ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ-ΒΑΣΙΚΑ
ΣΗΜΕΙΑ
Ακαδ.έτος 2022-2023
Επιμέλεια:
Παυλοπούλου Γκόλφω
 Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία
 Η λατινική γλώσσα: διάλεκτος των Λατίνων, των κατοίκων του
Λατίου. Ανήκει στην ινδο-ευρωπαϊκή οικογένεια (όπως και άλλες
διάλεκτοι της ιταλικής χερσονήσου). Άλλες αρχαίες διάλεκτοι της
Ιταλίας ήταν η Φαλισκική, η Όσκο-ουμβρική.
• Η λατινική ήταν αυτή που υπερίσχυσε.
• «Ρωμαίος» για την εθνικότητα και «λατινική» για τη γλώσσα
• Το λατινικό αλφάβητο-παραλλαγή του ελληνικού δυτικού
αλφαβήτου από την αποικία της Κύμης κατά τον 8ο -7ο αι. π.Χ.
Μέχρι τον 3ο αιώνα πΧ έχουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία, χωρις
λογοτεχνική αξία.
Η συστηματική καλλιέργεια της Λατινικής- ξεκινά περίπου το 240
π.Χ με τη συνάντηση Ελλήνων και Ρωμαίων.

Οι ομοιότητες ελληνικής και λατινικής γλώσσας οφείλονται:

 Στην κοινή καταγωγή από την ινδοευρωπαϊκή
 Στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια του ελληνικού
αποικισμού στην κεντρική και κάτω Ιταλία, από τη Νεάπολη και
την Κύμη μέχρι τη Σικελία
 Στην κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους
Το πρώτο μεγάλο δάνειο των Ρωμαίων από τους
Έλληνες ήταν το αλφάβητό τους (αποικία Κύμης 8 ος/7ος αι,
υιοθέτηση μιας παραλλαγής ελληνικού δυτικού αλφαβήτου).

Η γένεση της Ρωμαϊκής Λογοτεχνίας

• Ρωμαϊκή Λογοτεχνία: η πρώτη στην Ευρώπη «παράγωγη»
λογοτεχνία, καθώς γεννήθηκε από την επίδραση της αυτοφυούς
ελληνικής γραμματείας.
• 240 π.Χ.: ο Έλληνας Λίβιος Ανδρόνικος οργανώνει στη Ρώμη
παραστάσεις θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα,
μεταφράζοντας και την Οδύσσεια του Ομήρου. Ο πατέρας της
ελληνικής γραμματείας και το δράμα βρίσκονται στις ρίζες της
ρωμαϊκής γραμματείας.
• Η συγγραφική παραγωγή των Ρωμαίων ήταν άρρηκτα
συνδεδεμένη με τις ελληνικές πηγές.
Εποχές της Ρωμαϊκής Λογοτεχνίας
Περιγραφική διαίρεση Διαίρεση με ιστορικά κριτήρια

Προκλασική ή αρχαϊκή εποχή (ως Δημοκρατική περίοδος (ως το 31

το 100 π.Χ.) π.Χ-Ναυμαχία του Ακτίου)

Κλασική εποχή (περίπου ως το Αυγούστεια περίοδος (ως το 14

θάνατο του Αυγούστου το 14 μ.Χ) μ.Χ

Μετακλασική Εποχή( ως τα μέσα Αυτοκρατορική περίοδος (πρώιμη,

του 3ου αι. μ.Χ.) μέση, ύστερη, ως τον 6ο αι. μ.Χ.)

Ύστερη Αρχαιότητα (ως τον 6ο αι.

μ.Χ.)

To τέλος της αρχαίας

ρωμαϊκής λογοτεχνίας
ο
τοποθετείται τον 6 αι.
μΧ, οπότε αρχίζει και ο
λατινικός Μεσαίωνας

Γενικά χαρακτηριστικά της Ρωμαϊκής Λογοτεχνίας

 Στενή συνάφεια με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Πλήθος
ελληνικές λέξεων με τα αντίστοιχα πολιτισμικά φορτία
μεταφέρονται και πολιτογραφούνται στο ρωμαϊκό λεξιλόγιο και
έτσι επιβιώνουν μέχρι σήμερα στις ρωμανικές γλώσσες.
 Η σχέση του Ρωμαίου λογοτέχνη με το ελληνικό πρότυπο είναι η
δημιουργική πρόσληψη («imitatio») και ο ανταγωνισμός
(«aemulatio»), που οδηγούν στην παραγωγή λόγιας και υψηλής
λογοτεχνίας με προσωπικά χαρακτηριστικά.
 Ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων
 Ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών
 Οι Ρωμαίοι συχνά αλλοιώνουν ή μεταμορφώνουν τα ελληνικά είδη
ή παράγουν νέα είδη.
 Προοδευτική εξειδίκευση του Ρωμαίου λογοτέχνη σε στενότερο
ειδολογικά εύρος αλλά με περισσότερες αξιώσεις ποιότητας και
βάθους.
 Εκτός από την αισθητική αρτιότητα η ώριμη ρωμαϊκή λογοτεχνία
εμπεριέχει και εκφράζει τον ιδιάζοντα ιδεολογικό πλούτο της
ρωμαϊκής κοινωνίας (προβολή των πάτριων ηθών, και
 υποδειγμάτων, η ρωμαϊκή πολιτεία, θρησκεία και οικογένεια,
αρετές όπως η ανδρεία, η σοφία, το κύρος, η σοβαρότητα κ.α)
 Φυσικά χαρακτηριστικά της λατινικής: στιβαρότητα,
συγκεκριμένος και κατανοητός λόγος, λιτότητα

Η εξέλιξη της Ρωμαϊκής Λογοτεχνίας

Κλασική εποχή
Α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα(133 π.Χ-40 π.Χ).-Δεσπόζει η πεζογραφία.
Εποχή με πολέμους, εξωτερικές κατακτήσεις της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας, εξοντωτικές έριδες για την εξουσία. Δυο γεγονότα
δεσπόζουν και σημαδεύουν τις εξελίξεις:
• η δικτατορία Σύλλα (82 π.Χ.-79 π.Χ) και
• η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα (44 π.Χ)
Ο Ρωμαίος λογοτέχνης:
Επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη ρωμαϊκή ιστορία, τη γλώσσα, τη
γραμματεία, το δίκαιο και τον πολιτισμό του.
Η έντονη συμμετοχή του στα εσωτερικά τεκταινόμενα αποτυπώνεται σε
ρητορικούς λόγους, προσανατολισμένους στα πρότυπα των αττικών
ρητόρων.
Η έντονή απογοήτευση που δημιουργεί το γεγονός αυτό, ωθεί τους
συγγραφείς σε μια φιλοσοφική φυγή από την πραγματικότητα σχεδόν σε
όλα τα λογοτεχνικά γένη.
Οι λογοτέχνες αυτής της περιόδου:
 Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106 π.Χ.-44 π.Χ.)
Ρητορική- Ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες-θεωρητική
πραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα.
Θαυμαστής του Πλάτωνα και οπαδός και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων-
δημιουργεί μια σειρά από υπέροχους φιλοσοφικούς διαλόγους
 Βάρων ο Ρεατίνος (116 π.Χ-27 π.Χ)
Εγκυκλοπαιδιστής, γραμματολόγος, γραμματικός, αρχαιοδίφης,
τεχνοκριτής και φιλόσοφος
Βιβλία σχετικά με τη ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία, τη θρησκεία, τον
πολιτισμό, το θέατρο, τους νόμους, την παιδαγωγική, τις επιστήμες, τη
γλώσσα τη γεωργία.
Ιστοριογραφία
1. Ιούλιος Καίσαρ- απομνημονεύματα: στρατιωτικές αναμνήσεις
διατυπωμένες σε καθαρά και λιτά Λατινικά-ύφος που θυμίζει
Ξενοφώντα
2. Κορνήλιος Νέπως- 25 βιογραφίες διάσημων Ελλήνων και
Ρωμαίων κυρίως στρατηγών
3. Σαλλούσιος Κρίσπος- θουκιδίδεια ιστοριογραφία ή ιστορική
μονογραφία, η συνωμοσία του Κατιλίνα- De Catilinae coniuratione
Ποίηση
 Λίγη ποσοτικά, τεράστια ποιοτικά. Ο καλλιμαχικός
νεωτερισμός γεννά έναν κύκλο αισθαντικών ποιητών. Ο
διαπρεπέστερος απ’ όλους είναι ο Βαλέριος Κάτουλλος (84
π.Χ-54 π.Χ)
 Κάτουλλος: λυρική και επιγραμματική ποίηση (απαισιοδοξία
και ερωτισμός), 116 έξοχα ποιήματα. Πηγή έμπνευσης, η
άγνωστη Λεσβία, αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής
έμπνευσης
 Λουκρήτιος: 96-53 π.Χ, επικούρειος επαναστάτης υλιστής, Για
τη φύση των πραγμάτων (De rerum natura), 6 βιβλία, εκτενές
ποιήμα με κοσμολογικό περιεχόμενο. Κήρυγμα κατά της
δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου και της μεταφυσικής
καταπίεσης. Ύμνος του έρωτα και της Αφροδίτης, σκοτεινό
φιλοσοφικό έπος
 Βάρρων: Μενίππειες Σάτιρες (Saturae Menippeae), 150 βιβλία,
διδακτική σάτιρα, αρμονικός συνδιασμός ποιητικού και πεζού
λόγου
Β. Αυγούστειοι Χρόνοι (περίπου 40 π.Χ-14 μ.Χ). –Δεσπόζει η ποίηση.
Γενικά Χαρακτηριστικά
 Παραγωγή κατεξοχήν κλασικών προϊόντων
 Αύγουστος και Μαικήνας υποστηρίζουν οικονομικά και
συσπειρώνουν σε λογοτεχνικούς κύκλους κορυφαία ταλέντα
(«πατρωνεία»)
  Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στην ποιητική δημιουργία.
Απουσία ρητορικής, περιορισμός της ελευθερίας του λόγου.
Κύριοι εκπρόσωποι: Βεργίλιος, Οράτιος, Τίβουλλος, Προπέρτιος,
Οβίδιος
 Πεζός Λόγος: Λίβιος
Κύριοι Εκπρόσωποι
Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (70 π. Χ.-19 π.Χ.): «εθνικός ποιητής» των
Ρωμαίων με μεγάλη επίδραση στους λογοτέχνες της Ύστερης
Αρχαιότητας, του Μεσαίωνα και των Νεώτερων χρόνων
 Αινειάδα (Aeneis): το εθνικό έπος των Ρωμαίων, κλασικό έργο
ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, πολύπλοκος και
πολυδιάστατος συνδιασμός της Οδύσσειας και της Ιλιάδας σε
καλλιμαχικές διαστάσεις.
 Δέκα βουκολικές εκλογές (Eclogae): πρότυπο τα ειδύλλια του
Θεόκριτου.
 Γεωργικά (Georgica): πρότυπο το Έργα και Ημέραι του Ησιόδου
Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65 π.Χ-8 μ.Χ)
 Επωδοί (Epodi): Πρότυπο ο ιαμβογράφος Αρχίλοχος
 Ωδές (Carmina): Πρότυπα οι λυρικοί, Ανακρέοντας, Σαπφώ,
Πίνδαρος
 Sermones: οδηγεί τη ρωμαϊκή σάτιρα στην πλήρη της ωρίμανση
 Epistulae: είδος της ποιητικής επιστολής ως η κλασική ρωμαϊκή
δημιουργία. Διάσημη η τεχνοκριτική επιστολή, η γνωστή ως
Ποιητική Τέχνη (Ars Poetica)
 Ύμνος της Εκαντοταετίας (Carmen saeculare): για την επίσημη
έναρξη της pax Augusta το 17 π.Χ
Πολλά ποιήματα του Οράτιου αποτελούν σύντομα ποιήματα ποιητικής
μικροτεχνίας.
Τίβουλλος ( 50 π.Χ-19 π.Χ.)
Χαρακτηρίζεται στα έργα του από καθαρότητα και κομψότητα.
Προπέρτιος (περίπου 50 π.Χ.-γέννηση του Χριστου)
Χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και σκοτεινότητα.
Οβίδιος (43 π.Χ.-17 μ.Χ.)
 Πνευματώδης και ελευθερόστομος
  Μαζί με τον Τίβουλλο και τον Προπέρτιο είναι κατεξοχήν
εκπρόσωποι της ρωμαϊκής ελεγείας.
Έργα του:
 Ηρωίδες (Heroides): πλαστή μυθολογική επιστολή
 Καλλυντικά του προσώπου (Medicamina faciei): καλλωπιστικό
έπος
 Fasti: αιτιολογικό εορτολόγιο
 Θλιβερά (Tristia) και Επιστολές από τον Πόντο (Epistulae ex
Ponto): Ποίηση της Εξορίας
 Μεταμορφώσεις (Metamorphoseon libri): έπος 15 βιβλίων και
12000 στίχων, καλλιτεχνικό μωσαϊκό περίπου 250 μυθολογικών
ψηφίδων με στοιχεία από το επύλλιο, την ελεγεία την τραγωδία,
την παρωδία και τη φιλοσοφία
Πεζογραφία
Τίτος Λίβιος (59 π.Χ.-17 μ.Χ)
Ab urbe condita: η ιστορική αναδρομή της Ρώμης ως το 9 π.Χ σε 142
βιβλία
Βιτρούβιος
Για την αρχιτεκτονική, De architectura