‬
‫ٰ ے ااجزت ںیہن دی اور ہی اہلل ےک دنمش وہیدویں اور اسیعویئں ےک‬
‫اعتٰیل‬
‫‪82‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اسھت ہیبشت ےہ وہنجں ے اہلل ےک دنی ںیم ز‪:‬ادیت اک اراکتب ایک اور ایسی‬
‫دباعتااجیدںیکنجےکاہلل ےااجزتںیہندییھت۔ٰ ٰ‬

‫دباعت ےس ہی الزم آات ےہ ہک دنی االسم انصق ےہ اور اینپ لیمکت ےک دعب‬
‫یھب انلمکم ےہ ۔ ٰہی ابت ولعمم ےہ ہک دباعت میظع اسفد اور ااسی عینش انگہ‬
‫ت‬ ‫ےہ وج اہلل اعتٰیل ےک اس وقل ےس اصتمدم ےہ‪ :‬ا َ ْل َي ْو َم ا َ ْْكَ ْل ُ‬
‫ُ‬ ‫ْ َ ُ ْ َ َْ َْ ُ َ َْ ُ ْ ْ‬ ‫ُ‬
‫ت لَ ُ‬
‫ُك‬ ‫ِت َو َرض ْي ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫م‬ ‫ع‬ ‫ن‬ ‫ُك‬‫ي‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫ْت‬‫ا‬‫و‬ ‫ُك‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫لَ ْ‬
‫ُك‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫اْل ْسَل َم ِّد ْي ًنا‪( ‬ا ح ںیم ےن اہمترے ےئل دنی وک اکلم رکدیا اور‬ ‫ِّ‬
‫اینپ تمعن مت رپ وپری رکدی اور اہمترے ےئل اسالم ےک دنی وہےن رپ‬
‫راضدنم وہایگ۔ )۔‬

‫ذہلا ایسی احملف دقعنم رکیا در تقیقح یبن رکمیﷺ یک اں‬

‫ااحدبت یک واحض اخمتفل ےہنج ںیم دبعب ےس درایا ایگ ےہ۔‬

‫ےھجم ادیم ےہ ہک وج اورپ داللئ درک ےیک ےئگ ںیہ ہی اکیف‬

‫‪83‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیہ اور متالایشں قح ےکےیل ذموکرہ دباعت ےک رد ںیم‬

‫اانیمطں شخب ںیہ‪ ،‬ریمی رماد رعماح یک رات احملف رقمر‬
‫رکیا اور اں ےک حطرہ ےس وہایشر رانہ ےہ اور ہی ہک دنی اسالم‬
‫ںیم اس یک اجنگشئ ںیہن۔‬

‫ویکں ہک اہلل اعتیلٰ ےن املسمونں وک تحیصن رکیا ‪،‬اں ےک‬

‫ساےنم اہلل اک دنی ایبں رکیا واحب اور ملع اپھچیا رحام قرار دیا‬
‫ےہ اس ےیل ںیم ےن انمسب اھجمس ےہ ہک اےنپ املسمں‬
‫اھبویئں وک اس دبعب رپ ہیبنت یک اجےئ وج تہب ےس وکلمں ںیم‬
‫پ‬
‫ھتل یکچ ےہ اہیں یک ہک تہب ےس ولگ اےس دنی اک ہصح‬
‫ایخل رکےت ںیہ۔ اہلل اعتیلٰ املسمونں ےک احالت رگناں اور‬
‫اںیہن دنی یک ھجمس وبھج دےنی واال ‪ ،‬اںیہن قح رپ حالےن واال‬
‫اور یابت دقم رےنھک واال ےہ‪ -‬وہ رتہبنی اکرسار اور اقدر ےہ۔‬
‫یل ایپرے روسل ﷺ اں یک ا ل اور اں ےک ااحصت‬ ‫اہلل اعت ٰ‬
‫رپ درود و سالم یارل فرامےئ۔‬
‫‪84‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫فرہق واراہن امجںوتں یک رطف وسنمت وہےن اک مکح‬

‫س‪-‬رتحمم خیش ‪:‬ا ت دنی ےک داعہ وک دبیتع ولوگں ےک اقمےلب ںیم ایک‬
‫ومفق اایتخر رکےن یک تحیصن رکےت ںیہ‪ ،‬ایس رطح اخض وطر رپ‬
‫ونوجاونں ےک ےیل ا ت یک تحیصن ایک ےہ وج اےنپ ا ت وک فرہق واراہن‬
‫امجںوتں یک رطف وسنمت رکےت ںیہ (ارگہچ اں اک دوعی ٰدینی امجعب‬
‫اک وہ)؟۔‬

‫ح۔ مہ اےنپ امتم اھبویئں وک ہی تحیصن رکےت ںیہ ہک وہ ولوگں وک ایک اہلل‬
‫احبسہن و اعتیلٰٰ یک رطف وپری تمکح‪ ،‬رتہبنی تحیصن اور رنم ادنار وگتفگ ےک‬
‫درےعی یالںیئ اسیج ہک اہلل اعتیلٰ ےن ںیمہ مکح دیا ےہ ہک مہ ہرایک وک ایس‬
‫اینبد رپ دنی یک دوعت دںی اہیں یک ہک الہ دبعب وک یھب ہکبج وہ دبعب اک‬
‫ااہظر رکںی اور اں یک طلغ یاوتں اک ااکنر رکںی اچےہ وہ ہعیش وہں یا وکیئ اور‬
‫وہں۔ ومنم حب یھب دبعب وک دےھکی وت اس رپ واحب ےہ ہک رشیع‬
‫رطہقی وک دمرظن رےتھک وہےئ ىتح ادقملور اس اک ااکنر رکے‪-‬‬

‫‪85‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دبعب ےس رماد وہ اکم ےہ وج دنی ےک ادنر ولوگں ےن ااجید ایک اور اےس‬
‫دنی یک رطف وسنمت ایک احالہکن وہ اس ںیم ےس ںیہن ‪ -‬اس یک دلیل یبن‬
‫ﷺ ہی فرامں ےہ‪ :‬سج ےن امہرے اس دنی ںیم این اکم ااجید ایک وج اس‬
‫ںیم ےس ںیہن وت وہ رمدود ےہ اور یبن یلص اہلل ہیلع وملس ےن فرامیا‪ :‬سج ےن‬
‫وکیئ ااسی لمع ایک سج رپ ریما مکح ںیہن وت وہ رمدود ےہ۔ اس یک یئک متاںیل‬
‫ںیہ اسیج ہک رضف یک دبعب ‪،‬ازتعال یک دبعب‪ ،‬اراجء یک دبعب‪ ،‬وخارح‬
‫یک دبعب ‪،‬نشج دیع متالد ایبنل یک دبعب‪ ،‬ربقوں رپ امعرت انبےن یک‬
‫دبعب اور اں وک دجسم انبےن یک دبعب وریغہ۔ اں ولوگں وک تحیصن رکیا ‪،‬‬
‫ریخ یک رطف اں یک رامنہیئ رکیا ‪ ،‬وج ھچک اپہوں ےن ااجید رک راھک ےہ رشیع‬
‫داللئ یک روینش ںیم اس اک ااکنر رکیا ‪،‬اہجلت دور رکےن ےک ےیل اں وک‬
‫میلعت دانی ‪ ،‬اں وک رتہبنی رطےقی ےس اھجمسیا اور اں ےک ےیل داللئ واحض‬
‫رکیا واحب ےہ سایذ ےک وہ قح یات وبقل رکںیل ۔‬

‫راہ اں رمگاہ امجںوتں یک رطف اےنپ ا ت وک وسنمت رکیا وت اس اک رتک‬

‫واحب ےہ ‪ ،‬ہر ایک ےک ےیل رضوری ےہ ہک وہ اتکت اہلل اور سنب روسل‬
‫‪86‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ﷺ یک رطف یہ تبسن رےھک ۔ املسمونں وک اچےیہ ہک وہ اس اعمےلم‬

‫ںیم وپرے دصق و احالض ےک ساھت ایک دورسے اک اعتوں رکںی رھپ ہی‬
‫یلٰٰےن وسرہ اجمدہل فرامیا‪:‬‬
‫ویہ امجعب وہیگ سج ےک قلعتم اہلل اعت ٰ‬
‫ْ ْ‬‫ِّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ه‬ ‫ْ‬ ‫ََ ٓ‬ ‫ه‬ ‫ْ‬ ‫ُ ٰۗ َ‬
‫ُه ال ُمف ِّل ُح ْو َن‪‬‬ ‫حز َ‬
‫ب ّٰللا‬ ‫َّ‬
‫‪‬اول ِٕىك ِّ‬
‫حز ُ‬
‫ب ّٰللا ِّ ۭ اْل اِّن ِّ‬

‫(ہی حذایئ رکشل ےہ ا اگہ روہ کشیب اہلل ےک رگوہ واےل یہ اکایمت ولگ‬
‫ںیہ۔) اہلل اعتٰیلٰ ے ایس آتی رکہمی ںیم ان یک العامت ایبن رکےت وہےئ‬
‫َ‬
‫َيا ۗ ُّد ْو َ‬ ‫خر ُ َ‬ ‫ْٰ‬ ‫مرام‪:‬ا‪َْ  :‬ل ُ َ ْ ً ُّ ْ ُ ْ َ ه َ ْ ْ‬
‫ن‬ ‫َتد قوما ُي ِّمنون ِِّبِّلِّ وال َيو ِّم اْل ِِّّ‬ ‫ِّ‬
‫ۗ‬
‫ُ ْ َ َْ َ ُ ْ َ‬ ‫ۗ‬ ‫َ ْ َ ۗ َّ ه َ َ َ ُ ْ َ ٗ َ َ ْ َ ُ ْٓ ٰ‬
‫ُنا ا َِب َءُه ا ْو ابنا َءُه ا ْو‬ ‫ِم حاد ّٰللا ورسوله ولو َك‬
‫اْل ْْيَ َ‬ ‫ْ ُ ُْ ُ ْ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ٰۗ َ َ‬
‫ان‬ ‫م‬ ‫ُب‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ِف‬ ‫ك ك َت َ‬
‫ب‬ ‫اِّخواَنم او ع ِّشيْتم ۭ اول ِٕى‬
‫ِّ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ْ َْ َ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫ْ ُ َ ُْ ُُ ْ َ ه‬ ‫ٍ‬ ‫ُب ْ‬
‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ْ‬
‫ت َت ِّري ِِّم ُت َِّتا‬ ‫ٍ‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ِّ‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ۭ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ِّ‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫ِّ‬ ‫ُه‬ ‫وايد‬
‫َ ْ ُ ُ ٰۗ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ ه ُ َْ ُ‬
‫َّن ْ‬ ‫ْ َْٰ ُ ٰ‬
‫م َو َرض ْوا عنه ۭ اول ِٕىك‬ ‫َي ّٰللا ع‬ ‫دْي ِّفْيا ۭ ر ِّ‬ ‫اْلَنر خ ِّل ِّ‬
‫ال ُم ْفل ُح ْو َ‬ ‫ه ُ ُ ْ‬ ‫ْ ُ ه َ َ ٓ َّ ْ‬
‫ن ‪22‬؀‪‬‬ ‫ِّ‬ ‫ُه‬ ‫ِّ‬ ‫ّٰللا‬ ‫ب‬‫َ‬ ‫ز‬ ‫حزب ّٰللاِّ ۭ اْل اِّن ِّ‬
‫ح‬ ‫ِّ‬

‫‪87‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫( ٰاہلل اعتیلٰٰ رپ اور ایقمب ےک دں رپ اامیں رےنھک واولں وک ا ت اہلل اور اس‬
‫ےک روسل یک اخمتفل رکےن واولں ےس رےتھک وہےئ ہرزگ ہن یاںیئ ےگ وگ‬
‫وہ اں ےک یات یا اں ےک ےٹیب یا اں ےک اھبیئ یا اں ےک ہبنک (ےلیبق) ےک‬
‫زعبر یہ ویکں ہن وہں ےہ ولگ ںیہ نج ےک دولں ںیم اہلل اعتیل‬
‫ٰٰ ےن‬
‫اامیں وک ھکل دیا ےہ اور نج یک یادیئ اینپ روح ےس یک ےہ اور ںیہنج اں‬
‫وتنجں ںیم دالخ رکے اگ نج ےک ےچین رہنںی ہہب ریہ ںیہ اہجں ہی ہشیمہ‬
‫رںیہ ےگ‪ ،‬اہلل اں ےس رایض ےہ اور ہی اہلل ےس وخس ںیہ‪ ،‬ہی حذایئ رکشل‬
‫ےہ ا اگہ روہ کشیب اہلل ےک رگوہ واےل یہ اکایمت ولگ ںیہ۔)‬
‫اں ولوگں یک میظع افصت اہلل اعتیلٰٰ ےن وسرہ اذلاریات ںیم یھب ایبں‬
‫ٓ‬
‫َّ ْ ُ َّ ْ َ ْ َ ه‬
‫ۙ‪15‬؀ ٰاخذ ْ َ‬ ‫فرامیئ ںیہ‪ :‬اِّن المت ِّقي ِِّف ج‬
‫َّ ُ‬
‫ْي َما‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ن‬
‫ٍ‬ ‫و‬‫ع ُي ْ‬ ‫و‬ ‫ت‬
‫ٍ‬ ‫ن‬
‫ۭ‪16‬؀ ََك ُ ْ‬ ‫ُمسن ْ َ‬ ‫ٰ ٰ ُ ْ َ ُّ ُ ْ َّ ُ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ٰ َ ُ ْ‬
‫ُنا‬ ‫ي‬ ‫اتىهم رُبم ۭ اَِّنم َكُنا قبل ذلِّك ِّ ِّ‬
‫ُ ْ‬
‫ُه ي َ ْس َت ْغف ُر ْو َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ‬ ‫َ َْ‬
‫ْه َج ُع ْو َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ً‬
‫ن‬ ‫ِّ‬ ‫ار‬ ‫ْس‬ ‫ْل‬ ‫ِب‬ ‫و‬ ‫؀‬ ‫‪17‬‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ِم ال ْ‬
‫ي‬ ‫ِّ‬ ‫َل‬ ‫ق ِّل ْي‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ۗ‬
‫َ ْ َ ْ‬ ‫َ ْٓ َ‬
‫لساىِٕ ِّل والمحرو ِّم ‪19‬؀‪( ‬کشیب وقتٰی‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ِف ا ْم َوالِّه ْم َح ٌّق ل ِّ َّ‬
‫ِّ‬ ‫‪18‬؀ و ِّ‬

‫‪88‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫واےل ولگ پہسنوں اور ومشچں ںیم وہےگن۔ اں ےک رت ےن وج ھچک‬

‫اںیہن اطع فرامیا اےس ےل رےہ وہےگن وہ وت اس ےس ےلہپ یہ وکیناکر ےھت۔‬
‫وہ رات وک تہب مک وسیا رکےت ےھت اور حبص ےک وقت اافغتسر ایک رکےت‬
‫ےھت۔ اور اں ےک امل ںیم امےنگن واولں اور وسال ےس ےنچب واولں اک قح اھت ۔‬

‫یل یک امجعب ےہ ہی‬

‫ہی اں ولوگں یک افصت ںیہ وج اہلل اعت ٰ‬
‫اتکت اہلل اور سنب روسل ﷺ ےک عالوہ یسک زیچ یک دوعت‬
‫ںیہن دےتی اور ہی اس راےتس رپ ےتلچ ںیہ وج اس امب ےک‬
‫فلس اصنیحل ینعی احصہب رکام اور یانیعب اور ایکن راہ رپ ےنلچ‬
‫منہ‬
‫واولں اک ج ےہ۔‬
‫ہی ولگ امتم امجںوتں اور امتم رگووہں وک اتکت اہلل اور سنب‬
‫روسل ﷺ رپ اکردنب وہےن یک تحیصن رکےت ںیہ اور امتم‬
‫احتالیف اسملئ وک اتکت و سنب رپ شیپ رکےن یک دوعت دےتی‬
‫ںیہ اں ںیم ےس وج ھچک اتکت اہلل اور سنب روسل ﷺ ےک‬
‫وماقف وہ وہ قح ےہ اس وک ےل ایل اجےئ اور وج حالف وہ وہ‬

‫‪89‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یالط ےہ اس اک وھچریا واحب ےہ‪-‬‬

‫اس ٰاوصل ٰےک ٰشیپ ٰرظن ٰیسک ٰامجتع ٰےک امنیب وکیئ ٰمرق ٰںیہن ٰوہٰ‬
‫اوخان ٰانیملسمل ٰوہ ٰ‪,‬ااصنر ٰاہنسل ٰوہ‪ٰ ,‬حمیعۃ ٰرشيٰ وہ‪ٰ ,‬امجتع ٰغیلبت ٰوہ ٰ‪:‬اٰ‬
‫اس ٰےک ٰالعوہ ٰوکیئ ٰاورایسی ٰامجتع ٰوہ ٰوجاالسم ٰیک ٰرطف ٰوسنمب ٰوہٰ‬
‫۔اتکب ٰو ٰتنس ٰیک ٰدتوت ٰرپ ٰیہ ٰاافتق ٰو ٰااحتد ٰاوررتشمہک دہف ٰنکممٰ‬
‫وہٰاتکسٰےہٰاورٰامتمٰولگٰاکیٰامجتعٰنب ےتکسٰںیہٰسجٰوکٰالہٰاہنسلٰ‬
‫واامجلۃع ٰاہک ٰاجاتکس ٰےہ ٰہی ٰوہ ٰولگ ٰںیہ ٰوج ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰامجتع ٰےہٰ‬
‫اسٰےکٰدنیٰیکٰرصنتٰرک ےٰواےلٰاورٰاسٰیکٰرطفٰدتوتٰدےنیٰ‬
‫واےلٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰیسک ٰامجتع ٰےک ٰےیل ٰبصعت ٰ‪:‬ا ٰرگودنبی ٰٰرکان ٰرشتعی ٰرہطمہ ٰےکٰ‬
‫الخفٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪90‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫سجٰدجسمٰںیمٰٰربقوہاسںیمامنزٰڑپےنھٰاکٰمکح ٰ‬
‫س ‪-‬اکی ٰاھبیئ (م –أ‪-‬ن) ٰرصم ٰےس ٰوسال ٰرکےتںیہ ٰایک ٰاس ٰدجسمٰ‬
‫ںیمٰامنزٰاجزئٰےہٰسجٰںیمٰربقںیٰاپیئاجیتوہں؟۔ ٰ‬

‫ج۔ ٰوہ ٰاسمدج ٰنج ٰںیم ٰربقںی ٰوہ ٰان ٰںیم ٰامنز ٰہن ٰڑپیھ ٰاجےئ ٰانٰ‬
‫ربقوں ٰوک ٰااھکڑان ٰاور ٰان ٰیک ٰابایقت ٰوک ٰاعم ٰربقاتسن ٰںیم ٰدنف ٰرکانٰ‬
‫وابج ٰےہ ٰ۔رہ ٰربق ٰیک ٰابایقت ٰوک ٰاعم ٰوبقر ٰیک ٰرطح ٰاکی ٰلقتسم ٰربقٰ‬
‫ںیم ٰدنف ٰایک ٰاجےئ‪ٰ-‬ہی ٰ رہزگ اجزئ ٰںیہن ٰےہ ٰہک ٰیسک ٰدجسمٰںیم ٰربقوںٰ‬
‫وکٰابیقٰراھکٰاجےئ‪,‬اچےہٰوہٰیسکٰویلٰیکٰربقٰوہٰ‪:‬اٰیسکٰاعمٰااسننٰیکٰوہٰ‬
‫ویکو ہکنٰیبنٰرکمیٰﷺٰ ےٰاسٰےسٰعنمٰمرام‪:‬اٰاورٰڈرا‪:‬اٰےہٰ۔ٰایسٰوہجٰ‬
‫ےس ٰآپ ٰ ے ٰوہید ٰو ٰاصنریٰ ٰرپ ٰتنعل ٰمرامیئ ٰےہ‪ٰ -‬حیحص دن ےس ٰاثتبٰ‬
‫ےہ ٰہک ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬اہلل ٰاعتٰیلٰ ٰوہیدویں ٰاور ٰاسیعویئں ٰرپ ٰتنعلٰ‬
‫مرامےئ ٰاوہنں ٰ ے ٰاےنپ ٰویبنں ٰیک ٰربقوں ٰوک ٰدجسہ ٰاگہ ٰانبایل ٰاھت‪ٰ -‬اعہشئٰ‬

‫‪91‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ریضٰاہللٰاعتٰیلٰٰاہنعٰمرامیتٰںیہ‪ٰ:‬آپٰانٰےکٰاسٰلعفٰےسٰڈراٰرےہٰ‬
‫ےھتٰ‪-‬قفتمٰہیلع ٰ‬

‫ٰبج ٰام ٰہملس ٰاور ٰام ٰہبیبح ٰریض ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰامہنع ٰ ے ٰآوکپ ٰہشبح ٰےکٰ‬
‫رگاج ٰےک ٰقلعتم ٰاتب‪:‬ا ٰسج ٰںیم ٰاصتوری ٰںیھت ٰوت ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬اں‬
‫ولوگں ںیم حب وکیئ بتک انساں وفت وہ اجیا وت اس یک ربق رپ دجسم انبےت اور‬
‫اس ںیم وصتریںی انب داےتل‪ ،‬ہی ولگ اہلل ےک بردیک دبرتنی ولخمق ںیہ‬
‫ےگ۔ قفتمٰہیلع ٰ‬
‫اور فرامیا‪:‬ا اگہ وہاجو ہک مت ےس ےلہپ ولوگں ےن اےنپ ویبنں اور بتک ولوگں‬
‫یک ربقوں وک دجسہ اگہ انب ایل اھت مت ربقوں وک دجسہ اگہ ہن انبیا ںیم ںیہمت اس ےس‬
‫رواتک وہں۔(ملسم) دنجب نب دبع اہلل ریض اہلل ہنع ےس رواتی ےہ ہک‬
‫روسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰربقوں ٰوک ٰدجسہ ٰاگہ ٰانب ے ٰےس ٰعنم ٰایک ٰےہ ٰاورٰ‬
‫ااسی ٰرک ے ٰواولں ٰرپ ٰتنعل ٰمرامیئ ٰےہ ٰاور ٰہی ٰیھب ٰاتب‪:‬ا ٰہک ٰہی ٰدبرتنیٰ‬
‫ولگ ٰںیہ ٰذہلا ٰاس ٰٰےس ٰانچب ٰوابج ےہ ٰاور ٰہی ٰابت ٰولعمم ٰےہ ٰہکٰ‬

‫‪92‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫سج ٰ ے ٰربق ٰےک ٰاپس ٰامنز ٰڑپیھ ٰي ٰاس ٰےک ٰاورپ ٰدجسم ٰانبیئ ٰٰوت ٰاسٰ‬
‫ ے ٰربق ٰوک ٰدجسم ٰانب ٰد‪:‬ا ٰاس ٰےئل ٰوابج ٰےہ ٰےک ٰربقوں ٰوک ٰاسمدج ٰےسٰ‬
‫دور ٰایک ٰاجےئ ٰاور ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰےک ٰمکح ٰےک ٰاطمقب ٰدجسموں ںیم‬
‫ربقںی ٰہن ٰانبیئ ٰاجںیئ ٰاور ٰاس ٰتنعل ٰےس ٰاچب ٰاجےئ ٰوج ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیکٰ‬
‫رطف ٰےس ٰاس ٰصخش ٰےک ٰےیل ٰاصدر ٰوہیئ ٰےہ ٰوج ٰربقوں ٰرپ ٰاسمدجٰ‬
‫انباتٰےہٰویکو ہکنٰسجٰصخشٰ ےٰایسیٰدجسمٰںیمٰامنزٰڑپیھٰسجٰںیمٰربقٰ‬
‫ےہ ٰوت ٰاطیشن ٰاس ٰےک ٰےیل ٰوفت ٰدشاگن ٰوک ٰاکپران ٰ‪,‬ان ٰےس ٰدمدٰ‬
‫بلط ٰرکان ٰ‪,‬ان ٰےک ٰےیل ٰامنز ٰڑپانھاور ان وکدجسہ ٰرکان ٰزمنی ٰرک ٰدےٰ‬
‫اگ ٰرھپ ٰااسی ٰصخش ٰرشک ٰاربک ٰںیم ٰالتبم ٰوہاجےئ ٰاگ ٰ۔ہی ٰلمع ٰوہیدویںٰ‬
‫اور ٰاسیعویئں ٰاک ٰےہ ٰذہلا ٰان ٰیک ٰاخمتفل ٰاور ٰان ٰےک ٰرطےقی ٰاور ٰانٰ‬
‫ےکٰاسٰربےٰلمعٰےسٰدورٰرانہرضوریےہ۔ ٰ‬

‫ارگ ٰہی ٰربقںی ٰےلہپ ٰےس ٰوموجد ٰوہں ٰاور ٰان ٰرپ ٰدجسم ٰانب ٰدی ٰاجےئ ٰوتٰ‬
‫اس وک دہنممرکان اورزالئ رکان وابج ےہٰویکو ہکنٰہیٰدبتعٰےہ ٰاسیجٰہکٰ‬

‫‪93‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الہٰملعٰ ےٰاسٰیکٰواضتحٰیکٰےہ‪ٰ,‬ہیٰدرٰتقیقحٰاابسبٰرشکٰوکٰ‬
‫روےنکٰاوراسٰےکٰذراعئٰوکدنبرک ےیکٰانبءٰرپٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰٰاکی ٰٰہبش ٰوج ٰربق ٰرپتس ارثک ٰایبن ٰرکےت ٰںیہ ٰہک ٰیبن ٰﷺ ٰیک ٰربقٰ‬
‫یھبٰوتدجسمٰےکٰادنرٰےہ‪ٰ -‬‬

‫اسٰاکٰوجابٰہیٰےہٰاحصہبٰرکامٰریضٰاہللٰمہنعٰ ےٰآپٰوکٰدجسمٰںیمٰ‬
‫دنفٰںیہنٰایکٰاھتٰہکلبٰاوہنںٰ ےٰآوکپٰٰاعہشئٰریضٰاہللٰاعتٰیلٰٰٰاہنعٰےک‬
‫رھگٰںیمٰدنفٰایکٰاھتٰ۔ ٰ‬

‫بج ٰودیل ٰنب ٰدبعاکلمل ٰ ے ٰیلہپ ٰدصی ٰرجہی ٰےک ٰآرخ ٰںیم ٰدجسمٰ‬
‫ٰ ٰاہنع ٰوک ٰدجسمٰ‬
‫وبنی ٰیک ٰوتعیس ٰیک ٰوت ٰاس ٰ ے ٰرجحہ ٰاعہشئ ٰریض ٰاہلل ٰاعتٰیل‬
‫وبنیٰںیمٰاشلم ٰرکد‪:‬اٰ‪,‬ہیٰاسٰ ےٰرباٰاکمٰایکٰضعبٰالہٰملعٰ ےٰاےکسٰ‬
‫اس ٰلعف ٰرپ ٰااکنر ٰایک ٰنکیل ٰاس ٰ اک ااقتعد ٰہی اھت ٰہک ٰدجسم ٰںیم ٰوتعیس ٰےکٰ‬
‫احلظٰےسٰرجحےٰوکٰاشلمٰرکدانیٰوکیئٰانگہٰاکٰاکمٰںیہنٰذہلاٰیسکٰاملسمنٰ‬
‫ےک ٰےئل ٰاجزئ ٰںیہن ٰہک ٰوہ ٰاس ٰےک ٰاس ٰلعف ٰوک ٰربقوں ٰرپ ٰاسمدجٰ‬
‫‪94‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫انب ےٰ‪:‬اٰاسمدجٰںیمٰوفتدشاگنوکٰدنفٰرک ےٰیکٰدلیلٰانبےئٰویکو ہکنٰ‬

‫ہی ٰحیحص ٰااحدثی ٰےک ٰابلکل ٰانمیف ٰےہ ٰاور ٰہی ٰہک ٰہی ٰربقوں ٰواول ٰں ےکٰ‬
‫ذر ےعٰرشکرک ےٰےکٰاابسبٰںیمٰےسٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪95‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےبٰامنزٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪-‬ایکٰےبٰامنزٰاکمرٰےہٰاورٰتلمٰاالسمٰےسٰاخرجٰےہ؟ ٰ‬

‫ج‪ٰ-‬ےبٰامنزٰیکٰدوٰاحںیتلٰںیہٰ‪ٰ :‬‬

‫اول‪ٰ :‬ہک ٰوہ ٰامنز ٰیھب ٰںیہن ٰڑپاتھ ٰاور ٰاس ٰےک ٰووجب ٰاک ٰیھب ٰااکنرٰ‬
‫رکات ٰےہ ٰینعی ٰوہ ٰہی ٰاتہک ٰےہ ٰہک ٰامنز ٰاس ٰرپ ٰوابج ٰںیہن ٰےہ ٰاحالو ہکنٰ‬
‫وہ ٰاس ٰاک ٰفلکم ٰےہ ٰااسی ٰصخش ٰالہ ٰملع ٰےک ٰاامجع ٰیک ٰاینبد ٰرپ ٰاکمرٰ‬
‫ےہ۔ٰسجٰ ےٰیھبٰامنزٰےکٰووجبٰاکٰااکنرٰایکٰوتٰاسٰےکٰاکمرٰوہ ےٰ‬
‫رپ ٰاتم ٰاک ٰاامجع ٰےہ۔ ٰایس ٰرطح ٰیسک ٰابغل ٰمرد ٰ ے ٰراضمن ٰےکٰ‬
‫روزوں ٰےک ٰووجب ٰاک ٰااکنر ٰایک ٰ‪:‬ا ٰاطتق ٰوہ ے ٰےک ٰابووجد ٰٰجح ٰےکٰ‬
‫ووجبٰاکٰااکنرٰایکٰ‪:‬اٰزانٰےکٰرحامٰوہ ےٰاکٰااکنرٰایکٰاورٰاہکٰہکٰہیٰ ٰ‬

‫‪96‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الحل ٰےہ ٰ‪:‬ا ٰوسد ٰےک ٰرحام ٰوہ ے ٰاک ٰااکنر ٰایک ٰاور ٰاہک ٰہک ٰہی ٰالحل ٰےہٰ‬
‫وتٰاےسیٰصخشٰےکٰاکمرٰوہ ےٰرپٰاتمٰاکٰاامجعٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰدوم‪ٰ :‬سج ٰ ے ٰىتسس ٰاور ٰاکیلہ ٰیک ٰوہج ٰےس ٰامنز ٰوھچڑی ٰرگم ہی اامین‬
‫راتھک ٰےہ ٰہک ٰامنز ٰڑپانھ ٰوابج ٰےہ ٰوت ٰاس ٰےک ٰابرے ٰںیم ٰالہ ٰملعٰ‬
‫اک ٰاالتخف ٰےہ ٰضعب املعء ےک زندکی ااسی صخش اکمر ےہ اور اس اک رفک ‪ ,‬رفک‬
‫اربکےہ ٰاورٰاہکٰہکٰااسیٰصخشٰدارئہ ٰاالسمٰےسٰاخرجٰاورٰرمدتٰےہ‪,‬ہیٰ‬
‫ایس ٰصخش ٰیک ٰرطح ٰیہ ےہ ٰسج ٰ ے ٰامنز ٰےک ٰووجب ٰاک ٰااکنر ٰایک۔ٰ‬
‫ااسی ٰصخش ٰارگ ٰوفت ٰوہ ٰاجےئ ٰوت ٰاوکس ٰلسغ ٰہن ٰد‪:‬ا ٰاجےئ ٰ‪ٰ ,‬ایکس ٰامنزٰ‬
‫انجزہ ہن ٰڑپیھ ٰاجےئ ٰاور ٰہن ٰیہ ٰاملسمونں ٰےک ٰربقاتسن ٰںیم ٰدنف ٰایکٰ‬
‫اجےئٰ‪ٰ,‬اسٰےکٰرقیبی ٰاملسمنٰرےتشٰدارٰاسٰےکٰوارثٰںیہنٰںینبٰ‬
‫ےگ۔ ٰاسٰیکٰدلیلٰیبنٰﷺ ٰاکٰہیٰمرامنٰےہ‪ٰ:‬آدیمٰاورٰرفک ٰورشکٰ‬
‫ےکٰدرایمنٰمرقٰامنزاکٰوھچڑانٰےہٰ(ملسمٰ)ٰاسٰدحثیٰںیمٰاسٰےکٰ‬
‫رفکٰیکٰواضتحٰوموجدٰےہٰ– ٰ‬
‫‪97‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫بج ٰرفک ٰاور ٰرشک ٰقلطم ٰوطر ٰرپ ٰذرک ٰایک ٰاجات ٰےہ ٰوت ٰاس ٰےس ٰرمادٰ‬
‫رشک ٰاربک ٰےہ ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪ :‬امہرے اور رشمنیک ےک‬
‫درایمں فرق رکےن وایل زیچ امنر ےہ لہٰذا وج صخش امنر وھچر داتی ےہ وہ رفک‬
‫رکیا ےہ۔ (دنسمادمح )‬

‫ضعب الہ ملع اک ہی ایخل ےہ ہک اس وک اکمر ںیہن اہک اجےئ اگ ہکلب ہی لعف رفک‬
‫ارغص ےہ ویکو ہکن ہی صخش وتدیح یک وگایہ داتی ےہ وج ہک ٰ(الاہل اہلل دمحمروسل‬
‫اہلل)ےہ اورہیاامینیھبراتھکےہیکامنزاسرپمرضےہ۔ اوہنں ےامنز‬
‫وکزوکۃ‪,‬روزہ اورجحےکاسھتالم‪:‬اےہہکسج ےاےسوھچڑد‪:‬اوہانگہٰاگروت‬
‫ےہ نکیل اکمر ںیہن ۔ان اک انہک ےہ ہک ارگہچ اس ے تہب ڑبے رجم اک‬
‫اراکتبایکےہنکیلاسوہجےساےساکمرںیہناہکاجاتکس۔ ٰ‬

‫الہپ ٰوقل ٰحیحص ٰےہ(ینعی اترک امنز اکمر ےہ) ٰویکو ہکن ٰامنز ٰیک ٰاتیمہ ٰاورٰٰ‬
‫تمظعٰتہبٰز‪:‬ادہٰےہٰوجٰہکٰزوکۃٰ‪,‬روزہٰاورٰجحٰےسٰفلتخمٰےہ۔ ٰ‬

‫‪98‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰامنز ٰدرتقیقح ٰزوکۃ‪,‬روزہ ٰاور ٰجح ٰےس ٰںیہک ٰز‪:‬ادہ ٰاتیمہ ٰریتھک ےہ۔ٰ‬
‫اہشدنیتٰےکٰدعبٰامنزٰاکٰاقمم ورمہبتٰےہٰاورٰہیٰاالسمٰاکٰوتسنٰےہ۔ٰ‬
‫اسیج ٰہک ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ے مرام‪:‬ا‪ :‬اس دنی و ذمہب یک اینبد اسالم ےہ‬
‫اور اس اک وتسں امنر ےہ۔‬
‫ایس ٰرطح ٰدنسم ٰادمح ٰںیم ٰرتہبنی ٰدن ٰےک ٰاسھت ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰاکٰ‬
‫مرامن ٰدبعاہلل ٰنب ٰرمع ٰنب ٰاع ٰ ریض اہلل ہنع ےس ٰرموی ٰےہ ٰہک آپ‬
‫ ے ٰاکی ٰدن ٰاحصہب ٰارکام ٰیک ٰلفحم ٰںیم ٰامنز ٰاک ٰذرک ٰرکےت ٰوہےئٰ‬
‫مرام‪:‬ا‪ :‬وج صخش اس یک یادنبی رکے اگ وت ہی اس ےک ےئل ایقمب ےک دں‬
‫روینش‪ ،‬دلیل اور اجنت اک سنب نب اجےئ یگ اور وج صخش امنر یک یادنبی‬
‫ںیہن رکے اگ وت وہ اس ےک ےئل روینش دلیل اور اجنت اک سنب ںیہن ےنب یگ‬
‫اور وہ صخش ایقمب ےک دں اقروں‪ ،‬فروعں‪ ،‬اہامں اور ایب نب حلف ےک‬
‫اسھتوہاگ۔ ٰ‬

‫‪99‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ضعب املعء ےک زندکی ےب امنز اک رشح ان ولوگں ےک اسھت وہان اس ابت یک‬
‫دلیلےہہکوہاکمرےہ ینعیرفک اربکاکرمبکتےہویکو ہکناکمررسداروںےک‬
‫اسھتاساکرشحدلیلےہہکہیانیہیکرطحےہ۔‬

‫ٰ‬

‫‪100‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫امنزابامجتعاکمکح ٰ‬
‫س‪-‬امنز اب امجتع ڑپانھ وابج ےہ ‪:‬ا تنس ےہ اہکاجات ےہ ہک امجتع ےک‬
‫اسھت ڑپےنہ واےل وک وثاب وہات ےہ اور اےلیک ڑپےنہ واےل وک انگہ ںیہن‬
‫وہات۔ تہب ےس ولگ اس دحثی وک دلیل انبےت ںیہ ہک اب امجتع امنز اےلیک‬
‫امنزڑپےنھیکتبسناتسسیئدرےجز‪:‬ادہوثابریتھکےہ‪ ,‬نکیلارگوکیئرھگ‬
‫ںیم امنز ڑپےہ وت اےس انگہ ںیہن وہاگ ۔رتحمم خیش آپ اک اس ابرے ںیم ایک‬
‫ایخلےہ؟ ٰ‬

‫ج‪ٰ-‬ذموکرہتلیضفےکاسھتابامجتعامنزڑپانھوابجےہ‪,‬ابامجتعامنز‬
‫ادارکانیبنﷺٰےکاسمرامنیکاینبدرپوابجےہ۔ ٰ‬

‫آپ ے مرام‪:‬ا ‪:‬سج ے اذانینس اورامنز ےک ےیل احرضہن وہا وت اسیکامنز‬

‫ںیہنرگمہیہکاےسوکیئذعروہ۔ ٰ‬

‫انبابعسریضاہللاعتٰیلٰٰہنعٗےسوپاھچ ایذعرایکوہاتکسےہ؟ٰوتاوہنںٰ ٰ‬

‫‪101‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ ےمرام‪:‬ا‪:‬وخف‪:‬ارمض۔ ٰ‬

‫اکیانانیبآدیمروسلاہللﷺٰیکدختمںیماحرضوہااوررعضیکےھجم‬
‫وکیئدجسمںیمےلرکآ ےواال ںیہنایکےھجمااجزتٰ ےہہکںیمرھگںیمامنز‬
‫ڑپھایلٰرکوں؟یبنﷺٰ ےاسےسوپاھچایکںیہمتاذانانسئدیتیےہ؟‬
‫اس ےرعضایکیجاںوتآپ ےمرام‪:‬ا‪:‬رھپدجسمںیمامنزڑپوھ۔ ٰ‬

‫آپ ے مرام‪:‬ا‪ :‬ںیم ےن ارادہ رکایل ےہ ہک ںیم ایک ا دیم وک مکح دوں ہک وہ‬
‫ولوگں وک امنر ڑپاھےئ رھپ اں ا دویمں یک رطف اجوں وج امنر ےس ےھچیپ رہ‬
‫ےئگ ںیہ رھپ ںیم ڑکلیاں عمج رکوا ےک اں ےک رھگوں وک حال داےنل اک مکح‬
‫دوں ۔انب ٰوعسمد ٰریض ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰہنع ٰمرامےت ٰںیہ ٰمہ ٰ ے ٰداھکی ہکٰ‬
‫امنز ٰابامجتع ٰےس ٰویہ ٰےھچیپ ٰراتہ ٰاھت ٰوج ٰاکپ ٰانمقف ٰےہ ٰ‪:‬ا ٰرھپ ٰرمضیٰ‬
‫ےہٰ–ٰ ٰ‬

‫ریہ ٰہی ٰدلیل ٰہک ٰابامجتع ٰامنز ٰرھگ ٰںیم ٰاےلیک ٰامنز ٰڑپےنھ ٰےس ٰاتسسیئٰ‬
‫درےج ٰز‪:‬ادہ ٰوثاب ٰریتھک ٰےہ‪,‬اس ٰےس ٰرھگ ٰںیم ٰامنز ٰڑپےنھ ٰاک ٰوجازٰ‬
‫‪102‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اثتبٰںیہنٰوہاتٰہکلباساکوہفممہیےہہکابامجتعٰامنزٰالضفٰیھبٰےہٰ‬
‫اور ٰوابج ٰیھب ٰےہ ٰ۔ ذعر ٰواےل ٰصخش ٰاسیج ٰہک ٰرمضی ٰٰوریغہ ٰےکٰ‬
‫العوہٰوکیئٰیھبٰرمدٰرھگٰںیمٰامنزٰںیہنٰڑپھٰاتکس۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬

‫‪103‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ہلبطٰ‪,‬ابمتوکٰاورٰوسنارٰوریغہٰاامعتسلٰرک ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪ -‬اسلئ ٰاک ٰانہک ٰےہ ٰہک ٰامہرے ٰاں ٰوسڈان ٰںیم ٰضعب ٰوصایفءٰ‬
‫(النوبة)ٰاامعتسلٰرکےتٰںیہ ٰوجٰہلبطٰیکٰاکیٰمسقٰےہٰ‪ ,‬وہٰاےسٰذرکٰ‬
‫اذاکراور متلدیکاحملفٰںیمٰاامعتسلٰرکےتٰںیہٰ‪ٰ,‬وہٰولگٰابمتوکےتیپٰاورٰ‬
‫وسنار ٰاھکےت ٰںیہ ٰ‪ٰ ,‬اس ٰاک ٰاامعتسل ٰاہیں ٰرپ ٰاعم ٰےہ ٰرباہ رکم اس ٰاکٰ‬
‫مکحٰوا حٰمرامٰدںیٰاہللٰاعتٰیلٰآپٰوکٰربتکٰدے۔ ٰ‬

‫ٰج‪-‬ضعبٰوصایفءٰوہلٰوٰوبعلٰےکٰآالتٰےکٰاسھتٰابعدتٰرکےتٰںیہٰ‬
‫ےسیج ٰہلبط ٰ‪,‬رسیگن ٰاور ٰ درگیومیقیس ٰےک ٰآالت ٰسج ٰےس ٰان ٰوک ٰےبٰ‬
‫وہیش ٰاور ٰیشغ ٰےک ٰدورے ٰڑپان ٰرشوع ٰوہ ٰاجےت ٰںیہ ٰاس ٰیک ٰوکیئٰ‬
‫الص ٰںیہن ٰےہ ٰ‪ٰ ٰ-‬ہی ٰلعف ٰٰہن وت روسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰایک ٰےہ ٰاور ٰہنٰ‬
‫یہٰاحصہبٰرکامٰریضٰاہللٰمہنعٰےسٰااسیٰھچکٰاثتبٰےہ۔ٰٰ ٰ‬

‫ٰٰ ٰ‬
‫ذہلاٰرہاملسمنٰرپٰوابجٰےہٰہکٰوہٰاسٰوکٰرتکٰرکدےاورٰاہللاعتٰیل‬

‫‪104‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یکرحامرکدہزیچوںےکذر ےعایکسابعدتہنرکے۔انیقیٰاگانٰاگانٰ‪,‬ہلبطٰ‬
‫اجبان ٰاور ٰاس ٰرطح ٰیک ٰںیلفحم ٰدقعنم ٰرکان ٰانگہ ٰاک ٰاکم ٰےہ۔املسمن ٰوکٰ‬
‫اچےئہ ٰہک ٰوہ ٰایسی ٰزیچوں ٰےسابز رےہاور ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰاک ٰذرک ٰایس ٰرطحٰ‬
‫رکے ٰسج ٰرطح ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰالھکس‪:‬ا ٰےہ ٰٰہی ٰذرک ٰدجسمٰ‬
‫ںیم ٰوہ‪ٰ ,‬رھگ ٰںیم ٰوہ ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰیھب ٰہگج ٰرپ ٰوہ‪ٰ ,‬ایس ٰرطح ٰرقآن ٰدیجم ٰیکٰ‬
‫التوت ٰرھگ‪ ,‬دجسم ٰ‪:‬ا ٰیسک ٰیھب ٰہگج ٰرکے ٰنکیل ٰتنس ٰےک ٰاطمقب رک ےٰ‬
‫یکٰوکششٰرکے۔ ٰ‬

‫ٰذرک ٰیک ٰہی اخ ٰںیلفحم ٰنج ٰںیم ٰہلبط‪,‬رسیگن‪ٰ ,‬اگ ے ٰ‪:‬ا ٰوکیئ ٰیھب ااسی‬
‫اخ ٰالکم ٰڑپاھ ٰاجےئ ٰوتہی ٰدرتقیقح ٰوصویفں ٰیک ٰااجید ٰےہ ٰےسجٰ‬
‫اوہنں ٰ ے ٰابعدت ٰےک ٰےئل ٰاانپ اخ ٰاعشر ٰانب ٰراھک ٰےہ ٰسج ٰیک ٰوکیئٰ‬
‫الصٰںیہنٰےہ۔ ٰ‬

‫ہی ٰبس ٰاک ٰبس ٰانگہ ٰاک ٰاکم ٰاور ٰدبتع ٰےہ ٰسج ٰےس ٰرہ ٰاحل ٰںیم ٰابز‬
‫رانہ اچےیہ ٰاس ٰرپ ٰتہب ٰےس ٰالہ ٰملع ٰہیبنت ٰمرام ٰےکچ ٰںیہ ٰاسیج ٰہک ٰانبٰ‬
‫‪105‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫میق ٰرہمح ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰوریغہ۔اوہنں ے ٰان ٰیک ٰویطلغں ٰوک ٰوا ح ٰیھب ٰایکٰ‬
‫اورانٰوکٰہیبنتٰیھبٰیکٰےہہکٰہیٰرطہقیٰطلغےہاورحیحصٰںیہنٰےہٰاسٰ‬
‫وکٰرتکٰرکٰدانیٰاچےیہ۔ٰ ٰ‬

‫اہجں ٰکت ٰابمتوک ٰیک ٰابت ٰےہ ٰوت ٰہی ٰرحام ٰےہ ٰاچےہ ٰاس ٰوک ٰوساھگنٰ‬
‫اجےئ‪,‬انک ٰںیم ٰڑچاھ‪:‬ا ٰاجےئ ٰ‪:‬ا ٰرھپ ایپ ٰاجےئ ٰویکو ہکن ٰاس ٰںیم ٰتہبٰ‬
‫اصقنانت ٰںیہ۔ابمتوک ٰونیش ٰانگہ ٰےہاور ٰاےنپ ٰےب ٰامشر ٰاصقنانت ٰاورٰ‬
‫ابختث ٰیک ٰوہج ٰےس ٰرحام ٰےہ۔ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰامہرے ٰےئل ٰاپکٰ‬
‫زیچںیٰالحلٰیکٰںیہٰنجٰںیمابمتوکاورہشنآوراایشءاشلمںیہنںیہہکلب ٰ‬

‫ہیدنگیاورثیبخزیچںیںیہوجرحامںیہ۔ ٰ‬

‫رہ ومنم رپ وابج ےہ ہک وہ ان امتم زیچوں ےس دور رےہ وج اس ےک ےیل‬

‫دنی و داین ںیم اصقنن اک ابثع ںیہ ۔ اہلل احبسہن و اعتٰیلٰٰ مرامےت ںیہ‪ٰ:‬‬
‫ت‪(ٰ ‬آپ‬ ‫ك َما َذ ٓا ا ُ ِح َّل لَ ُه ْم ۭقُ ْل ا ُ ِح َّل لَ ُك ُم َّ‬
‫الطي ِّٰب ُ‬ ‫‪َ ‬يسْ ـــَل ُ ْو َن َ‬
‫ےس در‪:‬اتف رکےت ںیہ ان ےک ےئل ایک ھچک الحل ےہ؟ آپ ہہک دےئجی ہک‬
‫‪106‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫امتماپکزیچںیاہمترےےئلالحلیکںیئگںیہ)۔ٰاہللاعتٰیل ےاسآتی‬
‫رکہمیںیموا حرکد‪:‬اےہہکاس ےاےنپدنبوںےکےیلاپکزیچںیالحل‬
‫یک ںیہ ہکبج ابمتوک ان ںیم اشلم ںیہن ہکلب ہی ثیبخ اور دنگی زیچ ےہ وج ہک‬
‫رحام ےہ ایس رطح امتم ہشن آور زیچںی اسیج ہک رشاب ‪,‬حٰ اور گنھب‬
‫وریغہارگہچضعبولگانےکابرےںیمانتزعرکےتںیہ۔ ٰ‬

‫ومنم رپ وابج ےہ ہک وہ ان امتم زیچوں وک رتک رکے ‪ ,‬وج زیچںی اہلل‬

‫ٰ ے رحام رقار دی ںیہ ‪:‬ا وج یھب ان ےک اشمہب اایشء ںیہ بس ےس دور‬
‫اعتٰیل‬
‫رےہ۔یبن ﷺ ے مرام‪:‬ا ‪:‬وج اہبشت ےس چب ای اس ے اانپ دنی اور زعت‬
‫وفحمظ رکیل اور آپ ے مرام‪:‬ا ‪:‬وج زیچ ےھجت کش ںیم ڈاےل اس وک وھچڑ دو اور‬
‫وجکشوایلہنوہاسوکاایتخررکول۔ ٰ‬

‫‪107‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ومنم اہلل اعتٰیل یک رحام رکدہ اایشء ےک رقبی ںیہن اجات اوروج رحام ےس‬
‫اشمہب ںیہ ان ےس یھب دور اھباتگ ےہ اتہک رحام زیچوں ںیم واعق ہن وہ ۔اہلل‬
‫اعتٰیلمہبسوکاعتیفےسونازےاوردہاتیدے۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪108‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رشابٰاورٰہشنٰآورٰاایشٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪ -‬رشاب ٰےک ٰرحام ٰوہ ے ٰاک ٰمکح ٰوموجد ٰےہ ٰنکیل ٰاس ٰدور ٰںیم‬
‫وموجد ٰفلتخمٰہشنٰآورٰاایشءٰاکایکٰمکحٰےہٰوجٰہکٰروسلٰاہللٰﷺٰےکٰ‬
‫دور ٰںیم ٰںیہن ٰںیھت ٰاسیج ٰہک ٰہشن آور وگایلں ٰوریغہ ٰویکو ہکن ٰان ٰاایشء ٰاکٰ‬
‫اامعتسلٰرک ےٰواےلٰضعبٰولگٰاسٰابتٰوکٰامےننٰےکٰےئلٰایترٰںیہنٰ‬
‫ہک ٰان ٰہشن آور اایشء ٰاک ٰاامعتسل ٰانگہ ٰےہ ٰاحالو ہکن ٰہی ٰلقع ٰو ٰلسن ٰیکٰ‬
‫رخایب ٰاک ٰابثع ٰںیہ ٰاور ٰان یک ٰوہج ٰےس ٰیئک ٰاخدنان ٰربابد ٰوہ ٰےکچ ٰںیہٰ‬
‫اورٰانٰےک ٰربےٰارثاتٰاخدناونںٰیکٰ عایہٰاور ٰاملسمونںٰیک ٰربابدیٰ‬
‫یکٰوصرتٰںیمٰاظرہٰوہےکچٰںیہ؟۔ ٰ‬

‫ج‪ٰ ٰ-‬روسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰرشاب ٰاک ٰمکح ٰوا ح ٰرکد‪:‬ا ٰےہ ٰہیٰیسک ٰزیچٰ‬
‫ےسٰیھبٰانبیئٰیئگٰوہ۔آپٰ ےٰمرام‪:‬ا‪ٰ:‬رہٰہشنٰآورٰزیچٰرشابٰےہٰاورٰ‬
‫رہ ٰہشن ٰآور ٰزیچ ٰرحام ٰےہ ٰ‪ -‬اور ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬سج ٰیک ٰریثک ٰدقمار ٰہشن ٰالےئٰ‬

‫‪109‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اس ٰیک ٰلیلق ٰدقمار ٰیھب ٰرحام ٰےہ ٰ۔رہ ٰوہ ٰزیچ ٰوج ٰہشن ٰدیپا ٰرکےٰ‬
‫رحام ٰےہ ٰاھکان ٰوہ ‪ٰ ,‬انیپ ٰوہ ٰ‪,‬وگایلں ٰوہ ٰ‪:‬ا ٰابمتوکونیش ٰوہ ٰبس ٰاک بسٰ‬
‫رحام ٰےہ۔رہ ٰوہ ٰزیچ ٰوج ٰہشن ٰاک ٰابثع ٰاور ٰدنبوں ٰےک ٰےیل ٰاصقنن ٰدہٰ‬
‫وہٰروسلٰاہللٰٰﷺٰےکٰذموکرہٰمرانیمٰیکٰاینبدٰرپٰرحامٰےہ۔اھک ےٰ‬
‫ےنیپ ٰوایل ٰامتم ٰہشن ٰآور ٰاایشء ٰرحام ٰںیہ‪,‬رہ ٰہشن ٰآور ٰزیچ ٰرحام ٰےہ ٰاسٰ‬
‫یکٰدلیلٰیبن ٰﷺٰہکٰدنمرہجٰذلیٰمرانیم ٰںیہ۔ٰآپ ٰ ےٰمرام‪:‬اٰ‪:‬رہٰ‬
‫ہشن ٰآور ٰزیچ ٰرحام ٰےہ‪,‬اور مرام‪:‬ا‪:‬ےنیپ وایل وج زیچ یھب ہشن الےئ وہ رحام‬
‫ےہ‪ ,‬اور مرامي‪ :‬رہ ٰہشن ٰآور ٰزیچ ٰرشاب ٰےہ ٰاور ٰرہ ٰہشن ٰآور ٰزیچ ٰرحامٰ‬
‫ےہ ٰ‪ -‬اور ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬سج ٰیک ٰریثک ٰدقمار ٰہشن ٰالےئ ٰاس ٰیک ٰلیلق ٰدقمارٰ‬
‫یھب ٰرحام ٰےہ ۔ہی ٰمکح ٰاعم ٰےہ ٰامتم ٰرضراسں ٰوگایلں ٰہشن ٰآور ٰاایشءٰ‬
‫ےنیپ ٰوایل ٰوہں ٰ‪:‬ا ٰاھک ے ٰوایل ٰوہ ٰں اسیج ٰہک ٰشیشح ٰان ٰبس ٰںیم ٰہشنٰ‬
‫یکٰتلعٰوموجدٰےہاورانٰاکٰاامعتسلٰاصقننٰدہٰےہٰذہلاٰہیٰرحامٰےہ۔ٰ‬
‫ایسی ٰاایشء ٰنج ٰےس ٰہشن ٰوت ٰہن ٰوہ ٰرگم ٰاامعتسل ٰرک ے ٰواےل ٰےک ٰےیلٰ‬

‫‪110‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اصقنن ٰده ٰاور ٰوا ح ٰوطر ٰرپ ٰرضر ٰاک ٰابثع ٰوہں ٰوت ٰوہ ٰیھب ٰرحام ٰںیہٰ‬
‫اسیجٰہکٰابمتوکٰونیشٰوریغہٰ‪,‬ہیٰولوگںٰیکٰاعدتٰنبٰیکچٰےہٰاسٰےسٰ‬
‫ارگہچ ٰہشن ٰوت ٰںیہن ٰوہات ٰرگم ٰہی ٰاصقنن ٰدہ ٰےہ۔ ‪:‬اد ٰروھک ٰوج ٰاایشء ٰہشنٰ‬
‫آور ٰںیہ ٰوہ ٰاےنپ ٰہشن ٰیک ٰوہج ٰےس ٰاور ٰوج ٰاصقنن ٰدہ ٰںیہ ٰوہ ٰاےنپٰ‬
‫اصقنن‪ٰ ,‬ااسنین ٰدبن ٰوک ٰرخاب ٰرک ے ٰ‪ ,‬اور لقع وک زمکور رک ے ٰیک ٰوہجٰ‬
‫ےس ٰرحام ٰںیہ۔ ہی ٰہشن ٰآور ٰوگایلں ٰوہں ‪:‬ا ٰاھک ے ٰےنیپ ٰیک ٰاایشء ٰوریغہٰ‬
‫وہں ٰ‪ ,‬ایس ٰرطح ٰٰامرہ ٰاابطء ٰٰسج ٰزیچ ٰےک ٰاصقنن ٰدہ ٰوہ ے ٰیک ٰوگایہٰ‬
‫دںی ٰ‪:‬ا ٰرجتابت ٰےس ٰیسک ٰزیچ ٰاک ٰاصقنن ٰدہ ٰوہان ٰاثتب ٰوہاجےئ ٰوت ٰوہٰ‬
‫رحام ٰےہ ٰاور ٰاس ٰاک ٰاامعتسل ٰانگہ ٰےہ۔ ٰاس ٰیک ٰدلیل ٰیبن ٰﷺ ٰاک ٰہیٰ‬
‫مرامن ٰےہ‪ :‬یسک وک ہن ادتباء اصقنں اچنہپیا اجےئ اور ہن دبےل ںیم ۔اور اس‬
‫َ َ ُْ ُْ َْ ْ ُ ْ َ‬
‫ُك اِّٰل‬ ‫ٰ اک ہی مرامن ےہ ‪ :‬وْل تلقوا ِِّبي ِّ‬
‫دي‬ ‫یک دلیل اہلل اعتٰیل‬
‫ُ َ‬
‫الَتلك ِّة ‪( ‬اور اےنپ اہوھتں ہالکت ںیم ہن ڑپو)۔ اہللٰاعتٰیلٰ ےٰمہٰ‬
‫َّ ْ‬

‫رپ ٰرہ ٰوہ ٰزیچ ٰرحام ٰرقار ٰدے ٰدی ٰےہ ٰوج ٰامہرےلقع ٰاور ٰدبن ٰوکٰ‬
‫‪111‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اصقنن ٰاچنہپےئ ٰ‪:‬ا ٰرھپ ٰاس ٰںیمٰہشن ٰوہ ٰویکو ہکن ٰہی ٰزیچںی ٰلقعٰرپ ٰاحویٰ‬
‫وہ ٰاجیت ٰںیہ ٰاور ٰاوکس ٰاصقنن ٰاچنہپیت ٰںیہ ٰاور ٰیئک ٰمسق ٰیک ٰرخاویبں ٰاکٰ‬
‫ابثع ٰیتنب ٰںیہ ذہلا رحام ںیہ ۔ ٰہشن ٰںیم ٰدتھ ٰصخش ٰیھبک ٰلتق ٰرک ٰداتیٰ‬
‫ےہ‪,‬یھبک ٰزان ٰرکات ٰےہ ٰ‪,‬یھبک ٰوچری ٰ ٰرکات ٰےہ ٰاس ٰےک ٰالعوہ ٰیھب ٰہشنٰ‬
‫ںیم ٰتہب ٰےس ٰاسفد ٰاہنپں ٰںیہ ٰایس ٰےیل ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ‪:‬‬
‫اْل ْن َ‬‫ا َ ُّ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْٓ َّ َ ْ َ ْ ُ َ ْ ْ ُ َ ْ َ‬
‫‪َ‬ييھاال ِّ‬
‫صابُ‬ ‫ِس و‬ ‫ذْي امنوا اَِّّنا اْلمر وال َمي ِّ‬
‫ُ‬
‫اج َتن ُب ْو ُه ل َ َعلَُّكْ‬
‫َ ْ‬
‫نف‬ ‫ٰ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ ََ‬
‫ِّ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َْ َ ُ‬
‫ِّ‬ ‫ل الشيط ِّ‬ ‫واْلزْلم ِّرجس ِم َع ِّ‬
‫ُْ‬
‫تف ِّل ُح ْو َن ‪‬‬
‫(اے اامیں واول! یات ےہ ےہ ہک رشات اور وجا اور اھتں اور افل اکنےنل‬
‫ےک یاےسن سب دنگی یاںیت‪ ،‬اطیشین اکم ںیہ اں ےس یالکل اگل روہ یاہک مت‬
‫فالح یات وہ ) ۔ظفل (فاجتنبوہ) اں زیچوں ےک دشیذ رحام وہےن رپ‬
‫ٰٰ اک ہی فرامں‬
‫دلیل ےہ ینعی اں زیچوں ےس دور اھبوگ‪ ،‬اس یک متال اہلل اعتیل‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ َْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ن َواجت ِّن ُب ْوا ق ْول‬ ‫َث‬ ‫و‬‫اْل‬ ‫ِم‬‫ِّ‬ ‫س‬
‫ْ‬
‫ج َ‬ ‫الر‬ ‫وا‬‫ب‬‫اج َتن ُ‬‫ےہ‪ :‬ف‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬

‫‪112‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الز ْو ِّر ‪( ‬سپ ںیہمت وتبں یک دنگیگ ےس ےتچب رانہ اچےیہ اور وھجیٹ‬
‫ُّ‬

‫یات ےس یھب رپزیہ رکیا اچےیہ)۔ظفل (فاجتنبوہ) (فاترکوہ – وھچر‬

‫َّ َ ُ ْ ُ‬ ‫دو) ےس ریادہ غیلب ےہ ‪ -‬رھپ اہلل اعتیل ف‬
‫ْييد‬ ‫ٰٰ ےن رامیا‪ :‬اَِّّنا ِّ‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫ْ َ َ ْ ْ َ ۗ‬
‫ُك ال َعد َ‬
‫ُ‬
‫َيق َع بَ ْي َن ُ‬ ‫َّ ْ ٰ ُ َ ْ ُّ‬
‫اوة َوال َبغضاء ِِّف اْلم ِّر‬
‫ْ‬ ‫ن ان ْ ِّ‬ ‫الشيط‬
‫ََ ْ‬ ‫َّ ٰ‬ ‫ه َ َ‬ ‫َ َ ُ َّ ُ ْ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ‬
‫َع الصلو ِّة ۚ فهل‬ ‫ِّ‬ ‫و‬ ‫ِّ‬ ‫ّٰللا‬ ‫ر‬
‫ِّ‬ ‫ك‬ ‫ذ‬
‫ِّ‬ ‫َع‬ ‫ُك‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫ي‬‫و‬ ‫ِس‬
‫والم ِّ ِّ‬
‫ي‬
‫َْ ُ ْ َ ُ‬
‫ُت ُّم ْنَت ْو َن ‪( ‬اطیشں وت ویں اچاتہ ےہ ہک رشات اور وجےئ ہک‬ ‫ان‬

‫درےعی ےس اہمترے ا سپ ںیم دعاوت اور ضغب واعق رکا دے اور اہلل اعتیلٰٰ‬
‫یک یاد ےس اور امنر ےس ںیہمت یار رےھک ۔ وس ات یھب یار ا اجو۔رمعریض‬
‫اہلل عتہ ےن حب ہی ا بت رکہمی ینس وت ےنہک ےگل‪ :‬مہ رک‬
‫ےئگ ‪ ،‬مہ رک ےئگ ۔ اہلل اعتیلٰ ےن امہرے ےئل ہی یات واحض‬
‫رکدی ےہ ہک رشات‪ ،‬وجا ‪ ،‬امقریاری وریغہ دنگے اور اطیشین‬
‫اامعل ںیہ اور ہی اں ےک دشیذ رحام وہےن یک دلیل ےہ‪-‬اہلل‬
‫ٰٰ ےن فرامیا‪( :‬فاجتنبوہ‪ -‬اں ےس یالکل اگل روہ) رھپ فرامیا‪:‬‬
‫اعتیل‬
‫‪113‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫َ َ َّ ُ ْ ُ ْ ُ‬
‫یل ےن‬
‫‪‬لعلُك تف ِّلحون ‪( ‬یاہک مت اکایمت وہ اجو ) ۔اہلل اعت ٰ‬
‫َ‬ ‫ْ‬

‫اکایمیب وک اں اکومں ےس ےنچب ےک ساھت رشموط رک دیا ےہ‬

‫اور ہی یات یھب واحض رک دی ےہ ہک ہی اکم دعاوت دینمش اور‬
‫ڑلایئ اک یاعب ںیہ ذہلا الہ اسالم رپ واحب ےہ ہک وہ اں‬
‫زیچوں ےس دور اھبںیگ اور دورسوں وک یھب اں اومر وک رتک‬
‫رکےن یک تحیصن رکںی اور وج وکیئ ااسی رکے اس وک روںیک ‪-‬‬
‫واہلل المسنعاں وال وحل وال وقہ اال یاہلل۔‬

‫‪114‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ابمتوک ونیش اور اس یک رخیذوفروحب اک مکح‬

‫س‪-‬ابمتوکونیش اک ایک مکح ےہ ایک ہی رحام ےہ یا رکموہ ےہ اور‬
‫ابمتوک انچیب اور اس یک اجترت رکیا اسیک ےہ ؟‬
‫ح‪ -‬ابمتوک ونیش رحام ےہ ویکہکن ہی ثیبخ زیچ ےہ اور اس ےک‬
‫یل ےن اےنپ‬‫اامعتسل ںیم تہب ےس اصقنیات ںیہ ہکبج اہلل اعت ٰ‬
‫دنبوں ےک ےئل یاک زیچںی اھکےن ےنیپ ےک ےیل حالل ہکبج‬
‫ثیبخ زیچںی رحام قرار دی ںیہ۔‬
‫َ ُ ْ َ َ َ َ ٓ ُ َّ َ ُ ُ ْ‬
‫حل له ْم ۭقل‬ ‫یل فرامےت ںیہ‪ :‬ي ْسـ ـَٔلونك ماذا ا ِّ‬ ‫اہلل اعت ٰ‬
‫ُ‬
‫ت‪( ‬ا ت ےس دریاتف رکےت ںیہ اں ےک ےئل‬ ‫الطي ٰب ُ‬ ‫اُح َّل لَ ُ‬
‫ُك َّ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬

‫ایک ھچک حالل ےہ؟ ا ت ہہک دےئجی ہک امتم یاک زیچںی اہمترے ےئل حالل‬
‫یک ںیئگ ںیہ)۔اہلل اعتیلٰ ےن اےنپ یبن دمحمﷺ یک وسرہ ارعاف‬
‫ْ‬
‫َ ُ ُ ُ ْ ْ َ ْ‬
‫ںیم تفص ایبں رکےت وہےئ فرامیا‪َ :‬يمرُه ِِّبلمعرو ِّ‬
‫ف‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬

‫َ َُ ُ‬ ‫َّ ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ ُ ُّ َ ُ‬ ‫َ َْٰ ُ ْ َ‬

‫ت وُي ِّرم‬ ‫َع المنك ِّر وُيِّل لهم الط ِّيب ِّ‬‫ِّ‬ ‫ويَّنىهم‬

‫‪115‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ْ‬ ‫َ‬
‫ْي ُم اْل ٰۗـب ِٕىث ‪( ‬وہ اں وک بتک یاوتں اک مکح فرامےت ںیہ اور بری‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫عل ِّ‬
‫یاوتں ےس عنم رکےت ںیہ اور یازیکہ زیچوں وک حالل انبےت ںیہ اور دنگی‬
‫زیچوں وک اں رپ رحام فرامےت ںیہ )۔‬
‫ابمتوک یک امتم ںیمسق ثیبخ ںیہ اور ہی ابیطت ینعی یازیکہ‬
‫زیچوں ںیم سالم ںیہن ایس رطح امتم ہشن ا ور اایشء ثیبخ ںیہ‬
‫ابمتوک ہن یہ وت انیپ اجبر ےہ اور ہن یہ اس یک اجترت اجبر ےہ‬
‫ویکہکن اس ےک اصقنیات میظع اور ااجنم تہب برا ےہ۔‬
‫ذہلا ہر اس املسمں رپ وفرا وتہب رکیا ‪ ،‬اہلل اعت ٰ‬
‫یل یک رطف‬
‫روجع رکیا ‪ ،‬وج ھچک وہ ےلہپ رک اکچ اس رپ رشدنمہ وہیا اور اس‬
‫لعف یک رطف ہن ولےنٹ اک اکپ زعم رکیا رضوری ےہ وج ابمتوک‬
‫ونیش یا رھپ اس یک اجترت رکیا ےہ۔وج اہلل اعتیلٰ ےس یچس وتہب‬
‫یل یھب اس ےک گتاوہں وک اعمف رک داتی ےہ‪-‬‬ ‫رکے اہلل اعت ٰ‬
‫َ ه َ ً َ ُّ َ ْ‬
‫یل ےن فرامیا‪ :‬وُتُبا اِّٰل ّٰللا ِّ ِّ‬
‫ال ُم ْؤم ُن ْونَ‬
‫ِّ‬ ‫َج ْيعا ايه‬ ‫َ ُ ْ ُ ْٓ‬ ‫اہلل اعت ٰ‬

‫‪116‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ُْ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫ُك تف ِّل ُح ْو َن‪ (‬اے املسمونں! مت سب ےک سب اہلل یک انجت‬
‫ل َعل ْ‬

‫ب‬‫ن ََت َ‬ ‫ِِّن لَ َغ َّف ٌ‬

‫ار ل ِّ َم ْ‬ ‫ںیم وتہب رکو یاہک اجنت یاو )۔ اور فرامیا‪َ :‬وا ْ‬
‫ِّ‬
‫َ ٰ َ َ َ َ َ َ ً ُ َّ ْ َ ٰ‬
‫اْلا ُث اهتدى‪( ‬اہں کشیب ںیم اںیھن شخب‬ ‫َعل ص ِّ‬‫واِم و ِّ‬

‫دےنی واال وہں وج وتہب رکںی اامیں الںیئ کین لمع رکںی اور راہ راتس رپ‬
‫یھب رںیہ ) ۔ یبن ﷺ ٰ ے مرام‪:‬ا ‪ٰ:‬وتہب ےلھچپ امتم انگوہں یک اعمیف اک ببس‬
‫ےہاورٰا ت ےنمرام‪:‬ا‪:‬سج ےانگہےسوتہبرکیلوہاےسییہےسیجاساکوکیئ‬
‫انگہںیہن۔ ٰ‬
‫مہ اہلل اعتٰیل ےس داع رکےت ںیہ ہک وہ املسمونں ےک احالت رتہب مرامےئ اور‬
‫اںیہن رشتعییک اخمتفل ےس ےنچبیکوتقیفاطع مرامےئ ‪,‬ےبکش وہ ےننسواال‬
‫اوروبقلرک ےواالےہ۔ ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬

‫‪117‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رمدٰوزنٰاکٰاالتخط ٰ‬
‫ہی ٰاغیپم ٰدبعازعلزی ٰنب ٰدبعاہلل ٰنب ٰابز ٰیک ٰرطف ٰےس ٰرہ ٰاس ٰاملسمنٰ‬
‫اھبیئٰاورٰنہبٰےکٰےیلٰےہٰوجٰیھبٰاسٰوکٰڑپےھ۔ٰاہللٰاعتٰیلٰےھجمٰاورٰ‬
‫امتم ٰاملسمونں ٰوک ٰیکین ٰےک ٰاکم ٰرک ے ٰاور ٰدباعت ٰو ٰرخاافت ٰاورٰ‬
‫انگوہںٰےسٰےنچبٰیکٰوتقیفٰدےٰ۔ ٰ‬
‫االسلمٰمکیلعٰورحمتۃٰاہللٰورباکہتٰ‪-‬اامٰدعب‪ٰ :‬‬
‫ٰوظع ٰو ٰتحیصن ٰےک ٰواابجت ٰںیم ٰےس ٰےہ ٰہک ٰںیم ٰاکی ٰاےسی ٰاکم ٰرپٰ‬
‫ہیبنترکوں ٰسجٰرپٰاخومش ٰرانہٰاعطقٰحیحصٰںیہنٰےہٰہکلبٰاسٰےسٰانچبٰ‬
‫اورٰدورٰرانہٰوابجٰےہ۔ہیٰہلئسمرمدوزناکاالتخطٰےہ۔ ٰ‬
‫ٰضعب ٰاجلہ ٰمسق ٰےک ٰولگ ٰفلتخم ٰاقمامت ٰرپ ٰاور ٰویتسبں ٰںیم ٰریغٰ‬
‫رحمم ٰےک ٰاسھت ٰاالتخط ٰںیم ٰوکیئ ٰرحج ٰوسحمس ٰںیہن ٰرکےت ٰاور ٰاےسٰ‬
‫اےنپٰآابںؤٰادجادٰیکٰاعداتٰاتبےتٰںیہٰاورٰہیٰیھبٰےتہکٰںیہٰہکٰانٰیکٰ‬
‫تینٰاصفٰےہٰ۔مہدےتھکیںیہ ٰہکٰتورتٰاےنپٰاخودنٰےکٰاھبیئ(دویر)‬

‫‪118‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫‪:‬ا ٰاینپ ٰنہب ٰےک ٰاخودن(ونہبیئ)‪:‬ا ٰاےنپ ٰاچچ ٰزاد ٰاھبویئں ٰ(زکن) ‪:‬ا ٰدرگیٰ‬
‫ریغ ٰرحمم ٰرہتش ٰداروں ٰےک ٰاسھت ٰریغب ٰرشیع ٰاجحب ٰےک ٰےب ٰرپواهٰ‬
‫وہرکٰىتھٹیبےہ۔ ٰ‬
‫ہی ٰابت ٰولعمم ٰےہ ٰہک ٰاکی ٰٰاملسمن ٰتورت ٰےک ےیل ٰا یبن ٰرمدوںٰ‬
‫ےس ٰرپدہ ٰرکان ٰاور ٰان ےسرہچہ ٰاپھچان ٰوابج ٰےہ۔ ٰاس ٰےک ٰوابجٰ‬
‫وہ ے ٰرپ ٰرقآن و ٰتنس ٰاور ٰاامجع ٰفلس ٰاصنیحل ٰےس ٰداللئ ٰوموجدٰ‬
‫َْ ُ ْ‬ ‫َ ُْ ْ ُْ ٰ‬
‫ن‬ ‫ض َ‬ ‫ت يغض‬ ‫ںیہ۔ ٰاہلل ٰاحبسہن ٰواعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬وقل ل ِّلمؤ ِّم ِّ‬
‫ن‬
‫َّ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ َ ُ َّ َ َ ُ ْ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫َت َّ‬
‫ن‬ ‫دْي ِّزين‬ ‫ب‬‫ي‬ ‫ْل‬‫و‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ر‬ ‫ف‬ ‫ن‬‫ظ‬ ‫ف‬‫ُي‬‫و‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ار‬ ‫ِم ا َ ْب َ‬
‫ص‬
‫ِّ ْ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ ِّ‬
‫َّ َ ٰ ُ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ْ َ ُ‬
‫ن ۠‪‬‬ ‫ج ُي ْوُب َّ‬
‫ِّ ِّ‬ ‫لَع‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ُ‬
‫ْضْب ِِّب ِّ ِّ‬
‫ر‬ ‫م‬ ‫اِّْل ما ظهر ِّمَّنا ولي ِّ‬

‫(املسمں وعروتں ےس وہک ہک وہ یھب اینپ اگنںیہ یچین رںیھک اور اینپ‬
‫تمصع ںیم فرق ہن ا ےن دںی اور اینپ رتنی وک طاہر ہن رکںی وساےئ اس ےک‬
‫وج طاہر ےہ اور اےنپ رگابیونں رپ اینپ اوراینھں داےل رںیہ ) ٰ۔اور مرام‪:‬ا‪:‬‬

‫‪119‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫ۗ ْ‬
‫ال ُم ْؤمن ْيَ‬ ‫َ َ َٰ َ‬ ‫َّ ُّ ُ ْ َ ْ‬ ‫ا َ ُّ َ‬
‫‪َ‬يْها الن ِِّب قل ِّْلزو ِّ‬
‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اجك وبن ِّتك ونِّساء‬ ‫َ‬
‫ِّ ِّ‬
‫ٰ َ َ ْ ا َ ْ ُّ ْ ْ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ُْ ْ َ ََ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِبن ۭ ذلِّك ادِن ان يعرفن فَل‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬
‫ْين ِم جَل ِّبي ِّ ِّ‬ ‫يد ِّني عل ِّ‬
‫غ ُف ْو ًرا َّ‬‫ُْ َْ َ َ َ َ ه ُ َ‬
‫ح ْ ًْي ‪( ‬اے یبن! اینپ ویبویں ےس‬ ‫ِّ‬ ‫ر‬ ‫ُيذْي ۭ وَكن ّٰللا‬

‫اور اینپ اصحثرادویں ےس اور املسمونں یک وعروتں ےس ہہک دو ہک وہ اےنپ‬

‫اورپ اچدرںی لنکایا رکںی۔ اس ےس تہب دلج اں یک انشحب وہاجیا رکے یگ‬
‫رھپ ہن اتسیئ اجںیئ یگ اور اہلل اعتیلٰٰ ےنشخب واال رہمیاں ےہ)۔‬
‫(ابلجب)ٰےسرمادوہاچدرےہوجدوےٹپےکاورپوہیتےہوج ابع‪:‬اےکاقمئ‬
‫اقمم ےہ۔ ٰام المونینم ام ہملس (رض) یتہک ںیہ ہک حب ا بت رکہمی‬
‫«يدنين عليهن من جالبيبهن» "(وہ اےنپ اورپ اچدر لنکا ایل رکںی)‬
‫یارل وہیئ وت ااصنر یک وعرںیت اس رطح ںیتلکن ہک ایسہ اچدروں یک وہج ےس‬
‫ااسی اتگل وگیا اں ےک رسوں رپ وکےئ ےھٹیب وہےئ ںیہ۔‬
‫ذموکرہ ا یات رکہمی اس یات یک واحض دلیل ںیہ ہک وعرت‬
‫ےئلیک اانپ رس‪ ،‬اےنپ یال ‪،‬اینپ رگدں‪ ،‬اانپ ہنیس اور رہچہ ریغ رحمم‬
‫‪120‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رمدوں ےس داھینتا واحب ےہ اور ریغ رحمم ےک ساےنم اں‬

‫اعضاء ںیم ےس یسک اک یھب وھکسان رحام ےہ۔ سنب ںیم ےس اس‬
‫ےک داللئ ہی ںیہ ‪:‬حب یبن یلص ﷺ ےن وعروتں وک دیعاگہ‬
‫یک رطف نکلنے اک مکح دیا وت اں ںیم ےس یسک ےن اہک‪ :‬اہلل ےک‬
‫روسلﷺ حب مہ ںیم ےس یسک ےک یاس برعق ہن وہ وت اس وک یاہر نکلنے‬
‫ںیم ھچک رحح ےہ؟ ا ت ےن فرامیا ‪ :‬اس ےک ساھت وایل وک اچےیہ ہک وہ اانپ‬
‫برعق اےس اراھےل(اخبری ‪,‬ملسم) ہی ٰدحثی ٰدلیل ٰےہ ٰہک ٰاحصایبتٰ‬
‫یک ٰہی ٰاعدت ٰیھت ٰٰہک ٰوہ ٰاےنپ ٰاورپ ٰاکی ٰڑبی ٰاچدر ٰاوڑےھ ٰریغب ٰںیہنٰ‬
‫یتلکن ٰیھت ٰاوریبن ٰرکمی ٰﷺ ٰ ے ٰاںیہن ٰریغب ٰابلجب ٰ(مسج وک لمکم‬
‫ڈاھےنپنوایلاچدر)ےکٰےنلکنٰیکٰااجزتٰںیہنٰدی۔ ٰ‬
‫ئ‬
‫قفتم ہیلع رواتی ےہ ہک ٰامٰالمونینم ٰاعہشئ ٰریض ٰاہلل ٰاہنع ٰمرامیت ںیہہک‬
‫روسل اہلل ﷺیک رجف یک امنر ںیم ا ت ےک رمہاہ ھچک املسمں وعرںیت یھب‬
‫اینپ اچدروں ںیم یٹپل وہیئ احرض وہیت ںیھت اور حب وہ اےنپ رھگوں وک‬
‫واسپ وہںیت وت اانت ادنھثرا وہیا ہک وکیئ صخش وعروتں وک اچہپں ہن اتکس اھت۔ٰ‬
‫‪121‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اور اں ےس یہ رموی ےہ ہک یبن ﷺارگ ا ح یک وعروتں ےک احالت‬

‫دھکی ےتیل وت اںیہن رضور دجسموں ںیم ا ےن ےس عنم فرام دےتی ےسیج ینب‬
‫ارسالیئ یک وعروتں وک عنم رکدیا ایگ اھت۔ ہی دحثی دلیل ےہ ہک اجحب اور‬
‫رتس احصہب رکام یک توروتں یک اعدت یھت وج اس اتم ےک بس ےس رتہبنی‬
‫اور اہلل اعتٰیل ےک اں بس ےس زعت واےل ‪ٰ,‬االخق وآداب ےک احلظ ےس‬
‫بس ےس ایلع ٰ‪ ,‬اامین ےک احلظ ےس اکلم رتنی اور لمع ےک احلظ ےس بس‬
‫ےسرتہبنیولگےھتوہدورسےولوگںےکےئلکینرامنہےھت۔‬

‫ام المونینم رضحت اعہشئ ریض ٰاہلل ٰاہنع ٰیتہک ںیہ ہک مہ رفس ےک دوراں‬
‫احلت ارحام ںیم یبن رکمی ﷺےک رمہاہ ےھت اور ارحام یک وہج ےس امہرے‬
‫متہ ےلھک وہےئ ےھت اور امہرے قربی ےس اقےلف زگرےت ‪ ،‬انچہچن حب وکیئ‬
‫اقہلف امہرے ساےنم ےس زگریا وت مہ ںیم ےس ہر وعرت رپدہ یک رغض ےس‬
‫اینپ اچدر اےنپ رس رپ یاں رک اےنپ متہ رپ اس رطح دال یتیل یھت ہک وہ اچدر‬
‫اس ےک متہ وک ہن یتگل اور بجاقہلفامہرےاسےنمےسزگراجاتوتمہاانپہنم ٰ‬

‫‪122‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وھکلدےتےھت۔(اوبداںؤد‪,‬دنسمادمح)۔ ٰ‬

‫اس رواتی ںیم ہی اافلظ بج وسار امہرے رقبی آےت وت مہ ںیم ےس رہ‬
‫اکی تورت اینپ ڑبی اچدر اےنپ رس رپ رھک رک رہچے رپ ڈال یتیل‪ ,‬دلیل ےہ‬
‫ہکرہچےاکرپدہوابجےہویکو ہکنارحامیکاحتلںیماہجںا یبنرمدہنوہ‬
‫واں رہچہ الھک رانھک رشموع ےہ وت اس ےس ہتپ الچ ہک بج رشیع وطر رپ وکیئ‬
‫اممتعنہنوہوتریچاڈاھانپنوابجےہ۔ ٰ‬

‫بجٰمہٰےبرپدیگٰاورٰتورتٰےکٰرہچہٰالھکٰرےنھکٰرپٰوغرٰرکےتٰںیہٰوتٰ‬
‫ہتپ ٰاتلچ ٰےہ ٰہک ٰاس ٰںیم ٰتہبٰاسری ٰرخاایبں ٰںیہ ٰنج ٰںیم ٰےس ٰاکیٰ‬
‫وہٰہنتفٰےہٰوجٰتوروتںٰےکٰرہچہٰالھکٰرےنھکٰیکٰوہجٰےسٰمنجٰاتیلٰےہٰوج‬
‫اہجں ٰرش ٰاور ٰاسفد ٰاک ٰببس ٰےہ ٰواں ٰتوروتں ٰےس ٰایح ٰےک ٰمتخ ٰوہ ےٰ‬
‫اورٰرمدوںٰےکٰےیلٰہنتفٰاکٰاکٰابثعٰےہ۔ ٰ‬

‫ذموکرہٰداللئٰےسٰہیٰابتٰوا حٰےہٰہکٰا یبنٰرمدوںٰیکٰوموجدیگ ٰ‬

‫‪123‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰںیمٰتورتٰاکٰرہچہٰالھکٰرانھکٰ‪ٰ,‬الگٰ‪ٰ,‬ہنیسٰ‪ٰ,‬ابزوٰاورٰڈنپایلںٰ‪:‬اٰ‪:‬اٰمسجٰاکٰ‬
‫وکیئٰہصحٰا یبنٰرمدوںٰےکٰےیلٰاظرہٰرکانٰرحامٰےہ۔ٰایسٰرطحٰریغٰ‬
‫رحممٰرمدوںٰےکٰاسھتٰولختٰ(اہنتیئںیمااٹھکوہان)ٰيٰریغرحممٰرمدوںٰ‬
‫ےک اپس ٰریغب ٰرپدہ ٰےک ٰاجان ٰرحام ٰےہ ٰویکو ہکن ٰبج ٰتورت ٰرہچہ ٰالھکٰ‬
‫رےنھک ٰںیم ٰاور ٰٰےب ٰرپدہ ٰوہ ٰرک ٰابرہ ٰےنلکن ٰںیم ٰاےنپ ٰآپ ٰوک ٰرمدوںٰ‬
‫ےکٰرباربٰےھجمسٰوتٰاسٰےسٰایحٰمتخٰوہٰاجیتٰےہٰاورٰوہٰرمدوںٰیکٰڑیھبٰ‬
‫ںیم ٰدالخ ٰوہ ے ٰںیم ٰرشم ٰوسحمس ٰںیہن ٰرکیت‪ٰ ,‬ہی ٰتہب ٰڑبا ٰہنتف ٰاورٰ‬
‫میظعٰاسفدٰےہ۔ ٰ‬

‫اکی ٰدن ٰیبنﷺ ٰدجسم ٰےس ٰابرہ ٰرشتفی ٰالےئ ٰوت ٰداھکی ٰہک ٰرمد ٰاورٰ‬
‫تورںیت ٰراےتس ٰںیم ٰاےھٹک ٰاج ٰرےہ ٰںیہ ٰوت ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬مت وعرںیت‬
‫رپے وٹہ راہتس ےک درایمں ںیم انلچ اہمترا قح ںیہن‪،‬اہمترے ےئل راوتسں‬
‫ےک انکروں رپ انلچ رضوری ےہ۔انچہچن اس ےک دعب وعرت دویار ےس گل‬
‫رک یتلچ یھت اس اک ڑپکا دویار ےک رھکدے نپ یک وہج ےس دویار ںیم ایک اجیا‬

‫‪124‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫َ ُْ‬
‫اھت۔ ٰانب ٰریثک ٰرہمح ٰاہلل ٰٰ ے ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰاس ٰمرامن‪ٰ ‬وقل‬
‫َْ ُ ْ َ ْ َْ‬ ‫ْ ُْ ٰ‬
‫ار ِّهن ٰ‪(ٰ ‬املسمں وعروتں ےس‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬
‫ت يغضضن ِم ابص ِّ‬ ‫ل ِّلمؤ ِّمن ِّ‬

‫وہک ہک وہ یھب اینپ اگنںیہ یچین رںیھک) یک ٰرشتحی ٰںیم ٰمرام‪:‬ا‪ :‬تورت ٰےکٰ‬
‫ےیل ٰا یبن ٰرمدوں ٰےک ٰاسےنم ٰرہچہ ٰوھکانل ٰرحام ٰاور ٰاس ٰوک ٰڈاھانپنٰ‬
‫وابج ٰےہ ٰ۔ایس ٰرطح ٰا یبن ٰرمد ٰےک ٰاسھت ٰولخت(اہنتیئ ںیم ااٹھک‬
‫وہان) ٰاور ٰان ٰےس ٰاالتخط ٰ‪:‬ا ٰان ےس اصمہحف ٰرکان ٰرحام ٰےہ۔اہلل ٰاعتٰیلٰ‬
‫ ےٰدنمرہجٰذلیٰآتیٰرکہمیٰںیمٰانٰولوگںٰیکٰلیصفتٰایبنٰیکٰےہٰ‬
‫َ ُْ‬
‫ٰ ے مرام‪:‬ا‪ :‬وقل‬ ‫وج ٰاس ٰیک زتنی ٰدھکی ٰےتکس ٰںیہ۔ اہلل اعتٰیل‬
‫ج ُهنَّ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ ْ َ ْ َْ‬
‫ِّ‬ ‫ْ ُْ ٰ‬
‫ار ِّهن وُيفظن فرو‬ ‫ت يغضضن ِم ابص ِّ‬ ‫ل ِّلمؤ ِّمن ِّ‬
‫ْب ِِّبُ ُمر ِّهنَّ‬ ‫ْض ْ َ‬ ‫َ َ ُ ْ ْ َ ْ َ َ ُ َّ َّ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ‬
‫ِّ‬ ‫دْي ِّزينَتن اِّْل ما ظهر ِّمَّنا ولي ِّ‬ ‫وْل يب ِّ‬
‫ن اَوْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫ن اِّْل ل ِّ ُب ُع ْول َِّت َّ‬ ‫َ ٰ ُ ُ ْ َّ َ َ ُ ْ ْ َ ْ َ َ ُ‬
‫َت َّ‬ ‫دْي ِّزين‬
‫ِّ‬ ‫ُبن ۠ وْل يب ِّ‬ ‫لَع جيو ِّ ِّ‬
‫َ َ ۗ‬ ‫َ َ ۗ‬ ‫ۗ‬ ‫ۗ‬
‫ن اَوْ‬ ‫َ‬
‫ن ا ْو ا ْب َنا ِّء ب ُ ُع ْول َِّت َّ‬ ‫ن ا ْو ا ْب َناىِٕه َّ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ن ا ْو ٰا َِب ِّء بُ ُع ْول َِّت َّ‬ ‫ٰا َِبىِٕه َّ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬

‫‪125‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫ۗ‬
‫ن اَوْ‬ ‫ن ا ْو ن ِّ َساىِٕه َّ‬
‫َ‬ ‫َْ َ َ‬
‫ِن ا َخ ٰو ِّْت َّ‬
‫ن او ب ْٓ‬ ‫اَن َّ‬ ‫َ‬
‫و‬
‫َّ َ ْ َ ْٓ ْ‬
‫ِّخ‬ ‫ا‬ ‫ِن‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫اَن‬ ‫ا ِّْخ َ‬
‫و‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ْ ْ َ ِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ه ْ َ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ َْ ُُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اْلرب ِّة ِم‬ ‫وِل ِّ‬ ‫َّ‬
‫ي ا ِّ‬ ‫ما ملكت اْياَنن ا ِّو الت ِّب ِّعي غ ِّ‬
‫ٰ‬ ‫ْ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ٰ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ت‬ ‫ذْي َل يظهروا لَع عور ِّ‬ ‫ل ال ِّ‬ ‫الطف ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ال ا ِّو‬ ‫الرج ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ْ َ َ َ ُْ‬ ‫َ‬ ‫ۗ‬
‫ْ‬ ‫ُيف ْ َ‬ ‫َ ِّ َ َ َ ْ ْ َ ْ ُ‬
‫ي ِِّم‬ ‫ن ل ِّ ُيعلم ما ِّ‬ ‫ج ِّله َّ‬
‫ْضْب ِِّبر ِّ‬ ‫النساء ۠ وْل ي ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ُ‬ ‫َ ه َ ً َ ُّ َ ْ‬
‫ن ل َ َعلَُّكْ‬ ‫ال ُم ْؤم ُن ْو َ‬ ‫َج ْيعا ايه‬ ‫ز ْي َنَت َّ َ ُ ْ ُ ْٓ‬
‫ِّ‬ ‫ن ۭ وُتُبا اِّٰل ّٰللا ِّ ِّ‬ ‫ِّ ِّ ِّ‬
‫ُْ‬
‫تف ِّل ُح ْو َن‪( ‬املسمں وعروتں ےس وہک ہک وہ یھب اینپ اگنںیہ یچین‬
‫رںیھک اور اینپ تمصع ںیم فرق ہن ا ےن دںی اور اینپ رتنی وک طاہر ہن رکںی‬
‫وساےئ اس ےک وج طاہر ےہ اور اےنپ رگابیونں رپ اینپ اوراینھں داےل رںیہ‬
‫اور اینپ ا راشئ وک یسک ےک ساےنم طاہر ہن رکںی وساےئ اےنپ اخودنوں ےک یا‬
‫اےنپ وادل یا اےنپ ک ر ےک یا اےنپ ڑلوکں ےس یا اےنپ اخودن ےک ڑلوکں ےک‬
‫یا اےنپ اھبویئں ےک یا اےنپ وجیتھبں ےک یا اےنپ اھبوجنں ےک یا اےنپ لیم‬
‫وجل یک وعروتں ےک یا عالومں ےک یا اےسی ونرک اچرک رمدوں ےک وج‬

‫‪126‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وہشت واےل ہن وہں یا اےسی وچبں ےک وج وعروتں ےک رپدے یک یاوتں‬

‫ےس علط ںیہن اور اس رطح رور رور ےس یاوں امر رک ہن ںیلچ ہک اں یک‬
‫وپدیشہ رتنی ولعمم وہاجےئ‪ ،‬اے املسمونں! مت سب ےک سب اہلل یک‬
‫انجت ںیم وتہب رکو یاہک اجنت یاو ۔)‬
‫راہ اخودن اک اھبیئ یا نہب اک اخودن یا اچچراد ‪ ،‬اخہل راد اور امومں‬
‫راد اھبیئ یا اس رطح ےک دورسےولگ وت ہی رحمم ںیہن ںیہ۔‬
‫اں ےک ےیل اجبر ںیہن ہک وہ وعرت ےک رہچے وک دںیھکی‬
‫اور ہن یہ وعرت ےک ےیل اجبر ےہ ہک وہ اں یک وموجدیگ ںیم‬
‫اانپ رہچہ وھکےل ویکہکن اس ںیم میظع ہنتف ےہ۔ہبقع نب اعرم‬
‫ریض اہلل عتہ ےس روابت ےہ ہک روسل اہلل ﷺ ےن فرامیا‪:‬‬
‫وعروتں ےک یاس (اہنتیئ ںیم) اجےن ےس رپزیہ رکو‪ ،‬ایک ااصنری صخش‬
‫ےن اہک اہک‪ ،‬دویر ےک قلعتم ا ت اک ایک مکح ےہ؟ ا ت ےن فرامیا ‪:‬دویر وت‬
‫ومت ےہ (ینعی اس ےس ریادہ انچب اچےئہ) ۔‬
‫ل‬
‫(ا حمو) ےس رماد اخودن اک اھبیئ ‪ ،‬اس اک اچچ ‪،‬یایا وریغہ ںیہ‬

‫‪127‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اور ہی مکح اس ےیل ےہ ہک وہ رھگ ںیم ریغب یسک کش اور‬

‫راکوت ےک دالخ وہےت ںیہ نکیل وہ طقف اخودن ےک قریبی‬
‫رےتش دار وہےن یک وہج ےس رحمم ںیہن ںیہ۔ اس انب رپ یسک‬
‫یھب وعرت ےک ےئل اجبر ںیہن ےہ ہک وہ اں ےک ےئل اینپ‬
‫رتنی اک ااہظر رکے ارگہچ وہ بتک اور یااامتعد یہ ویکں ہن‬
‫وہں؟ ویکہکن ذموکرہ ا بت رکہمی ںیم اہلل اعتیلٰ ےن نج ولوگں‬
‫ےک ےیل رتنی طاہر رکےن یک ااجرت دی ےہ اں ںیم اخودن‬
‫اک اھبیئ اس اک اچچ اور اچچ ےک ےٹیب وریغہ سالم ںیہن ںیہ۔‬
‫روسل اہلل ﷺ ےن فرامیا‪ :‬وکیئ رمد یسک وعرت ےک ساھت اہنتیئ ںیم‬
‫ہن ےھٹیب وساےئ اس ےک ہک اس اک رحمم اس ےک ساھت وہ –(قفتم ہیلع )‬
‫رحمم ےس رماد وہ رمد ےہ سج ےک ساھت ہشیمہ ےک ےئل ااکس‬
‫اکنح رحام وہ اچےہ وت بسن یا راضعب یک اینبد رپ وہ یا داامد‬
‫اور رسس وہےن ےک اابتعر ےس اسیج ہک یات‪ ،‬اٹیب‪،‬اھبیئ‪،‬اچچ‬
‫امومں‪،‬رسساورداامد وریغہ۔‬

‫‪128‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫روسل اہللﷺےن اس ےیلعنم فرامیا ےہہک ںیہک ااسی ہن وہ ہک‬

‫اطیشں اں ےک ےیل رمگایہ اک اجل اھچبےئ ‪ ،‬اور اں وک اسفد اور‬
‫ووسوسں ںیم منتال دے اور اں ےک ےیل گتاہ وک مرنی رکےک‬
‫شیپ رکے ‪ -‬روسل اہلل ﷺےن فرامیا ‪:‬وکیئ ا دیم یسک وعرت‬
‫ےک ساھت اہنتیئ ںیم ااھٹک ہن وہ ورہن رسیتا اطیشں وہاگ۔اس وک‬
‫اامم ادمح ےن رمع نب حظات ریض اہلل عتہ ےس روابت ایک ےہ۔‬
‫ضعب وکلمں ںیم اس اینبد رپ رمد و رں اک احتالط یایا اجیا ےہ ہک‬
‫ہی اں یک اور اں ےک کلم ےک یاستذوں یک اعدت ےہ وت اں‬
‫وک اچےیہ ہک وہ اس بری اعدت ےک اخہمت ےک ےیل اےنپ‬
‫وسفنں ےس اہجد رکںی اور اس برایئ وک متخ رکےن ےک ےیل‬
‫اس ےک حالف ہلصیف نک حتگ رکںی یا ہک زعںیت وفحمط وہ‬
‫یل اور اس ےک روسل ﷺ ےک مکح ےک‬
‫ںیکس اور اہلل اعت ٰ‬
‫اطمقب یکین اور وقتی ےک اکومں ںیم ایک دورسے اک اعتوں‬
‫وہےکس۔ اں ولوگں وک اچےیہ ہک وج ھچک وہ رک ےکچ اس رپ اہلل‬

‫‪129‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰٰ ےس وتہب رکںی اور یکین اک مکح دےنی اور برایئ ےس روےنک‬
‫اعتیل‬
‫ںیم وپری وکشش رکںی ‪ ،‬ایس رپ اقمئ رںیہ اور قح یک رصنت‬
‫ںیم اور یالط وک یالط یابت رکےن ںیم یسک مالمب رکےن‬
‫واےل یک وکیئ رپوا ہن رکںی ‪،‬ضعب ولوگں اک ذماق اورازہتساء‬
‫اںیہن اس راہتس ےس ہن اٹہےئ۔‬
‫ایک املسمں رپ واحب ےہ ہک وہ اہلل اعت ٰ‬
‫یل یک رشتعی رپ‬
‫وپری راضورتبغ ےک ساھت لمع رکے اور اےکس یاعب رےہ‪،‬‬
‫اہلل اعتیلٰ ےک ااعنامت ںیم رتبغ رےھک اور اس ےک ذعاوبں ےس‬
‫دریا رےہ ارگہچ اس اعمےلم ںیم اس اک سب ےس قریبی اور‬
‫وبحمت صخش یہ اس یک اخمتفل رکے۔ ایسی وخاہسات اور‬
‫اعدات یک ریپوی رکیا اجبر ںیہن ےہ نج وک اہلل اعتیلٰ ےن‬
‫رشموع قرار ںیہن دیا ویکہکن اسالم قح ‪ ،‬دہابت اور ادتعال اک‬
‫دنی ےہ۔اس دنی ںیم رتہبنی احالق اوررتہبنی اامعل یک دوعت‬
‫ےہ اور وج ھچک اس ےک حالف ےہ اس ےس عنم ایک ایگ ےہ۔‬

‫‪130‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یل ےس داع ےہ ہک وہ ںیمہ اور امتم املسمونں وک اینپ‬

‫اہلل اعت ٰ‬
‫راضدنمی بیصن فرامےئ اور مہ سب وک امہرے وسفنں ےک‬
‫رشور اور برے اامعل ےس وفحمط رےھک ےب کش وہ رت رکمی‬
‫ےہ اور امہرے ایپرے یبن دمحم ﷺ‪،‬اں یک ا ل اور اں ےک‬
‫ااحصت رپ درود و سالم وہں ۔ السالم مکیلع ورہتمح اہلل وبراکہت۔‬

‫‪131‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ریا اک رجم اور اس ےک ارثات ےس ےنچب اک رطہقی‬

‫س‪ -‬وج صخش ریا ےسیج رجم ںیم منتال وہایگ وہ وت اس ےس‬
‫اکٹھچرا یاےن ےک ےیل اس رپ ایک واحب ےہ؟۔‬
‫ح‪ -‬ریا تہب برا رحام لعف اور ریبکہ گتاہ ےہ۔اہلل اعتیلٰ ےن‬
‫رشموکں ‪،‬ےب گتاہ افراد ےک اقولتں اور راوینں ےس اں ےک‬
‫وخانفک گتاہ اور حيبق رتنی لعف یک وہج ےس منہج ںیم ہشیمہ ےک‬
‫ےیل دلیل و وخار وہ رکرےنہاور دوہرے ذعات اک ودعہ ایک ےہ۔‬
‫َ َّ ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ه ٰ ً ٰ َ‬
‫ن مع ّٰللا ِّ اِّلــها اخ َر‬ ‫ذْي ْل يدعو‬ ‫اہلل اعتیلٰ ےن فرامیا‪ :‬وال ِّ‬
‫ُنن َۚ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ ْ َ َّ ْ َ َّ َ ه ُ َّ ْ َ َ َ َ ْ‬
‫َي ُ ْ‬ ‫ق وْل‬ ‫وْل يقتلون النفس ال ِِّت حرم ّٰللا اِّْل ِِّبْل ِّ‬
‫َ َ ْ َّ ْ َ ْ ٰ َ َ ْ َ َ َ ً ۙ ُّ ٰ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ‬
‫َيم‬ ‫وِم يفعل ذلِّك يلق اَثما ‪68‬؀يضعف له العذاب‬
‫َٰ َ َ َ َ َ‬
‫ِم ََت َ‬‫ْ ٰ َ ِّ َ َ ْ ُ ْ ْ هٖ ُ َ ً ڰ َّ َ ْ‬
‫َعل‬ ‫ب واِم و ِّ‬ ‫ال ِّقيمة وُيلد ِّفي مهاًن ‪69‬؀ اِّْل‬
‫ه ُ َ ٰ ْ َ َ ٰ‬ ‫ً َ ُ ٰۗ َ ُ ُ‬
‫تۭ‬ ‫اْلا فاولىك ي َ‬ ‫ِّ‬ ‫َع َ ًَل َ‬
‫َ‬
‫ْتم حسن ٍ‬ ‫دل ّٰللا س ِّـيا ِِّّ‬ ‫ِّ‬ ‫ب‬ ‫ِٕ‬ ‫ص‬

‫‪132‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫َ َ َ ه ُ َ‬
‫غ ُف ْو ًرا َّ‬
‫ح ْ ًْي ‪70‬؀ ‪( ‬اور اہلل ےک ساھت یسک دورسے‬
‫ِّ‬ ‫ر‬ ‫وَكن ّٰللا‬

‫ٰٰ ےن عنم‬
‫وبعمد وک ںیہن اکپرےت اور یسک اےسی صخش وک ےسج لتق رکیا اہلل اعتیل‬
‫رکدیا وہ وہ زجب قح ےک لتق ںیہن رکےت ہن وہ ریا ےک رمبکت وہےت ںیہ‬
‫اور وج وکیئ ہی اکم رکے وہ اےنپ اورپ تخس ویال الےئ اگ۔ اےس ایقمب ےک‬
‫دں دوہرا ذعات ایک اجےئ اگ اور وہ دلت و وخاری ےک ساھت ہشیمہ ایس ںیم‬
‫رےہ اگ۔ وساےئ اں ولوگں ےک وج وتہب رکںی اور اامیں الںیئ اور بتک اکم‬
‫رکںی‪ ،‬اےسی ولوگں ےک گتاوہں وک اہلل اعتیلٰٰ ویکینں ےس دبل داتی ےہ اہلل‬
‫ےنشخب واال رہمیاین رکےن واال ےہ۔)‬
‫ارگ ٰوکیئ ٰصخش ٰان ٰںیم ٰےس ٰیسک ٰرجم ٰںیم ٰالتبم ٰوہ ٰوت ٰاےس ٰاچےیہ ٰہکٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰےس ٰوفرا ٰیچس ٰوتہب ٰرکے‪ٰ,‬رھپ ٰاامین ٰاصدق ٰاور ٰلمع ٰاصحلٰ‬
‫ےس ٰاس ٰیک ٰا عاع ٰیھب رکے ٰ۔یچس ٰوتہب ٰہی ٰےہ ٰہک ٰااسنن ٰاس ٰانگہ ٰوکٰ‬
‫وفرا ٰوھچڑ ٰدے‪,‬اس ٰی ٰرشدنمہ ٰوہ ٰاور دوابرہ ٰاس ٰیک ٰرطف ٰہن ٰولےنٹٰ‬
‫اک ٰاکپ ٰاور ٰاچس ٰزعم ٰرکے۔ہی (وتہب) ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰذعاوبں ٰاک ٰوخف ٰ‪ٰ,‬‬

‫‪133‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اس ٰیک ٰتمظع اک ارقار‪ٰ ,‬اس ٰےس ٰوثاب ٰیک ٰادیم ٰاور ٰاس ٰےک ٰذعاوبںٰ‬
‫ن‬ ‫ِِّن لَ َغ َّف ٌ‬
‫ار ل ِّ َم ْ‬ ‫ےس ےنچب ےک ےیل ٰوہ ٰ۔ اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪َ :‬وا ْ‬
‫ِّ‬
‫َ َ َ ٰ َ َ َ َ َ َ ً ُ َّ ْ َ ٰ‬
‫اْلا ُث اهتدى‪( ‬اہں کشیب ںیم اںیھن‬ ‫َعل ص ِّ‬ ‫َتب واِم و ِّ‬
‫شخب دےنی واال وہں وج وتہب رکںی اامیں الںیئ بتک لمع رکںی اور راہ‬
‫راسب رپ یھب رںیہ –) ٰ‬
‫رہ ٰاملسمن ٰرمد ٰاور ٰتورت ٰرپ ٰوابج ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰاس ٰاحفیش ٰاور ٰاسٰ‬
‫یک ٰرطف ٰےل ٰاج ے ٰواےل ٰامتم ٰواسلئ ٰےس ٰلمکم ٰوطر ٰرپ ٰاانتجبٰ‬
‫رکے ٰاور ٰوج ٰھچک ٰاس ٰ ےٰیلھچپ ٰزدنیگ ٰںیم ٰایک ٰےہ ٰاس ٰرپ ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ‬
‫ےس ٰوفرا ٰوتہب ٰٰرکے ٰ‪,‬اہلل ٰاعتٰیل ٰیچس ٰوتہب ٰرک ے ٰواولں ٰیک ٰوتہب ٰیھبٰ‬
‫وبقلٰرکاتٰےہٰاورٰانٰےکٰانگوہںٰوکٰیھبٰاعمفٰرکاتٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪134‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫تشمٰزین‪ٰ,‬ولاتطٰاورٰاجونروںٰےسٰدبٰیلعفٰرک ےٰاکٰ‬
‫مکح ٰ‬
‫س‪ٰ ٰ -‬اےسی ٰصخش ٰاک ٰایک ٰمکح ٰےہ ٰسج اک ٰدتویٰ ٰوہ ٰہک ٰوہ ٰزان ٰےس ٰےنچبٰ‬
‫ےک ٰےئل ٰتشم ٰزین ٰرکات ٰےہ ٰزین ٰولاتط ٰاک ٰایک ٰمکح ٰےہ ٰاور ٰوج ٰاجونرٰ‬
‫ےس ٰدبیلعف ٰرکے ٰاس ٰےکابرے ںیم ایک مکح ےہ ٰہی یھب وا ح رکدںی ہکٰ‬
‫انٰولوگٰںرپٰایکٰدحٰوابجٰوہیتٰےہٰ؟۔ ٰ‬

‫ج‪-‬املسمنٰےکٰےئلٰتشمٰزینٰرکانٰرحامٰےہ۔۔ٰینعیٰاےنپٰاھتٰےسٰ‬
‫افدئہٰااھٹان۔۔ٰاسٰیکٰدلیلٰاہللٰاعتٰیلٰاکٰمرامنٰےہٰسجٰںیمٰومونمںٰ‬
‫َ َّ ْ َ ُ ْ‬
‫ذْي ُه‬ ‫یک ٰافصت ٰایبن ٰیک ٰیئگ ٰںیہ۔اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬وال ِّ‬
‫م ا َ ْو َما َملَكَتْ‬
‫لَع ا َ ْز َواجه ْ‬‫ْ ٰ ُ ْ َ ۙ َّ َ ا‬
‫ِّْل‬
‫ا‬ ‫۝‬ ‫‪Ĉ‬‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ظ‬ ‫ف‬ ‫ح‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ج‬ ‫ل ُف ُر ْ‬
‫و‬
‫ِّ ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ْ َٰ َ َ َۗ ٰ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َ َّ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ ْ ْ َ ۚ َ َ‬
‫ن ابتٰغ وراء ذلِّك‬ ‫اْياَنم ف ِّاَنم غي ملو ِّمي ‪Č‬۝ َف ِّ‬
‫َ ُ ٰۗ َ ُ ُ ْ ٰ ُ‬
‫فاول ِٕىك ُه العدون ‪Ċ‬۝‪(ٰٰ ‬وج اینپ رشم اگوہں یک افحتظ رکےن‬
‫ۚ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬

‫‪135‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫واےل ںیہ۔ زجب اینپ ویبویں اور تیکلم یک ولیذویں ےک ًانیقی ہی مالمننوں ںیم‬
‫ےس ںیہن ںیہ۔ وج اس ےک وسا ھچک اور اچںیہ ویہ دح ےس اجتور رک اجےن‬
‫واےل ںیہ ‪)-‬‬
‫را ٰوقم ٰولط ٰاک ٰلمع ٰےسج ٰولاتط ٰاہک ٰاجات ٰےہ ٰ۔۔ینعی ٰرمدوں ٰےسٰ‬
‫وہشت ٰوپری ٰرکان۔۔ ٰوت ٰہی ٰتہب ٰڑبا ٰانگہ ٰےہ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰوقم ٰولطٰ‬
‫ےک ٰاس ٰلمع ٰیک ٰرقآن ٰدیجم ٰیک ٰیئک ٰآ‪:‬ات ٰںیم ٰذمتم ٰایبن ٰمرامیئٰ‬
‫ےہ ٰ۔ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰہی ٰیھب ٰربخ ٰدی ٰےہ ٰہک ٰداین ٰںیم ٰوقم ٰولط ٰےسٰ‬
‫ےلہپ ٰیسک ٰ ے ٰاس ٰاحفیش ٰاک ٰاراکتب ٰںیہن ٰایک ٰےہ۔اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰانٰ‬
‫ولوگںٰوکٰانٰےکٰاس ٰانگہٰ‪,‬رفکٰوٰرمگایہٰٰاورانمرامین ےک ببس ٰذعابٰ‬
‫ےس دواچر رک د‪:‬ا‪ٰ ,‬اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰاینپ ٰاتکب ٰںیم ٰاےکن ٰرھگوں ٰوک ٰزنیمٰ‬
‫ںیمٰداسنھ ےٰاورٰانٰرپ ٰرھتپوںٰیکٰابرشٰاکٰذترکہ ٰایکٰےہ۔مہٰاےنپٰ‬
‫اور ٰامتم ٰاملسمونں ٰےک ٰےیل ٰاےسی ٰااعفل ٰےس ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰاعتیفٰ‬
‫بلطٰرکےتںیہ۔ ٰ‬

‫‪136‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ٰولاتطٰیکٰزساٰلتقٰےہٰاچےہٰوکیئونکارا ٰوہٰ‪:‬اٰاشدیٰدشہوہ ٰرشبہکیطٰ‬

‫رشیع ٰدعاتل ٰںیم ٰان ٰاک ٰرجم ٰاثتب ٰوہ ٰاجےئ ٰہی ٰاعمہلم ٰرمکحان ٰاورٰ‬
‫اسٰےکٰانبئٰےکٰرپسدٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰاجونرٰےسٰدبٰیلعفٰرکانٰرحامٰےہٰاورٰوجٰااسیٰرکےٰاسوکٰزعترییٰزساٰ‬
‫دی اجین ٰاچےیہ ٰرشبہکیط ٰاس ٰاک ٰرجم ٰدعاتل ٰںیم ٰاثتب ٰوہاجےئ ٰاورٰ‬
‫زعتریٰاکٰنیعتٰرشیعٰدعاتلٰرکےٰیگ۔ٰ ٰ‬

‫ضعب ٰالہ ٰملع ٰےک ٰزندکی ٰاےس ٰلتق ٰایک ٰاجےئ ٰاگ ٰنکیلٰحیحص ٰابت ٰیہیٰ‬
‫ےہ ٰہک ٰاےس ٰزعتریی ٰزسا ٰدی ٰاجےئ ٰیگ ٰویکو ہکن ٰسج ٰدحثی ٰںیم ٰلتقٰ‬
‫اکٰذرکٰےہٰوہٰاثتبٰںیہنٰاورٰاہللٰاعتٰیلٰیہٰوتقیفٰدےنیٰواالٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪137‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ویلٰےکٰریغبٰاکنحٰ(اکٰمکح) ٰ‬
‫س۔ٰامہرےٰاںٰآاسنٰاکنحٰیکٰاالطصحٰاپیئٰاجیتٰےہٰہیٰدواہلٰدنہلٰ‬
‫ےک ٰامنیب ٰرہم ٰرپ ٰاکنح ٰایک ٰاجات ٰےہ ٰسج ٰںیم ٰوگاہ ٰوت احرض ٰوہےت ٰںیہٰ‬
‫نکیلٰویلٰیکٰااجزتٰںیہنٰوہیتٰ‪:‬اٰوتٰوہٰاحرضٰںیہنٰوہاتٰ‪:‬ارھپوہٰااجزتٰ‬
‫ںیہنٰداتیٰ۔ایکٰااسیٰاکنحٰحیحصٰےہ؟۔ ٰ‬

‫ج۔ٰااسیاکنححیحصںیہنویکو ہکنٰویلٰےکٰریغبٰاکنحٰدقعنمٰںیہنٰوہات۔ٰ‬
‫روسلاہللﷺ ےٰمرام‪:‬ا‪ٰ:‬ویلٰہکٰریغبٰاکنحٰںیہن۔ٰتورتٰاانپٰاکنحٰ‬
‫وخدٰںیہنٰرکٰیتکسٰاورٰہنٰیہٰیسکٰدورسیٰتورتٰاکرکاٰیتکسٰےہ‪ٰ,‬اکنحٰ‬
‫ںیمٰویلٰاکٰوہانٰرضوریٰےہ۔اکنحٰںیمٰاچرٰولگٰرضوریٰںیہٰ‬
‫ویل‪,‬دواہلاوردوٰوگاہ‪ٰ,‬ہیٰرشیعٰاکنحٰےہٰویلٰوہٰصخشٰوہاگٰوجٰتورتٰاکٰ‬
‫بسٰےسٰرقیبیٰرمدٰرہتشٰدارٰےہٰاورٰہیٰاسٰاکٰابپٰےہٰرھپٰداداٰ‬
‫ےہٰایسٰرطحٰاورپٰکت‪ٰ,‬رھپٰاٹیبٰےہٰرھپٰوپاتٰےہٰےچینٰکتٰرھپٰاسٰاکٰ‬
‫یقیقحٰاھبیئٰےہٰرھپٰابپٰرشکیٰاھبیئٰایسٰرطحٰرقبیٰےسٰرقبیٰ‬
‫‪138‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رمدٰرہتشٰدار(ویلوہاگ)ٰاکنحٰںیمٰویلٰاکٰوہانٰرضوریٰےہٰاورٰہیٰہکٰ‬
‫ہیٰاملسمنٰوہٰ‪,‬رتہبنیاورٰدتعملٰوہ۔ٰارگٰدتعملٰہنٰوہٰوتٰیھبٰویلٰ‬
‫ےنبٰاگٰرشبٰہکیطاملسمنٰوہ۔ٰوصقمدٰہیٰےہٰویلٰاکٰوہانٰرضوریٰےہٰ‬
‫ایسٰرطحٰدوٰوگاوہںٰاکٰوہانٰیھبٰرضوریٰےہٰوجٰاعدلٰاورٰرتہبنیٰ‬
‫ولگٰوہںٰدواہلٰاصبحٰاحتجٰےہٰاورٰویلٰاکنحٰرکوا ےٰواالٰےہ۔ٰ‬
‫وہٰےہکٰاگٰںیمٰ ےٰالفںٰتنبٰالفںٰ‪:‬االفںٰیکٰنہبٰاکٰاکنحٰاہمترےٰ‬
‫اسھتٰرکٰد‪:‬اےہٰاورٰداہلٰےہکٰہکٰےھجمٰوبقلٰےہٰاوردوٰوگاہٰاسٰیکٰ‬
‫وگایہٰدںی۔ٰذموکرہٰاکنحٰسجٰوکٰرعیفٰاکنحٰاہکٰ ایٰےہٰسجٰںیمٰ‬
‫تورتٰویلٰیکٰااجزتٰےکٰریغبٰاانپٰاکنحٰوخدٰرکیتٰےہٰوتٰہیٰاکنحٰاجزئٰ‬
‫ںیہنٰہکلبٰوہمجرٰالہٰملعٰےکٰزندکیٰابلطٰےہٰاسٰیکٰدلیلٰروسلٰ‬
‫اہللﷺٰہیٰمرامنٰےہ‪ٰ:‬ویلٰےکٰریغبٰاکنحٰںیہنٰ۔ٰآپٰ ےٰمرام‪:‬اٰ‬
‫وکیئٰتورتٰیسکٰتورتٰاکٰاکنحٰہنٰرکواےئٰاورٰہنٰیہٰوکیئٰتورتٰاانپٰ‬
‫اکنحٰوخدٰرکے۔ٰزجامکٰاہّٰللٰریخا۔‬

‫‪139‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رشیعٰاجحبٰیکٰتفص ٰ‬
‫ٰس‪-‬اہیں ٰتہب ٰےس ٰوساالت ٰرشیع ٰاجحب ٰےک ٰابرے ٰںیم ٰےیکٰ‬
‫اجےتٰںیہٰانٰںیمٰےسٰضعبٰںیمٰاسٰرشیعٰاجحبٰیکٰتیفیکذرکٰیک‬
‫یئگ ٰےہ ٰوج ٰضعب ٰتورںیت ٰاتپسہولں ٰںیم ٰاامعتسل ٰرکیت ٰںیہ۔مہ ٰآپٰ‬
‫ےس ٰدروخاتس ٰرکےت ٰںیہ ہک رشیع ٰاجحب یک ٰتفص ٰایبن ٰرکںی ٰاورٰ‬
‫اخ ٰوطرٰرپٰذموکرہٰاجحبٰیکٰواضتحٰرکںی۔ٰ ٰ‬

‫ج‪-‬رشیع ٰاجحب ٰہی ٰےہ ٰہک ٰتورت ٰاانپ ٰامتم ٰدبن ٰریغ ٰرحمم ٰرمدوںٰ‬
‫ےسٰاپھچےئرس‪,‬رہچہ‪,‬ہنیس‪,‬اپںؤںٰاورٰاھتٰوریغہٰویکو ہکنٰاسٰاکٰوپراٰدبنٰ‬
‫ریغ ٰرحمم ٰرمدوں ٰیک ٰتبسن ٰرپدہ ٰےہ۔اس ٰیک ٰدلیل ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰاکہیٰ‬
‫َ‬
‫ۗ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ ُ َّ َ َ ً َ ْ َٔ ُ ْ ُ َّ ِّ ْ‬
‫ِم َّو َراءِّ‬ ‫مرامن ٰےہ‪ :‬واِّذا سالتموهن متاعا فس ــلوهن‬
‫ُ ُْ ُ ْ َ ُ ُ‬ ‫ٰ ُ ْ َْ َ‬
‫ح‬
‫ُبن‪ (ٰ ‬ب مت یبن یک‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ِِّح ٍ‬
‫اب ۭ ذلُِّك اطهر لِّقلو ِّبُك وقلو ِِّّ‬
‫ویبویں ےس وکیئ زیچ بلط رکو وت مت رپدے ےک ےھچیپ ےس بلط رکو‬

‫‪140‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫َ‬
‫اہمترے اور اں ےک دولں ےئلیک اکلم یازیکیگ ےہ ےہ) ٰ( َواِّذا‬
‫َ َْ ُ ُ ْ ُ‬
‫سالتموهن) اس ٰآتی ٰرکہمی ٰںیم ٰیبن ٰﷺیک ٰازواجٰ‬ ‫َّ‬

‫رہطمات ٰ ٰرماد ٰںیہ ٰنکیل ٰہی ٰمکح ٰامتم ٰتوروتں ٰےک ٰےئل ٰےہ۔ ٰاہللٰ‬
‫اعتٰیل ٰ ے ٰاہیں ٰوا ح مرام د‪:‬ا ٰہک ٰرپدہ ٰتوروتں ٰاور ٰرمدوں ٰےک ٰدولںٰ‬
‫یکٰاپزیکیگٰاکٰذرہعیٰےہٰاورٰہنتفٰےسٰدورٰرےنہٰاکٰببسٰےہ۔ٰاہللٰاعتٰیلٰ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ن ‪(-------‬اینپ‬
‫ن اِّْل ل ِّ ُب ُع ْول َِّت َّ‬
‫ِّ‬
‫ ے ٰمرام‪:‬ا‪َ  :‬وْل يُ ْبد َ‬
‫ْي ِّز ْي َنَت َّ‬ ‫ِّ‬

‫ا راشئ وک یسک ےک ساےنم طاہر ہن رکںی وساےئ اےنپ اخودنوں ےک ‪-----‬‬

‫)رہچہ ٰزتنی ٰاک ٰرمزک ٰےہ ٰایس رطح ٰابل ٰاور ٰاھت ٰیھب ٰزتنی ٰےہٰ‬
‫تورت ٰےک ٰےئل ٰنکمم ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰاےنپ ٰرہچے ٰوک ٰاےسی ٰاقنب ٰےسٰ‬
‫ڈاھےپن ٰسج ٰںیم ٰےس ٰرصف ٰدو ٰآںیھکن ٰ‪:‬ا ٰاکی ٰآھکن ٰاظرہ ٰوہ ٰاورٰ‬
‫ابیق ٰرہچہ ٰاپھچ ٰوہا ٰوہ ٰویکو ہکن ٰراہتس ٰوریغہ ٰدےنھکی ٰےک ٰےئل ٰآھکن ٰاک ٰاظرہٰ‬
‫وہان وبجمری ٰےہ ٰاور ٰہی ٰیھب ٰنکمم ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰاقنب ٰےک ٰریغب ٰرپدہٰ‬

‫‪141‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رکے ٰاسیجہک ٰڑبی ٰاچدر ٰوہ ٰوج ٰاےس ٰراہتس ٰدےنھکی ٰںیم ٰراکوٹ ٰہن ٰےنبٰ‬
‫نکیلٰاسٰیکٰزتنیٰوکٰاپھچےئٰ۔وہٰرسٰیکٰوچیٹٰےسٰےلٰرکٰامتمٰدبنٰ‬
‫وکٰاپھچرک رےھک۔تورتٰرپٰوابجٰےہٰہکٰوہٰوخوبشٰاگلٰرکٰابزارٰدجسمٰ‪:‬اٰ‬
‫المزتمٰےکٰےئلٰہنٰےلکنٰویکو ہکنٰہیٰہنتفٰےکٰاابسبٰںیمٰےسٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٰ‬

‫‪142‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫تیمٰرپٰونہحٰرکانٰاجزئٰںیہنےہ۔ ٰ‬
‫س‪ -‬ںیم ٰ ے ٰاےنپ ٰاھبیئ ٰےس ٰاہک ٰےہہک ٰارگ ٰںیم ٰوفت ٰوہ ٰاجںؤں ٰوتٰ‬
‫ریمیٰتیمٰرپٰونہحہنرکانٰاورٰہنٰیہٰامرکیئوٰوفنٰںیمٰاالعنٰرکواانٰنکیلٰ‬
‫ےھجم ٰوخف ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰااسی ٰیہ ٰرکںی ےگ ٰوت ٰآپ ٰان ٰولوگں ٰوک ٰایکٰ‬
‫تحیصنٰرکےتٰںیہ؟ٰزجامکٰاہللٰریخا۔ٰ ٰ‬

‫ج‪-‬املسمونںٰرپٰوابجٰےہٰہکٰوہٰاےسیٰاومرٰںیمٰربصےساکمںیلٰاورٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل ٰےس ٰاانپٰارج ٰامشر ٰرکںی ٰاور ٰتیم ٰرپ ٰونہح ہن رکںی ٰ ‪,‬ڑپکے ٰہن‬
‫اھپڑںی ٰاور رہچے ٰی ٰڑپھت ٰہن ٰامرںی ٰ‪ -‬اس ٰیک ٰدلیل ٰروسل ٰاہلل ٰﷺٰ‬
‫اک ٰہی ٰمرامن ٰ ےہ وج حیحص ٰدن ٰےس ٰاثتب ےہ۔ مرام‪:‬ا‪ :‬وہ صخش مہ ںیم ےس‬
‫ںیہن ےہ سج ےن اےنپ رہچے وک ینتا اور رگابیں اچک ایک اور اجتیلہ یک‬
‫یس اکپر اکپرے۔ ٰاور مرام‪:‬ا‪ :‬اچر یاںیت ریمی امب ںیم رامہن اجتیلہ یک ایسی‬
‫ںیہ ہک وہ اں وک ہن وھچرںی ےگ۔ اےنپ حسب رپ رخفرکیا ‪ ،‬بسن رپ نعط رکیا‪،‬‬
‫اتسروں ےس یاین اک بلط رکیا اور ونہح رکیا ‪،‬فرامیا ونہح رکےن وایل ارگ اینپ‬
‫‪143‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ومت ےس ےلہپ وتہب ہن رکے وت ایقمب ےک دں اس احل ںیم اےھٹ یگ ہک اس‬

‫رپ دنگکھ اک رکیا اور ریگ یک اچدروہیگ۔(ملسم)ٰ‬

‫ونہح ٰےس ٰرماد ٰتیم ٰرپ ٰاویچن ٰآواز ٰےک ٰاسھت ٰروان ٰےہ ٰ‪ -‬روسل ٰاہللٰ‬
‫ﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬تبیصم ےک وقت حالےن وایل اور یال ومیذےن وایل‬
‫اور رگایبں اھپرےن وایل وعروتں ےس ںیم بری وہں۔‬
‫دحثی رشفی ںیم وموجد ظفل (ااحلہقل) ےس رماد وہ تورت ےہ وج تبیصم‬
‫ےک وتق اےنپ ابل ڈنموا دے ‪:‬ا وٹکا دے‪(ٰ ٰ,‬ااشلہق) ےس رماد وہ تورت‬
‫ےہ وج تبیصم ےک وتق اےنپ ڑپکے اھپڑے ‪( ,‬ااصلہقل) ےس رماد وہ‬
‫تورتےہوجتبیصمےکوتقاویچنآوازاکنےلاورےبربصیرکے‪ٰ,‬ہی‬
‫امتموصرںیتزجعوزفعیکںیہ یسکتورت‪:‬ارمدےکےیلاجزئںیہنےہہک‬
‫وہاناومرںیمےسیسکاکاراکتبرکے–ٰ ٰ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫اے اسہلئ ؛ مھارےرھگ واولں رپ وابج ےہ ہک وہ مھاری وتیص وک وبقل‬
‫رکںی اور مت رپ ونہح ہن رکںی ویکو ہکن ونہح ان ےک ےیل اور وخد تیم ےک ےیل‬
‫‪144‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یھباصقنندہےہاسیجہکحیحصدحثیںیمےہہک تیم رپ ردنوں ےک روےن‬

‫ےس ذعات وہیا ےہ۔ اہتبل رصف ا ھکن ےس ا وسن اجری وہےن اور دل ےک‬
‫مغ ردہ وہ ے ںیم رحج ںیہن ےہ ۔سج ٰابت ٰےس ٰعنم ٰایک ٰ ای ٰےہ ٰوہٰ‬
‫اویچن ٰآواز ٰےک ٰاسھت ٰروان ٰےہ۔ ٰاس ٰیک ٰدلیل ٰیبن ٰﷺ ٰاک ٰہی ٰمرامنٰ‬
‫ےہ‪:‬بج آاکپ اٹیب اربامیہ وفت وہا وت اپ ے مرام‪:‬ا‪ :‬ا ںیھکن رویت ںیہ اور‬
‫دل نیگمغ ےہ اور مہ ںیہن ےتہک‪ ،‬رگم ویہ یات سج ےس امہرا رت رایض‬
‫ےہ اور مہ اے ابرامیہ ‪:‬اہمترے فراق ےک یاعب نیگمغ ںیہ ۔ اور فرامیا‪:‬‬
‫ٰٰ ا وھکنں ےس ا وسن نکلنے رپ یھب ذعات ںیہن دے اگ اور ہن دل ےک‬
‫اہلل اعتیل‬
‫مغ رپ۔ نکیل ذعات اس یک وہج ےس وہیا ےہ‘ ا ت ﷺ ےن ریاں یک‬
‫رطف اسارہ ایک (اور ارگ ریاں ےس ایھچ یات ےلکن وت) ہی اس یک رجمب اک‬
‫یھب یاعب یتنب ےہ‪-‬‬

‫ٰ‬

‫‪145‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اعمالمتٰںیمٰاچسیئٰاورٰریخوخایہٰاکٰایبن ٰ‬
‫الحمد ہلل والصالۃ والسالم علی رسول ہللا وعلى آله‬
‫واصحابه ٰاام ٰدعب‪ٰ :‬اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰاملسمونں ٰرپ ٰامتم ٰاعمالمت ٰںیمٰ‬
‫اچسیئٰ‪,‬تحیصنٰاورریخوخایہٰوکٰوابجٰرقارٰد‪:‬اٰےہٰاورٰانٰرپٰوھجٹ‪ٰ,‬‬
‫ایختن ٰاور ٰالموٹ ٰوک ٰرحام ٰرقار ٰد‪:‬ا ٰےہ ٰ۔ہی ٰاس ٰےئل ٰےہ ٰہک ٰاچسیئٰ‬
‫‪,‬تحیصن ٰاور ٰاامتن ٰداری ٰاعمرشےیک ٰاالصح ٰ‪ٰ ,‬اکی ٰدورسے ٰےسٰ‬
‫اعتون ٰاور ٰاکی ٰدورسے ٰرپ ٰملظ ٰو ز‪:‬ادیت ےس ٰاجنت ٰاک ٰذرہعی ٰےہٰ‬
‫ہکبج ٰالموٹ ٰ‪,‬وھجٹ اور ٰایختن ٰاعمرشے ٰیک ٰ عایہ ‪ٰ ,‬اکی ٰدورسے ٰرپٰ‬
‫ملظ ٰ‪ ,‬دورسوں ٰاک ٰانقح ٰامل ٰاھک ے ٰ‪,‬اکی ٰدورسے ٰےس ٰدسح ٰو ٰضغبٰ‬
‫اور ٰدینمش ٰیک ٰاینبد ٰےہ۔ ٰایس ٰےیل ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ ‪:‬دنیٰ‬
‫تحیصن ٰےہ ٰوپاھچ ٰ ای ٰ‪:‬اروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰسک ٰےک ٰےیل ؟ ٰآپ ٰ ےٰ‬
‫مرام‪:‬ا‪ٰ :‬اہلل ٰےک ٰےیل ‪ٰ ,‬اہلل ٰیک ٰاتکب ٰےک ٰےیل ‪ٰ ,‬اہلل ٰےک ٰروسل ٰﷺ‬
‫ےکٰےیل‪ٰ,‬املسمنٰرمکحاونںٰےکٰےئلٰاورٰتوامٰاانلسٰےکٰےیل ٰ‬

‫‪146‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫( ٰملسم) ٰرجری نب دبعاہلل ےن اہک ہک ںیم ےن یبن ﷺ ےس امنر اقمئ‬

‫رکےن اور روکٰہ دےنی اور ہر املسمں یک ریخ وخایہ رپ تعیب یک۔ (قفتم ہیلع)‬
‫میکح نب زحام روابت رکےت ںیہ ہک یبن ﷺےن فرامیا ہک ےنچیب واےل اور‬
‫رخیذےن واےل وک اایتخر ےہ حب یک ہک دوونں حذا ہن وہں۔ یا فرامیا‪:‬‬
‫ارگ دوونں چس وبںیل اور اصف اصف ایبں رکںی وت اں دوونں یک عیب ںیم‬
‫برکت وہیگ اور ارگ دوونں ے اپھچ‪:‬ا اور وھجٹ وبال وت ان دوونں یک عیب یک‬
‫ربتک متخ رک دی اجےئ یگ۔ (قفتم ہیلع)اور آپ ے مرام‪:‬ا‪ٰ:‬وج ںیمہ دوھاک‬
‫دے وت وہ مہ ںیم ےس ںیہن ےہ۔ ٰ اوبہرریہ (رض) ےس روابت ےہ ہک‬
‫روسل اہلل ﷺ ہلغ ےک ایک دھثر رپ ےس زگرے ا ت ےن اس ںیم اانپ‬
‫ابمرک اہھت داال وت انگلتاں رت وہںیئگ‪ ،‬ا ت ےن ہلغ ےک امکل ےس وپاھچ ہک‬
‫ہی ایک ےہ؟ اس ےن رعض ایک اے اہلل ےک روسل ﷺ ٰہی ابرش یک وہج‬
‫ےس گیھب ای ےہ آپ ے مرام‪:‬ا ٰ‪:‬ایک مت ہی رت ہصح اورپ ںیہن رکےتکس ےھت ہک‬
‫ولگاسوکدھکیےتیلرھپمرام‪:‬ا‪:‬سج ےدوھہکد‪:‬اوہھجمےسںیہن۔(ملسم)‬
‫ذموکرہ حیحص ااحدثی اور ان اعمین رپ لمتشم درگی ااحدثی اس ابت رپ دلیل‬
‫‪147‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ںیہ ےک اعمالمت ںیم اچسیئ ‪ٰ,‬واضتح اورریخ وخایہ وابج ہکبج وھجٹ ٰ‪,‬‬
‫الموٹ اورایختن رحام ےہ ۔ان ااحدثی ےس ہی یھب ہتپ اتلچ ےہ اچسیئ اور‬
‫ریخوخایہاعمالمت ںیم ربتک ہکبجوھجٹ اور ایختن ےب ربیتک اک ذرہعی ےہٰ‬
‫‪ٰ-‬تحیصناوراامتناکاقتاض ےہ ہکرخدیار‪:‬ا رکاہیدارےکےیلزیچےک عیت‬
‫وکوا حایک اجےئ اور حیحص تمیق اور املیک تقیقح اتبیئ اجےئہکبج الموٹ اور‬
‫ایختن ہی ےہ ٰہک زیچ یک تمیق ز‪:‬ادہ اتبیئ اجےئ اتہک زیچ رخدی ے واال ‪:‬ا‬
‫رکاےئرپےنیلواالاسیکز‪:‬ادہتمیقادارکے‪ٰ -‬‬

‫اوبہرریہ ریض اہلل عتہ ےس روابت ےہ ہک روسل اہلل ﷺےن فرامیا ‪:‬ہک‬
‫نیت ا دیم اےسی ںیہ ہک نج ےس اہلل اعتیلٰٰ ایقمب ےک دں ہن یات فرامںیئ‬
‫ےگ اور ہن اں یک رطف رظن رجمب رکںی ےگ اور ہن یہ اںیہن گتاوہں ےس‬
‫یاک رکںی ےگ اور اں ےک ےئل درد یاک ذعات ےہ‪ ،‬ایک وت وہ ا دیم سج‬
‫ےک یاس رضورت ےس ریادہ یاین وہ رھپ اس ےک یاووجد یسک اسمفر وک یاین ہن‬
‫دے اور دورسا وہ ا دیم وج رصع ےک دعب وکیئ زیچ ےچیب اور اہلل یک مسق اھک رک‬

‫‪148‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےہک ہک ںیم ےن ہی زیچ اےنت ںیم رخیذی ےہ اور رخیذار اس یک یات رپ نیقی‬
‫رکےل احالہکن حقنقتًا اس ےن اےنت ںیم ہن رخیذی وہ اور رسیتا وہ ا دیم وج‬
‫داینوی امل یک اخرط تعیب رکے رھپ ارگ وہ اےس امل دے وت وہ قح تعیب ادا‬
‫رکے اور ہن دے وت قح تعیب یک ادایگیئ ےس رگبر رکے۔‬
‫ذہلا امتم املسمونں رپ واحب ےہ ہک وہ اعممالت ںیم اہلل اعتیلٰٰ‬
‫اک وقتی ٰ اایتخر رکںی اور اےسی امتم اابست ےس ںیچب وج اہلل‬
‫اعتیلٰ ےک بضغ اور اس ےک ذعاوبں اک سنب ںیہ ‪ ،‬وہ ذعات‬
‫نج اک ودعہ اس ےن مالوت ایخبت اور وھجت وبےنل واولں ےک‬
‫ےیل رک راھک ےہ ۔امتم املسمونں رپ واحب ےہ ہک وہ ایک‬
‫دورسے ےک ساھت ریخ وخایہ ‪ ،‬تحیصن اور اچسیئ اک اعمملہ رںیھک‬
‫اور امتم اومر ںیم اہلل اعتیلٰ اک وقتی ٰ اایتخر رکںی ویکہکن ایس‬
‫پ‬
‫ںیم داین اور ا رخت یک ھالیئ ‪ ،‬دولں یک یازیکیگ اور اعمرشہ یک‬
‫اصالح اک ساامں ےہ‪،‬اس ےک ساھت ساھت اعممالت ںیم برکت‬
‫‪،‬رحام روری ےس ےنچب اور املسمونں رپ ملظ ےس دور رےنہ راہتس‬

‫‪149‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےہ ‪ -‬یبن ﷺےسحیحص دنس ےس یابت ےہ ہک ا ت ےن فرامیا‪:‬‬

‫ایک دورسے رپ رہمیاین رکےن اور دویتس و تقفش ںیم ومونمں وک ایک مسج‬
‫یک رطح دوھکی ےگ ہک مسج ےک ایک ہصح وک فیلکت وہیت ےہ وت سارا مسج‬
‫دیباری اور اخبر ںیم اس اک رشیک وہاجیا ےہ۔ ںیم اہلل اعت ٰ‬
‫یل ےس داع‬
‫رکیا وہں ہک وہ املسمونں ےک احالت درسب فرامےئ ‪ ،‬اں ےک‬
‫دولں وک وقتی ٰ رپ ااھٹک فرامےئ ‪ ،‬اں ےک رمکحاونں یک اصالح‬
‫فرامےئ اور سب وک اچسیئ یک دولت بیصن فرامےئ ‪ ،‬امتم اومر‬
‫ںیم ایک دورسے ےک ساھت یکین اوروقتی ٰ ےک اکومں ںیم‬
‫اعتوں وریخ وخایہ یک وتقیف دے ےب کش وہ وجاد اور رکمی‬
‫ےہ۔ ویلص اہلل وملس یلع بتنتا دمحم و یلع ا ہل و ااحصہب۔‬

‫‪150‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫روشت اک مکح‬
‫س‪ -‬ایک اھبیئ ےن وسال ایک ےہ ہک ایک روشت رحام ےہ ؟‬
‫ح‪ -‬اہں روشت ریبکہ گتاوہں ںیم ےس ےہ اور روسل اہلل‬
‫ﷺ ےن روشت ےنیل واےل اور دےنی واےل دوونں رپ تنعل‬
‫فرامیئ ےہ۔درتقیقح روشت یالط راےتس رپ ےل اجےن‪ ،‬ملظ‬
‫رکےن ‪ ،‬رحام امل اھکےن اور ایخبت اک درہعی ےہ ذہلا ہی یلک وطر‬
‫رپ رحام ےہ۔روشت ےس رماد وہ امل ےہ وج مت یسک وک اس‬
‫ےیل دو ہک وہ اہمترے ےئل ایخبت رکے اور یسک اور اک قح‬
‫ںیہمت دے دے یا رھپ مت وک دورسے قح داروں رپدقمم رک‬
‫دے ۔ اں اومر یک اینبد رپ اےس روشت ےتہک ںیہ ایس رطح وت‬
‫یسک مالرم وک روشت دے یاہک وہ ےھجت یسک اور اک قح دے‬
‫دے اور ریتے ےئل ااسی اکم رکے وج اجبر ںیہن ےہ یا اس ےک‬
‫ادارہ اک اظنم یا اس اک لمع اس یک ااجرت ہن دے سج ںیم وہ‬
‫اکم رک راہ ےہ یا وہ اں امیلعتت ےک حالف ےلچ سج اک اےس‬
‫‪151‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫یادنب انبیا ایگ ےہ۔ہی اس ےن اس ےیل ایک ےہ ہک وت ےن اےس‬

‫ھچک امل دیا ےہ ایس وک روشت ےتہک ںیہ ہی مت رپ اور امتم‬
‫ولوگں رپ رحام ےہ ‪ -‬دحبت ںیم ےہ ہک روسل اہلل ﷺ ےن‬
‫روشت ےنیل واےل اور دےنی واےل دوونں رپ تنعل فرامیئ ےہ۔‬
‫ایس رطح وت یسک وک ھچک امل دے ہک وہ اں ولوگں رپ ےھجت‬
‫پ‬
‫دقمم رک دے وج ھجت ےس ریادہ حقذارںیہ ‪ ،‬ینعی مھارے عالوہ‬
‫دورسے ولگ اس زیچ ےک ریادہ حقذار ےھت وج بلط یک اج‬
‫ریہ ےہ نکیل اس ےن روشت ےل رک ےھجت دقمم رک دیا ہی‬
‫تہب برا گتاہ ےہ مہ اہلل اعتیلٰ ےس سالیتم اک وسال رکےت ںیہ۔‬

‫‪152‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫املسمں اک ریغ ملسم ےس ولسک‬

‫س‪ -‬ریغ ملسم ےک ساھت اعممالت ںیم املسمں رپ ایک واحب ےہ؟ ارگ وہ‬
‫املسمں کلم ںیم دیم ےک تیثیح ےس وہ یا اےکس کلم ںیم رہ راہ وہ‪ ،‬یا وکیئ‬
‫املسمں یسک ریغ ملسم صخش ےک کلم ںیم راتہ وہ‪ ،‬ا ت ےس دروخاسب ےہ‬
‫ہک اں امتم اعممالت یک واضحب فرامںیئ ۔اں اعممالت یک ادتبا ریغ ملسم‬
‫ےس سالم ےنیل اور اس یک ااہتن اں یک دیعوں ںیم رشیک وہےن رپ ےہ اور ایک‬
‫یسک اےسی ریغ ملسم وک دوسب انبیا اج اتکس ےہ وج امہرے ساھت اےھٹک اکم رکیا‬
‫وہ؟‪-‬‬
‫ح‪ -‬ایک املسمں ےک ےیل ریغ ملسم ےک ساھت اعممالت یک تبسن یئک اومر‬
‫رشموع ںیہ‪ :‬اول ‪ -:‬دوعت ایل اہلل ‪ :‬املسمں وک اچےئہ ہک وہ ریغ ملسم وک‬
‫ایک اہلل اعتیلٰ یک ابعدت یک دوعت دے اور اہجں یک نکمم وہ اور سج‬
‫دقر اےس دنی یک ریصبت احلص وہ اس ےک ساےنم اسالم ےک تقیقح وک‬
‫واحض رکے ویکہکن ہی سب ےس برا اور امہ ااسحں ےہ وج ایک املسمں اےنپ‬
‫کلم ںیم ا رک رےنہ واےل وہیدویں ‪،‬اسیعویئں اور درگی ریغملسم رشمنیک‬
‫‪153‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےس رک اتکس ےہ‪ -‬اس یک دلیل یبن ﷺ اک ہی فرامں ےہ ‪ :‬وج صخش یکین یک‬
‫رطف رامنہیئ رک دے‪ ،‬اےس یھب یکین رکےن واےل یک رطح ارجووثات اتلم‬
‫ےہ۔(ملسم) اور ا ت اک ہی فرامں وج ا ت ےن دیسیا یلع ریض اہلل عتہ ےس‬
‫اس وقت فرامیا اھت حب وہ ربیخ رپ ہلمح رکےن ےگل ےھت ہک وہیدویں وک ےلہپ‬
‫اسالم یک دوعت دانی فرامیا‪ :‬مسق ےہ اہلل یک‪ ،‬ہک اہمترے درہعی یسک ایک‬
‫صخش وک یھب دہابت لم یئگ‪ ،‬وت ہی لمع اہمترے ےئل رسح اووٹنں ےس یھب‬
‫ریادہ ااھچ وہاگ۔ (قفتم ہیلع) اور مرام‪:‬ا‪ :‬وج صخش دہابت یک رطف یالےئ‬
‫اےس اس یک ریپوی رکویناولں ےک ارج انتج ارج ےلم اگ اور اں ولوگں ےک ارج‬
‫ںیم وکیئ یمک ںیہن وہیگ اور وج صخش یسک رمگایہ یک رطف یالےئ اےس اس‬
‫یک ریپوی رکویناےل سب ولوگں ےک گتاوہں انتج گتاہ ےلم اگ اور اں ولوگں‬
‫ےک گتاوہں ںیم وکیئ یمک ںیہن وہیگ۔(ملسم) ذہلا ریغ ملسم وک ایک اہلل‬
‫یک رطف دوعت دانی ‪،‬اسالم یک غیلبت رکیا اور اس اعمےلم ںیم اےس وظع و‬
‫تحیصن رکیا سب ےس امہ رتنی زیچ اور الضف رتنی یکین ےہ۔‬
‫دوم‪:‬۔ املسمں ےک ےئل اجبر ںیہن ہک اس یک اجں ‪،‬امل اور زعت رپ ہلمح‬

‫‪154‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ا ور وہ اچےہ وہ دیم وہ ‪ ،‬انپہ زگنی وہ یا اعمدہوہ‪،‬ہی اےس اس اک وپرا قح‬

‫دےاگ ‪،‬املسمں اس ےک امل ںیم اس رپ وچری ‪ ،‬ایخبت اور مالوت ےک‬
‫درےعیملظ ںیہن رکے اگ ‪ ،‬اس رپ وکیئ امسجین ملظ یھب ںیہن رکے اگ وہ‬
‫امرےن ےس وہ یا یسک اور رطےقی ےس وہ ویکہکن ارگ وہ اعمدہ ےہ یا املسمں‬
‫کلم ںیم دیم یا انپہ زگنی ےہ وتوہ انم ںیم ےہ اس یک افحتظ یک اجےئ‬
‫یگ۔‬
‫وسم ‪ -‬اس ےک ساھت رخیذ و فروحب اک اعمملہ رکےن اور اےس وکیئ زیچ‬
‫رکاےئ رپ دےنی ںیم وکیئ رحح ںیہن ےہ ویکہکن روسل اہلل ﷺ ےس حیحص‬
‫دنس ےک ساھت یابت ےہ ہک ا ت ےن افکر مکہ وج ہک بت رپسب ےھت اور ایس‬
‫رطح وہیدویں ےس رخیذوفروحب یک ےہ ‪ ،‬حب روسل اہلل ﷺداین ےس‬
‫رتصخ وہےئ وت ا ت یک ررہ ایک وہیدی ےک یاس اےنپ رھگ واولں ےک‬
‫ےیل اھکیا ےنیل ےک وعض رگوی ڑپی یھت۔‬
‫اہچرم‪ -:‬سالم رکےن ےک یارے ںیم ‪ ،‬املسمں وک اچےیہ ہک وہ ریغ‬
‫وملسمں وک سالم رکےنںیم لہپ ہن رکے‪ -‬اس یک دلیل یبن ﷺ اک ہی‬
‫‪155‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫فرامں ےہ‪ :‬وہیدویں اور اسیعویئں وک سالم رکےن ںیم لہپ ہن رکو (ملسم)‬
‫اور فرامیا‪ :‬حب الہ اتکت مت وک سالم رکںی وت مت طقف (ومکیلع )وہک ‪ -‬ہی املسمں‬
‫اور اکفر ےک امنیب وقحق ےک یارے ںیم دنچ زیچںی ںیہ اس ےک عالوہ ہی یھب‬
‫ےہہک ارگ اکفر ڑپویس وہ وت اس ےک ساھت اےھچ اسمہویں واال ولسک رکے‬
‫اس وک فیلکت ہن دے ‪ ،‬ارگ وہ ریقف وہ وت اس رپ دصہق رکے ‪ ،‬اےس دہہی ےجیھب‬
‫اور اےس اں یاوتں یک تحیصن رکے وج اس ےک ےئل افدئہ دنم وہں۔ااسی‬
‫رکےن ےس اس یک اسالم ںیم رتبغ برےھ یگ اور اسالم وبقل رکےن اک‬
‫سنب ےنب یگ ویکہکن ڑپویس اک قح تہب ریادہ ےہ۔روسل اہلل ﷺےن‬
‫فرامیا ہک ربجالیئ ہیلع السالم ڑپویس ےک ےئل ےھجم لسلسم وتیص رکےت‬
‫رےہ اہیں یک ہک ےھجم ہی ایخل وہا ہک اس وک وارت انبدںی ےگ۔ (قفتم‬
‫ہیلع) ارگڑپویس اکفر وہ اس ےک ےیل اسمہہی وہےن اک قح ےہ اور ارگ وہ‬
‫رےتش دار وہ رگم اکفر وہ وت اس ےک دو قح ںیہ ڑپویس اک قح اور قرادتباری اک‬
‫قح ‪ -‬املسمں ےک ےیل رشموع ےہ ہک وہ اےنپ اکفر ڑپوویسں رپ یھب رخح‬
‫رکے اور اےسی افکر رپ یھب رخح رکے وج املسمونں ےس ڑلےت ہن وہ نکیل ہی‬

‫‪156‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫َ َْٰ ُ‬
‫َّنىُكُ‬ ‫ہسیپ راکہ اک ہن وہ۔ اس یک دلیل اہلل اعتیلٰ اک ہی فرامں ےہ‪ْ :‬ل ي‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ْ َ َ ْ ُْ ُْ ْ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ ُ َ ُ ْ ْ‬ ‫ه ُ َ‬
‫ْي وَل ُي ِّرجوُك‬ ‫ِّ‬ ‫الد‬
‫ِّ‬ ‫ِف‬
‫ِّ‬ ‫ُك‬ ‫و‬ ‫ل‬‫ت‬‫ِّ‬ ‫ا‬‫ق‬ ‫ي‬ ‫َل‬ ‫ْي‬‫ذ‬‫ِّ‬ ‫ال‬ ‫َع‬
‫ّٰللا ِّ‬
‫ْ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُّ ْ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْٓ َ ْ ْ َّ ه َ‬
‫ّٰللا ُُيِّبُّ‬
‫ِِّم ِّدَي ِّرُك ان تَبوُه وتق ِّسطوا اِّل ِّ‬
‫ْيم ۭ اِّن‬
‫ْ‬ ‫ْ ُْ‬
‫المق ِّس ِّطي ‪( ‬نج ولوگں ےن مت ےس دنی ےک یارے ںیم ڑلایئ ںیہن‬ ‫َ‬

‫ڑلی اور ںیہمت حال ونط ںیہن ایک اں ےک ساھت ولسک و ااسحں رکےن اور‬
‫افصنمہن ےلھب بریاو رکےن ےس اہلل اعتیلٰٰ ںیہمت ںیہن رواتک ہکلب اہلل اعتیل‬
‫ٰٰ وت‬
‫ااصنف رکےن واولں ےس تبحم رکیا ےہ۔)‬
‫حیحص دحبت ںیم ےہ اامسء تنب ایب رکب ریض اہلل امہنع یک وادلہ حلص دحہیبی ےک‬
‫ومعق رپ اں ےک یاس دمہنی ںیم ا ںیئ اور وہ اس وقت رشمہک یھت وہ اں ےس‬
‫ھچک امیل اعموبت اچیتہ یھت وت دیسہ اامسء ریض اہلل اہنع ےن یبن ﷺ ےس‬
‫ااجرت بلط یک ہک ایک ںیم اں ےس ہلص ریمح رکوں وت ا ت ےن فرامیا‪ :‬اس‬
‫ےس ہلص ریمح رکو‪-‬‬
‫اہجں یک راکہ اک ہلئسم ےہ وت اےسی ولوگں وک دےنی ںیم رحح ںیہن وج ےئن‬
‫‪157‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اسالم ںیم دالخ وہےئ وہں اور ان ےک دل رپاچےئ اجےت وہں ۔ اس یک‬
‫َّ َ ٰ ُ ْ ُ َ ۗ‬ ‫َّ َ‬
‫ت لِّلفق َرا ِّء‬ ‫ٰٰ اک ہی فرامں ےہ‪ :‬اَِّّنا الصدق‬ ‫دلیل اہلل اعتیل‬
‫َ ْ ٰ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َّ َ ُ ُ ُ ُ‬ ‫َ ْ َ ٰ ْ‬
‫ة قل ْوُب ْم َو ِِّف‬ ‫ِّي والع ِّم ِّلي علْيا والمؤلف ِّ‬ ‫والمسك ِّ‬
‫ه َ ْ‬ ‫ال ٰغرم ْ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫ل‬ ‫ي‬‫السب ْ‬
‫اْب َّ‬ ‫و‬ ‫ِّ‬ ‫ّٰللا‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫ي َو ْ‬
‫ِف َسب ْ‬ ‫و‬ ‫اب‬ ‫ق‬ ‫الر‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ه ُ َ‬ ‫َ ْ َ ً َ ه‬
‫ِم ّٰللا ِّ َۭوّٰللا ع ِّل ْيٌ َحك ِّْي ٌ ‪60‬؀ ٰ‪(ٰ ‬دصےق رصف‬ ‫ۭف ِّريضة ِّ‬

‫ریقفوں ےک ےئل ںیہ اور ونیکسمں ےک ےئل اور ان ےک ووصل رک ے واولں‬

‫ےک ےئل اور ان ےک ےئل نج ےک دل رپاچےئ اجےت وہں اور رگدن‬
‫ڑھچا ے ںیم اور رقدضاروں ےک ےئل اور اہلل یک راہ ںیم اور اسممروں ےک‬
‫ےئلمرضےہاہللیکرطفےس‪,‬اوراہللملعوتمکحواالےہ۔) ٰ‬
‫راہ افکر یک دیعوں ںیم رشیک وہیا وت املسمں ےک ےئل ہرزگ‬
‫اجبر ںیہن ہک وہ اےسی رپورگاومں ںیم رشیک وہ‪-‬‬
‫ٰ‬

‫‪158‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دنی اسالم سالم اور اکلم ےہ‬

‫س‪ -‬ایک دنی طقف ضعب اعشبر ےک ساھت اخض ےہ یا رھپ ردنیگ‬
‫ےک ہر اعمےلم ےس قلعتم ےہ اور اس صخش ےک یارے ںیم ایک‬
‫مکح ےہ وج ہی اتہک وہ ہک دنی رصف دجسم ےک ساھت اخض‬
‫ےہ حب ہک اعممالت اور ایسسب ںیم اس اک وکیئ لمع دلخ‬
‫ںیہن ؟۔‬
‫ح‪ -‬دنی اعم ےہ سج اک قلعت دجسم ‪ ،‬رھگ ‪ ،‬داکں ‪،‬رفس ‪،‬رضح‪،‬‬
‫اگری اور اوبت وریغہ سب ےک ساھت ےہ ‪ -‬اہلل اعتیل‬
‫ٰٰ ےن فرامیا‪:‬‬
‫ۗ‬ ‫َ‬
‫اد ُخل ُ ْوا ِف الس ْلم ََك َّف ًة َ۠و َْل َت َّتب ُعواْ‬
‫ْ‬ ‫ا ُّ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ذْي امنوا‬ ‫‪َ‬يْها ال ِّ‬
‫َّ َ ُ‬
‫ي ‪( ‬اامیں واول اسالم‬
‫ع ُد ٌّو ُّمب ْ ٌ‬
‫ْ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ‬
‫الش ْي ٰ‬ ‫ُخ ُط ٰ‬
‫ِّ‬ ‫ُك‬‫ل‬ ‫ه‬ ‫ِّن‬
‫ا‬ ‫ۭ‬ ‫ن‬
‫ِّ‬ ‫ط‬ ‫ت‬
‫ِّ‬ ‫و‬

‫ںیم وپرے وپرے دالخ وہاجو اور اطیشں ےک دقومں یک یادعباری ہن رکو‬
‫ک‬
‫وہ اہمترا ھال دنمش ےہ۔)ینعی اسالم ںیم وپرے ےک وپرے دالخ‬
‫یل ےس‬ ‫وہ اجو انساں رپ واحب ےہ ہک وہ ہر اعمملہ ںیم اہلل اعت ٰ‬
‫‪159‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫درے اور ہر زیچ ںیم اینپ رمیض اہلل اعت ٰ‬

‫یل ےک رپسد رک دے۔‬
‫ااسی طقف دجسم ںیم ںیہن وہیا اچےیہ ہکلب دجسم‪ ،‬رھگ ‪ ،‬الہ و ایعل‬
‫اور امہمونں ےک ساھت‪ ،‬ڑپوویسں اور اسمہویں ےک ساھت‪ ،‬یارار‬
‫ںیم اےنپ اھبویئں ےک ساھت اور رخیذوفروحب ےک رماکر ںیم یھب‬
‫ااسی یہ وہ۔ اس رپ واحب ےہ ہک وہ اےسی یہ زیچ فروحب رکے‬
‫یل ےن مکح دیا ےہ ‪ ،‬اےس اچےیہ ہک وہ وسد‪،‬‬ ‫ےسیج اہلل اعت ٰ‬
‫وھجت ‪ ،‬دوھاک دیہ ‪ ،‬ایخبت اور مالوت ےس یار رےہ ‪ ،‬وہ ہر‬
‫اعمےلم ںیم ااسی یہ رکے ویکہکن دنی ہر زیچ ےک احلط ےس اعم‬
‫ےہ۔دنی ہر وقت ریتے ساھت ےہ ریتے رھگ ‪ ،‬دواکں ‪ ،‬رفس‪،‬‬
‫رضح‪ ،‬یگنت اور ا ساین ہر احل ںیم ھجت رپ الرم ےہ ہک دنی ےس‬
‫ےٹمچ روہ‪ ،‬طقف دجسم ںیم ااسی ںیہن وہیا اچےیہ اسیج ہک ضعب‬
‫ولوگں اک دوعی ٰ ےہ ‪،‬ایسی یاںیت رمگاہ نیغلبم رکےت ںیہ وج وخد‬
‫یھب ےب دنی‪،‬دحلمںیہ اور رمگایہ یک دوعت دےنی واےل‬
‫ںیہ‪،‬دنی ہر وقت ہر زیچ ںیم اہمترے ساھت ےہ‪ -‬ذہلا مت رپ‬

‫‪160‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الرم ےہ ہک ہر زیچ ںیم دنی وک اایتخر رکو اور ہر زیچ وک دنی‬

‫یک اینبد رپ اقمئ رکو ‪ -‬ایک املسمں اہلل ےک دنی وک الرم ڑکپیا‬
‫ےہ اور ہر اعمملہ ںیم اہلل ےک مکح رپ اقمئ راتہ ےہ وہ دنی وک‬
‫طقف رھگ یا دجسم یا رفس یا رضح ےک ساھت اخض ںیہن رکیا ہکلب‬
‫امتم اومر ںیم دنی رپ اقمئ راتہ ےہ ‪-‬اہمترے اورپ اہلل اعتیلٰ‬
‫یک اطاعب رکیا‪،‬اس ےک فراضئ وک ادا رکیا‪،‬اس یک رحام رکدہ‬
‫اایشء ےس رک اجیااور ایکس رقمر رکدہ دحود وک یاامل ہن رکیا‬
‫ریتے رھگ ںیم ‪،‬یکشخ ںیم‪ ،‬دنمسر ںیم‪،‬یارار ںیم اور اکمں ںیم‬
‫ہر وقت اور ہر ہگج الرم ےہ ۔‬

‫‪161‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫دحبت یک رشتحی ((بدأ اإلسالم غريبا‪))......‬‬

‫س‪ -‬روسل اہللﷺ ےن فرامیا‪ :‬ادتباء ںیم اسالم ایبنج (اسمفر یک امدنن‬
‫ریغ رعموف) اھت اور رقنعبی رھپ ریغ رعموف وہاجےئ اگ سپ وخربخشی ےہ‬
‫اگیبہن نب رک رےنہ واولں ےک ےئل۔ مہ ا ت ےس ادیم رکےت ںیہ ہک‬
‫ا ت اس دحبت یک رشتحی ایبں رکےن ےک ساھت ساھت اس اک‬
‫مکح یھب لقن رکںی ےگ۔‬
‫ح‪-‬ذموکرہ دحبت یالکل حیحص ےہ ےسج اامم ملسم ےن اینپ اتکت‬
‫حیحص ملسم ںیم لقن ایک ےہ‪-‬رضحت اوبہرریہ (رض) فرامےت ںیہ ہک‬
‫روسل اہلل ﷺےن فرامیا ادتباء ںیم اسالم ایبنج (اسمفر یک امدنن ریغ‬
‫رعموف) اھت اور رقنعبی رھپ ریغ رعموف وہاجےئ اگ سپ وخربخشی ےہ‬
‫اگیبہن نب رک رےنہ واولں ےک ےئل۔‬
‫ہی دحبت حیحص ےہ اور روسل اہلل ﷺ ےس یابت ےہ ‪ -‬ضعب اہمئ‬
‫دحبت ےن درگی دنس ےس اس دحبت ےک ہی اافلط یھب لقن‬

‫‪162‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےیک ںیہ‪ :‬اہک ایگ یاروسل اہلل ﷺ رغیاء وکں ںیہ ؟ ت ےن‬
‫فرامیا‪:‬وہ اصالح رکےن واےل وہں ےگ حب ولگ اسفد اک اکشر وہ‬
‫اجںیئ ےگ‪ -‬ایک روابت ںیم ہی اافلط ںیہ‪ :‬رعض ایک ہک اگیبونں ےس وکں‬
‫ئ‬
‫رماد ںیہ ؟ فرامیا وج ہلیبق ےس اکنل دی اجںیئ۔ اکی رواتی ںیم ےہ‬
‫ربےولوگںیکرثکتںیمہیکینولگمکدعتادںیموہںےگ۔ ٰ‬

‫وصقمد ٰہی ٰےہ ٰہک ٰ(رغاب ٰء)ےس ٰرماد ٰوہ ٰولگ ٰںیہ ٰوج ٰدنی ٰرپ ٰاثتبٰ‬
‫(رغاب ٰء) ٰےکٰ‬
‫دقم ٰرںیہ ٰےگ ٰاور ٰانیقی ٰتنج ٰاور ٰوخش یتخب ٰاےسی ٰیہ ٰ ٰ‬
‫ےئلٰےہٰوجٰولوگںٰںیمٰاسٰوتقٰاالصحٰاکٰاکمٰرکےتٰںیہٰبجٰولگٰ‬
‫اسفدٰاکٰاکشرٰوہاجںیئ۔بجٰاحالتٰدبتلیٰاورٰتخسٰوہٰاجںیئ‪,‬الہٰریخٰ‬
‫مکٰوہٰاجںیئٰوتٰہیٰولگٰاہللٰےکٰدنیٰاورٰاسٰیکٰدحودٰرپ ٰاثتبٰدقمٰ‬
‫رےتہ ٰںیہ ٰ‪,‬ہی ٰاینپ ٰابعدت ٰوک ٰاہلل ٰےک ٰےئل ٰیہ ٰاخ ٰرکےت ٰںیہ ٰ۔ ٰوہٰ‬
‫امنز‪ٰ ,‬زوکۃ‪ ,‬روزہ‪ٰ ,‬جح ٰاور ٰدنی ٰےک ٰامتم ٰاومر ٰرپ ٰاثتب ٰدقیم ٰاک ٰاظمرہہٰ‬
‫رکےتٰںیہٰ۔یہیٰ(رغابٰء)ںیہہیٰویہٰولگٰںیہٰہکٰنجٰےکٰقلعتمٰاہللٰ‬

‫‪163‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫ُ‬
‫َّ َّ ْ َ َ ُ ْ َ ُّ َ ه ُ َّ ْ َ َ ُ‬
‫اعتٰیل ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬اِّن ال ِّ‬
‫امواْ‬ ‫ذْي قالوا ربنا ّٰللا ُث اسـتق‬
‫َ َ َ َّ ُ‬
‫ْ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ َ ٰۗ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ‬
‫ِشوا‬ ‫ْيم المل ِٕىكة اْل َتافوا وْل ُتزُنا واب ِّ‬ ‫تـتَنل عل ِّ‬
‫ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬
‫ٰ‬ ‫َ َّ ِّ َّ ْ ُ ْ ُ ْ ُ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ُ َ ْ ٰۗ ُ ْ‬
‫ِِّبْلنة ال ِِّت كنُت ُتعدون ‪َ -‬نن اولِّيــؤُك ِِّف اْليو ِّة‬
‫ُ‬ ‫ْٰ َ َ َ ُ ْ ْ َ‬
‫ْيا َما ت َ ْش ََت ْٓ ْٓ ا َ ْن ُف ُسُكْ‬ ‫ف‬ ‫ُك‬ ‫ل‬‫و‬ ‫ۚ‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫خ‬ ‫اْل‬ ‫ِف‬ ‫الد ْن َيا َ‬
‫و‬
‫ُّ‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫َ َ ُ ْ ْ َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ ُ ً ِّ ْ َ ُ ْ َّ ْ‬
‫حي‪‬‬ ‫ولُك ِّفْيا ما تدعون ‪ْ -‬نْل ِم غفو ٍر ر ِّ‬
‫ٍ‬

‫( (وایعق) نج ولوگں ےن اہک امہرا رپورداگر اہلل ےہ اور رھپ ایس رپ اقمئ‬
‫رےہ اں ےک یاس فرےتش (ہی ےتہک وہےئ) ا ےت ںیہ ہک مت ھچک یھب ادنہشی‬
‫اور مغ ہن رکو (ہکلب) اس حنب یک نسارت نس ول سج اک مت ودعہ د بنے ےئگ‬
‫وہاہمتری داینوی ردنیگ ںیم یھب مہ اہمترے رقیف ےھت اور ا رخت ںیم یھب‬
‫رںیہ ےگ سج زیچ وک اہمترا یج اچےہ اور وج ھچک مت اموگن سب اہمترے ےئل‬
‫(حنب ںیم وموجد) ےہ۔)وفغر و رمیح (وبعمد) یک رطف ےس ہی سب ھچک‬
‫وطبر امہمین ےک ےہ۔‬

‫‪164‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫االسم ٰہکم ٰںیم ٰا یبن ٰنب ٰرک ٰرشوع ٰوہا ٰ‪,‬تہب ٰیہ ٰمک ٰدعتاد ٰںیم ٰولگٰ‬
‫االسم ٰںیم ٰدالخ ٰوہےئ ٰارثک ٰولوگں ٰ ے ٰاالسم ٰےس ٰدینمش ٰاور ٰیبنٰ‬
‫ﷺ ٰیک ٰاخمتفل ٰیک ٰ‪ٰ ,‬اوہنں ٰ ے ٰآپ ٰوک ٰاور ٰآپ ٰےک ٰااحصب ٰوکٰ‬
‫اکتفیل ٰےس ٰدواچر ٰرکد‪:‬ا ٰاہیں ٰکت ٰہک ٰآپ ٰوک ٰرجہت ٰرک ٰےک ٰدمہنیٰ‬
‫اجانٰڑپاٰدنچٰاحصہبٰرکامٰ ےٰیھبٰآپٰےکٰاسھتٰرجہتٰیکٰ‪-‬واںیھبٰ‬
‫االسم ٰا یبن ٰیہ ٰاھت ٰرھپ ٰدمہنی ٰےک ٰابویسں ٰںیم ٰےس ٰارثک ٰ ے ٰاالسمٰ‬
‫وبقل ٰرکایل ٰ‪ -‬ایس ٰرطح ٰدورسے ٰالعوقں ٰںیم ٰیھب ٰولگ ٰاالسم ٰوبقلٰ‬
‫رک ے ٰےگل ٰرھپ ٰوہ ٰوتق یھب ٰآ‪:‬ا ٰہک ٰوفج ٰدر ٰوفج ٰولگ ٰاالسم ٰںیمٰ‬
‫دالخ ٰوہ ے ٰےگل ٰاہیں ٰکت ٰہک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰوکٰ‬
‫حتف ٰہکم ٰیک ٰدوتل ٰبیصن ٰمرامیئ‪ٰ -‬ذہلا ٰرشوع ٰرشوع ٰںیم ٰاالسم ٰا یبنٰ‬
‫یہٰاھتٰارثکٰولگٰاہللٰاعتٰیلٰےکٰاسھتٰرفکٰورشکٰرک ےٰواےلٰےھت۔‬
‫وہ وتبں ٰ‪,‬ویبنں‪ٰ ,‬زبروگں‪ٰ ,‬دروتخں ٰاور ٰرھتپوں ٰوریغہ ٰیک ٰوپاج ٰرک ےتٰ‬
‫ےھت ٰرھپ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰےسج ٰاچا ٰاےس روسل ٰاہلل ٰﷺ ٰےک ٰدتسٰ‬

‫‪165‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ابمرک ٰاور ٰاحصہب ٰرکام ٰےک ٰاھت ٰرپ ٰرپ ٰاالسم ٰال ے ٰیک ٰوتقیف ٰاطعٰ‬
‫مرامیئ۔ ٰولگ ٰدنی ٰںیم ٰدالخ ٰوہےئ ٰاور ٰاینپ ٰابعدات ٰوک ٰطقف ٰاہلل ٰےکٰ‬
‫ےیل ٰاخ ٰرک ٰایل ٰاور ٰوتبں ٰ‪,‬ومرویتں‪ٰ ,‬ویبنں ٰ‪,‬زبروگں ٰاور ٰدروتخںٰ‬
‫وریغہٰیکٰوپاجٰوکٰرتکٰرکد‪:‬اٰوہٰطقفٰاکیٰاہللٰیکٰابعدتٰرک ےٰواےلٰ‬
‫نب ٰےئگ۔وہ ٰامنز ٰیھب ٰاہلل ٰےک ٰےیل ٰڑپےنھ ٰےگل ٰ‪,‬دجسہ ٰیھب ٰاہلل ٰےکٰ‬
‫ےئل ٰرک ے ٰےگل ٰ‪,‬داعںیئ ٰیھب ٰرصف ٰاہلل ٰےس ٰامےنگنےگل‪ٰ ,‬دمد ٰیھب ٰاہللٰ‬
‫یہ ٰےس ٰبلط ٰرک ے ےگل ٰاور ٰافش ٰیھب ٰاکی ٰاہلل ٰاحبسہن ٰوہا ٰاعتٰیل ٰےسٰ‬
‫ںیہٰالتشرک ےٰےگل‪ٰ-‬وہٰہنیہ وتربقٰواولںٰےسٰوسالٰرکےتٰےھتٰاورٰ‬
‫ہن ٰیہ ٰان ٰےس ٰدمد ٰبلط ٰرکےت ٰےھت‪ٰ ,‬ہن ٰیہ ٰان ٰےس ٰااغتسہث ٰرکےتٰ‬
‫ےھتٰاورٰہنٰیہٰوتبں‪ٰ,‬دروتخں‪ٰ,‬رھتپوںٰوریغہٰےسٰدمدٰامےتگنٰےھتٰ‪,‬وہٰ‬
‫اتسروں ٰونجں ٰاور ٰالمہکئ ٰےس ٰدمدںیہن ٰامےتگن ٰےھت۔ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےکٰ‬
‫العوہ ٰیسک ٰیک ٰابعدت ٰںیہن ٰرکےت ٰےھت ٰیہی ٰولگ (رغاب)ںیہ۔ ٰایقتمٰ‬
‫ےک ٰرقبی ٰیھب ٰااسی ٰیہ ٰےہ ٰٰیہی ٰولگ ٰدنی ٰرپ ٰااقتستم ٰاایتخر ٰےیکٰ‬

‫‪166‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وہےئ ٰںیہ ٰہکبج ٰارثک ٰولگ ٰدنی ٰےس ٰدور ٰںیہ۔ بج ٰولوگں ٰ ے ٰدنیٰ‬
‫ےسٰرفکٰایکٰاورٰان ٰےکٰانگہٰاورٰان ٰاکٰرشلیھپ ایٰوتٰہیٰولگ ٰاہللٰیکٰ‬
‫ااطتعٰاورٰاسٰےکٰدنیٰرپٰاثتبٰدقمٰںیہ۔ٰانٰےکٰےیلٰتنجٰاورٰ‬
‫اعسدتٰےہٰاورٰداینٰاورٰآرختٰںیمٰانٰاکٰااجنمٰرتہبنیٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪167‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وادلنیٰیکٰانمرامینٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪ -‬آلکج ٰوادلنی ٰیک ٰانمرامین ٰوخانفک ٰدح ٰکت ٰڑبھ ٰیکچ ٰےہ ٰاہیںٰ‬
‫کت ٰہک ٰضعب ٰولگ ٰوادلنی ٰوک ٰامرےتےتٹیپ ٰیھب ٰںیہ ٰاور ٰضعب ٰان ٰوکٰ‬
‫وھچڑ ٰرک ٰےلچاجےت ںیہ ٰاور ٰاس ٰانگہ ٰںیم ٰان ٰیک ٰویب‪:‬اں ٰیھب ٰایکن ٰدمدٰ‬
‫رکیت ٰںیہ ۔ ٰںیم ٰآپ ٰےس ٰدروخاتس ٰرکات ٰوہں ٰہک ٰاس ٰوموضع ٰرپٰ‬
‫اوالدٰاورٰانٰیکٰویبویںٰوکٰھچکٰتحیصنٰےئجیک۔ ٰ‬

‫ج‪ٰ ٰ-‬بسم ہللا الرحمن الرحيم الحمد ہلل وصلى ہللا وسلم‬
‫على رسول ہللا وعلى آله واصحابه ٰاام دعب‪ٰ :‬اہلل ٰاعتٰیل ٰ ےٰ‬
‫اینپ ٰاتکب ٰرکمی ٰںیم ٰاور ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ے ٰاےنپ ٰمرانیم ٰںیمٰ‬
‫وادلنی ٰےک ٰوقحق ٰااہتنیئ ٰواضتح ٰےک ٰاسھت ٰایبن ٰمرامےئ ٰںیہ ٰ‪,‬انٰ‬
‫ےکٰاسھتٰنسحٰولسکٰاورٰااسحنٰوابجٰہکبجٰانٰیکٰانمرامینٰوکٰرحامٰ‬
‫رقار ٰد‪:‬ا ٰےہ ٰ۔رہ ٰاملسمن ٰرمد ٰاور ٰتورت ٰرپ ٰاےنپ ٰوادلنی ٰےک ٰاسھتٰ‬
‫نسحٰولسکٰ‪ٰ,‬ااسحن اورانیکوخونشدیالتشرکاناورانیکانمرامینےس‬
‫‪168‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ك ا َ َّْل َت ْع ُب ُدوآْ‬‫َ َ ٰ َ ُّ َ‬
‫انچبٰوابجٰےہٰ۔ٰاہللٰاعتٰیلٰ ےٰمرام‪:‬ا‪ :‬وقٰض رب‬
‫َّ َ ْ ُ َ َّ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ْ َ ً‬ ‫َّ ٓ َّ ُ َ ْ َ َ ْ‬
‫ْي اِّحساًن ۭ اِّما يبلغن ِّعندك الكَِّب‬ ‫اِّْل اَِّيه و ِِّبلوالِّد ِّ‬
‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ ُ ُ َ ٓ َ ْ ٰ ُ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ٓ ُ‬
‫ف وْل تَّنرُها وقل‬ ‫ْ‬ ‫احدُها او َِّّكـه َما فَل تـقل له َما ا ٍ‬
‫ِّ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ ْ ْ َُ َ َ َ َ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ ً َ ْ ً‬
‫لهما قوْل ك ِّرْيا ‪23‬؀واخ ِّفض لهما جناح الذ ِّل ِم‬
‫ً‬ ‫ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َّ ٰ ْ َ ْ‬ ‫ْ َ َ ُْ‬
‫ب ارْحهما مَك ربي ِِّن ص ِّغيا ‪24‬؀ ‪‬‬
‫ۭ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫الرْح ِّة وقل ر ِّ‬

‫(اور ریتا رپورداگر اصف اصف مکح دے اکچ ےہ مت اس ےک وسا اور یسک‬
‫یک ابعدت ہن رکیا اور امں یات ےک ساھت ااسحں رکیا۔ ارگ ریتی وموجدیگ‬
‫ںیم اں ںیم ےس ایک یا دوونں براھ ے وک چنہپ اجںیئ وت اں ےک ا ےگ اف‬
‫یک ہن انہک‪ ،‬ہن اںیھن دابت دبت رکیا ہکلب اں ےک ساھت ادت و ارتحام ےس‬
‫یات رکیا اور اعزجی اور تبحم ےک ساھت اں ےک ساےنم وتاعض اک یارو تسپ‬
‫رےھک رانھک اور داع رکےت رانہ ہک اے ریمے رپورداگر اں رپ واسی یہ رمح رک‬
‫اسیج اپہوں ےن ریمے نپچب ںیم ریمی رپورس یک ےہ۔)اور مرام‪:‬ا‪:‬‬

‫‪169‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫َ ْ ًٔ َّ ْ َ َ ْ‬ ‫ه َ َ َ ُ ْ ُ‬ ‫َ ْ ُ ُ‬
‫ْي‬
‫ِّ‬ ‫د‬‫ِّ‬ ‫ل‬‫ا‬‫و‬‫ل‬‫ِب‬
‫ِّ‬ ‫و‬ ‫ـا‬‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬‫ـي‬‫ش‬ ‫هٖ‬ ‫ب‬
‫ِّ‬ ‫ا‬‫و‬‫ْ‬ ‫ك‬‫ِش‬
‫ِّ‬ ‫ت‬ ‫ْل‬‫و‬ ‫ّٰللا‬ ‫وا‬ ‫د‬ ‫‪‬واعب‬
‫ً‬
‫ا ِّْح َساًن‪(ٰ ٰ ‬اور اہلل اعتیلٰٰ یک ابعدت رکو اور اس ےک ساھت یسک وک‬
‫رشیک ہن رکو اور امں یات ےک ساھت ولسک و ااسحں رکو)اورمرام‪:‬ا‪ٰ :‬‬
‫َ ٰ‬‫َ َ َّ ْ َ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ ُّ ٗ َ ْ ً‬
‫لَع‬ ‫ه ۚ ْحلته امه وهنا‬ ‫‪ ‬ووصينا ِّ‬
‫اْلنسان ُِّبالِّدي ِّ‬
‫ْ ُْ ْ َ َ َ ْ َ‬
‫ۭ ا َ َّ‬
‫َّ ٰ ُ ٗ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫ِِّل‬ ‫ن اشكر ِِّل ولِّوالِّديك‬ ‫ا‬
‫ِّ ِّ‬ ‫ي‬ ‫ام‬‫ع‬ ‫ِف‬ ‫ِّ‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ص‬‫ف‬‫ِّ‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫و ٍ‬
‫ه‬

‫ن‬ ‫ْ َ ْ ُ‬
‫صي‪( ‬مہ ےن ا ساں وک اس ےک امں یات ےک قلعتم تحیصن یک‬ ‫الم ِّ‬
‫ج‬
‫ےہ‪ ،‬اس یک امں ےن دھک رپ دھک ااھٹ رک اےس مل ںیم راھک اور اس یک دودھ‬
‫ڑھچایئ دو برس ںیم ےہ ہک وت ریمی اور اےنپ امں یات یک رکش زگاری رک‪،‬‬
‫(مت سب وک) ریمی یہ رطف ولت رک ا یا ےہ۔) وادلنی اک رکش ادا رکےت‬
‫ٰیل ے‬
‫رانہ اور ان ےک اسھت نسح ولسک ےس شیپ آان وابج ےہ۔ اہلل اعت ٰ‬
‫ْ ْ‬
‫ُبالِّد ْي ِّه ا ِّْح ٰس ًـناٰ(اور مہ ےن انساں‬
‫َ َ َ َ‬
‫مرام‪:‬ا‪ :‬ووصينا ِّ‬
‫َ َ َّ ْ َ‬
‫اْلنسان ِّ‬
‫وک اےنپ امں یات ےک ساھت نسح ولسک رکےن اک مکح دیا ےہ ) ٰ‬

‫‪170‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰامں ٰابپ ٰےک ٰاسھت ٰنسح ٰولسک ٰاک ٰمکح ٰد‪:‬ا ٰےہ ٰرہٰ‬
‫املسمن ٰرمد ٰتورت ٰرپ ٰوابج ٰےہ ٰےک ٰوہ ان ےک اسھت نسح ٰولسکٰ‬
‫‪,‬یکین ٰاور ٰااسحن ٰاکاعمہلم ٰرکے ٰاور ٰان ٰیک ٰانمرامین ٰےس ٰےنچب ٰیک ٰلمکمٰ‬
‫وکششٰرکے۔ٰروسلٰاہللٰﷺٰےسوپاھچ ایہک اہلل ےک بردیک وکں‬
‫سا لمع ریادہ وبحمت ےہ؟ ا ت ےن فرامیا‪ :‬اےنپ وقت ںیم امنر ڑپانھ‪ ،‬وپاھچ‬
‫ ای اس ےک دعب وکں سا ؟ا ت ےن فرامیا‪ :‬اس ےک دعب وادلنی یک اطاعب‬
‫رکیا‪ ،‬وپاھچ ای اس ےک دعب وکں سا ؟ ا ت ےن فرامیا ہک اہلل یک راہ ںیم اہجد‬
‫رکیا۔روسلٰاہللٰﷺ ےٰوا حٰمرامد‪:‬اٰہکٰوادلنیٰےکٰاسھتٰیکینٰرکانٰ‬
‫امہ ٰرتنی ٰواابجت ٰںیم ٰےس ٰےہ۔اکی ٰحیحص ٰدحثی ٰںیم ٰآپ ٰ ےٰ‬
‫مرام‪:‬ا‪ :‬ایک ںیم مت ولوگں وک سب ےس برا گتاہ ہن اتبوں؟ ولوگں ےن وجات دیا‬
‫اہں یا روسل اہلل ﷺ ا ت ےن فرامیا‪ :‬اہلل ےک ساھت یسک وک رشیک انبیا‬
‫‪،‬وادلنی یک یافرامین رکیا اور ا ت ہیکت اگلےئوہےئ ےھت رھپ دیسےھ وہ رک‬
‫یننھ ےئگ اور فرامیا ہک نس ول وھجت وبسان اور یار یار اس وک دہراےت رےہ‬

‫‪171‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اہیں یک ہک مہ ےن اہک اکس ا ت اخومس وہاجےت(قفتم ہیلع) اسٰ‬

‫دحثی ٰںیم ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰ ے ٰوادلنی ٰیک ٰانمرامین ٰےک ٰوخانفک‬
‫وہ ے یک ٰواضتح یک ٰےہ ٰاور ٰہی ٰہک ٰوادلنی ٰیک ٰانمرامین ٰریبکہ ٰانگوہںٰ‬
‫ںیم ٰےس ٰےہ ٰےسج ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰ ے ٰرقآن ٰدیجم ٰںیم ٰاور ٰذموکرہ ٰدحثیٰ‬
‫ںیمٰروسلٰاہللٰﷺٰ ےٰرشکٰےکٰاسھتٰایبنٰمرام‪:‬اٰےہ۔اکیٰحیحصٰ‬
‫دحثی ٰںیم ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا‪ :‬ریبکہ گتاوہں ںیم ےس ہی یھب ےہ ہک وکیئ‬
‫اےنپ وادلنی وک اگیل دے۔ احصہب رکام ےن رعض ایک یا روسل اہلل ﷺایک‬
‫وکیئ صخش اےنپ وادلنی وک یھب اگیل داتی ےہ؟۔ ا ت ےن فرامیا‪ :‬اہں حب ہی‬
‫یسک ےک یات وک اگیل داتی ےہ وت وہ اس ےک یات وک اگیل داتی ےہ اور ہی یسک یک‬
‫امں وک اگیل داتی ےہ وت وہ اس یک امں وک اگیل داتی ےہ۔ذہلا ٰامتم ٰاملسمنٰ‬
‫رمدوں ٰاور ٰتوروتں ٰرپ ٰوابج ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰاےنپ ٰوادلنی ٰےک ٰاسھتٰ‬
‫ااسحن ٰاور ٰنسح ٰولسک ٰےس ٰشیپ ٰآںیئ ٰاوروقیل ٰو ٰیلعف ٰرہ ٰاحلظ ٰےسٰ‬
‫انٰیکٰانمرامینٰےسٰںیچب۔ٰمہٰامتمٰاملسمونںٰےکٰےیلٰاہللٰاعتٰیلٰےسٰ ٰ‬

‫‪172‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وتقیفٰاورٰوقلٰوٰلمعٰیکٰاالصحٰاکٰوسالٰرکےتٰںیہ۔ ٰ‬

‫ٰضعبٰونوجانٰےچبٰاورٰایچبں ٰوسالٰرکےتٰںیہ ہک وہ اےنپٰوادلنی ٰےکٰ‬

‫اسھت ٰان ٰیک ٰزدنیگ ٰںیم ٰاور ٰان ٰےک ٰرم ے ٰےک ٰدعب ٰےسیک ٰااسحنٰ‬
‫ولسک ٰرکںی ؟ ٰ(اس ٰاک ٰوجاب ٰہی ٰےہ) ٰہک ارگ ٰامں ٰابپ ٰریقف ٰوہں ٰوتٰ‬
‫ان ٰرپ رخچ ایک اجےئ ٰ‪,‬ان ٰیک ٰابت ٰوک ٰوغر ٰےس ٰانس ٰاجےئ‪ٰ ,‬رعموفٰ‬
‫اکومں ٰںیم ٰٰان ٰیک ٰااطتع ٰیک ٰاجےئبج وہ ںیہک ہک الفں ہگج اجںؤ ‪:‬ا‬
‫الفں ہگج آںؤ۔ ٰرعموف اکومں ںیم ان یک ااطتع یک اجےئ ‪,‬بج یھب وہٰ‬
‫اینپ ٰاحتج ٰاک ٰااہظر ٰرکںی ٰوت ٰان ٰےک ٰامتم ٰومکحں ٰیک ٰاجب ٰآوری ٰاورٰ‬
‫ان ٰیک ٰااطتع ٰیک ٰاجےئ ٰرگم ٰہی ٰہک ٰوہ ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰانمرامین ٰاک ٰمکحٰ‬
‫دںی‪,‬وادلنی ٰےک ٰاسھت ٰیکین ٰہی ےہ ہک ارگ وہ ریقف ٰوہں ٰوت ٰاینپ ٰاطتقٰ‬
‫ےکٰاطمقبٰانٰرپٰرخچٰایکٰاجےئ‪,‬اورانےکاسھتیکینہیےہہکٰانٰیکٰ‬
‫ابتٰوکٰوغرٰےسٰانسٰاجےئٰاورٰرعموفٰاکومںٰںیمٰانٰیکٰااطتعٰیکٰ‬
‫اجےئ ٰ۔ بج ٰوہ ٰہی ٰںیہک ٰ ہک اجںؤ ٰالفں ٰزیچ ٰےل ٰآںؤ ٰ‪:‬ا ‪:‬ا ہی زیچ ےل اجںؤ ‪:‬اٰٰ‬

‫‪173‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫الفں ٰوک ٰالب ٰالںؤ ٰ‪:‬ا ٰاس ٰرطح ٰاک ٰوکیئ ٰیھب ٰمکح ٰدںی ٰ‪,‬ینعی ٰان ٰیک ٰابتٰ‬
‫ینس ٰاجےئ ٰاور ٰرعموف ٰاکومں ٰںیم ٰان ٰیک ٰااطتع ٰیک ٰاجےئ۔ ٰاہجںٰ‬
‫کت ٰنکمم ٰوہ ٰاےنپ ٰامل ےس ٰ‪ ,‬رنم ٰالکم ےس ٰاور رتہبنی ٰاولسب ٰےکٰ‬
‫اسھتٰوگتفگےسانےکاسھتیکینیکاجےئ۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪174‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫تبیغٰاورٰلغچٰوخریٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪ٰٰ-‬ضعبٰولوگںٰوکٰتبیغٰاورٰلغچٰوخریٰیکٰاعدتٰےہٰانٰوکٰاسٰ‬
‫انگہ ٰےس ٰروےنک ٰواال ٰوکیئ ٰںیہن ےہضعب ٰدہعف ٰںیم ٰان ٰوک ٰولوگں ٰےکٰ‬
‫ابرےٰںیمٰابںیتٰرکےتٰوہےئٰیتنسٰوہںٰاورٰرشکیوگتفگوہاجیتٰوہںٰ‬
‫نکیل ٰںیم ٰوسحمس ٰرکیت ٰوہںٰہک ٰہی ٰرحام ٰےہ ٰرھپ ٰںیم ٰاےنپٰاس ٰلمعٰ‬
‫رپٰرشدنمہٰوہیتٰوہںٰاورٰانٰےسٰانکرہٰیشکٰاایتخرٰرکٰیتیلٰوہںٰنکیلٰ‬
‫ضعب ٰرضور‪:‬ات ٰیک ٰوہج ٰےس ٰےھجم ٰان ٰےک ٰاسھت ٰانھٹیب ٰڑپات ٰےہ ٰایسیٰ‬
‫وصراحتلٰںیمٰےھجمٰایکٰرکانٰاچےیہٰ؟ٰزجامکٰٰاہللٰریخا۔ٰ ٰ‬

‫ج‪-‬تبیغ ٰاور ٰلغچ ٰوخری ٰریبکہ ٰانگوہں ٰںیم ٰےس ےہ ٰ‪ ,‬اس ےس ٰانچبٰ‬
‫َ َ َ ْ َ ْ َّ ْ ُ ُ ْ َ ْ ً‬
‫وابجٰےہ۔اہللٰاعتٰیلٰ ےٰمرام‪:‬ا‪ :‬وْل يغتب بعضُك بعضا ‪‬‬

‫(اور ہن مت یسک یک تبیغ رکو) ٰ ‪ -‬روسل اہلل ٰﷺےن فرامیا‪ :‬ہک حب‬
‫ےھجم رعماح رکایئ یئگ وت اس رات ںیم ایک وقم رپ ذگرا اں ےک یانخ یاےبن‬

‫‪175‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ےک ےھت اور وہ اں یاونخں ےس اےنپ رہچے اور سننے ونح رےہ ےھت وت ںیم‬
‫ےن اہک ہک ہی وکں ولگ ںیہ ؟اے ربجالیئ؛ اپہوں ےن فرامیا ہک ہی وہ ولگ‬
‫ںیہ وج ولوگں اک وگسب اھکےت ںیہ(تبیغ رکےت ںیہ) اور اں یک زعت‬
‫وا برو ےک در ے رےتہ ںیہ۔ تبیغ یک رعتفی روسل اہلل ﷺ ے ان‬
‫اافلظ ںیم ایبن مرامیئ ےہ‪ :‬تبیغ ہی ےہ ہک مت اےنپ املسمں اھبیئ اک درک اس‬
‫رطح رکو ہک سج وک وہ ارگ نس ےل وت یا دنس رکے۔(وگ‪:‬ا ٰہک ٰتبیغ ٰہیٰ‬
‫ےہٰہکٰااسننٰاےنپٰاھبیئٰاکٰذرکٰاسٰرطحٰرکےٰارگٰوہٰاےسٰےنسوتانٰ‬
‫دنسپ ٰرکے ٰ‪:‬ا ٰایس ٰرطح ٰیسک ٰنہب ٰاک ٰذرک ٰایک ٰاجےئ ٰسج ٰوک ٰاننس ٰاندنسپٰ‬
‫رکے ٰاس ٰںیم ٰرمد ٰاور ٰتورت ٰربارب ٰںیہ ۔)ٰضعب احصہب رکام ےن ہی‬
‫نس رک رعض ایک یا روسل اہلل ﷺ ہی اتبےیئ ہک ارگ ریمے اس اھبیئ ںیم‬
‫وہ بیع وہ وج ںیم ےن ایبں ایک ےہ وت ایک رھپ یھب تبیغ وہیگ؟ا ت ےن فرامیا‬
‫‪:‬مت ےن اس یک سج برایئ اک درک ایک ےہ ارگ وہ وایعق اس ںیم وموجد ےہ وت مت‬
‫ےن اس یک تبیغ یک اور ارگ اس ںیم وہ برایئ وموجد ںیہن ےہ سج وک مت ےن‬
‫درک ایک ےہ مت ےن اس رپ ناتہں اگلیا ۔اس ےس ہتپ حال ہک تبیغ اور‬
‫‪176‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫لغچ وخری ریبکہ گتاوہں ںیم ےس ےہ۔ اہلل اعتیلٰ ےن فرامیا‪:‬‬

‫ۗ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ ْ ُ َّ َ َّ‬
‫َّ َّ ٍۢ َ ْ‬ ‫َّ ْ‬
‫از مشاء ِّبن ِّمي‪( ‬اور وت‬
‫ٍ‬ ‫ي ُه‬
‫ٍ‬ ‫ف م ِّه‬
‫طع ك حَل ٍ‬ ‫‪‬وْل ت ِّ‬
‫َ‬
‫ٍ‬
‫یسک اےسی صخش اک یھب انہک ہن امانن وج ریادہ ںیمسق اھکےن واال۔ےبواقر‪،‬‬
‫ہنیمک‪ ،‬بیع وگ‪ ،‬لغچ وخروہ)۔ٰروسل اہلل ﷺ دو ربقوں ےک یاس ےس‬
‫زگرے نج وک ذعات وہ راہ اھت‪ ،‬ا ت ےن فرامیا‪ :‬اں دوونں وک ذعات وہراہ‬
‫ےہ اور یسک برے ارم ںیم اں وک ذعات ںیہن وہ راہ ‪،‬ایک وت ینسات ےس‬
‫ںیہن اتچب اھت اور دورسا یلغچ اھکیا رھپیا اھت ۔ ٰ‬

‫اے ریمی نہب؛ مت رپ وابج ےہ ہک اےسی ولوگں یک لفحم ںیم ےنھٹیب ےس وچب‬
‫وج ولوگں یک تبیغ اور لغچوخری رکےت وہں اور ارگمت ان ےک اسھت وھٹیب‬
‫وت ان ےک اس لعف اک ااکنر رکو اور ان وک تبیغ اور لغچ وخری ےک رجم ےس‬
‫ڈراںؤ‪,‬انوکاتبںؤہکہیتہبڑبارجماورانگہےہاوکسوھچڑدوارگوہاہمتریابت‬
‫امن ںیل وت رتہب ورہن اس سلجم ےس یلچ اجںؤ‪ ,‬ان ےک اسھت تموھٹیب‪ ,‬انےک‬
‫اسھتتبیغاورلغچوخریںیمرہزگرشکیہنوہ۔‬

‫‪177‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ڈاڑیھٰڈنما ےٰاکٰمکح ٰ‬
‫س‪ٰ-‬اگولںٰرپٰاےنگٰواےلٰابلڈنماانٰاسیکلمع ےہ اورٰداڑیھٰاٹک ےٰاکٰ‬
‫ایکٰمکحٰےہٰ‪,‬ایکٰاٹکٰانٰ‪ٰ,‬ڈنما ےٰیکٰرطحٰیہےہ؟ ٰ‬

‫ج‪ٰ -‬داڑیھ ٰاہلل ٰاعتٰیلٰ ٰیک ٰرطف ٰےس ٰرمدوں ٰےک ٰےیل ٰزعت ٰیکٰ‬
‫العتم ٰےہ‪,‬اہلل ٰاعتٰیل ٰ ے اس وک توروتں ٰےک ٰاباقمللب ٰرمدوں ٰےکٰ‬
‫ےیل ٰاایتمز ٰانب‪:‬ا ٰےہ۔ایس ٰرطح ٰہی ٰاملسمن ٰرمدوں ٰےک ٰےئل ٰافکر ٰاورٰ‬
‫ٰ ٰےک ٰانمرامن ٰدنبوں وج ٰہک ٰداڑیھ ٰڈنماےت ٰںیہ ٰےک ٰاقمہلبٰ‬
‫اہلل ٰاعتٰیل‬
‫ںیمٰاایتمزٰیکٰالعتمٰےہ۔ٰہیٰرمدوںٰےکٰےئلٰزتنیٰ‪ٰ,‬رہچہٰاکٰونرٰاور‬
‫توروتں ٰےک ٰاباقمللب اایتمزی ٰالعتم ٰےہ ٰذٰہلا ٰداڑیھ ٰڈنماان ٰ‪:‬ا ٰوٹکاانٰ‬
‫اجزئ ٰںیہن ٰےہ ٰ۔ ایس ٰرطح ٰدوونں ٰراسخروں ٰرپ ٰاےنگ واےل ٰابل ڈنماانٰ‬
‫یھبٰاجزئٰںیہنٰویکںٰہکٰداڑیھٰےسٰرمادٰوہ ابلںیہ ٰوجٰدوونںٰاگولںٰ‬
‫وھٹڑی اور ٰوھٹڑی ٰےک ٰےچین ٰاےتگ ںیہ ٰان ٰابولں ٰوک ٰاکانٹ ٰ‪:‬ا ٰومڈنان ٰاجزئٰ‬
‫ںیہنٰےہٰہکلبٰانٰاکٰارتحامٰرکانٰ‪,‬انٰوکٰاعمفٰرکدانیٰاورٰانٰوکٰز‪:‬ادہٰ‬
‫‪178‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رکان ٰوابج ٰےہ ٰویکو ہکن ٰیبن ٰﷺ ٰ ے ٰداڑیھ ٰوک ٰاعمف ٰرک ے ٰاورٰ‬
‫ومںیھچن ٰاکےنٹ ٰاک ٰمکح ٰد‪:‬ا ٰےہ۔ ٰ ٰآپ ٰ ے ٰمرام‪:‬ا ٰ‪:‬رشمنیک ٰیک ٰاخمتفلٰ‬
‫رکو ٰومںیھچن ٰاٹکںؤ ٰاور داڑیھ ٰوک ٰاعمف ٰرکدو ٰاور ٰمرام‪:‬ا‪ٰ :‬ومںیھچن ٰرتکاںؤٰ‬
‫‪ ,‬داڑویھں ٰوک ٰڑباھںؤ ٰاوروجمویسں ٰیک ٰاخمتفل ٰرکو۔ ٰ ٰضعب ٰروا‪:‬ات ٰںیمٰ‬
‫ہیٰظفلٰںیہٰداڑویھںوکڑباھںؤ ‪,‬ضعبٰںیمٰےہٰہکٰداڑویھںٰوکٰوپراٰرکو۔ٰ‬
‫ذہلا ٰ ٰرہ املسمن ٰرپ ٰالزم ٰےہ ٰہک ٰوہ ٰداڑیھ ٰوک ٰاعمف ٰرک ٰدے‪ٰ ,‬اس ٰوکٰ‬
‫وپرا ٰرکےاور اس ےک ےیل داڑیھ وک اکانٹ ٰ‪:‬ا ٰومڈنان ٰرحام ٰےہ ٰہی ٰرہٰ‬
‫املسمنٰرپٰوابجٰےہ۔ ٰ‬

‫ٰٰیسک املسمن وک ہی ابت زبی ںیہن دیتی ہک ٰوہ ٰاینپ ٰنہب ٰ‪,‬یٹیب ٰ‪,‬وھپیھپ‪ٰ,‬‬
‫امں ٰ‪:‬ا ٰافکر ٰےک ٰاشمہب ٰلکش ٰانبےئ ٰہکلب ٰاےس ٰاچےیہ ٰہک ٰوہ ٰداڑیھ ٰیک‬
‫افحتظ رکے ‪,‬اس ٰوک ٰوپرا ٰرکے ٰاتہک ٰاس ٰاک ٰرہچہ ٰرمدوں ٰواال ٰرظنٰ‬
‫آےئ ٰاور ٰہی ٰوجمویسں ٰاور ٰرشمنیک ٰیک ٰاشمتہب ٰےس ٰچب ٰاجےئ ٰ۔‬
‫وجاملسمن ٰاینپ ٰداڑویھں ٰوک ٰومڈنےت ٰںیہ ٰاور ٰومںیھچن ٰڑباھےت ٰںیہٰ‬

‫‪179‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫ان ٰوک ٰاچےیہ ٰہک ٰومںیھچن تسپ اوریکلہ ٰرکںی ٰاور ٰداڑویھں ٰوک ٰاعمفٰ‬
‫رکدںی ٰاور ٰاےس ٰوپرا ٰرکںی ٰرشتعی ٰاک ٰیہی ٰمکح ٰےہ ٰاور ٰیہی ٰاکی‬
‫املسمنرپٰوابجٰےہ۔واہللٰالمسبعان۔ ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪180‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وتہبٰیکٰرشوط ٰ‬
‫س‪ -‬اسلئ ٰاک انہک ےہ ٰہک اس ے ٰتہب ٰےس ٰانگہ ٰےیک ٰاور ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰیکٰ‬
‫دحودٰوکٰاپاملٰایکٰےہٰابٰٰاےسٰاےنپٰانگوہں ٰاکٰااسحسٰوہاٰےہٰاس‬
‫اک انہک ےہ ٰےھجم ٰحیحص ٰراہتس ٰاتبےیئ ٰویکو ہکن ٰںیم ٰوتہب ٰرکان ٰاچاتہ ٰوہں ٰاورٰ‬
‫انگوہںٰیکٰزدنیگٰوھچڑانٰاچاتہٰوہں۔انٰاشءٰاہلل۔ ٰ‬

‫ج‪ -‬اے ٰاسلئ ‪:‬اجن ٰول ٰ؛اہلل ٰاعتٰیل ٰیک ٰرتمح ٰوعیس ٰرتنی ٰاور اس ٰےکٰ‬
‫ااسحانت ٰمیظع ٰںیہ ٰ‪ٰ ,‬اہلل ٰاعتٰیل ٰرہمابن ٰاور ٰرمیح ٰو ٰرکمی ٰےہ ٰ‪ ,‬وہٰ‬
‫انگوہں ٰوک ٰےنشخب ٰواال ٰےہ ٰ۔‪:‬اد ٰروھک ٰ؛ ٰانگوہں ٰاک ٰاراکتب ٰتہب ٰڑبا ٰرشٰ‬
‫اور ٰتہب ٰڑبا ٰاسفد ٰےہ ٰوجہک ٰاہلل ٰاعتٰیل ٰےک ٰبضغ ٰاک ٰببس ٰےہ ٰنکیلٰ‬
‫بجٰدنبہٰاےنپٰربٰےسٰیچسٰوتہبٰرکاتٰےہٰوتاہللٰاعتٰیلٰاسٰیکٰوتہبٰوکٰ‬
‫وبقل ٰرکات ٰےہ۔ ٰروسل ٰاہلل ٰﷺ ٰےس ٰیئک ٰرمہبت ٰاےسی ٰآدیم ٰےکٰ‬
‫ابرے ٰںیم ٰوسال ٰوہا ٰوج ٰالفں ٰالفں ٰ انگہ ٰرکات ٰےہ ٰ‪ ,‬الفں ٰرجم ٰاک‬
‫اراکتب اور ٰاہللٰیکٰانمرامینٰرکاتٰےہٰرھپٰیچسٰوتہبٰرکٰاتیلٰےہٰوتٰروسلٰ‬
‫‪181‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اہللٰﷺٰ ےٰمرام‪:‬ا‪ :‬وتہبٰاےنپٰےسٰےلہپٰامتمٰانگوہںٰوکٰاٹمٰدیتیٰےہٰ‬

‫اور ٰاالسم ٰاےنپ ٰےس ٰےلہپ ٰواےل ٰامتم ٰانگوہں ٰوک ٰاٹم ٰداتی ٰےہ ٰ۔ضعبٰ‬
‫روا‪:‬ات ٰںیم ٰہی ٰاافلظ ٰںیہ ٰ‪:‬االسم ٰاےنپ ٰےس ٰےلہپ ٰواےل ٰامتم ٰانگہ ٰاٹمٰ‬
‫داتیٰےہٰاورٰوتہبٰاےنپٰےسٰےلہپٰواےلٰامتمٰانگہٰاٹمٰدیتیٰےہٰ۔ینعیٰانٰ‬
‫وکٰمتخٰرکٰدیتیٰےہٰاورٰابیقٰںیہنٰوھچڑیتٰ۔آپٰرپٰوابجٰےہٰہکٰاسٰ‬
‫ابت ٰاک ٰایھچ ٰرطح ٰر نی ٰرکول ٰہک ٰیچس ٰوتہب ٰانگوہں ‪ٰ ,‬ویطلغں ٰاورٰ‬
‫ٰیل ٰ ےٰ‬
‫رباویئں ٰاہیں ٰکت ٰہک ٰرفک ٰوک ٰیھب ٰوک ٰاٹم ٰدیتی ٰےہ‪ٰ -‬اہلل ٰاعت ٰ‬
‫ُ‬ ‫ه َ ً َ ُّ َ ْ‬
‫ن ل َ َعل َّ ْ‬
‫ُك‬ ‫ال ُم ْؤم ُن ْو َ‬ ‫َج ْيعا ايه‬ ‫ِّ‬ ‫ّٰللا‬
‫َ ُ ْ ُ ْٓ َ‬
‫مرام‪:‬ا‪ :‬وُتُبا ا‬
‫ِّٰل‬
‫ِّ‬ ‫ِّ‬
‫ُْ‬
‫تف ِّل ُح ْو َن ‪( ‬اے املسمونں! مت سب ےک سب اہلل یک انجت ںیم وتہب‬
‫رکو یاہک اجنت یاو ) اہلل اعتیلٰٰ ےن فالح واکایمیب وک یچس وتہب ےک ساھت‬
‫َ‬
‫ا ُّ َ َّ ْ َ ٰ َ ُ ْ ُ ْ‬
‫ُت ُ ْٓ‬
‫ُبا‬ ‫ذْي امنوا‬ ‫ِّ‬ ‫ال‬ ‫ا‬‫ْه‬ ‫رشموط رک دیا ےہ۔ اہلل اعتیلٰ ےن فرامیا‪َ :‬ي‬
‫َ ُ‬ ‫ُّ ُ َ ْ ُّ َ‬
‫ع ْن ْ‬
‫ُك‬ ‫ُك ان يك ِّف َر‬ ‫ع ٰس َرب ْ‬ ‫َ‬ ‫ُتبَ ًة نَّ ُ‬
‫ص ْو ًحا ۭۭ‬
‫َ ه ِّ َ ْ‬
‫اِّٰل ّٰللا‬

‫‪182‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬
‫ٰ‬
‫ْ َ ْ َ ْ َْٰ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫ُ ْ َ ُْ َ ُ ْ َ ه‬
‫ت َت ِّري ِم ُت َِّتا اْلَنر ‪‬‬
‫ُ‬ ‫ِّ‬ ‫خلُك جن ٍ‬ ‫َس ِّيا ِّتُك ويد ِّ‬

‫(اے اامیں واول! مت اہلل ےک ساےنم یچس اخصل وتہب رکو قربی ےہ ہک‬
‫اہمترا رت اہمترے گتاہ دور رک دے اور ںیہمت ایسی وتنجں ںیم دالخ‬
‫رکے نج ےک ےچین رہنںی اجری ںیہ)‬
‫اہیں ظفل (عسی) نیقی ےک ونعمں ںیم ےہ ینعی ارگ وکیئ‬
‫یل اس ےک گتاوہں وک‬ ‫صخش یچس وتہب رکاتیل ےہ وت اہلل اعت ٰ‬
‫اعمف رکدےتی ںیہ اور اےنپ لضف و رکم ےک ساھت اےس حنب‬
‫ںیم دالخ رکےت ںیہ۔‬
‫لہٰذا اے اھبیئ؛ مت رپ یچس وتہب رکیا اور اس رپ یابت دقم رانہ‬
‫یل ےک ےیل وہ ‪،‬اس ںیم‬‫واحب ےہ اور ہی وتہب اخصل اہلل اعت ٰ‬
‫اہمترے ےیل وخربخشی ےہ ہک ہی امتم گتاوہں وک اٹمےن اک‬
‫سنب ےہ ارگہچ وہ اہپر ےک برابر یہ ویکں ہن وہں؟‬
‫وتہب یک نیت رشوط ںیہ‪ -‬امیض ںیم ےیک وہےئ گتاوہں رپ ےچس‬
‫دل ےس رشدنمہ وہیا ‪،‬گتاہ وک وفرا وھچر دانی اور اہلل اعتیلٰ یک‬

‫‪183‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اطاعب اور ایکس میظعت یک اخرط گتاہ وک رتک رکیا اور گتاہ یک‬
‫رطف یبھک واسپ ہن ا ےن اک اکپ ارادہ رکیا ہی نیت رشوط اینبدی ںیہ‪:‬‬
‫اول ‪:‬۔ اےنپ ےیک وہےئ گتاہ رپ رشدنمہ اورنیگمغ وہیا‪-‬‬
‫دوم‪:‬۔ گتاوہں وک وفرا وھچر دانی وھچےٹ وہں یا برے وہں۔‬
‫وسم‪:‬۔ اں گتاوہں یک رطف ہن ولےنٹ اک اکپ زعم رکیا‪-‬‬
‫ارگ ریتے اورپ ولوگں اک قح وہ اچےہ اس اک قلعت امل ےس‬
‫وہ‪ ،‬وخں ےس وہ یا زعت ےس وہوت اس وک ادا رکیا ‪ ،‬ہی وتہب ےک‬
‫وپرے وہےن ںیم وچیھت زیچ ےہارگ وت ےن ولوگں اک قح بصغ‬
‫ایک وہا وہ وت اس وک ادا رکیا الرم ےہ ۔ ارگ ہی قح اصقض یک‬
‫وصرت ںیم وہ وت اں(وتقمل ےک وریا)وک اصقض اک ومعق دانی یا‬
‫اں وک دبت دے رک رایض رکیا ۔ ارگ ہی امیل قح وہ وت اں اک‬
‫امل واسپ ولیایا رگم ہی ہک وہ اعمف رک دںی۔ ارگ اں یک‬
‫زعوتں ےک یارے ںیم وکیئ یات یک ےہ وت اں ےس اعمیف‬
‫بلط رکیا نکیل ارگ اعمیف بلط رکیا یسک برایئ وک منج دے وت‬

‫‪184‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رھپ اس یک وکیئ رضورت ںیہن ایسی وصرت ںیم اں ےک ےیل داع‬

‫رکےت رانہ اور اافغتسر بلط رکیا اور اں اک درک اں اقمامت اور‬
‫پ‬
‫احملف ںیم ریخ اور ھالیئ ےک ساھت رکیا اہجں اں اک درک برایئ‬
‫ےک ساھت ایک اھت ہی اس اک افکرہ وہاگ ۔ مت رپ الرم ےہ ہک‬
‫رمےن ےس ےلہپ ےلہپ اس اکم ںیم دلجی رک ول رھپ ربص اور‬
‫َ َّ ْ َ َ َ َ ُ‬
‫ْي اِّذا فعل ْوا‬ ‫یل ےن فرامیا‪ :‬وال ِّ‬
‫ذ‬ ‫اچسیئ ےس اکم ول۔اہلل اعت ٰ‬
‫ه َ َ ْ َْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ ُ ُ‬ ‫َ ً َ َ َ‬ ‫َ‬
‫استغف ُر ْوا‬ ‫حشة ا ْو ظل ُم ْٓوا انف َسھ ْم ذك ُروا ّٰللا ف‬ ‫فا ِّ‬
‫ُ ُ ْ ْ َ َ ْ َّ ْ ُ ُّ ُ ْ َ َّ ه ُ َ َ ْ ُ ُّ ْ َ ٰ‬
‫ِصوا لَع‬ ‫لِّذُن ِّب ِّھم ۠ و ِم يغ ِّفر الذُنب اِّْل ّٰللا ڞ وَل ي ِّ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫َما ف َعل ْوا َوھ ْم يَ ْعل ُم ْو َن ‪ ( ‬حب اں ےس وکیئ یاساہتسئ اکم‬
‫ُ‬

‫وہاجےئ یا وکیئ گتاہ رک ںیھٹیب وت وفرا ًاہلل اک درک اور اےنپ گتاوہں ےک ےئل‬
‫اافغتسر رکےت ںیہ یف اولاعق اہلل اعتیلٰٰ ےک وسا اور وکں گتاوہں وک شخب اتکس‬
‫ےہ؟ اور وہ ولگ یاووجد ملع ےک یسک برے اکم رپ ار ںیہن اجےت۔ ظفل(لم‬
‫يصروا) اک بلطم ینعی وہ گتاوہں رپ اقمئ ںیہن رےتہ ہکلب‬

‫‪185‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫وتہب رکےت ںیہ‪ ،‬رشدنمہ وہےت ںیہ اور گتاوہں وک وھچر دےتی‬
‫ںیہ ینعی وہ اینپ ویطلغں رپدض ںیہن رکےت اور وہ اجےتن ںیہ)‬
‫َّ ْ ٌ ْ‬ ‫ُ ٰۗ َ َ َ ۗ ُ ُ‬
‫یل ےن فرامیا‪ :‬اول ِٕىك جزاؤھ ْم مغ ِّف َرة ِِّم‬ ‫رھپ اہلل اعت ٰ‬
‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ َ‬
‫اْل ْن ٰھ ُر ٰخلد ْ َ‬ ‫َّ ْ َ َ ه ٌ َ ْ ْ‬
‫ْي ِّف ْيھا ۭ‬ ‫ِّ ِّ‬ ‫ا‬‫ھ‬‫ت‬‫ِّ‬ ‫ُت‬ ‫ِّ‬
‫ِم‬ ‫ي‬ ‫ر ِّب ِّھم وجنت َت ِّر‬

‫ال ٰعمل ْ َ‬ ‫َ ْ ْ‬
‫ي‪( ‬اےسی یہ ولوگں اک ہلص رپورداگر یک‬ ‫ِّ ِّ‬
‫َون ْع َ‬
‫م اج ُر‬ ‫ِّ‬

‫رطف ےس ششخب اور یاع ںیہ نج ےک ےچین رہنںی ہب ریہ ںیہ (اور) وہ اں‬
‫ںیم ہشیمہ ےتسب رںیہ ےگ اور اےھچ اکم رکےن واولں اک دبہل تہب ااھچ ےہ)‪-‬‬
‫ہی وتہب رکےن واولں اک دبہل ےہ وھنجں ےن گتاوہں وک ریخ یاد‬
‫اہک اور اں رپ اقمئ ںیہن رےہ ‪ ،‬اں ےک ےیل حنب ےہ ‪ -‬اں‬
‫ساء اہلل مت اں ولوگں ںیم سالم وہ رشبہکیط مت یچس وتہب رکو ۔‬
‫اہلل یہ وتقیف دےنی واال ےہ۔‬
‫ٰ‬

‫‪186‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫رہفتساضمنیم ٰ‬
‫‪ )۱‬دقمہم ٰ‬
‫‪ )2‬ہملکوتدیحالاہلاالاہللےکاقتےض۔‬
‫‪ )3‬وصایف ےک رطوقیں رپ ےنلچ واےل اشمخئ اور توام اانلس وک‬
‫تحیصن۔ ٰ‬
‫‪ )4‬رواضف(ہعیش)یکدتوتوکروےنکےکقلعتمتحیصن۔ ٰ‬
‫‪ )5‬راویضفںیک اینیسحت(امیمتاجمسل اورولجس)اوروجھچکاس‬
‫ںیموہاتےہاساکمکح۔‬
‫‪ )۶‬ہعیشےکمروقںیکلیصفت۔ ٰ‬
‫‪ )7‬اہللاعتٰیلاورروسلاہللﷺوکاگیلدےنیواےلاکمکح۔ ٰ‬
‫‪ )8‬ریغاہللیکمسقاھکانیسکیھباحلںیماجزئںیہن۔ ٰ‬
‫‪ )9‬وچبںاوررموضیںےکےئلوعتذیاکٹل ےاکمکح۔ ٰ‬

‫‪187‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫‪ )۱1‬رقآین آ‪:‬ات اور اذاکر اسمدج اور دافرت یک دویاروں رپ اکٹل ے‬

‫اکمکح۔ٰ ٰ‬
‫‪ )۱۱‬اکونہںاوروجنویمںےکاپساج ےاکمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱2‬دراگوہںٰیکٰز‪:‬ارتٰاورانوکوچےنماکٰوچےنمٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱3‬نشجٰدیعٰالیمدٰایبنلٰﷺٰٰانم ےٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱4‬رعماجٰیکٰراتٰاحملفٰدقعنمٰرک ےٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )51‬فرہق واراہن امجںوتں یک رطف وسنمت وہےن اک مکح۔‬
‫‪ )۱۶‬سجدجسمںیمربقوہاسںیمٰںیمٰامنزٰڑپےنھٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱7‬ےبٰامنزٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱8‬امنزابامجتعاکمکح۔ ٰ‬
‫‪ )۱9‬ہلبطٰ‪,‬ابمتوکٰاورٰوسنارٰوریغہٰاامعتسلٰرک ےٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪)21‬رشابٰاورٰہشنٰآورٰاایشٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫‪ )15‬ابمتوک ونیش اور اس یک رخیذوفروحب اک مکح۔‬

‫‪188‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫‪)22‬رمدٰوزنٰاکٰاالتخط۔ ٰ‬
‫ریا اک رجم اور اس ےک ارثات ےس ےنچب اک‬ ‫‪)12‬‬
‫رطہقی۔‬
‫تشم ٰزین‪ٰ ,‬ولاتط ٰاور ٰاجونروں ٰےس ٰدب ٰیلعفٰ‬ ‫‪)24‬‬
‫رک ےٰاکٰمکح۔ ٰ‬
‫ویلٰےکٰریغبٰاکنحٰ(اکٰمکح)ٰ۔ ٰ‬ ‫‪)25‬‬
‫‪)2۶‬رشیعٰاجحبٰیکٰتفص۔ ٰ‬
‫تیمٰرپٰونہحٰرکانٰاجزئٰںیہنےہ۔ ٰ‬ ‫‪)27‬‬
‫اعمالمتٰںیمٰاچسیئٰاورٰریخوخایہٰاکٰایبن۔ ٰ‬ ‫‪)28‬‬
‫‪ )12‬روشت اک مکح۔‬
‫املسمں اک ریغ ملسم ےس ولسک۔‬ ‫‪)23‬‬
‫‪ )25‬دنی اسالم سالم اور اکلم ےہ۔‬

‫‪189‬‬
 ‫لشي‬
‫بختنماتفویٰ‪--‬ا خدبعازعليزنبابزرہمحاهلل‬

‫اإلسالم‬ ‫((بدأ‬ ‫رشتحی‬ ‫یک‬ ‫دحبت‬ ‫‪)21‬‬

‫غريبا‪ٰ))......‬۔‬
‫وادلنیٰیکٰانمرامینٰاکٰمکح۔ ٰ‬ ‫‪)33‬‬
‫تبیغٰاورٰلغچٰوخریٰاکٰمکح۔ ٰ‬ ‫‪)34‬‬
‫ڈاڑیھٰڈنما ےٰاکٰمکح۔ ٰ‬ ‫‪)35‬‬
‫وتہبٰیکٰرشوط۔ ٰ‬ ‫‪)3۶‬‬

‫ٰ‬

‫ٰ‬

‫‪190‬‬