iL^uiifiri

B':;ni:

:'(.'!" ',''
;
't'J

1";^
":
/':,'

'."! ;'''•'

*?'V'-'''i
,;i';;;:;yi|
'' ',':
i

::;,;::|iiiai«?''^^ :
'!']> : 1/..

,::;,S'S:::IS'' .: ;:':
 Digitized by tiie Internet Arciiive
in 2011 witin funding from
University of Toronto

littp://www.archive.org/details/p2patrologiaecur185mign '
 SMCULVM XII, ANmiS 1153.

S. BERNARDI,
ABBATIS PRIMI CLARiE-VALLENSIS,

OPERA OMNIA
SEX TOMIS IN QULNTUPLICI VOLUMINE COMPREHENSA

POST HORSTIUM DENUO RECOGXITA, AUCTA ET IN MELIOREM DIGESTA

ORDL\EM, NECNON NOVTS PR^FATIONIBUS, ADMONITIONIBUS NOTIS ET
OBSERVATIONIBUS INDICIBUSQUE COPIOSISSIMIS LOCUPLETATA

TERTIIS CURIS

D. JOANNIS MABILLON,
PRESBYTERI ET MONACHI BENEDICTINI E CONGREGATIONE S. MAURI;

EDITIO NOVA,
ACCESSERE APPENDICES AMPLISSIM/E VITAM SANCTI DOCTORIS ET EJUS iETATEM ILLUSTRANTES.

ACCURANTE J.-P. MIGNE

BIBLIOTHECiC CLERI UNIVERSiC
SIVE
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI.E ECCLESIASTIC^ RAMOS EDITORE

VOLUMEN QUARTUM (PARS POSTERIOR)

S. BERNARDI OPERU.M TQ.MUM VI COMPLECTENS.

PARISIIS
APUD Garnier fr.\tres, editores et J.-P. Migne successores

IM VIA DICTA AVENUE-DU-MAINE, 189, OLIM CHUASSEE-DU-MAINE, 127.

1879
 S^CULUM XII. ANNUS 1153.

ELENGHUS
AUCTORUM ETOPERUM QUI IN HOCTOMO CLXXXV»' CONTINENTUR.

S. BERNARDUS, CLAR/E-VALLENSIS ABBAS.

Operdm tom. VI. — Aliena, et variorum de S. Richardi monachi de Grandi-Silva Carmen de lande
Bernardi vita et rebusgestis elucubraliones . . Clarcc-Vallis et de religiosa ibidem disciplina. . 1563
Addimenla libris de Vita et Rebns gestis S. Ber- Iter Cisterciense F.-J. Meglingeri, rel. sacerd. monast.
nardi, quibus sacri Ordinis Cisterciensis exor- B. Mariie deMarisStella, yulg. ^Vettingen, ann.

dia, Genus et Gloria postbuma S. Bernardi, 1C67 1565

Clarse-Vallenses Cisterciensesqne antiqiiitates Tombeaux
Bescription des et SepuUures quiexis-
illustrantur 993 taient autrefois dans 1'abbaye da Citeaux . . 1621
Exordiura magnum Ordinis Cislerciensis 993
Note siir Fontaine-Lez-Dijon, patrie dc sainl
S. Bernardi genus illuslre assertum 1190
Bernard; sur le prieuri des Feuillans, etabti
Odonis de Diogilo, de Ludovici VII, Francorum,
autrefois dans te chdteau de son pere, et sur la
regis, cogn. Junioris, profeclione in Orientem :
chambre o« il etait ni, devenue le sanctuaire de
opus septem liliellis dislinctum 120j
Veglise dcs FeuiUans 1633
Chronicon Clanc Vallense ab. ann. Chr. 1147 us-
Lctlre d M. le comte de Montalembert sur les
qne ad ann. 1192 perductum, auct. anonymo
Reliques desaint Bernard et de saint Malachie,
Claraj-Yallensi monacbo 1247
ct sur lc premier emplacement de Clairvaux,
Ilustrium aliquot virorum Epitapbia 1-251
par Ph. Guignard, bibliothecaire de la ville de
Vita S. Petri Prioris Juliacensis puellarum Mona-
Dijon 1661
sterii, et monachi Molismensis 1257
Documents sur iin voyage de saint Bernard en
Herberti, Turrium Sardini» archiep., de Miraculis
Flandres, et sur le culte de Notre-Dame-d'Affli-
libri tres 1273
ghem, recueillisle R. P- Dom Pitra, de
par
Dialriba de illnslri genere S. Bernardi, cum proba-
rOrdre de Saint-Benoit 1797
tionibus illustrationibusqae corum quo; asserun-
1383
£tudes sur Vhistoire du xiil« sihle. — Rccherches ,

tnr
sur la part que VOrdre de Cileaux et le comte
....
I

S. Bernardi Gloria poslhuma amplilicala 1543

de Flandres prirent a la lutte deBoniface VIII
S. Bernardus Doctoris litnlo decoratus 13t3
et dePhilippeU Bel par M. Kervynde Lettenhove 1833
Monumenta sacra ClarK-Yallensis abbatiffi, el Epi-
taphia sanctorum et virortim iilustrium qni ibi- Diplomata duo 1919

Indices Rerum 1921

dem sepulti sunt 1519
 :

YARIA
LIORIS DE VITA ET REBUS GESTIS S. BERNARDI

ADDITAMENTA
QUIBUS

SACRI ORDINIS CISTERCIENSIS

EXORDIA
GENUS ET GLORIA POSTHUMA
SAMGTI BERNAimi
CLAR.EVALLENSES CISTERCIENSESQUE ANTIQUITATES
ILLUSTRANTUR

EXORDIUM MAGNUM
ORDLNIS GISTERCIENSIS.

De anliquitate et niaxiraahujus libri auctoritate hsec F. Chrysostomus Henriquez in

Menologio ordinis Cisterciensis, Apparat. c. iv.

Omnium nostri ordinis historiarum quasi lapis fundamenti, et scriptum maxime authenticum, est liber
illo,quem Exordium ordlnis Cistcrciensis vocamus. Hujus enim vcnerandam antiquitatem suspicimus non
solum nos Cisterciensis famiUfe alumni, sed et classici quique auctores illum magno in pretio Iiabent
ubique enim antiquitatum ecclesiasticarum poriti in eo reperiunt praxlara testimonia, quibus opiniones
et historias stabihant et conlirment. Quantum ad me, quotiescunque hunc librum evoivo, non possum
satis pietatem, styli gravitatem, sentenliarum pondus, et mirandos eventus, qui ibidem referuntur, non
mirari idque ausim dicere, hunc in suo genere esse ex majoribus et pretiosioribus thesauris quo gaudet
:

Ecclesia, talemque a fidehbus habendum.

Hujus hbri auctor, seu verius collector, veterum Patrum imitatus exemplum ct modestiam, nomen
suum supprimit, et quidquid scribit potius aliorum diiigcntia? et utili labori tribuit, ut primi libri cap. 2.
disertis verbis fatetur. Opcrw prctium reor, (jcnerationibus futuris describerc, qualitcr Cistcrciensis Ordc
sumpsit exordium, quamque copiosa bcnedictionc graiiie Dci a principio sul profusus sit, sicut partimpei
litterarum monumenta tradiderunt Jiobisvirisuncti, quiabinitio sacrcehujus Rcligionis auctorcsexstitcre,
pariim vero majorum relatione didicimus: quatcnus hi, qtws in swculis supcrvcnturis divina graiiaad ordi
nem nostrum vocare dignabitur ,si hanc nostrce parvitatis paginam,quam ad ipsorum consolationem clabo-
ravimus, legere dignum duxerint, considcrantcs quam nobilircgum mamilla lactati sunt, erubcscant filii
degeneres inveniri, etc. Unde liquet, auctoris dicti libri nobis expressum non csse; constare tamen ipsum,
quicunque ille fuerit, archiopiscopi Herberti, Joannis Prioris, et Gosvini monachi scriptis adjutum fuisse,
licet eorum nomina ab ipso non exprimantur, sed universim loquatur, ut libro vi, cap. 10, ait : Ea quce
a studiosis sparsim exarata recepimus,ad manifesiiorem rerum 7iotiliam, majoremque legentium utili-
taicm in unum coUcgimus.
Et quantumlibet ejus nobis nomem lateat, boc saltem hquet, Clara-Vallenscm fuisse monachum, ut
ipse testatur his verbis Ub. i, cap. 2: Si qucm vero movet, quod Ctara-Vallensiim iantum, etnon etiam
 :

995 ADDIT. AD LinROS DE VITA S. BERNARDl. 996

Cistcrcicnsium scmorium mcntiotiem fecimus, noverit, nos, ut Ecclesue Clarfe-Vallis alumnos, nostrorum
scniorum sacra studia famHiarius ct efficucius investigarc potuisse. Nec ea qux de paucorum sincera con-
versatione, scu fcliciconsummalione ad absolutionem sponsionis jwstrce descripsimus, innumerabilium ser-
vorum Dei, qui tam in Cistercio quam in universitate sacri ordinis spiritales agones viriliter desudarunt,
pra'judicare sanctitati. El licet sancti Patris Bernardi discipulus non fucrit, tamen certum, illlum aliquos
ejus filios spirituales novisse, et illis familiariter usum fuisse, quorum relatione scripsit ea quae de san-
clorum gestis et vitis habet. Loquens enim de beato Raynaldo, lib. ii, cap. Vi, ail : Respondcns autem
unus ex iis, vir religiosus,quondam Abbas Fusniaci, qui sccrctorum famuli Dei (Bernardi scilicet) magis
consciuserat, ct cujus etiam relata ipsacognovimus. Familiariter etiam convcrsatus et cum beato Gerardo
abbate Longi-Pontis, ejusdem Bernardi discipulo, ut legitur lib. ii, cap 10: Hwc autcrn significavit no-
bis D. Gerardus abbas Longi-Pontis, qui unus e.v scnioribus Clane- Vallis, dicta et facta sancti Patris stu-
diose rimari satagcbat. Addilque sub linem lib. vi, cap. 10: Vidimus etiam ibi ex discipulis sancti Ber-
nardi seniores morum gravitate, rcligionis integritate, prudentia ct simplicitatereverendos. Auream aetatem
vidit, qua tanta in ordine perfectio, et poterat uti, et usus est lot sanctorum Palrum familiaritate el
aspectu, qui primsvum illum Ordinis nostri vigorem et rigorem, quo fuit institutus a primis fundatori-
bus, exacle observabant. Quod idem auctor ullimo operis sui libro testatur, dum inquit : Cwtcrum, post-
—
quam claraitla Vattis primum et clarissimum ahbatem suum post unum \leg.:octo^ _ ut optime correxit
Magister D. F. Ignatius de Ybero, abbas perpetuus Fiteriensis in prima edilione Magni Exordii : Pampi-
lone, 1631, in-f" edit. nota] et triginta ajinos ad supcrjii hnperatoris trajismisit palatium, ut jam tanto
esset potentior ad subveniejidujn, quanto summce Majcstatis faciem vicinius contemplatur,pcr sanctos suc-
cessores ejus, de quorum virtutibus superjiis atiquid comprehendimus, sanctceRcligioJiis vigor conscrvatus
in eadem Domo illibatus duravit : sicut in temporibus venerabilis ac Deo digni viri D. Petri, ejusque suc'
cessoris domijii Warneri,posteaLingojiensis episcopi,divina favente gratia 7iobis probare concessum est.Vnde
patet quo tempore in Clara-Valle vixerit. Denique dico, non plures, sed unum fuisse hujus libri collecto-
rem et scriptorem, eumdemque opus hoc inchoasse et perfecisse, ut ipsemet dilucide ait. Postquam enim
lib. I, cap. 2, dixisset, Operce prctium reor gcncrationibus faturis diligcjitius dcscribcre, etc, addit totius
operis cap. ultimo: Sicut iji cxordio hiijus vohuninis prafati siimus, elc. Quo se ad id quod operis princi-
pio se scripturum promiserat refert, et ad ordinem quem servare proposuerat.

EXORDIUM MAGNUM
ORDINIS CISTERCIENSIS
{Biblioth. PP. Cisterciensium F. Bertr. Tissier. Bonofonte, 1660, in-fol. tom. I, p. 13.)

In codice manuscripto coenobii Fusniacensis quo utor, habetur hic titulus, seu inscripto operis sequentis
hicipit narralio de initio Cistercicnsis Ordbiis qualiter, Patres nostri dc Molismcjisi canobio,propter
puritatcm ordijiis sccmidum tenorem Regulx sancti Benedicti recupei'andam egrcssi, fccundam Cister-
ciejiscjn Ecclcsiam fujidavcrunt, qua' est mater omnium nostrum: quoniam cx ipsa tanquam defontcpui'is-
simo rivuii eunctarum Eeclcsiarum Ordijiis nostri derivati sujit: ct de nonjiullis rcverendis, atque iji omni
rcligione coiispicuis personis, qme in Cistercio ct Claravalle ctaruerunt. Quia tamen hic liber Exordium
magnum Ordinis Cisterciensis solet appellari, sicut et pnecedens ex opposito parvum cxordium; idcirco
magni Exordii auctorem ignorari, ait Angelus Manrique in Annalibus.
titulum pra'dictum prseelegi. Hujus
Verum Fusniacensis codex hajc habet verba: Istum librum composuit quidam abbas, Conradus nomijie,
Everbacensis cwnobii, qui fuit monachus Clarwvallis. Et mouasticen quidem in Claravalle se professum,
non obscure indicat in line hujus operis, ubi tcmporibus B. Petri et D. Garnerii postea Lingonensis
episcopi, quorum ille octavus, hic nonus Claravallensis abbas exstitit, se Claravalle disciplinis claustrali-
bus eruditum fuisse, asserit, videlicet circa annum 1180. Est autem Eberbac, cui Conradus iste dicitur
praefuissc, monasterium de linea ClarEevallis in Mogunlina diu^cesi, cujus ipse auctor, summa cum laude
meminit in distinct. 5, cap. 17, etalibi: ubi tamen non indicat ejusdem loci abbatem esse. Sed qiiis-
quis sit libri auctor, hunc lectu dignissimum et utilissimum, ct in Bibliothecfe Patrum nostrorum
capite locandum, judicavi. Notandum" superest periisse unum ant etiam plures hujus libri quaterniones,
ante cap. 15, qui de B. Alberico agebant, de quo jam nil omnino dicitur. Unde cum, cap. 37, dicalur
corpus S. Stephani juxta praedoccssoris sui scilicet Alberici, tumulum fuisse conditum, constat olim locum
sepulturae Alberici in isto libro declaratum fuisse; aiioqui ignotum per iguotura declararetur. Vide Man-
ricq., lom. I, Annal., an. 1106.

DISTINGTIO PaiMA.
CAPUT PRIMUM. fectae pffinitentia? viam mundo praedicavil dicens:
„ . „ . , . j , . j- Pienitcntiamaqitc-.appi-opinquabiteninrcgnum cx-
Quod Domtnus Jesus in doctrmasua formamper- ^^^^.^^^^ iMatth.iv). GraUas inKstimabiU miscricor-
fectm pwnitejiliw traduient. ^-^^ ^gj^ q^i sgreniori tandem oculo respicicns mi-

Deusaiternus ajterni Dei Filius, Dominus noster seium genus filiorum Adam, dislrictionein legis,
Jesus Christus, Creator omnium rerum, Redcmptor qux oculum pro oculo, deniem pro dente, omni-
omnium fidelium, dum in diebus humilitatis sua; raodamquc tahonem pro omni excessu immisencor-
salutcra in niedio terrfe operaretur, salutarem per- diter reddebat, per incarnatara Verbi sui dulcedi-
 PATROLOGIiE
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMPIIllMSS.PATRllM,DOCTORmSCRIPTORLM0llEECCLESMSIICOR[)M,
SIVE LATINOnUM, SIVE GILECORUM,

QUI AB ^VO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PRO LATINIS
ET CONCILII FLORENTINI (ANN. 1439) PRO GRJSCIS FLORUERUNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA
OMNIUM QTIj; EXSTITERE MONUMENTORUM CATI10LIC;E TRADITIONIS PER QUINDEGIM PRIMA
ECCLESI^ S.ECULA,
JUXTA EDITI0NE3 ACCURATI3SIMAS INTER SE CUMQUE N0NNULLI3 CODIGIDUS MANUSGRIPTI3 COLLATAS, PEHQUAM
DILIGENTER CASTIGATA DISSERTATI0NIBU3, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTEH ILLUSTRATA
;
j

OMNIBUS OPERIBUS P03T AMPLISSIMAS EDITIONES QU.-E TRIBUS NOVISSIMIS S.ECULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA ; INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCT0RE3 ALICUJUS
MOMENTI SUDSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET
TITULISSINGULARU.M PAGINARUM MARGINEM SUPERiOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATE-
BIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO
;

AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIA^TICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;

DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHR0N0L0GICU3,
STATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGI0NI3 PUNGTU.M, DOGMATICUM, MOBALE,
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, IIISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE SED PR.E-
;

SERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO,
QUIQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VEBUM ETIAM UNUSQUI3QUE PATRUM, NE UNO QUIDEM
OMISSO, IN QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUR/E
;

SACR/E, EX QUO LECTORI CO.MPERIHE SIT OBVIUM QUINAM PATRE3 ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM L0CI3 SINGULOS SINGULORU.M LIBRORU.M S. SCRIPTUR.E VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSI.MUM AP0CALYPSI3, COMMENTATI SINT.
EDITIO ACCURATISSIMA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITA9
CHART.E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TU.M VARIETAS, TUM
NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.E DECURSU C0N3TANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CIIRONOL OGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM 0PU3CUL0RUMQUE HAGTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM
INNOSTRA BIBLIOTHECA,EX 0PERIBU3 ET MS3. AD OMNES .ETATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS, COADUNATORUM.

SERIES LATINA PRIOR,

IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI^ LATIN^
A TERTULLIANO AD LNNOCENTIUM III :

AGGURANTE J.-P. MIGNE,

Bibliothecse Cierl nniversse,
SIYE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI^ ECCLESIASTIC-E RAMOS EDITORE.

PATROLOGIjE LATLm TOMUS CLXXXV, PARS POSTERWR

S. BERNAKDUS, ABBAS CLARiE-VALLENSIS.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES,
IN VIA DICTA AVENUE-DU-MAINE, 189, OLIM CUAUSSEE-DU-MAINE, 127,4

1879 31**
JUE INSTITUTE OF KEDIAEVAL STUDiES
10 ELf^SLEY FLACS
•
TOHOinO 5, CAHADA.

j' nt%(
JAN11
390/
997 EXORDIUM MAGNUM CISTERG.
nem tempcravit, dicens : Pcenitentiam agite. Ne • Lucas testatur, multitudinis credentium erat cor
vero imbecilles liomines ad verbum pamitendi, id " unum et anima una,nec quisquam corum suiim ali-
est pcenam tenendi, terrerentur, mox verbo conso-
lalorio, verbo omni acceptione digno, pra.>missaj
sententiffi severitatem dulcorare curavit, subjun-
gens Appropiiiquabit enim reqnum ciBlorum. Quis
:
enim sanum sapiens, licet infirmus, licet delicatus
sit, non patienter, imo gratanter, pra>senlis pcense
monientaneum pondus sustineat, non solum ut
coclestis regni nunquam tiniendi particeps tiat? Ve-
rum quia beatus baptista et prfficursor Domini Joan-
nes in ordine pra^cursionis sua3 pccnitentiam praj-
dicans, dignos cjusdem poanitentia; fructus agi cen-
suil (Maith. iii); quKrendum summoperc nobis est
quai sit formula perfectffi pcenitentioe, qua) ad di-
gnos promerendum fructus sufficiens esse videatur.
Sed ubi formulam illam dignius qua-rimus, quam
in ipsius magistrorum magistri Domini nostri Josu
Christi dictis et factis ? Cum enim quidam posses-
siones habens multas a Domino quoesisset quid fa- B disseminato verbo Dei per universam regionem, cum
ciendo vitam Eeternam obtineret, et Dominus man-
data legis ei proposuisset, illequc se omnia a ju-
venlute sua servare dixiss et, subjunxil Dominus.
Adhuc unum tibi deest. Si vis perfectus csse, vade,
vende omnia quce habes, et da paupcribus, et venise-
quere me; et habebis thesauros in ccelo (Matth. xix).
llle vero qui non se, sed sua, et illa non tota, sod
ex parte, et parte satis modica, videlicet decimas,
primitias caelerasque legales oblationes, offerre con-
sueverat, et hoc magnum aliquid esse putabat, au-
diens verbum consummataj justitiiB resiliit, et tra-
hens cor in terram abiit tristis, quia nimirum te-
stante Veritate, qui divitias quas habent affcctuose
diligunt, difficile salvantur (ibid.). quam alitor
atfectus erat bcatus Petrus U quam largo ccelesiis dislrahi, cceperuntque Christiani substanliis licen-
!
gratia) rorc pcrfusus ab a;stu raundana3 cupiditatis
refriguerat, qui de se suisque condiscipulis lam hu-
militer quam iiducialiter Domino dicebat Eccc nos r ad coelestia pcrvenirent.
reliquimusomnia,etsec2itisumuste(ibid.).llic\i\an(i
formam perfecta; poenitentiaj reperimus, quam Sal-
vator consilium salutis quserenti suasit, discipulis
etiam sequentibus se tradidit, licet lcgamus non-
nullos in divitiis et in omni gloria munili continen-
ler et humililer visisse. Sed quia privilegia pau-
corum communem legem non faciunt, tulius multo
quicunque celsitudinem perlectionis sectari conan-
tur, obaudiunt vocem Domini in Evangelio dicentis.
Si quis non abrcnuntiaverit omnibus quce possidet,
non potest meus esse discipulus (Luc. iv).
CAPUT II.
Quod aprimitiva Ecclesia communis vitm traditio
cmperit, et quod hlnc monasticm religioms insti-
tutio principium sumpserit (1).
Enimvero decebat ut summi Palris Sapientia, qu;e
perfecta; justitiaj normam tradere venerat, hanc in
ipso statim nascenlis Ecclesiaj pusillo grege signan-
ter imprimeret, quatenus universi qui eorum exem-
plo provocati viam arduam et angustam incedere
proponerent, tanta; majestatis informati magistcrio,
tantorum etiam Patrum exemplo roborali, viam Do-
mini dilatato corde currerent, dicentes cum Psal-
mista Domino: Propterverba labiorum tuorumego
custodivi vias duras (Psal. xvi), sciens quoniam cen-
tuplum quod promisisti reddes, et insuper vitam
ffiternam adjicies. Passo vero in carnc Domino
postquam a mortuis resurrexit et in coclum ascen-
dit, discipulis,
etiam Spiritum sanctum quem promi-
serat misil, multiplicatis jam credenlium
clarius ejusdem spiritualis vitai, quam perfectam
pcenitentiam dicimus, nitor elucere Cffipit, cum sicut
(1) Hieronymus, epist. ad Paulin., monasticae vita;
originem refert ad Eliam, Eliseum, ot fihos pro-
— DIST. I. 998
quid essc dtccbat, sed erant iltis omnia communia.
Possessores etiam agrorum et domorum vendcbant
quK possidebant, ponentes pretia ante pedes aposto-
/o)'Mm(.4ci.iv).Quantamveroreverentiamincordibus
non credentium subbmis illa conversatio generaret,
testatur idem beatus Lucas, cum dicit quia cxtero-
rum nemo audebat seconjungere illis, scd magnifica-
bat cos populus (Act. v). Nec solum Jerosolymishoec
schola primitivffi Ecclesia; ccelestibus instituebatur
disciplinis verum etiam Antiochia; sub magistris
Paulo etBarnaba gloriosissime floruit : ibique disci-
puli primo appellati sunt Christiani. Philo quoque
diserlissimus Judaiorum in libro quem tlieorica Vita
prajtitulavit, de ferventissimis eorum in Domino
studiis multa conscripsit. Monachorum etiam coe-
nobitarumque nomen, vitam et institutionem ab
eis exordium sumpsisse perspicuuni est. Cseterum
jam in omneni terram exisset sonus pra;dicalionis
apostolorum, necesse erat ut arca sanctaj Ecclesias,
qua; perfectissnnae hujus religionis lypo in superio-
ribus suis angusta uniiatis cubitum perliciebat, di-
latato charilatis sinu in inferioribus suis, pusilla-
nimes et ad perfectionis celsitudinem minus ido-
neos colligeret, quatenus omnipotentis Dei miseri-
cordia non solum homines, scd et ipsa quoque
jumcnta, id est terrena; substanti;e pulvere se ex
infirmitate fuidantes, dignantissime salvaret. Hinc
jam nobilis illa respublica, quam Dorainus Jesus
Christus instituerat et Spiritus sanctus roborarat,
in qua cum nullus quidquam possideret, nemo ta-
mcn egens erat inter illos, ccepit ad privatas res
ter uti, sic tamen, ut terrona cccleslibus non pra; •
ponerent, sed temporalia bene dispensando, facilius
:
CAPUT III.
Quod monachicus ordoper beatum Antonium, cwte-
rosquesanctospatresroboratus,exeellcnterclaruit
Licet vero imperfectorum multitudini condescen-
dens mater Ecclesia, remissioris vita; laxavcrit ha-
benas, tamen ab ipso nascentis Ecclesia; principio
usque ad ha3c nostra tempora nunquam defuerunl
viri virtutum, qui ferventissimo divnii amoris igne
fiagrantes, remissioris quoque vita; blandimcnta
respuentes, communis vita; rectitudincm, qu;e sola
perfecta; poenitentia;, quam Dominus Jesus prasdi-
cavit, stabile fundamentum est, indefesso pietalis
stadio tenuerunt ; et posteris suis tenendam mulli-
plicibus sanct;e conversationis regulis ct exemplis
iradiderunt, Intor quos primi vel pra;cipui exstite-
runt Antonius, Pachomius, Basilius, quorum prior
Antonius, non atramento neque liltcra, sed spiritu
l>
" Dei vivi scriptam legem charitatis in corde suo
demonstrans, perfectissimaj conversalionis suae
perfectissimos discipulos reUquit : qualos fuerunt
Macharius, Paphnutius, Pambo Isidorus, aliique
quamplurcs, qui monasteriorum per /Egyplum et
Thebaidem Patres effecti, catervasque innumerabi-
lium monachorum per tramitem perfecta; pccniten-
tia; ducentes, de mundo ejusque principe diabolo,
cum suis omnibus gloriosissime tnumpharunt. Pa-
chomius vero, cum factus esset apostolica gratia
insignis, scripsit monachorum Regulas, quas An-
gelo dictante didicerat : ad quarum institutionem
turbis, infinitam multitudinem vivorum lapidum poliens,
muris ccelestis Jerusalera rcajdificandis convexit.
Beatus etiara BasiUus Ca;sariensis episcopus, Eccle-
phetarum. Ex Philone constat hoc vitae genus in
lota yEgypto et preecipue circa Alexandrim floruisse.
999 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
sia3doctor eximius, scripsit monachorum Regulam :
quEC, sicut testatur B. Pater noster Benedictus (2),
rectissima norma est vita; liumanaB, per quam ad
coelestem palriam sine offensione perveniatur. Ad
horum tam venerahihum Patrum docu-
itaque
menta exempla virtutum, tola Orientis Ecclesia
et
mullo tempore per monasticaj religionis sectatores
insigniter tloruil, sicut etiam paulo ante haic noslra
tempora bealcL' memori;e Anselmus primum Havel-
Lergensis episcopus, post modum Kavennas archi-
episcopus dispulatione, quam ipse cum Gra}cis de
pertinacia schismalis eorum habilam eleganti stylo
conscripsit, testatus est. Hic cum esset a Lothario,
Romanorum imperaiore Christianissimo, ad Con-
slanlinopolitana; urbis imperatorem apocrisiarius
missus, ei subtihter diversarum religiouum slatuta
scrutarctur, vidit in raonasterio, quod Pantocraton,
id est Umnipolentis dicitur, septingentos ferme
monachos sub Regula beati Antonii Domino mih- „ veniat ? Quocirca, quod idom legislator in ullimo
lantes. la camobio quoque, quod Philoanlhropon, o capitulo ejusdem Regula; dicit, in ea non omnem
id est amantis hominem, dicitur, vidit circiter
quingentos monachos sub regida sancti Pachomii Do-
mino seryientes. Vidit eliam quamplura monasteria
sub Regula beati Basilii jugum Domini suave portantia.
CAPUT IV.
De institutione et auctoritate Reguhe sancti Patris
Benedicti. Qiiomodo per gratiam Dei flonut, et
usque hodie floret.
Dominus noster Jesus Christus, qui sacratissimfe
humanitatis sua3 pra?sentia Orientem illuslravil,
quos digniores et sublimiores in Ecclesia sua
buit, beatissimos videlicet apostolorum principes
Petrum et Paulum, vice sua dcstinavit Occidenli;
qualenus Occidentis populi preliosum fidei arca-
num, quod Petrus non per carnem et sanguinem,
sed per inspiralionem summi Patris acceperat
item, Evangelium quod Paulus non ab homine,
nec per hommem, scd per revelalionem Jesu Chrisli C
didicerat, Spiritus sancti magisterio edocti,
popuhs Uncntis in eamdem lidei pleniludinem con-
currerenl, ct sic ex omnibus una Christi Doniini
sponsa non habens maculam aut rugam efficerelur.
Porro eadem gratia, qure ad instituendam roboran-
damque monastici ordinis disciphnam, prKdictos
sanctos Patres contulit Orienti, non iaferioris me-
riti virum in dignatione misericordia; sua; praero-
gavit Orcidenti, sanclissimum videlicet Patrem
strum Benedictum qui non solum Anlonii et Basi-
:
lii spiritum, verum etiam, testante beato papa Gre-
gorio, justorum omnium spirilu plenus, tanquam
sidus purissimum et lucidissimum singulari prMro-
gativa sanctitatis, superexcellenti purilate conver-
sationis, signorum denique miraculorumque ina;-
stimabili gloria ab Occidente usque in Orientem cla-
rissimc refulsit, ita ut quidquid Uriens in diversis _ jugum Domini suave et onus ejus leve, sancta; vide-
Patrihus divisis charismatibus habere se gaudet, D licet Regula; instiluta suscipere laudabili desiderio
hoc totum in uno sanctissimo Patre suo Benedicto,
justorum omnium spiritu pleno, se possidere Occi-
dens non immerito glorietur. Scripsit namque idem
reverendissimus Pater noster monachorum Regu-
lam, quam diuturno virtulum cxercitio non pcr
hominem, sed per unctionem ilhus qui docct ho-
minem scienliam, didicit : in qua mirabilis ar-
lifex sanclus summam perfeclionera et
Spriritus
moderatissimam discretionem tam subtdi con-
nexione copulavit, ut quantumcunque religiosus
in ea inveniat unde adhuc proficiat; et quan-
lumcunque pusillanimis aut intirmus infirmitatis
sua; in ea fflque remedia inveniat.
verbi gratia, adeo justitia; tenax, quis, sancla; reli-
gionis adeo fervens aimulator erit cui si gratia
(2) Bened, c. ult. Regulae.
S. BERNARDl. 1000
duce datum fuerit, ul duodecim gradus humilitatis,
qui in Regula describuntur, ascendat et si crescen-
;
tibus raeritis eatenus profecerit, ut ad soxtum et
septimum, id est ad ultimum primi, et primum se-
cundi senarii gi-adum perveniat, qui numerus per-
feclionem significans, et in iis gradibus humilitatis
geminatus, dUectionem Dei et proximi, qua; est
perfectionis summa, per Rcgulam docloris demon-
nonne si se sine dissimulalione respiciat,
strat,
cunctos infirmantis conscientia; angulos diligen-
si
ter excutiat, nonne, inquam, vires suasmetiens,"de-
fectumque sentiens, continuo lugens exclamabit cum
ApostoIoquod(;?« putal se aliquid esse,cumnihilsit
ipse se scducit ? (Gal. vi.) Quis rursum adeo deUca-
tus et infirmus erit, ut in observantiis Regula;, jeju-
niorum suorum, vigiliarum, et laborum cajterarum-
que institutionum raoderatissima discretione dispo-
sitarum infirmilatis sua; cougrua remedia non in-
jusiitia; observationem esse descriptam, et vocat
eam minimaminchoationis Rcgulam,etad perfeclio-
nis fastigium tendere volenles mitlit ad doctrinas
et regulas veterum Patrum, testante beato Bernar-
do, causa humihtalis facil, ne videhcet iu descri-
bendo Regulam videretur se veteribus Patribus ar-
roganter a;quare, studens ct in hoc humilianti con-
scientia; suae providere. Beatus quoque Gregorius
vir apostolicus (3), non minus merito quam officio,
commendat eam sermone esse luculentam, discre-
tione pra;cipuam, latenler auctoritate sua suadens
ha-
monachis ul, relictis ca3terarum instilutionum con-
suetudiaibus minus fortasse discretis, Regulam Deo
dilecti Patris Benedicli discretione pr;ecipuam de-
voto corde susciperent, el ad ejus norman cunctum
viia; suoe ordinem inforraarent. In concilio quoque
et :
quod postmodum in Galliis celebratum est, cora-
muni decrcto sancitum est, ut monachi, per pro-
vincias Galii» et Germania; degentes, relictis c«X'te-
cum
rarum Regularum institutis, in omnibus canobiis
suis Regulam pra^Ucti Patris reciperent, et in omni
conversalione sua formam ab eo pra-scriptam ob-
servarent. Ad hujus itaque sancta; Regul;c exem-
plar plura per Italiam monasteria correcta, multa
quoque per vencrabilem Patrem de novo con-
siructa sunt, in quibus muliiludines monachorum in
spiritu humihtatis Domino servientes, tanquam
no-
veri Israelila; dignos pa;nitentiae fructus faciebant.
CAPUT V.
Quod beatus Bcncdictus, rogatu Cenomanensis epi-
scopi, sanclum discipulumsuutn Maurum causa
fundandi cwnobia ad partes GallicK direxit.
Nec solum Ilalia, verum etiam Galliae trina divi-
sio, sacra; hujus, rcUgionis boao odore respersa,
gestiebat. Unde accidit ut vir magnificus, Cenoma-
nensis urbis episcopus, legatos suos ad venerabi-
lem Patrem Benedictum dirigeret, Flodcgariura
suum archidiaconum et Ilarderadum vicedominum
suum, devotissima instantia petens quatenus ei aU-
quos sui monasterii fratres transmiltere dignarelur,
qui sihi in Galliarum parlibus cocnobium secuudum
institutaRegulK sancti Patris a;dificare deberent.
Beatus vcro Benedictus convocans discipulum suum
Maurum, quera ab infantia in timorc Dei educaye-
rat, ipsum cum aliis religiosis fralribus ad Gallia-
rum partes direxit ubi etiam camobium religione
:
Quis enim, paritcr et divitiis clarum construxit, magmeque
multitudinis monacliorum Pater cffectus, signis et
virtutibus ornalus quiovil in pace. Fertur quod in
(3) Greg., ii Dial., c. 3o.
lOOi EXORDIUM MGNUM
eodem monasterio libra panis, et hemina vini, quam
sanctus transmisit Benedictus , in memoriam
illuc
antiquitatis atque ob tauti Patris reverentiam usque
hodie reservetur. Abhinc per universas Galliarum
provincias crevit et multiplicata est religio mona-
choram, sub Rcgul.i Patris Benodicti Chrislo Do-
mino vero regi militantium; mullique ad eam divina
gratia inspirati confluebant, qui sacra» disoiplinie
ofliciis exercitali, de terra cordis sui fructnm boni
operis afferebanl in patienlii. Verum, succedenti
lempore, irruentibus intra Gallias barbaris, cum
dominus peccata populi sui multiplici paganorum
incuisione castigaredecerneret, multa ctiam cano-
bia sanctorum aut igne cremata, aut ad solum us-
quc destriicta sunt: quse vero remanseranl, iu tan-
tam negllgentiam resohita sunt, ut antiqus; religio-
nis vestigium vix in aliquibus raonasteriis invenirc-
tur. Caeterura gratia Domini nostri Jesu Clirisli,
quemadniodum Ecclesiam suani, refrigescenle clia-
.:.„.„ ^i oK..r,.in„i„ :..;^,.;..,.„ .,.,-;;^ .„;k,.i ,.;.,„;i..,.~
ritate et abundantc iniquiiaie, variis tribulationibus
flagellari permiltit, nec tamen unquam ab ea viscera
miscricordiaj suae claudit, ita nimiruin ordinem
monasticum, per infirrailatis humanaj corruplionem
continue ruontem, temporibus opporlunis per viros
virtutum restaurare non desinit
CAPUT VI
QuodbeatiisOdoCluniacensisabbasordinemmonachi-
cumcollapsum pcrgratiamDei strenue reparavit.
Hinc cst quod beatus Odo, nobilissimi illius Clu-
iiiacensis ccenobii rector eximius, ad tantum san-
ctilatis apicem excrevit, ut Ordinem monaslicum
teniporibus suis omnino in pneceps ruentem, se-
cundura gratiam sibi a Domino collatam, per omnia
in antiquum i-acra; religionis vigorem restauiave-
rit. Ut enim de ruina morum temporis illius brevi-
ler dicamus, cum ccepisset idem venerabilis Pater
Odo
.^UU inILl nionastcriis
lllULiaatUI suis UISVI
IIS 3U1S districtionem
ll^LlUIIClii disciplince p
U13.^ipilllCC
regularis rigide, sicut oportebat, tenere, alii qui- l*
dem monastici videntes quosdam de fratribus ejus
subtalares suos lavantes, vel ungentes, seu alia
quaslibel vilia opera faciontes, silentium etiam stu-
diose lenentes, etsi necesse fuissel, signis pro ver-
bis utentes, nimio iracundiae felle commoti : n in-
felices, inquiunl, quid facitis? Qu» lex, vel quis
Ordo prsecipil, ut tam vilibus et servilibus operibui
insistatis? Ubi, quseso, Scriplura hsec jubet ut ma-
nibus pro lingua utamini? Nonne ipsi Creatori in-
juriam facere convincimini, qui, re;icto naturali
usu lingua? et vocis organo, raanibus irralionabiliter
tumultuamini? » Sed vir bealus, disputatorum et
pseudomonachorum garrulitatem par.-ipendens. fra-
tres suos ut in melius proficerent verbo et exemplo
commonebat, sicubi etiam a religiosis viris evoca-
tus fuissei, impiger pergebat, ei coenobia aut disso-
luta ad districtionem Ordinis revocabal, aut nova
tundabat. Plane quam rigide raonachi ipsius disci- i
plinae censuram tenuerint, per hoc unum virtutis
oorum indicium, quod ad demonstrandum in eis
aniini conslantiam referre volumus, innotescere
poterit. Quadam namquc vice dum quidam ox eis
iter agcrent, mediis noctis tenebris a prfedonibus
circumvenli, cum suis omnibus capiuntur, trahiin-
tur, spoliantur, contumeliis afficiuntur, ad ullimum
in vincula conjiciunlur, priBrfonibus sano miranli-
bus paritcr et indignanlibus, quod in tantis mali:^
ipsisasc illdtis, ne unum quidem verbum ab ois
uUatenus extorquere potuissent. Tanquam enim
muti et elingues seu dainna el contumolias noii sen-
quousque no( turna^ et
lientes, in silentio durab.iut,
matutina' laudis solemnilate peracta, aurora quo-
que radios suos vibrante, linguam ad loquendum
laudabili discretione solverent, quara prius lauda-
biliorecensurapropter timorem Dei et Ordinis disci-
plinamcoercucrant.
Nec modo in Galliis Ordinis sacri statiim rnpara-
vit, sed eliam in Italia. Ad spccialo quoquc Saiicli
Patrol. CLXXXV.
CISTERC. — DIST. I. 1002
ii Benedicti coenobinim in Francia, ubi, sicut dicitur,
sacratissimum cor [jus ejus requiescit, ipso beatis-
simo Patre Benpdicto invitanle perrexit, siciit in
gesiis ejusdem saiicti Odonis invenitur. Cum enim
quadam die monachi ejusdem loci in claustro se-
dentes contenlionibus et scurrilitatibus occupari
non erubescerent, sanctus Pater Benedictus cuidam
monacho ante portam monasterii visibiliter appa-
ruit, dicons ad eum n Vade, ct dic fratribus islis
:
quod perversis moribus suis nimium me contri-
stant ideoque jam nunc vadam, ut adducam virum
:
sccundum cor meum de Aquitania, quatonus per-
versos istos corripiat, et Ordinis disciplinam in lioc
meo monasteiio restaurel. » Stiipet ille, celerique
gradu ad fratres veniens, quod spiritualis eorum
Pater mandaverat, cunctis audienlibus, relert, con-
stcrnatosque et attonitos reddil universos. Qu;ere-
banl tamen inter se cum magna admiratione quis-
n nam esset de quo Paier sanctus dixisset, ipsum-
D que sicut postmodum rci exitus docuit, bcatum
^
Odonem foie trepidi suspicab.aniur. Devotissimus
itaquc Palris Bencdicti pedissequus Odo veniens ad
prifdictum locum, licet per mullas tribulationes el
contumelias, quas ab iihs qui perniciosani liberta-
lem magis quam regularis vitic districtionem dili-
gcbant, passus esl, tainen |ier gratiam Dei et adju-
torium sancti Palris Bonedicti laudabiliter satis Or-
discipliuam in eodem monasterio relormavil.
diiiis
Ca"terum speciale rjusdem Deodilccti Patris Odonis
ciciiobium quod (iluniacum dicitur, quodque usque
liodie maximum et iiobilissimum refulget, maxiinum
raullitudine fratriim, nobilissimum possessionibus,
divitiis et gloria; sed et monasterium de quo Pater
Odo cum fratribus suis Gluniacum secossit, quain
consummata fuorint, quamque perfecti et Deo digni
in ois claruerint viri iitteris traditum scimus. Unde
V.I- nobis .J
cl liy/yJi-^ duo jucunda valde
uv juvyuiiv... fu....^ niiracula
.(i.i .......iih cxcerpla huic
.^^.jijip.
nostro opusculo inserere placet, qualenus p
lector ex his duobus caetera perpcndere valeat.
CAPUT VII.
De fralre,in cujns m.anu mic(e panis in pretiosit-
simas margaritas conversm siint.
Ganon crat monasterii qualenus fratribus ,ad
,
mensam sedentibus rofectione peracti micas quae
do fragmenlis panum deciderent, ililigenter eollige-
rcnt et insumercnt, ne vel in hoc negligontia" rei
coram Doo invenirentur. Accidit autem qnadam
die ut unus ex fratribus, qui conscientice sua' non
incuriosus servator erat, cum cieteris ad mensam
residens, retectione peracta micas secundum con-
sueludinem colleclas replicans in volam , digilis
inanus clausas teneret atque cum multa cordis
,
dulcedine lectioni intenderet; sed priusquam eas
sumeret, repente ad nuium prioris lector lectionem
tinivit. Quid tamen ageret ? Noc rejicere fas, nec
sumere jam licebat, nimirum utrobique periculo
prsevaricationis occurrente. Ita(|uc clausas manu
tenet, cogitans hanc negligentia; culpam non nisi
per confessionis et pojnilentia' remodium aboleri
posse. Dictis voro gratiis, signo confessionis facto,
priorem in partem trahit, ot cadcns in faciem ve-
niam petit, cum multa cordis simpllcitate nogligen-
tiam suam manifestans. Priorc autom culpain ojus,
sicut dignum erat, corripiente, et quid de micis
fecisset inquironte « Ecco, inquit, doinino, in
:
manu no-tra sunt. » Cumque prior praeciperet ut
eas ostenderet, ille exorto brachio manum aporuit ;
et cccc in vola ipsius pro micis invent» sont pre-
tiussisimic margaritae. Utinam laudabilcm fralris
hujus fervoiem attenlere dignentur quidam negli-
gentes fratres, qui, tinita lectiono, si forte offulam
in manu habuerint quam edere velint, aut si in sy-
phulo aliquid remanserit qiiod obibero cupiant, sine
respcctu timoris Dei id facere non verontur, cum
utique sacri Ordinis consuetudo tradat ex quo ,
lector inci.ppcrit diccre : Tn. atifem, Domitte, ne-
32
 ;

1084
BERNARDI
ADDIT. AD LIBROS DE VITA S.
1003 cognovimus.
debere^ domus Sancti Victoris, certa Eelatione
mmem quidquam cibi aut potus sumere f^
Apud Parisiorum civitatem cxslat coenobmm
regu-
Deus lam
^d quid pulamus quare oranipotens
videbatur
quo .(inJam de tratnbus
mmus larium cnnonicorum : m
et sicut paralysi adeo dissolutus
grriosum miraculum, eiu=dem coneregationis
quoque mmimis facere vo-
alterius de lectulo sur-
necessarium, in rebus
Unt? Ut que, propterea
'ceretquantum^ibi
ut palam cuncl.s mnote-
placeant fratres congrega-
ferventes. qm non solum majora,
sed
m S
faceba^ ut stnelidminiculo
non valeret. Vencrat forte dhc
Hugo Cluniacensis abbas. De cujus
venerabihs
adventu fratres
recupe.andfe samtatis
ione spiritu
Umorem ipsms nlufiraum exhilarati, spem
minima mandata pro|.ter conceperunt. taque
eliam fnfirn™ fralri non minimam
sollicitudine cus^o^d^un^t-^jjj supplic.ter pos ulabanl
cum accedentes ad virum Dei,
nuatenus apud omnipotentem
Deum sariUatem ra-
multitudidem candi- su.s preobus
De fratre moriente qui vidif ?ri d^turna sgriludine laboranti
datorum ad se venire. Fertur autem in eodem monas-
cum laudabiliter m nltinere di^narefur.
Petr. apostoh
Fraler quidam in Cluniaco,
fervore el devolione sacrs religionis yitam
£o esse ied.a pars casula^.beati
a fralr.bus n, magna
vene-
omni qu™ sicut dignu..! esl,
peremptona, Dom.m quod a a-
suam cuslodisset, taolus infirmiiate
f
'aSne habet.Tr. Sanctus ergo
deductus est. Cumque jam morti pro- negare non potu.t , sea
ad exirema ipvua charilate petebatur,
aeonizaret, aperiens oculosvidit magnam mul- Domini clement.am .nt.mo
ximus omnes pro salule IVatr.s .nf.rmi
mouachorum ad se intranlem,
ui" <vv. -•-- qui -
Demque celebratis sacro-
Uluainem moucniuui
liludinem i ,
nipiatis affectu rogabat.
eandidis yesUf.us induU eran^ .1 o suo ^e^^^^^^
sti,.>enti quod usu ecclesiast.co alba vocatur, s.cut
B Ss
r,u-tem
mysteriis, lccedens.
casute beati
ad_^^tare,_suprad.cta.n
Petri reverenter inHe
lulit,
prKCipu.s solem-
illius .u sacra eum ;-^«,;i«
solent conventus Ordinis l'enienW>3 ad infirmum,
nitalibus revesliri. Quos
cum viderel, putans con- ant.pl.onam . Uni od^^^^^^^^^
tenensquo manura ejus
.

coep.t cur ad se ajjostolus dixitpai aliitico

ve.uum fratrum esse, mirari valde vocecenit cantare:Pt'/n««
et mfirmar.o s.bi assi. ent , sc.hcet pro a,.rit,
revestit. intrarenl ;

indignatione, dix.t Umft est, duoKerbis .n ea coramutatis,vocabatur en.m lAem

cum quadam
'
«
uuasi
:

el P .«m.«, Robcrtc :

solehat con- rf"

cCnsreLter, quod%ideo ? Quandorevcst.tus ve- nfi mus 'Rohertus.'Cumque .le^endo
manura ejus
nosterad frat.-em morienle.n PctrusapostoIusAicdparalytco :
Roberte,
ventus cqnven- cantaret :

nire 1 Respondente infirmario et dicente

»
suroe c slerne iibi {Aet.
ix), conunuo sur.-ex.t,
Qu.d est, inquit, cun-
tum fratrum nondum venisse prorsus fugala
» :

om.' m nfb,-orum debilitate

:

turban. mag.iam fra- u-

quod loqueris ? Nonue vides qui aderant, glorificaverunl Deum, qui v.rt
c iaue
?run. eirca me, qui
omnes caud.d.ss..ms a bis re- aposloli "su. Pelri per menta venerab.hs
?e... bca
ve^ltisunl; etad^ exequias
meas celebrandas m«- est. Tanlo qu.ppe tac.-
Quod cum .i.firmarius au- Hugo is dedarare dignatus n^'-aeu um a
tuo se pr;eveniimt.
»
liul abbas sanctus ^am gloriosu.n
vide.-et...nteUcx.t rehg.osum .quai.ilo hoc no
d"sset, s^J^dnil lale ipse divina largilate impetrare potuit,
I osl
fratrem visionem heatorum sp.rituu... v.dere. "uis merifis sed specialis
patrom sui bealiPcl.i
soluta esi,
modicum vero sancta illa anima carne ^0.^'^^:^ -i"-;'v'=t^;r'Sni^n^
plorationis, de tahcrnacuhs Cedar q Eccles.a Clun.acen. s
,

ct de convallc '
,eaiiitulalam esse nob.l.s
nieredine peccat. ad canihdatos c.ves veneratiom fralrum um-
hoc esi de aloriatur: cuique sacrs
coelestis Jerusalem
quos adhuc in ca.-ne v.vens vi-
,
versitas devolissime invigilat. . .

cred.mus, Iransmigrav.t. momn. rehg.one

dere meruerat, feliciter, ut ^ub\aVd)us itaque ta...sancus et
coenobio post reve- ar.ss.mc
Pra-fato vero Cluniacensi consp cui Palnbus Cluniacensis Or.do c
pra?fuerunt ahbates
rondissimum Patrem Odonem v.la.n .la
et\.lsi,
muhisqueexstitit odor vita^ in
pia?cipu. fuerunt san- Romanoru... m.peralor
reliaione conspicm, quorum eti ni ut bealus llenria.s
Odilo, raodern.s quoque socundns, cujus meraor a
ni ll Deoditrni, Maiolus et A.gus ts ejusdemnorainis
temporibus bealus Hugo, qui, Ordmem Ck.u.acen- a,,rdDeumclhomincsin benedicuone est, audien^
Europae terras el adiret, obIat.sqt«e
sem lonee laleque per universas monastici ?£«. religionis iUius, Ch.niacum
incontaminatum l.nn magnti-
i.isulaspropaganles,
tnraris rcddiubus, prout impena
et
ordinis tramitem subdilis suis trad.derunt. In ea- oraliomhus devous-
renthm d ocebat, frau'um se
quoque magna et religiosa domo inter cstera et. Libo,et nunc,
si opUo daretur^
s hnoTommenda
-lem
onim pie- dicere
sm.MluaUs v.tic exercilia, saluherrima
el
KiTin Poiro anostolo exc amai-e, et
inolev.t ut, pro iberand.s ^Z^^:fDomSb:^::,^^.mhiccssc^Matth^^
talo plena consuemdo
animabus tidelium dofunctorum,
sancta iha fr.it.-um omnibns ad n.onasl>Ci>; rehg.o-
esset ulique
missaru.nquo celebra- Bo lum per
multitudo dcvotis precibus venientibus, ul Ordims d.scphna
ni° apice..
tionibus sollicite invigilet, et aat
poenas add.cta-
ad lincam voritatis corrocla ot reno-
Patres
absolutas in .-e- „ s ,clo lelhah
rum milieent. aut pamis omnibus Dvata
| inconvulsa perduraret,
p,-opulsata
trtnsferri obt.neant. Sed et prster quoUdia- religionis pcro,nma u uque
auicm ne'li<^e lia fervorsacr»
nam orationum psalmoru.i.que insta..Uam, sq- agiraus,%ura^sub sole u,h,l m
offic.a cerl.s lempor.-
vilft Sed quid pU.ngal ?
lemnia pi-o fidelibus defunctis permanore po.sse. Sapions
bus per annum fieri pia
Patrum solerua eadcm eJ?lo,n statu
m
quod negligenlia qua% proh
doloi ! m
O, ,1 iffimus
fidchum an.nu- -m.rsat,one epre en-
domo dccreut, ita ul solemms dies £'a' !oq"' «hgiosoru
n. .

i^anclorum sancta
rum quem posl festum Omnium
off.cio peragere consue- Sdf3Vt:n^:r^>"til?ni?ige£'fter
et universalis Ecclesia celebri
vit a Cluniacensi Ecclesia
initiu... suraps.sse d.catur.
rubigo .mentium ],n^ cord.un
CAPUT IX.
Sl!uo.S? effugat.o re^.femm^_
d.scpl.na'.
paralyli- nmrum corrupt.o,
Ouomodo beatus Hugo Cluniaccnsis abbas
cum curavit.[Deplorat ei hoc capite auctnrncgli-
gcHtiammonachortim,et lapsum Ordmis Clunia-
moderno
Verum quoniam beati Hugonis, qui
laudabil.ter pra>tu.t
temporo Clumacensi cccnobio ad
unum ejus m.raculu.ii
raenlionem fccimus,
legcntium me.iioralumus quod :
t.mto
utilitatom
recentio.-i temporc hoe ges-
erit jucundius, quanto .d ^n oc^
vir. Gin le - null.us "^o';^e"t. .^
tumcsseconstat, quodque vcneial.Ml.s j^ ^^^
supcrions Sauctic Genovclffi Par.sias,
mi, quondam
qua^ est do Ordine
poslea vero abbas Paracliti,
 1005 EXORDIUM MAGNUM
crecleret, si experienlja fidem non faceret, gutlulam, h eiensis Ordo sumpserit exordium, fiuamque copiosa
eum primum stillare leni lapsu cceperit, duritinm
lapidis penetrare posse? vel quis annulum novum
et rigidum nigito immitti videns cum usu con&uini
posse putaret? Attamenverum est quod dicilur quia
Gutta cavat lapidem, consumitur annulus ttsu.
(OviD. de Poiito, IV, Eleg. 10.)
sic etiam (quod sine magno cordisdoloredicerenon
poisumus), negligeniia paulatim subintrans religio-
nem extcrminat. Sanyuisuija; duie sunt filiu', ait
Sapiens, diccntes : Affer, affer (Prov. xxx). quaiUi
sunt, qui latas hujus sseculi vias, quae ad mortem
trabunl, deseruisse et arctam angustamque viam,
quie ad vilam ducit, apprehendisse videntur sed
quia pessimae liujus sanguisugaj, detestandae hujus
meretricis, id est negUgenti» complexum niinime
devitant, generant ex eo vipereo semme duas filias
ipsa matre sua deteriores, voluptatem scilieet et p obedientia,
vauitatem, qua; sme^ cessatione,
sine omm prorsus
........ t ™tl
.>-!.. _:
-.'..,
I 1 .. -.
interpolatione clamant miseraj matri sua:, dicentes
Affer, affer. Isli sunt qui segregant semetipsos,
animales spiritum non habeates, qui habitum rcli-
gionis gestantes, mentiri Deo per tonsuram noscim-
tur, qui non Dominicis, sed suis inclusi ovilibiis
|iro lege liabent desideriorum voluptatem; qui cum
nutriri deberenl in croceis, amplexantur slercora
locati iu loco pascujt', quotidie mutantur de pascius
ad pascua, et tamen moriuntur famc; quoriim cibus
est radix juniperorum, et siliqua; porcorum ; quorum
vinum est fol draconum, de botro pra:varicationis
amarissiino; qui, cum castimoniam corporis et san-
ctimoniam spiritus profiteantur, exemplum tamon
mulieris nequam et procacis imitari non verentur,
quse comcditin occulto, e< teryens os suumdicit :
Non sum operata mahm
{ibid.); qui in luijusmodi
laUantur, ct esse sub sentibus dissolutionis delicias p iioris accedat, quantum proximorum faraa' dero-
/.«.„„„..,„. 17. _..:j f„„;„„. „: ,
computant. Et quid facient raiseri, cum inspicere.„,.,:
:
coeperit Deiis? Certe rebus ipsis experimur quam
non immcrito prophela planxerit, obscuratum essc
auruin, miitatum colorem optimum, dispersos lapi-
dcs sanctuarii in capite omnium platearum (r/»'6'>i.
iv). Scd nou est nostrunr, mordacius aliena vitia
carpere, ne forte dicatur et de nobis quod lippien-
tibus oculis ad uostia cscutientes, in aliorum vi-
tiis cernamus aculum. Legal qui voluerit Apologe-
licum beati Bernardiabbatis, quem scripsit ad vcne-
rabilem Guillelmum Saucti Theodorici alibatem. In-
veniel quomodo obscuratum sit aurura, mutatus sit
color optimus ibi, iniiuam, inveniet quomodo no-
: charismatum benedictionibus a principio sui per-
bilisilla religio Gluniacensis Ordinis, dc qua inulta
jam diximus, quam, pcregrinis ct adulteriiiis con-
suetiidinibus, imo desolationibus fuscata et obnu-
bilata, a pristina suae puritalis sanctitastique iutegri-
tate degeneiaverit. Sed quorsum ista? Quid intendi- n solura in raajoribus, verura etiam iu minoribus qui-
mus alterius Ordiuis
, et prius perfeciissimam
religionem, et postmoilum miserrimam, quam
hodic oculis nostris cerniiiius, dissolutionem re-
plicaudo ct inculcando? Nimirum ad hoc nili-
tur intenlio, ut nos qui per gratiam Dei in
renovato et ad tramitem veritatis per Cistercienses
Patres cowecto monaslico Grdine, Domino raili-
lamus, ex aliorum ruina cautiores effecti, lavemus
manus nostras in sanguine peccatorum, et semper
• memores simus, quod beatus Paier nosler Bcne-
dictus in Regula praecipit negligentiam et oblivio-
nem omnino fugere illud eliam apostolicura continue
; ad terrara viventium, ad videndum Deum deorum
ruminemus; Qui slat, videat ne cadat (I Cor. x);
certissime scientes quoniam res nostra agitur,
paries cum proximus ardct, (Horat. £»kJ. i, 18.)
GAPUTX.
Qnnliter fralrcs qui Cistereiensem Ordinem fwula-
verunl adhuc Molismo degenies divina yratia
suntillustrati.
Sed jam nunc opera! pretium reor, generationi'
bus tuluris dibgentius describere qualiler Gister-
CISTEllG. - DIST. 1. 1006
benedictione gratiaj Dei a principio sui perfusus sit.
sicut parlim per lilterarum monumenta tradiderunt
nobis viri sancti, qui ab initio sacra3 hujus rcli-
gionis auctores exstitere : partim vero niajorum
relatione didicimus, quatenus ii quos in SKCubs su-
perventuris divina gratia ad Ordinein nostrum vo-
care dignabitur, si hanc noslr,e parvitatis paginam,
quam ad ipsorum consolationem eloboravimus, ic-
gere dignum duxerint, consideranlcs quam nobili
regum raamilla lactati siut, erubescaut tilil dege-
neres inveniri. Porro ad hoc opus non solum dcvo-
tio et utilitas rerum nos invitat verura ctiam :
necessitas nonnulla compeliit. Mouachi namquc
Nigri Ordinis, inaxime in provinciis Germania! de-
:
gontes, ubicuuque vel apud quoscunquo possunt,
sacro Ordiui uostro derogare non cessant, asso-
rentes sanclos patrcs nostros cum scandalo et
contra voluniatem al)batis sui de
• Molismensi
.. ^ ., 11 /111 fl
.-. rvlii .^ 11-1rv f,.t'..-..^^
<-n-.iT-i ri i-r i> .-1
! .
ctenoliio
I I
egressos fuisse quorum quam
i-\ r. .-. ,- .
:
sitimimdeus mendacium, subsequentis narrationis
:
textus rem gestam enuclealius pandens, manifeste
declarabit. Propositi nempe nostri est, divina fa-
vente gratia, non solum plenissima ratione, verum
etiam gravissimic auctoritaiis poudcre obstrucre
os loquenlium iniqua fratribus quoque nostris qui ;
haic hactenus fortassis adeoperspicuc non noverant,
:
ad rcfcllendam malitiosaj detraciionis falsitatem,
instrumenta sincera; veritatis testimonio subnixa
contradere. cajca sempcr stulta' ;emulationis im-
piclas, quee cum oculis videat, ratione probet, divino
pariter et bumano judicio, Cisterciensem (Jrdincm
super candelabrum virtutis et honoris exaltatum,
ut luceat oranibus qui in domo Dei sunt, clande
slinis tamen susurriis ab ejus anioro et veneratione
nititur avertere quos potest, quasi tantuni sibi ho-
gare potuerit V„..„„i
l» „„,.., .,/,i.,„..;i
Verum, ,.„„„;.,...
quouiam, „secundum
1
1
!...„ ._„
senten-
tiam A.poslcih, 7ion qui seipsum commendat ille pro-
batus est, sed quem Deus commendat (II Cor. x),
postquam litteris summi pontificis, cardinalium quo-
que et episcoporum, qui negotium tint;e pietatis tra-
ctaverunt, osienderimus quam ralionabiliter, quam-
que auctorabiliter huraano judicio probatus et
approbalus sit in initio sui Cistcrciensis Ordo,
conscquenter etiam denionstrare curabimus quali-
ler divino judicio approbatus sit.
Gunctis naraque sanum sapientibus liquet omni-
potentem Deum approbare religionera, quam tautis
fundere, et in qua tantos, tanta;que perlcci,ionis et
sanctitatis NazarKos suscitare diguaius tst. Sed
quis digne iestimare, ne dicam referre sufficiet,
quam pra;clare in diversis mundi partibus, nou
buslibet Gisterciensis Ordinis doinibus sacrie reii-
gionis vigor effulserit quam sublimes in virtutibus, ;
quam graves et bumiles in moribus exsiiterint
pra?lati quam devoti et ad vohintariam paupcrta-
;
tem pro Christo tolerandam patientissimi atque ad
omne opus bonum parali subditi quam crebris ;
rcvolationibu';, superni^^que visilationibus rcligiosai
Ordinis persons siul giorificatie ; quamque multi
sponlaneai tribulationis angustia decocti, felici
dctessu absque igne purgatorio (quod quidera ir,
alio geuerc hominum rarissimum est), transierini
in Sion. Ne lamen illustrium personarum copia nos
ad loquendum iuo|ies fecisse vidcatur, postquam
ad exhilarandura devotos et ad rcpriineudum de-
tractores falsiloquos exordium sacri Ordinis dili-
gcntius descripserimus, eliam de revcreiidissimo-
ruiii Patiiiiii quorumdaiii, videlicct a!ib."iUiin Cistorcii
alque Clara:vallis virUitem studiis, aliqua breviter
perstringemus, seniorum quoque qui iu Glaravallc
purissinw religionis iraitatores effecli, memoriaiu
 1067 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
sui posteris in benedictione reliquere ; cjuatenus per
hac lidelis quilibet et devotus proficiat in fide robo-
ratus, infidelis autem ct detractor lividum
cordis
ociilum purgaus, religioso Ordini nequaquam de-
traliere, sed magis religiosorum devotionem iniitari
cousuescat : aut corte propalata; veritatls radiis
rcverberatus malitiosa? derogationis materiam sibi
subtractam esse, contabescens ingemiscat. Si quem
vero movet quod Glaravallensium tantum, et non
eiiam Cisterciensium seniorum mentionem fecimus,
noverit nos ut EcclesicB Clarffivallis alumnos, no-
slrorum seniorum sacra studia familiarius et effica-
cius invesiigare potuisse; nec ea quae de paucorum
sincera conversaiione, seu felici consummaiione,
ad absolutionem sponsionis nostrse descripsimus,
iDnumerabilium servorum Dci, qui lam in Cisler-
cio quam in universitate sacri Ordinis spiritales ago-
nes viriliter desudarunt, pnejudicaresanctitati. Cura
igilur, sicut supra diximus, in lantum negligentia;
torporem monasticus Ordo collapsus fuisset, ut B
venientibus ad conversionem, non tam profectus
quam periculum mullis in locis imminere videre-
lur; nec spes ulla reslauraliimis uspiam arrideret,
omnipotens Deus qui servos suosabaeternoiirtescitos
in tcmpore vocal et justiticat, ut in .eternum quando-
((ue gloriticet, dum medium silentium tenerent om-
iila, Spiritum sanctum suum de secretis coeleslibus
a regalibiis sedibus misit in corda quorumdam fra-
trum liVi/). xviii) ; i|ui in cwuoliio quodam dcgobani,
quod in Burgundiu' parlibus silum Molismus vocalur.
Ili iiaque servi Doi pauci numero, sed igue illo
quem Dominus Jcsus mittil in terrani, et vultvelie-
menter accendi fortilcr inflammali, dum quotidia-
nas Regula! Ifctiones in capilulo audirent, et aliud
Uegiilam piai^cipere, atque aliud consueludincs Or-
dinis tenere perpenderent, gravissime contristaban-
liir ; vidontes sc c»terosque monachos Regulam p
beati Patris Benedicli solemni profcssione servalu- ^
ros fore promisisse ; sed secundiim instituta ejus
iiequaquam vivere. Primilus ergo privatim sa^pius
inlerse colloquenles, transgressionem suam conque-
robantur; et quonam modo hujus tanti mali reme-
iliiim invcnire possinl, sollicitc Iractabant. Cum
\cro posloa vorlnim effusum essct in piiblicum,
c»lcri qiii oaruales oiant, nec potorant dicere ciim
projilieta qiiia dc c.rccho mhit iynem ni o,w(7(iw
iiwis ; ct criiilivil mc (Thrcii. il, servos Dei dcri-
dere, modisqiie oimiibus, (|uilius potorant, ut a tam
sancto proposito cessarcnl, iufestare crppenint. .\t
illi qui Spirilu Dei agebantur,etpropterealiberierant,
non curanles eorum malovolas infestationes, loto
montis annisu ad Deum conversi, precibus instan-
tissimis postulabant, ut Doniini pietas eos ad lalem
locum dirigero dign^iroiur, in quo vota labiorum
suorum, qu;e secundum Itegulam firmaverant, sed
non servaverani, redJcre possent. Deindo conside-
rantcs, quod Aposlolus uionel, nou omni spiritui
esso credeudum (/ Jcicin. iv) et qiiod Regula ([uam
; famulari utile duximus forc. Vobis ergo tuac prac-
modis omnibus porfocte servarc cupiebani, pra^cipit
corripi eum qui sinc pcrmissione abhatis quidpiam
facere pra'sumpserit, alibateni suum humiliter
adeunt, dc transgressione Regula' querimoniam
l)roi)onunl, voii sui forventissimum desiderium pan-
rtunt cl ut cjus consilio pariler et auxilio, quod
Spiritu sancto inspirante mcntc concepcrant, perli-
cere possint supplicitcr precantur. Niuu vero Dei
ad lioram compunctus alibas ille propositum servo-
rum Dei laudat; ct non soliiin consiliuin auxiliuiii-
()iie se iicobiturmii, veruiii etiani soipsum indivi-
duuin comitcm ooiiiin iii lam sancto propositn fu-
liirum hrmissimc pollicetnr. Quo audilo liumiles
spiritii fratres illi magnifice corroborati sunt, lunc
priiiium iiitolliijcnlcs ipiod vere a Domino egrcssus
cst sornio, ncc snmnia cordis siii in l.ili dosidcrio
sccuti bunt, scd iloxtcram Dci vi\i virtiUom 0|i(rau-
tis in cis.
S. BERNARDI. 1U08
" CAPUT XI.
Quod dominus Robertus ahbas, et fratres cum eo,
desiderium innovandcv monasticoi religionis ha-
bentes, legatum sedis apostolicce adierunt.
Itaque magnanimes viri, innumerabilium militum
Christi duces et signiferi non lam novarum
fuluri,
quam magnarum rerum totique mundo profutura-
rum cupidi, cum assiduo tractatu quffirerenl inter
se qualiter id quod pie cupiebaut congruenti modo
ad effectura perducerent, consulto rationis judicio
prudenter advertere loci vel Ordinis sui mutatio-
nem, absquc sedis apostolicse consensu, se praesu-
mere nequaquam debere. Erat tunc in Galliarum
partibus sedis apostolicae legatus, venerabilis Hugo
Lugdunensis archiepiscopus, vir rehgione, pruden-
tia et auctoritate venerandus Hunc prKdictus abbas.
ct fratres, qui desiderio innovands monaslica» reli-
gionis flagrabant, adeunl sstus et vota cordiuni
suorum humiliter pandunt, consueludines Ordinis a
Regula quam erant professi, nimium discreparc
conqucruntur; et propterea manifeste perjurii cri-
men se scienter incurisse dolendo fatentur. .Vd-
dunt pra>terea se vitain suam ex integro secundum
instituta Regul»
sancti Palris sui Benedicti ordinarc
velle, et ut eis ad hoc liberius exsequendum, idcin
legatus sui juvaminis robur apostolica aucloritaic
porrigat, constantor tlagitant. Dominus sutem loga-
lus, cum esset prudens ei discretus, consideratis
subtilius allegationibus eorum, laudabiliier eos mo-
vcri pronunliavit, ipsorumque spiritalibus votis laelis
auspiciis favens, tali epistola eos ad porficiendum
tola libertate quod pia mente conceperaut exhorta-
tus est.
CAPUT xn.
r-
•
* ii
;
is aposlolicce sedis legati, per quam
''rf.!.. ..?:!
Cistercicnsis Ordinis e.vordium sua ciuctoritcite
fundatum cst.
HuGo Lugduncnsis archiepiscopus et apostolica;
n
sedislegatus, Roberto Molismensi abbati, et frairi-
bus cum eo secundum Regulam sancti Benedicti
scrvire Dco cupicntibus.
« Notum sil omnibus de sancla» matris Eccle-
si* profeclu gaudentibus, vos cl quosdam lilios
vestros coenobii Molismensis fratres Lugduni ,
in nostra
praesentia astitisse, ac Regulae'bea-
tissimi Benedicti, quam hucusque tepide ac ne-
gligenler in eodem monasterio tenueralis, arctius
deinceps alqiie pcrfcctius inh*rere velle professos
fiiisse. Qiiod quia in loco pranlicto pluribus impe-
(lienlibus causis conslal adirapleri non posse, nos
utriusquo partis saluti, videlicet inde recedentium,
. atque illic remanentium providentes ; in locuni
' alium, quem vobis divina largitas designaverit, vos
declinaro, ibique salubrius atque quietius Domino
senlibus, videlicet Roberto abbati, fralribusquoque
Alberico, Odoui, Joanni, Stephano, Letaldo et Pe-
tro, sed et omnibus, quos regulariler et commuDi
cousilio vobis sociaro decreveriiis, hoc sanclum
proposilum servare et tunc consuluimus : et ut in
hoc perseveretis prKcipimus, ct auctoriiale aposto-
lica per sigilli nosiri iinpressionem in pcrpotuum
conlirmamus. » Post ha^c pra^fatus abbas et sui
tmta ac lali auctoritato freti, Molisnium redierunl
et de illo fialriim collogio socios romissioris vila'
blanditias rcspuontes, ad puritaloiii simplicilatem-
que sacra' Regulae pure simplioilorque tenendam
pronipto aiiiino flagrantes, elcgorunl, ita ui intcr
cos qui logato Liigdiini astilcranl, ct illos qui de
ctcnobio vooali siiiit, viginli cl uniis mo inchi essont,
qiii poifooiionis vita- ot Uogula' S. 1'atri Bencdicli •
ail liticram lcneiida; desidcrio arcl?.ni ct angusliain
viaiu mgressi suiit.
ieo9 GXORDIUM MAGNUM
CAPUT XIII.
Qualiteretquoto aiino Dominiciv. Incarnuiionissan-
ctiPatres Cisterciensis Ordinis de Molismo egressi,
eremtm Cisterciensem adierunt
Anao iiritur ab Incarnatione Domini millesimo
nonagesimo octavo, dominus Roberius Molismcnsis
coenobii in episcopatu Lingonensi fundati abbas, ct
cum eo IVatres, quorum Deus teti^eral cortla, ma-
lentes cum dilecto Patre suo Benedicto pro Deo
la-
boribus fatigari, quam vita; hujus commodis resolvi,
de Molismo egressi sunt, atque ad locum quem
proposilo suo congruura jam ante per gratiam Do-
mini prsviderant, id esl ad ercmum, qua> Cister-
cium dicebalur, alacriter tetenderunt. Qui locus
episoopatu Cabilonensi siius, et pro nemoris spma-
rumque densitate lunc teraporis accessui hominum
insolitus, a sobs habitabalur feris. Ad hunc itaque
iocum horroris el vastae solitudinis viri Dei venieu
.j ,„ „„„!„ _
tes.tantoque. llum rehg.om, quam jamdudum m
,. .
.,, .
1
conceperant ct propler quam illuc
'ilii'' advenfiiant
adveneiant, ha-
ha-
biliorem, quanto Scecularibus despicabiliorem et
inaccessibiliorem intelligentes nemoris ac spina-
,
rum densitate praecisa ac remota, monasterium
ibidem voluntate Cabilonensis episcopi et consensu
illius, cujus ipse locus erat, consiruere ca'perunt.
Eodem itaque anno, quo pr»diximus, duodecimo
Kalendas Aprilis, solemni die natalis sanctissi.ni
Benedicti, quem geminata iaititia tunc cclebrem
reddiderat, ob Dominicam Palmarum, qua; in
ipsum occurrerat, laeiantibus angelis tabescentibus
dsemonibus, Cistercieusis domus, ac per hoc totius
Cisterciensis Ordinis religio per viros ad Christia-
nam philosophiam penitus expeditos exordium su.n-
sit, prudenti sane consilio, ut qui canonem divi.ii
servitii cunctumque vit* snaj ordinem, secundum
formam in Regula preescriptain disponere decreve-
rant, hoc in ejus potissimum natah, qui legem per i»
Spiritum vivificantem ad multorum salutem dederal,
fehci omine inchoarent. Ecce summus et a;ternus
Pastor, qui relictis in supernis monlibus, in ieternae
viridilalis pascuis beatis ovibus, dignatione suae
gi'atias descendit, unam in hac lacrymarum valle
errantem quaerere, novo miserationis suae ordine
caulas pietalis statuens, signum salutis super eas
exaltavit, quatenus oviculae ipsius moribunda^ etlan-
guidie, (ju» spinis cupiditatum et voluptatum car-
nalium irretitae, per silvas vitiorum vagabantur,
audienles vocem turturis ad caulas pietatis invitantis
veri Saniaritani stabulum, vino poenitentia', oleoque
reraissionis peccatorum curandK intrarent;de.num-
que salutis signum veraciter apprehenderent. Sicut
enim initio grati*, nascente Christo Domino Salva-
tore nostro, mundus, dum nesciret, pignus redem-
ptionis novae, repaiationis antiquae, felicilatis aeternffi
suscepil; sic in diebus istis novissimis refrigescente
jam charilate et abundante usquequaque iniquitate,
omnipotens et misericors Deus ejusdcm gratia^ sua:
seminarium plantavit in eremo Cislerciensi quod
Spiritus sancti pluvia rigatum, spiritualis pinguedi-
nis largissimum sumpsit incrementum, crescens
proficiens in arborem grandem, puichram et frucli-
feram niinis, ita ut diversarum nationum populi
tribus et linguae, sub umbra ejus requiescere, atque
de fructu ipsius se satiari gratulentur. C»terum
doranus archiepiscopus apostolicse sedis legalus,
cujus benedictione, prKcepto et auctoritate tantum
jjonum stabile fundamentum acceperat, considerans
paupertalem servorum Dei, et quia in loco sterili
quem occupaverant, prorsus nec subsistere, uec
»dificia construere possent, nisi personae alicujus
potentis adminiculo fulcirentur, scripsit ad illustrem
principemOdonem tuncBui-gundiieducem, peteiiset
suadens qualenus pauperes Christi, zelum gloriae
Dei el raonastici Ordinis habentes, foveret et manu-
leneret eorumque necessitatibus secundum niagni-
ficenliam principalus sui subveniret. Cujus petitioni
C1ST15RC. - DIST. 1. 1010
ct eonsilio domnusOdo Burgundia^dux acquiesccns,
fratrum eliaiu illorum fervore delectatus, monastc-
rium ligneum, quod ipsi in paupertate sua iucepe-
rant, de suis impensis totum consummavit, eosquc
ibidem in omniljus necessariis diu procuravit, terris
ctiam et pecoribus abunde sublevavit.
CAPUT XIV.
Quod locus consensu CahHonensis episcopi, ad
ille,
cujus difecesin pertinehat, canonice in abbaliam
surrexit,et de recessuahhatisillius quiadoenerat.
Eodem lempore abbas qui advencrat, ab episcopo
Cabilonensi, ad cujus dicecesim locus ipsc pertine-
bat, virgam pastoralem cum cura aniuiarum jussu
m
pr.edicti legati suscepit, ct monachos qui secum
advenerant, in eodem loco stabilitalem hrmare re-
gulariter fecit, sicque Ecclesia illa divino paritor et
humano favore vallata, apostolica quoque aucto-
riiate nmnUa, m Regulam ^.
secundum iicyunnu
abbatiam suuuuuuin S.
g a o Bcnedicli
patris disponendam
k surrexit. Haud multo
^,
vero post elapso temporis spatio, Molismcnses mo-
nachi voluntate domni Gaufridi abbalis sui, qui Ro-
berlo sucesserat, nuntios ad Ro.nanam curiam de-
stinarunt, a domino papa Urbano importune postu-
lantes, quatenus praifatus abbas Robcrtus loco pri-
slino, id est Mobsmensi Ecclesiaj redderetur. Quo-
i-uraimportunitate domnus papa mandavil legato
suo, venerabili sc.licet Hugoni, ut, si tieri posset,
idem abbas reverteretur, ct monachi ere.nuin dili-
gentes in pace consisterem.
CAPUT XV,
De promotione beati Stephani secundi Cisterciensis
abbatis. Qualia instituia ipse novello adtitw Or-
dini superaddiderit, qualiter etiain sub eo mtilti-
plicatus sitOrdo, et quibus virtutibus claruerit.
Post decessum suipasloris (4) Cisierciensis Ec-
^\^^[^ adhuc pauper et modica convonit, de eleclione
abbatis sine personarum acceptionc tractatura. Et
mediante gratia Spiritus sancti clegerunt virum
bonum, no.nine Slephanu.n, natio.ie Anglicum, qui
cum eis de Molisrao exierat, virum conspicutu san-
clitatis, oraniumque virtutum gratia decoratum,
eremi araatorem et ferventissi.num sanct* pauper-
tatis aemulatorem. Hicbcatus vir in adolescentia sua
exiens de te.-ra et cognatione sua, limina sanctorum
apostolorum peregrinus adiit. In quo itinere non
otiosis fahulis, sicut fieri solei, occupabatur ; sed
cum socio suo divinis laudibus vacans, Psalterium
ex integro quolidie decantabat. Peregrinationis au-
te.n voto peracto, cum ab urbe rediens Gallias in-
trasset, supra diclum monasleriu.n Molismum adiit,
ibique sacrum monastici Ordinis babitum suscepit.
Postmodum vero, cum verbum innovandaa religionis
in eadem domo motura fuisset, ipse primus inter
i
primos ferventissimo siudio labmavit, ac modis
oranibus institit, ut locus et Ordo Cistersicnsis in-
slitueretur, cujus ipse postmodum, ordinantc Deo,
:
pastor et doctor eximius eral instituendus. Quod
cu.n, donante Domino, sicut praefati su.nus, factum
et
fuisset, tanqiiam fidelis et prudens dispensator, cte-
pit illico devotissima mentis intentione tractare,
qualiter Ordinem suum noviter fundatum, et adhuc
in mullis vacillantem, quippe nondum perfectis el
rr.eram paupertatem redolentibus inslilutionibus
excultum, in melius provcheret et extolleret, talique
moderamine roboraret, ut Domino Jcsu fruclum
Convocalis itaque fratri-
plurimum afferre valeret.
consilio, tam ipse quara
bus suis, et habito cura eis
fratres ejus interdixerunt, ne dux terric illius, seu
alius aliquis princeps curiam suara aliquo terapore
solemmlatibus agere
in illa Ecclesia teneret, sicut in
Agiturhicdeobitu Alberici; huicenim succes-
(4)
silStephanus exciderunt autem quae de ipso Albe-
:
rico scripta erant, ut post Manrique in praefatione
raonui.
 ;

titji ADDIT. AD LIBROS DE VltA S. BERNARDl. 1015

solebant. Deinde, ne quid in domo Dei, in qua die ji minus spiritum pueri junioris, cui nonien Bernar-
ac nocle Deo devole servire cupiebant, renianeret dus. Qui cum essct aJolcscens, nobilis, delicatus el
quod superbiam aut superfliiitatem redolcret, aut litteratus tam valido igne divini amoris accensus
pauperlatem virtuliun custodini, quam sponte pro- est, ut, relictis universis mundi voluptatibus et di-
pler Deum elegerant, aliquando corrumperel, con- vitiis, ecclesiastieis quoqiie dignitalibus, arctissi-
firmaverunt, ue relinerent cruces aurcas vel argen- mam conversationem Cisterciensium tanquara primi-
teas, sed lantum ligneas coloribus depictas ; neque tise frugum Domini, devolo animo proponeret imi-
candelabra, pra»ter unum ferreum ; neque thuribula, tari. quam mirabilis est Deus in operibus suis !

nisi cuprea vel ferrea neque casulas, uisi de fusia-

; quam velociter curril sermo ejus! quam facilia sibi
neo, vel lineo, sine palleo aureo et argenteo ; neque fore demonstrat, cum voluerit, qua; apud homines
albas vcl amictus nisi de lino, similiter sine pallco impossibilia sunt Ctira enim non solum nobiles et
!

aiureo et argenleo. Pallia vero emnia ct cappas
atque dalmalicas tunicasque ex toto dimiserunt
calices tamen non aureos, sod argenteos, et, si fieri
potest, deauratos ; fistulam argenteam, et, si possi-
bilo sit, deauratam ; stolas quoque ac manipulos de
palleo tantum, sine auro et argenlo relinuerunt.
Pall« autem, altarium, ut de lino fiei-ent et plaua"
sine pictura staluerunt, et ampulla' ad ministerium
altaris sine auro et argento essent. Ilis et hujus-
divites, sed etiam mediocres, ipsi quoque pauperes,
videntes Ordinis asperitatem, detrectarent accedere
ad eos, iste tam tener et delicatus juvenis, quasi
de cella vinaria pra?venientis se graiiae Dei egressus,
et inebriatus vino, quod laetificat cor homiois
{Psul. ciii), fcrvens et aestuaiis circuibat et praedi-
cabat verbuni vocatinnis, quod ia sccrcto cordis si-
p bilo auretenus audierat, cupiens et aliis propinare,
sicut scriptum est Qui audit, dicat : Vcni {.\poc.
:

modi sanctis et Deo placitis instilutis novum Ordi-
nem suum servi Dei roborantes, et ex iis quK prius
in usu habuerunt, alia quidem tanquani verae hu-
militati contraria penitus amputantes, alia verome-
sanctam paupertatem magis redolenti-
lioribus, ct
bus consuetudinibus commutantes, posuere prava
voluptatuni in djrecta continentiii', et aspera vani-
tatis ct superbiai in vias planas justiti*, ila ut, se-
cundum prophetani, etiam siulii in hac via errare
non possint {hn. xxxv). quanti in Ordine Cister-
cien^i ligonc exculli discipliiur fructus reddunt con-
tinentia^ qui, si alibi locati fuissenl, ubi disciplinoc
rigor minime vigeret, per voluptatum ct carnalium
desideriorum monstruosa portenta facile pra^cipila-
rentur. Quapropler nequaquam putandum sanctum
Ordinem noslrum adinventiones esse hominum, sed
yere Spirilus sancli magisterio traditum, qui 5acr;n
religionis candorem, quem negligentia cordis liu-
mani ab adolescentia in malum proni denigrare non
cessat, teniporibus opportunis per liumiles servos
suos reparare non desinit, ut non gloriotur in con-
spectu Domini omnis caro (/ Cor. i) et longe sil;
ab omnibus rcligiosis blasphema illa vox, de sua
prudentia et induslria prffisumentium < t dicentium
Manus nostra cxcelsa, et non Doniinus fecit hwc
oninia (Dciit. xxxii).
Curu itaque veiierabilis abbas Stephanus et fra-
tres ejus quotidianis virtutura incrementis in me-
lius prolicerent, et fclici experientia probarent quo-
niam boiia eralnegotiatioeorum,darescilicct tcrrena,
temporalia atque cadiica et recipere coilcstia, yter-
na, divina, unum erat, quod spiritualem eorum
exsultationem inlerpolabat et non mediocri trislitia'
subdebat, quod scilicet raro quis illis diebus ad eos
causa conversionis veniebat. Viri enira sancti the-
saurum virtutum coelitus invenluin successoribus
xxil). Unde factum est ut associalis sibi fratribus
suis, propinquis et amicis, aliisque nobilibus, litte-
ratis et potentibus in sajculo viris, triginla simul in
Ecclesia Cisterciensi cellam novitiorum alacriter
intrarent; et in spiritu forlitudinis conlra vitia car-
nis ct incilamenta malignorum spiriluum incipientes
decerlare, et suadebant c»teris bominibus, non
verbis, sed factis, omnem illam asperitatem Ordi-
nis, quam refugiebant, non esse aliud, nisi jugum
Domini sua\'e et onus ejus leve. Quoruni exeniplo
provocata innumera mullitudo horainum divcrsa'
pptatis et conditionis. nobile s, racdiocres, paupercs,
ita stabulum illud Christi pannis innocentite cjus
obvolutum repleverunt, ut fratres illo tKdio et de-
speratione posteritatis altliclos mirabiliter laetifica-
rent, et tanquam e stagno rationabilinm piscium
p peunulis pia; intentionis, et squamis sancta3 opera-
tionis munditiam suara declarantium, rivuli raullo-
rum coenobiorum exundautes, univcrsa occidui
orbis partes occuparent.
CAPUT XVI.
Quomodo abbas Stephanus dilatationem sui Ordinis,
Doiiiino revclanle, ct defuncto fratre sibi vigilonti
: apparente, recotjnovit.
lianc inspiratam divinae visitationis gratiam Do-
minus bumiii servulo suo domno abbati Slephano,
paulo aiitequam fierel, clemenlissima rovelatioue
pra;ostendere dignatus esl. Cnm enim, sicut supra
retulimus, gravi UKrrore afficerentur pro eo quod
successoribus pene carerenl, accidit ut unus ex eis
pra;sentis vila; cursu consummalo, tanquara sme-
rils militiie famulus in gaudium Domini sui intro-
ducendus, ct lalioris sui bravium recepturus, morli
approximaret. Qui cum jara iu cxtremis ageret, ve-
n nerabilis abbas tasdio desperat;e posterilatis nimium
" affeclus, aususest aliquid prssumere quod quidem ;

suis ad mullorum salutem profuturum commillere lemeritati ascribi potuissi'1, si non pict;is inlenlio-
gestiebant; sed fere omnes videnles et audientcs nis praisuinentera excusasset. Cuin enim conslel
viuu eorum asperitalem insolitam et quasi inaudi- quod quidquid aganl homines, intcntio judicet ora-
tam, plus corde et corpore se clongare, quam ap- ncs, credinms qiiia coram oculis Domiiii pielas in-
proximare eis festinabanl, et do persevcrantia eo- tentionis, et dura-arliculus necfssitatis na?vum ex-
ruiii penitus desperabant. Sed Dei omnipolenlis mi- cluseril pr-.csuniplionis. Diiin itaque, sicut pr;i?faii
scricordia, qui hanc mililiam spirilualem servis sunms, frater extremis positus fine vit;i'
ille in
suis inspirare dignatus est, ad multoruin protVctum pneslolareiur, accedens ad euin ablias sanclus, lalia
magnifice eani araplilicare et coiisummare decrevit, iocutus est Vidcs, cliarissinie, inquanto ta'dio el
; <i

sicut sequentia declarabunt. Nam ci;m ferc ostio
dosperationis appropinquantes, devotissimis preci-
bus ad Domimim clamarent, prp eo quod pene suc-
cessoribus carerent, petentes ut viscera inisericor--
di;B suae super eos Dominus effundere dignaretur,
meritis el precibu.-,, ut credimus, beatissima; Dei
genitricis ct virginis Maria^ cujus sancto nomini
specialiler Ordo nosier attilnlatus est, nec non et
sanctissimi Patris nostri Benedicti, cujus pranlicti
fratres ex integro Ui'gulam servaturos promiserant,
exaudivit Dominus preces corum. Kt suscitavit Do-
defectione mentis versaniur, quia arctam et angu-
stam viam, quam in Rogula nobis beatissimus Pa-
ter noster Benedictus proposuit, ulcunque ingressi
sumus; sed utrum ha>c nosira conversatio Deo pli-
ceat nccne, nou satis nobis conslat ; prasserlim cum
ab onmibus vicinis monachis tanquam novarum re-
rum adinventores, et scacdali schisinatisquc in-
centores dijudicemur. Super onmia vero niceroris
acerbissiini jaculo transfigil cor lueum paucilas no-
stra, qiioniam singuli quotidie morte interveuiente
tollimur c nicdio, ct sicut valde pertimesco, nobis-
 1013 EXORDIU.M MAGNUM CISTEKG. — DIST. 1. 1014

cum pariter novitor coepta religio fiuem acci- • niilii. aCuiille: » Nonilaconveuit, Paler. Tibi enim
hwc
_:„!.
piet,
...n..,:.->r.->
quoniam nJ,<.-<in<r.,-
«^^^..--.^.-ir..-.
personas
induslrias, nrl V>>imCli<n
el ad
j-.(
humilita
" a1 Domino /•/-iUoto O^t benedicendi
F\i-\niin/\ collata r\nf rtt: tio
est V\i^n (iA /^nn t\ potcsias,
t nlnrtfi^
utpotG
^

tem sanctae paupertatis idoiieas, usque ad praesens in apice digniialis et spiritualis niagisterii consti-
Domiiius associare nobiscum nequaquam dignatus tuto; mihi vero discipulo luo, qui per salutarem
est : per quas hujus noslrie iustitutionis formulam doctrinam tuam raundi hujus inquinamenta devi-
ad posteros trasuiittere valeamus. Quapropter tavi, benodictionem a te accipere optabile est. Nec

in nomine Domini nostri Jesu Christi, pro cujus
amore arctam et anguslam viam, quam ipse in
Evangelio sequaeibus' suis proponit, ingrcssi su-
mus et in virtute obedientias tibi prscipio qua-
tenus post obitum luum, tempore ot modo, quo
ejusdera Domini nostri gratia decreverit, ad nos
redeas; etde stalu nostro, quanlum ipsius miseri-
cordia voluerit, certos nos facias. » Cui a?ger
enim prorsus hinc recedam, nisi benedictionem
tuam meruero. » Abbas namque stupore et admira-
lione repletus, nec ausus ullra pertiuaciter reniti,
elevata nianu benedixit ei. Sicque sancta illa aninia
disparens,- speciem visibilem, quam assunipserat,
secretis invisibilibus restituit. Ahera vice cuidam
ex cisdem fratribus viani universa? carnis ingres-
suro apparuit in visione innumera multitudo homi-
:

H Faciam, inquit, libeuler, doinine Pater, quod num prope oratorium ejusdem ecclesiie, ad fontem
prfecipis, si tamen precibus tuis adjutus manda- quemdam lucidissimuni lavans vestimcnta sua, et
lum tuum effectui mancipare valuero. » Dixit, et in ipsa visione dictum est ei, quia fons ille fons En-
post modicum dc convalle plorationis ad montem non (o) vocaretur. Quod cum indicassei abbati, in-
gaudii,admontem a;terna! beatitudinis leliciter asccn- n lellexit vir raagnificusdivinam per hoc consolationem
dit. Pauci post bitc fluxeraiit dies, et venerabilis abba; las significari ; et niultum quidem jam tunc quidera de
cumconventu fratrura in labore positus, sicut nioris promissione, sed magis postea de exbibitione laeta-
est, pausamii dederat signum, ipse quoque paululum tus, gratias egit Deo. Nam cum per coniinuos qua-
remotus ab aliis, meditationi insistens, capuiio coo- tuordccim annos patientiam et fidem servorum suo-
pertus caput sedebat: et ecce frater ille delunctus ruin Dominus per varias tribulationes el multani
magna claritatis gloria perfusus repente coram ipso paupertatem probassct et fideles eos invenisset;
astitit, ila tamen ut magis in aere ferri quam in quinto decimo demum a constitutione dpnius Ci-
terra consistere videretur. Requisitus quomodo se stercieusis annp, supradictas persona.s eis mitlendo
haberet, vel qualiter sibi esset, respondit Bene, : i; visitavit illos Oriens ex alto. In ipsis eliam diebuf
optime Pater, bene mihi est, beiie sit et tibi, quia in pratis vineis, et agris curlibusque eadem Eccle-
per doctrinam et soUicitudinem luam illius intermi- sia crevit, nec religione decrevit.
nabilis gaudii illius inconiprehensibilis pacis Dei,
quaj exsuperat omnem sensum, participium merui, CAPtJT xvii.
pro qua adipiscenda duros novi Ordinis noslri la- De eo quollbeatUs ahbas Sfephanus (jttteliamsegreia
bores patienteret humiliter sustinui. Et nunc, juxta novitii sui per spirilum prophetiit; deprehenctit.
praeceptum tuum redii, gratiam et misericordiam Puer Domini Bernardus, Clarai-vallcnsis Ecclesia'
Domini nostri Jesu Christi tibi,
Pater, et fratribus postmodum primus futurus abbas, cum adbuc apud
tuis annuntians. Quia vero praeceperas ut de statu j> Cistercium novitius esset, solitus erat diebus s\n-
vestro vos certificare deberem, sciatis et omni
" gulis pro anima matris srne septem poenitentiale-;
scrupulo dubietatis excluso, certum teneatis quod psalmos in silentio dicere. Die vero quadam ctmi
sancta et Deo pbicens est vita el conversatio vestra. supradictos psalmos post complitorium inchoasset,
Porro moerorem qui de non relinquenda posteritate omisit eos, per oblivionem nescio, an per semnp-
precordia tua nimium depascitur, quantocius a te lcitiani, antequam perdixissct; veniensque ad stra-
repelle, et in jubilum et exsull^Uionem spiritualcm tum suum, qui^ te soporffera raembra relecit, et so-
evade, quoniam adhuc dicent filii sterilitatis in au- litam relectionem parenli non impendit. -Vbbas vero
ribus tuis: Angustus est nobis locus. Fac spatium, per spiritura cogiiila negligentia, die post^ra con-
ut hahitare possimus [Isa. xlix). Ecce enim jam venit eum, dicens. « Frater B(;rnardo, ubinam,
nunc ex hoc tempore magnificabit Dominus facere quajso, illos psalmos tnos hesterna die dimisisti,
nobiscum, mittens nobis personas multas, inter aut cui eos commendasti? « Quod audiens adole-
quas erunt nobiles et litterati viri plurimi, qui ita scens, ut erat verecundus et timoratus erubuit, et
domum islam replebunt, ut hinc tanquam examiua ctepil intrase mirando cogitare etdicere « Domine :

apum festnantia et redundantia evolantes, plurimas Deus, quomodo palam factum cst verbum iuud, de
mundi partes penetrent; el de semine Domiui be- quo mihi soli conseius eram ? » Et intelligens a
uedicto, quod in lioc loco per gratiam ejus coaluit viro spirituali seesse deprehensura, procidit ad pe-
multiplices sanctarura animarum rnanipulos de des ejus, negligentiam confilens atque inilulgentiam
universis mundi partibus collectos coelestjbus gra- n petens. Qua lacile impelrata, curavit deinceps in
"^ hnjusmodi tam privatis quam publicis observatio-
nariis inferant. »
His auditis abbas sanctus gaudio et exsuUatione nibussollicitior inveniri, et quae consulta ratione
repletus divina; pietati gratias ex intirais raedullis servanda proposuisset, non facile transgredi,
cordis retulit, felici experimento probans quam ve-
raciter Scriptura testatur quoniam non derelinquet CAPDT XVHI. ,..,.. . .,.,,

Dominus sperantes in se (Psat. ix et xvi). Parabat
nuntius ccelestis abire; sed sine benedictione Patris
spiritnalis, quod mirum dictu estminime pra;sum-
itaque abbati : «
psil. Dixit Tempns est, domine Pa-
ter, utrevertar ad eura qui me niisit ; et propterea
peto, quatenus benedictione tua nie firmatura dimit-
las. Cui stupens et pavcns abbasrespondit: « Quid
« bat unde pauperi et infirmo abbati suo qualite.r-
est, quteso quod loquoris ? Tu de corruptione" ad
jncorruptionem, de vanitate ad veritatem, de tene-
bris ad lucera, de morte ad vitam transisti; et a me,
qui sub his omnibus adhuc miserabiliter gemo, be-
DepisceS. Stephano cwlitus delato; ei victu divini-
tus concesso.
Minuerat aliquando sanguinem propter Christum
pauperabfaas Stephanus, et propter inopiam domuk,
cellerarius, cui ex prsecepto Regula' pauperura ei
infirmoriim cura incumbebat, nil ad manura liabe-
cumjue lautius edulium prfcpararet, Kt sincera cha-
rilate abbatem suura diligens discurrebat, si fojfe
alicubi aliquid inveniret unde charitatem, quas .in-
tus ardebat, etiam foris ostenderet cnra ecce gran-
;

nedictionem petis? Hoc contra omnem juris et ra- dis qufedara avis advolat, non modiocris quantita-
tionis integritaiem esse videtur. Ego potius a te de- tispiscem unguibus ferens quem continuo coram
;

Leo benedici ; et propterea obsecro, ut beuedicas mirantium fratrum oculis projecit et recessit ; co-
piosam pra=dara cellerario relinquens, nnde abbatis
(S) Ennon vox est Hebraica. sui minutioni snfficientcr providcret. Instabat ali-
lOtS ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 101

quando sacfosancta solemnilas Pentecostes, el ii raveris, adducens eas lecum ; cum gaudio el pro-
in ipsasacralissima die vix lanti panes invenin in speritale reverleris ad nos. » Respondens aulem
eadem domo poterant, qui fratribus sufficerent.Tum fraler, dixit Paratus sum, doraine Pater, ut tuis
: •(

vero fratres veheraenter exhilaraii, tanquam si jussionibus obsequar, si pretium dederis mihi ad
de ipsa paupertate sua , quam propter Deura illa subsidia comparanda. » Cui venerandus abbas

sustinebant, saginarentur, raissam tantse so- in paupertate sui de misericodia Dei magnifice
lemnitatis cum summa devotione in jubilo cor- prfesumens, respoadit i Vere, frater, scias quia
:

dis cantare cceperunt; et ecce nondum finiia cum soUicitus et anxius quajrerem unde necessila-
missa de proraptuariis gratiae Dei largara be- tibus fralrum nostrorum subvenirem, tres tanlum
nedictionem repente, unde non sperabalur, sibi denarii in tota domo ista reperti sunt. Hos si vo-
transraissam cum raulta gratiarum actione susce- lueris lolle reliqua vero quaecunque defuerint,
;

perunl. In his et similibus vir Dei perpendens tibi Domini nostri Jesu Chrisii gratia providebit.
quani veraciter Scriptura dicit, quoniam nihil deest Securus itaque vade, quia mittet Dominus angelum
limentibus Deum {Psal. xxxiii), largitatem etiam suum lecura, et prosperum faciet iter tuum. » Pro-
miserationum Doraini super se et super fratres fectus itaque frater, cum Verzeliacum
pervenisset,
suos vehemenler admirans, magis ac raagis in san- a quodam viro tideli et timorato hospilio receptus
cta religione proficiebat, et beatse paupertatis an- est. Qui itineris ejus causas et fratrum indi-
gusliis gloriabatur, sicul in omnibus divitiis. gentias agnovisset, abiit iii instanti ad quemdam
p locuplelissinmm hominera finitimum suum, qui
CAPUT XIX. desperate languens, ac pene jara moriens, facultales
I)e hujus suncti devotione et humilitate. Cunique Cisterciensium
suas pauperibus erogaoat.
Caeterum quain non surdus auditor sanctie Re- monachorum, quorura jam in partibus illis san-
gula; fuerit (6), praicipicnlis ut sic stemus ad psal- ctilas celebris habebatur, eidem infirmo penuriam
lendum, ut mens nostra concordel voci nostra', indicasset, vocatus est addomum ejus supra dictus
px eo quod subdimus, liquebit. Mos eral ei ut, frater, tantamque pecunia; summam in eleemosyna
lecta collatione, cura ecclesiam iniraret, ostium ab ipso moriente recopit ut cuncta qua; ei injunxe-
ecclesiae manu leneret, et digitis firmius, quasi pro rat abbas sufficienier ex ea compararei. Acceptis
signo premeret, sicut solent horaines signum aut itaque tribus rhedis cum novem quadrigariis equis,
nodum facere, quatenus per hoc adraonili, me- oneravit atque ornavit eas cunciis quse fratrum
nioriae arctius iraprimanl, quod oblivisci nolunt. usibus opporluna esse cognovit et ita qui vacuus :

Cumque hoc frequenter faceret, quodam die unus
de fratribus, cui familiarilas ausum praebebat, in-
terrogavit eum, cur hoc faceret. Cui l'ater sanctus:
« Oraniljus, inquit, cogitalionibus, quas ex injunclo
officio pro dispositione doraus per diera admittore
cogor, dico, ut loris remaneant, nee prorsus in-
veneral, secundum prophetiam abbatis plenus et
gaudens ab suos reraeavit. Cumque Cistercio ap-
propinquaret nuntium misit, qui abbali significarol
ejus advenlum pariier et provenlum. Quo audiio
venerabilis Hater exsultavit in Domino vehementer
et convocalis in unum fratribus ait « Deus mise- :

gredi mecumpra^sumant, sed exspectent quousque p rationuin Dorainus, Deus raiserationum libere ac
dicta prima hic eas inveniam. » Quod audiens frater " Vere nobiliter, vere eleganter cgisii
liberaliier egil.
ille multum aidificatus est, nimirum intelligens nobiscum, Domine, procurator et pastor nosler,
sancti Patris conversationem communem cseterorum aperiens manum tuam et implens benedictione lua
negligentiam transcendisse. QuanlK vero humili- penuriara nostram. » Tunc ordinata processione,
lalis fuerit hic veie pastor, non mercenarius, occurrerunt obviara venienli fratri usque ad por-
quamque odio liabuerit omnem fastum suijerbia-, tam, ita ut abbas ipse procederet indutus vesiibus
ferula pastoralis ejus cuni qua in feslivis proces- sacris cura pastorali virga minislris pra?cedeulibus
fionibus incedere solebal, salis indicat quae usque : eum cum cruce et aqua benedicta. Exceperunl ergo
hodie in Cislerciensi secretario ob reverentiam soleinniter, et cum niulta gratiarum actione elee-
lanti Patris conservata et in magna veneralione mosynam illam, noii ut ab homine praestitam, sed
habita, non multum a communibus susleulaloriis, tanquam coelitus missam benedictionem a Doraino,
qiiibus sones et debiles innili fere soleni, distarc el misericordiam a Deo salutari suo. Porro yir isie
videtur. Hic ost beatissimi Patris noslri Bernardi prudens et spiritualis, sicut intelligi datur in hac
in sancta rellgione Pater, hic tara perfectus ma- tam celobri susceplione beneficii filios suos lam
gister perlectissimum habere discipulum meruil, prsesentes quam posteros, admonere voluit, ul hu-
quorum doclrina exemplis usque bodie innuuiei-a
et jus miraculi gratiam jugi meditaiione retinerent,
captiviiaiis vasa reg[ superbia;, id esi diabolo, au atque ex eo discereut, in cunctis nccessitatibus
feruiitur, et Christo Domino, vero regi humililatis, n suis pia confidcntia prajsuniere de misericordia
incorporantur. Dei, qui nunquain deseril sperantes in se, sed est
CAPUT XX. scinper paupcrura suorum piissimus consolator,
atquc adjutor in opportunitatibus, in Iribulatione.
DecoquodS. Stepha7iusmisil fratrem quemdam ad Ab illoorgo dioel deinceps, sicul in illa domo, lar-
nundinas, sine pccu7iia, ut nccessaria emeret, prie- giente Doniino, spiritualia semper abundant, iia
dicens ei cuncta prospera futura. iion dofuerimt oliaui temporalia bona, quamvis,
Quodam tempore dura donius Cisterciensis iiia- juxia Ordinis insliluta parcitas in omnibus obser-
gna paupertate
fuissot constricta, venerabilis velur.
abbus Siephanus vocavit unum ex fratribus suis;
et loquens ad eum in Spiritu Dei, dixit « Vides, :
CAPDT XXI.
quia magna coarctati sumus Quod Ecdesia Cisterciensis cmnobiain diversis epi-
charissirae frater,
scopatibu.'; fundnvit\et de institutionecapitulige-
inopia et prope esi ui fraires nostri fame et fri-
neralis ct dc iirivilegio. quod domnus abbas Ste-
:

gore cpeterisque niolestiis periclitentur, nisi eis

concile subveniatur. Vadc ergo ad nundinas Vcr-
phanus cum coabbatibus suis a sede apostolica
promcruit.
zelliaci, quK proxime iustant, et compares ibi qua-
drioas tres, ct earum singulis ternos equos fortes Posiquam divina largiente gratia crescenle nu-
atque traclores, quibus maxime iudigomus ad mero pcrsonarum in Cisterciensi Ecclesia, cffipil
onera nostra comportanda. Cumque quadrigas illas jam maier multoruin filiorum la;tari, quem pnus
diu sterilitatem suam ma^rendo doluerat; coepu
pannis el aliraenlis, aliisque rebus necessariis one-
eliam viuea illa Domini Sabaoih longe laleque
suas cmittcro, el in divcrsis locis
(G)S. Benedict. iu Ri'g, f. 19. propaiiinos
1017 EXORDIUM MAGNUM CISTRRC. — DIST. I. 10^8

diversisque regionibus oiviiates relugii consti- CAPUT XXII.

ut qui sanguineni auiuiaruin luclibscnt,
A
lueic,
coniugientes {Deut. xxi. Joxue xx), per Decrehm Calixti papie, Ordinem Cisterciensem
ad illas
C07t/irmantis.
mortem sumnu Pontiticis, qui per proprium san-
guinem semel introivit in sancta, aeternam redem- (7) « Calixtus episcopus, servus servorum Dei,
ptionem (Hcbr. ix), et exsilii sui perpetuam absolu- charissimis in Christi filiis, Stephano yenerabili
lionera invenire mererentur. Sane abbaiia:-, quas CistiTciensis nionasterii abbati, el ejus fratribus,
eadem Ecclesia in diversis episcopalibus ordiuavit, salutem et apostolicam benediclionem.
tam larga potentique benediciioiie Domini cresce- «Adhocinapostolica» sedisregiraenDominodispo-
banl in dies, ul ab illo lerapore quo fundala est nente promoti conspicimur , ut ipso praistante reli-
firmitas, quae est primogenita filia domus Cister- gionera augere,it qua' recte, atque ad salutem anima-
ciensis, et pulchre siguificalione nominis sui firmi- rum stntutasunt; nostri deljeamns auctoritate officii
latem et stabilitatem Ordinis jara tunc prwfigurabal, lirmare. Idcirco, filii in Christo charissimi, pelitioni
inter illos qui de Cistericio specialiter sunt emissi, vcstrce charitate debita impertiraur a-iseusum, et
et caeteros, qai ex eisdem sunt exorti, infra octo religioni veslrs paterno congratulantes alfectu, Dei
annos duodecim coenobia constructa fuerinl in- opeVi, quod ccepistis, manum nostra' conlirniatio-
venta. Jucundo namque satis spectaculo et in hoc nis apponimus. Siquidem assensu et deliberatione
beatissimi Patris Benedicti iraitatores exstiicre, comrauni abbatura et fratrum mouasleridrum ve-
qui vitam et instituta ipsius toto conamine meuiis p strorum, et episcoporum in quorum parochiis ea-
smulari cupiebanl, ut sicut ille statutis Patribus ° dera raonasleria continentur , quiedam de observa-
duodecim mooasteria construxit, quibus pravepla tione Regula; beati Benedicti, et di' aliis nonnullis,
Regulae 8u« servanda tradidit ; sic et isti in reno- quie Ordini vestro et loco neccssaria vitlebanlur,
vatione Ordinis secundum eamdem Regulam duo- capitula statuistis qua; niniiruin ad majorem mo-
:

decira ccenobia statuerunt, quae in similitudinem nasterii quielem et religionis observantiara au- ,

duodecim apostolorum Christi Spiritus sancli gra- ctoritate sedis apostolicae petitis coufirmari . Nos
tia debriata, salutis poculum universo mundo pro- ergo vestro profectui in Domino congralulantes,
pinarent. Veruni, antequam abbaiiaj Cistereienses capitula illa et constitulionem auctoritate apo;.tolica

florere inciperent, reverendissimus Pater Stephanus confirmaraus et omnia in perpetuum rata perma-
;

cum consilio fratrum suorum decretum, quod nere decrevimus, illud nominatim omniraodis pro-
charta charitatis vocatur, Spiritu sancto inspiratus hibentes, ne abbas aliquis monachos vestros sine
exaravit in quo docemur qualiter ea'nobia Ordinis
: regulari commendatione suscipiat . Interdicimus
nostri, per diversas mundi partes propagata, diver- etiara ne quis conversos laicos vel professos ve-
sis quoque linguis diversa, mirabili charitatis stros ad habitandum [forte habitum) suscipere
connexione el honoris in invicem exhibitione con- prsesumat Si qua igitur ccclesiastica Siccularisve
.

glutinata, una Ecclesia, unus Ordo, unum denique persona nostrse huic confirmationi et vestra; con-
in Christo corpus efficiantur. Hoc vero decretum stitutioui temeritate aliqua obviare pr^sumpserit,
proptorea cliartam charitatis appellari censuit, quia p tanquam raonaslica' religionis et quietis perturbalrix,
ejus statutura omnis exactionis gravamen propul- " auctoritaie beatorum aposlolorum Pctri et Pauli, ct
sans, solam charitatem et aniraarum salutom in nostra, donec salisfaciat, excommunicationis gladio
divinis et humanis sequitur. feriatur. Qui vero conservator, exstiterit, oninipo-
Inter cietera sane, quae in charta charita- lenlis Dei, sanctorumque apostolorum ejus, bene-
lis ob pacis charilatisque custodiam disciplinae el dictionem consequatur. Ameu. »

sacri Ordiniscensuram conservandam mirabilii pro-

videntia bcali viri fratrumque ipsius digesta sunt,
C.\PUT XXIII.
hoc prtecipuum, et omni acceptione dignura inve- De eo qiiod beatus Pater Stepkanus successoris sui
nitur, ut abbates Cisterciensis Ordinis se-
cuncti indignitatem per spiritum agnouit, et de pretiosa
mel per annum apud Cistercium convenientes, ge- morte ejus.
nerale capitulum celebrent, et de totius vitaj suse Cum autem beatus Pater Stephanus officium sibi
ordine ac indissolubili pace inter se custodienda corainissum secundum veram humilitatis Domini
diligentissime tractent, quaienus tenor vivendi Sfe- nostri Jesu Christi Regulam strenue administras-
pius replicatus ac divinarnm Scripturarum aucto- set, longo confeclus senio, ita ut caligarent oculi
ritate corroboratus, non facile tepere, sed per multa ejus, et videre non potest, curam pastoralem depo-
pluriraorum annorum spatia possit vigere. Hac ergo suit, soli Deo et sibi per sacr» contemplalionis
ratione extunc usque ac( hitc tempora; reverendi gustura vacare desiderans . Successit itaque ei qui-
Patres Cisterciensis Ordinis seniel per annum raa-
fl
dam indignus honore , nomine Wido qui donis ,

trem suam visiiant, generale capitulum celebrant cl ;

" exterioribus ad intar sepulcri dealbati
,
non ,

unctionem sancti Spiritus edocti, capitula qua; in li- mediocriter pollens, interius erat putredine vitio-
bro Diffinitionura plenius descripta conlinentur, tau- rura sordens. Cumque in ipso promotionis suit
quam confecta ex diversis speciebus antidota saliiti primordio frairum professiones de more rociperet,
animarum prorsus necessaria per universam congre- idem Dei famulus Stephanus in spiritu vidit im-
gationum nostrarum fraternitatera tenenda decer- mundura spiritum ad venientem atciue in
illum
nunt, Considerans autem pius Pater Stephanus, ejus os ingredientera. Vix mensis prajterierat unus,
talia nequaquam consulte absque sedis apostolicu' et ecce, revelante Domino, denudata est irnpuritas
auctoritate actitari, praedecessoris quoque sui reli- ejus et eradicata est mox de paradiso Dei planta-
,

giosum imitatus exemplum, cura conniventia co- tio spuria, quam Pater cffilestis non plantaverat.
abbatuni et fratrum suorum Romam misit, a do- Instante vero tempore, quo cmeritorum laborum
mino papa Calixto tunc sedis apostolica; pontifice senex in gaudiura Domini sui introducendus, et de
suppliciter petens quatenus ea qu* ipse cum co- ultimo paupertatis loco quem secundum consilium
abbalibus et fralribus suis, ad roborandam nio- Salvatoris in hoc mundo elegerat, ad sumrai patris-
nastici Ordinis disciplinain statuerei, apostolica familias convivium ascensurn-. decumberet, conve-
auctoritate in perpetuum rala et incoQvulsa fore iierunt fratres quidam etiani ex abbalibus sui Or-
:

decerneret. Cujus petitioni summus pontifex cle- dinis, quorura nuraerus co tempore usque ad viginti
menter annuens, ad confirmationera Ordinis tale excrevisse iradiiur,ut amicuin lidelem,et Patrem hu-
decretum promulgavit. millimura repalriantem,devotissimis obsequiis et pre-

(7) Calixtus II, electus anno tU9.

loiy ADDIT. AD LIBROS DK VITA S. BERf^ARDl. 1020
cihns Cuini|ue in anonia conslitulus • Quo facto sublala osl visio ab ocu:: ojus ; ct rediens
[)roscqiior.''Dtur. ;

niorli approxiuiaret, ctfperunl Iralns inter se lo- a seipsurn, intellexit, quoniam a Domino egressus
I

quentes tanli nieriti hominem beatiticare, dicentes
eum secure pergiTC posse ad Deum, qui tantura
fructum iii Ecclesia Dei tcmporibus suis fecissel.
Quo ille audito, recollecto, prout poterat, spiritu,
quasi increpantis voce dixit ad illos : « Tacete,
fratres, tacete. Quid est quod loquimini '? lu ve-
ritale dico vobis quia sicut trepidus et sollicitus ad tum, quamque benignissimnm pastorem exhibueril
Deum vado, quasi qui nunquam aliquid boni fece-
rira. Nara et si boni aliquid in me fuit, vel si fru-
ctus aliquis per parvitatem meam provenire potuit
cooperanle gratia Dei, timeo valde et conlremisco
ne forte minus digne, minusve liumiliter eamdem
gratiam apud me detinuerira. » Hoc ergo perfecta;
humilitatis sculo, quae in ore sonabat et in corde
vigebal, raunitus, hominem exuit, ct omnia nequis-
simi adversarii tela, quamvis ignea , quamvis sul-
phurea poienter repellcns, aerc as potestates secu-
rus periran?iit, el ad portas paradisi coronandiis
ascendit. Sacri corporis ejus cxu\i;c juxta prsede-
cessoris ipsius reliquias venerabiliter conditae sunt,
ut quibus in hac vila unus erat spiritus et una fi-
des, sit eliam in a31erna beatitudine non dispar glo-
ria. Araen.
CAPUTXXIV.
De vitaet optimis nioribus rcvcrenilissimi Fastradi
Cistercicnsis ahbatis,
Ea
qua^ de sancia convrrsatioue sancti ac Deo di-
locti Kaslradi Cistcicicnsis abbatis a/diticalione ple-
na et utilitati Irgentium accommoda, religiosus qui-
dam, et voracis testimonii monachus Claravallen-
sis consciipr.il, qui eliain farailiaritatem tanti viri
habere meruit, sed et nonnulla de senioribus Cla-
raivallis administralione digna, sicut in libello ipsius
digesla inveniraus , huic operi nostro inseruimus,
ut qua; ille sparsim el aliis narrationibus permisla
posuit, hic in ordinem redacta, et sibi similibus co-
pulata, clarius elucescaut, et ad utililatem legentium
magis proticiant. Sic ergo scribit : Vcncrabilis ac
pia; meraoria; Fastradus, quondam Cislerciensis ab-
esl sermo, et quia vere tilii Dei et merabraChristi
essent, qui ejus providentia? committebautur.
Hac igitur laeta visione pra?monitus, jam non est
ausus ullra recalcitraro, ne videretur ordinationi
Doi velle resistere. Susceplo autem tam insignis
coenobii regimine, quam discretum, quam sollici-
se, non est nostrs: simplicitatis exponere. Nam
quemadmodum alios praecellebat officio dignitatis,
ita etiain prfecedebat religionis exemplo, et inerito
sanctitatis. Castus, pius et humilis, mansuetus,
atque modestus, super omnes, quos in diebus ejus
vidisse me niemini. Parcimoniam vero, ut ait ille Se-
verus de beato Martino, non est necesse in co lau-
dare, oura adhuc in s;bcu1o positus ita frugaliler
vixerit, ut non scholasticus, sed monachus pulare-
Nain sicut ipse quibusdam intimis suis secrote
p liir.
innotuit, bionuio anle conversionem suam, licet «-
tate nondum
adultus, ila abstinenliaj operam dedit,
ut nnnquam
voluorit pane saltem et aqua salurari.
Carnium autein cdulium, quamvis in ipso lcmpore
penc usque ad mortem cOgrotasset, nunquam su-
mere acquievit. Jain vero monachus faclus; quam
sobrie vivendo, imo quani rigide abstiuendo, corpus
in servilutem redegerit, supersedeo dicerc, quia ut
verum fatcar, vehementior exslitit in hac parle. Sa-
lis etenim illura super hujusinodi nolavi : quippe
qui pluribus annis cidora in mensa sua ministravi.
Nam cura in scipso vitia carnis sine niiseralione
persequeretnr, ipsi quoque misers carni, cui natu-
raliter insunt, miinis quam oportebat, compali vide-
batur. Cailerum iu exieriori babitu ct cultu, pro of-
ficii sui dignilate quem liumilis et iiuam teraporans
exstiterit, hoc uno quod dicturus sum, facile ad-
vertere erit. Quadam siquidcm die cum vestiarius
p
"
monachus in loclulo illius cucullara nescio an tuni-
cam, qua ipsum indui vellol, solilo meliusculam ap-
posuissel, increpavil eum 1'ater, audienle n)e, et di-
xit : « Quid mi frater, ciuo facere cupis,
est, dilecte I

bas, vir oximice sauctitatis, nobilis quidein geiiere, ut a comrauiiioue fratrum noslrorum rae sopares, ot
sed morum elegantia nobilior fuit. Qui liberalibus notabili habitu decolores? An quia abbatis nomino
studiis non mcdiocritcr iuitiatiis, sacris tainen lilte- censeor, proptorea monachus esse non debeo ? Nun-
ris, ardcntiori desiderio scmpcr inh.e^it, ita ut cura quid idcirco conslitutus sum minist.ir ct servus alio-
postmo lum sapicntia el ajtate proliceret, eas pric runi, ut laulioribiis epulis debcam saginari, et cul-
oculis et manibus incessanter hab.'rcl ot ne ad
: lioribus vestii)us ornari "? Si ergo me diligis, si pa-
mensam quidi-m, sine lectione divina discuuibere ccm incain meis obcdiro non
qua^ris, et pra;ceptis
vellet. Quod non modo faciebat in propria domo, dos()icis, precor atque praecipio, ne id amplius facerc
veruni etiam in scholis peregrinando. Ilic ciiin cs- velis. Nam cum ego sim omniuin minimus, cl apud
sot abbas Cambcronensis, decedente piie memori;u Doum indignus, magnnm railii esl, si cominuni om-
domno Roberto, qui boato Bernardo successerat ele- nium victu atquo vesiitu fuero bonoratus. Ex qiio
ctus est ad ret;imen ('laraivallis. Ad quam lamen enim assumptus sura ad regimen animarum, hoc
elifctionein vonire dissimulavit, quaiuvis ex nomine unum cst, quod pra' cajteris timui seraper et timco,
vocaretur, timens utique no hoc illi accideret, quod r» ne occasione hujiisadininistralionis pauperem vitam,
semper accidere verebatur. Vcrumtamen antoquam " quam professus sum, descram, et monachi praemiuin
legati Clarajvallcnses ad cum requirendum perve- perdam. »
nirc potuissent, garrula faina pnuvolanle cognovit Hic itaque dilectus a Deo et hominibus, chari-
quia in cjus personam ounios unaniraitor convonis- smaium donis excellonier adoriialus, non solum
seut. IIoc ilaque ruinoie turbatus ot anxius, fugam verbo et exemplo subditos informabat, vcrum eliam
arripuit, venicnsque ad doinum Vallis Sancli Petri, gralissima corporis hahiludinc iiiira devolione in-
quod est inonastorium Ordinis Cartliiisionsis per ,
tuentos afticiebat. Tanta siipiidem Spiritus Paracleli
dies aliquot ibi latiiit. Ubi cum die noctuque in grntia in ipsius viiltu angelico radiabat, ut vix pos-
oratione i)ersisteret, factus est in mentis oxcessu. Et scl tidrliuin aliquis dcsiderabili ojus aspeclu salia-
ccce apparnit ei iu raagua gloria Virgo puerpera do- ri, pncsortiin qui puritateni animi ejus, et siugu-
mina angolorum (8), portans iu mauibusRegom glo- larem raansuctudinom cogitabant quam in oxte- :

ria; parvuluin suum Josuni. Quam cum vidisset, riori honune, velut in pro(>rio sigillo divin;lus
procidit ad pcdos ojus, obsecrans ut sui miscrerc- impressara esse ceraobaut. Ilis virtutum ornamon-
lur. Cui boaia Virgo respondit « Quid
: tnrbaris. o tis decoratus vir venerandus, cum pastore vacarel
liomo'?»Et imponens in ulnas ipsius, velul alteri Cistorcicnsis Ecclesia, quie est inaler omnium no-
Simoui nobileni illam sarcinam quam geslabal,
, struin, abbatos cl mor.achi qui cleclioni interoraiU,
ait :Accipe filium meum, et serva illuin. (9) »
(i
bouo odoro ojiis allocti, pari voto, comrauui con-
silio, i])suin Gisterciensis ccenobii, ac toiius Ordi-
(8) AppariLit ci B. Virgo. Adhuc cernitur in Val-
lisS. Pctri ecclesia ha^c hisloria in vitro depicta. tiquioris, quem hoc elaliis capilulis inducit loquen-
(9) Non sunt ha;c vcrba auetoris libri : sed an» tcra.
1021 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
nis Patrem uuiversalem elegerunt. Quo rngimine
sustepto, magiiura, ul credimus, iu eo frucluiu fc-
cisset, nisi peccatis noslris exigentibus tam cito
subtractus fuisset. Sed quia ejus sanctissima vita
diutus frui dioni non fuimus, prfecisa es.t velut a
texente, dum aJliuc ordiretur. Ipse vero consum-
malus in Ijrevi, explevit terapora multa; placita
enim erat Deo anima ejas, et angelico eonsorlio
digna. De cujus felici transitu raox futuro cuidam
de senioribus Clarajvallis, beala; videlicet memoriie
Petro Tolosano, de quo in consequentibus aliqua
dieemus, facta est hujusmodi revclatio.. Videbat in
visu noctis, et ecce ia nubibus ca'li Filius Dei, san-
ctorum frequentia oomitanle, de cwlo adveniens et
in ipso aere consistens, in throno glori;e residcbal,
et splendor ex eo procedens niundum ilhniiinabat.
Porro ad dexteram majestatis illius monumentum
quoddain gloriosissimum in aere suspensum
robat quod miro operc fabricatum intuontium
: p
oculos valde delectabal. At vero anle lores basihc;e
Clarajvallis raultitudo promiscui sexus innumerabi-
lis a;sislebat, qui sursuin erectis vultibus Regem
glorifeDominum nostrum Jesuni Christum, ipsum-
que mausoleum iniente respiciebant. Prsfatus au-
tem raonachus Petrus accedens ad eamdem lurmam,
de sepulcro illo, quod coram Domino apparebat
ccepit inlerrogare quid esset, aut quid signiticaret.
Tunc unus ex eis respondit « : Sepulcrum istud de
quo sciscitaris, scias esse cujusdam sancti viri de
terra proxime assumendi, de cujus transitu raagna
in parlibus islislonge lateque desolatio erit, ciijus
eliara mors fulura
est in conspectu Domini pre-
tiosa et in conspectu hominum praeclara, » Trans-
acta autem visione, senior qui viderat eam, ccepit
de ea cogitando turbari et nicestus esse. In cra-
stino autem rum eum vidissem ohuubilato vultu,
animi dolenlis indicia prcetendentem, sciscitalus
sum ab eo moesliludims ipsius causam. Curaque
rogatus multum, taniera exposuisset mihi per ordi-
nem visionem quam vilerat, ego sciens illum mnlta
gratia pra>dilum, m.ignis consolationibus a Domino
frequenler honoratum, cogitavi et credidi quia ver-
bam quod vidirat honio tam sanctus tamque per-
feclusnon poleiat omnino non impleri.
Evolutis auiem postea diebus circiter viginti,
ecce repente pcrculit aures nostras de inopinato
ejusdem sanctissimi abbatis obitu rumor tristissi-
mus quo tristiorem a multis retro dicbus in teni-
: Domini dum solus praecederet, subito in excessura
poro illo accidisse non credimus, nequo in partibus
istis, neque in universo OrdineCisteiciensi. Vernm-
larasn, juxta piEedictae revelationis inodura, uiurs
illius, ut vere confidiraus, in conspectu Doiniiii
exstitit pretiosa, et in conspectu hominum celebris
atque prajclara. Nam cum Parisius pro negotiis
raonasfiii ac totius Ordinis sui domino
Alexandro assisteret, correptus «griiudine
decubuit, et infra quintum diem sancto fine qui''vit.
Huic aulem dccedenti tota Romanje curiie dignitas
astitit, ita ut ipse quoque doranus papa propriis
illum manibus inungens atque apostolica benedi-
clione communiens, magno pietatis affectu morienti
compateretur et mortuo congraiularetur. Et non
solum apostolicus, verum etiam piissiraus Kranco-
rum rex Ludovicus, qui et ipse priesens enit ciim
sua curia, planctu magno sanclissimum virum
quasi pairera cliarissimum planxit, raultasqni; super
eum lacrymas fudit. Tandem sacrnm corpus ejus
Cistercium relatura est, magnaque devotione tumn-
latum. Constat ergo quia felix cousummalio saiicti
Palris, ipsaque claritas celeberrimi funeris desi-
gnata fuerit evidenter, in splendore illius preliosis-
simi et coram Deo positi monumenti. Aliam quo-
que de eodem Patre piissimo visionem breviter re-
fero, de qua, quaravis incertum habeara quis eam
viderit, certum tamen habeo quod oam a pluribus
et plurres audisse me contigit, Ferunt in regione
— DIST. 1922
K Angliif quemdam religiosum magnaeque virlulis vi-
ruin oxistere, qui m ipsa die, qua beatus Bernar-
dus abbas in Claravalle de mundo migravit ,.
cum
esset AngUa, vidit in spiiitu maximBm quern-
in
dam angelum de coilo Iransmissum maximam ni- ,
hilominus animam qnaradam de tcrra assuracntem,
et eara cum iagenti gaudio secum ad astra fcren-
tem. Postmudnm vero cum hic dc quo loquiniur,
beatus Fastradus abbas exirct a corpore, eadem die
vidit ille qnisupra,eumdem angolum ad lerras de-
scendentem, assumptaraque cx ca quamdam ani-
inam ad ccsii fasligia sublcvantem. Quae, quamvis
magna atque prsclara viderolur, prioris lamon ma-
gnitudini ininirae a-quiparabatur. Hiec de beatissimi
Patris conversatione, pretiosa quoque morte ejus
siicciufta relalione disserni, non ut illius vitam ct
opera, qu£e utique magna sunl, ct mcam omnino
ai pa- parvtatem excedentia, stylo comprphondere cuncta
inlendorem, sei ut ea solnmmodo qua- vel mihi
soli, vel paucis mecum nota esse sriebara, littera-
rum monuinenlis tradita, non pcrii cnt.
G.\PUT XXV;
De mirabili conversione domni Alexandri Cister-
ciensis nbbatis.
(Vide supra S. Bernardi Vitam primam, lib. vii
hiijus voluminis col. 431.)
CAPUT XXVI.
De rcvelatlone, cjuam beatus Christianus monachns
de domno abbate Rainardo et Cistcrciensi con-
ventu videre meruit.
Rainardus vir venerandus, quondam abbas Cis-
tercii,audiens famam beati Christiani monachi, vi-
rura tam sanctura alloqui cupiobat. Scripsit itaque
domno abbati de Eleemosyna, sub cujus cura idera
p domnus Christianus erat, quatenus ipsum sibi cum
reverentia transmitteret.Qui accito unode fratribus,
quem ad hoc idoneum esse sciebat, eumdem Dci
famulum ipsi commendavit ul, sicut sibi prfficeplum
fuoral, ad domuni Cistcrciensem duceretur. Dumvcro
quadam die iter agerent, ctsocundum aestimationem
temporis regularera horam sextain siraul dixissent,
retraxit se monachus qui cum viro Dei ibal, inpai-
tein, ut horam de Uomina nostra secrelo singuli per
se psillerent quia nondum daia erat licentia horas
de boala Virgino publice cantandi (10). Vir autem
montis raptus est et stillantihus lacrymas oculis,
facie quoque ;«1 ccelum erecta, in diversa nutabat,
ila nt equo quo vehebainr vix hsreret. Quod mona-
chus alter cernens, licet multum timerel ne forte
de cquo laberetur, tamon dsns hoiiorom Deo, non
praesumpsit propius accedero, sed palieiiter exspe-
papie n ctab.it, quem res exitum habitura foret. Cumque post
leelo modicuiii senior ad se reversus fuisset, socius iti-
neris ejus reverenter accedens, coepit humilitor pe-
tore quatenus si aliqiiid ad honorcm Dei ot ad «di-
ficationem proximi pcrtinens vidisset, sibi ptindcre
dignaretur. Tum Domini famulus liilari vullu re-
siiondit « Frater mi dilecte, quanam,
:
rogo, parte
sita est domus Cisterciensis? » Et cum nunquam Cis-
tercium vidisset, nec unquani viam, qua illuc ilur,
ambulasset; in directum prolonsa manu ad illam
plagam ca'li, ubi ipsum coenobium situni est, dixit :
« Nonne ex hac parte? » Curaque monachus admi-
rans diceret » Etiam, sancte Patcr
: » ille in jiibi-;
lum cordo ore erumpens. «
et lieaii, inquit, fra-
tres qui Cistprcii habitant! quam beatus el sacer
ille conventus, qui Domino tam sincere quam de-
vote die noctuque deservire contendit » Et conver- !
sus ad monachum: € Modo, ait, cum,sicul vidisti, in
(10) Notandus mos recitandi horas B, Virginis,
primo quidem privatim, postea in clioro, et pu-
blice.
 ; )

1023 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. RERNARDl. 1024

excessum menlis venisseni, rai^lus sum in s|)iritu , inde securum faciet ? » Respondit beatus Jacobus :

Cislercium ; el vidi convenluni iiionachoruiii in
clioro in orJine suo stantem mulla claritate perfu-
sum, laudcs Deo devotissime persolventem. Supra
cumdeni vero conventum vidi alium conveutum
sanctorum angelorum eodem ordinc sianlium, qui
etiam multo majoris luniinis claritato radiantes, fra-
« Domine, ego lidejussor illius bum. « Evigilans au-
tem idem clericus, dum secum ista miraretur, ite-
rum oddormiens vidit eamdem visionem. Cumque
beatus Pelrus supradictum librum teneret aperlum
coram Domino, in loco ubi fuerat nomen clerici
exaratum apparuit hujusmodi inscriptio Murenulas :

irum devotioni congralulari videbantur. Porro in
superiori illo choro vidi domnum abbatem quasi in
slallo suo slantem; qui et ipse corapetenti gloria
circumdaius magnae lucis radios emitiebat. » Cum-
que fraler ille quaereret, ulrumnam
aureas faciemus tihi, vermiculatas argento (Cant.i).
Tr.insacta vero visione expergefactus, el graiiam
Dei vocantem se loto animo secutus, relictis uni-
versis mundi vanitatibus, ad domum Cisterciensem
vidisset domnum fesiinanter accessit ibique probatus et fidelis in-
;

abbatem pari cum

angelis claritate refulgentera, ventus, monachicum habitum suscepit. In qua
respondit senior : " Scire debes quia in hac mortali etiam domo religione et sapientia proficiens, laclus
et corruptibili vita quantumcunque quis proficiat, est poslmodum abbas Bonaivallis. Inde vero assuni-
noD ])Olerit pari cum sanclis angelis claritatis gloria ptus est otiam ad episcopatum Valentinae urbis;
vestiri. » Audiens ha;c frater ille niullum tedifica- quem per annos plurimos sirenue regens, multas
lus esi, indubilanter agnovit domnum abbatetn
ct I ibi adversilates pro defensione juslitiae loleravit.
Cislerciensem magni apud Deum meriti esse. Attendant, quajso, istud, qui boni aliquid propo-
nunt facere, et ad eflcctura perducere negligunt,
GAPUT XXVII.
qui nullo se reatu conslringi putant, si bonum,
De vixione per quam
conversus est domnus Joannes quod facere proposuerant, nnn solvanl, dummodo
qiumdaui monachus Cisterciensis, postea episco- non vo veant cum manifcslo B. Gregorius doceat (1 1
;

pus Vulentimt Ecclesiw. quia, si quis in minori bono constitutus majus ali-
Vir venerabilis Joannes episcopus, qoi de
vita; quod bonum facere proponat, jam sibi miuus bo-
Ordine Cisterciensi assumplus, Valentinam satis num illicitum fecit et si non solvat quod proposuit,
;

slrenue rexit Ecclesiam, dum adhuc esset saecularis, quamvis in oculis hominum in minori bono stare vi-
|iroposuit in animo suo vanitatem sieculi abjicere, et deatur, jam laraen in oculis omnia cernontis Dei a
habitu religionis accepto servire Domino in Ordine Miajori bono cecidit, qui non solum operum, verum
et in domo Cisterciensi. Cumque hoc quod salubri- etiam cogitalionum et intentionum cordis judex
tcr propobuerat per negligentiam dilTerrel, ccepit venturus est. Certe iste servus de quo loquimur,
paulatim in mente ipsius fcrvor ille bona; intentio- nullum votum fecisse scitur, sed tantum quod sim-
nis lopi scere. Interim vero profectus esl ad sanctum pliciter proposuerai, per negligenliam distulisse ; et
Jacobum orationis gratia. Qui cum ab illa peregri- I
tamen sublillisimus ille scrutator cordium hoc ita
natione regresaus fuissel in domum suam, eadem '
pensavit, ui cum de libro vita> deleri jussisset, nisi
nocte apparuit ei per visionem Dominus Jesus Chri- bonum quod mente conceperal quantocius effectui
stus cum beatis aposlolis suisPelroet Jacobo. Porro mancipare curasset. Haec pauca, qu» de virtutibus
beatus Jacobus librum quemdam habebat pulcher- reverendissimorum Patrum Cisterciensis coenobii ad
rimum, quem et apertum coram Domino lenebat, in nostram notitiam pervenire poiuerunt, fideli reia-
quo ijusdem clerici nomen crat descriplum. Et ail tione perstrinximus ; certissime scientes quod san-
Dominus ad sancium Petrum « Dele noraen ejus de
: clissima domus illa perfeclis, et in omni religione
libro meo, quoniam resilivit a proposito suo. v Ac- consummalis viris claruerit ; ad quorum virtutes in-
cedens autem bealus Jacobus ad Dominum, ait : vestigandas parvilatem nostram minus idoneam
« Obsecro, Domine, parce illi, quiaperegrinus meus fuisse profitemur.
est, jamque seipsuin corrigere festinabit. » Cum-
que pra^dictus clericus pavcns ettremens hoc ipsum (H)Gregor. hom.3 inEzechiel, iii fine, et refertur,
aflirmando promitlerei, Dominus ait • Et quis me : 17, p. 1. c. Qiii bona.

DISTINCTIO SECUNDA
De virlulibus et uiiraculis D. Patris noslri Dernardi prinii Clarajvallis abbatis, et qiioruindam

ejus successorum.

CAPUT PRIMUM. CAPUT III.

De visiime qua monachus defunctus, S. Bernardo Sanctn i>isi a7igeli adnotantes ea quw singulimo-
upparens, ei faustu pntdixit. nachi in choro orabanl.
(Vido supra S. Bernardi Vitam primani, lib. vii, (Vido ibi.l.,col. 417.;
hujus volum. col. 41&.)

GAPUT II. CAPUT IV.

De fratre defuncto ope S. Hemardi e purgatorio Videt sanctus angelos chorumexcitantes,dum cane-
erepto (12). retur canticuM,Tc Deum.
(Vide ibid., col. 416.) (Vide ibid., col. 418.)

(12) Defunctus, qui hic tradilus dicitur diabolo, patet ergo aiiimas purgatorii a dxnione cru-
in purgatorio luit, alioqui liberari non potuissel ciari.
 :
:

1025 EXORDIUM MAGNUM CISTERU. - DIST. II. 1026

CAPUT V. /^
CAPUT XIX.
Sanctus sentiens in spiritu quosdam nimio timore De mortuo quem beatus Bernardus suscitavit.
turbari, magnifice eos consolatur. (Vide ibid., col. 430.)
Vide supra S. Bernardi Vitam priniara, lib. vii,
CAPUT XX.
bujus volum. col. 418.
De obitu beatissimi Bernardi abbatis.
GAPUT VI. (Vide ibid., col. 447.)
Monachus incredulus communicare in /ide B. viri
jtusus, ad fi.dem reducitur (13).
CAPUT XXI.
De domno Roberto secundo Clarwvallis abbate.
(Vide ibid., col. 419.)
Successit bcalissimo Palri Bernardo in regimine
CAPUT
VII. Clara^vallcnsis coenobii domnus Robertus abbas de
Visa aliquando Christi cruci/ixi imago S. Bernar- Dunis, cujus prcelaiionem, sex vel sefitem annis,
dum orantem amptecti (14). anlequam ipsa promotio tieret, Dominus revelare
(Vide ibid., col. 419.) dignalus est. Cum enim anle tanti lemporis spa-
lium duo de fralribus Ciarasvallis de felicibus acti-
CAPUT vin. bus dilecii abbatis sui Bernardi coiloquerentur
S. Bemardus monacho cpilepsia laboranii impetrat, « Scisne, ait unus ad allerum, quantum temporis
ne improvisus ea tangatur. B iste Palcr noster adhuc victurus sit » Altero vero "?

(Vide ibid., col. 420.) sc nescire respondenie « Ego scio, inquit, quod
:

sex vel septem annos victurus est, et quia domnus

CAPUT IX. Robertus, qui hodie csl abbas de Dunis, in hujus
Prwcipit sanctus moribundo, ne ante vigilias dece- monasterii regimine succedere debet. > Quod ubi
dat, cui ille obedit.
Deo donante lactum est, idem religiosus abbas pa-
(Vide ibid.) storalem cuiam lanto humilius exercuit, quanto se
inferiorem iiicrilis praedecessori suo judicavit. Quan-
CAPUT X.
to enim cminentiores pensabal virtutes iilius qui
Prcedicit S. Bernardus Guidonem fratrem nonmori-
prsedecesserat, tanto in se magis despiciebat quid-
turum in Claravalle.
quid boni facere poterat. Sicque factum est ut, cum
(Vide ibid., col. 421.) magna; religionis speciem daret coniparatione ta- ;

CAPUT
XI. men melioris, in oculis suis propria sibi vita vile-
sceret. Hujus venerabilis abbatis temporibus erat
S. Bernardus Rotnx agens, mirabiliter visitat in
tpiritu Claramvallem. in monasterio Clara>vallis religiosus quidam mona-
chus ,qui vidil gloriosam quamdam visionem, quam
(Vide ibid.)
ad consolationem humilis suae Clarsevallensis fami-
CAPUT XII. lipe Dominus ostendere dignatus est. Verum frater
Iterum visitans sanctus in spiritu Claramvallem C ille qui eamdem visionem vidore ineruit, utrum
videt omnia quce ibi aguntur. dorraitans, an plene vigilans eam viderit incerlum
habel magis auiem vigilans elin exstasin raptus
;
(Vide ibid., col. 422.)
vidisse sc credit. Igitur secunda feria Pascha\ cum
CAPUT XIII. esset ad vitjilias in choro Clarievallensi, facla est
Multi Utterali lacrymis et sermonibus S. Rernardi super eum ibi manus Domini. Et ecce sursura in
conversi, mundo vale dicunt. aere contra medium chori apparuit ei dextera re-
(Vide ibid., col. 423.) fulgens atque gloriosa, quse praesentem famiham in
psalmis et hymnis el canticis spiritualibus sancto
CAPUT XIV. nomini suo contitonlem, benedixil, et vivifics crucis
Prasdictio S. Bernardi de quibusdam novitiis mira- signaculum semel ac sccundo longo tractu super
biliter impleta. ram impressit. Spiritus autem revelans mysteria
(V.ide ibid., col. 425.) loquebatur in corde videntis haec atque dicebat
« Istud est brachium Dominantis, ha^c est dextera
CAPUT XV. Omnipotenlis. » Eadem ilaque die conversus est
S. Bemardus latronem eripit ab imminenti morte, ibi vir nobilissinius Andreas Virdunonsis archidia-
et religiosa veste donat.
conus, qui cauva orationis illuc advenorat, nec ta-
(Vide ibid.) men aliquod ad pra;sons conversionis propositum,
D habebat. Sed cum orationum suffragia petilurus,
CAPUT XVI.
capitulum fratrura introiissei, vidcns sanct» ilhus
Civls Mediolanensis vidisse se S. Bernardum inler
multitudiiiis ordinem, et velut angelicam conversa-
apostolos palam fatetur.
lionem, compuncius cst vehementer, et insiliente in
(Vide ibid., col. 420.) se Spiritu Domiiii mutatus est in virum alterum.
CAPUT XVII. Tanio namquo fervore mundum deseruit, ut ne ad
Prudenter respondet sanctus hwretico, de collo equi horam ((uidem, vel pro amicis salulandis, vel pro
ipsius eum suggillanti.
domo rebusque disponendis ad suos remearet, sed
incontinenti omnia, rumpcndo magis quam solven-
(Vide ibid., col. 427.)
do, reliquit, ul Chrislo citius adhaercret. Ut autem
CAPUT XVIIl. gemina crucis impressio evidcntius appareret, alius
C(fcus illuminatur : unde Catholici confirmantur, clericus, Gaufridus nomine, cum eo se reddidit,
hwretici confunduntur. Humiiitas quoque sancli genere quidem humilior, sed probitale morum ct
Patris commendatur. generosa conversione forsitan non inferior.
(Vide ibid., col. 428.)
Ambo igitur intrantes, ambo simul in Ordine
perseverantes, bonam militiam militarunt ; jamque
(13) Monachus, de quo hic sermo, fuit scnipulo
ct iiivolunlaria incertuudine voxalus alioqui non
: (14) Quod de Christo viso amplccti S. Bernardiiiii
jussissel cuni sanctus conimunicarc, iicc sc dixisset ilicitur, non conligit Moris, ut vulgo crcditur cuui ;

iiioiiaclius scirr, sc in inicrnuni, co quud nou crc- lioc cumobiiiin fucrit fundatum sub murtcin sancti
deret, Uebcensuruin. Patris.
1027 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
consummato certamine benedictionis aHern;o par-
ticipos existuut. Porro prajfatus Andreas multa in
novitate conversionis suk teulamenta sustinuit, sed
dextcra qu;e lienedictionem dederat, eum
cojlestis,
in oinniljus conservavit. Erat cnim quasi
illa?sum
lcnernmus ligni vermiculus, raollis et dclicatus
nimis, ut tanio gloriosius in eo dextora Duniini
iriunipliarel, quanto intirmius erat vasculuiu, in
quo virtulcm operabatur. Cum enim teneritudinem
pristiniiia; convcrsationis a^gre dediscerel, et noviter
inclioatie laborem niniis arduum repntaret, cogita-
vit, ut Lol, quia ei^ressus de Sodomis non posset
animam suani in raonte salvare. Undc cl proposuit
ad aliquem reniissioris observantia' Ordinem de-
clinare. Quod cum spirituali Patri suo venerabili
Koberto jnm Siepius indicassct, et cjns saiutaribus
nionilis ab hac iiitenlione pedem aliquandiu cobi-
buisset, taqdem una die viclus a pusillanimitate
spiiitus et lempostatc, denuiitiavit ei quia non po-
lerat aniplius sustinere. Timc abbas precibus ac
blanditiis multis extorsit ab eo ut sibi ipsi vin) t"a-
ccret, el usque ad d.em tcrtiuni patientiam teneret.
Quo tandem vix impetralo, capitulnm Iratruin in-
gressus, oralionem cunvontum ad Dcum lacere pru
eo institiiil. Ipse eliam pius Pater toto nienlis annisu
convcrsus ad Dominum, devotissirais prtclbus ora-
bat ut oviculam, qiiani diabolus. rapere conabalur,
Domiiius ,sua misericordia conscrvare dignarolnr.
Kadem itaqne die, cum idem ijovilius ad mensam
accederet, pisorum edulium uppusituin reperit,
quod genus let^uminis ita pra3 ca;ieris oninibus fa-
slidire solebal, nt etiam nauseara ei provocaret in-
terdum. Intuilus vero pulmentum quod uiniium ab-
horrebal, conlurbatus est, et vix, lame compellente
ut alii|uid sumeret, reluclanti stomacho persuadorc
poieial. El, Deus bone, quam divcs es in miseri-
cordia teneris et delicitis morera gerens, ul in
omnibus consilium voluntatis tiia; adimpleatur, et
sanctum nomen tuum glorificetur Praelatus vero I capitis opertorium parumper amovit, el tactu leni
no\ilius, cuin cibuin sibi iausuin vix lenuiter gu-
stare coepisset, mirabilem quanidam sensit suavita-
lcm, ita ut carnium vel piscium esura saporis illius
pra'slaiitiavinceret. Ouod ul)i dcprelieudit, arrepto
protinus coehleari catinum propius admovit, obli-
tusijue parcimoniaj, coctionem lcguminis vorayil
usqiie ad fundura. Intcr edendum autem digitura
in os frequenter mittebal, existimans se deprchen-
dere posse cremia lardi, in quo legumen illud fri-
xum esse puiabai. Finlta autem refectionc festinan-
tcr abbalcm adiit, sollicite pcrquirens utrumnani
prsecepisset piilnientum illud sagina?-c, vel quavis
alia pinguediue propt r ipsum cx industria coudiri.
lllo vero negante, couventi suut etiam super boc
]mlmenlarii. Tunc et ipsi protestati sunt in veritate,
nil in eo pneter sal et aquam apposuisse. Ouo uii-
dilo, ncopbytus ille divina; circa sc visitationis mi-
raculuni Uetus advertit, et gratias agens Deo, dcin-
ceps a proposito Ordine movori non potuit. Ciimquo
magno Dei munere secumla et terlia die, et niulto
postea lempore, prajdictam suavitatem in ejusmodi
cibariis persentiret, magislratandem cxperienliadidi-
cit c[uia potonseslDomiuus,cum voluerit,ad consola-
tionera servorura suorum earadem saporis graliam
conlerre logumiuibus et oleribus quam carnibus et
piscibus iudidii. Uude et ^a;pe dicebat quia magis
nunc deloctabalur in comestione pisorum el olerum,
quam antea coniestione aliilium et venationum.
CAPUT XXII
De seniate, qui ayostasiam cujusdam motiq.chiin
spiritu preevidit, et eam damno Roberlo ubhati
jiriidi.rit.
Sed ([iiouiam jucundum satis exemplum de his
dnubus athlolis ad iiicitandum
('liiisti relulimiis
lencros et dclicatos, ne convcrsionem rofugiaut,
quoniam non esl invalida manus Duinini ad lenen-
dum, roborandum et contirmandum in sacro Or-
S. BBRNARDI W)28
dine, quantumlibet
deliciosQs, nunc triste nimis
exemplum de duobus subjicimus, qui susce-
aliis ,
pto religionis habitu, redierunt retro post Satanam,
ne forte quis sanclo Ordini incorporaius, continuo
securitatem sibi promiltat, cum tunc primum ma-
nus ad fortia mittoro dobeat, ot, nisi lcgitime cer-
taverit, coronam propositam minime consequatur.
Quidam de senioribus Clarfevallensibus, Guillel-
mus nomine, religione paritcr cl aHate provectus,
queni eli.iin domnus Robertus abbas ob ipsius
sanctitatem plurirtium venerabatur, premente cor-
poris molestia quadam vico in infirrailorio decum-
bebat. Nocte vero ([uadam posl Matutinus, quie-
scentibus ca^leris intirmis, ipse, sicut erat ferven-
lissimus, more solito vigdabat et orabat in lecto.
Et ecce jier ostium infirmitorii da^^monium intrans,
oculis ejus niinifoste apparuit in veslitu et vullu
fornii arise mulieris, quas coram eo Iransiens, cir-
p cuibat oberrans et quasi aliquem quaTens. Erat
autem in medio donius lampas accensa: qufe co-
piose retulgens, petulantes illius monstri molus et
gestus lascivos aperte videri faciebat. Ibat ergo
phantastica meretrix obtutu gyrovago cuncta per-
iustrans el singulorum pene leclulos explorans,
quis dormiret, quis vigilaret, ddigontius investi-
ga:is; si quem forto de suis ibidem aguosceret si
quis blaudienti ac lenocinanti consentiendo occur-
reret, illum cito pra;tericns, hunc morosius in-
tuens, istum de longe visitans, illi magis appro-
pians nianus quoquo interdura usque ad ora quio-
:
scenlium molliter applicans. Niliil nitactum, nil iii-
discussum relinquere volebal ; et quod per sugges-
lionom seinper inlerius actitat, hoc permitienlo
Domino ad admonilionem nostram, in oculis spi-
ritualis illius viri visibiliter cxorcebat. Tandoin
vero quem quaTobat offendens, sislitur ante le-
n ctum. Erat autem juvenis monachus, ct noviter mo-
nachizalus. Tunc illa prpcaci manu injccta a parte
inilsitans dormiontem, clara voce sic ait «: lionio
insensate, quid liic habes faccre ? Surge celeriler, el
sequere me et dic ctiain socio tuo, ul exeat posl
;
te. Ego auteni foris ad januam pracstolabor vos. »
Hoc itaquedicto, pervicax bclluafestinanter reces-
sit, et per ostiuin quo intraverat, exiit. Experge-
factus vero juvenis resedit in lecto, ct frontem ma-
nibus fricans buc illucque respiciebat scire cupiens
quis eum oxcilassel. Qui cum nominem cerncrel,
capite ilerum reclinato obdorinivil, sed noii in Do-
mino. Mane igilur facto, vir Dei qui talia vidcrat,
abbati suo, pia> vidolicet memoria' domno Roberto,
rei gesia; ordinem intimat. llle vero tanquam bo-
nuspaslor sollicitus, ne aliquam de sibi crediiis
ovibus perdoret, juvoneai iUjier cogitationibus suis
n secrelius convenit, diligoniius adiiionot, cautius
inslruit; accepiti[ue ab eo responsum, quod nulli
lurpi cogitatione aliquatenus pulsaretur, verum ad
perseverantiam propositi sui voluntate firmisslma
iraheretur sed meniita est iniquilas sibi (l's(il.
;
XXVI). Erat enim cordi ejus, praisidente diabolo,
confossionis aditus obstructus, no jier pajuilentia;
portam, venia salutaris ingrederetur. Cum ergo
abbas pradiclo viro Dei juvenis responsum insi-
nuasset, ille respondit. « Exs|iectale paulisper; el ex
facti fine probabilis verum csse quod dixi. » Quid
multa ? Non inulti tluxerant dies, ct ecce juvonis
ille libidinum furiis agitatus, immemor tremendi
judicii Dei, professionis vmculum rupit, et ad vo-
mitum sa'culi reversus, apostata vilis efficiiur : et
fic domiini |)haiitaslicie illius merelricis scductione
deprohi nditiir. Porro socius ille qneni secum edu-
cere jiissiis fiiorat, ijise cum oo novitius exstiteral,
el sacrnm habiliim, licel fnislru, cnni eo suscopr-
rat. (^iii ad aliani liansinissus donuini, cum audis-
set sociuni suuin jugum Ordinis abjccisse, tunc ct
ipse rupto prolessiouis vinculo, cum eo apostatare
 !

1029 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. — UIST. II. 1030

non distulit. Unde patonter innotuit quod spiritus cum omni reverentia nominandus Faslradus, cujus
fornicaliouis ille, qui secundum proplietam sufflat supra fecimiis mentionem quo ad regiraon Cister-
:

prunas in foinace (Isa. liv), virulenlas carualis ciensis Ecclesiae superiora declarant, as-
,
sicut
voluptatis deleciationes in cordibus eoruni accen- sumpto, doranus Gaufridus, quoudara nolarius S.
deral, et per hoc utrosqueseduxerat. Gujus inextri- Piitris nostri Bcrnardi, pUirimumquo ab eo dile-
cabiles ncquiliiB noxus, quoniam, secur.dum sen- ctus, qui etiam ullimos tres libros Vita; ejus mel-
tentiam bcati Job, ncrvi testiculoruui ejus perplexi lilluo sermone descripsit, quarta inslitulione pastor
sunt (Joh.xh}, longe faciat ab inliimis servUlis suis et abbas Clara^vallis subrogatus est. Quo post ali-
omnipotens et misericors Dominus. quantos annos cedente, vcnerabilis Pontius Gran-
dissilva^ abbas, merilo leligionis et prudentiffi sua;,
CAPUT
XXIII.
communi abbalura et fratrum Clara^vallensium ele-
De jucunda visione, quam domnus abbas Rohertus
clionead hujus olficii dignilatem sublimalus cst. Iste
in obitu cujusdam spiritualis viri vidit.
servus Dei, dum adhuc esset monachus in domo
Quidam de spiritualibus tiliis revcrendissimi Pa-
Grandissilvae, qua; esl una de filiabus Clar.evallis
tris Roberti, cum viam augustam ct arduam, qua'
in parlibus Tolosanis, in qua ctiam conslat mullos
ducit ad vitam, indeclinabili studio cucurrissel,
prseclari ct magni meriliviros ab initio fuisse, stu-
landem placuit Domino laboribus ejus tinem impo-
ncre, ut in pace in idipsum obdormiens requiesce-
debat omnibus modis mundum sibi seque ipsum
crucifigcre mundo, vitia cariiis et cordis resecare,
ret. Cumquo jam instarel hora, qua de mundi hu-
jus stadio evocaudus, et ad ctt'.leste bravium csset D votis etsacri desiderii suspiriis ad calestem pa-
tiiain anlielaro, seihorum, quos spirituales et re-
iuvitandus, domnus abbas cum c^teris fratribus
ligione conspicuos esse noverat, amicitias et faini-
gratia quietis in lectulo suo collocaverat. Et ecce
liarilatesavide expetere, quatenus ipsorum cxom-
sopor Domini irruit super euin, viditque in somnis
plis ot exhorlationibus renovaretur in spiritu mentis
duos pulcherrimos adolescenles, vultu et habitu in-
sua' de dio in diem, quotidianisque proticiens in-
signiter relucentes, qui qiiasi lilia, rosas et violas,
crcmentis adversaj Philosophiie scientiam transcen-
ac diversi generis llores in clioro Clarcevallensi co-
dertt. Inter caHeros vero uni spccialius adhassit,
piose spargcbant, ita ut pavimenlum omne pictum,
qui iiovitiorum magister erat in eadein domo, vir
ac variis coloribus venustatum esse videretur. (Juo
eximia; virlutis et in onini virluluni puritate funda-
viso miralus esl valde, et quasi simplicitatem Or-
tus. Hic ergo volut emeritorum laborum senox coepit
dinis zelans, dixit ad eos : « Quid vobisvisum est, o
de roquie felicilalis selernae cogitare, universa quK
boni juvenes, contra consuetudmem nostram pavi-
niundi ct carnis sunt fastidire^ ad Christi Domini
menluin hoctloribus slernerc, ct monasterio iiostro
nostri bealissimam priesentiara totis niedullis cordis
hujusmodi novilatem inducere? » llh vero dixerunt
suspirare, ferventissimum haljens desideriura dis-
ad eum « Noli ista mirari, ncquo molestus nobis sis
:

solvi et cum Christo esse (Pkilipp. i) ; hoc enim

in hacexsecutiono ofiiciinostri, quoniam modo jaii.ia
choro islo celebrabilur nova cujusdam novi sancti
mullo magis melius. Ipso itaque in hoc spiritualis
desidcrii agone constituto et diconto quolidie in ora-
festivitas, de cujus solemnitate gaudebunt angeli,
et hymnus Domino Adhuc lo-
p tionibussuis Quando vcniam ct apparcbo aute fa-
:
cantabiiur in Sion. »
quebaniur illi, et animum videntis et audientis hajc
ciemDei (Psal. xli) ? supervenii sacratissimus dies
Ccenffi Domini, in quo solemniter, sicut moris est,
in admiralionem rapiebant, cum eccc concilalus
conventus ad mensain Dominicam accedere vivifi-
tabuls crepilus excitat dormientem, et ut festivi-
cisque sacramcntis participare debcbat. Cumque
tatem, quam celebrandam intus in spiritu cogno-
verat, foris secunduin dignitatem oificii sui exsc-
jam instaret liora diviiii sacrificii, et fratres ad
percipieuilam sacrani coniraunionera in ordine suo
queretur, signo consuetudinario iuvitatur. Accur-
rens ergo cum ca?leiis fratribus properanter venil
ad altare acccderont, ipso quoque inler caBteros
accessit, divinis muneris particeps fieri gestiens.
ad eum, ct cum magna devotione commendavit ani-
maiii ejus, certissime credens alque conlidens quia
Sumpta vcro sacra comraunionc, cuin adhuc eam-
liic erat novus ille sanclus, de quo in requiera as-
dem eiicharistiam saluiarem in ore tonerot, prse in-
cnarrabili dulcodine divina; dileclionis liquefacta est
sumendo augeii sancti novam festivltatera et novum
gaudium essent anima ejusin i|iso; et prfe impatientia sacri deside-
iJlico celebraturi. beati et vere
rii admovens gutturi suo digitum, pctivit aniin;ii suaj,
beati, quos elegisti et assumpsisti, Domine, qui
nunc in hac ut moreretur hujusmodi orationom fundons ad
,
vila per ardorera pomitentia,' eatenus
cxcoquunt in omnem Dominum <i
: Domine Jesu Christo, F^ili Dei vivi,
so scoriam peccati, ut iii illa
yita, ad quam per prteseniis vita: mortera iransitur,
Salvator generis humani, qui hanc |iurissimam ei
in qua Dominus abluit sordes filiarum Sion (Isa. iv)
iunocontissimam carnem, quam indignus sumere
tremendo spiritu judicii et spiritu ardoris, purga- n prajsumpsi, ex immaculatat) et intemoratse Marife
virginis utero pro nobis peccaloribus sumero di-
tioue non egeant, sed mox sine omni obsiaculo de-
licti ad beatitudinis requiem
gnatus es, si tibi non displicet ista petitio qualis-
pertingant Bealaj iia- !

que memoria^ domnus Robertus 'secundus Claric- cunque servuli tui, procor et suiiplico pietatis
vallis abbas, cum talenlum sibi creditum in lucra
luK cleinenliie, quatenus per mealura gutturis hu-
animarum tideliter, prudenter et humiliter expeudis- jus, per quod nunc cibuin cceleslem, panora vitae

set in gaudium Doraini a'teriia\ trajicere deboo, turrenum panem, scu

sui introductus est, san-
ctissimi pra;decessoris sui, etsi non par meritis,
quamcunque aliam terrenam substantiam, de cse-
tamen beatitudini conjunctus, ut simul cum eo gau- tero nullo modo transire permittas. » Et hiec di-
deatin caelis, cujns iu ta.m religiosa congregationo cons. hostiam salutis, quam ore tenebat cum ,

dignus successor esse inorucrat in tcnis, Reliquite summa alacritate et devotiono ad interiora potius
corporis ejus couditas sunt in monuiiiento, quod auimte quam corporis trajocit. Continuo itaque,
constructum esl iii inuro claiislri Clara.'vallis, propc tanqiiam si Dominus responderet ei « Fiat tibi,:

ostium ecclesia,', nbi ct alii pertecii, et vere Doo sicut petisli, » eadem hora ot eodem in loco vi-

digni monachi requiescunt ribus corporis coepit repcnte dcstitui, et die ter-
de quibus in conse-
:

quentibus aliqua dicemus. tia, hoc est Sabbalo sancto Pasch», obdorraivit
iu Domino, vultu illo quom tantis sus]iiriis ot votis
CAPUTXXIV. (|u;esiorat ajtcrnalitor satiandus, in ipicm desiderant
De domnoPonlio, (juinto ClarwvalHx abbate postea angeli prospicoro (l Petr. i). Boalus vir, qui sic
Clarimontis cpiscopo; el dc (juibusdam sanctis implevit desideriura suum Felix oratio, qua; tam
I

iitDnachis, cjus fratrihus ct filiis. celerem suce petitionis consequi meruit effectuin
Tertio loco priefuit Clara;vallensi coeaobio beatus Porro pricdictus domnus Pontius tunc ejusdeni
,
1031 ADDIT. AD LIBROS
monasterii monachus, qui eum unice diligebal, et
intirmanli ac morienti seduhim ministerium devotus
impcndebat, percunciaius est eum utrum corporali
niolcstia graviler prcmpretur. Ille vero respondit
se placidum ac tranquiliiim existere, nihilque son-
lire molestia?, nisi taiitum in gutlure, ubi digilum
apposuerat ibi se aliquantisper dolere dicebat.
: ipse confortalus a Domino, voce qua poterat cum
Cumqiie idcm doninus Pontius mira devotione circa
tam tclicitcr morientcm afticeretur, accessit ad oum,
ct cum magna contritione cordis, iutimis precibus
rogavit ut, si per divinam concessionem fieri pos-
sct, post mortem ad se revcrteretur, et de liis quffi
circa se gercrentur, euni certificaret. Quo annuente,
posl paucos dies dormitionis sua; ad fralrem pra;-
dictum rcvertitur, cum magna claritate refulgens,
et quasi crystallus aut vitrum purissimum toto
corpore transluccns. Dixuqiie ad eum « Nolum : pletorium, etiam in morlis articulo, silentium fran-
tibi facio, charissime, quia miscrante Domino sus-
ceptus sum iu niagnabeatitudine. Corpus vero istud,
in quo me conspicis, collatum est raihi usquc ad
dieni generalis resurrcttionis, iii quo proprium cor-
pus, quod modo vermibus scatet, et in pulverem
redij;itur, rccuperabo, incomparabili gloria prse-
stantius atque prseclarius isto. In hoc aulem intcrim
suavissime rcquiesco, quod per omnia inihi accom-
modum, et iia translucidum est, ut de singulis
mcmbris ac de cunctis partibus ejus, quasi de ocu-
lis clarissime cernara el lotum corpus ita mihi sit
: omnium bominum merita solus ego transcenderem,
undique, ac si esset oculus unus(15). » C«Ieriim in
pede uno ejusdem purissimi et Iranslucidi corporis
apparebal obscuritas cujusdam macul», de qua
trisli aliquantulum vultu sic locutus est « Macula
: dixisset, obdorraivit in Domino.
ista quam cernis, contracia est a me per negligen-
liam raeam, eo vidclicet quod ad laborem quotidia-
num aliquando segniter incedere solibam, nec con-
venlum fratrum ad opus manuum exeunlem, eo
fervore quo debebam, sequebar. » Ha3C et alia
multa, muUumque miranda praedicto monacho
anima illasancta innotuit, tandemque abeo recedens
magnifice a;diticatum cousolatumque dimisit. Atlen-
dant, qua'S0 istud qui non soluin ad laborem
, dosporaiionem
scgniter incedere, verum eliaiii pro frivola quavis
occasione a communi labore solent remanere, cum
certum sil omnem Oidinis institulionera sanclam
et Deo |ilaccntem esse, nec sinc gravi periculo ani-
marum negligi possc.
CAPUT XXV.
De fralrc moriente, qiii (jloriam sibi prwostensam
dom.no Ponlio decliirapit.
Famulus Domini Ponlius, qni pra*dictam visio-
neni ad consolationcm noslram, qui in ordine Cis-
terciensi pop.ilus diei et ;rsiiis portamus, vidore
mcrnil. Cum succedenli temporc, pioticienlibus
iiicrilis, ad regimen cjusdcm Ecclcsia' assumptus
fuisscl, locum dignitatis condignis adornabal mo-
rlbus, pastoralom quideui curain debita auctoritate
cxercens, sed ovis mansuetudinem et innocenliam
non amittens. Factum est aulcin ut in dicbus pr?e-
lationis ejus Dominusocculia disponsalionc trcmen-
dorum judiciorum snorum in eamilcm domum immi-
tcrcl morlalilatcin vcbemcnter grassanleni, ita ut
infia duos mciiscs quadraginta circitcr el quinque
fralres de nicdio tollcrcnlur. Qui fere onines cuin
lanto pietalis dcsiderio dormilationem accipicbant,
quasi jani coelitus pra'vidissciit se, post miscrias
hujiis \ila;, continuo beatitudinis anerna^ vita^
parlicipes futuros. Et multiquidcm ox cis ca'lestem
giatiam sibi conlcrcndam praevidcrunt, cl pranisam
accipcrc mcrucrunt. Ut niiiic \crbis tldciii faciamus,
cxcnipli [Mvilia paura dc pUiribiis rclVrciinis. Frnt
(15) 1'aium probabile Cbl, ipiod monaelnis appa-
rens torlur dixisse, corpus in quo apparcbat, sibi
pro munere datum usque ad dieni resurrcctionis
ad (|uid cnim luiic corpus, potius quam aliis vcl
adquid ct illis?
M VITA S. BERNAUDl. 1032
ii ibidem raonachus quidam probatissims conversa-
"
tionis, qui in pia?fata mortalitate defuiictus est. Hic
itaque cum jam ad horam ultinara devenisset, pul-
sata est tabula post Completorinm, el convenerunt
fraires ad ejiis cxitum muniendum. Canlantibus
auteni monachis circa illum litaniam et psalmos, et
aliis psallebat. Kxpliciia vero psalmodia, domnus
abbas Pontius signo facto prascepit conventum abire,
co quod infirmum psallentem aspiceret, et putarel
eum adhuc aliquandiu spiritum iraiiere. Quod cum
fraler ille viderei, prolensa manu significavit abbali
ibidem adliuc subsistere paululum,
ut facoret eos
quia sciebat se ad punclum in modico migraturura.
Cernens itaque abbas ferventissimum virum, quia,
propter regularis disciplinae censurara, post Com-
gere nollel, prse gaudio se continere non potuit,
n sed rupto ipse silentio, et pr<?misso « Benedicite, »
" ait « Obsecro, dilectissime frater, quia video
:
Dominum esse tecum, ut indices nobis si tibi reve-
latum est aliquid de illa beata spe quam exspectas,
ut et nos valoamus in Domino rcspirare, et tibi pa-
riter congaudere. » Tunc idem inlirmus respondit :
« Ut ad ea quae poscitis, domine Pater, respondcam
breviler, scialis me vidisse quse loqui non licet.
Verumtamen tioc unum dicere possum, quia, si
necdum utique dignus existerem adipisci ^ternae
bcatitudinis gloriam ,
quaj pra^parata et praemon-
strata est raihi,jamjamque habituro. » Et cum hoc
CAPUT XXVI.
De fratre pusillatiimi, quam domnusahbas Pontius
magnifice ad pcenitenliam animavit.
Frater quidam magn» religionis in eodem tunc
coenobio dcgebal, noraine Bernardus. Hic in pri-
p
"
mordio conversionis sua% dum peccatorum suorum
enormiialem, districtiquc Judicis a;quitatera alteii-
lius intucrelur, lauta formidine motus est, ut in
propcmidum laberetur. Quo com-
pcrto vcncrabilis abbas ipsius Pontius, exemplis rt
nioiiitis muliis ei persuailerc conabatur quia con-
fcssus et poenitcns quilibcl, quantumlibct reus,
nunquam indulgentia privarctur. Et cura necduiii
ci hoc moilo salisfacere posset, adjccit ct ait :
« Ego salulis tuie lidejnssorem nie conslituo, el
anima mca pro .tua requiratur, duniraodo obodiens
perseveres in Ordinc isto. » Hac ergo promissione
frater ille magnilice roboratus, spirilum diflidcnlia»
a quo expugnabatur, ponilus expugnavit, ct exsul-
tans in Domino cuiii Iremoro, miscricordiam et
jiidiciuni doincops anlare coiisuevit. Qiii cum ossct
c
nnbilis genire, nullaiii lamen gcncrositatem arbi-
•> trabaiur, nisi (iro Christo paupercm fieri et servire
''
piupenbus. Erat onini iiitirmarius [lauperum in
liospitio depulatus. Quibus (ifliciosissime supcrin-
teniiens, non sicut cxlraneis et raen(licanlib'is ser-
viebat; sed tanquam dominis snis, et lanquam
membris filii Dei. Pi quoui inter cos morbidiim,
si quem ulcernsum, ct vermibus scatiirientcm aspi-
ceret, huic omnem pietatis operain imponlcns
ablucndo, lergcndo atque refocillando, quasi inaier
a^grolanli lilio jugiler assislebat. Dum haec el liis
siinilia Dei famulus agere non cessaret, conligit
eum iu pra!dicta morinlilale migrare ad Domiiium.
Cum enim vidcret socios suos qiiotiiic siiblr.ihi,
ei ipsedesiderabat desiderio raagno dissolvi, ct
esse cum Clirisio. Kt pius vero Dominiis, qui sera-
per pra;slo est cordc contritis et spiritu contribu-
latissorvissuis, decrevit adimplere dcsiderium ejus.
Oboita vero lebri parva cura tenuiler a'grolarc
co^pissct, locto docubuil. Cumquc dnmnus abbis
: inlroissol ad visitandum illnm, unrabauir ipiod
: bonio foi vonlissimiis lam levi occasione lecio dcli-
nerctur. Uiidc ol subridens aiebat Nc timcas, :
 1033 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
frater iiiiBernarde, qula non modo morieris, sed h tus erexit se contra se, studens in lacrymis et luctu
adliuc comessurus es nobiscuin do fabis ct olcribus
nostris. » Ipse vero respondit ; « Non timeo, Pater,
non timeo; sed contido in Doniino, quia raiiiime
jam fraudabor a desiderio meo. » Quid multa? Post
quatuor aut quinque dies scintilUila crevit in incen-
dium magnnm; et facta est peremptoria febris, quae
ephemera putabatur. Tunc proprium judicium abbas
reprehendil, et fratris sententiam, quam de seipso
protulerat, pra?valere cognovit.
Appropinquante autem liora migrationis, inun-
ctus est irater oleo sacramentali. Expleta vero un-
ctione factus est statim in spintu ; et raptus in
contemplationem per multura temporis spatium
,
jacuit sine sensu et sine motu, ita ut pene mortuo
similis videretur. Interim ergo aperti sunt ei coeli,
et revelata facie meruit inspicere gloriam Dei, adeo
ut dicereposset Vidi Dominum facie ad facicm, et
: dominus Pontius, Grandissilv;e abbas, cnjus sancti-
M/m/acfrt esi a?ima niea(Ge«. xxxii).Curaque per n tatein et religionem in tam perfeclis et religiosis
»ni,l(nm horam voluj
multam lirtrom velut ovQniini,; iQnnna co^rot3
exanimis jacens, secreta /^ioli
cceli • HlcpiniilK
non praesumptione, sed gratia duce rimaretur, tan-
dem ad se reversus, ipsa hilaritate vuhus ubinam
fiiisset, satis indicavit. Ad quem pius Pater acce-
dens, interrogavil quomodo se haberet. Qui respon-
dens : » Bene mihi, inquit, est, domine Pater, per
indulgentiam Dei. Et nunc charissime Pater, ab-
solvo le a debito sponsionis tuK, multas gratias
agens soiliciludini tuae circa me peccatorem. Jure
enim promissor absoivitur, quando promissionis
oxhibitio jam tenetur. « Abbas autem, pristina; illius
obligationis sus, qua se pro aniraa ejusdem fratris
responsalcm fecerat, oblitus, mirabatur unde lo-
queretur. Tunc frater expressius commonefecit
illum, ct ait « Ergone excidit tibi queraadmoduni
: Iianc gratiam rairabiliter in se copulaiam ostendens
olim salutis mea; responsaleni te constituisti ? Ab
illa ergo fidejussione securum te facio, quiajam de
salvatione mea per misericordiam Domini nostri
Jesu Christi securus existo. » Tum vero abbas sol-
licita inquisitione coepit abeo indagare quonam
modo id poluisset agnosccre. Quod cum niodis om-
iiibus dicere recusaret, cernens abbas nil se preci-
bus proficere, in nomine Domini per virtutem obe-
dientiae praecepit quatenus ea quae vidisset, ad a;di-
ficationem et consolatloiiem multorum exponeret.
Quo audilo frater ille Infirmus ita effatus est « Quo-
: Assumplo ad pontiiicatus apicem domno Pontio
niam virtus obedientiae veritatem me silere prohi-
bet, rem dicturus sura vobis, cui forlasse fidera
dubiam adhibebitis. Sed ut testimoniuin hoc credi-
bile faciam, scitote quia cum fine iticli ctiani linera
vitae accipiara. Noverit ergo dilectiu veslra me, li-
cet miserura et indignum, Domiuo et Salvatori
nostro Jesu Ghristo fuissc praesenlatuin, vidisse il-
luin faciead faciem, non tamen in sua divinitate,
sed tantura in illa beatissima humiUtalis forma,
quam dignatus est pro nobis assumere, cujus beni-
gnissima indulgentia remissionem peccatorum accepi,
et spem felicitaiis ajterna; per gratiam ipsius in sinu
meo repositara habeo. Ex ipsius etiam sacratissimo
ore audivi quia omnes, qui obedientes in isto Oidinc
usque ad mortera perseverabunt, salutem feteriiain
ab ipso consecuturi sunt. Fratres autem nostros, cui
de saeculo migraverunt, in raagna beatitudine pausan-
tes aspexi, et meum ipsius locum quera iuter eos, mi-
serante Domino, jam nunc sortiturus sum, praevidi. »
Cum ergo ista dixisset, obticuit, statiraque foli-
cem animam reddidit. Accingamurad poenitentiam,
fratres, et cum Iioc poenitcnte praevenianius faciem
Dei in confessione et cordis contritione, quaienus
postmodum cum ipso mereamur faciem Dei viderc
in cordis jubilo et spiritus exsultatione. Vere, se-
cundum Dei testimonium regnum cwlorum vim pa-
titur, et violenti diripiunt illud Matth. xi). Ecce
niagnus iste peccalor, qui iii initio cuHvorsionis suas
nunierosilatom et cnormitatora criminum suorum
districte, sicut oportebat, considerans, pone iu
desperationcm lapsus fuerat, divina gratia illuslra-
Patrol. CLXXXV.
— DIST. II. 1034
poenitenliae, infirmautibusque sedula servitii exhi-
bitlone, sacriticium cordis contriti et spirilus humi-
liaii Deo ^iuolidio immolare : ideoquo taciem, quam
nimiura tremebat iratam, quamque modis omnibus
sibi placare satagebat, ad consolalionem omniuni
vere pcenitenlium, adhuc in hoc fragili mortalitalis
corpore positus, non solum placatam videre, verum
ctiam bonigiiissima leuilale peccata sibi indulgen-
lem, sequc ad wteriia^ beatitudinis gloriam invitan-
tem conteraplari promeruit. Non enim dormienti-
dus et negligentibus, ct peccaia sua dissiraulanti-
bus, seu de nuinerositate annoruni, quos in sancta
conversatione fecerinl, presumentibus, provenit
regnum Cielorum, sed vigilautibus, et in observan-
tia raandatorum Dei voluniaria exercitione dio
noctuquc laborantibus. Igitur sanct;e recordationis
de nillhlic
discipulis, H*i mpllil Qlimilc
quibus locuti sumus, oiclini-ipa \\tti\t
a>stimare licet,
ut, sicut scriptuni est, sanclus sanclificaretur iidhuc
{Apoc. xxii), et qui in modico fidelis inventus est,
supramultabona Dominisiii constitueretur(t«c.xix);
diviiia piriter ei humana eloctione CIar;evallensis
Ecclesiffi, totius quoquo Clariovallensis gcncrationis
pater et pastor constitutus est. Ubi dum vigilanli
sollicitudine gregi dominico superintenderet, et in
prselatione Domiiii lncra, non sua quaToret, ne lu-
cerna per Spiritus sancti benignitatem accensa sub
raodio laloret, vocante Domino, totiusque cleri et
populi electione annitente, in eplscopuni Clarimon-
tis assumptus est. Pontiticalus vero honore subli-
matus, monachi humililatem non reliquil, geminani
ita ul summi sacerdotii dignitas monaslic* huniili-
talis pnrllatem commendabiliorom rodderet ct rur-
sura religionls vigor poiilifici auctoritatem Iribucret,
sicque verbo el exeniplo populum, cui episcopus
datus fuerat, pascens ot instruens, inter antislites
sui temporis spectabilis apparuit, demumquc cursu
vit« su;e laudabiliier peracto, laboiis sui pra-mium
a Domino recepturus requievit in pace.
CAPUT XXVII.
De bcalo Gerardo, scxto Clarcevallis ahbatc.
qui quiolus a sancto Bernardo Glar;ovaIlis abbas
exstiterat, beatus Gerardus, Fossa'novas abbas, vlr
puritate conversationis et morum integritate per
cuncta laudabilis, senarii numeri pcrfoclionem, lam
in vita quam in morte sua adimpleturus, sexto
loco, eidem Ecclesi» abbas siibstitulus esl. Hic ve-
nerabilis, pator acceptus Deo et hominibus charus,
lanta gratia decoratus crat, iit universltas fraterni-
tatis ipsum tanquara paradisi vernantissimum fiorem
aspiciens, iiiiro veneraretur affeciu. Quem enim per-
luderat I)ous gratia, necesso erat ut ab omnibus
ainarctur. Auctor ncrape et dator oinaiuin virtutum
Cliristus, in quo omnes thesauri non solum sapion-
li;e ct scientiaj, verum etiam pietatis et gratia' sunt
abscondili, ita hunc famulum suum spiritualium
cliarismatura nectare replevit, ut non tantum in
ipsum crodore, ipsiquo felicitcr servire, sed ot du-
ram horrendamque morteni pro eo pati non limue-
rit. Nam si qualiscujusquo sit fides tribulatio pro-
bat, et si constat perfectam babere charitaiem il-
luiii qui in ipsa perseveraveril, liquct hunc beatum
virum iii utraquo fuisse perfectum, qui tanquam
servus bonus et fidelis curavit in tribulatione fidem
servaro non fictam, charitatem de cordo puro et
conscienstia bona proforre, ita ut etiara inimicum
sanguinem suura crudeliter sitientem diligeret,
pluris aestimens animae vitam quam corporis, minus
horresccns carnis mortoni quam fidoi detrimentnm,
inalons pro justitia agonizaro quam meticuloso si-
lentio Ordinis inhoneslalem et periculum animarum
dissiniulare. Ilaque qualiter post laudahilem, ct in
3.3
 1035 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDJ. 1036
omni leligione perspiciiam vilam, ad palmam mar- devotinni congaudenies, per voluntatem Dei
lua;
lyrii perveneril, succinla, quanlum possumus, re-
ii

"-' '"
ad ""
le venimus, supcr ••- '- -
iis qiia; in corde tuo versan-
lalione pancJamus. Monachus quidim, nobilis qui- tur consilium tibi daliiri. Voluutas tua et preposi-
dem gcnere, sed degenermoribus, conlra rorraam et tum cordis ut officio pr^lationis absolutus, et
est
honeslatem'Ordinis ubique vagabalur, frequentans mordacibus negotioruni tumullibus exoneratus,
eurias principuni, et sa.>cularibus negotiis seipsum soli Deo et libi vacare incipias, sed scire debes
impudenter ingereiis, in onini conversaiione sua quoniam hseo voluntas tua noii est secundum vo-
magis se gyrovagum quam inonaclium claustralem luntatem Dei. Quocirca suadeo et admoneo ne gra-
oslendens. Hunc ilomnus Gerardus a))li.is Clarwval- dum hoiioris, quein divina largienle grarta conse-
leiisis,zelo juslilise ct Ordinis a'niula!ione succen- cutus e>t, teinere deseras; sed conslans esto, et
sus, teneri jussit; et ablatis ei lam equis quam om- viriliter age, quia in proximo est uta Domino vi-
nibus qu» habebat venerabili viro domno Petro siteris, et pro laboribus tuis immarcessibilem glo-
abbati Igniaci ipsum conimisit, quatenus in domo riosK victoria! coronara adipiscaris (16). » Hisdi-
ejus regulaii disirictione coercitus, omni denique ctis disparuere,abbatem (|ui hiec audierat el videral,
vagationis licentia decisa, pcenitcnliam agerel vel stupore pariter et admiralione eonfirmatum relin-
invitus. Et licet pastor bonus laudabili intentione quentes. Interea coeptum accelerat iter, domos pro
ad correctionem fraterni erroris hoc fecerit, ma- quibus p;irtes illas adierat visitat et jucuBda sua :

lignus tamen ille sinistra suspicione prKventus pra?senlia et doclrina fratres in Dei laudihus et sacri
minus sana intenlionc hoc factum esse murmura- . Ordiuis observaiione fervenliores reddidil : pra^-
bal. Ideoque unde meliorari debuerat, deterior ef- dictie visionibusdulcedinem menterevolvens, vimque
'

fectus est, nenipe diabolicum spiritum tota mi^nte
concipiens, horrcndum virus immanitatis et s<eviti<e
spirabat, et lanquam crudelissima beslia pii Patris
cruorem siliebat.
Accidit inlerea ul domnus Gerardus Clarsevallis
abbas partes Gennaniarum inaredf retur gratia vi-
sitauti cwnobia qua^ in parlibus illis habrt Clara-
vallis. Inter eundum vero contia;it cuui Treverim
devenirc, Belgica' prima' uietrojiolim : quse olim
iiohili^sinia et secunda Roma vocala, nunc vastitale
ruinarum suaruin quid olim fuerit demonslrat. In
liiijiis subiirbio civilatis cxslat famosum eoenobium,
quod S. Malhisp noiuine vocalur, eo quod corpus
cjusilcm sancti-simi apostoli iiilegrum illic requie-
scal,quod Helena Augusta, Constantini Magni mater,
II Judpea trauslatuin ibidem honoriHce recondidit.
Accedit autem ad auctoritatem couferendam loco
quod di^cipulorum beati Petri aposloli, scilicel lui-
charii, Valerii atque Materni, corpora in crypta
ejusdem ecclosia,' decenter locata magna tideiium
devotione coluntur. Qui bcati a iira^fato apostolo
directi, primi GermaniK populis verbuin salutis et
tropa'um crucis pra'dica\eruiit, quique diebus
suis tres nobilissimas Germania; civitates, Treve-
rim, Tungrim, ct Goloniam, ])onlificatus honore
insi;;iiiter illuslrarunl. Ad pra>falani itique Treve-
rorum civitalein domnus abbas Geiardus veniens
gralia hospitaiidi coenobium S. Mathi;p peiiit, atque
vcrborum quae audierat, quod scilicet in proximo a
Doinino visilandus esset, sedula meditatioue per-
tractans. Cfeterum affectuosius de eisdem sauclis,
qui sibi apparuerant, cogilare incipiens, niirabatur
valde de aiiima B. Materni ubinam fuisset, vel quali
vita vixissel, spatio quadrat:inta difpum illoruin,
quibiis corpus ejus inantequam
sepolcro jaouit,
per baculura apostuli resuscitarelur. Et quasi pami-
tentia ductus ingemuil, quod cum^in prfediota vi-
sions congruam satis opporlunitatem qua^rendi
inclus fuisset, ininim'? Iioc (pia'sis8ct.
Explicilis ergo negoliis, pro quibns ieral, Tre-
verim reverlitur, sed miuime apud S. Mathiam hos-
(litatur. Nam quidam potens ot dives homo de eadem
civitale magnis precibus extorseral ab eo, cum
liriori vice illic fnissel, qualenus in reditu siio
benediclionem domui ipsius dare dignarelur. In
eadem ilaque domo susceplus hospilio priusquam
cubitum irel, couversum suura secrolius alloquitur,
ct ut duos equos sibi anle liieera sternat, imperat,
ipseque solus cum eii ad Sanctum Malhiam vadal.
Paret ille, dictis(ue lempeslive malulinis, ahbas
oralioue gratia corpora sanctorum devolus invisii.
Ubi duiii lacrymosis preeibus allentius iusislil,
magno Dei munere eosdem sancios eodem schemale
quo prius videre promeruil. Tuni vero S. Eucharius
respiciens ad abbatein el proiensa manii ad S. Ma-
ternum, dixit « Eeee iste frater meus est Mater-
:

ab abbate fniribus cjusdem loci offH^iosissime nus : Sciscilare ab eo (piod vis. » Cumque nutaret
suscoptr.s cst. Sed is qui noii tani corporalis com- ille, et pra' vullus eoruni nihil
reverentis cl gloria
modi, quam spirilualis emolumcnli gratia illo divcr- respondere pr!esumerel, beatus Maicrflus sic al
terat, iutempcsla' noctis silentio surgens oratorium cuin locutus est « Merito, frater chaii-sime, caves
:

lielit, cryplam ingreditur, ante mcmorias priiedi- frontose requirere quod scire desideras, quia tam
cloruin confcssorum Chrisli corpore pariler et mentc profundam judicioruin Dei abyssum, et a sensihus
prosternitur, affectuosis precibiis sibi suisque divi- huinautis prorsus seclusaiii scrutan vclle tiuneritalis
iium auxilium per eorum suffragia postulaturus. esse videtur (17). Quia lamen pius inagis quam cii-
Ast ubi protclata oratio graiiam devotionis promc- riosus scrutalor es, arcanum hujus secreti tibi,
ruil, infusa devotio menlem dilatavit, dilala mens quantum capere poles, palefaciam. Tii cogitas. et
coclcstium secretorum capax effecta cst, viditre- sedula mentis intenlione versas, uliiiam auiiiia
pente eosdem Domini confessores coclesti gratia mea fucrit, vel quali vita vixerit spaiio quadra-
refulgentes prope se assistere, quorum unus, id est ginta dicrum illorum quibus corpus
in se- meum
Eucharius, talibus euni vrrbis alloculus est; pulcrojacuit : etardenti pietatis affectu
hoc scire
« Fiater, ne timeas, ncque paveat cor tuum in aspe- desideras. Scito igitur quia sicut inlaus intra vi-
ctu nostro. Nos enim sumus, qni ab aposlolo Peiro scera clausus vivit, nec laraen sentil, sic eram ego
directi, priini in his parlibus Christum evangeliza- in visceribus terra; jacens, e somoo mortis iii cor-
viinus, egoquiilem Eucbarius, isli quoquc fratresiiici porc dorniieus. Deo tamen in aninia vivens, in
Matornus et Valorius, quorum opem flagitalurus cujus omnipolfUli pra>sentia jain lunc eram, quod
memorias nostras adisli. Quapropter el nos tidei et postea robuseilatus in oculis hominum luturus

(16) S. Maternus et alii falso liic dicuntur inissi a 40, quibus mortuus fuisse dicilur, antequam a S.
S. Petro In Germaniam cuui ipse Maternus a Con-
: Pctro suscitareiur. Adde quod non eonveoit inler
stantino legatur fuisse dclectus judcx coiilra Donu- Cicsariuiu (;r Imiic auotoicm de responsione uudo :

tistas, posl trecciuos circitur anuos a saiicti Petri facile est judicare, a Gerraanis confictani hanc ora-
lciiqioic, ut Miiiiit 0|ilatus lib. i iii liue. Curiosa tionem, ul originem Eccle^iii' siuv ad sa'culum Apo-
(luoiiue iniitilis, uc iudigua 1). Gcrardu luarlyre stolorum revocarent ([uod et alii tentarunt alib
:

raox futuro oralio, qua peleret sibi revelaii, quid facere coutra veritalem historiarum.
egeril, et ubi fuerit anima ipsius Malerni per dies (17) De hac visione et praJcedeutivide supra noi
1037 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
eram. » Hac ergo gemina visiono et allocutione h posse pulabant quam quod in tam brevi tam hor-
domnus Gerardus Ciara-vallis abhas conforlalus,
studebat de die in diom proficiens Chiisto sodulum
e.\hibere famulalum, tanto cerlior de immincnle
sibi termino vils', quanto minus falli posse, vel
fallere velle sciehat nuntium coelestem, qiii nunc in
proximo esse prfedixeiat.
CAPUT XXYIU.
D&mnus Gerardtts viiitnns Igniaccnse ccvnobium
crudcliter occiditur.
Igilur eodem anno quo hanc beatam visionera vi-
derat, imminente tempore, quo sanctus ahhas ho-
stia Christi effici mereretur, et Agni immaculati pe-
dissequus sanguinem pro justitia, sicut ille pro
universali Ecclesia fnnderet, visitationem doniorum
suarum, secun 'ura Ordinis instituta, facere proposuit,
el iiiter caetcras elutm Igniacum adire decrevit.
Fratres antcm, quia helluinam pseudomonachi illius
r.ihiem, quem supra e domno abbate corrcptum
, et
p sod parricida,
in eadem domo sub poenilenlia constrictum, ictiiii-
mm, suspectam habebant, monebaut domnum ab-
hatem, ut cautius se liaberet, ne forte, quod veho-
nienter abhorrebant, lucerna in Israel exstinguere-
Uir. Ille veroniptu moriis intrepidus, et lotura se
divinse voluntati comraendans, nec propter mortem,
si immineret, ea qua» officii sui essent se intermit-
tere posse dicehat. Cumque in procinctu itineris
posilus jam pararet exire, frater quidam spiritualis
accedens, ut secretius sibi loqui dignaretur, orabat.
Quo impelrato, lacrymosis suspiriis ctcpit rogare,
ne iter quod proposueral cxsequeretur, dicens sibi
per revelationem ostensum quia, si tunc Iguiacum
veniret, crudeli morle esset perimendus. Cui vir Do-
mini respondit : « Chare frater, gratias ago sollici-
tudini lua; pro me ; sed scire te volo quia non facio
animam meam, id est temporalera hanc vitam, pre-
tiosiorem quam me, nec omnino expcdit mihi ut
p et homiuibus
quod cx debito ofticii, quo indignus fungor, facere
incumbit, meticulosa raortis iraaginatione lerritus
inlermittam. Quis enira scit, si tentat me Dominus
meus ? Quis item ncsciat oinnipoleiitem esseDmim :
qui, si voluerit, mortem quam tu imminere dieis,
etquam ego secura conscientia rae non merUisso
contido, facillime avertore poterit '? Quod si noluerit
nos tanquam servi inutiles ipMus per omnia volun-
tati obsecundare necesse hahemus. Ipsius ergo vo-
lunlas et nobis et vobis fiat. » Sic dixit, et fratros
omnes divinae gratife commondans, in spiritu forti-
tudinis iter quod proposuerat aggressus, Igniacum
pervenit. Ubi ab abhale ejusdem loci heatae memo- > viribus, per gradus quibus in ccclesiam descendi-
Ti?e domno Petro cunctisque fratribus cum multa,
sicnt dignum erat,^reverentia susceptns, jucundum
se et affabilem exhibebat universi>. Cumque singu-
lis publice et privatim de salute animarum et \le
Ordinis observatione loqueretur, eliam ilkim, de j. ecclesiam incodeiis jacentem offeiidit
quo supra diximus, non monachum, sed detestabi- " esset, aul quare illic jaceret, in tenebris discernere
lem parricidara rnox fiiturum, ad se vocari praece-
pit. Qui cum venisset, Pater sancius, hostia Christi
post paululum futurus, dulcissimis cum verhis
adorsus moncre cffipit ut, quod causa sakitis aniraa'
ipsiiis factiim fuerat, patienter ferret : se nmlto
modoquidquam rancoris adversus eum habere, imo
vero sicut filium suum charissimum iim[)lecti para-
tum, si correctionem ejus sanctse humilitatis et pa-
tientiffi indiciis deprehendere potuissol. At illc, qui
cum diabolo ah inilio homicida existente unus jam
spiritus etfectus fuerat, ne scelus horrendi parrici-
dii, quod jamdudum mente conceperat, aliquo
modo
propalaretur, et sic effectu malilia; suaj privarelur,
tanquam callidissimus serpens capite demisso si-
mulahal se ca qu;e dicehanlur humililer audiro ;
verlium etiam mansuctudinis et pucis profcrebal
oiv quam non hahohat in poclore, Exliihiruntur frii-
trcs, et supcrdiicto fiilsa' hiiiiiilitalis liabitu, (|uo
se pestifer ille, ne deprehenderetm , induerat, dij^nos
pcenitenliae fructus sperabant, uilquc minus fieri
— UIST.lI. 1038
rendi facinoris perpetratione seipsum a'tern,'e mor-
tis et damnationis laqueo innecteret.
Posiero dic frairibus ad nocturnte synaxeos offi-
cium persolvendum congregatis, dum ex more de
via venientium domno abhali ohlatum fuisset, qua
toniis de Matutinis exiens lassitudinem ex itinere
contractam nocturna quiete repelleret, sicut erat
fervens spiritu, persistit : et toto vigiliarum spatio
divinis laudibus vigilanter intendens, quasi jam
pra^sago spiritu quse super eum veutura erant prae-
nosceret, futuro se agoni prieparabat. QuiJ plura?
Finitis Laudibus dura secundum consuetudinem Or-
dinis Prima continuatim subjimgeretur, domnus ab-
has de choro cxiit, dormitorium ascendit; inde ad
abluendas manus descensurus, quatenus , finits
Hora, ad celebranda sacra my^,teria expeditior oc
currorel. Qiiod exsecrabilis ille, non monachuj.,
nequitcr dcprehondens, noquius in-
secutus est eum : et in loco dormitorii, queiii tanto
facinori perpetrando congruum prfcvidcrat, tanquam
leo paratus ad pr;ed:ira, in insidiis se occultabat.
Vir itaque Doinini lediens, et pcr dormitorium ver-
sus gradus quibus in clauslrum descenditur iiice
dens, ad insidiarum locum pervenit. Et ecce filiui
illc perditionis subito exsiliens, impetura fecit in
eura, et cultrum acuminatum longuin et lalum vi-
sceribus ejus immergens, crudeliter seindendo, se-
cando, fodieudo, usque ad spinam dorsi pcrvenil.
Sed sicut verus Agnus Dei, Dominus noster Jesus
Christus, non quidem coram tondento, «ed coram
sacas raanus ac pedes fodientc obrantuit, et non
apcruit os snura, sie ct iste verus imltator et ho-
slia Christi corara lei-ribili lanialore et fossore vi-
sccrum suorum non modo clamoreiii, sed vix ali-
quam vocera doloris eniisit. Tuin vero Deo odibilis
invisus ille homicida, cum cratein co-
starum osistere sentiret, nc sacrum corpus sicut
volebat transfodere posset, gravibus tormentis gra-
viora snperaddens, detestabilem sicani iutra viscera
versando atque reversando, omnibus modis satage-
bat, ne Pater sanctus vivus de manibus cjus evade-
ret. Mitis vero pastor exsecrabilera ipsius iiistan-
liam perhorrescens, leni voce dixit adeum » Qua;so, :
frater, parce. Cesset jam mauus tua, quia nullo-
modo de cwtero vivere potcro. » Ad quam vocem
malignus ille pernici cursu aufugit, et daemonum
[>ra!da factus, ullricem tauti scclcris conscientiam
secum ferebai. Venerabilis autem abbas recollectis
tur, tam horrendo vulnere confossus descendit : sed
cura ad extremos gradus venisset, prse nimia san-
guiuis effusione sentiens defectiira corruit, et tan-
quam exanimis jacebat. Nutu vero Dei sacrista per
; sed quis
non poterat. Territus itaqiie vehemcntcr, concitus
candelam acccndit et admoto lumine Palrera san-
:
ctum rccognovit. Prolinus ergo lamentabilit^r ex-
claraans, ei heu, lieu coiigeminans, fraires univer-
sos ad tam miserabile spectacukim concurrere feoit.
Ipse etiam domnus abbas Petrus adfuit : et videns
martyrem Christi in san^uine suo volutari, lacry-
mosis suspiriis internum cordis prodehal dolorem.
ltai|ue manihus fratrum lugentium in infirmito-
rium est delatus. Ubi vero paululum conquievii,
recollepto spiriiu immensas oinnipotenti Deo gratias
agero ccepit, quod eum in pra'senti lani dura morte
puniri permitteret, ne pro peccatis ct negligcntiis
suis post mortem in pnrgatoriis locis graviores poe-
nas exsolveret. Tiiduum, si heno niemini, post ea-
supcrvixit : in fino spatio sacraraentis ecclesinsti-
ci^ iiuiiiUii'., uevijii- |ir. cibii
. ct piis baiicli dr-idc-
rii votis ad beutitudiiiem lutune vila; suspirabal.
Occisori suo ex cordo indulsit; tt omnes qui ade-
rant attentius precabatur, ut si forte comprehcnde-
 1039 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
rctur, nil mali a quoquam patereiur. Speciales fiiios
suos Claraevallenses cx intiino cordis atleclu divin»
graliie commondavit, sicquc sancta illa auima carne
solula, lanlo liberior, ut credimus, anlieraum pe-
nctravit cceluni, quanto durius liic camino tribula-
lionis ct liorrendaj mortis extremitate purgari me-
rueral. Sacrum corpus ejus basterna? impositum,
divinis psalmis et hymnis per totam viam resonan-
libus donino quoque Petro abbate funus cuni raa-
gna reverentia prosequenie, Claramvallem honori-
tice delatum est. Ubi quara sublimi et manifesta re-
velatione, de gloria raartyrii ejus, ideni abbas cer-
tilicari meruit ad comracnJandam posteris tanti
martyris memoriam refcrre non incongruum puto.
CAPUT XXIX.
Quoddomnus abbas 1'etrus de glorificatione Chrlsti
martyris Gerardiper revelationem certi/icari me-
ruit.
Cum a conveniu Clarievallis pro commendalione
beat* auima; raissa solemniter, sicut moris est ce-
lebrarelur praefatus domnus abbas Pcirus sacro
,
allari astabat, solita sua devotiono salutarem lio-
stiam immolaturus. Qui licet hilarit^tem vultus in-
tuentibus se pra^tcnderet, crai tamen tristis cl nioe-
rcns valde supcr tam iadigna morte pii Patris, nia-
xime quod in dorao sua, scilicet Igniaco, Dominus
lam imniano scelus fieri permisissct. Cumque di-
versis cogitationibus «stuaret, reputans ne forte
propter peccata sua hoc accidisset, vidit rcpente
visibili specie beatissimum Bernardum a dextris
altaris stantcm ; eum quoquc, de cujus morte luge-
bal doinnum Gerardum a sinistris utrosque inae-
: pcr ha'c ad pura quiequc pro scelere suo toleranda
stimabili claritatisgloria refulgentes. Quoruni vi-
sjone obstupefactus dura attonitus ha'reret, dixil ad
eum Bernadus : o Cur, qu»so, lauquam
beatus
mortuum luges euni cujus transitoria mors in pe-
rennitalem IJeata^ vits commutata, pretiosa cst in
conspeclu Domini ? Et protensa nianu ad marty-
i.
rem Cbristi Gerardum, qui in sinistra parle altaris
stabat « En, inquit,
: iste est frater meus, cujus
funeri debitas persolvitis exscquias qui quanto:
crudeliorein et indigniorem mortem in oculis lioini-
num pertulissc visus est, tanto inajori gloria a Do-
mino sublimalus, inter victrices et purpuratas mar-
tyrum catervas sortcm suaj vocationis accipere me-
ruit. » His diclis, lam jucunda visio ab oculis in-
tuentis sublala cst. Tanla vero hclitia et sccuritas
de glorificalione dilccli amici sui in corJc ejus qui
ha'C videre et audire mcrueral, succcssit, ut non
jam quasi mortuum plangendum putarct, scu pro-
pulsato omni mii^roris ct dubietatis nubilo, tan-
quain fidclissimum intcrccssorem apud omnipoten-
tem Dei miscricordiam babendum ceiiserct. Hanc
revelationeni a pia; memoria» domino Gerardo quon-
dam priore Clara'vallis, postea Everbacensi abbate
audivimus, qui quantaj veritatis, purilalis et inno-
centife vir fucrit, norunl ii qui cum eo conversali
sunt, de quo eliam a scnioribus Clar«vallis referri
audivimus, quia cum ad inanus bcalissimi Bernardi
accederet, quatenus sc per eum Ordini el domni
Claranallis redderet, idcm venerabilis Paler in spi-
ritu Dci loqucns, audientibiis qiii aderant innocen-
ti« ejus tcstiinoniuin rcddidit, diccns Ecce vcre
: pientia' in annis tenerioribus induerat, ut dum vix
Israelita, in ijuo dolus non est {Joan.i). Exse quia-
rum itaque celebritatc lnciu niixto gaudio, peracta,
et spirituablnis cjus filiis taiili Patris non lam teni-
poralem mortcm cjus luf;outil)us quam gloriosw
victoria> ipsius, qua dc iiiiinico pro justitia forlitcr
occumbcns triumphavit, congralulanlihus, saiiclum
corpus ejus autc forcs oratorii Clar:cvallis in cel-
lula, qua^ olim ob rcceptioncm corporuin sanclo-
nim confcssorum Bernardi et Malachiu' conslrucla
luoral, in sarcoplingo supcr |)avinientiiiii oxallato
vcnerabililcr coudituiii csl.
Igitur dum rami prdiosir morlis cjiis. qiioiiiodn
scilicct iimuccns pro justitia ci zclo Ordinis crudcli-
S. BERiNARDI. 10 'lO
« morte multatus ubique vulgarelur, ad aures
esset,
sumini pontificis, beatae videlicel'raemorise Alexan-
dri, pcrvenit. Qui quoniara speciali euin dileclioue
pro suK revercnlia sanctitatis amaverat, multo pie-
tatis affectu super tara iudigna morte ipsius con-
tristatus est, ipsuraque lanti facinoris patralorem
exconmunicatum et extorrem a socletalc omnium
fidelium habendum censuit. Evolutis post h»c ali-
quantis annis, crudelis ille carnifex, qui tanlum
scelus comraiserat, pcenitentia ductus sumnium
pontificem adiil, atque ad pedes ipsius misericor-
diam postulaturus corruit, Domno vero apostolico
qua^renti quis esset, vel quid mali commisisset :
« Ego sura, ait ille, qui Gerardum abbatem Clara'-
Cumque domnus papa dileclum oliin
vallis occidit. »
abbatem nominari audissel, et auclorem morlis
".ibi
cjus coram se positum cerneret, totus inhorruit, et
veheinenler lurbatus, minus discrete, sicut dicitur,
n pede euin repulit, dicens: • Vade, fili perdilionis. »
Quo audito raiser ille concitus surgens recessit. Car-
dinales qui aderant, rcvcrenter accedentes suggcs-
serunt dorano papa>, quamvis sceleratissimum lio-
minem, non debere sine misericorda dimilli, Do-
rainum Jesum in cnice pro crucifixoribus suis orasse
uec expedire apostolatui ejus, si tam imraile despe-
ralionis exeinpluin posteris relinquerel. Quonira
vcrbis tcrritus apostolicus, festinanter parricidam
illum vocari pra'ccpit, quoniam non proptcrea ad
boram illuin rcpulil, ut desperanduin de ipso ccii-
scret, scd ut horrorcm ct enormitatcm lam imnia-
nis llagitii praicordiis ejus arctius imprimeret, cl
provocarelur. Sed o quain tcrribilis cst Deus in
consiliis super tilios hominum, quoniam nemo valet
corrigere quem ille neglexcrit. Cuni eniin ad jussum
poiilificis niiserabilis ille peccator a ministiis qua-
p quavcrsura qua'reretur, non in consistorio, non in
" palatio, sed nec ia universa urbe inveniri poiuit :
quove devenerit, vel quali flae defccerit, usque hodie
ignoralur.
CAPUT XXX.
De pi(f memoriw domno Hcnrico,septimo Clanrval-
lisabbate postca Albanensi cpiscopo cardinale.
Glorificato per martyrii palmam bcato Gerardo
sexto Clara'vallis abbalo, domuus Henricus .Allu'-
cumba> abbas, ad sabbalisinum populi Dei jain in
scptima aHate quiescenlis, cui dicit Spiritus Vt :
rcijidcscat a laboribus suis (Apoc. xiv), desidrrio,
vita et moribus suspirans, septiraa ordinatione no-
bilis illius in sinccra religioue Clara'vallensis con-
grcgatiouis, spiritualis Pater electus esl. Hic vene-
randus Pater, nobilis quidem genere, sed longe no-
bilior virtutum generositate, a primis adolescenlia:
sua> annis in sanctuario Domini locatus, mannm
n misit ad forlia, magis eligens ferre jugum Domini
suave et onus ejiis leve {Miitth. xi), quam dici et
esse filius Belial, id est absque jugo; plus appetens
pro (>hristo Domino humiliari cum mitibus, quam
dividcrc spolia cuin superbis ac per hoc in sortcm
illius cadere, qui rex super omnes filios super-
biie (Joh. XLi). Porro dies adolescentia' sua' taiita
puritate ct iunoceulia perlransiii, sicque canos sa-
adhuc liraen virilis a'lalis attigissct, nierito magis
religionis et prudeiitia» quam sequcstcr in-
a'talis
ter beum et homines conslilucrciur; et vicarius
Filii Dei faetus, nomon paritcr ei officium Pairis ct
jiasloris adi|iisci mercretur. Quam lainen pra>roga-
tivaiii honoris vel potius pondus sollicitudinis, se-
mel susceptu)!!, tanta fidci ct devotionis .alacritate
adrainislravil, ut inlcrniis ille judcx, discrelor co-
gitalionum ct inteiitionum cordis, qui in manu om-
iiiuiii siguni, ul novcrint singuli opcr.i sua, lidclem
iii miiHiri dispciisalionc probans inajori ouin cha-
rismatum giatia sublimare decerneret. Nempe ma-
Uiriori jaiu a'latc virlulibusque in habitum vcrsis
 ,!

1041 EXORDIUM MAGNUM CISTKRC. — DIST. II. 10i2

abbas Clar.Tvalleiisis f;icUis, rigoi-ciii disciplin.e per » aut psalmos illos omitlere, potius missam inter-
qiiein alios ad Iraniilein juslilue coijebal, iii seipso mitleret. Bcnediclus igitur Deus iii donis suis, et
minine neglexil, sed quantum dignitatem olticii sui sanctus in omnibus misericordiis suis, qui in his
patiebatur, ad communis viiK socialitatem se con- novissimis diebus tam pcrspicuis et evidentibus re-
stringens, ipsi etiain laboiimanuum aliquolies pro velationibus consolatur liumiles servulos suos, ut
lempore cum ca?lerisIratribus insudabat. Ca'tcrum, per hoc a visibilibus abstracti, invi^ibilibus pedem
quam sanum eonsilium dederit Sapiens omnibus in fidci fortius imprimamus, certissime scientes quo-
sublimitate constitutis dicens : Quanto magnus es, niain visibilium et ipse unus et solus
invisibilium
humilia tc in onmibus {Eccli. iii), quamque acce- est Dominus, qui incomprehensibili majestate sua
ptuin sit Deo, si prai^latus propler timorem ipsius soli polique palriam, unam facit esse rerapublicam.
auris eliam et vilibus laboribus carnoin suam casli- CAPUT XXXI.
gare non dedignetur, pius, Dominus huic 1'amulo De converso,qui per gratiani Dei et orationem vene-
suo demonstrare dignalus est ; qui eum pro qua- rabilis abbatis Henrici damnationis sentcntiam
dam negligentia sua, quara, dum labori manuum cvasit.
ardenlius insisteret, conlraxeral, nec tam gravein Frater quidain laicus in Claravalle quidem ali-
fuisse putabat, rairabiliter siraul et misericorditer quandiu conversatus, sed sub castissima Clarajval-
corripere voluit (17'). Accidit enim quadam vice ut lensium disciplina nequaquam
fuerat nutritus, ve-
idera venerabilis abbas tcmpore secalioniscoUigendo rum de alia domo transmissus, crimina gra-
illuc
feno instans, in pralis grangiae, quie trans flumen d vissima, quiP in priori donio sua commiserat, usque
Albam sita, proxima monasterio Claraivallis,
est ad ipsum mortis articulum, horrenda cordis du-
cura fratribus suis impigre laboraret. Et ecce dum ritia, sine confessionc ct poenitentia abysso pes-
ferventius, operi insisteret, frater quidam festinus simaj celabat conscientia;. Hunc Deus omnipotens,
advemt nuntians unum de conversis iutlrmis, <egn- in cujiis ditione et vohmtate universa sunt posita,
tudine prsviilescente, morti approximare et pro- : tam liberaliter quam misericorditer ab itterna' dam-
pterea gratiam inunctionis desiderare. Abbas au- nationis voragine, jamjamque suiier caput ipsius
tem sciens caUeros sua pnesentia roborari, et ad imminentis, eripere dignatus est. Pressus enim
laborandum ferventius incitari «gre nimis tulit gravissima infirmitate, cum jam mortem vicinam
se ab opere divelli ideoque ununi de senioribus
: adesse sentiret, divina gratia, quam quandoque mi-
vicarium p ro se misit, qui eidein infirmo solemne seris et indignis peccatoribus miseretur, illustra-
inunctionis oflicium impenderet. Quod ubi faclum tus, accito confessore peccata sua confiteri voluit.
est f.'ater ille sacramentis ecclesiasticis contra Livida vero malignorum spirituum caterva, qua;
aereas potestates rite munitus, in pace vitam finivil. quantum in ipsa est, sera[ier gratife Dei adversatur
Post hiec die quadam, diclo completorio, dum timens ne per salutare confessionis antidotuin pec-
clara adhuc lucefratres se in lectulis suis collocas- catorem perderet, queni diu laqueis suis irretitum
sent, ipse etiam domnus abbas vigilans in lecto suo incontinenti se rapere posse praesumebat, tanta vi
jacebat. Cui sic jacenti monaclms quidam, qui malitis suse super eura irruit, ut perdito flamminis
paulo ante prsdicium fratrem vita decesserat, visi- p officio diutius permanens, mutus jara ultimum tra-
bililer apparuit, sicque ad eum loculus est Scias, : herc flatum videretur. Pius vero Dominus, qui sic-
domine Paier, quoniam frater ille, qui proxime ut novit parcere sup()licantibus, ita novit etiam
dekinctus est, mox ut carnis induvias exuit, ante debellare superbos, sicut quondam typicuiu illum
Ihronum gloria' Domini nostri Jesu Christi a san- Pharaonis exercitum raedia! noctis silentio per co-
ctis angelis prssenlatus est. Ubi cuni subtilissima lumnam ignis et nubis respiciens contrivit, ita et
examinatione vita ejus discutitur, tandem ad ea, nunc mediie noctis silentio per intercessionem
qu;« circa eura in extremis ageutem gesta sunt, sicut crediraus, beati Bernardi sanctorumque qui in
discussionis scrutiniura processil. Cumquc beni- Claravalle requiescunl, tyrannicam dajmonmn su-
gnus Judex qusereret si omnia qu;e circa morientes porbiam increpans et fugans, reum suum absolvit,
fraires fieri solent rite circa eura adimpleta fuis- reddiioque linguae ofllcio ad confessionis sacra-
,

seiit, rcsponsum est quia rite excepto eo solo qnod mentiini animavit. Demque cum fralres infirmarii
abbas, dum labori ferventius instarel, eum in pro- sollicite circa eum obsorvarent, ot jam nullus
pria persona inungere neglexisset, sed pro se vi- aliud, nisi mortera illius prsestolaretur, esse re-
carium misisset. Quapropier Dominus me vocans, pente mediie noctis hora instante aperuit oculos, et
eujus cum Cietcris iremendse majestati astabam, absolute loquens, se confiteri velle fratribus indi-
dixit milii : « Vade et ex parte raea dic abbaii, cavit. Tunc velociter accersito venerabili doinno
quatenus pro liac negligentia sua, cuncto tempore Honrico abbate, confessus est ei, loquens in amari-
vit<t' sun; singulis diebus septem psalmos pa^niten- rj tudiiio animif, et dicens « Ego peccator im-
:

tiales persolvat. » His diclis, nuntius ca'lcstis

^ mumlus ego omnium flagitiosissimus, confiteor
,

dum ea qu» intus audierat foris nuntiasset, ad Do- Deo, et tibi, Pater, quia cum essem pridem in mo-
ininuin mittentem rediit a quo, licet fori-; appa-
: nasterio meo, nomine Esrom, quod situm est in
rens, intus minime recesserat. Abbas vcro cuiii tre- Dacia, ex quadam fornicaria filium gonui, et ne-
more et admiratione raulta quie audierat monte que confessionem neque pcenitentiam super hu-
pertractans, divinae pietati ex intimo corde gratias jusmodi scelere hactenus egi. Proinde nunc cum
reiulit, proprio experimento probans, irrefragabili obmutuissem, maligni spiritus miserrimam aniraam
veritate subnixam esse sentcntiara, quam de Do- ad loca infernalia rapuerunt ibique vidi supplicia, ,

mino testatur Apostolus dicens quouiam, ipsi cura quibus raox exutus corpore mancipandus ero ad
est denobis {I Petr. v). Humillima itaque obedientia puniendum. Ibi quoque ad cumulura damnationis
puenitentiamsibi a summo omnium abbatum Abbate moii' filium raeuin jampridem mortuum reperi, ini-
injunctam suscipiens, tanta cur.ivit sollicitudine quilates meas arguenlem et exprobraniem mihi hu-
observare, ut etiam postea factus Albanensis epi- jusmodi verbis Heu, detestande peccator
:
heu, !

scopus cardinalis solitus esset familiaribus suis di- exscerande proditor castitatis et religiouis, nun-
cere quia, si hoc articulo premerelur, ut unum et quam natus fuisses, nunquam adultus luisses
duobus raodis omnibus oporteret, scilicet, in
lieri quasi qui non esses, de utero ad tumulum trans-
die sancto Paschae, seu Natalis Domini, aut missam latus fuisses quoniam exigente malitia tua, ego ia
!

istas perduci inerui miserias » !

(17*) Henriciculpanonnisivenialisfuit.qualaborom His igitur audilis et visis conturbor atque coar-

raanuura non dimisit, et per alium ungi curavit,quem ctor nimis, tutn pro ejusdem filii raei imputata
per se ungere debuit fortassis suos indescandalizans.
: pueualitate, tum pro mea ipsius jamjamque irami-
 1043 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BGRMRDl. 1044

nente daranatione. Cum ergo litec audisset discretus A misericordia Dei tam superbe prsesumunt, et tem-
et pi-udeus Patcr domnus aldias llonncus, commota pus gratiie quod prK manibus, per uegligentiam
sunt viscera ejus vehemcntor, super tanta tribula- suain perdunt, cum lompus gratise Iransierit, el hor-
tione peccatoris iu suprenio agone periclitantis roret Cfiligo sempiterna^ mortisIucemvitaB hujuscon-
Unde et salutaribus verl)is aggrediens liomiuem tenebraverit; tunc sicut capiuntur pisces haino, et
ccepit eum omnimoda argumentosn? pietalis in- aves laqueo, sic capienlur miseri lempore malo ;

staniia ad speni veniaj animaro, consulens et sua- tunc omnipotentis Dei treraendam majestatem,
dens elticacibus monitis, ne unquam aliquo modo quam nunc despiciunt poccata hominum propter
de iuiieffabili misericordia potcnti-sirai Redemptorii poenitentiain benignissime dissimulantem; sentienl
diftidorel, sed plena fidoi devotiono clamaret et di- justissima et SKvissima districtione peccata suppli-
ceret a Credo, Doniine, quia si eliani in profun-
; ciis nunquam tiniendis punientem. Igitur revoren-
dum inlcrui deniersus fuero, inde nie potens esl difsimus Pater Henricus abbas Clar;cvallis, dum
raisericordia tua liberare (Job. xxx). » Tandem quotidianis virtutum incrementis ad meliora proti-
itaque injuncta paMiitentia, factaque al)so!ulione, ceret, et opinio sanclitatis ejus clara ubi(]ue vul-
abbas dimisil eBgrolum, seque recepit in dormiic- garetur, voluntate et eloctioiie summi pontiticis,
rium. Vix hora transierat, et eece denuo, solli' i- quoque cardinalium consilio annuente, in
fratriira
tante intirmo, abljas ad cum revocatur, ac sine Albauensera e|dscopum cardinalem assumptus e^t.
mora revertitur. Ad quem sic ait infinnus n Obsccro : Quara dignitatem adeptus, sic ea quse pontiticis
te, domine Pater, misereremei, et ora pro rae misero D erant exsequebatur, ut priraae suse professionis ct
peccitore, quia modo postquain tibi loeutus, sum, huinilitatis nequaquam
iinmemor existeret, foris
ad loca poenarum reductus sum ubi eliam signifi-: auctorilatcm sacordotio condignam prailendens, sed
catuin est mihi, quonlam propler conlessionem intus luctum monacbi in spiritu contrito et cordc
quam miserante Dei feci, et proptnr pa^nitentiam humiliato sacrificans, obtutibus interni inspectoris
quam accepi, per gratia Dei liberandus siim ab placere festinabat. Factns autem episcopus Clarani-
ieterna' damnalionis voraginc, in purgatoriis tainen vallern suam oblivioni minimo tradidit, sed sincero
sup|)liciis scelera quai commisi et orania peccata eara semper dilexit araore, honori et utilitati cjus
mea u.^que ad novissimuin quadrantem exsoluturus. tani in curia Romana, quam aiibi, ubicunque pote-
Quia vero minus puro confessiis siim, et absque rat, fidelissima devotione intendens. Consummalis
pura confessione salvari nequeo, magno Dei mu- vero feliciter diobus vitae suie sepultus est in Clara-
nere ecco secunda vice rediie permissus sum, qua- valle, in loco quem sibi elegcrat, et niagno desideiio
lenus virus, quod adhuc nmordet conscienliam, pra'0ptaverat qui locus inedius est intcr memorins
:

per galutarem confessionis potionem evoinere fe- sanctoruin confessorum Clirisli Bernardi el Maln-
stineni. Contiteor itaque Deo, et tibi, Paler, quod a chi;e, quemque ea intentione sibi ad locum sepul-
quodam tunicam unam sine licentia accipere
fratre tura; pra^elegit; ut in die generalis resurrectionis
pra'sumpsi, et de boc propnetatis et inobclienlia^ prrefatis sanctis adha^rens, quidquid meritorum sibi
criinine hactenus sine confessione ot poeiiilentia deerit in se, sanctissimorum contuberaalium suo-
vixi. » Itaque religiosus et pius Pater llenricus, tau- g rum meritis adipiscaiur.
tam bonitatis alHmdantiam super tanto pec-
divinse C.\PUT XXXII.
catore veberaenter adniirans, et tan(|Ham bouus Dc venerabili viro domno Pclro octavo ClarcevaUis
pastor ovicula- perditie quidem, sed invenlie con- abbate.
gratulans, facta denuo ab^olutionc, puenitentiaquc Postquain matcr universilis, videlicet sancia Ec-
injencta, infirmum et poenitentem tencrrimo pic- cle.-ia Romana, qiise habet plenitudincm polestatis,
tatis affoctu graliaj Dei cominendavil. Q\i\ etiam in partein solliciludinis ascivit domnum llenriciini
infirmus, oraute ahbato, anima^quior factus, et ipsa quondam Claraivallis abbatem, cum quierorent eni-
seronatione vultus statuni suum inclioratum essc xius abbates et IVatres Clar;«vaIIenses, (luem in lo-
signiticans, rursus obmutiiit, ct post modicum intor- cum ejus subiogareiit, cito de proximo obtulit se
valhim in piice quievit. Quis accusalrit advcrsun clec- fragraiitissima virtutum suaveoleatia doinui Petri
tos Dci ? Si Deu!< justificat, quis esl (/«j condcmnet? abbdtis Igniacensis, cujus supra mentiouem feci-
{Runi,. vui.) Ipsius omnipotentia; soli licitum ol po- mus : qui hanc specialem gratiam ab hominibus sui
sibile est de eadem massa generis humani facore tcniporis obtiiiuerai, ul sanotus rt bonus, electiis
aliquod vas in conlumeliam aliquod in honorem
, ex niillibus pr;edicaretur. Ilunc ilaquc dignum di-
nec quisquam valet ei dicere Quare sic fccisti ?
: gnorum succossorem, octavum Claraivallis abbalem
cujus judicia vcra justiiicata in semetipsa, cujinque unanimo consensu dignuin, inqiiain,
elegoriint :

misericordiam ab fet>Tno et usque in ajterHum su- qui pro sua>, reverentia humilitatis ad altiorem locuin
per timentes eum, sicut nullus cx omnibus filiis
P ascendens, leinpli Domini, quod ex vivis lapidihus
huminum, sic nec quisquam ex oiirailius virtutibus aidificatiir, minister constilueretur, de quo per Eze-
angelorum coraprehendere poterit. Sicut nanique chieloni dicitur, quoniara in octo gradibus ascensiis
Gonscius ille cirlostium secretorum Auguslinus ejus {Ex-cck. XXXIV) hocsignificante Spirilu sancio
:

super sputentiam illam, quam in Evangelio ait Do- quod per gradiis octo priiicipalium virlulum a't
niinus Nemo polcst vcnirc ad mc, iiisi Pater qui
: oclavam «terua^ beatitudiiiis ascenditur. Iste Dei
tnisit me, truxeril cwn (Joan. vi), dicit « Quein : fanuihis, cuin ante suscejtuni regimen Clara?val-
trahat Pater omnipotens, vol quein iion tialiat, lensis Eoclosia> perfectus et sanctus judicio omniuni
quarc iUum Irahat vel nnn Iralial, noli velle discu- habitus fiiisset tamen tampiam pra^lerita convcr-
,

lere seu judicare, si non vis errare » saiio sua nullius niomenti fuisset, ad novum ago-
Ca>teruin sicut beali nimis, qui l.im speciali nein seip^um extendore cuepit, stndens modis oiii-
privilegio gratia' salvari inerentur, ut hic de quo nibus dare voci sine voceui virlutis, id est nt qua'
iocuti suraiis, sic e converso miseri et iufelices ni- orn docebat, opere non deslruerot, omnia jusla ol
niis qui taliuin exemplo peccala sua usque ad
, sancta iactis iiiagis quam verbis ostenderet; Patruin
mortis articuhim contiteri dissiniulaut, teinoraria quOi|ue pra3cedontiu!U vestigia continuo |ira' oculis
valde impudentia eamdem so gnitiam in extrcnnis haborel, pnpcipue sanctissimi Patris noslri Bor-
suis consecuturos priesumentes, cum Domiiius por nardi, cujtis se indiguum vicarium judicabat. Cum-
Psalmisiain dicat iVi)« contircgabo conventicula
: quo caHori'^ flororol virlutibus, gratia tamcn nian-
corum sanfiuinilius {Psalm. xv), quia |)auci sunt, sueludiuis ila decoralus erat, ut in liabitu, in in-
qui in sangiiine peccatoruin penlurantos banc gra- cpssu, in vulln, in loculione ipsius niliil nliud, nisi
tiain consoquantur sed noqiie privilegia paucoriiin
: saiicuo humilitalis ipue aliiul in corde ipsius radi-
/aciunt conimuncin legem ideoque quicunque de caverat judicia reaiiercut. Denique universa fere
 1045 EXORDIUM iVlAGNUM CISTERC.
domus adnihiistrationo in temporalibus cellarariis a
et pro\isoribiis ejusdem domus commissa, ipsa
Deo vacare salutiquo aniniarum inlendere proposuit.
Nempo quotinscunque exoccupatus essc poterat, in
auditorio solus in silentio, demisso in torra vultu
sedebat, ul si quis de junioribus, vel infirmioril,>us
fratribus multiludme teniationum percussus, seu
quavis moleslia gravatus fuissol, liberam cum ad-
eundi facultatem haberel qucm etiam continuo,
:
secundum datam sibi gratiam salutaribus monilis
et duleissirais sedificationum eloquiis ad agonis pro
Christo suscepti tolerantiam roborabat.
Caeterum quam rigidus casligator corporis sui
fuerit, ex hoc salis aperet quod nunquam duabus
tunicis et duabus cucullis simul, sed aut una cn-
culla et duabus lunicis, aut una tuiiica et duabus
cucullis, etiam in asperrimo frigore vestiebatur;
botis quoque rarlssime utebatur. Frugalitati voro
et parcimonisein tantum operam dabat, ut ipsis quo- p liiis iegro loquendi lacullas, et voluntas confitendi.
que communibus cibis parcissime utens, magis qua
lecunque sustentanientum fragilis corporisquifreri',
quam gulae irrilamentis induigoie se lomprobarel.
!5cm|ier in coriie, freqiienter et in ore babebat, se
indignum, se insufficieutem es-e, qui taulam domuiii
regi ret; se miniis idoneum, minusquo discrelum, ad
quem de universis mundi parlibus tanta abbatum
et fratrum multitudo respicere deberet. Uiide ctiam
regi Francorum, qui propinquus eral, quadam vici'
dixisse fertur: « Vide, domin<! mi rex, quod ego lau-
tillus homuncio, nullam prorsus babens personam,
menlis etiani et ratioiiis inops, lara sublimein Jo-
munl rogeiidani suscopi, ot timeo graviter ne forte
per impiudenliam et insuflicientiam meam. status
Clara^vallis, qui hucusquo inviolaius pomiansit, la-
bofactotur. «Cujus humililate rex admodum delecla-
tus, respondit ei ; « Cur, domino Pater, In tantam pu^ quas quia longum ost omnes expliearo, paucas ex
sillanimitatem temetipsura dejicis, ut curam anima- p pluribus annotare curavimus. Eadem igitur nccte
rum, quas Deo auctore regendas sustfepisti, dcserero
velis ? Ne quKso, ita feceris, sed secundum gratiam
tibi a Domino coHatam, curara Dominici ovilis vi£;i-
lanter exorcere iion negligas. Tu tanium esto a"b-
bas intus, in iis qu» ad nonorem Doi, et ad salulem
animaruni pertinont : ego loris ero abbas, in oinui-
bus qua' ad iitilitatem domu-; vOsli'a; spoctanl, pos-
sossiones vestras tutando, el ab omni oxai.-tioiu' li-
beras reddendo, omnem etiam qui maligna voluntato
vos quolibet modo inquietare prtesumpserit, regia;
animadversionis nltione feriendo. » Purissimam et
Deo placitam hujiis beati viri in sancta religione
conversationem manifestius indiCat gloriosa illa re-
velatio, qnam supra expressimus, |ier quam glori-
ficationem Christi martyris Gerardi quondam Cl!-
npvallis abbatis, non solum spiritualibus, verum
etlara corporslibus ocnlis et auribus videre et audiie
dignus fuit. Quam vero copiosa supernas grali.edul-
cedine perfusus fuerit, quamque non inefficax pro
scoleratis cl peccatuiibus intercessor exstiterit, mi-
rabilis illa ot vito meinoria digna Balduini mililis
et sceleratissimi peccatoris in extrcmis conversin
manifeste declaral. QuEe qualiter accidirit, non ad
impunitatem promittondam criminosis, sed ad lio-
iiorem Dei, et ad consolalionem poenitentium pro-
toremus, sicutidem reverendlssimus abbas eam ciii-
dam fralri mullis procibus oxoritus sefiatim expo-
suit, cujusverbis tidem non adhiberc, omni roligioni
detrahere esi. Porro momoralus fraier scripto, qua^
audicrat, commcndavit unde et nos ea quie dicturi
: ruit ei Satanas, vultu torribili minaciler fromens
sumus, ipsius verbis exprcssimus.
C.4PUT XXXIII.
QuaUter oiiinipotens Deus cuidam sceleralisslmo
peccatori, meritis et precibus venerabltis 1'etri
abbatis pivnilentin' fructrum concessit.
Miles quidam, noiiiine Balduinus, dominus Castri,
quod in terrilorio Rimonsi situm Guiza uunciipa-
lur, cum esset hoino lieilicosus et strenuus armis
postposito tiinorc Dei niuUa mala quotidie perprera-
DIST. 11. 1046
Ijal, rapinis, incondiis csodibus, ca?terisque simili-
soli
''
biis diabolicis operibus freqlienter insistens. Hoc
autem solumiiiodo boni \n codom esse videbatur,
qiiod virum sanclissimum Petrum lunc Igniaci, po-
sloa Clara-vallis abbatem, cum tota domo Igniacensi
sincere diligoiis magnifice honorabat, multumque
do ejus meiilis confidebat. Nequo vero iJfrustra,
quomadmodum rei oxitus declaravit, ut adimplere-
lur sentoiiiia, quam Dominus iu EvangoUo ait Qui :
ri'cipit juntumin iiominejusti, mei-cedemjusti acci-
piet (Mattli. x). Nam cum adhuc esset in a'tale virili,
conligit eiim lethali ffigritudine pressum ad exlrema
perduci. Proiiide misit quantocius nuntinm, ro-
gans et supplicans qualenus praidictus abbas ad so
venire dignaretur. Qui concite veniens, invenit ho-
minen jam peneconsumptum, et linguae officio po-
nitiis dostitulum. Sed orante abliate sanclo, larga
benignilate Christi Domini noslri indulta est proli-
Confessione vero Cum multa cordis contrilione fa-
cta, voluil incontinenli miindum deserere, et habi-
tum sanctie religionis assiimere. Conjuge autem
ipsius, qu* plus corpus mariti suiquam animamdi-
ligebat, multa portiuacia ue hoc fieret prohibento,
diiatum ost interim votum, donec illa de sospitate
i[isius penitus desperata, tandom suum dcdit assen-
sum. Qui gavisus vohementer Je impetrata conver-
sioiiis iicontia, mox ad supra pra^Jictam Igniaci do-
mum
transforri se fecit, riiturus ibidom monachus,
si vixissel. Sod luorle accoloranle soluta esl proti-
nus anima ejus a corpore, amarissima contritione
ingemiscens ac poenitens vehementer, quod tempus
pnuiilentia' sine pa^niteulia Iran^egisset. Gumquc
dffunctus fuisset, factae sunt de co revelationes
nuli» pra-fato abbati, c*terisque senioribus loci,
qua defunclus ost, apparuit in visionq cuidam viro
religioso, quasi de lecto se erigons, iu quo grayi
ajgntudine pressus jacere viJebalur. Cui cuin ille
aJminiculum lerro conaretur, ait : < Non est milii
necosse, frater, ut toipsum fatiges; sanclus namque
BenoJiclus sub cujus alas, licot indignus, confugi,
adjulor est iiiilii fortissimus, ipseque ine miltit ad
(loininum Petnim abbatem vostrum, ut ab eo mo-
naclius fiam. » In ipsa nocte eum idom venerabilis
abbas pro aninia peccatoris, sed paenitenlis sollici-
tus et anxius valoo oxisteret, ccopit animo perlra-
ctare qualiter homini mortuo tanta peccatorum molc
gravato succurrere posset. Itec illo cogilanto, su-
bito astitil ei quidam cujus vultum uon agnoscebat-
quem tamen angelum Dominifnisse credebat,respon-
dens cogilatioiiibus ejus, et dicons » Magno adju-;
torio inJigot. Haud dubium vero est quin de ipso
mortuo diceret. » Et his diclis, statim ab oculis ejus
[
sublatus est.
Itaquo sanctus abbas, accepto, divinitus hujusmoai
responso, liquefactus est lotus pietalis et fraterna>
compassionis unguonto; el mox conversus aj ora-
tionom allaria sauctorum circuibat, eoriimqiie suf-
fragia pro sahite defuncti nioilullitus implorabal.
Cuiiique lioc ardeiiti pietatis affectu diuiius actita-
ret, ex infirmilalc fragililatis huraanit; tanquam
moeslo ot faligato somnus obrepere ciepii. Tenui-
ler voroobJuclis palpebris, cum ncc plono vigilans,
ncc pleuo dormiens sibi videretur, re|iente appa-
adversus cum ot ilicens Quid? BalJuinum aufe-
:
res mihi? » Et cum hoc dixisset, in impotu furons
exiliil in cum, coarctans ot comprimens vcliemen-
tor.Qui slatim cxpergefactus, ita se omnibus mem-
movere non posset, sed
bris astrictiim reporit, ut ea
verbum Dei non (uil alligatum. Dixit itaquo i»J in-
saliabilem illum homicidam « Adjuro
: le, spirillis
immundo, por sanguinem Jesu Christi Filii Dei,
quem pro nobis miseris ct peccatoribus in cruce
1047 ADDIT. AU LIBROS UE VITA
fundere dignalus es ; el per gloriosam ejus geni-
Iriceni Virginem Mariam, quatenus liuic anim*
el
confessse et poeriitenti nocere non praesumas. Et >,
cuni hoc dixisset, divina virtute coactus reliquil
eum diabolus, et lugit. Ipse vero in sua relaxaliono
defunrti liberationem intelligens, resumpta orandi
constantia, magis ac magis interim precibus insi-
stebat. Tanta naraque in illa hora devotionis graiia
perfusus est, tantamque de Dei misericordia fidu-
ciam mente concepit, quantam nunquam in vila
sua fuerat experius. Unde etiara indubiianter cre-
didit suas suorumque fratrum suppUcationes pro
eodem defuncto divinitns cxaudiri. Mane ergo facto
fura capitulo fralrum prae.sideret, omnes in com-
rnune solhcite rogat, attenlius monet, qualenus pro
aniraa peccaloris, qui ad ipsos in supremo necessi-
tatis articulo confugisset, devoias preces effunde-
rent, multasque et diuturnas orationcs statuens,
ipse per dies tringinta pene quotidie sacrificium no-
?.tr* redemptionis pro ejus anima offtrre curavil.
Porro per totum Iricenarium illud vix aliqua dies
(iraetenit, quin memorato abbati, aliquando qui-
dem dormienli, aliquando etiani, i|Uod magis mi-
rum est vigilanti, idem dofunclus, scilicct Baldui-
tJirs, appareret interdum quoque ilexis genibus ct
junclis manibus coram co stans supplicare videba-
liir, ut pro se orare non desisterol.
(^.ontigit autem in ipso lempore alibaterrr quem-
(l.im raonachorum nigri Ordinis, qucm miles ille
iidhuc in carne vivens aliquando graviter injuria-
v.rat, aj eamdem domum Igniaci hospitandi gratia
divertere. Gavisus vero reverenilissimns abbag Pe-
irus,quod hanc quoque occasionera adjuvandi pec-
catricenranimam sibr pra^stilissct Dominus, supra
dictum abbatem duxit ad lumulum defuncli, obse-
crans in Chrisli arnore ut eum absolveret ab illa
injuria quam, suadente diabolo, in ipsurn commi-
serat. Quo siatim srrre dilalione, tura propler ho-
norem Dei, tum proptcr compassronem fratern;L>
misericoidise, quod petebatur concedente, ecce in
ipsa nocte defunctus ille donino abbati Potro gra-
tulabundus apparuil, oslendens ci corpus suurn
purgatum a lepra, qua se ab olim contaminatuin
fuisse insinuabat. Pr<t'terea in facie ipsius apparuit
immensi cujusdam vuhieris penilus obducla cica-
Irix, cujus sanilas recons delelum ostendebal esse
piaculum, quod in abbatonr comraiseral. Post ha;c
autem, cura jam Dominus declararo vellel exaudi-
tas fui>se in conspectu suo preces sancli abbalis
Iratrumque ejus, pro anirna poenitentis illius, in
ipso sancto dic Parasceves, jnm inclioalo circa ho-
rain nonam divino olticio, in ipsa, inquain, liora,
qua Doininus Jesiis Christus pro peccatorrbus cru-
cis supphcium subire et morteni gustare dignalus
est, ciim idem venerabilis abbas indutus sacerdo-
lalibus juxia aliare pra'sideret, apparuerunt ei duo
juvon"s pr*claris vultibiis ct sericis vestibus reui-
tcules qui euindem Balduinum detunctum dextra
:
Irevaque incedenles ad allare deduxeruiU. Trans-
eunles vero coram abbale, convertentos se ad
eum dixcrunt Ecce dominus BalJuiniis. Eral nu-
:
tem ipso defunctus iiigris qiiHom veslimenlis, sed
tamen bouis et dceoris amiclus, quffi quasi de
Isombruno esse videbalur. Quod videns sanctus
alibas, hctalus est valde, nimirum imelligens
in
veslrbus nigris pcenilenti»! signum, el in repra-sen-
tatione ipsius ad altare certum reconciliationis
in-
diciuin. Ut vero reconciliationis hiijus omuis a
corile larauli D<?i removeretur scrupulus, (pil prius
crebro apparere solebat intercessionis upeiu Ihv-i-
tans, deinceps nec ipsi abbali, nec alleri cuiquam
apparuit, ut etiam per hoc niagria rnisericonlia Del
sc in numero pcenitenlium, et in piirgaloriis
ad simihtuilinem
Dei reformandor 11 m
rcceptum
fuisse declararet. Quis, logo, divinw bonilatis et
clemcntia' viscera supor iios iiirseros ct
Dcccalores
S. BERNARDl. vm
II digne a=siiniare sufficiat? Sed sicut certissime cre-
dit catholica mater Ecclesia Dominum Jesum pro
peccatoribus et impiis in passione et in morte sua
innocenlissimum sanguinem suum fudisse, ita pror-
sus incertissimum est quisnara sit ille qui ad re-
demptionis hujus sacramentum perlineal, vel, quis
ille, qui non perlineal ideoque meriio judicarepro-
:
hibemur,neque de quanlum libet sceleralissimo pec-
catore lerre
praecipilera sententiam, quia qualis
quisque hodie, utcunque «stimare possumus,
sil
qualis vero crastino fiilurus, omnino scire non
possuinus. Neque enim solum quidam per gratiam
Dei de peccalis et vitiis transeunl ad remedia pce-
nitentis, verum eliam, quod omni lacrymarum
fonte plangendum est, terribili nimis judicio Dei,
de virtutibus et sanclis operibus nonnulli tandem
dilabuniur ad vitia. Ergo qui stat, in timore ettre-
more videat ne cadal ; quiautem cecidil, modis om-
p nibus solhcitus sit ul resurgat. Ubicunque enira Ir-
gnum humanse natura? in raorle carnis ceciderit,
sive ad austrum, sive ad aquilonem, ibi erit {Ec-
cle. xi), id est aut cum Christo, qui esl vera viia,
in aeterna bealitudine, aut cum diabolo, qui est vera
mors, in perpetua damnationis miseria.
Perpende itique, lector, quam charus et acceplus
Dco fuerit isle beatus abbas Petrus, cujus meritis
et precibus donavil liominem pcccatorem, qiii ob
mulliplicilatem et enormilatem scelerum suorum
vix unquam de profunda:' mortis voragine respirare
posse videbalur. Quod si ante susceptum regimen
Clara?vallis tam perfectiis fuisse dignoscilur, post-
quam pastor et reclor hujus religiosa? domus fieri
meruil, de qua, sicut beatus Bernardus in quodam
scrmone suo teslalur, oplimos et preliosissimos
animarum redditus singulis annis colligit Deus ni-
hilne nieriloruni illi accrevisse pulabimus? Accrevil
p utique, quia priorein religionem sua posteriore
sanctilateraultiplicibiis vi'tutum incrementis cumu-
lavil, sic Marllia; inquictas in semelipso castigans
occupaliones, ut .Maria? quietem per sacra' conlem-
plationis studium toio meniis complecicretur affectu.
SicsubJitos arciain et angustam viain incedere do-
cens, ut legem quam aliis imponebat, primilus hanc
tenendum esse, in sua sancta conversalione demon-
slraret. Gonsummatis igitur laudabiliter diebus vita;
su<e, debituin universitalis exsolvit; et qui aliquan-
diu in lacryniis seminaveral, claudens oculos in
morte carnis, in gaudio irnmorlalis vitse dulcissi-
mos laborum suoruni nianipulos aelernaliler inelit.
Venerabile corpus ejus in cellula, qua supra drxi-
mus, martyrem Clirisii Gerirdum posituin, iu sar-
cophago super pavimenluin exallalo cum (ondigno
honore reconilituin est ubi cuni beaio collega suo
:
in pace irr idrpsum oblormrens el rvquiescens, ge-
n neralis resurreciionrs diom et gloriani, qu* tunc
sanctis reddetur, felicitor pncstoUilur.
Rccapitulalio sujiradirtorum.
De virtutibus et laudabilis vitie pra-coniis reve-
rendissimorum Patrum, heali .Vlbcrici primi, ct
beati Stepliani secundi Cistorcionsis ca'nobii abba-
tuni, nec non elsanclissimi BernarJi primi Clara;-
vallis alibiiis, successorum, quasi de
eorninque
spatioso et tlorido campo non inuiihler, ut reor,
isla decerpsimus, et fralribus noslris lectioni stu-
dentibus, et lectione quoquc proficore cupientibus
tanquain vernantissimos llosculos apposuimus. Dei
omnipolentis misoricordiam poslulanles, qiiatcnus
non tanlum (jsloroio et Clarawalli, sed eliam uni-
versilaii Ordinis iioslri Patres lanla; religionis et
perfectioiiis a'nnilalores suscilare dignetur, ut om-
nes nos qiii in Cisterciensi Ordine pondus diei et
;esuis, quod institutorcs noslri inderesso sludio
locis portaverunl, nobisquo portandum Iradiderunl, ferrc
decrevimus, non soliiin ex loclione sacra pra'cedon-
tiiim Palrum exempla cogn.iscainus, verum etiain
praeseniium Patruiii illiiniiuali rcriior.iiique doclrina
1W9 EXORDIUM MAGNIM CISTERC. — DIST. 111 105O

intra Dominici ovilis caula^!, iil)i intranteset cxcun- • exstitisse, quornm meritis et precibus usque hodie
les pascua vita" invcniamus, recipi mereamur.
Nemo vero putet nos hsec de Gislerciensiuui et Cla-
rwvallensium abbatum sacra conversatiouc ista
conscripsisse, quasi non ct in aliis domibus nostri
Ordmis, pr<ecipiie in illis qua; cum Cistercio ct
Clarevalle caput Ordinis e^se noscuntur, Firmi-
tate scilicet Pontiniaco et Morimundo claruorint,
Patres vita et religioue conspicui, cum certissi-
me sciamus, in diversis coenobiis nostri Ordi-
nis Patres diversarum eratia virtulum llorcntes
per iiniversilatem cougregalionis noslra' vigor dis-
ciplinae et fervor sancla! religionis adjuvante Do-
mino conservalur. Sed nos e.»., qu« de principalium
domoruni Ordinis Patribus cognovimus, ad exem-
pluni suflicere credimus, (juorurn et sanctitas sine
pra'judicio civlcrorum excellentior esso credilur,
ct auctorilas animum legenlis ad reverentiam amo-
rcmque sacrie religionis facilius accendere spe-
ratur.

DISTINCTIO TERTIA.
De quibusdam S. Bernardi fratribus et discipulis, aliisque Clarsevallis religiosis.

CAPUT PRIMUM. D sed nil proficeret, Gerardus magis ac magis coutri-

Dedomno Gerardo fratre saiicti Birnnrdi cellerario
Clarievallis.
Jam vero ad seniorcs, qui sub beatissimo Patre
nostro Bernardo, et deinceps in Claravalle clarue-
runl, stylum verlamus, viros vere reliogiosos, con-
lemptu saeculi sublinies, ordinis amulatione fervcn-
les, diversoruni charismalum gratia tanquam sidera
ctBli relucentes, sanctse comemplalionis studio sine
lasdio menlis invigilanles, qui nomen et habitum
monachi sancti moribus et optima conversationo
decoravere, utque hoc quod dicebantur, vere es-
sent, et admirabdi devotionis instantia claboravere.
Quorum primum lanquam primogenitum, quod
legeDomino offerri pnecipitur, non inimerilo po-
nemus domnum Gerardum quondam Clara;vallis
cellerarium, germauum fratrem saucti Patris nostri
Bernardi, plurimumque ab eo dilectum qui quanto
slari et anxiari crepit, co quod votum quod Domino
voverat reddere prohiberetur; quodque cuin libe-
rum sibi fuisset, amore sajculi debriatus, vovere et
reddere contcmpsissct. Bernardus vero, cuni nec
loqui ei permitierctur, accedens ad carcerem cla-
mavit: < Scito, Gerardc, quia ituri sumus
frater
in proximo, monasterium introituri. Tu vero
ct
quando quidem exire non licet, liic monachus esto,
sciens quod vis et non potes, pro faclo reputari. >
Aliquando itaque iem|iore in carcere clausus et
compedibus vincius, dicidit durum esse sibi contra
stiiiiulum gratia:' Dei recalcitrare. Didicit, inquam,
in fcllea dul('cdo amoris hujus sajculi quantis calami-
tatibus, quantisve amaritudinibus replentur. De-
raum cum sufficienter et salubritcr pro obstinatione
sua castigatus a Domino fuissct, quadam noctc
: audivil in somnis vocem dicentem sibi « Hodie li- :

difticilms in iniliis conversioni consensisse visus
fuit, tanto tenacius et sincerius postmodum in
omni conversatione sua ejusdem conversicmis exer-
citiis adhssit. Cum enim servus Domini Bernardus
in adolesceutia sua tanquam tenerrimus ligni ver-
miculus dolicatus existens. Spiritu sancto pra'ven-
tus raanuin ad fortia millere proposuisset, conver-
p beraheris. » Eadem itaque die circa vosperam divi-
nitus compedes ejus conlracta; suiit, claustra etiam
carceris sponte rescrata sunt, exiensque Gerardus,
per medium illorum qui se captivaveranl et recluse-
raut llber iiicedebat. Sicque a gemina captivitate,
corporis animae magna Dei misericordia
scilicet el
liberatus, ita ut ex sentenlia dicere possel Virga :

sionis etiam gratiam raentc conceptam Domino
vovisset, eodem quo^ue Spiritu inllammatus con-
versionis socios quaquaversum colligeret cum jam
caiteri fratres ejus salutaribus monitis assensum
praebuissent. Gerardus salubre consilium difticilius
admittebat, quia, cum esset miles in arrais sire-
nuus, juvenlulis robore validus, magnaj prudentite,
benignilaliscximia:', et qui ab omnibus diligeretur,
radicem cordis hujus mundi pompis ct vanitatibus
altins inlixerat. Cumque obstinato animo fralris sui
raonita repelleret, Bernardus fide jam igneus, et
fralernise charitatis zelo rairuni in modum
ratus : t Scio. inquil, scio, sola vexatio intellectun
dabil auditui. > Et ecce pr;esentialiter in latere ejus-
d. m frairis sui laucea inlixa ci apparuit pr<Bsagiuin
futurorum. Moxque digitum loco lateris in quo
lanceam solus ipse videbat, apponens ; « Vemet,
inquit, dies, et cito veniet. Cum lancea lateri buic
iniixa pervium faciet iter ad cor tuum consilio sa-
lutis tuK quod aspernaris, el timi bis quidem, sed
minimemorieris. t Sic dictura, sicquc factum cst.
iua etbaculus tuus, Domine, ipsa meconsolata sunt
{Psal. xxu) cum fratribus suis, c;eterisque, qui in
: eodem spiritualis militia; sacramenla juraverant,
Cislercium venit, tanto humilius et devotius votuin
quod voverat Domino redditurus, quanlo ex sola
divina gratia et voluntale vovendi, et cjusdem voli
implendi facultafcm, tam manifesto miraculo edo-
ctus, inesse sciebat. Postmodum vero, cum re-
verendissimus Pater Stephanus Cistorciciisis abbas,
beatum Bernardum et fratres ejus, cuni aliis viris
religiosis, ad aedificandam domum Clancvallis mi-
exaspe- n sisset, ipsumquc venerabilem Bernardum cieteris
praefecisset abbatem, dominus Gerardus in eadem
domo cellerarius constitutus est. Quam voro slre-
nuc, quamque prudenter et hurailiter officiuin sibi
creditum adminislravorit, melius ipsius beati Ber-
nardi verbis quum nostris explicabimus. Gum enim
post obilum ejus idem venerabilis abbas nobili ilia
sua facun;li;i sennoncm piissimo luctu plenura in
conventu rratrum ficcrct, inter Cietera sic ail (18).
« Scitis, o filii, quam justus sit dolor meus !

Paucissirais namque inlcrpositis diebus circumval- quam dolenda plaga mea.Ccrnitisnempe quam fidus
iatus ab inimicis, capitur et vulneratur juxta vcr- comesdeseruit me in via hacqiia ambulabam quam I

bum fratris sui, lanceamque ipsi lalcri, eidemque vigil ad curam, quam non segnis ad oiius, quam
loco, quo praediclum fucral Irahens, et mortem
, suavis ad inorcs Quis milii ita pernccessarius, cui
I

quasi jam pr;i'senlcm perhorrescens, claraabal cBquo dilectusego ? Frater crat genere, sed rcligione
« Moinchus suni, monachus sum Cisterciensis. » germnnior. Dolctc, qua^so, vicem meam, quibus
Nihilominus tamen captus, et in custodia reclusus hasc nola sunt. Infirmus corpore erain, ct ille por-
est. Porro de vulnere pra;ler spem cito convaluit,
propo.=;it»m vero seu votum quod voverat, non mu- (18) Oratio funebris in obitu Gerard. Serm. 26
invil, Cumque fratcr cjus laborarel, nt erui posset in Cant.
lOal ADDIT. AD LlBftOS DE VITA S. BERNARDl. i052

labat me; pusillus cordo, et confortabat me. Piger « lis non erat sipions. Utinam multos etsi mi-
eram ot iiogligenset exciiabat me; improvidiis et nus sapientei, non plus tangeret illa maledictio :

obliviosus, el commonebat me. Quo iiiihi avulsus Y(e qui sapientes esiis iii oculis vestris {Isai. vj.
es ? Quo '.iiihi raptus e manibus, lionio unanirais, Scieutibus ista loquor, et adbuc plura his de illo
homo"seciindum cor moum ? Amavimus nos in vi- experlis el comperlis. Parco aulem, quia caro mea
ta, quomodo in morte siimus separaii ? Amari^si- et frater meus esl. Hoc aiitem securii^ addo, mihi
nia separaiio et quam omnino non posset enicere, utilis in oinnibus et prre oinnibus luit ; utilis in par-
nisi raors. Quaudo enim me viviisvivum desereros? vis et magnis, in privaiis et publicis, foris et iutus.
Oiimino opus morlis, hnrPonduui divorlium. Quis Jlerilo e\ eo pendebam totus, qui mihi totum erat.
enim tam suavi vinculo nostri non pepercissel a- Solum pen-J reliquerat raihi provisoris honorem et
moris, nisi tolius suavitatis inimieamors? Ad omne nomen; nam opus ipse faciebat. Ego vocitabar ab-
quod emorseril, respici o ad Gerardum, ut consue- bas; sed ille pnHerat in sollicitudine. llerito re-
veram, et non esl. Heu timc ingemisco miser, sic-
! quievit in illo sidritus meus, per quem licebat de-
ut horao sine adjulorio. Qucm consulam in am- lectari in Dumino, prajdicare liberius, orare se-
biguis, cui iii adversis hdam, quis portabit oncra, curius. Per to, inquam, mi frater erat mihi mens
quis poiicula propulsabit ? Noiine uliiqiie gressus sobria, quies gr.ita, sermo efficacior, oratio pin-
meosGerardi oculi anteibant ? Nonne tuiim.Gerarde guior, frequeniior lectio, ei ferventior affoctus. Ileu,
pectus cura; ineaa notius quam meuin ipsius habo- sublatus es, ei h»c omnia siinul. Teciim pariler ab-
bani , ftimiliarius incursaljant acrius urgobant ? , D iorunt omnes deliciee ot laelitia; raeas. Jam cura;' ir-
Nonne in lingua tua illa placabili ct potcnti moam ruerunt, j ini inuIesti;o, liinc inde piilsant, et angustia;
a sermonibus sa?culi fre.iuentissime vindicabas, et undique solum me reperiunt, solse mihi te abeunle
amico roddebas ^ilenlio? Dominus doderat el lin- remanserunt; solus sub saroina gemo. Aut ponere,
guam eruditam ut sciret, quando deberet proferre
; aut npprimi necesse esl, quia tu tuos humeios sub-
sornionen. Ila denique in prudentia responsionum duxisti. Quis mihitnbud cito iiiori post le?Nam pro
suarum, ct in gralia data sibi desuper et domesli- te nolim, iiec tua le fraudare gloria. Porro supervi-
cis satisfaciebat etexteris : ut pene me nemo re- vere tibi labor et dolor. Exile, exile, lacryma;, jam
quireret, oui prior forte Gerardus occurrisset. Oc- pridem exii e cupientes. Exite, quia is iiuivobis hiea-
currobat autem adventanlilius, opponens se, ne liim obstruxerat, comineavit. Non sum ihsensibilis,
meum otium incursarenl. .Si quibus sane salisfa- faleor, ad poenas; horrco morleai raeaiii et meorum,
cere per se non quibal, hos adducebat ad me Cie- : Meus Gerardus, meus plane. Ahuon meus, ipii
erat
teros emittebat. virum industrium o amicnm ! fratef sanguine fuit, profassione filius, sollicitudiue
tidelem et amico gcrebat araorem, et officiis cha-
! paier, consors spiritus, intimus affeclu ? Is i-ecessil
rilatis non deerat. Quis vacua recessit ab eomanu? a me; sentio, hesus sum, el graviier. Ignoscite,
Si dives, consiUum : si paiiper, subsidiuin roporla- Riii, imo, si tilii, \icem paternam. Doleo supef te,
bat. Nec quajrebat qure sua erant, qui se mediis in- Gerafde charissime; uon quii dolendus, sed quia
gerebat ego vacarem. Sperahat eniiii,
curis, ut ablatus. tt idoo forlassis dolcudum mihi polius
sicul erat humillimus, majorem de nostra quiele p snper me quia bibo caliceni amariludinis, Ubi est,
;

fruolum, qiiam si vacarot ipse. Interdiim tameu mors, rictoria tua ? Vhi cst inors, stimulus tuus '?

postulahat ahsolvi, et alti^ri cedere, quasi qui me- (I CoT. xv).Gorardus teuon lormidai,lirvalisonigies!
iius providcrel, Sod ubi ille invenii-etur ? Nec po- Gerardus per medias fauccs tuas transit ad patriam,
tulanti aliiiuo, ut assolet in eo officii detinebatiir nnn raodo securus, sed el Iwiabundus et laudans.
affoctu, sed solo inluilu charitatis. Sbiuidem plus Plango igiliir primam supcr ihci ipsius plaga, alque
omnibus laborahat, el niinus omnibus accipiehat, hujus jaciura doinus. Plango deinde supiu' paupe-
ita ul Sce|)e cum aliis n'cessaria ininistrarot, ipse rum necessitalibus, quoruiii Gefardus paler eral.
egeret plurihus, verlji causi, cil)o, aut veste. Gra- Plango corle super univorsi nostri Ordinis sl lu,
ct
lias tibi, frater de omiii fruclu mooruin, si quis est nostra;que professionis qui de tuo , Gerardo,
;

iu Domiiio, sliidiorum tibi debeo si profeci, si pro-

; zelo, eoiisilio ot exiuiplo, fcbur iioii mediocre ca-
fiii. Tu iiitruabaris, et ego tuo benelicio foriatus piebat. Plango postremo, etsi non super te, pro-
sedeham niilii, aut oerle divinis sanotius occupab.ir pter te t.iinen. Hinc piorsus alficior graviter, quia
ohsoquiis, aut doctiiiuo filioruin utilius iiitcn- veliemeuter aino. »
debani. Cur enim securus inlus non ossom, cum lc CAPUt It.

scirom agentom foris, manum

dexleram meam, lu-
meu oculorum meorum, pectus moum et linguam
meam ? Sed quid di.vi foris agentcm illum, quasi
interna Gerardus iiosciret, et spirilualium expiTs
csset donorum ? Norunt (pii illuiii iiorunt spiritua-
ies, quam verba cjus spiritnm redolcrenl. Norunl
Ciinlubernales, quam mores ejus ot sludia nou car-
nom saporent, sed ferverent spiritu. Quis illo rigi-
dior in cnstouia disciplina;? quis in castigando cor-
piis suuni districtior ? qiiis suspensior iu conlein-
plando subtilior in dissorendo ? Quolies
disserens, oa didici, qua; nesciobara et qui doctu-
rus adveneram, dootus magis abscossi.
« Nec niiriim do me, cum magiii ac sapicntes viri
id ipsum niliilominus do illo sil)i acciiiisso teston-
Inr. Non oogiiovit lilteraturam, sed habuit littera-
ruin invemoiom sonsum, habuit et illumiiuintera
Spirilum. Nec in maximis tantum, sed et iu mini-
niis maximus Quid, vorbi cnusa, in a'dificiis, in
erat.
agris, hortis, aquis, cunctis doniquo arlibus seu
0|ieribus rusticoruin ; ijuid inquain, vel in hoc ge-
nere rerum Gerardi sabtorfugil peritiam ? Ca;men-
bc laudahHi ahstinentia doinni Gerardi cellerarii.
IIoc est qiiod de vita et convorsa-
testiiiioniuni,
tione dilecti fratris sui Gerardi rovereiidissinris Paler
n Bernardus perhibiiil, quod nos de longo sermone
ipsiusdiversis in locisoxcer|)enles, ad demonslrandas
tanti virivirtutes conlinualim posuiraus. Scimus vero
fuscum aduUilionis el taiiti 1'airis nostri verbis et
sensibis louge prorsiis abfuissc, nec sanguiiiis al-
fectiono attracluin, ut vel iino verbo plus laudarct
eum quain mera veritas lau landiim essc ccnsebal.
cum oo l^roiiide si veriim est, imo quia verum esl lestimo-
: hium ejus, liquet profoclo porfoctum iii virtuti-
bus fuissc famulum Doi Gerardum, cui magno ad
obscrvantiam vcra; roligionis oxt'-riorum adniini^lra-
tio nil oborat, qua; tam inullos a tramitc disciplina;
clausiralissolot averterc, ot ia baratlirum sa'ciila-
ris immergero. Qiiis aiilom taiita;
conversatioiiis
laudis pr.ecoiiiuin diyno admirari siiflicial, qiiod
plus omnibus laborans, miniis omnibus accipiebal,
quod uullo potulantia; affoctu in officio suo dotine-
balur; quod qiiidcin temporibus nostris rarissinium
esl sed solo iuluitu oliaritatis
; quod cum ca-loris ;

tariis, fabiis, agricolis, hortulanis, sutoribus alque necessaria minislraret, ipse egehat in pluribiis? Sano
toxloribns, lacile magisler eral, Cumque jiidicio ad oomprobandum qiiam fuit rigidus in observentia
omnium omnibuscsselsapientior, solus in suis ocu- disoipliiia', (luainque districtus casligator corporis
 :

1053 RXOROIUM MAGNUM CISTERC. — niST. III. 1054

sui, ununi ex laiidabilibus factis cjus exompli causa quidem Martlia' pro injuncto sibi officio palienter
pouemus, saucloiuiu virUilesad profecluiu
utlii, qiii " sustinuerat, sed vacationem Mai iiu toto meolis co-
suum scrulan saiagunt, si ferveiites in rpligione namiue amplexus fuerat. Sentiens itaque se certis-
sunt, habeaiit quod iinilari debeant ; sin vero re- sime migraturum, et de laboriosis liujus steculi
miss! vel inliruii, liabeaiit unde de se doleant. So- curis ad cetern;o beatitudinis roquiom transituruni,
lebat famulus Uomini Gerardus, grangias ex debito ubi vacare inoipions, giislaret et viderct quoniam
oflicii sui circumiens, communi Iratrum mensa et suavis cst Dominus, ct coinprobaret nequaquara
viclu c ntentus esse, aquam cum eis ct ipse bibons : se carnali seu swculari aliquo desiderio in officio
nec facile aliud quid pr.eter communia pulmenta suo detentiim fuisse, elevalis in ccelum oculis
sibi paliebatur apponi. Accidit autem quadain vice « Deus, inquit, lu scis quod, quanlum in me fuit,
ut ad grangiam iturus infirmaretur. Quod sciens seraper optavi quieiem inlendore mihi, vacare tibi.
conversus, qui cuin eo ire debobat, ad priorem ac- Sed iinplicituin tenuit me aiiior tuus, et voluntas
cossit cellerarium infirmari suggessit, timel^e se
;
fratruin, et studium ohediondi super omnia vero ;

dicens, quia si aquam iu grangia, siciit solobat, abbatis ot fratris mei germana dilrclio. >
biberel, intirmitati ejus poudus accresceret. Jussu Circa meilium vero iioctis, quam ultimam cnm nii-
itaque prioris vasculum viiio plenum secuin tulil, seris mortalibus egit, inirum in moduin oxliilaralo
celleraiio penitus hoc ignorante quod ctiam ipsi: vultu in voce exsultationis subito erupit iu illud Da-
sedentis cum
fratribus ad mensam obtulit,- signum, vidicum, stupontilius qui aderant Laudale Dotni- :

sicut moris est, ex parte prioris faciens, nt causa Bnumdc cccUs laudaic cum in c.vcelsis{l'sal. xlwu].
intirmiiatis suie modico illo vino solus uterelur. Jam oniin huic brato viro nocto adliuc media die-
Quando vero illo paupertatis et communis vitse fer- scebat, ol ultima nox ipsius sicut dies illuminaba-
ventissimus aemulator in boc consentirel, ut, cse- tur, pforsusnox illuminatio ipsius in doliciis
illa
terisomnibus aquam bibenlibus, ipse solus pociilo ieierni luminis, quod Pst Christus Dominus. Quo-
vini delectarelur ? Erat autem vas aqua plonuin iii modo enim lenebra» non vertuntur in lucem, ubi
medio positum, unde fratrcs bibere debebant. Pa- cantando raoritur homo, et moriendo cantat? Usur-
rumpor ergo intra semetipsum quid sibi faciendum paris, inimica mors, ad latitiam, ciiin sis matcr
essel deliberans, continuo surrexit et tollons va- ; mtororis usurparis ad gloriam, gloriio adversa-
;

sculnm vini, cunclis videntibus, urceo qui aquain trix usurparis ad introitum regni, porta inleri
; ;

habebat vinuin infudit, signum faciens, ut oranes
biberent in cominune. Malebat quippe corpus suuin
infirmitate periclitaii quam vel in
sione abstinenliie conscionlite suae macul im dare.
De quo ejiis tam religioso facto fratres exhilarati
pariter et aediticati, delectaldlius aquam illam bibe-
runt, quam si protiosissimuin viniim eis propinari
fecisset.Legebaut niiniruai in vita et muribus opti-
fovca perditionis, ad inveniionein salutis. Pratres
itaque qui aderant, tanti novitate rairaculi attoniti,
tantilla reinis- cucurrere cilius, dilocto fratri ipsius S. Bornardo
hominera in mortera exsultanlem et insultanlcni
moni nuntiantes. Qui cum debilis et infirmus acce-
lerans venissel, extrema jam psalini quem cantabat
ipso audiente clara voce complevit. Et suspiciens
iii cijolum, ait Pater, in manus tuas commcndo
:

mi conteinnonda sil carnis ille-

cellerarii sui quara n spiritum meum (Luc. xxiii). Et repetens eumdem
cebra, qui nec pro luenda vel recu|ioranda corporis C sermonem, ac frequenler ingeminans Pater, Pa- :

poeulum sumere acquievit, unde

sui sanitate intir- ter, conversus ad sanctura abbatem et fraticin
mis occasionem scandali dedisse videretur. siium, cxhilarala facie « Quania, inquit, dignatio
:

GAPUT 111. Dei Patrem hominuin esse quanla homiiium gloria, ;

Deprctiosa niorle veiicrabilis viri Gcrardi. Dei filios, Dei essc haMcdes. Nam si filii, ot luorc-
Cum pro sedando schisinate Pctri Leoiiis S. l>ater des. Sic sancta illa anima in jubilo et exsultatione
))

Bernardiis tertia jam vice, vocante domiio papa
Innocenlio^ Itaiiam inlrassot, cl magnis uliiquo si-
gnis el miraculis clarescerel, domnum Gerardum
cellerarium suum tanquam fidelissiinum ailjutoiem
prudentissimumque consiliarium, per oninia secuin
habebat. Coniigit vero cum essent Viterbi ut idem
domniis Gerardus gravissiina valetudine correptus
lecto decumberet, venerabilomque abbatem con-
turbatum vehementor ot consternatuin redderet.
Cumque manifesta signa mortis exitiim imminere
denuntiarent, servua Domini Bernardus aigerrime
ferens, comitem peregrinationis, et illum comitem,
iii terra relinquere aliena, nec roignare iis, qui
eum sibi commiseraiit, quoniam ainabatur ab omni-
bus, sicut erat aniabilis valde, cum tletu et gemilu
conversus ad Domiuura « Exspecta,inquit, Domino,
: Postquam
oxspecta usque ad reditiira, restiliitum amicis tolle
cum jain, si vis, et non causabor. » Sed quo-
inoiJo pius et misericors Domiuus huraillimam ser-
vum suiiin, cum tanla conlrilione cordis in propria
causa postulantem, despiceret, quem tanta facilitate,
qumta benignilate in causis alionis exaiidire con-
tinue solebat ? Neinpe pra'ter spem universoruin
tanquam de portis inortis ad vitain revocatus, cito
convaluit Gerardus; perfectisqne negotiis, paco
sanclae Romana- Ecclesne reddita, Leonina rabie
penitus exstincta, rediornnt in palriain, cum
exsiiltatione universse terra^ roportantes manipulos
pacis. Hdud multo vero posl hoc olapso tompore,
tanquam jam votis et desideriis
Bernardi satisfecissot Dominus, rnrsus Gorardus
cuepit viribus corporis repente destitni, paulatira-
que ad exilum appropinquare qui occupationein :
spiritnalis gaudii carne soluta, et hyranidicis aiige-
lorum choris adinista, lanto liberiori volatu side-
reas peiiit mansiones, quaiito suum nil in ca mali-
gnorum catorva spirituum invenire poterat. Funeri
ejus sanctus abbas et frater ipsiiis debitum com-
mendationis et exsequiarum officium dulcissima
monlis affectione devote inipondit, cum tamen aliis
tlenlibus ipse non lieret, sed erumperc ge;.tientes
lacrymas magna fidei constnntia castigarel, ne
quasi mortuuin plangere et tlere videretur illum
qiiem de morie sua in aeterna vita el gloria sem-
Dpiterna natum esse non dubiiabat.
CAPUT IV.
De reuerendissim.o Patrc llumherto,quondam priore
Claraiuallis.
gratia et inisericorlia Domini noslri
Jesu Christi domus Clarfevallis fumlata est, et fra-
granlissima sacra; religionis ejus opinio muliis facta
odor vilio in vitain, intor Cietcros, quos divinio
bonitatis arcanum consilium de diversis mundi
partibus vocabat, plures religiosi viri, qui suis in
locis porfecti in religionis obscrvantia vidcbantur,
audientes, quod tam specialiter et excelleuter ma-
gnificasset misericordiam suam Di)ininus cum donio
eadem, et ejus sanctissimo abbalo, tanquain iiovi
lironos, ex omorit» militiiB laboribus voniontos,
tantiB saiictitatis collegio sociari ferventissima spi-
ritus devotione cupiebant. Intcr quos primi vel
praecipui exstitenuit Huinbertus Igniacensis coeno-
fidelis servi sui liii primus abbas, Renaldus, et Petrus, cognomento
Tolosanus, Guillelmus, et Gerardiis Farsensis : qui
non iino (|uidem in loco, sed divisis et inter se di-
stantibus proviuciis habitantes, ita ue, ab ipsis in-
1055 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1056
fantise rudimenlis, divinis obsequiis niancipaveranl, « imponditur, non solum minime appeteret, verum
ut iii omni virlulum gralia floienles, alienis, quasi cliiiin coiiccilcro volcntibus ncquaquam acquiesceret.
perleclioribus, exemplis institui, minus necessa- Peractis autera in Glaravalle triginta circiter annis,
riuin haberc videreutur. Verumtamen mellitluam felici agone consummatus mortem laetus subiit,
sanclitatis dulcediiiem, quse caitciis sui tcmporis nou ab ipsa consunicndus, sed de ipsa iu assum-
sanctus beatus I'ater noster Bcrnardus, lanquam plione nova? vitai, ct tunc in anima, et postmodum
cedrus exallala iu ii^nnte Sion, supereminebat, in cor[Jorc gloriosissime triiimphaturus. De cujus
crebra ct cena relaiione cognosc' nies, tanquam transitu bcalus Bernardus vehementer turbatus,
vere milcs et humiies corde, npc surda aure prae- quid de ejus excellentissima conversatione senliret,
tereuntes illiid de Apocalypsi Qui sanctusest.san-
: in conveniu fratrum quodam sermone declaravit (19).
ctificetur adhuc [Apoc. xxiii) priora sua nihili rc-
; CAPUT V
putantes, sed in anteriora extenti, tanti ei tani
£.1' illo sermone colligitur consummatum fuisse
spiritualis Patris magisterio prona et humillima
se voluntate subdidere. Quos etiam pro suie reve- sanctum sencm Humbertum virtutibus.
rentia sanctitatis idem beatus Bernardus unico Considera, lector, tanquam iu brcvi tabella, virum
seniper charitatis amplectebatur affectu. Nunc perfect;c virtutis coram oculis tuis eleganter depi-
itaque de reverendissimi Patris Humberti puris- ctum, ita ut ex sentenlia diccre possis quoniam isto
sima et vere monastica conversatione pauca com- beatus vir monachus fac'.us monachi vigilavit in
mcmorabimus de caeteris vcro, suo loco, quod
;
actus qui hoc quod erat haljitu et noniine, sokrlis-
:

Dominus dcderit dicemus. Servus Dei Humbertus a B. sima industria elaboravit, ut esset etiain in rei ve-
puerililHis annis in sanctuario Domini locatus, cum rilate, indignissimura fore reputans vacuo noininc
jani per viginli annos in religione strenue Domino monaclii sine virtutis opere gloriari. Sciebat nimirum
militasscl, landem perfectioris et sanctioris vita? virtutem gradum esse ad gloriam et vanam prorsus
desiderio Claramvallem se contulil, in ipso fere graiiam, lallacemque piilchritudinem, quam non
principiu domus illius. Ubi lanlis virtutum chari- parluriret illa. Idcirco, beatissime Pater Humberte,
smatibus effulbit, tantaque mansuetudinis ct cliari- longe eritateironicum illud clogium.quoquidam.qui
laiis gratia decoralus cxsiitit, ut tani|uam unus dc vacuo nomine monachi absque virtulis opere in vita
numero coeleslium serapliim universilalem congre- gloriatiis fueral, posl mortem irrisus fuisse perhi-
fiationis ferveutissima conversalione sua in ainorem bctur. Si vestis pulla, rasuin caput, ampla cuculla
l)ei velicmentcr acccndoret. Ipse eiiain sauctai liu- qucmquam justilicant hic homo justus erat. O :

jus et a Dco bcnedicta' congregationis speciali pra:'- quantiim distat inler lucem et tencbras quam ma- !

ro^ativa beiirdictus abbas iu vcrtice virlutuin slans, gniim chaos hrmatum est inter filios ira; et tihos
uequc ali hoiiiine rehgionis incrementa mcndicaro gratia" quam disparem sentenliam hinc excuutos
!

iiecesse habcns, cum cssct tanien doctus unctionc exci|)iunt ticte religiosi et vere religiosi Non crat !

Spiritus sancti humiliora secl iri potius quam su- Hurabcrtus de uumcio fatuarum virginum, qu;i' ac-
bliiniora, Humbertuni Dei faniulum ad imitandum ceptis lampadibus suis detestanda negligentia oblita'
pi rfeclionis exemplum sibi proposuerat, ipsius sunt olcuin secum sumere; eral dc numero pruden-
virluifs admirari sata^ens, mcrita ejus magna ct C tum, de quo non fucatus adulator, sed verura lauda-
subhmia ajstimare ipsum sanctitatis exoinplar, re-
;
tor ipsius dicil quod fuerit compositus supra omncs
ligiouis lormam, monastica' puritatis speculum homines quos viilerit in dicbus suis, unus idemque
reputare, respectu illius convcrsationem suam nullius perseverans oinni tempore et omni lioia; pulchre
momcnti pensare, sancli lervoris ipsius intuitu, sua eadem scnlcntia, licet aliis verbis diftinitionein illam
hcet fervcntissima studia, tanquam minus halientia, qua poetasapienlom diffinil, repra^senlans :
diu noctuijue casligare, sciens nimiruin omneni Constans ipse sihi, lotus tcres atque rottiiidus,
homiiicm consideratione iiiHrmorum dcficere, pcr- {HoR.VT. .Sat. lib. II, vcrs. 85.)
fcctorum vero conlcmplationc quamvis in virtutilms quod est uniim eumdemque perscvcrare, et oinni
cunsummalum, proptcr ipsam sanct;c huniilitatis leinpon' et oinni liora. Sciendum pra'lerea hunc bea-
laudaliilem curiositatem, adluic virtutis incremenla tuiii virum prioratus oliicio sub S. Bernardo in Cla-
reperire. Hiiic ideni B. Bernardub in ipiodam ser- ravalle fuuclum fuisse ad : qnorum doctrinam
rnonc siio sic ait . « Utinam, fiatres mci, nus pec- cxcinplai|uc virtulum univcrsa Claravallis irriga-
catores habcremiis illani liumilitatem in percalis batiir sicut horlus deliciarum et sicul paradisus
nostris, quam saucii viri habuere in virtntibiis Domini, saliclialquc in singulis et in omnibus fons
suis! juslitia' aciinisitionem vit;p aiternic. Quia vero
in
Igitur venerabilis Humbertus missus postmodum memoria ejus in benedictione erit omni gencrationi
ad Knlili&indum Igniacense cuenobium, et ejusdeni fratrum, (pii in Claravalle Domino scrvituri sunt,
ca-nobii primiis ablias a beato Bernardo conslitii- D in monumento, quo supra Uiximus domnum llober-
tus, im|)atieiilissime ferebat amicani sibi pauperta- tum secundura Clara3vallis abbatem positum, quod
tis, humilitalis et subjeclionis materiam esse sub- cstsub arcu in muro prope capituliim,
elaustri
tractam. Dciiique ferre non valens pro speciusa etiara rcvcrendissimi Patris Humberli venerahile
sancla- quielis et contemplationis Uachele lippien- curpus reconditum esl, ubi et loculus qui sacra ejus
tem Liam, iil est s;ecularium negutiorum inquielos ossa scrvat, titulum nominis ipsius pricfert, ut pro-
lumultus supponi sibi, invito licct rciiiicnte S. d inde fratres in claustro scdcntes, et ex lectioue fer-
Bernaulo, sarcinam cu;e pratoralis dcposuii, ct ventissiina saiict;i' rcligionis cjus studia cognoscen-
Claramvallem redions, nobili suo collo subjectionii tes, quae tauta tamquc niagnilica fuerunt, ut ca
et obedicntiiv jugum imposuit, quia nulluni colluiu litlcrarum monimcntis liaderc hcatissiinus Pater
nobilc, iiisi llcxibile, quod etiam indcfessus,
tan- Bernardus non diibitarel, siinul cliara lumbam sacro-
quani juguni Domini suave, et onns ejus lcvc, us- rum cinerum cjiis pra' oculis habentes, incalesc;int
que in tinem vila- su;e portavil. Cum vero jam sc- auiinis, oblivionem fugiant, lorporem el negligcn-
nuisset, et fatiscentibiis nicmbris vigor corporis tiam procul a sc repellant: nec oinnino nisi pcr ar-
dclccissel, insupcr varii.sa(lversa; v;detudiuis
incom- duos claustralis disciplin;e labores, coronam mona-
moditatibus, urgcrctur erat tanicn animus vigens
:
cliis propositain se adepturos esse pra'sumant.
et lervens iu upere Dci, ita ut arduos Ordinis labo- CAPUT VI.
res, quos vix lobiista juvenum ;>"tas tolerarepoteral,
ipse seuex ct fcre decrepitus De domno Odone, tjuondam suhpriore in Claravalle.
patieutcr, inio alacri-
ter percurrcret Fuit quidam de senioribus Clara?vallis, Odo
remissioncs vcro el indulgcntias
:

misericordi;i>, ^u»' sonibiis caiisa in obitn Humbcrli.

compassionis il9) Serm.
1057 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. - DIST. III. 1058

nomine, subprioratus officiura in eadem domo

per
sircniie adminislrans, homo vere
plures annos
pauper spiritu et humilis corde; qui a primis ferc
annisdomus illius arduos labores, non solum votun-
lariaj paupertatis, scd eliara durie
nocessiiatis, qua
rerum sse-
in novitate sua domus illa ob pemiriam
pius conslringebatur, tara alacriter
percucurrit, ut
notaretur cum
tunc fervenlior esse in Dei laudibus
corporalibus subsidiis ex aUqua parte carere vide-
retur. Tanta autera inerat ei morum
suavilas. tan-
laque mansuetudinis dulccdine tractabal conventum
fratrum, quem priore alias occupalo, assidue
duce-
bat et reducebat ad laborem vadens et
mde redieus;
ut usque bodie sancta illa
congregalo memoriam
abundanlia suavilatis ejus cum gratulatione eru-
Ctet. Cum autem fidelis
pastor S. Bernardus, rumis
sacri corporis ejuscrebrescenlibus, magis ac
magis
ad depositionera vitse corrupiibilis et iutroilum
beatae incorruptibililatis approximaret, omnibus „
"
Deus, qui humilium vota nunquam despicit, huic
beato Odoni, secnndum desiderium cordis sui, con-
cessit, ut anle Patrem sanctum ipse deceret, ne
post aurca siecula, qu« sub tanto Patre jucundis-
sime floruerant,ferrea, quoe mox subsecutura erant,
lugentibus oculis, viderc cogeretur. Quod eiiam fu-
turum esse, ita Dominus uni ex fratribus, prius-
quam fieret, manifesta visioiie prsostendere digna-
tus est. Aspicicbat nanique quidem frater in visu
noctis ei eece paraljat vir beatissimus Beriiardus
: dia; pesle tabescens,
ascendere Jerosolyraam, jamque ipso in procinctu
itineris erat. Ad quera vencrabilis Odo reverenter
accedens, dicebat se pracessurum. Cujus
sic oslensa est verilas, ut pr;edictus vir
ad coelestem Jerusalem, ubi vera visio pacis
. postmodum in corpore perventurus esse,
uisse, et
"
certissime speratur.
CAPUT VII.
Dedomno Gucrrico quondam monacho Clarcemllis,
postea Igniaci abbate.
Sanctae recordaliouis domnus Gucrricus quondam
abbas Igniaci, dum adhuc sub disciplina beali Ber-
nardi monachus esset iu Claravalle, et regalibus
sacra' doctrimc uberibus lactaretur, haud dogencrem
se tami patris filium inoribus ct vita probabat.
Tonto siquidem sublimius arceni virtutum conscen-
dere didicerat, quanto secretius, magno Dei raunere,
de incorruptionis titulo testimonio conscientiie glo-
riabatur. Sicut enim ii, quibus secreta lanti viri
nosse datum fuerat, astruebant, iinmaculatam in-
corruptionis tunicara, duce gratia, usque ad exi-
tum vitie conservavit, Porro quanta; puritatis et in-
togritalis fuerit viia et conversatio ejus, quamque
purissimum sancta; devotionis Ihymiama quotidie
Deo in ara cordis incenderct, Dominus gloriosis cl
manifesliis indiciis declarare dignatus esl. Accidit
namque quadam vice ul ad lectioncm in vigihs lc-
gendam ascriptus esset. Cumque se moverel de
stallosuo ut ad gradum piesbyterii veniens, sicut
moris est, inclinaret, alius quidam spiritualis inona-
cbus, qui sanctorum ejus in Domino studiorum cii-
riosus scrulator esse solebat, non livoris vel invi-
sed ut exemplis ejus ad me-
liora provocaretur, observavit euntem. Itaque incli-
nante eo dcvotc ante gradum presbyterii, ecce
visionis, angelus Domiui de coelo veniens, supradicto fratri
Dco dignus spiriluali cerneute, veste candidissima et splendi-
est, dissima induit cum et per mediura chori reveren-
;

parantem jara egredi, et paulo post subsecuturum ter deducens, usque ad analogium cum eoascendit;
Patrera sanctum, fehci functus legalione pr^irel. et stans juxta eum quousque totam perlegeret le-
Post pra;dictam enim visionem idem famulus Dei - ctionera, cum multa revercnlia ministri oflicio lun-
Odo.molestia corporis iractus, ad extreina pervenit. l ctus est.Qua perlecta, rursus per mcdiumchori eum
Ad quem visitandum cum bcatus Bcrnardus ingres- deducens usque ad gradum prcsbyterii prosecutus
sus tuisset, videns eum pavere et anxiari, quasi si est illoquc satisfactionem, qua; post lectas lectiones
minus perfecte vixisset, ct ob hoc ancipitem adhuc ante gradum fieri solet, faciente, angehis Domini
sententiam Judicis exspectaret, sic eura allocutus recepta veste cadesii ab oculis ha;c videntis sublatus
est : nuidlrepidas?quid turbaris, o anima beataV
« ost. Frateraulem ille, cui tantadignatione giatia; Dei
A dielius adolcscentiie tua; devotum Cliristo fainu- lam secretum divinse benignitatis donum cognoscere
lalum in multis ct magnis laboribus exbibuisti ct : datura fuerat, dc gloriosa hac visionc raultum a;di-
cxire formidas? Perge, perge securus, ego libi in ficatus, didicit, ipsum de quo talia videre meruit,
veritate dico, quia recio cursu ad Crcaiorem tuum vcre cssc Dei faiuulum, qui angelica; puritali ap-
pcrvenies, et sanctus coram ipso apparebit. » Qua |iroximans, tanquam Benjarain amantissimus Do-
consolatione dilecti Patris sui humilis Odo robora- mini, tota die cuin illo in thalamo saiictic contem-
tus, placidiori vultu ad exiium tendens, est post mo- plationis moraretur. Succedenti vcro tempore ve-
dicum hominem exuens, mortem perdidit, et viiam nerabilis Guerricus factus abbas Igniaci, qualem se
veraciter apprebendit. Ut autem Pater sanctus sen- pxhibuerit, quam strenue olTiciura sibi coinmissum
tentiam, quam de eo protulerat, pia; humilitatis ob- adimplevcrit, non est nostr» parvitaiis edicere. Pla-
sequio comprobaret, corpore sanclo
veram esse ne quam sana; et uberis doctrina; fuerit, luculen-
adhuc antcquam ad lavandum de-
in area jaccnte, ,

j tissimi atque discretissimi et vere spirituales ser-

lorretur, reverenter accedens, funeris Deo digni ve- I
'
mones ejus, quos in solemnitatibus praecipuis in
siigia sacra devote osculatus est, pntenter cunctis convcntibus fratrum fecit, et a cantore ejusdem
oslendens quanlo honore digni sint, qui in exercitiis ccclesiif excepti sunl, manifeste declarant. Ca;te-
regulte, quara professi sunt, sine dissiraulationc rum supernus ille artifex, qui pressuris el tensio-
exercentur, et in via mandatorum Dei, sicut in nilius variis solct polire vasa misericordia;, ut dis-
omnibus divitiis, delectantur. Benedicti corporis cernanlur a vasis ir;e, contiiiuis et gravibus infir-
quo pia' memoria; Hum-
ejus exuvia; ia monuniento, milatibus hunc famulum suuin laborare permisit.
bertum locatum dixlmus, ob reverentiam sanctitatis Quas ille paticntissime tolerabal,
incommoditates
ipsius, recondil* sunt, ubi felici pausatione requi- scicns nimirum taiito gloriosiorem de
se iu futuro
escens, Salvatorem exspectat Dominum nostrum Jc- sumini Regis manibus coronam pcrcepturuin,
sum Chrislum, qui reformabil corpus humilitatis quanto alacrius in pra;senti certaminis agone desu-
cjus coniiguratum corpori clariiatis sum (PhUiiip. dasset. In hoc tamen nimis contristabatur, et se-
iri). Dicit Psalmista loquens ad Dominum ?iun- : metipsura valde humiliabat, quod pene continue
quidadh(erettihisedesiniquitatis,quifingislaborcm convenlum fratrum deserere, et in infirmilorio ja-
in prwcepto ? Psni. xciii.) Si cnira dici libeat, quid cerc, causa debililatis su:«, cogebatur ; nec potcrat
est elccti Dei omnis prcssura, doloret angusiia ila fratribiis suis exemplum quolidiam laboris pra;-
pnesentis temporis, nisi qua?dam fictio laboris?Mo- bere,sicut verbum sancta; pncdicationis impenderc.
mcntaneura nainqiie ct levo tribulationis eorum Vcrum quidquid miniis habebat de exercitio corpo-
que iu prtcsenti est, iiniiiciijuiii poiulus glorias ope- lali, totiim sincera- pielatis affectus, et ardens in
ratur in eis sublimitate ieterna; vitie (// Cor. i\) ;
Dciiiii devotio supplebat. Conqueritur ipsc debilita-
ad quam venerabilis Odo jam nunc in aninia perve- tein et insufflcientiam suam in iiuodam scrmone
1059
suo, iladicens (20): « Aniici venerunt
scd non liabeo, quod punam
medicus, et in domo mea uon dice-
l)ain ab iuilio : Nolite me
conslituere priucipem.
Non enim debet privesse, qui non potesl prodesse.
Quonioilo aulem prodesse potest, qui nec medicus
est, nec panem in domo liabol, id est, ncc artem
novil, qua sciat eurare, nee doctrinam, qua scial pa-
scerc"? Hiec quidem dicebarn, sed bpu, non audistis
rae ;
enim constituistis me. Supererat
prineipem
igitur, ut quia nou potui eifugcre periculum, confu-
gerem ad reraedium, et audirem super hocillud Sa-
pientis consiUum Principem teconstltuerunt, esto
:
inler illos quasi unus ex illis (Eccli. xxxii). Sed \a!
mibi, neque boc i(isum rcliclum est mibi. Sicut
euim imperitia proliibet esse super alios, sic imbe;
cilitas easc uon patilur inter alios; et sicut spiritu
non sutlicio ad ministrandum verbum. ila corpore
delicio ad pra?bendum exemplum. Qui igituridoneus n adolesceniia suajugum Domini suave et onus ejus
uon sum nec prseesse, nec coisse; ubi potero e-se,
ui-i ullimum et tulissimum eligani locum, scilicet
omnibus subesse ? Et lioc quidem valeo humilia,
imo vera, de me sentiendo nihilque me prohibel, : cu?lcstibus disciplinis instiluebatur. Cumque doce-
imo plurimum veritas ipsa monct subesse cunclis
animo, licet prajesse eogar otlicio. Tu Domine Deus,
ipse es, qui subesse mones ; et nihilominus prseesse
jubes. A le expeto ul humilem simul et utilem iii
injnuclo me facias miuislerio hnmilem. vera do
me sentiendo; utilem, recta de te loquendo. lllud
iuspira cordi, hoc minislra ori. Da sermonera re-
ctum et beno sonantem in apertione oris niei, qui
dixisli : Aj>eriostuum,et implebo
ul omius familia tua Ijcnedieliouibus repleatur. »
CAPDT viir.
Quanta districtlone domus abbas Guerricus consci-
mtiuni suamin obitu suodiscusierit.
Perpende, sinceritalem conscienliae san-
lector,
ctcE viri Imjus, qui tam tidncialiter sibi faeile esse
pronuntiat, quod paucisslmis el perfcclissimis di-
vina concedit benignitas, cunctis videlicet aniniosub-
osse, quamvis cogantur officio pra^esse. Cum au-
lem servus Domini Guerricus, hdelissima
tidelis
dislrilnitione conversis suis annona domini sui dis-
portila, jileuus dierum et virtulum transiturus es-
»el do lioc miindo ad Patrem, laclus a^gritudine,
ipsiusquo a'gritudinis molestia ingravescente, ad
extrema deductus est. Curiosius vero cunctos an-
gulos conscienlia? suffi eo disculieute,
forte csset pcrperam gestum
strictum sibi Judicem oflensum rcdderet, ct mali-
gnis spiritibns occasionem calumuiaudi prieberet,
recordatus est libelli Sermonum quem fcccrat, si-
muliiue memoriie oceurrit Patres staluisse nullum
absjue geueralis capituli licentia libros facere do-
licre. El graviter ingemisc ns, convocatis fratribns
dixit En fratres, dum vrslris profoctibus invigilare
: fralrum, petebat sibi dari licenliam loquondi fnilii
xeslra-que petitioni parere studui, crimen inobe-
dienti;e, quod, tesiante sancto Samuele (/ Hcij. x\).
quasi scclus idololalriie est.ineurri. Libelluni nempe
Sermonum, quom rogatu vestro dictavi, tennTarie
niniis absque capiluli generalis licenlia edere pra'-
sunipsi. Quapropter quantocius lllum afferentes,
igne creraate, ne pro culpa inobeilientiie ultricibus
gehenna? tlammis tradar consnmendus. Dei vero pro-
videnlia accidit, ut jam in aliis qualernulis tran-
scriptus esset liber Deo aliquid melius pro nobis
: voluntale crudeli hosti ultro sc tradere. Quid plura?
et in hoc disponente, ne videlicet sancla Ecclesia,
ipsius et pn¥cipue Cisterciensis Ordo, tantas erudi-
tionis gratia privaretur. Mirabili namqiie tempera-
niento ita lilteralis scientia» lepos in voliimine illo
tumet; et Cbrisliaiiie simplicilalis huinililas sic iii
eo resplendet, nt noii niodo iriininie oiicrosus, ve-
Ium etiam gradiosiis valde sii legentibus. Porro
(20) Serm. in Rogalion.
ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1060
admede via; » ignitum eloquium Domini vehementer, quod in ser-
ante illos. Non sum monibus illis invenilur, ita movel, afticit et accen-
esl panis. Ideo dit legentem, nt duris>imus corde sil, qui non ex
eoruin lectione compunctus, ad meliora proticere
studeat. Sic itaque juslus et timoratus servus Dei,
delicto, quod conscienliam ejus remordebil, severa
examinatione correcto, alacrius jam et propensius
ad ecelestia suspirabat, Christi Domini jucundissi-
mam et beatissimani prwsentiara votis el desideriis
sacrse devolionis requirebat qua etiam post mo-
:
dicum, misera mortalium consortia relinquens, sic
ut pie credimus, satiari promeruit.
CAPUT LX.
Dc domno Roberto monacho ClarmvalUs, postea
ahbate.
Domnus Robertus quondam Domus-Dei abbas,
et S. Bernardi secundum carnem propinquus, in
leve apud Cistercium susceperat, poslmodum vcro
reverendissimo viro Dei Beruardo primo Clar?eval-
lis abbate consiituto, sub ipso in eodem ca^nobio
;
retur a pio Patre carnis incentiva sacris orationi-
bus repellsre, petulanles et inquielos adolescentia?
motus labore manuum, vigiliis el jejuniis cdomare,
delieaius adolesccns jmsidanimilaie victus, sacro-
: rum quoque exercilioium assiduitalem pertaisus,
minus palienter verbum post tergum monentis au-
diebat. Interea Cluniacences fratresaudienles, quod
idem adolesceus Ordinis Cisterciensi se reddidissci,
itl udi Psal hwx):. indignati sunt vehementer, assereoies eum hoc
juris raiione nullo modo facere potuisse; quippe
quis ipsorum monasterio a parentibus suis, secuii-
dum Rogulam S. Benedicti, puer promissus fuissel,
in astipuiatione etiam suje assertionis monstrabant
*• tcrram, quama parcutibus ipsius cum eo Cluniii-
censi monasterio fuisse donatam memorabanl.
Ciimque auctoritate B. Bernardi premcrentur, ne
eum publicc repelere pra;sumerent, ad callidiora
sese 'irgumenta verlcre. Missus est namque prior
quidam ab ipso suramo priore magna; illius donuis,
ut, si tieri posset, blaniiitiis et suasionibus suis ju-
venem illiim circumveniret, quatenus, abdicatoCi-
slercienci Ordiiic domoque Clarsvallis reliclii,
spontanca voluntatft Cluniacurn se transferret. Ve-
niens itaque memoratus irior Claramvallem, spe-
ciem pietalis, quain foris in vnllu et habitu praeten-
ne si quid dcbat, intus habere credebaiur. Sed heu, nusqnam
et inomendalnm, di- tuta tides, idcirco fallimus omnes. Heii! vse illud,
quod intentalur peccatori tenam ingredienti duabiis
viis(Ecc/i. iii) cujus cor el cor diverberal conscien-
tiam, in ipsa quoque religioue (quod siiie geniitu
dicere non possumus), duplicilnlis et malediclionis
spiiias germinare quauJoque deprehcnditur. Ilic
I»
enira,de quo loquitur, prior, conversioue niagistros
Roberto, gratia visilandi ct consolandi eum se ve-
nisse tesiatus. Sed qtiis hoc talis viro negaret? Qiii
non crcderet novuin (^brisli tirunculnin de lanti
seuis a^diticatoriis verhis virtutis increnienlum ca-
perc, quo validior ad vitia propulsanda eflicerelur*
Scd heu, pcllc sub agniua deprehensa est niens lu-
pina ; et qui credebalur ad virlutem provocare,
suadet rudi adhuc inilili slatiouem suam deserere,
arma projiccrc; nec lam spontanea quain misera
suadet et pcrsuadei delicalo adolescenti duros Cla-
raivallensium labores fugere, Cluniacensium mollia
carnemque magis quam spiritum redolenlia insli-
tula capcsserc. Sequilur ilaquc ovicula lupum,
nesciens se in horrendum apostasiie ruerc liara-
thrum. Vcnerabilis auteni Paler Beriiiirilus, licet
factum hoc legerriine ferrcl, Uis^iinulavii tiiiiieii ne
ladcntibus se vcl in aliquo lalioncm reddidisse vi-
deretur. Postea vero quam ali(|uandiu dissiinula-
 1061 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — UIST. IU. 1062

vit, euiiidem fralrem statuit pcr epistolam revocaro.
Quo diclante domnus Guillclmus Rievallis postea
inonasterii primus abbas, in niembraiia scribcns
eamdem excipicbat epistolam. Erint autom arabo
pariter sub dio sedentes. Ad dictanduni quijipe
secretius, septa nionastcrii egiessi fueranl. Subito
autem inopinatus iniber erupit, et i^ qui scnbebat,
sicut ipso refcrente didicimus, charlam rcponere
voluit. Ad quem Pater sanctus « Opus, inquit, :
Dei est ; scribere ne timeas. » Scripsit ert;o episto-
lam iu medio imbre, sine imbre. Cum enim undi-
que plueret, charlam expositam virtus oporuit
charitatis; et qu» dictabat epislolam, schedulam
quoque pariter conscrvabat. Et haec quidera epislola
ob lara grande rairaculum in codice eiiislolarum ejus
II tentiam agens, ct dcinceps vitam suam in sancta
conversatione consummans, beato f!ne quievit.
CAPUT XI.
De Rainaldo nionaclio, qui vidit U. Mariam fratres
metentes visitantem (21).
In ccenobio Clara'vallis fuil monaclius quidam
rcligiosus et bonorum memoria dignus, noraino Ke-
iialdus, vir bonfe simplicitalis, limens Deum et re-
tinons innocentiam suam ab inlantia sua usquo
ad scneclani. De boc senior ille, quem supra dixi-
mus de religiosis personis Ordinis nostri, priocipue
de senioribus tam monachis quam conversis suEe Cla-
raivallis, plura litlorarum monimcntis Iradidisse, qurn
eiidem iide qua ille ea oxpressit, nos inseruimus, ita
scribit < Yir Domini Renaldus, licet ante convcrsi-
;

a fratribus non imnierito prima est ordinala. Hiijus onom suam por triginUi annos et in Iiabitu sa'culari
vero episiolaj lextus hic erat: Salis ct plusquam degcret, uou lamen sa^culariter vixit, sed operibus
satis, siistinui, ditecie [ili Roberte, etc. pietatis iusistons iu corpore suo gloritlcare et por-
n tare Deum sollicitus tuit. Nam inter ctctora bona,
CAPUT X. " qua3 corde integro facicbat, etiam corporis inlegri-
Quanti periculi sit, professum Cisterc. Ordinis ad tatem Domino dedicavil, cujus opitulante gralia in-
alium Urdinem deciinare. centiva libidinum, ci carnis spurcitias, ab uioro
Accepta iiaque et perlecta hac epistola, frater illo, niatris suic usquo ad diem mortis, impollulo chIIo
raox ut dilligentis se abbatis et propin_|ui sui iransivit. Susccpto autoin monastico habitu in mo-
characterem recognovit, perpendous quam intimis nastcrio Sancti Amandi, viginti et eo ainjilius an-
charitalis visceribus calaraum tinxerit, simul etiam nos ibidcin in sancta conversalione transcgit ubi et :

considerans quam dissimilibus studiis, in loco ubi
tunc raanebat, et illo quem iiiconsulte reliqucrat,
vivereiur, corapunctus resipuit et, Iici't sero, sc
errasse, vel polius ab aliis, in erroiem niissum in-
gemuit. Spiritum denique libortatis tota ra. nte con-
C'piens, locum quem inordinate petiorat, ordinate
deseruit et Claramvallem rediens, sub disciplina
; derent, et ab isliusmodi proposito cum averiere cu-
beati Patris Bernardi in tantum profecit, ut suc-
cedenlibus virtutum increraentis, Domus Dei post-
raodum sil abbas constitutus. Perspicue docemur
hoc exemplo omnem hominem Cistcrcicnsem Ordi-
nem professmn neqiiaquam absquc gravi periculo
, nnim se nobis tironem exhibuit; iu laboribus, in
auimae suse ad alterius religionts vel Ordinis pro-
fessores declinare posse imo, iil, quod verum est
: obsequiis,
ingenue fateamur, majus bonum, quod eneivitcr
deseril, ^erdit; et minus bonum, quod majus
gendo, sibi illicilum fecit, iiiinime consequitur;
insuper etiara fcedissimo apostasia? ciuterio inuslus
pcrpelua^ confusionis noiam, nisi resipiscat, non
evadet. Ut autem assertioni nosira', remoto dubie-
tatis scrupulo, fides adhibeatur, quoniam in ore
duorum lestium stat omne verbum, aliud exemplum
in astipulationc veritalis subnectimus. Abbas qni-
dam do tiliis ClarECvallis in partibus
zans, licet alias religiosu-^, pro quadam tamon ciiipa
sua ab officio prcelationis deposilus est. Quam ilo-
jeclionem suam minus
patienter ferens, quam dc-
bcret, indiscreto quoque dolore
stimulatus, Ordi-
ncm Cisterciensem doseruit, et Cluuiacuin se contu-
lil. Ubi dum aliquanlo temporein simplicitate cordis
sui Domino secundum ordinis iUius instituta servi-
rel, Deus qui solus siraplicitatem cordis intuetur,
praeteritorum laborum ipsius, quos in Ordine Gi-
slercieasi desudaverat, recordatus, per revelationcm
ei insinuare dignalus est, quod nequaquam in Or-
diiie illoanimam suain salvare posset; quippe qui
sanctiiatis suaj non parvuin specimen omnibus dc-
dit. Inde niajore virtulum ardore tlamnieccns, ad
doinum Clara'vaIIis Dci semulationc se contulil, an-
tea tameu priemonitus a Deo revelilionibus multis.
Quantos vero laborcs, quantasve molcslias, a fratri-
bus Ordinis illius, dum felicibus ejus actibus invi-
perent, beatus iste pertulerit, supersedeo dico-
re, dum Icgeutium taedio volo consulere. Siice-
ptus autem in Claravalle, illico ad novam mililiam
Cvirilitcr sc acciuxit, et ex milite velerano fortissi-
vigiliis, in jcjuniis, Ccoterisque sanctte diciplinai
scipsum tota die niortificans. Habcbat
autom incessiinter orandi studium, ei. in oralionc
e\<- niirabilem vim lacrymarum. Quadam, igitur die cum
in laborein triticea: messis cuni cieteris exisset, se-
gregaius paululum a couvcntu, cum magna animi
delectaiione cu;pit intueri nietenles, secum reputans
pariter et admirans quia videlicet tot sapienles, tot
nobiles et delicati ibidom viri propteramorem Gliri-
sti laboribus atque terumnis scipsos exponerent, et
ferventissimum solis ardorem cum tanta alacritate
lt;»lia; abbali- suscipereot, ne si in liorto deliciarum suavissimic
fragrantia:poma ctecerperent, vel mensa lauiio-
ribus epuUs plena deliciosissime convivaront. Inde
crgo protcnsis in ccelum oculis ac manibus, grates
Doinino referebat, quod eum tanta' multitudini,
Dquamvis indignum el peccatorem, adjunxerat.
Dum ha'C el siraitia anirao volveret, et pra; im-
niensiiate la^tiliie seipsum vix caperet, en subito ap-
paruerunt ei quasi tres matroncC vcnerabiles, vul-
libus roseis et candidis vestibus renitcnlcs, qua-
rum una, qua- pra;cedcbat, veste fulgentior, fornia
vonustior et statura procerior apparebat. Dcccnde-
bant vero de monte propinquo ct appropinquabant ;

etsi in oculis hominura in minori bono stare vidc- conventui fratrum, in ipsius latero montis frnges
retur, ante conspectum tamen ipsius a majori bono raetentiuiii. Quas cum ille vidissct, pra; nimia ad-
cecidisset, ideoipie minus bonum modis omnibus miratione turbatiis et obstupcfactus, erupit in vo-
infrucluosum sibi fccisset. Uac itaquc revelatione ccm liiijusmodi Dominc Deiis, inquit, qua:nam
: «
scnex illo salubi-iler admonitus gralifc Dci so laiii sunl istit! tam formosaj, tam rcverenda^
feniina',
misericorditer ab errore suo revocanti nequaqnain quie, praiter aliarum consuetudiucm fcminarum,
ingratus oxstitit; sed coniinuo a pracipiiio pra?va- convontui no=tioappropianl? » Et dum talia diceret,
ricationis ]jcdeni relrahens, Glaramvalleni quanto- iwlitit ei quidain vcneranda canitie, stola candida
fiui rediit; ibique de pr<t'teriio errore suo poeni- coopertus, qui dixit ad eum « Major iila, qua' ca;-
:

tcras virgo inatcr Jcsu Christi

priecodit, ipsa est
(21) Visitaiionera lianc referens Csesarius, pro Maria ali», quic sequuntur, sunt S. Elizabeth, et
;

S. Elizabeth S. Annaiii ponit. Sed cum librum Gla- S. Maria Magdalena. » Illc vero cum audissel ma-
rdjvallis laudet huic auctori notuin, errare creditur trcm Domini nominare, commota suntomnia viscera
ipse. ejus super pletate nominis illius, quam vehementer
106!
amabal, ilerumque percunctaius est Et A stanter efflagita, ut io beneplacilo raisericordiae suae
quo tendil, domine nii, quo »
tendit
Cui ille respondit > Ad visilandum messores suos
: dignetur. Potens enim atque benigna est, dives in
veiiit. » His ila diclis, persoua quie loquelwtur re-
pente aisparuit. Quo viso vir Dei plus magis intra
so stupuit. Et reductis oculis ad sanctam Dei geni-
triceiu, et ad comites ejus, attoniio visu intendebat
in eas. Illse autem moderatis gressibus incedentes,
venerunl una posl aliam usque ad conventum. Qu?e
cum inlroissent, separaie ab invicem deambulare
cocperunt, lanquam graiia visitationis, huc atquc il-
luc, inter monaclios et conversos. El dum ita lace-
rent, tandem ab oculis intuentis evanuerunt, seque
in coelos unde venerant receperunl. Porro vir Dei
ha;rebat fixus et de loco nioveri non poterat, us-
;
quequo miraculum iiniretur. Quantum vero de hu-
jusniodi visiiatione prolecerit, quantumque in amo-
rem Dei, et ipsius beatissnna; Dei genitricis excre-
verit, aemulanda conversatio ejus, rt quotidiana p de fratribus infirniis esse moriturum. Sed dum cer-
virlutum incrementa monstrabant. Multas quidem
el aliasrevelationes ixpe divinilus accipiebat quas
lamen ad devitandum ca»nodoxice vitium, relicere
quam dicere maluit. Nam et hanc eamdem, quam
per octennium fere sileulio presserat, parvo lem-
pore, id est quadraginta, si bene memini, diebus
antc obitum suum invitu^, el quodammodo coactus,
mihi, licet mdigno, lali occasione patefecit. Qua-
dam siquidem die, cum de salute animarum amlio
familiariter loqueremur, ego sciens eum virum ju-
stum et sanclum, el a Domino ssepius visitalum, in
ea confidentia, qua illum diligebam, ct me ab illo
diligi sentiebam, ausus sum sciscitari el petere ali-
quid ab illo, Itaque propter amorem Christi, et pro-
pter miserationes ejus, cu^pi illum medullilus obse-
crare, ac vehementer insislare, ut ad honorem Dei
unam aliquam ex suis consolationibus mihi manife-
staret, illam scilicet de qua nie magis iedilicandum A tum esl in visione quod duo pulcherrima templa fa-
censeret. Tah igitur obsecratione conipulsus, supra-
dictam visionem mihi narravit. Sed quo tamdem al-
fcclu? Teslis est ipse Deus quanto tiniore cl Ire-
moro, quanta lacrymaruin inundatione, quantis ge-
mitibus et suspiriis ea protulerit, ita ut gcmitus ct
singultus a fundo cordis erunipentcs, vocem loquen-
lis sa^pius interrumperent, tanquam si eadem hora
ipsam cerncret visionem.
Evolutis autem postea dii bus quatuordecim, ap-
paruit ei pcr visum Domina angcloruni, incidens
ac praeparans ei ornamcnta candida et pretiosa,
quibus in proximo vestiendus erat. Quse cum pra--
parassel, colligavit in unura, et recedens detulit ea
secum. Quod cum vidisset, subsecutus est eam, et
clamabat posl tergum ejus diccns « Eia, mi Do-
mina mea dosideranlissima, quando habiturus sum
ista qu<e mihi prfepararedignati es ornamcnta? » Cui
sanctisHma Dei genitrix ait » Quando venics ad :
me, tunc recipies ea. » visio Ia'ta o promissio
certa qu* ulique tanto ccrtior cxstitil, quanto ce-
: dus, vir bonis moribus |iollens et bene religiosus.
lerius exhibita fuit. Mane igitur facto, introivit ad
me ille Dei servus, tanquam infirmum visitaturus.
Ego enim tunc iegrolabam |)cne usque ad moriem
et erat languor fortissimus, ita ut de sospitate mea
etiam medici desperarent, ct ob hoc dio pi<Tcedenti
lui inunctus oleo intirmorura quia credobant me
concito moriturum. Illi' vcro cum vcnis^ct ad me,
multo pietatis aficctu compassus
possel me
aliqualenus consolari, letulit mihi istam,
quam in eadcin nocle viderat visioncm, reputans
scilicet atque dcnuntians, quia non pi optcr ipsuni,
scd ]iropter nie facta fuisfcl ad cum. Erat cnim hu-
niillimus cordc,cl iiihil, lalo pricsuniens de sua san-
ctitato. C.ui ego mox respondi » NoH, quaso, paler
: putavil quempiam fratruin in infirmitorio tunc ob-
amantissimc, noli benediclionem tuani interpreta-
lionc sinislra a tc alienare. Oinaiiienta, qiiii' tibi
suiil liflilus |)rrt'parala, nuuqiiam altcrius crunt;
sed miseraute Dco salva libi cl inlcgra ]icrmanc-
bunt. Tu vcro iiiissiinain illani vitiialriccm tuam in-
ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1064
(iicens : «
Domina nostra?
alia quaecunque voluerit mihi praeparare induraenta
omnes, qui invocant illam. » Qnid multa? Ego, qui
morti proximus a-slimabar, vellem nollem, revoca
tus sum ad tolerandas vitae hujus aerumnas ipse ;
vero, qui sanus vidcbatur atque mcolumis, non am-
plius quam viginti quinque diebus postea supervixit.
Qui tandem,cursu vitae feliciter exacto, corruptibilis
carnis indumenia deposuit, et stolam immortalitatis
per beatissimam Dei matrem, cui devote servierat,
juxla fidem proraissionis illius, absque dubitatione
recepit. Non est antem silentio prajtereundum quod
iste vir, ante diem sexlara, suie dormitionis, dura in
ecvlcsia solus post completorium orationi instaret,
repente pulsata est in auribus ejus tabula defuncto-
rum duobus ictibus tantum. Quo ille audito, stalim
exsiliit, et petiit iufirmitorium, putans ibi aliqueni
tius cognovisset nuUum ibi tunc in exlrerais posi-
tum, venit ei in raentem quod ipse esset propler
:
quem signuni hoc faclum fuisset, et quoQ in sonitu
tabula; sua sibi migralio signilicarctur. In hac igitur
memoria mortis subito totus inlremuit, invasilque
eum tremor atque horripilatio carnis, et coepit illico
lebriciiare, et ingravescente raorbo, tandem ad ex-
trema pervenit. Porro beata^ Virginis matris salii-
talionem, quam antea semper frequenta-^e solebat,
quandiu lecto decubuit, pene incessanter corde et
ore volvebat, alque cum verbis ejusdem dulclssimi
oraculi feliccm animam exhalavil. Contigit autem
.conversum quemdam rcligiosae conversationis et
boni testimnnii virum, ipsa die migrare ad Dorainum,
ita ut amborum exsequiae sinml celebrarentur, et in
eodem mausoleo ambo pariter tumularenlur. Et
dum ista- fierent, viro cuidam spirituali demonslra-
" bricarentur in Claravalle, unum in infirmitorio
monachorum, allerum in infirinitorio conversornm ;
sed pnmum illud hoc altcro longe nobilius crat, at-
que honeslius, vel vcnustius. Constat igilur quia in
gemina constructione templorum, et in gemino iclu
tabula! mortuorum, designala sit evidenier preliosa
in conspectu Domini mors amborum. Templorum
autem differentia meritorum distantiam indicat
quia, quamvis utrumque saiictum, lamen alterum
altcro sanctiorem existere, credimus apud Deum, de
cnjus miscricordia' thesauris tanluni quilibet eorum
accepil, quantum mater gratia im|icrtiri dignala
est.
CAPUT XII.
: De monacho qui tabutam iri xifiiium inortis suw
nudiril.
Eodem mense, quo prnedictus Dei servns migravit
n ad Dominuin, contigil iliidem lale aliquod faclum.
I Erat in codem monasterio sacrista, uominc Gerar-
Hic, juxla propheta? consilium (Tlircii. iii), juguia
Domini portavit ab adolescenlia, et levavit se super
; sc, quoniam, cum adhuc tenellus esset ct fragilis,
manum suam ad tortia misit. Lactalus ilaque main-
milla regum, et casia disciplina fcliciter educatus,
: crevit atque iirofecit senipcr in melius, et maguo
Dei miinere cariiis corruplionom, sicul familiares
est milii : ct ut ejus leslanlur, nuuquam fuil cxperlus. Appro|iin-
quante aulcm hora, qua dc mundo ad Deum Irans-
ire debebat, dic quadam cum in ccclesia post Com-
pletorium inorc soliio remanerel, factus cst re-
pente sonus in auribus ejus, ac si tabula morienlium
crebris iclibus pcrcuterclur. Quod cum ille audirel,
irc. Post pauliilum vero, ubi cerlissime comperil
quia soniliim illum nullus honiinum feceiil, siiliiii
animum talnila illa piognoslica, qnan) vir Dci Ue-
naldus ad iudicium sua' dorniilioni» audieral. Jam
cnim exicral scniio isic inlcr Iraires, ct slupidos al-
 ,

1U65 EXORDIUM MAGNUM CISTERC - DIST. III. 1056

lonitosque reddiderat univer?os; et dum ista reco- mente turbalus, abscindere sibi virilia plerumque
eilarel, asccndit in eor ejus quod ipse per sii;niim ' proponeret, cum aliuude tentationis remedium In-
illuil morlis dcbitum solveretur. In hac aulem me- venire non possel. Sed nique hoc silendum quod
moria morlis subito pili carnis ejus inboriuerunt, hoslis ille antiquus iiiultoties ab eo in diversis for-
et timor ct tremor veneruiit super eum. Protmiis mis videbalur. Uiia siquidcni vice apparuit ei sub
ergo iuvasit euin peremptoria fcbris, el inlra dcci- humana eftigie in clioro Clarwvallensi oculis ar-
nium diem consumptus, feliciter emiaravit. Ue eu- dputibus et vultu lerribili. Eratautem statura enor-
jus pia de\olione illud sllere nou possumns, quod mis atque delormis valde. (jui etiam indutus erat
qiiasi divinitus lactum ab eo, .vel potius in eo mi- cuculla iiigerrima cujus mauicie decurtatae erant
,
,

raculum vidimus et gratulati suraus. Nam cum ul- et vix usque ad cubitos pertiiigebant reliqua vero ;

timum spiritum traheret, et jam vires l0(|uendi non
haberet, tribus aul quatuor fere horis manus juncias
atque protensas tenuit immobiles contra crucem, ac
si aliquo fune colligatse essem; et cum CKtera cor-
pnris membra huc atque illuc, urgente dolore, cre-
brius jactitaret, manus tamen, quas, ul diximus,
tendebat ad crucem, nunquam ab mvicem sepa-
ravit, nunquam amplius ad se rclraxit, et quid vi-
vens sspius actitasset, etiam mortuus indicavit.
brachiorum pars discooperta erat. Venit ergo et
stetit ante hoininem Dei, ille, inalignus apostala,su-
perbo oculo respicieus illum, et quasi indignans
quod suggestionibus ejus tara pertinaciter relucia-
retur. Porro vir Dei stupidus animo, tauquam vin-
ctus tenebatur, ut se raovere non possct. Tandem
visitanie se Deo, signo Dorainica; crucis se munivit,
cujus virtute peruiciosuiu monsiruin evanescens ni-
Jliil cum nocuit nisi quod teutalionis auxit incen-
,

CAPUT Xlll. dium. Evolutis autem postea diebus paucis appa- ,

De sei'i'0Dei Petro, qui Dominuin Jesum tempore ruit ei in eodem luco , iiguram bclluai nionstruosae
sacrificnin altari videre solitus erat. praetendeiis qua; parlim leoni s;evo
;
parlim aquil;e ,

Inter caeteros qui in beaia illa domo Clara;vallis, rapaci similis esse videbalur. Slabat vero coiitra
exemplis, exhortalionibus et oralionibus sanctis- fortissimum aihletam pervicax niunstruin acriter ,

simi Patris noslri Beriiardi, in robur spirituale eva- irnminens illi rabidoque hiatu efferebatur in eum
, ,

serant, et virtutum arcem conscendere didicerant, qiiasi vivum devoratura . Sed divina virtute repri-
senex quidam erat, noniine Petrus, cognomento mebaiur, iit eum tmigere non valeret. Tunc deiiium
Tolosaniis, vir mult;e puritatis mat^nseque devotio- ad mvocationem nomiiiis Christi phantastica bellua
nis. Iluic unum semper a puero stiidium aique de- repeiite disparuit Qua rccedenie illico vir Dei tan-
.

siderium fuit, seipsum cruciligers mundo et mun- tum supradiclae passionis incemlium pertulit ut ,

dum sibi. In juvenili autein ajtate, antequam Cister-
ciensi Ordini se submilteiet, liabitavit in solitudine,
jejuniis et laboribus mullis veterem hominem in se
mortiticans, et sacriticium s|iiritus contrlbulati quo-
tidie Domino in ara cordis immulans. Deiuque her-
evideuter agiiosceret ibi pra^sentem tuisse illura dc
Isaia labruni, qui sulllat in igne prunas (/sai. liv) .
Unde quia vidit violeniiam tentationis patieutias sua*
inoduin excedere, dehnito coiisilio slatuit seipsum
abscindere malens in liac parie anud Dcum peri-
,

bis agresiibus et pane lexiva confecto jugitcr utens, clitari quam in baiathruiii luxuria' labi. Jamque ni-
multo ibi tempore Christo militavit, ct innnmera , hil aliud exspectabat nisi ut novaculaiii , vel aliud
,

bella tentationum a spiritibus maligms, protegente quodlibet ad hoc idoneum fifraraentuiu re|ierire
se Deo, fortiter superavit. Postea autem, comperta posspt Vcruin misericois et ndserator Domiiuis
.

celebri fama de sanciitate beati liernanli abbatis, ille adjutur in opportunitatibus in triljiilatiune ,

atque ipsiusmonasterii Clarai-vallis cum iiiagno [Psal. ix), ille qui solus laborem el dolorem consi-
spiritualis desidcrii fervore ad eumdem locum se dcrat. famuluiu suuin noluit iu tanto agone dese-
contulit, quatenus in lanla congregatione Juslorum, rere sed lecit cura tentatione proventum, ut susti-
;

velut in tabernaculo Doiuini, in securitalom et ab- nere posset (lCor. x).

sconsionem a turbine et a pluvia tutior viveret, sub Itaque dormienti apparuit angelus Domini in
disciplina prccdicti Patris, quod sibi deerat perfectio- forma jiivenis dicens se raedicuin esse peritum,
,

nis, consecuturus, ubi eliam per multos aniios et ejus rei gratia advenisse ut eum secaret, et ab ,

Christo Domino feliciter serviens, usque ad exitum illa passiona saiiarel Quod . ille gralanter accepit
vitae suEe perseveravlt. Huic autem, cum adhuc vi- et voliintati ejus iu continenti seipsum exposuit. A
vens esset, Dominusper visionem apparere dignaius quo dum incideretur, tolerabat in omni patientia
est, residens in Ihrono sublimi et sanctorum millia secantis manum et doloris acerbitatera. Cumque
cum eo. Videbatur autera ei quod ad judicium co- evigilasset, amputalionem illam in se veraciter et
ram Domino duceretur. Curaque tremenda» majcstati materialiter factam esse piitavit. Ubi vero cognovit
praesentatus fuisset, pavidusac tremebundus procidit membra quidem corporis inlegra sibi mancre , len-
ad pedes sedentis in Ihrono, ilagitans, ut sui raise- tationem autem radicitus in se abscissam, ita ut
reretur. Dixitautem illi Dominns : « Quid tibi vis •
niliil omnino molestiaj postmodum ex ea sentiret
faciam ? » At ille i Doniine, ut salvus fiam. » Et
:
divinse grallK sicut dignum erat gratias reierens
,

Dominus ad eum Vade, convertere cito ad ser-

: a
curavit tanto alacrius currere viam mandatorum
vitlum meum, et eo jugiter persevera; nec de-
in Dei , qiianto bonitalem ipsius in suis tentationibus
erit tibi salus quam poslulas. j Ilanc crgo pro-
largius experiri raoruerat (22). Ab hoc ilaque tera-
missionem firmissimum pignus ceterna; salulis lia- pore, exstinctisin eo passionum carnaliuni incenti-
bens servus Dei Petrus, mundum perfecte dese- vis, coepit illum Dominus in benedictionibus dulce-
ruit, et se tolum divinisobsequiis mancipavil.
dinis suae visitare, et implere splendoribus animam
Accinxit itaque fortitudine lumbos suos, et robo- ejus (Isa. LviiO, ita ut ex sententia dicere possct :
ravit brachinm suum ad expugnandas nequitias Secuudum mullitudincm dolorum meorum in corde
spirituales, quaeillum postea multis diebus et annis
meoconsolationes iumUetificaveruntanimammeam
acriter impugnarunt. Super omnia vero spiritum increpante
(Psal. xciii). Ex tuuc ergo, et deinceps ,

fornicationis infestum tolerabat qui eum tain dor- Lxvii), quioverunt

;
Domino feras arundinis (Psal.
miendo quain vigilando, magnis teniationum aculeis ab eo penitus slimuli carnis, et requievit super
continue stimulabat. Propler quod sibiraetispi vehe-
eum Spiriius universse consolaliouis. Magnificavit
menter indignans, in labore et perumna in vigiliis enim Dominus miserioordiain suain facere cum illo
et jejuniis mullis, aliisque poenitenlia? Cruciati- (Psal. cxxv) thesauri^ans super eum jucunditatem
bus carnem suam incredebiliter aflligebat, ita ut et exsultationem oranibus satians
, alquc in tionis
f22) Ilanc eiiam eunuchizationem C;elarius refe- desiderium ejus. Quem enim
diu portaverat vino sa-
rcns, in circumstantiis fallitur, ut ad Distinct. ejus 4 labris aniaritudinis postmodum inebriare dignatus
,

videre est, in tom. II Uibliotli. Cisterc. est nectare suayissimai contemplationis. Intercstera
Patrol. CLXXXV. 34
1067 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1068

vero Dei, dona, specialem acceperal devotionis gra- giota in habitu monachali Doniino serviens, car-
tiam in oralione, praecipue vero in Dominici corpo-
" nem suam cum vitiis et concupisceniiis assidue
ris el sanguinis conseciatione Unde fratres, qui ei
. crucifigebai, longumque diulino cruciatu raartyrium
ad missam ministrabant , saiis superque niiraban- trahebat. Qui piiusquam Cisterciensium Ordini se
tur ineo redundantiam lacrymarum qua totus ibi- contulisset, multo tempore vixit
,
in monasterio
dem atfluere solebat. Revelabat ei Dominus de se- Sancti Albini Andegavensis, ubi religiose conver-
cretis creleslibus magna et mulia, atque innumeris sando, lormam bonorura operum se ipsum exhibuit,
consolalionibus eum, seu dormiendo, seu vigilando, ct raagnffi sancliiatis spem ejusdem loci fralribus
seu etiam mente excedendo, crcberrime visitabat demonstravit. Undoetiam tam ab abbate quara ab
:

Quse si omnia litteris mandarentur, niagni voluminis universitate congregalionis in magna reverentia ha-
comprehenderent quantiiaiem. Unde quia milii lon- bebatur et diligebatur ab omnibus. Erat autem in
gumestatqueonerosum etiamilla qusde eodem beato possessione monaslerii quidam locus, qui magis
viro comperta sunt mihi, universa slylo exprimere, solilarius magisque quieli religionis videbalur ac-
num ex eis sallem quod stimulanle conscienlia comraodus. Ad hunc igitur cum paucis fratribus,
,

penilus reticere non audeo, sicut ab ipsius ore au- annuente abbate, se contulit, ubi in cellula angusta
divi, spccialiter refero. Quod quidem talc ac tanlum reclusus anuis plurimis habilavit, ut et arctiori con-
est, ut ex uno boc a tidelibus andilonbus caelera tinoniia se ipsiim afflgeret, et de au,<teriori conver-
cridi vel aestimari tacile queant. Vcreor siquidem satlone sua infirmiuribus fratribus molestiam non
cl mullum vereor Deum raeum offendere, si rem p inferrct. Itaque jejuniis et oralionibus dies noctes-
gloriosam alque niirabilem quae vel mibi soli, vcl
,
que coiigeminans, non modo carnis edulinra el lau-
forie rarissimis tredita esl ab eodem Dei famulo, liores epulas, quibus interdum fratres illi ex pri-
quorum lamen nullum liodie superesse existimo, stina monasierii consuetudine ulebanlur.fundilus re-
silenlio meo petire permitlam in qua Deum glori-
, cusahat, verum etiam cibo quadra^esimali, et ipsius
ficari, cl niuUorum tidem alque devotionem wditi- aquas potu Sfepius abstinens, parcissimo viclu cor-
cari posse, coididimus. pus debile sustenlabai. Hanc auiem continentiae vir-
Igitur ,dum sacris allaribus offerens viviGca sa- lutem non sine dilticullate magna obtinuit, sed
cramenta vir beatus adstaret ipsa perceptionis
, m post longum inedias cruciatum, post inenarrabiles
hora lenenti in m^nibus super calicem sacrosan- gemitus cl singultus, cooperante gratia Dei, landem
ctum Domini corpus appaiebal in specie parvuli gimuinas vcntns et guke illecebras cum c?eleris vi-
speciosi parvulus ille speciosus forma pra' filiis tiis a pro|iriis sedibus exturbavit. Quadam ilaque
hominum, verus Deus et veriis homo, Dominus no- die cum venisset ad eum salutandum unus de se-
ster Jesiis Cliristus ille miiis et
: humilis corde, nioribus moiiasierii, pra^cepit ei carnium refectio-
qui seipsum sapienlibus et elalis abscondere, el nem apponi, eo quod debilis ei longo itinere laiiga-
parvulis revelare consuevit. Quod cum ille crneret. tus esse videretur. Senex vero ille respondii se
tremefactus pr;c fulgore atque reverenlia majeslaiis nullo modo carnium cibum gustare, nisi ipse qui
illius claudebat oculos suos non enim audebat: ministrarcjusserat causa charitatis, secura inde re-
respicere coiitra Dominum. Qui etiam tunc clausis
C ficeret Cujus familiari amore et persuasione quo-
oculis videbat eum sicut apcrtis. Cumque declina-
, dam modo coaclus,;alque ipsius, ut postea lateba-
ret\ultum suum in alieram pariem, et aliquandiu tur, obsonii quantulacunque avidilaie illeetus, ut
maneret palpebri obduclis facieque sic aversa, vi- comederet acquievil, finiloque prandio senex amico
debat eumnihilominus sicut anle se posilum, ali- el bospili suo valefaciens, ad monasterium rediit.
quando super nianum, aliquaiido supor brachium Post cujus discessum conlesiira fraler ille ad se re-
suum niiio videlicei alque ineflabili modo, taa-
, versus, coepil a fundo cordis alia suspiria irahere,
quam si alios oculos haberet iu occipitio, vel in ct Ingemiscere graviter, qupd tanti temporis propo-
lcnipore dclixos, quibus eum inlueielur. Ilac autem situm tam frivola occasione fregisset.
lam dulci tamque mirabili revelatione, non semcl Vix talia coeperat coaitare, ei ccce repente qui-
aul bis, sed irequenler ille vir lajtiticalus est a quam ad feneslram cellula! pulsabat. Cui cum ape-
Deo, ut per qualuor aut quinque menses singulls ruissct, tremefaclus in couspeclu illius obstupuit.
fere diebus illi appareret. Quk si aliquanto diutius Eratenim persona reverendissimi vultus et habitus,
interdum lardare videretui tanta ineral illi cum
, ac supra hominum modum mirabilis, cui siroilem in
Deo familiarilas tanla de ejus pietale fiducia. ut omni eleganlia ipse non viderat. Vestimenla ejus
ipsius sacrificii consummatione protclarel, nec fa- candida ct preliosa ; capilli capitis ejus sicut lana
cile illud vellot explere, doiiec reddita sibi Isetitia n alba, et sicut nix. Facies ejus singul.iri refulgens
salularis Dei , consuetam benediclionem mererelur " venustate anselum polius quam horainem indicabat.
arclpere. Ha!C ego, sicut jam dicUim est, fideliter Verba oris ejus plena suavitale et gratia erani : et
ae simplicilt r narrare curavi, quemadmodnm ipso, siiperca-lestem sapieniiam mirabilittr redolebant.
cui tania gralia colbta est refereiile cognovi. Nam Denique qniiquid apparebatin illo, snpra hominem
cum ei lamiliari affectu propter sanctiiatem ip>ius esse videbaiur. Nudis tamen penibus iucedens, di-
aclharere satagerem mullumque de ejus solainine
, cebai se peregrinum essc, ei de remotis partibus
atque allocutione penderem hane ab eo visionem ,
, graiia visiiandi venisse ad illum. Qui blanda saluta-
sicut et aiia muUa, prccibus niagnis, et quadara tione prnemissa.ccepit cum super iis qua; raentovol-
violeniia charitalis extorsi, ea tainen conditione, vebat familiari et amioa increpatione, tanquara co-
ut iiulli anie obiium ejus praesumerem indicare giiationum illius cognilor alque inspector esset,
,

quod facilc polui observare. Parso nanique po-
stea tenipore superstes, felici landem consummatus
agone, collectus est ad patres suos, cum quibus
nune, propitio Deo, in Claravallc quiei-cit , ubi reli-
giose conversatus, supremum quoque claudere diem
ardenti devoiionc sempep optavit.
CAPUT XIV.
De venerahili Guillelmo monacho quem angehis DO'
mini pro culpasua corripuit, et pa-nitentiam ei
injunxH.
Erat eodem tempore in Claravalle monachus qui-
dam venerabilis, nominc Guillelmus, aelato pariier
et rebgione proveclus. Ilic annis ferme quinqua-
convenire et dicere :« Merilo quiJem ingemiscis,
merito plangis super excessu tuo, quo nunc diutur-
num laudahilis parcimonia; propositum dcliciosa
cliarilale ru[iisti. Non bona est cbaritas, qua; de-
slrnit charilalcm. Improbanda cst pieias illa, quae
animas leedit, iil corpora foveat. Ei nunc audi
exemplum, quod tibi propono. Erat in partibus Ifi-
spaiiia; sanclimonialis fcniina rcclusa
: quae pane et
aqua, vel semicrudis interdum oleribus utens, con-
versatione sobiia et casia petulanliam carnis yirili-
ler edomabal. Huic aliquando inslinclu diaboli de-
sideriuni hoc malum incidil, ut carnem comedere
vellet. Qiuv diu multumque tenlationi reluctans.
1069 EXORDIUM MGNUM GISTERC. — DIST. III. 1070

cum jam violentissimas inimici suggestiones susti- • redderel. Susceptus vero a beato Bernardo abbaie,
nere non posset, manibus illicito" desidcrio datis, " et desideraio Clara;vallensi collegio sociuus, lania in
ad consensum tralielialur. Jussit it.ii(ue sibi cainis 1^0 virtutum gratiarailiavit ut in omni sanctitalo mi-

cduliuuipra'pai'aii.Q'JO supcr mensam posiio, prius-
quam gustarc priesumerel, j)rostrata in oratioue
voce Idcryuiabili iJomiuum supplicabat, ut ei uon
perinilteret prajparatum langere cibum, si Imnc ,sa-
iuii aniniBS suse periculosura fore prssciret. Sur-
gens veio ab oralione, ad mensain ingredilur, et
data beiiedicliuiie opcrculura submovet, quo caruis
ferculum velabalur. Et ecce pro caruibus quie ap-
positas fuerant, tres pulli torvorum in disco vagieu-
tes et sine plumis apparueruiit. Quo viso sancti-
monialis illa veliementer expavit; et accita sorore,
rabilis apparei-el, cli.im quibusque perfeclis. Hiiic
ergo mullas et magnas consolationes per Spiritum
suuin pins Pater mitlelial^mullaqne illi, quod pro cerlo
comperimus de secrelis coele^tibus revolabat. Ipse
tamen quia xenodoxiEe pestem incurrere metuebat,
de mullis paucissima, ipsaque paucissimis refere-
bat. Factum est ault-ra in una dierum, cum Prima
cantarclur in choro, et ipso coiijunctus psallentibus
stabal in ordine suo, vilulos labiorum suorum ia
voce exsultalionisDomino reddens. Et ecce apparuit
ei vigilanti atque psallenti S. Malachias llibernien-

qu» illi ministrabat, rei verilatem inquiril. Illa sis quonilam episcopus, qui in eadem basi;ica jacet
vero sub obtestatione tremendi judicii Dei respon- hunoritice, lumulalus. Residebat voro in cathedra
dit se in eodem inensali non iiiiplumes aviculas, juxta altare, annulo, baculo, mitra cajlerisque pon-
sed tiia frusta carnis cocta apposuisse. Erat auteni tilicalibus ornamentis mirifice decoralus, lanquam
cellula ipsius super ripam violenli cujusdam et ma-
q missarum solemnia post fiuem illius hor;f celebra-
gni tlnniinis sita, quod de saxeis montibus erumpeus, O liirus. Erat auiem tunc anniversaria dies dcposiiio-
et confragoso iiinere ruens, prsecipiti cursu labitur nis ejnsdfin beatissiini praesulis, quae etiam omuium
ad inleriora. tidehum defunctorum memoria est solemnis. Appa-
n Ij;iiurancilla Dei exsultans et gratias agcns, quod ruit quoque cum eo B. Beruardus, ejusdein Eccle-
exaudita esset ejus oratio, jamque inulto vehemen- sias felicissimus pastor atque paironus : qui ct ipse
tius abhorrens esum carnium, quam prins desidera- erat vestibus pretiosis et candidis micans, alque
verat, pra;cepit nigredinis et raala^ snggeslionis pul- mitratus, minime tamen infuluus. Et raeriio qui-
los cura catino in quo continebantur, iu pr;eralum dem. Erat enim patorfamilias in propria domo, de-
fluvium jactari.Qiii projccliinamnem, nullateaus po- forens alque congratulans venerando ac speciali
luere segregari abinvicem, sed lluitante vasculo su- hospili suo, dignoque honore pra>veniens amanlis-
per undas, tandemdevoluli suntin qumidam sinum, siinum, cedebal ei lihentissime solemnia missarum,
eidom cellulae proximum ubi iugenlis saxi conca-
: ea potissimum die, qua sanctus illc poiuifex curiam
vitas copiosam aquarum congeriem stagnal. Ibi ergo supernam ingressus, et cceleslibus byninis primo
jam per muila leinporum curncula assidue rotau- fuerat honoratus. Unde etiam ipse beafus paler otti-
lur, elusque hodie, in ti'Slimoniiim miracnli hiijus, ciosum ac sedulum sesc circa eumdem sanctum
ia ipso vasculo sup.T aquas tlnitare videntur (23j. » episropum, et circa i|isius altaris ministorium, ex-
Hsec et his similia viro perorante, frater idem com- hibuit. Porro beatus anlistes baculo paslorali in-
punctus est valde degratissima illius sermocinatione. nixus, detlxa lumina vcrsus chorum assidue tenebal.
Et cadens in lacieni, fusis l.icrymisrealus sui veniam C Sanctus vero Bernardus modo episcopum, modo
poslulabat. Acceptaque poenitentia, non modo ab- coiiventura, modo ipsum altare, tanquam sollicitus
solutionem peccatorum, verum etiam consolationem omniura respicieliat. Hffic visiu lam manifesta eidein
pluriiiiam ab eo susi ipere raeruil. Ciiraque jani fi- famulo Dei vigilaiili, ct corporcis oculis iiUuenli,
ducialiter illi loqueretur, percunctari ctepit ab illo visibiliter appiruit, quandiu psalraus unus in eadem
quisnam esset. Cui ille respondit o Non est tuum
: hora a couventu percantarelur.
scire modo quis sim ego, nequo agnoscore uude Finito ila psalmo, linila est visio, sed in
veniam, autquo vadara. » Tunc ille «Obsecro,in-
: corde videiuis deinceps finiri non potuit visionis
quit, domine mi, ul hodie saltem ingrediaris ad nos, illius pia devotio. Altera quoque die apparuit ei
et minisiremus tibi. » Respondens alter : « Ego, ail, nihilominus idein beatus Bcrnardus, vultu et ha-
non vestro pane, non veste, non lare indigeo std : biiu gloriosus. Quera cum ille vidisset, procidit ad
abundo omnibus bonis, et babeo cibum manducare, pedes ejus, orans ct petens aliquid ab eo. Qui San-
quem vos nescitis (Joan. iv). Tantumraodo solllicilus ctus ait « Quid tibi vis faciam ? »Et ille
: k Do- :

sum de vestrasalute; etvos nihilominusinde solliciti mine mi Pater, si inveni gratiara in oculis tuis, in-
estote. » His diclis cum feslinatione recessit et ita
: dica raihi
repente ab oculis inluenlis subtractus est, ut magis
visus sit evanuisse, quam abiisse. lilo vero quanfo-
cius accitis fralribus qui ei ministrabam, jiibel eos
instantius persequi recedentem, ct ad hobpitium pre-
cibus multis cogere. Qui celorrime abeuntes, cum
hac illacque discurrerent, nuUuni prorsus vestigium
ipsius reperire potuerunt. Unde vir Dei certissime
credidit angelum Domini adfuisso, qui cordis ejus
arcana cognoscere, et ipsum pro excessu suo moeren-
tem tara dulci consolatione valuit refovere. De cujus
etiara beala praesentia tantum devotiouis et gratia;
mente concepit, ut post annos ferme viginli, cum
mihi esta refrrret, pr* nimio pielatis affectu, etiam
tunc a lacrymis absiinere non possei.
Processu itaque temporis, cum B. Bernardi abba-
tis celebre nomen, ejusque virlutum fama, neciion
et crjenobii ipsius claris-ima religio ubique jam vul-
gata ad prsedicti viri noiiliam pervenisset, non po-
tuit requiescere spirilus ejus, donec felicissimo ejus
magisierio gubernandum se subderet, ut rieferven-
liore ferventissiraum, et de ianctiore sanctissimum
(23) Miraculum illud continuum rotaiionis pullo-
tnm corvinorum,cum a nullo notalnm sit,dubiura est.
utrum salvus fieri debeam ? » Et sancius
ad eum : <> Nunquid parva res est ista, quam postu-
las? Hodie cum egrederer de paradiso, quam
mulla millia hominum foris ad januam reliqui, qui
D utique islinsmodi timore torquentur, ignoranies
utique ulrum amore an odio digni habeantur (2i). »
Ilis itaque pra^raissis, dedit ei responsura super
verbo quod imploraverat. Sed quid ei defmite re-
spomlerit incertum est nobis, quia vans gioriBe
pestem vilans, hoc nobis indicare noluit. Erat enim
vir ille circuinspectus et gravis in loculione, mul-
lumque cavebat ne quid clicerei quod suam ipsius
gloriam redoleret. VerunUamen ex iiducia sermo-
nis, et vullus illius hilaritaie, satis dabatur intel-
ligi, jucundum a sancto Patre super lali verbo
quia
responsum acceperit. Iste est Guillelmus, quem
supra meraoravimus (2.5), spiritum fornicalionis in
specie phantasticfe meretricis vidisse inlirmitoriam
curiose circumeuntcni, et ex iis qua; ab ea audierat,
ct viderat. D. Ruborio abbati Claraevallis aposlasiam
(24) Non videtur S. Bernardus loqiii de defunclis,
quasi incerti sint, sed de vivis qui bonis operibus
ad januam coeli accessisse dicuntur, adhuc tamen
de sua saUUe incertis.
(25) Supra disl. 2, cap. 22.
1071 ADDIT. AU LIBROS DE VITA
dnoium adolescenlium prajJixisse iquod etiam ve-
rum fuisse, fceda eornm fuga in continenti subse-
cuta demonstravit. Suut, auiem et alia piura, nobis
de prasdiclo \iro Doi coiiiperia, qua' legenlium de-
voiioucm excitare possent, sed ea sdmtio premi-
mus dum et fastidiosis lectoribus consuiimus, et
nos ad alia uarranda festinamus. Hic ergo beatus
et sanetus, sicut tideliter vixii, ita et feliciter obiit,
plenusque dieium et virtutum migravit ad Domi-
num. Desideralam et votis omuibus expetilam sibi
sepulturam in sanctissimo Clarsvallensiura colle-
gio, Domino lareienle sonitus.
CAPUT XV.
De domno Gerardo de Furfa, rnagnm sanctitatis
monacho.
Dilectus a Deo ct hominibus Gerardus de Furfa,
cujus memoriH in bcnedictione est, quemque pro
sua singidari puritate sanclimonia, bcatus Ber-
et
nardus siugulari gratia honorabat
prse cieieris rai- :
raliilcni alque amabileui nimis se uiiiversit.Hti con-
gret;ationis in omui lorraa religionis exhibebat. Qui
dum adhuc esset monachus in Faria, quie est lu-
hCia? nobilis abbatia, revelanle Doniino vidit in S|ii-
ritu se transjjOsitum m Claravalle, idque gorentLm
olticii, ut euiii duobus bacinis singulas oflicinas cir-
cuiens, fratium raandius abluendas aquam iiilunde-
ret. In quo nimirum dLsignatum fuisse rei exilus
docuit, quia ipse futurus esscl qui fratrum Clar»-
vallensium cxccssus quotidiana, inio fere cjnlinua
oculorum inundatione, ac si duobus iufusoriis,
abluerct. Cum itaque dulci hac revelatioue prssa-
gium futuroruin accepisset, exarsit conlinuo in
praecordiis ejus vehcmens ignis sacri desiderii, nec
omniuu quiesccre uoterat spiritus ejus, doucc pau-
peruiii Christi,quorum se servitio deputatura fuisse
diviuitus cognovcrat, consorlio juiigeretur. Cum-
que c^terisllorerct virtutibus, sacra» tamen com-
punclionis pictas specialis praerogaliva peelus ejus
repleverat, ita ul columbina! pupillie oculorura ejus
riro quiescerent :sed tanquani geniini fonies fere
iibique, pra?sertiin in celehratiune diviiii myslerii,
niHxiino lacrymarum imbre facicin ejus madida-
rent. llabebal autcra gratiam singularcui, tain apud
Deiiin quam apud boraines, quam uuiversi iiiira-
bantur et inluehantur vultum cjus, tanquam vul-
lum angeli stantis inter illos atque dicebant 11 c : rio sitierat, satiandus.
est fratrum amator et popnli Israel liic:esl qui
multnm orat pro populo cl universa socieiale
iioslra (// Mach. xv). Huic autein Dominus multas,
(juod dubium non esl, consolationes iii ahsconciito
taciebat, ipse tamcn ut vcrecundus el humilis, vir-
tutes suas latcre mdcbai, et nullus ci supcr hujus-
modi percuuetatione, propter sanctilatis illius rcve-
rcntiam, molestus tieri audebat. Novitius aulem
quidnm, nomine Julianus, huncst* vita; sacerdos,
qui de Ordine rcgularmm clericoruni Clara;valli se
conlulciat, vidit aliquando spiritum immundum in
choro petulanter ad iiistar luedi pervaganlem. Qui
cum venissot ante ipsuni, aliquandiu subslitit, et
cocplt cuin riciu palulo subsannare, obscenum ca-
piu coutra illum exagitaudo, el dentes ad invicem
minutissime conculiendo. Cumque recessissel ab
eo, venit ct sletit ante honiincm Dei Gerardum, et
ea'pit euiii siniiliter pelulcum animal pudendis ges-
libus irridere. A quo magis iriisum atque exsuflla-
tiini, illico tanquam fuinus evaiiuit, et ultra cum iio-
vitiiis non vidit. Qui mox accepta colloquendi li-
coiitia, percunciatus est eum utrum in cnoro aliquid
iu tali illa hora conspexlssct. Pcrpcndcns autom
siMiior eum secrcti illius constium fuisse, confes-
sus est ei phantasticuni ha^duin se vidisse, i(ui lu-
bricis niotibus et se et illum pariter subsaniiasset.
Quod auilieiis novitius ille, miratus est vaide ac
per lioo intellexit quod multa hujusmodi cernerel,
licet secreium suum Deo et sibi, teste conscientia,
celarel. Huic autcm viro Doi, quamvis corporc ni-
S. BERNARDl. 1072
mium esset debilis, utpote qui jam fere erat nona-
A genarius, nulla tamen senectus vel debilitas bonae
cunsuetudiuis usum prsepedire poterat, sed quotidie
infatigabilis animi fervore juvoncscere videbatur,
ila ut vix »gruudine gravi corapelleale, posset in
inliimilorio detiiieri, vix potset etiam a labore mes-
.sium rctineri. Qui aliquando gravissima valetudine
pressus, cum in quadam secretiori domuncula lecto
decumberet, contigit quadam nocte cxstingui lampa-
dem ibi ardeiitem. Quo viso frater quidam, qui ei
tunc tiniporis ministrabat, surrcxit, et abiit reaccen-
dere illam. Cumque reperisset clausas undique ofti-
cinas, sine igne reversus est Iristis, el tirmalo
ostio ccllulae iterum recubans obdormivit. Profunda
vero nocte cum sanctus ille vir ad necessaria sur-
gere vellet, assurexit frater, dolens quod luminare
ei deesset. Respiciens autem ad fornaculam pr»-
sentem, in qua per octu dios antea focus non fue-
rat, vidil ibi pruuaium ardentiuni non parvam cou-
gcriem. Acccnsaque ex eis lampade, cum statim ad
eamdem fornaculam oculos rLduceret, non modo
pruiias illas nun rcperit, scd n-; ullum quidem in ea
caloris vesligium deprebendere poluit. Cum autem
ultima a^gritudiue qu.i et mortuus est decumberet,
j lUi in cxlrciiiis posito biatus Bcrnurdus ^mg lico
vu.tu el vestibus albis decor.itus apparuit, in ea ta-
men consistenlia ct habiludine corporis quam ante
obitum habuit. Quem cuni ille conspicerei ad se in-
greJienlein, et veteranos ac vcuerandos artus ba-
culo tu^ieutantera, manu et voce qiia, potirat,
suis sermonibus innuit, ul sanclo venienti assur-
gcrenl, el locum scdenti citius prffipararent. lllis
vero ii.iraulibus, atque quasrentibus de quonam san-
cto seuex loquerotur, prftniente se Kgritudine res-
pondere non potcrat. Postmodum aulem, recepta
virtute loquendi, cum idipsura denuo sciscilaren-
tur, confessus est vidisse se sanctum Beruanlum
blando ipsum alloquio consolaiitem, qui cum beue-
dixisset euni, sigiio crucis edito, totam etiam do-
mum beueiJixit, subjungens haec eadem verba, el
dicens : <• Hsc cstdomus niea, quam aedifuavi ',
Doininus custodiat cam in a-nernum et in s*cu.um
siBcuIi. » Benedictione itaque sanctiisimi Patiis sui
vir Doinini Geiardus lirmalus, bflus morlis debi-
tuiii solvit : aiterna; vil* lonte, quem tanlo deside-
Aliquauto vero postea tem-
pore elapso, apparuit iu visioue cuidam convorso
religioso, nomine Laurentio, lajtus atque prsclarus
pretiosis etiani vestibus decentcr ornatus, iudicans
ei quia per Dei gratiam gaudium sempiternum ob-
tincrel el gloriam. Fratri autem impensius sup-
plicanti, ul ejus beneuiclionem atque suffragia me-
rerelur, benedixii, atque ita respondit « Ego orare :
non ccsso, non solum pro le, verum etiam pro
ipsius universilate Ecdesiae. De lioc tamen cou-
^
qucrur aliquanlulum quod fratres intirmani, adliuc
viventem et spirantem nie, pra?iiimia festinatioue
cullegerunt, alque tanquam penitus exanimem, de
loco m extrcmis agenlium asporlaveruul. o Tran-
sattis vero post obitum ejus aliquantis annis, con-
summaiis jaui uovo clauslro et nova ecclesia, quae
liccntia et benediclione beati Bernardl iniliata fue-
rant, sacra ossa ipsius de loco quo primilus lumu-
lata fuerant sublata, in tlicca, qua supra dixiraus
venerabiles Palres, Robertum abbalem, llumberium
priori m, Odonem subpriorem recondilos fuisse,
coiidigno honore ob reverentiam sanctitatis ejus
collocata suut.
CAPUT XVI.
De mirabili gratia cuidam monacho perfectce reli-
gionis speciulitcr a Deo coUata.
Egregius quidum adolesccnlulus de partibus Ger-
; maiii« oriuudus, comitante magislro suo, sluaio-
rum causa Parisius adibat. Qui cum Iransitum ha-
bcrct per domum Clarajvallis, magisler ille videns
loci conventum el ordinem, ncscio quo Dei judicio
1073 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. - DIST. 111. 1074

compunctus, ad horam peliil et obtinuit ut susci- * vidisset, animadvertil in hoc animam illius sanclam
peretur ad conversionem. Cumqiie rogaret adole- et Deo placentem exislere, et apnd illius clemen-
scentulum, iit secum remaneret, penitus non acquie- tiam magna» familiaritatis accessura specialiter ob-
vit. Multum siquidem abhorrehat a consortio smiul tinere. Hic ergo aman issimus Domini lota die cum
et colloquio Cislerciensium monachorum, saepius- illo vrlul in Ibalamo morabatur, et beata ipsius pra?-
que rogabat Deum, nunquam sibi dari \oluntatem seulia per contemplaiionis dulcedinem suavissime
ad Ordinem illum causa conversionis veniendi. friiebatur. Per prieilicttm namque visionem Domi-
Proinde roganti magistro, fratribus quoque mona- nus manilpslare dignaius est quanla dileclionis et
sterii adhortantibus cum dura cervicc resistens gratiae su;e plenitudine famulum suura repleverat.
,

nullis |ira3dicationum machinis poterat expugnari. Itaque cum in omuibus sancti Ordinis exercitiis de-
C<eterum, quam mirabilis sil Deus in consiliis suner volus et ferveus existeret, ct per conlinuum sacrae
filios hominum, qnamque irrefragabile stet sempi- compunctionis studium misericordiam Doraini im-
ternae prsedestinationis ejus arcanum, quis digne plorarei, uuadam nocte apparuit ei in somrais ange-
admirari sulficiat, qualiter scilicet electorum suo- lus llomini, et introduxit eum in quemdam thala-
rum menles misericorditer immutat, ridens eorum iniim gloriosum, in quo videbatur Domiims Jesus
vana eonamina, insuper voluntales sibi adversas ad Christus in cruco pendere, et beiila nialerojus virgu
pielatis lineam dirigens, quaienus in i|isis, et de Maria, cum bealo Joanne evangelisla juxla crucem
ipsis, loco, modo et tempore, quo ab seterno decre- illius siare. Quem cum ingressus fuisset, tantae sua-
vit, propositum voluntatis ejns impleaiur ? Eadem n vitatis fragrantiam sensil, ac si cellam aroniaticam
itaque uocte, dum praediclus adolescens monita fra- D respersam orani pulvere pigmentario iiitroisset. Yi-
trum mente revolveret, facta est vox divinitus ad dens vero Dominum majestalis passionis et crucis
eum, dicens « Si hinc recesseris, et Parisius ve-
: suae sigiia piissima dignatione sibi repraesenlanlem,
neris, usque ad Pentecostem morieris, et sine dubio prostr.ilus in faciem solo lenus adoravit, benediclio-
niorieris. » Ad hanc ilaqua vocem jiivenculus ille nemque ipsius lotis medullis cordis flagitare coefiit.
mullum obstupuit, necdum taniea potuit duritia cor- Quam eiiam benigna largitate Domini consecutus
dis ejus emolliri. Porro sequenti nocte cum sopori mox evigil.nit, sed visionem illam non vanam seu
membra dedisset, videbatur sibi demersus esse in illusoriam fuisse, manifestis indiciis declaratum esl.
limo putei profundi. Curaque ibi desperatus jaceret, Fragranlia nempe coelestis nectaris, qnam dormiens
subilo apparuitei desuper ad os putei beatus .loan- hauserat, excitus a somno rairabili suavitntis un-
nes evangelisti, in vuliu et habitu sancti Bernardi ctione totum interiorem bominpm suum delibulum
lunc adhuc in corpore vivenlis, cum alio quodam sensit, sed tribus conliiiiiis posiea diebus ead-m he-
sancto, qui et ipse simillimus esse videbatur cui- nedictione se renovari et illurainari gavisus est.
dam religioso monacho, nemine Gerardo, portario Alia quoque nocte cum essel inteiitus orationi,
Claraevallis. Quos cum ille tremulus et anxius vi- meruil audire corporeis auribus angelicas vocfs har-
disset, rogabat altenlius, ut sui miserer-^ntur. Cui monia dulci atque pra*clara in cetere persouantes.
beatus Joanncs respondit « Tu sano consilioacquie-
: Quariim videlicet vocum tanla erat aUitudo, ul quau-
scere contemnis, et opem llagilas a nobis ? » Cumcpie talibet hiimanarum vocum inteniio ad eara non pos-
illepromitteretse esse facturum quidquid illi placerel, C soi ascendere. Cumque fiiisset iu eis aliquandiu de-
tantiim ut imminens periculum evadere mereretur. leclatus, sublata est taiidem ab auribus ejus melo-
« Vis ergo, inquit, fieri monachus in monasterio Cla- dia? eoeleslis amoenitas, sed reraansit in corde con-
rn'vallis? Et ille : « Eliam, domine rai, libentissime
>. ceptai devotionis immensa jucunditas, ita ut Siope
vol". » Quod cum firmiter poUicitns fuisset, educlum memoriam abundantiae suavitatis illius eructans,
continiio de profundo laci lilierura abire dimiserunl. mira devotione afficeretur, et tolus in gaiidium ver-
Mane igilur facto postu'avit se quantocius pr.ie- terelur. Jain vero secretorum coelestium conscius
senlari bealo Beruardo. Qnem cum antea non vidis- effectus, ibiit sicut pater Abraham proficiens alque
set, mox illum in vuUu et bahilu deprehendit ipsum succrescens, donec magnus efteclus pst valde Gcnes.(

pro certo esse qucm transacla nocle sub condiiione
convertendi se liberatorem habere meruerat. Proinde
miratus vehementer alque compunclus protiuus
eidem sancto viro se reddidit; a quobenigne susce-
ptus, mox in aetate teneriori graviiaiis et
canos cunctis miraniibus in-luil. Porro prasdictns
magisler ejus a proposito bono citiiis corruens, et
eumdcm secura evcrlere satagens, fundatiim in Chri-
sli amore lirunculum movi're non poiuil.
Hic ergo dehcatus atqnc tenerrimus adolescens,
cum essei annoruni qiiatiiordecim, manum snam ad
fortia miltpus, Igelantibus angelis ft hominibus, jii-
gum Chrisli suave portandum aggreditur, et qiiasi
agnus ad aralum suscepti Ordinis applicatur. Mi-
serante vero Domino ab ipsis rudimentis conversio-
nis suae juvenci fortitudinem induens, sed agni man-
suetudinera retinens lanta charismalum eminentia
a primis annis eiiiluil, ut conversionis ipsiiis ele-
ganlia atque fragrantia contubernales vehementer
affecti gralularenlur,sanctseque devotionis et humi-
lilatis, qus! in ipso relucebat, excmplis informari
certaiim niterenlur. Qiiidam vero religiosus ac S|u-
ritualis ejusdem coenobii frater, protestatus est mihi
quod aliquando vidisset visioncm hujusuiodi. As|U-
ciebat eumdem adolescenlem Invitaloriura ante al-
lare canenlem. Porro imago crucis, qua» super al-
tare erat, quasi melodia ipsius delectata, de cruc.e
descendit, veniensque ad eum, expansis ulnis di-
gnanter amplexata est illura, tenere sibimet astrin-
geado ac deosculando eum. Quod cum frater ille
xxvi), sed quod omni magnitudine excellentius psI,
quanto potioribus donis ccelesiis gratiai cumulaba-
,
tiir, tanto se liumiliomm, non solum coram Deo,
sed eiiam coram fratnbus siiis exhibere curavit,
sapientiEe nihil insolitum, nihil singulare in coiiversatioue
sua praesumens, licet in ipsa cnmmuui vita singula-
ris puritatis devolione singularis exisleret. Sedquo-
niam humilibus seniper augelur gralia, adjecil Do-
minus adliuc manifestare [forte magnilicare] ser-
n vum suum, ut illuni, qiiem cieli coelorum, et agmina
" eorum, qiiera cherubim et sera|ihim ccelesti harmo-
nia collauilant, in quem desiderant angeli prospi-
cere(/ Pclr. i), Dnrainiim uostrum Jesuni Chrislum,
in bealissima humanitatis sua' forma corporalibns
oculis videre mereretur. Accidil enim quodam tem-
pore, cum hic de quo loquimur beatus homo, sacris
Quadragesimae diebus jpjunantium et orantium par-
ticeps elfectus, cum Rulh Moabilide buccellam piae
operationis inlinxisset in aceto salubris compunctio-
nis (Ruth ii), ut sacritissimus Dominicae resurre-
clionis dies illucesceret. Cumque, sicut tanla> diei
sublimitas exigob:U, solemnes a fratribus vigilise de-
votissime celebrarentur, ipse, laxato intiraa; medi-
lationis sinu, coepit attputius cogilare de passione
et resurrectione Dnmini, ila ut ardcnte pielatis af-
feclu totus in lacrymis fumlpretur. Et eccc seci.nda
leciione jam Iect3,"cum Kesponsorium .ingelus Do-
mini a conventu canlaretur, repente is qui in corde
ejus devotionis ignem accenderat, Dominus Jesus
Chrislus vigilanli et flenti apparens, stetil ante il-
 ;

1075 ADDIT, AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1076

lum in medio chori, manus suas expandens, et quasi « Felix nihilominus beatissimus paler ille Bernardus,
ostendens ei. Porro in ejus beatissimis palmis loca siib cujus di-ciplina tantae perfeciionis discipuli in
clavorum evidentissinie apparebatit, ila ut de ipsis Claravalle tloruisse noscuntur.
plagis recentibus sanguis cmanare vidcretur. Talibus ergo visitaiionibus et consolationibus
Viso itaquo Doniino, frater illc gavisus est gaudio Domini ille vero monachus lcetificatus et corrobora-
magno valde, sed obstupcscens, et quasi extra se tiis, quolidianis lamentis exercebatur, suspirans et
factus, ne-cicbat in arcto lemporis quid agere de- desiderans corruptibilis viise sarciiiam depnnere, ut
berel. Yolebdl namque iii medium prosiHre, el pe- faciem Domini, quam per speculum et aenigma in-
des apprehendcre Salvatoris, scd retinebat eum pu- tuitus fuerat, in ipsa siii puritate rontemplando,
dor ei reverentia conventus, ne velut insaniens re- unus cum ipso spiritus efficeretur. Rogalus autem,
putaretur. Nam et hoc ignorabat ulrum videlicet ut ad bonorem Doi et ad a>dificationem proximi, ali-
apparens Dominus ab ip«o solummodo, an ei abaliis qua ex iis, in quibus a Domino visitalus fuerat,
pariter viderelur. Flebat aut?m uberrime, eratque pandere dignaretur, nou facile acquievit, timens
cor ejus in semeti[)S0 pietate liquescens, prse ini- uiique ne hnc forte Domino displicerei, sed tamen
mensa dulcedine amoris illius qucm intuebatur. precibus multis constrictus, lia?c quae mcmoravimus,
Eadem vero apparitio Domini tandiu duravit, quo- et alia nonnulla, cum tremore et profunda humili-
u^que in Responsorio, quod tunc cantabatur, diclio- tate revelavil quae licel magna esse scianius, quia
:

nes isl8e,;'am surrexit, venite et videte, tanta moro- ad alia festinat intenlio, brevitatis stuJio reticui-
silate, quanla a sancto conventu illo cantari sole- Bmus. Modum tamen visitationis, quam de bcata
bat, perdicerentur. Quis auteni digne explicare va- Trinitate, quae Deus est vidtre meruerat, nullate-
leat quantum de visione illa protccerii, quomodo nus explicare eonsensit, asserens quod nunquam
cunctis raotibus, universisquc affeclionibus animae eam alicui revelare priesumeret, nisi foriasse volun-
ipsius recreatis et renovaiis, in amorem illius quam tatera divinam superhoc ei daretur agnoscere. Quae
viderat, totus incanduerit! Solius danlis et acci|)ien- vero pandere voluit, ea conditione palefecit, ut
lis nosse est, quam fcslivos exinde cum dilecto suo usque ad ohilum ipsius silenlio premerentur quod :

duxerildies, cum spnnsa uon lam vocibus aris quam etiam studiose servatum est. lixpletis auteni in Or-
affectibus cordis exclamans Inveni qiiem diligit
: dine Cisterciensi, quem in adolescentia sua tantum
anima mea, tenui illum nec dimiltam (Cant.m). Kt abborrueriil, viginti el sex annis, cum quadraginta
cum Patriarcha Jacob Yidi Dominum facie ad fa-
: esset annorum, sicut sincera devotione vixerat, ita
ciem, et salva facta estanimameaiden. xxxii).Ouia quo^uc felici defunclione cirne exemplus est, sic-
vero in humilitatis cuslodia fiducis pedem ullerius que consummatiis in brcvi, cxplevit tompora multa
extcndere cura\i(, ut secundum divinumpromissum, placita enim erat Doo anima ip-ius (Sa.j>. iv) Libet
omnis locus. qupni calcasset pes ejus, ip^ius fierel, nuiic in timore pariter et cxsultalione cum Psalmi-
adhuc excellentiori charismalum gralia ditari me- sta oxclamare et riirore Domino Miscricordinm et :

ruit. Qui cnim, sicut jam diximus, Chi isti Domini
nostri dulcissimam humanitatem beatis oculls con-
spexerat, etiam ad sempiternum individua' Trini-
tatis mysterium contemplandum, quantum quidem
C (Psal. c et Lxxiv). Ecce enini niagisler ille, cujus
homini adhuc mortali carne circumdalo possibile
erat, mirabili dignalione gratiae Dci admissus est,
Factum est namque in die sancto Ppntecostes, dum
a fratribus alacri instantia sacrffi vigiliae celehraren-
tur, etjam divinus ille hyninus, Te Deum laudamus,
in quo evangelicas gratice prisnuntia laus liguralur,
cantaretur, et univcrsilas fralrum mystica illa verba
quibus sub disliiictioue trium perscmarum uuus
Dous pra-dicalur et adoratnr, scilicel, Snnctiis, san-
ctus, sanrtiis Dominus Dcus Sahaoth, ob bonorera
sanctie Trinilalisinclinis, sicut est cnnsuetudinis,
cantaret; in ipsa vero inclinatione pra'dictus servus
Dei, non quideni scrutans seu cominissum fidei se-
cretum irrumpcre gcstiens, sed pavendo, trcmendo,
judiciumcaniabotibi Domine, quiancque ab oriente,
neque ab occidente, nequc a dcsertis montibus quo-
niam Dcus judex est,hunc hnmilint et hunc exaltat
supra mentionem fccimiis, qui non gratia, sed prae-
sumptione duce, pietatis opus adorsus, nianus ad
fortia mittere tentaveral, tanquam semin.itus supra
petram, ad tempus credidit, sed in tenipore tenta-
tionis citius exaruit. Hunc vero, cujus tidem el
sanctitatom dcscripsimus, repugeantem quodammodo
atque reluctanlem maler gralia assunieus, minime
contenta est commnni servoruni Dei coetiii inserore,
verum oliam de neglig^^nlia piirgatum cum paucis
ad perfociionis et divime speculationis apiccm pro-
vehore dignata Sicutigitur beatus, quom eh gisti
est.
et assumpsisti, Doniino, habitibit enim in alriis ttiis
(Psal. Lxiv), sic nimirum omnes qui te rierelinquunt,
confundentur recedentes a te in lerra scrilientur
;

et admirando, coepit in simplicitate cordis sui me- (/(')•. xvii).

ditari quam sublimcet incompn hensibile esset tan- CAPUT XVII.
t» majestatis arcanum, quam nosse vita, el vita Qualitcr vir magnificus Arnulphus per S. Bertiar-
aetertia est, secundum quam sapere, sapientia sine dum conver.<!Us sit.
errore
H
"
est, iii voluptas sine couipa''a-
qiia delectari, (Vide supra S. Beriiardi Vilani primani, Iib. vil,
tione, cui conformari, simditudincm Dei, quam in col. 434, usque ad haec verba ut scilicct pro omni-
:

Adam perdiilimus, reeuperare est, cui servire, re- Inispcccatis suis orilinon servaret ?el hic accipe qua;
gnare est, sine cujus gratia omnes gentes quasi nou in excerptis suis Mabillouius non dedit) Arguil :

sinl,sic sunt coram ipsa, quie in futuravitaeril sanetis
omnibiis pax exsuperans omnem sensum, et gau-
dium sine interpolatione, seu tcmpfTis discur-
sionc. Inclinaiinne vero illa divins reverentia» ex-
hibita.cum frater idem se erigeret,siibito apertisunt
inlellecluales oculi ejus, et quasi totus exlra se
raplu< vidil visionem quamdam gloriosam atque
mirHhilem de Trinitale, quas Deus est, quam mira-
biliorem, digninrem, alque excclleniiorem esse om-
nihus visilalionibu';, quibus uiiquam a Doniino vi-
sitiri meruer.it, intelligebat. felix aninia, in qiia
riivina' dilectionis ignis scoriam iiecciiti et rubigi-
nem negligentia» usque adeo excoxit, ul illam dulce-
dinem, illam bealitudinem, quam Dominus electis
suis reservat in praemium, iu hac corruptihili vita
praslibare quodammodo et praegustare mereretur.
profecto instantia poenitentite ojus lepiditateni ot
negligeutiam nostram, qui eumdem Ordinem |iro
peccatis nostris in pn'niienliam suscepimus, et nnu
solum topide et negligentor vivinius, sod etiam pro
frivola aliqua intirmitate vigilias frairum deserere,
seu infirinilorium intrare non erubescimus; cuni
iste servus Doi, nisi pro infirmitate respoiisum mor-
tis babonte, infiiiDilorium intrare non aci|uievorit,
et insuper ad \igilias sorvitii D^i (piandoque gravi
dobililato laborans, devote perstiterit. Volat irrevo-
cabilc tempus, quo niliil esl pretiosius quo tanien
nil vilius a nobis ivstiinatur, ot dum poenain, qiia'
iii priosonli pro Domino suscipitur, decliuainus,
rentuplicatam in fuluro incurrimiis. Si autem ali-
quis carnis sua? infirmitateni causatur, scial scri-
ptum esse quod niliil deest timentihus Deum , et
1077 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. lll. 1078
quia Propheta junior fuit el senuit, nec vidit justum prferogare dignatus est. Aspiciebat idem frater in
derelicium {Psal. xxxiii et xxxvi). Quis enim spera- visu et ecce universitas fratrum quasi ad
noctis,
vit in Oomino, el coiifusus esl permansil iii man-
: Laudes divini servitii celebrandas ad ecclesiam fe-
datis ipsius, et flereliclus est ? Quod ut non solum stinabat Porro ad oslium ejus ecclesia» stabat illa
testimoniis Scripturarum, verum etiam exemplis tam hiimilis quam sublimis, maler misericordi»
praecedentium Pairum manilesiius fiat, duo gratia? pia Virgo Maria quie tanquara pretiosi elcctuarii
:

Dei miracula subjicimus quat'>nus per heec et te-

;
pixidein portans, singulis fratribus oralorium in-
piditas nostra convincaiur, et infirmiias noslra ad trantibus singula ex eo cochlearia dulcissiraa sua
agonem cenaminis rohoretur. manu digiiamer tribuebat, el raira dulcedine gus-
CAPUT XVIII. stantes reficiebat. Quo viso frater ille gratulatus est
De monacho qui a gravi dolore capitis virUUe sa- vehementer, repulans secum quod et ipse ccelestis
cramentorum Christi liheratus est. illius aiiraoniie sine obstaculo
pirliceps lieri debe-
Fraterquidam, nomine Pelrus, Clara-vallis post- rei. Cuinque ad manum
piissimae procurairicis ac-
ea futurus abbas, cura in adolescentia sua in ob- cederet, benignissima dissimulatrix, et vere mitis
servanlia sacri Ordinis satagerct quotidio semet- Virgo repuiit eum dicens « Nunquid nostro medi-
:

ipsura exhibcre hostiam viventem, sanclam, Deo camine opushabes? Nonne tii sapiens medicus es,
placentem, quoniam omnes pie in Christo vivere et tuiraet sollicite curam geris ? Vade itaqu/», vade,
cupienles, perseculiones inimici sustinent, permil- et medicamentls, sicut volueris ut<'re, quo-
tuis
lente Deo, qui omnia ad saluteni electorum opera- niam de iis, qui curam suam super Doininum et
tur, gravissima capitis passione laborare ca'pit. B Filmm meum jactant, cura est mihi. » Quod cum
Quam passionem fortis miles Christi
paiienler to- ille audisset, erubuit el petens indulgeutiim pro-
lerabat ; studens sempor in dolore gratias agere, et misit ei quoJ amplius de seipso se non intromitte-
viperam proprise voluniaiis a murmure compescere. rel, sed totatn vita; sua? curam Deo et sibi commit-
El bcel optaret cum propheta, ut ingrederetur pu- leret. Ad quam spansiojcm, geiierale refugium om-
tredo in os>ibus ejus, quatenus quiescere mereretur nium Chiistianorum, sed specialis protectio spe-
in die tnbulationis (Habac. iii), pro hoc lamen ma- cialium servorum suorum Cisterciensium frairum,
gis animo gravabatur, quod spiritum in eo proin- satisfaclione accepta, benignissime indulsit et me- ;

ptissimum ad ardua qufeque vii tutnm ; caro infirma dicamenti saiutifera? pilanliie pabulum impertivit.
pro voto subsequi non valebat. Quadam itaque no- Gustata igitur benedictione coeleslis aiitidoti, pro-
cte Dominica dum sacris vigiliis inleresset, sentiens tinus a sua teneritudine et infirinitate frater illc
se praelato incommodo solito amidius sliranlari, co- convahiit et abdicatis oinnib is medicamentis et
;

gitavit exire de choro, et irepausalum. Sed mox delicaiioribus aliinentis, ad communes cibos se
inspirante Deo recogilavit, ut propter Dominum transtulit. Ideoque cooperanle graiia Dei in brevi
usque ad horam diei primam suslineret, quoniam decorem et forliludinem, cum salute corporis et
ipso diei inlemeratis mysteriis pretiosi corporis et anima', parilcr induit. Ubi nunc sunt fratres illi,

sanguinis Chrisli participare dcbcbal. Prima vero
traiisacta, quamvis doloris immensitas non cessa-
rel, proposuit lamen lolerare, nec conventum de-
sereie usque post missam majorem, quatenus sa-
cram posset accipere communionem. Cumque jam
communicaturus ad gradum altaris accederet et so-
liiam ibidem veniam, flexis genibus, devotis-iima
humilitate peteret, ecce repenlede vertice ejus lapsa
cst quasi ingens massa plumbi, quiB illi per medium
frontis veniens, et in parvimentum cadcns non par-
vamcoUisionem fecit. Ipse vero ejusdem molis con-
cussioiiem atque ruinam apertissimo senliens, sed
nullam speciem videns, de tanla novitate miratus,
vehementer obstupuit. Kt o mira clemeniia Redcra-
ploris nostri. Ouia enim frater iste gravissinios
quidem dolores sentiens, sed tanien ob revcrentiam
sacramentorum ipsius, erat qmsi non sentiens mox
ut eadem sacramenta fideli devotione percepit ab
omni prislina infirmitale eadem hora
ita perfecle curatus est, ui nullam deinceps mo-
lestiam ex ea sentiret. Ipse \ero Graiia? D"i no-
quaquam ingratus existens, ad eo in sancta religione
profecit, ut pastoralis cura; officium, primum iu
Ignaco, postinodum in Claravaile consecutus, no-
men abbatis vita et moribus decoraret, subditosque
suos per viam vera; humilitatis ducens, Chrisli bo-
nus odor esset in omni loeo.
CAPUT XIX.
Le fratre, cui B. Virgo Naria caelestem pitantiam
per visum dedit.
In Claravalle fuit item monachus quidam, qui,
quaravis homo bon» voluntatis existeret, corpore
lamen dehcatus atque intirmus erat et propterea
in observalione ciborum et procuratione medica-
minum curiosus atque superstitiosus. Clemens au-
tem Dominus, qui misericorditer solet errantes cor-
qui plus videntur sectari scholas Hippocraiis quira
scholas Chiisti, qui niinis affectuose diligenlrs sa-
nitatem inoriturfe carnis suie tota aesiate, tota in-
Q
lcntionc occupantur ad quaerendas seu colligendas
quaslibet viles et agresles herbiilas vel radices ; el
nihilomimis hieme solliciti sunt easdem exsiccan-
do, terendo, molendo, componendo ; et non liabi-
luri elfectum medicina,', in soluin sc prfficipitant
reatum propria» voluiilalis, qua proprietas periculo-
sior invenitur ? Discani, quieso, discant supradictis
exemplis, raagis confiJere in Uoinino quam iu Ga-
lieno, plus sperare in Regina coeli quam in lierbis
terra; scientes certissime quoniim in tremcndo
examine jusli judicis Dci, non de complexionne, sed
de professione judicabuntur, ubi sera nimis poeni-
tenlia volenl raagis aniinarum suarum curam ges-
sisse quam pro adipiscenda sanilate carnis suifi tota
vila sua inutiliter occupaios fuisse.
convaliiit, et CAPUT XX.
De venerabili scne Achardo quondam magistro no-
n vitiorum in CAaravaUe.
'^
Senex quidam, Achaidus nomine, nobilis genere,
sed conversatiouis diguitate nolnlior, novitioruin
curam Glaravalle gercbat, vir potens in verbu
in
iedificalionis el consolationis, qui etiain in juven-
lutis suai robore, jubente simul et mittente beato
Bernardo abbale suo, pluriinorura coenobiorum ini-
tiaior et exstructor devotus existiterat, Ilic jam ve-
teranus, et emeritai niililia; senex, insiituendis tiro-
nibus deputatus, officium suum strenue adimplebat,
et ex iis quiB longo usu didicerat, rudes adhuc men-
tes contra triplicem funiculum, carnis, mundi et
; diaboli, qui difficile rumpitur, quotidianis exhorta-
tionibus infonnabat ; exemplis etiam, lam veteribus
quam recentioribus, adversus vitia cantiores rcd-
debat unde et nos aliqua, sicut ex ipsius ore au-
:

rigere, ipsum voluit ad viam veritatis reducere, et Cum adhuc novitius esset
divimus, perslringeinus.
ut sciret et intelligeret quara salubriter monet nos, idem Achardus, venerabilis abbas Bernardus qua-
omnem sotlicitudinem nostrara projicere in ipsum, dim die intravit ad consolandos novitios suos, sicut,
quoniam ipsi cura est de nobis (/ Petr. v), lali frequenter facere solebat. Terminato autem ser-
modo visitalionem suam simpliciter delinquenti mone, prsedictum Achardum cum aliis duobus no-
1079. ADDIT.
Viiiis traxit in partem, et praemonuit eos in spirilu
Prophelico , iia loqueiis Futurum est, inquit,
: «
« m novitius ille, designavit aulem unum ex nomine,
ante diem craslinum furtive recedat. Vos ilaque
et fugientem cum rapinis
vigililate et eslote paraii,
eflugcre non sinaiis. Et si miser a nobis exierit,
quia non erat ex nobis spolia tamen, quia nostra
: bus et earum radicibus moriturse carnis viiam su-
sunt tenebitis vobis. « Quo audito mirati sunt illi
et cum silintio praestolati sunt exitum rei. Profun-
da vero nocte duo ex illis, cum fugitivum in lecio
tirmiter dorinientem aspicerent, tunc et ipsi dor-
mire cceperunt. Eranl enim oculi eorum gravati,
illudente utique eis spiritu erroris. Verumtamen
Athardus, quia ecrtissime credidit verbum a san-
cto Patre prolatuin haud posse irritum iieri, soin-
nolentiae spiritum, qui ei mulestissimus erat, virili
consiantia repellebat. Nunc enini frontem, nunc
tempora fricando, modo pilos capilis et
licando, modo manus et faciem locilans,
loco ad locum deambulando se excitans, tandem
fallacice somnum, quo premebatur evicil. Cum- , raagnifice roborabat, atque in amorem virtutum non
que prope esset, ut signum ad vigilias pulsaretur,
ecce duo quasi gigantei jEthiopes, nigerrirais capuis
amicti, per ostiuin domus visibililer ingrediuntur.
Is vero qui prascedebat, gallinam assatam in spito
porlabat. Porro in ipso veru colubLT ingens per ca-
put el caudain infixus erat, qui eamilem gallinam
hinc inde cingebat. Cura tali itaque ferculo acce-
dunt ad lectum falsi novitii et gallinam fumantem
: patum promovoretur, cum esset aliquando in choro
naribus applicant dormientis. Qiio slatim cxporge-
facto diBmones egrediuntur ; et quid inlus in corde
ejus visibiliter aclitarent, liorrendo hoc visibili
signo demonstrarunt. Cuinque evigilasset niiser ille,
non sicut Job, de somno contemplationis , sed
sicut apostata vilis a somno deceptioni-;, conliniio
surrexil, ct vestiraentis onustus posl daemones exiit,
veniensque ad ostium airairii quod erat in clau-
f ipsa procossione, acolylhi, sub liaconi, diaconi at-
stro, niachinamentis suis moliebatur firniaturam
effiingere ac secum tollere libros. Porro prsdiclus
Achardus celeriime socios excilal, et prophetatara
apostatae fugam signis et nutibus insinuat.
Itaque reccdentem pariier insequentes, reperiuiit
illum pessuluin oslii concutienlem. Quos ubi mali-
gnus ille persensit, illico datis sallibus evolal, et
praicipiii cursu per oslia poiuerii ruens, murorum
landem seplis relinetur at.(ue reducitur. Die autem
facto, cum malorum impoenitens resipiscere nollct,
quia jam datus erat in roprobum sensum, dimissus
est tandem, ut .ibiret in locuin suum. tadein vcro
die arreptus a diabolo demenliam incurrit, et usipie
ad morteni furere non cessavit. Confossus est etiam
nobis veiierabilis senex Achardus quod iu ]irimor-
dio conversionis sua; multada^monum bella et nlulla
flagella pei tulerit, mullaque corum phantasinata vi-
derit. Sffpius namque cuin esset in ecclesia psal- n cies qu* ista revelabat, loqueliatur interim in corde
lens atque orans, copiosa eor.im eo luminaria qiiasi
cereos cl lampades actendebjnl, qutC protiniis ad
invocationem noniinis Cliristi lanquain vanilas dis-
parebant. QuaJam denique vice apparuil ci diabo-
lus, gladialorio cum eo contlictu in nioJum pale-
strie decertans, cui crebros ictus cl vulnera iiitlige-
bal, atque ab eo vicissim recipiebat. Ad ultimum
vero daeinoncm subactum colliso capile excere-
bravit. Quem duin tralieret per capillos, partem ca-
pilis coufracti cum carne et ossibus evulsam manu
relinuit, moxque ox ea tam intolerabilis putor exlia-
lavit, ut passlbilitalis humaiia' inoduin videretur ex-
cedere. Quam cum horrore et exsecratioiie longius
a manu sua ipsa exculienle, protinns olidum mon-
slruni quod videbatur rvanuil, vestigia lamen im-
nitiiidilia' suio allius iniprcssa reliquit. Nani per
unius anni spntiuni ex eadem inanu tantus lelor
jugitir exhalavit, ut pr* angustia cordis vix eani
valeret vel ori apponere, vcl naribus admovere.
Cum in partibus Germaui» idem Dei servus pro
construendo coenobio, quod lu territorio Trevero-
AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1080
|l rum situm Claustrura nominatur, aliquando mora-
retur, cuelitus concessum est ei vidcre et alloqui
hominem sanctum, hominera vere divitem, magnum
quidem solilarium, qui in partibus illis mullo lem-
pore per montos et sylvas sine tecto et vestimento
pro Christi numina nudus oberrans, herbis agresti-
t stentabat, aeiatis ardor^s hiemisque asperriraos
algores incredibili paiientia tole.abat, ita ut qua-
dam vice cum brumale gelu solito amplius inhor-
ruissel, el nix multa valde de nubibus fliierel, ipsc
non habens, quo a facie nivis et frigoris hujus fu-
geret, sed in terra uudus jacens non modica spissi-
tudine nivis totus operirelur, nullumque indiciuni
corporis ejus illic esset, excepto quod virgula fu-
mantis anhelitus ab ore procedens superjeciain ni-
vem aliquantulum rcliquabat. Hujus beati viri ad-
barba; vel- inirand,is virtutes, et huraanaj Iragilitalij moduin
nuiic de p excedentera patientiam, domnus Acliardui novitiis
suis referebat, quibus rudimenta tirocinii eorum
mediocriter accendebat.
CAPUT XXI
De domno Gaufrido monaclio
Clarxvallis, postea
Sorensi episcoiw.
Sanct» memori* doranus Gaufridus, quodam
Clarffivallis monachus, et postea Soreusis Ecclesiae,
quae est inSardinia, pontifex, antequam ad episco-
Clarcevallis, vota labiorum suorum cum Cfeteris fra-
tribiis Domino stienue reddens, visionera hujus-
niodi, sicut ab eo recipiraus, beatis oculis aspicere
nieruit. Vi lebai, etecce processio gloriosa et splen-
dida, qua; a septentrionali parte oratorii quasi de
coemetcrio venieiis, et coram presbytorio transiens,
recto itinero ad iutirmilorium lendebat. Porro in
que presbyteri aijparebant, qni per singulos ordiiies
septeni alque sepleni dispositi, alii anle alios ordine
cougruo iucedebanl. Acolithi vero, stolis albis aini-
cii, singulos cereos manibus pra^ferebant, qui tamen
magis igiiei quam cerei esse parebant. Voruni sub-
diaconos tunicie pr*tios», oiaconos autem dalma-
ticae fulgidie decorabant, ipsosque presbyieros pla-
nelfe holosericai insigiiiter adornabant. Horuin om-
nium singuli congrua miiiisterii sui vasa inanibus
bajulabanl. Veniebat auteni post eos copiosa lurma
cindiilalorum, ordinata similiter, et cuin reveren-
tia inccdons. .\d iiltiraum vero gloriosa Dei genitrix
Virgo Maria subsoquebalur, quain be.ili apostoli
Potrus et Joannes dexlra lanaque comitabantur. Ipsa
vero piissima Tliotocos tanla venustate, tmtaque
claritate vullus el habilus radiabal, ut ex fulgore de
ipsa procedente tota basilica cornscaret. Porro spe-
videuli-, et dicobat: Hiec est Regina coelorum haic ;
est domina angelorum. Transeuntos ergo ila solem-
niter, ul dixiimis, anie gradum sacrarii tandem ,
per ostinm, quod ad infirmalorium vorgit de ora-
torio exierunt el il.i ab oculis intuenlis cvanuerunl.
Verum in codem infirmitorio senex quidam venera-
bilis, et sanctse conversationis sacerdos, noinine
Toscelinus, diu languerat, sed flagella pii Patris tan-
quam tiiius obediens patienlissimc sustinuerat; qui
tuiic in extremis posilus agonizabat, et post inodi-
cum temporalis vila> amaritudinem perpetis vitas
dulcodine cominutavit. Undc vir Domiiii Gaufridus,
qiii ba'C vidorai, indubitantor credidit quia ad indi-
cium Iransitus et beatdicationis illius processio IhIis
apparuit. quam sublimia suut bona, quae oculus j
non vidit, necauris andivit, noc in corhoininis ascon-
dorunt, qiue pra'|iaravit Deus liis qui diligunl eum !
(7 Cor. II.) Si enim cuin tanta ambilione spiritualis
poiiip* occurritur anima" timenii Deum do corpore
egredienti q^uanto putamus tripudio
,
quantave ,
laetitia exsultabit ia possessione ccelesiis patriae.
 1081 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. - DIST. III. 1082

ubi saliabitur dulcissima Conditoris sui visione? ii ipsum amplius ab ea separari permitterot, ne forte
CAPUT YYII
PADIIT XXII. H _i;u: „„„„„„„„„; „„„i;„,„„„.
alibi consummari „ desiderata
contingeret, el j„,:j .. ..i_:
sibi
Item de visionihus ejusdem famuli Dei Gaufridi. si'pultura privareiur. Ingressus itaque dilectum sibi
AUera quoque vice, dum idom Dei famulus in monasterium, cum aliquandiu sanus ibidem persti-
ecclcsia cum caeleris fratribus staret ad nsallen- lisset, et fratres universi de tanio hospite Istaren-
dum, conspicatus est manifeste spiriturn immun- tur, tandeni, corripienle se acuta valetudine, per
dum instar simife per medium chorum transeuntem. dies aliquot a>grotavit et ingravescente morbo ad
;

Cumque venisset et staret ante eum ridicula bestia, exlrema devonit. Cumque finsset inunctus oleo
dedignanti oeulo respiciens ilhnn atque Hespiciens, sancto, et munitus etiam vialico sacramentorum
patulis naribus aliquandiu subsannabal. Qiie post- Cliristi, eadem hora, imo eodem fere momento,
quam ab eo perlrausiil, landem egressa de choro, mirantibus universis, obdormit in Domino. Tran-
ulterius non coraparuit. Intirmabatur aliquando iste siit autem ciroa medium noctis iu festiviiale Dodi-
beatus homo, et circa gulturis partes gravi molestia cationis ecclesiae Claraevallis. Porro venerabilis
laliorabat. Crescebat languor in dies, factusque ejusdem monaslerii abbas, qui ejus conscientife
landem est morbus inveteratus, et pene a medicis purilatom optiine noverat, cum jam exanimati
desperatus. Unde etiam angustiabatur aninio vehe- corporis oculos clauderct, cum magna tldoi pielate
menler, pro eo maxime quort arteriis ab a^-gritiidine exclamans ait : O dulcis et venerande Pater, Deus
coarctaiis, psallendi et cantandi in ecclesia vires omnipotens quantocius ad tuum perve-
faciat nie
amisisset. Proinde conversus ad beatum Bernar- nire eonsortium. Dura vero comraondationis ofticium
dum, die noctuque in multis lacrymis prccabatur, B sacro funeri ejus impenderet, lanto pielatis affectu
ut cantandi gratiam recipere mereretur. Cnjus pre- movebatur, ut erumpentes lacrymas continere non
cibus et lacrymis motus pius pater, ei per visionem posset, iia ut eliani diiros corde in fletura commo-
apparuit, et loco dolenii, manu sua tangendo ac veret. Cum autem primum »grotare coepisset iste
benedicendo, signum crucis impressii. Cum vir Dei sanctus sacerdos, revelatum est de eo cuidara ex
evigilasset, sanatum se reperiens, mire ad cantan- fratribus ipsius raonasierii, quia in proximo esset
dum convaluit, et nullum deinceps iinpedimentum migraturus. DMnJe, post dies paucos, cum idem
ab eadem aegriludine pertulit. Alio quoque tempore frater vigiliis servilii divini inleresset, vidit in spi-
contigit iit frater quidam unice in
spiritualis, quem ritu stratum quoddam mollibus diiigenter
fulcris
Christo diligebat, graviter Kgrolaret. Eralque lan- aptatiim, ct operimentis decenter ornatum,
niveis
guor fortissimus, ita ut mori putaretur. Unde prse- qui eidem episcopo servabatur, nimirum significans
dicius \ir moerore nimio contabescens, nt verum aeternffi lelicitatis requiem, ad quam post modicum
se comprobaret amicum, lacrymosis precibus ar- erat assumendus. Eadem vero nocte qua defunctus
denter insistere coepit, et pro recuperanda sospi- esl, posilo in Ecclesia corpore, cum signum ad so-
tate dilecli slabat in tonfraciion? in conspectu Do- lemnes vigilias Dodicationis pulsarelur, prajdictus
raini. Laboranti vero continue in gemitii suo astitit frator evigilaiis pontificem defunctum
coepit illico
quidam per visionera, et ait « En frater illo, pro
: ad raeiitem reducere slatimque facta est vox in
;

quo sio afliceris, sanilati resiituetur; sed tamen al- aiiribus ejus, loquens de eodom famulo Dei defuncto,
ter quidam, quem ieque spiritualiter diligis, loco C et dicens « Ecce nuiic a principio signi hujus re-
:

ejus est migraturus. » Kt factum est ita. Nam conva-
lescente illo, qui morli proximus videhatur, defun-
ctus est in ipso tempore senex quidam venerabilis
et sanctus, Renaldus de Cluniaco diclus, quem et
ipsum miro affectu in Christo dilig^bat. Piseterea,
cum pro matre defuncta nimium foret sollicitus, et
diiiturnos exitus aquarum pro ea deducerent oculi
ejus, raulta siquidem collata erat ei gralia lacry-
marum, flagitabat inslanter a Domino, ut sibi de
illarevelare dignaretur, utrum adhuc in pcenis esset,
an jam indulgentiae roquiem percepisset. Diu vero
in hac supplicalione faligato, facla est tandem divi-
niius vox ad eum, dicens « Cur imporiunis preci-
: in jubilo cordis
cipiunt illum sancii Dei omnes in consortium suum. »
Hanc vocem Iraler ille audieus, gavisus est valde :
surgensque venit in chorum, et stabat cum cajteris
ad psallendum, semper glorificationem beali viri
mente revolvens. Cumque celobrarentur maiutinse
Laudes, respiciens vidit, et ecce in parietibus templi
circa d 'functum anlistitem quasi unius horce spatio
lummaria copiosa divinitus accensa, ita ut prae
multiluiiine numerari non possent.
Spirilualis iiaque claritatis lumen corporalibus
oculis intuens, compunclus est valde, et gratias
agens Deo pro omnibus iis qu;e viderat et aiidierat,
Domino Deus virtio-
ait intra se :

bus exlorquere conaris, quod tuaj cognitioni nou tum, beati oinnes qui sperant in tc {Psal. lxxxiii).
debetur? Tu tantum ora pro luis, et salvatmntur. » \ere hcatus isie sanctus, (luem eiegisti, Domine, et
CAPUT XXIII. n assumpsisti : habitavit in alriis tuis (Psal. lxiv).
Quomodo per revelationcm osicnsum quod
est ei Cn^do enim atque confido quia dignus est jam inter
episcopus esset futurus : ct de pretiosa morte sanctos et clectos tuos computari qui in praesonli ;

ejus in ClaravaUe. sscnlo per viam humilitatis incedens, studuit man-

Eral aliquando in oratione constitutus vir Domini
Gaufridus, cum ecce per visionem persona ([ua'dam
reverenda apparens ei, digito ipsius auroum auuu-
lum imposuit, praesagium scilicet futurae in proximo
ponlificalis dignilatis. Nam in eodem anno, sicut
ipse nobis innotuit, assumptus est in episcoiiatum
Ecclesise Soriensis quam septem annorum curri-
: frater ipse adjuvans eum reversarei casulam supra
culo strenue regens, et suam ipsius vitam in omni
puritale custodiens, ministerium suum magnitice
datis tiiis lideliter obediro. Explolis autom post de-
pnsitionem beati viri duobus mensibus, cuin idem
rrator esset in choro ad vigilias vigilans et psallens,
subito venit in mentis oxcessum. Et ecce apparuit
ei beatus episcopus induons se sacerdolalibus, et
qiiasi praeparans ad missam celebrandam, ita ut
bracliia illius. Porro in eadem hora cantabmtur hic
versus in ecclesia Et introiho ad altare Dei, ad
:

honoravit, d'gnuraque sanctitatis exemplum po- Deum qui l.ietificat juventutcm meam {Psal. xlii).
sleris dereliquil. Appropinqmnte autem vocationis His ita de couversatione et consumraatione sancti
ejus termino, quem solus Deus noverat, egressus viri hreviter annotatis, placet hoc loco subnectere
de Sardinia venit ad visilandum Ckramvallem, cujus miraciilum dignum relatione, quod idem Dei famulus
filius erat, ft in qua sepelirimagnn desiderio prae- eiim gaudio assoverabat se vidisse. Consilium ejus-
optaverat. Quam cum a longe intuilus esset, clevatis dem praesulis fuit ut quajdam ipsius basilica vetus
oculis suspiravit in coelum, toto cordis affectu de- ac ruinosH dilapidaretur, et in meliorem statom
precans Dominum, ut si infra triennium esset mori- repararetur. Cum ergo ipsum allare in praesentia
turus, tali siquidem spatio temporis semper earadem sua dirui praecepisset, reperit in eo capsulam sca-
domum vei una vice visitare decreverat, nunquam brosam ac veterem, sanctorum reliquias continen-
 ;
1083 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
tem. Porro inter easdem rehquias corpus Domini •
reposituin erat, quod ila sanum et inlegrum, ila
mundum el candidum, el ab omni corruptione
penitus alienum inventum est, ac s-i rccenlissime
ibi reconditum esset. Sane ncmo in tprra illa reper-
tus est, qui ejusdem ecclesiae vel allaris conslru-
ctionem vel consecrationem se vidisse recoleret.
Viso itaque lanto miraculo, universi qui aderant
laetati sunt valde, et fedificati in tide glorificaverunt
Deum, cognoscentes utique ipsum esse sacratissi-
mum corpus Domini, de quo veraciter sciiptum est
Noii dnbis smictum tuum videre corruptionem(Psal.
Ttv). Migravit autem a Sceculo idem beatus ponlifex
anno Dominicae Incarnationis millesimo cenlesimo
septuagesimo oclavo, lerlio Idus Novembris, et
condigno honore sepultus est juxta venerabiiem
Godciridiim quondam Lingonensein episcopum, qui
sub beato Bernardo prioris oflicio in Claravalle
funclus, et inde ad apicem pontiflcalis dignitatis
p ipso cilatis gressibus transeuntes. Eranl aulem io
assumplus, ministerium sibi commissum, sancte
religioseque conversando, multipliciter honoravit.
GAPUT XXIV.
De domno Baldumo monacho ClarcevaUis, postea
Pisano episcopo.
Inter coelesiis gratiae pinguedine puHulanles pro-
pagines, quas vinea Domini Sabaoth, Ecclesia sci-
licet Claraevallis emisil, ut transplanlarentur super
aquas multas, id est super diversarum regionum
populos pontificali honore sublimarcntur, natalis
soli specialis gloria Balduinus mirabiliter emicuit,
qui (loclrinam reverendissimi Palris Bernardi se-
cutus, sprcvit universas mundi pompas el volu-
piatcs, ipsisque mundo moriens, in Claravalle vi-
vere coepil, et veras volunlariai pauperlatis divi-
tias fallaciuin divitiarum irritamentis se praitulisse
gloriabatur. Discens namque ab Apostolo slulias
esse, ut sapiens fieret (/ Cor. iii), divitias qua' po- p propheta diceiitein
tius exhauriuiit liominem quam repleanl, exsecra-
tus est, et illas qus immensum pondus gloria' ope-
rantur in ipso in a;terna beatitudine, loto mentis
desiderio complexus est. Cum perfcctissiraorum
monachorum imitator factus didicisset ab irriguo
inferiori in quo peccala planguntur ad irriguum
siiperius, in quo ad coelestis patris felicitatem ge-
mitibus inenarrabilibus suspiiaiiir, ascendere, di-
gniis jam qui non soli sibi \iveret, sed etiam mul-
tis aliis verbo et excmplo prodesset in salut"m, vo-
cante Deo, Pisanie Ecclesiie, qu;o est metropolis
Thuscia', archiepiscopatum sortilus esl. Cousecii-
tus vero anipl« hujus dignilalis eminentiam, lanta
spiritualis sajjienlia' lucc rcfulsit, taiitaquc auctori-
tate ac spiritus libertate ofticium suiim exenuit,
tanta niliilominus mansuetiidine et liumililate verum
se mouachum in pontiticali culmiue dcraonslra\it,
ut non soliim Cislercieiisis Ordo, verum cliam uni- n pterea differtur a requie, douec inler illos ad pa-
versi fideles inlra Italiam gralularentur veheinen-
ter, graiias agenles Deo, qui splendissimim lianc
columnam el fulciinentum inconcussum S. Ecclesia;
suae lemporibus ip^orum concessisset. Sed quoniam
in rebus humanis nihil cx omni parte posse bea-
tum esse plaiigimus, contigii, instigaute diabolo, ut
propter ip^-am inler Pisauos at tue Lucenses popu-
los gravis et periculosa guerra orirelur : qutt' eliain
post obilum ipsius contenlione partium intlammata
alque protelata per aliquot annos duravit, et vix
landeni ad pacis concoriliajque vinculum renovari
potuit. Cujusmodi vero fuerit occasio hujus disseo-
sionis, nihil iuterest : lioc solum dicimus, danino-
sam et pa'nalem tanli pontificis anima> guerram il-
lam cxstitisse, sicut divina revelatione declaratum
est. Post dormitionem nempe hujus beati pra'sulis
aliquanto tempore elapso, fuit io iosula Sardiniie
sacerdos quidam honest» conversalionis, qui etiam
ibi praeerat cuidam ecclesiae parochiali. Eral autem
eadem ecclesia extra villam aedificata, atque ab
orani hominum habitatione remota.
S. BERNARDl. 1084
Quadam itaque die cum missam celebrarel, hora
percentionis invenit hostiam sacram super corpo-
rale fractam, alque in duas partes a seipsa divi-
sam, quain anlea consecraverat integram et sa-
nam. Ouod ubi conspexit, turbatus et anxiiis cum
metu et admiratione sacrificium consumniavii. Ex-
pleto autem minisierio, cfeterisque dimissis, solus
ibi remansit. Cumque tristis esset pro signo quod
acciderat, egressus foras venit et stetit ad orienta-
lem plagam ejusdem ecclesi», dorso adhaerens pa-
rieti templi, ct facie versa ad orienlem. Qui dum
ita poHtus aliquandiu starct, et de re quae sibi
evenerat, limide ac sollicite cogiiaret, infremuit spi-
ritu, ct inhorruerunt subito pili carnis ejus. Tunc
irruente in eum nescio qua virtute externa, ita de-
figi atquo arctari coepit, ut nullo modo se posset
inde movere. Et ecce apenis oculis vidit iiinuraerae
multitudinis lurbas equcstres el pedestres coram
eis honiines promiscui sexus, diversae aetatis el
conditionis, in quibus ctiam multos deprehendebat,
quos viventes in carne antea cognoverat. Unus ergo
ex eis ipso presbytero quondam noius et charus, ad
eum accessit, et fixo gradu coepit cum eo familiari-
ter loqui. Percunclante vero presbytero quajnam
esset, aut quid etiam ageret tanta turbarum infini-
tas, respoadit Anims hominum sunt carne solutae,
:
qua» omnes pro varietale culparum variis subditae
poenis, ita semper discursu reciproco longc late.iue
vagantur in mundo. Quasdam aulem ex eis citius,
qua'dam lardiiis liberanda; sunt, quaruindam vero
pa?n;e insolubiles manent. Dum haic ille loquerelur,
respiciens presbyter, vidit supradictum episcopum
demisso vultu coram se prstereiintem, lanquam di-
stricti Judicis sententiam palienier ferentem, ei ini-
micffi potestati, quai illi ad teinpis insultabat, cum
Ne litieris super me, inimica
:
meu, quia cecidi : surgam. Cum sedero in tenebris,
Dominus lu.v mea erit [Mich. vil). Viso ergo eo, sa-
cenlos veheraeiiter obstupnii, et cum terrore raignaj
admirationis exclamavii dicens a Vk raihi misero
:
peccatori! quid e^t hoc quod video? Numquid iste
cst dominus nosier Balduiuus, Pisanus quondam
arcliiepiscopus, de monasterio Clara-vallis assum-
ptus? I Respondit is, qu' loquebalur ad eum. « Ipse
est vere. » Et prebbyler ait « Hiccine ergo tanlffi
:
professionis monachus et tantee perfeciionis epi-
scopus, depulatus est pa'nis, quem nos speraba-
mus jani iu coelo gaudere cum angelis? » Ille vero
respondens, ait « Pro
: certo scias, et nullatenus
dubites quia ipse est vere sanclus, cclsique meriti
pontifex, et inagna erit ejus gloria coram Deo.
Sed quoniam propter ipsura inter Pisanos atque
Lucenses populos diurni jam guerra versatur, pro-
cem discordia revocctur. > Post hsc apparuit eidem
prrsbytero colnmna qu»dain jubaris immensi, cu-
jus claritas ultra communem solis valeiitiam co-
ruscare videbatur, de coelo ad terram usque por-
recta : per quam anima qua;dam angelico ductu ad
silera contendebat. Sciscitante vero presbytero
quidnain lioc esset, respondit alter Ipsa est : <i
anima Constantini, quondam judicis et domini Tur-
riUni. H»c autem per novem aunos vcutis et phi-
viis et algoribus semper exposita, a die exilus sui
usque nunc in slillicidio domus sua> constitit, ibi-
que suorum excessuum poenas luit. Sed quia mise-
ricors et liberalis iii pauperes exstilil, et judi-
ciuin injuriam palientibus fecit insuper etiam:
de mahs quas commisit, confessa et pwniiens a
corpore exivit; idcirco misericordiam a Deo con-
secuta hodierna die meretur a malis oranibus
liberari, et bonis onmibus salianda ad aBiernam
beatiludinem inlrodnci. "
Haec et multaalia sacerdos ille vidit el audivit de
secretis atterius vitae ; inier quse eiiam dictum est
 1085 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. 111. 1086

el quod eodem anno esset morilurus, quae subse- « solita pielate delicta juventutis et ignorantias illius
cuta mors ejus vera fuisse coniprobavit. Sic omnipo- dimitteret, si de caetero se emendaturum promitte-
tens Deus innotescere voluit, dilecli sibi poiililicis ret, accessit iterum tremebundus adolescens, ob-
animam, qnainvis justam, quamvis sanclam, quan- secrans eam, et dicens t Miserere rnei, piissima :

lulacunque tamen rubigme culpa^ fuscatam non Domina, miserere mei, reparalrix gineris humani,
,

poluisse re£!num puriiatis inlrare, nec lulgoreui
meridianae lucis, in qua coeleslis sponsus cubai,
intueri, donec ipsius gralia expiata, et pace inter
dissidentes reformata, ab eodem sponso mererotur
audire Tota pulchra es, amica mea, tota pulchra
: mitalem meam agnosceret , m^xima auri pondera
es, et macula non est in te. Veni de Libuno, veni,
coronaberis (Cant. iv). Quid vero in divisionesacrs
hoslice nobis insinuatum putamus, nisi, quod tales
revelaliones non absque nulu et voluntate Redem-
et ne claudas a me misero inexhausla viscera mi-
sericordia; luae, quia paratus sum amodo et usque
in sempiternum servire tibi, et te super omnia post
Deum venerari. Quod si genitor meus istam cala-
pro raea liberatione libenler imptnderel. » Talia ila-
que cum lamentabili voce depromeret, beatissima
Virgo vera inater misericordi» serenata facie re-
spiciens illum, dixit « Quid igilur? Putasne quia :

ptoris nostri ad commonitionera et correctionem valeas teipsum apud me condignum pretio rcdi-
fiunt niorialium, maxime cum a reliogiosis personis meie? In hoc enim forsiian placare me oosses, si
tale aliquid videri contigerit? congruum mihi pretium pro tua redemptione per-
CAPQS XXV. solveres. » Tum ille, non moilice exhilaratus, in verbo
Dedomino Eschylo, quondam Danorum archiepis- p isto, flducialius accessit et dixit « Eiiam atque etiam :

copo, postea monacho Clara'vallis.
Vir magnilicus, ei cum omni reverentia nomi-
nandus, Eschylus, quondam Danorum archiepisco-
pus, et apostolicae sedis in insulis aquilonaribus
iegatus, postea vero humilis Cisierciensis Ordinis
" clemeiitissima Domina, ego me opiiine redimam ;
et quidquid jusserit mihi dignatio tua, libentissime
faciam, tantumraodo esto milii propitia, nee me in
illum ignem cruciandum amplius remittas. « Cui
Regina virginum respondit n Volo igitur, ut de :

monachus et coenobii ClarKvallis professus cum quinque generibus annonas quinque mihi modios,
,

adhuc esset adolescens , annos natus circiter duo- hoc est de singulis singulos non negligas reddere. »
decim, transmissus aparentibns, causa studiorum, in Quo ille audito laatanter accepit, respondensque
Saxonia morabatur, qnx lunc in nobili illa Hiidese- alacriter dixit « Charura est mihi, o charissima
:

mensi Ecclesia florentissima, a clericis diversarum Domina, quod imponis, valdeque jucundum et :

regionum eelebri conciirsu frequentabatur. Itaque
dum aliquandiu ibidem moratus fuisset, gravissimam
valetudinem incidit, et diuturno languore tibescens,
lanilem a medicis desperatus est, ideoque procu-
ralum ut oleo sacro ungerelur. Cumque presbyteri
caeterique fideles hiijus rei gratia lectulo ejus as-
sisierfnt, subito factus in agonia, omni membro-
rum ac sensuum ofticio deslilulus est, ita ut fere
esio mensuram bonani et conferlam et coagitatam
et supereflluenlem dabo in horreuni tuum. » Quod
cuin iii fide sua firmiter promisisset, datis fidejus-
soribus inlercessorihus supradictis , dimissus est
ad hiiraana reverli. Reddiliis ilaqiie sibi, confestim
aperuit oculos, nxeplo |ue usu loquendi surrexit
et sedit in lectulo suo, moxque in jubiliim erum-
Q pens, coepit clamare cum gaudio maguo dicens :

mortuus putaretur. Exemplus ergo carnis sensibus, i>Benediclus Deus, libsratus sum;et amplius non
ductus est in spiritu ad quamdam mausionem to- ardebo. » Videntes cuncti qui aderant adolescan-
lam interius quasi clibanum ardentem,ad quam tem illum de morlis janua revocatum ita claman-
curo propius accederet, et curiosius inspicere vel- tem, et ita prfe gaudio gestientera, miraii valde
lel, suliilo erurapens vapor incendii apprehendit in- sciscitabantur ab eo tantae laetiiiae ciusam. Ipse vero
cautum, moxque in illam fornacem flammivomam per multum temporis spaiium nil aliud dicere po-
traxit invilum. Qui cum prolinus ardere coupisset, terat, nisi tantummodo : < Deo gratias. Ego non
jnmque nibil aliud, nisi ignem a'ternum sibi super- ardobo, ego non ardebo. » Et cum sajpius illud re-
esse cogitaret, ecce miseranle Di'0 apparuit ei in petisset, conversus tandem ad illos, quid sibi ac-
uno diversorii meatus quidam quasi tramitis
lalere cidiss?t, vel quid vidissft per ordinera indicavit.
angusti, de o-tio ad oslium ducens, qui eliam tlam- Unus autem ex ipsis, vir bonus ot oruditus, haesi-
mis vacuus esse videbatur. Qnem cerneiiS, et spe lanlem de visione adok-scentem secretius alloqui
evadendi animatus, conaiu quo potuit reptans ad atque instrucre curavit dicens « Scito praenoscens :

locum illum refrigerii perveiiit ; et per illum ad futurum le esse magni nominis virum, et gradum
ostium tendens celeriter exiit et fugit, palpitans ac raaximaj digiiitalis in Ecclesia sortilurum. Quem
Iremens a facie igiiis devorantis. Moxque palatinm cu n favenie Deo adeptus fueris, oportet te in ho-
quoddam retiale et amplum reperiens et illuc in- norem Dei et sanctae Virginis malris, diversorum
grediens, vidit in eo Reginam coelorum, Doininam n Ordinum coenobia quinque lie luo construere, in
angelorum, vullu et habitu mirabili coruscanlem quibus juxla mensurae tibi propositae rationem,
atque in throno gloriae ri'sidenlem. Ad quam, pavi- habeautur ad minus personae duodecim divino ju-
dus et anhehis, accedens, ilagiiabai obuixe ui sui giter obsequio famulanles. >
rnisereretur. Quem protinus i'lla, dedignanter aspi- His ille auditis interim tacuit; sed quem res
ciens, atque minaciter alloquens quod ausus fuis- exilum habilura Ibret, semper sollicitus fuit. Porro
set in conspectu ipsius apparere, mandat quanto- in ipsa visione significatum est ei tres illos ve-
cius egredi, et cruciandum ad ignem reverti. Porro nerabiles viros qui pro eo intercessores exsti-
,

inter alios mairi mlsericordiai assistentes, appare- terant ,cum adhuc in carne degerent eodem ,

bant ibi tres viri veoerabiles, quorum unusejiisdem anno fore de mundo migraturos quod etiam :

civilatis episcopus erai, alter vero decanus, teriius celerius secuta mors eorum verum fuisse com-
nihilominus nescio quid officii in eadem ecclesia probavit. Processu vei-o temporis, cum praefatus
administrans. adolescens astale pariter et sapiontia crescens
Hos itaque praefatus adolescentulus intuens ac jam in virum optimum profecisset ordinante ,

recognoscens lacryraibiliter peccabalur, qualenus

, Domino ad regimen Lundensis Ecclesias, qua? Da-
piissimae Dominae pro ipso supplicare dignarentur. ciae mclropolis hibetur, as^unnptus est. At po~t-
Qupd c im devotissiine facerenl, misericordissima quam jamdudum prophftata' sibi dignitatis culmen
illa dissimulatrix respondit eis dicens c Qnid est,
: ascendit, illioo reddendi voti siii tempus adesse
quod rogare preesumitis pro adolescente isto vanis- cognovit in quo sub quinque generibus annoute,
:

simo meoque respectu indigno? Hic enim perversus secundum interpretaiionem voti sui, diversorum
et lubricus nunquam salutationem meam mihi vel Ordinum ccenobia quinque se fundaturum Reginae
una vice repraesentavit. » Cumque rogarent illi, ut coeli devoverat. Nactus igitur opportuniiatem, de
1087 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI.
remotis Galliarum partibus, ubi fnntem religionis
esse cognoverat, non solum quinqiie, sefi rtiam
plures spirilualis professionis convenlus, evocare
curavil, inter quos etiam Cisterciensis Ordinis riuos
conventus obtinuit, unum scilieet de ipsa domo
Cistercii, et allerum He Claravalle quosque in
: vivere et mori deligit, ubi eliam sacrae religionis
optimis terra? suae locis tanqnam vitps fructiferas
vinum justitiae germinantes pastinavit. Ut enim
semetipsum perfecte reflimcret, mensiiramquc bo-
nam et supereftluentem piissimae liberalrici sus',
sicut promiserat, persolveret, qiiinque coenobiorum
fundatione conlentus esse noluit; sed alia atque
alia, tam de suo quam de aliornm lidelium dono,
sluduit aedificare. Dabat etiam operam pa»anitatis
ritiis, quibiis adhuc ex niagna parle terra illa im-
buta erat, radicitus exsliri>are, et Christianae di^ci-
plinae moribus omnes salubrlter informare, super-
bientes et contemnentes ultionis mucrone ferire.
Ita denique zelo justiliffi armatus, noxia qua?que
et superstiliosa eliminare, et omnia s^luti animi-
rum profutura geiiti suse providere satagehat, ut a
multis relro temporibus nullum in metropoli illa
anlislilem sedisse putemus, qiii tantum in Ecclesia
Dei fecerit fructum, quantum fecit ipse. Dominus
autem, qui ob illius honorem et amorem cuncia
faciebat, curahal voci ipsius dare vocem virtutis;
et quos hic anathematis vinculis innodabat, ipse
terribjli morte mulctabat, in tantum ut adullenim
qucmdam divitem ac polenteni, quem venerahilis
sacerdos in C(i'na Domini publice excommunicave-
rat, in ipsa sacratissima nocie Dominicie Rpsiirrec-
tionis cum adultpra el duohus filiis ex adullerio
nalis malignus S|iiritus cnidelitPr sulfocatiim, ad
inferos felernaliler puniendum delraheret. Sanctum
quoque Bernardnm reverendissimiim ClarKvallis
ahbatem, licet longins a se remotum, unico vene-
rabatur aftectii, unica devotione colebat. Nec coii-
tentus esl in filiis eum videre, cum novum cn>no-
bium exstruxisset, et ab eo, sicut prwdiximus,
desideratum sacrie cnngregralionis examen impe-
trassel prsevaluit apud eum desiileriiim veheniens,
: quandiu sic miserabilis apparuis-et
ut homo tanta auctorilate singulariter poiens, ex-
posilis suis omnibus, ctiam senieiipsum periculis
multis Iraderel et labori.
Venit igitur Claramvallem persona humilis et
sublimis quam a finibus terrae iion curiosilas au-
: inipendia pro eodem mortuo impet'avit.
dienda? sapientise, sed fidei zelus et plpniluilo de-
volionis attraxerat. Uhi quaiilum lleverit, qu-ilem
sese non modo erga eum, quem tam unice sus|ii-
ciehat, sed eliam crga mininios quoslibct fratrum
exhihuerit, non est facilc dirtu. Demum rediluriis
ad propria, ut benedictum a famulo Dei paneni
referre posset, et diulius conservare, Inimano sensn
pra^cepit ut in clihano recoqueretur, sicut soleiit
qui maria transeunt, panem ferre bis coctnm. Seil
ahhas sanctus amicahililer arguens, in hac parle
fidem ejiis modicam iiivcniri « Ilane, " inquil, « non
: jucunda clemcniia circa sccieralissimum peccato-
poterit bcnedictio ipsum panem niagis quani re-
coctio conseivare? » lit non acquievit bpnedicere
illiim, sed communem panem siiii priccipiens exlii-
beri, benedixit, et ait : « Kcce hunc tolle lecuin,
nihil deinceps de corruptione sollicitus. » Tulit,etad
suos per multa qiiidem terni' et maris spatia pro-
spere rediens, gloriabatur fidei suii' defectum evi-
dentis^ima rei veriiaie conviitum. Haud multo vero
post lisec elapso tempore, tristissimus rumor aures
ejus perculit de dormitione beali viii spocialis
amici siii, scribente sihi libelhim de transitu ejus
domno Gaufrido monacho Claranallensi, qui nota-
rins ejusdem sanctis<imi abbalis noii parvo tem-
pore fuerat. Tum vero concahiit cor ejns inlra ip--
sum, el in medilatione ipsius exarsit ignis, vaiia,
transitnria atque caduca repulans universa, qua;
hominis inlentionem priepedire possunt a reclo
cursu, quo ad palria; coelestis bealitudinem tendi-
tur. Itaque commendans Ecclesiain, cui laudabiliter
1088
priefuerat, Deo et principibus terrae, relictis paren-
tibus et propinqiiis, nolis et amicis, ipsique patrio
cespiti valedicens , exsul egregius
Claramvallem
venil, sepulcrum beati viri inlimi quondam amici
sui visilavit, el ad sacratissimam tuniham ipius
habitum, Deo donante, postmodum suscepit. Nec
enim minus in defuncto,quam ohm in vivente
confisus est : quippe quem post mortem carnis
verius vivere omnino non ambigebat. Quando ergo
ab ecclesiasticis et siecularibus negotiis secretius
vacabal, lanto sanctius divinis obsequiis inlindere
curahat, devolioni sacrae orationis quoiidie imo ,
pene coniinue sollicitius invigilare ; pro pcccatis
suis prsteritis myrrham cordis conlriti et spiritus
humiliati Deo offerre, et gratiam supernae benedi-
clionis ihymiamate piae compunclionis enixius im-
plorare. Quadam igitur vice dum in oratorio suo
d solus consisteret, apparuit ei vigilanti ei oraali
quidam frater ejus ulerinus, qui o!im defunclus
fuerat, quique hostili gladio Irucidatus occubuit,
et morle prasventus vialicura non accepit. Hic
etiam diim adviveret, eumdcm archiepiscopum
,
aliquando injuste offenderat, nec ei ante mortera
recoiiciliatus fueral per satisfaciionpra. Cumque
venisset ante illum, demisso capite supplititer in-
clinabat ei, quasi de offensa veniam postulans, aul
eiiam orationum suffragia llagilans. Sletit ergo
aliquandiu coram illo, nihil penitiis dicens, nisi
tanium humiliato capile calamilatem ac necessi-
latem propriuin innuens. Sed neque archiepisco-
pus quidquam locutiis est ei, qiiia prae timore el
admiratioiie nimia mente turbatu>, et sui niinime
conipos eral. Verumlamen ex eodem moriuo nil
aliud aguoscere poteial, nisi solummodo caput el
collum ac summiiatem scapularum. Reliqna nam-
r que pars corporis ita ardere videhalur, ut nulla
penitus in eo iiiembroruin lineamenta di^icernere
posset, nec quidquam aliud cerneret, nisi fljm-
mam, qux lotum eum occupaverat. Curaque ali-
tandem ab ,
oculis ejus sublatus est; sed fraternam aniinam
super angustia sua masno dolore contercbratam
reliquil qui eliam po^tera die veniens in capilu-
;
lum monacborum, mulla niissarum et oralionuiu
CAPUT .\XV1.
Di' fcUci coiisummationc duornm pcrcijriiwnim se-
pnlcri Domitii, nvuiiculorum domni Eskili.
Verum, (pioniini germani tanti ponlificis menlio-
nem fecimus, nequaquam ahsurdnm reor, si etiam
duorum avuiicu'orum cjus pretiosain in conspeclu
Domini niortem, quadi mirahiliter gratia Dei ine-
luerunt, coiiimcmorcmus. Non panmi nanique de-
n votas mentes iu amorem Christi tlammescere spe-
ramus, si ejusdem Rcdemplons nostri mira et vere
rcm pra>cordiis legenlium insinuetur. Igitnr hi duo
fr.ilres ex pra>clai issimo Danorum sangnine oriundi
inler terr* illius proccres posi regem videbantur
suhliiniiires. Uiius aatem ex eis, liskilus nomine,
honio bellicosus et carnali polentia tumidus, cum
essftt animo ferus atque terrihilis, multum sangiii-
nis fundebat, et mala innumera quotidie perpeira-
hat. Altcr vero noinine Suono, vir sanctae vilre per-
spicuus, alque episcopus Wibergensis eral qui ,
ctiam priecelsi ireneris nobilitatcm clegantia moriim
ali|ue pra>rogativa virtulum, longe supcrabat. Hic
ilaque germani sui auiniam sincere in Cliristo di!i-
gens, sed tyrannicam ejus vitam vehemenier ab-
liorrens, stiidehat eum frcquenter secrclius ar-
giiere, et ul a suis pravitaiihus resipi<cerct, admo-
nere. Sed cum parum in hujusmodi pia intentione
proliceret, quadam die colloquentibus eis ad iuvi-
cein, suadebat ei venerabilis pr*sul , ut accipiens
signum Dominica? crucis Jerosolymam proficisccre-
1089 EXORDIUM MAGiNUM ClSTEllC.
lur. Ille vero respondil se hoc nullo modo facere A festivas epulas toto coelo indici ? Videns itaque ve-
posse, nisi secum pergeret ipse, qui consilium da-
bat. Quo audito, fulelis ct vi-rus amicus gratanler
aceepil, seque quod petebal facturum incoulinenii,
spopondil, nialens peiiculis ac laboribus tantis affectus desiderio niigrandi, petivit animai sua' ul
seipsum expouere, quam fratris animam de ore
leonis non liberare. Quo prospere pervenienles,
gloriosum Doniini sepucrutn, ipsunique viviticum
lignum sanel» crucis, in qua salus mundi pependit,
cum maf;no piitatis allcciu adoraverunt. Dehinc
cum ca?tera sancta loca devotissime visitando, vene-
rando atque adorando peragrarent, venerunt ad
queradam locum non longeab Jerosolyma situni,qui
Paier yoster ab incolis uuncupaLur: co quod Do-
minus Jesus Christns in ipso loco dicitur discipulis
formam orandi Iradidisse, et eanidem ibideni oralio-
nem composuisse. Erat autem ibi ecclesiola parva,
vili schemate conblructa.
Cum ergo prffidicti peregrini cognoscerent hunc p ria; linem jain sibi adesse cognovit. Muxque dispo-
esse locura, unde foiis oraiiouis saliens in vitam
Beternam de ore Filii Dei prmiitus erupit, et ad im-
buenda tidelium corda per uuiverios mundi paries
cum tanla benedittionis altluenlia deiivatus est,
tonc et ip^i ingredientes oraiorium, haiirieiitesque
de lonte Salvatoris pielalis et coulidentiffi spiritum,
orationem de cordc pnro luderunt ad Dominum,
obsecrantes, ut sibi pcccata dimitterentur et ab
orani raalo liberarenlur. Nec defuit eorum votis
supernaj cleraentiai respectus, quemadmodum rei
declaravit eventu^. Nam cum protmus \euientes ad
fluvium Jordauis, unda illa sacra potali osscnt at-
que perfusi, unus ex eis, tuaguus \idelicet ille pec-
cator Eskilus, raagnitice de niisericordia liei pra;-
suinens, et effundens animam suam in oratione,
clamavit ad Dominum, et dixit. « Deus omuipotens
et clemens, esto piopilius, obsecro, mihi pecca-
tori, el ne despicias animam qualiscunquo servi r ac ruinosa luissel, solo teiius est eversa, et de
tui, quam de profundo malorum eduxisti ; el post
tanta scelerum meorum naulragia, ad portum pce-
nitentia^! misericorditer aOduxisti. El nuiic, Do-
mine Deus, suspecta est milii valde fragilitas raea,
et dudum inolita peccandi consuetuoo, multum-
que limeo mihi a memetipso, ne lorte reversus ad
patriam, blaiidiente rerum prosperitate, peccali episcopus, a quibus non soluin sanguinis, scd etiam
quoque matoria illicienle, ad inistiiias meas pravi-
taies relabi compellar. l'roinde, piissimc pater, qui
dives es in misericordia omuibus invocantibus te,
si bonum videtur in oculis tuis, et ita saluli animae
mese expedire cognoscis, precor indulgentissimara
benignitatem tuam, ut absoluto jam voto peregri-
nationis hujus, absolvere me digneris a vinculo
corporis istius, solutumque panter a nexibus pec-
catorum jubeas duci in refrigerii iocura. » Oraiione
vero compieti, coguovit illico vitaj suae terminum
instare, suumque desiderium mox a Christo esse n dem loci ante allare beala; Virginis inatris
complendum. Unde perceptis sacrameniis, vale-
dixit eadem hora germano suo, caeterisque qui si-
raul aderant, et proiinus in sancia confessione red-
didit animam. incomprehensibilis clementia Sal-
vatoris nostri Dei 1 Nonne tibi videtur in peccatore
isto, prodigi illius hlii qui devoravil substantiara
suara cum meretricibus vanitatuin et voluptatum,
pcrsona realiter prcescutari : qucm adhuc longe
ageatera pater misericordiarum vidit, et miseri-
cordia moius praecepit eum cito indui stola prima
innocentiae, sicque festinabai absolvere raiserum
de reatu conscientis suae ; ut properaodum tardius
fuerit paternae piclati reo indulsisse, quam ip>i mi-
sero indulgentiam percepisse ? Quid enlm aliud
fuit, sceleratissimuin peccatorem in ipso limiue
poenitentiae sic orasse, et lam celerem petitioni suaj
effectum obtinuisse, nisi eflusis super se visceribus
divinae pieialis, miseria corruptibiiitatis despoliari,
bealae immortalilatis slola vestiri, annulo divini
amoris insigniri, pedes affeciiouura calceamentis
jeternae puiitatis inuniri, pro receplione fiUi perditi
DIST. 111. 1090
nerabilis antistes aiiimara frairis sui, pro cujus
salvatioue i!a solhcitus exstiteral, lara celeriier,
tam feliciter assuinitani, luiic cl ipsi vehenienter
moreretur, et ait Gralia tibi ago, Douiine Jesu
:
Christe, quoniam exaudisii oi ationem ir.eam ;vi-
disti lacrymam meam, qua libi toties supplicavi, ut
susciperes poeiiitenliam fratiis mei. Qua;so ergo
te, piissime Fili Dei, ne me patiaris ab illo diulius
separari, sed jubeas me cum illo in tua pace nunc
recipi, ul simul abeamus, et siiiiul ad tuam mise-
ricordiam, te donante, perveuiamus. vere am-
plecienda et amanda pietas Domini nostri Jesu
Christi I »
\i\ orationcm finierat, quam ardentissima fidei
devotione fudii, et ecce vocanle se Diimino, viribus
corporis coepit repente deslitui, vit*que transito-
sitis pro temporis brevitate quie necessaria vide-
bantur, pra^cepil astaiitibus ut corpus ipsius una
cuiii corpore Iratris ejus ad ecclesiam supra nie-
iiioratam, quas Pater noster dicitur, quaiii Domiuo
ius|iir;uUe biucero pietatis aliectu exuptaverant, re-
mota oecasione relerreiit et ibi sepilire curarei.t.
Itaque coiiimissum sibi populum divina; provideu-
tiae reconsignans, et bona senipitern.i illis oinnibus
imprecans, pra3s'eiitibus etiam valelaciens ac beiie-
dicens, feliciler obdormivit m Domiiio, Faciumque
est a Domino grdude miraculuiii, ut desideiii sui
conipotes, peregriiiationis \oto peregriui consuiii-
mato, peregrinalioncm quoque pr*sentis exsilii
terminarent. Ita ut ambo simul uno in loco atque
una die de iniindo iiiigrarent, siinulque iu uuuin
locum, ubi dccreveraut, sublati, sepuUurain acci-
pcrent. Porro piaefata ecclebiola, cum antea brevis
eleemosynis ipsorum, quas propter hoc ipsum ibi-
dem copiose dclega.-unt, in amplioreiii et veiiustio-
rem statum rciedilicata esl in qua etiaiii nupc cor-
:
pora eorura pausaut, honoritice tumulata. Horum
felicissimorum peregrinorum consanguineus erat
beataj memoriae Eskilus Danorum quoiidam arclii-
tidei et devotionis succum trah' ns, domestico ani-
matus exemplo, peregic vivere, et peregre mori
po Cliiiito Domino (iroposuit. Quapropter relicta
praecelsa diguitate, qua in terra bua siugulariter
pra^eminebat, Cisterciensis Ordinis habituiu in Cla-
ravalle suscepit, et de abundautia divitiarum sua-
ruin pauperum Christi inopiam largissime supple-
vit, sicque eorumdem pauperum nuinero pauper et
iase cousociatus, et in opiima conversationc vitani
suam consumraans, sepultusest in presbyterio ejus-
; cujus
ex hoc lueraoria in benedictioue crit Clara^vallensi-
bus in generatione et generatiunc. Tales itaque
personae lara sublimes honoribus, revcrenda' digui-
talibus, odore virtutum beatissirai Palris no^tri
Bernardi, sacri quoque Cislercieniis Ordiuis puri-
tate atlracti, imijroperium Chrisli cunctis ^Egy-
ptiorum pompis pra^ferentes, maluere sub disci-
plina Ordinis temporaliler potius macer.iri quam
impensis sibi favoribus et honoribus falsis aaier-
naliter cruciari.
CAPUT XXVII.
l)e nobili principe Gunnaro, poslea monacho Clarce-
vallis.
Nam et nobilissimus priuceps Gunnarus, judex
quondam et doiiiinus Sardiuiie detrachalis, cum
aliquando gralia oratiouis Sanctum Martinum Tu-
ronensem expetiisset, in reditu transiens per Cla-
ramvallem, el a beato Bernardo devote susceptus de
sahite quoque animae copioseadmonitus, conversioui
rainime consensii, licet Pater sanctus ipso prae-
seute et multum garrulante, caecuni quemdam illu-

1091 ADDIT. AD LIBROS DK VITA
minasset. Cui abeunti vir Domini
«Et;o quidem instanter pro tua conversione Domi-
num rogavi, scd ad pra^sens exaudiri noii merui. Et
nunc abire te palior, quia relinere nou licet iiivi-
tuin. Scias lamen lc liuc ileruin de Sardinia rever-
surum. Abiiteriioin palriam suani, sed verba quK
» sit, et insuper beneilictum fructum veniris sui ad
ex ore viri Dei auiiierat, incessanttr animum ejus
stimulahant, spirilu intus suggerente prophetiam,
quam lantus Proplieta sibi de se praedixissel, cas-
sari penitus non posse. Modico posse hinc elapso
lempore, cum nunliatum rsset ei
transisse de hoc niundo ad Patrcm, consternalus
est animo vehementer, arguens semeiipsum, et
poenitens valde quod ad ilUus praedicationem con-
versus non fuisset. Mox ergo igne illo, quem Domi-
nus miitii in corda electorum suorum, et vult
\eliementer accendi, lotus incanduit, nec omnino
moram lacere sustinens, primogeniliim tilium
suuin pro se in regno fuo principari constituit
ipse vero, dum adhuc quadrageiiarius essel, wtale
corporis ct anind vigore pra>pollens, reiicta Sardi-
nia, omnique tjloiia inundi spreta, pauper et humilis
ingrcssus est in Claram\ailem, ibique sub disciplina
susce|)ti Ordinis usque ad decrepitam aetatem, imo
usque ad niorlem perseveranter mililans, regnum
terrenum pro ccelrsti se commulasse gloriabalur.
CAPUT XXVIII.
Qualiter venerabilia abbas Sinion relicta abbatia
Claraviille pro/essus esi.
i7i
Vir venorabilis Simoii, (]uondani alibas Caziaci,
quod est non igijobile monasterium nigri Ordiiiis
monachorum, magno cordis aflectu beatum Bernar-
dum adco ut de consilio et voluntate ejus
diligibat,
tolus pendere videretur. Huic aulem desiderium
magnuin ineral, curam pasioralem deserere, et
fieri monachum in Claravalle. Verumtamnn
sanctus
Paler Bernardus sciens virtulem viri et graliam,
qua eommisso coenobio idoneus valde atque per-
neces^arius eiat, quainliu vixil iii cariie, nunquam
ei super hujusmodi petitione consensum pra'b>'re
voliiit. Quadiim igilur die dixil ad eum idem
abbas « Domine P.iter, pgo senex et pene decre-
: versu, quod diciiur, Dignus cst Agnus, qui occisus
pitus, faliscentibus in corpore membris, el iusuper
urgentibus morbis, jamque resolvi me seiitio. Quod
si cxlra Claramvallem delecero, erit milii dolor
inconsolabilis et irrecuperabile damnum. Unde
neccsse est ut vel nunc abire me jubeas, et satis-
facere votis meis, quia mors accelerans, moram
amplius facere me non permiltit. » Cui vir Dei
respondit i Mane in
: loco tuo et noli tiraere. Ego
securum te facio, quia morieris in Claravalle. »
Crerlidit homo sermonibus sancti, et mansit iiite-
riin in praelatione sua securior pluribus annis. Post
transitum vero beati viri, cum jam desiderii sui
siimulos nullo reprimenle tolerare nequirtt, di-
misso regimine Claramvallem se contulil, ubi eliim
magno Dei dono, magnoque miraculo septennium
supervivcns, mirabile prorsus in tali aetate vel in-
firmitaie, fervoris ac devolionis exeinplum nobis
omnibus in fine reliquil.
CAPUT XXIX.
De seniore qui Mariam capitnlo monacho-
vidit B.
rum
prifsidentem.
Quidam de seniorihus Clara^vallis vir religiosus
ac devotus, quadam vice, sicut ab ipsius ore audi-
vimus, vidit in \isione bealissimam Virginem ma-
Irem splendissimo vultu et hahilu capilulo mona-
chonim prcesidentem, qua> eliam in ipso caiiilulo
abbaiis locum tenere, rt ofHcinm gerere videbatur.
Ha^c vero benedictuiii fruclum ventris sui, parvu-
luni qui natus csl nobis, geslahat in gremio, lotus-
que conventus monacliorum circa eani residebat in
ordine suo. Porro senior qui haec vidcbat, niiraba-
lur atque jucundabatur valde in conspectu gloriosi
"pueruli speciosi pr;e filiis hominum,
•sacrae puerperae ; at reverberatis oculis propter lu-
;
S. BERNARDl. 1092
sic loculus esl : II minis claritalem, non
praevalebat in facies
satis
corum Cumque jam expleto capitulo
intendere.
solvendus essel ille coiivenlus, imperiosa Virgo
conversa ad seniorem illum, qui ad ejiis dexteram
sedebat, osculuni pacis ori ejus dignanter impres-
intuendum atque amplectenduni obtulit ei. Quo facto
convertens se ad alterum senem, qui ad sinislram
ejus sedebal, simililer osculala est illum et nihilo-
minus gaudium conlis sui ei ad intuendum praesen-
beatum viruni tavil. Tunc universi qui aderant monachi, coelesti
pace a senioribus illis hinc inde muiuala, de lantse
Reginae prsesenlia salutare Dei in gremio suo con-
fo\entis, in jubilum et laptitiam cordis laetali sunl,
sicque conventu illo solulo visio ab oculis intueutis
sublata est. Tantam vero devotionem de visionis
hujus dulcedine senior ille concepit, ut domum
capituli non csse aliud, nisi secrelarium Dei et
p poilam ca?li intelligeret ideoque quoties per ante
;
eamdem domum transire debebal, toties fere conlra
locum, in quo malrrm misericordia; cum adorando
filio suo residere conspexerat, inclinare solebat.
CAPUT XXX.
De qiiodam cui Dominus Jesus Christus
fratre.
cum
sanclo Joannc Erangelista apparuit.
Fraler quidam religiosus ac timens Deum, dum
proficiendi desiderio tlagrarel, et saiiclis medita-
ditionibus dio uoctuque vacaret beatissimuni Joan-
uem evangelistara prajcipuo diligebat alfectu in :
cujus etiam scriplura atque meraoria mira pasce-
balur devotione, studens ex dictis ejus sententias
taiiquam mala punica decerpere, quibus lectulum
conscientiae sua; stipatum, conira felorem viliorum
\iruilum odore retoverel. Factum est aulem qua-
dam vice in vigilia Oranjum Sandorum dum missa
in conventu celebraretur, ut iple stans in ordine
P suo in choro, pislillo vigilanlis soUicitudinis iin
morlariolo coruis ad susceptionem tanli lesti thy-
roiaina sacrre devolionis contereret. Cumquede more
legeretur Epislola illa de Apocalypsi, mira dulcedine
in eisdem verbis fruebatur. Tandein vero in ullimo
esf, acciperc virtutem ct divinitatem, el Ciclera
quse sequunlur {Apoc. v.) tota in ipso liquefacla csl
anima ejus igne divini amoris, lantaque jucundita-
tis aftluentia perfusus est, ut prse immensiiate laeli-
line seipsum vix caperel. Proinde totus in jubilum
pra?sentem cordis oculis intuens, et brachiis arden-
tis tidei et pielatis ampleetens. Dum vero adbuc
ihidem iia starei, et pitantia illa cadesti mentem
abunde reficerel, necdum
missa S0|ior Domini
finila
irruit super eum tenuis quidem, sed divina gratia
;
suavis. Slaiim namque prap-jentiam suam dignanter
exliiliuit dormienti, qui supradiclara jucunditatem
n infuderat vigilanli. Dominus Jesus Christus, cum
dilecto sibi apostolo Joanne, alloqiiens euradein
apostolum, audienle fralre, et dicens » Hanc ego :
revelationem duduni tihi ostendi, non propter te
solummodo, cui jam de mea virtuie et dilectione
certa cognitio, certaque fiducia ineral, sed inaxime
propler ca'Ieros, qui me siniililer diligiint, ut et ipsi
gloriam meam agnoscentes, fiduciam habeant in me.
In his verbis evigilans frater ille repletus est gaudio
magno, tnm propter indullam .sibi gratiam Domini-
cae visitationis el consolationis : lum propter ipsius
Domini altesiationeiii de verilate Apocalypsis, pro
eo maxirae, quia nollens audierat quosdam haereli-
cos eidem sancto lihro delraxisse, dicrntes eum a
beato Joanne aposlolo scriplum non esse.
Evolulis aulem poslea diebus circiler quindccim,
ciim supradicuis fraler pro peccaiis suis valde sol-
licilus, faciem Domini in confessione et quolidiana
cordis conlrilione prasvenire curarol, aslitit ei per
visum Domiinis Jesus Christus cum codem aposlolo
et ejusdem suo Joanne. Qui eiiam, ipso fralre audienle, prior
sic locutus est : « Si quis volueril a Domino perfe-
 : :

1093 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. 111. 1094

ctam indulgentiam consequi, oportet eum peccata « late et gralia perfusus est, ut se in paradiso Dei
sua instanter flendo ac poenitendo punire. » Respon- esse reputaret, et in jubilo cordis exsultansdiceret
dens autem Dominus alt « Quicunque volnerit ad-
: Domine Deus racus, en ista est vita a?teriia, quam
((

me pervcnire, oportct eum lioc ipsum ardenter de- proraisisti nobis. Et nunc si rcvclatis oculis bonum
siderare. » Postmodum autera die natalis ejusdem islud qiiod sentio est quoJ teneo.milii vidcre ac sem-
sancti Joannis, vidil in visione Dominum Jesum per habere liceret, jam gaudium meuin plennm at-
Ctirislum cum gloriosa malre sua qu.isi quoddam que perlectum essel. » Mox igitur imminente hora
palatium magnura intrare, in quo dicebatur esse cxitus monachi illius adolescentis pulsata est
parailisus. vero ingressis janua remansit aper-
Illis tabula, el convenicntibus fralribus, ut animain ip-
la. Curaque miraretur el secum cogitarel quare sius Domino coramcndarent, liberata est continuo
porta eadem rainime clauderetur, dictum est ei de corpore mortis hujus, et feierna hetitia subin-
« Hasc est janua vitae, qua?, ingresso per eam Domi- Iranle fugitab ea dolor ct gemitus. Credimus enim
no cum sua matre, non claudetur, sed cunciis tide- et pie contidimus quia non dcdignatus est eara in-
libus usque in diem judicii patebit. » troducere in requisin suam, qui propter eain ad
Quo audito gratulans et cxsultans, ait intra
ille terras descendere dignatus est, Jesus Clinstus Do-
se : ergo et uiihi patet adilus parailisi. Ingrediar minus noster. Dum autcni corpus ejus scpultur*
ergo lucum tabernacili admirabilis usque ad do- traderi^tur, alius quidam fraiei- bon* convcrsatio-
mum Dei. Quo cum introire coepisset, protinus ex- nis, revi_danlc Domiiio, api^rtis oculis, sicut ipse
cepit euni inenarrabilis jucundilas quaedam alque n proloslatus est nobis, vidit quasi quoddam ferelrum
"^
suavilas; qua cuiictos sensus ipsius peuetrans et de monuraento procedere et sursura in Klliera ten-
replens, nihil aliud ci pore, nihil aliud cogitare si- derc, Porro praediitu.s »ger ab fegritudine sua Do-
ncbat, nisi memorari misencordia' et jusliti* Dei mino miserante convaluit, et iis quae in obitu Iratris
solius. Iii hac ergo mira suavit.iiis dulcedme evigi- vidcrat ct audierat, seu etiam experiri raeruerat.
ians, adhuc in deliciis paradisi Dei se esse |iuta- niagnilice consolaUis, gratias egit Deo. Csteruni
bat ; sed coniinuo corrupiibilis viiae rautibus et sen- benedictioiiis illius suavilatem, quam velut manna
sibus vallatura se sentiens, tanlam telicilatem non- absconditum iu odore exiiiiio seu saporc prsslan-
ilum ad iVueiidum sibi collaiam, sed ad excitandum tissimo expenus erat, postmodum pcr annos plu-
in se coelestc disiderium, gustui tenuiter prreroga- rimos, non quidem conlinue, sed tamcn frequenter
tam essc, cognovit. His ct hujusmodi revelaiionibus alque copiose coiiseculus est, prout ille biMii'Tnus
frater illede lecto desidia', torporis et neglijientiie ex- ac suavis Spiritus, qui ubi, et qiiando el qu.intum
cus-us ardoredivinre charitatis vehemente riiillam-
et vult spiral, pauperi suo misericorditer inlundcro
matus, tanquani Issachar asinus tbrtis supposnit dignab.itiir. Nec modo pcr soinnium, aut per exces-
humerum ad portandum indeclinabililor onus pieni- sum menlis, sopitis vel attonilis sensibus corpo-
tentias, ut requiem quam viderat adipisci mereretur. ris, ut in illa forsitan agonia, contigerat, sed c orpore
CAPUT XXXI. vigilanle sensuquc vigento, orando, psallemlo, le-
De fratre, qni vidit Dominum Jesum Christum tn geiido, seuquiilpiam aliud agcndo, eamdem suavi-
exitu cujusdam fratris de cieto dcscendere. p tatis gratiam divinilus sentiebat. Quam dives el
Monachum quemdam de collegio Claraevallis, spi- " liberalis es in misericordia tua, Doiiiine, oiimibus
ritualera et bonis raoribu^ pollentera, Dominus, se- invocantibus te, cunctis quaerentibus noiien tuum,
cundum quod in Apocalypsi ait Ego quos amo, : pusillis et magnis, abscondens giistum internae sua-
arguo et casligo {Apoc. 3). ad decoquendam in eo vitalis et dulcedinis ab his qui s.ipientes et m.igni
scoriam peccaii gravissinia valeludinc quadam vice sunt in oculis suis, et revdans cum parvulis tuis,
laborare permisit. Sed antequam ad diem criticum qui omnia, quae hujus mundi siint, arbitrantur ut
pervenissei, divino nuturaptus esl in quenidam ex- stercora, ut te in dulcediue tua lucrifaciant t

cessum menlis, et diraidium fere noclis spatium

quasi exlra se fuit; raulta videns et audiens quse CAPUT XXXII.
nunc replicare nostri proposili non est. Eidem vero
DeviroDei Bosonc, qui in e.titu cujusdam fratrts
nocte delunctus est ibi religiosus quidam adole-
angelorum concenttis audiuit.
scens, mirse mansiietudinis et paiientiae monachus,
qui languore raaximo cruciatus quam plurimis an- Non piitamus silentio praetereundum esse viram
nis, durum ac diuturnum mariyrium duxit. Hic venerabilcm Bosonera; genere et moribus insignem.
itaquc raoriens, et tlatum novissimuin diutius tra- Hic nnus de primogenitis filiis, quos beatissimus
hens, prae acerbitale doloris crebros geniitus plan- Paler Bernardus in Ghrislo per Evangclium genuil,
gendo emiitebai. Porro praediclus aiger, cum eum saiis in sua noldli conversatione monstrabat quam
plangentem audiret, dicebat intra se « Planctus n rcgia raamilla
: lactaius, et quam castae disciplinse
'^
iste citiusconvertetur in canticum, et doloris istius rudimeniis ab initio fuerat imbutus. Hic homo p.i-
extrema jam nunc occupabit gaudiumsempiternum.» liens et filius p.icis ita bcnignus, iia mansuotus
Cum hsec et his similia cogiiaret, en quasi persona omiiibus apjiarebat, iit nunquam aliquis nostrum
quseiJam invisibilis ante lectum ejus assistens, ac eum viderit iratum seu turbatura, sed inter advcrsa
diuiissime commonens, ad singulos fere plancius, et prospera immobilis flde slans, Iranquillo semper
quos ille moriens emiltebat, mirabili atque inexperta animo durabat. Qui duni jam ad decrcpitam perve-
quadera fragrantia ac suavitate nares ejus et fauces nisset aetatcm, et ita viribus esset desliiutus, ul
uberius indulcorabat. Tunc vero sentiebat quasi ctiam sustentante
b.iculo vix incedere posset,
coelestem quaradam virtutem sensibiliter ac mani- nunquam tamen oiio induigere, nunquam corpori
feste in semetipso iniroeuntem, et penetralia cordis quiotem impendcre acquiescebat, sed variis iflud
ejus suavissime perungentom. Gumque hac mirabili laborum exercitiis spiritui servire cogebit. Iste
unctione recreatus ct totus quodammodo renovatus vcro venerabilis vir, dum aliquando secretius
fuisset, ecce repente apparuit ei apertura qua;dam colloqueremur, et dc quorunidam fralrum pia
in coelo, per quam videbatur sibi quasi usque ad ac desiderabili dormilione, quam sa-pius nos
teriium coelum oculorum aciem intendere. Et facta vidisse conligerat, mutua collatione invicera pa-
est in auribus ejus vox clamans de excelso, et di- scercmur, protestatus esl nobis quia in exiui cujus-
,
c<ns f Sileat
: omnis terra, discedat omnis mali- dam religiosi fratris bcalorum spirituum clioros
gnitas, Christus venit. > In ipsa hora visum Bst ei audierit, suavi melodia in aere modulantes, at-
quod Dominus Jesus Christus paupcrum et humi- que ipsius defuncti animam ad aeternaj bealitu-
lium consolator de coelo descenderel, ac totam do- dinis requiem cum gaudio deferentes. Qui quanto
nium illam sua benedictione repleret. Ipse vero sablimius ascendebani, tanto magis eorum voces
frater, cui h;ec videre concessum est, tanta alacri- inferius rarescebant, quousque lameu coelo recepii,
.1095 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1096

audiri rninime potueruni. Cumque et ipse

ullra nissimum ibidem adesse nullomodo dubitaremus.
bealus senex, vocante se Deo in pace, in idipsum Nunquam cnim in aliquo moriente vel mortuo talem
vpIuI obdormipns spirilum lanla sereni-
i-misisspl, lran6l'ormati vullus claiilatem aspeximus. Quapropter
late et gratia subito tarnquc miraculi qua-
relulsit, universi graiias agenles Deo, coiimiendationis exse-
dam immutalione (aciespjusglorificataapparuit,ul de- quias et olficium tanlo alacrius persolvinius, quanto
volione omnium atlestante, bealorum spirituum ae ipsius gloriticalione per tara mirabile signum cer-
prsesentiam aique ipsius Dei nostri respectum sere- liores esse meruiraus.

DISTINCTIO QUARTA.
De aliis monachis, ac etiam conversis, el novitiis Clarsevaliis.

CAPUT PRIMUM p cum indigenlibus cunctis cum fervore cbarilatis

operam impenderet, se solum ab hiijus-
curationis
De Alquirino monacho, quem Dominus Jesus modi cura excipiebal. Licet enim valetndinarius
morie.ntem visilavit. tssel ac debilis curpore, nunquam lamen acquievit
Fuit in camobii) ClarKvallis monaclius qiiidam carnalein sibimet impendcre medicinam, sed lotum
professioni sua3 moium iniegritale concordans, Al- so Doo commitiehat, quoniain ipsi cura est dc nobis
quiiinus nomine, vir leligiosus atque spirituaiis, (/ Petr. v). Sciebat nimirum virtutes anima' iii cor-
sobrius in viclu, Iiumilis in vestilu, et durus ad- poiis infirmitate perlici \ll Cor. xu), nec posse mo-
modum castigator corporis sui. Ita namque cir- njchum spiriluales a Domino consolationes perci-
cumcisus ac teinpcrans erat in iis qy.«i ad u>um pere, qui contolatiunculas carnis suk tenere solli-
corporis periinere videbantur, ut umui voluptate et citus, gustare tt videre negligit quoniam stiavis-
vanitate depulsa, ipsis necessariis eliam parcissime est Dominus. Cursu iiajue viia; sua- laudabiliter pe-
uleretur, licel occasio certuni liraitem excedcudi se racto, cum j:im trrapus instaret, quo pro laboribus
ei frequenter ingercret. Erat enim perilus in arle et saneta' pietatis operibus »ternam nicrcedem
mediciua', et quamvis magnales et nobiles terras acciperet, infirniilatc correptus ad extrcma pervc-
operam ejus inccssauler expeterenl, et invilum et uit. Cumquc venerabilis abbas Pontius, cujus supra
reniientem pcr diversa loca dislraherent. ipse ta- mcmiiiimus, ad eum giatia visitationis veuisset,
men super egenos el pauperes niagis inlelligens, quaesivit ab eo quid agerei, vel quomodo se haberct.
oranimodam eorum curatiuui sollicitudinera impen- p Ille vero respondit : « Benc, cbarissi le Pater,
debal. Nec niodo ipsorum .egritudiiies li\oresque " bene onmiiio agitur necuni, quia vadens vado ad
curabat, sed et languiutium putridas carnes et Dominum meum. Quid crgo, inquil, corpora- —
saiiie drfluentia racmbra lU (lignanlcr, ita diligen- )eni molostiam a;gre non toleras, el mortis angu-
ter propriis raanibus coulrectaLiat, ut Cliristi vul- stias nou formidas ? Ego, inquil, omnia Iran- —
ncra tovcre putarelur. Et vere siceral. Totum cnim quilla, omnia la^ta cousidero, quia y^tm prajveulus
pro Chrislo facicb.il, cl lotum sibi Chiislus impu- sum a Domino in benedictionibus dulcedinis, quae
tabat, qui miscricoruia' opcra sectanlibus in tine oii.nem milii maTorem a corde, et omnem pene
diclurusest Iiiftrmus fui, et visilasli me (Matth.
: dolurem a corpore lulii. » Respondens itaque abbas
xxv). Uiidc et ipse Doininus lainulum suum secrelis dixit ei « Obsecro te, dilectc mi frater, ut propter
:

consolationibus sicpius visitabal, et ad opus miui- Deuni dicas nobis ad aBdificationera uosiram, si
sterii hujus niirabihlcr incitabal. (Juadam igitur tibi divinitus aiiquid cst revelatura. » Tunc ait iili :

vice vidit hujusmodi visioncm in Claravalle. Im- " Mudo autcquam huc intrassetis, apparuil niihi,
primis audivit quasi quemdam pra;cursorem coele- Iicet misero ct indigno, Dorainus Jcsus Christus,
siem prsBconaria voceclamanlem ei dicenlem « Ec- : qui propilio ac sereno vultu me intueiis, ac signa
ce Christus venit : Surgite et occurrile obviani Sal- beatissima; passionis sua; ostendcns, ait : Ecce
valori. » Cumque onmescerlatim ad videndumDorai- peccala tua deleta s'int a facie mea. Veni ergo
nara properarcnl, lunc el ipse cucurrit et stctil in securus, \eni et vide, ac deosculare vulnera mea
ostio clauslri, pcr quod venturus csse sperabatur. qua; tantum dilexisli ct loties confovisti. Tali ergo
Itaque, ingredicnle Domino, accessit el adoravit i . promissione firmalus, jam mori non timeo, quia
eura, flagilansul accipcret benedictionem el mise- '
' reposila est liKcspes mea in sinu meo (Job. xix). Et
ricordiam a Deo salutari suo (Psal. xxiii). Qua per- sciiote quia proxima nocte (erat aulem vigilia beati
cepta tccpit eum atientius intueri, ei iiiiro pietatis Marlini) niigraturus sum, dum opus Dci celebrabi
alTeciu compatiebaiur illi. Siquidcm apparebat ei tur in ecclesia, et tali hora. » Defunclus est crgo
veluti dolens ct infirnms, coulixus clavis et lancoa eadem nocte et eodem tcinpoie quo pra:dixeral :

perloralus, ac si eadcm hora dc cruce depositus
esscl, ita ut sanguis ubertiin dc plaj^is reccnlibus
emanaret. Porro ipse Dominus lintcolos mundos,
quasi corporalia tenens, eisdcm vulncribus inipri-
mebat, ct cruore deterso in lcrram projicicbat eos.
Quos fraterille cum surama veucratioiic recoUigens,
ac mulla devotione deosculans, quasi redemptio-
nem animiB sua; in siuu suo repositos conserva-
janique, ul vcre confidimus, rcquicscit a laboribus
suis (Apoc. xiv) ; et lanquam columba super nivcm
dealbata nidifical in foraminibus petne {Cant. ii),
id esl sacratissima Cbristi Domini vuluera comple-
clendo adorat, qui esl super omnia Deus benedictus
in sa;cula. Amen.
CAPUT II.

bat. Defratre mirabUem gratiam compunctionis haben'

His hujusmodi revelalionibus frequcnter a
et te, qucm Dominus magnifice consolatus est.

Domino non ccssavit usque in finem ope-

recrcalus, Fiater quidain de eodem monasterio, duin pro
rari bonum ad omnes, maxirae autem ad pere- peccalissuis, quibus Deum nimis olfenderat, pavi-
grinos pauperes »grotantes. Quam vero rigidus
et dus el anxius tota die contristatus ingrederetur,
in poenitentiaservanda, quamque dislrictus casti- tleiibus ct lamcniis fincm iniponere recusabal,
galor corporis sui fuerit, ex hoc satis apparet quod sciens niniirum coufessionem oris ahsque contri-
 1097 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
lione cordis ad pronicrendam veninm minus suffi-
cientem coram Deo jndiciri. Cumqne volumen ti-
moris Dei, in quo scripta? sunl lamentationes et v;e
(Eiech.u\ saluliri amaritudine ventrem conscicn-
lia? ejus aliquandiu amarica^^set (Ajwc. \), divma
tandcm aspirante gratia, mi^mbrana cliarilatis Di'i,
in qua scrijjtum est carmcn, tacla est in devotiono
cordis ejus, tanquam mel dulcis (Excch. iii). Ccepit
uamque jam priuiitias quasdam laborum suorum
pra>gustare, ct experimento discere quoniam sacri-
ticium siiinliis conlriti et humiliali Dciis non despi-
•cil iPsnt. l). Nam cum amariuidine, quam
in tanla
pra^diximus, contmue conversaretur, nocte quadara
vidit in visicine Dominum Jcsum C'instura, lan-
quam sacerdotalibiis ornamcniis indutum, et mis-
sam celcbrantem. yuoties vero juxta ritum sacri-
ticii se ad populum convertebat, tollfns in manibus
suis calicem de altari, cuuclis qiii ader.int, viden-
dum offcrebat. Porro in ipso caliuc nihil aliud erat,
nisi tantummodo lacrymaj, quibiis beata MariaMag-
ilalene pedes ejus in domo Siniouis tlendo el poeni-
tendo rigavorat. Cumque praedictiis frater secus
pedes Domini posiius ista videiet; percunctatus est
eum, dicens « Obsecro, Domine, ut quid ostcndis
: simum in ore teneret. Seiiuenti vero Dominica,
nobis calicem istum, cum lacrymis, quae in eo
sunt? » —
c Ut vidcanl, inquit, et sciant universi
quantum raihi placet contritio cordis, et poenitentiae
luctus, qui ad exemplum pcenitentia; tandiu servavi
lacryraas hujus peccatricis ad pedes raeos llentis et
pcenitentis. » Quauto igitur di\ina3 m.ijestati accep-
tabilioresesse lacrymas poenitentiai didiccrat, tanto
magisini itabatur et intlaramabatur iu ipso spiritus
ejus, ila ut logendo, psallendo, meditando, nihil
aliud quffrerel, nihil aliud inlenderet, nisi ut men-
tem ad lamenia forraaret, et compunctionis gratiam
in se excitaret, sciens quoniam rcgnuin cteloruin
vim patitur, et violeiiti talibus armis diripiuiit illud
(Matth. XI). Addidit autera Dominus adhuc conso-
lari servum snura, qui malorumsuorum pnemtuiine
in frixorio disciplinaj continuc macorabatur. Vi.lit
namque in visu noctis, se (|uasi in lacu profundis-
simo tlurtuanlem ac periclitantem.
Ciimque jam evadeudi spes nuHa esset, en suhito
adfuit adjutor in oppoitunitaiibus Dominus Jcsus
Chiistus, nudis pedihus amb.ilans super aquas. Qui
cum ad cum venisset, extraclum de aquis dignauter
levavit miserum iu sinum suum, ac posuit in prato
jacnndissiraa viriditate amoeno. Considerans aulem
fraier ille lanise dignationis gratiam, procidit ad
pedes Domini Jcsu, et prre iramensitate hBtitiie gcs-
liens animo, coepit insatiabili pieiatis desiderio sihi
a-tringere el deosculari pia vestigia Salvatoris.
Cumque evigilasset, sagaci discussione visionem
examinans, lacum, in quo demersus fuerat, profun-
dum vitiorum, sinum gralia' in quem diguauter lc-
vatus est, rcmissionem indulgcnti», pratum flori-
duin, iii quo transpositus est, «ternie quielis viridi-
latem intcrpreiaius est Et propterea toia mente
: et quse emendare debuerant, dum exasperant, exul-
conversus ad Dominum, tanquara pra-lerili labores
ipsius parvi fuissent, in anteriora se extendere
coepit, jejuniis, vigiliis, et oralionibus continuis,
lacrymis et gemitibus inenarrabilibus a Domino
postulans, quatenus indulgentiie ipsius largitatem
in visionis imagine sihi prajosleusam, duce gratin,
in rci veritale experiri mereretur, etulhoc ei aliqui-
bus indiciis divina pietas insinuare dignaretur do-
mmus vero virtutum omnium iJislributor et earum
moderator, eura laboranlem continue in gomiiu
Ruo, et panem doloris assidue comedeniem conso-
lari decerneret , quadam nocte desiderio quo supra
dixiinus valide affeclus trairum vigiliis intorerat.
Et ecce subiio psallenset orans venit in menlis ex-
cessum. Et vidit, el ecccpersona qua^dam novacu-
lam acutam ci quasi insensibilem leviter ac suavitcr
ducens per capul ipsius, in raomento, in iclu oculi,
veluti rasit ei barbam, coUum et coronam, diviiiae
Patrol. GLXXXV.
- DIST. IV. 1098
a indulgenti;e bonitatem signo hoc tlenti et suspiranti
declarans. Verumiamen paucos pi'os in uno tcm-
pore detVrens, quotidianarum, ut roor, negligentia-
rum, sine quihus vita ista non ducitur, nanura de-
notavit. His ct huju^^modi consolationibus idem
frater siepius relevalus, inspirante Domino, didicit
in s|)e veniae respirare, et de porceplis beneliciis
gralias agens ad ampliora suspirare. felix humi-
litas piienitpntiumo bcata spes peccata sua per-
!
fecte plangeutium, quam polens os apud Omnipo-
lentem! quam famule vincisinvincibilem! quam cito
tremcndum Judicem convertis in piissimum patreiii,
tanto dulcius altissimara a-ternae munditiK jucundi-
titem perccptura, quanlo nunc prolundius in des-
censu Jordanis a lepra viiiorum mundari consenseris'
CAPUT IH.
De monacho, cui eucharistia mirabilis saporis
graliain priestabat.
n Frater quidam in sacra; roligionis ohservantia fer-
veus et sollicitus, diiin aliquando die Dominico, se-
cundum consuetiidinem Ordinis, corpori et san-
guini Christi parlicipasset, visum est illi tiinc et
per totam deinceps diem quod favura mellis dulcis-
dum similiter eucharisliam percepisset, per conli-
nuum triduum similera experliis est gratiam. Tertia
quoque Dominica, diiin divinam nihilomimis alimo-
iiiam reaccepisset, totajara hchdomada semel indul-
lam suavilatem senlire promeruit. Ex tunc ergo et
rieince|is hanc panis vitas dulredinem mullipliciter
et niulto terapore sensit, modo rarius, et raodo cro-
briiis, proiit dator gratui? SpinUis Sanctus pauperi
suo concedere dignatus est. Factum est autem ut
aliquando quempiara de amicis snis pro culpa sua
objurgans, juslie invcctionis mensuram supra mo-
dum excederet, nec tamen antequam divinorum sa-
p cramcntoruni munus ab altari sumeret, exaspera-
tam fratris conscientiam per satisfactionern lonire
ciiravit. Unde factum est ut, hostiam paciticam,
fratre nccdum pacificato, percipero pra;suraens, pro
niellea spiritualis suavitatis dulcedine, qua aniea
retici et recreari consueverat, super fel et ahsyn-
thium amarissiraa amaritudine fauces suas infectas
tremehundus horrerot. Quocirca reatum suum quan-
tocius ad meraoriam reduoens, et pro culpa niinus
discret» invectionis huraillima satisfaciione poeni-
tcnliara agens, apostolicam illam senlentiam do ca3-
tero sollicitiiis observare curavit, in qua ait :Vos
qui spirituales estis,hujusmodiinstruite in spiritii
lcnitatis (Galat. vi). Attendant, quajso, istud exem-
pliiui, quiciiuque a'raulatores Ordinis sunt, quicun-
que zelo juslitiae accensi ,fervent spiritu. Attcn-
dant,inquam, et cautius ohservent, ne forte modura
justie correptionis in arma verlant furoris, ct emen-
rj dationis poculum, quod fratrihus propinare conan-
tur, tam sihi quam aliis, pro indiscretione in per-
niciem trahant, dum et seipsos per irain dilaniant,
cerant, et ad excusandas excusationes in peccatis
prorumpere compcllunt.
CAPUT IV.
De nionacho multa dcemonum certamina perpesso,
qui Dominum Jesum Christuin videre meridt.
Ad conlutandam pigritiam et excitandam devotio-
neni nosiram unum de bellaioribus proferemus in
medium, qui in coenobio ClariEvallis ab adolcscen-
tia sua usque ad decrepitam ietatem suh monasticae
disciplina^ jugo desudins, tam multiplicia et acer-
rima diBmoiium certamina perpessus est, ul nisi
Spiritus adjuvissel inlirmilatem ipsius, tanlara lar-
valiuni umhrarum malitiam caro et sanguis susti-
nern nequaquara potuisset. Hic itaque in omni san-
ctitato et justitia Dommo serviens, el corporis inle-
gritatcra magno Dei munore a matris utero conser-
vavit, cui et Dominus in testimonium gemina; pu-
ritatismuUa de secretis coeleslibus revelare digna-
35
 1099 ADDIT. AD LIBROS DE VITA. S BERNARDl.
tus cst. Quadam igilur vice dum diutius protelaiis
vigiliis in quodam diversoiio solus oraret, inhorru-
erunt subito pili carnis ejus, et prseter solituin tur-
bari cmpit a facie nocturni. El ecce turba daemonum
glonieratim per ostium irruens, et quasi se invicom
a multitudine introeuntium comprimens, tolarn do-
mum implevit, ita ut undique perstrepens, ipsum
quoque orantem hinc inde converterel. Quod ubiille
persensil, signo crucis armatus, crebras ve-
illico
nias petere coepil, et beat;e Virginis salutatione eos
exturbavit. Nocte vero sequenti cum eumdem lo-
cum orationis gralia repetitset, ccce iterum con-
trarJK potestales in impetu furori accelerantes, do-
micilii parietein lapideura iia validissimc percusse-
runt, quomodo percutit aries ad murum applica-
tus, ita ut domum tolam quaterent. Cumque vir Dei
levaret oculos suos contra fenestram magnam in
eodem pariete apertam, in ea vidit consistere d*-
monem quemdam pennaium, ad instar gryphi aut
'
struthionis, qui ei minaciter
' '
•..--•
imminebat, quasi mox
ruiturus in eum atque devoraturus. Quo viso, raa-
chinamenta dsmonis animadvertit ; et invocato Sal-
vatoris nomine, efferato prodigio signum crucis op-
posuit, ae fugavit. Multa ejusmodi ludibria atque
certamina passus mullo tempore, ftrire et referire
non destitil luclator egregius, jugi intontione contra
spiritualcs nequilias Iucta'mpn sine ftedere exercens.
Accepit auiem hanc graliara spiritualem a Domino
quam perpauci homines assequuntur. Nam quoties
voluisset, intentis luminibus in aere solitus erat vi-
dere corporis oculis per diem globos da^moniormn
stipatis agminibus passim ubique vagaotium, quo-
rum tanta est infinitas, ut pr;B imraeositate a'sti-
mivri non valoot. Qui cum multiformiter soleant ap-
parere, una taraen csl forma, vel polius informitas,
in qua frequentius eosiiem conspicabatur. Igitur sc-
cundum corporis lineamonta monslruosi homines
esse videntur, statura giuantes, colore iEthiopos,
agilitaie angues, leones ferocitale, capitibus grossis
atque turgidis, ventribus prominentcs, corporibus
curti atque gibbosi sunt, colla quoquc producta ha-
bent, et exilia brachia, nihilominus et crura lon-
gissima pra^forunt. Quando autem alicubi in aere
sistunt, lunc eorum corpora membratim dlscernun-
tur. Quando vero discursu gyrovago huc illucque
vagantur, tunc nihil ex eis, nisi tantum larvales
umbra^ et tiirbidi glomcres deprohenduntur. Poiro
serenis diobus, quando sol in virtute sua luces, tunc
visiones luijusmodi freqiientius cernere soletiat ct
clarius discernere.
Huic vcnerabili viro beatus Augustinus eximius
Ecclesia: doctor quodam tcmpore per visionem ap-
paruit, ducens illum per innumera loca pionarum
usquead ipsum putei geliennalis ingressum, in qucm
ex alto prospiciens, tremeintibus membris, ei pal-
pilantc anima praj tiinore intolerabili, vidit iliam
tartarcaj abyasi voraginera plenain clamoribus lior-
rendis, atque exsecraudis ululatibus raiserorum vi-
ventium semper in igne devorante, quibus est mors
ainarissima, mors omnium pessima, mori scilicet
non posse. Inde rcflexo gradu eductum de loco lior-
roris et tenebrarum, iranslulit ad rcgionemfeliciiim
gaudiorura, ostendens ei lucifiuas scdes ct mansio-
nes beatissiniarum animarum, ubi corporibus exut;c,
vita incorruptibili vivebant, atque in paco Chrisli,
qua; exsuperat seusum, regenerationem corporum
suorum exspectantes, felicissime quiesccbani. Tunc
ait illi sanctus Augustinus » Eccc vidisti fines ul-
: die pra-parabantiir cihiet alia neccssaria ad se-
limos boni et mali. Elige, quod bonum est in oculis
tiiis. Si viam justitia', qua' in libris meis copiose
digcsta est, tcnere decrovcris, portioncm accipics
in lorra viventium cum omnibus istis. Si vero post
concupiscentias luas ire vokieris, in gladio nuiiie-
raudus escum iis quos vidisli, terribili quidem, sed
jiisto Dci judicio projoclos iii analhcm:i oblivionis.
Finita itaquo visione, cum fuissel ad se rcvcrsus
1100
homo, totus infrcmuit, totus vehementer inhorruit,
duplici nimirum constrictus articulo, tum ne beaio-
rum gloriam amitleret, tum etiam ne poenam repro-
borum incurrerel. Ex tunc veio ct deinceps, coepit
beatissimum doclorem Auguslinum dulcius amare,
et dicta illius sapidius ruminare. Contigit aulem
aliquando ut infirmaretur in Domo-Dei, quae estAb-
batia Ordinis Cisterciensis, sita in pago Bituricensi.
Porro ibidL'm tunc fegrotavitad mortem frater qui-
dam honesiae' conversationis. Qui cum jam in area
positus esset, casu accidil ut infirmariis absentibus
spirilura exhalaret. Pra^dictus vero fraler, cum ibi-
dem in stratu suo recubans gravi corporis molestia
langueret, revelante sibi Dommo vidit manifesle cor-
poreis oculis animam illam longo tractu a corpore
exeuntem, et quasi fumnm incensi de thuribuio
procedentem. Qus cum tota fuisset egressa, collc-
gil se iii unum globum, et stetit supra corpus ia
aere suspensa, altitudine quatuor aut quinque cu-
g
bitorum. Erat autem species ejus tanquam nubecu-
la condensa alque perspicui; et quasi ad mensuram
unius modii oppansa. Mansit ergo ibidem immobilis;
usquequo fraterriis orationibus cumitata, et sacer-
dotali commondalione munita, periculosi atque
ignoti itineris ducalum accipere raereretur. Quod cum
frater ille videret, sonitu et voce qua potuit, inlir-
marios evocavit. Qui protinus accelerantes, tabulam
defunctorum pulsaverunt, ei fratres ad exsequias
concurrerunl. Praesente vero conventu cum cruce el
aqua benedicla, cumjam sacerdotalis commendatio
esset initiata, lunc anima illa quasi secura proces-
sit, et nebula illa qu;e videbatur, evanuit. Alio quo-
que terapore accidit ul prajfatus vir Dei die Domi-
uica divinis interesset officiis in Ecclesia quadam
parocbiali. Dicta itaque offerenda, cura jam mi-
nistralio panis et vini aqua raixti sacr;e fuisset
j
mens.^e imposila, protinus apparuit ei Dominus Je-
sus, stans super eanidem aram in forma parvuli praj
filiishominum speciosi, ita manifeste alque morose,
ut usque ad consummationcm sacrificii ipsa prope-
niodum visio perseveraret. Verumtaraeu presbyter
cjusdem loci, qui niissam celebrabat, liomo inlion-
esta'vita!, alquellagitiosus erat. Quamdiu ergosacer-
dos ille, seu fidelium oblatiooes recipiendo, seuser-
monem, utindie feslo fieri solet, ad populum pro-
ferendo, seu aliquid aliud facieudo, dorsum ad al-
tare habebat, tandiu sanctus iiifans ante calicem
stabat. Quandiu vero sacerdos ad sacramentum f,i-
ciem tonebat, landiusauctus ille jjuerulus, lanquam
immuudum prcsbylcri halituiu exhorrens, longo rc-
motus ab eo, post calicem consistebat. Quod cum
fratcr illo conspicorel, compuncti;s est vehementer,
et totus in lacrymas resolulus, ita ut inundaiio la-
crymarum a contuitu dulcissimi Redomptoris ocu-
lorum ejus aciem intenlum prajpediret. Completa
auiera revelatione, glorificavit Dcum, qui sibi talia
dignatus esl demonslrare. El vere cognovit quod
distantia raeritorum minime faciat discrcpantiam
saTificiorum, quoniam sacraraenti efftctus nulla-
lenus constat ex virtuie et nierito sacerdotis; sed
ex institutione et gratia Salvatoris.
CAPUT V.
De semore,cuiDomiinisJesus in die Parasceves viiji-
lanliapparuit .Per l'(trasceven liocloco inlelliyitiir
dies,(juo memoria passionis Chrisli in Ecclesia cc-
lcliralur. Apud Judivos enim qua-libct feria se.rta
l'arasccve aicebalur, id est pra;paralio; quia illo
tjuentcm diem Sabbali, quo ncc cibos coquere, nec
alitjuid hujusmodi fticere licebat. Quia ergo
Christus in parasceve Paschtv crucfi.rus cst, dies
passioiiis ejus parasceve appcllalur. yee enim ec-
clcsiaslici viri dies idolorum nominibus vocant,tit
solentprofani, qui tlies Miiriis, Jovis, Vcncris, elc,
vclul cthnici, tlicunl.
Monachus quidara preefati monaslerii, religione

1101 EXORDIUM MAGINUM CISTERC.
pariler et setale proveclus, dum aliquando die san-
cto Parasceves sederet in claustro, librum ante se
habcns, apparuit ei Dominus Jesus Christus, mani-
bus et pedibus in cruce expansis, acsi eadem liora
fuissel crucifixus. QuEe scilicel visio felicissiraa,
quamvis brcvis et bcne momentanea fuerit, adeo
tamen manifesta alque elficax exstitit, ut visionis
ipsias devota memoria de corde videntis ullerius
deleri non potuerit. Sicut enim qui camino ignito
oleuin injicil, lolum llammescere facit sic gratia
revelationis hujus prsecordia senis ilhus longo san-
clae couversationis usu ignita, sacri desiderii flam-
ma peramplius ei perfectius illuslravit unde et : disponerct, reddilus, agros censusque locaret, sed
ascensiones in corde suo disponens, de virlule in
virtutem proficiens, quadragesimum, ni fallor, in
Ordlne supergressus estannum, tanderaque corrup-
libilis carnis onere deposito videre meruit, non in
imagine infirmilatis, sicut anlea, sed in gloria ma-
jestatis Deum deorum in Sion.
CAPUT VI.
Quam misencorditer Dominus quemdam clericum
ut convertereiur admonuit.
Ineffabilis Deus, et ineffabilia opera ejus. Quis
enimdigne effari queat quam mirabilis sit in
suis, quam miris et multiplicibus modis in tempore
V0C(t quos ab ffiterno pr;escivit, pr;edestinavit
et
conformes fieri imaginis Filii sui, ut eiiam uon-
ita
nullos ex iis qui per flagitia in massa perdilionis
penitus absorbendi videbanlur, potenti virtute
eruens, tiansferat in regnum claritalis ejusdem di-
sui? Oe quoruin numcro clericum quem-
lecli Filii
darajuvenem, divitem, nobilem, s»culo prona in-
tentione deditum, de voragine vohiptalura palerna
castigatione clementer eripiens, docuit non sperare
in iacerlo divitiarum, nec lubric» ;etalis petulan-
liam sequi, sed per duros labores pcenilentiie ad ve-
ras divitias aHernaj vitfe pervenire. Hic ilaque deli-
catus adolescens adveriere nolens, ideo ferias cleri-
cis a sanclis Patribus institulas, ut vacarent et vi-
derent quoniani Dorainus ipse est Deus, nonut sca-
cis aul aleis, seu quibuslibet diaboUcis nugis inlen-
deront, solebat Irequenter cum coaevis ct sodalibus
suis, spectaculis et luilisvariis diem perdere. Qua-
dam igilur vice cum ad aliquara domum jocaiidi
causa multi confluerent, ut theatricis plausibus et
nugis diem ipsum solito more consumcrent, accessil
etiam illue prEelaius adolescens, ut et ipse pasceret
hfedos suos de spectaculo vanitatis. Erant autem il-
lic aleatores quidam cum aleis ludenies quos utmc-
llus ex alto prospiccrel, super monsam ibidem po-
sitam pronus accubabat. El ecce facta est super eura
subito quasi manus hominis, ipsum invisibili fla-
gello diutius ca-dens, quje caput illius et huraerus
ac dorsum tolum veluti pilo desuper feriente crc-
bris ictibus tundebat. Ipse vero jacebat iramobilis,
quid facerel, quo se verteret ignorans. Volebat pr;B
nimia doloris angustia in vccem clamoris et plan-
cius erumpere, sed prfe pudore, propter frequentiam
circumstrepentis populi non ausus, ne velul insanus
repularetur, molestiam verberum asgerrime fere-
pal. In seraetipsum vero reversus, et mortem quasi
jam immineniem pras oculis habens, arguebat se ia
conspectu Domini, gemens in amaritudine aniniie
suae, et dicens « Eia mihi,
: Domine Deus meus
Nuncinvenerunt me peccata mea etecce jam mo-
: ad probationera admitti. Qui dum adhuc ibidem no-
rior, et ad inferos cum dolore descendo, carens poa-
nitentiae fructu. Pater misericordiarum, Doraine
Deus meus, si rcspiciens videris affliciionem pec-
catoris in angustia constituti, et me, licet indignum,
de praesenli periculo misericorditer eripueris, pro-
mitlo, voveo, spondeo quoniam non ero ingratus
heneficiis tuis, sed conlinuo sprctis cunctis qu:e
sunt mundi, servum me tibi tradam sempiternum. »
Dum ha;c et similia in corde coram Doniinoloque-
reiur, facta esl vox ad ipsum dicens Si Glaram-
: speclaret.
Vallem conversionis graiia adire volueris, et in ani-
;
— DIST. IV. 1102
ii ma et in corporo salvus eris. Ad quam vocem re-
spirans et a Doinino se visitalum inlelligens, illico
respondit c En trado
: me servum Deo, el domui
Claiie-Vallis. » .\dhuc eadem verba in corde volve-
bat, cum mox recedenle tlagello, tolus etiam dolor
evanuit. Scntiens autein factam in se raisericordiam,
continuo non acquievil carni et sanguini ; et si ita
manuiu fuisset, ne unius quidem ho-
equitatiira ad
ra;morulam sustinuisset, quin incontincnti votura
quod voverat persolveret. Neque cnim carnalem
illam cogitationem admisil, ut domum rediret, pa-
rentes et amicos consuleret domum familiamque
omnia ha>c abrumpens polius quam solvens, et cua-
cla h;ec [>ropler Christum arbilralus ut stercora,
eadem die comparata equitatura, in crastinuni sum-
mo mane iter arripuit, a facie sajculi, tanquam a
facie leonis fugiens, ut maneret in sohtudine. Fer-
o ventissimo itaque desiderio venieus ad solutioncm
° voli Clarara-Vallem, quae prius vallis absynthialis
dicebatur fratribus quoque modumet ordinem suse
;
convcrsionis exponens, tanto jucundiori charitate
susceptus est, quanto per ha»cjudicia Domino vitani
sanctis conversationemque suam placere, fralres illi humili-
ter pr«sumebaut. Susceptus iiaque et probatus, Do-
mino quoque donante, lidelis inventus, veierem horai-
nera cura suis actibus oxuil, et novura, qui secundum
Deum creatus est in justitia ct sanctitate veriiatis
(Ephes. iv), induens, tanta instantia Cisterciensis
Ordiuis arduos labores usque ad finera vitae suie
complexus est, ut cunclis sanctissimam conversa-
tionem ejus intuentibusliquido pateret primam illam
conversionis ejus vocationem vere ab iilo fuisse, qui
eos quos amat, arguit et casiigat oninemque filium
;
quera recipil, paterna pietato tlagellat {Afoc. iii
}kbr. XII),
f»
CAPUT VII.
De novitio, quem beatus llernardus sivpius in visii
visitavit.
Frater quidam de Ordine regularium canonico-
rum, cum esset proficiendi avidus, atque charisraa-
tum meliorum aemulator desiderabat desiderio ma-
gno beaii Bernardi magisterio subjici, et Clara;-
Vallensium collegio sociari, licet hoc, ipso sancto
Palro vivenle, cousequi miuime polueril. Quo dece-
dente, audita fama pretiosas mortis ejus, conslerna-
tus est animo vchemenler ; miserum se, atque in-
dignum clamitans, quod voti sui coinpos fieri non
meiuisset. Post autem paucos dies apparuit ei in
visu venerabilis Pater, quasi strenuus operator
praicinctus ad laborandum in agro latissimo, in quo
raanipuli triliceae raessis innumerabiles esse viiie-
bantur, ex quibus multitudinem magnam in acervum
urandem congesseral reliquis vero qui supereraul,
;
n qui etiam muho plures eiant, coniportandis el co-
acervandis perlinaciter insistebat. Quod cum vidis-
set, iiitellexit illico congeriera illam manipuloruin
figuram tenere multitudinis fralrura, quam idem
egregius praedicator, quandiu vixit in carne, Christo
Doraino aggregarat; adhuc autem restare innume-
ros, qui ejus meritis et exemplis ad sahitationis
gratiam essent perducendi. Undc inultum exsullans,
seque ex illis fore, non desperans, Claram-Vallem,
! quara citius potuit, adiit, postulans et impetrans se
vitius esset, et bcati viri memoriara pene incessan-
ter atque insatiabiliter animo volveret, quadam die
Dominica circa linein vigiliarum, fatigato illi, et
modis pluribus artlicto, cce[iit obrepere sopor. Et
ecce apparuitei reverendissimus Pater, cujus araore
flagrabat, dignanter alloquens eum, et raonens de
dirigenda ad Deum jugiteriutentione, cum quotidiana
lacrymarum effusione.Quod si faceret, divinam raise-
rationem, et suam ipsius visitationem securus ex-
Etcum ista dixisset, recepit se in tumbam
suam, quae ibidem coram aliari beatse Virginis ma-
 1103 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S BERNARDI. 110 i

tris posita erat. Qufe videlicet receptio tam evidens Erantautem, ut sibi videbatur, ibidem duo alii no-
fiiit, ul frater ille nescirel utrum dormitans, an vi-
H vitii, qui secum erantin probaiione. Cum ergo sup-

gilaus hoc viclisset. Cumque aperuisset oculos, et
piissimi Patris admonitionem dulci recordatione
pensaret, subilo iterum apparuit illi jam plene vigi-
lanti et corpoieis oculis intuendum se oblulil. Sia-
bat igilur cominus coram ipso, ila ut mauu tangi
lacile posset: diligenter eura considerans, et quasi
explorans utrum dorniiret, an vigilaret, more eorum
qui excitaut ad vigilias dormienles. Ouem cum no-
vitius slupidus et atlonilus inlueretur, protinus ille
qui vidtbatur, evanuit : et (quod mirum dictu esl)
pliciter DoTiinum adorasset, et ut sui sociorumque
suorum misererelurhumillima prece rogaret, molus
mlsericordia pius Doniinus respexit ac benedixit
eum ; et alierum cum eo supradiciorum novitiorum.
Cernens vero noviiius, qui iiaec \idebal, tertium il-
lum Dominica beiiediclione miniine roboratum, fra-
terna pietaie commotus, ctepit aiteniius rogare Do-
minum, ne ipsum a largitate su» benedictionis ex-
cluderet. Respondit auiein Dominus nequaquam
illuin esse benedicendum sed magis ad massam
;

visum quod quasi sensibililer pr^cordiis ejus

esl illi
illapsus fuisset. Unde vehementer accensus in anio-
rcm Dci et ejusdem beatissimi viri, ad susceplionera
novie vitai in gaudioet exsuUalione spiriluali dedie
in diem inslituebalur. Denique sequenti nocte cum
vigiliisfratrum similiter interesset, talem ac lanlara
divinaj visitatiouis gratiam ibidem expertus est, qua-
lera ac quantam in vila sua nunquam antea sense-
rai : quod totum ulique merilis ejus, quem diligebat,
se obtinuisse, gratulatus esl. Cumque per dies plu-
rimos memoriam abundanti<e suaviialis hujus reco-
leuJo frequcnljus eructarel, fundebat uberlim dul-
ces el pias lacrymas, quibus die uoctuque satiari
pertinere maledictorum. In his verl)is evigilans no-
viiius ille, de benedictione, qua cum socio suo a
Domino benedici meruerat, oppido gratulatus esl,
sed quidnam de illo, de quo tam Iristem sententiara
audierat, tuturum loret, dubius exspectabat. Post
diem itaque terlium lertius uerape neopliylus Irini-
g tatis vinculum rurapens, ut Iristem sui nominis
etymologiam exprimeret, Malgerus siquidem voca-
batur, Ordiue derelicio reversus est ad vomitum
vitK saxularis, et factus est aposlata \ilis. ReUqui
autein duo, qui benediclione Domiai tirmali fue-
rant, ipso miserante benedictionem h»reditate
possederunt et quoniam ad sortem bcnedictorum
:

non pcterat. Trausacto autem anno probalionisejus, Domini periinerent, in proposito suo juste et pie
sacrum habitum cum multa devotione suscepit, usque in fineni vits perseverando, declararunt.
veslem innocentia?, quam non tam foris quam intus
vestitus fuerat, jugi meditatioue perpetuaque solli-
CAPUT X.
citudine illibatam servare contendeus, sicque post De fratre qui dexteram Domini se benedicentem in
vesligia venerandi Patris, quem unice diligebat, visu deosculatus est.
indefesso studio pro raodulo suo gradiens, et \iiam Frater quidam ejusdem eoinobii, cuni sc ad quw-
suam in bona perseverantia consummans, illi, ut renduni Dominum magno desiderio converiisset, el
confidiraus, est associatus in coclis, cujus in tcrris pii Salvatoris nostri Duinini Jesu Chrisli memoriam
positus consortiuin ardenter desideravii, et vigilan- dulci medilatione toniinue ruminaret, vidit illum
ter requisivil. quadam vice in visione sibi apparenlem. Sollicitus
CAPUT VIII Q aulcm de sua salute, (lagiiabat obnixe saliititcram
De monacho, cui Dominus Jesus Christus semel et ejus bcnedictionem, dicens » Obsocro, Domiiie,
:

secundo apparidt. bencdic inilii ut salvus tiam. » Piiis vero Dominus,

Alius quiilam in eodem ctenobio
novitius frater, quiproplerea paiipcri suo apparere dignatus fuerat,
cum e.x toto corde Dominum
qu;erere proposuissei, ut alicpiam slillain dulcedinis sua?ipsi misericordiler
conjunctis sivc e.\p;msis manibus frequenter orare impLMuleret, elevata sancta dextera sua, benciiixit
solitus cral, ubi tanien opportuno id lacere puluisset. euiii. Oui proliniis sibi in eadeni visioiie videbatur
Quadam itaque nocle in principio vigiliarum, cum ineiiarrabili gaudio repletus, cl pia pra'suinptione ap-
esset in choro, clausis oculis, manibusque prolensis prchendcns beatissimam dextram, a qua liene-
ad Dcum imcndens, subilo adfuit ibi Dominus .le- dici merueral, cum ma;enti dcvotiouo deosculaba-
sus Christus, loquens ad eum, et dicens :« Porrige tiir eain, atque dicebal « Gralias ago libj, Domine
:

raihi manus luas. » Ad lianc ilaque vocem cnmapc- Jesu Christe, quia bcnedixisti mihi et salvus ero, » ;

ruisset oculos frater illi-, multum obstupuit , sed CAPUT XI.

utrum dormiens an vigilans boc audisset, non facilo
disccinere potuit. E.\ hac autem voce multum fervo- De fralre gui vidit B. Mariam Magdalenam in oisu.
reni, multamque devotiouem menlo concipiciis, Altcri cuidara fratri religioso aUiuedevoto datum
eamdem lorinam orandi servare deinceps sollicilus csl in spiritu videre li. Mariam Magdalenam splen-
fuit.Post aliquantum vcro tcmporis, cum jam mn- didissimo vultu ct liabiui aiite altare stantem. (^ua
nachus lactus in quodam cjusdein ecclesia' angulo Q visa, ro(iletus est fratcr idem helitia magna. Cumque
secrclius slaret, intonUi aumio junclisque manibiis, animo, optando atquesupplicando, et cum
co,^'itaret
sicut solebit, orans, subilo fuit in spirilu. Et ecce niagno a'stu sacri desidcrii suspirando, qualenus ei
astitit ei Doiuinus Jesus Chrislus, suppositis bealissima Dei genitrix virgo Maria, cui devotissime
alqiie
expansis mauibus suis manus illius c.xcipiens, et die ni.ctuque scrvicbat, similiier monstraretur,
ouasi ad |irotessionem admiUens. Quo faclo cum facia est vox ad eum in ipsa \isii)ne dicens « Nosse :

(uisset honio reversus ad se, gavisus csl gaudio
inagno valde, jaraque felici doctus cxpenmento cer-
tissime crediuit ubique divinam esse pr;esentiam,
maxime vero, sicut testatur legislator noster S. Be-
nediitiis (26), quando operi Dei, sive orando,
lisallendo insistimus.
sive
te convenii quod nccdum idoneus cs ad sublimissi-
raam immaculita; Dci genitricis et Virginis clarita-
tem conlnendam. Satage ergo, cresce et pro(icc,quan-
lura poteris, ul cain quandoque videre mcrearis. »
CAPUT XIl.

C.\PUT IX. Demagno profecfu cujusdam Monachi Laici. (26*)

De fratre Ansulpho, qui vidit Domimm Jesum in (Vide supra Vitam primam, lib.vii, col. 437.)
cruce pendcntcm.
Magna? dcvotionis vir, el magna prasdilus gra!ia,
CAPUTXIII.
nomine Ansulphus, cuin adliuc esset in Claravalle Deconverso, cujus devotionem S. Bernardus pcr spi-
iioviiius, viilit iii visione ap|iareiilcm sibi Dominum ritum cognovit.
Jesum Christum, tanquam in cruce pendeutem. (Vide ibid, col439.)

S.Bencdic. ia cap. 19 Regula;. se jud :l .it carere, humililas a S. Bernardo com-

(26J
(26") Conversi numerantis in alio virtutes, quibus mendatii u serm. De altit. et bassitud. cordis.
1105 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
CAPUT XIV.
De visione quam vidit frater quidam in obilualterius
fratris.
Frater quidam sanclae conversalionis,
dignus cui
Dominus socrela sua revelaredignarctur, vidil qua-
dam vice in visioue sc (|uasi iu iniiriiiitorio Clarav
vallis posilum. Et ecce pretiosa quaz^dam indumenta
de palliis el sericis a veQcrjbdibus quihusdam per-
sonis in eadem domo iucidebantur et prajparaban-
liir. Decujus rei novitate cum multum obslupuisset,
dictum cst ei Ornamenta ista, de quibus ila mira-
:
ris, prieparata suut cuidam de tiliabus abbalis Cla-
r«vallensis, qua^ niodo proccssura est ad nuptias.
[it quia minus habet pulchritudinis in se, quam
conveniat gencri suo, oportet ut habeat salteni pre-
liosarum fragrantiam veslium, atque decorem, undc
placeat Kierno spons), in cujus puris^imum thala-
raum non raodo macula poccati, sed neque ruga
neghgeutia', quod benignissimas cliaritalis ipsius
intiulgcntia non texerit, ullomodo intrare polcrit.
Eadem igilur hora piilsata esl labula defuncloria,
et defuactus est ibi fraler quidara de quo inventum
:
cst quod, quamvis iiinoccnleii ct mansuelam vitara
duxcrit, inoperatione, lan eu aliqnantulum negligens
et remissus exstiterit. Unde necesse erat ut Cui gra-
tiam absoluli decoris propria merita nonpra'stabant,
et niiuirum fratres de orationiljus suis copiosiorem
ornalum impenderenl.
CAPUT XV
De monacho laico qui missam per somnium didicit.
Charismatum ccelestium dislribulor spiritus sin-
cl'is, qui omiie datum optimum, ct omne donum
pfifcctum desoendens a Palre Inminum, singnlis li-
dclibus, proul vult, disp.msfil, monacho "cuidam
Inico et illilterato specialo ac mirabile quoddam
grali» sua" conferre dignatus est. Hic iiaque bealus
homo, Galterus nomine, doctis et litteralis lidc et
devoilouenon inferior, vesliaril officiiim in Clara-
valle multo tempore gerens, non secundum perso-
narum acceptionem, sed secundum necessilales In-
digentium vestimonta fralribus cum mulla charilalis
dulcedineprovidebat qui etiam puritate innocentis
: teriorum
\il» taoi Deo quam hominibijs carus et acceplus
eral. Huic aliquando in str.ito suo quiescenti, per-
sona quaedsim reverenda dormienli appamit, pneci-
piens ut oratorium quantocius inlrarel, et divinae
majeslati mlssam devotus cantaret. Ille vero super
hujus prsecepti noviiate non parura ailoniius, simul
eliam personae suae humilit ilem considerans, nutabat
quidem prae verecundia, sed pr»cipieniis auctoritate
pressus, nec resistere ausns, veloeiter paruit impe-
ranli. Aggressus ilaque insolitum opus, et sacerdo-
talibus ornamenlis indutus, missam de Spiritu san-
clo cum magna devotione per somnium celebravii
Cumque evigilasset, eamdem missam, qu.am antea
ponitus, utpote litler.is nesciens, ignorabat, corde
tenus scivit, et eam delnceps per piuriraos an-
nos in mcmoria reiinuil, tantoque eam In me-
ditationibus et oralionibus suls dulcius ruminare
ftudnlt, quantip sc hanc non ex humana doctrina,
sed ex inspiralione divina didicisse jticundius me-
minit.
CAPUT XYI.
De magna patientia cujusdam conversi in infirmi-
tate sua
(Vide supra S. Bernardl Vit.im primam. lib. vii,
col. 44t.)
CAPUT
XVII.
De converso, eui scientia divinarum Scripfurarum
eollata est.
Solebinl Infirmarii Clarrevallis cum gaudio f t ad-
miraiione magna referre de quouam religiosa; vitae
converso, gratlam quamdam admirabilem et me-
(27)Alludil ad Job. xx
- DIST. IV. 1106
^ nioria dignam, quam Domlnus ipsi ante obitum il-
Uus conferredignalus est. Cum enim raater gratia
bona^ mcrita reraunerare
vitae ipsius disposuisset, et
iiifirmilatecorreptus aliquandiu decubuisset tan-
dem ingravesccnte lant,uore mortis signa evidentius
apparentia resolutionem corpusculi imminere nun-
liabant. Et ecce spiranie ubi voluit, et quando vo-
luit, Spiritu sauclo, novo vere et stupendo mira-
culo illuminatus est intellectus ejus, ct aperla lin-
gui illi, ccBpilqiie homo rusticanus, qui nunquani
lit-
leras didicerai, expedite Latino uii eloquio, miras
quasdara senlenlias de Scripturis sacris disserens,
nihil taraen proferens, nisi quod s.inaj doctrinfe
congruebat. Alirabanlur fralres laici, qui lltieras
nesciebant, qua-nam ossct h;ec rei novitas, et ac-
cilis quantocius monachis, in audicnlia nihilonii-
nus eorum idem infirmus Scriplurarum mysteria
luculeiilo sermone pandebat. PntHerea suaves quas-
Bdam cantilenas de myslerils sanclfe Ecclcsiaj rao-
dulatis vocibus decaulabat, qua3 nusqiiam audirl
cmsueverant, ila ut audlentes miraculi novilate at-
tonilos redderct, ct cantus suavitate mulceret. Sed
quid oranipotens et misericors Deus in ha: tam in-
solila gralia simplici et rusticano homini coUata
raortalibus innotescere vcluit, nisl hoc, quod in
anerna beatitudine regnl ipsius, secnndum Apos-
toli sentenliara. Von erit Judieus aut Grtvcus, Bar-
barus etScytha, servus et liber,litteralus seu illite-
ratus? {Colfls. ni)sed, secunduni Prophetam. erunt
omnes doeibilesDei; {Isa. liv; Joann. vi) et : Omncs,
amaximousque adminimum eorum, eognosccnt me,
dicitDominus? {Jer. xxxi.) Uiinamatteiiderentexem-
plum istud horaines in(|uieli, qui circumeunt mare
et aridam, ut pab a liiters repleantur, et lypho
srientia:' turgeant, ut vocenlur ab hominibus Rab-
biies el magistii, ut gioiienlur se esse legistas et
decretistas, dialeclicos et sophislas ut, de negolio
J pietalis avaritia; et ambitioni serviant. Utinara, iu-
quam, c rdis aure perciperent ct intelligerent, quo-
niam sicut rustico huic et idiotse, qiii simpliciler
in timore ambulare studuit, in obitu ipsius di-
vina> scientia^ sublimilas coHata est, et nolitia mys-
cccleslium reserata; sic econverso ipsi
slulti et laluiremanebunt in obitu suo, cum divilias
scienti», quas sine timore Dei dovoraverunl, evo-
ment, et de ventre illorum exlrahet easDeus. (27)
Et haec dicimus, non ut scientiae appetitores genc-
ralitor condemnemus, scd ut docearaus omnem ho-
minem, primilus fundamentum limoris Dei collo-
care in fossalo humilitatis, quU ti nor Dei, secuii-
durti veram diftiniljonem, initium sapienlia; est :
dehinc quantiimcunque voluorit scienti.x> superaidi-
ficet, qiiia niilla unquim scienlla Inflal, ubi dlviua
pariter ct fraterna charitas aedificat. Itaque novus
iste iheologus de qno locuti sumus, qul a timore
n Dei incipiens, f istigium perfectai sapientia; apprc
hendere meruit in consummatione pr;esentis vita:
cum aliquandiu sententiarum varidate, et cantuum
modulata suavitate, lanquam dulcisslmo poculo
audlentes iR-tificassel, tandem in boi;a confessione
tr.ansivit ex hoc raundo ad Patrem, felici absor-
ptione in abyssum a^terni luminis alisorbendus, cu-
jus in hac vita primitias ad boc tantura, ut reor,
acceperat, ut nos in odore unguentorum, quibus
delibulus erat, lanto avidius currere facerct {Cant.
i), quanto solls mansuetis et hurailibus fonlem
verffi sapienise patere cognoscercmus.
CAPUT XVIH.
De converso bubulco, qui vidit in visionc Dominum
Jesum boves seeum minanlem.
Conversus quidam iii una grangiarum Claraeval-
lis homo purus ac magnre
bubulci gei-ebal officium,
simplicilatis, omnia qua^ sibi a magistris suis
qul
fuissent injuncta promptus ac devoius exsequeba-
1107 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
tur, et inluitu reiributionis diviiiK quotidianos la-
l^AnAr<
bores » n » nn ( o t-l-in (/^lrtr-ohQf
!
patientissimeI c- i
Hic ninrlQm
tolerabat. IIi/> quadam 17l'pO vi _
vice \7
clit in somnis juxta se Dominum Jesum Cliristum
jucundo nimium speetaculo illa s^ia dulcissima
manu tcncntem aculeum, atque ex alia parte te-
monis bovcs sccum minantem. Cumque evigilassol,
et piissimi collaboratoris sui mansuetudinem, be-
nignitalem dulcedinemquc mente revolveret, exar-
sit subito in praecordiis cjus ignis vehementis de-
siderii, ipsum suspiranlis, ipsum facie ad faciem
videre cupientis qucm in beata visiono
torem habere meruerat. Cumque dissolvi vebemen-
ter cuperet et cum Christo esse (Phiiipp.
Dominus, qui cum mitibus ambulat,
mocinatio cum
simpiicibus est, desiderium paupe-
ris sui nequaquam
difierre voluil, sed niox idem
frater aegritudine correptus lecto decubuit, et die
seplinio laborcm et dolorem cum morte
lamque perpetuara cum requie sempiterna qua? est p
Christus Dominus, feliciter apprehendit. Ad hunc
in extremis agentem reverendissimus ahbas ipsius
bealus Bernardus gralia visitationis intravit, qua-
tenus filio rcpatrianti, cujus conscientiam puram
ac simplicem noverat, valefaceret, et jam exire
paranlem contra lalrunculos spiritualis nequitia^ sua
benedictionc munirot. Cum vero prKdiclam visio-
nem ipso infirmo reforenle cognovisset, plurimum
inde gratulatus est. Quo defuucto, pronuntiavit de
eo confidenter quoniam eum Deo ambulavit, et vcro
cum ipso operatus est Deus ideoque transtulil : tandem vocante se Domino coUeclus est ad patres
illum Dominus. Non cnim polerat miserator Om-
nipoiens scrvum suum in supreino agone deserere,
cui dignantissiraus comes et cooperator fuerat in
labore.
CAPUT XIX.
De humilitate mngna lujusdamconvcrsi.
(Vidcsupra, S. Bernardi Vitam primam, lib.
col. 442.)
CAPUT XX
De convcrso, post cujus mortcm Dominus gloriosa
rcvelalioiic dcmonstrarc dignatus cst quantir pcr-
fcctionis in vita sua fucrit, ct quantam beatttudi-
ncm in niorte consccutus sit.
In pupradicto coeiiobio altor quidam conversus
exstilit, vir religiosus ac magna^ mansueludinis,
qui per magislenum divina; grali;e didicerat cssc
mitis et humilis cordc. Huic taaeri fratres testimo-
nium perhibebant quod nunquam visus fuisset ira-
sci, nunquam quibuslibct injuriis provocatus ad
impatientiain erumpcro. Ilic inspiranie Dco, staluc-
rat lirmiter in animo suo, ut quolies a quihuslibct
fratrihus juste sivo injustc proclamaretur, tolies
pro illis orarel, et pro singulis Patcr nostcr ad
minus una vice diceret. Cujus ctiam exemplo infor-
mati nuilti Clar.Tvallensium fratruni, eamdem con-
c^iialn ili imr»-|
sueludiiiem i-icniic»
bodieo *iiii
usque li/\/I quasi oi
i T\»'n In /t/\
pro lege
diunt. Vcrumtamen si accepta Deo et grata homi-
nibus erat devotio et huniililas hujus bcati viri,
vidcant, quid responsuri sint Dco in die trcmcndi
exaniinis cjus, qui econtrario nituntur, qui si forlc
ab aliqiio proclainati fucriul, exasperanlur, et ad
impatientia! verba prorumpunt, raucorem quoquc,
qiiem adversus proclamantcs se concipiunt, dissi-
mulare nequcunl, seu eliam opporlunitatcm cap-
tant, quo non charilalis, scd rancnris sjiiritu im-
pulsi, eos qui se clamaveraul, cuin quanta possunt
exaggerationc reclanionl. Pra^dictus ilaque vir Dci
quadam vice pro negoliis Ecelcsias suie iii via di-
rectus, necesse habiiit per fauccs cujusdam nomo-
ris solus transire. Contigit autem eum ibidim in
manus incidore latronum, qui etiara dcspolianlcs
cuni, jumontum quoqiie quo vchobalur cum sarci-
iiulis rapufruul, et nihil ei penilus pra^lor solam
charilalem reliquerunl. Illa vero, quoniani non eral
incaiitc foris in cislarcia relicla, sod firmissiimo pa-
ticnlia; nodis inlus in inlimo cordis sapientcr as-
S. BERNARDl. 1108
« tricta, sicarioruui violentiam timere non potuit
1 " Cq1\;Q inriMlV />V>QT»if
Salva igitur charitale,OlO nillll
nihil T\n'l r-rtf.rllf- OvnI»l/\frt Y\/^_
Doi servus amittere po-
terat, quia pro nihilo erat quidquid illa remanenle
perdebat. Recedenlibus vero latronibus, cum jam
paululum processissent, ipse ad orationem proster-
nitur, obsecrans Dominum, ut hanc eis impieialem
remitteret. Quidam autem ex ipsis nulu Dei rever-
sus, et fratrem illum a longe subsecutus, curiosius
observabat, volens scire quid ageret. Et videns eum
orationi diutius insistentem, celeri cursu revertitur
collabora- ad socios, percutiens pectus suum, etdicens: « Vaa
nobis miseris et damnatis. En moricmur omnes,
i), pius quiahunctam sanctum liominem, et t^ra sancii
et cujus ser- monasterii fratrem malo nostro tam male tractavi-
mus; » siquideni ipso revelante cognoverant quod
de Claravalle esset. « Hic enim, inquit, ex quo re-
cessil a nobis, non cessat orare cum gemitu et la-
finivit vi- cryrais nec dubium cst quin ipse Dominura rogel
:
etiam pro suis inimicis. » Quod audientes latrun-
culi illi, corapuncti sunt animo, velociterque re-
deuntes, invenerunt illum adhuc in oratione flexis
genibus intenlum. Cui mox universa, qiiaj violenter
ci abslulerant, rcstituunt, et venia supplicitcr po-
stulata in pace dimittunt. Quo viso, fralcr ille Sal-
vatori CJiristo immensas gratias referens, gavisus
est gaudio masno valde de compunctione prfedonum,
magis quam de receptionespoliorum.
Isie ergo vir bonus cum in proposito sancto lau-
dabiliter usque in finem vitre suse perseverasset,
suos, visurus bona Domini iu lerra viventium, a
modo et usquc in sempiternum. De cujus gloritica-
lione visio talis apparuit, eadem qua defunctus est
die. Erat in quodam monasterio longius a Clara-
valle remoto monaclius quidam religiosus et magnfe
opinionis vir quem pro sua sanctitate omnesejus-
:
viii, ^ dem raonaslerii fratres sincere diligt^bant, omnes
' singulapitcr honorabant. Hic igitur eadem die, qua
pr;edictus frater iu Glaravalle dcfunctus esl, et ipse
raoriens ad cxircma devenil. Cumque jam morti
proximus viderctur, raptus est ab humanis, ita ut
omni membrorum officio destitutus a mane usque
ad horam uonaui jaceret immobilis. Tantummodo in
pectore modicum spiramenli supererat, quod eum a
mortuo sccerncbat. Ita ergo de niane, sicut jam
(Uximus, usque ad horam nonam in exstasi posilus,
landem ad seipsum revertiiur, et viriule recepta
lingua iteruni m verha laxalur. Slupenles vcro qui
adcrant, causam ab eo repentina; disccssionis ac
reversionis, flagitaui. Quibus ipse respondit « Ilodie :
cum a sensibus carnis in spiritu sublevalus ahslra-
lierer, inveni me subito introductum velut in para-
disum voluptatis, in locum gloriosum atque pra-ela-
rum nimis, cujus apliludinem, pulchriiudincm.
n atqne amamitalem, humani scnsus angustia <eslimarc
/iiiolrv^
custo- »u-in
non sulficit. Vti-JoKTtiir'
cii)(^/»it iHii^
Videbatur illic iimt j^cr»i*iirvi
preliosorum wl or^t-ii n»
vasorum
i
aliorumque ornamcntorum gloria magna et divcr-
silas multa, infinila quoquo dcliciarum pra>paratio,
quomodo iicri snlet in advcntu cujuspiam potea-
lissimi rogis aut imperatoris. Erant etiam illic san-
cti innumerabilcs, immenso claritate coruscaiites,
quorum alii jam advcuerant, alii adhuc de cuuciis
partibus voniobanl, quasi ad grande spectarulum
cerlatiin proporanles, et vclut ad diom solemiiom
undique confiucntcs. .\udiobatur pneleroa ibidein
suavilasharmoniic cojlcstis, et rcsonabat uniliquc
graliarum actio ct vox laudis. Ego vcro cum in iis
qua! vidobani el audiobam nimis obslupuissem, sci-
sciialus sum ab angelo duciore meo qii^nam esset
tanla^ solcmnitatis et hvlitia' occaHO. » Ipse vcro
respondit lla'c est cclobrilas nova, novi oujus-
: ..
dani sancti hodie de domo ClarKvallis assuuipli, et
in gaudia ista inodo solemniter iutroducendi. » Hoc
ilaqiie dictojussit mc cilius egrcdi, alquead humana
roverii. Qiiod rum ogo nimium dctoslarer, obspcra-
bani medullitus, ut ab illa felicitatc ad miserias
1109 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
corpons amplius non rcmitterer. vero rcspon-
llle
dil :Modis oranibus oportel
« te adfratres tuos
rcgredi, donec annunties quEe vidisii. Ouo facto
protinus reverleris, el Eeternse islius Iajtiti;e partici-
pium obtinebis. Hujus rei gratia missiis sum ad vos
indicare isla quffi vldi, ut et ipsi benefacientes pro-
ficiatis et perseveretis in bono, scientes utique quod
non deerit merces operi vestro. » Et cum ista dixis-
set, valedicens eis, obdormi^it in Domino.
illico
Planxit autem eum omnis congrej^atio mouasterii
planctu raagno, utpote sanctissimum, et maon:e
ulilitatis virum, de cujus exemplo omncs eranl in-
formati, et de cujus consilio pendebaiil
Illi ergo tempus horamque noiantes, cum
sollicite
requisissent in Claravalle, cognoverunt fratrcm su-
pradictum, eadem die qua visio luec demonstrata
est, fuisse defunctum. Cujus nimirum tanta ac talis
inventa est conversatio, ut fidem fajile faceret
tanlo ac tali miraculo. Bealus vero Bernardus, cum
quidam de fratribus hanc visionem coram eo cum
giandi admiratione referret, ila respondit « lit
vos fratres, i-ta miramini?Ego vero magis admiror
incredulitatem el duritiara cordis vestri. qui adliic
minime credilis, aut minus forte advertitis vocem
illam veridicam, qua de ccelo clamatur Deati mor- : ruit, atque in Ordine sanclo
ttii, qui in Domino moriuntur. Amndo cnim jam
dicit Spiritus,ut requiescanta laborihus suis {.ipoc.
XIV). iMihi siquideni luce clarius, et vita qua vivo cer-
tius constat omnes, qui in Ordinis hujus puritate obe-
dientes et hamiles perseverarint, mox ul carnom
exuerint, ab omni misena protinus cxuendos, et
imniortalilatis gloria vestiendos. Aiidientes vero
fratres ab ore tanli Patris testiinonium lalc de puri-
talc Ordinis, vehomenter confortali sunt, et de glo-
rificatione fratris qui purilatem Ordinis totis viri-
biis sectalus fuerat, Doraini elementiam collaudan-
les, studebaiit et ipsi districtioris vita3 vias nequa-
quam abliorrere, ut et glorificationis, qrne arclam
et angustam viam propter Chrisluin incedentibus
repromittitur, participes effici mererentur. Utiiiain
et nos.qui temporibus novissisimis qnibus, re-
istis
frigeiite jara cliaritate, et negligenlia
tepidilas
usciuequaque subinlrare coepit, hxc audimils vel
legimus, rccalescamus ad imilandum vigorein fcr-
voris et devotionis sanctorura Patrnm, ne'l'orte, qui
similia ipsis conversionis initia habemus, conversa-
lione reproba degeneres effecti, sicut [luritatem Or-
dinis sacri negligimus, sancia puritate illius summ.e
beatitudinis alienati, ilbc deputeraur, ubi nullus
ordo, sed sempiternus horror inhabitat (Job. x).
CAPUT XXI.
De fralre, quem S. Bernardus in visu ne tcntationi
cederet admonuit.
Posl Iransitum reverendissimi Patris Bernardi,
fuit inClaravalle frater quidam, qui in primor.lio
conversionis suae, tanquam novus miles, crebros
hostium assultus lolerabat, crebra tentationura ja-
cula scuto paticntiffi viriliter excipiebat, supcr omnia
vero spiritum fornicationis adeo infestum seniiebat,
ut phantasias misera; carnis, quas malignus ille
cordi ejus ingerere continue nitfbatur, manu sacra;
compunctionis ct orationis vix abigcre valeret, cl in
hoc frixorio confrixus tota die contristatus incedo-
ret. Augebatur in dies raolestissimi
hujus contlictus
raolestia, nec eral rudi
lirunculo tanta paiientia, ut
violentiara passionis durae se ulterius 'ferre posse
consideret. Unde eliam dcliberavit anirao cedcre
lentatori, et projecto religionis habitu ad sa^culum
revcrti. Cumque jam recedendi opporiuni-
sollicitc
tatem observaret, astitit ei per visum beatus Ber-
nardus paulo ante defunclus, increpans ipsius so-
cordiain, et super iniquitate, quam mcnte concepe-
rat et actu perticere satagebat. Cui cum ille respon-
dissel sese diulius reluctatum fuisse,
— DIST. IV. 1110
^ tcntationis violeutiam fcrre non possc, ait sanctus
ad illum Scito pranoscens quoniara mulla adhuc
: c
te ceriainina inanenl. Sed age virilitor, et noli de-
ficere, quia Domin.is aderit tibi, tanquam adjutor
in opportunilatibus, iit eruat te. Unde tibi polliceor
quia, si iu Ordine usque in finem pcrseveraveris,
salvus cris. Quod si forsitan aliquis tibi nocero
lontayerit in die novissirao,ego respondebo pro te,
et animani ineam ponara pro' aninia tua. » O vere
amicmn fidolem, piura patrem, auxiliarium fortem,
(jui post mortem carnis iu vita bcata magis se
hdelem probans, oviculam nutantem, jamjamque in
universi. barathrura apostasia; ruentem tam dignanter visita-
vit, blaudis consolationibus fovit, cxhortationibus
roboravit, et per Dci gratiam dc prajcipitio raortis
ad yias reduxit. Tali namque |)ollicilalione
vila?
tanti patris
pra:dictus frater animatus, spiritum
pusillanimitatis et diffidenti;e pcnitus a corde suo
g eliminavit, et ad agonem ceriarainis incredibiliter
roboratus, deinceps a stabilitate sua nullis raaligni
: spirilus machinamentis, seu tentationuin violemiis
moveri potuit; sed siciit ei prredictum fuerat, mul-
torum certaminum agones desudans, do cunctis
per Dei gratiam victoria^ triumphuin reportare me-
usque in finem vitae
suai in optima conversationc pcrscverans, salutem
Eeiernam, secundum sponsionem Deo dilecii Patris
sui, feliciter consecutus est.
CAPUT XXII.
De fratre, cui S. Malachias et B. Bernardus appa-
ruerunt, et pro culpa sua castigauorunt.
Alius quidam de fratribus ejusdem coenobii, cuni
instructu diabolico ita mente corruptus essol, ut
jam apostatare a Deo, et pactum cum inferno fa-
cere, id esl ad sasculum redire disponeret, vidit in
visu iioctis beatum Bernardum, sanctum([ue Mala-
Q
chiara, reverendissimos ipsius loci patronos in dor-
mitorio dcambulantes, et fratres in lectis suis [laii-
santes sigiUaiim visitando benedicentes. Qui cum
in Ordine visiiationis ad lectulum videntis hasc dc-
vcnissent, nec tara benigne euin respexere, nec be-
nediclione, qua c;eteios tirmaverant roboravcre, scd
raagis quasi indignantes advcrsus eum slabant sic- :
que bcatusMalachias ad sanclura B.^rnardnm locutns
cst :Homo i-te pravus et inquietus nihil omnino
<i
boui gorens animo non timet iuiquitatera meditari in
cubili cordis sui jamque proiia voluntate diabolica;
;
suasioni assensum dedit, ut ad voniilum s;cculi, quam
citius poterit, revcrlatur. » Qno audilo, beatus I!cr-
nardus dixit ei : « Tu de monaslerio meo fugere
qiiaeris? Etquo fugies, miser, a faoie Domini ? Crede
mihi, quia malo tuo taiia cogitasti. Scio, scio, sola
vexatio intcllectum dabit auditni et qui per timo-
:
rcm Dei le corrigere neglexisti, dignis verberibus
castigatus, ulterius fugere non tentatiis. » Et his
dictis coepit eum creliris ictibus tundere bacnlo
qnem tenebat, et ait : « Ecce slipendia, qu;c mere-
ris. Surge nunc,
et fuge, si poteris. » Evigilans au-
tem invenit se tunsionibus illis totum
frater ille
conqiiassatum atcpje confractuni, ita ut in infirmi-
torium ductus, lecto detinerctur. Tremens itaque
ac pavens, fratres qui sibi assislebant rogat, ul
priorcm quanlocius ad se venire faciant. Quo ac-
ccrsito, cnra multa contritione cordis confcssus esl
malitiam, quam mente conceperat, et opere perfi-
cere intenderat; pcenam quoque, qnam indc per-
tulerat. Priore vero desidiam et socordiam ejus,
sicui dignum erat, corripienle, et pro reatu instabi-
litatis pceniteniiam injnngente, frater idem perfecte
resipuit, et non apprehend|t eura ultra desiderium
fugiendi. Cum enim salubriter didicissct durum
silii fore, contra stir>mhim pungentis gratia; recal-
citrare, studuit de csetero eidem gratiae salutem
suam in se misericordilcr operanti cura liraorc et
ct jam tremore cooperar..

1111 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
CAPUT XXIII.
De converso, qui snnrtos angelos in obitu suo viderc
meruit.
InfirmabnUir aliquando convcrsiis quiclam Je fra-
Iribus nr;i'rau monaslerii, homo religiosus et lauda-
bilis coiivcrsationis, qui in simpiicitate eordis siii
viam arciam angustam, per quam itur ad Deum,
et
inoflenso pede, sieut inmorte ipsius patuit, cucur-
rcrat. Cuin cuim bonum cursum consummasset, et
jam ad exlrcma dcvcnisset, apertis oculis vidit an-
gelos sandos pr;psenles assislcre lcctulo suo. Quos
ut vidit, mirum in modum exhilaratns, quasi jam
de njorte triuin(iharet, circumsianlibus Iratriuus
ait : Nuiiquid non aspicilis angelos Dei, qui nio lo
advrnerunf? rulsalc ergo quantocius lahulam,
qiioniam ipsi prafisiolantur exitiini meum. Vix verba
finierat, et mox
pretiosam resolulus in mortem,
felicem animam nec dubium quin spirilus
reddidit : d
beati quos prffividerc mcruerat, eam suscepcrunt,
ct sccum ad gaudia sempiternaj beatitudinis per-
duxerunt.
CAPUTXXIV.
Qmliter convcrsus, qui sine Vicentia caligas suas
lavit, divinitus punitus sit.
Quoniain de pra^claris moribus religiosaque con-
versatione, seu eliam preliosa niorte santlonnii
Patrum, ad axldicaiioneni proficii ntium nmlia jam
dixinius, lihct nuni-i ad cautelam dosidiosorum, iie-
glitienliam cujusilam fratris, et poenam, quam pro
eaiicm negligcntia sua divmitus suslinuit, interse-
rere, quatcnus sicut proticere volentes virtutum
exemplis ad mcliora provocanlur, ita negligontes
quiquc divinie animadvcisionis ultione terrili, non
soluni majora, vcnnn ctiam ininora sacri Oriiiuis
ahsit !) fervor (3nlinis inf.^pescal et pereat tempori-
instituta transgrcdi veieantur, Gonversus quidam
bus noslris, et nos, si tanti sacrile^ii rei corain
in una i^rangiarum Clanevallis caligas suas absque L
jiislo judice fuerimus invenli, di Iricta ejus sen-
niagislri licentia lavarc pra'sumpsit. Exieral autcni
tentia lollamur cum impiis, ne videamus gloriain
solus, et stabat iu cre)iidine rivi, qui prope gran-
Dei.
giani fluit, ca>pto opcn insistens. lleu miser, non
consideraiis quod graviter deliiiquunt qui vel ia
mininiis puriiatem tacn Ordinis violare prfesu-
De monncho,
munt ! Cuin ergo, ut diximus, temerario operi,
cl propterca pcr divinam rcvelationem vetitus
cujus magistri sui lestem couscienliam non habebal.
instaret , audivit vocem clamantem, tanquam
si aliquis alieri loqncreiur, et diccntem, « Pcrcute,
percute. » Nec mora sensit se idem conversus duo-
bus gravissiinis ictibus feriri, uno in capile,
lcro in pedibiis, treincnsque ac pallens concilus in
grangiam quid fecissel, vel (]uid audis.sct,
rediit;
qiiid etiani paleretur, Iremenlibus lahiis rialribns
iiidicavii. A (piibus cum conf-stim ad nbbatiam
transinissus fuisset, peccatum suum pariter et pte-
iiam peccati, qua jioterat humiliiate, conlessus est,
Dicebat autciii eosdcin iclus quos invisibilitcr acce-
perat, paiilalim ad interiora sua scrpere, unum a
parle capilis, et alleruni a parle pedum seque
niodis omuibiis vita' tcriniiunn sortituriim, duin
iidtni ictus iii cordi^ ipsius sibi niutuo juugi reutur.
Qiiod eliain verum fuissc rei exilus probavit, duni
ideni fraler pauiis inter|io.-itis diebus in bora con-
fessione vitani iiiiivil, lanto purior, ut crediiiius, ad
Deiim vadens, quanto terrilJiliore morle pro culpa
sua puniri proiiicruil. Sed quid causa; esse puta-
mus, qiiod ille Judex juslus, Domiiius Sabaoth,
qui jiidicat orbcm tcrra' iii a'i]iiiiati>, pro consiiiiili
culpa disparem frcipienler videlur ferre sennniiam,
ciim cerluin sit, nec lallere vellc, ncc falli pnsse
sapieniiain Dei, (pia' non j-oliim suaviter, sed el
prudeuler disponit omiiia? qnaiiti Mint liodie,
qui rclii>ioiiis habilu teguntur, et monachoruin no-
mine consentur, qui cum secundum Regulam el
(28) IIoc factum monachi sine caligis dormienlis,
dicit Ga^sarius in Uallia coiitigisse, sed nec ille ncc
iste locum vel tesieiu profcrl idoneum el culpa ; dehoc
,
S. BERNARDI. 1112
Ordinem suum proprietali abrenuiitiaverint, exem-
plo tamen Ananiaj et Saphiras temeraria nimis prfe-
siimptione proprietates habere non verenUir cum ;
illos virtus qu?e exivit de ore Peiri apostoli terribili
morte mulctaverit (.Ii:/. v), isios vero nulla plaga
tangal ; scd econtrario videanlur in bonis ducere
dies suos, utinain non in punclo ad inferna descen-
suri Sed et in ipso Cisterciensi Ordine, qui licel
!
per graliam Dei purus et integer sit a tam enonni
vitio proprietatis, ncnnulli tamcn fuere, vel sunl,
ab illo tcmpore, quo frater ille pro levi, ul videba-
tur, culpa tam durai niortis sententiam excepit, qui
sine respeclu sacri Ordinis facilo in le\ibus exce-
dentcs, solent significare, aut verbo diccre, quid,
vcl quautum est ? Nec allendunt quod scriptura est
qiioniam Qui miniina spernit; paulalim decidet
{Eccli. xix). Quos tanien omnipotens Dcus non con-
tinuo punil, non quia nunc in hoc tempore non sit
adeo grave drliclnni absque lic entia quidpiam lavare.
vcl aliud sinc nulu senioiis facere, sicul eo teni-
pore, ipio talia voluit Deus ad exemplum poslcro-
rum districte ferire, sed quia pius et misericors est,
ct ipsa beniguissima patieniia sua nos ad confessio-
nis et poenirenti» remeJia provocare dignatur. Cav
teium, si qui sunt (quod Deus avertat) qui se ha>c
levia absquo gravi peiiculo anima' sua; facerc posse
putaut, et la!cs excessus suos pcr condignos con-
fessioiiis et pcenitentia; fruclus diluore negligunt,
liauldlim ipsis minus curantibus sentina negiigiuilia!
excn'sceiite, na\is conscienlia' ipsoruin sine dubio,
nisi Deus succurrat, in profundum demergetur.
Quaprofiter omnes nos, qui pra'clarissimo Ci>tcr-
ciensi Ordiui professionis litulo astricti sumus, stu-
deamus non solum inajora, sed etiam minora ejus
inslilula onmi solliiitudine STvare, ne forte (quod
CAPUT XXV.
qidsine caligis dormire iircesumpsil
est abbas fieri ^28).
Quia, sicut superiora declarant, coguovimus,
quaiila districtione |)unitus sit xcessus, per dcli-
i
el al- berationcm quidem, scJ (luantum reor per contem-
lilnm miiiinie contraclus, adliuc aliud quiddam si-
mile luiic, licet non in Glarjvalle, sed in alia domo
Cisterciensis Ordinis laclum, referre libet; (piatenus
pcr hoc probemus etiam minimorum niandatorum
iransgressionein non parvi ponderis apud Deuni esse,
et utnientis noslra* de^idia ^eiiiino lioc exemido,
:
Jquasi nianu quadaiii sollicitudinis, ut ad cauUdain
sui evigilel, excitclur. Cienobium quoddam Giiter-
: ciensis Ordinis vacibat abhate. Vocatus est autem
l'aier abbas, quatcnus, ipso prajseute el cousilium
dante, secuiidum Ordinis institula fratres domus ido-
neam pcr oiiam in Palrem ct pastorem animarum
oligcreiit. Guni antein teuipus electioiiis iiislarel, el
PaUr abbas laiii ex privatis (piani ex publicis collo-
culionibus siiiguloriiin volu et volunlales didicissel,
cognovit saninrem partem unanimi conscnsu a'lcm- i
qu*e sculentia in persouim quanvlam cnnveiiisse,
qiia^ tunc fcrte aberat, sed inconliiienli spcrabatur
csse ventura. Hial autem persona eadem iiiajor cel-
lcraiius doiiius illius. Nocle vero dieui ekclionis
pra'codcnte, audivil Paler abbas per divinain reve-
laliouem vocem dicenlcmsibi : « \ ide iie monnchuiu
illnm coustituas abbaieni, qui sine caligis dormire
pra'sumpsil. » Ad hanc vocem vencrabilisabbas vc-
hemeiitcr cxpavit; et cum inulta admiralione quid-
si qua fuit, levis fuit, ac pccnitentia dcleU. Sed nihil
statuo.

llls EXORDIUM MAGNUM CISTERG.
nam sibi Dominus per lioc insinuare dignaretur, •
aneipiti cogilationc pensah^it. Porro persoiia supra
mcnioiala, qu;u aJ lanti ofticii dit;nitaiem idonca
sperabalur, priiie quam eleclio celebraretur, sero
venerat : qua^ etiam summo mane Patrcm abbatoin
signo confessionis faclo in capitulura traxit, et quia
quadam vice dum esset in itinere, nimio aestu deco-
ctus, caligas exuere, atque sine caligis dormire
prEesunipsisset, humiliter confessus est. Dehinc se-
nioribus et qui maturioris erant consilii cum Patre
abbaie couvenientibus, qualenus de elcctione tracta-
rent, ccepcrunt omncs pari voto eademque seiiten-
tia petere illuin queni divinae revelationis arcanum
tali bonore privandum judicaverat. Eapropter Palor
abbas s^^cretius eis innotuit quid sibi divinitus im-
peralum fuis~et ct ut aliam porsonam eligerent,
: et ab vigilandum repenlino ictu suo
consilium dedit, dicens impossibile essc ut contra
conscienliam suam mandaio Domiiii inobediens
cxisterei.
CAPUT XXVI.
De7nirabilifervoi'edulcismemorireJoannisquondam
prioris Clar(eualLis.
Oprortunuin fore existimo, virum viriulis, dulcis
videlicet memoria? Joannem quoiidjm riorem Cla-
| velut in frixorio tota die friguntur, adoo tenacitcr
ra'vallis, quem coiidiiio lulit, ad a=dificationem po-
sterorum slyli oflicio rcvocare, qui de calore domus
Rechab, quod nomen ascemlens inler|iretatur, id
est de lervore coelestis disciplina;', qu.im sanclus
Pater Bornardus tradidit, incentivum suniens,
ascensiones in corde suo disposuit; et lanla con-
stantia indcclinabilis intentionis limitcm palonicC
iraditionis observavit, ut vinum carnalis voluptatis
seu pompae sfecularis, tanquam viru5 pestiferum
perhorrescens, sumere ilUid peiiitus non acquiosce-
rot. lixigit aulem hoc a nobis nostri hujus tora[.ioris
plaiie miserabilis ino,'ia : in quo le|iiJitas et negli-
gontia usque adeo invaluore, ut hodie fervenlissi- r> quasi quamd.im pestem fugiens. Nam, ut de cfete -
mus sibi quisque videatur, si non usqiiequaiue te-
pidus et remissus inveniatur. llic itaque strenuus
vir prioratus officio in ClaraVfille per plures annos
functus, lanta alicritate spiriius et patientia corpo-
ralis exercitii partem hanc sollicitudinis administra-
vit, ut quasi signaculum videretur posuisse super
cor suum, sentenliam illam, quam bcatus Pater Be-
nedictus pra>posito, seu priori monaslerii proponit,
dicens(29) quia quanlo phis prK^^latus est cajteris,
t:inlo eum sollicitius oportet sarvare praecepla Re-
gulae. Erat ergo iu exsequendis divinis promptus et
alacer nimis, non noctibus, non diebus requioscens.
Prascipue vero dulccdini psalmodiae, qu« in saero
illo cfinventu raulia raorositaie et vocis inteniiono
persolvitur, tota mciilis sollicitudine insisiebat, ita
ut stuporis et admirationi posset quidem esseoinni-
bui, paucis vero iniitaiioni. Doderat auteni ci Do-
minus ad 0|ius pietatis congruum satis instrumon- n se partirentur, prior domus unam tunicis ojus sibi
tum, vocem scilicet grossam elvahdam, quani etiain
in servilio largiloris feliciter expeiideie curavit,
sciens nimirum fluonta gratiarum proprio fonti sinc
fraiidc esse rostiiuenda, ut uberius iteriim flucrent.
Stabat ergo in medio juvencularum tympanistria-
rum, sicut suiieiiir caeteris pro ofticii sui dignitate,
sic eliam eminenlior cunclis sanctffi devotionis fer-
vore, et vocis exallatione, psallens el satagens pra;-
venire principes,id est, spirilus angelicos conjunctos
psallentibus, paratos devotioiiem psallenliura in con-
speitu divinae u:ajostatii in odorem suavissimi thy-
miamaiis offeire. Nec levem consciontiae sufe jaciu-
ram repulahat, si quando raucilatis, vel aliciijus
infirmitatis incommodo inlerveniente solemnem
,
psalmoiliae synaxim miniis alacriler pcrsolvisset.
Quod larr:en rarissime acci''ebat, quia cum c:eteris
donis etiain a gralia sanum et competentis roboris
corpus accepemi, et ad omne opus bonum, pro re-
gentis illud spiritus arbitrio, paralum.
(29) S. Benedict., c. 65 Regul.
, !
— DIST. IV. 1111
Caeterum inflexibilem mentis cjus in servitio Dei
vigilanliam quis digno adinirari, quis congruc cffari
queal; qualitor scilicet infra longissimum et quoti-
dianmn sacrarum vigiliarum spatium soipsum ad
tolorantiam ardui illius laboris animabat, acediam
pisritiam sou somnolentiara virililer propulsabal ;
et si propter humanse naturie fragilitatein dorinitare
sc vel raro deprehendebat, quam severa invcctione
ncgligentiam suam redarguebat? Utaulera perpetui-
tatem vigiliarum qiiasi commonilorio quodam pul-
satus illibatam servare valeret, lignum quoddam in
superiori parte stalli in quo stabat, rageiiiosa com-
positione sic aptaverat, ul, si quando prolixitale vi-
gili:irum pertssus dormiiare ccepisset, nutanlis ca-
pitis inclinalionem malleolus repercutiens exciperct,
sollicitiorem
redderet.
Porro ad opus manuum cuin forte alias exoccu-
D patus esset, frequenter erat haud segncm se el
in hoc excrcitio demoiistrans, et pusillauimes, non
tam voce quam exemplo, ad tolerantiani laboris cx-
hortans. Pr8eci|iue vcro secationis et mossionis
tempore, quando boati iili Clara'-Valleusos martyres
labori inslahat, ut omnes parittr negligentias alio-
rum temporura illis laboriosis diebus quotidiano
sudore so diluere repularet. Ut vero peregrinum ct
advenam se esse super lorram, nec baberebic ma-
nentem civitatcm, sod futiiram inqnirere reminisce-
retur, de substantia munili, quantum minus pote-
ral, accipiebal; sobrietalis el parcimonia^' decore
corpus suum castiticans, quoniam virtus anirase in
carnis maceratione perficitur, in vostitu quoque
eamdem modestiam et humililatem servabat, gros-
sos, veteres, et consutos pannos semper appotens
et ampleetens, pretiosos vero, molles, et subtilos,
ris taceain, ipsum capitale lecti sui, in quo post
nocturaas vigilias et diurnos labores fossum caput
reclinare consuevcral, non patiebatur qualoscunque
plumas habere, sed feno el paleis illud farciens sic
cubabat, haud surdus auditorseutenii:u, quie in Viia
Patrum legitur, scd a raultis quasi dura doclinatur,
quoniara abomiiiabilis omnis corporalis requies.
beata, et potius appetenda hujus saucti viri vilitas
et abjoclio sui in humililale vera, quam arrogantia
illius abbatis in praesumplione pessiina de quo
:
certa relatione cognovimus, quod in partibus Saxo-
nia; cirnobium quoddam Cistercieiisis Ordinis re-
gens, pannis qui de lana terr;e illius fiebant, ne-
quaquam uti dignabatnr, sed pretiosos de Flaudria
pannos, quibus lenociniis voluptatis ct vanitati-: sa-
tiifacore posset, annuatim sibi comparari faciebat
Quo dofuncto, cum raonachi veslimonta ejus intcr
rctinuit; quam etiara cmn quadam soleinni uocte,
qiiasi pro rcvercntia dici festi induerel, ianqu:tm
si ardentibus larninis candentis ajris ureretur, ter-
ribilitcr exclamivit, cl dotestabilem vostein lungius
a se projecii. Qua? projecla, velui candens lorrum
scintillas ex so emittcre visa est. Attoniti slupore
miraculi cffteri, quide anathemate illo aliquid ra-
pueraiit, cum oinni velocilate partes singulas in
mediura proferuiit, ac in unum locuin componunt,
sciniillis creberrimis undique, quasi de clibano
ardentc, micantibus. Nec cessavit exiliale prodi-
gium, quousque vicini abbatcs in testimonium tain
Ireraeiidi judicii Dei asciti sant.Non sic humilis
Joannos, non sic; qui improperium huiuilitalis
Chnsti plures sestimavit omnibiis pom|iis jEgyptio-
rum (//fir. xi); qui voslcm preliosam nou qusesi-
vit, sed ad gloriosum votis el desideriis amiclum
aiigelorum suspiravit.
1115 ADDIT. AD LIBROS
CAPUT XXVII.
Quanta constanfia mentis vcnerahilis pinor Joannes
voluptatcs carnis calcaverit.
^''erum in his et hujusmodi sanctae religionis
piiqiie laboris excrcitiis lanta inerat ei constantia
menlis ct longaniniitas patientiae, ut licet in quoii-
diano agone desudaret, non facile tamen refrige-
rium qualiscunque temporalis consolationis sibi
subripere patereiur, nunquam, nisi exirema neces-
sitate urgente, vigilias fratrum descrere, seu infir-
mitorium introire, consentirel. Accidit autem qua-
dam vice, dum sacris vigiliis interesset, ul corpo-
rali moleslia tactus infirmaretur, nec valerel
psalmodiae odas slrenniiate qua solebat explere.
Cumque magis ac magis malum intra se
et per vilalia diffusum serpere sentiret, licet mul-
tum a cogitalionibus suis urgerelur, ut de choro
exirel, perstitit lamen, tristis quidem, et reputans
ne forte ejusdem invaletudinis ina^qualitate prcfsus,
infirmilorium, quod, quantum in se fuit, scmper
vitare sludcbat, inlrare compelleretur. Finilis vero
vigiliarum solemniis, locum quemdam secretiorem
adiit, ibique, reniotis arbitris
,
quanto secrelius,
tanto securius talia secum loquebatur « Quid:
modo miser Joannes, quid modo erit ? Nuiiquid
infirmaris? Nunquid infirmitorium, quod solet aut
sub flagellis Dei laborantiuin corpora niisericorditer
refovere, aut flagellari se simulantium conscientias
terribiliter dissipare, tantilla incommoditiite viclus
inlr.nbis? Beno, videlicet ut lectum raollioribus cul-
ciltis slratum el ornatum ascendas, quai^que niol-
liora sunt in ccllario, qua'que delicatiora in prom-
ptuariis, propler reverentiam ofticii, quo indignus
fungeris, morituiie et pulredini obnoxia? carni luaj
accuralius prwparentur, el sic negligentiores qui-
que fralrum ad sectanda carnis suae commoda tuo
provocentur exemplo. Ergone deluiosa hac infirmi-
tate cursum poenitenlice lUcB interrumpere debebis?
Quare non potius pra^sumis de niisericordia Dei,
qui potens csl tibi morbum tcraperare, ut et corpus
exerceat, ct de labore pcenitentia\ qui esl semina-
riura bealitudinis aHerna', nihil minuere cogalur? >
Nutu vero Dei monachus quidam proximus erat
loco illi, in quo vir Domini lalia secuin loquebalur,
qui parietis tanium inlerstilio ab eo divisus, cla-
rius pii murmuris susurrium audiebat quique niox
;
fesiinus ab reverendissimum abbalem Giraldum,
cujus supra mcntionem fccimus, currens, quid a
priore audisset, inlimavit. A quo vocalus, vix
obedientia cogente, infirmitorium inlrare corapulsus
est,licet hoc invalescentis a'griludinis ejus pondus
perse requirere videretur. Ca'lerum, quam strenue',
quam diserete, quam prudenter officiura sibi commis-
sum administraverit, quam benignum, quam pium
quam charitativum se fi'atribus suis exhilnierit;
quam rigidum, quam aucthorabilom, cum forte cen-
sura justitia; id deposceret, se ostenderil, non eH
noslr» parvitatis evolvere. Ita enim delicatis et
teneris morera gerebat, ut tamen novas, el conli'a
formam Ordinis usurpatas consuetudines, carnem
magis quam spiritum i-edolentes :quas per negli-
gentiam pra'latorum, in subversionem religionis,
et perditioncm animarum, facile pullulare noverat,
nunquam temporibus prioratus sui Clara^-Valli
subripere passus sil. Sciebat nimirum sicut bcali
sunt pra^lati, qui traditioncs Palrum pcr vigorem
disciplina^ illibatas custodiunt : sic profeclo miseri
nimis, qui per negligenliam et incuriam reli-
gionem inlepescere, et Ordinem deperire permi-
tunt. Nam semel exterminata religio, non sinc gra-
vissimo scandalo el perturbatione, tam pra^latorum
quam subditorum, reformari polerit. Nec raodo in,
majoribus, sed ctiam in minoribus occasionibus,
sicubi forte emersissent, cautissime vigilabal, adco
ut cum quadam vice unus de senioribus prorsus
decrepitus et fere edenlulus indulgentia vonerabilis
DE VITA S. BERNArxDI. 1116
fl
abbatis Gerardi panem infirmiiorii in conventu
fratrum raanducarei, patienter ferre nequaquam
valeiet.
Ha'C autem impatientia non de tabida peste invi-
dise,sed de fervore religionis et Ordinis aemulalione
descendebat. Dicebat ergo « Nunquid non senes et
:
debiles ante nos in hac sancia doraofuerunt, a qui-
bus tamen nuniuam tale aliquid usurpatum esl,
quale nunc a nobis praesumitur? Nunquid non re-
missiones et indulgentias corporales magis pro| ar-
bitrio imperantis, quam requisilione proprise volun-
latis accipiobant, ita lamen ut misericordia eis im-
pensa consueludinibus Ordinis minime obviaret. Sci-
mus vero nonnullos eorura tanta altitujine spiritua-
grassari, lis vits a curis carnis avolasse, ut etiam in decre-
pila a?late miseros se reputarenl, si inferiores aliis
in vigiliis, ve! in jejuniis invenirentur, consolatiun-
culas quoque corporales a prcelatis sibi oblatas, re-
cipere nullalenus acquiescerent. Timendum et valde
p
timendum nobis est ne, cura sancii anlecessores
nostri spiritu forliter cocperint, et spiritu fortius
consummaverint, nos spiritu incipientes, carne
(quod Deus avertatl) consummemur [Gal. iii). Qr.a-
propler si quis est inter nos emerilorum laborum
senex, qui fatiscentibus membris in acie conventus
stare non possit, salius cst ul missionem accipiens,
necessilate sua in infirmitorio transigat, quam con-
venluni tenens inter abslinentos, et naturam gros-
sioribus aliinentis utcunque sustentantes, consola-
liones infirmitorii requirat. Cerlus sum aulem quod
unusquisque propriam mercedem accipiet secundum
suum laborom (lCor.m) et qui parce seminn,
:
parce et metet (// Cor. ix); et quia Judex, qui ter-
ribiliter minatur, scrulalurum se Jerusalem in lu-
cernis (Sophon. i), subiilissima examinatione discu-
tiet qua occasionc, quave neccesitate, quis pondus
p diei el a3slus, quod in vinca Domini Sabaoih portare
^ suscepimus, declinet. » In ha'c igilur sancli fervoris
•a^mulatione et rcligiosa' convcrsaiionis clariiaie,
Dei alumnus Joannes viiam suam laiidabiliter
graliiE
consummans, denarium diurnum, ct insuper men-
suram bonam et confertam et coagitaiam et super-
efnuentem, quam sibi laboribus niullis, vigiliis su-
pra modiim, strenua quoque exsecutionc servitii
Dei conqnisierat, a summo patrefamilias reccplu-
rus, infirmilate corrcptus leclo decubuil. Ad quem
visiiandum cuin venerabiles viri Eskilus, Danorum
quondam arcbiepiscopus, et Alanus, Antissiodoren-
sis quondam episcopus, venissent, videntes honii-
nem ferventissimuni nec in ipsa gravissima infirmi-
tate a solito rigore suo in tantum cedere, ut sallem
vestibus ffigriludini et debilitati suoe competentibus
rcfrigerrctiir, zelo quodam compassinnis ducti vc-
stes aliquaniuluin iractabiliores, quas tantae perso-
n n» et infirmitali congruere noverant , jusscrunt
afferri, pctenies ut causa levaminis eis vestiri di-
gnaretur, Tum vero fortis aihleta Domini eadem
vestimenia coram se posita sevcrius intuens, ait :
('Itane beaiiorem me faciet vesiis mollis et tenera.
magis quam grossa ct ruslicana? Aut quale emolu-
menluni crit, humilitalem, quam a priniis conver-
sationis raeae annis tania sollicitudine senare cu-
ravi, imminente mortis arliculo perdere? Credite
par\itati mea\ quia quandiu super est spirilus ia
visccribus mois, non rcceilam a vilitate, ptr quam
elogi abjectus ossein Domo Doi mei (Psal. lxxxiii),
nec dabo occasionem inimicis meis confundcndi
me, cum loquar eis in porta (P.ml. cxxvi). Cum
autera vocante Doraino moribundos hos, jamjamque
morienles artus exuero, quantuin vultis, pulridum
hunc carnis saccum induite et ornale qiiia quidquid
;
de massa vilali spiritu carente fiai, nihil mea inle-
ressc, contido. Tanta itaque fidei virtutisque con-
»
slantia munitus vir Domini Joannes, corruplibilis
carnis materiam etuit, etbona Domini in terraviven-
lium videre promeruit. Corpus ejus juxta sacra ossa
1117 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. - DIST. IV. 1118

fralrum veteris abbatiic, quoruin palieutiaiii ct liu- « ipse esset Ordo Cistcrcionsis; juvenis vero ille
niilitatem haud segniter imitatus fuerat, condigQO splendidus sanctissimus Bernardus Primus Clar;e-
honore sepultum requiescit in pace. vallis abbas. Mox ubi hsec audivit, quasi de extasi
CAPUT XXYIII. quadam in se reversus, dicebal intra se : « Nunquid
Devenerabili D. Gerardo monacho Clarcemllis, non ego novitius in Ordine Cislerciensi , in
fui
postea abbate. magna illa domo ClaraBvallis? Ut quid ergo miser
{Videsupra, S. Bernardi vitam primani, lib. vii, otio torpeo, et non festino me conjungere huic
col. 444.) pra'clarissimo ccetui, quatenus cum eis seternae
CAPUT XXIX. beatitudinis particeps iiam "? « Et haec dicens, ccepit
De visione, qua a tentatione sua quidem novitius tolis viribus celeres gressus moliri, sed obstaculo
Clarwvallis lihcraius est. quodam prsepedilus proficero non valuit. Nam velu-
Clericus quidam de Ordine regularium canonico- ti ramus quidam arboris toituosus atque nodosus
rum aretioris et secretioris vitas desiderio Clar.im- perplexis recurvitaiibus pedes et tibias ojus sic ar-
vallem veniens, devote susceptus esl, sed et ipsc ctabat, ut licet summopere impedimenlum hoc
primordia tirocinii sui floribus suaveolenlis conver- rumpore niteretur, incassum laboraret. Uude sibi-
sationis ornare sollicilus fuit. Cumque priores vit» nietipsi vohementer indignatus, quod lam fri-
suavitatem nimis wgre dedisceret, et nova; quam vola occasione tanto bono privaretur, dum tolus ad
assumpserat asperitas paiato cordis minus saporet, cxpediendum se movetur, evigilat ; ct visionem suam
cuqierunt de interioribus ejus variarum tentaiio- D prudenler advertens, indignaiionem suam, quani
num ebullire tempestates, sicut neeesse est homines dormiens conceperat, vigiUns et sobrius in la-
allerius Ordinis ad Ordinem Cisterciensem venien- queos lentationis, qua irretitus fuerat, viriliter iu-
les, plus miillo quam Sctcularcs de sa'Culo venien- torsit. Tanla namque severitate pristinarum sua-
tos, e.xperiri. Versabantur ante oculos cordis ejus rum consuotudinum imagines, quas ante delectabi-
imagines consuetudinum, quas antea diu in usu ha- litcr recipere, et cum eis fornicari solebat, a corde
buerat, et eas rationabilcs et honcstas fuisse, calli- suo eliminavit, ut eas sibi dominari ulteriiis non
dus hostis suadebat, Cistercicnses vero observan- pormitteret. Cisierciensium vero sicra instituta, qiia;
tias, qu is tunc discere cogebatur, velut rusticas et jicel sint speculum jusliti;c, factione tamen malig-
minus suavcs, rudis adhuc mens fugiel)nt et abhor- norum spirituum in ;e6timationo ejus viUioranl, loto
rebal. Verum, nutmtem atque flucuianlem ovicu- meutis desiderio complexus est et in eis per ar- ;

lam, jamjamque ad apostasia; relrogradam turpilu-
dinera respicieuteni, divina miseratio tali modo ab
crrore retrahere, et in bono proposiio contirmare
dignala est. Aspiciebat in visu nociis, et ecce in nu- Qualiter dmmones converso euidam nocere volue-
bibus ciHli Dominus majostatis, rex regura, et Do-
minus dominanliuin .lesus Ghristus Filius Dei ve-
nicbat, tanquam jam judicaturus orhem terr;u in se-
quilatc, et redditurus unicuique secundura opera p
sua. Tum vero universo genere hominum cum ti-
niore et tremorc raulto ad hanc examinatiotiem su-
spenso, singuli quique Ordines qui sunt in Ec-
closia IJei, seorsum et seorsum coadunabantur,
citi valde de observantiis et caTcmoniis Regula" et
duam et anguslam viam, non quasi in incertum cur-
reiis, coronam beatilndinis aHornse cousecutus est.
CAPUT XXX.
runt sed non valueriint.
Conversus quidam unus cx opilionibus Clai;T-
vallis, cum esset vir bonus et relitiiosus, oflicium
sibi commi^sum cum omni sollicitudiue et man-
suetudine timoris Dei exsequebatur. Omnium voro
bonorum invidus inimicus, devotione ot simplici-
tato conversationis ojus nimium exacerbatus, ali-
solli- quid nequitiarum suariim contra euin moliri cona-
tus est sed Deo auxiliantetVaudisejus commenta in
;

Ordinis sui, ne forte perperam quid ab eis gestum
severissimus judex suo illo subtilisfino scrulinio
d''prehenderei. Utinam illud atlenderent illi, qui
Regulam beati Auguslini profitoutur, et singulas ejus
sententias quotidie in eapitulis suis legunt, el ta-
mcn saiculariter vivere, sai^culares dici et esse, non
solum non verenlur, verum eiiam gloriantur: vel
illi, qui cum Regulam S. Benedicti habitu et specie
religionis profiteantur, omnimoda s»culari conver-
sationc sua servantes sa^culo iidem, mentiri Deo
per tonsuram noscuntur. Videbat interea pra^fatus
novitius pra3clarum quemdam Orclinem magnse mul-
litudinis separatim ab aliis consislero, in cujus me-
dio splendidissimus qnidam juvenis, coelesti gloria
adornatus stabat, et quasi dux et patronus divini
illius exercitus esse videbatur. Cumque sacer ille
conventus de slatione sua se moveret, ut coram
Domino appareret, pr*fatus juvenis cum multa
alacritate praecedebat, universo cfttui sequentium
se non mediocrem fiduciam consequenda? misericor-
dm praebens. Porro caeteri Ordines cum summa
reverenlia venientibns cedentes, et por sese tran-
seuntibus inclinautes, pra^rogativae feliciiatis eorum
congralulari quodainmodo videbantur. Ipso etiani
se collisa ad nihilum redacta sunt. Cum eiiiin
esset aliquando idem fratcr ad caulas, vigilans et
cuslodiens vigilias noctis supra gregein suum, eccc
subito facta est in aero commotio magna turbinuin,
et corapugnantinm inter se tempestas valida venio-
nim. Tunitrua quoque crebra, et terribiliter iindi-
que crepanlia mugiebant ; sed et fiilgura creberri-
ma coelo erumpentia timorem et liorrorem maxi-
mum mentibus hominum inculieb;mt. Pra;diclus
itaque frater surrexil, et signo crucis frequenior se
muniens, nomen Domini irepidus et anxius invo-
cabat, sanctorumque omnium suffragia suppliciter
n implorabat. Cum ergo sic staret ad orationem,
coepit audire strepitum et vociferationem quasi
excrcitus ingeniis, ad parles illas cursu rapido ve-
nientis ; et quanto amplius propinquabant, lanto
voces corum clarius resonabant. In quibus non soli
hominum clamores, clangorosve lubarum audieban-
tur, sed insuper diversi generis ferarum monslro-
rumque nigilus, et voces terribiles inesse de[ire-
hendebantur. Cnm ergo usque ad caulas ovium cum
ingonti strepilu porvenissent, tanquam ipsas ovos
usqiie ad ossa lanialuri, fratre attentius orante,
divina virlute repulsi sunt et intrare quidem mi-
;

splendor paterna; gloris Dominus Jesiis, cum sit
tremeudus ineffabilis majestatis omnipotentia, ta-
men quasi tenerrimus ligni vermiculus pietatis et
miserationis dulcedine, susceptum in osculo pacis
juvenem divina; clarilatis sufe gloria ipsum cum
ornni coliegio suo illustravit. Novilius autem qui
nime potuerunt, sed divisis agminibus binc indc
celeriter transeuntes nihil eis penitus nocuerunt.
Verumtamen duo ex eis slatura enormes ct fuligiue
nigriores, ad fralrem orantem deverleriint. Cum-
quc paululum corani eo substitissent, uniis ex
eis locutus est ad alterum, dicens c Vere diabolus
:

hsc videbat, ccepit cum ingenli admiratione qua;- nos deducit, et ipse modo nos hiic venire focit. An-
rere, quajnam esset illa juslorum congregatio, quas non satis dixeram vobis quia non licet nobis trans-
tam speciali prKrogativa praj cai^teris Ordinibus iro per bonum"? i His itaque diclis quasi pennigero
a Domino meruit honorari. Diclumque est ei quia lapsu perniciter abierunt ; el cum paululum pro-
1119 ADDIT. AD LIBBOS DE VITA S. BBRNARDI. 1120

cessissent, omiies tenebrarum incolse una cum eis . litibus namque

Tenipli Domini soclatus, et apud ip-
evanuerunt. Hanc autem visionem fralor ipse qui fl sos tidelis inventus, mililum quoque Templi raagis-
viclit, sub lesliticalione vcrilatis inijotuil nobis. ter elTectus est, in quo officio industriam animi,
Cujiis niiiiiium talis erat couver^alio, ut fidem di- \iresque corporis, quas a Domino acceperat, non
ciis pjiis nou esso putaremus. Con-
aclliibere nefas in eives, sed in liostes vibrare didicit, et de strenui-
tat ergo quia per bona justorum contrariie potesla- lale sua non plausum terra;, sed pra^mium coeli
les transire vetaniur, nisi forteexigentealiqua causa sperare, cautus fuit. Quia vero eadem militia, Mariae
divinilus perraittantur. oiium ncsciens ; tota erat in laboriosis negotiis
Marthse, qua sine pulvere delictorum vix aut nun-
CAPUT XXXI. quam peragi possunt, ut in sacratioris adhuc mili-
De fratrc, cui Dominus Jesus cum gloriosa matre
sacramenta juraret, Claravalli se contulit, ubi
tiaj
sua apparuif. antea priorem militiam secunda nobilitarat,
sicut
In domo Fontis-Mauriniaci conversus quidam de- sie iiunc secundam tertia superavit. Ccepit naraque
gebat, nomine Robertus, qui illuc a Claravalle robur corporis non exercere, sed frangere jejuniis,
transmissus, religionis et discipliua;, quam in vigiliis, et laboribus muliis, propriae quoque vo-
Claravalle didicerat, ncquaquam immrmor erat, luniatis mortifieationi intendere voIuntariK pau- :

sed viitutis et devotionis excmpla frairibus eju- pertatis, qua' sola Chrislianae religionis vera miliiia
sdem loci in omni convers.atione sua dabat. Inter est, amatorem se probans. Sedulus erat in cora-
Cifilera vcro pielalis sludia, qure Domino sedulus _ punctione et orationc, pro praeteriiis erratibus suis
offerebat, lioc pra^cipuum babebat, quod bealissinife D Christi Domini misericordiam quotidianis lamentis
Dfi genitricis et virginis Marise sorvitio devotus enixius implorans. Cum talia dintius actitaret, fac-
insislebat, specialis quoque patroni sui Bernirdi tus, secundum prophetam, vir videns paupertatem
memoriam frequenti et dulci meditatione ruini- suam in virga indignationis Domini {Thrcn. iii) :

iiabat. Cursu donique pncsentis vila' foliciter pcr-
actn, salvationis siiK certiludinem, diem quoque
morlis suae prognostici visione prKvidere meruit.
Ante quintum dieni dormitionis sua^ vidit in vi-
sione Dominum Jesum Cbrislum, et beatissimam
Dei geiiitricom, cum sancto Bernardo abbate, stan-
les iu quodam liorto deliciaruin, cujus amcenilalis
et gloria> lanta erat immeiisitas, ut bumana locu-
tione cxplicari non valeai. Ipso vcro frater, qui
lia;c videbat, stabat sonrsum ; ac respectom di-
volens jam pius Dominus lactucis agrestibus, id est,
amaritudini pujnitentia; ejus, azymos panes, id est,
graliam consolationis adjungerc, sine quibus agnus
feternse vita^ mandi non polest, tali modo indul-
gentiKSu* largitaieui muerenti ac affligonti se ]ira?-
rogare dignatus est. Cum esset aUqiiando posilus in
oraiione, pra^veniens faciem Domini in confessionc
et obsecratione pro peccaiis suis, raptus est subito
in excessum mentis, viditque Dominum Jesum
Christum m
insuctis-ima voce dicentera sibi " Di- :

vinic miseralionis supplicitor tlaginbat. Tunc piis- missa sunl tibi peccala tua. » Mox vero ab exslasi
sima uiater ail ad iiliiim suum : » Domine fili, dimissus, et in se reversus, consolatus est ve-
quid facturus es de islo p.iupore tuo "/ » El Do- hemcnter ; et graiias agens Deo, didicit de cstero
minus ad eam t Quidquid tibi placuerit, ni iter. »
: scrvire Dominolimoro, et cxsultine ei cum
in
Respondii illa paiiprrum susceplrix, et bumiliuni C tremore sicque in optiina conversuioue
{Psal. ii) ;

consolatrix : » Volo igitur, ut miltas eum in consenescens, plcnus dierum appositus est ad pa-
reqiiiem luam. » Dixit autem ad cam « Fiat ci, : tres suos, laboris sui pra^mium vilam aeternam a
sicut vis. • Respondit ei beatissima Virgo : « Et Domino perccplurus.
quando fiet istud ? » Ait Dominus : « Quinta dic Ilic aulcm vir vencrabilis mcmorabile Dei niira-
veniat, cl salvetur. > Transacta itaquevisione, frater cuiurn, quod niipor acciderat, retnlit nobis quod
ille quod viderat et audierat ca'teris indicavit, a quibusdam honestissirais fratribus et commilito-
ct altonitos, et ad praMlictiim diem suspensos red- nibus suis audieral, quoque
pra^scntibus et
ipsis
didit. Ut autem ccrtitudo revelalionis probare- reni certius explorantilms acciderat. Erat in (larli-
tur, ingravescente a'gritudine qua premebatur, bus Germania' miles quidem streouus, et genere
quinta dic jiixla sernioncm Domini migravit a nobilis, qui tempore vila; prajscntis explicito, spi-
corporn, et in requiem et pacem quas exsuperat ritum emisit. Cumque diu inorluus jacuisset, et
omnem sensum, assuniptiis esl quara ei beatissi-
: jam tompus humaiionis instaret, anima redeunto
ma Virgo Dei geiiitrix suis piissimis precibus ob- rcpente hoino redi\ivus apparuil, et velamine revo-
tincre dignata est. Bcali igitiir omnes. qui conli- luto apcruit oculos, atquc in slratu fuiiereo reso-
dunt in ipsa, ejusqiie servitio vigil.mti devotione dit (30). Stupentibus ciinciis qui adcrant, planctiis
insislunl, monsuram bonam, et con-
quoniam et lamenta moerentium illico sopiunlur, et a raortuo
fertam, coagitatam, et supcrcflluenlem, largis-
et suscitato catisa tant;e novitatis exquiritur. Ille vero
sima rcmuneratrix rcddct in sinum corum(L?;(: vi). Q prasente uxore atque germano, qui ci succedero
Cailerum fratres ejusdem ccenobii de tam felici as- liabebat iii palriuiniiio, ita exorsus est fari ad
sumptione hominis Dei niultum ffidilicali, Clara'- illos « Cum in niortem, in.|uit, oculos clauderem,
:

vallensis quoquo disriplina:', quam in eo viderant, ductus sum protinus ad tribunal Judicis cxiirainan-
amulalores elfccii, veneratinni sanctaj Tlieotocon dus. Ibique appensus in lance a'quitatis, invenius
Domina^ nostra^, tanto alacrius inlendebant, quanto sum minus habens, quam oporlcat ad salutem.
sibi periro non posse sciebant, quidquid pjus famu- Cuinque jam damnatiouis sentenlia merilo esset
latui impendere potuissent. proferenda, intercedeiitibus qui ibidem aderant
sanctis, permissus sum redire ad vos, el ex duobus,
CAPUT XXXII. qua' mihi priucipaliter obsunt, remedium veslno
Dc monacho, cui dictum cst : Dimissa sunt tihlpcc- pietatis cxpeiere, vidclicct obligaliono maxima
cata tua. debitorum, et illegilimo focdere nuptiarum. » Tunc
Inter alhletas Christi, qui spiriluali paJMStra in conversus ad niulierem « Nosti ait, midelccta con-
:

stadio Claran'allis exercetiantur, crat strenuus qui-
dam agonothcta, Enarrandus nominc, nobilis quon-
dam in sa^culo miles, qui relicta inundiali ponipa
vanam militiam fructuosa mililia conimuta\it. Ali-
(30) Si miles resurrexil, ut hic
damnandus, supponcndum omnino esl, licet non di-
catur, sacramentalem Confessionem lunc fecisse.
jux, quod afliniiatis linea juncti, illicilo matrimo-
nio conjuncii sunuis, undo eliam mortis a-tormc rei
anibo lencmur. Unum tauturamodo superesse rc-
incdium, agnosce : Si relicta saxull pompa Christi
connubio monastica professione te junxoris, mihi
dicitur, alias veniam, ct tibi gloriam impetrabis. » Quod illa gra-
tanter accipiens, sese incontincnti facturam esse
firmavit. Deinde convocatis singulis dcbitoribus
1121 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. - DIST. IV. 1122
suis Germano suo ad ea quae expostula- « inconlinenli reversus negotium intentalum reliquero,
pra?cipit, ut
rct, singulis salisfaceret. Inter cffiteros vero Juda;us torporis et insipientia; argui pertimesco. Porrige,
quidam accessit, trocenlos debili solidos exigens precor, auxilium, prsbe consilium indigenti et ne ;

ab eo. Quem severo vultu cl reverbcrantibus oculis despicias gemitiim servuli miserandi. »
intuens, cunctis qui adcrant mirantibus, dixil ad Eadein itaque nocle apparuit ei idem beatissi-
eum « Tu neque inctclo, neque in lerra, ncque in
: mus Pater, et niagnilice consolatus est eum , di-
omni creatura Dei, habes aHquid juris. Tamen C''ns «
: Qiiid libi visuin est frater, ila de D\
ne videamur te ante tempus judicaro. » Tunc prajce- misericordia et mea intervenlione diflidere? Quando
pit ut pcr omnia responderetur ei, sicut el csleris. enim, vel ubi seosisti, deluis-e tibi adniiraculum
Cum ergo hsec et similia multa clixisset, rfclinalo meuin m
necessitatibus tuis? An forte impotenlio-
iterura capite emisit spiritum. rcm me modo autnmas, quando jam introductus
suin in potentias Domini, quam olim fueiini, dum
CAPUT XXXIIl. in carae vixi? Vade ergo securiis, qnia
quodam prospera
De religioso converso Clarcsvallis noniine cuncla evenient; et in hoc ipso scies quia ego te
Laurcntio. miserlra. » llaic et alia plurima sancto loquente,
Erat Claravalle conversus quidam relii;iosus,
in Irater ille pr;u nimio pietatis ardore totus in ani-
nomine Laurentius, cujus eliam superius (31), dum ma liquesceb.it; et corde ejus iramensam parlu-
de venerabili viro domno Gerardo de Farta lilteris ricite Isetitiani, foris quoque devotionis lacrym;e
aliqua mandaremus, meutionem fecimus. Erat ergo n erumpebant. Cumque evigdasset, madcnlibus ocu-
devotus in omui conversatione
vir ille spiritualis et lis atquo niax.illis, etiain pulvillum in quo caput
sua, orationi atque compunctioni mirabili pertina- rccliiiarat, eodem lacrymarum prolluvio undique
cia jugiter iusistens, ita ut per plurimos annos, (jerfusuinesse cognovit. Summo igitur mane iler
cum sanclorum confessorum Bernardi et Malachiaj arripiens,cuni de urbe fuisset egressus , reperit
corpora in sccrelario die noctuque servaret, vix uu- cuneuin institorum mercimonii gratia Siciliam ad-
quaui aliqua bora pos-el ibidem aliter invi-niri, nisi euutium, Qui cognoscenies eum esse de Claravalle,
seinper oralioni inrumbens, et diuturnis fletibus pa- mox eum iu suo conductu alque convictu gratanti
viraentum rigaus. Hujns autera purilatis et devotio- animo receperunt, et qua-qne uccessaria gralis
nis celsitudinem non sine mulio labore per gratiam quotidie min'slrabant. Tandem ingressus ad regein
Dlm conquisieral, quoniam in primordio conversionis Siciliie, invenit graliam magiiam in oculis ejus. Et
sua' mullis tentationibus vexabatur et contra mal- nonsolumde negoiio pro quo fuerat ad Patreni de-
ignorum spiriluum venenatas suggestiones diuluruo stinatus, prospcrum evenlum obtinnil, verum etiam
certamine exercebatur. Nocte vero qiiadam, duni rex aperiis thesauris suis ad ledilicaiioiiem novre
hnitis iMalutinis in quodam domicilio solus essct, cjusdem Pairis sui auima
basilicae CUiravallis, pro
ecce immundus spiritus mugiens el plaiigens, dis- non modicam auri summam per cumdem fratrein
cursu gyrovago circa eum rotabatur. Ipse vero magua devotione transmisit. Reversus itaque Ro-
tronli suas signaculo quisnam esset
ciucis iniposilo, mam pra^dictus fraler, talem nihiiominus ibidcm
interrogavit. Versipellis autom malignator, ut rudi n gratiain reperit, ut de doiiariis cardinalium, alio-
alb c et tenerie menti graviorum meium incuteret, " rumque Romanorura, plurimam
acciperet benedi-
respondit a Ego sum
: ille qui tentavi et flHgcllavi ctionein, ila ut etiam largientibus eis ex urbe usqiie
Job. » (Juod auoiens frater, quoniam adhucnovus in ad ilccem bubilos educeret, quos non sine ingcnti
conversatione sanctaeral, timuit vehementer, etfugit oinnium stupore Doo se protegeiitc, sanctique Palris
a lacie maligni spiritus, et eum ulterius non \idit sui mcrilis patrocinaniibus, Claramvallcin usque
I'ost transitum autem B. Bernardi contigil ut idcin pcrduxit. Quis eniin salis mirari suflicial, quod
Iratera doiiino Pliilippo venerabili Claricvallis prio- homo debilis ac veteranus, cum duubus tantiim
re ad regeni Sicilitc Rogeruin mitleretur, pro negolio- puerulis, tant;e enormitatis ac ferocilatis animaiilia,
cju^deiii Ecclesiie. Qui cum Komara fuisset, ingres- qiuc etiam bovos mulia corpuleiUia cl lorliliidine
sus, comperio quod idem rex nuperrime raortuus superanl, per tot locunim discrimim, per taiila la-
luisset, constornalus est animo ;el quiil in tali arti- ironum priedonumquo molimina, tam lougo ilinoro
culo facere deberet, prorsus igiiorabat. Et recor- salva et incolumia minare potuerit, prii^serliai cuin
daius sancti Patris sui Bernardi, sub quo pro diyer- genus illud animaliiim ciira Aipes, ut asserunt, in
sis n''gotiis frequenter missus prospere ibat et toto Occidente hacteniis visum non fuerit? Vix
redibai, cum gemitu et lacrymis raultis conversus enim vel una dio maliguanlium occursus ac vio-
ad orationem, eiimdem sanctum Di.'i invocahat di- lentias poterat doclinare qua; tainen omnia, Doo
:

ceus « Palcr mi,Pater mi, currus Israel et auriga

: iidelem famulum suum per orationes S. Bernardi
ejus {lY Reg. ut quid dereliquisti nos ? lleu
xiii), n tulanle, portransivit indemnis. Factum est autem
me, Pator quid dicam, vel qiiid faciam ego
s incte, ut transire cogerelur per quoddam municipium,
paupcrculus et inisellus, ego omni consilio et auxilio cujus prmcipatum latronum principes oblinebant,
destituius ? Te vivente et te jubenie seeurus pioce- quorum manus nullus immunis evadere polerat,
debain ad tcrras et ad nationes divcrsas, et ubique nisi forte qui viribus pr;cvalebat. Mane vero jam
recipiebar ob gratiam lui, nimirum deferens salu- rutilante aurora, cum de aliquo prato, in qno cum
talioiies el litleras tuas, quas reges et pricsules animalibus pernociarat, egrederetur, rogabat at-
cum ciBteris onmibus tanquara ccefilus missam be- tentius Dominum, sanctumque Bernardum, ut ab
ncdictionem suscipiebaiii, et eulogiis tuis nobiliores imminenii periculo erueretur. Et ecce apparuerunt
quique se nobilitari gaudebant. Nunc autem te tle- ei procul quasi duo viri obviam venientes, et siu-
luncto defuncta est tecum pariter et gratia raea gulos cereos accensos in manibus ferentes. Qui pan-
;

nec eril jam, qui peregrino et inopi manum porri-
gat adjiitorii. Et ecce inortuus est rex, qui le sin-
cero diligebat affeclu surrexilque lilius pro eo,
; multamque tiduciara evadendi Dei famulo contule-
puer qui te forsilan ignorat. Quem adhuc tam longe
rcmotum si adire voluero, el repulsam ab eo pati
coutigeril, inconsolabilis mihi erit doh.r, post tanti
laboris et longissimi ilineris defaligaliouem, infecto
redire negotio, qui le vivenie honis omnibus cumu-
laius in Glaramvallem luam redire solebani. Si vero
(31) Distinc. III, cap. 15,
latim appropinquantes, cum jam pene ad ipsuni
porvenissent, subito ab oculis cjus evanuerunt,
runt. Ingressus itaque illum diaboli nidum, iUico
sislitur, atque ad pr*dam diripiendam undiquc ac-
curritur. Nulu vero Dei supervenieutes eadem hora
quidam honesti viri, cura eum Clarievallensem esse
cognovisscnt, de manibus irrueniium liberarunt, et
cum suis omnibus abirc fecerunt. Tandem vero
perveniens ad Claramvallem, mirantibus universis
novi generis bestias intulit, quae multiplicatis foeti-
 1123 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI.
bus quotidie propagantur, atque ex eo loco per
multas jam provmcias ciilatantur. Ipse vero frater
ad spiritualia rcversus sludia, sacraB disciplinffi,
quain sanctus tradideral Bernardus, seniles hume-
ros lota alacritate su|iposuii, pia confidentia prae-
sumens ejus se meriiis et preciljus alj a?ternis ma-
liserucndum, sempiteriiisque bonis perlruuurum ;
qui ipsum de pra^sentis itineris tam multiplicibus
periculis misericorditer absolutum, ad Claramval-
lem suam salvum perducere dignatus esl.
CAPUT XXXIV.
Narratio cujusdnm sjiirilualis monachi de Clara-
valle.
Quidam religiosus et spiritualis monaclms de
collpgio Clara'vallis in partibus Daciaj in una de
doniibus Clarffivallis Hic igitur
diulius habitavit.
quadiim vice rediens in Claramvallem, fratribus
siiis causa tcditicalionis letulit jueundum, et omni
acceplione dignum miraculum, qiiod in continio
Saxonia; noviter accidisse, asscverabat. Erat in
eisdeni partibus quoddam Cisterciciisis Ordinis
ccenobiuni , in quo quidam iiiagnse religionis el ad-
miranda» humditalis monachus iii simplicilale cor-
(lis sui Domino devole serviebat. Oui cum in omni
sacri ordinis observantia fcrvens esset, atque devo-
lus, semetifisum in omnibus dcspiciens et hunii-
liaus, maxime tamen silentio ot quieti operam da-
bat, orationi, compunclioni, atque lectioiii, conli-
nue vacans, ita ut semper ad orandum sive ad le-
gendum ubicunque poterat mirabili dulcedinc
, bcala^ vallis, ad accendendum in nobis sacra; devo-
traherclur, fructum tainen devolionis magis quam
eruditionis in lectioue requirens, ita in ea delecla-
liatur, sicut in omuibus divitiis. Appropinquante
aiilem hora migrationis ejus de lioc nuindo, cum
graviter a^grotaret, et oleo infirmorum jain iuun-
ctus essct, rogavit iii corpus ejus in pra>seiili lava-
rctur, et veslimenlis quibus sepeliendus crat, in-
dueretur. Fratribus , vero causantibus novitatem
elfaccre diflerentibus, cum in sua petitione pcrsisle-
rot, ob rcvereiitiam sanctitatis sufe quod volebat
(ibtinuit. Qiio faclo, circuinstanlibus ait « Rever- : nocte, ut totis medullis cordis suspiremus ad eos,
tiniini uiiusquisque ad ofticia vestra, quia modo
moriturus non sum, sed die sequeiili post refectio-
ni:m servilorum vocabit nio Dominus . > Cunctis
itaque fralribus ad hanc ]iropli('tiam bominis Dei
siisficnsis, illiixitdies altera, et cadein qua praxlixe-
rat uiiiversos ad commenda-
lioni, sonitiis tabula-
liouis oriiciuin migraluio persolvendum ocius invi-
tavii. (Juod cum tanlo devotius faccreiil, quanto
iiiorientem in a-tenia vita mox glorilicandum fore
ceitius sperabant, ipse fraler ultimum jam traheus
spiritum subito divina gratia illuminalus cst, el
oxhilarala facie eircumslantibus dixit « En modo : ct.one (leliniiuentes interdnm feriat, (juatenus sic
iiigreditur ad nos ille dilectus Domini, beatus Joan-
ncs evangelista. » Et cum paululum reticuis^et ite-
riim dixii « Ecce nunc \eiilt beata Dei genitrix et
: mandatorum Dei deprelienilcriinus, maledictionem,
vir^o Maria. > Et post modicum intervalluin
pliori repenle gratia illustratus, clara voce subjun-
DISTINCTIOQUINTA.
Conlinens salutaria Monita exemplis probata, de quorumtlam vitiorum periculo,
CAPUT PRIMUM.
AdmoniVw domni Oerardi ahhatis ClarcrvnUis^denon
jurando ct de periculo jurantium.
Beatse memorise Domnus Gerardus,quondam
(32)Dislinct. ii, cap. 21.
1124
I xit. « Eia, fratres, ecce jam venit Dominus Jesus
'
Clirislus, et cum eo sanclorum angelorum aliorum-
que sanctorum frequentia. » Et cum hoc dixisset,
confestim in jubilum et exsultaiionem cordis, praa
dulcedine illius quem intuebatur, raptus, caniare
ccepit, et iniponere Antiphonara illam dicens S«fc- :
venile,sancti Dei, occurrite, aniieli Domini. Alque
ita cantaudo aniinam reddidit. Videntes auiem Ira-
Ires homiuem ia morte exsultantem, et cantando
morientem, eamdem Antiphonam quasi de ore
ipsius festinato rapuerunt ; et ciim multo pietaiis
affectu elevata in excelsum voce percantavernnt.
H;ec ilaque prfedictus senior fratribus Clarfevallis
fideliter innoluil. eoruraque animos ad contemptum
mundi, despectum sui, amoremque Dei, vehementer
accendit quorum utinam imitatores efticiantur,
:
omnes qui hac legerint, vel audierint, scientes cer-
I tissiine quoniam quauto (|Uis iuhoc niundo despe-
ctior, silcntii, quietis et humilitatis appelens fuerit,
tanto in futuro apud Deum gloriosior et sublimior
apparebit.
CAPUT XXXV.
De luminibus Claravallis.
claris
Haetenus iiaque de claris luminaribus Claraeval-
lis, nec non et de clarissimo sole, qui de eadem,
conspicua valle consurgens, universas mundi paries
clarilatis sua? radiis illuslravit, uos disseruisse suf-
iiciat, cum tameu paucos admodum flores de spa-
tiosissimo floriilissimoque prato vernantis ejusdem
tionis fervorem, decerpserimus, qualenus rutilantis
corum pulchritudinis venustate illccti, suaveolen-
tiaque recieali, mundum cum orani vanilate et vo-
luptate sua spernere, aique ad «terna! claritatis
palriam anhelare, iu libro vera' tbeologia', iu quo
scriptie suut lainentationes, carmen, ct va^, tota
i
' iuentis vigilaniia discamus. Scd quis ad ha^c tam
'
idoneus? Propterea quid aliud restat nobis, nisi
comeden' ]iauein doloris in amaritudine compun-
ctionis, ut siiit nobis lacrymie nostra; paues die ac
de quibus locuti sumus, si forle cuele.--les convivie
misericordia moli, ad ora latrantium sub raensa ca-
tulorum, vel exigua aliqua subliiiiium illarum deli-
ciarum fragmenta demittant, per quai, nc in via
jicGnitentia; deticiamus, susienlemur? Ca^leruni si-
cut in pncdiclis 1'atribus cognoviinus quam lib -
ralis sil misericordia Dei in sanctos ejus, quaraque
pius rcsjieclus iu electos illius, qui mandata vilaj
absque dissimulalione custodiuut sic io subsequen-
libus exemplis deinonslrabimus quanta benignitate
(|uaiidoque peccantibus ignoscat, seu quanta dislii-
inisericordiam araplcctamur, ad onine opus bonuin
, I parati; ut tamem, si forte negligenliorcs nos in via
am- qua; opus Dei negligenter exsequenlibus inteulatur,
pavida scmper mente pensemus.
el
punitione.
ra^vallis abbas cujus supra (32) pretiosam in con-
spcctu Doiiiiui morlem descripsiinus, solebat ali-
quoiies fratres suos a consuetudine jurandi coin-
Cla- pcscere, ct, ut lioc cfticacius possel rem quamdam
terribilcin, quw tunc cuidani juratori recens acci-
 1125 EXORDIUM MAGNUJI GISTERG. — DIST. Y. 112G
derat, exempli gratia narrare curavit. Dicebat vero ^ spiircissimo jurare prsesumeret, mox immundo
eamdem rem venerabileni virum Cadorcii episcopum spiriiui Iraditus, duri.sima passiono diu vexatus
sibi innoluisse, cui etiam ejus capellanus vir valde atque distortus est, iU ut oculis evorsis, et facie
honestus se pra^seniem interfuisse aitirraabat. Erdt tota enormiter intumescenle linguam ardontom
,

igitur in parlibus illis homo quidam carnalis, qui, atque ejectam longius ab ore porrigeret. Qui cura
dum aleis aliquando luderet et tesserissibi male ca- itafuisset loiigo et
horrondo tormonlo excruciatiis,
denlibus perderet, quidquid demenii in buccam ve- l!)ndeni njiserabilcm
auimain da.'iiioniacis spirilibus
nii-bat, ore luribundo jurabat. Cumque jam pene reddidit, linguamque effrenem, qiiara exlraxerat,
omnia amisisset, alius quidam nefandus altator nec in morte rolraxit. llis ct hujusniodi excmplis
accessil et lumida illum
; indignatione amoveus, domnus Gerardus abbas Claraivallis fratres suos,
ait n Cede, iners, cede ; ego iudam pro le, quia tu
:
ne jurationibus assuescorent deterrebal, quia licet
nescis, neque ludere, neque jurare. » Cumque et omni homini consuetudo jurandi pcriculosa sit, a
ipse, ut erat tilius perdiiionis, sirailiter perderet, mouachis tamen et omnibus religiosis, etiam mini-
dial)olico furore intlammatus, capit orania Do- mas jurationes sine gravi periculo usurpari non
mini nostri Jesu Christi, tam interiora quam posse certissimum est.
exteriora, quasi per ordinem membra jurare, CAPUT II.
niliil omnino injuratum dimittere volens. IVofe- Depericuto proprietaiis.
rebat igitur jurationes quasdam, seu blasphe- Piissimaj recordationis domnus Abraham quon-
niias horribiles atque iiiauditas, quemadmodum g dain Pratese abbas, qua3 est una do filiabus Clara--
cordis et oris ejus instructor, imo vere destiu- vallis, florem virginitatis cura friictibus bonorum
ctor diabolus excogitabat. Ast ubi Dei et hominis operum, siue quibus castitas non raagna est apud
Domini no^tri omnia morabra furioso et blasphemo Doum, us |ue ad consuramationom iminaculal;^ viW',
ore consumpsit, adjecit ad curaulum daranatio- largiente Cliristo, conservavit. Ilic itaque homo
nis suai, etiam interacratfe matris ejus sanctissima sanctissimus, ac singulari mansuetudinis gratia
membra jurare, terribili nimis temeriiate satagens pr:editus fuil, jugumque Domini ab adolescemia
universa sigillalim atque seriatim venenato donie ciinctis dicbus vitae suas indefesso
portavit. studio
discerpere, ita ut sanaj meniis omnes qui aderant, Qtii cum adhuc essot aitato pariter
religione et
a blasphemaniis et obloquenlis aures obstruc-
facie novellus, modicam panui novi scissuram ad resar-
rent, pectora tundereni. Necdum juramenta
et, ciendam vcstem in grabatulo suo sino licentia con-
omnia sacrilegus jurator expieverat, et eccc rcpenle dldit. Sed dum eam post paiilulum requisisset, el
ultio digna atque divina invisibili et quasi fulmiueo reversato undique stratu miniine reperissot, mir.i-
ictu feriens ac perforans sceleratum, majestatis tus abscessit; ct remordeute conscioutia, furtivam
iratae terribile dedit experimentum. Percussus ita- rapinulam privala confessione quautocius delere
que blasphcmus ccrruil, et putans quod aliquis eum curavit. El o magna virtus confessionis! ningna
njateriali gladio confodisset, liorrendo gemilu ex- nihilominus piotas Redomptoris, qui totam quo-
clamans, ait « Heu, heu, miser, quis es, qui me
: daramodo spom humaua; coiistituit in sacra-
salutis
interfecisli ? Cumquc diutius in terra palpilans, Q monto Conlessionis
Sicut enim nulla niuhiplicilas,
!

et raortiferos gemitus eftlans, volutarelur, tandem
urgente maligno, cui traditus fuerat, abominabilem
aniiuam tartareisignibus concremanda expuit. Nu-
dato itaque corporo ad la\ audum, iovonta est in dorso
ejus plaga recens terribili apertura dehiscens, ac si
aliqua securis ara|jlissima ibidcm immersa fuissel,
ita ut penetralia cordis, hepatis et pulmoiiis fuudi-
tus ap[):irerent. Qao viso conterriti sunt juraiorcs,
videntes quia ZeKis Uoinini exercituum tam gravi
animadversione mulctavit juratorem impiiun atque
blaspliemum. Cumquo rumor volocius porvolans
tremefactos undique vicinos tralieret ad vidondum,
quidam de intirais ejusmcestus accelerabat ad illura.
Huicergo itineraiiti a|iparuit quidam mortuus horao,
quom viventum ipse cognoveial, ot ait: « Agnos-
cisne me ? Ego sum ille defunctus, olim tibi non
ignotus. Novi ego quo tendas, sed incassum te
fatigas. Jim enim mortc absorptus est, qucm viven-
toin invenire te putas. Porro uniim est, quod te
Jaiere nolo, quia Dominus Jesus Christus a suis
contumeliosis inultas coniumelias ot injurias pali-
lur, paiienter exspectans, tamquara patiens reddi-
tor Verumtamen immaculaue gcnitricis suse Ifesio-
. sit ab ejusmodi proprietatibus, quamlibol minimis,
nes atque convitia non facile sustinet: sed aut
prffisenti suppliciocitius punit, aut si forte reservat
in postcrum, caeteris malis acerbius ferit. . His ita
peroratis, defunctus ille, qui loquobatur evanuit
(33). Is vero ad locum perveniens, amicumjam mor-
tuum juxta mortui vaticinium reperit et rcferens ;
quie audierat, terrorem terrori, ct miraculo mira-
culum adjccit. Alium quemdam juralorem irapu-
donlem et exsocrabilcm circa fines supradicta; civi-
tatis Cadorcii fuisse aftirmabat pr«dictus venerabilis
abbas Gerardus. Qui cum beatio Dei geniiricis ct
Virginis Mariae sacrata et secreta membra ore
nuUa enormitas criuiiiinm aut scelorum poiest
obsistere, quin gratia puro et humiliter confiten-
lom sublevet de iiuo baralliri, et collocet in fisligio
coeli, sic nirairuin otiam minima delicta conliiori
dissiraulantein prKaipitant de fastit;io perlectionis
in ima miserabilis dissolutionis. Itaque priedictus
juvenculus, qui prudenter adverlerat tautillum
pocoatura suura sine coiifessiouis remedio abulori
non posse, cum post modicum temporis intervalhim
solus in coquiiia scutellas abluorot, ecce subiio pan-
nicuhis illo per aorem lapsus, et velut aliquo poi-
tanto manibus ejus injectus est, quatcnus cam ipso
sordcs niateriales dotergeret, propter quora sordi-
bus proprietatis animam ejus Satanas ftedare ten-
taverat. Queui cum ccrtissime recognosceret, ot
porreclis quaquaversum obtulibus "neminem in
eadem domo, neque sirsuin neque deorsura aspi-
[) corel, manifeste comperit ab immundo spintu fur-
lim sublatum fuisse, sed posl faclam conf.;ssionom
ab eo retincri non potuisse. Quapropter in limore
pariler et exsultatione cordis gratias agens Deo,
animadvertil, quam cavendum, quamque timendum
cis qui puram atque perfectam paupertatis professi
sunt vitam, cum etiam sanctimonialis quaj lam, ut
lcgitur, propter exiguum sericum hli, quod sine
licentialectulo suo reposuerat, diaboli sustinucrit
in morte calumniain.
Alius quidam Cistcrciensis Ordinis monachus,
cura infirmit.ite tactus ad horam ultimam devenis-
set, jaraque loquendi offieium amisisset, vidit
iniraundum spiritum ad inslar simia; sedentem in
pertica juxta parietem posita, ubi scapulare ipsius
dependebat. Porro in ipso scapulari voteri et dirupto
idem frater modicam panni scissuram sine licentia

(33) De blasphemo illo lusore idem narrat Coesa- contemni et parvi iieri a Deo putetur : Dei aulem
rius, quod bic. Quod autem dicitur Deus cilius ul- majestas, licet non puniat, iion potest non esse ve-
cisci Matris injurias quam propfias, id facil, no illa nciationi.
1127 ADDIT.
nuper assuerai: quam ille impurus
ter atlrectans et sa>pe deosculans, etiam lingua,
lingebat, et manu palpabal. Quod cum ille viderel,
ingemuit et quia jaiu loqui non poteral, proten-
: monaslici ordinis satis fuisse devolum
sione indicisindicando, verbisque semirulis ac
diniidialis balbutiendn, quomodo polerat innuebat,
ut derisorem pessimura amovi rent. Fratribus vero
qui circa ipsum slabant miranlibus, et diu percuiic-
taiitibus quirl iiiceret, aul quid intenderet, divina
tandem miseratione rcce|iit ofiicium linguns, el ait
« Nun^piid non \i(letis obscieuum illuin sedenlem
in nostro scapulari, et ore spurcissimo lambenlem
pilacium illud, quod nuper in eo sine liccnlia cou-
suere pra-sumpsi ? Expellite ergo quantocius scelc-
ratura, et tollite de indumonto [jitaciura, ne mihi in
finem calumniosns et impius isle derisor insullet. »
Ciimque omnos intente respicereit, et spiritum ne-
quam, quem ille conspicabatur, videre non possent,
amoverunt scapuiare do loco, et protinus reccssit
exprobrator pessimus. Frater vero infirmus accepia
pojnilentia |)ro delicto suo rursus obmutuit, atque
post paiipulumin bona confessione decossit. Itaque
summopere cavendura est omnibus nobis, qui sacri
Cisierciensis Ordinis puram el dofiecatam religionem
professi, niundo et universis quie mundi sunt, in-
super etiam nobisraetipsis abrenunliamus, ne saltein
in miiiiniis et vilibus quibuslibet rebus daiidis vel
accipiendis seu habcndis sine liconlia, maculam
dcinus conscienlia' nostrae, et atrocissimis bostibus
nostris materiara calumnias, qui in cxiiu Istrael de
yEgypto, id est, anim;e de corporo, tanto atrocius
a tergo instabunt inalignissi ua exprobratione, nc-
(luissima insullaiione, severissima ultione, justo
Doi judicio tales excessus plectentes, quanto nunc
eos nos farilius cavcrc possemiis, si timorem Dei,
sicul in Regula nobis prajcipitur, continue prie
oculis habcremus.
CAPUT in.
Quantum sit periculum monachumsine habitu suo,
iil cst, cucuUa moriCii).
Vir illustrissiiuus, Koinaims genere, et honesta;
convorsalionisraonaclius, domnus Jordanus de Fossa
nova, ipue ost una de domibus Glara;vallis, reiulil
nobis quodilain grande miraculum, qiiod intra Iti-
liim in quodam cicnobio Cislercieiisis Ordinis j)o-
minus ad admonitionem et coircclionem nostiam
fieri conce^sil. Monachus nuidam ibidem ciini per
tramifm disciplinie regularis devote et liumiliUT
iisque ad nielam sibi a boniino conslitutam cucur-
risset, BPgroiabat nd mortem. Qui cum immincnte
jam exitii magnis fcdjrium Kstibus urcrelur, inlir-
inarii ininus discrcli, minusve monastici habitus
sacrainentum considerantes, ad relevationem aidoris
pxutum cuculla, scapulari induerunt et ita pcr no-
gligentiara eorum manendo spirilum exhalavil. Ve-
runi antequam corpus terra' commendarotur, qui
niortuus fuorat, ropente rodivivus ajiparuit et mi-
rnntibus nniversis itaoxorsusest fari « Egocum in
morte carnis oculos claudorem, ot carnis sonsibus
exomptus iii vita anima; spirituales oculos aperirem,
mox a sanctis angolis benigne susceptus, in eo ha-
bitu quo carnis induvias exui, id cst, absquc cuculla
usque ad portas paradisi perductus sum. Cuinque
duciores moi me introduccre conarentur, et in
ffiUTnfe mansione collocare, spiritus
beatitudiuis
angelici, qui iUicjanilorum offnium habcre vide-
banlur ine diligeiuius intuentes, cl monaclium abs-
que monachali esso veste dcprehendenies, clause-
runt portas continuo, moque excluserc dicentes
Nunquid isle sine cuculla recipiendus erit in ordine
vel requie monachorum? Ropulsus itaquo, pavidus
el trepidus manebam foris, meluens nimirum dam-
(34) Quod de monaoho cuculla exula mortuo di-
citur, a Ca'sario oliam narratur. At lioc tcmpore
a^groli longe humanius tractantur et sicul in usu
:
AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1123
spiritus suavi- m nationis subirc trisiem sententiam. Verum ductores
" niei jiro me rogantes dicebant rae, excopto sermone
hoc, virum exstitisse probabilera, et iu observantia
sed res- :
ponsum csi iUico, Ktenia lege sancitum esse, mo-
nachum sine habitu monaclii, id est cuculla, per
porlas illas ncquaquam intrare. Cumque magis ac
migis anxiarer, et ne ab aeternse beatitudinis januis
penilus excluderer vehementer pertimescorem, £.u-
: bito ab iisdom sanctis janitoribus audivi, pium ju-
dicem Dorainum Jesum Chrisium seuteniiam de-
disse, ul ad humana reverterer ; quatenus accepta
poenitontia pro negligentia mea, cucuUaque roindu-
lus, porlas paradisi jam sine obstaculo intrarem. »
IIis auditis fratros cum gaudio ct admiratione multa
gratias ogerunl Deo, qui facit rairabiha solus; sed
mox prajdictus frater qui rexivcrat, ad confirma-
tionem dictorum suorum accepta poenitentia indu-
Q tusque cuculla, migravit in pace. Constat ergo
D monacbicuin habilum, in quo etiam crucis forma
exprimitur, si vita monachi teneaiur, niagnum ha-
bere mysterium, sicut in Vitis Patrum legimus
cuidam sanclo fuisse monstratum, qui eamdem
Spiritus saucti grati.im, quam super baptismi sacra-
nientuin venire conspexit, postmodum etiain super
haljitura monachi, cum beiiedicerelur, descendere
vidit.
CAPUT IV.
De converso, a cujus memoria peccatum grave
cxciderat.
Cum facta essel aliquando mortaliias magna in
donio Grandissilv.e sub venerabili Patre Pontio,
postmodum Clarajvallis abb.te, sgroiabat ibidem
rebgiosus quidam conversus, nomiue Stephanus,
qui raoriendi desiderio tactus \ix aliquid cibi su-
inere acquiescebat, sed vo.is et suspiriis conlinuis,
iit ab hac valle plorationis, de lioc durissimi exsilii
C tiliorum Adam ergastulo eiiuci mererctur, orabat.
Unde factum est ut desideriura cordis ejus tnbueret
ei Dominiis. Quein cum sodule
infirmarius qui ei
inii.istraverat, cum devoiioue et iranpiillitate
t.inta
coidis morientera cernerot, acceusus et ijise veh.-
menler dosiderio iiioriondi dixil ad eiira Obsecro, :
carissime fraler. quia vidoo te de a^rumnis liujus sa;-
culi niox oriiendum, et in gaudium Domini tui feli-
tiler iiitnjduceiidum ut cuiu porveueris ad Doini-
:
iiuin uoslrum Josum Cbristura etiam niihi celerem
corameatuin ab i])sius b'i ignitate iinpetrare digne-
ris. Ille vero respondit suum ei nou defuluruin
auxilium, dummodo licerel. livolutis autem post
doriuitioneiu, ipsius paucis diobus apparuit cidem
infirmario suo per vitionem, et dixit ad euin en :
ego in pace reieptiis video boua Doraini in terra
: viventium, quEe inconipar;d)iIiter exsuperant omne
_ deloclamentiim cunis et sanguinis. Et nunc ex de-
" bilo sponsionis mea3 re\crtor ad le, opein laturus
: tibi, uon lainen illam quam incautc petisli, scil
: (juara tibi polius expediro cognovi. Recordare crgo
quia,dum adhuc in sa'Culo osses, illud lale piaculimi
coiuiuisisti,de quo nonduiu per contrilionem co.-^dis
ct confessionem oris alisolvi Conlilere
luoruisti.
igitur, el pijonitcntiam age celoriter, quia si aule
obitum per confessioueiu doletum non fuerit, post
raortem insolubile permaui l)il. Evigilans itaquo
frater, rcduxit ad menlem illud grave deliclum,
quod ante annos duodooim perpotrarat, sed ab ipsius
memoria lethali oljlivione fundilus abolitum erat.
Acceleravil crgo conlileiido et satisfaciendo liberari,
: et gratias agons Deo, manifeste cognovit quia non
fruslra saiuitorum sulfragia cxpetuntur, ncc parvi-
pendendum esse confessionis sacramentuiu, sine
quo etiam tales ignoranliK taliter iiuputantur.
carniuni, ita est investilu cum a'grolis solcl dispen-
1129 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
CAPUT V.
De periculo eorum qui peccata sua confiteri
eruhescunt.
Qaoniam misericordiier Dominus praedicti fratris
ignoranliam et oblivionemdiscussit, et euni ad salu-
lare i-emedium confessionis altraxit, nunc ostendere
libet quant» dainnationis rei sint, qui tremendi
judicii Dei immemores, peccata gravia, quae commi-
serunt, per vanam et inuiilem verecundiam, de qua
Scriptura dicit Est confusio adducens peccatum
:
(Eccli. iv), caecati, confiter^ vel dissimulani, vel
erubescunt, et in virtutum operibus,_ quas fortassis
processu temporis acquisierunt, contisi, semetipsos
decipiunt, cum scriptum sit Qui in uno, hoc est in
: Mariae, coram ipsius allari vel imagine, seu ubi-
coaiessione, delinquit, multabonaperdet{Eccle.i\);
et : factus estomtiium reus. {Jac. ii.)Dorainus Ar-
noldus abbas Belliloci, vir lidelis ac religiosus, nar-
ravit nobis miraculum gloriosum, quod sibi a quo-
dam Calacensis monaslerii priore, viro sancio, rela-
tum esse dicebat, quo praesente res ipsa contigerat.
Erat in territorio Lemovicensi malrona quaedam
religiosse valde conversaiionis, quse licet maritali
vinculo teneretur, tamen jejuniis, orationibus, elee-
mosynis, caeterisque religiosis actibus insistens, in
habitu saeculari vilara regularem ducere videbatur :
verum in adolescentia sua piaculura grave corami-
serat , de quo vehementer erubescens, nunquam
illud alicui prs nimia verecundia contiteri volebat.
Quolies tamen prcsbytero suo confitebatur, pallia-
lam de islo crimine mentionem faciebat, ita con-
fessionem suam concludens a De omnibus pecca-
: porante, iia oculi mei obnubilabantur et contene-
lis meis, qupe modo protuli, et quie non protuli,
culpabilem rae fateor corara Deo et vobis. » Cumque
hunc finem et confessionis veluli sigillatum sermo-
nem eraitteret, trahebat ex imo cordis longa suspi-
ria, et tota proiinus in lacryraas solvebatur. Hoc
igitur per annos plurimos frequenter ac uniformiter
actitante, sacerdos, ut erat prudens et sollicitus,
advertit aliquid pestiferum latere in corde ipsius : compulsa sum. Itaque omni consilio et auxilio de-
unde eliam tentabat mullis arguraentis idipsum ab
ea per confessionem elicere. Sed dura nihil hac sol-
licitudine proficeret, raonuil eam vicini monasterii
Calacensis supra memoratum adire priorera, eiei
tanquam viro sanelissimo conscientiam suam totam
exponere. Porro sacerdos eumdem priorem super
hujusmodi verbo secretius praemunire curaverat.
Cumergo venissotad eum mulier, et ipsi confiteretur,
nihil ab ea potuit extorquere, nisi quod presbyter
solebat audire. Factum est autem ut infirmaia et
niinime confessa moreretur. Curaque dmtius mor-
tua jacuisset, tardante filia ejus, quie de alio remo-
liori vico ad materni corporis exsequias vocabatur,
dilata est interim sepullura. Quae cum taudem con-
cito gradu adveniens magnis ejulatibus fleret et om-
nes qui aderant ad lamenta converteret, repente
misericordissima Dei omnipolentis virtute femina
deluncla revixit, et redeunte in proprium corpus
aninia, post insie divortium facturn est dulce spi-
rilus el carnis consortium. Tunc quasi de gravi
somno evigilasset, flenii et lamentanti fihsesic locula
esl :« Noli timere, filia. Cessent a fletibus oculi tui,
(juia jam miseranle Deo revixi. Discinge vclaminum
impedimenta quibusamicior.utsurgere queam. « So-
lutis itaque cum omni velocilate ligamentis, erecto
capite femina resedit. Tunc illa jubente sacerdos
properanter asciscitur, ei secedemibus cunctis con-
tagium veternosum protinus per confessioaera erait-
titur ac diluitur. Postea vero confiuentibus populis
ad miraculum intuendum, ipsa mulier iucestimabilis
gratiae Dei in se facta; lestis el annuntiatrix effecta,
rei gcstae ordinem cunctis exposuit, ei qualiter per
interventionem piissimae Dei genitricis et Virgmis
Mariae liberata fuisset, hoc modo diceus « Ego mi- : miliier poenitendo confiteatur, statimque reducta,
serabilis peccatrix cum in hac vita cum hominibus
conversarer, propter bona opera quK faciebam el
religiosam conversationem quara prseiendebam, vi-
Patrol. CLXXXV.
— DIST. V. 1130
• debar coram oculis hominum stare, sed coram oculis
omnipotentis Dei in ruina mortis jacebam ; cujus
mandaii praevaricatrix esse impia teraeritaie non
pertimui. Conslituit enira Dominus in sancta
Ecclc-
sia sua, neminem absque confessione posse salvari.
Ego autem misera, lieet de caeteris peccatis meis pu-
ram frequenter confessionem facerem, lamen quod-
dam grave peccatum quod in adolescentia mea
commisi, prae nimia verecundia nulli unquam homi-
num ausa fui confileri : propterea omnia bona
opera quaj faciebam infructuosa et inutilia mihi
reddebam. Verumtamen hunc lapsum meum sole-
bam singulis fere diebus beatissimae Dei genitrici
cunque poteram, posnitendo, lugendo, el flendo
confiteri, et ipsius misericordiara miserabili queri-
monia implorare, ne me pro hoc peccato meo pate-
retur aeternae damnationis sententiam subire. Post-
D quam autem mortis debitum solvi, protinus a
malignis spiritibus undique vallata crudeliler rapie-
bar, impellebar, discutiebar, el cum amarissima
exprobralione peccati mei ad inferni supplicia dam-
nanda trahebar. Recordabar interea eleemosynarum
quas feceram, jejuniorura, vigiliarum, orationum,
caeterorumque bonorum operum, in quibus raulto
tempore sudaveram, et mirabar quod lanquam om-
nium criminium rea gehennalibus tormentis absqua
ulla miserationc destinarer. Quaerebam lucem ope-
rum meorum, et coniinuo pestifero labo inconfessi
pcccati mei de imo conscientiae meae terribiliter eva-
brabantur, ul radios veri et aeterni luminis, quod
per eleemosynas et bona opera conquiritur, nullo
modo respicere valerera. Heu tunc, licet tarde
!
nimis, intellexi haec esse stipendia obstinati et ob-
duraii cordis raei ;tunc qHam sit perniciosum mise-
ris mortalibus Domini et Creatoris sui praecepiis
Q
non obedire, noa sulum scire, sed etiam experiri
slituta, recordata sum, quod hoc ipsum peccatum
meum, pro quo justam damnationis senteniiam ex-
cipiebam, beatissimie Dei geniirici et Virgini ttendo
et lamentando frequenter confiieri solebam et :
continuo modicum aliquid spei concipiens, ipsam
veram matrem misericordiK, et unicam spem mise-
rorum, ne rae misellam in supremo necessitatis
articulo constitutam derelinqueret, voiis magis
atque suspiriis quam verbis orabam. Nec mora, ea-
dem consolatrix et protectio omnium ad se confu-
gieniium, tanquara slella matutina et fulgor meri-
dianus adveniens, terruit et increpavit daemones
qui mihi illudebant, quod suam ancillulam invadere
praesumpsissent :jussilque quantocius deponera
praedam, ibique dimittere eam, donec a Domino
egrederelur sententia, quid inde juberet fieri. Cum
Q
que diclo citius paruissent nequam spiritus, ipsa
mater misericordiae accedens ad benedictum fruc-
tum uteri sui Dominum nostrum Jesum Christum,
adoravit et ait : Obsecro pictatem tuam, Domine,
Fdi, ne tradas besliis animara illam, quae suam
iransgressionem coram imagine mea toties deplora-
vit. Gui respondit Dominus Nosti, dilecta mater,
:
quod sine confessione salvari non potest? At illa :
Domine, omnia tibi possibilia sunt ne, quaeso, con-
:
fundas faciem pauperculae hujus, quae fiduciam ha-
buil in me et per multa bona et justa opera fa-
:
ciera tuam, licet non secundum scienliam, placare
curavit. Ait Dominus Quoniam fas non est, ut pro
:
quavis petiiione repulsam a me patiaris, et quo-
niam extracarnem locus contitendi et pcenitendi non
est, placet ut aniraa haec proprio corpori reddita,
quod male deliquit, et pejus apud se relinuit, hu-
debito tandem lordine misericordiam consequatur.
Mox itaque Domino imperante, et piissima domina
noslra sollicite procurante, missus est ad ad me an-
3Q
1131 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
gelus bonus, qui rac de omni exspectatione mali- « quamvis juveniii et vegeto Corpore robustus appare-
giionim spiritum cripiens, proprio corpori, ut
cernitis, reslituil. Nunc ergo confossione peracta,
lempus est ut alieam, minime jam reJitura, scd in
ffiternum misericordias Domini canitura, qui me,
licet indignam, trcmendo judicio suo, cadem mise-
ricordia prajvcniente et subsequente, tam dignanter
subduxil. »
Cum hajc illa dixisset, caput in feretro reclinavil :
et signaculo sanctae crucis se muniens, spiritum
exhalavit. Utinara quicunquc mortis ffiierna; jaculo
per criminale aliquod peccatum iransfossus exem-
plum istud legerit vel audierit, ad confessionis et
poenilentia! salutare remedium animetur, sciens
procul dubio neminem a Domino veniam consecu-
lurum, qui vicario ipsius, hoc est pralato vel sacer-
doti suo, humiliari contempseril ! Quod si quis
absque iundamcnlo confessionis, virtutum opera
fuper inane pia^sumptionis a;diticare tentaverit, p ram, sine motu et sensu diutius velut exanimis ja-
vel dc confessione quae in extremis fit, propter
ipsa bona opera sua praisumpserit, snu majore dc-
inentia tale aliquid, quale nunc retulimus, de se
somniaverit, noverit, quia quanto altius absque
alis confcssionis voiaverit, tanto ruiiia ejus gravior
erit, et quia confessio in extremis tanto ditticilius
conceditur, quanto siiperbius de ea priesumitur sin-
: novitius quidam dura ipsa hora in oratorio esset,
gularia quoquc privilegia paucissinjis per divinam
gratiam coIlata,generabtatem prorsusexcludunl(35).
Ex his colligitur multo mclius esse, dum adhuc
vacat, et id hoc corpore sumus, pra^venire faciem
Domini in confessione pura, quam in obslinatione
nostra perdurantes, in die gencralis resurrectionis
sempitein* confusionis et opprobrii nunquam fi-
niendi eoram angelis ct bominibus notam suslinere,
insuper etiam iiorrendiu raaledictiouis jaculo feriri,
quando dicetur impiis cl inconfessis lie, malcdicli,
: tilcs aii ipsoruui multara
inignem wiernum, qui prceparatus cst diabolo cl Q ecssant (Eccli. xxii). Ecce quantura distat inter
angelis cjus {Matth. xxv).
CAPUT VI.
Quania pictaie Dominus somnolcntiam cujusdam
dcvoti 'monacld castigavit ; (juanla scveritatc alte-
rius iepidi et ncgligcntis incrtiamcorripuit.
Erat in supradicio coenobio Grandis-.ilv;e mona-
chus quidam spiritualis, et niagna gratia prajditus,
qui iicct assidue cum somnolcntiie vitio luctaretur,
contendens puram Domino, sicut oportel, devo-
tionis servitutem in psalmodia exliibere, tamen
natura; fragilitatcm in hac parte superare non po-
terat. Quadam ilaqiie vice dum starct in ordine suo
in clioro, et quasi pigritando et dormitando psallere
videretur, astitit ei quajdam revereiida pcrsona,
cujus vultuin non agnoscebat, qua; etiain cxcitans
dormitamein, appreliendit eum per vestimentum a
))arte pectorali, et quasi do choro cxtrahere niteba-
tur. Qui dum traherclur, apericns oculos, et videns Q terva malignorum spirituum terroriuus et clamori-
cum dixit : Quis es, domine, ctcur me ita traliis?»
((
IUe autem respondit n Et lu, cur ita dormis"? > Tan-
: natum reddidit. De bonis sumamiis exempbi, eligen-
quani diceret Nuuquid propterea de stralu tuo
: tes magis cum viris virtuiuni
surrexisti, ct chorum iutrasti, ut dormitando et capitc
nulando risum de tc iniuiicis tuis faceres ; et non
magis propterea, ut Domiuo creatori tuo in con-
spectu sanctorum angeloruin ipsius alacriter psal-
leres? Et cum hoc dixisset, dimisit eum, et statiin
evauuit. Frater vero, qui tain misericorditer a Do-
inino pro somnolentia sua castigari mcruerat, in
timore Dei excutiens a se somnum torporis et negli-
gcntia-, curavit deinceps ad vigilanduin et psal-
tendum cautior invcniri. Aliusquidani iu eodcin mo-
nasterio raouachus crat, uomine Bernardus. Hic-
(3S) Ilistoria liaec fere incredibilis, certa tamcn
vidotur. Uanc noster auctor ait se ab abb.itc Belliloci
Arnaldo accepisse, ct ille asserebat a priore Cala-
ccnsi, qui tcstis erat oculatus, sc cam audivissc.
Nec taracn quisquam dcbct inde pra:sumcrc, cl saluti
suas non consuiere.
S. BERNARDI. 1132
ret, tamen remissius csteris agcbat, exhibens se ad
opus manuum pigruni, et ad vigilias somnolcntum.
Unde etiam contubernalibus suis non parum onero-
sus eral, et ubique de inertia notabatur : prKcipue
in ecclesia, ubi negligcntior inveniebatur. Quadam
itaque nocte, cura eum dormieniem ad vigilias pra;-
centor monasterii pertaesus nimiam pigritiara ejus
solito scvcrius cxcitasset, ille coraraoio animo sur-
rexit, et in dorrailorium perrexit. Cumque ad ne-
cessariam domum accederct, ecce turba dsmonum
ad ostium cum ingentistrepitu et terrore advcrsus
eum clamans, et crebris vocibus iterans. « Ap-
prehendite, apprehendiie illum. » Quo audito
repente lotus inhorruit, et fugam feslinanter arri-
picns, rapido cursu in ecclesiam rediit. Cumque
vcnisset ad stallum suum tremebundus et anhelus,
illico defectum cordis incurrit, et corruens in ter-
cuil... Sublatus autem inde fratrum manibus, et in
inlirmitorium delatus, cum ab illo tcrrore aliquan-
tulum rcspirassel, et sui compos efiectus fuisset,
percunctantibus fratribus quidnam ei accidissct,
rem pcr ordinem referens, contumacia; el somno-
Ientia3 sua; p(i;nas se luisse testatus est. Porro
eumdem dMraonum strepitum ct claraorem se au-
disse testabatur.
Sic crgo Irater ille piger et ncgligens divin;t cor-
rcptionis stimulo salubriter castigatus, didicit
pigritiara, soranolentiam, atque desidiam, caeteras-
que hujusraodi pesles, vere esse stercora, qua; bo-
vcs, hoc est, fortcs in tiraorc Dei, projiciunt, hoc
est abomiuautur el detestantur quibus cliam ster-
:
coribus immunda da;raonia pigros quosque et inu-
coufusionem lapidare non
ncgUgentiam ex iutirmitute contractmi, ubi in quo-
tidiano conilictu vigor mcntis velut aquis nivis se
lavans, puram Domino nititur exhibero scrvitutem :
et tamen ne insolescat et superbiat, somnolentia;
sordibus intingitur ; ct miserain inertiam, qua;
arina spiritualia projiciens, lioslibus ullro se Ira-
dit, non dormitans, sed donniens et stertcns pro-
fuudius aliquando in choro quam in lccto; nec
ul!a vivaciiate mentis rcsistens malignis spiritibus
illudeutibus et dicentibus : Incurvare, ut transca-
mus (Isa. Li). Pulclire vero gemiuo hoc excinplo
quod retulimus, ipsa distanlia expressa est, quia
illum atlilclam Cliristi, cujus supra mcntionem
lccimus, per graliam ([uidem pugnantcm, sed ex
inlirmitate succumbentem, bonus angelus lilando
alloquio ab cautclam sui sollicitiorcm effecit hunc;
vero, cujus inertiam et vccordiani prodidimus, ca-
bus improbis insectando mente captum ct fcre alie-
ia agone sjiirituali
viriliter certare; pigrorum vcro et iuutilium tepi-
ditati sic ex animo coinpaliamur, ut tamen negliJcn-
tias eorum, proplcr spem divina; rciributionis, seu
propter metuin gehenme ignis, modis omnibus fu-
gcrc studeamus. j
Nain et seniorcs Claraevallis de beatissimo Patre
noslro Bernardo referre solebant quin dum quadain
vice noclurnis vigiliis intercsset, vidit angclum Do-
niiui cum inccnsorio ctclesti thyniiainaie referto
utrumquc choruin lustranieni ; ct quos vigilantcs,
psallcnt(;s ct orantcs inveniebai, suavissimo iiectare
spiritualium aromatuin corda corum reliciens, fa-
stidium tollcbat, et devoiionera iii cis exacueb,ii;
quos vcro somnolentos, pigros et inutilcs ceruebal,
quasi cuiu indiguatione quadam priclcribal, nec
eos aliquatenus coclcsti pilantia diguos judicabat.
Vcnerabilis etiam Pater domiuus Uichardus, quon-
dam abbas Saviniaci, de quodam rcligioso cl sancto
1133 EXORDIUM MAGNUM CISTERG.
abbate, qui inuna domorum Saviniacensium abba- » intervenientc subtractus cst. Quo defuncto sacrista
lizabat, mirabiloni qiiamdam, ac paueissimis, ut
reor, expertam gratiara nobis innotuit quam ipsi
ob meritum devoiionis suae largitas divinaj pietatis
prKrogare dignata est. Nam cum carnalibus non
solum dcsideriis, verum etiam cogitationibusacorde
suo penitus eliminatis, in puriiaio et devotiono
menlis vigilaret, psalleret et oraret, superna desu-
per aspirante gratia solebat senliro naribus suis
influentiam percgrini cujusdam odoris, nectaream
suavilatem cinnamorai thuris, et baisami
, om-
niumque odoramentorum fragrantiam incompara-
biliter exsuperaniem. Faucibus etiam suis quasi cce-
lesiis mannse dulcedinem infundi soniiebat, omnem
in se saporem, et omne dcloctamentura suavitalis
habentem. Quod veluli fons vivus in ore illius sca-
turiens, indeque ad intcrna corporis et animse de-
flucns, -utrumque ipsius hominem dulcoro mirabili
perfundcbat et afficiobat, ita ut ex sententia dicere g quanti post mortem inveni. Sed pius Dominus id-
posset ; Quam duleia faucibus meis eloquia tua !
super mel et favum ori meo {Psal. cx\iii). Felix
anima, qua3 non modo in seipsa, verum etiara in cor-
poro suo, quamvis adhuccorruplibili, jam gustare el
videremoruii: Quoniam suauiscst Dominus!(Psal.
XXXIII.) NuUatenus naraque dubitandum est, quod
cuicunque tam excellons donum concossum fuerit,
carnalia mox in eo desidcria potoiiter exstinguit,
spiritualia vchemenior ascendil, ipsamquo animam
totam igne divini amoris liquefacit. Praeterea mali-
gnorum spirituum fugam iusinuat, sanctorum ange-
lorum praesentiam indicat et praeoptatuin divinEe
;
rlemeniiaj respectum tam felici quam veraci expe-
rimento denuntiat. Sic sic novit Dominus consolari
bumiles in servitio suo stronuos et devotos novit
etiam torrere desides et ineries, commoda carnis su;e
plus justo sectantos, pra?sonti quodammodo judicio
declarans quod infuturo examine manifestandum pro-
pheta denuntiat {Malach. iii) videlicot quid intorsit
; illusus derisui haberotur. Nocte vero sequcnti, dum
intcr servienteraDomino, et non servientem ei intor
voventem Domino et reddentom, voventem et non red-
dentem rui, secundum testlmonium sacra; Scriptu-
; rursus idem defunctus sicut antea vigilanti et stu-
rse iEccle. v), melius fuerat non vovere quam post
votum promissa non reddere. Itaque quod in supra
memoratis personis, diversis pro qualitate meriio-
rum stipendiis, corporaliter et visibiliter
fieri voluit, hoc in cunetis
servitium Dei proHtenii-
bus spiritualiler et invisibiliter actitari, certissime
scire debemus. Sicut enim professionis suae memo-
ros, et nulla laboris seu vigiliarum instantia per-
l«sos, quoininus quotidianum psalmoJiaj et hym-
noruin cursum prompta et alacri devotione per-
solvant, divinae dignationis pietas secretissima
visitatione revelal, lovet et consolatur ; sic nimi-
rnm professionis suae oblitos, et nec summis, ut
aiunt, digitis arduos labores vigiliarum et servitii
Dei tangero volentes, horrida dasmonum colluvies
variis illusionum et passionum phantasiis foedare
non cossat, et in barathrum penculosisslmum tepi-
dilaiis et negligentiae de die in diem procliviores
efticere conatur.
CAPUT VII.
Quanlum periculum sacros ordines ambire{3G).
sit
Audiant ambitiosi, auscultent ad sacros ordines
seu ad ecclesiastica beneficia impatienter anhelan-
tes, exomplum de ambitioso audiant, inquam,ot con-
; tangendo experientiae satisfacturus, levi ictu vibra-
tremiscant: et quid sibi de maximis timoudum sit, in
minimis consideranto<, tandem patrimonio crucilixi
Domini se imprudenter ingorere vereantur, quoniam
hcereditas ad quam festinatur in principio, eodem
Domino majestatis, qui ex intirmitate crucitixus est
irato in novissimis benedictione carebit {Prou. xx).
Monachus quidam Cisterciensis ordinis, religiosa ad-
modum conversatione vitam suam consummans,
tentationibus et aerumnis hujus mutabiiis vitae morte
(36) Historia de ordinum ambitioso incerla
— DIST. V, 1134
domus illius nocte quadam imminento jam tempore
vigiliarum, dum praestolaretur signuin horologii vi-
;
gilans sedebat sic in lecto suo, cum ecce spiritus
ejusdem fratris tanquam solido et palpabili corpore
vestiius, repente astitii coram ipso, sicque lamen-
tabili voce alloculus est oum « Domine sacrista, :
cgo sum ille frater nuper defuncius, sod cur nunc
ad te venerim, quaeso, ui piotatis intuitu pensare
digneris. Ego enim dum adhuc essem vivens in cor-
pore, licet per gratiam Dei vigilanter satis in obser-
,
vantiis Ordinis meipsum excrcerem, in uno tamen
grayiter deliqui quod scihcet sacrum diaconatus
:
ordinem carnaliter concupivi, et ut ad hunc hono-
ris gradum ascendorcm, sine respectu timoris Dei
valde inquielus fui : quodque adhuc est gravius,
absque condigna pcenitentia hujus delicti de corpore
exivl, quia nec lanli pondoris hoc fore pulaliam,
circo nunc me tibi apparore concessit, quatenus qui
jim per meipsum merori nihil possum, fratrum no-
strorura, qui adhuc lam sibi quam ahis misericor-
diam Dei promereri possunt, orationibus debeam
adjuvari. haque obsocro per piotatem Doraini no-
stri Jesu Chnsti quatenus calamitatcm meam priori
exponas, ipsumque roges, ut iu capitulo me absol-
vins, generalem orationem pro mea liberationc fra-
tribus injungercdignctur. Ut autem noveris haecquK
vides ci audis phanlasticam noquaquam illusionem
esse, in argumeniura veritatis psalterium quod por-
tarius ante aliquot dies in capitulo requisivit et
nondum invenit, in tali loco ropositum invenies. »
Verum sacrisla qui haec audierat et viderat, licet
: muUum miraretur tam insolitara novitatem rei, la-
mon cum csset borao maturi consilii, ipso dio ne-
raini quidquam supcr hoc verbo locuuis est, repu-
Q tans ne forto tanquam somniator aut a dajraonibus
; sicut prius vigilans et sedens in locio suo, de iis
qute praeterita nocte contigerant atientius cogilarct,
penti apparuit, dixitque ei « Non recte agis, domi-
:
ne sacrista, non recto agis circa me, qui irara Do-
mini porto, quoniam peccavi ei, in cujus manus
Dominus quam borrendum sit incidcre, utioam et tu non ex-
periaris? si scire posses quam gravis est jam mi-
nima poena aaimaB carne solutae, proleclo non tam
negiigenter ageres, sed totis viribus sucurrere sat-
agores. Quapropter etiara atque etiam contestor te
per Dcum, ne ulterius dissimules, sed petitionem
meam elfectui mancipare festinos, quia spero me
per orationes fratrum nostrorum apud clementissi-
mum judicem Deum misericordiam adepturum. Ut au-
lera totius dubietatis scrupulus de corde tuo lollatur,
et meipsum esse, quem paulo ante vivenlem in carne
bene noveras, non dubitos, ecce tolle de manibus meis
psalterium quod portarius in capilulo quaesivit, et nec-
dum invenit. » Tulit itaque sacrista psalterium de ma-
nibus ejus, super tam inauditis mirabilibus Dei vehe-
menter obstupefactus, quia ipse vere est qui facit mi-
rabilia magnasolus. Porro idem sacrista scire volens,
utrumnam solidura et esset corpus quod
palpabile
vidobat, utrumve sic subjaceret tactui sicut visui,
cura haberet prope se virgam, tulit eam et quasi
vitillam;sod mox nuUo ponitus obstaculo resul-
tante, quasi per vacuum aerem, sic per corpus
quod apparebat transducla est. Mane autem facto,
priori et fratrihus qua viderat et audierat inno-
tuit psaltorium etiam quod acceperat, tanquam ve-
:
ritatis pignus protulit, sicque fratris illius anima
per coramunes fratrum oraiiones, et missarura ce-
lebrationes poenis, ut credimus, absoluta, beatudi-
nis ajterna; consortium Deo miserante promeruit.
Sed quid est quod oranipotens Deus in his novis-
est. simis praesenlis saeculi lemporibua tam multa dg
 ,

1135 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI, 1135

animarum statu clarescere facit, quaj antea laluerunt,
ila ut apertis revelationibus atque ostensionibus,
** mitibus
animarum post mortem vita, futuri quoque ssculi
manifestalio se nobis quodammodo inferre, jamjam-
gue aperire videatur, nisi hoc quod beatus ait papa
Gregorius, quia, « quanto praesens s;eculum propin-
quat ad finem, lanto futurum sieculum ipsa jam
quasi propinquitate tangitur, et signis manifesiio-
resistit, discant magis humiliari et obedire cura
,
quam spolia contumaciaj et arrogantiie
dividere cum superbis. Conversus quidam Cister-
ciensis ordinis priori suo inobediens faclus quod
sibiimperabatur superba meute facere despiciens,
nullo respectu timoris
Dei, nullus fratrum blandis
admonitionibus ad hoc poierat induci, ut obedierel
imperanti quinimo tumidis et indiciplinatis re-
:

ribus aperitur"? » sponsionibus hoc se nunquam facturum garriebat.

Vie igitur iis qui, tremendi et aeterni judicii Dei
taniis et tam manifestis erurapentibus signis,
adhuc, secundum Apostolum, lurpe lucrum sectan-
tes, quajslum iestimant pietatem, qui sacris ordini-
bus et ecclesiasticis honoribus per fas nefasque se
intrudere non verentur : et cum item dicat Aposto-
lus neminem sibi debere assumere honorem, sed qui
vocatur a Deo, tanquam Aaron (Hebr. v), isti e con-
trario superbo oculo et insaliabili mente quaslibet
ecclesiasticas dignitates prece, pretio et obsequio
mendicarenon erubescunt, uon ut vigiliis, jejuoiis et
orationibus intenti, lucrandis animabus invigilent, sed
Interea sole ad occasum vergente clauditur dies :
et ipse rancoris et amaritudinis felle plenus, ei in
contumacia sua perdurare non pertimescens, tan-
quam pausalurus in lecto suo se collocavit, illius
Apostolici male memor: Sednon occidat superira-
cundiam vestram {Ephes. iv). Ecce auiem primo
conticinio nociis, cum necdura obdormisset, sed
adhuc dira? superbiae vitio, corde machinando ma-
lum, saiisfaceret , adsunt duo nequam spiritus
n fuligine tetriores, dracouibus crudeliores, stantes
'' ante lectum ipsius : quorum unus alteri quasi in-
terrogando sic locutus est t Quisnam est iste qui:

utgulie et vontri, vanitati, voluptaii et superbiae vitae jacet hic ? » Respondit alter « Conversus qui- :

satisfaciant, quorum damnatio, nisiresipuerint et poe- dam. Rursus ille qui prior locutus fuerat quasi
1)

nitentiam egerint, tanto erit proe omnibus hominibus substomachando a Nequaquam, inquil,
: sed in-
durior et imporlabilior, quanto ipsa divina sacra- obediens quidam. » Et continuo subjecit alter di-
mcnta indigne pervadere et vicarioruin Cliristi sacros cens :« Ergo si inobediens est trahamus illum ad
ordines carnalitor sibi arrogare non timuerunt. portam. » Nec segnius dicto quoJ dixerat exse-
Sed qui agimus, vel potius quo lacrymarum imbre quuntur. Nam manus inisero injicientes , el de
plangere poterimus, quod hac ambitionis peste lectulo minus suaviter excutientes, os etiara ipsius,
universum genus filiorum Adam sic generaliter in- ne clamare posset, obturantes de dormitorio et
fectum est, ut quanto quis religio^ior, sanctior et coetu fratrum obedientium inobedientem et coniu-
perlectior esse contenderit, tanto subtilius hoc in- macem traxere crudeliter. Deinde per aera eum
firmaj meniis vitio se pulsari erubescat? Sicut enim ferentes, cum venissent extra septa monasterii
in quodam sermone suo testaiur bcalus Bernardus, coeperunt proh nefas
illudere ad alteruirum
ei, !

nobilis creaiura sumus, quippe ad imaginem Dei eum jaculantes, sicut solent homines ludenies pi-
crcati, sursum aspiramus omnes, ad alta nitimur lam jacere et capere. Cuinque diutius illusissent
cuncti, et sublimia sectamur universi nec csset
:
p ei, dimiserunt illura ad horam recedentes ab eo.
omniuo ullum vitium altiludinis appetilus, si legcm " Sed, inexplebilis diabolics uequitia» crudcliias I

ab Altissimo priitixam nuUus ascendere gestien- post paululum namque reversi, cum sicut prius
tiuni transgrederelur. Quia vero intervenieute pec- CGBpissent illudere ei, ecce signuin servitii omni-
cato intentio nostra curva, ratio Cieca, voluntas poientis Uei subilo insonuit ad cujus linnilum, :

inlirma effecta est, necesse habemus pro imperfec- tanquam si lonitruum de ccelo cum fragore super
tione noslra compungi in cordibus nostris, scindi eos rueret, terrili fugerunt miserum vero conver- :

in conlessionibus, humiliari in pamilentiie labori-
bus, et omnino solliciti esso, ne unquam demus
membra nostra arma iniquitatis peccato; hoc esi
ut nunquani vanis adulationibus, simulatoriis ob-
sequiis, vel quibuslibet quasi suavium morum leno-
ciniis, morbo nos ambiiionis laborare, a pro.ximis
vel praepositis nostris deprehendi paliamur.
CAPUT VIII.
De periculo \noheiUenii(e (37).
sum j;im non superbum et contumaceni, sed ad
inslar damula; pavidiim ac Iremebunduin, in quam-
dam paludem quaa ibi erat projecerunl. Qui se inde
prout [lOterat proripiens, subtus quamdam arbo-
rem consedit, toius ex uligine paludis denigraius
atque fuedatus. Ubi cum moirore ct angustia de-
pressus sederet, et incontinenti redituras larvales
Uiumonum efligies formidaret, astitit ei repentc
porsona quiedam reverenda, diccns ad illum :

Cum Aposlolus de Douiino et Salvatore noslro « Confortare, ct noli tiniere, qiioniam maligni illi
dical qnia faclus est Patri obedicns usque ad mor~ tenebrarum ministri superbiie et conlumacia; ul-
,

tem (Pliilipp. ii), et beatissimus legislator nostcr n tores, libi ulterius nocere nequaquam praGsumenl.
Bcnedictus obedienliam iisque ad impossibilia ex- ^ Hiec auiein justo Dei judicio tibi propterea acci-
lendat (38); ipsc eliam Dominus de pnelalis Eccle- derunt, quia lam superbe inobcdiens et rebeilis
siie suie fateatur : Qui vos audit, me audit ; ct qui csse seniori tuo non limuisli. >
vos spernit, me spernit (Luc. x) dolendum valde
; Mane aulem facto cum conversus idem inter
est sacra; religionis professores, et obedientiam su- cajteros fraires non apparerel, et licet muUum per
por oinnia ct aute oinnia vovenles in,tantum officiuas quiesiuis inveniri non posset suspicati
quandoque superbiie et inobedienliiu fastiim pro- sunt omnes clandestino eum disccssu ad sii>culi
rumpere, ut nec procibus tloctl, nec minis terreri vomitum rediisse. Erat autem situs loci talis, ut
qucaut, ut ab insaniic sua> fervore dctumescere ve- coquinarios oporteret ad ministeriura coquina;
lint. Unde necessarium reor exeniplam inobedien- mundam aquam extra portam haurire. Unde fra-
tiie in medium adducere, quatenus ii, qui iracun- tres qui tunc coquiuie olficio inseiviebanl, summo
diie felle commoio, et superbia; ulcere exasperato, mane egressi ad hauriendam aquam viderunt ,

nec Deum timent nec homines reverentur, au-

, conversum illuin, velut amentera, sub arbore se-
dientcs quam teriibili judicio suo Deus superbis dentem festinatoque redeuntcs priori et fralribus
:

quod videnmt indicarunt. l'rior ilaque assumplis

(37) Quod de fratris inobedientis pcena refertur, secum aliquantis ex fratribus exivit foras ad eum ;
dcbuissei iste auctor expressione nominum pro- vidensque cuin sic niiserabililer se habentem, qu*-
prioruni probabile reddere ut fccit in sequeiiti
: sivit quare illic sederet, vel quid mali illi acculis-
ca|). probabilem narralionem de pio, scd inobe- set. Ipsevero caninis rictibus morsum intenians
dicnti paslore. ad se accedere volcnlibus, ct lorvis oculis
fratriluis
(38) S. BeneJ.cap. 68 Reg. singulos resj)iciens diccbat « Vos tola nocte hac :
1137 EXORDIUM MAGNUM
vidistis me ludibiio fuisse malignis spiritibus,
nemo ex vobis auxilium mihi ferre curavit. » Proti-
nus ergo intellexerunt fratres eum pro culpa in-
obedientiae et contumaciae suae aliquas poHnas sol-
visse ; et praecipiente priore ductus est in infirmi-
torium, ibique diu jacens et eadem amenlia labo-
rans, didicit ex iis quae passus est, contumax et
robellis non esse, et, sicut scriptum est, sola vexa-
lio intelleclum dedit auditui (Isa xxviii). Itaque
sicut incomparabile malum est superbia et rebellio,
iia sine exemplo punientur, damnabuntur
ciabunlur superbi, arrogantes et rebelles.
senieutia longe sit ab oranibus nobis, qui Deum
sincera et humili charitaie diligere, et vicariis ip-
sius prselaiis nostris in omni sollicitudine propter
ipsum subdi et obedire decrevimus.
CAPUT IX.
Item de periculo inobedientiie.
Sunt vero nonnulli, qui licet ab hac grossa et
quodamraodo manifeste peremptoria inobedientia
tota solliciludine, sicut dignum est, declinent,
in rainoribus tamen prpeceJDtis per obedicn-
liam injunctis minus cauti, limitera obedicniise
facile iransgrediuntur, sed etsi posiea reatum In-
obedienti» confessione et poenitentia dihiere co-
nantur, magis hoc perfunclorie, quam vera cordis
contrilione facere comprobaniur. His ergo adhuc
exemplum inobedientise proponere non gravabor,
ut quibus panis mendacii, id est propriae volunta-
tis appelilus, contra mandalum praelati sui suavis
esse dignoscitur, hoc exemplo lerriti respiscant,
ne forte panis furtivus in stomacho conscientiiB
vertalur in fel aspidum : sicque divitias inobedien-
tife, quas delectabiliter devorarant, evomant, et de
ventre eorum extrahat eas Deus. In provincia qua3
dicitur Germania trans Rhenum, quffi etiam gene-
rali nomine Saxonia vocatur, territorio
Parbrunnensis, quara Carohis niagnus imperator
condidit, coenobium sanctimonialium Arol-
exslat
disseium nuncupatum, quod sanctissimorum apo-
stolorum filiorum Zebedfei sacro nomini ailitula-
tum, magufe antiquitus religionis et disirictissimw
discipIinfB fuisse dignoscitur. Huic monasterio quo-
dam tempore praefuit vir vitas venerabilis,
Petrus, de ordine Regularium canonicorum assum-
ptus, quoniam et ipsius monasterii instituta se-
cundum Regulam Beati Auguslini disposita sunt.
Erat ergo homo ille mandatoruni Dei scrutator se-
dulus, et exsecutor devotus, charitate clarus, hu-
militale submissus, castitate prascipuus, quique,
tanquara fidelis paranymphus et amicus sponsi,
sponsarum Domini sui sibi comissarum castilatem
pervigili devotione zelabat, latrunculos quosque
integritatis corruptores, ne thalamum coelestis
sponsi violarent, viriliter propulsabat. Cumque
bonis polleret moribus, hoc iu conversatione sua
praecipuum velut preiiosara raargaritam habebat,
sacra; videlicet venerationi Dei genitricis sincera
cordis affeciione insislere, hostiam salutarera et
sacrificiura singulare, per quod peccata mundi
tolluntur, in ejus honore multa cum devotione
frequenter immoiare ; ipsam sibi in cunclis neces-
sitatibus suis advocatam eligere, ipsiusque suffragia
lacrv-mosis etcontinuis precibus implorarc. Porro
laudabilem talera consueludinem sibi
offecerat, ut
quolies nomen mellinuum ejusdem beatae Virginis
et matris nominari audissel, si opportunitas pe-
tendffi veni» deesset, inclinato reverenter capite,
genibus etiam aliquantulum incurvalis, salutalio-
nem angelicam eidem matri misericordiae, quanto
devolius poterat, reprfpsentaret. Denique optimi
agonis certamine feliciter consummato, tempus
advenit, quo veridicam illam coelestis oraculi sen-
tenliam experiretur dicenlis Beali mortui; qui in
: oculis, manibus quoque sursum protensis, versicu-
Domino moriuntur, {Apoc. xiv.) Adversa namque
correptus valetudine febribus ccepit aestuare, et
GISTERC. — DIST. V. 1138
et II quanto viciniorem esse mortem signa morlis eru-
pentia nuntiabant, tanto specialis patronae personae
suae, dorainfe nostrae, auxilium coepit enixius llagi-
tare :et ut ad servuli sui exitum occurrere, seque
a malignorura spiriiuum nequissima crudelitalc
tueri dignaretur, altenlius orare.
Itaque paucis diebus ante dormitionem suam vo-
cavit ad se priorissam ejusdem loci, nomine Gislam,
prudentera valde ac religiosam virgincm, quasdara
etiam de senioribus sororibus, dixitque ad illas :
et cru- « En ego ingredior viam universie carnis ; et licet pro
Quorum modulo meo puram Domino studuerim exhiberc
servitulem, tamen quia nescit homo utrum amore
dignus sit, an odio, districti Judicis ancipitem sen-
lentiam reformido. Porro notnni vobis facio quod
beata Dei genitrix Virgo Maria, Regina cali, Do-
mina mundi, me cras qualemcun(|ue servulura suum
circi horani sexlam visitare, atque, ut spero, cro-
D do, confido, de hujus mundi exsilio eruere secum-
que ad Cffilestis patriae lucidas mansiones assumerc
dignabitur. Quod enim meis me meritis consequi
posse nullatenus prffisumo, hoc per ipsius sanctis-
sima merita mihi fiducialiter usurpo. Vos ergo do-
mum totam mundari quanlocius facite, sedilia com-
ponile et ornate, ac circa horam quam pr;edixi,
universas sorores cum thymiamate et cerois adesse
praecipite ; cumque ego versic.uhim illum sequen-
tiaeAssumptionis B. Virginis, Te.call liegitia, incoe-
pero, cunctae simul sorores in jubilo cordis et vo-
cis sequentiam ab eodem versiculo usque ad finem
alacri devotione percantent. Verum priorissa c«-
terisque sororibus quae aderant, fidera coniinuo
dictis ejus adhibentibus, utpole sanctitaiis et inno-
cenliaj ipsius consciis, conversus quidam nomine
Theodericus, ad caput lectuli in quo homo Dei ja-
cebat stans, et incredulus iis quae dicebantur, talia
civitatis p in corde suo loquebatur « vere raobile, et in-
:
firmum omnique verbo credens genus femineum I
Ecce enim homo hic in vicinia raortis constiiulus,
deficiente sensu, aliena loquitur et istae, sorores :
verbaejus lanquara ex ratione prodeuntia vel vo- ,
riiate subnixa, |iutant contmuo effeetui fore manci-
panda. » Talia co cogitante, sanclus sacerdos caput
nomine virtule qua polerat elevans, et ad partpm illam ubi
couversus stabat oculos dirigens « Esne, inquit, :
ibi, frater Theoderice ? » Quo respondente « Sum, :
domine. — Accede, ait, huc ad me. » IIIo quoque pro-
tinus accedente « Da, inquit, manum tuam. » Ob-
:
slupefactus conversus, et adhuc eum quasi minus
compoiem sui considerans, non ausus taraen con-
tradicere sermonibus sancti, dedit manum suam.
Quam vir Dei apprehendens, et digitis suis digitos
ejus fortius stringens t Sicut, ait, verum est quod
:
ego raanu mea manum
tuara teneo, digitisque meis
n digitos tuos stringo, sic verura est quod ego per vir-
tutem graiiae Dei locutussum quod autem tu in se- :
crelo cordis tui loqueris, falsum esse scias : rae sci-
licct delirare sensuque lurbato nescire quid dicam. »
Sic iiaqiie per unius increduli propheticam ac
vere divinam correplionem, omni dubietatis .nubilo
a cordibiis caeterorum deterso, tantara gratiam spi-
riluali Patri suo coelitus fuisse collatam omnes in
commune gratulabantur. Jam altera dies illuxerat,
et hora quam vir Dei praedixerat, sole ad centruni
festinanie proximabat, universitasque sororum cum
fratribus laicis adunata piissimae Regiuce coeli ad-
ventura tanio certius praestolabantur, quanto eam
is qui pnedixerat, raanifestiore miraculo compro-
barat. Tanta vero reverentia menlibus cunctorum
qui aderant circa prpptaxatara horam infusa est, ut
divinam aliquam advenisse virlutem, nemini astan-
lium dubitare fas esset. Ipse vero bealus sacerdos
mirum in modum serenata facie, elevatis in coelum
lurn quem praedixerat cantando iraposuit dicens:
Te, Regina cmli, hcec plebicula viis concelebratmen-
1139 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1140

tibus. Sed quis digne effarl queat quanta devotione • admirationis slupore priorissa subjunxit « Vfemihi :

et compunctione, quantoque pietatis affectu eadem

" peccairici, domine Pater: quid ergo dicemus de
sequentia a sororibus percantala sit ? Jacebat in- sacramenlo confessionis? Si tibi non serael, sed
terim servus Dei in agonia, raptusque in exstasin pluries confuenti indulgentia est negata, quis jam
multa de secretis coelesiibus et de statu ejusdem alius mediante confessione delictorum veniam spe-
coenobii per rcvclationem cognovit, quae postea prio- rare poierit? « At ille dignum memoria verbum
rissae, senioribus sororibusque indicavit. Omnium respondit dicens « Scire debeiis quoniam, secun-
:

vero oculis in eum defixis, subito obnubilaia est dum intentionem contritionem confitenlis sive
vel
facies eius, etcorrugata fronte moeroris cujusdam poenilentis, intentio sive remissio indul-
judicii,
et anxietatis mapnEe signa dedit, erumpensque in geniiae reformaiur. Quia enim ego miser peccatum
vocem, miserabili lamentalione talia edidii vcrba : meum secundum veram a^stimationem ponderare
« Cur, domina piissima, servulum tuum paupercu- neglexi, nec quanta oporluit contritione ei com-
lum in hac faece niorlalitalls relinquis, quem licet punctione cordis confessus sum, propterea necdum
indignum tam benigna visilatione consolari dij^nata indulgentiam consequi merui. » Cumque talia tris-
es ? Dulcissimam praesentiam tuam lantis dcsiclera- lis et moerens loculus fuissct, sororum quae pra»-
lam votis, expetitam precibus et lacrymis, jamjam- sentcs aderant corda magno terrore concussa sunt,
que morituro dignanier iudulsisti, pt nunc ad pa- et ad obedientia? puritatrra scctandam non mediocri-
triara vitae, ad gaudia paradisi rediens, misero co- ter accensa. Triduo, si bene memini, postea super-
mitatus tui consortium negas ? » Cumque frcquen- p vixit, tanto amarius lugens pcccatum suum, quanto
tor itcrando a Domina piissima, dominamisericor-
: divini judicii distrietionem evidentius fuerat exper-
dissima, ne derelinquas me. Tecum volo, tecum vo- tus. Moriens autem, mortalitatem magnam in eadem
lo cunctos in flctumet lamenta converiere: i repen- domo futuram esse praedixit, quas ctiam mortem
te redditus sibi, postquam propter nimiam defatiga- cjus c vesligio subsecuia esi sicque in pace con-
:

lionem corpusculi modicum conqnieveral, dimissis summans dies suos, plenus operibus bonis apposi-
cseteris ct priorissa cum pnucis senioribus secum re- lus est ad patres suos. Verumtamen festivam illara
tenla, sic locutus est « Refocillandi gratiamodicum
: et omnino gloriosam assumptionem, qua cum beata
aliquid liquoris afferri pra'cipite, quatenus, aridi- Dei genilrice Maria sanctorumque angelorum fre-
tate linguie delinita, fauciumque rhpumate deterso, quentia assumi meruissel, si culpa non inlervenis-
expeditius proferre valcam quod dicere delieo. » set, merito inobcdieniice perdidit cujus utinnm
:

Festinato ilaque priorissa per seipsam modicum exemplo non omnes, qui obedicntiam professi su-
vini in vasculo afferente, niox ut linien domus in mus, terreamur, ut nunquam ad innbedienti» vi-
qua homo Dei jacebat attigit, ille, cum neque visu tium prosiliamus aut si per infirmitalis humanK
:

neque illo corporis sensu percipere posset quid
iila geslaret, exclamavit, dicens c Non, domina
: nitentiae lamentis diluere feslinemus.
priorissa ; nequaquam afferatis nobis vinum, quia
vinum arcana denudat (Eccli. xxii), et vinum apo-
statare facit sapientes [Eccii. xix). > Audicns illatam
evidenti proplietia! spiritu se esse deprehcnsam,
adeo intremuit, ut gradura vix reflectere posset.
Dehinc modica aqua refocillatus, ita exorsus est
K Quanta sit culpa inobediontiae utinam, miser,
antequam pa^nam experircr, subtilius iiitollexis-
sem Utinaui hoc meutilius vostris, sicut nocesse
! slerio teraiioribus bonas raemoriiE domni Godefridi
cst, imprimere valeam Ecce enim pro reatu in-
! abbatis facta est aliquando, instiganle maligno,
obedientiae piissima domina mca in hac lacrymaruni
valle nunc me reliquit, nec digiium censuil ut sub
protectione ipsius aereas pertransiens potestates
cceli secreta penetrarem. Qualis autem ipsa inobe-
dientia mea fuoril, audite Accidit aliquando ut
: licet ut convcrsis sicut et monacliis annuatira nova>
plurimi dioecesis hujus presbytcri improvida calcu-
latione decepti, jcjunium Quatuor Temporum raen-
sis Sepiembris illegitimo tcmporc celebrarent, in
quo errore et ego, canonura scita minus aiteudens,
prolapsus sum. In proxinia vero synodo, cuni ii qui
jejunium illegilirao tcmpore celebrarant, hauc Irans-
gressionem accusarcnt, pra'ceptum est in virtute
obedientia' ut quicunque hujus delicli sibi conscius
esset, veniam petpret et se culpabilem rcdderet.
Cumquc c:i'lcri, quos accusabat conscientia, malen-
tcs periclitari famam quam conj^cientiam, quod jus-
sum fuerat humiliter facerent, ego miser plus dc-
ferens Ordini ct opinioni mcae quam veritati, quia
ot unus ex prelatis Kcclesiie eram, et nonnullius
religionis esse putabar, heu confusionis oppro-
! nalium frairum nienlibus tenacissimo glulino mi-
brium non susiincns, publice veniam pcterc erubui.
Hoc est peccatum meum, hoc delictum inobedlcn-
tia', propler quod hodie tanto bono privor, ut a
consectatu universalis doraina; matris miscricordia;
rcpulsus, ab introilu a;tern:B vita; et scmpitermc
gloria; ad crumnas mortalitatis hujus revocatus
sum. Porro priorissa inquirente utrumnam pec-
1)
cati illius maculam per confessionis ct picnitentiu!
lavacruni non diluissct, illcque se hoc non scmel,
sed pluries confessum fuissc assercrct, cum magnac
corruptionem prolapsi fuprimus, condignis hoc poe-
CAPUT X.
De pcriculo conspirationu.
P Apud provinciam, qwx Gcrmania prima dicitur,
cujus metropolis est Magunlia. territorio civiiatis
Wangionum, qu;e est Warmalia, exstat coenobium
: Cistercicnsis ordinis, de linea ClaraDvallis, quod
Germanica lingua .Sconaugia dicilur, quodque in-
lerpretalum pulchra insuta dicilur. In hoc mona-
gravissimi scandali occasio talis : Superiori tempore
negligentiam, seu potius indiscretani benevo-
fipr
entiam pra^latorum, consuetudo, contra formam
Ordinis, pr*sumpla in eadem domo inoleverat, sci-
bota; darentur. Cum autem pr;edictus vir strenuus
de altera domo assumplus divina pariter et humana
vocatione primum honoris graduni non pecunia^
vcl carnis et sanguinis prarogaiiva, sed viue rae-
riio prudentia?que decore in cidem Ecclesia obti-
Q nuissPt, el invenisset conversos tcmprario hoc fastu
dclectari, laudabili zelo accensus, prvsumptioneni
pessimam consuit esso corrigendam. Itaque priva-
tim in consiliis et publice in fialrum capitulis coe-
pit ingenuo de prafsumpla novilale cau<;ari, monore,
rogare, tandem ctinm pra'cipcrp, ut lorlitudo prava^
consuetudinis Ordinis rcctitudini non couvcnicns,
absque scandalo dissensionis, si fieri posset, am-
putaretur. Scd quia viscus dir* pra'sumplionis car-
sera! obslinationis sic inha;serat, ut absque scan-
dalo avelli nequaquam posset, maluit vir prudens
ut, secundum bcaii Gregorii doclrinam, scandalum
magis orireiur quara veritas relinqueretur (39).
Caiperunt itaque convcrsi primo quidcm in angulis
susurrantes murmurare, dehinc conspiratione pau-
latim invalcsccnte, sedilionem piiblicam cffrenaa
insania moditari. Tolius vero mali inccntor et
consiiirationis auctor exstilit conversus quidam,
cui dormitorii fratrum servandarumque boiarum
cura comniissa fuorat qui diabolico sjiiritu rcple-
:

(39) Greg., hom. 7 in Ezech. lus. cl secundura prophctam in omni loco silcn-
 1141 -EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — WST. V. 1142

tium projiciens (Amos nunc singulos, nunc « tellectum habentibus, quoniam sicut pius et miseri-
viii),
simul plures coaveniebat, hortabalur, ut
suadebat,
nunquam consuetudincm suam insolcnlise fomitem,
elationis incentivum, quacunque precum seu mi-
narum occasione sibi paterentur auferri. Et o quam
mirabili, imo quam lamentabili dementia, spiritus
superbiiB ilios quos serael deceperit, illaqueat, ita intra paucos dies judicium portabis. Confido enim
ut arduos durissimosque labores, quos si propter
Deum subire cogerentur, intolerabiles judicarent,
contumaciifi fastusque typho inflati tanquam le-
ves et faciles subire non vereanturl Cum enim do-
nmus abbas susurria eoruni primum deprehendis-
set pra^ceperat per virtutem obedientiae,
cunque ex eis silentiura rumperet, si anto cibum
hoc faceret, eadem die; sin vero postea, sequenti
die in pane et aqua jejunarel. Quod is cujus supra
memiDimus, non conversus, sed perversus, nequa-
quam virtutis amore, sed ut invidiam
abbati suo
suscitaret, tanqiiam cceliius datam sententiam scr-
vare curabat. Nam cum pene quotidie conspiratio-
nem conflando silentiura frangeret, singulis etiara
fere diebus in pane et aqua jcjunabat, "ut vel sic
animos fralrum in odium abbatis inflammaret qui
tam duramet inbumanam senlentiam promnlgasset.
Interea sacraussima Dominici Advenlus celebri-
tas supervenit; conspirationis
et procella clande-
slinis susurriis aucta et roborata
undique intona-
lial jamque publicum scandalum, et ipsura gra-
: sensionis consilia frequentius tractabat, ei occur-
vissimum minitabatur. Dederat namque prsedictus
pseudoconversus concilium pessimum, quod etiara
sceleratissima instantia perurgebat, scilicet ut vi-
giiia Natalis Domini congregatis frairibus de gran-
giis unanimo consensu dorraiiorium monachorum
tempore laboris ascenderent, atque de singulorum
lectis botas anferentes, minutatim eas forro seca-
cors Dominus humilibus dat gratiam, sic terribilis
Deus indeclinabili linoa reciiludinis suis superbis
resistit (/ Petr. v), ideoque tu, qui pacis et insiitu-
tionis, quam sancti 1'atres sanxorunt, publicus ho-
stis es, si iu malitia perseveraveris, durissimum
in Domino Jesu, el in gloriosa Virgine matre ipsius,
cujus nos inutiles servuli sumus, qiiia doraum istam
ab ipsa sui fundatione fraternae charitatis glutino,
laudabiliumque morum disciplina conspicuam, non
patientur tua nimium improba pervicacia corrumpi. »
ut qui- Jara precos fralrum super intestin;e discordiaj
tabe geracntium ad aures Domini Sabaoth asconde-
rant, et angelus Doniini accepta ab eo sententia,
pertransiens cos, quorum frontes signo Thau (40),
boc est vexillo humilitalis Christi, insignitas reperit,
niisorum conspirationis auctorem, cujus fronti clia-
D lacterom bestiii^ ei draeonis, qui est rex super oin-
nes tilios superbia? (Job xli), impressura vidit, per-
cussit, ac sine mora exstinxil, pariterque cum eo
totius scandali turbinem el pra?sum|itionis nebu-
lam dissipavit. Vespera namque diei vigiliam Na-
talis Domini priecedentis, cum posl completorium
de dormitorio descendisset, et infirmariiis conver-
sorum, qui quasi secundarius ejusdem conspira-
tionis esse videbatur, cum quo etiam vcnenata dis-
risset, subito vocem doloris cum gerailu valido coe-
pit emiitere, et pallescente facie, naribusque con-
traclis, oculis etiam do statu suo eversis, nior:em
incontinenti adfuturam , trisiia signa declarabant.
Turbaius cum jam nulantera cernerot, ne
alter,
forte rcpentino lapsu terra; allideretur, modium
complexus est sed adeo suliilanea mnrs fuit, ut
;

rent, manibusque discerperent. Licet vero prndi-
giosa hsec et infamis eorum nequitia venerabilis
abbatis conscientiam minime lateret, dissimulavit
lamen, sicut scriptum esl, quia prudens in tempore
malo tacchit (Prov. xi). G^lerum quantn in tanlis
angusliis longius aberat humanum consilium pari-
antequam terram pelcre posset, inter manus tenen-
p lis se funesii sodalis miseram animam exhalaret.
" Tunc conturbati sunt principes conjurationis, ro-
bustos iu contumacia sua obtiuuit tromor, obrigue-
runt oranes dissensionis et schisraatis incensores.
Quam bonus es, Domine Jesu, sperantibus in le !

ter et auxilium, tanto enixius diviniE piolatis viscera quam dulcis esi misericordia tua in tompore tribu-
statuit interpellanda, monachisque generalem ora- latiouis sicut ros matutinus, et sicut pluvia oppor-
I

lionem indlcens, monebat, ut singuli
possibilitatera suam Doraini misericordiam pete-
rent, quatenus dc tanta insolentia carnalium fra-
trum melius aliquid disponerfi sua pietate dignare-
tur, Instabat jampraecipua et festiva Natalis Domini
solemnitas et ante paucos dies cjusdem solemnita-
; placita tibi in ea inventa sunt opera, a lurbine pra:"-
tis dqmno abbite capitulo conversorum prsesidente,
prajdictus signiferdissensionis et minisLer Satanic
de indiscreta abstinentia, et quia barbam suam no-
secundum tuna in diebus siccilatis. Tu enim es Rex regum,
et Dominus dominantium, qui sedes in throno ju-
dicii, dissipans omne malum intuitu tuo (Prov. xx);
qui per unius peccatoris terribilem mortem pecca-
tores coercuisti multos, et domum illam, quoniam
meditati diuquo conflali scandali misericorditer li-
berasti.Accurrerunt undique ad signiferum suum
conversi et quem postero die ad inauditum scelus
;

yacula penitus abrasisset (quod quidem miscr ille
inteniione commovendi scandali fecerat\ a quibus-
dam complicibus suis, nequaquara zelo ordinis,
neque fraternae charitatis intuitu, sed studio exer-
cendae malitiae proclamatus est. Cumque domnus
abbas blando affalu qu;ereret ab eo cur hoc fecisset,
et ex tumidis inordinatisque responsionibus ejus
intelligeret nialitiam ipsius esse compleiam, lauda-
bili quodam jusiitiit zelo accensus, sif, ad
eura pra3-
sago spiritu coram omnibus loculus est « Debue- :
ram quidem, frater, salutaribus monilis aggredi
contumacem animum tuuni, si lorte resipisceres a
laqueis diaboli, a quo captivus teneris ad ipsius
voluntatem; sed quoniam irabs superbias oeulum
cordis tui adeo obnubilavit, ut eam per humilitatom
moam ejici posse non pri«sumam et quoniam sic
; velationc nos ista didicimus, orationem, quam dom-
te alienatum sensu video, ut monitanostra, irrideas
potius quam recipias, idcirco orauibus liic' seden-
libus de te tiducialiter pronuutio quia, nisi celerius
et sine dilatione resipiscas atque humilialo s|iiritu
ad salisfactionem venias omnipotentis Dei terribile
judicium in brevi senties, et, sicul scriptum est, in
tempore vindictm disperdet te Dominus {Eccli. y).
Ecce iterum ac tertio dico omnibus hic sanum in-
perpetrandum quasi ducem sequi decreverant, ejus,
Jesu bone, cadaver exstinctum miserabili tumultu
n iii intirrnitorium deferentes, in area, ubi fratres
vila excedcre solent, coosternati inetu ct Iremoro,
coliocarunt, Non enim passus cs, Domine, sacratis-
simam solemnitatem tuaminqua primiim ministe-
rio angelorum pax terris annuntiata est, discordiie
schismatisqiie perturbalione fa'dari. Cumque tabula
defunctoria signum dante univorsorum aures per-
cellerentur, tum maxime propterea, qiii neminem
illic sic proximum morti sciebant, doranus Theo-
biildus tunc subcellerarius, postmodum vero ejus-
dcm loci abbiis, quique inde assumptus praelalus
est malri Kcclesife, scilicet Everbacensi qua; est,
una do jirimis filiabus Clarcevallis, cujus eliam re-
nus abbas pro pervicacia conspirationis constitue-
rat, usque ad illam horam oblivioui traditam eodem
momento, quanto devotius poterat, persolvchiit.
Audito vero sonitu labulic, festinanter in iufirmilo-
rium cucurrit; el cum rescissct quis defunctns es-
set, vcliementer admiratus judicium Dei, domnum
(40) Alludit ad Ezech. ix.
IH3 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1144

abbatem, qui tunc forte de dormitorio descenderat, « antiquo intimae familiaritatis amicitia conjunclus,
ad commeiidationis officium defuncto persolvendum seque invicem lam in vita quam in morte, cum al-
quantocius mvitavit. Illo quoque celerius accurren- terutrum eorum decedere contigisset, oralionum
te, cum, remoio a parle capiiis operimento quo suffragiis adsirinxissent, quoniam idem conversus
coVpus legebaiur, faciem jaccnlis intuitus esset, ante conspirationis turbinem non contemnendae re-
complosis manibus, et ex intimo cordis trahens su- ligionis exsiiterat, sciens in suprema sorte necessi-
spiria : » Heu inquit, tu miserrime, ecce quomodo
! tatis amicum probari, dolensque valde de periculo

sine roenitenlia malitiae tuae divino judicio exstin- animae illius, quem viventem familiariter dilexerat,
ctus jaces. » Et hoc ipsum secundo et tertio inge-
minans : « Utinam, inquit, monita mea contumaci
animo non sprevisses! uiinam misericordiam Dei
seternaliler a te non excluseris! »
Aliquandiu itaque quid sibi faciendum essel de-
liberans, tandem id consullius esse credidit, ut
commendationis officio ex more peracto, corpore-
que in ecclesiam delaio, poslero die fralres omnes
tam monachos quam conversos convocarel; quate-
nus quid sibi in tali articulo faciendum esset, in
commune decerenent. Concione autem facta, sic d lud, in ultionem contumaciae el rebellionis, gravis-
domous abbas in audieniia cunctorum locutus est:
c< Nostis, Iraires charissimi, in quam perverso pro-
posito pravi cordis et maliliosse volunlalis suje homo utrum hoc simplex soranium, an alicujus revelatio-
islc deprehensus sit : quem nisi districta judicii
Dei censura quantocius de medio lulisset, domum
istam in oplinia pace et concordia hactenus duran-
lem gravissimi scandali cauterio cura complicibus
suis, quos ad hoc susurriis improbisque suasioni-
bus illexerat, inurere non timuisset. Quapropler,
quoniam perversilatem ejus omnes scimus, confes-
sionem vero seu poenitentiam ipsius non novimus,
corpus ejus inter corpora fratrum nostrorum ne-
quaquam poni debero censeo;et hoc non lcmeritate
aliquased libramine jusii judicii decernereconfido. »
Quo audito extimuere ct expalluere conversi, utque
sibi cum senioribus raonachis seorsum loquendi li-
centia daretur suppliciler postularunt. Hoc per in-
dulgenliara domni abbatis consecuti, cum in partem
divertisscnt consilii gratia, post paululum reversi
et solotenus coram ipso prostrati, tam monachi
quam conversi, ut misericordia defuncto non ne-
garetur, multa precum inslantia petierunt, spont/en
libusconversis, atque sub attestationedivini norriais
asseveraniibus, quoniam si domnus abbas dislrictio-
nem senteoti;e lemperaret, et defuncto, licet minus
digno, communem sepulturam non negaret, se ab
omni intentione concepla» maliiiae cessaturos, et
super petitione novarum botarum verbum ulterius
statuit apud semetipsum, annuam pro eo facere ora-
tionem. Indubitanter namque credidit quod, etsi
exigentibus merilis, precum impendia defuncto nihil
emolumenti ferrent, sibi tamen bonae voluntatis suae
fructum perdilum iri non posse. Cumque toto illo
anno supplices pro eo preces ad Dominum fudissel,
revoluto anni circulo idem defunctus ei in visu ap-
paruit, lugubri vultu tristem sese subiisse senten-
tiam significans. Interrogatus quoraodo se haberet,
respondit se ab hora exitus sui usque ad tempns il-
simorum suppliciorum poenas luisse, non tamen de
misericordia Dei usquequaque desperare. Sane,
nis mysterium fuerit, sicut tcmcrarium est definire,
iiapium est super anima fratris defuncti pra>cipi-
tem frenare sententiam, cui forlassis temporalis
mortis horrendum exitium sempiiernse misericor-
diae fuitadminiculum, quia misericordia ei judicio
e regione se respicicnlibus clarius elucescit miseri-
dia. Certe quam sereno pietatis oculo Dominus hanc
domum respexerit, Everbacensis probat Ecclesia,
in qua cum longo post lempore novarum botarum
quffisiiomalignissimo daemonum inslinciu mota
fuisset,tanlorum scandalorum tantarumque cala-
mitalum spinae eruperunt, ut eas magis tlere libeat
quam verbis explicare. Sit crgo nobis propositum
exemplum in humilitatis et cautelae monimenium,
r ut si unquam serpens ille aniiquus, hostis invetera-
tus, zizania discordiae etconspiralionis propter con-
suetudines ordinis, in locis iu quibus fuerimus, se-
minare tentavcrit, nos in timore Dei pacis concor-
diaeque violatorcs velut aspides et basiliscos fugien-
tes, cum filiis pacis, qui pravas consuetudines con-
tra forraara ordinis praesuraptas, zelo Dei exstir-
pare et exslinguere conantur, ex adverso viriliter
ascendere, raururaquc pro domo Domini nos oppo-
nere non pigritemur (Ezech. xiii); quoniam, quod
sappe dicendum, ac sine oblivione relinendum esl :

nullo modo se moturos. Dicebanl prsterea quidam
de senioribus, excepto sermone hoc, alias virum
satis exstitisse probabilcm ; nec debere ab homini-
bus judicium sine misericordia decerni in eum
quem forlassis divina misericordia idcirco tem|io-
raliterpunisset, ne conceptam malitiam effectui
manciparc posset, pro qua seternaliter damoari de-
buisset.
Q
Coosiderans ilaque domnus abbas ita lempori ex-
pedire, et ne forte novissimus crror pejor ticret
priore, si conversi, qui hac occasione facile sedari
poterant, in majus aliquod scandalum prorunipe-
rent, simulqiie raetuens sibi, si pra-propere auste-
riorem quam oporteret sententiam darel, quoniam
senleniia conspiralorum nccdum a capilulo generali
promulgata fuerat, annuit petitioni ipsorum, cele-
bratisque ex more missarum exsequiarumque so-
lemniis, inter corpora fratrum defunctus frater ter-
ra; commendalus est. Benedictus per omnia Deus,
qui domum illam de allissima rupe malitiosaj con-
spirationis pendentem, jamjamque in prolundissi-
mum barathrum gravis scandaliprEBcipilandam, sicut
pius, sicut misericors liberavil, ita ut sepulio fratri
toiius discordiae fa'x conscpulta quodammodo videa-
tur, nec calidissimae vulpecula' foeda vestigia succe-
Deus supcrhis resistit, humilihus autem dat gra-
tiam Uac. iv ; / Pelr. v).
CAPUT XI.
De periculo excommunicationis.
Licet universorum, aui Christiano nnmine cen-
sentur, mentibus, per fidem, qua imbuii sunl, velut
naiuraliter pcrsuasum sit excommunicationis sen-
tentiam nihil aliud esse quam separationem a Deo
alienationemque a vita aterna, lamen, quia corda
per ncgligenliam torpentia plus quandoque movent
exempla quam verba,necessarium duxi demonstrare
peremptoria hac sententia quam sit pavenda raiio-
nali creaiur», qus etiam irralionalem creaturam
nonnunquam aut morli, aut gravissimae subjicil
calamitati, quatenus miser homo, cui speciahter ob
meritum superbia? anathematis spiculum inteatatur,
quid sibi de se metuendum sit, penset, quando ea
quae raiionis experientiam subire nesciunt, per vir-
lutem divini nominis anathemalis mucrone feriun-
lur. Ludovicus pius, imperator Augustus, Caroli
magni filius, qui primus ecclesias Christi Gal-
liam et Germaniam de amplissimis imperialis fisci
reddilibus magnifice dilavil, ob quod eliam Pius
nieruit cognouiinari, quiquc, ut fertur, audivit vo-
cem dicentem sibi « Ludovice, venenum eccle-
:

denli temporein eadem doino deprchensa fuisse, siis addidisti, » in pariibus Saxoniae super ripam
omnis illa sancta congregatio usque hodie glorielur. Wcrre magni fluminis eoenobium monachorum fun-
Casterum domnus Theobaldus, cujus supra mentio- davit, quod sccundum magnificenliam imperialera
nem fecimus, cum essel eidem defuncto fratri ex diviliis et boaore nobilissime exaltatum, ad distin-
 .
1145 EXORDIUM MAGNUM CISTERG.
ctionem Corbiae veteris, qua in Galliis est, Corbiam
novam appellari decrevii. In hoc monasterio tem-
poribus divae niemoriBe Friderici iniperatoris erat
abbas quidam, noraioe Conradus, qui secundum
porapaticam consueiudmem imperialium abbaium,
inter sscularis gloriae illecebras, annulis
caeleras
aureis utebatur, longe aliler, ut credo, alfectus
quam ille vere pauper et humilis spiritu Clarfeval-
lis primus abbas, quem, sicut de eo scribitur, plus
delectabat rastrum el sarculus quam tiara et an-
nulus. Contigit vero ul quadam vice haberet annu-
lum aureum, qui eral ei pretiosus, quom una die-
rum sedens ad mensam, dum juxta morem curiae
causa abluendarum manuum deposuisset, nugis
nescio, an seriis intervenientibus, aliquanto negli-
gentius sic super mensam relictus esi. Advolans
inlerea domesticus ales corvus, quem curiales ab-
batis in deliciis habebant, nullo penitus advertente,
raptum ore annulum, nec furli se reum intelligens,
pernici volatu in nidulum suum asportavit. Verum
postquam exempta esl fames epulis, mensisque re-
motis surrexere omnes, abbas damnum suum intelli-
gens, ministrorumque negligentiam culpans, annu-
lumquaquaversumquceri ocius jubei, sedauctoresce-
leris conscientias oinnium eludente minime reperitur.
Ilaque tam convivas quam ministros suspectos
habens abbas, gravique indignalioue commoius,
mandavit plebanis oppidi, quod araplissinium et
ditissimum haud longe a muris coenobii situm ab-
baiis subjacet ditioni, quatenus acerrimam excom-
municationis sententiam publice intorquerent in
eum qui se hoc scelere maculare non timuisset.
Quo faclo sicut cunctis ratione utentibus in hac
parte testimoniura conseientise factus est decor in-
nocentise, sic ipsa irrationabilitas nalurae subterfu-
gere non potuit, quin lemporales anathematis sol-
veret pccnas, quas sempiteroas solvere transitoria
condiiionis suae vetabat infirmilas. Coepit namque
improbus quidem, sed tamen culpae inscius fur pau-
laiim languescere, cibum fastidire, ludicras croci-
tationes, caeterasque irrationalis creatura; incptias,
per quas stultorura hominum timorem Dei negligen-
tium animos oblectare solebat, segnius exercerc,
dehinc eiiam pennas projicere ; ad postremura vero
ipsis quoque plumis tabescentis carnis corruptionem
fugienlibus, miserabilis et admiratione dignus cun-
ctis se cernentibus apparere. Factum est autem
quadam die domestieis abbatis. ipso praesente, de
tam prodigiosa alitis illiu» immutalione inter se quae-
rentibus, remque tam insolitam nequaquam sine
causa fieri posse asseverantibus, ut unus ex ipsis sic
quasi joco diceret abbati « Considerandum vobis
: quasi serainarium quoddam contemptus et despe-
esl, domine, ne forte iste sil fur quem quaeritis, et
haec horrenda plaga quam cernitis, vinculi anathe-
matis quoinnodatus est, indicium det. » Ationitis ad
hoc verbum cunctis, uni ex ministris pnecepit ab-
bas, arborem in qua cubile alitis illius erat festinato
ascendere, stratumque stipula et sarmentorum re-
pugiis subornatum diligentius reversare. Qui mox
ut ascendit, reperlum annulum ab injuria sordium
vindicavit, nec sine stupore omnium qui aderant
manibus abbatis restituit. Ita misero fure, qui atro-
cissimas furti poenas luebat.nectamen furli se reum
intelligebat, divino, ut credimus, nutu prodito, ad
consilium discretorum virorum domnus abbas iis
qui excommunicationis sententias dederant, man-
davit, quatenus anathema, quod reo intorserant,
restituto damno celerius relaxarent. Quod postquam
factum paulatim deficere, pestiiero-
est, sicut prius
que tabo de die in diem languescere praedictus ales
visus fueiat, ita postmodum per increnienta revivi-
scere quodammodo atque revirescere coepit, quo-
adusque pristinae formae sanitatique amiss», non
sine magno Dei miraculo integraliter resiitutus est
Invenitur eliam in geslis beatissimi Patris nosiri
Bernardi, quia cum ad dedicationem novae basilicae
- DIST. V. 1146
Fusniacensis coenobii invitatus fuissel, tam innume-
" rabilis muscarum multitudo propter nidorem nova»
calcis in ecclesiam recens linitam convenerat, tan-
tamque inquietudinem intraniibus generabant, ut
fraires vnlde timerent, ne forte dedicationis solem-
niias, qnae postero dic celebranda erat, earum im-
probiiate impediretur. Quod cum Patri sancto inti-
matum fuisset, solita confideniia, quam in Deum
habebat, usus : « Excommunico, inquit, eas. t
Mane autera facto universae muscae illae anaihematis
spiculo percussffi et mortua; ita pavimentum omne
repleverant, ut palis eas in congeriem adunari ge-
rulisque exportari necesse fuerii. Sed et de milite
quodam audivimus, qui ob pravitatem suam publice
excommunicari meruerat, quia sedens ad mensam
panera canibus projiceret, sed canes solo odore pol-
luti panis exterriii retrocedebant, et eura tangere
nullatenus acquiescebant. Quam vero pavidus et
n circumspectus debet esse Iiomo, qui ratione et gra-
" tia duce malum vitare bonumque operari valet, ne
in exterminii et separationis adeo terribilem sen-
tentiam incidat, si sic irrationalis crcatura quae
peccarenescil.ac per hoc peccati pcenas solvere non
tenetur, interveniente anathematis severitate quan-
doque puniri videlur.
CAPUT XII.
De periculo indiscretorum confessoni)n,et de laude
discretorum (41).
Quampulchre sacra Scriptura discretionem ma-
trem commemorat esso virtulum, quac, quasi sacer
quidam limes inter virlutes et viiia medius, aller-
ulra haic ab invicera sagaci providenlia riisterminat,
viiia virtutum specie adumbrala exsufflat, ipsas
virlutes por devotionem impinguat et ordinat, infir-
mum in fide non projicit, sed materna magis pie-
tate suscipit, conscientias peccatrices sibi per con-
j» fessionis verecundiam denudatas per invectionis
" asperitaiem nequaquam cxulcerat, sed benigna con-
solatione mulcet et erigit; ac, si tanta est pusilla-
nimitas confitentis etiam gravissima scelera, quac
vix multorum annorum luclu aboleri posse spera-
rentur per sacrificium spiritus humiliati cordisque
coniriti, facile deleri posse melliflua exhortatione
suadet. Non sic pastores raulti in Ecclesia Dei, in-
discreto et impetnoso spiritu suo dispergentes gre-
gem Domioi, qui discretionis virtutem ignoranles,
et pretiosam linguam eucharin, qua peccatricis ani-
mae tabida vulnera linguntur, ut ad sanitatem per-
ducantur, non habenles, quos sanare debuerant,
amplius vulnerant : quippe pietatis viscerihus va-
cui, exaggeraiione durac diuturna^que poenitentiae
rationis infirmis inducunt. Neque vero ista sic di-
cimus, quasi non recte faciant qui peccatoribus
n pro qualitale seu quantitate crirainum condignam
poenitentiam injunguol, sed quia ubi est tanta pusil-
lanimitas confitentis, ul non solum prai confusione
perpetrati sceleris, verum eiiam prae gravamine sub-
secuturae pcenitentiae, pallentem, trementem, spiri-
tuque deficientem, discretus confessor viderit eum,
qui confitetur, interim omnino dissimulet, necesse
est, ac lacte dulcis consolalionis, blandiraentoque
piae exhortalionis sustenlet animam pavore lassam,
quoadusquebeoevolentia ipsius roborala, solidiorem
(41) Multa sunt, quae narrationem illam de discre-
tis et indiscretis confessariis faciunt suspectam. 1,
Non videtur adeo indiscrelus fuisse primus confes-
sarius, et multi illum in pari casu sequerentur. 2.
Quanius ille miles erat, qui confessarium quasi
pullum gallinaceum impune occiderel, et omnes
mutirent? 3, Illa noctis vigilia fabulosa videtur,
inaxirae cum rei tam celebris locus, tempus, et per-
sonae nonexprimautur.
Quaedam alia, praesertim capita 20 et 21 sunt in-
certa.
 »
1147 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
fructuosfe poenitentise cibum sumere convalescal. « sceleraobstupuit;
Quanli vero periculi sit vim discretionis ignorare
nec scire, juxta Apostolum, cum intirmo infirmari
confiientis pensare, repetilffi, imo duplical;e desperationis miserum in-
(// Cor. XI), neque qualitalem
ilemquequanlo laudis praeconio atlolleQdus sit dis-
cretus confessor, qui per unctionera gratiae docen-
lis se de omnibus, uniuscujusque confilentis quali- cohiberenlur, nec te tanta criminnm et scelerum
tati vel possibilitali conforraare se novit, pulcher-
rimo valdeque jucundo exemplo lectoris sensibus
imprimere curabo, ul qui sanctus el discrelus est,
in discretione proliciat adliuc; qui autem durus et
indiscretus est, hoc exemplo quasi manu quadam
soUiciludinis pulsalus, sordes indiscretionis quan-
locius abslprgere festinet et quanto pietatis studio
; apostolorum pciens, sanctse sedis apostolicae ponii-
parvulos Ecclesiie Dei parturire debeat, donec Chri-
stus formetur in eis, solerlis considerationis indu-
stria discere non gravctur.
Miles quidam nobilimis, diviliarum, juventutis
niagnorumque virium tilulis adornatus, et ob hoc p si validissimo lapidis ictu in fronte percussa fuis
sensu cariiis su;e inflatus, leges divinas pariter et
humanas contemnebat, et jura civiba juraque nalu-
ralia confundebat ; incendiis, rapinis, seditionibus,
et homicidiis omnia rcplens, fas nefasque parvipen-
debat ; et ut breviter universa ejus mala concludam,
nec Deura limebat, nec homines reverebalur. H,a-
bebat sane fidelem conjugem, in onmi ChristianiP
religionis pietatc, quantum sub lam crudeli marito
iicebal, devotam qua> virum suum sincera chari-
: tavit, rediensque ad uxorem suam, trislem eventum
tale diligens, perversitatem ipsius irremediabilibus
lacrymis tlcbat, atque pro emendatione ejus assi-
duas ad Dominum preces, spiritualis maj;is quam
carnalis amoris affcctu, fundebat. Pneterea si
quando tumidum animum ejus ab ira deferbuisse,
senerioriquc vultu lauitiam prajlendenlera vidisset,
salutaribus eum raonitis aggrediebatur, et ut a tan-
tismalisaliquando cessaret, faciemque Domini per
confcssionis et poenitcntiK humihiaicm placarct,
exhortaiionibus et lacrymis multis obsecrabai. Ille
vcro nunc quidem periculosa dissimulatione, nunc
autem lurbida indignatione uxorem opliraam salu-
teni suam zelantema se repellebal, dicens sibi non-
dum hanc inesse voluntatem, se magis bellicis ac
militaribus rebus debere intendere, nec posse pati
opprobria propinquorum et amicorum cxprobran-
lium sibi, si otio et inerlia torpens, inimicis suis
mala irrogantibus talionem duplicatam, aut etiara
Iriplicatam non reddidissel. Sed licet sa^pius sic
repulsa, nuUo modo tamen dcsperaiionc frangeba-
lur optima mulier, quic virum suum sacri desiderii
vulva pariuriebat ; nec desistebat casia consilia
etiam invito imporlune opportuueque ingerere. do-
nec landem assiduitalem benevolenliie ipsius per-
tffsus, uxoria quoque charilale delinitus, sic ad
eam locutus est n Ecce ad
: consilium tuum confi-
teri volo, sed ubi tiilem confessorem inveniam, cui
tuto conscientiam meam credere possim, quiquo se
mihi benignum aique humanum exhibeat? » Mox
illa, qua3 salulem viri sui ardentissimo pietaiis af-
fectu sitiebat, verbum hoc velut auspicatum de oro
ipsius Jaeta rapiens « Domine,
: inquit, ego vobis
fidum et humanura confessorem procurabo : tanium
ab hac bona et sancta volunlale non moveamiui.
Igitur qucerente illa spiritualera medicura, vetcrno-
sis ac inulliplicibus poccalricis animic vulneribus
curandis idoneura, invenit quemdam religiosie qui-
dein conversationis presbyterum, sed heu grati;e
! spiritualis Icpra> contagioue a plania pedis usque
discreiionis ignarum, curationis spiritualis gnarum,
sed qualitates et complexiones «'grotaniiiim discer-
ncre nescientem. Ad hunc crgo venerabilis raatrona
feniinea simplicitate omnem religiosum eiiam discre-
tuin esse reputans, miserabilein virum suum addu-
xit, monens el obsecrans quatenus puraui rubori-
que confusionis uequaquam cedenlem confcssionem,
non sicut homini, sed sicut Christo Domino facerc
non dubitaret. Quod cuin ille proul poteral fccisset,
audiens saccrdos tain multiplicia lamquo enormia
S. BERNARDI. 1148
elquem de profundissima perdi
'•—• •
—
lionis fovea malagmate
'
"• -- —.--,-
1..:-«:» eripere
pise consolationis
debuerat, indiscreti rigoris mucrone in barathrum
jecit. Ait namque ad eum : c Si quidem, o bone
vir, excessus tui qualicunque mediocritalis mcta
enorniilas involvcrel, utique mediocrilalis meae con-
silium tibi libenter impenderem. Verum quoniam
taha ac tanla te comraisisse constal, qua' non cu-
jusvis sacerdotis, sed solius summi pontificis exa-
mini reservanda, sacra canonum sanxit auctoritas,
suadeo el hortor ut, quam cilius poteris, limina
fici conscienliam tuam humililer pandas, atque ad ip-
siusnulum pcenilentia: laborera subire nongraveris. »
Ad hsec verba elfera raens illa, quas aliquantu-
ium miligata et humiliata esse videbatur, tanquam
set, infremuit, et recrudescenle crudeiitate misera-
bilis homo totus in insaniam versus dixit : « Ergone
nil aliud a te exspectare debeo, qui ad hoc me hu-
miliavi, ut tibi conscientiam meam manifestarem ? »
Presbytero vero simpliciter respondente se ad prs-
sens melins et sanius consilium non habere, mox
ille filius Belial, ante cujus oculos tanquam nihil
eral sanguis, evaginato gladio caput ipsius ampu-
et sanguinem foedatae confessionis aperuii. Expavit
et expalluit illa ; aique prae nimio dolore cordis
pene exanimata, detestando parricidii nuntio non
verbis, sed luctu et lacrymis respondit. Sed quando
charitas de corde puro, ei conscienlia bona fideque
non ficia, quin in pectore opiimae conjugis aliius
radicaverat, difficultatibus cederet, obice perversi-
latis repelleretur, malitiie raalleo extunderetur. qua;
n fortis ut mors, dura sicut infernus , a Sapiente
....•-:
perhibetur{Cnrii. viii) ? Imo quanto durius repelleba-
lur, tanto valenlius insistebat -
nec destitit, donec
:
ad victoram perduceret judicium piolatis, et secun-
dum sententiam Apostoli, salvaretur vir infidelis per
mulierem fidelem (/ Cor. vii). jEstuabat allera
Theodora, ferveutissimo desiderio salvare cupiens
altcrum Sisinninm, et vere altera Nalalia, de viro
suo, si fieri posset, alterum efflcere gestiens Adria-
num. Nec dorraitavil oculus ejus, nunc quidem
lerribile judicium Dei compari suo proponendo,
nunc vero pnesentis vitae brevilatem alque instabi-
lilalem inculcindo, quousque rursus ab oo, conpe-
rantc graiia Dei, conlitendi volunlatem elicuit. Tuoi
vero velut apis sagacissima pia curiositate qusrere
coepit, sicnbi non soluni, sed etiam discretum con-
fessorem rcperire posset, qui prieoccupatum multis
deliciis in spiritu lenitaiis instruere nossel, qui
n sciret calamum quassatum penilus non esse conle-
rendum, ne forte novissima miserabilis viri sui
deteriora tierent prioribus. Et, volente Domino, cu-
jus judicia sunt abyssus multa nimis, qui secundum
altiludincm beneplaciti sui quandoque sceleratissi-
mos quosque ad prajsumentes vero de
viiara vocat,
innocenlia sua reliuquit in raanu consilii sui, inve-
nit episcopum quemdam roligione conspicuura
discretione praecipuum, lucrandis aniraabus ido-
neuin, negotioque quod forlis mulier intendebat,
aptissimiim. Ad hunc itaque aller Naaman Syrus
ad verticem percussus, adducitur in descensu Jor-
danis (42), hoc est in humiliatione pura^ confessio-
nis, per virtulem sepliformis gralia" sancli Spiritus
abluendus, ut de Cictero inortuus quidera essel pec-
calo, viveret auiem Dco. Facla autem confessione,
slomachoqiie conscicuti* pcslifiri foUis humoribus
evaciiato, prudens el pius medicus ferruin secatio-
nis, ignemque adustionis penitus abscondens, sua-
(42) Alludit ad IV Regum v.
 ;

1149 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. — DIST. V. 1150

lap consolationis ungento seminecem aggre-
vissimap passus, omnibus se rursus sceleribus involveret,
dilur dicens « Gravia quidem sunl, o amice, pec-
:
" respondit : « Fac tanlummodo quod judico, et sub
cata tua, quibus Deum offendisti, et aniraam tuam qualicunque forma poenitenlia;" vel obedienliaj hu-
vulnerasti ; scd quanliacunque, seu quantacunquc miliare coram Deo ejusque vicario, firraum habens
siut, quid sunt ad incomprehensibilem divins pie- proposiiura criminaliter de ca-tero non peocandi ; et
tatis abyssum ? Non plus quam stilla silulse ad pc- e2,o pro anima tua in dic tremendi examinis justi
lagus raaris. Quapropter suadeo tibi bono animo judicis Deo respondebo. »
esse. El quia per graiiam Dei confessionis antido- Fit itaque consensus vere mirabilis, statuitur pa-
tum consecutus es, poenilentiae quoque potionem, ctum pene sine exemplo, initur cambilio commer-
licot aliquantulum amaram, sumere non graveris, cii a saeculis inauditi, ut propter unius noclis silen-
quoniam sine illa confessionem nemini prodesse tium multorum annorum crimina, fiagiliaque gravis-
posse divina sanxit auctoritas. Meuni autem erit sima et innumera relaxareniur, et tamen tania est
salutarem hanc poenilentiae potioncm ita tibi tem- virlus obedienliffi, tantaque suhlimitas charitatis,
pcrare, ut per eam mortis SBternae periculum evadas, ut quod pia mens fratris animam salvare cupien-
sempiternae quoque vitae participio non frauderis. » tis de Dei sui larga benignitate praesumebal, ir-
Nulante illo, soloque poenitentiae nomine audito riium fieri nullo modo potueril. Declinante intc-
responsum non danle «: Quid, inquit episcopus, rim ad occasum sidere lucis, noctisque tenebris in-
frater cliarissime, quid libi videlur ? Poierisne ali- cumbentibus, ducit ad ecclesiani poenitentem suum
quanlulum poeniteniia; sacrificium pro tanlis pecca- Q verus paslor, vere dignus notnine et honore ponlifi-
tis tuis offerre ? » llle respondit s Duram ac diu- ''ficis;atque
: anle ipsius ecclesiai fores novus de
lurnam poenitentiam nec agere possum nec volo sed ; inveteralo diaboli milite Christi lirunculus, de fide,
si secundum sponsionem tuam servata mediocriia- de patientia, de perseverantia, de multimoda d»-
tis consideralione, tale aliquid milii miposueris, monum calliditate diligeniius instruitur ; et quia
quod vires possibilitatis mex non excedat, conabor nisi quis legiiime ceriaveril, non coronabitur (/
aggredi quod horlaris. » Et episcopus « Considera
: Tim. u). Super omnia vero commonetur, Scepius-
ergo jam nunc mecum, metiamurque vires tuas ut ; que ei ab episcopo inculcaiur el pra-cipitur, utquid-
ea tantum tibi injungamus, quce te perlicere posse quid audiat, quidquid vidcat, quoscunque terrorcs,
putaveris. — Quid ergo ? —
Saltemne facilia libi qualascunque horripilationes senliat, ne ullum
sunt aliquanta jejunia ? Eleemosynarumve larga oninino verbum loquatur, quousque faclo mane
erogatio nunquid te gravare poterit?» At ille « Nihil
: ipseepiscopus cum cruce Dominica veniat, suaque
horuni facere queo. Neque enim vel usque ad ho- benediclione faminis officium restiiual. Dehinc ru-
ram tertiam jejunare valeo reique familiaris quo-
; dis agonotheta qualiter in spirituali pal*stra se
tidiana et inconsideraia effusio citius domum fxercere debeat sufficienler instructus, lcelaniibus
meam ad uUimam egestatem perducerot. » Episco- angelis, frementibus daemonibus in ecclesiam intro-
pus ait : o Si te nihil horum facere posse putas ducitur, faclaque oralione anle allare sislitur, rur-
saltem vel in hoc consentias nobis, ut aut sepul- sumque ab eiiiscopo dc perseverantiae constanlia
crum Domini peregrinus pro peccatis luis visiles; ^ admonetur : sicque recedentibus cunctis, janua-
aut certe Romae limina apostolorum, sive corpus > rum quoque repagulis firmissime clausis, in manu
sancli Jacobi in Galecia adeas; quatenus ipsorum Dei relinquiiur. Circumseptus ergo limore et hor-
inlerventu peccatorum tuorum indulgenliam perci- rore noclurno didicil jam milescere, superbiie
pere merearis. i Mox miles ille fortis quidem cor- fastum deponere, crudelitaiis belluina? rabiem in
pore, sed nimium pusillus ac debilis corde, con- mansuetudine commutare, Dei misericordiam, quam
ceptam indignationem cohibere non valens, sub- anle tumidus despexerat,trementibus labiisinvocare;
stomachando respondit « Utquid sine causa vana
: et ul se divina pietas in lioc periculosi ceriaminis ago-
loquimini ? Si enim unius diei itinere a terra mea nn non desereret, suppliciter orare Vidit ha^c .

recessero, continuo rapinis, incendiis, direptioni- peccalor ille qui ab iniiio peccat, ct iratns est,
,

bus, dilapidationibusque patebunt omnia raea et

ego rediens, inveniensque nihil, opprobrium ero
propinquorum et amicorum, subsannatio ct derisio
mimicorum. Absit a me, ul tam grave dispendium
honoris mei simul et pairimonii mei incurram
: dcntibus suis frenduit et dislabuit de anliqua pos-
sessione sua nova pietalis arte se expelli vehemen-
tissime indoluit; lolamque malignorum spirituum
catcrvam ad calliditatis et deceptionis laqueos ten-
» dendos invocavit. Primo igiiur conlicinii tempore,
!

Quid faceret quaniumcunque peritus modicus, dum poenitens ille pavido corde pericula omnia me-
ffgro inler manus ipsius miserabiliter tabescente tuens, sonum aure caplaret, audivit repente quasi
aique deficiente, omneraque medicinam prorsus re- ecclesiai forcs reserari, viditquo phanlaslicos insti-
spucnte ? Quid, inquam, faceret illi, qui, non dico tores, re aulem vera d;emones in specie quorum-
i ,

secanlem aut urentem, srd fovcntem et urgentem ' dam negotiatorum, gratia preliosarum vestium co-
'

abhorrebat ? Hic jam necesse erat ut pia discrelio, emendarum sibi familiarium ad sc inlrare qui sin- :

sanctaque compassio partes suas exerceret; ne forte guli, velut pannos diversi coloris mullEeque sublili-
oviculam moribundam et languidam, pro qna Chri- tatis ac magni prelii portanies, eos coram ipso de-
stus mortuus est, inveteratus ille draco devoraret, posuere sicque quasi compatiendo ei locuti sunt :
:

qui absorbet fluvium impcenitentium, et non mira-
tur, sed habet fiduciam, quod et ipse Jordanis poe-
nitentium influat in os ejus (70* xl). Igitur episcopo
quidnam sibi in tali articulo faciendum dicendumve
foret ancipili raentis trulina pensanle, divina
bilo gralia illustratus, hilari vuliu dixit ad eum
« Utquid, domine, sequimini hypocritam illum,
qui vos seducere conalur, qui etiam ad hanc vos
ineptiara perduxit, ui in mediis tenebris et horrore
nocturno inter sepulcra mortuorum, velut amcns
su- ac sensu alienatus, sedeatis ? Aut nunquid non po-
terilis maluriori post hoc aevo, compelentiorique
:

« Eia, fortissime miles 1 poterisne saliem una nocte mcfdo pro peccatis vestris pccnilentiam agero ,
,

pro peccatis luis silenlium tenere ? » At ille licct tantum ut nunc non efficiamini opprobrium et deri-
esset pronus ad desporalionem, neque, sicut di- sio iniraicis vestris ? Omnes enim propinqui et amici
cit Scriptura, laborare, vimque facere perditioni vestri audientes vos subiio amentem efiectura, la-
sucp, Eullalenus acquiesceret, audito tamen hoc meulantur et plangunt; inimici autem vestri ex-
vcrbo, quasi de gravi somno evigilans, ait sultatione inagna tripudiant, possossionesque vestras
:

« Si propter unius noctis silentium omnia pec- avidissima cupiditate rapere festinaiil. Quapropter
cata mea mihi condonantur, faciam quod consulis. » et nos audientes calamitaiem vestram venimus ad
Episcopus vero de Domini pietate fiduciam pleoa vos, pannorum quos altulimus, si eos comparare
fidc concipicns ,racluensque, ne forte recidivum volueritis, pretium, prolongaio, quanlum placuerit.
1151 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
termino, prastolaturi ; et si forte hortatu noslro ab
amentia resipere, honoremque pristinum recipere
dignaremini. » Cumque vidissent calidissimi et ma-
lionissimi quod verbis eorum nuUo modo
spiritus
moveretur, nullumque ab eo possent eliiere repon-
sum, confusi recesserunt, alterius lentaiionis prse-
siigia post modicum machinaturi.
Circa medium vero noctis, dum miles memora-
tus de quae videral atientius cogllaret, audivit de
ils
longe velut strepitum equitum, cum tumultu prope-
rantlum atque ad ecclesiam In qua sedebat festi-
nanlium. Cumque foribus ipslus ecclesls appropin-
quassent, cills sallibus de equis suis desllientes, lu-
ciuosis vocibus clamare coeperunt, dicentes : « Nun-
quid hic esl charissimus socius et consanguineus
noster? » Erant aulem dKmones in specie quorumdam
propinquorum ipsius quos peculiari familiaritate
,
quosque flagiiiorum et scelerum socios
dilexerat,
frequenlius habuerat. Effractis itaque, ut slbl vl-
debatur, potlus quam reseratls januls, ingressi sunt
ad eum et nunc dolentis, nunc indignanlls voci-
;
bus usl, proprio eum nomine compellabant dlcen-
tes « Heu, heul amlcorum propinquorumque dul-
: atheta Del, qui paulo ante adeo pusillanlmis ad
cissime, qua; te necessitas ad hanc lugendara fatui-
tatem perduxit? Et quls tibi hanc voluntariam, in-
sanamque calamitalem persuadere potult? Quis
crederet vlrum prudentem et induslrluni, in agendis
rebus strenuum, et milllarls disciplinaB gnarum, in
bellicls experlenlissiinum, ad tantam
confllctibus
subito ameniiam proiabi potuisse, ut propinquorum
et amicorum immemor, ipsius quoque honoris sul
negllgons, seipsum extrema; infelicitaii et miserlae
subdere, cuncta vero bona sua rapinis et incendils
exponere non cunctetur ? Sclas namque omnes Inl-
micos tuos, quorum superbiam et audaciam in ro-
bore fortitudinis tuae virili constanlia rclundere so-
lebas, audito quod adversa forluna dejeclus alque
humillatus sls, la^tari et exsullare, sicut pxsultant
victores capla pra:da, dispositlsque agminibus ty-
rannlca crudelitate omnia quae tui juris sunt rapere,
suaeque ditioni mancipare velle. Hac ergo malilla
eorum permotl, venimus hortari te, amlce charis-
sime, quatenus abjecla demenlia qua involverls,
sociisque et comrnilitonibus tuis quaniocius ascitis,
adversariis in manu valida occurras, ne si (quod
absil!) amicos honorem tuum zelantes spreveris,
et pxlre distuleris, postquam ferliles fundl tul, cun-
ctaque tibi aitinenlia rapinis et incendiis consum-
pta fuerint, sero nimis hujus te fatullatis pudere
slmul et taedere incipiat. Quae enim major dementia
esse poterit quam credere, propler unius noctis si-
lentlum, peccta tibl dimlitl, quod pseudoepiscopus
ille de corde suo conllnxil, non ad allquani utdlta-
tem tuam, sed ut slrenullali luae qualitcrcunque
salisfaclens, placentla tlbi ioqui vlderetur! » In his
omnlbus subtllisslmae decpplionls concinnationibus
poenitens ille divina gratla illustratus, immobilis
perseverabat, nec ullum omnino garrienllbus dedit
responsum, sed inanes, ac sine effectu malili» su*,
seque ipsos prae ira et furore discerpentes ahireper-
misit. Videnles ilaque impietatls mlnlstri, fabrica-
lores mendacil, se in cunctis astutiarum suarum
argumentis esse frustratos, maximumque peccaio-
rem, de cujus quasi certa perditione slbi applaude-
bant, mediante virtule obeaientia? in puncto, ut iia
dioam, temporis ad vltam revocari, livore invidipti
niniium exasperali, crudelitate jam et tormentis rem
agere decernunt, qualcnus, si ficri posset, qui blan-
ditiis non cesserat, saltem terroribus et cruclalibus
actus, aliquod qualecunque verbulum depromeret,
sicque pretiosum salutis unguentum, quod in mor-
tariolo obedlentiae pistillo patienliae contundebalur,
per impatientla; vitium effunderetur.
Igltur cursu noctls magnajamex parte Iransacto,
gallicinii terapus imminebat, cura ecce maligni spi-
ritus, Don jara in peregrina, sicut anlea, sed in pro-
S. BERNARDI. 1152
pria specie poenitenti illi deformes et
apparuere,
f^
tetri corponbus, truces mlnaces oculis,
vultibus,
dirumque maliliae virus sajviendo spirantes. Qui
eliam undique eum vallantes, lerrlbilibus vocibus
increpabant dicentes « miles damnate, crimi-
:
num scelerum sentina, flagitiorura charybdis,
faex,
quae esl ista vana spes tua.qua seduceris? Nunquid
aliud de caetero esse poteris, quam unus ex nobis,
qui horrendls crlmlnibus et sceleribns ipsos etiam
daemones vicistl ? quara slulta, quam vana, quam
fatua est ha;c cogitatlo tua, ut pro unius noctis si-
lenllo consortium nostrum evadere, magistrique
nostri jugum de coUo tuo excutere te posse praesu-
mas, cujus jam charactere ad militandura regno
morlis slgnatus es Ne ergo contemptus nostrl poe-
!
nas condlgnas solvas, neque senlias iratos, quos
placatos habere poteris, si voluerls, exi celerius-
hinc, alque, favore nostro florentis juventutis tuae
vlgorem in cunctis obleclationibus dulcis raundi lae-
Q
llficaio, de advcrsariis quoque tuis adjutorio nostro
devictis ct confusione opertis gloriosissimum trium-
phum reporta. » Hsc quldem illl. Caeierum forlis
patientiani fuerat, merito fidei et obedientia; funda-
tus jam supra lirmissimara petram, id est Christum,
sicut fallendo blandientes, sic terrendo increpantes
despiciens, propositumque sllentium virihter ser-
vans, in taniam daemones Insaniani provocavit, ut
versi in furorem irruerent irrevercnter in eum, pla-
gisque acerrimis lacerantes, licet livore vulnerum
sauclum, illaesie tamen conscieniiae teslimonio glo-
riantem reliquerunt. Superato itaque limore no-
cturno prlms tentationis, a sagilta quoque volante
in die, id esi prosperiiate secundae victoriae scuto
divin<e gratife protectus, tertia nihilominus vice a
negotlo perambulanle in tenebris diabollcae sasvitlte
Q thorace patientiae communltus, quid illi restabat,
nisi daemonium meridianum, quod lanto acrius in-
surglt in splendore bonorum operum, quanto per
exlollentiam cordis jaclantlamque virtulum facilius
se posse supplantare prasumit ? Jam rutilantes au-
rora radios spargebat, el homo peccator, sed pcEui-
tens, toi Iriumphis subactae diabolicae nequitiaj ela-
rus exsultabal in gratia Dei, penitusque in alierum
virum mutatus, cum magno desiderio suscipiendae
legilimap ponlienliae praestolabatur adventum epi-
scopl, qui se orto diluculo venturum esse promiserat
Vere lia;c est mutatio dcxierx Excelsi (Psal. Lxxvi),
vere beatus homo, quem tu erudieris Domine, et de
lege tua docucris cum, ut mitifies ei a diebus malis,
quando fodietur peceatori fovca {Psal. xciii),aRlernaB
perditionis, ct baiathrum nunquam finiend* confu-
sionls. Quis accusabii adversus elecios tuos,Domlae?
{Hom. VIII.) Te, Domine, aperiente, quis esl qul clau-
n dat? te, Domine, quatriduanum Lazarum lethaliter
felentem horrore viliorum, et Insuper malie invele-
raiaeque consuetudinis laplde pressum, in virlute
vocis tuae foras evocante (Joan. \i), quis est, qui dl-
cere audeat Cur lla facis ? Tihi, Domine, super pec-
:
catorum, qui tannuam jumenta computrucrunt in
stercore suo, jusiihcatlone laus, honor, potestas et
imperlum in s«cula s»culorura I
Lividissimus auiem ille Leviathan serpentis anti-
qui oculus, qui de subllmi merito superblae cecidlt,
et tamen omne sublime per desidcrium gloriie vldct
(Joh xLi), ideoque omni ad sublimitalem, quam ipse
perdidit, ascendenti invidet, considerans pn^nilen-
tem illum de victoria sua in gratla Dei exsultantem,
longe alia via, mulloque perlculosiore quamantea, in-
satlabilis homicida tcntare aggreditur. Scicns namque
in proxlmo venturum esse eplscopum convoca-
,
tis tarlareis ministris fraudulentlssimam com-
suis
mentaiiir scenam ; ipseque lupus rapax punienda
lemerilate pastoris habitum induit, crudelissiraus
tyrannus infausto prodigio pontilicis pcrsonara assu-
mit,tenebrarumque mimstros falsa luce perfusos.ve-
 ;

1153 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. V. 1154

lut ministrosjusliliffisubornat.Procedit subilo ridicu-'ii nitatis in
lura plasma, progrediiur falsus et fallere moliens an-
tistes splendidissima stola decoraius , facie l»tus
habitu incessuque quasi reverendus ut nihil minus
quam diabolus putaretur; subsequuutur satelliies lal-
sitatis, vesiibus et ipsi candidis fallaciter adornati,
tanquam sacerdotes, et levitae cseterique inferiorum
graduum clcrici, portantes singuli velut utensilia
Ecclesise, alii vasa sacra altaris, alii indumenta
sancti sacrlficii, quidam vero velut libros divini
otficii impuris manibus ferentes Sic ergo versipel-
lis el tortuosus draco transtiguratus angelum
lucis cum comitatu impietatis pietatem simulante
,
accedens ad hominem peccatorem, sed gratia Dei
ad poeoitentiam roboratum, sereno ore lethale dece-
ptionis virus evomuit, dicens ad eum « serve
Dei, magna est patieniia tua, invicta est lides tua,
quia et propositam tibi obedientiam illaesam ser-
vasti , et seductores spiritus in omni malignitate
atque fallacia sua ad nihilum redegisti. Noveris
enim nequissima eorum molimina nos nequaquam
, brcvera quidem, sed salutarem pcEnitentiam sibi in-
latere quibus tota hac nocle multiplici fraude
,
patientiam tuam frangere, iidem cassare obedien-
vase fragili virtutem operantis prsesentia
percellerentur, territi, sicut fumus evanuerunt, nec
,
ullra ausi sunt nequissirais dolis vellicare eum,
,
quem sub umbra alarum gratia; Dei protectum, vi-
derunl insidiarum suarum laqueis teneri non posse.
Hoslibus igitur totius boni cum principe suo
devictis atque confusis, secundum pollicitationem
suam cum cruce Dominica advenit episcopus, sa-
cri cleri non lictitia, sod vera et germana rnligione
insignili, vallatus frequentia. Cumque facta ora-
. tione reclusum suum salutasset, et ut loqucretur
m in noraine Domini imperasset, ille nocturna adhuc
pericula metucns, vix ut in verba linguam laxaret,
suaderi poterat : quippe qui raullimodas diemoiium
insidias experius, academicorum more de oranibus
: dubitandum putaret, seque inier verum et falsum
discernore posse diflideret. Tandem viso signo
sanct* crucis, quod solum ilffimones contremiscere
d et fugere non ignorabat, inclinalo reverenter capiie
adoravit, requisitusquc ab episcopo, utrumnam
junctam servasset, vel si aliquid amplius satisfac-
, tionis superaddere posset, respondii « Ego Pater,
;

tiam pessumdare conati sunt cum lamen protc- , ut obedieniiam servarem, imraensos agones, et
gente te Domino, effectu malitis supe privati sunt. » periculosa valde certamina brevis temporis spatio
Adjungunt se pestilenti huic adulatori cseteri ne- desudata percucurri ideoque gratias ago Salva-
:

quam spiritus, qui in specie prosbyterorum et dia- tori nostro Deo, qui mihi misero licet et indigno,
conorum aliorumque clericorura astabant
, miris ; quam pertinax hucusque salutis raecB inimicus
laudibus victoriam ejus efferentes ; et aiii quidem ,
exstiterira, vel quam crudelis tyranni pernicioso
quod speciem oblatam nec saltem respicere,
sibi satelliiio meipsum vecors manciparim, in hac nocie
nedum tangere dignatus sit ; alii vero quod pro- ,
demonstrare dignatus est. >
pinquos et amicos possessiones ,
et omnia , Ad hiec verba cunctis qui aderant altonitis, et
quae mundi sunt , tiiiiori Dei postposuerit magniti- , rem gestam scire desiderantibus, prfecipiente epi-
cabanl omnes autem io commune, quod atrocis-
; scopo, ut quid vidisset, vel audiMset, absque cun-
sima verbera paiieotissime tulerit praedicabant, ,
ctatione ediceret, iragoediam diabolicae versuti»
eumque marlyrum collegam fore asseverabant. miranlibus universis recitavit, ct insuper tyrannicai
Deinde summus ille non pontitiex , sed doli
, i» crudelitatisindices plagas, quarum livore dorsum
ariifex « Eia inquit , frater
: , bonum certamen ,
caeteraque membra
ejus intumuerant, ostondit.
certasti, cursum consummasti, obedientiam sicut Curaque gratias in comraune Domino Jesu Christo
bonus athleta servasii nunc superest ut quia au
, super inenarrabili dono pietatis ejus referrent,
rora illuxit, accepta licentia loquaris, et qualiter episcopus grata hilaritate subrideiis dixit ad cum :
de illis erroneis spiriiibus triuraphaveris , nobis « Ouid ergo, frater, tibi videiur? Nunquid sola hac

hoc a le audire cupientibus per ordinem pandas. »
Interim gratiae Dei alumnus cujus oculos et aures
lalibus pliantasiis luditicabat Satanas, graviter in
cogitatioiiibus suis turbabalur quonlam iidem
pamitentia contentus vis esse, an adhuc legitimam
pcenitentiara secundum ecclesiasticas sanctionos
consentis subire? IIIo vero prisiinai infirmilatis suae
penitus oblitus, ot ad toleranliam gravissimorum
,

seductorii spiritus, qui foris visibili specie ei illu- quorumlibet laborum per sancii Spiritus graiiam
debant intus invisibiliier ad credendum fallaciis roboratus, respondit » Domine Pater, quidquid :

suis vipereis suggestionibus ipsum illiciebant Sed jusserit paternitas lua libens el devotus iraplebo,
.

quera misericordissima Dei pietas servare decre- tantura ut malignorum spirituum consortium effu-
verat, quomodo ei malignissimi insidiatores nocere gere valeam, quorum quam sit delestanda ot amara
poterant ? Ideo namque anliquus hosiis mille mo- societas, sicut horrendum est experiri, utinam sic
dis miseros morlales tentare non cessat, quia quis miseri mortales prsescire et praecavere valerent I

sitelectus, non nisi per dejectionem et confusionem Quapropter solemmes carinas, extensa jejunia, voti-
suam intelligii. Cum crgo, sicut diximus, multurari vas peregrinaiioncs, et si qua sunl alia, quai legi-
turbatus utrum loqui deberet, necne , dubius el an- tiniai poenitentiae congruunt, subire paratus sum :

xius animo volveret, secretissinia subito Dei gratia quoniam absque amaritudine pamitentiae peccatores
inspirante recordatus est dixisse episcopum cum ad vitam redire non posse, per gratiam Dei certus
cruce Dominica seesse venturum.Curiosus veroper- effecms sum. Sed quis digne effari queat quanto
lustrans oculis cuncta illa quae quasi sacra insignia
,
episcopus gestierit gaudio, quantas universi qui
scelestis manibus indignissirai bajuli ferebant si- aderant, omnesque cognati et amici ejus sanum ,

gnum salutare inter ea non esse sagaciter depre- sapientes, Deo gratias reddiderint, cum ab ore
hondit , quia licet ca;tera omnia fallendo et men- peccatoris ante unius noclis spaiium superbissimi
tiendo simulare possit Satanas, signum taraen et obstinatissimi, oranemque prorsus poenitenliam
admirabile , per quod devictus et ad nihilum respuentis, tam sancta, lara hurailia, tamque de-
,

redactus est, elfigiare penitus non valet. Territus vota verba resonarent. Super omnes vero adraira-
ergo vehementer, jamque erumpere vocem intra bilis et bonorum raemoria digna conjux ipsius
fauces casilgans , intellexit omnem illam candida- speciali tripudians benedicebat Dorainum,
gaudio,
torum turbara rainistros esse lenebrarum, atque quoniam virum suum, cui carnali copula juogeba-
ad deceptionem sui falsse illius religionis tinxisse tur, ad spirituales el castissimas Agni iramaculali
apparatum. Ubi vero ille quondam lucifer, munc nuptias labore atque indusiria sua per sanctae ora-
autem noctifer, caeterique aposlatici spiritus, vide- tionis ac pia> erhortationis assiduiialem attraxerat.
runt cuncia fallaciarum suarum arguraenta cassari, Ecce quara dulces, quam suaves quamque salubres
seque ab bomine peccator;, sed pcenitente, in pietatis fructus sanctae discretionis virtus protulit
onmibus versutiis suis velut pannura raenstruataa et eregione quam amaros, quam perniciosos,
despici et projici, tanquam si ipsius summse divi- quarnque mortiferos perdilionis fructus raiserae in-

1155 ADDIT.
discretionis vitium quando supra memoratus
fecit,
saccrdos, qui ad sanandum segrotum susceperat,
virtutum dlscrelionis ignorans, ct quam benignum
compatientemque intirma! conscientito se exhibere
debuisset, non intelligens, sibi quidem mortem
lemporalem ascivit illi vero, quem ad vitara revo-
; super pupiilum iiruere; miseram animam
care dcbuerat, feterna; morlis pondus duplicavit.
Hic vero beatus episcopus, quoniam virtute discre-
tionis magnifice pollebat, cum omnia pietatis argu-
menta illi defecisse viderentur, per sagacitatem piaj
discretionis aliquid invenit, unde superbum salu-
briier proslerneret, et humiliatum ad
gere faceret.
CAPUT XIII.
Quantum periculum sit, quacunqiie hora confiteri
volentem differre.
Omne dat\imoptimum,ct omne donumperfectum,
desursum esse, ct a Patre luminum descendere, Ja-
cobus lestaiur apostolus {Jac. i), stuliam videlicet
philosopliiam illorum redarguens qui lumcii boni
operis, vivacitatem intellectus hbero assignanles
arbitrio, suam conantur stituere justitiam, ideo-
que justitia; Dei non sunt subjecti {Rom. x).
Quis eniin pcnsare sufficiat quantis casibus, quan-
tisve calaraitatibus, non soium bumanae carnis,
sed eliam humanie mentis infirmitas pateat, si vel
ad moinentum a gratia deseratur quandoquidem ;
nec quid oremus, secundum quod oportet, noscia-
mus, si non spiritus infirmitaiem nostram adju-
vet {Rom. viii)? Unde, qua3so, patienter fcras, lee-
tor, si adliuc de sacrainento confessionis perne-
cessarium, ui reor, cxemplum breviter perstrinxcro
in quo evidenlissime clarebit quam lam^mtabili
ruinic caicitas humanie raentis, quas per liberuni
arbitrium corrupta e>l, obnoxia sit el rursum, ; non tiniuit. Tum vero apostata; spiritus nequissimo
quam potens, quam elficax sit ad salvan
gratia
dum quod perierat, qua; ab ipsa ctiam
utique
ruiiia servare poterat, si non secunduin egrcgiam
Ambrosii senientiara neccssariura fuisset Adae
peccatum, quod Cliristi morte delctum est, ut
proindo nobilis ad imaginem Dei creata natura
quid per se, vcl quid per gratiam sit agnosccns,
miscialionura Domiiii in ajternum non ublivisca-
lur. In uno ex monasteriis ordinis Pricmonstra-
tcn-iis, quidam de fratribus aliquando iutirmarii
officiuni sortilus est qui secundum ea quic iu
: amitterent. Cieterum, cum neque in vosperis, ne-
facie sunt, competeutis rebgionis et bonesla' cou-
vcrsalionis osse videbatur. Scd hou pondus ct
pondus, quod ulrumque cst abominabile coramDco
(Prov. xx), deprehensus cst appendere in statera
dolosa, quoniara foris per liypocrisin sobrium,
parcimoniasque amatorem se esse simulabat
intus vero in secreto suo gulse et voracitati
laxans habenas, obsonium, quod forte lautius in-
firniis pra;parasset, cibosque delicatiores fidei ejus
ob necessitatem infirmorum creditos, non veriius
juJiciura Dei, sceleratissirae insumebal. Coniigit
vero ut cum huic nequissimo vitio punienda tome-
ritate aliquandiu subjacuissot, nescio quo judicio
compunctus ad horara, confiteri dcliberaret. Ilaque
in sacra Vigilia Pentecostes circa horam nonam,
cum jam abbas ejusdem loci ad celcbrandum offi-
cium ipsius diei sacris vestibus ornandus esset,
accedens ad eum, signum confcssionis, sicut moris
est confiteri volemibus, fccit. Abbas autom putans
eum dc quotidianis negligentiis aliquid habere di-
cere, renuit ; significans ut competenliorem potius
horam ad confilendura qua;reret ; se ad celebranda
sacrosancta mysteria incontinenii esse processu-
rum. Ilepulsus ergo abiit iristis, eo quod scelus
omni confusione et ignominia plenum dicturus,
effectum confessionis habere non meruisset tirae-
batque, ne forte igniculus ille timoris Dei, qui ad
pra3sens in eo accensus fuerat, hixc dilatione te-
pescerel ; nec se post modicuin talem invenirct, ut
ConfusioQcm qua; gloriara adducit sufferre valeret,
: .
AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1156
ii sed raagis confusionem quse peccalum operatur inci-
dcret(£cc/i. iv).
Tali ergo mocrore affectum atque ad dcspera-
,
tionem proclivem fratrem illum hostes humani ge-
neris maligni spiritus considerantes, velut latrones
quae se ,
prieter rationera, contra ordinera, contra oranem
juris et honestatis pulchritudinem indecenti carnis
sucE voluptate foedaverat felle obdurationis, ab-
,
synthioque desperaiionis polantos, et insuper in
suimetipsius jugulum hominem jam mente captum
vitam resur- violentihsima suasione impellentes. Denique ab
hora qua repulsam passus est usque ad vesperam,
factione diemonura variis et perniciosis cogitatio-
nibus fluctuans, factus est insipiens , et clongatus
a sapicntia Dei,quaadicit : Ego sapientia habito in
consilio, cl cruditis intersum cogitationibus {Prov.
viii) . Judam prodiiorcm, qui coelo terraeque pero-
I sus inler utrumque periit, infelicissima deraentia
statuit imitari . Jam sacratissimas solemnitatis ve-
sperlina synaxis a fr.itribus agobatur, ct ille quasi
pro inflrmantium solatio remoraretur , stationcra
suam deserens coetui fratrura se subtraxit, non
intelligens, uiser, tanto se raalignorura spirituura
iusidiis facilius dicipi posse, quauto se a congre-
gatione justorum Deum laudantium inagis elongare
priesumebat. Quid plura? Victus taudem taedio et
desperatione, ipsius quoque vita; suiE odium in-
currens, iniit stultus pactura cum raorle, et foedus
cum inferno pepigit, atque in ipsa sancta nocte
Penlecostcs cultrum gutturi, cujus voluptati dede-
coroso lenocinio satistecerat , imraergens , eumdem
in sceloratissima interfectione sui incentorem ha-
buil, cujus iusiinclu cyclopeam voracitatem sectari
Iripudiantos gaudio , quo specialius et profusius
' exsultare solent si quando
, aliquem de nuincro
'
religiosorum supplantare poluerinl, ignoraniesque
pritsumptionem suam divina censura celerius esse
repriraendam, tanquam jara plena victoria potiti,
consilium iniere, quatenus sic seminecem de medio
tollentes absenlarent, ne forte antequam penitus
exspiraret, inventus a fratribus, quacunque pietatis
aite ad confessionis et poenitentiaB subsidium revo-
ciiretur, sicque praidam nelariiim tartarci principes
quo in sacris vigiliis frater iile in ordioe suo in
! choro appareret, recordatus abbas signi confes-
sionis quod feccral, ct ropulsa; quam suslinuerat,
totus intremuit et quasi jam praesagiente
, sibi
spiritu suo, ne forte fieret quoJ faclum esse ne-
;
sciebat , gravissima cordis confusione coepil vereri
Velociter ergo quibusdam fratribus a^citis ad iu-
quirendum eura pavidus et anxius mittit, sibi a
n fusto jusdice Deo imputaudum fore repulans, quid-
quid adversi pertulisset is, quera coQfileri volen-
tem , icet evidenti necessiiate , minus tamen dis-
crete repellero praesumpsisset. Quaisitus iiaqne in
infirmitorio cajterisque locis , in quibus inveniri
posse sperabatur, rainirae reperlus est ; sed lan-
dcm curiosius iis qui missi fuerant, etiam obslrusos
quoslibet angulos perscrutantibus , in necessariis
intirmorura culler horrendi scelcris ministcr cruoro
infectus, pavimentum quoque multo sanguine ru-
bcns, tristcin evenium roccnler admissi doraicidii
indubiis declaravere indiciis.
Quo viso expavere et expalluere fratrcs ad inqui-
rendum destiuati, atque iPiusqui ab initio homi-
cida est crudeleni malitiam adversus fratreni pu-
,
sillaDimem praevaluisse ingeitiuerunt Scd cum .
quidnara de cadavere, ut putabanl, exstincto fa-
; ctum fuisset abdita et obscura qua-que loca perlu-
,
strando diligentius explonirent , nec ullum oranino
vestigium viveutis vel dcfuncti repcrire valerent,
niajori stupore perculsi sunt celcriusque regressi
:
,
laineniabilc fraierni exitii cvenium abbali et fra-
1157 EXORDIUM MAGNUM CISTERG.
tribus panderc maturarunt. Oritur raox moeror et « conscientias suas latebrosis sceleribus maculare non
luctus oniniuin, vox una fratris ruinam pio corapas- verentur. Sicut igitur, testante Apostolo Quivcun-
sionis affeclu plangentium, sed is prae cajteris im- que scripta stmt, ad nostram doctrinam scripta
palientius luget, qui pastoris noraen et otticium te- sunt (liom. xv) ; ita procul dubio quacunque mu-
nens, miserainli oviculai perditionis occasionera de- giialia Dci in sancla Erclciia ipsius facta sunt, ad
disse notabaiur. llluxit inierea festiva devotione
colendus dies Pentecostes, ct fratres ob tanti diei
reverentiam missarura solemoia devotissime cele-
branles, omnipolentis Dei clementiam suppliciter
postulabant, quatenus solita pietalc quidnam dc
iratre illo factum fuisset, ipsis manifestare digna-
retur. Verum divins cleraentiaj bonitas, qua3 in-
comparabiliter et meriia supplicum excedit et vota,
minime contenta id solum concedcre, quod pete-
batur, dono gratia; sua; demonstrare vo-
iargiori
luit quam dignanter ruina; peccatoris illius ma-
num misericordia; suae supposuit, ne is qui pro
culpa sua castigari meruerat, diabolica; raalitiaj
praesumpiione collideretur. Non cnim passa esl ir-
refragabilis ceiisuia misericordis lequitatis Dei, ju-
dicium sine misericordia recipere illum, qui judi-
ciara metuens, sub alas misencordiaj per confes-
sionis et puenitentia; adminiculum conlugere desi-
derai, licet hoc negligcntia prajlati sui consequi
minirae potuisset, sed neque sacratissimum diem,
quo Spintus sanctus corda primitiva; Ecclesise sua^,
ail illummandas ouines gentes copiose illustravit,
adversae partis mortifera victoria tuedari sustinuit.
Ecce namque dum sacra mysteria celebrarentur,
quidam de fratribus seorsum stans sub lurre qua:
campanas sustentabat, sursum forte respexit, vidit-
que hominem illuiii sui ipsius inlelicitate vere nii-
serum, sed plane magnilica Dei gratia beatuni,
super murum quemdam pra-ruptuin pronum j leere
ita ut a renibus et deorsum de muro pendens, iu-
continenli casurus esse videretur. Altonitus is qui
viderat, ciet ca;leros, curiosiusque cousiderantes
ipsum esse deprebendunt, quera fraudibus inlmici
circuinvenlum corpore et anima periisse reputa-
bant. Raii voro cadaver exstinclura se soluramodo
reperturos, allatis scalis accenderuiit, sed misera-
tioue illiusqui neminem
pr;edestinatoruni suorumpe-
adhuc hominem invenerunt.
rire patilur, spiianteni
Quod poslquain clamore raisto gaudio ab iis qui
ascenderant caHcTis innotuit, exsuitantibus omni-
bus, prajcipue tsmen abbate, qui setlens et ejulans
mortis illius esse rcum clanniabat : Gloria tibi,
Christe Deus, gloria Spiritus sancte Deus, a
tibi,
cunctis ingeininatur. Dehinc praicipioute abbate
summa cum cautela diligentiaque deposilus, in in-
firmitorium delatus est, cunctisque in gutture ip-
sius horrendi vulneris liiatum ceruentibus et miran-
tibusprae gaudio quonaramodo sic salutisintegritate
mutilatus \ivere possel, in lectulo collocatus est.
Cumquepaululum conquievissct, accendentes fratres
aperturam hiantis enormiter gutturis manibus com-
prcssere, ne llalus vitalis contrario meatu erumpe-
ret, tenianles, si vel hoc modo qualitercunque verba
edere posset. Sed misericors Deus, ei quera de ty-
rannica hostis antiqui malitia potenter eripuerat,
faminis quoque ofhcium ad laudem gloris suae,
contra viin deficientis naturfe confessioiiis gratiam
concedere dignatus est. Quod ubi pia explorantium
frairum curiositas advertit, contra oranem legem
mortalis naturae ctiam fratrem illum sanitati resti-
tui, mox secedentibus cunctis abbas coufessioaem
incaute dilatara, vere magno munere Dei slupendo
miraculo tandem recepii, contitenti quoque poeni-
tentiam congruam injunxit. Ut vero plenum et abso-
lutum esset donum, quod Spiritus sanctus, qui pie-
tas Deidicitur, excellentissimo solemnitaiis sute die
praerogare dignatus est, tanto proponsius et devo-
tius puritalem sanciae conversationis postmodum
aemulatus est, quanto in semetipso certius expertus
fueral, Leviaihan serpenlis antiqui virulentis patere
morsibus eos, qiii schemate religionis insigaiti,
— DIST. V. 1158
:
nostram eruditionem facta sunt : et proptcrea quicun-
q.ic curam animarum gratia Dei sortiti sunl, ca-
veanl, ne quavis occasione sou necessiiate contiteri
volentcra, sibi duntaxat commissum, sinegravi pon-
dcre discretionis diflerre pra3sumant,ne contrarii sint
Apostolo dicenti Spiritum nolile exslinguere (/
:
Thess. v) et ne forte is qui nunc ad vitam revocari
;
poterat, ipsa repulsione sua iu aversionera cordis
vadens, post raodicum ad vitam redire contemnat.
GAPUT XIV.
De periculo discordice.
Cum Dominus in Evangelio dicat : Omnis qui
irascitur fralri suo, reus crit judicio [Uatth. v) ;
n itcmque Apostolus salubriter admoneal, dicens :
" Sol non occidat super iracundiam vestram (Ephes.
iv) dolen lum valde est quosdara etiam de numero
;
religiosorum negligentius ir<e frena laxare, et usque
ad contentionis discordia?que foecen intorduni pro-
rumpere qui, duin foris inviiti esse cupiunt, in-
:
tus gravitcr fciiuntur, dumque foris parva et vilia
defendunt, iiitus magna et pretiosa perdunt, quia,
dum rcm temporalcm tenere diligunt, pro ca, si au-
feratur, plus quam expedit irascendo, vcras dllectio-
nis incomparabilem thcsauriim amittunt. Ut crgo
quisquis religiosam vitam sectetur, templum Dei
»0 esse mommerii, dominumque majestalis habitan-
lom in se iracundiae seu discordiae passionc offen-
dore pertimescat, qualiter sacerdos quidam religio-
sus, duin pacem, quam cceli Rfgo in terris nato
cooli civcs torrigenis annuntiaveiunt (Luc. ii). in
proximo suo violare non timuit, a.lmirandam quam-
dara gratiam specialiter a Domino sihi coilalam
p
**
perdidit, ad cautolam torpentium describere non
pigritabor. Hic ergo laudabilis vit;e presbyter igna-
via;nequaquam marcens otio, soUicite "satagebat,
qualenus convorsationis suie qualitis ah excellentia
gradiis sui non discrcparct, tumqiie pra;cipuc in
oblationo hostia; saliitaris, in qua Filius iramolatur
Patri, ut tollat peccata inundi, per sacrilicium cor-
dis contrili ct spiriius humiliati semetipsuin in pra;-
sentia surama; divinitatis mactare curavit. Ilabebat
vero pirochianum quemdam, qui iicet s*cularis
vita; negoiiis iraplicatus cssot, lidei tamen imegri-
tate devotionisque sinceritate pastoris sui meritis
furtassis iinpar non erat. Ejus namque doctrina et
exemplo religiose instituius, eccleMjo limina sine
cessatione terebat, inissarura celebrationi sedulus
observator intererat, sanctarumque precura instan-
tia coelos pulsans, in simplicitate cordis sui tem-
n pore divini sacriticii cum Duinino loquebatur. Vo-
iens autcm Dominus utrorumque meritum ad lau-
dem et gloriam nominis sui manifestare, laici illius
tam spiriluales quam corporales aperuit oculos,
coepitque inlra sacri mysterii actionem Dominura
nostrum Jesum Christum beatis oculis videre super
altare stintora juxta calicera sanctuin, qui ambo-
rum conscientias mira suavitate prffisentia; sus mi-
sericorditer perungebat. Consecratione vero divi-
norum sacramentorum rite peracta, cum pacis
osculum in populum esset diffundendum, et sacer-
dos juxta morem quorumdam sacram hostiara pri-
mitus oscularctur, in ipsa hora pius Doininus ac-
cedens, eidem rainistro suo pacis osculura dignan-
tissime ponigebat. quanta est beniguitas Re-
deraptoris nostri o quantum de Deo suo quoruin-
!
dam pia et devota simplicitas raeretur, ut iiieffabi-
lem illam aeternae visionis Dei dulcedinem, quae
generaliter omnibus electis in finera servatur, ipst
quodammodo in hac mortali vita praelibare videan-
lur Is ergo qui ad tam divinae contemplationis re-
!
vercndum arcanum admissus fuerat, juxta pro-
1159 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
phetam, secretum suum sibi retinuit : et cum fre- • bus, quamdam possessionem ipsius coenobii ven-
quenter speciosum forma prse filiis hominum vide-
ret, nihil tamen presbytero indicare voluit, ne aut
ipse vanitaiis notareiur, si tantum Dei mysierium
facile sine magno pondere rationis propalaret, aut
ille cui tanta gratia a Domino collata erat, per ela- creditam esse dispensationem, totumque negotium
tionis vilium eadem se gratia privaret.
Accidit inierea ul hortum prsfati sacerdolis di-
versis herbis et oleribus vlrentem, cultorique suo
ipsa vivacitate germinis quodammodo arridentem,
pauperis cujusdam porcellus furtivis irruptionibus
intrare consuescerei, et quia in domodomini sui,
ob fammaris penuriam, unde ventriculum suum
rei
replere posset, non inveniebat, aliunde hoc men-
dicare compollebatur. Itaque sacerdos a-gerrime
ferens horium suuni vastari, cum frequenter pau-
perem illum admonuisset, quatenus porcum suum
domi teneret, ipsumque porcum teneras olerum
plantas suffodientem cum injuria vcrberum extra
septa horii sajpius expulisset, nec tamen quidquara
proficeret, ad exlremum dolore stimulatus eumdem
porcum occidit. Verum pauper ille animalis sui in-
tcritum cognoscens, adminicuium substantiolae suae
se magna ex parte perilidisse ingemuit, volensque
agere cum presbytero, quatenus damuum sibi illa-
tum secundum leges restitueret, illo econtra horli
sui jacturam exaggerante, quoniam pauper ubique
jacet, cum detrimeDlo causcC suae despectus et re-
pulsus est. Itaque sacerdos irroconciliatus raanens
pauperi suo, ad immolaadam verce reconci-
fralri
iiationishostiam temerarius accessit ; sed Dominus
Jesus, qui factus est nobis a Deo Patre juslitia, re-
demptio, et reconciliaiio {I Cor. i), discordi» peste
maculato pr*sentiam suam exliibere dignatus non
est. Ecce namque homo Dei, cujus supra memini-
mus, infra sacri canonis aciionem stans, et devo-
tissime orans, illum in quem desiderant angeli pro-
spicere {/ Petr. i), more solilo se visurum spera-
bat, sed frustratus a spe sua vehementer turbatus
est, considerans sacerdotem gratia sibi collata
prorsus nudatum, et quasi nubilo qtiodam divitiaj
indignationis offuscatum. Quod ergo verecunda hu-
militate sola testante conscientia aliquandiu celave-
rat, causa exigenle silentio premere noluit ; scd
assumpto seorsum presbytero, qualem et quantam
gratiam perdidisset, secrctius suggessit, monens
et obsecrans, ut si in peccatura aliquod lapsus es-
set, per confessionis et pfflnitontiai remedium di-
luere illud quanlocius festiuaret, si forte gratiara
amissara larga Redemploris noslri benignitatc re-
cipere mererelur. Gunsternatus animo sacerdos,
nullius quidem criminalis
delicti sibi conscium se
esse, sed nec in quie quotidianis excessibus
his
evenirc possunl, conscieniiam se plus solito re-
mordere, respondit, excepio duntaxat, quod hor-
tuin suiim pessumdari non sufferens, pauperis il-
lius porcuin occidisset, eique per satisfactionis hu-
militatem necdum reconciliatus fuissel. Intellexerunt
ergo utrique pauperum susceptorem Dominum inju-
riam pauperis sui tanto severiore quanto occultiore
vindicta punisse ; feslinavitque sacerdos pusillo
Donuni per condignam illati damni recorapen-
sationera satisfacere. Sed utrum sublimem illam
gratiam, quam perdideral, recuperavit, necne, non
constat nobis, quoniam servus Dei, qui eamdem cum
illogratiam, vel forlassis pra; illo, participabat,
censorio semetipsum castigabal sileniio, ne mysteria
Dei passim sine cerlfe necessitatis articulo revelare
praesuraeret.Csterum quoniam duritiacordis huinani
difhcuiterad custodiam sui excitatur, adhucetiam ip-
siusinimici teslimonio,quamsit periculosumdiscordise
vitiumcomprobabimus,qui licet iuvitus ct coactus ve-
ritatemprodat,tamenquandoque taliaverbadepromere
videtur,qui fidelibus coranionitoria esse noscuntur.
In monaslerio quodam sanclimonialium praeposi-
tus ejusdem loci tractabat aliquando cum sorori-
S. BERNARDI. 1160
dere volens, et sicut iieri solet ex studiis partium
suam sententiam tanquam saniori consilio subni-
xam defendentium, gravis inter ipsum et sorores
discordia exorta est. Verura praeposito dicente sibi
auctoritate pra;lationis suse ad arbilrium volunlatis
suae cogente, sorores, qute conlrario nitehantur,
graviter scandalizatae recesserunt. Erat autem fe-
mina quaidam laica in eodera raouaslerio, quse ab
immundo spiritu vexabatur, pro cujus liberatione
quotidiana precura instantia sorores in commune
laborabant ; et ut pestiferum spiritum validius ur-
gere possent, Dominicis eara sacramentis frequen-
tius participare faciebant. Postero itaque die prse-
positus parvipendens scandalum sororum, turbatus
ipse cum gravius turbatis eisdem sororibus, ut pa-
cificam hosliam immolaret, ingressus est ad altare
_ Dei, peractaque ex more divinorum munerum cou-
B secratione, etiam patientem illam causa percipien-
da; eucharistite sibi praesentari fecit. Tum vero spi-
ritus nequam mirum in moduin recalcitrans, iru-
culentas et horrisonas coepit edere voces, ipsum-
que praepositum amarissima inveciione redarguens,
dixit: « miserrirae et infelicissime hominum, quid
facis ? Lethale virus rancoris et discordiae toto pec-
tore spirans, insuper eiiam gravis scandali pusilla-
rum Domini coram ocuiis summse majestatis reus,
ad consecrandam, tractandam, et raanducandam
carnem Altissimi imprudenter simul et irreveren-
ter irrumpis ? Noveris pro certo quia consultius fe-
cisses, si domum Dei hodie non intrasses, quam
tanlse prtesumptionis cauterio conscientiam tuam
uslulasses. » Curaque exorcismis et oniionibus mul-
tis cogeretur quaienus divinis sacramentis reveren-
tiam exhibens cederel, quoadusque mulier quam
torquebat communieassel, per multas difticuliates
C vix cogi poterat, ut manibus illius qui dissen-
sionis et comentionis vitio sordebat, eucharistiae
gratiam eain sumere permitteret.
Hinc colligimus negligentia nostra hoslibus
nosiris coiitra nos vires accrescere ; et quia
quando quis ad peccandum proclivior fuent,
lauto tenebrarum dirissimum jugum
principis
diUicilius evadere possit. Quanta vero diligentia
discordise vilium fugiendum sit, quamque festi-
nanter ad pacis concordicPque vinculum red-
eunduin sit, etiam maguus ille Joannes, qui Elee-
mosynariiis dicitur, satis ostendit: qui propter in-
coraparabilem largitatem et compassionem, quam
circa egenos habebat, grieco vocabulo Eleimon, id
est Misertcors, appellatus est. Hic beatus pontifex,
cum esset Alexandriae magna; civitatis patriarcha,
Niceta ejusdem urbis patritius adullerinas quasdam
leges in foro rerum venalium proponere volebat :
n quae exactionem magis et avaritiam quam justa-
rum legum moderamina redolerenl. Sed liberalis
patriarcha hoc in gravamen pauperura, qui pascua
sunt divitum, tieri prospiciens, magnanimiter re-
sistebai, sicque factum est ut gravissima dissen-
sione turbati, discordes ab invicem discederenl. At
vero mitis pastor, qui a summo Pastore Domino
Jesu Christo didicerat mansuetus esse et humilis
corde, licet poluisset conscientiam suam potioris
causae teslinionio tueri, scandalumque illius, qui
avaritia; ieslibus inflamraatus irrationabiliter move-
batur, parvipendere lamen propter limorera Dei,
cum sol jara festinaret occumbere, per religiosos
clei-icos mandavit patrilio dignum tnemoria ver-
bura, dicens a Domine Patriiie,
: sol ad occasum
est. » Ad quod verbum corapunctus Patrilius, cum
fcstinatione surrexil, currensque tenuit pedes ho-
norandi patriarchiE. Sieque verus imitator mansue-
tudinis Chrisli, dum se ad humililatis cclsitudinem
inclinare studuit, in corde proiimi supcrbas riis-
cordise fomitem exslinxit.
 :

1161 EXORDlUiM MAGNUM CISTERL;. - DIST. V. 1162

CAPUT XV. A pilte oculorum ejus otiosse pietatis aquis fluebant

scd qui consolatur luimilcs, tribulatoruni susceptor
Dc laude patientiw. Doniinus exaudivit voccm ejus, implelumi|ue est in
SeJ, mihi suavem locum, in quo pro simililu- piod sapientissiiiius Salomon ail Cum placue-;

diuc cxempli congruentur valde niemoria fiat admi- riiit Domino rid; koniiiiis, eliam inimicos ejus con-
randa; patienti;u cujusdam 1'ralris, qui cuni eo i(ui vcrtel ad paccm {Dror. xvl Cum enim sacrificium
i.

odcrat pacem, paciticus esse, et secundum Uonuui cordis contriti et. spiritus lumiiliati in simplicitate
pra;ccptum, etiani pro inimico orarc satageus, na- dcvolionis sua; Domiiio aliquandiu oblulissel, nec
serante Oomino invcterati livoris virulcutas radices laincn ilolor, ipii lam ob int'anii;e iiolaiii, quam in-
dc cordc Iralris cxstirpavit; et quem diu palienler iioccns iiTcuircrat, quaiii etiam pro ]icrditioue fra-
suslinuerat violentissiuiura persecutorcm, dcvotis- Iris, qui mendacii cl odii vciieno infcctus peribat,

sinunn rcciperc mcruit oljsecundatorem. Igitur in pr;ccordia ejus depascobatur, cessarct, contigit ut
monastcrio quodam Cislcrcicnsis Ordinis contigit taliter aflectuus quadam nocto in choro stans in or-
aliquando inter duos quosdam fratres disscnsionis dino suo Vigiliarum solemniis interessel. Kt ecce
et odii seminaria, causa simullatis cujusdam, pullu- ad memoriam calamitatis su;v; simul ei fraterni peri-
lare. Vcrum uno corum in malitia discordia; perse- culi Cttqiit ebullirc de inlimis cordis ejus meduUis
veranle, alter per gratiam Doi cilo rcsipiscens, fons lacrymarum, vere de foute domus David pa-
quod male in se pullulare coguovit, rastro con|)un- tenle in ablutionem pcccatoris et menstruatse vena-
ctionis eradicare quantocius festiuavit. Quautoque rum suariim principia trahens (Zacliar. xiu), quo
malcvolus ille clanculis seu apertis in.sectationibus, scaturientc Ihiebant ab oculis lacryma;, non super
irrisionibus detraclionibusve fratris aniumm ad B dcducentem eas, non ut confunderetur et periret,
amaritudinem perducere nitebatur, tanto iste in hu- qui fuudcnti eas confusionis ct uerdilionis foveam
niilitate limoris Dei semetipsum submittens, livoris paraveral; sed ut resipiscens a laqueis diaboli, a
et impatientiic stimulos, (pios in corde ipsius ad- i[UO ca|ilivus tenebalur ad ipsius voluntatem, aHernae
versarius exacuere tcntabat, coulitendo, tlendo el vilw beatitudinem ct gloriam recuperaret. Inebriatus
orando vigilanler relundobut. Verum, quid non itaque sinccrissimo vino charilatis, ([uod Iwtificat
mortalia pectora cogis, livoris et invidia: exsecra- cor hominis, cujus dignior portio et eniinentior
bilis tabes? Qaod enim patiens istc et humilis fraler laus est, diligere inimicos, et orarc pro [lersequen-
conscieutia; sua; prwstabat, dando locuni ira', per- tibus ct caluinnianlibus, non se polerut in niedio
cutientique se in maxillam, secundum Evangelicum fratrum pati, sed cito sccretum petens, coram uno
pra^ceptum pra?bendo alteram, lioc totuni perversus de altaribus ad orationem prosternitur, quatenus
et luBiidus ilie sinistre interprctando supcrbia^ con- bullientia ardentissima' couqHiuctionis aromata libe-
lemptuique suo deputabat, (piantoiiuc is elTeros rius evaporaudi, coelosquc sicut virgula bimi pene-
animos palientia sua liuire tcutabat, tanto ille ma- trandi opporliinilatciii nancisceretur. Ibi omnium
lilia' sua; furiis agilatus ad persequenduni innocen- misericordiarum Doniini qua; a sa;culo sunt menior,
teni misero livorc magis ac magis accendebalur. bealissima; quoqiie Dei geuitricis iuexhausla pielatis
Hinc faclum est, ut versus in amariludinem vitis viscera mente revolvens, non tam vcrbis qiiain im-
alieUcC, sanctum protanare, jus proscribero fas , menso rugitu cordis largissiinoque lacryniarum ini-
nefasque confundere non vererctur, dum niodo lire, ipsam niatrem misericordiie, qu;i^ S[ies nise-
iUius, quem scelestissimo odio persequebatur, tran- «1 roruin esse dignoscitur, ul suain adversaiiique sui
quillitateni turbare, gratiam obnubilare fanianique «^' causam suscipcre dignaretur, suppliciter postulabal,
fiiscare potuissct. Cerncns namque invictum rolJur ([uoniani ncgotium qualuincunque intricatum, pro
mcntis colUiclatoris sui de cuuctis ncquitia; sua; quo sunmia;'pietalis iiialcr coram [liissimo judice
adinventionibus sublimiler liiumpharc, fortique lilio suo allegationis ofhcio fungi non recusaret, non
patientia; pede malitia; sua; toUum calcare, acriori nisi pietatis ordinc terminari posse, pia liducia
sa;viens invidia abbatem suum lupus s;evissimus prwsumebat. Nec fcfellit simplicilalem fidei ejus
ovcm mentitus adiil, detestaudi cujusdam criminis, magnilicus c vestigio subseculus pietatis effectus.
([uod ne(|uiter concinuaverat, fratrem suuni nequius Ecce enim dum iniiiulta contrilioiie cordis sui fre-
in>imulans, ut quem decus innocenti;e gloriosum quentius iteraret » Pie Domine, miserere, pia Do-
:

reddebat, pessimi mendacii fermcnlo corrupta fama,
si fieriposset, humiliarel. Ubi vero fraler talso ac-
cusatus in causam vocalus est, sciens scriptum
quia crndclis est, i/ui jamam neijli(jit,se hujus cn-
minis sibi conscium non esse iugenue protestatus
est, seque ad comprobandam innoccntiam suam
examen quodcunque placuissel, sponlanea volun-
tatc subiturum. Quia tamen scnsuni cordis bumani
non solum ad facienduni, sed etiani ad sus|iicandum
de altero malum ab adolescenlia pronum novciat,
veibum semel emissum occasioncm scandali dc se n
inlirmis dcdisse, graviler doluit, ct qiii sccure cuni
Apostolo dicere poteral : Cturia noslra liirc esl : lc-
slimonitim consciciitia' nostrw {II foc. il, maliliam
diei vanis suspicionibus sc exagitare, patienter fcrre
noqmbat. C;elerum cautus sequi consilium Apostoli
diccntis A'o/( cinci a nialo, sed vince in bono mainm
:
(liom. xii), timens etiam ne lorte continuus dolor
impalientia' stiniulis uutritus in odiuni adversarii
vertcrctur, totam vim giassautis in se doloris ad
negotium translulit pictalis, assiduis orationibus et
lletibus, tam pro se, ciuam pro a'muIo suo, Domini
misericordiani, beatissima;que Dei genitricis pieta-
lem exorans, qiiatenus divina gratia cl se in cliari-
tate contirmarct, et in ;cmulo suo niagnitudinein ma-
litia; comprimcret, et ad lollcndum scandali fomitem
vinctione dulcedinis su;e compungerct.
Nec frustra laboravil in gemitu suo, nequc pu-
Patrol. GLXXXV.
inina Dci gcnitrix, Virgo Jlaria, succurro misero,
omni prorsus consilio et auxilio destituto, » et ad-
liuc pii niurmuris verba corde et ore volvcret, adesl
illa spiritualis i:au[icruiii susceptrix, et pcculiare
miserorum refugium, Dei ginitrix Virgo, Disniina
nostra, non ([ualenicmiiiue, non mcdiocrem afferens
consolalioncm desobito, sed plane tantaui ac taleni,
([uanlam ac ([ualcni, Reginanica'li, Doniinam niuiidi,
matrein misericor(li;c, speni miscroruni, ei quein
visilatione sua dignata est, decebal iiiipendere. Jam
ps;dmi, ([uem tiinc cliorus [isallentinin ad laudeni
Dci decantabat, ultinium versum IVatrcs psallebanl,
cum rcspicicns frater ille, oculis lacrynias slillan-
tibus, vidit iliam subliinem Doniinam angclorum,
spcni miscrorum, quasi a dextro lalere altaris egre-
dientem, ad sc vciiirc, vuliu et habilu et modo, qui
matrem misericoi(ii;i' decebat, rcverendam imniensi
([uoque luminis jubare coruscaiitem. SequebiUur
vero cani juvenis splcndidissinius, ca'lesli et ipse
gloriainsignitcr adornatus. Interim duni tinito [isalnio
fraties gloriam sanclu' Trinitali dicerent, et sicut
moris cst, ob rcverenliain suninia; niajestatis omnes
pariter inclinarent, subslilit beata Virgo, snblimis-
siniumque verticeni, cui non ada^([ualjitur omnis
creatura, cxcepla dunlaxal illa i|U;c in sacro et de
sacro virginali ulcro i|)sius a Verbo Dci in unitalem
persona» assumpta est, illuni, inquani, tam hiimilein
quam celsum vcriiceiu revercuter submisit, oi ([uous-
37
1163 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1164

que tralres Gloria Pafri,et Filio, et Spintui sancto « gratia digni habiti sunt, ctiam livore et odio telrum
perdicerent, tanqimni vere Imniilis ancilln Domini pectoris ejus antrum leligit, mox vehementer com-
inclinis perniansit. punctiis, et illo igne quem Dominus Jesus mittit in
Post liKC crigons se, \iiltunii|ue ad fratrem in terram salubriter inllammatus, coepit jam scelus
ani<ustia constitutum diriguns, mellitluis verbis suiim veritatis lance trutinare, se reum, se mise-
cousolala est euni, ilicens « Homo Dei, cessent
: ruin, seque omnibus tormentis dignum reputare,
lacryni.T? jam ab oculis luis, et nmarituilo nneroris frairis quO(|uc sni, quem falso crimiue infamave-
quo cor tuum vehemenlor allligitur recedat a te, ral, innocentiam consequenter beatilicare.
ipna est morces operi tuo, qui summa3 innoceutire Denique redarguenlis se conscientia3 slimulos
allissimfcquo cliaritalis Doniini ac Filii niei, pro mo- lerre non valens, proposuit in animo suo se ab om-
dulo tuo imitator cirectus, adversarii lui violentiam nimoda fratris sui inseclatione cessaturum, con-
non soUun ;equanimiler tolerasti, verum ctiam sa- cinnali quoque facinoris fabula per confessionem
lutis ejus piam sollicitudinem gerens, in luctu et palefacta ad arlutrium abbatis sui, sc ei quanta
lacrymis temetipsnm pro eo in conspectu Domini possel humilitate salisfacturum. Mane aulem faeto
humiliare non dubilasti. (juapropter noveris me, fratribus iion sine magna admiratione inter se
ob sinceram tidei lun> devotionem, tam tibi gloriam, quterontibus quidnam lanti odoris suavitas, quam
quam acmulo tuo veniam a Uomino impetrasse. » noctu psallenles senserant, portcnderet. Is qui
vero, ipii ad tantam sccrelorum coeleslium
l''rater tanti mysterii conscius erat, abbateni secretius adiit,
celsitudinem admissus rnorat, ut cunctis ordinibiis qu;e viderat (iiueque audierat simpliciter pandens,
angelorum reverendam malrem Dominicarneis oculis g ipsamque horani apparitionis beataj Dei genilricis
vidoret, nil terrilus (nequo enim turbari poterat, qn\ fuisse, (jua psallentiuin naribus cadestis suavitatis
suavitatis niaircm ct securitatis videbatj, liducialiter fragrantia infusa est, as-severans. Abbate vero slu-
dixlt ad eani « Obsecro, Domina, quic cs lu, qure
: peiile, (hfliciliusque lidem diclis adhibente, magni-
sic dignanler loipieris ad cor servuli lui; vel quis ludme ipiiiipe lam gloriosi miraculi a'slimalionem
est jiivenis iste qui tecuni est? ligo sum, —
person;e supergredidnte, ecce in astipulationem ve-
ait, ilaria Maler Dei juvcms vero istc Joannes est
; ritatis maliliosus ille inlimalor inuocenlis fratris
evangelisla, cujus castis obsequiis, benignissimus sui pallens et tremens adveiiit, detcstandi criminis
Filius nieus in cruce pro noslra pendens salule, me scenain livore invidi;e cogente liclam polius a se
commisit. Etrraterait: « Si ergo tu esilla,])er quam quiim veiit;ile subnixam, tleus et ejulans contitelur,
salus hnmano generi venit, ijuam reverctnr et lan- se(|uc muliis modis nudtoque tcmpore in persecu-
dat universitas creatura^; cur quajso et tu tanquam lionem ipsis exarsisse, cum niagna cordis contri-
una de Cicteris, ipsis etiam |)Otestatibus angelicis lione de|iloial. Porro reqnisilus unde illi lam repen-
bonorandum capul tuuni inclmasV » Piissima Do- tina cunipunctio el peccati sui rccognilio accidissel,
mina res|)ondil « Scire debes quia ipioliescunqne
: respondil se, licet indignum, eadem graiia suavissimi
gloria sancUe Trinitali cuni melu et revorentia odoris, qua et c;eteros perlusum fuisse,moxque ul
exbiljetur in terris, toties omnes virtutos cielorum doni coelestis unclio cordis ejus intima penelravit,
connnoventur, et ad laudem sui Creatoris exci- iiiodiuin maliti;e et amorem innocentiae mirum in
tantur. « moduin rcspirasse. Abbas audiia quibusdam spiri-
His dictis, visio beala ab oculis videnlis sublata tualibus senioribiis refert, et super tantis mirabili-
est. Torro tam miritica nectarei odoris suavilas C bus divina; pielatis gratiie Domino in commune
eadem liora appariliunis beaU'e Virginis, non solum relerunlur. At vero Vraier ille, qui palienlia sua
fratris illiiis, qui nuerore et anxielale tabescebal, iuimicuiii hoiiiiiiem ad paeem conveiteral, et iniiiii-
verum eliani cunctornm lunc in choro devote jisal- cum diabolum sub pedibus suis conlriverat, locum
lentium pcnelralia cordis adco graliosa inspiralione in i|UO cceleslia mysteria cognoverat, loia a\iditatc
refecit, ut lacile daretur inlelhgi, non matcrialium reviseiis, cum dcvcJtissimc adoraret illic, ubi sacros
aromalum rragraiitiam illam, sod divma^ plano pedes r(>ginaj ctrleslis stelisse meininerat, ad coii-
1'nisse virtutis (Jiiis loquclur }wtcnHas Domini ;au-
: tirmandam visionis vcritatem melhtluum suavilatis
ilitas facict oinncs taudcs miseralionum cjus (Psat. odorem, qiicm in ipsa visione senserat, lapides
c\.) Vere invcsligabdes sunt vi,-e ejus, ct incom- beata veshgia fragrantia sua repr.-csentantes spirare
prehensibdia opera jiielatis q)sius. Lividiis nanu|uo hetiis deprebendil. yuod ubi abbas ipso celerius uun-
dlc dctracior ct accusator mnoccnlis Iralris sui, tianle comperil, a.ssuiiiplis socum (luibusdam rcli-
qui, quantum in se luit, proximi vitam pariter et giosis IVatribus, designalHin locum cum melu el
honorem crudebs mcndacii gladio exslin.\it, cum revcrenlia adiil, (luodque verbis audieral, ridius
jusle prorsus terribib illa scntentia pcrcellendiis lirobans, suaviialem quip|)C mirilici odoris naribus
iuisset, qua Dominus ad lilios Israd
dicit St ain- : liauriens, cOimi.'unic;itu ciiiii lialnbns suis consilio,
hulavcritis adccrso )nihi,C(io quoquc advcrsus vos
e.r. eosdem lapides erui, atiiue in saci-ario, loco coin-
inccdam,ct corripuini vos scplcinplagis proptcr .tcc- pelenli, iu meinori;im laiili miraculi reponi pnece-

lcra vcstra (Lcvit. xxvi); et illud de 1'salmo Ui- : pit. Ecce ad litlerani, et quodamniodo mauu pal-
tc.risti nialitianisupcrhcni(jnitalcw,projitcrea Dcus n pantes probare pussumus bc.uos esse pacificos,
dcstruct tc in /iiicni {Psal. li); cum hoc, inqiiam, **
(]uoniam tilii Dci vocabunlnr ( Mallli. v) ; cuin
diguus tuissel aiidire, non lamen lioc audivil; seil, e contrario sicut siiperior;i hujus capiluli declarant,
iniervenientc patienlia imiocentis, liaterna; quoque ctiam ii qui per religiosam \ilani in numero tilio-
charilalis pro sc pie gemenlis humilliina inlerces- rnm Dei compulati' esse videbantur, si pacis el
sione, polius audii'e nieruit evangelicuin illuni l'a- concordi;e viiiculum in unilalc fraterme cbaritalis
Irendainilias prodigo lilio viscera pielalis cxhiben- seivarc neglexerinl, celsi noniinis consorlio priven-
tem, et diccntem Cito affcrte stotain prinHiin com-
: lur, si nun ocius ad pacis tiaiKiuillitaicm, sine qua
punclionis, et induitc cum, ne nudus auibulel, et Deum ncmo videbil {Uchr. xii,, ledire conlendanl.
videant lurpiluiliuciu ejns, etdatc ainiutum aureum Orcmus ergo Dominum, b-alres, ul per sancti Siiiri-
conlessionis in munu cjus, ut lolus a<piis ronlusio- lus sui dulcedinem, cxslingiiat in nobis discordi;¥
nis, (inu' gloriam adducil m salutem, (quia in con- ;imarilU(linein, rancoris et malevoleulia' pestes, pcr
ressione omnia lavantur), sigiiaculum nmoceiiiia' (|ii;isreligiosi communi vita degeiites quandoque
rccipial, ctdatc calccamcnta l'ructuosa> |)u'inlentia,' graviler periclitari noscnnlur, de cordibus noslris
in pcdcs cjus (Luc. x\ l, ut ambiilans vias juslitiu', eliminet (]uatemis omiics mianinies idipsum in
:

de ca'lero nun olTendat ad hipides inalilla' pedcs invicem senlienles, lanquam tilii Dci, cnm simus
aftectioimm suarum. Enimvero nbi suavissimi illius tilii pacis, Iiabitemus iii domo Doiuini omnibus
odons Iragrantia, qui de virgineo corpore inleme- diebus vita; uoslnv.
ratEB Dei Genitricis erupii, inier cxeteros, qui hac

1165 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
CAPUT XVI.
Dc pcriculo psnimos ncijlujcntcr rummantium.
Divini servilii qiiolidianam pensioneni cum nietu
et rcvoi-ontia sunmi.i' majcstati nos exliilicre Psal-
niista hortalnr tlieens : Scroitc Dominn iii litnorc
[l'ml. i\). Ouia vero inihccillilas cordis lumiani ad
iicgligcntiani ab adoicscenlia |irona, facilc in spiri-
maxime nbi iilcntilas lasti-
liialilins studiis tcposcit,
dliim gcnorat, vehit in ciirsn conliniKc psalmodifc,
dii;iiuni diiximns ad correclioiiem ncglit;enliuni
pandcre, iniahlcr Dominus nostor Jcsus Cliristus
pcr scipsum blasphcmam ncyiigcntiani cujusdam
elerici corripere dignatus est, qualenus tanto pro-
pensius ad omendalionem sui negligenlium menles
evigilent, quanto sollicilius majeslas corripicnlis pa-
vido corde pcnsalur. Beatus Anno Colonion is ar-
chicpiscopus Sigebergensis cicnoliii lundator, ubi
eliam sacri corpons ojus cineres gloriam luUir.T re-
surreclionis pra:'stoIantur, quanla' sanclilatis, quan-
licque auctoritalis in Ecclesia Dei luerit, cunctis
historiam vilie ejus legenlibus liquol. llic vcnera-
bilis sacerdos, si quando ab cxterioribus negoliis
lilior, frcquentije se subtraherepotuisset, psalmodiffi
cuni quodam clcrico suo, quoni sibi ad tam rcligio-
sum sludium idonoum pra;'videral, allonlius vaca-
bat. Veruni is, quem non dcvotio vohinlarium la-
ciebat, sed necossilas, ut reor, ad lam conlinuas
odas persolvendas angariabat, idcniilalcm pii opcris
|ierl»sus, cicpit quandoque dimidia, nonnunquam
vero otiam integra verba transilire, ita ut ad oninem
gloria; lu-onuntiationeiii, taiilum et terlia;
iirima)
pcrsonaj mcniionem laciens, niediam pcnitus rcli-
cerct. Cumque dies diei succederet, cl hanc pessi-
mam negligentiain, quin niillus adverlcbat, nullus
rorriperet, sanclo quippc ponlificc in iis vcrsibus,
quos sibi sors allerna dabal, inleiilionem cordis ii-
genle, quadam vespera duin idcni pontifex in le-
ciuculo suo gratia quielis se coilocassct, anlequani ob-
doiiiiiret, audivit quasi voccm liomiuis feslinalo no-
gligenlcrque diccnlis Gloria Patri, cl Spiritui san-
: n
cio, alquc idipsuni socundo ot lerlio repelcnlis.
Quod cuni audissei, et quid sibi hac vox porlende-
ret, discernore nullomodo valcret, in soninum leso-
lulo aslitil, ille spcciosus forma pra' hliis hominum
Dominus Jcsus Chnstus qui oliani nianu jirolonsa,
: Exiiiiius
duobus quoque in ea digilis, id est pollice el auri-
culari in volam replicalis, medios Ires erecios tenc-
bal; dchinc dexlorasmanus indice alteriusnianus iii-
dif em langens t Kcce, inquil, Palcr
: moxque mo-
; 7>
dium siniililer langens « En, inquil, Filius » ad post-
: ;
renuim vero annularein langons « Hcce, ail, Spiri-
: .
tus sanclus : > deinde subjunxit: « Cum itaque Ires
isla' personte, (pia' unus Deus sunl, pari honore ab
universa Ecclesia colanlur, quare blaspheniias clc-
rici lui non redarguis, qui ad oninem gloria' decan-
laiionera, mihi, qui media in Triniiale persona sum,
laudis honoreni subtrahit '? » Post hanc jucundam
visionem evigilans sacerdos Dei, gralulabatur
valde de visilatione lank-c niajestalis :"el quod in
spiriiu audicrat, feslinaiis aure corporis probarc,
accilo post quietcm clerico consuehe capit insislere
psalmodia'. Diligentius vero qualeni in psallendo
disciplinam lenerel auscultans, comperit ccrtissinic,
quod in siuguloruni conckisione psalmorum pu-
nienda ueghgcnlia Trinitatem in dualilalem contra-
licns, jiersonam Filii transiliebat. Queni mox se-
vcia, ut digiium eral, corrcplionc casligaluin, ut
uc caHcro dislincliiis ct dcvotius psallerei, sub gravi
interniinalionc pra'ccpii. Hic idem bealus aniistes
jier virlulem illius qui levclat mystcria, raptus ali-
quando m spirilu, cognovil univcrsas Iribulaliones
et calamilates, qua; Ecclesiam Dei usque ad finem
mundi oppressurie sunt, redicnsque ad se, non so-
lum menle, sed ct corporc, pra; horrore visionis
quam yidcrat, aliqunnlo lempore languit. Cumque
a religiosis viris obnixe rogaretur, qualcnus myste-
ria qua; viderat, ad «dificationem Hdclium pandero
:
— DIST. V. 1166
A dignaretur, hac tantum sciscitantibus se voce re-
spondit «: Vic, va, vff, universis angulis lerra^,
ab iis qui dicuntur episcopi rcctoresque"aniniarum,
quorum doclrina ct exeniplo popubis Dci informari
dcbiicrat, ul [luram Doniino cxliiberct scrvitutcm • I
CaHeriini, quam fugionda, (piamque cavcnda sit hac
periculosa ncgligcntia. qiia psalmoruni, scu quarum-
iibet prccuiii cursiis, sinc inentc, absi|iio dovoliono,
leslinando. atquc dimidiata scu etiani inlcgra quan-
doque vcilia transihendo pcrcuriitnr liber quo([iie,
:
qui Dc niinuulis hcatissintw Dci ijcnitricis Mariie
intitulalur, inanifesto declarat. Ibi eiiim invonitur,
ipiod quadam virgo religiosa, sccundimi numerum
psalmorum centum quinijuaginta salulationes angc-
licas cum tolidein veniis eidem Regina' ca'li matri
misericordia:' singulis diebus offcrebat sed ([uoniam;
pro|iter ipsam multiplicitatcm minus digna devo-
liono i|uam oportercl, id facicbat, admonita est ab
eadom Domina noslra, qualenus rccisis duabus par-
tibus, quinquaginta sibi qnolidic salutationes cum
B compelenlibus vcniis inlentc et morose persolveret
patentcr insinuans Deo et sibi acceptius fore, quam-
libct parum servilii cuni devolione, quam mullum
negligenler, et sine devoliono cxhibitum. Ouid ad
li»c respoiidcre polcruntqui in mulli|ilicaiione pre-
cum seu psalmorum qualitercunque prolatorum
eonfidunt qui in brevissiino lemporis S|)alio quin-
quagcnam, sive etiam psallerium inlogrum se por-
currerc gloriantur? Discanl, qua'so, his cxemplis,
non pensarc Deum, quantum, sed quanlo pietatis
affcctu qiiid in sacrificio ipsius offcralur, nec posse
holocaustum dici quod totum llamma devolionis
inccnsum non fueril. Si quis vcro ad lanlam per-
fectionis celsiludincm |icrgratiam Dei excreveril,
ul et mulla devote solvere valeat, huic, sccun-
ct
dum Scriplurani, lcx non est posila [l Tiin. i), sed
sicut in liac vila imperfeclorum vola Iransccndcns
et niorita, alisque bcdio mcntis ot corporis bonum
fcmen seminat, ita in fuluro imniensum pondus
a'lcrna^ gloria^ lanquam slclla mullis sidcribus clarior
" hareditabil.
CAPUT XVII.
Quantum hoimm sit scrvitmm Dci in quolidianis
vigiiiis sollicite pcrsolverc.
prophclarum, illustiissimusquc patriar-
charum et reguni sanctus David, homo qucni Domi-
nus sccundum cor suum non lam invenit quam
elegit, qui priinus mortalium choros psallonlium
slatuil, ad contilendum Domino qiioniarn honus,
quoniam in sacuhim iniscricordia cjtis {l'sal. cv,
cvi, elc), disposilioncm donius Doi, itcmque ordi-
nes ct vices canlorum Salcmoni tilio suo Iradens :
Om7iia,uu\wl,ccncrunt admcmanu Domiiii seiipta,
[lerspicue dcmonslrnns qiiia quidquid gralia?, quid-
quid decoris et virlutis habet Jerusalem percgri-
nans in terris, alque sub onere carnis pcccati ge-
meus, totum lioc de pleniludinc ccclestis Jerusalom
qua' sursum, et ob boc libera esl, descendit, cujus
parlifipatio in idi|isum, in cujiis plaleis dulcissimum
D Allcluia sinc inlorniissionc canlalur. Ad cujus utique
cxemplar terrigena' et lillii hominum charitatis, cas-
titalis cl innocentia' sanclimonia ornali, laudum
pia^conia Domino crcalori suo sedula dcvolione per-
solvere coiianlur. Haiic divina^ laudis exscculionem,
licet singuli quiqiie fidclium in l^cclosin Dcipromo-
dulo siio scctcnlur, vero tamen judicio cfelerorum
Ordinuni pensioiii Cistercionsis Ordinis arduus Inbor
in bac parto dcvolionis antcfeiiur, cujus professi
paulo post mcdium noctis, nonnuni[uam vero circa
medium uoclis ad vigilias surgeiiles, S|irelaque dul-
cedine matulinalis sonini us([ue ad solis orlum sic
perseveranles in labore ot airumna, in vigiliis mul-
tis satagunl pKcvenire facicm Domini in confessione
precum et laudum, dicentcs cum Psalmisla Propler :
te mcrlc af/icimur ioia die {l'sal. \Lm) ; el: 1'rop-
ter verba labiorum tuoriim cijo custodivi vias du-
ras (l'sal. xvi). Verum, quanti nieriti sil apud om-
1'167 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. DRRNARDI. 1168

nipotenlem Deum, in sanclo et (|uoli(liano scrvitio . qnam in orationibus cerlalim fervehal, aliquomodo
ipsms sollicilas servare exculjias itenniue quanli " [larticeps lieri, sed fallacia somnolenlice pressus, ad
:

periculi sit stalioneni vigilinrum sine necessitatis vigilanduni et orandum se minus expeditum esse,
arliculo dcsercre, geinino docehiimis exeniplo, ([ua- dolehal. Unde sihinieiipsi iralus, dum in longum
tenus ii i|ui lervore sancti Spiritus accensi, sacrce extendcreiUur vigili;e, nuuc qiiidem stabal, nunc
psalmodiiB caniien sapientes, onerosam prolixita- vcro sedehat; interdum etiam frontem el tenipora
u;iiinon perhorrescinn, scd vivacilale vocis ac spi- manu fric;ibal, sicquc ([uasi arle quadam somni vio-
ritusDeum laudare, cordaf|uc purificare coutendunt, lentium evincereconabatur. Interim vero considerans,
leslunoniimi operis sui kclis auriliiis audientes, in cuin quanta alacrilate vocuni ct menliuni fratres
gratia Dei respireut ii
; vero, ipii acedi;e et somno- divinis laudihus insisterent, siinul eliam carnis suae
ienli;e vitio pressi, Deum non timent, nec liomines imbecilliialem perliorresceiis, non sine magoaj ad-
eruljescunl, scrvitii Dci jucundam fraternitaiein niir;ilionis stupore, sic ([uasi causando loquebatur
lacile (lcserenles, et ad re(piie;ii lectuli leslinantes, ad Doniiuuni, diccns Domine Deus, quae est hsec
:

quam crudelis tyranni doininio se siiliilant, perpen-
dcre non nei,'liu;ant, et ne atrocibus pn-nis post
lianc vitam pro ipsa socordia sua crucientur, torpo-
rem pigriu;c a se rcpcllere terribili exemplo com-
moniti curenl. Cum sanctus, et onini spiritualis
amoris dulccdiiie iiominandus Pater Bernardiis pri-
tolcrantia, nltra possibilitalem liumana; fragilitalis
extensa, ([ua fraires isli velut melas corruplibilis
natur;B cxccsserint, propter te niorle afticiunliir
lola dic et noele ? Eccc enim cum in quolidianis
vigiliis jejuniisque cxerceaiitur, et insiipcr hac
nocle vix aliquid somni ceperml uibilominus ciim ,

mus Claraevallis aljbas, nion;istica^ religionis periec-
tiouem, quam a Palre liiiniuum, a quo oinne datum
optimuin cst, plenius et sincerius cunclis sui tem-
poris bominibus didiccral, diversarum nationum
populis tribuhus et linguis transrunderet, et ex ohla-
tione lidelium monasteria Cistercicusis Ordinis
ubique terrarmn missis fralrlbus exstruerct, rogatu
venerabilisviri Auherti senioris,iMoguntiii;e civitatis,
(iu;e est Gcrmani;e priin;e mclropolis, ari:liiepisco|ii,
liverbaceuse cicnohium diiarum leugarum spalio
lola alacritate spiritus libi Doiniuo creatori suo
B laudum vota impendern coraprobantur. Ego vero
iniscrabilis [leccator, nec unius saltem noctis ali-
qiiantulum [irotelalas vigilias propter nomen tuuni
sustiuerc valeo, ([uas isli conlinuaspropterprsmium
vil;e n'lern;e se sulTcrre glori;iiilur, ila ut nullis oni-
uino c;daniilatibusctdanl, qiioniinus ad cosdeni
riirsus agoncs subeundos v;ilentius inardescant. j)
Inler has pi;i' qucreke nicdilaliones])aruniper ob-
diiclis palpebris in soinuum, lenuem quideni, sedfe

a uuenibus pni'l'al;i; urbis distaus, liaud procul a licem, resolutus est; viilit([ue duas porsonas coelestis
ripa Hbeni magni et inlcr omnes praicipui lluininis pulcliriludinis venustatc conspicuas, monacliico sche-
luudavit. male reverendas, de clioro [isallentium ad se cgre-
Ihec ilaque domus ad benedictioncm tanti Patris dientes quaruni una quasi cogitalionibus ejus re-
:

validissimum iiicreinentum sumens, optimeipie ma- s|iondens, ut eminenlia kihoris et vigiliarum in Dei
irizans, religione, divitiis, celehri fania, personarum servilio cx[)cusariiin coniiricndareiur, nequaquam
prohilale, pr:elatorum auclorilale grandupie con- naturali militis illius lingua, lioc esl ticrmaiiica, sed
ventus numerositate, eelsitudinem reverendaMiialris versu laliiiu clcganter cuniposito litteras penitus
su;i!usqui! Iiodie ;eiiiulaliir ita ut in cunctis Ger-
: ignorunti locuti esl, diceus :

maniarum proviuciis vclut speciale religionis et Talia jiossc i>ali soli merucre beati.
honestatis speculum livorliacensis fulgeat Ecclesia. „ Ilis diclis confestiin excusso somno aperuit
Sane vicini lideles, nec nou et remotiorcs nonnulli, u oculos, niaguoquc Dei miraculo verha qu;i> au-
bono odore virtutuni sanct:e congregationis illius dierat memoria rctinens, gratias egit Deo; et li-

de pleniludine ejus consilii gravilatem, ora-

iittracti, ccl vim (lictoruni nequaquam [icr intelligenti;»; acu-
liouum suffragia, periculurum tuUuiiiua (puerere, meu disccrncre possel, taiiicn boni alii|uid sihi
et de ahundanlia sua pauperum Clirisli inopiam cadcm iiorlcnderc cerlissime S|ierab;il. Keliquum
largitcr supplere, pra'ci|)u;is eli;iin solcnmitatcs crgo noctis [iropulsal.t virililer soiiinolcnlia, quanla
quidain dcvolionis iuluilii illic agcre, consucverunl. putnit dcvolione vigilando el orando Iransegit, nia-
l)e quoruiii nuinero niiles (iui(l:ini ariiiis strcnuus, gno dcsidcrio ;i'Stuaus el oplans dicm licri, quale-
nat;ihbus clarus, devotioiic noii infinius, nomine nus divinuni oraciilum sibi larga bcnignitale gratiie
C.onradus, sulemnem dieni Purilicationis beat;e Vir- Dei revclalum, priiisquam a memoria exciderel, lil-
giuis et matris ibidein celefinirc, sacrisque vigiliis tcrato alicui revelaret, cujus adiiiiniculo ad intelli-
ob rcvercntiam laiita: diei iu longuni valde produc- genliam quo((uc (lictoruni iierllngcre valeret. Mane
tis a principio us(pie ad lincm dcvolus iiilercssc so- aulcm laclo exspcctala 0|iportunilate loquendi prio-
lehat, (lu^ileuus sancbc illiiis inultiludinis precibus rem cjusdcm loci virum valde religiosum secretius
adjulus, exhorliilionc solcmnis sormonis recrealus, adiit, quid vidi^sel, vcl qiiid audisset, simpliciter
divinis missarum s;icrainculis niimitus, hircs pro- pandens, |ioslulatusquc angclicuni dicere versum,
prios hetior rc|ienlens benedicliononi doiiiui siui' absi[ue obstacnlo lingii;e lioino idiota el sinc litteris
rcportarel. Liccl euioi j;ecul;iris viUe casihus irrc- sonabat vcrba L;i!,iiia, ileruiiiquc rcpetebal : quo-
lilus, el ca i[u;e iiiundi sunt cugitaus, vilcni fructi- usi[iic prax'or(liis [irioris lcnaciiis impressa, labilis

fcram se uou esse liumllitcr recoguosccrel, lamen
[J
velut ulmus pruinptissima vitcm spirltualcm cum
suis fruclihiis iciiipur;ilia impendcndo -siisleulare sa-
lagebal. Accidit vero ut quadain viceurgentioribusrci
familiaris occu[)ationibus pnepedilus ad pr;cdiclam
feslivitatem miiius lempeslive occnrrcrel, i(lc0([uc
[irohind;! j;im noclc cubitum vadens, diim ex las-
situdinc itiiieris faligatos arlus in leiiulo collocas-
set, alto sopore ikqircssus, signum vigdinrnm, i[uo
fratres ad divinas laudcs [icrsolvendas excitabantiir,
ncqiuKiuam audivit. Fosl li iram cxpergefaclus, (biui
cuiicciitus iiiclu(li;e in auriiJus ejus resonarel, cele-
rius de leclulo exsilivil, vcuiensquc in ecclesiam, in
parte australi ejusdcm ccclcsiie, ubi hospitos divi-
nis inlcresse solent, corani uno de allarilius nuestus
consedit. Scdeus ergo, ncgligenliam([iie suam rc-
compensarc volens, nilebatur sancl;i,' devotionis,
nii'inori;i' fug;ici levitatc aboleri non [losscnt. Mi-
randis [ilus uiiranda succedunt, et ([uia non [iro-
pler sc t;uiUmi myslc-iuni lioc cogiiovisset, verum
mullo niagis [iro|"iterea ul ([iioruni lolcranliam pia
siin|ilicitalc mirabalur, corum bcaliludinis iuciin-
dus vatcs elficerelur, Doinimis adliuc iiianifeslius
de. larare dignaluscst. Mox nauii[uc ul verba (|u;v
audieral, sed iion intcllcxci-al, inlelligcnlis cou-
scieu;.;econmiuiiicavit, iiisoque intcrpretanle viui
dictorum conqircliendit, recurrens ad armarioluin
niemori;e vacuiim illud jirorsus iiivcnil, ncc unquam
poste;i versiis quciii ad lioram didicerat, ne iiiini-
inaiii ([uidcin syllabam ex[)riinerc valuil. .fMilica-
lus ergo inultuin in gratia Dei, et confortalus, con-
servalorem loci illiuil vcre credidil essc Dominum,
liensioncmquc annui censiis iii eailcm ecclesia pro-
fessus esl quem eliam singulis aiinis, quoad vixil
;

qiue jicr totam ecclesiain .illam, tam in cantibus fompore, fidelitcr solvcrc curavil. Quisquis ilaque
1169 EXORDlUiM MAUNUM GISTERG. — DIST. V. 1170

melu corporeee fragilitatis excluso, cordisque pusil- ii secutus Ordinem deservit, factus apostala vilis, ul
laniniilaie discussa, stroniuim se atqiie ilevolum in in bonis vel potius corruptionihus Imjus
falsis
servitio Dei exliiheie contendil, boaiitudinem et re- mundi diiceret dios suos, et in puiiclo ad inferna
quiein cielestis palria? tanto lidclius exspectet, quanto desccnderet. Sicut ergo supoiius exomplum laliores
recenliori hoc niiraculo Dominus arrham bon;e spei et vigilias servitii non refugientibus incentivum
fidelibus suis prjerogare dignatus est. devotionis fore speramus, ita nimirum necesse esl
Erat vero supra memoralus prior, nomine MelTri- ut hoc posteriiis teneris et delicalis, alque ad ar-
dus, vir quantuni ad Deum religionis exiini;e, quan- diios labores invaliilis, luctuin et miororem cordis
tum vero ad s:eculum auctoritatis pripcipua" qui : indicat iis vero,
: qiii cum rohore valetudineque

etiam domum suam inter horrd5iles proi'ellas schi- corporum ac vocum polleanl, per turpissimam tameu
smatis, quod temporibus Alexandii pap;e lactione inertiam laboribus pro Deo 1'aligari contemnunt,
Frederici impcraloris Ecclesiam Dei diutina evisce- timendum vahle esl, ne novissima eorum hujus,
ratione crucia\it, ue penitus destruerctur, mirabilis cujus miserabilem viiam, sed miscrabiliorem aposta-
industriaj providentia conservavit. Huic tamulo Dei siam prodidimus, similia tiant.
inler ciFtera charismaluin dona, quihus feliciter
pollebal, arcana (pioque revelationum nonnun- CAPUT XVIU.
quam divinitus pandebantur et siout heatorum ;
Quanti pcrieuli sit iHqillas seroitii Dei tepidc
spirituum visitalione quandO(iue consolahatur, ita persolvere,
ctiam malignorum spiriluuui larvalibus umhris,
ut purgatior redderelur, terrebatur. Erat au- Ca^terum de inertia et negligentia atque somno-
tem in eadem domo juvenculus quidam Henricus B lontia in servitio Dei, nec non et de iihantasiis et
uoiMine, Argentinensis natione, rohustus, et vegetus illusioiiihus, qiias tepidioros quique etiam in clioro
corpore, sed spirituali macie fuMlus ac debilis curde, donnientos por immissiones dicmonuui invili pa-
qu des, heu nostris tcmporihus nmltos videmus et
1 tiuntur, subtiliiis et exploratius in revclalionibus
dolemus, plus formidantes lemporaliter macerari, cu.iusdam servi Dei invonitur : quom
iu partilms
quam gehenua; suppliciis depiilari. (lui videlicet ju- Britanniiv in domo quadam Cisterciensis Ordiiiis,
venis, licet ia cunctis ohservantiis Urdinis segnitioi quaj .Slrala llorida dicilur, habilanlem, ad corre-
el inertui' a ca?teris IValrihus notarotur, gravius la- ctionem servorum siiorum Domiuus spiritu priovi-
men in exsecutione diviui servilii deliniiuehat, quod dentiiB implero dign;itus est. Qui videlicct famulus
modis omnihus negligcbat, cuni utique niultis aliis Doinini, cum a (liebus adoloscentiic suaj terrena
validius id exsequi potuisset, si non sub ascella dospicere et amare ciclestia, sanctitatem quoqne
nimia' pigritia; manus naturalis vigoris occuluisset; sacri Ordiuis enuclealius observaro contenderot,
et insuper sacraruni vigiliarum coUectam, quasi quadain solemnitate Pentecostes, dum ad soni-
causa infinnitatis froipienter deserere solohat, atque tum horologii surgens matulinas Domin;e noslraj
ad repausandum miseram carnem cuhituni ire non psallere inci^peret, repento quamdam novam et an-
eruboscebat. Hujus deteslabilem net^liLiontiam vene- lea sihi inexpertam devolioiiem pra^cordiis suis il-
rabilis prior paterna solliciludine nunc quidem pu- labi sentiebat quaj per exteusum vigiliarum spa-
:

blice, nunc vero privatim, monendo, obsecrando, tium magis ac magis incremenlum sumens, mira
redargucndo, sanarc cupiohat, sed frustra ipso ; alacrilate interiorem pariter el exlfriorom homi-
cniin pluris a^stimanle carnis sua; commoda, quam
p nem ipsiiis reliciebat. Cmn autem liymuns, lleneiH-
aniina? reqmem, ideoque tanquam stultus lestimator " eite, omniu opera Domini Doiiiino (I'sal. cii.), iu
roruiu, pascobat sterdem qaen non parit, ct viduie quo creatura ad lienediceudum et laudanilum
oiiinis
non hcMoia.-iohat (Job xxiv). Accidit inlerea, ut idem invitalur, IVatribus inciperetur, vidit carnaliiuis
dissolutus Iraler lahoris et disciplinie fugitans, sta- oculis angelum Domini por op|)Ositam sibi foiie-
lionem vigiliarum, s cjt solehat, deserens, de choro stram ciim magn.T:! clarilatis fulgoro in mediiim
cxirct, quatenus inlirmoruin matutinis quanto bre- chori descendore, thuribuluui codesti lliymiamiile
vius posset dlclis, vohintati carnis sure cuhitum se refortum in manu ferentem qui inde versus aliare
:

recollocando satisfaceret. Dominus autem volens
osteudeie sollicito priori, quaiii justo zelo niovero-
tur, quaiitaque csset pernicies neghgenlia', vel po-
tius contemptus et superbia' fratris illius, aporuit
oculos ejus viditquo, fralrc ipso de stallo siio so
; porein offerebat. Cum autem psallentes cliori ;ul
movente, et aute gradum altiiris inodieuin qunl in-
clinanle, ostiumque chori egredi festinanto, teterri-
muni dsemonem collo ejus insilientem,
usque ad introitum inlirinilorii iniris niodis gesticu-
lando atque cachinnando, ul verbo usitalo inertia-
([uo digno loquar, equitantom. Post modicum vero
progrediens, thurificabat illud, sicut in solemnila-
tibus ad missani lieri solet, indeipie versus utrum-
que choruin lustravit; et monachis vigilantibus ct
psallentibus spiritualiuni aromatiim vivificum va-
versiim illiiin, l^cncdieamus 1'atrem el Filium cuni,
sancto Spirilu porvenissent, angelus Domini per
ipsumque ordinem circuicns universos, jam ad fratrem, cui
hsec videre cuncessnm fueral pervenorat. Tum vero
idem frater mira dovotione pietalis succensiis.
lanquam cum Prophela diceret Os ineum aperui :

de inlirinitorio egredientis liumeris ferus agitalor et attra.ri siiirilum, qaia mandata tua desideraham
ruisus iusihil, et lanquam vere irralionalo jumen-
[J
[?saL cxviii), totiiin se extondit, ut halitum attra-
tum capistro socordiic traclum, llagollo turpissiin;B lierol, qualonus incliu;iiis laudem Palri et Filio
mollitieiusque anle spondam lectuli, in quo malo et sancto ferveulius docautaret. Angelus
Spirilui
suo pausare gcslicbat, miuavit. O quam felicius, vero Domini carlioneiii ardoulissimum atque luci-
quainque consultiussloliduiii hoc jumentiim pii iUius dissimum duobiis digilis de tliuribulo tollons, in os
iiimciili saiictam devoliouoin bOCuUi.n fuisset, (|U0.1 anhclitum Irahentis projecit qui per tolum cor|iiis ;

iii siinplicilate cordissui dicchat Deo Utjumentum

: ejus descendeus, omnia interiora ejiis siiavissimo
fiictiixsum apiid le, el ego aemper leciim {I'sal.. ardore succendit ita ut ex sentontia dicere posset
:

i,xxin ; ipiatenus sessorcm polius habere ineruisset cum prophota Bc exccdso misit Dominus itjneni in
:

illum qui ascendit super occasum, ad destruendum ossibus mcis (Tlircn. i).
peccalum et statuendam jusliiiani ; uon eum, qui Itaqueardoroni carbonisdesolatoriis;ilubriler in eo
pro tem|juralis dcloctalionis jucunditatc, sempi- vitia cousuinens feri-e iion valens, pallidus el exsan-
lerua' calamitalis nexihus miseros illaquoat Do- ! guis in terram corruit indequedelatus iii inhrinito-
;

iiique nulhjs corrigore valot euin cpii timorem Dei rium, tribus diebiis ibidein sino voce el sine iniplii
neglexeril, miser illc opliini prioris qiiid de oo vi- tanquaiii inorluus periiiansit. Post tridiium voro oa-
liisict iniiinantis monila spernons, clauslr;ilis disci- dem hora qua raptus fuerat, ad se reversus, ali oimii
plina? vigorein, noc salteiii superticie teniii teiiere caruali corriiptione qua; aniinam aggravat, illo igue
curavit ; seJ ingrati siissoris sui raortifjra consilia quo fcliciter arserat, in tantum purgatus est, ut

1171 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
absentia quasi pwsons s|iirilu;ilibus ociilis videret A tam, abbdt sordes ftlianim Sion,cl sanriuincm Jcru-
tenlaliones etiam nionachorum (loraus suie, quibus
vel vigilanies vel ilorinienles vexabantur, cdiceret.
modumque et causas earuni exponercl, ita ut mulli
ex fratrilnis purioris vila; sanctimoniam exhorla-
tionibus ejus provocati a-inularentur. Dicebat pra>-
terea, singulis (|uideni nucliljus, maxime autem
Dominicis et festivis, nimiam niultitudiiiem diemo-
num in choro psallentium fratrum couveniro, quo-
rum exsecrabihj oflicium nou eral aliud, nisi mul-
tis et variis modis fratribus illudere, eorumquc
mentes ab intentione serviiii Dei avcrtere, pigri-
tantibus quoquc et dormicntibus malignissimislip-
plausibus cl cacliinnis insullare, de dormienlc ad
dormicutem gyiovaga pisriiicilate irc ct redire. lla-
bebant vero in capilibus suis caputia qua^dam ve-
terum pannorum sordidissima et nirnis fetentia,
interius et exterius quasi sanie scabiosorum nlce-
rum perfusa, suli (piibus abscondebant larvalcs fa-
cies suas, quasi timenles agnosci, venientesque
ante unum quemlibet de monacbis, callidissima
cxploratione observabant utrumnain vigilarel, an
dormiret. Quod si dormienteni cuin reperissent,
omnem conlinuo fetorem et corruptionem putridi
ca|uilii sui in vultiim illius excuticbant, concla-
mantcs(pio quasi ad signum plurimi coram illo
coiiveniebant, et quandiu dormitabat, phantasmata
et turpia somnia illi immilleiitcs nou reccdebant.
Sane (|uos vigilanlcs ct psallentes advertcbaut, a
facie illorum, vclut a facie ignis fugiebant, ita ut
halituin (pii de orc canlanlium, Dciimquc laudan-
tiuin proccdcbat, ferre nullatcnus jiosscnt. Quia
ergo cousummata beatiliulo ct fclicitas
vita icterna erit Domiuuiii ac Oealoroin noslruni
non snhim siuc labore, veriimeliam ciim snmina vo-
luptale perpetuo laudare, ante(|uam claudantur in
mortc oculi nostri, et lingua, qun? ad laudandum
Deum creala ost in jiulvcrcm religatur, seminenius,
licet cum laborc, bonum semen servitii Dci tcmpore
cnim suo metemus, inenarrabili tetitia exsultan-
tes, sicut c converso hi ([ui nunc spinas ct Iribulos
tepiditatis ct iicgligcntia; in terra carijis sua^ semi-
narc uoii meluunt, ignem et su|)pliciuin in ultiouom
pnevaricatricis coiiscicnlia; metent, ipiaiido iidem
maligni spiritas inertia' suasores tormciita punicn-
dis atrociter cumulabuiit, c[ui iiiinc desidos voliip-
tate carnis sna^ encrvilcr victos, ad [laiisandum il-
licerenon cossant. I'urro auctoritas lihri, ((ui Vitaj
Patrum dicitiir, liis quasi reccntiorilms, ct ob
hoc, ul viiletur, minns aiithcnlicis rcvclaliouiliiis,
in firnianieuliim el astipulalioncm vcrilalis non
immcrilo assuniilur. Ibi enini invcnitur scriptum
quia, cum malignus spirilus cuidani sanctoruin
l'atruiii dixisset, se cuin complicibus suis vigiliis
fratriini frequenler inleresse, illeque Doniinum
orasset, ut sibi verilateni liujus rci pandcre digna-
retur, veniensque ad colleclam fratruin, vidisset
daMiiones vclut -'Etliiopes [icr totam ecclosiam dis-
currontes, atque universa qua; fralres oranlcs ct
psallcntes in cordibus suis versabanl, per phauta-
sias in oculis suis figuranles, sicut postniodum ex
confessionibus singuloruni patuit, animadversiim
esse vanas, et perversas cogitatioues mortiferasi[ue
deleclationes, ([uas fratrcs in hora diviui scrvilii
patiuntur, (komouuiu siiggcstionilnis licri. Quapro-
pter in spirilu coutrito ct cordc huniiliaio necesse
esl exclamaro cuni Psalmista : iSe Iradas, Doiuinc,
besliis animas roii/ilente-'! lihi ; cl aniinas panpcrum
iuorum nc obViviscaris in ftnem (Psul. lxxiii).
GAPUT XIX.
De pcriculo rcliyiosorum molliler in liac
venliu-m.
Quam vero metuendum cttromendnm sit examcn
ignis purgalorii, ubi Dominus, sccundum Proplie-
;
S. BERNARDi. 1172
snlciii. lavat de mcdio cjus spirilu jtiilicii cl ypiritu
ardoris (Isa. iv), sicut et ipse Domiuus pcr aliuni
proplietani testatur, dicens El mundabo sanquincm :
corum, qucm non inundavcranl iJoel ini; ot sicul
item prophela de Domino dicil, quia ipsc cril ijuasi
ifinis conflans, cl quasi licrba fullonuin : el sedchit
eonftans ct emundans arqcnlum, purqansipie ftlios
Levi (Mdlacli. iii), ulinani attenderent ii, ([ui in le-
vilatilius et negligenliis atque somnoleniia uon ti-
mcnt perdore (lies suos. De hoc metuendo examine
iu quadam collccliva legisse me memini ([uod mo-
naclius quidam in extrcmis agcns, anlei[uam dece-
derct raptus est in spiritu, ductus(|uo ad loca infer-
nalia, vidit (([iiod siue borrore reforre non possu-
mus), animas scilicet inuitas vcrubus et conlis acu-
minatis infixas ad rogum permaximum, in modum
ansernm torreri ot assari, ipsos([ue crudelissimos
torlores cum sufflatoriis aliisquo ignis instrumentis
miserarum tornienta tolis nisibus exaggerantes. Alii
B vero patellas et sartagines ignilas dc siibtus jacien-
tos poncbant adipemqiie qui de ardentibus jacen-
lium mcmbris tliiebal diligentissime colligentes,
ciimdem rursusbullicnteiri el niiiiis ferventeni super
eos, a quibiis tliiebat, refundebant pomam : qmm
Cioteris cruciatilius inlolerabiliorem eis esse consi-
derabat. Post luoc ducliis est ad quemdam rcfrigorii
locum, ubi multiludinem animarum quasi post gra-
vem ali([uem laborem quiesceulium invenit, inter-
rogatus([ue ab angelo duclore suo si scircl qua^ lin?c
essent, se nescire rospondit. Sanclus vero angelus
dixit ei : « Ili quos vidisli ad ignem illuni permaxi-
iiostra in miini assari, liomines suiil Ordinis tui, qui, liret
criminalilms peccalis se nc([iiai[uam firdavoriut,
non tanion, sicut nionet Scri|)lura, servire Domino
in timore et Ireniore curarunt, non disciplina? cen-
suram tenerc, non quielis et silculii patientcs esse,
denique vigiliarum et orationum solcnincm devotio-
; nem, neque laboriosam psalmodiai cxsecutionem
Cstreuuc, sicut oportet, n^mulari siuduerunt, sed ma-
gis curiosi, faceti, vagi, snpcrtlui, desides, pigri,
somnolenti, signis, jocis ot levilatibus indulgenles,
monaslicaa profcssionis puritalem violare non li—
muerunt. Qui post([uam a^quissiniam jiisti Judicis
Dei sentoniiam, in supra visis pionis, alii brevius,
alii prolixius pro antiquitalo seu qualitate exces-
suum siiorum [)urgati fuorint, nKnliante gratia Dei
in hunc rcfrigcrii locuiii introducunlur atqne hic :
post horrcnda illa sup|)licia pausanles, perfcctionem
beatitudinis sua^^ciim palientia pra'stolanlur. » Lncc
ergo constat clarius, rovclationcs hujusmodi pcr
divina? pietatis dispensationem lanto magis crebre-
scere, ([iianto magis llnis niundi appropini[nat, ul
quoniam abundanlc inii[uilale et negligentia refri-
gescil charilas niulloruin, tanto cleeti Dci per hoc
incenlivum charitalis babenlcs, incalcscanl animis,
quanto is in proximo vcnturus esso pnlaiar, cujus
faciem lotius boni pra'ccdil egestas. Quid vcro per
Iioc nobis iiinuilur, c[uod pra'dicliis fratcr vidit tar-
tarcos focarios adipcni diligcntius collectiim, su|)cr
oos a quilius slillabal in augmcnlum supiilicii ro-
fundere, nisi lioc ([uod ([uanlo quis eontra profes-
sionem suam in hac vila sibi pepercit, voluplali
carnis sua^ pcr inordinata? quielis |)inguodinom sa-
tisfacieudo, tanlum in altera vita locis purgaloriis
depulalus sup[)liciornm solverc cogolur? Sic neinpe
de pur[)uraia illa merelrice, (jua' calicc carualiuiii
volu|)laliini, cl viiio srccularis |ioni|)a^ inebrial oni-
uem lerram, Dominus per Proplictam dicil : Quan-
tum gloriftcavil se, ct in deliciis /uit, lantumdalc
illi tormenlum et luclum {.Ipoe. xviii).
Quocirca ad vocem loniirui hujus cvigilemus,
vilu vi- fraires, et intentisaniinis audiamus quid otiain in-
tcr mouachos pcrfcctissimus, ct inlor Palres rcvc-
rendissimus,Pater nostoi- B. Bernardus, dc ([uoli-
dianis istisvalde pcrniciosis uogiigentiis nostris
cl
scutiat, quiinsermoao(43), queinde vitaci moribus
 1173 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. V. 1174
beata; memorise Humberti quondam prioris Clarae-
vallis focit, cum fratres ad a>mulandam conversatio- GAPUT XX.
nis ejus puritatem liortaretiir, inter ca^lera sic ait ; Dc periculo corum, qid in servitio Dei lascivc vel
« De reliquo, fratres, dieo vobis, quia si sequere- plausibiliter cantare prcesumunt.
mini vestigia ejus, non tam facilc in vanis cosita-
tionibus et oliosis sermonibus, in jocis ct scurrilita- Ecce vero dum considcro quaiiter vir propheticus
tibus laberemini, nam iii liis multuiii |ierdilis, et de niiserriniam et nimis su|ierstitiosam quorumdain te-
vita vestra et de tempore vcsiro. Volat irrevocabile naciam reprelieiulit dicens « Nou parcenles voci- :

tempus, et duni vos creditis cavere pienam istam bus, noii remi.ssis vocibus muliebi-e quiildam ballia
niinimam, incurritis amplioiem. lllud enim scitote de nare soiiautes occurrit memur^e lerribi-
(4.5) : >.

quia post hanc vilam in locis purgatoriis centupli- lis casus, quem
referenle viio venerahili abbate
citer, qua; liic neglecla fuerint, reddentur, usque Morimundi, cuidam talium accidisse cognoviinus.
ad novissinmiii i|uadranlem. Scio ei,'o ([uia dururn Smit naniqiie nonnulli, qiubiis etsi largiosime kene-
est liomiui dissclulo apjireliendore disciplinam, ver- ret poininus iiistruiueuta laudis sujo, ipsi tamen
boso silentiuni pati, vai^ari solilo slabilem porma- parcissiine heuorant Domino, prompti magis de
nere sed durius et inulto durius erit futuras illas
;
eisdem instrumeutis quierere gloriam lio"iuinum
molestias tolerare. » Porro quam timoralos, quam qiium gloriam Dei, et cum parcentes vocihus ipioli-
alacres, quanuiue soliicitos nos in exsequendis di- diaiuim psalmoriim et hymuorum cursum prorsus
vinis laudibus esse oporteat, uon solum ut Domini negligant, iie forte acumcii vocum reliiiidaUir, si
et Croatoris nostri i^raliam eonsoquamur, venim- tempus et opportimilas gioriandi in se et iii vocihus
etiain ut nialignorum spirituuin inextricabiles falla- | {
suis arriserit, coiitinuo validos, gnaros et ex|ieditos
cias evadere valeamus, idem venerabilis Pater in se ad canlandum, et in excelsum voces lollendas,
sermone super Camica canticorum quadrajjcsimo esse domoustrant. Dicebat ergo pr;ufatus ahhas,
octavo doeet, ila dicens « Ex Regula namquc no-
: fuisse moiKiclium queradam in uno dc cauiobiis
stra niliil operi Dei praqjonere licet. Ouo quidem CisterciensisOrdinis, qiii dono nobilissira.'e vocis
uomine laudum solemnia (44), (|u;c Deo in oratorio vigorom ejus in communi lahore servilii
oxsultaiis,
quoiidie persolvuntur, Pater ideo Cencdictus voluit Dei oxpenderc dedigiudKUur, sed magis propriam
appellare, ut ex hoc clarius appareret i[uam nos gloriam captaus festiva ([lueque responsoria, qufe
operi illi vellet esse intenlos. Unde vos inoneo, di- [iro singiil;iri [irivilegio vocis siia; ipsi assignaban-
lectissimi, pure semper ac slrenue iliviuis inleresse tur, hotus, sed non limoralus; sedniiuime
hilaris,
laudibus. Strenue quidcni, ut sicut reverenter, ita devotus, solemnizando canUihat. Faclum est autem
et alacriter Domino assistalis, non pigri, non osci- in ([uadam festivitato Domini, ut in oiniiil)us, (|ui
tantes, nou
parcentes vocibus, non" pra>cidentes commmiiier a conventii fratriim ad laudcm Dei de-
verba diuiidia, non inlegra Irausilientes, non fractis cantabantur, velut mutus ot eliuguis staret, ut ver-
et remissis vocibus raulfebre quiddam balba do narc simi responsorii sui non planc in gravibus, sed in
sonantes; sed virih, ut diguum est, et sonitu et acutis, vel [lutiiis in acutissimis, vocein quatiendo
affectu voces S. Spiritus depromentes. Pure vero, inodulosqiie tinnulos Uexihilitale vocis formando,
tit nil aliud dum psaUitis, quam quod psallitis, solita laseivia (Iecanta1-el. Qiio linito, ut a quo raor-
cogitetis. Nec solas dieo vilandas eonilationes ces ridieulosi caiitus sperauda csset, inlelligorel,
vanas et otiosas, vitandre sunt et ilke, illa duntaxat n tam ipso quaiu c;cteris qui circa cum erant videuti-
liora, et illo loco, quas oliiciales fralres pro com- ^ bus et audicutihus, a|)paruit (kemunculus in niodum
rauni necossitate, quasi necessario admittere com- puerili .Etliiu[ii> teter et fiisciis, qui manihus im-
peliuutur. Scd ne illa (piidem profecto recipere [iiiris plausuiii laciens, et uiiro modo cachinnans, ex-

tunc consuluerim, qiui^ forle paulo aiito in claustro clainavil iliccns : (( 0, o beno, valde l.iene cantavit,
sedentes iu codicibus lcgeratis qualia et nunc me
:
optime cautatum esl. » Noverit crgo (niiiuiU([iio
viva voce disserente, 'ex lioc audilorio Spiritus gratiiun juciiud;e vocis a Dco accopil, horrihile ma-
sancti recentia reporlalis. Salubria sunl, sed mi- luin esse inde d;T;inonum nialitiam pa.sccre, l.iscive
uime illa salubriter inlcr psallendum revolvitis. et plausibiliter cantando uude Deum honorare do-
,

Spiritus eniin sanclus illa liora gratuin non recipit, huerat, devote et humihter jubilando iik;o(|ue ;

quidquid aliud quam debes, neglecto qiiod debes, suinmopero nitondum secundum ine-
est quateiuis
obluleris. r, Hsc quideiu beatus Beriiardus. Quid, diocritatcm qiiam iiobis sauctus Ordo uoslor pr;x;-
rogo, de perversis ot noxiis cogilalionibus illaliora scrihil, nec non et secundum aucloritatem, qua
et illo loco cogitantibus nobis est sentiendum, si Regula fjuara professi suinus, uos instruil, ct siu-
non modo vanas et inutilcs, sed ipsas i|uoi|ue no- guli specialiter, el omnes iu cominune pariter, cum
cessarias psallendum vitari dcbere
inter Pater gravitate, cum
timore et Iremoro, atque cmn liumi-
sanctus censuit ? Hic plane, bic eoidium nostrorum litate psallamus et canlemiis Dco nostro. Certe ironia
instabiUlas deprehensa, secundum Proplietain con- diabolica; no([uitia>, vel raaxime, vel solaruhorem et
funditur, sicut confuuditur fur, i]uando deprehen- sulfusionom viiltus nobisincuterc, alque ad cautelam
ditur, ita ut etiam perfectiores quiiiuc cum iuctu ct nostriuos excitarc potcral sed quoniam dura corda ;

gemitu cordis necesse habeant dicere Deo Non :

hominum plus reverenlur testimonium spiritus ve-
intrct hi judicmm cum servis tuis, Domine; quia ritatis, quam siihsannationom spiritiis fallacis, quid
non jusli/icabitur in consi^ectu luo omnis vwens etiain nostris temporibus eximi;e religionis el spe-
{Psal. cxLii). Sed aliud, imo valdo aliud est, pcr cialis ab.>tincnti;e sancta qii;edam virgo, de li;ic
inlirimtatem mortalis naiuive al) inteiitione psalmo- lascivia canlus diviua rcvelatione instrucla prodi-
dia; montcm interdum avolare, atquealiud dcrit, noii tacehimus. Cum eiiim domuus abfias Cis-
per iner-
tiae desidiam perversis et noxiis leirien^is, i[ui est patcr
[lalriarclialis tolius sancli
cogitationibus nullo
mentis vigore reluctari ideoque sicut dispar est
: Ordinis no^lri, ad eam
gralia visitatiouis aliquando
causa venialiter delinqueutiiiui graviterquc peccan- venisset iuler diilcia ajlern;e vit;€ colloquia, coepit
,

tium, ita dispar erit ct scntentia pro merilis ditrna abbas attentius rogare quatenus eadem Dei fainula
recipicntiuui. diviuitus sihi rcvelari deposceret ([uid in Ordine
Cislercicnsi [juritati ver;c religiouis magis contra-
rium per nogligentiara irropsissot. llla vcro post
accepUas iuducias, Uisasquc ad Dominum prccos,
ita respondit « Sciatis, dominc Pater, Iria esse in
:

Ordine vcstro, qua; spccialitor oculos summa; ma-

(4.3) Exstat post sennoncs dc S. Aiidrea.
(4i) Habetur nuuc hic locus seruione 47 in Cuul. (4o} i?. Bcrnar., serui. 47 in Cantic.
 ,

1175 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. I17fi

.jestatis offendunt , muUiplicatioagi-ornm, n illustrior redderetur; quam districtie sentenlifo pro

seiiicet
superlluitas .-odiliciorum atque lasciyia hoc reatu suo moriens addi-tus sit, Dominiis eidem
vocum. Qua-
propter omnes ([ui ail sacruiii Ordinem clcri asciti,
successori ininus canonice adepta; dignitatis de-
judicio sancla? Ecclesia^ psallendi et cantandi ofli- monstrare dignatus est.
cium sortili sunl, si mediocrilatis, gravitalis et hu- Erat nainqje in eodem monasterio locus quidam
niilitatis metas excedanl, noverint sc rccte quidem aintonus, et ad refrigerandum acconimbdus, atque
offerre, sed nequaquam recte dividere, limeanlque in ipso loco fons perspicuis llueuiis levi murmure
necesse est coniuiinationem Doniini per proplietam scaturiens qui per crepidinem alveoli sui luxurian-
:

dicentis Solemnitates veslras odirit anima mca

: tibus berbis jucundus, lam vivacitale sui quam etiam
(Isai. \), quoniam cum derident liostes Sabbala
vestra ,nullomodo acceptare dignatur omnijjotens
Deus quod subsannat inimicus.
CAPUT XXI.
De periculo prmlatorum pareutes suos carnalitcr
dilifientium.
Apostolus de iis, qui sunimi Patrisfamilias vicem
gerunt in tei'ris, qui(|ue dispensalores mysleriorum
Uei in Ecclesia conslituti sunl, loquens Hic, in-
quit, jam. fjuirrilur inter dispensalores ut fulelis
(juis inveniatur (l Cor. iv). Hoc scrutinium, lianc
discussionem, quidam lieul minus formidantes, si
forte per divinam gratiam in partem sollicitudinis
vocanlur, coiitinuo se ad pleniludinem honoris as-
sumptos esse glorianlur; et in pr.Tlatione non soluni
herbarum gratio^a viriditale animas et oculos acce-
dentium mulcebal. Hunc locuin defimctus abbas,
dum vitales adhuc car^ierel auras, rofrigerandi gra-
tia freiiuenlare solebat, ibique animuni mordacium
curarum ffistibus defatigatuni relaxans, tanto libe-
rius, quanlo secrelius evaporare sinebat. Cujus
relaxationis consuetudinem successor ipsius eodem-
modo tenere decernens, locum frequentabat et ipse,
magis, ut reor, proclivis ad commoda carnis, qua;
; in pra?decessore suo viderat, sectanda, quam si vir-
,
tutis alicujus specimen, a conversatione ipsius
B exempli gratia traliere poluissel. Cna vero dieriim
cum, solito more, ad prH>dictuni locuni accodorel,
audivit quasi de fundo fontis voeeni lacrymabililor
plangentis, et, lieu! heu! me miserum, ingeminan-
tis. Torritus vero vehemenler el eonsloniatus, ubi

quse sua simt, non Jesu (Ihristi, verumotiam ea qurc
consanguincorum suorum sunt, omni sollicitudine
qu.ierunt, et pro oorum exaUatione patrimonium
crucilixi Domini, bona vidolicet Ecclesia\ qna^ se
in promotione sua sacramento prrestito congregata
servare voverunt, prolligare el dilapidare non ve-
propius accessit, diligenliiis auscullans, lianc esse
inwdecessoris sui defuncti abbalis vocem ox olim
nola sibi qualilate vocis ipsius, recognovit. Tiim
vero tremenlibiis pra' stiijiore labiis quBerenti ((uis-
nain esset (jui illic ila plangerel, eadem vox qiiasi
de sul) aquisrespondil, dicens « Ego sum ille con- :

rentur. Adhuc autem, (]uod gravius esl, si aliqnos sanguinous tuus quondam abbas, nunc aulem misc-
nepotulorum suorum ad hoc erudiendo ct infor- rabilis spiritus, cui lu ad nmltam confusionem ct
mando provexerint, ut alicujus muneris runctione infelicitatem nieam in reginiine monasterii liujus
illustrari posse vidcantur, carnis magis et sangui- successisti. » Intorrogatiis ciir ila plangerol, « qiiia
nis affectione attracti, quam proximorum utililati ardeo, Rursiis iiiterrogalus quare arderet,
ini]uil. »

consuleiites, successores cos sibi designant, omnia cum religiosa viia ipsius, (|iiam in corpore gesserat,
cernenlis Dei judicium nec in ipsa lerribili hora reqniem niagis qiiain tormenta nieruisse viderctur.
exitus sni recogilantes. Ouapropter (pialitor o;nni- « Tu, inqiiit, incendii mei causa es. Et ail ab- )i

potens Deus, qui gloriticanles se glorilical, el con- n bas : « Ego (]iiare, vel qiiomodo"' — Quia, inquit,
teninenles se reddil inglorios, unius lalium inlolo- fralribus, qiiibus iiidignus iir.Terani, personam aiii-
rabiles cruciatus, quibus posl morteui carnis addic- mariiin suarum prolicuam qua?renlibus, ct
saluli
lus est, at^ correctionem viventium demoustrare milii |iost Deuiii vola el eonsilia sua comuiittenli-
voluil, memorabimus, si forlcexasperalores Do- bus, lieu! aflinitatis, qua niilii junclus eras, leno-
mini ha-c audienles, et talia pati iiorlimescaul, et cinio cTcalus, noii socuudiim timorom Dei, sed se-
ab inordinato amore parentum, severilaleni ullionis cundum pro|)ria' voluiilatis iusipionliam, eonsilium
pra3 oculis habenlos, iiuiescanl. Abbas cujnsdam dedi, ut te ad apicem liujus dignilalis proveherenl.
ccenobii nionachum quemdam nopolem suum a Idcirco jiislo Dei judicio in hoc a(|u;o elemenlo crii-
puero nutrieral, el us(pie ad spectabilos mores pro- cialibus addictus ardeo, li(|uesco, dolicio; el in ni-
vexerat. Contigil voro ut idcm abbas, cxtremiB sor- liiluin pene rcdactiis, ad eadem lormonla rursus
tis articulo sibi immiuonte, viani universa; carnis toleranda, restauror. Quod si ccniiis probare vis,
ingressurus essot. iM-atribus itaque, quos sub cura non csse frivola qua; audis, fac affeiTi candolabriim
sua hahuerat, destitulionem suam liigontibus (fue- teneum, el lenta siibmissione in aquaui niilli. » .Mox
rat enim vir priidens et providus) cum de substilu- pra'ci|iieute abbate allatuni estcaiidclabrum a>neuin,
tione alterius tractaretur, diversis diversa sentien- et sensim in aquam niissnm, stupcndo miraciilo ila
tibus, ne forte ex studiis partium res in contentio- a facie frigid.e ut videbatur, ai|ua^ liquofactiiin
illius,
nem veniret, communi consensu decrotum est est, sicnt cera a facio ignis, vel siciit fngalur
lluit
quatenus vota et consilia sua ipsi lanquam patri nebula a facie .solis. Quanla crgo severitalc censnra
spirituali commillereut, qui conscientias ct menta justi judicii Dei damuabil eos qui parenles suos de
singulorum plenius nosset ; et quoin ille sibi suc- D pocuniis vel posscssionibiis Ecclesiarum sibi com-
cessorem voce depromerot, luiiic absque rofraga- missarum divites ot iuclytos faciunl, si sic puniri
tione unanimiler in ahbatein eligerenl. Sed lieu ! meruit, (]ui ])ersonaui foiiasse salis idoneam, ad
quam teiiere necessitudini parontum suoruin adstri- oflicii spiritualis emiuenliam, sanguinis magis quam
cli sunt, quos ab amore mundi cliarilatis ardor charilatis iuliiitu proveliere pra?siini|)sil?
nondum perfecle separavit. Cuni onim |)ia!dictus Ila'c ila(]iio. rie periculis qiiorumlibct vitioruin,
abbas in illa hora tremenda exitus sui memorari seu negligentianiiii aliquandiu jain tractavimus ex
debiiisset juslitiae Dei solius, et pure secnndum occasione relationis beata^ memoria' D. Gerarrii
Deum puram sibi exliibonlibus obodionliam consu- Clar.-Bvallis abbalis, qiii rie periciilo assidue juran-
lere, carnis et sauguinis aflectione niale illectns, tium fratros snos admovere sludiiil, ad exhorlalio-
anlofatum nopotem suum fratribus illis desiguavil, nom legontiiiin summalini perslringere ciiravimus.
dicens eum beiie esso religiosum, et in exleriori- scientes, sim])licium fratriim animos exeinpla |iIms
bus negoliis iirovidiim ol consideraliim. Oiiod licet niovere quam verba, quoniani devoia mens, quu' ev
ex parlc veniiii fuissol, (]iiia lamou noquaquaiii sin- leclioiie spiriUialis compiinctionis fervorem inagis i
cera intentioiio, iratriiin \idelicel ulililalibiis coii- qiiam inlbinlis scienlia' ernditionem qua'ril, dum
sulendo, lalo cnnsiliiun doderat sod i]uaiiliiiii ex
; facli inemoriani versando alque reversanrio, quasi
poena qua; subsccula cst, inlclligi ilatur, mai;is eo manu cogitationis tangendo palpat, ad aniorcm vir-
intuitu, ut parentela ipsius iiepoiis sui promoliono tulum, horroremque viliorum ampliiis cx ca accendi-
 ,

1177 EKORDIUM MAGNLIM CISTERG. - DIST. VI. 1178

tur, qiwm si sontentiarnm charlulis « ad axiificationem multornmlcxitiir, compelonti cou-

ileceni niillia
exaiata transciirrerot. Iloc i;,'itur quasi grandi l'c- clusione teruiinelur. Nam et rivnlus secus prala
nore absoluti, ad Claramvallem noslrani, de qua tliiens certis venarum meatihus derivaius, areulia
cum Isaac ail meiiitandum in agro diversorum quwque impinj^uat, marcoscentia gramina revires-
Christi Doinini nostri magualium egressi tueramus, cero tacit, demiimqiie universis suftieieuter irriga-
revertamur sic(|iie tamleni narrationis nostrfc se-
: tis sese in se recolligcns, iuoprioipie alveolo resti-
ries, qu:e de veneraliilinm Patrnm r- 'igiosa con- tutus, legitimi cursus vivacitate prolahitur.
versatione pretiosaque in couspectu Domiui morle

DISTINCTIO SEXTA.
V;iria conlinens de sacranicnto allaris et confessionis, de animabus defunctorum, et alia
quaidam.

CArUT PRIMUM. P nistrabal tandemque laboriosa' pra'lalioiiis sollici-

:

" ludini seniles luiiiicros suliduccns, Raclielis quaulo

[)e incauta contemplationc, cujwntam munacki
ClarifvaUis et de periculo contemplalivorum.
Dominus ad heatum Joli de multiplici calliditate
antiqui liostis sub spccie Leviathan loquens, Picrvi,
iuquit, texliciilorinn ejus pcrple.ri iiinl [Job xl)
omnem vidclicet homiuem mauifeslius iustruens, sub-
lilissimarnm deceptionnni ejus inextrieahiles nexus
neminem absque gratiie suae adjutorio cvadcre possc.
Verum, si cunctis qui Ghrisliana protessiouo con-
sentur, et ad ccelestem gloriam, dc qua siiperbiis
Satanas cum angelis suis cecidit, du''c humilitate
nituntur conscendere, snmmopere cousiderandum
est illud Apostoli Vidctc quonioilo cnutc ambulcti$,
: las suggeslioiies mundialis pomp;e, carnalis qiie ille-
quoniam dies mali sunt [Eplies. v); et illud iVe
circumveniamur a Satana: i.pse enim Satanas trans-
liijural sc in anijelum lucis ( II Cor. ii). Ouaula puta-
mus sollicitudiue vigilandum est iis, qui sacratioris
vita;desiderioincii'nobiis Domino niililarc, et contra
spirituales ueqnitias spiriliialilius armis diniicare pro-
posuerunt ? Falluntur nempe, stolidissiraoque errore
raptautur, qui stecularis molrn lumnltuosa ncgotia
tautum, et non etiam coenobialis lecti quieia silen-
tia insiiliis inimici patere arbitraulur, cum tanto
subtiliores laqueos tendere soleat callidiis hoslis,
quantj quis altius scalam virtuluni scandere, atipie
de iiujus mundi naulragio nudiini se evasisso conti-
dit. Quapropter gravissimam uniiis viri
tentationem, quam iii otio silentii sui indiscrete con-
templando inciirrit, ad cautelam conteuiplalivorum
proponemus, quatenus ii qui ferventiori studio lo-
clioni incumbenles diversas memorise sententias
commendant, atque ex cis primo quulem medita-
tionis, dehinc etiain contemplationis oculuni exa-
cuunt, semper illius senlonti,'e memores Qiii scrii-:
fatflrcst majestatis ,oppri mclnr a ijloria(l'rov xxv),
magis in limore sancta' liuinilitatis se utiliter depri-
manl, ipiam iu luce pcriculos;e coutemplationis puo-
rililcr voiare prajsumant.
Krat in Claravalle senior quidam purissimaj reli-
gionis, quajsub venerabili Palre nostro B. Bernanlo
in eadem sancta domo multis etiam simplicioribiis
sratiam perfectionis contulit, strcuuus iniitalor ef-
tVctus, et in quolidiano virtutum cxercilio devotus,
qiii ob sapientife suse gravitatem, consitii maturita-
tem cximiaique conversationis sanctitatem non
lantuin sibi soli, sed et aliis quoque prodesse posse
judicalus, l'"usniacensis Kcclesi;e, ipuB est una de
sterilius, tanto jucundius contuberniiim Lia; licet
lecundis sed tamen valde periculosis pr;etulit ara-
plexibus. Ad suam itaque Claramvallem rcversus,
ac velut haud degener pullus iiidulo proprio resli-
: tiitus, quolidiaua' conversationis sii:e discussione
motiis et alTcctiones cordis diidum pr;elationis occa-
sione qiiaquaversiim S|)arsas ad sc recoUigobat,
exemploqne sanctissiini Patris sui Bcnedicti habi-
tavit secuni. Spiritualibus auteni sliidiis intentus,
ot a strepilu garrul;p occupationis penitus seque-
stratus, orationi, leclioni, compunctioni sacra;quc
meditationi operam dabal, sciens advcrsus virulcn-
: cebra>, eflicacius bis non esse anlidotiim, Porro
continuas nicdilationis assiduitate provocatiis, suavi-
tateque illectus, cu'pit jam sancl* contcmplalionis
subtilitate divina ipucque raysteria scrutari, scru-
tando jucundari, exsultans in jubilo cordis, diccns-
Q quecumPsalmistaDomino: Mi rabiii n I csti mon ia t iia
Domine, idco scrutala est ca aniina mea (fsal.
cxviii.) Quia vcro salutarem hostiam pcr qnam re-
dempti et reconciliati sumus Deo Palri ciim fructu
l.iouonira opcrum sedulus immolabat, allitudinora
imperscriitabilis Imjus niysterii lanto didcius con-
lomplando ruraiuabal, quanlo id freqiicntius altissi-
mam Doniinica^ passionis liumilitalem repra'sea-
spiritiialis tando iterabat. Scd o utinam, sicut pius, ita etiam
canlus et tiuioratus contemplator esse curasset,
pnescrlira in tara mira profunditate tantorum mys-
teriorum, ubi omnc rationis human;e dclicit argu-
mciitum, solumquc sacraj fidei consulitur oraeulum.
Nam cum admirando pensaret, et pensando adraira-
relur quonammodo panis et vinum, qua^ in altari
proponunlur, mediante virtute Dei in verum corpus
. ct verum sanguinem Jesu Christi Domini et Rcdcm-
ptoris nostri Iranssubstantiaretur, plusquam opor-
tebat scriitahimdiis, rationisque ociilo insolentiiis
inni\us, .-acrum raysterium arcano lidei commissum
D ratiouis temeritale disculero pra'sumptiiose tenta-
bal. Cieterum, sicut testatur B. Bernardus, ratio, si
quod lidei esl, tentet irrumpcre, effractrix judica-
tur (i6), i't B. Gregorius dicit iidein non habere me-
ritiim, cui luimana ratio pr«bet cxpcrimentuin (47).
Eniravero praifatus sonior minus considerans sa-
, pientis consiliiiin qui mel invenicntem parcius edcre
suadet, ne forte satiatum evoraore contingat (Prov.
xxv) Apostolum etiam monenlem, non phis sapere
;

dignioribus et magis religione conspicuis liliabus quani oportet, sed sapere ad sobiietalcm Rnni. xii); {

Clar;evallis, abbas constitutus esl. Positus ergo in dum sacri mysterii dulcedinem, ipsis, iit reor, angeli-
hoiiore, ipsiusque hon^rrs pondus assidue pensans cis spiritibusimperscrutabilem, avidius rimatur, siim-
ne, secundum Propbetam, periculum honoris uon iii;e majeslati debitam reverentiam non exhibeus, im-
intelligeret (Psal. XLvmi, pasloralisorticii dignititem, pegit in lapidem offensionis, et Dominus iu ira decli-
humilitate, qua3 spirilualem virnm deceliat, adnii- navita servo siio. Ubi vero spiritus honus, vcl pulius

(46) Bernard. epist l'JO, et alihi. (47). Greg. hom. 2b, in Evaiig.
1179 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
spirilus bonitas lucis sua3 radios subtraxil,malignus
extemplo spiriliis inabtiw suio tenebras ingessit, va-
riiscogitationil)us animam jam niUantem exagilans
rationem(|ue fliu-tuanleni pessiino dubietalis spiriui
quatiens. Nempe dum quod lidei eerlissime coiistat,
mortalitalis snai tonebras dissinuilans, quasi revelala
facie speculari pra^sumerot, justo Dei omnipotentis
judicio de certitudine fidoi cecidil in o|iinionis am-
biguum, ita ut quod ralione coraprchendere non po-
terat, inipossibile esse pi-;esurai)tione crecatus
a::sti-
marel. Estoiiin, sicut eleganlissime delinit Aposlo-
lus, [ides spcraiKhinim siibsta/ilia rcritm, aryuincii-
lum non apparcnlium (llcbr. xi). Quod enim vidcl
qnis, ipiid spcral (lioin. viiu. Si autein qund in bac
morlaliiatis valle, iii hoc peccati ct mortis cor|ioro vi-
dore non possumiis, per patienliam e.xspeclare jubc-
raui», ut in a?lcrn.T claritalis patria in nobis com-
ploatur ubi erit Dous omnia in omnibus
compcsca- :
inus oculos cordis a vilio inquiela.' curiositatis, quo-
niam, sicut testatur Sapieus, llwrcditas ad quain
praipropere festinalur in principio, iii norissimis
hcnediciione carehit {froc. w).
Igitur ubi primum incautns ille conlemjdalor lioc
dubietatis inalum elandeslinis aniin:e su;e moribus
irrepere deprehendil, totus iiilrorauil, nisusque vi-
gore nientis tenebras diabolic;e versutia; discutere,
non potuit. Non enmi sicut liberum ost iuquiel.T
vohinlati spontanea deliberalione in rovcam se pr;e-
cipitem jacere, ita etiam liberum habet propria vir-
tute vel induslria do Ibvoa conscendere. (jubeniaculo
ilaquc fidci procolloso paesumptionis spirilu vio-
lenter evulso, navis conscicnti;c miserabilis liominis
validissimis perniciosarum cogit;ili(imnn fluclibus
quatiebatur, malignis cuuctis ncquili;e
spiritibus
sua; dolis ad id nitentibus, ut quem de
cerlitudinc
lldei violenter perlurb;i.voiaul, et am de dubictatis
iiubilo in assertioiiis bl;isphem;o densissiinas tone-
bras pra'cipitarent, ul videlicet exemplo Berengarii,
qui primus impi;e hujus ha;reseos inventor et derL-n-
sor exstilit, senliret et dicorct p;mem et vinum iiii;i'
in altari proponuntur, post conseciatioiiem veiiim
corpus et verum sanguiiicm Chrisli nocinaqu;im csse.
Verum onmipotens et misoricors Deus, (lui servum
suum angolo Satana' ad colaphizandum liadidenit,
ut discerot pr;esumpluosos non osso, qiiera(|Uo suni-
muin cognitionis gradum, iiui soli l)o;il;o vita' debe-
tur in raisora vila ct in liac cariie poocati in-
liac
solentius riinantem, etiaiii de lidei slaliilitate cor-
ruere pormiserat de periculosa tamen dubielatis
: religio sumpsit cxordiiira, bealiim dico hernardum,
rupe pcndentem, in h;cretic.a; pravitatis baratlirum
praxipitari passus non esl. Ibat ergo miserabiliter
marcescens et conlabescens in semetipso, pra-: an-
gustia spiritus et violenlia teiilationis, sacrisquo
mysteriis, qua; antea dovolissiiiie eelebrabat, ap-
proxiraaro noii audens, alroci-liuic passioni se ine-
rito |)ra^suinplionis su;o addicluni esse geraebat.
Miro nanique niodo orrorem suum recognoscebat
et dolcbat, nec tamen ipsius erroris nubilum discu-
tere poteral, cl siciit de B. iMariaMagdalena.sanclus
ait papa Uregorius ^ Amabat ct dubilabal, qiianlo-
: n
(lue prioris de\olionis su;i' recoida-
sincerilatem
batur, lanto pcrvors.T opiiiionis su;e ca'eitatem
plangondo deloslab;ilur (-48) » Augebatiir in dics
pernicios;o hujus lenlaliunis calaiiiitas, nec sohim
interiorem, sed et ipsiim iiuoiiuo lioiiiiiioni ejiis e.\-
teriorem oceiipabal, ita iil, (leticieiile pariler vigore
mentis et robore cor|)oris, iii inlirniitorio fi-equcnter
pausare, necessitatemiiue suam, (luoniodo poler.it,
transigere cogeretur. Andienles autem spirilualos
quondam liliiejus,fralies vidclicol Fusniac nses,(lul-
cis.sinium (luondam l'atrera suuin lali niiiToro el
allliclione opprossuin, veneruiit ad eum, blandisque
procibus persuasuiii cuni raulia reverenlia Fusiiia-
(48) Greg. bom. 25 in Kvaug.
Rcginaldo non esl ascribendmn poccaliim
(4i))
intidclilatis, scd solum motus iuvuluntaiiiis coulra
S. BERNARDl. 1180
n cum eum reduxerunt; si fortc officiosa charitate ip-
sorum recreatus ahquod emoluraentum calamitatis
su;b caperet, et de ant^ustia lentationis, qua velie-
menter urgebatur, respiraret. Verum, quia sicut ele-
ganter poeta canit :
Civhm non aninwm mutat. qui trans mare currit,
(IloR.VT. lipist. I, cp. H, vers. 27.)
et sicul Saiiiens perhibet, quoniam, ISeino corric/ere
vak'l,quem Deus despc.reril (Eccle. vii), nec loci mu-
tatio, nec fratrum illorura favorabilis exhortatio,
tentationis aculeum de pnecordiis senis illius evcl-
lore potueruiit, quia nondum venerat lenipus mise-
rendi ejus, sed temoraria; prffisumptioui durior
adhuc inslabat cruciatus. Itaiiue usque ad ullimum
pene terniinmn \\Uc su;e in hoc Irixorio blasphemai
dubietalis confrixus, et lan^iuam aurum in camino
'
tribulalionis prob.itus atque purgatus, tandem, mi-
serante Doniino, lunien ficlei plenissime recepit, tanlo
utique humilius de caHero credulitatis stabilitatem
p retinens, atque ab inquietudine illiciti scrulinii con-
templationis oculum relrahons, ([uanto Deum su-
perbis resistere, pro;suniptorosque reprimere, pro-
pria; calamilalis experimonlo diilicerat (49).Quisquis
orgo claustralibus disciplinis subditus, .Maria; otiuin
Domino largiente sortitus est, si callens ingenio divi-
nam paginam scrulari diilcc habet, uecesse est ut
senipor meminerit se discipulum esse, uon magi-
slrum, ne forto ingenii sui subtilitate provocatus, si-
gnaculo fidei signata malo suo tonlet irrumpere vel ;
lomero quid(|uara discutere pi'a;sumat, quod obreve-
rcutiam proluiidilatonKiue mysterioruiu Dei, indis-
ciissum vigilantissima sanctorum 1'atruni pr;etcriit
solerlia.
CAPUT II.
J)e exeellenliafidei saeramentorum corporis Christi
et sanguinis, el de discretione contcmplationum.
Sane (luanluin distet inter scrutiniuin quod parit
curiositas, ct speculalioiiom (luam gigiiit pielas, in-
C ter conteraplationom (|uam in lidoi simplicilale con-
scienli;0(iue purilale parlurit humilis devotio, et
medilaliones (iu;o desi enduiit e\ pr;osuinptioiiis su-
percilio, lucidius adliuc declarabiinus, qualenus sic-
ut lcrruimus in s|iiritu suo pr;esuinpluosos, ila
mulcoamus iii spiritii Dei liumilos el devolos. Corle
priecipuus et maxiinus ille coiilimiplalor, a (juo in
Clarissima valie totius devolionis ot contemplationis
qui copioso in scriplis suis disseril (|uain lugioiida
sit priosumptuosa' conteinplaliouis teiiierilas, qiumta
reverenlia sacro lidei arc;ino subdenda sil liuiiuina'
ralionis inlirmitas, quodam loco satis evideiiter m-
dicat, ila dicons (50) Fidonter 10(|uor, 'rrinitatem
:
sanctam (|uam iion inlolligo, credo. Quid lioc verbo
abbreviato sanius ad lidom, siraplicius ad merilum,
quid lidelius ad dovolionem? l'ono caindem tidei
simplicilatciu, qiiam liic do saiiola Tiiuitali^ paiicis
verbis coiii|)reheiidil, eliam de sacramonto all.iris
se lirmissime lenore, uon soluiii verbis, sed cl mi-
rabiliuin operum palnitioiie, magnilice dciiionstr;ivit.
(lura inlrasset ali(|ii;uido partos ltali;o, et proptor
eHicacissiiiiaiii graliain, (piara in elTugaiidls spirilibus
innmindis halieb;il, fama virtulum ejus ubi(]ue chi-
resicret, fominaiii alrocissimo dionioue
(|iiarailam
mulio lemporc possossam, oblatam sibi in ecclesiam
inlroduci pr;i:cepil, niinirum sciens eam non tani
lacile ut eietoros posse curari. Ipsi^ vero ad allare
;iccedens, saiicla missaruin solonmia colebravit, per-
act;iiiue ex morc sacruruiii numcruin cousecratione,
corpiis Doniinicum super patonam posuil, alque su-
per caput mulieris spurcissiiiia colluvioiie maligni
spiritus hodum ct horriduiu lenuil, « ;ulest, iiniuicns,
fidein, quem quia vincere non polerat angobatur
animo, rcum se criminis scrupulosius indicans.
(,!JU) Lib. II, c. .3.
 ,

1181 EXORDIUM MAGNUM CISTERC. — DIST. VI. 1182

judex
iniqiie, qua3 in libro vilue ejus « sed beatai nalur;c in beatitudiuis gloria consors
tiuis, el c;elera,
conlinenlur sicque tartaricum Gerlierum, quem
: efticiatur! C;eterum h;cc altissima Dei magnalia, qu;e
consuetuilinaria precum facilitate lugare noii pote- ineffabili dignatione grati;c sua; miseris mortahbus
rat; tide et virtiile divinoruin sacranientoruin [lOten- largitur, hdei quidem inanifesta sunt, raiioni vero
ter ejecit. Ouadani etiam vice dinn comitein Pi- caeca et propterca credere luiec, pietatis esl; dlscu-
:

ctavia' scliisinati l'ctri Lconis obstinatius faven- tere, temeritatis; nosse, vita et vila a'terna esl.
leni, doniiiioquij papr« Innocentio subdi rccusanlein, Nonne tibi videtur adiniraudus iste sanctus curn san-
nullis inonitis, nullisve exliortatiombus ad huniili- cto sene Simeone in profunditate mystcrii majesta-
tatis fastigiuni, Catholic;eque Ecclesife unitatem re- tis celsitudineni non solum ;ignoscere, sed etiain aliis

duccre viileret, negotiuin, quod liunian;e iudustrire patenter ostendere, sub accidenlibus, qu;i' carneis et
viribiis impossibile lore vidcljatur, diviu;): potenti;e sensibus et oculis ingeruntur, id est visibili specie,
coininendans, adiinfnolandain hostiain salutarem, per pondere, cl sapore, Christuin Dei virlutem et Dcisar
i|uain vita, salus, pax, et unilas niiseris morlalibus pieiitiam, non ralionis teineritate scrulari, sed fidei
couccditur, ecclesiani iiiyressus est, principe cum simplicitatecredere,venerari etcolei'e,alqueineadom
cajieris, quos ab introitu domus Dei excominunica- fidei constantia supcrbis terril.iiliter repncsentarc?
tionis sentenlia sequestraverat, prre foribus ecclesiffi Cesset ergo jam humana! rationis temerilas dis-
prfestolante. Sacris ilaquo niystoriis consecrationis cutere vellc quod signaculo fidei signaliiiii morlali
corporis et sanguinis Domini rite celebratis, hoino naturre scire denegatum esl; et licet cuin patriarclia
Dei, non jain secundum liominem se agens, ante- Jacob, qui simplicitate sua contenlus erat, pedc
quani pax in pojiulum dilfunderelur, manna ccelcsle, cognitionis claudicet, cum Petro tamen apostolo,
purissimum virgin:ilis uleri fructuin super patenam B qui virtute tidei Ananiie et Sapliir;r) duplicitalem
reverenter posuit, cunctis ipii aderant admiraiiti- deprelieiidit ct exstinxil {Act. v), lidei pedein for-
bus et eum maximo slupore exiluin rei pnestolan-
: tius ligal, ut per devolionem tidei quandoque ad
libus, ipsam patenam prctiosum deposilum pignus coguitionis plenituiiinem pervenire mcrealur. (Juid
feterna^ salutis contincnteni secum ferens, foras exi- eiiim, curiose, interesl lua scire, quo ordine su-
vil, alque vulUi igneo, voce non deprecatoria, scd pcrni largitoris vivilicum benelicium conseipiaris,
minaci, verbis auctoiilale plcnis principem conipel- dummodo id efticacia teneas, ulihtule probes, et
laus, ita exorsus est Hogaviinus le, ct audire nos
: insuper inullimoda signorum ct prodigiorum gloria,
contempsisli. licce egressus est ad le liliiis Virgi- qua' ab initio lidei usqne nunc in sacramenlo allaris
nis, Filius altissimi Patris ille, inquam, Filius, qui
: Deus operari non ccssat, jucunda exhibilione, quan-
pretio iiinocentissimi sanguinis sui sanclam Eccle- lum fas esl, experiaris? Sed, ut de niajoribus ta-
siam redemit, ipiain tu, quantuin in le esl, scin- ceain, et inodicus de modicis Dci mirabilibus loquar,
dere et conturbare non fonnidas adest judex uni- ; qui licet sit inagnus et laudabilis niinis in inagnis,
versitalis, in cujus manus illa tua aninni deveniet, gloriosius lamen mirabilia operatur in minimis,
anle cujus terribile judicii solium totius vitre lu;e ([uanla benignitatc Irepidalionem illius afibatis refo-
;icluuin ralionem redditurus es huic resiste, si
: vere dignatus est, ([ui arancam in calice sancto hora
vales. » Videns autein coiues reverendum abbatem divini sacriticii rcpertaiu, lide plenus cuin ipso sa-
ciidestia sacranicnta cunctis Ordinibus angelorum cramcnlo hausit, prudcnter advortens mortein vita'
Iremeiida sanclis manibus tonentem, et igniio vehe- pra-valere non posse iiulque eadem die sanguinem
:

inenier eloquio peccatricis coiiscicntiaj suas secreta p minuens, araneam ipsam iutegnnn de vulnusculo
terebrantem, summaj majestatis pra'sentiani non " cum sanguine erupisse, miratus expavit! Alterum
ferens, obrigesconte gclido per niembra sanguine quoque saccrdotem quenulam (]uanta dulccdine
velul cxaniuiisin terra coUapsus esl, jacensque spu- docuit pius Dominus aliud in altari videri, et aliud
:

inas liorrendas, nigrcscentibuslabiis, egerebal, ac si
ulliinuiii jam efllaturus esset spirituiu, et crebris
singultibus vitalia quatiebat. Cuinque sic niisera-
bilis aliquandiu jacuissel, flenlibus et peclora tuii-
dentibus qui aderaot, accedens vir propheticus, et
pede eum pul>ans, in virtule illius quein porlantem
se portabat impciiosa voce prwcepit ut surgeret, et
episcopis, (luos de scdibus suis expulerat, quorum
aliqui pr;esentes erant, reconciliarctur, scque m,i-
gis Ecclesi;B Calholic;e lilium, quam schismaticorum
fautorem fore,demonslrarct. (Juod eliani, cooperanle
gratia Dei, continuo factum est, sicut liber gestorum
ejus plenius docet sane |)r;etcr spoin universorum
qui aderant, qui obstinaluin nimis aniinum princi-
pis iUius in schisniate noveraut sicqae tam clerus
: idem religiosns Aiiguslus quadain solcmni die inis-
quani populus terroe, virtute iuconiaminati sacri-
ficii, fideque viri Dei, a rabie Pctri Leonis libcratus,
ct uniiati sanctaj matris Ecclesi;e reincorporatus
Domini cleincntiam coUaudabat. U quanta est pietas
fulei, de qua excclleiuer prouuiili;;t Apostolus, quod
debere crcdi, qui in simih casu depreliensus, iiec
dispari lide armalus, niortem cuiii vila suiniu-c non
diibilavit; sed, advcspeniscenle jinn die, duiii priiri-
lum in pedc sentiret, scalpendo, araneam (|uani
sumpserat, nulla parle corpusculi sui conlritam seu
mulihilam evulsit. Illufl vero quani slupendum,
quam admiralionc dignissimum censcbitur, quod
idem virulentus vermiculus, qui lidem sineeram
(lebilamque rcvereuliam Dominicis sacraiiieiitis ex-
liibentibus, etiam iiilra vilaiia receptus, ncquaquam
nocere potuit, quo=dam cisdem terrilicis s;iciameii-
tis impudica irrevorentia se ingerentes, liccl loiige
positus, lerribiliter exstinxisse pcrhibetur! Legitur
enim in gestis Caroli Magiii iinperaloris qiiod cum
sam sjlita sua devotione aiidirel, diaconus qui ad
ejusdem missre Evangelium legendura deputalus
fueral, pnecedculi nocte, inuliercula; cujus ainore
deperibat, impudicis amplexibus se fanlare noii
liinuit hoc (|Uoque gravissimo piaculo cauleriatam
:

liabeat proniissiones vita; qufe nunc est, pariter et habens conscientiam, Dei lerribdis in consiliis su-
futur;e (/ Tiin. iv). vere inirabilis artifex Spiritus pcr hlios Irominum judicia non veritus, sancium
saiictus, qui tam mirabili glutino charitatis summis h^vangehum Icgere pr;esumpsit; postmodum cliam
ima conneclit; ut illiiin splendidissimum, nitidissi- sacris mysteriis secunilum ofhcii sui dignitatem
inum et suavissimuin pantm angeloruni habentein eadem impudentia ministerium manibus impuris
in se oinne delectainentuin, quod est Verbum Dei, exhibiturus, si non ultlo divina districta animad-
mediante beaiissima huinanitate ejusdem Verbi, versione teraerarium celerius de medio tulisset.
vermiculis terraj comedere concedatur, et lerrena; Ecce nainque dum verba sacra labiis pollutis depro-
substanliaj porliuncula, qiue ipso aspectu et sestima- ineret, priedictus vermicidus desuper a laquearibus
tioiie sui vilipendi polcrat, per ccclesiasticse Iradi- oralorii se per filum suum semel, secundo ac tertio,
tioiiis regulam coiisecrata, in veriim corpus el vcrum super capul contaminati lectoris demittens, lerlia
sanguinem Christi Doinini nostri transsubstanlietur, nihilominiis vice ipso imperatoro asiiicienle caput
fialquc pabiiliim diilcissimuin, quu piiiin rationalc, obsceiium pu|Higit, ac sine mora miserum exslinxit.
scd iniscruin jumenluin dehciosc refectum, rationali, Si ergo, o curiuse, nullo hu!nan;e rationis acumine
 ;

1183 ADDIT. AD LIBKOS DE VITA S. BERNARDl. 1184

perpendere valcs qua via, quove mcatu vormiculus n medilationis instantia solumraodo, sed niulto niagis
ille venaruni al)strusas perplexilates irrepserit, seu iinctione illius qui docet hominem scientiam iPsnl.
quHliter a stomaclio naturalem descensum intcsti- cxxvi), se adeplunim esse ora^sumat, testante enim
norum evadens. usque ad ima corporis iuter car- Psalmista, vanum est omni homini ante liicem
nem et pellem illa'sus serpendo pervenerit, quomodo perfectpe humililalis ad scientiam anhelando surgere,
scire poteris quo ordine i|UOve modo, panis et vinum ideoqiie modis omnihus noccssarium est, sedendo
quae in altari proponuntur, verum corpus et verus in pcenitentia iirius manducare panem doloris iihid.],
sanguis Christi efiiciantur? Nam si, secvmdum pro- id compuncliouis, et sic demum surere ad
esl
phetam,cum peditilnis currens laborasli (Jcrem. xii), lucem vel contemplationis; quoniam non
scienli.T?
quomodo contendcre poleris cum equis, id est si m inveniet locum de scientia superbiendi arrogantia
minimis islis morlalitatis tupe densissimis tenebris vanitatis, ubi universos angulos conscientia? bonitatis
obvolutum te sontis, qua fronle, quave temeritate et disciplina; repleverit maturitas.
altissima Dei magnalia inquietus scrutari prajsumis?
Dc sacramenlo ergo altaris, sicut quidam de mar- CAPUT III.

tyrio ait « Totum demus Deo, nihil nobis. »

:
De lclici consummatione monachi desiderantis in
Volenli itaque sancta
religione
in proficere Claravalle mori.
correctioni morum mundationique cordis, modis Joannes apostolus evangelista, qui arcana
et
omnibus necessarium est insistere, mysteriis vero vcrbi Dci, quantum mortalibus
in tenebris et in
S. Scripturarum per contemplationom castigatius umbra mortis sedentibus sciro fas esl, falu revelavit
inlendore, quoniam campus exercilii el laboris por- sacro, in Pathmos insula propter testimonium ejus-
linct ad rudos ct imperfectos, lectus vero contom- B dem verbi Dei oxsilio relegatus, inler multiplicia
plationis ad humiles et devotos. Sed quales putas (xcleslis mysteria, ad consolationem
revelationis
humiles, vel quales devotos? Non utique quales- omnium Dei laborantium, et sub |)ondere ten-
in via
runque, sed qui curiositatis, vanitatis ct volupta- lationum gementium, audivit voccm de cielo dicen-
lis vitiis jamdudum mortui, sancta' humilitatis et teni sibi BeiiH niortni, i/iii in Domino moriuntiir
:

perfectionis arcem conscenderint, (jui possiiit cum {.Ipoc. xivl. Et ojusdem boatitudinis causam sub-
I'salmista dicere Domino In ria ieslimoniiin(m
: dens Amodo. iuquit, /Vn)! dicil Spiritiis, ul reijuie-
:

liiornm, floiiiitie, ilclectiilns sum, sicutin omnibus scanlalalmribussuis. Dperaenim illoruinseijuunlur

ilivitiis (l'siil. cx\in). Cioterum (piisquis in hac vir-
tiitum clarilate nondum a Dco slabilitus est,
himine earum ambulol lota die, sed adhuc vitiorum
caligine circumfusum habot iiitellcctum, licet inge-
nii subtilitate vigeat, et acumine rationis polleal,
novorit tamon expedire sibi magis oraro, psalmos-
que ruminarc frequeniiiis, legcre vero parcius. el in
illos {ibid.) Hujus bcativ morlis, per (juam Iraiisitur
ut in de laboro ad requiem, de corru]itioiie ad incorriip-
lion(;m, de iiiorte ad vitam, de niiseria ad lelicita-
tem, de tide ad cognitionem, jucundam meraoriam
sancti viri sediila medilalione pensantes, et ipsi
votis et desideriis eontinuis ad cam snspirabani,
dicentes Quando veninm, el apparebo aulc faciem
:

ipsa lectiono non scicnliam inllanteui, sed Spirilum Dei (Psal. xi.i), ct aliis morienlibus ]iiuni coiigialu-
vivilicantem qua^rerc, non ut disortus, sed utsobrius latiouis et compassionis im]iendebaiit affecluin, si-
ollicialur. (luemadmodum monet Apostolus : Non cuti de bcalo Bernardo abbate legilur quod vix uii-
plus sapere, quain oporlel, sod sapere ad sobriela- quam morluiim siiie lacryniis compassioiiis se|ie-
lcm (liom. xii); non iit jaclet se soirc quod p licrit, et revcrendissinius Alexandrinorum jialriar-
ncscit sed ut scicnliam suam Deo et sibi, sicut de-
: " clia .loanncs oxcollciitis iiersouio sui.e auclorilalis
cet monachum, in hiimilitato conscientia; custodial, oblilus, ad moricnles i]uosIibet lideles jior scni('li|)-
ne forle subsaimcl cum salyricus {Persins), vel sum accedebal, sedons(pie coram eis obcdntiiiui
polius immundus spiriUis, quod iisque adeo scire agonem cum iiiullo |iielalis atfectu considcrabat,
ejus nihil sjl, iiisi eum scire hoc sciat altor. Uiide propriis qiioquo niaiiibus iiioriontium oculos clau-
ciim doctorum doclissimus l'ator Auguslinus dicat : dens, aiiimas do cor|ioribiis egredienlos diviiiio
« Orare et legero, utnmKpic bonum est, si liccal graliic dcvoti.ssimo cummondabiit. Sed el bcatus
si non liceal, nielius esl orare quam legero, » mira- episcopus Hibernionsis, in omnibus o|)o-
;>Ialacliias
mur valde (|uosdam orationis et devollonis |)rorsus ribiis suis memorans novissima sua, ut in <bc in-
nocessariam ulihtalem pcne vol penilus ncgligere, functionis benedictioiicm cons(!qiii mercretur, ciim
leclioni voro atque meditationi totis (iiebus ac no- vonissot aliqiiando Claramvallcin, ot amiciliam la-
clibus incumberc, (|uasi non siipor inanc pingat, miliaritalemquo S. Palris iiostri Boniiirdi ol) saii-
aiil pulvereni in mmiIo purlel, iiiii scicnliam in coii- clitatis sua; revercnliam obtinnissel, laiito sancla'
scientia noiidum a viliis purgata multiplicat, ct cliaritatis ardorc aiiima ojus aninia; viri Uei adliii'-
conloinplationis snblililas, (pianlo magis absquo sit, Ianl0(|iie dosidcrio in Claravallo inoriendi ac-
perfoclionis ]ilenitudiiie ad alta volal, non tanld censiis est, ut reversus in palriam, reliqiio qiio
magis, (piemadmodum in mullis cx[ierli siimns, advixit lcmporc, hanc precuin suarum siimiiKiiii
periciilosic ruin.T patcal. Oiiia crgo lalibus valde Domiiio devoliis olYerrel, (|iiatciiiis cl in Clar.ivallc,
molucndum ne soluin lampidarum nilorcm
est, el in dic conmiomoralioiiis animarum oniniiim lide-
pivcfcrentes, olei voro |iiiigiicdineiii negligenlcs. id U liuni mori, at(|ii(; juxla dilccli siii iibbalis ciuercs
cst dc sola scicntiic clarilalc absquo dovolionis el cl i]iso iiicincraliis lioalic rcsurrcctionis yioriam
humilitalis mansucludiuo gloriantos, a jiislo judico pr.-cstolari divina largilato mcrerelur. Nec Iruslra-
Dco, (]ui ob inordinatum scicnlia' appclilum jiroto- tus est a spe sua, (]iiaiidoqui(Ioiii dcsidciium iininia'
plastos ile paradiso ejecit, cum fatuis virginibus cjus tribuit ci Dominus, el locum (]uidem pro glo-
reprobontur, curemns omnes, curemus singuli, tum na, diciii pio mcrilo, socialis vcro iiausalionis
jiro indulgentia ]icccatoium, tum pro aci]uisilioiie Iriumphum pro iiioritoriim suorum |ira'rogaliva sor-
virtutuni, luin etiam pro vitanda icternic iiiortis lilus esl.
miseria atquo adipiscenda senipitcrnic beatiludinis llujiis gloriosi pricsulis lidom ot devolionem se-
gloria, Domino Deo iiostro cordis coii-
sacrillciuni culu/ est frater (]uidam, iioii niinus sanclii' conver-
Iriti et spiritus huiniliati in ara devolionis scdule sationis odore qu;im iiaturali noinino Balsaiiius, qiii

immolarc. .^i quis aulem in sacric devotionis assi-
duilate gratia duce tantiim [irolicere poterit, ut bo-
iiilalom bouic r('Hgionis i'.l disci]ilin.iin uoii liclifi
humilitatis in rundamonlo sliibilis coiiscicntiii' col-
locare pricvalcal, hic jani sccurc cuiii 1'saluiista
sciontiam se doceri postulet (Psal. cxviii), nec
tamen scienliao salutaris efllcaciam lectionis alque
eriit inoiiaclius S. .\nastasii, quod est Cistcrciensis
Ordinis cirnobium ad BomaiiiC urbis mifiiia silum.
Hic ciim vciiisscl aliquiiiido propler iiijuncla sibi
negotia ad B. Bornarduiu lii Claraiiivallcm. vidissel-
que sanctic et numcrosii' illiiis congrogatioiiis dis-
ciplinam, in obscrvaiitia sacri Ordinis maturitatem,
concaluit cor ejus in ipso, et in medilationc illius
 1185 EXORDIUM MAGNUM CISTERC.
exarsit ignis, ita ut si non charitas, quse nequa- « strorum pro anima defuncti fralris liostiam saliita-
quam quae sua sun t quiBrit, aliud imperasset, vivere
et mori in Claravalie cuuclisdivitiis el deliciis raundi mliiluminus eirca defuncti corpus religiosas excu-
pra?posuisset. Ne tanien vacuus inde recederet, et
tam religiosum desiderium debila mercede privare-
tur, humillimis preeibus a saneto abbate petiit, et
pro fervore su» devolionis oblinuit, quatenus iu
obitu ipsius plenarium ei servilium a conventu
Clara?valhs persolveretur. Quo adepto (Maramvallem
jam suam, secpie monachum Claranallis reputans,
exsultabat in Spiritu saucto, reversusqiie ad pro-
pria, solebat ab illo tempore singulis frairihus Cla-
rsevallis, quorum obitum cognovisset, singularia
semper reddere oltlcia et insuper unoquoque anno
; tium sepulcra conventus aiiiplis^imo ambitu in
duodecim missas pro cajtoris omnibus, quorum
finem ignorabat. Hic itaque vir devotissimus, licet
in curis monasterii, quihus admodum utilis ac ne-
cessarius erat, obedientia cogente, assidue detinere-
tur, hanc tameni sihimelipsi temporis parteai redi-
mere studuit, ut iuter easdem occupaiiones, pra}ter
communes observantias Ordinis, et alia bona, qua;
solo Deo conscio faciehal, singuhs diehus per oclo
annos dieeret Psalterium, et ad minus quotidie dis-
ciplinam acciperet. Quam vero placita Deo fueril
sancta conv.ersatio ejus, iioc unum quod sulijicimus
miraculum manifeste declarat Missus aliquando
: retur, fervcntis desiderii aislibus optabat et orabal.
pro ne;;otiis nionasterii sui ad doinnum papam
Alfxaiilrum, qui lunc in Francia niurafialur, casu
incidil m manus quorumdam schismaticorum, qui
pseudopapae Oclaviani partem tuehanlur. Moxque
de mula cui insidebat injuriose depositus, retrudi
in custodiam jubetur. Unus auten) ex eisdem rap-
toribus super mulam honiinis Dei insiliens, cum
secum eam ducere \ellel, illa miris gestibus et
saltibus reealcitrans, et quasi pro domiuo suo pu-
gnans, ire penilus recusavit. Cumque calcarihus et
liagellis innoxium animal undique ca-derent, vinci
omninn non poluit, sed magis retrogradis passibus
incedens, et semper in velilum nitens, conatus om-
nium superavit. Videntes itaque schismatici divini-
tus agi contra se miraculum, tandem vicli la;dio
pariter et miraculo, viruni sanctum dimiserunt,
praicipientes ut eamdem mulam curam eis ascende-
ret et ahiret. Illa vero mox cum tota mansuetudine
recepto Dei fanmlo, mirantibus universis, sine ulla
cunclatione vel coaclione processit, auibulaus ala-
criler, et portans dominum suum, queni l»la re-
cognovil. Porro dcsideriumjillud moriendi in Cla-
ravalle, qucd pridem (ecunda devotione conce|ie-
rat, quolidianis incentivis auctum, semper in corde
ipsius vivebat. Appropinquanle vero vocationis
ejus die, qui soli Deo cognitus erat, cui desiderium
pauperum exaudire familiare est, ipso Domino, qui
omnia ad salutem electorum suorum operatur, dis-
ponente, etiam ad domum Clarievallis, quam locum
doimitionis et sepultura; sibi fore semper optave-
rat, alia quideni occasione venire meruit. Conligit
namque ut supradicla domus S. Anastasii, qua; est
lilia Glaraevallis, cujus erat ipse devolissimus mo-
hus, spiriluali paslore vacaret. i, uapropter ab
ipso summo pontitice et a fratribus suis missus
doinum adiit Clarapvallis, ut novum inde abbatem
ad arbitriura Palris ejusdom loci assumeret; magis
aulem missus a Douiiuo vonit, ut de miindi hujus
pelago egrediens dosiderii sui portum jamjamque
teneret.
Dum ergo per dics aliquot ibidem moraretur, et
de omnihus, qua; in sancto illo conventu videhat et
audiebat, Kditicarelur, cumpungerelur et ad devo-
lionem excitarelur, conligit unum de fratribus pra-
sentis vila; hncm sorliri. Curaque lahula defuncloria
sonante grandis illius ccctus, monachorum scdicet
atque conversorum devotissimum concursum et
occursum videret, commendationis quoque solem-
nem exsecutionem, ct in elatione funeris cantus
pietatem magnaeque multitudinis extensam et ordi-
nalam processionem, sacerdotum etiam ac mini-
- DLST. VI. 1186
rem immolanlium sacrum obsequiuxn, psalmodia;
bias, totus iii alTectu pietalis resohitus, et luijus be-
nelicii, quod semper opiarat testuaiUi corde parti-
cipiuiii mereri desideraus, cum gemilu valido pe-
tivit anim;e sua;ut moreretur, ex intimis medullis
cordis damans ad Dominum, el tlicens Moriatur, :
Domiue, aniimi mea murte justorum, ct fiant no-
vissima meakorum similia (ly uin. xxui). Kxsequia-
rum vero solemniis rite celebralis delatoque ad tu-
mulum corpore, dum, sicut moris est, tam noviler
sepeliendi quam canerorum fralrnm ibidem pausan-
uiodum corona; gyrasset, explicilis jam psalmis se-
Iiullur;e altinentibus Anliphona, Clementissiine
,
Domine, ab uuiversitate fratrum dulci modulatione
decantabatur. Interim vero pra>dictus servus Dei,
oculos iion curiositatis sed pietaiis indices circum-
quaque ducens ac reduceus, sauctam illam multitu-
dinem velut angelicum chorum ketus intuehatur,
lolusque dulcedinis ac devolionis uffectihus in se-
inelipso liiiuesceus, quoniam in vita sua unum ex
ipsis lieri uun licehat, niinirura ohedientia reni-
lente, ut saltem inorieudo uuus ex eis fieri mere-
Auliphoua ilaque percanlala, duiii in clausula ejus
ubi iiichur, Domine, m iserere, super peceatore,cuac\.i
solito more veuiam pelerent, et pro anima deiuucti
fiatris supplices exorareut, servo Dei eamdeni ve-
uiam cum cajteiis petente, atque eumdem sermo-
nein ardculi pietatis spiritu orante, ruptihunt funtes
oculoruni ejus, largissimoque lacrymarum imbre
faciera ligans, non soluni defuncto requiem, sed et
sibi celerem iu eadem domo vila' termiuum postu-
labat. Mox igitur diviua clemeiitia desiderium ser-
vuii sui elfoclui mancipare voleule, ipso loco in- m
vasit euni peremptoria febris, qua' illum usipie aJ
exitura variis incommodis vexans, et subrepeiiliuni
deliclorura, sine quibus pra'sens vita nou ducilur,
rubigiuein purgans, vuti sui conipolera tam feliciter
quam celeriler fecit. Sequenti vero uocte, cum
membra sopori dedisset, apertum est ei coeluin, et
vidit in eo Dominum uoslrum Jesum Ghristum,
ejusque beatissimara genilricem Domiuam nostrami
nec nou et S, Bernardum ahorumque sanclorum
multiludinem co|iiosara cumgloria magua, quoruin
felicissima visione ita latatus esl, ul jam se quasi
unum ex eis reputaret. Crescente autem languore
in raulta palieiilia gratias agebat Deo, oris coules-
sione, corJis contritione et saucta' precis devu-
tiune, purlionem sihi in terra viventium dari pre-
cabatur , ad extrema deveniens infra de-
sicipie
cimum diem sancio hue quievit Ecce sic benedi- :
cclur homo, qui timet Doininum [Psal. cxxvii) :qui
bouaqua' iu aliis videt veneraliir el diligit et licet ;
ipse pro viribus vii-tutura studiis iuvigilel, hravium
tamen lahoris sui fraleruis meritis iutervenieutibus
pleuius et ]ierfectius se consequi posse prajsumit, si
eorum quos meliores se reiiulat, consortium, vel in
[)
vita vel iu morte adipisci potueril. Ecce servus iste
Dei, cujus vere felicem consiunraaliouem descrip-
simus, doctus a Deo, de virluiibus suis non altum
sapere, sed jiro imperfectioue sua seraper tiinere,
dum sanctissima; congregationis heatam societa-
tem votis ardentibus concupivit quod viventi vir-
;
tus obedienlia! denegavit, ejusdem obedientia' piis-
simus remuncrator morienti lieuigne restituil, ip-
sunique iueffahili gloria; eorum qua solis perfectis
mouachis debetur, associavit in cceiis, quorura sa-
cris ciueribus vel in sepullura sociari humilibus
votorura suspiriis praeoptavit iu terris.
CAPUT IV.
Item de conuerso, qui petiDit. a Domino ut in Cla-
ravalie moreretur.
Hanc autem raoriendi in Claravalle gratiam, non
 1187 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
luiic soli tanlum, ?ed cl nonnullis aliis diviua novi-
mus largilatc conccssani, sicut etiam nostris tem-
poribns cnjusdam scrvi llci tali desiderio velie-
uientcr a.'sluautis gaudiuni iuijilctum vidimus cl. Ife-
tati suraus alqnc ad portaudum pondus diei et
: adhuc
astus suli diseiplina (Ldar;evallis non mcdiocre inci-
laracnlum surapsimus. Instal)at aliquando lcmpns
generalis capituli, et aliliales Cistcrciensis Orduiis
de univcrsis mundi partilms Cistcrcium lcstiual)ant.
Inter (|uos alibas quidam de liliis Clarfcvallis abba-
tizans in regione Ilispaniarum longo et laborioso
itincrc gcnerationis suaj matrem, id est Claram-
valleni, adibat, babcns secuni in comitalu conver-
sum quemdam moribus bonestum, devotioue prae-
ciarum. Is aliquoties audiens in palria sua necta-
ream famam de rcligione el sanctdate domus Cla-
ranallis , incitabatur spiritu , desiderans videre
Claramvallcni, cui clarissimus alibas claritate sancti-
tatis clarum nomen in orbe dcdit. Itcr ita(|ue capi-
tuli adorsus, quauto niagis appi-oximabat deside-
ratcP Clara_'valli, lanto magis oplabat, si ticri possel,
non s(jlum eam viderc, sed etiam sortis cxtrema;
luuiculum in ea sortiri. Ubi vcro adeo conlignus
lactus est, ut eminus sacri templi pinnaculum ]iros-
picere posset, devotiouis ungueutis ad asjiectum
revercndi loci charitatis igne bullientibus, totus ad
jiielatcm liqucfactus esl, elevatisque manibus el
oculis ad calum, brevcm quidcm, sed tidei pleni-
ludine sinccrissimam preccm elfudit ad Doiniuum,
quodammodo exclamans et dicens « Dominc, si
: lumulo inferantur, laraen ncc vivorum nec defun-
petitio |)aupcris et peccatoris nou displicet majestali
lua>, sil, (pia;so, saeer iste locus, qui lanlarum san-
ctarum animarum tecum jam regnanlium jiignora
servat, requies mea in sa^culum sa^culi. Ilic Do-
mine, sidignaris, pausem, quoniam elegi eum. » In-
gressus itaque locum labernac(di admirabilis quod
tixit Deus el non horao (Hcbi\ viii), spccialis pa-
Iroui el tutoris ejusiicm loci, scilicet S. Bernardi,
ncc non ct insignis collateralis ipsius B. Malachia;
tunibas simpliciter vcneratus est, ut desiderii sui
celerem consequi raereretur effectura, devolepreca-
batur. Nec tardavit pitO petitionis effeclus, sed re-
pente C(i'pit viribus corporis destilui , lectoque
legritudinis reeeplus, sic la'tus el alacer ad agonem
luorlis, quasi ad epulas invilalus, properabaK Sane
postcjuani eoprodente, el abliate ipsius tcslimonium
pcrliibeutc, tani raonachis (]uani convcrsis innoluit,
ilium ob desiderium raoricndi in Claravalle, hanc
sibi a Domino celerem morteni iuipclrassc, sacer
illo conventus oppido gralulatus est, sicque feli-
cilcr morienli jiie congaudens, sanclissirao collcgio
suo migrantem votis et desideriis bona' voluntalis
associavit. Ipso sacramcuiali olco inunclus, ct via-
tico Dominici {Oriioris et sanguinis nuinitus, infra
paucos dies, abbatibus qui in Nalivitate sancta?
Maria; Claranivallem aule capiuiliim Cistcrciense
convcnerant, ibidem adliuc, ni fallor, dcnioranti-
lius, in medio laula; ct tam sancla,' mullitudinis,
abbalum videlicel el nionacboruni et convcrsorum,
sicut desideraverat, Iraternis orntionibus prolectimi
spirituni exhalavil. Cujus cxseqnias magni ct reve-
rendi ca'lus Irequentia solcnmibus ct devotis
illins
ofliciis celeljrans, terrainque terra' adjioicns, uii-
rabilcm Denni in sanctis suis, qui quanlum ajiud se
sincera supplicum vota valeanl, iii iioc jiaiqiere sno
demonstrare dignatus cst , iii eommune gloiili-
cabat.
Ca'terum quis anibigal perdivina; bonitatis alnin-
dantiam noiinulbs (|iiaiidoque coikciIi, (juud sibi in
se (lcest mciitonini, aliciiis nieritib dclicic supplcri,
et quia ubi inlirnius et iuqicrfectiis qiijsque Jiccle-
sia' in religione iicrlecle incoijioialur, iierlcctorum
nieiitisinqieileciunim legi deloimitaleni, duiiimo-
do iidini inii cifei
li imia iiilcntionc perlcctiouis et
sacrae leligiouis jiro niodulo suo iiniialores cllccti
(51) HistoricE capitum 5 et C pia; sunt utinam certa;.
S. BERNARDI. 1188
11 de hoc mundo rapiantur, sicut Psalmista canit,
qnia, cumsatictosanctus cris, ct ciim riroinnocente
intiocens eris? (Psnl. xvii.) Ncc solum religiosa
qua;libet Ecclesia crcdenda esl iu mcmbris suis
carne peccati strenue militantibus intir-
in
mos meritis et precibus fovcre, atque protegcrc,
cxitumquo munire, verumetiain multo magis in
niembris siiis post sacrw peracln\]ue militiai sudo-
res, emerilorum requie et beatitudinc gloriosis id
speranda est actitare, quemadmodura quidam per-
dc fralribus Clara;vallis, qui
fecl;c religi( nis senior
gratiam videndi quandoque res invisibiles a Domi-
no accciicrat, tesialus cst, dieens morieniibus fra-
tribus aniiiias jam carne solulas ad animam carne
solvendam non minori, vel potius majori frequen-
lia et devotione, (juam carnem adliuc vegetantes
occurrere, alquc cl malignorum spiriluum cum
multa truculentia ex adverso occurrentium mali-
liosas accusaliones evadere, veriquo luminis, et
.Tterna; beatitudinis participium conscqui jiossit, of-
ticiosissima charitate insistcre. Quapropter, sicut
B
non immerito felices pronuntiamus eos qui exerci-
talionc durre et laboriosa; panitentiK lam vivorum
quam dclunctorum fratrum suffragiis morientes
fulciri merenlur, sic nimirum miscros, et, ut ita
dixerim, omnibus bominihus infcliciores plangimus
eos, qui cur habilum rcligionis assumpserint, non
aliendentes, sed vitam suam morum corruptione
depravantes, etsi viveuiium honesiis obseijuiis
cloruni 0]iilulalionibus qiiidquam consequuntur, sed
qui spinas dissolulionis semiiiavcrnnl, ignem ajter-
num malitia' sua; slipendiuin sorticnlur.
CAPUT V (ol).
l)e reliyioso vi)'o ctijiis exsequias anima' defwicto-
rum visw s^int cclcbrare.
Eninivcro si cui forlassis scrupulum movel quod
pradatus senior dixil fratribus ex bac vila decc-
Cdcniibus animas carne solutas ad exitum morien-
lium occurrere, nullalenus, (jua-so, vel sancto viro
isla dicenti, vcl nobis ea (juasi falsa scribenlibus
succenseat, sed patienter suslineat, ct veraci tcsii-
monio nos asserero comprobabit, ha;c non solum
spccialiler a sanclis viris cogniia, sed etiam oniui-
potentis Condiloris nulu eliam carneis oculis et
ccrporalibus auribus visa cl audita (|uandoque fuisse
quatcnus tanto iiunus morlalis boiiio de misera seu
lieala viia anima^ post mortcm secundum mcrilo-
rum qualilalem dubilel, (]uanlo pcrs]:icacius subli-
lcni 01 invisibilcm cjusdcm anima' substanliam ad
nulum Crealoris cui omnia possibilia sunl, in car-
ne viveniibus conjungi, cl, ut ila dixcrim, adiiii-
sceri dcprehenderit, pra^sentcnique vilam, quam
caducam alque transitoriain non ignoral, fuudilus
despiciens, ad illam ad (piam pcr inomeuta singula
decurrii, omni sollicitudinc bonis operilnis invigi-
lando se ])ra^parel. In parlibus niinoris Britanni;e
n erat aliquando lionio iiuidam ?a'cularis, (jui lieet
sa'culanlius negotiis dcditus, cura'que rei familia-
ris inlcnlus essct erat tamcu lideiis et limoralus
:
alque in cbser\antia niandaloium Dei pro niodulo
suo devotus. luler c;i'lcra \cro bona, qua; vel pu-
blice vel privalim solo Dco leslanle faciebal, l;ileui
sibi fecerat consueludincm, ul ad ccclcsiain vadcns
sive rcdicns, scu quacumiuc alia occasionc couuv
lcrium transicns, )iro aiiimabus tidcliiim ibidem
pausaiiliiini dcvolam Domiiio ]ircccm libarct. Con-
ligit veio ul cxplelo tenijiore vita' su;u de lioc sa;-
culo ncquani migratunis, leclodccuniberel. Cumquc
jam niorii se vicinum sentirel, mediis noclis tene-
bris misil ud iiresbylcrum suum, rogans ut ad vi-
sit;indum sc cuni Dominico sacramento venire di-
gnarctur. Presbyler vero scgnilie pressus, cl lieu!
plus diligens commodum carnis suoe quam saluleui
 ;

1189 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. — DIST. VI. 1190

animffi parochiani sui, pergere recusavit ; in capitulo coram omnibus, eumdem priorem
diaconum a cuMu
taraen suum, nomine Dauielcm, bonri"' conversalio- super hujusmodi vorbo convenit, districte prajci-
iiis virum viec sua destiuavit. Qui libenter obe- pieus atque in virlute olieilienli;o adjurans ut veri-
diens et jussa celeiiter complens, postnuam mo- tatcm ab eis non celaret. Qua illo taudera adjura-
rieuti viaticum tradidit, ad propria redire nou tione constrictus, licct verecundins su;e parci vo-
distullt. luisset, ne in publico hoc lierel, lamen ad bonorem
Mox eri;o ut pauperoulus illc, sed meritis divcs, Dei et ad ;edificationem proximi, (piod sibi accide-
infinnus peipeture sanitatis et non pcrituraruni rat verecundus ac pavidus cxplicavit. Cognila igilur
diviiiarum largitorem Christum Douiiuum ad mu- veritate pnedicius abbas, cnm esset vir bonus et
uiuieu sui recepit, laelus hominem exuit, oi cum religiosus, super lara inaudilis niirabilibus progno-
illo, ut credimus, qui pauperum siisceptor tieri sticie hujus revelationis sacrum fulura? resurre-
dignatus cst, paradisi portas ingressus lucidas
, clionis niysterium quodammodo pr;esign;inlis, gra-
beatorum spirituum mansiones accepit. Diaconus lias egit Deo, generalemque legem in cicnobio suo
vero rediens, ubi ostio ecclesia? appropinquavit, sanciens, pnecepil ut quotiescunque Ciemeterium
invenit illud apertum, quod clausum finnissimeque aliquos de fratribiis intrare conlingeret, toties pro
obseralum dimiserat. Uude cum raultum obstupuis- tidclibus ibidem pausantibus ad imnus semel Ora-
sel, et ancipites menle versaret cogitationes, ita tionem Dominicam dicere non pigritarentur.
mox divina virtute in eodera loco defixus est, ut se rsemini ergo fiivolum vcl absurdurn videalur quod
inde movere non posset. Et ecee repente in cceme- dixiinus animas defunctorum tratrum decessui rao-
lerio illo audita cst vox clamanlis atque dicentis rieutiura fralrum quandoque interesse, atque ut ab
:

« Surgite, tideles universi, surgile quantocius, et B mstantibus tunc periculis eruantur propensius ela-
exite de turaulis vestris, quolquol in isto cicmeterio borare, cum pra;senli manifesle doccamur exemplo
requicscitis, ut convenientes in ccclesiam commeu- taiito tunc eas ad succurrcndum ferventius et devo-
demus animam defuncli hiijus charissimi nostri, tius insistere, quanto quis m liac vita earum me-
et rependamus ei vicem beneticii sui. Quoties enim moriam habere, atque ad miiigandam districti ju-
]ier iioc Cffiraeterium Iransire solebat loties pro
, dicis sententiam precum suarum suffragia impen-
nobis oraiionem specialem facerc consueveral. » dere sollicitior fuerit. Nam quid aliud etiam nobis
Ad Irinc voceni ca?pere velociler cxsurgcre raorlui, innuilur per lioc quod de beat;e memori;e D. Gau-
factusque est fragor alque lumultus grandis, cum frido Sorensi quondam episcopo supra in hoc vo-
egrederentur de tumulis suis. Porro in ecclcsia vi- lumine conlinetur (52), ([uia scilicet dum adbuc
debantur cerei multi liinc inde parietibus affixi, qui esset monachus in Claravalle, vidit manifeste qua-
earadera basilicam eopioso lumiue illustrabant. dain nocte infra vigilias sacras psallens alacriter et
Quam cum defuncti illi ingressi fuisscnt, cieperunt orans ali aquilonari parte ecclesia', id esl ab airio
ibi suavi raelodia Dominum in commune laudare, in qiio defunctorum fratrum corpora pausant, mul-
el comraendationis ofticium soleraniter decantare, tituiiinem magnam candidatorum venicntem, qu;e
ila ul, uno dicenle, coUcctas et orationes, alii sub- perante gradum presbyterii transiens, ostium quod
jiingereut, Amcii, caiterasque responsiones, quem- ad infirmitorium vergit cgressa est, cum eodom
admodum in choro psallentium iieri solel. Com- momento in intirmilorio quidam bonic conversa-
raendalione vero explela, clamalum esl dcnuo ut lionis senex in extremis agens agonizaret, iiisi hoe,
singuli revcrterentur ad sua loca. Quibus egressis
p quod beat;u fratrum delunclorum aniraa^ fralrem
de oralorio, faclus est iterum sonilus el collifio corruiitibilis viue induvias exuentem iu suum con-
lumulorum, quando se in eis recollocaverunt. Tunc sortium recipere, ali[ue mafignorum spitriluum
paulatim ccepcrunt dcficere himinaria illa quoe in phalangas calumniari eam cupientium propulsare
ecclesiffi videbantur, quousque penitus exstingue- veniebant ? Quanlum vero inleliigimus, h<X'C dc illis
rcnlur. His ila complelis, solulus est clericus ille, animabus solummodo sentienda sunl, qua; ab onini
de loco in quo tixus hffrebat, et intrans oralorium culpa simul et ab omni poena eraancipata^, bcaiitu-
reposuit ilii sacramentalia vasa, quse secum delule- dinis fcicrna' felicitatem jam adeptie sunt, similiier
rat. Qiii cum ad mansionem presbyleri rediisset, ille et de illis morientibus, qui transacla; vita"' religiosa
trutina inerlia"' suae metiens alios, et neminem pro- conversatione hoc meruerunl, ut beatarum anima-
bmda nocte facile vigilare reputans, qnasi misera- rum pr.esidiis in periculo morlis fulciantur.
tus hominera pro labore, rogabat eum citius stra-
tum repetere ac dormire. Cui ille respondit « Non CAPUT VI.
:

cst milii raodo pausandum sed tibi potius surgen-

;
De milite a perindo morlis jhr fiilelium animns
dum alque laborandum. Jam enim defunclus esl liberato.
seger, ad cujus exsequias procedere nos oportet. » Quia tamen rclatione memorabilis hujus miraculi
Vix verlia finierat, et ecce nuntius venil, supra- ostendimus, (jualiter fidelium aiiiuue pro se devote
dieli viri obilum nuulians, adventumque presbyteri oranti vicem beneticii sui in morte ipsius impen-
tlagitans. Surgens itaque licel invilus sacerdos, derinl, liljct nunc refcrre ([uomodo quidam studiose
cum diacono sine mora perrexit, el debilum pio pro fidelibus defunctis orantes, scu eleemosynas pro
bineri obsequium impendit. rorro tUaconus illc Iic- D eis facicnles, eliam de prai^senlis vita; periculis el
nclicio gratiffi Dci tam dignanter se visilantis nequa- de inimicorum gladiis cervicihus suis imuiinentibus
quam ingralus existens, sed de visione quam vide- earumdem animarum opitulatione liberali sunt,
rat affectus vehemenler atque compunclus, omnia qualenus rcligiosus quisque mercede laboris sui se
qua> vel in re, vel in spe habere poterat, reliquit privandum esse non cerlus exislal, si affectum com-
exiensque de terra et de cognatione sua Turonis in passionis et actum subvenlionis porrigat animabus
inonaslerio S. Martiui religionis liabitum suscepit. juxta senlentiam justi judicis Dei, vapulantibus;
Ubi etiam religiosam vitam ducens, fideliumque de- cura etiam saDCulares nonnulli, qui in hac parte de-
lunetorum memoriam agens, proficienlibus merilis votioiiis ferventiores exstilcrunl, extrema; calami-
|iostmodura prior ejusdem Ecclesiai constitutus est. tatis pericula propter hoc pietatis negolium eva-
Prajfatam vero revelationem quibusdam familiari- sisse cognoverit. Constat enmi compassionis affectu
bus suis secrelius innoluit qu;e lamen ob rairan-
: nil Deo esse acce]itius, quaudoquidem summae mi-
dam rei novilatera silenlio tcgi non potuit sed ad ; seralioiiis pietas summam ilivinilatis beatitudinem
nolitiam ejusdem loci abbaliscelerius pervenil. Qui ad subveniendum miseris de cadis ad lerram de-
de re lam incredibili, aul probabiliter edoceri, aut scendere fecit, et quia defunctorum anim;e qua? jam
eam penitus reticeri volens, coadunato fratrum per se mereri nil valent, lanlo gralius suscipiunl

(52] Supra dist. ni, cap. 21.

1191 AUDIT. AD. LIBROS DK VITA
interventionis benelicium sibi a vivcnlibiis inipen- » velut insequentiuin se inimicorum manus fugiens
sum, quanto per lioc poenas suas aut miligari, aut probe aufugil; et quiagladiosfurentium inimicorum,
cUius liniri senliunl, quas, peccalis suis exigenti- et de tam proximo sibi imminentium evadere po-
bus iluras vel iliulunias fore dcbuisse non nesciunt. tuisset, miratus expavil.
I"iliir milos quidam iu aclii et liabiui sa_'culari, sa'-
cularem aiumum bonoium operum stiuliis repri-
mcre salayebal, seque mortalem esse, el leiupore
suo morilurum Ibie crebro recoi|,itans, mortuoium
memoriam apuil Deum precc ct devolione qu.i jio-
terat, lieipienlius laciebat. Decrevcrat naiuque ut
nulla unquam neccssilale, nuUa feslinalionc alrium
ecclesiaj transiens pra^iiedirclur, ut non stans facie
ad orienlcm versa Douiinicam Oralionem pro tide-
lium animabus inlente diceret, Doininumque dcfun-
ctis misereri siippliciter oraret. Contigit vero ul ali
inimicis suis insidiaiilibus sibi quadam vice ita re-
pente circumvcnirelur, ut aut in instanti periculum
morlis incuircre, aut vilam fuija' pr.X'sidio tulari
iiecesse esset. Gursu ilaque rapidissimo lugieus,
casu accidit ut ad clausuram qua cu.'meterium ciii-
i;ebatur currendo deveniret. Quia vero compe-
lentiorcm couipeudii semitam ad effugiendum
quos fugiebat. non inveuicbal, citis sallibus clau-
surii' introiluii! per mediuiu ciemeteriuui trausilieus,
cu'pto cursui anliclus instal.at. Vcrum inter cur-
reuilmn consueludinis sua', quam umllo tempore
illibalam servaverat, recoidalus, coiicidit cordc, cl
quid sibi iu lanlo rerum discrirainc laciendum es-
set, a^stuanti meule pensabal. Aut eiiim debiluni
spirituale cuiii periculo vila; lidelium ammabus per-
solvcndum eral, aul debili pnevaricalorem coram
juslo judice Deo, qui in se coiilidenles in quantum-
libel arcto necessilalis arliculo servarc polcst, con-
scientia reum teuebat. Sed qiiia iu tanta temporis
et discriminis angustia diu deliberaudi spaiiuni non
babebat, vicil cilo pielas lidei metuin corpdreaj fra-
decrevilque comtenipta morte lidelibus de-
gililatis,
lunclis solilum precis subsidiuni ncquaiiuam sub-
trabcre; sed, si ila placcrcl Altissimo, supra tumu-
los eoruin pro quibus orabal gladiis inimicorum
conlossus occumbere.
Ilaque suppresso cursu graduni sislit, turbalum-
que Iranquillans aninium, facic, sicnt solcbat, ad
orientem versa, Doniinicam Orationem lanlo since-
riori pictalis alfeclii dicero cu'pit, quanlo se banc
novissiniam ad Deum fundcre precem, et quasi ulti-
inum vale fiilclibus delunclis offerre cxistimabat.
liilcrim verocrudelissimu icllialis oilii livorc cxa-
gitali rapidis passibus advolant ininiici, ccrncules-
que rcvcrentcr stanlem virum, cujiis saugiiiuem si-
liebant, luelu morlis diriguissc |iiitabanl; el quasi
jam voli sui crudelcm effeclum babiluri de scclere
in continenli, ut sperabant, perpetrando, iinpie
quidem, sed non iinpune tripudiabant. Nain ulii prse-
cipilatione furibunda in insaniam versi, scpta coc-
meterii irrumperc, immunilaleni ecclesia! Dei vio-
larc, et liostiam submissa ccrvicc inclinaloque ca-
pite stanleni imitationc primi Iralricida; iminolare
festinabant, cccc repenle vident armatorum inulti-
ludinem niagnam lotum ca'iiiolcrium replesso
quam dcfunclorum aninias fuisse, pro quibus ille
orabat, nou improbabilitcr crediuius qua: cliam:
inlercessorem suum slipala corona anibicnlcs, ul
orationem quani pro eis inclioarat, absque inipedi-
mcnlo jicrbcere posset, sancla solliciludine obser-
vabant, in adversarios vero gladios ct liaslas lerri-
biliter vibrabraut. At vero Deo odibilcs illisolo nia-
ligni desiderii voto liomicida', videiiles lam subilam
reruin niutaiionem, el arnialoruni turbani sibi immi-
nentem, stupcfacli ct mentc conslernali fugam vclo-
citer inicrc; el qui alienani vilam crudcli occisionc
perimere venorant, emolunienti maximi loco rcpu-
labant, si suani fuga' iinesidio servare potuissent.
Devotus aulcm illc oralor nil tale videns vcl sen-
ticns, poslquam orationem suam complcvil, cursum
queni pielatis inluilu taiila' necessitalis arliciilo
constriclus omiscrat, rcpcleiis, iiernici ccleritalc
S. BERNARDl. 1192
Cielerum aliquantum temporis inimiciliarum
jiost
nube ardore dissipata, pacisquc pulchri-
cliaiilatis
tudine interpartes slabililer redintegrata, cum fami-
Uariter ab invicem quasrerent, illi quidem, quid
causae exstitisset, quod, niortis arliculo sibi imnii-
nciite, iin i.obilis stans de loco non motus fuisset;
ille vero, cur vila; ipsius pepercissent, cum oppor-
tunilatem perdendi euni nacli fuissent, cognila ab
aUerLitro mysterii veritalo, nominum, qui facit mi-
rabilia magna solus, magnifice collaudabant et tam ;
ijisi quam ctiain plures alii qui tam grande miracu-
luin percijiere poluerunt, ad orandum pro fidelibus
dcfunctis non mediocriler acccnsi sunt quod uli-:
nam et nos et oinnes quos liKc legere vel audire
conligerit, religiosa devotione iniilari nou pigrite-
inur IQuam stupendum, quantoquc admiratiouis
g )ira>conio dignum censebilur illud, quod de Eusebio
Siciba; duce^divinitus factum pcr plures jam orbis
partes, etiain per scripluram divulgatum esl. Is
cuim cum baberet adversariumprincipem quemdam,
qui diviliis mullis ct gluria lcrreni culimnis e.alla-
tus spein suam in robore el nudtiludine exercitus
sui ponebal, ipse tiduciain su.im Deo commitlcns,
pro liberatione aiiiiiiarum lideliuin iiiulla bona fa-
ciebal et inagno vcre L)ei miraculo per cxercituiii
;
animarum sibi de ca-'lis ini&suni niveis ct cquis cl
aiuiis 0(itinie adoinutum, tam ipsuni leniulum suuni
quani cunctum cxeiciluin ejus in dcditionem rcce-
pit, alque jier adiiionilioneni carunidcm animarum,
pro impensis sibi ab eo bcucliciis gralias agentium.
ct ad subveniendmn defunclis exliorlanlium, coii-
fortaliis, multo jilura bona pro liberandis animabus
fidclium, quam aiilea lacicbal, pcr civilates et eccle-
sias sua' diiioni subjacenles agere decrevil. quani
certiis de victoria csse iiolerii, qui pietate ct preci-
„ bus pugnat O quain irrcfragabili vcrilaiis lestimo-
!
" iiio subnixa est senlcnlia, qua dicilur, quia « qui
pro alio oral, pro scipso laborat, » sicut liuic reli-
gioso jiriucipi de quo loquimur, in sumino bonoris
sui disciiniine et ilcni dcvoto milili, cujus .'-uiira
;
meniiiiiimis, in supremo vit;e siue periculo lam fe-
licilcr cxccllcnler expcriri donalum cst. Si
quam
cnim pielalis 0]ms essc creditur lidclc.-! pro fratri-
bus ot iiroximis, qui adliuc justilia' opcra cxerccre
pramiiaquc justitia-promcrcii valcnt, orare, quanto
niagis ncgolium ]iielalis oinni acccptionc dignum
csse ceiiscbilur ]iro aniniabus fidelium interccderc,
qux jani ncc opcra juslitia', per qua' bona mcrila
conqua'iunlm-, o]icrari, ncc nllra ad punilenlia' rc-
niedia conliigerc valenl, scd soluinniodo ]ieceatoruni
et ncgligcnliarum suarum punas jusla Diviuitatis
ccnsura sulverc cogunUir"?
CAl^UT VII.
/)(sucerdoie qiii, dic.c7ts : « neipiiescnnt iii pace,
: n avdivH miillns voces resypjidenles : « Amen. »
Vernmlamen licct pcr se ullra operari uil va-
jcant, pro se laincn laboranlibns iiiiro alque jti-
cundo Dei omnijiolenli duno collaborarc. el ijuo-
dammodo congralulari <|uandoque deprcliendunlur,
sicut anle niullos aniios uidam rcligiosa' conver-
i
satioiiis nionacliu certissima
accidissc senioruni
relalione audivimus, cliam et scriplo ad iio>leroium
mcmoriam sigualum scimus. Apuil iiroviiiciani, qu;e
Gcrmania Inuis libenum dicitur, qu;e \ulgu8axonia
voc;itur, in ciciiobio, iiiiod de Urdine Cluniacensi
infraniuros rarbiunnensis civilalis conslruclum ,
nomini SS. a]ioslolonini rctri el l'auli atlilulalum
duni adlnic Cliiniacen-
csl, luil ]iris(i,s lcmiioribus,
sis Ordo in suo vigcrel, monaclius quid;un,
slalu
sccundiim uomcn suum Cbristum amans, nam Amo
naliirali noniiiic vuc;ibaliir. llic cuiii esscl saccrdo-
lali lionorc jir;i'ililus, officium sanclum nioribus
 ;

1193 EKOKDIUM MAGNUM GISTERC. - DIST. VI. 1194

sanctis ailornare eurabat, et iliviua mysteria devo- « conscriptis derogare veliut, quia nostra jam menioT
lione. qna spiritualem niinistrum decebat, celcbra- ria res acta est, sicut hodieque uonnulla; probabiles
bal. Ut autem tauto ilcvotius quanto secretius iu- persoiKC de Ordine Cisterciensi testiticantur. BeatcB
coulauiinatum sacrilicium iu arca contriti cordis itaque momoria; D. Hugo Bon;evallis abbas, quanta
olTerre posset, capellulam quamdam in honore san- spiritualium charismatum gratia decoratus fuerit,
cti Alexii consecratam, et ab oratorio ejusdem loci cunctis qui tantum virum nosse, vel famam viriu-
cccmeterio tantuui inlerjacente remolam, causa di- tum ejus percipere potuerunt, liquet. Hic in obse-
cenda' missas trequeutare solebal unde et ipsum
: quio suo puerura cursorem habebat, qui vivacitate
ciemeterium reciprocalo itiuere assidue terero ne- et agilitate servitii sui ad itineris coraraoda perne-
cesse habebat. Ad sacraui vero ajdem vadeus aul cessarius exstitit : ideoque tam ipsi abbati quam
iude rediens, manuin devot;o orationis absque tffidio cajteris exteriora negolia curantibus cliarus et ac-
ideutilatis porrigebat tidelibus detunctis el quo se
: ce|itus erat. Contigit vero , ut in dimidio dierum
transactis diebus suis iucinerandum fore recogita- adolescenli;e sua; horrendura spiritus ac carnis su-
bat, mciueratorum piacula pie pensans, eorum sup- bire divortium, durseque niortis, qua; nec a;tati nec
plicia mitigari suppliciter precabatur. Factum esl conditioni parcit, crudele vectigal solverc cogeretur.
autem in una dierum, dum celebratis sacris myste- Gravi nauiquc repenle corporis invaletudine cor-
riis rediret, et pignus sanct» oratiouis iis quibus reptus, dum tlorentis juvontutis sua; vigorera quoti-
eum debitorem pietas effecerat, impigre, sicut so- dianis defectibus raarcessere geraeret, experimento
lebat, persolveret, complelaque oratione in conclu- didicit quam veraciter Sapiens dicat, quoniam ado-
sione subjuugeret « Requiescant in pace, » audivit
:
g lcscentia et voluptas vana sunt {Ecclc. xi). Tandom
manifeste magn;e nuUtitudinis turbam responden- vero de praesonti vit;i desperans, cuepit de futuraj
tem sibi, et diceutem « Amen, amen. i Quod ubi
: vitte statu, quantum poiidus a;gritudinis patiebatur,
audivit, totus intrenmil et lias voces esse ;wima-
: vel potius, prout piusDominus inspirare dignatus eslj
rum pro quibus orabat, repiitans, tara contiguas pavida mente cogilare, seque lubric;e a^tatis impulsu
e;is sibi invisibiliter esse, miralus exp;ivil, boiueque contra Ucuin ac Croatorem suura iiiulta deliquisse
consueludiiiis usum, quera cateuus dovole scrva- mu^stus dlacrymaus, coufcssionis remcdium velut
ral, tanto deinceps propeusiori vigilantia persecutus unicam tabulara in hujus sajculi magno et spatioso
esl, quanto devotionis suk ob^C([uium acceptabile mari iiaufragantium quajrere. Sed utrum subripiente
Deo, tideiiumque animabus gratum el fructuosum raortis articulo, i[uod pie desiderabat minime conse-
cxislere tani inusitati miraculi novitate la;tus agno- cutus sit, an confessus confe.ssoris sui siinplicitate vel
vit. Sancta ergo et salubris cst coijilatio pro defuii- negligeiitia canonice absolutus non fuerit, igiiora-
ctis exorure, ut a peccatis solvanlur (II ilach. xiii. mus tamen quod ab iis, a quibus tain moriens quam
:

CAPUT defunctus juvari dobuerat, rainus quam tali adoles-

Vlil.
centulo, uui utique ex pusillis Domini expediret pro-
Dc puero qui posl mortein peccata sua confessus curaretur, confessionis post mortein carnis facla;
est (53). mirabilis probat eventus. Supradicto nempo vene-
aeterna Dei Sapieulia, qu;i3 tx ore Allissimi rabili abb.iti llugoni quadam nocte in stratu suo
prodiisti, attingens a iine usque ad fineni fortiter, _ quiesconti idera adoloscens jam defunctus in visu
sed laraen disponens orauia suaviler {Sap. vui) ([uic " apparuit, raioronlis atque iii angustia constituti
!

per pro|)hetam dicls Miscricordia mca iion dc/icicl,

: supplicem \ultum et liabitum pr;etrndens. Denique,
ct misercbor cujus misereri voluero (E.cod. xwiii). cum uiulla rcvereiitia accedens, ot genua sua super
(Juid aniphus, quid excellenlius, quid dulcius de genua saucLi abbalis docenter componens, nianus
tua piissinia benignitate huraana natura peccatis et quoque siipplices contra pectus ipsius prolondons,
viliis obnoxia exspectare poterat quani lioc quod supra venerabiles jacontis artus sic quasi ad ora-
[lauperum tuorura sic pie misereris, scilicet ut mi- tionem [irocubuit, atque ut confessionein suam re-
rabili nimis, et solum orani()otentia; tu;e possibili cipore dignaretur, lacryraosa prece rogavil. Dehinc
commercio intcr morluos et viventes discurrente, distinctis prorsus causarura eventuunique arliciilis
illi (luidem culjias et negligentias suas, i[uas carnem in quibus se poccasse dicebat, confessionera lleus
vegetantes minus correxeraut, viventibus prodant; et ejulans fecit iuter qu;e in noniiullis etiam cri-
:

ct sancta; orationis subsidium propensius qu;erant;
isti vero animas in tremendo jam examine tuo con-
slilutas, datas sibi potestatis auctoritate absolvere
prsesumant; singularis quoque sacrilicii devola
oblatione cum sanctas precis assiduitate, ad gaudia
paradisi sublevare [inevaleantV Sed ecce, o beiii-
gnissime, o raisericordissime Fili Dei vivi, et lili
B. virginis Mariae, Domine Jesu Clirisle, adhuc ali- [J tur, sibi([ue supernum Judicem justis mitem, pec-
quid subliniius et dulcius nobis de mellilkia petra
diilcedinis lu;e protluxit, dum sacranientum videU-
cel cor.fessionis, prolundos et inenarrabiles gemi-
lus coniriti cordis, baptismum quoque amarissima-
rum pijenitenti;e lacryinarum uni cx pusillis tuis,
quanto magis, indebite, tanto niagis pie concessisse
probaris; et quod intirmitatis liumana; nalur;e prae-
sumere non auderet, ut lieret, hoc irainenso pie-
tatis tuse rauuere factum merito inler niaxima lau-
dis tuai prasconia deputando miratur. Obsecro au-
tem eos, qui h«c lecturi sunt, ne iis quasi falso
ininalibus se cecidisse, cura tantis suspiriis tamqiie
largo lacryinarum prolluvio fassus est, ut vix in vi-
venle ali([uo tant;e contritionis et compunctionis
amaritiido possit inveniri. Coiifessionc autcra facta
profundiores adhuc geinitus edens, uborioresque la-
crymas lacrymis superaddens, cura maxiraa contri-
tioiie cordis suppliciter precabatur ut sui miserore-
catoribus terribilem, sed pamiteutibus veniam pro-
iiiiltenteiii, suis sanctis oratiouibus placatum red-
dere dignaretur. Interim vero religiosus abbas ad
lantK corapuuclionis lacrymas et suspiria per com-
passionis pietateni totus in semeti|iso liquoscebat
et dum raiseri angustiis per niiserationis lalitudinem
respondere conatiir, evigilal, secunique quod vide-
rat et audierat inente pertractans, duin so ad com-
passionera defuncti intimis quibiisdara stimulis ur-
geri sentirot, vanain non esse visionem iutellexit.
Ut vero totius dubietatis scrupulus de cordo ipsius

(33) Ccrla est h;oc historia, dc qua in notis tomi cum nuUura peccatum mortale
remittatur, nisi in
III.biblioth. PP. Cisl. ad distinct. III, cap. 25, fusius hac vita : ciuo remisso, non
est aniraa puenis infer-
agitur. Hic solum nota, non recte hic dici, sulfra- nalibus addicta, ut inde egeat liberari.
giis vivorum aniraam pcenis aeternis subductani
Patrol. CLXXXV. 38

1195
ADDIT. AD L115R0S DE VITa S. BEUNARDl.
mira oranipolenlis Dei
loUcrelur (miram dictura !)
spirilualis subslantia spintualiter
tlementia, quoJ
"cssisse visa fucral, matenali expcnmenlo asser-
probnre concessum est.
fiouera vcra; visionis ei
anmia pceni-
Nempe, dum locum in quo picmtens
tentife lacrymas fundens procubucrat, manu lan-
opertorium quo tegebatur, raa-
gendo palparct, ita
ciefactum repelit ac si spintus, qui easdcm
,
lacry-
hqmdi e e-
raas spiritualiter fudisse visus fuerat,
menti liuraorem in sc babuissel. Sed in liis
siradi-
busque diviuK potentiaj miraljilibus, si ratioms con-
esse m-
suiatur scntcntia, qua,- dicuntur, incipmnt
siu vero virlus agnoscatur divma, desi-
crcdibilia
;
e\
nunt esso mirabilia. Itaque revercndus abbas
suc-
hoc jam niliil bajsilans, animani, quani sdw ad
currendum Christi Domiui clcmentia destinarat, m
capilulo fratrmu al)solveus, et lam suis quam
tra- quasi rubore suffusa, et quod lanto ante perpetrarat
Irum suorum orationibus, missarumque celebra-
cjus seslimabitur peccatum, quod intirma el stulla com-
tionibus devotis, satisfactionem pro peccatis
offerens Deo, hiiseram ct ream ffiternte mortis
sup- _ misit ujtas, nondum per exercitium et incremenlum
ut pie D vil;e ad plenum explicita ratione, ul lioc tantopere
pliciis subduxil, immortalisiiue beatitudmis,
credinms, per nratiam Dei iiarticipem eftecil,sicque,
quod inipossibile erat apud bomines, violentia san-
charitatis, cui etiam impossibilia cedunt,
apud
ct;e
t)eura possibile esse ostendit.
CAPUT IX.
ad confi-
De priorissa quadnm per rcvclationcm
tcndum admonita.
Apostolus moro suo de altitudine mysteriorum
Dci loqucns Ul Innotescat, inquit, per Ecclesiam
:
principalihus ct potcstulibus in cades leslibus multi-
ormis saiiicnlia Dci {Ephes., lii). Domimis quo^iue,
iijcato Job omnipotentia; su:e ojicra
dmumenuulo
Conccntum. ait, (-0;/! durmire quis facicl? (Job
csl
xxxviii.) Mortali ctenim natura^ impossibile
nosse quanla^ dulccdinis, qiiamque intima' suavita-
tis barmonia mulcet ct delcclat
sublimcs illas bea-
torum spiriluum potcstates pcr opera grali;c multi-
formis sapientia Dei, per qu;c sanctara Ecclesiani Q
suam de lacu miseria; el dc luto faicis, id est inqm-
namento peccati erutam, ipsorum sacro collegio
consociat, non habentem raaculaiu aut rugara, neque
aliquid bujusmodi. I|isa namque Sapientia et
Ventate
attcslante didicimus, facilius esse, ut cudum
cl
lerra transeat, quam ut unuin iota, aut
umis apex
dc lege gratia; ipsius pereal {Matth., v), id cst ul
qui-
vel mmim;c occasioncs, per quas etiain ullimi
que in poiiulo Dei salutis rcmedia couscqiiuntur,
sic rctardenlur, ut iion effcclui manciiientur.
Qua-
propter quam subtili occasiouc eadciu bcuigua sa-
pientia, cui pervigil cura cst s;Uutis bominum cu-
jusque oculis luida cl apcrla sunt omnia; quamdam
famiilam suam de statu conscieiiti:c ipsiiis aiimo-
nuerit, cxcmpli gralia notabimus, quatcnus omnis
liomo s;inum sapicns, lanto viilidius cjusdcm sa-
pientia' amore inardcscal, quanlo dulcius audit cam
pcr familiarc sibi sapicntius organum protestantem
dclicias suas cssc cum tiliis homiiium {l'ror., viii).
Priorissa cujusdam monastcrii viigo crat Dco v;dde
devota qu:e tam scii^sam (puim subdilas sibi soro-
:
rcs ad districtionem disciplin;e regularis discrcla
soUicitudiiic coarctabal. Et licct jilacila Dco fuisscl
s.nrla conversalio e.jus , unum lamcn
purilali ipsius maculam infcrcli it ;
in consciciitia sua iiiiuimc dcpri'liciidcict. Fecerat
namiiue in infantia sua pcccaluni quoddam, quod
piierili hcbcludiiie ncglecliim, longitudine quoque
tempoiis ila oblivione absorplum fuerat, ut uuUate-
(54) Supra dist. V, c. 4.
(55) IUiid infanti;c eiTalum, ut rcam tciieret lemi-
nam, dcbuit cum aliqua notitia vcl scrupulo gravi.-
;
1196
nus talc aliquid se fecisse
meminissct. Nolens aulem
f^
pius Dominus devotam sibi famulam, pro peccato,
m quod nequaquam vcrecundia, sed obbvio celabat,
confundi ab inimicis suis in porta, lali ordine et
quid, et quando deliquisset, ei manifeslarc dignatus
esl. Quadam namque nocte eidem venerabili^ prio-
rissse dormienti apparuit in visufemina qu.i^dam, quae
ipsara olim parvulam nutrieral, et quantum tenera
setas capere poterat, pnmis disciphn;e rudimentis
imbueral. Et proprio nomine eam compellans, sicut
duduni infanlem compellare consueverat
: « GUla,
inquit, tilia mea, quid agis? Quousque dissimu-
lans negligentia torpes, et peccatum illud quod in
infantia tua sub cura mea posita commisisti, per
confessionis ct pa'nitenti;e rcmedia non diluis? u
Curaque et qualilatem peccati ci intimassel, illa
ad memoriam reducens, respondit « Nunquid laiiti
:
conhteri, et pro eo pamitere necesse liabeam? » Al
" Ergone parvi ponderis esse putas qualecun-
illa :
que peccatum, quod non est confessionis rubore
pamitentireque labore deletum? Ausculta igitur di-
ligenter qme dico. Scias pro certo, et nullalenus
dubites, qiiia sicut in cortinis seu parietibus eftigies
certis lineamentis expressisque proprietatibus mein-
brorum depict;e cernuntur, ila in aniina omnis
horainis qui qualilercunquc in vita sua discrelio-
nem boni et mali liabere potuil, peccata etiam mi-
niraa qu;c commisit, fa;da inipressionc signanlur, ex-
ccptis duntaxat iis, qu;i' conlessionis ct picnitenlia'
: ofliciis per graliam Dei rclaxata fueiinl. »
His dictis soninu priorissa exculilur, atque de
verl)i'j qu;c audierat stupens, dum diligenliiis cogi-
tat et recogitat, invenit vanani non esse visioneni,
sed vere in infantia sua lale aliquid se fccisse reco-
lil, qiiale in visu audivil (|uod tamen ex quo annos
discreliouis inlravil, et habilum religionis sumpsit,
nunquam conscientia; ipsius ;iciem reverberabat,
quia a memoria penitus exciderat. Itaque gralias
agens Deo, tanio siucorius ct luimihus confessa esl
et pa;i;iliiit, cpianto sola largitalc benignitatis Dei
sc hoc asscculam esse gaudclxit, lanioque de c;elero
tam d(; pnclcritis quaiii de immincnlibus peccatis
suis sollicilior exstitit quanlo divina luec revelatione
ccrliiis didiccral decipi cos qui, vel de ignoranlia
vcl oblivione sibi blandienles, impunitatcm con-
scicntiis suis teniere promiltunt (54).
Supra [oij) quoque iu hoc voluniine conlinetur
, convcrsum qucnid;im dolunctmn alleri converso
viventi per visum apparuisse, cique peccaluin quod
anlc duodccim annos, dnm adliuc s;j>cularis esset,
comniiscrat, ipiodque morlifeni oblivione meiiioria'
clapsum fucral, ad niemoriam reduxisse, el, ut
quantocius contitcretur et pa'niterel, consuluisse,
verbum cura tiniore cl Iremorc audiendum pro-
niens, scihcet quod pefcatum anle niorleni inininic
U solutum, post niortcm insolubilc manoat. Quid ergo
erit dn peccalis quic rubori confusionis, seu ta-dium
dura' picnilcnlia', vel ^quod his pericuiosius esli,
exacue per lcnipiis icligios;e vita; conlidenlia celari
crat, quod suadcl si illa Dci faniula de peccalo in annis pueri-
;
c|uamvis linc ipsa libus perpclrato ad conlileiuluin et pamilenduni,
eliam por rcvclalionem admoncri neccsse liabuil
el iste IVater audivil, peccato criminali, quod obli-
vio cclabal, si antc morteiu legitime solulum iion
fuissel, post inorlem veniam negari? Vere liorren-
sccleris admissum esse, et aUultae menti obversa-
tum, alioquin cjus consecuta fuLsset veniam pcr ge-
ucralem coiurilioncm.
il97 EXORDIUM MAGNUM CISTERG. -*- DI8T. VI. 1198

dura est incidere in manus Dci viventis (Hebr. x); A tiat, Deo, sine quo nihil boni fit, et Patribus, quo-
quoniam tcrribilis Deus in consiliis super filios ho- rum industria ha'C ad nostram notiliam pervcnerunt,
minum. Expedit itaque omni homini, tum priecipue gratias agat, nobis vei'0, quorum uon parvo labore
rcligiouem professo, prwteritos anuos vitffi suw se- conqiilaia, ol in unum corpus compacta sunt, piie
dule recogitare in amaritudine anim.t' suie, atque oralionissuffragium impenderedignctur.Nnqueenim
sine dissinudalione, oris confessionc, cordis eon- (piasi uovi alicujus operis auctores ha'C couscripsi-
tritione,boui quoque operlB exsecutione senielipsura nuis, sed sicut in exordio hujus voluminis pra^fati
dijudicare, si non vult cum hoc muudo damnari. sunius, ea qua> a studiosis Patribus sparsim exarata
Angusla nempe via quaj ducit ad vilam exoneratos rcpcrimus, ad manifestiorem rerum nolitiam, ma-
et expeditos vix recipit, quia justus vix salvatur; joremque legontium utilitatem, in unum coUegimus,
oneralos vero et dilatatos curis et voluptatibus sk- pauca tamen capitula, qua^ a religiosis et tide dignis
culi prorsus rejicil; nec obest januam vitaj intrare personis certa relatione didicimus, contiuuationi in-
volenti, quantumcunque se humiliot est autem : texere Curavimus, ita pulmentum flliis prophetarum
horrenduni malura, si vel Irausverso unius digiti ex herbarum in agro veterum Patrum coUectarum
plusquam superliminare patitur, se erigat quia mox ;
concisione ot decotione parautes, ut coloquiutidas
impinget, et conquassato capite corruet. Contidi- falsitatis tanquam mortiferum helleborum iu olera
nius autem in Domino Jesu quis in adole-
quia, si concidere nefas duceremus. Duplicis auteni ratiouis
scentia sua laxioris vitae vias secutus criminiiius et consideratio, nos ad hanc partem soUiciludinis in-
sceleribus se involverit si excitante illo qui dieit
; vitavit Et primo quidom, ut fratribus nostris, qui
: :

Laiarc veni foras (Joan. xi), evigilaveril ad circum- _ in remotioribus orbis partibus sacrum Ordinem no-
strepentes se laqueos mortis, conalusque ad ar- D strum professi, sanctam domum Cisterciensem, tan-
ctioris vita; vias redire, trepido et soUicito scrutinio quam caput et matrem omnium nostrum, itemque
non semel, sed pluries, imo toto tempore vilae sure sanctam domum propter bealum Ber-
Clarajvallis,
conscieutiam suam discusserit, et quidquid iu ea nardum charius amplectuntur, do initio Ordinis no-
invenerit pure confessus fuerit, 1 insuper tam ea 1 stri certam notitiara tradcremus, utriusque etiam
peccata quorum meminit, quam ea quorum forte doraus primi Patros quara sublimera, quamque imi-
non meminit, cum luctu et lacrymis pctnitentia; Deo tatione dignissimam vitam duxerint, ad ipsorum
in oratione contitendo, continue se pro eis humi- Eediticationom panderemus, secuudo vero ut mona-
liaverit, pLcnitentife fructu non carebit. Canerum, chis Nigri Ordinis calumniandi occasionom tollere-
sicut Apostolus ail, quia (jui ignoral, iiinoralntiir mus, qui corani sKCularibus et rerum ignaris dero-
{Cor. XIV); ita profecto si quis secundum multitu- gant Ordini nostro, dicentes eum ex prKsumpiioue
dinem iniquitatum suarum, multitudinem misera- cu^.pisse, et Patres nostros, qui primo de Molismo
tionum Domini quEerere detrectaverit hujus, ut ; egressi sunt, absque licentia abbatis sui egressos
inde merito timeraus, misericordia obliviscetur; et fuisse, quod quam falsum sit, principia hujus vo-
tara pro iis peccatis suis, quorum meminit, qnam luminis plenissime testantur. Absit enim ut pras-
pro eis quorum forte non meminit, judicium duris- sumplio, materruina', noverca stabililatis, ullam par-
siniura portabit, quicunque est ille. tem habuerit in religioso propositio sanctorum vi-
Hecapitulatio finalis eorum quw in hoc volumine rorum ! absit ut non rationis et divina; auctoritalis

contincntur. plenura fuerit voluutarium sacriticium servoium

Dei, per quod laboribus et ajrumnis raultis dcsu-
Explicitis qua; de initio Cisterciensis Ordinis,
iis Q dantes, semetipsos in ara quotidiauffi crucis hostiam
nec non et de reverendis alqun in omni religione vivam, sanctam, Deo placentem, immolarc non du-
coQspicuis viris, qui in Cistercio et in Claravalle bitarunt, ut Ordinis moiiastici puritatcra, de squa-
claruerunt, scribcre necessarium duximus, simul lore dissolutionis et barathro prifvaricalionis em-
ctiam de exeraplis, qu;K iiro rei similitudine, non taui, proprio labore et industria ad multorura salu-
incongrue, ut arbitror, juxta lincm locis opportunis tem, inanliqnum sacra; religionis slatum, Deo auxi-
inseruimus, hanc a lectore nostro vicissitudinis gra- liante reformarent Horum fortissimorum atldeta-
!

tiam ])OstuIainus, ut si aliquid in hoc opusculo in- rumChristi dux; et signifercxslitit beata; memori:eD.
veuorit, unde ad amoroni virtulum, odium vitiorum, Stephanus, cujussupra meminimus, ctc. Reliijuaoiiic
sauctKque devoliouis fervorem, iijllanimari se sen- suin-a in S. Bernardi Vita prima lib. vu, col. 449.
1199 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. liERNARDl. 1200

SANCTl BERNARDI
CLAREVALLENSIS ABBATIS

GENUS ILLUSTRE ASSERTUM.

ACCEDUNT

Odonis de Diogilo, .Iohanxis Ereniita!, HKRr.EiiTi Turrium Sardiniae archiepiscopi, aiiorum-

que aliiiuut scriploruai upuscula duodecimi post Christum soiculi histuriam spectantia
CUBA ET STODIO

PETRI FUANCl^Cl GHIFFIiETII

SOCIETATIS JESU 1'RESBVTERI.

(Divione, typ. Pliilib. Guavance, 1660, in-4.)

REVEUEINDISSIMO PATRI AC DOMINO

D. PETRO HENRY
ABBATIS CLAREVALLENSI MERITISSIMO

Multa suiil, Vir Hcverendissime, quis hoc opusculum iibi-uni pra; ca'tcri$ vindicant. Primum itla
Sapieiitis quasi le-v Ad locum unde cxcunl /hirnina rcvcrtunlur ut iterum ftuanl {Eccle. i, 7). Odo-
: »

7iem de Dioiiilo, Ilerbcrtum Ttiri ilanum iirchicpiscopum, Jounnem Eremitam, adcoque liujus voluminis,
optima quceque, de Clarevallcnsis bililiothecin pcnu divite accepi olim a deccssorc tuo beatai mcmoriie
Claudio IWrijenticr. Ea ipsa libi a ine poliori jure redhibenda sunt ; quod ille feeit quidem ut ad mc per-
venircnt, tu cliam vt publicuin per me aspicerent. Deinde ijuce liis conlinentur, non modo prodiere e
tua Claravallc, sed et eam nia.rime illustranl, ducentque quantos lia;e splendida vallis [ut ad Sidonium
ulludam (56| « miscrit in ciiduni monlcs. > Ecquis ascctarum tuoruin his c.remplis noninardeseat, dum
hic lcqcril ituir vctcrum Valruni suorum sdnctilas moruin, qiiani familiaris cuin Deo et superis consue-
iudo, qnir morienlium fidncia ; quiv e.rsullalio. qui triumpki, e lcctulissuis recto tramitead wternas bca-
torum iiiansioiies evolaiiiium? Tibi nimirum haiic gratiam ilcbebunt, qui lias ipsas diqnas'cedro et sem-
pitcrnis monumcnlh historias, dc blallarum pulvcre ae tenehris in apcrtam luccni emcrijere vohiisti. Quid
piura 1 Dc S. Ucriiiiriln iii primis mira hic liber continct. Cui porro nuncupandus, nisi libi, qui non modo
Clarcvalleiisis ahbatis iiomcnqcris,scd cl cumulate « tanti (quod caput est) mcnsuram nominis imples. »
Historice loquor : iiullus hic tropus, nulla au.ve.ns. Tu a priniu tijrocinio pcr omnes reijularium of/icioruni
qradiis probalus, sic horum iimnerum partcs e.vplevisti, sic tuis prii'lu.visli, ut illi Patrem communem te
miurimc optarcnt, cujus in sinii acqiiicsccrcnt, c.ujus regercntur consiliis, cujus viUe ratione ac tcmpc-
ramcnto ad mcliora incitarentur. Dalere tibi a me dici, quod non adblandiendi iibido, sed wqui, boni
vcriquc iiinor c.vprimit. Diio quinlam priu aliis mirari licet in maijno Uernurdo, ciijus obtines scdcin.
Ilinc palcriium crqa suos af/'ectum, et 9i)vavOftojt(av qxiam vocaiit ac suavitatcm in congrcssihus : inde
x.clmn et viqorcm aiiimi in carpcndis viliis ac priesertiin ine.ragitandis Ecclesice rchcilibus. Ua'C i/isa
,

in te amaiit qui le probe nornnl. Sic sc a tc diligi, sic /ovcri glorianliir tui,ut /ilios nb o/itimo parenle.
Sic in rcbus yercndis tu semper similis es, ul h> te comitas gravitatc condita omnium oeulos /eriat.
Nec ideo dce.ise lihi di.verim, ubi rcs poscit, aculcum .wveritatis. l\e/'cram quodin Claravallc ante duos
tcslibus ipsc accepi. Accumbcbant mensa: tuie gravcs aliquot
fere annos ijcstum csl, quodquc ab oculalis
viri, cratquc civtus coiivivarnm qiiasi duodcnarius. E.r his hospcs jinus, cetalc juvcnis, familia clarus,
ando aiipiilsus cst ad c.vcrcndum animi sui virus : erat vcro. ut fcrunt, de Janssenianorum damnala
furba, cl iiitcr illos lequo solutior. Igitur ciecoimpctu quwdam impie in sanctorwn reliquias, quiedam in i

tanctissiinuni, domiiium nustrum Alc.randrum papam scptimuin irrcverenler effutiit. l\'on tulisti pro-
scrvi liominis impudcn.liiim. Ercctus i?! pcdes, silcntiutn ei indi.risti, temeruriam ejus andaciam sovcre
tcdarquisli ; miiiutus, ni dcsistcret, mo.v iltum a te ct cienaculo ct doino cuin dedecnrc c.vturbandum.
rro/iiil jnvcni tua liiec casligatio. Illc quasi dc cielo tactus repenlc obinutint. Tu tuuin dc nostne rcli-
Pionis siicris ac mijsteriis sensiim, alque enja Homanos punti/ices intimam reverenliain ijravi oratione

(56) lu Eucharistieo ad Fauslum.

1201 ODONIS DR DIOGILO DE LUDOVICl VII ITI.NERE LIURI VII. — PRiEF. 1202
festafus. sensus eosdem conMins, iw per eos nliis <iuamplurimis impressisti. Mac.te hls studiis, ahha reve-
rendissinie. Sic Uernardiim qriem ofjicin reprivsentns, exhihere perijes etiam mnrihus. Sic illi, ac cwteris
decessorihus tuis jiim cado receptis. pnst ritam hanc liene heateque transactam [quam diiiturnam appre-
cor noinim sidus accedes. Hoc npto, Imc vnven.
)

Divinne, iv Nonas Feliruarii, unno leru' Christianir M. DC. LX.

Rev. r. T.
Addiclissimus Petrus Franciscus Chiffletius.
presbyter e Societate Jesu.

IN SEPTEM LIBELLOS

ODONIS D£ DIOGILO
DE

LUDOVICI VII
FRANGORUM REGIS, GOGNOMENTO JUNIORIS,

PROFECTIONE IN ORIENTEM
PR/EFATIO.

I Est Diogilum fvulgo Devil) Parisionsis agri villa, S. Eugonii Toletanorum primi episcopi martyrio no-
bilis, a qua Odo hic, raouachus Dionysianus et ortus est, et nomen tulit. Scribit de regis itinere ad abba-
tem suum Sugerium, regni Francici administratorem relictum, ipse regi comes ilineris, a sacris et a secre-
tis, regisque adeo lateri tanlum non perpetuo affixus, ac ejus non modo rerum gestarum conscius, sed
etiam consiliorum particeps. Tenuit ea peregrinatio annos omnino duos, ([uorum prioris cursum et casus
varios Odo tam accurate expUcuit ut scriptoVum nemo alius. Indidem autem scribil; uude et rex ipse ad
Sugerium de eodem argumento, nempe ex Antiocbia Syrire, ad qiiam jam multa passi appuleraut die 19
mensis Martii, quae fuerat feria scxta infra hebdomadam tertiam Qiiadragesimrc anni 1148. Et nos regiam
illam epistolam huic relalioni idcirco appendimus, ul alleri ab altera lux affulgeat. Quod enim rcx integra
vix pagina Sugerio insinuat, hoc ipsum Otlo septem libellis eidem exponit, quos diu desideratos summeque
expetitos, nunc tandem ex codico ms. Clarevallensi in publicum emittimus. Pr.-efatur de conventu episco-
porum et procerum apud Bituricas, ad diem Christi Natalem qui anni 1146 Dionysiani caput fuit; ubi Go-
defridus Lingonensis episcopus cum de Rolies sive Edesste depopulatione, Christianorumque a Tui'cis op-
pressione intolerabili perorasset, simul omnium *J animos ad ferendum auxllium permovit. Legimus porroin
Chronico Cislerciensi ms., et apud Rohertum de Monto, compluresque alios ad sanctum sepulcrum pere-
grinationem illam susceptam ex voto a Ludovico rege, compuncto ob incensam castri Vitriaci basilicam,
cum mille et trecentis promiscure multitudinis quaj in eam confugerat, capitibus in ea inclusis quod regis:

facinus, anno Christi 1142 S. Petri Catalaunensis Glironicon velus ascribit. Ut ul sit, ad eam expeditio-
nem, crucis ex moro assumendre dicta est Paschatis proximi dies, qu;e fuit Martii monsis prima et trice-
sima, locus Vezeliacum castrum, beataj Marioe Magdalena; olim reliquiis, et Gerardi comilis Berthseque
ejus conjugis liberalitate inclytum, ubi regis exemplo, et S. Bernardi Clarevallen is abbatis prffdicatione
accensus populus ingens, ei se peregrinationi iu annum proximum devovit. Probatum maxiine id consi-
lium Eugenio pap;e tertio. Inlerim Stamjias indicla sunl comitia ad Circumdederiinf mc. Iioc cst ad Domi-
nicaui SepUu^gesimfe, qua; anno illo 1147, die monsis Februarii sexla decima evenil. Ibi sacra? milili;o fir-
mala vola, totiusque exercitus lustratio ad Mettensom civitatem, et Pentecostes qiiarlam feriam edicta.
Trajeetus est Rhenus Vormatia!, Danubius Ralispoua- indo per Bavariam, Hungariam, et Bulgariam, in
:

Grreci imperatoris Manuolis Comneni ditionem iter fuit. Is datie Chrislianis Latinis tidoi immemor, ad-
vorsus eos cum Turcis clanculum foedere inito, non Francicum modo, sed ot Gormanicum Conradi impo-
raloris tlorentissimos exercitus, datis amicitiaB obtentu viarum ducilius, per silvariim invia el montium
confragosa circuinduclos, Turcorum doinde insidiis exceptos, opibus, impedimenlis, equis, armis, viris
nudavit ac pcnc ad nihdum redegit. Quam tragi.ediam, inspector ipse Odo Sugerio suo tanlum non oculis
siibjicil. Sliipuit orbis terrarum potentissimorum duorum rogum tantos apparalus conalusquo paucorum
mensium spatio in irritum cecidisse. Noc dofuere qui tum Bornardo liujus bolli incentori gravom strue-
rent calumniam, cum nimirum (quffi vulgi imprudentia ost) consilia ex evenlis ;ostimaront. Sed eam ab-
iiiide purgavil ti perspecla viri sanclimonia, cujus etiam apostolico zelo divina ipsa virtus signis muUis, ac
prodigiis patrociuata est. Scribebat Odo ad Sugerium ea mente, ut hic, sicut Ludovici seuioris, cogno-
menlo Grossi, vitain Mi ros geslas stylo explicuerat sic ot tilii ejus Ludovici .lunioris historiam |)osleritali
commendaret. Sed ne integra prodiret, intercessit Sugerii obiliis, anni a^ra^ Dionysiaiue 11.52, Idibus Ja-
nuariis vita fiincti cui suceessor oleclus Odo de Diogilo, ad annos octodecim Dionysiano monasterio
:

alibas pnefuit. Doprehendero autem mihi videor ex prkdatione vulgata Gestorum Liidovici VU, qu» in
regis luijiis ot Alienordis conjugis divortio tiniuntur, ea Sugorii opus essc aut saltom ab illo inchoatum,
quod vel Odo, vel recentioriim alius (piispiam proseculus, subinde intorpolarit.
1203 ADDIT. AD LlBilOS ni', VITA S. BBRNAnDl. 1204

ITINERARII HUJUS 0PU8CUU

TA TOTIIKA, KAI TA XPONICA.

1. Iii Natali Domini, adooqui; primo ipso die anni Dionysiani H46, apud Bituricas, in episcoporum et
procerum eonventu, Godelridus Lingoncnsis episcopus oralionem liabuit de Rohes, sive Edessee depopu-
latione et Cliristianorum orientalium oppressione a Turcis. Indicta sunt super ea re comitia Vezeliaci in
proximum Pasclia.
Die Pasch», 31 Martii anni ejusdem 1146, ad S. Bernardi Clarevallensis abbatis prrcdicationem, Ve-
2.
zeliaci decerniturexpeditio in Terram Sanctani. Assumuntur cruces primum a rege Ludovico Juniore,
alque ab ejus conjuge Alienorfje reginftj lun< I\orun} pjeniplo ah ^liia inminierabilibus. Datur solidus an-
nus bellico apparatui.
3. Anno 1147, Stampas regis jussu convocantur episcopi et optimates regni ad CArcumdcderuyil me, boc
est ad Doniinicam J Septuagesima;, qua; fuit 16 Februarii. lilii^itur via per Constantinopoliin. Consli-
tuunlur qui regc pcregre prolecto regnum administrarenl, Sugerius abbas S. Dionysii, cum Guillelmo Ni-
vernense coniite. Sed hic haud mullo post in Carthusiam se reqipiens, ibi monaslicum habilum ex volo
suscepit. Ad urbem Metensem concursus militia;, et lustratio exercitus imperatur in iinmineniem Pcnte-
costen.
4. Roma adveniens Eugenius p^pa III Pascha 20 .Vprilis ad S. Dionysium celebravit. Ibi rex de
Subinde
ejus manuvcxillum rcgiuni, cuin pera ct bcncdiclione acci]iit. In quartani leriain Peutecostes profectio
indicitur. Guillelmo Niveriiensi comitj ^gnison Renjensis archiepiscopus, et {{gdulfus Viromandensis co-
nies regni recloros subsliluunlnr.
5. Rex per Virdunum Metas venit ad Pentecosten. Eo post paiicos dies tolus confluil exercitus, duci-
tur, Wormatiara pervenitur apostolorum Petrj ej Pauh festa (Jie, Junii 29.
6. Wormatiaa trajecto Kheno, Herbipohm sen Wirceburgiim tridui ilinere contenditur indeque pari :

dislantia Ratisponam, ubi trans Daniiliium exercitus de|)ortatur.

7. Ratispona secundo Danubio, tribus pariter diariis ventum est Pataviam. Hinc in Novam urbem, scu
Neoburguin quinque circiter dieruin ilinere. A Neoburgo ad portas Hungarise, unius non ainphus diei
iter fuit.
8. Per Ilungariam diebus qiiindeciin Iransitnm est. Indcque in aditu Bogari», seu Bulgariae, Bellagrava
Bogarensis, sic nuncupari solita, ut ab llungaria; cognoinine civitate distinguatur.
9. A Bellagrava uno tantiim diario abest Brundusuim paupercula civitas. A Brundusia quinta die per-
ventum est in Gniccia? urbcm, nomine Nit,
10. A
Nit quatuor (iiebus in Ilcslernit, totidem liinc in Philippopolira. Philippopoli jam anle obieral
Aluisus Atrebatcnsis episcopus, viii Idus Septembris, Conslantinopoliin ad Gr;ccorum imperalorem pra^-
missiis legatus a Ludovico rege.
11. A PhilippopDli Andrinopolim diaria fuorunt quatuor ; ab Andrinopoli Constantinopolim qllinque.
^ 12. Constanlinopoh Ludoviciis rcx festuin S. Dionysii cum Gnv;cis cclebravit.
13. Egresso rcgo Cpnslantinopoli in Uoniiuiiain posl exercitum suum, sol media sui parte obscuratus
est, die Dgminica, yii Kaleudas Novembris. Quam defectioneni illuslrciu fecil basilica S. Stephani Cala-
launensis, cum primario altari, co ipso die fii hora, ab Eugenio papa III aliisquo tuni cpiscopis, tuni car-
dinalilnis ritu soloiiini cons(;crata; ut ex ejus ecclesia; antiquis labulis didicimus, quarum cxemplar ad
fmem hujus opusculi lcclori cxhibcmus.
14. Inicrim Aleniannorum exercilu, qui a Constantinopoli Anliochiam versus brevissimum per Iconium,
sc(i periculosissimum iler arripucral Gnccorum dolis TurcoruiiKiuc arniis pene coufccto; eorum iinpera-
tor Conradus, triginta milhbiis mililum suorum .yniissii;, venit ad regora Ludovicuin, oiicm ab co el
solatium quaesiturus et cum eo ad lacum Nica;num, apud castrum Lupar colloquium habuit sub initiuin
:

Novenibris.
1.';. Post festum S. Martini rex ad castrum Esscron venit, hine Demeiriam, tum denique Ephesum,
Smyrna ct Pergamo ad sinislrani relictis. In valle Ephesina, t\\K& et Decervion, Natale Domini cum feriis
aliquot sequentibus cclebravil.
16. Itunj binc Laodiciam vcrsus per vada tluminis Ma;andri qua3 ad vada Turcorum magna cst edicta a
:

Francis strages, haud qiiidcin ipsis incruenla quippe eo loco inter ca;teros l^Iilo de Negenliaco aquis prte-
:

focatus interiit.
17. Tertio post die pervcnliini est Laodiciam unde in montana eductus Francorum exercitus, Tur-
:

corum pariler et Giv-ccorum circuin.sepius insidiis, mense Januario auni 1118, inai^nam partem dis-
periit. Acta cst apud Satelliam a copiarum reliquiis P.urihcalio beatn'; Marix qua? urbs antiquis Attalia :

nif;iuoratur {Act. xiv, 24).

18. Caplo deinde consilio de petenda Antiochia itinere marilimo, pcr quinque hebdomadas exspeclaii
.sunt vcnti fercnlcs, tiim hcbdomadis tribus iter confecluni, appulsunKiuc Anliochiam feria sexta post nic-
di(uii Ouadragesimam, die mcnsis Martii 19. Hinc data; littera; et regis, et Odonis de Diogilo ad Sugcrium
abbateni.

» LuDOvici VII, Fraiicorum regi:!, cognoiiH^iiio

Epi.stiihi ad Sngerium abhiileni S.
.Iuniori.*,
Dionysii et regiii administratorem, ilaia Antiocliia' in ail eam ro\ navigio
SNrin, ciim
pervenissei aniio 1148, i\\<i Veneris, [lost mediam Uniniragesimam, mensis Manii 19.
(Est inter Sugerii vulgatas epistolas numcro 39. — Vide Patroloqice t. CLXXXyi, col. 1365, in
Sngerio.)
 i?a-, ODO.MS DE DlOiilLO DK LUDOVICI Vll ITIXKRE LlBRl VIL - LIB. \m

ODONIS DE DIOGILO

COGNOMENTO JUNIORIS
PB.OFECTIONE IN ORIENTEM
Gui ipse intei'fiiit

OPUS SEPTE3I LIBELUS niSTLNCTUM.

EPISTOLA ODON!S
AD VENERANDUM ABBATEM SUUM SUGERIUM.

7-0 Ecclesiae Beati Dionysii veneramlo abbati A forma virlulis. Nam cuin regnare crrperit pene puer
SuGERio, monachoriim ejus minimns Odo dc Dio- non fuit illi gloria saxiuli nialeria voluptatis, sed
gilo, salulem. dedit augmenlum virtulibus ojus et hicem. Unde, si

Velle ai.ljacet mihi, perfieere autom non iiivenio, quis gesta ejus ab itinere Jerosolymilano describere
ut de via sancti sepulcri vobis aliqua idoneEe deno- cccperit, futuris regibus exempli propositi a Dco
tem qiiae raandetis stylo vestro memori;e sempi- maximarn partem tfuncabit. Nps enira magis mira-
terna". Nam detentus adhuc in agone itineris, ot im- mur in pucro Nicolao quartam et sextani feriam pa-
perilia prrepedior et labore. Est tamen tentandum pillarum et reli([u<im indolem, quain praesulatus ejus
aliquando id etiam quod neqinmus, ut nostro conatu admirabilcm sanolilatem. Vos igitur, cui jure de-
viros slrenuos ad lioc quod vohimus, et non possu- betiir reverentia scribondi de filio, qui prius patrem
mus, incitemus. 10 Ego igiturcum in via sancti se- in Uicem, et qui jure (lebetis obse-
stylo tr^xistis
pulcri gloriosi regis Ludovici beneficia ubertim sen- quium, abundantipri gratia functus aniborum, inci-
serim et secretius familiaritati adhaiserim, referen- pite a pueritia ubi coepit virtus oriri. Quod vos me-
darum graliarum affectum quidem habeo, sed non lius scitis, quia, sicut mitritius, secrclius didicistis,
ministrant vires effectum. Sit lioc beati Dionysii, Ego vero, etsi impeditus sermone, scd non scien-
cujus amore hoc fecit, et vestrum, quia monaclium n tia rerum quai in via sancti sepulcri gesUo suut
vestrum loco veslro suscepit. Vos tamen multum (quippe qui sicut fapellanus ilh surgenti sa;pius
pro vobis debetis, quem regno suo
specialiter in aderam, et culjanti), ut ita dixerim, quasi balbu-
dilexit, ei zelo ductus fidei propagandae, ad tempus liendo, summatim vobis offeram veritatem, litterali
illud dimitlens, vobis commissit. Ibi lamen vigilavit eloquentia venustandam. Nec ideo vos pigeat cxse-
sibi, sua credens expert» fidei, sapientife singulari. ipii I I quod debetis, si hoc auditisa plurilnis usur-
Vos 1'alris ejus gesla scripsistis, sed criminis erit I^ari. Imo gratum habetote, si laudes habet nuilto-
laudare posteros nolitia filii, cujus dmnis ;etas est riim ([ui meruit omnium.

LIBELLUS PRIMUS.

Anno Vorbi incarnali millesimo eentesirao qua- Christo, Yerzeliaco in Pascha bajulando crucem
dragesima scxto, gloriosus rex Francarura et dux suani, aggressns est eum swpri. fn ."^atnti Domini
Aquitanorum Ludovicus, regis filius Lndovici, cum |irreced(niti, ciim i«teiii pi»^ rex Bifiiric.is curiam
esset viginli ([uinque annorum, ut dignus essek celebrassGt, efviKBOi»» « «p.ltimJttffius regni ad co-
12U7 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1208

ronam suam generalius solito de industria convo- ii vel suum filium itineris sociimi proraittebant. Misit
oatis, secretum cordis sui primitus revelavit. Tunc etiam alios Constantinopolitano impcratori, cujus
relieiosus vir episcopus Lingonensis, de Rohes, nomen ignoro, quia non est scriptum in libro vitse.

qua? antiquo nomine vocatur Edessa, depopulatione Hic in longo rotulo prolixam adulationem depinxit,
el oppressionc Cliristianorum ct insoleiUia pagano- ct regem nostrum nomiuando sanctum, amicum et
nmi satis tlel)iii ma-
episcopaliter peroravit, et de fratrem, promisit plurima qu.f opere non implevit.
plurimum excilavil; monens omnes ut
leria tletum Sed h:vc ahas. Alemannorum ot Hungarorum etiam
cum rege suo ad subveniendum Clirislianis Regi reges de foro et iransitu requisivit quorum nuntios, ;

omnium militarent. Ardebat et lucebat in rege ze- el litleras ad suam voluntatem recepil. Harum
lus lidei, contemplus voluptatis et gloriw lempora- quoque regionum duces multi et couiiles, ejus
lis, exemplum onini sermone praistantius. Tamen exemplo provocali, de itineris illi societale scribe-
quod serebant, verbo episcopus, rex exemplo, non Ijant. Sic ad nutum omuia proccdebant. Interea fa-

illico messuerunt. Statalus est ergo dies alius Ver- ma volat, Angliara transfretat, et aliarum recessus
zeliaco in Pasclia, quo in Passione Domini omnes ponetrat insularum. Parant naves maritinii cum re-
unauimiler convenirent ; ct in resurrectione, qui- ge navigio prooessuri. C;cterum, duin rex lustrans
bus foret cmlitus inspiratum, crucis gloriam exal- omnia stalum rogni ordinat, duni subditis in poste-
tarent. Rex interim pervigil in incepto, 1* Romam rum pacem firmat, omnes undique nuulii Parisiis
Eugenio papae super hac re nuntios mittit. Qui lae- convenerunt. Reverlenti omnes pariter affuerunt :

tanter suscepti sunt, laetantesque remissi, referen- imperatorum sacras ct ducura cbarlas offerunt,
tes omni favo litteras dulciores, regi obedientiam verboque et litteris {piidquid pojioscerat pollicentur.
armis modum et vestibus imponentes jugum Chri- Habel rex optionem cui fiilem liabeat, in quo cora-
iti suave suscipientibus peccatorum omnium remis- pendiura credat. Sed illi mos erat ul socii essent
sionem, parvulisque eorum ct uxoribus patrocinium cousilii qui forent et laboris, Omnes igitur ad Cir-
promiltentes, et qua;dam alia quaj summi pontificis cumdederunt me Starapas vocat, ul 1 4 pariler eli-

sanctff curac et prudenti visa sunt utilia continentes. gerent, quod pariter lolerareut. Qui sicut fuerunt
Oplidiat ipse tam sancto operi manum primam pra>- inveniendo alacres, sic nlinam esseut in electione
sons imponere, sod tyrannide Romanorum pra^pe- prudentes! Congregata enim loco ct lermino opi-
dilus non potuit. Sancto vero Clarevallonsi abbati sco|iorum et nobiliiim mulliludine, tam gloriosa
Bernardo curam istam delegavit.Tandcin dics adfuit qiiani magna, pra^diclus etiam abbas et |)r;edican-
regi optatus. Abbas etiam apostolica auctoritate, dus pra?sentiam suam obiulit, et rumorem altulil,

et propria sanctitate munilus, et convocatorum et ulroque la-tabundam reddidil concionem. Nam de

maxinia multitudo loco el termino pariler adfue- C Alemannia voniebat, regcmque et regni proceres
runt. Suscepitergo rex a summo ponlilico sibi uiis- railitia^ crucis Cliristi adjunxeral. Deinde diversa-
sum crucis insigne, et proceres multi cum eo. Et rum regionum leguntur liUera", nunlii audiuntur, el
qiioniam in castro locus non erat qui tanlara multi- hrec usque ad vesperum protondunlur. In his duxc-
tudinem capere posset, extra in campo fixa est ab- runl l*tam diem et quod superfuil in craslinum
;

bali lignea machina, ul de eminenli eircumstanli- distulerunl. Venil dies magis la>la quam prospera.
bus loqueretur. Hanc ascendit cum rege cruce or- Intcrfuere congregatis, qui Gra^cos dicorent, sicul
nato. Cumque cre-leste organum niore suo divini lectioue el experienlia uoveranl, frauduleutos. Rex
verbi rorera fudisset, crcperunl undique concla- autem et sui, qui merilo nullarum gentium vires
raando cruces, cruces expetere. Et cum earum tiraebant, fraudes utinam timuisseut! Sed quia non
fascem prajparatum seminasset potius quara dedis- est consiliura nec prudentia contra Deum, elegerunl
set, coactus esl vesles suas in cruces scinderc et viam pcr Giicciam morituri. Sic secunda dies ter-
seminare. In boc laboravit quandiu fuil in villa. niinata est, non sccunda.
Supersedeo scribere miracula qua" tunc ibidem ac- Tiinc viri noliiles, regis Rogerii nuntii, confiisi
ciderunt quibus visum est id Domino placuisse, ne. abeunt, dolenliuni habilu domini sui satis expresse
si pauca scripsero, non credantur plura fuisse; vel D monslrantes affectura, de dolis GrKcorum prwdiccn-
si mulla, materiam videar omisisse. Tandein edi- tes nobis quod postea sumus experli. Nec miruiu
clo quod post annuiu progrederenlur, omnes ad sua si Rogerius rex potens et sapiens regem optabai,
cura gaiidio repedaruut. si Francos diligit, nostraruiii parlium oriundus.
Abbas vero sub Ht tenui corjiorc, ot pene pr.T- Poslrcini) rovolvil diorn lerliam gralia Triuitalis; ol
morluo robusliim legeus spiritum, ubique circuni- congregali, gralia prius saneli Spiritus invocata,
volal ])i\-odicando, et multiplicati sunt super luime- (quam pridie ulinam similiter invocasscnt !) deinde
rum in parvo lempore crucera porlanles. Rex quasi a sancto abbate sermone habito spirilali, de regni
jara nactus^gaiidiuin suura fidci propaganda^, de spe Rex aulem more suo sub
custodia prosoquiintur.
fuluri exercitus copiosi, Apuliain regi Rogerio min-
limoro Dci reprimens polestatem pnvlatis Ecclesia>
lios mitlit. Qui de omuibus roscripsit ad libilum. ol rogni optimatibus eiigcndi indidit 15 liborla-
Insuper viros remisit nobiles qui, rcgnuin suuin in
lem. iMint igitur ad consilium, el posl aliquanlu-
viciualilius, ei navigio, et omni necessitale, et se lam mnram, cum quod oral melius olegissent, san
1209 ODONIS DE DIOGILO DE LUDOVICl VII ITINERE LIBRI VII. — LIB. 11. 1210
ctus abhas prflpcedciis revertenles, sic ait ; Ecce A imitabilcm, ot forsitan sua> oelsitndinis nulli. Nam,
oladii diio hio. Satis est. Te, Pater, Sua:eri, et Ni- cuui prins religiosos quosque Parisiis visilnssot,
vernensem comitem monstraus. Quod valde placiiit tandem foras progrediens, leprosorum adiit ofti-
omnibus, si soli comiti placuisset. Sed se ille Car- cinas. Ibi certe vidi eum cum solis duobus arbitris
thusse devoverat, quod cito post effectui mancipavit, intercsso, e' pcr longaui morani CEeteram suorum
et nec regis nec omnium dhitinis precibus potuit multitudinem Ifi oxclusisse. Interim nialer ejus, et
revocari. [m|ionitur tandcm tibi soli onus amboriim, uxor, ct innnmeri alii ad Boatum Dionysium pra?-
quod inconcussa paee tulisti, et hoc esse onus Cliri- currunt. Et ipse posUnodiun
venions, papam, et
sli ex levitate sensisti. Inter hsec indicitur dies in alibatem monachos invenit congregatos.
et Ecclesiai

Pentecosten profccturis, et in optatis undeounque Tunc ipse humilliuie humi prostratus, patronum
Metis glorioso et humili principi congrogandis. sunm adorat; Papa vero et abbas auream portulam
Post ha^c, ne aliquid deessot benedictionis aut gra- roscrant, et argenteam thocam paululum extrahunt,
tiflB, Romanus pontifex Eugenius venit, et Pascha ut osculato rox ot viso quem diligit auima sua, ala-
Domini in ecclesia Beali Dionysii honoro quo de- crior reddcrotur. Deinde sumpto voxillo dosuper
cuit cclebravit. AftUunit multi mullarum partiiun allari, et pera, et benodiotione a summo pontifice,
utrique miraculo, videlioet regi et apostolico pere- in dormitorium monachorum multitudini se subdu-
grinis.Papa vero bene ordinata confirmat, enormia B cit. Non enim patiebantur moras oppressio populo-
multa componit, dum regis promotionem exspectat. rum, et mater et uxor, qua^ intor lacrymas et calo-
Llo anno in quarta feria Penlecostes edictum acoi- rem pene spiritum exhalabant. Sod luotum et plan-
dit. Sic rcgi oelobria ouncla succcdunt. Dum igitur otum qui ibi incrat velle desoriliore, tam stultum
a beato Dionysio vexilluni, ct abeundi lioentiam pe- est quam inipossiliile. IUo die retentis paucis suo-
tiit (qui mos sempor vicloriosis regibus fuit), vi- runi, in refectorio comedit cum fratrihus; et os-
sus ab omnibus planctum maximum excitavit, et in- culatispostmodum omnibus recessit, orationibus et
timi affectus omnium benediciionem accepit. Dum lacrymis omnium prosecutus.
vero pergoret, rem feoit landabilem, paucis tamen

LinELLUS SECUNDUS.

Tsediosa est semper longa lo([uacilas plurilnis p Indo pr.Tmittit Wormatiam prudentes et religiosos

occupato. Undo vereor ne noslra oratio nimis |iro- viros, Ahiisum Atrebatonsem episcopum et Sancti

lixo sinc rcspiraliono cucurrerit. Scd dato, qua'S0, liortini aliliatom Loonem, ut in Rlieno qui ibi prio-

niihi, Pator, hanc noxain. Intercram hetis rebus, el navigium subse^iucnti exercitui pra-pararent.
terfluit

patrioB mea;, nomina scribens, ct rerum remini- Quod optimo oompleverunt, congregala undique
scens, quod Ifetus vidoram, sine ta^dio diulius reco- lanta multitudine navium ut ponte non egerent.
lebam. Non enim cito afferunt jucunda laborem. Hujus clcrus ct populus civitalis in solemnilate
Modo vero novo principio succingor ad aspera, in- apostolorum Petri et Pauli regeni valde solemnitor
traturus exteras regiones, sicut actu focimus, sic suscoperunt. llic priniam nostri populi stultani sii-

sermone ; et laboriosa deinceps citius 1 7 terminabo. perbiain sonsimus.

Post discessum gloriosi regis ab occlesia Bcati Transmearunt oniin niililes, inventa^pie pratorum
Dionysii, nihil in regno ejus aotum est mcmoran- satis ampla laliludine, venerabilem episcopum
dum, nisi forte vultis scri))i quod Luxoviensem Arnulfum, cum suis Northmannis et
in regni cura vobis
dcdit socium Remonsem archiepiscopum. Nesoio
Anglis domino rogi placuit exspeotaro. Afllue-
lamen si comes Uodullus, (juia tunc excommuni- liaiit nobis per thiviuni ab urbe victualia, el erat

catus erat, debeat a comniunione nostri sormonis nostrorum ol iudigeiiaruni assiduus commealus.
D
excludi, qui (ne vobis duobiis dcosset gladius sa'Cu- IS Ohoritur taiideiii rixa. Perogrini aulom naulas
laris) tertius additus est, ut triplox funiculus diffi- in thivimii projocorunl. Quo viso cives currunt ad
cile rumperetur (Eccle. iv). Metis ergo, quia ibi arma, et vulneratis aliquibus unum illico poreme-
convenimus, stylum vertamus ubi rex cum jure : riiiit. Turbantiir lioc scelere peregrini, clamare
dominii nihil suum invenerit, omnes tainen invenit ignem pauperos, lam civibus exiti:ibileniquametiam
ex gratia, sicut Vorduno jam fccerat, quasi servos. ipiibusdam nostris, divitihus morcatoribus scilicet

Fixis ergo tontoriis extra urbem, paucis dielius ot cambitoribus. Sed utros(|uo stiillos, Deo volente,
venientem exeroitum exspeclavit, statuitquc leges represseriinl utrarumquo partiuin sapientes. Civos
paci cseterisque utilitatibus in viam necessarias, tamen adbiic liinoiit, et subductis utrique ripro iia-

quas principes saoramcntis et fide tirmavorunt; sed vibus auforunt commeatiim. Sod rchgiosus vir Atic-
quia ipsi non bene tenuerunt, eas neo cgo rotinui. liatcnsis episcopus, navi quadam cum laboro rc-
 ; :

1211 ADDIT. AI) LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1212

perta ciim quibnsdarn baronibiis transmrat, tur- 4 Tandem vero cum eum in Grfecia nuntii freqnenta-

bara sedat, et securilaicm civibus pollicetur. Postea rent, et semper ab hujusmodi prooeraio inchoarent,
reductis navibus commeant more solito, nobisque vix ferebal. Religiosus autem et animosus vir, Lin-
necessaria ministrantur. gonensis episcopus Godefridus, quadara vice regi
Hue usque quod de populo malum praesagium compatiens, narrantisque el inlerpretis moras non
habebatur, hic primo ex|j(?rlum est. Exinde multi de ferens, ait : Fratres, nolile gloriam, raajestatem,
turba se per Alpos a nobis separaverunt, om- qiiia sapienliam et rcligionem ejus tam frequenter ite-
nia pra3 multitudine carius emebantur. Rex quoque rare. Se ipse novit, et nos bene novimus eum, sed
castra movet praemisso Ratisponam venerando Atre- quod vultis celerius et liberius intimate. Semper
batensi, cnra canceliario et abbate Sancti Bertini lamen, etiam inter quosdam laicos istud proverbium
eausa nuntiorura imperatoris Conslanlinopolitani, notum fuit

epii regem ibi pneslolabantur. Ad

ante multos dies Tinwo Dmaos, ct dona ferentcs.
hanc urbem omnes Danubium ponte optimo trans (ViRGiL., JEiicid., lib. 2, vers. 49.)
ierunl, inveneruntque navium multitudinem copio- Pars autera ultima chartarura, quae ad rem perti-
sani, qu,Te sarcinas nostras, multumque populum nebat, continebat ha?c duo : scilicet ut rex impcra-
usque Bogariam deportarunt. Bigas etiam el qua- tori de suo regno nullam civitatem aut castrum of-
drlg.as nonuulli navibus iraponebant, ut damnura B ferret, imo restitueret ei si ab aliquo quod sui juris
praeteritum in desertis Bogariro compensarcnt. Sod essct Turcos excluderet, et hoc sacramenlis nobi-
prius ct postea magis fuere spei quam utilitati. Ad liimi lirraarelur. Primum satis competens nostris
cautelam ha?c omnia diciuius posterorum. Nam cum sapientibus videbalur, pro altero vero diu est quae-
esset quadrigarum maxiraa multiiudo, si offendebat slio de jure ventilata. Quidam dicebant : Quod sui
Una, rtora omnibus erat aequalis : iO si vero plu- juris esse potest vel pretio, vel ratione, vel viribus a
res vias inveniebant, omnes pariler aliquando se- Turcis cxpetere. A nobis aulem cur non debel, si

piebant, el summarii vitantes earuni impedimenlum - nos hoc yiderit aliqua occasione possidere ? > Alii
persa^pe gravius incurrebant. Ex hoc ei-at mors vero dicebant illud .debere nominari, ne de propo-
frequens equorum, et de parvis dictis querelae mul- sitione indetinila liles possint in posierum excitari.
torum. Hujus populi civitatis, regem valde regaliler Inler haec dies plurCs perlranseunt, ct Graeci rao-
susceperunt. Sed quoniara id luties replicari non ras causantur, verentes, ut dicebant-,ne imperator
pote^t, quolies illi gralis devotioneni siii <jnimi (le- cavens comburat pabula, destruat immunita;
sibi
monstrarunl, dicondum semel est omnes vilias, hoc enim faclurum se pra'dixerat, si nos, inquiunl,
castella, et civilates usque Constanliuopolim hono- morarcmur, quasi ^l sciens ex hoc quod vos paci-
rem illi regium, magis et minus, omnes tamen proiici non venilis. Quod si fccerit, postea nec, ipso

viribus exhibuisse. Sed cum esset omniura par vo- " volente, in via plenarie necessaria invenielis. Tan-
luntas, magis et rainus dieo, quia non erat omnium dem vero quidam ox parte regis de sccuritate sui
idem fjosse. Fixis ergo tentoriis et regc hospiialo, rcgni juraverunt, et ipsi forum idoncum, concam-
imporatoris legatarii vocali veidunt. Quo salulalo, bium compelcns, et alia qu.e nostris ulilia visa sunt
sacris(pie reddilis responsi(uiem stanles exspcctant pro suo im|)eralore sacramenlo simili firniaverunl.
uon enim sedcrcnt nisi jussi. l'ost pneceptum vero, Aliud autcm (]Uod inter ipsos detiiiiri non poluit,
posilis subselliis qu;e secum attulorunt, subsederunt. nuilse regum prresenli» reservnrunt. Post Ii.tc uuus
Vidimus ibi quem poslea didicimus morem Graj- corum, Demetrius noininc, cumfestinatione recedit,
corum, sedenlibus dominis omnem pariler aslare ahus (pii Maurus dictus esl, nobiscum remausil.
clientclani. Videas juvenes tixo gressu, reclino ca- Eliguntur deinde qui eum eodem Mauro Coustauli-
pito, in propriis dominis erectis aspeclibus cum nopolim pr;t'millantur (hoc enim inler alia littem^
silentio, solo luUu ipsis parere paratos. Non ha- requircbanl) Aluisus Atrebatensis, Bartholomivus
bent amictus, sed vestibus sericis curtisque et eancellarius, Archembaldus Burbonensis et quidam
clausis uudique divites induuntur, striclisque ma- alii. Procedunt igilur expedilius legatione suscepta,
nicis expediti, more pugilum semper incedunt. Pau- subsequente rege morosius, sicut lerre poleral con-
peres, eliam excepto prctio, similiter se coaptant. n slipalio populosa.
Chartas auteni pleuarie iulerpretari, partim nou In his qu;e scribimus pro exemplo est desoriplio
decel, partim non possum. Naui prima pars earum probilatum, pro direclione itineris nomiaa civila-
et maxima tnm inepte humiliter caplabat bonevo- lum, pro cautela viatici qualitas regionum. Nun-
lentiam, ut verba nimis aflectuosa, quia non erant
ex quam enim deerunt sancli sepuicri viatores, erunl-
effectu, nou sohnu imperatorera, sed, etiam mimum phuet, de nostris eventibus cautiorcs.
quo, si Igitiir
dicercm dedecere. Et ideo pu.lor esl *<» lendcnlem Melis, Wormatia, Wirceburgis, Ratispona, Paia-
ad alia talilius occupari. Non possunl autem quia via civitalesopuIenlissim;e Iribus dietis a se inviccin
F^ranci adulatores, eliam si velint, nou possunt dislant.A poslremu nominala quinque dielaj sunl
Gra-cos ;cquare. usque adNovam urbem ab hac, una usqiie ad porias
;

Kex vcro cuncta, licct cuui rubore, prius exponi Hungaria\ Qnx inlerjaccnt, ncmorosa sunl, et nisi
lolerabat, sed ex quo fonte |>rncederept nesciebat.
deteranlur de civitalibus, nou siifficiunt exercitui
 ;

1213 ODONIS DE DIOGILO DE IA'D0V1C1 Vll ITINERE LlDRl VU. — LIB. U.

victualia ministrare, rivis tamen abundant, et fon- tulit quod ille praecessit, quia cum in terra ejus
tibus et pratis. Cum transirem regionera istam, as- multi fluvii sint, super ipsos, sine proprio labore et
pera mihi montibus videbatur, nunc autem planam sumptu novos pontes invenit. Ut autcm verum fa-

judico respectu Romani.r. Hungaria ex hac parle lear, valdo imperialitcr cgressus est ct navali appa-
aqua )93 lutosa cingilur; ex alia vcrO a Bogaria ratu, et pedestri exercitu. Et bene ; habebat enim
amne lucido separatur. In medio sui tluviuin habct tiinc Ilungaros inimicos. Igilur imperator animosus,
Droam, qui slanni more unam ripara proclivem ha- navalis et pedes, babens in navibus copiosum mili-

bet, et alleram arduam, unde modica pluvia ertluit, tcm secuni, et juxta se per terrain equos et popu-
et adjutus vicinis paludibus etiam aliquanto remota lum, sicut et oportuit et decuit principem, ingressus
submergit. Audivimus eum multos Alcmannorum, est Ilungariam. Erat auteni quidam, Borieius no-
qui nos prmcesserant, subito inundasse ; nos autem mine, qui jus ha^reditariura in regno illo clamabat,
ubi castra eorum fuerant, vix potuimus transva- et super boc Starapas ^4 regi nostro lilteras mi-
dere. In hoc parvas naves habuimus et paucas ; ideo serat, plenarie querimouiara exponentes, et humi-
fiiit opus equos natare, qui facilem ingressum et liter justitiam postulanles. Hic dum i"egi nostro
egressum difficilem habontes, cum labore quidem, veniret obviam, littrras suas sequens, ostondit in

sed tanien Deo volonte sino damno transibant. Caj- p qiio conlidere posset imperatorem. Causain igiliir

tcra omnis aqua terr.T hujus, lacus sunt, paludes suam illi exponit, multa promisit, imo sicut audi-
et fontes, si tamen fontes sunt, quos paululum viinus, dedit, et ab eo spem sui juris accepit. Rex
fossa humo, etiam in sestate faciunt transeuntes, autem Hungf\riciis sciens se posse vincere facihus
cxcepto Danubio qui hanc satis in directum prtTler- auro quam ferro, multam pecuniam inter Aleman-
fluit, et multarum regionum divitias nobili civitati nos effudit, et eorem impetum evasit. Boricius au-
Estrigim navigio invehit. tera spe frustratus inani, delitescens arle qua potuit,
Terra hwe in tantum pabulosa cst, ut dicantur regis transitum exspectavit, et nescio qua intentionc
in ea pabida Julii CaBsaris exstitisse. In hac pro furtive se Francis immiscuit. Discitur tamem hoc
voto nobis fuerunt et foruni et concambium. Ha^G duos principes scisse, et gratia imperatoris Gon-
dietas quiudecim habet. Deinde Bogaria in ingressu stantinopolitani, neptem cujus habebat, hunc illic

caslrum quod Bellagrava dicitur Bogarensis,

attollit satis favorabiliter adhresisse.

respectu cujusdam quaj in Hungaria esl, ejusdem Tali velamine tectus et tutus, procedil cura exer-
nominis civitatis. Inde ad unam dietam per Hungariara, Inter hxe rex Hungaricus no-
interposito citu

quodam fluvio, Brundusium civitatem pauperculam. slrum tiraens et vonerans, legatis et rauneribus ejus
Quod de illa superest, ut ita dixerim, pratum est Q gratiam conquirebat sed interposito Danubio prne- :

nemorosum, vel nemus pabulosum. Bonis abundat sentiam dcvitabat. Optabat autem ejus colloquium
qure sponte nascuntur, et cajteris est habilis, si co- quem fama sibi commendaverat, res monstrabat
lonos habel. Non plana jacet, nec monlibus as- sed cum navigare in nostram ripara timeret, buini-
peratur, sed inter coUes vineis et segetibus habiles, liter supplicat regi, ut ad suam ripam sua digna-

rivis et fontibus lucidissimis irrigalur. Caret tlu- lione veniret. Rox igilur, cui mos erat dilectione
viis, sed usque Constautinopolim exinde nobis S8 et huinilitate facile superari, ductis secura quibus-
navibus opus fuit. Haec ad quintam dietara, primam dain episcopis et ducibus, ejus paruit voluntati.

sed modicam, ex hoc parte Grtecin? civitatem Nit Deinde post oscula, post ainplexus, statuunt pacem,
ostendit. Nit, Hesternit, Philippopolis, Andi inopolis tirniant araoreni, et ut sccuri deinceps per Ilungariam
civitates siint, quatuor dictis al) invicem dissideutes, nostri percgrini transirent. Quo facto rex nosler
et ab ultima usque Constantinopolim sunt quinque. Hungarum hetum Prosequuntur euni regia
diraisit.

Quse interjacent plana sunt, vilbs et castellis, om- munera, equorum, vasorum et vestium et parat adhuc
nibusque bonis redundantia. Dextra Ircvaque montes rexHungarusnostrum et ejus optimates proposseve-
sunt, tam prope iit vidcantur, et tam longe ut lata, nerari,S5 cuin ecce inlelligit inter Francos esse Bo-
dives et jucunda planilies includatur. Hactenus n ricium. Miltit ergo qui regi fu;dus novum dilecliouis,
hfec. et pacis prMtenderent, etinimicum suura, qui latebat
Oportet autem nos ultro citroque progredi et re- in exercitu sibi tradi prece huraili postularent. Hoc
verti. Multa enim scribenda se offorunt, sed non de- lotum faetum est nocte. Rex autein, totius duplici-
bet oralio rerum muItipUcitate confundi. CoIIatera- tatis ignarus, id penitus non crcdebat. Sed tandem
liter incedunt causse, sed oportet servari conse- illis constanter hoc asserentibns et precantibus ac-
quenliam in sermone. Ecce enim rex et imporator quievit. Illi ergo koti audacter amplius quam pru-

occurrerunt mihi memori.T? pariter Rastisponre. Sed denter incedunt, nam ille tumultu quwrentiura a
cum rex miiii sit principalis materia, me coguntta- lecto excilusnudus evasit. Unde illi coufusi redi-
men de imperatore pauca inserere facta eorum erunt. Fugitivus autem non tamen siupidus dum
communia. Nostrum regem praecessit Alemannus tendens ad tluvium tentoria exiisset, obvium habuit
loco et tcmpore. Noster processit iu Peniecosten, armigerura super oplimum equura, cum quo pro
ille in Pascba ; noster de Beato Dionysio movit equo aniraose confligit. Claniat armiger, et resistit,

pedem, ille de Ratispona ; hoc tamen nostro con- et raagis superat clamore quam viribus. Gontluunt
1215 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI 1216
enim undiqiie qui BorieiMni sicut latronem capiunt. mos procerum ; sed non valet extorquere a rpEfe in-
el verlseratum, luto sordidMm, nudum, cxeoptis fe- slanliaprecum aut munerMni, nisi quod prius judi-
moralibus, regi addueMnt. Omnes eum latroaem pu- cassct communis sententia 26 sapientum. Suum
laljant, ipse vero regi prostratus, licet ignoraret hunc fatebatur amicum, non tamen propter eum sihi
linguam nostram, et rex tunc interpretem non lia- facicudum essequod dedeceret peregrinum. Episco-
bcret, quwdam tamen verba nota, barbaris voeibus pitandem_ et optimates alii convocati, discussa ra-
inserens, et snum nonien ssepius ilerans, ([uis es- tione judicaverunt ut rex regi pacem servaret, et
set aperuit . Mox igilur honesle indMitur et in viro nobili, licel capto, vitam servaret, quia scelus
crastinum reservatur. Hungarus autem rex qui pro- esset utrumque, et morti hominem vendere, et
pe nos tentoria tixerat, el Boricium jam expertus amici sine ratione foedera rumpere. Ergo rex Hun-
metuebat, loco vicinus et limore curiosus, illico garus se nostris non credens, sed Iristis absce-
scivit quoil gestum est. Hunc ergo a rege sicut ab dens, luliora et reniotiora sui regni requirit ; no-
amico, et pru IVndere amoris quasi cx debito requi- ster aMlem BorieiMm satis honesie secum habens,
rit, et insu[ier ob hoc multa, imo vix credonda de Hungaria educit.
promittit. Simililer prece et pretio sollicilat ani-

LIBELLUS TERTILS.

Hucusque lusimus, quia nec damna perluIiniMS D dissont Alomanni , malo auspicio adfuit joculator,
ex malitia liominum, nec pericula liniuimus de a- qui licol eorum linguam ignorarel, tamen sodil,
stutia siibdolorum. Ex quo auleni inlravimus Buga- symbolum dcdit, bibit, et post longam ingurgila-
riam, terram Graecorum, et virtus laborcm |)orlulit, tionf.m, serpenlom quoin [ira^^canlalum in sinu ha-
et sensus exercilium. Ingressuri desertum, in Brun- bebat extrahit, el scypbo terrff» imposito superpo-
dusio paupere civitate victualibus onMslamur, quae nit, et sic inter eos quorum mores et linguam ne-
maxime Hungaria per Danubium ministravit. Erat seiebat, ca'Icris lusibus joculatoriis sese frangit.
ibi tanta navium mullitMdo, qMas Alemanni addu- Alcmanni quasi viso prodigio illico cum furore con-
xeranl, ut domibus .•eiliticandis, et igni eivibus in snrgunl, niimum rapiunl, ol in frustra discerpunt.
longum sufticorent. Harum minores nostri acci|ii- Scolusque unius omnibus imputaul, dicentos quod
ebant, et transducto amne, de qaodam castro Hun- eos occidere Gra^ci veneno volebant. Turbalur urbs
gariiBnon longe [losito, necessaria eonvchebant. lumultu suburbii, et dux cum turba suorum ut se-
Hic primo CMprcam monelam et slammas olTondi- ilarot Iiirbam foras inermis sed festinus egreditur,
mus et pro nna earuin v denarios, et pro xii
; Tiirbalus aiitem a vino et furore ocuhis Alemanno-
solidis marcam tristes dabamiis, vel [lOtius perde- ruin non arma videl, sod ciirsum. Unde 2H causa
baniMS. Ecec in inlroitu su;v! terras Graeci perjiirio pacis accurrenlilms oeeurrunl irali, putanles a se
p
maculanlur. Dcbclis enim jam dicla remiiii.sci, illos homicidii vindiclam cxigi. llli aulem fugientos in
sciUcet pro suo imperatore foriim idoneum et con- urbem recepti sunt.
cambiumnoslris jurasso. 'S7 Ca'torum descrla trans- Tunc sum[)lis arcubus (ha-c enim sunt arma eo-
ivimus ,
torraiiiqMo [lulehorrimam ol 0[iu!enlissi- rum) donuo exeunl, fuganl ((uos fugoranl, occi-
mam, qiia' sine inlorriqiliouo protonditur mS([uo diiiU, viilncranl, expitlsisi^iio oinnibiis de siiburbio,
Conslantinopolim iiilra^iinus. Ilic [irimo cii']iorMiit cessanl. Ibi niulti Alomannoriim occisi sunl, et ma-
injuriiP iicri ot inveniri ; uam cietera; regiones qu;e xime in hospitiis, et pro pecuniis suis in spehm-
nobis necessaria compelcnter vendidcnmt nos , cis projeeti. Resumptis ergo animis et armis, ut
omnino pacilicos invenorunt. Grreci autem suas ci- vindiearenl suam verecundiam et aliorum necem,
vitates cl castclla observabant, ct per nmrum fu- redierunt el oxtra muros fore oninia eombussorunl.
nibiis vonalia sMbmitlobant ; sed nostno nuiltitu- Nostris oliam crant im|)ortal)iles Alemaniii. Nam
dini iion suflicioliat victus tali mora minislralus. ([uadam vice qMidain nostrorum regia> multiludinis
Peregriui crgo, in rerum abuudanlia iienuriam non oppressionem vilaiilos, ct ideo pnwunlcs, juxla
ferenles, pranlis et rapinis sibi necossaria conqiii- illos liospilali sunt. llur ad forum ab ulrisque, sed
rcbanl. Visum tamcn est aliquibus hoc Aleiiianno- n Alemanni non patiobanlur ul Franci aliquid ome-
ruiii nos iira^eedoiitiMm cul|ia fiiisse, qui eum oninia ront, nisi [loslquain i[)si exinde salis habuissonl.
[inrdareiiliir, iincuimiis eos insiiper alii(Ma subiir- Iiido rixa, imo garrilus oborilur, iibi onim altor
liia eoiiiliiississo. Nam(i[uod .•egre roferoniliim ost) allorum non inlelligens, ciim elamosa voce impelit,
l'lMli|i[)0[i(ilis o\lia nuirds nobilem biirgum Lalino- garritus est. Franci ergo pciculienles el ropercussi,
lum habobat, i[iii siijiorvonionlibiis abundantor pro- de foro eum victualibus redierunl. Alemanni aii-
lio necessaria miuistrabat. Ubi cum tabernis inse- lom, quia mulli erant, paucorum Franeoriim supcr-
 ,

1217 ODONIS DE DIOGILO DE LUDOVICI VII ITINERE LIBRI VII. — LIB. III. 1218

l)iam dedignantes, contra illos arma sumunt, fu- Fraacis sequentibus minus nocebant armati Gra;ci
riose invadunt, illique similiter armati animose re- quam occisi Alemauni. Illi vero venientes Andrino-
sistunt. Sed Deus illud nefas nocte cito superve- polira, invenerunt transitum Constautiuopolira, par-
niente finivit. Nocte illa eorum uec exstingui
ignis . tim resistendo, partira consulendo prohibentes, et
potuit, nec consopiri, quia mane debacchautes a- apud Sanctum Georgiuni de Sisto [ait de Xysto?]
crius surrexerunt. Sed sapientes eoruin, stultorum mare strictius et solum fertilius asserentes. Sed
genibus provoluti, lumiilitate et ralioue insauiam imperator eorum resisteutes et consulentes aequa
sedaverunt. Sic Alemauni praicedentes omuia por- lauce vilipendit. Tendens ergo quo ca^perat, in me-
turbant, et ideo Graeci subsequentem nostrum pa- dio fere itinere pratum invenit, fluviolo quodam vel
citicum fugiebant. Conventus tamen ecclesiarum, torronte irriguum, et mari contiguo lerminatum.
ct clerus omnis de civitatibus exeuntes, cum ico- Dum igitur ibidem fixis tentoriis pernoclaret, erupit
niis suis et alio Grseco apparatu, 'i9 illum semper pluvia super eos quidem sicut audivimus niodica,
cum tiraore et bonore debito suscipiebaiit. Dux sed in montibus tanta inundaulia, ut eos potius
quoque Hesternensis coguatus imperatoris, in via
, raperet quam aspergeret. Torrens enim lumidus,
regi semper adtiwrens, et pacem indigenis, et ex et rapidus tentoria sibi obvia, et quidquid conline-
parte forum fecit exhiberi peregrinis. Qui regi de bant involvens et rapiens, in mare vicinum prajci-
victualibus satis honorifice serviebat, sed ipse inde g pitavit, et ipsorum raulta millia subnicrsit. Impe-
sibi parum vel nihii retinens, modo totuni diviti- rator autera et superstes multitudo, uon siuc dolore
bus, modo pauperibus dividebat. Ideoque cum iUo quidem, sed tamen velut 31 siue damno tantuin
pax districtius servabatur, quia ibi minus necessi- malum perferentes , consurgunt , ct quasi auda-
tatis et amplius erat timoris. Multa; vero illum prae- ciores redditi pro eventu Constantinopolim veniunt.
cedebant acies ct sequebantur, vel de foro, si pote- Erat ante urbera raurorura arabitus spatiosus et

raut, vel de prsedis quia hoc poterant, sibi abun- speciosus, multimodara venationem iucludens, con-
dantiara conquirentes. Tandem venitur Pliilippopo- ductus etiam aquarum et stanna continens. Inerant
lim, ubi Aluisus venerandus Atrebatensis episco- etiam qua.'dam fossa et concava, qua; loco nerao-
pus, dura legatione Constantinopolim fungeretur, rum animalibus praebebant latibula. In araoonitatc
octavo Idus Septembris in sancta confessione obie- illa qu,-edam palatia nimia ambitione fulgebant,
rat. Hic post longam cegritudinera dura inter festum quse imperatores ad jucuuditatemvernorum tempo-
sancti Bertiui, cujus monaclms fuerat, et Nativita- rum sibi fundaverant. In huuc, ut verum fatear,
tem beatre Mariaa acrius urgeretur, obortis lacry- deliciarum locum, Alemaunus iraperator irrupit
rais ,
quarum graliara seraper habuerat, monachis et undique peue omnia destruens Grjecorum deli- ,

suis et clericis convocatis dixit : Charissirai, fes- . cias ipsis intuentibus suis uBibus rapuit. Impcriale
'
lura sancli Bertini honore debito celebratis, sed namque palatium et singulare quod muris supere-
quia solemuitati beatte Marise vobiscura non inte- minot urbis , istum sub se habet locum, el inhabi-
rero, irapendite raihi gratiam quam potestis, ut taulium iu eo fovet aspectum. Tamen si talo spec-
prajoccupautes eam, sumptis hbris omno mihi ser- taculura Gra^co imperatori stuporem atlulit, vel do-
vitium solemniler decantetis. Illi autera flebiliter lorein repressit, et per suos Alomanui colloquium
obsequentes, diei et noctis omne servitium moro- postulavit. Sed alius eorum ingredi civitatem, alius
sius decantarunt. At ille quotiescunque illud, Aue, egredi timuit aut noluit, et neuter pro altero morcs
singulare , vel nomen Virginis audiebat, in ipso suos aut fastus consuetudiuum temperavit. Rex in-
mortis articulo, nitu debili, sed devoto surgebat. terim Francorum, cui semper mos fuit regiam raa-
Post hajc reddidit Virgiui animara, cujus ipsa tam jestatem humilitate condire , imperatori Alemauno-
devote jam tenebat menioriara. Corpus autem ejus rum cum multa prece raandavituteum citra Brachium
extraurbem in ecclesia Sancti Georgii, ante altare exspectaret, et quorum voluntas eadeni eumdem la-
venerandam habuit sepulturam. 30 Ad cujus tu- borem susceperat, eodem consilio fruerentur. Ipse
mulum rex postmodum veniens, illura obiisse do- vero fervore quo cicpit accelerat, et accepto a Gra?co
luit et cura suis episcopis ct abbatibus ci lugubros imperatore ducc itiiioris, imo potius erroris et mor-
exse([uias ileravit. Sciendum quoque est quod nos Q tis, transmeat. Et licet ego jir.Tscripserim, et ve-
pro certo vidimus fcbricitautes prius subtus fere- rum sit de illius exercitu iutinitos jam obiisse, au-
trura, deinde supra turaulum obdormire, postmo- divimus tamen a Grrecis qui numerarunt transeun-
dum de sua sanitate Deo et defuncto episcopo gra- tes eum cum nongentis millibus et quingentis sexa-
tias agere. His autera paukilum intermissis, libet ginta sex [forte. nonaginta.J transfretasso. «8*
Aleraannos Conslanliuopolim duci imo etiam et , Venit ergo Nicomodiam, ubi sui oborto scaiidalo
transduci, debet enim res ordinc quo gesta esl re- scliisina fecerunt. Iniperator tetendit Icouiuin, fra-
citari, Incedunt igitur satis audacter, sed miuus ter aulem ejus Otto Frisingensis episcopus, et no-
sapienter, quia, duiu in terra illa ubique invcniunl biles nuiUi cum eo maritima tenuerunt. Flebiles
opulentiam, et iu ea non habent teniperantiara, pe- eorum eventus et celeres, loco et tempore refere-
dites eorum renianeutes ebrii necabautur, el inhu- mus; sed ad nostros interim redeamus. Veneran-
matis eorum cadaveribus omnia fcedabantur. Unde dus Metensis episcopus, et frater ejus Renaldus
1219 ADDIT. AD hmOS, DB VITA S. BERNARDI. l!220

comcs (lc Mougon, ol TiiHeiisis cpiscopus Alemau- ^

quiilam alii qui ad 3-1 arma sibi prseparanda, cibo-
nos non feronlCJ, cum copioso exerciLu adventum ruraquc viaticum Constautiuopohm paucos pra»mi-
pacilici principis exspectabant, Sed Gr;«ci quibus scraut, magna rerum damna pcrluleranl, et suo-
poterant injuriis et maxirae fori subtraclioue illos rum vuluera mortesque dolebant. Et hoc non seniel
transfretare cogebant, diceutes se pactum cum co- accidit. Ex quo euim terrara ipsius intravimus suo-

rum imperatore firmassc, quod uuUum suorum ibi rum latrocinia, quia viribus erant impares, perpessi
permittcrent remanere. Regii vero nunlii qui adlwc sumus. Esset hoo forsitan lolerabile , et poterat
in urbe morabautur, boc audieutes, et verura esse dici mala quffi perlulimus, malis quaj fecimus me-
credontcs, Jitem illara lali pactp terminarunt, ut ruisse, nisi blasphemia jungeretur. Nam si nostri
transmearent, et lorum idoneum in aliam par-
illi sacerdotes missas super eorum aliaria celebrabant,

lem exspectantes baberenl. Quo facto pauci Franci qiiasi essent profanata, luslrando etabluendo postea
qui supervenerant remanserunt. (juos cuni alios se- expiabant. Habent omnes divites capellas proprias,

qui monereut, cogerent nec impetrarerit, immeu- picluris, marmore, et larapadibus sic ornatas, ul
sam mulliludinem Piucenatoruni ct Cumanorum ad unusquisque eorura merito diceret Domine, ditexi
:

eos debellaudos miserunt, tttu etiam in desertis dccorem dviiius liiie (Psalm. xxv), si lampas iu eis
Bogaria3 per insidias de nostris plurimos occide- orthodox;e tidoi coruscaret. Sed j^roh nefas ! audivi-

runt. llli autem qucmdam tumulum ascen- B mus scelus eorum morte luendum, quia quoties-
tct-ra!

dentes, el in eo se bigis et quadrigis sepientes, vi- cunque nostrorum connubia contrabunt, antequam
riliter restiterunt. Ibi nostri primam perpessi sunl convenianl, cum qui Romano more baplizatus cst,
peuuriam, qiua forum non liabebant, ncc illi ab rebaptizaul. Alias nsereses eorum novimus, et de
impuji,ualione cessabant. In urbe vero regii nunlii more sacrificii, et dc processioue Spiritus sancti.
tarde licet boc scieules, imperatorem adeuut uimia Sed niliil horum noslram paginani sordidaret, nisi
commolione ferentes. Cognito enim doloso scelere, postra? materias convenirol,
de bis qui transierunt pridie, conqueruntur, el ma- His enim de causis nostrorum iucurrerant odiuni,
xime de his qui in urbe Christianorum ab inlideli- exierat nanique iulor laicos etiani crror eoruni. Ob
bus irapufiuautur. Tunc iraperator quasi aliler Pin- hoc judicabanlur non esse Clirisliaiu ca^desque ,

cenalos 33 iubiberc non posset, jubot uoslros acce- illorum ducobanl pro nihilo, et a pra^dis ct rapiuis
dere propius, et sublus se ad pedem palatii hospi- dilticiiius poterant revooari. Sed revertaniur aU
tari et mercatum praiberi. regem, <jui, licel fere diebus singulis nuvos inipe-
Igilur illi audilo huntio claustra sua qualiacunque ratoris nuutios iiabe^tj $ausatur lamcn moras suOp
e.xeuid, et quo jussi fuerant quasi nihil timentes incc- rum, quia quid cum eis agatur ignoral. Bona sem-
dunt. Cum ccce illos Pincenatorum alii pcrsequuntur, Q per nuntiaiU, nunquam oslondunl, el minus cre-
aliilocum illorum occuiiare nituulur. Illi autem ccle- dunlur, quia onines oumdom adulalionis seraper
riter cl virililcr revertentes et perscquentibus locuni habent proiKmiura. Polychronias eorum suscipit,
suum occupantibus animose restiteruut. Ibi niulii scd vilipeudil 3.» sic enira vocantur reverentirt) :

pedites ut expedilius fugerent, suarnni reruni proji- quas non solum regibus, .sed etiam quibuslibet suis
cientes aliqua perdiderunt. Tunc quidam nunliorum majoribus exhihoul , capul cl corpus submissius in-
ardcnlius inllammali, Eurardus videlicel dc Briloilo, clinaulos, vcl tixis in lerram genibus, vel etiam sese
et Manasses dc Bugues, et Ansellus dapifer Klau- toto corporc prosteruenles. Inlerdum iniperatrix

drensis, et quidam alii judicantes melius honosle regina; scribebat, et tunc Gra,'ci penitus frangeban-
pati mortem suam quam turpiler videre suorum, tur in feminas, omue virile rpbur, ot yerboruiu et
armantur, civitateni exeunt, junguntur suis, el par- aninii deponcntes. Leviter jurabant quidquid uos
ticijies efficiuntur discrirainis. Magister vero tem- velle putab;mt, sed nec nobis hdeni, nec sibi vere-
pli domnus Eurardus de Barris, ct Barlholoraicus cundiam conservabaut. Geueralis est eorum enim
cancellarius, Ilerchembaudus Burbonensis, et qui- senteutia non impuiari perjurium , quod sit propler
dam imperatorem a^gredienles
alii eum quem , gacruiil iinperium. Nec mu pulct aliquis pdipsum ge-

tunc viribus superare non poterant, ratione vice- pus bpminum persequi, el odio cprum fmgere quaj
"
runt. Jural ille sc hoc nescissc, suis petit veniani, non vidi, requisitus enim quicunquc Gra^cos npve-
nostrosque faeit juxta palatiura hospilari, ct omni rit, fatebitur quia quando timeut, nimia sui deje-
propulsa in^iuictudine , mcrcatum facit pncberi. ctione vilescunl, et quando praivident, gravi subdi-
Esset nuuliis salislactum, nisi probarent scelus ex torura pppressione sui^erbiunl. C;uterum mullp
scelere ; didiceranl enini euni cum Turcis pacem studio cousuleudo hiborabant ul rcx ab Audrino-
habere. El qui regi scripserat ad del)ellandas gentes poli ad Sanctum Georgium de Sisto gressum diver-
incredulas secum ire, et se dc illis novam et glo- leiet, et ibi colerius ct ulilius ti'ans£retarel. Uex
riosara victoriain habiiisse, certum erat cuin eisdcin ;iutem uohiit iucipore, quod Francps audiebat iiun-
inducjas duodccim annorum lirmassc. Augcbatur qu;mi focisso. Igitur cisdsm vostigiis, sod uon eii-
ctiam ex bpc. et dcclarabatur pcrlidia ,
quud pcr dcm ausiiiciis Aleniannos subsequitur pra;ccdeutes.
reguun} cjus sola inccdcbat nujllitudo secura. Epi- lit cuiu ;ul uuaui dicl?m Constuntinopolim propui-
scppus euiui J^ijjgojjcusjs, et couies VVariiueusis. et q^fli^set, si\(is Buuyips Ijabujj, oJiyios, rumores de
 1221 ODONIS DE DIOGILO DE UJDOVIGI VII ITINERE LIBRl VII. — LIB. IV, 1222

imperatorc qiios jam ex parle rcUilimus roportan- n ohvium haliuit. Mrant fcre co;evi et cOccquales, sohs
tes. Tunc fuere qui rcgi coosulereiit retrocedere, et moribus, vestibus dissimiles. Tandem post aqi-
terram opulentissimam cum castcliis el urbibus cu- plcxus et oscida mutuo habita, interius processerunt,
pere, et interim regi Rogerio, qui lunc iraperatorcm uiji positis duobus scdihbus pariter subsederunt.
maxirae impugnabat, scribcret, et ejus adjutus navi- Circurastanle autem corona suorum, loquuntur per
gio ipsam Gonstantinopolira cxpugnarel. Sed vae no- interpretem ; requirit imperator esse regis et volun-
bis, imo Petri apostoli subdilis omnibus, quod non tatem, optans ei qu;e Dei suut, quffi sua sunt repro-

prajvahierunt Sts voces corum ! Processinms igitur mittens ; utiuam sicut lioneste, sive vere Si gestus I

et nobis appropiuquautibus civitati , ecce oraues corporis si alacritas faciei, si verba cordis iutima
illius nobiles et divites, tam cleri quam populi, ca- demoustrarent, circumstautes illum nimio affectu
tervatim regi obviam processerunt, et cum honore regem diligere comprobarent ; sed tale arguraentum
debito susceperunt, rogante» humiliter ut ad impe- probabile est, non necessariura. Post ha?c sicut fra-
ratorem intraret, etde sua visione et collucutione il- tres ab invicem discesserunt, et regera foras ad pa-
lius desidcrium adimpleret. Rcx autem ejiis timori latiuni iu quo erat hospitatus, imperii nobiles con-
compaliens,et petitioui oljcdiens, cum paucis suoruui duxeruut.
intravit, el eum iu porticu palatii satis imperialiter

LIBELLUS QUARTUS.

Consianlmopolis Grfficorum gloria, fama dives et n tum habet nec verecundiam ubi scolus nec lege vin-
rebus ditior, ad formam veU navalis in trigonum dicatur, nec luce veuit in SH palaui. In omnibus
ducitur. In interiori auguloSanctam Sopliiamhabet, modum excedit ; nara sicut divitiis urbes alias su-
el palatium Constantini, in quo capella est qua3 sa- perat, sic etiam vitiis. Multas quoque habet eccle-
crosanctis reliquiis houoratur duobus autem late-
; sias, Sanctse Sophiaj raagnitudine impares, non de-
ribus 37 mari praecingitur. Veuientes ad urbeni, core ;
qua; sicut sunt admirabiles pulchritudine, sic
Bracliium Sancti Georgii ad dexteram et quenidam suut etiam numerosis sanctorum pignoribus vene-
prolluvium qui de ipso procedens, ad ([uatuor fero raiuko. Ad lias intrabant qui poterant, alii curiosi-
millia teuditur, habebamus ad Itevam. Ibi palatiuni, tate videndi, alii devolione lideli. Rex quoque, duce
quod dicitur Blacherna, fundatur quidem in humili, iraperalore loca sancta visitavit, et revertens, cum
sed sumptu et artc, decenti proceritate consurgit, ct eo victus procum instanlia coniedit, Conviviuin illud
triplici continio triphcom haliitantibus jucunditatem sicut gloriosos convivas habuit, sic apparatu rairi-
offerens, raare, cainpos, urbemque visibus alternis fice, dapum deliciis, volupluosis jocorum plausibus,
despicil. Exterior ejus pulchriLudu fere incomparu- aures, et os et oculos satiavit. Timebaut ilh regl
bilis esl, interior vero quidquid de illa dixero supe- multi suorum; ipse vero, qui Deo commiserat curani
rabit. Auro depingitur uudique, variisque coloribus, sui, fide et auimositate peuitus nihil timebal. Non
et marmore studioso artiticio sternitur area, et C enim cito credit sibi noceri, qui nocendi non Iiabel
nescio quid ei plus conferat protii, vel pulchritu- aniinum, licet Grajci nullum argumentum perfidite

dinis, ars subtdis, vel pretiosa materia. Latus ter- demonstrarenl : credo enim non tam sedulum
illos

tium de trigono civitatis, campos habet, sed duplici exhibuisse servitium, si bona cogitarcnt. Suas vero
muro munitur, et lurribus, qui a mari usque ad pa- dissjmulabant injurias, post Brachii traniitum exi-
lalium fere duobus millibus tenditur. Hic nec robore gendas. Nec imputabatur eis si portas urbis nmlli-
firraus est, nec turres iu altum subrigit, sed urbs, ludini obserabant, quia multas eorum domos, et
sicut aislimo, iu sua multitudine, ct antiqua quiete oliveta conibusserant, vel pouuria nemorum, vel iu-
conlidit. Infra muros terra vacua est, quse aratra solentia et ebrielate stultorum. Faciebat eis rex au-
patitur et ligones, habeus hortos omne gcnus ole- res, manus et pedes saspius detruncare, nec sicpo-
rumcivibus exhibentes. A foris subterranei conductus terat eorum vesaniam refrenare. Imo erat necessa-
intluunt, qui aquas dulces civitati largiter tribuunl. rium alterum e duobus, vel, mulla millia simul oc-
Ipsai|uidem surdida est elfcetida, multisque iu iocis cideve, vel eoruin iiiala plurinia tolerare. Foruin
perpelua uoctc damiiala. Diviles enim suis ;rdi- igilm- satis abumlanter uobis afferebat navigium ;
et

ficiis vias tegunt, sordcsipie el lenebras pauperibus aule palatiuni, vel etiam iu tentoriis habebamus
et hospitibus derelimpuint. Ihi cwdes exercenlur, et congruum si duraret, coBcambiuui, minus quam
latrocinia et qua; tenebras diligunt alia scelefa. D duobus denariis stammam unam, et earum triginta

Quoniam aulem inurbe vivitur sine jure, qua3

ha<; tres solidos propter raarcam.
tot quasi dominos habct, quot divites, et pene lot Postquam vero tribus diotis 39 urbem trausivi-
fures quot pauperes, ibi sceleratus quisque nec me- mus, pro una V vel vi tlonarios, ©t pro kii solitiis ipar-
 :;

1223 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1224

cam uuara perdehaiiius. G;cleriiin dumrex venientes Cerlum vero est regem niipcr cum papa locutnm
per Apuliam exspectat inter Brundusium et Dura- fuisse, et super hoc nec prajceptum cjus, uec con-
cliium translretantes, solenmitas beali Dionysii ac- silium accepisse. Visitare sepuicrum Domiui con-
cidit, quam ipse veneratione qua debuit celebravit. venimus nos et ipse, et nostra crimina, praicepto
Novit lioo imperator ; colunt etenim Graeci lioc te- summi paganorum sanguine vel conver-
pontificis,

stum et clericorum suuruin elcctam multitudiuem, sione delere. Nuuc autem urbem Cliristianorum di-
dato uuicuique cereo maguo, variis coloribus et tissimam 41 expugnare possumus etditari, sed cae-
auro depiclo regi transmisiL, et solemnitatis glo- dendum est et cadendum. Si ergo Ccedes Chrisliano-
riam ampliavit. Illi quidem a nostris clericis verbo- rum peccata dUuit, dimicemas. Item , si nostris

rum et organi generc dissidebant, sed suavi modu- mortuis non nocel ambitio, si tantum valet in iti-

laiioue placebaut. Vocos enim mista;, robuslior cum nere pro acquireuda pecunia interire, quantum
gracili, euuuclia \idelicet cum virili (eraut euim summi pontificis obedientite et voto nostro inten-
eunuclii multi illorum), Francorum auimos dcmul- dere |ilacent divitiaj, sine timore morlis discrimina
cebaul. Gestu etiam corporis deceuti et modeslo, subeamus.
plausu manuum, et iullexione arliculorum, jucuudi- Talis erat eorum aUercatio, ei favebant sibi de

tatem visibus offerebant. Referimus imperatoris ob- jurc, assertores utriusque sententiee. Credo tamen
sequia ut pateat dolus ipsius, qui pnfleudebat affe- B quod Graci magis prajvale-
vicisset cpiscopus, nisi

ctum queiu solemus amicis pra;cordialiljus domon- rcnt dolis quam moras haben-
viribus, qui uostras
strare, et gerebat auiiuum quem uou posscmus, uisi tes STJspectui, urgere transilum non audcbant, fo-

mortibus nostris placare. Certe uemo Gra;cos cogno- rum tamen ex parte subtralientes, rumoribus Ale-
sceret, nisi experimento vel spiritu proplietice. Epi- maunorum nostros ad transitum concitabant.
scopus vero Liugoneusis eorum fidem improbans, Primo retulerunt Turcos copiosum exercitum con-
contemnens obscquia, propbelaus mala qua; postea gregasse, et Alemannos de illis sine damno suo-
sensimus, urbcm capi suadebat. Muros Iragdes rum quatuordecim millia peremisse. Pust diem
quorum magua pars ante nostros corruit, iuertem alteram feliciori eventu, infaustura transitura am-
populum, siue mora vel labore, ruptis couductibus, plius pcrsuadebant. Dicebant enim Alcmanuos per-
dulces aquas posse subtraiii comprobabat. Dicebat veuisse Iconium, et ante advcutum illorum, cjus-
vir illeprudens animo, religioue sacer quod capta dem civitatis perterritum fugisse populum, El quo-
illa civitate uou essct neccssarium alias expugnare, niam ijisi feslinant iu autca, imperator alter alleri
quia gratuitum possideuti caput earum prx'berent scripait ul veuiat, et quod siue suo labore conqui-
obsequium. Addebat 410 etiam quod ipsa rem Cliri- situm est, defendendo possideat. His slimulis exer-
sliauitatis uon babcl, sed nomcu, et cum deberet citus agitatur, ct de mora regis commurmurat, dura
per se Ctiristianis auxibum ferre, non illos non probi- " quidam lucris eorum, quidam laudibus invidebant.
bere, aute paucos annos imperator Antiocheuum Victus ergo rex, et Gra;corum monitis, et suorum
priucipem agressus est expuguare. I'rius cucpit querclis, autequam vcnirent quos exspectavcrat,
Tbarsuui, et Manustram, ct caslclla pluriina, ter- transfrotavit. Ei iiiiperator sicut hoc ardeuter voluit,
ramque lalissimam, expulsisque Calliolicis cpisco- sic velocitcr naviuiu copiam pr;uparavit. Rex autcm

pis urbium, et bajrelicis substitutis, obscdit Antio- cum Rrachiuiu (57), fecit dies quindecim partem sui
chiam. Cuuique deberet , sumptis Christianorum excrcitus exspectando, ultra similiter quindecim,
copiis, paganorum viciniam propulsaro, illorum auxi- Grajcoruni versutias tolerando. '1*^ Habeut illi lo-
lio uisus cst Christianos exteriuiuarc. Deus autem cum quem exspectaverant, et audcnt detegcre quae
horum cognitor, judex, et viudex, voluit ut ipse cugitavcrant. Tamcu nostrorum vesaniic dedcrunt
sibi toxicatam sagiltam inliigeret, modico vulncre
el eis vclamina su;c nequiliae. Uude dictum est a plu-
vitam iiKliguam liuiret. Istc vcro qui nunc reguat, ribus quod uobis fecerunt uon esse malitiam, sed
hseres qua'slus el crimiuis, sicut jura Ecclesiarum vindictara.Ex parte judical qui rem novit exparte;
sibi retinet, et alia qua; pater impic conquisivit, sic sed non potcst facere rcctum judicium, (|ui causam
ca'teris iuhiat quic ipse concupivit : et jam priuci- cx integro nou cognoscit. Illi enim offcndi polerant,
pibusextorsit hoiiiinium,et crigens altarc contra al- non placari. Ecce pcrtransivimus, et uos navcs
fi
tarc, Patriarcha l'elri dcspcclo , iii urbc staluil cibari;c cum cambitoribus subscquuutur ; steruunt
suura. Sit vestri judicii utrum ilh parcere debeatis, gazas iu litlore, fulgent auro tabula>, vasisquc ar-
quo regnante cruci Christi ct sepulcro niliil tutum, genteis quac a nostris emcrant honestantur. Veniunt
quo destructo nihil coutrarium. Cum peroi asset cpi- de exercitu qui cambiunt necessaria, junguntur et
scopus, placuit aliquibus quod dicebat. I'lurcs au- ilhs quiauihiuut non sua. Igitur, una dic Flaudrcn-

tem quibus displicuit, lucc et siinilia rcspondebant sis quidam dignus llagris et llamma, ccrnens un-

De fide istorum nou possimius judicarc, legis igua- mensas divitias, et unmoderata cupiditate cicca-
ri ;
quod autem impugnavit Antiochiam, molum fuU lus, chmiat, liaro, liaro,rapieus quod cupivit et ;

potuit tamen causas habcre justitise quas nescimus. audacia pariter, ct praidui pretio, sibi similes ad

(57) Hic deest Irantit, vcl quid siraile.

 ;

1225 ODONIS DE UIOGILO DE LUDOVIGI VU ITINERE LIBRI VII. LIB. IV. 1226

nefas animavit. El quoaiam ubique stulti eunt (in • modi caperentur, si sumptis spoliis sibi vacua; di-
concambio enim quot occisi tot stulti) corruunt mitterentur. Offerebat insuper regi munera digna
ubique qui pecunias in promptu habebant. Crescit rege, et baronibus singulis suse congruentia digni-
clamor, furor, corruunt exedrse, conculcatur au- tati. His auditis fuit iterura opus morarura, tum
rum et rapitur, metu mortis canibilores fugiunt quia conics Morianensis, et marchisus de Monte-
spoliati, navesque suscipiunt fugiiivos, et subductae ferrato, avunculi regis. Alvernensis coraes, et plu-

littori, referunt ad urbem qui cibos emebant no- res alii quos exspectabamus, ultra urbera in con-
strorum plurimos. Verberantur isti et spoliantur, spectu nostro tentoria fixerant, lum quia barones
civitas quoque quos hospites habuit, quasi hostes de iraperatoris quaestione dissentiebant. Graeci au-
spohavit. Fiunt haec nota regi, succensusque ira tem qui solebant urgere transitura, prohibendo
requirit maleficum, qui a comite Flandrensi reddi- tardabant. Igitur egregii railites per montana di-
tus, in prospectu civitatis illico cst suspensus. spersi, morge providentes et itineri, pra?dis replcnt

Deinde feslinat quKrendo perdita, reddentibus do- exercitum, Grsecorum damno suis ementes navi-
nando veniam, celanlibus comminando similem giura. Offerunt igitur quod prohibuerant, transdu-
posnam. Et ne suara prtcsentiam tiraerent vel eru- ctique recipiunt quos exspectaverant. Interea dum
bescerent, jussit ut episcopo <13 Lingonensi omnia g quod requirebat iraperator in dubio est, Perticensis
redderent. Revocantur in crastinum qui pridie fu- comes Robertus, regis gerraanus, cognatara suam
gerant, et quod se jurare poterant perdidisse, ple- reginse clam subripit, se cum quibusdam baronibus,
narie rehabcbant. Requirebant plurimi amplius illius subducens hominio, et cognatam suam ne-
quara deberent, sed rex maluit quod defuit de suo potis ejus matriraonio. Sic praecedit Nicomediam,
restitui, quam pacem sui exercitus violari. el rex cum episcopis et aliis baronibus, imperatoris
Quo facto eligit qui suos et quae perdideranl ab discutit causam. Dicebant quidam et raaxime Lingo-
imperatore requirerent, et exercitui foruni reduce- uensis : Ecce impius patefacit quod ante celave-
«.

rent, Arnulfum Luxoviensem episcopum eloquentia rat : 45 vestrura requirit hominiura, quorum ser-
et reiigione (irseclarum, et Bartholomaeum cancel- vus potuit exstitissse, promittens turpiter quod
larium. Et quoniam rex urgebat qui seraper festi- victoria debuitacquisisse. Nos autem, charissimi,
nus erat errata corrigere, satis raane transfreta- prseferamus comraodis honestatem, obtineamus vi-
verunt, et sedituum gratia palatium intraverunt, ribusquod ipse quasi cupidis et timidis pollicetur.
sed loqui cura idolo nequiverunt. Illo die fuit alter Turpe est euim in prtesenti tam gloriosum luibcre
alleri pro solatio, intuitus picturarum pro cibo, et dominura, et iulideli lacere hominum. » Alii vero,
instanti nocte marmoreum pavimentum pro cuici- C quorum nuraerus et ratio superavit, hujusraodi
tra vel lecto. Sequenti vero die cum profanus ille respondebant n Ex consuetudine post regem plu- :

circa tertiam surrexisset, vocati veniunt ante illum res dorainos habere possumus, quorum feodos pos-
sobrii et insomnes, suara legationem absolventes, sidemus, sed illi fidem principaliter observamus. Si
ct de satisfactione suorum, et de querela nostrorum ;
judicamus hoc esse turpitudinem, dcleamus con-
fecissetque eum episcopus satis tractabileni pru- suetudinem. Nunc autem iraperator sibi timcns
denti eloqucntia el suavi, si posset serpens ille ab nostrum pcquirit hominium. Si ergo turpe est nos
aliquo incantari; sed aspidis more surdus, et ve- ab eo timeri, si est inhonestum quod minoribus
neno turgidus, mutatus est ab illo quem antea vi- facimus uos facere imperatori, dimittaraus. Si vero
derant, irao detectus quem sub doli tegmine prius raetus imperatoris, vel raos nostra; consuetudinis,
nou cognoverant. Tamen inslat episcopus, et ex nec regi facit injuriani, nec nobis verecundiam, ac-
parte praevalet, habet forum exercitus, et pere- quiescamus nostra:' consueludini, pro nostro cora-
grinis suis rebus perditis patet egressus. Dicit ille modo illius parcaraus formidini, velimus coramoda
se adhuc cum rege locuturum, et cito nuntios proe- Nemo nostrum novit
providentes itineris necessitati.
missurum, urget cpiscopura regredi privata neces- hanc terram, igilur opus est duce contra paganos ;

sitas, ne cum eo faceret triduanura jejunium. llle D properanms, Chrislianorura utaraur pace. »
bonum adhuc simulat, ut amplius noccat, exhibens Dum ha;c aguntur, omnes fere quos rex exspecla-
forum, sed parce ; locuturus cura rege, sed tarde. verat, transfretarunt, quorum nomina mihi dolor
Dum ergo mittit nuntios et reraittit, plures dies est recitari, quia mortes eorura immaturas aspexi
44 pertranseunt, et Franci quod ad viam prsepa- et esset forsilan legenti taidium, qui quasrit ulilitatis
raverant coniedunt. Volebat regem ad suum pala- vel probitatis exemplura. Et quoniam solus impe-
tium regredi, rex in suam ripam vel in raari ex rator erat ulterius causa raorandi, imperat rex
equo oolloquium lieri Taudem quod caute distule- castra moveri. Quod illo audiens, praraissis nuntiis
ral, per nuntios revelavit, et regis cognatam, quam post eum quoddam caslrum
properat, determinans
regina secum habebat, cuidam suo nepoti conju- eorum quo sibi cavil vicini maris
colloquio ; in
gem, sibique baronura homhiium requisivit. Ob hoc aduuato navigio. Rex autem Alemannorum aemulus,
duces itineris, et ubique forum et coucambium quorum bonam famam 4G lielus audieral, ct simi-
competens proraittebat, ubi hoc non haberent prae- lem festinanter qusrebat, nec morari nec voluit,
darentur, si castrum vel civitas negarent hujus- colloquium respuit. Igitur exercitu praecedente re-
PXTEOL. CLXXXV. 38
 ;

1227 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1228

duccns secum baronum gloriam et militum

vei-titur,
^
promissione, de supradictis alter alieri rautuo sese

mulliludiaem expediiam. iEgre tamen ferebat quod foadere sociavit. Deinde sumpto baronum hominio,
ille suorum liominium
requirebat, sed Dei sorvitio et rege cum illis donis satis 17 imperialibus ho-
putabat esse ulile quod promittebat. Si Christianus uorato, hic post exercitum properavit, ille sacrile-
esset, illud sine aliqua exactione deberet ; sed dice- gus novo perjurio maculatus, exuto timore reman-
bat quod nostram geutem jam expertam suo regno sit, forum longo tempore necessarium paucis die-

timeret. Et esset ante illos quidquid foret eis utile bus exhibens, et promissos duces itineris nunquam
fugienduni, non eum facerent tali satisfactione
si reddens.Illodiesol vidit scelus quod ferre nonpotuil,
securum. Rcx autera contra paganos de festinalione sod ne videretur illud lequare proditioni Dominicse,
succensus, ad illius voluntatem rigorem sui auirai servivit mundo dimidius, el dimidius se abscondit.
maluit inclinare, quam Dei servilium aliqua occa- Cum igilur exercitus dimisso rege procederet, et
sione tardare. Convenientes igitur, pactiones prius solem in forma dimidii panis magna diei parte con-
exponunt, videlicet quod ei rex nec castrum nec spiceret, verebatur ne ille qui super alios fide lu-
civitatem qua3 sui juris cssent auferrct. Satis est cobat, diloctione fervcbat, spe superna tenobat,
ba!C ralionabilis el modesta pelitio, quam subse- proditione Gra;corum aUqua portione sui lumiuis
quilur a3que liberalis, sed fallax promissio. Ut enim privaretur. Sed aliud accidit leqne dolendum. Im-
paci regia3 imperialis gratia respouderet, adjecit B perator enim Alemannorum a duce suo proditus, et
quod duo vel tres optimatura suorum cum rege in coneavis montibus clam relictus, multis suorum
procedereut, quera recto itiuere conduceutes, fo- jaculis Turcorum confossis millibus, retrocedere
rum competous ubique miuistrarent. Ubi autem hoc compulsus est sicut postea refereraus. Quod post-
deesset, pra'datioues castrorura, et urbium captio- (|uara didiciraus, quid significaret cwleste prodi-
nes sine querela toleraret, si sumptis spoUis terra gium rectius exposuimus, dicentes nostrum regem
vacua remaneret. Tunc temporis rex Rogerius
illi el Almannum unum esse solem, quoniam unius
Apuliensis illum importune et feliciter impugnabat fidei lumine coruscabant ; et hunc lucere dimi-
et locis pluribus cxpugnabal. Contra quem si regem dium, el dimidii circuli radios abscondisse, quaudo
nostrum sibi sociare potuissel, oranem illi thesau- rege fervore soUto tenente cursuni, Alemanni re-
rorum copiam etfudisset. Sed cura eum nequiiet trocedebant.
ad hoc tlectere, vcl assidua prece, vel incredibili

LIBELLUS QUINTUS.

Conslanlinopolis superba divitiis, moribus sub- « tibus et dumis consita, ruinis subllmibus anliquam
iide corrupta, sicut propter suas divitias sui gloriara et pra;sentiura doraiuorura probat iner-
dola,
omnes timet, sic est dolis et infidelitale omnibus tiam. Frustra juvabat eam quidam maris protluvius,
metuenda. Si autcra careret his vitiis, aero lem- qui de brachio consurgens, post difelam tertiam iu

perato, et 4H salubri ferlilitate soli, ct transilu ea terminalur. Ab hac \ix tres dirigunt Anlio-

lacili ad fidem propagandam possot locis onraibus chiam quantilate dispares, et quaUtate dissimiles.
auteferri. Ilabet enira brachiuni Sancti Georgii QuK vergit ad sinistram brevior est, si obstacula

(luod fecundilale piscium mare est el salsedine, non haberet, et hebdomadibus tinirelur,
tribus

jluvius quantitate, qui possit in die

septies vcl octies sed post dies duodecini prajlendit leonium Solistani

ultro citroque sine periculo navigari. Ultra Roma- sedem, nobihssimam civitatera et post quin- ;

(]ue alios, pra3teritis Turcis, terram Francorum.

nia est, lcrra lalissima, moulibusque
saxosis asper-

meridiana sui parte ])ertingons usque Antio- Robustus autera excrcitus fidc munitus et mul-
rima,
cliiam, et jn orienlali habens Turciara. Qua; cum titudine ista contonmeret, sed nivibus montium

tota esset juris Grwcorum, hauc ex magna parte in hierae terreretur. Qu;u dexteram tenet, -lO pa-

expulsis aliani destruxcrunt catior est et abundantior, sed marinis anfractibus

Turci possident, illis

ubi vcro Gra^ci adhuc munitioncs obtinent,

roddi- tripliccm moram viantibus, habens fluvios
facit

lus partiuutur. Tali servitio reliuout qund Franco- n ct lorreutos hiome loco nivium et Tur-
timondos in

rum virtus (jui Jerosolymara coui|uisicrunt libora- corum. Modia vero partis ulriusque coramodis ct

vit ; et perdidissct omuia popuUis iners, sod aurum dispcn(Uis temperalur; brevioii longior, sod lutior,
conductis mi- longiori brevior et tutior, sed pauperior. Igitur Ale-
auro redimens, diversarura gcntium
litibus sc dcfondit. Scraper tanien pordit, sed manni qui nos praxesserant, facto schismate, plu-
multa possidens, uon polest omnia siraul ; non res cum imporatore ad sinistram partem sinislro

euira sufticiunt aliomc vircs propriis deslitulo; aus|iic!o por Iconium teteudenrat. Reli^iui vero cmn
'ouod ttobis Nicomedia priifta niOnslravit, quw sen- fratre iUius ad dexteram versi suul, cousequcuies
 1229 ODONIS DE DIOGILO DE LUDOVICI VU ITINEUE LIBRI VII. — LIB. V. 1230

omnia smistrosuni. Nobis autem sors media cecidil, 4 ratione cedentes Alemanni faciunt quod non solent
uiriusque lateris infortunio tempcrato. Cum igitur recessum daranantes judicio, concedentes pro tem-
ad sinistram relicta Nicai-a super lacum ipsius sede- pore, correctionis intuitu; faciunt quod possunt,
remus , Gra^corura rumoribus stimulati, post Ale- volunt quod debent. Armantur itaque omnes ad to-
mannos properare et properari, viri nobiles ab eo- lerantiara contra famem. Habentes ad esum fessos
rum impcratore post regem missi supervenerunt, et morientes equos, ct quemdam comitem egre-
qui nobis illos refugisse Nicseam, contra votum no- gium, Bernardum nomine, solum cum suis ad mili-
strum et ajstiraationem flebiliter retulerunt. Au- tiam contra persequentes inimicos. Dum sic re-
dientes hoc nostri cum stupore dolent, et cum do- deunt ordinati, augent disetas cibos quserentes, et
lore stupent tam robustum exercitura tara subito minuunt vires labor et esuries. Turcivero paulatim
defecisse, et ininiicos Dei, et nostros, de nostris so- eos tentabant, el debilitate cognita, de dic in diem
ciis tam leviter triumphasse. Requiruntur illi ordi- acrius inlestaliant. Tandem comes illustris, laude
nera, modum, seu causam tanti infortunii, sed om- dignus et luctu, dum dum suppor-
fessos exspectat, •

nia haec forsitan dicuntur et improprie ; siquidera tal debiles, exercitus quemdam montem pertransiit,
confusio non habet ordinem, nec excessus modum, et ipse nocte supervenienle ultra remansit. Quem
nec causara illud quod ratio aliqua non prtccedit. n ididem Turci a longe circuiunt et sagittant, et sinc
Habuit tamen finem et principium mahim utrumque, damno suorum occidunt levius quam sperant. Care-
sicut ii qui casum illum potuerunt evadere, docue- bat enim ille vir arcvdjus et balistis, famesque el
primo erant accusatores sui ipso-
runt. Satis juste labor abstulerat equos veloces armalis. Nolcbant
rum. Quod nimium in propriis viribus confidebant, Turci manu ad manura congredi, nec ille habebat
([ui Deura swpius, et solito amplius offendohant. arma quibus a longe posset defendi, nec arraatos in
Deiude Constantinopolilanum idoium exsecrabanlur, hostes ferre poterant equi jejuni. Plangenda nimis
qui cuni dedissel eis via; conductorem ct Ira- 5© est juventus agilis, qua3s;epius extracto gladio, ver-
ditorem, quantum in ipso fuit, Chrislianorum fidem vecum pelles habens pro scuto, dura velociter et au-

stravit, paganismum animos illorum ti-

stabilivit, dacter currit in hostera, in medio itinere offendit
midos animavit, fervorem nostrorum frigidavit. Du- mortem volantem. Dum papa sanctus accipitres et

cti enim Nicfeam a duce suo, jussi sunl octo die- canes prohibuit armisque militum et veslibus mo-
rura cibariis onuslari, tali viatico Iconium perven- dura imposuit, sicut jussit sapienter et utiUter, sic

turi. qui ejus imperio non consensit, stulte et inutiliter.

Finilis autem diebus et escis, putabant viam si- Scd aeque utinam pedites instruxisset, retenlisquo
militer finiendam ; sed de lllius infinitate, obsessi p debilibus, fortibus quibusque pro pera 5'J gladium.
montibus, et eorum scopulis miraersi possent ca^ et pro baculo arcura dedisset, quia semper dcbiles
pere conjecturam. Tamcn a duce, irao truce suo se- et inermes suis sunt onus, hostibus pr?eda. In cra-
dncti, ampUus de crastinoin crastinum usque in ler- stinum comes rcquiritur, qui ad defensionera suo-
tium patiunlur, et in montes invios longius intru- rura ultro se solebat offerre, et discitur illum sero
duntur. Tandem credens adhuc vivum exercitum ad exercitum non venisse, sed in via cura suis Tur-
jam sepultum, proditor ille nocte per compendia corum jacuhs interiisse. Plangunt omnes mortem il-
sibi nota fugit, et ad prcedam Turcorum maxiraam lius, de cujus viribus et consilio plurimum confide-
riiultitudinem convocavit. Diluculo igitur insequenti, bant, et quia mors similis immineret universis.
cum more solito signiferi prwvium suum jam irati Armantur itaque omncs qui potorant, et fame et

in eura, quaererent nec invenirent ; Turcos subilo hoste soUto acrius debacchanlo properant. Turci
videnlscopulos montium occupasse,dolentes raaxime enim jara nihil a longe raetuunt, ubi arcus non es-
quem quserebant sine sui sceleris digna mer- se, etequos veloces agnoscunt. Ergo nonsolum po-
cede fugisse. Fiunt hfec nota imperatori, tara rela- strcmos urgebant, scd etiaraprimos et medios sagit-
tione suorum quara solis. Consulit itaque in illo ar- tabant. Non possura describere damna itineris, in

liculo sapientes suos, sed tarde, quia non erant do quo ipse imperator vidneratus duabus sagittis, ubi
nialo bonum, sed de malis levius electuri. Proce- properanlibus aliis reraanent debiles, et in turba rae-
dcndum erat vel recedendum, sed processum fames dia pluvia sagiltarum necat inermes. Sic tandcm
prohibebat et hostis, et incognita montium labyrin- venere Nica-am raorienles. Ibi currunt ad escas fa-
recessura seque faraes et opprobrii metus. In
llius; melici, quas sicut in tali necessitate poterant, ni-
hoc tamen erat spes aUqua evadendi, sed cum tur- mium charas vendebant Grt-eci, spatas et loricas
pitudine, in alio certa mors sine veritate vel laude. requirentcs,non aurura, ut penilus nudarent excr-
Quid igitur faciet virtus jejuna ? Fugict in Dei servi- citum. Cujus pars maxima viribus consumptis, ct
tio qufe non solel in suo? Ilem procedct, incassum, rebus perditis repatriare volens, Constantinopoliui
iUico moritura, quae adhuc servire Deo poterit con- ivit; sed antequam possent habcre vel forum vel

servata ? Mallet certe raortem gloriosam quam tur- transitum, eorum plusquam triginta miUia, sicut
pem vitam ; sed si utramque maculat turpiludo, audivimus, fames occidit. Imperator vero so-
51 melius est strennis actibus turpiter conservari, latio destitutus humano, et prwsumens adjutorium
quara turpiter sine correptione finiri. Tali conside- de divino, constanti anim.o tendit post regem. ad

!1
 1231 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1232

Dei servitiuin ejus expctens societatom, Quem ab eo mcrstos animos consolamur, et ut sciant posteri
^
prffimissi nuntii, sujier lacum Nica^num sicut prfedi- Gra^^corum dolosa facinora, nostra infortunia pro-
ctum est invenerunt, el ei qua3 descripsimus retu- sequemnr. Impcratore igitur ad rogis tentoria con-
lerunt, rogantes ut occurrat oljviam subsequenti, ducto, et in partera altoram ciijusdara tluminis lio-

prajstaturus opem et consilium indigenti. Rex au- spitato, rex eumdem navibus transiit, et ad illum
tem damnum socii 53 sicut proprium doluit, et consolandum animosus et pius, virilis et flebdis pe-
cum multo baronum comitatu ejus personse et pre- des venit. Quem ille sicut naufragus portum tenens,
cibus libenter et celcriter obviavit. Amplexanlur verbaejus nimis gratanter suscepit, et ab eo quibus
igitur alter alterum, et infigunt oscula qua' rora- egebat valde humiliter postulavit, eventusque suos
bant lacrymw pielatis. Tandera staluunt ut rex im- sic incipiens, salis constantor exposuit : « Domine
peratorem ad castrum quod Lupar dicitur exspecta- rex, quera natura mihi vicinuin praestitit et cogna-
ret, et ille post istum sumptis in Nicsea cibariis f'e- tum, et Deus servavit in necessitate patronura, re-
stinaret. Dehinc C(jcperuut Grseci nostris forum ferrevobisraeos casus me non oportet, quiasuperva-
subtraherc, sed ilh non poterant videre opulentiam cuuin est monstrare alicui quod jam videt. Mali
et esurire. Dispersi ergo plurimi rapiebant quod iiuidein sunt ; sciatis autcra quod inde non irascor
alii prsdas emebant ab eis,
hbentius emerent, et p Deo, sed mihi. Deus enim justus, ego vero et popu-
quasi jusliores, quoquo modo de suo viverenl. Sic
si lus mcus stulti. Cum de meo regno numerosum

veniunt ad Lupar, ubi ex condicto Alemannos exspe- oxercitum et pecuniosum educerem si bonorum ,

ctant, quos subsequonter, ul residuura bruchi lo- Largitori dignas gratias redderem, forsitan qui de-
custa coniederet (Jocl. i), (luotidio Gra:^ci rebus et derat conservasset. Intraturus barbaras regiones si
vita spoliabant. Tandom fossus imperator et e^jues, de prajsenti vitam corrigerem, et de praeterito
cum non possent evadore, licetpauci esscnt inimici, pia satisfactione detlerem , Deus correpta vitia

armis viriliter resistendo, descenderunt in via mi- non punisset. Cum de Turcis victorias praesume-
sere procedontes animosius tolerando. Pauperes bara, si de meo numero non lumerem, sed in Deo
vero qui non impediebantur ad fugam sarcinis, post exercituuin humiliter spera Deus nonhaberem,
regem properant, nou liincutes cupidos gralia puu- inveutam contumaciam non domasset. Adhuc ta-
pertatis. Imperator eliam illi per nunlios su]i|)licat, nien 55 sua gratia sanus sum, et divitias habeo,
ut cum militari manu in obviain cito recurrat, vel et in voluntate sui serviiii persevero, credens quia
corum cadavera sepelire, vel semivivis vitae parli- incohimis non exissem, nec
de tot periculis dives ct

culam custodire. Igitur conestabulus Ivo de Niella, vos in mortis articulo ad meum suffragium invenis-
Suessionensis comos, ad hoc urgente rego festinaudo Q sein, nisi me Deus adhuc valerc aliquid in suo ser-
laboravit, scd fessos Alemannos Gra;cis fugienlibus vitio providisset. Nolo itaque deinceps a vestra so-

sino labore libcravit. Et certe, sicut ipsi postea fe- ciclate sojungi, nee susceptus primus vel ultimus

rebanl, nisi conostabuius tani cito venissot, omnes collocari, ijuia non possem hostes obvios propul-

in horam et locum mortis inciderant. Heu quara I sare, nec sequentes sine darano mediorum sufferre.
inisoranda fortuna, Saxones Batavosque truces ct Ilis oxcoptis, quo voluerilis mea tentoria collocen-
alios Alemannos quos in antiquis historiis legimus tur. Rogo autem ut de vestris sociis meus numerus
(|uoiKlain Romanam foititudincm liinuisse, nunc do- augeaUir. Cum ha'C interprelanto Metensi episcopo
lis Gnccoruui iil tam iiiiserabililor iuter-
iuortiuin rocenii doloro anxius penirassel, et ad flelum via

iisse 1 Reforetur quoque suo tempore Francorum scera omniuin commovissct, rex episcoporum et ba-
occasus, et erit intolerabiUs geminus luctus. Et lia- ronum consilio suos avunculos, .Morianensem coini-
bebunt gentcs uti-Kque quod semper defleant, si tem, et raarchisum de Monteferrato, suosque co-
lilii inorles parontum non viudicant. Dat auiem nobis, >. gnatos Mctensem episcopum, et fratrem cjus comi-
qui pcrtuhiiius (jra^corum scolora, divina jusli- tem Roualduiii, et quosdam alios sibi sociavit, ct ul

tia spcm viii(lict:e, et (luod nostr;c gcntes non so- e vicino possot ab illo consiliura capere, ambos si-

lenl verecuudas injurias diu ferre. Ilis interim mul hospitari debcre judicavit.

LIBELLUS SEXTtlS.

Hcx igitur imperatoreni diiigcns pro porsoua, Dionysio faciobat de castro Estufin et Hescelingis

pone sibi pr:iifcroiis jiro ;clate, vcncrans pro for- oxpono, excommunicationcra
et (piara de lioc 50
tuna, caslra movil, cl post festum licali Martini ad jiapam audierat in Pascha facerc ad memoriam ,

castruni quod dicitur Esseron vcnit. Ego voro inlc- rcduco. Ille vcro cxsullans quod occasionem habe-
rim dum rccens esl dolor, duiii adliuc obscquii re- rot suo patrono scrviendi, non differt, sed illico ju-

gii recordatur, rcgem adeo, injurias quas beato bet sibi possessores horum raonslrari. Cui ego re-
 1233 ODO.NIS DE DIOGILO DE LUDOVIGI VII ITINERE LIBRI VII. - LIB. VI. 1234
spondi, quod ipse imperator in castro turrem unam haec sumus marinis anfractibus, saxosos
redditi
habebat, et dux Fridericus aliam, qui pr.xsens ad- montes et ardiios fere quotidie inventuri, et lor-
erat, et cajtera singulariter possidebat. Hoc audito renlium defossos alveos quos erat labor etiam
requirit utrumque per se, persuos; prius privalim, vacuos pertransiri ; et si nivibus vel inibribus au-
deinde publice, pro se rogat, pro Deo placando et gerentur, 58 non esset possibilis eorum rapacitas
glorioso martyre hortatur, ex lioc familiares impe- ab equite vel pedite transnatari. Ibi raultas urbes
ratoris sollicitans, et sollicilando frequenlans. Illo destructas invenimus, et alias quas ab antiqua
vero prius dubia respondcbat, quia rcgem cessai-e latitudine supra marc Grteci restrinxerant, niunien-
ab increpto, tajdio fatigatum, sperabat ; sed ipse ab tes eas muris et turribus. Ab his escas habebamus
honesta et religiosa postulatione non dcstitit, donec cum labore quidem, propter nostrge multitudinis
ille quam irrevocabilis ab errore, et quam ingratus importunitatem, et nimis chare propter illorum cu-
esset beueficiis, patefecit Quamvis hoc non sit
: « piditatem. Sed dicet forsitan aUquis qui non inter-
de nostra materia, Pater Sugeri, lamen congruit fuit, has debuisse capi, et quod haberi non poterat
ut sciatis, quatenus pro illo qui vos prajsens hono- justo pretio, gratis rapi. Sed illi turres habebant,
rat, et absens diligit, devotius supplicetis. Cseterum et muros duplices ad tutelam, ot in mari naves ad
rex ex proposito Philadelphiam properabat, et erat p fugara. Quis igitur fructus si nostri raora, periculo
usque illuc plena via octo dierum, sed plenarie vi et labore harum aliquam expugnassent, et cives
ctualia non habebat. Quod intelligens imperator, sumptis urbis spoliis aufugissent? Villarum quoque
cum rex prwsens et barones adessent, do hoc ser- animalia in montibus abscondebant, ut villani do-
monem habuit, in quo nobis de sua fortuna forsi- raibus vacuatis, de navibus escas ad suura libitum
tan nescius plenis phialis propinavit. Sicut virtutis charas vendebant, et pauperes in tam longo itinere
est, ait gesta iortia imitari, sic prudentise est de auro et argento, armis et vestibus spoliabant. IUi
alieno infortunio cautum reddi. Cum ego nuper ex- autera quando naves poterant invenire, naufragio
si

ercituni haberem, cui nulla gens incredula restitis- poslpositio duplici intrabant, ituri quocunque illos
set, viclus fame cessit his, quos habens victualia Gra;corura fraudes vel hicrais tempestas vellet de-
domuisset. In hoc autem nobis duobus est a'i[ua ferre. Alii quos condilio damnaverat servituti, du-
conditio, sicut non tiraetis geutis alicujus potesta- cebant levius in eorum servilio remanere. Nec
tem, sic non habetis jacula contra famem. Ecce prstereundum nos in hac via stupenlibus indige-
vobis proponitur duplex via, una 57 brevior, sed nis contra morerq tres fluvios facile transvadasse,
egena; altera longior opulenta ; sed certe melius et unumquemque post nostrum transitura illico
est in opulentia iliu honeste vivere quara cito tur- pluviis inundasse unde habebatur pro miraculo
p ;

piter in egestate perire ; est raora mclior, qucC ro- coutra solitura nobis imbrcs et hieuiera pepercisso.
busluin exercitum in abundantia servat, quam illa Sic tandem prfcteritis Smyrna et Pergarao, venimus
qua3 fessum vel famelicum recreat. Unde vobis con- Ephesum, quED inter ruinas antiqu^ gloriaj, vene-
sulo quatenus maritima tenealis, et robur vestrffi randas sui status habet reliquias, beali Joannis
militia; ad Dei serviiium, licet tardius veniat, con- sepulcrum, in quodara terra?tumulo conlra paganos
sorvetis. » mui'o circuradatum. Ibi rex imperatoris nun- 50
Annuit itaque rex sermoni magis verisimili quam tios cura litteris liabuit, qui conlra eum Turcos su-
veraci, damna et pericula illico perpessurus, et ad pra numerum congregatos dicebant, et ipsum refu-
Demetriam civitatem raaritimam, quo pars exerci- gere in illius castella suadobant. Cum vero rex
tus quaj rectam viam tenuit die venit dimidia, vix Turcorura metum, et iraperatoris gratiam sequaliter
die terlia perventurus. Deviavit enira in quaedara contempsisset, obtulerunt alias sputo simili dignas,
coneava, offendensque monlium scopulos, dum eos exponentes qua; rex sibi fecerat darana, et quod
circuit vel ascendit, non aecedit quo volebat, sed non posset suos homines retinere deinceps a vin-
aliernis vicibus inferno et sideribus propinquabat. dicta. His sine rescriptione despectis processit, vo-
AI;ine tertio vidimus villulam habentem rusticos _ lens in valle Decervion Nativitatera Domini cele-
SDcios belluarum, quorum unum fugentibus aliis brare, et Alemannus pLcnitens quod Constantino-
cepimus, ejusque beneficio eodem die, ad noslros politanura imperalorera non viderat,apud eum
socios de nobis valde timentes, ante Demetriara reversus est hiemare.
educti sumus. Primam vero jacturam et maxiraara lu vigilia itaque Natalis Domini lixis tentoriis in
fecimus in hos montes, mortuisque summariis, valle pra^diviti, Turci Graecis ductoribus, nostris
auro et argento, armis et vestibus valde ditavimus equis pascentibus primas insidias tetenderunt, qui-
Graicos silvestres, damnum hoc, quia evasimus, bus egregii miUtes aniraose et provide resistentes,
asquanimiter palientes. Inerat enim ibi torrens si- de capitibus eorum Ia'ii primitias habuerunt, et illo
nuosus et rapidissiraus, quera oportebat in die no- terrore feslis diebus paceni feecruut. lu his dum
vies vel octies transvadere, qui si modica pluvia divinis laudibus iuteudiraus et quieti, aer obscurior,
paulo amplius tumuisset, nemo posset procedere quasi vellet ante nostrum os diviua providentia de-
vel redire, sed erat necesse queraque in loco suo secari, (qui Deo volente non fuit nobis postea
lugendo peccata, vitas terminum exspectare. Post usque Satelliam vel frigore horridus, vel pluviis
 ,

1235 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARni. i-:;36

nebulosus) imbres emisit, quibus rivi vallum inun- A hoc ego nec fallere veliem, nec falli. Scio tamen
dabant, el montcs nivibus albescebant. Post quar- quod in tali districto tam facilis, et tam celebris
tum denique diem aquarum decursis tumoribus, vicloria non nisi divina virtule fuisset, nec adversa;
et aerc serenato fugatis imhribus, rex torrenlibus multitudinis ferrea pluvia, siue morte vel vulnere
timens intercipi, si vel nives liquescerent, vel alto cecidisset, dante nobis Deo victoriara sine damno,
imbres defluerent, vallem deserit Ephesinam, sum- nisi Milo de Nogentiaco in tluraine suffocatus obiis-
ptis victualibus properans Laodiciam. Erat in hac set. In nostra via habebant Turci cura Grsecis ter-
\ia inter montes arduos Mffiandor tluvius profunJus rarum terminos, et nos utrosque sciebamus nobis
et latus de aquis propriis, sed tunc intlatior alienis. unanimes ininiicos.
Hio cujusdam vallis amplitudincm alveo suo me- Illi ergo suos plangentes mortuos, alios convo-
diam dividit, statiraque ripara copiosfe multitudini cant e vicinio ad vindictam die septima numerosius
perviam facit. In his Turci CO sese diviserunt, et audacius reversuris, nosque die tertia venimus
putantes hos sagittis procedentem exercitum in- Laodiciam stolida prajsumptione securi. Nunc venit
festare, illosque vada tluminis timida prohibere, in memoriara comes ille Bernardus, qui cum impe-
et utrosque quando nostris cederent, de refugio ralore revertens de Iconio pro fratribus suis ani-

montium tutos fore. Venientes huc invenimus Tur- n mam suam posuit, quia hic cum Frisingensi
corum manipulos montium scopulos occupasse episcopo iratre imperatoris, alius comes ejusdera
aliosqne se in plano ad tentandum exercitum obje- nominis et fortunae, simili proditione interiit. Dux
cisse, et reliquos se ultra fluvium ad prohibendum enim hujus urbis cum deberet illos educere de
transitum conglobasse. Rex autem sarcinis suis, raontanis, per loca invia superduxit eos Turcorum
et dcbdibus in niedio congregatis, primos et ulti- G'i insidiis, ubi comite occiso cura pluribus ((ui

mos et latera tegit armalis, sic procedens tutus, potuerunt evadere latitando fugerunt ; dux auiem
sed parum proficiens duabus dia?tis. Astu enim et Grseci quos duxerant, cum Turcis spolia divise-
non viribus retardabant eum coUaterales iniraici, runt. IUe idem regem pro suo scelere, vel
vel timens
ad fugam docti et faciles, el ad perscquendum pro- nocere volens alio genere, urbem quibusque utilibus
tervi. Gura igitur ilbs proterve infestantibus, et vacuavit, fraudemque devitans jam cognitam, aliam
docte et leviter refugientibus, pacem non posset seque nocivara cogilavit. Sciebat impius quod usque
habere, nec pugnam, Iransire volebat, sed nescie- Salelliam, quo usque postca plusquam quindecim
bat vadum in fluvio, Turcisquc j)roliibcnlibus non diajtas non possenl alicubi vicluaha in-
fecimus,
polerat tentari sine periculo. Circa meridiom vero veniri, et esset necessarium cunclos feme raori, si
sccundae diei, Turcorum pars una (sicut condixe- j* cibi non possent ab urbe vacua vel emi pretio vel
rant)post exercilum, alia supra fluvium, ubi nostris viribus extorquori. Rex autcm super hoc consulit
erat ingressus facilis, et in parlem illorum egrussus episcopos et alios 0))tiniates, qui quamvis nemo
difficilis congregantur. Deinde Irihus suotum trans- dubilaret de illius semper la-
prudentia nisi ipse,
missis, qui contra nostros sagittas mitlerent, illis mcn ordinabat multorum consilio res coramunes,
jacientibus arabse partes clamore unanimi tonuo- et erat equidem prudens humiliias, si se solum
runt, illiquc via qua poterant refugerunt. Sod ])luribus, juvencm senibus aestiraationem suam
,

cgregii comites Henricus lilius comitis Theobaldi, expertorum usibus postponebat et quod posset ut ;

ct Flandrensis Theodericus , Guillemus Mastico- dominus, quod sciebal ut sapiens, iiberalitas fuit
nensis, post illos more turbinis irruerunt, ripam- ([uod subdilis deferebat. Illi autem (|ui solebant de
que arduara, sagittarum pluviam ,et Turcorum causis aliis disputare, et de coujccturis diversarum
copiam dicto citius pcnclrarunt. Rex quoque for- rationum quandoiiue sublilitate superllua disscn-i

tuna siraili, a tergo sagitlantibus laxatis loris ob- tire, modo stupebant non inveuienles idoneam ra->

vians, fugavit, secuit, et quibus equorum velocitas tioncm in isto articulo, ct dolebaut quod non vi-

dedit suffragium, in concavos raonles rctrusit. Sic debanl exitum dc communi periculo. Requirebanl
nier^pie nostrorum Ol impetus cito ct facile, dc _ cibos in urbc de iudustria vacuata, potenles viri-
cadavcribus partis utriusque campos usque ad bus ad toUcndum, el rebus diviics ad emendum,
latibula montium serainavit. Ihi quidam Amiradus sed quia non est ihi quod qua-rilur, utruKique ad

captus est, et adductus rcgi auditus osl et occisus. hoc habctur ineassum. Consultum laracn fugitivos
Krat in pr,Tscnti qua>dam civitatula imporatoris, cives per monlium devia qumri, ct lirmata pace cum
Anliochia! nomen habens diminutivum, qua; paga- venalibus illos reduci.
nis fugienlibus patuit ad rofugium, in quo ille de Quo facto ex parte, illi enim invenli sunt non
doloso proditoro se in apertum iranstulit inimicum. reducti, processimus in hoc perdita una die, Tur-
Hanc expugnasset rex ul reclusos capcret fugitivos, oos et Gra^cos habenles in nostro iliuere 63 pr;B-

sed pene sibi decrant viclualia, et in villa paupere vios ot sequentes. Erant ibi montes adhuc de
nulla caperet spolia. Corto fuerunt qui dicereut al- cruorc Alemannorum madidi, et parebant iidem
Vmm <|uemdam railitem ante noslros ad trausitum qui eos occidcrant inimici. Rex incassura doclior,

fluminis, quom uon vidorunt prius vel poslea, se vidcns horuni agmiua el aliorum cadavcra, ordiuat
vidisse, ct priraos ictus in pra^lio porcussisse. In acies. In quo Gaufridus de Rancone rancorem me-
1237 ODONIS DE DIOGILO DE LUDOVIGl VU ITINERR LlBRl VU. — LIB. VII. 123S

ruit sempiternurn quem ipse cuni suo avunculo pvnpmunierat ad dislrictum, quem erat ex condictu
- --'
Blorianensi coniite miserat primum. Girca meridiem '
communi transiturus
* '
--
m
crastmum, contcmnens
secund* diei mons exsecrandus faciliorem trans- vilam propriam ut morientem liberet turbam, ulli-

itum habebat, quem rex die integro transire dispo- mos penetrat, et mactantibus penultimos viriliter

suerat, non ibidem tentoria figi prneceperat. Quo obviat. Aggreditur prresuraptuose gentem incrodu-
venienles primi satis eito, quia nou erant al) aliquo lara, quffi numero centies superat, et quam locus
impediti, regisimmemores qui tunc ultimos con- maxime adjuvat. Ibi enim equus non poterat non
servabat, montem ascendunt, et sequentibus aliis dicam currere, sed vix stare, et tardior impetus
tentoria circa nonam in partem alteram figunt. deljilitabat ictum in vulnere. Vibrabant nostri ha-
Mons erat arduus et saxosus, et nobis erat per stas in lubrico suis viribus, non equorum, et illi
clivum ejus ascensus, cujus cacumen nobis vide- sagittabant de tuto, innitentes scopulis arborum
batur tangere cailum, et iorrens in valle concava vel saxorum. Turba liberata fugit suas deferens
descendere in infernum. Crescit hic superveniens arcinas, vel duceudo ferentes, loco suo morti
mullitudo, urget invicem, conslipatur, ponit sedem, objiciens et regem et comites; sed raori dominos ut
equo non praevidet, harens potius quam procedens. servi vivcrent esset lugcndum commercium, nisi
Labuntur de rupibus prKruptis summarii, obvios q tale dedisset exeraplum Dominus omniura. Marcc-
quosque sternentes usque in profundum abyssi. scunt flores Frauciae antequam fructum faciant in
Saxa quoque de locis suis mola slragem suam fa- Damasco. Quo relatu suffundor lacrymis et de
ciebant, sic dum vias qiia^rentes laiissime se sjiar- visceribus inlirais ingemisco. De boc lamen polcsi
sissent, omnes lapsum proprium vel aliorum ful- niens sobria tali remedio consolari, quod hxc 05
minationem timebant. Turci vero el Grfcci la- eorum probitas et anterior mundo convivet, et finis
bentium erectionem prohibentes sagittis, in par- correptis erratibus fide fervida martyrio meruit
tera alteram congregantur, et de tali spectaculo coronari. Pugnant, et quisquis circa se, ne moria-
spe vesperlini commodi gralulantnr. Inclinalur tur impune, stragem cadaverum faeit, sed
numerus
dies, et semper crescit in antro supelleclilis noslra; impugnanlium reparalus a multitudine non de-
congeries. crescit. Occidunt eiiuos, qui, lioet currere
non
Hostibus autem illud non sufficit, sed amplius possent, valebant tamcn armorum pondera susti-

audent, in nostram partem transeunt, quia primos ncndo, et loricati pedites inter densos hostes sub-
jam non timent, et poslremos adhuc 1 non vi- raerguntur velut in pelago, fundentesque midorum
dent, feriunt el sternunt, et vulgus inerme pecu- viscera, divisi sunt altcr ab altero. In hoc rex par-

dum more cadit aut fugit. Inde claraor oritur, p vulum sed gloriosum perdidit comilatum, regalem

quo coelum et aures regiffi penetrantur. Rex autem vero retinens animum, agilis et virilis per radices
de hoc fecit quod potuit, sed de ccelo nullum tunc cujusdam arboris, quam saluli ejus Deus providerat,
ut
adjutorium nisi nox venit, nocle autem veniente ascendit scopulum. Post quem populus hostium
eura caperet ascemlebat, turba reraotior eum
ibi-
pestis cessavil. Ego interim qui sicut monaohus
hoc solum poleram, vcl Dominum invocare, vel ad dem sagiltabat. Sed Deo volente sub lorica tutatus
pugnam alios incitare, mitlor ad casira, rem refero, est a sagittis, cruentoque gladio ne capi possel de-
turbati currunt ad arma; fesiinarent regredi, sed scopulura, multorum manibus et capitibus
fcndit
vix ire poterant, asperitale loci et occursu venien- amputatis. ergo non cognoscentes eum, et sen-
Illi

tium pr«pediti. Rex vero relictus in periculo cura tientes capi difficilera, metucntes superventum, re-
quibusdam non baliens secum gregarios
nobiiiijus, verluntur colligere spolia ante noctem.
milites, nec servientes cum arcubus, non enim se

LIBELLUS SEPTIMUS.

Adhuc prope turba sarcinaria pertransibat, quia n non refero noraina omniura, ne judicetur sine uti-
Ardebaut anirao et abundabant
quo densius eo segnius per praecipitia fugiebat. Ad litate prolixum.
quam rex veniens efficitur eques ex pedite, et ibat numero, scd nox erat, el hostes abyssi profundte
cum eis obscurato jam vespere. Tunc occurrunt ei contrariara partem tenebant, et ideo locum vol ho-

de tentoriis anhelas cohortes militum, quem viden- ram persequendi ultevius non habebant. Venerunt
solum, cruentum et fessura, quod factam est itaque cum rege ad tentoria nimis tarde, et qui ti-
tes
absentes mebant ibi, jam lugent certo dolore, sed Doroino
gementes sine interrogalione sciebant, et

regios comites fere ftC quadraginta sine consola- sospile consolanlur ex parte. Nox illa fuit insoronis,

tione plangcbant. Vidclicet Warenensera comilera et dum quisque suorum aliquem vel exspeclat nunquam
fratrem ejus, Evrardum de Bretoilo, Manassem de veuturum, vel !:|-'Ui-= 'iamn" postposito yenientem
sed suscipjt nuduDi, Inlg^- ]}^c populus
omnis Gaufre-«
Builis, el Guaclierium de Montegaio, et alios :
1239 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1240

dum judicabat dignum suspendio, qui de diseta non • Tendebamus ad secundum, inter duos scopulos
transituri, de quorum verticibus poterat turba gra-
obedierat praeceplo regio, et forsitan ejus avuncu-
lum quem habebat in culpa socium habuit etiam diens sagittari. Ad hos Turci ab utraque pane fe-

de vindicta patronum. Quia cum essent ambo rei, stinant, sed unum eorum mililes noslri prajoccu-

et esset parcendum regis avunculo, non debebat pant. Illi vero alium ascenduni, et capellos de ca-
alter sine altero condemnari. Illuxit dies crastina, pitibus ad pedes projiciunt, quo signo diclum no-
moeroris tenebras non depellens, et apparet exercitus bis est praemonstrari, illos de tali loco nullo timore

hostium, lajta et diviti mullitudme montes tegens. raoveri. Sed illa signiticatio tunc falsum vel nihil
Nostri vero ab beri pauperes, suos plangentes et significavit, quia turba nostrorum peditum illos il-

sua, tarde providi, ad residua servanda ordinati lico propulsavit. Sed dum illi do monlis verlice
procedunt securitate depulsa. Rex vero nobilium contendebant, milites posse fugani illorum inter

paupertatem non ferens, et mediocribus pio animo duos amnes intercipi cogitabant. Unde data licenlia
condescendens, tam largiter egestatem expulit utro- a magistro omnes unanimiter illos invadunl, et quos
rumque, quasi esset immemor se cum eis aliquid possunt consequi, mortes suorum damna propria
el

perdidisse. Jam fames vexabat equos, qui diebus vindicantes occidunt. (Jiiorum muUi venientes ad
pluribus herbarum parum, et annonae nihil come- d lutum, in loco idoneo morlcm sortiti sunt et sepu!
""
derant,jam cibus deficiebat hominibus, qui duo- crum. Dum perimit fugitivos irse impeUis, et fuga
decim dierum adhuc iter habebant, hdjstesque nos longior erat, omnibus fames levior et dies laelior.
sicut ©7 fera quae sanguine gustato fit trucior, Sed Turci et Graeci modis pluribus de nostro inter-
hoc cognito securius, et post lucrum avidius infe- itu cogitabant : ad hoc enim cum prius essent ini-

stabant. Quos contra magister Templi domnus Eu- mici foedus inierunt. Illi ergo congregatis undique
rardus de Barris, religione venerandus, et ad mili- pecoribus et armentis, depascentes fa?dabant ante
tiam exemplar probitatis, cum fratribus suis vigi- nos quidquid non poterat urere ignis. Ob hoc fessi,

lanter et prudentcr conservabat res proprias, et vel mortui equi remanebant in via, et eorum one-
tuebatur pro posse viriliter Rex quoque
alienas. ra, tenloria, vestes et arma et alia muUa, qua' CO
illorum diligebat et libenter imitabatur exemplum, nostri ne remanerent hostibus comburebanl, exce-
et ad hoc voluit conformari cxercitum, sciens quod ptis Iiis qua5 pauperes asportal)anl.
si ejus robur fames valida infirmaret, el debiles Comedebal igilur exercitus (et has abuudanter
unitas animi contirmaret. Indicitur ilaque communi habebat) carnes equorum; et qui non erant habiles
consilio, ut omnes mutuam, et cum illis in hoc pe ad portandum, contra famem dabant remedium :

riculo fralernilatem statuerent, firmantes fide dives quibus dapibus conlenti erant eliam divites quando
p
et pauper quod de campo non fugerent, et magislris habebant de farina subcinericium. Tali providentia
ab illis sibi traditis per omnia obedirent. temperata est fames, et fralernitale praescripta,

Accipiunt itaque magistrum, nomine Gishberlum, quater fugavimus, et semper vicimus hosles, el us-
et ille socios quibus assignaret mihtes quinquage- que Satelliam sine damno viribus illato, labore
nos. Jubentur pali usque ad praeceptum qui nos provido tutali sumus, excepto illo die quo Gau-
vexant, quia cito refugiunt inimicos, et cum jussi freJum de Rancone morlis et damni praevium feci-
resliterint, illico regredi prsemonent revocatos. Co- mus. In hac urbe nunlius imperaloris Landulfus,
gnita lege, docentur et gradum, ne qui de primo qui cum Turcis, sicut ipse fatebatur, partim illic

est, vadat ad ultimum, vel ne se confundant cuslo- venerat, ex voto pr*sloIabatur nostrum inieritum,
des laterum. llli vero quos natura fecerat pedites vel venieulibus, si de imperatore qua^reremus, ex-
vel forluna (multi enim nobiles rebus perdilis vel cusationis praeparabat responsum. Sed quia nemo
expensis, more insolito ibant in turba) ordinaii sunt veniret in jus, cossavere querelae, erat enim victua-
extremi omnium, ut habentes arcus resisterent sa- libus opus famelicis, fossis quiete. Ille ergo conscius
gittis hostium, Rex quoque legum dominus, volebal sceleris, causa fori cogit iterum nobiles pacem fir-

obedientia; legibus subjacere, sed nullus ausus est

fi
mare imperatori. Tunc quae nobis in via peperce-

ei quidquam ex pra»cepto injungere, hoc excepto ranl inundantissima; venere pluvia?, quas sentientes
quod aciem copiosam haberel, et sicut dominus sublus et desuper, in parvis tentoriis, quia majora
omnium et provisor, imbecUles quosque missis de remansorant, celebravimus Purificationem beatae
illa sociis roborarel. Fiebat juxta praeceptum pro- Mariaa. Nam certe rcx in tola via, nuUa die missam
cessio, et de plano descensis montibus gaudebamus, vel iioras perdidit, nec inundatione imbrium, nec
et protervos OS assultus hostium, vallati tutoribus, oppressione hostium. Habebamus, licel solito cha-
sine damno fercbamus. Erant aulem in via duo rius, ciborum aliunilantiam, sed equis qui reman-
rivi, uno milliario dislantes ab invicem, lulosa pro- serant, nullo prelio inveniebamus annonam, Grx-
funditate transitum habentes difficilem. Primum cis hoc dolosc agentibus, sicut noslrorum multi
Iransivimus, in partem alteram ultimos exspectantes, dicebant. Illi aulem sui loci monstranles asperi-
ct de luto summarios debiles manibus sublevanies. talem, se nan habero dicobanl. Eral extra urbem
Ullimi quoque milites ct pedites, hostibus fere misti, usque ad quemd;iW fluvium saxosa planities, et
^•ansierunt sinc damnp mutua probitatc defensi. liostes ulna, foruui venieiis ? foris el 70 pabula
 , ;

1241 ODONIS m DIOGILO DE LUDOVICl Vll ITINERE LlBRl Vli. - LIB. Vll. 1242

probibftntes; unde nec etiam lierbas habebant equi A P.iuli (// Cor. ii), permitteret Deus ejus patienliara

nisi eos ducerent et rcducerent armati milites. Vi exerccri.

dens ergo rex paucos equos qui renianserant non Denique dux urbis et nuntius imperatoris super
quiete retici, sed farae mori, nec in urbe venales hoc negotio consuluntur, qui respondeut ad placi-
aliquos inveniri, loquitur de processu baronibus tum, navesque cito venturas toto exercilu polhcen-
convocatis, dicens ubi farae moriuntur equi, non tur. Hiems interim exercet quod distulerat, pluit,

habere railites locum quietis. Insuper pcenitentis ningit, tonat et fulgurat, et differtur ventus usque

esse pro quiete votura tardare, et devoti, fessum et ad quinque hebdomadas, quem cito sperabamus a
aegrorum ad metam propositi festinare, el coronari Domino, navesque amplius, quas 72 exspectabamus
ut martyres quorum Deus animas de lali surait la- de Grfecorum promisso. Gr;eci aulem scientes quo-
bore. lUi vero servantes obedientiam domino, et niam modicum tempus babent, omuem quam pos-
possibilem solventes persoveranliam voto, dixe- sunt malitiam exercent, rebus in foro nos spoliantes,
runt : « Sicut regis est jubere fortia, sic prudentis et, quantum possunt, suis consiliis vita privantes.
est mililis audere possibilia. Omnes vestri exercitus Inveniebant sanuset ajger quidquid requirebat eorum
gregarii milites, his diebus armis projectis pedites ([ualitas, sed gravabat eos pretii quantitas. Habebant
sunt effecti, et cura eis de nol)ilioribus mulli. Alins
P gallinam pro decem solidis, et ovum unum pro sex
liorum non potest equos emere, quia sua orania vel quinque denariis, unum coipe vol allium pro
perdidit vel expendit, alius cui superest, venales septem vel octo, secundum grossitudiuem pretio
non invenit. Illi didicerunt ab istis civibus esse per teraperato, nucesquo duas habebamus pro uno; qui-
mare usque Antiochiara tres diffitas, de portu in btis equus vel mula remanserant, eos pro panibus
portum, parvas, opulentas et tutas; et per terrara cambiebant, vel more boum in raacello vendebant.
quadraginta torrenlibus invias, hostibus obsilas, et Ha'C enim nostra fuit cum Graieis conditio, vendere
egestate continuas ; ob lioc nolunt se raari commit- sine pretio, et chare cmere sine modo.
tere, et cum eis copia peditum, quibus jam deest Ilaque Turci militibus equos deesse Gra^cis refe-
virtus ad laborem, census ad victum, et Graeci om- reniibus didicerunt, et hac usi securitate ad inva-
nibus de vicinis viUis et insuhs superabundans pro- dendum exercitum se unanimiter paraverunt. Quod
mittunt navigium. Nos autera vobiscura mori, et notum factum est regi, et contra illos abscondit
vivere volumus, et libenter secuudum hoc quod secum viros ditiores, qui dextrarios suos quamvis
vobis placuerit audiemus. » Rex igitur illis regio famelicos, adhuc servaverant, et fratres TempH.
more, suoque respondit : « Me divite nuUus vir Venientibusque apparens, subito coegit eos occi-
probatus egebit, nec probatus erit qui non mecum dendo sine ponte fluvium retransire, et credere dein-
paupertatem in necessitate patienter pertulerit. " ceps in exereitu equos optimos abundaro. Parant
His ergo electis, et de uoslro reparatis inerraeni interim Grajci naves, sicut res alias, pretio inaudilo
turbam 71 navigio commiti.imus, qua; semper nobis dabat unus liomo qualuor raarcas usque Antio-
nocuit, pro qua victus cbarior, et grcssus tardior chiam, quo venluri eramus sicut ipsi praedixerant,
exstilit. Et nos nostrorum parentum gradiamur in die tertio. Eae paucae ct parvre regi quasi
iter, quibus mundi famara et coeli gloriara probi- donum gratuitum a duce et iraperatoris nuntio
Ad hsec iUi « Non, iu-
tas incoraparabilis dedit. > : pra'sentantur, et ab eo episcopis et baronibus divi-
quiunt, vulumus deprimere, nec possumus, laudem duntur. Voluit eas habere; tamen pretium a^^gre

parentum, sed levius cum eis hucusque actum tulit, et querelas inuliles tegens silentio, reliquo
est quam nobiscum. Cum enim illi Constantinopo- exercitui sicut promiserant, naves qua^rit. Illi vcro
lim et bracbiura perlransissent, voti compotes dum divites exspeclant pauperes, illud 73 diu
Turcos et eorum terras illico repererunt, et de ex- procrastinant, el rebus utrosque tali latrocinio spo-
ercitio railitiaj alacres, ct de captione urbium et liabant. Credo autem quod quietem charius emimus
castrorum sese divites servaverunt. Nos autem hujus urbis, quam labores totius ilineris. Dicturi
Graicos fraudulentos in locis illorum inveniraus vere sunt ignari lalium hanc urbein debuisse capi,
quibus malo nostro velut Cliristiauis pepercinuis, U et vindictam sumi de dolis civium. Recogilent iUi,
otioque torpentes, la^dio et molestiis segrotantes, dextra Ifevaque privatis et extraneis hostibus, sine
fere omnia nostra expendimus. Alii stulta securi- victualibus nos obsessos, et esse impossibUe turres
tate, velaspera paupertate arma etiam vendiderunt, arduas sine raachinis ruere, vel cito posse suffodi
vel equis morientibus relii[uerunt. Tamen boc quod duplices rauros. Poterantquidera dux, et impera-
honostum cst, sed supradiclis de causis tu-
jubetis toris nunlius capiquando veniebant ad regem, seil
tum non est. Sed nos illud labore et timore post- cives pro illorum suspendio non redderent civita-
posito faciemus, si equos ad reparandos milites iu- tcm. Eratque regi abominable, contra morem suum
venire poterimus. » Qui requisiti, cum paucitate non bac proditione capi, coramune periculum sine
et
sufticerent, et debilitate nihil valerent, coegerunt captione tentari. Parcat Deus Alemanno iaipera-
regem, vellet noUet, marina naufragia experiri, ul lori, cujus fortunam vitantes, et indocto consilio
periculis in mari, periculis in solitudiue, periculis acquiescentes, in h:BC mala deveuinius ; sed Grreco
ex gentibus, periculis ex falsis fratribus, sicut et quoraodo parcet justu» judex Deus, vel homo, qui do-
1243 ADDIT. Ai) LIBROS DE VITA S. HERNARDl. 1244
losa crudelitate tot Christianos occidit nlrinsqne • comrannicant. Videnl inter duo t^enera hostium et
exereilns? Populiis crgo iiovorum p:ui|)eiurii affectus murorum suos hosles donsos includi, sicut pecudes
taedio, spolialiis argeiito, corruptus morbo, cognito- in ovili, el eos qui non audent e.xire vel ingredi,
que de navibus Greecorum mendacio, ad regera ve- posse ibidem sagittari. Erat murus humilis et inflexus,
niunt, cui suara voluntatem et paupertatera his et et ei nonpoterat inhferere tam densus populus, unde
similibus verbis exponiint : « Domine rex, in vestrs remotiores palebant vulneribus. Turci ergo de locis
majestatis prcTsentia merito astamus coufusi, tamen congruis sagidas immittunt et vulnerant aliquos vel
illiul audemus de vestra bonitate coniisi. Quando enim occidunt. Tunc probati juvenes coeperunt de muro
Grtccis credentes, vobiscum per terram ire nolui- sumptis arcubus prosilire, suam suorumque vitam
mus, in hoc inertes, in alio decepti sumus ; modo vero, tueri, vel mortem vendere, quaerentesque pacem
paupertate cogente, illud volumus facere sine duce. viribus, ^iostes longius cogunt refugere. Haberent
Vadimus in raortem, sed Deo volente valere poteril pacem, sed eos Grajci sine vulnere perimebant, qui
vitare prKsentem. Tolerabilior erit forsitan Turco- sanos cum regris in arclo et imraundo loco recluse-
rura gladius quam post discessum vestrum istonim rant, et dum hos fames occidit nummis deticientibus,
civium dolus. » Quibus rex solita miseratione con- luesque corrumpit alios vicinis cadaveribus corruunt
doluit, ?4 et eorum egnstati tam larga effusione _ inulti, Grajcis non inlerentibus mortem, sed exspe-
consuluit, ut crederes eum nihil antea expendisse vel ° clantibus. Ob hoc virorum fortium dua; turmEB trium
de cx'lero curain donius proprire contempsisse. et quatuor raillium ne morerentur sunt morluse, ju-
Deinde volens eos in itinere tutos fore, pactum facit dicanles idem, foras mori, et inlus vivere. Quisum-
cum nuulioimperatoriset duce, ut ab eo quingenl s ptis armis exeuutduos tluvios transituri, loco vicinos
marcas acciperent, et suos ultra duos fluvios qui sed magnitudine dispari. Primum facile transierunt,
erant prope, cuin magna manu conducerent, et postea sed secundum duplici obstaculo restiterunt.
ad
darent eis coinpetenteni coinitatum, qui posscl eos 5ft Amnis enim non nisi natando, nec hostis ibi
securos ducere Tarsuin; in urlie vero deliiles el in- congregatus nisi pugnando poterat pertransiri, se(I
lirmi susciperenlur, qiiousqiie convalescontes, in- utrumquc simul non poterat exerceri et ideo revei^ :

venlo navigio alios sequercntur. teules lugati sunt, capti, vel mortui. Sanguine islo-
Illi ergo (le argento cupidi, et contra Turcos ti- rum sitis Turcorum exslincta, est, et dolus Gnucorum
midi, prius cum illis loculi sunt, et sicut tunc puta- in violentiam conversus est. Illi enim reversi sunt
viraus, cum eis pretium diviserunt, et revorsi sura- eos videre qui remanserant, et deinceps afgris et
ptis secum divitibus civitatis, paclum simul sicut pauperibus largas eleemosynas facicbant. Gra^ci vero
pr.-edictum est juraverunt. UeddiUir argeiitum, etilli cogcnlos fortiores ad sua servitia, loco mercedis
jubeut debilcs civilatem intrare, et alios ad iter se " vcrberabant. Quidam Turcorun a suis sociis nostras
in crastinura prKparare. Adhuc rex providet, equos monetas emebant, et inter pauperes plena manu
quos inveiiire potuit congregans, et probatis militi- dividebant; GrKci vero illis quibus aliquid reman-
bus eos donans.
Fraudeuique tiinens ubi saepius scrat aufcrebant.
illam inveneral, comitcm Flandrensem, et Archen- Vilanles igitur sibi crudeles socios lidei inter inli-
baldiim Borljonensein uscpie ad processum illorum deles sibi compalienles ibant securi, et sicutaudivi-
(liraisit, ct ipsc cum benedictione remanentium mus plusquam juvenum siint illis receden-
Iria- inillia

naves ascendii. In crastinum pedeslris exercitus libus sociati. omni prodilione crudeliorl
pietas
duces ilineris exspectabal, el ecce Turcorum popu- Dantes panem fidem tollebanl, quamvis certum sit
lus regem discessisse per Givccos edoctus, quasi ad quia contenti servitio, neminem negare cogebant.
cerlani prajdara contra illos venicbat. Quos contra Deus aulera exsecrans civitalem, tam districte cives
comcs Flandrensis et Archemlialdus Borbonensis ejus subila morle percussil, ut mull,Te domus in ea
acics suas orilinant, animosas, sed pigras, quiapau- vacuaj remancrent, et vivi stupenles et timentes,
cos el debiles equos habebaiit. Hostibus occurrunt, eam omnino reliuquere cogitarent. Imperalor quo-
contliguut, dant terga qui veniebant ad spolia. Sed n que Deo contrarius in judicio, eo quod illa regi fo-
quoniani non fuit qui posset illos velociter insequi, rum paraverat et navigium, illam penitus auro el ar-
pauci sunt illoruni occisi. Post hapc ducem, nun- gento Deuset illeconirariasentiebant,
spoliavit. Sic

tiuinque imporatoris el J."»civcsde pacto rcquiruut tainen haiic utcrque punivil.Rex aulem ciim in hac
quod regi jiiraverant ; et illi lunc primum de impos- quinque complesset hcbdomadas, qiiibusdani suo-
sibilitatc Turcos monslranlcs ct hiemcn, sc excusant. rum navibus confractis vel cassalis, non tamen Deo
In hoc dies aliquos et vcrba plurima perdiderunl, volente submersis, usque Aniiochiam naufragando
nec illos jure, ratione vel honestate vicerunt. Tan- consummavit tres alias. Gravia sunt qux perlulit

dem (luerela doposita de conductu, vix concedunt damna et pericula, Pater Sugeri, sed ipso debeiis

nostros infra miiruin propugnaculi hospilari, et eis sospite cousolari. Illi etiam prodcrit laborasse, 7 7
ibidcm usque ad navigium forum pradjeri. Quo faclo qui seilur in periculis lutus, et posl damna Uclus,

vadunt ad naves, eo quod suas injurias

viri regii constanter et prudLMilcr omnia pcrtiilissc. Sola illi

noa possunt vindicarc dolentcs. Dcindn Turci urbi gravis erat advcrsitas subditorum.quihus scmper pro
approximaul, intrapt et excnnt, et apcrtc Grsecis posse consuluit, pulans esse regis non sibi nasci
1245 ODONI? DE DIOGILO DB LUDOVICI
sed utilitatibus aliorum ; et sicut regis est liabere « bat virilnis hostium, et revertens
pietatem, sic ejusdem esse nunquam timere pauper-
tatem. Ad probilatera cautelam regiampostponebat,
et lutelam primam vel ultimam, et excubias noctium
vicibus alternis faciens, algorem noctium diernm-
que fervorem sub lorica tolerabat. In tot laboribus
servatus est incolumis sine medicina, pro exercilio
sanclitatis. Quia soraper a divinis sacranientis obvia-
*S Tempus eclipsis solaris, cujus Odo meminit
(Ex veteri membi-ana catliedralis ccclesise S. Stephani Catalaunensis, cujua exemplar de manu reverendi
domini Cuissote ejus ecclesiae decaui acceptum, ad nos misit R- P. llenricus Bacio, collogii Catalau-
nensis rector.)
In nomine sanclce et indiuiduce Trinitatis,Patris
Ne oblivionis obscuritas
et Fitii, el Spiritus sancti.
per desucludinem humanis mentibus i7igeratur,iiuo
auctoreecclesia nostra consecrata fuerit, scriptura-
rum adnotationit)us committimiis; quatenus secu-
tura posteritas haheat quid futuris temporihus eui-
denterugnoscat. Cujus rei(/ratia,rogatu venerahilis
Barlholomivi episcopi nosiri,papa Euqenim tertiws
veniensin hanc ci vitatem,honeste receptus cst. Quem
comitati fuerunt cardinales episcopi, Aibricus car-
dinalis Ostiensis episcopus,Himarus cardinalis Tus-
ciilanus episcopus, Jordanus presbyler cardinalis
Sanctm Susannw, Juliuspreshijfercardinaiis Sancti
Uarcelli, Hugo presbyter cardinalis Sancti Lau-
rentii; Wido cancellarins, diaconus cardinalis SS.
Cosmce et Uamiani, Gregorius diaconus cardinalis
Sancti Angeli,Hiacynthus diaconus cardinalis San-
cUi' Marix in Cosmidin, Humbaldus cardinalis SS.
Joannis etPauli,Sigihertus cardinalis Sancti Marci,
Octavianus diaconus cardinalis Sancti ISicolai in
Carcere, Odo diaconus cardinalis Sancti Georgii,
Wido presbyter cardinalis Sancti Laurenlii in Ua-
maso, Wido diaconus cardinalis 70 Sanctie Mariai
in Porticu,Joannes diaconus cardinalis Sancta' Ma-
rice Novir, Wido diaconus cardinalis Sanctce Poten-
tian(e,Haribertus diaconuscnrdinalis Sanctce Anas-
tasice, Joannes cardinalis Sancti Adriani martyris,
(58) SORobertus de Montein Appendicead Sige-
bertum, ad annum 1147 Edipsis solis fuit octavo
: gitorum
Kalendas Novembris,die Dominica,ad hora secunda
usque ad horam quintam. Legendum septimoKalen-
das) quara et Dominicara tuisse ostendit illius anni
littera E. Apud Claudium Robertum in Sallia Cliri-
stiana, in BarthoIomcBO LV episcopo Catalaunensi : Robertus de Monto, deiiquii Imjus durationom pro-
Eoprwsente Eugenius lll,dedicavit majorem basili-
cam H 47, VIIIdus Novembris. Lege vii Kalendas.
Sammarthani in Gallia Christiana auctiore annum
habent 1148, ex lahulis ut aiunt, Catalaunensibus.
At in istis annus notatur 1147. Dehora et de quan-
tilate novilunii hujus ecliptici, quod et Catalauni el
Consiantinopoli observatum legimus, rogalus a me
R. P. Petrus Courcier sociotatis nostrre Iheologus,
et astrologus insignis, sic respondit datis litteris
Mussiponti, H.lunii 16.58 Defectionis ejus inedium
:
evenire debuit Catalaunihora i\,matuiina,minulis
VII ITINERK LIBUl VII. - LIB. VII. I3^f,
ab hostibMS requi-
reljat Vesperas et Completorium, Deum semper fa-
ciens alpha ot omega suorum operum. Sic liberalis ut
rex, auimosus ut princeps, acer ut miles, ut juve-
nis alacris, maturus ut senior, locis et lemporibus
et virtutibus singulis se aptabat, et de probitate fa-
vorom hominum, de religione divinam gratiam con-
quirebat.
lib. iv, extremo, supro, cui. 1228.
o Dartholomwus noster episcopus, Theobaldus Pari-
scnsis episcopus, Bernardus Altisiodorensis episco-
pus,Hugo Nivernensiscpiscopus.Pra-dicti i/ero epis-
copi, ecclesiam circumeundo intus el foris, asjwr-
sione aquw benedictas consecraverunt. Papa vero
consecravit majusaltarein honoresancta' Trinitatis
etsanctiv Marice, et sancii protomartyris Stephani,
et sancti Joannis Baptistie, et sancti Valerii et S.
Yincentii martyruni,et SS. Chrysnnthi etDarice. Et
rogafu venerabilis episcopi nostri Barthoiomiei, de
reliquiis Nymphre virginis, quas secnm deferebat,
in altari cum altero sanctuario recondidit. His pe-
ractis missam solemniter celebravit. Noster quoque
episcopus, et Huyo Nivernensis episcopus, fuerunt
pnvcentores in missa (^uani cito missa fuitinchoata,
eclipsis solis manifesti' apparuit. Post celebratlonem
niissce .[poslolicus perrexit cum episcopis et cardi-
nalibus in jardum episcopi, ubi luibuit sermonem
ad populum de festo prmsentis diei.
p Actum publice Catalauni, septimo Kalendas No-
" vembris.nnno ab Tncarnatione Domini ilil, regnan-
te Galliis gloriosissimo rege Liidovico,Ludovici rcgis
filio.Et ipse eodem anno, inspiranle Dei clemen-
tia,peregre profectus erat cum uxore sua Heliono-
rae venerabili regina, et maxvmo exercitu, ad iibe-
rationem Hierosolymitance Ecclesice (38).
XX cujnsibiquantitas fuit amplius quam dcccm
; di-
At Constantinopoli eonfingere de-
et semis.
buit ejus medium, summaque obseurntio, hora de
meridie primn cum xii minnfis : quantitnsibidem
se.r pene digitorum fuit. Qii;o omnia belle qaadi^ant
cum oculatorum id pevi scriptorum tostimoniis. Nam
lendit ab hora secunda ad quinlam nempe lioris ;
utons anliquis et ina^qualibus (ut in Evangolio) a so-
-. lis ortu deduclis quarum idoo horarum tortia et
:
" semis,modiumdefoctionis obtinuit secunda inilium,;
sub quo missam solomnom ab Eugenio papa Ilt, Ca-
talauniad S. Stophani altare primarium inchoari con
tigit. Hora tum erat a media nocto fereoctava.Porro
cum rofort Odo visura Constautinopoli solem in
formn dimidii pnnis, ac luxisse dimidium,ct dimi-
dii circuli raclios niscorerfmc, quantitatera oclipsoos
senum digitorum distjnctius expressisse non potuit.
1247 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1248

CHRONICON CLAREYALLENSE
Ab anno Christi 1147 usque ad annum 1192 perductum. Auctore anonymo Ciarsevallensi
monacho.

(Ex veteri codice ejusdem monasterii.)

81 Anno Domini 1147, bealus Beruardus abbas « Anuo Domini 1164, obiit Parisius in praesenlia
Claraivallis, in Alomannia crucem prspdicavit, vir- pap.e, sanctus abbas Fastraudus Cisterciensis. El
tules multas et magnas fecit, inter i[uas et mor- codcm anno mortuus esl apud Claramvallem epi-
tuum illum resuscilavit, de ijuo liabetur in libro scopus Godefridus quondam Lingonensis, vi Idus
Miraculorum domni Herberti. Novemljris.
Anno Domiui 1148, beatus Malachias apud Cla- Anno Domini 1165, episcopus Alanus Antissio-
ramvellem obiit. dorensis episcopatum apud Ripatorium
dimisit, et
Anno Domini ll.^S, bealus Bernardus obiit ; ab- reversus est, et frequenler monabalur apud Cla-
bas Robertus tribus annis et diinidio prsefuit. ramvallem, ubi postmodum obiit. Eodem anno
Anno Domini 1154, mortuus est rex Sicilioe Roge- abbas Clarn;vallis domnus Gaufridus, videas contra
rius, et judex Sardinise Gunnarius Claraevalli se se, sive jusle, sive injusle quorumdam odia conci-
reddidit. tata, abbatiam dimisil, et factus est abbas Clarae-
Anno Domini 1155, tlorebat sanctus Milo Ter- valiis vir nobilis et religiosus, Poncius Alvernensis,
wanensis, de quo sic habelur in Vita domini Nor- qui crat abbas in Grandisilva. Et iste quinquennio
berti : 89 « In Norberto tides, in Bernardo chariias praduit.
in Milone Tarwanensi episcopo resplenduit humi- D Auno Domiui 116G, fervebat procella schisraalis
litas. » inter falsuiu papam quem tuebatur imperator, et
Anno Domini 1157, morluo apud Claramvallcm papam Alcxandrum cui favebat noster ordo unde :

abbate Roberto, electus est abbas Kastraudus Cam- conligit muuachos nostri ordinis ab imperio, nia-
beronensis, de cujus vita et promotione miracu- xime vero a Burgundia expelH, el abbatias Fran-
losa continelur in libro Miraculorum domni Her- cia; dispertiri.
berti. Ejus primo anno mortuus est in Claravalle Anno Domini 1170 fmiente, abbas Clanevallis
abbas Berlo quondam Savigniensis, qui cum tri- Poncius , faclus esl Claromonlensis episcoi^us in
gintaabbatiis ad ordinem venit, et beato Bernardo Alvernia. Abbas qiioque de Kossanova domnus Ge-
se reddidit. l-ile ost qui juxia abbatem Robortum raldus, in abbalein Clara-vallis esl assumptus. Ilic
cum aliis persouis requiescit. est de Alvernia oriundus. Quinquennio prKfuit.
Anno Doniino 1159, ca'pit generale schisma intcr IIujus Vitam habemus.
papam Alexandrum et Octavianum, quod per an- Anno Domini 1171 incipiente, beatusThomas
nos fere decem et noveni perduravit. Ouluarieneis martyriatus est, et eodem anno
Anno Domini 1161, cpiscopus Lingonensis Go- sanctus Gundricns eremila requievit in Anglia,
defridus, quoudani prior Clarasvallis episcopatum
p cujus Vita liabctur.
dimisil, et Claramvallem est reversus ad aui|ilexus , 81 Auno Domiui 1172, Gislebertus quondam
sua; Rachelis. abbas de Hollauda in Anglia, qui fecit sermones
Anno Domini 1162, episcopus Belvacensis Hen- super Cantica canlicorum in inodnm beali Ber-
ricus, frater regis et monachus Claraivallis, factus nardi, a|uid Ri|)alorium ubiil.
est arcliiepiscopus Remensis, et ablias Clar^fvallis Aniio Domini 1173, obiit sanclus Haymo Savi-
domnus Fastraudus promotus est iu abbatem Gi- gniensis monachus, cujus Vita apiid (Uaramvallem
stercii. Abbas quoque Igniaci doranus Gaufridus, habctur.
promotus iu abbatem Clarajvallis quadriennio cir- Anno Domini 1174, ohiit sanctus Petrus Tliarcn-
ciler pra>fuit ; et quia litleris erat optime inslilutus, tasiensis arcbiopiscopus, anno xxni sui pontifica-
opus insigue super Caulica canlicornm fecil , el lus. Ejus Vilam scripsit domnus Gaufridus, abbas
pluros libros alios et sermonos scripsit. ([uondam Clarevallousis. Eodom anno facla esl
Amio Domiui tl63. De trilnis rogibus, qualiter dedicatio Eeclesia> Clarcvallonsis , ct canonizalio
vouornut de Mediolano Coloniam, per archicpisco- bcali Bernardi , et elevatio ejus, ubi adfuit domnus
puui Honaldum, sub imperatore Friderico. Eodem Wichardus Lugdunensis archiepiscopus, abbas
83 auuo assiguamus ea qua' relorunlur in libro quouilain Pouliuiaci. Et sequenti anuo, iu capitulo
Miraculorum dojnni llcrberti, de morlalitiUe (]ua' genorali rcccporiint cantum beati Bcruardi, el
facta est in abbatia Grandissilvse sub abbato Pon- cantiim dc Triuilale.
cio. Anno Domini H75, decimo septimo Kalendat
 ,, ,

1249 CHRONICON CLAREVALLENSB. 1250

Novembris, apiul Igniacum martyrizatus esl abbas « est venerabilis Eskilus Danorurn archiepiscopus
Geraldus Clarcvalleusis sumpto habitu ordinis : qui diu manserat in Cla-
Anno Domini 1176, abbas Altsecumbaj domnus ravalle, ct sibi Da-
substituerat archiepiscopum in

Henricus, in abbatem Glarevallensem promotus cia, Absalonem noraine. Albauensis autem episco-
quatuor circiter prsetuit annis. Islo quam cito tilius pus Henricus missus in Burgundiam legatus, duos
,

suus abbas domnus Geraldus de Fossanova factus arcliiepiscopos, Lugdunensem et Narbonensem, de-

fuil anle eum abbas Clarajvallis, domnum Gaufridura posuit castrum ha^relicorum quod Vallis dicitur,
:

quondam Clarevallensem abbatem, tunc contem- per miraculum cepit apud Cistercium gcncrali ca-:

plationi vacanlem, in Fossanova prajfccit. Et ilem pit(do prwfuit, el anno sequenti ad curiam reverti-

quando ipse de Altacumba ad Claramvallem assuni- tur tempore papa; Lucii.

ptus est, eumdem abbatem Gaufridum ad Altam- Anno Doraini H82, a Glaravallc niissus cst con-
cumbam promovere curavit.
loco sui ventus , ad fundandam abbatiam dc Boccau, in

Anno Doratni 1178, mortuus est apud S5 Cla- Iluugaria.

ramvallem venerabilis Gaufridus, episcopus Sora- Anno Doraini 1183. Usque ad hicc tcrapora vive-
nus in Sardinia, in dedicatione Glara'vallis, et juxta bat sanctus Hugo abbas Bon;cvallis. Iste est qui
Godefridum episcopum est sepultus cum quibus g : nudiereni inferratam primo ab acubus ferreis li-

paulo post adjunctus est episcopus Antisiodorcnsis. beravit ; quam postea sanctus Petrus Tharenla-
Et hoc anno domuus Herbertus monachus Clara;- siensis a sudibus, id est brochis ligneis de brachio
vallis, qui fueral abbas de Moris, librum Miraculo- ejus exeunlibus ,
perfccte sanavit. Aliud niiraculum
rum apud Glaramvallem conscripsil. Uude si (juando eidera sancto Hugoni S? assignatur, el in libro
in codem libro invenitur Ante tres annos, vel: (( domni Herberti continctur; de Cursore, qui post
ante quatuor, vel ante seplera annos contigit hoc mortera ei pcccata sua plorando confessus est. Re-
vel illud. » debemus ab isto anno incipere, et ita liqua de vita ejusdem sancti, domne prior, si ha-
superius ascendendo computare. Testiraonium domni liere volueritis, collo^iuium, Deo dante, nobiscum

Gossuini monachi quondara Clara:!vallis qui apud habebitis.

Ghiminum diu mansit, et in Burleucuria rcquicvit. Anno Domini 1184. In dorao monialium, sita

Hic ergo scripsit queradara librum Miraculorum juxta Burlcncuriam, sub providentia ejusdcm do-
ad abbatem Everbaci Gerardum, et in prologo suo mus, floruit hoc tempore in maxima opinione, quse-
ait « Joannes prior Claraivallis
: pulchrum volu- ,
dam virgo Christi Ascelina, ejusdem loci priorissa :

men fecit componi, in quo miracula diversorum et de cujus vita exccllcntissima breviter hic aliqua
visiones, ad wdilicationem legentiura contineban- « occurrunt inserenda ex narratione domni Gossuini
tur descripta. Prsterea et doranus Herbertus satis prolixa. Mater hujus Asceliuae beati Ber-
qui ahquando capellanus domni Henrici exstitit nardi et episcopi Godefridi fuit consanguinea, de
abbatis , magnum satis diversarum visionum et villa juxta Firmitatera super Albam procreata.
miraculorura edidit volumen : qui postea Dei pro- Gum esset annorura xxx, sub potestate
circiter
videntia Sardiniaj fuit archiepiscopus. » Ilax Gos- viri constituta, Dominum rogavit ut ab ea tollere
suinus. Cura eodera vero Hcrberto quidam abiil dignaretur quidquid saluti suaj obsislere vidcbatur.
monachus Claraevallis Ancherus ,
qui factus est Et mortuo viro suo, cum lilia quinquenni sa=culum
Soranus episcopus, et post eumdem Herbertum rcliquit submiltens se consilio beati Bernardi.
,

fuit archiepiscopus Turritanus. Apud Berlencuriam HffiCde matre. Ascelina vero puella adhuc quin-
sepulta est hoc temporc virgo Christi Emelina de , quennis, in secretiori loco extensis ad coclum ma-
qua domnus Gossuinus prsdictus quaedam mira nibus, Icvans oculos Dominum rogavit ut virgini-
retulit. tatem sibi traditam deinceps conservare dignetur :

Anno Domini 1179, facta est reconciliatio inter quod in magna tunc fuit admiratione. Item. Dum
papam Alexandrum et imperatorem Fridericum mater prKgnans esset, a quodara viro qui visus est
et idera papa concilium magnum tenuit Ronia; ,in D in habitu candido quod iiliam gestaret
, audivit
palalio 8© Lateraneusi ; in quo conciho abbas qu;c raagui apud Deura futura esset meriti. Et san-
Claraevallisdomnus Henricus factus est Albanensis cta Glodesindis Metensis apparuit matri et dixit :

episcopus cardinalis. El eodem anno rex Philippus « Filia, ait , tua mihi procul dubio comparala
Remis coronatus, xliv circiter annis regnavit. Elec- «quabitur in mcritis, » etc. Abbatia Burlencuria;
tus est in abbatem ClarevaUensem abbas Pctrus Cisterciensem ordinem recepit ; ct mater cum lilia,

Igniacensis monoculus, cujus Vitam habemus. Sep- de licentia sancti Bernardi, in abbatiam monialium
tem annis preefuisse invenitur. de Polongeio transierunt. Gunctas ibi sorores 88
Anno Domini 1180, apud Tresfontes, tempore Ascelina suo illuslravit excmplo. Abbalissa loci

visitatiouis quani abbas Petrus Clareval-

facicbat erat filia fralris beati Bcrnardi, elc.
lensis, intrante Marlio conligit venerabilem virum
, Anno Domini 118G, morluus est apud Claram-
abbatem Alardum a quodara hypocrita monacho vallem vir reverentissunus, abbas Petrus monoculus;
interfici. cujus Vitara domne prior, credo vos habere et
, ,

Anno Domini 1181, apud Claramvallem mortuus idcirco de eo breviter pertrauseo. Et abbas AlbKripae
 ;

1251 ADDIT. AD LIBROS DR VlTA S. BERNARD!. 1252

Garucrius, iu abbrtlem Clarcvallcuscm iiromolus, ad suos Clarevallenses cdidil. Laborabal aulem pro
^
sex anuis pra^fuisse dignoscitur. pace inler regem Francifc el regera Anglise, inter

Auuo Douuui H87, torra Hierosolymitana fuit comitem Philippum Flandrensem et Ecclesiara Atre-

perdita. batensem. Et ista lucerna talis exstinguitur apud

Anno Oomiui 1187, domnus Heuricus Albanensis Atrcbatum Kaleudis Januarii. Cujus corpus Claram-
cpiscopus, a papa Gregorio VIII constitutus lega- vallem cura gloria relatum, tumulatum est in medio
tus, cum diligcnlia omnimoda officium sibi injunc- duorum sanctorum, retro majus altare, inter sanc-

tum peragebat. lit priuio quidem, secundum nian- tura videlicet Jlalachiam, et sanctum Bernardum.
datum sibi datum, instituit ut, a pnesenti auno in Anno Domini 1190, contigit insigne miraculura,
((uinqueuuium, per omnes sextas ferias esset fide- de imagine gloriosK virginis MaHfe, el iraagine in-
lium populus in cibo quadragesiraali ; el ut feria fantuli Fiiii sui ;
quam invenies in fine Miraculorum
quarta, et Sabbato omnes incolilmes abstinerent a libri Clarevallensis, de Armario psalteriorum.
carnibus. Domiuus vero papa, sibi et Iratribus suis Anno Domini H91, in parlibus transraarinis ci-

cardinalibus, el famulis, etiani secunda feria per vitas Acra recuperata est a Christianis. Inter alios

eosdem aunos usum earuium iuterdixit. Venit au- principes, qui ante Acrara mortui sunt, mortuus est

tem dictus legalus (post colloquium regis et imiie- etiam nobilis comcs Fiandria; Pbilippus cujus ossa ;

ratoris quod fuil apud Yvodiura) exinde Moguntiara, B Claramvallem relata, posita sunt dccenter in lapideo
ubi cruce signatus est imperalor, cum lxviii ma- sarcophago, in propria ipsius capclla.
gnis priucipibus. Iiule vcnit Leodium, ubi Radul- Anno Domiui H92, cauonizatio beati Malachirp.

fum episcopum cnice signavit; et clericos lxvi, Liugonensis episcopus Mauasscs a partibus trans-
qui prsebondas suas in manu sua resignaverant, ita mariuis cum rege Frauciaj rcversus, eodem anno
de una ccclesia ad aliam comrautavit per suam nioritur, et apud Claramvallem sepelitur. Et abbas
providentiani ut et Simoniam evaderent et prae-
,
ClaiTEvallis Garnerius in episcopum Lingonensem

bendas non amitterent. Et hoc anno assignantur ca, eligitur. Apud Coloniam hoc tempore mortuus est,

qua; in parva bistoria Wallia; conlinenlur, de ar- reverendus el religiosissimus presbytcr Everardus
chicpiscopo Canluaricusi Balduino, qui fuit de SO de cujus vita cl obitu, et de locorum trausitu anima;
ordiue Cisterciensi, de legatioue ejus.
et cjus post raorlera, ipse qui h;t'c vidit in spiritu,

Inter haec autem, et ista, Albanensis episcopus, doranus Gossuinus raulta retulit.

domnus cardinalis Henricus, quemdam tractatura

ILLUSTRIUM ALIOUOT VIRORUM

EPITAPHIA.
(Ex ms. codice monasterii Caritatis dicecesis Bisontinoe, ordinis Cisterciensis.)

OO Epilaphiiim Ludovici Francorum rcyis, com- r Rex humilis, rex pacificus, David, ct Salomonem
posilum a magistro Slcphano, uhhale Sanctce Pra;tulit exemplo, sc<iuc suosque regens.
l',cnovi'fa: Parisicnsis.
Quautum conjugii permisit copula, castus,
(Hoc Epitaphium Ludovici, ut dicitur, VII, seu Ju- Quaiilura justitia? regula, milis erat.
nioris, refertur a Duchnsnio tomo IV Rerum
Francicarum, pag. 444, sed absquc auctoris no- Jcjunans, vigilans, orans, devotus ad omnes
mine. Diviui cultus, obsequiique modos.
Transit in hseredem pius ille prior Ludovicus, Lingua preces vivas, lacrymas pia palpebra fudil,

Nomine, sedc, fide, nec pielate minus. Pauperibus solidos officiosa manus.
Servula, iristis, inops aliquo sub rege, sub isto His meritis rapuit Cffilum violentia sancti
Floruit Ecclesia, libera, Ia;ta, potens. Raplus el a coelo tc libi terra refert.

»t Versus niagistri Symonis, cognomento Capra aurea, canonici Sancti Victoris Parisiensis
summi ct cclcrrimi versificatoris, quos cnmposuit prccibus comitis Henrici.

I. Qui surarais summus, qui sibi parvus crat.

Epilaphium sancli nernardi ahhatif Clarivvallis. Religionis apox, lux mundi, laus mouachoruni,
(Hoc Epilaphiuni odiluni est cmn opcribus sancli Vox Vcrbi, pacis sanctio, juris amor.
Bcrnardi, tacito nomine auctoris.) Instruclus, velox; sublimis, paupcr, abundans,
Ecce latet Claraevallis clarissimus abbas, Artibus, ingenio, sanguine, veste, bouis
 ;

im JOANNIS BREMlTyE VITA S. BERMMtDI Prt/EF. 125i

Laudis eget titulo, ciijus uon fit ad omnes,
laus ^ Qua? duo vix alius poluit sibi jungere, junxit,
Cujus lionor, cujus crescere fama potest. Et probus ille viris, et bonus ille Deo.
Hunc vero quem plangit adhuc, quem prajdicat orbis, Nobilis Ecclesias decoravit, reppulit, auxit,
Si laudare velim, laus mea laude caret. Sedem, damna, chorum, laude, vigore, viris
Dura, malum, cuuctos, tulit, horruit, fedificavit, Cui rapuit hicem lux scptima tlieophania!,
Vaua, Deum, requiem, sprevil, amavit, liabet. Veram vera viro thoophania dedit.
II. IV.
Hem ejusdem versus de episeopo Anlisiodorense 99 Item ejusdem versus de comile Theobaldo.
Hugone, quondam abbaie Pontiniaci. Transiit ille comes Theobaldus, clarus ubique,
EPITAPHIUM. Ecclcsia3 niatris filius inio pater.
Antisiodori praesul pneclarus iu orbe, Magnus honore, polens armis, spectabilis ortu,
Mente pohmi scandens, menibra rehquit humi. Monte sagax, verbis lucidus, ore decens.
Sensu, slirpe, bono, prwslans, illustris, houestus. Exiguis parvus, timidis ferus, asper iniquis,
Hugo, brevis, largus, nomine, voce, manu. Simplicibus simplex, omnibus omnis erat.
O® Et locuples, et inops, pauper sibi, dives egenis. Ltctis, pauperibus, monachis, Kgrisque parabat
El nulhs impar, et sibi nullus erat. Incessanter opem, munera, templa, doraos.
Hunc a justitiae norma revocare nequibant, D Hujus erat servare bonos, punire nocentes,
Obsequium, terror, gratia, doua, preces. Hujus erat juste vivere, justa loqui.
Sola Iriumphabat virtus pietatis iu illo, Omnes virlutes in eo lucere videres
Cum post justitiam debuit esse pius. Certabantque simul mirificare virum.
Bis quinos Octobre dies claudente, dierum Gallia nostra gemens, tanto viduata patrono,
Finem clausit, habens nunc sine flne diem. Sieut eo stabat stante, jucente jacot.
HI. Ergo dies decimus Jani fuit ullimiis illi,

Item ejusdem versus de ahbate Sancti Dionijsi. Cui Deus est melior millibus ima dies.
Stigerio. V.
Decidit Ecclesise flos, gemraa, corona, columna, Epitaphium Eugenli papm Romani.
Vexillum, clypeus, galea, lumen, apcx, Urbis et orbis honor, sed jam dolor Urbis et orbis,
Abbas Sugerius, specimen virtutis et sequi, Rector in orbe polcns, pulvis in Urbe jacet.
Cum pietate gravis, cum gravitate pius. Hoc in vase sacro, pia pleni gratia fontis,
Maguanimus, sapiens, facundus, largus, honestus, Infudit gratis munera grata polo.
Judiciis prsesens corpore, mente sibi. Magne Deus, dare magna potens, per te fuit illi

Rex per eum caute rexit modcraraina regni : r Lingua docere fidem, rcra dare docta manus.
Ule regens regem, rex quasi regis erat. Mores angelici, devotio, finis honestus
Dumque moras ageret rex trans mare pluribus anais Hune tibi dant famulum ; da requiem famulo,
Prsefuit hic regno, regis agendo vices.

IN VITAM S. BERNARDI
CLAREVALLENSIS ABBATIS

A JOANNE EREMITA GONSCRIPTAM

PRyEFATlO.

»1
Joanncs, non conditione, opiuor, sed cognoraine Eremita (nam luijus appollationis plures in Galliis
familiasetiamnum supcresse accepimus) libros duos scripsit De vila S. liernardi, l'etro cardinale epi-
scopo Tusculauo et Herberto Turritano in Sardinia archicpiscopo hortatoribus utroque ipsi amicissimo, :

unde et Petrum appellat Patrem dilectissimum, et llerbertum Militcm Christi, quera et sibi fiducia et
charitate arctissime devinctum fuisse significat. Fecit aulem, ut videtur, cognominis evangelistoe exem-
plo; nam sicut iste Evangeliura novissimus scripsit, ut ail Ilieronymus in lil)ro Do scriploribus ecclesia-
sticis, nempe ut a piioribus prEelermissa colligeret, sic ctiam ille qufE de S. Bcrnardo nondum alii adno-
tarant, in commeularium retulit. De tempore quidem scriptiouis liujus, vel ex Petro argumentari licet,
quem constat creatum fuisse ab Alexandro papa III cartlinalcin o])iscopuui Tusculanum ainio Christi
M78, mense Decembri, qui Joanni Eremit-<c tura priirmm iunotaisse videtur, cum haud multo post venit
in GaUias legatus apostolic:\! sedis, et inter alia e sancli Cirici puellarum mouasterio abusus nonuullos
nos docol Stephani Tornaccnsis epistola 88 luJ G. arehiepiscopum Seuonensem. Aberat sane
suslulit, ut
Roma anno 1179, quarto Kalondas Maii, qua die daUun vidimus iKillain monialibus de Ulmeto, ab
Alexandro papa III, Laterani, absente Petro, cardinalibus aliis subscriptis. Et Petrus ad Lucii pap» IU
 ;;

1255 ADIJIT. AD LIBROS DE VITA S. BERHARDI, 1256

electionem jam in Urbem reversus mense Augusto anni 1181, moxque vicarius Urbis ab eodem pontifice
conslitutus, exinde Romae ad mullos annos assiduus 05
fuit. Sed annum quo scribebal dislinctus

aperit .loannes ipsc Eremila libro primo Vilaj S. Bernardi, circa medium, eum ait accepisse se quae tum
scribebat, a Robcrto abbale, qui sobrinus erat S. Beniardi, et magis quam sexaginta septem annis in
monasterio, siib jugo regitlaris disciplintf vi.rerat. Xam si Robertus anno 1113, ut verisimile est, cum
S. Bernardo Cistercium iiitraverat, annus ejus monacliismi 67 fuit Cbristi 1180.
Frustra sit igitur qui liunc putet Joannem Eremitara, de quo Angelus Manrique in Annabbus Cister-
ciensibus ad annum Cliristi lllo, qui Morimundi fundationem promoverit, cellaraque incoluerit ubginoso
loco, ac peue inaccesso, baud jjrocul Acritnonte oppido, in Campania3 et Lotbaringise confiniis. Nara hic.
Joannes longe inferioris tevi, ne visum quidem a se S. Bernardum refert, sed lamen dc eo aliquid scri-
bere ideo rogatum, quod eyo, inquit ipse in Epistola ad Herbertum, apud qnosdam discipulorum ejus, olim
assiduus fueram, ailliuc puer. At nisi me fallit conjectui-a, fuil hic Joannes prior Clarevallensis idem ipse
;

de quo Goswiuus Clan-cvallis quondam raonachus, iu Prologo libri Miraculorura ad Gerardum Everbaci
abbalem Joaunes, \\\<\ml,prior Clara-tiallis,pulclirum volumen fecit componi, in quo miracula diversorum,
:

et visiones, ad n'dificationem legentium continehantur deseripta. Fallor autem ego, si non ipsuraraet cujus
meminil Goswinus, Joannis prioris volumcH, reverendissimi domini Claudii L'Argentier piaj memoriae
Clarevallensis abbatis singulari bumanitate raihi exhibitum, his raanibus versavi; in quo cum Vila
S. Bernardi auctoro Joanne Eremita, ct Vita beati Petii Juliacensis prioris, habentur Herberti De mira-
culis libri tres, el visiones alire ac luiracula anonyma (piampluriraa. Hujus ergo codicis Joannem prio-
rem collectorem asserens Goswinus, auctorem non ncgavil; et cura ex variis opusculis contlatus sit,
partim Joannis Eremila', partim aliorum slylo consciiptis, ego Joannem hunc Eremitam, priorem
ipsum Clara;vallis aftirmare non dubito ac forlasse eumdcm, cujus mcmoriam ad mensis Maii diem 21,
:

Monologium Cislercicnse adnolavit. Ad ultiraum raonendus cs, mi leclor, codiceni illura Clarevallensem,
IM» Joannis prioris cura et jussu compactum, dictura fuisse a nonnullis lihrum Herberti De miraculis
quia niniirum hujus argumeuti opus, ab Herberlo tres in libros dislinctum, longe maximam ejus volumi-
nis partem obtineret. Itaque iu aliquot odilionibus operum S. Bernardi, referlur ex libro Herberti abba-
tis, mirura illud de volumine quorumdam miraculorum S. Bernardi, quod illibatum repertum est, cum
per imprudentiam sub dio relictum, ibique unius circiter raensis spatio magnis et assiduis imbribus
expositum jacuisset. Citanduni aiitem fueral, ex epistoki Joannis Eremitee ad Petrimi episcopum Tuscu-
lanum, quie est proemialis ad Vitam S. Bernardi ab eo conscriptam habeturque in eodem codice Cla-
:

revallensi cura libro Herberti De miraculis sed alia raanu diversoque slylo exarata. Nam Herbertus ipse
;

ea de re nullura verbum facil.

VITA S. BERNARDI
CLARI^IVALLENSIS ABBATIS

AUCTORE JOANNE EREMITA.

Vidc supra Vitam iiuartam S. Dernardi, col. o3l.

IN VITAM BEATI PETRI

1'RIORIS JULIAGENSIS PUELLARUM MONA.STERII, ET MONACHI MOLISMENSIS

PRiEFATIO.
07-i;j*J Dcscrijisimus olim hanc Vitara ex Codice monastorii Charilatis, diocccsis Bisontinre, Ordinis Ci-
sterciensis, earai[ue poslraodum cum codice Claro\aIIonsi contulinius, in quo lamen dcerat prnefalio, alque
horuni codicum maiius, auctorem prodere uobis visa est, ipsi de quo scribit, beato Pelro supparoni.
Cum autcra voro quam similliraura sit, 1'etrum hunc Slopliani popularis sui, qui lerlius Cisterciensium
alibas fuit, contubernalom, fuisse cx illis uno et viginti Molismonsibus monachis, qui Cisterciensera in-
choarunt familiam; uuum quoque ex illis qui Molisnmm cum Roberlo abbale post biennium redierunt
adeoque Pelrus el Benedictmum et Cisterciensem Ordinera spectel, mirnm vidori potest diem ejus anni-
versaria? menioria' consecratam, nullo in altonilrius Ordiuis Martyrologio seu Menologio ascriplam re-
poriri, cum ad tolius sanclitatis ornanionta niliil ei desit, nisi fortc auctorilate aposlolica vindicalus
non cst ide quo non conslati; certe pra;cipuura locuui mereri vidoalur intor viros illuslres nou vindicalos,
qualibus res|)orsi suut Bonodiclinoriim ct Cistcrcicusiura Fasli. Vcrum hujus silentii ratio in promplu est,
direptio Molismeusis arcbivi, ot Juliacousis Parthenonis (cujus hodie, pr.Tter soluni, et a^diculam cum
virilis prioratus titulo, niliil superosl) excidiuin vctus quibus casibus et Petri sacra; exsuvi,-c periere, el
;

quidquid de illo in Kalondariis aul Nocrologiis adnotatum crat, lu adeo praner Vilam hanc velut e nau-
fragio collectam, ad ouni 133porlincns apparoal nibil. Qua> sane Vita eo majoris cst pretii quo raris-
sima, et ue quidem Angelo Manri((uo Cistorcieusium Annaliuni coudilori nota, qui ea qua; de Huniberg.x'
sive Humbelin* S. Bernardi sororis felici ad superos trausitu (ex his cerle beati Petri Geslis derivala)
rctulil, ex Gallico scriptore Giiillolmo Flamengo accepil, ipii hac ijisa, B. Pelri Vila usus eral. Purius
baurios, mi loctor, ex fonlc ip.so. Scd adverto capito 1 1 ad codicis Clarevallcnsis pravam lectionem, ubi
rex Philippus Theobaldi Campania' cumitis liliara, ex B. Petri valicinio uxorem duxisse Icgilur, falso uli-
que uara Aalis Theobaldi lilia, uxor tcrtia fuii Ludovici regis VII, cognoiiiento Junioris, raatcr autem
;

Pbilippi Augusti. Quare Ludovici noinen ex codice Cbarilatis, in tcxtu retinuimus.

1257 VITA S. PETRl PRIORIS JULIACENSIS. 1258

VITA SANCTI PETRI

PRIORIS JULIACENSIS PUELLARUM MONASTERII, ET MONACHI MOLISMENSIS.

PROLOGUS.'
134 Quoliescunque sanctorumsolemniaanniver- • bemus viros gloriosos in generatione sua, homines
sario curriculo celebraraus, aliqua ex eorum geslis magnos virtute, prudentia prseditos; quorum cor-
ad utilitatera fidei Christiance convenientia, in Chri- pora quolibet sint occasu praeventa, in pace tamen
sti Jaudibus recitare debemus. Nam revera Christi quiescunt, et nomina eorum vivunt in gencrationes
muneris est quidquid in sanctis ejus laudabile est. generatiojmm. Horum sapientiam, et populis nar-
Denique, laude sanctorum ejus desuescimus esse rare, et in ecclesiislaudem eorum celebriter nun-
filii irse, et assuescimus esse filii misericordia;, at- tiare debemus. Ex quorum coliegio beatum Petrum

que eisdem sanctis, quibus raerito actionis aequipa- Juliaci priorem luculenlioribus praeconiis altolla-

rari nequimus, pro merito laudis ac venerationis mus; de cujus gestis et virtutibus plurima volumina
ipsorum, ipsis intervenientibus assirailari utcun- conscribi potuissent, si non ejus concoenobitas ne-
que valebimus. Participesque eorura recompensa- gligentiae coraes obsedisset desidia. Illi cnim saecu-
tionis, divina favente clementia nos forc credimus, laribus curis irretiti, opus veneralione dignissimum
quorum divam memoriam pro cultu celebrare sata- silentio damnoso deprcssere. Sed devota? ipsius fi-

gimus, 13» dum scilicet in veneratione justorum lia?, quibus Deo donante priefuit, et inter quas de-
ejusdera Doraini capitis vereramur praesentiam, qui functus sepulturam habuit, de Vita ipsius pauca
ait: Quiaccipit, siquem misero ,accipil mim qui mi- p quK superfucrunt fragmenta sibi collegerunt, quse
sit illum {Joan. .xiin. Quem admodum et in laude nos, divina auxiliante gratia, nc perirent, in codi-
justorum, eumdera Dominum nos laudare non ambi- cellum redegiraus, ut in ore horainum, dulci cora-
giraus, ut Propheta innuit, dicens Laudatc Domi-
: meraoratione vivat in terris, quem eum Domino spi-

num in sanctis cjus {Psal. cl). Laudare igitur de- rituuni manifeste regnare constat in coelis.

Explicit prologus.

INCIPIT VITA.
1. Igitur beatus Petrus Anglica? regionis indigena, sirae legens qu» mores instruerenl, nutrircnt de-
nobilibus parentibus '
secundura saeculi dignitatem votionem, raundi parerent contemptum, et cordi
procreatus est, qui, peractis infantiae annis, libera- ejus disciplinam impriraerent sanctitatis. Induerat
lium 934» artium studiis ingenio capaci coepit dare sibi faciem disciplinatam, et bonestam totius cor-
laborera quem per omne pueritiae vel adolescentiae
;
poris compositionem, ita ut eum amabilem cunctis,
tempus exercens, usque ad virilem aetatem uberiori p ac venerabilem redderent ea, qua' de foris in ipso

intentione mentem detixit. Tanta igitur exercita- apparebant, virtutum insignia, scihcet negligentior
tione discendi divinae sapientiiK cibum hauriebat, cultus corporis et vestium, sermo rarior, vultus
ut quo magis replebatm", eo magis esuriret, sicut hilarior, verecundior aspectus, incessus maturior,
ipsa Dei Sapientia loquitur, dicens Qui edunt me, : el continentise decus. Denique Evangelii magisterio
adhuc esurient, etqui bihuntme, adhuc sitient (Eccli. se tradens, non surdus auditor, ccepit in pueritia
xxiv). Ecclesiarum etiam convcntibus IVequenter aedificium boni operis in petra firraiter collocare,
intererat, et quaecunque ibi ex divinis Scripturis quod in seneclule fehciter consummavit.
recitabantur, cordis armariolo rocondebat, ita ut 137 II. Igitur bealus Petrus, corsuum apponens
cum recessissel, ea quse didicerat, meditatione in- ad legem vita? et disciplina?, coepit intentissime de-
tentissima ruminaret. Itaque adhuc in tenera a?tate, cUnare a malo et facere bonum. Et merito; in his

ccepit in horreo coidis divini seminis grana recon- nempe duobus officiis universa lex pendet et pro-
dere, ut haberet grandiusculus penes se, quo fame- pheta?. Et audiens Dominum in Evangelio vias vita?

licum spiritum reficeret, aut unde conservis suis demonstrantem, et dicentem : Qui iion reliqucrit
in tempore mensuram erogaret. Et n pairem et malrem, fratrcs ct sorores, et omnia quas
spirilalis tritici

cum puer scholas cum pueris frequentaret, puero- habet, non potest meus esse discipulus (Luc. xiv),
rum devitans lasciviam, non otia appetens, sed pro- velut alter Abraham, de terraet de cognatione sua,
priw ulilitati consulens, quodamraodo se claustra- el de dorao patris sui peregre proficisci deliberat,
lem exhibebat magis quam scholarera, ea libentis- et post ulriusque genitoris decessuni, fratribus et

Patbol. CLXXXV.
 1259 ADDIT.AD LIBROS DE VITA S. BEILNAKDI. 1260
quse ha- . a derogaiionibus perpetuo silentio abstinuit. Certis
sorori unics valefaciens, relictis omnibus
bebat Christum vocantem se secutus est, decantans temporibus lectioni, certis instabat orationi, et quia

in corde suo et dicens : Dirige, Domine, in conspectu consuetudo monasterii non admittebat, ul cum
tuo viam meam (Psal. v) ; Vias tuas,Domine, de- socio suo Stephano Psalterium percurreret, sicut

monstra mihi, et semitas tiias edoce me, Dirige me in sapcuio consueverant, hanc sibi indixerunt legem,
in vcrilate tua, et doce mc quia tu es Dcus Salvator
ut alter eorum quotidie medietateni Psalterii psal-

meus, et te sustinui tota dieiPsal. xxiv); etillud: leret, alter vero reliquam niedietatera compleret,

Deduc me, Domine, in viam tuam, et ingrediar in quam eonsuetudinem beatus Petrus fere usque in
verltate tua ; Lastetur cor meum, ut timeat nomen finem vitce suae retinuil.

tuutn (Psal. Lxxxv). Itaquc natali solo egressns, Quodam tempore cura beatus Pctrus, missns ab

mari Anglico, Deo gubernante, transmisfo, mente abbate, in unam eellarum quse ad abbatiam perti-

effilum inhabilans, beatus Petrus peregrinus et ho- nent moraretur, accidit ut noveUa iila Cisterciensis

spes devenil in Gallias. Ubi aliquandiu demoratus, plantatio, quse populorum tumuUum, et seeculi tur-

oratoria sanctorum peragrans, religiosorum frequen- binem fugiens, in soUtudine soU Deo vacare con-
tans consorlia, non diebus, neque noctibus, a col- tendebat, Patre simul orbaretur et pastwe. Quse ad

loquiis divinis et oratione cessabat. Demum pius matris pia suffragia recurrens, eonsilio Tirorum
sauctorum locorum explorator, Burgundia; partes B Deum timentium, prcenominatum Stephaaum'regu-
subintrans, quemdam continentissimae vitse reperit lariter in abbatem sibi ordinavil. Pro cujus pro-
adolescentem, natione Anglicum, Stephanura nomi- sperilate el salute, Petrus in eonspectu Domini de-
ne, qui eodem desiderio duclus quo et Petrus, in votissime assiduabat preces, et perpendens amieum
hane se eontulerat regionem; cujusvitam, et mores diversis sollicitudinibus impUcitum, psalterii iUam
videns, et approbani Petrus, sese ei conjunxit fa- medietatem qua3 se conlingebat, non posse implere,
miharem et socium. Anibo igilur sanctaj societatis totum sibi pro se et socio adiniplendum egregius
inito fffidere commanenies, 138 bonore invicem orator assumpsit. O virum charilaie suffuUuui ! o
se prajveuiro contendebant, ab omui iniquitate et verum Christi discipulum, el Apostoli imilalorem
immunditia carnis irapetum cohibenles, proprias dicentis Alter alterius onera portate, et sie adim-
:

coucupiscentias interimentes, illicita desideria ma- plebilistegem Christi ? (Gal. vi.)

ctantes. Omni cuslodia servabant cor suum, scien- IV. Contigit aUquando ul vir Dei quorumdam
tes quoniara ex ipso vita procedit. Orationi adeo sajcularium causis impeditus, quotidianum reddere
instanter inserviebant, ut quotidie psalterium ex Psalterium plussolilo raoraretur. Kl ecce, post I JIO
integro alternatis versibus psallerent. Taudem divi- horam soxtam votivi debiti memor, secessit in

nitus inspirati, orationis gratia Roraam profecli queradam feriatura et secretum locum, et veniam
sunt, ubi apostolorum Petri et Pauli introeuntes pro ncgligentia petens, solitum coepit psallere psal-
oraloria, vitulos labiorum et cordis hostiam oleo terium. Cumque illud maxima ex parte complcssel,
intimse devotionis impinguatam, divina; majestatis ct versum illum scilicet Emitte Spiritum tuum ct
:

conspectui obiulcrunt. Aliorum quo(|ue sanctorum creahuntur (Psal. ciii), pronuntiasset, vidit a siui-
peragrantcs ecclcsias, ubique divinas aures instan- stris assistentora cum qui se Iransfigurat in angclum

tissima prece pulsabant, ubique holocauslum me- lucis, et accedcns ad Pctrum, codicem quem manu

duUatum ex integro offerebant, pro minuendis suis tenebat, velut lecturus accepit. Et huc iilucque
suoruraque piaculis, pro adipiscendis superna; pro- discurrens, et quaedam ore putido submurmurans,
missionis muneribus. Ut vero proprJK devotioni scrvi Doi animum ab oratione impedicbat. Cumque

satisfecere, urbe egressi, rursus iu Burgundiam, In eo diutius Petrus intendcret, ecce astilit a dexiris
undo advcnorant revcrsi suut; ot Domini providen- ejus angelus Doraini, ante cujus conspectum mali-
tia Molisnunn perveuerimt. Ibi ilaque comam capilis gnus iUe et Psaiterium quod indignus
aufugit,
dcponentes, et veste srcculari in habitum religionis tcnebat projecit. Tunc beatus Petrus ab angcio
commutata, sesc divinis obsequiis ex toto mancipa- lucis confortatus, vehcmcntissime llere ccepil, tum

verunt. quia Dominus eura visitare dignatus sit, lum quia

Beatus igitur Petrus monasterium ingressus,
111. n a raaUgno spiritu eura liberavit. Ex quo tempore
in omni conversatioue sua, quasi Lucifer inler astra discretionera spiriluum possedit, et divinis reveia-

refulgens, instar niagnne lampadis emicuit. Perfe- tionibus cwpit insigniri. Etex eo tempore, orationi,
ctos tcmulabalur ad bonum, sanctorum virtutes sibi lectioni et contempiationi attcnlius operam de-
proponebat ad exemplum, studebat se vas sanctifi- dit.

catum exliibere, ut habitatorem Dcum in menlis Soliicilabatur aiiquando vir Dei pro quadam
sua; hospitio posset reciperc. Non seminavil mala sorore sua, quam cum fralribus suis in sa^culo
in sulcis injustitia% nec inessuit scandala fructus dimiserat, orabatque Deum ut Spiritum consiUi iiii

coium, l'>at vclox ad aiidiondum, lardus autcm ;id Iribiirret. Qiindam igiliir uocle, vidit se in visu
loquendum, cl tardus ad 8 Jttlirain. NuUain eo radix duci ab augeio in palriam suam. Et iutroduceus
avaritia}, nuilus superbias vel arroganti;c tumor. eum iu quoddam cflemeterium, osteudit ei recentem
Oris sui septa ab otioso ut vano cloquio compescuii, sepullurara, dicens : Hic scpultum est corpus soro-
1-261 VltA S." PETRl PRIORIS JULIAGENSIS. 126:^

tis tuse, aniina vero ejus Domino spirituum assistit, ji prsecepit ut concitc pisa pararet. Petrus vero, qui
noli amodo soUicitus
pro illa. es=.Q obedientiam certatim tam majoribus quaih minori-
V, Cum apucl Aleraanniam, m cfilM iJlolismensis bus exliibere consueverat, nihil curictatus, accepit
ccEuobii quoe Ysodenges dicitur, bcatu,s Petrus ollam ferventcm nudis manibus, et ejecit aquarii
adliuc novitius moraretur, et pro sanctitatis mcrito ardorem non sontiens obedieutiaque se ; protet;cnte,
ab 111 omnilKis amaretur ct veneraretur, accidit utraque manus apparuit ilta;sa. Monaclius autem
quemdam praefectum nequissiraum subitanca morte qui haec ei jusserat, videns quod non sensisset in-

mori, cujus uxor virum Dei plurimum diligebat : cendium, poenitens quod male egisset, pedibus ejus
quse accurrens rogabat obnixe, ut pro viro suo advolutus, veniam ab eo postulavit. quam merito
Doniinum exoraret. Cujus dolori beatus Petrus ignis raaterialis eurti non nocuit, cujus mentera

corapatiens, gcnua in oratione inclinavit, et devo- contra oranem concupiscentiam carhalem, munierat
tissime oravit. Reversa aulem mulier in domum gralia Spiritus sancti.

siiam, invenit virum suum vivura, quem defunctum 1 JI3 Quidain puer, ejus familiaris, subita infir-

reliquerat, qui summo desiderio rogabat virum Dei mitate prKventus, totocorpore intumuit. Qui veniens
ad se venire. Ad quem ad eum, sibi postulat subveniri. Cujus dolori homo
ciim bcatus Petrus venisset,
comessus quod eum suspectum de
est inter caJtera Dei compassus, orationera fudit, el quKdam Christi
uxore sua habuisset. Sanctus autcm Dei indixit ei g nomina ei in potu temperavit quem potum cum :

poenitcntiam, ct viaticuni tradidit. Qui disposita hausisset, statim sanus factus est.
domo sua, tertia die migravit ad Dorainum. VII. Divinis rcvclationibus ila constat fuisse insi-
Alio tempore cum in Firmitate Galcherii idein gnitum, ut de facili prsedixerit multoties quid in
beatus maneret, et noctc Marci papa;, libro apcrto, longinquis regionibus ageretur. Cum enim Domi-
candela accensa, Matutinos cantaret, psalmumque nus Firmitatis Galcherii, Elias nomine, Hieroso-
Deus laudem {Psal. cviii), revolveret, astitit ei an- lymam adisset, et mater ejus pio affectu orationi-
ticpius hostis, cantans cum eo. Cumque sanctus bus et elecmosynis pro eo insisterel, quadam die
irasceretur ei, eo quod disturbarot eum, dixit ei solito tristior venit ad virum Dei, sciscitans qualiter
malignus : « Respice, Petre, raonachum qui in ageretur circa filium suum. Sciebat enim virum
dormitorio furatar vestimenta fratrum, » Respiciens spiritalem, de absentibus veram notitiam habere.
ergo sanctus Dei, licet muris interpositis, spirita- Sed invenit eum in oratione positum, et in exstasi
tibus oculis intuitus est furem, cuncta qufe rapcre raptum. Cumque eum tertio pulsasset, nec a dul-
poterat asportantem, egressurac[ue dc monasterio, cedine contemplationis eum avellere posset, ad
cum his qua3 abstulerat, in tuto loco latitantera. propria redire festinabat. Cui cum prior domus
Ad qum cum beatus Petrus intenderet, accidit dia- obviasset, audissetque ab ea causam tristitiae sua^.
boUca fraude, ut candela quara manu lenebat, " volens eam consolari, secum redire coegit, et inve-
super librum corrueret, et folium Hbri concrema- niens virum Dei adhuc in oratione positum, dixit
rct : quod usque hodie approbalionem miraculi
in ei : « Frater Petre, pr.xcipio tibi iu uoraine obe-
demonstratur. Percanlatis autcm Matutinis, red- dientiw, ut huic domin»> dicas quid tibi Dominus
fuutes fratres ad lecta sua, et quae ibi reliquerant revclaverit de fiUo suo. » Qui quasi de sorano cviyi-

vestimeuta rainirae reperientes, turbati sunt, et ad lans, respondit tam cito me a visione revo-
: « Nisi
viium 1 J;*J Dei eoncurrentes, sua furto esse sub- cassetis, penitus scissem omnia quae circa illum
lala conquesti sunt. IUe vero annuit eis, ut usque aguntur scilote tamen quia jacct in mari de fcbre
:

mane silerent : die autem facto narravit eis quae acuta, » et modo tcrminavit : € et qua^ritur ei gallina
noclc viderat, et ubi fur, cum eis quec abstulerat, ad manducandura, quae uno aureo eis venditur, et
lateret, indicavit. Qui abeuntes invencrunt omnia, de intirmitate convalcsccns, in proximo veniet, et
sicut vir Dei prfedixcrat. tibi pecten eburneum, mihi vero scyplium oplimum
VI. In eadem cella clcricus quidam, cui a priore deferet. » Recessit matrona audita H-l responsione
denarii debebantur, furatus est calices et thuribula viri Dei, ; nam,
nec est fraudata a desiderio suo
monasterii, et in vicino loco abscondit. Quod cum inodico tompore evoluto, socundum quod audierat
cognovisscnt monachi, multura chu^pie qua^sicrunt, n tilium suum sanum et incolumera recepit.
nec iuvenire potuerunt unde conturbati ad virum: VII. Quodam tempore, idem sanctus, Tertia cole-
Dei venerunt; ct velut a propheta ab co responsum brata, in oralorio remansit, ut oraret. Quidam vero
qusesierunt. IUe autem dixit eis : « Ego vobis ubi sit monachus, praeteriens ante eum, intuitus esl eum
incUcabo, si eum mihi reddidcritis illgesum. » Quod in oratione ridentem. Qua completa, cpiaesivit secreto
cum ei proiinsissent, ubi laterct fur indicaAit; illi ab eo monachus, quarc in oratione risissct, ipse
vero euntes, quaj perdidcrant invenerunt, furem ct vero volcns sccretiini suum latere, dixit ei « Ab :

ad virum Dci, sicut promiscrant, adduxerunt in- hodie in unuin annura dicam libi. » Evoluto aulcm
laclura. Ipsc vero eum paterne corripiiit, charilativc auno, rediit monachus, et dixit ci : « Rogo, ruter,
refecit, et in pace dimisit. imple quod promisisti, annus jam pra-teriit : cia :

Decoquebantur aliquando pisa ad refectionem dicito, quare in oratione risisti. » Cui ait : « Hoia
fratrum. El advo«5ans Petrum quidani dc nionachis, Tcrlia expleta, remanserunt duo fratres in scdilibus
1263 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1264

suis, verbis vanis et oiiosis intendenles. Vidi ergo Dei praesentia laelus effectus, in domi"" snara de-
parietem, sedentem et duxit, et splendide rcfecit Viaens vero puerum
dceraonem, retro altare jiixta

scribcnlem scurrilitates et verba otiosa quEe loque- ejus madidum, inionogavit per quera locum trans-

bantur. Dura vero deliberarent surgere, et regulares vadasset. Vir autem Dei narravit qualiter pericu-
Horas canlare, tertio enim id fecerunt, bebetatus lum evasisset. Stupefactus mUes gratias egit Deo,
diabolus ignorabat quid ageret, vel quid scrilicret. qui sanctura suum liberaverat ; asserens, quod nemo
Tandcm surgentes et orationi operara dantes, piuui- unquam pcr locum illum transisset. Die autem se-

luerunt coram Deo, eo quod male egissent. Cumque quenli venit Molismum, et commissa est ei ab ab-
diabolus vidissel, lantas negligentias tam parva bate cura et providentia Juliacensis Ecclesise. Ad
satisfactione esse deletas, indignans et furore ple- quod veniens, velut angelus Domini de coelo missus,

nus, chartam quam scripserat, manibus et denti- cum gaudio et devotione susceptus est. Ingressus

bus discerpens, adeo lorliter traxit, quod cervicem est itaque Jacob nostcr tabernaculum suae Rache-
suam retro percussit ad parietam, et valide allisit. lis; ingressus est in locum labernaculi admirabilis,

Hac, inquit, de causa nie ridere vidisti. » et usque ad domum Dei sui. Sic sic conjunela est
Alio lempore pra;teriens quidam frater ante illum, humilitatis viola rosis pienilentiae et martyrii, et li-

vidit euni abigere a se quosdam spiritus invisibiles, liis pudicitiae et virginitalis, quae plantaverat in

et in despectu illorum festucas detruncare inde : B horto Juliaci dextera hortulani codestis. Nempe
alios ad se vocare, assurgere et congratulari. Ora- floribus Juleii nec rosae, nec lilia desunt. Sic sic

tione autem l'lo complela, interrogavit eum Iralcr recordatus Dominus misericordiae suae, et veritatis
illo quid hoc fecisset. Cui sanctas : « llli, inquit, sua;, secundura quod promiserat per prophetam,
spiritus quos adjiciebam, dsemones eranl, volenles dcdit in solitudine spinam et cedrum, myrtum et
impedire orationem meam ; et illi quibus applau- hgnum olivjc (Isa. \u). Spinam nerape se exhihuit
debam, angeli sancti erant, qui me consolabantur. > beatus Petrus, peccaloresredarguendo; cedrum,
Nocte quadam, dum post Matutinos orationi va- ccelestia contcmplando; myrtum, infirmis compa-
caret, apparuit ei anima abbatis Nigella», benerii- tiendo; olivam, misericordiam miseris impen-
ctionera et oralionum suffragia poslulans ab eo, dendo. 147 Ilaque beatus Petrus locumsibi a Deo
eadem quippe hora migraverat a corpore ipsc au- ; pra^destinalum ingressus, prolicicbat de virtulc in
tem eam devotissime Deo, cui omnia vivunt, com- virtulem, de virlute actionis in virlulem consur-
mendavit; mane facto indicavit priori, et fratri- gens conlemplationis. Tantam denique gratiam Do-
bus, quod abbas Nigellae migraverita sa>culo. Qui ad minus servo suo contulerat, ul multoties, tanquam
monasterium pr.-edictum mitlentes, invenerunt ab- verus propheta, quae futura erant, indubitanter
batem eadem hora defunctum fuisse, qua viro enuntiaret. Si quis quoque peccata sua illi conhteri
sancto .ipparucrat anima ipsius. His et aliis quam " voluisset, aliquodque peccatum oblitus forte fuisset,
multis virtutibus, beatus Petrus longe lateque ille Spiritu sancto praescius, in continenti reve-
celeberriraus habebatur. labat.
IX. In territorio Lingonensi cxstat monasterium X. Infirmala est aliquando qua^dam sanclimonia-
feminarum famosissimum, quod Juliacum. a Julio lis in praedicto monastcrio, et inhrmitas ejus ad
Csesare dictum ost. Hujus monastcrii sacratissimus mortem. Qua- confessa viro Dei peccaia sua, unum
conventus, palrc siiiritali orbatus, ab abbale Moli- per negligcnliam oblila fiiit conlilcri dcliotuni.
smensi, ad quem locus ipse pertinet, beatum Quod beato Petro non posl mullum terapus revela-
Petrum sibi in pastorem dari summis votis eftlagi- tum est, cum pro anima illius oraret. Quadam vero
tabat ; cupiens cum sancto sanctus esse,et cum nocte ei apparuit prajfata monialis, cum tanto cla-
viro innoccntc innocentcr vivere. Verum abbas more confitens peccatum suum, ut vir Dei fcstima-
Guido, qui tunc Molismensi prajerat Ecclesia;, peti- ret, illam audilam fuisse ab omnibus qui aderaul.
tioni huic nohiit prtebere assensum; loco illi vo- Sanctus autera indixit ei picnitenliara tanquani si

lens pra^ticerc alterum. Tandem vcro illuslris comi- adhuc viveret, septem scilicet pcenitentiales psal-
tis Theobaldi, et Andrcai doraini Baldcmenli preci- mos, quos ipse pro anima ejus rccilavit coram Deo
bus dcvictus, concessit, et eum ad se venire concite n cum tanta cordis compuuctione, ut rivus lacryma-
pra;cepit. Qui vicino pede obedientia; iter arripuit, rum ejus, omnibus manifestaret ubi in oralionem
ct versus Molismura irc fcslinavit. Et cum die jam procubuisset.
inclinata, ad vadum Kiccii, I IG qui locus a Moli- Fecit ergo sibi nratoriura juxla ecclesiara, in ccc-
smis duolius uiilhariis dislat, vcnisscl, ct Iransva- metcrio, ubi oralioni et conlomiilalioni, vigiliis el
dere vohiissel, incurrit iu gurgilcm, inii liindmn jcjuniis vacabatdieac nocte; vcnichanlque frcquen-
non habere dicitur : mox ct pucr ejus pedem
in (juo ter ad cum animac poenitentium, orationum suffra-
posuit, aquis interceptus non coniparuit. Quod cum gia dcposcenles. Ibi quoquc visione ct colloquio
vidisscl vir Dei, manu sancta elevata, signum cru- sauctorum fruebatur angclorum, qui cum sa-pis-
cis edidit;et slatim famulus cniersil, ct alacriter sime dc cn^lestibus instruebant et futura pra'dice-
cuin illo ad ripam trausivil. Tunc ohvius faclus csl banl.
ei llobertus iniles, cjusdcin loci Doiniuus, qui viri 1 18 Cura saucta Humberga soror beali Bernardi
 ;

1265 VITA S. PETRI PRIORIS JULIACENSIS. 1266

qui priniis abbas Claraevallis exstilit, longa intirmi- « minura gloriam devitabat, quod virtutes suas ut vi-
tate fessa, tinem vitse prsestolaretur, veaerunt ad tia latere volebat.
eum fratres sui, et alii quamplurcs religiosi viri, XII. Cum igitur beatus Petrus, iiuamplurirais vir-
cupientes ejus sanctissimo transitui interesse. Inter tutibus alquc miraculis effulsisset, auctore Deo, de
quos aderat boatus Petrus, qui tertia die, post Com- eo aliquid raelius disponente, cecidit in infirmita-
plelorium visilans eam, et videns quod nondum nii- tera,qua et mortuus est. Tunc frequenter vocabat
graret, benedicens ac signans eam, cubitum i-ever- ad se virgines quibus praeerat, consolans eas, et
tebalur cum Vincentio capellano suo. Obvius ergo docens de regno Dei. Audientes autem eum Ecgro-
factus est ei angolus Domini, in locutorio cluustri, taro plurimi viri religiosi, 150 convenorunt ad
dicens : « Revertere cito, quia modo migrabit sancta eura; inler quos fuit Hatto prior Molismensis, qui
illa aniraa de corpore. » Respondit ei sanctus : cum 00 raansit, quandiu supcrvixit.
« Quid faciam, quia foris sunt religiosi viri, qui Quadam ergo die, dum idem Hatto intraret ad
ad hoc venerunt, ut videant linem ejus, et jam dor- eura, vidit omne cubiculum, in quo jacebat, clari-
miunt. » Cui angelus : « Ergo, inquit, vadam exci- tate nimia splendere; quse statira ut idem vir pe-
tare illos, tu cito revertere. » Regressus ergo an- dem intromisit, disparuit. Qui cum requisisset ab
gelus Domini, percussit super tabulam tam valide, eo causam claritatis, respondit : « Gratias ago Deo
ut qui obdormiorant, excitarontur, ot tromefaeti B meo, qui raihi prsbuit tostiraonium visionis moce. »

surgerout. Concurrentes igitur ad videndura san- Angekis enira Domini astitit niihi, prfecipiens ut
cta; animaj illius egressum, devotissime convene- mandem comiti Theobaldo, ne transeat mare, abiens
runt. in Angliam, accipero sibi regnum, quia non est oi a
XJ. Igitur beati viri fama per universam Burgun- Deo pra:^destinatura.
diam crescebat, ita ut multi ad oura nobilos viri, Audiens autora comes Thoobaldus, quod ffigrota-
ac fominaj benodictionis gratia convoniront. Inter ret homo Dei, misit ad eum capellanum suum visi-
quos advenit qusedam nobilis raatrona, ut confitere- tationis gratia, per quem vir Dei mandavit oi multa
tur peccata sua; quam sequebatur canis niger, secreta, praedicens ei quod cum rege Francorum
quem nemo videbat nisi solummodo Pater sanctus. guerram post paucos annos haberet, de qua victor
Quae cum peccata confitereiur, percussit eam virga existeret, si Ecclesias et res earum ab invasione
sanctus Dei, ptonitentiamque injunxit; ac sic custodiret.
da;mon qui in sirailitudinem canis videbatur dispa- Iterum, cura quadara dic intrarot ad eura praedi-
ruit. ctus Hatto, increpavit eum vir Dei, et dixit :

Sed magnus ac venerabilis Theobaldus, co-

ille « Quare tam cito ingressus es? » Tres virgines,
mes Campania;, cum magno apparatu venit ad eum, nuper in hac domo defunctae, super torale mona-
orans et petons benedictionora ab eo. Et cum ab oo sterii stabant modo ante me, tenentes in manibus
Ifetus discessisset, 14?>misit denuo ad eum uxo- raraos et flores suaveolentes ; et loquebantur mecum
rem suam in ulero habentera : quam cum sanctus de secretis ctelestibus, et gloria vitie aBternae. Post
iutuitus fuisset, denuntiavit ei quod filiam pareret, haec in exstasi raptus est, et dixit so vidisse duos
qufe Franciae domina futura esset. Quod postea fa- angelos, tenentes vexillum cruois in manibus, et
ctum est; nam gloriosus rex Ludovicus (59) illam cantantes : Popule meus {Mich. vi). Deinde sub-
duxit uxorem, ct secundum verbuni viri Dei, domi- junxit se vidisse dsraones, sagittas igneas contra
niuiu regni obtinuit. se jacientes, et e contrario sanctos angelos sa-
Sed ot illud non pra?tereundum quod sanctis al- gittas lucis emittentes, et sagittas diaboli exstin-
taribus insistens, saepe visus est nonnullis, quasi guentes.
cubitum a terra in sublime elevari angelorum sine 151 XIII. Ut vero diem ultimum sibi imrainere
duliio raanibus sustentatus, quorum vitam in terris sensit, convocans ad se quas in Christo go-
filias,

positus imitabatur. nuerat, hortabatur eas ad perseverantiam, ad ten-

Quidam conversus, Geraldus nomine, de alto cor- tationura tolorantiara, dicens quia per multas tribu-
ruons, totus corpore comminutus exanimatus est. lationes intratur in regnum ctclorum. Curaque tiliaj
Cujus corpus in sacco posuerunt, et beato Petro Q ejus spiritales coram eo tlerent, rogarentque eum
obtulerunt. Qui lacrymis et orationibus ad eum fu- ut vitam sibi a Doraino, usque ad tenipus impe-
sis, vitam ei et sanitatem obtinuil. traret, dulciter consolans eas, respondit « Charis- :

Die quodam sanctce Parascevos, post peracta sol- sira;e filiae meaj, nolite impedire d«siderium meum
lemnia, Vincentius capellanus ejus dixit ei « Vidi : iiuia si raodo non abioro, ad festivitatem sancti

hodie, serve Doi, dum sancta mysteria celebrares, Joannis non habobitis me prajsentora; si vero intor
lumen splendidura circa te fulgere, et cereos cla- vos raigravero, scitote quia pro vobis ante Deum
riori quam solent igne rutilare. » Cui sanctus : intercessor existam. » Sed ot hoc do Dei misericor-
« Prfecipio tibi, ait, in nomine obedientia;, ut quan- dia confisus promitto, quod nulla ex his quibus
diu vixero, haec nemini loquaris. » Juni quippe ho- dedi velum, amittet regnum C(oIorum. Post haec

(59) Clar. Philippus. Vide praefationem.

 .\DDjT. AP LIRROS Dli VITA S. BERNARni. 1268
(267

praefatus Ilatlo eum monuit quatenus secundum • ptus, ululabat ut lupus, rugiebat ul leo, ut bos mu-
morem religiosorum, redderet claves prioratus sui giebat, et omnium imitabatur voces bestiarum, qui

anlequam oliiret. Qui respondit « Nequaquam, sed : vix a pluribus hominibus ligatus, ad sancti viri me-
feram prioratum meum ante Deum, eroque pro illis moriam adductus est; ibique diu quasi canis la-
intercessor, quas cura; meae commisit Dominus, et trans, et seipsum discerpens, et inania loquens;
protegam locum hunc el habitatores ejus. Et quia tandem merilis scrvi Dei, post paucos dies a dae-

iempus meae rcsolutionis instat, oleo sancto, secun- mone liberatus, donum salutis adeptus, Dorainum
dum morem inungere me festinate, » Itaque olei gloriticans ad propria reracavit.
sancti unetione peritnctus, et corporis Dominici XY. Archembaudus de Raveriis habebal nodum
perceplione munitus, familise suaj ultimum valefa- infirmitatis in gutture, ita ut nullum liquorem glu-
ciens, simulque benedicens, beatus Petrus plenus tire possel. Diuturno itaque jejunio aftlictus, mortis
sanctitate, et clarus miraculis, de exsilio ad re- periculum metuens, luumlum viri Dei, ejus benefi-
gnum, de tcrra ad ca'lum, et de corpore feliciter cia exposcens, devotus adiit; et cum ibi modicura
migravit ad Christiim. Cuius corpus Molismensis soporatus quievisset, expergefactus, infirmilatem
monachi transferre disponebant, iit apud Molismum illam cum sanguine exspuens, ad propria cum sa-

scpeliretur; donec dispositione divina per manum lute reversus est.

Hcnrici sccretarii lu"ulu'i convenlui sanctimonia- B Raynaldus presbyter de Saniveio, insanus, et

lium clanculo redditum ost. t5t'i Quod illa\ velut diabolo plenus, clamans, et ululans, et blasphe-
manna de coelo e,\cipientes, super illud irruentes mias loquens, ad buslum viri Dei adductus est. Qui,

lacrymis rigare contendebant, plangentes se ami- paucis diebus demoratus ibi, beati Petri orationibus

sisse pastorem piissimum, qui tactu suo illas sana- sanitati redditus est.

bat, orationibus Deo rcconciliabat, colloquio fove- Puer quidam de Molismis, fetrocinio deprehensus,
bal, meritis protegebat. Celcbratis igitur circa cor- missus est in boias ut in crastinum suspenderetur.
pus de more vigiliis, post peracta missarura so- Qui tota 151
nocle invocans auxilium beati Petri,
emnia, cum maximo honore, a viris religiosis, mane liberalus est, et glorific;abat Deum.
juxta altare sanctoB Dei Genitricis, semperque vir- Domina Cacelina de Barro super Albam venit

ginis Slariae tumulatur, ubi tlorent orationes ejus, Juliacum cumoblationibns; sancti sepulcrum adiens,
atque benellcia, praestante Domino nostro Jcsu pro sospitate cujusdam neptis suae orabat crat :

Christo, cui est honor et gloria in saecula sajculo- enim oflicio eundi privata. Cura autem reversa fuis-
rum. Amen. set in domum suam, invcnit neptim suam ambu-
XIV. Post transituni beati Petri prioris Juliaci, lantem; et interrogans cognovit, quia die illa et

coeperunt multi utiiusque sexus, ad ejus tumulum hora convaluerat, qua apud Juliacum posita, beato
concurrere, optantes ejus meritis peccaiorum indul- viro illam voverat.
gentiam adipisci, et infirmitatum variarum conse- Die apostolorum Petri et Pauli, puer quidam de
qui sanitatem. Puer ergo quidam in officiis mo- grangiis Juliaci mane surgcns, antiquum hostem

nasterii deputatus, diabolo instigante sensum obviam habuil ; ([ui paulatim ei visus esl crescere,
amisit; qui cum magno labore, ad sancti Petri se- et caput suum nubes porrigere, el arri-
us(]ue ad
pulcrum adductus, mox, ut ibi quievit, sensu recu- plcns pucrum, nitebatur eum trahere ad se. Exter-
perato, ad propria gaudens et hUaris remeavit. ritus autcm puer, et sine sensu factus, retraxit ad

Mulier qusedam e vicino, sensu similiter privata, se manum suam, quae adhaesit post dorsum,
ei retro

adducta ad sepulcrum Palris sancti, mox ut illud ita ut nec movere manum vel brachium posset. Ad-
tctigit sanata est. ductus ergo ad bcali Petri memoriam, stalim ul ibi

(juicdam monialis Julcii, Prisca nomine, cum dormivit, manus et brachii sui officium rccepit.

]iomum comederet, (pioddam frustrum ojusdem Malrona quwdam per singulos annos, in anniver-

pomi adhaesit in gutture ejus, ita ut nec sursum, sario beati viri, conventum Juliaci pascere consue-
nec deorsum declinare posset. Quaj cum peri- verat. Quodam vero anno, cum prcefata dies immi-
clitaretur, ducta est ad bustum beati viri, el neret, prajcepit mipistro suo ut videret si in arca
statini exspuit particulam illam, pomi et liberata P tantum frumenti esset, quantum ad refeclioncm
est. doininarum sufficere poluisset. Qui reversus nun-
Pctrus major Castelliouis, correptus validis fc- tiavit non haberi iu arca plus quani unum carlal-

brilius, l»>!t venit Juliacmn, qui cum subler tu- lum de fVumenlo. Quod illa audiens, valde trislis
niulum sancti dormissct, sanitali redditus est. effecta est. Casu autem in crastinum abiit ad ar-
Henricus capellanus de Fontanis, exhaustus vali- cam, et invcnit eam frumeiito plenam. Quoe lajtior
dissimis febribus, sperans ibi vitam finire, fecit se effecta, anniversariuin beali Petri devotissime cele-

portare Juliacum. Qui cum ad tumbam sancti ve- bravit, ciijus meritis repererat in arca sua abun-
nisset, el quievisset, reddilus csl sanitali, in crasli- danliam IVumeiiti.
num vero cum missaruin solemnia cclebrasset, Ix- 1.">C> Quiedani miilior non longe a monaslcrio
tus remeavit ad propria. habilans, liabebat lilium parvulum, cui irata dixil :

Quidam vir de vicinia Juliaci, a da'mone arre- « Diabolo tc coramen^D, puerprum infelicissjnie. »
 ;

1-270
1269 VITA S. PETRl PRIORIS JULIAGENSIS.
Antiquiis vcro liostis, ad vocem matris manum • niodo posset avelli. Qnod vidcns matcr cjus, Hcns
pum eum trahere ad se. Qiioii puer
arripiens, cixpit el cjulans, adduxit eum ad b?ati viri scpnlturam.

sentiens, manum suam ad se perterritus relraxit Qui mox ut ibi dormivit, manus laisse sanitatcm

quae tam firmiter pectori ejus adliEesit, ut inde nullo rccepit.

De anno et die obitiis beati Pctri Juliacensis prioris observatio.

Diem anniversarium quondam celebrem Natalis negotia qua; in Galliis eum urgebant, festinnvit.
B. Petri Juliacensis, notatuni liabercmus in Julia- Ex his igitur beatum Pctrura anno Cliristi 1136,
ccnsi Martyrologio seu Nccrologio, si quod reli- et quidcm mensis Junii die 23 e vivis abiisse sta-
quum fccissent tumultus beliici, quibus ipsum tuimus. Unde vidcre cst, longe a scopo alierrasse
etiam Juliacum monasterium funditus cversum Angelum Manrique iu Annalibus Cistercicnsibus,
est. Conjcctura tantum superest ox cjus Vitse ca- anno Christi 1141, cap. 4, numcro 1, ubi ait vi-
pile 13, ubi morti proximus, astantes suas in spi- xisse adhue Humbclinam S. Bcrnardi sororem anno
ritu lilias, quarum precibus (bMinebatur in languido 1140, et haud procul anuo 1141 pic in Domino ob-
corpore, sic allocutus relcrlur : rliarixsiDiif [iliw dormivisse. 15^
Nam ([ui ci morienti adluil Pctrus
mcw^nolite impedire desiderium meiim;ijiii si modo prior, si obiit Juiiio anni 1136, quomodo illa quinlo
tinn olnero, adfestivitalem. SanctiJoannis nonhahe- D post nnno adhuc iu vivis luit ?
bitis me priFsentem. Ipsa igitur ejus fcsti vigilia, Scio objici posse ex Orderico Vilali, libro xin,
adeoque die mensis Junii 23, videtur ad superos delatum iuissc Theobaldo comiti regnum Angliic
cmigrasse. cum NorthmanniiB ducatu, anno 1141, cum frater
Annum obitus exejus Vitae capite 12 deprehendi- ejus Stephanus Anglorum rex in custodia tenere-
mus ;ubi ex ultima aegritudinedecumbens, Hattonem tur, (piod ille regnum si B. Pctri monitu adire no-
prioremMolismensemsicalloquilur:.lre5i'/i(i'^om(/ii luit, nihil crit quod Aunales Cistcrcienses dc Hunl-
astitit mihi, prifcipiens fl5G ut mnndein coiniti belinaj transitu circa annum illum assignato redar-
Tlieolialdo, 7ie transeat inare, ahiens in Angliam ac- guantur. neo B. Petri oliitus in anno 1136, erit
ciperesibi regnuin,quia non esl ei a Deo pnrdesti- clefigendus. Pugnavit certc, captusquo cst rex
natum. Obierat sine legilima prole niascula rcx An- Stephanus in ifypapaute, die secuuda Fcbruarii,
glorum Henricus I, anno fjhrisli 1135, Kalendis De- qu» anno 1141, ut oliscrvavit Ordcricus inoidobal
cembris, qure tum in Dominiiam incurrebant ut iu Dominicam Scxagesim;e. Vidc aulem quid addat
notatOrdcrieus Vitalislibro Historifexiii. Rcgis soror hic auctor In inedio Quadragesimir, principes re-
:

Adela Stepliano Blesensi comiti Theoljalduni et Slc- yioncm Moritonia- conveiieruni et colloquium de ,

phanum genuerat. Horum ininor natu Stephanus
vacuum avunculi sui regnum invaserat magnoque
omniuin ordinimi consensu, Londonire a Guillcliuo
Cantuariensi archiepiscopo rex susccptus ct corona-
tus fuerat, xviii Kalendas Januarii. Pupugit scilicet
hffiC rerum mulatio, Stcphaninovi regis Iratrem prius
genitum Theobaldum, cognomento Magnum, rci po-
fitica; pariteretmilitarisscientissimum,qui cumavun-
culo suo Henrico Anglorum rege junctis viribus,
Ludovici Grossi regnura Francicum non semel pcr-
vaserat, ut refert Sugerius in Grossi Vita. Dum ergo
transitum in Angliam cum exercitu medilatur Theo-
baldus, ccce admouetur bcati Pelri Juliaccnsis no-
mine, ratura ac placilum Heo esse ut cjus expedi-
tionis consilium deponat. Videtur hoo speclassa
Ordericus, cum ait libro illo xiu iSormanni autem:
Tcdbaldum fratrem ejus inempe Stephani jam tum
regis) apud Sorumhurijum coiivenientes, sibi pra-
fcrre voluerunt. Sed in ipso convenlu, a quodam
monacho qui Stephani leyatus erat,audierunt quod
omnesAnqli Slephanuin suscepissent ;eique obedire,
eumquesihireyein prKficere vellcnt. Mox oinnes an-
nuente Tedbaldo decreverunt uni doinino militare,
propterhonoresquos in utraque harones possidchaiU
regione. Tedbaldus igitur,cuin majornatu esset, in-
dignatus quod regnum nOn habuerit, ad magna
negotiis reipuhlicce habuerunt. Ibi llugo Hothoma-
; gensis archiejiisropus, atque Northmanni Tedhal-
dum comitem adierunt, eique regnuin Angliir et
ducatum Northmannice ohtulerunt. Ille varo tan-
tarum, ut prudens et religiosus, prwgravari cura-
C rumpondere refutavit ; sed Joffredo llcnrici regis
genero, interposilis quihusdam eonditionibus, re-
yium jusconcessit, ita vldelieet, ut Turonicam ur-
bem quce de feudo ejus erat, sibi diiinlteret, fra-
Ireinque suum Stephanum regem de vinculis abso-
Ivcret, et pristinum honorem, quem vivente avun-
culo suohabuerat, ipsiet lueredi ejus e.v integro res-
titueret. Ex liis iulelhgere est adannum 1 141, B. Pe-
tri obitum non |)crtinuisse, cum ab co graviter»gro-
taute monitus sit comos Tbeobaldus pcr mcnscm Ju-
nium ; hic vero in medio Quadragesima^ oirca Idus
Martias delatum sibi ivgnuin in Gaufredum Audega-
vensem, Henrici Anglorum quondam regis generum
dcrivarit. Ilis adde, praedixisse B. Petrum morti pro-
ximuniTlieobaldo comiti, foro ut post paucos annoa
bello petcretur a Francorum regc ; hoc vcro bclhim
(exRoberlode Monte) cu-pit anno liiO, ct triennium
quod examussim (piadrat cum oraculo ante
tenuit,
paucosannos cdito, anno soilicet 1136, quo (cx nos-
tris calculis) B. Pctrus e corporis ergaslulo ad codi-
tes evoiavit.
1271 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 12T2

IN HERBERTI
TURKIUM SARDINLE AUCHIEPISCOPI

TRES LIBROS

DE MIRACULIS
PRiEFATIO.

158 Fuisse Herberlum natione Hispanum, palria Legionensem, colligi videturex ejus libro secundo de
Miraculis, capito prinio, uLii refert se ludissc frequenler elfiuniliarUer cognoviase Dominicumquemdam, ex
Carrezedae monaslerii cicnobila solitarium, in regione Hiberia' hatid procxil ab urbe Legionensi. Carrezeda;
seu Carracet», doraus, candorem vestium cum regula Cisterciensi non nisi anno 1203, accepit, ut me do-
cent Annales Cislercienses, ad annum Christi 1127, cap. 6, numero 8. Erat crgo ex nigris Benediclinis
admirandus iile senex Dominicus, quem non raro conveniens Herbertus, gcmitus viri sancti, et uberes
lacrymas spectans, tolus in lamentum et fletum cum illo resolvebatur. Atquo haec, ni fallor, fuere Herberto
vitse perfectioris semiua, qui deinde in Claravalle sumplo habitu monastico, inter S. Bernardi discipulos
educatus, ex illorum, aliorumque religiosorum (quorum maximo cousuetudinem requirebat) consortio,
primaevum sacri Ordinis Cisterciensis spiritum hausit. I'er id tempus, pluribus annis ut ipse ait lib. ii,
cap. 25, Fastrado abbati in sua mensa ministravit, viro omnium virtulum, qui ex anno Ho7,post Rober-
lum S. Bernardi successorem proximum, Clarajvalli ad quinquennium pra?fuil, I50 ac deinde anno fl62,
creatus abbas Cisterciensis post duos denique annos nempe anuo 1164, sanctitatis fama inclytus e vivis
;

abiit. Herberlo «tate ac rerum experientia jam maturo delatum est regimen abbatiae de Moris : unde
postmodum in Claramvallem reversus, cum esset capellanus Honrici Clarevallensis abbatis, qui paulo
post cardinalis episcopus Albanensis conslitutus est, scripsit de Miraculis libros Ires anno Christi 1 178,
annis quinquo et viginli post S. Bernardi obitum, ut colligilur ex libro i, cap. 31, et lib. ii, cap. 13.
Quare, ut monel auctor Chronici Clarevallensis, ex hoc uno anno reliqui investigandi sunl, si quando
ante tres annos, vel ante seplem aut plurcs hoc vel illud conligisse memoral. Promolus est liaud niullo
posl in archiepiscopum Turrium Sardini», raoxque Joannes Ereniila qu;cdam illi obtulit de Vita et robus
geslis S. Beruardi, praetermissa a seuioribus, qua) ex nonnullorum ejus discipulorum ore accepta, illius
hortatu edideral. Apud Chrysostoraum Henriquoz in Monologio, el in Fasciculo sanctorum Cistercii,
itemque apud Angelum Manrique in Annalibus Cistcrciensibus, permulta oceurrunl cilata ex libro Exor-
dii Ordinis Cisterciensis, ejusque Appendice, vel ex libro De viris illuslribus Ordinis Cistereiensis vel ex
Joanne Eremita in Vita S. Bernardi, qua; ex his Herborli libris doscripta sunt. Unde esl quod Vit«
S. Bernardi per Joannem Eremitam longe plura capita ab liis auctoribus laudata repories, quam qu» nos
ex aulographo veteri hic protulimus, quia scilicet Herborti opus iiv£;:(-jpatpov, quod Joannis Eremita; lucu-
brationi proxime subjectum erat, ipsi Joanni ab incaulis atlribulum est, ac pro Vitie S. Bernardi quadam
continuatione habilum. Fonlem ipsum damus, quom mirabitur loctor tandiu laluisse in membranis Clar»-
vallis, cum et ad tidem auctoris, et ad ojus uarrationum gravilatem utilitatemque animum adjecerit. In
codice ms. quia trium librorum capita arithmeticis duntaxat nolis, non eliam tilulisdislincla erant, nos IGO
omnibus inscriplionos proprias ex ipsismet singulorum argumentis elicitas pnctiximus. Do Horborli
obitu, rebusque ab eo in episcopalu geslis duccbil nos fortasso aliquando Sardinia, Cu^li gravitalo infamis,
de qua dixit poota cum raors vonerit, in medio Tibure Sardinia est. Audoo voro ego dicore, cura in oam
:

insulam appulit Horherlus (qua; erat ejus virtutum amoonilas) Sardinia in media Tibur fuit. Solidam ejus
historiam dabit liber Vitae, in quo legunt beali (inquit Augustinus) sine syllabis teniporum et nunquam
,

claudetur codex eorwtn.

 :

1273 HERBERTI DE MIRACULIS LIBRI III. — LIB. l. 1274

HERBERTI
TURRIUM SARDINL^ ARCHIEPISCOPI

DE MIRACULIS
LIBRI TRES.

LIBER PRIMUS.
1GI CAPUT PRIMUM. ^ mctentes, secum reputans pariter et admirans, quia

De Rainaldo, primumS. Amandi, postea Clareval- videlicet tot sapientes, tot nobiles et delicati ibidem
lensi monacho, magnw religionis viro, cuiappa- viri, propter amorem Christi laboribus atque aM'um-
ruit bea tissima Virgo Dei gcnit rix Maria ,CHm sanc- nis seipsos exponerent, et ferventissimum solis il-
tis Elisabethaet UariaMagdalena fratres messorcs
lius ardorem cum tanta alacritate susciperent, acsi
invisefis, ac poslmodum aliguot antc ejus obitum
diebus, candidaac pretiosa vestimentau seprapa- in liorto deliciarum suavissime fragrantia poma de-
rata illiostendit, <juibus,cum ad eam vcniret, cssct cerpereut, vel in mensa lautioribus epulis plena
induendus. doliciosissime convivarent. Inde ergo protensis in
Fiiit in ccenobio Clarfevallis monaclius quidaiii, cadum manibus grates Domino referebat,
oculis ac
noniine Rainaldus, vir bona; simplicitatis, tinicns quod eum tam sanct.T multitudini, quamvis indi-
Deum, et retinens innocentiam suam ab infantia gnum el peccatorem, 1G3 adjunxerat. Dum haec et
usque ad senectam. Qui licet ante conversioncm similiaanimo volveret, et prse immensitate loBtitife

suam per triginta annos viveret in babilu sseculari, seipsum vix caperet, en subito apparuerunt ei tres

non tamen siBCuIariler vixit, sed operibus pietatis quasi matronre venerabiles, vullibus roseis et can-
semper insistens, in corpore suo glorificare et por- didis vestibus renitentes ; quarum una qua? prrece-
tare Deuni sollicitus l'uit. Nam inter csetera quae p debat, veste fulgentior, forma venustior, et statura
corde integro faciebat, etiam corporis integritatem procerior erat. Descendebant vero de monte pro-
Domino dedicavit, ciijus opitulatione, ab utcro ma- pinquo, et appropinquabant conventui fratrum in
tris usquc ad diem niortis, incentiva 14»** bbidi- ipsius montis latore fruges melcntium. Quas cum
num et carnis spurcitias impoUuto calle transivit. ille vidisset, pra^ nimia adiniralione turbatus, et ob-
Susccpto autem habitu monacliali in monasterio stupefactus, erupit in voceni ejusmodi : « Domine
.Sancti Amandi, viginti et eo amplius anno ibidem Deus, inquit, quaenam isla; sunt femina; formosa»,
in sancla conversaiione peregit, ubi et sanctitatis tam reverend;c, qus prfeter aliarum consuotudinem
suae non parvum specimen omnibus dedit. Inde|ma- feminarum conventui nostro appropiant ? » Et dum
jori virtutum ardore flammescens, ad domum Cla- talia diceret, astitit ei quidam veneranda canitie, et

ricvallis Dei aemulatiouo lamen

se coutulit, antea stola candida coopertus, ijui dixit ad eum : « Major
prccmonitus a Deo revelationibus multis. Quantos illa qua; ca^teras antevadit, ipsa est Virgo maler
vero labores, quantasve molestias a fratribus Ordi- Jesu Christi Maria. AIi« qua; sequuntur sunt sancta
nis illius, dum felicibus ejus actibus inviderent, et Elisabeth, et sancta Maria Magdalena. » Ille igitur
propositum istiusmodi evertere cuperent, beatus isto cum audisset matrem Domini nuncupari, coinmota
pertulerit supersedeo dicere, dum legentium ttcdio sunt omnia viscera ejus super pietato nomiiiis illius

velira consulere. Susceptus autcm in Claravalle, r quam veliemenler amabat, iterumque percuiiclatus
illico ad uovam militiam viriliter se accin.xit, et ex est dicens : « Et quo teudit, domine mi, quo tendit,
milite veterauo, fortissimum denuo nobis sese tiro- obsecro, Domina mea ? » Cui ille respondens ait
nem exbibuit, in laboribus, in vigiliis, in jejuniis, « .\d visitandos messores suos venit. » His ilaque
caeterisque sanctoe disciplinas obsequiis, seipsum dictis persona quae loquebatur repente disparuit.
tota die mortificans. Habebat autem incessauter Quo viso, vir Dei plus magis intra so stu|)uit, et
orandi studium, et in oratione niirabilem aftluentiam reductis oculis ad sanctam Dei genitricem et ad
lacrymarum. comites ejus, attonito visu iutondebat in eas. Ilhe
Quadam igitur die, cuni ad laborem triticese mes- autem moderatis gressibus incedontes, venerunt
siscum CEeteris exisset, segregalus paululum a con- una post aliam usque ad conventum. Quem cum
yentu, cum magna animi delectationo coepit intueri introissent, separata; ab invicem deambulare Cffpc-
 1?75 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1276
vunt tanquam gratia visilalionis liuc atque illuc in- facta fuisset ad eum. Eral enim humillimus corde,
tnr nionaclios, et conversos ; IGl et (lum ila tace-
'

ot uihil tale pra?sumens de sua sanctitate. Cui ejo

renl, tandem ab ocnlis intueutis evanuerunl, sese- mox ita respondi : « Noli, obsecro, Pater aman-
que unde venerant recoperunf. Porro vir
in cffilos tissime, uo|i benedictionem tuara interpretatione
Dei ha^rebat fixus, et de loco moveri non potuit, sini^tra a te alienare. Oi"namenta quae tibi sunt
usquequo miraculum finiretur. Quantum vero de coelitus praeparata nunquam alterius erunt, sed mi-
liujusmodi visitatione profecerit, quantumquc in serante Deo salva tihi et integra pormanebunt. Tu
namorem ei ct ipsius heatissimai genilricis excre- vero piissimam illam visitatricem tuam et instanter
veril, .emulanda conversatio ejus, et quotidiaua efllagita, ut in lOO beneplacito misericordiae suse,
virlutum incrcmenta monstrabant. alia qufccunque voluerit mihi prseparet indumenta.
Multas quidera et alias revelationes ipse divini- 1'otens enim atque benigna est, dives in omnes qui
tus accepit, quas lamen ad devitandum ceuodoxice invocant jllam. » Quid multa? Ego qui mortis proxi-

coenum, reticere quam dicere maluit. Nam et istnm mus sestimabar, vellem nollem, revocatus sum ad
supra mcmoratam, quam per octennium fere presse- toleraudas vitoe hujus ferumnas ; ipse vero qui sa-
rat, parvo temporc, id est quadraginta diebus nus videbatur atque iucoluujis, non amplius quam
ante
obitum suum , invitus et quodamraodo coaclus, viginti qiijnque dicbus postea supervixit. Qui tandem
mihi licet indigno tali occasionc patefecit : Quadam g cursu vita; feliciterexacto, corruptibilis camis indu-
siquidem die, cum
de salute animarum noilrarum nienta deposuit, et stolam immortalitatis per beatissi-
ambo familiariter loqueremur, ego sciens eum vi- mam Dei Matrem, cui devote servierat, juxta fidem
rum justum el sanclura a Domino sajpius visitatuni, promissionis illius, absquc dubitatione recepit.
iu ea confidentia qua illum diligebam et me ab illo Non est autem silenlio prselereundum quod iste
diiigi senliebam, ausus sum sciscitari
et petere ali- vir Dei ante diera sexlum supe depositionis, dum
quid ab eo. Itaque propter amorem Christi, et pro- post completorium in ccclesia solus oraret, repente
pler miserationes ejus Cffipi illnm medulliter obse- pulsata est in auribus ejus tabula defunctorum,
crare et vehemeuter insistere, ut ad lionorem Dei duobus ictibus tantum. Quo ille audito statim exsi-
unam aliquam ex suis cousolaliunibus mihi mani- liit, et peliit infirinitorium, putans ibi aliquem esse
festaret, illam scilicet de qua mo magis aidifican- defunclum. Sed, dum vere cognoscerel quia nullus
dum censcret. ergo obsecratione corapulsus,
Tali ibi lunc mortuus esset, venit et in menlera quod
supradictara visionera mihi narravit. Sed quo tan- ipse citius moreretur, et quod in sonitu tabulae sua
dera affeciu ? Testis est ipse Deus quanto
limore sibi migratio mortis signaretur. In hac igitur me-
et tremore, quanla lacrymarum
inundatione eam moria mortis subito totus infremuit, invasitque
protulerit, ita ut gemitus et singultus a fundo cor- eum timor alque horripilatio carnis, el ctepit illico
dis erumpentes, vocem loquenlis fiequentius inter- C febricitare, et iugravescente morbo tandem ad ex-
rumperenl tanquam si eailera hora ipsam cerneret trema pervenit. Porro beata; Marias salutationem
visionera. Evokuis IC5 aulem postea diebus
qua- quara antea frequentare solebat, quandiu lecto de-
tuordecim, apparult ei por visum ipsa eadem Ke- cubuit, pene incessanter corde et opere volvebat; et
gina coelorum, Domina angelorum, incidens ac cum verbis cjusdem oraculi felicera animani exha-
pra'parans ei ornamenla candida et preliosa, qui- lavit. Conligit autem convcrsum quemdam, reli-
bus in proximo vestiendus erat. Qua' cuni pra.'pa- giosrc conversalionis ct boni lestimonii virum, ipsa
rassct, colligavit iu ununi, et recedens dctulit ea die migrare ad Dominuni, ita ut amborura exsequiie
secum. Ouod cura ille vidissot, subsccutus esteam, sinml celebrarentur, et in eodem I07 mausoleo
et clamitabat post tergum ejus, dicens « Ei mihi, : ambo pariter tumulareniur. Et, dum isla lierent,
Domina mea desideranlissima, quando habiturus virocuidam spirituali demonstratum est in visione
sum ista, quaj mihi pra:parare dignala es ornameula? quod duo pulrhcrrima tenipla fahricarentur in Cla-
Cui sanctissima Dei genitrix ait « Quando venics, unum
:
ravalle; in inlirmitorio monachorum, alte-
iuquit, ad me, ut rccipias ea. visio keta o pro- . ! rura in infirmilorio conversorum. Sed primura illud
missio corta Qua; utique tanto certior, ct
!
taulo hoe altero longc nobilius erat atque venustius. Con-
laHior exstilit, quanto celerius exhibita fuit.
Mane n stal igitur quia in geraina constructione leraploruni,
igitur facto introivit ad rae ille Dei servus, tan et in geraino ictu tabulai morluorum, desiguata sit
quam infirnium visitaturus. Ego vero tunc wgrota- evidenter prctiosa iu conspectu Doniiui niors am-
bam pene ad mortem, et erat languor fortissinms, borum. Teniplorum autcin differeutia meritorum
adeo ut de sospitate mea eliam medici dospera- distantiam indicat, quia, quamvis utrumque sanctura,
rent el ob lioc die pra>cedenti fueram inunctus oleo
;
tamen alteruni altero sanctiorem existere credimus
rafirmorum, quia credcbant me quaracilo moritu- apud Deum.
rum. IUe ergo cum venisset ad me, multo pietatis
CAPUT II.
affectu compassus est mihi ; et ut possot
aliquale-
De Gerardo sacrista ClarevaUensi, quem pulsata
nus consolari, retulit mihi islam quam in
eadem invisibili manii tabula morientium de imminente
nocte vidorat visioncm,rcpulaus sccura atquo de- sibi obitu admonuit.
nuntians quia non propler ipsum, sed propter
me Eodem itaque mense qiio pr%dicti)s Dei servu»
1377 HERBERTI DE MIRAriUUS MBRl lil. — LIR. I. 1?78

migravit ad Dominum, contigit ibidera talft aliquod « sancti Bcraardi, alqiig ipsius mpaasterii Clareval-
factum ; Erat iu eodem monasterio sacrista quidam lonsis, ubi in tanta congregatione justorum, velut
noiuiae Gerardus, vir bonis raoribus pollens, et in tabernaculo Dei, et in securilatem, absconditus

bene religiosus. Hic juxta prophetjp consilium, ju- a turbine, et a pluvia tutior viveret, ad eumdem
gum Domini portavit ab adolescentia, et levavii se locum sub disciphna prsedicti Patris cum magno
supei- se {Thren. iii); quoniam adhuc aetate tenol- animi fervpre se contulit, et per multps ibidem
lus et fragilis, manum suam ad fortia misit. Lacta- aunos usque ad exitum vitaj perseversvit.
lus ilaque mamilla regum, et casla disciplina feli- Huic autem cum adhuc a'tate juvenior esset, per
citer educatus, crevit atque profccit semper iu me- visionera apparere diguatus est Deus, residens in
lius, magno Dei munerc, carnis corruptionem,
et Ihrouo sublimi et sauctorum millia cum eo. Vide-

ut aiunt, nunquam fuit exportus. Appropinquante batur auteni quod ad judiciuin coram Dep du-
ei

autem hora qua de mundo ad Deum transire BfiS ccretur. Ad quod cum venisset, pavidus ac treme-
debebat, die quadam, cum in ecclesia post comple- bundus procidit ad pedes ejus, B JO flagitans ul sui
torium more solito remaneret, faclus est repente raisereretur. Di.vit autera Deus « Quid tibi vis
illi :

sonus in auribus suis, acsi tabula raorientium cre- faciam ? » At ille : « Domine, ut salvus tiam. » El
bris ictibus percuteretur. Quod cum illc audiret, Deus ad eum : « Vade, convertere cito ad servilium
putavit ut fratrum quispiam in iiitirmitorio tuuc 1 raeum, ct in co jugiter persevera, quia nou deeril
obii-et. Post paululum ubi certissime coraperit quia tibi salus a?terna. » Haec ergo tam felici promis-
spaitum illum nullus hominum fecerit, subiit ani- sione firmatus mundum pertecte deseruit, et se
mum ejus labula illa prognostica, quam vir Dei Rai- totum divinis obsequiis mancipavit. Accinxit ita-
naldus ad indiciura suaj dorniilionis audierat : jam que tortitudine luuibos suos, et roboravit bra^
euim exierat sermo iste inter fi"atres, et passim di- chium suum, ad expugnandas nequitias spiritales,

vulgabaturad pmnes.Et dura isla recogitaret, ascen- quaj illum postea multis diebus et anuis acriter
dit in cor ejus quod ipse de mundo jamjanique mi- impugnabant. Super omnia vero spiritum fornica-
graret. Tunc subito pili carnis ejus inliorruerunt, tiouis infestissimura tolerabat, qui eum tani dor.-

timpr ac tremor veneruni super eum. Protinus ergo miendo quam vigilando magnis tenlationum aeuleis
invasit eum peremptoria febris, et infra decimum jugiter stimulabat. Propter quod sibimetipsi vebe-
diera raorte consumpta, feliciter emigravit. De cu- mcntcr indiguans, in labore et wrumna, in vigiliis,
jus pia devotione illud silere non possumus, quod in jejuniis, aliisipie pcenilentiae cruciatibus car-
quasi cbvinitus factum ab eo vel potius in eo niira- nem suam incredibiliter mente aftligebat ; ita ut
culum vidimus et gratulati sumus. Nam, cum ulti- turbatus et anxius, absindere sibi virilia plerum-
mum spirilura traheret, et jam vires loquendi non que proponeret, cum aliunde tentationis remedium
haberel, tribus aut quatuor ferme horis raanus juu- I invenire non posset. Sed neque hoc silendum, quod
Ctas atque protensas tenuit immobiles contra cru- bostis ille antiquus multoties et multiforraiter ab
cem, acsi aliquo fune colligatie essent. Et cum c»- eo videbatur. Una siquidem vice ap(iaruit ei sub
tera membra buc et illuc urgente dolore
corporis liumana effigio in choro Clarevallensi, oculis arden-
crebrius jactitaret, manus tamen quas, ut di.Kimus, tibus et vultu terribiU. Erat autem statura enor-
tendebat ad crucera, nunquam ab iuvicem separa- mis atque deformis valde. Qui etiam indutus erat
vit, nunquam araplius ad se retraxit, et quod vi- cuculla hispida atijue nigcrrima , cujus manicae
vens saepius actuasset, etiam mortuus indicavit. decurtataj erant, et vix usque ad cubitos pertinge-

160 CAPUT III. bant ; reliqua vero brachiorum pars discoo|iorta

De Petro Jolnsano, monacho ClarevaUensi, ab im~ erat. Venit ergo et stetit ante hominem Dei ille

uurtunissimis caruis tentalionibus mirabiliter malignus apostala, superbp pculp despiciens illum,
liberato : qui poslea Jestim puerulum in hostia et quasi indignans quod raonitis ejus suum nega-
consecrata videre solitus erat. ret assensum. Porro vir Dei stupidus aninio, et
Alius quidam senior in eodem monasterio ex- lanquam vinctus tenebatur, ut se movore non pos-
slitit, Petrus nomine, cognomine Tolosanus, vir- set. Tandem, visitante se Deo, ad B ? fl signum Do-
magnas puritatis, multumque devotus. Huic unum minicse crucis perniciosum monstrum evanuit; et
semper a puero studium atque desiderium fuit, nihil nocuit eum, nisi quod tenlationis illius auxit
seipsura crucifigere mundo et mundum sibi. In incendium. Evolutis autem diebus paucis, apparuit
juvenili vero Getale, anlequam Cisterciensi Onlini loco eodem in figura belluas monstruosa;, partim
se.se submitteret, habitavit in solitudine, jejuniis ot siovo leoni, partira rapaci aquike similis. Qui illi

laboribus multis veterem horainem in se morliri- acriterimminens rabido biatu offerebatur in oum,
cans, et sacrificium spiritus contriti quotidie Doo quasi vivum devoraturus. Sed divina virtute repri-
immolans. Denique, herbis agrestibus etpane lexivia mebatur, ut eum tangere non valeret. Tunc de-
confecto jugiter utens, raulto ibi lempore Christo mum ad memoriam nominis Christi pbanlastica
militavit, innuraera bella tentationum a spiritibus bellua repente disparuit. Qua recedente, illico vir

malignis protegente se Deo fortiter toleravit. Post- Dei tantum supradict;o passionis incondium pertulit
mpduni autem comperta celebri fama de sanctitate ut evidenter agnosceret ibi fuisse praesentem
1279 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1280
illum de Isaia tarlareum fabrum, qui sufflat in igne « facile queant. Vereor siquidem, et multum vereor
prunas {Isa. uv). Unde, quia viiiit violentiam Dcum noslrum offendere, si rem gloriosam atque
lentationis patientiai suso modum excedere, deti- mirabilem, quee vel mihi soli, vel forte rarissimis,
nito consilio statuit seipsum abscidere ; malens in quorum tamen nullum hodie superesse existimo,
liac apud Deum periclitari, quam in bara-
parte ab eodem Dei homine credita est in qua etiam et ;

thrum labi. Jamque niliil aliud exspecta-

luxuriaj Deus glorificari, et multorum tides atque devotio
bat, nisi ut novaculam vel aliud quolibet ad hoc crescere potest, silentio meo perire permittam.
idoneum ferramentum reperire posset. Vcrum mi- Igilur, dum sacris altaribus offcrens sacramenta vir
sericors et miserator Deus, ille adjutor in oppor- beatus astaret, in ipsa perceptionis hora tenenti in-
tunitatibus, in tribulatione ; ille qui solus sanctus raanibus super calicem sacrosanctum Dei corpus,
et solus Dominus, famulum suum noluit in tanto apparebat in specie parvuli speciosi parvulus iUe
agone deserere, sed fecit cum tentatione proven- spcciosus forma pr.ie filiis hominum, verus Deus et

tum ut posset sustinere (/ Cor. x). Itaque dormieuti verus homo

Deus Jesus Chrislus, ille mitis el
,

apparuit angelus Domini, in forma juvenis, dicens bumilis corde qui seipsum sapienlibus et elatis
se esse medicum peritum, et ejus rei gratia adve- abscoudere, et parvulis revelare consuevit. Quod
nire ut eum secaret atque ab illa passione sana- cum ille cerneret tremefactus ac stupens, primitus
ret. Quod ille gratanter accepit, et voluntati ejus B prae fulgore ac reverentia majeslalis illius, clau-
incontinenti seipsum exposuit. A quo dum incide- debal oculos suos, non enim audebat respicere
retur, tolerabat in omni palienlia secantis manum conlraDeum. Qui eliam tunc clausis oculis vide-
et doloris acerbitalem. Cumque evigilasset, putavit bat eum, sicul apertis. Cum declinaret vultum
amputationem illam in se esse veraciter et mate- suum in alleram parlem, et aliquandiu maneret
rialiter factam. Tandem vero cognovit membra palpebris obduetis, facie sic aversa videbat eum
quidem corporis t7'i integra sibi manere, sed nihilominus sicut ante se positum, aliquando su-
tentationem ita in se radicitus abscissam, ut ni- per manum, aliquando super brachium suum; miro
hilomnino molesticc postmodum ex ea sentirel. videlicet atque incffabili modo, lanquam si alios
Ab lioc ilaque tempore exslinctis in eo passionum oculos haberel in occipilio vcl tempore defixos,
carnalium incentivis, cccpit illum Deus in bene- quibus eum inlueretur. Hac igitur tam dulci tam-
dictioniljus dulcedinis suae copiosius visitare, et que niirabili revelatione, non semel ac secundo,
implere splendoribus animam ejus, ita ut ex sen- sed frequenter atque innumeris vicibus ille vir Dei
tentia dicere posset : Secundum multitudinem dolo- telificatus est, adeo ut plerumque per quatuor aut
runi meorum in corde meo, consolciliones tucelccti- quinque menses singulis fere dicbus illi appare-
ficaverunl animam mc.am (Psal. xciii). Extunc ret. 171 Quod si interdum solito amplius lardare
ergo deinceps increpante Deo feras arundinis,
et C viderelur, lauta inerat illi cum Deo familiaritas,
quieverunt ab eo penilus stimuli carnis, et requievit lanta de cjus pietate fiducia, ut ipsius tacrilicii
super eum spiritus immensa; cousolationis. Magni- cousummationem diutius protelaret, nec facile vellet
licavit enim Deus misericordiam suam facere cum illud explere, donec reddila sibi Isetitia, Salvaloris
illo thesaurizans sujjer illum jucundilatem atque Dei consuelam benediclionem mereretur accipere.
exsullalioueni, alque in bouis omnibus satians de- Haic ego, sicut jam diclum esl, tideliler, ac sim-
sideriuni ejus. Et quem diu potuveral viuo saluln'is plici verilate narravi, quemadmodum ipso referenle
amaritudinis, poslmodiiiu inebriavit uberius nectare cognovi. Nam cum ei familiari affectu, propter san-
suauissinioe contcmplatiunis. ctitatem ipsius adhajrere saiagerem, multumque de
Inler caetera autcm Dei dona spirilalem accepe- ejus solamine atque allocutione penderem, hanc ab
rat devotionis graiiam in oralione, pra;cipue vero il)SO visionem, sicut el alia multa, precibus magnis,
in Dominici corporis et sanguinis consecratione. el quadam violeutia charitalis exlorsi, ea lamen cou-
Unde fralres qui ei ad missas minislrabanl, satis dilione, ul nuUi aule obilura ejus pra;sumerem in-
superque mirabantur iu eo reduudantiam lacryma- dicarc. Quod et facile potui observare; nain parvo
rum, qua tolus ibidem aftluere solebat. Revelabat posiea tempore supersles, tandein felici agone coin-
ei Deus de secretis calestibus muUa et magna, n pleto, collectus est ad patres suos, cum~quibus nunc
atque innunieris consolalionibus eum seu dormien- propilio Deo in Claravalle quiescit, ubi religiose
do, seu vigilando, seu el meule exccdendo ereber- convcrsans, supremuin iiuoque claudere diem ar-
rime visilabat. ()ux si omnia lilleris manilarenliir, denti dcvotione seuiper oplavil.
mulloruiii vdluuiiuuiii comprelieuderenl quaulilalem. CA1'UT IV.
Unde, quia lunguni milii est atque oncrosum, eliam De Guillclmo, primum S. .llbini .Indegavensis,
illa quaj de codem beato viro comperta sunt niihi, deinde Clarevallensi monacho, cui mulla divini-
universa stylo mandare, unum ex eis saltem quod tus osleiisa et revelata sunt.
stimulante conscientia peuitus roticere uou audeo, Eral in eodcm lempore ct loco alius quidara
sicut ab ipsius orc tjtf audivi, sinipliciliM' re- vir vcnerabilis, nomine Guillelmus, aHate pariler el
lero : quod (luidem lale ac lanlum esl, ut ex uno religione provoclus. Ilic anuis fermc qiiinquaginta
lioc a lidelibus audiloribus cielera credi vel a'slimari in habilu monacliali Deo servieus, carnem suam
1281 HERBERTI DE MIRAGOLIS LIBRI 111. — LIB. I. 1382

cum vitiis et concupiscentiis assidue cnicifigebat, ^ num illius cognitor atque conspector esset, conve

longumque quotidie martyrium traliebat : qui prius- nire, et dicere : « Merilo quidquid ingemiscis, me-

quam Cisterciensi 1J5 Ordini sc contulisset, raullo rito plangio super excessu tribulationis, quo nunc

tempore vixit in monasterio Sancti Albini Andega- diutiirnum laudabihs parcimonise propositum deli-

vensis, ubi rcligiose conversando, formam bono- ciosa charitate rupisti. Non bona charitas quee de-

rum operum seipsum exhibuit, et magnw sanctitatis struit charitatem. Improbanda est pietas illa quae

specimen imitatoribus suis ibidem demonslravit. animas Iffidil ut corpora foveat. Et nunc audi
Unde etiam a suis contubernalibus, nec non et ab exempltnn quod tibi propono : Erat in partibus

ipso abbate in magna reverentia habebalur, et dili- Hispanite sanctimonialis fcmina reclusa ,
quae

gebant eum miro charitatis affectu. Erat autem in pane et aqua vel semicrudis interdum oleribus

possessione monaslerii quidam locus, qui magis so- Ijy utens, conversatione sobria, et casta petu-

litarius, magisque quieti religionis videbatur

ac- lantiam carnis viriliter edomabat. Huic aliiiuando
commodus. Ad hunc igitur cum paucis fratribus an- instinctu desiderium inriilil, ut carnem
diaboli

nuente abbate se contulit, ubi in cellula angusla comedere Qui diu multunique tentationi re-
vellet.

reclusus annis plurirais hai.itavit, ut et arctiori luclans, cum jam a facie ejus suslinere non pos-

continentia seipsum affligeret, et de ausleriori con- set, manibus ei datis trahitur ad conscnsum. Jubet

versatione sua infirmioribus fratribus molestiam B itaque carnis edulium sibi prajparari. Qua super
non inferret. Itaque, jejuniis et oralionibus dies no- mensam posita, antequam gustare ])r<fisumat pro-

ctesque congeminans, non modo carnis eduliura sternilur in oratione, voce lacrymabili Deo suppli-
et lautiores epulas, ipiibus inlerdum fratres ex pri- cans, ut uou ei permittat prseparatum tangere ci-
stina monasterii consuetudine utebantur, funditus bura, si animse illius noverit esse damnosum. Sur-
recusabat, verum etiam cibo quadragesimali et ip- gensque ab oratione ad mensura ingreditur, et data
sius aquse potu saepius abstinens, parcissimo victu benedictione operculum submovet quo carnis fer-
corpus debile sustentabat. Hanc autem conlinentiaj culum velabalur. Et ecce pro carnibus quse appo-
virtutem non sine magna diflicultate obtinuit, sed sitse fuerant, tres pulli corvorum in disco vagien-
post longum inedia; cruciatum, post inenarrabiles les et siue plumis apparueruut. Quo viso sancti-

gemitus et singultus, cooperantc gratia Dei landem monialis expavit, et accita sorore quae illi mini-
genuinas venlris et gulas illecebras cum caiteris vi- strabat, rei veritatera inquirit. Illa vero sub obte-
liis a propriis sedibus exturbavit. slatione tremendi examinis respondet, sese in eo-
Quadam itaque die, cum venisset ad eum salutan- dem mensali non implumes aviculas, scd tria
dum unus de senioribus monasterii, pra'cepit ci car- frusta carnis cocta apposuisse. Eral autem cellula
nium refectionem apponi, eo quod debilis ct longo . ipsa super ripam raagni et violeuti ciijusdam flumi-
itinere fatigatus esse videretur. Al ille respondit se nis sila, quod de saxeis montibus erumpens, et

nuUo modo comedere carnes, nisi ipse qui mini- confragoso itiuere ruens, preecipiti cursu labitur
strari jusseral, secum inde reficeret. Hic itaque fa- ad iuferiora. Igitur ancilla Dei, exsultans et gratias

miliari amore ct persuasione 1 7© coactus, atque agens quod exaudita esset oratio ejus, prfecepit ut
ipsius, ut postea fatebatur, obsonii quantulacunque ibidem pulli jactarentur cum eodem catino in quo
aviditate, ut coniederet acquievit, finitoque prandio continebantur. Qui projeeti in amnem, nullatenus
hospes valefecit et abiit. Quo recedente, illico frater potuere sequostrari ab invicera, sed fluitante va-
ille ad se reversus, ca'pit a fundo cordis alta suspi- sculo super undas, tandera devoluti sunt in proxi-
ria trahere, et ingemiscere vehementer quod tanti mum ejusdem habitaculi sinum, ubi ingentis sax
temporis propositum tani frivola occasione fregisset. concavitas copiosam aquarum congeriem staguat.
Vix talia cceperat cogitare, et ecce repente quidam Ibi ergo jara per multorum lemporum curricula as-
ad fenestram celluke pulsaus : cui cum aperuisset, sidue rotantur, et usque hodie in 1J8 testimo-
tremefactus in aspectu illius obstupuit, Erat enim nium miraculi hujus, in ipso vasculo super aquas
persona reverendissirai vultus et habitus, ac supra fluitare cernuntur. »

humanum modum mirabilis, cui simUem in omni Hc-ec et simila viro perorante, irater isdem com-
elegantia non viderat. Vestimenta ejus candida et Q punctus est de illius gratissima sermocinatione. Et
pretiosa, el capilli capitis sicut lana alba, ct sicut cadons in faciem, fusis lacrymis veniam postula-
nix facies illius singulari venuslate refulgens, angc- vit ; acceptaque pcenitentia non modo absolutio-
lum potius quam hominem indicabat. Verba oris nem de reatibu.s suis, sed etiam consolationem plu-
ejus plena suavitate et gratia erant, et supercoele- rimam ab eo suspicere meruit. Cumque jam fidu-
stem sapientiam mirabiliter redolebant; denique, cialiter illi loquerelur, percunctari cocpit ab eo
quidquid apparebat in illo homine, viilebatur supra quis esset et unde veniret. Cui respondit heros :

hominem esse. Nudis tamcn pedibus incedens dice- K Non tuum scire modo quis ego sini, neque
est
bat se peregrinum, et dc remotis partibus visitandi agnoscere unde veni, aut quo vado. » Tunc ille « Ob- :

gratia venisse ad illum. Qui blanda salutationc secro, inquit, domine mi, ut hodie saltem ingre-
praemissa, cojpit eum super iis quae mente volvebat, diaris ad nos, et ministremus tibi. » El iile respon-
familiari et amica iucrepalione, tanquam cogitatio- dens ait ; « Ego quidem vestro non pane, non vesle,
1283 At)DlT. AD LIBROS M VITA S. BEriJJAfiDi. 1284

non lare indigeo, sed abimdo oniuibus bonis, et circa eumdem sanctum episcopum, et circa ipsius
^
habeo cibtim manflucare quem vos nescilis. Tan- altaris ministcrium exhibebat. Porro beatus anti-
tunimodo sollicitus sum de vestra salule, et vos stes defixa lUmina, baculo pastoraJi innixus, versiis

nihilominus iride solliciti estoie. » Tunc vale dicto chorum assidue tenebat. Sanctus vero Bernardus
cum festinalione recessit, et ita repente subtractus raodo episcopum, modo conveutum, modo ipsum
est ab oculis intueutis, ut magis visus sit eva- altaro tanquam sollicitus omaium respiciebat. Hcce
nuisse quam aljiisse. llle vero quantocius accitis visio ita mauiiesta et corporeis oculis subdita, tan-

fratribus qui lei assistebant, jubet eos instanter diu eidem famulo Dei inluenti apparuit, quandia
prosequi recedentem, et precibus multis ad hospi- psahnus unus in eadem hora prima duravit. Finito
tium cogere. Qui celerrime abeuntes cura hac illac- itaque psalmo, fmita est visio, sed in corde vidcutis
que discurrercut, ne ullum quidem ipsius vesti- deinceps tiuiri nou potuit visionis illius pia devo-
gium repererunt. Unde angelum
vir Dei cerlissime tio,

Dei, vel potius ipsum angelonmi Regem et Domi- Aiia quoqiie die apparuit ei uihilominus isdem
uum Jesum credidit alfuisse, qui talia dicere, et bealus Bernardus, vultu et habitu gloriosus. Quem
cordis ipsius arcana potnit ag-noseere. De cujus cura ille vidisset, procidit ad pedes ejus, orans et
beata prsesentia tantum devotionis et gralia? mente peteus aliquid ab do. Cui sauctus ait. « Quid tihi

fu'Cundala concepit et peperit, ul post annos ferme B vis faciam ? o Et illo : « Domine Pater, sl inveni
viginli, cujn milu ista referret, pr;e nimio pietalis gratiam in oculis tuis, indiea niihi, obsecro, ulrum
affectu etiam tunc a lacrymis abstinere non pos- salvus fieri debcam. » Et sanctus ad cum : « Nun-
set. quid parva res quam postulas ?
ista Hodie, cum
iyS> Processu itaque temporis cum ad ipsius cgrederer de paradiso, quam rnulta millia bomi-
notitiam beati Bernardi celebre nomen, et virtu- num foris ad januam reliqui, qui adhuc istiusmodi
tum ejus nuigualia, faina ubique pra'conante veni- timore torquentur, ignorantes utique utrum amore
rent, non potuit requicscere spiritus ejus, donec an odio digni habeantur. > Ilis ita pra>missis dedit
felicissimo illius magisterio gubcrnandum se dede- ci responsiouem super vcrbo quod imploravit. Sed

rct, ut de ferveutiore fer»entissimum ct de san- quid ei deliniie responderit, incerlum est nobis.
etiore sanctissimum ledderet. A quo tandcm beni- Erat enim vir ille circumspectus el gravis in locu-
gne susceptus, et desideralo Clarevallensi collegio tione, mnltumque cavebat ne aliquid diceret,quod
socialus, tanta in eo virtutum gratia radiavit, ut suain ipsius gloriam rcdoleret. iSI Verumtamen,
in omui sanclitate mirahilis .ipparerel, eliam qui- ex liducia sermoni? et vultus illius hilarilate satis
bus(|ue perfectis. Iluic eigo mullas et jucuudum a sanclo super
magnas cou- dabalur inlclllgi, quid
solatioues per Spiritum suum pius Deus immitte- hujusmodi verbo respousum acceperit.
^
bat, multaque illi (quod pro certo comperimus) de " Alio quoque tempore, cum isie famulus Dci pre-
secretis eeelestibus revelabat. Ipse tamen, quia ce- niente molestia coqioris in iufirmitorio esset, nocte
nodoxia; pestem incurrere metuebat, de mullls pau- quadam post matutinas quicscentibus aliis, ipse,
cissima, ipsaque paucissiniis relerebat. ut erat fervenlissimus, moro solito vigilabat ct
Factum est autem in uua dierum, cum prima orabat iu lccto. Et ecce per oslium domus d;i;m6-
eanlaretur in choro, et ipse conjunctus psallenti- nium inlrans oculis ejus manifestc apparuit, iu ve-
bus stabat in ordine suo. Et ecce apparuit ei vigi- stitu et vultu formosaj mulieris. Quae coram oo
lanti atque psallenli sanctus Malaehias, qui in ea- transiens circuibat bberrans, et quasi aliquera
dem eeclesia jacet honorilice lumulatus. Hesidehat qu;rrcns. Erat aulem in medio domus lampas ac-
vero in cathedra ju\ta allare, aunulo, haculo, mi- censa, quse copiosaj rcfulgeus pctulautis illius moa-
tra, ca3lerisque poutillcalihus infutis magnitice stri motus et gestus lasciviosos apertc videri facic-
adornatus, lanciuam missarum solemnia post tiucm bal. Ibat ergo phantastica meretrix, obtutu gyro-
iUius horse cclebraturus. Eralautem tunc anniver- vago cuncta perlustrans, et singulorum pene le-

saria dies depositionis ejusdom sancti, qui etiam ctuluin explorans, quis dormirel, quis vigilaret, si

omuiiim tidelium defuuclorum dies cst solemnis. qucm forte de suis ibidem agitarel, si quis blan-
Apparuit qnoque cum eo heatus Bernardus ejus- dicnti ac lenocinanti cousontieudo occurreret, il-
Q
dem ecclesi;p felicissiiuus pastor atque patrouus, lum cito pra'teriens, huuc morosius intueus, illum
qui et ipse erat vestibus pretiosis et candidis mi- de longC visilans, illi magis appropiaus, manus
eans atqne mitratus, minime tamen infulatus. Et quoqu6 interdum usque ad ora cpiiescentium moUi-
merito quidem. Erat enim palerfamilias, in propria tcr applicans, nihil intactum, nihil iudiscussum re-
domo defereus atque congi-atulans venerando ac linqucre volebat; qu» per suggeslionei!, sem-
et

spiriluali liospiti suo, dignoquc I SO honore pne- per iuterius actitat, id modo impiulentibus signis
veniens amantissimum, ccdehat ei liheiilissimc so- cxlerius figiirab;il. Taudem vero qiicm ipKcrebal of-
lenmi;i mlsSarum, ea potissimum die qua san- leudens, sislitur anle lectum. Erat autem juvenis
ctus ille pontifex curiam superniuii ingrossus, et monachus et noviter monachatus. Tunc illa pro-
coeleslibus hynmis prime fiieral hononUus. Unde caci mauu injccta, a parte capitis opertorium pa-
utiam ipse beatus Paler ollieiesum ae scdulum sese rumper auiovit, et tactu lehi pulsitaus dorniienlem.
t285 llERBHRTl DE MIlUCULIS LIBRI III. - LIB. I. 1286
clara voce sic ait : « O liomo insensale, quid habes bilis, cum in lecto suo quiesceret, vi-
quadani vice
hic facere? Surge celeriter et sequere me, et dic dit in somnis quasi duos ephebos adolescentes,
etiam socio tuo ut exeat post te. Bgo autera foris vidtu et habitu insigniler relucentes; qui quasi li-

ad januam prwstolabor 1 H'i vos. » Hoc itaque di- lia,rosas et violas ac diversi generis flores in choro
eto, pervicax bellua festiuato recessit, et per ostium Clarevallensi copiose spargebant. Quo viso, niira-
qiio iiitraverat exiit; expergefaclus vero juvenis tus es( et dixit ad illos « Quiil vobis visum est,
:

resedit in lecto, et frontem manibus fricans, huc o boiii juvenes, contra consueludinem nostram pa-
illucque respiciebat, scire cupicns quis eum excita- vimenlum lioc floribus sternere, et monasterio no-

rat. Qui cum neminem eerneret, capile iterura re- stro hujusmodi novitatem inducere? » Illi vero di-
elinato obdormivit, sed non in Deo. Mane igitur xeruht ad eum « Noli ista mirari, nec moleste ac-
:

tacto, vir Dei qui lalia viderat, abbati Roberto rei cipias, quia modo jam in choro isto celcbrabilur

gestre ordinem iiitimat. Ille vero juvenem super nova novi cujusdam sancti feslivilas. » Eadem igilur
cogitationibus suis secreto conveniens, acccpit ab hora defunctus est in inlirmitorio religiosus ((uidara
eo quod nulla turpi cogilatione aliquateuus pulsare- ct boni lestimonii fraler. Cumquo pro co labula

tiir, sed ad perseverantiam proposili sui voluntate pulsarelur, excilatus a somno isdera venerabiiis
firmissima traheretur. Erat euira jam cordi ejus Pater, properanter venil ad eum cum cffiteris iOS
prpesidente diabolo adilus confessionis obstruclus, B fratribus, et magna devotione commendavit ai

ne per prenitentice portam venia salutaris ingrede- ejus ; cerlissime credens atque conlidens quod bic
retur. Cum ergo abbas pncdicto viro juvenis res- erat novus ille sanetus, de quo in rcquiem assumplo
ponsum insinuasset, ille respondil : « Exspectare angeli sancli novamfestivilatem, et novum gaudium
paulisper, et e.x facti fine probabitis verura esse essseiit illico celebraturi.
quod dixl. » Quid raulta ?Non mulli fluxere dies, et CAPUT IX.
ecce juvems ille Ubidinum furiis agitatus, profes-
Visio apud Claramvallem ostensa in obitu fratris
sionis vinculum rumpil, ct ad vomitum ssculi re- cujusdam, hona: iiuidem voluntatis, scd aliquan-
versus, vilis aposlala efficitur. Porro socius ille ([uem tum negliyentis.
jussus erat secum educere, ipse cum eo novitialus, Alius quidam frater vidit in visionc pretiosa quEe-
ipse cum eo fuerat monacliatus. Qui ad aliam tran- dam de palleis et serieis indumenta, in intimitorio
smissus abbatiam, cum audisset sociura suum ju- Glarevallensi ineidi alque prseparari. De cujiis rei
^m Ordinis abjecisse, tunc et ipse rupto proffes- novilate eum raullura obstupuissel, diclum est ei :

sionis vinculo, non distuht cum eo etiam aposlatare. « Ornaraenta ista de quibiis miraris, prjeparala sunt
Unde patenter innotuit. quod spirilus fornicatioiiis cuidara de tiliabus abbalis Clarevallensis, quaj modo
juxta praefatce visionis modum ulrumque subduxii. procedit ad nuptias, et quia minus habet pulchritudi-
Hic sanctus vir plenus vir plenus dierura ae virtu- " nis in se quam eonveniat generi suo, oportetut ha-
tum migravit ad DomiBura. beat saltem pretiosarum vestium fragrantiam alque
isa CAPUT V. decorem, unde placeat viro. » Eadera igiiur hora
pulsala est tabula, et defunctus est frater quidam;
De Acardo ClarcevaUis monaciio, miiliorum catno-
hiorum exstruclore, qxd Herberto tum adhuc 110- de qiio inventum est quia, quamvis bonam volunla-
vitio multa a sc visa referebat. tem habuerit, tamen in operalione aliquanlulum
(Vid. sup. S.Bernardi Vitamprimam, lib. vii,col,453.) negligens et remissus exstiterit. Unde necesse erat
ut eui gratiam absoluli decoris propria merila non
CAPUT VI.
prsestabant, einimirum fralrcs de orationibus suis
1S4-S6 De Schocelino ayri Trevircnsis ereniita,
maynw sanctitatis, et mirw rerum humanarum
copiosiorem ornatum impenderenl.
despicientiw viro ; qucni cliam S. Bernardus iii- flO» GAPUT X.
visit per suos, et munerilnis prosecutus csf : cujus
Fratres lyniacenses in visione angclica liliortim
corpus in wdem Heatm Mttnm castri Luceleburyi
emblemate c.vprimuntur.
translatum, miraculis celebrabatur.
Similiter apud Igniacum (quod est de filiis Clarse-
(Vide ibid., coL 455.) vallis non iyuobile monaslerium), cuidam approbalee
1SJ-03 GAPUT VH. Q conversatiouis viro osleusa esl liujusceinodi revela-
De fi-alre laico et converso Clarcevallis, pro inlmi- tio : Aspiciebat in visu noctis, et ecce duo angeli e
eis orare solilo, cujus pretiosa; morli divina vi- coclis advenientcs de multis liliis quaj in ea;meterio
siotestimoniumperhibuit. Quinam ex S.Bernardo
ipsius mohasterii apparcbant, quatuor prKciderunt,
cceLum recta inyrediantur.
et eadem socum ad sidera delulerunt. Quod cum
(Vide ibid., col. 459.)
ille videret, dixil ad eos : « Quare, obsecro, succidilis
l»t-»7 GAPDT VIII. hlia noslra? » Qui respondit : « Noli indc mirari,
Roberlo Clarevallcnsi abbali duo augcli /loribus Iralcr, quia nostra suntlilia; et quidera ista quatuor
chorum sternentes, cnjusdam monachi tuiic mo- ad praesens nobiscura asportabiraus,
vero reliqua
rieniis merilum itesiynant.
paulalim deinceps cuin opporlunum fuerit collige-
Robertus venerabilis Pater , abbas quondam inus ; et ne unura quideiu poterit remanere quin
Clsrevallensis, vir religiosus et per cuncta lauda- omnia trailsferamus. » Mox igitur in eodein cocnobio
1287 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1288
defuncti sunt quatuor fratrcs boni et religiosi, de « adniirandus , nec minus glorificandus est Chri-
quibus certura est quod per quatuor lilia de cceme- stus, quam de resuscitalione Lazari quatriduani,
terio prK-cisa fueriut dcsignati. Verum in eo quod eo videlicet quod in deliciis tantis clausus atque
dictum est, nulluni ibidem fore relinquendum quin sepultus velut in tumulo jacebat, quasi vivens
omnia transferrentur in coelum, non parva relicta mortuus erat. » Huic autem confltenti cum gemitu
est consolatio nobis parvulis et infirmis, qui inter et lacrymis multis, delicta universa qua; in mundo
inlirma Christi membra gementes, de nostra im- contraxerat beatus Bernardus intuens cordis ejus
perfectione dolemus, et dolendo clamamus in auri- amarissimam contritionem, et ad omne opus bo-
bus Palris misericordiarum : Quoniam ipse cognovil num spontaneam voluntatem, injunxit ei ut Pater
figmentuni nostrum (Psal. cii); el illud : Si iniqui- noster tribus vicibus diceret, atque in suo proposito
taies observaveris, Domine, Doniine, quis suslinelnt. deinceps usque ad obitum perduraret. Quo ille
Quia apud te propitiatio est (Psal cxxix). Item : audito, quasi substomachans ait : « Ne, quaeso,
Imperfectum meum viderunt oculi tui, ct ncino in famulum, bealissime Pater.
irrideas In quo le, —
eis (Psal. cxxxviii), subaudiendujii est, peribit, ut ait, » Respondit
irrideo ? « Jejunia seplem vel :

beatus Bernardus exponii. decem aunorum non sufticerent mihi, etiam humi-
200 CAPUT XI. liato in sacco et cinere; et tu mihi proecipis Pater
Arnulphus de Hajorca, vir i7i sa'cij,lo pra^potens, in B noster lerlio dicere, et in Ordine perseverare ! »
Claravalle factus tnonachus, prn tofius vitw pec Et sanctus ad eum : « firgone tu melius rae nosti
catis tres tantum Orationcs Dominicas pccnitcn-
tiw loco accipit a sancto Bernardo; centuplum in
quid te oporteat facere, cl unde salveris? » Ille

hac vita se a Domino perccpissc affirmat ; sancle vero respondit : « Absit ab aniraa 309 mea tam
moritur. iniqua pr.Tsumptio. Sed propter Deura obsecro, ne
Arnulphus de Majorca, vir dives et delicalus ni- inihi parcas in praesenti, ut parcas melius in
niis, natione Flandrensis, beato Bernardo se secrete futuro ; et taleni nunc impone poenitentiae poenara,
reddidit. Fuit autem utriusque consilium rem si- quatenus post mortera carnis, ad requiem sine
lentio legere, propter qua:'dam sfficuli inipedimenta, pifna perveniam. » Cui beatus Pater ait : • Fac
usque ad ullinian diem qua egressurus esset de ut locutus sum, et securum te facio, quia dejjosila
terra et de cognatione sua. Hrat enim magnus pa- niole corporis, mox ad Deum sine molestia pervo-
terfamilias, oniatus filiis et fratribus, tantisque di- labis. » Hoc itaque responso quasi divinitus acceplo
vitiis irretitus, ut absque suorum darano et scan- conforlatus est nimis, adeo ul nulla deinceps ten-
dalo gravi abrumpere sese non posset, nisi prius tationum violentia, nulla infirmitatis raolestia pos-
domum sapicnler et caute disponeret. Inlerim ergo, set a cursu desiderii sui, quo lotus in Deum perge-
dura silentium illud tenorent omnia, et arcani hujiis bat, aiiquatenus retardari. Erat autem circa cus-
causam negotii ipsi duo
soli in niundo cognoscc- todiam cordis soUicitus, ac tinioratus nimis ; ita ut
Domini ad quemdam ru-
renl, factuni est verhuni nerainem vidisse rae recolara tam studiosum con-
slicum armentarium, cum bovesminaret ad aratrum, scieuti;e propriaj mundalorem. Mirabantur siqui-
dicens « Vade, dic Arnulfo de Majorca, ut te se-
: dem omnes, prajsertim coufessionum illius audi-
cum ducat in Claramvallem, quo proxime iturus est tores, quotidianam instanliam, vel potius impor-
ad conversionem, et cum eo couvorlerc. » Audic- tuniteitem,qua eos quiescere non sinebat, sicut
bat autem vocem, sed neniinem videbat. Quod cum nec ipse quiesoere poleral, confitendo, plangcndo,
factum fuisset, ccfpit atlentius orare, ut si a Deo plorando, non modo de otioso sermone aut signo,
sermo fuisset egressus, revelarct ilerum auriculam si (juando illi vel raro subriperet, verum etiara
ejus, et adjiceret iterum loqui ad ipsum, repetens super vana el levi aliqua cogitatione, quod ca;leri
euradem sermonem. Accepto itaque secunda jara hominum, ut perpaucos excipiain, aul parvi aul
vice oraculo venit ad pra'laxatum virum, et ait : nihili pendcrent, in quo seipsum scrupulosissirae
« Verbum mihi ad te dominum mcum. » A quo cum dijudicabat, et quasi de criraine arguebat.
901 fuisset duclus in partem, procidit ad genua
illius, « Obsccro le per Christum, ut ducas
dicens : Quadam itaque die, cura in ecclesia vespera;
me tecum ad Claramvallem tuam, et salves tecum Q cantarentur, el ipse stabat in retrochoro, juxta
~
animam meara. Et, si scire dcsideras,
"
sic et sic '
quemdam monachum, virum a^que sanctissiraura.
nuntiatum est mihi. » Audita autcm rcvelatione mi- Kt ecce angelus Dei apparuit ibi in specie pulchcr-
ratus et laHatus cst valde; et acccplo liomiue, ad rirai monachi adolescentis, cuculla indulus nive
seipsura conduxit, et habuit individuum comitem candidiore, ipso taraen Arnulfo uon videnlc neque
itineris et conversionis, habiturus etiam, ut credi- sciente. Qui dum solito more ad gloriam psalmi
mus, consortem ceterna; retributionis. inclinaret, angelus coram eo *03 stabal, et sup-
Veniens itaque vir venerabilis ad pra^dictum plicantis caput supposilis manibus sustentabat.
monastcrium, Inulta de suis facultatibus tam ipsi (Jucm cum pra'dictus mouachus cerneret, et pra»
quam aliis pluribus conlulit. De quo cliam bcatiis fulgorc vultus el liabiius angelum ossc deprehen-
Bernardus talem in communc scntentiam protulil : deret, loetatus est valde super angclico aspcctu,
« De conversione, ail, fratris Arnulfi, nec rainus acccssitque ut apprehenderel eum et devole am-
 ,,

I2S9 HERBERTI DE MIRAGULIS LIBRI III. — LIB. 1. 1290

P loxaretiir. Ciimque, oxpansis inanibus, vellot eum « sententiam esse prolalam, nisi quod manifeste da-
lenere atque astringere sibi, ille subito evanescens balur intelligi, quia Spiritus sanctus qui eum tla-

recessil ab eo, et subito iterura apparons stctit in gellari graviter in corpore permittebat, intus in
alio loco. Videns vero monaclius, denuo cucurrit anima suaviter ungebat cujus nu-nirum sacratis- :

ad eum, et simili modo nitebatur appreliendere sima 'iOA unctio quemcunque tetigerit hominem,
illum. Sed mox angelo disparente, et protinus alibi docet do omnibus quae operatur. Iste ergo vir san-
reapparente frustratus est liomo a conatu slio. Qaod clus, cum jam de manu Domini recepisset dupli-
cum pluries faclum fuisset, tandem angeliis cx toto cia, pro omuibus peccatis suis tandem longo mar-

disparuit, et ([ui se videndiim obtulerat, teneri om- tyrio cruciatus, et tani[uam aurum in fornace pro-
nino uon pertulit. batus, pacatissimo somno obdormivit in Domino.
Quia ergo veraciter scriptum est quoniam diligit De quo cerlissime credimus, quia juxta beati Ber-
Deus correptionera, tlagellat autem omnem filium nardi sontentiam, mox ut a corporc exiit, ad Doum
quem recepit (Hcbr. xii), nunquam huic vencra- sine p«na pervenit.
bili viro paternse miserationis correctio defuit CAPUT XII.
semper in eo carnis vitia resecans, et virtutes ani- Quidiim verberibus inL'isihili manu inflictis com-
mee usquequaque multiplicans. Denique per pluri- pellitur ad conversionem in Claravalle.
q
mos annos usque ad obitum suum gravibus ac Est in eodein cocnobio vir vcncrabilis religiosus,
diuturnis incommodis ilagellatus est ; quse non cujus nomen quandiu superest exprimere nolu-
solum ajquanimiter tolerabat, verum etiam glo- mus, qui, dum esset clericus et juvenis delicatus,
riabalur in illis sicul in omnibus divitiis. Qiiadam iutcntus erat iuterdum actiouibus ludicris cum
itaque vice cum doloribus viscerum, quibus ni- caeteris coa^qualibus suis. Quadam igitur vice cum
mium laborabat, solito durius arctaretur, angu- ad aliquam domum jocandi causa multi conilue-
pene usque ad morlem; ita ul aliquau-
sliatus est rent, ut theatricis plausibus et nugis dieni ipsum
diu mutus atque insensibilis permanens, de vita solito more consumerent, accessit illuc etiam praj-
desperaretur, et ob hoc eliam oleo inlirmorum in- fatas jiivenis, ut ipse pascerct oculos suos de spe-
ungeretur. At, ubi rcspirare primum potuit, subito ctaeulo vanitatis. Erant autem illic alleatores qui-
erumpens in jubilum, ait : « Vera sunt omnia quaj dam cum alois ludentes, quos ut melius ex alto
dixisli, Domine Jesu. « Et hoc idem SEepius repe- prospiceret, super mensam ibidem appositam pro-
teljat. Stiipentibus *^01 vero qui aderant, et per- nus accubitabat. Et facta est subito super euni
cunctantibus quomodo se haberet, et quare ista quasi hominis manus, ipsum invisibili flagello diu-
diceret, niliil aliud respondit uisi quia vera sunt tius vapulans, qua? caput illius ac dorsuni totiim
omnia qu» locutus est Deus. Quidam ex ipsis di- l» vehui pilo desuper feriente crebris ictibus tunde-
cebant quod prse acerbitate doloris, cerebro tur- bat. Ipse vero jacebat immobilis, quid facerot, ct
batus esset, et quasi aliena loqueretur. Quibus ille quo se verteret ignorans, *^06 volebat autem pra?
respondit : « Non ita est, fralres, sed sano capitc nimia doloris angustia in vocera clamoris et plau-
et mente sobria dico, quia vera sunt omnia qua? ctus erumpero, sed pras pudore proptor circum-
locutus est Deus. » At illi responderunt : « Et uos stantos populos uou audens, molosliam vorberum
ista cognoscimus, sod quare ha^c dicis? > Respon- aegre ferebat. Arguons vero semotipsum, loqueba-
dit : «Dominus in Evangelio dicil quia quisquis pro tur in amaritudine animfe sure, dicens : « llei

ejas amore haec et illa dimiserit, centuplum acci- mihi, Domine Deus nunc invenerunt me peccata
I

piet in hoc sasculo , et vitam seternam in fuluro mea ; et ecce jam inorior, et ad inferos cum dolore
{Matth. xix). Ego
vim sermonis hujus in
itaque doscendo, carens poenitentiae fructu. si mihi
prfesenti experior, et centuplum meum jam nunc concederes spalium emendandi, quanla est milii
in hac vita recipio. Siquidera immensa vis doloris voluntas tibi inomnibus olisequendi » Dam Iutc !

islius adeo mihi sapit, adeo mihi sedet, propter et similia in corde corani Deo loqueretur, facta est
spem divinae miserationis quae in eo reposita est vox ad ipsum, diccns : « Si Claramvallom convcr-
ut hac ipsa caruisse me nolim pro centuplicata D sionis gratia adire volueris, et iu anima et in cor-
mundi substautia quam roli^iui. Quod si ogo pec- pore salvus Ad quod ille
eris. » rospondit : « En
calor et indignus ita Deo conforlor atque lasti-
a trado me servum Deo et domui Glarovallonsi. »
ficor etiam in angustiis meis, quomodo putamus At, ubi in corde suo hoc tirnia voluntate proposuit,
sancti et perfecti viri tripudiant et exsultant in inox recedente tlagello, etiam dolor totus evanuit.
consolationibus suis ? Vere etenim spiritale gau- Quod cum ille vidisset , continuo non acquievit
dium quod modo est in spe, centies millies exsu- carni ot sanguini ; et ne unius quidem horulac mo-
perat saeculare gaudium quod modo est in re. Et rulam sustineret, nisi quod ita ad manum equita-
qui centuplum istud necdum accipere meruit, pro- tura non fuit.Qua die eadom comparata, in era-
fecto couslat quod adhuc omnia perfecte non reli- slinum siinimo manc itcr arripious, domum, fa-
quit; scd ex propria voluntate, qua; esl mala pro- miliam, agros, redditus, census ot cuncta quae
prietas, retinet aliquid. » Hsec illo dicente mirati habebat, pro Christo arbitratus ut stercora, de-
sunl universi, ab homine laico et illitterato talem reliquil, et veniens ad Glaramvallem, ibique usque
Patrol. CLXXXV. 41
 ,;

1291 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1292

liodie permanons, satis in sua conversatione de- « referenlo cogilaret, plurimum inde gratulatiis cst.
nionslrat quod prima illa conversionis ejus voca- Defuncto autem fralre, pronuntiavit de ipso confi-
tio vere ab illo fuerit qui eos quos amat arguit denter quoniam cum Deo ambulavit; etiam vere
et casligat, omnemque lilium, quem recipit, pa- cum ipso operatus est , ideOque transtulit illum
terna pietate flageliat (Hebr. xu). Deus. Nec potuit miserator omnipotens servum
»Oy CAPUT XIII. suum in supremo agone deserere, cui dignantissi-

Snncti bernardi mn77rlafo diffcrtur obitus cujusdam mus comes et cooperator fuerat in labore.
monaclii Clarevallensis. CAPUT XVI.
Quidam de fratribus ejusdeni loci cum esset
Quidam conversus Clarevallensis, liiterarum ru-
positus in extremiSj ingressus est ad eiim visilan- dis, cum essct morti pro.rimus, multa Latino
dum bealus Bernardiis post compietoriuin, et vi- eloquio de Scripturis sanetis disseruit.
dcns hominem morti proximum, jamjamque nii- Solent frequenter fralres infirmarii Clarevalleiises
graturum, ait : « Nosli, cliarissime frater, quia con- cum gaudio atque admiralione rcferre, de quodam
ventus noster modo fatigatus ost de lal)ore, et jam honestae vitae converso, qiii cum devenisset ad
postmoduni habet ad vigilias surgere. Quod si te mortem, eoepit loqui Latino eloquio. E^, cum nun-
iierum obdol-miente, oporieat iHum suam inter- quam Latinas litteras didicisset, mira qusedam de
runipere dormitionem, nimium vexabilur, et prfe- B Scripturis sacris luculento sermone disserel)at

grandes vigilias niinus celebriter exsequetur. Ut nihil penitus proferens, nisi quod sana? doclrin.t?
ergo bene sit tibi, el longo vivas tempore super congruebat. Prceterea quasdam suaves canlilonas,
terram, ad quam iugrederis possidendam, in no- qua' nusqiiam audiri consueverant, modulalis voci-
miue Christi prsecipio quod usque ad horam divini bus depromehat, ita ut videntes miraculi novitate
officii exspectes nos. » Cui ille respondit : « Faciam, ohstupetaceret, et cantiium suavitate raulcerot. Qui
domine, ut iniperasti, si tamen voto meo tuis dura hEcc aliquandiu faceret, landera in bona con-
precibiis suffrageris. » Quid multa? Abiit Pater in fessione animani reddidit, et extreraa lucis illius

dormitoiium, et frater non obiit anle terminum gaudium occupavit.

constiluluni. Moxque ut signum ad vigilias pulsari aiO CAPUT XVII.
C(i'pit, pulsala esl tabula, et ille decessit. Quod
Conversus e ClaravaUe lertio cgressus, et tertio rc-
non inodo de illo fratre, verum etiam de pluri- ceptus, tandcm vere et diu poenilens, paulo ante
bus aliis pluries accidit ; ut uno pluribusve diebus ohilum, beaHtudincm nternam prifgustat.
proltlaretur tinis eorura ad ipsius Patris imperiura Pncterea, quidam alius convorsus, cum de ea-
et votuui. dem domo levitate sua terlio fuisset egressus, tei-
•»0» CAPUT XIV. tioque receptus : tandein graviler ingemiscens
p
AnijcU sancti lectuhim circumstant morientis in et dolorihus vulnerum, dolores raodicaminum su-
Claravalle monachi. peraddens, prsesentibus lamentis prseterila mala
Conversus quidain de supradicto cosnobio, liomo dclere, et veluti clavum clavo expellere satagebat,
religiosus et bouw operalionis, cum jam ad exlre- simulipie diversis respcctibus stantes ne laberen-
ma dcvenisset, apertis oculis vidit angelos san- lur, lapsos ut erigoroulur salubri exemplo infor-
ctos pr.Tsentes assistere leclulo suo. Qui statim mabat. Et, ne quid illi forte deesset ad iulegram
circumslantibus IVatribus ait : t Nunquid uon aspi- salutis Kternoe recuperationem , disponente Deo in-

cilis angelos Dei qui niodo atlvcneruul? Pulsate gressa est putredo in ossibus ejus, et porcussus
quantocius tabulam, quouiain ipsum pnestolantur cirea feinora uleorc canceroso distabuit, ita ut car-
exitum meum. » Et cum isla dixisset, protinus nibus undiquc corrosis ossa nudata patescercnl,
ogressa est aniina. Nec dubium quin eain suscepe- ot vuluora vermibus scaturirent. Croscebat in dies
rinl angeli sancti, qiios pnevidissc meruerat. anguslia languoris, ct annis plurimis in grabatulo
CAPUT XV. carceratiis, quot horis vivobat, totidem pene inlcri-

tionibns subjaccbat. Erat ergo paticnti animnB mi-

Fratri hubulco Clarcvallcnsi apparet per quietcm
Chrhtus Doniinus, boiws cum. co stimulans, sli- serabilis dolor ot angor, simulquc servitoribus cjus
vam preniens, terramque aratro proscindens. Q a facie tabidi ulceris ingens foctor et horror. Sed crat
Alius quidam fratcr, biibulei gerens oflicium, in nihilominus laboris ac palienliff hujus remuneratio
eodem monasterio exslitit, homo purus ac bona5 copiosa penes Deum ulrisque roposita. Patagebal au-
simplicitalis. Hie igitur quadara vice vidit in som- teni infirmus gi atias agere seniper in pressuris istis,

nis juxta se Dominum Jesum Christum, jucundo credeus et confitens scse recipere longe adhuc imparia
nimiiim spoctaeulo illa sua manii diilcissima tenen- nioritis. Et quoniam veraciter scriplum est : Aiifer
trm aculeum, atque cx alia parle tcmonis boves riibiginemde argento, ei egredietur vas purissimum
niinantem secum. Qiiod cum ille vidisset, illico cor- (Prov. XXV, 6), cum jam cxcocla fiiissct ad purum
ivptus a^grituiline, leclo dociihiiil et post dies sox scoria pcccati, cducta esi landem *? anima illa
I
^OO Inborom ct dolorcm ciim mortc flnivil. Bca- de ronftatorit) ptirgalionis, et vclut argculum ignfi
lus vero Bernardus qui conscicntiam hominis pu- oxaminalum munda ct nilida, cum cnoteris miscri-

ram ai' simplicem uoveial, cum visioncm hauc ipso cordia.' vasi> iranslata est ad palatium snnnni Ucgis.
1293 HERBERTl OE Mir.ACULtS LlBM III. — LIB. I. 129'i

Sed antequam de lacu miseri;p et de luto fa^cis m nianet, praistolans exitum meum ;nec indc recodct
cgrcderetur, meruit pra?videre gloriani suam, et donec ego cuin ipso rccedani. » Cumquc linisset
pr;elibare nescio quid ineffaljile de illa dulcedine hujusmodi serraonem, illico finivit et mortem. Nec
superna, ad quam sine tme fruendam eral in pro- dubiuin quin ab illo fucrit in pace receptus, a quo
xirao adraittenda. Qua percepta protinus erupit ia ineffabili dignatione fuerat exspectatus. Ha>c mihi
jubilum proeconii coelestis, et serenata facie coepit frater quidam nomine Josbertus, vir setatis decre-
cum suavissima melodia quosdam novos multumque pitoe, et emeritaB sanctitatis, snb divina testificatione
dclectabiles liymnos ac modulos cautare de can- narravit, sicut ab eodem G. cui morienti assistebat,
ticis Pion. Facta autem hac voce, convenit mul- audivit.
titudo fratrura videre cum grandi miraculo liomi- CAPUT XIX.
nem positum in dolore el morte communi, mortis Cuidam monacho Clarevallensi visi smpe cacodcemo-
taraen oblitum et nescium doloris, imo qui morti nes horrendis formis, visus S. AufinstinuS, a quo
iumorte insultans jam quasi dicebat Absorpia est :
et ad loca pcenarum, et ad beatorum sedes deductus
est, visa tmima monachi de corpore egressa, et in
mors in vlctovia? Uhiest, mors, victoria lua? Ubi
aere taiidi u luvsi tans donec sacerdota ii commcnda-
est, mors, stimulus tuiis ? (/ Cor. xv, 54.) Iste igitur tionemunirclur, visusdcnique in missa parvulus
mouuiizans et glorificans Deum, in ipsa hora tri- n Jesus flagitiosum prcsbytenim aversari.
stiti» omnia prospera, omnia jucunda cernebat; el Novimus quoque ahum quemdam de filiis Cla-
veluti jam citharizarei in cithara sua cum ca^teris rsevallis, virura eequo sanctissimum, cujus nomen,
sanclis, ita lajtabuudus et laudans in voce exsulta- quoniam praesenti sulijacet vanitali, exprimere uo-
tionis et confcssinnis animam ad Deum emisit. De lumus. Hic ab adolescentia niundo renunliaus,
cujus fclici consummatione beatus Bernardus raul- quadragesimum, ni fallor, in monasterio supergre-
lum exhilaratus Unde etiam sermonem devo-
fuit. ditur aunum. Ubi in omni sanctit;ite et justitia Deo
tissimum in capitulo faciens, commendavit iu eo serviens, etiam corporis integrilatem magno Dei
pamitentire fructum, et mirabilem patientiani ejus munere a matris utero conservat.
oranibus proposuit in excmplum. Hunc autem Dominus Jesus in testimonium ge-
*lt C.\PUT XVIII. nuinse 911 puritatis mullis consolationibus rclcval,
et multa illi de arcanis co^lestibus revelat. Accepit
Gerardo converso de iloris, viro initissimo ct reliyio-
sissimo;apparetpaulo ante obitum Christus Domi- quoque gratiam spiritalem a Domino quam per-
nus ewm diwdecim apostolis. pauci hominum assequunlur. Nam, quotics pcue
Conversus quidam, nomine Gerardus, vir valde voluerit intentius luminibus intentis in acra sursum
religiosus fuit in domo qua^ dieilur Jloris, homo ti- _ aspicere, solilus est videre corporeisoculisperdicni
moratus, et corporis sui castigator admodum durus. globos da?moniorura stipatis agminibus passim ubi-
Hic tanto animi fervore contra vitia luclabatur ut que vagantium; quorum tanta est infinitas, ut pra;
quando illicitis raolibus pulsabatur, super urticas imracnsitate ffistiraari uon valeat. Qui cum multi-
sese in terra volutaret, et ex eis corpus suum ac formiter soleant apparere, una est tamen forma vel
niembra confricaret. IIoc vcro s;epissirae faciens potius inforraitas, in qua frequcntius cadem con-
pctulanlis carnis stinuilos fortiter rcprimebat, et spicatur. Igilur, sccundum corporum lineainenta
incentiva libidinum picuali incendio salubriter monstruosi homines essc videntur, statura gigantes,
exstinguebat. Hic erat horao mitissimus, multuraque colore iEthiopes, agilitate angues, leoncs feritate.
satagebat ut inter fratres viveret sine querela. Qui, Capitibus vero grossis, ac turgidis ventribus promi-
dum extrema cegritudine laboraret, vocato ad se nentes, corporibus curti atque gibb^si sunt. Colla
uni de suis servitoribus ait : « Rccolo, charissime quoque producta habenles, atque exilia, bracliia
frater, offendisse me nudiuslcrlius virum illum ta. nihilominus ct crura longissima proferunt. Quando
lem (designavit autem illum ex nomine), mea, ut eorum corpora
autein alicubi in aere sistuntur, tuiic
vereor, culpa. A cpio lamen illico prostrato corpore membratim facile discernit. Quando vero discursu
veniam petii et impetravi; sed ulrum ex corde di- _ mobih hucillucquevagantur, tuncnihil exeisnisitan-
miserit, incertum est mihi. Vade, qua?so, ad illum, luraniodo larvales nmbras, et turbinum gloraeres de-
et iterum vice mea j^roplcr Deum eftlagita ut pleno prehendit. Serenis quoque diebus quando sol in vir-
affeclu sup[)licanli indulgcat. Quod cum obtinuis-
» tute sua lucct, luuc visiones hujiismodi frequenlius
set, benedixit Deuni, et « Jam laetus rao-
ail : cernere, ac melius disccrncre solet. Qaadam itaque
riar, quia pacatis, ut arbitror, universis paeem vicecumdiulius prolclalis vigiliis, iii quodam divcfso-

bonam et dilectionem cum omnibus habere rae rio .solus orarel, inhorruerunt subito pili carnis cjiis,

credo, et omnibus id ipsum quod milii desidcro. » ct prfCler solitum tnrbari cwpit a facie nocttirni liiiio-

Igitur, inslanle inigrationis ilhus articulo, cxbi- ris. mt cc('e turba (hcnionumglomeratini per ostiiim
laratus vultu el animo, circumstantibus dixit : irrucns, el qnasise inviccm a raultitudine inlroeim-
" Eia, fralrcs 91 «t mci, gaudcte in Domino ol liiiin comiirimens, fotam domiim iinplcvil, ita iit

graiulaniini niilii, qtiia Domiuiis .lesns Christus, imdiquc perstrc]iriis, i|isiim qiioipic orantem hiuc
Filius Dei Patris, modo venit ad me cum daodccira inde concutcret. 915 Quod ubi illepcrsensit, illico
apostolis suis. Et eece nunc in ecelesia nosira signo crucis armatus, crebras venias pctere ea'!iil.
1295 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNAJIDI. 1296

et beatfe Maria^ salulationem

frcquentius iterans
^
frater bonestse couversationis, qui, cum jam in area
pliautasraalum lurbiiies ab oratorio suo celeriter positus esset, casu accidit ul infirmariis absenlibus

exlurbavit. Nocie vero sequenti eum eumdcm locum spiritum exhalaret. Prfediclus vero frater cum ibi

orationis gratia rcpctisset, ecce ilerum contraria? straiu suo recubans, gravi 'J I 7 corporis molestia
potestales in irapetu furoris accelerantes, ipsius langueret, revelante sibi Domino, vidit manifeste
domicilii parietem lapideum ictu valido percusse- corporeis oculis, animam illam longo tractu a cor-
runt, quoraodo percutil aries ad murum applicatus, pore exeuntem, et quasi fumum incensi de thuri-
ita ut totura 'tedificiura quateretur. Cumque vir Dei bulo procedentem. Qua; cum tota fuisset egressa,
levaret oculos suos conlra fenestram raagnam in eollegit se in unum globum, et sletit supra corpus
eodem pariete apertam, vidil iu ea consistere peu- in aere suspensa, allitudine qualuor aut quinque
natum dwraonem quemdam, instar grypliis aut stru- cubitorura. Erat autem spiritus ejus tanquara nube-
thionis, qui ei minacitcr imminebat, quasi mox rui- cula condensa alque perspicua, et quasi ad mensu-
turus in eum atque devoraturus. Quo viso macliina- ram unius raodii obpansa. Mansit ergo ibidera immo-
menta zabuli animadvertit, et invocato nomine Sal- bilis, usquequo fraternis orationibus comilala, et

vatoris elferato prodigio signura crucis opposuil, sacerdolah comraendatione munita, periculosi atque
ac fugavit. Mulla ejusmodi ludibria atque certa- ignoti ducalum accipere mereretur. Quod
itineris

mina passus, usque hodie feriri et referirc nou de- B cum fraler viderel, sonitu et voce qua poluit,
ille

sinit luctator egregius. intirmarios evocavit. Qui protinus accelerantes, la-

Quadam itaque nocte cum extra domum positus bulam defunctoriam pulsaverunt, et fratres ad
in curia starel ad orationem, vidit ante se larapa- exsequias undiijue concurrerunt. Praesente vero
dcra claram in aere suspensam ad quam cum acce- : convenlu cum cruce, et aqua benedicla, cum jam
derel, illa sursum ferebatur, ut comprehendi non pos- sacramentalis commendatio esset initiata, tunc
set. Curaque paukdum amoverel, lampas ite-
ille se anima illa quasi jam secura processit, et nebula
rum descendebat, atque in eodem loco manebal. Quod- fumi qua; videbatur evanuit.
cum s»pius tandem quod videbatur evanuit,
fieret, Alio quoque tempore accidit ut prffidictus frater
et quid sibi vellet apparitio illa non salis apparuit. die Domiuica divinis interesset officiis in quadam
Scd ncque hoc silendum existimo, quod beatus ecclesia parochiali. Dicla ilaque Offerenda, cum jam
Augustinus quodam tempore ei per visioncm aj^pa- ministratio panis et calicis sacra; mensre fuisset

ruit, ducens illum per iunumera loca poenarum, et imposila, proliuus apparuil ei Dominus Jesus, slans

usque ,id ipsum putei gehennalis ingressum. In quem super eamdem aram in forma parvuli valde for-
cx alto •? I O prospiciens ireraentibus membris, et mosi, ita manifeste atque morose, ut usque ad con-
palpitaute auima pnc pavore intolerabili, vidit illam - summalionem sacrificii propemodum visio perseve-
tarlaream ardentis abyssi voraginem, plenam cla- " raret. Verumtamen jjresbyter ejusdem loci, qui
moribus borreudis et ululatibus miserorum, vila raissam celcbrabat, homo inhonest;e vitac alque fla-
cxsecranda semper in igne devorante viventium : giliosus Quandiu ergo sacerdos ille, sive ob-
erat.

quibus est mors amarissima, mors oranium mor- lalioues lidclium recipieudo, sive sermonem, ut in
lium pessima, raori non posse. Inde reflexo gradu, die festo 'ilS fieri .solet, ad populum profercndo,
educlum de loco horroris ei tenebrarum, translulil scu aliquid aliud faciendo, dorsum ad altare liabe-
ad rcgioncs felicium gaudiorum, ostendeus ei luci- bat, Umdiu sanctus infans ante caliccm sUibat.

lluas sedes et mansioucs beatissimas aniiiiarnm, ubi Quandiu vero sacerdos ad sacramenlum faciem te-
corporibus cxutaj vivcbaul, alque iu pace Cliristi nebal, taiidiu sacer ille parvidus l;mquam immundi
quffi exsuperat omnem sensum felicissirae quiesce- presbyteri halitum abhorrens, longe remotus ab eo
banl. Tunc ait illi sanctus Augustinus : « Ecce post calicem consislebal. Quod cum frater ille

vidisti fmes ultimos boni et mali : elige quod bo- conspiccrel, compunctus est vehemenler; ita ul
num est in oculis tuis. Si viam justitise qum in libris iuundalio lacrymarum interdum a visione visum
meis copiose digesta est, lenerc decreveris, por- prrepcdiret. Complela autem revelatione glorili-

tionem habebis in terra viveniium, in gloria cum cavit Deum, qui sibi dignatus csl lalia dcmonstrare,

omnibus istis. Si vero post concupisccnliara tuam n et verc cognovit quod distanlia meritorum non
ire volueris, nuraerandus es cum iis qui sunt in facit differentiam sacrificiorum, quonism sacra-
anathcraa oblivionis. " Finila itaque visiono, cum menti effectus nuUateuus conslat cx virtute et nie-

fuisset ad sc rcversus, homo tolus inlVcmuil, lolus rilo sacerdotis, »ed ex inslitutione et gralia Rc-

vehemcnler iuborruit, duplici nimirum limorc cou- demptoiis.

slriclus, lumnc bouorum gloriam amilleret, tum nn CAPDT XX.
Amhinmliol>e>-tussaccrdos,caxtilalisamaloretprn -
prenara rcproborum incurreret. l"jXtunc vero et
dicalor. Ibidcm pudica ijua:dam l'cmi>ia,iii/'ant>i-
dcin(".eps cmpit bcatissimum doclorem Augustinum lu») Jcsu>n tc»ipo>-c sao-ificii vide>-e solita, prol>is
dulcius iimare, cl dicta illius sapidius rctraclarc. sponle illabente»i,ab i»>probis vov abliorrcntem.
Contigit aulciii aliquando ul iulirmarelur in domo !n civilale Amliianensi noscilur I.abilarc quidam
Dei, qu;e est abljalia ordiuis Cistcrcicnsis. Porro bonest;o vitw sacerdos, pra;cipuus castitatis amalor
ib'dem tunc :i'grotabal ad mortem alius cpiidam atque iprsedicator, nomiue Robertus, qui pro sua
 ,

1-297 HERBERTI DE MIRACULIS LIBRI III. — LIB. 1. 1298

singulari sanctitate et sapienlia ab omni plebe dili- « bate Savigniacensi refercnte, cognovi quod narro. In
gitiir et honoratur. lluic autem venoraliili viro cura provincia Nortlimannoruiu eral quidam prcsbyter
et eflicacia multa probatur inesse fldelibas sub- honestus, liabeus parochianum quemdara, virum
ditis c;flibatus amorora verl)0 et vita persuadore, seque justum et limoratum, qucra ecclesiaj su;o fe-
adco ut ex eis 'itO quaniplurimi, non modo ab illi- cerat matricularium. Hic in raagna cordis sirapUci-
cito, verum etiam a conjugali thoro, alii frequenter, tate Dominum quaerebat ; el ideo consecutus est
alii quoque indesinenter abstineant. Est ergo ibi- quod optabat. Cum autem prfediclus sacerdos di-

dem devota mulier qu;cdara, quse pudicitia' desiderio vina mysteria celebraret, ille matricularius quotidie
llagrans, thorum suum ipso marilo renitonte reli- 'i'it forrac vidobat infantulum quomdam glorio-
querat. Qui pra:dictum adiens sacerdotera interpel- sura, apparentom super altare. Dumque sacordos
laro ca-pit adversus uxorom. A quo mulier conventa pacera populo daturus, hostiam sacram raore quo-
atque increpala, cum monilis ejus acquiescere rumdam oscularetur, ille saeer infantulus sacerdoti
nollet, audivit : « Unum e duobus eligere te opor- appropiabat, et pacis ei osculum ore propitio porri-
tot, aut conjugii legibus obedire, aut mariti con- gebat. Factura est autem ut sacerdotis illius faba-
sensum precibus intentis a Domino impotraro. » riani pauperis cujusdam compatris atque convicanei
Cui illa respondit : « Primuni quidom istorum mihi n sui porca frequenter ingressa , dura eam coeroerc
omnino iniolerabile, sequens vero nimis desidera- negligoret, tandom a canibus et clienlulis ejusdera
bile. » Igitur acceptis a saeerdote oeto dierum indu- sacerdotis aggressa necaretur. Unde etiam ambo
ciis dum jejuniis et orationibus lacrymosis ardenter jurgium conserentes, irati ab invicem recedunt, ot

insisteret, miseratus est Dominus ancillam suam, inicundia odium pariente, aliquanti dies absque sa-
et deprecationem illius cxaudions, ita mariti ani- tisfactione praetereunt. Inde sacerdoti subtrahitur
mura infra septiman;e circulum ad affectum conti- gratia; et jam matricularius ille solilam super illum
nentia; inflammavit, ut jam deinceps ad amplexus benedictionem descendere non vidobat; undo sccro-
femineos portrahi non valeret, otiamsi mulior con- tius alloquens convenit hominem super damno con-
sentiret. scieutiyj sua3, sciscitans ab eo quid mali commisis-
Est et alia qua;dara mulier sancta in eadem urbe, set, et nihilorainus indicans quid divini raunoris

et pudorata, qua; marito favente jam plurimis annis amisisset. Qui vehementer exterritus, corapatris sui

in eodem castitatis proposito perseverat. Huic au- lajsionem jactur» hujus causam esse fatetur, cui
tom de sacramento altaris Dominus magnalia revo- festinans reconciliari, gratiam quam amiserat vix
lare dignatur qua; paucissimi hominum videre rae- tandem recipere nieruit.

rentur. Cum enim in ecclesia eelebrarentur sacro- « In diebus vero Rogationum cum clerus et populus
sancia mystoria, solita est videre sa;pissime Domi- " processionem longius procedendo extenderent, con-
num Jesum Christum, supra sanctum calicom in suetudo erat ut, pausautibus interdum clericis, mu-
lieres vicissim modulando succederent. Porro pr;e-
aere stantem, in efligie parvuli super sohs radium
coruscantis, ita ut oculi ejus a fulgore luminis re- dictus ecclesiae custos, Doraino revelante, videbat in
vorberarentur. Hora vero perceptionis ille sacer aerc binas bonorum atque malorum spirituum turbas
infantulus in os sacerdotis cum ipsa communione a se invicem separatas, quai ipsam processionem in-
ingroditur, et nihilominus ad eamdem benedictam dividuo comitatu latoratim prosequebantur. Cura ita-
fominam 990 voniens, visibiliter ;ic sensibiliter ori que clcrici psalmos hymnodiamque repotorent

ejus illabitur, ita ut fauces ac viscera ejus ineffabili fugiontibus apostatis angelis, boni cominus accede-
suavitate et gaudio repleantur. Tres vero tantum- baut, et pluriraa congratulatione !8«'i diviuis mo-
modo sunt in eadem civitate presbyteri, super quos dulis applaudebant, mulierculis autem nugaces can-
isliusmodi gratiam descendere conspicit. Sacrili- tilenas reciprocantibus, spiritus benigni sublimius
cante vero aliquando quodam inlionest;c vitee evolabant, et maligni propius accodentes, cantibus
prcsbytero, vidit muher eumdem puerum appa- et plausibus iuoptis miris cachinnatiouibus illudt-
,

rentera obscurum, et per totura corpus quasi cruore banl.

asporsum qui etiam ad sacerdotem accedere, CAPUT XXII.
:
D
atque in os illius dodign;ibatur intrare. Quod cuni Frater quidam Clarevallensis e.v Eucharistm per-
cepta mcllcam in ore dulcedinem deyustare soli-
illa videret, coepit uborrime flere, intelhgens nirai- commu-
tus, aliquando amico severius objurgato
rum et plangens horainem lethali vulnere interius nicans, molestissimam tanquam absinthii ama-
esse confossum, pro quo exterius apparebat ita ter- ritudinem sensit.
ribile signum. Frater quidam de Claravalle cum in (piadara die
CAPLT XXI. Dominica solito more sacram communionem acci-
doinceps
Malricularius Northmannus videtindivino sacrificio peret, visum est illi tunc et per totam
tene-
yrivari presliyterum osculo pue.ri Jesu, propler diem, iiuod favum raellis dulcissimum in ore
odium (juo iii compatrem commotus erat. Videt Dominica cum similitcr accepissel
ret. Sequenti vero
etiam in liogalionUius, mulierum nugaces can-
tilenas ab ainielis despici, a dusmonibus cachin- eucharistiam, per coutinuum tridiuim similes ex-
nis excipi. pertus est gratias. Torlia quoque Domiuica cum di-
Viro sanclo ac venerabili Kichardo quondam ab- viuam nihilominus alimoniam reaccepit, et jam tuta
1299 ADDIT. An LIBROS DE VITA S. BER^fARM. 1300

liebdomada semel indallam siiavilatem seulire pro- * auimo 'i'i~* ctcpit inlerpretari lacrymas illas, judi-
meruit. Extuiic ergo et deinccps, hanc bcnedictio- cans hypocrilales, et nilid puritatis habentes. Mox-
nem dulcediuis mullipliciter et midto lenipore sen- que siiadcnte diabolo incidit ei desiderium vehc-
sit.modo rarius, ct modo erclirius, prout datorigra- mens, i)rojccto haliitu monachali, s»cularem rcsu-
tife placuit. Factum est autem aliquando ut quem- mcre, crucem sibi assuere, et itcr Jcrosolymitanum
piam de amicis snis pro culpa iilius objurgans, assumere. Hajc eo cogitante, revelalum est abbati
modum supra raodum excederet
just?e invectionis : divinilus quid mali jactasset in corde neophyli fra-
cumque paciticam hostiam nocdum fratre paciticato tris ille zizaniorura seminator anliquus. VicUt enim
])erciperet, visum est illi quod amarissimum ab- et ipsum invisibilera adversarium coram eo stan-
sinthii pabulnm injecissel. IIa?c nobis seorelius is tem, instar aUcujus Jerosolymitani, palma, pera, et
cui 'i'iS contigerat indicavit. Quod quidem verum baculo insignitum, aique sclavinia coopertum, qui
esse non ambigimus, cum similem gratiam pluribus cum eodem juvenc disputabat, acriterque Uli in-
ct pluries accidisse, hodieque aecidere non igno- sistens,usque ad buccam digitum importabat. Per-
remus. acto itaque divino officio, sollicitus fuit abbas eum-
CAPUT XXIII. dem fratrcm secretius convenire, pra'cipiens in vir-
Alius fratcr Clarcvallensis, die sancto Parasccves tute obedientia?, ut diceret quid in illa hora sanclis-
iridil Clirislum Dominum velut eadem Iwra cru- Q sima anie crucem Domini fascinato corde propo-
cifixum. suisset. Sentiens autem frater a viro spiritali se
Est et alius iiuidara de fdiis ejusdem monasterii
deprehensura, verecunde cuncta fatetur, et se dein-
monachus, homo astate et religione provectus, qua-
ceps emendaturum bumiliter poUicetur. Tunc vero
dragesimum, ni fallor, annum in Ordine Cister-
abbas eidemfralri qu;e videral, intimare non
et ipse
ciensi superprogrcdiens. Qui dum aliquando sede-
dislulil, euraque de ca'tero circa cogitationes suas
ret in claustro, die sancto Parasceves, librum ante
cautum et timidum fecil.
se habens, apparuit illi Dorainus Jesus Christus
nianibus et pedibus in cruce e.\pansis, ac si eadem
CAPUT XXVI.
hora fuisset cruciti.xus. Quaj sciHcet visio fehcis- Idem abbas vidit in choro dw.monem, sinqnli^ mo-
nachis vinum rubens in poculo propinnnlrm :
sima, quanquam brevis et pene moraenlanea fuerit,
quod unus ex illis degustans, a spirilu foriiica-
adeo taraen manifosta atque efficax exstitit, ut tionis exagitatus esl.
visionis illius devota memoria de corde videntis Altera autcm vice isdem venerabilis vir vi-
amplius deleri non possit. Et hunc quidem vu'um dit iterum manifesle da>inonem in choro luslran-
nominatim expriinere i)Ossem, nisi ab illo pro- tem, atque in poculo vitreo quasi temelum rubi-
hibitus essem : quera utique tantee puritatis esse cuudum 'i'iG monachis per singulos offerentem.
cognosco, ut pro anima sua nou confunderetur di- Q Quod dum singuli rcspuerent, unus lantummodo
cere veritatera. recepit et ebibii; continuoque phantasticus illusor
'i'it CAPUT XXIV. evanuit. Conventus itaque frater ab abbale, el in

Seniori cuidam- Clarwvallis monacho in exstasi virtulc obeilicntia! coactus ut diccret, qiiid in illa

apparens Cliristus, « Dimissa sunt tihi, » inqidt, tali hora lurpitudinis anirao periractasset, eonfessus
« peccata tua. »
est el non negavit, se a spiritu fornicalionis vche-
Alius quidam ejusdem loci scnior, vir religiosus
menter tunc fuisse tenlatum; ita ut apostatare, et
el omni honore dignissimus , cum esset aliquando
voluplati satisfacere jamjamque omnino
propria^
positus in oratione, factus est in mentis excessu.
disponcrel. Tunc indicante abbate ipue sibi fucraiit
Et ecce apparuit ei Domiuus Jesus Christus, et dixit
revelata, fraler ille compunctus, a malo quod in-
ei : « Diraissa suut libi peccata tua. » Fiiula autem
tenderat fortiter resilivit, acceptaque pieniloutia
visione cum fuisset ad sc reversus gratias es^it Deo,
statuit in corde suo lirmiter, jam non amplius ci-
et consolatus est nimis ; erat enim tuuc sollicitiis el
dere tentatori.
man'ens pro eisdom erratiljus suis.
CAPUT XXVII.
APUT XXV.
Yisus dcetnon inspecie Simonis monachi, Christia-
luvenis inonachus male intcrprclatus pias hicrij- num eonvcrsum e monaslerio educit.
iiias abbatis sui crucem iii 1'arascei'C adorantis, D
moa: a dit.moii:' de abjicicndo habitu monaslico Nanavit milii Albertus faber, et fraler Bur-
graviter tentalur. landiciirtis, honio honus et bene crcdibilis, quii,
Est ([uidam vcnerabilis ahl)as de tiliis Savigniaci, dum starel aliquando ad vigihas in quodam ipsius
homo sauctus et valde spiritualis, cujus uomen aut monasterii angulo, vidit spirilum malignum in spe-
monasteriuni ad pr;eseus dicere nolurans, ne forsi- cie cujusdam monachi, nomine Siinonis, de clioro
tan inde gravaretur. Hunc itaque Dorainus tanquam nionachorum egrediuntem. Qui cum ad euindem an-
servum lidelera et bene operantem sa;pius visitat, ct gulum vcnisset, conversum qucmdam, nomine Cliri-
de arcanis suis iiiulta revelat. Qui duin alii|uando stianum, qui juxta euradcm Alberlum slabal, per
in Parasceve criicera Domiiii devotc adorarcl, devo- cappam apprehcndit, et de basilica extraxit. Kxisli-
lionis su.i^ lacrymas etiam in prupaliilo cohibcre mavit crgo de illo fraler Albcrlus, (jualenus pro
noiivalebat. Quod videus juvenis quidam, caruali alii|ua inslanti ncccssitale a nionacho fuisset cdu-
 :

1301 HERBEUTI DE MIRACULIS LlBRl IIL - Lll). 1302

clus. Transaclo itaquo grandi intervallo, et neulro • nil,. Introivit auleni ad enm bealus Rernanhis gratia
revertenle, cum praHliclum Simonem 997 in clioro visilationis, et conforlans 990 iUuiii ait : « Con-
cantantem adverteret, admiratus est vehemeutor. lide, tili, quia jam migraturus es de labore ad re-

Curaque adliibito lumine venisset ad ojusdem con- quiera serapiternara, de morte ad vitam. » Ille vero
versi eum cum magna indumenlo-
lectum, invenit cum ingenti liducia respondit « Quidni pergam ad :

rum sarcina aufugisse. In crastinum vero cum prsB- Dominum meum ? Vere credo atque confnlo quia
dictuni Simonem interrogaret utrumne conversum cito visurus sum bona Uomini in lerra viventium. »

illum de IMatutinis e.xtra.xisset, illo, ut vere consta- Porro beatus Pater, ulerat raeilicus sapiens pastor-
bat, minime id fecisse. Postea
protcstatus est se que sollicitus, tiraens nimirum horaini riisticano,
vero consumptis omnibus quse abstulerat, revcrsus no tam fida responsio inagis de praesumptionis te-
est ad januam ille desertor infamis, et misericor- mcritate quam de conscientiie purilate procederet,

diara ut reciperetur obtiuuit. Porro cum frater Al- ait ; « Signa cor tuum, frater, signa cor luum. Qiiid
liertus sciscitaretur ab eo utrum vidisset eum qui est (luod locutus es ? Unde tibi subripere potuit
so de oratorio extraxerat, respondit : « Ego qui- tantas prccsumptiouis audacia ? Enimvero, num lu es

dem neminem vidi ; scio taraen quia cum diutius illo paiiperculus, miserabilis bomo ? Qiiondflm forte
reluctatus essem, tandem a propi'ia concupiscentia sine ealigis et calceis, vel etiam serainudus ince-
abstractus et illectus, zabulo cessi; sed consciputia e dere solebas ; et cura esses forsitan fame el frigore

jugiter remordente, sine grandi timoFO non re- aftlictus, coufuL;isli ad nos, multis precibus tandem
cessi. » Susceptus itaquc miser, cum jara de ca"'- aditum iinpctrando. Nos vero causa Dei collegiimis
tero stabilem se fore promitteret, iterura eadem iuopein, et parem te fccimus in victu atque vestitu,
septiraana retrorsum post Satanam se tralientera caeterisque communitatibus, iis qui nobiscum suut
abire non limuil. Sed mox per segritutlinem vali- sapientibus atcpie magnatis viris, el faetus es quasi
dara, ab incessabili Christi miseratione relraclus, wnus ex illis. Quid orgo retribuisti Deo pro omnibus
languidus et raiserabilis rediit ; deuuoque receptus, istis? Et esse, non sufhcit ingratiludini turo gratis

infra diein tertium confessus et pa-nitens obiit. accepisse tot beneticia de manu Dei, nisi et regnum
ipsius hreredilario jure viudices tibi, quod niillus
CAPUT XXVIII.
regum aut principuui quautislibet auri et argenti
Monachua Clarevallensis defectionem a proposito
cogitans viso per quielem sancto Malachia,
,
ponderibus potuit unquam acquirere? >< Ad hKC ille

sancti quoque Bernardi baculo contusus, ad. sa- respondcns, placido vultu et tranquiilo animo dixit
nam mentem rediit. « Bene, Pater charissime, beno utique perorasti,
Quidain de fratribus Clarevallensibus, cum in- et vera sunl omnia qu:e dixisti. Veruralanien si ju-
stinctu diabolico in mente corruptus essoLutjam ad _ beas, loquar ad
Dorainum et Palrem raeum, et te
sa?culum apostatare disponerct, vidit 'i'Sfi in visu " paucis aperiara unde mihi pauperi et misello siig-
noctis beatum Bernardum, sancturaque Malachiam gcri potuit tantse preesumptionis vel potius dovo-
in dormitorio dearabulantes, et eoi qui ibi pausa- lioni.s occasio. Nam si vera est praedicatio *J$0
bant, visitando benedicenlos. Qui cum in ordine vi- illa quam nobis crebrius inculcalis, regnura Dei
sitationis ad e.jus lectulum devenissent, ait sauclus non carnis nobilitate, non terrenis divitiis possi-
Malachias : « homo omnino
iste perversus nihil Hanc
detur, sed sola obedieutite virtute acquiritur.
boni in corde versat, sed diabolo suadenti jam de- unam lanquam verbum abbrevialum a
lectionera
dit assensum ut ad vomilum s<TcuIi proxime rever- Domino, sedula commemoratione retinui, ponens
tatur. » Quoaudito beatus Bernardus dixit ei « Tu :
eam quasi signaculum super cor meum, assidue
ergo fugere quasris ? Et quo fugies miser, a facic meditando, et super brachium meiira, sollicitc ope-
Uomini"? Crede milii, quia malo tuo talia cogitasli. rando. Qu;erite, si plaoot, omnibus magistris aul
Neque enim delectaljit te amplius fuga, quando jam sociis, quibus me olisequi ac servire jussistis, si

evaseris de manu mea. » Et his dictis, coepit euiu cuiquam illorum aUquandq inobediens fui, si de
crebvis ictibus tundere baculo quem tenebat, et ait :
fratribus meis quempigm verbo aut signo aut quo-
ic Ecce stipendia quac mereris. Surge nunc, et fuge, libet alio raodo, (piod in me est, contristavi. Qiiod
si poleris. « Evigilans itaque frater, invenit se tun- U sioperam dodi oiunibus in Cluisto obediie, oimii-
sionibus illis ita dolentem ati[ue confractum, ut iu bus servirc, omnosque diligero per Dei gratiam,
intirmitorium ductus, lecto detineretur. Qui accer- quis me pruhibere potest ut de ipsius misericordia
sito priore confessus est malitiara quara intenderal, non confidara ? » Beatus ita [ue Pater cum tale re-
et pocnam quam inde pertulerat. Acceptaque pa;ni- sponsum ab homine ruslicano. accepissel, gavisus
tentia perfecte resipuit, et non apprehendit eum est gaudio raagno, et ait « Vere boatus es, fili cha-
:

ultra desiderium fiigiendi. rissirae, quia caro ct sanguis non revelavit tibi sa-
CAPUT XXIX. pientiam hanc, sed Pater cojleslis i|ise te docuit.

Quidani conversus Clarevallensis, obedientiai swc Ifise posuit animam tuam ad vitam, et rectissinio
confisus feliciter moritur. tramite perduxit acl p,atri>im. ^amiue sccurus in-
Converrus quidam de fralribus Clarevallensibus gredero, quoniani patcfac^ii est tilji juftiia vitae. De-
cum graviter aogrotasset, landpm ad extroina deve fiincto ita(|iK' fril!!', ct pxsequiis cclebratis, vone-
13U3 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1304

rabilis Pater de conversalioue fratris sermonem in « nis, deliljeravil anirao cedere tentatori, et projecto
capitulo luculentiiiu sua illa (levotione et facundia religionis habitu ad s»culum reverli. Qui dum jam

peroravit ; omnesque exemplo ad amorem

illius opportunitatem recedendi sollicite aucuparetur,
obedientia? mirabiliter Vehcmenter nam-
animavit. astitit ei per visionera beatus Bernardus paulo ante
que affectus in responsione illius, et magis congra- defunclus, increpans illius socordiam, ct arguens
tulabalur ei super obedientiai virtutem, et super super iniquilale quam mente concepcrat, et actu
ipsius animi puritatem, quam si vidisset eum si- licrlicere stagebat. Cui cum ille respondisset sese
gnis et prodigiis coruscantem. diutius et jam tentationis 933 vio-
reluctasse

«31 CAPUT XXX. lentiara ferre non posse ait sanctus ad illum ; :

« Scito prsenoscens quoniam adhuc multa cer-

In exitu relUjiosi ciijusdam fratris, auditi sunt
nnus de tamina te manent. Sed age viriliter, et noli de-
Angclornm imisici concentus , Boso.
Sancti liernardi jitiis primogenitis, mortutis ficere, quia Dominus aderit tibi tanquani adjutor
toto vultu mirabiliter radiavit. in opportuuitatibus, ut eruat te. Unde tibi polliceor

Non putamus silentio praitereundum esse virum quod, si in Ordiue usque in tinem perseveraveris,
venerabilem Bosonera, genere et moribus insignem. salvus eris. Quod si forsitan aliquis tibi nocere
Hic unus de primogenitis liliis quos beatissimus tentaverit, iu die novissimo ego respondebo pro te,
Pater noster Bernardus in Christo per Evangehum g et auimam meam ]u-o anima tua ponam. » Hac ergo
genuit, salis in sua nobill conversatione monstra- pollioitalione fraler ille corroboratus, deinceps a
bat, quam rogia mamilla lactatus, et quam angehcai slabilitate sua nioveri uon potuit : qui etiam nunc
disciplinae rudimentis ab initio fuerat irabutus. Hic in Ordine complens annum quinquies quinum, viri-

homo patiens et hlius pacis, ita benignus, ila man- liter usque hodie decertat, multaque victoria jam
suelus omnibus apparebat, ut nunquam ali(iuis no- potitus salutem repromissam certius opperitur.
strum viderit eura iralum, nei[ue turbatum sed ; CAPUT XXXII.
inter adversa et prospera Iranquillo jugiter anirao
Callerus frater luicus juhetur per somnium a re-
persislebat. Qui dura essel tetate dccrepitus, et ila vercnda iiuadam puella 7nissam celebrare, quam
viribus fractus csset ut baculo sustentante vix pos- ille dcinde memoria retinuit.

set incedere, nunquam tamen otio indulgere, nun- Vestiarius Clarevallensis, nomine Galterus, qui
quam corpori quietem impendere acquiescebat ; sed ante paucos annos defunctus est, homo erat hone-

semper iu liorto, vel iu domo, vel ubiubi quidpiam stus et religiosus, laicus tamen, alque illilteralus.

operis actitans, panera otiosus comedere nesciebat. Qui dum aliquando paiisaret in lecto, puella qua;-
Cumque vocante se Domino, in pace in idipsum dam revercnda dormienti apparuit, et ducens iu
velut obdormiens spiritum emisisset, tanta sereni- . , oratorium raissam cantare praecepit. Indutus ita-

tate et gratia subito refulsit, tamque mirabdi qua- '

que sacerdolalibus ornamentis, missam de Spiritu
dam immutatione facies ejus glorificata apparuit, sancto proe magna devotione per somnium celebra-
ut devotione omniura atteslante, beatorum angelo- vit. Curaque evigilasset, eamdem missam quam
rum prx'sentiam, atque ipsius Dei nostri respectum anlea penitus, utpote litleras nesciens, ignorabat,
serenissimum ibi adesse nullo raodo dubitaremus. corde tenus scivit, ct eam deinceps per plurimos
Nunquam enim in aliquo 939 moriente vel mor- aunos in meraoria tenuit.
tuo talem transformati vultus claritatera aspexi- 93.1 CAPUT XXXIII.
mus. Iste cum aliquando se-
ergo vir venerandus Oranti cuidam abhati, et aliis nonnullis, mirif sun-
cretius colloquentes de quorumdam fratrum desi- vilalis odores naribus, et sapores palatio infusi.
derabili ac j^ia dormitione, quam saipius vidissc Quidain vcnerabilis et religiosus abbas, cuidam
contigerat, mutua collalione invicem pasceremur, de monasleriis Saviguiaci in Auglia praeesse cog-
protestatus est nobis quia in exitu cujusdam reli- noscitur, de quo nobis certisshne constat quod
giosi fralris beatorum spiriluum choros audierunt, speciali pr.ierogativa sanctitatis et gratia; prwditu.s

suavi mclodia in aere modulautes atque ipsius de- existat. Qui licet in s.-eculo carualiter vixerit, post-

funcli animam ad gaudia cum gaudio defereutes. moduiii tamen ex toto corde conversus ad Domiuum,
Qui quanto subliuiius ascendebant, tanto magis eo- ) ac tolo desiderio suspirans indesincnter ad ipsum,
rum voces inferius rarescebanl, usquequo tandem beati Apostoli sententiam raeruit in seipso fcliciler
aurarum intercapediue nimia totus ab aure sonus experiri, qua dicitur : Uhi abundavit delictum,
excluderetur. superabundauit et gratia{Rom. v.) Nam dum insistit
CAPUT XXXI. oralioni, aspiraule gratia supcrna scntire solilus esl
Paulo post obilum S. llernardi, qiiidam ob carnis inlhifuteni uaribiis cjus peregriui cujusdam odoris
tentutionum velicmentium egressum meditatus, ncctaream siiavilalera, cinuamomi, lliuris, ct bal-
illo sibi apparente eoii/irmutur in proposito. sami ouiniunique odoranieutorum fragantiani longe
Alius quidam ejusdem coenobii frater, vir lione- exuperantem. Non soluin autem, verum etiani seu-
slus el religiosus milii de seipso narravit, cuui ve- til faucibiis; suis infundi quasi cffilestis mann;e dul-
recundia tamen, quod scilicet in primordio conver- cediiiem, omnem in se saporeni, et omne delecla-
sionis cuiii anxic stimularetur a spiritu fornicatio- mcnlum siiavitalis habcnteni : quod vcluli fons
 1305 HGRBERTl DE MIRACULIS LIBRI III. — LIB. I. 130G
vivus in ovc illius scaturiens, indeque ad interiora deamus idipsum nunc in anima ejusmodi, uon
corporis et anim;e protluens, ulrumque ipsius ho- modo spirilualiter, sed etiam sensilniiter tieri ?
niiuem dulcorc mirabili perfuudil et afficit, ita ut Quemadraodum enim si puclla aliqua visibilis eidem
ex sententia dicere possit : Quam ditlcia faiicibits animw oranti ac sitienti Deum, quasi cura Ihuri-
meis eloijuia tua, supernwl ori mco ! (Psal. oxviii.) bulo cojlesti frequentei' assistat, et multorum aro-
Huic ergo animae in talem gratiam a Deo receptre matura incensa coram facie ejus adoleat, sic illa
potest etiam nou imraerito adaptari suave illud nimirum terapore visitationis rairis odoribus afflata
epitlialamicum de Canticis cauticorura Favus : reticitur ;
ita ut etiam acrem ipsum quaquaversum
distillans labia tua, sponsa ; mel et lacsiih lingua se vertat taliljus odoramentis respersum inveniat.
tun, odor oralionum tuarum siiper omnia aroniata Felix anima qua^ non modo in seipsa, verura etiam
(C.an!. ivL Et non solum oranti, verura etiam psal- in suo corpore, quamvis adhuc corruptibili, jam
lenti, 'iS^ legeuli, meditanti atque operanti scmel gustare et videre meruit quoniam suavis est Domi-
indulli rauneris copia persajpe refundilui'. Hac itaque nus. Felix cui datum est ex sententia dicere :

gemina benedictione dulcedinis anima illa pr.-eventa Quam magna multitudn dulccdinis tuw, Domine,
a Deo, et nunc unam, nunc alteram, nunc vero quam abscondisti timcntibus le ! (Psal. xxx.) Vere
allerutram simul expcriens, tola in jubilum rapilur. beataiii dixerira animam, peccatricem quidera, sed
et mira jocunditale atque suavitate interius per- D contitentem, et vere prenitenlem, quam tu, cle-
friiens, jam veluti priraitias quasdam ex paradisi mentissime Jesu, non raodo a peccatis emundas,
de iciis, etiam in corpore corruptibili prselibare verura etiam tua illa ineffabili dignatione toties vi-
cognoscitur. Hoc autem quod de prsefato viro refe- sitas, consolaris, et reticis de illo manna abscon-
rimus, venerabili ac sanclo Patre Richardo quon- dilo, quod nerao novit nisi qui accipit.
dam abbate Savigniacensi revelante comperinius, 'iS7 CAPUT XXXIV.
qui hoc ipsura se audisse ab eodem testiticabalur.
Cuidam fratri apparens beatissima Dei genitrix
Quod si quis forsitan incredibile judicat, sciat Virgo, scmel et iterum certiorem illum facit de
nos quoque similia de pluribus audisse. Verumta- sua salute.
men de ipsis plurimis unus est notissimus, de quo Novinius el alium queindam in eodem cccnobio
indubitanter agnoscimus quod hanc eamdem et religiosura ac devotissimura Iratrem, Christum ab
omnino indissirailem graliara a Deo frequenter acci- infanlia sinceriter diligenteni, qui prsecipua corpo-
piat, sicut ipso indicante coraperimus ; cujus uti- ris et anima; raunditia poUet, et speciali morura
que assertioni nihil minus oranimodo crednnus benignitate cunclis araabilem se exhibet. Iste ergo
quam oculis nostris. Talem namque ipsius purita- dum adhuc novitius esset, el pro salute anima; su;e
tem esse confidimus, ul prius sese gladio transver- Domiuura et sanctos ejus atteulius oljsccrarat, fa-
berari quam in talibus mentiri prresu- C ctus est aliquando in mentis excessu. Et ecce appa-
perraitteret
meret. Quocirca cum multos atque innuraerabiles ruit ei beatus apostolus Paulus, sacerdotalibus
sanctos, olim a Deo hujusraodi gratiara accepisse ornamentis induitus, et ait « Noli timere quia salu- :

credamus, mirum valde quod ab iis qui eorum tem quam desidei'as, plenius oblinebis. » Hic itaque
Vitas descripserunt, aut raram aut nullam mentio- memoriam beatissim» Dei Genitricis singuiari de-
nem inde fieri comperimus. Quod duabus ex causis volione semper ampleclitur, el inultis ab eadeni
evenisse conjicimus; aut enim iidera sancti, juxta Doraina nostra consolaliouil.ius recreatur. Ap|iaruiL
prophetara, secretum suum sibi cum Deo relinentes, autem ei iiuadam vice ipsa beatissinia Virgo, qua'
aliis non indicaverunt, aut
actuum ipsi forsitan manu illius dignantissirae apprehensa, deducebat
corum relatores, memoratam gratiam parvipenden- eum quadam regia via. Cumque venissent ad quam-
tes, relatu memorabili dignara minime censuerunt. dam imperialera et lucilluam mansionem, beata
At raihi pro raeo sapere plurimi conslat 'S9i» ne- : Mater intus ingrediens, jussil exspeclare jiio fori-
que minoribus donis ilhid ;ostiiuo coraparandum, bus, dicens : « Hic te interim manere foris opor-
quod cuicunque vel ubicun([ue superveneril, carnalia tet, quia necdum interius admitti iiloneus es. « Alia
desideria potenter exstinguit, spiritualia vehemen- vero vice apparuit ei nihiloniinus eadera misericor-
lei accendit, ipsamque animam totam igne divini .
dia; Mater, magnitice consolans et dicens : « Viri-
amoris liqucscere facit. Prsterea vero maliguorum liter age, et noli limere, quia ubi ego suiu ibi el tii

spirituum fugam insinuat, sanctorum angeluram futurus es inecum. »

pra'sentiara indicat, et prffioptatum (livina;

clemen- !S3S CAPUT XXXV.
ti:e resi)ectura tam felici quam veraci experimeuto
Ex Aelredo Rievallemi abbate refert de quibusdam
denuntiat. Quis ergo jam incredibile judicet, quod sanclimoniaiibus, in contemplationc e.rtra se
de saucto Bernardo audivimus, quia videlicet an"e- rapi solitis.
liim cuin incensario viderit lustrantem in choro Libet huic loco inserere narralionem vmerabilis
qui orantes atque jisallentes thurilicabat, negligen- abbatis Uievallensis, quam ipse in Coumicntario suo
tes autem atque soranulcntes pr;eteribat, cura vi- supcr Isaia; oneribus edito [lonit ita, dicens (00; :

((60) Aelredus, serm. 2 in c. \m Isaia;.

 >

1307 AnDIT. Al) MRROS DiK VITA S. BERNARW. 1308

Scio in monastpriis virginum, quse sub venerabili « dum, totum hoc aut morlxi aut pliantasticis illusio-
et cum summa reverenlia uominando sancto Patre nibus credidit assiguandum, sororibusquc quantum
Gileberto uberes pudicitiK fructus quotidie trans- poluit talis visionis frequ(?nliam dissuasit. Inqui-
niiltuntad ca?los, quamdara fuisse vel adhuc for- renti autem ab illa qua^ in iis superior habebalur,
lasse superesse virginem sanctam,quae cuui omnem cur sibi nihil tale accidisset, respondit illa :

m.unch amorcm, et carnales omnes atfectus, curam- « Quia tidem nobis non adhibes, nec in aliis diligis
que corporis omnem et exteriorem sollicitudinem a virlutem quam ipsa non habes. i.oga, inquit,
suo pectore exclusisset, coepit quodam menlis anslu Deum, ut si ex ipso est, mihi hoc ipsum eveniat. »

ct fastidire terrena, et desiderarc creiestia. Accidit Curaque aliquot diebus orassent, et nihil profecis-
autem aliquando, ut cnm niorc solito oratioi.i in- sent, rcquisita iterum qu;e supra, et unde supra,
cumberet miro quajdam suavitas superveniens,
, respondit : « Oportet le, inquit, omnibus raundi
omnes animi niotus, omnes cogitationura excursus, hujiis eunclorunique mortalium renunliare affecti-
oranes insuper spirituales quos circa amicos habe- bus, et circa solius Doi meraoriam occupari. —
bat, exstinxit moxque anima ejus, quasi
affectus, « Quid, inquitilla? pro aniicis et benefactoribns
omuibus quse in mundo sunt valedicens, rapitur non orabo? " Cui illa : « Eo tempore quo volucris
supra se, et ab inclfaliili qnadam atque incomprehen- ad superiora mentis contemplatiO!ie conscendere,
sibih luce except,), nihil aliuil videbat nisi quod est, D necesso est ut oinnes quos diligis, Deo commendes
el quod omnium esse est. Neque enim kix illa cor- atque committas, el 940 quasi profectura de
porea fuit, aut aliqua corporis simiUtudo , nec raundo, omnique omnino creaturaj valedicens, ad
distendebatur, nec ditfundebalur, ita ut ubique ejus queni diligis suspires aspectum. » Adhuc illa

videretur nec ipsa tenebalur, et tenebal omnia ;

; non credens rogat ut orationibus ejus, si ex Deo
ct hoc miro ct ineffabili modo, sicul esse tenet qnid- essent ista, voli sui mereretur effectura. Nolo ta-
(|uid cst, veritas quidquid verum esi. Hac igilur luce )iicn, inquit, ut anima mea ita sustollalur, rapia-
pcrfusa, ipsum Ghrislum quem prius noverat '33» turque a corpore, ut a raente mea omnium reruni,
secundum carnem, cffipit jam secundum carnem maxime amicorum deleatur memoria. Sufficit au-
non nosse quia Spiritns ante faciem ejus Chrislus
; tem niihi scire utrura ex Deo sint ista. Itaque die
Jesus, inipsam e.am induxerat verilalem. In hoc Parasceves cum anxiis cogitatiouibus flucluaret,
ergo exccssu cum ei hora n(m parva pnclorissct, subito ipsa quam diximus, luce perfu.sa cocpit in
pulsata a sororibus vix poluit ad corporales (juos earn niodo ineffabili subvehi, et ad altiora sustolli.
rclKiucrat sensus redire. At illa radianlem in se lucem illam inaccessibilem
Ilaque cum hoc ei sajpius conligissct, ct niultum oculo intirmiori non fereus, ad Dominicaj Passionis
rogata tandem ipsius modum excessus c;eteris inluitum revocari se ut potuit postulayit. Cuin ergo
p
exposuisset, coeperuul plurim;e visionis hujus ex- vidissel quasi raptim, id esse quod esl, a superio-
cellenliam a:mulari. Ihide se ab omndjus in aliam quamdam
curis, et ribus ad iufc)'iora delata, spiri-
solliciludinilius mundanis abslrahentes, lacrymis, tualem visioncm transfertur, et videt in spirilu
oralionibus(iiio conliuuis vacantos, plures eamdeni Dominum Jesum in cruce pendenlem, confixum
graliam soi-til;u suut, et ila, ul inter sororum con- clavis, lancea perforatum, sanguinemque per
venticula sa^pius ac hice foramina profiuentem, ipsam milissimo
i)erfuiiderenlur eliam quiuque
invitae.
oculo resj^icieiitwn. Tud) illa resoluia in lacrymas,
Erat ibi virgo (|ua'dam, magn:e discrolionis fe- ot in so landern reversa, lidcm sororibus habuil,
mina, quw oiiini spiiilui sciens non csse crcden- ct se huic luci )iiinus idonea^n a;sti)n;ivil.

LIBER SECUNDUS.

•ill CAPUT PRLMUM. n bium in illa regione, ubi sanctissime luerat a piioro
l)c [hrmhiiii apud itii<ein Lcgioneiisem solilarii conversatus, cuni jam proveclo; a;tatis et perfect;i>
vurdvitir aspcrildlc : ft dc iiinlts ac himis spiri- virtutis existeret, annuente pnidato tanquam stre-
libus pcvc iiidcsmeittcr illi uppureiitibus.
nuus milos ail singularo cerlameu egressus est, ut
regione Hiberia', haud procul ab ))rbe Legio- Golia prostrato, landom dc 'iVi manibus allophy-
noisi constat e,sse sohlaiiuiii quoiidam, virum lorum pro contum prajpuliis qua- promiseral, du-
KDictitatis excelle))tiss)m;o, virum phine lJo)ninicu)ii centa reportaret. Isle ergo vir frugi atqiie abslemius
1101) miuus ro quam iioniine, qui non fervore no- sub lanla parcitatc victum corporis redigil, ut sin-
vilio de iiiundi conversalione recenter egredicns, gulis diebus priolor Dominicam onini tempore jo-
ad pngnam eremiticam prodiil, sod de domo Carre- junans, ad vosporiim paue ot a^pia rcficialur. Qui;i
zeda-, (iu;i; est fai))o.Hii)) ol nKtgiiaj religionis cxvno- voro denies oi pr;e senio iiono oniues clapsi, sou hi-
im RRBRRTJ DE MIRACUIJS LIRRI 111. — IJH. II. 1310

xati siint, ut solidum aliquid masticare non valeat ; m intermitlere 911 quod dicebat, ct vacaro gemili
aqua calida utitur, qua panem aridum infundat. bus inenarrabilibus, quibus anhelo spiritu vcho
luterdum tamen, licet rarius accidat, apponitur ei menter exEestuat. Tunc vero crescente, in camino
liro pitautia magna semierudi oieris aut leguminis poctoris ejus, divini amoris ineendio, sanctarum
tantummodo salc eondita succosilas, in qua panis iiuoque virtutum ibidem dosideria usqucquaquo
ipsius duritiara raoliieus glulire proevalcat. De ca;- fervescunt, et quasi do cacabo bulliente inundantes
tero carnem, piscem, casoum, ovum, olcum, vi- lacryma3 foras uberius erumpunt. Quemadmodum
num et quascunque hujusmodi nutrimenta tanta euim mater affectuosa, unicae prolis quam tener-
suo corpori pcrtinacia interdicit, ut homo debilis rime diligebat, occisura immoderato luctu et eju-
el grand;ovus modum diseretionis in hoe excedorc latu plangere solet, ita vir isle porfeclus dofectum
videatur, et propter toIerantia3 hujns rigiditatcm, ac slerilitatem anima' sua> quam repulat, cxsilii

a plurimis non carneus homo, scd quasi lapideus ipioque prnosentis prolongationom quam molcslis-
aut ligneus judicetur. Cilicii quoque asperitate, sime tolorat : nec non et diuturnam a Christo se-
corporis pamitentiam aggravat, ne qua victus sive' parationem, quem ardontissime amat, segro animo
aniictus suavitate caro lasciviens insolescat. ferens, miserabili planctu atque rugitu lamentatur
Porro quietem solitudinis ob contomplationis stu- et dellot. Ha'C ergo tcmpeslas eommotionis magn;p,
dium adeo sectatur et ddigit, ut omnium fere lio- B quam tumultus interioris qua^i goraitus, et singultus
minum, pra?cipue sKCularium frequeutationes et cum diluvio aquarum multarum, exterius indicanl,
coiloquia magnopere fugiat, et raense ali(pioties cum ita fuerit suscitata, vix per niultam temporis
integro, vel quantum amplius potest, a confabula- spatium sedari potest. Et quod amplius est miran-
tione mortalium, causa diviufe collocutionis absti- dum, hoc non semel, aut secundo, sed raullis vici-
neat. Quera si gravis necessitas tandora loqui com- bus iu die simul et uoote, sive oranti, sive legonli,
pulerit, ab otiosis et non necessariis semper sol- sive colloquenti, seu quidpiam aliud agenli conlin-
licite cavens, breviloquus esse contendit, Sccpiusque gere solet. Quod cum ego snepius cernerem (siqui-
sermonem orditum prsecidere quam praetexere sal- dem datum est milii divinitus virum illum Doraini-
agit. Moxque recluso cavernoo in qua se vivum se- cum vidisse frequenter et familiariter cognovisse),
pclivit, ostiolo, mundo nihilominus oculos claudit, cum ergo inspicerem talia, vellom nollem, totus in
et ita protinus in 'HS idipsum obdormit et re- lamentum et tletum cum illo rosolvcbar, nimirum
quiescit. Mira nanique et inenarrabili jocunditate, obslupescens atqiie admirans supra raodnra ([uo-
sicut ab ejus ore audivi, in illo silentio fruitur, et modo senile fractumque corpusculum tot et tantis

mens ejus semper in Deo, semper in coelo cum an- jejuniis, vigiliis, caeterisque labonbus exhaustum,
gelis et sanctis speculando deliciatur, el peren tanla3 cordis contritioni, tantse lacrymarum effu-
nium bonorum quadam primitiali dulcedine, qiiara " sioni sufhceret, prassertim cum ab ineunte conver-
paucissimi credunt, et multo jiauciores in pra^enti siono sua dicatui' id 'S k^ ipsum fcre semper egisse
lompore sentiunt, velut ab ubertate donnis Dei, et quod vix alii|uis credilur vel per modiciiin tempiis
torrente voluptatis inobriatur. Jam vcro centenaria facere posse.Sed luce clarius patet quia virtutiim
et millenaria, veniarum, quibus supplicando et omniura Deus, qui tam mirabilem compunctionis
orando Deum, quotidie se aftlictat quis enarrare gratiam devotse animfe contulit, ipse etiam corpori
sufficiaf? Prajterea quoque in prajtermissa vigilandi, fesso ac defajcato, ut eidem dono sufficiat, non ini-

orandi psallendique instantia, in qua seipsum inar- nore miraculo, idonei roboris valentiam indulsit.
tyri^ando, hosliam viventom, sanctam et Deo pla- Transacta autem hora contritionis et anxiai lamon-
centem quolidie exhibet, nec facile dici, nec facile tationis, redit iterum serenitas cordis. lit factus io
credi potest. Nam prajter ((uotidianam divini officii mentis excessu, jocunda Dei prsesentia per contem-
ponsionem, quam die noctuque regularibus horis plationem suavissime fruitur. Sic ergo famiilus
tripliciter aut quadrupliciter reddit quo ad vi-; ex Christi, modo calamitatem propriam intucns, modo
gilias surgit, psalterium integrum anlclucano tem- divinam bonitatem inspiciens, via regia tutissime
pore devotione incrodibili docantare, vei potius de- scmper incedit, ul neque tentalionum molesiiis do-
plorari consuevit. Quid enim aliud dicere possim, n jiciatur, nec virtutum successilnis extollatur.
cum tota illius oratio, atque cantatio, vel etiain His igitur de sancti viri conversatione breviter
confabulatio, igne charitatis in altari cordis sem- insinualis, videndum est quibus adversariis jugiler
por ardente, sine lacrymis et suspiriis esse vix pos- impugnetur, qiiibusque auxiliariis mirabiliter robo-
sit ? Multos siquidem virtutum viros Deo donante rctur. Nam sicut eidein pie in (.lliristo vivcnti nun-
cognovi, sed, ut verum fatear, in niillo mortalium quam dosunt tribulationes, ita et per (jhristum
talem et tantam compunclionis gratiam vidisse me semper in eo superabundant consolationes. Quadam
memini, sicut in isto horaine Dei. itaque nocte dura adhuc in monasterio liabitaret,

.Ssepissime vero accidil ut orando sive psalleudo, surgens ad vigilias fratrum, solito more vonit iu

ignitum vehemontor cloquiuin Dei sontiens, rcpente choruin. Et ecce invcnit spiritum immundum in

lotus ignescat, et a fundo cordis ardcntissima sus- stallo suo, similanteni fratri qui juxta so manehat
piria trahens, vi compunctionis obstanle cogatur in ehoro : qnein cum esse putaret, iunuit ei ut da-
1311 ADDIT. AU LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1312
to sibi loco, in aliud stallum sese tiansferret. Quod • deformitas, ut enarrari nullatenus queat. Igneus
cura diutius faceret, et illo non moveretur, tandem autem color multis eorum incsse parebat. Tunc
substoraachans tiedio, protensa manu letigit eum, irruentes in hominem Dei , circumdederunl eum
ut qiiasinon videiilem ad se converteret, et abire sicut apes, et exarserunt sicut ignis in spinis, ira-
laceriH in locum suum. Et apprelicndens eura per cundis motibus impetentes, el verberibus multis
vi'.slimeutum, cum aliquantulum traheret ad se in- Sed quamvis ignei viderentur, vim ta-
afficientes.
liiendum, protinus ille maliguus 'Hti evauuit, el men urendi habere minime ab eo sentiebantur.
rcdiit ad nihilum quod nihil ante fuit, Cum enim circa illum rotatu gyrovago et mobilis-
Alio quoque tempore cum esset in itinere, oc- simo discursu per aerem oberrantes, ssepissime ca-
ciirrunt ei tres spiritus nequam, quasi latrones piti et corpori cjus illuderenl, alque in ipsam fa-
gladiis accincli, qui arcus etiam et sagittas mani- ciem frequenter impiugerent, mullis quidem modis
bus gerentes, ad feriendum ac diripiendum vide- Dei famulura aftligebant, minime taraen, ul dictum
bantur esse parati. Volebant enim, ut arbitror, est, usiione aliqua cruciabant. Postea vero cum
Dei hominem deterrere, territumque in fugam con- vir sanctus usque ad oslium foras procederet, ul
vertere. Quos cum ille vidisset, arbilratus esse si- ab eorura infeslationc paululum respiraret, appa-
carios, aliquanlulum timuit, non tamen ab itinere rucrunl ei iiiliiloniinus infinil» S48 d*monum
dellexit, auL reslilit. Kl cum propius accessisset, mulliludiues, conglobatis turbinibus in aere perva-
protiuus ab oculis ejus pliantastici pnedones eva- gantes, et quaquaversum a terra usque ad ca^lum
nuerunt. universa replenles. Erant autem et isti tanta in-
Innumera sunt eju.smodi ludibria atquc molimi- a^qualitate dissimiles, taula enormitate lerribilcs,
na, qiiibus cum fallaces et erronei spiritus quoti- tantaque iuforraitate deformes, ut tot monslrorum
die irritabaut. S;epe, cum esset in spelunca sua, manerias, tot furiarum larvas buiuanus oraniraodo
larvali efligie apj)arentcs, aut etiain invisibili uiodo sensus ferre non posset, uisi eum virtus uranica
circa illum grassantes, modo terrores incutiebant, defensaret.
modo verbera inferebant. Saepe nocturnis horis, Dicebat vero pra'dictns vir (quod praitermitten-
daomonum globus ac si turba latronum, subito ir- duni non estl qiiia videlicet spirilus imraundi for-
ruenles, el velut effractis foribus tumultuose ingre- mas illas spiritales, in quibus ab eo semper in aere
dientes, cum furore ac strepitu graudi in eum effe- videbantur, pro signo crucis non deponebant ; eas
rabantur, sed siguo crucis armato nocere non pcr- autem in quibus se phantastice iransformabant,
mittebautur. ad signum vita» protinus exuebant. Ab illo igitur
Factum est aulem aliquando cum sederct in di.-
die usque in bodiernum, ille Dei famulus visionem
versorio suo, ut ereclis in ca'lum obtutibus contra polius tota die viderc
q bujusmodi quotidio, vcl vii

radium solis, ipsius jubar atlente iiuueretur. Et lando non tam die quam nocte, tam in le-
dcslilit,
eccc Leviathan ille tortuosus, in sjiecie dracouis nebris (juara in lucc, tam clausis oculis quam aper-
ardenlis apparens, ac per euindem solis radium tis. Vcruintamen terrores et aftlicliones quas ab eis

descendous, subitaneo lapsu irruil in faciem ejus, in primordio a^gre suslinuit, jam per Dei graliam
tanquam vivum devoraturus. Quod cum ille cerne- funditus evasit. Et quamvis in circuitu ejus sem-
ret, tremefaclus in visu luridi anguis, totus inhor- pcr inipii arabulcnt, ct lanquara apparitores im-
ruit, ac pene exaniinatus, noinen C.hrisli auliclis (irobi sesc illi visibilitcr atque impudenter ingcrero
vociliiis iiiclaiiiitabal, ct crucis Doniinica' vexillum nou ccssent, adeo tanien nunc coriim pervicacom
terali liosliu' ojiponebal : qux ciclesti virtule re- inslantiam vilipendil, nt multo jilus a pulicibus al-
pulsa, 'H7 cum cum la;dere non valeiet, iinpor- que a niuscis volitantibus metuat, quam ab illis.
lune tamen circa illius faciem volitabal, et ei ter- Nam quia veraciterscriptum est : Immittct Aiifie-
giversanti undique acriter iraminebat. Cumque vir iii.tDotnlniincirciiitu timciilium eum,ct eripicleos
sanctus proterviam da^monis drcliuare noii posset, [fsal. xxxiii), ille magni cousilii Angelus, ille vir-

claiidebat oculos, el valUiiu vcslibus ojiericbal, nec tutuni cadostium Doniiuus, cum dcvotum sibi mi-
taiiicn aliquid indo proticicbat. Quod eniin dictu mi- litcni in tanla nialignorum cougrcssiono aliquandiu
rabilc est, larvalem illam elligicm ita paljicbris Q probari perraisisset, tandeni miscricordiamotusdclc-
obductis, sicut apertis oculis intuebatur; nec aliquo gavit de exercitu ca;Ii auxiliarios *3<1 V fortes, quorum
vestimentorum obice, natura illa sublilis ac pene- bcala prtcsciilia roboralus, amodo sccurus in acie

trans arccbalur. Cum orgo vidcret quod aspoctum diiiiicando jiorsislerol. Igitur aperti sunt oculi cjus,
bellua! terriliilis noii licerct effiigere, tandein apo- el vidit innuinerani aiigolorum alque sanctorum
riens oculos, hbcrc quod alniuo
videre periiiisit muHiludinem juxta se aslaulem, alque iiimieuso

modo non poterat nou viderc. Ecce autem et alii lumine coruscauteni. Qiios ubi conspexit, exsulla-
atque alii da;moncs, serpcnlibus el variis animan- vit in gaudio magno, et gralias agens Deo ait intra so :

libus similes, catcrvatiin apparucruut, totuinque Vcrc cdstra Dci simt hmc {Gen. \\\n). Et nuiic
doiiiioiliuiii a suiiimo usijiie deorsiiin protinus iin- c.rpcriincnlo diilici ijuia Doininus mccuin cst tan-
plovoruiit. (juoruiu oiimiuin tauta cral in quantilatc ijuam bellator fortis (Jer. xx). Jam si diaboli castra

disparitas, in qualitatc diversitas, atque in forma coiisistant advcrsum ine, no» timcliit cor meum
 ;

1313 HERBERTl DE MIRACULIS LIBRl III. - LIB. II. 1311

(Psal. xxvi). Dominus enim milii adjutor, et ego « ricndum. Hoc autem unum existere, quod in donis
df.tinciaiii inimicos meos (Psnl. cxvii\ Ab illo ila-
spiritualibus sibi collocatis primura et maximum
que tempore iidem non cessant luciflul spiritus rcputabat, etunde se Deo magis obnoxium judicabat.
hunc Dei famulum dignantissime visitare, et magnis Ha?c de sancti viri conversalione mirabili, prout
consolationibus ineffabiliter recreare. Modum vero in eo videre vel etiain ab ipso audire nieruimus,
apparitiouis istius, in quibus vidclicet corporibns simplicinarrationeperstrinximus.Nec dubiura quum
aut formis eos conspicere meretur, nunquani milii multa, et multo forsilan mirabiliora magna-
alia sint
voluit evidenter exprimere, etiam obnixe rogatus. lium ejus insignia, quaj relatu raemorabili dignls-
Valde namque suspectum jactantise vitium senipor sima forent, si aUquo modo sciri potuissent. Quis
babebat, et ob hoc etiara ista in timore et tremore eniin .Tstiniare sufticiat, quantis ille quiitidie vir-
cum niultis lacrymis proferobal, ne subripiente ali- tutum successibus provehatur, qnanlis in anima
qua vanitate Deum offenderel, et ipsius graliiv de- splendoribus repleatur, quara denique nova alque
trimentum vel ex modica parte scnliret. lUud tamen ailmiranda de die in diera visu et auditu percipiat,
aperle dicebat, quia jocundam eorum visitationem qui prresentis sajculi affectu et usu pene deposito,
atque prresentiara in raagni luminis claritate fre- jara invisibilis mundi et altorius sa'culi quodain-
quenter ac pene jugiter suscipiebat. Unde etiam in modo capax, atque inhabitator eflicitar ct cum ;

loco obscuriore solitus erat orare frequentius, eo B incorporeis naturis quasi cor]ioi-alilcr convcrsando,
quod ista lucc (quasi indifferenter, sive clausis sive rerum invisibilium certitudinom oculata Ude coni-
apertis ocnlis aspiciebat) copiosius ibi porfundere- prehendit, et sensu corporis experitur ? Vere beati
tur. Hoc etiam niihi vir sanctus innotuit, quia idera oranes qui timent Deum. Vere felices qui in eo con-
Dei omnipotentis rairabile donum, quod jam per fidunt. Et nunc in isto hoinine Dominioo manifeste
annos plurimos obtinuerat, nunquara aperte alicui cognoscimus quoniam gratia et raisericordia Dei est
antea revelarat. In quo etiam magna ipsius apparet in sanctos, et respectus in electos illius.
liuniilitas, qui ad reprimenduni *^.>0 cenodoxia;
•?5* CAPUT II.
morbum, ita diuturno silentio pressit tantse erainen-
Noiiitio^ cuidam Clarcvallensi appnrcus Christus
tite donum.
Doininus, ipsi et uni cx ejus sociis bencdicit
Quid ergo dicamus, fratres ? Quid putamus quantse tcrtiwm nomine ct rc Maiignum pnctcrit, <jiu
sit dignitatis et gratiaj hominem adhuc corruptibili pnst triduum nli Ordine defccit.
carne cireumdatum, in prospectu suo bonorum et Frater quidam religiosus et magna pn-edilus
,

malorum spirituum prwsentiam semper habere ; il- gratia, nomine Anfulsus, cum adhuc esset in Cla-
los a dextris ne coramovcatur, istos a sinistris ne ravaUe novitius, vidit in visione apparcntera sibi
forte extoUatur. A sLnistris est virga correctionis _ Dominum nostrum Jesura Christum in cruce. Erant
unde erudiatur, a dextris est baculus sustentationis " autem, ut sibi videbatur, ibidem alii duo novitii,
unde roboretur. In malis agnoscit quid improban- qui seeura adhuc erant in probatione. Cum ergo
dura sit, ct quid fugiendum in bonis intelligit quid
;
supphciter adorasset, ille inisericordia motus res-
amandum sil et quid appetendum. pexit ot benedixit eum, et alteruin etiam cum eo
Sciendura vero est quia vir iste, sicut ab eo par- supradictorum noviliorum. Quod cum ille vidisset,
tim accepimus ,
partim experimento cognovimus, ctcpit eum rogare ut et tertium illuin siraili modo
hanc spiritalem habel a Deo gratiam, ut prophetico benediceret. Respondit autem Dominus nequaquam
sph-itu multa prfevideat, et vix circa sc pr.-ecipuum Ulum esse benedicendum sed inagis ad massam,

ahquid agatur, quod non sibi antea divmitus rcve- portiuere maledictorum. Post diem itaquc tortium
letur. Adeo namque jara per Spiritum sanctura se- tertiusille neopliytus, ut tristem sui nominis ety-

renata est conscientia ejus, et natura ipsius corpo- mologiara male gerendo exprimeret (iMalignus siqui-
ris defaecata, ut etiam soporatus, aut partim aut dem vocabatur), Ordine derelicto reversus est ad
nihil phantasmatica} perturbalionis at^jue illusionis vomilum vitie sajcularis, ct factus est apostata vi-
sentiat ; vix quidquam aUquando somniet quoJ
et lis. Reliqui autem duo, qui a Domino benedici me-

ei aliquid non portendaL. PraHereasilendum non ar- ruerunt, ipso miscrante benedictionem ha?rcditate
bitror quod isdem Dei famulus, instar iUius qui ait n possidebunt. Quorum scilicet jirffidictus Anfulsus
;

Secretum meum mihi, secretum meum mihi {Isa. jam sanclo fine quievit; alter vero quia ad sortem
xxiv), aviditali meaj verbum quoddam arcanum quasi benediclorum pertineat, in proposito suo juste et
ad odorandum apposuit, quod tamen ad gustandum pie perseverando declarat. Hanc autem visionem
exponere noluit. Siquidem innotiut mihi scire se suain quam prsememoravi, ipse mihi qiii viderat
honiinem, qui jam pcr Iriennium integrum de coelo indicavit.
accipiebat diebus singulis rationeni. Cumque roga- •iAii CAPUT III.

tus raultum, tandem se horainem Ulum esse fatere- Postridie Paschm monachus (juidnm Clnrcrallcnsis,
tur, perrexi etiara quserere cujusmodi ratio erat ditm csset in choro, vidit in sublimi fuUjenlem
illa
c iHcdio dc.rtcrain, ijuir signo saliitiferie crucis
qufe sibi cceUtus mittebatur. Ipse vcro rcspondit scmcl ntijiic itcruin iii aere depicto psallentibiis
*5I scrmonen luHic esse profundum el clausum, bcnediceret.
nulliaue ab eo in prfesenti absque Dei nutu ape- Novimus et alium quemdam in eodera monaste-
1315 ADDIT. AD» LIBROS DB VITA S. BEBNARni. 1316

rio fralrcm, (iiii vidil liujusiiioili visionem , sed ji accedcret, pisorum edulium apposilum repcrit;

utrum dormitans aut vigilans viderit, nescil ; magis quod genus legurainis ila praj ca?teris omnibus fasti-

lariien vigilahdo et in exstasi positus vidisse se cre- dire solebat, ut etiam uauseam ei inlerdum provo-
dit. ipitur secunda feria Paschse cum esset ad vigi- caret. Quod cum gustare coepisset, mirabilcm qiiam-
lias in clioro Clarevallcnsi , facta est super eum dara in eo comperit suavilatem, ita ut carnium
nwnus Doiiiini. Et ccce sursum in aere eonlra me- csum saporis illius pra-slanlia vinceret. Quod ubi
diura cliori, apparuit ei dextera refulgens alque persensit, arrepto protinus cochleari adraovit pro-
gloriosa, qnas praesentem familiam confitentem no- pius et catinum ; moxque oblilus parcimoni», coctio-
mini ejus sanclo beuedixit, et crucis Ijenedicia^ si- nem leguminis voravit usque ad fundum. inter
gnaculum semel ac secundo super eam impressit. edendum autem digitura frequenter in ore ponebat,
Spiritus autfui rcvclan^ mysteria loquebatur in exislimans se deprehendere posse cremia lardi, in
corde videntis, atque dicebat : « Istud est brachium quo legumcn ideni frixum esse putabat. Finila au-
Dominantis ; ista esl dexlera Dei omnipoteniis. » lem refectioue feslinavit abbatem sollicite percun-
CAPUT IV. ctari utruninara prajcepisset pulraentum illud sagi-
Cwn Gntifndo convcrlUnr hi 'CfardvalU Andrcns mine vel quavis illa pinguedine propter ipsum ex
e.t arcldiliacono Virdu^iensi vir noMlissimus et ,

D induslria condiri. illo vero negante, conventi sunt

dclicatissimus : c.ui de perseveramlin despcranti
eisa sunt pisa cxquisiti saporis, quamvis u.jua
etiam super hoc pulmentarii. Tunc et ipsi protesiati

duntaxat ct sale eondita cssent. sunt in vorilate sc nihd in oo prMler salem et aquam
iiadem ilaque die conversus est ibi vir nobilissi- apposuisse. Quo audilo ncophytus ille divinae circa

mus, Aadreas nomine, Virdunensis arcliidiaconus se visitationis rairaculum la?lus advcrtit, et gratias
qui causa visitationis illuc advenerat, nec tamen ageus Deo, deinceps a proposito Ordine moveri non
951 aliquod ad prassens convertendi propositum potuit. Cumque secunda et tertia die et multo post-

lialiebat. Sed cura orationum suffragia petiturus, ea teinpore pia-diclani suavitatem in ejusmodi ci-
cajiilulum introisset vidit sanela? ilUus multiludinis bariis persenliret, tandem magislra experieniia di-
ordiuem, el velut angelicam convcrsalionein, com- dicil quia potens est Dorainus, cum voluerit ad con-
punclus est veliementer, el insiliente subito in eum solationem servorum suorum, eamdcni saporis gra-
Spiritu Domini, Virum allerum niulalus
illico in liam conferre leguminibus et oleribus, quam carnibus
est tantoque fervore mundum deseruit, ul ne ad
: el piscibus indidit. 'ihG Unde el sa-pe dicebat quod
horam quidem vel pro amicis salutandis, vel pro niagis nunc delectabatur in comeslione pisorum et

donio rdiusque disponcndis ad suos remearet; sed oleruni quam anlea faciebat in comessatione alti-

iucontiueuli omnia, runipendo magis quara solTeudo p lium . el venalionuni.

adhwreret. Ut autem ge-
^ GAPUT V.
reliiiuit, ut Cliristo citius

mina crucis impressio evidcntius apparerct, alius Quidum ClarevaUcnsis monachus a Chrisio Domim
quidam clericus, Gaufridus nomine, cum eo se red- silii apparcnle benedicilur.
didit genere quidem liumilior, scd probil:ite mo-
;
Frater <iuidam ejusdem cffinobii cum se ad qus?-
rum el geuerosa conversatione forsilau uon infe- rendum Domiiuim niagno desidcrio convertisset,
rior. Ambo igitur inlranles, ambo in ordine pcrse- vidit illum aliquando sibi in visionc apparenlem.
verantes bonara mililiam militarunt, atque consum- Solliftitus autem de sua salute tlagitabat obnixe sa-

mato certamiue, benediclionis aelcrna; participes lutiferam ejus benedictioncm, dicens : € Obsecro,
existunt. Scienduni tamcu quia pra^^latus Amireas Domine, bcnedic milii ut salvus fiam. t Et hcnedixit
multa in proljationc suslinuit tentaraenta. Erat euni iu eodem loco. Quod cum ille vidisscl, gavisus
enim quasi tencrrmius ligni vermiculus, mollis et est gaudio niagno. Kt amplexalus bealissimain ma-
delicatus nimis, ulpote qui a matris utcro fuerat num, a qua benedici nieruerat, cum iugenti ilevo-
enutritus in involumentis et curis multis. Cumque lione osculabatm- eam, atque dicebat Domine :

teneriludinem pristina- conversationis a»gre dedi- Jesu Christe, gratias tibi ago, (luia benedixisti mihi,
sceret, et noviler inchoat» laborem nimis arduum , et salvus ero. »
f.
reputarel, cogilavit ut Lot quia cgressus de Sodo-
" CAPUT Vi.
mis, non posset auiiuam suam iu raonte salvare, Odor ac sapor miralnlis, cum ccelesti visiojie cvi-

unde ct proposuit ad aliquem rerai;sioris observan- dam fratri Clarevallensi infusiis.

tiai Ordinem dcclinare. Quod cum abbati loci domno iu quoque monasterio novimus ex-
supradiclo
Roberto jam sajpius indicasset, tandem una dic vi- ist«-e queindam monaclmm, valetudine acuta olim
ctus a pusillanimilale spiritus et tentalione, denun- graviter laboranlem. Qui priusquam ad diem crili-
tiavit ei quia jam uullo iiioilo pohM-al aniplius sus- cum pcrvenissel, faclus cst in agonc ct per •J5S
lincrc. Tunc abbas preciliiis ac hlandiliis 'iTt^ dimidium lcrc noctis (luasi exlra se fuil, niiilla

uiultis extorsit ab eo ul sibi ipsi vim faceret, el us- videns et audicns qua; modo longum cst replicare.

que in diem tertium solumniodo suslineret. Quo vix Eadem vero nocte defuriclus est ihi quidam adoles-
landem inipetralo, oralioneni siainii in convculu ceus religiosus, mira- mansuetudinis ac palicntise
lieri ad Iieum pro co. mouachus, qui lauguorc"maximo crucialus, quani-
Eadem itaque die cum isUem noviiius ad mensam plurimis annis durum ac <liulurnum martyriimi
 1317

diixil. llie itiique

HKRRI5RTI DE MllUCULIS LlBUl
moriens, et llatum novissiiiuiiii
III. - LlG. 11.

lcndo iogendo scu quidpiam aliud agendo, caindem

m
^
diutius protraliens, prse acerbitato doloris creljros suavitatis graliara diviuitus senticbat.
gemilus plaugendo emittebat. Porro pnedictus seger «.>? CAPUT VH.
cum eum plangeulem audiret, diceliat iutra se : Vidct novUhn; in ClavavaUe twatam Marianl Magda-
« Planctus ille citius convertetur in cantum, et do- lcnam ante altare stantem, ei vero ncgatur ad
jamjamque priesem visio beatissimce Dei Matris.
loris istius e.\trema occu|)abit gaudium
sempiternum. Cura hiec
Fratri cuidam religioso atque devoto, dum adhuc
> et similia cogitaret, en
quasi persona quajdara invisibilis ante lectulum
novitius esset in eodem camobio, datum est videre
in spiritu bealam Mariam Magdaleuara splendido
cjus assistens, et diutissime commanens, ad sin-
vuliu et habitu ante altare stautem. Qua visa, re-
gulos fere plancius quos ille moriens eraittebat, mi-
plotus ost frater ille laetitia raagna. Cumque cogita-
rabili atque inexperta quadam fragrantia ac suavi-
ret animo, optando et supplicando, ut ei beatissima
tate nares ejus et fauces uberius inculcabat. Tunc
Dei Genitrix visibiliter monstraretur, facta est vox
vero sentiebat quasi quaradara coelestem virtutera,
ad eura in ipsa visione, dicens « Nosse te conve-
sensibiliter ac raanifeste in seipsum iutroeunlem, ot
:

nit, quia necdum idoueus es ad eam intuendam.

penetralia eordis ejus suavissime perungentem. Gum
Satage ergo et perfice quanluni potoris, ul eam
ha»c ergo diutius rterent, ecce repcnte apparuit ei
p quandoquo videre raerearis. »
quffidam apertura in coelo, per quam videbatur sibi
Videre usque ad tertium coelum. Et facta est in au-
GAPUT VHI.
Oratio conjnnctis, aut expansis manibus, aliquot
ribus ejus vox clamans, et dicens de excelso : « Si-
Christi apparitionibus comprobatur.
leat omnis terra, discedal omnis malignitas, Chri-
Alius vero quidam in eo loco novitius frator, cum
stus venit. » Tunc ergo visum quod Dominus
est ei
ex toio corde Dominura quKrerc proposuisset, so-
Jesus Christus ibi descenderet, ac totam domum
litus erat ubi opportune potuisset, conjuuctis sive
iUam sua benedictione repleret. Ipse vero tanta sua-
e.xpansis manibus frequenter orare. Quadam itaquc
vitate et gratia perfusus est, iit se in paradiso esse
nocte in principio vigiliarum, cum esset in choro,
reputaret, et diceret : Domine Deus noster, en ista
clausis oculis,manibusque protensis ad Deum in-
vita a-terna quara nobis promisisti. H;ec est illa
tendens, subito adfuit ibi Dominus Jesus Christus
felicitas, illa suavitas, quam in tua dulcedine priae-
parasti. 'HS Et nunc si revelatis oculis, bonum
loquens ad euni, 9GO
et dicens » Porrige mihi :

manus tuas. » Ad hanc itaque vooem cum aperuls-

istudquod sentio, et quod teneo, mihi videre ae
set oculos frater ille multum obstupuit, et utrum
scmper haboro liCoret, jam gaudium meura plenura
dormions an vigilans hoc audisset, non facile di-
atque perfoctum esset. Mox imminente exitus hora,
scernere potuit. Ex hac autem voce multam devo-
pulsata est tabula, et convenientibus cunctis ad
tionem atque fervorem mente coiicipiens, ipsam
fratrisexitum muniendum, assumpta est anima illa,
formam orandi servare deinceps soUicitus fuit. Post
atque liberata corpore mortis hujus, et aeterna Ife-
aliquautura vero temporis cum jam monachus fa-
titia subintrante fugit ab ea dolor et gemitus.Credo,
clus, in quodam ejusdem ecelcsia; angulo foret, in-
et vere eonlido, quia non dedignalus est eam intro-
tento animo junctisque raanibus stans et orans, su-
ducere in roipiiem suam, qui proptor eam ad torras
bito fuit in spiritu ; Dominus Jesus
et ecce adfuit ei
venire dignatus esl Jesus Christus Dominus no-
Cbristus suppositis alque expansis manibus illius
ster.
suscipions, et quasi ad protessionera admittons.
Dum autem corpus ipsum sepulturse traderetur,
Quo cum fuisset hoiiio roversus ad se, gavisus
facto
alius quidam frater religiosus atque devotus, reve-
est gaudio magno valde. Jamque felici doctus e.xpe-
lante Deo aperlis oculis, sicut ipse protestatus est
rimonto, certissime credidit, ubiijue divinam esse
nobis, quasi quoddam feretrum vidit de monumento
praisentiam ; maxime vero ubi, ut ait s^mctus Ber-
procedens, sursum ad »tliera tendens. Porro prio-
nardus, sive orando, sivc psallendo assistimus.
dictus feger ab illa valetudine Dco volente conva-
luit, et ex iis, quae acciderant, magnifice eonsolalus CAPUT IX.
gratias cgit. Ut auteffl de illa revolatione quain in ^ ^^ guodam adolescentulo Alemanno, gui in Clara-
valle ad vilam monasticam mirabiliter conver-
obitu fratris acceperat certior fierot, processu tem- sus, egreyia sanctitate et divinis manifestationi-
poris coUatum est coditus ei ul ipsam benedictionis bus clarus fuit.
dulcedinem, quam tunc in odore aut sapore pra;- Egrogius quidara adolescentulus de partibus Ale-
stantissimo fuerat oxpertus, postmodum post dies mannice oriundiiS, studiorum gralia, coraitanle di-
et annos plurimos non quidem continue, sed tamen dascalo suo Parisius adibal. Qui cum transitum
frequenter atque copiose sentire raereretur, prout liabercnt per domum Glarevallcnsem, magister iire
ille benignus ac suavis Spiritus, qui ubi, et quando, vilons loci convontum, el ordineni, ncscio quo Dei
ot qnantum vult spirat, pauperi suo misericorditor judicio compunclus ad horam, petiit et obtinuit iit
infundere dignabatur. Et non modo per Somnium, susciperetur ad conversionem. 'Cilmque rogaret
aut per excessum, sopitis vel attonitiS sensibus aiVoii^stentuIum ut *i©i secnm 1-eihaneret, pJBhilus
corporis, ut iti illa forsitaii agonia contigeral, sed non acquievit ; multura siquidfem abhoi-rebal a con-
cdrjjdre vigilSntfe sttisuque vigente, orando, psal- sortio, e'tiara et colIoqTRO Gistetciehsitifti moiiacho-
 ,

1310 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1320

s.Tpiusqne rogaveral Doniinura, nunquam sibi

eura, tenere sibimel astringendo, ac deosculando
nini ;
f^
dari ad Ordinem illum vellc converli. 1'roinde ro- eura. Quod cum frater ille vidisset, aniraadvertit in

ganti magistro, et fratriljus raonaslerii

adliortanti- hoc auimara illam sanclam ct Deo placentem exi-
prffidicatio- stcre, et apud illius clemenliam magna; familiaritatis
bus eum, dura cervice resistens, nullis
num machinis poterat expugnari. Eadem igitur aceessum spiritaliier obtinere. Hic '?6S ergo araan-

nocte dum eorum monita mcnte revolveret, facta tissimus Doraini tota dic cum illo velut in thalamo

est vox divinitus ad eum, dicens « Si liinc reces-

: morabatur, et beata ipsius prajsentia per contempla-
seris, et Parisius veneris, usque ad Pentecostem tionem suavissime frucbatur.
morieris, et sine dubio morieris. » Ad hanc itaque Quadam itaque noctc apparuit ci in somnis an-
vocem juvenculus ille multum obstupuit, necdum gclus Dci, et introduxit eum in qucmdam thalaraum

tamen potuit duritia cordis illius emolliri. gloriosum, in quo videbatur Dominus Jesus Christus
Porro sequenti nocte cum sopori merabra dedis- in cruce pendere, et beata mater ejus Maria cum
set videbatur sibi esse demersus in limo putei
,
Joanne evangclista juxta crucem illius slare. Quem
profundi. Cumque desperatus ibidem jaceret, subito cura ingrcssus cssct, tantas suavitatis fragrantiam
apparuil desuper ad oram putel Ijeatus Joannes sensit, ac si ccllara aromaticara respersam omni pul-
cvangelista, in vultu et habitu beali Bernardi, cum vere pigmentario introisset. Prostratus vero in fa-
alio quodam sancto, cujus nomon excidit mihi, qui B ciem suam Dominum adoravit, et benedictionem
el ipse sirailhmus erat cuidam rcligiosissirao viro, illius acciperc meruit. Cumque excitus a sorano

noniinc Gerardo, portario Clarevallcnsi. Quos cum fuisset, suavcolcntiam (juara dormiendo prsesenserat,
illcvidisset, rogabat obnixius ut sui misererentur. tribus postea diebus continuis vigdando perscnsit.
Cui beatus Joannes respondit : « Tu sano consilio Alia quoque nocte cum csset oratioui intentus, me-
acquiescere contemnens, opem flagitas a nobis » ruit audire corporeis auribus angelicas voces, har-
'?

Cunique ille promitleret seesse facturum quidquid ci monia dulci alque prajciara in ajthere persouantes.
placeret : » Vis ergo, inquit, fieri monachus in mo- Quarura videlicet vocum tanta erat allitudo, ut
nasterio Clarcvallcnsi ? — Etiam Domine mi
, quantalibet humanarum intcnsio ad eam non ]iosscl
libcntissime volo. » Quod cum lirmiter pollicitus asccndere. Cumque fuisset in eis aliqnandiu dclcc-

esset scsc citius im]ileturum, jirotinus educlum de talus, sublata cst landem ab auribus cjus hymnodia-
profundo liberum abire dimiserunt. Manc igitur ctclcslis auTocnitas, sed diutissime rcmansit in cordc
facto postulavit prsesenlari quantocius beato Ber- conceptaj immensa jocundilas, ita ut
devolionis
nardo. Quem cum antea non vidisset, continuo sa;pe memoriam abundantia; suavitatis illius eruc-
illum in vultu et habitu deprehendit ; 'iG'i ipsura tans, mira devotione afliceretur, et totus in gaudium
esse pro certo recognoscens quem in nocle trans- verteretur.
acta, sub condilione convertendi, hberatorem liaberc C Prajterea quadam vicc cum esset ad vigilias in
meruerat. Proindc miralus vehcmenler atquc com- ecclesia Clarcvallcnsi, ipsa die Pasch.T, capit at-

punclus, prolinus eidem sancto viro se reddid.it ; a tentius cogitare de passione et resurrectione Do-
quo benigne receplus, mox in setate teneriori gra- niini, ita ut ardente pietatis affectu, totus in lacry-
vitatis et sapicntiic canos cunctis mirantibus induit. mas solvcretur. Et ecce rcpcnte is qui in ejus corde
Porro in-sediclus niagisler cjus a proposito bono igncm succenderat Dorainus Jesus *^<»1 Christus,
citius corruons cL eanidcm secuni cvcrtcre satagens, jugnlanti {sic) ct flenti aiiixirens, slctil ante illura

fuudalum in Cliristi aniore juvenculum movere non in mcdio chori, manus suas expandens, et quasi
poluit. ostendcns ei. I'orro in ejus bealissimis palmis loca
Hic ergo dclicatus aliiuc tcnerrimus adolcsccns clavorum cvidentissime apparebant, ita ut de ipsis
cum essct annorum quatuordecim, manum suam plagis rcccntibus sauguis manarc videretur. Viso
ad fortia niitlcus Iwtantibus angelis atcpie homini- itaque Domino fralcr illc gavisus est gaudio maguo
bus jugum Christi portandum aggrcditur, ot quasi valde, sed obstuijcscens, el quasi oxlra se factus,
agnus ad aratrum susccpli Ordinis appluatur. Sed nescicbat in arcto tcmporis quid agere dcberet. Vo-
mox miserante Dco juvenci fortitudmcm induens, et lebat namque in medium prosilire, et pedes apprc-
agni mansuetudinem retinens, tanla charismatum n hcndere Salvatoris ; sed relinebat cum pudor et re-

eminenlia a prirais annis cnituit, ut conversationis vcrenlia convcntus, ne velut insanicns putarelur.
ipsius elegautia atque fragrantia conlubernales Nam et hoc ignorabat ulrum videlicct apiiarens
ejus vehementer affecti gratulareutur, ipsumquc vc- Doniinus ab eo soluraraodo, an el ab aliis pariter

luti paradisi vernantissimura llorcra, 'miranlcs in- viderelur. Flebat aulera uberrirae, eralque cor cjus
tuerentur. Quidam vero rehgiosus ac spiritualis in semetipso i)ietate liquescens pr;» immensa dul-
ejusdem canobii frater protestatus est mihi quod cedine amoris illius quem intuebatur. Verum in

aliquaudo vidisset visionem hujusmodi. Aspiciebat ipsa liora cancbatur responsorium illud in ecclesia :

oimidem adolesccnlera invitatorium ante allarc ca- Atxjelii.t Divniiii. Et tandiu apparitio illa persevera
ncntera. Porro iniago crucisqua' crat in altari, quasi vit usqucquo dicliones isl.T : Jam surre.vil, venitc,

mclodia ipsius delectata, de cruce descendit, ve- el ridete, a choro cantaijc perficereniui-.
nicnsque expansis ulnis dignanter amplexata est Factum esl aulem in dic Pcntecostes dun» cauta-
 ; ,;
;

1321 HERBERTI DE MIRACULIS LIBRI III. - LIB. II. 132»

retur ad vigilias hymnus il!e, Te Deum latidamus, « propler te solunimodo, cui jam de mea virtutc et

vcrsu illo prsedicto Sanctus, sancttis, sanctus Domi dilectione certa cognitio certaque fiducia inerat,

nus Dcus Sabaoth, post inclinationem qu^e tunc sed raaxime propler CKteros qui me similiter dili-

fieri solet, frater isdem se erigens meruit aperte gunt, ut et ipsi gloriam meam agnoscentes, similiter
videre visionem quamdam gloriosam atque mirabi- in me confidant. » Cum hocergo fraterille audissset,

lem de Trinitate quie Deus est, quam cteteris om- aperiens statim oculos, replelus est gaudio raagno,
nibus quas unquam videre merueral, excellentiorem tum propler indultara gratiam Doniinicae visitatio-
esse credebat. Modum taraen visionis ejusdem, qupe nis ct consolationis, tum propter ipsius Dei atte-

vel qualis exsliterit, mihi nullatenus explicavit stationem de veritate Apocalypsis; pro eo maxime
asserens quod nunquam eam alicui auderet expo- quia dolous audierat quosdara haereticos ausos
nere, nisi forlasse prius voluntatem divinani super fuisse quondam eidem sancto libro detrahere, bla-

hoc ei daretur agnoscere. Utrum vero deinceps sphemanies atque dicentes eum a sancto Joanne
eam alicui revelaverit, 965 inccrtum est mihi. aposlolo scriptum non esse.
Nam et de caeteris visionibus quas supra memo- Evolutis autem postea diebus circiter quindecim,
ravi, dicebat se non modice pcenitere, quod eas cum supradiclus frater pro peccaiis suis valde sol-
cuiquam indicasset, timens utique ne hoc ipsum B licilus atque compunctus esset, astilit ei per visio-
Domino jamque proposili sui essc, alia
displiceret ;
nem Dominus 34>7 eodem Jesus Christus cuni
multa quae viderat, vel si qua dcinceps videre con- apostolo Tunc vero isdem bealus apostolus
suo.
lingeret, perenni silentio sepelire. Hsc crgo omnia prior locutus est dicens » Qui voluerit a Domino :

qu» superius retuli, aliaque quamplurima, quae, perfectam consequi veniam, oportct eum instanter
licel magna exislimom, tamem brevitatis amore re- peccata sua flondo ac poenitendo punire. » Respon-
licui, ab eodem Dei famulo arcana relatione cognovi, dens autem Don-inus ait : « Si quis ad me perve-
ca vidclicet condilione ut usque ad obilum ejus nire voluerit, oportot eum idipsum ardenter opta-
apud me secreta tenerentur. Sed quia jam vocante rc. » Ilis et hujusmodi frater ille commonilus,
se Doniino, expletis in Ordine aunis xxvi quam didicit jam cum Moabitide Ruth buccellam suara in
sinccriter vixit, tam feliciler obiit, ego solutus a acoto semper iniingere, et panes azymos cum
nodo polliciti hujus, prfefatas rovehUioncs in quiluis lactucis agrestibus comodens exultare Domino ,

non modice consolatum fuisse rae memini, ad alio- cuiii tremore. Postniodum autein dic nalali ejusdem
rum aeque solamen prsesenli paginae intuli. sancti Joanuis cum vigiliis inlercsset, vidit iterum
CAPUT X. C in mentis excussu eumdein apostolum ante pro-
prium ejus aliaro, sacerdotalibus ornamentis indu-
Monachus quiriem Clarevallensis, S. Joannis cvan-
gclist(e. cuttui addictissimus , dc divinis rcbus tum, quasi ndssam cclebraturum. Gumquo posl
multa per cum cognoscit. modicum intcrvalhim , moclicus somnus obre-
ci

Scimus quoque in eodem existorc loco monachum psisset, repente transiit coram eo Dominus Jesus
timentem Deum, qui dum
eodem camobio de-in Christus, cum gloriosa matre sua, quibus statim
geret, quadam die, vigilia Onraium Sanctorum intranlibus palalium quoddam, in quo dicebatur
cum aliis stabat in choro. Hic vero beatum Joan- esse paradisus, janua remansit aperta. lllo vero
nem evangelistam praicipuo diligebat affectu mirante quod porta eadem minime clauderetur, di-
in cujus etiam memoria mui-
Scriptura atque ctum est ei : « Hajc est janua vitae, quao ingresso
lum delectabatur. Cumque de more legeretur ad per eam Domino cum sua Matre, cunctis fidelibus
missam epistola illa de Apocalypsi, mira dulcedine usque ad diem judicii patet. » Quo ille comperto ait

fruebatur in eisdem 'iGG verbis. Tandem vero in intra sc : « Ergo et mihi palet aditus paradisi. In-
ultimo versu quo dicitur : Dlgnus est Agnus qui oc- grediar itaque in locum tabernaculi admirabilis
cisus est accipere virtutem et divinitatem {Apoc. v, j. usquc ad domum Dei. » Quo cum intrare ca?pis-
et cstera quae sequuiitur, tota in ipso liquofacta set, excopit eura qu»dam inonarrabilis jocunditas
est aninia cjus igne divini amoris : lantaquc jocun- atque suavitas. Summo vero excusso cuin jam ali-
ditatis affluentia perfusus est, ut pras immeusitalae quandiu vigilasset, putabat se adhuc csse in para-
Isetitice seipsum vix caperet. Proinde totus in jubi- diso nimirum perseverante in eo diutius illa
,

lum raptus, totus extra se fuit, solura Chrisium jocunditate qua; satis indicabat auctorcm jocun-
quasi praesentem cordis oculis intuens, et bracliiis dilatis ibidem adfuissc,
interioribus amplectons. Dum vero ibidem staret, 968 CAPUT XI.
et pitaniia illa coclesti mentem
abunde reficeret, Asserit S. Bernardus ex Dei revelationc multorum
necdum finita missa sopor Domini irruit in eum animas statim a corporis egressii, libero et e.rpe-
tonuis quidem, sed delectabilis, sed suavis. Statira dito transitu ccelum penetrarc. Itcm quotquot in
namque Ordine Cistercicnsi vigcntc nimirum disciplina,^,
prffisentiam suain dignanter exhibuit dor-
perseveraturi cssent, salvos fore. Guidoni fratri
niienti, qui supradictam jociinditatcm infuderat vi- suoprwdicit forc utfiuhirciClarevaUcnsis familice
gilanti Dominiis Jesus Christus^ cum eodem apo- nimiunistuderct,c.rlraClaramva\lcmmoreretur.
stolo, suo alloquens eum audiente fratre, et dicens : Beatus Uernardus abbas Clarevallensis intravit

« Hanc ego reyelationem dudum tibi ostendi, non aliquando solito more ad solatiandos novitios fra-

Patrol. CLXXXV. 42
 ,

1323 ADDIT. AD LIBROS DB VITA S. BERNARDl. 13'2'i

tres qui eo tempoie erant in probalione, centena- „ ipsius perseverationis in Ordine stabilimenlum con-
rium numerum excedenles. Quos cum in cxliorta- slanlissime a<serit. Multa vero similiter aslruunt

lione et consolatione mulla illo suo ardenli eloquio quod hafc eadem verba de visionibus animarum,
ad amoreni coelesiium veliemcntius accendibsel, ad quaj supra reiulimus, iste Dei servus dum aliquando
ultimum intulit, diceos eis " Beali eritis, fratres,
: sermonem in capitulo faceret, etiam praesentibus
si perseverare volui^rilis in disciplina Ordinis quem ipsis interloquendo consolationis gratia recitarit.

tenetis, quoniam li«c est profecto \ia regia, via Hic autem Dci famulus cura andissel aliquando
sancta, via secura, qua; reclo tramito ducit aJ gau- qunnidam de filiis suis spirilualibus virum bonura
dia seii)pit«rna. Dico enim vobis in veritate vidisse el religiosum, missura ab eo in Northmanniam,
me plurics, non modo in somnis, ul assolet, aut desperata ibidera ffgritudine laborantem, decrevil
per visionem, sed orando el vigilando, per niauife- miitere, ei reducere eum ad se, ul devoius frater

stam revelaiionem, monachoruni, conversorum ac in nidulo suo morerelur, el dcsiderata sibi sepul-
novitiorum aiiimas ab ista lacrymarum valle, mox uon privarelur. Verumtameu quidam de fra-
tura
ubi de corporibus egressie fuerant, libero et expe- ejus carnalibus, uomine Guido,
tribus nitrbatur
(iio transitu ad sumraa conscendere, et sine im- huic obviare consilio, quia cum esset unus dc pro-
podimento cceli pervia penetrare. » Quod si vos B visoribus Clara!vams, intendebat, ut credo, par-
jsta l»titicant, audite laHanter : adhuc laetiora cere sumpiui et labori. Qui cum pertinaciler hujus-
s»l)!iectam. Faclum est aliquaiido in monasterio niodi dissuasioni insisteret, dixit ad eum beatus
isie, auJientome missam cum caHeris in conventu, Bei nardus : » Nunquid raajor esl tibi curs dc pecunia

ut nbluendis manibus sacerdolis negleetu mini- vel jumentis, quam de fralribus tuis?Quia ergo
slranlium aqua deesset. Quk dum 900 interira noii vis ut fralres noslri nobiscum requiescanl in

qua;rila et affertur, remorata cst propler hoc valle isia, nec lii ipse requiesces in ea. » El factum
explcndi sacriticii aclio plus^uam oporteret. Quo est ita. Nam isdem Guido quaiiquam alias vir bonus
facto, apparuil milii proliuus in ipso clioro quidam el rcligiosus foret, tanien ut sermo sancli imple-

ex monacliis noslris, vir venerabilis ac religiosus, reiur, nou est cousuramalus in Claravalle, sed
non longc anloa defuixtiis. Stans ergo et iniuens apud Pontiniacum pranenlus «'griludine, leclo

me, capil niovere capul, veluti si cssct adversum dccubuit, ibique disponentc Deo, et terniiuum
me aliqua indigualione permolus Quem ego ubi vila;, el sepulturiB locum accepit.
cognovi peri-unclatus sum
,
illico quidnam sibi «71 CAPUT XII.
vcUet quod tam subito el inopinate apparens, con- ^ Simoni abbati Caziuci, de nigro Ordine Benediclino-
tra mc caput agilarcl. Ille autem respondit, dicens rum, S.Iiernardus quandiu vi.rit, transiluni nc-
gavil ad Clarainvallcm, prasdicens lamen (quod
Si fralres vesiii cognoscorent quot el quantos ha-
poslca enenit) ipsum in Claravalle morilurum
beant in coelis socios el amicos, multum utique sibi
(Vide supra, S. Bernardi Vilam primaui, lib. vii,
ab omnibus negligculiis prsecaverent ne illos offen col. 4G1.)
dcrent, nuixiine quia onmcs ad eoruni consortium 'ifi CAPUT Xlll.
pciiinent. Quod cum ia-tis Muribus percepissem, Gunnarius Sardinice letrarcha, ex pradictione san-
protiiius inspirante Dco veuit in auimum mihi cti licrnardi, post ejus obtlum fit monachus in
frater quidam acediosus, qui pr« cajleris negligen- Claravalle.

lior videbatur ; el de illo sciscitatus sum, dicens : (Vide ibid., col. 462.)

< Quid igitur ? Putas quia frater ille, designavi autem 9?»-y4 CAPUT XIV.
illum ex nomine, potcrit aliquo modu fieri salvus?» Sanctus liernardus Romcp. dcgens per triennium,
subinde visitat suos in Claravalle. .-l/m qiMsdam
Ipsc vcro rcspor;dit : t Et isle saivabiliir, ot caacri
de eo mira.
oimies siiie dubio salvaliuntur. » Cuin luec ille
(Vide ibid., col. 463.
dixisset, cvanescens ab oculis mcis, iu cocluin unde -.

veneral se recepit, meque indicibili gaudio iiro

*75-7« CAPUT XV.
Constantium .•iuspendw addictum, cum ad patibu-
tanla consolatione rcplevil.
tumducereiur, S. Bernardus tortori ereplum au-
Vos aulem, filioli, noii pulctis ad illos tautum- nuente comile Theobaldo in Claravalle attondcl,
modo fratres, qui ipso temnore hic intus mora- et veslcm mona.Hlcam induil.
bautur, hanc coeleslis oraculi rcpromissioncm sin- Coiitigit autcin aliqumdo cumdem Dci famulum

gulariter pertinere, sed etiam vosmeiipsos cum pro qiiibusdam negotiis adire comiiem Thcobaldum.
caHeris qui in domo ista, vel in isto Ordine usque Cumque appropinquasset oppido ubi ille lunc erat,
ad tinem Deo servient, crcdilc firmiier ac sperate, obviam habuil turbam hoiniuum copiosam, qui ju-
miseranlc Dco, cunctos esse salvandos ct ab illo beute comiie latroiiem quemilam faciuorosum alque
nuntiocQ'lesti onmcs paritor designatos. Ilanc !J70 famosum ad supplicium pertrahebanl Quo viso
.

lioali Bernardi narraiioncm plurimi ex eis qui au- clemenlissimus Pater, apprchendens manu sua lo-
dierunl, hodicquc suspcrstilcs cuui gaudio reco- rum quo erat miser aslrictus, ait lortoribus ejns :

lunt, maximc Joannes, vir religiosus, et cjusdem « Dimitiite mihi sicarium istum :ego cnim volo nia-
cu'noliii pr visor idomus, qui praidiclo sermoiii nibus uicis suspendere illum. » Audiens aulein coines
hvtui inlcrfuil, ipsuuique fuissc praxipuuin sua3 adventuin homi.is Dci, festinavil illico occurrcrc
 1325 HBRBERTl DE MIRAGULIS LIBRI III. LIB IL 1320

ei; niiro namque devotionis alTcclu semper eiim di- Quadam igitur dio, prassente innumerabili horai-
lexit ac honoravit. Cumque videret in manu ejus " num multituiline, cum eos copiosius de fide Ca-
funeni, quo laironem post se trahebat, exhorruit Iholica conservanda, et de iramunda hferesi perca-

multum, el dixil: c lleu! vencrabilis Pater, quid est venda monuisset, contigit adesse qupradam de hse-
quod facere vnhiisti? Ut quid enim furciferum istum reticis illis, qui potentior cieteris atque prudentior
niilUes condemnaadum a porta inferi revocasli? videbatur ;
qui cimi amaro oculo cernerct venera-
Nunquid eum salvum facere potes qui jam lotus tionem, quiim Dei famulo populus irapendebat, mo-
diabolus factus est ? Desperaia est penitus iliius liebaiur aliquid agereunde claritatem opinionis ejus
corrcctio, nec unquam bone facere poterit nisi mo- aliquatenus obnubilaret, et daret maculam in glo-
riendo. Sine igitur, siue perditionis hominem per- ria illius. Jamque cxplelis omnibus quaj ab prre-

dilum iri,quoniam de peslifera vila ejus muliorum sens necessaria putabanlur, vir Dei super equum
viia periclitalur. » Respondens auiem venerabilis Pa- suum ascenderat ui abiret ; et ecce praidictus haj-
ter, dixit : n Scio quidem, virorum oplirae, scio rcticus quasi coluber erecto capite venit ante homi-
'i77 hunc csse latronem sceleratissimum, omuique nera Dei, et clamans coram omnibus, ail: « Do-
tormeutorum acerbitate dignissimum. Non me ergo mine abbas, scilote ([uia caballus magistri nostii.
exislimes hujusraodi peccatorcm impunitum velle B qui tam inalus vobis apparet, non ita cervicatus et
reliuquere, quin potius cogito cum tonoribus tra- pinguis cst sicul iste sonipos vester. » Quo 979
dere et dignam capere ultione ;i ex eo, quaj utiqne audito vir raiiis et patiens respondit ci inox tran-
lanto dignior eril, quanto diuturnior. Tu illuin de- quillo vnliu et animo, dicens: « Non diffiteor,
creverasbrevi supplicio et momentaneo iuterilu amice, quod astruis. Verumtamen scire te conve-
consummare, sed ego eum faciam diuturno cru- nit quia jumentuin istud de quo milii insullas, bru-
cialu et morie longissima mori. Tu furcis appensuin tum est aninial : unum utique ex illis quK natura
per unum aut pcr plurimos dies moriuuin iu pati- prona atque vcntri obedicntia linxit. Quod si pro
bulo manore peimiitores, ego cruci affixum per libitu suo comedit ac piuguescit, nihil inde justitia
annos plurimos faciam in poena jugiter vivcro et licditur, nihil Deus offenditur, quia jumentum quod
pendere. » Quo audito princeps Christianissimus si- suum est facit. Proinde non erinius arguendi in ju-
luit nec ausus est amplius contradicere sermouibus dicio Dei, ego et magister tuus, de cervicihus ju-
sancti. Protinus ergo beniguissimus Pater exutn tu~ mentorum, scd unusquisque de suo collo juiJicabi-
nica sua induit ex ea captivum, ct attonsa coma tur. Nuuc igitur, si placet, respice collum meum, ct
capitis ejus, sociavit eum Dominico, de lupo p \ide,- et si grossius est collo magistri tui, inde me
ovih
faciens agiiuiii, de latrone conversura. Qui veniens forsitau reprehendere poteris. » Hoc itaque dicto
cum eo ad Claranivallem, factus esl illi dcinceps caputiuni exuit, et capito denudato usque ad hii-

obedieiis usque ad mortcm, triginta, ni fallor, ct meros, apparuit ipsius colluin ut erat, productum
80 amplius annos in Ordine supcrvivuns. Vocaba- et gracile, quod quamvis esset carnibus exesum et
turautcm Constantius, quem nos ctiara vidimus, et tenue, erat lamen cx dono ccelesti pulchrum ct
cognovimus. candidum nimis, sicut collum oloris. Quod cum
CAPDT XVI. viderent universi qui aderant, laetali suiit Ia;tilia

magna, benediccntcs Deum, qui dedit in ore famuli

Hcereticum ohloquenicin sanctus Bernardusp7-udenti sui ita paratum, et ila conveniens responsum, uude
responso confutat^
confundcretur et obstrueretur os loquentis ini-
Alio quoque tempore cum legatus domini papae, qua.
aliique episcopi pro confutanda harcsi Manichseo- CAPUT XVII.
rum ad paries Tolosimas traherent illuiu *i7S ho- Parisiis clcricos aliquot qua
verbis, qua tacrymis et
minera Dei seeura, paraverunt ei fratres equitatu- Dgcmilibus ad sanctius vitce inslutum conversos,
ram solito meliorem, qua! tam longo itincri sufficere secum in Claramvallem dcducit.
posset. Qui cum ad illam terram comitantibus epi- Quadam pra;terea vicecum iste vir Domini, causa
scopis devenisset, Henricus quidam, quondam mo- exigente Parisius adisset, rogatu clericorum ingres-
nachus niger, tunc vilis apo=tata, et eorumdem hae- sus est de raore scholas eorura. Quibus !SSO osten-
reticorum princeps, cogniio adventu famuli Dei, dens formam verse phiIosophia>, monebat eos atten-
veritus cst a facie ejus, :cieiisquia non iiosset rc- tius de mundi conlemptu, ct suliennda pro Ghristo
sistere sapienti» et Spiritui qui in eo loquebatur. Domino paupertate. Explicito vero sermone ciim
Proinde maturata fuga delituii, minime potuit
ct nerao ex eis converteretur, trislis egrcssus est, co
dsquameo tempore reperiri. Ibi quoque gloriUcavit quod praBter votum ct prseter solitum id ei accidis-
servum suum Deus in conspeclu lotius populi et .set, veniensquo ad ilomum cujusdam archidiaconi,
principuin terraj, facieiis quotidic pcr manusiUius qui eum ad liospitiuin, suum iraxeral, secessit in
sigua et prodigia magna in plebe. Ncc facile credi oratorium ibidem conslitutum. Cumque cccpisset
potest quanta turbarum infinitas aposlohcum virura orarc iu spiritu vehoinenti, ita mentc compunctas
toto die prosequeretur, dum alii eruditionera, alii cu- est, ut gemitus et singultus (|uos cohibere noii po^
Si, rationem, uuiversi benedictionem ab eo po^tulqreut. terat, foi is audiri cuiitingcrei, Uuo comperlo piic-
 »

1327 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1328

fatus archilevita a sociis ejus inquirero coepit, quH^- in ipso complacuerunt, ut cum eum anfa non vi-
nam illi exisleret lanii causa moeroris. Respondens dissent, ingressum in urbeni mox in archiepisco-

autem unus ex eis, vir religiosus, quondam abbas pum unanimi consensu raperent potius quam elige-
Fusniaci, nomine Renaldus, qui secretorum famuli rent. Quod cum ille recusasset, parati erant oranino

Dei magis conscius erat, et cujus etiam relatu ista vim facere usque ad mortem, nisi fuga latenter

cognovimus, dixit ad illura « Homo iste rairabilis,

: evasisset. Gum ergo ibi sederet in quadam amplis-
tolus igne charilatis accensus, totus in Deo absor- sima domo, tanta circa eum erat hominum multi-
ptus, nihil aliud in mundo desiderat nisi tantum- tudo, ut nuUus ingredi posset. Interea quidam de
modo ut valeat errantes ad Viam veritaiis reducere, civibus iliis, veslitu et vultu honorabilis, cum Dei
et eorura animas Christo acquirere : et quia modo hominem adire omnimodo cuperet, et nusquam ad-
verljum vitse seminavit in scholis, et de conversione itum reperiret, ascendit in turbam, manibus et pe-
clericorum fructum temporaneum non recepit, diljus repens, et super coUa sedentium gradiens,
Deum sibi pulat iratum, cujus hodie non persensit quousque pervenit ad eum. Cumque apprehendisset
in sua praedicatione respectum. Hinc ista procella pedes ejus, coepit eos raira devotione amplecti ac
gemituum, hinc profusio lacryraarum. Proinde deosculari. Quod videns supradictus Renaldus qui
nunc certissime spero quod hodiernam sterilitatem, propius assistebat, accessit ut amoveret eum
crastina; salinnis uberlas grandi fcEnore compensa- sciens utique quia vir sanctus hujusmodi veneratio-
bit. » Mane itaque facto cum scholas repetisset, egre- nibiis ct obsequiis niraium gravabatur. Ille vero
gius prajdicator ad nulum Domini navcm cogitatio- conversus dixit ad eum : » Dimitle me, obsecro,
nis duxit in altura, et verborum relia laxavit in *^S3 dimitte me videre et tangere hominem Deo
capturam. Finito vero sermone plurimi ex eisdem proximum, et vere apostolicum virum. Dico enim
per raanum illius sese Domino reddideruni.
clericis tibi, et in fide Christiana teslificor, quia vidi illum
Qfit Qtios ille prolinus de muiidi periculo, tan- inter apostolos. » Quod audiens monachus ille, mi-
quam de marinis fluclibus extractos, ct vehicnlis ratus est. Et cupiens plenius nosse, volebat ab eo
conductis imposilos, in salvalorium Clarajvallis in- inquirere modum visionis hiijus; sed prae pudore
ferre non distulit. Tandem egressus de civitate, propter astanles non fuit ausus. Verumtamen
cum comitatu suo usque ad villam Sancti Dionysii niagnam exstitisse rcvelalionem ipse certissime
venit, iliique pernoctavit. Sumrao vero mane cum crcdidit, pro qua vir ille tam vehemcnter affecius
eum rccto iiinere profecturum fratres illius exisli- erat erga famulum Dei.
marent, dixit: « Redeundum est nobis omnino Pa- CAPUT XIX.
risius, quia sunt ibi adhuc aliqui ex nostris, quos Q Orantis S. Bernardo apparens Chrislus crucifi.tus
etiam oportet nos inde abducere, ei jungere huic solutis a cruce bracliiis eum amplcctitur.
oviliDominico, ut fial unus grex et unus pastor. Domnus Menardus quondam abbas de -Moris, vir

Cum ergo caipisset inlroire in civitatem, vidit a rcligiosus et piae recordationis, mirabilera quamdam
onge occursum cjus venienles, di-
clericos tres in visionera quasi de alio retulit nobis, quam tamcn
xitquc ad socios suos:« Expcdivit nos Dominus, sibimot cvenisse puiamus, ita dicens : Notus est

jamque in viam nostram proticiscemur. En isti sunt niitii monachus quidam, qui beatum Bernarduin
clerici, propter quos veninius.» Illi vero acceden- abbatem aliquando reperit, in ecclesia solum oran-
tes cum eura adesse cognoscerent, gavisi sunt gau- tem. Qui dum prostratusesset ante allare, apparebat
dio raagno, et dixerunt: « quam desidcratus, ad- ibi (luiidam crux cum suo crucitixo, super pavi-
venis, boatissime Pater, quia propositum noslrum mentum posila coram illo. Quera isdem vir beatis- |
erat adire te, et vix putabamus abeunlcm consc([ui simus devoiissime adorabat ac deosculabatur. Porro I
posse. » Qui respondens aii ad illos:« Et ego nove- ipsa majesias separatis brachiis a cornibus crucis, I
ram, diloctissirai. Propterea festinabam cum pani- videbatur eumdera Dei famulum amplecti, atque *

bus occurrcre fugientibus vobis. Gradiamur ilaque astringerc sibi. Quod dura monachus ille aliquandiu
simul, eroquc per gratiain Dei ductor itineris vcstri.» l' cerneret, pra^ nimia admiratione stupidus luvrcbat,
Adjuncti ergo caHeris supra memoratis, secuti et quasi extra se erat. Tandem voro metuens nc
sunt hominem sanclum, adhEerentes et obsequentes Patrem offendcrct, si cum vcluti secretorum 'iH 1 j

ci usquc ad obilum suum. suorum exploratorcm, ita sibi dc proximo imminerc I

«8* CAPUT XVHI. conspiceret, silenter abscessit, intelligens nimirum

ac sciens de illo horaine sancto, quod vere supra
Mediolani afjirmavit qiUdam vidissese S.Bertiardum
inier apostolos. homiiiem essel tota ipsius oratio alque conver-
Eodcm quoque Uenukio indicanlc cognovimus salio.

quod islc Dei famuhis, cuiu venissct aliquando Me- CAPUT XX.
diolanum pro reconciliando schismate Petri Leonis Monacho epileptico impetrat S. Bcrnardus, ut mor-
cum tanta exsultaliono universorum fuit ibi re- hum pra'.sentiens lccto decumbcre, ct repcntini
ceptus, ut lota civilas fcrc per unam leugara rucrct casus elisionem vitarc posset.
in occiirsum ejus. Multi vcro corum per iiiialuor Exiit aliquaudo Paler sanctus ad visiiaiidum fra-
aut quimiuc milliaria processcrunt. Ita dcniquc sibi trcs suos mctentes in agro. Qui quoniaiu iulirmus
 1329 HERBERTI DE MIRACULIS LIBRI III. — LIB, II. 1330

erat, et pedes ire non polerat, perrexit in asello. « hoc ergo animo volveret, atque idipsum magnopere
Porro monachus quidam cum eo tunc ambulans, scire desiderarct, subilo factus extra se, vidit in
atque asinum raiuans, cum ab olim pateretur ca- spiritu stellam fulgidam de terra surgentem atqua
riucum morbura, subito coram eo in ipso itinere rectissimo cursu coelorum ardua penetranlem. Mox-
corruit, et ccepit ab eadem eiiilepsia graviter tor- que signatum est ei hanc esse beati Bernardi ani-
quori. Quo viso vir sanctus condoluit ei : unde ct mam, quEe, tanquara sidus eximium, pura et nilida
deprecatus est pro eo Dominum, ut passio illa non ad coeli fastigia consedeliat.

apprehenderet amplius improvisum. Igitur ijeger ex Evolutis autem diebus paucissimis, cum esset
eo tempore usque ad diem raortis, per viginti et eo ante allare orationi intendens, et pro ejusdem sancti
amplius annos quibus postea supervixit, datum est viri anima defunctorum oflicium devote persolvens,
ei quod antea nou habebat, quodque caMeris epi- venit in menlis excessum et ecce apparuit illi:

lepticis vix ahquando contiugit quolies ex eodera iterum isdem Dei famulus, pontificalibus infulis in-
morbo cadere debebat, per aliquantum leniporis signiter adornatus, qui etiam de lerra consurgens,
spatium praesentire, ita ut opportune posset lecto recto itinere in coelum ferebatur. His et hujusmodi
decumbere, et repentini casus elisionem jugiter revelationibus fraler ille prffimonitus, ab illo tem-
pra'cavere. Et quidem Do--B " pore consuevit de eodem beatissimo viro singularem
vir sanclus qui hoc ei a
raino minus impetravit, credhnus quia perfectam illi mcmoriam agere, ipsumque inter amicos Dei maxi-
sanitalem obtinere potuisset, si saluti animte ejus mos computando spiritaliter honorare, nihil h;esi-
expedire cognosceret. Sed quoniam ille homo 'iHA tans de ipsius glorificatione. In ipsis quoque diebus,
gravis moribus ad portandum, et duri admodum apparuit denuo per visionem isdem Dei famulus
illi

cordis erat, cui salvando et virga correciionis, et quasi strenuus laborator, prsecinctus ad operandum
baculus consolationis semper necessaria videban- 987 in agro latissimo, in quo manipuli triticea!

tur, concessum est ei misericorditer, ut subitanei messis inuuraerabiles erant, ex quibus multitudi-
casus periculum prajsciendo jugiter declinaret, et nem copiosam jam io acervum magnum congesse-
salutiferi morbi stimulo non careret. rat. Reliquis vero qui multo plures supereraut,

CAPUT XXI. coraportandis et coacervandis adhuc pertinaciter

insistebat. Quod cum vidisset, intellixit illico con-
Cuidam primum clerico regulari, ac postea Clare-
valtensimonacho, pluries apparuit S. Bernardus geriem illam manipulorum, figuram tenere multi-
liaud multo post olntum. tudinis fratrum, quam isdera egregius praidicator,
Frater quidam de Ordine regularium clericorum, Q quandiu vixit in carne, Christo Deo aggregarat.
cum esset proficiendi cupidus, atque «mulator cha- adhuc autem restare innumeros qui ejus meritis et

risniatum meliorum, desiderabat desiderio magno exemplis ad salvalionis gratiam essent perducendi.
beati Bernardi magisterio subjici, et Clarevallensi Unde multum exsullans, seque unum ex illis fore
collegio sociari. Hic itaque per quatuor dietas a non desperans, Claramvallem quam citius potuit
Claravalle remotus, eadem die et hora qua preedictus adiit, postulans et impetraus se admilli.
Dei famulus de mundo migravit, sommolentia pres- Qui dum adhuc ibidem novilium esset, ac beali
sus prseter consueludinem, super scamnum obdor- virimemoriam pene incessanier atque insatiabiliter

mivit. Erat autem quasi secunda hora diei. Et ecce animo volveret, quadam Dominica die circa finera

apparuit ei per visionem magna quasdam et spe- vigiliarum faligato illi et modis pluribus afllicto

ciosa processio candidi Ordinis monachorum, qua- coepit obrepere sopor. Et ecce apparuit ei per visum
lem numquam antea viderat, qu» sanctum funus isdem Dei famulus, dignanler eum alloquens et mo-
quasi ab illo loco in quo prsefatus Pater obiit, in nens de dirigenda ad Deum jugiter intentione cum
ecclcsiam honorifice deferens, debitum sepultura; quotidiana lacrymarum effusione ;
quod si faceret,

officium celebrabat. Quinla vero postmodum, luce, n divina miserationom, et suam ipsius visitationem
cum ad illius aures de morte sanctissirai viri ruraor securus exspeclaret. Et cum ista dixisset recepit se
Iristissimus pervenisset, animadverlit illico eum illa in tumulum suum quod ibi positum crat. Quai vi-
hora de mundo transisse, in qua 9SC priefatam delicet receptio ita evidens fuit, ut frater ille nesci-
viderat visionem. Et vere sic eral. Tunc vero diri ret utrum dormitans an vigilans hoc vidisset. Cum-
vulneris novilate perculsus, consternatus est animo que aperuisset oculos, et piissimi Patris admoni-
veheraenter, niiserum atque indignum se clamitans, tionem dulci recordatione pensaret, subito iterum
quod voti sui compos non meruisset. Proinde
fieri apparuit illi jam plene vigilanti, et corporeis oculis
laxauj fletibus habenas, se totum contulit in la- intuendum se obtulit. Stabat igitur cominus coram
menla. Yespere autum facto, antequam mero con- ipso, ita ut manu tangi facile posset, diligenter eum
feclos oculos somnus exciperet, coepit altentius considerans, ct quasi explorans 98S ulrum dor-
cogilare de illo homine sancto, utrum in pace re- miret an vigilaret, more videlicet eorum qui exci-
ceptus Domino cuelesii beatiiudine frueretur,
a tant ad vigilias dormientes. Erat autem indutus
jamque cum sanclis omnibus esset exorandus, an habiiu monachali, propemodum sinmlans monacho
foriasse de mundano pulvere secum aliquid tra- qui juxta eumdera novitium slabat iu choro. Quem
hens, adhuc orationum suffragiis indigcret. Dura ipsum fore existiraans, rairabatur admodum de eo
1331 ADDIT. AD LIBROS m VITA S. BERNARDI. 1332

novilius ciir ita drfixis eum inluerptur,

obtulibus clm traflcns, futurffi prselalionis graliam ilenotavil,
Cumque rellexo lumine eumdem monachum juxta ct ita abire praecopit. autem AlcxaDder,
Evi,^ilans
se manere conspiceret, protinus ille qui viilebatur nibil adhue pro hujusmodi revelalione mollescere
evanuit. Tunc crgo revelante Spiritu frater illo poteral, sed in eadera animi duritia persistebat.
cognovit, ipsum eumdem Dei famulum adfuisse, qui Eodera vero die cum ille beatissinius abbas ad
desideratam praesentiam suam pauperi atque deso- nionsnm recumberel, olilatus csl oi piscis qui perca
lato dignatus fuerat exhibere. Nani cum ab eo cva- nominatur, ut ex eo rcficeret. Ouo viso vir Domini
nuisset, visum est illi quod quasi sensibiliter prte- erectis in ccelum luminibus, super eumdem piscem
cordiis ejus iliapsus fuisset : unde vehementer diutius ora\it, et benedici ns illum, piaefato Alexan-
accensus in amorem Dei et beatissimi viri illico dro pro pitantia transmisit. Quem dura ille gusiare
totus in jubilum raptus, et quasi exira Sl' fuit. De- inciperel, ad primum illico morsum raoruit in se-
nique sequoiiti nocie cum vigiliis fratrum similiter ipso foliciler exponri quantse virtutis esset oratio
interesset, talem ei tanlara divinfe visitationis gra- fimuli Dei. Nam reponte mutatus in alterum virum,
tiam ibidem expertus est , qualem et quantam in compnnctus est valdo, et Cflepit ubertim super
vita sua nunquam antoa senseral quod totum uti- : eumdem cibuin lacrymas fundere. Miral.atur vero
que meritis ejusdein non dubi-
sancti oblinuisse se B seipsuin, nesciens quid haberet, aut cur floro!.
tavit. Cumque pcr dies plurii^as memoriain abun- Tandein recordams vi^ nis quain nocie pra,Horiia
dantiie suavitalis hujus recolendo frequentius eru- viderat, intellexit a Domino gratuita ejus misera-
ctaret, fuudcbat ubertim dulces et pias lacrymas, lione se esse prffiventum. Unde supernaB vocationi
quibus die noctuque satiari non poterat. gratias agons.boato Deo famulo incontinenti se red-
*SO CAPUT XXII. dilit, a quo in Claravalle monachus factus, et dein-

Alexandri excanonico etdoctore Coloniensi,postea ceps Grandissilvai paftor elfectus, adeo in sancti-
Gradissi Ivw, an demnm Cistcrciensis, ahbatis mira tate vitsB profecil, ut po^tmodum fioret Cistercicn-
ad moiiachismum conversio, S. Uernardi ope. sis 991 coenobii Pater et abl.as patriarclialis. Ilaec
autom aliquandos, ut isdeni Dei famulus
Accidit nos itaque sicut ab codem Dei faraulo Alexandro
jiibente beato Eugenio papa Alemanniaiii ingrede- audivimus, fideli relationedeprompsiiuus.
reiur Jerosolymitanum iter Conrado imperatori et
populo terra^ pncdicaturus. Cumque ibidem signis
CAPUT XXllI.

et \irtutibus innumeris coruscaret, videns impera- Stephanus abbas Cisterciensis cognoscit, Deo reve-
lante, septem psaimos peenitcntiales, quos jiro
tor mirabilia mngiia, qu;e per euiii Dominus ostcn-
Q anima matris su/i; S. Bernardus adhuc novitius
debat crucissiguum de manu illius jccepil, Jero- quotidie in sUentio dicere consueverat, fuisse ijua-
solymam profecturus. Nec distulit isdcm facere in- dam die ab eo prcetermissos.
finita hominum multitudo, ita ut incndibili fidei Dum beatus Bernardus adliuc novilius esset, so-
ardore succensi, scissuras et fimbrias de vestimen- liius erat quoiidie pro anima matris suae septera
tis famuli Dei, qu<B propter hoc ipsum nova frc- psalnios pcfinitentiales in silentio dicere. Die voro
quenter accipere cogebatur, undique certatim di- quadam cum dictos [ silraos posl Compleioriuin
ripercnt, seque infelices arbitrarentur quicunquc inclioasset, omisit eos, por mcuriam ncscio, an
dc indumentis ejus cruces habere non raerereutur. per oblivionem, antequam perdixisset, vcniensque
Multi quoque ex eis nobiles ac sapienles viri, pcr ad straium snum obdormivil. Abbas vero Stephanus
manum illius sese Deo reddiderunt ;
qui in Clara- cogniti ptr s|iiritum negligentia, dio postera con-
valle ab eo deducti, et ab eo monachi facti, niaxi- vonit eum, dicens : « Fralcr Bernarde, ubinam,
niiim deinceps in Ecclesia Dei fruclum att'ilerunt. qu;vso, illos tiios psalmos hesterna ilie post Com-
Ex quibus etiam cxstitit unus Alexander, vir vene- plotorium dimisisti? aut cui eos commendasti "? »

riibilis, lunc canonicus doctorque famosus in urbe f.

Quod audiens adolescens ul erat verecnndus • i

Coloniensi. Quem cum boatissimus Pater de con- " timoratus, erubuit, prociditque ad pcdes ejus.
veriendo sese ad Ordinem mouuisset ille saeculari
99« CAPUT XXIV.
scientia vel opulentia tumens respondit se niliil ad
priusons niinus velle, vel
De Stepliano Ctsterciemi abbate, cui tres carrucas
cogilare qiiam habitum
cum novem equis mirabHiter Detts suppeditavit,
sumere monachalem. Eadein iyitur 'iiHi nocte yuiijuc, rcgimine abdicato, vidit immundum spi-
cuni raembra sopori dedisset, apparuit ci per visio- ritum Guidoni sibi suffccto in os ingrcdicntcm.
neni isdem vir venerandus, erigens eum de grabato Hic itaque venerabilis Stepjianus quadara die
in quo graviter languens jacere videbatur, ac resti- vocavil iinum ex frairibus suis, et loquens ad cuin
tuens saiiitati. Deinde tulit liabitum suum quo erat in Spiritu Dei, dixit : « Vides, charissime, quia ma
ipse induius, et ex eo contexii Aloxaiidrura. Qui gna coarctali inopii, iirope est ul fratros noslri
cura eunidein habitum seinel et secimdo rejoclum fame el frigoie ct ca-teris molestiis pericliientur,
ab humcris indignanti animo repulissel tertia , nisi eis concile subveniatn'". Vadc ergo ad nundi-
tandem vice collo ojus injoctum et corpori valen- nas VerzfHiaci, quae proxime instant, ul compares
ler astrictum compulsus ost rctinere. Tunc voro ilii quadrigas tres, et earum singulis ternos equos
bcalus Pater baculum etiara queiu lenebal, in nianu fories atque tractores, quibus maximo indigemus
 ) :

1333 HERBERTI D!i; MIRAGULIS LlBRl III. - LIB, 11. 1334

ad nostra onora comporlanda. Ciimque quadrigas » ciensis inslitnnretiir, cujns ipse postmodum nrdi-
illas pannis et alimeiitis, aliisque rebus uccessa nanle Domino pastor et doctor eximius erat msti-
riis oneraveris, adducens eas tecum, cum prospe- tiiendus. Hic itaque longo senio conlectus, cum jam
ritate et gaudio reverteris. » Respondens aiitem caligassent oculi ejus, et videre non posset, euram
frater dixit ei : n Paraius sum, domine Pater, ut pastoralem ileposuit, ut sibiinet ipsi et soli Domino
luis jussionibus obsequar, si prelium dcderis ad jam vacaret. Successit aulcm et quidam indignus
illa subsidia compnranda. » Respoudit ci abbas honorc, nomine Guido, qui donis cxterioribus instar
« Ecce denarii tres, qui soli rf-perti sunt in ista sepulcri dealbati non modiocriter pollens, interius
domo. Tolle igitnr, si volueris, oos ; reliqua enim erat vitiorum putredine sordens. Cumque in ipso
qusecunque defuerint, tibi Dei nostri misericordia snae promotionis primordio, fralrum professiones de

providebil. Securus ilaque vade, quia mittet Uo- more susciperei, isdem Dei fannilus Slephanus vidit
minus angelum suura tecum, et prosperuni fa- immundum spiritum ad illum venientom, atqiie in
ciel itor tuum. » Profectus itique fratcr cum Vorzel- os ejus ingrediontem. Vix mensis praeterierat uniis,
liacum pervenisset, a quodani viro fidrli et limo- et ecce, revelante Domino, denudata est impuritas
ralo hospitio receptus est. (Jui dum itineris ejus ejus, et eradicata est raox de paradiso Dei plantalio
causas et fratrum indigentiis cognovisset 393 D spuria, quam Pater cffilestis non plantarat.
abiit in queindam loeiipleiissimum ho-
instanti ad
minem, finitimum suum, qui desperate languens, 395 CAPUT XXV.
ac pene jam moriens facultates suas pauperibus FaHradui cx abbate Camberonemi Clarevallensi.':,
erogabat. Cumque Cisterciensium monachorum, indcque Cisterciensis, recercndi oris ct magna-
quorum jam in partibus illis sanctitas celcbris ha- ruin virtutum vir, ctiam. in obitu diuinitus
commcndatur.
bebatur, eidem inlirmo penuriam indicat-srt, vo-
catiis est ad domiim ejus suprailicins frater, tan- (Vide supra S. Beriiardi Vitam primam, lib. vii,

tamque pecunia^ summain in eleemosyna ab ipso col. 464.)

morieiite recepit, ut cuncta quae injunxerat abbas,
ex ea sufficienter compararet. Accepiis itaque tri-
396-300 CAPDT XXVI.
bus rhetlis, cum noyem quadrigariis equis, onera- Admonetur crelitus quidam abbas, ne de cxcu-
vit atque ornavit eas cunctis quEe fratrrnis usibus tienda prcefeeturw sua sarcinia ulterius sataqat.
Idemqravissimis et ercbcrrimis capitis doloribus,
necessaria esse cognovit et ita qui vacuus venerat,
mirahili quasi massw plumhw in mcdiam ejus
:

pbmus ad suos remeavil; Cistercioque propinquans, C frontem iltapsu liberatus olim fuerat.
nuntium misit qui abbati significaret ipsius ad-
ventum pariter el proventnm. Quo audito venera- Quidam sanctus abbas de filiis Clarsevallis, dum
bilis Pater exsultavit in Domino vehementer, et
Cbristiamore totus arderet, modis omnibus sat
convocatis in unum fratribus ait : « Deus misera- agebat pasloralis officii curam deponere, ut quieti
tionum Dominus, Deus misericordiffi: libere ac li- contemplationis liberius posset iiitendere. Quadam
beraliter egit. Vere nobiliter, vere elcganter egisii igitur vici' egressns ile monasterio sno, quasi jam
nobiscuro, Domine procurator et pastor noster,
minime revorsurus, diebus [laucis ad aliam qiiam-
aperiens manum tuara, et implens benediclione pe- dam sese contulit abbatiara, absolulionem pra^dicti

nuriara nostram. » Tunc ordinata pi-ocessione,

regirainis magnopere expetens et exspectans. Qua-
occurrerunt obviam veuienti fratri usque ad por- dam ilaque nocte cum intcresset vigiliis, vigdans
tain, ita ut ipse abbas procedoret indutus vestibus cum aliis, et psallens, vidit in raenlis excossus bea-

sacris, cum pastorali virga, ministris similiter iu-

tum Bernarduni sibi apparontom. De cujus visione
dutis ac praecedentibus eum cum exhilaratus multura, coepit ei obnixius supplicare,
cruce et aqua
benedicta. Exceperunt ergo solemniter, atque cum H ut ipsum dignaretur ducerc ad Dominum Jesuni
mulla gratiarum actione elcemosynam illam, nou Christum, ciijus felicissimam praesentiam nimio
ut ab homine piiestitam, sed tanqiiam coelitus
desiderabat ardore. Quem mox beatissimus Patcr
missam benedictionem a Domino, et misericordiam socum assunipsit, perductumque quo voluorat,

a Deo salntaii suo. pia^sentavit Domino Salvatori. Ad quom cuni in-

De beato autem viro legitur in Gestis troductus fiiisset, procidit ad podes ejus, ailorans
Angloruin
394 quod, dum adhucesset in sseculo juvenis, pro- et flagitans ut sui misererelur. Cui respondit Domi-
feaus pst aliquando Romam cum quodam socio
nus : « Si volueris habere me misericordem, fac
suo (61) causa orationis. Quandiu vcrofuerunt iii iii- mihi ergn professionem. n Quo ille audito, libentis-

nere illo, soliti erant diebus sinitulis sinc intermis- sime anniiit, et junctis manibus in manus illius se

sione Psallfrium integrum decantare. Taiidem vor tradidit, proiitens ac iiromittons obedire se illi

ingressus monasterium .Molismense, isdem vencra- usque ad mortem. Facta igilnr professione, et

bilis Stephanus ferventissimo studio laboravit, ac 301 11'volatione transacta, cum esset ad se rever-

modis^ omnibus instiluit, ul locus et ordo Cister- sus, vacillante animo lurbabatur, nec pro certo
sciebat quid sibi per illam visioiiem, aut promis-
(61) Pctro postea Juliaci priore. sionem innuiTclur. Snsiiicabatur lamon a suo de-
1335 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1336
siderio ejusdem professionis « niens, invenit hominem jam pene consumptum, et
se esse fraudalum, et
vinculo ita innodalum, ut pastoralis officii sarci- ingufe officio destilutum. Sed orante sancto abbate,
nam, quam a>gre lolerabat, jam absque divino nutu indulla est protlnus aegro, rnagno raunere Dei, et '

deponere non auderel. In craslinum vero cum al- loquendi facultas et gratia confitendi. Quo facto vo-
tari assistens, sacrosanctum corpus in manibus luit incontinenli deserere mundura, cthabitum re-
haberet, medullitus coepit Dominum exorare, ut ligionis assumere. Sed prohibente conjuge sua,
beneplacitum suum super hoc ei dignaretur evi- quae corpus illius plusquam animam diligebal, dila-
denler ostendere. Et ecce in ipsa perceptionis hora, tum est interim votum, donec illa de sospitate il-

facta est ilivinitus vox ad eum, dicens « Quandiu : lius desperala penitus, tandem dedit assensum.
vixeris, successorem habere non poteris. » Tali Tunc ergo ductus est ad supradictam Igniaci do-
iiaque responso certificatus, pedem a fuga cohi- mum, futurus ibidem monachus, si vixisset. Sed
buit, et divino arbilrio proprium supponere studuit. morte accelerante solula cst protinus anima cjus,
Hic itaque venerabilis Pater, in primordio con- ingemiscens ac pojnitens vehcmentcr, quod tempus
versionis ac juvenlulis sua;, cum magno dolore ca- pcEnitentia; sine pcenitentia transegisset. Curaquc
pitis frequenlius urgerelur, magis tamen aninio defunctus esset, factae sunt de eo revelationes
gravabatur quod spirilum in eo promptissimum ad multae praafaio abbali, cseterisque senioribus loci.
ardua quseque virtutum, earo infirma pro voto sub- Quas quia longum est enarrare, paucas e pluribus
sequi non valebat. Quadam itaque Dominica cum adnotare curavimus.
solemnibus vigiliis inleressel, senliens se pra^fato Eadem igitur noclc qua defunctus est, apparuit
incommodo solito amplius slimulalum, cogitavit in visione cuidam viro religioso, quasi de lecto se
exire de choro, et exire pausatum. Sed inspirante erigens. Cui cura ille adminiculum ferre satageret,
Deo recogitavit mox ut sibi vim faceret, et usque ait : « Non esl mihi neccsse, frater, ut teipsum fati-

ad Primam dieiPrima vera transacla,

sustineret. ges. Sanctus namque Beuedictus adjutor est mihi
quaravis doloris immensitas non cessaret, propo- fortissimus; et ipse nie mitlil ad dominum Pe-
suit iterum usquc ad missam tolerare majorem, ut trum abbatera vestrum, ut ab eo monachus fiara. »
sacram acci|iere posset communionem. Cumque lu ipsa nocie cum isdem venerabilis abbas pro eo
jam [communicaturus ad graliam altaris accederet, solliciius et anxius valde existeret , ccepit animo
et solitam veniam ibidem tlexis genibus peteret, pertractare qualiter homini mortuo, tanta peccato-
ecce repente de vertice ejus lapsa est quasi plum rum mole gravalo, succurrere posset. Haec iUo co-
bea massa, quse illi per medium froniis veniens, C gilanto, subito aslitit ei quidam, cujus vultum non
309 et cadens in pavimentum, non parvam colli agnoscebat, qucra lanien fuisse angelum Domini
sionem fecit. Ipse vero ejusdem molis concussio- existimat, respondens cogitationibus cjus, et di-
nem atque ruinam apertissime sentiens, et nullam cens : « Magno adjutorio indigel. » Haud dubium
speciem videns, de tanta novitate miralus, vehe- vero quin de ipso niortuo diceret. 304 Et his di-
menter obstupuit. Moxque percepta comraunione clis confcstim evanuit. Accopto ergo diviniius
sacra, ab illa infiriiiilate eadem hora convaluit, et luijusmodi responso, totus illico orationi incubuit,
ila perfecte curaius cst ut nullam deinceps mole- sanctorum altaria circumeundo, corum suffragia
stiam ex ea sentiret. Hasc aulem omnia qua> de pro salulc defuncti medullitus iraplorando. Inlerea
memoralo viro reiulimus, ipso nobis secretius ibi ca>pit ei, quasi raoesto ei fatigato somnus obrepere.
indicante cognovimus. Cumque obduciis palpebris, nec plene vigilans,
CAPUT XXVH. nec plene dormiens sibi videretur, repente appa-
Balduinus miles, dominus de Guiza, homo facino- ruit ei Salan minaciler fremens adversus eum, et
rosus, lyniaci moritur in veste monastica ; u
postea Petro hjniacensi abbati swpe apparens,
dicens : » Quid.' Bakluinum auferes mihi? • Et cum
, ,. . . .,.. .

tandem ejiis et monachorum precibus diu pur- '""^ dixisset,eum, coarctans et compri-
insiliit in
D
gatus in ccelum recipitur, mens vehementer. Qui statim expergefactus iia se
Miles quidam, nomine Balduinus, dominus castri membris omnibus aslrictum reperit, ut ea movere
quod Guiza nuncupatur, in territorio Remensi, non posset. Sed verbum Dei non fuit alligatum.
cum esset horao bellicosus et strenuus arrais, post Dixit ergo vir Dei ad Satan : « Adjuro te, spiritus
posito tiraore Dei, raulta quolidie perpetrabat ; ra- immunde, per sanguinem Jesu Chrisli, queni pro
pinis, incendiis, caidibus, cifiterisque siniilibus fre- nobis miseris et peccatoribus fudit, cl per glorio-
quenter insistens. Hoc solummodo boni in eo esse sam ejus Genitricem et Virginem .Mariam, quateuus
vibebatur, quod virum sanctissiraum Petrum abba- huic animas confessa? et poenitenti nocere non pra;-
tem Igniaci, cum toia ipsius dorao sinccriter dili- sumas. » Et cum ista dixisset, reliquit eum diabo-
gcns, magnitice honorabat raulturaque de ejus me- lus el fiigit. Ipse vero in sua relaxatione, defnncti
ritis confidebat. Neque vero id frustra, quemadmo- liberationem intelligens, resurapla orandi constan-
dum declaravit exitus rei. Nam dum adhuc esset m tia iterum m.igis ac magis precibus insisiebat.
aetate virili, contigil eum lethali ajgritudiae pres- Tania namquc in illa hora devotionis gratia perfu-
sum, ad extrema perduci. Proinde raisit et vocavit sus est, tantamque de Dci iniserationo liduciam
ad se pra;dictura abl)atem : qui coucite 303 ve- inenle concepil, qnautani in vila sua numiuam fue-
1337 HERBliRTl DE MIHACULIS LIBRI III. — LIB. II. 1338

rat expeilus. Unde non dubiiavit suas suoruraque » sanclse memoriae Franco abbas ejus loci, qui die
iValium supplicatioiies pro eodoin niortuo divinitus sancto Parascoves Chrislo Domino felicem animam
exaudiri. reddidit. Ad cujus etiam tumulum jam de vicinis
Tune vero statuens in commune fratribus, ora- partibus populi catcrvaliin undique confluunt, propter
liones niulias et diulurnas, ipse quoque per dies sanitates et beneficiamulta qu;e se ibidem a Domino
triginta pene quotidie sacrilicium nostrae re- consequi sentiunt. Quarto autem postea die, hoc est
dempiionis pro ejus anima offerre curavit. Porro secunda feria paschalis hebdomada;, defunctus est
per totura tricenarium illud, vix aliqua dies ibi monachus aHate quidem juvenis, sed religionis
privteriil, quin memorato abbati, seu dorraienti maturitate provectus; do quo etiam asserunt quod
305 seu vigilanti isdeni mortuus appareret in- ;
tlorem virginitatis usque ad mortem Doraino lar-
lerdum eliam tlexis geuibus, ct junclis inanibus giente servaverit. Hic vero spe mirabili confortatus,
supplicans, ut pro se orare non desisteret. Contigit ita 307 cupiebat dissolvi et cum Cliristo esso, ut
autem in abbatcm quemdam nigri
ipso tempore, nil timere vidcrelur, nisi adhuc a morte differri , et
ordinis monachorum, quem aliquando isdem miles in corpore renianere multumque doleret, si aliquis
graviter injuriaverat, domura Igniaci hospitandi ei comineatum vel promiticret vel oplaret. In ipsa
gratia diveriere. Quod videns supradictus abbas o vero die migrationis su» apparuit ei beatus Bernar-
ejusdem loci, duxit eum ad supradicti mortui tu- dus cum supradicto abbate F. qui dixit ad eum :

mulum, obsecrans in Christi amore ut eum absol- Frater Bernarde (sic enim juvenis vocabatur), ecce
veretab illa injuria, quam suadente diabolo in ipsura adduco tibi sanctum Patrem nostrum Beruardum,
cominiserat. Uuod ubi factura est, ecce in ipsa no- ut to in manibus illius roddam. Beatus vero Patcr
cte mortuus isdera pr;edicto abbati Igniaci griilula- clementi dexiera suscipieiis eum ait illi : « Ilodie me-
bundus apparuit ; exhibens ei corpus suum purga- cum cris in paradiso. » Et his dictis evanuerunt. Tunc
luni etmundum a lepra qua sese ab olira coniamina- monaclms ille qua; viderat et audierat fratnbus in-
luin fuisse monslrabat. Praiterea quoque apparebat dicavit, atque subjunxit; t Siusque in crastinum vi-
in facie ejus inimeusi vulneris peniius obducta ci- xero non sum vcra locutus. Quod si liodie mi-
catrix, cujus sanitas receus deletum ostendebat esse gravero, tidem faciat dictis ipsa inigraiio. » Defun-
piaculiim, quod comniisseiat in abbatem. Post hffiC
ctus est itaque frater in ipsa die, ul perticerentur in
autem in ipso die sancto Parasceves, jain inchoato
eo omnia quse dicta fuerant illi a sancto Patre.
circa horara nonain divino ofticio, cum isdera vcne-
CAPUT XXIX.
rabilis abbas Igniaci indulus sacerdotalibus, juxta Q
altjre resideret, apparuerunt ei duo juvenes praecla- Miraqiuedamde Gerardo de Farfa admirandce pic-
talisct sa7ictitatis eximice se7ie ,cui morti prodiiiio
ris vuhibus et vestibussericis reniteiites, qui euindem
apparuitS. Ber7iardus; qui ctiain qucslus csl post
militein dextra lajvaque incedentes usque ad altare inortcin quod prxpropere et aihuc spirans fuis-
deduxeruut : el coram abbate,
transeuntes etiam set sepultus.
dixerunt « Eccc dominus
: Balduinus. Grat autem Dilectus a Deo et horainibus Gerardus de Farfa ,

ipse defunctus nigris indumentis, sed tamen bonis cujus menioria in benedictione csl quemque pro sua
et decoris amictus, quie quasi de ysembruno esse singulari puritate et sanctimonia bcatus Bernardus
vidcbatur. » Quod videns venerabilis abbas, keia- singulari ^ratia prajcseteris honorabat, mirabilis al-
tus est valdo, nnniruiii intelligens in vestibus nigris que ainabilis niinis omnibus apparebat. Qui dum
poenitcntiaj signum, el in repra;seutatione ipsius ad adhuc esset raonachus in Farfa, quie est Tusci;e
altarc, certum rcconciliationis iudicium. Jam vero 30$i nobilis abbatia, revelante Doinino vidit in spi-

deinceps mortuo non apparente, SOO factus est ritu se traiispositum in Claravalle, idque gerentem
abbas iii hoc eliam certiorde iUius absolutione. lla;c officii, ut cumduobus bacinis singulas officinas cir-
ab eodem Uei lamulo multis prius a nobis precibus n cuieiis, fratrum iiianibus abluendis aquam lufun-
ilagitato seriatim extorsiiuus : cujus assertioni de- deret. In ijuo nimirum designaium fuisse rei exitus

credere omni religioni detrahere est. docuit, quod ipse futurus essel qui fratrum illorura

CAPUT XXVIII. excessus quotidiana, imo pene continua oculorum

inundatione ac si duobus infusoriis ablueret. Sic
De luc quw Domus Dei iiioiiaaleriuni depopuluta esl;
de Fraiiconis abbatis, ac enim devotio pietatis in Christi desiderio pcclus
el lieriiardi inoiiachi
fetici ad superos transitu. illud iiupleverat ut quasi duo fontes pupilla; ejus

lu abbalia Doraus Uei, quie uua ost dc liliabus qua.' tacore noii poteranl, fere ubique,pr;vsortiin iu

Clarsevallis, facia est iu islo anno mortalilas magna, celebiatione divini mysterii magno lacrymarum pro-

ita ut iulra triginta etquinque dies non minoris nu- tluvio faciem illius madidarent. Ilabebat aulora gra-
meri fratres de luedio lollerentur, ct una die iiiter- tiam singiilarom tam apud Ucuin quain apud lioini-

dum quaiuor aut quiiique sepelireiitur. Taiita vero nes, quam universi mirabantur ct iiituebaiilur viil-

alaciilate et desiderio, ad mortem, iino ad portum tuni ejus tauquain vultum aiigoli stantis inter illoj,

monis et viliE januam ferebantur, ut el morientes atque dicebant : llic est fratrum ainator et populi
viventibus coadolereut et viventes raorientibus in- Israel ; kic est, qui multum orat pro populo, et, UTii-

yiderent. luter quos subtraclus esl venerabilis el versa sancta civilate {II Mach, xv, 14).
1339 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. RERNARDI. mo
Huc aulem Deus mnltas eonsolationes in abscon- « rentur, coniessus est se vidisse beatum Bernardum
dilo faciebat; ipse autem, ulpote verecundus et blando ipsum alloquio consolantem. Qui cuin bene-
humilis, virtutes suas latere malebat, et nuMus ei dixisset eum, benedixit etiam tolam doraum, sub-

super hujusiiKidi percunctalione, propter sanctitatis jiingens h»c eadem veiba, et dicens : « Ha^c est
illiiis roverentiam, molestus tieri audebat, et cum domus niea quam a?dificavi. Dominus custodiat eam
esset nimium corpore deliihs, ut|ioteJam fero noiia- in a'lernum et in sseculum saeculi. » Guin vir ille

genarius, quotidio, taraen inlatigabilis animi forvore saiictus in Domino quievisset, aliquanto poslea
juvenescere videbatur, ita ut vix aegrituline com- terapore elapso apparuii in visione cuidam religioso
pellente posset in infirmitorio detmeri, vix possot converso, noraine Laurentio, laetus alque prieclarus,
otiam a lahore messium retineri. Qui dum aliquando et pretiosis vestibus decenter ornatus, indicans quia
quadam s"creliori
gravissiina valetudine pressus, in per Dei gratium gaudium senipilernum obiineriit ct

domuncula lecto decumlieret, nocte quadam conti- gloriam. Fralri autem solo tenus supplicanli ut
git exstingui lampadem quae ibi ardebat. Quo viso, ejus benediclionem atque suffragia mereretur,
frater quidam qui ei tunc teinporis ministrabat, sur- benedixit atque ita respondit : non
« Ego orare
rexit 309 et abiit roaccendere illam. Cum )ue repo- cesso non modo pro te, verum etiara pro ipsius
risset clausas undique officinas ^ine igno, revorsus " universilate Ecclesiae. De hoc tamon conqueror ali-
est tristis; et firmato ostio ccUiila», iteruin rocubans quanlum, quod fratres adhuc viventem et spiranlem
obdormivit. Prolunda vero nocte cum sanctus ille me prse nimia festinatione sepelierunt. o

vir ad nocessaria surgere vellet, assurrexit frater CAPUT XXX.

dolens quoil ei luminare deessot. Respiciens autem
31 1 De Laurentio cnnverso Clarevallemi, qui S.
ad fornaciilam prnBsentoni, in qua per octo dies an- Bernardi ope multis subduclus pericnlis, decem
toa tocus non fuerat, vidit ibidoin pruiiarum ardon- bubalos in ClaramvaUem ex Italia perduxit.
tium non parvani congeriam : accensaque ex eis Igilur quod de pra^dicto fralre Laurentio inenlio
lampade, cum slalim ad eamdom fornnculam oculos incidil, r. ferendum exisiimo aliquid quod de illo co-
non modo prunas illas non reperit sed ne
verteret, gnovi. Erat ergo vir ille (quod omnes agnovimus)
ullum quidem in ea caliditatis vestigium deprehen- hoino spiritualis, orationi atqiie compunciioni mi-
dere pctuil. rahili perlinacia semper insistens, ila ut per phiri-
Novitius auiem quidam, nomine Julianus, hone- mos annos cura sanctorura contessoruiii Bernardi
star vitK sacerdos ac religiosus qui de ordine re- atque Malachiae corpora in secrelario die noctuque
gnlarium clericorum Claraivalli sese coiitulurat, servaret, vix unquam aliqua hora posset ibidem ali-
Q
vidit aliquaudo immundum instar haedi
spiritum ler iiiveniri, nisi scm(ier orationi iocumbens el
pervagantem in choro. Qui cum venissot coram eo, djuturnis fletibus pavimentum aspergens, porro vir
aliqiiandiu substituit, et coopit oum rictu patulo sub- isle in primordio couversionis cum muliis lentatio-
sannare, obscenum caput contra illuin exagitaudo, nibus vexaretur, nocte aliqua finilis Matulinis erat
etdcntes ad invicem miniitissime concuticndi). (luni- iu quodam domicilio solus : et ecce spiritus immun-
qne recessisset ab eo, venit et stelit ante hominem dus mugiens el plangens discursu gyrovago circa
Dei Gerardom, et coepit eum similiter peiuleum eum rotabatur. Ipse vero imposiio fronti suse si-
animal pudendis gostibus irridere, a quo magis irri- gnaculo sancliB crucis, quisnain csset inlcrrogavil.
sum atque exsufflalum, lllico lanquam fumus eva- ResponiJit auiem da^raon « Ego sum qui tentavi ct
:

nuit, et ultra ouin novitiiis illo noii vidit. Qui n;ox llagollavi Job. » Quod audiens fratcr, cum adhuc
accopta colloqucndi licontia pirouuctatus est eum novitius ossei, liinuit a facie daemonis, el fugil, et
utrum in choro aliquid in illa tali hora eonspexisset. eum
non audivit. Post transitum auieinulterius
Confessus esl autcm ci senior so vidi-so phantasti- isiem fraier a venerabili
Beati Bernardi, contigit ut
cum haedum, qui ludens motibus et se et illura n Philippo Clarevallensi priore ad regem Sicilise Ro-
pariler subsannaret. Quod andiens novltiiis ille, gerium millerotur pro nogolio ipsius Ecclesi». Qui
miratiis osl valdi', ac por hoo intellexit quod multa cum Romam fuissel ingressus, comperto quod idem
hujusmodi cernoret quamvis pauca inde rcferrel. rex nuperrimo mortuus ossel, con>ternatus animo
3IO Huic autem viro jara posilo in extremis esl, quid facore deberel prorsus ignorabat. Conver-

bealus Beinardus angelico vuliu et vestibus albis 6us ergo ad orationem cum gemiiu et lacry- 319
decoratus apparuit, iu ea lamen consistentia et ha- mis beatum Bornardum invocabat, dicens a Pater :

bitudine corporis, qua antc obitum fuit, Quom cum mi, currus Israel el auriga ejus, ut quid dereliquisti
ille inspioeret ad se ingrodicntem, et voteranos ae nos? Heu me I Pater sancte, quid dicam, vel quid
venorandos artus baculo sustontantem manu ac faciam ego pauporciilus et misollus, et ego omiii
voce qua poterat sui^ soruentibus innuit, ut sancto solatio dosliliitiis? Te vivcnte, teque jubonte sccurus
vcnienti assurgerent, et locuin sedendi cilius priv- piocodebiiin loiigius saepe ad exteras naliouos, ot
pararent. Illis vero mirintibus ac quasreutibus de ubique recipiebar ob gratiam lui, ciim gralia multa;
quonam sancto ille loqueretur proinenle se te.gn- deforens niinirum salutationes et littoras luas, quasi
ludino non potorat respondero. rostinodum vero re- reges et pra^sules, cuin ca'loris omiiibus, tanquam
copta virlule loquondi, cum idipsnin doniie sciscita- caditus missain binedictionem suscipiobani, el eu-
1341 HERBRRTI DE MlR\Cn(,I,> LIBRI III. - MR. II. I3'r;

logiis tuis sese nobilitari nobilioros quiquo gaude- » rit ? Vix enim vel una die maligngntium occursus
bant. Nunc autem te defuncto, defuncta est teeum ac violenlias poterat declinare; qufe tainen omnia
pariier et gratia mea ; nec erit jam qui peregrino perlransivit iiidemnis, Deo et sanclo Patre Bernardo
et inopi nianum adjutorii porrigai : et ecae moituus fidelem famulum ubiquo tutante.
est rex qui in sinceriter amabat ; surrexitque pro eo Factum est autem ut transire cognretur per quod-
.])uer filius ejiis, qui forsitan te ignorat. Quem adliuc dam municipium, cujus principatum latronum prin-
tam longe reniotum si adire voluero, el repulsam cipos obtinebant, ct quorum fauces immunis eva-
ab eo pati contigeiit, et opera impensa perdita
et dere nemo poterat, nisi qui forto viribus praivale-
erit. Si vero incontinenti revertens, negotium in- bat. Mane vero jam rutilante aurora, cum de
tentatum relinquero, torporis et insipieniiaB argui aliquo prato in quo cum animalibus pernoctarat
periimesco. Porrige, precor, auxilium, pra;be con- egredcretur, rogabal atteiitius Deum sancturaque
silium indigenti, et ne despicias gemilum servuli Bernardum, ut ab inmiinenti periculo erueretur. Et
niiserandi. ecce apparuerunt ei procul quasi duo viri obviam
Eadem ilaque nocte apparuit ei isdem bealissi- venientes, et singulos cereos aci^ensos in manibus
mns Paler, et magnifice CDnsolatus e-t, dicens : praiferenles qui paulatim venieiido cum jam pene
:

« Quid libi visum est, frater; ita de Dei misericordia B ad illum pervenissent, subito ab ejus oculis eva-
et mea ipsius interventione diffidere ? Quando enim nucrunt, multamque fiduci.im evadendi Dei famulo
vel ubi sensisti defuisse tibi adminiculimi nieum in contulerunt. Ingressus itaque illura diaboli nidum
necessilalibus tuis ? An forte impolentiorem modo illico sistitur, atque ad prsedam diripiendam undi-
me autumas quam olim in Sfficulo fuerim, qui jam que curritur. Super venientes autera eadem hora
introductus sum in potentias Domini? Vade ergo quidam venerabiles viri, cum eum Claravallensem
securus, quia prospera cuncta evenient, et io hoc esse cognoscerent, de manibus irruentium libera-
ipso scies quod ego ipsete miserim. » Ha?cetalia plura runt, et cum suis omnibus abire fecerunt. Tandem
313 sancto loquente, frater ipse prae nimio pie- vero perveniens ad Claramvallem, miranlibus uni-
lalis ardore tolus in anima liquescebat; et corde versis novi generis bestias inlulit, (|Ute multiplicatis
ejus immensam parturiente laetitiam, foris quoque foetibus quolidie propagantur, alque ex eo loco per
devotiop.is lacrymfe eruinpebant. Cumque evigilas- multas jam, provincias dilatantur.
set madentibus oculis atque maxillis, etiam pulvil-
lum in quo caput reclinaret eodem lacrymarum pro- 31 5 CAPUT XXXI.
ihivio undique perfusum esse cognovit. Summo igi-
r
tur mane iter arripiens, cum de urbe fuisset egres- De quodam monacho mortuo in Rurlancurte, rcve-
sus reperit cuneum institorum mercimonii gratia latur viro sancto, illum sanctoruni Joannis et
Pauli martijrum meritis coiequari.
Siciliam adeunliura. Qui cognoscentes eum esse de
Claravalle, mox in suo conduciu alque convictu Religiosus quidara frater de Burlancurte, no-
gratanli animo receperunt , ei quffique necessaria mine Gerardus, rlephantinum raorhum incurrens,
gratis quotidie minislrarunt. Tandem ingressus ad et multo tempore scorsum ab aliis degens, ita fla-
regem Sicili», invenit gratiam magnam in oculis gellum Patris «quanimiter tolcrabat, ita semper in
ejus; et non solum de negotio pru quo fuerat ad gratiariim actioue perscver.ibat, ut in ojus prffidi-
Patrem destinatus, prosperum eventum oblinuit, cabili paiientia caeleri miriflce delectati atque aedi-
verum etiam rex pro ejusdem patris sui anima ficati Deum glorificarent, et eum quasi martyrem
apertis thesauris suis, ad Eedificaiionem novas basi- reputaront. Tandem felici agone peracto, dolorem
lic* Glarcvallensis non modicam auri summam per pariter et moriem evasil, et cura beato Lazaro in
eumdem fratrem magna devotione transmisit. Re- sinu Abrahse recipi meruit. Kadem igitur noclo,
versus itaque Romam praedictus irater, taiem ni- dum funus in ecclesia servaretur, fratribus circa
hilominus ibidem gratiam reperit, ut de donariis " ipsum solito more psallentibus, uni ex eis viro
cardinalium, aliorumque Romanorum alterata con- sanctissimo, et ahbatis administratione Ioul^o tem-
suetudine plurimam acciperet benediclionem, ita ui poro functo, facia est revelatio talis : videbat in
eliam largientibus illis ex eadem urbe usqiie ad mentis excessii et ecce tres personas venerabilos,
;

decem bubalos educeret, et usque ad domuin Cla- in raulla t^Ioria circa defuncli corpus apparuerunt.
raevallis non sine ingenti omnium stupore perduce-
Quarum una cum corpus ipsum virga flagellasset,
rel. Quis enim satis mirari siifliciat, quod homo peiens su-
egressa est ex eo columba, avolans, el
debilis ac veteranus cum duobus puerulis tantum, periora. Tunc una cx eisdem personis dixil : « Quasi
tantae enormitatis ac ferocitaiis animantia, qus! columba potit supernos fontes. » Secunda vero sub-
etiain boves dupla aut tripla corpuleniia et fortitu-
junxit : « Absque impedimenlo penetrat coelos. »

dine superant, per lanta locorum discrimina, per Tertia nihiloininus ait : Meritis sanclorum Joau-
tanta praedonum latrouumque molimina a Roma iiis et Pauli cofequatur. » Quod ubi dixerunt, pro-
314 usque ad ClararavaUem minare potueril, prae- tinus ab oculis intuentis evanuerunt. Coguovit ergo
serlim cum id genus animaliura citra Alpes, ut as- vir sanctus quod magni meriti essei anima illa,
serunt, in loio Occidente bactenus visum non fue- qu» tantis martyribus fuerat in meritis sociata.
1343 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1344
corpore staret, stans el orans animam
3IOCAPUT XXXII. A traderet,
insuper ot gleba cadaveris exanimati (quod a ca-
Vir quidam pius in Meldensi territorlo mortuus
dendo diciiur) in lerra non caderet? Vere tua sunt
repertus est, super genua siia et super lceex ma-
ni(s articulos unda humo perstans, dexteram opera, tua sunt ista miracula, Doniine Jesu, qui
vero quasi tundendo pectori applicafam tenens. pauperes amas, et personam ullius non accipis: sed
In territorio Meldis, vico qui Betunbasocas diei- 318 in omni gente, in omni conditione et profes-

tur, anle hoc ferme septennium defunctus est qui-

sione, quicunque te limet ct operatur justitiam, ac-

quidem ceplus est iibi(.4c^ x.). ViJenles itaque taliacuncli,

dam famulus Cliristi, rebus Iransitoriis

licethabitu qui ojus honestissimam conversationom antea nove-

pauper, sed virtutibus divcs qui, ssecu-
lari indueretur, vitani monachicam opere sectaba- rant, immensas Domino grates retulerunt; et co-

tur. Iste dum adhuc esset in aelate viridiori, amicis gnoscenles quod vcre sorvus Dei esset, cum magna
adliorlantibus uxoria compcde passus est se ar-
,
devotione et reverentia sanctissimum corpus ejus

Compare autem celeriter de medio facta, honorilice sepelierunt.

clari.
digamiam inire minime acquievit, sed virtuti con- CAPUT XXXIIl.
linentiaa membra deinceps usque ad senectam et n
Monachus ordinis Cistcrciensis, orationi maxime et
senium dedicavit. Erat ergo jejuniis et obsecratio- lectioniintendere solitus,videt priminn S. Joan-
nibus die ac nocte Domino serviens, cpeterisquo di- ncm efanyclistam, tum lieatissimam Dei yenitri-
vinis obsequiis jugiter insistens. Habebat autem in cem riryinem Mariam, ct denique Christum ip-
sum Dominum sibi animam agenti occurrentes.
consuetudine ,
per decennium fere ante obitum
suum, singulis diebus Dominicis communicare. Ec- In quodam Cisterciensis ordinis monasterio qui-

clesiam vero quamvis a sua ipsius mansione longe dam honesia; conversationis nionachus habitabat,

remotam, frequentius adire non dcsistebat mul- ;

qui dum esset in omnis religionis suas observantia

tumque teraporis et laboris in hoc opere expende- fervens atque devotus, maxime orationi atque

bat ; utpote senex aique decrepitus, quem tribus lectioni erat intentus, ita ut semper ad legendum
pedibus incedere oportcbat. Quadam vero Dominica ubicunque poterat, mirabili dulcedine iraheretur;
cum ad ecclesiam multo gravamine veniens, sacro- et fruclum devotionis magis quam devotionem in-

sancta mysteria solito percepisset, viribus corporis quirens, iia in ea sicut in omnibus divitiis delecta-

coipit repente destitui, ita ut ad suum lugurium retur. Appropinquanle autem hora vocalionis suae

repedare non posset. Proinde diverlens in domici- cum graviter aigrotarel, et oleo infirmorum jam
lium viri cujusdam in proximo commoranlis, |ier u inunctus esset, rogavit ut corpus ejus in prsesenti

totam diem illam leclo decumbens, 317 graviter lavaretur, et vcslimentis jn quibus sepeliendus erat

iegrotavil, et nocte sequenti vocante se Domino in indueretur. Fratribus vero causantibus novitatem,

pace quievit. Facto itaqiie mane cum ingrederentur et facere differentibus, cum in sua petitione per-

ad eum visitaudum, invenerunt illum in oraiione sisteret, taudcm quod volebat obtinuit. Quo faclo,

positura, ibique defunctum hoc modo. Egressus si- circumstantibus 31»> ait : « Revertimini unusquis-

quidera de grabato, et carons operimento, praeter que ad oflicia veslra, quia modo morilurus non
femoralia tantum supcr gcnua sua el super Iffivw sum, ted dic sequeuti post prandium servitorum.
manus nuda humo perstabat
articulos dextram ;
In crastinum ergo eadein qua praedixerat hora cum
vero superius tundendo pcctori appbcatam
quasi jam ultimum spiritum traheret, conveuerunt uudi-
tenebat. Porro corpusculum erectum atque immo- que fratres ad muniendum exitum ejus. Tunc ille
bilostabat, et resupinato ciipite facies in coelum divino Spirilu illurainatus exhilarala facie dixit:

respicicbat. Ita ergo cadavcr exstinclura divina vir- « En modo ingreditur heatus Joannes evangelisia. »

tuto subsistens, et viventi magis quam mortuo si- Et cum paululuin reticuisset, iterum dixit : o Ecce

mulans, satis evidenter post obitum indicabal quid nunc vcnit sancta Dci genilrix Maria. » Et post mo-
Q
ante occubitum facere consueverat. Accurrunt un- dicuni intcrvalluiii denuo dixit : « Eia, fratres, eccc

diquc pojiuli feslinantes, videre lam pium lamque jam venit Do;iiinus Jesus Christus. » Et cum hoc
coeleste miraculum quod non magis utique in cor-
:
dixisset, iilico cantare ccepit et imponere autipho-

pore mortuo, quam in i|iso hominc vivente, vel po- nam illam diccns, Subvcnite. Ac iia cantando spi-

tius MKirieuto conslat esse miranduin. Quid enim ritum reddidit.

mirabilius est, mortalem bominem orando et stando CAPUT XXXIV.

mortem irruentem excipere, ct a statione sua mo- Fratri cuidam ctimmorte tuctanti apparet dcemon
rieiido nou corruerc, an corpus exanimalum pos simiw specic, ci iliudeutis, ct panni fruslum suti-
mortem nou occuudjere "? Utrumipie prufecto iiiira- indc tambentis, quod illc absiiuesuperioris liccn-
tia dctrito suo scapulari assuerat.
bili,', utrumqui' divina' virtutis et graliie est. Quis ,

enim alius prietcr te, Doniine, laccre ijrievaleret, Quidam aliusmonachus cum ail lioram ulliuiam
ul servus tuus moriens, invicta orandi coustautia devenissot, jamque loquondi oflicium aniisisset,
animalus, et ipso mortis articulo de cubili suo sur- vidit immundum spiritum iiisiar simiiu, sedontem

geret ; et contra mortis impctum, quasi contra flu iu pertica, juxla parietem posita ; ubi scapularo

minis aut fulnunis ictuui, llexis gcuibus ct crecto illius depcudebal. Porro in ipso scajiulari veleri el
 :

1345 HERBERTI DE MIRAGULIS LIBRI III. - LIB. 11. 1346

diru|ito, isdem frater modicani paniii scissuram ll sanctissimus, ac mansuetudine prsditus
singulari
sine licentia nuper assuerat : quam ille spiritus fuit, jugumque Domini ab adolescentia usque ad fi-
impurus suaviter attrectans, et saepe deosculans, nem vitae portavit. Qui dum adhuc esset aetate
etiam lingua lingebat, et manu palpabat. Quod cum pariier et religione novcllus, modicam panni novi-
ille videret, ingemuit; et quia jam loquelam amise- scissuram ad resarciendam 3*^9 vestem in graba-
rat, protensione indicis indicando, 390 verbisque tulo suo sine licentia secrete rocondidit. Sed cum
semirutis ac dimidiatis balbutiendo, quoniodo po- eam post paululum requisisset, et rcversato undique
lerat innuebai, ut dorisorem pessimuni amoverent. stiatu minime reperisset, niiralus abscessit, et
Illis vero mirantibus et diu percunctantibus qiiid remordente conscientia, furtivam rapinulam pri-
diceret, aut quid inlenderet, divina tandem mise- vata confessione quantocius delere curavit. Post
ratione recepit ofticium linguae, et ait : « Nunquidnon modicum vero temporis, cura solus in coquina
videtis illum dffimonem obscenum, sedentem in scutellas ablueret , ecce panniculus ille subito per
nostro scapulari, et ore spurcissimo lambenlem pi- aerem lapsus, et velut aliquo portante injectus est
tatium illud, quod nuper in eo sine liceutia con- manibus ejus. Quem cum cerlissime recognosceret,
sucre prsesumpsi? Expellite ergo sceleratum, et et quaquaversum obtutibus, ncminem
porrectis
tollite de induniento pitatium, ne mihi in finera ca- " neque sursum, neque deorsum aspicerct, manifeste
lumniosus et impius iste derisor insultet. » Cumque comperil ab immundo spirilu furatura fuisse, sed
omnes intonte respicerent, et spiritum nequam post confessionem retineri non potuisse. Quin etiam
quem ille conspicabatur, videre non possent, amo- animadverlit quam cavendum quamque timendum
veriint scapulare de loco, et protinus abiit pessi- sit ab ejusmodi proprietatibus quamvis minimis,
mus exprobator. Frater vero accepta poenitentia eis qui puram atque perfectam paupertatis professi
rursus obmutuit, atque post paululura in bona con- sunt vitam cum etiam qusedam sanctimonialis, ul
fessione decessit. legitur propter exiguum sericura filum, quod sine
CAPUT XXXV. licentia lectulo suo reposuerat, diaboli pcrsenserit
Momchus prw fehrium cucutlam exutus, indu-
asstu in morte calumniam.
lus est scapulare quo inhahitucuin csset mor-
: Hic itaque vir bonus et pius, propter eximiam
tuus,ejusanim(eocclusacstparadisi jaiiua, donec
corporis el animi puritatem, multas a Domino atque
illa corpori suo reddita et cucuUam poposcit, et
pro ea ahjecta focnitcntiam sibi injunctam ac- sanclis ejus, praecipue vero a beatissima Dei geni-
cepit. trice recipere solitus erat consolationes, ita ut ea-
Frater quidam fegrotabat ad mortem, qui dum C dem sanctissima Regina aliquando apparens in vi-
magnis febrium a;stibus ureretur, ad revelationcm sione, nonnulla sibi venlura signaret, post dulcissima
ardoris exuta cuculla indutus est scapulari, et ita piissimae visitationis alloquia, pudicissimum sui oris
manendo spiritum exhalavit. Cumque post mortera osculum castis ejusdem labris stupenda dignatione
duceretur usque ad introitum paradisi, clausere iraprimeret.
portarii portam, ipsumque exclusere, dicentes Quadam vero nocte videbatur sibi cura perfidis
3'il Nunquid iste sine cuculla recipiendus erit in Judajisde Christiana religione disputando confligere.
ordine vel requie monachorum? Repulsus itaque Cumque diutius altercassent, subito tanlus fetor ex
remanebat foris, pavibundus et trepidans , metuens eisdem 393 reprobis horainibus exhalans, nares
nimirum damnationis audire et subire sentenliam. ejus infecii, ut prs acerbitate teterrimi odoris evi-
Cumque duclores ejus pro illo rogarent, dicentes gilaret.Excusso autera somno, per plurimos postea
eum, excepto sermone hoc, virum exstitisse proba- dies sensit eamdem putoris immunditiam vigilando,
bilem et sine querela inter alios conversantem, jus- quam antea senserat dormiendo. Non solum au-
sus est ad humana redire, acceptaque venia cum tem, verum etiara quoties Judaeos alloqui, vel videre
cuculla protiDus remeare. Reversus vero ad corpus, n de proxirao, quoties domos eorum introire, vel ante
cuncta quEe viderat indicavit, induensque cucuUam, eas transire causa poscebal toties eamdem pessimam
et accipions poenitentiam, in pacc migravit. Con- exhalationem sentirc solebat. Porro ista qua? de
slatlergo monachicum habitum, in quo et forma memorato viro retulimus, ipso nobis secretius in-
crucis exprimitur, si vita monachi teneatur, raa- dicante, cognovimus.
gnum raysterium continere.
CAPUT XXXVII.
CAPUT XXXVI. Monachus Fontenetensis in ullimo morbo mira
De Abraham abbate Pratecein Biturigibus, quiadhuc quiedam videt et obitum suum prcedicit,ctdivino
juvenis edoctus est nihil quidquam, ne minimum splendore illusiratur.
quidem absque licentia usurpare: Judceos exfe- Apud Fontenetum, quod est Gisterciensis ordinis
tore discrevit, atque, ob angelicam aniini et cor-
nobile monasterium, quidam eximi;c conversationis
poris puritatcm,ab ipsaDei genitrice virgine Ma-
ria slupcndis benevolentixargumentiscohonesta- monachus Quodam vero
in extremis agonizabat. die
tus est. solemni, cum ad missam matutinalem omnes qui
Piissimae recordatioiiis Abraham , Prateaj quon- surgere peterant infirmi processisscnl, repeute ap-
dam abbas, qui, sicnl aiunt, virginitatis llorera lar paruit ei quaedam persona splendido vultu et habitu
gicnte Christo servavit usque ad mortem, homo reverenda : quee accedens ad lectulum cujusdara al-
 ,

1347 ADDIT. AD LIBROS DI5 VITA S. BiiRNARDl. 1348

lerius iiifiniii, iicllioilabatur eum plurimis verbis ul atteclu excoleret, et propter specialem quara circa
f^
seiiuerotur so, introducendus ab ea in locum sere- illum habebat devoiioiiom, in ejus fistivitate, ut s*-
nissimum, tolius amoenitatis et gaudii pleniim. Ve- pius fatebatur, mori liesideraret . Venim divina cle-
rum a^giolo laciem obnubilante, et tardum tepidum- mentia, qua; pia sanotoruin vota et aspiraiido pia;-
que responsnm ad isla reddente, saiictus ille o-n- venit et adjuvando prosequitur, huncfamulura suuni
teinpsit et pertransiit. Acceden<que ad monacbum desiderii sui compoteni fecit, quia iu ipsa beati Au-
supradictum, 39^1 sermouem eumdeni proposuit. gustiiii festivitate, sicut pra'Optaverat, tam feliciter

llle vero gratanter assurgens alque ex oinnibus quam fideliter e mundo migravit. Facta est autom
medullis gratias ajjens, cum eum inconlinenli sub- in ipsa nocte hujusmodi revelalio cuidam ipsius
sequi vollet, nuutius ille tcelcstis dedit ei inanda- monasterii moujcho religioso. Vidit enim piocos-
tuni ut iuteriin ita maneret, indicans eiiara temfius sionom candidatornm de cfflo 39G vonienlium
et boram quo ad ipsum in proximo remearet . Gum ecclesiam introire, et circa corpus quod ibidcm more
ergo sanctus ille disparuisset, curavit isdciii intir- soiito servabatur, assistere. Porro unus ex illis sta-
mus innolosccri' Iratribus cuucta quie viderat. In- tura procerus, vultu et veste gloriosus aique pra?-
stante autom vespera , vocatis ad se servitoribus fulgidus, accossit ad monachum illuni, et co^pit cnm
suis ail : « Fra'parate qua', mibi ad sepulturam ne- ° eo loqui. llle vcro percunttab;Uur ab eo qui esscnt,
cessaria sunt, quoniain in ista nocle migraturus et cujus rei graiia advenissent. Cui sanctus ita re-
sum. Verumtamen nolite circa me neque
vigilare, spondit : « Isli quos vides, angeli Dei sunt, et alii

solliciti sitis, quia et;o vocabo vos opportune, cum sancti. Ego vero Augustinus episcopus Hipponensis.
tcnipus advenerit > l'rofuuda itaquo nocte pausan- Nostri quoque adventus est causa, ut animam hujus
tibus univcrsis, ctepit ille clamare, dicens : « Sur- fralris dcducai.ius ad sidera nobiscum. » Expleta
gite et pulsate quantocius tabulain, quia jam tem- autcin revelatione liHatus est viJens, et gloriticavit
pus ineuin impletum ost. » Contigil autem omnes Deum, ipsumque prctsulem benedictuin, intelligens
illa hora intirmitorii exstinctas osse lucernas. Sur- nimiruin ac sciens quia vere honorabilis el glorio-
gentes itaque fratres viderunt subilo circa morieii- sus apparet in conspeclu Dei, ille sacerdos magnus,
teni, cum minime splenderet, tanti luminis
luna ille doctoruin Ecclesia3 doctor illust;is, et excolsus
splendoreni, totain donium claiificanteiii, ut eliam in vf:rbo glori;o Augustinus, qui devotum sibi fa-

in libro legore possent. Tandiu \ero lux illaduravit, muluni, in die festiviiatis ejus assumptuni, sicut in

donoc in mulla nicra lainpades succensK esaeut, ita vita fovcre non desiit, ita in morie snccurrere et

ul etiam plurimi de conventu qui priores adveno- secuin ad gloriam perducere non tardavii.
(J
ranl, eani prsesentem adhuc invenirenl. Fratres CAPUT XXXIX.
vero videnios et audientes cuiicta qucc accidciaiit, Pii sacerdotis, in Alheeripoi monasterio novitii fe-
exhilarati et consolati valde, giatias Domino rotule- lix obitus, cailestibus aliquot oraculis commen-
ruiit, alquo cum ingenti dcvolione sancti viri ex datur.
sequias celcbrarunt. l'orro illo alius a^ger qui invi- Sacerdos quidam vcnerabilis, et vita; honostale
tanti se nunlio cuclesti libenler acquiescere noluit, insignis, cum essct honio castus, et sobrius, et ti-

multo tempore post in ipso langore permansit, et raoratus, operibusque pictatis semiier intcntus; ma-
usque ad mortem, do lectulo in quem desccnderal joris tamen puritaiis obiinenda» graiia domui Albs-
non ascendit. ripfe se reddidit, imiltnmqiie dcs'deral)at, susceplo
Hanc autom mora('rati fratris consummationem, haliitu, Iratrum collcgio sociari. Verum ejusdom
sicut 39o eam a venerabili Hugoue Flaviniacensi, monastcrii abbas, 397 scicns eum viruin justum
quondam ejusdem Fonieneti priore audivi , fldeli atque perfectum, cum essel valde necessarius cui-
narratioue perstrinxi . Et quoniam de eodom viro dain sanolimonialium feminarum monaslerio, in illa

nicnlio incidit, placuit liuic loco insercre quiddam, _ viciiiia consliuuo, quibus ipse fidrliter ininistrando
quod vencrabilis Willebnus de Spiriaco, sancti Bor- etiam divina niystcria celebrabat, dilala cjus siis-

nardi nepos ot monacbus prasdicti coenobii, nobis cepiione, multis precibus, licet iuvitum, in ipso
de eodcm noiificavit. olficio dctinebal. Qui dum se molestia corporis
quamdam vice gravari conspiceret, pr^diclum Alba?-
CAPUT XXXVIII.
ripaj mouastorium festin.inter ex|ietiit, susceptus-
Ilurjo prior Foiilcnrteinis, mMjna'. rcliyionis doctri-
qiie ail probaliiiiicm, infra dies p.uicos Domino vo-
iiwquc vir^ipso .iancii Angustini fcsto dic, prout
optaverat sancte moritur, ejiisque felix anima, canto niigravit. Et duiu iu extrcmis laborarel duobus
occurrcntc cum cwlitibus aliis sancto Angustiuo, religiosis ojusdcm luci frairibus ostensa cst una c;i-
in ccelum deducitur. domquc revelitio talis in ipsa uocle, uno illorum dc
Erat igitur istc prsefatus Hugo vir sapiens ol beue altero funditus ignorante.
morigeialus, reli!,'i()ne fervens, viriiituni gralin pol- Videiunl ergo beatorum spiriluuni uirma.n iiii-

lens, lilterarum sciontia prsfiminpiis, qiii duin essot menso jubare coruscauloni, et dulci molodia suavi-
oniiiiiim diviiiorumcloipiiornmassiduus investigator, ter conciii('nloiii. de ccolo descendcre, alque per
praecipuo lanien librorum saiicli Aiigustini eral ar- amplioKm fiontis illius ccclcsia^ lenestram iu-

dentissimus amHtor, ita ut euindein buuctum, iiiiro -irare . Qui venienies in choruiu iiiunachoruiii
 ; :

13'i9 HliRBKim DE MIRACULIS LlBRl 111. - LIB.UL 1350

qiiiula dir, juxia sermoiieiri Domlni, migravila

do;uiiclicorponsquodibi jacere videbalur, animain fl
corpore, requiem quam optabat. Huic
ot iiitravit ra
Domino solemni ofticio commendabant, et divina^

praiconia laudis usque ad coelum canoris vocibus autera fratres t"SUmonium perhibebant quod honio

attollcbant. Cum igitur pnedicli monachi liujusmodi religiusus et filius pacis erat, rt quia dignus oxi-

visiouem cernerent, pulsata est tabula pro illo no- stimabatur, que in gaudium Domini esset introdu-

vitio moriente, jamjamque tlatum ultimum cmit- ceiidus.

tenie. Surrexeruai itaque tVatrcs, ut fratris exituni CA.PDT XLI.

suis orationibus communirent. Facta auteni com- Margarcta Audomarcnsis, eximue formw piiella, ut
raendalionc, et posito in ecclesia corpore, unus ex nuplias vitarct, admirando sed non imitabili fa-
duobus qui supradictam revelationem acceperant, cinore , nasi pirulam cum superiore labro sibi-
mct abscidil.
affoctus magna -le.otione, remansit ad vigilias cum
Puella quEedam venerabilis, nomine Margarela,
uliis quibusiam, qui ad ipsum fuerant deputali al- ;

ter vero in dormitorium rediens, ac sese recollo- prudens ae speciosa uimis, nata de Sancto Audo-

c;ms iterum obdormivit. Et ecce qusedaui persona maro in Flandria, cum a parentibus cogorotur ad

revereutissima apparuit 39S illi, minaciter ar- nuptias, pertinaci animo rccusabat, tesliticans illis

guens somnolentum, et dicens : « Usquequo do- B sese nunquam alicui nisi Chrisio nubore possc. 330
mies, piger? En sancti augeli de ccelo venientes Illi autem e contra modis omnibus insistebant,

circa deluncium fratrem excubias observant, nec et qiiia preces ac suadelas corura non recipiebat,
non et socius luus cum aliis vigilaudo el psal- vim iuferre parabanl. Jaraque desponsationis dies

leudo, funeri assistit; et tu miser in leclulo advenerat, et prsesentibus procis, ipsoque juvene

tuo sterlis, alque iuerti sopore deprimeris. » Tunc qui jugum matriraonii cum ea ducere cupiebat,
ille exterritus a voce exprobrantis et increpantis, puella de consensu requiritur. Illavoro penitus recu-

evigilavit, et exsUiens de lecto, citius in oratorium sanle, comminationc'! et verba gravia sibi a paren-

venit, et psallenlibus circa defunctum celeriter se libus intentantur. Interim vero dura illi super hu-

adjunxit. jusmodi responsione turbantur, et vanis intcr se

In crastinum autem cum utramqae visionem ab- consiliis occupantiir, virgo zelantis affectu pudori

baiiretulisset, mirabantur uterque quinam poterat suo providons et pulcliritudini iiropria? velut hosti

esse socius ille, qui dictus fuerat cum aliis vigilare. pudicitia; iavidens, iu conclavi se recepit, arrepto-

Post modicurn vero cum ille alius frater visionera que chalybe limato et acuminalo, quem sibi para-

qu.iiu vi joral revclasset, cognoverunt quia ipse fue- r verai, pirulara nasi sui cum superiori labro potenti

rat, q:ii socii uomine fuerat designatus pro eo sci- dcxtra radicitus absci iit. Introgressis vero paremi-
;

licet quod ad iniueudam fratris illius gloriticatio- bus ad eam, labrum et nasum quibus se mutilavciat
nem, cum altero fuisset admissus ut in ore duorum obtulit, et quasi his verbis allocuta est, dicens
;

testii.m starct, et credibile lieret istiusmodi ver- « Eu florida forma, en quod magis in me placobat.

bura. Tollite nunc, si vultis, ot novo ferte marito. » llli

CAPUT XL. ergo cura talia cernerenl, subito exclam^mtes, effe-

ralisquc planctibus omnia pcrturbantes, nimio do-
In monasterio Fontis Mauriniaci, diacesis flitu-
ricensis, Robertus monaclius, de beata morte quam lore conterebrati et peiie exanimati sunt. Sponsus
quinto post dic obiturus erat, divinitus prcemo- vero, qui pulahalur, et qui cura eo advenerant,
nelur. moesti atque confusi ad propria remearunt.
In domo Fontis Mauriniaci, fraier quidam habita- Igitur pater et raator magnam sibi ignominiara
bat, noraine Rubertus, qui illuc a Claravalle fuerat arbitrantes deturpatse filire sustinore conspectum
missus. Hic itaque vidit in visione Dominum Jesum atque convictum, reraotam a conturb.i^rnio suo, se-
Christum, ei beatissimain ejus Genitricem, cum _ ors-im in alio domicilio quod pauporura hospitali
quodam ** manere jusserunt. At vero puella, con-
beato BiTuardo abbate stantes in horto dicaverant,
339 (leliciarura ;
cujus amoenitHtis et gloriai tanla teraptu suo gaudens, Chrisii passiones et opprobria
erat immensitas, ut locutione explicari non valeat. siliens,non tanlum cohabitare mendicis aequani-
Ipse vero eminus stabat, et respectum divina; raise- miter tulit, verum otiam infirmorum atque lan-
ralionis nicdullilus tlagitabal. Tuuc piissima matcr guontium podissoquani humilera ac servam sese
ait ad hlium suum : « Domine fili, quid facturus es 331 alacriter obiulit. Erat ergo suUicita semper
de isto paupere luo ? » Et Dominus ad eam » Quid- : moribundis assistere, prseparare cibos, reparare
quid tibi At iUa respondil
placuerii, mater. » :
lectos, laesiones ei vulnera confovere, ulcera tergere,
« Volo igitur ut mittas eum iu requicm tuam. » sordes abluere, nullumque misericordicc ministe-
Dixit autem Domiuus ad eam « Fiat ei sicut vis. : » rium prajterire.
Respondit ei beatissima Virgo : « Et quando fiet His ita triennio fere peraclis, no quid illi deesset
islud? » Dicit ad eara Dominus ; « Quinta die ve- in omni pationtia ot plenituline meritorura, dispen-
niat, et salvetur. » Trausacta iiaque visione, fra- santc Domino pcrcussa est ulcere leprae, juxta de-
ter ille, quae viderat et audierat, cieteris indicavit sideriuin suum. Quod cum multi advertereut, el nul-
el ingravescente segriludiue quaui antea tolcrabat- lus ci diceret dum eam raolestare meluerent, mater
1351 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1352

in partem filiam Iraxit, et lurida> labis apparitionem Post paucos itaque dies intravit idem rex in mo-
^
innotuit. Quod cuni iila audirel, tanta protinus ex- nasterium virginum, in quo puellam elegantissimaiu
sultatione corripitur, ut pene defectum cordis in- esse fama prfficonante compererat : qua cum to-
curreret, et quasi repenle vidisset coelestem sibi tius corporis florida venuslate polleret, majoris la-
januara aperiri, erupit in vocem jubiliationis, et ex- men pulchritudinis gratia ia oculis apparebat, qui
clamans cum lacrymis, ait : « Gratias tibi ago, Do- veluli duo carbunculi in ejus facie radiabant. Visa
mine Jesu Christe, quia memor cs mei. Et nunc, itaque puella, captus est tyrannus in oculisejus; et
Domine, fecisti mihi signum in bono, in quo certis- sacrilego amore lasciviens, prsecepit abbaiissaj ut
simum tuce argumentum aecipio. »
miserationis eam sibi ad lectum suum faceret in nocte praesen-
Egressa itaque a communi consortio Dominum, in- tari, alioquin minabatur sese illara violenter aeci-
gressaque conventum lcprosarum, ita se coram om- pcre, et totum periido monasterium dilapidare. Quo
nibus humiliabat, ut sola ibidem leprosa pularetur, audito, mater spiritalis ingemuit, et cor ejus contur-
ita omnibus serviebat, ut sola incoluniis vidcreiur. batum est valde, cornens utrobique discrimen gra-
Mirabanlur omnes in ea singularem humilitatcm vissimum imminere, si vel furibundi tyninni saevi-
atque patientiam, omnes in ea vcncrabantur excel- tiam in excidium sure doraus incurreret, vel spon-
lentissimara sanctitatem, multumque de ejus contu- •* sam Domini (quod nefarium esl) lenocinanti adul-
bernio exsultabant, quia Christum in ea habitare tero prostitueret. Cumque turbationis suae causam
non dubitabant. pra>dict8e virgini pallcns et pavibunda detegeret, ilia

Transacto itaquc anno separalionis suaj, piacuit diviuo Spiritu intlanimata re?pondit : « iEquo ani-
Altissinio devotam sibi famulam coelesti conveniui nio eslo, domina malcr, ct noli lurbari; sed omne
sociare; qui etiam dignatus est ei per Spiritum negotium istud committe secura Deo et niihi. Tan-
sanctum resolutionis suse tempus signare. Quadam tummodo cura principi nuntiare me esse paratam,
iiaque die cum ad eam visilandi gralia mater ad- ut ad ipsius locium facto vespere veniara. » Quid
venisset, et revertentem, longe 33*^ aliquantum a mulla ? Introducitur virgo generosa in thalaraura
suo domicilio ipsa deduceret, tandem valefecit, et adornatum, et rcgis interira ibidem sola prajstolatur
ait : it Vade in pace, mater, et ora pro me, quia ingressum. Tunc animata virtuto mirabili, cffosso-
jam amplius non videbis faciem meam viveatis in rium quod sibi jam paravcrat 33 J arripit, ct pro-
carne. » Mater tamcn ha;c audiens, non satis fidem prios inde oculos eruens, in disco reponit. Adve-
adhibuit, co quod cerneret eam solito alacriorem, ct nienti itaque regi novum atque inopinatum fercu-
nullum proxim» mortis indicium pra^ferentem. P05t C lum praesentavit, el dixit • Eia, domine rai rex, c-cce :

modicum vero temporis, cum repentino incommodo micantes gemm», quas ad injuriam Christi in ejus
ad mortera gravaretur, percepto viatico Dominici ancillula tanto desiderio concupisti. Intuere diligen-
sacramenti, in sancta confessione spiritum emisit. ter, et vide, utrumue aliquando poteris tanta pulchri-
Mater vero, sicut ipsa praedixeral, quamvis non lon- tudine satiari. • Vidcns itaque rex puellam sacram,
ge maneret, ad horam exitus ejus occurrere non defossis orbibus ita deformera atque cruentaiam,
valuit. Nos vero ista dicentes, indiscrctam fortassis vchementcr exhorruit; ct slatim ab ea resiliens, cum
puellae vehementiam, qua sihi manus injecit, non ita grandi confusione recessit.
approbaraus, ut imitabilem cajicris proponamus, Legitur in Anglorum Gestis de illo rege profano
sed ardentissiraum divini amoris alfectum et tiicndae ([uod Parvo tcmpore ante ipsius mortem nuilta in
pudicitiae zelum in adolcsccniula virgine satissupcr- regno ejus adversa contigerint, multaquc dc ejus
que miraraur et vencramur, interilu visa atque pra-dicta fuerint. Hoc maxirae

CAPUT XLII. horrendum quod visibiliter diabolus apparuit ho-

minibus in saltibus deviis, transeuntes alloculus.
De sancfimoniali, (jua; ocutox miro dccorc radinntcs
ipsa sihicxscuipsit, utpudori suo consuterct. Cui- n Pncierea pago Bervescira;, in villa Ilanstcdae,
in

lctmi Anyloriim rcijis nequitiaet infctix cxiins. continuis quindccim diebus fons sanguinem lam
Quidam Anglorum rex, nomine Willelmus, homo ubertim manavii, ut vicinum vadum inficeret. Au-
carnalis ct libidinosus multum oppriraebat Ecclesias diebatliKC ille, et garriebat ; nec sua sorania de se,

qua> erant in terra ditionis sua\ Facta est autem nec aliorum visa curans. Edinerus nobilis historicus
revelatio hujusmodi cuidam monacho, cximia:' san- dicit sanctum Anselmum, quom idcm rex exsula-
ctitatis viro. Vidit ergo Dominum Jcsum Christum veral. Marcenniacura venisse, ut beati Hugonis Clu-
in throno sedenlem, et sanctorum raultitudincni de niacensis conscientiae querclas curarum suarum in-
rcgc conquorentcm co quod illorum Ecclesias 333 gcrerct. Ibi cum derege Willclrao sermo volutaretur,
in exterminium traderet. Respondens vcro Doniinus pr;efatum dixisse abbalera, proxima nocte regem
ait : II Usque ad dies triginta dabilur ei spatium cnien- illum anle Dcuni ductum et judicatum, librato judi-

dandi; et si interim non correxerit, tunc demum cio, iristem damnationis subiisse sententiam. Id
subcat poenas debita^ ultionis. > Finita autem revc- quomodo nosset, nec ipse lunc exposuit, nec aliquis
latione, feslinavit ille vir sanctus ha-c cadem regi audientivmi rcquisivit.
insinuare. Quaj audire contempsit, et sanguini san-
guinem addere non cessavii.
1353 HURBERTI DE MIRAGULIS LIBRI 111. — LII!. III. 1354

335 CAPUT XLin. « oret attentius pro malre siia, quia modo defuncta
In Fonfanis, monasterio de ordine Fontis Ebraldi, est, ejusque suffragiis opus habet. Quod cum illa,
monialis, socice post mortem apparens, magna nuntiante infirmaria, didicissel, commota sunt vi-
quiete se potiri lestata est, nondum tamen Dei
scera ejus super obitu matris, et conversa ad ora-
conspectu frui, donec illa certo quem designa-
vit die se illi adjunxisset, ut ambai pariter in tiouera, quoque sorores, ut secum pro ea
caeteras
gloriam reciperentur. intercederent, invitavit, missoque celeriter nuntio,

Iii nionaslerio sacraruni virginum de ordine tandem agnovit quia die et hora qua praedictum fu-
Fon-
Ebraldi, qiiod Fonlana> dicitur, erat, mater ejus de raundo migraverit.
tis
Auk sacrfe vir-
gines ferc a cunabulis collocataj, Christo nutrieban- Factum est autem aliquando ut nocle profunda
tur. Quarum uaa niigrans quiescentibus universis, una de sororibus, in diver-
a corpore, post paucos
sorio ubi infirma jaccbat, colloquentium ad invicem
dies viventi apparuit, dicens : « Notum :tibi facio,
dilecta mi soror, quia magna quiete jam potior sed :
tumultum audiret : unde mirata surrexit et venit

tamen ad videndam faciem Domini non potero sine exploratura quid esset. Gumque silenter accederet,

te inlroduci. Prwpara ergo te, et veni quantocius ut

vidit eumdem locuin immenso lumine coruscan-
simul Domino praesentemur. » Prsedixit autem ei et
tem, el araota paululum corlina 337 quse ibi de-

tenipus obitus sui, quo ipsa demum D pendebat, conspicala esteanidem languidam, in sella
vitam finivit.
residcntem, quod uunquam facere solebai. Lectus
CAPUT XLIV.
vero ejus erat in omni diligontia de novo rcparatus.
Uc Maria, Carmensis monasterii puella, qtice pri- Quod illa comperiens illico perierrita rediit, et vo-
mum in a^grolis omni ope juvandis diligenlissima,
exinde parali/tica, lum luminc prophetico, tum cans infirmarlas ad videndum quod vidcrat adduxit.
aliis sanctarum animarum prwctaris dotibus ac Quae cum "siinul advenissent, invenerunt a;grotam
privilegiis et in morho, et in ohitu illustris fuit. lecto repositam, et diligentissime coopertam. In cra-
In pago Suessionensi constat esse coenobium, quod stinum autem cum precibus et prseceplis multum
Carmus, de dicto ordine Foutis Kbraldi, ple-
dicitur coacia fuisset, confessa est tandem duas ex soro-
num virginibus sacris. Erat ibi puella sanctissima, ribus monasterii anlea defunctas, quarum nomina
nomine Maria, quse novennis ingressa moiiasterium, indicabat, ad se visitandam coelilus fuisse transmis-
336 decemnovennalisa-tate migravitad Dominum. sas; qute universura stratum cjus versando refece-
Ha;c vero plurimis annis infirmantium obsequio runt, et verbis consolatoriis aftliclam relevarunt.
deputata, tanta devotione ac seduliiaie omnibus ser- cum tam diuluino languore
laitur ancilla Cbrisli,
viebat, ut jugem illius instantiam atque fervorem Qfuissct exhausla, tandem morte consumpta, collecta
cunclae niirarentur. Ad ultimum vero dispensante est ad populum suura. Porro eadem die qua de mundo

Domino, ne quid ei deesset ad meritum, paralysim transivit, facta est hujusmodi revelatio spirituali
incurrens, diutissime languit, ila ut orani membro- et sanctcB cuidam de sororibus illis. Vidit enim
rum non modo de grahatulo sur-
officio deslituta, bealissimam Dei genitricem in eamdem doinum
gerc nequirel, sed nec pedem, nec manum erigere, descendcre, et duas de sanctimonialibus ipsius mo-
nec fauces ad manducandum movere valeret. Proin- naslerii jampridem defunctis cum ea advenire.
de parabantur ei apparatae sorbitiunculse de farina, Quas cum ipsa recognosceret, percunctata est de
et ex quibusdam coctionibus liquamina suppurata illa tam venerabili Domina quienam esset, ct cujus

ad glutiendum magis quam ad comedendum. Porro rei gralia adveutasset. Ilhu autem respondentes,
secundum mullitudinem dolorum, quos in corpore dixerunt « Ipsa est doraina nostra, Regina cojlo-
:

patiebatur, multas consolationes in corde suscipie- rum, qua; raodo dignata est venire ad festivitatem

bat, multaque illi divinitus revelabantur, quadam si- magnam, hic intus hodie celebrandam, qua major
quidein vice vocavit infirmariam suam, et ait illi : in ecclesia ista non accidit a multis retro diebus et
« Vade, obsecro, et dic illi sorori nostrw dilecla', ut annis.»

LIBER TERTIUS

quorum numero venerabilis et sanclus Pater Pon-

338 CAPUT PRIMUM. I

existens abbas ejusdera loci,

tius exslat, qui prius
Pontio monacho {qui postmodum et abhas, et epi-
scopus fuit) apparens post ohitum- quidam Gran- et poslmodum Clarevallensis, modo est episcopus

dissiliw monachus, magnii' vir perfectionis, mira Clarimonlis. Ipso autem referente cognoviraus
quiedam nonnuUa ei de statusuo revelat. omnia fero qua3 rie eadem domo subjungimus. Erat
lu donio Grjndissilva', qua' una est de filiabus ergo ibidem raouachus quidam magister novitiorum,
ClarBevallis, in partibus Tolosanis, conslat ab initio vir sanctitatis eximia?, magnum habens desiderium
muUos fuisse spirituales et raagni meriti viros ; de dissolvi, et esse cum Chrislo. Hic ergo in Coena
Patrol. CLXXXV. 43
 1355 ADDIT. AD LlliUOS DE YITA S. BBRNARDI. 1356

Doniini sancla coramunione percepta, 339 cum « vicibus in dic visitarel, hoc est lempore vigiliarum,
adhuc eamdem eucharistiam in ore leneret, facta missarum el Completorii.

est magna exsultatio Dei in gutture ejus, el nimio 341 CAPDT III.
perurgente desiderio, petivit animse suae ul more- Monachus Grandissilvo'- in vigiliis dormitans de
retur : et admovens gutturi suo digitum, hujus- choro extrahitur.
modi orationem fudit ad Dominum : « Christe Sal- Erat in eodem coenobio vir quidam spiritualis, et
vator omnipotens, si tibi noii displicet ista peiilio magna gratia pr;editus qui dum starel aliquando
mea, precor et supplico ut per meatum gutturis ad psaUendum cum aliis in choro, gravi somuolen-
hujus non transeat amodo terrenus aliquis cibus. » tia premebatnr. 'Astitit autem ei qusdara reverenda
Facta autem oratione viribus corporis coepit re- persona, cujus vultum non agnoscebat; et excitans
pente deslitui, et die tertia, Sabbato Paschae, in Do- dormitantem, apprehendit eum per vestimentum a
mino obdormivit. Porro praedictus episcopus, tunc parte pectorali, et de choro e.xtraxit. Qui dum trahe-
ejusdem monasierii nionachus, qui eum uniee di- retur, aperiens oculos, et videns eum, dixit: « Quis es,
ligebat, et intirmanti ac iuorienii sedulum ministe- Domine, et cur ita me trahis? Ille auteni respondit :

riura dcvolus impendebat, percunctatus est curu Et tu, Ad dormiendum, an ad vigi-

cur dorrais?
utrum corporali moleslia graviter premeretur. Ille B landum ad vigilias surrexisti ? » Et cum hoc dixisset.
vero respondit se placidum ac tranquillura exisiere, dimisit cum, et statim evanuit. Ipse vero in timore
el nihil sentire moleslum, nisi tantum in gutlure Domini exciitiens a seipso soranum torporis et ne-
ubi digitum apposuerat, ibi se aliquantisper dolere gligenti«, curavit deinceps ad vigilandum cautior et
dicebat.Tuuc rogavit eum attentius ut post mor- proraptior esse.
tem ad se reverteretur, si ei licilum esset, et de iis CAPUT IV.
quae circa se gererentur cum certificaret. Post Ignavus quidam et ad vigilias somnolentes motia-
paucos ilaque dies rediit ad virum praedictum ille chus exlcrrelur a doimonibtis.
defunctus, magna ciarilate refulgens, et quasi cri- Alius quoque fuit in ipso raonastcrio monachus,
stallus, aut vilrum purissiraum, toto corporc trans- nomine B., ((ui dum juvenili ac vegeto corpore ro-
lucens. Dixit ergo ad eum : « Notum tibi facio, ciia- bustus apparerei, tamen remissius caneris agebat,
rissinie, quia miserante Domiiio suscoplus siun in cxhibens se ad opus manuum pigruni, atque ad vi-
magna bealiti.dine. Coqius voro istud, in quo me gilias soumolcntuin : unde eliam contubernaiibus
conspicis, collatum csi mihi usque ad diem rogene- .>;uis erat onerosus, el ubique de incrtia notabaiur,
rationis, qua proprium recuperabo, incomparabili p praesertira 3-l'J in ecelesia, ubi negligentior inve-
gloria praistantius atque praxlarius isto. In boc au- uiebatur. Quadam itaque nocle, cuin eum dormien-
lem interim suavissime requiesco, quod per omuia tem ad vigilias pnvcenior raonasterii solito seve-
niihi accommodiini, et ita translucidura est, ut de rius excitassoi, ille commoto animo surrexil, atque
singulis artubus, ac de cunctis partibus ejus, quasi in dormitorium perrexil. (Aimque ad necossaria
de oculis, 310 clarissime cernam, et toiura undi- domiim accederet, ecce ad oslium dffimonuin
que corpus ita mihi sit, ac si csset oculus unus. » turbo, cum ingenti slrepilu et terrore adversus
Apparcbat autcm in ejusdem raortui pede cujus- eum clamans, ei crcbris vocibus iteraas : « Apprc-
dam obscuritas macuUi', dc qua et dixit : « Macnla liendite, apprehendite illum. » Quo audito, loius
ista quani cernis, conlracta cst a me per ncgligen- inhorruit, et fugam festinanter arripiens, rapido
liam meam, eo videlicot quod ad laborem quoti- cursu in ccclesiam rediit. Cumque venisset ad
dianum aliquando segniter incedcrc solcbam. » U;ec btallum suuni, tremebundus aique anhelus, illico

ct alia multum miranda pra;dieto episcopo vir bea- defeclum cordis incurrit, et corruens ia ter-
lus innotuit, taudemque ab eo rccedens, magnilicc rani siiie motu ct sensu, diutius velul exanimis ja-
luJificatum coiisolatumque dimisit. cuit. Sublatus autcni in inlinnitorium, cum ab illo

terrore aliquantulum respirassel, percunctanlibus

CAPUT il.
'

fratribus indicavit quid sibi accidisset. Tali ergo

Qnidam a mortuis redivivus intcr alia dizit, a
heatissima Dci genitricevirginc Maria Grandis- divina) castigaiionis stimulo frater illc salubriler

silva' monastcrium tcr dicbus singtiHs visitari. oxcitatus, curavit deincejis circa cusiodiam sui vi-

Umbertus Pictavensis, monachus Grandissilvae, gilautior ac promplior inveniri. Porro novitius qui-

vir voneranda' humilitatis ct sanctimoniae, solitus dani, cum lunc in oraliorio esset, cumdem daemo-
erat narrare quia, dum csset in quodam loco qui ei- num strcpilura 1 1 clamorem se audisse tcslatus est.

dem monasteiio subjacebat, vir quidani [saccularis, IIoc nobis retulit Rogerius, vir venerabilis et religio-

laicus, ct honesta? conversationis, cum mortis a^gri- sus, ejusdein monasterii superior, quipr;csens inler-

tudinem incurrisset, ob fidei dcvotionem ad eiim- fuerat, et juxta cumdena fratrem in chorO manebal.
dem locum deferri se fccerit. Qui languorc ingra- 313 CAPUT V.
voscentc defuuctus, et iioii multo post viliv rostitu-
In Grandisilvn mulli monachi, hrcvi tcmpore,lcti-
tus, multa (\nx vidcrat cnarravit. Hoc unuin vcro fcro morho siihlnti, optimam sc hnbcrc in ccclis
quod pnecipuum est iiiter alia dixit, i(uod scilicet rcpositam gratiam demonstrant.
beata Dei gcnitrix pr;fdiclum monasleiium tribus Facta est aliquando iii eodein muDasterio inorta-
1357 IIERBERTI DE MIRACULIS LIBRI 111. — LIB. IIL 1358

litasmagna, ila ul infra duos menses qnadraginta h cst, et tu dicis quia venit ad te, et jussit ut ede-
circiteret quinque Iratres de medio tollercntur. res. » Respondit infirmus « Crede mihi, frater, :

Qui omnes fere cum lanto pietatis desiderio dormi- quia vcnit ad me et jam non est mortuus, sed ;

tionem accipiebant, quasi jam euelitus pnevidis- mortera evasit, et vivit in melius. Modo enim cum
seut optimam se habere rcpositam gratiam. Et a me recederet, vidi illum intrantem in magni lu-
raultiquidem ex eis praeviderunt, ct praevisam ac- rainis claritatem, cujus radios fulgurantes rever-
ciperc meruerunt. Quibus verbis ut fidem faciamus, beratis obtulibus intueri non prKvalebara. » Parata
exempli gratia pauca cle plurirais referemus. itaque refcctione frater ille comedit, et posl modi-
CAPUTVL cum lempus in sancta confessionc spiritum exha-
lavit.
Moriens monachus in Grandisilva, prceparatamsihi
gloriam prwcjuslat hominum omnium merita Huic aulem morienti prisdictus infirmarius sup-
transcendentem. plicans postulavit ut receptus in gloria pro se ora-

Erat ergo tunc ibidem quidam monachus proba- rel, et sibi celerem commeatum a Domino impetra-
tissimas conversationis, qui in illa mortalitate de- ret. Ille vero respondit suum ei non defuturum au-
functus est. Hic itaque cum ad horam ulliraara de- xilium, dummodo licerct. Evolutis autem paucis
veaisset, pulsata est tabula post Completorium, et " diebus, apparuit eidem infirmario per visionem, et
convenere fralres adejus exitum munienduni. Can- dixit : « En ego in pace receptus a Domino, jam
tantibusautem monachis circa illum Litaniam et nune revertor ad te, opem laturus ex debito pro-
psalmos ; ei ipse confortatus a Domino, vocc qua po- missionis meae, non tamen illam quam incaute pe-
teral, cum aliis psallebat. Explicita vero psalmodia, tiisti, sed quam libi potius cxpedire cognovi. Rc-
pnedictus abbas Ponlius convenlum jussit abire, eo cordare ergo qiiia, dum adhuc esses in saeculo, il-

quod intirmum 344 psallentem aspicerct, et putaret lud tale piaculum commisisti, de quo necduni pcr
eum adhuc aliquandiu spiritum trahei-e. Quod cum confessionem absolvi meruisli. Confitere igitur, et
frater ille vidisset, protensa manu signavit abbati ut poenitentiam age celeriter, quia si ante obitum pcr
faceret eos ibidem adhuc subsistere paululum, quia confessionem deletum non fuerit, post morlem in-

sciebat sese ad punctum in modico migraturum. solubile pormancbit. » Evigilans SlCitaquc fratcr,

Cernens itaquo .nbbas ferventisssimura virum, quia reduxil ad mentcm illud grave delictum quod ante
propter regularis disciplina; censuram, post Com- duodocim annos perpetrarat, sed ab ipsius memoria
pletorium etiani in raortis articulo silentium fran- lethali oblivione funditus abolitura erat. Acceleravit

gere nollet, pra; gaudio sese contincre non potuit, C igilur confitendo et satisfaciendo liberari, et gratias
sed rupto ipsc silentio, et praimisso Vcncdicite ait : ageus Deo, manifeste cognovit quia non fruslra
« Obsecro dulcissime frater, quia video Dorainum sanctorum suffragia expetuntur, nec parvipenden-
esse tecum, ut indices nobis si tibi revelatum est dum est confessionis sacramentum, sine quo etiara
aliquid de illa beata spe quam exspectas, ut et nos tales igorantiK taliter iraputantur.
valeamus in Domino respirare, et tibi pariter con- CAPUT VIII.
gaudere. » Tunc isdem infirmup ait : « Ut ad ea C infirniariuspauperum,vir religiosissimus, videt
quaj poscitis respondeam breviter, sciatis rae vi- paulo ante mortcm Christum ipsiim Dominum,
disse quse loqui non licet. Verumtarnem hoc unum et locum sihi in rado prceparatum.
dicere possum, quod si omnium hominum mcrita Frater quidam roligiosissimus in eodera tunc
solusego transcendcrem, necdum utique dignus ex- cnenobio degebat, nomine B. Hic in primordio cou-
isterem ad futuram gloriam qu£e prseparata et pras- vcrsionis sure dum peccatorum suorura magnitudi-
monstrata est mihi jamjamquc abituro. » Et cum nem, et districti Judicis a^quitatem attentius intuo-
hoc dixisset obdormivit in Domino. retur, tanla formidine motus est ut in desperatio-

CAPUT VII. nem propemodum laberetur. Quo comperto, pra'fa-

Duorum in Graudisilva defimctonim apparitio pro tus abbas exemplis et monilis multis ci persuadere
superstitum salute. conabatur, quia confessus et pcenitons quifibet, et
Alius quidam laicus frater eodem tenqiorc ibidem quantumlibet reus, nunquam indulgentia privare-
aegrotabat, qui moriendi desidorio tractus, jam per tur. Et cura necdum et hoc modo satisfacere posset,
triduum sine cibo permanserat. Quidam autem ve- adjecit, et ait : « Ego salutis tu;e fidejussorem me

nerabilis et honestas ronversationis monachus 31<> constituo, ct anima mea pro tua requiratur, dum-
ibidcm sirailiter in extrcmis agonizabat, qui ejus- raodo obcdiens persevercs in ordine isto. » Ilac
dem, ni fallor, monastcrii cellerarius erat. Hic itaque crgo promissionc frater ille magnifice roboratus,
cum jam spiritum emissiscl, prxdictus Stephanus spiritum diffidentia' a quo impngnabatuc* pcnilus
ail infirmario suo : « Prmpara mihi rcfectioncm, di- expugnavit; cl cxsidtans Domino cum tremore, ini-

lecle mi fralcr, quia comedere mo oportet. Siqui- soricordiam ot 317 judioium canl.iro doincons
dem ccllerarius nosier modo Imc adveniens, etdc consuevit. Qui cum essot nobilis gcncrc, nullam tt-
immoderata jejunalione rae arguens, pra'cepit ut men generositatem arbitrabatur nisi pro Christo
comcdam. » Infirmarius voro respondit « Quid cst, : pauperem fieri, et scrvire pauperibus. Erat enini
fraler, quod loqueris i Cellerarius modo defunctus iufirmarius pauperum iu hospitio deputatus. Qui-
 1359 ADDiT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1360
bus officiosissime superiatendens, non sicut extra- ^ ista, dixisset obmutuit, statimque felicem animam
neis et mendicantibus serviebat, sed tanquam do- reddidit.

minis siiis, et tanquani membris Filii Dei. Si quem 31» CAPUT IX.
in cis raorbidum, si quem ulcerosum, el vermibus GaufridusSioreiisisepiscopus, cum adhuc monachus
scaturientem aspiceret, hiiic omnera pietatis ope- essct ClaravaUe, vidit caelestium ordinum
iii

ram irapendens, abluendo, tergendo, atque refocil- solemnem supplicationem, in valetudinarium

icndentem : qui Tecelini venerandi senis ac sa-
lando, quasi mater wgrotanti filio jugiter assistebat.
cerdotis animw egressum muniisse crediti sunt.
Dum haec et similia Dei famulus agere non ces-
Venerabilis et sanctae memoriae Gaufridus, quon-
sarel, contigit eum in praedicta mortalitate migrare
ad Dominum. Qui cum videret socios suos quotidie
dam Sorrcnsis Ecclesiai, quaj est in Sardinia, pon-
sublrahi, et ipse desiderabat desiderio magno dis-
tifex, et monachus Clarevallensis, antequam ad epi-

solvi, et esse similiter cum Chrisio. Oborta vero

scopatura promoverelur, cum esset aliquando in
choro ejusdem ccenobii, visionera hujusmodi, sicut
febricula quadam, cum tenuiter aegroiare coepisset,
lecto decubuit. Curaque pra^dictus alibas iatroisset
ab eo secrete accepimus, beatis oculis videre me-
ruit. Erat ergo processio sanclorum splendida atque
ad visitandum illum, mirabatur quod homo lam
B gloriosa, qua; a parte septentrionali basilicae, quasi
ferventissimus tam levi occasione lecto delinere-
tur. Unde et subridens aiebat : « Ne timeas, fraler
dc cajmeterio veniens, et coram presbyterio trans-
iens, recto itinere ad infirmitorium tendebat.
B., quia modo non morieris, sed adhuc comesurus
Ipse Porro in ipsa processione acolyti, subdiacones, dia-
es nobiscura de fabis et oleribus nostris. »
cones atque presbyieri apparebani, qui per singulos
vero rcspondit : « Non timeo, Pater, non tiraeo ; sed
jam fraudabor ordines septeni atque septeni dispositi, alii ante
confido in Doraino, quia raininie a
desiderio meo. » Quid multa? febre cresceute iuun- alios ordiue congruo incedebant. Acolyli vero stolis
alhis amicti, singulos cereos manibus praeferebant,
ctus est oleo sancto. Inunctionc facla factus est sla-
tim in spiritu, et raptus in contemplatioue per mul- qui tamcn iguoi magis quam cerei esse parobant.

tum temporis spatiura jacuit sine sensu et sine Vcrum subdiaconcs tunica; preliosa', diacones dal-

motu, ila ul pene mortuo similis vidorelur. hiterim matica; fulgida? decorabant, ipsosque presbyteros

ct revclata facie meruii vi- planelcE oloserica; insigniter adornabant : qui etiam
crgo aperti suntei cadi,
singuli congrua ministcrii sui vasa manibus bajula-
dere gloriam Dei, adco ut dioere posset : « Vidi
3-lS Dominum facie Qui cum ad se
ad faciem. bant. Veniobat quoque posi eos copiosa turba can-
»

reversus esset, interrogavit eura abbas quomodo se n didatorum, ordinaie siniiliter el cura reverentia. ,

haberet. « Bene mihi est, inquil, benc sil et tibi. Ad ultiinum veio gloriosa Dei genitrix virgo Maria

Et nunc, charissime Pater, absolvo te a debito sequcbatur, quam beati apostoli 350 Petrus et

sponsionis tute. » Abbas autum prislinaj illius obli- Joannes dextra laevaque coiniiabantur. Ipsa aulem
gationis oblitus, nesciebal quid loquerotur. Tuiic lanta venustate, vultu et habilu fulgurans radiabat,

frater expressius commoncfecil eum, et ait : « Er- ul ex ejus clarilale tota basilica coruscarei. Porro

gone excidit tibi queraadmodum olim salutis mese spiriUis qui isla revelabat, loquebatur inlerim in

responsalem le constituisli ? Ab illa igitur fidejus- corde videiilis, ct dicebat, : « Haec est Regina cq'Io-

sione securura te facio, quia de mea salvatione per rum, ha>c cst Doininaangelorum. » Transeuntes ergo

iiiisoricordiam Clirisli securus existo. >j Tunc abbas ita solemnitcr, ut dixi, ante allare, tandom pcr os-
sollicite co:^pit ab co indagaro quonam modo id po- lium quoil ad infirrailorium vergit, dc oraiorio exie-
tuissct agnoscere. Quod cuin niodis omnibus dic^re runt, cl ila ab oculis iutucntis evanuorunt. Vcrum
recusaret, tandem conslrictus ab illo pneceptis ei iii eodem inlirmitorio, scuex quidam vencrabilis, ct

precibus multis, isla tandcm effalus ost « Quia vir- :

honosta; vit;o sacerdos, norainc Tocelinus, diu lan-

tus obedientia' veritatem silerc me prohibot, reni _ guerat, qui tunc ad extrema deduclus posl modi-
dicturus sum vobis, cui fortasse fidem dubiam ad-
" cum obiil. Undc vir Dei qui haec viderat, pro certo

hibebitis. Sed ut testimonium hoc credibile faciam, credidit quod ad indicium iransitus ct beatificaiio-

sciioie quia cuni fine dicli ctiara fincm vit<i> acci- nis illius processio talis apparuit.

piam. Noverit ergo dileciio vestra rae, licet mise- CAPUT X.

rum et indignum, Domino el Salvatori noslro fuisse Admiranda nonnulla a Gaufrido Sorensi cpiscopo
prii>sentatum, ct vidisso illum faoic ad faciem; non vel de eo divinitus visa. Hepertum ab eo corpus
tamon in sua divinitato, sed tantum in illa ))eatis- Domini incorruptum.
sima Immilitatis forma, quam dignalus cst yiTO no- Alia quoquc vicc isdcm Doi famulus, dura in ec-

bis assumere. Ex cujus etiara sacratissimo ore au- clcsia slaret cuin aliis ad psallendum, coospicalus
divi quia oranes qui obedienles in isto ordine usquc est manifeste daemoncm inslar simia;, per medium
ad mortem perseverabunt, saluteni aaernam ab ipso choruin Iranseuntem. Cumque venisset ad cuni ridi-
sunt consecutnri. Kratres cliara iiostros, qui de liac cula boslia, cum indignantis oculo rospiciens illum,
vila raigravorunt, in inagna boaliluilino pausautos atquo dospiciens, patiilis naiiluis aliipiaiidiu houii-

aspexi; et meum ipsius locum iiuem cuiii ipsis sor- noin subsaunabat. Quipostquam ab oo pertransiil,
titurus sum,Domino miscrantc pnevidi. » Cum crgo tandem egressa de choro, ulterius non coinparuit.
 :

1361 HERBERTl DE MIRACULIS LIBRl III. — LIB. III. 1362

autem aliquando ut isdem Dei famu- • pienle se acuta valetudine, per dies aliquot segro-
Factiira est
lus 3S1 circa gutturis partes gravi molestia labo tavil, et ingravescente morbo, ad extrema devenit.

raret; cratque jani niorbus iuveteratus, ct bene a Cumque luissel inuncius oloo sancto, et munitus
modicis desperatus; undc eliam angustiabatur ani- ca'lesti vialico eadeni liora, imo eodem tere mo-
mo veliementer, pro eo maximo quod arteriis ab niento, mirantil)us univcrsis obdormivit in Domino.
a'^ritudine coarclalis,' psallendi in ecclesia vires Transivit autem circa medinm noclis, in festo dedi-
amisissel. Proinde conversus ad beatum Bernar- cationis Porro venerabilis
ecclesiae Clarevallensis.

dum, die nociuque cum multis lacrymis precaba- ejusdcm monastcrii ablias, qui conscienlis ipsius
tur ut cantandi gratiam ejus intorventu recipere puritatem optime novtrat, cum jam exanimati 3i>3
mereretur. Qaadam igitur vice beatus Bernardus ei corporis oculos clauderet, cum magna pietate fidei

per visionem apparuit, et loco dolenti, manu sua exclamans ait : « dulcis ac venerande Patcr,
tangendo ac benedicendo, signum sancta' crucis im- Deus omnipotens facial me ad tuum consortium
pressit. Curaque vir Dei evigilasset, sanatum se esse pervenire. » Dum vero commendalionis ofticium fu-
reperiens, mire ad cantandum convaluit, et nullum neri impenderct, tanto pietalis affectu movebatur,

deinceps impedimentum ab eadem a^griiudine per- Q ut erumpentos lacrymas conlinere non possel, ita

lulit. ut etiam duros corde in fletum comraoverei. Defun-

Alio quoquc tempore contigit ut quidam de mti- ctus esl isdem piissimus Pater anno gratiic mille-
mis ejus graviter a>gr6taret, ita ut mori pularetur : sinio contesimo sepluagesimo octavo, juxtaque ve-
unde praedictus vir nimis dolens, lacrymosis preci- nerabilem Godefridum quondam Lingononsem epi-

bus exorabat ardenter Dominum pro recuperanda scopum, in ecclesia Clarevallensi tumulatus.

salute dilecli. Astitit ei quidampor visionora, et ait Hic autera cum aegrotare ccepisset, revelatum est
« En frater ille pro quo sic affligeris, sanitati resti- dc eo cuidam ex fratribus ipsius monasterii, quia
tuetur; sed tamen alter quidam, quom a^que spiri- in proximo migraturus esset. Deinde post paucos
tualiter diligis, ipsius loco cst raigraturus. » Ulo igi- dies, cum isdem frater fratrum vigiliis interesset

tur convalescente, defunctus est in ipso tempore vidit in mentis excessu stratum quemdam, fulcris

sencx quidam venerabilis et sanctus, Renaldus de mollibus diligenter aptatum, et niveis operimentis

Cluniaco dictus, quem et ipsum miro affectu dilige- decenter ornatum,qui eidem episcopo servabatur,
bai in Christo. nimirum signans requiem »lerna; felicitatis, ad
Prseterea cum pro matre defuncta nimium foret quam post modicum erat assumendus. Eadem vero
sollicitus et diuturnos aquarum exitus pro ea dedu- C nocte qua defunclus est, posito in ecclesia corporc.
cerent oculi ejus, multa siquidem collata est ei gra- cum signum ad vigilias pulsaretur, prsedictus Irator

tia laerymarum, flagitabat instanter a Domino ut evigilans, cicpil illico prajfatum episcopum ad men-
sibi de illa revelaret, utrum in pcenis an in requie tera reducere. Statiraque facta est vox in auribus

posita essel. Facta esl autem vox divinitus ad eum : ejus, loquens ad ipsura de viro Dei defunclo, et

« Cur importunis precibus extorquere 35*J cona- dicens : « Ecce nunc a principio signi bujus,roci-
ris quod tua; cognitioni minime debetur? Tantum- piunt eum sancti Dei oranes in consortium suum. »
modo ora pro tiiis, et salvabunl,ur. » Surgens itaque venit in chorura, et stabat cum aliis

autem aliquando posito in oratione, per vi-

lluic ad psallendura. Cumque celebrarentur matutina;

sionem vir quidam venerabilis apparens, anmdura laudes, respexit, et vidit in parielibus templi, circa

aureum digito ejus imposuit, pr;esagium scilicet l'u- dcfuncti corpus, quasi unius horse spatio lumiuaria
turio in proximo digniiatis. Nam in eodem anno, coi)iosa divinitus accensa; ita ut pra; muUitudine
sicut ipse nobis innotuit, assumptus est ad episco- numerari non possent. Quod dum frater ille con-
patum Ecclesife Sorensis : quam seplem annorum spiceret, 354 compunctus est valde et gratias

cuiriculo strenue regens, et suam ipsius vitara in agens Deo pro omnibus quie viderat et audierat,
omni purilate custodiens, digmma sanctiiatis exem- ait intra se : « Domine Deus virtutum, beatus homo
plum posteris -dereliquit. qui sperat in te. Vere beatus iste sanctus quem ele-

Appropinquante autem vocationis suffi terraino, gisti, et assumpsisti. Habitabit in atriis tuis. Credo
quem solus Deus noverat, egressus de Sardinia ve enim atque confido quia dignus est jam inter san-
nit ad visitandum Claramvallen, cujus filius erat, ctos et electos tuos adipisci per gratiara tuam quie-
et in qua sepeliri magno desiderio desiderabat. tis beatitudinem, Iiirainis clariiatem. » Expletis au-

Qiiam cum a longe intuitus csset, elevatis oculis tera posteaduobus mcnsibus, cum isdem fraler esset
suspiravit in cadum, toto cornis affectu deprecans in choro, ad vigilias vigilans et psallens, subito
Dominum, ut si infra terininum esset moriturus, ilerum venit in meniis excessum. El ecco apparuit
tali siquidem spatio temporis, semper eamdem do- ei prffidictus episcopus, induens se
sacerdotalibus,

mum vel una vi e visitavorat, minquam amplius ab et quasi pra-parans se ad missam celebrandam, ita

ea separari pormitlerelur, ne forte alibi consum- ut isdem frater adjuvans eum, reversaret casulam

mari conlingcret, ot desidcraia sibi sepultura priva- super manus illius. Porro in eadem hora cantabatur
retur. Ingressus itaque pra^dictum monaslorium cum hic vcrsus in ecclesia Et introibo ad altare Dci, :

xlii).
aliquandiu sanus ibidcm perstitissel, landem corri- ad Ueumijui Iwtilicatjuventutemmeam (Psal.
1363 ADDIT. Al) LlBllOS UE VITA S. BliHNAnUl. \m
Referebat isdem sanclus quod cum quamdam ccclc- • cum jam htleris csset imbutus, et sacris ordinibus
siam v(!terem ac ruinosam reparari priecopisset, et applicalus, monasterio Beata; Jlariai de Valle sere-
alUre in ipsius prsesentia dirueretur, reperit iu na, haud procul ab urbe Suessionensi, in ordino
ipso capsulam scabrosam ac veierem, sanctorura Prajmonstratensi, Dco donante, se reddidil, ibiquo
reliqiiias conlinentem. Porro inter easdera reliquias per annos plurimos religiosissime degens, usque ad
coipus Domini repositum eral quod ila sanum
: obitum perseveravit. Pater vero qui pcr pium in-
et intei,Tum, ita muudum et candidum, el ab omiii choaverat vutum, ad locum eumdem subsecutus
corruptiono peuilus alienum iaventum est, ac si est filium, ubi el ipse obedienter ac pie conver-
recentissime ibi reconditum esset. Sane in terra satus, tandem in bona confessione migravit ad Do-
iila nemo repertus est, qui ejusdem ecclesiai vel niinum. Praeterea vero cjusdem clerici germanus
altaris constructionem, aut consecrationera se vi- quidam, nomine Radulphus, infirmatus esl ali-
disse rccolcret. Viso lanto miraculo, universi qui quando pene usque ad mortem. Et factus in agone,
aderant glorificaverunt Deum : cognoscentem ipsum videbat se per vallem quamdam tenebrosam atque
esse sacratissimum corpus Domini, de quo vera- profundam, cum magno horroro desccndere, ct
citer scriplumest : Non dabls sanclum Imim videre quasi in infeiiora lerric iniroiro. Interim aulom
coiTuiitioiwm (Psal. xv). obvium habuit supradicti nionasteiii conveiitum,
»55 CAPUT XI. cum suo gcrmano. Cui etiam fratres alii dicobant :

De Hunqero, ejusque patreetfratre I\odulphoador- « Fiater Hungeri, quare non liberas fratrem luum "?

dinem Prw.monstratensem mirabiliter conversis. Nunquid non vides quomodo pcril, dcscendentiJSy
In lerritorio Meldis, vico quidicitur Acejum, eral ad infernum ? » Post hajc aulem, cum fuisset ad se
quidam clericus, nomine Uuiigerus qui, dum adiiuc ;
reversus homo, compunctus est nimis in verbo
parvulus essel, lovebat cuin in gremio suo maler isto; et qui nihil omnino de conversione antea co-
siia. QuK cum viderct iiifantem nitidulum, et florida gitabat, accorsito protinusfratre, praiscriplo ccenobio
'acie vernantem,congraiulansaiiconjugisuo : <i Vide, per manum ejus se reddidit, ubi etiain nunc super-
domine meus, quam eleganlem infanlem largitus slcs, vilam religiosissimam ac hone.slissimam ducit.
est nobis in indulgentia sua Deus, » II le auiem, ut CAl-UT XII.
cral liomo lidclis, etDeo devolus, rcspondil : « Vere Aquis prcefocatus iiifaiis, beati Petri apostoli altari
pulcher est infans, el pulcher cloricus erit si Doo impositus reviviscit, fit postmodum clericus, taii-
Jesu Christo placuerit.Quo » illa audiio, infremuit demquc monachus Cisterciensis.
adversus hujusmodi vocem et locuia esl quasi una C Eodcm tenipore, et vico, alius quidam clericus,
de stultis mulieribus, dicens : « Vse, quid dixisli, supradicti etiain similiter carne propinquus, cum
homo insane '? Ergono filium meum unicum raihi simililcr infantulus esset, et tutorum incuria soli-
auferes, et facies clericuin'? Absit, absit ut baculus vagus oberraret, casu in amnem modicum dc poiito
senectulis nostra?, spes postcritatis nostra', clerica- lapsus cst. lirat autem fluviolus augusius el lutu-
tus officio deslinelur I « Vix illa sermoiieni iraple- lenlus. Cunique propcllcntibus nndis puer longius
verat, ct ecce, repcnte percussus esl puer cpile- duceretur, caput ejus in fundo aqua;, limo domer-
ctico morbo, corruens et spumans inier brachia sura erat, pedes vcro quasi natantes super laticcm
matris et lam dura passione torquebatur, ut os
, ferebantur. Latuit ergo in aqua diutius, antequam
ejiis ad aurem penc vcrieretur. Quo viso mulier, sciri posset, ita ut intorim iler diinidia; ieuca; confici
nimio terrore concussa expalluit, et clamans cum valoret. Mater voro illius,cum esset in penetralibus
geinitu ait : « Heu, heu, Doiniue Deus, quam niale quidpiam operis actitans, quasi jam pr;esago animo
locula sum, et quam perverse egi I Ego, ego sum imminentis luclus conscia foret, coepil inlra semel-
illa flebilis et misera, qute tuam indignationem pro- ipsam liodere et mtEsla esse. Moxqne rccordata pi-
merui; nam parvulus innocens, qiiid pcccavit?
iste n gnoris sui, egressa est de couclavi. Quod cum iu
Veilaliir, obsecro, manus liia super caput ingralaj domo non reperisset, exclamavit, et dixit ; « Deus,
et 5S5tt porfidaj pareiUis, lanliiminodo ul vivat fiilius et sancta Maria, ubinam est filius meus? » Venicns
iiieus, et tulo peremiiler obscquio mancipetur. > autoin cura feslinalione ad pontom, ubi corrucril
Mox igitur arrepto itinerc tulil puerum semivivum, infans prospiciendo «85S circumquaque pertransiii,
et duxit ad monasterium virginum, quod dicilur el eum videre non potuit. Inde quoque progredieiis,
Fontanis, ad duas lcugas inde remolum. Cumque discurrcre coopit per vicos et plateas, quaeriians ct
spiiaiilem adhuc infantiihim super altare beatu' percunctans dc filio suo. Tandem vero reversa ad
virginis Mariai posuisset, cum clamorc valido et pontein, cuin super ripam fluvioli graderetur, vidit
lacryniis oravit, dicens : « Piissima Dei genitrix, infantuli plantas super aquun fluitantes, caput aii-

tibi commendo, ei tibi reddo unicum meum, ut tibi teraintixum liino, tenaciter inhKrebat. Quod ilia do-
vivat, et libi serviat quandiu vixeril, in ministerio prchendcns confestim rapido cursu prdsiluil in ani-

clericali. » Kinitaautom oratione, bealissima' Virgiiiis nein, extraxilquo parvulum cxstinclum, ct ad iuslar
inlerventionc sanatiis est i)uer,atque ab illa epilepsia utris tumelactum atquc distentum. Qiiom cum pe-
perfccto convaluit, quam sicut aiilca iioii liulnieral, dibus crcctis, capite deorsum proraorel, aquositas
ila postoa nunquam habuit. Processu voro temporis, magua qua: in ventrem illius iufluxeral, copiosa
 1365 IIERUEKTi DE MIItAClJLIS LllilU III. - LIB. lU. \m
nianalione retluxit. Facto iuquc concursu populi, II perstitiosus, clementisslmce Dei Malris providen-
niulti tulerunt pucrum do mrinibus inatris. Quein tla mirabili, et vires recipil, et nimiam sui cu-

domum ram deponit.

curn in vellent deponere et sepclire, illa

oninino restitit, dicens : « Non infertur in domum Ferunt in cffinobio Clarevailensi nuper monachum
tilius meus, donec in ecclesia Domino pra'scntetur. exstitisse, qui, quamvis homo bonaa voluntatis cx-
Confido namque de ipsius ineffabili pietate, quia isterct, corpore tamen delicatus atque infinnus, in

vivumetsanura receptura sum hodie filium menm.» observatione ciborum et procuraiione medicaminum
Abuentes igitur illi, cum paululum procrssissent, ruriosus erat atque superstiliosus. lluic ergo per
coepcrnnt reverti, dicentes . « Ut qnid frustra fati- visionem anparuit beala Dei .Mater ct Virgo Maria,
gamur, cum infantem mortuum videamus nun luid : ad portara oratorii posita, quic pretiosura electua-
ille amortuisest rovocandus? » Mater aiitem niliil- rium pixide portans, intrantibus in ecclesiam fra-
oniinus obsistebat, dicens eum ad templum Domi- Iribus singulis, singula ex co cochlearia dabat, et
nicum inodis omnibus deferendum. Et cum eos ita mira duicedine gustantes reliciebat. Cumque pra»-
rcveitenles, usque ad quartara vicem omnimodo dictus frater acccderet, ut et ipsc dc manu piissinia;

coegisset, tandem ad ecclesiam pcrvcnerunl, et procuratricis, poriionem :dinionia' cudestis accipo-

snper altare beatissimi Petri apostoli infantulum I I
ret, iila rcpulit eum, dicens : « Tu mcilicus sapiens,
posuerunt. Ubi cum aliquandiu jacuisset, facta et curain tui soliicite gerens, non nostro mcdica-
oratione pro eo ad Dominum, subito oscitavit, et mine indiges- Vade itaque, vade, el cura leipsum
a[)crtis oculis matrem suam vocavit. Mo.x ergo dc- sicut volucris, quoniam de his qui curam suam su-
positus de altari, appositam sibi maniillam suxil, et per Domiiium jactant, cura est nobis. «Ouod ciim
pcr eadem basilicam liuc illucque deambulans, nii- ille audisset, erubuit, el pelens indulgcutiam, pro-
rantibus uiiiversis redivivus et sanus apparuit. misil ci quod amplius de scipso sese nou intromit-
350 Visoitaque tali miraculo omnes laitabantur, teret, sed lotam vittO 301 su;e curam Deo et sibi
glorificantes Deura, et beatum ejus apostolum Pe- comniitteret. Tuuc illa misericorditer annuens, et

truni, cujus intervenlu mortuum ad vitam rediisse poeuitenti veniara praebuit ; et medicanti, salutilerse

crediderunt. Parentes igitur, ne laiitic gratii' iiigrati ]iitanti» pabulum impcitivit. Gustata igitur bene-
remanerenl, eumdem puerum Domino ohtuloruul, dictione dulcedinis, protiiius a sua teneritudine ot
et clericatus officio desiinarunt. Praeterea vei'o ipse inlirmitate fraier ille convaluit, ei contentus dein-
infantuli geiiitor, Romanum iter cum magna devo- ceps coiiimunibus ahmcutis atque subsiiliis, dc-
tione arripuit, et beato apostolorum Principi coiaiii t corein et fortitudincm cuni salute cor|)oris parilcr
corporc suo gratias relerre curavit, processu vero induil.
temporis, puer litteris est inibulus, et sacris ordi-
CAPUT XV.
nilius applicatus. Hic etiam postmodum religioni
habitum volive suscipiens, et voto volum adjicicns,
De Mquerio Clarevallensimonacho, sttiquidem con-
temptores; sed amorc Christi in proeuranilis
usque hodic vivil, cura timore Do:iiino servicns in ayrotis, qui prmsertim pauperihns, dili<jcntis-
Ordine Cislerciensi. simo : de Cliristi vulneribus, henedictionam ct
salutem promeruit.
CAPUT XIII.
Fuil in eadem ccclesia monachus quidam vene-
Clericus aesertor et apostata, lethali morho adex-
tremadeductiis, cum tonsuram clericalem sihi res- rabilis, Alquerius nomine, vir religiosus alque spi-
titui precarctur .nidla industria altonderi potuii. ritualis; sobrius in victu, humilis iii vestitu, ol
In Majori Britannia, episcopalu Liiicolniensi ,
durus admodum castigator corporis sui. Ita namque
haud longe a monasterio quod Parcum nominatur, circumcisus ac temperans erat in his quae ad usum
quidam clericus cxslitit, qui, cum jam diaconus corporeum perlinere videbautur, ut omni voluptate
csset, abjectis ordinibus sacris, etiam tunsuram ac vanitate depulsa, etiam nocessariis parcissimo
deposuit. Postmodura autem, cum mortali lugritu- I 1 utcretur. Hic mcdendi periiia valonter cxpertus,
dine pressus ad extrema venisset, confessus esl cunctis indigentibus, artis su* operam pro viribus
tandem fuisse se clericum ac diaconatus officio impendebat, se autem sokimmodo ab hujusmodi
functum, el ductus poenitentia, postulabat sibi re- cara excipiebat. Licet enim valetudLnarius csset
stitui coronae signaculum. Cum ergo rasoria, forti- ac debilis corpore, nunquam tamen acquicscebat
ces cseleraque hujusmodi instrumei.ta ad cum ton- carnalem medicinam sibimet exliibere;et quamvis
surandum fuissent adhibita, nulla arte, nulla vir- operam ejus viri magnates, vel eliani capita opti-
tuie 360potuerunt ejus crines incidi, ncc corona: matum incessanter expeterent, et S8epiu<! reniten-
circulus reparari. Mortuus est ergo prffivaricator tom huc illucque distraherent, tamen super egenrs
clericus absque signo clericali, et factus est in si- et pauperes 3G9 magis inlelligens, Oiiinimodam
gnuni et in exemplum terribile clericis desertoribu.s eorum servilio sollicitulinoii adhibebat. Nec modo
alque apostatis. ipsorum segritudines livoresquo curabat, vcrum
CAPUT XIV. etiam necessitates, proutcunque potuissot, in indu-
Momichus Clarcuallcnsis infirmus iu ohserva- montis el alimentis sluiiiosissiino proimrabat. Porro
,

tione cihorum ct procuratione medicaniinum su- langueiitium puifid..s canios el sai.ic dolliioiiiia
 : ,

1367 AUUIT. Ab LIBROS DE VITA S. BERNARUI. 1368

niembra ita dignanter, ita diligenter propriis mani- est igitiir eadem nocte, el tempore quo praedixit;
f^
bus conlrectabat, ul Christl vulnera fovere putare- jamque, ut vere confidimus, requiescii a laboribus

tur. Et vere sicerat; totum enim pro Christo facie-

univcrsis, 3C-1 invento nimirum Domino quem
bat, et totum sibi Christus iraputabat, qui ait suis manibus exquisivit.

In/irmus fui, el visilastis vie (Matth. xxv). Unde CAPUT XVI.

eliam ipse famulum suura secrelis consolationibus Cuidam fratri de peccaiif: suis turbato etconirito,
swpius visitabal, et in opus niinislerii liujus mira- ostendit Cliristus lacri/mas ct luctus pceniten-
rabililer incitabat. tium quanii icstimaret.
Quadam igitur vice vidit hujusmodi visionem in Fralerquidam de monasterio Clarcvallensi, dum
Claravalle. In primis itaque audivit quasi quemdam pro peccalis suis quibus Deum nimis olfenderai,
nuntium ccelestera, prffconaria voce clamantem ;
remcbundus et anxius incessauler seipsum aiflige-
t Ecce Christus venit, surgite, et occurrite Salva- rel, tola die iiigrcdiebatur trisiis el moerens, fiuem
tori. » Cumque omnes certatim ad videndum pro- lamenlis el fleiibus inlerdicens. Qui cum in tanta
perarent, tunc et ipse cucurrit, et stetit in ostio cordis amaritudine diulius versarelur, nocle qua-
claustri per quod eum venire sciebat. Igitur, ingre- dam vidil in visione Dominum Jesum Christain,
dienle Domino, accessit et adorayit eum, llagitans sacerdotalibus ornamentis indutum, et missam ce-
ut acciperet benedictionem et misoricordiam a lebrantem. Quoties vero juxla sacrificii rilum sese
Deo salutari suo. Qua percepta, coepit eum atten- ad populura convertebat, tollens in manibus suis

lius intueri, et rairo pietatis affectu compatiebatur calicem de altari, cunctis qui aderant videndum
ei,siquidem apparebat ei veluti dolens atque infir- offerebat. Porro in ipso calice nihil aliud erat
mus, confixus clavis, lancea perforatus, ac si ea- nisi lacryma>, quibus beala Magdalona pedes ejus
dem liora do cruce depositus esset, ita ul ex plagis in domo Simonis rigaverat. Cumque praediclus
copia sanguinis emanaret. Porro ipse Dominus lin- fi'ater, secus pedes Domiui posilus ista cognosce-
teolos mundos quasi corporalia tenens, eisdem vul- ret percunctatus est eum, dicens
, « Obsecro :

neribus imprimebal, ct cruore deterso in terram Domine, utquid ostendis nobis calicem istum, cum
oos projiciebat. Quos frater ille cum summa vene- lacrymis qua- in eo sunl ? — Ut videant, inquit,
rationo recolligens ac nimia devolione deosculans, el sciant universi quantum mihi placel conlriiio
quasi redemptionem auimae sua; in sinu suo 3G3 cordis, et pu'nitonti;v luctus, qui ad oxemplum poe-
repositos conservabat. His ct hujusmodi revelatio- nitenlium taudiu sorvavi lacrymas linjus peccatri-
nibus frequonter a Doniino recreatus, non cessavit C cis ad pedes meos flenlis et pconitenlis. »
usque in tinem operari bomim ad omnos, maxime 3G5 CAPUT XVII.
aulem ad peregrinos et miseros «groiantes. Eidem fratri Christus Dominus spcm
veniiret
Tandem vero, cursu vitae peracto, ad diem idti- misericordia; suw, alio mirabili viso ingessit.
mum venit. Cumque venerabilis Pontius abbas ad Sub eadem vero tompestate, dum adhuc malo-
eum gratia visilationis accederet, qua'sivil ab eo rum suoriim pcenitudine isdem fraler seipsum
qnid ageret et quonam modo se haberct. II le vero quotidie maceraret, vidit in visu noctis sese in
respondit : « Bene, charissime Pater, bene omnino lacu profundissimo iluciuantem ac periclilanlem.
agitur mecum,
quia vadens vado ad Dominum Cumqne jam evadendi spes nuUa superessel, en
meuiu. —
Quid ergo ? inquit, corporalcm mole- subito adfuit Salvator, ambulans nudis pedibus
stiam iegre non toleras, et mortis angustiam non for- super aquas. Qui cum ad eum pervenisset, levavit
midas? —
Ego, inquit, omnia tranquilla, omnia m bracliio, aique in sinu suo miserum misericor-
laeta considero, quia praeventus sum a Domino in diter atque dignanler, sublatuuique de aquls posuit
benedictione dulcedinis, quae omnem mihi miEro- in pralo virenii et amoeno. Quod cum ille vidisset,
reni a corde, et omnem pene dolorem a corporo Q iHico procidens ad pedes ejus, prae immensiiaie
lulit. Rcspondcns ilaque abbas, dixit ei « Age
)>
: hotilia', animo gestire ccepit, insaliabili dosiderin
jam, dilecle mi IVater, dic milii obsecro proplor sibi astringcns atque deosculans pia vesligia Salva-
Dcum, si tibi diviiiilus est aliquid revelatum. » toris.
Tuuc ail illi : u Modo antequam huc introissetis, CAPUT XVIII.
apparuit milii, misero licel atque indigno, Dominus Kjusdem arijumenti visio, eidem fratri ostensa.
Jesus Christns, qui propilio ac sereno vultu et Qiiadam vero dio, cum sestuantianimo nosse
signa beatissima' passionis ojus ostondeus, ail :
cuporet utrum a Domino induljjonliam coiisequi
« Ecce peccata lua dolcla sunt a facie mea. Veni mererotur, cii'pit ardenier insistere, gemitibus
t ergo securus voni et vide, ac deoscularo vulnera
; inenanabilibus alquo suspiriis divinam pietalem
« mea, quai tanium dilexisli, et toties confovisti. » obsecrans, et exoptans ut hoc ei aliquo modo innue-
Tali ergo promissione firmatus, jam mori non retur. Sequenti itaqiie nocte, dum ita atfectus fra-
timeo, quia reposita est \rxc spes mea in sinu trum vigiliis interessei, subilo venil in menlis cxces-
meo. Et scitote quia proxinia nocte (erat autem sum. Ht ecce aslitit3©<» ei nescio quis, novaculam
vigilia beati Martinij, migraturus sum, dum opus acutani el quasi insonsibilem per oaput ipsius leni-
tljei celebrabilur in ecclesia et tali hora. » Defunctus ter ac suavilor (luceus; qni oliaMi in iiKiuionto, in
1369 HblRBERTl UE Mir.ACULlS LlBlil 111. - LIB 111. 1370
iclu oculi, veluii rasit ei barbam, coUum et coro- A ram communicaturis infantibus dispertivit, alterara
nam. Verunuamcn paucos pilos in uno tenipore insiita colligatam diligenter in arca recondidit.
deserens, soranolentiaj vilium quo frater ille, (|uam- Post paucos itaque dies unus ex pueruiis ejus vidit
vis invitus, adhuc tamen graviter preraebatur, for- immensa luminaria circa eamdem arcam divinitus
silan denotavit. His et liujusmodi consolationibiis accensa, qua; totam domum ingenti claritate per-
isdeni fraler relevatus, aspirante Domino, didicit lustrabant. Quod vidons inlanlulus, matrem suam
in spem venias respirare. festinanter accersiit verbo digitoque demonstrans
lurainaria copiosa qiife in
CAPUT XIX. ejus oculis radiabant.
Curaque niater inlente respiceret et nihil penitus
ln villa terrltorii TuUensis Domno-Martino cucha-
sacra pixide et corporali flammas videre prsvaleret, arcam illam posita elavi reserare
ristia cum
evasit, circumjectis omnibus rebus incendio ab- tentavit, sed nulla virtute, nulla funditus arte prx-
sumptis. voluit. Unde mirata et obstupefacta vehementor,
In territorio Tullensi.villa qua> Domnus-Marlinus propeiavil addncere prosbyterum ipsum ad tale
dicilur, quadam vigilia Pasclue, cuni forte deesscl miraculum intucndum. Qui cum festinus adesset et
in ccclesia oleum ad lampades concinnandas, po- _ claritatem illam quam puer aspiciebat viderc non
suerunt ante altare candelam accensam, ut ibi '' posset, illico clavem illara de manu mulieris acce-
arderet tota nocte. Qu« cum fuisset in pavimento pil, ot sine ulla difiicullale arcam celeriter resera-

super absidam unam minus caute locata, casu inde vit. Qiiara cuin aporLiisset, institara illam in qua
collapsa et usque ad altaris crepidinem devoluta ligata erat eucharistia infectam sanguine reperit, et
est. Allambens ilaque flamma invasit illico pallam eamdem hostiam sacrosanctam, manente figura pa-
alque combusnit, et sanientc incendio concremata nis, in specie carnis permutatam. Quo viso, pre-
sunt pariter universa altaris operimenta, quibus sbytor ct qui cum eo erarit mirati sunt valde ; et
tunc soleniniter et copiose ornatum erat. Mane vero ailorautes dcificnm corpus, cum honore ei reve-
intrantes ecclesiara presbyter atque ministri videre rcntia ad ecclesiara detulerunt atque in sanctuario
qu* circa altare ignis olfecerat, cunctaque reducta digne collocaverunt.
peoiius in cinerem ac favillas. Veruratamen corpus CAPUT XXI. 3«»
Domini, cum pixide lignea 3G7
qua super al- in
In pago Carnotensi hostice sacrosanctce pars major
tare et super ipsa linteamina positum erat igois in carnem mutatur.
,

undique s;eviens omnino non teiigit, adeo ut pan- Eouera quo supra referente, cognovimus quod
nus etiiim sericus, quo ipsum vasculura operieba- Q hoc anno in pago Carnotensi hujusmodi siguum
lur, Oiimimo apuareret iikesus. Curaque sacerdos, super eodeni sacramento coiitii^orit. Sacerdos qui-
ailbibita scopa, cineres de altari colligeret, ut eas dam dum sacramenta offerret, invcnit ante fractio-
in loco mundo reconderet, reperit in eisdem ,{mirum nem corpus Dominicum, in speciem defaecatae ac
dictu !) sacratissimum corporale, quod, inter alta- pulcherrimse carnis ex majori parte matatum, ita

ris linteauiina positum et obvolutum, putabat omni- tamen ut evidenter ejusdem hostiae circulus et lit-

modo cum eis esse coiisumptum. Quod cum proli- lera; semper in ea apparerent. Vcrumtamem illa

nus displicasset, ita sanura et candidum prorsus pars hostis qiiam inter digitos suos presbyter te-
apparuit ac si diligenter in cista locatum fuisset. nuerat, solummodo panis speciem retinebat. Viden-
Quodcum vidisset omnis populus, Isetati sunt valde, tes itaque sacerdos et plebs universa quae aderat
miranles et magnificantes omnipotentiara Redemp- rem tam rairabilem, obstupuerunt, et exsultanles
loris. Hoc uobis retulit quidam religiosus mona- Domino cura tremore, ipsain eucliarisliam in sa-
chns Clarevallensis, qui ejusdem presbyterii nepos, crario coUocaveruut, ubi etiam nunc in vase cri-
dum adbuc esset in sa,'culo, candelam illam ante stallino reposita honoiifico custodiiur. Nuper vero
ipsum altare accendit, et cuncta quae acciderant |. cum quidam capellmi et clcrici supradicti Fran-
ipse vidit. corum regis, viri fideles et honesii, hujus rei veri-
CAPUT XX. tatem nobis pro certo astruerent, adfuit etiani

Eucharistice sacramentum in arca reconditum et unus inter cos qui teste Doo asscverabat se i|)sam
in carnem convertitiir, et divini honiiiis iiidi- eucharisiiara eodem inodo quo praidiximus iiumu-
cio proditur.
latam propriis oculis aspexissc.
Refercnte Christianissirao rege Francorum Ludo- CAPUT XXII.
vico, cognovimus in pago Atrebaniesi ante bien- Feria sexta sacrificante presbytero, hoslia cuchari-
nium tale quoddam de corpore Domini accidisse stica in carncm, calix in saiiguinem vertitur.
miraculum. Die sanclo Paschae mulier qu»dam ad Siraile quoquo rairaculum de eodem sacramonto
ecclesiam eunti filio suo praecepit ut, postquam audivimus, scd quando vel ubi acciderit, incerlum
communicassct, duobus parvulis suis domi rema- habemus. Quidara hunosta» conversationis 370
nentibus corpus Domini secum afferre satageret. presbyter, dum
quadara sexta feiia sacrificarel,
in

Qui jussa parenlis exsoqui cupiens, duas oblationes reperit ante pnrceptionera hostiam sacratara in si-
sacras, ignoranle 3CS presbytero, de sacrario militudinera carnis esse conversam, ipsunique
l.ulit alque attulil ei. Illa vero suscipiens cas, alte- calicis sacraraenlum in speciem sanguinis coin-
 , : ;

4371 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BRRMRDI. 1372

mutalum. Quod cum vidisset, nihil omiiino Belesmura, oral ante septennium presbyter quidam,
ille
^
exliorruit, sed lotum fideli ore percepil. Cumque nomine Wilelmus, lubricus homo multumque inho-
peracta missa hoc ipsum quod acciderat, episcopo nestus. Ad hunc itaque veniens aliquando quidam

suo revelasset, increpavit eura episcopus quod laicus bomo, rogabat eum pro quadam paupercula
tantum Dei niunus sibi ad videndum miairne reser- parochiana sua, quaj in rure proximo commanebal

vassei. Sequenti vero feria sexta cum iiidem mis- ut eam citius visitarei, et morienii viaticum mini-
sam celebrarel, idem ci miraculum accidit, ipsum- strarit. Ipse vero, ut crat piger ei negligens, ire

que episcopo cernendum reservavit. Quod cum iUo recusavit, sed eidem laico corpus Domini commit-
vidisset, cunciisc|ue videndum exhibuisset, immcnsas tens, ait : « Vade, et dicito clerico illi qui in ipso
omnipotenti Deo graliisretulit, ipsumque sacra- viculo habitat, ut morienlem feminam adicDs, hanc
mentum, veluti Ihesaurum incomparabilera, pr<e- ei eucharijtiam iradat. » Erat autem nox. Abiens

cepit in ecclesia cum digna veneratione custodiri. itaque homo cum Dominico sacramento, dum esset
in itiucre, reperit in ipsa via jacenlem spiritum
CAPUT XXIII.
immundum , et quasi mortuum aliquem sudario
Celebrantc missamsacrilego sacerdote,pcrac.tacon-
candido coopertum. Quem cum primo vidisset, lu-
secratio)U',paulo ante quam communicare vellet
panis sacer epatena et sanguis e calice momento B horruit, moxque signo ciucis armatus et sacri
evanuerunt. corporis virtute confisus, declinavit paululum ab
Vir honestus ac religiosissiraus, Petrus abbas eo, ot ita pertransiil. Tunc ille, qui mortuus vide-
Sancli Romigii Remensis, retulit in cajjitulo Clare- batur, repenle surroxil, ei clainans ad eum, dixit

vallensi rcm ceriissime cognitam, quam in eodem « Nisi illu quem portas libi dudc prsesidio esset,

anno evenisse assoverabat; vorunitamen personam utique nialo tuo huc advenisses. » Quo dicto, ver-

cui ros ipsa acciderat, quia non voluit infamare, sipellis insidiator evanuil, et ita nocenter innocens

noluit ox nomine dosignare. Ait orgo : a Presbyter atque inutillter utilis fuil, qui non modo non poluil
quidam sa;cularis appellatus est ad dominum papam, raalignitatom explere quam vollet, verum eliara,

et accusatus coram eo de noxa criminali. Qui cum 373 cogente Domino, confessusest veriiatemquam
ab 00 interrogaretur, 371 eliam sub anatliematis dicere nollet.

intentatione, elegil polius cxcommunicari quam CAPUT XXV.

veritatem de perpetrato crimine confileri. Et quo-
Ad sceteratum hominem morli proximum allata eu-
niam legilimis altestalianibus convinii non poterat, charistia,priusijuameam illeperciperet, a dwmo-
dimissus est tamlem velut innocons reus, ipsius nibus in aera sublatus, et ad terram elisus est.
C
qui non falliiur examini rcservandus. Cumquc non multo antea tempore,
In provincia Flandriip,
reversum ad propria, conscientia graviter remor-
terriliile quid accidisse comperimus. Quidam cir-
doret, reliquit inlerim habitum, nou animum SKCU-
nalis atquo pervcrsus homo, cum morti appropin-
larem, ingrossusque monaslcriuin cloricorum, pro-
quasset, allatuin est oi Dominicum sacramentum,
fossus est inibi vitam regularcm. Qui cum jam in Quod cura
ul communicirel. ille fuisset intuitus,
co plurimum temporispcregisset, nolebat ullo modo magno
illico repercussis oculorum iuminibus, quasi
contiteri juslam illius excommunicalionis senten-
fulminis iclu vehcmenier infremuit et vibrato cor-
liani, qui a summo ponlitico innodatus erat, el
raptu d«monum elevatus
pore dc loclo exsilicns,
lamen sacerdotis ofticio inccssabilitor fungi punien-
est supinus id aera sursuin, ac protinus cxlra le-
da lemerilate praasumobat. Quadam ilaque die
ctulura recideiis, mediuscrepiiit, et aniraamiufeliccm
sacrilicanle illo el Agnits Dei jam diclo, cum juxta
manu presbyleri corpus Domini
evomuit. Porro de
illius ordinis consuetudiuem, super patenam cor-
e\cussuin, et in eodem lectulo cadens, super lin-
pus Domiui posuit, et coram ipso modice inclinando
leum veiiit. Ipse auteni presbyter nimio terrorc
caput humiliasset, continuo se crexit ul solito more
Q pcrcussus, demonliam incurrit. Qui eliam mullo
communicaret. Sod (quod cst mirabile dictu eadem
postea lempore superstes, nunquam sensum reou-
!)

hora angolico, ut fas est crederc, minislerio subla-

peravii, sed quasi besiia faclus, quotidianam pro-
tus cst iiivi^ibilitor panis ille ctulestis de patena, ct
curalioncm accipiebal dc domo coiDilis Flan-
de calicc SHnguis. Quod cum presbyier ille conspi-
drensis.
ceret turbatus et coniritus illico obsluuuit, nimi-
371 CAPUT XXVI.
rum inlelligeiis ac sciens quam juslo qu:iraque tre-
Becci, morti proximus, totius
Quidam conversus
mendo judicio Dei evenisset. Moxque celeriter coiwentus precibus a dwmonum
insultihus li-
adirns Patrem spiriiualem, confessus csl tandem beratur, et sacramentU munitus, in bona confes-
compunctus el paMiitens inipiotatein suam, quam sione e viuis crcedit.
etiam ipso tacentejam coeli revelabani. » Convorsus quidam de fratribus Becci, quod ost

cocnobiura Cislerciensis Ordinis in Xormannia,

37'i CAPUT XXIV.
cum jain morli proximus esset, moncbant fraircs
liiiiico lielesmo terrilorii Catalaunensis eucharistia
admorihuiidam feininum lateiiter iransinissa,a ul conliicrotur et sacram comraiinioiicm acciperel
maligiio spiritu jiuhlicalur. quod ille vehcraenter ablioricns, portinaci animo
In torrilorio Calalaunonsi, vico ([ucin nuncupant rccusabat. Laborantcs itaque trairos per uiiius di.-ii
1373 HERBERTI DE MIRMiULlS LllilU 111. — Lili. III. \M'i

spatium iit hoc ei pfirsuadere possent, cum suam « quam Judfei sive pagani. Modo namque feccre

industriam niliil in hac parte prasvalere cognosce- mo porcarium, depositum tcnentes in proxima villa

reiit, comuiuui consilio dccreverunt spccialem pro corpus meum abscondite atque vilissimo in stabulo
60 in convcutu facere obsecrationem. Congregali porcorum, ne porci pestileutia aut mortalitale dis-

itaque in ecclesia cuncti fratres, multi|)licatis lita- pcreant. » Cum igitur aneilla Dei verbum hoc in

niis et psalmis in tletu et planctu Douiinum exora- medium protulissct, conlinuo cceperunt invcstigare

banl, ut ita periclitantem animam illam de profundo diligenter, etiam cum intentatione anatheinalis, quis

malorura eriperet, nec eam aliquatenus in tali tantura sacrilegium perpetrassot. Videns itaque

damnatione mori perrnitteret. Expleta autem ora- reus quia jam laterc non poterat, confessus est
tione clamare coepit infirmus, et dicere : « Eia, tandem nialum quod egerat, ostendens eliam in

fratres, succurrite citius, et afferte Dominicum ostii sulio foramen occultura, in quo Domiuicum
sacramentum, ne forle iterum paries advers» ve- corpus eral occultatum. Aperto igitur adilu repere-
niant, et me inveniant imparatum. Aderat nam- runt hostiam sacrosanctam, in similitudinein carnis
que raodo ingens dcemonum turba, a quibus undi- jam ex magna parte mutatam. Videntes vero fldoles
que prcssus, ita coarctabar, ut nullum suggercnti- sanctum canihus datum ct margarilam porcis appo-
bus vobis possem dare rcsponsum de saluto nifa. " sitani (Matth vii), graviler ing^unuenmt, toUenlos-
Et ecce iterum fratres nostri, lam monachi quara quo sacrum dc non sacro, cum tiinore «677 et re-
conversi, in unam aciem conglobati, cum magno vereutia magna ad ecclesiam reporiarunt, atquc n

impetu super dcemones irruerunt, et singuli singu- sacrario dignc, iit dignum est, roposuerunt.

los invadeutes, 375 iu manu potenti et brachio

CAPUT XXIX.
excelso, omnes penilus expulerunt, et me pcr Dci
Pauperculus rusticanus, exceptam iii die Pasche et
misericordiam liberarimt. Audientes itaque tVatres ore reteiilam eucharistiam eum vesiimento suo
gaudio magno gavisi sunt, et abeuutes in iustanti insuisset spe subtcvandiv inopin'. suw, ab eapost-
sacrosanctum Domini corpus ei exhibuerunt. Ipse modum ex morbo perielitunte prodila, tota car-
nea invcnta est.
vero compunctus ac poenitens cum ingenti reve-
Similiterin episcopatu Carnotensi, ante bis denos
rentia et pietate communicavit, et protinus in bona
annos tale quid accidisse cognovimus. Quidam
confessioue spiritum emisit.
rusticanus aique pauperculus homo, a noscio quo
CAPUT XXVII. impostore maligno audierat quia si Dominicum
Loijgipontisconvers^ts, quidcnarimnunum, etlmcu- C(irpus seciim assidue circumferret, in modico tem-
lam unam absrjue licentia retinchat, pereejita iit C pore divitiis abundarei. Accipiens itaque die Paschie
Paschateeticharistia, prunam ardentcm pra'Cor-
sacrosanctum Domini Gorpus, iutegrum oreretinuit.
diis injecisse sibi visus est.
Quod protinus assuens in margine capp» multo ,

In monasterio Longipontis, conversus quidain

secum tempore tulit, nec ei tamen aliquando pau-
denarium unuin el unam buculam absque licontia
pertas et miseria defuit. Hic igitur tactus segritudine
peculiari ab initio retinebat. Igitur die Paschae,
lethali,ad extrema devenit. Cumque se morti pro-
cum sacram oblationem recepisset, visum est ei
pinquare conspiceret, taudem miser ad se reversus,
quod prunam ardentem prajcordiis ejus aliquis in-
miserabili sensit experimcnto verum esse quod ait
jecisset. Qiii mox do oralorio exiens, suumque ineidunt in
Apostolus quia quivolunt divites fieri,
diversorium adiens, protinus id quod acceperat, laqueumdiaboli (/ Tim. vi.) Do-
tentationem, et in
nausea perurgente rejecit in cincres, antequam vas
lens ergo et poenitens, confessus et rapinam quam sa-
ahquod ad excipiendum apprehendere posset. Tunc
crilego ore pervaserat, indicans eliam corporale in-
accersiio abbate loci, confessus est delictum quod
dignuai in quo dignissimum corpus repositam eral.
commiserat, et periculum praesens quod ex eo in-
Accipiens itaque presbyter ipsam vestem, et coram
currerat. In crasliuum autom abbas cuncta qua; _
astante populo dissuens, invenit hostiam sacram,
acciderant, in canitulo ad fratrum audientiam retu-
pristina quidem manenie figura, in naturam et spe-
lit, et propter nogligcntiam sacra; communiouis,
ciem carnis ommino 37 S conversam. Quod ubi
communem poenitenliamnobis qui adfuimus injunxit.
nuntiatum est pra^suli Carnotensi, protinus ad ipsum
Porro 37G conversiis isdem crescente Ecgritudinc
locum cum cmnitalu magno veniro curavit. Assu-
leclo decubuit, et diulissime postea languens utrum
mensque thesaurum illum incomparabilera et ad
deinceps convaluerit inconum est nobis.
urbem ipsam maximo cum honore defereos, occur-
CAPUT XXVIII. rentesibi clero et populo innumerabili, in ecelesiam
id porcorum salutem eucharistia in stahuli limine Beata' Virginis Matris soleniniter intulit, ibique
occultata, divinitus revelatur, et mayna cx parte (lignissime couservandum decenlcr ac sublimitor
in carnein conversa reperitur.
coUocavit.
Sanctimonialera quamdam feminam novimus, CAPUT XXX.
qua; magnis virtuiibus polleus, eiiain ijrophctandi Apumalueari injecta eucharistia,post tres annos iu
graiiam habero probatur. Huic autem nuper Domi- suiiinw calatlw inteijra, et illicsa reperilur.
nus apparens tale quid revelaro dignatus esl, Alius quidam ruricola, dum ad cujusdam sorliarii

dicens : t Inhonestius me tractant fideles mei, sibilos virulentos male credulam aurem applicuisset,
1375 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARni. 1376
persuasum est illi quia si ore tenendo Dominieum « esse carne solutas, qufe omnes variis pro varietaie
corpus alveariis insufflarot, apes inde plurimum culparum semper discursu reci-
deditae poenis, ita
piofecturaj et crebriora examina mitterent et ube- proco longe lateque vagabantur in mundo. Quidam
riora melia conficerenl. Percepta igitur eucharistia cx eis citius, quidam lardius liberandi erant, mul-
ei ore relenta, ad apiarium venit. C.nmque per sin- torumque nihilominus pumae insolubiles permane-
giilos calatlios insufflando procederel, contigit ut bant.
hostia sacra, ab ore sufflantis elapsa, in ununi cala- Dum hffic ille loquerelur, perspiciens presbyter
tliorum per foramen intraret ;
quaj mox divinitus vidit unum ex eis ante se praetereunteni, de quo
acta, superius avolavit, ilnqne in superiori crate vehementer expavil, dicens : ci Va; mihi misero pec-
congrue locata triennio laluit. Cumque peritus iUe catori ! Nunquid isie est dominus noster Balduinus,
insibilator curiosius inlro prospiceret, et eam mi- Pisanus quondam de monasterio
archiepiscopus,
nime reperiret, conlempsit et abiit, ipsum lamen Clarffivallis assumptus? » Respondit mortuus « Ipse :

calathum, ne amoveretur, diligenti cura notavit. esl verc > Et presbyter ad cum a Hiccine ergo :

Posttres ilaque annos correplus a^gritudine gravi, lanla! professionis monachus, et tanla! perfectionis
niortem in januis adesse cognovit, accersitoque episeopus, depuiatus est poenis, quem nos autuma-
J87© prosbytero confusus et poeniteos, recognovit B bamus jam in coelo gaudcro cum angelis? Ille vero
audacium puniendam, quam supcrbe pra^sumpserat, ait : « Pro certo agnoscc quia ipse est sanctus, celsi-
ipsamque jacturam intolerabilem quam postea ne- que moriti liomo, et raagna est ejus gloria corara
gligenler iucurrerat. Percunctante autem presbytero Dco. 3S1 Scd quoniam propter ipsum inter Pisa-
ulrumne prsesepium illudagnosccrct, 'in quod hostia nos et Lucanses populos diulurna j.im guerra versa-
cecidissel, respondit scse optime scire, nec dislulit tur, proplerca differliir a requie, donec inter illos
incontinenti ostendeie. Tunc igitur effraclo canistro, ad pacem discordia revocetur. «
prcsbyter, et qui aderant multi repererunt Domini- Dum hsec ergo dicerenlur, ecce iterum quidam
cum corpus diligenter et houeste reconditum in su- divcs olim ac pra^potens miles veniobat, deferens in
periori statu, ita prorsus inlegrum atque decorum gremio suoargenli pondera magna, quibus onusius
ac si fuisselibidem ea die repositum. atcpic aiflictus nimis incedebat. Qucra cuni presbyler
CAPUTXXXI. agnovisset, qmesivit etiara dc ipso cur tali suppli-
In Sardinia, euidam prcshylcro dc pwnis alterius cio subjaceret. Respondens moriuus ait « Ilonio :

vilce multa divinitus revelantur. isle perversus ct impius, nimium carnaliter atque
Fuitin insula Sardini» sacerdos quidam honestae tyrannice vixit : et ideo sempiternis depuialus est
conversationis, qui ciiam ibi pra!orat cuidara eccle- ^ poonis. Hic aliquando Jerosolymam proficiscens,
sia^ parochiali. Erat autem eadera ccclcsia exira pecuniam istam secuin delulerat, ut eam erogando,
villam u'dilicata, atque ab omni hominuin habita- peccala redimeret, et aniicos sibi de mammona ini-
tione romota. Quadam itaque vicc cuin missam ibi- quitatis conciliaret. Sed, diabolo suadente, fraudavit
dem celebraret, hora perccptionis invenit hostiam animam suam operibus pietatis, et secum, ad pro-
super corporale fraetam atque in duas partes a se- pria remeans, victuaha pauperum reporlavit; quse
ipsa divisam, quam aulea consecraverat inlegram sicut ex malo collegcrai, ita quoque ad cumulum
et sanam. Qiiod ubi conspexit, turbalus et anxius mali in malum expendere non dubitavit. »

cuin luetu et adiniratione sacrilicium consunnnavil. llffic illo dicente, ecce apparuit columna jubaris
Expleto uutem minislcrio CKterisque dimissis, solus imraensi, ultra communem scilicet valentiam co-
ibi remansit. ruscantis, de ca.qo usquc ad tcrram porrecla, per
Egressus ilaque foras, venit ot stctit in capite quam anima qua;dain angelico ductu ad sidcra con-
ejusdem basilica;, dorso adhaTons ad parielcin et tendchat. Quod cuni presbyler ille vidissel, sciscitalus
facie vcrsa JJSO contra orientom. Qui duiii ita po- est iterum a suo collocutnre quid cssel. Ille vero
situs ibiilcm ali(iiiandiu staret, el dc re qna' acci- ri rospondit : « Ipsu csl anima Coiistaiitini quondam
derat limide ac sollicite cogilarct, infremuit S|)iritu, judicis ot domini Turrilani. H:oc aulcm per noven-
et inhorruerunt subito pili carnis ejus. Tunc ir- nium, ventiset pluviis algoribusque semper exposila,
riicnle in euin nescio qua viriutc cxterua, ila dotigi a die sui cxitus usquc nunc in stillicidio doraus sua>
atqne arclaii cicpit ut nullo modo possci inde ino- conslilil, ihiiiuo suornm excossuum poenas luit. Sed
vori. Et ecce apcrtis oculis vidit innuiiiora» iniillilu- quia niisericors ct liborulis in paupcrcs cxslilit el

dinis turbus, cquestres et poditos, corain ipso cita- judicium injuriam puticnlibus fecil, insuper eliam
lis gressibus Iranseuntes. Erant autom in eis homi- deJJS'i malisqu;^! commiserat, confessa et pcenitcns
nes promiscui sexus, diversa^ iclatis et condilioiiis, exiit, idcirco misericordiara a Domiuo consccuta,
in quibus etiam inultos deprehendebat, quos antoa hodiorna die incrctur a inalis omnihus lihcrari, ot

vivoiucs in curnc cognoveral. Unus eri;o cx cis, bouis omnibus salianda ad a'lernam bealiludincm
quondam sihi notiis et charus, ad eum acccssit, et inlrodnci. »
lixo gradu cropit cum co familiaritor lo.pii. Porcuii- lIu'C, et siiiiilia multa quu' iongum cst cuarrare,
cluiite vero pn^shytcro quiunani cssel aut quid etiam pru'diclus presbyter vidit, et de omnihus qiiio cpiu'-

ageret lauta turharum inrmiias, respomlit aiiimas rcbal suus illum confabulalor inslruxit. Ad ultimum
1377 HERBERTI DE MIRACULIS LIBRI III. — LIB 111. 1378

vero percunctatus est etiam de seipso. Cui ille re- « tempus, donec opproljrium paganitatis mea' lonte
spondit : k Ut tibi quid postulas expediam hreviter, baptismatis diluatur, et lunc legilimo fccdere socie-

scias te indubitanler hoc anno moriturum, et se- mur. Sin autem, ut dixi, meum fortasse connubium
cuntlum quod egeris recepturum. » Cum h«c ille aspcrnaris, portionem substantiae meai quie le con-

dixissct, prolinus ab eodem prcsbylero vale dicto tingit habeto, et rae Christo vacare permitiiio. »

pertransiit, et tunc omnis apparitio illa pariter cum Haec illa dicenie, nihil ille raovebatur ad pietatem,

eo disparuit. Presbyter autem ad seipsum reversus, sed libidine raagis ac magis insanicns, rainabatur ei
et ex his quic viderat vehementcr affeclus, mirabi- necem infcrre celeriter, nisi prolinus ejus imperio
liter in Dei timore profecit, et quamvis honesto antea consentirel. Ipsa vero Christiano niore conslantior,

viverel, posteatamen multo castigatius vixit. Vi- libera voce dicebat se pro tuitione pudoris morlem

sionem aulem quam viderat, quibusdam religiosis potius ehgere gloriosam quam pudicilio prostituta
ac sapientibus innoluit, et eodem, sicut audierat, ignorainiosam rcdimere vilara. Tunc furibundus
auno de corpore exiens, in bona confessione mi- atque funestus miles , evaginaio mucrone caput
gravit. illius amputavit, projectumque corpus in ignera ex
CAPUT XXXII. g magna parte combussit.
Verum superna justitia de ccelo rcspiciens, non
Sarracena puella Christianm religionis cupidis-
sima,pro t.uendapudicitia, a Christiano ,sed flagi- est passa diutius inultam remanere tanti ponderis

tiosomilite, obtruncala, in martyrum canoneni impietatem. Staiim namque prfeparatus ad impe-

refertur ab Alexandro papa tertio. rium Domini, egressus est dc caverna, proxima
Opinata res est valde et per Hispaniam divulgata draco tcrribilis, qui ad cumdcm locum concite ve-
quam reforo. Erat nupcr m eadeni rcgioue Sarraceni niens, ac terrifico ore dehiscens, filium perditionis

cujusdam divitis filia, quK «tSS in Christum fideli- invasit. Cum crgo immanem illam belluam sibi de

ter credens, ad Christianismum pertingere satage- subito imminentem miser aspicerct, illico totus in-
bat. Locuta est ergo cuidam militi Christiano, di- horruit, et non habens resistondi fiduciam fugere
cens : « Noverit dilectio tua me in Deum tuum coepit. At vero bestia celeriter insequens, et conse-
sinceriter credere et baptismi gratiam ardenli ani- quens fugientem, feralibus eum dentibus a dorso
mo desiderare. Si ergo volueris me aJ tcrram tuam comprehendit : quem ad suam cavcrnam protinus
ducere et facere Chrislianam, pecuhum magnum pertrahens, in ultionem tant» crudeliiatis, morsu
quod penes me habeo repositum tibi tribuam, et p amarissimo devoravit. Supradictus 385 vero pue- .

meipsam quoque in conjugera tradam. Quod si mc " '

rulus ista considerans, nimio terrore concussus
forsitan habere nolueris uxorem, medietatem ipsius aufugit et faclo mane veniens ad castrum, cuncta :

pecuuiEB tibi dabo, reliquam meo viclui reservabo. » qua; acciderant per ordinem enarravit. Exeunies
Igitur annuente milite et daiis utrinque dextris de itaque Templarii, spolia mortuorura ipsuraque bea-
conservanda fidelitate, exierunt latenter a finibus tissim» martyris corpus semiuslum cum capite re-
paganornm, comilantc eos puerulo quodam qui erat pererunt. Quod secum defercntes, cum devotione et
in obsequio eorum. Venientes itaque ad quoddam revereniia sepelierunt.Postmodum aulem missa pro
castrum Militum templi, cum intrare nequirenl ea legalioue etiam ad dominum papam Alexandrum,
(siquidem consuetudinis erat fores ejusdem muni- indicatum est ab eo ut in ecclosia cum honore tu-
cipii propter nocturuas insidias eo tempore non mularetur, et quasi martyr inter marlyres habere-
reserari), diverterunt in proximum frutetum, ubi tur, utpote quae amore castitatis occubuit, et pro
copioso igne accenso comcderunl et biberunt ex iis prio sanguine baptizala, martyrii coronam Domino
qu* altulerunt secum. largienle proraeruit.
Expleta autem refectione, miles ille furorc libidi- CAPDT XXXIII.
nis agiiatus cum illa sua consorte concumbere cu- Ignco spcctro dcterrentur monachi Burlencurtis, a
piebat. Quod ipsa vehementer abhorrens, modis thcsauro quem quidam somniarat, effodiendo.
omnibus restitit ei, diccns : « Heus tu, bone Chri- Homo quidam de villa, quae dicitur Lousa, in
stiane, quid est quod facere tenlas, ut et teipsum et episcopatu Cataiauni, cum sspius somniasset sta-
me pariter perdas ? Tu iu Christo renatus, ego gen- tuam quamdam ab antiquis lemporibus in proximo
tilis; adhuc non licct nobis invicem commisceri. luco humi lalorc recouditam, ipsaraque a monachis
Aut ut scorto abuti me qiiseris. Nunquid idcirco pa- Burlencurtis esso reporiendam, curavit eisdera fra-

rentum nieorum tcraporalem contempsi honorem et tribus indicare hujusmodi visionem. Hoc auiem
gloriam, ut rae in terra alieoa proslibulum faciam? sKpius faciens, landem persuasit ut quaererent. Per-
Haiccine ergo est puritas Chrisiiaua, quam te do- rcxerunt itaque sedecim fratres ad ipsum locum,
cente, me asscqui deleclabar? Rccordarc, obsecro, prfcarabulo somniatore, coBperuntque fodere iu ter-
384 Domiui Doi lui, et memento quia in fide et ram, spe fortunfe magis, quam desiderio statua; re-
veritate ipsius me honeste traclandam suscepisti. periendK. At vero isdem locus in ingressu nemoris
Habeas itaiiue reverentiam Christo tuo, el ne velis positus erat, cui cliara latissiraa carapi planities
captivam illius lanto dehoneslare ludibrio. Si me cxtrinsecus adjacebat. Cumque pauluhim 3SO ex-
consortem tori habere volueris, sustine per raodicum cavassent, esse apparuit eis in ipsa planitie fo-
 1379 ADDIT. AD LICROS D\l VITA S. BERNARDI 1380

culus, ail uiiuiii iiiiliariuiii ixmhoUis, qui veiuil ar

veluil ar- inexorabili crudelitate adhuc saturan non posset,
dens facula initaljalur. Qiiem duni atlente conspi- ad cumulum su* damnationis adjecit ut eam morte
cerent, viderunt ad ipsos recto tramitc dirigenleru. mulctarct. SHH Resupinatam igitur inter duo ful-

Et quanto amplius propinquabat, tanto amplior cra, desuper eam valide compresserunt, et ita
apparebat. Ibat it^itur foculus accrescens, et profi- violenta nece suffocaverunt. Cuuiquepenitus exstin-
ciens in rogum, atquo in brevi factus est clibanus cta fuisset, miserunt laqueum in collo ipsius, et
ingens, aul aliqua iloiuus ardens in oculis eorum. suspenderunt ad irabem in angulo domus.
Quem ciim lorribiliter irruentem, jaiii sibi de prc- Perpetrato itaque tanto piaculo, cwpit impius
ximo imraiia-re conspiccrent, conlurbati et conter- ille muliator simulare luctum aique lamentum,
riti sunl vehementcr, quid agerenl quove fugerent planctuque funebri finitimos omnes invitare ad
ab igne devorante penitus ignoranles. Unum autem planctum. Unde complausis ad invicem manibus
in tanto discrimine remedium erat, divinam ini- ululans et clamitans in excelso, aiebat : « Heu,
plorare clcinentiam qu<e sola succurrere poterat. bcu ! venite el condolete mihi, omnes amici et
Conversi igitur ad orationera, in tribulatione et proxiini. Veuile, inquam, et videtj quomodo in-
angustia magna Domii uin precabantur, ul ab in- felix et fama uxor men, mo alisente, me ignoranle,
stanti morte liberareulur. Tunc vero flammeus ille D se perdiilit, quonuido invadcntc diabolo laqueo se
globus, Domino imperantc, cohibitus substitit in strangulavit. '. Cum crgo hujusmodi lamentis cre-
medio cam|M), remolus ab eis quasi unius jiigeris dulilatem populo nequum p?rsuasisset,
falsarius
intervallo. Eral autem in aere suspensus, et veluti tunc cjicientes funus cum dedecoie magno, traxe-
quatuor ant quinquc cubitis a terra scparatus. Qui runt procul quasi moituum caoem, usque ad orain
cum atiquandiu ila immobilis perslilisset, landera maris, ibique littorco sabulo modice operientes,
miserantc Domino, quo vencral remcavit, et rerae.m- roposuerunt illud cum duobus latrunculis noviter
do rarescere coepil, atque ita paulatim deficiens iu eo suspensis atque sepultis. Marini autem flu-
omnino dispaniit. .\bcuntes itaque fralres, dia- ctus eidem loco frequentius illidentes, et superse-
bolicam statuam, cum sua fortuna, arcnam paulatim labefaclantes, in
tenebrarum ctam mortuis
principi reliqucrunt. Jamque castigati salubriter, proximam paludem rejiciebant, ila ut ipsa corpora
ct non mortilicati, didicerunt sperarc in Domino nonnnlla cx parte nuda ajiparerent. Explclo auteiii
magis quam in incerto divitiarum, scientes utique biennio, cum quidam ca;cus juxla pra>dictum lo-
incomparabiliter existerc mclius strcnuc operando cum ilin'erando incederel, contigit ut manus et
de labore manuum sustentari, quani vivendo re- Q faciem loturus, ad ipsam paludem diverteret. Sla-
missc do mammona iniqua aut de anatbemate Jeri- tiin vero ul ex eadem unda oculos perfundere coe-

clio vellelocupletari. pit, miscranle Domiuo curalus cst, et visum rc-

387 CAPUT X.^XfV. cepit. Quod ubi ille persensit, illico obstupefactus

vehementer, exclamavit, et dixit : « Christe Fili

Mimiarela,pia femina, in episcopalu Rosfjueiia', a
Dei, quid esi quod accidit mihi ? Ecce ego video
liarharo marito diu vexata, ac landein crudeliler
interfccta, et sacri cadaveris integritaie ct aliis mare, et aridam et cuncta quae circa me sunt. Pu-
miraculis divinitus illustratur. tasne in somnis StH9 isia considero, an iia agilur

In episcopalu Rosquoli;p exstitit mulier qua;dam, in veiitaiom mccum? Undo ista liix ca;co ? unde
mitis et humilis cordc, nomine Margarf ta, magna gaudium misero ? unde salubrilas desperato? »

simplicitate et innocenlia pricdita, qua; bonis ope- Cum ergo, perseverante visu, revera cognoscerct
ribus jugiter insistebat, ot illatas sibi frequenter sc esse sanatum, conlinue Isetabundus et laudans
injurias irqiianimitor lolcrabal. Iluic aulem vir currerc coepit antc ductorem suum, vcnieusquc ad
impius atiiue crudelis erat, qui ne(iua(]usm sc illi proximam villam nunliavit omnibus qu« sibi acci-

raaritum et comparem, sod quasi tyrannum ac per- derani. Accurrcntibus igitur cuoctis ad ipsum lo-
n
secutorem dirissimum exhibebat, siquidem odio cum, omncs male babentes cum in eamdem aquam
habebal illam propter ipsius iunoceniiain ac sini- descendissent, continuo sanabantur a quacunque
plicilatem, repulans oam faluam ot insipionlem. infirmilate delincbantur. Cupientes vero cognoscere

Eratitaqucsempor infestus illi, tota dic conviciis unde illa bencdiciio sanitalum, cocperunl effoderc
appotens, verberibus alterens, multisque afliciens lumulos damnaiorum.
nialis. Ipsa vero quasi non
non sentiens et quasi Cumque latronum morticina conlingerenl, tania
habcns in orc suo redargutiones, bono malum in in eis putredo corruptionis apparuit, lamque inio-
vincere satagcbat, ot cum iis qui oderant pacem lerabilis felor ipsum .lerem labefccil, ul opilatis

pacitica crat. Prirterea quirdam innlifT nequam, naribus omnes peno rugorenl. Moxque rejccliim

ojusdem, ni fallor, rustici soror, niagna adversus sabulum supcr immunda cadaver.i cumulolcnns
illam invidia laboscebat, qiw ipsum fratrem suiim congeronlcs, boala- illius MargarcUt" corpns Inyi-

ad cjusdom odium ot iiisectalioncm jugiter inllam- sere festinaruut. Quod cum discooperuissonl, ita a
mabat. Quadam itaque vice cum vir ille malignus, planta pcdis usqnc ad verlicera incorruplum ac vc-
praseute atque suadenle sorori , innOxiam feini- nustum apparuit, ut viventi potius quain morluo
nam usquo ad moricin vapulabsct, ac puuuis ejus siniile vidcrelur. Non soluni autcni, scd cl lanta
 ,

I31S1 HERliERTl DE M1RA.CULIS LIBRI lU. - Llli. III. 1382

cx eo suavitalis fragrantia exhalabat, ut oiiini pul- a jain Ciitercieusis Ordinis monasteria constat essc
vere pjgmentario respersum putarentur. Jnvenla fundala. Porro monachi illi qui ibidem Domino
igilur pretiosa margarila, tanti muneris largitori serviunt, ob quotidianam conversionem gentilium,
gratias retulerunt, praeconia magna rependerunt, baptizandi potostatem a summo pontifice accepe-
et educentes eam de lacu miseria? et de luto faecis, runt. Factum est autcm ut aliqui de fratribus illis,

ad ecclesiam suam cum digna reverentia portave- a quibusdam fidelibus invitati, statuta die venirent
ruut. Tunc vero comprehensus ipsiua parricida, ad unam de proximis villis, pagauorum raultitu-
interrogatus est minis et tormentis. Et quia jam dinem in ca baptizaturi, qua? nuper fide recepta
celare non poterat, contessus esl omnem vorita- regenerationis gratiam llagitabat. Prwcedenti ita

tera, audienlibus universis. At ubi nuntiala sunt que nocte, antequam illuc pervenissent, auditus est
ista praesuh, et primoribus civitaiis, venientes il- ibi soaus et fremitus ingens, quasi exercitus ii9'S
hco clerus et populus 300 innumerabiiis, vene- grandis, toto terapore noctis per vicos et plateas
rabile pignus cuni honore debito ad sedem poiitifi- ejusdem villa; iierstrepentis, qui velut ab alio exer-
calem detulcrunt. atque in ipsa mRJori ecclesia, citu fortiter impngaatus, tandemque superatus,
solemni devotione et gaudio collocaveruut. Ibi vero terga vertere, atque cum magna turbulenlia exire
ad tumulum ejus catervaiim contluunt undique tam " videbatur. Porro homines loci, recedentiuni stre-
de vicinis quam de remotis partibus populi multi, pitum fugam communiter audientes, et personam
et
tantaque iljidem miracula fiunt, ut pra; nmiia mul- aliquam non videnles, siupebant ac ractuebant
titudinc nequeant comprehendi. nimirum ignorantes qua; ista novilas esset aut (piid
CAPUT XXXV. boni malive portenderet. In crastinum autem ve*
Cacodcemon simulacri sui confracti et combusti nientes monachi ad earadem villani, baptizaverunt
injuriam ulcisci conatur. ibi promiscui sexus lurbam copiosam. Tunc vero
Quidam honestus frater de monasterio Fonte- cunctis fidelibus manifeste innotuit quod tumultus
neti, anle
conversionem suara profectus esl ali- ille nocturnus nihil aliud exstitit, nisi da'raonum
quando mercimonii causa ad terram paganorum. legiones, ab obsessis hominibus increpante Doniino
Ilabebat autem eoniilem secum quenidam alium fugiontes; qui beatorum angelorum pra^sentiam, et
Chrisiiinura juvenem. Dura ergo ibi demorarcnlur, sancti Spiritus adventum sustinerc non poteranl.
contigit ul in quemdam lucum, spatiandi causa, De qua videlicet re multuni in Domino consolati
soh pervagarentur. Cumque devenissent in cujus- sunt universi, pray^cipuc \ero neoiihyti illi qui ab
dam loci secreti amoenitatcm, repererunt ibi quod- C immunda damnatione fuerant liberali.
dam simulacrum enorrae, intrinsecus ligneum, CAPUT XXXVII.
extrinsecus pice linitum, quod veluti truncus ad Aspersione aquce benedictie mulier gentilis cxcru-
siipitem arboris stabat erectum. Illuc ergo secre- ciata, ad Christi fidem convertilur.
tius adoraturi, aut etiam immolaturi, de villa QuEedam mulier gentilis, coetui fidelum mista,
proxiraa venieijant ii qui circa nefaudi numinis ob- casu aspersa est aqua benedicta. Quam sentiens,
sequium sese devotiores, imo vero dementiores et multum abhorrens, protinus sensit dolorem et
exhibebant. Succcnsi itaqiie lidei zelo christiani ardorem intolerabilcm, ac si collo tenus fuisset
juvenes, exsecrabilem statuain in frusta commi- immersa in caldariam aqua? bullientis. Qus: cura
nuerunt, et jjrotinus igne supposito in favillam et diutissinie cruciarelur, et invooatis ad opem nu-
cinerem redegerunl. Ouo facto fugam arripuere minibns idolorum ; non raodo incendium coiporis
maturius, ne forte a 3»! fanaticis cultoribus de- non 393 minueretur, sed potius augerctur, tan-
prehensi, poena siraili punirentur. Neque enira dem vexatio dedit iutellectum auditui, et cognovit
tanta; adhuc erant conslantiaj, ut quod non essct ci salus in diis illis.
lioc ausi fuisscnl in veritate
in propatulo facere. Nocte vero sequonti, cum fu- n Unde, invocalo nomine Salvatoris, et percepto la-

turus ille Fonteneti conversus sopori menibra de- vacro salutari, salutem corporis et anima; sine
disset, apparuit ei spiritus ille noclifer, instar idoli mora percepit, et ita fidelis cfFecta conjuncta est,

concremali piceus et niger ; et projcicns in oculis fidelium lurmis.

cjus calidos cineres quos manibus prielerebat, di- CAPUT XXXVIII.
xit eum « Ecce, tu heri conibussisti me, et
ad : Hcx Olavus, qui poslca martijr, cum per imprudcn-
ego comburam te hodie. » Evigilans vero juvenis, tiam Dominlca die virgam cultello dolaret, ad-
dolorem magnum et cruciatum in oculis scnsit, monitus indoluit; et collecta schedia cum in pce-
nam manui su(e imposita exussisset, a flamma
qui etiam longo poslea tempore durans, graviter tamcn illicsus fuit.
eum afflixit.
Quadam die Dominica gloriosus rex et martyr
CAPUT XXXVI. Olavus, cum virgulam ubi residebat inventam, cul-
Christiana/ideinSclavnniaminducta, diffugiuntex tello qucm manu tenebat dolaret, immemor quod
in
ea dwmones cum horrcndo strepitu, velut
excrci- Dominica dies esset (observant enim in Norvegia
tusprtelio vicii, et fusi ac fugati.
cum raagna diligentia dies festos, nec uliro aliquid
In rcgione Sclavoniiie, qune noviler
cst ad tideni iiiagni vel parvi facerc pra?sumunt) ; unus ex ipsis
Ghnstianam convcrsa magna ox parte, pluiima qui assiijtcbimt regi, vidcus quia rex Domimcadie
1383 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1384

dolaret: nec tamen aiisus aperte dicere quod Domi- « miterel, addens qiiod nisi in prssenti vilam corri
nica dies esset, hac ilium voce commonuit : « Do geret, post mortem tumentibus labiis el spumeo
mine, inquit, rex, cras erit secunda feria. » Qua ore deformis appareret. Episcopus non correxit.
commonitiono rex ad se reversus, et quia virgam Defunctus est. Cuidam sacerdoti apparuit, el, ut
dolavorat Dominica die vehementius dolens, et do- sanclus praedixerat, ulcerosis tumida labiis ora prae-
laluras virg?e collegit, et collecfas super manum ferebat. Peiit auxilium Patris flebiliter, quem pie cor-
suam igne adhibito combussit. Quibus conibustis, ripientem audire noluil. Sacerdos refert Patri quod
nianus ejus apparuit illajsa. Innovatum est illud mi- viderat: miseretur abbas, et excessum ejus septem
raculum quod olim apud Babylonem iu tribus pue- fratrum silenlio s?nare festinat. Septem fratres eli-
ris cclebralum est. Ad consummandas virga» parti- git, quibus septem diebus pro episcopo silere prae-
culas ignisvini natiiralem habuit, nec ojnnino la'de- cipil. Scptimus transgreditur, silenlium solvit. Re-
re valuit innocentis regis nianum. dit eiiiscopus ad sacerdolcm, fraclum sileutium ac-
3»4I CAPUT XXXIX, cusat, de transgrcssione conqueritur, de dilata oris

sanilale pro inobedientia septimi causatur. Audiens

Episcopus ridicula effutirc soUus, apparel postvwr-
tem ulcerosis ac tumidis lalnis;et septem fra- hoc abbas, transgressorem invenit, et seplenarium
trum servato per dies aliquot silentio libcralur. B alio silenlio instaurat. Quo completo, tcrlio praisul
Sanctus Ilugo abbas Cluniasensis, cpiscopum apparuit, gratias agcns abbati, pontificali indutus
qucmd.im sa'pc reprchendendo couimonuit, ut ridi- chlamide, os sanatum ostendens.
culosa qu;e male consueverat verl)a proponere di-

DUTRIBA
hE ILLUSTRI GENKRE S. RERNARDI
ABBATIS CLAREVALLENSIS.

305 PR/EFATIO. « poribus Mili tiam \\i\go nuncupabant : ad hsec anli-

Ultroquidem concesserim in eorum senlcntiam, qua; in co gradu originis : denique el per malrem
qui supcr illa Romani Breviarii clausula, i|ua S. Aalydem, qua; Bernardi Montisbarri dynasta> filia

Bernardus hoiicsfo loco natus dicitur, sacrani Ri- eral, ex anti^juis Burgundia' ducibus prognatum.
tuum Congregationem adcuiidam pulant. Elcnim SECTIO PRIMA.
qui haec lcgens, de Bernardi natalibus aliud nihil !^on est derwatum stcmma Ordinis
Cisterciensi» a
norit, facile illum opinclur plebeiis orlum parenti- Bernardi insigni geniilitio
S.
bus, puta agricolis, atit opiiicibus aliisve ejusdem Bcrnardum Barnabas de Montaluo, Mariana lib. x
nota', cum tanieii ilhim ulroquc iiarenle fuisse con- Ilisloria' Ilispania', cap. 12 Bunifacius Simonetta ;

stet perquara Sane vcritas tum in omni

nobilem. lib. II Ilistoria' sua-, ct alii nonnulli e recentiori-
historia elucere dcbct, tum in iis maxime, (juibus bus, ortum volunt ex ca ducuni Burgundia' gente
orbe tolo catholica' basilica! porsonant, divinis of- cui caput fuit rex Francorum Robertus adeoque :

ficiis, ne si ea alicubi ncglecla appareat, ansa prac- non Gallia; tantum, sed ct Hispania', el Lusitaniee
beatur fidei hostibus calumniandi, et alias pariter rcgum consanguineum prsedicant, quo Bernardo.
sacrarum leclionum partes, qua' de mysteriis re- inquit Angelus Manrique in Annalibus Cisterciensi-
busque ad salutem necessariis pronunticnt, vocandi D bus, anno Christi, 1105, cap. 1, num. 4, cunctos
in dubium. Adde, et hac Bernardi natalium depres- Christianos principes arcto sanguinisfadere devin-
sione, nonnullam viro sanclissimo, ct de Ecclesia ciuni. Id vero probare se putant ex Ordinis Cister-
quam optime merito 394p injuriam fieri, dum ejus ciensis antiquis insignibus, quK cum eadem ipsa
virtuti suus quidam splendor, ac sua veluti basis 307 sint, quibus usos constat veteres illos Bur-
detrahitur, si vere prudeiis quisque cxislimut virtu- gundia' duces, nempe zona; aurca; ircs in parma
tem nobilitati impositam, insitamcjue, et altius emi- ca'nilea, sivc, ul nunc loquunlur, senre fascia; ex

nore et fulgere illustrius. At nolim frivolis ratioui- auro et cyano dextrorsus obliquata' in marginc pur-
bus aut obscura; fidei testimoniis aslrui sancti viri pureo, a Bernardo, qui ex ducum illorum familia

clarum gcnus. Rem totam diligentius pxcutiamus, originem traxeril. eum morem opinantur deriva-

in (pia cerli aliipiid ac solidi proferamus, primum tum, ut nimirum antiqui Palres Cistercienses, qui
iliud nobis demonslrandum cst nobilem fuissc Ber- Bornardum Ordinis sui non quidem ]irimum aucto-
uardum : dcinde equestris ordinis, quem illis tem- rcm, sed proi>agatorem agnoscerenl, ac singularem
1385 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNAUDI 1386

patronum, msignia pro suis haljerent. a moniaUum transUt feminarum, religiose us(jue ho-
genlililia ejus

At hsec referens Philippus a sancto Joanne Bapli- die serviens Deo. Bernardus Britto, in suis Chronicis
sta, in Vita S. Bernardi Italice a se conscripta, sive Annalibus Cislerciensibus, Guidonis uxorem
lib. iii, cap. 29, merito negat in sui stemmatis de- filiam fuisse ait comitis Florestensis. Foreslensem
lectu spectasse Cistercienses ad alumnum suum fortasse, seu Foresiensem voluit dicerc. Si sic ha-
Bernardum sed potius ad
;
illam Burgundiji' ducum bet, prini» igitur erat tempo-
nobilitatis, cum illis

familiam, quorum maxinie beneticiis atque auctori- ribus,comitum famili» iis qui nunc sunt principi-
tale fundatus est, creviique in gentem magnam bus tantum non iequarentur, regesque ipsos aut
eorum Ordo. Quod vero addit, Tecelino S. Bernardi consanguinitaie aut saltem affinitate plerfeque atlin-
palri ea fuisse familiaria insignia, quae ad S. Ber- gerent. Sed optandum esset ul Britto assertionem
nardi effigiem expressit ante annos prope ducentos suam aliquoanliquitatis teslinionio firmaret. Mihi

Herniannus Schedei in Chronico Chronicorum, vi- satis est ad propositum nobilera illam fuisse vel
delicet in scuto nigro balteum, auri et niinii ductu teste Guillelmo abbate. Hanc postquam a viro in
gemino tessellatum, quae plerique opinantur esse Cisterciensem Ordineni concedente separata est,
ipsainet vel S. Bernardi, vei abbaiise Clarcvallensis monialcm factam in Juliaco, seu Julleio
opinor
antiqua insignia, nos infra seorsim accuratius discu- B quod primum monasterium exstruclum esse exci-
tienius. piendis nobilibus fcminis, qu« Bernardi et socio-
308 SECTIO SECUNDA. rum exemplis sfeculo renuntiarunl, tradit Gudlel-
S. Bernardi nohilitatem ostendit Humbelince soro- mus abbas, lib, i Vitee S. Bernardi, cap. 4, apud
nempe Gnidonis ejus
ris ejus, item<jue fratrite, Suriura die 20 Augusti, his ipsis verbis, qua^ niirati
fratris conjugis nobilitas. sumus in nonnullis ejusdem operis editionibus pra;-
Fuenmt Bernardo fratres quinque, soror unica, termitti, nam eadem rcfert ex 400 ms. codice
utroque omnes parente hoc ordine geniti. Primoge- Jacobus Merlonus in cditione Parisiensi anni i%'i\i
nitus fuit Guiilo, secundus, Gerardus, lertius Bernar- operum S. Bernardi. Nec dubium quin auctorem

dus, quarta Humberga, de avise maternae noniine, habeant Guillelmum abbatem, qui tamen videtur ea
sive Humbelina (nam hic illi fuit nascendi ordo, Vita3 S. Bernardi jam a se in publicum emissfe,
testo Joanne Eremita in Vita S. Bernardi), quintus posterius, ut srepe fit, inseruisse, unde est quod in
Andreas, sextus Barthoiomasus, septimus et ulti- multis exempkiribus non reperiimtur : Quia vern
raus Nivardus. His omnihus sors nalalium condi- e.T prffdictis sociis ejus, videlicet Bernardi, u.voratt
tioque communis. Non potuit nobilis germana; non aliqui fuerant, et uxores quoque cumutris idcm vo-
esse frater nobilis. De Humberga, sive Humhelina " tumsanct(econversationisinierant,peripsiussollici-
Bernardi sorore haec Guillelmus abbas, lib. i Vitae ludinem (edificatum est eis cnnobium sanctimonia-
S. Bern, c. 6, omni major exceptione testis Soror lium feminarum. quodJulleium dicitur, inLinqo-
;

(juoqueeorum inswculo nupta, et insirculo dedita, nensiparochia quod Domino cooperante, mag7ii/ice :

cum in divitiis steculi periclitaretur, tandem ali- satisexcrevit,usquchodu' rclujionisopinionecelcbcr-

ijuando inspiravit ciDeus ut fratres suos visitarel. rimum, etpersonis ac posses.nonihus dilatatum ; f-eri,

Narrat deinde utad GlaranivallemveniensfMwi comi- etpropaijatumjamperlocaalia,etnon cessans adhuc

tatu superbo et apparatu, eoque a fratribus incre- ampliorem facere fructum. In Juliacum ergo cum
dc vita ad matris communis Aalydis exem-
pita, et secessisset illa Guidonis olim conjux circitor aiuium
plar componcnda serio admonita, multis peifusa Christi M13, aut 1114, eique novo monasterio de-
lacrymis abscesserit, ac deinde subdit : Slupebant disset mitium, posl annos aliquol ex eo coloniam
omnes adolescentulam nobilem, delicatam, subita duxisse videtur iu Praitumlongum, vulgo fralon,
mutatione in habitu et victu, in medio sceculi vi- qualuor admodum leucis horariis dissiium ab urbe
tam ducere eremiticam. Vellem Briitone antiquio Diviono, Sombcrnionem versus, ejusque coenobii
rem scriptorem,quicuin illodiceret Humbeliuir'ina- n ; fundamenla jccisse circa annum Christi 1140, S
ritum fuisso fratrem duciss» Loiharingia;. Ariolari Bernardo Clarevalleusi abbate, et Godcfrido Lin-
mihi nefas puto. Ad Guidonis uxorem transeamus. gonensi episcopo adjuvantibus. Id vero ut sentiam
399 Si iu matrinioniis, ut mos est, conjugum facil vetus loci Iraditio, ccrtis etiam scriptis anli-
spectata esl a-qualilas, nobilis deprchendilur Guido quis affirmata, fuisse in Pratolongo abbatissani S.
ex conjuge nobili. GuUlelmus abbas, lib. i Vit» S. Bernardi quamdam sororom, cujus in graiiam et
Bernardi,cap.3 Guido iirimogenitus fratrum eon^
; domui Fontanenses ct Sombernioncnses Domini
iugiojam alligatuserat,virmagnus elprce aliisjam bona plurima contulerint. Exstant liorum benelicio-
in swculo radicatus. Hic primo pauiulum hwsitans, runi testes antiquie tabul», quas autogiaplias dili-
sed continuo rein perpcndens etreeogitans, conver- genter excussimus : quarum ex unis habelur eam
sioni consensit, si tamen conjux annueret. Vcrum id domum fundatam et aedificatam, prsesentibus et cu-
quidemdejuvenculanobiliet paululas filiasnutrien- rantibus inter caeteros Bernardo -lOi Clarevallensi
tepene impossibile vidcbaiu r. Et posl pauca Hcec de- : abbate, et Godefrido Liiigonensi episcopo. At cum
nique juxta morein ecclesiasticum separata a viro, Bernardo duce tantum in sa;culo dictse sint soroies,
interveniente parili voto castitatis, in cceium sancti- HumbeliHa germaoa unica altera fralria, scilicet

Patrol. CLXXXV. 44
1387 ADDIT. AD LIBROS DB VITA S. BERNARDl. 1388
Guidonis ejus fratris conjux, vulgo soror quoque ii nunquid regi potuerunt monachis Molismensibus
a
nuncupala ct Hiinibelinam affirmel Guillelmus ab-
; Bonedictinis, albfe a nigris, ut esset Juliacum
bas )ib. I de Vita S. Bernardi, cap. 6, monialem alieni capitis niembrum? Prudenter sane et pie fe-

faclam in Julleio, ibidemque mortuani t-stetur au- eerint Ordinis 403

Cisteroiensis feminae, si S.
ctor Vitse beati Pelri, prioris tum Juliacensis, piam Bernardi sororem, eamque vit» sanctimonia illu-
aniraam Deo commendaute inler alios ipso ejus strem, silii patronam adoptent, diira lamen illam,
fratre S. Beriiardo, re.-lat ut Gnidonis conjux ea non Cisterciensem, seH Bmediclinam fuisse fatean-
intelligenda sil Bernardi soror, quK in Pratilongi tur. De suis exordii si certi aliquid nosse volunt,
monasterio vitam egeril. Audivimus pra;terea ex ore mtelligant, in pago de Thart, quod unius dunlaxat
antiquae abbalissae de Pralon, quod cum ante ali- hoiae itmere abesl a Cistercio, fundari coepium
quot aonos, nimis depressum, eoque humidms ora- esse prinium Cisterciensis normae puellanim asce-
lorii solum, ingesla malcrie aliijuol pedibus atlolli teriiira sub Goceranno Lingonensi episcooo, cirea
curaret (uude tuumlos quampluriuios moveri ne- aunum Christi H2.d, perfeclumque anno 1132, sub
cesso fuil), invi ntuui esse iu IJealie Marite sacello Guilonco cjus succe.ssore; abbatissa Elisabeth, el
plumbeum looulum, quo S. Bernardi cujufdam so- Maria priorissa novae congregalioui pra'positis.
roris ossa cuncludi fama erat. Et habenl in sacrario B Hoc monasleriura non negaverim eK Juiiacensi Be-
suo Pratiltilongi sanclimoniales, B. Barnardi lips^ma nedictinarum deductum esse, sicut prius Cister-
coniplura, intcr quas est alba et casula quibus indu- ciense ex Molismensi, ut vere dixerit Guillelmus
tus sacris operabatur; et calix ex argeuto deauralo, abbas, loco supra cilato, Julleium seu Juliacum pro-
paterK instar latus ac parum profundus, illique al- pagatum jam per alia loca tum cum ille sciberot.
lori peisimilis, quem etiamnuni Clarevallenses ut Et videtur Tartense mouastorium, ut primum ori-

S. Bcrnnrdi ipsissimum calicem religiose asser- gine, ita caeierorum omnium ejusdem s"x»s atque
vant. Ordinis caput fuisse. Unde in bulla Innocentii
SECTIU TERTIA. pap:e Ill,data anno Chrisli 1200, oclodecim nume-
NccS. Bcrnardi (jcrmana ,nec fratria, fuere Cister- rantur ad Tartum perlinenles abbatia? : quanmi
cienaia Ordinis monialcs, sed Hencdictinai nigrce. abbali^sas singulis anuis, in lesto S. Michaelis, ad
Digredior tantisper, ut quas ct nobiles el monia- abbatiam de Thart olim convemre solilas esse ad
ics asserui, illas in nionialiura statu Ordini suo capiiulum generale, cui praeerai abbas ipse Cister-
roslituam. Peudel nodi luijus solutio ex nalura cionsis, aut alius quis ejus vice, testatur Guido
'lO'^ Regula' earum domorum in i|uibus illas ver- abbas Cistcrcionsis, ahbatiam dc Tliart propriam
satw sunt. Humbolinam ilixi in Juliaco ot prolessam " liliam domus Cistcrciensis appcllans, ac v.Tisimilli-
esse, et mortuaui ; conjiigem porro Guidonis, vela- nium facicns, quodex Tarto, per octodccim illas ejus
laraquidem fuisse apud Julleium, inds vero in propagines, caetera omnia, aut pleraque Cistercien-
Pratumlongum translatara, ibi vitam clausisse. Est sis Ordiuis puellarum aEnobia derivata sint. Ha-
hodicque Pratilongi monasterium, fuilque ab ortu buit saiie Tarteusis domus inier illuslres inoniales

suo Urdinis nigri Beuedicliuarura. Uudo esl quod su;is, Ptiam Ailpltieydcni Lotharii imp. sororem,
cjus loci momales autc idiipiot sa'cula, in libello Simonis 1 diicis Lothariugia' 104 viduam, malrcm
supplici ad regem pro recuperauda villa Cliangeio, iMatth;ei Lotharingia; ducis, ct fralris ejus Balduini,
tuoc alienata, esse se prolitouiur Ordinis S. Be- ac sororis Agathai Bur^undia' comilissa; : qua" qui-
uigni Divionensis, hoc esl Ordinis Bonedicti, quem dcra Adelhays, ul teslaiur Malthaius dux, ejus filius

lunc lonobant, lcnentque cliamuuui monacbi Bc- ad aiiuum 1142, mutalionc dctterm Excetsi pauper
niguiaci. Nec laiuus id cortum dc Juli.ico ; quippo irbus cl spiritu, sanctie conversationis propositum
fundato a Milono Barri ad Scqunnaui coinito, ct habitum susceperat, in ecclcsia cl comiregatioue
(iuidoni Molismensi abbaii atlributo, ct a nionachis Tartcnsi. Hoc quoque monaslcrium Tariea.se,
Molismensibus Bonedictinis ad hauc usque diem n quondam opibus et religione inclytum, nunc deser-
adminislrato. Nam ct beatus Petrus prior Juliacen- lum cst uionialibus,
a Divionem trausductis ex
sis, qui Humbelina^ ibidera raorienli adfuit, niona- auno Cbrisli 1623. Uj Juliacum et Tarlum, sancli-
chus eral Molismeusis, qui sanctura Robcrtum e monialium du;e ilhr nomiiialissima» domus, quas
Cistercio Molisnuim redire jussum comitatus esi; .Molismeusium ac t^isterciensium discipliua^ primi
et deslructo Juliacensi parlhenone, quod ex illo so- seslus protuleranl, hoiie nihil habent anliqufe reli-
lum restat sacellum cum titulo prioratus, et ei gionis, praoter tol sanctorum virgiuum pios cineres,
annexis roddiiibus, nunc etiani ad Molismeuseni quos in aeterni Sponsi aniplexus dies mundi su-

abbatiam spectat. Ex quo mirum videri pussil vix prema cxcitabit.

csse rerum Cistcrcionsium sciiplorem uUum, qui SECTIO QUARTA.
Humbolinam si non Cistcrciensiuiu lominarum pri- .S. HernardttS ex patre equestrisordinis fnit, (iticm
mam insiitutricem, certc Ordinis Cislercicnsis mo- militiam Uinc appclabant, ct in co gradti^ unti-
nialem luisso non aftirmel. Nunquid una vixit quw purcfquc originis.
lluinbcliua Cistcrciensib iutcr Bonodictinas ? Aut si Fuit olim militia fere duplcx, allera oflicii scu

omnes in Jidleio mouiaics Cisleruionso^ luerc, mimslcrii, allcia di^uiiatis il houoris. Miuii>lerii
m-i DU ILLUSTRl GENERE S. BBRNARDL 1390

niiiiUa, allia airaala, alia urbana seu civilis. Armala nec non el llenrici Lusitanorum regum pareulis
rursuiii subiiivisa iu castrensem quae adversus cujus anniversarium postridie, id esi vi Kalendas
liosicm emiUitur; el |jrffisidiariani, cui urbium ar- Februarii celebrandum, ejus filius dux Odo I in

ciMniquecom.iiitlitui- cura. Civilis Iriplex : palatina, S. Sequani moiiasterio funclavit, certis in id officii

quie in lamilia prini ipis, togala seu forensis, qua; annuis reddililius conslituti.s. Cur autem moriens
injudiciis; et littcrata, quaj publicis rescriptis in- Ilenricus sola ornatus est, ea
militis appellalione

tenta. De quibus erudite Carolus Loyseau, lib. i De fuit ratio, palrem Robertum ducem e
quia ante
juribus officiorum, cap. i, recte admonens 405 vivis excessit; alioqui dux el censendus et appel-
armis quoquo succinctam esse militiam Palatinam, landus, nisi ducatum ab avo in nepotes transrait-
sed fere ad fionipam, non, ut qua; proiirie armata tendum ipse patri decedons reliquissel. Sexcenta
dicitur, ad rem i;erendara. occurrunt similia illustrium, adeoque regiorum ju-
Dignitatis sive honoris militia, vix alia fuit apud venum exenipla, qui et milites creali, et dicli sunl
Romanos ab ejus militia;, quam officii diximus, su- cum id ;etas et vilae conditio tulit. Etenim militum
perioribus gradibus vel prasfecturis, pnta tribuno- libcri, nobiles quidem oinnes fuerunt, ei militaris,

nim, primiceriorum, senatorum, ducen.iriorum, sive equestris, ut ininc loquimur, Ordinis, at noii

biarchorum, circitoruni, et alioruin officiis, de qui- B mililes, nisi -107 postquam por cingulum et gl.i-

bus Hieronymus adversus Jovinianum, et caHeri dium, aliove rilu milites a priucipe sunt effocli.
qui de re militari. Sed apud gentes qua; Romano- Ipse Tecelinus, ex milito posi filios monachus, nul-
rum imperiura per Europam occuparunt, alia quas- lum nisi monachi titiilum moriens tulit. Necrologium
dam fuit militia honoraria, quam Galli chevalerie S. Benigni, ni Idus mona-
Aprilis obiit Tecelinus
vLilgo nuuciipaut, quee graduai queiiidani Jiabet uo- chus, patcr domni Uernardi abbalis Clarwmllis. Sic
bilitiitis supra corair.un.m; plane ut baroues noslri, ei Bernardus ipse, nusquam milcs, quia ad vitam
vel potius equites torquati, quos vocant chcvaliers clericalein a puero destinalus, mililis lamcn filius

de VOrdre, sic dicti a torque, sive militia;, sive eque- fuil, eoque caeteris nobihbus uno saltem gradu
stris ordinis insigni. Ilanc media saicula, xav' i?(ix>iv, prior.
imliliam, ei qui ad eam provecli essent, milites Sod fuerunt horum railitum varii quasi ordines,
dixeie. Unde est quod nobilissimos quosque viros, si genus, seu nobilitatcm ex militia derivatam spe-
qui neque comites, nec duces, nec principes essent, ctes. Quidam ex his novi homines, lioc est primi
passim milites nuncupatos cernere est in antiquis e sua progenie ob egregium aliquod facinus, ct

tabulis, in epitaphiis, in necrologiis, imo qui palria; vcl principi navatam operain, railitia donati.
in Q
Latinis scripiis milites, eosdem ipsos iu Gallicis *'" ""
Alii ex avf,riim Tniihnm longa
avorum raililum innira seric
a<.rin progenili. Hi si

chevaliers appellalos. Et hodioque iu seuatu Pari- quatuor, aut plures majorera suorum lineais, a pa-
siensi, ubi senatorum ouinium nomina Latine morc lerno niaternorjuo lalere, in eo niilitiic gradu stetisse

majorum recitari qu/iannis solent, primus pra;ses approbassent, eo ceite nuvis militibus, aut novo-
nulilis titulo honestalur, cum idem in aliis regni rnm militum filiis censebantur nobiliores. Hoc ni-
parlamentis dicatur Gallice cheValier. Gonferenda; mirum fuil genus S. Bornardi, cujus pater Teceli-
hujus miUtia; varii apud v.irias nationos fucrunt ri- nusa Guillelrao, lib. i Vitae, cap. 1, vir antiquoi et
tus, variaque insiguia, quae meum non est hoc loco legitimce mititim fuisse asseritur.Cujus vim dicii
poisequi. Duplex ad illam via, genus, et ros gestae :
nOD porcrpit Gallicus interpres, de Tecelino scri-
paluil eniiii seinpcr iu omni bene constilula rouu- bons, qu'il passa beaucoup de lcmpsdans les charyes
blica, a Virtutis teniiilo ad teinplum 10<> Honoris dc ta yuerre quil excrpa digneincnt. Quid(|uid eniin
transitus ; quod vel ex Friderici II imp. rescripto sit de arinata aut palatina militia, cui adscriptum
intelligi potest, apud Petrum de Vineis, lib. vi Tocelinura nec asserimus, aec negamus, eas tamen
epislolaruiii, cap. 17, quo imperator queradam mi- voces ex illius sfeculi usu sic interprctauiur, quod
litem creat, dc sua majestate bene meritum, cujus Tecelinus novus miles non fuerit, aul e sua familia
pater miles non luerat; qnanquani, inquit, nosiris iu Ordine illo priiuus. sed ex mililaris gradus avo-
constitutionibuscavcatur,(juodiiiililes fieri neque- rum ionga, perpetuaque quod Gallice
serie orlus :

unt, quidegenere miiitumrion nascuntur. Intellige, diceremus, de 1'ancienne clievaterie, sans tache ou
nisi propria virtute, et rebus pra'clare gosliseam sibi a mcsattiancc eti son extraction de plusieurslignes, ou
principe gratram proraeieaniur. S;me sicut de con- dc temps imm&moriat. Atque h«c non lOS parum
sulatu dictum in Novella impp. Theodosii et Va- coufirmarontur, si pro ccrto habcielur Tocoliimm
lentiniaui, tit. 46, De hounratis, et quis in gradu ortani fuisse ex nobilissimis el equestris ordinis
prieferatur, eo Augustos quoque fuisse decoratos, dominis Castcllionis a 1 Sequanara, ut asseruil Gnil-
ita corlura est nac miliiia cliam coniitum ac ducum, lolmus Paradinus libio De antiquo statu Burgun-
imo et r<;gum ipsorum filios ornari solitos. Itaque dionum, pag. 93 et 140, el lib. li Annalium Bur-
in Nocrologio Benigniauo ad vii Kalendas Februarii, gundia;, pag. 189, fortasse ex genealogia S. Ber-
obiis se legitur Henricus miles, uostcr amicus, non naidi, qua' descripta fuisso dicitur in Fontanensi
alius corte a Roberti ducis filio, Roborli rcgis iio- alibatia, propc Moutombarrum ; in qiia Teceliuus
pote, palif Uuguuis ct Odouis Buiguuuia; duouni, puuitur tilius Werrici comiiis Caslellionensis, fra-
 : , ,

1391 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1392

ler autem Godelridi episcopi Lingonensis, et Andreaj il antiqua, sicut asserunt multi,Burgundi(educemge-
militis Templi aliaque noni)ulla inseruntur in S
; nerositate trahens originem. Scribebat Joannes
B(.'rnardl tum paterno tuni materno stemmate, qu» prior, ut videtur, Clarevallensis ct ex famila, non ex
majori probatione indigerent ad fidem faciendara. vit;t! solitariae ratione dictus Eremila, ad Petrum
Spectasseeliam potuit Paradinus Robertum de cpiscopum Tusculanum, et ad Herbertum ex mona-
Monte Appendice ad Sigeberti Chronicon, ubi
in cho Clarasvallis Turritanum in Sardinia archiepi-
ad annum 1115, S. Bernardura el getwre clarum, et scopum; annis plus minus triginta post obitum S.
Caslellione castro Burgundiw oriundum facil, qus Bernardi. Sijam tum muUorum assertio erat, Ber-
fuit etiam assertio Vincenlii Burgundi, vulgo dicti nardi maternum genus ex antiquis Burgundise duci-
Bellovacensis, in Speculo Historiali, lom. IV, hb. bus propagatura esse, quis hoc ipsum nunc prudenter
XXVII, cap. 22: Baptislse Platinae in Vitis Pontiti- negavcrit? Nec vero hinc sequi putamus consan-
cum, in Paschali II; Hartmanni Schedel in Chronico guincum fuisse Bernardum illorura Burgundiae du-
Chronicorum, edito Nurerabergffi, 1493, fol. 198; cum, qui ex Roberto rege orli sunt; vel eorum qui
Jai:obi Philippi Bergomatis, lib. xii Supplemenli nunc sunt, Hispanias, Galliae, aut Lusitaoia:' regum.
Chronicarum, et Pauli iEmihi lib. v De gestis Fran- Nam illa verlia, sicut asserunt multi, satis osten-
corum, in Ludovicis Crasso et Juniore : quorum B dunt, longius repetitam fuisse illam a ducibus ori-
omniura dubia est assertio. Quamvis enim Castel- ginem, quam a Roberto duce, Roberti regis lilio,

lione ad Sequanam per aliquot annos sub litierarum qui non totis centum annis Joannera Eremilam
magistris versatus sit Bernardus adhuc puer, Fon- praecesserat ; et dubium reliuquit an ex Hugonis
tanis tamen natum constat cx Guillelmo ahbate, Magni genere, aut Richardi, aut Manassis, aul
ct Joanne Eremita in ejus Vitis. Hinc tamen Para- etiam priorum illorum quibus ex regum inunere
dino videtur nala occasio dicendi Fontanas juris atquc arbitrio personale erat, et ad certura tempus,
fuisse ac domini Castellionensiura veterum Topar- non autera perpetuum, acmultominus hsredilarium
charum, ut videlicet cum legeremus S. Bernardura oflicium ducatus.
ortu et domo Fontanensem, 109 eo quoque fami- Jam originem S. Bernardi ex coraitibus Tornodo-
lia Castellionensem esse non dubitaremus. Al nos rensibus sic demonstro. Refertur in Chronico S.
infra de S. Bernardi genealogia Fontaneiensi accu- Petri Vivi Senoncnsis, ad annos Christi 713, 106-5,
ratius disputabimus. Nobis nunc sit satis Guillel- 1113 et 1114, S. Ebbonem ex comite Tornodorensi
raus abbas, qno auctore constet, antiquie et legiii- monachum # 1 S. Peiri Vivi, indequc abbatem, ac
mx virum raiiitia' fuisse Tecelinum. demum Scnonensera archiepiscopura sorores ha-
Ad cujus etiaiu dignitatem illud accedit non exi- Q buisse Ingoaram et Leoteriam; qua> de sua Iwredi-
gui momenti, quod in tabulis Hugonis II Burgundia', tate contulerunl raonaslcrio S. Petri Vivi, inler
ducis, dc colla Floriacensi ad Oscaram pro ,S. Mar- alia, Rictiacum et Pauliacuin villas, in quibus post-
celli Cabilonensis monasterio datis anno Christi raodum quartam parlem Bernardus Miles, Jlontis
1104, inter proceres ducis familiares, primo ,loco Barri dominus, et llumbcrga ejus uxor, anno 1065,
post Rainerium ducis dapiferum censelur Tesceli- a Gerberto S. Petri abbate receperunt. Sed et coruin
nus idem, agnoniine Sorus, ante Bcrnardum dc filii Milo cl Rainanlus, censuales has villas, de
Moiiteforti, Warnerium do Sumbernone, aliosque nianu alibilum S. Pclri Vivi, post stios proavos
nobilissimos viros. Tabulas ipsas dabimus in Pro- tenuerunl ; -Milo quidem Pauliacum, quam abbati
Imlionibus. Molismensi vendidit, anno 1113, denariorum libris
SKCTIO QUINTA. ccntum ct quinquaginta, mox anno eodein niona-
S. Bernardus permatrem Ataijsiam dc Montebarro, chus factus, Rictiacum aiilem Rainardus.
e.vcomitibns Tornodorensihus., imo ^x antiijuis Atquc ex boc Chronico Senonensi habcmus primo
Burgundia ducibus oriijinem tra.iil. n Miloncm, quia, ex anno 1113, monachus factus
De S. Bcrnardi origine nt fideni facerent recen- asseritur, non iii Claravalle ut quorumdam opinio
tiores, sectione priina a nobis laudali, dobuerant luit, sed apud Cisterciura, cum S. Bcrnardo, cujus
ex antiquioribus testimonium aliquod protulisse. erat avunculus, monasticum habitum suscepisse,
lloc nobis Deo favenle compcrtum cst ex Chronico unde in Clarevallenso primum, tum in Fontenelense
S. Petri Vivi Senonensis, et cx Joanne lircmita in monasteria Iransivil.

Vita S. Bcrnardi, quam vulgaris illius, et antiquin- 2. Ilumberga' noinen, ex quo pcr lAEiwjtv Ilumbe-
ris qua' quiiique libiis couslal, appeudicem quam- liiia, in S. Bernardi sororem ab avia materna de-
dam el snpplementum esse voluit. Ordior a Joanne rivatum fuissc. Sic enim cam appcllat auclor Vitae

Eremita, qui sic ait de ejus gcuere : Itcalissimus B. Petri prioris Juliacensis, cujus inler manus bea-
iijiiur Bcrnardus, in pago Lingoncnsi, 4IO Fonta- tum spiiitum illa ofllavii.

nis oppido patrii sui, dignirpropaglneoriuiidusfuit 3. S. Bcrnardi aviam mater-

Kuisse llumbeigam
carnis quidcm prosapia nobilis, sedculmiuc menlis nam, aut cerle cjus conjugeni Bernardum, cx co-
nohiiior. Genitor ejus Tescelinus nomine ; genilri.v mitibus Tornodorensibus, ut qui in eorum alodn,
vero Aelaix,,filiaUcrnardi Montis Barri domini, viri ncrape in Pauliaco el Rictiaco villis partem saltem
yoleHlis,et magnisccunduniscecuiidigiiitatom^ele.T aliquam posscderint : cum alioqui totas eas villas,
1393 DE ILLUSTRl GENERE S. BERNARDL 1394

Milo et Rainardus corum li*J filii, licet comitum qui S. Bernardi consobrinus fuit, Aalydem refert
Tornodorensium non forent consanguinei, de S obiisse festo die S. Ambrosii, cujus cultui impense
Pctri Vivi abbatum beneficio, sub censu possedisse dedita erat. Guillelmus Flaniengus, olim canoiiicus
potuerint. Lingonensis, in Vila S. Beruardi septera libris Gal-
4. Hiiud vore referri cx Chronico S. 1'elri Vivi, lice a se conscripla IU Ambrosium hic accipil
a Petro Roverio in Reoinao, in Bernardo II, abbate doclorem, adeoque Mediolanenscui episcopum. Fla-
Reomaensi XLI, pag. 183, Milonem de Montebarro, mengum Gundisalvus de Silva Lusilanice reddidit.
Rainardi filium fuisse, cum id nusquam atfirmetur Hinc late propagala opinio de obiui Aalysiae in S.
in eo Chronico, et constet ex tabulis aulographis Ambrosii Mediolanensis episcopi el Ecciesiae do-
Fontenetensibus, Rainardi fratrem fuisse Milonem, ctoris feslum diem concurrente. At sanctum hunc

et utrique sororem Alaydem qua niatre S. Bernar- Ambrosium nusquam Joannos Eremita vel docto-
dus genitus esl : hos porro omnes patre natos rem dicit, vel Mediolanensem. Alius fuit Ambrosius
Bernardo, matre autem Ilumberga Montis Barri do- (irequentius Ambrosiiiianus appellatus) vici et ca-
minis, partim habeatur ex Vita S. Bernardi, au- stri Fontanarum patronus, quem solemnibus olficiis
ctor Joanne Eremita, parlim ex Chronico S. Pe- n a loci domina quotannis coli solitum longe est veri-

tri Vivi, ad annura 1065. similius. Hujus Ambrosiniani natale etiamnum

5. Montembarrum, et Montembardum promiscue agitur, et post omnem memoriam actum esl in

usurpari docet Chronicou S. Petri Vivi citatis lo- parochia Fonlanensi Kalendis Seplcmbris : quod
cis : earaque toparchiam, comitatus litulo, saltem probant S. Stephani Divior.ensis quingenlis amplius
per aliquod tempus prsfulsisse significat, ubi me- abhinc annis confccta; tabute.
minit litis mot» inler comitera de Montebardo, et Nunc vide quid habeant Necrologia vetera Beni-
Clarembaudum de Capis, ut mirum non sit junctas gnianorum, apud quos matrons sanctissima; corpus
tum fuisse affinitale Montisbarri ac Tornodorensem sepullurfe traditum est. Kaleiidis Scpteinbris obiit

familias, cum eodem utraquo comitiva' honore Alasi/a laica. In aliero exemplari legitur Alaysa. Ac
atque ordine censeretur. Atque hinc Jovanni Ere- ne dubites S. Bernardi matrem ipsam liis designari
mitse, vel potius Roberto abbati, qui S. Bernardi verbis, scito in iisdem obituum libris, mullas ascrip-
sobrinus fuit, fides astruitur, asserentibus Alay- tas esse sanctiraoniales, ex feminis laicis Cunigun-
dein de Montebarro qua niatre hic natus est, de dem imperatricem V Nonas Martii; aliquot praeterea
niultorum senlentia ex antiqua Biirgundi» ducum reginas, ducissas, comitissas, cseteras quamlibet
generosilate traxisseoriginem. Unde etiara conjectu- " genere illuslres, aut militum, sive equestris ordinis
rae lociis, aperltur, illum reges quoque ipsos affinitate virorum, uxores, laicas tanlum nuncupari et nihil

contigisse. Enubentibus enini ]irisco illo sevo regiis supra. Modestia haic fuit prisci illius «vi, el mos
puellis, regumque fratribus natu minoribus, regiae receptissimus. Ut nihil mireris, S. Bernardi matri
ipsfe prosapiae in ducum 113 et comiium familias nobilissimaj, et Tecelini militis conjugi, solam
effusa; apparuere, adeo ut quamvis horum esset im- hanc laicw appellalionem ascribi, ac jam ne dubi-
par dignitas, tamen essel sanguis idem : quod vi- tes,diem ]irimum mensis Septembris, Alaydi, sive
derc est in Burgundia;, Provinci», Aquitani», Cam- Alaisa>415 fuisse supremam. Quod et maxime ex
pania? aliisque dilionis Francicaj seu ducibus, seu eo confirmatur, quia cuni tam illustris matrona ad
comitibus, qui pone omnes, ut norunt genealogi, S. Benignum sepulta in Benigniano Nccrologio non

regiis consanguinitatibus gloriabantur. potuerit prajtermitti, nullam tamen hujus iioniinis

feminam, vel quaria Aprilis, vel Decembris septi-

SECTIO SEXTA.
ma, aut alia quavis die in duobus ejus monasterii
De nobilitate Aalysice S. Bemardi matris^ solvitiir
Necrologiis adnotatam reperire est, quse non aul
nodus evcjiis aie obitus ad Kalendas Sepiciiibris
ducissie, aut sanctimonialis appellatione, aliove
adnotutoln Necrologiis lienicjnianis, iii quibusabs-
queullo clari i/cncris titulo, lnicdi duntaxat nun- charactere a S. Bernardi genitrice dislinguatur.
cupatur. Quis porro fuerit sanctus ille Ambrosinianus, aut
Aalysiai sive Aalydis S. Bernardi matris diem ubi terrarum vixerit, non aiisim aftirmare. Su-
obitus dosignavit Henriquez in Menoiogio Cister- specta enim est mihi ejus Vita, quam exhibet codex
ciensi quartam niensis Aprilis, eo nimirum argu- Fontanensis, vix ante octoginta annos conscriptus :

mento, quod eam legisset excessisse e vivis ipsa S. in quo nalus legilur in urbe Sarmalica Iberia; Asia-

Ainbrosii festa die. Sane quamvis Ambrosium Me- tic;v, episcopus Sarlatensis post Nicephorum, et

diolanenscm Romana Ecclesia praecipue colat vii denique multarum palmarum nobilis martyr. Sar-
Idus Decembris, quae dies est ordinationis ejus, latensem quidem episcopatum in provincia Burde-
illum lamen ex Paulino in ejiis Vita et aliis obiisse galensi institutum lego a Jo^nne papaXXII,ex anno
constat, Ca;^ario ct Atlico consulibus, Christi se- Christi 1317, Sarlatensem aliam sedem episcopalem
cundum «ram vulgarem anno 397, Sabbato sancto, in orbo Christiano non rcporio, sieut neque urbem
quie tum dies incidebat in quartam Aprilis : quam nomine Sarmaticani. Tanlum ohservo, ul jam monui,
diem aliffi Ecclesia; quaraplurimse Ambrosio festam coli Fontanis sanctum Ambrosinianum Kalendis
agunt. Joannes Eremita, rclaiu Roherti abbatis. Septembris, ut proprium loci patronum, quaravis
1395 ADDIT. AD LIBROS 08 VITA S. BERNARDI. 13%
Fontanensis parochia siib S. Marlini, ulpoto atili-
j|
fum Suricli dicuiil : undc mihi corjpctura voccm
inscripla legatur cata- lanc esse ex una e Iribusveterum Gallorum
quioris patroni appellatione,
illa lin-

logis licclesiarum dioecesis Lingoncnsis, nimirumab guis, quam earadeiii essecum Teulonica alio in opere
aedicula S. Martino dedicata, qu* adliuc superest probavinnis. Nniic ad ejus posleros progrediaraur.

subcollc Fontanensi, et castri seu vici totius eccle- Humbelinffi Tecelini tiiiw, Bernardi aulem soro-
sia malrix olim fuisse dicitur. Ad liKC S. Ambro- ris legimus conjugium, prolem nullarn novimus :

siniani quasdam reliquias inclusas luisse in altari, baud sane sileniio transmitlendain liistorico, cum
quod in crypta S. Siephani Divionensis. Idibus Se- de ejus matronai sieculari mollitie, post fratrumCla-
ptembris, anno a Christi Incaruatione 1171, a Gui- revalenscm increpalionem, pene in rigorem ana-

cliardo Lugdunensi archiepiscopo consecraluni est. choreticum mutata, deque edita ex mariti consensu
apud Julleium monastica professione loquerelur.
416 SECTIO SEPTIMA.
Erant autem Guidoni Tecelini primogenito, ut ex
Confirmattir S. Bernardi genus itlustre, ex ejus fa-
miliie uariis afjinitatibus.
Guillelmo abbate retuliinus, tenera il.S adhuc
dominorum velcrum quam illustris fue- Ktate liliae, cum illein Cisterciumse nxepil; et qui-
Jonisvillft!

quain ut probatione indigeat.

dem, ul ferunt, non plures duabus, quarum saltem
rit familia, i.otius esl i

Omnium inslar testium sit Joannes .Ionivilla?us, in m alteram paterna-; avitasqiie opes derivatas esse
oportuit, altera fortasse matrem in monasleriura
Vila S. Ludovici regis coniitem Burgundias a\uncu-
consecuta. Sune ex liis Guidonjs filiabus unara ab-
lum suum appellans. [s erat Joannes ex comite Ga-
dominus Salinensis, batissam fuisse monialium de Polengeio. Ordinis S.
biloneiisi comcsBurgundia', et
frater autem
Benedicti, et Lingonensis dioecesis, intelligimus ex
filius Sle|iliani Burgundia' comitis,
Chronico Clarevallensi hic a nobis edito, ad annum
Boatricis qua Joiiivilla-us matre nalus erat. Perse-
Christi 1183, el quando abbatia Burlencuria', qua?
quens aulem Albericus Triuinfontium monachus Jo-
prius fuerat Benedictinarum, Cisterciensem Ordi-
nivillensium Toparcharum afiinitaies cum comitibus
iiem recepit, migrasse e Burlencuria in Polengeiuin
Joviniacensibus, eura dominis Vangionis rivi, Aspe-
ex ea genle fuisse de S. Bernardi licentia, Ascelinam sanclissimam
rimontis, Grandisprati, et aliis,
uxorem Guidoiiis deAcromonte virginem, una cum matre quEB beati Bernardi et
alfirmai Hescelinam,
Goriefridi Lingonensis episcopi consanguinea erat,
quiThesscliui Fontanarum domini frater ulermusfuit.
de villajujcta Firmitatemsuper.ilbam procreata, fi-
Sic eniin ait ad annum Christi ) 109 : Ipse Caufridus
lia foriasse Holdoini vel Haynonis, fratrum ex ma-
prwdiclus,}onevilla; dominus fratrem hahuit, lloL
doinumnomine,<iuiinjuventutemortuus trespar- » "-e TccohniSori. AtejusdemGuidunis aliam quam
Wilherum (jui dam filiain, Fontanensis toparchiae hairedem, nu-
vulos reUquit,Galtiierum videlicet et
psisse 0(iinamuriiartholoiiia!OdeSonibernione, quem
sine liberis mortui sunt, et Hescelinamdominam de
constat fuisse quoquc dominumdc i'onlanis, nempe
Mulleio, quam <iuidamnobilis de Acromonte duxit,
ex conjugis dote. Algue iiinc S. Bernardi pateriiura
Ouido nomine, Fulconis filius, dc Sarccllis, et yenuit
genus \arias in familias ad hanc usque diem pro-
Werricum, p<itrem G<Utheri de Mulleio.Iste Guido de
pagatum cst. Naiii qua' giiieris cjusdem in Tabula
Acromonte fuilex partematris frater Thessalini Sori
Fuulenelcnsi, ex Anurca Tecelini fralre ad comituni
de Fontanis, qui fuit pater beati Uernardi Clareval-
Tornodorcnfium, et Burgundia; ducuni familias de-
lensisabbatis. El Uabueruntalios fratrcs, lloldoinum
ri\aia describitur pisii-riias, cerlis hisloriae nionu-
quifuit <ivus Albrici de Fsmanciis, ct Haipionem <le
niciilis h.iud satis consentiens rcperilur,
41 7 Cnlombco, patrcm Abeleui Item Guido fuit ex .

alia parte frater Ulrui,sub quo fundata est abbatia llli, inquam, nou quidem patris Guidonisjam lum
Morimundi. Non potuit nobilissimas tol familias Te- nionacbi, sed avi Tecelini ex asse ha^redi, adeoque

celiniis aut consanguinitute aut aflinilate atlingcre, Fomanensi dominffi, maritus fuit Bartholomaeus de
si non et ipse fuit ptr qu;uii nobilis. (jui porro hic M Sombeniione, exiude per ejus dotem dominus dc
Sorus Albcrico, idem Toc 'linus Saurus in diplomate Fontanis, cujus exstaut 419 per hoc tempus mo-
Hiigonis n, Burgundi* dutis ad auuuiii Christi 1106. numenta iii labulis Tartensibus, Pratilongi, el S.

De balece Julius Cajsar Scabger, Excrcilatione Stephaui Uivioiieusis. Sombernionensiura per quam
CXXVl, 2. Salitus inquit, et fumo castiyatus, a co- illuslris eral familia, ut qua; in affioem sibi ducuin

lore Soret vocatur in G<dlia, vocabulo Gotiiico, qui Burgundise gentera ha;reditaie devenerit, non qui-

etiamiti equino pilo nuinsii apud lt<iios subrufum : dcm per Guillelraum de Monleacuto, Hugonis 111,

enim Sorum vocant. Ergo Teceliuus Sorus seu Sau- Burgunoia' ducis pronepoteiu, ut visum est Andrea»

rus dictus, buc est subrufus, atquc ut opinor, ca- Uuclusiiio, lom. II Burguudia,', sed per Alexandrum
pillis barbaque ex aureo igueonuc splcudentibus. (juillclmi tilium, Hugoiiis ejusdem ducis abnepotein,
Nam etde S. Bernardo Tccelini tilio, Gaufridus in qui primus fuit e duciim regio sanguine Somber-

ejus Vila, lib. ui, cap. \ : Ccesaries cx jlavo colo- nioneiisis topacha.

rabalur, c<mdido ; b<irba subrufa, circa finem vitai

et Uuxerat viadicet Guillelmus pater ejus Jacque-
ejus rcspcrsa c<mis. Vide JoaumsNicotii Thcsaarum tam Ilerverii Souibcraioneiisis domini hliam, cuni

lin-uie Francica', verbo Saurc et Saurir, et Mena- dote lcudi de Maalcin. Erat aulcm Herveio Somber-
giuiu iii Origiuibus, vo.vho Sorct . Tentoiies Mibni- nioncnsi, Galierii filio, Guidonis oepoli, Garncri
1397 m ILLUSTHl GKNERB S. BGRNARDI. - IMIOIi.MlONES. i:ws

pronepoli, uxor Maingenlis, qiiie et Blancha, ex qua ii clominoruni de Fontanis. Dartlinloma-o qui nm rl.l-

pncter Jacquctam, etiam Joannem tilium suscepcrat. xit, ex filia "

Guidonis Foiitanoiisis doinini, fiierunt
Morieas Herveius anno Christi 1239, Jacqueta filii filii duo, Kalo, et qui de proavi materni nomine ap-
jam nupiui iradita Guillelmo de Mouteacuto, cum pellatus est Thcselinus, de Kalone sic Necrologiuni
dote dorainii de Maalein, Joannem filium toparchiae Benigiiianura : xiv Kalendas Septembris obiit Calo
Sombernionensis reliquit lisredem siib cura tulela- dominus de Fontanis, noster amicus, qui dedit nobis
quc Blaiichrt' matris. At Joaniie aliqiiol post aiinos partem suam de Magnomonte. Kalonis, opinor, filius
exstincto, cum lota hajredilas Jacquelain jipoctaret, aut ncpos fuit Garnerius doniinus de Fontanis, cu-
tiluluslamen dominse Soinbernionensis cum admi- jusphirima exstant in ecclesias, beneficia usque ad

nistratione universa penes Blancham viduam reslitit aniium Chrisli 1230, quem haud multum \idetur prs-
in oraiie ejus vitffi tempus. Moritur interim Jacqucla tergressus ; cum ad annum 1234 legatur in quibus-
mense Octobri anni 1259, noii alio quamdomincc de dam tabulis Pratilongi, bona' mcmoriw dominus Gar-
.Malain tltulo ornala in Negroloi^io l!uxi>ri;c, nec nerius de rontanis, miles ; ct jam ei successise vi-
multo post illam GiiiUelinus ejus iiiaritus. llorum dcRtur, anno 1232, Kalo miles, filius Domini Wil-
tiliuset hKros Alcxandfr de Monteaculo, solum prse- lolmi ile Salicibu-, ite Sauz, ciijus exstat epitaphium
tert titubjm domiiii de Maalein, etiam anno 1265, •* in supra memorato prioratu de Bonvau, in quo ap
in)0 usque ab obitum Maingerdis seu Blanchae avi» pellaiur ilominus Kalo de Sauz, fJI tniles, domi
maternae, qua dcinuin c vivis cxcedente 190 a I an- nuf de Fontanis, et obiisse nolatur pridic Kalendas
nuiji 1272, tuni piimum ille dominus Sonibernionis Novenibri^, anno Domini 1272. Successisse autem
ct dici et csse ccEiiit, tanquam iueres dietcn Maimjer- videtur Kalo de Sauz, avuuculo Garnerio, domino
dispropinquior ab intestato, ut ipsemet loquitur, de Fontanis, iraprob, ipse filius sororis ejus Wil-
Constant ista maxime ex labulis Buxeri» et priora^ lelmo dc Sauz matrimonio junctai. Kalonis de Sauz
lus de Bonvau, quatuor fere passuum millibus dis- posteritas in familias transiit toparcharum de Saflra,
siti a Divionc, ibi passim designati sub noniine Ec- de Sagneyo, de Clerone. Sed et moraorantur bcato
clesicebeatie Mari/e de Vallc Selwlarium, ju.rta Ta- Bernardo vel consanguinea', vel saltera affines fa-
lant. Aique ex his appnrft ncque Guillelmum de miliae de Noeriis, do Granceyo, Ghariieyo, alia:'-

Monieacuto, neque Jacquelam ejus conjugcm Som- que in Burguiidia noininatissinice, et baroniarum,
bernione unquam potitos, sed Alexandrum eorura aut comilatuni, p.ut marchionatuum litulis insi-
filium duntaxat, utroque parente amisso, eam deni- gnes, quarum pertexcro accuratas genealogias mei
que adii.sse liEereditalem per obiium avias inateruae P non est insliiuti. Satis ista sunto, ul intelligatur,
Maingerdis, seu BlancbiC, non ante annura Christi Bernardum qui honesto dunlaxat loeo natus dictus
1272. Atque haec de dominorum Sombernionensium est, verissime affirmaii posse non niodo nobilis or-
primaria linea. tuin genere, sed etiam illustri.

Alio porro deflexa est linea Sombernionensium,

Probationes et illustrationes eorum qiise in Diatriba de illuslri genere S. Bernardi abbatis

Glarevailrnsis asseruntur vel proponunlur.

I. tuo ipsius loci abbate, abbas factus est. Postea au-

4^9 (Ex Chroiiico S. Petri Vivi Senonensis ad tem obeunle Gerico archiepiscopo, 193 avunculo
annum 715. suo, tolius cleri et populi acclamatione, et consensu

Obiit Dagobertus rex junior xiv Kalendas Fcbrua- regis, in pontificali sedc Sancta; Marite Sanctique
[)
rii ; qui regnavit in Francia annis quinque, etc, Siephani protomartyris locatus, claruit signis et

Temporibus istius Dagoberti refulsit sanctus Ebbo virtutibus.

archiepiscopus {Senonensis} miraculis el nobilitale Ihidem post paueos versus. In illis diebus domna
clarus. Fuit autem ex castro Tornodorensi natus, Ingoara Deo sacrata, soror S. Ebbonis, fecit testa-
et ejusdem pagi comes et dominus, a parentibus ta- raentuni de hffirodilale sua Boato Pelro, qua- cum ja-

men divina providente clementia liiteris ad imbuen- cet inpago Tornodorensi, domno Chrodolino tunc
dum iraditus, quibus, danle Deo, sodales omncs abbntc Defuncto autom Chrodolino, successit ei Vi-
quos in scholis babebat superavit, et sapienlia et raibodus, cujns in tempore alia soror B. Ebbonis
eloquentia prffcessit. Ubi autem parenlibus orbatu-; Leoteria et Mummia siuiiUier Deo sacrata, dede-
cst, ad regimen castri et pagi, quod sibi baeredita- runl cuuctam hicreditalem suam Beato Pctro, vi-
rio jurc competebat acclaraalus, latenler fugit, et vonto adbuc et coufirmantc boato Ebbone fratre siio.
in monasicrio Sancti Petri Vivi sub abbatis impe- Jacont ishc dua> suroros iu cicnobio Bcati Pctri, in

rjo Deo mililavit. In processu vero temporum mnr- oratorio Sauchc .M.u-ia', iiln et ipsc s-inctus Ebbo
1399 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. I'i00

coiisepultus, innumerabilibus post mortera claruit • insinuat, detwiente et senio et viribus, ac anno de-
virtutibus. mum H24abdicaute Arnaldo abbale.)
Ad atinum 1063.
n.
Anno 1065. Bernardus niiles, et dominus castri
Barrimontis, in capitulo Sancti Petri Vivi, et uxor Tescelinus Sorus, Warnerius dcSumbernone, iif)i.
pjus Ilumberga, competierunt et receperunt ab ab- Descripsit olim Petrus Naturalis ex tabulis Sancli
(

bate Gerberto, el a monachis tjusdem loci, quartani Marcelli Cabilonensis.)

[partem| de \illa qua? dicitur Rictiacus, et de eccle- Notum sit omnibus, tam prsesenlibus quam fu-
sia ejusdera villa?, siniiliter et de viUa quffi Paulia- turis, quod Hugo dux Burgundia', Odonis tilius,
cus vocalur. calumniam faciebal de sorvilule super quibusdam
Ad annum 1074. bominibus in obedientia Sancti Marcelli, quse voca-
Anno 1074, fundatum est IMolismense coenobium. tur Floriacus. Uiide prior Sancti Marcelli sa;pius
Ad annum Hi3. ipsi duci et prudentibus viris ejus querimoniam
Anno 1H3, emil abbas Molismensis villam qufe fecit, donec temporuni sucoessione ad domnum Hu-
vocatur Pauliacus, do Milone filio Bernardi de Monte gonem venerabilem Lugdunensem archiepiscopum,
Barro, dans centum quinquaginta Ubras denariorum. " nomine simililor Hugonis nepotis vonlum est : qui
Quffi villa, cum appendiciis suis, est de donationi- et ipse prior pra^dicti loci, de eadom calumnia sae-
bus 43 I quas dederunt abbati» Sancti Petri Vivi pius conquestus cst. Post mnlias querimonias con-
Senonensis, Ingoara et Leolhoria, sicut et Rictia- eumdem priorom, Hugonem videlicet, ad praj-
tigit
cum ;
quaj amba> fuerunt sorores sancti Khbonis. diclam viUam venisse, causa placitandi cum quo-
Dederunt etiam inpago Tornodorense villam quaj dam milite, et in eadem villa per quam transitus
vocalur Fontanas, cum omnibus
appendiciis, el ad- erat, duci hospiiium prffibuisse. Ubi per prudentes
jacentiis, et in pago Laslinse Bagnolum, ct supra viros, videlicet Jocerannuni cantorcm C:cbilonensis
memoratum PauUacura, in cujus parochia sita est 196 Rainerinm ducis dapiferum, Tesce-
ecclesiae,
Molismensis abbaiia. Audiens autem abbas S. Petri
linum agnomime Sorum, Bernardum de Monteforii,
Vivi Arnaldus hanc emptionem quam fecerat su-
et Warnerium de Sumbernone, atquo Milonem de
pradictus abbas de Pauliaco villa, qu* cst alodus S.
Frolles, el Achardum de Castellione, et ca?toros
Petri Vivi, addiit eum cum duobus monachis suis, ducis farailiaros, ipse prior accessit ad ducem, ro-
Helduino scilicet priore, et Girardo cellerario, et gans eum ut calumniam pra?diclam derelinqueret,
calumniam fecil. Unde respoiidit ei abbas supradi-
Q ui pater suus el ipsomet pcccatoruin suorum re-
clus se locutunim cum Milone qui vendideral, jam niissionem a Deo suscipere mereretur. Consilio
mon^cho, Iwcsciliret an7io 1113, inter S. bernardi ergo praedictorum suorum familiariura dux ipse
socios Cistercium ingresso, et cum aliis quorum con- persuasus, et divino terrore perterritus, recogno-
silio uti debebat, responsurum se usque ad Ro-
el
scendo peccatum patris sui suum, dixit se fa-
et
gationes qua- prim» futura; erant. Factura est autem
cturum quod prior expetebat, tali tamen tenore,
lioc in fine istius anni de quo agiiur, vu
scilicet Idus ut et in boc s.vculo aliquod terrenum munus acci-
Martii.
poret, et in futurum pater ejus el ipse a-ternam
(Pergil enarrare ad annum
1114, non convenisse morcedem acquircrent. Dedit ergo ei prior palefre-
ad diom dictam Molismonses, ac Josseraniio 0|ii- dum unum, et ducenlos solidos Divioneusis mo-
scopo Lingonensi, cum forle Senonas advenisset
questum esse Arnaldum abbatom, tum do abbate nola'. Et insuper Quod ipsc valde desiderabal, cl
(

Molismensi, lum eliara (/< liainardode Monte Barro pro quo potius lioc placilum focit) anniversarium
qut censum de Rictiaco, simul et de Pauliaco patris ejus constiuitum cst fieri semper et in antea
(unde
res agehatur) jilusquam pcr octo annos apud ecclesiam Sancti Marcelli
ahstulerat. a priore et a ca:-
Sed variis Molismensium tergiversalionibus longiiis
protracta
teris fratribus qui ibi manserint , el panperem
lite, landom anno l't 16, Joscorannum'opi- Pi
scopum, in synotlo sua autumnali discoptata uiiuin pro utrociue, patre scilicet ct filio, et in su-
causa,
eas villas ot abliali Molismonsi, ot Rainardo jiradicta obedieniia, videlicct Floriaco, omni tem-
Mon-
tis Barri domino adjudicatas,
Bernardo abbali S. pore pasci. Hoc placito hinc inde concesso cl lir-
Joannis de Prato, ncmpe Reomaensi, addixisse.
Tunc inato, accessii ipse dux ad ecclesiam de Floriaco,
autein oxpostulasse Rainardum de
Monte Barro, et
exclamiisse Ecclesiam Rctiaccnsem se tempore Paschalis papae, quarta feria paschalis
et antecesso-
res suos plus centum annis censualem hebdomada;, et vidcniibus et comprobantibus prx-
de manu ah-
batum Sancti Petri Vivi tenuisse, et eam vi epis- nominatis viris, et aliis multis, slans anto altare,
copalt ah eu l'»5 e.tlortam, ahhatcm
monasterii S. diniisit, et dereliqnit, et dodit si quid jiiste in dicta
Joannisoccupasse.ahhateArnaUomonasteriiS.Petri
Yiin Iwc ignorantc. Red^im&uoncs
consequentor des-
caliimiiia habobal ; noc amplius quidqnam qn*re-
cril)it Arnaldiabliatis, primnm super lempore
coram episcu|io Liii?o- ret illos viros et mulieres, qui illo
nensi, ot duco Burgundi:e aliiscpie
venlu habitoapud Castrilocum, pro
proccrihus in ron- vivebant, quorum nomiiia sunt haec : Odilo, Wa-
comilcdc Montc- rembertns, fratcr ojus Slhephanus, liausbertus, et
'"'rdo.etClarcmhaudode capis ;dc\tuioA[mdScnonas
coram CononoopiscopoPr;encsliiio, logato casteri ibidcm denominati, cum uxoribiis cl soro-
apostolicai
seclis, 01 denique
coram Cabxto papa II, usque ad ribus eonimdom, et tot;i progonio 197 qua; pro-
anniim 1120, nec aliud in ea causa decrelum fuisse creata erat, ot doincops procrearetiir ab illis. In
1401 UE ILLUSTRI GENERI'; S. BERNARDL - PROUATIONES. 1402

eodem quoqiio placito dux ipse praecopit pi-ceposito « lalrocinium factum fuissel el clamor ad monaclios

suo, et tunc, et semper, ne in Floriaco teneret et ministeriales eorum deveniret, ipsi justitiam

placitum ipse qui tunc erat prsijositus, nec ali- planam facerent, quod lx solidorum.
iiitelligimus

quis successor ejus, scilicet si contingerct quod Purtagium quoqiie Divionensis portaj, quod pater
aliquis de potestate Floriacensi, aliquam injuriam moiis de vino proprio monachoruni Divioneiisium,
hominibus ducis vel homini faceret, pr^positns ubiubi consistentium donaveral, laudavi 4'itt et

ducis prirHum ante priorem veniret, ut ibi injuria confirmavi, et portagium Belnensis castri de meo
emendaretur, si fieri posset; sin autem, antequam superaddidi. Quod ipso pro patre meo feceram de
aliquod malum inde pro vindicla lioret, ante ducem Plumba iis confirmavi, feci de villare,
et iriem

causa tractaretur, vel anlo illum cui dux conimen- hoc retento, quod duabus vicibus apud
in anno
daret. Quod si ille de quo dux pra^cepisset, rem villare hospitarer. Hoc douum laude magnatorura
non diffiniret, iterum ea actio ante ducem rediret. meorum factum, in manu domni papie posui, et

Prscepit etiam, et interdixit ne quis venatorum frater meus Henricus laudavit. Tcstes, Savaricus
suorum, vel Bernardi sui, nec aliquis serviens ejus, Verziacensis, Valo abbas de Latona, Rainerius da-
in Floriaco quEestum nec violentiam faccret; nec pifer, Josberlus vicecomes, llugo de Granciaco,
Prior ejusdem loci, volentibus facere permitterel, B Hugo de Poliaco, Tecelinus Saurus, Hagono de
nec aliquis rusticus cis daret. Et, ut certum et ra- Rocca, Walterius do Tilio, Widricus, Hugo fra-
tum hoc placitum semper teneretur, sub testimonio ter ejus, Aymo de Castro, Willelmus de Tyleca-
Dei et sanctorum, quorum ante altare stabal, vi- stro, Benzo, Milo de Frollesio.
denlibus cunctis qui aderant, genu flexo, donec
IV.
finiretur Misererc tnei, Deus, in absolulionem pec- ducis anniversa
Henrici filii lioberli liuryundiie
calorum suorum et patris ejus, susceplum librum
rium VII Kalendas Fcbruarii.
posuii super altare, cuni osculo pacis et veritatis.
Confirmavit autem hanc (Ex tabulis Odonis I, Burgundia> ducis, quibus dat
chartam Hugo ipse, dux
Burgundia», Gregorio abbali et monasterio S. Sequani qua-
fratre suo Henrico idem comprobanle
tuor farinarios, pro celebrandis anniversariis avi
ita videlicet quod in camera Divionensis abbaiis,
sui Roberti, Henrici patris sui, el fratris sui Hu-
noniine Jarenlonis posuit eam in manu venernbilis
gonis, III Idus Aprilis, 1093, indictione i, con-
archiepiscopi Lugdunensis supra nominati, laudan-
libus et consentientibus curreute v, epacla xx.)
Hugone ducis dapifcro,
Widone et Rainaldo de Grancei, Waltero conesla- p
i Hoc totum concedo, ut anniversarius agatur du-

bulo, et pluribus aliis, in praesentia reverendorum cis Roberti qui celebratur xii Kalendas Aprilis ,

episcoporum, Roberii Mati- et patris mei Henrici, qui celobratur vi Kalendas

Lingonensis, Berardi
Februarii.et fratris mei Hugonis, cujus fuit obitus
scensis, et HugonisAntissiodorensis A'iH abbatis,
et in praesentia
Hugonis Trecensis comitis, et mul- VI Kalendas Septembris.
torum canonicorum Lugdunensium, anno ab Incar-
V.
natione Domini millesimo centesimo quario, indi-
4!tO Monumcntum Clarevallense niatris S. Ber~
ctione xii, concurrente cum bissexto, et epacta
nardi.
XXII.
(Ex Chrysostomo Henriquez in Fasciculo sanctorum
HI ordiim Cistercicnsis, lib. ii, distinctione 41,
cap. 4.)
Tecelinus Saurus, H06.
Item eiiam ibidem jacet pi* r<?cordationis nobilis
(Ex autographo S. Benigni Divionensis.)
Domina, et Deo dovotissima Aloydis, matcr docto-
Aniio DominiciC lucarnationis H06, qiiarto de-
ris egregii et Patris nostri B. Bernardi, priini Clarse-
cimo Kalendas Martii, quo anno et die dommis .

vallis abbitis : qu£e primo apud Divionem sepulturae

venerabilis papn Paschalis Divionensem consocravit
tradita fuit in monasterio B. Benigni, postea vero,
ecclesiam, adhaerentibus et obsequenlibus sibi Ri-
Domiuo volente et fiie agente, ad humi-
nobiscum
chardo Albanense episcopo Aldone Placentino,
,
litatis nostra; ampliandam dovotio-
excitandam et
Leodogario Vivarense, domno Roberto Lingonensi,
nem , translata est usque Claramvallem, et coram
Norgaiido Eduensi, post repositionem sanctarum altari Sancti Salvatoris coUocata, anno Domini
reliqui.irum in ego
Hugo dux admonilus
altari,
millosimo ducentesimo quinquaocsimo, xiv Kalen-
a donmo papa, promisi in sacrata
manu ejus, quod das Apiilis.
Diviononsem ecclesiam in eadem quiete et lit)er-
tate dimitterem, qua dimiserat patruus meus bona> VL
momoriae Hugo diix ct monachus. Dimisi eliam el
(Ex monulogio Glstorciensi Chrysostoni Henriquez
finivi quasdam exactioues et injustitias quas offi- pridio Nonas Aprilis.)
ciales mei faciebant, concedcns ut onmes domus In Gallia beata AleyJis, mater sanclissimi Pa-
monachorum Dominica?, ab omni inquioludine et tris iiustri Bernardi, qua; in sa;cuIo non ssculariter
justiiia mca, meorumque ainodo essent liberas. In vivens, filios quos Christo genuerat instruxit piis-
burgo ctiam qui claustrum dicitur, concessi, ut .si sime;et mullis virtutibus ac sauctis operibus ylo-
141 a ADDIT. AD LIHROS IJE VITA S. BERNARDl. 1404
rios^, (lic el hora a so (iraecJicUs, iiiter psallen- aulres choses soiuiles, que seruilours el seruantes
"
dum Miciler quievil in Dornino. onl coustume de laire on scrvant leurs maistres
VII. ou maistresse. Elle auoit aussi ceste coustume
^St Chapitre IV du premier livre de la Yie de louable et digne de memoire, que tous les ans au
S. Dernard, composAe en sept liures par Guil-
jour do la leste Sainct Ambroise, elle faisoit assem-
laumeflameng,demeurantdClereiiaua:, et jadis
chanoine de Lengres. Imprimce a Troyes par Je- bler et venir vers elle k Fontaines lous les clercs
han Lecoq.pour Mace Panthoul libruire.Sans date. qu'elle pouuoit trouuer : et en iceluy iour, en rhoii-
De la saincte vie et trespas de la mere sainct neur de Dieu, et de la glorieuse Viorge Marie, du
Bernard.
sainct Docteur, et de tous le Saincls, elle leur
Apres ceriain temps, ainsi comme sainct Ber- donnoit lcur refection de vin et de viandes, solen-
rmrd croissoit en aage et en grace enuers Dieu, et
nelloment. Finablcment nostre Seigueur la voulant
enuers touies gens, et il vint d'ei.fance en adole- remunerer d-; Thonneur que tous les ans (comme
scence (c'est en Tage environ de Xll ou de XIV ans) dit est) elle faisoit au glorieux sainct Docteur, luy
sa mere (Aalet du Chasteau de Mouthar) apres ce
re\ela par queique espace de temps deuant la fesle
que elle eut bien et sainclement nourry enfans
.-les
•IJJJSdu Sainct,quc en cemesme iour detadicte fes-
ctesia entrans au siecle ; ainsi, comme se elle eust B te, qui approuchoil, elle (respasseroit. En quoy ap-
toul parfaict el acconiply ce que k elle apparlenoit pert que elle fut participant de resperii de prophe-
de faire, elle laissa ce monde, et s'en alla en la tie- La bonne Dame doncques ainsl certaine de son
compagnie de nostre Seigneur. De laq. elle np faul
trespas, dist et declaira k son mary, ct a ses en-
mie laire, que apres ce qu'el]e eut vescu long tenips
fans, el i loute sa famille ce qiie luy auoii esl^ re-
avec son mary, justemeut el honnestement selon
vel6 : dont il lureiit tous moult esmerveillez : et
la foy ct la loy de mariago par plusieurs ans auaut
;
premieroment ne vouloient croire que ainsi deust
que elle trespassast, aulant qu'estoit poi^sible t <
advenir comme elle disoit : inais ils en furent en-
licitc ;\ fenmie mise et e^lant soubs la puissance cores plus esmerveillez, apres ce que ainsi fut ac-
et auctorit6 de son mary, e( qui n'a pas la puis- comply comme elle leur auoit dit. Car bien tost
sance de son propre corps, elle \oulut mener ct apres vini la vigillo de ladicle feste : en laquelle
ensuiuir la vie qu'elle auoit apris h ses enfans, ct vi^ille fut la Dame prinse d'vne lieure. Tellement
de fait la mena. Car nonobsanl qu'elle fu-t eu sa messe
que le propre iour de la feste, apres que la
maison, selon rorilre ot profcssion de mariage, fut celebr^c, elle requist el deinanda tres deuoie-
et enire gens du sietlc si meiiait elle vie de hor- r mcnt que
;
le corps de nostre Seigneur luy fusl ap-
mite et de leligion en mengeant peu et non mie
:
portiS : et ainsi fust faict. En apres quand elle eut
viandes de licieuses en vilit^ et humilitd de vesiure et
:
reccu le Sacremeni de Ste Vnciion, et ['uii le pre-
de ses habits eu fuyant lcs deliccs, pompes et \ani-
:
cieux corps de nostre Seigneur, elle fist conuoquer
tez du mondo : on se soubstrayant et esloingnant ea et appeller lous les clercs, pour prendre leur re-
lant qu'olle pouoit des fais et des couures IS** fection ainsi qu'cstoit de cousiume. Et quant ils
el curanvons du monde : en perscuerant eu ieunes, furent assis i la table, elle appella son premier
en vigiles, et cn oraisons : et ce que moins elle (ils Guy, et luy ordonna bien cxpressement, que
auoit, a cause de non auoir fait profession, elle lantost apres la rcfcclion finic, sans faillir il fisl
rachatp.il etrecompensoit en faisaiit aulmosnes, et venir lous les clercs deuant elle. Lequel Giiy trcs-
autres oenures de miseiiioide, de toute sa puis-
benignemcni obeissant «i sa benigne etdoulce mere,
sance. Et ainsi mena ceste saincte vie, en prouf- incontinenl apres ladicle refection appella les clers
fitant de iour en iours lusques au iour de sa mort. tous ensemble, el lit ainsi que sa mere luy auoit
Et enlre ses autrcs nobles et excellentcs vertus, la ordonn^. Et quant lesdits clers fureiils lous venus
deuoie dame auoit coustume de circuir et allei- par en sa presence, la lresde\ote seruante de Dieu, soy
Ics maisons, en querant songncusement les po- ^ esioyssant en esperit, leur dist que riicure de son
ures, et les raalades ; ct leur dounoit desou propre trespas approuchoil, et se recommanda humblc-
ce que leur estoit ncce.-sairo. Ello auoit aussi tres- meiit A leurs preres. Adoncques lous ensomblo
grant curauvon et compassions des pouies debiles comniencereni deuoiement A prior Dieu pour elle,
et noiipuissans. Et ne vouloil point auoir d'ayde en disant pseaumes ei oraisons. Avec lesquels elle
de serviteurs ne de seruante, pour faire ou en lai- semblablement hs disoit, el piioit Dieu moult de-
sant ccs choses cy mais par soymesme sans autre,; uotemeiit tant que la parolle luy dura. El quanl
les vouloit faire : ot alloil olle m' smes a lours uai- plus ne peut parlei', tellcment que pli^s on nc po-
sons ct i)ouns haliitalions, el ii cliascun d'eulx uoit ouyr ta voix, 8>tl encoros incessaiiimciil
(lonnoit ce doiit ils auoieut besoing. Par les hospi- iusques au dernier soupir que elle rendit l'amo,
taulx aussi des Ci;lises, trfsdoiiotement ello visiloit, niouuoit elle lcs leures et la langue, en lorianl et
el oharitablemcnl seruoil les iiialadcs : eii cscnrant prianl nostre Seigneur, et en Iny rcccmmandant
loiirs pots, on hcttoyunt h urs cscuolles, eii lauaut son anio. Finahlcment ainsi i|ue les clercs disoient
leiirs li.inaps ot louis verics, cl on lcur ininistrant la lotaiiic, qiiaiil oiiyl dire : l'cr passioncm ct
la viaiule, ot eii laisant tivs liuinblomont toutes Cruccm tiiam libera cam, Dominc; elle leua sa main
 : : :

1 105 nii li.LUSTRI GENKIUi: S. liRKNAKDl. — PROltVTlONES. \m

dextro en soy siguaut du signe de iaCroix :en « Mais en faisant ses aclions liumaines,
ct

ce faisant elle rendit resprit i Diou : tellemeut Auoit le cueur douot et vcrtueux.
qu'elle ne peut remettre en bas sa main que elle
La noble Dame eut sept enfans,
auoil lev6e ; mais demoura eu hault ainsi comiiio
Six fils et une fille saige ;
elle estoit, dont tous ceulx qui estoient pn-sens
Toiis victorioux, triomphans
s'en esniorueillcrent moult. lit fut la saincte Damo
Snr pochd ot sur vain usaige.
moult plor^e ; especialemeut des poures, des vef-
itUi La mere par son saincl langaige
uos, et des orphenins, de tous lesquels elle estoit
Leur donnoit admonition,
mere et singuliire nourrice. Tantost par tout h
Commo pour viure en hermitage,
renlour fut sceu et publi^ son trespas. Et incoii-
Ou enlrer en roligion.
tinent sans dilation vint a Fontaines le venerable
abb(5 do Saint Benigne de Dijon, nommd' Oerannus Au croaleur les offroit humblement,
Ifqiiel requist et demanda moult alfectuousemont L'un apres 1'autro, ainsi commo ils naissoient.
auoir le sainct corps, cn le rdputant estre vn glo- Deson lotin bailloit nourrissemenl,
rieux tresor. Et quand ce bon abb^, tant pour la Et d'autro laict iaraais no repaissoient.
reverence et honneur de sa [lersonne, comme par f*
En ce faisant, la uaturo pronoienl,
lo moien et la beniuolenco des cnfanls do la bonno EL bonnos mours de la mere notable
Dame, eut impeird ce qu'il demandoii : luy et
Par quoy enfm vertueux dououoient,
coulx qui auoit anienez auec luy, par affoclion de
Car arbre hon porte fruit proffitable.
piti^ plorans, recoureiit lc sainct corps commo im
Irosor precieux. ot reuereramenl sur leu s espaulos Ainsi se gouvernoit la Damo.
rapporterent jusqiics k Dijon. Et adonc veey tout le En forme de religieuse :

lieuple de Dijou, qui s'estoit paay pour aller aiide- Qui seriiant Dieu de cprps et d'amo
uant d'eulx, avec les croix et cierges, en grant Ksloil misericordieuse.

ioye et veneration, vinl au deuant : et aiiisi fut lo- Sa famille deiiotieuse

dit corps honorableinent conduit, et aconipaigno de Soubs crainto de Dieu substentoil

tout le peuple iusquos a T^glise de Sainct Beuigno : De viande non curieuse,
eu laquelle egliso fut la noble et sainclo Dame en- Mais de gros mets la contentoit.
sepuelie en grant reverence. Et dopuis ledit vone-
De ses enfans Sainct Bornard ful le tiers :

rable abbd fit fiire sur la sepuliure de la dicte

Q Si en songea quant ellc lo portoi'. :

Dame six belles ymages, en memoire de ses six

Et touteffois elle ouyl voulontiers
fds, lesquelles 135
y demourerent long temps
L'interpretour qui lo vray luy comptoil.
ot (comme il est k croire) ils y furent iusques a la
Car pour certain son songe denoloit
Iranslaiion du sainct corps, quand dopuis il fut ap-
Oue ce seroit un sainct predicateur,
porte k Glcreuaulx. Car 1'aii mil deux ccns et cin-
Pour corriger lo monde, qui esloit
quantp, qui ful enuiron quatro vingts et dix sopt
Plain de pechez, et preuaricateur.
ans apres lo ircspas de Sainct Bernard, par la

voulentd de Dieii, pour tousiours ennoblir et ma- Dez lors elle diligonla
gnifier Clereuaulx, et pour exciier ses habitans k Sur Birnard ronlant precieux.
plus grand dduotion, ledit corps de la sainote Danie 437 Premier l'ofirit et presenta
fut transportd de Sainct Benigne audil Clereuaulx: A losu-Christ Roy glorieux.

li ofi, en 1'eglise, et cn la chapelle de Sainci Saul- Et pour le rendre copieux

veur, qui est ou millieu de la carollo, tout ti l'en- En lettres eten sapicnce,
contre et pres de la torabe Sainct Bernard, il fut - A Cliastillon lieu spacieux

honorablenient mis et colloqu^, le dix neufuiesme Le raist pour aprendre science.

iour de Mars : ainsi comme encores aujourd'huy il
Quand ses enfans furent grands et parfaits,
ost rcposant en icelle chapollc que l'en dit Salua-
Elle entendit h reigler sa maison :

loris.
Continuant aumosnes et bienfais
VIII VeiUant de nuyct en ieune et oraison.
Ainsi viuanl comme en reli^ion
WEpitafc de Dame Aelis ou Aelet, mere de Sainct II pleul k Dieu poururoir de son trespas,
liernard, comijosd par le mesme Guillume Fla- Pour luy donncr sa relribution
nieng.
Auec les Saincts en ci leste repas.
A Clcreaulx en cesto sepuliure,
Gist Dame Aeleth, humble entre les haultaines, Si luy print uue enfermetd,
N(5e k Montbar, ou prinl sa nourilure, Dont elle passa de ce mondo,
Puis espousa le srigueur de Fonlaines. Et 4 Dieu sans difficulld
Illoc vpsquil par ans et par sopmaines, Rendit son ame puro el monde:
Soubs Tecelin son espoux suraptueux. Car, comme celle qui se fonde
 :

1407 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1408

Ei tolalle devotion,
A IX
Par conlemplatiori profonde
Recent son extreme unction
Qucedam S. Bernardi soror, abbatissa Pratilongi.
(Extraict de Tarchiue de Tabbaye de PraloD.)
Les gens d'Eglise avec autre mesgnie,
Clercs, Prestres, laiz, i son definement
Une supplique des abbcsse el couvent de Pralon,
sans date, et au Roy qui n'y est pas nomm^, tes-
Furent presens chanlans la letanie,
rnoigne que ces Dames redcmandent a sa Majeste
Comme ii affiert au digne sacremenl.
leur grange de Changd, lors alienee : qui leur avail
Lors respondant de cueur deuotemcnt,
6li donnde par les seigneurs de Foniaines leurs fon-
Et dcmonstrant qu'elle estoit saincte Dame,
dateurs, eti cotitemplalion, et pour 1'assignal de
Sur certain pas se signa liumljlement
la soeur charnelle de Sainct Bernard, lors abbesse
Et ce faisant rendit a Dieu son ame.
dHcelle abhai/e de Pralon.
438 Mais avaut rendre Tame k Dieu
Elle lit de la Croix le signe :

Et nepeut remettre en son lieu 440 Tahulw 1'undationis Juliaci puellarum mo-
Sa main dextre noble et insigne. B nasterii.

Ainsi trespassa la tresdigne, Ego Milo Barri comes, divinis praeventus moni-
En Ijonnes moeurs accoustumde: tis, cunciis Christianis lorica tidei, nomineque prae-
Qui en iVglise Sainct Benigne cinctis manifestare cupio his meis pra>sentibus
Reveremment fut inhum^e. litteris, donum quod feci Molismensi
de Juliaco
Ecclesiiv pro|irium, ul siquando tergiversatione cal-
Puis Sainct Bernard ne cessa nuit et jour
lida, totius bonitatis ignarus contra meuni per po-
De rcmonstrer aux freres et amys, erexerit datum, scripto prKsenli deducto
stcros se
Qu'il conuenoit aller preudre sejour ad luedium, verilali ccdere sua confusus importu-
En Jieu deuot, les biens mondains obmis. nilate perfidus sciat locum. Misericordiain vero Dei
Mais Andr^; fut negligent ct remis, de quKso perpendite
ipsius inenarrabili judicio:
Qui en ce temps bou cheualier estoit.
quo memorati castri, sciiicet Juliaci quondam ha-
Finablement quaiid beaucoup y eut mis,
bitatorcs, quia hunc eumdem daemoniis quam Deo
Sa mere vit qui lcs adnionesloit.
aptare maluerunt, depopulationi submissi proban-
Sainct Bernard et Andr^^ son frere, r tur ; ac denuo, ut i(a dicam, postpositione exco-

Parlant de la religion, ctum longissinia per mc Imnc Dominus posses-

Apres sioni fideliuin deputat. Providens igitur tani mea'

le trespas de leur mere
En eureut clere vision.
quara parentum meorum vivorum ac defunctorum
Qui de leur boiine inlcnlion saluti, trado Juliacura caslrum, quod fuit auteces-

Se soubsrioit deuant leur yeulx, soris inei, comitis vidclicel Milonis, Deo et sancta'
matri ojus Mari;c Molismensi, cum omnibus appen-
Et monstroit exliorlation
diciis, sicul ea coniinct Sancli Andreai parochia
De proceder de bien cii mieulx.
quiB dudum dcsubtus fuerat constructa, laude uxo-
En Tan qu'on dit mi) deux ceus et cinquante, ris nu;cct filiorum nieorum. Nec solum quod de ea
La saincte Dame avec Dieu exall6e, in mea' mancbal dominicaiura, sed etiam quidqiiid
Pour nous causer deuotiou plaisante, dc me tenentes dederuul vel daturi sunt ex eo Mo-
Fut iJc Dijoii ;i Clcrcuaulx portde. lismensi Ecclesi;i', laudo et confirrao, ea scilicct

Apres qu'oii cut la place dispos^e ralione et tlevotione, ut isJeni locus religiosis cx
En ce bcau lieu,nonim(5 Sainci Salvateur, _ integro deserviat fcminis, ei cuncla eis data a ine
139 Par gens de bien y fut mise el posde vcl ab aliis ut pr;udixinius facta, earuin ulilitatibus

Pres de son fils Sainct Bernard le Docieur, ct victui deputata permancant, ea^demque raulie-
res sub ordinatione Molismcnsis 441 abbatis Deo
Prioris Dieu par devotiou
servire quicle valoant. Quaruin victus et conversa-
Qu'il nous gaid de chose temere:
tio raea peliiione per doranum Guidonem Moli-
Et i|iie par rinlciression
smcnscra abbatem, et cjus convcntuiii sic constitui-
Tant du fils cominc de la inerc,
bouinqnc
tur, ut de proprio nutrimcnto et labore,
Fuce ilorir ce monastere
suoruin cultura, el elecmosynis fidelium in com-
En toutc vertu veneiable.
mune viclum vesiitumque recipiant, servos vel an-
Piiis, apres celie vie auslerc, villasque nou ha-
cillas, cccle^ias, aul decimas,
^ous doyent sa gloii'e perdui-able.
eis dala fue-
be;mt ; scd, si ab aliquo vel aliqua hiec
rint, .Molismcnsi ccclesi;e permaneant : aliud sane
AMEN.
mobile Juliacenses teneant. Terra eliam, si eis dala
fuerit alia (|uam propriis carrucis cxcolore non
qucant, Molisracnsi conceditur cocnobio. Quibus
140'J DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. — PROBATIONES. 1410
ad legiiiien sui tani eorporura quam animarum qua- • et rector, ex quorumdam Qdelium suorum abundan-
tuor deputalumtur monacbi pcr Molismensem ab- tiis pauperum inopiara misericorditer supplet, ut
batem, qui eas ab onini peculiarilatis vilio atque in ffiterna pauperum copia divitum
retribulione,
vaf<atione secundum Dominum (ueaiilur. Ouarum penuriara mercede repleat. Sed modernfe donatio-
si qua obierit, quse fratibus Ecclesiaj Molismensis nes ad delendara mortis similatricem oblivionem
debetur oralio ac beneficium, pro ipsa persolve-
et utililer litterarum monimenlis adnotantur, ut in hoc
tur. Sed ct silvatioa ois indumcnta prseler cooper- quoque misericordia et vcritas quodammodo salu-
taria in pcrpetuum prohibenlur ((i2). briler sibi et obviare videantur. Idcirco praesenlibus
XI. el fuluris notificamus quod tempore Guilenci Lin-

gonensis episcopi, Hugone in Burgundia ducatum

Warnerius de Subernuni, frater ejus Bartholomteus,
llfrueius et Wido ftlii ejus, fundatores abhatia; regente, sanctiraoniales in loco qui dicitur Tart
Pratilotigi, temporc sancti Bernardi. congregatae sunt ; et concessione ac conlirmatione
(Ex aulograplio Pratilongi.) Lingonensis capituli, abbatissa, noinine Elizabelh eis

Ego Godefridus Lingonensis episcopus notifico prselata est, sub qua qusedani Maria prioralum alia-

tam prasscntibus quam futuris, quod Warnerius de rum gessit. Rogatu ergo et ctiim emplionc ipsius
Snbernum, laudantibus filiis suis Herveio et Wi- o ducis et Mathildis uxoris ejus. Armdlus Cornutus
done, dedit domui de Praalun eleemosynam, per quidam miles, cum uxore sua nominc 44 1 Emi-
manum veuerabilis abbatis Bernardi de Claravdlle lina, qua; ibi postea tumulala esl, ipsura locum ipsis

et nostram, quando ledificata est eadera domus, sanctimonialibus, per manura domni Stcpliani ab-
usuagium lotius terra? sua?, in nemoribus ad fa- batis Cisterciensis dedit, secundum determinatio-

ciendum raarren, et pasnagium, et ad focos, et ad nera prius factam domno Christophoro, sive dorano
omnia necessaria domus, et piscalionem in aquis Goceranno Lingonensi quondam episcopo, in silvis

suis, ct pascua per lotam terram suam. Bartholo- et aquis, gurgitibus, terris cultis et incultis. Testes
ma^us etiam frater ejusdera W"arnerii, lioc idera do- hujusrei, Simon de Virgeio, Huofilius ducis, Hyin-
num fecit de sua parte, et Iralris donura laudavit. bertusde Favernio, etSptephanus fiHiisejus, Haymo
Warnerius quoque de Age et Wido Garellus si- Cayno ct Villermus lilius ejus, Hymliertus de
milem donationem prifdicla; doraui in terris suis Fossaio, Scotus, et Milo de Plova, Wido ct Ver-
fecerunt. Et hoc totum post multum tempus re- no, Hugo de Rupe et Wido filius ejus, et Aymo
cognitum fuit apud W'i pra^falam donum in pra;- Rufus de Divione. Facta sunt hfec anno Dominicie
sentia nostra. Hujus rei tcstes sunt venerabiles ab- C ^^^^^^^^^^o^^^ 1132, indictione xi, concurrente v,
bates Sancti Benigni, et Albertus Sancti Ste- epacla Hoc donum fecerunt et concesserunt qui
l.

phani Divionensis, et Lambertus canonicus et sa- locuin ipsum ab ArnuHo in feodo tenebant, Leceli-
crista ecclosiae Lingonensis, et Robertus decanus nus de Longocampo, et Aldo de Pruneriis, et Pon-
de Subernun, et Wiardus de sancto Burri. cius et Hugo fratres ejus, nec non Petrus de Plova

XH. et uxor ejus Mabilia.et omnes filii eorura. Laudavit

Fundatio monastcrii de Tart sanctimonialium dio;-
cesis Lingonensis qua>. inlra
ex anno Christi 1623 sunt deductas.
quoque hoc ipsum ct concessit Paganus de Plova,
et post mortem ejus Droa uxor ejus, et Odo eorum
muros urbis Divionis
filius. Ministeriales eiiam ipsius loci hoc laudaverunl,

(Ex autographo archivi Tartensis.) Hugo, Lambertus, Aymbertus, Dominicus, decani et

In nomine Patris et Filii et Spiriius sancti. Be- fratres cum sororibussuis et filiis, Durannus quoque

nignus et omnipotens Deus, sanctae Ecclesiffi caput major et Uualdus frater ejus, uxoresqueeorum et filii,
necnon Raynaldus major, ct uxorejuset filii hoc lau-
(62jEugeuiuspapaIII,in buIlaanniM45, aitfunda- daverunt, ct Letaldus et frater ejus, Brutinus et frater
lionem hanc Juliacensis cumobii, ab episcopo Lin- Wido
ejus, PerversArnulfus Gorgiaetaliiclientes.llp-
o r
gonensi Josceranno luisse roboratam. Inut porro U i

Joscerannus anno Cbristi 1112, ex Chronico S. Be se denique Arnulfus ad augmentura eleemosynse, ro-
nigni ad cyclos paschales, abdicavit 1125, die festo gante Emelina uxore sua de cujus parte erat, decimas
S. Mamraetis. Videtur autem lacta hsc fundatio de Robore ipsis sanctimonialibus dedit, et piscatores
anno ipso 1113, quo S. Bernardus cura sociis in- de Genleio piscationemqne aqu;e.IIocdonum factum
gressus est Cistercium aut non multo post quod
indicat Guillelmus abbas, iib. i Vita' S. Bernardi,
:

est in manu Elizabcth alibatissa', et Maria- 445

cap. 4, apud Surium, 413
post illa verba Et ul- :
coram Goceranno episcopo, Hugone duce
priorissfe,
Ira mare firopagines ejiis. Ubi refert quod cum ex et Odone filio ejus et Roberto de Cristol, et Mauri-
sociis S. Bernardi uxorati aliqui fuissent, et uxores
cio de Genle et filio ejus Ilugone, et Simone de
cuin viris idem votuni sacr* conversationis iniis-
Virgeio.
sent, per ipsius sollicitudinem a'dificatum eis est
coenobiura sanetimonialium feniinarum, quod Jul- Sciant etiam omnes quod Galtcrius sacerdos de
leiura dicitur, in Lingonensi parochia. Scio raenio- Tart villa, ipsius loci deciinas prajdictis Ecclesia' et
rari in Chronico Senonensi Annam abbatem Moli-
sanctimonialibus deJit, laudauic et jubente Guilenco
smensem ad annum 1113. Scd ei poluit Guidosuc-
cessisse anno eodcm, aul aliquo es proximo scquen-
episcopo, el Arnaldo Divionensi decano, quatenus
tibus, sub cujus regimine Juliacum castrum piis fe- ibidem pro ipso memoria semper habeatur. Testes
minis vanUatcm sieculi abdicantibus depulatura est. hujus deni, Hugo dux, et Mathildis el Odo et Huo,
 .

1411 AUDIT. AU LIBROS M VITA S. BERNARUI. 1412

et HeQiicu*, il Raymuiidus tilii eorum, et Aymo « mei et parentum meorum ajmd clomenliam Dei de-
Riifus, el Yilleiinus ile Marrinuio, ut lluo ('.audart votiu^ inlereodant. Hanc denique donationera, ad
ejus palruus. signum el mui itionem lerpetui monimenti, ponti-
Eo-o Hiigo dux Burgundiae, litleris istis nolitico ficali testaiuento, sigillo et anathemate decrevimus
el contirino doiium quod feci Deo ct sanctse .Mariae, caiiouice et legiiime roborari, ut nulla deinceps vio-

et cujus siuictimonialibus de Tart, quatenus niei me- lenlia, nulla successorum nostrorum calumnia va-
moriani jugiter luibeant. Dedi igitur eis, laudaote leat iramutiri. Utriusque etiam conditionis et ordi-
uxore mea et tiliis, Odoiie, Uuone, Raymundo, po- iiis, tam clericorum quam laicoium, idoneos adhi-
testatem quai vocilur Marinot, cuiu appeudiciis suis buimus tcstes, sub assignaiione sigilli nostri, teni-

ad excolenduni el ad ea quae cis fuerint necessaria. pore necessitatis, recognoscenda; veritatis promptis-
llujus rei sunt tesles : Gosbertus vicecomes, Bar- simos defensores. Testes aulem hujus rei sunl,
llioloinaius du Fontanis, Gosbcrtus de Granceio, Wallerus maglster et archidlaconus, Emberlus sa-
Aynio Rutus, Willenims dc Marriiicio. Willcruius cerdos de Vico, Gislehertus de Espinal, Jordanus
de Orguil, Odo Cayuus, i'eirus Gaberous ((i3;. medicus, Albcrtus de Romunt, Gualterus de GiBlc-
berviler, Raimbardus fraler ejus Odowinus de
XIII.
B Maylan, Guolpho de Melisei, Raynerus de Nancei,
1 mMattlufUS dux Lotharinyiie intuitu Atlwleidis
Aniulfus de Gislerencurt, Urricus de Arcu, Drogo
matris su(e, in Tarto inonidli L'ffci-tiv, ccrtam sa-
de Naucei. De faiiiilia sain li Stephani Gerardus
Its mensuram apud vicum annis Singulis pcrci-
:

piendam, Tartensi monastcrio attribuil; licrtlia de Jussey, Guiiricus frater ejus, Richardus de Rin-
ejus conjugc, fratrc cjus lialduinu et AyatlM so- portli, Albertus do Voiitosa, Albertus de Siey, Gual-
rore laudantibus. Anno Chrisli 1142. lerus de Ultra Mosedani, Teobaidus Pinccrna, Per-
(Ex autographo Tartensi.) Iranuu-i de Castelio, Haymericus lio Visinul, Nico-
In nomiiie sancta* ct individuce Trinilatis, I'atris, l.ius de Portusalia; Joanues Botes de Vico. De fa-
el Filii et Spiritus sancti. Lex spiritualis el carna- milia ducis Simou de Parreia, Gerardus :;dvoca-
lis exigit ul pro amicis liouesta faciainus, pr;ccipuc tus de Brueris, Guaniorus frater cjus, tJuillolmus
pro eis quos nexu con-,anguiiiiiatis el \iiiculo clia- de Archis, Folmarus de Mucuns, Petrus dc Aleia,
rilaiis, aretius post Deum diligere prajcipimur el Bui taldus lie Bitliis, Gualterus prtepositus de Nan-

debemus. Apostoli seiileutia ha!c est : Qui suoruni, et coi. iiiiperante felicitur Conrado lego, lanoceiitio

inaxime domcsticorumcuram non habet,lidcm nega- papanle, mdictione v, cpacta xxii.

vil, et est injideli detcriur {l Ttm. x). Ego igilur
Q XIV.
Matthaius divina; perinissionis dono Lotharingorum 4 IS Fredcricus Tullensiu7n comes, cl uxor ejus
dux et marchio, notum facio onmibus lam posleris Haviiidisratum liahcnt anno Ckristi 1142 donuin
quam praisentibus, quoniam, inspiranle gratia Spi- salis upud yicuin pcrciineni, quod tnonasterio
rilus sancti, erga obsequiuin veneraliilis ducissae Tartensi Matthieus Lotharingioe dux paulo ante
conccsserat
Atholeidis nialris niea;, prajcordialem alfeclum iuli-
(^Ex aiitographoTartensi.
ma; dilectionis assuiii()si : quie iiuitatione dexl«ra.'
In noniine sancuie et individua; Triniiaiis. ligo
Excelsi, pauper rebus el spiiilu, saucta? conversa-
FniiDEnicus Dei annuentc clemeutia Tullensium cu-
lionis propositum ct habitum suscefie'at in Ecclc-
sia et congregatioue Tartensi. luvitante itaque gra-
mcs indiguus, et uxor mea Uawidis, pro\identes
tia el compassioue gratissima dulcissimiB lualris
anlmarum nostrarum, et exspectantes reinu-
saluti

ncralionera a Deo, ccclesiie Sancia; Maria; Tarteusi,

meaj ;
pro remedio aiiima; mea' praidecessorumque
ct vonerahili abbatissa; E.izibelh, et soioribus ibi
et successorum meoruin salutc, I lude et couces-
sione uxoiis meaj Bertha; : consensu etiam, imo pc-
Doo famulaiitibus, libera dunavimus vtraditiono
sesses apud Vicuin, per nunuin coniilis R. Bar-
titione fralris mei Balduiiii, el Agathae sororis mea;,
v sesses apud Vicuin, Elizabeth abbatissiu, et soro-
D rensis, et Odonis de Molleni; prius doualos eis a
Mattha;o duce, el Balduino fraire ejus, et asscnsu
ribus Tartensis Ecclesia;,
iii perpetuum icgulaiiler
sororis coruin Agatha'. Qoia vero solent pierumquc
promovemlis, per 44 J
inauum vcncrabilis btephdui
Mctensis episcopi libenima donatione coiicessi, eo
iiiundaiiaiuin possessionuin tiaditiunes successo-
rum c.itumnia tiansmutari, ut caveri possit, utile
videlicet lenore, ul illas absque ullo respcctu, li-

bere et absolute perjietuo possideant pro hac

tluximus, ad postororuin noliiiam lcnaciter com-
, et
menilari. (juaproptcr pia;diclaiii doualioneni, quia
clcemosyna, lain pro me quani pro aniniabus patris
cam in portionc nostra; ha;reditatis susccpinius,
-•iucccptam iibcro donavimus, sigillo liOstro confir-
(63) Cuiii ex Cliroiiico ad cyclos paschales aniio
1 128, Joccrannus ad lostuiii "s. Maiiiiiioiis Lingo- mavimus adhibcnles tostes idoucos, quoruiu aucto-
ncnscm cpisco)iatuiii di'iiisoiit, eiquo successorit ritate rcs hrinala ot slabilita pcrpotuo aidueat. iNo-
Guilencus, v Kalcndas Ortobris, ex hac charta e\i- Stepbanus majoris
iiiiua uuloui eoruiii lia;c sunt:
dens est cupisse Tarteiise monasioiium, salliMU
aniio illo 112d, cuiii adhuc episLOiius esset Jocc- ei-closia.' dicanus ot archidiaconus, Hugo dc Guu-
ramius; perfottuiii auteiii a^diliciis, et boni» (quod dricuil archididconus, Albero, Bovo, liayi.aldus
satis obset) locuplclatum hiissc ai.no 1132. conies Udrreusis, licuriais IVatcr couiiUs Frodcrici,
 ;

lilJ DE ILLUSTRI GEMERE S. RBRNARDL - 1'ROUATIONES. 1414

Odo de Molem, Falco de Maiulalis, Uynfridiis, Ulrictis ^ ciensis ordinis vivenliuni constituit, et abbatissam
de 4 19 Domno Martino. De civilate : Heiiricus advo secundiiin formam Cistercieiisis Ordinis ibidoin
catus, llenricus de Cacenval, Fulco dc Sancto Ve- ordinavit. Sciant igitur onines quod praifata abba-
dasio.De Familia comitis Walo de Fimtiniaco, et
: tia de Tharl, propria esl filia domus Cisterciensis,
Wiardus frater ejus. ila quod abbas Cistcrciensis plenam potestalem
Uoc actum est anno ab Incarnalione Domini H42, habet corrigcndi et ordinaiidi qu* ibi corrigenda et
indictione, v, epacta xxii. ordinauda invouerit, tam in capite quam in mem-
bris, et eligimili abbatissam in la et aniovendi,
XV. secundum formam Ordinis. Insuper omnes abbatiiB
Ex actis in capituto generali quod apud Tkart, qua» ad ipsain portiiient, hx scilicet : Biaulmont,
aniio 1268, in festo S. Michaelis archangeli cele- Estanchia, Polongies, Beaufaes, Colongi's, Val-
bratum est. baions, Corceles, Musterlet, Cumbenoii, Dreiteval,
In primis cum olim per venerabiiein Patrem du- Moleise, Lescleche, Monaster, Boiscrotes, Roynutb,
minum Bonifacium quondam abbati'in Cistercieii- insuper et abbatia di; Luiniiie, Dei, dc Lndo, et
sem, deliboratione provida ordiualuni fueril, et . Ulnis, et si qua; aliie in poslerum pertinebunt, ad
statutum ut abbatissaj quae aliquo rationabili casu '
curain et ordinationein doinus Cisterciensis jure
detentae, eo anno quo tenenlnr venire ad capitulum perpetuo pertinent. 151 Praeterea sciendum quod
generale de Thari, nequaquam venire potuerint, se supradictarum abbitiarum abbatissa», ad prsdi-
per priorissas aut alias moniales de siiis domibns ctain abbatiam de Thart, singulis annis in foslo
honestas cum lilteris excusenl, quod ab-
slaluitur Sancii Michaelis, ad caiituluin generale, quod
batissa de Mostellot, quae se nec per nuntium ido- abbas Cisterciensis vel per se, vel per aliquem cui
ncum, seu per litteras excusavit, inio (quod dete- vicem suam commiserit, tenet, debeni convcnire;
rius esl) per Ires aanos continuos de capitulo pneter eas quse de indulgentia ipsius abbatis Cister-
supradicto reniansit sicuti iuobediens et rebel- ciensis reraanont. In quo gonerali abbatissarum
lis, stallum abbatissa' non iniret, donec domui de capitulo, debent proclamationes secnndum formam
Thart fuerit personaliter pr«sentata. Quaj niliilo- Ordinis, coram abbate Cisterciensi, vol vicem ojus
rainus orani scxta feria interim sil in pane el agente fleri ; et qua» corrigenda et ordinanda
aqua, et in sequenti capitulo generali, a tenente fuerinl, ad arbilrium et disposilionem ejus sine
supradiclum capitulun, nisi se legitime excusare omni contradictione corrigi ot ordinari.
poluerit, a regimine abbatiae sicut rebidlis et in- C
XVII.
ol)edieiis deponatur.
Item statuilur ut oinnes abbaiissse et moniales, •15® Vita S. Ambrosiniani episcopi et martyris,
ad dictum capitulum annis singulis venienles
(Ex ms. parochite Fiintanensis, prope Divionem,
quandiu in conventu fuerint, omnibus horis el ciijnspaironus esl S. Anibrosinianus, coliturque
vigiliis in ecclesia cum aliis interesse personaliter Kalendis Soptembris.)
nun omittant. I. Fuil quidam nobili prosapia satus, nomine
XYl. Agarus, in urbe Sarmalici, quae est in parlibus
Iberiae, regionis Asiie, cui erat uxor otiam nobilis-
450 Ahbalia de Thart, monialium ordinis Cistcr-
ciensis, multarum aliarum caput. sima, nomine Sanna, ambo justi, ambo Deuni
timentes et pr»cepta ejus observantes, vix cum
(Ex autographo Tartensi.)
aliis frequentantes, ne forte verbo aut opere Deum
Ego GuiDO, dictus abbas Cisterciensis (64), notum offenderenl. Temporo autem illo ipiidam tyrannus
facio priesentibus et futuris quod Arnulfus Cornutus, rex iilola colens, jussit omnos ad sacriticia cogi.
et uxor ejus Amelina de assensu ei eniptioneHugo- renuentes, variis tormentis, divorsisque cruciatibus
nis ducis Burgundi», et Mathildis uxoris ejusdem, plecti. Agarus ergo Sanna videntes ferocitalem
ct
per manura domni Stephani abbatis Cisterciensis, regis, proposiiorunl quamnrimuni egredi, el
illinc
quibusdam sanctinionialibus qu* se domui Cister- in aliam urbem prolicisci; non iinmomoros dicli
ciensi reddiderant, locuin qui diciiur Thart, ad Salvatoris, dicentis : Si i<()s persi-cuii fuerint in cioi-
construeudani ibidein abbatiam dedit. Quo vidclicet tate una, fugite in aliam (Matth. x). Venditis itaque
in loco idem Stcphanus abbas Cisterciensis, abba- omnibus, taiidem Ai temitam, in finibus Armenise
tiiim sanctimonialium secundum instituta Cister- ejusdem regionis Asia' sitam sese receporuni. Ubi
(64) Hic videtur fuisse Guido, hujus nominis se- Abhatiam insupcr de Dellomontc, abbatiam de Estan-
cundus, abbas vero Cisterciensis xvi ex anno 1190 chia, ahbatiam dc Ulnis, abbatiam de Polungirs,
in 1202, exinde rardinalis episcopus
l^ienostinus, abbatiamdelienfaes,abbatiaindeColunges,abbatiam
et archiepiscopusUemensis, de quo sic Neciolo- ile Mustraloi, abhatiam de Cainhenoit abhaiiam de ,
gium Cislerciense iii Kalcndas Augusti oblit do-
:
Drcitaval, abhaliam dc IauIc ,' abbatiam de Moleise,
rninus Guido Hemenxis arckiepiscopus, quondamab- ahbatiam de Laselecke, ahhaliam dc Monaslcr, abba-
bas Cislercii. Qn;f |iurio liic cnumerauiur subjccl* iiam de Boiserotes, abbatiam dc Renolh, abhatiam
larto abbatue, huc urdine lecensoutur in Bulla Iu- simcl-n: Mariwde iiurgil.
iiocentii papae III, data ad annum Cliristi 1260 :
1415 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1416

se prius ad beatissimi Egidii fanuni conferentes ii illorum uno, cujus filius mortuo ponlitico episco-
Deo gratias cgerunt, deinde domumculam eraenles, pale aucupabalur munus. Sed inlerim dissenliens,
ibi consistere manere constituerunt.
ac volente Dco coram omnibus statim exspiravit. Ad
II. Steriles ambo
cum per deceunium juste tara novum speciaculum fit populi magnus con-
modesteque vixissent, tandem divinitus prolem cursus. Monei Ambrosinianus onines preces apud
habuerunt, nec sine miraculo. Nam mulier quae Deum supplices fundant : fundit et ipse, et tandiu
quidem oculi
obstetricandi fungebatur ofticio, unius prostralus jacuit in oratione, donec defunctus
orbata lumine, puerum reciperet,
interim dum resurgeret a morte. Miranlur omnes, ac summa
lumeu ipsa subinde recepit Quod cum iliius di- lcetaniur exsultalioue , laudantes, et gloriQcanies
vulgatum est, atque verum compertum incolis 453 Deum, qui talem potestatem dedit hominibus. Quo
civilaiis cffiperunt etiam contra recenter nascen- tandcm factum est ul divus Ambrosinianus, licel

lium legem, feslivis iiluni agcre diem gaudiis, lau- renueus, Sarlalensis cpiscopus creaius sit.

dantes el, benedicentcs Deum, qui facit mirabilia VI. Ambrosiuiauus ad summum episcopalus gra-
uiagna solus. Matrona^ inlerca a [larcnlibus postu- dum evectus , eo sanciitatis, pietatis et justitiae

laniesquo vellent eum nomine vocari, aliud mira- venit, sibi ut asqualem tunc teniporis haberei nemi-
culum sunt experti. Pendens enim puer ad matris ' nem. Nam caecis visum, surdis auditum, et mutis
mamiUam, quam primam voccm edidit, ista fuil loquelam reslituit, insuper et multos a da!monibus
:

« Ambrosinianus. > Attoniti omnes, et nomen vclul vexatos coercuit, sicque ejus sanctilalis fama per
coelilus alldtum cernentes, dixerunt ; « Ambrosi- onincs orbis provincias percrebuit, ut omnes unde-
nianus iiat. » Sicque delatus ad sacros latices, .\m- quaque eum invisendi percupidi eo contluerent, ct

brosinianus vocatus cst. ad 155 eum adirent ob illa ejus crebra miracula,

III. Transactis autem, ut patriarcha Jacob, sim- quorura vel maximo desiderio lenebantur alque
pliciler donii puerilibus annis , cum septinium afficiebantur. Accurrunt et parentes ejus, benedicen-

ageret, liberalibus Iraditur disciplinis, sic ut supe- les Deum ([ui talem eis dederat prolem. At pius
riores industria el inferiores se liumilitatc supera- Paler cerncns se lantos inire honores, prudenter
ret. El nc rerum aflluentia, ut lit, vel a;talis iumiinenii sibi ambilionis periculo obviam irc

levitate nliquatenus insolescerei, omni studio sese cupiens, certiorque factus a parentlbus cujas ipse
Iradidil atque aljstineutiie. Nihil quippe voluptali esset, et qnorsum ipsi a patriae finibus exlorres et
consentiens corporea', crcber in vigiliis, assiduus profugissent, illuc remcare proposuit; alque Sar-
in oralionibus, iii jejuniis pr;ccipuus persistebal .
C lato taudem discessil, cunclis moerenlibus, posl-

Yix iutra ecclcsiam nisi oranlem, vel exlra nisi quam de suo cpiscopalu sanctissime disposuit.
legentem deprelicndisses, nisi imposita nccessarii VII. Ambrosinianus Sarmaticam ingressus, evan-
u-us utilitas inipcdissel. Quod suis nedum eondisci- gclicam disputalionem publice aggreditur. Illico

pulis, sed ct pr.eceploribus nou nicdiocrem admira- fana destruuntur, deserunlur idola, passim coru-
lionem deferebat. scant el eriguntur ailata crucis tropluva. liilcrca

IV. Pollens ilaque littcris et virtutibus Ambrosi- rescilur, et rcgi renuutialur crucicolam qucmdam
nianus, cum jam bissenos attigisset annos, domum .Saruiaiicam adventa^se, qui dicerel deos falsos

patris reverlitur, ubi paucis moralus diebus, om- suorum scelerum pcenas apud inferos luere Chri- ;

nibus renunliare el niundum relinquere proposuit, stum aulcm, vcrum Dei Filium ab omnibus coh
aninadvertens tutum non esse coliabitare serpenli. dcbere. Pcrquiri jubetur, inventus hgatur, cajditur,
llinc valedicens parcntibus, post longa ilinorum conspuitur ; ct sic oblutibus regis pr»sentatur. Cui
spatia, tandeni Sarlalum advcnlavit : ulii a Nice- ille : « Tunc illc es, quem fama vulgavit deoruin
phoro illius urbis episcopo bcnigne exceptus, plu sacratissinium cullum ausu sceleralissimo profa-
rimum adamatus, et denique ordinalus, co virtutis n narc, et Deum nescio qucni colcndum, a Juda-is
_i
et
•
151 —r^
cxccllcntia'
.,.,11 .„,:... ..^.,:,,,i :.^ «rfi
.,^,1....,^,^,
venit, ut caclcros onincs in offi-
.^».,»/^., /•fiinifiviiiii
crucifixum, mihtip/> prwdicare?
publicc y^rai/ti/^aro^ u
» Cui
('iii rncnnn/lil
respondit •

cii sui sedula iirofunctione supcrarel. Insupcr tanta 11 Audi, sacratissime rox : Noli pulare eos deos,

episcopo esl addictus pietatis crgo necessitudine, scd poiius da-mones; Deus enim unus csl, in cujus
ut nc uno quidem pede ab eo discedcre licerct. virtutc verba salutis aunuuntio, ct illi cunclos lucri-

Quadam autem nocte dum utcrque pcrvigil in ora- ficare cupio; quem el te cognoscere utinam non
lione ct assidua lectione persisieret, accidit ut pon- puderet. > — « Nisi ab ejusmodi siultitia, rex ait,

tifex jam senio confcctus kimen exstingueret . At cessaveris, diversis te faciam poenis interimere. »

conlinuo vidit angelum Dci manifcsle lumon Am- Ad quod nihil respondit.

brosiniano tribuere, unde niiratus : « Ambrosiniane, VIII. Egressus a facie regis aihlcia Dei, sequenli

inquit, quid hoc sibi vulf? » Cui rcspondit : « Paler die inlrepidus fanum idolis plenum ingreditur; qua>
mi, gratia Dei. » ouinia 150 jussit disrumpi, et in pulverem com-
V. Mane facto vocal episcopus raajores urbis minui. Evaginalo autem ibi evangelicai prajdicatio-
illius. Quibus cuiii dcclarasset miraculum, ait Am- nis gladio, plusquam tria millia liominum iu fide

brosinianum episcopatu dignissinium. Ex re tam solidavil, et baptizavit. Iterum capilur, verberalur

nova ailoniii omnes libere consentiunl, excepto etjussuregis in carcerem truditur, ul ibi iuedia
1417 DE ILLUSTIU GENERE S. BERNARDL — PROBATIONES 1418

deficeret. At Deus, sui curam gerens famuli, misit donecillud persolverent. In Kalendis igitur Septem-
. .• • j";._
nedum vulnera 1
curarcl,
. " 7,,.:. J.'..,„i_;
bris, dic nalali
/; t...i •.._...•,....• ;;..,;
sanctl Ambrosiniani qui ibidemcoli-
,i.-
ant^elum de coclis, qui cjtis

scdet ei cibum ministraret. Multis ergo diebus ela- tur, sex uummos constituerunt ei reddere unoquo-
psis cernens rex impius sanctum Dei incolumcm, ira que anno. Hujus rei ex parte BartholomaBi sunt hi
percitus dixit : « Non parum libividetur juranostra testes : Wido do Monroyr, -ISS Wido de Alta
contempsisse? insuper et deos nostros confregisse? Villa, Paganus dc Chax,Guido de Eschanna, mihtes.
Ex duobus unum elige : aut sacrificare, aut turpiler Robertus major ipsius, et Vaslius frater ejus, Ulri-

mori. Si enim sacrilicaveris, supra multa te consti- cus, Warnerius ; ex parte aulem canonicorum,
iiiam. » At foriis atlileta ncc minis terretur, nec Engalrannus minister eorum, Lambertus furnarius,
blandis verbis seducitur. Girbertus sutor, el de Aqueductu, Ansius, Amicus,
IX. Videns crgo tyrannus animi illius constan- et Joannes frater ejus, et alii plures.

tiam, jussit eum a lortoribus in equuleo suspendi,

laiera perforari.
XIX.
et pectinibus forreis sacra ejus
Sal quoque jussit in vulnera plag.irum asporgi. Sed Reliquice sancti Ambrosiniani.

iuter ha'c stat vir Dei immotus, dicens, quod non (Ex eodem tabulario.)
snnt condignw passioneshujus temporis ad fuluram B Anno ad Incarnatione Domini 1171 (63) epacta i,

(jloriam qua: revelabittir in nobis (Rom. viii). Tan- solaris cycli iii, consecralum ost altare in cryptis
dera jussit impius rex illum malleis, bacillisque
Sancti Stephani, a domno Guichardo Lugdunensi
ferreis tandiu contundi et comprirai, donec ani-
archiepiscopo, in honorc Dei et sancta; ejus geni-
mam exbalaret. Quod ut factum est, anima ejus
tricis MariaB, et sancti Joanais Baptista; et sancti
iiiier augelicos clioros nive candidior a Cbristicolis onmium sanciorum. Po-
Blasii, et sancii Egidli, et
\isa est. Rex vero uUis nec parcere volens reli- sitffi suut ibi reliqiiia; de ligno Domini, de sepulcro
quiis, corpus ejus canibus dcvorandum exposuit, Domini, de sepulcro bcata' Mari» et sancti Petri
frustratus desiderio, plures alios fame pene per- apostoli, de vestimento sancti Joannis Baptistoe, de
emptos adilucere jussit. Sed intcrim cum ex illis osse sancti Laurentii, sancti Lcodegarii, sancii Me-
unus corpus exsangue olfaclus esset, statim in dardi, sancti Ambrosiniani, sancli Honorati. Eodem
rabi>m versus est, et celeri grcssu pergens ad die, id cst Idibus Septembris, consecratum est
rrgom, ipsura momordil, ut ipse in rabicm etiam
ccemeterium ab eo archiepiscopo antc ccclcsiam
verteretur. Hoc cernentes qui a beato Ambrosiniano
Sancti Siephani.
fticrant instructi, 457 Deum laudaverunt, et cor-
Q
pii'; ejus honorifice sepelierunt : insuper ct ingen- 459 XX.
tem Ijasilicam in ejus lionoro fundaverunt. Ad cujus Uaincrius miles, frater Godefridi Lingonensis
tumulum confluunt un^iique populi, sanitatis recn- Episcopi. 1141.
peraiidie gratia : ncc frustrantur, prcestante boc ad (Ex autographis tabulis S. Eugendi Jurensis.)
lionorem famuli sui Jesu Christo Domino noslro.
In nomine sancla: Trinitatis, Patris et Filii ct Spi-
ritussaocti. Godefridus, sanct* Lingonensis Eccle-
XVIII.
sire episcopus, Adoni venerabili abbati monaste-
.S. Ambrosiniani festiis die Kalendis Septembris. rii Sancti Eugendi, ejusque successoribus iu per-
Bartholomceus dominus de Fontanis. petuum.
(Ex partc ii, cap. 44. Tabularii S. Stephani Quoties ecclesiasticarum causarum diftinitiones,
Divionensis.) et pacis Ecclesiarum firmitates in posterum fideliter
Quoniam rcrrigescenle charitate abundat iniqui- conservari desiderautur, operae pretium est ut rei
las, et paulatim'diminuilur veritas a fiiiishominum, veritas litterarum apicibus firmissime adnoteiur. Qua-
ne contra ipsam unquam prfevaleat falsiias, litteris [) propter ego Godefridus sanctse Lingonensis Eccle-
ipsis prEsentiam ac fulurorum iradimus notitiaj. sise episcopus, notum ficri voliii sanctre Dei Eecle-
BartholoniKum dominum de Fontains, in capitulo sia2 fidelibus prffisentibus atqiie futuris, qualiter
Beati Slephani Divionensis quondam venisse, et calumnia Melundensiuni monachorum, quam ad-
domiio Horberio abbate, atquc Warnerio prajposito versus monachos Sancti Eugendi Juronsis monaslo-
cajlcrisque canonicis ibi rcsideniibus, jornalem rii habuerantde ecclesiis Barrensibus superioribus
quemdam lerrs incullae, ante portam sui castri po- et infeiioribus, annuente Deo sit terminata. Dele-
silum, ut sibi suisque hseredibus qui post se ipsius galis cnim nobis litteris, et venerabili fratri nostro
castri domini cssent, censualitcr ab eis daretur, Hugoni Allissiodorensi Dei gratia episcopo a do-
pelivisse. Quod domnus abbas, laude et consensu mino sanctcB et universalis Fcclesiaj summo ponti-
lotius capiluli illi concessit, tali scilicet tcnore, ut tice Innocentio, ex ejusdem decreto, utrique parii

si ipse, vel successores ejus censum debitum lem- communicalo consilio diera exsequenda; jusliiise
pore constituto non redderent, excommunicarentur, constituiinus. Ad quam cura ulrBeque partes, Ju-

(65) Hic annus 1171 ductus est a Paschate, vel a choatam novem fere mensibus antevertit. Nam anno
215 Martil, et a;ram Diooysianam a Christi Natali in- 1170, Dionysiano fuit epacia i, cyclus solis ui.

Patrol. CLXXXV. 45
 1419 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1420

rensium videlicet. Et Melundensium monachorum, /i Mediolani; et Choium usque ad semilam,

versus
cum abbatibus suis convenissent, et allegationes quae ullra silvam de Agei
venientes Mediolanum
suas diligentissime exposuissent, Jurensibus quoque ducit;et versus Magaummontem, usque ad cryptam
apostoUcis privilegiis et pontiticalibus donaiionibus collis, quae retro secus Sarratam est, cum laude

ac diffitionibus jus suum luentibus, Melundensibus Emengardis uxoris sufe, et Oddonis de Mirabel ne-
vero in suis probalionibus deficientibus, consilium potis sui, solemniter invesiivit. Fide eiiam in manu
habuimus ut ad 4GO tanlani controversiam diffi- mea promisit quodusque ad imniinentes Rogationes,
niendam cum utrisque partibu?, presentiam domni universos habitatores ejusdem territorii alias in
Bernardi abbatis Claraevallensis adiremus. Habito 'erra sua pacifice locaret, et ab ipsis, et ab univer-
igitur tanti viri, et aliorum virorum religiosorum sis, sive sint monachi, sive sinl laici, qui hactenus
qui cum eo fucrant, consilio, nos qui ex commisso terra ipsam incolueranl, post terniinum denuntia-
nobis officio fraternam pacera providere, et cuique tum, vacuam et liberrimam Ecclesiae manciparet,
Ecclesiai suum jus conservare, nec non temerarias vineas 463 autem quas ibi rustici habent, aut
calumnias juslilise falce debemus resecare, atten- moniaies emerent, aut proinde censum convenien-
dentes quidem Jurensium justitife effectum, Melun- tem haberent. Porlionera etiam niolendini, quam
densium vero defecium, calumniam illam landiu Q ibi Huguerus habebat, aut moniales sirailiter erae-
ventilatam suffocavimus, el ecclesias illas cum ap- rent, aut inde sensura congruum ab honiine accipe-
pendiciis earum, unde controversia agitabatur, Ju- rent. Molendinum praeterea quod apud Cboium ipse
rensi ecclesiae sine aliqua refragatione in peipe- Guido cslumniabatur, cum caeteris raolendinis in
luum concessimus possidendas : laudante lamen wadio concessit. Cura autem et hoc et alia molen-
Aladardo Mclundensium abbate in capilulo suo, ubi dina redemeril, donationem unius ipsorum molen-
erant Raimundus prior, Jordanis subprior, Garinus dinorum supradictse Ecclesiae perpetuo habendam
cellerarius, Aremberlus sacrista, Anscherius canlor, aunuit. Harura ergo donationum si qui defraudator

Gautherius medicus, et alii quamplures Melunden- vcl imminutor exstiterit, me adversus calumniato-
ses monachi. Hajc ilaque ne succiduis lemporibus rem, Ecclesia? protectorem futurum precalus esl;
aliqua oblivione deleantur, litleris commcndari et ut rata et inconcussa supradicta orania perma-
prsecepimus, et sigilli nostri impressione signavi- neani, sigillo meo chartam praiscmera muniri sum-
mus. Quicunque igitur conira hanc mopere est hortatus. Testes horura suut, ego ipse
nostri prjesen-
tis decreti paginam venire tcntaveril, Oddo dux Burgundis, Guido Garrelus, Herluinus de
et Dei iram
incurrat, et noslri \inculo anaihemalis subjaceat, Torcenai, Garncrius de Agei, Petrus dapifer de Ca-

donec de prEesumptione facta digne satisfaciat. Et Q slellione, Morellus de Clermont, Warnerius filius
quia oumis causa; diffinitione lestes admittendi sunt, majoris de Fluriaco.

hiijus rei testes sunt domnus Bernardus Clareval- Acla sunt baec anno ab lucarnatione Domini 1149,
lensis abbas, cujus providentia acta sunt ha;c, indictione xii, epacia ix, concurrenie v, regnante

Guido fraler ejus, magister Anselmus, Gautherius Ludovico rege, et Godefrido Lingouis episcopo vi-
Trecensis, Girardus de Montesalgio, Ugo de Rive- vente.

rla canonici Willermus de Marziaco

Lingoncnses,
XXII.
el Joannes canonici Lugdunenses, Rodulphus dcca-
nus de Barro, et Joannes Capellanus Sancli Macuti, BartholomfBUs de Subernon, dictus de Fontanis :
'Id Petrus capellanus de Barrcvilla, Pctius clcri- Chaloel Theselinus/iliiejus. 1154. S. Anlellusipse
est S. Antidttis episcopus Disontinits et martyr,
cus lilius Widonis Gonterii, Roberlus filius Odonis
Rufi, Rainerius roiles, fraler Lingonensis episcopi, (Ex autographo.)
Rainaldus nepos Hugouis vicecomitis, et Leobaudus In uomiae sanctae et iodividuae Thnitatis. Ego
de Arienne ponte. Henricus, Dei gralia Eiluensis episcopus, quoniam
Acta sunt haec anno ab Incarnatione Domini mil- quod loquiinur transit, quod scribinius manet,
lesimo ceniesimo quadragesimo primo.
I
utile ducimus 403 lilteris raancutibus adnotari
quod memoria; posterorum expedit coraniendari.
XXI.
Notum sit igitur tam posteris quam instanlibus
Ouido de Sobernone, uxor ejus Emengardis, nepos quod Barlholoma?us de Fontanis, Calo quoque el
cjus Oddo de Mirabel. U49.
Theselinus filii ejus, Guigo Garrelus el Odo filius
(Exautographo Pratilongi.) ejus, domina Abba ei Bartholorasus filius ejus, die

nomine Doiniui, Ego Oddo dux Burguodia^,

Iii qua Theobaldus Garrellus iu cciMiielerio Molonia'

lam fuluiis quain pra;senlibus, notum ficri volo scpultus est, Dco ct ccclesiifi Beata" Mariae Molo-
quod Guido de Soberuoue, ccclesiam monialium uiensis, pro remcdio animarum suarum, terragiura

Santaj Mariae, quae in fundo Molooniae constituta de Curcellis perpeluo libere possidendum contule-
est, de universo territorio quod in ipsa Moloonia ruiit, ca nimiiura interposiia conditione, quatenus

suijuris fuerat, pcr manum nieam, usque ad divi- pra'dicla Ecclesia annuatim cis tres sextarios per-
sioneui territorii de Saviniaco, ct usque ad divisio- solvcret, unicuiquc trium pra'dictarura pcrsonarum
nein lerrilorii de Balmela, divisionemque lerraj unuin solariuni, mcdictatem fruinenti, alteram Ire-
 ;

1421 DE ILLUSTRI GENERE S. BERMARDI. — PROBATIONES. 1422

mosii. Sciendum quoJ ejusdem generi, praedicti h sas calumnias perfecte exstinxerit. Hoc laudaveruni
~ „,.
Theobildi, qui diixerant in uxores filias ipsius
. Hodierna raaler, Giiido frater, Petronilla soror pra;-

tam ipsi quam ipsum donum fieri voluerunt

iilise, fati Haymonis, apud Soinberoionem in auia raea
el laudaverunt, quorum unus, Buirus scilicet de aiile cameram. Hujus rei tesles sunt Martinus cel-
Vietel, sodera molendini sibi relinuit apud Corcel- lerarius, Guido, Girardus monaclii Buxeriie, Garne-
las, eo niinirum tenore, quateniis in constructura rius dominus Montilionis, Dorainus Variminus et
molendiiii ipse Buirus medietatem sumptus pone- Joannes lilms ejus de Dreis, Hurabertus de Escban-
ret, et queestus et multurse medietatem acciperet nay, Marischotus prsepositus Sombernionis, et plu-
cccle^ia vero residuum expensse solveret, quae lucri res alii. Et, ut hoc ratum perraaneat, rogatu utrius-
medifttatem esset receptura. Prsefala terra jacet que pai-tis, sigilli nostri irapressione
munivimus.
sicut seniita dividit, deducens ab Sancto Antello Actum est hoc, annoab Inearnatione DominlM. C.
versus Unche. PraHerea prajdicti homines qui jam- octogesimo octavo, Anserico tenente abbatiara Bu-
dictumdonum fccerunl, benigno favore eidem con- xeria;, et Hugone gubernante ducatum Burgun-
cesserunt ecclesiK quamdam partcra terras contigua; diae.

finagio Sancti Antelli. Hoc autem latere nolumus,

quod tcrragiura atque decirnationes meraorati terri- B XXIV.
ejusdcm Ecclesia' in jure proprio rcdigantur.
torii
Girardus li Broz, dominus de Asneriis,
ftlius domint
Hujus autem donalioni'; et pacti testes fuerunt, Ro- Bartliolomm de Fontanis. 1 206.
berlus decanus de Surbernon, Nicholaus, sacerdos
(Ex tabulario Buxeriae, parl» charta 1.)
de Molen, Arnulfus miles de Scanne, 4C-I Guido xir,

de Curte, Leiholdus de Vergi, Petrus de Sancto Ego Odo dux Burgundiae oranibus notum facio,
Antello,Alemannus de Surbornon. Scire etiam vo- prffisentibus pariter ct fiituris quod Girardus li Broz,
lumus quod Robcrtus Safredus, Abba quoque frater domiuus de Asneriis, recognovit in piiesentia mea
ejus, assensu liberorum eorum, Stephani, nec non • quod dorainus Bartliolorafeus de Fontanis pater
Joannis, et Galteri sine terra, juramento confirma- suus, dederat et concesserat ecclesiae et fratribus
runt, supradictum donum se tenturos. Hujus deni- de Buxeria in perpetuam eleemosynam pasturas pei"
que concessionis et juramenti testes fuerunt Petrus totum linagiurade laChalor, etde veteri molendino,
sacerdos, Willelmus medicus, Bartholoma;us de JGGgenili, etc, ipse et Margareta uxor sua,
rie
et
Subernon , Chalo quoque el Theselinus filii ejus,
domina de Asnenis, etc. El, quia hanc elceraosy-
Guigo Garellus, nec non Odo filius cjus, Humberius « nam patris sui male dctinuerat, petivit absolutio-
Gareilus, Guillelmus de Hartheu, Odo Berardus, nem a praidictis frairibus, et accepit. Hujus re-
Morandus Thuri, Rainaldus Guido de Subornon, cognilionis et laudis testes sunt Bernardus abbas
Barnuiuus de Drea, Morellus de Claromonte, Al- Fonteneti, Hugo cellcrarius, Joannes de Moniebarro
bertus de Cliaco. Ut autem hoc donum inconvulsum monachi Fontenetenses, Bernardus dominus de
perietuo perseverei, praeseniem charlam fieri, fa- Spissa, Acuns milcs, Tecelinus de Nogenlo. Quod
ctam charactere proprie imaginis communiri, et te- lolum ut ratum sit, sigLIli mei munimine roborare
stium inscriptione corrobari decrevimus. preecepi, anno Verbi incarnati 1206.
Actum anno Verbi incarnati millesimo centesimo
quinquagesimo quarto, indictione ii, epacta iv, con- XXV.
currente quarto.
Galterius dominus Sombernionis, cujus uxorJacoba,
XXIII. filii Arveius et Galterius, pater Guido, avunculus
Arveius, avus Garnerius. 1208.
Guutherius dominus Sombernionis, Garnerius fra-
ter ejus. H88. (Ex tabulario Buxeriae, parte xii, charta 2.)
(Ex tabulario Buxeriae, parte i, charta 6.)
[j
Ego Galterius dominus Sombernionis notum fa-
Ego GAurnERius, Sombernionis dominus, omnibus cio prffisentibus et futuris, quod dederira fratribus
notum facio quod Haymo filius Ilumberli de Moelem Buxeriai in eleemosynam, medietatem prati de la
me praesente dedit in elecmoynara fratribus de Chalor, laudantibus uxore mea Jacoba, et filiis meis
Buxf ria, pro remedio animae suae ei parenium suo- Arveio et Galtcrio, quandiu tenuero gageriam do-
rum, sex nuramos censuales quos calumniabat pro mini Guidonis de Vennere. Laudavi ctiara eis, et
lerritorio trium vallium. Super tioc quidem promi- confirmavi omnia qusecunque ipsi possidcnt usque
sit se garanliam portare contra universos calum- in pra.'scns ex largitione eleemosynarum doraini Ar-
niam moveiites. Et inde <165 habuit vigiuti duos veii avunculi mei, ei domini Guidonis palris mei, et
solidos fortis monetic Divionensis de beneficio ec- omnium amecessorum meorum, aut si qua de casa-
c.esise Buxeriensis. Si autcm ipse Haymo a garanlia mento eorum vel meo, eleemosyua
emptione vel
portanda quoquo modo defecerit, cgo et Garnerius acquisierunt. autcm hoc ratum permaneat,
Ut
frater meus, responsales sumus, quia de pecunia praesentem chartam sigilli mei impressione mu-
quam acceperat, viginti solidos prafatis fratribus nivi.
reddel, nec eos aniplius exiget ab eis, donec univer- Actum ebt boc anno incarnati Verbi 1208.
1423 . ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1424
Galirri dc Sonibernione, laudante et concedente
XXVI. A
fratre suo Gautcrio, et domina Jacoba matre sua,
Garnerius de Fontanis, nepos Girardi militis de eodem die quo pater suus in coemeterio Buxerise
Asneriis, 1210.
fuit tumulatu?, pro anima patris sui et omnium an-
(Ex autograplio Pralilongi.)
tecessorum 469 suorum dcdit Deo, et domui Bu-
'1C7 Ego Odo dux Burgundiae notum facio tam xeriae, ct fratribus ibidem Deo servienlibus, in
praescntibus quam futuris quod Girardus niiles de
puram perpetuam eleemosynam quidquid habe-
et ;

Asneriis, cognomenlo li Broz, iaude cl assensu uxo- bat absque ullo reiinemento, in lota decima de Mae-
ris suse Margaritas, dedit eeclesife el sanclirrjoniali- lein. Nos autem ut eleemosyna ipsa rata perseveret
bus de Praalon, pro reraedio aninife suas et ante- in perpetuum, ad petitionem dicti Hervcii, ipsam
cessorum suorum in perpetuam cleemosynam, eleemosynam approbamus, et eam sigilli nostri
omnia quse liabeljat apud Escliannai, ct quidquid
munimine confirmamus.
babebat in duobus molcndinis dc veteri molcndino,
Actum est hoc, anno Verbi incarnati 1217.
et quidquid acquirerc poterunt in liis qua> erant de
XXIX
suo casamcnto. Hanc aulem eleemosynam laudave-
Guido de Venerreio, Herveius dominus Somhcrnionis, patruus ejus Gar-
runt nepotes ipsius Girardi, B
neriiis, uxor Garncrii Aaliz, ftlia Agna monialis,
Garnerius dc Fonlanis, et multi alii. Testes vero
filii Garncrius, Joanncs,ct Gautherius Elizabeth
sunt Willelmus abbas Fonteneli, Robertus prior, et uxor Garncrii junioris. 1220.
Odo monacliusdc Fonleneto, qui pra'sentes fuerunt.
(Ex tabulario Buxeria', parte x, charta 12.)
El, ut hoc rjlum sit, prjeseutem paginam sigilli mci
Ego Herveius dominus Sombernionis notum facio
aucloritate roboravi.
omnibus pra^sentem charlam inspecturis quod do-
Actum csl hoc, anno ab Incarnaiionc Domini
minus Garnerius de Sombernon patruus meus, in
mlllesimo ducentesimo decimo.
iuiirmitate qua ct defunctus cst, ine audiente et

XXVII. laudanle, pro anima sua dedit Deo et ccclesias San-

Galtherusdominus de Sombcrnon, u.ror ejusJacqua, clffi Maria: de Buxeria, in puram et pcrpetuam elee-
fratrcs Garncrius ct Guido, /ilii Arccius ct Gal- mosynamquidquid habeliatin decima de Cormarrin,
therus 1210. in omnibus provenlibus, et absque ullo retineraento,

(Extraict de Toriginal estant au Tcmple de exceptis duobus sexlariis frumenti, quos anlea de-
Beaune. ) derat filia^ sua3 Agnifi noniali de Praalon. Hoc lau-
Ego Galtiierus dorainus de Sombernon nolum Q davit Domina Aaliz uxor sua, et filii sui Garnerius,
facio om[iibu3 quod consensu et voluntate uxoris Joannes, Gaulherius, et Elizabeth uxor Garnerii.
4CS mese Jacqua-, dedi, el in perpetuum libcre Et, ut hoc ratum liabeatur in perpeluura,praesenlem
concessi, Deo, et fratribus Hospilalis Ilierusalem, chartam sigilli mei impressione munivi.
Domum Dei de Sombernou, cum omnibus pertinen- Actum est hoc, anno ab Incarnatione Domini
tiis quas tunc possidcbam ; et tolum usuarium in 1220.
terris, pascuis, aquis, et nemoribus meis, sicuti ct
XXX.
hominibus meis pra?dicta; domus liberc conccssi, ct
usuarium nemoribus meis ad opus domus Ho-
in llcrveius dominus Sombernioriis. 1225.
spitalis domui, et
Divioncnsis. Praetcrea concessi (Ex tabulario Buxcriaa, parte xiii, charta G.)
fratribus quidquid in torra mea, ct de feodo meo Ego IIerveius Dominus Sombernionis no-I70
cmptione seu cleemosyna acquirere poterint, pra;ter lum facio omnibus pra^scntem chartam inspecturis
villam ct caslrum, tali videlicct condilione, quoil quoil pro anima mea, et pro anima palris mei et
dux Burgundiie in pricdicta domo quam dedi, per omnium antecessorum meorum, in puram et pe -
hospiialarios nuUum dominium acquircre poterit. - petuam eleemosynam dcdi Deo ct fratribus Buxeria;
Hoc donum laudavit uxor mea Jacqua, et fratrcs duoi raodios vini puri ad usum missarum, in vineis
mci, dominus Garnerius de Monloillol, el Guido do- mcis de Maeleim, (|ua; sunt in tcrrilorio quod dici-
niiuus de Torcis, et filii mci Arveius et Galtberus. tur Rooles, annuatim capiendos, singulis annis
Ei, ut hoc ratum magis permaneat, has litteras sigilli tempore vindemia; reddendos. Et, ut hoc ralum ha-
mci rauaimine roboravi. beatur, praosentem chartam sigilii mei munimine
Actum anno Domini millesimo ducentesimo dc- duxi roborandam.
cimo. Aclum esl hoc, anno Verbi incarnali 1225.
XXYIII. XXXI.
Ilcrvcius et Gauterius de Somhernione, filii Galteri Garnerius dc Fontanis. 1230.
etJacobw. 1217. (Ex autographo Praiilongi.)
(Ex tabulario Buxcriic, jjartc xiii, cliarta 1.) Ego Garnerius de Fontams, partim doniinus
Nos WiLLERMUs Dci gratia Lingouensis episcopus, pra-scntium inspectu nolum facio universis
Blaiscii,

noium fieri volumus omnibus charlam islam lcgcn- quod ego pro remedio animm me;u, ct anlecessorum
tilius vel audicntibus quod Hcrveius lilius Domini incorum, dcdi ct concessi in puram ct perpetuam
1425 DE ILLUSTRI GGNERE S. BERNARDI. - PROBATIONES. 14-26

eleemosynam Deo et Beatae Marim de Praaloa ct n universis prECScntes litteras inspccturis quod Dorai-
sanciimonialibus ibi iJeo servientibus, terrani in nus Kalo milcs, et Otheuinus fraterejus, filii domi-
qua sita est capella, et pressorium, el grangia sua ni Willolmi dc Sauz, in nostra priesentia consiituti,
(le Cliangeio, pacificc possidendam. Dcdi etiam eis- quitavcrunt in pcrpetuum abbatissie el sanctimo-
dem sancliraonialibus viueam sitam juxla dictam nialibus ecclosi;e Boala; Maria; de Praaluns, quid-
grangiam, et campum conliguum diclfe vincK. Pro quid dict;e sanctimonialcs habuerunt et lenuerunt
jam dicta vero vinea, annualim duo solidi debontur apud Changeium in pasturagiis, et omnibus aliis

censuaies. Pro campo similiter duo 4?! denani rebus. Quitaverunt etiam eisdcm sanctimonialibus
mense Martio persolvendi. Praetcrea dedi diciis inperpetuum, quidquid ipsi apud diclum locum de
sanctimonialibus, per meam terram plenarium Changeio quoquo modo poterant reclamare. In hujiis
usuagium ad pascendum greges et armenta donuis autem rei testiraonium, ad preces dictorum fratrum
de Cliangeio. Si vero alicui daninum intulerint, Kalonis et Othenini, pra;sentibus litteris sigilla no-
damnum restitutum fuerit tantunimodo sine loge. stra apposuimus.
Dedi insuper jam diclis saiictimonialibus, in terliis
Aclum anno Domini 1232, monso Novcmbris.
de Blascio, apud castrum, unum sextarium
scilicet

bladi ad mensuram Sombernionis, medietatem fru-

B
XXXIY.
menli et medietatem avenae, ad lampadem dormito-
rii jam supra dictarura sanclimonialiura perpetue
'1.73 Bonw memorice Garnerius de Fontanis. 1234.
serviendam. Et, ut boc ratum et firmum habeatur,
sigillum Hugonis decani Sancti Sequani prffisenti- (Ex tabulis Pratilongi.)

bus apponi feci. Dictum vero bladum tempore mes-

Nos Drogo diclus abbas, et conventus Cla-
frater
sis annu.itim est persolvendum.
raivallis, nolum facimus universis prssentes lilteras
.\ctum est hoc, anno Graliae millcsimo ducente-
inspecturis quod, cum bon;e memori;e dominus
simo tricesimo.
Garnerius dc Fontanis, miles, dcdisset nobis in per.
XXXII. petuam eleemosynam, tertiam parlem terrarura, ar-
Garnerius deFontanis. 1230. Otho et Kalo de Saiiz borum, a^diflciorum, justitiaj et omnium quae ha-
/ilii Willelml dc Saux-. 1231, Seplcmbri. Eli- bentur apud locum qui dicitur Changeium ; nos
zabeth de Fontanis. Emcniardis Pralilonijiabba-
eamdem eleemosynam adniodiavinius in iicrpetuum
tissa.
abbatissffi et conventui de Praalum, pro uno modio
(Ex tabulario Clarevallensi.)
C mo-
bonaj et legalis avena;, reddendo nobis a dictis
Anno mense Februario Garnerius Miles
1230,
mensuram divioneii-
nialibus, vel nunlio nostro, ad
dc Fontanis, habens torliam pnrtem in domiuio et
sem, annuatim, apud dictum Changeium in craslino
in justitia vilte et finagiorum de Fonianis, dat Cla-
Nalivilatis sanct;e Dei genilricis Maria-. Et, si forte
rcvallensibus perpetuum usuagium ad omne genus modium mo-
conlingeret quod diclum avcn;e, diclae
pocorura in pasturis suis villK et finagii de Fontanis.
niales non solvcrenl loco et tempore supradiclis,
Item partem lertiam Changeii et finagiorum, lau-
voluerunt et concesserunt quod nos quotiescunque
dantibus Gertrude uxore Garnerii, et nepotibus
hoc conligerit, tam ea quae ipsis admodiavimus
Garnerio Blaseii, et cjusfralre Pontio.
quani ea qua; ex alia parte apud dictum Changeium,
Anno 1231, mense Septembri, Otho ct Kalo fra-
apud Fontauiis, in terris, vineis, <'edificiis, rebus
et
tres domicelli de Sauz, filii domini Willelmi ^7'i
mobilibus el immobilibus habent, et de cajtero ha-
de Sauz, confirmtnt Clarcvallensibus pr;edictas bebunl, possimus saisire, ei in manu nosli a lenere,
donationes ipsis facias a domino Garnerio de Fon-
doncc nobis praefatus modius avenae, cum omnibus
tanis.
gravaminibus et damnis quse pro dilatione solutionis
Anno 1223, mense Dccembri. Elizabetii de
ejusdem niodii incurrerimus, nobis integre fuerit
Fontanis, assensu liberorura Guiardi et Adelinas,
Q pcrsolulus. Et ipsK moniales, de diclis damnis ct
dal fralribus Clarevallensibus vineam in valle Cor-
gravaminibus simplici verbo magislri domus noslr;c
rant.
de Divione, qui pro tempore fuerit. credere tene-
Anno 1235, menseJulio, Emeniardis abbatissa, et
€74 Sciendum autem quod neque de iis
iiuntur.
lotus conventus de Praalum, de communi consensu, aliquid qua; ex parle nostra, vel ex alia parte tenent
pro necessitate el utiliiate domus suao, vendunt fra- Foutauas alienare pote-
apud dictum Changeium et
tribus Clarevallensibus pro xl libris Divioncnsium
runt, nec extra manum suam ponerc, pra;lerquam
vineam suam sitam subtus Fontanas, vcrsus castrum
in manu nostra, dummodo nos do iis qua; alienaro
de Talant.
voluerint in eisdem locis, tantum eis dare volueri-

XXXIII. mus, quantum alia persona vel Ecclesia dare veUet.

Kalo, et Otheninus, filii Willelmi de Sauz. 1232. Qu» ut rala et firma semper maDcant, prssentes
litteras sigilli nostri muniinine fecimus roborari.
(Ex autographo Prutilongi.)
Nos magister Robertus Canellae ducis, et 0. Actum anno Gratia? millesimo ducentesimo trice-
Christlanitaiis decani Divionenses, notum facimus simo quarlo, niense Augusto.
1427 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1428

ad petionem utriusque partis, praesentes litteras si-

XXXV.
gilli mei raunimine feci roborari.
Hei'verus Dominus Sombernionis, Blancha ejus Actum anno Domini 1242, mense Maio.
uxor, filius eorum Joanne^. 1239.
(Ex labulario Buxeriae, parle xiii, charta 2.) XXXYH.
Ego HuGO dux Burgundiae notum facio universis Guillermus de Monteacuto, dominus de Maalein, et
prrespnlem chartam inspecturis quod bonie memoriae Jacquela u.ror ejus. 1255.
Hervorus Dominus Sorabernionis, qui sepultus est (Ex tabulario BuxeriEe, parte xiii, charta 4.)
in cocmeterio Buxeriae, dedit Dco, et bealae Maria? et Nos GuiLLERMUs DE MoNTEAcuTo, domiuus de
fratribus Buxeriw, in puram ct perpetuam eleemo- Maelein, et ergo Jacqueta uxor dictiGuillermi, no-
synam, pro remedio animae suas et animarum ante- lum facimus universis praesentem chartam inspectu-
cessorum suorum, laude, voluntite et assensu domi. risquod cum viri religiosi abbas et conventus Buxe-
nae Blanchae uxoris su:p, quinque familias hominum riae haberent, et percipere deberent annuatim sex
apud Maelein, cum omnibus bonis eorum, nihil sibi sextarios bladi, ad mensuram Sombernionis, in

et ha?redibiis suis in aliquod rctincndo. Tandeni grangia nostra de Maalein, ex eleemosyna bonae me-
dicta domina Blanclia, uxor quondam dicli Herveri, " moriae Herverii quondam Doinini Sombernionis. Nos
illas quinque familias bominum commutavit cum videnies, praedictos abbaiem et conventum, et eo-
abbate et conventu Buxeriap, in dimidium modium riirn mandatura, raiione dictorum sex sextariorum
bladi, mcdietatem frumenti ct medietatcm avenae, laborrs non modicos suslinere, nolenles de ca'tero
ad 475 mensuram Sombernionis, annis singulis ipsos supcr pra^dicta eleemosyna molestari, vcl iu-

in perpetuum recipiciidum in grangia domini Som- debite laborare, dedimus,concessimus et quiliavimas

bernionis apud i\laelein, sine contradictione aiiciijus eisdem in excambiuni et permutatioiiem dicti bladi,

personae. Et exinde possessionem et dominium fra- in puram et pcrpetuam eleemosynam 477 furnum
tribus Buxeriae tradidit tali modo, ui dictum diuii- nostrum de Saveranges, cnm omnibus juribus ei
dium moilium babeani, tcneant el possidearl, et ex pertineutiis dicli furni, etc. Dedimus insuper, et
co faciant libere, quicle et licile, jure proprietario concessimiis supradiclis fatribus de Buxeria in
in perpetuuin, sine rpclam.ilione bsredura dicli Her- meram et perpetuam eleeraosynam quidquid juris
beri, vel supradicta: Blancha^, seu
aliquarum aliarum haberaus, vcl ia posteruui habere debebimus, de
personarum, quod quicunque pro tempore tene-
ita omnibus decimis ct tortiis omnium lerritoriorum el
bit pra;dictara graugiam sive agriculturam domini Q fmagiorura villa; dc Saveranges, elc. Confirmamus
Somberoionis apud Maclfin, solvet dictum dimi- insnper, et laudamus frairibus de Buxeria oranes
dium niodium vini fratribus Buxeri», non exspe- eleemosynas atque libertales, quas ip^is fratribus
clalo uUerius aliquo mandalo domini Sombernionis. coniuleruut domini de Sumbernione, in tcrris, ne-
Haec omnia iniegre observare et nunquam contra moribus, pratis, aquis, pasturis et pascuis, ab ini-
venirc, et contra omnes defendere juravlt in manu tio fundalionis dicta; donms de Buxeria usque ad

abbatis Buxeriae dicia Blancha doraina Sombernio- dicm hodicrnum. Et quia sigillum non habemus,
nis. Promisil eliam ot lene praxlicla Blancha, sigilla vcnerabiliuin virorum, Hugonis abbatis San-
quod cum Joannes filius ejus, quem habet a supra- cii Scqusni, ct Petri archipresbyteri Flavigneii prae-
dicto Hcrvcio, ad a^iaicracongruam xcnerit, faciei seniibus litteris fecimus apponi.
eum praidiciam eleemosynam concedere, laudare ct Actum aDDO Domini 1255, mense Auguslo.
confirmare. Utautem haec eleeraosyna rata et firma
perseverel, ego Ifugo dux Burgundiffi praesentem
XXXYHI.
charlam sigilli mei niunimine roboravi. Guillermus dc Montcacuto, u.ror ejus Jacqueta,
Actum anno Domini 1239, mcnse Maii. i
Ale.tandcr eorum filius. 1259.
(Bx labulario Buxeriae, paric xiii, charta 5.)
XXXVI.
Nos fraler Hugo, permissione divina liumilis ab-
Blancha domina de Sombernione. 1242. Sequani, ct Joannes de Sauz decanus
bas Sancti
(Ex tabulario Buxcriae, parte xiii, cliaria 3.) ejusdem loci Lingonensis dioecesis, notum f.acimus
Ego Blanciia domina de Sonibernione nolum fa- omnibus pr;escnles liltoras inspecturis quod consli-
cio universis pr»sen;es lilleras inspccturis quod tuli propler hoc specialitor ot pcrsonalilcr in nostra
476 in pra>seniia niea constituti doniinus Willemus pra'sontia GuiUprmus de Monteacuto dominus de
Fromunl, et Pctrus frater suus recognoverunt se Maelein, Domicellus, et Alexandcr filius ejus, pro-
dedisse et concessisse Deo et ecclesia^ Beaiac Maria; vida rioliberatione quieii et saluti animae Jacquetae
de Biixeria, et fratribus ibidem Deo servienlibus, quondain domina' de Maolein, rclictK dicli Guiller-
in meram perpeluam clecmosynam, pro remedio
et nii, niatrisque prasdicii 478 Alcxandri cupienles
aniniarum suaruin, mcdielalem cujusdain prati sui, toio cordis desiderio providere, pro rcmedio et sa-

siti in tcrriiorio dc Varoilles, et totam deciniRm quam lute anima: pra,'dicl£B, et animarum anteressorum
in lerrilorio de Poissins habebant, ct habere debe- ipsius Jacquolaj et suorum, dederunt et concesse-
banl, cic. In cujus rei meraoriam el lestiraoniura, runt in puram et perpeiuam elcemosyQam, Deo el
1429 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI - PROBATIONKS. 1430

ecdesife Beatse Marise de Buxerla, Cistercionsis Or- ^ISO XLI.

f^
dinis et viris religiosis abbaii et conventui ibi Deo
Calo dc Saia, domimis de Fontanis ; uxorejus Dan-
servientibus in quorum Ecclesia praedicta tradilur
nex,, Joannes et Guillelmus eorum filii. 1267.
perpetus sepultur», dimidium modii bladi, Irumenli
(Ex aulographo B. Mari» de Bonvau, juxta Talant.)
et aven» per medium, ad mensuram Sombernionis,
In nomine Doniini, Amen. Anno Incarnationis
de annuo et perpetuo redditu. Quem dimidium nio-
ejusdem millesimo ducentesimo sexagesimoseplirao,
dinra bladi praedicti, praenominati Guillerraus et
mense Augusti, egoCALO de Sauz, dominus de Fon-
Alexander assederunt dictis abbali et conventui, aut
tanis, miles, in bona dispositione menlis existens,
ipsorum mandalo reddendura et deliberandiira sin-
notum facio omnibus prsesentes litteras inspecturis,
gulis annis in perpeluum de caetero, infra fesium
quod ego considerans ct atlendens quod nibil est
Omnium Sanctorum, super duo molendina eorum,
morte certius, nihil incerlius hora mortis, ob hoc
sita super stannum Maelein ; et super redditus et
ipsorum, quorum unum vo-
ego diem exlrema; raessionis, oporibus misericordiae
exitus molendinoruni
praevenire, el animae meae et animae dominae Dan-
catur molendinum de la Rochete, et aliud, molen-
noz uxoris meas providore cupiens, pro rcmedio
dinum du Mileu, et propter hoc autem dieti abbas
anima? meae, et anima> uxoris raeas praidicta;, ac an-
ct convenius tenentur smgubsannism perpetuumdc B
tecessorum nostrorum, et ctiara pro anniversario
caetero, die Martis proxima posl festum beati Bar-
meo, et anniversario dicta; uxoris mese, singulis
Iholomfei aposloli, in eorum ecclesia anniversarium
annis in ccclesia Vallis Bealae Maria3 juxta Talant
dictae Jacquetaj facerc, elc. In quorum omnium ro-
perpeluo celebrando, dedi, concessi el obtuli in
bur et testimonium, ad preces dictorum Guillermi
eleemosynam et hffireditatem perpetuam, donalione
et Alexandri, praesentibus litteris sigilla noslra ap-
facta inler vivos, Deo et ecclesiae Vallis Beatae Ma-
posuimus.
riae praedicta', et priori ac fratribus Ordinis Vallis
Aclum anno 1259, mense Octobris.
Scbolarium ibidem Deo servienlibus, quidquid ha-
XXXIX. beo, habere possum et debeo in villis, territoriis,
(Ex Necrologio Buxeriae.) et pertinentiis de Dez, ei de Altavilla, in terris,

Die Martis post festum Bartholomaei apostoli an- noeriis, mansis, censibus, tertiis, ct omnibus
in
niversarium JaquelK dominae de Malano, qure -179 rebus altis quibuscunque. Et ex his omnibus et sin-
dedit nobis dimidium modium frumenii et avenae gulis egome penitus, ot diclos... priorera el fratres
per medium.- Et deberaus babere duplicera pitan- r per manum fratris Girardi tunc prioris Vallis Beatae
ciam et generalem, ut in charta ejusdem conti- Mariae corporaliter investivi, et in verum dominum,
netur. et et perpetuam in-
possessionem corporalem veram
XL omnia 481 et singula supradicta a do-
duxi. Quae
mino Hugone de Patoes milite, et Renerio fratrc
Alexander de Monteacuto.DominusdeMaeleinlid^.
suo in alodiimi liberum acquisivi, titulo legilimae
(Ex tabulario Buxcriae, parte xiii, charta 8.) emptionis. Promittens bona fide contra donationem
Je Alexandres de Montagu, Szres deMaelein, fais et concssionem pra^dictas de castero per me vel per
a savoir a tous ces qui ces yrisentes leltre verront alium ron venire, tacite vel expresse et ad hfec ;

et ourront, que je por lou remcdc de niarme et de omnia tenenda et observanda perpetuo meos here
mes ancessors, aij doni, qiiitti,
et outroii d Deu, des prssentes et futuros specialiter obligo. Quae
et a Kostre Dame, et d Vabbi
Covant de la Boixer-
et omnia et singula supradicta ego Dan.nez uxor dicti
re, queque droiture gueje aye,ne atans avoir dicy en domini Calonis, et nos Joannes et Guillelmus eo-
avant,por raison de fief,ne por nulc autrc chosequel rumdem domini Calonis et dominae Dannez tilii,

qu'ale soitsauve la Justiceja Seigneuric, et la Gar-

; laudamus, voUimns, et concedimus, et teuere ac ob-
de,ensi comnos U aviens, que i retenonc an la terre "^ servare perpetuo promitlimus bona fide, promitten-
qiic Messires Atibcrs
de Savignc chevaliers aidonie tes quilihet nostrum in solidum quod contra prae-
d Deu, et d NostreDame Saincte Marie, ctd lAbbi missa vel aliquod praemissorum de cietero pcr nos
et Covant dc la Boixerre, por lou remcde de s'arme, vel per alios non veniemus, nec venire per aliura fa-
en aumogne perpitual. Cest d spavoir dues pieces ciemus, consentiemus, aut permittemus, ratione
de terre, lesques contiennent environ cinq journaux dolis, ve! donationis propter nuptias, aut avoeriae-
de terre, etc. El por ce queje n'ay seaux, a ma re- spu conquestus, vel proprietatis, sive successionis,
queste ay faict d mettre en ces presentes lettres, aul moJo alio qualicunque. In quorum omnium
por ce qu'elles aient force et vigour, lou seaul a l'o- testiraonium et munimen, nos Calo, Dannez, Joan-
norable baron Monsignor Jehan de Saux, doyen de nes et Guillelmus pra>dicli, litteris praeseniibus si-
Sainct Seigne, et lou seaul d la religiouse /amme gilla virorum venerabilinm domini Petri decani
Aaliz abbesse de Praalon. Ce fu fait en Van Nos- capellae ducis, et magistri Alberici decani Christia-
tre Seignor mil et dous cens et soixante et cinq,ou nitalis Divionensis, rogavimus et feciraus apponi.
mois de Octembre. Actutt) anno et raense prasdiclis.
1431 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BEFuNARDI. 1432

est fait en Tan de grace mil. CC. et sexante ct

AuprieuredeBo}iiiaii,de VOrdre du Val des Ecoliers, doze, ou mois de Marz.
a cinij tjuarts de lieuesde Dijon, par deld Plom-
bieres, et aprds la montagne de Talant : en l'aile XLIV.
droite de l'Eglise,il y a une tombe relevee sur ijua-
Alcxander de Monteacuto, heres propinquior ab
tre pilliers -18® environ trois pieds de haut,par
intestato Maingerdis Domince Soinbernionis. 1293.
dessus le pavi, qui porte cette epitaphe sur les
hords tout ii rentour. (Ex autographo prioratus de Bonvau, juxia Ta-
ANNO nOMlNl MCC. SEPTUAGESIMA, II lant.)
KAL. NOVEMBRIS OBIIT DOMINUS BALO In nomine Domini, Araen. Anno Incarnationis
DESAVZ, MILES,D0M1NUS DE FONTANIS. ejusdem millesimo ducenlesirao nonagesimo terlio,

OHATE PBO EO, UT VITE SOLAMEN DET mense Junii, ego Alexander de Monteacuto, Domi-
SIBI CHRISTUS, AMEN. Dus Sombernionis, Miles, notum facio universis,
Son ^cu porte uoe fasce au milieu, et trois oiseaux praesenles liiteras inspecturis et audituris, quod
en chef. bona; memoria; Maingerdis dicta Blanche, domina
XLIII. quondam 184 Sombernionis, in ultima sua volun-
R
"* tate ac in bona disposltione existens, dedit et le-
Alexandrc dc Monteacuto, Dominus Sumbernionis
1272. gavit in puram et perpetuam eleemosynam Deo, et

(Ex authographo B. Marife de Bonvau, juxta Ecclesife et fratribus Vallis Beats Mariai prope Ta-
Talanl.) lentum, Ordinis Vallis Scholarium, pro remedio
Ge Alixandres de Montagu, Sires de Somber- anima; sme et anniversario suo annis singulis in
non, laz sauoir t touz cels qui verront et orront dicta Ecclesia faciendo, partem suam decimarum
cels presentes lettrcs, que de bone memoire Amiars, de Vilebarni, qute movebant de ipsius Maingerdis
dite Blainche, cai en arriers, Dame de Sombernon, capite, in omnibus scilicet et redditibus, et exitibus

qui morte est, en sa darriene voleut6, cstanz en quibuscunque. Iia lamen (luod si illa pars dicia-
l)0ne disposition de pansee picfa por le protisl de rum dcciniariiin annuatiin non valeret centum so-
s'arme, et por son anniuersaire faire chascun an lidos Viennensium annui et perpetui redditus ipsa
en riglisn dou Yal Nosire Darae pres de Talant, de Maingerdis voluit, et concessit dictis fratribus,

rOrdre dou Val des Escholicrs, donna ei outroia 4 quod dcfectus eisdem adimpleretur ia lerliis dicii
Deu, et k ladite Iglise, et tu Priour eo es freres dou loci, quaa similiter orant et movebant de capite di-

dit Val Nostre Dame, en pure el permaignable au- P ctie Maingei-dis. Qua; quidein (mmia ct singula su-

mosne k touz iors mais, comme cele qui faire le pradicta, dicla .Maingerdis faccre poluil de jure et
pot, tote sa partie des dismes de Vilebarni, qui de facto, prout h;ec omnia et siiigula supradicta
mouoient de son chief, en toutes issues queles que confueor firmiter esse vera. Et haec omnia prae-
eles soierit. En tel maniftre que se icele partie ne dicta, amore Dei et intuitu pielatis, ac etiain pro
valoit chascun an cent sols de Viennois, ele vot et quindecim libris Viennensiura, quas dicti fratrcs

( utroia que li defauz fust accompliz des tierces mihi dederunt et solverunt in pecunia numerata,
dou dit leu, qui estoienl et mueuent de son cliicf ego laudavi et confirmavi, tanquam !i;eres dicta5

si con ge affermois. Et ge hoirs de ladite Amiarl, Maingerdis propinquior ab intestato, ac etiam di-

dite Blainche, regardans et desirans ierepox ISS ctam donationera garantire proraisi dictis fratribus

de Tarme k celi ilite Blainche, por ledit anniuer- et eorum succcssoribus coritra omncs. Et cum pro
saire laire, ct por (piinze linres de Viennois, que !i necessitate mca vendiderim, ct in perpetuum quit-

dit Priours, et li frere m'ont don(!es ct pai(''es en taverim pro me et mcis, Morello dicto le Dorne, de
deniers nombrez, ct desqueles ge mc tiong por Flavigneyo, omnia pra^dicta in donatioue conleuta,
paiez, la dite aumosne lo voil, outroi, el confer- _ seu ea super quibus dicli centum soUdi erant as-
moi : et promet por mon sairement corporclmenl
" scssi et assignati, ita videlicet quod diclus Morci-
don(5 sor seinz Evangiles, tenir, garder, deffandre, lus prose et suis, ratione rerum eldem a me vendi-
et garantir encontre toutes genz k touz iors mais tarura, dictis fratribus et eorura successoribus tc-

jusque a droit que por moi ne por autrui ge ne

: et nealur, annis 185 sinc^ulis et in perpeiuum red-
vanra encontre, taisiblement ou expressemeut. Et it dere ct solvere tres sextarios frumcnli ad mensu-
ce tenir et garder ge enloi mes hoirs, et les diz ram riavigneyi, in recompcnsalionem oranium
dismes, et les tierces : cl voil que k ce tenir et pr!<adicloruin, cisdoin fratribus et eorum Ecclesia; a
garder ge el mi hoir soiens contraint 4 touz iors dicta Maingerde donatorum, etc. Domo etiam cis-
mais: aussi comnie de chose aiiigie ou cognehue dem septem quartellos avena> annui red-
fratribus
en jugement ct eii audience cn la Court mon Sei- diiiis, ad mensuraiu Sombernionis percipiendos et

gnor le Duc do Bcrgoiiinc. Ou tcsmoignaige de la- levanilos annis singulis, el in perpetuiim infra

qucllechose ge ai soppli6 et requis a metlre en cels fcstura beaii Martini hiemalis, a percipieniibus el

lettres le seal de ladite Courl mon Seignor le Duc, levantibus tertias meas dc Sombernione, etc.
et le seal ;\ henorable home mon Seignor Anxcri Actum in prKsontia Ihigonis de Cabilonc notarii
Arcediascre de Digeuois cn riglise do Lengres. Cc Diviunensis, doinini Joannis de Chaigniaco, el do-
1433 IJE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. - PROBATIONES. 1434

mini Galteri tlo Comerrien, militum, teslium ad hoe « Domini 1203, secnndo die Aprilis; (luodeiscilnm-
vocatorum anno et mense pra2diclis niabatiir Simou miles de Aspre, pro quadam con-

XLV. ventione quae iater ipsos eral, scilicet quod si prai-

Arverius dominus Sumbernensis, Ilerverius Domi- dicti fraires in jam dicta parte vauria^ aliquid uc-
nus Saffrarum. 1233. quircrem, niedietas essel Simonis : iia tamen quc/d
(Ex autographo.) prius redderet eis medielalem pretii quo illud eiue-
Ego Arverius dominus Sumbernensis notum fa- rant.
cio univcrsis prapsentcs litieras inspecturis quod XLIX.
post hoc quod ego donavit dilecto et fideli meo Iler-
EoUo comes de Salz, Villermus fratcr ejus, filius
vcrio domino Saffrarum feodum de Soei, ipso re- ejus Guido.
dcmit de nie gageriam quam ego tencbam in illo (Ex tabulario AlbsripiB.
feodo, de centum libris Divionensium et lianc :
Notum omnibus tam pnescntibus quam futu-
sit

giigeriam teneor dicto Ilorvorio et lia^rcdibus suis risquod Rainaldus de Granc(5, laudante uxore sua
bona fide guarantire. Et ut hoc ratum sil et fir- Agnete, et Evilo comes de Salz, laudantibus fratre
mum, in hujus rei testimonium prajsentibus litte- suo Villermo ct filio Guidone, dederunt Deo et
ris sigilium meum apposui. D sancta; Maria; Vallis Salvatoris, et fratribus ibi re-
Actum anno Domini 1233, mense Martii. ligiose viventibus, in fmagio Gorilimontis omnes
XLVI. aasentias,tam in terris 488 quam in nemoribus,
Gilla rclictaHervei domini Saffrarum. Guido eorum ad pascendum animalia, ad aidificanlum domos,
lilius. 1249. ad excolendam terram, el cffilera usualia, absque
(Ex archivo regio Parisiensi.) omni redditu et custumia. Factum est hoc per ma-
48© Revercndissimo doraino suo Th. regi Na- num Wilcnci episcopi. Testes Jocerannus olim cpi-
varrs, comiti Campania3 et Briae palatino, Gilla scopus, Godefridus prior de Claravalle, Guido mo-
domina Saffrarum, salutem et reverentiam cum nachus de Ciaravalle, David canomcus Sanclorum
honore. Gerainorum, etc. Hoc donum laudavit Rainaldus
Notum vobis facimus quod dominus Ilervous filius Rainaldi de Grancii, etc.
dominus Saffrarum, maritus nostcr, in reditu de
L.
niarinis partibus, de praesenti sfeculo transmigra- Frater Vallis Saluatoris dant seipsos Albceripce.
vit. Propter quod reverentiae vestrte supplicamus, (Ex tabulario AlbKrip».)
humililer rogando quatcnus dominum Guidonem p Ego Godefridus, Dei gratia Lingonensis Ecclesias
militem, filium nostrum, dominum Saffrarum, re- dictus episcopus, tam futuris quam praesentibus
cipiatis in homagium de feodo illo quo preedi- nolum fieri volo quod fralres de Valle Salvatoris
ctus maritus noster in homagio vobis tenebatur. dederunt suamque
se, possessiunculam Deo et
Nos vero dicto domino Guidoni, filio nostro, do- Sanctae Mariaj de Albseripa, in manu domni Raim-
niino Saffrarum, jus nostrum plenarie acqi.itavi- baldi ejusdem loci abbatis prinii. Locum siquidem
mus, etc. illum, scilicet Vallem piae memoriae
Salvatoris,
Datum Sabbato post Epiphaniam Domini, anno Robertus Lingonensis cuidam clerico,
episcopus,
Domini 1249. nomine Guillermo, natione Normanno, ad Dei scr-
XLVII. vitium ibidem faciendum, sedificanduui donaverat,
Euilo comes de Sah, uxor
ejus regina, filii ejus quem ille, et qui cum eo erant fratres, sub eo, et
Guido et Girardus, frater ejus [Villetmus.
posteum ex tunc et deinccps, temporibus priede-
(Ex pancharta Albaeripse, confecta anno Christi
cessorum meorum Lingonensium cpiscoporum Jo-
113U, tempore Wilenei Lingonensis cpiscopi.)
aliis ceranni
decedeniibus, aliisatque Wilenci,
Evilo comes de Salz, laudante uxore sua Re-
s«ccedenlibus, usque ad tempus nostrum nulla cos
gina, et fihis buisGuidone et^GirardoVet Willelmo D
perturbante calumnia pacifice possoderunt. Hunc
fralre cjus, similiter dedit quidquid in suprascri-
igitur locum sa^pedictum, domui Dei Alberip* ot
ptis finagiis habebat, vel aUquis de illolenebat;
et exlra, in omnibus terris suis oranes supradictas
fiatribus inibi Deo serviontibus, a supramemoralis

aasantias. fratribus datum, ego juslis ipsorum '189 petitioni-

XLVIII. bus non injusto annuens benigne concessi, et sigilli

lYido Domitius de Sauz, nxor ejus Elizabetli, liberi nostri auctoritate confirmavi. Quisquis igitur prae-
ejus Barlkolomwus etBeatrix. 1203. decessoris noslri supranominati episcopi Robeiti,
(Ex tabulario Albserip».) et nostrae gratuit» donationi obviare pr;esum-
187 Ego Wido dominus de Sauz, notum facio pserit, anatliema sit, donec inde congrue salis-
praescntibus et futuris nie laudasse fratribus Albaj- faciat.
ripae consensu uxoris meae Elizabeih, et filiorum LI.
raeorum Bartholomaei et Bealricis, si quid juris ha- Evilo comes de Sauz, uxor ejus regina, filii Guido
bebam in illa parte vauris de Archotoros, quae est et Girardus, frater Willermus.
inter Praalais et aquam quae Vivex desccndit in (Ex tabulario Albaeripa;.)
Albam : unde investili erant anno ab Incarnatione Ad conscrvandam rerum geslaium raemoriam
1435 ADDIT. AD LIBBOS DE VITA S. BERNARDl. 1436

ego GoDEFRiDUS Dei gratia Lingonensis episcopus Lingonensis decanus, Petrus Barrensis decanus,
prEesentium atteslatione litterarum notum fiori volo Ebrardus prKposilus Sanctorum Gominorum miliies,
Willermus de Sauz calumniabatur doraui
qiiod, etc. Gerardus de Reon, Viardus Moriers, et Simon ejus
Albaeripa^ et Vallis Salvatoris aasenlias et usuaria fratcr, Petrus de Barro serviens Henrici Trecensis
in finagio Corilimontis, et pasturas in finagio de comilis, Bonius pra^positus CastcIIionensis, Petrus
Columbe, dicens fratres Albseripae seu Vallis Sal- major Castellioncnsis.
vatoris, aut eorum animalia nulla omnino usuaria Aclura est hoc anno ab Incarnatione Domini
in pr8escri[itis finagiis habere debcre. Unde apud 1179.
Buxeroles in pr;esentia nostra, constitula alter- LIII.
ulrum rectitudinem exquirendi die, prolatffi sunt Ilenricus filius Guidonis comitis de Sauz,lilii Evi-
in mrdium ab abbaie Albaeripae Raincrio duae char- lonis. 1179.
tse Ipgitimae, sigillo praidecessoris nostri Vilcnci epi-
(Ex tabulario Albaeripae.)
scopi Lingonensis munitw, et testium adnotatione
Ego Galterus Dei gratia Lingonensis cpiscopus
roboral»; quarum altera contincbatur scriptum
in
prpesentibus et futuris notum fieri volo quod Henri-
quod Evilo comes de Sauz, laude uxoris suae Regi-
_ cus filius Guidonis comiiis de Sauz guerpivit atque
nse, et filiorum suorum Guidonis et Girardi, et fra-
" laudavit per iiianum nostram Domui Dei Alberipae
tris sui Willermi, dederat Domui Dei AIbEBrip;e om-
"lO* jure perpetuo possidendum, quidquid praedi-
nes aasentias in omnibus terris suis. Sunt autem
ctus pater ejus, Guido scilicet, eidem Domui dona-
istK aasentitp, in aquis scilicet ad piscandum, in
verat aut laudaverat. Testes Hugo dux Burgundia;,
silvis ad comburcndum, lOO ad ajdificandum, ad
nepos nieus, Petrus dccanus Barri, Hunaldus capel-
pastum porcorum et canororum animaliura, absquo
lanus noster, Rainaldus cellerarius de Claravalle,
redditu et custumia. Auditis igitur utrorumque
Guido supradictus comcs ejusdem Henrici paler,
causis et diligenler rxaminatis, justo judicio judi-
Milo Delfosse.
catum cst Domui Dei Albaeripne, remola orani ca-
Actum Castellioni anno Domini 1179.
lumnia, debere constarc omnia, sicut chartae illaa

lcgitime teslificabatur. Testes horum sunt Pontius LIV.

arcliidiaconus. Alnaldus tunc dccanus, frater Mo- (Ex eodem labulario.)
relli; dominus Odo Granc6, dominus Rainerius Ego Galterus Dei graiia Lingonensis episcopus
de Maresc. praesentibus et futuris notum fieri volo quod Guido
LII. Domui Dei
p comcs de Sauz guerpivit Alba^ripae quid-
Guido de Sauz, olim comes Lingonensis. quid caluniniabatur veliiabcre se.dicebat in fina-
(Ex tabulario Kcclesi;c Lingonensis.) gio d^Arclrait : quod longe ante pater ejus, Evilo
In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, vldelicet comes, eidem Doraui in eleeinosynam do-
Amen. Notum sit omnibus praesentibus et futuris naverat, et ipse Guido laudavcrat. Laudavit etiam
quod ego IIugo dux Burgundia^ comitatum Lingo- sff-pedictus comcs Guido priefalae Domui wageriara
nensein, quem a Guidone de Sauz per commulatio- praiorum de Perrcgn^, qiine erant de casameiito
ncni accepi, Ecclesiie Lingonensis episcopo, viJc- suo. Ilorum tcstes sunt Ilugo, luuc abbas Fonti-
licet patruo meo Galiero (86) et ejus in episcopatu neii, Rainaldus Cellcrarius clarevallis, Mi.Io Delfosse
successoiibus in eleeraosynam dedi, ac hahendum niilos. Hax omnia laudavit Otto filius comitis
in perpetuum concessi, et eum in manu ejusdem
Galteri guerpivi, laudantibus fihis meis Odone el
LV.
Alexandro ; Henrico etiara comile Barri consan- (Ex eodem tabulario)
guineo meo, qui praifatum comitatum a nie acce- Ego Galterds Dei graiia Lingonensis episcopus,
pcrat in feodum; et fralribus ejus, Theobaldo, Rai-notum fieri volo quod Hcnri-
pra-scntibus et futuris

naldo ct Hugone hanc donationem confirmanlibus Q cus filius Vidonis eomiiis de Sauz, laudavit per ma-
et approbaniibus; et, si quod jus in coinitatu illo num nostram Domui Dci Albieripa", quod ciamabat
a suis praedccessoribus habebant, prasfatae EcclesiiC in Arcfrait, quod Eubolus comes avus ipsius 493

in eleemosynam coiicedentihus, ct omnom inde Henrici, laudante filio suo pra^diclo Vidone, supra-
calumniam deponentibus, necnon eliam iaudanti- dictiH Domui longe ante io eleemosynani donaverat.

bus 'lOI hanc eamdem donalionem, Guidone de Testos pro Honrico sunt Lucas abbas Cariloci, Pe-
Sauz, et filiis ejus Othone, et Henrico et liberis trus abbas Accincti, Vido comes pater Henrici, Milo
ejusdem Olhonis. Testes sunt clerici, Manasserus canonicus frater comilis. Anno 1170.

(86) Obiit Galtcrus episcopus vii Idus Jannarias prismissas tabulas. Necrologium Luviniacense ad
atmo milleno cenicno seplitaijeno ociavo pleno, ut VIIdiem Januarii Ohiit Heverendus in Ckristo Pa-
:

habet ojiis epitaphium in chartusia Luviniiicensi, teret dominus, dominus Galterls Ltnqonensis epi-
quam fundavit; hoc est, anno 1178 completo, adeo- scopus, fundator nostcr etfrater: sepuUus exlaterc
quo incipionte 1179; cujus exordio a Christi Na- majoris altaris in eccksia nostra.
tali deducto, paulo ante ejus obitum datas oportuit
 ;

1437 DE ILLUSTRl GENERB S. BERNARDl. — PROBATIONES. 1438

LVI. « ripae consensu uxoris meas Elizabeth etfiliorum meo-

nim Bartholomaei et Beatricis, siquid juris hatiebam
Fundatioecclesimcollegiatfe de Sauzper Guidonem
dominum de Saux-, 1197, laudante uxore ejus in illa parte vauris de Archotoros, etc, unde Inves-
Elizabeth, et fiUo Bartholomxo- tili erant anno ab Incarnatione Domini 1203, secun-
(Ex autographo ccclesiiu de Sauz.) do die Apriiis.

Ego GuiDO dominus de Sauz omnibus tam prae- LVIII.

sentibus quara futurisnotum facio quod pro salute (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)
anima; mese, et patris et matris mcK omniumque Ego Guido dominus de Sauz notum facio lam
pr;edecessorum mcorum, el Elizabeth uxoris meae prfEsentibus quam futuris me concessione canonicis
filiorumque meorum conslitui in ecclesia beatae Ma- meis de Sauz quod acquirant ecciesiae sufe, vcl
ria? de Sauz caiionicos, et dedi eis libere septem gaigeria, vel empiione, mediam partem decimarum
mansa in castellode Sauz in perpetuum possidenda, de Sauz, videlicet partem G. de Blaisd, ct partein
ad domos sedificandas convenientia. Quas donios R. de Corporey nec alicui liceat prpeterquam ipsis ;

ita liberas esse volo, quod si aliquis ad cas confu- decimas illas acquirere, etiam haeredibus meis nisi
gerit priusquam in eum manus injecerint, vei res ad opus ecclesiae suae dc Sauz. Et hoc laudavit et
suas iu eis posuoril, sub protectione eorum cum B concessit Elizabetha uxor mea, et Bartholoma;us
rcbus suis tutus erit, nisi de forefacto magnie justi- filius meus.
liae fuerit comprobatus. Dcdi etiam eis terras in Actum anno ab Incarnatione Domini 1209.
usum ipsorum pro|iriura, ad culturam, spgetum vel LIX.
propagationem vinearum excolendas. Prajterea con- (Ex labulario ecclosise de Sauz.
cessi eis quod si aliquis canonicorum in conductu 49G Gumo dominus de Sauz, ad poiitionem et ad
suo aliquera acccperit, nec a me, nec ab hominibus preces dominae Elizabelh conjugis suae in extremis
meis, nec ab aiiquo super quompotestatem habeam, laboratitis, dat eccli'si« et canonicis de Sauz, pro
conductus iufringetur. Exposui omnes
etiara eis ejus anima> reraedio, centum solidos Stephanienses,
aquas meas ad 401 piscandum. Concessi quoque in die CircumcisionisDomini annuatim persolven-
eis quod si aliquis canonicus vinum suum ad ven- dos. Dominus Baitholomceus, inquit, filius meus
dcndum dcdcrit, et interira ad vendendura, vinum hanc eleemosynam laudauit supradictis canonicis,
dari per edictura prohibeam (ne aliquis videHpet et concessit.

prajter me vinum vendat) eidem canonico licebit Actum hoc anno gratiae 1222.
vinum vendere pra^taxatura. Dedi etiam eis quatuor Q LX.
libras censuales in villa castri, el in alia terra raea (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)
et omnes decimas bladorum meorum, et pecudum GciDO dominus de Sauz, pro anniversario domini
niearum; et quartam partem decimarum de Sauz. Hugonis fratris sui, canonici Lingononsis, dat ec-
Porro canonicis praenominatis coucessi quod ipsi clesia; et canonicis do' Siuz duo sextaria bladi sin-
habeanl apud Sauz mansa libera ad homines libere gulis annis persolvenda, laudante filio suo Bar-
rctinendos, qui sub eorum potestate eligent rema- tholomaeo. 1222.
nere, ita quod cum hominibus meis, in nemoribus LXI.
et ia aliis rcbus ad castellum de Sauz pertinentibus (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)
usum habeant plenarium et absolutum, liberi ora- GuiDO dominus de Sauz, pro salute animae suae
niraoda exactione mea et hominum meorura. Praete- et Elizabeth uxoris sute, dat capilulo et ecclesia; de
rea si quis horainum meorum, pratum aliquod, vel Sauz quatuor sextaria bladi. 1231.
lerram aliquam de qua non habeam reditum, eis in 497 LXn.
eleemosynam dederit, vel aliquis militum qui de me Jacobus dominus de Sauz. Uxor ejus Maria de
feodum leneat, sive in eleomosynam dederit, vel n Monte Sancti Joannis.
vendiderit, vel in vadimonio posuerit, hoc libenter (Ex tabuhs ecclesiae de Sauz.)
concessi. Haec omnia laudavit uxor mea Elizabeth, Jacobus dominus de Sauz cum Maria uxore sua
et lilius meus Bartholomaeus. fundat capellam S. Jacobi de Sauz, cum rcditu sut-
Actum anno ab Incarnatione Domini 1197 (87). ficiente ad victum et vestitura unius presbyteri in

LVII.
dicta capella deserviiuri. Die Mercurii post festum

Wido dominus de Sauz, uxor ejus Elizabeth, monte Gargano. 1248.

S. Michaelis in
liberi
Bartholom(eus et Beatrix. Idem eodem
die ct anno dat canonicis B. Maris
(Ex tabulario Albsripa;.) de Sauz quartam partom decimae de Sauz, recipiens
495 EgoWiDO doniinus de Sauz nolum facio ab illis sexaginta libras Viennensium.
praesentibus et futuris me laudasse fratrihus Alb«- Lxm.
Ego Jacobus dominus de Sauz, miles, nolum fa-
(87) Hanc fundationem anno eodem 1197 confir- cio omuibus prsesentes litteras inspecturis, quod
mavit Garnerius Lingonensis episcopus, ac subindc
ego divina favenle gratia, cupicns in partibus trans-
Rainaudus Lugdunensis archiepiscopus sine data :

el denique Ccelestinus papa III, Laterani xi Kal. marinis exsequi voium crucis, sponte, liberaliter et
Novembris, pontiiicatus anno septimo. benigne do et cedo, atque quitto cauoDicis de Sauz
1439 ADDIT AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1440

ioperpetuum duas domos cum plauslris earum, elc. » Bourgongne, ralifie les biens, droits, et priuileges
Ul eas tentant et possideant perpeiuo ita liberas, des Chanoines de Saux,, comme Seigneur proprie-

prout avus meus, pater scilicet patris moi, oas cis taire du Chasteau et Bourg de Sauz; qui a rai-
contulit, etc, laudante Maria Jacobi conjuge, anno son de ce transport dc Dumaine, se nonima, et se
Damini 1248, mcnse Julio. nomrne encore aujourd'hui Sauz le Duc.
Idem eodem anno et mense, quartam partem de- 500 Lxvn.
ciniae de Sauz, tam grossae quam minuta», posuil in

manus canonicorum de Sauz, pro sexaginta et de- Excerpta ex autographis archivi Dolani camerce
rationum regiarum.
cem libris bonae et legalis moneiae Stephaniensis,
quas abeis recepit. De Joanna Cabilonensi, uxore Roberti filii Ro-
4»8 LXIV. beni 11, ducis Burgundiae, et Agnetis filiae S. Lu-
Anno Domini mense Marlii, Maria de
1249 , dovici regis.
Monte Sancti Joaimis, domina Salionis, quondam Mense Januario anni 1292, Guillelmus de Cabi-
uxor Doniini Jacobi in transmarinis partibus de- lone, comes Antissiodorensis, et dominus Sancti
functi, domini Salionis, do ejus mandato dal ecclesiiu Aniani in Biturigibus, assignat dotalitium uxori
B. Slariffi de Sauz duodecim niiuas bladi, medieta- B sua? Alienor«' Amedei Sabaudia; comiiis
filiao

tera consiliginis, ct modietatem Iremisngii, ad men- Eodem anno ct mense Tornodorensis comitatus
suram de Sauz, singulis annis in tertiis de Sauz Guillelmo transcriplus cst a maiertera Margareia,
percipiendas, ea conditione ut ipsi canonici tenean- Jerusalem et Sicilias regina, quae et sequenti anno
tur, iu dicta ecclesia ad aliare in honore S. Jacobi 1293, Tornodori xenodochium fundavil, in quo ad
conslitutum, diebus singulis pro dicto Jacobo de- mortcm usque, raro cxomplo, a^grotorumet |iaupe-
functo, et aiilecossoi ibus cjus niissam uuam per se riim se famulam oxhibuit. £.;: tahulis Tornodoren-
vel per alium celebrare, exceptis dicbus Dominitis, sibus.
et festivis, cl eorum oclavis, ei octavis festormn En Van 1296, le Vendredy deuant lasaincte Cai
novem lectionum. thcrine, Guillaume Cuens d'Aucerre et de Tornuerre
Ilanc donationem seu lund.itionem aiino Domini et Scigneur de S. Aignan en Bcrry, nommc et esta-
12i)0, mense Aprili coiifirmavit Joannes de Passa- blit sonProcureur, son pere lehan de Chalon, Comte
vanl, doniinus de Sauz, qui tuin Mariani dc Monte dAucerre et Seigneur de Rochefort, a receuoir qua-
S. Joaunis, rclictam Jacobi Domiui de Sauz habc- tre mille liures de petits tornois, desquels noble bers
bat uxorem. ami
LXV. C Ami Cuens de Sauoye, son honori et sire, es-

toit tenu a luy dois la Katiuiie S. lehan Baptiste,

Guillelmus dominus de Sauxy, mater ejus Maria,
pour raison du mariage de Damoiselle .Alienor sa
Marguareta uxor.
femme, fillc dudit Ame Comte de Sauoye.
(Ex tabulis ecclesiac dc Sauz.)
domicelhu 1281.
En Feburier de l'an 1299. Guillaume de Chalon,
GuillclmU'! dominus Salionis,
Cuens d'Aucuerre et de Tornuerre, fait certain ac-
Octobri.
cordauecson ami OnelcBobcrs Ducde Bourgoingne.
GuillaumesiredeSauz, Damoyseau, du consente-
Anno 1308. Elienor de Sabaudia, vidua Guillelmi
ment de Marguerite sa femme, donne aux chanoines
de Cabilone, comitis Aniissiodoicnsis, et postca
de Nostre Damede Sauz, sept quartau.v de conseel,
4199 payer ciiacun an d la feste de Toussaincts,
(1
50I uxor Drogonis do Merloto, domini de Sancta
Ilermina, repelit jura sua dotalitia a Joanne de Ca-
pour lc rcmede de l'amc dcfutDame Maricsa fcmmc,
bilone socero suo, patrc GuiUelini comitis defuncti,
iadis Dame de Sauz,ran de grace i2&b, au mois
nepolum suorum.
tutore liberorum Guillelmi,
d^Aoust.
Auno eodem 1308, die27Junii, Philippus Franco-
Guillcrmus dominus de Salione, domicellus, ct
rum rex consenlit ut Droco de Morloto, doir.inus
Marguareta uxor ejus, canonicis ecclosiir Bcatin Q de Sancta Hermina, et uxor ejus rclicia Guillelmi
Maria> de Salionc dant quinque minas bladi, pro
quondam comitis Antissiodorensis, jus balli ct cu-
suo anniversario annuatim facicndo. 12S0. Fcbrua-
stodiae liberorum, quos de Guillelmo illa suscepe-
rio. Le sceau cst [cc semhle) un rampant.
lion
rat, transferant iucorum avuin, nempe in Joaunem
Eodem mcnse et anno, idcm Guillermus domi-
de Cabilonc, Giiillelmi |iatrom, comitem Anlissiodo-
cellus, dominus de Salionc, condit tcsiamentum
rcnsem ct Dominuin Rupisforiis.
suum, inier cujiis exsecutores primo loco nominat
Dic lONovcmbris 1309, Margareta de Bellojoco,
Pontium militem, avunculum suum, dominum dc
vidua Joannis de Gabilone, comilis Antissiodoreu-
Yentoux. Apponi jiibet inter alia sigill.i, sigiUum
sis, ct Domini Rupisfortis, intercst liomagio facto
venerahilis hominis, charissimi nnunculi sui, domi-
Joanni nepoti suo, et Joanneta; nepti sua;, pnedicti
ni Stephani, domini de Monte Saneti Joannis.
Guillelmi liberis.
LXVI.
Philippus dux et eomes Burgundia', dominus de Un tiltrc dati cn May deVan 1311, qui dcclarc
Saux: que llugues Arelieuesqucde Besanfonestoit .Idminis-
(lix tabulis fcclesiae de Sauz.) trateuret Gouvemeurginiraldclehan et lehannet-
L'an 1442, SJrfe Mars, Philippe Due ct comte de te deChalon, enfans de Guillaume de Chalon, iadit
1441 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDL — PROBATIONES. 1442

Comte d'Aucuem et de Tornucrre, nepucu dudit ^ tivit ct acci^pit. Proliiius iJem Joannes Robortum
Ibujues Archeuesque, et fils delehan de Chalon, dit Lingonensem eo temporis antistitem adiit, et inler-

Comte d'Aucuerre caienarriers, Seigneur de Roche- ventu meo acceptn bonedictione ot licontia locum
fort, et frere du mesme Archeuesque. Ilugues de sibi datum, pro viribus ct posse fidcliter, cxslruxit.

Neblans, sire dc Cortenaix estoit tuteur desdits en- Post obitum voro ejusdem antitistis, prtedictus

fans. Joannes favore usus Jocoranni qui Roberto succes-

A Chalon,le Mardy apres la TrinitS, en l'an 1321, serat in episcopatum, babens insupor consilium
Agnes de Monsieur Sciint Louis, Duchesse, et
fille domini Odolrici, locum susceplum abbati et capi-

Eude soH fils Duc dc liourgongnc, d'vne part; et tulo novi monasterii (88) oblulit et conce?sit, pro
d'autrepart Amd Comtc de Sauoijc, ct Ichan Comte emendatione vitai melioris. Voniensque Stephanus
d'Auxcrre, traictentdumariage de Ptobert de Vour- novi monafierii abbas, suscepit locum ab Odolrico
gongne, fils de ladite Duchcsse, 50S
ct frcre dudit et uxore ejus, ct ab episcopo, et capitulo Lingo-
Duc, auec lehanne soeur dudit lehan, et fille de la nensi, et designatum est ab episcopo, Morimundi
fille dudit Comte de Sauoye. Prwsens Edouart de ccemetcrium, et benedictum. Postea Odolricus fre-
Sauoye, Aymi son frere, Guichart Seigncur de Bcau- tus animi sui liberalitate, cum consiiio uxoris sum
ieu, Louys de Sauoye, Seigticur dc Wa.v. L'un des o locum adaugens, concessit terram quamdam, Gual-
articles de ce traictA fut, que lehanne portcroit d dinvillare vulgariter dictam; perambulans ipse cum
S071 mary en dot, entre autres choses la Comti de uxore sua, et cum nobilibus multls, et incolis

Tonnerre. Fraxineti, donationes 504I snas certis determina-

En septembre de Van 1321. lehanne de Chalon, tionibus designans. Insupor omnibus feodis suis ct

femme de Robert fils duDuc dc Bourgongne, quitte alodiis propinquis et remotis concessit cum uxore
toutcs ses pretentions a son frere lehan dc Cha- sua piscarias in aquis, et ligna aJ ignem ct ad varia
lon Comte d'Aucuerre et Sire de Rochefort, en con- opiiicia, et pascuale per terras, et in silvis ab opus
sideration de ce qu'il luy auoit accordi la Comti animaliam usuaria. Omnes istas donalioncs conces-
de Tornuerre pour son partage. serunt Fulcho, et Rainerius, et Gerardus, filli Odol-
Le Dimanciie auant la Natiuite Nostre Dame, en rici. Et horum oranium testes sunt mecum qui vi-
l'an 1325, Robertde Bourgongne, fils dc Robert iadis derunt et prassenlialiter audieruni, Hugo niiles Lupa
Duc de Bourgongne, aucc sa femme lehanne de vocatus, Odolricus de Provincherils, Girardus Dora-
Chalon, iadis Comte d'Aucerre et dc Tornuerre, et nimartini, Hugo de Mosa, Arlebaudiis de Varennis,
etc. Kt quoniam has terras,
Seigneur de S. Aignan en Berry,passent vn Iraic- Q Rocelinus de Borbona,
ti auec lehan de Chalon, Comte d'Aucuerre et Sire Monmundum videlicet et Galdinvillare, Odolricus a
de Rochefort, frere de ladite lehanne. comite Clarimontis feodalltor tonebat ,
prsedictus

Le XWIII d'Aoust, 1344, 1'hilippe de Vienne abbas ab eodem comite in plena curia vclociter im-
rend sentence arbitraire sur le differcnt de Ichan Tunc prwdictiis novi mouasterii ab-
petravit, etc.
de Chalon sieur d'Arlay, et Marguerite de Merlou bas, abbatem iu eodem loco constituit virura per
safemme, d'vne part; et lehan de Chalon Comte omnia venerabilem, Arnaldum nomine; prsecipiens
d'Aucerre ct Sire de Rochefort d'auire part ; tou- monachis ut Regulam beati Benedicti quam diiHco-
chant le dot de Aelinort de Sauoyc, mere de ladite rant, fideliter observarent. Deinde me eo temporis
Marguerite, pour lequel estoit plaige ledit Comte decano et archidiacono, in episcopatum ordinante
d' Aucerre, auec sa sccur lehanne Comtesse de Tor- Deo succedente, Odolricus ciim uxore sua et prsno-
nuerre. minatis filiis ; sicut a votori Morimundo rivus ve-

503 LXVIII. niens praeterfluit, totam lerrara Fraxineti et Galdi-

villaris usque ad terminos Romanis et Danbelini,
TabulcB anno 1126, datre « Guilenco Lingoncnsi
episcopo, de fundalione abhatim Mor'unundensis, i
. fratribus Morimundi perpotuo jure donando conse-
jam ante, e.r anno Christi H14, facta pcr Ulri- * eravit.
Omnes has donationes sub anathemate con-
cumsive Odolricum dominum de Acrimonte. firrao et corroboro, ct archidiaconis meis confir-
(Ex tabulario Morimundensi.) mandas trado. Signum Lamberti thesanrarii. S.
Guilencus ego Dei misericordia Lingonensis epi- Jocelini archidiaconi. S. Airardi archidiaconi.
scopus fidells dispositor el ordinator benevolus
, S. Guidonis archidiaconi. S. Fulconis archidiaconi
bencficiorum et eleemosynarum quK Morimundensi S. Garnerii archidiaconi. Anno ab Incarnaiione Do-
ecclosias liberaiiter coilata cngnovi, accedo te>iis et mini 1126, Honorio papa, Lodoico rege Francorum,
proprii sigilli impresslone siguaior. Primum laicus 505 Guilenco Lingonensi episcopo. Ego Durannus
quidam, Joannes nomine, habitu et animo religio- Lingononsis notarius, ad vicem Fulconis cancella-
sus, locura Morimundi a domino Odolrico de Acri- rii dictavi et rocitavi. Araen (89).
monte, et ab Adelina nobilissima uxore sua expe- Abbatia Morimundi fundata est v Idus Julii, anno

(88) Cistercium intolligit. post duos annos succedens Jocerannus, tandem

(89) Ex Chronico Benigniano ad Cyclos Pasclialfs, anno 1123 abdicavit, et Guilencum ex die v Kalen-
Robertus qui ex anno 1077 Rainar lo successoi-at in das Octobris episcopum posl se reliquit. Ex quibus
episcopatu Lingonensi, obiit anuo 1110. Illi vero intelligitur jam anno saliem 1110. et ante Roberti
1443 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1444

ab Incarnalione Domini millesimo cenlesimo quaito « fratrum suorum, Ulrici canonici, et Gerardi Sine
j-_: KV»t:»».,^
I ../.-rt «..«^ Tlf«-: l„„^:i . _:_... ._ i: i •

decinio. Abb.iiiarum vero quae Moriinundensibus terra, terram quamdam, sicut rccta linea ipsius
. •

monacliis construclK sunt, numerus et ordo isle aggeris ducit et dividit a cornu viridarii fratris Ste-
est : Prima Bellavalljs, secunda Crista, tertia pbani usque ad initium slagni, novi, ubi fuerat pons
Campus, quarla Ebera, V Thcolocus, VI Clarus- cujus via ducebai Blanchart, tolum quidquid infra
fons, VII Berges, VIII Bethania, IX Bellumpratum, istam divisam versu Morimundum continebatur,
X Sancta Crux, XI Viliers, XII Coronatus, XIII frairibus de Morimundo concessit, et jure perpeiuo
Scala Dei, XIV Bellumrionum, XV Bonusfons, XVI coQiulit, etc. Tesies horum omnium Lambertus
Aquabella, XVII Mons Sancti Georgii, XVIII Fran- abbas Belliprali, Rolandus miles, Gerardus et Ulri-

cavallis, XIX Vallisdora, XX Silvacana, XXI Bri- cus fratres ipsius Rainerii. Hoc autem totum con-
senrz, XXII Mons Dei, XXllI Cbarrubium, XXIV, cessi et laudavit filia ejus Agnes.
Eisaie.
LXXII
A
quibusdam aulem harum, mullae alia; per di-
Molismensis monasterii ampliatio.
versab terras, Deo operante sunt disseminatae.
(Ex tabulis Molismensibus.)
506 LXIX.
liaineriusdominus Acrimonlis/lonayalris suHJlrici B Ego HiGo comes campani», comilis Theobaldi
siue Odolricl Morimundensibus confirmat. 1148. filius, notum volo fieri omnibus sancla; Ecclesise

(Ex tabulario Morimundensi.) 508 fidelibus, prsesentibus quod excel-

et futuris,

Ego HuMnERTus Dfi graiia Lingonensis Ecclcsiae lenliori usus consilio ampliare proposui Molismen-
decaniis, nolilico fidelibus cunclis dona qua; Domi- sem ecclesiam de meis propriis reddiiibus, certis-

nus Rainerius Acriirionlis fccil ct recogno\it Eccle- siine sciens lanto me in coelesiibus partem habere
sia; Morimundensi coram nostra praasentia, astan- potiorem, quanto eamdem ecclcsiam amplius ho-
libus Domino Rainardo et Rainerio nepotibus suis, noraverim. Trado itaque et concedo eidem ecclesiae

ct Ponlio et Jocelino archidiaconis Ecclesia; noslrBC, de juris mei possessione, jure perpetuo possiden-
lempore quo papa Eugenius ingressus est Lingones. dam villara qua; Ruimliacus dicitur, cum poleslate
Dona autem illa sunt qua; pater suus Ulricus Mori- et justitia cjusdem villa; posl decessum meum, tara
mundensi Ecclesia; a conslilutione illius conLu'.erat, iu nomoribus quam in agris, pralis, pascuis et

Usuaria scilicet in aquis pcr onmem terram suam, aquis, serus ct ancillis, pra-ler uxoreni Leobaudi
et nemora ad ignes et ad marrimandum, elc. Testes de Trecis, et infantes eorumdem, cl in omni usu
Gcrardus fiater ejusdcm Rainerii, Gerardus Bol- C consuetudinario, el in presenti pro vestiluradimi-
monlis, elc. Uxor etiam cjus hoc ipsum conccssit, diam partcin reddituum. Dono eli.im dicta; Ecclesia;
elc. lloc igitur donum ut tirmum lulumque perma- rcdditus veiiditionis s:ilis, id est saligninii de Barro
neat auctoriiate i;ostra et sigillo capiiuli Lingonen- supcr Albam, et jusiitiam saligniuii, si quis inde
sis munimus el conlirmamus. Anno ab Incarnatione foris fecerit. Item dono in possessione Islcnsi ea

domini 1143. Coucurrente quarto, indiciione xi, quiu paier nieus donaverat, villam seilicet Sancli
pacta xxviii. Theobaldi de Volva, duomolendina super ripam
et

LXX Sequana; sita, culturam quoque meam ex inlegro,

Gerardus Sineterra, fratcr liainerii domini Acri- quiu \ulgariter Cumina vocatur, aliasque agrorum

montis partes qua; attineni juri meo, et pratum muro Tre-

(Ex codein taliulario.) ccnsi adjacens, quod frater meus Odo comes eccle-
Notuin sit omnibus quod doinnus Rainerius de sia; Quintini Trecensis dedit, do et perpe-
Saiicti
Acromonte, pusillum terrae dusuper abbatiam, tencndum concedo. Et apud Insulas furnum
tualiter
Beatiu Maria; de Morimundo el fralribus inibi Deo bannalem do et concedo. Item moleodinuin de Lar-
servientibus 507 in perpcluum dedit, tali lamen Q gicurte, sicut tenoo, et quaradani culturam apud
Coiivento, ut ibi jardinarium plantiirent. Gui dono vallum Valis coloris, cl tertiam partem in molen-
interfuorunl ct testes sunt, Gorardus Sineterra fra- dino, et teriiam partem in furno. Huic dono abjeci
ler prajdicti Rainerii, et Hugo villicus de Frasneto, et in terrilorio Remensi villam Sanctae Walburgis,
et hlius cjus Gerardus. qua; atio nomine Dyona vocatur, cum appendiciis
LXXI. sui.'i, et jusiitiam ejus. Qua; omnia laudavit uxor
liainerii Domini Acrimonlis fratres Vlricus canoni- mea Constantia, Fraucorum regis tilia, et comitissa

cus, el Gcrardus Sineterra. 509 Adela uxor fratris mei Stepbani, cum filiis

(Ex eodem tabulario) suis, iiepoiibus ineis. Huic duno meo assensum
Ego GoDEFBions Dei gratia Lingoncnsis episco- pnubuit Manasscs Remensis arcliiepiscopus cum
pus, universis fidelibus prEescntibus ct futuris no- clero suo, super his quae ad euin pertinebant.
tifico, et auctoritatis nostrse sigillo conlirmo, quod Acla sunt lia-c apud Trecas, iv Nonas Aprilis,
Rainerius doininus Acrimontis, consensu et laude anno ab Incarnatione Dominill04, indictionc xii,

episcopi obitum. Joanncm illum in Morimundo inscriptio tabularii Morimundensis, primasquo ejus
fuisse eremitam. Diom vcro et annum fundaia; sub quatuor el viginti filias lioc ordine receusct.
regula Cisterciensi Morimundi abbatia; delinit votus
1445 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. — PROBATIONES. 14')6

epacta xxii, concurrenle v, Paschali Romano iion- « tognomine Brillo, filius ejus, Gaufredus OUranni
»-i-..
tifice
Tj-_._
prsesidenlo,
n- j^ A II -„„;
1
Richardo Albanensi episcopo
" filius,
ilK..^
Lobaulus —
1 ^u^.,.i.,^ ^. n„; j.,^ ,i^ t. :_ ti i.„i
el Grimaudus de Trecis, Tbeobal-
:

apostolicse sedis legato, Trecis in generali conciho dus 511 puer, filius comitis Stephani fralris

de negotiis ecciesiaslicis traclante, Philippo rege mei.

Francorum regnante. Adjecit autem huic concessioni suae dictus comes
H.irum itaque possessionura donalio Molismensi Barri, donans eideui eccletiie aqu.irum suarum
ecclesis soleraniter a me facta, in ecclesia Trecensi piscariam apud villam suara de Verloil. Ego quo-
corara omni synodo recilata, a dicto carJiuali est ap- que Jerosolyraam postea tendens, Molisraum adii

probata, et a consedenlibus archiepiscopis,et episco- orationis gratia, ibique omnes homines cum uxori-
pis, et abbitibus et clericisgeneraliter collaudaui, et bus eorura et liberis, qui de potestate Rumiliaci
ad corroborandam eani feci lios testes idoiieos suffi- Trecis raorabantur, superiori dono conce- addidi,
cienles in hacchartaapponi. Sunt itaque isti : Daym- dens salvamenlura eorum omnium, quorum in po-
berlus, Radulfus, Senoneusium, et Turonensiura lestate Rumiliaci capila sunt ecclesia', supradiciae,

archiepiscopi; episcopi vero Yvo G.irnotensis, Hum- concedens etiam eidem possidendos eos, qui de ea-
baldus Anlisiodorensis, Herveus Nivernensis, Mar- dem potestaie manent Trecis vel insulis, ne quid
bodus Redonensis, Robertus Lingoneusis, Norgau- B ex ea rainuatur aut decidat, prster Leobaudi uxo
dus Eduensis, Hugo Catalauoensis, Philippus Trc- rem et ejus lilios. Licel ergo dona haec mea, et
censis,Regnaudus prspositus, Girardus, Jocelinus, dictorura principum, etiara dicti ducis, Ecclesiae
Droco archidiaconi. Abbates quoque, Ilgondus Ma- Molismensi non suo eoJeraque tempore collata,
joris monasterii, Lambertus Pultarieusis, Radulfus volui tamen universa in hac pagina congeri et ut
monaslerii Cellensis, Otho Arremarensis. Laici inconvulsa deinceps permaneant, sigilli mci impres-
etidm, Milo comes de Barro supra Sequanam, Milo sione cum testibus suprascripiis plenius conlirmari.
Chacennaici domious, Wido Vaugionis rivi donii- Si quid vero de donis palris raei, et frairum mpo-
nus, Gaufredus Otlranni filius, Renerius de Castel- rum, et meis rainus hic scripium fuerit quara jus
lione. His ita in Trecensi concilio gestis, et per poposcit, nec ideo qua; raemorabililer scribi non
excommunicationis sentcntiam, ne in po»terura poluerunt, et tamen dudum a meipso et ab eis daia
possint infringi, solemniler authenticatis, ego ipse sunt Ecclesia;, a confirmalione ista removeo, sed
cum illustribus viris, Hugone Borello duce Bur^un- sicut scripla ista inscripta quaj hactenus tenuit
diEe, 5tO Willelmo Nivemensi comite, dicto co- eadem Ecclesia, omnimodis fixa permanere de-
mite de Barro, Airardo Brinis coraite, llugone P cerno.
Risnelli comite, Jofredo Calviraoutis domino, Ro- Actum hoc et confirmatura apud Caslellionem
gerio Jonis villie domino, Pontio TriagneUi domino, super Sequanam,anno ab Incarnatione Domini 1108,
Molismura adveni pro negotiis meis ei eoruni tra- testibus his, Willelmo Niveruensi, Airardo Brini;e,
ctandis, meque, et eos Robertus primus loci illius Milone de Barro, Hugone de Risnello comitibus,
abbas cum raonachis suis honorifice excepil. Pobt Widonc Wannelruci, et mullis aliis. Ad lisc ego
oratiouem vero ad maj^istrum aliare acccdens, astan- comes Theubaldus dicii Hugonis avunculi mei ve-
libus diclo duce et quaiuor coraiiibus et baronibus stigiis pie inhaerens, cum Jerosolymam devotus
prtedictis, medielatera Rumiliaci quam in vita mea 513 tenderet, rogatu ejus sigillo meo confirmavi

antequam Molismum vonissem retiuueram, et ibi ecclesiaj Molismensi perpetuo possidendum quid-
post decessum meum dare disposueram (nara aliam quid ei ipse confirraaverat ; et iiisuper quidquid de
raedielatem jam integre possidebat Ecclesia), ex- casamenio meo ipsa Ecclesia quolibet modo acqui-
tracto de proprio digito annulo, et donum de tota sierit, eis gratanter concedens corroboravi, teslibus
poteslate Rumiliaci super altare ponens, eidem Ec- bis, Milone comile de Barro, Widone Yangionis
clesiK contradidi jure perpetuo possidendam dictam ,
. rivi domino, et niultis aliis.
sciiicet potestatem, adjiciens quod si quis de casa-
Lxxin.
raento meo eidem Ecclesiffi aliquid darc voluerit, Bcrnardi epiotola xxxi ad Uugonem comitcm
S.
liceai ei. Ratumque hoc et firmum concedo in per- Campani(e, militem TempU factum.
petuum permanere. Idipsum dictiNivernensis, Barri, Si causa Dei factus es ex comite miles, et pauper
Briuiae, Risnelli comiies, et dicti barones mecum ex divite, in hoc profecto tibi, ut justumest, gratu-
assistentes, sic prajdiclae Ecclesise de casaraento lamur, et in te Deum glorificaraus scientes quia
raeo concessisse rao viderunt, ct ipsi exemplo meo ha;c est mutatio dexterae Excelsi. Cajterum quod
cumpuncti, raeisque inducii precibus singuli co- tua jucunda prKsentia nobis ita, nescio quo Dci
rum una cum dicto duce eidera Ecclesiae concesse- est subtracta judicio, ut ne interduin quidem te
runt perpetuo possidendum quidquid de eorum ca- videre valeamus, sine quo nunquara, si fieri posset,
sameuto, Ecclesiae monachi quolibet modo in
illius esse vellemus, hoc aequaniraiter, faleor, non porta-
posierum sibi Tesles inde sunt una
acquirerent. mus. Quid enira ? Possumusne obUvisci aniiqui
mecum, Walterius vicecomes de Clamiceio, Hugo amoris et beneficiorura quae domui nostrai lam lar-
de Tilio, Andreas Rameruci comes dator et con- giter contulisti ? Utinam ipse pro cujus amore fe-
cessor Ecclesia! de Casamenlo suo quod alii, Ilugo, cisti, in ffiterunm non obliviscatur Deus ! Nam nos,
 !

1447 ADDIT. AD LIBROS DE YITA S. BERiNARDI. 1448

quanlum in nobis esl, minime prorsus iugrali, mc- ^ mensi, libentissime conceisit. Dedit prsterea ipse
moriam abundanlise suaviialis tua3 menle reline comes hortolanum quemdam, custodem scilicet
mus, ct, si liccrcl, opere monstraremus. quam prati, cura uxore et liberis suis, omnes quoque
libenti animo, et corpori tuo pariter ct animae pro- redditus et justitias quae jure in eo possidebat, Ex
vidissemus, si datum fuissf^t ut simul fuissemus his vero omnibus praenominalis rebus tesles exi-
Quod quia non est, restat ut quem prfesenlcm ha- stunt Wido de Vangionis rivo, Dudo Catalensis civi-
bcre non possumus, pro absenle seniper oremus. lalis viccdominus, et mulli alii. H;ec vcro omnia
LXXIV. prffinominaia, conjux eju^^dem comiiis Hugonis
513 Fundatio prima abbatiw Clarcevallis per Hu- Constanlia 515 Philippi Francorum regis fiiia, in
yoncm comitem Trecorsem, hactenus vulgo ignota camera Gautcrii Belvacensis conccssit praesenlibus
(Ex autograpiio Clarevallcnsi.) illis teslibus, Gaufredo filio Oltranni, Odone pres-
In noniine sanctae et individuaj Trinitatis. Incipii bylero, cura multis aliis. Ul aulem haec omnia
charta comiiis Hugonis : magis raia et authentica sint, pra^sente domino
Notum eit omnibus prajscntibus et futuris, quod Gaufrido Ollranni misit ipsa comitissa quemdam
ego Hugo comes Trccensis do Deo, ct beala; Mariaj nummum pcr dominum Nivelonem super altare
et fratnbus Claraevailis locum ipsum qui vocatur '
Sancti Quinlini.
Claravallis, cum pertinenliis, agris, pratis, vineis,
LXXVI.
silvis ct aquis, nihii omnino mihi aul hajredibus
meis retinens. Unflo tesles Acardus Remensis, ct
Ilicgo comes Tricassinus, Theobaudi filius maritus
Constanlice. 1100.
Pelrus, et Robertus Aurelianensis, milites mci. Et
sciendum quod Gaufridus Felonia dat pasturas suas (Ex tabulis Arrcmarensibus.^
in linagio de Juvcncurt, tam in bosco quam in Hugo comcs Tricassinus, Theobaudi nobilissinii
iilano,
omni tempore. Et si aliquod damnum itilulerint comilis filius, nec non et uxor ejus Constantia
animalia diciorum fratrum, solum capiuile reslitue- Philippi Francorum regis filia, de coramuni mortis
tur, sino cmenda. H;oc auiom omnia dedi sorlc securi, et de vila a'leriia solliciii, etc.
in pras-
senlia supradictorura te.slium. Sciendum quoquc Adeunt naraquc ecclesiam in honore aposlolorum
esl quod dominus Josbcrtus de Firmitate, cogno- Petri et Pauli consecralam, quae vulgo Arremari
raine Rufus, et dominus Rainaudus de Perccris monasterium dicilur, antiquilus autem Mansus Cor-
dederunt cisdcra frairibuspasturam et usuarium per bonis vocabatur ; cui pro salute animarum suarum
totam tcrram suam, ct prwcipuc in aquis, silvis, juro lia^redilario dedorunl possidendum,
C si quis ei
pratis, infinagio do Pcrrocin. do corum heneUcio sive miles, sive servicns aliquid
Hujus rei tcstes sunt Acardus Remensis et Ro- dedit vel dare voluerit, et hoc quidem de omui
berlus, miliies mei. Ilom sciondum quoque est quod terra eorum potestati subjecta annuunt. Insupcr ct
ego Hugo comes Trecensis laudo concedo eisdem
et eidem ccclosia; dederunt quidquid apud Allamripam
fratiihuslibere et quiete possidereterram et siivam hahcbant, etc.
dc Aretela. Aclum csl hoc anno ab Incarnationc Doniini
Has donationes confirmamus, ego Josceramus 1100, indictione viii, xu Kal. Novembris.
Lini;oncnsis episcopus ct 51 I cgo Hugo comes Hiijus doni testes sunt .Milo, comes Birri, Rai-
Trecensis,do sigillo ot annulo meo. nardus comes de Juvniaco, Andreas dominus Ramo-
(In priore sigillo exprimilur Jocerannus cpiscopus ruci, Guido de Vangionis rivo, Ingelmcrus priepo-
in cathcdra sodcus, in alicro Ilugo comes.) sitas Gra;corum, ctc.
LXXV, LXXYIL
llinjocomcs Trccensis, pater ejus Theobaldus, mater
Hugo comes Trecorum ad sepulcrum Dominicum
Adlielaidis, frater Udo, u.ror Constanlia. 1097. |
I projccturus. 1113.
(Ex tabulis Molismensihus.) (Ex tabulis Arrcmarcnsibus.)
Noilliifi tidelium, tam prseseBtium quam fulurorum 5IG Omaibus Christi iidelibus tam praesentibus
tradore disponimus quod pralum, quod est situm quam futuris iiotum sit quod mtmorabilis Hugo
juxia murum Trcconsis livilaiis, non longe .ib comes Trecorum, ad sepulcrum Dominicum pia
ccclcsia Sancti Quinlini, quoil in vita sua Odo dcvoliono profociurus, multis magnisque beneficiis
comes, filius coniitis Theobaldi dedcrat ccclesiiB qu;e Arremarensi ccclesia; contuler.at, adjecil rem
Molismensi, fratcr cjus qui ei in honore successerat, diu multumque expetiiam, juslitiam videlicct, quani
comes videlicet Hugo, in quafiam fostivitate paschali circa Desdam habebat, exira Quaranianiam scilicoi,
curiam suam apud Molismum toneus, videlicel anno in moule Herberti, et Pruciaco, cl Ruliaco, ei No-
1097 Dominica" Incarnationis, rogaiu Robrrti ejus- vavilla et in omnibus aliis ad Desdam periineiilibus
dem non
solum ipsura i^ratum, sed
loci ahhalis,
locis, etc. Inler testes Milo comes B.irri, Airardus
omnia dona qua?cunque comes Theohaldus pater frater cjus comes Brenia;.
ejus, et Adhelaidis comiiissa maler sua, frater Actuni publice Trecis in curia .inno .tb Incirna-
quoque ejus Odo comcs altribuerat ecclesiiu Molis- lionc Doiniui 1113.
 :

1449 DE ILLUSTRI GENERii S. BERNARDI. - PROBATIONES.

1450
LXXVIII.
Arveius de Saffra A LXXIX.
filius Arvei et comitisscs; frater Wamerms Somhernensis, Istiburgis uxor
eius hn-
ejus Galterus, uxor Gila. rum Hlue. Mna et Addila, Gozdinufde
tmber.
(Ex autographo archivi monialium
de Pralon.) ^''"''"'^^^^otberH regisx^y,Zdi-
In nomine sancta> et individufe 7tLe'7.
Trinilaiis, Inno-
tescat fidelibus universis,
chartulam (Ex autographo Benigniano.)
isiara inspec-
luris, quod dominus Arveius de nomine
In Patris, et Filii,
concessit Saffra et Spiritus sancli.
abbatissae et sanciimonialibus Servorum Dei est Ecclesiara
de Praalun libere et Christi facultatibus
quiete possidendam tertiam propnis ditare, arapliare,
parlem decimarum sublimare. Nisi enim di-
segetum de Saffra, tarelur, non esset unde pauperes
in
perpetuum possidendam, Christi recrearen-
quara ea»dera sanciimoniales tur Facite,mquh
de dono patris sui Christus, vobis amieos de mam-
Arvei habent in cleemosyna,
pro anima 517 do- monapuUat,s,ut cum defeeerUis^rectpiant vos
mmffi comitissae, matris pra^dicti Arvei, « <^term tabernacula (Luc. xv.).
ita quod Hujusigitur ta-
partem diclam decimarum ubicunque bernacuh gaudia ego
et per quos- Walo vocatus comes. et frater
cunque
CUnnilP voluerint
t^nlllorinl nnll.„„_.
colligent. rv.j-.
Dedit euam
6^"'- ^cuii
..
etiam prasaictis
pradictis
sanclimonialibus locum unum ad
unam in eadem villa,
faciendam domum B
m ePtus advocatus seu frater
•

«Uante
euantes. sive hoc
.

hcf n,,r.A
-•"'^' CJU3
„.:„...
quod etiam . „,
—
ejus uiiaruus
Girardus 2o-
CO-
in congruo loco et compe- ,
ipse Christus dicit
r .

tenti,ad respectura Joannis Da eleemosynam, &t9 et ecce omnia munda sunt

capellaniejusdem vilte
et Guillelmi Frosmunl de
Maalein. Verura .si sancti-
moniales et fratres ejusdera nt ni r *'^' P""'"" ha.^reditaiis nostr», sitam

istam pignori obligare, vel

abbaiiaj eleeraosynam
vendere, vel alio modo
CZT- 'T '* ^'"'"'•"^
^'"^''''''

^«"'^»'
"•««1'''™"^

'"="-'yris
ecclesia.
Chris...
a domosua alienare
Term
Terminatur au.era
voluerint, non poterunt hoc ipsa terra ante valvas ipsius
acerems. in manu domini n asteri,
Arveii, vel .„ latum perticas
agripennales x„, a
alicujus
hominis sui, qui neque miles, neque parte aqu,loi.is.
,„ longum perticas
nobiles generis xxx.v, a parte
sit, domus Dei de Saffra, vel
vel
in manu prsdicti
Joannis capellani. Hoc
totum niendie in longum
laudavit Galterus pcrlicas xxx.v et diraidiam.
Si
trater egus, et uxor ejus Gila, vero nos ipsi aui aliquis
qua> de domo de parentura nostrorum con-
Praabn pro contractu illo habuit
cup,scent.« stimulis
decem oves et incitatus, contra hanc
dona-
ipse Arveius centura
solidos Divionensis
"onem venire tentaverit,
moneta» evindicare non valeat
bt ut ratum m pcrpeluum habeatur, prsdictus
Ar- g
quod repetit, sed convictus, loco cui
calumniam
veius sigillum suum huic inf^erre conatus est centum libras
scripto apposuil et sigilla auri persolval. Si
Hay archidiaconi Flaviniacensis, autem in sua malitia
et H. archipresby- perseverare voluerit, sciat se
'"'^*'*'" '"'" intervenientibus, cum Juda tradiiore
apponi anathemate esse daranandum.
fec^it ^t ut donatio isla
firma stabilisque permaneat,
ma-
Acturaesthocannoablncarnatione Domini nibusnostris subter firmavimus,
1204 fidehbusque no-
lestibus istis, Ebrardo stris similuer
de Flavineio, I. de Safra, et firmari rogavimus.
Hay, de Ys, Reygmundo de Signum Walonis quondara comitis,
Grossobosco sacerdoti- '
et uxoris
bus, Guidone de Bassi, ejus, nomine Judiih, et filiorum
et Guillelrao Frosmunt ejus Ayraonis
de U-
Maalein, miliiibus. Humberto que Hugon,s. Signum
de Coium. Walterii fratris ejus S War-
Sciendum praeierea quod in canali nerii el uxoris ejus
non licet dicts Istiburgis. et filiarura ejus
doraui de Praalun decimara Ann^^et Addih-e.
capere. Sig. Hun,berti advocati
et uxoris
5 S
1 Sigillum Hervei Domini de
Safra, quoddeper-
ejus Ermentruda; et filii ejus Hileranni. S. Girardi
gamena twniapendet, mediuminter fratris ejus. S. Bertrad* sororis ejus.
sigilla Hau S. Tetbaldi
archidtaconiFlavin. et H.archipresbyteri .iepol.s ejus. S. Gothefridi.
Vietelli S. Gislerii, S. Arlebaldi.
U , tem S. Arlebaldi clerici. S.
Tezelini Rastelli. S
Hugon.s. S. Aldonis. S. Gozelini
de Sembernon. S.'
G.rard.. S. Girbcrti. S. Algerii.
Acta sunt hsc apud SarmasiK
castrura publice,
anno ab Incarnaiione Domini
1020, regnante Rol-
berto Francorum rege annoxxv,
indictione ...
5*0 Ego Girbertus indignus levita. ad vicem
doram Beraldi cancellarii rogatus.
scripsi et sub-
scripsi.

XXX.
(Ex Necrologio S. Benigni
Divionensis).
III Idus Aprilis obiii Tecelinus monachus,
paler
domn. Bernardi abbatis Clarsvallis.
XIV Kalendas Septembris obiit
Calo, dominus de
Fontams, noster amicus, qui
dedit nobis parlera
suam de Magnomonte.
Patbol. GLXXXV.
46
 '

1451 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BbKNARDI. M52

II Kalendas Septembris, obiit Wido de Sumber- « Lodvico Francorum rege, Joceranno Lingonensis
nione miles. Ecclesife pontifice.

Kalendis Septembris obiit Alasya laica. II(ec est Ego Durannus Lingonensis Ecclosiffi notarius, ad

S. Dcrnardi ninter, olim ad 5. Benignum sepulta, viceni Fulconis, primi scrinii et cjusdem Ecclesiae
qiiK in recentiore necrologio scrlbitur Alaysa. arcliicancellarii, scripsi, dictavi et recitavi.

V Idus Octobrisobiit Ebalus comes Salz. LXXXII.

XI Kalendas Novembris obiit Itisburgis nostra
Castrum de Sauxtransit a yrivatis dominisin ma-
amica, raater abbatis nostri. Hwc est uxor Warne- num regiam: unde ducims Burgundice attribu-
rii Sombernionensis. butum, vulgo Saux le Duc ccspit nuncupari.
LXXXI. (Ex QaUia Chrintiana Claudii Roberti, in Divione
in Roberto de Salione, inter decanos capellsp du-
Ecclesia Fonlanensis S. Martini de Prato, in Cam-
Cis XXII.)
pania, cum capella superioris Fontanarum villcB.
1120. Apparct ex tabulis 1302 Parisiis mense Martio
(Ex autographo S. Stephani Divioiiensis.) snbsignatis Philippum Pulchrum F. R. dare filio suo
In nomine summae et individuaBTrinitaiis, Patris, Ludovico primogenito (regi postoa, Hutini cogno-
et Filii, et Spirilus sancti. Quoties ecc1esiastic<e
g mcnto) hoc castrum Salionis, ea lege ut si is Ludo-
dispensationis officia synodalibus pra3ceptis refor- vicus fieret rcx, aut si sine liberis decederet, illud

mantur, memoriam posterorum bonorura

et ad ad ducem Burgundiie perveniret. Deindc aliis littc-

prsedecessorum laudes 5*?i et bene gesla recitan- ris, mense Maio 1303 Longicampi conscriptis, cla-

tur, exemplo charitatis et imitatione juslitia;, de ret eumdem Philippum regcm dare Roberto Bur-
illis praicipue quae apud religiosos et fidei doraesti- gundicB duci, Franciae camcrario, idem castrum,
cos nostris temporibus benigne conferunlur, di- salva fide elienlclaii. Deniqne diplomate Jo-innis de
gnum duximus juxta consuoludinem anti(]iiorum et Cabilonc, cpiscopi lxxiii l.ingoneiisis, dalo Castcl-

nos fidelitcr indagare, et perfeciioribus instru- lione ad Srquanam , 1331, continetur transaclio
mentis pro doliberalione tractare. Ego igitur Joce- qua^dara inter ipsuin cpiscopura 593 et Odonem
rannus divino nutu Lingonensis Ecclcsia; episcopus, Buigundia; ducem, qua dux homiiiium pnpstai epi-
cum de statu et provectu ejusdem raatris ba>ilica', scopo ratione hujus cas'ri, eo modo quo Jacobus seu
una cum roverentissimo totius clori comitatu in Jaquinus, olim dicti caslri dominus, prioribus epi-
plcnaria synodo goncraliter traciarcmus, venerunt scopis illud prasslilerat.
ad nos Divionensis ecclesia" Sancti Stephani rogu- LXXXIII.
lares canonici, domnus Gualo prior, et rcliijiosi C Rcliquio' S. Amhrosiniani. 1203.
iUi, rogantes et obsecrantes ut sicut ad nostrum (Ex tabulis csrthusiaB Luviniacensis.)
piscopales jus pertincbat de ecclesia Beati Martini Anno 1203, dedicata csi ccclesia domus interio-

de Campania, quam de jureEcclesia; suie antiquilus ris ct altare consocralum a domiuo Helduino epi-
fuisse diu reclamaveranl, ot de aliis rcbus quas in scopo Lingonensi, pridio Nonas Oclobris. Inler reli-

nostro cpiscopatu, nostra ct fidelium nostrorum quias iiiclusas in ea ccclesia, numeraulur reliquia;
dispensatione acquisierant, auctoritatis noslra» lit- de siinguine sancti Benigni, el reliquife bcatorum
leras faccreraus el proprii sigllli nostri impressione Medardi ol Ambrosiiiiani.
formatas confirmarcmus. Quorum justs petitioni, LXXXIV.
archidiaconorum noslrorum ct ejusdem sacri con-
Joan7ies, Cieciliaet Guillermeta, liberi Humbertide
ventus consilio libenler acquiescentcs, ecchsiam
Fontanis, et BoncB cjus relictas. Guillermus de
illam Bcati Mariini de Prato, qiue dicitur inCam- Fontanis, miles. 1282.
pania, cum capella sua quce esl i^isuperiori Fonlana- (Ex autographo familiir de Saffra.*
tum villa, salvo jure Lingonensis Ecclesia;, illis red- In Domini. Amen. Anno Incarnalionis
noraine
diraus ct conccdiraus. Ecclesiam quoque de Geniel- n ejusdem millesimoducentesimo octogcsimo secundo,
lis, cum capella sua quie cst in villa dc Picanigis, raense Aprili, nos Joannes, Cecilia, et Giili.er-
el ecclesiam de Ormentiaco, qiia; csl in confimo META, liberi defuncti Huniberti de Fonlanis, nolum
ipsius Lingonica; civitatis, cum duabus capcllis facimus omnibus pnescntes litteras inspecturis

suis, quaruni una de Roseriis, altera dc Mardoo quod nos pro utilitate et nicessilate noslra veinii-
episcopi villa esse oognoscitur, salvis uihilominus mus, concedimus, ft in perpetuum quielamus domino
Lingouensis Ecclesia; consueludiiiibus, illis dona- Giiillermo de Fontanis mihti, hortum unum situin
mus et pcrpotuo jurc conlirnKimus , et per istius apud Foiitanas, 5** • intor horlum Bilini dc Tyois,
5'i'i cliaitic iiislruincntum archidiaconis nostris el horlum Joinnis Majoris dcFoiiiauis, pretio c|uin-

conlirraandam tradinuis. quaginta solidorum Viennensiiini, d(^ quibus adicto

Signum Guileuci archiiJiaconi. S. Guarnerii ar- Guilleriiio recipimus ct habnimns solulionem inte-

chidiacoiii. S. Ayrardi archidiaconi. S. Gocclmi graui in pcciinia numcrata. Propier quod dc priedi-
archidiacoiii. S. Guidonis archidiaconi. cio horto nos penitus devesticntcs, diclum Guil-
Acta sunt ha-c anno ab Incariialioiie Domini millc- lormuni ci suos corporaliter invcstiviinus. llanc

simo centcsimo vice^inio, Calixlo suinmo poutilii.c, autein V(;U(Jilioucra c^o Bona, luater dictoruin veu-
1453 Dli ILLUSTRI GENERE S. BERMARDI PROBATIONES. 1454

ditorum laudo et concedo. Insuper nos Bona et » LXXXVII.

vendilores prsedicti promitlimus et tenemur quilibet Ueatrix relicla (iuillelmi de Satia militis 4 Joamies
in solidum, sub obligatione bonorum noslrorum et Guillehnus eorum filii. 1265.

omnium et per juramentum nostrum corporaliter (Ex autograplio camerae regiarum ralionum
super sancta Dei Evangelia praestilum, praedictum Divionensis.)
hortum liberum penitus garantire dicto Guillermo Nos GuiDO, Dei gratia Cabalonensis episcopus,
et suis, perpetuo, contra omnes, in omni curia, notum facimus universis praesentes litteras inspe-
propriis nostri sumptibus, et facere et prfestare cturis quod in nostra praesentia proptor hoc perso-

quidquid in causa evictionis debet fieri el prx- naliter consiituta domina Beatrix, relicia domini

stari, et in nuUo per nos vel per alios contraire de Guilleln)i de Sauz, militis jam defuncti, recognovit

non corapelli ad
CEBtero lacite vel expresse, voleutes coram nobis se tenere et cepisse, laude el assensu
pra;missorum observantiam, tanquam ex re adjudi- Joannis de Guillelmi liberorum suorum, ab illustri

cala, per curiam domini ducis Burgundi;e, cujus viroHugone duce Burgundise et suis lijeredibus
jurisdictioni, quoad lioc supponimus nos et nostros omnia quse habei in parochia Sancti Romaui d'An-
h£Brcdes. In quorum tesiimonium litteris istis si- denay, et apud Saprade, lam ex parte sua quam ex
giilumdicia; curi?e supplicavimus et obtinuimus ap
B parte dicti Guillelmi niarili sui jam defuncti, vidc-
poni. licet in terris, pratis, liominibus, aquis, pascuis,

Aclum in prajsentia Hugonini de Cabilone, notarii deciniis, costimiis, censuris, dominiis, justitiis et in

Divionensis, Humbeletti dicti Chartreir, et Martini omnibus quibuscunque, pro viginti libris Vien-
aliis

filii Breconis, testiura ad hoc vocaiorum, anno et nensium. De quibus dicta B. domina habuit et le
mense prKdictis. nuit se coram nobis propagata, prout confessa est
coram coram nobis dicla do-
nobis. Proraisit eliam
Sigillum curiw Divionensis.
mina, per juramentura suumsuper sancta Dei Evan-
LXXXV. gelia 537 corporaliter prtestitura, omnia superius
Joannes de Fontanis, domicellus. 1276. nominata leuere firmilor et in perpetuum observare.
(Ex autographo familias de Saffra.) In cujus rei memoriam et teslimonium, nos ad re-
595 nomine Domini, Amen. Anno Incarna-
In quisitioneradicta^doniina;, Joannis el Guillelmi libe-
lionis ejusdem 1276, meuse Decembris, ego Hugo- rorum ejusdem, diclo duci prfesentes litloras Iradi-
NiNus DE FLURiAoo, domicclius, filius defuncti Gui- dimiis, sigilli nostri muuimine roboratas.
donis de Fluriaco, notum facio omnibus praisenies Datum anno Doraini 1263, niunse Maii.
litleras inspecturis quod ego pro utiliiate el neces- LXXXVIII.
sitate mea vendo, concedo, ct quieto in hBereditatem Bernard de Marey,Seiyneur de Fontaines le%Dijon
perpetuara Joanni de Fontanis domiceilo, pro se et cn partie, Marie de Fontainas sa mere. 1462.
ejus ha^redibus, Iria sextaria frumenti, admensuram (Tir6 du (r^sor de l'ubbayo de Citeaux.)
Sombernionis ; in quibus nulii tcnobatur idem L'an deIncarnation de Nosire Seigneur 1462.
I'

Joannes de annuo redditu super tertias suas de Au- le Je Berxard de Mairey, Es-
XX, iour de Feburier,
bigneio, et quse ab ipso Joanne leuebam in feoduni, cuyer, Sieur de Fontaines lez Dijonen partie, s(a-
pretio scilicet sexdecim librarum Viennensium, de uoir fais a tous presens et a venir, conme de tres
quibus ab ipso Joanne recepi ei habui solutionem long temps lay eu, et encore ay de present grande
integram in pecunia numerata, elc. deuotwn uDieumon Createur, dlagloricuse Vierge
LXXXVI. Mariesa mere, et aussia Monseigneur Sainct Uer^
Herveus dominus Safrarum. \2Z2,Januario. nard, pour ce qu'il fut natifau Chastel dudit Fon-
(Ex autographo Saffrensi.) taine, et partit da la Seigneurie dudit iieu : et que
Ego Hugo dux notum imo mViyersia Q d'icclie Seiyneuria et ligrie je suis issu et descendu.
Burguiidias
preesentes lilteras inspecturis quod ego vidi litteras Considerant aussi, qu'en sonieune eage Ufutreceu
charissimi patris mei Odonis ducis Burgundiae, qui Nouice, et /it profession en l'Egliseet Monastere de
donavit et concessil in perpetuum Herveo douiino Nostre Dame de Cisteaux; a laquelle Eglise et Mo-
Safrarum, el hBeredibus suis qui erunl domini de nastere, aussi de tres long temps fay eu, et encore
quod non polerat homines suos sub se man-
Safris ay tres grande devotion, etc.
suros retinere, nisi apud Bolnam el apud Divionem. Ensuite il donne k TAbbd Huinbert, et au Cou-
Et ego qui multum volo patris mei donum et con- vent de Cisteaux, la quarte parlio du Ghastel, forte-
cessum tenere, conlirmavi, 590 laudavi et promisi resso, et forte niaisou dudii Fontaines, dans laquellc
dicto Herveo et ha;redibus suis qui erunl doniini de il auoit sa demeurc; (]iii luy estait escheue d'an-
Safra,quod ego nuu possum liomines suos suli nic cieunet6, a cause (dit-il) et par le 59% decex, ei
mansuros retinere, nisi apud Belnam el apu'J Divio- trespas de feu Dame Marie de Fontuines, iadis mu
nera. El ul lioc ratum sit, ct firmum et stabile pei- mere, dont Dieu ayefanw, et aussi par parluge fail
maneat, praediclo Herveo praisentes lilteras sigilli auec les autres conseigneurs dudit Fontaines. Iteiu
mei munimine iradidi roboratas. envirou xxv hommes ou sujets qu'il auoil audit
Aclum anno Domini 1232, mense Januarii. lieu. Item la quarte partie de la Mayrie, et de la
 U55 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1456

lustice moyenne et basse qu'il auoit au lieu, finage LXXXIX.

^
et territoire de Fonlaines. Item vn Four bannal, et Milo de Fontanis. Biirgensis Divionensis ; Joannes
plusieurs pieces de vignes et terres arables, qu'il de Fontanis, ejus fHius ISazaria uxor Joannis ;
;

mesmes Le condition que Haymo clericus, et Joannes eorum fitii, 1237.

auoit au territoire. tout ;i

lesdits Abb(5 et Couuent de Cisteaux, seroient tenus (Ex autographo fratrum Prasdicalorura Divionen-
sium.)
de construire k leurs dt^pens audit Cbastel de Fon-
laincs vne Chapelle en l'honneur de Dieu et de P. Ego Haymo de Asireyo lunc major, et nos sca-
Bcrnard, et d'y dire ou faire dire et celebrer vne bini communiae Divionensis nolum facimus univer-
Messe chaque Vendredy de Tann^e, k perpetuit^, i sis praesentes inspecturis quod dominus Milo de

son intention et celebrer son anniuersaire en

: Fontanis Burgensis Divionensis, et Joannes de
1'Eglise de Fontaines pendant sa vie, et aprSs sa Fontanis filius ejus, laude et assensu Nazariae
mort en celle de Cisteaux, le troisifeme iour apres la uxoris dicti Joannis, et Haymonis olerici, et Joan-
feste de S. Bernard. nis filiorum 530 suorum, vendiderunt, tradide-
II semble que ce Bernard de Mairey, Seigneur de runt et concesserunt venerabili dominae Alaidi du-
Fontaines en partie, ne suruesquit domura el tenementum quod ha-
guieres A cette cissae Burgundiae
donation, d'aulant que son frere Alexandre, preten- g bebant apud Divionem supra ripam Susionis, inter
dantestre sonherltier, ceda le droit qu'il pouuoit tenementum quod fuit Valeli et Renaudi de Mail-
auoir & cette succession, lean de Poicliers, Che- leyo fratum, et domum Lamberti de Besua, de
ft

ualier, Seigneur de Vadans, etc,, le xxix iour d'A- qua domo et teneinento se devesiierunt coram
uril, apres Pasques, comme nous dirons incontinenl nobis dictus Milo et Joannes filius ejus, et praeno-
cy apres minatam ducissam corporalitcr inveslierunt. Et pro-
Da7)s l'obituaire de Cisleaux,sc Jisent les paroles misernnt, et tcncnlur dictus Milo et Joannes hanc
suivantes : xv Kalendas Septembris obiit dominus venditionem dictae ducissfe ejusque successoribus
Bernardus de Fontanis, qui dedit ecclesiae partera contra omnes calumniantes legiiime in perpetuum
suam quam habuit in dominio castri de Fonianis : garantire. De pretio siquidem hujus veuditionis,
quam vendidimus, et pro ea habuimus quadringentas videlicet de quinquaginia Divioncnsium sc
libris

libras Turonenses, tenuerunt coram nobis in numerata pecuuia penitus

Cecy est conforme A ce que les Abb(5 ct Religicux et in integrum propagatis. Et sciendum quod su-
de Cisleaux exposerent en la requeste qu"il presen- pradictam domum et tcnementum emit dicta du-
terent a la Cour le dernier iour d'auril 1614, contre cissa ad construendam ibidem domum et a^dificium

les Feuillants, qui dez Tan 1613, auoient acquis par '
' ad opus fratrum dc Ordine Pradicatorum. lu hujus-
achapt lo Chastoau do Fontaines pour le conuerlir modi autcm rei testimonium, ad requisitionem
cn vnc Eglise et Monastere de leur reforme : disans dicta3 ducisss et ad proccs dictorum Milonis, et
que leDuc de Bourgongne ne voulul consentir a Ta- Joannis, et Nazaria; et Haymonis clerici, et Joan-
donnez k 1'abbaye
mortissement dcs fonds susdits, nis praesentibus litteris sigillum dictae communlae
5*39 de Cistcaux par Bernard de Maircy ce : fccimus apponi.
qui obligea lcsdits Abbd el Rcligieux de Cisteaux Actum anno Domini 1237, mense Junii ;

de s'en deffaire pour la somme sp^cifide en leur obi- XG.

luaire. Odo Campaniensis, Raynaldict Guillelmi Burguu-
Bernard de Mairey ne surucsquit guiores ti cette dioe comitum nepos.
donalion, qu'il fit le xx Feburicr de Tan 1462, (Ex autographo melropolitana? ccclesiae Bisontina>.)

qu'on comptoit alors depuis le iour de Pasques ;

lIuMBERTUs , Dei gratia Bisuntinorum archiepi-
d'autant que lc 29 Auril apres Pasqups de Tan 1463, scopus, praj^entibus et futuris, geslae rei verilatem
son frcrc Alexrtndrc, pour lors Chastellain de Va- in 531 pcrpetuum.
dans, fit donation entre vifs, de toute la succession I Olficii nobis commissi sollicitudo nos inslanli
de son frere Bernard nouuellement trespass^, i son pungit aculeo ad pacem ct iranquillilatcm ecclesia-

bon maistrc el Seigneur Jehan de Poictiers, Cheua- rura sludiosius vigilare. Eapropter qux facla suni

lier, Scigneur d'Arcis, de Vadans, et de Souuans : ad posteritalis nolitiam sigilli nostri atlestatione

pretendant la nuUitd do la donation faite aux Abhi transmiltimus. Igitur diutina querela inler Bisunti-
et Religicux de Cistoaux par son frorc Bernard ;
nam malrcm ecclcsiam, ct Odonem 7iepolcmcomitis
puis qu'il sc |)orioil pour son hcritier. Or, si Ber- Cuillcimi, de censuariis, quos noinine poleslatis
nard de .Mairey niourut xx Febvrier et le cntre le de Quingcy petebai, hoc modo pacis perpetuaj fincm
XXIX Avril suiuant, il ne mourut donques pas le sortita cst. Venerabilis Oddo omnem illam calum-
xxiii Aousl, nuquel iour cst marqud son obii. Mais niam de censuariis, sive justam, sive injustam, pro
ce iour fiit celuy dc rannivcrsaire par luy fond^, anima avunculi suilcomitis Raynaldipncfala' cccle-
ot attach6 au xxiii Aoust : d'ou il faut croirc quo siio remisit, Roberto pra-posilo dc Quingey prasente

Mcssicurs de Cisteaux pour quelquesraisons ct pour et laudante. Donavit ctiam idcm Oddo, ct conccssit

la commoditd dc leur Eglisc, jugereni a propos de eidem ecclcsia'omncs illos censuarios, si qui de
l'anliciper dc cinq jours. potestate dc Quingey ad terram canonicorum trans-
1457 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDL — PROBATIONES. 1458

ierant, el eos qui in lerra eorum resiclent et mo- « Praedictus vero Odo villam juxta Dolam qu« dicitur

rantur. Item eos qui de potestalibus eorum exeuntes Campus pagani, allodiura suum, et quaecunque
Bisuntii morantur, et melius sunt homines eorum allodia acquirel in vila sua in imperio , dedit nobis,

quam alius domini. Hanc dirtinitionem prwfutus et impcratrici et liberis nostris, et noraine feodi a
Oddo sigillo suo roboravit. Item comes Guillelmus nobis recepit, ut ipse m vita sua habeat et possi-

laudavit, et sigillo suo sigillavit. Si quis igitur pro deat jure beneficiali, sicut Portum et Scanlint, quae
ista calumnia ulterius Bisuntinara ecclesiam inquie- a nobis in beneficio habet ; et post mortem ejus ,

taverit, e.xcommunicationi subjaceat, et a corpore el legitimi filii ejus et filiK, tam allodia quam feoda,
sanguine Chrisii alienus fiat. nominatim Portura , et Scanlint , nomine feodi a

Datum Bisuntii, anno 1155, indictione ii nobis, et imperatrice et filiis nostris habeani et pos-
XCI. sideant. Si autem contigerit prffidictum Odonera
Odo nepos Guillelmi comitis Matisconensis. sine lcgilirao filio vel filia superstite decedere,
(E.\ autographo metropolitanse ecclesife Bisontin».) omnia allodia quEe raodo habet , vel ab hac hora in
Quia terrenis irapedientibus curis multa oblivioni antea acquisierit in imperio nostro , et omnia feoda
tradiraus, eo dignum meraoria meraorias postero- quK habuerit de comitatu , speciaUler autem et
rum 53'^ tradere disponimus, comitem G. Matico- B norainatim Portum, et Scanlint ad raanus nostras,
nensium, et filios suos Stephanum, et Gerardura (ut et iraperatricis et filiorum nostrorum, et filiarum
melius et rationabilius Hugo praecentor in porticu libere absque omni retractatione tenenda, possi-
rupis divisit, et Landricus decanus, et alii Ecclesiae denda revertentur , ut liceat nobis inde facere et

canonici ad utilitatem suara intellexerunl) donura ordinare absque onmiura hominura contradictione
quod fecerat Odo nepos ejus laudavisse, imo Bi- 534 quidquid voluerimus. Quod ul verius creda-
suntinse ecclesiae Beati Joannis evangelistse conces- tur, et in processu lemporis inviolabiliter observe-
sisse. tur, prcBsentem inde paginam conscribi, et sigilli

Testes Senoricus capellanus qui hoc scripsit, nostri irapressione insigniri jussimus , adhibitis
Guido abbas, Stephanus et Guillelmus fratres de idoneis testibus, in quorum praesentia hajc acta
Chayx, Joannes medicus, Ricardus miles de Arbo- sunt : Herberlus , Bisuntinse ecclesis electus. Ar-
sia, Remigius de Montebarrici, Herbertus el Heiu- ducius Gebennensis episcopus . Petrus Tullensis
ricus cives Bisuntini, et Poniius aurifaber. episcopus , Hugo Cluniacensis ;abbas . Everhardus
xcu. thesaurarius Bisuntinus. Airao capellanus. Mat-
Odo Campaniensis Beatricis imperatricis consan- dux Lotharingiw. Uiricus duxBoemia;. Lu-
thceus
yuineus. 1166. " dewicus comes de Phirreten. Ulricus de Hurnin-
(Ex autographo Dolani archivi coraitum Burgundia;.) gen. Albertus coraes de Dilingen. Heinricus comes
In nomine sanctae et individuae Trinitalis, Fri- de Nassowa. Comes Stephanus, et fraterejus comes
DERicus divina favente cleraentia Romanorum im- Girardus. Galcherus de Salins. Wido abbas. Girar-
perator Augustus. dus de Fonvens. Petrus de Ceys. Amedeus comes
Si imperialis clementia censuit amplius dignos Montisbiligardis. Giselbertus vicecomes Vesulii.
honoribus et raagnis ditandos beneficiis quos fidei Richardus preepositus. Richardus et Willelmus de
sinceritas, honestas raorum et invariabilis devotio- Scavys. Girardus Strabun. Gaymarus de Cicun, et
nis fervor commendabiles reddit, Odo Campanien- Odolo . Araaldricus de Jur . Heinricus de Sancio
sis digne meruit lionorari, qui genere clarissiraus, Quintino, et alii quamplures.
Beatricis nobilissim;e consortis nostrce consangui- Signum domni Friderici Romanorum iimperatoris
neus, probitate et universa raorura honestate con- invictissimi.
spicuus, tam merse fidelitatis ac devotionis ardore Ego Heinricus protonotarius vice Wilelmi Vien-
hactenus nobis servivit, ut inlegritatem famse suas nensis archiepiscopi, et totius Burgundiae archican-
nulla nota pravitatis obnubilet, vel luculentam r« cellarii recognovi.
faciem virtutum alicujus inhonestatis naivus offu- .4ctasunt ha;c anno Dominica; Incarnationis 11C6,
scet. Eapropter 533
omnium fidelium nostrorum indicliono xivregnante Uomino Friderico Roma-
,

in Burgundia tam futurorum quam prassentiura no- norum imperatore gloriosissimo anno regni ejus ,

verit induslria quod nos, una cum dilectissima con- xiv,imperii vero xii.
sorte nostra Beatrice, permittimus habere fidelis- Datura apud Dolam super flumen Dubium, vii Ka-
simum nostrum Odonem Campaniensera, orani lendas Augusli.
tempore vitae suae Quingiacum, Lislam, Lobium, xcni.
el ha'C omnia cum suis appendiciis, sicut comes Odo Champaneys de Chanlito. 1200
Reinaldus in vita sua habere solebat. Hasc autem Ex autographo abbatias Balernensis.)
talis est, quod nec ipse in
permissio vita sua, nec 535Noverint pra^sentes, ct futuri quod ego
post ejus mortem uxor ejus, nec filii iegitimi, nec Margarita comitissa Burgundi«, de consilio co-
liUa;', nomine feodi vel haereditatis, in his omnibus mitis Willelrai et nobiliura virorum Ugonis de
aliquid valeant reclamare, sed libere revertantur Chais, Humberli de Mutnet, et aliorum pluri-
et
ad imperatorem, et imperatricem et liberos eorum. morum, dedi Deo, et beat» Maria; de Balerna, ct
 14B9 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1460

fratribuB ibidem servientilius , pro faciendo anni- • XCVI.

versario donaini mei, comitis Burgundiae Oulionis,
Hugo conies Trecensis et Barrensis, Constantia ejus
et antecessorum anima mea, unum
ipsius, et [iro uxor. Adela comitissa ct ejus ftlius Shnon Ber-
burgensem apud Arboys, nomine Girardum de Mon- rensis comes, HOl.
taney, cum liberis suia et omnibus successoribus, (Ex tabulis S. Eugendi Jurensis.)
et rebus el possessionibus suis jure perpetuo, li- In nomine sancta" et individuaj Trinitatis. Dt male
berum sine aliiua retentione, et usagio, vel exa- postulantietinepte petiiionem incongruam denegare,
ctione. ita quoque digne petenti aequum est posiulata an-
Actura anno ab Incarnalione Ooraino millesimo nuere. Quapropler ego Hugo comes Trecensis atque
ducentesimo, in villa de SeiUens. Barrensis, petitionibus abba Hu-
tuis, venerabilis

Testes Odo Cbampaneys de Chanlilo, Fromun- berte, annuens, perpetuum possidere

laudo et in
dus de Tramelay frater archiepiscopi, Odo de As- concedo ecclesife Sancti Eugendi Jurensis, et mo-
proraont, et Peirus de Mouprey. nachis in raonte Barri consistentibus, eleemosynam
Dala per manuni magistri Alexandri noiarii, in et dona quae ibidcm fecerunt Adela comiiissa, et Si-

manu Guidonis abbatis. nion beataj raemoria; coraes, scilicet montem ipsum
xciv. B cura villula ibi sedificata, Areas, Corcellam, et ter-
Odo Campaniensisjrater Lodoicijerram, Jerosoly- ram de Columba, terram de Rufio, medietalem de-
mitanam visitaturus, 1202. cimae villarii subjecti, terram Sanclae Libariae, ler-
(Ex aulographo ecclesi» S. Siephani Bisontin»,) ram quaradam apud Braye. Haec oninia, cum homi-
Nolum sit omnibus tam futuris qunra prajsenti- nibus, et a'dificiis et pertinentiis suis priefalfe Eccle-
bus, quoil Odo Campaniensis terrara Jerosoliniila- sia? alj omnibus omnino exaclionibus et coustumiis
nara visitaturus, pro rcniedio animaj sua*, et oSC et juslitiis in perpetuum diraitto libera, mihi nihtl
Lodoici fratris sui , et pra^decessorum suorum, et successoribus meis retinens. Dono insuper at-
raansum Aymouis Grucel , cum leuore suo, et has- que indulgeo ecclesiae Sanetae Slephani, ei Sanct»
redibus suis apud Paygu6, Bisuniinse ecclesiae
, Germanas, ot monachis supradictis, laudante uxore
Sancti Stephaui libere, et perpetuum concnssit
ia mea Constantia, 53S regis Philippi filia, omnes
Hujus rei lestos sunt, Richardus de Cliawis, Pon- redditus illos qui raihi debentur in hominibus et
lius de Friles , Ponlius do .Mimirey, Tibertus de possessionibus illis quae eis in eleemosynam dat*
Montefalconis, Humbertus, et Odo, et Scgnoricus fuerint, et piscationem fluvii Albae ; et quod in fina-
de Quing^. r gio prasdicti castri nullus unquam molendina bata-
Hoc auteni factura est anno ab Incarnatione Do- toria, vel alia usuaria facial, nisi per pra-diclos
mini 1202, epacta xxv, concurrente prinio. mouHchos. Concedo etiam in raolendiuis qua; simul
XGV, jiobis sunt, partem illam quam emi ab Henrico et
Hugo comes Treomsis, Odo filius ejus exhceres. hffircdibus suis, et potestatem mutandi molendina-
(Ex Petro PiihoBo in coniilibus Gampauia!.) riimi. Etquia omnia ista inconvulsa et firma in
EoNjOtt EuDEs, selon la Genealogie dc S. Amoul perpetuum permancre voluraus, litteris istis et si-
de Mets, laquelle seule ini suiuy en cet endroit, gilli nostri impressione confirmari fecimus. Igitur
n'ayani Irouud mention de cettuicy aUieurs; sinon quicunque scicns ha^c infringere prajsumpserit, Dei
que ce soit celuy autjuel le Roy Loys doima le Cha- iraiii incurrat in priesenti saculo, et aHern» damna-
teau de Viciry, aprc.s quil Veut prins sur le Comte tioni, nisi resipuerit, subjaceal in fuluro.
Thiebault, qui estappellc en quelque Chronique ne- Actii sunt haic Barro, anno in Incarnatione Domini
pueu de cet Eudes Id : lequei au conlraire VAbbi millesimo ccntesimo primo.
de a. Michel appelle nepueu de Thiebault. Signum Erardi Brenensis. S. Milonis fratris
HvoN, ou HvES, Comte de Troyes : lequei en la _ ipsius, S. Rogerii Jonis villa;. S. Gausberti dapi-
charte de Sarmoise,faisant mention de sa mere AHx "^ feii, etc.
etdeson frere Philippe,estintituli Comte deCham- XCVH.
pagne;cut d fcmme Conslance fille duRoy Philippe,
Hugo comcs Campanix, mater ejus Alaidis, frater
de laquelle il fut sipare pour consanguinitd.il eut ejus Philippus Cnialauiiensis episcopus. 1093.
encore une femme que quclques recommandises
, (Ex labulis S. Eugendi Jurensis.)
semblent appeler Lombarde : et eut un fils nommd In noraine sancta; ct individuK Trinitatls. Ego
Huou, ou Evdon, qu'il exhereda, et vendit son HuGo coraes Campania", notum facio omnibus san-
Comtd d son 7iepveu ThiebauU. Et se lit , qu'allant cla; Dei Ecclesia' fidelibus tara prjesentibus qnam
outre mer {oii il mourut le xiv. Juin) il delaissa futuris, quod ego et Alaydis corailissa niaier nica,
cetleseconde537 /emme enccinte.Ccl Eudon serait Philipiiusque fraier iiicus sanclaj Dei Ecclesia; Cata-
plustost celuyquicH haine de ce, aida contrc Thie- Jauncnsis episcopus, donamus in alodium fcc]csirt>
bault le Roy, Loys, lequel lui dontia le chasteau de
Sancti Eugendi ei Saiiota; Dci genitricis Marja;,i|ua'
Victry,qu'il auoit prins Van iii'i.car en ce temps conslriiiuir in loco 530 qui vocatur Scrmasia,
le fils du frere aisni appelo'it les enfants des puis- quidquid coutlncuir a sedc llilduini usque ad flu-
nez,, scs nepueux. yium Saltis, etc. PraHerea donamus, confirmamus
1461 DE ILLUSTai GENERE S, BERNAHDl. - PROBATIONES. im
ol volumus quatenus villa quse Sermasia vocatur li- « Maria, laudaniibus, 541 Hoe quoque cum magna
bera el absque ulla inquietatione permaneat; vil- benevolentia laiidavil domnus Fergannus Grinnionis
lani quoque in ca per supradiotam ecclesiam habi- consul,et doranus Humbaundus de Turre, cum sua
tantes, liberi et ab omnibus Scecularibus consueiu- uxore Hodierna, et Lebaudus de Grinnione, et uxor
dinibus sint quieti, solis nionachis ibi Deo fumulan- ejus Maria de quorum dominio eadem terra descen-
tibus serviant et respondeant, etc. Volumus etiani, debat.
C,
si hoc aceiderit, quod homines prasdiclae villse ho-
Yerricus de Castellione.
minibus meis aliquam injuriam fecerint, homines
meiclamorem faeiant priori ejusdem loci, et per (Ex prima magna charta Fontenetensi, num, 43.)
justitiara ejus diftinialur. Si vero villani priori vel HiLDREus DE LucENNACo dedit erclesiee Sanctae

monachis aliquam injuriam fecerint, et per priorem Mari;p de Fonieneto, raansura unum apud Flacia-

in rectitudinem se mittere noluerint, prior nulli alii cum : unde sunt tesies, BartholomBeus de Marmania,

clamorem faciet, nisi comiti Vitriacensi, vel mini- Verricus de Castellione. Hoc donum laudavit Petrus

stris ejus, quia praedicta villa et orane uemus de Klius ejusjsub eisdem testibus, et sub istis, Hum-
dominio est Vitriacensi, etc. berto de Fanco, et Siguino de TuUione et Radulpho
B de Fanco. Ipsum Huldreura in senectute ejus sub
Huic diplomati nullus cst ascriptus annus, sed
ejus secuta iiox contirmatio per Philippum Catalau- sua cura monachi receperunt.
nensem cpiscopum, Hugonis comitis fratrem, an- Item ex secunda magna charta,num, 27.
num praefert Iucarnalionis Christi millesimura nona- Havmo de Marmania, tradens se admonachandum,
gesimum tertium, eleemosynam
abbati Fonteneti Willelmo, dedit ia
xcvin. ecclesiae Fonteneti, reliquum torrae quod habebat
Simon Barrensis ad Albam comes, dictus comes ipse, et frater ejus et soror, versus Saigniacum,
Campanue. etc. Intcr testes, Radulphus miles Templi, per cujus
(Ex Necrologio S. Eugendi Jurensis.) manum h jc actum est, etc.
III Kalendas Octobris obiit Siraou comes Campa- Actum esl hoc Caslellioni, in domo Wirrici de
nias, monachus nostra» congregalionis. Ponte, quse est iu lasula.
XVIII Kalendas Januarii obiit Oddo coraes Tre- Dnde sunt lestes, prsedictus Radulphus Templi
censis. railes, Tecelinus nepos Wirrici de Ponte.

XI Kalendas Julii obiit Hugo comes Trecensis, CI.

510 V Idus Januarii obiit TheobaMus comes ZGirbertusde Montebarro, /iliiejus Tecelinus,et Gi-^

Blesensis. qui laudavit, et conHrmavit, et sigillavit rardus clericus.

donatlonem quam fecit Hugo avnnculus suus eccle- (Ex prima magna charta Fontenetensi, nura. 44.)
siffi nostras. ^liiS GiRBERTUS DE MoNTEBARBO, laudantc filio

XCIX. ejus Tecelino, dedit ecclesiae Sanciae de

Mariae

S. Bernardi avunculi, Rainardus Montisbarri castri Fonteneto pratum in loco qui dicitur Patrum Deo-
doniinus, iValdricus monachus, et Miloconuersus. dati.
(Ex prima magna charia Fontenetensi, num. 1.) Hujus rei testes sunt Artaldus canonicus Se-
Omnibus sanciae religionis, amatoribus, tam prae- deloci, Petrus scriptor, Bruno hiius Lamberti fabri de
sentibus quam futuris, hujus schedulae testimonio Sedeloco.
intimare curavimus quod domnus Rainardus Mon- Hoc donum laudavit postea Girardus clericus
tisbarri castri dominus, pro prima fundatione novaj fllius Girberti; unde sunt tesies Pelrus scriplor et
abbatiae Fontaneli, quam magna anirai devotione, Siraon clericus.
laudante uxore sua Aanolde donavit Domino Deo. CU.
et beatffi Mariae, et fratribus in eodem loco in perpe- ex prima magna charta Fonte-
q Excerpta qucedam
tuum Deo servituris, et sub regulari observaniia netensi, ex 46 quibus constat tabulis sparsim
cum Dei auxilio ibidem victuris, pro aniraabus pa- delibata.

tris sui ei matris suffi, el pro remissione peccaiorum Hujus rei tesles sunt Bernardus abba» Clarsval-
suorum, necnon et propler amorem donini Bernardi lis, Gothefridus monachus, et Gerardus frater ejus-
abbatis Clarievallis, nepotis sui, et fratrum suorum dem abbatis, etc. Rainerius de Roca, et Nivardus
Waldrici monachi, et Milonis conversi, qui ejusdom frater ejus.
abbatis cum domno Martino Eremila primi a?difica- Sub aliis tabulis- Horum omnium donorum quae
torcs fuerunt, territorium Aringiarum, sicut duo factasunt in prsesentia domni Bernardi abbaiis Clarae-

Iratres Rainaudus tt Walo de Aringiis eamdem ter- vallis, sunt isti testes : Boso decanus, Evrardus sa-
ram libere antea possederunt. Quam vidolicet terram cerdos de Campinola, Bernardus domiiius Montis-

pra-dictusRainardus ccrapaiavii, vel commulavii a barri, Andreas avunculusejus, Nivardus el Rainerius

quodam milite suo Nariodo, cui eadem lerra h*re- fratres.

ditario jure ex parte uxoris sua', preedicti Rainaudi GoDEFRiDus de Sagniaco de Sanclse Mariae Fon-
de Aringiis filitf conlingcbal, eadem uxore Nainodi, leneti quidquid terrarum habebat inlra fines Arin-
nomine Gerlrude, et sorore uxoris suae, nomine giarum, laudante Hugone filio suo, praesente domno
146S ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1464

Wilelmo S<18 ejusdem loci abbate. Hujus doni • ejusque successoribus regulariter substituendis in
testes sunt Gothefridus qui fuit priinus abbas Fon- perpetuum.
teneti, Teobaldus presbyter de Fraxino, et Rotber- Desiderium quod ad religionis propositum el ani-
tus miles de Sancta Columba, nepos ejusdem Go- marum salutem pertinere nionstratur, auctore Deo,
thefridi militis. effectu est prosequente complendum. Quocirca, di-
Sub aliis iabulis. Hujus rei testes sunt de militi- lecte in Doraino frater Willernie abbas, luis ralio-

bus Walterius coneslabulus, tunc dominus Montis- nabilibus poslulationibus annuenles, monasterium
barri ; Nivardus frater ejus. ipsura cui Deo auctore praesides, sub sanolas Eduen-
Sub donatione Hugonis dapiferi. Hoc donum fa- sis Ecclesise et nosir* dignitatis tutela et prote-
ctum esi apud Bussi, praesente Widone monacho, ctione suscipiraus, et praesentis scripti patrocinio
fratre abbatis Bernardi Clarajvallis. sigillique nostri impressione communimus, statuen-
Sub donatione Gisleberti militis de Tilio. Hoc tes ut qufecunque bona seu possessiones praefatum
quoque laudavit Bernardus dominus Montisbarri, et monasterium impr»sentiarum possidet, lam scilicet

soror ejus Milesendis cum viro suo Rainerio. ea quae in chartis praesentis membrause scripta con-
Leob\udus de Guinione Humbaudus de Rubeo- d
et tinentur et de donis nostris et de alioram, quam
BIONTE donaverunt in confinio duarum villarum, quie in futurum Deo prsestante poterit adipisci, tir-

Bonesen sciiicet et Curcellarum, ecclesiae Sauctae ma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant.
Mariee Fonteneti, de tcrra sua, ad excolendam Decernimus ergo ut nulli liceat idem [monasteriura
eamin pratum,secimdum latitudinem cujusdam praii perturbare, aut ejus terras auferre, vel ablaia reli-
domni Tecelini Sauri, quod est contiguum eidem nere, aut temerariis vexalionibus fatigare. Quod si

terrae, facta divisione in longitudinem, usque ad quis scienter contra hujus nostrae consiitutionis
alveum Branae fluvii, elc. Hujus rei testes fuerunt, paginam fecerit, nisi resipiscat, Dei et nostra au-
consul Grinionis Helirannus Fercannus, Gothefridus ctoritate a communione eum sanctae Ecclesiae se-
de Sagniaco, Joannes de Montebarro, Girbertus de questramus, ita ut et imprssenti a corpore el san-
Castellione. guine Domini alienus existat, et in futuro divini
Ber.nardus miles de Espiri (90) cambivit mona- examini ultioni subjaceat.
chis Fonteneli, per manum domni Bernardi abbaiis Ego Stephanus Eduensis Ecclesiae 546 episcopus
Claraevallis, laudante Wilelmo filio ejus, nepote subscripsi. Ego Willermus decanus ss. Ego Galte-
ipsius abbatis, pratum quod Brolium dicilur, etc. rius praecentor ss. Ego Gaufridus archidiaconus ss.
Unde sunt lestes, Guilencus Lingonensis episcopus, P Ego Siguinus archidiaconus ss. Ego Girardus archl
etc.Hocetiam laudavit postea Richardus supradicii diaconus ss. Ego Gauterius dapifer el abbas Sancti
Willelmi fraler. Stephani ss.
Ego Stephanus Heduensis episcopus, et nostrae Actum est hoc Edu» anno ab Incarnatione Do-
5<1'1 ecclesiae conventus, domno Bernardo abbali mini H36, epacta xv, concurrente iii, indictione
de Claris vallibus, locum quem vulgo Fontanetum quarta decima
appellant, in abbatiam construendam dedimus, elc. CIV.
GoDEFRiDus de Saigniaco et Hugo filius ejus, Gerardus Castellione, sororius Teobaudi de Saliva
laudante Sara ejusdem Hugonis conjuge, dederunt Hebalus comes Salci Castri.
ecclesiae Sanclse Marias de Fonleneto, campum in
(Ex sccunda magna charta Fonleneti. num. 8.)

cosla altcrius vallis ex parte Saigniaci, etc. Hoc do- Tkobaudus de Saliva dedit ecclesiae Sanclte Ma-
num Idudavil Laura ipsius Godefridi filia, et Helyas riaj de Fonleneto in eleemosynam quidquid habebat

filius Laurae. infra terminos Puteolifranci, etc. Hujus doni te-

545 CHI. hoc

stcs sunt ipse dux Hugo, in cujus pra>sentia
tolum factum est inter Frollesium et Dngiacum,
Conclusio primce magnce charta: Fontenetensis, per n
diploma StephaniEduensis episcopi, datum anno Hugo cjusdem ducis filius, Garnerius de Sumber-
1136 et cjus sigillo munitum. nun, Rainerius de Rochia. Joannes de Quintiaco,
Stephanus Dei gratia Eduensis cpiscopus dileclo Gerardus de Castellione, qui prxdicti Teobaudi fue-
sibi in Chrislo fralri Willermo abbaii Fonteneti, 7-at sororius, Rainaldus Granceicastri dominus. Hoc

(90) Wilclraum dc Espiri, seu de Spiriaco, S. Ber-
narili ncpolem memoralum leges apud Herbertum,
lib. II. De miraculis, cap. 37, ox quo hausit aucior
Additioniim Exordii magni Ordinis Cisterciensis.
Non iiitelligo autera qua r.Uione hic scribatur Wal-
terius conestabulus dominus Monlisbarri, nisi ma-
irimonio iiisitus est in eani faniiliam, ail quam
ha»reditario Mon^barrus.
speclabat Nequc caiiio
quorsum iu eadem prima magna charla appelletur
Rainardus Montisbarri castri dominus, nisi ut Wal-
lerius conestabulus, non castri ejusdem, sed burgi
dunlaxat cognorainis dominus designetur quem
scilicel sub Rainardo castri domino (cujus rrat so-
rorius) clientelari jurepossederat, more illius ;evi,
quo plures cohaTcdes nobiliuin fun-
divisis licet in
dis, lamen loparchiae primarium jus penes caput
familia' stabal. Cum igitur ex Joanne Ereinita in vila
S. Bernardi, Robertus ille ad quem est prima hujus
cpislola, malre natus sil, Alaydis S. Bi-rnardi ge-
jure nitricis sorore, co conjcclura feror, ut natus raihi
videatur hic Roberlus pairc Wallerio coneslabulo,
qui cx dotc conjuais, burgi Montisbarri dorainus
fueril. Eral porro Waltcrius, non regni Francia',
seil ducalus Burgundiie conestabulus, qui nimirum
: sub ducis imperio ulriusque mililia' magistrum
agebat.
1465 DB ILLUSTRl GENERE S. BERNARDL - PROBATIONES. 1466
donum laudavit et concessit uxor saepedicti Teo- II Rochia, Joannes de Quintiaco, Kainaldus dominus
baldi, Gundrea nomine, sed in palam vocata Sy- Grancei, etc.
billa : unde sunt tesles domnus Constaiitinus Un- Postea autem, quia querela orta
fuit inler homi-

giaci abbas, et Girardus canonicus, Roberlus do nes Eschaloii 5 lO

monachos de terminis
et

Sancto Burri ejusdem dominae frater, etc. Hebalus Eschaloii et Puteoli et inter Girardum et mona-
;

comes Salci castri, Rainerius de Frolesio, Bertal- clios, de communitate Bergerecarum; hoc roodo
phus et Herlebaldus de Granceio, Hugo de Viletlor, pacificata est res, in pra-senlia domini Odonis filii

Haimo de Saliva, etc. ducis, etc. Testes sunt abbates, Beriiardus Clare-

517 CV. vallensis, Constantinus Ungiacensis, Odo filius du-

cis, etc.
Hugo dux Burgundiie, castri Grimonis dominiis,
uxor ejus Maihildis ducissa. Deinde utriusque territorii metce Constantini
(Ex secunda magna cliarta Fonteneti, num. 9.) Ungiacensis abbatis arbitrio vel fixw, vel designalce
HuGO dux Burgundise, laudante ducissa Mathilde sunt. Huic rei interfuerunt dominus Robertus filius
uxore sua, dedit in eleemosjnam ecclesiffi Sancta? ducis, post factus Eduensis cpiscopus, magister Ro-
Mariae de Fonteneto quidquid habebat apud Puteo- bertus tunc clericus ejus, Girardus de Cabtellione
lumfrancum. Descendebat autem idem locus de tunc Eschaloii dominus, Lebaudus Ordeum, miles,
Domino Grinionis castri, cujus ipse dux erat do- etc.Haec omnia concessil et laudavit Milo filius Gi
minus. rardi de Castellione, sicut pater ejus feceral, et ha-
Hujus doni testes sunt Teceiinus archipresbyter buit de beneficio Fonteneli xx solidos.
Aiennaci, ubi et hoc actum est. Hugo Cavalgeia, Hujus concessionis sunt testes dominus Godefri-
Bartholomaeus de Sumbernum, Pelrus de Escaloio dus Lingonensis episcopus, Pontius ejus archidia-
major, Constantius praeposiius Maveli. conus, Valterius Trecensis canonicus, Milo Lisinia-
CVL rum decanus, Vido comes Barri, Thomas miles ejus,

Nariodus de Hontebarro ;ejus filii, Gualo, Bernar- Rainerius de Rochia, Matthaeus de Castellione, Rai-
dus et Rainerius Fonteneti monachus. nerius de Pultariis, Lebaudus Ordeum, Gislebertus
(Ex eadem secunda magna charia, num. 25.) de Tullione.
Nariodus de Montebarro dedit ecclesiae Fonte- CIX.
neti in eleemosynam, laudantibus filiis suis Gualone .indreas dominus Montisbarri, pater ejus Bernar-
et Bernardo, totam terram quam habebat a grangia dus, avus Rainardus.
Flaciaci versus Saigniacum. Sed hanc eleemosynam (Ex autographo Fontcnetensi.)
fecit occasione Rainerii fiUi sui, quem abbas Wil- nomine Palris, et Filii, et Spiritus sancti. Amen.
In
lermus ad monachandum suscepit. Ego GoDEFRiDus Dci gratia Lingonensis episccpus,
548 cvn. tara pra»sentibus quam futuris notifico Andreara
Godefridus de Castellione, u.vor ejus Gertrudis, Montisbarri dominum, filium Bernardi filii Rainardi,
filii Hugo et Niuardus. 550 in dona et con-
prajsentia nostri recognovisse
(Ex eadem secunda magna charta, num. 40.) cessiones, quas in eleemosynam abbatia; Fonteneli
GoDEFRiDus DE Castellione dedli ecclesiae Fonte- coniulerat. Sunt autem h»c, lota videlicet pars illa
neti In eleemosynam omnes ascntias suas in om- nemoris Segestri, quie est ad sinistram vife quae a
nibus lerris et nemoribus suis. planis ejusdem nemoris Naellara tendit, sicut lapi-
Hujus rei testes sunt, domnus Bernardus abbas dea; met* inibi posilae designant. Divisio quoque
Clareevallis, Rainaldus Cavalgeia, Wirricus de Be- terrarum inter Fontanas et Segestrum, sicul facta
leun. jamdudum fuerat in praesentla comitissae, amitie
Hoc laudavit Gertrudis uxor ejus, et filii eorum ejusdem Andreae, ubi et lapidcfe mela; posita? sunt,
Hugo et Nivardus. quidquid eliara proprii habebat jara dictus Andreas
cvm. nominatimque Tuschia. Et con-
intra fines Plaaneti,

Girardus de Castellione, Eschaloii dominus, ejus cessitacquirendum, sive eleemosyna, sive pecunia
fiiius Milo. ab hominibus ad se pertinentibus qui aliquid juris
(Ex eadem secunda magna charta, num. 46.) ibidera habebant, quidquid possent Fonicnetenses.
GiRARDus DE Castellione, dcdit ecclesias Fonte- Concessit etiam eisdem quidquid habebant ab Oberto
neti in eleemosynam quidquid infra terminos Puteo- de Til, quod ad se pertinebat. Concessit nihilomi-
lifranci habebal. Terminos autem concessit, sicut nus ipsis quidquid de casamentis habebant suis, et
Hugo de Valle Abonis jam conversus, per obedien- quiilquid acquirere possent seu eleeraosyna, seii

tiam abbatis Willermi, et concessionem Teobaudi pecunia, siraul et totius terra; suk omnes aasentias,
de Saliva divisit. Insuper monachis prsedictce eccle- tam in neniore quara in plano, et ut aliqua de eis
sia,omnem de propria eorum terra guirpivit deci- nominentur, nemus ad sedlficandum, ad ardendum,
mam, quod nunquam scilicet ab eis decimam de ad pastionem porcorum, canerorumque animalium
eorum terra, vel ab alio apud Puteolum acciperei. pascuam, excepto quod nomus Jaliaci non polerunl
Testes sunt, Hugo dux Burgundiae, Odo ejusdem essartare ad agricolandum, caeteros vero usus inibi
ducis filius, Varnerius de Sumbernum, Rainerius de habebunt; in terris quoque, et agriculluram, et
1467 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1468
omnibus animalibus pascuam; in aquis eiiam pisca- « futuris quam prssentibus notura facio quod Ho-
turam, propter forestam quie est inter molondinum dierna uxor Humbaudi de Rubeomonte dedit in
Pepini et niolentlinum Sancti Joannis ; poslremo eleemosynara Fontenetensi ecclesieB, in raanu Ar-
quidquid a\us suus RainariJus et pater suus Bi r- naudi 553 alibalis, pro anima sua et mariti sui,
nardus prfedicta? Fonteneli aljliatise dederantet con- qiiidquid habrbat in piscatura de Curcellis, quae de
cesserant, sicut iii chartis eorum continebalur, et capite suo crat, laudanie Renardo domino Rubei-
ipse similiter Andreas concesiit. Haec igitur S3I montis, de cujus tVodo erat. Quod quidem Osraun-
omnia confirmantes Pt proprii sigilii impressione dus tilius pnedictae Hodiernae contradicere voluit.
communienles, Dei et nostra auctoritate inierdici- Sed certum est quod legitimam eleemosynam facere
mus ne quis super his Fonlcnetensibus aliquam in- poterat mater ejus de terra quaj de capite suo eral,
juriam inferre prajsumat. Quod si quis praisumpse- et sine assensu ipsius.
rit, analheniatis gladio eum pcrcellimus, donoo eia- Testes sunt Willermus de Sauz, et llermengardis
dem ipsis coogrue satisfaciat. uxor ejus, Saissauxor Gislcberti de Grisioi, etc.
CX. cxin.
Andj-eas Montisbarri dominus, Bernardus de Montebarro, Espissice dominus,filius
(Ex tabulario Fonlrnetensi.) B Helvydis. 1210.
Ego Henricus, Dei gralia Educnsis episcopus, tam (Ex labulario Fonlenetensi.)
prsientibus quam fuluns noium lacio quod Roge- Ego Bernardus de Montebarro, Espissi» domi-
rius de Sinemuro, laudante l>o»lia uxore sua, coa- nus, omnibus notum facio prfeseDlibus et futuris
cessit ecclesia; Fontencti, in manu dilecli frairis quod piae memoriae Helvydis mater mea iii obitu
Arnaudi abhaiis, totum integraliier chasa-
nostri suo dedit puram eleemosynam ecclesite ei frairi-
in

mentum quod Richardus de Curlerabodi ab ipso bus Fonteneti x sextarios bladi, medietatem fru*
tenebat in fmitius Fraxiui, quod ideni Kichardus menti cl mediotatem avena?, ad mensuram Espissiae
ecclesiic Fonteneti dederat. Keiinuit autem idera siiigulis annis in lertiis de Corscinz circa festum
Ro^erius laulummodo honiiues qui de eodem clia- sancti Rcmigii capiendos. Dedit eliara jaradictae
samento iTant, et tiabuit beneticio Kcclesiae decem ecclesia; fratribus viglnti solidus censuales, scili-

libras. cet in terra de Vasseio, et in terra de capiie suo,

Actura est lioc per manum Andrea> Montisbarri ad jara dictum festum saucti Kemigii anauatira per-
domiui, quem Rogerius fidejussorem dedit Ecclesia- solvcndos. Ilaiic autcm elceniosynaiii venerabilis
quod hoc (iouum lirmilcr servarel. _ malris mea? laudavi et concessi supradictis fratri-
Testes hujus doni suut Andivas Montisbarri do- " bu8 Fonteueti, et in perpctuam memoriara, prie-
niinus, Simon de Gurtengi, Teobaudus prior Fon- senti paginula; sigillum meura apposui, aniio lu-
teneti, Willermus de Scalleus, Willermus ccllera- cariiationis Dominic;e 1210,
rius, Hugo de Curterabodi, mouaclii Fontene- CXIV.
tenses. Andreas, doininus Espissia', Bernardi /ilius, frater
555 CXI. Guidonis canonici Lirujoncnsis. 1213.
Andrca.^i Motitislxtrri doininus. (£x tabulario FontenelcDsi.)
(Ex talmlario Fonleneti.) 55 1 G. Eduensis, W. Lingonensis, el W. Au-

Ego ANnRBAS Monlisbarri dominus testificor scire tisiodorensis, Dei gratia episcopi, omaibus praasen-
volentibus quod Viardus de Seneveio, et Joaunes tes htteras inspecturis, saluleui in Domino.
frater ejus el Reinerius do Cliandoisel dederuiit cc- Noverint universi praeseutes pariter et fuuri
clesia' Fontenetensi totam terram arabilcni quam quod, cuni inter abbatem et monachos Fo:iteneti
habebant a Fonteueto usquo Mariiieiuin, etc, coram cx una parie, etnobiUra virum Andreara dominura
me domino meo Anserico Moutisrcgii et Anserico
et Espissia: ex altera, ciuitroversia verteretur super
Juvene, Hugone quoque de Nigellis et Keruardo Na- r> honiinibus, possessionibus et terris apud Marma-
riodi, etAndrea de Fontanis, etc. niam existenlibus, quae nobilis mulier Hyla de
(Item ex aulogiaplio Fontenetcnsi.) Monte Sancli Joannis, et Joannes filius ejusdem,
Ego GoDEFRiDLS, Dci giatia prtesul Liugouensis, in perpetuam eleemosyuam domui Fonteneti dede-

laui posteris quam niodcrnis holitico quod Milo de rant et concesseraut qua> etiam a bouae memoria"
:

Molisiiiis Golliefndi tilius concessil inonachis Fon- Beinardo patn; ejusdem Audrea;, abbas et nionachi
teneti assentias silvee qua3 Pratoe dicitur, in fmibus dicebant occupata fuisse ; el prffiterea super trecen-
Fontanarum, in omiies corum usus, etc. lis marcis argenti, quas praedicii abbas et monachi
Acluiii Moiitcbarri publicc, in manii Arnaudi ab- a pnefato Bernardo sa-pe dicti Andre* patre legalas

batis, et per Aiidieu' MoiUisbarri domini manuin, dc fuisse asserebiint. Tandem iioliis pneseutibus et
cujus casamcnto lucus pia'uomiiialus cst. nobilibus viris Odonc duce Burgundix' et Guidone
CXII. de Doiiipclra, et niultiis aliis, in hanc compositiouis

Willermus de Suu%, u.tor ejus llermenyardis. forinam vencrunt quod de trecentis marcis supe-
riiis nominalis abbas et raonachi
nieoiorati medie-
(Ex tabulario Fonteiieiensi.)
Ego HENnicos, DeigratiaEduensJsepiscopus, tam lalem habeant ; reliquam vcro niedietatcm Andreas
1469 DR ILLUSTRl GENERE S. BERNARDI. — PROBATIONES. 1470

supradictus. De rcbus vero apuJ Marmaniam exi- licet, et monachi ante me convenerunt. Recognitiim
steatibus de quibus erat conlroversia, ita fuit sta- est, et legitimonnn virorum irrefragabili testimonio
tutuin quod Guido frater Andrese, canonicus Lin- comprobatum, hoc donum fecisse fratrem meum
gonensis, res illas tenebit, quaniliu vixerit, et post Rainmndum, priusquam praidictse puellae matrem
morteni ipsius Guidonis, ad Ecc'osiam Fonteneti duxisset uxorem, ctc. Huic tam pershicuffi veritati

libere et absque omni contradiciione 555 rever- prKdictus Odo nolins amplius co!itrairc, guerpivit

tentur. Tenebit aulem res illas Guido praefatus, no- in manu Hugonis Fontenetensis abbalis oniDem
mine Ecclesiffi, ab Ecclesia Fonteneti. querelam, quam moverat adversus Fontenelensem
Actum anno Gratiae millesinio ducentesimo de- ecclesiam, et eleemosynam tam legilime factam,
cimo tertio, mense Octobri. ratam concessit, etc. Itec omnia laudavit Mathildis

(Eodem anno et raense, haec ipsa Odo dux Bur- conjux ejus : unde testes sunt, Abraham abbas de
gundise proprio diplomate, iisdem vorbis confir- Pratea, etc.
mavit.) Aclum est hoc apud Saigniacum xvii Kalendas
CXV. Maii, ct in crastino recognitum et confirmatum in

Guido canonicus, ftlius Bernardi domini deSpissia. ,

557 capitulo Fonteneli, anno ab Incarnatione Do-
1220. I
mini raillesimo cenlesimo sexagesimo quinto.
(Ex tabulario Fontenetensi).
CXVII.
Ego HuGO, Dei gratia Liagonensis episcopus,
Mnthildis comilissa Grinionis, Raimundi comitis
notum facimus prassentibus et futuris quod Guido
filia. 1196.
tilius domini Bernardi de Spissia, canonicus Lin-
(Ex autographo Fontenetensi).
gonensis et Antisiodorensis, in prEesentia nostra
consiitutus, concessit et quitlavit ecclesise et fra-
Ego Mathildis comitissa Grinionis notum facio
omnibus, tam futuris quam pra'sentibus, quod
Iribus Fonteneti quidquid habebat apud Marma-
niaiu, tam in hominibus quam in terris, et reddi- oninia Hona el eleemosynas, quas pater raeus Rai-

tibus et in omnibus aliis, pro decem cl octo libris mundus comes dedit et concessit ecclesiae el fratri-

bus Footeneti, lauuavi et concessi. Et concordiam

Pruvinieusium, de quibus prBedicti fratres Fontc-
neti tenentur reddere praadicto Guidoui x libras
quai facia fuit intcr patrem meum Raimundum, et

homines de Estalcnta, el jara dictos Fontcneii fra-

ad nundinas Barri, et ad nundinas Trecarum circa
tres, certa ralione perquisivi ; el in rei veritate
festum sancti Remigii, viii libras. Quod ut totum
perccpi, quod ipse pater nieus metas lapideas inter
ratum habeatur, ad petitionem ipsius Guidonis et
'

homines de Estalenla et prajfatos fratres posuerit,

fratrura Fonteneli; pr«sens scriplum sigilli nostri
ne supradicti homines, vel animalia eorum, nec
munimine roboravimus.
Actum anno Dominicai Incarnationis etiara porci,mctas ab ipso positas ullalenus trans-
millesimo
ducentesimo vicesimo. gredercntur. Cujus exemplum ego secuta, volo et
praecipio ut firmiter ab omnibus in posterum te-
55G CXVI.
neatur. Aasentias quoque Mortua;aqua\ quas pater
Odo de Yssodun comes Grinionis: uxor ejus Matildis ad pecora sua adaquanda, et
meus eis concessit
filia Haimundi, qui Hugonis II Uurgundice ducis
ego in perpeiuum concedo. Dedi eiiam eis piscatu-
/ilius, Henriciporro Eduensis episcopi frater fuit.
1165. ram stagni mei de Estalenta, in vita raea, tantum-
(Ex tabulario Fontenetensi). modo duobus diebus ac noctibus, ante Dominicam
Ego Henricus, Dei gralia Eduensis epi^copus, in Rarais Palmarum ; et posl mortem mcam, duo-
prajsentibus et fuluris nutifieo querelamquam bus diebus ac noclibus perpetuo, ad procuratio-
adversus Ecclesiam Fonteneti movebat Odo de nem anniversarii mei.
Yssodun comes Grinionis de elecraosyna fralris Hujus rei sunt testes Hubertus abbas Fonteneti,
mei R^iimundi, in |irapseniia nostra sic fuisse ler- I el totus ejusdem locl conventus, Odo archieprosby-
minatam. Concesserat priediclus Raimundus fra- ter Tullionis, 55S Olivrrius de Grinionc, Mat-
tribus Fonteneti pro anima sua et antecessorum th«us de Estez, Poniius dc Gliaaco, et Milo frater
suorum quidquid ejus chasati de dominio Grinio- ter ejus, Rainerius de Sancta Columba, Teobamlus
nis eis darent pro eleemosyna de chasamento suo; praepositus Montisbarri, et multi alii.

sic tamen utchasatum non perderet. Postea super Qiiod totum ut ratu:ii habeatur in perpetuum,
hoc inovit querelam Odo de Yssodun, ad quem de- mei iuipressione confirmavi, anuo ab Incar-
sigilli

venerat terra Grinionis, ex parte Mathildis conjugis natiooe Domiiii millesimo centesimo nonagesimo
suae, filiaa Rairaundi. Unde utraque pars, Odo vide- sexto (91).

(91) Alia complura exsiant Mathildis Grinionis co-
mitissaj diploraata apud Fontenetenses, data ad an-
nos Christi 1193 et 1196. Cum autem Duchesnius
in ducibus Burgundiib et Sanimarthani m regia Ge-
neidogia, libro xxxviii, scite aflirmentex Robertode
Monte, ex Chronico Antisiodorensi aliisque bonse
noiae scriptoribus, quadrigamara fuisse hauc Ma-
thildem, adco ut per illos triginta annos, qui iiiter
1163 et 1195 nuxero, quatuor maritis adhiEserit,
primum Odoni de Yssodun, deinde Guiioni co-
miti iNivernensi, postmodum Petro Pbilipin Flan-
driie comitis fratri, el denique Roberto Drocensi,
vel hinc opinari licet illam, tol expertanl lorluna;
varietates, Grinionera se tandera ad priinos thala-
 )

14tl ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1472

CXVIII. » monachi, quod si memorata vinea redempta fuerit ,

Mathildis comilissa Grinionis. Odo comes Grinio- percepta redemptio tali deputabitur asdificio, quod
nis (92). 1196. sicutsupra condictum esl, in jam dicta ecclesia di-
(Ex labulario Fontenctensi). vina celebrabunlur. Hrc omnia, et universa de qui-
Notura sit praesentibus et futuris quod ego Ma- bus investiti erant fratres Fontenetenses, die quo
thildis comitissa Grinionis donavi ecclesiae Fonie- haec acta sunt laudavit et concessit Odo comes Gri-
neti, pro remedio animse nieae, vineam quamdam nionis.
quam ab Erardo in vadimonium pro ix libris Di- Hujus rei testes sunt-Odo archipresbyter TuUio-
vionensium acceperam, 550 quae sita est in paro- nis, Ohverius de Grinione, Renerius de sancta Co-
ehia Saigniaci, quod ex fructu vineai
tali pacto, lumba, Josbertus de Masiaco, Galanus pr*po-
missarura oflicia quod si quid resi-
celebrabunlur : situs.

dui tuerit inde tela emetur unde corporalia fient. Ut autem hoc totum in perpetuum ratum habea-
Concessi insuper ut praefatam vineam liceat eisdem tur, ego Mathildis comitissa Grinionis praesentem
fratribus quoquo modo potuerint, acquirere. Pro- paginam sigillo meo roboravi.
miserunt etiam mihi praedict;e Ecclesiae abbas et Actum anno Verbi Incarnati 1196.
Hugo II dux Bargundiae.
Odo II, dui Burgun- Raimo\dus comes Grinionis.
diae.
Mathildis comitissa Grinionis, uxor Odonis de Yssodun.
HuGO III, dux Bur-
gundiae. Odo de Yssodun junior, comes Grinionis. Uxor Alats
Montisbarri domina.
Radoi.phos Odonis patris hsres, ducta Marfarcla seu
Sjbilla Je Courlenay morilur improlis ojusque tojiur- :

clii» ad Burgundia; ducum dominiuni revertuntur.

5tfO Erat igitur Odo filius Mathildis, quem, D in priore magna charta numero 43. Et hic Fer-
anno 1196, cum illa comitem Grimonis nuncupa- gannus comes, cuidam lilia; Rainardi Montisbarri
tum vides, secundus hujus nomiius iuter comites domini fuisse vidctur mairimonio junctus, ut vere
Grinionis, lertius vero iiitor Toparchas Yssodu- Audreas Bernardi tilius, Rainardi nepos, amitam
nenses, cujus el conjugis Alaydis exslare ad an- comitissara, in Godefridi Lingonensis episcopi ta-
num 1190, privilegia Yssodunensibus collala, as- bulis habuisse referatur (num. 109.)
serit Duchesnius in hac Mathilde, Raimundi filia,
CXIX.
Hugonis II, ducis nepte. Et Alaydem opinor An-
Oliverius dc Grinione, u.vorejus Floria, filiiPonlius
drea; Montisbarri domini fuisse filiam, qui ducta
el Hugo. 1191.
Ilelvide Espissias domina, Bernardo tilio Espissiam
(Ex tabulario Fontenensi.
raaternam dotem, Alaydii fdi* Montembarrum dede-
rit. Quamdam enim e Montisbarri familia puellam, Ego Gauterius, Dei gratia Eduensis episcopus,
comitis Grinionensis filio desponsatam esse, nota-
notum facio prssentibus et futuris quod Oliverius
de Grinione laudavit et concessit Deo et fratribus
vit auctor Tabula; genealogicie Fontenetensis, cui
parum Fontenetensis ecclesiae omnes eleemosynas quas
licet in aliis multis accurato, in hoc tamen
tidem non negavenm, cum certum mihi C pater suus et fralres sui eidem ecclesim fecerant;
sit ex an
ti(iuis Fonteneti tabulis Bernardum Andrea; et Hel-
simul et terram qus dicitur Mont Arlant, in bosco

tantum Espissiu' domini, et in plano, etc. Htec omnia laudavit Floria uxor
vidis filium, non etiam
doniini Montisbarri titulum usurpasse.
Oliverii, cum duobus liliis suis 1'ontio ct Hu-
Atque hiuc deprehendere mihi gone, etc.
videor, qua via et
Inter tesles Josbcrtus abbas Fontenetensis.
Grinio et Monsbarnis ad ducum domiaium devene-
rint. Nempe per obilum Radulplii improlis, de quo
Auno ablncaruatioue Domini 1191.
Albericus in Chronico, 5G1 qui Montembarrum CXX.
possederat ex Alaydis matris ha'reditate, Grinio- Galtcrus miles de Montebarri, uxor Emengardis,
nem ex Mathilde avia, nepte Hugonis 11 Biirguii- cujusfratcrOdet, mater Gilla, GilUeliberi Simon,
dia' ducis : qui dux, ut constat {iium. lOiJi ex se- Muriact Aalii.. 1215.
eunda magna cliarta Fontenetensi, numero H, (Ex tabulariu Fontenetensi.)
Grinionciisi etiam comitatu poiitus fueral post Ego Galtcrius Dci gratia Edueusis episcopus, uui-
Helirannum Fcrgannum (num. 199), cujus mentio versis prajsentem paginam inspecturis notum faci-

nos recepisse, atque ibi solo Griniononsis comiiis- quartas nuplias, primusque ejus maritus Odo de
sa' titulo contentam, ([uod vilie reliquum fuit pic Yssodun aniio 1177, vivere jam desierat, si titles
exegissp. Chronico Roberli de Monte; et ejus lilium atquc
(92) Quem Odononi coiiiitem Grinionis,
liic legis bseredem cognominem du.rlSurgundix, quiu cogna-
cave, mi leclor, eumdoin ipsum cxistimes qucm tus cjus cral, furlim abstulcrat. Gognatum dixit
anno 1165 Mathildis luijus marilum piiiis vidisli. Robertus iu secundo et tertio gradu consangui-
Soluta enim orat Mathildis lioc anno I19C, post neum; quod videre cst in hoc scheniate.
1473 DE ILLUSTKl GENERE S. BERNARDl. - PROBATIONES. 1474
mus 5©* quod Galierius miles de Montebarri de- ^ rium, juxla 5G<1 institutionem S. Benedicti viven-
dit Deo et ecclesife SanctsD Marise Fonteneti, pro tium.
remedio animae suket antecessorum suorum, in pcr- Tcmpore Ilenrici Eduensis episcopi, et in ejus
petuam donationcm, omnia quaecunque juris habe- tabulis, aliquoties testis Andreas Montisbarri domi-
bai in foresta quse est super eamdem abbatiam, et nus, el Calo deGrinione.
quidquid juris habebat in territorio cjusdem forcs- In tabulis Stcphani Eduensis episcopi, 1174, te-
lae, usque ad magnum chiminuni quod ducit ad stis inter aliosBrocardus de Montebarri.
Sanctum Jacobum. Recognovit etiam idcni Galterius Odo de Marmania, filius Banholomfei Castellio-
quod nullus hominum suorum, nequeahorum ahquis nis, et Elizabeth, in charta Gauterii Lingonensis
usuarium debel habcre in memorata superius foresta. episcopi, Bernardus de Espessa, 1196, testis.
Hanc aulem eleemosynam laudavit et approbavit Gauterii Eduensis episcopi tabulis, de dono Pon-
bona fideuxor ipsiusGalterii Emengardis, cum fratre tii de Chaaceio, et Milionis fratris ejus,
anno 1198,
suo Odet, de quorum capite crat, et niater ipsiiis subscribunt dominus Bernardus de Montebarro et
Emengardis, Gilla nomine, et fihus ejus Simon Rainerius de Saigniaco, milites.
cum sororibus suis Maria et Aaliz. Quod totum ut In charta Stephani Eduensis et Galteri Lingo-

ratum sit et firmum raanere valeat in perpetuum, g nensis episcoporum, 1173, mentio Bernardi Na-
ad petitionem memorati GaUerii, et uxoris siiae et riodi.

Odonis fratris ejusdem uxoris, praesentem pagi- Anno 1202 in charla Gauterii Eduensis episcopi,
nam sigiho nostro jussimus roborari. super donis Rainardi militis de Curcellis, inler te-
Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini mil- stes, Bernardus dominus de Spissa.
lesimo ducentesimo quinlodecimo. Simeon de Montebarro miles, 1209, in tabulis
CXXI. Haymonis archidiaconi Flaviniacensis.
Annoll98, teslis inter alios Bernardus de Mon-
Excerpta ex aliis tabulis ahbatim Fmiteneti.
tebarro, in charta Gauterii Eduensis episcopi, de
(Ex secunda magna charta, quae constat numeris 47,
et terminatur in privilegio Godetridi Lingonen- concordia inter Fontenetenses et Ungiacenses su-
sis episcopi sine temporis nota.) per quibusdam nemoribus.
Num. 13. Girardusde Esclialoio, sororius Gii-ardi Nicholes de Mombar, chevalier, en juin, 1277.
canonici, laudante uxore sua Rotrude, dedit eccle- Hugo de Montebarro, in charta Humberti Eduen-
siae Fonteneti quidquid habebat apud Puteolum sis episcopi , tempore Vilelmi Fontenetensis ab-
5G3 francum et apud Vallem Abonis. p batis.
i\«m. 23. Ebrardus de Villenis dcdit ccclesiw Mense Augusto anni 1282, Huo de Saigneyo mi-
Fonteneti in eleemosynam, quidquid habebat a Sai- lesde consensu Maria^ uxoris sua?, vendit quam-
gniaco, in territorio Flaciaci et Saignisel. Inter,te- dam vineam suam abbaii et convenlui Fontene-
stes Henrici de Montebarro. tensi.
Hujus magnaj chart* variis locis, decies mini- 5C5 Aaliz ducissa Burgundias litem diruit inter
mum inter testes occurrit Rainerius de Rochia. Fontenetenses el Arnulphum, militem de Eschalo,
Galo filius Nariodi de Montebarro. super quibusdam usagiis et pasturis.
Num. 29. Mauvaslet de Montebarro. Hugo filius In tabulis Aalydis ducissae, 1227, mense Augusto,
ejus. Robertus de Montebarro, frater Odonis Cam- mentio domini Girardi de Sauz; secundum cujus
paniensis. RursusOdo Campaniensis inter lestes, porgivationem, metfe qua;dani conslituuntur inter
numero 37; Girardus de Caslellione, Siuion de Ca- Esclialo, Estalante, et Poiseus, arbitrio Gervasii,
slellione, Matthasus de Castellione. capellani de Estalante.
(Ex autographis) cxxn.
Ad annim 1174. Hugo Peccatum de Til dedit in Joanncs miles de Montebarro, /ilius Beairicis. 1239.
"
eleemosynam fratribus Fonteneti, quartam partem (Ex tabulario Fontenetcnsi.)
in bosco et in plano, etc. Ego HuGO dux Burgundiie notum facio universis
Andreas dominus Espissiae ; frater ejus Bernar- prfcsentes litteras inspecluris, qiiod Joannes miles
dus domicellus, dominus dc Vi, anno 1232. . de Montebarro, in mea priesentia constitutus, re
Frequens mentio villarum de Fontanis in pago cognovit se dedisse in perpetuam eleemosynam,"
Duismiensi, et de Fontanis siccis. ccclesiae Bealaj Mari» Fonteneti, Richardum ho-
Anno 1202, Girardus li Broz de Asneriis et Mar- minem suum de Marmenia, cum omnihus hceredi-
garila uxor cjus dant aliquid monasterio Konleneti. bus suis et lenemcntis. Dedit insuper dicla? eccle-
Oetobri 1273. Alcxandcr de Monteacuto, raeminit sise dictus Joannes sex jornellos terras, sitos su-
Emeingiardis, dict« BlanchK, quondam dominae per viani quie est ante donium conversarum de
Sombernionis etd'Estez, tunc defuuctae. Marmenia. Laudavit autem praefatus Joannes ele-
(Ex duobus tabulariis.) emosynani, quam fecit domina Beatrix mater sua
Stephano Eduensi episcopo, G. Molismensis ab- sa3pedict;e ecclesiie Fontencti, de duobus sextariis
bas concedil locum, in quo frater Martinus ere- frunienti, et uno modio vini : qua» dicta Ecclc-
mita morabatur, ut ibi iiat abbatia fratrum regula- bia Fontcneti, percipiet singulis annis, in decirna
1415 ADDIT. AD LIBROS DB VITA S. BERNARDI. 1476

Corbeton. Et hoe 'toliim pro- Alexandre de Montagu, Escuier, Sire de Som-

dicli Joannis apud f^
prffinominatus Joannes, dicl;e ecclesise con- bernon et de Maanlayn, reconnoit le mesme, pro-
niisit

omnes perturbatores bona fide garantire. In meltantde la guarantir. Aumois d'Octobre suiuant.
tra
ad petitionem supradicti
cujus rei testimonium, CXXV.
Joannis, pra-senles litteras 5GG sigilli mei niuni- (Ex Necrologio Fonteneteii.)
mine roboravi. IV Kal. Februarii obiit Helvydis domina de Es-
Acluni auno Domini mlllesimo ducentesimo tri-
pissia.
cesimo nono, mense Julii. VIII Kal. Martii obiit dominus Guillelmus, domi-
ICXXIII. nus 5GS de Espissia anno Domini 1326.
Blancha Hervei Domini Sombernenis relicta. 1242. IV Kal. Marlii obiil dominus Rogerius de Mortuo-
(Ex autograptio Fonteneiensi.) mari, comes Marchiae.
HuGO rtux Bergundise, omnibus prfpsentes litto- XV Kal. Aprilis anniversarium Honorii pap^.
ras inspocturis, salutem. VI Kal. Aprilis, obiit dominus Roberlus dux Bur-
Noveritis quod in nostra prwsenlia constitula no- gundife
hilis mulier, dilecta et fidelis nosira Blanclia do- XII Kal. Junil obiil domnus Stephanus Eduensis
mina Sombornouis, recognovit quod defunctus D episcopus.
Herveiis, quondam niaritus suus, dominus Somber- XI Kal. Septembris obiit Eustachia domina de
nonis, in extremis laborans, dedii et eoncessit in Mellolo.
pura et perpetua eleemosyna, pro remedio animw IV Idus Oclobris obiit domnus Ebrardus Non'i-
sufe et antecessorum suorum Deo et ecclesiffi ,
censis episcopus.
Beat» de Fonlenelo, ei fratribus ibideni
Mariffl XVI Kal. Novembris obiit Robertus comes Torno-
Deo servientibus, centum solidos Divionensium; dori.
et pripcepit qnod assidorentur eisdem perci- XII Kal. Novembrls obiit dominus Guido Eduensis
piendi singulis annis in sna terra de suo capite. e|ii6oopu9.
Ipsa vero Dlanclm su[iradicla, allendens devolinnem VII Kal. Decembris annlversarium domini Joan-
marili sui defuncti, et volons saiislacere animm nis dc Espissia el fralruni suorum.
ipsius, el aniecessonim suorum, diolam oleemo- Nonis Decembris anniversarium Joaimse co-
synam laudavit, et diclis fratribus Fontonoti, dictos milissffi Flandria'.

cenlum solidos Divionensium aasedii percipiendos VIII Idus Decembris obiil dominus Hugo Anli-
singulis annis in proventibus nundinarum Sancli C siodorensis episcopus.
Machuti de Sombernone. In cujus rei lcslimonium, X Kal, Januarii anniversarium regina; Berenga-
ad ij^sius Blanchse domina' Sombornonis petitio- riae et sororis ejus comitissa; campaniae.
nem, dictis fratribus Fonienoii tradi focimus lille-
CXXVI.
ras, sigilli nostri munimine roboratas.
ducentesimo qua- (Ex Necrologio Buxeria'.)
Actum anno Doraiui milleBimo
dragesimo secundo, niense Jaiiuario. XVII Kal. Aprilis anno Domini 1130, tale die,

CXXIV funJaium luii coenobium istud Buxeria>, cujus ex-

5X0 Emaniars, Dame de Sorhernon et d'Estez. sliterunt prinii fundalores nobilissimi domini Soin-
mi. bernionenses.
(Extrait du Chariulaire de l'Abbaye de Fontenct.) 5GO XIV Kal. Novembris anniversarium nobilis
Nos Guillaumes humbles Abba de Flavigny, el, Hervoi domini de Safres omniumque successorum
nos freres Esticnnes Prious dou Val Nostre Dame suorum.
pres de Tnlant, de VOrdra dou Vul dcs Escolicrs,ct X Kal. Novembris absolventur specialiter anima^
lei Symons Maistres dc la maison de Saint Antoine illusiris domini Raymondi et Mathildis comitissae
d'Eslex-, fafons savoir « tous cels qui vcrront ccs Q Niveniensis llliie ujusdem.
prescntes Utlres, que Madame Emaniars, ditcliUui-
CXXVII.
che, Dame de Sombernon ct d'Esteii, ensadarrien-
nc volunti, et en sonlestamant nosdiiGuiUaumes, Annus primus ordinationis Hainerii, Albmripo' ab-
Estic7ics, ctSymo)is dessus dix- soumes e.vequulour ; batis secundi, in cursu erat anno Christi 1 188,
VI Idiis Scptembris.
ha doni,quitti, el octroyian pcrduraubkaumonc
(Ex tubulario Albifripse.)
a Dcu et u Vhjlisc Nostre Dame de Fonlemy, pou
lou rcmede s^armc, ct de ses ancessors, et por .wn GoDEFRiDUs Liiigoncnsis episcopua dal nionastc-

anniversaire fairc, tout ce que ele hauoit ou pooit rio Alba'ripai et fralribus ibi Deo servienlibus lun-

ou deuoit hauoira Noigent, ou tcrreoir deladitc

el duni tolius finagii dc Amoreis, in quo, iuquit, a
ville,(la. Et nox, dessus dii exeqiiutvur, la deuant pnrilecessore nostro piw mcmoriae episcopo Vilenco

ditc aumuiic hauons nuntii el dcliaric audix- lldi- omnes aa^cntias jampridem possidebaiit, etc.

gious dc ladite Yglise de Fontenoy, otc. Cc fut fait en Datuiu Alba?iipa^ anno ab Incarualione Doiniai

l'an de grace Mil CC, sexanta et onxe, ou mois de llo7, et ordinaiioni« doinui Rainerii, abbatis so-

septembre. cuDdi ipsius Albseripo) primo, vi tdus Seplembris.

U77 DE ILLUSTRl GENBRB S. BERNARDl. — PROBATIONES. 1478

[cxxvin. a martyrum Dionysii, Rustici, et Elemherii, anno ab

Hugo Trecensis comes, ex vulneribus suis percura- Incarnatione Domini 1122,57? concurrente vi
*Ms.d 103, 1104. epacta xxii, pontiflcatus domni papae Calixti ii anno
(Ex aulographis Camuzatus in Prompluario, quinto, indict. i, regnante Ludovico rege Franco-
refert
fol. 121 et 302.) rum primo anno pontificaius domini Attonis Tre-
In nomine sanct» et individua' Trinitatis. Ego cassin» urbis episcopi.
HuGo conios Dei gratia Trecensis, post vulnerum CXXX.
meonini 570 nimis difficilium afflictionem, et eo- Odo Campaniensis, uxor ejus Sibylla. 1137.
rumdcm Doo medicante evasionem, perpendens me (Ex autngrapho abbatiie de Aceyo.)
in pluribus divinam gratiam offendisso, poenamque Odo CampanieBsis, et uxor ejus Sibvlla dode-
priedictam peccatis meis exigeiitibus me juste pro- runt Deo et Sanctas Maria; Accincti quidquid habe-
meritiim, attendens lonj^e majorem promeruisse, de bant in curia Ambliae. Charta Humbcrti Bisonticen-
collato niihi beneficio a Domini benignitate, vidcli- sis arcliiepisoopi, data anno Christi 1137, promo-
cet de reddita milii sanitate, proposui in conferen- nastcrio de Aceyo.
dis beneficiis aliquibus eeclesiis Domino gralias _ CXXXI.
reddere, etc. Dedi igitur ecclesire Beati Lupi Tre- Garnerius dc Fontanis, fundator prioralus ue Bon-
censis nionasterii, libertatem domorum canonica- vau subtus Talentum, de Ordtnc Vatlis Schola-
rium. 1215.
rum, videlicet ut nemo praesumat doinceps eas vio-
(Guillaurae Paradin, au second livre des Annales
lare propter furem ibidem repertum, elc.
de Bourgogne, page 265.)
Actum anno Incarnationis Domini 1103 (93).
En ce temps vint au monde une nouuelle com-
571 CXXIX. pagnie de gens Ueligieux qui instituirent un Ordrc
Hugo comes Trecassinus, secunda vice Jerosolijmis nomme du Val des Escliolicrs, auquel un tientil-
rcversus. 1122.
homme d'aupris de Dijon, nommi Garnier dcFon-
Ex Promptuario Nicolai Camuzati, pag. 286.) de Bonval Nostre
teines, donna la place et lieu
In nomine sanctfe et individu^ Trinitalis. Omni-
Dame sous Talent, pour ij fonder un Priori de cct
bus Christi fidelibus notum fieri vohmius, quod Do-
Ordre nouueau : et le doua de plusieurs rentes, par
minus Hugo excellontissimus comes Trecassinus,
le consentemcnt et adueu du Duo Odes, qui seella
dum secunda vice Jerusalem pergeret, apud Eduam
lcsdonations et fondation dudit licu de Bonval, de
civitatem, in die festivitatis sanclorum apostolorum
son seel.Ce fut en Van de satut mille deuxcenset
Simonis el Jud», dedit et perpetualiier obtinere p Quinze.
concessit beatis apostolis Petro et Paulo Arrema- 57» CXXXII.
rensis monasterii, et ecclesi» Sancti Joannis Ba- Joannes Dominus Fontanarum. Enjarranx, sive
ptistse de Castello, quse infra niuros urbis Trecas- Garnerius de Fontanis. 1220.
sinie sita esl, el monachis eis famulantibus, domno (Ex aulographo Bonajvallissubtus Talentum.)
videlicet abbati Gualterio, et successoribus ejus, Ego fraler Theobaldus, Bajuliae Burzarum pra;-
sextarium frumenti, sextarium vini, panem, vinum ccptor humilis, notum facio prEesentibus el futuris,

et spalulam pi rci ; quse omnia singulis annis mona- quod Enjarranz de Fontanis, horao noster, vel
si

chi Sanctl Joannis de Castello soliti erant daro ad ejus hairedes, de solutione trium sextariorum olci
portam civitatis, quae versus abbatiam Arremaren- facti de nucibiis, quie Joannes Dorainus Fontana-

sem posita est. Cum vero a sancto Dominico se- rum, filios Doraini Willermi de Sauz dedit in elce-
pulcro idem coraes rediit, doinnus abbas Gualtcrius mosynam Deo, et Beatse Marise et fratribus de
prwsentiam ejus eumque humili prece roga-
adiit, Valle Scholarium, pro remedio animae suee, et ma-
vit, ut quod apud Eduam feceral, hoc coram famu- tris sua3 dominae Belot, et antecessornm suorum,
lis suis, et corara legitimis testibus Trecassinie ur- singulis annis in festo Omnium Sanciorum solven-

bis facerel etconcederet. Quod benevole et amica- n doruin pro suraplu unius lampadis, aliquo lempore
biliter fecit. deficerent, fratres militiae Templi se lenerent ad
Actura est hoc publice, apud Trecassinam urbcm, quatuor jornalia teiTae, quorum duo sita sunl in

in claustro Sancti Joannis Baptistae de Castello, vii arbua juxta eastrura Fontanarum, et alia duo in 'ii-

Idus Octobris, nagio d'Eschir6 et ad vineam sitain in territorio

id est in die fesiivilatis sanclorum ;

(93)lisdem plane verbis prsefatur in priviiegio dem belli Chronicon

Dodochinus, Leodiense,
simili, quod concedit ecclesia3 Trecensi B. Petri et Meverus,
..Jeyeru., .----- Videtur enim stetisse
et recenliores alii.
Sancti Salvatoris, anno Christi 1104, iv Nonas Apri- ab imperatorc Hugo comes.patrisTheobaldi exemplo,
lis, indictione xii. Opinor aulem ea vulnera Hiigoni de quo Hermaiiinis Contractus ad annum 1044. Hcn-
comiti inflictacum a pnrlibus slaret Hcnrici inipe- ricus imperator Moquntiw paschale festum cetcbra-
ratoris, in eo billoquod anno 1102 geslum est inler vit ; ubi Theobaldus Othonis ad eum de IkillUs vc-
hunc et Robertum comilera Flandrenseni, de quo nicns, ct milcs cjus cffcctus, auxilium suum iili
ad eiira annura Sigelsertus Roberfo, inquit, Flan-
:
poUicitus cst. Natamquehinc Palalinorum Ciirapani»
drensium comite inquictante urbem Cameracum, comiliim digniialfin elappellalioiiein deiraperatorum
Hetiricus iwpcrator contra eum proficiscitur: et beneficio, noii teniere suspicatur Petrus Pithoeus in
alirjuibus ejus castellis expugnatis, asperitate i7is- Commentario suo dc comitibus Campanis et Briae.

tanlis hijemis redirc compeUitur. Meminerc ejus-

 H79 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S BKRNARDI. t480
de Cliasoil ; et ad tres solidos et sex denarios cen- parence, que les entreprises d'outremer nous ont
fl
suales et nos de solutione dicli olei poslea tenere- apporti la pluspart de ces armes et blasons -.pour
mur. In hujus rei testimonium prsesentibus liiteris
le moins en ont-elles rendu 1'usage plus commun,
sigillura meum apposui.
et depuis plus religieusement obserut, quHl n'a-
Actum anno gratiae 1220.
uoit 6ti auparavant.
CXXXIII. cxxxv.
Armes des Comtes de Champagne.
Sepicmfontium ahbatia Ordinis Cisterciensis, filia
Fonteneti,suh Willermo abbate secundo Fontene- Extrait d'une leltre du sieur Andrd Duchesne,
tensi fundata (94).
ad ress^e a Monsieur Nicolas Camusat, Chanoine
en TEglise de Troyes, le penultiSme Novembre
(Ex secunda magna cliarta Fonteneti, numero 38.) 1624, et ci raoy coramuniqu6e par Monsieur Louys
574 Haymo miles de Marmania dedit ecclesiae de Villeprouv6e, Seigneur de Villette, Conseiller de
Fonteneti pratum quod dicitur Pratum Belet, prope Sa Majest(5, esleu en rEiection de Troyes.
magnum pratum monachorum in valle Grinionis. Pour le seau de Champagne, potenci et contre-
Accepit autcm inde a monachis terrara et prata quic polenci, ie Vay veu sur la tombe d^Alix femme de
habebant apud Marmaniam, ct Actum d Thibault Comte de Champagne, fils d'Eudes second,
palefridum.
est hoc inter Montembarum el Montcmfortem, quando en VEglise de Sainct Pharon. Si ce n'est qu'on
abbas Willermus educebat abbatiam Septemfontium. veuille dire que la tombe ayt este faite long temps
Testes sunl Rainerius de Rochia, Gislebertus prae- depuis sa mort. Mais ie Vay eneore veu en des

dicti Haymonis avunculus, Teobaudus de Fraxino seaux qui sont a, Saint-Martin des- Champs, auant
presbyter, Odo presbyier Curcellarum. Van 1230. Ce qui monstre que les potences proce-
daient de fantaisie. Et pense quant a moy que
575 CXXXIV. c'ayt esti une brisure prise par vn cadet, et rete-
Armes des comtes de Champagne. nue depuis par la postiriti quand elle deuint
lExtrail de Piorre Pithou, au iivre i des Comtes de Vaisnie.
Champagne et Brie, page 493.) ADVIS AV LECTEVR.
S'il esl vray que Henry le Largc, qui d6s Tan
Voila les sept (ju'on pourrait justement estimer
vrais Comtes Vairs de
1152 fut Comte de Champagne apres son pere
avoir esti les Champagne.
(II avait dit les comtes de Joigny, de
Thiebaud le Grand, aye porld le premier dans ses
Reiheil de
Brienne, de Roucy, de Braine, de Grandprey, et de
armes les potences contrepotenc^es, comme Tas-

Bar-sur-Seine). Auquel nombre plusieurs ont voulu " seure Monsieur Bonhomme en Tarticle qui va apres

rapporter sept pidces d'or, contrepotencies en vne cettuy cy ; il faut tenir pour certain que lelles armes
bande d'argent, quils nwtlent en champ ne furent appos6es au tombeau a'Aalys, femme de
^''azur is
armoiries de Champagne et Brie: lesquelles toute-
Thiebaud le Viel, et mere du Comte Hugues, que
par les plus modernes, d'azur u longiemps aprSs son trespas, et depuis le regne de
fois se blasonnent
bande d'argent, contrepotencies d'or u treixe piices. Henry le Large son arri^rc pelit tils.

Mais le Roman du pelit Seintre, auquel pour son

CXXXVI.
anciennetd jc defere quelque chose en telles doutes, Memoiresde Monsieur Bonhomme,ancien Chanoine
en VEglise cathedrale de Troyes, touchant les
fait porter dun Jean de Chnmpagne,d'atur a une Armes dcs Comtes de Champagne. A nous en-
bande dargent, ii deux costices ou fretaux d'or, voyez; en Septembre deVan 1659.
potence contrepotenc&es (sa7is les nombrer autre- 57 7 J'ayveu au thresor de nostre Chapitre de
ment) d, trois lambeaux de guelles, qui sont les Troyes, le titre du Comte Hugues, cotti au liuredu
marques de cadet, etc. Or quoy quc les potences sieur Camusut, et les trois seaux y pendans. Le
soient encore reconnues par tous en ces armes, si premier est dudit Hugues: le troisieme est de Thy-
es-ce que i'osc dirc qu'cs seaux de ces Comtes, mcs- Q bault son successeur, auquel il vendit les Comtei
mement en ceux du Roy Thiebaut et de la Royne de Cliampagne et de Brie : et celuy du milieu est
Jeanne (quc Vay veus cn assex, bon nombre) il y a de Henry lc Largc, fils de Thybault. Et qui sans
trop plus d'apparence de fleurons en cette bande, douti y ont esti mis en diverses annics, pour ta
que depotcnccs. Mais ic nay entrepris deblasonner confirmation des priuileges portez en iceluy, en
icy ces armoiries plus sui>erstiticusemcnt, me con- faveur dudit Chapitre de Troyes, suiuatit le temps
tentant dedire, que si uinsi cst, nc scmble pas
il de leur regne. Ausdits trois seaux des trois
qu'eUes scient du tout si anciennes que ces Comtes; Comtes successsifs Vun a Vautre, il n'y a point de
estant bien certain qu'au commencement ils n'»nt contresecl : et a chaque seel y est emprcint un
pas tant eu de Pairs de cettc qualiti sous leur homme d cheual, tenant de sa droitc une cspie
mouuance. Aussi y a-il tres granda ap- 57G nue, et de la gauche un cscu sur son costi gauclie,
(94) Septemfoiitiiim abbaliara Borboniensis agri quia ex his labulis achronicis colligi nequit, docet
ct Ordinis Cisterciensis (nam sunt Pra^raonslralen- nos Claudius Roberlus in Gallia Christiana, indica-
sium alia! duR' eogiioniinrs in Reracnsi ot Lingo- tum sibi scribcns liaberi ex bulla Adriani papa;
ncnsi dioecesibus) vel hinc discinnis filiam fuisse IV, data anno Christi 1156, fundalum fuisse id
Fonteneii, hoc est coloniara per Willermum abba- monasierium anno 1132 a 'Wicardo ct Wilelnio de
tem e Fonteneto deductam. Quod quando cvenerit, Burbone.
 ,

1481 DE iLLUSTRl GENEllb; S. BERNARDl. — PROBATIOiNES. 1482

duquel on ne voit que le bord sur la poictrine; auec autour, rinscriptioti en vicllangage Fronfot.s, Pas-
les inscriptions de chacun de trois autour du seel. savcnt le meillor,

Sigillum Hijgonis comilis Palatini Trecensis. Ilenry son

/ils aisni a porte de mesme,sinon Cypre

Sigillum Tlieobaldi comitis Palatini Trecensis. et Cliampagne en Escu myparti,come Roy deCypre,
d causc d' I.mbeau Bcine sa femme.
Sigillum Henrici comitis Palatini Trecensis.
Thybault frere de llcnry a porti d'azur avec la
lls sont ainsi tous trois (jualific:^ Palatins ; et
banded'argcnf : et pour cotticcs departet d'autre
pareillement les Comtes de Champagne suivansjus-

ques a Jeanne femme de Philippe le Be'. et ils auoicnt :

quatorzegotluquesd'or; comme ilse voit au tom-
beau d'argent que luyfit dresssersa vefue Blandie de
leur Palais dansTroi/cs,oii ils tenoient leursyrands
Navnrre,fille dc Sanche le Sage, et smir de Sanehe
iours deux fois Van, cstans accompagnez dcs sept
lc Forl; qui cst d S.Estienne de Troyes, au Climur,
Comtes,et six Pairs leurs vassaux : et estoit le pre-
oiisont ccsdeux vers.
mier terme au lendemain de Quasimodo,37H et ie
second au sixieme d'Aoust ensuivanl. Et le contract
Hoc lumulo Blanclia Nauarrre Rcgibus oria ,

duditPhilippe le Bsl portoit,a conditio que lesdits

Dum Comitem velal, quo ferueat igne reuelat .
grands iours ne se tiendroicnt pas Et son Escu cst enforme de cceur, d'autantque de
pendant qu'on p ,

son temps la ville de Troyes estoit ainsi composie.

f-icndro'.tceux du Parlement de France.
Tliybaiit III du nom, surnommi k Posthume, fils
Chacun de nos Comtes a portc tn son Eseu un ,

blason a sa fantaisie ; 1'unu cause desa mere, les du precedcnt,el Royde Navarre dc part sa mere
autres ci cause de diuerses Terres et Comtez a eux Blanche,a porte les armes qu'on vous enuoye de-
auenues, ou par mariage, ou par siiceessions, oii peintes.Et Thybaut et llcnry ses deux fils (dont le
par contracts de donations dernier fut pere de Jehanne, qui fonda a Paris le
College dc Navarrc, et fut femme du Hoy Phillippele
Pourvousdire quenos Comtes ont hlasonnei lcurs
Eseus diversement : ic sfaij que Herbert nostre pre- Bel) porterent dc mesme.
mier Comte de Troyes, portoit l'£schiquier d'or et 5SO Les Armesde Thybault le 1'ostumc sont en
ouale, qui signifie, Troyes auoir este bastie et ag-
d'azur Van 902.
liobert apres 930, s'estant empari de Troyes,
grandie cn eette forme, cn Van 12i0 qu'il la
fitre-
porta pour blason une Panthere d'or cn un- Escu de fermer d neuf. Et porte VEscusson sur lc tout un
gueulle, ouale de gueulle,chargi deirois chastcauxd'or qut
;

D'autres en suite ont portii d'azur d une bandc sont les aneiennes .\rmes de Troycs, d'oii elle a pris

d'argent etdeux cottices d'or depart etd'autre. La C ^°>' «'"» ^'"^ «"«'^ 'o''^. '-^ Chasteaudu Roy, le
bande d'argent chargee d'ondes d'eau, Chasleau du Comte, et celui/ da Vicomie quc i'ay
et les deux
cottices aussi.
veudcmoliren /'aMl586.
Vautres ont porti sur Thybaut Roy de Navarre (dont les Armos peintes
la bande d'argent et cot-
tices d'or, des vignettes
estoient jointes i ce memoire,) dans un ouale cou-
ondoyantes.
D'autres n^ont portcquedes vignettes sur ronnc, portoit csciirtolu. Au 1 de Nauarre. Au 2 da
les cot-
non sur Champagne, avec les coltiecs potenc(!es. Au 3. de
liees, et la bande d'argent.
Ilenryle Large, de Thybault a la bellc liynic,
Chipre. Au 4. de lirie, ou do Meaux, qui est, d'azur
fils
au lyon d'or rampant. Sur leun petit ovale
lout,
a porti le premier sur son Escu d'azur a unc hande
d'aryenl dc gueuUe, a irois chasieaux d'or Tun sur 1'autro.
; designant la riviere de Seine quil fit
passer dansTroyes : deux cottices poteneies eteon-
CXXXVII.
trepotmcies de treize pieces La Seigneurie d'Espoisse dans la maisan dc Mello.
d'or, qui signifi.ent les
(Andr(5 Duchesne en Vllistoire de la maison de
treizeComtes vassaulx dudit Comte de Champagtie; Chas-
tillon sur Marne, livre vii, chap. \, page
seavoir de Joigny Doyen des Comtes, de Bar, d'Au- 329.)
xerre, de Tonnerre, de Porcien, de Brienne, de
Louys de Noyers trespassa aussi sans enfans en-
Grandprey, de Rethel, de Marle, do Vertu, de Vien- uiron Pan mille quatre cents neuf, el eut pour hc-

ne, de Bussy, et de Brie.

rilif.reMargucrite de Noyers sa smur, Dame de
Pouiily et de Pri-Martin, mariie lors d Guy dc la
J'ay les preuues en mon
cabinet de tout cc que
dessus. Et 5?» sur
iombeau d'argent que Marie
le
Trimoidlle,fils de Guillaumc de la Trimoiiille Che-

sa femme, fille de Louy le Jeune,et a.Uicnor fille valier , et deMariede Mcllo Dame d'Espoisse et de

de Sainct Cuillaume,Duehesso d'Aquitaine,qui s^m- Bourbonlancy

uoit bienlesArmes de son mary,sont gravez on or (Le mesme Duchesne en Vllistoire des seigneurs
ces deux vers. de Conchcs, page 16G.)
Jean de Moiitagu , Seigneur de Couches,d'Es-
Principis egrcgios aclus Maria revelat.
poisse, et de Bcllcueure. Celuy-ey cspousa Jeanne de
Dum sponsicineres lali velamine velat.
Mello,fille de Guillaume de Mello Seigneur dc Giurq
Jay veu aussi vn grand seel en eire roiige, nu t'^ 5S1 d'Isabeau de Bourbon,Dame de la Ferti-
thresor du Chapitre de S. Estienne, du Comte Ilenry Chnuderon sa femme. Laquelle Jeanne auait esti
le Lnrge qui cnfut le fondateur, ou il y avn contre- mariiecn premieres nopees d Eudes de Til, commc
seel aucc lcs potcnces contrcpotcncics, en pctit : ct enseigHC vn Arrest de Van millc quatre cent vingt
Patrol. CLXXXV. 47
1483 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1484

quatre. Elleeutde lasuccession de Gibautde Mello tent etbienpayi. Donnia Roiiensoubs nostre scel,
f^
son ayeul sa Seigneurie d'Espo\sse,qu'elle apporta d le vii jour d'Aoust, l'an Mil ccc. lxix.

Jean de Montagu son second mary.

monstre faile 4 Seus, Dimanche, CXXXVIIl
Extrait de la le

XVII, jour du mois d'Aoust, l'an M. ccc. xlviii,

Extrait dedeuxLettres d moy escritesde Paris,\i
a moy communiqu6 par la courtoisie de Mons^eur et xxviii Novemhre 1659, par Motisieur du Bou-
d'llerouval, conseiller du Roy, el Auditeur en sa chet,Chevalii'r de 1'Ordre du Roy,son Conseiller et
^'«'^''''^ ^'^°'^'^ ordinaire, et son Historiographe.
Chambre des Comptes a Paris.

Monsieur Guillaume de Mello,Seigneurd'Espoisse, Certainement la terre d'Espoisse vint dDreux de

montisur vn chcval bay bausscnt des quatre gem- Mello, filsdeGuillaume de Mello, et petit fils de
bes,estili deuant ,oupris de CC livres tournois, mar- Dreux de Mello 589 Connestablede France,parson
qui d la marque de la Ville, etc. mariage auec Heiuis de VOrme, qui 1'auoit eue de
llem d'une quittance de Tan 1369. sa mere, nommie aussi Heluis. Et fay titre par le-
Sachent iousque nous Gibaut dcMello Sire d'£s- B quel ce Dreux se qualifieSeigneur d'Espoissedes Van
pohse,Cheualier,auonscu etreceu de JeheanleMer- 1247, Ce fut son petit fils de mesme nom, qui eut
cier, Thresoricr des guerres du Roy,elc., la somme pour femme Eustache de Leiignen, cousine ger-
de soixante-scpt liuresdix soulz tournois,en francs mainc d'EdouardLRoy d^Angleterre. Voiey Vordre de
XX souh tournois la piece. Dontnous lenons d con- ces desccnies.

Dreox de Mello, connestable deFrance, moarat Tan 1218.

GuiLLAME de Mello, scigneur de Sainl-Bris, mourul Tan 1248.
Dredx de Mello, seigncur de Cliasteauchinon, marie avant Tan 1247, avec Helvis,
fiUe unique de Hu<;i:es, seigneur de lOrme, cl d'HELVis, dame dEspoisse :

suivit samt Louis outre mer, et estant au camp denant Damietle, ceda au
roy saint Louys, Tan 124U, ce qu'il auuit a Loches et a Chastillon, a cause de
feu son oncle Dreux de Mello. 11 raourut auaul Tan 1252.
Dreux de Mello, do Chasteauchinon, de lOrme et de
seigneur d'Espoisse,
Saint-Bris estoit mariiS auant Tan 1259 avec la fille d'Anseric, seigneur de
:

Monlreal, et do Marie de Garlande; car cette annee il demanda partage des

biens de Marie do GarlanJc a Henry comte de Grandpre, frere nterin de sa
femme. H viuoit encorc en Tan 12G9.
Dreux de Mello, seigueur de Saint-Bris d'Espoisse, dc TOrme et de Chasleau-
chinon, 1276, epousa Eust,\che de Lezignen, fille de Geoffroy de Lezignen,
seigneur de Saincte-Hermine, de Jarnac, et de Chasteauneuf, et de Jeanne,
vicomlesso de Chasteleraut. II \iuoil encore lan 1290. II fut pere de Dreu.x
de Mello, qui espousa El^unor de Sauoje, vefue de Guillaumo de Chalon,
comte d'Auxerre et de Tonncrre, de laquelle il eut deux UIIhs, etc.
EusTACHE de Lezignen fut cousine germaine d'EiiouARD I, roy d'Angleterre, k
cause d'IsABEAU d'Angoulesme, 5S3 qui ful grand'mere de tous deux.
Jean. l", roy dAngleterro HucUES X, Sire de Leiignen,
premier mari dlsabeau. second mari d'lsabeau.
Henrt III, roy d'Angle- Godefbov de Lezignen, mary
terre. de Jeanne, vicomtesso de
Chasleleraut.

Edouard I, roy d'Angle- Eistache de Lezignen,

terre. femme de Dreux de Mello.
Ce Hugues,second mary d'Isabeaud'.ingoulesme, j» Vittcris prcedictorumDroconii etuxorisejus.et vene-
fut aussi Comte de la Marche,et le X' du nomcnlre rabiliumPatrum Lingonensis et Mverncnsisepisco-
lcs Seigneurs de Lezignen,7ionle /.V« comme a dit porum, et ctiamin litterisprwdictiPatris Cuidouis
le sieur Duchesne, qui a igtiore le nombre de ces episcopi Antisiodorc7isis,de cujus feodo omnia pnv-

Huques. dicta a nobis empta dignoscuntur movere, plcnius

Voici la preuue comment Dreux de Mello, mary continetur, etc.

de Ueluis de VOrme, estait disia qualifii Seigneur Actum anno Domini 1247, menseJunio.
d'Espoisse en Van 1247. £//<,' cst tirie du thresor de La Seigneuriede VOrme est cn Nivernois,d deux
la Cathedrale d'Auxerre. lieues et ^Hldemie deS.Leonard,d dixlieuis, d'Es-

H. decanus.totumque capitulum Autisiodorense, poisse, et a douze lieues deS. Bris : tomba dans la
et

salutem inDomino. maison de Chalon .irlay par le mariage de Margue-

Noverint universi quod cum nosemissemus a viro rite de Mcllo.

nobili Drocone dc Melloto, domitwEspossiw, Castri- CXXXIX.

canini, et Ulmi, et llelvidi uxorc ejus, laudante j.
Extraitde VHisloire de Vlsle et Royaume de Cypre,
''
et consenticnte venerabili Palre nostroGuidone Dci par Estienne de Lusignan, dominicain, chapitre 22.
gratia Antisiodorensi episcopo, burgum de Conchiis Hugues succeda comme aisni, d son pere Hugues
juxta Varixiacum, ct omniaqum ipsi habebant, tc- Brunsecond, d la Comti de la Marche, et apres la
nebanl,et possidebant apud Var.iiacum, sicut in mort deson frere Godefroy,sumommi A la grani
 ;

1485 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. - PROBATIONES. 1486

dent, auComU de Lusignan. Or est-il, que leComte « taines, de Vauthoriti et consentement de ses pere et
d'Angoulesme luy auoit promis sa fille unique, nom- mere, et patronsnommez audit traicti .Secllie ,coi-
mie \sabel : mais qu'estans allex,al'Eglise pour estre tie Qualre- vingts et Irois.

espousez, Jehan Roy £ Angleterre contraignit le Curi 5. Une vieille lettre des fiefs de Saffre, escrite en
de la luy bniller pour femme : ce gui engendra plu- Latin, au profit de Bernard de Saffre, sieurdeFon-
sieursscandalesetguerresylesqueilesfinalements^p- taines : datie de Vanmille cent quatre-vingts, eottie
paiserentquand VAnglais luydonna legouuernement Treize.

de Xaintonge. Apres la viort dudit Roy, la Roine 6. Item vne lettre en Latin, escrile en parchemin,
Ysabel se maria d ce Comte Hugues, lequel hci auoit touchant les fiefs de Saffre et de Fontaines, faite par

esti au commancement promis : et ainsi il obtint le duc de Bourgongne d Guillaume de Saffre et de

pour troisi&me Comti, celle d' Angoulesme. Ceste Fontaines, en Van mille cent quatre-vingts sept :
Ysabeldonques, bien qu'elle fust femme d'un Comte, cotie Onze.
ne vouiut pour ceta quitter son nom de Roine, telle- 7. Item Valliance de la maison de Foix auec celle
ment qua Voccasion de ce titre, son mari rcfusa de de Saffre, de Van mille deux cens. Cottie Six.
faire hommage aAlfonse Comtede Poictiers, frere 8. Item vue lettre en parchemin escrite en Latin,

de S. Loys Roy de France. Mesmes il en aduint de D concernant quelques accords entre Estienne et Bar-
grandes guerres entre eux ; Alfonse estant aidi de thelemy de Saffre, sieurs de Fontaines proche Dijon ;
ses freres, et ce Comte par llenry Roy d'Angleierre, auec vn nommi lehan des Temples, de Van mille
elc. 11 mourut laissant neuf enfans, Ilugues lirun, deux cens, dixiesme May. Cottie Sept.
Guidon, Godefroy, Aimeri, Guillaume, Agathe, 9. Autre lettre par laquelle apperl, que lean de

Ysabel, Marguerite et Alearde, tous procreez de
la Roine Ysabel: 5S5 laquelle en auoit eu quatre
autres du Roy Jehan d' Angleterre, s(avoir est,
ilenry Roy d' Angleterre, Ysabel femme de Frederic
second, Empereur, Jehanne Royne d'Escosse, et le
Duc de Lanclastre, etc. Godefroy eut la Baronnie
dc Jarnac et Chateauneuf : et de luy sont sortis
deux enfans, d spavoir, Godefroy qui succeda au
Domaine du pere, lequel ayant espousi Peronellc
Senille, Comtesse de Dreux, deceda sans enfans' : et
sa sixur {Eustache), qui fut mariie au Baron de
Marle {c'est Dreux de Mello) dont est venu le Comte
Jelian des Lyons, Sieur de Arlay, et Amaury, Sieur
de Craon (95).
Fontaines donne tout sonbien d Guillaume dcFon-
taines, pourse metire en religion. Daice de Van mille
deuxcens. Cottie Cinquanto Trois.
10. Vnelettrede Vanmilledeux cens, oii Constan-
tin de Fontaines el Allette de Montbar font quelques
accords ensemble. Cottee Cinquante-buict.
58? 11. Vne lettre de Bernard de Fontaines,
contenant transaction auec Guillaume de Marrey
Seigneur de Fontaines en partie, du bien qu'ils
Q auoient dChatillon,en Vanmille deux cens. Coltie
Soixante et un.
12. Vnelettreen Latin, par laquelle vne Blat,che
de France fait donation de portion de ses biens d
llvst de Saffre, en Van mille deux cens, Scellie de

CXL. deux seaux. Cottie Vingt .

Exlrait d'un Inuenlaire de cent ei douze tiltres,

13. Vne lettre cnparchemin, de Van mille deux
concernans los malsoiis de Silfre et de Fon- cens et trois, au mois luin, contenant vne dona-
tiines, dress^ k Beaune par F. de la Place, No- tion faite par Alletedc Saffrc, Dame de Fontaines d
laire Royal, le 19 Nouerabre 1632.
piusieurs de ses enfants: cotlie Neul.
1. Vieille lettre de Van mille cent, ou se parle 1 4. Lettre en Laiin de Van mille deux cens six, ou
d'vne kllette. do Montbar, et de Eve de Chastillon, lehan de Fontaines donne eon bien d Marie de Fon-
Dames de Sa/fre et de Fontaines. Seellee, cottie taines sa fille, et d son gendrelean de Saffre. Cottie
Trenle-sept. Quatre-vingls cinq.
2. Vieille lettre de Van mille cent sept, dumois de n 15. Un viel papier en vielFraufois par lequel le-
Ianuier,concernant quelques affaires entre Henry et hande Fontaines oblige Arvier de Saffre d donner
Simon de Saffre, freres, du corps de D'iane de Mont- force biens auxpauvres : Van mille deux cens vingt
bar, et de Ocihe de Cliastillon, Seigneurs de et sept, Cottie Quatre-vingts six.
Saffre
et de Fontaines. Cottie Trenle et un. 1 6. Traicti de Mariage en Latin, par lequel il ap-
586 3.
VieillelettreenLatin,parlaquelle Guy de pert queArvier de Saffre aespousi Beatrix de Bour-
Marrey et de Fontaines, reprend d'vn Duc de Bour. gongne, au mois de decembrede Van mille deux cens
gongne les fiefs de Fontaines, de Marrey et de Chas- frente: Seelli, etcotti Quatre-vingts sept.
tillon, en Vanmille cent vingtetneuf.
Seellie,cottie 17. Lettre-Lutin, escrite en parchemin, ou Mil-
Quatre-vingis et deux. lottede Chastillon, Dame de Fontaines et de Marrey,
4. Autre lettre en Latin, de Van mille centqua- fait accord auec son frere Oudot de Saffre, en Van
rante-sept qui est vn traicti de mariage enlre Arvier mille deux (ens quarante-sept : Cottie Soixante-
de Saffre Cheualier, et Marie de Marrey et de Fon- trois.

{95j Duchesne a la fin de son xii« livre de l'Hi- savoir trois fils et quatre filles, qu'il nomme tous
Btoire d'Angleterre, dit qu'Ysabeau d'Angoulesme par ordre.
eul sept enfaas du roi Jean son premier raari
 : .

1487 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1488

18. en Lafln,
Lettre 29. Lettre en parehemin, par laquelle appert qiie
de l'an mille deu.r.
cens •
soixantc,par laqucUe U appertqueAllettedeMarrcij, Ichan Duc dcDourgo7igne,Nantcs,Neuers,etc.,veut
Dame dc Foiitaines, donna tout son hicn d loscph de quc Huedc Saigny, ef Y.mbcl deSaffre, soient rcceus
Saffreson iicucu, le sixihne Octobrede Van susdit: lcgitimcs hcriticrs de fous lcs bicns apparfcnans u
cotl&e Quaranle-quatre. Bernard dc Fonfaines, sieur dc Marrcy et dc Chas-
588 19. Leftre cn parchemin,contenant un par- tillon: du vingtieme de luin, mille qiiatre cens et
en Vanmille deux censseptante scpt, entre
tacje fait quafre. Cottie Quatre-vingts et douze.
Aruier ct Estienne de Saffi-e, cnfans d'Othelin de 30 La grossc du decret de la fcrrc de Fontaines
ChastiUon, et d'AUette de Montbar, Seigneuret Dame d'Ogny, Chencl ct Marrey, a requestcdc Monsieur de
de Saffre et de Fonlaines: sceUcc, ct coftie Vinlg- Bcauchamp,surPierredeSaigny. Lcsditsbiensache-
VII. tczpar Othelinde Cleron, beanfils dudit Pierre de
20. Lcttrc en parchemiu, escritc en Latin, par Saigny. Le vingt et deuxicsme Inillct de Vanmille
laqueUe il appert que lean de Saffre fait partagc de quafre ccns et cinq.Cottie Cinquante-deux.
ses terrcs de Saffre et de Fontaines, avcc AUettede oOO 31. Traicti de mariage cnfre Aruier dc Clc-
Fonfaines, en Van miUe trois cens et deu.r, lc trei- ron et Margueritc de Montheliard, du mois de lan-
%iemc lanvicr. Cotlie Trois. " uier de Van mille quatre cens vingt et frois: cofti
Zi.Aufreleftre eserite cn Latiji, laquelle eontient Quarante trois.
quittance du mariage d' Alix de Saffre, femme de le- 32. Parfages faits entre Pierre de Saigny seigneur

han dc Marreij, sieur de Fontaincs, cn Octobrc de de Saffre, de la succession de Bernard de Marrnji

Van mille trois cens sept : scellde ct coltie Soixante son frcre: du qualricmc Fcburicr,mille quatre ceni
et treizc. soixanfe et treii-c. Coftez Cinquante et un.
22. Lettre cn parchemin, cn Laiin, de Van mille ADVIS AV LECTEVR
troiscens quinze, veille de S. Laurcnt, par laqucUe Si les tiltrcs inuentairiez comme dessus, se pou
appert que lehan de SaffreinterpcUe Alix Rolinsa uoieut trouuer tous eutiers, nous en eussions pu
mcre,de luy monstrer cn vertu dequoy elle simnm.^e tirer de lielles lumi6res touchant la parenl(S de
en sn tcrre deSaffrc. SeclUc el cottee Qmlre-xingl. S. Bernard; mais Slonsieur de Cleron, Baron de
23. Lettre par laqucUe Aruier de Suffrc parfage Saffrc m'a asseurd que les originaux de ces pieces

ses bicHSauec OiiiUemof de Marrcy, sicur de Fon- luy auoient eslc; desroljez, ou bien (ee qui rcuicnt
taines.son Onclc, enVanmilletrois censvingf etscpf. au mesme) reienus par quelque personne de mau-
au mois dc luin,le I.undy apres la Sainct Barnabi C uaise foy, k qui il les auoient confiez sans en
Apostre: sccUie, cf cofttc Quarante-six. prcndre vne asseurance par escrit. Cependant on
24. Lettra en parchcmin,cn vicl Franivis, oii peut coiiiecturer de ce qui nous en reste, 1. Que la

lehan dc Fonfaines, Aruicr de Saffre, pour lcs

ct mere de Tabb^ Robert ide laquello lean rHermite
successions dcleurs freres mis en religion, se remct- dlt, sans la nommer, quelle fut soeur d'Alelhe mere
tent a Varbitragede Gaston de Saux, leur parent, en de S. Bernard) est celte Diane de Montbar, feiiime
VanmiUetroiscens quarante-trois,aumoisdc Mars. d'Oalho de Chasiillon, en Tan 1107, mentionnde au
Secllcc ct cotiic Soixante et scize. 2"" article de cet extrait: car le lcnips, ct le nom de
25. yicillc lcttrc en Lalln oii 1'crnof dc Montbar la maison s'y accordent. Ce (jui me fail presiiue

fuit liigucrrcd lluttfdc Saffrc, qui appcUcd son se- renouccr i la coniecture que i'auois cy-devant auan-
cours ses cousins 589 lic Fonfaincsct de Marrcy, cn cec cn la p:'!ge 1433, quc lc pere de cet Alibd Rohert
Vun mille trois cens cinquantc: et lcDuc dcBour- soit Wauthicr, ou Gauthicr, Conneslablc de liniir-

gongne assiste ledit Ilust de Saffre. Seellee an eiie gongne, qui auoil espous6 vne soiur de la mpre de
verie, cnttee Quaue-^i.igis ct dix-huici. S. Bernard, doide du Hef seruaiit de la vill' ;

•
26. Lettre en Latin. qut est vne dispense dc lii- Montbar a caus'! dequoy il auroit q .a u
porl<5 la
q ;

chard de Fontaiiies,pour esponser AUette dc Saffrc, de Seigneur do cotte ville : mais nous va produi-
cn Van mille trois ccns octantcqnatre. Cottie C\n- rons cy aprrs vuc raiaou plus rcccuable, 2. II

quante-scpt. sembloqu'EiicdcChaslillon,mentionnt'e cydcssusau

27. Lcltre du Boy Charlc, cscritc en parchemin, nonibrc 2. soit la mere de Tccclin, ayanl pour lors

fur Inqucllc il promcf de grands bicns d Ichnn de (rautres enfans de Foulqucs de Sarcclles, que le

Saffrc, sicur duiUI licu ct dc Fontuincs ; cf a vn inoino Alhcric, en sa Chronique, liiy doiine ponr sc-

Edmc dc Saigny, Chcunlier, gcndre dudit lchan de cond mary: et qu'en ce tiltre de Tan 1107, oii il est

Saffre ; ct d Philibert de VEspinace, sieur de la Cletc parl(5 dc Aletle dc Montbar ilaquclle cn ce cas se-
en Van mille trois ccns quatrc vingts et quatre. rail sa bellelillc), il aylestiS iraicli; du 5t>l paitage
Seellie, ct coltic Dix-liuici. cntre les cufans d'Kue, du premier ct second lict.

parchemin, pnr laquclk Guillnumc

28. Lcttre cn Si ccla n'esi (car ie n'oserois rasseurer sans aulre

de Marrcy, sicur de Fonlaines, a fnif fransaction preuue) il y auroit bien dc rapparcnce qu'Eue de
avec Aruier de Saffre, pour la succcssion des bicns Chasiillon fusl la feninie de Guy de Fonlaines,

de leur grand- mere: leiour S. Andri dc VanmiUc frere aisnii de S. Bernard, aucc laquelle Alette da

quatre cens et deux. Cotfie Soixantc-quatre. Monlbar sa bellemere eust fait quelque traict^ pour
1480 DE ILLUSTRI GENERK S. BERNARDI. — PROBATIONES, 1490

le reiglement ct assignal do son dot. Qnoy qu'il en scs hoirs) : Ilugues ou Huguenin, Ichan, et Esticnne,
soit, ie tiens que l'vne ou l'aiUre (c'est k dirc, ou la te^qncls il stihslitui; lous Vvn d 1'autre : reseruant

mere de Tecelin, oula femnimc de Guys fils de Te- lcs droils desa fenimc cncore viuante, ct des hoirs

celin)a estdde lamaisonde Grancey. Car au chasteau quellepoiirraitavoir.LetoutauthoriseparAnsiaux

de Grancey il se voitiencore vne vieille lour, qu'on Euesque d'Ostun, en luin de Van 1246, il ny fait
nomme la tour de S. Bernard ; d'autant que(comme aucune mcntion dc Fontaines.
porte la tradilion immemoriale) ce Sainct y a logd 4. JoANNES deSaffris, milcs, dominus dc Campo

par plusieurs fois. Et la Chroniqiie de Grancey, Renaudi, Margarita ejus uxor, fraler ejus Guido
bien que fabuleuse en autres articles, n'est pas (ee dominus Saffrarum, 125o, Februario.
semble) a mespriser quand elle asseure, qu'vne fillc 5tf3 5. JoANNES DE Saffuis, miles, doniinus
de la maison de Grancey fut ()ame de Fontaines les Canipi Renaudi, consentiento uxore sua Margarita,
Dijon,comme femme du Seigneur dudit licu. 3, U vendit XXX sextaria bladi fratri et domino suo Gui-
semble que ce Guy de Marrey, lequel en Tan 1129, doni, domino Saffrarum, 1255, Martio.
reprit du Duc de Bourgongne les tiels de Fontaines, 6. Herveus de Saffris, domicellus. Guillelmus
de Marrey et de Chastillon, fut le mary de Hum- de Saffris, rector ecclesiaj de Arneto, 1273,
berge, ou Hurabeline, soeur de S. Bernard : et qu'il " Octobri.
reprit celuy de Marrey en son propre nom, et les 7. GuiLLELMUS dominusde Fontanis, domicellus,
deux autres ou au nom de sii femnie (laquelle fut 1277, mense Octobri emit quamdam preciam terrae
peut estre heritiere de cinq de ses freres) ou au arabilis , ab haeredibus defuncti Humbelini ma-
nom de ses niepces, deux ou plus, filles de Guy son joris de Fontanis, sitam in ipso finagio de Fon-
beaufrere, lesquelles estoient successibles k leurs tanis.
perc, mere, oncles et tantes, depuis qu'ils furent 8. Partitio bonorum inler Herveum et Stepha-
entrez en religion. 2. Que les maisons de Fonlaines, num Guidonis militis domiui Saffrarum fi-
fratrcs,
dc Salfre, de Montbar, de Marrey, et de Chastillon lios, 1277, mense Novembri,
su.r Seine, ont estd, dez le siScIe de S. Bernard, 9. CoNVENANCES et esckanges de Heruiers cf Es-
vnies enr-emblement par estroile alliance : et en tienne, f.ls de Guyon Seigneur de Saffres, en Ocio-

suite, presque loules d'vn mesmesang; ayanspassd bre de Van. 1279.

par fois les vnes dans ies autres, bien que toiisiours 10. G1111.LERMUS DE FoNTANis.miles, 1282, mense
les tiltres (qui se premient des ehasteaux) en soient Aprili.
Ce qui se peut encore dire des mai- C
restez differens. 11. JoANNES dominu.3 de Fontanis, reaccipil in
son de Sombernon, de Saux, de Saigny, et dc feodum a nobili vero domino suo Alexandro de
Cleron, pour le regard de la lignc paternelle de Montcaculo, domino de Sombemione milite, cor-
S. Bernard qui esl Fontaines.II ne faut louteloi!' veiam unam sitain in finagio de Fonlanis, 1284.
conclure de ces alliances ce que dit Pierre de Junio.
S. lulien en ses Meslanges Hisloriques. page 478. 12. Mense Maio anni 1293, Joannes dominus de
que Fontaines les Uijon soitun parlagede Chastillon Fonlanis et Maria ejus uxor muluas accipiunt du-
sur Seine : dequoy ie ne trouue en toute ranliquii6 cenlas libras 'Viennensium purorum et legalium, ds
aucdne preuue, qui soil receuable au jugeraeni de? propriis denariis maritagii Agnesot?e domiceUae,
pliis sensez. uxoris Gileti doniicelli, eorum fllii ; ac pro ea
sunima certos fundos oppignerant, ab ipsa et
59» CXLI.
ei

ejus hferedibus usque ad integram solutiQnera reti-

Extraits des originauxde la maisonde Saffre,et de
nendos,
Fontaines les Dijon. A motj communiquezpresqtie
tous, par Messire Claude 'ke Moisy Cleron,Cheua- D 13. Agnes de Chabtretes domicella, el marilus
r, BaroH de Saffre, et de Vdly le Monstier, ejus Gilletus de Fontani.': domicdlus, flli^m suam
'I <k la ligne patcrnelie de S. liernard. Margaritam emancipanl, 1298, Pominica Borda-
1. Aano Domini 1204, Gauterius Educnsis cpi- runi
scopus facullatem concedit nobili viro Hcrveo de 594 14. Arverius miies, dominus de Saffris,
Saffra, erigendi capellam infra castrum suum apud uxor ejus Bcatrix de Buxeria, die Jovis, vigilia Cir-
Saffram : in qua quolidie celebretur missa, et can- eumcissionis, 1299. Erat jam annus 1300, a Natali
leniur vespera; a capellano, ceriis ab llerveo pro- Doraini doductus, Sed Gallis annus 1300 a sequente
ventibus annuis dolato. dumiaxat Paschate erat inchoandus.
GuiDO miles filius Hervei domini Saffrarum,
2. 15. Dannot filia domini Joannis de Fontanis, re-
ccnstituit dolem uxori su£e Aluiz, filiae domini Guil- licla Hemonini dc Monloillot , 1302 mcnse Au-
lelmi de Tienges, Hugone duce Burgundia; consen- gusto.
ticnte, 1236, mensc Decerabri. Margarita relicta Hugonis de Buifons, do-
16.
3. Hervier, Seigneur dc Saffres, partage ses en- micella, vendit domino Giloni de Fontanis fratri
fans : Guy premiern4 Heruicr: {a qui ildonne cn-
: suo, quasdam terras suas siias in finagio de Fon-
-'re autres ckosestout cequHla a Sambernon mou- tanis, 1306, Februario.
uant du fi.ef de, Mnnseigneur Calle de Saux, et de 17. Pactiones rnatnmonii inter Joannom mili-
1491 ADDIT. AD LIBROS DB VITA S. BERNARDI. 1492
lem, dominum de Valle Olligniaci, et Hdvidem dc A 7noiseau,et lehan sonfrere chanoine de Langres,
Saffris, rclictam domini Joaimis de Muxeio. Ibi me- 1327, en luin, le Lu7idy apres la S. Barnabi.
minit Helvidis Herveri domini de Saffris patris sui, 25. Traictidemariage entre Heruier sire de Saf-
matris suae Beatricis ; fratrum suorura, Guidonis fres, et Aaliz le Gisscy fllle de Guillaume Seigneur
mililis defuncli, ac Joannis et Herveri canonico- de Gissey, et d'Aaliz de la Hoiche, iadis femme dudit
rum Lingonensium , 1306, die Jovis ante feslum Guillaume : en Octobre 1330.
Omnium Sanclorum ; et iierum triduo post, nempe 26. SiMONETA relicta defuncti Hugonis domini de
Dominica ante idem festum, quod eo anno incidit Fonlani?, muluas accipit ducenlas libras Turonen-
in feriam tertiam. ses a Guidone de Fonianis, canonico Lingoneasi.
18. Testament de Gilles Sire de Fontaines sus Di- Sabbato ante festum S. Magdalenes, 1339.
jon, dumois Novembre de Van 1312, par lequel
de 27. HuGO dominus de Bera miles, et Symona de
il choisit sa si'pulture aux freres Mineursde Dijon, Pontescisso tunc ejus uxor, et quondam uxor Hu-
pres de son pere, nomme son herilier Huguenin son gonis domini de Fonianis ;
profitentur Guidoni do
fils, son deffaut sans hoirs Guyot son autre fils ;
et a Fontanis canonico Lingononsi, fratri dicti Hugonis,
donne une terre a sa fille Agnes nonnain de S. lehan se debere libcris ex illo susceplis mediam partem

d'Ostun appointe deu.v autres de ses filles non-

; " bonorum mobilium, dictorum Hugonis et Simonaj
nains, Vune « Laird, et Vautre d Leudieu. II nomme parentum suorum; et pro illa media parte mobi-
sa femme Agnes entre les exccuteurs. usu consumi polerant) se daturos ccn-
liuni, (quia

19. Agnes Dame de Fonlaines s'oblige, et se rend liim viginii libras Turonenscs, inter eos dividendas
plaigo de 505
Duc de Bourgongnc, pour
llugues quando a mairis consoriio scpararenlur. Die Veneris
unenotable somme de deniers, 1313, lc Dimanche ante fcslum Ascensionis Dominicse, 1340.
apres VOctauc de S. Pierrc ct S. Paicl. 26. Testamentum Herverii domini de Saffris, mi-
20. Fit divisio bonorum inter Joanncm et Her- litis Jerosolymitani, factum die Sabbati anie fe-
verum de Saffris, fratres, canonicos Lingononses stum Nativlalis S. Joannis Baptistae, 1349. Eligil
ex una parlc ; el Herverum, Joannem, et Symonem sepuliuram suam in ecclesia Beati Petri de Saffris,
corum ncpolcs, Guidonis quondam domini de
filios juxta tumulum primfe 597 uxoris suae. Dat ali-
Saffris , fralris prsediclorum canonicorom, 1318, quid Margarita; ct Halixdi sororibus suis, moniali-
die Mcrcurii iv Aprilis. Ibi memincrunt canonici bus de Rubeomonte, Beatrici et Joannetae sororibus
matris sua; Bealricis defunclse, qu» fuerat soror suis, monialibus de polongeyo, Aalixdi et Joan-
Simonis de Buxeria, corum avunculi, archidiaconi nela; filiabus Siiis, monialilius de Praelongs Insii-
Q
Divionensis in ccclesia Liogonensi, lunc defuncti. tuil hajredcs suos, Joaunem filium suum primoge-
Sororis quoquo suse Helvydis de Saffris, qua- tum nilum ex priore conjuge, mililem Jerosolymitanum,
erat uxor Guillelmi domini de Chastenayo. pro racdietaie omnium bonorum suorum, ct pro
21. Ieha7i sire deClwisuel Chevalicr,et lehanson aliera medietate liberos suos ex altera uxore tunc
fils, traictentdu mariage de Damoiselle et lehanne superstile. Exsccutores testamti sui dicit, Joan-
de Choisuel, ftlle et sa-urs desdits lclians pcrc ct fils ;
nem de Saffris canonicum Lingonensem, et Simo-
auec Haruicr dc Saffres Escuycr : et pour toutes scs nem de Saffris fratrcs suos.
pretentions, tant du costi du feu sa mere Aalys 29. JoANNES filius Hervcri quondam domini de
Dame de Choisuel, que du costi de Ichan son pere Id Saffiis, ex prima uxore Joanna de Caseolo, Iractat
prescnt, luy donnent cn mariage lcs villcs et Sei- de suis juribus cuni novorca sua Aalixde de Gisseyo,
gncuries de Viucx. et dc Moillcron ; lesqucllcs il lui/ patris sui relicta, in Vigilia S. Laurenlii, 1349,
font bonncs pour dcux cens Iiuri'cs de tcrrcs, cha- commemorans convenliones a se factas cum palie
cunc dix liuries vallant cent liurcs tournois. Lc suo Hervero in Vigilia fesli S. Cleraeniis 1346. Rtir-
VI luin 1323. _ sus cum noverca sua iractat anno 1349, Sabbato
22 lchan et llaruier, frcres, Chanoines de Lan- post festum S. Dionysii : et denique sequente
grcs, fils dc Uaruier iadis Chcualier Scigncur dc anno 1350, die Luna", qua; erat Vigilia S. Lau-
Saffres, donncnt leiirs ficfs d lchan ct Sym07i lcurs renlii.

ncpueux, rnfaiis dc Guyiadis Scigncur de Saffres. 30. JoANNES de Saffris decanus Lingonensis con-
frcre desdils chamincs. Le Dimanchc auant la S. dit teslamcntum iv Seplembris, 1349. Insliluit h;i'-

harnahi Apostre, 1322. redes, Joanncm nepotcm suum canonicum Lingo-

23. Icha7i7ic de Choisucl fillc dc Iclian dc Choisuel, nensem pro tertia parte fraircm ejus Simonem daJ
;

et d' Aalys safcm^ne ; ct fcmme de IIaruicr,Seigncur Saflris armigerum pro tertia parte, et Joaonem fi-l
de Saffrcs, Iraictc des tcrres Viucz ct de Moillc- lium Ilcrvcri quondam nepoiis sui, aliosquo hnjus
ron,que luy auaient assignics^\Hipour mariagc Herveri liberos pro tertia parle. Sepelitur sequcnti
son perc lehan, ct Gauthier ftls dxtdit lehan : et du IX Septembris, die Mercurii.
droict de succcssion d iccux. Le sccond jour dc Fe- 31. Pactiones matrimonii inler Joanncm de Saf-
huricr. 1323. E7i VEglise nomaitie on comploitde- fris militcm, et Aalidem de Blado (de Bled) filiam
sia, 1324 dcpuis lc jour de Nocl. Oilonis 59S domini de Bl.ido, reliclam Guyoli de
24. Partagcfait entre lleruier, siredeSaffres,da~ Gisseyo domicelli, 1350, Seplembri.
 :

1493 DE ILLUSTRI GENBRE S. BERNARDI. - PROBATIONES. UM

32. Proces intenti etpoiirsuiuy es annies 1350, A Seigneur de Saffres, estoit femme de Huguenin de
1351, et 1352, par lekan de Mussei/, sire delours, yaramnes, en May, 1371.
aux heritiers instituez par le testament de fiit Mes- 38. Traictc demariage entre noble homme Huot
sire lean de Saffres Grand Doyen de Langres, (juifut dc Saigncy E-Kuyer, et noble Dcmoiselle Isabel de
enterri Van 1349, le viii Septembre, iour de la Na- Saffres, fille de lehan Seigneur de Saffres Cheua-
tiviti Nostre-Dame. Ce Doyen, fi.ls d' Aruier seigneur lier, et soeur de Philibert de Saffres. le Mardy auant

de Saffre et de Beatrix sa femme, auoit eu pour la festedeS. Vincent 1381. Cestoit desia 1382, a

frere Haruier Chanoine de Lengres, Guy Seigneur eompter depuis Noel a la facon de liome. Huot de
de Saffre, et pour sceur Eluis mariie deux fois du Saigncy auoit eu auparauant pour femme Isaheau
viuant de ses pere et mere premierement a lehan de de Blaisey, ctauoit eu un fils, nommi Philibert, de
Mussey, duquel elle eut deux fits; a s(auoir, lehan sia pour lors 600
decedi, aussi bien que sa mere.
de Mussey seigneur de lours, et vn Hugue qui fut 39. RicuARDUS erai doniinus villfe de Fonlanis
moine a S, Germain d'Auxerre. Et en secondes nop- prope Diviouem, die Lunaeposifeslutn Conceptionis
ces a lehan seigneur du Val d'OUigny. Guy seigneur beata; Marite virginis, 1384.
de Saffre auoit eu troisfils ; Haruier, pere de lelian _ 40. Ilvgve de Saffbes, fem me de feu noble homme
seigneurde Saffre, ei de ses sieui-s, lehan Chanoine ^ Iluguenin de Varennes Escuyer, cede la somme de
de Lengres, et Simonde Doyen lehanpar
Saffre. Le dix franes d'or d son frere lehan de Saffres Cheua-
son testament auoit nommi ses nepueux lehan le lier, le Vendredy appres lafeste de Toussainets,\Z^^,

Chanoi}ie,et Simon freres,ses hcritiers, chacun pour ii. Ilves rfeSAiGNEY, Chcualier, et Seigneur de
vne tierce partie : et pour 1'autre tierce, lehansei- Saffres a cause de sa fcmme Isabel, consent a Vas-
gneur de Saffre, et ses saurs, enfans de son autre sensissement perpetuel d'vne vigne de trente ou-
nepueu Haruier pour lors decede. lehan de Mussey, uries, sise au finage de Gressigny; fait a Mathie
seigneur de lours, pretendoit la nioitii de 1'hoirie Crepel, dit Duret, et a Estiennote sa femme par ,

du Doyen son Oncle. Le procex- fut meni deuant Ro- Messire lehan de Ville sur Arcc, Seigneur de Gressi-
bert de Lugny,Chaneelier de Bourgongne, et deuant giiy en partie, et Marguerite dc Saffres sa femme
plusieurs Ssigneurs choisis arbitres, entre lesquels /uxxiv iour cVOctobre, 1389. llsemble que eette Mar
est nommi en l'an 1350 Eudes de Fontaines Che- guerite fut swur puisnie d' Isabcl Dame de Saffres.
ualier. 42. Savvegardedonnie par le Bailly de Dijon,au
33. Accord de lehan Sire de Saffres, Cheualier, nom du Duc de Bourgongne, d noblc homme Guillau-
fils de Haruier seigneur de Saffres, et de lehannede C me de Marrey Escuyer,Seigueur dc Fontaines les Di-
Choiseuil, auee Aali.v de Gissey sa belle-mere, re- jon duchefdc DamoiscUe Marie sa femme ; pour 1»
mariie pour lors en secondes nopces a Guichard de manutcniion et conseruation de lous leurs biens et
Valote Cheualier; comme tuteresse rfeSWO Guille- droicts, en la Sciynerie de Fontaines, el cn toutesscs
mote Huguote de Saffres,ses aisnies filles, qu'elle
et appartenances, Le xviii Nouembre 1391.
nuoit eues dudit Haruier son premier mary, La date 43. Anno Domini 1394, die Lunae ante festuin
est du Mardy auant la feste de Nostre-Dame en Sep- Corporis Cliristi, scribit de quodam negotio Stepha-
tembre 1351. nus Coquel castellanus regius de Colchis, Viro
34. ADiion, le premier iour de Ma7-s 1353, dans nobili et potenti domino Joanni, domino de Fonta-
VHostel de Eudes de Saulx, sire de Vantoux, ledit nis, militi, cambellano domini nostri regis,
Eudes et Haymes de Dambiriri Cheualier, esleus ar- 44. Isabeav qualifiie Dame de Saffres en partie,
bitres par compromis de? parties, rendent sentenee en Nouembre. 1396.
sur le reiglement des partages de la succession de 45. Par un tiltredatidu Vendredy,Tini Feburier,
fut Dame Sinione de Pontailli; entre Jehan de Fon- veilledeS.GOt Valentin, 1399, il se preuue qve
iaines, Robert, Richard, Isabeau, et lehanne freres Guyot de Saigny Escuyer, estoit frere de Ilue de
Q
et sceurs, enfans de ladite Simone, quelle auoit eus Saigny iadis Cheualier : que leur mere fut Marie de
de Hugues seigneur de Fontaines son premiermary, Bieuey : et que Hue de Saigny estoit ia deeedi, de-
d'vne part ; et lehan Dart Cheualicr au Comti de laissani vefuelsabel de Saffres iadissa femme, auec
Bourgongne, son dernier mary, et lehanne, Mar- Antoine et Catherine leurs enfans.
gucrite, et Marie ses filles quellc auoit cues dudit 46. Traicti de mariage dc Iluguenin de la Perriere
lean Darl, d'autre part. Escuycr, avee Katherine de Saingney, fille de feu
35. JoANNis de Saffris. canonicus Lingonensis Ituc de Saingney Cheualier et de Dame Isabel de
condit lestaraentura, die Marlis xiii, lulii, 1365. Saffres, presente d se traicti dans lequel se fait le
Eiigit sepeliri in ecclesia Lingonensi, in capella partagc des hiens de ladite Katherine, et de son
S. Andreae, a sinistris lumuli Herveri de Saffris frerc Antoinc de Saingney. Le Ijour de May 1401.
avunculi sui. 47. Guyot de Saingncy Escuyer, Seigneur de la
36. lehan Seigneur de Saffres Cheualier, viuoit Mote de lioiiure sur Aube, ct frcre de feu Hue de
enVan 1367, le Mercredy iour des Mathei Apostre, Saigney Cheualier, fuit aecord auec Isabeau Dame
et en Van 1378. de Saffres sa belle-swur, conime tuteresse d'An-
37. Hugve ou Huguette de Saffres soeur de lehan toine de Saigney son fils moindre d'eage et auec
1495 ADDIT. AD LJBROS DE VITA S. BERNARDI. 14%
Hugonis de la Perriere Escuyer, ct Katherine de quarte partie, de la forteresse, ville, terre, seigneu-
Saiijnei/ sa femnie, tovehant quclque somme quil rie,et appartenances de Fontaines les Dijon, vend
pretendoit luy estre deue 1403. tout ce qu'il possedoit en ee lieupar droit d'aisnesse
48. Isahel deSaffres, vefuc de IIuc de Saingiicij, ou autrement, a Beucrend Pere en Dieu, Monsieur
reprend ses fiefs de lehan Ducde Dourgongne, Com- lehan Bolin Evesque de Chalon sur Saone, pour la
te deNeuers.et Baron de Donzi. A Dijon, xv luin, somme decinq cens soixante quatre francs. Le xxii
1404. Mars 1434.
49. Liebaud de Lugny Cheualier, et Isabel de Sej- S5. Amyote de Mairey, fille de feurent Guillaume
fres, Seiyneurs communs dudit lieude Saffres, font de Mairey,Escuyer,et Damoiselle Maric de Fontai-
accordentr'eu.v, 1411. nes, Seigneur et Dame dudit Fontaines; authorisie
50. Cvillavme de Marcy Escuyer, Scigneur de de son mary Antoine deSaigny, Escuycr, seigneur de
Fontaines les Talanl a cause de Damoiselle Marie Saffres et de Bissy la Pierre, en parties; partage les
sa femme, fillc hcritiere du Seigneur de Fontaines biens de ses pere et mere, auec Bernard et A lexandre
Escuycr pour lors ia deccdi : reconnoit lcnir en fief ei Mairey ses freres;sa swur Perrenotc de Mairey,
et hommage du Duc dc Bourgongne, lafortc maison femme dc lehan de Chauanges, Escuyer; et Oudot,
ct forteressc dudit Fontaines, aucc toutcs les appar- B lehan, et lluguette, freres et sceur, moindre d'ans,
ienances et dipendances de la mesme seigneurie, au enfans defeu sa smur Dame Oudote de Mairey,fem-
denombrement mention d'vne
desquelles est faite we de feu Messire lehan de Champlite, Cheualier,
vigne, dite 60I3 Ja vigne de Sainct Bernard. Con- Seigneur de Vonges. Et accepte pour sa part de Vhoi-
jointement il fait pareil hommage audit Duc, du fief rie les terres, villes, chastelleries, et maisons fortes
de Vernoul. Le xxn May 1413. Giry, de Gippy, Chastinges, et autres ferres iadis ap-
61. Gvillavme de Marey, ct Marie de Fontaincs partcnanfes a sespere et mere au Comti deNeuers:
w femme, Seigneur et Damcde Fontaines les Dijon, auec la justice haute moienne etbasse;les rentcs,
,

traictcnt du mariage de leur fille Amyoie de Marcy, censes,taiUes,tcrres arables, vignes,prez, estangs,
auec Antoine de Saigney Seigneur de Bissy les Picr- bois, riuieres, fours,molins,hommes,femmes,mains-
res en partie. Lc xxv luin 1418. mortes, espaues, et toutes autres redeuances et ap-
52. Alexandre et Bernard dc Marey, fils de Cuil- partcnanccs dcsdites COl seigncuries. Ce traicti
laume dc Marey et de Maric dc Fontaincs, Seigneurs passi h Viteau, le xvi iour du mois de lanuier de
de Fontaines,aprcs la mort de leur mere Marie,don- Van de Vincarnalion de noslre Scigncur 1438,
nent assignal du dot de leur sceur Amyote, iadis g 56. Pierre de Beffromont Scigneur de) Charny,
mariie auec Anioine de Saigny Escuycr, Seigneur traicte aucc Bernard dc Marey de quelques droicts
dc Saffrcs en partie. Le xxviii luiii 1424. que ledit Bcrnard pretendoil auoir d la succession
53. EnFebvricr de l'an li2'), lehiin dc Champlile, d'Anne de Saulx, femtne dudit Pierre, le xiv lanuier
Clieualier, Seigneiirde Vonges: aunonde sa femme 1453. Ledit Pierre de Beffromont qualifie Comte de
Odote deMarey absente, partage Vhoirie de fut Da- Charny en d'aufres Lettres du v luin 1468, confir-
moiseUe Maric dc Fontaine, iadis fi.lle de Richard mafiues des precedentes.
de Fontaines, et de Damoiselle Philippe de Saulx 57. Traicti du mariage entre Anloine de Saigny
Scigncur et Dame dudit Fontaincs aucc Alexnndre
: Seigneur de Saffres, Damoiscau, et Katherine de
de Marey, et Bcrnard de Marey, Escuycrs,et Perrc- Montbeliard. Lc xx lanuier 1445.
note de Marey, freres et sceur de ladite Odote, et Bernard de Marey Escuyer, Seigneur de Fon-
58.
tous enfans legilimes de noblc homme Guillaume de taines, et DamoiselleAUx Pcrron safemme, eurcnt
Marcy,Escuyer, sieur de Giry et dcGippyau Comtd proces pour vne quercUe, auec Madame de S. lulie.n
de Neuers, etdc laditc Marie dc Fontaines. Alexan- et ses officiers, Le xxviii luillct 1446.
dre du conscntemcnt et agreement de Damoiselle 59. Pierrc ef lehan de Saigny Escuyers, auec au-
H
Marguerite de la Plccticrc sa femme : et pareille- thoriti el licence de leur pcrc, noble Seigneur Antoi-
ment Bernard du consentement et agreement de nc de Saigny, Escuyer,scigncurde Safjres, font par-
Damoiselle Alais de Perron sa femme. Ils partagint tage cntre eux de Vlwirie de feu leur mcre, Damoi-
cntre eux quatre la seigneurie de Fontaincs, et selle Amyote de Maircy iadis Dame de Gtry en Ni-
toutes ses appartcnances, avcc la tcre iVQigny pres uernois en partic : et canioinfement des successions
de S. lulicn. Et lcur sxur Amyote ricnfre point cn qa^il esperoient d'.Uexandrc et Bernard de Mairey
ce partage, comme ayant receu ses appointemens de leurs oncles, frercsgermains de leur dite mere Ainy-
ses pere et mere COJI de son mariagc auec An-
lor$ ote. Pierrede Saigny prcnd pour saparf Vhoiriedesa
toine de Saigny dcs /'««1418.// cstfait mcn tion dans mere,a Sfauoir le bicnduNiuernois.IehandeSaigny
ce traicti, dc la grosse tour de Fontaines, vulgaire- se contente des succcssions d vcnir d'Alexandre et
ment dicte La tuur Monsieur S. Bernard, ct du cel- Bernard scs onclcs : ne fusf quc lcs cheuances cf sci-
licr ou cliambre de la mcme tour dans laqvellc fut gneuriesdelcursonclesvinssenfd diminuer par for-
ni monditsieur S. Bernard. Ils establisscnt Girard tune de guerre ou aufremcnf ; car cn cc casPierrc dc
Boulonlcurprincipal officier,et Maire dcFontaincs. Saigny recompcnseroit son frerc lehan auplus pres
54. Alexandrc de Marey Fscuyer,Sciqneur pour h de Crancey le chastel. par arhitrage de deux de leurs
 ;

1497 DE ILLUSTRl GEiNUKE S. BERNARDI. - PROBATIONES. 1498

605 parens ctamys. Ils se chargcnt tous de%ix de a que sommc d'argcnt du mariagc desa fcmme Anne
bien honorablement marier Anne, lehanne, et
et dc Saigny, sceur de Pierre de Saigny, Cheualicr,
Marie de Saigny lcurs SKurs germaines. Fait le ix Scigneur de Saffres et de Monsson en partie. Le
iour deMars 1448. Vcndredy xvii Octohrc 1483.
60. Avtre traicti du xxvi Au)-'il 1450, touchant 67. Traicti de mariage entre Othcnin dc Cleron,
Vhoiric dc Damoisclle Amyotc de Maircy par lcijuel
; fils dc Simon Scigneur dc Clcron, ct Maric dcSaigny,
Pierre de Saigny son fiU, qui auoit esti ci-dcuant fillc uisnie de Picrredc Saigny Cheualicr, Scigneur
yartagi dcs biens que feu sa dite mcre possedolt dcSaffrcs, et de Roline do Choiseul.Le xviii Nouem-
dans lc Comti de Neuers ; fonsent que si lehan, hre 1487.
Annc, lehanne, et Marie dc Saigny scs frei-e et 68. Pierre de Saigny, et Roline dc Choiscul traic-
sceurs, tous cnfans dc ladite Amyote, se trouuent tcnt aucc Othcnin dc Cleron, mary dc lcur fille ais-

dcsaducntagez en cc partage, il soit tc7iu pour nul nic Marie de Saigny. G07 pour les mariages d'Anne
et quils rcntrcnt tous dans la mcsmc communion et Ichannc aisnie lcurs filles: et pour lcs appointe-
de bicns, en laquclle ils cstoient auparauant; comme mcns dc lehanne maisnie, et Margucrite leurs autrcs
si aucun partage n'auoit iti fait cnf.r'cu.v. fillcs, lesquelles debuoient estre mises en rcligion.
61. Le X!i Mars 1458 {c'etoit dcsia 1459, a comp- B Le IX d'Aoust 1488.
lcr dcz le iuur de Noel, ou dc% le 1 lanuicr) se pas- 69. Pierre de Saigny Cheualier, et Franfois de
serent les traictez de mariage de Bcrnardde Bruil- Fcrrieres Escuyer, sont dits conseigneurs de Saffres
lart Escuycr , auec Anne de Saigny : et de lof- e second luillet 1489.
froy de Bruillart Escuyer, auec Anne de Saigny: 70. Pierre de Saigny, dit heritier de son pere An-
par accord et aggreement de noble homme Erard toine, et d lehan son frere, le Sambedy xxxi Octobre
dfi Bruillard Escuyer, seigneur de Aiseanuillc, cl de 1489.
Arcy surQuehure, per desdits Bernard ct loffroy : 71. Franfois de Ferrieres Escuyer qnattfii Sei- ,

et d'Antoine de Saigny Escuyer Seigneur de Saffres gncur de Saffres en partie, es anies 1485, 1489,
en partie, pere desditcs Anne ct lehanne ; commc 1490.
aussi dc Picrre,Ichan et Maric de Saigny, freres et 12. On traicte le mariage de lehanne de Saigny fille
scBur des dites Anne et lehanne, tous enfans d'An- de Pierre deSaignyetde Roline de Choiseul, auec
toine deSaigny. noblc homme Girard de Chappes Escuyer, Seigneur
62. Le I Decembre 1462 se traicte lc mariage de de Romenay, demeurant a Flauigny, Le i Fehuricr
Marie de Saigny, scevr de Pierre et lehan dc Sai- g 1491.
gny, aucc Estiennc de Ruffcy ; d.uquelmariagcnas- 73. Traicti de mariage d' iSnne de Saigny, fille de
quit Katherine de Ruffey, mariie l'an 1482, le Pierre de Saigny et dc Roline de Choiseul, auec Wa-
Dimanche ix luin) aPierre de Coublans,fils de Guil- rin de Sainct Banssonem sieur d Ymonuille, fils

laume de Coublans Seigneur de Boussenois. d'Anccllind'Esscy sieur de sainct Banssonem. Du

Alixandrc de Mairey Escuycr, Chastcllain de
63. xxiii Octohre 1493.
Vadans, 60G
fait donation entrc vifs a noble et 74. Tcstament de Pierrc de Saigny Cheualier, Sei-
puissant Scigncur lehan dc Poictiers Cheualicr, gnenr de Sxffres cn.partie,fait lei\ luin 1494;p«r
sire d'Arcis, de Vadans, et de Souuans, de toute la lequel il institue ses heritiers univcrsels, noble Sei-
succession dc Bernard de Maircy son frcre nouucl- gneur Othenin de Cleron son beaufils, et Marie de
lement trespassi : pour s'acquitar atipres de Itiy Saigny sa fille, femmc dudit Othenin.
de la somme de cinq cens escus d'or, dont il lui es~ 75. Marie de Saigny femme d'0(henin de Cleron,
toit redeuable ; el en consideration dcs grands se~ smur de Marguerite et Guillette de Saigny ReligieU'
cours, amitiez, bontez, douceurs, et courioisies ses d Triesnon auDiocese d'Auxerre: touies troisfil-
inestimables qu'ilauoit receues de luy. Le penul- les de Pterre de Saigny etde B.oline dc Choiseul,ii9i.
tUrne jour d'Auril, apres Pasques, 1463,
" 76. Lovys de Brancion Escuyer, Seigneur de Saj-
64. Traicti de mariage entre Pierre dc Saigny, fres en partie. Le xxiii Oetobre 1496.
fils d'.intoine de Saigny Scigncur dc Saffres, et Ro- 008 77. Roiine de Choiscul dite vcfuc de Picrre
linc de Choiscul, fille de Guillaume de Choiseul deSaigny, le ix Fchurier 1496,
Escuyer, sicur de Clermont. Ledit traicti fait par 78. leannette dc Domprcy Damcdc Clcron, relicte
leditAntoine de Saigny, pere de Pierre ; par Cathe- de Simon de Cleron, constitue ses heritiers univer-
rine de Montheliard seconde fcmme dudit Antoinc, sels Othcnin ct Claude de Clcron ses fils : donnant
et bellemere dc Pierre ; ct par iehan dc Saigny sieur pension u vie d Messire Simon de Cleron Abbe de
dc Giry, frcre dudit Picrre. Lc xviii Mars 1466. Montbcnoist ct dc Goillc; ct d lehan de Cleron clia-
65. Pierrc dc Saigny Cheualier, Seigneur de Saf- no'ine de Besanfon ct Curi dc Vercel, scs dcuxautrcs
frcs, de Maircy sur Tillc, et de Monsson en partie. fils.Le XXII Nouembre i 497.
Le vin Mars 1484. Lemcsme ditencore Seigneur de 79. Otheninde Cleron originaire de la Comti de
Fontaines en partie, lc Mardy xii luin 1481 et xxv Bourgongne, naturalisi Franfois par le Roy Louys
Feburier iiio, et encorc enFeburier 1486. XII. A Melun, en Septembre 1500.
66. Rernxird dc Bruillard Escuyer, traicte de queh M.Othenin de Cleron, qualifii Seigneurde Saffres,
 ;

1499 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BEHNARDI. 1500

et de Fontaines cn parlie. Le vii Septenbre 1500, etpar lehan, Claude, ct Guy de Cleron ses freres
et du dcpuis le xxii May 1523. apres la mort de Marie de Saigny leur mere. Le vi
61. Lc \m Febvrier dc r an de 1'Incarnationde no- Fcburier 1529.
$tre Seigneur 1502, Noble et puissante Dame Marie 89. On fait le traicli de mariagede Chrestienyic
Chambellan, Dame pour la moitii par indiuis d de Clernn,s(Bur de Claudcet Guy de Cleron, tous en-
Fontainesles Diion, [laqaelle moitii auoit aupara- fans d'Othenin de Qleron etde Marie de Saigny.auec
uant appartenu a Damoiselle Marguerite Piolin) loachim Du Bois Escuyer, Seigneur de Posgaines. Le
femme de noble el puissant Seigneur Messire Gny XV Septembre 1533.
dc Rochcfort, Chcualier, Chancelier dc France, sei- 90. Traicti de mariagc de Guy de Cleron, fils
gneur dc Pluuot, UAbergement, Rochefort, et Ca- d'Othenin de Cleron, pour lors encore viuant, et
seau; prit possession de ladite moitie de la Seigneu- frere de Claude de Cleron, et beaufrere de Pierre de
rie de Fontaines, par Procureur, q-ui fut Louys Ser- Montigny, aucc Pliiliberte dc Moisy, fille de lehan
uant, Chastellainde Pluuot : lequel dimit de leurs xxn De-
de Moisy et de lchanne de Saincte Croix. Lc
charges tous les anciens of/iciers : iniis lcs restablit cembrc 1533.
le mesme iour au nom de ladite Dame ; et fut pu- 91. Barbe de Cleron,vefuede feu Pierre deKon-
Miie ladite prise de possession dans les halles, en tigny Escuyer et Seigneur de Chaumont le Bois,
g
Vasscmblie des of/icicrs et de tout le peuple. fait donation de tout son bestial, de deux Ucts, et dc
82. Lovys de Brancion, mary de lehanne Maillar- quelques autres meubles, d Guyde Cleron sonfrerc.
det.fait eschangcauce Othcninde Cleron seigneur de Le \ Feburicr 1538.
Saffres, de sa part de la seiyneuric de Saffres, ct de 92. Antoinc dc Cleron, femmede lehan de Colom-
cellede Hizen Auxois, 009 ct encorede quelques bicr Escuyer, Seigncur d'Oigny, quittc d son frera
autrcs de scs biens et droicts,pour deu.v cens francs Guy de Cleron tout ce qui lui pouuoit aduenir dcs
de rente. ADole, lexxiuluillet 1503. successions d' Othenin de Cleronet Marie de Saigny
83. Joanna de Saigny, ex Sacrista Puleiorbis, eli- leur pereet merc, et de leurs freres et sceurs decedez
gitur ejusdem monasterii abbatissa 25 Junii 1504, pour la somme de deux mille liures tournois. Le vi
indictione \ii; et confirnialur 9 Julii per vicarium il/arsl5il.
generalem Joannis d'Amboise Lingonensis episcopi. 93. Philibcrte de Moisy, vefue relicte de Guy de
Haec fuitsoror natu minor cognominis Joannse, quse Cleron, en Van 1544, xi Mars est dite tulriceetad-
jam exaniiol491 Girardo de Cliappes desponsata mi?iislratrice des corps et biens dc loachim et Ber-
fuerat.Vide supra ad nunierum 72. narde ses enfans.
84. lehanne de Saigny, sauir de Marie dc Saigm/ " Av second iour dc luin de Van 1560 se fait
94.
et vefue de feu Girard de Chappes Seigneur de Ilo- le traictide mariage de Bernarde de Clcron, fille
manney ; tutrXce de lacques, lehanne.et Katherine de Guy de Clcron Cheualier, Sciyneur de Saffres et
dc Chappes ses enfans, traiete auec Otlicnin de de Bclmont, et de Phihberte Cl 1 dc Moisy Dame
Cleron son beaufrere
luy quittant ce qiCelle
; de Yilly le Moustier ; auec Frangois de PontaUli,
pouuait pretendre des successions de Pierre deSai- de Louys de Pontailli: du conscntement deLeo-
fils

gny ct Roline de Choiseut sespere et mere, meyen- nard de Pontaillc, Cheualicr de VOrdre de S- lean
nant une ccrtaine somme dedeniers, Le xx Decem- de lcrusaem, oncle palerncl dudit Fran(ois ;etd'An-
bre\m». toine d'Oyselct Escuycr, Sieur de la Villcneuue, et
85. Dame Cathcrine de Ruffey, vefuc de noble Thomas de Cleremont Clieualier, Sieur de S. George
homme Pierredc Coublan, et Claude de Coublan son et de liupt, ses oncles malernels.
font donation dc la terre de Saigny proche
fils, 95. Le XXI Septcmbre 1561 se traicte le mariage
Grignon, a Othcnin de Clcron, ct d Marie de Saigny deloachimde Cleron, attec Franfoisc dc Pracontal,
sa fcmmc.Le xviii Mars 1511. fillc deLaurent dePracontal Seigneur de Soussi, clc.

86. Ollienin de Clcron traicte avcc son feire Ichan

D 96. Arvier dc Clcron, Seigneur de Cleron et de
de Cleron Seigneur de Bclmont, pour lcssucccssions Sajfre en partie,fils de Claude de Cleron /rere

de feu leur mere lehannette de Domprey, ct de aisnide Guy de Cleron,partagepar arbitresce qu'il
Louyse de Cleron iadis leur tante ; et de lehan de auoit u Saffrc, aucc son cousin loaclum fils de Guy
Cleron Chanoine dcBesanfon, et dc Claude dc Cle- de Cleron lexxni Auril 1567.
ron Seigneur de Scay iadis leurs freres. Le v luin 97. loachim de Cleron fait son testament le xxvi
15H. Oclobre 1567.
lehanne de Saigny qualifiie Dame de Beuri-
87. '3S. loachim et Aruier de Clcron partagent Vlioi-
zey,et de Romanney, is annies 1527 et 1528. // sem- rie de feu Chrcsticnne dc Cleron leur tantc. xi lan-
hle qu'apres la mort de son prcmier mary Girard me/-1569.
de Cliappes Scigncur de Bomanncy, ellc se soit rc- 99. Franiws dc Cleron Seigneur dc Pousangcs,
mariee a vn Seigneur dc Bcurizey. et dc Saffres en parlie, empruntc quelqucs litrcs
88. GIO
Traicti de mariage de Pierrede Monti- conccrnans la Scigneurie de Gresigny, de loacldm
gny Escuycr, Sicur dc Chaumont le Bois, et de Barbe de Clcron Scigncurdc Saffrcs, son oncle. Lc i Dc-
de Cleronpar Otheninde Ckronperede laditcBarbe,
cembre 1583.
1501 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. -PROBATIONES. 1502

100. Reprise de fief de la Seigneurie de Fontaines tione pro animae sua> remedio dedit. El quia in con-
par Humbert de Rochefort. Le second luin 1584. slructione jam dicti molendini multas expensas fe-
\0\.,GviUavnie de Damas ayant acquis depuis peu corat, dielum fuit a nobis, et ab utraque parle re-
la seigneurie de Fontaines dudit Humbert de Ro- ceptum est, ut abbas dnmino Othoni xxii libras
chefort, la reprend dc fief du Duc de Bourgongne< Divionenses daret; quod et fecit. Prsedictam vero
lc xiu luillet 1587. eleemosynam, tam molendini quam servatorii, fecit
102. Se traicte le mariage dWntoine de Cleron, dominus Oiho in mauu nostra, laude Guidonis filii
et de Philiherte de Damas par leurs percs ,meres et sui primogeniti, et dominse Wilelmae uxoris suae,
autres parens : present entre autres FranQois de et aliorum hasredum suorum.
Cleron Seigneur de Pousanges, Gt9
et de Saffre Testes sunl 61 1 domnus Petrus abbas Besuae,
en partie. Lexxvii Noucmbre 1588. Antoine est dit Wido de Arc monachus Divionensis, Arnaudus de-
fils de loachim de Clcron, et de Francoise de Pra- canus Casnedi, Oddo de Granceio milesTempli.
contal. Philiberte estoit fille de lchan de Damas Actum est hocanno ab Incarnatione Domini 1190.
Seigneur de S. Riran,et de Magdeleine de Saulx. CXLIII.
103. Traicti de inariage d'An7ie de Cleron, fille Gile sire de Fontaines,{^lQ.
de loachim de Cleron etde Franfoise de Pracontal; (Exlrait de {'Inventaire des titres de la Chambre des
auec lacques de Chenu Eseuyer,Seigneurde Souleaux Comptcs de Dijon.)
fils de Franfois de Chcnu, et de Marguerite de la Gile Sire de Fontaines declare que le Duc deBour-
Riuiere. Le xxiv luillet 1596. gongne luy a octroyi, qu'il puisse faire creneler sa
104. loachim de Damas Sieiir du Rousset, lc xxvii maison fort de Fontaines,laquelle ilconfesse estre
Atiril de Van 1602, reprend de fiief la seigneurie de du fieflige dudit Duc. 1310.
Fontaines, comme Vayant acquise par decret sur CXLIV.
Guillaume de Damas.
lehan Scigncurde Fontaines pour la quartc partie :

105. loachim de Damas vend aux Revcrends Peres Robert son frere, aussi Seigneur de Fontaines
Feuillans le chasteau dc Fontaines, Vaii 1613, au, pour la quarte partie : Simone leur mere Dame
licu et place duquel ils ontbasti du dcpuis vne eglise de Fontaines pour la moitie. 1358.
et monastcre, euec aggreemcnt de sa Maiest6,et de (Gopi^ sur roriginal de la Chambre des Comptes de
toutes les Puissances. Dijon.)
i06.Contract de mariage entre Messire Claude de A Tous ceux quiverront et orront ccs presenles
Moisy Cleron. Cheualier, Baron de Saffre,et de Yilly Letlres.Ie lehans de Fontainespris Dyion,Escuiers.
le Monstier,fils d'Antoine de Cleron et de Philiberte fais sauoirque hay promis foy et seruice a noble
ie

de Damas,et Dame Gabriellc Dauion,fille de Claude homme Monsiear Comte de Roucy, Gouuerneur de
le

Dauion Cheualier,Baron de Poussay,etc.,etdeDame laDuchie de Bourgoigne par le Roy nostreSire,aianl

Anne de Marcocey. Le second Feburier,{%20. le baildoudit Duchie, et a cause doudit bail. Cest

107. Autre traicti de mariage dudit Claude de a sauoir de la quarte partie dou chasteaul de Foniai-
Moisy Cleron,Baron de Saffre, auec Dame Margue- nes : de toute la messerie doudit leu : et de la
rilc de Chaugy Rossillon, fille de Mcssire Guy de quarte partie de lalusticede Fontaines. Enprotes-
Chaugy Chcualier, Baron de Rossillon, etc., et de tantd'esclaircir tous iours, se Ol 5 aucunes autres
Dame Diane de Chastelu. Le iii. Mars, 1632. chouses y hauoit, que en cest present esclarcisse-
CXLIf. ment ne fusient comprises. Et est a sauoir que Me-
Otho de Sau:i Willelma ejus uxor,filius primogeni- sire lehans Darc Cheualiers, d cause de Madame
tus Guido, 1190. Symone sa femmetient la moitii desdites iustice et
(Ex autrographo S. Benigni Divionensis.) Chasteaul : et Robers de Fontaincs Escuiers mes
<>13 Ego Manasses, Dei gratia Lingonensis epi- freres la quarte partie d'ycels, En tesmonniaige de
scopus, nolum facio universis quia cum inler domi- laquellcchouse, ie ay requis etohtemi le seauldc es

num Oihonem de Sauz, et Petrum abbatem Sancti causes de quoy Von vse d Dyon en la court Monsieur
Bonigni Divionensis coniroversia verteretur, super leDuc de Bourgoigue estre mis en ces prescntes
molendino quodam quod in villa comitis idera Oiho Lettres,faites et donnies d Dyion, le Samedi,iour de
contra jus ejusdera abbatis sedificabat. Tandem ante la Feste SaintVincent, Vande gracemil CCCet cin-
praesentiam nostram convenientes, tali modo paci- quante.
fice composuerunt. Siquidem ipse Oiho a nobis di- ADVIS AV LECTEVR.
hgenter admonilus, quidquid juris in ipso moien- Je vois en ce tiltre deux choses S remarquer. La
dino, sive aquic cursu, habebal, vel habere se di- preniiere, que lehan de Fontaines se dit auoir loute
cebat, lolum sinealiqua exceptione Deo H ecclesia3 la messerie dudil lieu, bien qu'il n'cust que la quarle
Beati Benigni ineleemosynam libere conccssit. Ser- parlie tant du Chasteau que de la justice. II estoit
vatorium vero piscium, quod ipse super idem mo- la premierii(5 de trois fils el deux filles. Ses deux
lendinum construebat, sibi in vita sua tanlum reli- freres puisnez estoient Robert, ct Richard ; et ses
nuii ; sed ut post decessum suum in jus etproprie- doux soeurs, ElizabeUi, et Ichanne. Enlant que pre-
tatem jara dictae ecclcsiae veniat, leslamenli, tradi- miernd il esloit seul Seigneur en chef d'vn fief do-
 ,

1503 ADDIT AD LlliROS DE YITA S. BERNARDI. 1504

minant, qui ne releuoil que du Duc de Bourgongne. jj

des tempx ou bien cs iioms des personnes, on tasche
Ccsl, a nion aduis, co que porle le mot de mcsse- dclc redresser par quelque authorite plus certaine
ric. Et sos conseigneurs ne tenoient leurs part du En voicij vn exemple.ll est dit cn la pcige 086, nom-
chasteau, ct de la justice de Fontaines, que comnie bre 9. qucn Van 1200. Ichandc Fontaines voulant
fiefs seruans, ou arrierefiefs, A raison desquels ils scmettre en religion, donna tout son bien d Guil-
releuoient immedialement du Seigneur dorainant. laume de Fontaines. Cette date est contredite par
L'autre chose ft reraarquer, est que Simonne de plusieurs originau.v rapportex, cij devant, es pages
Pontailld ieur mere, mari6e en iroisi^^^mes nopces i 481. 523. ct 52.5. quinous apprennent quelehan et
lehan Darc Cheualier Comtois, tenoit (ce semblc) GuiUaumc dc Fontaines, freres,furent filsde Calon
la moilic de la Seigneurie de Fontaines en arrierc- de Sau:r, Seigneur dc Fontaines : et qu'ils viuoient
ficf, au nom de Richard, Elizabelh, et lehanne ses es annis 1267, 1276, et 1282. Ce qui me fait croire
aulre enfans, encore moindres d'eage, comme lu- que si lehan dcFontaincs quitta ses bicns a son frere
trice et administratrice de leurs corps el biens. Ce Guillaume pour se faire religieux,ce fut enuiron Vaii
Richard futdu depuis Seigneur en chef de touie ia 1280.
seigneurie de Fontaines : et .Maric sa fille heritiere r CXLVII
la porta en dot A Guilliiume de Marey, d'ou elle passa lehannette de Sauz, de Marie Dame de Sauz,
fille
auec le sang de la ligne paternelle de S. Bernard, 1285.
dans les maisons de Saigny, ©16 de Saffrcs, de (Exlrait du Charlulaire de rEglise CoUdgiale deNos-
Bourgon-
Cleron, ei autres des plus illustres de !a tre-Dame de Saux le Duc.)
gue, comme il se verra cy apres es Tables Genea- Au mois d'Aoust de Van 1285, Iehannote de
logiques, que nous auons reserudes pour la fin de Sauz, femme de Guyot Pleepape, Escuyer, fonde en
volume. VEglise de Nostre-Dame de Sauz Vanniuersaire desa
CXLV. mere MARIE iadis Dame de Sauz ce qui est confirme
Mchard Seigneur de Fontaincse, lehan son frere par GULLAUME Sire de Sauz, frerede ladite leiian'
iadis Seigneur du mesme lieu Agne% et lehanne "
notteHtS^.
fillcs dudit lchan. 1366.
cxLvni.
(Extraitde roriginal dela Chambredes Comptes de
Dijon.)
Epifaphe de Marguerite Dame de Sauz, couch4 sur
tombe plate iicuant la chapelle de S. Anne e.n
Richard de Fontaines , Seigneur dudit ayant lieu,
, l'Egiise des Dominicainsde Dijon. 1290-
'
le bail et gouuernenient de Agnez et lehane, moin-
CI. GIST. MADAME. MARGVERITE.
dres d'eage,filles de fcu lehan deFontaines son frere
DAME. DK. SAVZ. riLlE. LE. CONTE.
confesse au nom et d causc dcsdites fillcs, tenir en
DE. VIENNE. THESPASSEE. l'AN. DE.
ficf ct hommage de tres souuerain, puissant etex-
CRACE. H. CC. LXXX. X. OV. MOK«.
cellent Prince Monsicur le Duc de Boiirgongne,toui
DE. SEPTEMBRE.
les bienset droils qu'ellcs possedoient es villes de
Eu ceile inscription le nombrc de lxxxx est
Saulon, d'Aubigney, et de Feenay.Le Sambedy apres
M.CCC. LX. partagd en lxxx. et x. suiuant la fafon de parler
laSainci Rarthelemy, Van ct six.
du vulgaire, qui dil plus ordinairemenl qualre-
CXLVI.
vingls el dlx, que nonnante. Au reste i'ay veu tiltre
Extrait d'unc let tre de Monsieur le fiaron de Saffre du raois dc lanuier de Tan 1269. (c'esloil desia 1270,
a Monsieur de Chasan Conseillcr au rarlcmentde
h ccmpfer comme Ton fait k prescnt, d?puis le iour
Dijon, escrite d lieaune le 24. Noucmbre 1632
cinq iours aprcs qiCon eut paracheuS Vlnuentaire de Noel ou de la Circoncision) puquelHugues Cuens
cy-dessus meniionni, cn l.a pdge 585 (96). deViennc,eiSiredcF?.igney, fail meution de-sonamey
Pyia que desirez. pvendre lapeine de voir les an- 1 filj pi feal Guillaume d' Oi?eler,mary de MABGVE-
I
cien'^ papiers ^" noslre maison , ei tous enucyc RITE ?a rdlc. Rn suitte de quoy ie tienp plus qu'-
rinuentaire, pass6 ct fait par Monsieur dc la Place. vraysemblable, que cetle mesme Marguerite. apro.'=
S'il y a quclques raanqueinents aux dates, c'est quc la mort de son premior mary Guillaume d'Oiseler,

Ics papicrs sont si vieux que la plus grandc 617 espousa en seconHes nopces Guillaurae Sire de
parlie ils ne les ont pu lire : et ont mesmemanqud Sauz si ce n'est que nous voulions dire qu elle ayt
:

a plusieurs, qu'il n'ont pas mis sur riuuenlaire. eu vnesoeur de raesme nom qu'elle, ce qui est assez

rare dans les familles. D'autant que ce Hugues ful

ADVIS AU LECTEUR. nous ne
le dernier des Comtes de Vicnne : et lisons

Vay vouluicyrapportercetimoignage irripro- pa* quc Guillaume son onclo, et son predecesseur

chablc d'un Scigneur amy dc la viritc ; afin que si qui lint Iii Comli' do Vienne depuis la mort de son

dans les cxtraits quc i'ai produits de V Inuentaire frere Henry decedd Tan 1233, ayt laiss^; aucune
cymentionni,ilse trouvc quelque difaut en la date ligndc.

(9G)Qu!ie hicet infra occurrunt notap. numerales. paginarnm pditionisCliifnetii numeros repr.-nsentanl quos
in lextu expressos halios.
1505 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. — APPEND. AD PROBATIONES. 1506

«» APPENDIX AD DIATRIBAM

DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI.

CLARyE-VALLENSIS ABBATIS

In qua et Charta Fontenetensis vulgo dicta excutitur, et balteus argenti et coccini ductu
gemino tesseiiatus qua ratione ad S. Bernardum pertineat, ostenditur; et dc tota ejus
consanguinitate otque aflinitateaccuratius dispulatur.

PR.EFATIO. II apudDeum nobiUtasest, elarumessevirtutibus.Lego

De connextone Appendicis hujus cuni Diatriba, ct apud nilarium Arelatensem, ia viri nobilissimi deces-
ejus Probationibus. soris sui Honorali panegyrico: Fastigitim nobilitatis
Genealogiam aggressus liacteDus inteniaiam, ncc est inlcrDei filios computari, nec adderenobis quid-
me in ca niliil ignorare censni, nec Apostoli monito quam ad dignitatem iianc terrenie originis decus,n isi
deterritus sum, quibusdam per Timotlieum dcnun- contemptusuo potest. Nenio est in ccelestibus clarior
tiantis neititenderent fabulis, et genealogiis intermi- quam qui repudiato patrum stemmate, elegit sola
natis, qucB qucestiones prmstantmagis quama'difica- Cliristi paternitate censcri. G'ii Spcctetur pornos
tionem Dci, quas est C^O in fide (/ Tim. \). Licuerit Bornardi natalium splendor, ul, quid ille pra; Chri-
enim Chrysoslomo Pauli locum liunc interpretari de sli paupertaic fastidieril appareat, fiantque animi, et
Hesiodi Tlieogonia aliisque gentilium fabulis ; Am- liumili loco natis, ut in Dei tiliorum, quse ad ma-
brosio, de Judaeorum in co genere dcliramentis; num est conditione acquiescant et genere claris,
Tcrlulliano , de Valenlini hasresiarchfe somniis; ut calcato avorum fastu, ad Christianarum virtutum
nostri corie Bernardi genealogiam isla non petunt solidam nobililatem aspirent. Nihil nos inlerim pu-
aut emendandi sunt sacri codices, et contrarius duerit hujus argumenti, sed nostra? potius in eo per-
ipse sibi est Spiritus sanctus, qui tot avorum ac g iractando inopiaj ac Si quidem ex libri:
tenuitaiis.
proavorum series libris Geneseos, Paralipomenon jam publico donatis vixquidquam ad lioc negotiuu
Jesu Nave, Judilh aliisque canonicis Scriptu- lumiuis Iraximus : unde multorum archivorum
ris inseruil. Censoria quoque nota inurenda est membranas consulere necesse habuimus, ad qua-
Hieronymo, cujus hoc est epiphoneraa m Epitaphio rum latebras quia simul et semel nobis non licuit
Paulfe :
penetrarc, idoo sudante pra'lo, et opcris properanti-
Scipio quam genuit, Pauii fudereparentes, bus, quidquid in rem nostram casus obtulil, Diatri-
Gracchorumsoholes,Agamemnonisinclytaproles, tumultuarie illi^avimus.
ba; nostrse probationibus
lloc jacct In tumulo. Paulam di.rere priores
Eustocliii gcnitri.v, P,omani prima senatus, Diversie nota; nummis, sive per species distinctis,
Fauperiem Cliristi, et ISctltlemica rura secuta est. sive in acervuni promiscue congeslis, idem valor
Scio quilius Cslantiam suam prieccptis idem in- est, et pretiuni idem. Dislinguet aulem singula ha<c
formet Hieronymus; si lamen ideui et uon Pauhnus Appendix, ut, quKntuiii opus orit, quo quidqiie
Nolanus ut multis visum : NtiUi te unquam, alt piTtineal inlelligatur.
{Epist. 19), de goneris nobititate prceponas, nequc CA1'UT 1'IUMUM.
obscurioresquoque,hu7nilioriloconatos,teinferiores Proponitur tabula Fontenetensis, .S. Bernardi pn-
putcs. Nescit religio nostra personas accipere ; ncc '
lernum et matemum gcnus rcprtesentans.
conditiones hominum, sed animos suspicit singuto Circumfcrtur haic labula Gallico idioraate : quam,
rum scrvum et nobilemdemoribus pronuntiat, Sohi ut ad me pcrvenit, liic tibi exhibeo, mctliodi causa
apud Deum libertascst non scrvire pcccatis:summa tres in partes divisam. 0'33

PREMIERE PARTIE DE LA CIIARTE DE FO.NTEXET. — GE.NEALOGIE DE SAINT BEKNARD, DU COTE PATERNEL.

Andr£, Taisne, ditdeChastillon, apris
le decez de sa femme, se fit clieva
lier de Tordre de Jerusalem. Saiut
Bernard luy adressa repistre 288.
II eut deux lils.
GoDEFROY, qui donna droit d'usage par touies ses
sa femme Gertrude eal deux tils.
Godefrov, second
troisieme prieur a Clairuau, abbo
de Fontenet, et enliu euesque de
Ler.gres.
lerres a Fonlenel; el de
fils, fut religieux. Tecelin, troisieme fils, fut seigneur
de Foutaines, ne et marie a Chas-
tillon. II eut de sa femme Aleth
sept enfants, donl rordre sera de-
duit en la troisieme parlie de celte
charte.
Gerard de Chastillon, seigneur d'Es-
chalo, mari<5 a lasoeur duseijjiieur
de Saliue, frere du comte de (iran-
cey, dont il herita, eut un fils.
 .

ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1508

1507
Nivard, qui mourul saas Uoirs. MiLO.
UUGUE, qui eut uno fille.

un seigneur de la maison de Tonnerre, auqufl elle porla en dot le bourg de Laigne.

N., mariee i.

Ils eurent plusieurs filles, dont l'une, N., «ponsa Robert, fils d'un duc de Bourgongne, dont les

ayant cause se sont conservez la ville de Chastillon

623 SECO:«DE PARTIE DR LA CHARTE DE FONTEXET.— GENEALOGIE DE SAINT BERNABD, DU

COTE MATERNEL

Le seignenr de Montbar eul quatre enfants.

Recnauld l'aisne. 2. Aleth, femme de Tece- 3. Galdric, seigneur de 4. MiLo, religieux i Cler-
lin, mfere de saint Ber- Touillon, au territoire uau, d'oil il fut envoyfi
nard. d'Aulun, converli par prieur en Tabbaye de
sainlBernard,se fit reli- Fontenet.
gieux a Cleruau.

Andre, qui en Tan 1210 espousa Helvide, heritiere Bernard, qui eut de son mariage nne fiUe
d'Espoisse, eut un fils.

Bernardin, qui ent une fiUe N. mariee au fils du comte de Grignon

N. mariie a Drogo de Mello, seigneur de Chasteau Leur fille N. esponsa un Robert, dnc de Bourgon-

chinon et de Saint-Pris, Tan 1233. Leur filsde mcinie gne, et vint par cetle voye a la comte de Mont-
nom. bar, au domaine des ducs, pn l'an 1286, sous le
regne de Hugues, duc de Bourgongne..

Drogo de Mello esponsa Eustachia, cousine germaine du roy d'Anglelerre Edouarl. Elle mournt a Carthage,
ayant suiuy son mary avec saint Louys, el voulut estre rarporlee a Foutenet, oii elle gist avec une ipitaphe
date de Tiin 1270.

CAPUT n.
f^
tuoisiesme partie de la charte de fontehet Werr'icns dc Castellionc, nec fuit comes, nec pater
ordre des septenfants de teleun et d'acetii Tccelini:ad cujus Tccelini genus nihil etiamper-
de mqntbar. tinet Godefridus Gertrudis marilus, llugonis et
ISicardi pater; neque Gerardus aut Milo Ca-
l. GvYFaisnifut marii. Safemme risislad'ahbord stellionenses; sed fortasse ex eadem familia Eva
asa comiersion; puis ijconscntit, et sc ftt religieuse. nurus.
De ce mnriago sont soriies plusieurs filles. G'i» Aliquot Galliarum Castelliones, qui no-
G?-! 2, GEnxv.D suiuit les armes: et S. Bcrnard bilibus familiis feceruut noinen, distinxit Ducesnius
luy predit qu'il seroit blessi au costi, et que lors il ipso inilio Probationum llistori« Castellionensis ad
desireroit estre Religieux. Matronam, quibus addi possent alii plures; iiam el

3. S. Beunard, dit de Chastillon. in Sequanis diversos ab illis Castelliones novimus,

4. Andue, qui rcsistanta se faire lieligieu.v, cut in niiiiiiiium, quinque. De familia Castellionensi

unevision qui 1'obligcant de s'icrier ievois mamcrp, ad Scquanam in Burgundia; ducatu et in Lingoni-
il acquiessa au dessein de S. Dernard. bas qua^stio est num S. Bernarduiu el ejus paren-
5. Bartuelemv le premicr qui se conuertit apres tem prolulerit, uli chartse Fonlenetensis prima parle
son Oncle Galdric. '' afliriuaiur.

6. NiVARD, qui respondit u ses freresque lc par- Hujus opinionis primus (quod sciam) auclor fuit
tage ncsluit pas bicn fait. Robortus de Monte, in Appciidiee ad Sigcberti Cbro-

7. Hv.mbeline, sa;xir uniquc, marii, puis moniale uicon, ad annum ChrJsti 1113, liernardus, inquil,

(i luilly lcs Nonnains proche Molesme. juvenis egregius,scicntia, 77ioribus ct gencre clarus
llii'C cliarta, ut stylus prodit, vix anle ducentos vir,poitmodum magmu virlutis e.rcniplar futurus,
abliinc annos descripta est. Quamvis autcm ipsis Castellione casiro Durgundia; oriundus.eumgerma-
qui nunc suiit Fontenetensibus ignola sil, Fontene- nis fratribus et aliis comitibus multisCistercii habitu
lCMsem lanion opinor dictam, quod a quopiam Fon- religionis induitur,ctmiro religiositatis fervore eon-
lenetensi inonaclio confecta fuerit, partiin ex vul- versatur. Non ail ex fainilia dynastarum C istellionen-

ga:i S. Bernardi vlta, partim ex tabulis Fonteneli, sium oriundum fuisse Bernardum quod lamen
;
exis-
sed iis nec diligenler iierlustratis, nec satis intel- limarunl recenliores supra a nobis laudati pag. 408.
leclis. Ego quidquid apud Fonlenelura tabularum Robcriuni sic inlerprLtati, quod euin geuere clarum
esl manibus versavi carumque vel ectypa, vel C et Castellione casiro edilum dicerel
his ; quasi non ex :

saltem excerpta, quaxunque S. Bernardi genus spe- alia aliiua Castellioueusis caslri nobili familia natus

ctarent in Dialribiu Probationes traiistuli. Ex ([uibus esse potuerit, quam primaria illa qux a Castellione
agnoscet leclor, lum quid ad veram ejus gencalo- nomeu lulit. Appcndiceiu suam perduxii Roberius ad
giam faciat, tum quid in eam charta; concinnator, annum 1210, apud S. Michaelem in Tuuiba sive in
de suo sensu, haud levi cura hislorica; vciilalis de- periculo maris, nbi abbas prajfiiit. Procul ergo ei

trimenlo inculcarit. loco a CastclUone e terapore a Tecelini natalihus,

 ,,

1509 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. — APPEND. AD PROBATIONES, 1510

quod longe posiiis evenire solel, a scopo aberravit. ii Gilberlum, Mallliseum, de Castellione omnes. Quis
Vide autem quid eum in errorcm iuduxerit. Le eorum S. Bernardi aut Tecelini vel verbo indicatur
gerat in libro prirao De Vila S. Bernardi, capite consangnineus Memoraniur in Fonieueti tabuiis
?

primo, quod G94> Aleth de Montebarro Bcrnardura Rainardus Montisbarri dominus ejusque fratres ,

filium suum Deo dicatum, quam citius potuit , in Gualdricus et Milo S. Bernardi avunculi, Guido et
ecclesia Castellionis (qu(e postmodum ipsius Ber- Gerardus ejus fralres ; Willelraus de Spiriaco cum
nardi opera,a sxculari couversatione in Ordlnem Richardo fratre, ejus nepotes ; consobrina ejus Mi-
regularium Canonicorum promota cognoscitur]ma- lescendis.Rainerii conjux, aliquot etiam alii de ejus-
gistris littcrarum tradens erudicndum, egit quid- dem progenie Caslellonensium, qui plurimi de no-
;

quid potuit ut ineis proficeret. Deinde capite tertio mine appellantur, ne unus quidem ad S, Bernardi
ubi de propo^ili sui sociis ab eo congregatis : aut Tecelini genus pertinere ullo modo significatur.
Erat enim eis Castellioni domum una propria, et Commentum est igitur asserere fuisse hos origine
communis eorum,ubi conveniebant et cohabitabatit, C'?8 ac familia Castellionenses, alque hoc ex Fon-
et cotloquebantu) : quam vix ingredi aliquis au- tenetensibus tabulis comprobari.
debat qui non esset de ccetu eorum. Verum si haec Non negaverim lamen aliquid inlercessisse afti-

ipsa verba propius inspicianlur, plane contrarium Q nitalis inter Castellionensem et Fontanensem Tece-
evincunt ejus quod Roberto abbati visura est, et lini familias. Constat enim fundi quidpiam apud
Vincentio Belvacensi , ac Paradino , aliisque horum Castellionem possedisse Tecelini posteros ; et con-
sectatoribus . Cum enim prfemisisset Willelmus ab- jectura est Evam Caslellionensem, cum qua, aimo
bas, Bernardum Burgundiae partibus, Fontanis op- Christi 1100 (ex tabularum Safrensium recensione)
pido patris sui fuisse oriundum, mox cum e nutri- Aalysiie S. Bernardi matris nonnulla pactio luit,

cum et gerularum curis excessisset, inde emissum conjugem fuisse Guidonis, S. Bernardi fralris pri-

ait piae prjesertim matris studiis, ut in Ecclesia mogeniti ;

qua; domos aliquas aut agros de dominio
Castellionensi litteris operam daret. Distant Fonta- Castellionensis familiae, viro in dotem tulerit. Sed
nae Divionensis agri a Castellione bidui pene iti- conjectura haec esto, ut dixi, non affirmatio, donec
nere. Ibi Beroardus liberalium arlium excultus di- plus nobis aliunde affulgeat lucis.

sciplinis, concepto demum vit<e perfectiorisconsilio,

CAPUT III.
ejusdem proposiii socios aliquot sibi adjunxii. Erat
Rainardi de Montebarro Andreas non fuit filius,sed
illis domus propria, quam toto studiorum cursu
ex Bernardo /ilionepos.Alterquoque fuit Andreas
per annos fere quatuordecim a Bernardo fuisse - Rainardi frater, in charta Fontenetensi vel prw-
inhabitatam Caslellionensium traditio est
, et qufe C termissus, vel potius e materno S. Bernardi gc-
:

a quadraginta circiter annis, regii pariter et civilis

nere in paternum translatus.
magistratus auctoritate Feuillantinis Patribus est Andreaj domini de Montebarro mentio est in
atlributa . In ea domo Bernardus cum sociis clan- quibusdam Tabulis Godefridi Lingonensis episcopi
culum coetus suos agebanl, per sex admodum men- nullo temporis charactere nolaiis quibus dtna ,

ses aniequam sese in Cistercium reciperenl, vix alio Fontenetensi monasterio a Milone de Molismis
quoquam intro adraisso , ne novum , et sane audax, coUata contirmat, idemque subscriptus legitur in
ac raullas turbaturuin familias consilium ti'S7 tabulis Rcomaensibus Godefridi ejusdem episcopi,
ante tempus in vulgus emanaret, Nunquid haec ipsa daiis anno Chiisli llbO, apud Petrum Roverium

fuit, ut nonnulli meditantur, avita S. Bernardi do- in Reomao, in Pctro abbaie xlii, et ia illustratione
mus, Castellionensium procerum sedes ,
quse popu- 138. Hunc porro Andream filium fuisse Beruardi
lis e tota ditione adventantibus ,
quffi famulantium qui Rainardo patre natus erat, docuit nos autogra-
turbis, qure matronarum etiam et puellarura gregi- phuradiploma Godefridi Liugonensis episcopi, abs-
bus circumflueret ? que temporis quod ex adjunctis datum
nota, sed
Sentio quid hic reponanl adversarii. Tecelinum r. videtur haud procui anno 1160 quo diplomate te- :

Bernardi patrem Castellionensi familia natum tradi- statnr episcopus C'^9 .hidream Montisbarri domi-
tionem esse Fontenetensem, quae Fonlenetcnsibus num, filium Bernardi filii Rainardi confirmasse om-
tabulis contineatur. Si sic habet , ultro concedo ia nia dona et privilegia quES abbatia; Fonteneti ealenus
eorum senientiam. Ostendant illi vel apicem unura contulcrat.Postremo, inquit, quidquid av2is suui
ex eis tabulis quo Werricum de Castellione, aut
,
Rainardus,et pater suus Bernardus prcedictw Fon-
comitem, aut Tecelini genitorem fuisse; quove Go- teiieti abbatim dederant et concesserant sicut in
defridum et Girardum Castellionenses , Andrea S. cliartiseorum continebatur.el ipsesimiliter Andreas
Bernardi avunculo patre natos esse appareat. Leges concessit. Perperam igitur charla3 auctor Rainardo
in Diatribse Probationibus Werricum de Castellione, Aiidream et Bernardum filios assignavil.
Wcrricura de Ponte Castellionensem (sive idem est Praelerea tabulie nonnulla; in auiographo primae
cum praecedeute, sive ab eo diversus), Godefridum magnae charlaj Fontenetensis descriplaj his verbis
Gertrudis maritum, Ilugonem et Nivardum liorum c\audm\m.IIorum oinniumdonorum,qu(e facta sunt
filios, Gerardum Theobaldi de Sahva sororiura in prwseiitiadomniBernardi abbatis Ciarievallis sunt
Milonis patrem, Achardum, Pelrum, Reinerium. istitestes. Boso decanus,Eurardus sacerdosde Cam-
 ciSil ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1512
pinola, Bernnrdus dominus Montisbarri , Andreas A uterinus Thecelini Sori de Fontanis, ct Holdoini
auunculus cjus ; Nivardiis ct Rainerius frafrcs. atque Ilaynonis de Colombeo
autem ex ; frater
Avunculi appellalionem, quam Lalium vetus de solo palre tantum Ulrici sive Odolrici Acrimontis do-
.

matris fratre usurpavit ,

posteriora sa3cula etiam raini cujus in fundo abbatia Morimundi posita est.
,

de patris fratre, sive patruo intellexerunt. Qui ergo Quare cum Odolrico filium fuisse Rainerium con-
,

Andreas , Bernardi Rainardo patre nati avunculus stet ox tabulis Morimundensibus, si huic Raiue-

nuncupatur, liunc Rainardi fratrem fuisse non rio frater fuit Godefridus, hi certe patruum habue-
duliitamus . Nec vero de alio acsipiendam opi- rint Guidonem de Acrimonte , qui Thocelini Sori
nainur inscriptionem epistola; Sancti Bernardi 288 frater matruelis fuit. Et haec fuerit Godefridi cum
eidAndreamauunculum suummilitem Templi,q\]em S. Bernardo propinquitas ;
quod eorum patres, vere
Tecelini fratrem fuisse nullo probatur antiquitatis te- quidem fraires non essent ; communem lamen fra-
slinionio.Ne igitur unum Andream S. Bernardi avun- trem haberent Guidonem de Acriraonte. Ulrici fra-
culum diffundere cogamur in duo^, is Alethaj raa- Irem patruelem matruelem Thecelini : qua^ est af-
trisejusfraterfuisse dicendus est . Cum enim conso- finitas, uon quideiii legalis sed civilis seu canonica,
brinifuerintBcrnardus deMontebarro Rainardi filius, sed popularis , ac jampridem in vulgi usus recepta.
et S. Bernardus Alelha matre natus , et Andream D Fateor dici haac posse haud improbabiliter. Obs-
constet ex autographisFonteneti tabulis,prions illius tare nihilominus videntur tabula^ Morimundenses,
Bernardi Montisbarri doniini fuisse avunculam, quiliiis Godofridus Lingouensis episcopus ralum ha-
certe Bernardi utriusque Andreas non poiuit G>tO buitdonum cujusdam terra-, quam Rainerius domi-
esse avunculus, uisiRainardi pariter cl Aletha^ frater nus Acrimon tis, conscnsu et laude fratrum suornm
fuit. Quare Andreas milcs Templi e iiaterno S. Ber- Ulrici cunonici et Gcrardi Sineterra, Marimundo
nardi &teiiimate in maternum est restituendus. concesserat. Quomodo enim episcopus in iis tabulis
CAPUT IV. hos fratros suos esse ne verbo quidem indicivit ?
Fratrem igitur Godefridi episcopi potius exislimave-
Godefridus Lingonensis episcoptis,non fuit fraier
Thecelini Snuri, scd Raineriimititis; vel de Acri- rim fui.^se Raineriom de Rosa qui duodecies ,

montc, vcl de lioclia. *M$*i rainimum appellatur in prima et secunda

Guillelmus abbas, lib, i. De Vita S. Bernardi magnis chartis Fontenetensibus , memoraturque
cap. 9 : Narrare, inquit, solet venerabilis episcopus Nivardi frater, et maritus Milesendis S. Bcrnardi
Lingonensis Godcfridus, sancli viriet propinquus consobrinie, quippe sororis Bernardi Moutisbarri
sanguinc,etin conversione socius, ct extuncper om- Q domini, adeoque palre naue Rainardo S. Bernardi
7iia itidividuus comcs.BernaiTdus abbas Bonajvallis, avunculo. Idem Rainerius de Rocha. seu de Rochia
lib. n. De Yita Bernardi, cap. 5 Aderant ei in octies subscriptus logitur inter tesles magna; tabuhie
:

consiliis vcnerabilcs fratres sui;adcrat Godcfridus de fundatione Alba?ripa', aniio dl3.5 confecta^,amore,
prior ejusdem loci propinguus ejusin carne et spi- opinor, Cislerciensis instituli, ac pra'sertim Claraj-
rilu,vir sapicns ctconstans, qui etiam rcligionis et vallis,unde Albaripa derivata cst, in qua et fra-
prudentim merito, poilea in Ecclesia Lingoncnsi irem, et cognatos atquo affinos plerosque liabehat.
factus cpiscopuSfCt sanclitatis formam rctinens,ct Firiuat aulcm coujecturam nostram, iiuod Raine-
dignitalis in qua cst honorcm non minuens, usque rius hic eliam frequemior interfuil donis in Fonte-
hodie ingrediens et egrediens laudabiliter perse- neteuses collatis, quibus primum abbatem conslal
Propinquumdicuntcarncet sanguine; propin-
ticj'oi. pra^fuisse Godefridum.Hajc si vera sunt (ut sunt sane
quilalis ncque gradum, neque lincam cxprirauut. vero quam simillima},pronumouiqiie est Godefridum
Charla Fontenctonsis Godcfridum palriscjusTheco- episcopum agnoscere S. Bernardi propinquum in
liiii fratroni facii : i|U0'i si f^sci, <iodefriduni fcrle rarne ei spirilii: qnia ilb>s et propo-iti communis ra-
lii auclorcs, S, Bornurcli aiit [lalrmim, aut ex \x\\ sui tlo. it |ii;i'dam etiam saiiguiiiis alTmilas conjunxi -

usu avunculum dixisscut. Alia igilur quaTeiida ost nil. Xaiii fratcr ejus qui consobrinam duxerii.qnaiii
horum inter se sive consanguinitas, sive alliuitas. " vis nuUumad gradum civilis aut canouicaj affmila-
Rainerius miles, fratcr Godcfriili Liugonensis tis pertineat , tamen bodie iii usu vulgi et censetur
epibcopi niemoratur in tabulis anni Ilil, quibus alfinis et dicilur; multoque niagis in consuetudine
Barrenses Ecclosia; Adoni S. Eugendi abbaii adjn- id fuit S. Bcrnardi iv\'o, ante concilium Laleranense
dicantur, contra Adalardum abbateni ct monachos anni 1215, cum longo latius protcndcrcntur aflini-

Mclundenses. Huuc vero Raineriuni dominum fuisse talum et consanguiniiaium gradus, eliam in ordi-
Acrimontis tilium Ulrici sivc Odolrici, fralresque ne ad matrinionia,
hubuisse Uhicum canonicum, 4»3I et Gerardum <»33 CAPUT V,
SineteiTa , doccie nos vidoulur tabula^ abbatia; Mo-
Neplis licrnardi Montisbarri domini, comitis autcm
rimundi cujus ille Odolricus fundaior fuit Si res
Grinioniensis filia,non fuit u.ror Roberti Runnm-
.

ita sehabot, affinitatem S. Bernardi,cum Godefrido dia' ducis; ncque Monlisbarricomilalum in llur-
ostendot locus supraa nobis relatus ex Chronico gundiai ducis dominium inlulit, ut habet Chartai
Alberici Triumrontium monacbi Guido enim de .
yoiilcnclcnsis pars .'iccunda.

Acrimonto (qui uxorcm duxit Hcscelinam dominam Miilliplcx hic labes in Cliarta Fonlenelensi. Ro-
de Muileio, liliam Holdoini de JoneviUa) fratcr luit bcrti Burgundiai ducis, ejus nominis secundi tixo-
 :

1513 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. APPEND. AD PROBATIONES. 1514

rem unicam agnoscit hisloria, Agnetem S. Ludovici . berti II ducis filio, sancti vero Ludovici regis nepoti
Francorum regis tiliam; quae illi copulata ex anno " ex Agnete matre, ejusfilia. Constant ista non tantum
127-2,multos ei liberos genuit; eique mortuo die ex historiarum genealogicarum probis aliquot scri-
nona Octobris anni 1309, ad annos octodecim su- ptoribus, sed etiam (et multo cartius) ex conipluri-

perstes luit. Deinde, ut nou fucrit Agnes Roberti bus quas legimus, autographis tabulis. Joannis et
ducisconjux, quomodo Bernardus Rainardi Montis- Joanna^ Cabilonensium mater Elienor Sabauda, post
barri domini filius, qui circa annum Christi 1130 obitum Guillelmi G<t5 conjugis, Drogoni de Mel-
neptem habere potuit ex filia Grinio-
in vivis fuit, lolo doniino de Sancla Ilerniina, circa annum 1307
nensi comitissa, tanto centum et quadraginta anno- secundis nuptiis copulata est.

rum intervallo adliuc superstitem? CAPUT VII.

Quod additur in charta transiisse comitalum
Expenduntur qu(e de duobus Drogonibus de Mcl-
Moiitisbarri in dominium Burgundia; ducum ex an-
lolo, et horum junioris conjuge Eustachia rcfert
no 1286, imperanteHiigone quodam duce Burgun- Cliarta Fontenctensis ; ac via aperitur gua Espis-
(lise, nihil veri conlinet. Nam per ea tempora tiiulo sias toparchia e Montisbarri familia ad hos
comilatus n0n gaudebat Montisbarri toparchia ; ct B Drogoues devenit.
anuo illo 128(5. Dux erat Burgundiaj Robertus II : Bernardino Monsbarrensi, inquit charts auclor,
el jam multo ante Monsbarrus ducum ditioni acces- filia fuit, qua? Drogoni de Melloto anno Chrisli 1233
serat, ui ostendil Petrus Roverius in Reomao, illu- desponsata, alterum ei genuit Drogonem, mariium
stratione 138; ubi laudat tabulas quasdam Reomaen- EustachitB, regis Anglorum Edouardi consobrina; :

ses anni 1233, ex quibus constat Hugonem IV, qua; in S. Ludovici comitatu virum secuta, obiit
Burgundia; ducem, Montisbarri jurisdiciione tunc Garthagine, relicto in mandatis ut ejus corpus ad
potiium, eamque per prcepositos exercuisse. Quod Fontenetum reveheretur; ubi jacet cum epitaphio
et confirmatur ex ejusdem Hugonis IV testamento, pra>ferente annum 1270.
dato ad annum 1272, quo uni ex suis liberis Mon- Id quidem certum est, Eustacbiam Drogonis con-
tembarrum hiereditario jure transcribit. Trauslati jugem fuisse Edouardi regis consobrinam ; in reli-

ad duces dominii GS-l Montisbarri tempus ac ra- quis tides nulla. Nam fabulosus esl Bernardinus de
tionem infra aperiemus. Montebarro; nec ulla unquam slirpis hujus puella

C in Drogonum de Melloto familiain enupsit. Rem al-

CAPUT VI.
tius repeto, et ex toparchiaj de Espissia per has fa-
Roberti Burgundi conjugis ijenus perperam edixit milias transitu illarum inier seaffiniiatessicexplico.
Charla Fonlenelensis. Audre;e Montisbarri doniino, Bernardi filio, Rai-
Hanc conjugem ex patre Tornodorensem profert nardi nepoti, uxor fuit Helvydis Espissias domini,
Charta, ex matreporro, Hugonis neptem, proneptem cujus obitusvii Kal. Decembris in Necrologio Fon-
Godefridi, abneptem Andreie Castellionensis, quem tenetensi, ut opinor, tilia hseres. His parentibus na-
S. Bernardi patruum facit. Omnia hinc falsa, ul ex lusest Bernardus dominus Espissia;, qui enno 1210,
dictis iutelligi potest hoc loco tantum ostenJo
: rata habuit dona, quto mater ejus Ilelvydis, iv Kal.
male hanc dari Roberto Burgundo uxorem. Etcnim Februarii defuncta Fonteneteasibus conlulerat : nec
Roberto de quo agitur Roberli H Burgundi;e ducis diu matri superstes, jam mortuus G3G menioratur
filio conjux fuit Joanna de Cabilone, filia Guillelmi mense Octobri 1213, reUctis tribus filiis, videlicet
de Gabilone, Antisiodorensis et Tornodorensis co- Andrea, qui dominus crat Espissiseadhucanno 1232,
niitis, atque Alienora; sive Elienora; liliffi Amedei VI Q Beruardo domicello domino de Vi, et Guidone Lin-
Sabaudiae comitis. Quippe Guillelmo materna hae- gonensi et Antisiodorensi canonico. Sed vita functo
reditate obvenerat comitatus Antisiodorensis, Tor- seniore Andrea, ejus relicta Helvydis Ilugoni do-
nodorcnsis porro ex Januario anni 1292, a matertera mino de Ulmo (de TOrme) secundis nupliis conjun-
Margarila, relictaCaroli Andegavensis, Jerusalem et cta est, eique genuil filiam, cognomine Helvydem
Siciliaeregis, et comitissaTornodorensi ; cujus pieta- de Ulmo, per quam raaritus ejus Drogo de Melloto,
tis illustre monumenium exstat xenodochium Torno- dominus erat Espissise jam ex anno 1247, nempe
dori ab ea fundaium, in quo et sepulta est. Joannae post Andream, ut conjicere cst, iraprolem, Bernardi
Guillelrai filiie frater fuit Joannes de Gabilone ; cum uxoris suae fratris uterini Ulium. Porro Drogo hic,
quo sic divisa est haereditas, ut fratris esset comita- priraus e sua familia Espissiaj dominus, Drogonis
lus Antisiodorensis, ipsa Tornodorensi poliretur Euslachise mariti non pater, sed avus fuit, ut ex
quem deinde anno 1321 pro dote attulit Roberto Ro- pagina 581 inlelliges, et ex brevi hoc schcmate.

Uelvydis domina Espissiae daos babuit viros, Andreah, dominum Moniisbarri, et Hugoneu dominnm da Ulmo,

Ex Andrea viro priore Ex Hugone viro posteriore.

Bebmardus de Montebarro, doniinus Auvs uxor Odonis secundi comilis Helaidis de Ulino, nxor Drooonis de
Espissiaj 1210, 1213. Grinionensis. Melloto, per illam domini Espissise
jam auno 1247,
Patuoi,. CLXXXV. 43
1515 ADDIT. AD LIBROS DE YITA S. BERNARDI. 1516

ANDnEAS dominus Espissiae Bernardds domicellus, do- Gdido canonicus, 1213, et Drogo de Mellolo, dominus
1213, 1232. minus de Vi. 1220. Espissijccujus uxorfilia
Ansericidomini deMont-
real. Adliuc vivebat 1269.
DROGode Melloto, dominus
Espissia;. Uxor Ecsta-
cHi.vde Lusignan conso-
brina Edouardi I Anglo-
rnm regis, peraviim pa-
ternam communem, Isa-
bellam Engolismensem.
Adhuc in vivis eral Drogo
1290.

G37 Ex his videre est dominorum de Melloto • rum. Nam Humbelinam velut ultimo loco natam ex-
Uustrem familiam maternai S. Bernardi line:e affi- liibet, quam asserit Joannes Eremita fratrem suum
era quidem fuisse, sed non consanguineam. De beatum Bcrnardum nascendi ordine consecutam,
Drogonis Eustachiae mariti profectione transmarina adeoque iater sex fratres mediam, ex illis tres selate

in S. Ludovici comilatu, deque Eusiachiaj ipsius priores, totidem posteriores numerasse; cseteros

anno et loco obiius, fides esto penes charlae aucto- chartaa defectus aperient quaj nos infra, purioiibus
rem. Nam annus 1276, supra annoiatus, paginaB82, ex fontibus hausla, de tota S. Bernardi affinitate el
ejus nuptias non spectat, sed quiddam a Drogoiie de consanguinitate dicturi sumus. Nunc igitur hujus
Melloto pro vindicanda pairui Eustachia; nonnulla argumenti tabulas aliquot proponamus, in quibus
hffireditale gestum, ut receutiore epistola me ad quffi hactenus vel in Dialriba, vcl in ejus Probalio-

nionuit vir clarissimus domious Du Bouchet. Yidimus nibus confuse et promiscue sparsa sunt, facili per-
in xde Fontenetensi, interchorum et altare majus, spicuoque ordine digestacolliganlur.
a parte Evangelii, monumentum e nigro marmore G38 GAPUT YIII.
quod Drogonis et Euslachia; conjugum esse dicitur, Tabula i, paterni generis S. Bernardi, ex Alberico
sed epitapliium quod Sitex lamiuai raarmori aflixre B Triumfontium monacho.
pra^ferebanl, his jarapridom avulsis nullura super- Locum ex Alberici Chronico supra dedimus, pa-
est. Alii sunt naivi Chart» Fontenelensis non pauci, gina 416, A Tecelini matre, S. Bernardi avia pa-
ac praesertim in ordine Tecelini et Aalysiaj libero- teroa banc seriem cum illo sic deducimus.

N. mater Tecelini duos hubuit marilos,

Priorem N., ex quo Alterum Fulconem de Sarcellis ex quo

Tecelinds Sorus dominus HoLDOisus Havno dc Colombeo. Gdido de Acroroonte, cujus

de Fontanis. uxor Hescelina Jonevil-
lensis, dominade Mulleio.
S. Dernardds. IV. Uoldoini proles. Abelinos. Werricus.
Aldricis de Esmanciis. Galtuerus de Malleio.

His addit Albericus, Fulconi deSarcellis, anie- Fontanis, in hoc dubio nolim definite quidquam af-
quam matrem sibi desponderet, alteiam
Tecelini firmare sed tantum cum disjunctione, nimirum
;

fuisseuxorem, ex qua natus est Ulricus sive Odolri- quod ex matre Tecelini, aut Guidonis uxore, alte-
cus dominus Acrimontis, fundator Morimundi. Hu- r rutra fuerit aut Eva de Castellione, aut Granceiana,
jus porro Odolrici tres filios memorant labulae Mo- ila ut si prior fuit Granceiaua fuerit posterior Ca-

rimundcnses Raiueriuni doniinum Acrimontis, Ul-

; btellioncnsis; et vicissim, si prior fuit Castellio-
ricum canonicum, ct Gerardura Sineierra, quibus nensis, altcra fuerit Granceiana,

quartus foriasse accessit Godefridus Lingonensis Ca'teruin ex his Tecelini uterinis fratribus ma-
episcopus; quod lamen ccrlis de causis minus pro- uasse videtur S. Bernardi consanguinitas sive affi-

batum nobis est Appcndicis iiujus capite quarlo. nitascura matre Ascelinae sanctitate claraa virginis,
Ignoti nominis aviam paternani S. Beniardi fuisse quie ut in Cbronico Clarevalleusi ex Goswino rcfer-

domoG3«> elfainiliaGranceianamconjectura est pri- lur, beali liernardi, el episcopi Godefridi ftiit con-
mum ex Clironico Granceiano, quod etsi in muliis fa- sanguinea, de juxta Firmitaiem super Albam
vitla

bulosum est, in hoc tamen baud speruendum videtur procreala. Ueinque cuin Josberto doinino ejusdom
quod ait prisco levo de Granceiani toparchai filia- Firniitatis ad Albam, cujus ille asseritur secundum
bus unam fuisse ex raarito dominam de Fontanis. cartiem propinquus. Vitie libro i, cap. 9, in quo cl
Nam in castro Granceio adhuc exslal vetusia turris, |. primum signuin fecisse dicitur novus abbas. Quod
qua' dicta est jiost oinnera mcnioriara el hodieque si, ut vcrisimile est, jurc propinquitaiis obvenit Jo-
dicitur Turris S. Bernardi, quod ipso, dum cogua- sberto Firmitas, quam paucis ante annis posscde-
los suos subinde inviseret, in ea divcrsatus luisse rat S. Simon ex^coinite monachus S. Claudii seu

credaiur. Nihilominus cum potuerit Guido S. Ber- S. Eugendi Jurensis; vel liinc deprehendere est
nardi fraler primogenitus ex Granceiana familia Josberii, adeoquc S. Bernardi G-lOgenus perquam
dttnisse uxorom, quac pcr illum fucrit domina de illustre, ctun S. Simonem constet cliam Francorura
 ,

1517 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDL — APPEND. AD PROBATIONES. 1518

Anglorumque reges, legitimss originis sanguine . schali papa pag. 461, monasterium Clarevallense
<i/^ni;/v;»c^/>
contigisse, ..t; oii/^ ;« «.^«^
uti alio in opere
—nondum ,.«j «j:.,.
edito, pluribus
„i.._;i — " n.i..,..- .
II,
-..• -11.. .^....
Roberti viri illustris impensa fuisse
r • ...i^/^...
sedificatum.
a nobls demonstratura est. De Josberto tilio, opi- Reponendus enim videtur Josbertus pro Roberto,
DOr, potius quam da parente cognoraine accipien- cura Roberti per illa inilia de Clarevallensibus bene
dum esl illud tabularii CK-erevallcnsis, quod Odo meriii, nulla ia eorura tabulis fiat mentio.
Campaniensis et Sibylla ejus uxor laudaverunt to-
tam cleemosynam quam Josbertus de Firmitate de-
«11 CAPUT IX.

derat fratribus de Claravalle. Gumque Josbertihujus Tabula 11 materni generis S. Bernardi.

magna exstent in Claravallenses beneficia, opinari Constal \\iec tabula, uti et sequentes alise, fere
licet irrepsisse mendura in hisloriam Pontificum ex iis qufe prfemisimus, cui tamen, ubi opus erit,
Romanorura el S. R. E. cardinalium , RoniK anno nonnullarum ejus parlium brevem enarralionem
1630, lypis Vaticanis editam, ubi habetur in Pa- subjiciemus.

TADtlL.E PARS PRIOR.

1. Bernardcs dominus Montisbarri. — Hchberga ejus nxor.

^.Rai.xardus dominDs Mon- Aalats nxor Teceli.ni Sanri DiANAuxorOTHOMS de Ca- Andreas, miles templi.
tisbarri Uxor Aanoldis. stellione. GuALDRicus dominus Tul-
lionis, poslea monachus,
3. S.Bernardcs cum sorore RoBERTUSabbas Domus Dei MiLO prior Fonlaneti ex
et quinque fratrihus. Converso,

Tabulb pabs alteha.

2. Rainardvs dominus Montisbarri Uxor Aanoldis.

3. Bermardus dominus Monlisbarri N. Uxor primumFERCANNi Heliranm Milesemdis uxor Beikerm de Rocha.
Comitis Grinionensis; postmodum
Raimundi de Burgundia, item comi-
lis Grinionensis aut certe ejus so-
;

crus. (Vide sequens caput deci-

mum.)

4. Andreas dominus Moiitisbarri. Uxor Helwidis Es- Mathildis Raimundi filia ex Agnete de Montepence-
pissiae domina, quae poslea nupsit HucoNi Je Ulmo. rio secnnda ejus uxore; conjux autera Odonis da
Yssodun comilis Grinionensis.
642 6. Bernardus de Montebarro, dominus EspissicO. Alavs Montisbarri domina , uxor Odonis de Yssodun
comilis Grinionensis hujus nominis secundi, Odonis 1

et Mathildis lilii.

Amdreas dominus Espissiae. Bernardus domicellus, dominnsdeVi. Guido canonicus Lingonensis et An-
tisiodorensis.

1. Bernarduh Monlisbarri familiae caput, quod d nensi, ex prima magna Charta Fontenelensi, et ex
quidera novimus, indicavit nobis Joannes Eremiia, labulis Godefridi 643 Lingonensis episcopi; qui
iteraque auctor Chronici S. Petri Vivi Senonensis : male in Fontenetensi Genealogia Regnaldus scu
quo etiam ex auctore compertam nobis esse ejus Regnaudus. Aanoldem ejus uxorem prima eadem
conjugera Uumbergain, alque alterutrius originem Fonteneti magna Charta autographa nos docuit.
ex comilibus Tornodorensibus, supra monuimus in Ab his duntaxat propagatum Monsbarrensium
Diatriba.Ab avo materno S. Bernardus, ab avia toparcharum genus, quod tabulae hujus docet pars
soror ejus Humbelina appellationes traxere. Hanc altera.
enim non tantum Humbelinam, ut vulgo creditum 2. AALA.YS sive Aelats utroque enim modo eam
;

est, sed etiam Ilurabergam fuisse nuncupatam, appellat Joannes Eremita ;

quse in Necrologiis Be-
docuit nos vetus auctor Vitaj sanctissimi viri Petri nignianis Alasya et Alaysa; aliis passim Aalys,
prioris Juliacensis.Nec plane diversa ha;c noniina, Alays, iElaydis, Jileth, Aleth quse idem sonant, ;

sed illud ex isto formatum eo more quo solent in- et eodem recidunt omnia. Haec vere septem libero-
fanlium ac puerorum nomina quadam adblandien- rum dupliciter parens, quia illos et muado et Christo
lium teneritudine amoris diminutione molliri. Quare genuit.
dubilandum mihi non videtur quin soror S. Ber- C 2. DiANA uxor Othonis de Casiellione, de familia
nardi, primum in baptismo de aviae materna; no- Montisbarri, ad annum Christi 1107, ex Recensione
mine Ilumberga appellata sit ac deinde per in- tabularum Saffrensiura quaj nisi fallit, Dianara
;

fantia; pueritiaeque annos Hurabelioa dicta, postmo- opinor raatrem fuisse Roberti abbaiis domus Des
dum in raatrimonio, et denique in monasterio ad Carum aranera in Biturigibus. Hunc enim
verum suum ac primitivum Humbergas nomen re- S. Bernardi sobrinum, matre scilicet natum quae
ceperit. S. Bernardi genitricis soror
affirmat Joannes erat,
2, Rainardus scribi debet, ex Chronico Seno- Ereraita : addens quae de Alaydis S. Bernardi ma-
1519 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1520

tris obilu mirabili narrat, accepisse se ex ore cave existimes id muneris eum adhuc conversum
/^
liujus Roberli abbatis, qui, inquil, magis quam gessisse. Hoc enim nonquam
in Ordine Cisterciensi

^exaginta septem annis inmonasterio subjiigo re- licuit; Milonem qui humilitaiis
sed pro certo habe
gularis disciplin(e vlxit. His congruit quod et in vul- affectu, primo suo in Ordinem ingressu, inter con-

gala S. Bernardi Vita, ct in Exordio Cisterciensi le- versos proliteri voluerat, postea dignum a praofectis
gimus fuisse Roberlum hunc S. Bernardi secundum judicatuin qui monachus lieret, etiam monachis

carnem propinquum ; vel apud Petrum Cluniacen- apiid Fontenetum, cui doraui initium dederat, ali-

sera, lib. VI, epist. 35, sanguine proximum. Quod quandiu prcefuisse. Hunc ex anno 1113, abdicata
vero primailla S. Bernardi epislola, in medio imbre saeculi vanitate, Cistercium in S. Bernardi comitatu
sinc imbre scripta litulum prajfert ad Robertum ne- se recepisse colligimus ex Chronico Senonensi.

potem siium, aut epislolarum collectoris hallucinatio CAPUT X.

est, aut ealoqucndi ratio ad illum morem pertinct
Enarratio altcrius partis tabula; hujus secundw,
olim usitatissimcm, ut jsm tiH alii observarunt, ubi de antiquis comitibus Grinionensibus quce-
quo ncpos dici solebat etiam patruclis, aut consobri- dam notatu digna.
nus, aut amitinus, si modo palrueji suo, aut conso- 3. Bernardus dominus Monlisbarri, in tabulis Go-
brino, aut amilino essct ailale inferior, vel patrc aut B defridi Lingonensis episcopi asseritur Rainardi
malre junioribus genitus. Ex quo licet conjicere filius, Androae vero paier. Milesendis quoque in

Alayde S. Bernardi parente fuisse Roberti matrem prima magna Charla Fontenetensi hujus Bernardi
setate inferiorem ; ctRobertum, cum ad eum S. Bor- soror memoratur, et Rainerii conjux : qucm, ut
nardus scribcret, adolcscentemacpcne puerum fuisse probabilius, pulamus G46 Raiiierium de Rocha,
intelliget quisquis primani illam S. Bernardi episto- eumdemque fratrera Godefridi episcopi, unde hujus
lani legerit et GuiUelmum abbatem, lib. i De aftinitas cura S. Bernardo.
Vita S. Bernardi, capile undecimo. 4, ANDRE.E uxor Ilelvidis Epissiae domina, quos
2. Andreas niiles Templi, ad ([uem est epistola illi tilios genuerit, quosve Hugoni de Ulmo, eui
S. Bernardi 288, avunculum cum prsnotans, qui sccundis nupliis copulata est ;
qua item ratione per
ct avunculus dicitur Bernardi Montisbarri Domini, ejus filiam cognominem, nempe Helvidem de Ulmo,
patre nati Rainardos S. Bernardi avunculo. Quas illi Espissiae topar. hia ad Drogones de Jlelloto derivata

proles assignat Genealogia Fontenetensis, nullo sit, supra jam satis explicuimus.

modo eum speclanl. De comitibus Grinioncnsibus, quae olim illos cura

2. GuALDBicis. De hoc Vita S. Bernardi, lib. i, _ familia Monsbarrensi affinitas conjunxeril, opero-
cap. 3 Primus omnium Galdricus avunculus ejus,
:
"* sius est invcstigare. Citata; tabuhe Godefridi epi-
absque dilatione aut hcesitaliorie, pedibus, ut aiunt, scopi haec habent : Divisio quoque terrarum inter
ivit in sententiam nepotis, el consensumconversio- Fontanas et Scgcstrum, sicut factajamdudum fuc-
nis, vir lioncstus, ct potens in sccculo,et in scecu- ratinprcescntiacomitissw, amitce ejusdem Andrcce,
laris mililicB gloria nominatus, dominus castri in ubi et lapidece mette positte sunt. Krat Andrea;, ul
tcrritorio Educnsi, quod Tuillium dicitur. Ilic mo- diximus, avus Rainardus, Bernardus vero pater,quare
nenduses, mi lector, duo csse castra in.Eduis ejus- Andreii; araita Bernardi soror fuit, Rainardi porro
dem fere appellationis. Altorum Tillium in pago Ali- tilia. Ai unde comitissa, nisi a mariio comite 1 aut
siensi, vulgo Tit ; alterum Tullium, quod inlabulis cujus tandem comiiis uxor fuit, nisi Grinionensis,
Fontenetensibus Tullio, vulgo Touillon, cujus olim qui loco proximus .Montisbarri castro, et mullorum
possessor Gualdricus. In hoc Tullione est decanatus circalocorum priraarius dominus? Aringiarum ter-

foraneus, sive archiprcsbyteratus jEduensis dicc- ritorium cum Rainardus Montisbarri domiuus Fon-
cesis, numero 19. Abesi Tiliuni a Montebarro tenelensibus contulisscl, raiuni id esse debull Gri-
quinque circiter leucis horariis, Tullio vix duabus. nionensis comitis aucloritate et consensu ; sic

Concessit Tullio ia ditionem monaslerii Fonteno- n enim habel prima magna Charta Fontenetensis,
tensis ; at non Tiiium, a quo denominati in hoc numero 1 : Hoc quoque cum magna benevolentia
opere Gla complures ; eiinter ca>teros, ad annum iaudavit domnus Fcrgannus Grinnionis consul. Sub
1174, Hugo Peccatum de Til. Ubi niirari licet viri alio dono Leobaudi de Grinionc, ct Ilumbaudi de Ru-
bumilitatem, qui se non tantum peccatorem cogno- beomonte. Ilujus rei tcstcs fuerunt consul Grinionis
minari voluit, ut alii permulti ; sed Peccalum, quod Ilelirannus Fcrcannus, Gotlwfridusde Sagniaco, etc.

solum a se habet homo ; de anima, de corpore, de In hac ipsa prima charta non semel appellatnr
aliis suis bonis omnibus Dco auctori dcbitor. Porro Bernardus domiuus Monlisbarri, ut de Ferganno
in prima magna Charta Fontenetensi asseritur Grinionensi comite GI7 suspicari liceat fuisse

W.ildricus hic jam tum monacbus, cuni fratre suo illum Rainardi generuni , Beroardi sororium, ct

Milone converso, ct Martino eremita, abbatia? Fon- conjugis charissima; intuitu scu rogatu, de ejus
tenetonsis primus fedificator. consanguineis, Fonteneti vel monachis vel fundato-
MiLONEM vero S. Bcrnardi avunculum, tunc
2. ribus bene mereri siuduisse.
convorsum, si postmodum priorem Fontenelensem Post Fergannum, rediisse constat comilatum Gri-
Jcgis, quod ex nonnuliis tabulis colligi viietur. nionenscin ad domiDiura principis, ncmpc HugouisII
1521 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDl. — APPEND. AD PROBATIONES. 1522

Burgundia? ducis. Hic enim laudanle ducissa Ma- « nis II. Burgundiae ducis filiam, et GAO Odonis de
thildc uxore sua dedit ecclcsJEe Fonlenetensi quid- Yssolduno junioris conjugem, non me ab ea quam
quid habebat apud Puteolum Francum : qui locus, proposui sententia dimovet. Fateor ego quidcra
ut habent tabulfe, descendebat de domiuio GriQiouis Alaydi huic Burgundae marilum fuisse Archerabau-
castri, cujus ipse dux crat dominus. Et translali diim de Borbonio, cjus nominis, ut Duchesnius nu-
hujus dominii non alia rationabilior causa occurrii, nierat, septimum, nego illam eamdem Odoni de Ys-
quamquod Fergannus vel improlis,vel absque prole soudun juniori fuisse matrimonio junctam, argu-
mascula e vivis excessissel; quippe illa prresertim menlo triplici : Primum, ob nimiam illorum san-
primariae clientete feuda solis masculis a principe guinis propinquitatem ; cum cerlura sit, Raimundi,
commiltebantur, hac tamen feminarum h«redumple- qui avus erat maternus Odonis hujus Yssoldunen-

rumquc rationehabita, utquos maritos naelae essent, sis, fratrera fuissc Odonem ducem, adeoque Alay-
illis ea praedia cum honorum titulis conferrentur. dem ct Odonem Yssoldunensera fuisse in secundo
Ad haec certum nobis est ex tabulis Ilenrici et tertio gradu consanguineos. Quibus in gradibus
^duensis episcopi, anno H65, datis, Raimundum nuUa concessa esset incestum eluens dispensatio,
Hugonis II ducis filium, et fratrem episcopi Ilen- prffisertim ante concilium Lalerancnse anni 1215,

rici, fuisse comitem Grinionensem, etiam aniequam

g cum ad septimum usque affinitatis aut consanguini-
MathikUs matrem diixisset uxorem, qmc Mathildis latis gradum vetila essent malrimonia. Secundo, ob

matre nala Agnete de Montepencerio, paiernum co-
mitatum Grinionensem Odoni delssolduno in doiem
tulil. Dederat enim Raimundus comcs Fonteneten-
sibus quidquid ejus chasati de dominio Grinionis eis
darent de chasamento suo, sic tamen, ut chasatum
tcmporum et aHatum improportionem; nam Alays
Archembaldum priorem virum amiscrat ex anno
1169, cura Odo de Yssolduno Mathildis Burgunda;
niius adhuc esset sub nulricum aut gerularum
cura, certe pucriles annos nondum cxcessisset. Id

non pcrderet. Htecigitur dederaljam comesGrinio- nos docct Malhildis patruus Henricus ^Eduensis
nensis, nondum autem Agnetis maritus. Ex quo episcopus, cuni cam Odoni de Yssolduno seniori

licet conjicere collatum Raimundo ab Ilugone recens desponsalam, adhuc puollam nuncupat aa-
patre Grinionensem comitatum, cum iile Ferganni no 1165. Quanam igitur ratione Alays post qua-
comitis vel 6AS reliclam viduam vel filiam sibi driennium Archen.baldi relicta, Mathildis patruehs
despondisset. suae junioris filium adhuc infanlulum sortiri conju-
Per id tempus, observatu dignum est ex prima gem potuit? Tertio denique, quia anno 1201, jam
magna Charla Fontenetensi Walterium conesta- Aulays inter Fontis Ebraldi moniales velata crat, ut
Tsulum domiiium fuisse Montisbarri, non castri, C videre est apud Duchesnium in IVobationibus an-
opinor, sed tantum burgi seu villa», et de beneficio tiqua; famili» ducum Burgundionum. At anno 1212,
primarii domini Rainardi, seu Bernardi ejus filii, Alays Odonis Yssoldunensis relicla, adhuc in sae-
qni caslrum obtinebat. Id possessionis olim nobis culo degens, Radulphi filii sui testamehto interfnit.
visum est evenisse Walterio concstabulo, ex cjus GoO Si qua ergo fidcs habenda est Chronico illi
conjugio cum aliqua Rainardi sorore, et ea for- Lf^rinensi, capiendum illudopiuordeOdone dcDeols,
tasse qu» Roberli Domus-Dei abbatis mater fuit, qui patris Odonis de Yssolduno junioris consobri-
ac S. Bernardi matertera. Sed alia nunc sese off' rt nus seu patruelis fuerit, adeoque Alaydi aetato
haud paulo verisimilior ralio qucl, comitatum Gri- propior. Nam ut monel Duchesnius, Odo maritus
nionensem tunc obtinenie Ilugone duce, ille cjus Mathildis, et junioris Odonis pntcr, filius fuit Gau-
militiie prajfectus missus ab eo sit ad aliquod fridi, filii Odoni^ fralris Radulphi dc Deols. Quare,
tempus, in dominium utile vill;c Monlisbarri, ut in hujus gentis genitali arbore, ramus familiiB Ys-
Ferganni olim comitis relicta; Bcrnardi Montisbarri soldunensis, a ramo familia; de Deols, in Odone
domini sorori dotaiitia jura vindicaret, in ejus vel Alaydis marito quartajam fissura erat divisus. Quaj-
secundum conjugem, vel generum Raimundum |« rcndus ergo est Alaydis Archembaldi relictfe secun-
refundenda. Ignosce, lector, velut ca3C0 in \uec mo- dus maritus in ramo de Dcols cjusque fissura su-
numentorum penuria, in his tenebris conjccturas pcriore. Undc ctiim nonnulla apparct horum con-
lanquam umbras palpanli, et ubi certa non sup- jugum propinquiias, cujus mentio in Chronico Lo
petunl, saltem vero similia Kqui bonique consule. rincnsi, in eo vidolicet quod Odo de Dcols Radul-
5. De Alayde, haud scio an in melius quid incur- phi velfilius, vcl nepos, et ejus cognatus Odo de

rerim. Hujus nominis Grinionensem comitissam Yssoudun comos Grinionensis ejus nominis primus,
Odonis de Yssolduno junioris conjugem supra ex- uxores habuerinl Alaydem et Mathildom patrueles.
hibuimus quam et Andre» Montisbarri domini fi-
; Sto igitur in conjectura mea, cujus causas par
liam, Bernardi autem de Montebarro Espissi;e do- gina illa560, aperui, vidcri Alaydcm Odonis junio-
niini sororem haud levi conjectura pronuntiavimus. ris comilis Grinionensis conjugem, de Montisbarri
Quod monuit erudilus quidam amicus ex Rigerio in familia, Andrea; filiam, Bernardi sororem, cujus si

.Chronico Lerincnsi, Alaydem hanc primum

fuisse qua csset qna^renda cum marito affinilas, in eo ap-
Archembaldi dc Borbonio uxorcm, tum hoc mortuo parcrct quod esset Odo Raimundi ex Matliilde filia
duxisse Odonem de Deols, unde illara asserii et Odo- nepos, qui Bernardi Alaydis avi sororera, aut ejus
1523 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1524

forlasse, ut diximus, filiam in matrimonio lia- « tanis appellaiioncm, habel per Bartbolomffium Som-
buisset. bernionensem G5I ad nostra usque tempora pro-
pagatum fuisse constal, qua de re sequentes aliquot
CAPUT XI. tabulse fideni facient; prsemonere juverit, ad Som-
Tabula III, Sombernionensem antiquam gentem in bernionensis antiquse famiiise decus, illam in vete-
ducum Hurgundim regiam familiam desiisse os- rum Burgundiffi ducum regiura sanguinem e nuben-
iendcns.
tis filiae haeredis alfinitate esse transfusam.
Quia S. Bernardi paternura genus, quod a Fon-

AVarnerius anoo Chrisli 1020, cnjas uxor Istibergis, Anna et Addila, filiEe, Gozelinas foriasse frater aut palruelis,
pap. 518, 520.

Warnerius, inter familiares Hngonis II Burgundirp ducis, anno llOi, p. iid.

Warnehius fnndator abbatias de Aseranle, sive de fiuxeria anno 1131, de quo BartholomjBos dominns de Fontanis,
vide in Bealrico nostra Cabilonensi, p. 185; itcmque abbaliae monalium cujus posleros dabunl tabalae se-
Pralilongi, p. 442. qaentes.
Herveius, sive Arveius, p. 442. Wido, pranoniine Rainaldus, de consensa Emengardis uxoris, Pratilongi mo-
nialiuni fundos extondil, 1149. Obiil pridie Kal. Septembris, p. 422, 461,
520.
GAUTERius,annisll88,1208,12IO.Obiit Garnerius dominus de Mnnloillot. GuiDO dominus de Toreis, p. 468.
1217 ;uxor ilii, Jacqua, seu Jacoba, Uxor Aaliz, p. 465, 468, 469.
p. 464,' 466, 467, 468.
HERVEU'S,GAUTERii:s,annis 1217, 1220, Garnerius, cui uxor Elisabeth, JOANNES, p. 469.
1225, 1232, 1233, 1242. Uxor Blan- 469. Gauterius, p. 469.
cnA, qnai el Maingerdis, marito su- Agna mouialis de Praalon, p. 469.
pcrstes ab anno 1242 ad 1272, pag.
468, 469, 470, 474, 475, 482, 483,
484, 485, 563, 566, 567.

«52 JoA.^TXES, p, 475. Jaqcueta, nxor GoiLiELJirdeMonteacato, doniini de Maelein, quiHugonis III
ducis Burgundia^ pronepos /uil, p. 476. 477, 478.

Alexander de Monteacnto, dominus Sombernionis, tanqnam liaTes avise suae materna; Blanchs seu Maingredis.
propinquior ab inleslato, p. 477. 478, 479, 482, 483, 484, 563.

CAPUT XII. D Ilarum prima fuil filia Guidonis, Birtholornaei Som-

bernionensis conjux : secunda Belota uxor Willelmi
Tabula iv Somhernionenses dominos de Fontanis
recenscns, usquc ad Mariam Hichardi /iliam et de Sauz ; tertia, Maria de Fonlanis Guilleimo de
hmredem. Marrey dcsponsata; quarta, Amyota de Marrey, cui
Paterna S. Bcrnardi familia, hoc esl Fontanen- marilus fuit Antonius de Sagniaco etde Saffris; quin-
sis, a Guidone fratre ejus primogcnito ad Claudiiim ta et ullima Maria de Sagniaco, Othenino de Clerone
de Clerone baronem de Saffris liodie superstitem matrimonio juncta. Primam et secundam quarta Xvxo,

venit, per feminas hffiredes quinquies intercisa. tabula dabit, ca;teras reliquae ordine suo sequentes :

Bartholomeus do Sombernone, dominus de Fonlanis per conjugem N. patre natam Gaidone S. Bernardi fralro
primogenito, ciijus soror raemoralur in Cbronico Clarevallcnsi abbalissa; do Polengeio, p. 445, 457, 463. 464,
465, 547, 87, 88.

Kai.o, cujus obitus xiv Kal. Septem- Tecelinus, p. 463, 464. Girardis Li Bros, dominos Ae Asne-
bris, 463, 464. riis. Uxor Margarita 465, 467,
563.
GG3 Belotua, uxor Willelmi do Garnerius ncpos Gerardi de Asneriis, domious Fontanarnm pro terlia parte
Sauz, p. 573. Fnndator prioralus de Bonuau subtusTalenlum. Miles Templi, unJe diclus
homo Templariorum. Uxor Gerlrudis, p. 467, 470, 471, 473, 572, 573,
JoANNES, dominus Fontanarum, pag. Kalo, de Sauz, dominus Fontanis. Oiuo, sive Otheninus, p. 471, 472.
57 3. Obiit 1270, 31 Oclobris. Uxor Dan-
NEZ, vel Dannot, p. 471,472, 480,
481, 482.

HUMOERTUS. Uxor BONA. JOANNES, p. 481, 525. GoiLLKLMis, p. 481, 593, num. 7, 10.

JoANNES, p. 523, 593, num. II, 12. Cecilia, p. 523. Guillermeta, p. 523.

GiLETUs. Uxor AcNEs de Cliarlreles, Margareta, uxor Ugonis de Buffons, Dannot, uxor Haimonini, de Montoil-
p. 593, num. 12, 13, p. 594, num. p. 594, num. 16. lot, p. S94, num. 15.
16, 18, 19.

HoGO. Uxor Simoneta de Pontescisso, cpis ilh g«nait tres filios et dna» fdias, Margareta. p. 593. nam. 13, p. 596
de quibus infra, el mortuo conjuge nupsil secundo Hugoni de Bera, deinde num. 27.
Jounui Darl lertiis nupliis copulata, trcs ei iilias peperil, Joannam, Giino, canonicus Lingoaensis p. 594,
Margaretam et Mariam, p. 596, nam, 26, 27, p. 599, DUm. 34, p. 615. num. 18.
A&nes nionialis S. Joannis Augasto-
donen.^is.
N. monialls de Laroyo, N. monialii d*
Loco Dei, p. 59, num. 1).
1L)25 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNAUDI. — APPEND. AD PROBATIONES. 1525

654JoAN!<ES,p.599, num. RoBERTUS, p. 599, num. 34, RicnARDUS. Uxor Philippa ELisAnETa.p.599, num.34.
34, p. 614, 616. p. 615. deSauz,p.599, num. 34, p. 6)5, Joanna, p. 599,
p 613, 616, p. 600,num. num. 34, p. 615.
39, p. 602.

Agnes, p. 616. JOANiyA, p. 616. Maria, Uxor GciLLELMi de Marrey, de

quibus labula vi.

Ad paginam 829 et ad annum 1237, nolatus est « stus altero post Christum saiculo benigne excepit,
Hugo de Fontanis burgensis Divionensis qui cum Sedelocus nuncupatur. Porro a villa seu castcllo dc
;

uec miles, npc domicellus nuncupctur, nec ulla ejus Sauz, quod in yEduis et in agro Alisiensi haud
reperiatur mentio in tabulis iamiliam Fontanensem procul a Sinemuro positum est, ne illi quidcm se
spectantibus, illum opinaraur vel a patria dictum appellatos putant qui hodie se cx ea famiha progna-
de Fontanis, vel fortasse quod alicujus ex dominis tos profitenlur. Vera igitur gentis hujus origo, a
Fonlauensibus filius fuerit notlius, et ideo legiiimis castro est quod nunc vulgo Sauz-le-Duc, ex quo ni-
non accensendus. mirum Burgundiae ducum ditioni adjcctum cst :

Occurrent praeterea complures domini vel dominfe quod antiquis Sals, ct Sauz, et Salionem dictum
de Fontanis in excerptis nostris ex Recensione la- constai. Possis etiam Salice?, vel Salicem efferre,
bularum Saffrensium et Fontanensium, a pagina 583 Francorum regem, qui,
post Philippum Pulchrum
ad. 390, quos Imic nostraa tabulai ex autographis dato diplomate ad annum 1304, Guilielmum ejus
confectie inserere religio fuit, ne certa cum dubiis famili» caput de Salice nuncupavit. Aut ad gustum
confunderentur. Quam enim illa Recensio mendosa, Jonre refercnlis, Columbano et sociis nonum jam
ac tum in personarum appellationibus, tum in tem- diem apud Anagrates ciborum penuria laborautibus,
porum notis deformala sit, supra monuimus, p. 617. D Carantocum abbatcm Salicis divinitus admonitum
CAPUT xin. subsidio misisse Marculfura cellerarium suum cum
vehiculis largo commcatu oneratis, per saltuum avia
Tabula v familiw de Sauz, qua Fontanensem spc-
et opaca silvarum juraeniis duclu divino prieeun-
ciut. Quix Willelimis de Sauz, cujus uxorfuil Bc-
lola de Fonianis. enim nomine venire hic putaraus vil-
tibus. Salicis

Adeo clara est inter Burgundiones familia de lam hodie Sauz, inter Vesulium et Luxovium me-
Sauz, ut digna videatur quam pcritus aliquis genea- diam, a qua distant Anagrates leucis horariis fcre
logus juslo illustret volumine. Fabulari mihi qui- quinque.
dem videntur G55 et in verbo ludere qui ei ab De geiite de Sauz pauca in praemissis sparsimus,

oppido vulgo Saulieu, Fausti viri consularis pariter eo dunlaxat spectantes ut appareret qua rationo
et Christianissimi sede nomen inditum putant. Id Fonlanensis familia per Sombernionenscm insita

enim castrum in Itinerario Romano Sidoloucus,

et ei fuisset, nerape in Willelmo de Sauz Belotaj de
in Actis sanctorum Benigni, Andochii aliorumque Fonlanis marito, cujus genus, opinor, sequens la-

ejusdem scholae martyrum, quos «dibus suis Fau- bula haud obscurum relinquet.

6oC EviLO, qui et Ebalus, Hebalus, et Eubolus, comes do Sauz. Uxor Re- Willelmus, pag. 486, 487, 489.
gina, pag. 486, 487, 489, 491, 492, 346. Obiit conies v Idus Oclobrij pag.
520,

Gl'ido qni comitatnm Lingonensem GlRABDUS, pag. 486, 489. WiLLELMUS, pag. 489, 553, 569
permutalionc Iranslulit in Hugonem
III BurgunJia; ducem; hic Galtero
palrno suo Lingonensi episcopo,
ejusque successoribus dono dedit,
pag. 486, 487, 489, 490, 491, 492,
493.

Henricds, pag. 491, 492, 493. Otuo. Willelma uxor, p. 491, 613,

GiiDO, uxor Elisabeth, p. 487, 493, Hugo canonicus Lingonensis, pag, \ViLLELMUs,ruiox Belota deFontanis
494, 493,496, 613. 496. filii fuere Joannes, Kalo, ct Olho
labula quarta recensiti, pag. 471
472, 573.

Bartholom^US, pag. 487, 494, 495, 496. Beatrix. pag. 487, 493.

Jacobus, nxor Maria de Monte S. Joannis, pag. 497, Jacobo in iransmarinis partibus defuncto, relicta ejns Maria nnbit
Joanni de Passavanl, pag. 498.

GuiLLELMHS.Uxor ejus Nargaretafiliacomilis Vienneusis, Johanneta uxor Gcidonis Ploepape scutiferi, 1285, page
sepulta apud Dominicanos Divionenses. 1290, pag. 617.
498, 499, 618.

Girardum de Sauz, quera exhibent tabulae Fon- Sauz, cujus 057 uxor Beatrix cum Joanne et

tenetenses ad annum 1227, consulto prstermisimus, Guillelmo filiis memoratur ad annum 1265. Cum
de ejus loco proprio incerti. Sic et Guillelmum de alioqui dubitare vix liceat quin hi omnes, aut Evi-
1527 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1528

lonis comitis, aut Willelmi ojus fratris posteris mate Benigniano, pag. 613. Hugonem canonicum
^
annumerandi sint sed cujus e duobus, vel quo
; Lingonensem, et Willelmum cui data in conjugom
gradu, obscurum. Willelmus aliusde Sauz, et uxor Belota de Fontanis, Joannem, Kalonem et Olhgnem,
ejus Hermengardis liudanlur in tabulis Ilenrici sive Otlioninum lilios gonuit ; fortasse et Elisabe-
Eduensis cpiscopi, tempore Arnaudi abbatis Fonte- tham de Fontanis, cujus liberi GaS et Guianlus et

netensis, pag. 583, nec diversus ab hoc fuisse vide- Adelina in tabulario Clar«vallis, ad annum 1223 ;

tur Willclmus is, qui lempore Godofridi Lingonen- sed non usquequaque certum. Firmat vero
hoc
sis episeopi, et Rainerii Albsripie ahbalis memo- nexum hunc, non lantum ratio tomporis sed etiam ;

raturpag. 489. Nam ordinatum constat abbatem nominatim quo Willelmum Beloiae conjugera,
Rainerium anno H58, ul docet pagina 569. Abdi- horum Otha filius; cui ab avo nomen inditum sua-
cavit autem Godofridus episcopus anno H61, ex det ccvo illo mos receptissimus, quo de avorum
Chronico Clarcvallensi, pag, 82. Quare, datum vi- nominibus nepotes plerumque appellabanlur.
detur diploma Godefridi liaud procul anno H59 : CAPUT XIV.
quo in diplomate mentio est Willelmi de Sauz, fra- Tabula vi familue de Marey in S. Bernardi pater-
tris Evilonis comitis ; ei ex horum fratrum pra^ju- nam lineani insitas per Mariam de Fontanis.
dicio, Wiileimi de Sauz junioris calumnia refellitur. B Haec tabula, uti et prEecedentes, el quae mox
Unde Willelmum hunc juniorem prioris cognomi- sequentur, ex autographis dunlaxat a me iuspeciis

nis filium haud improbabiliier staluimus. Sed ad- confecta est, nulla prorsus ratione babita Recen-
huc proprius qusrendus est nobis Wilielraus BelolaJ sionis illius, de cujus dubia fide supra moouimus.
maritus, liac videlicet ratiocinatione. Mariam dc Fonlanis praefert in fronte, uxorem
Othonis do Sauz, cujus avus fuit Evilo, sive He- Guillelmi de Marey, per quam in plerasque Bur-
balus comes, liberorum meniio esi in tabulis de gundiae illustres familias paterna S. Bornardi linea
comitatus Lingoneusis alieuatione anno 1179 con- derivata est ; et hujus Mariee filius Bernardus de
feclis. Hos ego liberos puto Guidonem Elizabelhae Marey, de S. Bernardi domo ac stirpe originem se
niaritum, qui ejus primogenitus asseriiur in diplo- traxisse gloriatus est.

1. MABude Fontanis, Richardi Fonlanensis domini, et PhilirpK de San7 filia liaeres, nxor Gnillelnii deMarey et anno
ul ininiraum 13'Jl,duosei filios et Ires fdias gwiuit. Hornm ha^c eslseries, pag. 600. num.39 et42; pag. 601,num.
50; pag. eU2, num. 51, 52, 53; pag. 603, num. 55; pag. 615.
2. Alexandeh de Marey primogenilus. Uxor MARCAnETA de la Plectiere, pag. 602, num. 52, 53; pag. 603, num. 54,
55; pag. 604, num. 59; pag. 605, num. 63.

2. Bernardos de Marey. Uxor Alais Perron, pag. 527, 528, 529, 602, nam. 52, 53; pag. 603, num. 65; pag. 604,
num. 56, 58, 59; pag. 605, num. 63.
2. Amiota de Marey, nxor Antonii de Saigny, do quorum 659 posteris crit tabnla seqaens, pag. 602, num. 5.1;
pag. 603, num. 55; pag. 604. num. 59 ;
pag. 605, num. 60.

2. Pebbenota, seu Pelronilla do Marey, uxor Joannis de Chavanpes sculiferi, pag. 602, num. 53; pag. 603, num. 55.
2. Odota do Marey, uxor Joannis do Ohamplile, domini de Yongcs, pag. 602, num. 53; pag. 603, num. 55.
2. Odo, pag, 602, num. 55, Joannes, pag. 603, num. 55. Hlgieta, pag. 603, nnm. 55.

Itec familia dc Marey, sicut dorainorum Fonta- r Francisc canccllarii conjugem pervenisse. Exinde

nensium slirpem late propagavit, ita Fontanensem Fontanarum saltem ex parte dominos reperimus
ipsam toparchiam ad exleros iransmisit. Elenim CGO Pelrum de Saigny, Otheninum dc Cleron,
Alexandor de Marey primogenilus, primarium ejus Ilumbertum de Rujieforti, Guillclmum de Damas, ct
suum in pricdium illud nobilc univcrsum, el insuper Joachimum de Damas. Verum quia per alias quoquc
proprii doniinii quartam suam parlem, Joanni manus versata est ea ditio, ct hodiequc, ut audio,
Rolin Cabilonensi cpiscopo vendidit anno 1434, in contenlione est omnes ejus in solidum vel ex
,

quingentorum sexaginta quatuor Francorum pretio. parte possessores, seu prajsumptos, seu lcgitimos
Deindc Bcrnardusde Marey, fraler Alcxandri, anno perscnsere meum non pnlavi, prffisertim cum
esse
1462, vi morbi ad exlrema redactus, quarlam snam ad S. Bernardi genus nunc ista nullo modo pcrti-
partem de dominio castri Fontanensis cum omni- neant.
bus adjunclis, abbati Humberto ct monasterio CAPUT XV.
Cistercionsi dono dedit, cui largitioni dux Burgun- Tahula vii famiUai dc Sagniaco in Fontancnscm
diae cum assensum suum d^negassct , ne scilicet insita> pcr Amiotam de Marey, (iliam Marire de
feudum nobile in manum mortuam, ut loquuntur, Fo7itanis.

dcveniret, ea Fontanarum quarla pars a Cislcrcicn- D Sagniaci, seu Saigneyi, et ab oo loeo nuncupato-
sibus quadringontarum librarum Turonensium rum nobilium virorum frcquens est monlio in ta-
summa vendila esl ; ct quidcm cidcm ipsi, ul vldc- bulis Fonieneii. Ibi ad annum 1282 rcfertur Ilugo

tur, Cabiloncnsi episcopo Joanni Rolin, cum certum de Sagncyo quamdam vinoam suam, de consensu
sit, dominii Fonlanarum mediotatem poslnioduui a Maria; conjugis, Fontenctonsibus cerio prelio con-
Margarila Rolin cognominis episcopi coiisanguinea, ccssisse. Falluniur qui Huonis el Hugonis confun-
ad Mariam Cbambellan, Guidonis de Rupeforti, dunt nomina, quaj distinxil superior o^tas undc
 ;

1529 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDl. - APPE.ND. AD PROBATIONES. 1530

n autographo S. Slephani Diviouensis quod pu- • sibi despondit anno 1382 ; natusque ex hoc conjugio
blici juris fecimus, Hugonis Bouins iiiihtis de Antonius de Saigneyo, Amyoiani de Marey uxorem
Virgeio, et ejus uxoris Fngelvidis recensentur filii haljuil, Maria de Fonlanis matre genitam. Hic
Petrus clericus, Hugo dictus Bouins, et Huo. Ejus- nexus clarissimarum familiarum Sagniacensis ct
dera familise et appellationis aUus quidam, nempe Saffrensis cum Fonianensi. Et de Saffrcnsi quidem
Huo de Saigneyo, sequente SEeculo, amissa con- proxime sequens tabula plura exponet, nunc de
jiige Isabella de Blaisey, et Philiberto ex ea su- Sagniacensi pauca.
scepto filio, Isabellam alteram ex familia de Saffris

flGl Huo de Saigny. Uxor ejns secnnda Isabella de Saffris ex anno 1382, pag. !)99, num. 38 ;
pag. 600, num. *1,

«, 4S ; pag. 601, num. 47, 48, 49.

AwTONins de Saigny. Uxor Amiota de Marey, fiUa Guillelmi de Marey, CATHABiNA.nior HiGOxmi dela Per-
et Maria; Fontanis, pag. 602, num. 53; pag. G03, num. 55; pag.
de riere, pag. 601, num. 46, 47.
604, num. 57, 59 pag. 605, num. 60. Secandam uxorem duxit Catharinab
;

de Monlebeligardo, ex qua nullos liberos lulit.

Petrcs cujus conjux Ro- Joann-es, pag. 604 nn. 59, Anna uxor Bernardi Joanna, uxor Gki- Maria, uxor Ste-
LiNA de Choiseul, pag. 60,61. deBruillart.p. 605. fredi deBruillart, phani de Ruf-
604, num. 59, 60, '61 ; nnm. 59, 60, 61; pag. 605, num.59, fey, pag. 605,
pag. 606, num. 64, 65; pag. 606, num. 66. 60, 61. num.59,60,6t.
pag. 607, nnm. 69, 70; 62.
71 pag. 608, num. 77.
;

Maria u^or OTHENiNi do Anxa uxor Warini de S. Joanna major, conjux Catharina de Rnffoy, uxor Petri de
cleron, de quibus in Banssonem, doniini d'Y- Girardi de Cappis, Coublans, filii Guillelmi de Cou-
tabula IX. roonville, pag.607, nuni. pag. 607, num. 72; blans domiiii de Boussenois, pag.
73. pag. 609, num. 84, 605, nuni. 62 pag. 609, num. 85.
;

87.

JOANNA minor abhatissa Puleiorbis ex Jacobus, Joannes, Cathabina, pag, 609, n. 84.
anno 1504, pag. 609, num. 83. Mar-
gareta, et GiiLLETA, moniales de
Trisenon, pag. 607, nnm. 75.

qui et in Saffrcnsium gcnlilitio

6G3 GAPUT XVI. B
nonnulli accipitres,

Tabula familim de Siiffris, desinens in Isahella

viii
erablemate quinario numero videntur depicti, su-
Huonis de Saigneyo uxorc. spicio est haec esse de genere vocilium insignium,
Quoniam hodie haec maxime familia de S. Ber- vulgo armcs parlantes ;
qualia norunl fociales ac
nardi consanguinitale gloriatur, cujus et generosos genealogi non paucis familiis perquam illustribus

animos egregie refert, hac tabula antiquura ejus convenire. Ii diplomate Henrici iEduensis episcopi,
sp'endorem aperire consihum fuit, a primo (quod ad annum 1134, raemoratur Robertus Saffredus,
qiiidem nobis innotuii) ejus capite inions, finiensque abba ijuoque fraterejus; nec non Stephanus, Joan-
in IsabcUa, qu;e mcsculorura haeredum ad se usque ncs, ct Galtcrus Sinctcrra, eorum liberi ;
quorum
traductam scriem intorcepit. quia obscura est connexio cum Arveio comitissaj

A Saffris, vei a Saffra promiscue in antiquis nun- marito, qucm sequens tabula priraum cxhibet, ideo
cupatur, cujus norainis quia sunl apud Burgundos a nobis consulto sunt prstermissi.

Herveus, qui et Arveus, et Herverius, de Saffra sen de Saffris, circa annum 1185. Uxor ejus Comitissa; quam
comitis alicujus vidnam, opinamur Herveosecundis nuptiis adh<esisse. Sed hujus eomitissEe neque nomen,
scilicet
neque genus produnt tabulae, pag. 516, 517.
Herveis II obiil in reditu de marinis parlibus. auno 1249. Uxor ejas Gilla, pag. Galteris, pag. 517.
485, 486, 516, 517, 525, 592, num. 1, 2, 3, 4.

663 GciDo. Uxor Alviz HerveusIII, pag. 592, num. Hugo, p. 592, nnin. 3. JoANNES dominus de Cam-
de Tienges, pag. 486, 3; p. 593, num. 6. porainaudi. Uxor Marga-
pag. 592, num. 2, 3. rita, pag. 592, num. 3.
4, pag. S95, num. 5.
Herveus IV. Uxor Beatrix de Bnxe- Stephanus, pag. 593, num. 8, 9 Stephands, p. 592, num.
ria, pag. 593, num. 8, 9 pag. 594, ; 3.
num. 14, 17; pag. 595, num. 20;
pag. 598, nnm. 32.

GuiDO, pag. 594, num. 17; Helvis primo nupla Joanni Joanses Decanus Lingo- Herveos V,canonicus Lin-
pag. 595, num. 20, 22 do Muxeio sccundo
; iionsis, pMg.num. 594, gonensis, p. 594. num.
pag. 598, num. 32. Joanni de Valle Olli- 17 ;
num. 20,
pag. 595, 17; p. 595, num. 20, S2;
gniaci, pag. 594, nuro. 22; pag.697, num. 30; pag. 598, num. 32.
17 ;
pag. 95, num. 20 ; pag. 598, n. 32.
pag. 598, nam. 32.
1531 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1532
Herveus VI. Uxor prinia JoAXNEs canonicus Lingo- S!MON,p. 593, nnm. 20,29; Margarita, et Aalts mo-
JoAN.NA de Caseolo, se- nensis, pag. 393, num. pag. 397, num, 28, 30. niales de Rnbeomonle.
eunda Aalys de Gisseyo. 20,22; p. 596, num.24; Beatrix el JoATiNETA mo-
Miles fuit Jerosolymita- pag. .'i97, num. 28, 30; niales de Polongeyo,
nus, pag. 593, num. 20, pag. 599, num. 33. pag. 397, nnm. 28.
21, 23 pag. 596, num.
;

2i, 25 ; pag. 597, num,

30.

aJ « GiiLLELMA. Hdgota uxor Hngneninii

o 664 JoANNES milcs Jerosolymita- AALys, et Joanneta moniales de Pra- o de Varennis, pag. 599, num, 33,
g nus. Uxnr Aalts de Blado, p. 597 . lon, p. 597, num. 28. S 37.
num. 28, 29, 30, 31 ; pag. 598,
" num. 32, 33; p, 599, nnm. 36.
"'

Philiberius, pag. 599, num. 38. Isabella, dc qna vide tabulam tii.

Unum le, mi leclor, hic monitum volo, in auto- aves scutis suis impresserint. Sed ista conjecturis
graphis, ex quibus hanc dynastarum Saffrensium ascribi cupio, non corto argumento demonstratis
Tabulam retro annis deduximus,
fere a quingentis propositionibus. Reliqua prosequamur.
ne quidem Fontanarum, aut dominorum
unam
Fontanensium reperiii menlionem, cum tamen
CAPUT XVII.

consteut ha-c autographa testamenlis, paclionibus Tabula ix famUias de Cleron, cui Fontanensis per
matrimoniorum, bonorum partitionibus, et aliis id Sagniacenscm et Saffrensem inserla hodiequc
superest.
genus scripiis in quibus Saffrensis familia3 posses-

siones, fundos, jura, dotes, aliaque rem ejus spe- A metropoli Sequanorum Vesontione tribus ferc
clantia passim recenscri necesse fuit. Hoc, inquam, horaiiis leucis, Ornacura inier et Quingeyum, ca-
le moneo, ut vel hinc intelligas quam parum tidci stcllum cst vulgo Cleron, cum ei apposilo vico co-
mereatur recensio illa Tabularum Saffrensium, gnomine, a quo vetusta; et pr»nobili familise faclum
ciijus excerpta qusedam a pagina o8b nomon. Ilinc orlus Otheninus patre Simone de Cle-
tibi exhibui-
mus, cum in ea frequentes occurrant qui Salfrarum ron, malreJoanua de Domprey, Mariani de Sagniaco
simul et Fontanarum domini fuisse affirmanlur. _ et de Saffris, qua; Mariae de Fontanis erat proneptis,
Negare tamen omnino non ausim quin prioribus ^ sortitus conjugem, posteros ex ea reliquit, per quos
sieculis nonnulli utraque simul toparcbia potiti ad nostram usque fetatem, S. Bernardi paternum
sint, proptcr utriusque famllia» insignium similitu- genus propagatum est. Inciderunt Mariae Sagniacen-
liinom. Aves enim pra^tulerunt in seuto gontilitio sis cum Othenino nupti* in annum Chrisli 1487 :

Saffrenses a>que ac Fontanenses domini. Sed, quia, quo ex tempore, anno nirairum 1494, Petri de Sai-
ut jam monuimus, Saffrensibus vocalis cst hsec gny soceri sui scriptus est cum conjuge haeres ex
lCisera, qune familiam per aves cognomines desi- asse. Exinde, nempe anno sseculari 1500, a Ludo-
gnat, videtur illis primigenita, el apud illos nata. vico XII, Francorum rcgc, donatus est regni indi-
Quare, sicul Kalo de S.iuz, dominus de Fontanis, genarum praTOgativa, per quam homo externus non
abjeclo leone aureo GG5 in parma cerulea, qui Saffrarum modo, sed et Fonlanarum ex parte, et
dominorum de Sauz insigne proprium est, aves ditionis totius Sagniacensis, Grinioniproximae quie-
prBeferl in tumulo lanquam Fontanarum dominus, tus possessor fuit. Adhuc superstes eral Decembri
sic et videri possunt derivali a Saffreasibus Fon- anni 1533, ei vivit etiamnum in posteris, quorura
lanenses domini eo quod a Saffrensibus acceptas seriem exhibet GGG tabula sequens:

SiMON de Clorone. Uxor Joanna de Domprey, pag. 608, num. 78 ; pag. 609, num. 86.

Otiienini:s. Uxor Maria de Saigny,
pag. 606, num, 67, 6S pag. 607,
num. 74, 73 pag. 608, num. 78,
; minus de Scav, p<ig. 608, num. 78;
79, 80, 82; p.ag. 609, num. 84, 85,
86; pag. 610, nuni. 88, 89, 90.
Claudris, pag.610, nu. 88.
89, 90.
SmoN abbas Montisbenedicti, et Gol- JoANNEs canonicus Bisontinus, pag.
; li;e, pag. 608, nnm.78. Claddils do num. 78; pag. 609, num. 86.
608,
JOANNES domious de Belmonl, pag.
pag. G09, num. 86. 609, num. 86.
GuiDO.UxorPHiLiBERTA do JOANNES, pag. 610, num. CURISTIANA UXOr JOACHIMI
Moisy, pag. 610, num. 88. Du Bois, domini de Po-
88, 89,90, 91,92, 93,9t, Bakbara, uxor Petri do sanges, paf;. 610, num.
Monligny,pag.610, nam. 89; pag. 611, num. 98.
88, 91. Antoxia, uxor Joanxis
de Colombier, pag.610,
num. 92.

Arverius, p. 611, num. Jo.4CHiMUS.Uxor Francisca de Pracon- Bernarda uxor Francisci

96, 98. tal, pag. 611, num. 95, 96, 97, 98, dePonicscisso. pag. 610,
99. nnm. 3.

Antonius. Uxor Philiberta de Damas, pag. 611, nnm. Anna uxor Jacobi de Cbenu, pag. 610, num. 103.
102.
Claudids, cnjus prima uxor Gabriella Davion ex anno 1620; secunda Margaketa de Chaugy Rosiillon ex «nno
1032, pag. 612, num. 106, 107.
 :,

1533 DE ILLUSTRI GENERE S. RERNARDI. — APPENn. AD PROBATIONES. 1534

667 Huic Claudio
nunc sexagenario majori, « Purparatae auctori Petro Frizon aegre assentior, qui
suscepta utroque ex conjugio proles muUiplex, ge- Petro de Fontanis, sub Calixto papa II tituli S. Mar-
nerosa indole majores suos egregie refert, seseque cellipresbytero cardinali, velut S. Bernardi con-
morum integritate pariter ac suavitate, S. Bernardo sanguineo idem stemma appingit. Prius enim pro-
consanguineo dignum probat. bandum illi fuerat, et id esse S. Bernardi gentilitium
insigne ; et ex Fonlanis in pomoerio Divionensi or-
CAPUT XVIII.
tum esse Petrum illum cardinalem, non ex alia
Opinio de S. Bermrdi gentilitio symbolo. ejusdem nominis farailia, quas esse in Galliis quam-
In sculo nigro balteus, argenti (sive auri, ut plurimas certo scimus. Frizoni indulserim libentius
nonnullis placet) et coccini ductu gemino tessella- quod Martino S. Stephani in Coelio monte, quod
lus,qualem hic utcunque depictum vides, pleris- Slephano Prajnestino, quod Bernardo SS. Cosmaj et
que censeiur ipsummet S. Bernardi geniilitium in- Damiani, quod Henrico Albanensi, quod Petro de
signe. Bar, S. Marcelli, cardinalibus e Claravalle assum-
ptis idem stemma ascripsit, quanquam pradentius
a Ciaconio, Cabrera et Viclorello in pontificum et
'

cardinaliiim Vitis praetermissuni.

669 Cseterum, ne balteum illum, S. Bernardi
tcssoram geniilitiam existimem, facit ratio triplex
prima, quod illius aevo vix ulli fuisse putem ojus-
modi steii.mata, nisi forte virorum principum, aut
militum cum in armis essent, eaque non toti fami-
licC communia, sed pcrsonalia ac propria, quibus a
se invicem in expeditionibus dislingiierentur, qua-
lia certe nulla suspicai-i licct in Bernai-do litterarum
sludiis a pueritia addiclo et pareutum curis ad ec-
clesiaslicas dignitates destinalo. Nam, ut eruditis
notum nunc sunl gentilitiorum symbolo-
est, quie
rum leges, rccentius cmersere. Altera, quod nemo
prudens sibi persuadeat, Bernardura mundi con-
i
temptu tam iiluslrem virum, qui tota ssculi calcata
vanitate in avios silvarum recessus sese abdiderat
sustinere poluisse ut sui generis splendorem eremi
IIoc illi appingit Hermannus Schedel in Chronico suse parieies loquerentur. Verum, iftquies, id cura-
chronicorum. Hoc praeferunt quamplurimse sancti runt posteri ipso jam ad superos translato. Itane

ejusdem piclee fictseque imagines, etiam antiqus : vero ? Tunc igiioras, non veteri tantum sed etiam
inio idipsum spectare est non uno loco in Clarc- novo monasterio exstruendo Bernardum prEsfuisse?
vallensis monasterii slructuris, novis seque ac ve- in hoc Iranslata priorum ascetarum demortuorum

tustioribus; ut haud vana fide, ipso adhuc agente in • ossa, quinquennio ante illius olwtum, anno Cbristi
vivis Bemardo, sacrfe ejus domus parietibus in- 1148, cum in ipsa Glaravalle S. Malachias Hibernia3
sculplum existimetur. Edmundus de Cruce, creatus primas animam ageret?
abbas Cisterciensis ex anno 1584, scuto 66S suo Sed esto, id curarint posteri quod Bernardus
ex domeslicis et Cistercii insignlbus quadriportito, neglexisset. Hi porro Bernardo aut a^quales aut
mediis quadrantibus balteum illum tesscllatum im- suppares, quo tandem fato sic hallucinati sunt ut

poni voluil, S. Bernardi nimirum intuitu, cujus ad r hoc ei tribuerent quod ad eura nuUo modo specta-
sacras exuvias in Claravalle et sumpserat religionis ret "? Vix habuit ille, ut dixi, vel propria, vel fami-
habitum, et professionem fecerat. Hodieque mos liaria insignia ; ac si quiB habuit, quomodo non ea
invaluit ut Ordinis ejusdem abbates ex monachis ad dominorum Fontanensium seqnentem seriem
CiarajvalHs, vel qui Clarcevallis, ut loquuntur, filia- propagata sunt ? Ecce Kalo dominus de Fontanis
bus praesunl, hoc esl monasteriis e Clarevallensi anno 1270, vita lunctus, in saxeo lumulo scutum
propagatis, balteum eumdem suae in S. Bernardum gestat 670 zona inscriptum in medio, tribus avi-

venerationis indicem symbolicis suis stemmatibus culis in summo ; his addunt Joannes de Fontanis
intexant. et Giletus ejus filius duas aves in imo scuto, ut in
Qufe quidem Clarevallensium in sanctissimum sumraa sint quique. Quiescit Kalo in Bonavalle
suum patriarcham religio non potest mihi non pro- subtus Talentum-, Joannes et Giletus in aede Fran-
bari ;
quippe cui fulciendae satis esse possit pia opi- ciscanorum Divionensium, defunctis aliter post al-
nio, et illa certe minime imprudens quod ad illum lerum liaud procul anno 1300. En illorum quffi su-
eique unice dilectam domum Clarevallensem ea in- persunl insignia.
lignia aliquo saltem modo pertineant. At Galliae
1535 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1536

STEMMA
KalonU dominide Fontanis. Joannis et Gileti de Fonfanis.

Noslra est igilur sententia, haileum dupiici linea mihi, aut hwredibus meis retinens. Nam fundator
^ , si

tessellatum, insigne esse Hugonis Trecensis comi- est qui exstruendae ecclesia" lundum tribuit, ut pas-
lis, Clarevailcnsis abbitias primi fundatoris quod : sim docenl jurisconsulti, C79 multo poiius Hugo
a Bornardo abbate ad perpetuam accoptoruni bene- fundator censendus est qui non modo fundum con-
ficiorum mcmoriam, sacrBB illius domus impressum ccssit Kdificando Clarevallensi monasterio sed eliani

parielibus, pi.i posterilas ipsi sanctissinio abbati fructuosos fundos complures alendis in perpetuum
suo ascripscrit. Rem totani, quia non levis momenli ejus asceterii monachis assignavil. Quare; merito
est, proprius inspiciauus. ad illum S. Bernadus epistola 31 : Quid enim, in-
671 CAPDTXIX. quid,possumus ne oblivisci antiqui amoris, et bene-
/iciorum qua; domui nostrm tam largiter contulistil
llugo Trecensis comcs,ClarevaUensis monastcrii fuii-
aator primus. Locus ipse longe ante Cjstcrciensis Utinam ipscpro cujus ainore fecisti in wternumnon
coloiiia- adventum, Claravallis vulgo dictus. quantum in nobis cst,
ohliviscatur Deus! ^'am nos,
Nobilium .Bdium fundatoros ad sempiternam me- minime prorsus ingrati, memoriam abundantiK
moriam aut inscriptione aliqua, aut expressis eo- D sua vitatis tuce mente retinemus : et si liceret,opere
rum imaginibus, vel saltem symbolis atque insigni- monstraremus.
bus designare, non Romanorum modo, aul Gra?co- lixslant sane principis hujus viri, qui denique,
rum sed et ca>terarum fcre gentium mos fuit re- ut ait ibidem Bornardus, ex comitc miles, ct paupcr
ceptissimus. De Claravalle, omnium, pene dixi, e.v diuite eficctus est, religionis ac munificentia; erga
totius orbismonastoriorum clarissima idipsum pro- ecclesias pracclara monumenta, prsesertim erga
num est acciperc. Quocirca qui aliquot ejus mem- Trecensem iu Promptuario Nicolai Camuzali, et
bris ab antiquo impressus apparet tessellatus bal- crga Molismensem atque Arremarensem pag. 507,
teus, non nisi ad fundatorem referri potest. Ouis 514, 515,510, 537, f>ra?missarum Probalionum.
porro hic fundalor fuerit, qui rerum Cistercicnsium Disce interim ex Ihigonis tabulis pro Chrevillon-
scriptoribus omnibus ignotus hactenus fuit, nuno a sibus, minimc natum esse ClanEvallis nomen ex
nobis accipe. horum eam vallem primo adventu, quod reccn-
in
Clarajvallis fundationem Tlicobaldo Campania3 tioribus nonnullis phicuisse video, sed jam tum eam
comiiivideturascribere Claudius Robertus in Gal- « vulgo nuncupari solitam Claramvallom, cum ipsis

\iaChr\sl\dim, translationcmcHinfundntionecoiifun- ab IIui,'one aitribula csl. Quod ct perspicuum facit

dens, ut bene monel Angelus Manrique in Annalibus Guillclmus abbas, iib. i De Vita S. Bernardi, cap. 5:
Cisterciensibus annoH15, cap. 1, num. 4 condi- ; Cuni enim ibi ait Claramvallera, dictam fuisse anti-
tam tamen Claramvallem ipse asserens, incerto fim- quitus Vallem absinthialem, vel eo satis admonet,
datore. Nobis tamon nunc incertus non est, quem lum cum in cam Bcmardus cum sociis coloniam
ndicante reverendissimo abbatc, cognovimus Tre- duxit jampridcm abolito Vallis absinthialis nomine,
censem comitem Hugonem. Tabulas fundationis Claramvallom vulgo fuisse appcllatam.
doscripsimus pag. 513, quibus dare se profilelur Dco, Cum igilur nnbis constct fundatorcm essc domus
cl Bento' Marice, ct fratribus ClarrevaUis, hcum G73 Clarevallensis Trecenscm coniitcm Hugonem,
ipsumqui vocatur Claravatliscum pertinentiis,agris ncc niinus certum sit filgcrc solita fundatorura in-
pratis, vineis, silvu, et agris, nihil omnino, inquit, signibus portarum fastigia, fumariorum loricas,
 ;
:

1SS7 DE ILLUSTRI GENERE S. BBRNARDl. — APPEND.- AD PRORATIONES. 1538

aliasque cedium partcs speclalissimas, vel liinc licel « usquc ad annum 1217, ex codice Petaviano : mo-
colligere Hugoni comiti pro symbolo fuisse tessdla- nelquc ia dedicatoria, videri sibi auctorem ejus
tam illam fasciam diagonalem, Clarevallenbibus operis Robertum usque ad finem anni 1210, cui
structuris illigalani, quam S. Beruardi slemma gen- subscriptum csl Hucusquc pcrduxit Chronica sua
:

non pauci arbitrati sunt. Ncc idco lamen

tililium frater <»7o Hobertus : inde vero usque ad finem,
damnaverim piara eoruni consueludinem, qui eam annumque Christi 1217, Hugonem ejusdem Cicnobii
fasciam pro quodam lam sancli viri monumento S. Mariani Antisiodorensis Prsemonstratensem mo-
habent, Yere enim illa ad S. Bernardum pertinuit nachum. At ego lcgi his oculis, in fronte antiqui
quod eam ipse sui erga comitem Hugonem graii ipsius codicis qui apud S. Marianum asservalur
aninii leslem esse domui sme Clareval-
voluit, ac Incipit Prologus mayistriHugonis in Chronicissuis
lensi quasi tesseram impressil, quam omnrs veno- Quo persuasus sum, huic Chronico non alium ab
rarentur sive ejus alurani, sive fdiarum tilii : tt in Hugone qmerendum auctorem, qui Milonis abbatis
qua una tum matrera communem Claramvallem, sui jussu, ad annum usque 1203, in quo desinil,

lum etiam Bernardum communem institutorem pa- illud perduxerit et eui postmodum appendicem
;

rentemque agnoscerent. adjecerit Robcrius usque ad annum 1210 inde ;

Video quid liic opponi possit, alia nimirum esse B anonymus qu;e supersunt usquc ad finom, ct an«
veicrum Canipania; comitum gentilitia syuibola, in num 1217. Oplandum esset ut integrum hoc 0|ius,
parma cierulea balteura argenleum, geminatis hinc et suis omnibus absolutum numeris in publicum
inde tseniolis aureis, tredecies ex adverso alterna- prodirct. Ex eo interim hic obiter accipe quse de
tim patibulatis. Ad hfec nusquam alibi apparere S. Bernardo scripsit ad annum 1153 Eodem anno :

tesselatum illum balteum pro Uugonis comiiis in- diteetus Domini Bernardus, Clarevallensis ctenobii
signi. Sed nos non movent ista, quibus conslat ex primus abbas,aliorumquoqtie amplius quamcentum
annotatis, pagina 578, primum cx Campania; comi- sexaginta monasteriorum Pater, consummatis feli~
tibus Henricum cognomento Largum, paiibulata eitcr vitaisucediebus,etanniscircitersexagintatri-
illa quse diximus insignia cum puro balteo argen- busexpletis, \in Kalendas Septembris,inter filiorum
teo gestasse. Pra;terea, ante Henricum Largum di- manus obdormivit i)i Christo, et ex illa sua Clara-
versa fuisse Trecensibus seu Campanife comitibus valle ascendit inmontem claritatis ceterncB. Sepul-
symbola, et singulis propria fere singula. De bal- tus estante altarebeatissima; Virginismatris; ipso-
teo tessellato faleor, nec illum, sed nec aliud quid- que intumulo,pectoriejussuperpusita est eapsula re-
quam speclari in Hugonis comitis sigillis, quae et p liquiascontinensbeati Thaldcei apostoli,quas eodem
in Claravalle, et in aliarum 074 praesertim Tre- anno ab Jerosolyma sibi missas, suo jusserat corpori
censium ecclesiarum archivis exslant quamplurima, superponi. De ipso sequentes versus scripti sunt :

nam in iis expressus comes in equo, sic sculum Sunt clarcu valles, sed claris vallibus abbas
obliquat ut nihil in eo vidori possit. Mihi salis est Clarior his clarum nomen in orbe dedit.
proprium Hugonis comitis symbolum hoc indicio Clarusavis, clarus meritis, etclarus honore;
deprehendisse, quod certissime Clarevallensis mo- Claruit eloquio, relicjione magis;
naslerii primus fundator quod balteus tessclla-
fuit,
Claraque mors, elarusquc cinis, clarumque
lus ad S. Bernardi familiam non pertinuit, quod
[sepulerum
denique tot Claraevallis aedium spectatissimis locis
ab antiquo imprestus, alium quemquam a fundalore
G7G Clarior exsultat spiritus ante Deum.
His tamen quffi de fundata anno 1114 Claravalle
spectasse nec potuit, nec debuit.
praemisimus, obstant monumenla quaidam Claraval-
CAPUT XX.
Annus mensis fundatce Clarcevallis.
et
lensia. Primum antiqui versus :

Mihi dubium non esl quin anno Chrisii Diony- _ Annus miUenus ter quinis coimumeratur,
siano 1114, mense Junio inierit monasterium Cla- '^ Necnoncentenus,vir sanctus quando creatur
revailense ; nam cffipit anni ejusdem mense Julio, abbas.
undeciraa die mensis, Morimundensis minor natu Deinde labella S. Bernardi tumulo appensa, ia
filia; quippe inter Cistercii filias numero quarta, qua legitur : Anno Domini millesimo cenlesimo de-
cum tertia cx ordine natalium censeatur Claraval- cimoquinto, in mense Junio, missus fuit (S. Bernar-
lis; his adde auctorem Chronici S. M.iriani Anti- dus) cum fratribus germanis et conventu suo ad lo-
siodorensis, qui hsec habet ad annum Chrisli 1114 : eum istum,qui nunc vocatur Claravallis ; antea au-
Eodcm anno Clarauallis fundata esf, cujus primus lem Vallis absiiithialis dicebatur. Verum, nisi me
abbasexstUitscruus neiliernardus, viv opinatissima conjectura fallit, indicant versus illi consecraiionem
sanetilate prmclarxis; per quem sui temporis Eccle- S. Bernardi in abbalem, pcr manus Guillelmi de
sia in antiquum religio7Us decus refloruit. Hujus CampcUis Catalaunensis episcopi, quae ante annum
Chronici Collectanea edidit Trecis, anno 1609, Nico Chiisti 1115 facta esse vix poluit : cum ante illam
laus Camuzat vir revenndus, et de re publica liite- in Claravalle statuendffi essent ac struendae novis
raria optime merilus ; edidit aulem ex codice Pon- hospitibus sedes. Quare, a primo eorum in Claram-
liniacensi usquo ad annum 1199 inclusive; reliqua vallem advcntu, quod ia anni lUi Juniam iucidit,
1539 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1540
monasterii fundationem adnotanint Morimundensis A mus. Ter siquidem Hugonem comitem Jerosolymam
et Antisiodorensls chronographi; Clarevallenses ab iter aggressum esse comperimus. Primum anno
inauguraiione abbatis. 1H3, quo Arremarensibus quiddam beneficii contu-
Superest diflicultas ex verbis Guillelmi abbatis, lit, ad sepulcrum Dominicum pia devotione profe-

lib. I De Vita S. Bernardi, cap. 7 : Cum, inquit, cturus, ut leges pagina 516. Iterum anno 1121, vel
missus noviter Claramvallem Bernardus, ordinan- haud multo ante nam anno 1122, vii Idus Octo-
;

dus esset in ministerium ad quod assumptus erat, et bris, secunda vice Jerosolymis reversus, ut te doce-
sedes Lingonensis vacaret ad quamordinatio ipsa res- bit pagina 569, 570, 571 , Arremarensibus eorum-
piciebat, quxrentibusfratrihuscuieumducerentor- que abbati Gualterio multa dona asseruit ,
quae
dinandum,citodeprimose obtutit bona fama vcne- paulo anle discessum, apud Eduam civitaiem, in
rabilisCatalaimensiumepiscopi, opinatissimi ilUus feslo apostolorum Simonis et Judaj eis contulerat.
mayistri Guillelmi de Campellis ; illucqueeum tran- Priorem ex his duabus peregrinationem impedire
smittendum esse diffinitum est, sicque faclum cst. conatus erat episcopus Carnotensis Ivo, data ad
Quomodo enira vacabat sedes Lingonensis (*77Hugonem comitem epistola 247, qua de onere de-
anno llVo, cum Jocerrannum constet, ex anno 1H2 q biti conjugalis eum admonuit posteriori enim :

in 1125, Lingonensem fuisse episcopum, ut ex supersles non fuit.

Chronico Benigniano retulimus ? Sed responsio in Tertia denique, et ultima Hugonis profectio Je-
promptu est, vacasse tum sedem Lingonensem im- rosolymitana, in qua et Templariorum religiosae mi-
proprie, non quod, nullus tunc esset Lingonensis htise sese addixit, coUigitur ex epistola S. Bernardi
episcopus, sed quod, anno illo 1U5, abesset ab 31 ; incertusque est ejus annus. Illud constat adhuc
episcopatu suo ; fortasse in itinere ad limina eum, anno 1124, versatum esse in Galliis : ait enim
apostolorum, vel ad synodos aliquas, quM frequen- Sugerius in Vita G79 Ludovici Grossi palatinum
ter iilis ipsis teinporibus aGuidone Viennensi, apo- comitem Theobaldum, cum aviuiculo nobili Trecensi
stolico pcr Gallias legato, cogebantur. comitc Huyone, stetisse a partibus Henrici impera-
CAPUT XXI. loris adversus Ludovicum Francorum regem, in eo

bello quod inler illos geslum est antedomini papte

Quo tempore confectm sint tabulcB Ilugonis comitis
Trecensis de fundati07ie Claraivallis ; tres cjus pro- Calixitideccssum :quod imperator infra anni
post
fectiones ad sepulcrum Domini; tituli ejus pro circulum e Obiit autem Calixtus II
vivis excessit.
tempore diversi. anno 1124, 13 Decembris imperator 1125, 23
;

Conslitula Clara;vallis fundatione in mense Junio C Maii. Quare, obtinuit belluni illud ffislatera fere, ct
anai 1114, haud statim consequens est eo ipso auturanum anni 1124, prasertim vero mensem Au-
tompore datas esse illas tabulas, quibus llugo co- gustum ox Appendice ad Sigeberti Chronicon. Post
mes domum Clarevallensem fundatam a se collato hoc bellum, quod Hugoni comili haud prospere ces-
fundo, ac dotatam esse testatus est. Eaa quidem ta- sit, nihil in Galliis gestum reperiri
ab eo ac ne in ;

bula^ (quod erat ajvo illo usitatissimum) nuUam concilio quidcm Trecensi, quod anuo 1127, aut
praiferunt temporis notam, quamvis autograpliK, 1123 cclebratum est, ullam ejus mentionem depre-
ct Hugonis comilis ac Joceranni Lingonensis epi- preheudi undc injecta mihi suspicio esl, non diu
:

scopi sigillis munilie. Ncque vero ipso fundationis post annum 1124 illum terlio Jerosolymam conten-
exordio dataj fuisse vidcnlur, quia colliguut el con- disse, Eo postremum discessurus, si fidcs habeuda
firmant donationes aliquot a viris nobilibus Clarie- Petro Pitlioeo, comilatum suura Theabaldo fratris
valli laclas, qu;u ad prima cjus initia referri vix sui Stephani fiho vendidit, Odonem filium exhajre-
possunt. Sic enim Fonlenetensis abbatise fundatio davit, et quam jampridem ob consan-
(Constantia
contineiur in tabulis Stephani Eduensis episcopi, D guiuitatem dimissa) secundam conjugem duxerat,
dalis anno Christi 1136, cum tamen constet eam gravidam reliquit obiitque in parlibus transmari-
:

mullo aute, et quidem, ut forunt, anno 1118 fuisse nis die mensisJunii 14. Ad hanc certediera notalum
fuiidatam ac deductain ex ea coloniara in Septem- est ejus anniversarium iu Ecclesia S. Lupi Trecou-
Fonles, ctiaiii quadriennio ante annura 1136. Et nos sit. At in Necrologio S. Glaudii ascriplum legl illius

eumdem morcm observavimus in tabulis CJ8 fun- obitum ad 11 Kalendas Julias. Vide pag. 539.
dationum Morimundi, Albsripae, el fere aliarum Nunc ad quaestionem proposiiam paucis respon-
domorum Cislerciensis Ordinis, in quibus donatio- deo, dalas esse ab Hugone comile tabulas de fun-
ues pro prinia earura fundatione olim facl;v, niultis data ot dolata Claravalle, post ejus reditum a priina
posl annis colliguntur in chartam unam, qua; epi- peregrinationo Jerosolymitana, priusquam aggrede-
scopi alicujus privilegio, adhibito ejus sigillo con- retur secundam adeoque iuter annum 1114
; el

cluditur et coulirmatur. 1121 ; sed quo praecise anno incerlura. OSO

Id porro factum esse nominatim in Claravalle De titulis divorsis, quos pro lempore assumi^sil
persuadel Hugouis comitis profcctio prima Hieroso- Hugo comos, nolaiu digna res est eura prinio nuo-
lyinitana anni 1113, cx qua in suum comiialum rc- cupaluni comiiera Campani;v, et in fundatione cell.TB

diisse vix potuit anno illo 1114, cujus in mense Sermasiensis ad annum 1093, cum lantuni essel
Junio priraam ClanBvailis fundalionem constitui- Barrcnsis ad Albam comes. Sic enim et S. Simon
 :

1511 DE ILLUSTRI GENERE S. BERNARDI. — APPEND. AD PROBATIONES. 1542

ejus avunculus, comes Campaniac scribitur in necro- « Eadem Odonis Campaniensis uxor Sybilla me-
logio Jurensi, quiBarrensis duntaxat ad Albam co- moratur iu tabulis abbati» Accincti, sive de Aceyo,
mes fuerat. Hugo deinde, Trecensis comes dictus Cisterciensis GHH Ordinis, Bisontinse dioecesis, ad
est, cum in eum honorera Odoni fratri successis- annum 1137.
set. Postmodum Trecensem simul et Barrensem Tamen aspirasse Odonem ad Trecensem patris
comitem se appellavit, ut eum supra fratrem Odo- coniitatum asserit Robertus de Monte, continuator
nem aliquid esse intelbgeretur. Ad ullimum, comi- Sigeberti, ad annum Christi 1143, ubi h;ec habet
tis Campaniaj tilulum recepit, eo npmine uirumque, Ludovicus rcx Vitriacum castrum comitis Theobaldi
hoc est Trecensem ac Barrensem comitalum com- capit, ubi igne admoto ecclesia incensa, et in ea
plexus ; sicque inscribitur S. Bernardi ad eum data mille trecentm animce diversi sexus ei cetatis sunt
epistola. Et ipse auctor fuit successoribus, ut, igne consumptce. Super quo rex Ludovicus miseri-
abolito post unionem Trecensis et Barrensis comi- cordia motus plorasse dicitur,et hac decausapere-
taluum nomine, comites Campanias nuncuparentur. grinationem Hierosolijmitanam aggressus a quibus-
Quare, in sensu duplici, pro tempore diverso co- damcestimatur. Castrum vero Odoni Campaniensi
mitis Campanife appellatio usurpata est, prius qui- contulit, nepoticomitis Theobaldi, qui patrimonium
dem pro comite Barri et Albam, postmodura, cum o ab ipso ereptum, per regem Ludovicum hac oc-
sibi

ille Barrensis comitatus Trecensi adjectus esset, casionc recuperare voluit. Erat Odo Theobaldi pa-
pro comite simul Trecensi et Barrensi ;
qua ralione Iruelis, ille Hugonis natu minoris, hic Stepbani nia-
Hugo primum, deinde Theobaldus cognoraenlo Ma- joris natu hlius ideo hic auctor Odonera Tlieobaldi
:

gnus, et eum secuti Campauiae Comites nuncupati nepotem dixit, ex levi illms plurimorum usu: quod
sunt. monuit Pithceus. Auctor Chronici S. Petri Gatalau-
CAPUT XXH. nensis, tomo I Bibliothccte Labbei, ad annum 1142
incendium Vitriaci refert.
Quid factum Odone Campanicnsi, Hugonis Treccnsis
comitis filio cxhceredo ; et quomodo ille Iturgun-
Sed non diu Odoni profuit Theobaldi comiiis a
diai comitum familiam consanguinitate attigerit. rege LuJovico dissensio ; inter hos cnini, soqueni

Hugonem Trecensem seu Campaniae inclytum co- anno redintegrata pax est, concihatore S. Bernardo,

milem, Clarevallensis raonasterii primum fundato- qui id eventurum quiuto ante mense praidixerat, ut

rem ©Sl propius spectant secunda uxor, et quem refert Gaufridus, lib. iv de Vlta S. Beruardi, cap.

ex ea suscepit, Odo tilius, quam balleus tessellatus, 3. Igitur OJo abjccta spe recipiendie luereditatis,

quem hactenus illi pro symbolo vindicamus. Ideo "'^'^ ^''^' '"'"'" ''''^"^ ^''^''''^ '" ^^ampania versari,
C
de Odone corollarium hoc Appendici nostrJB appen- ad avunculos suos Raynaldum et Guillelmiim Bur-

dimus. gundiai coraitcs transfugit. Natus emm erat Ilugoni

Odonem Hugo parens comitatu suo privaverat,

Treccnsi coraiti ex corura sorore : quai si Lom-
sive quod ad id honoris ac muneris minus idoneum barda, seu LongobarJa nuncupata est, ut ex qiii-

eum judicaret ob tenerara ejus wtatem, quod

sive
busJam scheJis Pitliccus notai, id proprium illius
nondum fortasse illi natus vel nomen, vol cognomen, non patriie designatio
esset ; trans mare enim
abiens, gravidam uxorem reliquisse dicitur fuit. Idirco G$3 Odonera Campanicnsem leges in
sive ;

denique quod ad rem domesticam, ac prajserlim ad antiquis tabulis, nepotem Guillelmi comitis, Bea-

transmarini itineris sumptus pecunia indigeret,

tricis imperatricis consanguineura, Rainaldum porro
quam a Tlieobaido fratris Stephani comitem, qui pater fuit Beatricis, Odonis avuncu-
filio, sui comi-
tatus pretium QuidJam tamen lum. Guillclrao uxor fuerat Poulia de Treva , Rai-
tulit. usuarii fundi,
illi a patre fuisse attributum, colligi videtur ex la- naldo Agatha Lotharinga ;
neulra Campaniensem

bulario quo legimus quod Odo

Clarevallensi, in
Odoncm consauguinitate atiigil, ut dubium non su-
Campaniensis, et Sgbilla uxor ejus, laudaverunt persit quin Odo ca niatre sit genitus, quie Rainaldi

totam elcemosynam, quam Josbertus de Firmitate et Guillelmi soror fuerit.

dederat fratribus de Disces quoque ex iisdem tabulis possedisse Odo-

Claravalle. Sapit enim ista
Josberti donorum confirmatio primariara clientelam, nera in comitatu Burgundia;, jure bencticiario ex
cujus in beneficio esset domiuus Firmitatis ad Al- dono cjmitum, Campum Pagani juxta Dolam, Quin-
bam. Et solent regii juvenos, bujusraodi prinioris giacum, Lislam, Lobium Portum, et Scanlint sive

juris clientelaribus pr*diis a supremo principo do- Chanlitum, quod hodie Campliium vocant. Filios illi

nari, ut habeant simul, el cui pareant, modestia sui ex coujuge Sybilla natos opinor Lodoicum, etOdonera
stalus ; et quibus imperent sanguinis praerogativa. patri cognominem, qui anno Domini 1202, terram
Neque vero bic iutelligj potest
Hugonis OJo senior,
J erosolyraiianam aditurus,mansum Aymonis Grucel
frater, aJeoque Odonis hujus, de quo agimus, ju- apud Paygne, Bisontinaj S, Stephani ecclesi;e dedit.

nioris patruus ; nam priorem illum Odonem et in An cx bis propagatie sint in Burgundia familiaj

Trecensis comitis honore Hugoni fratri juniori dc- quaedam nobiles, quas ex comitibus Campaniae de-
cessisse, etanno Cbristi 1097, longe ante fundatam rivatas nonnulli asserunt, aliis discutiendum re-

Claramvallem, vivere jara desiisse certis ex monu- linquo.

raeatis comperimus.
1513 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDL 1544

CAPUT XXIU. • RomanisanteDamietam venerunt : quorum circiter

decem millia Saracenis congressi, detrimentum
Corollarium de Andrcx Espissiensis, S. 'Bernardi
consatigninei profcctione in Orientcm ndversus passi sunt, cl afflictionem susfincriint ; multis de
Mahomelanos.- ipsis, et eorum collcgio, aut captis, aut
aut oecisis,
Jam portus in conspeetu eral, jamjaraque appli- perse mortuis. Capti fuerunt denostratibus Joannes
caturus, vela coliegeram, cum ecoe perferuniur ad de Arceis, et Galterus camerarius, et Milo Belva-
me litterae ab amico, liumanissimo viro et claro in ccnsis elcctus.
paucis genealogo domino DuBouchef, quibusad me GS5 Qui huic bello interfuit Jacobus de Vitria-
millebat locum insigncm ex Chronico Alberici co, libro illo iii Hisforia? Orientalis, captos vel oc-
Triumfonlium monaclii, 084 qiio S. Bernardi fa- cisos insigncs viros his plures rocensot ; et in epi-
miliam illuslrari puiaret. Nec iramerito ; eral enini stola ad Lotharingos, Andream de Espeisse captis
Andreas de Espissia, cujus ibi menlio, abnepos annumerat. Dissuaserat cerle, sed frustra, congres-
Rdinardi domini de Monlebarro, qui S. Bernardi sus p[0 tempore illo cum Saracenis ex divino ora-
avunculus fuit, ut intelliges ex labula raaterns li- n culo S. Franciscus ibi pra?sens, de cujus rebus cum
neae S. Bernardi, quam pagina 941, et 942, duxi- soldano gestis, pauca Jacobus Vitriacus epistola
mus. Et ejus socer, atque itineris comes ab Albe- illa extreraa, plura S. Bonaventura in ejus Vita,
rico meraoratur Joaunes de Arceis, quem Jacobus cap. 9, et Marinus Sanutus in Secretis tidelium
de Vitriaco Acconensis episcopus, libro iii Historffe crucis, iib. iii, parte ii, cap. 7 et 8. Eo autem ve-
Orientalis, et in epislola ad Lolharingos, virum ve~ neral S. Franciscus martyrii ardens sludio, qua
nerabilcm, et valdc strenuum dixit, caplumque a palma poiilus non csl, ad labores alios Dei provi-
cum Andrea genero suo
barbaris asseruit, quem ;
deniia eum reservante tamen si causam fuis-
: q«i
tamen ad suos rcducem, anno 1232, adhuc supcr- set rogaUis negalae sibi Deo martyrii corouae,
a
kiisse oslendimus ex tabulis Fonlenelensibus, pa- utopinor, indignum sese affirmasset, eodem spiritu
gina 563. Sic ergo Albericus ad anuum Chrisli quo Franciscus alter labenle quarto exmde saeculo,
1219. Xavcrius, inquam, Indiarum et Japonise apostolus ;

E.rpedilioncmautem Crucesignatorem, adpartes qui cceIo jem receptus, Marcello Mastrillo ex ulti-
Iransmarinas condiixerunt hoc anno archiepiscopus p mis difficilimi raorbi angustiis admirabiliter ad vi-
Uediolanensis Hcnricus, et Gallherus cpiscopus " rium firmitatem repente traducto, pra,'ivilhaec vcrba:
Ednensis, Petrus Parisiensis episcopus cum frutre Ave, liynum crucis. Ave, crux pretiosissima. Me
tuo Galthero regio concellario ; Milo Balvacensis tibitotum dedicoin perpetuum, et oro suppliciter ut
elcctus., cum Andrea fratre suo ; Herveius comes Ni- gratiam fundendi pro te sanguinem, quam India-
vernensis, Hugo Urunus de marcha Pictavice comes rum apostolus Franciscus Xaveritis post tot exant-
cum Herveio de Wcrzone ; comcs Milo de Barro su- latos labores consequi non nicruit,rnihi, licetindi-
per Sequanam, cum filio suo Galthero ; et cum grmsimo, lartjiaris. Hujusmodi sanctis viris ad cx-
Joanne de Arccis,cum filiastro suo Andrca de Espis- Irenia qua?que mortemque ipsara anhelantibus si quis
.sia. E.V parte ducis Burgundifedefuncti, Guido de fortc obloquatur, multasque polius Graeco moro acci-

Tilio, Pontius de Granceio. Comcs Renaldus dc Ca- nat 7ioXu/_pov(a3, rcferent illi haud cunctanter cum
stro in Anglia, cum .Savarico dc Malleone, fucrunt Ignatio Antiocheno ad bi?stias properante •.Ignoscitc.
etiam multi alii bonimilites, quiomncs cum multis Quidmihi prosit, ego scio {Epist. ad Romanos).

S. BERNARDI GLORIA POSTHUMA

AMPLIFICATA.
(Decreta authentica Congregat. Sac. Hit. t. VIII, Roraae, 1849, in-4, n, 4510 et 4516.)

I. BEKNARDUS ABBAS CLAREVALLENSIS DOCTORIS TITULO DECORATUS.

ROMANA SEU ORDINIS CISTERCIENSIUM.

Spirilu intelligentiae replovit Dominus Dtus ad n sapientiaj suae, quum tot volumina cdidcrit, Apo-
Fidclium exeniplum et insiructionem Sanctum Bor- slolicam Sedom, summosquo Ponlifices studio, el
nardum Clarevallensem Abbalem, qui mcutis acu- ardore maximo conlra scliismalicos adjuverit, ac
minc, suavitate inorum, ac sacrarum Liilcrarum debacchantium ea a;tate Novatorum errores voce,
perilia exceUens tanquam imbres emisit eloquia et calamo oi)pugnavcrit,atque exstinxerit. Licel vero
1545 S. BERNARDUS DOCTOR DECLARATUS. 1545

plurifaus abhinc sfficulis, et viginti [lantum annis « tuderit; quod VV. FF. NN. S. R. E. Cardinalium
elapsis a preiiosa illius niorte ab Alexandro III soihcitabant preccs, id, divino disponente consilio,
sanctiiate vitfe, miraculisquc cognitis inter sanctos Humilitati Nostr;c perficcre datum est. Licet enim
Coelites ascripius fuerit, cjnsque culius in Ecclesia pluribus adhinc saicuiis, et viginti tanlum annis
amplificatus, adbuc lamen desiderabat inter Eccle- clapsis a pretiosa illius morte, a fel. rec. Alexandro
sias Doctores Sanctum Bernardum referri, ac per PP. III, Praedecessore Noslro, sanctitate vitae, rai-

tolum Orbem haberi Monachorum Cisterciensium ruculisque cognitis albo Sanctorum fuerit ipse ad-
Ordo, cujus propagator ac dccus pripcipuum San- scriptus, ejusque cultus in Ecclesia amplificatus,
clus Abbas refulsit. Plures insupor CarJinales Paires adhuc tamen ejus virtutum, meritorumquc corona;
cjusdem erga Ecclesiam merjta recensentes cum aliquidfulgoris erat addendum, titulus Doctoris,
SSmo Domino Nostro Pio
iisdcm Cislerciensibus a quo Divus Bernardus jam appellabatur, supremo
Papa VIII postularunt, ut S. Bernardi Abbatis fe- hujus Sanctaj Sedis Decreto in Universa Ecclesia
stum cum ofiicio et missa de Communi Djctorum confirmando. Quamvis auiem VV. FF. NN. S. R. E.
celebrandum decerneret Hujusmodi precibus in
. Cardinales Sac. Ritibus tuendis PrKposili in Ordi-
Ordinario Sacrorum Riluum Conventu in Quirinali nario Couveniu in Quirinali Palatio habito die IS
Palatio habilo die 18 Julii 1829, relatis ab Rmo. B Jujii anno 1829, referente cl. m. Cardinali Juli10
Cardinali Julio Maria De-Somalia jam Sac. Rituum Maria De Somalia jam Sac. Rituum Congregationi
Congregationi Prtefccto, CKteri Cardinales Sac. Riti- Prajfecto, petitffi confirmationi tituli Doctoris simul
bus luendis prKpositi simul omnes proclivem ani- omnes proclivem animum ostendissent. Nos nihilo-
mum ostendsrunt : atlameuSSmus Dominus Sac. minus, suspenso hujusmodi judicio ; Sanclffi hujus
Rituum Congregalionis morcm servandum in omni- Sedis morem scrvantes, si quid objici posset, id per
bus ratus, si quid objici posset, id per Sanctaj Fidei S. Fidei Promotorem apposilis animadversionibus
Promotorem oppositis Animadversionibus in medium in medium proferri mandavimus. Quibus cum re-
proferri voluit. Quibus quum Responsiones subje- sponsiones subjecissent Postulatorcs in Ordinario
cissem, Postulatores in Ordinario Conventu dici 17 Conventu diei 17 Julii currentis anni in Quirinalibus
JuUi 1830 in Quirinalibus iEJibus, referentc Rmo iEdibus, referento dilecto filio Nostro Piacido S.
Cardinali D. Placido Zurba Urbis vicario, re diutius R. E, Cardinali Zurla nuncupat. Nostro ia hae Al-
perpensa, salulisque objectis omnibus, ea fuit una- ma Urbe Vicario in spiritualibusgenerali, re diutius
nimisRmorum Cardinalium sentenlia, nirairum :
— perpensa, solulisque objectis omnibus, ac ejusdem
Progratia confirmationis Tituli Doctoris ciim Of/i-
q Sac. Rituum Congregationis Cardinalium sententiis
cio et Missa de Communi Doclorum ct Epistola, se- conscniienlibus, Rescriptum pro gralia confirma-
ciindo loco pro Ecclesia Universali, ad Emum Po- lionis tituli Docloris cum Officio, et Missa de Com-
nentem cum Promotore Fidei, et adD. secrctarium muni Doctorum, et Epistola secundo loco pro Ec-
cum SSmo. Die 17 Julii 1830. clesia Universali dieconfirmandum
dicta datum,
Horum orauium et siogulorum facla SSmo Domi- esse censuimus, ac Littcras Apostolicas hac desu-
no Nostro Pio VIII. Pont. Max. per me infrascri- per rc cxpediri mandavimus. Quapropter precibus
ptum Rituum Congrcgationis Secrciarium rela-
Sac. lotis Ordinis Monachorum Cisterciensium, quibus
tione, Sanctiias Sua Sac. Congregalionis Rcscrip- plures dignitate, ac pictate pra;slantes viri sua stu-
tum in omnibus approbavit et confirmavit, hac de- dia, acpostulala junxerunt, bonigne annucntcs, de
super re Aposlolicas Litteras in forma Brevis expe- ejusdem Cardinalium Congregationis consilio. Au-
diri jussit. Die 23 rccensiti raensis et anni. ctoritaie Nostra Apostolica, tcnorc praesentium, ti-

tulum Doctoris, quo Divus Bernardus Abbas est

PIUS PAPA vin.
hactonus in Jicto Ordine, et in aliquibus Ecclesiis
AD PERPETUAM REI MEMORIAM. appellatus, confirmamus, ct quatenus opus sit, de-

Quod unum ad Divi BernarJi Clarcvallensis Ab- nuo ei attribuimus ; ila quidem, ut in Universali

balis honorem et laudem pleno cumulatequc ampli- Catholica Ecclesia semper Is Doctor habeatur, et

ficandam maxime pertinere videbatur; quod erat in in anniversario die festo tum a Regulari, tum a
votis inclyto monachorum Cisterciensium Ordini, S;eculari Clero celebrando, Officium ac Missa fiat

de hac S. Sede semper optime merito cujus propa- de Communi Doctorum, et cum Epistola secundo
gator, ac decus pr;ecipuum S. Abbas memoratus loco, quK incipit Justus, etc, cum aJditione vi
:

refulsil; quod erat optandum ab Universa Catholica Leciioni, et Martyrologio juxta Dccretum ejusdem
Ecclesia, cui mentis illius acuniine, suavitate mo- Sac. Rituum Congregaiionis. Ac praeterea hujus

rum, ac sacrarum Lillerarum poritia niaxime fuit Doctoris libios, commentaria, opuscula, opera
adjumento, quum tot ipse volumina ediderit, Apo- Jenique omnia ut aliorum Ecclesi;\; Doctorum, non
stolicam Sedem, Summosque Pontifices stuJio, et modo privatim, sed publice in gymnasiis, acade-

ardore maximo contra Schismaticos adjuverit, et miis, scholis, collcgiis, lectionibus, disputationibus,

debacchantium ca ;etale Novatorum crrores vocc, interpretationibus, concionibus, sermonibus, om-

el calamo oppugnaverit, atque exstinxerit, ac quos- nibusque aliis ecclesiasticis studiis, Chrislianis-

cunque Roman;e Ecclcsiiu osores sua doctrina re- que exercitalionibus citari, proferri, atque cum res

Patrol. GLXXXV. 49
 .

1547 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1548

«

postulaverit, adhiberi volumus, et decernimus. Tan- Primatibus, Archiepiscopis, Episcopis, el dUectis

A
dem, ut Christifidelium devolio ad hujus Doctoris filiis aUarum Ecclesiarum Pra;latis per universum
diem fcstum colenduni, ejusque opem pie imploran- tenarum Orbem conslitulis per prffiseules manda-
dam co niagis accendalur, quo ex hoc coeloslis gra- mus, ut qu» superius sanciia sunt, in suis provin-
tiae dono se uberius conspexcrint esse refectos, de ciis, civitatibus, ecclesiis et dicecesibus solemniter
Omnipotentis Dei misericordia, ac BB. Petri et publicari, et ab omnibus personis ecclesiasticis sae-
Pauli Aposlolorum ejus auctoritate confisi, omni- cularibus, et quorumvis Ordinum regularibus ubi-
bus utriusque sexus Christi fidelibus, qui die fesio que locorura et geniiura inviolate pcrpeiuo obser-
ejusdem Doctoris vere poenitentes, et sacramentali vari procurent. Hcec pnecipimus, atque mandamus,
confcssionne prajmissa, Sanctissimuro Eucharisliaj non obstanlibus Constitutionibus, et Ordinationibus
Sacramentum sumpserint, et unam cx Ecclcsiis Or- Apostohcis, caeterisque contrariis quibuscunque.
dinis Cisterciensum a primis VcLpcris usque ad Volumus autem ut earumdem praesentium tran-
occasuni solis cjusdem diei devote visitaverint, ac sumptis, seu exemplis etiam impressis, manu ali-

pro Christianorum Principum concordia, hffiresura cujus Notarii publici subscriplis, et sigillo personse
extirpationc, ac SanetK Matris Ecclesite exaltatioue, in ecclesiastica dignitate coustitutaj, vel Procu-
pias inibi ad Deum preces, proui sua cuique sug- ''
ratoris Generalis dicti Ordinis munitis, eadem
gcrct devotio, effuderint, plenariam omnium pecca- prorsus fides habeatur, qua; haberetur ipsis prae-
torum indulgenliam, et reraissionem misericorditer sentibus, si forent exhibit», vel ostensae. Datum
in Domino concedimus, et elargimur, declarantes Roma; apud S. Mariam Majorem, sub Annulo Pisca-
hanc pra2sentem Nostram concessionem perpetuo oris die 20 Augusti 1830, Pontidcatus Nostri anno
duraturam, sub quibusvis indulgeutiarum revoca- Secundo.
tionibus, vel limitationibus nullo niodo compre-
hendi. Quocirca universis VV. FF. Patriarchis, J. CARD. ALBANI.

IN FESTO S. BERNARDI ABBATIS ET DOGTORIS.

Missa de Communi Doctorum, cura epistola se- Martyrologio addatur : Quem Pius VIII Pont. Max.
cundo loco, qua? incipit; Justus corsuum. universalis Ecclesi» Doctorem declaravit et confir-
Offlcium pariter de Communi Doctorum cum An- mavit.
tiph. 0. Doctov, in utrisquo Vespcris. Lectiones DECRETUM
/ Nocturni de Scripiura occurrcnte. Lectiones II C Suprascriptam additonem VI Lectioni facicndam
Nocturni propria; ut in Breviariis, et in iine VI in Officio S. Bernardi Abbatis, ct Doctoris, et Mar-
Lectionis addatur ut sequitur : tyrologio Romano ab Emo, et Rmo. D. Card. Pla-
Pius vero VIIL Pont. Max., ex Sac. Rituum Con- cido Zurla Relatore causa;, cl R. P. D. Vigilio
gregationis consilio, S. Bernardum universalis Ec- Pescetelli S. Fidci Promotorc revisani, SSmus Do-
Doctorcm declaravit et confirmavit, nec non
clcsia; rainus Nostcr Pius VIII. Pont. Max. adprobavil,
Missam, ctOfficium de Doctoribus ab omnibus rcci- atque in suprad. Officio ct Martyrologio in univer-
tari jussit, atque indulgentias plcnarias quoiannis sali Ecclesia lcgi posse concessit. Die 23 Julii 1830,
in perpetuum Ordinis Cistcrcicusum Ecclesias visi- C. M. Episc. Pra;nest. Card. PEDICLNLUS Prxf.
tantibus die hujus Sancti feslo concessil. Loco f Sigitli.
Lfctiones III Nocturni : Yos, eslis sal teme. In J. G. F.VT.VTi S. R. C. Secrelarius.

BONONIEN.

(S. Bernardus non est accensendus inter doctores in lilaniis.)

Sacrorum. Rituum Congregationem requisivit q mentio fieri dcbeat inler Sanctos Doclorcs, vel aii

Emus ct Rmus D. Cardinalis 0|)izzoni Arcliiepi- relincndus inter Sacerdotes, et Levitas ?

scopus Bononien, pro sequcnli dcclaratione nimi- Et Emi ac Rmi Patres tucndis Ritibus prasposiii
rum ;
quum pcr Brcve sa. me. Pii VIII. S. Ber- in Ordinario Coetu ad Quirinale sub infrascripta
nardus Abbas Clarevallensis acccnseatur inter san- respondcndum consucrunt
die habito : Niliil iniio-

ctos Doctores, an in Litaniis Sanclorum de Eodera vandum. Die IG Aprilisl831.

1549 MONUMENTA CLARiEVALL. ABBATI^E. 1550

MONUMENTA
SAC. CLARiEVALLENSIS ABBATI^
ET EPITAPHIA
SANCTORUM ET VIRORUM ILLUSTRIUM
QUI IBIDEM SEPULTI SUNT.

Ex Fasckulo sanctonim Ord. Cisterciensis, auctore R. P. F. Chrysost. IIenriquez, lib. II, Dislinct. xli,
p. 407. — Bru.\ell8e, 1623, in-fol.)

CAPUT PRIMUM.
De admiranda Clarxvallensis ccenobii perfectione, quce in hodiernum usque diem ibidem
perseverat.

Anlequam monasteriorum, quee sacer noster tam floruit evangelica pauperlas, raonaslica perfec-
irdo Cisterciensis in diversis mundi provinciis ctio et vita apostolica !

abet, catalogum ponam, visum hic et sanclarum Quod vero maximam mihi parit admirationem
;liquiarum, quas religiosissimum Giaraevallis coe- est, quod post tot sa;cula religiosa disciplina in
obium sinu suo fovet, raeminisse scatet enim : sancla hac primo rigore, nec
valle perseverat ia
jus beatum solum sanciis corporibus, quorum virtutum color mutatus sit, quas hic primi ejus
nimse jam gloria Beterna fruuntur. Felix namque plantarunt fundalores. Quod ante omnia universi-
a?c domus a primo sui exordio, quo S. P. N. Ber- tatis hujus moderatori, qui singulari providentia
ardus primum ibi lapidem jecit, inaiitimabiles sanctam hanc congregationcm rcspicit, ejusque glo-
mctitalis et virtutum thesauros produxit, et pro- rioSa; matri et Cisterciensium speciali proteclrici
ucit. Hinc prodierunt sanctissimi viri, qui per- Marire, ejusque fundatori S. Bernardo, denique
gratis obscuris et profundis eremis inter silvas et pra;latis qui eam rexerunt, quorumque sanctitatem
lontes innumeras deduxerunt colonias, et monasii- et providentiam universalis Ecclesia exosculatur el

im in eisdisciplinam instituerunt. Hac dorao in veneratur, tribuimdum procui dubio est. Utque cla-
"
Dcessitaliljus usa cst Ecclosia, hinc firmissiraas ad rius conslet Deum sanctum hoc monasterium sin-
j sustenlandam colunmas eruens, ut videre est in gulari conservare providcntia, hoc miserando aavo,
uam plurimis cardinalibus et episcopis inde edu- quo chariias plane refrixisse videtur, in pr;elatum
lis. Quorum multi animo magno se hajreticis oppo- elegit valde R. P. Dionysiura Largentier, exiniia
leruut, suoque exemplo et virtute Catholicos in prudcntia, rara virtuie, et magna erudilione virum.
de confirmarunt. Quis enumeraro sanctos, quos Cujus zelo et reiigione non solum in suo monasle-
inc coelum possidet, sufficiat ? Quis admirandum rio, sed et in aliis quara plurimis sacrai nostrse re-
lodum et dona, quibus purissima Virgo Deipara ligionis rigor conservatur. Dici non potest quanta
inctam hanc congregationem prosecuta est, dicere sollicitudme Ordinis reformationi intendat, quanto
ueat? Quoiies a facic sinciorura horum raonacho- zelo procuret ut antiquorum Patrum statuta ser-
im, dum in agris meterent sudorem abstersit ? ventur, utque rursus nova; dicantur leges ad Or-
uoties eos visitavit et amplexa est ? Quoties eos- dinis nostri conscrvationem. Non incerta refero,
em in capiiulo consolata est visibili modo, et ad quamvis enim R. hunc Patrem de facie non norim,
mplexum suum adraisit? Quoties eos abstinentiis C tamen h»c hisque majora narrantes audivi reve-
ebililatos suavissirais cibis propria manu fovit ? rendos Patrcs Bernardum Montgaillard Aures-vallis
luoiies eis dormientibus dormitorium inlravit, et abbatem, et Guillelmum del Castello monasterii de
enediciionem suam irapertivit, ut eos a communi -
Baudeloo, et Ilenricum vander Heyden Villarien-
eneris huraani hoste tueretur ? Hujusmodi favores sera abbales : qui omnes uno ore pietatem, virtu-
ic referrem, nisi proprium h;cc haberent locum se- tcm et zelum reverendi hujus prslati extollunt. Huic
uentihus libris. domus,
feUx in qua tam mi- ergo niagna religio, qua monasterium hoc illustra-
anda contigerunt, ad quam tam familiariter Chri- tur, merito debetur. At ei gratularaur, de diligen-
tU3 ejusquc sanctissiraa mater diverteruat? la qua tia, qua procurat proprio exemplo et virtute et sub-
1551 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI 1552

ditorum Ordinis nostri nomen et famam prorogare ; . poribus suis lionorant, ponamque epitapbia, quae
agemus de viris sanclis el illuslribus, qui olim do- ia quodam ms. codice Dunensis bibliothecae in-

mum istam suis virtulibus illustrarunt, et jam cor- veni.

CAPUT II

Sequuntur epitaphia trium tumbanm sandorum in Claravalle existentium.

Epitaphium beatissimi Patris Ber?iardi.
Hic requiescit corpusbealissimi Patris noslri
Bernardi, primi Ciara;vallis Abbatis. Qiii fuit vir in
diebus suis vita et moribus sanclissimus ; in mira-
culis faciendis post Apostolos clarissimus, in intel-
ligentia ct exposilione sacrae Scripturas Doclor
egregius. Inter discordantes pacis reformator pra--
cipuus. Ilceresum el errorum tunc temporis in Ec-
clesia pullulanlium repra^hensor cl borrector indu-
slrius. la multis, quaj pra?dicebat Propbela veri-
dicus. Monasleriorum et Keligionis arapliaior devo-
tissimus, lucerna singularis' non solura Ecclesia?
Galhcanae, sed etiam Chrisiianitaiis universa;. Ilic,
anno ab incaraatione Domini millesimo, centesimo,
decinio terlio, a constitulione domus Cistercii de-
cimo quinto, annos natus circiter, viginli duos, Ci-
stercius ingressus cum sociis amiilius quara tri-
ginta sub Abbate Stephano, suavi jugo Christi
collum submisit. Anno autem Domini millesimo
centesimo quinlo, mense Junio, missus fiiit cum
Fratribus gcrmanis, et Conventu suo ad locum is-
lura, qui^nunc vocalur Claravallis, antea autem
Vallis AbsynUualis, ubi IriKinla et oclo annis Abba-
lis scu boni Pasloris ofticium adimplcvit^ Anuo
autcra ab Incarnatione Domini millosirao cente-
simo quinquagcsimo teriio, ordine ubique dilatato,
et ainpliiis quain centum sexaginta Mona^teriorura
ordinis nostri rater existen?, consunmiatis fcliciler
vitii: suffi diebus, et annis circiter LXIII cxplelis,
XIII. Kal. Septembris hora dici penc terlia, inter
graves sin^ultus ct lachryinas ubercs circumstan-
liuin filioruni migravit ad Dominum, ad muUos
quos ipse praeiniserat latabundos coctus Monacho-
rum, ad obvia agmina, qnorum in terris vitam
(luxerat, Angelorum. Cujus vit;i' imitatores et glo-
ria^,participcs nos faciat, qui sine linc vivit et re-
gnat.
Epitaplnum S. Malacliia; Episcopi ac totius Ililicr-
niw Primalis
Hic requiescit corpus Beali Malachia^ quondara
Arcliiepisco]ii et Priinalis totius IlilierniiC ac Sedis
Ajiostolicai Legali, viri Apostolica' vita' ctmiraculis
gloriosi. Hic cst qui Scoii;u ct IliberniK populos,
homincs scilicettunc temporis barbaros nulla cou-
jugia ineuntps, nullirs confcssioncs seu poeniientias
facientes, ad Ecclosias non accedentcs, nulla Sa-
cranienla Ecclesiastica pcrcipienlcs, rc paganos,
solo nomine Christianos licct antea per Beatuin
Palricium ad iidcm fuissent conversi, cura maxi-
niis periculis ct difticullalibus propulsata barbarie
ct paganica consueludine, in hde Catholica instru-
xit et institutis sanctae Romanse Ecclesine, prout po-
tuit,contirmavit. Monachorum insuper Cisterciensis
Ordinis, Canonicorum regularium, aliorumque re-
ligiosorum conventus per terras illas diffusius pro-
pagavil. Quibus juvante Deo consumraatis, ab ulte-
riori Scotia ad Claramvallem, quara suse morlis lo-
cum seniper optaverat, suo pio desiderio Doniino
B salisfacienti, advenit, ubi scptimanis circiter tribus
cxpletis, anno ab inrarnationeDomini M.C.XLVIII,
a-lalis autem sua:' LIV, nocte, qui iit anniversarium
fidclium omnium defunctorum, sicut semper opla-
vit et prsedixit singuhs ab ipsa benedictis, singulis
raanibus imposiiis, saeculo valeraciens ab Angelis
hutabuude suscipitur, et civium siipernorum bea-
lissimo collegio sociatur, secundum quod beatissimo
Patri noslro IJernardo Missarum solemnia in cra-
slino celebranti in ipso Miss;e canone coelitus exsiitit
revelatuni, cujus preccs et merita gloriosa, coram
Deo gratiam uobis impetrent in praesenli, et gloriam
in futuro. Amcn.
r , , ... ,, r- ^ • ••
EpUaphium sancttssimorum Martymm Eutropn,
jozina: etlionos(s, etMmexistentiuminprmdicta
Claravalle.
Hic contincnlur corpora sanctissimorum Marly-
C rum Eutropii, Zozinse et Bonosa? sororum, quae tcm-
pore felicis rccordalionis Honorii Papae terlii as-
sumpla fuerunt per pia! memori;c vencrabilom Pa-
trem ct Cardinalem Conrardum quondam Porluen-
scm Episcopum de altari ecclesi;i? S. Laurentii
ejusdem ubi quondam fuerunt honorifice
civilatis,
et honeste recondiia, antequam dicta civilas ad rui-
iios;e desolationis cxierrainium deducerptur. Pro-
]iier qnod, bonigna Dei providentia, per diclura Ue-
vcrendiim Cardinalcm a pra^lalo loco Iranslata fue-
runt, et B. Bernardo cl Ecclesia? Clanpvallis trans-
niissa, ut iliidem gloriosius coliocarentur, et cuin
vencratione debita colfrentur, sicque tant;v pronsen-
i|.,. gaera considerationc, corda fidelium ad Doura
devotius diligendum, eique fervenlius famulandum
oxcitarentur, mediantibus ipsorum sanctorum pre-
ciosis merilis ct pia inlercessionc. Ilis vcro Iribus
_ S. .Marlyribus adjuiicUis esl quarlus Martyr ct cd-
D locatus cum ipsis, cujus nomen adhuc ignoraimis,
ciijiis corpus sacrum una cum dictis tribus Claram-
vallem misit dictus D. Cardiaalis Episcopus Por-
tuensis,
Item condita^ sunt cumipsis Beata Walta, Cri-
slanlia, Domicella, qu:c sunt de nu-
Potronella et
raero undecim millium virginuin, ct duo capiia
quorumdam sauclorum, et aliae rcliquiii; plurimorum
sanctorum.

CAPUT III

De S. R. E. Cardinalibus qui ibidem quiescunt,

Post descriptionem cpilaphiorum Sanctorum in rum, requicscunt et jacent qualuor Cardinales et
ccclesia Clara^vallis seimltorum, vi-
lionestissinie sexdccim lain Archiepiscopi quam Episcopi, et plu-
demlum est dc sepultura virorum illuslrium ibidcm rcs alii notabiles viri ct personio, quorum omnium
quiesccntium, et scienduin est, quod in eadcm rc- tituli inferius annotantur.
closia, prout patel per superscriptioncs tumulo- Et priino de prainomiuatis CarJinalibus.
 1553 MONUMENTA CLAR^EVALL. ABBATMl. 1554
B. Iknricus S. R. E. Cardinalis. «
Imperatorera, Reges et Principes et universos Chri-
Primo tumbas sanctissimorum Confessorum
inter stianos pro crucibus faciendis et pro aliis negotiis
Christi Bemiirdi et Malacliiie jacel bonaj memorice Ecclesiasticis universis. Per Dei vero miserlcor-
p. Henricus VII. Abb. Clarfevallis, postea Albanen- diam et viri sancti p-sedicalionem et
laborem Impe-
sis Episcopus, Cardinalis et Apostolicffi sedis Lega- raior Maguntiam cum sexaginta octo magnis Princi-
I '
tus. Isle Henricus Cardinalis. Episcopus Albanensis pibus cxceptis alits, quorum non est numerus, signo
vir nobilis et clarus de castro Marciaco, juxta Clu- crucis est insignitus, et Reges Francorum pariter
niacum fuit iiatus, et sub D. Roberto de Brugis se- et Anglorum crucis charactere sunt signati. Ve-
cundo Abbate Clarsvallis in liac domo ClaVsval- niens vero Leodium, cum ad praedicationem suam
lcnsi habitura sacrfe religionis assumpsit, infra
vero plusquam sexaginta sex clerici prai-bendas suas pra;
quartum annum puer imbarbis et adhuc niixlum timore Simonia; in manu ejus resignasseni, ipse eis
sumens, oranibus mirantibus Abbas Altecumba' est sine Simonia et aliter et alias restauravit. Dura aulem
eflectus. Ouanium vero idem Monasterium sub co, ad partes Flandria», pro pace rcformanda inter Co-
auxilianie Deo, profecerit spiritualitor et temporali- mitem Flandri» et Ecclesiara Alrebatensem, quam-
ter, ipScB res et rerum possessores hodie protestaii- vis graviter iniirmus properaret, pacem inter eos
lur. Domino aulem Gerardo VI, Abbate Claranallis non sine mullorum admiratione reformavit. Ingra-
apud Igniacura per Martyriuni consuraraato, votis vescente tandcm infirmitale, quam simpliciter mi-
omnium ClarKvallensium in Abbntem ejusdem Cla- nima peccaia confessus fuerit, quam devote viati-
rsvallis assumiiur.
Ubi tantam gratiamnon in or- .cum el ultima! unctionis Sacramentum susccperit,
B
dme tantnm, sed apud Reges Francorum pariter et longum est enarrare. Tandem imminente hora, ut
Anglorum, apud Principes et Baronos obtinuit, transiret de hoc raundo ad Deura, ante altare B.
quantum nemo Clarai^vallensium a B. Bernardo, ha- Andrea? Atrebato, sicut ipse pr^coperat, est de-
in
bucnt ante eum. Duo enim in hac Claravalle bona latus, ibiquc inter verba devotiu oraiionis inUomino,
opera atque magnifica, exceplis aliis innumoris ut pie creditur, feliciter obdormivit. Ab Atrebatode-
bonis, gloriose consummavit; nam B. Bernardum mum, sicut prajceperat, corpus ejus ad Claramval-
quem jam D. Alexander Papa III, cinonizaverat , et lem translatum est, et hic inier B. Bernardura et
diem depositionis ejus, ab universa Ecclesia cum B. Malachiam, III Idus Januarii ab Episcopo Lingo-
gaudio celebrari prKceperat, convocalis hinc inde nensi oranibus rite peractis honorifice est sepultum,
venerabilibus Episcopis aliisque reverendis personis circaannum Domini 1186.
per venerabilem P. D. Nicardum Archiepiscopum
Epitaphium ejusdcm Hcnrtci,
Lugdunensem quondara Abbatem Pontigniacensem
fecit cura maximo gaudio et exsullatione totius
Siibjacei huic lapidi quondam notissimus orbi
Ec- AbbasIIenricus Romano cardine dignus.
clesia3Gallican», elevari et relevari et in taberna-
Lubrica qui vani contemnens gaudia mundi.
culo raarmoreo, retro altare B. Mari» Virginis,
sicut hodie apparet, religiose et honoriflce collo-
Terra? membra dedit, ccelis animamque remisit.
can, Ecclesiam etiam istam inclitus et illustris Rex Jacobus S. R. E. Cardinalis Episcopus Prcene-
Angliae Henricus araore et honore Dei et ipsius stinus.
C
Henrici Abbatis Clarfevallis fecit plumbo pulcher- Juxta lieatum Malachiara, in presbyterio scilicet
nme cooperiri. Dura autem Claravallis in manibus ad ejus sinistram jacetbona? raemorife Dominus Ja-
ejus araplius clarificaretur, in Episcopum Tholosa- eobus de Placentia, Archidiaconus Ravennae, postea
num votis, et dcsiderio universorum solcmniter est Monachus Clarsevallis, deinde Trium fontium Ab-
electus, quod ipse totis viribus renuens, nec aliquo bas, denique Pi-ienestinus Episcopus Cardinalis.
modo suscipere volens apud Cisterciura pari Abba-
D. Conradus S. R. E. Cardinalis Episcopus Por-
tum et Fratrum concilio in Abbatem Cisteicii eli-
tuensis.
gitur, quod similiier totis viribus recusans, a Do-
mrao Alexandro Papa tertio, ad Lateranense Conci- In eodem presbyterio juxta pra^dictum Dominura

lium ex nomine per litteras evocatur, retinetur Jacobura Cardinaleni, ad sinistram minoris altaris,
Cardinalis efficitur, et in Albanensem episcopum j^cet bon» memoriae Dominus Conrardus frater
quamvis invitus consecratur, Legntusque mittilur olim Comitis Egmi de Friburg, qui primo Villarien-
ad provincias transmontanas, ;et ad hajreticos pro- sis, deinde Claraevallensis postea Cisterciensis ex-
stiiit Abbas, et derauin sanctfc Romanffi Ecclcsiae
puUaudos, data ei scdis Apostolica? auctoritate, ut
evellat et dissipet, et a-diBcet
Episcopus Cardinalis. De ipso legitur illud menioria
et plantet, qui duos dignum,
Archiepiscopos Lugdunensem scilicet et Narbonen- quod digiti sacri, quibus Dominici corpo-
1)
sem, quia inutiies et reprchensibiles essc videdan- ris sanguinis hostiam offerre solitus erat, tanla
et

lur, m spiritu
vehementi velociter deposuit, Abbates luminis claritate frequenter elfulgere visi sint, et
mgros, noctis ei lenebras tanquam meridiem illustrarent.
multarum Ecclcsiarum Prwlatos, quan-
et
luin potuit, emendavii, Gastrum munitissimum Plurirais lociira Clarffivallensem decoravit reliquiis,
hx-
reticorura, quod vallo munitur, inter quas caput sancti Vincentii et Christi mar-
est
per miraculum
:epit, satrapas ha^reticorum tenuit, convicit, tyrum, Eutropii, Zozinse et Bonosfe. Legationis a la-
con- tere fuuclus est officio multoiies, in quo varias hav
i/ertit et errorem suum coram
omnibus cognoscere
iecit. Poslea visitata sua reticorum perfidias magnitice compescuit et repres-
Claravalle et muneribus
jouorala, ad Romanam curiam rediit, atque a Do- sil. Cum denique in transmarinis partibus diem
7iino Papa Lucio, Alexandro jam defuncto, transjtus sui de hoc raundo propinquare agnosce-
et a
:;i:teris Cardinalibus honorifice est receptus.
ret, instantissime praecepit, ut ossa sua deferrentur
Tan-
iem Domino Lucio post quatuor annos mortuo, ct ibidem, qu;cvoluntas ejus ultimaper Claraevallenses
Jrbano ei in Papatum succedente, ipsoque iiifra fideliterest impleta; obiit autem anno graiiae 1227,
iuos annos velociter defuncto, sanior pars Cardi- prid. Kal. Octobris.
lalium voluit ipsum in Papam eligere. Ipse totis Joannes S. R. E. Cardinalis.
dribus renitens, signoque crucis se muniens, afhr-
beatum Bernardum et beatos Martyres jacet
Inter
navit se nullum aliud officium assuraere nisi terra;
Dominus Joannes de Buxeriis, trigesimus secundus
licrosolymorura succurrere, el cruces ubique pra;- Abbas Claraevallis, qui postea factus est Abbas
licare. Consecrato igitur D. Gregorio octavo
in Cistercii et demum effectus cst sanctae Romanffi
'apam, legaiionem pleaissiniam ab eo suscepit, ad Ecclesiae presbyter Cardinalis.

1555 ADOIT. AD LIBROS DE VITA
De episcopls in
Joannes Archiepiscopus Lugdunensis.
Sub gradu majoris in sinistra parte, recle
altaris
contra pulpitiim Evangelii, jacet bon» memoriae
Dominus Joannes, Lugdunensis Arcliiepiscopus.
Hugo Lingonensis Episcopus.
Ante altare B. Abbatis jacet R. Paler
Benedicti
Dominus llugo, Lingonensis Episcopus.
Manasses Episcopus Lingonensis.
Ante medium allaris B. Michaelis Archangeli ja-
cet Dominus Manasses, venerabilis Episcopus. Lin-
gonensis.
Joannes Mithelencnsis Archiepiscopus.
Item ibidem, videlicet
iii sinistra parte ejusdem
altaris jaccl bon» memoriaj Dominus Joanncs Mi-
thelenensis Archiepiscopus, humilis AJibas Clarai-
vallis, qui diu in liac Claravalie, et Immilitcr con-
versatus est, a carnis vincuHs feliciter absolutus.
Obiit ann. Domini 1240, XII Kal.Maii.
Robertus Episcopus Leodiensis.
Ante aitare B Androse Apostoli, in sinistra parte
ipsius, in quodam arcu jacet bonm memoriffi Do-
minus Robcrtus, Episcopus Lingonensis, postea
Leodiensis.
Garnerius Episcopus Lingonensis.
Item ante medium altaris Salvatoris Domini et
Dei nostri, j:icet Reverendus Pater Dominus Gar-
nerius, nonus Abbas ClarsevalHs postea Lingonensis
Episcopus.
D. EsJiilus Lundensis Episcopits.
Ilcm ibidcm in arcu ad sinistram ipsius altaris
jacent primo in prima parle ipsius sepullurai re-
; rum ad Claramvallcra se contulit, fccitque fabricari
quioscit \ir magnilicus cl insignis ac de siirpe re-
gia oriundus, felicis recordationis Dominus Eskilus
quondam Lundensis Archiepiscopus et tolius Daciaj
ac SuecicO Primas, qui ttmpore B. Bernardi venicns
Claramvalleni, ct Monachus fjctus ibidem summa;
humilitatis et totius lionestatis ac rcligionis sc spe-
culumexhibuit, et Monachalis perfeciionis exemplar
suis posteris dereliquit. Obiit autem anno incarna-
tionis Dominica; M. C. LXXXI.
liadulphus Archiep. Lugdunensis.
Sepultus est eliam ibidem cum eodem sanclaj et
dulcis memorise DominusRaduIphus.quondam Abbas
ClarKvallis, deinde Agyncnsis Episcopus, ct demum
Archiepiscopus Lugdunensis.
Aleydis mater S. P. Bemardi.
Item etiam ibidem jacet recordationis nobi-
piie
lis domina et Alcydis, matcr Docto-
Deo devotissima
ris egregii et Patris nostri B. Bernardi primi Clar»-
vallis Afjbatis, qu;c primo apud Divionein scpultura!
tradita fuit in Monaslerio B. Benigni. Postea vero,
Domino volento ct nobiscum pie agcnto, ad liumili-
latis nostr;c cxcitaiidam ct ampliandam dcvolioneni
iranslala nsque Claramvallem, et coram altari
est
Sancti Salvateris collucata, anno Domini millcsimo,
ducentesimo, quinquagesimo, XIV Kal. Aprilis.
(96) De hoc b;cc habct Bzovius: « Hoc anno (sci-
licet1229.) Adara Morinorum episcopus, vir omni
viia laudabilis, confcctus jam ictale prajsulatu se
;
S. BERNARDI. 1556
CAPUT IV.
Claravalle sepultis.
A Adam Episeopus Morinensis (96).
Ante medium altaris Sancti Mammetis nosler ja-
cet bona!mcmoriaeDominus Adam, quondam Epi-
scopus Morinensis et Monachus Clar»vallis.
D. Godefridus Lingonensis Episcopus.
Anie altare omnium Sanctorum jacent quinque
venerabiles Episcopi, et primo sepultus esi recie
contra medium ipsius altaris vir vita; laudabilis
Dominus Godefridus, quondam Lingonensis Episco-
pus, cognatus B. Bernardi. Hic de primis liliis ejus
fuit, qui prsesens caenobium in suo sanguine funda-
verunt, hic tertius Prior Clarsevallis fuit, postea
primus Abbas Fontineli, qui fundato loco regulari-
lerque ordinato ad suam Claramvallem rediit, ubi
postea pcr plures anuos praeseriim tempore scbis-
matis, quod in Romana Ecclesia tunc vehementer
,
exarsit, dum Beatus Bernardus semetipsum Ecclesiii;
B sanctee periculis in diversis provinciis opponeret
ipsc vices ejus tam slrcnue quam fideliter gerens,
non modo negotus et utilitatibus Monaslerii provi-
debat, sed quod magis est otiam quoties crai opus,
aliis canobiis vacanlibus de Abbatibus providcbat,
et tanquam alter Abbas Bernardus, non solum ia
Claravalle sed in toto ordine habebatur. Sedatis
ergo prKdictis seditionibus, dum in Claravalle
Prioris officio fungeretur; ad Lingonensem Cathc-
dram est assumptus, po.4ea cum pia^ niemori;e
llege Ludovico Apostolicic sedis funclus legaiione
Ilicrosolymam cst profcctus. Igitur cum eodem
Rege de itinere pra?dicto rediens, iii Episcopatu suo
usque ad transitum Beati Bernardi, et post eum
per annos circiter octo quicvii Postca vero ad
iaeata' memoriae Alexandrum summum Pontificem
accedens, cessionem peliil, quam (vix tamen), in-
stantissimis precibus impetravit. Rediens igitur
cuni litieris Apostolicis Caihedrse valcfecil et ite-
C
ad cpus suum in loco, unde sanctus Bernardus
niigraverat, capellulam satis bumilera ut apparel,
et per annos ires et menses circiicr novem domum
sancti Beruardi eidein capellK contiguara inhabitans.
in sanclaque religione perseverans circa annuin
Doniini 1163, sexto Idus Novembris in Domino,
sicut pie credilur, fcliciter requievit.
De Episcopo Soritano infirmario Clara;vallis.
Ad sinistram vero dicti Domini Godefridi Lingo-
nensis Episcopi vcrsus coemiterium sepultus cst vir
vcnerabilis Dominus Gaulridus de Mcleduno, ex
illustri stirpe Gallorum, Senonensis procreatus Epi-
scopus Soritanus, qui sub bona; memori;\'^ Domino
Rolierto sccundo Abbate Claricvallis in hac Clara-
D valle habitum sacne rcligionis assumpsit, sub eo-
que et pluribus successoribus cjus diversa gerens
officia, inter Fratres suos cum eorum gratia ct fa-
vore est laudabilitcrconversatus, Demum cum infir-
morum Fratrum essct sibi sollicitudo commissa
sub Domino Geiardo sexto Abbate Clara>valHs,
factus cst Episcopus Soriianus in Sardinia in pro-
vinciaTurritiina, quem non traxit ambilio, scd pro-
fessio ad rilus Barba-
conipulil, ut altimnus GaHia'
ros, linguam quam non novorat, pertransiret.
et
Ubi vixit per annos septeni, et Monasterio Clane-
vallis plurima conferens in pauperes et loca cailera
abdicavil, professusque est Monasticen in Clara-
valle.
 1557 MONUMENTA CLAR^VALL.
dispergebat. Audiens anlem canonizationera B. Bcr-
nardi pcr felicis memoria! Ale.^andrum Papam ter-
tium faclam, et translationem corporis ejiisdem
B. Bernardi sub Domino Henrico Abbale septimo
Clar.-evallis faciendam, ad capitulum gencrale ve-
niens, exinde ad Claramvallem festina'vit, ubi cum
Archiepiscopo Lugdunensi et Coepiscopis ofliciosis-
sime studuit interesse. Exinde per dies smgulos
febre invalescente ad eum, quem bonore d'ebito
usque celebrem sepulturam, quaj usque liodie ap-
paret, devoie fuerat prosecutus, Domino vocante
niigravit, sicut pium est opinari. Obiit
Idus Octob. circa annum Doraini millesimura, ccn-
lesimum, sepluagesinum nonum.
De Episcopo llumalensi.
Post cum
vero versus coemiterium ad Aquilona-
rem partem sepidtus est pia; recordationis Dorainus
Jacobus Huraanitatis Episcopus.
Alanus Episcopus Altisiodorensis.
Ad dexterani vero dicti Domini Godefridi quon-
dam Lingonensis Episcopi, vorsus cliorum, jacot
Dominus Alanus Episcopus Altisiodorensis, qui iu
quadam Ecclesia oppidi famosi in Fiandria, qua3 la-
sula nuncupatur, a puero educatus sub Bealo Ber-
nardo in bac Claravalle habitum Religionis suscepii,
Postea primus Abbas factus cst Monasterii, quod
Ripatorium nominatur. Cui per annos duodecira
prajsidens Doraino cooperantc sategit, ut personis
utilibus et possessionibus necessariis videlicet gran-
gus, silvis, agris, pralis et pascuis idem Monaste-
rium dilaretur. Anno vero novissimo vitre B. Ber-
nardi ab Ecclesia Altissiodorensiin Episcopum con-
corditerest electus. Hic multam hospitalitatcm om-
nibus Religiosis domos suas frequentantibus exhi-
huit, suoque Monasterio de Ripatorio, unde Abbas
fuerat, raulla noscitur contulisse, Claraevallensi au-
De aliis viris illustribus,
Steplianus de Courcellis,
Anle altare Beatae
Maria; Magdalenje in sinistra
ipsius sub tumba marraorea nigra jacet Dominus
Stephanus de Courcellis, quondam Canonicus Tul-
lensis, qui in cpitaphio metrico coramendatur multi-
pliciter tamquam totius sobrietatis, pietatis,
tionis, castitatis et humilitatisinsignitus.
Marcjareta Regina Navarrce
In presbyterio in tumba elevata jacet inclitae re-
cordationis Domina Margareta Navarrae
Regina,
Campania; Comitissa et Brise Palatina. Obiit autem
anno Domini millesimo, ducentesimo, quinquage-
simo oclavo, quarto Kal. Aprilis.
Elizabetlia filia S. Ludoviei Regis.
In meiiio chori in tumba elevata deaurata sepul-
;um est cor illustrissimae Dominae Isabellm hli;e
sancti Ludovici, uxoris Domini Theobaldi Regis
S'avarra3 etComitis Campaniw. Obiit anno raille-
drao, ducentesimo, septuagesimo primo.
B. B. Gerardus, et Petrus Abbatcs.
^
In magno
claustro sub primo arcu, juxta ostium
ilccIesiEe,requioscunt vencrabiles viri bonorum mc-
noria; digni, Dominus Gerardus sextus et Dominus
'etrus octavus Clarsvallis Abbates, quorum prior
lost laudabileni vitam pro justiiia ct zelo Ordinis
nnocens occisus est. Alter vcro sanctaj pauper-
atis et humilitatis ferventissiraus «mulator, multis
n vita sua virtutibus claruit. Hos apud Deura pa-
ronos habere mereamur. Amen.
ABBATI/E. 1558
tem ccenobio guantam poteral diligontiam
^ exliibebat,
illud •stcpo visitans, auxilia quanla poterat confc-
rensoportuna.
Peractis demum in Episcopatu tredccim annis,
de licentia sedis Apostolicai cessit Episcopatu et ad
suam rediit Glaramvallem : mansit autem in Clara-
domo
valle in quam posl
Sancli Bernardi, disces-
sum DominiGodefriJi Lingonensis Episcopi , cessit
suo Episcopatui, plurimaquo solatia Fratribus cxhi-
bens et tanquam multum excrcilatus in negoliis
Ordinis pariter ct Ecclesiasticis, Domino Abbate
autem prid. Pontio et successoribus ejus usque ad Dominum
Petrum Venerabilem Abbatcm ClarEevallensem octa-
vum non mediocriter necessarius fuit. Obiit autem
prid. Idus Octob. in Domino feliciter consummatus
circa annum Doraini millesimura centesimum oc-
, ,
tuagesimura primura.
Guido Episcopus Helenensis.
B Post ipsum. etiam versus chorum Monachorum
sepultus est boniB niemorirt? Dominus Guido Mona-
chus et Prlor Therloci, postea Episcopus Helcnen-
sis. Obiit autem circa festum onmium Sauctorum
anno Domini millesimo, trecentesimo, vigesirao sep-
timo.
Nicolaus Roskildensis Episcopus.
Ante medium altaris Sancti Martini Episcopi
jacet bon« memoriai Dominus Nicohus Roskildcn-
sis Episcopus consanguineus Domini Eskili Lauden-
sis metropolis in Regno Daciaj Archiepiscopi, exul
pro liburtate suaa Ecclesiaj qui obiit anno Domini
:
millesimo, ducentesimo, quadragesimo nono. Octavo
Kal. Octob.
Uenricus Episeopus Trojce.
Ante medium altaris Sanctissimaj Trinitatis jacct
bonai raemoriae Dorainus Henricus magnfe Troja?
Episcopus et Monachus Claraivallis.
CAPUT V
quormn corpora in Claravalle recondita sunt.
C B. Robertus Dunensis.
Sub sccundo arcu lapideo in codem claustro sunt
ossa phirium personarum in priori capitulo sepul-
tarum, pro iliius quod nunc cxtat dormitorii et
novi capiluli a:'dificatione translata, nam et priraas
dcvo-
litteras nominum singulorum insculptas ibidera la-
pidibus diligens lector inveniet. Mediiira nutem lo-
cum pra;cminentiorcm Dominus Robertus
csetcris
de Brugis, secundus Clarsevallensis Abbas obtinet.
Qui cum illustri viro Domino Gaufrido de Porona,
Thesaurario Ecclesise Sancti Quintini in hac Clara-
valle sacra; Rcligionis habitum suscepit. Cum au-
tem Monasterium de Dunis, quod a Monachis nostri
habitus; sed non nostri Ordinis a'diticari cceperat,
minime proficeret, traditumque B. Bernardo fuis-
set tunc Sanctus Bernardus eumdem Dominura
:
Robertum ibidem ordinavit Abbatem. Infra vero
.
paucos annos toium idem Monasicrium Kdificatum
' et locuplelatum est possessionibusque ditatum, et in
ea benedictionc prasventum cujus cidem loco usquc
hodie graiia perseverat. Hunc igilur virum venem-
bilem Sanctissimus Pater noster Bernardus ante
,
paucos dies sua^ felicissima3 raigrationis pra^seuti-
bus suis fratribus, non sine multa recommcnda-
tione persona;' ejus suum eligi monuit et consuluit
successorem. Ipsum ergo post transitum ejus Do-
minus Godefridus Lingonensis Episcopus quondam
Prror Clarfcvallis Abbatem nominavit. Cui Dominus
toto lempore sui regiminis intus ct foris, non solum
in sua Cluravalle, sed et in filialibus ejus tantam
pacera contulit, ut felicissima illa tempora videren-
tur. Transactis autem tribus annis et dimidio cum
1559 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1560

die sancta Parasceves nudis pedibus incessissel, ve- II inveniet, ad suara Claramvallera rediit, et septimo
hemcnterque frigore affliclus fuissel, ad Yigilias Idus Septembris obiit de cujus moribus, et a Deo
;

sequentis Sabbali tam gravi febre correptus est, sibi collata multitudine gratiarura pra^dicta epistola
ut non sine difticultate potuerit ex stallo suo fra- et sermo, quem B. Bernardus loculus est in capi-
trum manibus in infirmitorium deportari, ubi eadcm tulo : ipsa die sui obitus super his, non mcdiocriter
febre paucis diebns vexatus in confessione pura et lectorem poterunt plenius erudire.
liumili jugiter perseverans, nonsine magno planetu Beatus Odo Supprior.
totius congregationis, lertio Kal Mail in Domino Secundum autcm locum post ipsum obtinel Do-
requievit. minus Odo venerabilis, qui Supprioris officium sub
B. Scrio Abbas. Beaio, Bernardo cum multo favore cum universo-
Eumdem eliam locum obtinet Dominus Serlo vir rum fratrum usque ad ultimam senectutem adim-
Deo dignus, qui Savigniacum cum triginta Abbatis plevit. Hic fuit in divinis officiis devotus et stre-
in generali capitulo Cistercienii praBseiite Beatis- nuus, nec non in corporalibus cxercitiis laboriosus.
simo Papa nostro Eugeuio tertio per manum Sancti Et quamvis esset in corpore graviter Isesus, semper
Bernardi Ordini nostro sociavit, et Clarpevallensi tamen ad universos labores prajcedebat alios et de-
crenobio submisit et conlulit. Cum vero nomen et ducebat exemplis, et verbis efficacibus adraonens et
officium post aliquot aunis deposuisset Abbalis, autem in oblatione hostiae sahi-
invitans, specialiter
eodem aono, quo Sanctus Bernardus ab hac vita tam devotum exhibebat, ut ad motlum Si-
taris, se
migravit, et Dominus Robertus ei feliciter Domino n meonis ipse qucque lenere puerura, et mira jucun-
disponente successisset, Doniinus Serlo prajdictus didate blandiri parvulo videretur. De cujus merilis
eidem individum coniiicm et in omnibus ofliciosum et virtutibbs quid Beatus Bernardus senliret, os-
sese cxliibuit, et in opere sanctfe pr;edicationis ad tendit dum post ejus transitum mox ul primam ora-
a^dilicationem fralrum toto tempore, quo pritfuitad tionem pro commendatione ipsius aninia- coraplevil,
ejus imperium jugiter laboravit, id enim olficium prostratus solo, oinnibns cunclanlibus, non siae
eidcm imponcbal; quem ad lioc ipsum proraptissi- multa lachrymarum effusione osculatus est pedes
mum fecerat exercitatio diuturna et benigniias ejus. Obiitaulem duodecimo Kalend. Martii.
gratiosa. Mortuo autem Domino Roberto et Domino licatiis Gerardus Farsensis.
Faslredo in Aiibatem ClaraBvallensem promoto, Terlium vero locura post ipsum obtinet Vener.a-
idem Serlo venerabilis quarto Idus Septomb. ab bilis Pater Dominus Gerardus Farsensis coenobii
hac vita decedens, seculus est Dominum Robertum Monachus, granda:vus a?tate, sed moribus sic exeel-
Patrem suum. lens, ul poiius omuibus admirabilis videretur quam
D. Humbertus Abbas Igniacensis. imitabilis. llunc .\bbas suus pluriraa generositate
Juxta vero praidictum locum eminentiorem aliis prn^ditus, sed multo magis religione pra'cellens, ct
in parte primum locum obtinet Dominus
sinistra Beati Bernardi specialis amator ad cumdem veniens,
Ilumbertus Monachus Casa' Dei, qui cum jam esset dum adliuc ipse viverct secum adduxit, in sua vel
matura' ^lalis ad Bealum Bernardum se contulil, in nostra rcgionc novam ex filiis ejus construere
et Prioris officium sub eo aliquando subministra- p cupiens Abbatiam. Curaquo hujus rci gralia prae-
vit. Dcindo factus primus Abbaslgniacensis cocnobii senliara exccfientis Principis Conraidi Romanorum
in eodem pluriniis annis cum niaxima reverentia iia Rpgis adissot, in civiiate Maguntina Domino vocante
est laudabiliter conversatus, ul vix in co aliquid decedens, ipsum Venerabilem Dominuin Gcrardum
oliosum, non dico verbum sed nec motum aliquem ad carlssimum omnibus Beatura Bernardura, et ad
advertere posset inspcctor, quanliim libct curiosus coenobium Clarajvallense Iransmisit ubi post plu- :

Idem eliam Monasterium Signiacense missis ab res annos, sicut fuerat religiosissime conversalus,
Igniaco Monacbis ordinavit postoa, sicut in epi-
: ita sepiimo Idus Decembris felicitcr consummatus,
stola a B. Bernardo ad cum scripta diligens Icctor in Domino quievit.

Beatus Tezelinus Pater S. Bernardi, fratres
Sub sedificio, quod est contra Ecclesiam in cnnni-
lerio Abbatum, columnis lapideis ct arcubus fabri-
tato, in dexira parte ipsius sarcophagi, continentur
ossa felicis recordationis Patris ct Fratrum germa-
norum Beatissimi Patris noslri Bernardi cum no-
mineGuldnci de TuUione avunculi ipsius, cui
tis nobi!itate goncris ct potcntia snsculari,
plurimum cminebant, ac Monacln facti Claramval-
leni in suo sanguine fundavcrunt, ct Monachalis
perfectionis exomplar suis posteris rcliquerunt,
Continentur ibidcm ctiain ossa Monacborum con-
vcrsorum ct Novitiornm, qui in vctcri Abbatia sub
diclo Patrc in illis saxulisaureis, in illo magno fer-
vore in illa sancia panpcrtatc ct austcritate pri-
niordialibus vixcrunt et f;Ldiciler obierunt, qnando
pulmentum eorum de fagorum fobis sa^pius confi-
ciebalur, et panis non tam furfureus quam fereiis
vidcbalur. llorum ossa de priori Abbatia , qu;i' lun-
dala fuit in valle ipiadam Absvnthiali be.ito Ber-
nardo adhuc vivcnle, anno Domini millcsimo, con-
tesimo, quadragesimo octavo, dieomnium Sancto-
rnm processionaliter cum divinis fuerunt asportata
laudibus. Cujus processionis canlum audiens Bea-
CAPUT VI.
et cognatx ejus. Varii ipsius Sancli abbalis
discipuli.
tus Malachias, qui in cxtrcmis laborabat, pluriraum
extitit dclectatus, qui nocte illa appositus esl ad eos
sonino suavissimo soporatus. Die vcro annivcrsaria
omnium fidclium defunctoruni, corpore Beati Ma-
lacliite solemniler tiiuiulato, pra-dicla ossa in isto
spre- n loco novilcr pra'senti operc fabricato fuerunl vcne-
qiiibus rabililcr coHocala. In sini^tra autem pirte pra^^sen-
lis scpultune continentur ossa Monachorum Convcr-
sorum novitiorum, qui in hoc loco vivente aillnic
Beato Bernardo fadiciter obierunl, qua? videlicel
ossa propter anlilicalionem oralorii quod nunc cst,
fuerunt dc prioribus suis tumulis huc translata.
Anto cniiu avlificationem primi oratorii, unnin in
hoc loco fuerat prius fabricatuin, in (pio tantuin
crant novcm altaria. Anno vcro Domini raillesimo,
dnccntesirao, scxagesimo nono, utraque ossa do
loco in qiio secundo sepulta rucrant, levata fuc-
riinl, etper manus Reverendoruin 1'atrum ac Donii-
norum Jacobi Dei gratia Lugdunensis Archlcpiscopl
el Petrl Otbonicnsis Episcopi, assistentibus eisdem
pluriniis Abbatibus ct Conventu Clara^vallis lempore
capituli gcneralis sequestralim in raausola-o sub
inajori allari Capellae FlandriK cum solemni hotore

1561 MONUMENTA CLAR./EVALL. ABBATLE.
et praBcipua reverentia sunt locata. Horum
cilnis grati;im et gloriam conscquamur, Amen.
Joaniies de Axpra Prior Clara-vallis.
In pra?dicto coemilerio Alibatum juxta idem aedi-
ficium columnis lapideis et arcubus fahricatum,
jacet piao mcmori» Dominus Joannes de Aspra, qui
obiit in prioratu sub Abbate Domino Laurentio.
Giiilelmus Gencralis Ordinis.
Item Guilelmus do Montoacuto, Prior Ciaraevallis,
qui postea factus est Abbas F^irmitatis
\igesimus primus.
Pctrus Ahbas eleclus de Melone.
Ilem Petrus de Ulmeto Prior, electus Abb. do
Mclone, sed noluit ire. Monasterium de Molone, in
Rogno Galletiae constructum est, et Reformationi
nostrae aggregatum.
Otho Abbas Luxoviensis.
Itom jacet Vir nobilis Otho de Saxifonte,
Luxoviensis, sed postea Monachus Clarajvallis.
Joannes Riz£veHi.
llem Dominus Joannes Dominus Rizevtlli, postea
Monachus Clarajvalhs.
Pelagius Abhas.
Ilem Domiiius Pelagius quondam Abbas
Oya (97).
Item Dominus Alexander Abbas de Valle Sancti
Petri.
Ilem Doniinus Nicolaus Abbas de Caldra.
Guillclmus Remcnsis Archiepiscopns.
In magno
cceniitorio Fratrum in mcdio ejus-
,
dem, sub arcu solemni jacet Dominus Guilliermus
de Jonivilla Episcopus Lingonensis, poslea Remen-
sis Archiepiscopus.
Itera Douiinus Viardus Decanus Christianitatis
Barri super Albam.
Item Dominus Franco de Colonia Mouachus et
Magister Novitiorum ClarEevalHs.
In introitu ccemiterii juxla Ecclesiam et versus
portam Monasterii jacct 'Dominus Gerardus de
Barro dictus FIos, Frater Domini Petri Gardinalis
et Episcopi Sabinensis.
Item auie capellam de Ayzanvilla et Sancti Eli-
gii :Gist Dame Jehanne de Bar, fille Sire Gualticr
Auserii, FemmeJehan Varnotdon, (jui trespassa Van
M. CCC. XUL en Mai/.
In Capitulo Monaehorum, jacet Dominus Sagalo
Abbas Carimarisci, qui obiit anno -1323.
Itera Nonnus Joannes de Montibus Prior
vallis.
Item Nonnus Petrus Godier alias de Fagis, etiam
Prior Glara;vallensis, et multa aliorum corpora,
quorum nomina Dei pr;esenlia agnoscit.
In Gapclla de l'Arreyo, jacet nobilis miles videli-
cet Raynauldus de Grameyo, qui fuit Dominus de
TArreyo, ct fecit fieri Capellam.
Iiem in eadem ctipella jacet bonae memoii»
Euradus Senior, Dominus de Chascenaii, vir nobi-
lis,qui obiit anno Domini millesimo, ducente-
simo, trigesimo sexto, decimo sexlo Kalend. Julii.
Item in eadem capella in parte dexlra juxla os-
tium, jacent honorabiles et devotae matrona; Do-
nihia Simona Rcceptrix Barrensis et ejusdem fiha
Domina Stephancta Pitoiise.
In Ccemitcrio nobilium.
Juxta parientem, ad valvas Ecclesiae.jacet nobilis
vir Gaufridus, Gallice Jeffroij Seigneur dc Jeuni-
uille, qui en son temps fonda plusicurs Egliscs. Prc-
mierement PAbbaije Descurrey de 1'ordre de Cis-
(97) Hoc raonasterium silum est in regno Galletia
et pertinet ad reforraationera Castelloe.
.
1562
piis pre- h teaulx. VAbbaye de Jeuniuilliers dc 1'ordre de Pre-
monstre. La maison de Maseon, de 1'ordre de Grant-
mont. La Priorile de Valdomie souhz Molesmes. Et
VEglisc de sainct Laurent au cliastel dudict Jeu-
niuille, et trespassa l'an M. C. XXXU. mense Au-
gusti.
Ilem Dominus Evrardus Presbyter de Champi-
gnollo, qui muro clausit Abbatiam.
Item Conies de Grandi Prato.
Item D. Josbertus de Firniiiale.
et Cistercii
Itera Hugo Doniinus Plancey.
Item Messire Penicars de Durnay Cheuallier, qui
trcpassa l'an de grace 1289, au mois de Decembre,
Itcm Mcssire Gillis du Pont, Escuycr en son ui-
uant Seigneur de Reuepont, de Maleroy, qui trcs-
passa le vingt-uniesme iour dc Nouembre, Vanmil
cimi ccnt ei cinq.
Item Adricn Chatoura /ilx, de Jean Chatoura mar-
Abbas g chant d Troyes.
Ante magnum porlalc Ecclesi», jacet Dominus
Jacobus Curatus de Barrivilla, qui obiit anno Do-
mini 1334, in mcnse Decemliri.
Epitaphium DominiBonaventurtB Eucensis Epis-
copi, qui jacct in Sacristia.
de Hic Bonaventura fama nunquam moritua
Dignus commoritur. Hoc sub tumulo sepelitur
Lombardus genere, coili fuit incola vere,
Ac pura mente vixit Deitalo favente,
Nam se nostrorum norma rexit Monachorum,
Euconsis Pr«sul propria de sede llt exul
Ob fidei scututn, credens igitur fore tutum
Ad Claramvallem venit sperans ibi callem
Scandere ca^lorum, sectando facla bonorum
Sobriuset castus, mundi fugiens quoque fastus.
Nunc sequitur Christum munduraiiue respuit is-
(tum.
Q Annos sub nato Domino de ventre bealo.
Bis cenlum mille vilam cum perdidit ille
Atque decem nonies, tu complens bis duo junges.
Epitaphium Domini Philippi Comitis Flandriai ac
Viromandice.
Philippus mirfe probilalis Princeps, FlandriM
Coraes, prredecessoribus suis merito prseferendus.
Non solum Flandriam pacilice gubernavit, verum
etiam adjacentes proviucias exemplo suo ad bonuin
pacis provocavit. Huic tertio a nalivilate sua die
lerribiliter clamavit Evacuate mihi domwn. Et
:
adultus duxit uxorem filiam Radulphi Comilis Vi-
Clara^- romandi, Elisabeth nomine, qua defuncta misit ad
Hispaniam pro Malhilde filia Adofonsi Regis Portu-
gah;e, qua; ad eum veniens cum regio apparatu
factu est ei uxor. Anno Domini millesinio, ocliiago-
simo quarto. Isle Philippus primus in scuto Leonem
dcportans strenuissime rexit coraitatum Flandri;e,
diviiiis et honoribus aflluens, prudcntia et potentia
magnus, fervons in justitia et probus ad arma, uni-
que Machaba^orum non immorito comparandus.
Cujus morte audita, confunditur palria, dolor ct
liraor occupat uuiversos. Obiit vero ante civitatem,
quie dicitur Achra, in obsidiono cura Francorum et
Anglorum Regibus, anno Domini millesimo, cente-
simo, nonagesimo primo. Et sepultus est in Ban-
lica S. Nicolai foris murum Achra;, sed diligeniia
uxoris su» Matbildis translalus est Claramvallera,
acreconditushonorifice intra banc Capollam, quam
illi et sibi paraverat. Ipsavero Mathildis etiam post-
modum in eadem hac Gapella juxla verum suum
cum honore tumulata est.
Agnes Comitissa.
Post turabas Domini Philippi Comitis Flandriae et
Mathildis uxoris ejus, jacet in eorum capella, illus-
trissima Domina Agues, Comitissa Carapania\
 !

1563 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 156i

RICHARDI
MONACHI DE GRANDISILVA
DIOG. THOLOSANEN. 0. CISTERC.

CARMEN DE LAUDE CLAREVALLIS

ET DE RELIGIOSA IBIDEM DISCIPLINA.
(D. Bernardi Opp. omnia. Paris., apud Cl. Chevallortium, 1536, in-fol. — f" xxxii qaatern, d. d. d.)

nkhardiis de GrandisUva, din^ccsis Tholosana;, monachus Cislercicnsis, theologus et pocta non igno-
liilis fuit, qui circa annum H60 carmcn scripsit de laude Clarcevallensis ccenobii. Legitur ad calcem
Operum S. Bernardi, Parisiis editorum anno 1536, f°.

Gaudia qui mundi vis spernere vana rolundi, « Vallis dilecla, vivendi regula recta
Et contemplari Christi juhar et meditari, Per celerem cursum lua dirigis agmina sursum !

Tunc locus aptior, ad bona promptior est adeundus, Vailii claustralis ct mansio spiritualis!
Qjem diiat boniias, pietas, bona prajdia, fundus. In qua claustrales homincs quoque spirituales
Ad quem si properas, cinctiis virtutis amore, Degunt absque raalis, Dominique tegoniur ab alis,

Sedes fulhereas scandes vivens in lionore. A quibus iramanis leulator vadit inanis.
Hic locus estmagnus, ubi pascit ccelicus agnus, Vallis clara, divini numinis ara,
Cujus et liic nomen pariter pandetur et omen. Valde Deo chara, Vallis lalis quia rara,
Qui requiem Cffili queris cum mente fideli Non est in mundo, sic credo corde profundo,
Ad Claramvallem properando dirige callem. Huic Valli similis, ad bona sic habilis:
Est via recta polisimilis super omniasoli : Vallis la!ta, Vallis bonitate repleta !

Urcns ei lucens ad regni prfemia ducens. Vallis jucunda, Vallis bona, lucida, niundal
Urit peccata, dat lueis munera grata, Vallishabens ora divina voce sonora I

Et miles ungit, pravorum crimina pungit, Vallis regalis, Christi domus es specialis,
Blandiri nescil, nec disciplina lepescil :
B In qua cum Palre Jesus est et Virgine matre.
Percutil ignavos, arcens a criinine pravos, Vallis sancta redolens dulcedine tanta 1

Inslruit ignavos, mitlens ad gaudia gnaros, Vallis non ficta, Vallis scmper benediclal
Et peccatores jumenlis sordidiores Fclix qui lecum degcns scit vivere secum,
Abluit ct mundat, ut perdita dona refundat. In se colleclus, Crucifixi sub cruce teclus :

Sicdepuratos ac lotosmundificatos Paupertas Christi tunc est jucundior isli

Ad Cocluni mullos mittit pucros et adultos, Quam culmen regum vel quam sapientia legum.
Qui Domino grati vivunt sine fine beati. Hac in Valle sacra, caro marcida, pallida, macra,
Grex Clara-vallis qui cuncta decentia psalhs, Impinguat menlem coelestia regna petentem;
An;^elico more laudes fers scmper in ore. Calesti vita fruitur caro verbere trita,

Qui disciplina; peccatorum medicina! Et patiens aniraa Paradisi carpit opima :

Jugiter intendis, el sic ad gaudia tendis, Sic homo devotus salvatur denique totus.
Qui vigilas multum, qui nil dimiltis inultum, Vallis sacrata, gcnituro germine sata,
Qui corpus punis, qui le cffilcstibus unis : Semen sparsisti sanctum, sanclos gcnuisti,
Dum tali cura vila vis vivere pura, Et gcncrans crescis, ncc adhuc generare quiescis
Efliceris civis cccli, sic vivero qui vis, Incorrupta paris quos sacris dedicat aris
Dumclaustro resides, tuaChristo tempora si dcs, Prffisul sublimis, qui ccelica patrat in imis.
Regna libi lata tribuentur in arce beaia, Currit ad hanc Vallem sapiens, ubi vivere mallem
Angelicisque choris sociaberis omnibus horis, Paupcr pannosus quam divcs deliciosus.
Cmn qiiibus in snperis dabilur tibiquodmodo queris. Vallihus et vallis hax est circumdata vallis :

Felix Yallis, quK nullum de grege fallis Nullius incursum tinel hajc vallis, quia sursum
Sed cunctos ducis ad vera; praimia lucis Cor gerit m ccelis, hoslis non pervia telis,

Vallis plena mornm probitate serena, Vallis sccura, Christi sub perpete cura,
Valhs devota, Vallis pia, congrua tota, Te consecravit, le religione beavit
Ordine nobilis atque probabdis ac populosa, Sanctus Bernardus, bona sectaas, ad mala tardus.
Spiritualibus aptaque fratribus ac speciosa; Clara, vale, Vallis, plus claris clara metallis.
 1565 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE. 1566

Tu, nisi me fallis, cs rectus ad sethera collis, n Cosmica spernentes, quse Christi corde gerontes,
Si reclo calle penetrare voles paradisum, Sunt inter gentes, ut flos per prata virentes.
In Clara Vaile, tibi consulo, dirige visura. Eloquar an sileam ? flos ut non prestat odori,
En libi Bernardus vilas nionimenta beatse Omnia ne taceara, bonilas noa cedit honori.
Edocet, ut nardus mira redolens probitate. Virtutura dotos scrutandoque culraina veri
En ibi veraces fama librante scquaces Quos imitando potes coelum post facta mereri.

Ejusdem, casses furientis et arraa fugaccs deo gratus.

DESCRIPTIO

ITINERIS CISTERGIENSIS
Quod ad ComUia generalia ejusdem sacri Ordinis, faventibus Superis feliciter expedivit ,

F. .lOSEPH MEGLINGER,
Religiosus Sacerdos monasterii B. Maria; de Maris Stella, vulgo Wettinge?!, menseMaio anni 1667.
(Lucerna^, typis Godofredi Hautt, in-32.)

F. JOS. MEGLIiNGER LxVUDATUS A. R. D. JOH. MABILLON.

(Ex Veter. Analcct. lom.lY, Lut. Paris., 1685, p. 21.)

liiteremiohii Maris StcUw,alias Wettingensis, viros religiosos umim vidinms, Josephum Mcglingenim,
virum doctum et modcstum, qui nobis duos liheUosasc scriplos cditosque amice conccssit, ipsc aicctor et ti/-
pographus. Anuvis Cislerciensis cst, in quorjestaprcecipuasanctorum ac piorum Cistercicnsium monachonim
elegantissimcrefcruntur. Ejusdem esl IierCi^^terciense; quod composuit occasione capiluli generaHs Cister-
cicnsis anni 1667, ad quod ipse profectusest.

LECTORI BENEVOLO
Quoniam suspecla mihi ignorantia mea propria, propriaque oblivio est, hortor et mo-
neo ut qua deprehenderis digua repreliensione, aut ipse ea corrigerc studeas, aut si
si

id forsitan ex mansuetudine refugis et humihtate, mihi saltem quaecunque te moverint

non dissimules amicabiliter intimare.
S. P. N. Bernardus, in ProL ad tract. De vila el
morihus Cleric.

REVERENDISSIMO IN CHRISTO PATRI

AMPLISSIMO PRiESULI AC DOMINO D. EDMUNDO
CELEBERRIMl MONASTERII
BEATiE MARI.E DE SANCTO HRBANO S.VNCTI ORDINIS CISTERCIENSIS
ABBATI DIGNISSIMO
EJUSDEMQDE SACRI ORDINIS
PER BELVETIAM, ALSATIAM ET BRISGOIAM VICARIO GENERALI MERITISSIMO
PATRI AC DOMINO GRATIOSISSIMO.

Urbanitatis sacrariwn subiturus,ut voiivaad gratitudinis aramthurasupplexadoleani, unica nominum,

optione lahoro ; quibus pauperculum hocmunus, Epistolan ad familiarem meum dc Itinere Cistcrciensi
exaratam, l\. P. V. veniam consecratum : quw singula si proferri in medium nccesse foret; sola licec
inscriptio plurcs utiquc paginas, quam ipse HbeUus, impleret. Unum e sexcentis producam quo cum cce- :

tera ex Hbelli lectione obvia supplebunlur, tum luce meridiana clarius elucescet ; quo jureuni R. P. V,
hunc meum quantuhimcunque lahorem dchcam. Est igitur multorum opinio ; Palres patricc, velutiquoi-
dam numina hisce Inscriptionum muneribus ex merito adorari. Cui sententiie quemadmodum Ubens volens
subscribo: ita nec temcritate ulla, nec fuco eadem appcllalione R. P. V. venerabor. Etenim patriamnobis
esse S. Ordinem certe iUi palam faciunt quos ubi sua lihldo, aut legum severitas ex ejusdem Albo expun-
xit ut exules habemus. Hujusitaque patrice nostrx Patrem ostendit R. P. V. vel paterna nostri omnium
 : ;

1567 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1568

cura pcr visitandi solertiam ; vel viearia poteslas supremi in S. Ordine Patris ; vel denique laboriosa pro
universis Ordinis sacri fiiiis sollicitudo ; uti Lcctori bencvolo ex epistolm mece decursu patebit : cnimvero
(jitam non ficte lioc paternitatis tituio R. I). V. condecorein; generalia nuper aperuere comitia ; quoruni
auctoritatc inter qualuor primos in sucro Ordine Palrcs allccta ; H. I). abhatis de Uorimundo personam,
mirabili pro illorerumarticulo sagacitateqc prudcntia R. P. V. sustinebat. Quare publicm luci cxponenda
hwc mea descriptio neminem potiori rcspexit jure, quam communempulrue Patrein. Cum vero tain cxcelso
Iwnoris fasligio emincnlem R. D. V. contcinplarcr, inscitia; mem milii nimiuin consctus, non .sum ausus
eaniilein in propria persona affari ; sed avidum seribendi stijlum cum amico meo, ab aliquot jam annis
sumina mcnim neccssitudinc conjuncto, commisi ; jussique totius Itinerisnostriserieni fainiliari colloquio
pertexere; partim ut tanto libenus jocorum tdlaritatem ,in viacollcctam,i7i ejusdem sinum, remota metus
reverentialis hebetudinc profundercm ; partiin,ut si fortunam in ca concinnanda essem nactus propitiam
tum demum de patrocinio {non alibi nimirum, nisi apud I',. P. V. qucerendo) mihi propieerem ; si autem
oculisR.P. V. indignus evassiset ingenii fetus ; ignotus scpultusqueapudamieibencvolentiam delitescerel.
Primo a reditu niensc ad finem epistola pcrvenit quam cum aliqui cx charissimis confratribus meis per
;

otiuni cvolvissent, iirgeiiiibus suadebant rationUms, ut ti/pis procusam R. P. )'. dcdicarem. Neque omit-
tebant suggillare me ingratitudinis, nisi obsequcrcr. Quid ciiim aliud II. P. V. mihi pra;stitisse, quamsuo
Tobicemayni illum Anania'. filium ? Et huic, aiebant, gralissimus senex dimidiain fortunarum partemli-
beralidonationc offerebat: tu vero, cuiteiotum dehes, non exhibebis saltein aliquod grati animi signum ?
Revocabant prxter liwcin memoriamvetera beneficia, aR.P. V. in Maristcllam profc.cta ; tot annorum
laborcs, curas, sollicitudincs ; quibus cummultos privatim, tum univcrsos sibi Maristellanos devinxit ; at-
que liic ansani prcebcri milii, ut oinnium nominc dehitce gralitudinis affectum publice testarer. Cum im-
pctu impellebant istajam propendentem sua sponte voluntateni, ui quamvisincomposito incomptoque stylo
mihi nullibi fcccrimpro voto satis ;neque miki crudus,utpote raraexcrcitationc poHtusscribendi nume-
rus placeret ; tantam tamen crgaR. P. V. concepcrimconfulcntiam; ut non solum gratiosis cjusdem lumi-
nibus opusculum offerrc legciidum, sed celcberrimo i^isupcr prn'fixo nominc cum ilcbita ftliali submissione
sacrum dieatumque voluerim. Id ctiamsi cxile omnino sit, aliquod tciinen a tam augusta frontc prclium
mutuabit ; emetulabitque suam parvitatcm; amplitudine nominis ; vilitalem, e.r.cellentia ilignitatis ; con-
temptum,patrocinii fama. Atquc ita me una cum libcllo, totaquc Maristella nostra R.Pat. acDom. V,
commendans, eidem felicissimam in plurimos porro aniios sospitatem, optatissimam paci/ici recjiminis
prosperitatern, ac tandem immortalem inter superos vitamaffcctuostssimc prccor. E. Marislella Kalendis
Septembris anni 1667.
Reverendissimas et amplissimaa
Pal. ac Dom., Vestrae
Scrvus et /ilius obsequentessimus
F. JosEPH Meglinger.

APPROBATIO.
Nos F. Gerardus, Dei, ct Apostolicro sedis gralia, monasterii B. Mariaj de Maristella, vulgo Wetlingen,
S. ordinis Cistcrciensis abbas ; prffisenlium vigore concedimus, dilccto nobis iu Cliristo Patri Josepbo
Meglinger, monasterii uostri subpriori et secrelario; ut concinnatam a se Iiiucris, quod jussu nostro ad
comitia generalia dicii S. Ordinis, hoc anuo apud Cisiercium celebrata peregit, descriplionem, lypis man-
dare, et puljlici juris facerc possit : cum iliam duo nostri conventuaies ad id deputati censuerint, ct
approbaverint. In quorum fidem praesentes litteras manus propriae subscriplione, et sigillo abbatiali rau-
nitas dediraus Warislellffi, Kalendis Augusti, anno 1667.
F. Gerardus abbas.

« Sic urbes, campos, et agros silvasque, lacusque

Admodum, reverendo ttc rcligioso in Christo Patri " Exprimis ad vivura prandia, prata, domos;
Joscpho in suam Ephcnieridcm. Vivida se reputet speciatc quis omnia, dumque
Unde libi subiio data tania tacundia lingua^, Falliiur errorem comprobet ipse suum.
Qua Josephe, via3 scribis cphemeridcm? Sat fecunda fuit tua sic lot,
Ncn iter aut Romam non le perduxit Athcnas
; : Post rcditum nobis aitulit una sales.
Non ad CastaUas Belieropliontis aquas. Macta animo sis, Slolla maris, luus occupat, ccce,
Sed memini, malrem te convenisse, palrem^iue : Fetibus ingonii pra>ses uterquo typos.
Lac dedit illa tibi, suavia raella Pater, Musicus aller, hic liistoriciis. Quid, Zoile frendes?
Gratulantis anirai affectu applausil Slulta avis in rosiriim miiior eslo tuum.
F Fidelis Molitor Debiu honoris et anions ergo accincbat
prior Maristclla.'.
gratulabundus

Adm. R'^" Patri ac clomino Josepho Meglinger, se-

F- Gabriel Moser, itidem sacer-
cretario ac suhpriori Wettingensi, etc. "os conyenluahs Manstella;.
r,.. •
.r. , •
T- . ,
noiarius apost.
Pictores inter Parrhasius, alque liinantes. . > j . ,

Magnoquc in plausu Zcuxidis uva fuit. Odc propemptica, ad reveretidum dominutn Joan
Ad quara deceptiu pransum venerc volucres : B Jceobum Mcchlerum, Ittnerts in Epistolari thea-
Sed rostri in tabulas irritus ictus erat. ''" comitcm.

Nalurain ars imilata fuil quadrante colore, Invade mecum non mihi cognitos,
Quodque fuit pictum, vivere dixit avis. Jacobc, calles; linqucre patriam,
Dixerit, aut rata sit decepta in imagine saltem
; Gallotjuc sub Phabo reposias
Dum, fuii, appcnsum nobilitavit opus. Irejiivat pcragrare terras.
Ignosces, venerandc Pater, mi subprior ausim Et mebcatura! silatcri datur
Dcsupcr hoc scripto racntem aperirc meani. Tuo sodalera, aut esse pcdissequum :

Non ut adulator loquar. llla relatio talis Non Gnosia cera, luoque
(Ordinis ad Matrem, qua tua scripta via) cst Non opus hic Ariadna filo;
1569 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE. 1570

Non Daedalaeos ingredimur dolos, Ordine, per spatium cubilis.

Aut antra caecis callibus invia : Qiiid jani suaves blanditias meri. .„ ujio
Sed raelleo Claram-Parente Seu quid sonoras delicias canam, ,iiiu3i;iriiJno'l

Lastior ingrediere Vallcin, Et aurium molles susurros, omi xo

Quanquara viaruni difiiciles morae Liligcri modulamcn agri? •tgcnom
Tardent euntem, et mille pcricula, Vel quid scnatum concilii gravis, iq U'.'K
Horrorque sequalentis tabernK. Cisterciensis quem Pater advoeat : o ,'-:jJ

Perge tanien,i"generose, contra; Multaque majeslate plenos et>o;i

m
i

Seu claustra porlfe pensilis objicit Colligit huc patria? parentes?

Miles, latentes insidias timens, Sed hic liliellus te reliquum viae ?-

Perrumpe; seu pendentis arcuni, Ducet, reducet ne pigeat;

: o
Et camoras salis introibis, Non crror obstat non labores : .c

Fauces Averni tunc animis opus.

; Virgineo via strata lacte est. ix

Mechlere, firmo et pectore, triplici Auctori fraterni amoris crgo

Ad pectus !Brc, auroque visco, accinuit. L. -M. P. W.
Et galea redolente fiimum
Mutante lixa, cum vacuas feres
Admodum reverendo ac doctissimo in Christo Patri
Josepho Meglinger Itcr suum descrihenti.
Questus in auras, murmure Gallico
Ridendus astanti caterva', Nempeexempla movent plus quam prKccpla docentis,
Et rabiem moderante risu. lihetoricie nobis, qu;e dare docta soles.
Hinc et specus, pra:Tuptaque montium. Actu demonstras, quid vera facundia possit,
Umbrasque silvaruin, arctaque valliura, Tam fecunda styli dum tibi vena fluit :

Et plcna camporum virela, Themate tam sicco; quodque unica pagina totum
Et lacuum spatiosa cernes. Ahsolvat; deni cum via sit triiui.
Quin el cruenti signa ferocia Hane adeo extendis, qualuor ceu partibus orbis
Ubique Martis sol libi deteget, Spectandis longum forte fuisset iter.
Et urbium planges ruinas, Materiam angustam, tu libertate volantis
Moenia depopulante llamma. Pennte dilatas ingenioque volas.
;

Ferroque; donec ditia pauperuni Obseryantise et amoris gratia cecinere

Famosa pandet Dola palatia, Ejusdem obsequeniissimi fratres
Et picta conopfea, longo alumni rhetorices.

EPISTOLA FAMILIARIS
DE ITINERE AD COMITIA GENERALIA
S. ORDINIS CISTERCIENSIS.

"
Admodum reverendo ac doctissimo domino Joanni p seu loci leges adjunctam ; ne lato, ut dicitur, ungue
Jacobo Mechlero, parocho in Marchia Suitensi, plus minus vercperiri.
amico suo integerrimo, F. Josephus Meglinger, sa- 2. Priusquam tainen te itincri pcriniltam, pauca
lutem. docendus es de itineris, litulique buic epistola; pra^-
Nisi epistolarum numerum ignorares, quas a me fixi causa; ex qua simul facem arripies, plura alia,
per annos quindecim accepisti; dubitares forsan, qu« pcr narrationis flecursum iiiinus clara rerum
amicorum optime, an exciderit e meinoriamea pro- nostrarum ignaro sunt, allius penetrandi. Ha'c ex
missum, quo me obligaveram, transmissurum, Aniialium nostrorum monuraentis breviter ausculta.
enarrationem itineris, quod supcrum favore ad co- Divus Uobertus, nobilis Campanus Regulam S. Be-
niiiia generalia, in arcliicoenobio Cisierciensi cele- nedicli per annos plurcs in diversis monastoriis tum
brata, suscepi, et intcr veruos bujus anni llores fe- prior, tum abbas, profossus, arctioris vitic deside-
liciter expedivi. Etsi vero nihil essem pollicitus; rio, ex monasterio Molismensi cum viginti sociis ad
quia tamen amicitiaj nostra; sanciissima lex, scu incultam eremum, Cistcrcium, ob plura ibidcin sta-
la;ta seu sinistra nobis acciderent, somper fecit gna ac cisternas dictam, se conlulit, anno a repa-
utrin^ue communia; non sino noxa to a consortio rata salute 1098, atque in hac solitudiuo episcopi
tuntaj felicilatis mea; exclusissem. Totius igitur iti- Lugdunensis tuin lcgati apostolici auctoritate priina
nerisseriem ordine illo pertexam, quem succedou- sacri instiluli fundamenta jecit. Sed cxinde summi
tes sibi mensis dies, et propemodum liorae statuent. pontificis Urbani H jussu Molisraum reversus,
Nudam tamen epbemeridem seu diarium non dabo, _ paulo plusquam per anuum Cistorcio pra'fuit. Suc-
ut porreclam chartam obiler CKci instar percurras, D cessil illi in rcgiminc S. Albericus, a cocli regina
dcinde damnaturus ad vermes sed diligentia non
;
alba cuculla sacri candorem ordinis pra^signante,
perfunctoria circumquaque te quasi manu perdu- donatus quem ad superos raptura secutus est S.
;

cam;et qua; conspexi, giatis, tantumquc non vivis Stephanus, natione Anglus is qui Bernardum una ;

coloribus depingam divi pnesertim molliilui Patris cum triginta sociis in Cislerciense tirocinium rece-
noslri Bernardi vitam ac prO'ligia, quantum feret pit, anno Christi HI3. Tam prKClara accessione
occasio, non segniter in medium producam lioc auclum Cistercium instar uberrimi fontis sese longe
:

scilicet melle cunspersurus crudum saporem slyli, lateque per sacras colonias lania celebritate ditfu-
prima hac exercitatione in publicura emergentis, et dit, ut in uiiiversum terrarum orbem nominis sui
eura quidem pari facilitatc ac libertatc, ducere de- gloriam circumferenti summi pontifices, imperato-
crevi, quali omnes epistolas exaro. Nisi si materiiu res, reges, principes, oinnisque nobilitas sua libe-
giavitas aliquid pondcris aut hilaritas nonnihil sa- ralilate applauserint. Ilaque sacro Ordini nostro
lis admoverint. Veritatem porro tania a me reli- noraen a primo monasterio Cisterciensi naluin ; cum
gione exigam, ut proeter compena niliil afferam : caetera omnia ex eo nata camobia, velut parcnti fi-
tuque certum habeas, ubi mensuram seu tcniporis, hx, materni honoris pra3rogativam inde ab ori-
 ;

1571 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1572

filiarum primam a sui « nem idonea agitatione dispellat. Ita cicurala silve-
eme delulcrunt. _ —
Quarum
j....-, LL —
:.-..
ortu anno dccimo produxit firmitatem ; paulo po st
**
stris eleba fecundo gramme
1
sra vestitur, ut vix uspiam
Ponliniacum, Clararavallem, ac MorimumJum. Et Helvetica pccora feliciori ubertate pascantur. Spe-
ex hac quatorna scaturigine prodeuntia deinceps ctavi boum ibi numerum bcne graudem, tam vastis
monasteria suas qu;cque matres, titulo primatum, artubus eminentium, ut elephantorum speciem re-
scu primorum in ordine Patrum, eorumdem aldja- ferant. Certum est hic boves eo magnitudinis ex-
tes, condocorarunt. Quaiuor annos D. Bernardus crescere, ut pondus bis mille Iibrarum frequenter
prwerat Clanevalli, ct suo Cistercio deeem Stepha- unus excedat. Insigne boc monasterium fundatores
nus qui piae posteritati per legum sanclitatem con-
:
habuit tres fratres (sic enim ex ejusdem antiquis
sulturus, anno Chrisii 1119, omnes in Cistercium monumentisexcerpsi) germanos, Luitoldum seu Lu-
convocavit abbates, eoruraque consilio cbartam, ut poldum Wernherum (quiarabo in Bellavalle S. or-
;

appellatur, Gliaritatis condidit qua inter ctulerasan-

: dinis Cisterciensishabitura, se, et fundanduin mo-
xit, utquotannis omncs tolius Ordiiiis abbates apud nasteriura Ordinis dedicantes, induerunt, priore ibi-
Cistercium convenirent, de rebus conservando Or- dera aJ sacerdotiura promoto) et Udalricura, stre-
dini necessariis consullari. Ea lex circa initia haud nuum in saeculari militia equiiem, libf ros barones
negligenler obscrvabatur sed postmodura ob belli-
; de Langenstein, quod eoruni castrum fuii, railliario
cos tumultus, aliaque incommoda, rariori in usu circiter a monasterio dissitum, cujus adhuc hodie
fuit. Vekiti oiiam poslremis hisce temporibus, post rudera visuntur. Annus prim;e fundationis in alio,
repetitas licet convocationes ultra 14 annos inter- _ quam ubi nunc cst fundo, Rotha nuncupato, igno-
missa, tandem autoritate summi ponlificis in hunc ratur, ob trinam raiserabdem monasterii combu-
prKsentem annum 1667 indicta fuit mandatumque
: stionem, qu;e pleraque antiqiiitatis documenta ab-
omnibus coenobiorum prajsidibus ut, nisi urgentis- sumpsit. Produxit autem ex Dunensi bibliolheca R.
siraa causa impediti, per se aut suos commissarios P. Carolus de Visch illius loci prior, antiquissimara
compararent. nompe ante annos quadringentos et quadraginta
3. Ingenti desiderio tenebatur Rev'="'^ meus ab-
(quam ideo verissimam censet) conscriptam mona-
bas de Maristella celeberrimura tantorum praesulura steriorum ordinis Cisterciensis chronologiam, in
conventum spectaadi verum morbis obnoxia cor-
:
qua annus fundationis monasterii de S. Urbano po-
poris constitutio ipsum ad alia consilia diveriit. nitui- 1148. Post multos iude annos iranslata est
Suasu igitur Rev™' domini vicarii generalis de S. fundatioin alium funJum vicinum comparatura ab
illustri D. Arnoldo barone de Capfenberg (qui ideo
Urbano, placuit, ut ego illud iier susciperem, abba-
lisque mei absentiam irem cxcusatum. Qu;e mcns
etiam inter fundatores numeratur) ibique monaste-
mihi imposita hac provincia fuerit, non facile expo- rium, quoJ adhuc exstat, ajditicari coeptum est
suero. Pulsabat animura regiones percgrinas per- anno Christi 1191, eo scilicet ipso lempore, quo in-
lustrandi cupido; quam accendebat amor in Melii-
signis Burgundias minoris nunc Helvetiaj civiias
,

lluum Palrem Bcrnardum; eum cnim prope vivura
in terris intueri mihi videbar, si loca illa visenda
darentur; quaj illum in banc morlalis vit;e lucem
effudcre; qua3 tironeni aluerunt, qua; abbaiem ado-
rarunt. At retrahebat pruricnlcm animum partiia
Berua, a quibusdam Arctopolis dicta fundamenta
accepit a Berchtoldo duce de Zaringen, pontiticatus
Clemeutis III, anno uliimo, et Henrici VI Romano-
C rura iraperatoris anno prirao. Quamnam S. Urbauus
mitrein agnoscat, facile conjicies ex allatis unde ni- ;

magnitiirlo suscipiendi muneris, partim virium dc- mirum primi illius incohe Bcllam-
religiosi prodicre,

bilitas, itineris raolcstiie procul dubio succiibiluni.

vallcm. Atque hoc idem anliquissimi codices mauu
Nulla deinde cjusmodi negoiionim cxpcricniia, scripti testantur; quos ipicmet tum Cisterciensii,

nuila in his studiis exorcitatio; nulla Gallici scu
moris seu linguii' nolitia suppctebat. lutcr hos an-
cipitis deliberalionis conlllctus uuicc aures invo-
cantein odcdicntiii: tubani adverlebam; ([ua duce,
ctiam e Labyrintho, si quis occurreret, siiiealia ma
Ariadne explicalurum, mihi pollicebar. Quauiobrem
tum in soniinario Dolano inspexi; pr:eter Cbryso-
stomum llenriquez nominalissimum nostri Ordinis
cbronologum, qui libro ii Fasciculi sauctorum Or-
dinis iJ diserte alTirmal. Qua; suporsunt S. Urbaui
memori;e monumcnta, amplissimam dolem descri-
bunt a lundutaribus acccptam sed suas etiam tera-
;

collectis, qu;e itiiieri opus erant sarcinulis, vigcsimo poris et fortun;E vices passi non eodera seniper te-
quinlo Aprilis Maristcllara reliqui; perquc op|iidum uoro progrcJiebatur corte raodernus Rev""" praj-
:

Mclingense (commodissimo silu ad Rusam fluvium sul Edmundus abbatum irigesiuius tertius, et in re-

quem tirmo ponte claudit, positum transitumque

;
gimine jam vigcsimum softimumagens minime tam
pr;ebet commoantibus cx Italia, Alsalia, ct ora lini- fe.icem ejus statum invenit, qualem nuiic sua inilu-
stria illi comparavit. Pra^terquain enim quod bona
tima mercibus; fuit etiam aliquot abhinc annis op-
portuuus fortissimusque obex, ne heterodoxi Ber- temporalia accessione plunum fundorum, arcig
nates cum Tigurinis arma in Catholicos conjunge-
Licbcnfelsana% aliarumque comnioditatura tamplili-
Q caverit teniplura eleganlissimo altari exornaverit
rcnt) ad pagum Surenscra in mcridie; vesperi ad
,

monastcrium S. Urbani perveni. tutum pene monastorium e fundaraentis rccentissi-

4. Ilic quia triduo mo detinui, non te pigeat,
pauca, qua; ibidem observavi dc tam celcbri Helve-
tiie nostr* ccenobio audirc. Et situs quidem iliud
non adeo ab amoenitate commendat; quippe grandi
luco, Boowald vulgo dicitur, occidentem versus,
lucem pene auferente, tam cxotica arborum |iroce-
ritate, ut cas in malorum usus pro maritimis na-
vibus non raro llollandi per Arolam primuni, deindo
Rheuum lluvios auterant. Multa pra'tcre:i stagua,
dubites an majorem ex copia piscium utilitatem, an
ex insalubri terra^ halitu niajora incommoda gi-
gnant; qu;e tamen inajori ex parte incolarura dili-
gentia sustulit; tum fossis ad pigrum liquorem re-
cipiendura dediictis, tum silva tam lato excisa, nt
per spirandi libertaiem nactus vaporum spissitudi-
niuin juxla atque cultissimum cxcitat. Religiosos
namerat non niiuus qiiadragiuta, (]ui in observanlia
Regularis disciplin;e summa cum laude Numini fa-
mulantur.
5. Ex hoc itaque coenobio die 28 Aprilis postmo-
ridiem itor ingrossi Solodorum attigimus, ocupalo
diversorio in a:'dibus ad raonasterium S. Urbani
!-pectantibus; quas cjusdem procur.Uor D. Franci-
scus Victor liiis, vir liumanissiinus, hac tcmpcstatc
incolebai. Et is media ab urbo hora obvius Rev"'"»
D. abbatem et comites complissima orationo exco-
pcrat. Dum familia rmvx parand;* incumbebat,
exire placnit per urbem Rev"'° ut quosdam ex se-
natorio ordinc nolos inviseret. Ego jam obtirinato
proposito pascenda} oculorum cunositatis, obser-
 ; ;

1573 MEGLINGERI ITER CISTERGIENSE. 1574

vavi urbis situm, tam feriilitate soli, quam admotis « solenli spectaculo captala ; vix enim alicubi gleba
a natura munimentis conimendabilem ambientc apparebat, cui radicem infigerent palmites, tum
:

raajorem urbis partera Arola fluminc navium pa- prima veris aviditate lolia parturientes; loci tamcn
tiente iraminente ex opposito Jura monte pra::ci|)iii
; genius illa vineta in uberrimos fruetus educare mihi
asperoque. Turres eamdem aliquot coronant, pri- stupenti narrabatur. Inter bas delicias, remigumque
scam utique ielatcm spiranles, quam nonnulli a tri- labores conlincnti exponimur, continuoque per vi-
bus annorum millibus deducunt. ^Edes tamen ad neta tramite Ncoburgum usquc penetramus.
praesentis sKCuIi genium excullse, nihil de riidi 7. Biennam si cum Ncoburgo comparaveris, vix
tanise vetustatis barbarie reliquum esse demon- nllum discrimen, quoad amplitudinem, deprehen-
strant uti et ipsi incolse, simul ad Gallicos mores
; des, nisi quod hoc lacui propius junctum liberiori
venuste compositi, simul Helvetica liberalitatc apcr- aspectu ojusdem fiuatur. Castclluin hic esse non ad-
tam verbis et opcrc mcntem ingenuc exerentes. Id vertebam in oppidi ingressu; at postquam Km"°>
in coena per claram experietitiam docucrunt con- dominum vicarium generalem vino lionorario rau-
vivse, plerique ex patritiis, stipati plenis bonorarii neratus est gubernalor loci, tum primunr suggessit
vini utribus sine numero more scilicel, qui in omni
; memoria, fasciculum illum turrium circa vetusta ibi
Germania invaluil, ut honore primo saluleut gratos a^dificia stantem, castrum esse. Uiuniur in l;ac urbe
liospites magistratus, obtalo vino. Ferculorum priu- Gallica lingua, pareutque Gallico duci dc Longuc-
ceps condimentum erat sociorum mens;e modestia ville qui lamen pr»fectos arci imponit, ex pacto,
;

(quam nunc passim discretionem vocamu') per p Helvetios Solodorenses, qu^Iis inodo tibi moratur
quam integra fuit cuique pro arbitralu bibendi li- " aut Bernenses nam in utriusque ditionis confinio
;

bertas nec ullus inhumana humanitatc obruebatur

; jacet Ncoburgum. ILec pene omiiis rcgio mordicus
importuna scyphorum caterva sed i)ra;libare ))o- ; Calvini secta; addicta, religiosorum advenarum pa-
culum, quocunque titulo insigne, totura rcspon- tientiam sannis ct pctulanti claraore, pro more sci-
dendi debitum absolvebat. Mature etiam solutum licet raaligni in Caiholicos dograaiis, exereet. Simice
convivium ad strata dimissos noslriB quieti reliquit. signum nos sub teclum recepit, satis comraoJum
Ita ut beae niane peractis, quKdivini obsequii sunt, gratumque ; cum et hospes jam Gallicas obsequiosi-
alterum itineris diem raplim accepto jenlaculo, se- tatis decorera dexterriraa corporis inflexiorc lucu-
rena coeli facie, siraus exorsi. Paulum extra moenia lenter exhiberel; et cibi percgrino sapore imbuli sua
adniirabundi speclavimus mulla ibi ffidificia fundi- novitate raagis quam domestici arriderent.
tus dirui non secus ac si imminenti in obsidioncm
; 8. Nocte vixdura exacta calorem solis pra?venluri
hosli suburbia subtrahcrentur. Rei causara per- Ncoburgo excessimus, per duas boras irauiile non
cunctantibus, responsura est senatui populoque
: injucundo intcr vineta et facilis glebie agros. Faci-
scdisse,urbem commodo nec operoso vallo cingerc lis, inquam; nam ecce vir iinus cum uxore et duo-
:

non quod apertum Martera hoc umbone rcpellerent bus strigosis cquis niiro compendio totani agricul-
sed, ut prajceps est in subitos motos Holvetia, iuo- turam expediebat. Uuo scilicet equo moliente ara-
pinatos eventus mature prsevcniant. Passim a Ber- Irum, quod feniina moderabatur ; post tertium
natibus aliisque excitari castella ; urbes vastissimis p quemque sulcum agricola semina prodigebat, quem
claudi niunitionibus quamvis de millo boste pa-
;
" alter equus occam trabens e vestigio scquebatur. At
lam conslet ctiam se tandem effecturos, ne aut ab
: longe divcria fuit reliqua viffi fa'cies, per aspt rri-
aliorum supcrbia contcmni, aut de sua securitate mam vallem, vulgo Kezerihal diclam, proficisccnti-
cives metuere possint. Exhil)uere deinde coloribus bus. Prairuptos duos raontes rapidus torrens scindit;
delineatara in papyro cfGgicm structura', quam co- modicus inilio, scd pro loci angustiis et silv;c, fra-
j.itant talemque forc atfirmabant
; quam absque ,
gorem augoiitis, liorrore, Iriste murmur per saxo-
assumptUio prssidio soli cives inlrepide dcfcndant; rum fremitum propagans. Et tramcs quidcm ad si-
sive subdili in magistratum, sivc aliena vis in civi- nislrum vallis latus circa clivi mcdium angustus,
tatem armarctur. 'Dilaudata brcviter eorum indu- supra r;ccipiti rupc ceu parietc, infra non minus
1

stria, fortuna-que bon^ favorem prccati, intra quin- nec lalior sa>pe, quam
abiupta dcclivitate clauililur ;

que horarum spalium Ciennam sumus assecuii. ut vixduobus equis obviam sibi factis, iuviccm ce-
6. Oppidum esl Bicnna, aliis Biela, niodicum, scd dcndi spalium relinquat. Nunquara, fatcor, sine
situ admodum keto quem vinela, pratorum viror,
: metu sui nam tota propc via non per sabulum aut
;

et proximus lacus Signum

aurc;e corona;
cfficiunt. arenam, sed integras durasque rupes, fuerat equo- ;

nobis pro hospitio fuil, iu fronte ma-

quod stalim rum ungulis crebra fricatione quasi ad cotera dctri-
joris platca;, seu fori, objiciebatur. Perquam lauto tis, etad lapsum lubricc kevigalis. Quinet saxa iii-
excepti prandio timebamus ingens exacum iri pre- gentia tam leviter supra verlicem suspendcbantur,
tium ; cum prffisertim inservientium volubilis prom- n ut insidenlis aviculaj pondero devolvi posse vide-
ptitudo ac sedulilas, sese ad exactai urbanitalis " rentur, et ea saepe delabi, monstrabant recentia
praecepta, quasi pro dein postulanda mercedc ob- passim vestigia, eorumque cumuli in ima valle col-
truderet. Yerum adeo decepti nostro limore sumus, lecii.
ut prope infra justum pretium unum solummodo tanicn iter ante meridianum emensi
9. Fcliciter
nuramum aureum, admisc-
qui Ungarici vocantur, in pago Couveto ad prandium ha'simus hospitium ;

rit, eumque int-^^rgraiias agentisverba bumanissima. fasciculus Buxi e fenestra prominens indicabat. Ad-
Tiecentis circiter ab oppido passibus nos navis 0|i- vcrtebam in boc diversorio, dum culinam transire-
pericbatur qua conscensa cquos famulis sccundura
;
mus, rem anie non visam focum sciticet non in
;

lacum deduccndos credidimus. Tres horas iier hoc elevata ab Iiunio lapidum structura cxcitari, sed in
navale duravit optabam ut Cistercium usque lacus
: ipso culina; paviniento aliam praelerea solis lucem
:

porrigerclur. Etenim tranc|uillum et incrystalli si)e-
ciem laive elemcutum adjaccntes clivos jucundissi-
ma imagine, reddebat. Detersis nubibus arridebat
cttlura, sulisque radios placido zephyrus susurro
frangebat, lam suavi lepcntis aura; lusu ut et hlan-
diretur sensibili caloris teniperie, et quioscens un-
darum serenitas nullo fluctuura raotu concuteretur;
accedebat et alia oculorum voluptas, ex suspensa-
non admitti, quam qua; per caminum illabiiur. Ipsa
vero camini fabrica me summum rapiebat in slu-
porem. Totam culina; amplitudinem a;quat,
qiiatuor ejusdem parietibus pro fundamento iunixa.
Ncquc illam cocti latcres et calce mistum gluten
conficiunt, sed a>quatum dolabro labulatum cx abiete
a iiiuris culinam claudentibus surgit, seseque ultra
tectum in formam excavals pyramidis erigit al- ;

rura in vicinorum coUium praacipitio vinearura in- que ila nascentem ab igne fumum per capacissimas

1575 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
lauces transmittit in auras. Ne autem eadem janua,
qua lunieii immittitur, sese pluvia? insinuent, binas
valvas ita foraraini aptarunt, ut nullo negotio longi
funis opera claudi pro usu pandive queant. Idem
nuoque raodus caminis ubique, qua iler feeimus,
erat. Sex horse Couveto Pontisalium usque super-
erant. Medio itinere in fauces vallis incidimus, in
quibus lotus horror el asperitas, quasi in nervis,
robur se collegerat. Eteuim viam pr;ecipitio satis
incommodafii plurima lapidum frusta multis acu-
minibus cruda, ei instabilis silex impediebant per-
que lubrica luto vesligia equi gravissime ascensum
moliobanlur, implicatis eorum pedibus intra saxo-
rum angusiias, ct semper aut lapsum, aut lapsu
raolestiorera cruris ruplionem sibi nobisque minan-
libus. Tandem ad cacumen montis evasiraus, sua
etiara obscrvatione dignum. Acuta et prrealia cau-
les crainet, per cujus mcdiura non natura, sed cha-
lybe tacta arclissima via obstrui raonstruosa' molis p res, responderent. Eo tinito breviter viam jenta-
ac densitalis catena potcst, qua utraque rupes per
incertos validissimos cardines conjungilur. Pra?ter-
vectos deinde arceni Joux mira altiiudine sterili,
herbisque nudaj petrae impositam, Pontisalium, vel
ulalii volunt, Pontarlinura recepit.
10. Urbium comitalus Burgundici hffic prima no-
bis occurrit ; ad quam curiosius introspiciendara
invitabat me quidem eleganlissima tempeslas et licet calamitas, etiam ad posteros luctuosam infeli-
altero niane Kalenda; Maia' sed pene lacrymis pro
; citaiem propagans. Ex florentissimis pagis vix de-
rore raadebam quas scilicet semirutae domus, Iri-
;
stes belli reliiiuiiv, inter no^iter excitala ffidilicia, cis hominibus exstant, ct haec quidem ex ipsis rudc-
suos fere adhuc cineres plorantia, expressere. llunc
lamen mcerorera pulclierrime diluebara generoso
liquore non jam Rba'tica% sed Arbosiaua' vitis. Non
contemno qua' Vallis Tellina niiltit seu mellea rau-
sia, seu in vehemens robur defa;'calum merum
Arbosianum interea tantum anteforo, quantum olim
Paris Cypridem Lucina\ Uulcc est Rlia'licura ; sed (
clfeminata mollilitudine saccarum olens acniulsum;
hoc autem virili suavitaie nec Canarias nec apes
spiral. Rha?licum recens celebrat aculus ille siimu-
lus, qui linguam penetrabili tiiillatione exagitat
ast eamdom im|ietuoso nimium morsu pene laniat,
adoo ut communis fornia' scypliuni uno spiiitu ex-
haurirc vix, et non nisi soluiis in largos lacryma-
rum imbres oculis sustincas conlra Arbosianum
;
dum leviter pungendo acorem tantum emiiius os-
teudit, nalanli:i in amabili liquore laliia nova sem-
per avidilate accendit, ut dum fugiontcm quodam-
modo quis inseclalur aculcum, cumquo pulat in
fundo latere, eliam posiremam gnllulam sorbcndo
vonetur. l'orro nec odore cedet; qnippc lUia'licum
non prius torcularis s|Hinias et niusleum nidorem
ex fervenlibus quasi adbuc fa'cibus dimitlet, quam
dulcor (quo uno coniraond.diile esl) exspiraveril.
Cum Arbosianum maluros afteral a pra'lo spirilus
Iranseunies sedato asccusu ad cerebrum; non qui
facessant tam acerbani tumuliualioneni, ([ua lUia'-
ticnin est inlame adeo ut non illepido Germanismo
: hospitio distabant majores salinai passus circitcr
Ghium Cliium viiium celebre insuhe, sic ap-
(alias
pellata\ in JEgco niari) vocare liceat. Par denique
sulubrilaiis est ratio iiam eisi Arbosianum non
; ibi salinas inspecturi signum numismatis accipiunt,
transparenti cryslallo aut Pyropo resplendeat,
Uhaiticis tamen "nebulis non cst opacum : (pias ad
caput in catarrhorum inundalionem solvendas erii-
ctat, partira etiam stoinacbo ceu liinum iiiiponil,
lentius quam crassacrambc digerondas. Vicissim
Arbosianum liberaliter liauslum, modico somno
quicscens, ventriculi caloreni idonea lemperatura
lovct, huniores noxios eliniinat, et dcprehensas ia
cerebro iiubes hilari sercnilatc composuit. Igiiosce
liceniius evaganii per siccam sallein mcmoriam
slylo, loiigius ac discrtius fortc excursuro iu pne-
staiitissimi iiectaris cncomia, uisi aridis nunc vesti-
giis incedcrct.
; ; ;
S. BERNARDI. 1576
ii H. Kalendae, ut dixi, Maiae illuxerant, quibus, ut
divina rite peragerentur, famulorum pars una cum
R""' domino vicario generali ad ecclesiam a famiha
Augustiniana in coliab immemorabili ajtate solitam
;
altera ad sarcinarura custodiam remanserat. Post-
quara primi redierant, ego cum rehquis eodem per-
rexi. Propior fano factus, verba illa ex sacro co-
dice {Exod. c.iii, v. 3) admirabundi Moysis Vadam :
et videbo visionem hanc niagnam, quarenoncom-
buratur, aureis litleris exarata supra januam legi
statimque meus ipsemet interpres belli, inquam,
;
;
incendio solum hoc tcmplum iniactuni slelit super-
sies urbis ruinis. Indagata deinde et cognita veri-
tate rei, tanto majori pietalis sensu tacrura dixi,
Quod fermc circa principium interturbaverat impor-
tuna circumfluentis copiose populi devolio ; cum
proiniscue viri parvulique ad iniiiales missse pre-
ces, quas pra^iveram, totidem ininistri quot auclito-
culo munivimus, tendenles Salinum versus. Haud
pauci per iier illius diei occurrere pagi similem cura
Pontisalio forlunam a bello passi. Miserebar exu-
stis vastalisque amplissirais villis, simulque menlis
intuitum in Helveti» nostr;e conjeci felicitatem ;
quam utinam, aiebam, discerent ex hac miseria non
fjdisse. Hi bellorum sunt partus; non simplex sci-
,
cem tecta ex lapidura acervis pro recipiendis pau-
ribus sine culiu, sine forma conllantur, nec, contra
frigus nec a-stum pluviamque fida. Melius patriae
nostrs Nunien supreraura velit; miser», si haccru-
deli peste serael aduratur, rautatura» illibalum hac-
tenus pacilicae venustatis fiorem in cadavcr et bu-
:
stum.
12. Consimili oranino villa nos in meridie detine-
bamus, nomen illi Ala Vye. Ciborum aliquid m
promptu erat, et vini defectum ego supplevi. Nam
doini pra'moiiitus, jier loca egestate, quain bedariis
abundamlora itor aliqnando fore, duo vascula ex
tenui laniina stanno illila fabricavi in formam ilie-
caruni, tpiibus equeslria parva sclopcta cuslodiun-
lur, caqiie ita ad cpbiphium apiavi, quasi ejusmodi
tnbos belllcos contra lalronum insidias suspendis-
sein. Capiunt ambo inetrolas (mcnsuras puto, ut
nos vocanms) trcs, plus iiiinusve. His Pontisalii Ar-
bosiauum infudcram, omnium in boc prandio priB-
dain futurura. (,)ua! quideni vascul.i non infrequen-
ler in similes usus iiobis inservicbant. Die jam in
occasiim iuclinata Salinum urbera intra duorum
inontium anguslias posilam intranles, quod lucis
supererat cousumpsimus in spectandis sallnis.
| I
13. Opus celeberrimum, ct quod velerura poeta-
runi carinina inter orbis miracula merito decantas-
seni. Illuc nos hospes humanissimus deduxil. Ab
trecentos. Ad anqilissimam a>dificioruin molem porta
arinatis aliquod custodibus munila aiiilum aperit
illi d(dn exhibondum, ipii cum suinma poteslate
operariis pra^esl. A |iorta per passus circiler qiiin-
quaginta ascendimr, patet(|ue prima ad dextram
nianuni janua ijuain inlrare nobis non perniissuni,
;
quia solis fcmiius ca pars lediuni incolitur, cl viro-
nim ingressuiii corta lcx iiiterdicil. Vidi taiiien re-
cedens is intiinos domus angulos longissimum Iri-
ciinium ;per cnjus raodium ignis carbonibus aiilus
caiidcnti rubore producta Imoa serpebal et ejus
;
ulrumqne lalus pruxime ambicbant orbes coclisahs,
00 a'stu ad plonam ariditalom cxurendi ; nam et ipsi
cindebant. Non procul indo ad aliain substilimus
januani, vocalusijuea nostro hospitc operarum pia>
 1577 MEGLINGERI ITER CISTERGIENSE
fectus prseslo fuit. Is dum inspocto signo ex hospite «
iDtelligit advenerimus , inopinato mediasti-
quare
nus quidara in pileum ineum involat (erat autem
novus et ex meliori lana) eoque sub llioracem suum
subducto, lepida permutaiione suum detritum, et
sordibus letentem vertici mco iraponit. Rei insolen-
lia moius, stomacliari ego, et per liajsilantia, bal-
baque serailatiua et raale Gallica verba. Ergo, clamo,
jam aperta violentia advenas fide publica tutos iiic
impune nobis conniventibus deprKdari? Interfatiis
cura risu plura meditanti mihi hospes (etsi jam ulii-
mum Gallici mei patrimonii teruncium verba illa
absumpserant) prehensdque, quem abjicere iridi-
gnabuudusparaveram, pileo Non, inquit, praedam
: involutura. Tres pene horas tenuit hse importuni-
isle,sed obsequium qua;rit, canlurus, ne dum in
abditas cavcnias penetramus, sliUantibus e rupe
undis pulcliellum hoc tegmen detrimenti quidpiam
patiatur lile:sic composita, ducem cum lucerna
per excisam vivo ex lapide scalara, cochlece perpe-
luo gyro siniilem, sequebamur. Tenebrffi, ru|iium
horror, et labenlium aquarum sonus anxio me ter-
rore confuderant : adeo ut vix mediam scalam emen-
sus dubitare inciperem redire an progredi prssta-
ret; tandem iiiter cseca vesligia palpitantcs ad imos
gradus pervenimus. Uic ingenti scrobe buUiens e
petra excipilur liquor, qui aut e proximo circum
pariete in scrobem reclo saliu cadit, aut canalium
alveo per excisos fornices adductus, stagnum im-
plet. Fontes plurimi numerantur, quos hinc inde
intra caveraas dispersos ducis diligentia monstravit.
Qui etiam guslandam aquain sale araaram in vitro
propioavit, et uno tanlum passu distantem dulcis
lymphae scaturiginem uberrimam, non sine admira-
tione, ostendit. Ad machinam deinde, repetita per
cochleam via, accessimus, qua falsus liquor ex pro-
fundissimo hoc antro ad superna transfertur. Eam
longa juiiclim ex subacto corio lora per continuum
sed oblongum circulura efficiunt, tanta nimirum pro-
cerilate, ut a suprema sdificu parte ad fundum
usque scrobis perlingat ; tanla porro latitudine, ut
terni ac lerni aiveoli seu lignea vasculasex septem-
ve nietretas capientia suspendi perpetuo ordine pos-
siut. Ea lora supc-rne girgillo incumbunt, cujus cir-
cumgyratione repleta vascula scrobi prius immersa,
ascendunt, superata girgilli rota sese inversura,
allatumque liquorem in paratos aple canales evo-
niitura. Hi praiterea canales aquam ferrew sariagini
immitiuiU, quse vasiissima capacitato, circulari
forraa, multis pilis ferreissuspendilur : subtus quam
fossa in formara crucis doducta ignibus irapletur,
absque ulla remissione diu noctuque fervens; adeo
horribili sestu, ut ultra octo passuum spafium amo-
tuslnud leviter calorem persentiscas. Non visus est
mihi ignis hactenus, qui inferorum flammas a divi-
na justilia reis mortalibus succensas magis expressa n Ex tam contentioso introitu nos omine capto, en-
imagine ob oculos posuerit. Et hic quidem, cogita- ^ sem aureum pro hospitio designavimus.
bam, quid ad alterum illum sajvissimum, seternum,
iiiexslinguibilem Ad quem tamen ca'ci morlales
'?
niniis crudeli in nostram
perniciem securitate pro-
peramus, unico, multi, passu raortis, di-
fortasse
stantes. Hsc dum cursira animo meo obversarentur,
sociijamad alteram sartaginera stabant. Quies illi
ab igne tunc erat. Nam alternis vicibus, nunquam
una, ignem acciiiiunt; in tam ampla enim feriata-
rum structura laminarum haud raro mordax mate-
ria viliura, ut credo, facit? cui dein resarciendo,
lam remitli caloreni, quam exhauriri undas oporte-
bit. Visis denique iricliniis salein jam coctum con-
lusumque per acervos conservantibus, rursus hospi-
lium petebamus.
14. Plurima; contignationes diversorium in su-
blime attollunl, cujus altis:imum (;ubile ad urbis
silura explorandum conscendens, mirabar tam de-
bili muro et levibus tormeiitorum iLlibus impari
tam celebrem divitemque salis mercimonio civita-
lem claudi. Verum natura suis illam munimenlis
ssepivit ;
quse mii-abili rupium flexu duos tantum ad
Patuol. GLXXXV.
1578
urbem accessus reliquit, arcto inter monlium an-
gustias iramite vix bino simul viatori commeandi
locum concedente. Id quod postera dies non sine
IffiJio nobis aperuit. Nam iler nostrum prosequen-
libus plures asinorum turmai occurrentcs, mole-
slissima morositate illas fauces frequenter impedi-
verant; ita ut aliquoties in reperto extra viam au-
gulo diu satis ba;rendum fuerit, donec ejusmodi
coliors, plus quani octoginla aures continens per-
gendi spatium daret. Ferendis ad saliuas lignis au-
rita ha.'C animalia daninala, suo quaeque plaustro
totam viie capacitatem obstruunt, cedere aut indo-
cta aut inepta, ct resistentem una secum in ruinam
t:is, qua tandem superata in aperiam planitiem de-
lati aiiimos ad sudam coeli lualaciara explicavimus.
Qua; lamen amoeno vullu non ulterius nos recreavit,
qiiain ad locum usque, quem prandio destinaba-
n mus.
" 1.5. Chamblai nomen est vico; deforrai ruinis, ei
sua adhuc belli sligmita ex ruderibus monstranti.
Duiu nos hic praudio iiidulgemus, humidus a sep-
lentrione Boreas codura omne nubibus implet, et
illa? nos deinde per horas quatuor pluviis; quas
vehementi impetuosiiate fiatus ita irapegitad latera,
ut aqiia sese in inlimos, vesiiura recessus, nequic-
quain objectis palliis, insiuuarit, diuturna Iia:c inun-
datio , ventorumque gelidorum impulsus non levi
nos perfuderat tajdio; quod timen ad indignatio-
nem et iracundiam exaggeravit Excubiarum urbis
Dolauie seu tardiias, seu peiie injuria, quippe dimi-
dia oranino hora ab urbis accessu et tecto nos ar-
ccbant; causati, ingressus copiam nemini posse
fieri, nisi consentiente iirbis prictecto. Advolabat
interea tota vigilum cohors, quasi dalo ad compre-
heudendum hoslem signo; omuiumque oculi, ut
observabam, in unum illura lapetein contorqueban-
p
" tur, quem equo sarcinis portandis deslinato famuli
instraverant. Erat illud tegumentum pro comrauni
inore insignibus gentilitiis Rev™' domini vicarii
gen. Phrygia manu pictum : liliis, niinirum flavis e
cioruleo 'texto micantibus. Quo flore cum ctiam
Gallica scuta signentur mililes isti animos nostros
;
ab equeslri tapete mctientes, exploratorum scelus
innocentiie nostrie per criminosara suspicionem im-
ponebal. Et quanquam Rev"'"' noa dissimulala
auctoritalc ingeminaret, Helvetios nos esse, seque
ui Helvetiis abbatem sacri Ordinis Cisterciensis;
atlamen nec sacra nomina, nec coeli nobis tam gra-
viter incumbentis inclementia extorsere tantura vel
reverentia;, vel comraiscrationis ,ut saliem tecla
subire liceret. AUata tandem magis raius gratia in-
noxia lilia a pluviarum mulcta absolvit, nosque
abunde saturos madido Jove, intra mcenia recepit,
16. Certior advcntus nostri reddilus Adam R. P.
Georgius Millardel, S. S. Th. D. seminarii Dolani
ad S. Bernardura provisor illico adfuit, daiaque
salutantis dextcra, sua nobis obsequia vir humani-
tale, erudiiione ac pietate spectatus in paucis, offe
rebat; nec segnius prfestitit quam fuerat pollicitus.
Nara altera die, Invenlioni S. crucis sacra, jam in
aurora, nos ad coenobium virginum, sub nostro la-
stituto Nuraini devotarum perduxit; ac inde, post-
quam per ordinem singuli divinis eramus operati,
ad seminarii domum. Qua obiter considcrata, liba-
toque candidi meri poculo (id namque offarii jenta-
culi vicem saluberrime subit) duobus nos comitibus
commisit, quorum ductu errores per urbis compita
excursari, vilaremus.
17. Horum suasu recta ad nosocomium magnum
contondimus. Quod ad Dubii fliiminis ripam excelso
fasligio in regi* majestalis decorem assurgit. Tota
moles in quatuor ajqualia latera maximie longitu-
dinis deducn, omni exieriori Ironte quadraio la-
pide, nuUibi apparente, eliam in juncturis, calcia
50
 1579 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1580

litura, vestitur, supra primam altarum fenestrarum « detersimus. Liceat igitur ct stylo meo tanta stu-
seriem pergula, seu ambulacrum lapideum, clialy- " peudi violentia correpto librare aliquanlum sese,
bis artificio in varias formis exisum suspenditur; et supra \ulgarem incedendi raorem triumphantis
segroiorum usui accommodatum, et liberiori sub- tumore gradi. Sane cum oculos in illa munimenta
inde aura, et prospiciendi hilaritate morbi molestias conjicerem, illico vi plus quam, ut rebar, bumana
ibidera mitigantium. Interior strudura duplicem se elevabar adjucundam troporum audaciam. Refo-
niutuo sustinentem arcura, plura deinde omni parte diebam igitur fabulosam Nasonis Uranomachiam ;

concamerala conclavia osiendit ex quibus duo

; scilabarque ex comitibus, an Titanes Iwec raontium
magniludine csteris eminentia nos aliquandiu deti- fragmenta isiuc conjecissent, dura Ossam Olym-
nebant, per duo scilicet latera sedificii porrecta, pumque coraminuebant? nam inferioris et plebeiae
angulus in quem ulraque concurrunt, sacello occu- magnitudinis bominum non erat acervare tantas
patur, pegmalis auro argenloque splcndentibus in- moles. Daedali praeterea manum non vane suspica-
signi. In cjus ara augustissimum Domini corpus bar adfuisse operi, quod instar Labyrinlhi per mul-
asservalur, loco tam idoneo, ut circumjacentibus tiplices flexuum errores circumductum, suis etiam
utroque in triclinio morbidis in aspiciendi solalium, ahieneis Minotauris horrescat. Quare jam tandem
et in extrcmo certamine, luctaque mortis, vel etiam risu abstinebo, aiebam, quo temeriiaieni fugieniis
alias cum opus esl, in ccelesie alimentum pateat, illius ducis prosequebar, qui quinque abhinc ante
Viginti porro lectiiternia secundum parieiem collo- lustra aliquot suorum millia huic monstro sacravit.
cata, nitidis de tlavo colore conopaeis ad ejus patria; D Sed et surgentes in summam altitudinem muri sat
morem, sed supra talis miseri» sortem, perornan- terroris spargunt; non cnim quasi novacula rasi, el
tur. Cubile alterum viris, feminis allerum habila- calce ilUti nitent ; sed contrata quodamniodo in
lur; dispositionis tamen apliludine mutuum in scse asperas rugas fronte Martios furores roburque per
prospectum impediente. Wunditics lanta ubique, ut saxorum iuipolitorum cruditatem spirant. Et veluti
cjus solius curam, non egenorum ;>'grorumque hic adliuc de tormcntorum muralium quassatione fero-
agi diceres. Quilibet torus suum habebat inquili- cirent, suas cicatrices (quas ego maculis per impe-
nuni; quorum vultusa?gritudinis tabe exesi, lurido- tiginem arrosai cutis comparabam) gloriose osten-
quecolore squalidi visitantium animos in socielatem tant; leves quidem, et neque scissura, ne dicani
doloris violenter urgebant; et jacentium oculi e labe, dignatas. Septem propugnacula quasl totidem
palpebrarum cavernis cmicanles, latenlem inira vi- tela de moenium circulo promitluntur, quse in mu-
scera crucialum diserto siientio fatebanlur ac jure: tuam opem ita sese invicem respiciunl, ut undique
quodam lacrymas ab intuontibus exigebant, utpoie duo in unius defcnsionem invigilenl. Fossae deni-
quas ipsi jam omnes consumpsisseut. Cerie ad can- que altiuido cacumen turris adipquans, quot mili-
cellos sacellum prsemunientes sub curiosilalis spe- tuin tumulus esse possit demonstrans, non ferebat
cie me aliquandiu a sociis aversus applicui, nc ru- diuturnum palpitantium oculorum aspectum.
borem ex nalantibus luminibus colligerem : utique 19. Inlerea nos ad prandium vocabat domini provi-
cum in altcrius cubiculi toros transvcrsirn oculos soris bumanitas, quod in seminario liberaliier in-
deflexissem speclassemque ibidem e prima uobili- r struxit. Absumpta erat promulsis,
; cum cgo ex
litatc (quod famularum et vestium apjiaratus lesla- mensa? sncio, quem lateri meo admoverant, explo-
batur) matronam lecto cujusdam misera; admotam, rare inco^pi quidnam arcani tabula illa reconderet,
tantaque prompliludine el liilaritate pretiosissimos quam ad templi fores media in urbe observavi sus-
cibos illi de genibus ingercntem, ac si suavissimo peusam. Exprcssit in illa coloribus apiis arlifex
suo pignori mulsum instUlaret. Eltluentem eiiam cx fulgentem e radiorum medio splendore sacram
ulceribus, quie genas morbida' laniabant, saniem hostiam, qua utuntur catholici sacerdotes, quando
ceu balsama, sine horroris aut nausea; significa- divinorum vnrborum vi, expulsa pauis substantia
tione, tergebat. Confirmabal afflictam alfabili mo- exteriia; illi formae sacralissimum Domini corpns
rum teneriludine et alloculionis suavitate prodigc-
: inducunt, ])Iebique adorandum exponunt cryslallo;

bai denique bellaria, nummos, unguenta. Ut vere
hic Magdalenam Christo servatori iii hoc hincuenti
membro inservicntem intueri nie cum singulan pie-
tatis sensu arbilrarer, Rccipinnlur in hoc nosoco-
mium sine discrimiiie cujuscunque sortis homincs,
eademque charitas onuiium miserias complectitur.
Ca'terum, quod maximc obstupui, pauca^ virgincs,
voto ad hoc pra?clarissiinuin munus astricta^, lolum
rei domesticie laborem procurant. Ex iis prima nos
ex hypocauslo languentium (ne horrorcm ex ape-
riendo mox tcterrimo cujusdara ulcere concipere-
mus) ad alia conclavia comitahatur. Conslructa
sunt haec separalini pro singulis, si forte quispiam
honeslior civis, aut ex patriciorum generc se illis
credere velit, uti frcqucntcr id hrri referebat, ab
aliis percgrinis dislincli tanlo velociusconvalcscant.
Proxiruead januam majorem domiis pharmacopanim
plcrumque inclusum, aureisque circum ornamentis
dccorum. Dcleciatus ille mea curiositate : ibi, re-
spondel, durat prodigium, quo Gallia vix vidit illu-
sliius. Qnalcnam infcrcbam prodigium? Tum ille,
ut conjicio, ait, nullam tam digiia; rci nolitiam lia-
bes; eam ergo libi ab exordio breviter evolvam. In
crcnobio Faverniaco, in qiio aliquot a Dola lcucis
moiiachi divi Henedicti lcgibus vi\unt, per fesla
n rentecostisdivinum illud mysterium, cujus efligiem
tabula pra'fert, prostabat inlerdiu accurrenti ex vi-
cinia innuraera' fidelium multitudini. Cuniipie anno
salutis 1608 Pentecostes in dicm 25 Maii incidissel,
ac vesperi ardens cera, pegmala illa, qua' in medio
altaris in scrinii formam condendo, pro usu, di-
vino pignori crant, per Kdilui socordiam compre-
henderet, et flanima proserpens simul oiiinia allaris
ornamenta in cineres solvcrct; unica, mirum illa !

aperitur; ubi unguentaria, liquorcs et quidquid seu argentea theca latcntcm sub panis imagine Deuiii
simplex seu mistiim curandis morbis industria me- suslentans evasit ilhvsa; quam non tantum ignis
diiiorum invenit, suis ipsiu virgines manibus co- noii involvil, vcrum etiam supra allare iu aere
quunt, servantque vasculis, scriiiiis, vitris ad om- libero sublime lia'rentem reliquit. Non potuit diu
neni eleganliam exactis; tam paralie quain i)crit:i! silcntio tegi tam apeitum stupendumque porleiiiuin,
sua venenis antidola, sua doloribus lenimenla iu- quin frcquentissinius populi accursus verilaiem
geuiosa «lcxtorilate distrihueie digna' profcclo,
; suis oculis baustam per omnos laie regiones spar-
qua; caHcris omnibus pcr orljcm gynaicseis tolo geret; multis curiosilate, pluribus pietale adduciis
coelo i)ra'forantur. ad tantii! rei novitalcm. Die Marlis jara ilhistri (nain
18. Integia liora nos hoc speclaculo delectati, cousque immota persistebat) e proxinio pago sacer-
inile extra umros aliam, scd ct amplissimani
illam dos quidam nuilta probitate insiguis cum universa
admirationis niateriam collegimus. Nmiinim pcr sibi credila plcbe ad lianc sacram a'dera consuelo,
urbis munitiones dilapsi tactos ma'rore aniinos, ct ut vocanius, processionis ordine profectus, supcr
allatam ex nosocomio tristitiam jocoruni libcrlate repurgatam prius a cineribus aram, sacrum lacit

1581 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE.
in populi omnem numerum superantis
(Jua spectante divinam a se consecratam liostiam
solilo more circa niissae medium supra verlicera
extollit, a plebeadorandam ; cura ecce simul et illa,
qu;e ab incendio superstes in aere haTebat, per
tanturadem spatii sursum ascendit paululunique,
consistens descendentem sacerdolis manum secuta
placidissimo motu pone jacemem in ara librum col-
locatur. Ne voro tani ovidens divinae clementiae si-
gnum aut a nialevolis in controversiam jocumque ;
vel ab ingratis in obiivionem traheretur, Ferdiuan-
dus de Reii tunc episcopus Vesontioncnsis per ju-
ratos quamplurimos lestes totara rei sericm in pu-
blicum diploma redactam posteritali consignavit
jussilque codem anno circa divi Thoma;
leram ex illis hostiis (duas enim ihcca conlinebat)
Dolam solemnissima pompa transferri qua; in ho-
diernum usque diem perseverat integra , ibique
ostenditur, ubi tu tabulam illam notabas.
20. Actis pro eleganti narrationo graliis, ut me-
morabile moimmentum animo meo fortius intigere-
tiir, totam historiam celeri cogitatione revolvi. Mi-
ratus alter secutum apud me altura silentium, sa-
lisne percepissem, quaesivit, sua dicta? Abunde ;
inlerebam ; eaque nunquam oblitteranda apud me
memoria obfirmavi atque ulinam sectarii noslri
: ripuimus inter hujus fabula; hilaritateni, et placidc
ad tam manifesti luminis claritatera caligantes men-
tis oculos aperircnt Qui plus quam phrenetica
! cacumina fcrirent, jam leucam sumiis emensi. Per
prorsus insania insurgunt in aperiissimam hanc
veritatem. Quodnam enim, quaeso, fidei
commendavit studiosius, instituit clarius,
mavit luculentius incarnata verilas Deus?Acpri-
mis quidera sa;culis quamvis aliquot difficiliora do-
gmata ab imperitis controversias subjicerentur, tam
elfrontera tamen non peperit orbis furiam, qui in
audaciam derogandi tanlffi veritati insurgeret. Quanti
autera omni per ordineni a?vo accessere testes ? ni-
mirum, qui vita3 innocentia, et eruditionis gloria
imraortalitatem sibi peperere in terris qua nunc
utique fruunlur in cffilis. Conlra, qui extremis hisce
sieculis hujus lucis exlinguenda;, si diis placet,
fuere auciores, non aliam de sua vita scribendi
materiam reliquere, quam sordes, petulanliam et
infanda scelera. llis igitur an illis assenliendum,
quis sana raente dubitel? et hi porro alia in nos
arma non afferunt, quam suae ignorantia' confessio-
nem non potesl, inquiunt, haec res tieri; capi non
: panam It-cto et foco nos refucillaverit.
potest, qnoi immensus ille et iiifinitae magmtudinis
Ueus, sub tam modicapanis parlicula lateat, come-
datur, adoreiur. Salva res. Si arcana divinorum
sacramentorum non credi, nisi palpentur necessc
est, quam tu fidei materiam dabis ? Manifesla ac
palpabili demonstratione mihi edicito causas mo-
dumque quibus numen muscas, formicas et ejus-
modi animalcula in orbo universo innumera pro-
•vet ; si id de unico praestes, eris
ducat, alat, conservet
raihi magnus Apollo ; sed, scio, nec de pediculo pra;-
stabis. Et tu in his leviusculis et infra tuam nobi-
lem condiiionem abjeclissimo loco positis talpa lu-
men scilicel conferes ad tidei solem ac supra Pauli
; gnaiione peractis celeri cursu ad diveisoriura per-
doctrinam :tolles aenigmatis veiura, prius quam
facie ad faciem inluendi facultas feliciorem alteram
vitam excipiat.
21. Dum in sublinii hac scientia toto fervore
philosopbamur, expletum prandii tempus nos de re-
sumendo itinere admonebal. Qutimobrem inter me-
ritam gratiarum actionem di^audata Patrum semi-
narii in nos charitate, comite D. provisore ejusque
socio inviam nos dedimus, Oxonam usque progressi;
oppidura non adeo incultum, iu Gallico ducatu Bur-
gundiai exlremum, validis munimeulis et egregio
castello prsmunitum. Sed eamdem in hac descri-
ptione sortem experietur Oxona, quam ego in illa
spectanda ; cura sole occidente ingressus, ante or-
timi recedens, vix aliquid obscrvare potuit memora-
bile, quam quod in culma validico lepore ridebam,
Siquidem ad ignem ibi caro vitulina torrebatur, ce-
;
1582
prsesentia. leri rolatione circuraacta : cumque nulla diiigcnlia
" invenirem macliinam impletam rotis sibi invicem
denlium acumine innexis, ponderisque inquiem dis-
tributo per rotaruni ordinem motu panicipantibus,
quarum niminim in patria nostrausus; subito in
oculos incidit (clarior enim tlanraia eruperat) sus-
pensa retro caminum rota ex asseribus composila;
in ciijus cavilate tumultus quidem audiebatur, sed
non in morem rotarum stridores acutos edentium.
Diu sic ancipitem me denique coquus expedivit.
Nam cum affatim carnem penetrassct ignis, mox
futuram mensas ferculum, unico ipsius sibilo veru
stetit nec mora, canis ex lignea illa caverna exsi-
;
liens ignoranti» meaj nodum solvit, mcque simul in
festura al- risum. Quod cum Rev"""' cerneret, interrogabal,
quid novi conspoxissem. Cui ego Uomanus, aio, :
: iile. qiiatuor suis versibus Sic vos non vobis; ad-
:
didisset haud dubiequintum, si etiam Oxona; diver-
p tisset. Scripsisset certe :
Sic vos non vobis ; volvitis assa cancs.
Posquam poeseos cognovit causara, modico risu
probavii ingenium, et nihil sibi hoe novum esse,
subjunxit ; canibus per oranem pene Galliam id la-
boris sibi vindicantibus. Appositos exintle cibos di-
exacta nocte, antequam solis radii summa montinm
dumeta horariam umbrain uacli facillime processi-
mysterium mus, crepusculi simul et umbrarum tcpore recreati.
contir- Et quia Saona rarioribus tunc undis manabat sub-
jocta planities siccum nobis iier concessit. Cum cae-
teroquin per horas dimidia; spatium per viam silice
stratam pergendum fuisset. Illam incola; supra cre-
pidem exundans amnis campos in slagna conver-
til, commeantibus secura transeundi commoditas
p non desit. Patoniibus deinde agris coeloque cum
oriente sole excepti metuebamus, ne gravibus solis
,
caloiibus vexaremur at vero usque adoo acerbo
:
frigore ventus repente a moridie nobis incubuit, ut
illigala prius ad cphippium pallia sine mora soluta
induerimus. Quatuor horarum spalio exagitati hac
dira ot intolerabili tortura suraus; uon enira crcdo,
tam immiii asperitate pr;eterilam hiemera vel un-
quani inhorruisse; neque remedium adinisit obsti-
nax malum, donec Divionense hospilium ad Cam-
22. Ad quod quiilein uon rccta, sed prius ad illu-
strissmi domini generalis iedes nos equi vexere,
quos fainuli extra atrium annulis muro adhierenti-
bus iunexuere. Nobis vero statim ad dominum ge-
neralem paluit accessus; qui obiler salutalionis
oflicio nos fungi permisit, ubi rescivit, nos jcjunos
jara sex leucarum iter tanti frigoris torraento con-
n fecisse. Igitur nos comitcr de itineris successu in-
terrogalos, in aream deduxit ex suo conclavi no- :
strisque servis ad hospitium cum equis pniecedere
jussis,currum, quo ipse uti solet adduci,nosque ad
hospitium eo transferri voluit. Gratiis pro tanla di-
venimus Non sine gaudio l.iudabamus exhibitum
nobis ab III™" domino generali honorem, quem nulli
profecto alteri contigisse certo cognovimus. Ego ta-
cita raecum consideratione pensavi, quid orainari
ex hac bunianitatis gratiosa eflusione liceret; cum-
que solitudinera milii relinquoret Rev"""^ d. vica-
rius, precibus vacans, et familia prandio adornan-
do detenta, Mardochsanum ex S. historia currum
cum nostro coinparare audebam nam nihil occur- ;
rebat, quod aptara similitudinera respueret, nisi
Aramonis abscntia. Sed auimadverto rae in hac com-
paratione hisloriarum tibi pene scripsisse cenigma,
nisi paucis aperiam, quo ex fonte h;ec regis iu
Mardoch;iium benevolentia profluxerit. Rem "igitur
ex genuino fundamcnto breviter accipe.
23. Sacer ordo noster a primaiva institutione
vita; exemplar sibi proponebat rigidam illam anti-
 :
1583 ADDIT, AD LIBROS DE VITA
quissiraorum in jEgypto aliisque eremis degenlium
Patrum austeritatera, non nisi herbis et gelida vi-
ctitantiura unde a primis in ordine monacliis
: supra memorata amplissima illa dignatio, futura
multo tempore non solum abrogaius ad normam
Rcgulas Benedictinse, in quam juramus, carnium
esus ; sed omne prceterea ciborum genus quod iion
summus rigor et exlrema egeslas pra?scriberet. Ve-
stes propemodum nullic, aut crassa ex lana setis-
que, solique centones in pretio et usu habebanlur.
Efficacibus nimirum in viliorum pericula reraediis
pugnaturi taHtae severitatis sibi leges dixere ; pror-
sus uti teris raansuescere edoctis denlium quoque et
unguium aciem subirahimus, ne si forte in naturam
redierint, facile suppetat ansa, quae sa;viant. Sic illi
cupiditatura pruriginem allis radicibus naturoe cor-
rupt» infixam, per hanc simplicissimam et^eslatem,
suique spontaneura contemptum neglectumque pe-
nitus exarmabant. Quemadmodum vero plerumque
h;tc sludia primo impetu raaxime valeiit, aitate sen-
sim inferente languorem : ita sparso jam in varias
regiones, vivendi ratione dispares. Ordine, tiraeri
cccplum, ne austeritas, quse nasccntem Ordinem
erexisset, brevi ad inlernecionem usque suffocaret,
nisi sublracto severitatis onere daretur respirandi
facultas. Rogata proinde apostolica sedes, ut ali-
quantum de arctissimis illis iegibus remittere lice-
ret. El impetrata sunl varia privilegia, quibus circa
yictum mitius mouachi haberenlur. Sed ut indul-
gentia genuinae virtuti fa:alis est, ita varus in locis
non solum rigoris illa extrema deserebantur, vcrum
eiiam haec labes iu cajteras paulatim leges serpebat
adeo ut accedente dein bellorum, sectarumquc in-
fortunio plurimum de primievo splendore Ordini
decesserit. Quam lamen lucem ut ex suis quasi ci-
neribus suscitarent, non defuere viri eruditioue el
pieiaie celobres; quibus se alii aut fania, aut clien-
tcia ducti adjunxere, sed dispar aliquibus zeli pru-
dcutia et pnecox negotium prumoveudi modus suc-
cessui remorara injecit; etenim multi volebanl, ut
reseclis illis privilegiis, quibus summcrum pontifi-
cum tavor Orilinem de lcgo abstincndi a carnium
esu el aliis gravaminibus excraerat, rudis illa et ad
claustri lenebras damnata severitas absque ulla ro-
mistione Ordini rodderctur. Et cum plausu passim
hi conatus excipicbantur; nam et in curia Komana
et Parisiensi amplissima auxilia tant;e pietati, non
contemnendum rcforraalionis titulum circumfcrenti
pta,'bebanlur; ut dcniquo illis jirope ])ropius solis
Cistcrcicnsibus esse licorel; qui piivilci^iorum usu
gaudere pergebant, vix non a nouiinis etdiguitatum
in Ordine participatione dejectis. Nemino inioriu)
palam resistere auso, cum isli praioccupato ubique
judicio effecissent, ut de causiu a-quitale dubitarc
ne dum discoptare grande sctlus duccretur. Negotii
tamen controversia mullis annis indecisa remansit;
omnibus quidcm curiis in abslinentiam tuciitium fa-
vorem haud parum iuclinatis. Gravabantur inter
ha>c multorum animi, ancipites, an privilegiis porro
secure uterentur. Quod dubium ut solverot pro sua
saltcm provincia Rev""'^ dorainus vicarius gonera-
lis Helvetiii', cogniio magnificos dominos catholicos
canioncs legationom ad Alexandrum VII Homanum
pontiticem adornare, Lucernam fesunalis itineribus
(nam tnm Bcrn» illum negotia dclinebanl) conten-
dit, cflecitquc, ut inler Cictera ab eo niiigistralu
iradita legatis niaudata insererentur : petore catho-
licos HoIveliiB cantones hanc a sanctissiina sede
gratiam, ul privilegia illa circa abstinentiam a car-
nium esu pro Cisleiciensis Ordinis sua* provincia;
mouasteriis contirmarenlur. Felici sucoessu nou
caruere b» preces ; non enim soluni pro Helveliis
sed pro universo Ordinc privilcgium suuHnic auclo-
riiiitis renovatum lobur accepit. Qnod cuni III""
Palri gpncrali luissct cousignatum ab^quc dilatione
ad urbtiu Komanam convolavit, summo lioiiore a
summo ponlilico susceptus, quidquid ibidom beiie-
volonlia', quidquid favoris, honoris cl gratitc fuit
S. BERNARDI. 1584
expertus, hisce litteris Helveticis, tanquam fonti ac
" januae acceptum refert. Atque hinc profluxii in nos
deinceps haud vulgaribus incrementis fecunda, ut
audies. Enimvoro vix duse praeterierant hora", jam
ipsemet cum Rev""" domino procuratore Ordinis ia
Curia Romana nobis nil tale cogitanlibus superve-
nit ll|in"s P. generalis, visurus, an ea diversorii
commoditas nobis obtigisset, quam tam grato ho-
spili deberi arbitrabatur ; Isto tunc patrefamilias,
quod nos ex viliori triclinio ad honestius paulo
ante transtulisset. Illi post humanissiraum unius
hor« colloquium currum et suas Eedes repetiere.
24. Die sequenti circa sexlam raatulinam facilem
sese Illn>"2 P. generalis nobis exhibuit ad exponen-
da nostra illi negoiia ipsius tamen praesentia diu-
;
non fruebamur, quam donec ad regium Bur-
lius
gundia; senatum currus eumdem abstulit. Nos au-
B dito quemlibot promiscue in eum locum intromitti
e vesiigio seculi suinus. Haud procul a curia, quam
alias semigallicana voce domum parlamenti appel-
lant, subsisteos ad templum nos ire autumabam.
Nam nullas contignationes ex fenestrarum substru-
ctione, cum una lantum series esset, poteram di-
meiiri. Per angustam deinde scalam evasimus in
pergulam, octo hominum circiler capacem, ex qua
tanquam specula libore locum contemplabainur. At-
quo in primis laudabam quidem insigne artificium
picti in fenestris viiri, sed non placebat obscuritas,
quam colores in sputiosissimam de cstero aulani
inducebant. Pulchrhudinis vero palmam tulit meo
sallem judicio lacunar, quod senatoribus instar
ca-Ii imniiuebat; illud enim elegantibus sculpturis
^ aria scuta atque emblemata exornant, tara concinne
auro coloribusque diitiucta, ut pra^ter majestatem,
iucoinparahilem loco splendorem coucilient. Aurum
n profocto non tain pictoria videbatur arte tabulaiis
" illitum, quam aurifabri manu igneque liqualum
a-neis laminis inductum. Anterius curioe spatium so-
dilia et scamna pluri:aa implent quoruin illa, quae
;
parictibus adhaTcnt por quatuor gradus elevantur,
supremo senatoribus seu parlaineniariis ad scden-
dum serviento. Piicses senatus nou iu parietis nic-
dio, sod in angulo locum tenet, reliquis sccundum
duos cxinde parietes ordine succedentibus. Ipse ru-
boa toga ac pileo quadrato, nobis bireta dicuntur,
insignis eniinet; caueris iiidiin palla ad pedes usque
dolluens, manicis amplis ad gcnu.i exteiisis, uli el
bircta, nigri coloris periniltuntur. Advocatoruin
eadcm cst lorma vestimenti, quorum turba copiosa
in fundo auhe, sua scamna occupat ex bis duos
:
pcr horam disserenti s audivimus, taiita contcutione
vocis, tanla gestuum agitatione, tanla donique lin-
guai volubiliiate, ut nihil me ;cgrius habuerit, quam
n quod sola verba siue sensu perceperiin. Miscebant
s;cpe iutegras ox Latinis voluminibus jurisprudenti;B
sententias, ex quibus quid lltigarent iniellexi. Post-
quam dcinde advocati satis in uiramque partem dis-
coptarunt, onincs dimittuntur, solique senatores
litem lata communiter senlontia dirimunl. Hic in
memoriam tibi revoco, si forle in lireviariis nostris
aliisve libris legisti III"'' P. gcncralis noslri tilulum,
qui intcr alia illum Christiauissimi regis in supre-
mo Burgundi;c senalu consiliarum primum desi-
gnat. Is eiiiin est senatus ille, quera dixi, in quo
ipsum primus post pia^sidem locus seualoribus iiii-
scet ; neque locus duntaxat sed corporis liabiludo
;
pr;e oinnibus eraiiiobat, nam procera cuni primis
statura ct reliqua corporis proportio deccntissiine
cnm plena mnjestalis Iroiite conspirant; sed super
omnia comincndiibi!ein juxta ac venerahilem eflicil
nitida exeelsi verticis canities, dignius omni ve-
slium cullura senatoria^dignitatis ornamentum.
2.'). Ex liac curia per iongam platoam irausilus ad
hospitium fuit; qnaiii utrinquc pluros ofliciu;L> nullo
non mercium apparalu divites coronanl; ac pra^tcr-
ca non pauca hospitiorum signa c primo fenestra-
 ;; :

1585 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE. 1586

rnm ordine dcpendentia lepidum praebent spectacu- ii tuseformse parentant. Eadem

lum omnia simul intuenti ; sed asdificiorum struetu-
1 vestium apparatum multi ex inquilinis Divionensi-
ras longe sperabam meliores earum pars major
; bus curant, uli fiJe digna narralione percepi, qua
ligneis subslructionibus constat ; mediam inler tra-
bes capedinem vimine et texto a sepibus petito ob-
struunt, calceque et gleba oblinimt ; crederes inle-
gros ibi ex lapide solo muros stare, nisi alicubi
selale et imbribus solulura gluten ligni nuditatem
proderet. Templorum aliquot etiam limina subeun-
tes, quorum ultra duodecim numerantur, grandia
quidem, sod parum exspolila deprehendimus, gum-
mum altare fere omnem tolius templi decorera con-
tinet, reliquarum partium obscuritas, aranearum
lela^, et neglectus ubique cuUus has sacras ledes
louge infraGermaniie pietatis seduliiatem ponunt
quorum templa ad quamdam coelestium mansionum
invidiam Numinis honori paranlur, nuUo sumptu ad-
dictissimas verae religioni mentes ab his ornandi
res sacras conatibus, abstrabente. Ecclesiarum liic
deliratione reliquarum
nempe famis ct domestica? paupertatis miseriam
oporiunt.
27. Duas non minus horas hac ambulatione dila-
pidavimus ; ad hospilium inde ct coenam reversis
Rovmus Q_ abbas de Lucella, dominus Bernardinus,
supervenit, qui ea ipsa bora Divionem appuleral,
et in transitu salutationis obsequio apud Rev™"'" D.
vicariura gen. funclus in vicinia nostra diversorium
commodum naclus fuerat.Quem dum ad limen no-
slrarum asdium dedueimus, quatuor fidicines ad-
fuere, avidi crenam noslram arte sua condire, nec
tulere repulsam ; quibus ad januam noslri Iriclinii
subsistere jussis, per horse quadrantem aures com-
modavimus ; dignis nostro omnium judicio, qui
diutius audirenlur. Undc, ul eorum digitos acuere-
mus, honesto donario perunximus; quo illi acceplo

princeps est ad S. Benignura immensis arcubus

; siatim evanuere. Mira fiJiura concordia et suavi-
velerum pielalem ostentans et in atrio rara aedifi-
: late exornaverant artem ; saltus celeres, raorosos-
cii moles triplicem por innumeras columnas forni- que traclus inter articulorum tremulam palpitaiio-
cem, quorum alter altorum prcmit, nescio in qnos nera scitissime expriniebanl. Quos deinde sonos
usus suspendit. Notal)iIe pra?terea horologii artifi- muiuo assultu, detlexioneque pra^cinebat initio vox
cium ; quod nirairura praemissa semper per musicam aliior, cleganli imitatione cliordae inforiorcs cras-
campanulanun modulaiionem melodia, hora; pra>lu- siori murmure reddebant, sic a»mula vicissitudine
dii, sonaniius deinde impacto maxima? campanffi quasi rixas et complexus miscebanl, sic duros mol-
malleo significanda;. Ita per urbis pleramque par- lesque sonos mirabili lempcralione variabant. Me-
tem vagali denique paulo ante meridiem ad Rmum liori successu altera dies eosdem nobis musicos
D. abbatem de Ciaravalle accessimus. Domus, in aJjunxit. Nam satis mature cum Rev™ domino
qua ipsum reperimus, Claravallis parva sicut et ; procuratore de nostris negotiis agentes, in parvo
il°' doniini generalis. Cisterciura parvum appelh- Cislercio Rov'"'" dominus abbas de Claravalle con-
tur. Familiariter piissimus prsesul nos fuit araple- spexit, quem inde ad suas sedes currus jam prom-
xus jussuraque Rev"""" dominum vicarium gene-
: ptus auferebat. Is accersito ad se Rev"" domino vi-
ralem sedere, amicabili colloquio per horam deli- cario gen. paucis, sed efticacissima charitate validis
nuit. Eamdem dignalionem nobis, qui in medio nu- verbis indicabat, gratius se a nobis accepturura
dis capitibus pro decentia slabamus, impendit nihil, quam si suam mensam ad immineus pran-
supplebatque pedum tarditatem ("quos podagree la- dium nostra prfesontia dignaremur. Nec moram in-
niena discruciat) suavilate sermonis ; quem in nos dulsit adornandai excusationis, quin statim in aper-
tam dulciter evilirabat ut redivivam in successore
; tum famulorura opera currum nos receptos secum
melliflui Patris Bernardi affectuura gratiam peneira- in Claramvallem suam Iraxil.
hili amoris sensu cordibus illabentem adoraverim. 28. Terendo lempori, quod ad prandium usque
Apponobalur interim vitrum albo vino plenum, ad reliquum erat, dominus sccretarius Clara^vallensis
quod libandum grata nos violenlia coegit. Elsi enim nos ad hortum invilavit, nara Rev'""' Iriclinium su-
illius gcnerosissimus odor, qui vel invitum invilas- perius cum domino abbaie conscenderat. Libenter
set, verecundiam nostram non superasset quia ta-
; assenlienlibus eruditam sermonis promulsidem ju-
men audito sanctissimo nomine (aiebat quippe S. cunde instillabal; multa de Clarissima sua vallc,
Bernardi vinum esse) non licuit excusalionum am- mulia de Gallia prope universa eleganler disserens :

bages praetexere, eo modice guslalo ad hospitium denique ex nobis, de nostrae patriie ac monasterio-
nos conlulimus. rum stalu percunctabatur. Neque frustranda egre-
26. Tempus promeridianum perreliquos urbisan- gii viri sciendi cupido mihi visa ideoque, si niii
;

gulos discurrendo consurapsi, comitante cubiculario breviier auscullare non gravaretur, dixi me alla-
et slabuli curatore (jui una mecum laudabant qui-
; lurura in medium, qu« subitanea et imparata mihi
d^m egregia Divionis munimenta, Dolana lamen meraoria suggosserit. Tura exordiri jussus, Maris-
anteforebant ; non ampliludine, sed robore artificio- lellae, aiebam, nomen in mari natum, a periculis
que. Pulchra ilem magnalura aliquot domicilia, el propitio lumine ; quod illustrem comilera Henri-
palatia vulgo dicla, non incuriosi transivimus. Nec D cura de Raporschwoil Sarracenis arma inferentom
defuit pleno peclore ridemi stimulus, ob stolidam servavit. Illum in reditu iralum a?quor pluribus die-
feminarum ibi vanitatem ; eam enira ut prinio ob- bus ita jaclabat, ut ignarus quo tandem in orbe
STvavi, aut in Bacchanalia me aut in iEthiopissas versarelur, in momenta singula naufragium mo'-
forte Arabicasque barbaras incidisse suspicabar. temque operirelur. Nam et spissa; nebulse coelum
Obvinbant nirairum non rarae, quarum vullus su- omne abstulerant. Humana igilur omni spe amissa,
pra omnes ollas nigrse spectrum potius quam ho- animoque ad superos erecto, divEe Matri Virgini vo-
min^m referebant larvis ex atra bombyce induclis.
; tum nuncupal, si auxiliari porrecta manu se flucti-
Obstupescens lepidissimam rera, cachinnoque exci- bus eriperet, monaslerium familia! Cisterciensi in
piens Pia, dicebam, inventio, si frontis illicium
: sua dilione sub ejus augustissimo nomine consecra-
fomin;e hac arle rescindunl. Verum comites mei turum. Prona in miserorum preces misericordife
aliam subesse causam affirmabant ; ne scilioct fa- regina non diu subsidia dislulit ; sed ea stalim no-
ciei venustas et candor sole vel pulvere sordescat cte stellam magnitudinis ac splendoris insolili, vel-
;

augurati, non nisi speciosas sic sibi cavere. Ast uti salutis nunlium, de coelo monstravil ; ad quam
usum quoque alium deinde, et plane contrarium Cysosuram cursu navis dirocto paucos intra dies
aperuil qusedam, sub Domus suae veslibulo larvara salvus et incolumis porlum lenuit. In tanti beneficii
abslrahens, adeo deformis, rugis, et bile livida ; ut memoriam exstructo inde coenobio nomen beatre
si serpentiura forraarn capilli induissent, nescio an- Maria? de .Maris slella imposuil ; in quo poslmodum
non in saxa nos convertisset ha?c Maura Gorgon. ipse fundator post uxoris in peregrinatione Hieroso-
Credi saltem voluni, aliquid sub hac personata ar- lymitana obitum, cfelibem per novemdecim annos
rogantia latere vel forsan hac funcrali pompaemor-
; vilain duxit, alque in capitulo sepulcrum obtiauit
 : ;

1587 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1583

ornalum epilaphio, non eleganti quidem, sed quod h organo, et altero quidem bene grandi musicam (ca
piam illius sreculi simplicilatem commendet. Illud jus apud nos prajcipuus amor et cura) animat. In
m pugillari meo descriptura, si lubel legam, sic exterioris ecclesias sinistro latere sepulcrum Alber-
;

autem habet : ti I, Romanorum imperatoris, visitur qui cura :

anno Christi 1308 a nepote suo Joanne instinctu

Sit siiperis charus fundafor, sanguine clarus.
yEquora transivit: paganos ensepetivit.
quorumdam nobilium Vindonissse ad Rusam fluvium
interfeclus fuisset, Marislella; unius anni et trium
Victor regressus, immdi certamine fessus,
Claiistrum fundavit ; ditavit; inagnificavit
mensium sepulcrum nactus, inde Spiram Hen-
rici VII, jussu ad imperaiores reliquos translatus
Donis, et dotans bis marchis mille ; decorans
est. Ecclesise non dispar ambitus elaboratas gypso
Sexcentis,centum,marchis bis quindeciin et oeto.
imagines monachorum Cisterciensium qui vel digni-
Suscipe devotum, Rex clemens,hunc tibi totum.
taie ecclesiastica vel sanctimonia floruerunt, eleganti
Pamas evadat; ad cceUca gaudia vadat
arlilicio exhibet. Sacro etiam reliquiarum thesauro
Amplexu sponsi lcetetur; delicietur ;
Maristellam locupletavit Innocentius X, P. M., ante
Ca;lis aptatus, sit re sine fine beatus.
aimos quindecim, donatis ex urbe exuviis divorum
Anno milleno, diicenteno, bis tredecim, uno,
Mariani et Getulii nunc pulclierrimo altari exornatis,
Comes Ilenricus nobili de sanguine cretus,
cuhisque magno populi accursu ob prodigia, quibus
Fundavit claustrum, sedprmmia sumpsit a;terna,
frpquentissiinc clarent. Ca^lerum Jura terrilorialia
Anno milleno, ducenteno, quadragesimo sexto.
D saiis anipla lenet : advocatia3 onerosis favoribus
Anno igitur post recuperatum humano generi libera, octo seniores cantoncs protectorum titulo, et
Coelum millesimo duceniesimo vicesinio seplimo annua recognilione veneratur.
fundata es Maristella, eique collata dos tam ampla, 29. Multa insupcr alia de nostrse Helvetiae rebus,
praesertim aucta donis non spernendis comitum de uti de strage a calbolicis apud Villmergam Bernen-
Habspurg, Kiburg aliorumque praHerea nobilium
: sibus illata, ilem de antiquis eorumdem in varios
de Tillengen, Stretlingen, Mandach, Ilelllingen, hostes victoriis, his sermonibus inspcrsa avidissi-
Schonewert, Warta, Klingen, Wartenfels; ex qui- mis auribus excipiclial, donrc intellexit dalum csse
bus familiis plures in monasterio suut lumulati ita : ad mensam signum. Quaj quidem tam splendide or-
ut nisi varise temporum injuri» tolam pene con- nabatur, ul ipsemet Rev'""' prffisul fassus fuerit
sumpsissent, dubitare Maristella posset, an multa non consueludini, non necessitali, sed noslro lionori
per Germaniam monasteria cssent, qua; secum barum epularum, prclium deberi. Odoris, saporis-
comparari paterelur. Elenim, ui niliil de inceudiis que ciblectamenlis variis abundabat mensa, meos
dicam, quorum duo, annisCliristi 1448 et 1507, ad l.imen in se oculos ante onmesmissus in se conver-
ullimam usque ruinam suslinuit niliil de litibus,
; lebant cxotic;e mnguitudinis pira, ulramque manura
tineis scilircl bonorum fiutur/fe quibus fere sem-
;
meam, digitorum arliciilis simul iimexam a>quanlia
per cum ingenli damno implicabalur ; niliil denique raagniludino ; tamque vivida adhuc specie, ut recen-
de vcnditis olmi inilij^nissimo prelio pagis iniegris. lem aulumnum iii lioc adulto jam vere spirarent.
amplissimisque juiibus pneserlim duin Hclvetii r Sane sola me loci distantia continuit, ut ex his fru
sese ex servitute in libertatem expcdirent una : giljus non nnam altcramve domum miraculi gratia
hajresis hydra sat vorax fuil, quip (quod plurimum transportaverim. Prandium posl sessionom duarum
in Helvetia, et alilii mnnasteriorum falum fuit) lo- circiler horarum solvebat adventus plurimorum, qui
lam evcrtere valuisset. Sed melius suis dienlibus Rev"» doraino Claravallensi loculuri foris exspeclare
voluit esse consultiim polenlissima protectrix; qua; dicebantur.
sacratam salteni suo domini domura sarlam tectam- 20. Quare post submissa debitae gratiludinis ver-
que servavil, quanquam incolarum ac bonorum ba ad Rov™""' doininum abbatem de Ponliniaco exire
majori parteexutam deditque, post lupc incommo-
: decreviinus, quem eliam podagra; vincula domi suse
da, abbates laudatissimos, qui per insignem mul- rctinebant. Ibi, sine mora admissis amicis^imum
torum annorum induslriam co Maristelfam docori se nobis prabuil, rogavitque inler alia humanitalis
restituorunt, ut gratulari sibi Ordiuique de sua lc- haud obscura indicia, ut Pontiniacum suum invise-
licilale non inmierilo possit. Nani praHiT conversos remus, nunquam fore asserens, ut nos itineris poi-
sustental ad chorum depulalos non minus quadra- niloat divi Edmundi sacras exuvias, imo sacrum
:

ginta religiosas, theologiae, philosopliiie humamta-
lisque studiis sese inler exactam olfuii divini dili-
gentiam exercentes : nec tamen intcroa pro solis
ad portam accurrentibus egenis minus quam duo-
decim hebdomadatim farris modios liberalitor ex-
pendit ; ama>no saluberrimoquo silu Marislella yau-
det ; orieniem versus Tigurum prinuim Helvetia;
civilalem respicit ; ex opposilo Badenam, noviter
corpus ibi asservari, quo thesauro mirabiliorem
Gallia plane ignoret, siquidem non in aliam ea sacra
membra, speciem csse a morle mutita baclenus,
quam si ante octo pauciorcsvc dics ab anima fuis-
sonl relicta ; cuni tamen ullra quadiingentos ac vi-
ginti aniios corpus intogrum el incorruplum perse-
veret. Pia curiusitas noslra ex hoc colloquio lantum
fiiit acrensa, ul pene promiserinuis adire Pontinia-

excitati forlissimi castelli munilione, dia-ta canto- cum dalo tamen ancipiii responso, hospitium no-
;

num, Ihermisque calidis celeberrimum oppiduin.
Utroque deindo exlalere, binc fecundissima vinelis
lura, illinc viridi dumotis etabicte Claromonte cin-
>ritur; qui ainbo clivi vallem ofticiuiU, quam me-
diam interkiit Limagus piscium fernx, navesque
minoris lorma frequeiiles Iransniittens is Marislcl- ;
lam ita soptentrionem, occasumque versus ambit,
ul peno in insuiam cogit niodicum rclini|uens spa-
; ra, qua sol ex noctis opaco, nos extra porlas fero-
tiiim, quocontinenli adhifret. Salcmium Maristella;
primum abbatem cum duodocim religiosis dcdit, a
quo modernus Rev™"' I). Gerardus Burgisser, ex
proximo Bremgartensi oppido natus, numero tri-
gesimus felici rogiminc prioesl. Omiiia monasterii
lediiicia pro noslri sieculi more lencbras exosa, li-
borum solis lumon iu omues angulos admiltunl, jio-
culiariter Ecclesia, hilari Iralucenlis vilri splcndore
el gypsi candore Chori subscllia de quercu
illustris.
excisa singulari artdicio celcbrantur, bino eliam
slrum requisivimus, in quo transmissos nobis a
Rev""' doiiiino de Claravalle sex Bernardini liqnoris
ampiillas offemlimus, quae deincops nobis pro medi-
cinali jeutaculo el deliciis usque ad discessum suf-
fccere.
31. .Septima Maii dies illuxoral, qufe nos gratis-
siina serenitate invitavit in agros. Itaque eadem ho-
banuir, iuvisuri Casiruin Fontencnse, e quo splen-
diilissimus illo Ordinis, imo orbis universi sol Ber-
nardus prodivit. Non longe a nurnibus posilis jam
ob oculos versabatur boc castrum, et subjeclus
ejusdem nominis pagiis. Nain io cacumine collis
oxistcns bolissiniuin aperil in omnoni per circum-
fusam late regionein intuitum. Et cx urbe Divioneo-
si quidem sensim campi elatiores per hora' medie-
lalom accedunt, donec sub ipso castro sese clivus
magis pr«cipiti declivitate atiollit ia sublime, invi-
 :
1589 MEGLIiNGERI ITER CISTERGIENSE.
talquc adveaarum frequenliam lum ad curiositalis, » jacentes supra figuras, et aspicientium facies. Am-
tum pietalis gustum. Celebri semper incolarum ve-
neralione norebat hsec cximioe sanctitalis origo, sed
eam ante aliquot annos non parum adauxit Ludo-
vici Xin, Galliarum regis liberalitas, qui anno 1619
Cisterciensibus observantife strictioris ex congrega-
tioue Fuliensi magniticum exstruxit ccenobium,
quod nunc ultimam adhuc totaliter excolcntis ma-
num desiderat. Huc igitur promoti Rev" dominum
abbatem de Campo Liliorum ex Ausiria offendimus,
qui ante nos paulum curru advectus sacris operari
ccfiperat, nobis intra lcmpli januam pedem inferen-
tibus, in altaii, quod jam eum occupat locum, in
quo de piae parentis utero in banc mortalitalis lu-
cem progressus esl S. Bernardus. Tam prKclara
altaris praerogativa ex religioso illius loci Patre in-
tellecta, morabar divina, dum dictus praesul sacri
finem invenisset. Du» interim ara; alia; missas di-
centibus R™» vicario generali et socio serviebant. d sissima, in plurimas officinas et triclinia sine ullo
Nactus denique et meifi pietatis occasioncra, in
prasdicto altari sacriticium incruentum obtuli hono-
ri sanctissimi Palris, ut cui ille pretium sua nativi-
tate fecisset. Expleta ab omnibus dovotione pcr
monasterium et paternas Bernardi fedes circumduc-
ti, gratulabamur bona' fortun;e, quod a nobis vir-
tulum celeberrimarum hic horius nobilissimus in-
arabularetur, ex quo tot pra?stantissinia sanctimo-
niaj germina pullulavere. Ego curiosis oculis legebam
illa innocenlis pueruli vestigia, aiebamque : hoc
scilicet in triclinio torum suavissimo pusioni ster-
nebat piissima mater hic mensam, hic crepundia
; industria sustentare jubentur. Infiniia hic alia, in
ponebat; hic struebat adolescentulus ex icunculis
altariola, et parvulas manus levabat ad sidera. In
his angulis precatorios volvebat ad orationum nu-
merum globulos. Hic a matris ubere laciis stillas,
indeab ejusdem ore, pietatem insinuanlis, pende-
hat, Per hanc denique se subducebat januara, cum a anlo tres annos c Maristella postulatus abbas, dirn-
corrasos avare nuramulos clanculum prodigebai in
paupere^.
32. Talia nunc perfunclorie meditanlem socii
monebant ad reditum, jam enim dies in raeridiem
vergebat. Eamdein tamen viam repetere noluimus,
sed ad dexteram declinantes iter ad Carthusiam di-
reximus. Insignis illa est, et si qus res ulla alia,
spectari raeritissima. Ecclesias vil egum quas obser-
vant, amant obscuras haec tamen ob amplitudinem
; ad hospitium nostrum revertenti.
fenestrasque multum claritatis habet. Picturarum
elegantia simul etcopia perquam raidta. Chorum ex-
ornant ingentia candelabra aurichalco fusa, et
ejusdem operis aquda grandis medium occupat,
sustinendis cantus libris erecta. Ulcunque autem
ha;c rara sint et elegantia, longe tamen superantur
a duobus quae ibi exstant, Burgundiae ducum mau-
solaeis; quibus ego, seu de arte, seu de pretio certe-
tur, sumraam aestimationem Iribuo eorura omnium, n conscenso iter Cistercium versus ordiebatur. Seque-
quie vel alias, vel in hoc itinere considerare merui.
Alabastrites in multiplex artihcium excisus ad ar-
genti teneritudinem acuraine sculpturarum accedit
proxime, praesertim in imaginibus ducum ibi tumu-
latorum; in quibus fere dixerim, naturam ab artc
victam. Sane vestium plicas, et incidentes in sese
laciniarura sinus, ne ipsa quidera vestis tam scile
posuisset. Vuliuum deinde effigies, conspirante in
subsidium artis pallore lapidis, quasi fugientis e
corpore vits vestigia nondum penitus consumpta
repraesentabat tam vivaciter, ut non statuas, sed
sopore suavi ligata corpora dixisses. Qua humo ad-
haerent hi lumuli, ingens marmorvarii, coloris raa-
chinam sustinet; huic innumerce plangentium vul-
libus indutae icunes, ac si superius saxura et impo-
sitas ducum imagines humeris gestarent, insistunt
tam diligentem artificis manum experla;, ul quadi-
bel illarum in distinctas abalia tristitife nubes fron-
tem membraque contrahat. Jam quod huic ploran-
tium minorum turbae incurabit integrura marmor,
duodecim pedes longum, sex latura, crassius palmo,
ad speculi nitorem splendescit, reddens instar vilri
1590
bitus lemplo adjunctus per quatuor aequalia latera
centum qumquaginta passus longa extenditur, ha-
betque annexas cellas pro illius inslituti asseclis
accommodatas, quorum nulli puteus, hortus, offi-
cina, duoque alia triclinia desunt, non minus septua-
ginta harum quasdam postquam nobis loci prior
:
ostendit, nos Divionem per speciosam inter ridentia
tloribus prata umbramque arborum viam ad pran-
dium properavimus.
33. Quanquara autem imraodicus promeridianas
horas asstus inflammaverat, peragrare tamen urbem
denuo constituimus, ac secundum mcenia aliquandiu
spatiatis ad orphanotrophium accedendi cupido in-
cessit quod nostra curiositate non indignum esse
;
referebatur. Ad illud igitur sino diflicultate admissi
Dolanum hospitale quairebamus, sed inferiora de-
prehendimus pene omnia. /Edes quidem est spatio-
cultu distributa; quarum alia cunis et vagientium
clamoribus implentur; alia pueros juvenesque adul-
tos continent, qui variis partim opificiis, parlim
lana) purgand», ac doinde in fila texturamque con-
cinnand» insudanl. Occurrere in alia doraus partc
plures octo vel novem, ut arbitror, annorum puel-
luliu, quifi acu lanam vario colore linclam elegaii-
tibus picturis aptabant. Et hujusmodi projcctitios
orbosque supra ducentos ea domus educat, qui do-
nec ad justam aetatera excreverint, artium laboribus
exercentur, ac tum vialico donato dimissi sua se
tam ampla urbe, poterant notari, quic brevitatis
gratia silentio pneteribo. Nunc ad hospitium me
accingo, cui propior factus, salulavi Rev™ dorai-
num Nicolaum ahbatem de Porta coeli, vulgo Te-
nenbach, una cum socio adventantein. Is est, qui
luni bellis monasterium magna dexteritate, sed non
miiiori etiam sudore restaurat. Antiquum coenobium
est, quatuor a Friburgo Brisgoia; horis in silvestri
solitudine situm, jam circa annum Christi 1136 fun-
datum. Celeberrimum olim luisse, ex lapidibus no-
biliuin plurimorum sepulcralibus per ambitum li-
quido constat. Ei honoris gratia me comitem, imo
servum ad lllm""' D. generalem obtrusi, ducemque
34. Quinta hsc uosirifi commorationis dies tan-
dem aliquando nos Divione expediet, sod octavo
brevi, ac postea lertium die septinio redituros. Ita-
quc circa sextam matutinam in divi Benigni fano
sacrum diximus, prandioque post accepto ad »des
III">' D. generalis, cum reliquis omnibus, quot-
quot ad comilia generalia accessuri erant, convola-
vimus. Ipso meridie dictus III'"''' p. generalis curru
banlur primorum Patrum de Firmilate, Claravallo,
et Pontiniaco currus, aliique omiiino decem pleri-
que sex aut quatuor equis impellebantur. Hoc appa-
ratu priemisso promiscue nulla attenta ratione di-
gnitatis ietatisve succedebant bini vcl terni, prout
platearum capacitas ferebat. Abbatiali honore insi-
gniti quadraginta numerabanlur ; priores deinde et
commissarii cenlum quinquaginta, hos servi ccntum
tringinta stipabant. Numero Galli superabant nam ;
cx Hispania duos, ex tola Germania infra viginti
comparuisse intellexi; cajteri fere omnes ex diversis
regni Gallici finibus advenere. Equorum mulliplex
erat forraa; multi ex illis humiles, cervorum spe-
ciem capite pedibusque, et, ut audivi, etiam cur-
rendi velocitate referebant verura non in longa
:
itinera valentes, totis viribus, utpote in parvi cor-
poris compendium coaciis, bidui labore exhauslis;
ac inde inulilibus, donec quieverint. Prae ca'teris
spectabilis erat, quo R"""' D. vicarius generalis dc
S. Urbano vehebalur, omnium circumstantium ocu-
lis digilisque in eum intentis. Et equus, quasi ses-
&ori3 el se observari conscius, coUi. incurvalura,
 1591 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI 1592

gradiendi superbia, pedura subsuUu oln-

et petulanli II septima dedit, qua omnes jam admoniti ad chorum
gantem cselera formam exaggerabat ; maximc dum contluxerant. Solemni primum riiu decantata fuil
per urbem sibce stratam complodentium equorum hora ex canonicis orationibus tertia, ea sane gravi-
ungulre personabanl. Extra munimcnta densissimus tate, ut hic tandem animo meo reprajsentare potue-
pulvis, in nebujaj modum spissus a tanta equilum rim veneranda' antiquitatis in divino obsequio la-
caterva excitabatur, nec subsidebat quiescenle crrlo bores, quos ex librorum lectione auditos, admiran-
et calidissinio sole, donec post quartam denique dos semper censui, magis quam facile imitandos,
boram Cisterciense arcbicoenobium inler campaiia- nain lenle admodum profundam, et quodammodo
rum festivos plausus suas nobis portas reseravit, humi inclinalam vocem trahebant, et hcet sonorus
propter quas, equis dimissis, omnes Illmum D. gene- ea ratione cantus non reddatur, quia lamen ducen-
ralem ad templi fores praeeunlem secuti, aqua» lu- t« paulo minus voces tunc concurrehant, plenissi-
stralis aspersione fauslam precationem accipiebant. ma majestate condecorabatur. Pari oranino morosi-
Stabat per duas ex utraque parte per medium tem- tate officium summum de Spirilu sancto canebamus,
plum lineas candidus ordo monachorum Cistercien- praesulem a^ente Rev"'" domino abbate de Campo
sium, qui cucullis induti albis, in terram detluenti- Liliorum :quod monasterium in Austria fundatum
bus, oculisque humi defixis, adeo formosam adorna- est anno 1206 celebre, si in ordine, ullum; in in-
banl modestise pompam, ut omnium animos tam timis enim aulae Caesarese consiliis et summa existi-
decorus aspectus piis moiibus concusserit. Per or- matione illius loci abbates habentur; praesertim qui
natissimum hunc triumphum tota se advenlanlium D nunc maxima cum laude prfeest, ipso Roraano im-
raultitudo in templi interiora effundens, per quanam peratori adeo gratus ac familiaris est, ut eumdem
horK partem in preces prosternehatur. honorificis capitulo generali litteris commendarit,
35. Afficiebat inter h»c nostras aures incredibilis sacrum igiiur chorali, ut vocamus, cantu perageba-
suavitas organi supra majorem templi portam su- tur; cui elegantissimum illud orsanum, sexcentos
spensi. Ingenue fateor, vix ulla res ab iueunte aHate musicos supplens interludebat. Rilus adamussim
raeos in se affectus rapiebat, ut musica unde: exigebantur, atque in tanla famulantium infulalo
illi frequens auditor interfui, sen vocibus tantum, prajsuli copia quisque suo raunero tam diligenter
seu fidibus excultse, tam exquisilum lamen artis scitoque fungebaiur, ut ad libratam ponderis raen-
comppndiuni, succuni medullamquo musica^ aurilius suram velut in horologiis rotae circumferri credidis-
mcis excepi nunquam. Elonim, idacebat tuba ? H;ec ses. Absoluta solemni hac missa ad concilium omnes
prajsertim in inlroitii, bollica ferocitate stridcbat inlra claustri locum, quem capitulura appoUamus,
in classicum. Arridebant libi;p'? Has arliculorum ve- sumus admissi. Prinripium fecit leciio chartie Cha-
locitas modo per repetitos celeriter impulsus glo- ritntis (de qua supra n. 2) qnam secuta ost oratio
merabat iii unum modo subilanea snrsum deor-
; III'"' domini goncralis. Hac omnes ad animorum
sumque saltationocoinponebat cum minoribus gran- unionem etpium promovendce pacis fervorem sum-
des, non secus, ac si singuli ccclesia' anguli siium ma plane eloquentia, dicendi ardore, el majestate
habprent Marsyam in Phcehi certamine sudanlem. vncis exhortabatur. Poslquam peroraverat, Ires qui
Uimissa mox pastoritia modulatione in fislularum P aderaut primo Patres, socum ex capitulo in secre-
ct litui ciispides vivax spiramen per roconditam tum conclave abduxit, ad seligendos pro consuetu-
machinam imniisit artifex ; quas acutissimis claino- dine ordinis delinilores, seu legiliinos jiidices, quo-
rihus erumpenles por juciindos errores subito pro- rum auctoritate et prudentia loges el statuta conci-
vehebat in allum, inque sublime ha^renlcs et tromula pcrentnr. Est autem ea hos eligendi meihodus Illm'" :

circumgyrationc vexalas repento volvebat in imum ;
ibi non longo quidem, sed gravi murmure subsi-
stere jussas cx ipsa deniqiie mcdietato simul el imo
summoque colligobat. Fra'terea quamvis pnoter
oblongos candidi melalli tubos niliil admodum con-
spiceretur exlerius; tonerrimus tamen fidium ()uo-
qiio sonus fistularum canlui taula interinicabat ar-
gulia, iit non torrre solum, sod cl oviciilaruin inle- Slorimimdi, suam capitulo generali absentiam ur-
stiua iu hanc vocata osse liarmoniam vix duliitave-
rini. Neque precarin tanUiin, sed i|)siiis natuiaa
libertato vagari spiritum, vivarum dispcnsationo,
vocum, peno patobat, mm
npiod noque narrari
mihi unquam solcbal) vocem huinanam nou jani
propiuqua imitatione, sed suo illo, licet stanneo n rius goncralis, abbas do S. Urbano, tam rara quam
gulture, tubi cfformabant, quani quidem organi
moderator libiis tanto cum lepore niiscebal, ut jam
vox unica por omnes tuhos erraret, jain plena ca-
ncnlium coliors implicaretur allerna responsione,
jam oarumdem miilua quasi suspiria inter se colii-
doronlur. Alqiie liic omniiim tonorum vocumquo
.
concentus poslquam canoro simnl impetu insonuit,
suh repercnsso Echonis silenlio tnnqiiam a longo
audiebalur. Sod non simplox hic fiulivo redeunlis
soni lusus orat, imminuliis semper in lortiam usque
in primis dominus generalis quatuor dc sua linea
sihi defiiiitores adjungit, ac totidem de sua item li-
nea reliqui primates, ut ita lolus ille cleclorum et
eligentium numerus viginti quinque definitores effi-
ciat. Et hic honor priniis quatuor Palribus jam inde
ab oxordio sacri onlinis illibatus conservalur. Ex
islo autem quatuor Patruin immero, quarlus, abbas
geniihus d'. causis oxcusaverat. Ne lamou princeps
illo locus iu arduo et inomenli perquam maximi
negotio vacans, litibus, aliquando forte nascituris,
viam sterneret; ejus vicos et pcrsonam sustinore
durantibus comiliis jiissus est Kcv'""^ dominusvica-
honnrifica profeclo dignatione; scionlia^ tamen et
meriiis lum non impari, tum etiam debiia.
37. Duni ha'C in socreto gerolianlur, alia ordinis
liuc spectaiuia piivilogia et decreta recitabantur.
Posthora' (h-inde spalium redux 111""'= D. generalis
cum rolii|iiis definitnrum nomina promulgari man-
davit. Quihus loclis, mirabar, mn audisso lot nota
mihi monastcria, ex quibus dofinilores petebantur,
cx sola enim congregaliono Germanica quinque no-
tabaiu et inter priuios Rev'" D
: Rcrnardinum ab-
.

vicem sonilus, ol so tandem, nec ponitus amitlcns
longissimi intorvalli mondacio exspirahal.
36. Gratissimis hisce deliciis dolibuli, per ainbi- inilium sumpsit anuo Chrisli 1124, floruilque in-
tum in interius atrium oinnes convenore, vocaniem-
que dominum procuratorcm rci domeslir» Cister-
cicnsis, ad dosignata conclavia secuti singuli, po.'.t
cilitum campana majori signum ad cauiam, inde ad
slrata se ahdidere. Cubilo nobis obligit commodi-
lale profeclo non ultimum.leclossufficieiUoi el binuin
a latcre ambulacrum naclis. Circa mediam quintam
allerius tiiiu lioram feslinato divinis operati inilio
comiliorum exspeclabamus. Qua; brevi post liora
haloin do l.ucella, celeberriino quondiim, et vel
sola anliquilate venorabili monasterio Alsatia>. Id
signi semper virorum pra-slantissimorum copia.
Sed sa'culi hujus nostris bollicis tumullibus Alsa-
tiam vastanlibus. communi incendio involuta Lucel-
la, modorni ablmlis multo labore rospirat. Nomina-
lis, nt dixi, dofiniloribus, convenlus solutus, ad pri-
uiam si'ssiouom Patres concilio desiguaios dimisit.
Colcluata' (leinde ha' conveiitiones quotidio perduas,
tam ante qiiam post meridiom lioras. fla^leris, qui
eoncilio non iniererant, si quid coram conscssu
1593
proponere placuit , facuUas aperia per notarios fue-
rat, id aut scriplo, aut viva voce perficiendi. Hora
post prandium prima, lljeses theologicas in aperta
ciiarta typo cxcusas propugnavit cx collegio Ber-
nardi Parisiensi nuper adveniens religiosus Cistorcii
professus spectante universa multitunine advena-
;
rum, et oppugnantia argumenta ingerente doctis-
simo quoque, cui areniie periculum iacero lubebat.
Hispani mnxime argute solideque dispulabant. His
tamen omnibus pai alacritate fonteque imperter-
rila dcfcndens imniissa tela retorquebat, reportata
praeter victoriam insigni ab omnibus laude.
38. Altera, quemadmodum et tenia die concdio
praemissum solcmne sacrum sub iisdem quo pridie
ritibus in quo amictus semper variabanlur, nun-
: viror, quas bene longo ordine in deambulalionis
quam tamen non aureo texto fulgentes. Cajtcra
quoquo in privatarum missarum u^us indumenta
pretio et numero erant ina^stimabilia.
rior longa vcstis, quw alba dicitur, circa fimbrias
et brachilium oras tenerrimis auri filamontis per
subtilissimam sindonem spectabilis crat. Calices non
auri tantuni el argenti opulenta sed et artis jsum-.
ma pulchritudo commendabat. Et in tanto sacerdo-
tum numeronunquamaut loci commoditas, aut aiiud
quidpiam desiderabatur, quin pro arbitralu quilibet
su« pictati operam dare potuerit. Ingenlis enim et
concinrife magniludinis Ecclesia, in plurcs atariuni
ordines (quorum triginta esse recordor) distribui-
tur. Altarc summum recenii opere de vivo lapide
excitatur, tam imaginibus quam pegmatis nobilis-
sime exsculptis nisi quod medium elegans in ex-
; taie et numero multa oppida, qu* vidi, post se re-
tensa carbaso piclura planum facit Casterorum al-
larium per totum ligneus ornatus excogitato non
, ,
dudum artificio Hcta raarmoris specie veslitur, co-
lorum muUiplici varietate per fictitii lapidis splen-
doreni gratissimo promicanle. Ex ecclesia per biiias
fores in claustra seu ambitus transitur, quorura tria
sibi successive adhserentia visuniur. Quod Ecclesias
proximum est, majus rcliquis,non permittit ibi vio-
lari legem silenlii, duobus aliis ad colloquendum et
deambulandum destinatis. Mnjori claiistro
struin junctum est capitulura uti in omnibus
jatus
ordinis monasteriisconsuetum plus quam trecen- ;
torum sessorum capax, arcuatum latissimo fornice
quem dua3 monstmosee densilatis columna! portant.
Hoc ipsum sinistrum latus claiiditur prope Ecclesife
jannam abari, subquosacra lypsana primorum or-
dinis Patrum Stepliani scilicet et Alberici aliorum-
que quioscnnt; el haud indo procul sepulcrum B.
Alani admirabiiis eruditione, demissiono, et sancti-
monia viri saxo varia scriptura insculpto tegitur.
, candidam
Extra capituli parietes scamna seu plutci afiquol
jibris oner:in;ur, parati piae leclioni indulgere volen-
tibus. Sexagint;i passum est hujus lateris longitudo,
uli et cffiterorum irium. Jiixta capituliim transitur
spatioso traraite ad alia claustra et indo aliquot ;
passibus distat janua, qua ad tirocinil locum pene-
tralur. Secundo lateri adhaeret inler duas coquinas
positum refectorium.
39. Magnificum illud profecto, ct in templi formam
excelsos arcus in sublime libratos, pluribus sod non
densis columnis imponens. In sexaginta tres passus
longitudo, et paulo plus viginti latiludo extenditur.
Per septem Iineas in hoc communi omnibus tam
percgrinis quam domeslicis per htec comilia refe-
ctorio mensee poncbnntur. Priraa in fronte aukc, re-
liquis allior pro 111°'° domino generali et primo-
ribus ordinis praelalis exslabat. Dute doinde secun-
dum utrumque iedificii pariotom serpebant ; et ex
opposito dua; alise, qualuor passibus aniola? spatio
scilicet servitoribus ad cihos inforendos relicto. Me-
dia denique refectorii pars muris in sedilia aptatis
distincta per duas item lienas a solis religiosis do-
mesticis obsidebatur. Ad suggeslum lectionis men-
salis octodecim, ni fallor, gradilmsascendilur. Huc
igiturpcrcepto maxiraaB campaniT! sono omnes coi-
bant, seu prandii, seu coenae tempus aderal et
MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE. 1594
« praeeunte cantore solitas preces graviter inerescente
por fornicis cavitatom voce exsolvebant. Succede-
bat hora3 dimiJise comestio adraodum frugalis et :
in tauto numero non ad omnes idoneum de foco ca-
lorem perferentibus cibis ; vino tamen juvabatur,
cujus bonilas cieleram insuotudinem affatim enien-
dabat. Actis deniqud in fine siinul gratiis, quilibel
dilabebatur, quocunque illum aut arnbulationis, aut
socielatis hilaritas ad animi refocillationem seduce-
bat; quorum neutrum deficere poterat, in tam
amplo omnis pene nationis con-
et loci spatio, et
sortio.
40. Invitabat nos sub umbr;e amoenitalem, arbo-
,
rum tunc prima foliorum volumina explicantiura
usuni plantatas, ramorum brachia in cacuminibus
per modura arcus connectebant. Per eaiid^m am-
Nam et inte- bulacri viain silvula patebat fago opaca, quam ex-
g terius cingebat fossa, inter stagnantos undas uume-
rosum piscem alens, teporemqiie in a;stu concilians
nemori. Haec tamen omnia murus ambit, qui per
ingens spatium circumduclus monasterii sepluni
cst intra quod eiiam continenlur imniania pro ser-
;
vando feno horrea, incumbentia tot slabulis, qua;
por hoc octiduum uon infra duccntos cquos rom-
mode rccipiobant. Ac denique distribulis in suas
officinas laboribus longa a^diliciorura serios, quam-
vis rudi anliquitalis babitu incondita, a templo ad
slabula usque excurrit. OucO oinnis slructurarum
divcrsissimarura magnarumquo congeries loci laxi-
. linquit ; veluti postea in turri, qua? campanas sus-
pendit manifestius apparebat.
41. Per angustam cochleam ad summum tcmpli
fastigium admissi, scalis drinde ut turrim evasi-
mus ; miralique raram carapanarum prai^scrtim ma-
fj joris magniludinein, oculorura aciem lato circum-
ferebamus. Quantum turris supra ecclesia; tectum
procedit in altum, quernis trabibus componilur, sed
quas laminae plumbea^ a tempestatis injuria defen-
ad sini- dunt; idem ox plumbo tectuin olim trmplo fuerat.
, sed hasrelicis Burgundiam diripionlibus in rapinam
cessil, ei belli usus. Ex edita igitur bac specula li-
,
bcro aspectu vagabamur in omnem procul dissitam
plagam nam varia? regiones evanesccnte quasi in-
;
ler cseruleam opacilalem specie ccrnebantur, sed
qua3 propius accesserant, jucundum speclaculum
, olferebant. Eienim extra muros piscina? argenteum
alibi colorem, alibi placido mari similem virorem
emittebant, ludebantque modice agitata aura, inter
coeli incidentis imaginem, et adjacentium
silvarum uinbras. Et h;ec quidem stagna ferme la-
cus, capacitate aequabant, sesequo ad rauros usque
circumquaque diffundebant. Undo non vane augura-
Q bar, Cistercio hinc indituin nomen, utpote parum a
grandi, ut ita dicam, cisterna abhorrenti, stagno-
rum colluvione.
42. Tertio tandem die, qua? undecima Maii fuerat,
occasionem acquisivimns, Bernardi saccl-
ad divi
lum (locus esl in quo ipse sanctus Bernardus Kta-
tis anno 23 cum Iriginla sociis novitium agebat)
accedendi, ibique exsatiirandi nostric pietatis affe-
ctum cui, nt veritatem ingenue fatear, pleno pe-
;
ctore iudulsimus. Nam primo maiie, dum adhuc
Vigiliarum canius in choro omnes contineret, sa-
crum calicem, et alia divino sacrificio necessaria
illuc transtiilimus, et nunc sacordotos, niox ministri
missas legimus. In animum interea meum recurre-
bant, quae de admiranda sanctissimi tironis vivendi
, norma memoria! produntur. Etsubinde mihi videbar
vcrsari, aut in sacllo ccelesti, aut ccelo terrestri;
eo nempo in loco, uhi carne amictus angelus supra
humanam puritatera castissimam vitam duxisset.
Quid cnim minus hominis, quam degere in terris,
cum soloNumine sinc sensuum onere?Et ita tiroci-
nium, imo toium vitas curriculum transegit Bernar-
: dus. MuUo tempore (ail, qui ipsius Vilam descripsii)
 1595 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
frequentaverat intrans et exiens domum ecclesia; « dus Romam vocatus, schisma Petri Leonis com-
(in qua tunc nos eramus) cum in ejus capite uhi tres
erant, unam tantum fcnestram essc arhitraretur,
curiositaiisenim sensu mortificato nihil hujusmodi
scntiebat.S\i\.iihs.m igilurmcnli mese illud modesti»
s|jeculiim contemplabar oculorum purissima lumina
; versus contendimus, et post quinque horarum iter
in lerram dejecta, cura interira animus ccelo infigere-
tur; aspiciebam alba veste involulum candidissi-
mum juvenem, nunc in innocentissima membra libi occurrere quam in hac plaga; numerum inire
vcrberibussaevum, nunc infra omnium pedes abje-
clum, quera virtus tanto supra omnes intervallo ele-
vabat. Atque has memoriic picturas tam viva ima-
gine mihi reprcesentabal loci genius, ipsaque quasi
in parieiibus adhuc spirantia sanctimoniae vestigia,
ut hac prima vice cum impetu me hinc avellere
debuerim , desiderans, ut diu noctuque haurire
iilum aerera liceret, quem tanla innocenlia con-
secravit. Quia vero juxta hoc sacellum aula fue-
rat, in qua definitores sua concilia celcbrabant, D quit, caupona est; sed praedico, melius equis quain
non nisi in aurora facultas ibidem morandi dibatur.
43. Sed infiniiura prope atque etiam supervaea-
neum foret omnia amplissimi hujus coenobii Kdifi-
cia descripiionis penicillo ob oculos ponere quorum
;
plurima adhuc supersunt, pleraquo alta concaraera-
lione sublimia. Inter qu^ infirmitorium primas te-
net, non impar refectorio, et nunc recenti diligenlia
III"'' D. generalis renovatum ; fenestrarum duplici
serie illustratur, oblongis supra, infra quadratis
minoribus; lotidem scilicet utraque ex partc, quot
strata pro intirmis locari solebant. Iluic vicina est
abbatialis domus omni cullura expolita; conclavi-
bus ingenlibus frequens, qua! tapeiibus piclurisque
exornantur. Demum ad medii claustri latus appo-
sita bibliotheca non adeo numorosis, sed pretium
a vetustate mutuantibus libris, omnibus fere manu
-in membrana exaratis plcna, juxta quam anla apc-
ritur, libris vacua, sed ut loci facies ostcndit, pro p stoUditatem cum quorumdam insania conferre, qui
iis recipiondiis exstrucla. Restaret, ut pr«eipuam et
dignitatc et a^stimationc scenam tibi exhiberem,
fornicem nirairum, uhi sacer Ecclesia3 thesaurus
asservatur; sed quia eumdera post meum ex Clara-
valle reditum diligentius inspexi, in id tempus enar-
rationem prorogaho.
44. Nunc ad comitiorum finem gressum accelero,
quem dies xvi Maii feliriter invenit. Qua scilicet
omnes circa horam octavam ad capitulum convo-
cali brevilcr denuo disserentera IU''»'"' D. genera-
lem auscultabant, leci;e sunt exinde definiliones et
acta capituli gencralis. Quibus ad calcem usque re-
ciiatis in mcdium ca(iiiuli se proripuit, qui canto- inquam, vauilatem per vacuam sorano inoram taci-
ris ofticio fungitur; altaque voce petebat conceptis
do anliqua consuctudinc verbis, ut Hjmus p)_
generalis, auclorilatc capituli generalis et uni-
versi ordinis, primum ecclcsiaslica dignitatc prae-
ditos; inde sacram Cajsaream majestalcm :re- rium Alba' Ripte appulimus . Hic recta ad templum
gcs porro (quos omnes suo litulo et nomine de-
coralos producebal) landcmque benefactorcs, fa- D num abbatem Claraivalhs modico ante nos inter-
miliares, aliisque norainibus devinctos devotosque
tam in \ivis existentes, quam ad alterum sa'culum
translalorura animas, coramunione omnium merito-
rum ordinis inipertiret. Quod ille solcmnibus Ciere-
moniis perficiens, solitas cx certo codice preccs
pr«ivit, quas univcrsus ccclus alternata responsione
coraplevil. Conclusit denique ha>c onmia absolulio
gencralis; quam cum omnes in genua prostrati ac-
cepissent ab III'"'' domino generali, capitutum reli-
quere.
45. Atque ita comiiiis hisce generalibus per hoc
octiduum frequentatis, faustissima coronis impo-
sita. Jam in mcridiera vergebai dics : hinc festinato
refecti piandio eadem pene hora omnes cx Cisiercio
advena; discesserunt. Nos quidcm circa quintam
vesperlinam Divio recepit, comitemquc nostrum.
R"""" D. Dommicum abbatem de Alba Ripa : quod
inonaslerium esl ex antiquissimis), prope Fribur-
gum Helvetiorum in vasla eremo, fundatum circa
annum 1137, eo nimirum leiiipore, quo S. P. Bernar-
S. BERNARDI. 1596
pescere capil, pacemque septennali labore Ecclesife
restituit .Hac tempestate ccenobium hoc insigni
laude disciplinre regularis floret. Praedicto domino
abbate altora die Dolam pctcnte, nos Claramvallem
Sorlilium, urbeculam in amoena pascuis valle ja-
centem, sumus asscculi. Ovium greges majores nul-
non licebat, irecenias tamen non raro una fuisse,
facile ausim affirmare. Hic prandium tolerabili pre-
tio lautura accepimus ac circa solis occubitum
,
in obscuro pago Schelmoesino diversoriura condu-
ximus.
46. Miserius hanc egimus noctem , quam uspiam
haclcnus, non tamen ahsque risu , quera indignatio
excussit. Nam cum ex hospite quajreremus an sit
hic divertcndi opportunitas ? statim illa :imo, in-
vobis, doniini, fiet. Et praesagio respondit eventus;
vix apposita offa perolida, et quatuor maleolentibus
ovis pro septem hominibus in coenam. Yinum quo-
que turbidum erat, non autem turbulentum. Verbo,
frigide res proccdebat intra simul et extra sedes ;
acutissimo vcnlo per male custoditas fenestrarum
rimas penetrante cui ut remedium esset, focura in.;
;
siruximus; at humida ligna plus fumi quam flam-
mai spargebant magno oculonim incomraodo,
;
slrepitus quippe et clamor viginti in hoc simul ho-
spitio pernociantium militum, quietem prohibebat :
quo lamen desinente subinde, somnum tuini siiissi-
tudo excludebat. Csterum idenlidera verbis acl om-
nem humauitatem compositis offerebai hospes in
usus nostros quidquid in tota domo placeret ridi-;
cula urbanilate multadonantis, ulii nihil invenieba-
tur. Non audebam publico cachinno hujus hospiiis
Francicorum elegantiam morum in siniili ludifica-
tionc conslituunt putantque so tura deraum pere-
:
grinum aulicffi venustatis artificiura Rosciana pror-
sus agilitate producere in scenara, quando utram-
que Duecam ampullatis promissionibus complentes,
cincinnatis verborum forraulis in coloratas perio-
dos quasi torno ad mensuram deductis, centura ob-
sequiorura serviliorum
, ct famulandi prompli-
tudinum myriades promittunt, sibique pene nomen
mancipii imponunt; cum nihil audirent iniquius,
quam noraen servi et nihil iii animo gerant minus
;
quani scrium saltem sermonis sensum. Horum,
tus explodebam; fumo pra?sertira oculis gravi, hos
funii mercaiores accrba censura damnante.
47. Vix igitur exspcctato auror;v adventu fugam
hujus pagi capessentes circa sextam ad monaste-
,
precandi causa euntibus, sigiiilicatur Ri">"n domi-
vallo advccium curru ; ad qucni nos prior loci sine
mora deduxit. Foco assidentem invenimus, proquc
sua humanitale, in nos benignuin. Cognito cnim
eamdem nobis diversorii miseriam, quam ipse la-
mcntabatur obtigissc; baustu ambrosia; candidse
,
recrcatos dimisit ad aliud , quatiior adhuc horas di-
stans cccnobiiim cui Longo Vado nomen. Via inter
,
b;ec duo raonasteria singulariter erat jucunda.
Nain Alba amnis non longe ab Alba Ripa origincm
nactus, silentibus undis pcr inediam vallis plani-
ticra manat, nec latus nec alicnis uspiam rivis in-
crescens, suis contenlus aquis, alvci crrores mira-
bili libcrtatc circurafort. Modo enim inontiura, qui
vallein efficiunt, pedes proxime alUmbit ; modo se
extendens pcr siliccs sabulumquc, quasi solis calo-
rem caplarcl, nullo tainen inurmure serpit. Quan-
quam auiem nuUum illi sonura natura concessil,
frcmitu officinarum alte insonal, quas illi iocolarum
labor, instar frenorum, pluribus in locis imposuit.
Harum multx fciro cudeudo,alia3 secaudis iuasseres
 ;

1597 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSG. 1598

arboribus destinatBS, muUo fere suos dominos locu- « exquisita urbanitate significans, quam gratos hospi-
pletani. Neque minori utilitate vallem in pascuorum tes excepissel. Ilora inde diniidia ad respirandum
ubertaiem liumectat, eteuini etsi )irata non deductis data, tolum illius diei iter t;ediosa contomplatione
ex amne sulcis undas bibant, insinuaute se lamen revolvi, eum equos ad gradiendi celerilalem sine
radicibus liquore ita piuguescunl, ut denso omnia intermissione calcaribus coegissemus, inter tertiam
gramine etflorescant. orienlis, et octavam occidontis solis horam non ni-
48. Per banc vallis voluptatera provectos meri- si trium horarum captata quiete languido slupore;

dics iu Longo Vado dopreliendit. Monasterium est
tum situ, tum genio loci perquam grato ac salubri,
superstite adhuc sanctissimo Fatre Bernardo, anno
Christi 1149 excitatum. Insigne olim fuisse, elegans
et arapla aediliciorum structura indicat hac taraen
tempestate Ecclesia et monachorum habitationes ne-
glectae, suam miseriam illi causaj debent, qu:im
multa florenlissima olim monasteria, nunc ruinara
spectantia deflent. Possidet nimirum illud abbas
coiiimendatarius, id est bona seu proventus, mona-
sterio a fuudatorum pietate donati, in tres partes
dividuntur; sic sancientibus regibus, consentieiUe
apostolica sede. Priraam aufert, quemcunque nomi-
mirabar tum nostras, tum equorum vires, in tam
molesia viae longitudine sibi constanles, neque ca-
put solum ardore fervcntissimi solis dolebat, sed et
latera quassationo equorum, indign.antiura nimio
; labori, luxata «gerrime rae affligebant; maxime
quod per totum viai spatium inexpertum mihi
id
fuorat ; vegeta semper et incolumi sanitate uso.
Nocii praeteritae hanc infirmitatem unice ascribebam,
insomni scilicet, jejuna^ fastidiosae.
51. Priesens tamon in hanc extemporaneam aegri-
tudinem medela fuit subsequens ca;na, colloquio-
p rnm laHitia, et elegantissimi liquoris pharmaco no-
bilis quin et somnus, nerape totius miserito obli-
:

naverit rex (quorura ex numero sa?pe in cunis ad- vio ;

huc vagiunt) scu cui monaslerii illius possessionem
commeudaverit altera sustentaliuni
: monachorura
deslinari ; tertia iu Eedificiorum conservationem im-
pendi deberet. Sed pleraque monasteria vix de his
tribus vicesima gaudere dicuniur. Atque interea
pauci ad illa aut spoute accedunt, aut ab istis nier-
cenariis adinittuntur ; et iis pra-ter summe necessa-
ria tribuitur nihil. Ejusmoili autom monasterii
prior abbatis in regimine spirituali poteslate fun-
gitur; qui in hoc monasterio tam prompla nobis
charitate prandium ac redeunlihus ccenam pa-
ravit, ac si in summa rerura abundautia, ha!C
tanqmm superflua profunderet. Condieb:it opipa-
ram mensam suavitale morura et comitate ser-
monis lanta,quanla in toto itinere vel ullus. Emi- Numinis iraraortalis laudes celebrantium. IIis ego
cabat eiiam ex eodem singularis erudilio, ac pie- p moas quoque preces, sed silenti in angulo junge-
las;dum ea modestia ad qua_Ntiones respondit, ea
quamvis diuturnus non fueril, tara efficax
qui,
interim, ut si in niultam diem fuisset protractus.
Etcnini nondum fenestrae plena diei luce incla-
ruerant, cum delerso sopore ad lemplum properavi,
ibiquc adbuc Vigiliarum cantui incumbentera ple-
nissimura chorum non sine admiratione spectavi.
Jam hora post mediam noctcm secunda is cantus
inilium sumpserat, ac post duas ferc horas, cum
niniirum ecclesiam intrarem, paulo supra medium
preces procosserant. Tara morosa nem|)e pronnntia-
tione divina illa carmiua apiant penitiori piorum
affectuiim meditationi; et tam a?gre paliuntur se
abslrahi ab illa viveudi ratione quam in hac raor-
tali vila exordiuntnr, continuandam deinceps aUer-
num, in consortio purissiraarura illarnm raentmm
bam post quas oculos curiosius per omnem tem-
;

intulitalias prudentia. ; ut ex animo sorlem ejusdem
miseratus, censuerim dignura, qui prsesset felicius.
49. Neque solum libcralitate ciborum famem, sed
oculos insuper |)avit piissima simul ac rarissima cu-
riositate :quippe a raensa ad lemplum doductis,
pli structuram circumferens aniraadverti, amplilu-
dine hoc Cisterciensi non csse inoequalo, illud ta-
men liberiori solis lurainc frui.
52. Exterius lem|)li spalium, scamna, nos stalla
vocamus, pro conversis implent quorura tres ordi- ;

ostendit interiorem vestem, quam pro indusio ge- nes sibi axiori semper gradu substructi ponuntur.
stare solcbat mellifluus Patcr noster Bernardus; Trecenta et sedecim distincta sedilia, nisi mea rae
cujus materia est alba; lancB levis textura, quali no- fallit memoria, numeravi nam olira frequenter to- :

stri cu ulla, seu exleri r pro clioro vestis confici- tidom conver^os Claravallis alobat quin et hoc tem- ;

lur. Ad gcnua usque pertigisse longiludo videtur.
Circa collum non in plicas coHigitur; sed planis
suturis caputio parvo adba;rel, quod in usus no-
cturnffi quietis annexum esse crediderim. Nam ne-
que raajor est, quam ut occiput
facile toga superinducta occultabai.'
subinde mitram sancti Malachiie
bcrniae (de quo infra pluribus) cui
pretium celeberrima vii i sanctimonia nam breves
rubicundam. bombycem ornantes ex auro lamelhe
haud magni ajstimantur. Equum denique conscen-
suros in amplissimum hortum invitavit quo, quia
sex horae itineris restabant, obiter considerato (si-
milem auteni deinde Claravallis exhibuit) actis gra-
tiis abitum festinaviraus.
oO. Alba perpeiuus viae comes pei- laetissima pra-
la nos circa octavain vespertinam in clarissima;
vallis cuenobio deposuit. In quo quia biduo ferme
integro morabimur, nunc breviter tibi lassitudi-
nem raeam fatebor, postquam in triclinio parumper
consedero. Per exteriorem igitur portam admissos
humaniter nos salutavit inferioris conditionis reli-
gioius (conversos appellamus ad servitia communia
monasterii deslinatos) et equis ad stabula amanda-
tis ad ecclesiam recta comitatus c^t? ubi jim admo-
pore ejus generis homiaes qninquaginta supersunt
qui smgulare sibi quondam couslruxere cieno-
bium; dormitorio, officinis, cipitu'o et babilalioni-
bus separatis. E monasterio abbas ipsis priorera
tegal et reflexura praeficit,cum summa auctoritate praesidentem, pra3-
Monstrabant ter quem de suo nuniero unum eligunt, cui, ceu nos
archicpiscopi Hi- priori conventuali parenl. Et is quidem albo ve-
maximum fecit n stium colore ad tliscrimen potestatis utitur, reliqui
; ferrugineo. Spaiium ingens obtinent eorum officinae,
omni artificum et oporarumgenererefertae. Pictores,
staluarios et hujusmodiartibus irabutos, fabros dein-
: de ferrarios, textorcs, aique etianicoriarios videbam;
apud quos postremos mirae magnitudinis saxa ob-
servavi, ineum usum excavata, ut corium ibidera
maceretur; horuni longitudo est supra viginti pe-
des, latitudo plus decein, cavitas proceritatera viri
pectore tenus excedit; et hujusraodi lapidura exo-
ticasmoles alibi quoque per raonasterium ad fon-
tium labra plurinium mirabar.
53. Sed ad templum revertor, interioremque cho-
rum; qui, quantum recordor, in contum triginla et
octo sedilia distinguitur. Etsi enim plurcs anliquis
illistemporibus monachi ctioro addieti Claramval-
lem incoluerint una, iiou taraen una simul hora di-
vinis laudibus vacabant sed illorum parte chorum
:

nilus hospitura magister data omnibus dextera, sine
multo verborum ambilu nos ad princeiis altare de-
duxit; ut, quod sacra Hcgula nostra praecipit, pre-
cibusante Deo, quam nos pacis amptexu jungere-
mur. Ex ecclesia ad diversorium viam monslravit
deserente, succedebat altera, hiiicque terlia, ita ut
ecclesia nunquam a cantu raonachorum diu noctu-
que quieveril. Nunc octoginta circiter raonachos
Clarasvalli ascriptos audivi. Templum universum in
aliissimum fornicem exsurgit, cujus columnaj niti-

1599 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
dam in formam excisa' |ira Cislerciensibus place-
bant. Retro suramum altare (quod nulli parieti jun-
ctum est) iria allaria; divi Bernardi in medio; a
latere dextro divi Malacliiae ; liinc SS. martyrura
Eutropii, Zozymae, et Bonosae sepulcris sunt instra-
la. Eadem sepu'cra, quantum post suum raurum
exstant, alio fornice teguntnr, spatiumque prfebent
iranseundi, et illa de genibiis privata pietate vene-
randi. Exlra quem arcum plura alia sacella, opere
concameraio ilidem exstructa, et sacris exuviis ci-
lebria, ecclesiam claudunt.
54. Festinus dies er.it Iriumplii, quem Servator
noster de siibacla mortecnelis intulit, orbique reli-
ctis pedum suorumvestigiisvaledlxil. Quam ob caii-
sara omnia solemnissimis ritibus agebantur. Media
ante sextam hora, Primam et Matiitinum sacrum
decanlabant, quo nondum finito, ad divi Bernardi
allare me incruentam in eo hosliam obla-
applicui,
turus. Verum alius tuin sacerdos id occupaverat
raultis piasterca ahbalibos ac prioribus jam per
ordinem designalis, qui in hoc sacratissimo opere
sibi succederenl ; non paucos enim aut in D. Bcr-
nardum pietas, aut via ad sua iterum nionasleria
rcversos adduxerat. Sex septemve sacris intereram,
meis intorim privatim concoplis orationibus inten-
tus, quas inter et tiii, amicorum charissime, non
est omissa memoria (si quid lamen, ut S. Bernar-
dus dicere solebat, potest peccatoris oralio) alio-
rumque, quos sanctissimo palrono studiose com-
mendavi. Datus est denique et mihi locus; et is, a
quo sacras vestes accipieham, mihi in aurem insi-
nuabat : calicera in missarum hodie usus expositum,
hospitiim honori concedi; esse euim illum frequenti
contactu sanctissimi Patris Bernardi nobilom. Non
secus ac repentinus e coelo radius ha>c vox ad ani-
mum m'um illapsa, la^itias et verecundia; afifectus liis occurrenlibus, scdpannosis afiminibus scopnlo-
inter se impetu commisil, ut coliigendus ex hoc P samhajulantihuscrucem,nontumu\tuantitnnclassi-
contlictu, mihique restituendus fuerim antc quain corum tonitruo, non clamosa juhilatione, sed suv-
me penitus devotioni immergerpra. Quam fortunal;),
cogitabam ; basc sors mea! Si enim in Marislella
nostra solus aspectus ejusmodi sacri calicis per
love temporis momenlum datus (uisset, adorassem
lortunam, utpotesurama niihi liberalitate propiliam
iiic vero non ocu'is tantum, nec simplici contactu,
sed hora propo integra amplecii, dcosciilari lam
charum pignus, jam me in summ;e felicitatis el
gaudii fastigio collocabat. Atque iiic animi subsul-
tus, impossibile dictu est, quantos ad pietalem sti-
niulos adjecerit, siquidem non memini, me quan-
diu, indigne qiiidom, dignissimum sacerdotis nomen
fero, unquam suaviori devoiionis saporo divina my-
steria pertractasse. Dum sacriim absolvo, inilium
oflicio majori factum, quod solemnissimis ci^remo-
niis celebrabatur. Intra illud solilo tempore, sug-
geslum cluoruin servorum opera in chori medio col- n bet deliciis legumina ponehantur. .Si fortc piscis in-
locatum religiosius conscendens, fernie horam pro
concione dixit. Cantui organum haud minore cle-
ganlia miscebatur, atque Cistercii, artificio taraen
paulo infcriori.
y>'6. Quod a divinoofficio lerapus supererat,in ex-
teriori parte, qua^ retro allaria circumducitur, con-
sumpsi, ubi tria quas superinsdixi, sepulcra ex mar-
nioro rubeo, et alabastrito aut gypso existunt. Et
candidaquidem circatumulos pegraata ita commode
astructa sunt; ut in genua prostralus sese illis re-
condere, et sua3 pictali semotus ab transeuntium
aspectu vacare possit. iMnlto precalore freqiienta-
batur in medio jaccns divi Bornardi sepulcrum; et
ut in altari mihi contigcrat, non statim oplaliini ob-
tinui locum; i»itur ad luniulum divorum marlyrum
iuterea rae applico, ubi postquam gonntloxus ali-
quandiu precatus me in interiorem partoin inclino,
ecce ingentem sonum porcipio, liaud aliter ac si in-
tumescens vcntorum agitatione mare offerhuisset.
Consternatus hoc fremitu resilio, ct simul tumultus
evanescil. Periculum autom faclurus rursum aures
propius, sed lente et seusim admoveo, redcunlem-
;
S. BERNARDI. 1600
II qu? eamdem maris imaginem sentio. Metu sic in
pium horrorera verso breviter prEeslimtas orationes
fxpedio, reclaque ad reverendum dominum vica-
rium generalem pergo, plerique enim alii jam abs-
cesserant. Ex quo, cum sciscitor quid portentosus
ille sonus sibi velit, significat se ante quadraginla
annos idem experioniia didicisse donata esse illa
;
sacra lipsana Claraevalli ab episcopo Portuensi
Conrado, circa annum Chrisli 1225, et jam inde a
tanlo annorum numero mirabile hoc maritimum
murmur perdurare.
56. Relicta demum post expletam pietatem eccle-
sia commune tam advenas quara doraesiicos refe-
ctorium ad prandium recepit. Sexaginta plus minusve
per utramque raensarura lineam sederunt, omnes
morum et totius corporis habitu similes, et ad mo-
destiae praecepta tam eleganter conforniati, ut non
vane hic raea raihi memoria reprssentaverit, quod
D hoc ipso in loco priscis temporibus Innocenlius 11,
pontifex Romanus obsorvavit. Is gravibus dissidiis
comnoncndis concilium Rhemis in Gallia anno Chri-
sti M31 coegerat; cui S. Pater Bernardus ab omni-
bus non inlra oraciili auctoritatem a-stimalus inler-
erat; veliili tertio inde anno Pisis quoque idem ho-
noris meritus, multo tandem labore, et miraculorum
inlinilorum gloiia eam ex ecclesia nubem disjeeil.
Rlieinis igitur solvens Innccenlius universo cum co-
mitatu Claramvallom invisit (porta qua intravit, ad
rei gfislx mcnioriam hodiedum obstrucla manet, ut
ipsemet vidi) de cujus susceptiono, qiia^so ne grave-
ris audire dissercntcm scriplorera Vita' divi Ber-
nardi, qui libro ii, cap. 1, ila rem narral : P,edieiis
autem Leodio, Claramvnllem dominus papa per $e
ipsum voluit visitare. Ubi a pauperibus Cliristi non
purpura et bijsso ornatis^ncc cum dcauratis evange-
pressamodulationeaf/cctuosissimesusceptusesl. Fic-
oant episcopi, flcbat ipse summ us pontife.v ; et omnes
mirahanturconqrcgationisilliusgravilatcm,quodin
tam solemnigaudifl,oculiomnium humi defi.ri, nus-
fiuam vagabunda curiositate circumtcrrenlur, scd
:
complosis palpebrisipsi neminem viderentet ab om-
nibus viderentur. Nihil in ecclesia illa vidit Ihmia-
nus, quod cuperet, nulla ibisupellex eorumsoUicita-
vil aspectum nihil inoratorio nisi nudos viderunt
;
parietes, solis moribus poterat inhiareamhitio, ncc
damnosa potcrat esse fratribus hujusmodi prceda,
cum minui non posset asportata religio. Gaudchnnt
omnes in Domino, ctsolemnitas noncihis, sed virtu-
tilius aqehatur ; pnnis ibi autopyrus (id est ex quo ni-
hil pollinisneque furluris socretum est) pro simila;
pro cretico vappa, pro rhombiiolcra;pro quibusli-
venlus cst, doinino papo' appositus cft, et nspcctu,
non usu, in commune profecit. Hanc, inquam, coniiie-
diam oxamussim agebant, non personatl, sed ipsi
hisloria simul et scena; nisi qiiod hospitibus lau-
tior mensa obtigerit, quam tunc summo in orbe ter-
rarum capiti.
57. .Sic sumpto prandio, nos per monastcrium
pia curiositas ad scram usque vesperam perduxit.
.Kr primiim quidoni ad dorm'toriura ex ambitii ron-
scpudimus. Ingons fornix bifariam dlvisus ccllas ad
ulrimKpio latus distribuit, secta in assores quercu
construcias. Omnes ejusdem siint niagnitudinis, nc-
que ab invicem separata^ sed una sorio rircitor 25
celho conjungunlur, una ab aliera solo ligneo pa-
riotc dictincta. Alliores non sunt octo podibus, to-
lidemquo podes latitudinem simul ac longiiiidinom
absolviinl. Ciim dormitorium intrarom, cistas asser-
vandis vestibus de^tinatas csse putabam, quas dc-
inde insppctas, collas deprphendi, veram profecto
niajonim nostrorum paupertalem ac simplicitalem
splnintes. Nam fere dimidium cell;e lectus occupat,
plumaa pro communi Gallioe more omnino exosus :
1601 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE.
sed storcie sine cullu inslernitur lodix ex vi- « cium ad fidem fuissentconversi, cum maximis peri-
alio
ridi vel allerius coloris lana, opposito parieti mon-
sula adhasrel, onerala libellis aliquot, atramentario,
et Glirisli servatoris in cruce pendentis ieone. Inte-
rior paries, quantum a lecto spatium habet, januag
tribuit ; exteriorem fenestraduos ad summum pedes
lata, scindit. Et idem omnino modus cellarum est
in dormitorio archicoeDobii Cisterciensis, uti et loci,
in quo sunt posilse.
oH. Qua cell:irum series io dextro dorniiiorii pa-
riele desinit ; ferreajanua concameratum aperit con-
clavo, in quo thesaurus ecclesiie reponitur ; ad quem
s|)e('tandum omnes simul, chxiter viginti advcn», tuni
abbates, tum alii inlromissi suraus, obseralis interim
loribu-. Magiia circuraquaque scrinia thesaurum oc-
cultanl; quorum primum cum pandero araolis tribus
pessulis vellet, penes quera hujus preliosi^sirape su-
pelloctiliscura, pra>monuit, sacra capita divorum
Bernardi et Malachia! ibi latere, amota igitur janua
repente emicuere conflatas ex auro argentoque duae
imagines, ita ad vivum expressa', ut priino aspoctu
starem attonitus, fixisque in illas oculis aJinirabun-
dus prajstolarer, an loqui vellent. Vullus prKSPitim
raellitlui Patris, et ex eftigie passim obvia notus, et
hic tam concinne elaboratus, intiinas omnium pec-
torum medullas commovit. Et plaue aiebain
Si pietasproprium vellet sibi swmere vultum,
Hanc, Bernardc, tuam sumeret ef/igiem.
Vivo styli penicillo te
depinxit, qui in descriptio-
ne Viise libro iil, c. de te loquitur : Apparebat
1, ita
in carne ejus gratia qucedain, spiritualis tameii po-
tius quam earnalis ; in ocn lis angeliea puritas quce-
dam,et columbina simplicitas radiabat ; corpus ejus
tenuissimum, et sine carnibus erat ; ipsa eliam sub-
tilissima cutis, in genis modice rubens. Ccesaries ex
flavo colorabatur et canclido ; barba siibrufa, circa
finein v,ita; ejiis respersa canis. Statura mediocri-
tatis honestu; ,loncjituchni tamen vicinior apparebat.
Vultu serenus, kabitu modestus, verbis circumspec-
tus,inopere timoratus, in sacra meditatione assi-
duus,inoratoriodevotus,deomniremagis fidensora-
tioni quam proprice industrice vel labori magnani-
mus in (ide,longanimus inspe,profususin charitate,
summus in humiiitate,pnecipuus in pietate.ln con-
siliis providus, in negotiis ef/icax; nunquam minus
quam in otio otiosus. Jucundus ad opprobria, ad
(jbsequia verecundus, siiavis moribus, meritis san-
ctus, miraculis gloriosus , afflucns deniquc sapien-
tia, ct virtule, et gratia apud Deum et homines. In
vcstibus paupertus ei scinper placuit, sordcs nun-
quaiii. Dum hffic per oinniiim memoriam rccoluntur,
pruriebant singulorum ora ei pectora ad
gratissimi et toties dcsiderati pignoris; utpote
tanquam vivum venerabamur donec
in liac eftigie
tandem digniorcohortis fronte in amoriset ri verentiae
affectus composita, ne dubita quin natantibus la-tilia
oculis, in collum amantissimi Patris irruit et per repe-
tila oscula totum peclus effundens invitus, ut noia-
bani, sese dcnique avulsit. Eo relicto ad pono stantem
divi archipriBsulis Malachia; eftigiem, pari arlilicio
admirandam conversus rursum dulci dissuaviatione
premebat. Et hic csl ille Malachias archiepiscopus
et pi iraas UiberniK, multis prodigiis c lebris et vel
hoc uno clarissimus, quod diem'supremura obeunti
oculos clausit Bernardus, et pulcherrimo sermone,
quo ejus sanclissima vita enarratur, parentavil.
Legitur in hodiernuni usque dlem ejus in Claravalie
epitaphium in hsc verba Hic requiescit corpus
: sionis,de apostolis, elc. Quarum rerum si unioa
beati Malachiw archiepiscopi et primatis totius Hi-
bernice, sedis apostolicce legati, viri apostolicce vitie,
et miraculis gloriosi. Hic cst qui Scotiie et Hibernice
populos, homincs scilicet tunc temporis barbaros,
milla conjugia ineuntes, nullas confessionesseu pce-
nitentiasfacienies,adecclesiasnonaccedentes,nulla
sncramentaecclesiasticapercipientes,repaganos,so-
lonomineChristianoSflicet anteaperbeatum Patri'
1602
culis et difficultatibus, propu Isata barbarie,et pacja-
nicaconsueludineinfideCatholicainstruxit,ctinsti-
tutis S. Romanie Ecclesia;,prout potuit conformavit.
Monachorum insuper Cistercicnsis ordinis,canonico-
rumRegularium, aliorumque rclicjiosoruin coniien-
tus per terras illas diffusius propaguuit. Quibusju-
vanteDeoeonsuinmatis,abulterioriScotiaadClaram
vallem,ciuaiH sucemortis locum semper optuverat,
suo pio desiderio Domino satisfacicnte, advenit, ubi
septimanis circiter tribus expletis, anno al> Incarna-
tionc Doinini \ 188, «/aiis aiitem suie 5i,noete a qua
fitannivcrsarium /idelium oinnium defunctorum,si-
ciitseinper optavit et prcedixit,singulis ab ipso bene-
dictis,smgulismanibus impositis,sceculo valefuciens
abangelis Uetabunde suseipitur, et civium superno-
rumbeatissimocollegiosoeiatur;secundumquodbea-
tissimo Patri noslro Bernardo, missaruin soleinnia
n incrustinocelebranli in ipso missce canone ccelitus
" exstitit rcvelatuni. Cujus preces et merita gloriosa,
coram Deogratiam nobisimpelrent, in prwsenti, et
gloriain Iti futuro. Amen. Omnium irianibus ternntur
miranda hujus diviMalachia; de summis ponliticilius
valiciuia, hactenus evenlus verilate comprobata.
Nuper electum Clemeiitcm XI conlingit Sidus Olo- :
: rum. Cujus expositionem doclis relinquo.
59. Postquam igilur bic primus suaiu pietalem
explevit, oinnes in eamdem felicitatem ordine suc-
cessimus; dura occlusa hac cista, paterel, alia,
quaruin non minus octo aderant, plenissimr incom-
parabilis existimaiionis sacris reliquiis. Palmam
quideni caiteris cmnilius praeripuil arunilo, ea ipsa,
quam Christi patientis manibus imposuitilludenlium
militum protervia banc aurea theca in formam sui
;
inclusi prolotypi fabrefacla conservat. Paulo lon-
gior est noslrate ulna, foliis qninque aut sex ad
Ccaulem suspeiisis, ct nigra illa clava, quain arun-
dinos gebtire solent, in suprpniilate tumens. Iluic
quanlo devotionis gustu basia singuli tixerimus,
luo affeclu metiare. Kxliibebat alia cista caput divi
cvangelistce Marci (majorcm ego suspicor partem,
salteiu priecipiiam) auro itera ac gcmrais ornata
: capsula coopcrtum. Porro capiil S. Vinrentii mar-
tyns olim una cum reliquiis sanctorum Eutropii,
Zosimfe, Bonosie k S. Conrado Portuonsi donatum.
Praiterea, ni fallor, capui S. Barlholorasei apostoli.
Monstratur etiam ingens tabula argcntea, geminis
pluri'iU3 dislincla ; hax duabus alis seu' porlis
exphcatur, exponilque tum ingentem portionem de
cruce Chnsli Uomini, quani anno salulis H44 Ro-
bertus Nazarenus, tuiic Jcrosolymonim archiepisco-
pus, S. P. Bernardo Iransmisit, cui eliam pcculiari
amplexum epistola (inter Epistolas Bernardi cst 175) gralias
quem agil. Tum irecenlas quadraginla alias nobilissimas
: -reliquias, in suos quccvis loculos dislrihutas. Ex
Dquibus nominatissima! sunt dc spongia,qua! Christo
:
servatori acetum in cruce propinavit ; de sfiinea
corona; dc cuspide lance», qu» ejus latus sacra-
tissimum aperuil, elc. Longe raajorem reliquiarum
copiam alia tabula itidem ex argenteis laminis facta,
continet, qua; llplen;e imperatricis fuissc iraditur,
eique serviisse pro altari, cum iter faceret; sane
vel sola antiquitate venerabilis, utpole ab Helenae
;
temporibus, qua; circa annum Christi 300 vixit,
hucusque inlegra. Quatuor ha^c alas expandit, om-
nes innumeris loculis, velut oculis sacras reliquias
abscondentibus plenas ; observavpram multa de ve-
de armis Dominicse pas-
stiraentis Matris Virginis,
apud nos parlicula proslarol, magno ulique populi
accursu cclebrarctur. H;ec ego merooria sola plerai
que retinui nam oranii pugillari recipere parlim
;
ob copiam, partim ob festiuationem, ac denique
qualeincunque pieialem possibile non erai. Unde
autem hic tantus tliesaurus in Claramvallem deve-
nerit, duo raihi fonles assignabantur. Quorum prior
Hugoni ascribitur, olim S. Guilhelmi abbali, inda
 1603 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
post peregrinationem Jerosolymitanam monaclio
Clarfpvallis liic plurima circa annum 1221 ex
Pale&lina secum attulerat. Ailer S. P. Bernardo
merilo Iribuendus, veluti breviter et Clare ex ejus
Vila; descrijiiione colligi potesl. In qua postquam
recensentur ejus immensi labores in sojiiendo schi-
smate, Ecclesiam Romanam turbanle exantlali, ita
concluditur (libro VitiE li, c. 1) liedums nutcm
: illud spectare et contrectare merui. Nulli physicae
Piiler sanclus ab Urbe, ex sanctorum apostolomm
7nartyrumque corporibus xenia secum attutit prctio-
sa, haudmodicum liunc sibi reputansfructum esse
laboris. biter yuw beati Cxsarii dcntem quonam
modo recejjerit, memorandum. Cum enim integrum
eiprcedicti martyris caput exldberetur, ut tolleret
iude quod vellet, daripetiit dentemunum. Frustra
vero aliquandiu, fratres, qui cum eo venerant, la-
borantes, concessum sibi trahere penitusnon vale-
banl; fractis enim cultellis duobusaut tribus, quos
applieuerant,nihilominus adhuc dens immobilis per- p adverterem, ferro circa medium lapidis modicas
manehat. Tum ille,oruiidum nobis, ail Nec enim ha- quasdara parliculas esse divulsas. Cujus rei causam
:
bere possumus,nisi niartyr ipse concedat ; factade- percunctanli, responsum cst
niqueorationereverenteraccedens,incredibilifacili-
tate duobus tulit diyitis, quod ferreis ante moveri
non poteratinstrumentis. Italiberali tota pene orbe
in Claranivallem, mirum non est, illuc tanlum tbe-
saurum confluxisse. Nunc, quod ullimo nobis mon-
tralum csl, breviler exponam. listque theca illa, in cu-
jus mcdio crystdllus sacram bosliam, qua; Dei incar-
nati prajsenlia insignis est, circumdat etvulgari voce
: Ltique harelicis, et vel in hac umbra suam caligi-
Monstrantia dicilur, quod divinum illud myslerium
populo monstret ; \\xc, inquam, purissimo auro gra-
visuil priuler geuimas nobilissimasprodil. Circulum
ex lloribus circa crystallum ducit, arte au pretio
majori bacleuus nemo altirmavil. Culmini coron;e
insidot pelicanus,
nutriendis pullis pecius roslro
fodiens; quam avem raeri vesliunt pyropi in pluma-
rum formam aptissima proporlione dispositi: quin
el scintillans purpura ipsum ihieiitiuni, et ex venis
salier.tium guttarum molum scitissune adumbrat.
Verum neque ego plus quam umbram liujus opu-
leniia" libi proposui ; ex qua tamen ipsius corporis
elcgantiam lacile «^'stimabis.
CO. E dormiiorio per proximum ecclesia; ambi-
tum ,
qui sat grandibus pulclierrimisqiie picturis
S. Bernardi vitam repra'senlat, in alterum deiali
ambilum, sedem librorum accessimus augustam : enim jam pluribus remedia postulantibus de codcm
]ilane, Iriplici concamoralioue pluteos distingueute.
Ail (lexiium lolus solis manuscriptis scrinia one-
rautiir, nullo non codico parva catenula ad plut^os
alligato, ita tanieii laxe, ut legere volenti se coin-
mode exponaut, auieiTi iude non possinl. Siuistrum
autem varios tum novi, lum vcteris lypi libros lia
bet. Hinc regressi ad infirmitorium vetus pervcni-
mus, amplissimum quidem, scd ob varias incom-
moditatcs, quibus illic degentes vexabantur, nunc
pro anibulacro servit alio meliori a-dilicio pro
; duobus ejusdcm Bernardi germanis I!artboloma'o
infirmis designalo. Huic auncxus est locus, in lor-
mam parvi sacelli suspcuso fornice exslruclus, qui
unus per omnem vitam meani in eo me felicitalis
gradu collocavit, ut gloriari jure possira, me spe-
ctatorem fuisse prodigii. Iii bujus igitur sacelli
medio lapis paululum longior quam sit communis
slatura viri, muro duos iresve iieaesimposiius
alto
jacct ; durus instar silicis, duoruni digi-
et reliclo
lorum margine ad unius digiti profundilatcm exca-
vatus in eurn usum, ut corpora reconlcr exstincta
; Campania' comite Clara;valii divus Bernardus, luiic
super cumdem frigida lavcnlur, inde mox in fere-
lium componenda. Antiquissima ha>c pictas adbuc
passim in Gallia vigel, ut vix dimisso spirilu cor-
pora laveutur ; nam et ejusmodi lapides iii omnibiis
ctiam nostris ca'nobiis ostfnduntur, etiauisi apud
nos ha,'c consuetudo dcsierit. Ciim igilurS. P. Ber-
iiardi corpusculum eo ipso in lapide suprema' bujus
cbaritalis oflicium .accepisset, ecce miruin suam I Bornardum, horlari ciupit
ia durosilice umbram adeo lirmiter reliquit iinpres-
sam, ut in hodiernum sque diem indeblcili conslan-
lia perseveret ; cum lamen omnes liactenus, quot-
S. BERNARDI. 1604
11 quot in Claravalle diem obiere supremum, eodera
in loco ablulionem receperint, quorum numerum
nerao facile iniverit nam ipse moriens septingen-
:
tas animas Deo servientes in Claravalle reliquerat.
Prodigium, si quod in orbe umverso slupendum ;
cujus fidem, faleor, vix ab hisce meismet oculis
manibusque impetravi, quibus curiose diligenterque
cxplorala novilas, et ab omnibus retro swculis
inaudita ut nempe sit umbra sine corpore ; qualis
;
certe ha'C in ipsa luce meridiana clarissime appa-
ret. Caput, dorsum, crura et pedes, omnia hasc
merabra distinctissime spectabilem de se umbram
projiciunl ; prorsus ac si ipsummet sacrura corpus
nudum, ibi lavacrum exspectaret. Non levi lerrore
confusus, cum reverentia tamen accedens palpare
cojpi an saxuni sua cavitate bmc umbram rcdde-
ret sed una per lotum planilies erat, nisi quod
;
hsec haereticorum :
temeritatis relicta esse vesligia ; qui sanctissimi
Patris gloriae invidi, spargebaut monachos nigro
colore hanc umbram lapidi indidisse eamque ob :
causam, denudaudo scilicet dolo, malleis lapidem
fodiebanl; sed sine illo quem quaerebant eventu ;
nam, etsi lapidis exlrema malleus derodebat, um-
bra tamen semper integra permansit. Frendentibus
nem videre valenlibus qua plus quam belluina
;
imraanitate in divorum vencrationem debachantur;
cum eorum umbra convellenda miseii suc-
in sola
cumbant. Antequam autem te a gloriosa hac umbra
dimittam, placeat audire, quid de aqua illa, qua
sacrum corpus perfusum est, Gaufredus, quartus
post sancium Bernardum abbas Clara>vallis, in
p sermone, quem in anniversario decennali obitus
sanctissimi Patris babuil, scribat. Ex lavacro, in-
quiens, sacri corporis ejus, cum.ex more ei post
transitum debitas e.rhiberemus exsequias, fraires
quidam in rcmolissimas orbis partcsdeportaverunt,
et {sicut eortim certarclatione didicimus) cum jam
decimus annus transierit, non tantum aqua ista us.
que modo mnnet omnimodis illibala, scd camdem
obtinet et graliam,cuicunque fucritsupcrfusa. Cum
snero liquore donaverint inum et eum multis opem
iulissecon/irmant) impleto tamen sirpiusaqua altera
vasculo lalis permanet ttsque hodie, qualis fuerat
prima die.
61. Abbujus splendidissimae umbra; loco ad
• publicam lucem per ecclcsiam transivimus exlra ;
qiiam paucis a janua passibus mausoliPum emiuel ;
sub quo piissimus parens divi Bernardi, el ipse
n monachus in surama senectute Clara^vajlis, cuiu
etGerardo, condiuir. Inde per aliquot ilerum passus
visitur casa liguea, inslar lugurii cuju.sdam, qua-
lia in camiiis pro armentis cxcilare solenl. In hanc
inlromissi, postquam iiitellcximus celebri illa per
morbum ilivi Bcrnardi habitatione ncbilem, pio
slupore correpti sumus, quod haec lignorum strues
in tot sa'cula durarel annis nimirum quingentis
;
quinquaginta. (Jua autem occasione posila huc
liierit, breviler cdicam. Cum fundala; a Theobaldo
teriium in ordine annum agens, abbas pnelicere-
tur, essetque a Catalaunensi episcopo iu sacerilo-
tem simul alque abbatem inilialus, jam tum cla-
rissimis eniicans radiis sanclimonia visa esl epi-
scopo mcliori corporis bospilio digiia ; diulius scili-
cet valcnie corpore orbeni illuminalura. In suas
i^itur anlcs susceplura summa cum veneralione
ut relaxalo aliquantu-
;
lum vibo rigore, vires miliore victu repararet; re-
dituius denuo majori roborc armatus ad prislinam
austeritalem ; at omDimodaiu repulsam passus
 ;

1605
MEGLJNGERI ITER CISTERCIENSE.
1606
Cistercium sese episcopus contulit,
ibique supplex . hora diei
ab abbaie petut, ut ejus pene tertia, inter graves singuHus, et ta-
mandato Be?nardu'^ sibl A crymas
per umusanni spatiun, obedire uberes circumstantium filiorum, migravit
juberctur; quod pro
adDominum ad miiltos quos ipse prxmiserat 1«-
U' '*"'='" 'anto securius
art i.^Z'',"'," .""'"i'''''- tabundos ccetus monaclwrum ad obvia
alllictiE sanitati mederetur, extra monasterii seLiti agmina
tugurtum Ulud, quod dixi,' jussit quorum m
terris vitam duxerat, angelorum'.
constrni
p is»imus Bernardus recoudiius, ciira, cujusdam
in qC
Lujus imitatores et glorim participes nos
faciat,
qui sme fine vivit et regnat.
'' «'^«""'o^ane. ste„toris
cred r' nnrn""'""!', 63. Die intcr ha;c spectacula praetervolante,
quod
potest, allhxit. Nam sanguinem ad coenam tempus supererat hortus
sibi vindicavit.
crudura pro cibo Hic la quatuor sequalis longitudinis
cleum provmoobtulit, aliaque ambulacra
innumera mpuden: excurrens, distribulis
tissime irrogavit ut ei^ad morlem, non ordine artificioso florura
;
sanitatem ectulis medium
promovendam tradaus fuisse viderl relinquit quia nulla non elegamia
potuerit. Sub lum tiorebant.
,

oc lamen lupo mansuetissima Dulipas et anemones suos explicabant

ovis Bernardus hu-
calicessuperbissirae, quos adeo splendeus
'"'"'"'^ ''"" ""0 contradicentis colorum
n,H^fri^"^"'i"''
indicio In quadrum concinnata, vaneias pmgebat, ut oculorum liberaliter se elfun-
per octodecim pe- denlmm
des undique extenditur,
nulla contiffnatione suoe-
aciem offenderet, Arabulacra trecentos
norem a tundo par.em dividente: passus longa suos utrinque parietes ex fago
supra
ros panetas ouerante
t?cto solo
qui quidem nullo v't?o
17Z
altitud.nem longiuscuhe lanee» erigebant,
vestitos
stres satis nempe ab
;
u- „ recenti vere virenlium foliorum. Et ibi quidem
inhabitante sanctimon ^ luce B
resplendebant teneslrarum loco asseres ad excisa
:
quantumcunque sereno caslo nunquam umbra am-
loraminahsrent, ut levi ductu bulanti deeral, opponente se seraper
pro ifberl' dis au a aliquo ex
vel immitti possit. Idem quatuor lateribus soli licet quodlibet ea latitudine
;
lectisterni ladlmc Tbidem
pendent.s. squalor fuerat, sit, ut duobns curribus laxam commeandi
et anguli in quo
viam
bat. Quffi cum inter
ace apenat. Jucunda facies erat prospicienti
commiseraiion s affectus in- de ambu-
tuerer, in mentem mihi acri initio ad ejus extrema; distantia quippe fal-
venit damnabilfs quorum-
dam .|wgistratuum indulgentia, laci oculos imagine ludebat, utroque pariete
toleranmr ^1! in
aagusta» cuspidis speciem desinente,
^*''»""^"'" ^'"«8'^ B-^™"" cum tamea
vexator^fuerr.''^''"^' pari^ubique aequalitate essent dispositi.
imnC
implent, et P, T' °'"'"^fumo
mendaciorum
'^'•a suis^laraoribus
64. Ex iiorto reversi granaria inspexiraus,
ditia
credulum vu^us tarns acervis, idonea in multos annos
servando
«' ^"^^ mternecionfn Irumento. Ingens enim aedilicium robustos
fnlernt^irn^"},'^^""'^''* fornices
^^^i=^^Vpns;^\=^: per longa spatia ita commode extendit, ut
ignis mtortun.o tutum, et aeri tamen
et ab
pervium grana
ruta^;~unr'^'^^^^^"^^ -'^^' '- -^ ^"-
a putredine conservei. Videre mihi videbar magnum
62. Juxta ha.^c casam situm domus dispensatorem Bernardum in hoc granario
est sacellum, in nuo
non raro d.vus Bernardus pauperum catervas ex illis frumtnti cumulis one-
sacrum dixit ;prope rantern Z-
rediitque in memoriam celebre prodigium,
;
'^"' ^^•-^''"«'^'«^ inside^^e C '^et a- quod
cradfundr'""'- mella solebat
in ejiis Vitse descriptione his pene verbis ha-
anenZl7,T'''"P''''°'''"" in- ; botur: In regno GaUiw et finitimis regionibus
mc^ ^arr„,
mci "' '^'"'^° '"''"'"^'" Cantici Salomo- aiiquando fames invalucrat ; seruorum autem
partem commentationibus suo-
illustravit. Sed nra; rum horrea benedictio Domini cumulavit. Si qui-
''''''' «'"" '"^°blT.
rTs IUteds°scn '*;
"r" ;
"'^' dem usque ad annum illum nunquam eis laboris sui
legeremus
haec duo verba Hic
Tbi V,tJ^T" :
annona suffecerat, sed et tunc quoque post messem
saxosacrum caput recli- coUectam diliaenter omnibus supputatis vix usque
na«l"i^ 'h'"'"''°'"
'='^"'. felicissimam animara ad
c^io !,mZtrK' ^"'^ qu'squam
ad Pasclia sihi eam posse sufficere cestimahant.
se continuit,
«h;?, „ quin Cum autcm emere vcllent,sumptus non invenerunt
quiaem, Tf
'" '"'"'? '^i'''''' Pio ««^"lo du um
au ,l,"m sej suave pulvinar
adoraret. Qua ratione
quod longe carius solito venderetur. Itaque
tempore quadragcsimali, pauperum adeos maxima
ipso

"^"'P'"-'^ Piussanclissh.,1 multitudo con/luxit, quibus erogantes fideliter,

Patnrobkn^rnr'"^'"''"'^
""gen'. cum te sciend. avidum esse quod
me r^on ,?o f
.^«"^Pendio non proferam,
liabebant, Domino obscrvum suum Bernardum be-
uuam si lihi
'
T'"*" nedicente ;
e't modica illa annona usque ad mes-
''P'""'PW""i transcrrbam. Sic
autem e'iM r^ «x^jeguiescit h"" corpus beatissimi Pa-
sem ipsi pariter, et
qui superveniebant pauperes
Ms rtl/? rl
'*' ^'"'"' ««'•'«'«"'* abbatis,qui
aiacriter sustentabantur. Ita omnes anguli pia
nos
/i^Lrt V/1/
'''" "^ '«'"*«« sanctissirnus,
memoriasanciimoniajeminentissimffibeat^issimiPatris
•^m V^?,w, ^''" r „ quocunque pedes aul lumina vertebamus.
afllajjant,

ttHnnZt 'f'''''^''P°'^ 'VoMosclarissimus, ii D 65. Nocie posi liberalem ccenam transacta, denuo
vix ab aurora salutati ad divi Bernardi
ZT t
Vau ;
^'"'^'-'^^''^ordantespacis
hceresum el
reformator prwci-
errorum tunc temporis in Eccesa
sepulcrum
perreximus ; et reverendissiraus quidem dominus vi-
canus generahs in altari S. Malachia;, ego vero super
V^^\ulantiumreprehensoretcorrectorindustritis bi
melliflui doctoris sepulcrum sacrmn fecimus. Duas
circiter horas consumpsit ha-c devotio, inde sacel-
singulartsnonsolum Ecclesim lum coraitum Flandriffi petivimus spectabile alto
;
Gallicance, sed etiam amploque fornice, sed spectabilius sacrorum lypsa-
uomini 1U3, a constitutione norum ihesauro, in subterranea ibi concameratione
domus Cistercii ^S quioscent.ura. De quibus quia rem auditu dignissi-
annos natuscirclter 22
socas
Cw^.rcmmiw '«.,", „« raam percepi, omittere non possum, quin tibi enu-
ampUus quam triginta, sub abbateSephano cleatius eamdem perscribam. Divus Bernardus
wmz Ulo, mense Julio missus fuit cum
initio suie sacraj, quara e Cistercio duxit, coloni»,
fratribus monastenum condidit in hujus vallis anteriore
parte appellata, vel ob copiam ibi nascentis
.^ '"^"/«"'«' a»ifeaa«<e« Valli^absinthiaiis ;
ab-
«w/w
tngmtaet octo annis abbatis, seu
stnthii, vel ob amaritudinem obeuntium mortera,
"^^ bonipastons qui ibi olim frequonter in latrones incidebant,'
i^w/unt H5J, onlme ubique Valhsabsmthii nomine. Quia vero temporis pro-
amplius dilatato, et cessu affluentiura monachorura tantus evasit nu-
f'^»lcentumsexagintamonasteriorumordinisnos. raerus, ut eo loci angustia minime caperet,
ope
//». j^
bus ^«^'^"^'"''''''''^"''"""^'^/«''"^''•''''«Si/adi^- regum et principum animum adjecit ad novi am-
et annis circiter
63 expletis xmKal. Septembris
phonsque coenobii constructionem. Idque pene con-

1607 ADDIT.
summavit circa annum 1148. Eo Christi
ex coemeterio antiqui monasterii exuvias
runi, quos ipse sepelieral solemni ritu
non ignarus, quam dignis id honoris
Subsequenlibus deinde annis plurimum
crse illse reliquise, cum innunieris niiraculis clare-
rent ; ex humo eruta; anno Christi 1296,
rursum
in hoc subterraneo fornice honorifice sunt collo-
catffi; jacentque jam inde a tot anuis incorrupts:
siue oruatu quidem, sua sine dubio incorruptione
satis decora:'. Numerus eorum sacrorum corporum
nongentesinio niajor nec minima sibi parte, ut pie
credo, a lanlo temporis intervallo cst imminutus
pie, inquam, credo et quid me moverit ad hauc
; habitatio
fidem non te celabo scilicet divi Beruardi in pri-
; gnatio comedendi et dormieudi loca separat. Infia
mis promissio. Is enira missurus in Sueciam con-
dendo monasterio mondchos, destinabat cum caHe-
ris quemdam ex urbe Trajectensi juvenem, singu-
lari in piissimum l'atrem amore llagrantem. Hic
flelu et precibus deprecabatur, ne ab ip^o sejunge-
retur, in tam barbaras et longinquas nationes, pro-
pter quem nimirum palriam et mundum reliquis-
set ;se cnim prcocipue huic sacro instituto uouien
dedisse, ut in Claravalle vivere et mori beate lice-
rct. (Juem ut amantisslmus Pater consolarctur,
proraisit, eum non ahbi, quara in Claravalle cum
rcliquis suis alumnis sepeliendum. Nec eum fofellit
piomissio; nani poslquam quadraginta annis in
septenlrionali illo regno abbatem cgissei, jam de-
crepitus gestatoria sella per tanta terr* marisque
, minus
spaiia ad Claramvallem deporlius, aliquot dierum
fcbri lactus feliciter vilam linivii, ibique sepulcri
proniissam gratiam obtinuit. Quis igitur sanctissi-
nius Pater Bernardus camdem promibsionem multis
aliis inipertivit evcntu comprobatam ; ac pra^terea
cx hac mortali miseria ad superos migraturus inter
alia consolationis verba adjunxit Se nequc post :
niorieni suos lilios, quos Cliristo genuerat, dcreli-
cturum nec passuium gregis sui dispersionem
; :
imo ita in Claravalle raansuros, ut in decretoria illa
< xtrenii judicii die omnium hic ossa rcsuscitanda
uua secum judici Deo sistanlur : neino hactenus
hiijus oraculi liileui vocabit iu dubium. (juiu id
ijisuiii non mullis abhinc aiinis novo prodigio fuit
coulirmaluni. Contigit cniin, ut Lotli,.riiigi;e du-
cissa ad Claranisalle:n speclaudam accederet; qua;
cuni pro sua in eamdera liberaliiale, tura pro di-
giiitalc iii templi interiora ct ipsiira hoc sacclluin
l-laudricuni ingicdi permissa intcr corailatum no-
liikm (luauidam puellam adduxit, ininiani crucia-
tam dcnlium dolore, et adeo perlinuci, ut onuic nie-
dicoium ingenium multis annis sine profectu fati-
garit. Cui cum reccnserctur, meras csse divoruni
BL'rnardi discipuloruin sacras rcliiiuias,
snbterraneo fornice cernereutur, ipsa ingenti fiJu-
cia ununi ex ossibus nemine advcrtente cuni rcve-
rcnlia arre|)tura ad genas aiiplicat; ncc mora, niox
oranis acerbiias evanescit. Accensa amorc tam
jiretiosi eflicacisquc phaiinaci clam sub pecturali
vesle recondit, in aliorum qaoque subsidia conser-
vanduni. Interca ducissa discessura, ad portas mo-
nasterii regressa, pucllam iilara abesse aniniadver-
lit, quare jussa Cat quicri, an fortasse se.\ui agnaia
cnriositas, per ignolas monasterii ambages erran-
lem circuniduceret. Oinnibus angulis pcrvcstigatis,
nullibi tamen visa, douec a famulis ad dicluin sa-
celluin del.itis consjiccta fuit ; qui voce signisque
oslenduiit dominam abituin parare, quain ipsa
:
sola moraretur. Al illa in patenlibus lufirens forilius
moliebatur quidemcgressum, irrito tanicn couatu
aiebatque sc jam dudum sequi promptam, cvadere
tanien extra jaraiam onmino non valere. Tum e
monacliis quidam suspicatus quod crat Forsan,
luiiuil, aliquid de bis rcliquiis clepsisti; quibus jani
per arcanain violeiitiain rctardaris. Scias nanique
omnia hiec ossa usque ad mundi fineiu promissionc
Uivi Beruardi nou separanda, nisi ipsi conscnse-
; ;
:
AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1608
ipso anno A rint. Convicta, suum
pio licel ausu tentalum ape-
raonaclio- rit furtum, et sacris lipsanis suo loco redditis ni-
transtulit hil impedita ad dominam convolat, totamque rem
exhiberet. gestara non sine omnium admiratione fatelur. Insi-
auclae sa- gne hoc prodigium nobis in ipso sacello e religiosis
Clara^vallensibus quidam enarravit, magno utique
reverenti* et pielatis affectu erga hunc nobilissi-
mum thesaurum in nobis excitato.
06. Rclicto lioc sacello extra interiorem majoris
;
monasterii poriam per ducentos aut paulo plures
passus ad antiquum monasterium pervenimus. Id
Bernardus ac socii cum eo ex Cistercio missi pro-
;
priis manibus fabricarunt. Uno templum et
tecto
monacborum operitur ; una etiam conti-
refectoriura nullo lapide slratuiu nudain terram
sanctissimis illis pedibus calcandam praebebat
quod quidem angustum est, pro tara ampla virtuie
p pautis et palmo non majoriiJus fenestris illud illu-
rainantibus, per quas taraen sanctimoniaj splendor
in omnem lale lerrarum orbcm sese diffudit. Adha;-
ret refectorio coquina, et illa quoque arctissiina,
sufticiens tamen pro elixaudis herbarum radieibus
arboruinque foliis, queis olim hi virtutum athleta;
viciilabant. Hinc per scalam ascenditur ad dormi-
toiium, idem in longum latumque occupans spa-
tiuin cum refectorio ; in quo adhuc aliquot lecti-
sternia supersuul, ex quatuor asseribus compacla;
longa, ad hominis proceritatem, el dimidia parte
lata: liumili cista; ferme similia, uisi quoJ
nullo operculo legantur ; qua inscendere illa opor-
lebat, excisum ascia foraincn aditum dabat. Explo-
ranti milii uon apparebant vestigia, quod altius
quam bumi cubuerint ;stramini scilicet, aut aridis
aiborum hanc ijuasi cavernam injectis loco
foliis in
pluniarum utebantur. Clarissimum profecto exlrcnia;
C paupertatis speculum ; cujus aspectu frigida aeias
nosira merito erubescat.
67. Scala", qua; a refectorio ad dormitorium
viam facil, imposila est cclh, quam niellifluus Pa-
ler Bernardus incoluit. Parva sane esl, el carceri,
quaiu conclavi siniilior, el tali, quam lantus abbas
h.ibitaret. Nara uno solumnuido pede lalior cst cel-
lis, (pias in dcrmitorio nionastcrii novi, supra nu-
mero 57 ilescripseram scd incomiuodis mullo plu-
;
ribus obnoxia : cum nudo lantiim tecto tegaiur,
per quod ctsi non semper pluvi* penetrcnt, trigus
tanicn a'stusque cl raille ali;e scsc intrudunt nio-
lestiic, per idcm lectnm submotis aIi(|uot assulis
Iniuen inunittitur, asserc, si necessiias im-
solis
brium aut nivis jusscrit, obstruente foramen. Porro
scala, cui cella immioei, unura cellaj angulum eri-
pit asseribus, quibus cont'Cta est : qui per illam
qua: in celhu partem declivi labulaiione descendentes com-
D raoduin tanien divo Bernardo afferebant ; illis
nempe pro lecto usus loco pulvinaris duos alios
:
iruucos securi laevigatos siipponens. Qua; omnia ho-
diedum videri conlrectari lamen minime permil-
luntur niultorum iiuportuna pieiate per minutas
:
quidem, sed sa^pe repelilas partes pene lolum au-
ferente. Nunc inclusus hie (si lamcn sic
cancellis
diei potest) ieclus oculis furtis patet; intra quos
non
pra-ierea jacet cingulura setis et ferro asperum,
quoil vexando corpori induere sanctissimus Pater
solebat, ac super luida ejus cute post obitum in-
ventuui cst. Sedilc deniiiuc nihilo Cicteris cella' par-
libus uielins cral iiraterquam enim quod uno tan-
;
luni a terra pede elevalum, id excavaiusper modum
selkc pra'buerit nuirus, etiam sedenlis caput erigi
: non paticbatur incuinbenlis tecli declivitas; ac
proinde sedere aut assnrgere volemi capul dorsum-
que iuflcctendum, donec uno passu aniotus spatium
: accipercl ereclo capilc sl;mdi.
6S. Kt hii'c est illa sedes, ex qua tot oracula in
omnes niundi plagas diinanarunt. In hoc tbrono
cmiuebat illc clr miraculorum (sic eum nomiual
cullissimus iiujus sificuli scriptor Joanacs dc Bus-
1609 MEGLINGERI ITER CISTERCIENSE. 1610

sieres S. S .) prtssertim inanimos, quos fingebat ad » pinato copiosa pluvia erumpit, ila ut colligere vasa-
arbltrium;vitmAlexander;magnarumrerumadmi-'^ e\. sub tectum sese recipere scriptor voKierit. At
nister ; pontificum etregummagister ; Christiani or- Bernardus Opus, inquit, Dei est, scribe, nihil nobis
:

bis unus prope modum norma; cui solum et cwlum imber nocebit. Perrexit iile, pene extra se pra; ad-
obtemperarent. In liujus anguli obscurilate nati sunt miratione raptus; cum conspicoret, uno vel altero
iliustnssimi viginti tituli; (juibus grata admirabun- a se passu delabentis maximi imbris inundanliam;
da posteritas Bernardum insignivit ut jure merito
: ambos vero se sub dio quasi sub tecto tutos siccos-
appellotur 1. Sacrw Romame Ecclesiw doctor exi-
: que considere. Apud Robertum sane non sicca fuit
mius, mellifluus, theodidactus. 2. Aposlolicfe sedis epistola. Quippe serio teraeritatis su;e pcenitens ad
defensor invictissimus. 3. Libertatis ecclesiasticce largos lacrymarum imbres motus illico rediit, at ali-
vinde.v acerrimus.i. Magnie Deimatriscliens inti- quot inde post annos a divo Patre monasterio Do-
mus.5. Magnusdomus Deizelator. 6. Tliaumaturgus mus Dei abbas prajfectus, non dne sanctitatis opi-
sanctorum maximus. 7. Hcereticorum malleus. 8. nione ex hac vita migravit. Distat a monasterio
Schismaticorum flagellum. 9.Sacr(e militiaipraxo. Claravallensi hic locus media hora, in umbilico
10. Paci/icatororbis. i i Patria; Pater. 12. Prwsulum
. silvae ad muros usque perlingentis. Ad prodigii me-
acprielatorum magister. 13. Clericorumetreligioso- moriam perpeluam parvum sacellum erexere, in
rum omnium mystagogus. 14. Qui probatus et in- quo depictum mirabile lioc factum cernitur.
ventus est vitce imiocentia angelus. 15. Ordinis 71. Reversi e luco in cellas vinarias descendi-
propagatione patriarcha. 16. Fuiurorum prwnotio- raus, ubi inusitatas magnitudinis dolia cernuntur.
propheta. 17. Verbi prwdicatione apostolus. 18. B Unum prassertim supra cajtera diligentem observa
Corporis mortificatione martyr. 19. Fidei zelo tionem merebatur. Id cum a vino vacaret, et grande
confessor. 2(i.Mentis et corporis puritate virgo. fundum januas apertas ostenderet, moam curiosita-
69. Juxta hanc sanctissimi Patris cellulam, alia tem invitavit, ut rae intruderem, ad explorandam
existit, quam divus Malacbias (de quo supra n. 58) inleriorem fabricam. Sed tonebrse niliil permitte-
trium mcnsium babitatione, et sanctissima morte bant, nisi ut pedibus longitudinem experirer, quam
nobilitavit; ea quidem justa celte forma, parva ta- quidem triginta pedum ab uno fundo ad aliud in-
men gaudet. Inde ad oratorium descendimus quod ;
veni, altitudinem vero octodecim. Nullis orbibus
tale est, ut ipsa pauperlas breviori compendio non seu circulis ex betula, pro nostrorum doliorum mo-
concinnaret. Frontem altare occupat, eodcm oinni- re, vincitur: ingentes quatuor trabes per incisas
no hac tempestaie cultu spectabile, nec alio, quam in extremitalibus juncturas coUigatse stipant repeti-
quo divus Bernardus instruxit; nimirum in lignea lis sexies ordinibus longissimos quernos asseres :

tabula vili colore imago Christi in cruce pendcntis ubi deinde in quatuor junclurarum angulis desi-
rudi artiticio exprimitur; a cujus latere virgineee nente circulo trabes hiant, cuneis impletur vacui-
Matris et divi Joannis dimidia corpora pinguntur las
; ut sic tota illa machina inter harum arborum
eodem exigua; artis penicillo elaborata. Extra cho- vincula, quasi in equuleo laxari pro usu arctarive
rum, seu mediam templi partem in latere dextro est possit. Vidisti, amice, olim et miratus es Maristel-
altare S. Laurentii, in sinislro S. Benedicti pariter fanaj nostrse cellai dolium magnum; quod si cum
simplici manu expressis efligiebus nota. Altarium
[
Claravallensi hoc conferas, quanta parte rainus;
borum memoriam celebrera ex Vita divi Bernardi nostruin enim septemdecim tantum pedcs in lon-
breviter accipe (lib. i, c. 12); Bernardus valde gum, duodecim in altum extenditur. Inaliis praBter-
mgrotm,cumvehementhtsaffligeretur,etsupravircs ea cellis aliquot vasa nostro Maristellano non mi-
dolor excresceret, advocans unum ex confratribus nora mero oplimo turgebant.
suis, jubet citius oratum ire. Ivit ille, et oravit nd 72. Sub ipso, quod sequebatur, prandio rumor
altaria quw in ista basilica Iria erant ; primum sci- affortur tredecim miUia militum ex Galliis in Bur-
licet inhonorem Dei genitricis Mariw ; duo aliacir- gundos properare obsessura urbem Dolanam; quo
cumposita, in honorem S. Laurentii martyris, et nos audiio, quia per eam regionem redeundum in
beati Benedicti abbatis.Et ecce eadem hora adfuit patriam fuit, maturavimus abitum; ac sine mora
viro Dei pnedicta beata Virgo, duobus illis stipata actis pro magno beneficiorum cumulo gratiis, ac-
ministris, beatoscilicetLaurenlio etbealo Benedicto cincti eo adhuc die ad monasterium usquo Longi
_abbate. Aderant aulem in ea serenitateet suavitate, Vadi perreximus
; maxima iterum humanitate ex-
quw eos decebat et tammanifeste,utexipsointroitu
; cepti. Ilic dum coBnamus, abbas illius monasterii
cellulw personas ipse discerneret singulorum. Al illi commendatarius, cum de venatione rediisset, de
imponentes ei manus, et loca doloris attactu piissi- nostro adventu cerlior factus per famulum signifi-
mo lenientes, omnem protinus cegritudinem abeo cari nobis mandavit; optare se nobis lo(|ui; et si
depulerunt. molestum non esset, ad suam domum accecleremus.
70. Dies nondum ullra horam octavam provectus > Non recusare hcebat tam bumanam invitationem;
allicicbat nos ad ulteriora spectacula. Igitur relicta ' quare ducem cumdum servum secuti, abbatem ia
'

hac sanctimoni.e palajstra extra muros locum illum vestibulo fedium obvium babuimus; qui nos comi-
petivimus, in quo divus Bernardus epistolam in ter diserteque salutatos per planum ;oditicii fundum
imbre sine im/irf; legitur composuisse. Cujus prodi- ad aulam primum amplissimam deduxil in hac pen-
;

gii seriem causamque paucis pro more explanabo. debant ad parietes altos ornatissimosquo picturae
',
Robertus, quidam ex propin([uis Bernardi, Clunia- bene grandes quarum pleraque naves marinas ja-
;

censibus infans oblatus fuerat; qui opbebos egres-
sus, cum per a;talem licuit, Cluniacensi monasterio
relicto, perfectioris yilis desiderio sese Cisterciensi-
bus adjunxii: et cum divo Bernardo ad fundandam
Claramvallem inter reliquos missus fuit. Sed suasu
Cluniacensium, et indolis leneritudine severam vi-
vendi ausleritatem horrento, insalutato S. Patre ex
Claravalle discessit; aliquandiu dissimulante et
spontaneum rediium spectante Bernardo. Verum
diutius aut pertinaciam aut errorom juvenis non
ferendum arbitratus, per epistolam oum revocalu-
rus, una cum Guillelmo, quo utebatur ad scriben-
das epistolas, in silvam monaslerio vicinam secre-
ti gratia sccedens, excipienti in membrana coepit
dictare. Medium autera laborem interruptura ino-
Patrol. CLXXXV.
ctabant inler procellas, miscebantque eorum con-
tlicius bellicos: hic incendio, illinc naufragio ab-
sorbente triremes. Ex aula per scalam lapideam ad
superiora conclavia transitum, suis quaeque nitentia
coloribus, quibus tapetia, tam parielum, quam quae
mensa; insternunlur conformiter tincta fuerant.
Picturarum circunviuaque positarum modus in-
gens; referontium effigies rogum ac principum;
maxime moderni GaUi», qua; aliquoties cernebatur
tam affabre elaborata, ut plane Apellem, si non
ipsam vitam spirare viderentur. Porro Musfeum
apparatu librorum instructissimum erat, et illi
adhsrens aUud triclinium rari pretii picturis. Nam
cum arreptum lumen propius ad labulas admove-
rom, deleotatus mea curiosiiate abbas, non sina
51
 BERNARD!.
AD LIBROS DB VITA
S.
MiniT

rnittitemihisrcariunnM^^^^^^
Audu^^^^^^^
>-- Alberu ^^--- ineis suspendereeum
g„ bat "et il"Rom;^ p3 ,
ac M ctoei s a b ^.^ ^^^^ p„i„
fmo et Rubeiin
cillo
aft.
celebres esse
«1 -^^^^ prster
tumhominispei,Jesttmvin^^^^^^
mmquedevotionisa ecta^^^^^
honoravit. Cumque
videe t^^fj^
„5, ,„0
,,^ementer et
latronem post se f quod fa-
equorum ex Angl'»' "'fP* '™''f ,f ^"X;^ est
'

fomicem variis e
i^i^un, dixit: « Heu \"'''fJl'i^rcifem^^
plane .nv..am
^:^rrSrTt Ssjuperbum
utqmdenmfurat^^^^^^^^^^^
cere voluisti?
lacere.
templo condemnatum a PJ^/^^^jf^^Xh quidem, virorum
iUius monasierii "
autem Patersanctas d';^«; ^' lceleratissimum,
'
".Exb...busai.js,^ optime, scio hunc {^^'''''^ZplZtatediqnissimum.
maoe jen
^^^^^^^^ ^^^^_
posuimus, .s^"M'toquf
'coenobmm .•"^'g'" '^, lo un> paupertas mo- jVonme ergo extslimes '^"/^'"""/^ copitoipsum tor-
."tmn
vimus: opiparo, ^^f "7,"l i^ deeentium permisil, nitumvellerehnquere,qiunpo^^^^^^^^
nachorum «ub * cffinobio ha- toribustradere etdjgnu^^^^^^^^^ .
^"as el illo
D^ios conviv
^«'«'"^J,
prandio recreali.
pranaio "„";«" laiino
latino uteban-
uieuc...- ciuivutique tanto '^}f"'^'^.^ll'lsimusc07isiluit, nec
consilurt^n-'
Limus reUgiososqu.ua
'<=V' "imi ila co.rcinne
co.
^^^^^^^^^
^.r. ^m:^ t^l^f^Chilnssimus
sermone u lo^ u V X P^ ultraaususestcontraaicereju'
tur ., .
,„^,.tem obtulerat ^^^, ^^^, ^a

rarvSi^.- S!K?:: nusergob^.^^^-^,-con^

nasergo ''^"9«:™
.fa /or^^a ^oma
induiUapai)«m.suum,etjut""
capiHs ejus
capitis^us
,iu,„, j

rmpendisse. .Jucunda
ex mm "- ^^„-„,„,t.onis
memor.a ita p.o.nebat q
irad.d.sset. «<ymoJc.glflmnomu»s.
Con«(a,m P^
dcli ^^^^^.^
lotum
pvompt.lud..«m se ^^^^^. ,„^p ;,ropos!(o,
me.u^ ^ i/iono miqra.i^ adi>ominum.
Cumque multa de vUa
'.',r'mor(6 ''"»:
sanda
vici„iam ab- bus f.r;)rim«ns, cupidusque
""''^'f accenb us,
gerel, scitar. c'«P''.^„*"'' ""^
abUera fecisset. Tum 15. Jucund.tate
uarral.on.s ^ ^-^i^^.^rel
qu«^° '^^ "^'
^uo eliam P'-o'i'fc''°
"^^Toe circular. prope Cla- plura cognosccndi, '
sumpto^ de vesti-
i^: No'^ P''"^".^;, '*'',;
palrata fu.ssc
pai.a
memor.s ^lius quidam locus, ."^^q;^» f*^"\ecep^? H*sit iUa
ramvallem a.nb.tu
Jib eo ^^^.^^_ pulvere
eiis S Beruard. ^'^""'^'^^^ieret. el indc :

.«^!-Stio S? sancL!.mus Pater d.es; nam

prodilum !l.quand,u,
lur, in cujus ''.o*P';'°„f '„' "oUoquio cum djcmone
.^^^^l.rXC^m^^naS
Plurcs, mquit, ''"''.t' j'^ nrodi-ium contigisse refer-
lepidode a''''J^'^f .n .p- Tolosams d P;°';'^
'uc i..bLcsensum
.,"|,Tl-e.c in part.bus i^^^^erbisf Laborabaf
el n. '^1^01
contend.sse, sanctus lier- contra
"^
-^ViUd-crnur^,uda.n^ '
-^y^'ri"^^^t/' ar/!i:us Tolosanis
aliqaando nr /'''''•''i^ "P"*'?-
''VC'o aV/fl»'/.''''»^-'^
i,,/,ric/uanos/u.re .cos (.. .'/^^^^^
^rosuo more
^"'«°t^ f« a ^^,»0 Su»>.
Lius transM^ratas '« ' f
£( «
„,odo ^ eoce de
™" :
lisunus circuirct
^nnJo ct curando
pcr
':"f Y,
f
"
,uorfs, /ufreiu-orum
«''",/ f';"ja;yu<>»rfo,co«/.i-
'.;^'W^^^^^
abba, inquit, ']!'fiy'\ZfPnungendis calceis q,,o,,uc(urp|ssimadc/ira...^'.
veni
finibus terrx ^t^\''^teexhiberes velunitamulo- a«</o,conuinmy/o;ao"d^^^^^
^ j^.
inueni>>peranlem,nonswUex^^^^ pertafamavirtuUnnatqiiosm^^^^^^^
rum tuoram. ^f —
,/'"''•
^ ^,^^^^^
„0/,^ lUios mihi in •
iominis Dei ''»''''P'"f ^' ;.
'

, D /a.nu/um adire
„,uli, nec charUate ct an»na , ^."'^'^
<
tic, ,u* pcr
»'" » i u
HU omn da. sanifaiis ' '^*^^^^
"V^^f "!;.,mT'
Jesu Vcrbo genai '/
,,., .
uibus ,/ecr«.er!<, s! orte
be>u^"° cw^ .j,„,,„air, siM
Cliristi .^^ /
fc.'^
oslendamvianivita,,meiiuni f i^.um mis.'ris mor/fll
ut ^
U^^^^^^
reJituere!ur..\ccele>a^^
'^''«'^^
Li so l.um.l.at,
''"'/„,;',-„,.,.i, humiUtatis l^t.ircp'''-''-'^/'''"''^''''''''^, medioma?n«mu//i-
lmetipsumDeus,omnm^^^^^^^^^ " i
i„ ce/c/.ri 'todiss.minarc. (2»o
semitam,ut •/''«f ''.^-^S
meum
«'-''/"'"/.'r^.ru Cn^ mJ/a^-^a' ^^<' d^' ,•
f „dinis
.if 'S'«'f ''^'.t', ,.ranL/us currcns
perueni.^-
ac Magistram '''^VVZni^idecoris et quibus nmpcdib'u-o/-/e«d « ,
.^,,„,,,-,Comin,.,am
r.'«^r./nr|;«n,r; ,uo,^;;;r:^,^,„,. Quic
««J^^^
^"'7f''.^^';'" wu :^:: opl^rib fS*^ amorelnpli- ^tjristi
.^'•^.''•i*-''
'•''''^^'}:'"[!.t «/•ifl^ransmigra.cra/.
(»«.^

^;y;^eumu//cri»scurrcj.^.n.^;^^----i;;;;;;;
'«'--^t!ff'--::r.^i^Wran(,,>^ru«
£S«:^-.rr:;S^
famulus Chnsti, -V."
''.'''"
'"^ j^ ironia: « Plonest
qua^
„ero tenebro',
»'"'

\t minus reddeban
'
f 'f/,
f,Pf,
r ,„q„c in dV«"^'"
'"",!•,^,"L^con/a6escere(
,,emen/iscons/./.<./.'
'''«';'
'rf,,,,,n(is(.^'.''/
cequum, at,u lu
^^^^ ^ t ci- s„/,i/o divina qratm «^ ';;,'/ /j^,,,, circ«ms/n»^
creatus cU, >^
pe Jesum Christam
'\^'lf'
nis.Apagc,Salana.c
teadjuro,
fratrum meo-
jimi vinspem
,,„s flt/;
''''»
^(''^f;:
Kogo per m. er.co^^^^^^^^ ,
™Xm Dei, duciie mc a
,.

nc me '^^^!!^^';
^Xs ,'dMolus, Lntraxi se m locum iUum, .n 4"° '«'
';j",„„» benevolcntia e,
0"''° w«wi
forma se ,n eoram conspcc
sc.ti^.
disse certiss.me
J'^;:»;
Sateaque rum qui adcrant, ^""'.''".^
,^,'^'"„s,.,.„<u.s
*„\ ,'? (crni/ur, mi
tu subdu.iit. ad tocum toto '•"^i"^'^^; ' ,'"^^,"'
sacra viri Dei t
Z Ri^u Proseeutus
su,n miseri
lavernionis^ lu_
,/,.|.o/ionn'.'''''-'''«''' 'f**',' ^y
, iifls/.'/'rfl«/,</fv'S.^^;"'J;/^Ss i'"/'''^'^'""'
,

;.o,„iHi<3Uoqucmisei

g?"^-
sima '-^^^^ir
mater.a. ^.i •_;'', W
'^nit, uJ^^n^: Paul^,
^ famosa jucundis-
.nquit,
ron/ifln. p.rr mcT./fl_
^ f
"^/i'^,,, pulvcre
/idc pi

p,,s uno d.c jih aUqaando^ ,,„od c«m ''"'"»*^"."?!1 f,./pt.M/e miserante D01
auoS^^SS'^' cnim
.'

al '-/f^
.s nisoculossaos '-•o>'l>r^'^;'l f,^' ,„e/ a/...c«/.s,e(.<
s,mo f^'^ct. ',;,,„„,„,„ ncgoln

I6!3 MEGLINGERI ITER CISTERCIENCE.
superbis et elatis hxreticis confusionis et opprobrii « (udimus, Divionem festinantes
notam adauxit
76. Prosequebatur ultcrius sermonem conglome-
ratis in breve compendium prodigiis, ac subjunge-
bat piissimum Patrem innumera quidem per oniues
Franciae partcs operatum esse miracula, sed eo-
rum, qiise extra fines ejusdem Germania, Ilaliaque
spectavit, aeque omnem pene numerum superare.
Nam in sola peregriiialione Gcrmanica 173 lu-
mine ocutorum orbati meritis sancti viri illuminati
suiit. Gressus 158 claudis benedictione ipsius resti-
tulus fuit. Contractos 15 virtute sibi civlitus indifa
erexit. Muti 53 ejusintercessione obtimiertmtloiiue-
lam. .\uditum 65 surdi, et paralytici sanitafem :
55 qtiorum manus aridceetquasi mortuce pendebant,
optatam valetudinem receperunt. Qui omnium hoc
brevi tempore factorum mirandorum numerus efti-
cit 530. Cum lainen adliuc individuus S. Patris in
iiineribus comes fatealur : Multa ex his 7iarratis
tum brevi fievi se vidisse, ut tam celeriter ea prolo- B dum namque erat) ad horti ambulacra descende-
qui nequeat : et {cum dici soleat nihil esse facilius
dicto) huic tamen Dei famulo :per gratiam, quam ac-
ccperat, signa faceremagisfacilevisumfuisse,quam
sihi facta narrare.
77. Dum ila centuriaiim profunderet miracula
meus comes, credebam et illorum mentionem fa-
cturum, quaj de sanctissimo Patre, Vitaj libro iii,
cap. 6 reieruntur ; quaique non solum me bactenus
in summa tenuerunt admiralione, sed etiam opi-
nione; neminem ex omni divorum numero tanta in
Deum fiducia prse Bernardo fuisse. (Juare ne tam
elegantis scientiaj rudis esse viderer :Magna sunt,
subjunxi, quae suavissime comes, attulisii ; sed au-
non existimas anleire cseteris, quaj in supra nomi-
iiatis Tolosie partibus liquido eum constat patrasse?
Scriptor autem Vit» sic de iis loquitur Est locus,
:
quod Sarlatum appellatur, ubi sermone completo
piurimosadbenedicendumpanes{sicutubique /iebat) Q
Dei famulo offerebant; quos ille elevata manu, et
signo crucis edito, inDeinomine benedicens : In hoc,
inquit, scietis vera esse quce a nobis, falsa qiue ab
h(ereticissuadentur,siinlirmivestrigustatispa7iibus
isiis adepti fuerint sospitatem. Timensautem vene-
rabilis episcopus Carnotensium.magnus ille Gaufre-
dus {siquidempnese7ts erat, et proximus viro Dei) si
bona, ait, /ide sumpserint, sanabuntur. Cui Pater
sanctus, de Domini virtute nihil lursitans : Nonhoc
egoduverim, ait, sed vere, qui gustaveri^it, sanabun-
tur; utproinde veros nos el veraces Dei7iuntios esse
cognoscant. Tum ingens multiludo languentium, gu-
stato eodempaneco7ivaluit ;ut per totamprovinciam
verbum lioc divulgaretur.Elquiehxc, addebam ego,
in Deum liducia? Non vane profecto de sanctissimo
Patre nostro effatus esl illustrissimus cardinalis Bel-
larminus, lib. iv, Contr. cap. 4 Sa^ictus liernar-
:
dus abbas Clarcevallis vir plane apostolieus, et 7ion D
minus gloria miraculorum, quam sapientia; splen-
dore illu^lris. Pluribus 77iiraculis claruit, quam
ullus sanctorum.
78. Supra fidem, inquies, amice, felici e memoria
vestram deprompsistis hisioriam. lisdemne verbis
hic epistola tua, quibus ibi sermo verter, nec aliis
loquitur ? Non iisdem omnino quidcm, at parum di-
versis. Nam de ejusmodi colloquns, quaj sparsim
in hoc Itinere tibi oflereniur, hoc te volo sentire
sensum me, non verba allerre ; imo nec illum anxie
totum iis plerumque omissis, quK sciri ab aliis
; sustinendum, propter quod nobis sustentatio a fun-
nolui, adjunclis forte pauculis aliquando, quae dici
fierique potuisse nemo prudens dubitabit. Ad co-
mitem meum redeo : cum quo ad mensam digres-
sus, ne sic quidem materiiB continuationem omisi,
quin sub prandio, atque inde ad portam usque cce-
nobii eliam valedicendi aflectibus eamdem misce-
rem. Hinc itaque .Sortilium usque excurrentes, al-
tero mane post diclum in Patrum Capucinorum
templo sacrum cum soie oriente nos in campos ef-
;
1614
quo circa meridiem
;
promoti, tantum morae traxmius, quantum invi-
sendo domino Bourde, Cistercii secretario, tunc va-
letudinis gratia Divione apud amicos commoranti
necesse fuit, ac prandio. Quibus pro voto expedi-
tis, viam ad Cislerciense monasteriuin cum ipso so-
lis cursu absolvimus. Admissi sine mora ad lil™"""
D. generalem salutandum, mox ad conclave no-
strum sumus deducii. Sed 111™"' jam csena per-
functus nos interea domino Germano suo egregio
societatis Jesu viro commendavit; qui domini ge-
neralis absentiam cxquisita humanitale supplevit.
Nam colloquiis eruditionem non vulgarom, et mul-
tam cxperientiam spirantibus,pretiosam ccetera
mensam cum magna nostra delectationeornabat
neque ante abire sustinuil, donec intellexit, nihil a
nobis, prreter quietem desiderari.
79. Finitis sequenti die matutinis precibus libe-
riorem auram et cropusculi teporem captaturus (su-
rain, cum III""'" P. generalis primum a choro re-
versus (solet autem quotidie ibidem primus inve-
niri) me visum ad se vocavit. Ad quem cum per
scalas et anteriorem aulam penetrassem jussit ad
;
mensam considere. Tum de itineris ad Ciaramval-
ieni successu, et quid maxime per viam placuisset,
quicrere familiariter coepit. Cui ego ad singula,
quanta poteram modestia, respondere laudare me-;
rito quidem Cistercium ab amplitudine et redificio-
rum praj Claravalle nitore ; situm deinde locorum
utrobique non nuiltum disparem videri tamen pi-
;
sciuas Cistercienses Clarajvallensibus anteferendas ;
cum ob hilaritatem aspectus, tum ob piscmm abun-
dantiam templum etiam Cisterciense exterius, pul-
;
chrius esse Claraivallensi ; quippe clarius, paulo
majus, et recenti artificio ornatius quoad cho-
:
rum denique et sunmium altare praiire Claraevalli
p
" Cistersium. Verurn, si arcanos, inquiebam, seque
violenter quasi insinuantes pietatis slimulos am- ;
bitus et interioris templi ornamenta imo vel unum
;
Patris
sanctissimi Bernardi sepulcrum sacrasque
exuvias cogilo, jam mihi nulla pars orbis ante
Claramvallem erit.
80. Percunctanti porro quid dc canendi ritu, de
disciplina monastica Galliae arbitrarer, intuli la :
muliis mulatam esse apud me sententiam, quam de
horum ctenobiorum constitutione conceperam in :
quibusdam plus, in aliis minus me olim credidisse.
Atque in primis obsequii divini preces seu diu seu
noctu magno sane labore in tanlas protrahi moras,
ut pene supra septem horas in choro detineantur.
Videri mihi, nisi superi favore singulari vires sup-
peditarent, oportere ut brevi succumbant. Nos qui-
deni Germanos exacte ad meUiflui doctoris nostri
prsscriptum rotunda pronuntiatione verba dislin-
guere utque omnium simul voces in unum tempo-
:
ris punctum initio ac fine concurrant, studiose ob-
servare cteterum morem patriie obtinere, ut majo-
:
rem nobis defatigationem imponat ncster cantandi
modus, quam is qui in Gallia passim auditur for- ;
tiori cnim impetu vocem nos elevare ita ul noi
;
raro Davidici carminis veritatem assequamur, quo
se Ad Dominum clamare affirmat. Qui labor cum
vires admodum exhauriat, hactenus neminem ex
nobis, ut nullae ali» rationes sint, vel ideo saltem
: probasse abstinentiam a carnium esu ; ut pole insa-
lubri illa aquatili esca parum addente roboris ad id
datoribus liberahter tuit donata. Siquidem nihil
frequentius in ilhs donationum diplomatis, quam
tradi illa bona divi Bernardi sequacibus i't ini- :
mortali Deo laudes m hoc canobio decantent.
81. Prseterea, addebam, lex illa, quse carnium
intordicit esura, eum maxirae finem respicit ut :
subtractis appetitui animali deliciis, suis sciiicet
armis, queis spiritum oppugnat, mens liberius ad
superna feratur. Al profecte quamvis ex orlJe uni-

1615 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI.
verso carnes eliminentur, nunquam tamen deerunt
ingeniosa; in has inventiones gulae mille saporum
eenera, quibus suam aviditalem irritet, saginetque
per aromatum ignes, non prctiosius lantum, sed ad
Juxum libidinemque validius ; piscibus csetero-
quin plerisque vix cibi nomen meriluris, nisi his
condnnentis obruti sua pene natura exuantur. Eam
ob causam licet eeslimationi a vulgo comparandae
liaud parum valeal nomen abstinentiae, nos tamen
summum perfectionis religioste apicem non in ea
sola sitam esse judicantes id ante cavemus, ut ni-
: runt divi Patres Stephanus et Albericus, primi,
mia satietas, sanitati et rationi gravis, undique ex-
cludatur necessariis autem aUmentis nemo desli-
;
tuatur, iisque moderatis, et quibus vita roburque
sustentandis oneribus idonea conserventur. Absti-
nere aulem a proprii pertinacia judicii ; abdicare
se sponte commoditatibus sub fallaci consolationum
specie subrepenlibus, easque non solum non sec-
tari praeter obedientiaj prseceptum verum e con- ; .
trario molestias, dolores, afflictiones
ahunde natas pacalo ferre animo
animi sine affectaio iristiliffi colore iia foras emit-
tere ; ut et aliorum lionores absque invidenlia, et
sui contemptuui iustar deliciarum aspicial iracun-
diae aliorumque vitiorum motus constanti rationis
freno tanquam intra carceres compcscere totum
se deniijue ad cynosuram gubernantis omnia Nu-
minis inter omnium tempestalum varielatcm ita
componere, ut nostra nunquam ab illius voluntate
dissentiat: id tandem abstinentia; stuilium
simum jestimamus, quo omnes conatus nostros
in
curasque ponamus. Neque tamen Iikc ipsa tam glo-
riose Jactanterque racmini, quasi soli nos iu liac
pietatis pala;stra strenui pugiles versarcmur ; non
ignoro, jam propria doclus experientia, maximo lia-
bcri in pretio lianc disciplinam in liis partibus
sed ut virtutum cxercitationes, et esum carnium
simul haud duLiie stare posse conlirmarem.
ll!'"us dominus genera-
82. Conlirmet, subjunxit
ingenuam hanc et vere Gerciianam vestram
lis,
mentem Deus ; qua; quidem me ncuticiuam latel
veluti sincerus constansque in sacri ordinis
et
Instituta vesteramor, ac in ejusdem superiores re-
verentia ijuam, si unquam alias, certe exulceratis
hisce postrcmis temporihus ( quanto ordinis totius
bono ! ) didici. Ilanc, dicebam, illustrissime domine,
nulla vis, null;i3 fraudcs, nulla ;ctas
factabil. Nam induhitata; veritatis loco
simul ct nomcn corporis in ordine, si unitas cor-
rual, perilurum. Ncmpc quomodo corpus erimus,
si unitis charitate et instituli similitudine mendjris
unum caput adorare non licebitV Serena, ut adver-
tebam, fronte exceperat hunc sormoncm non in-
scius, ex quo fontc hausissem. Quare eumdem la-
tius auditurus, Rov"™ dominum vicarium gcncralem
per me ad suum conclavc vocari voluil qui, cum
protinus advenisset, perque sat longum tcmporis
intcrvallum ibidem fuissct detentus, ad dicendum
sacrum nos una paravimus quo peracto a sacra-:
rum rerum custode ad thesaurum, ut appellant,
spectandum suinus invilati.
83. Suo ille pretio non minus insignis est (si
j)auca excipias) (juam is, quem spcctasse me in Cla-
ravalle supra rccensui ; si reliquiarum sacrarum
numerum inire velis, sorvatur hic caput divi Ana-
ni,c, illius qui in Actis apostolorum cap. ix, docto-
rcin goiitiuin Christi servatoris jussu convenit, ci-
(|ue oculorum lumen attulit. Atque hoc
et aiiima^
quidcm caput argcnto opcrtum aspeclui in occipite
jiatet, ubi iiitegra adhuc obsita capillis cutis appa-
ret. Sunl hic proBterea capita divarum Fidei, Spei,
Charilalis, ac earuindcm parcntis, sophiie auro,
argento, gemnisipie supra luicm grandibus splou-
denlia. Brarhium porio divi pnfcursoris Domiiii,
Joannis Baptistie, aurea theca, aperla tamen, in-
clusum. De Servaloris sacratissima cruce partes
aliie magn;e, ;diaque innumera tabulis argcnlois
;
; ;;
1616
i alioque ornatu opulentia non contemnenda per va-
rias formas exculta. Monstrabantur etiam praeclara
Burgundis ducum monumenta, et multiplex anti-
quitatum, ut dicere solemus, copia, quarum rerum,
quia numerus meam pene obruit meinoriam, haec,
quse enarravi, paucula tantum retinui.
84. Unum superesi, curioso spectatore dignum
quod qura non negligenter observavi, breviter ex-
ponam. Duos libellos nobis offerebant, in quibus
precum statutarum canones propria manu exara-
quod circa epistolse initium dixeram, Cistercii ab-
bates. Venerabar pulcherrima pignora simplicis-
simae antiquitatis, et clare elucentes sanctimonia;
characleres exosculabar. Lihelli triuin digitorum
laiitudinem non excedunt, plus tamen longitudinis
habent. Dum clausos aspicis, parvi apparent, at
aperti triplo m;ijores evadunt foUis, quae ex mem-
;
brana rudi constant, ter complicatis, deorsum, et
apud se vel I ambobus lateribus. Neque in utracpie parte Utteris
; demissionem iraplentur pagius, sed interius tantum ita ut Ucet
:
folium a folio sejungas, nisi plica; expliccntur, nul-
lae litteraj prostent ; quae quidem minutissimoe pau-
: cis syllahis totas periodos brevissimo compendio
absolvunt. Nulla compage seu tegumento vinciun-
: tur, sed uno in latere filum colligas folia, ne
dilthiant ; ac deinde sacculus ex corio libellos reci-
pil, egressuris forle de monasterio Patribus lunc
serviens ; quo etiam hodie a pulveribus custodiuntur.
dignis- 85. Post haec cista; aperiehantur, quihus sacra;
vestes et alia supellex ecclesiastica recondunlur
quarura ditissima multitudo celeberrimis, quos aUbi
spectavi thesauris, merilo videtur anteferenda. Au-
rum per subtiUa filamenta in texturas aptatum plu-
res hujusmodi amictus pro septem ad altare simul
: ministris, conficit ; hic rubeum, alihi purpureum,
inde candidum, c^ruleumque colorem evibrante
bomhyce. Multa ab aetate non pauca saecula ferent
alia a donantis persona (pleraque enim regia sunt)
omnia a raateria a-stimationen sibi coneiliant. Acus
porro Phrygias artes ita inter aurum densatas cu-
mulis conglohatum, gemmulasque candidas, quibus
Perilli nomen inditum est, per veslium oras distri-
biiit, ut intuentium oculos admiratione voluptateque
afllciat, relinquat autcm dubios, artine an prelio
dignitatis sil ascribenda victoria. Faldistorium Ita-
in nodis labc- lica, ut arbitror, voce, dicitiir solium. quod publico
tenemus c;eremoniarum apparatu sacrum celebrantes infu-
lati pnusules inter sedcndum occupant huic coc-;
lum, ceu umbraculuin imminens, tapetum alas in
throni regalis formam suspendit. Atque lioc solium
pcr gyrum conclavis, in quo Ihesaurus asservatur,
; pendens diu nostram curiositatcm tonebat in sese
dcfixam, cum in ejus lapetibus cleganlissima; ico-
nes, quasi in scena vetercs historias aptissimo co-
;
i lore (sed qui fere aurogemmisque sepeliebalur) re-
pra;sentarenl. Rarissiijii decoris lioc opus non infra
iria aureorum millia (nescio infra suprave dignila-
lem) a^stimavi. De pluribus ornamentis huc perli-
nentihus supra num. 36 raenlionera me fecisse me-
mini.
86. Tota ha!C dies, nil prKter laudis ct gratiludinis
subministrahat ubi^iue inateriam. Etenira hinc ad
illuslrissiini D. genenilis cuhiculuni vocatis pran-
diuin oinnibus numeris ahsolutum, nullo non con-
dimcntorum ferculorumque iirelio insignc fuit ap-
positum. Inde currura una nobiscura III""" conscen-
dit, coinite etiain ejusdain doraino Germano. Libe-
riiin detersis nuhibus caduin, in apcrta rura delatis,
elsi ali(piam immodico ;estu molestiam fecil ju- ;
cunda lamen camporum, lunc in fuluras segeles
; prima pubertate virescentium, amiynitas ; unibra
arborum, ac lenis aura; susurrus itineris spatium
ita contrahobant, ut non duas horas, sed unius
quartam solummodo partem in curru fuisse mihi
visus fueriin cuin ad arcem, Chylyacum dictam nos
currus exposuit. Ilanc altissima fossa per circuluin
 1617 MEGLINGERl ITER CISTERCIENSE.
in veri munimenli formam ambit ; securamque red-
dit, non contra justi belli impelus, sed per subitos
et inexspectatos lumultus ad aliquam saltem moram
sese tueri volenlem. E fossa fastigium sublime attol-
lunl muri densi, ut minoris tormenli ictui non
ita
sint impares. Interior a;dium structura magno au-
larum et tricliniorum numero impletur; quaj cnm
altis illustria fenestris. tura aula^is nitida, mco qui-
dem judicio non indigna aut inidonca sunt, pro
hospite etiam rcge. Qua solem oriontem respicit
castellura, e exsurgens quadraio ex lapide
fossa
murus latum prasljet ambulandi spatium, et in sub-
jectum nobilissimum hortum pascendae curiositatis
ac hilariiatis materiam.
87. Inspecto sic cursim castello non ulterius per
dimidife horae spatium dimisit Ll""" ad aliud pra3-
dium, quod suo idiomate Bourveaux vocant. Huc
celeriter per agrorum plana translatos, loci procu-
rator ad sedium (quarum mira eleganlia luni quo-
ad architecturam, tum quoad exoisorum lapidum
artificium) suprema deduxit : illinc prospicienlihus
vinetum sese nostris objiciebat oculis, contiiuio
muri ambitu septum, et quantum reor quaquaver-
sum ultra horaj quadrantem porrectum. Id quam
in fertilem quolannis eftlorescat vindemiam, celloe
vinarige ostendebant, iu quas admissi noslram li-
quido paupertatem ex illa abundantia meiiebamur.
Supra ducenta dolia paris omnia forniae per tres
cellas circumjacebant; ad quorum unum consistens
vietor, modica terebra parvum foramen impegit,
nullo posl cxstractam denuo lcrebram vino subse-
quente, donec genu fundum illo premente, instar
vense sanguinem ejaculantis, rubicundus liquor in
vilrura prosiluit. Miranlibus sociis, non obstruclo
foramine sisli fontem, ego quoque rei non ignarus
accessi, ac pollice in fundi raedium injecto, paulu-
lumque urgens torpentem scaturiginem eodera im-
pulsu ad salium excitavi. Exposita deinde rei causa
£ pegmata continet. Dextro parieti sacel-
modice libavimus, quijipe igneura, vini velut adusli,
odorem spirabat, ac rursus conscenso curru Chy-
lyacum, indeque Cistersium redivimus.
88. Dum properante curru revertebamur; sermo
incidit de laudabili raore Gallorura, quera in con-
viviis tenenl. Ansara hac de re dissertandi prajbuit
illius diei prandium a nobis eamdera ob caiisara
commendatura. In eo enim ternis vicibus fercula
mensam coronabant, dala interim libertate per qiia-
drantem hora;, sumendi pro libitu, quod cujuslibet
palato arrideljat. Ablatis denique omnibus finem
menscB designabat coUoquium ilidera in quadrantem
protelatum nec exinde scyphus aut patina appare-
; tima plaga speetatorum commodilate, ut quamvis
bat. Quibus in curru praeconio exaggeratis, con-
gruenter subnectebat III""" non probare se Ger-
mana; nalionis consuetudinem convivia duabus
ssepe horis aul ullra celebrantis. Nec enim silim
famemque tam diu sub frequenti scilicet ingestione n
durare; cffilera ergo qua; atfunduntur, oncri haud '^
dubie non nutriraenlo fore. Quid ? excepit alius,
duas horas? imo in quinque el plures horas seden-
taria ha;c poculorum pugna prolongatur. Amicum
cerle invitare ad mensam, eumque elapsa una hora
dimitlere, arclioris amicili» lex non perniiltit. Nec
sola mensa circumscnbitur'humamtas offerendi po-
cula; statarise velitaliones quasi in arena pugilum,
mensam excipiunt; quin denique ct eundo sa^pe ad
poslrema aedium limina oblrudunl sibi, ab inviceni
discessuri, celcbria ingentibus tituhs sanitatum
pocula, donec verligo dirimat pugnam. Insania hfec
est, aiebat alius, non humanilas. Cui enim bono
h«c ingurgilatio ? qufe deinde amicitiaj mirabilis
professio, porcorum induere personam, ut placeas?
Jucunda haec disceptatio usque ad coense finem pro-
yecla multam ridendi attuiit occasionem ; sed ne
in eamdem hanc philosophiam peccaremus, malure
soluta mensa, reliquum diei ambulando trivimus.
89. Sequenlem diem a sacris exorsi, iisque pro-
curatis, sarcinis convasandis operam dedimus. Ita
1618
ii rcbus omnibus expeditis circa horam octavam ho
rario prandio refecli Cislercio valediximus; maximc
llllm^i Patri generali, cui conquisitis ad noslrie gra-
titudinis exponendum affectum verbis etfusissime
gratias pro summa in nos dignatione, beneficentia
ac favoribus agentes, nos, ac noslrales debita illi
demissione commendavimus. Inde oppidum Divi
Joannis ad Sonam, non grande, sed silu et opere
munilissimum percurrentes, in ignobili pago, Ba-
riere, equis pabuium, nobis duarum horarum quie-
tem concessimus; et circa vcsperam Dolam suhivimus.
Mutato priore hospitio signum Satyri elegimus; ad
quod vix receptisdoniinusprovisorseminariiunacum
duobus comitibus supervenit, ac tam in ccena quam
allero mane humanitatem summam offieiosissime
deprompsit. Quin cx iis lertius se nobis viaa duccm
per duas horas Vesontionem versus familiarissime
adjunxit. Quo relicto in pago S. Viti subsistentes
ad prandii moram mature satis Vesontionem appu-
B limus. Aurea nos hic Aquila sub lecli alas admisit.
Nondura quinlam vespcrtinara horologii campana
signaverat, et ccena anie septimam non ponebatur;
quare detraclis ocrearum impedimentis per civitatis
plateas sumus digressi.
90. Ingentis 'longitudinis plateas a^dificia per
a;qualem lineam excurrentia cingunl, infinila mer-
catorum opificumque raultitudine distincla. Quorum
se lamen cumulus maxime circa pontem praBaltum,
et ob domos illi impositas foro quam ponti simdio-
rem, colligit; nulio non angulo in officina; speciem
adornato. Urbi raons mullum editus adhseret, in cujus
cacumine templura peromnem late Europam celebre,
nostram ad se curiositatem, quanquam ex ilinere
fatigalos traxit. Prffcipitem per hora; pene dimidiaj
spatiura emonsi viam, templum subivimus, quod
per amplissimum fornicem distcntum, mulla ex mar-
more mausola;a, alquealia ex alabastrile sculpla non
vili artificio
lum jungitur, in cujus interiori parte. retro altaro,
sub canonicorum ac magistratus custodia reponitur
sacra sindon, qua Servatoris nostri de cruce libe-
ratum corpus, laudalus ille in sacra historia Jose-
phus involvorat. Ha;e bina per annum vice in con
spectum datur, e tah loco, quem peculiari Nuniini;
providentia ad hoc spectacuiam designatum multi
non vane autumanl. Elenim extra templum inslar
thealri per quatuor angulos deductus murus versus
superiorera montis partem exlenditur; ibi pra;sii-
tulo die a prinioribus lam canonicorum quam ma-
gistratus gestatur tanta accurrenlium ex omni fim-
;
supra viginli mille hominos conveniant, nemo un-
quam queri sit auditus, quod non pro voto pretio-
sum thesaurum oculis usurpaverit, scu prope seu
lemotiori loco constiterit.
91. Paucis a templo boc passibus recedit aliud
sacellum, duobus inquilinis nominatum; sacri tri-
bunalis judicibus ;
quibus ex privilegio pene par
est in decidentis conscientiaj litibus cum sumnia in
terris polestale facultas. Hic aliquandiu in subja-
centem urbem intenli, non mediocriter delectaba-
mur, cum per illam sine labore oculis vagaremur,
totam quippe ceu pictoris opera in tabellaf eompen-
dium collectam simul uno inluilu capiebamus. Ob
versum urbi montis latus in parielis speciem abru-
ptum pro muro simul et vallo est, cum allius mullo
sit aitissima quaque turri. In descensu mirabamur
reverendissimi nostri vicarii generalis indefessam,
et in lioc senio pene juvenilem alacritatem, qua
sine suspirio ascensum tam pra;cipitem expedivil.
Atque ille, quid mussitaremus, observans, fronte
exporrecta subridens Vos, inquil, stupetis emeri-
:
lum mililem lanta facilitate superasse hunc mon-
tem. Macte anirais, curate ut post quadraginla
annos eadem virium constantia huic labori sufficia-
tis qua ego ante tolidem annos non secus ac ho-
dierna die favore Numinis parem me fuisse memini.

1610 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
Pietatis ac temperantise studium nascensque ex liis » 9S. Tertio tandem die coelo rursum in serenitatem
conscientiae securitas, sunt certum ad haec obti- coniposito dictis bene mane sacris Sancfum Urba-
nenda prscsidium. Sic dilapsis per aliam urbis pla- num peliturus cum suo comitatu Rex™"' D. vicarius
team inter caetera ad ecclesiam cultissimam Domi-
nicanaj familiae dux fuit, quem pro monslranda via
habuimus comilem. Cccna deinde somno prae-
missa sequentis diei iter liora sexta ingredi sla-
luimus.
92. Sed famuli mei astu ad meridiem usque sumus
retardati. Querebatur is de equi mei nimia lassitu-
dine, eo utique die aut perdendura, aut saltem re-
liquos non assecuturum, nisi parte oneris subtracta
juvarelur; id autem commode eventurum, si alio
conducto meus sessore vacuus sequeretur. Yerum
an silii suseque lassitudini, an equo consultum vo-
luerit, non obscure patebat, dum alio mihi adducto
ipse in meum sese conjecit, eques futurus Basileam
usque, nisi alia importunitas impedivisset. Nam
conductitius iste Bucephalus quinquaginta circiter
passus extra yesontionem commode currebal, inde o
autem paulatim lente poslniodura pigre, denique
ne sic quidera gradiebatur. Ingerebam vcrbera, fo-
diebam haud segniter calcaribus at canebam surdo
; aspera et plana viarum superato inlor non nulla sane
fabulam cilius, credo, Trojanum ilhim movissent
; per raontem Bozberg dictura, pericula .Maristellam
hi tales ictus, qnam cui cgo insidebam slupidis-
simura aniraal. Premebat vesligia pertinaci immo-
bilitate, excipiebatque calcarium acuieos, ut arbi-
tror, non, pro currendi, sed standi signo. Jamque
comites uno allerove lapide prfeccsserant, cura ad
fontera aliquandiu hserentcs non sinc Isedio asse-
cutus equura soluto pretio cura duce ad urbem re-
misi. Et meus qnidem hoc quasi honori ducens me
impigre deinceps Maristellam usquc deport.avil, fa-
muli ([uoque pedibus pari ratione lassitudinem non
sentieulibus.
viam prosecuti per oppidum
93. Strenue igitur
Boumraee ad urbcculam Clararavallera pervenimus
Ibi nocle commode transacta summo nos diluculo
m iter accinximus, ante prandium, quod in pago
Ottinkurt accepimus, immodico a'slu; a meridie
pluviis vexali, tandcm in Alsalin; finitiuia villa Curte
levante hospilium invcnimus ac pauperem ca>nam,
sed lectos niuUo magis miseros; corruptum cniin
putredine stiamen ingrato odorc etiam ])ostcrain
diem aftlabal, vestibus eum nidorem recipienlibus,
donec pluviis delcrgcrolur. Ex hoc pago nos cura
sole levanles plurimum ad prandium usque
molesii.-c
deyoravimus quippe irapcdita fre^iuenti silice via
:
jubebat sessorcin in liumum esse intentum, ne
equus male ducerelur; sibique a limcndo sempcr
lapsu modcralione frcni caverc; cum inlerca ocu-
lorum usum auferreiit gravati imbrihus rami ar-
borum, qui admodum infcsli, nunc pileis implica-
bantur, nunc duplicatas immillcbant pluvias, nunc
subitum in frontem impetum facientes lam sessorem
quam equuni fatigabant. Denique in pago Wolken-
spurg prandio reiecti, ac qualuor post horas urbcin
Basileam praHervecti, ad monaslerium montis Ohva-
rum divertiraus.
94. Sacra Pentecostes festivitas in diera 29 Maii
inciderat; qua^ ul debila pietale a nohis peragerelur,
subsistere, et in nolo ordinis patria^iue monaslerio
respirare dccrcvimus. Ncc occasio decral; nam an-
tistilis orualu (milrain iiilellige, et Cictcra ejusmodi
insigni) dccorus Rev""" D. vicariusgeneialis, inler
solemnes minislrorum cueremonias sacrura cclebra-
vit; et sacrat;e Dco illa' virgines laulis deindc iios
epulis excepere. Scqucns dics etsi conlinuis pluviis
maderet, mc tamcn non delinuit, quin Basilcam
rcmearem ubi cuin me dominus Jacobus Wollch
: illis, bic a me descriplis comparari, sed pra'lerri
morari cognovit, niisso celeriler familiari, simuhpie
invitaiis honoris graiia rcclore universilalis magni-
fico juris doctore, aliisque viris cruditionc cla-
rissimis, clcganter instructo convivio dignanlcr
adhibuil. Quihuscum toto |)Ciie die iutcr familiaria
moratus colloquia paulo ante noctein ad montein
Oliveli rcdivi.
:
S. BERNARDI. 1620
generalis, ego vero Maristellam (utrique decem ho-
rarum iter restabal) rationes expensarura duxiraus.
Quibus persolutis Rev°"' domino vicario generali
i; fmilas dixi gralias pro sua raecura"habita patien-
tia, pro singulari, et qua me ulique non dignum
judicaverira, familiaritate ac demissione ; pro surama
denique charitate acsollicitudine, quam mihi per lo-
tum iter impendit. Promisique, nie quandiu Numen
immortale raihi vitam indulgcat, nulla inquam obli-
vione tanla beneficia deleturum quin imo eorum- ;
dem memoriara, si, quod summis in votis haberem,
lieeat, etiam ultra vitfe terminos propagaturum
precibus interea meis supplelurum defectum vi-
rium longe impariura ad tam liberalem benevolen-
liam ahquatenus compensandara; saltem interea ef-
fecturum, ut intelUgat, quam promptum gratitudi-
nis et in ipsum devotionis affectum gerara. Caeteris
dcinde via? sociis debitas quoque grales referens
ad pagura Frik perrexi, ibique sumpto prandio per
denuo aspexi, a qua diebus 37 abfueram.
96. Sera licet vespera Marislelte nostraB limina
atlingentem, copiosa lamen salutantium corona
mox undique ambiebat. Hi de comitiorum genera-
lium frequentia et successu; hi de consullorum sta-
tutorumque novitale percunctari; ahi fcliciterne
iter peregerira, etquid novi ex peregrinisillis geiili-
bus longinquis oris afferrcin, indagare. Neque
el
nie jucunda disserendi defecit materia, quara lam
curiose collcgeram sed sensim narrandi lajdium
;
subrepsit, dum caradera toties crambcn recoquere
coijebar. Turraatim enim jara ternis, jam fralernis
mistim his Dolam aut Diviouem, aliis Cistercium
Q et Claramvallem depingebain; hos in hospitio laute,
hos niisere habebam; qui deinde cum sua quisque
nova ad alterum pcrfuncioria, ut sil, narratione per-
fcrret, accendebatur ubique cupido singula distincte
cogiiosccndi. Temporis itaque facturus lucrura,
eplstolani ad le, lam ex proniisso quam amicitise
jure debitam, tanlo proxihus exarare conslilui; ut
qua; soli memoritc imprcssa attuleram non omnino
evanescerent, et pari orancs lide dicta acciperent.
Brevi temporis intervallo linein epislola invenit;
quain cum e doctioribus unus alterve evolvissent,
frei|ucntibus me stimuhs urgebanl, ut puhlici juris
pradi beneficio faccrem. Cumque niliil admodum
occurrerel, quo niinus horura voluntali obsecunda-
reni, quin iidem quoque mihi non obscure demon-
strarcnt, in maximum Marislell.ie nostrse, imo tolius
sacri ordiuis honorcm ccssurum, si ad alios pul-
cherrimarum rcrum dcscriptio parvcniret; post
obteniam a Rcv"°° domino abhatc iiostro facullaiem
bonu' fortunK eamdem crcdidi; obscrvaturus a longe
plausumne, an saunas colligal ; illuin ad Rev"" do-
niini palroui beueficia, cujus uliquc honori dabitur,
relaturus has non admiraturus inler hujus s.Tculi
licentiam, ubiquecarpentis laudenda, etdeprimenda
extolleniis.
97. Et hsec ilineris mci mela eliam scri-
quidem
beiidi forct, octiduo post perpeiuus via> conies
iiisi
me per Liebenfels.mum castrum ad coenobium Sa-
lemitanum duxisset. Oper.T igitur fore preiium exi-
slimavi pauca, qiKT^i per appendicem, de illo subjun-
gcrc. Rcgium ilhul ct inter ordinis pra-clarissima
monasleria numcrandum, non solum cuin primariis
ctiain in quibusdam potest. Si ecelesiam iiimirum
majorem, politissinia concameralione cxcelsaiii;
elegantissiinum deinde ainhitus (qucin pictur.T arli-
ficiosissima' mire exornanl) Bibliotheca' inslructis-
siuui', suhjectique hiiic sacelli forniccin cum aliorum
locoruin a;diliciis conferas, illa plane longe infra Sa-
lemium pones. Reliquas vero stucluras, prsese^
 : : ;

1621 TITULI SEPULCRALES CISTERC. 1622

tim dormitorium, musseum, refectorium, et officia-
lium habitationes cum perspicua circumquaque
amplitudo, tum c.ommoditas singulariter commcn-
dat. Cellae vinaria; itidem concameratre grandibus
doliis implentur. Modicus denique amnis per occul-
tos canales lum ad delicias, tum officinarum usus
monasterium omne percurrit.
98. Sed ante omnia templum majus auro obducta
altaria, penicilloque nobilia sine numero multa os-
tentat; nullus certe angulus a peculiari aliquo de-
core vacat. Altere summum nescio an alibi splen-
deat majestate niajore. Intra lateralium allarium
pegmata inserlae sunt antiquissimfe piclurfe, quae
fateri me cogunt, nec vidisse me nec visuruni arti-
ficia propiore similitudine accedentia ad veritalem
naturfe; adeo diligenter, et exquisita sedulitate
parvulse icones, sua quiBque ora, vestes et arlus
fingunt, ut absque fabula vel joco affirmem, nc
Apellem addere aliquid potuisse. Extra fornicem,
qui sacram supellectilem compleclilur, stalua Vir-
ginis Matns columnae cuidam adhairet, prodigiis
clara ;
quam postremo bello Suecico veris manasse
laciymis, testes coraprobarunt. Tri-
fide dignissimi
duum nuper hoc coenobio transegi, tam benigne
in
liberaliterque habitus, ut et Rev'" domini abbaiis,
et DD. officialium humanitatem non exlollere
pro merito queam.
99. Discessurus, jam pene in limine contitutus
R. P. Magnum Herbst, monasterii superiorem Bur-
sarium ac secretarinm percontor, quonam anno
et a qnibus nobilibus dotatum sit Sale-
fundatum
"mium; tum illc me ad majorem Ecclesine januam
perductum legere jussit, quae in grandi tabula ibi-
dcm suspensa describuntur. El ea iisdera hic ver-
bis proponere volui ; sic autem habcnt: Monasle-
rium Salemiianuin Deo Deiparceqve fundat, ei dcdi-
cat GuntramusLiber baro dc Adelsreiten anno W^il
sub Innocensio II. P. M. imperatore Lothario II,
Constaniiensi episcopo Udalrico II. Fundatum, im-
perialis iu telce et cxemptionis gratiaconjirmat Con-
radus III, imperator, Francorum et Succornm dux.
Denique anno 1202. Eberhardus episcopus Salisbur-
goisis exnobilitamilia Truchsencxstincta stirpeba-
ronum de Adelsreitin Guniramivicem et munus ex-
primens Salemium magnis beneficiis cumulat, vere
alter fundator.
100. Atque iia abunde, ut opinor, meam liberavi
fidem. Tu pro more tuo, et in me amore »qui boni-
que meos conatus consule. Si te forte in acerbita-
B tem aliquam aut tenebras styli incidere pulabis;
festinationi tribue, et absoiuio cilius quam intra
mensem labori. Grates intorea maximo Numini;
magnse Matri Virgini; mellifluo ejusdem filio Ber-
nardo, virgineoque sponso Josepho mecum per-
solve, quorum patrocinio veluti ilineris mei cursum
satis studiose commondaveram; ila salvus et incoluniis
peculiari profecto felicitate expedivi; ac precare
ut longum ilhid ad a^tcrnitalem iter suo quoque
praesidio nobis communire, et ad illam, cui nati
sumus, patriam conducere secure dignentur. Vale.

DESCRIPTION DES TOMBEAUX

ET SfiPULTURES.
QUI EXISTAIENT AUTREFOIS DANS L'ABBAYE DE CITEAUX.

(Voyage litlir. de deux Binid. Paris, 1717, in-4,, pag. 198. — Mim.. de VAcad. des inscript. el Belies-
Lettres, t. IX, Paris, 1736, p. 193, —
Ms. 357 de la Bibliolh. publ. de Dijon.)

Dom Marlfene et Dom Durand ont donn6 dans (» Bourgogne qui y dtaient inhnmds. Elle se lisait

leur Voyage Litliraire une description des tom- ainsi

beaux de TAbbaye de Citeaux. Les Mimoires dc
VAcadimic des Inscriptions en renferment une autre,
r^dig^e par Moreau de Mautour, d'aprfes sespropres
observations (98-99), et les m^moires que lui avaient
fournis Dom Gaudelet, Prieur de Valette,
Dordogne, religieux de Citeaux, el
Hic JACENT tres illustrisslmi Burgundiae duces.
Odo fundator hujus monaslerii, qui obiit anno
1102. HuGO filius ejus, qui obiit anno 1142.
Odo filius dicti Hugonis, qui obiit anno 1162.
sur la ANIMAE EORUM REQUIESCANT IN PACE. AMEN.
Dom Cotheret, II y a apparcnce que cette inscription n'avait 616

Docteur en Sorbone, savant bibliothi^caire do mise que longtemps aprSs la mort de ccs trois
TAbbaye (100). princes. Le lieu de ce tombeau, oii il y avait unc
Le premier tombeau quc ron voyait i rentrde de chapelle et un aulel, avait itd renferin6 dans le
r^glise de TAbbaye de Citeaux, dans une chapelle parvis de rdglise par Nicolas Boucherat, premier
ferm^e sous le portail A main droite, et ([ue Ton du nom, Abb6 de Citeaux, qui avait fait 61ever le
appellail la Chapelle des Ducs, ^tait pratiqu^ dans mur de s(^paration en 1584.
r^paisseur du mur; il 6lait 6Iev6 4 la hauteur de Sous le mfime portail de Tc^glise, on voyait i
quatre (lieds sous une arcade de pierre, ct V6pi- D main gauche, en entrant, un tombeau 6Iev6 de terre
taphe grav6e sur la frise de tombe ne contenait
!a d'environ cinq pieds, avec celte 6pitaphe grav6e sur
presque que les noms des Irois premiers ducs do la frise de la tombe

(98-99) M. de Mautourpassaitlesvacances,pendant son dernier voyage ent lieu en 1721.

trois fois:
sa jeunesse, dans un ancicn domaine de famille, k (100) Le ms. 357 de la bibliotheque publique de
Brazey en Plaine (C6te-d'0r). II visiiait souvent Dijon renfermc les remarques dc Dom Cotheret,ct
TAbbaye de Citeaux, qui n'(;tait dloign^e de Brazey la premiire r^daclion de M. de Maulour.
que de deux lieues. Depuis lors 11 y 6tait retourBe
 : ;

1623 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI 1624

HlC JACET SERENISSIMUS DBX BuRGUNDUE Hu- ^ de la chapelle saint Claude dans la nef, le plus
GoIII./J/"M OdonisII. qxii gloriosa morte occu- proche du milieu du choeur.
buit tii e.rpeditione Orientalicontra infidelesan-
Le cinquii?me tombeau (5tait contre le pignon de
no H92. fti ndaverat sacram Divionensem Capel-
lam anno H72. la crois(^e de Tdglise, du c6t(5 du midi et renfermait
les deux ^vSques conlemporains, Tun
corps de
VIVAT IN COELIS PEHENNITER. AMEN.
d'Autun, Tautre de Chalon-sur-Saone. On appre-
Sans sortir du parvis de l'6glise, on voyait un nait seulement leurs noms par deux inscriplions
autre tombeau encore 4 main gauche, (51ev6 de terre peiniesencaraclcres gothiquessurle mur au-dessu^
d'cnviron cinq pieds, sous une arcade de pierre du tombeau
pratiqu6e dans Tepaisseur du mur. C'(5tait la siipul-
IIIC DVO PONTIFICES, SERVI VERI SALOMONIS PAVSANT,
ture de quatre seigneurs de Vergy, dont rdcusson
HENBICVS HEDVE, PETRVS CABILONIS.
6tait peint contre le mur sous Tarcade, et d'une
On lisait cette ^pitaphe grav6e sur la frise de
dame de Vergy, que l'on croyait ftre Elisabeth leur tombeau :

dame de Vergy, mari^e 4 Hujues de Mont-Saint-

Hic JACENT duo lllustrissimi Priesules Henricus
Jean. Dans ce mfeme tombeau 6taient deux sei-
Episcopus .Eduensis, filius Hugonis II. Bur-
gneurs de Mont-Saint-Jean, dont Ti^pitaphe faisait B gundiii;Ducis,etPETRVsCabilonensisEpiscopus
mention. e.v monacho hujus cccnobii. Ambo obierunt anno
M. C. LXXVHI.
Hic JACENT (juatuor illustres Domini et una Do-
mina de Vergiaco. Atque duo Dynastm de Monle Mais comme il est (5tabli {Gallia Christ. IV, 397)
SanctiJoannis. In pace quiescanl. /Uncn. qu'Estienne avait succ(5de & Henri dans r^v(5ch^
Aprfes avoir traverse la nef de T^glise de Ci- d'Autun, dis Tan 1171, il faut reconnaitre que \'6-

leaux, on trouvail i main droite du choeur, derridre pitaphe (5tait plus moderne, el on ne saurait en
lcs slalles, un tombcau de niarbre noir et blanc, faire aucun usage.
61ev6 de terre d'cnviron trois pieds. C'6tait celui Dans la chapelle de saini Jean-Baptiste, du c6t(5
de Guy dc Rochefort, cliancelier de France, ct de de rSvangile, on voyait un magnifique tombeau.
Marie Chambellan, sa seconde femme; ils y etaient C'(5tait celui de Philippe Pot, repr6sent6 arm(5 de
repnlsent(5s en marbre, avec r^pilaphe suivante pied en cap, et v(Jtu d'une cotte d'armes, couche
grav6e sur la frise
sur une tombe 61ev6e d'environ six pieds, et sou-
Hic JACET Dominus Guido de Rochcfort intc- lenue par huit deuils ou pleureux, portanl chacun
gerrimus Franciie Cancellarius, qui obiit 15 ja- au bras un (5cusson de ses allances. Le premier
p
nuaril 1507. et illustrissima Domina Maria dc **
ecusson repr(5sentait les armes pleines de la maison
Cliamhellan uxor ejus, cujus fidei, tutelw ac re-
gimini credita est juvenilis xlas Serenissimas de Pot, qui sont d"or k la fasce d'azur. Le secoud
Principis Domina; Claudiie a Francia majoris ^cusson des m(:mes armes 6tait (^carteld de celles de
natue /Utabuspiissimi Hcgis Ludovici XII. la maison de Courtjambe, alliance de celle de Pol.

Les armes de Guy de Rochefort, gravdes sur son Dans les aulres on remarquait les allianccs de
lombeau, (5taient d'azur, sem(5 de billettes d'or, au Vergy, de Blaisy, de .Montagu Sombernon du Bl^,
chef d'argcnt chargc^ d'ua lion li5opard(5 de gueulcs- de Nagu, dc Varennes ct de Vaudrey.
pour cimier uiio t(He de lion support(^e d'un vol. Philippc Pot mourut 4g(5 de 66 ans; et comme il

Au-dessus du tombeau de Guy de Rochefort et avait une ddvotion particuliSre A la sainte Vierge,
de Marie Chambellan, il y avait eu autrcfois pour il voulut etre inhurad dans r^glise de Citeaux, qui
Tun et pour Tautre une grande (Spitaphe en vieux hii (Had dedi(5e. On voyail a un pilier qui soutenail
langage, 6crite sur v61in en quatre colonnes, et en- la voiite de la chapelle oii dlait son tombeau, une
chass6e dans une bordure de bois. Le Pire Martonc (5pitaphe latine de 44 vers. Palliot et le P. Martt^ne
les a rapportdes toutes deux d'apr('s Palliot {Hisl.
ront rapporl6c; elle commenfait ainsi:
du Parlem. de Dijon); car, h Tc^poque de son D Qucni rapuit e medio mors impia plange PhUippum
voyage, il y avait d(5ji longtemps qu'elles n'exis- Nomine Pot, cujus fama pcrennis erit.
taient plus.
En voici la tin:
L'une 6tait de 120 vers, qui composaient dix
Mille quadringcnto nonagcno tcr et uno
stances de 12 vers chacune, et Tautre de 116 vers
Septembris mense htiic membra dedit locuio.
En voici quelques-uns:
y avait unc autre (5pilaphe en prose francaise,
11
Cy ijist la flenr, lc titre et Ve.rcellence,
Le parangon, la hautc pricellence, que le P. Martftne n'a pas rapport6e, quoiqu'elle
Vhonncur, le pri.v, lc parfait des humains, apprit bcaucoup de particularit(5s de la vie de Phi-
Le vray miroir de prouesse et de vaillance, lippe Pol. EUe 6tait alnsi con(;ue:
Legrand ruisseau et flcuvc iVeloqucnce,
Lebien miblic, excidant lcs Romains, TANT L. VAUT.
Saige, discret, mettant partout lcs mains.
Sans eparijncr puissant, faible ni fort; Cy gist Messire Philippes Pot Chcvalicr, Sei-
Pour le nommer, c'cst Guy dc Hochcfort, gneur de la Hochc yolaq, de Chatcauneuf en
Lc plus exquis qui de son tcmps rcgna. Auxois, ct dc Genrray cii Chiiroloispourla plus
II y avait une (5pilaphe en 34 vers francais, gra-
grandc part, Grand Sincschal de bourgoignc,
Sciqneur dc Thorcy sur Oischc ct de Saint-Ro-
v^s sur une plaque de cuivre a rendroit oii <5lait le
main. quifut nourryenV hpstcl defeu Mgrle hon
cocur de Rochcfort: elle-dtail altachcSe au pilier Duc Philippes de Bourgoignc tripassi quc Dieu
 : : : :

1625 TITULI SEPULCRALES CISTERC. 1626

absolve, lequel le Chevalier, fut sonparrain,
fit A pour qui dist ce mot,
celle
et par 1'Mection des Chevaliers deVQrdre dela Tesuppliant Philinpes Pot
Toison d'or, la li donna et mit au col, lui fi,t de Qui de tout mal I a secouru.
grands biens et honneurs enplusieurs manieres
et en divers Estats, selon Vaige qui le servit, et TANT L. vaut (101).
tant qu^environdeux ou troisansavant son tri-
pas, il fut en 1'estat de premier Chambellan, ly Ce tableau, qui ^tait autrefois 4 r^ghse N.-D. de
donna les Capitaineries du Chastel et des villes Dijon, avait il6 donn6, avant la rdvolution, k ma-
de Lille, Douay et Orchies. Apres la niort de son dame dc Santaucours, descendante de Philippe
dit Maistre fut riservi par Monsieur le Duc
Pot. EUe Tavait fait placer k Barbirey.
Charles son fils en son scrvice, Vun de ses prin-
cipaux ChambeUans, et giiUralement ly laissa Le septiome tombeau,
celui de Robert de Bour-
ious les offices don t il le trouva enpossession au- ,
gogne, comte de Tonncrre, 6lait de marbre noir,
quel service il demeura la vie durant de son dit
avec la figure de ce prince habill6 en guerrier, en
Seigneur et Maistre, aprds la mort duquel par
ceux deladiteville deLille,tant officicrscomme marbre blanc. II (^tait plac<5 dans le clioeur de \'6-
tous auires, il fut mis hors du Chastel ct d'i- du c6t6 de Tdpitre, au-dessus des chaises du
glisc,
celleville parle commandement de Mademoiselle ci51dbrant. On lisait au-dessus cette inscription :
de Bvurgoigne qui pour lors estoit Dame desdits
lieux, etlyfitforce de soy retirer a Tournay, B CV GIST MONSEIGNEUR RoBERT DE BoUHGOGNE,
oiipour le tcmps d'adonc les gens du Roy et de Comte de Tonnerre, jadis fils de Mgr Robert,
madite Demoisselle alloient et venoient, elparle Duc do Bourgogne et de Madame Aqnds, jadis
consentement des susditsSeigneur et Dame, au- fille de Mgr Sainct Louis Royde France, lequel
quel lieu le Roy envoya querre ledit Seigneur de tripassa le samedy veille de S. Luc de Uan de
la Roche, le voulut avoir d son service, luifit de grace 1334.
grandsbiens, ly osta ladite Ordre quil porloit,
et ly fit cet honneur quede luy laisser la sicnne, Cette (5pitaphe ^tait dvidemment moderne.
et ie eria Grand Sineschal de Bourgoigne. On croyait que le tombeau suivant, plus dleve
que celui du comte de Tonnerre, et au meme c6t6
A rdgard de la devise tant l. vaut, on pr61end
du choeur, dtait celui de deux pr(51ats morts en
qu'elle devait son origine k iine avenlure de Phi-
odeur de saintet^?, le B. Pierre et le cardinal Ro-
lippe Pot dans la Palestine, oii ayant (16 fait pri-
bert.
sonnier, Bajazet que ralternative de
II ne lui laissa

changer de religion ou de vaincre un lion furieux. Le B. Pierre, d'abord abb6 de Pontigny, puis de
Au fort du combat le chevalier, plein de confiance Citeaux, et ensuite ^veque d'Arras, mourut, dit-on,
dans le secours de la sainte Vierge, et se rappelant en 1203; mais comme suivant la chronique d'Al-
le souvenir de rantique et miraculeuse image de l» h6nc, \'6v6que d'Arras qui mourut en 1203 fut in-
Notre-Dame de Bon-Espoir de Dijon, s(^cria: tant hum6 4 Pontigny, il y a lieu de croire qu'on avait
L. vaut! — dont il fit ensuite le cride ses armes. confondu deux (5v(3ques d'Arras du m^me nom,
Le sullan plein d'admiration pour le courageux dont Tun, qui avait 616 abb6 de Cileaux, mourut le

vainqueur du lion, lui rendit la libertd, et lui fit

18 ddcembre 1185, et Tautre futson successeur.

prisenl de son proprc sabre : ce qui ddtermina Le cardinal Robert avait 6t6 honor6 de la pourpre
Pliilippe Pol 4 ^carteler ses armes de deux cime- par le pape C61estin V, en 1294. II fut le XV^abbd

terres, qu'en termes de blason on appelle des bade- de Pontigny, d'oii on le tira en 1293 pour etre le
laires. XXVIII» abb6 de Citeaux. II mourut k Parme en
Philippe Pot, pour perp^tuer les marques de sa 1305, dans le monasl6re de St Martin du m6me

reconnaissance, fit peindre N.-D. de Bon-Espoir sur ordre, d'oii les religieux envoyerenl son corps k
un tableau, oii il (5tait rcpr6sent6 k genoux, sa de- Citeaux, pour y ctre inhum6, ainsi qu'il Tavait or-

vise tant l. vaut sortant de sa bouche. A cdt6 on donn6 en mourant.

lisait ce rondeau Dom
Mart6ne rapporte les 6pitaphes du B. Pierre
') et du cardinal Robert; mais il n'y avait dans Citeaux
Mire de Dieu, tres-glorieuse,
Belle, plaisante et saicoureuse aucun vestige de celle de Pierre, et celle de Roberl
Zaphis qui jamais fut sur terre, se trouve seulement dans le Gallia Christiana et
Tres-humblcment je viens requerre dans les Annales de Citeaux, oii on lit ce qui suit
Ta sauvegarde pricieuse.
Tu m'as priservi jusque ici RoBEBTUs mortuus Parma' 1305, mense au-
Vhonneur, la vie et la santi, gusto, ab ecclesia sancti Martini translatus in
Sous Vespoir de ta grand merci choro suw basilicce ad sinistram majoris altaris
Je me rends a ta volonti. tumulatus.
Sauve-moy, Dame tres-lieureuse,
Derri^^^re le grand-autel, du c6t6 de T^pilre, sous
De laprison tanl rigoureuse
Oii Von ne voit que cruautd les basses voiites, dtait une chasse qui renfermait
Garde-moy d'y estre bouli, le cceur du Pape Calixte II, avec cette inscriplion :

Car a chacun tu es pieuse,

ECCE HIC EST COR NOBILE DO.MINI CALIXTI PAPAE.
Mire de Dieu.
tant l. vaut et a valu 11 y avait sur la chSsse deux clefs pos6es en sau-
A celuy qui a recouru toir, et au bas deux mitres, dont Tune 6tait traver-
{iOi)Hist.de Vimagemiraculeuse deN.-D. dcBon- lippe Pot, dans toutes les chambres, sur toutes les
Espoir, Dijon, 1733, im
et 1823. On voyait la cheminees, et sur tous les vitraux.
devise tant l. vaut dans tous les chdteaux de Phi-
 : :

1627 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1628

s(5e par une crosse, et Tautrepar uiic croix patriar- quelque fafon rem^di^ k cet inconvi?nient en sus-
^
cale. pendant k un piher un tableau contenant une lon-
Le cceur du Pape Calixte avail Hi apport^ k Ci- gue 6pitaphe latine, rapport^e par le P. Marlfene.
teaux du temps de St Elienne, qui en ^tait
le Le Wl" tombeau ^tait celui du B. Guy Par^,
III' abbc;.
XV« abb6 de Citeaux. Etant mort de la peste 4
Sous lachAsse renfermant le cceur du Pape Ca-
Gand, le 30 juillet 1206, son corps fut apport^ 4 Ct-
lixte IT, on voyail un sepulcre de pierre oii ^taient
teaux.
ensevelis les corps de
deux pr^lats c(51Sbres Wal-
demar, archevSque de Br^me, fils du roi Canut, On lisait ainsi son dpitaphe inscrite dans nn rou-
ct
Albert, patriarche d'Antioche. leau:
Voici leur ^pitaphe :
f^ohis donatus de cuhnine pontificatus
Praeter cor nobUe sanctissimi Domini Papoi Rhemis translatus jacel hic vir Guido beatvs.
Calixti II, quod reconditum fuit in supcriori
partehujustumuli, utidemonstrabat sequens el cette autre grav^e sur la frise de son tombeau :
cl
vetxistissima quidemdpiyraphe.qumvix legeba-
tur, adlatus ejusdemtumuli, eapartequaolim CoRPus B. Guidonis de ParS, quondam Cardi-
ascendebatur augustissimum Eucharistiw sa- B nalis et Legaii in Germania ex monacho et ab-
cramentum, ante annum 1667, quo extructum hate hujus coenohii assumpti in archiepiscopum
est majus altare, eo superbo ac Rhemensem; obiit Gandavi anno M. CGVI.
magnifico ope-
re quo nunc cernitur:
Dans le sanctuaire, du c6l6 de T^Svangile, ^tait
Eccehic est cornobile Domini CalixtiPapw. llic le tombeau du B. Arnaud Amalric, qui apres avoir
duo quoque jacent renerahiles ecclesia; prwsules
^Valdemarus Kanuti Hegis Danin; ftlius, qtiem M pendant 10 ans abb(5 de Ciieaux, fut 6\a arche-
abdicatisepiscopatuSclewiensi, atqueetiam ar- v6que de Narbonne en 1212. II mourut au moisde
chiepiscopatu Bremensi, iuquem recenselectus septembre 1225. Son corps fut apport6 et inhum(? A
fucrat,monachtim induitin hocca!nobio,elqua- Citeaux, oii on lui ($Ievaun mausol6eoii il 6tail re-
drxennio posl cx hac vita miqravit ad Cliri-
pr6seni6 revfitn de ses habits pontificaux, avec la
stum XV. Cal. Augusli anno MGC.XXVI. Pri-
mus reconditus est ac sepultus in hoc tumulo. niitre et la crosse, ayant en haut deux figures d'6v6-
ques, et i ses pieds deux autres abb^s assistants.
Et Dominus Albertus PatriarchaAntiochcnus
quisecundusin hoc eodem sepulchro rescdit: in Au bas du mi^me mausol6e, mais sur une aulre
cujusgratiamcondita estsequensdefinitio Capi- tombe, on voyait encore un abb6 ayant la mitre en
tuli Generalis anni MCCXL VI. Bonce t6te, peut-6lre pour reprdsenler Arnaud sous les
memorix i
«
Domino Albcrto quondam Patrlarchce Antio- ' diff6rentes dignitds qu'il avait remplies. On pr6tcn-
cheno, qui existens in Curia Domini Papce
ex dait que son 6pitaphe avait 6t6 enlev6e en 1356 par
maximadevotionequamhabehatadOrdinem,in
Domo Cistercii, qumest tnaler 7iostra, suamelc- des soldals pendant les guerres du roi Jean.
gitsepulturam, conccditur plenarium officium Manriquc et les auteurs du Gallia Christiana di-
per ordinem universum.
sent qu'Arnaud a 6l6 inhum6 4 Clteanx, sans indi-
Vis-4-vis cc tombeau, derrifere le clift^ur,
du c6t6 quer positivemcnt Tendroit de sa s6pulture ; mais
de IVhangile, y en avait un autrc en forme d'une
il ilsdisent aussi que Robert, abb6 dc Pontigny, en-
grande chisse, qui renfermait les corps de sainte suite XXVIII» abb6 de Clteaux, puis cardinal, avail
Palladie et de sainte Samnie,
deux des onze mille 616 inhum6 dans rcndroit oil Ton croyait cpi'Ar-
vierges, avec cette inscription au-dessus, naud Tavait 6te. Ils en rapportent une 6pitaphc ca
en carac-
Iferes gothiques vers lalins, qui avait 6l6 trouv6e du temps de Dom

HicjAcENTco-pora sanctarumPalladia; et Sam- Vaussin, abb6 dc Clteaux, 6crite surv61in, dansfin-

nia;,qu(Bsuntdenumeroundecim millia virai- I6ricur du tombeau. C6tail celle que le P. Marl6ne

num. a rapport6e, p. 208, d'apr6s VHist. des Cardinaux
Le P. Mart6ne dit qu'on c6I(Sbrait
\ d'Andr6, du Chesne.
autrefois la
messe sur leur tombeau. En 1666, lorsque Dom Vaussin, abb6 de Clteaux,
A cotd de cetle chasse, on voyail, dans T^paisseur fit construirc 4 neuf le maitre-autel, on avail 616
du mur, du c6t«5 de rtHangile, un tomhean qui oblig6 de retrancher quelques tombeaux ; mais on
renfermait les corps de quatre pr(?Iats, un archev6- avait eu soin d'cn conservcr les inscriptions el les
que el trois 6vi:'ques : Donat Nolargau, XI" arche- 6pitaphcs, Telles du Pape Calixie II,
6taieut celles
vi^que de Cashel en Irlande, Picrre, 6v(.^qae du du Patriarche d'Antioche, de rarchev6que de
Puy,
Robert do Chatillon, ^v^que de Langres et Roberl, Cashel, dcs 6v6ques du Puy, de Langres et de Chft.
dv6que de Chalon-sur-Sa6ne. lon, qui avaient 6t6 transcrites et peinles contrc
Ldpitaphe de ces pr^lats, en lettres gothiques. le mur ext6ricur du sanctuaire, et renouvel6es
6tait ainsi con(ue en 1686.
HIC DUO HOBERTI LINGONENSIS CABILONENSIS. La figurc du pr61at que Ton voyait sur le tombcau,
PONTIFICES PAUSANT SIMUL ET PETRUS PODIENSIS. la mitre en t6te, les mains joinles, et ayant 4 ses
HIS EST nONATUS CASFELENSIS SOCIATUS
pieds une pctile figure tenant un livre 4 la main,
PRAESUL HONORATUS NOSTHISQUB CO.MES
MONACHATUS. pouvait d6signer cct Arnaud d'autant plus vraisem-
Comme ce lombeau n'6tait plus en vue 4 cause blablenicnt, qu'au rapport de Ciaconins, le cardinal
du nouvel aulel construit en 1667, on avait cd Robert ne fut point 6v6qae, mais seulcment cardi-
 : ; : :

1629 TITULI SEPULCRALES CISTERC. 1630

nal prAlre du titre de sainte Pudentiane. Rien » A l^entr^^e de la chapelle de S. Etienne ^tait la
n'cmp6cherait donc de croire que ce monument tombe de J(5r6me de S. Michel,protonotaire aposto-
avait 616 6rig(5 k la m^moire de ces deux grands lique,mortA Citeaux en 1499.
hommes inhumfe dans Cilcaux, et r^unis, quoi- Le dix-huitieme tombeau renfermait le corps. dc
qu'en diff6renls temps, dans un mcme mausolde. S. Etienne, iii" abb6 de Citeaux, mort en 1134 et
Au bas du tombeau du B. Arnaud, et sous une ceux de 14 autres saints abb(5s transport(5s au
mfime tombe de cuivre, ^taient inhum^s les corps m(3me endroit aprd^s la consficration de r(5glise,

de Nicolas Boucherat, premier du nom, abbd dc faiteen 1193 par Robert (^v^que de Chilon. Ce
Citeaux, et dc Nicolas Bouchcrat, son neveu, aussi tombeau (5tait 4 la sortie de rcglise cn descendant
abb6 de Citeaux. On y lisait une grande <;pitaphe au cloilrc: on y avait dress(5 un autel A6Ai6 4
latine du premier, grav6e sur une table de cuivre, Notre-Dame. On lisait dans un tableau appliqu(5
avec ses armoiries appliqudes conlre le mur. Cette contre le mur cette inscription en caractfires go-
tabie avait 6li subslilu^e le 2 mai 1601 par Edme thiques :

de la Croix, son successeur, i la figure de bronze Beati ac venerabUes Patres abbates motmstern
de grandeur natureJle de Boucherat premier, qui et Ordinis Cisterciensisfundatoresetampli/ica-
fut enlevd pendant le pillage de 1589, avec tout le B toreshicsimulreconditisunt,videUcetDoniinus
Albericus II, Steplianus III, Itaynardus IV,
m6lal qui (^lait dans r^glise, pesant plus do 35 niil-
Gozovinus V, Fastredus YI, Giilihertus VII,
liers. D'une partie de ce m^tal le comte de Tavannes Ale.rander VIII, Guillermus IX, Bernardus X,
avait fait fondre deux canons, pesanl 14 milliers, Guillermus XI, Petrus XII. Johannes Robertus
ct qui ^taient au chiteau de Dijon. Prior, Johannes, Bonifacius XXIII, vir bene
composilus et honestus, quorum felices animm
Joignaut le tombeau des deux Boucherat, on onmipotenti Deo viventes nostri sempermemo-
voyait celui de D. Claude Vaussin, abb(5 d« Citeaux, res existant. Ainen.
avec une (5pitaphe latine, par laquelle on apprenait Prfes de cet autel, dans le cloitre, du cdt^ de la
qu'il 6tait mort le 1" f6vrier 1670. muraille, k Ycnlrie de r(5g!ise 4 gauche, 6lait le
Dans le sanctuaire de l'6glise, dans les places des tombeau du B. Alain frfere convers de la maison
diacres et sous-diacres, ^laient inhum^s sept corps de Citeaux, et surnomm(5 le Docteur universel.
de ducs ou duchesses de Bourgogne, princes et L'encienne ^pitaphe latine d'Alain (5iait celle qui
princesses de leur sang : Odo III, Philippe fils se lisait grav^e en lettres gotliiques au bas de son
d'Odo IV, Phihppe son fils, Alix de Vergy femme tombeau, sur une pierre d'environ deux pieds en
d'Odo III, Bourgogne leur fille, et Yoland C quarr(5
Alix de
de Dreux, premifere femme de Hugues IV.
Alamim brevis hora brevi tumjtlo sepelivit:
Parmi les grands personnages enterr^s k Cileaux, Qui duo, qui septem, qtd totum scibile seivit (102).
on comptait soixante tant ducs que duchesses, Tout !e reste du monument avait^t^ <5rig(5 enl4S2.
princes ou princesses de Bourgogne. Alain 6tait rcpr(5senl(5 sur sa tombe cn habils de
Horsde T^^glise de Cileaux, derrifire le choiur. frfcre convers, tenant 4 la main un grand chapelel,

ily avail autrefois une chapclle, dite de saint ct ayant dcs moutons 4 ses pieds, conform(5ment
Georges qui renfermail plusieurs monuments des au qiiatri^me vers de !'inscription gravde sur une
princes et princesses de la maison de Bourgogne banderolle qui renvironnait tout entier:
mais elle avail 6l6 entifirement d(5molie en 1589 par Alanuni brevis hora brevi tumulo supelivif,
les troupes du comte deTavannes, frfere du vicomle Qui duo, qui septem. qui totuni scibile scivit.
de Tavannes, qui commandait dans Dijon pour le
Labentis scecli contemptis rebus egens fit,
Intus conversus gregibus commissus alendis,
duc de Mayenne.
Mille ducento noyiageno quoque quarto
Le dix-septifeme tombeau, plac^ dans la chapelle Christo devotus mortales exuit artus.
de tous les saints, (5lait elev(5 de terre d'environ De chaque c6l6 de sa t^te 6tait un livre; sur Tun
trois pieds. C'6tait celui de Philippe de Viennc, ^taient ces mots: Traclatus plures theologiai
(5crit
seigneur dePagny, et de Jeanne, sa femme, fiUe el philosophidi : ce hvre (5tait fermd. Sur Tautre,
du comte Genfeve, tous deux alli^s A la maison ouvert par le milieu on lisait; Dc complawtu na-
de Vergy. Us ^taient repr(5senl6s en figures de turo', In lacrymas risus, De parabolis, A Phxbo
])ierre, couch(^s sur leur tombe, oii on hsait cette Phebe, In Anticlaudianum autoris mendico.
^pitaphe grav6e surla frise Sur les faces du tombeau 6taienl grav6s ces
mots
Hic JAcENT Doniinus Philippus de Vienna
J. C. LIBERA ANIMAM MEAM. AMEN.
Dominus de Pagney, et Domina Johanna uxor
ejus, filia comitis Gebennensis. Requiescant in Au-dessus on voyait un bas relief de pierre, en-
pace. Amen. chass^ dans la muraiUe. Au milieu ^tait repr6sent(5c
une rdsurrection avec le vers suivant
Dans la chapelle de sainte Madeleine ^tait la
tombe de inessire Philippe de S.-Hilaire, de Mar- Suscipe Christe Jesu servorum vota tuorum.
guerite de Vienne sa femme, et dc leur petite fille Du c6t(5 gauche (5tail Alain, tenant un chapelet
Huguette Bouton, morte en 1391. et un livre ; au-dessus de sa t<5te on hsait : fr. ala-

(102) Duo d6signe rAncien el le Nouveau Teslament, et septetn les sept arls Iib6raux.
 : : : : :

1631 ADDIT. AD LIBROS DE ViTA S. BERNARDI. 1632

Nus MAGNUS NATioNE ALEMANNUs DOCTOR PR.Ecipuus ^ de suite cinq abbds de CUeaux, peints i fresque au
— et sur une banderollc parlant de sa bouche naturel et 4 genoux: ayant chacuii une inscriplion

Christtis surgcndo toti dat surgere mundo. latine quimarquait leurs noms, leur qualitds et le
temps de leur mort.
De Taulre c6t6, plus pres de Tdglise de Citeaux,
Le premier du cotd de rautel, dtait D. Jean-
^tait repr^sentd S. Bernard, les mains crois^es sur
Bapliste Loysier, dluenl540, mort en 15S9; le
la poilrine et l^gfirement appuydes sur un livre
suivant Louis de Baissey, dlu en 1560, mort
dtait
ouvert devant lui. Une banderole partant de &a
au retour du concile de Trente en 1564; ensuile
bouche laissait lire ce vers ;
Jdrome de la Souchicre, dlu en 1564, depuis car-
Chrislus mortegravi mortem superavit abyssi. dinal, mort k Rome en 1571 Nicolas Boucherat, ;

Au-dessous du bas relief dtait cette ^pitaphe: dlu en 1571; enfin D.' Edme dela Croix, son suc-

Ce grand docle Alanus, quifut tont admirable, ccsseur.

Rendce lieu de Cisteaux portout plus mdmorable Sur la muraille
vis-4-vis Tautel on avait aussi
Car il y fut berger convers et serviteur; peint images dc Nicolas Cossard, procureur
les
Encory sert d'e.xemple de vertu et d'honneur.
en cour de Rome avec leurs inscriptions du cotd
Dotic vous religieux, et convers et passans,
Imitez ce doctcur qui cy bas est gisant. D de Tdpitre on y lisait encore ce qui suit:
:

Cette dernicre dpitaphe avait 6t6 supprimde en EccediesDominivcnit crudelis, ctindignationis

plenus,et ira; furorisque ad ponendumterram
1712, lorsqu'on avait fait blanchir le cloitre, « paree
in solitudinem, et peccatores ejus conterendos.
gue.dit Dom Cotheret, cUedtait d'un stylepcupropre
a faire honneur a la mdmoire d'Alain et a CUeaux Anno ab incarnatione Domini millesimo nona-
mlme (Ms. Divion. 357, p. 92). »
gesimo octavo initium sumpsit hoc ca^nobium
quod dicitur Cistercium, et erat ipso die luna-
Proche Tautel de S. Etienne, sous une arcade
paschalis XIV, scilicet XII cal. Aprilis, In-
dans renfoncemenl de la muraille du Cliapitre, il dietio VI, Epacta XV, concurrens IV.
y availun lableau oii dtaient dcrits ces mots;
Dans le choeur de rdglise, au dessus des stallcs,
AvKKTES hospites hic sepulti, Pruliaci, Locedii,
on voyait aulrefois les armoiries et dcussons des
Sarncii, Alteresti, Francawallis, Olivcti, Pe-
trosw, Tyronelli, Boxeriie, Parienagh, Vallce- chevaliers de Tordre de S. Michel crdds par Fran-
Sanct(e, Walt-Saxen, et alii plures abbates, (ois l", qui, le 10 juin 1521, en fil une grande pro-
quorum animie requiescant in pace. motion dans cette dglise, ou il se rendil expres avec
Devant chapcUe S. Jean-Baptiste, du c6t6 de
la Louise de Savoie sa nuTC et plusieurs seigneurs.
Tdvangile, on voyait k fleur ilc terre le tombeau dc Q Dans un ancien lablcau devant la chapelle S.
Vincent Marlet, abbd de Bouill»n, mort le 10 juillcl Jean on lisait cette inscriplion
1545.
Ayso abijicarnatio7ieDo/niniM. C. notiagesimo
Dans la chapelle des ducs de Bourgogne, i droito tertio X\I cal. ISovemb. a lieverendo Patre
sous le portail de lYglise dtaient cinq tombes il Domno Roberto Cabilonensi episcopo dedicata
fleur de terre. Sur celle qui se trouvait k Tentrde est ecclcsia S. Mariie Cistercii, cujus magnum
altare consecralum cst i>i honore Dei ac BB.
6tait Tdpitaphe suivante:
Genitricis ejus semper virginis Mariie et om-
Hic jacet Dominus Guillelmus dc Marigni. niumsanctorum,quor€liqu(e istce habentur,etc.
Lcs autres tombes (Slaieut sans inscriptions. Sur le portail de rdglise on lisait ces vers
Au-dessus de rautel il y avait une fresque reprd-
Salvc sancta parens sub qua Cistercius ordo
sentant le duc Eudes fondateur de Citeaux, prd-
Militat et toto tanquam sol fulget in orbe.
sentant i S. Robert rdglise de rahbaye, et ayanl ;\
ses cotds la duchessc Mahauld sa femme, Hugues II Et au-dessus de Timage de laS. Vierge:

leur fils, et Eudes III leur petit-fils, dans leur cos- Hirc caput et mater Chtercii est ordinis cedes
tume ducal. On lisait cette inscription au bas Quir devota manet Virgo Maria iibi.
H
'^ Auspicc testantem, rogo, protege, porrige Christo
Odoni, Mathildi dulcissimm etsuavissimircon-
Quce fiunt intus nocte dieque preces.
jugi, Uugoni cl Odoni filio et nepoti inclytis
Burgundiieducibus, quorumpictateet largitate Sur la grande porte du monast6re les vers suivanls
monasterium Cistercii fundatum fuitet crectum. dtaienl dcrits en Icttres d'or.
De Tautre c6ld (c6t6 de rdpitre), la fresque rc-
Ad nos flecte oculos dulcissima Virgo Maria
pr^senlail S. Roberl, v6tu de noir, recevant TEglise Et dcffende tuamdiva patrona domum.
que lui prdsentait le duc el trois autres abbds vd-
Lcs vers qui suivent, composds par Gerlon, abb^
tus de blanc, c'est ft dire S. Albdric, S. Etienne et
de rAumOne, se lisaienl aulrefois i rinfirmerie
S. Bernard. II y avait cetle inscripiion au bas :

Mutidus ahit, res tiota quidem, resusque timenda.

DoMiNO Roberto vrimo
ahhati, D. Alberico
Nota tibi tnundi sit nota, mundus abit.
secundo abbati Cistercii, D. Stephano anglo
Mundusabit,nonmundus,idcstliacynacliinamundi,
tcrlio abbati Cistercii, D. Bernardo primo ab-
Dico, sed mundi qloria, mundus ahit.
hatiClarirvallis, qui morum integrilateel vitai
Mundusabit,triasunt,erit.esl,fuit:h(rctriamundum
sanctimonia viri rcligionemCisterciensem i?is-
tiluerunt, auxerunt.ornarunl.et illustrarunt,
Mota movent, clamant hirc tria mundus ahit.
SS. PP. Mundus abit; sequitur mors, strictam vita salutem
Longa, brcvem hvtam tiubila, mundus ahit.
Au-dessus dc 1'arcade qui renfcrmait le tombeau Nundus ahit fortis sim, non ero: sini spcciosus ,
des Iroia ducs dont on vienl de parler, on voyail A'o« ero : sim dives, tion ero, mundus ahit.
 : : :

1633 DE YICO FONTANARUM JUXTA DIVIONEM. 1634

Mundus nihilum, tameii ejus abire

abit, nihil in « parloir, il une tombe, sur laquelle
y avait ^tait une
ISon abit, error abit, quo duce mundus abit. crosse avec ces deux mots
Mundus abit, mundus qui verbo fallit in omni.
Nescit in hocuno fallere. Mundus abit. ADBAS DE STANLEE.
Mundus non Christus abit; colenon abeuntem
abit,
Dices non abiero me sine. Mundusabit.
On sera peul-6lre surpris de voir qu'un si grand
Mundus abit quoties iterabo ! cesset abire nonibre de princes et d'autres personnages illustres

Mundus, cessabo dicere mundus abit. (5taient inhumds dans ruglise de Citeaux, landis que
Dans le cloitre devant le rSfectoire il y avait la le fondateur
et les trois ducs de Bourgogne, A6c€-

lombe a nioiti6 effac^e d'un abb6 de S. Jean. . .

d(5s immidiatement aprfes la fondation, n'(5taient

mort en 1346. enterr(;s que dans le porlique de T^iglise mais il :

Devant le Chapitre 6taient ensevelis plusieurs faut raitribuer h la simplicit(5 des premiers p(ires
abbds. C'6laient, d'apr6s leurs 6pitaphes latines ;
de rordre, qui ne voulurent point enterrer de s6-
culiersdans leur 6glise.
D. Raduardus abbas loci S. Bernardi in Brabantia,
1311; D. Johannes de Breteneria abbas Fontis Le r^fectoire de Citeaux avait plus de 120 pieds
Johannis 1303; D. Johannes abbas monaslerii Loci de long. II proporiion. L'an-
6lait large et 6lev6 k
Dei in .inglia, anno millesimo. . . quadrage- cienne intirmerie, devenuela grandesalle des morts,
.
D
simo.
(Stait encore plus grande d'un quart; c'6tait un des
On y voyait ces autres ^pitaphes :
plus beaux vaisseaux que Ton put voir. On lisait

Anglia quem genuit, Robertus ibi tumulatur. ues deux vers devant la croix placde au milieu
Abbas unde fuit hic Ribreateda vocatur.
Hic deponuntur monachi quando moriuntur
Anno milleno trecenteno duodeno.
Mono mi7ius pleno finivit fine sereno, Hinc assumuntur anima; sursumque feruntur.
Matthcti festo cui Cunctipotens pius esto.
La plus considdrable relique renferm(5e dans le

Natum Divione Stephanum premit lapis iste intus. Irdsor de Citeaux dtait le bras de S. Jean-Baptiste,
Monachus factus, ac e.rinde Cellerarius. conservd dans un fort beau reliquaire de vermeil,
Regens Quinciacum trahitur ad Pontigniacum,
Quod ter denis bonuspater rexit annis duobus. sur lequel 6taient gravds ccs cinq vers grecs :

Mille cum quadringe?ito qvinquageno quoque anno

Octavo Domini migrat vicena quinta junii,
Edmundiprecibussanctifruaturwterna luce.Amen
Hic jacet D. abbas Elyas
qui obiit anno D. 12S0.
Cal. Oct. Orate pro eo.
IIN B\PBAPOC XEIP XEIPA THN TOV nPOAPOMOY
KATEIXETO IIPIN NTN EKEI0EN EAKNCAC
ANAE METHEE IIPOC IIOAIN KONCTANTINOC
quondam abbas de, . ,
TAVTHN AE THAE 0ECAYP:2 0HCAVP1CAC
CUEHOrCAN AVTON EIIOAVVHCEN TO KPATOC.
Le F. MartiJne a traduit ainsi ces vers :

Hic jacet Frater Joannes dictus Vivien profec- manum

Quam barbara manus Pnrcursoris
sus et amator hujus domus, diligensque proces-
Possidcbat prius, postea inde eruens
suum ef agendorum Cistercii ac Ordinis prosecu- Impciator adduxit in urbem Constantinus.
tor, nec non molitor, novarum rerum expugna-
Eamdcm vero. qui istuc in thesaurum contulit
tor, ctiam temporalibus quibus in monasteriis
Qua- protcgebant ipsum, dilatus imperio est.
Vallis-Dulcis et Bellw Vallis et
abbatizavit Obiit apud Divionem 10 sept. anno
. L'abbaye dc Citeaux portait sem(; de France, en
D. 1494. Vivatin Domino. cffiurun (5cusson de Bourgogne ancien, hmdi d'or
Entre les piliers des portes du Chapitre ct du ct d'azur de six pifeces a la bordure de gueules.

NOTE SUR FONTAINES-LEZ-DIJON,

PATRIE DE S. BERNARD.
Sur le prieur^ de Feuillans, (5tabli auirefois dans le chateau de son pfere, el sur la

chambre oii il ^tait n^, devenue le sanctuaire de TEgiisc des Feuillans.

(Notice par Tabbd Chenevet, dans VAlman. de la prov. de Bourg. Dijon, 1782, p. 233. Courtdpie, —
Descript. du duchi de Bourg., t. II. Dijon, 1T77, p. 388. —
Sommaire de la vie de S. Bernard. Dijon,
1G:j3. —
Arcidves de l'anc. Bourgogne et de la ville de Dijon. Noticc historique par C. X. Girault —
dans VAnnuaire hist. et stat. de la C0te-d'Or. Dijon, 1824. Descript. de la chapelle S. Bernard, —
rilablie a Fontaine, en aout 1841, broch. in-8, par M. Gaumont.

Le village de Fontaines (103), oii naquit saint Ber- rj en avant, un peu plus bas, se trouve Tdglise du
nard, s'el(ive k mi-c6le duDecollinc au N. 0. de la dont certaines portions peuvent remonter
village,
ville de Dijon, dont il est distanl de 3 kilometres. au xi« ou au xii* si6cle. 11 parait certain que c'dtait
Ou y compte 454 liabitants. Au point culminant de anciennement la chapelle du chateau, et qu'on la
la colline, k Touest, etait situd le chSteau de saint devait k la pidt(5 de Tescelin, seigneur de Fontai-
Bernard, dont il ne reste plusque quelques parties; nes, el d'Alelh, p(3re et mere de saint Bernard (104).

(103) Arrondissement et canton nord de Dijou. de seigneur de Fontaines, dtait de la maison de

(104) Tescelin, surnommd Sorus, ou le Roux, le Tonnerre, et Aleth 6tait tille de Bernard, seigneur
premier de ceux que ron connait avoir pris le titre de Montbard. Plusieurs chartes des anndes 1104,
1635 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1636:

Elle d^pendait originairement de T^glise de Saint- « Quelques Chartes nous apprennent que, dfes le
Martin-des-Cliamps-lez-Dijon, donn^e, en 801, aux commencement du xv» sifecle, on avait 6tabli, i Fon-
chanoines r^guliers de S. Etienne de Dijon (105); taines, unc confr6rie sous le litre de Saint Ber-

on pense qu'elle fut 6rig6e en cure en 1451. nard (106) et il est probable quece fut dans le cou-
;

11 en est
menlion pour
fait la premi^re fois dans rant du mfime sifecle que la chambre oii 6tait n6 cet
une chartede Tan 1120. illuslre Abb^
fut convertie en chapelle. On serait

Joceran, 6vfque de Langres, confirma en celte peut-(Jlreen droit de conjecturer que rid(5e en est
mfime ann('e 4 Tabbaye de S. Etienne T^glise de due i Bernard de Marey, dont pn va voir ia dona-
S. Martin avec la chapelle situ^e dans le dessus du lion k Tabbaye de Citeaux. Du moins est-il certain,

village de Fontaines eum capella quas est in supe-

:
par les termes m6mes de cette donation, que la
riori Fontananun villa. Les papes Calixte II en transformalion de la chambre natale de S. Bernard

1124, Innocent en 1129, Adrien IV en 1156, et

II en chapelle n'avait pas eu lieu avant 1462, et on
Innocent IV en 124o, font la mome mention dans montrera plus loin qu'elle 6tait ant^rieure 4 Tdla-
leurs buUes contirmatives des biens possddds par blissemenl des religieux Feuillans dans le ch4teau
'abbaye de S. Etienne. On remarque qu'ilslui con- de Fontaines, en 1614.
firment la possession de cette chapelle avec son B Bernard de Marey, qui avail les droils de Marie
cimeticre et toules ses dc^pendances. EUe avait donc de Saulx, sa m(jre, Dame de Fontaines, et de la fa»
6te construite, ou sur la fin du onziemc siicle, ou, mille de S. Bernard, donna, le 20 f^vrier 1462, k
tout au plus tard, au commencement du douzicme. labbayede Citeaux, lechateau, forteresse et maison-
Les anciennes hisloires, en parlant du d^ces de forle de Fontaines, ou il demeurait, S charge d'y
la B. Alelh, arriv(5 A Fontaines, aux calendes de ttablir une chapelle en rhonneur de S. Bernard,
septembre de Tan 1105, le jour de S. Ambrosinien, oii les religieux qui la desserviraient diraicut une
patron de la chapelle de Fontaines, montrent claire- niesse tous les vendredis de Tann^e ; il avait joinl
ment qu'il (5lait lc palron de ce lieu. Cest ce que ;1 ce don la quatri^me partie de la maison et de la
prouvent encore une cliarte de Tan U30 et divers justice de Fontaines, le four banal et plusieurs terres
monumcnts publi^s par le P. ChifUet, dans son Ge- qu'il y possi!dait, car le surplus de cette seigneurie
nus illustre S. Bernardi assertum, p. 415 et 523. (5lait tenu par ses fr(>res. Mais le Duc Philippe-le-
La B. Alelh, morte en odeur de saintet6, ne fut Bon ayant refus(5 les lettrcs n(?cessaires pour la va-
inhum6e ni dans cette chapelle, ni dans son cime- lidil^; de cetle donation, Tabbaye de Citeaux se vit

G^rannus, abb(5 de S. Bt-nigne, demanda son

liiJre. forc6e de remetlre ces fonds en main habile, les
p
corps comme une relique pr(^cieuse. Port(i sur les fiefs ne pouvant ('Ire lenus que par des nobles, cl

(5paules des nioines jusquS labbaye, il y resta jus- les vcndit, en effet, moyennant 400 livres, i Jean

qu'au 14 descalendes d'avril (19 mars) 1250. Alors, Uollin, (5v6que dc Chaion-sur-Saone, qui avait d(5ji

pour remplir les inlenlions de S. Bernard, on le acquis,en 1434, d'Alexandre de Marey, frire de
transf(5ra A Clairvaux, et il fut placc; dans la cha- Bernard.unautre qualriL^medecetteseigneurie(107)
pclle S. Sauveur, non loin de la tombe de son fils. Les choses en rcstfirent la jusqu'au commence-
Le n(5crologe de S. BcSuigne faisail mention d',\- nienl du xvii* si^cle. II s'(5lait (5tabli, dans cet in-
letli en ces termes : Kal. Septembris obiit Alaisa tervalle dc temps, une congri'gation i(5form6e dc
laica. Tordre de Citeaux, connue sous le nom de Nolre-

1106 et 1113, rapport^es dans les preuvesde 1'//;,'!/. de S. Marlin, ol pour retle raison, on rappelail Abba-
des Ducs de Bowiioyne, font tenir un rang distingu(5 liola S. Martini. Golonie de chanoines, sortie de
i Tescelin ;\ la cour de ccs princes. rabbaye de S. Elienne de Dijon, iU chantaient les
Tcscelin et Aleth eurent dc lcur mariage six gar- heurcs canoniales, prc^chaienl et administraienl les
vons, dont Gui, rain(5, fut le seul qui s'<5tablii. II sacrements & S. Martin el 4 Fontaincs. A la fin du
laissa unc fille, mari(5e k Barth(5Iemy de Sombernon, xvii" sifcle ce n'6tait pliis qu'une simple chapelle.
ce qui til passer la seigneurie de Fontaines dans Le cur(5 de Fontaines, ii la ifitc de ses paroissiens,
cette maison et de lA, successivement, par les fem-
; y allaient loiis los ans, en procession, reconnailre la
mes, dans celles de Saux, de Maray, de CI6ron el
inaierniu5 de cette 6glise, et y c(516brer la messe le

de Damas. 11 novembre (V. Hist. de Viglise abbatiale ct colli-

giale de S. Etienne de Dijon. Dijon, 1696, in-f p.
Ces diff^rentes maisons poss(5d(''rent la seigneurie
278).
de Fonlaines; mais divisi^e, suivani Tusagc du
temps, en plusieurs poriioiis, dont les unes pass6- (106) Lel9oct. 1415, les confrferesde la confr(5rie
rent aux auteurs de Messieurs Bouliier, d'autres 4 (5tablie4 Fonlaincs-lez-Dijon, en rhonneur de Dieu,
la ville de Dijon, et la maison seigneuriale aux re- de la sainle Viorge el dc S. Beniard, pay^rent, au
ligieux Feuillans. Duc (le Bourgogne, 200 livres pour ramorlisseim^nl
de 50 livres de rentes destin(5es k faire dire deux
(105) A un pelil quart de lieue de Dijon, un peu
messes par semaine (V. .irch. dcVanc. Uourgogne).
au de rancicn couvent des Capucins, sur la rive
delik
gauche du torront de Suzon, il y avait une pclitc (107) Ce fut cetle moili(5 qui passa 4 Marguerite
6glisc, nommde S. Martini Canipaniensis, derain- Rollin, fousine de ce priMat, ct, de suile on suile, 4
pis de campania, de prato, dc pratis, et cnfin S. Marie Chaiiibellan, femme de Gui do Rocheforl,
Marlin-des-Champs. Dc^s 801 elle (5tait d6j4 (5glise chancelier de France, 4 Joachim Humbert de Ro-
paroissiale. Au x" siocle il y avait unc poiite com- olieforl, ii Guillaume de Dainas, onfin ;\ Joachinide
munaut(5 de chauoines oHablis auprcs de C(;tte ^glisc Damas, seigneur de Rousscl et de Communes.
 :

1637 DE VICO FONTANARUa JUXTA DIVIONEM. t638r

Dame des Feuillans. Jean de la Barri^re, Abbfi ^ l'absence de r^vfique de Langres, au milieu d'un
commandalaire de l"abbaye de Feuillans, 4 six immense concours de personnes de tout ^tut et de
lieues de Toulouse, en avait 6t6 rinstitiiteur, en toute condition.

1577. Le pape Sixte V approuva cette rdforme en Trente-lrois pierres de moindres dimensions
4586, et CliSment VIII en mod6ra la rigueur en furent plac^os aulour de la pierre principale. Elles
1595. Jean de !a Barri^re 6tant venu Paris, par Ji
etaienl toutes ornees d'inscriptions oii le Souveiain
ordre d'Hemri III, avec 60 de ses r6form6s, ce prin- Ponlife, les princes temporels, les royaumes, les
ce leur litune maison au faubourg S. Honor6
bdtir universit^s, les ordres religieux avaient voulu,
de Paris. Henri IV la fit achever, et lui douna tous comme 4 Tenvi, 61evcr k S. Bernard un monument
les privil(5ges des maisons de fondation royalc.
durable de leur admiration et de leur pi6t6 (Appen-
Ce ces religieux que Joacliim de DamaSj
fut k dice, n" 3).

fondateur du couvent des capucins de Dijon, en La ddvotion k ce grand saint ne pouvait manquer
1602, prit le parli de vendre son cliateau de Fon- 14 un nouvel accroissement. Anne de recevoir par
taines, pour le convertir en un monastcre de leur d'Autriche ne se vit pas plut6t mc^re du Dauphin,
congrggation, et y faire Olever une tfglise en l'hon- n qui fut Louis XIV, qu'elle envoya par un de ses
neur de S. Bernard. La vente s'en fit en 1613, el aumoniers une letlre aux Feuillans de Foniaines,
les deniers de cette acquisition furent fournis des en 1638, afin de leur demander de rendre des
libc^ralitSs de plusieurs personnes picuses. L'abbaye actions de grices durant neuf jours 4 leur saint
de Cileaux s'opposa 4 celle venle et 4 rcHablisse- Pcre, auquel elle s'^iail vou6e pour obtenir de
ment des Feuillans k Fontaines, sous pr6texte que Dieu uri fils [Appendice, n° 4).
la seigneurie de ce lieu lui avait il& donn6e, pour
Louis XIII avait fait en sorte que ron solennis4t
le mfime objet, en 1462 : mais elle fut d^bout^c de
la fSle de S. Bernard dans tout le diocfise de Lan-
son opposition, et les Feuillans prirent possession
gros ; mais cette fete n'y ayant 6l6 observ^e que
de leur nouvelle demeure le lundi de la semaine de
durant quelques ann6es, Louis XJV ^crivit 4 Tevfi-
la Passion de ranni5e 1614.
que de Langres, afin de lui demander de la faire
Louis XIII, qui dtait redevable de sa naissance revivre. Ses lettres sont du 20 diScembre 1652
aux priferes de S. Bernard, se montra le prolecteur (Appendice, n" 5). II y donne 4 S. Bernard le titre

des Feuillans. 11 approuva leur acquisition ; en de prolecteur de sa couronne, et il reconnait lui

amorlit le terrain par ses Lettres-Patentes du mois devoir la victoire de Lens, remporK^e le jour de sa
de juillet 1618 {Appendice, n° 1) ; se d^clara leur « fele. Louis XIV dcrivit pour le mfime sujet au Duc
fondateur ; accorda k leur monastfire le privil6ge et d'Epernon, Gouverneur de Bourgogne, et au Parle-
les immunit6s des maisons royales ; leur assigna ment de Dijon.
une pension de mille livres, et leur fit don de trois
Le 25 mars 1653, S6bastien Zamet, (;v6que de
mille Uvres, tant pour leur entretien que pour leur
Langres, rendit une ordonnance, par laquelle il en-
batiment et la d(5coration de la chapelle S. Bcr- de cdldbrer de
joignait 4 tous ses diocdsains la fete
nard.
S. Bernard, comme une ftite de commandement, en
Sebastien Zamet, 6v6que de Langres, avait ap- cessant loutes les cKuvres serviles {Appendicc, n" 6).

prouve, en 1617, leur ^iablissement 4 Fontaines. Le 22 juillet de la mfime ann^e, le meme (ivfique

Les magislrals de Dijon y consentirent ^galement 6rigea une confr6rie de S. Bernard en Tdglise des
et pour tSmoigner davantage rintiirSt qu'ils y pre- P(ires Fouillans de Fontaines, et il en approuva
naient, ils voulurent 6tre parrains, en 1620 et 1621, les staluts. Louis XIV, son fr^re et la Reine Mfere
lors de la bijncdiction de leurs cloches (Appendice, avaienl voulu en fitre les premiers membres. Le
n" 2), et contribufirent, par leurs dons, ainsi que Pape Innocent X, par son bref du 2 mai 1653, avait
plusieurs personnes de piiitti, 4 la dtScoration de leur Q enrichi de faveurs spirituelles cette nouvelle soci6t6
6glise (108). qui devait, disait-il, filre 6tablie par rOrdinaire

Mais la c6r^monie qui, par son 6clat et sa pompe (Appendice, n" 7).

extraordinaire, fit le mieux 6clater les sentiments Aprfcs la destruction du monastere des Feuillans
de la France et de la Province de Bourgogne envers par la R6volution fran(^aise, la confr^rie qui avait

S. Bernard, fut celle de la pose de la premiJre pierre ^16 ^tablie dans leur 6glise fut transfert5e dans
de r^glise du monastere des Feuillans, 6lev6e en ^(^•glise paroissiale de Fontaines, par Mgr J. F.
son honneur. Martin de Boisville, 6v6que de Dijon. Les lettres,

Le jour de rEpiphanie de Tan 1619, elle fut so-

dans lesquelles 11 confirme les anciens statuts, sont
lennellement plac^e sous la premifire colonne 4 datt^es du 22 janvier 1823.
droite, nom du Roi Louis XIII, par Roger de
au L'6glise des Feuillants, due particuliSrement aux
Bellegarde,Duc et Pair, Grand Ecuyer de France lib(!raUtds d'Anne d'Autriche et de Louis XIII,
Gouverneur de Bourgogne et de Bresse. Oclave de orient(5e du nord au sud, se composail de deux
Bellegarde, i-veque de Conserans, la b6nit en parties lermin(5es en dome, du chceur des religieux

(108) La ville de Dijon faisait, chaque ann6e, une auradne de poisson aux Feuillans, le jour dela ffila
de S. Uernard (V. Arch. de la villc de Dijon).
 : :

1639 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDL 1640

dispos^ en h^micycle au nord, et du sanctuaire au . surmont^ d'un baldaquin dor6 soutenu par 4
(itaii

sud. Le cluTur des religieux n'exisie plus aujour- colonnes en marbre de Flandres, dordre corinthien,
d'hui.En 1791 celte 6glise avait 62 pieds de longueur les bases et les chapiteaux en bois dor6, les pi6-
sur 26 delargeur; la sacristie 23 pieds sur 10; deslaux et gradins en bois peint en marbre. Au
le chcEur des religieux 22 pieds sur 17 : elle dtait milieu dtait une statue de S. Bernard en bois
d^coree de 16 colonnes, dont 10 en marbre noir, dor<! (109).

et 6 en marbre blanc de Flandres ; les bases et les Sur les murs ext^rieurs de l'(5glise, on lisait les

lors en marbre blanc jasp6, les chapiteaux en alb4- inscriptions suivantes

trc. Le maitre-autel, en forme de tombeau antique,

Sur le devant ayant aspect i Test

SACELLVM SACELLVM
BEATAE MARIAE S. BERNAKDI PATRIS
DOMINAE GRATIARUM. ET EGCLESLIE DOGTORIS.
Et plus bas :

AVE MARIS STELLA S. D.BERNARD. AD SOLV

DEI MATER ALMA DOMESTICV POTENTEM
ATQ. SEMPER VIRGO. MIRABILIV PRO REGIS.
FELIX COELI PORTA. SALVTE ORAT ET LN GOELV.

Sur le dorriore, k Taspect du couchant, les in- o Au mois d'aoi!il 1821, un qualri^me acqu^reur,
scriptions sont niutil6es et ilUsibles. Monsieur C. X. Giraull, arriJta enlin r^Kuvre de
Les Feuillants demeurfirent i Fontaines jusqu'4 destruction et assura la conservation de r^glise.
la mise 4 execution des ddcrets des 12 Kvrier et En 1840 rh(5ritage des Feuillans se retrouva
11 octobre 1790, porlant suppression des ordres entre des mains sacerdotales. Monsieur Tabb^ Re-
monastiques. Alors leur maison fut \\\r6e au bras naull, ancien vicaire g6n6ral ct chanoine honoraire
s(5culier. Le mobilier en ful vcndu ; et le sieur du diocese de Dijon, en devint Theureux posses-
Nogaret, architecte, nommd par le direcloire du seur. Grdce a sa pieuse sollicitude, T^^glise fut res-
district de Dijon, estima par procos verbal du taur6e avec beaucoup d'intelhgence par M. Cau-
16 juillet 1791, r^glise, le monast^re, les jardins, mont, architecte, membre de la commission des
vergers, et un clos de 21 journaux d'excellentes anliquil(5s de la C6le-d'0r. D4s 1841 la gracieuse
terres, la modique somme de 13,000 livres. chapelle, sorlant de ses ruines, put de nouveau
Letoutfutdelivri^ par proces-verbal dul7aouin91, s'ouvrir aux pelerins attirds par le d6sir d'invoquer
pour 21,500 franes 4 une compagnie qui revendit, S. Bernard au lieu m6nie dc sa naissance.
par acte du 3 juillet 1793, tous les b.iiiments. On a vu que le clocher et le cha'ur des religieux
cours, jardins et terrasses, moyennant 9,090 francs avaient Hi d(;truits : ce qui reste de leur (516gante
payables moiti6 en aout suivant, moitii; en aoill de (5glise se compose de trois parties,s6par(5es lesunes
Tann^^e 1794. des aulres par des arcs doubleaux d^cor6s d'archi.
Ces nouveaux acqu(_^reurs (^^taient des ouvriers voltes, dc pendentifs rcmarquables par la coupe ct la
qui n'achelaient que pour tirer parti des mal(!riaux regularitedo rappareil dcs voussoirs en pierre dure
en pierres el menuiseries. Presque tout fut d(^moli polic, par la pr6cision des joints, la puret(5 des pro-
ct vendu en d(5tail dans moins de deux ans ; rem- fils des ornements sculpt^s et polis.
et la richesse
placenient couvert de ruines fut revendu le 23 mars Lesdeux premiSres parties sonl termin(5es en
1795, moyennant 6,000 francs en assignats, valant domes, en formcs de couronnes royales, orn(5es de
i peu pr6s 2,000 francs, & un troisiime acqu(i- fleurons et de perles sculpt^Jes autour du cercle
reur. d'en bas.
Dans l't^glise de Feuillans, le choeur des reli- Des ddmes reposent sur des entablemenls corin-
gieux avait 6l6 d(5moli, ainsi que le clocher. Le thiens comjilets Ires-riches toutes les moulures :

sancluairc fut transforme en ccllier ; et le reste de des architraves ct corniches sont tailldes dc rais
r(5glise fut occupd par une forge et par une 6curie. de ccfur, de trdflcs, d'oves, de denticules, dc mo-
La sacristie devint une cuisine. U dillons i feuilles de refends et de rosaces sculptc-cs
Pendant vingt-cinq ans les deux coupoles dc enlre les modillons.
r^glise restfirent sans couverture, chargdes de Le premicr dome est d(5cor^ du chiffre et des
quatre k cinq pieds de pierrailles et de sable de armes de Louis XIII, et le second du chiffre et des
ddmolition; elles n'existeraient certainement plus armes de son (5pouse Anne d'Aulriche.
aujourd'hui sans la pr(?caution que les anciens Les seize colonnes en marbre qui ornaient
arcliitectes avaient prise de les couvrir par un rt^glisc, el qui avaient 61(5 cnlev(5cs pendanl la t6-
berceau en pierre blanche. voluiion avec leurs chapiieaux el leurs pi^destaux,

(109) Ce baldaquin et ses colonnes sont aujour- Bernard plac(5e sous le baldaquin ; ce d6tail esl em-
d'hui dans r^gUsc cath(5dralc de Dijon. Le procfs- prunt(5 i la notir:e de M. Girault.
verbal d'estimation ne parle pas de la stalue de S.
 1641 DE VICO FONTANARUM JUXTA DIVIONEM. 1642
ont 616 modestement remplacdes par des colonnes n Messire Jean Pierre Camus, si oonnu par ses
en bois, de mfimes dimentions que les anciennes ;
relationsavec saint Franfois de Sales, rapporte
elles se raccordent avec les entablements qui for- dans son t^ioge de pidtd d la benite mimoire
de
nient qualre arcs de triomphes ou portiques, sous M. Claude Bernard appelli le pauvre prdtre, This-
lesqueli il faut passer pour arriver au sanctuaire. toire d'unejeune deraoiselle de Uijon qui, en 1615,
Les intrados des arcs doubleaux, les frises des avait lout k coup perdu rusaj^e de la parole.
entablemenls des deux ddmes, et les frises des « Des personnes de grande piiti, ajoute-t-il,
quatre portiques pr^sentent un semd de flcurs de lis furent d'avis qtieceste fille et ses parenfs eussent
sculptdes, qui sont demeur(?es presque intactes, recours d Vintercession de saint Bernard,et qu\l
ce
tandis queles architraves ont 616 muliI6es (HO). sujet elle allast tous lesjours d pied,
durant Cespace
Le sanctuaire est dlev6 d'un degrd. II est construit d'une seynaine, visiterVoratoire qu'on avoit dresse
sur un plan octogone r^gulier. Son ornementalion au lieu rneme desa naissance,appeli Fontaines,aux
actuelle ne remonte pas & une date plus ancienne portesde Dijon (\li). »
que celle de la restauralion hile par les soins de Messire F. Andr^ Valladier, prcJdicateur ordi-
M. Tabb^ Renault, ainsi que la niche placeo au- naire du Roi, faisant cn 1628 \'6\oge fun^l^bre de
dessus du maiire-aulel, et la statue en pierre de Dom Bernard de Montgailiard, Abb(5 d'Orval au
saiut Bernard qui la ddcore. paysde Luxembourg, parle de Fontaines, belle pe-
Mais Feglise des Feuillans n' eilt-elle conservd titemontagne ronde et aisie, et toute semblable au
de son ancienne splendeur que les murailles nues sainct mont de Carmel en la ludie. Puis il conti-
et d(5grad&s de ce sanctuaire, elle n'en mdriierait nue : » Vay eu 1'honneur d'ij preschcr et sarri/ier
pas moins d'i5tre visitde avec un respect cmpressL^ mcsme chambreousainctUer-
plusieurs fois dans la
pu!squ'il s'clive dans rcmplaccment meme de la nard naquist, laquelle ayant esti totisiours (jardie
chambre ou naquii saint Bernard, et qu'il est pris trcs religieusement, lesera encore plus & Vadvenir

dans la vaste (?paisseur de ses murs antiques. par ladivotion des Pdres Feuillans qui.y bdtissent
Lc plus ancien titre qui fasse mention de la unbeau monastdre et une iglise magnifique.grande-
chainbre dans laquelle est n6 saint Bernard, cst un ment friquenlie par Vinsigne diuotion de toute cette
partage d'hoirie du mois de f^vrier 1429. II y est belle ville de Dijon ; binidiction de la quelle la nais-
parl^ de la grosse tour du chateau de Fontaines, sance de sainct Bernard Va laissie Iiintidre.comme
vulijairement dicte La tour Monsieur sainct Ber- de ses douccurs,de ses divotions et de ses liles divins
NARD, et du cellicr ou chambre de la mesme tour C * Vamour de Dieu., et la perfection de la religion
dans laqvelle fut ni mondit sieur S. Bernard (IU) catholiqueiiib). >
Les Feuillans, devenus propri(3taires du chaleau Le31 mars 1631, le marquis d'Effyat, marechal
de Foniaines, trouv(ircnt ceite chambrc d(5ji trans- de France, visitait pieusemcnt la maison natale de
form(>e en chapelle. Cest Louis XIII lui-mc'me qui saint Bernard, enlaquelle se baiissent le monasifire
nous Tapprend en ces termes dans sos Lettres- des Feuillans, et offrait uue lampe d'argent qui de-
Patenles du mois de juillet 1618 t Or estans vait 6ire suspendue devant l'autel de ce saint.
:
II
deilement informisqu'audit lieu de Fontaines, Ven- faisait en in^Jme temps pour rentretien perp(5tuel

droit od nasquit [saint Bcrnard], a esti dcpuis di- de cette lampe, unefondalion de 500 livres tournoia
dii et appliqui d Vusaged'une chapelle qui a estiet (116).
est encore vinirie et friquentie par grand concours Au mois de mai 1667, Dom Joseph M^glinger, re-
de peuple, et qu'en icellc plusieurs obtiennent des ligieux de Wetlingen au diocSse de Constance, se
graces et faveurs d'en haut tris-sinyulieres et ex- rendant au chapiire gfa^ral de rOrdre k Citeaux
iraordinaires, par les intercessions de ce glorieux [)
passa par Dijon et eut le bonheur de C(5lebrer la
saint, (112). messe dans TcJgliso des Feuillans, sur raulel m6me
Pendant que saint Fraufois de Salle pr(icliait le qui occupait le lieu oii saint Bernard avait ouvert
careme a Dijon, en 1604, « il alloit souvcnt, dit son les yeux k la lumiere — « in altari, quod jam eum
neveu, cilibrer d la cliapelle de saint Bernard de occupat locum in quo de pia; parentis utcro in
,

Fontaines, dcause de lagrande divotio7iqu'il avoit hanc mortalitatis lucem progressus est sanctus Ber-
d ce docteur enmielli, chantre de la gloricuse nardus (1 17). >>

Vierge (113). » Cet autel 6le\6 en un endroit si v^n^rable dlait

(110) Cetle description est emprunt^e ^ la bro- (115) Les sainctes montagnes et collines d'Orval
chure de M. Caumont. etdc Clairvaux,p!iT Messire F. Andr(5 Valladier.Ira-
(111) L. P. Cliiffet, S. liern. genus illustre asser- priin^ Luxembourg, 1629, in-4°, p. 19.
il

tum. Divioue, 1660, p. 602 et 603. (116) V. Archivesde la C6te-d'0r.

(112) V. Appendice^n" 1. (117) Dcscriptio iteniris Cisterciensis,Lucern!e,p.
(113) llist. de la vie etdes faits du B. Franfois de 101. On peut lire dans cct (5l(?gant et spirituel
Sales, par Charles-.-Vuguslc de Sales. Liv. vi, p. 313. voyage, r(5imprimd ci-dessus dans"la Patrologie, le
(114) Vesprit du B. Francois de Sales de M. J. T6c,ii des saiotes joyes que rauteur
resseutit lors-
" Camus,
P. " (Ed. Dep^ry) lom. I, Paris 1840, qu'il fit sonpieux pelerinage ^Fontaines.
p. LV.

Patrol. CLXXXV. 53
 1653 .ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1644
fievenu naturellement rautel principal de T^glise « laquelle saint Bernard est n6 ; c'est une fort petite
cies Feuillans, et l'on avait voulu que la cliapelle salle basse quarr(5e, ct dont on a
une cha- fait

oii il se trouvait ea forraat le sancluaire. Cette pelle. On y voit 6cnt sur mes en-
la porle : Venez,
dispositiou a 6li religieuseraent conservfSe par M. fants, et je vous introduirai dans la maison de mon
Tabbd Renault. pire et dans la chambre oii ma mdre m'a enfanti
Le sanctuaire de i'^glise des Feuillans 6taitalors, (120). »

comme il l'est encore aujourd'hui, placd au rez-de- II est probable qu'au xviiie siicle cette petite cham
chauss^e de la grosse tour du cbiteau de saint Ber- bre basse, carr(5e, finit par d<5plaire, et qu'on voulut
nard, dont parle Tacte de partage de 1429, qu"on a accorder un peu le sanctuaireavec le reste de Te-
cit6 un peu plus haul. glise en le taillant en octogone dans T^paisseur des
Les rnurs du sanctuaire, qui ont 3, 4, et jusqu'cl murs de la charabrc elle-mfime. On ignore k quelle
9 pieds d'6paisseur, ne permeltraienl aucun doute dpoque fut ex^cut^ ce travail d'embellissemcnt re-
sur ce point, mais un acle de pariage du mois de grettable puisqu'il alt(5ra la forme d'un lieu v6ritable-
mai 1420 le dimonire d'une fagon p^remptoire.
q ment consacr^ par la naissance de saint Beruard.
Ce pr^cieux document menlionne la tour qui dlail Si Ton s'en rapporlait 4 I'abbd De Mangin dans
dessus laportc duchdteauensemblclapetite maisofi son Histoire Ecclesiastiquc et civile du diocese de
qui 6lait entre ladite tour du chCitcau et la grosse Langrcs (121), on pourrait croire qu'en 1765 la
totir{i\8). Cesltout ce qni resie aujourdhuiducha. chambre basse, carr6e, existait encore ; raais il faut
teau de saintBernard (119;. remarquer que cet auteur a copi^ purement et sim-
Or celte indication nous conduit de la porte plement Pigamol de la Force (122), lequel avait copi6
U'entr(5e, dont on voit encore les gonds, et oii pa- La Martinifire (123). La Martini^re avait copi^ Cor-
raissent les rainures destindes & laisser lomber la neille(124), et cc dcrnicr n'avait fait querdp^ter les
herse, elle nous conduit droit k la grosse lour. paroles de Dumont.
c'esl-4-dire au sanctuaire de regliae des Feuil- II faut se contenter de savoir que lc sanctuaire
lans. est bien (Stabli dans remplaceraent de la cbambre
On voit par un passage des voyages de Dumont oii naquit saint Bernard ; et c'est i partir de 16S9
qu'cn 1C89 le sanctuaire n'avait pas la forme octo- qu'il regut la forme que nous lui voyons aujour-
gono qu'ii a aujourd'hui , et qu'il avait d^jA avant la l»
d'hui.
R(5volution. « On monlre, dit-il, la cbambre dans

(118) V, Arcbivesde la C6le-d'0r. naquit saint Bernard (Jtait k peu pr&s lir6c du Cant,
(119) En 1740 les gros murs du chateau de saint des Cantiiiucs, iii, 4.
Beruard dtant fort cndommag6s par les intempd- (121) Tom. II Paris, 1765. p. 117.
ries dos saisons, les Feuillans durent faire cr6pir (122) Notivelle descripiion dc la France. 3' 6d.
les deux principales tours ahn de pr^venir leur tom, IV. Paris, 1753, iu-12, p. 30.
ruinc (V. Archives de la C6te-d'0r). (123)Z.t.' graiid dictionnairc geographique et cri-

(120) Voyagcsdc M. Dumunt en France,cn Italic, tique, tom. 111. A la Haye, 1726, in I", art. Fonlaines.
en Allemagne, ctc, lora. 1. A la llayc, 1699, iu-12, (124) Diclionnuire univcrsel giographique el liis-
p. 76 (Lctire dat(5e de Dijou en octolire 1089). — lorique, tom. II. Paris, 1708, iu f°, (i/7. Foniaines.
L'inscripiion plac^e sur la porte de la cbambre oii

APPENDICE.

N" I.

JUILLET 1618

Louis par la grace de Dieu Roy de France et de n d'une chapelle qui a estd el esl encore \it\iTic el
Navarre k tous pr^Ssens et ;\ veiiir, salut. Nos chers fr(1queni(?e par grand concours de pcuple, et qu'ea

et bien amds d(ivots orateurs les religieux de la Con- icolie plusieurs obtiennent dcs graces ct favcurs

gr(5gation Nosire-Damedcs FcuiUcns, ordrc dc Cis- d'('n haut tr(^'S singuli(>res et extraordinaires par lcs

lcaux, militans sous le bienlieur(>ux saiul Beruard, iiilercessions de ce gloricux saint. Mcii d'un di%ir
ayant acquis lechasieau de Fonlaincs pr(>s dc nosire fervent dc faire cliose par laquolle avcc le bon pai-
viile de Dijon dfis le commcnccnient de nostre Rc- sii- de sa Divine bontt' nous puissions participer aux

gne, auqufil coumie cstant sa maison patcrncllc mOrilcs d'icclui sainl, et par iceux soyons prot(?g(is
nasquit lc bi(;nheureux saint, ladiie acquisilion nous duraut le cours de nostre vic, assistfe et bien heur^Ss
auroit tellement 2.gv&ie (iu'aurions amortis cette cn nos sinc^^^rcs iutenlions, d'cstablir ct maintenir
place pu lcur faveur Or cstant dciicment infornK^^s
. uiie bonne paix, et de laire llcurir la ^\il& ei justice
qu'audil lieu de Fontainos, l'cndroit oii nasquit le cn noslre Royaume, de sorte que Dieu en soit di-
mCme saint a csttS dcpuis d(5di(} et appliquti ii Pusage guement exalt(5. Davantagc affcctionnans de pro-
1645 DE VICO FONTANARUM JUXTA DIVIONEM.
mouvoir rhonneur et 1'ornement de nostre Province
de Bourgongne, consid^rant ce queiie
qu'elle a aulrefois
rapport6 de bonheur a la France, quand d'icelle le
Roi Clovis nostre prdd^cesscur k la suasion de Clo-
tilde son espouse fiUo de Bourgongne fut fait le
preniier Roi chreslien, et ddsirans pour ce suiet
que la fondation que nous desseignons faire en un
lieu si rcmarquable et choisi dans ladile Province,
soit k icelle un tesmoignage perpi^tuel de gralilude
pour un b&a6iice si signal^ conf^rc k celte cou-
ronne. Voulans aussi continuer, voire augmenter
de plus en plus les faveurs dont avons iusques-icy
assisle la congr^gation des susdits religieux,
nienc^e en nostre dit Royaume, approuvie du Saint-
Si(5ge, et ornee de plusieurs gracos et privil^ges
Apostoliques par iceluy, et qui fructifie a rcdifica-
tion des ames (ainsi que chacun Sfait) ayanl esld
dilat(5e et fomentde par les bienfaits de feu dc tres
haute et loiiable mi^moire le Roy Henry-le-(irand,
nostre Irfes honord Seigneur et Pcre (qui soit en la
gloire de Dieu) noiamment en ce qu'il se seroit
rendu fondateur de TEglise et raonasiere des Feuil-
lens siiu6e au faubourg saint Honord de nostre
bonne ville de Paris, laquelle ayani esld ddilide i
rhonneur dudit bienheureux saint Bernard et ce : et promettons par ces dites prdsentes) qui demeu-
sous le voeu et invocalion qu'il pleust a la Divine
bonid d'octroyor heureuse lignde 4 nostre dit fcu
tres bonord seigneur et pdrc, et h la Reyne nosire
Ires honorde Dame et mere, dont depuis el avant
l'annde expirde estant ensuivie nostre naissance et
de la Rcyne, nostre tres chdre compagne et espouse:
cecy mesme nous incite davanlage d'embrasser
roccasion prdsente (comme venant par Divino fa-
veur) d'honorer ce saint bienlieuroux en son lieu
natal. Pour les causes et considdrations susdites 4
la gloire de celuy qui admirahle en ses saints, a
illustrd les Provinces de la terre (qui font le firma-
ment de son Eglise rnililante) chacune dc ses astros
parliculiers, et a voulu ddcoror et enrichir nostre
dit Royaume de la splendeur de ee grand et famcux
confesseur, Pdrc et Doctour de rEglise, rdforma-
teur de peuplcs, pacificateur de schismes et dissen-
tions, Patriarche des religieux, opdrateur de mcr-
veilles, le ddvot el favori de la Vierge sa M(''re,
reconnaissant ce lieu pour un des plus vdndrablcs
de ce Royaume, autant digne d'estre illustre d'une
Eglise et maisou religieusc, qu'il a apportd de hd-
nediction 4 toul runivers, cl que ladile Congrdga-
tion a suiet d'en priser la iouissance et possession.
Avons voulu par ces prdseates, signdes de nosire
main, nous rendre et declarer, nous rendons et dd-
La ville de Dijon donna aux Feuillans une cloche
en 1622; c'diait la troisi(ime.
Elle portait cette inscription sous les anses
\oviT rcligiosa Divionensis civitas quia magni-
ficavil DoMiNvs misericordiam suam cnm illa
dwm ei /idelem destinavit patronvm et tvtijla-
REM (jucmmagnum univers(eEccLES,i\E constitiiit
DocTOREM et propugnatorem sanctvm Bernar-
DVM, hujiis dati optimi grates donis refert piis,
DiviNVM ipsum NVMEN meritis ejusdem sancti
peroptans semper habere placalum^
— APPEND. 1646
clarons Fondateur de et monasl^re qui se
l'Eglise
doit ^diffier audit lieu de Fonlaines, avec rdsolution
d'y estendre nos libdralitds ct bienlaits selon les
occurrences. Voulans H cct cffet que ladile maisoa
d'orcs et ddji iouisse de tous les privildges et im-
munitds doni usent et iouissont les autres maisons
de fondation Royale qui sont en nostre dit Royaume
quels qu'ils soient et pour donner moyen
; que
quelque nombre de religieux soit de prdsent enlre-
tenu audil lieu pour y iaire le service Divin (alten-
dant la perfeclion duditbastimcntel qu'il soit rdduit
en sa pleine fornio et fa(;,on rdguli(^re) leur avons
com- donnd et oclroyd, donnons et octroyons par ces
prdsentes mil livros de pension annuelie assigndes
sur la receptc gendrale de nostre Pays de Boufgon-
gne et pour le bastiment qui est a faire, nommd-
:
ment pour la ddcoralion proiettde de la chapelle
saint Bernard, irois mil livres pour une fois paya-
bles au courant de cetlc annde, attcndant que ve-
nant k vacqucr un bdndhce de nostre nomination
capable d'entreteniraudit lieu un nombre compdtant
de religieux, afin que Dieu y soit aussi honorable-
nent servy que la prdrogalive d'iceluy est grande.
Nous leur affectons (comme nous leur avons promis
rera uni et incorpord ft ladile maison. Quoy faisans
ladite rente de inil livres sera supprimde k la ;
charge que les religieux qui habiteront ledit monas-
t(3re dddieront par expr(;s leurs pri^ires et bonnes
CEUvres tant publiquos que particulidre 4 nostre
bien, salut, ct pour rutilitd de tout le royaume. Et
afin que les Provinces, conlrecs, villes et commu-
nautds, ou lieux qui ont estd illuslrds par les faits
merveilleux dudit saint Bernard, singulidrement
Q nostre Provincedc Bourgongae ot la ville de Dijon,
'
"-
;\ laquelle cet heur
'
'''
'
'^
regarde particuli(irement d'avoir
porid une si grande lumi(jre de 1'Eglise, les prdlats,
grands seigneurs ou autres particuliers qui auronl
devotion de tesmoigncr en cette occurrence leur v6-
ndration a rendroit duilil biciiheureux envers Dieu,
puissenl sans dilTicultd produire des effets de leurs
pieux zeles Nous n'enlendons empescher, ains ex-
:
hortons toutes [(ersounes d'apliquer leurs v(jeux et
eonfdrer leurs bienfaits. Donnd ;\ Saint-Germain en
Laye au mois de juillet l'an de grace mil six cens
dix-huil, et de nostreRcgne le neufvitoe.
De par le roij,
Poitiers.
N" II.
n et plus bas autour de la cloche :
"
: In benedictione sancta Bebnardvs dicta suni be-
NiGNo compassore, huroni de Covrtivron et Di-
VIONENSIVMVICECOMITIMAJORE e/ ClAVDIA DoRGB
nobilissimi quondum daronis de Thiange vidua,
svscEPTORiBVS grutissimis. Anno 1622.
Celte cloche, cassde en \Ti?>, fut remplacde par
une autre fondue aux frais de la ville (K. Archivcs
de la ville de Dijon).
1647 ADDIT. AD LIBROS DE YITA
INSCRIPTIONES LAPIDVM
QVI
SVB FUNDAMEiNTIS ECCLESIAE ET COENOBU S. BERNARDI
IN OPPIDO ET CASTRO FO.NTANENSI, IVXTA DIVIONEM,
DEFIXI SUNT.
(Ex opusculo cui tilulus : Deo Opt. Max. et
sacrum Joannis a S. Malachia Fuliensis. Divione, 1620, 2
Primus lapis, ^dis sacrae celebri loco, siluque
nalurali pcrgralissimo, in castri Fonlanensis am-
bitu, prope Divionem inchoatse in honorem D. Ber-
narcli, anno 1619, die Epihania; (quem Regum mu-
nera Ghristo in prsesepio huraili radianti oblata, io
cundum et solemnem quotannis faciunt) de speciali
RegisChrislianissimi LudoviciXIII, iussuetnuiu foe-
lici auspicio fundamcnlis fuitaptatusab Illustrissimo
Generosissimoque D.D. Rogerio de Bellegarde, Duce,
Pari, et Hipparcho Franci», sacrique cubiculi Pr<e-
fecio, in BurgundiaetBressio Prorege Strenuissiino,
Seurrfe Marchione, Comite Moulis-bardi, Barone a
Termis, 3. Ehsii, Montis-Bruni, elc. Poslquam a
Reverendissirao D. D. Octavio de Bellegarde, Epis-
copo Conseranensi, Douiino Albraci, et S. Germani
Altissiodorensis Abbate piissimo, Illustrissimi Gu-
bernaloris consanguineo, qui tunc peropporiune in
his partibus agebal, fuil ritu Eccfesiastico, devoto
afteciu, solenini apparatu, masicis vocibusCollegia-
lis et Rcgiie CapeU* Divionensis, gaudium publicum
attollcnlibus, celebrata ejus benediclio Ilic lapis : atque ita vigorem Liliis Gallicis, odorem et ve-
longitudine irescum diraidio, lalitudine diio pedes
habebat, in supcriori parle Augustiori forma, Regia
pr*lerebat insculpta insignia, deiniie eminus et cir-
cumquaque ordine disposita, inaiusculis litleris ha^c
erant pro regenuncupata votaet verbacoucopta
CIIRISTO lESV ANNVEXTE, MERITIS S. BEBNARDI,
INCLITVS REX VIVAT, REGNET, PIVS POTENS
FOELIX.
Subtus aulem haec erant :
Ludovici XIII. Francorum et Navarrai Regis
Chrisliassimi, viandalo, et noniine, serenissi-
viteque ejns ConjugisAysAE.\.\srM.\c.hE,AEVissa-
crce D. 0. M. in lionorem S. Bernarui (cujus
fmtici ortu, signisquc pateniibus, hunc sibi di-
vi7ia clemcntia collemsanctilicavit) construendte
V.D. Rogerius de liellegarde, totius Burgundim
Rege moderator mcriiissimus, Galliarum llip-
parchus, ctc. Ilane Capitalem Lapidcm devotis-
simus posuit, dic sexta lanuarii, anno salutis
1G19.
Postremo in eodem lapidc, parte inferiori genli-
lilia stemmaia habibaniur lllustrissimi D. Proregis,
ex more utriusque sacrie militia; torque, et ense
Regio, quo ia Aula Regia ianipridem pollet ornala
insculpta quoque erant pro dicli Domini excellen-
tia, voliva haec vociibula, ad quatuor angulos dispo-
sita :
DEO, ET REGI CARVS VIGEAT.
Lapidi sic religiose el alacritcr a pra'falo IIIu-
strissimo Domino admolo, et arlilicum industria suo
loco rile composilo, alms iuqualis forma', et dinien-
sionis fiiit superinducius, quorum interun-dio non
ca^mentum esl iniectum (ne insciptio qua' ulrius-
que lapidis serie altera ad alteram inversa insculpla
erat oblileretur) scd plumbeK lamina' sunl interpo-
sit;e. Ilic vero lapis, paile illa intrinseca, incisum
habebat prolixioruin hunc tilulum, quo scilicet
gis Ghristianissimi pia mens, hoc in opere proino-
vendo hac no-
et |)erficicndo, pra'seiUibuscl fuluris
litia imbucndis, planius fus.iusquc aperiebalur, sed
S. BERNARDI. 1648
N° III.
s. Bernardo pro nova basilica, Fontanensis instauratione
edii. Paris, 1623, iu-8».
ii Deo maxime, Angelis quoque, et sanclis eius in-
" tuenda reponebatur in ha;c verba :
Qvo fonte (Deo dante benignitatem) ortu melli-
flui Doctoris et CythariHai Marlce, S. Vernardi,
Bcnedictionum ccelestium cf/lu^tit, orbem inun-
dans consolatio, eodem merito reflucnte totius
orbis gratitudiiie , Maximus lustitioe cultor Lv-
Dovicvs XIII, Francorum Navarroi Rex Chri-
el
stianissimus, Pietatis sua; erga Deum, et Vcne-
rationis in Sanctum, tanto fulgore Regnum ejus
decorantem, solemne ct ceternum crigere monu-
mentum statuens, aedem sacram D. 0. M. in
honorem dicti Sancti, mansionemquereligiosam
humiltimis ac devotis oratoribus Monachis Fu-
licnsibus, Munificentiis Hcgiis extru.rit, fidens
(uti supplici votoa Deo e.vpostulat] patrocinio
_ precibus electissimo hoc ejusdem
S. liernardi el
u S. Nativitatis loco institutis ct fundendis, sccum
Sercnissima el Charissima Coniuge Anna Av-
STRiACA et sospitate et prole optanda donandum
nustatem additurum, ut Liliis ccelestibus tan-
dem immisceri, et sicitt Lilium germinare, et
florere in ceternum valeat ante Dominum.
Cura igitur pra_'dicti duo iapides, quasi in UQuin
:
compacti sub priina columna qua; dexlrum lalus sa-
cri ^Edificii sustinet coaeti fuissenl : alii quamplu-
res quadraia quidem forma, ut facilius gestari pos-
sent, ferro docenier politi, hinc inde pcr Gyrum
congerentur, Regia^que insignito lapidi et Maiesta-
tis nescio quid redolenti, dura honoris obsequium
suo modo pra'stare gestiunt congrucnti methodo
apponuntur horum aulem seric lapidum, dura
:
Q singuli singulare aliquod S. Bernardi pra;conium,
cx gestis ciusdem vcl impensis ab co, vel per eum
susceplis beneliciis, caractere mediocri sed apcrlo,
compendiose adnoiatain stilo delVrrent, enunciata
fuit ct promulgata universi orbis Christiani erga
pnvdiclum Sanctum (qua; etiam fere pielatis igna-
ris nola esli cclcbris et niira devotio, fuitque ad-
stantibus oranibus exposiium, quomodo die illa in
spiritu sereuus lolus orbis applaudens et gratula-
bundus Regi aderal, dum opus aggrcderetur cuius
inole Deo imincnsa gloria, et eidem sanclo in loco
iure inclita; eius laudi et invocalioni sacraiido,
honor congruus parabatur.
Prima autcm racniio, festivae huic hetilife spirilu
adslaniium, Ciclicolum facta est, liorum scilicct
quos respicere et niaxime aflicere debuit istud ne-
p
" goiii, non natur;e ductu, scd polius aftinitatis spiri-
tu, itno zelo gloria! Ghristi, quem eliam in caiWs
vident siiire tidelium cleciorum suorum in quo sia-
dio vigiles et humiles deccrtarunt cxallationem hi :
sunt Pater et Mater, Fralres omncs cum Sororc
einsdem Divi Bcrnardi, qui omnes saoclitatis ma-
nifcsla hahent et locupleiissiina ex propria vita et
conversaiione testimonia.
Re-
I.
Pll PATBIS TnESSELIM, BEATEA ALETH MATRIS,
nEATOTlM QVINQVE I-RATRVM ET SORORIS DIVI
1649 DE VIGU FONTANARUM JUXTA DIVIONEM.
Bernaiidi, pro tanto huic loco, in quo sancta Ma-
ter beate vixit et obdormivit, cmteri primitias
spiritus susceperuni, eorumque charissimo JSato
et Fratri S. Bernardo meritis toto Orbe conspi-
cuo novissimo tribulo lionore dulcis in Dco iu-
bilus Regixque pietati devota congratulatio.
II.
Sanctaesedis apostolicab, quam D. Bcrnardus
potenti zelo, in rebus procellosis pro virtutesibi
a Deo data, opportune fulcivit, in eundem Di-
vum Uernardum Summa devotio.
III.
Serenissimae reginae mariae Medicis, matris
Christianissimi regis Lvdovici XIII, in S. iier-
nardum, eo quod cum ab advcntu suo ad Itegium
thalamum (uti coniuxgloriosce memoriw Henri-
ci Magni) sub voto prolis meritis dicti Sancti ob-
tinend(e,eidemParisuscuniRegeipso,solemnem
impendisset honorem, consequenter sibi fw-
cunditas, qua nulla fielicior considerari potuit,
concessa fuerit, Augusta etmunifica devotio.
IV.
Serenissimorum principvm regis Christianis-
simi lvdovici xiii, germani, fratris et sororis
cosivGis principis Hispaniarvm, SORORIS QVOQVE
PRINCIPIS PeDEMONTIVM, ET SOROnlS ALTERIVS IV-
NioRis in Bernardum cuius mcritis et precibus
suas fulcire cupiunt sublimitaies, suoque tem-
pore Deo volente, sobolem impetrare, hegalis et
honori/ica devotio.
V.
Principvm et procervm orbis, GalUoi ma.xime
liegni, nobiliumqueet Aulicorum,pietatis Piegim
scquacium, in S. Bernardum, qucm ut vas a Deo
electum, et qui nomen ejus, et verbum salutis
fructuosissime coram Regibus, Principibus et
Populisportavit, omnes magnijicant et honorifi-
cant, Serena et sincera devotio.
VI.
Almae vrbis Romae OrthodoxiK fideimatris,in S.
bernardum, inqua tam gloriose mirificavit Do-
mi^ius Sancium suum, ut sedatis no7isemelinte-
stinis ejustumuliibus, paceque Ecclesice per eum
reddita Patcr Pairice acclamatus fuerit, Firma
et famosa devotio.
vn.
Provinciae Bvrgvndiae, in suum totius decoris et
sanciitatis solem S. Bernardum, cuius pietatis
et doctrince radiis toto orbe honori/ica splendet,
Pretiosa teneraque devotio.
VIII.
Almae Divionis, totius provinciie Metropoleos
in S. Bernardum, quemsuum cnntinuo aspicit,
colit, et invocai tutelarem, Familiariset medul-
lita devotio.
IX.
Provinciae Campaniae, in sibi a Deo Datum et
Prcecipuo favore commendatum,insignem pieia-
tis thesaurumS. Bernardum, Ardens etsolemnis
devotio.
X.
Provinciae Francike. Lutetifs maxime Regim ci-
viiatis in S. Bernardum, quem magnalia Dei
loquentem, et operibus cxhibentem, Spiritu San-
cio cooperante, scepius videre meruit, Decora
suavis devoiio.
XI.
Provinciae Picardiae, in S. Bernardum, queni
opere ei sermone poientem, multa pictate ample-
xata et venerata est, Ef/icax devotio.
— APPEND. 1650
XII.
fl
Provinciae Normaniae in S. Bernardum, quam
minisirum salutis /idelem,et beneficum insignem
habuit, Eximia devotio.
XIIL
Provinciae Pictavorvm in S. Bernardum, quem
viruni totum Apostolicum, miraculis undi-
que coruscantibus admirata est, Profusa de-
votio.
XIV.
Phovinciae Aqvitaniae in S. Bernardum, cui
prwteraliabcneficia, Guillelmi Ducis acceptam
refert utilissiniam et mirandam Orbi conversio-
nem, Sollicita et grata devotio.
XV.
Provinciae Britanniae in S. Bernardum, quem
Bdc principe tcncbrarum in Dei brachio gloriose
triumphantcm honore prosecuuta est, Ex-
,
quista devoiio.
XVI.
Provinciae Tiiolosanae in S. Bernardum, qucm
profusis e cxlo signis insignem se gloriatur, Re-
iigionis reparatorem habuisse, Gratiosa et sedula
devotio.
XVII.
Provinciae Provinciae in S. Bernardum, quem
Cceli Clavigcrum coinitatitem dum e.r Italia Gal-
lias accederet, ac in tam celebri curia et fre-
qucntia, niirabili freius Spiritus ac Pontijicice
benevoleniia; auihoriiaie, negotia regni Dei per-
tractantcm locunda conspexit, Integra et fra-
gra7is dcvotio.
XVIII.
PROviNciAEDELPHiNATVsiM S. Bcmardum, quem
virtutibus micantem, obstupescens et lcetabunda
. intuita est, Religiosa devotio,
^ XIX.
Provinciae Allobrogvm in S. Bernardum, quem
amabili sua prcesentiaei desidcrata bcnedictione
necnon magnarum virtutum operatione, soepius
e.vhilaravit, Yigens el accensa devotio.
XX.
PR0VINCIAEL0TnARINGlAEi«S.BerW«)-d(M?^,y!iP??l
illa usque ad vitoi extrema, de suo bono sollici-
tum, ct manuni pro fortia mittcntem, Dco
signis scqucntibus cooperante, fceliciter experta
est, Pia devotio.
XXI.
CoMiTATvs BvRGVNDiAE inS. Bcmardum, quem
charisniaiibus supernis mirificeornatum,et gra-
tia sanitaium illustrem, multa alacritate com-
probavit, Chara et germana dcvotio.
XXII.
D Regnorvm, Provinciarvm, et mvltarvm inclita-
RVM, civiTATVM Italiae iu S. Bcmardum, queni
ui Angelum Dei, mirabilia pro sua subvcntione
et consolaiioncfacienteni,et immuiantem inti-
mis visceribus susceperunt, et honorarunt, Per-
pctua et iiisicjnis devotio.
XXIII.
Regnorum et provinciarum Germaniae a S. Ber-
nardo perlusiratarum, et innumeris miraculis
in fervore fidci erectarum et corroborataruni, in
eundern D. Bernardum Ingens et universalis
devotio.
et XXIV.
Regnorum Hispaniae D. Bernardi miraculis et
beati Nivardi, ex germanis ejus natu minoris a
S. Bcrnardo, co ad fundcmdum Ordinem suum
missi prmclaris gestis, et fiAici obitu illustrato-
rum, In eosdem sanctos celebris devotio.

1651 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
XXV.
Provinciarwm Belgicarum in S. Bernardum,
quem veitiii allerum Aposiolum, prwdas dw-
moni diripientem, Christoque animas
uhiijue
agqregantem, in signis atque portentis summo
iuhilo aspexerunt, Sancta et notabilis devotio.
XXVI.
Regnorum Angliae et Hiberniae pro quorum
antiqua Pietate tuenda et /irmanda, miriftca D.
Dernardus pra-stiiit, apud eundem Divum Ber-
nardum^ veluti denuo Ecclesife hono, in domo
suo renascentem, auxiliierga Ueumsupereorum
desolutionc, quo mitius cum eis agatur seu ex
toto vertatur ingaudium, Instans expostulatio.
XXVII.
TOTIUS SACRI ECCLESIASTICI ORDINIS 2» S. Bcr-
nardum,quemdevotissimumI'arentem,puritatis
scilicetet sanctitatiseius, erga Dcum, dignitatis
quoque erga homines, insigncm promotorem fa-
tetur el colit, Splendida devotio.
XXVIII.
DOCTORVM ET PROFESSORUM TUEOLOGICORVM Om-
nium Academiarum in S. Bernardum, Parisien-
sismuximecelcberrimce, quceei sccpius, prwtiosa
lucra Cliristo offcrenda tradidit, quem tanquam
Theodidactum, et qui ad divinorum saporem
studia eorum valde allieiat, omnes venerantur,
Venusla et laudabiiis devotio.
XXIX.
Omnivm ordinvm beligiosorvm in S. Bernar-
duin,qucm ut apposilum ct rutilans in Domo
DeivitoiChristie.remplar./idelcmcjueetlencrum
incipientium, ct pro/lcicntium, ct perfeciorum,
in semita spirituali Duccm et Patrcm, lac ct
soUdumcihum minislrantem, unanimiier acjno-
scunt ct colunt, Aecurata et fcrvens devotio.
XXX.
Omnivm ordinvm militantivm equitvm in S.
Bernardum^ijuemui (nMitiliaspirilualiducem,
ita de Militia temporali in Deum ordinanda,
prwcepia ct regulas danlemomncs rclicjiose au-
diunt et suscipiunt, Strcnua dcvotio.
XXXI.
Inclyti monasterii cistercii universiciue ex
eo de/hixi ordinis Cistcrciensis in elecium lotius
splendoris et sanctimonice eius Principem, S.
bernurdum Clarevallensium maxime /iliorum
K IV.
29 OGTOBRE 1G3S.
DE PAR LA REYNE.
Dieu avant cxaucd
Trfis chers et devots oraieurs,
les Yoeux du Roy nostrehonore Seigiieur ot
tri^s
Espoux, accompagnds des nostres et de ccux de
tout ce Royaume jiar la tr^s heureuse naissance de
nostro tres chr-r et trfts am6 fils le Dauiihin qu'il a
pleu k sa Divine Majesl6 nous donncr Dimanclie
cinquiime de se|)teml)re, ne voulans obmettro au-
cuns des tesmoignages de la reconnoissanco que
nous devons <\ sa bont(5 d'une grace si afl'ectionn6-
nient d(5siri5e Nous avons r6solu de luy rcndre nos
; graces, ^ continuer scs b6iu^dictions sur la pcr-
trfes humbles devoirs et actions dc rcmercimens en
vostre Eglise, pour la d(5votion que nous avons
tousiours porio au gloricux saint Bernard, institu-
teur de vostre ordre pour la ferme croyanco qiie
nous avons que ses intercessions ont l)caucoup con-
tribu(5 k nous impi5trer cette faveur, dc laquellc Ai-
sirans tesmoigner gralilude A cctle sainte amc, au
,
S. BERNARDl. 1652
in tam amabilem et meritis excelsum parentem,
Intima et prcecipua devoiio.
XXXII.
Admodvm reverendi Patbis svperioris totivs
CoNGREGATioNis B. Mariae FuHcnsis, ordinis
Cistcrciensis, omnium Monastcriorum, singulo-
rumque religiosorum eiusdcm Congregalionis in
S. Bernardum Patreni eorum suspiciendum, eo
quod publiccE consolationi, et eorum usibus eon-
slrui domum suam paternam, pia dignatione a
Deo ohtinuerit, et bono odore Chrisii, quem
spirat totus, Begiam Maiestatem Christianissi-
mum Orbcm post se ad opus trahentem, hoc
aggredi fecerit, Humilis gralitudo ct hilaris
devotio.
XXXIII.
Omnimii Qvi PRo SACRA AEDE D. 0. M. tn Sati-
clis suis mirabili, id honorcm Divi Bernardi
spectabili hoc eius nativitatis loeo, construen-
dce, divina gratia inspirante, et eis ccelestes the-
sauros pro terrenis, et Amicum potentem, qui
eosin ceternarecipiat tahernacula prceparanie,
sua contulerunt, aut collaturi sunt beneficia,
Ingenua ct provida devotio.
Caelerum liaec ita ordinata fuerc, non tantum ad
solemnitaiem inclioationis aKlificii sacri lionestan-
ciaMi ei eftcrenda S. Bernardi magnalia, die illa,
qua ad insolilum tantffi liilaritatis spectaculum
turma nobilissima, ac populus tolius fcre Civitatis
Divionensis devotus accurrit, sed etiara ut si un-
quani fortc Fides, Pietas vcraque Religio futuris
lemporibus, vel Aniichristo, paucis annis circa
mundi consummationem regnante in terris, a pa-
tria exularit (quod Christus eodem intcrcedenle
'
avertat, quem ex collis huius foecunditate patria;
doctorem dedit et Ecclesise ) rabiesque impietulis,
:
in hanc pietatis arcem et aram odio (propter cius
eximiam a sancto sanctimoniam) usque ;ad eius
eversionem exarserit, cum iam forsitan nec crit
Evangelicorum voluniina, nec Doctorum scripta in-
venirc, aut Prxdicatorum audire voces, c\ terrai
ipsiiis visceribus ruinisque iediiicii hujus, claman-
tibus lapidibus cum tacuerint homines, prodeant in
laudem JESU CHRISTI Salvatoris, el gloriosi ejus
Confessoris Bernardi (cuius vita Chrislus fuil) com-
mendationcm lia3c subterranea testimonia. Qua;
quidem ut lyrannorum impiorumquo vultum uon
vcrfbuntur, ita cordibus eorum obcaecatis tcla infi-
gentur in confusionem ipsorum, ct omnibus qui fi-
delcs remanserint, lotius gaudii quo in fide vera
solidentur pracbebunt argumentum.
n licu mcsme de sa naissance, y presentans A Dieu
nos plus humbles romercimens de celles qui nous
cstoit la plus sonhaitable; Nous vous cnvoynns
pour ce sujet M;ii>.tre Antoine Golombel Tun dc nos
cliappellains pour restime que nous faisons dc ses
vcrtueuses qualitds, lequel nous avons chargi; de
vous dire (|uc nous cntcndons el di%irons de vous,
que pcndant neuf jours consiicutifs vous ayez a
f;iire c(51(5brcr le saint sacrifice de la Mosse cn vos-
tre ('glisc, afin qu'il plaise ;\ sa Divine Majcsl(5
d'avoir pour agr(5ables nos tris humbles actions de
sonne du Roy, la nostre, nostre fils le Dauphin ct
sur cet Estat. Et comme nous croyons de voslrc
que vous ferez dignemcnl ce qui est conve-
pi(^t(5
nable h Teffet dc nos intfnlions, aussi pouvez-vous
atlendrc tous les meillcurs oflices que vous scau-
ricz d(5sircr de noslre affcction cnvers vous et
vostre ordre, que nous prions la Divine bonl6, Irfis
1653 DE VICO FONTANARUM JUXTA DIVIONEM. - ArPEND. 1654

chers et d^vots orateurs, avoir touiours en sa » 29 octobre 1638. Sign6 : ANNE. Et plus bas •*

saiule garde. Escrit k Saiot-Germain en Laye le Le Gras.

N° V.
20 DECEMBRE 1652.
Lettre du roy a Mgr Veveque de Lanyres, pour le prier de faire solemniser la fete
de saint Bernard.
Mon Cousin, quoy qu'il soit de nostre devoir et voyos que Dieu a mises cn nostre pouvoir c'cst :

p'(5t^ d'estre d(5vot envers tous les saincts, et de
procurer, en tant qu'il est en nous, qu'ils soient
honor^s et servis dans tous les lieux que Dieu a
soumis a nostre obiissancc. Nous croyons n^ant-
moins estre oblig(5s de rondre un culte plus parti-
culier a ceux que la bonli Divine a rendus plus vi-
sibilement proiccteurs de cet Eslat, et par renlre-
mise desquels il luy a pleu faire des faveurs ex-
traordinaires a nostre personne ayant donc appris
: ment gard^ pendant nostre Regne, et mesme dans
de la Reyne noslre tres honor(5o Danie ot nRTC,
qu'eUe se reconnoissoit redevable de nostre heu-
reuse naissance aux prieres du grand saint Ber-
nard, palron sp^cial de voslre diocose et seachant
que les m(5rites du mesme saint ne paruront pas
moins elficaces a donnor 4 la France le feu Koy
nosire trSs honor^; seigneur et p6re, comme il le
tesmoigna expressiJment par ses Lettres-Patentes
de la fondation qu'il fit des religieux Feuillans, au
lieu nomm(5 Fontaines, oii nasquit cet illustre saint,
protectcur de nostre couronne, qui parut tel cn la
balaiUe de Lens quo nous gaignasmes sur nos en-
neinis le iour de sa fcste, nous croirions manquer
de reconnaissance envers ses bont^s, si nous ne
pourquoy suivant les exemples que le feu Roy
d'hcureuse m^^moire nous a laiss(5s, nous r(5it6rons
de tout noslre coeur les ordres qu'il vous avoit
donncs pour faire solemniser la feste de ce saint
_ dans reslendue de vostre diocese, mais nous d^^si-
" rons que ce soit avec plus d'effet que n'eurent Ics
siens, et que ce que vous avez fait observer seule-
ment respacc de quelques ann^es soit religieuse-
tous les temps 4 venir. Cest pourquoy nous vous
escrivons la pr^sente pour vous tfimoigner quevous
fcr(53 chose qui nous sera tr6s agr^able, d'employer
: voire authorite episcopale pour seconder nos sain-
tes intentions, qui ne tendent qu'a la gloire de Dieu,
et a rhonneur qui est deu a son saint, et au bien
Ae tout vostre diocfise, qui a refeu des graces plus
particuli(;res de son assistance que lc reste de nos-
tre Etat, et comme nous attendons de votre zfele
et ob(5issance reffet de la demande que nous vous
faisons : Je prie Dieu qu'il vous aii', mon Gou-
sin, en sa saintc et digne garde. Esciit h Paris lc
vingtifeme jour de dt5cembre mil six cens cinquan-
te deux. Sign^ : LOVIS. Et plus bas De Bri- :

procurions son honneur et gloire par toutes les ENNE.

K
VI.
31 DECEMBRE 1652.
Lettre du Roy au duc d'Epernon
Mon Oncle, ayant une d^votion parliculifire en- dont j'ai bien voulu vous informer par cette lettre,
vers le bon saint Bernard, Patron sp^cial de la '

et vous dire que vous ayds ik y tenir la main dans

Province de Bourgongne et protecleur de ma cou- 1'estendue de vostre charge, cc quc me promettant
ronne et d(5sirant procurer autant qu'il m'est pos-
: de votre atfection, ie prieray Dieu qu'il vous ait,
sible son honneur et gloire, ci rexeinple du feu Roy mon Oncle, en sa sainte et digne garde. Kscrit i
mon seigneur et p6re i'escris k mon cousin r(5ves-
: Paris le dernier iour de d(5cembre mil six cens cin-
qiie duc de Langres de faire solemniser la festo quante deux. Signt5 LOVIS. Et plus bas Phe-
: :

dudii saint par tout son diocise, et de s'empIoyer LIPPEAUX.

avec affection pour seconder mes bonnes inteniions.

28 FEVRIER 1653.
Lettre du Roy a Nosseigneiirs du parlement de Dijon.
de par le roy ^piscopale pour seconder nos bonues intentions
Nos am(5s et f(5aux encore qu'il soit de nostre qui ne tendent qu'4 la gloire de Dieu, ;\ rhonneur
devoir et pi(5t(5 d'estre d(5vot envers tous les saints, qui est deu k cc saint et au bien de nostre Pro-
et de procurer autant qu'il nous est possible qu'ils vince de Bourgongne de quoy nous vous avons
,

soient honor^s et servis en tous les lieux de nostre
Royaume, n^antmoins estant obIig(5 de rendre un
culte plus parliculier k ccux que la bont(5 de Dieu a
rendus visiblement protecteurs de cet Eslat, et par
rentremise desquels il luy a pleu faire des fa
veurs, etc
Nous avons ^crit k nostre cousin le sieur
bien voulu informer par cotte, lcttre, et vous man-
der et ordonncr de tenir la niain en ce qui d(5pen-
dra de vous, que noslre volont^ soit ponctucUement
accomplie, ce que nous promettant de vostre zele
et d6volion, nous ne vous en ferons la presente
plus expresse n'y plus longue. Doim(5 i Paris le 28
iour de f(5vrier 1653. Sign^ LOVIS. Et plus bas :
:

6vesque de Langres, d'employer son authorit(5 Philippeaux.

25 MARS 1653.
Ordonnance de Mgr feveque de Langres.
Sebastien, Evesque de Langres, Pair de France. rable de la Maiest(5 dc ieur couronne, a incitfi de-
La pi6t6 de nos Roys qui a touiours esl6 insdpa- puis peu de iours la bont6 du Roy de nous escrire
 :

1655 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1656

pour solcmnitd del a feste de saint Bernard, Tun « oii rcpose son sacrii corps, et que nous avons 616
la
des patrons et proieeteurs de ce Dioctso, ct il a " instruits dans lcs voyes de salut par les rares
pleu k sa Maiesld de nous ddduirc par sa Lcltre Ics exemples de sa vie et les hautes luniieres de soq
raisons de sa d^votion, afin que ses pcuples en cs- cspril, plus qu'aucune autre contr(5e de rEglise.
tans informds concourent par leur obeyssance avec Nous y sommes encore conviez par la contiance
plus de z6le de fcrvnur ;\ un si louablc dessein. que nous devons avoir que comme son intercession
Entre les raisons cxprim(5es dans la d(^peschc de sa nous a m(5rit6 rincomparable bonheur de la nais-
Maiest^, la plus imporl.inte et celle qui doit estre la sance du Roy, ses pri^res nous en obliendront la
plus sensible a la France, est le bonheur de sa conservaiion pour longues anni^es, et par ce moyen
naissance, que la Royne sa m^re a dit avoir obte- la ioye et la ft'licil^ i scs suiets de vivre longue-
nue par les voeux ct les pri6rcs qu'clle a faites au nient sous la douceur de son cmpire. Ccst la pens6e
grand saint Bernard, de sorte que ne pouvant all(5- & laquelle nous exhorlons nos Diocdsains d'appli-
guer rien de plus expres pour animer nos dioc6- quer leur esprit cn la c(51dbralion de la feste de ce
sains a une si iuste solcmnit^, il ne nous reste qu'4 grand serviteur de Dieu, afin que la Divine bont^
lcur enioindre, comme nous faisons par ces prd- nous (jn accorde l'effet par son entremise, et qu'4
sentes, de c^I(5brer doresnavant la feste de saint cette grace elle daigne encore adiousler celle de la
Bernard qui arrive tous les ans le 20 iour d'aoust, paix si desir(-e do tous les gens de bien, ct si n^-
comme une feste de commendpment, cn laquelle les B cessaire au rcpos et i tranqudlil^ de co Royaume
fidtles CGsseront toutcs oeuvrcs serviles, si une Donn^ k Mussv le vingt-cinquifeme iour de mars
pressante n^cessil(! ne les on dispcnso, pour s'em- 1653.
ployer avec plus de loisir au scrvice de Dieu, et A la
SEBAST. Eves(]. de Langres.
vfinc^ration de ce grand saint. A quoy nous sommes
d'ailleurs particulkTcment oblig(5s cn ce Dioc^se, Par mondil Seigneur
puisque nous avons le licu de sa naissance et celuy GOVRDON.

K VII.
2 MARS 1653.

Indulgences concMdes par le Pape Innocent X

(Voy. roriginal aux archives de la Cote d'Or.)
Innocent, serviteur des scrviteurs de Dieu, & de Quasimodo, et lesjours de S. Joseph ct de Sainl
tous fidfclos cn Ji^sus-Christ, salut et b(5n(5(liction Anne.
apostolique. Ayant appris qu'en r^jglise des Feuil- Finalement touics los fois qu'ils assisteront aux
lens, qui cst l)aslio au chastcau de Fontaines du processions et autres Divins scrvices, qu'ils assis-
diocftse (le Langrcs, il y a une sainte et d(5vote con- terout aux enterrcmeiis, tant des conlrfires que des
frairie pour Tun ct i'autre scxe, canoniqucment C autres fidoles chrosliens, qu"ils accompagneront le
(5ri^(5e ou i driger sous le nom de rinvocation de S. Sacrement Iorsqu'on le porte aux maladcs, ou
S. Bernard, abb(5 de Clairvaux, et qui pourra cstre siesiant empescli(5s de le sui\re, cntendaiit le son
la cause de plusicurs Oiuvres de pi(5tt5 et de dcvo- de la cloche r^citerout une fois le Pater et VAvc
tion; et d(5sirans que cctte soci(5l(5 re(.;oive plus dc Maria, pour lesdiis inalades, et cinq fois VOraixon
b(5n(5dictions et prenne de iour cn iour un nouvel Dominicalc et autant le SahU anijiilique, pour les
accroissement spiriiuel, apr6s ([u'elle sera ('rig(5e confr(^'res d(5c^d(5s, et qirils rappelleiont quelipic
par rOrdinairc, Nous conlians cii la .Mis(5ricorde'de p(5cheur cn la voyo de sahit, ou (|u'ils cnseigncront
Dieu Tout-Puissant et sur I'autIiorit(5 dcs Bicnheu- aux ignorans lcs commandemens de Dicu ou autre
reux Apostres S. Pierre ct S. Paul : Nous conci^dons chosc qui lcs pcut avanccr dans 1'amoiir de Dieu,
par ces pr(!senlos k porp^^^luiti^ indulgcncc pl(5ni(';re paigneront pour chacune de ce bonncs oeuvres
ct r6mission de tous pi'ch(%, Ic prcniicr iour (|u'on soixanle iours d'iudulgence. Nous voulons que C(>s
se mettra sous la prolcction de ce grand saiiit et pr(5scules Icltres soicnl valablcs et aycnt leiir cffet
qn'on se fcra admctlre en sa confrairio, cstans jusqu'i ladu monde, Doni!(5
fiii Rome a Sainie- i^i

vrayment p(5nilcns, confess^s et communi(^s. De Marie Majcure sous ranncau du peschcur, le sc-
plus nous accordons ;\ tous les coufrLTcs de I'un ct cond iour de may 1633, de noslrc Pontificat le neuf-
i'autre sexe pr(5scns ct 4 advenire, qui seront con- n vifime.
trits, confcssi's. et qiii auront reccu le S. Sacre- G. GVALTERIVS.
nieni, indulgcncc pk^uifire k rarlicle de lour mort,
Nous Jean Baptiste BEHNAnn Gontier, liccnciii-
cn prononcant dc bouche le sacr6 nom de J(5sus, ou
Privost etchanoincdc la Saitite Cliupelle
(ix-Droifs,
de cffiur s'ils n'out pas lc moyeu dc le prononcer
dc Dijon, ct vicaire giniral dc Monseigneur l'lllus-
de bouche. trissmie et Rivircndissime Evesi/uc duc de Langres,
Semblablcmonl, nous leur accordons indulgence pairdcFrancc :Ayanteu
et et cxamini ladite Bullc.
pl(5nifire et r(^mission de lous lcurs pi^chi^s s'iTs vi-
et ics Indulgenccs qui sonl contenues, Nous per-
t/
sitent la chapclle ou ('glise baslie en rhonneur de
meitons iju'ellesoitpuliliie et affichic au.r portes dcs
ce mesmesaint, Ic iour de sa festc, dcpuis les pre-
iglises dc cc diocisc, et aiissi la confriric de Saint
mi6res vespres jusqucs au soleil coucliant du iour Bernanl, qui cst comprisc dans le susdit Bref Apos-
de la feste, dans laquelle ils pricronl Dieu pour
tolique. Deplus nous mandons d nos bien aymis cu-
rcxaltalion do tiolre ^(''le suiiite Et;lise, pour la
ris ct vicaircs des igtiscs paroissiales d'c.rhorter lcs
paix cnlre Ics princes chr6iiens, et I'extirpalion dcs
pcuples dscprcparcr pour miritcrunsigrand hien,
h^r(5sies.
Donni d Dijon le quatriime jour de jiiin 1653.
Davantage lesdits confrcres, apr(5s s'estre commu-
GONTIER.
nii5s gaigneront sept ans et autanl de
ct confess(5s,
quarantaincs d'indulgenccs, en visiiant ladile (5gli- Par le mandement duditsieur Vicaire G6n4ral :

se ou chapellc lcs dimaiiches des Rameaux' ct I. Bevrevtte.

1657 DE VICO FONTANARUM JUXTA DIVIONEM. - APPEND. 1658

INDULGENCES PLENIERES

concedees a lous les fideles qui visiteront les eglises des Peres Feuillans les Jours suivans,
par Nostre Saint-Pere le Pape Sixte.

Sebastiex ZAMET Evesque, duc de Langres, « La Pentecoste.

pair de France : Veu la Bullede Noslrc Saint-Pere La Feste-Dieu.
le Pape Sixle V d'heureuse ni6nioire, par laquolle La Conception de la Sainte Vierge.
il accorde et concede plusieurs indulgences pli5ni6res Sa Nativit6.
tk ceux et celles qui visiteront les dglises des P6res Sa Prdsentation au Temple.
Feuillans. Nous exhorions nos diocezains S se ren- L'Annonciation.
dre dignes de ces m6rites par une humble confes- La Visitation.
sion de leurs p^ches, et par la communion du sacrd L'Assomption.
Corps du Fils de Dien, et priant devolement pour La Nativite S. Jean-Baptiste.
lexaltation de nostre M6re sainte Egliso, pour l'ex- La Fesle de S. Picrre el de S. Paul.
tirpation des li(?r6&ios et la paix cnlre les princes Le Jour de S. Bernard, ot tout son Octave.
chrijtiens, et r^citant cinq fois YOraison Domini- Et tous Ics qualriesme dimanches des raois des-
c.alc, Pater Noster, et auiant de fois le salut de tin6s pour honorer le mesme S. Bernard.
TAngc, Ave Maria, el les iours auxquelles ils pour- Fait en noslre Chasieau de Mussy le 22juillel
ront gaisjnor les indulgences sont : 1653. Sign6 SEBAST, Evesque de Langres,
:

La Nativitd de N. S'. Par mondit Seigneur :

La Circoncision. DOVLCET.
L'Epiphanie. L'autel de S. Bornard est privil(5gi6 les lundis de
La Rdsurrection. chaquc semaine et lous les mercredis en faveur
L'ascension. 6 des confrferes.

EREGTION DE LA CONFRAIRIE DE SAINT BERNARD.

Par Monseigneur Sebastien ZAMET, evesque de Langres, en la maison des Peres FeHillans
de Fontaine-lez-Dijon :

Sebastien ZAMET, Evesquc duc de Langres, Nous avons propos d'6rigor une confrdrie en
jugt? !i

pair de France. Quoyque nous soyons obligfe d'ho- Thonneur de cet de Dieu dans le
illustre servitour
norcr tous lcs saints, il semble que nous ayons une lieu de sa naissance 4 laquelle confrdrie nous cx-
;

obligaiion toutc pariiculit>re d'honorer ceux quc la
France a donnes a TEglise, et qui y ont rendu plus
de services. Or comme personne ne peut douler que
saiut Bernard n'ait tenu le premier lieu entre les
autres, soit pour les graces qu'il a obienues du Ciel
pour ce royaume, ou pour le nombre des miracles
dont Dieu Ta voulu rendrc admirablo par tout le
monde Nous avons cru ne pouvoir trouver moyen
: aussi uos mesmes dioc6zains qui seront enrollcjs au
pius favorable pour attirer la misdricorde dc Dieu
sur son peuple qued'avoir recours k ce grand saint,
atin quil luy piaise obtenir dc la Divine bontd la
paix si longtemps desirde en ce royaume, et la de-
livrance des maux dont depuis tant d'ana6es la
France est affligde. Et nous devons d'autant plus
esp6rer cette gracede son intercession, qu'il n'y a
point de sainl qui ait eu plus de cr^dit auprcs de
la sainte Vierge et de Jcsus-Christ son fils bien ai-
m6, qui sont les plus puissants m(5diateurs que le
Pfere Eternel nous a donniis pour obtenir sa mii6-
ricorde. Et parce qnc Tunion de C(3eurs est ce qui
nous rend plus agrdable & Dieu et k ses saints.
hortons nos dioc(5zaius de vouloir s'enroIler, afin
d'avoir un si puissant intercesseur dans le Ciel. A
quoy ilsdoivent estre portez par la piet^ et Texem-
ple "de nostre invincible et Ires chrestien monarque,
Louis XIV qui en a voulu ostre le premier confrere
lequel a esld suivy en cctte d(5votion de la Reyne sa
M(5[e et de Monsieur son Frfire. Nous exhortons
C nombre des confrires, de garder ot observer soi-
gneusement et dt5votemenl les articlcs el riglemens
cy-dessous 6crits, afin de .se rendre plus dignes do
r(^ssentir les effets de rinterccssioa de ce grand
saint, rornement et la lumi(Jre non seulement de la
Bourgongne et de la France, niais encore do toute
la Chrestiente. Donn6 en nostre chasteau de Mussy
le uiardi vingt deuxierae iour du mois dc juiUet,
Tan de grace 1633.
Sign6 : SEBASTIEN, Evesque de Langres.
Parmondit Scigneur,
DOVLCET.

REGLEMENTS DE LA GONFRAIRIE DE SAINT BERNARD.

Comme S. Bernard pendant sa vie a eu une par-

La fin de toules !es associations et de toutes les ticuliere d(5votion 4 J6sus-Cbrist soulfrant, ei a sa
confrairies dtant d'honorer Dieu plus particulifire- bienlieureuse et glorieuse Mere, cliaque confrere
ni(^nl sous protcction d'un saint, il faut que tous
la s'efforcera de rimiter en cette (J6volion, et pour
ceux et celles qui seront aggr6g(5s k celle de saint cet effet rdcitera tous les iours, selon que sa com-
Bernard luy demandent particulierement respril nioditd luy permettra, cinq Pater en mcmoire des
de pi6t6 et de ferveur, avec lequelle il a servi son cinq playes et LAve Maris Stella, qu'il a compos6 en
Dicu sur la terre. rhonneur de la tr6s Sainte Vierge, et rAntienne
1659 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1660

Salve Regina, A laquelle il a adiout(5 ces paroles, « ture de quelque cbapitre de sa vie, afin que la re-
Clemens, oPia,o dulcis VirgoMaria, etadioutera " passant souvent dans Icur m6moire ils puissent
roraison de S. Bernard en intention dobtenir par plus facilement irailer ses vertus.
son entremise unc d6volion int^rieure et ext6rieure,
sincere el v(!ritable 4 rendroit du Fiis et de la Mere,
qui s'entremetlent continuellement pour nostre sa- Entre toutes les graces que roa doit demander
lut auprSs du P6re Elernel puis ils le supplieront
: & Dieu avec plus d'instance est celle de mourir
de leur obtenir la graee de ne rien dire et laire en saintement, puis qu'en ce moment onest jug<! ou pour
quoy ils le puissent offenser. estre admis en la compagnie des Anges, ou pour
estre pr(5cipit6 en celle des demons. Les confrfires
3.
sonl advertis de prier S. Bernard de leur obtenir
Le lieu de la ddvotion de S. Bernard est celui de le moyen de se confesser dcvant que de mourir,
sa naissance : les iours qui sont parliculiercraent comme il Ta obtenu 4 plusieurs Iorsqu'il en esloit
destin(5s pour luy rendre honneur, sont les qua- pri(3 estanl encore dans ce monde.
iriesmes dinianclies du raois el tout les mardis de
9.
Tann^e.

4.
Les confreres auront une
liSre les uns avec les autres,
charit(5
et quand
trSs particu-
en S(;au-
ils
I
Ceux qui dfeireront estre admis en ladite con- ront quelqu'un en n(5cessit6 ils le soulageront au-
frairie, y seront adrais par le sup6rieur ou quelque I
tant qu'il leur sera possible : prieront Dieu les uns
autre religieux de la maison, qui les escrira dans '
pour les autres, ct se visiteront dans leurs mala-
un livre destin^ pour ce sujet. dies.

10.

Le iour de la reception on approchera des sacre- Ils seront aussi soigneux de gagner toules les in-
mens de piinitence et d'Eucharistie, ct on deman- dulgences qui leur seroot accord6es ea faveur de
dera avec lumiiliK! d'(:'lre regu en ces termcs. la coiifrairie et loutes aulres.
Aii nom du Pdre, ct du Fils ct du Saint-Esprit.
11.
le N. prends et choisis le glorieux suint Hernard
pour moii Patron ct Advoeat, etie prie Dieu me Poiir gagner Indulgences ils dironl cinq fois
les
fairela grucc dc nc Vahandonncr iamais, etpour ce Pater et \'Avc Mnria, et prieront Dieu pour rcxal-
sujct je rous snpplie dc inc reccvoir cn cettc confrai- jn ue
tation de Mere sainte
nostre iu(;re
uosiie saiiKt; Eglise,
Ligiist., pour
pctur la paix
rie (jui cst dvdic a son hoinicur. des chrestiens. ct pour
princes chrestiens,
orinces uour la r^mission
r6niission des
Culuy <iui rccevra lcs confr^^^res dira ensuile ; p(5chds.
Authoritate mihi in liac partc conccssa, cgo tc rc-
12.
cipio et adscribo in socictatem sancli Hernardi,Do-
mini Nostri Jesu-Christi cjusgue Matris cultoris Tous quatricsmes dimanches on dira les lita-
les
cximii. In nomine Patris, etc. nies pour les confrcrcs t la fin des Vespres, ct le
iour de la feste de S. Bernard la procession se fera
(
4 cinq heures du soir.
La plus parfaitc marque de pi(jt(5 cstant d'en- Sebastien ZAMET £vesque duc dc Langres, pair
tenclro la Sainte Mcsse, tous les confrfires sont ex- de Francc. Yeu parnous les Articles et livglcments
bortc% 4 faire leur possible d'y assister tous les cy-dessus escrits de la Confrairie de Saint Bernard
iours, et afin d'y assister pour glorifier Dieu et nouvellemcnt irigce.Nous lcsavons lues etapprou-
pour obtenir les secours qui leur sont neces- vis,louonset approuvons par ces prc'sentes ,exnortans
saires de sa mis^Sricorde infinie, entrant dans tous les confrires d les garder et observer soigneusc-
r^^glisc ils supplieront S. Bernard de leur donner ment et ddvolement. Fait en nostre chasteau dc
rcspril de crainte et de respect avec lequel il en- Mussy lc 2i jour du mois de luiUetVan de Nostre-
troil dans les ^glises el approchoit des autels sur Scigneur i(,bi.
les(iucls repose celuy que le P6re Elernel a (ilabli
pour estre notre luge. Signd : SEBASTIEN, Evesque.
Par mondit Seigneur,
Ils s'occupcront les festes et dimaaches a la lec- DOVLCET.
1G61 DE RELIQUIS S. BERNARDI ET S. MALACHIiE. 1662

LETTRE
A M. LE GOMTE DE MONTALEMBERT,
DE l'aCADEMIE FRANgAISE,

SUR LES RELIQUES DE S. BERNARD ET DE S. MALACfllE.

ET

SUR LE PREMIER EMPLACEMENT DE CLAIRVAUX,

Par Ph. GUIGNARD

CORRESPONDANT DU MlNISTfcRE DE L'INSTRUCTI0N riBLIQUE, ANCIEN ARCIIIVISTE DU DEPARTEMENT »E L'AIBE
BIBLIOTHECAIRE DE LA VILLE DE DIJON.

Amabiles, etdecori iii vita sna,

in morte quoque non sunt ilivisi
(/ Rfg. I, 23.)

MONSIEUR LE COMTE, h nard. J'ai donc rhonneur de mettre de nouvcau

Vous aviez bien voulu me permettre de vous sous votre palrouage ce travail, d6j4 pour moi
adresser, en 1845 et en 1846, dans l' Auxiliaire ca- doux souvenir du passd.
tholique (t. II, pag. 82 et 216; 1. 111, pag 33 et 427). J'ai rduni, mes lettres en une seule, comme je
uue st^rie de leitres sur les reliques de S. Bernard Tavais fait en les prSsentanl A TAcadi^mie des In-
et de S. Malachie, et sur le premier emplacement scriptions. Je les ai revues avec soin, nietlant k pro-
de Clairvaux. EnvoyiSes, en 1846, au concours des fitdes recherches nouvelles, el recommenfant Texa-
antiquitds de la France, TAcad^mic des Inseriptions mendesdocuments dontje ni'tHais servid'abord (2).

et Belles-Lettres les jugea dignes d'une mention Je traitcrai premifiremenl des chefs de S. Ber-
trcs-honorahle (1). L'infatigablo ^diteur de la col- nard et de S. Malachie, conserv(5s 4 la cathedra-
lection complete des SS. Peres a pense qu'elles de- de Troyes; j'aborderai ensuite Thistoire de leur
vaicnt avoir une place parmi les monumcnts dont corps, je terminorai par uue 6tude sur le pre-

il illustre la r^impression des ceuvres de S. Ber- raier emplacement de rabbaye de Clairvaux.

(1) M. Guignard, dans une sdrie de lettres sur B ancien conseiller de Cour royale demeurant S
«

les reliques de S. Bernard et de S. Malachie, a Paris.

prouv^ que l'emploi des vrais proced^s de la cri-
tique pouvait donner du prix 4 des recherclies dont
le but n'excite pas un intdrel universel. Une men-
lion tr^s-honorable doit devenir la rt5compense des
efforls de Terudit auquel est confide la direciion
des Archives de TAubG. " Extrait du R^pport fait
Le ms. rX renferme la copie de fragments d'un
Catalogue succinct des abbis de Clairuaux, et de
fragments d'uue Histoire de Clairvaux, par Dom
Andr^ Le Boullenger, dernier archiviste de rAbbayc.
Selon M. Matthieu, cette histoire fut approuvde
le 24 avril 1738.Cette date esl evidemment iausse :

d V Acadimie dcs Inscriptions ct Belles-Lettres, au
nom de la commission des antiquitisde la France,
par M. Lenormant, d ia siance publique annueile du
21 aoiU 1846.
(2) Mgr Parisis, alors ^vfique de Langres, vou-
lut bien rae laisser prendre communication des
MSS. IX ei XV de la volumineuso collection re-
cueillie par M. Tabbt? Matthieu sur rhistoire de tout
le diocfese, cl que rdvechd de Langres a acquise.
p
Le MS. XV contient une copie inl6grale des deux " en outre sacristain de rabbaye. Je vois par un in-
volumes in-f° de notes extraites des Archives do
Clairvaux par Dom Claude Guyton, vers l'an 1744
(mSme ms., 526), En 1751, Dom
6tait garde des chartes et titres de rabbaye" de
Clairvaux {Archives de VAube). Ces deux voluraes
^taient, en 1845, entre les raains de M. Gossin,
car, en 1790, Dom Andre Le Boullenger avait 66 ans
Inventaire de Ciairvaux, 24 mai 1790; Arch.
de VAube;) par cons&iuent, en 1738, il dtait loin
de songer 4 dcrire l'histoire de Clairvaux. /e crois
qu'il faudrait lire 1788; niais toutes les recherches
faites k la Bibliothique Impdriale pour dclaircir ce
point n'ont amend aucun resuUat.
En 1773, Dom Audrd Le Boullenger dtait biblio-
thdcaire et archiviste de Clairvaux ; en 1790 il 6tait
ventaire de mobilier national du district de Nogent-
surla Seine qn'en i'an III il rdsidaiti Nogent. {Arcii.
CI. Guyton de l'Aube)
On trouvera dans VAppendice, n" 8, de nombreux
exlraits dcs mss. IX et XV.
 . ,

1663 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl 1664

Chefs de S. Bernard et de S. Malachie conserves a la cathMrale de Troijes,

Lorsque j'avais rhonneur de vous adresser ma ii contemporain sur les deux bustes donl nous venons
premiiirc letire, Monsieur le comle, lc 15 octobre de parlcr. « Johannes de Aizanvilla, y est-il dit, mo-
184b, les chefs de S. Bernard et de S. Malachie re- nnc.hus et ccllerarius ClarevaUis pra^fuitannis (en
posaient sous le maUrc-autel de la calh(5drale de blanc ; ce qui raontre qu'il vivait encore). hle fe-
Troyes dans deux coOTrots en bois, indignes du nom cit vasa argentea optime deaurata, in quibus sunt
de chassc. Ils ne se irouvent plus 4 la m6me place rcposita capita gloriosorutn confessorum beati Ma-
aujourd'hui. Comme rhumidit^ commencait k pour- lachice et sancti Bernardi. »
rir les coffrcls, on lcs a d(5pos(5s dans le tr(^sor, en Le Catalogue manuscrit des ahbis de Clairvaux (3)
atlendant qu'on les remplaee par de petiis monu- le Gallia Christiana (4), viennent confirmer cette

raents mieux en harmonie avec ces insignes re- note importante : mais les plus curieux d^tails sont
liques. consign(5s AimVinventaire de la Sacristiede Clair-
Alors le chef de S. Bcrnard, du c6t6 de
plac(5 vaux, r(!digd en 1504 (5). Voici ce qu'on lil 4 Tar-
r^pitre, pr6sentait la partie anl6rieure du crSne ticle des chefs, folio VIII, R".
et les os de la face ; celui de S. Malachie, du C(Dt(5 Scquuntur capita.
de r(5vangile, offrait la partie post^ricure du crano. a Vas argenteum et dcauratum in quo requiescit
Ges dcux chefs provicnnent de rabbaye do Clair- (t caput sanctissimi Palris nostri, boali Bernardi
vaux mais, avanl d'expliquer commcnt ils se irou-
: « abbatis, cum diadematc esraaliato (dmailM), ha-
vent maintenant a Troycs, il convient dc rccueillir « bente duos angelos argenteos a parte posteriori,
tous les t^moignages relatifs 4 leur existence avant « et a parte anteriori duas iraagines reprcesentan-
1790; (5poque oii ils demeurirent cn la possession <( les domnura Johannem de Aizanvilla abbatem
du dcrnier dcs successeurs de S. Bernard, M. Ro- a Clarevallis, actorem hujus vasis, et patrem
court (1). « ejusdem, cujus tempore hoc vas factum est. Et
Je n'en rcncontre aucune mention avant le qua- « nolandum quod in pectore dicti vasculi contine-
torzi6me sigcle, et il esi probable qu'ils restSrent n lur unus magnus saphirus valde prcciosus sub
r(5unis aux corps jusqu'4 ce que la d^votion de « quo conlinetur alius saphirus minoris quantitatis,
Jean d'AizanvilIe, trenlifime abb(5 (2), les cxposat n etiam midtum preciosus ; et sustentatur a parte
dans des bustes on vermeil d'une tr(^'s-grande ri- « anteriori (lualuor lconibus argcnleis et deauratis,
cliessc. Une liste des ahbis de Clairvaux, (Jcrito au « ct a part'! posteriori duobus similibus. »

quatorzifenie sifcclc, qul se lit 4 la lin du raanuscrit La descri])tion du bustc de saint Malachie vient
150 de la bibiotheque de Troyes, et qui va jusqu'4 g ensuite, folio 8, recto et verso.
Jean d'AizanviIle, nous fournit un renseignement « Vas argcnteum deauratum coatinens LXI mar-

(1) Dora Louis Marie Rocourt, docteur eu lh(5o- 1348 environ. Gallia Christiona, ibidcm.)
logie de la Faoulli! dc Paris, cinquanle el uni^mo ct (3) F" .WIU, R° « Johanncs de Aixanvilla fecit
:

dernier abb(5 de Clairvaux, d'abord prof ureur g(5n(5ral
de cettc abbayo, excrcait encore cet officc en 1783.
(Elat getUral des reventis de Clairvaux Archivesde
iAuhc.) II succ(Ma4Dom Fran(;oisLe Bois, cinquan-
capila SS. confcssorum Malachiie et Bcrnardi. >
Voici lc litre de ce Cataloguc, compos^ par Dom
— Antoiiie Siulnier, secr(!laire de Dom Denis Lar-
gentier Elogia sinquiorum Claravallis .ibbatum,
:

ticme abb(5 maisj'ignore 4 qucllc datc. En 1790, il

; n R P. N. iiernardo, usque ad Hcv. admodum F.
(!lait ag(5 de quarante-sept ans, comme on le verra
dans VAppendice, n" 2. Pendant la r(5voIution, il ne
quilta pas les lieux tcmoins de sa splendeur pass('e,
ct n'aUa pas demander aux monast(5res (5lrangers do
son ordre un refuirc digne de sa haute posilion
pr6f(5rant aclicter la tran(iuillil(5
ics lcs marqiies cxt(5rieures d'une misfire
Retir(5 depuis 4 Bar-sur-Aube, sa longue vic s'y
ac D. IHomjsium iMrgcntier felicis mcmoria; .ib-
batein XLIV. En 1845, le ms. original (5tait entrc
les maiiis dc M. Garnicr, avocat 4 Bar-sur-Aubc.
Ccs ElOf/ia oiit 6t(^ conlinu6s jusqu'en 1761, par un
,
auteur inconnu. Ccst sur une rofiie de ce manu-
et roubli par tou- scrit ainsi augnicnt(5e que M. llarmand bibIioth(5-
proforide. rairc do la ville de Troyes, a cx(5cul(5 celle qu'il a
bien voulu me coiiimuniquer.

—D
(5coula daus robscuril(5 jusqu'au 6 avril \^2i,{Tablcs {i)Caliia Christiana, t. IV, col. 809 « Johannes :

deccniialcs dc farrondissemetitde lUir-sur-Aubc de Aizanvilla, Clarevallensis Abbas capita sancli

Archives de rAube.) Sa derni(5re maladie pr(5senla Bernardi et sancti Malachiae pretiosissimis vascu-
des caractc5res singuliers. Un durillon qu'il avait lis inclusit. »

au pied se gangr(5na, et le picd, rong(5 par le mal, (5)Les archives dc TAube poss(5dcnt deux inven-
rinit par se d(5tacher cnti(5remcnt de la jambo. Les taires manuscrit dc la sacrislie dc Clairvaux :

personnes qui ont connu M. Rocourt s'accordeiii 4 Tun, r(5dig(5 en 1504, et Taulre en 1040. Je n'en ai
dire qu'il (5tait un des plus beaux hommes de son renconir(5 aucun parmi lcs nombreux manuscrits
temps. de la bibliothi^quc dc Troyes. U n'cxisle de rin-
(2) D'a])Yis \b Gallia Christiana, l. IV, col. 809, ventaire de 1504 que deux copies du xviii*
Jean d'Aizanvillo (5tait le trente et uni(5me abb(5 de sificle, asscz faulives, mais qui sc corrigent Tune
Clairvaux; mais une lellrc autographe et in('ditc dc par 1'autic. Manrique cn a cilc^ quclques passag(>s.
dom Brice, religieux b(5n(5dictiu de Saint-Geimiain Je donnerai dans iAppcndicc, n" 17, un exlrait de
des Pr6s, rectifie le calalogue donn(5 dans cet ouvragc. tous lcs articles de ces deux invcntaires, concer-
Je publiecette pi6cc importanle dans VAppcndice, n° nanl sainl Bcrnard cl saint Malacliic. L4 aussi l'on
1. Jean d'Aizanville gouverna depuis 1330 jusqu'4 trouvera do plus longs d(5iails sur chacun d'eux.
 ;

1665 DE RELIQUUS S. BERNARDI ET S. MALACHLE. 1666

« cas argenti, quod fieri fecii prajdiclus domnus ^ Qui eut pu soupfonner alors qu'apr4s un derai-
« Johannes de Aizanvilla ; in quo requiescit caput siocle, des monuraeuls de la pidld mouastique
» beali Malachie, archiepiscopi, habcns in capile n'existeraient plus que dans le souveuir?

« mitram multis lapidibus prcciosis decoratam, in La rdvolution ^clata. Des 1789, M. Rocourt avait
« cujiis summitate sunt sex saphiri preciosi, et in envoy^ :\ h Monnaie, a Paris, 993 marcs d'argent
« pectore ejusdem unus saphirus preciosus cum et plus de 9 marcs d'or, provenant du Tresor de
II multis aliis saphiris et lapidibus preciosis circura- Chiirvaux. On en avait d(JUvr(5 trois reconn^issances

« quaque ;
quod caput sex imaginibus argenteis dont l'une avait servi ;\ acquilter la contribution
« sustentalur. » patriolique dc l'abbaye (3).

Tels ^taient les riches reliquaires oii reposaient Le 19 octobre 1790, le buste de saint Bernard
les tfites des deux grands saints. <5tait le seul reliquaire d'argent qui lut domeure au
Dom Joseph M^glinger, religieux de Wettingon, Tresor (4). Un dernier respect empechuit peut-etre
au diocise de Constance, dans la curieuse relation de livrer au fonileur un image qni somblait celle
qu'il a publicie de son voyage au Cliapitre g(5n(5ral d'un roi au niillieu d'un eiiqiire er66 par sa puis-
de Clteaux (Lucernce, 1667, reproduite par mes sanle main : pent-6tre aussi, par un reste de piel6
soins dans ce volume mfime de la Patrolocjie), en D liliale, les habitants d6g6n6r6s du monastfire (S) fi-

parle en ces terraes, p. 164 ; « Conflatce ex auro rent-ils quelques efforts pour sauver le chef de leur
aryentoyue cliue imagines, itaad vivume.vpressw, ut fondaleur. Quoi qu'il en soit, ce fut seulement la
primo aspectu starem attonitus, fixisquc in illas 3 ddcenibre 1791 que des mains sacrilt^gcs le r(5ur.i-

oculis admirabundus prcestolarer, an loqui vcllent. rent ix d'autres objets d'argent destin(5s d la Mon-
Vultiis prossertim melli/lui Patris, et ex effigie pas- naie. II est indiqu(5 cn ces termes dans le bordercan
sim obvia notus, et hic tam concinne elaboratus, in- d'envoi : < Le chef de saint Bernard, son buste,
timas omnium peciorum medullas commovit. » > peiites figures et ornements en argent dori et

Dom Mart6ne et dom Durand nous apprcnnent, » (5maill6, et son aur(5ole pesant 79 raarcs 4
dans leur Voyage Litt(5raire, qu'ils virent au Tr(!sor » onces (6). »

dc Clairvaux les chefs de saint Bernard et de saint Cette informe description monlre cependant u'une
Malachie, dans deux beaux bustes de vermeil avec maniere (^vidente que le clief de saint Bernard (jtait

des (5maux trfes-riches, et qu'oii les portait dans contenu dans un buste entier, et non pas dans une
les processions pour les nSces3it& publiijucs (1) simple tSte de vermeil ; on y retrouve facilement
Les Acta Sancti Dcrnardi, dans les Bollaudistes, C touios les parties ddtaill(5s dans rinventaire de
que le P. Pion publia 4 part, en 1739, fouriiissent 1504, cit(5 plushaut.
quclques particularit(5s sur le chef de saiut Ber- Vers la fm de rann(5e 1790, M. Rocourt voyant
nard. On
y trouve le passage suivant « Caput pelle : la tournure menafante que prenaieat les affaires,
et carne nudum [quod calvariam vulgodicimus) ar- songea h sauver les plus pr(5cicuses reliques du
gentece inclusum thecce, eo loco asservutur, quo loco Tr(5sor (7). En prt5sence de plusieurs personnes,
ecclesice tliesaurus reponitur (2). » dont il n'a pu malhcureuseraent citer les noms, ii

(1) Voijaije littcraire de deux relig. binid., Paris, un autre (5tat des raatifires enlev(5e3 de r(5glise de
1717, t. II, p. 98 et suiv. Clairvaux, du 13 pluviose anlll, on trouve encore 5
(i) Acta a. liernardi, confessoris,primiClaraval- niarcs 1 once 2 gros d'argent. Je n'ai pu rencon-
lensis abbatis, 1'atris acDoctoris Ecclesia^, commen- trer aux archives de TAube, la note do plombs et
iario etnotationibus illustrata, aJoanne Pinio E. S. feireraents arrach(5s ii la m(5me (5poque.
J. presbijtero theologo. Antuerpice apud Bernardum, Le 23 f(5vrier 1792 lcs adminislrateurs du Direc-
vunder Plassche, MDCCXXXIX.\ vol. i". — Extrait toiredu disirict do Bar-sur-Aube euvoy('rcnt ft la
du t. IV des Acta SS. mensis Augusti. Monnaie 9 cloches et 1 timbre provenant do Clair-
(3) Deuxieme inventaire cle Clairvaux, r(5dig(5, le |
vaux. On en avait 6chang(5 trois avec ^('glise de
19 octobre 1790, par les adminislraleurs du district Couvignon. Approximativenient les deux plus gros-
de Bar-sur-Aube, d6l(5gu(5s (Arch. de HAube). ses pesaiont 7,500 et 5,500 livres ; la pUis pelite en
(4) Idem. pesait 200 (Bordereau d'envoi. Arch. de VAube),
Voir VAppendice n° 2.
(o) Dom Gl. Gujton(«js. Matthieu, xv, p. 5:i(i) cite
(6) Bordereau d'envoi des argenteriesdes(5glises, un acte de Tan 1615, par lcquel on voit que les
chapelles et communaut(5s religieuses supprim(5es moinesde Clairvaux (5taient autrefois congreg(5s au
dans le district de Bar-sur-Aube, fait a M. le direc- son du timbre, au lieu coUocutoire onlinaire, pour
teur de la monnaie, i Paris, par lcsadministraleurs trdiler de leurs aflaires. Ce timbre, dit-il, estail ap-
du directoire du district de Bar-sur-Aube, le 3 d(5- parcmment cette cjrande machine de fer quietoitpo-
cembre 1791 (Archives VAube). D&ns ce bor-
cle — see dans nos dortoirs au-dessus de iescalier et ser-
dereau, Glairvaux figure pour soixante neuf piiices voit dc rcvcil pour aller au.x offices de la nuit
pesant 173 marcs 4 onces. Dans un autre, du 18 comme ilsen voyoit d Clairvaux encore en 1718,
novembre 1792, on Ty trouve pour 27 marcs 3 meme d present 1744 Igni/ ct d .Signij. r'(

onces. Dans un bordereau d'envoi des vieux cui- (7) Les scelies furenl apposds k Clairvaux du 17
vres, du 13 septcmbre de la nKirac ann(5e, il est au 24 noverabre 1790. Le proces-verbal de leur
marqu(5 pour quatre-vingt-sept piiices, non compris apposiiion, v6d\g6 par les administrateurs du dis-
les debris. On voitau dcHail deux aigles, cinquante- trict de Bar-sur-Aube, d(5l(5gu(5s, existe aux ar-
six chandeliers et deux pelites statues. Enfin, dans chives de rAube.
1667 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1668

retira des bustes de saint Bernard et de saint Ma- » tirer de rantiqiie sdpulture ofi il gisait alors dans
\,:^ I«« .^rt.^linne H'rtCCOTnrtntc nili \T /^taiont
lachie les portions d'ossemcnts qui y ^laient ren-
I ron- C\r* nciiia Ani5rntinn n'm'if
dglise. Or
!'(4altCft cette opdration n'eiit punii cn Pnlwn r^'..»..
se faire d'une
fermdes, ct y appliqua son cacliel. Quand les temps maniSre tellement secrete, que le bruit ne s'en fut
redevinrent meilleurs, il donna les deux chcfs & rdpandu au dehors ; et les populations envirounantes
M. Caffarelli, pr(5l'et de rAube. Celui-ci en fit pr^- qui, en 93 raCme, empecherent qu'on ne le jetat
sent k la cath6drale de Troyes, le 24 ddcerabre dans le cimetiire, malgrd rarrfitd du directoire du
1813, et le 4 septembre 1816, Mgr de Boulogne, ddpartement, n'eussent pas souffert qu'on rem-
alors dvfique, les exposa i la vdndration des fidiiles portat du milieu d'elles. D'aiIIeurs, cn 1790, Tdglise
dans les colfrels en bois qui les rcnfermeut aujour- ni Tabbaye n'dtaieut vendues : on pouvait donc
d'hui (1). croire, jusqu'4 un certain point, que le tombeau de
Puisque M. Rocourt cut la pensde pieuse de dd- saint Bernard serait respectd, ou qu'au moins, s'il

rober quelques reliques A la destruction qui les devenait ndcessaire de le ddtruire, les ossemenls
menacail toules, vous vous dtonnerez peut-6tre, en seraient cxhumds avec respect, pour 6tre re-
monsieur le comte, qu'il se soit bornd k en choisir places dans une dglise voisine. L'argenlerie dtait
un si petil nombre, et qu'il n'ait pas surtout cher- '
envoyde a Paris, il t.'iait urgent de sortir des chasscs
ch6 4 ohtenir ie corps do saint Bernard. Je satisfais les reliques qui ne devaient plus y restcr : mais
votre juste curiositd sur ces deux points. il n'(itait pas dvident que la tombe du saint scrait
D'abord M. Rocourt ne se borna pas aux deux profande, puisqu'on ne pouvait retirer des mald-
cliefs dont on lui doit jla conservation : il sauva riaux qu'un tr^s-mince profit.
encore plusieurs aulres reliques dont le d6lail se Ces rtiflexions m'am^nent naturellement & vous
trouve dans rAppendicc, n° 4. Quant au corps de parler des corps de saint Bernard et de saiut Ma-
saint Bernard, il eut fallu, pour le possddcr, le lachie.

II.
Corps de saint Bernard et de saint Malachie conservis autrefois dans Nglise
de Clairvattx.
Monsieur lc Comie, en 1148, trois semaines cn- pris de la fiivre et se rait au lit : t Nous lombdraes
viron avant la Toussainl (2), saint Malachie arriva tous malades avec lui, » ajoute saint Beroard (5).
k Clairvaux ponr la secondc fois. il retournait 4 D6s lors le saint archev(5que pr(5dii sa fin prochaine ;

Rome, espeianl quo le papo Eugene III ue refuse- naguire il avait souliail(5 de se rcposer k rombre de
rait pas i Tami do son pdre spiriluel le pallium tant la Claire ValMe (6), et de remetire son ftme entre
p
ddsird pour les mdtropoles cl'lrlande (3). Nous le lesmaius du cri5ateur, le jour des Trdpass(5s. Son
rcfiimes, dit saint Bernard, comme un vorilable voeu ou sa pr(5diction allait bientot s'accomplir (7).
Orient vcnaut d'en haut nous visiter. De quel delat II voulul se faire oindre de rhuile sainte, el ses
dc lumiire co solcil dlincelant illumina notre Claire forces lui permirent encore de descendre de Tdtage
ValldcV Quel Jour de fi}tc luit pour nous i son dlevd du monasidre oii il rdsidait (8), de venir re-
Ce ful uu jour crdd par lc Seigucur, dans
cntrt^ie ? cevoir le sacrement des mourants au milieu des
Icqucl ou se rdjouit avcc all(!gresse Combien vite 1 religieux, ct de regagner sa collule. Saint Bernard
ct legdTcment, malgrd la faiblesse de mes membrcs ne pouvait croire que son ami le quilterait bien-
tremblants, je volai i sa rencontre! Avec quelle joie Idt (9). < 11 montait et descendail avec facilild ; son
je me prccipilai dans ses bras! Quels jours de Hle visage Ha\l colord et sans maigreur, son front sans
je passai ensuitc avec lui , mais qu'ils furent rides, scs yeux ne paraissaient pas enfoncds, scs
courts (4) I 1) narines ne se resserraient pas, ses Ifivres dtaienl
En effet Dieu ne pcrmit pas i ces deux frfires de sans contraction, ses dents semblaient excellentes,
goilter longiemps en ce monde le bonheur d'habitor son cou n'dtait pas ddcharnd, ses ^paules ne se
ensemble. Le 18 octobre, jour de la Saint-Luc, courbaient pas et ses membres dtaicnt encore
sainl Malachic, aprds avoir cdldbrd la messe, fut D robustes (10). »

{\) Appendice^n'' 2. (b) « Jam quatuor aut quinque dies hujus nostraj
(2)« Ad Claram-Vallem... advenit, ubi septima- solemnitalis dcfluxerant, cum ecce dio solemni
nis circiter trilnis explelis... avangelis... Ia'tabunde B. Lucat Lvangelista», Missa in conveniu sua illa
suscipilur. » [Epilnplt. B. Malachi.e. Heuriquez — sancia devoiioue celebrata, febrc correptus, lecto
Fusciculus SS. 0. C, l. ll,|iiisi. XLlj. decubuit et noscnmillo omnes. « (S. Bern. Op.,
:

(3)« iEgre satis ferobat Uibcrniam usque adhuc Vita S. Malnchia; XXXI, 70.)
pallio caruisse, utpote lumulalor sacramculoruni: (6) « Claraui-Vallem dolegi. » (//>/</., XXX, 67).
qaorum ue uuo quolibct geniem suam vellot om- (7) Si simplex votum putatur, iiuplctum est; si
nino fraudari... Pra;sumebat autem de illo. utique prophetia, ne iota pra-leriit. » (Ibid., 67.) XW,
viro tali ct de tali assumplo profossionc magis :
(8) «Jacebat in solario domiis superioris. » (Ibid.,
vero, quod sua> Clarffi-Vallis specialis filius oxti- XXXI, 71.)
tissct,nec timcret apuil illum se ullam susliuerc dif- (9) « Quis honc hominem crederet moriturum? »

ficuUatem.» (S. Boniardi Op., td. Mabillon, l'ar. (//'((/., XXXI, 71.)
1719. Vita S. Maluchiw, XXX, 67.) (10) Ibidcm.
(4) S. Bcrn. Od. Vita S. Malachia', XXXI, 70.
1669 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI^. 1670

Cependant, le jour de la Toussaint, apr^s les graud archeveque. Les psaumes. les hymnes pieux
^
fites de la journ^e, saint Malachie se trouva fort accorapagnaienl son ddpart vers la patrie (7.) Alors
mal. « II approchait de Taurore de la vie, el non saint Bernard s'avani;a pour recevoir la b^nddiction
du cr6puscule du soir, » dit saint Bernard (1). — de son ami ; ce dernier, d(5ji presque sans mouve-
Dans cetle soiri^e mfime, unc touchanie C(5r(5monie ment, retrouva des forces pour lui donner une der-
avait lieu k Clairvaux. On transportait du cime- nifere marque de tendresse, et lui \6gucr d'une
lifere de la premifere abbaye dans le nouveau, les niain tremblante, ce suprfime et toucliant hdri-
ossenients v^nurds des premiers compagnons de tage (8).

saint Bernard (2). On les regardait comme saints, Rien sur la lerre ne retenait maintenant sainl

parce qu'il avait 616 r6\6\i au bienlieureux abb6 Malachie ; il heureusement dans le
s'endormit
que tous les moines qui vivaient avec lui seraient Seigneur le matin du 2 novembrc pendant que la
sauv^s (3). Saint Malachie tdmoigna sajoie en en- nuit r(5gnait encore ; et ses yeux fermes par des
tendant les chants sacrds qui accompagnaient cette niains ch^ries se rouvrirent aux c(5lestes clartds. II
translation (4) ; c'^tait pour lui comme un avant- (5tait ag(5 do 64 ans ; son visage calme t^moignait sa

goiit des concerts ang^liques auxqucls il allait fm paisible ; la mort n'en avait pas alt(5r(5 les Iraits,

bientot m6Ier sa voix. B on eiit cru qu'il dormait. (t II n'6tait point chang<5,

II vit avec plaisir lomber la nuit (3), dans Tes- dit saint Bernard, mais nous n'(Stions plus les

poir qu'elle serait suivie d'un jour sans couchant. mfimes hommes : nos larmes, nos g(5(nisseraents

Sa parole mourante consolait les assistants : « J'ai s'apais(irent lout k coup ; notrc tristesse se tourna
ainKi Dieu, leur disait-il, je vous ai aimds ; la cha- en joie , nos sanglots firent place k des cantiques
rit^ ne saurait pSrir (6). » Et comrae son heure d'aciions de grdces (9). i>

n'dtait pas encore venue, il envoya les moines Les abbes chargerent sur leurs dpaules ce prd-
prendre un peu de repos. cieux fardeau et le porterent d'abord ft r^glise en-
La tendresse est inquitte. Bientot saint Bernard core inachev^Se (10). Puis le saint corps fut lav(5 et

ramena ses religieux auprfis du malade. Un grand ddposd dans une cellule prcparde pour le recevoir
Dombre d'abb6s des monastfires voisins dtaient ac- avec honneur (H). Saint Bernard, par un pieux lar-
courus pour assister aux derniers moments du cin, substitua sa propre lunique 4 celle qui le cou-
(1)« Subnoctis crepusculo, cum jani utcunque iii ipso fere ingressu ecclesioi. » — Par Henriquez,
diei a nobis cxpleta celebritas foret, Malachias ap^ Fasciculus SS. 0. C, t. II, dist. XXXV, V,» Saerurn
propinquaverat, non crepusculo sed aurora: » {li)., p corpus cjus {Gcrardi)ante fores Oratorii Clareualtis
XXXI, 73.) in cellula, qua; olim ob receptionem corporum SS.
(i) (L Sic pro votis omnia
concurerre, ut liunc ei confessorumBcrnardietMalachi(e,construciafuerat
maxime locum divina
sibi inspirante clemenlia cle- in sarcophago super pavimentum elevato eonditum
gisset et hunc quoque ex iongo oplaret sepulturae
: est. » Nous voyons encore, 4 Tappui du Catalogue
habere diem, quo Fidelium omnium generalis me- manuscrit, que Pierre, surnomni(5 Monoeulus, liui-
moria cclebraiur. Sed et illud nostra liaic gaudia tifime abb(i de Clairvaux, fut enlerr6 4 cot(5 de
merito cumulavit, quod fratrum nostrorum ossibus, GL^rarJ. » Inprimo S.Bernardi conditorio. »{Gallia
de priore c;emelerio huc asporiandis et reconden- Christiana, t. IV, col. 803.) » Ul)i S. Bernardus
dis eadem nobis dies auctore Deo fuisset elocta. » primo positus fuerat, dit un tdmoin ociilaire, ibi
(S. Bern., Op. In transitii S. Malachice. Serm. — proptcr gratiam meritorum, et quiajustierat mo~
1,2. —
Epitaph. B. Tescelini patris S. Bernardi, numcntumposuimuseum.i (MAf^niQVE, {Ann.Cist.,
fratrum et cognatorum ejus veriorumque ipsius t. ann. 1186, VI, 7.)
III, —
Des lcxfiS posilils, cit(!s
S, Abbatis discipulorum. Henriquez, Fasciculus SS. daus le courant de ceite letlre, font voir clairement
0. G., t. II, dist. XLI, VI.) que S. Malachie et S. Bernard ont 6l6 enterr^s dans
(3) S. Bern. Op., Excerpta ex Exordio Magno la chapelle de la saiote Vierge, iram(5diatement
Cist. I. —
S. Bern. Genusillustre assert. Herberti de apres les offices fun(5bres. Cette cellule, dout parle
miracul. II, XI. le Catalogue manuscrit, n'a pu fitre que le lieu de
(4) S.Bern. Op., In transitu S. Malachix. — Q d^ipOt oii ces corps vto6rables furent expos(5s rc-
Serm. 1, 2 vetus de leurs habits d'6veque et de pr6tre mais :

K Videns adesse noctem quam exspectave- comrae y avaient sc'journ(5 quelque temps, on
ils
(5)
ral. » (S. Bern. Op., Vita S. Malach., XXXI, 74. pouvait bien Tappeler justorum monumentum. —
(6) Ibidem. On a publi6 dans les Annalcs archiologiques t. III,
(7) « Psalmis, et byranis, et canticis spiritualibus IV" livraison, 1845, sous ce tilre Un grand mo- :

prosoquimur amicum repatriantem. > (Ibidem , nastere au seizidme siecle, la relation d'un voyage
XXXI, 74.) fait a Clairvaux en 1517 par la reine de Sicile et
Benedixit mibi, et benedictionem hffireditale
(8) 5 le comte de Guise, Cettepi(3ce est fort int(jressaote ;
possideo. {Ibid., Epist.ad Conganum Abbatcm.) mais on la trouve quelquefois en ddsaccord avec
(9) S. Bern., Op. Vita S. Malach., XXXI, 74. les monuments les plus authenliques. Ainsi il y
(10) « Infertur Oratorio Abbatura humeris. » {Ib.) est parl(5 d'une chapelle plac(5e au bout dc la croiseSe
{{{) Le Catalogue manuscrit des Abbes de Clair- de r^glise, i main droile, oii ron voyait la fosse
i)aM.t's'exprime ainsi,fol. 6,rect., ila tin de sonariicle dans laquelle S. Bernard aurait 616 cnlerrd. Cepeu-
sur G6rard, sixieme abb(5. • Corpus eju? rccondi- dant tous les biographes de S. Bernard disent qu'il
tum estante fores ecclesia! Clarevallensis, in cellula fut enseveli le troisitmc jour apris sa raort dans la
qute olitn honorifice parata fuerat ad receptioncm chapelle de la sainte Vierge. Or, cetle chapelle 6tait
corporum SS. Malacidas et Bernardi. » Cette note placde & rextr(5mit(j orientale de r^glise, lierrifire lc
esl confirmde par le Gallia Christiana tom. IV, col. maitre-autel on Tappelait aussi la chapclle du,
:

801, fJacetapud Claramvallemin claustro Capituli Sauueur. On trouve dans une nolice des autels de
 :

1871 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1572

vrait (1), et gardacette sainle relique comme jadis « Pastor digne, dulcis, sacer, atque benigne,
saint Atlianase le raanteau d'Antoine. Enfin tout les Oro, tui memoris ut sis memor omnibus horis (9).
rites funSbres 6tant accoraplis, saint Malachie fut Ces vers dtaient-ils gravds sur la lombe de saint
enseveli dans la cliapelle m6me de la Sainle-Yierge Malachie ? Cest encore un point sur lequel il est
en qui il avait mis ses affoctions (2). On le confia i peu prSs impossible de prononcer. Les d6tails
au lombeau le 2 novembre, l'an de Notre-Seigneur relatifs J son tombeau sonl fort rares. Sans un
1 148. Avant d'6tre enterrd, le simple attouchement dessin conservd par les Bollandistes, il serait bien
de saraain gudrit un enfant dontlo bras pendait difficile aujourd'hui de se iormer une idde de celui
priv^ de sentimenl (3) ; et saint Bernard, le jour de de saint Bernard, pour lequel cependant on est
sa mort, offrant pour hii Thostie salutaire, connut moins d^pourvu de documenls. Mais pour sainl
par une r(5v61alion la gloire dont il jouissaii, et Malachie on est priv(5 de ces deux avantages, et

rdcita la collecte des confesseurs Ponlifes, au lieu quelques trails ^pars peuvent seuls en donner
de cellc des d(!funls (4). quelque id(5e. En 1599, un cistercien espagnol, don
Manrique dit que le corps de saint Malachie fut Bernardo Cardilio Yillalpando, fut envoy^ en
plac(5 sous un arceau de pierre (S). Ces mots indi- France par Tabb^i de Ilitero, dans la Navarre, afin
quent-ils un monument particulier, ou d6signent-ils B de visiler loutes Ics maisons de TOrdre, et de re-
simplemenl Tune des arcades en plein cintre qui, cueillir los particularit^s curieuses qui los concor-
probablenienl, entouraienl la chapelle'?Je ne sau- naient.Ce moine ramassa ses notes plus tard, et
rais resoudre la dilficulte ; car je ne connais aucun en composa un Iiin(5raire que jo crois demeurd

document propre 4 dclaircir cctie cxpression obs- malheureusement \n6iil (10). Manrique 6Laitcontera-
cure. — On a plusieurs dpitaphes de sainl Mala- porain de Villalpando, il le cite plusieurs fois ; el
chie (6) : Tune, en prose, est tir6e du livre des sc. par les descriplions qu'il en lire, on jucje que Tau-
pultures de Clairvaux, vdritable n(5crologe, plutot tour (5iait anri daus dc fort grands d^tails. Je me per-
que rccucil exacl des inscriptidns fuu(5raires de suade cepeudaut qu'il u'avait pas dc^crit avec soin le

rabbaye (7); les autros sont en vers, et attribu(5os tombeau de saint Malachie, car Manrique n'invoque
4 saint Bernard. Manrique, en publiant la premii;r.>, pas son t(5moignage i ce sujet, et je crois qu'il ne se
d'apr6s le livre des s^Jpultures de Clairvaux, l'a serait pas volontairement priv(5 d'un parcil socours.
jugde peu audenne(8). II est difficile, en effet, de la Je quille 4 regret, M. le conite, cette humble
croire compos6e avani le xiv sificlc. Elle est lon- pierre, sous laquelle don le grand primat d'lrlande,
gue et tiuiiianle : je ne la citerai pas. Voici ccUcs en r et que je r6v6re comrae le berceau d'une de ces
vers vieilles affeclions que la communaut(5 de foi el

d'ospc;rance (ilablissait jadis entre les peuples,

Scire cupis qxnsnam jacet hic? Dominus Malachias
micux que ne le sait faire de nos jours la conirau-
Ikvrcs quis fucrit? quwrere penjis adiiuo '.'

naul(5 d'nit(;r(M.
Hibernus patria, mcritorum munere Sanctus;
Saiiit Beruard, en tcrrainaDl rhistoire de la vie
Celsus prodigiis, Prcesui honorc fuit.
de saint .Malachie, souhaitait son heureuse mort (,1 1 ];
Accumulavit onus Summa; lcgatio Scdis.
oubliaut dans son bumilit(j profonde que dopuis
Romam ibat,sed abhinc capit ad Astra sedem.
longiemps le ir(5pas dos justes lui (5tait assur(5. II ne
llac in valle sita domus est tibi pelra poiila. tanla gufire i aller rejoiudre son ami dans les ta-
In qua sacrata tua sunt. Pater ossa locata. bernaclcs (Sterucls. « Les liens qui rclenaient soa

l'6^\\ic de Chiirvaux, Tidigic au scizifime sitdc, (5) u Ipse sub arcu lapidco positus. » (Manrii(ue,
qui sera publi(5e ;\ la suilc de cos leltros, l'autel 0?;«. Cist., ann. 1148.)
nostri Salvaloris Jesu Christi ct cjus Gcnctricis, j)Ui- (G) Voir Menolog. Cist., 3 nov.
le Manriqle —
C('' entre coux de Saint-Pierre et Saint-Paul, el cclui _ — Ilouriquez, Fasciculus SS. 0. C.
do Saint-Jean-Baptisle.— Et nous verrons dans la D (7) J'ai ch(;rch6 en vain ce livre des s(5pultures
dcscriplion du cln^ur par Dom Lo Boullenger, que parmi les manuscrils do la BibliothCque publi^jue
la chapelle du Sauveur, phcio k rcxIrL^milo orien- de Troyes il n'existe pas non plus aux Archives de
;

lalo de Pi^glise, (5tail enlre cclle de Saint-Picrrc ct rAube. Manrique en cite de nombrcux passages Ou
Saint-Paul, et celle de Saint-Jean-Bapiiste. L'au- le irouve impriint' daus le Fasciculus SS. 0. C, a
leur de la relation, observaleur curieux plutot K. P. F. Chrysostomo Henriqucz. Coi, Agrippinie
que savant aura confoudu le lieu dc la s(ipul- 1631, 2 vol. 10-4° t. 11, dist. XLI, ct dans ce \0-
:

ture de saint Oernaid, avec celui oii son corps fut lume mSme de la Patrologic.
expos^*, rov(Mu de ses habits saccrdotaux, et qni ^tait (8) « Ipse (S. Malachias) sub arcu lapideo posi-
entffot plac(5 ;\droite, aubout do lacrois^edo ri'gliso, tus, superaddita lapidi inscriptione qua; epilonic
dans le cloilre du Chapilre in clauslro capiluli, : vita; continerot. Quam
(rccenliorem tamen, ul cgo
in ipso fcrc ingrcssu ecclcsim. .n-/n7 )•())•) scpulcbrorum libor couservat.o^MANBHjiE,
(1)S. Bern. Op., Gaufridns,y III, 23. , an». Cisl., aiiii. 1148.)
(^2) Jam onraibus rite peraclis, iii ipso Oralorio (9) Mcuolog. Cist., 5 nov. Manrique, ann. Cisl.,
an.
S. Dci Gcnitriris Maritv, in quo sibi bene complaiuit, 1148, XI. S. Born. Od., Vita S. Malachia;, XVI, 38.
Malachias tradiiur sepulturse. » (S. Bern. Op., Vita (10) Nicolao .Vntonio, liiblioth. Hisp. nova. Cl\. —
S. Malach., XXXI, T6.) de Wisch Itiblioth. script. 0. C.
(3) Ibidem. (11) « Cupio mihi luuc, non illi invideo. i (S.
(4) S. Bern. Op., Gaufridus, IV, IV, 21. Bern. Op., Yita S. Malach., XXXI, 75.)
1673 DE RELIQUIIS S. BHRNARDI ET S. MALACHIiE. 1674

ame captive 6tant presque bris^s, le jour sans fin la vallile de leurs gdmissemcnls ; chacun s'enipres-
se leva pour Les 6v6ques voisins, les abb6s et
lui, sait de baiserlcs mains v^ncrables de saint Bernard,
les fr6res l'entouraient comnie une sainte multi- et de faire toucher mille objcts k son corps pour
tude. Le 20 aout H53, vers neuf hcures du matin, les b<5nir. Gcpendanl les moines craignant de ne
saintBernard s'6teignit comme une lampe du sanc- pouvoir contcnir la foule toujours croissante, de-
luaire, et passa de son corps raortel dans la terre vanc6rent lc momcnt fixe pour lcs obseques de leur
des vivants. U s'cnvola vcrs Jcsus-Christ son chef, P6re (7). Dte le maiin du 22 aout (8), apr^s le saint

vers les choeurs joycnx des saints, vers les batail- sacrificc et les picuses psalmodics, ils confii^rent
lons des angcs. Heureux jour, objet des vceux de ce baurae trcs-pur au vase qui devait le renfermer,
sa vie entifirc, pour lequcl il avait ardemmcnt sou- ct ddposferent dans la pierre du sdpulcre ce diamant
pird, et qu'il avait prdpar(5 par ses priferes Hcu- ! prdcicux (9). On renterra devant rautel de la bieii-

reux passage de la fatigue au repos, du combat 4 heureuse Vierge Marie, dont il avait H6 le pr6trc
la victoire, de la raort h la vie, do la foi a la Ircs-ddvot (10). Sulvant on placa sur
sa volonti'',

vision, du pdlerinage 4 la patrie, de la terre au sa poilrine un petit reliqnaire conlenant quelques

ciel (1) os de saint Thaddde; sa foi et sa dcvolion lui fai-
Le corps du sanit lavd (2) et revelu de ses habits B santdi5sirer d'6lre uni k cet apotre au jour de la
sacerdotaux (3), fut portd d'abord dansla chapelle do rdsurreciion gdniSrale (II).
la Sainte-Vierge (4). II est probable qu'on le rap- Aussilot aprfis la mort de S. Bernard, les pileri-
porta ensuite, et qu'on Texposa dans la chapelle oil nages commencferent 4 son tombeau. Je me bornc,
saint Malachie avait 6l6 ddposd avant dclre ense- Monsieur le comte, 4 citer les noms de quelqucs
veli (5). Le pasteur demeura deux jours encore au visiteurs cdl^brcs attir(5s 4 Clairvaux par leur con-
milieu de son troupeau (8). Les habitants dcs pays fiance dans lcs mdrites du saini abbd. Au commen-
d'alentour, accourus i Clairvaux, faisaient retentir cement du printcmps de lanniSe 1134, de la loin-

(1) Perpetuus
«... illi ortus epi-est dics... vicini impetravi, quibus curiose diligenterque illud spe-
scopi cum abDatura et fratrum copiosa muliitudine ctare et contrectare merui... Capui, dorsum, crur.i
fuerant congregati... in tcrram vivcntiura felicitcr et pedes, omnia hffic membra distinctissime specta-
Christo duce migravit.... transiens.... ad obvia bilem de se urnbram projiciunt; prorsus ac si ipsum-
agmina angeloruni... Fclix transitus de labore ad met sacrum corpus nudum, ibi lavacrum exspecta-
requiem, » etc. (S. Bcrn. Op., Gaufridus,\, U, 13.) ret. Non levi terrore confusus, cum rcverenlia
(2) (i Bernardi corpus filiorum lugenlium manibus, tamen acccdens palpare ca;pi, an saxum sua cavi-
non tam lavandum, quam aquas suo modo conse- tate hanc umbram reddcret sed una per totum :

crandum, deductura, et crateri lapidese imposiium, l planitics erat nisi quod advcrtcrem, fcrro circa :

iraditione quam scripto comperlius est. » (Manri- medium lapidis modicas quasdtm parliculas essc
QUE, Ann. Cist., an 1153, VII.) Ce saint corps —divulsas. Cujus lei causam percunctanti, rcspon-
laissa son ombre imprim6e dans la pierre sur laquclle sum est ha;c hajrelicorum teineritaiis relicia esse :

il avait 6t6 Uv6. Villalpando la vit au xvi' siiicle vcstigia ; qui sanctissimi Patris gloriae invidi, spar-
;

la surface de la picrre etait toute bris6e par la pii5t6 gebant, monachos nigro colore lianc unibram lapidi
des fideles qui voulaienl eu eraporier des fragmcms, indidibse earaque ob causam, deiiudando sciiicet :

mais les ligncs du corps se dislinguaicnl facile- dolo, malleis lapidem fodiebant scd sine illo, :

ment, parcc qu'elles 6taicnt profondCmcnt creusccs. quem quicrebant, eventu nam etsi lapidis exlrema :

— « Porro qua parte lapidi adh;esit impressisse
vcstigia, quse nunc usque deleri non putucriut,
muliis licct rasuris indc sublractis. Visitur hodie,
testc Villalpando (jUi adimc vivit, et luecomnialus-
travit ante annos XL. Fiteriensis prcesulis Ignatii
Fermini Hiberi lecjatione, visitur in Claravalle lapis,
malleus derodebat, urabra tamen semper integra
pcrraansit. »
(3 On ignorait que saiiit Bernard eiit &\.& enscveli
dans la tunique de saint Malachie, etcc fut lui qui
lc ri5v6la 4 scs rcligieux. Quelqucs jours apris sa
mort il apparut 4 Tun des frfires, et lui dit « Sache :

et in lapide urabra scu species corporis corrosa pas- que le corps d'un saint dont j'ai le vcHement est
sim et effosa superticie, sed conservatis hneanientis enterrd dans r^glise. » On com|)rii par 14 qu'il vou-
corporis, figura impressa penetrante profundum la- lait dcsigncr saint Malachie. « Scito, ait, et dicito
pis. > (Manrique, Ibid.) —
La relaiion iraprimde dans I fratribus, cujusdam vere sancti corpus, cujus et
—
I

les Ann. arciiiologiques parle de cette pierre avec
quelque ddtail. Au commenceraent du xviii" si6cle,
aom Marifine rexamma ; mais lcs prCoccupations
d'une critique 6troile lui firenl traiter bien legcrc-
ment un monumcnt v6n6ialjle et digne de plus
d'attemion de sa part. » On prdiend k Clairvaux,
dit-il, voir rombre du saint sur la picrre oii son
corps fut lav<5 aprcs sa mori, et on nous la fit voir.
Je ne sais pourtant si cela est aussi niiraculeux
qu'on se le persuadc car cctle omhrc ne se voit
; Ctus. «(S. Bcrn. Opp., Gaufridus,y , 11, 14.)
pas de tous c6ti5s. II faut dtre dans une ccrtaine
siluation pour rapercevoir, ce qui se peut faire na-
turellcmeni par la rdflcxiou de la luraiere. t {Votj.
littiraire, iom.W, pag. 104.)
Dom Joseph M(?glingcr en parlait plus sdricuse-
ment en 1667 {Iter Cist., p. 178) « Prodigiura, si
quod in orbe universo stupendum : cujus tidcm,
lateor, vix ab hisce meismet oculis manibusque
ego habeo vcstera, in oratorio esse sepultum. »
Diccbat aulem episcopum Malachiani. (S. Bern.
Opp., Gaufridus, V. Hl, 23.)
(4) « Coipus rite paratum et ornatum sacerdota-
libus indumcntis, oratorio B. Dei Gcnitricis infcr-
tur. » (S. Bcrn. Op., Gaufridus, V, II> 14.)
(5) Catalogue manuscrit dcs abbis de Clairvaux,
fol. 6, rect. Voir plus haut une note 4 ce sujet. —
(6) « Biduo mansit in mcdio gregis pastor exstin-
(7) « Prfeoccupantcs horam. (S. Bern. Op.,
Md.)
(8) XI Kal. Sept. (S.Bern. Op., Ibid.)
(9) S. Bcrn. Op., Ibid.
(lOj n Sepulius cst... anle sancium altare B. Vir-
:ginis Matris, cujus fuerat devolissimtis sacerdos. »
(S. Bern. Op., Gaufridus, V, U, 15.)
(11) S. Bern. Op. Ibid.

Patrol. CLXXXV. 53
 ;

1675 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1676

taine Scandinavio, Eskil, archevfeque de Lund, A mais le P. Mabillon et, apres lui, le P. Pien ont
vint le premier aux lieux oii reposait son ancien d(5montr(5 que le renseignement fourni par la chro-
ami, ct diiposaat la mitre pour prendre l'humble nique (5tait exact (10). Environ dix mois apres la ca-
robe d-e moine, il voulut elre enseveli a ses c6t6s nonisation de saint Bernard, ]'^glise de Clairvaux,
(1). La ni6me ann^e un petit prince de Sardaigne commenc^e de son vivant, fut consacr^e par Ganl-

et Simon, ancien abb6 de Chesy-sur-Marne, suivi- lier, ^vfeque de Langres. (( II est probable, dit Man-
rent son exemple (2). Andr^, archidiacre de Ver- rique, qu'on profita de cette solennit(5 pour (51ever

dun.un clerc nomra^ Gcoffroy, ne purent s'61oiguer un autel au nouveau saint (H). » Tant que Teglise
dela tombe de saint Bernard, ni dc sa chSre vallde ne fut pas achev(5e, il parait qa'un fr^re convers
(3). Pour dormir daus le sdpulcre de ses ptres et veillait jour et nuit non loin de la chapelle de la
reposer auprte de son ancien abbd, afia de ressus- sainte Vierge pour garder les precieuses reliques
citer avec lui, Alain quitta le sidge (5piscopal d'Au- qui y 6laient renferm(5es. L'histoire a m6me cou-
xcrre elvinl mourir iClairvaux (4). serv(5 le nom de frfere Laurcnt, chafg(5 de celte ho-
Ainsi, d'apr6s la pensCie de Manrique, cliacun des norable fonciion (12).
Ordres des fideles semblait d^puter un de ses Ilenri, abb6 de Haute-Combe, succ^da 4 Gdrard,
niembres pour honorer los restes d'un religieux, B dans le gouverneraent de Clairtaux. « Cdtait, dit
qui avait <5t(5 grand devant Dieu et devant les hom- Manrique, une ferme colonne pr(5par(5e par Dieu k
mes, et la confiance chr^tienne devan^ait le juge- son figlise (13). » A peine eut-il enlre les mains le

ment infaillible de rfiglise (5). biuon pastoral de saint Bemard, qu'il entreprit de
Enfm, en 1174, Bcrnard fut inscrit au catalogue lui (51ever un tombeau en marbre. Le monument
des sainls par une bulle du pape Alexandre III, s'(5Ieva rapidemeut; en 1178, Henri se trouvant au
donn(5e k Anagni, le 18 janvier (G). Une bulle du chapitre g(5n^ral de Citeaux (14), put annoncer aux
nK^me pape, dat^e de la mtoe ville et du m6me d(5put(5s de TOrdre qu'une ffile nouvelle allail se
jour, alla porter cette heureuse nouvelle aux reli- c(5I(5brer en rhonneur de leur P6re commun. L'im-
gieux de Clairvaux, gouvern(5s alors par G^rard, posanle assembl(5e dans laquelle si(5geaient des ar-
sixicime abb(5 (7). chev6ques, et une mullitude d'abb6s, tressaillil
On ignore la date pr(5cise de la prcmifere (5I(5vation d'all^gresse ; et un grand nombre de ses membres
du corps de saint Bernard. Une prucieuse chroni- suivirent Hcnri retournant i Clairvaux (15). Parrai
que, publi(5e par le P. Chifflet, nous appreud seu- eux se trouvait Guichard, archev6que de Lyon,
lemenl qu'elle se fit cn 1174, ct que Guichard, ar- Q dont j'ai dLJh parl(5.

chevfique de Lyon, ancien abb(5 dc Pouligny, y as- La seconde (51(5vation du saint corps se fit avec
^ista (8). La seconde ou le corps fut mis dans un unc grande pompe et unc joie universclle de Vi,-
autre tombeau, eut licu cn 1178. Manrique a cru glise de France. Oa le pla(;a dans son tabernacle de
que celle dc 1174 avait 6l& indiqu^e fausseraent (9) marbre derritre le maUre-autel (16). « Nous avons

(1) « Sub veris initium anni 1154, sepulcrum Bernardi, g LX, 663-64. S. Bernardi. Op., S. —
beati viri, intimi quondani amici sui, visitavit, et Ucrn. canonizatio.
ad sacratissimam ipsius tumbam vivcre et mori de- (7). S. Bern. Op., S. Ucrn. canonixatio.
legit. » (Manrique, Ann, Cisl., an. 1154, I.j (8) « Anno Domini 1 174 facta est dedicatio eccle-
(2) n Sardini;« rcgulus... Utrumque virum Si- si;i; Clar;i;vallensis, et canouizatio S. Bcrnardi, et
mon Caziaccnsis abbas sccutus est.» {filknmQiiE, Ibid.) elevatio cjus, ubi adluit dominus Wichardus Lug-
Manrique, Ibid.
(3) dunensis archiopiscopus abbas quondam Ponti-
(4) En 1167
Alain quitte Ic si(5ge (Spiscopal d'Au- niaci. i> {S. Ucrn. genus illustre assertum. Divione,
xerre,et serctire ;\son ancicnne aljbaye de Larivour. 1G60, p. 84.)
oii il fait son tcstamcnt cn 1182, puis il va 4 Manrique, Ann. Cist., an. 1174, II.
(9)
Clairvaux, ou il meurt aprfisllSo. Gall. ChrL<:L (|lO) S. Bern. Op., S. Uem. canonizatio. Acta —
t. XU, col. 295.) II veut par son lcstament qu'il soil D S. Bcrn., g LXI, 676.
donu(; chaquc ann(5e k chaque rcligicux de Larivour (11) Manrique, Ann. Cist., ann. 1174, II. Oal- —
unc livre dc pain blanc aux lctes dc S. Bernard. il Ua Chrisliana, t. IV, col. 583 et suiv.
Ifigue A rabbaye 17/ calices ct omnes libros stios (12) S. Ucrn. genus illustre asscrtum. Herberti
tam claustrales quam ecclesiaslicos....IIoc totum fa- de Miraealis, lib. II, XXX.
ctumesl hac ratione et eonsilio uti apud Claram- (13) Manrique, A7in. Cist, an. 1177, IV.
valkmin scpulcropatrumsuorum fuerit tumulutus, (14) Manrique, Anii. Cist., an. 1178, III.
totum ijuod de libris dictum csl ralum permanebit (15) Noc desoruere plures ex Patribus qui inlcr-
ct stabile, sm autem tolum eassabitur, nee ratum crant concilio. » (Manriole, Ibid.)
stabile pcrmanebit. Quodverbumlieet molestc ha- (16) Manrique, .inn. Cist., an, 1178, IH. Le —
bercmus,utpotc sancti Patris absentiam von aman- Catalogue manuscrii des abbds, fol, 7 rect., qui a
<c.s', tamen iimniam reserat cipro anima, et cordi suivi comiue Manrique le Livre des s^pullurcs, dans
sibi eralab antiijuo S. Uernardo consepeliri, ut si- loquel on lit « Couvocalis hinc inde venerabilihtis
:

inul resurijeret, lieet inviti scpulturam concessi- episcopis, aliisiiue reverendis personis, per vcnera-
mus ul roijavit. {Ibid., int. instrum. cccles. Autis- bilcm P. D. Nicardum (il laui lire Wichardum') ar-
siod.,col. 136.) chiep. Lugdun.,<iuondam abbate^n Poniigniacenscm
(5) Manrique. Ibid. — Acta S. Dernardi, § LIII, fecii (llcnricus) cum maxinio gaudio ct exsuliatioue
567. totius Ecclcsia; Gallican;i; elevari (ce mot se rapporte
(6) Manriquc, A>iu. Cist., an 1174, 1. — Acta S. a la premiOre ^Mvation faiie par le memc arche-
1677 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI^. 1678

cdl^br^ une fAte glorieuse et solennelle dans notre ^ ments de son tombeau , plusieurs princes, 4 qui on
vallde, dcrivail Henri au roi d'Angleterre, en lui ne pourrait le refuser, n'en demandassenl, aimircnt
envoyant un doigt de Saint Bernard. Combien je niieux les y laisser (3). »
souhaitais vivement votre auguste prdsence parmi En le^o, lcs G6nois, k la veille de succomber

ces joies plutot du ciel que de la terre 1 Combien la sous armes du duc de Savoio , recoururent 4
lcs

solennitd de nos cdrdmonies eiit i\.& plus grande, et saint Bernard et lirent ie vceu solennel de lc pren-

quelles graces abondantcs s'y fussent rdpanducs dre pour patron de la R^puplique. Le saint abbe se
sur vous... Pour que rabsence corporelle ne prive souvint de la promesse qu'il leur avait faite de ne
pas votre royal trdsor d'une portion de celui que jamais les oublier {Epist. ad Januen. 129) et ia ;

nous avons ddcouvert, je vous envoie un prdcieux veille de sa fdte, Gfines se vit d^livr^e par l'arriv(5e
fragmeni d'inestimables reliques. ., Rccevez un doigt de la flotle d'Espagne. Souhailant avec ardcur de

de cette main sacrie, qui mdrita, par son mepris poss^der quelque relique de leur bien-aimd patron,
des richesses mondaines, de recevoir du Seigncur la ils ddputSrent, en 1633, i Chirvaux, un envoy6
pldnitude des bdnddictions cdlestes ; de cetle main, spteial, qui fut assez heureux pour obtenir une
dont le seul attouchement gudrissait les malades, _ vertebre de saint Bcrnard. La Rdpublique re?ut
**
forlifiait les faibles, rassurait lcs bommes et chas- avec transport ce don pr^cicux (Appendice, n"
5),
sait les ddmons(lj. • et voulut qu'une lampe d'ai-gent
(4), suspendue
A diverses dpoques postdrieures, Monsieur le devant le tombeau du saint abbd, y demeurAt conime
comte, on voulut placer les reliques de Saint Ber- un tfimoignagne perpdtuel de sa reconnaissance (5).
nard dans une ch4sse d'argent ; mais ce dessein ne En 1643, domCI.Largentier, pour satisfaire la dg-
fut jamais accompli, Jean d'AizanvilIe, auquel on volion d'Anned'Autriche,lui
fit don dc quelques par-

devait les bustes de saint Bernard ot de saint Ma- cellesdetachtesduchefdesaintBcrnard. avec touie
lachie, laissa en mourant une chasse inachevde, la riivircnce et rcspect possible (Appendice, n° (6).
pour laquelle avait ddj4 fourni 70 marcs d'argent II ne me parait pas superflu de m'dtendre
il sur
de ses propres deniers (2). Au xvi° siecle, tous ces ddtails. IIs servent a dtablir que les re-
Tristan de Bizet, dveque de Saintes, ancien moine liques de saint Bernard ne furent jamais ddplac^cs;
de Clairvaux.fit prdsent & cette abbaye d'une cliasso et, qu'4 partcertain nombrn de parcelles distrailes,
en vermeil d'un riche travail, pour y ddposer les donl voici demeurJrcnt intactes jus-
le d6lail, elles
ossemcnts de saint Bcrnard. A l'un des bouts, dtait qu'a la r6volution. Le P. Pien en a formd le cala-
un Christ en croix ; k rautre, la saintc Vicrge, re- Q loguc dans ses Acta. II mentionno d'abord la note
prdsentde tenant TEnfant-Jdsus : a rentour dtaient du calendrier de CUeau.v, imprimdi Dijon en 1C17,
placds les douze apotres ; dcs pierreries parse- marquant, au 17 mai ; « Translatio S, P N. Ber- .

maient le couvercle. Dom Martdne et dom Durand nardiad Avinionem. » —

Ce qu'il faut entendre de
vireut ce magnifique reliquaire. « On conserve en- quelques fragments, puisqu'en 1623, renvoy6 des
core dans le trdsor, disent-ils, une grande chassc Gdnois trouva le corps entier. du doiftJ'ai parld
d'argont, qu'un dvfique de Xaintes, avoit fait fairc donn<5 au roi d'Angleterre par Tabbd Hcnri. En
pour y mettre les reliqucs de saint Bernard. Mais Espagne , on conservait & TEscurial une portion de
les religieux craignaot que si on lirait les osse- cote longue de cinq doigls et cinq autres reliques
vdque de Lyon sous Gdrard en 1174) et relevari, chasse pour mettre les rcliques de Monsieur S.
et in tabcrnacnlo marmoreo, relro allare B. Maria; Uernard. » {A)-chivcs de VAuhc.) « Tristandus de —
Virginis, sicut hodie apparet, religioso et honorifice Bizet, origine Trecensis, Claravallcnsis monasterii
coliocari. » (Henriquez, Faseicul. SS. 0. C, i, 11, alumnus, LXVI episcopus Santonensis, obiit an.
dist. XLI, 111.) Le maiire
autel de rdglise de Clair- D. 1379. Collegio Bernardin. Par. legavit mille lib.
vaux consacrd en riionneur
consacre
lut
fut 1'honneur de la tres-sainto
tres-samto Tur. annui consus. Cor sepultum Claravalle jacet m
Vierge, Tan 1174, par Gautier, dvdque de Langres. n antc altare omniura SS. » {Gallia Christiana, t. U,
(Manrique, Ann. Cist., an. 1174, IL) " col. 1083.)
(1) Cette lettro publide par Mabillon dans les (4) En voici la description lirde de V hiventaire
CEuvres de Saint Bernard (S. Bern. Op., S. Bern. dela sacristie de Clairvaux (1640), fol. 26 rect. et
canonizaiio) porte pour suscriplion Ad Stephanum : vers. « Plus une grande lampe d'orfdvrie d'argent
regem Anglorum. II doit y avoir une erreur dans 4 jour ; soubs le bassin sont les armes de la Rdpu-
ce litre, puisque en 1178, dato probable de la lettre blique de Gdne, avec trois escussons couronnds et
de Tabbd Henri. Etienne ne vivait plus. 11 mourut ponds par deux griphons , en chacun desquels est
en 1134. (Sir Ilarris Nicolas, Tlia Clironologij of uno croix rouge. Au-dessus du mesme bassin sont
history, London, 1833.) Par consdquent le doigt de troischdrubins, esquels sont altachdes trois cbaines
saint Bernard n'a pu clre envoyd qu'a Henri 11, son quile soustienncnt,chacquechaine a deux pommes.
successeur. La lampc de verre est sur une grosse pomme d'ar-
(2) « Incoepcrat anno quo morluus est capsam gent soustenue de trois autres chaines, chacune
argenteam B. Beinardi, et jam tradiderat ex pro- desquelles a une pomme. Cette lampe a dld donnde
priis pro ipsa LXX marcas argcnti. » {Catalogue a Clairvaulx par la Rdpublique de Gene, du temps
manuscrit des abhi'S de Clairvaux, fol. 18 rect.) de R.P. en Dieu dom ClauJe Largcntier, abbe XLV
Inventaire de la Sacristie de Clairvaux, redigd
(3) de Clairvaulx. »
en 1640. —
On voit par une reconnaissance de dom (3) Acta S. Bcrnardi, gLXI, 683-84, Les faits —
Lupin Le Myre, abbd de Clairvaux, du 17 nov. 1378, y sont rapportds d'une maniere inexacte d'aprds
^
que Messire 'Tristan de Bizet faisail achever une Ughelli.
 ,

1679 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1680

plus peiites. Le grand monastfere de Saint-Bernard A nard (4), mais elle vil le pauvre logement, les celles
sur l'Escaut non loin d'Auvers, poss(5dait une pha si dtroiles, rdglise chdtive, le ch(Eur ddvot, ou il
y
lange de la main, qui fut volde avant 1737. La ca- avait une image de Notre-Seigneur au sdpulcre, qui
tliddrale de Tournai gardait deux beaux os ; les du feu par les yeux dans les ames (b". »
lan^iait —
clianoines r^guliers de Saint-Augustiu de Cambrai Quelques anndes plus tard, en 1623, au commence-
en avaient aussi. Ulc abbaye de Prfimontrds du raeut de janvier, M° Husson, prevot el cbanoine de
diocfice de Namur, Floreffe, en montrait un. II y U colldgidle Saint-Sauveur a Metz, se trouvait k
en avait un chez les Cisterciennes de Salzines, au Clairvaux. II venait s'y acquitter « envers Dieu et le
meme diocfise (1). On trouve daus la vie de saint bienheurcux saint Bernard du vmu quil avait fait
Bernard, par Geoffroy (cap. iv, 27), le r^eit d'un des longtemps dc vinirer ses saintes reliques (6).
miracle o\>6ri au monast(\re d'Esrom {dioc. de Ros- M. Ollier allant, en 1647, en pdlerinage 4 Annecy,
kilde en Dancmark), par rapplication de quelques voulut visiter d'abord Tabbaye de Clairvaux « II :

portioKS de la barbe et des chevcux, ct d'une dent « prit sa route par la Bourgogne et passa k Ch4-

desaint Bernard. Ges reliques avaient 6t(5 d^pos^Sos (( tillon-sur-Seine, cdldbre par le culle qu'oa y rend
k Esrom par son pieux ami , Eskil , archeveque de (( h Tauguste MiJre de Dieu. II savait que saint
Lund. — Dans Vliwentaire de la sacristia de Clair- " (( Bernard y avait dt(5 favorisd de plusieurs grjlces
vaux rcdigd en 1504, f" 1 v", il esl parl(i d'un doigt < extraordinaires ; ct k peine y fui-il arrivd, qu'il
de saint Bernard : et ces mots sont ajoutds : « Va- « se rendit Ic soir mdme 4 rdglise, cl demeura
ctiutn rcperitur vasculum ondd- digiti. » Au f" 5 \°, < quelque temps en oraison, prosternd devant
crit un vase d'argent destind i renfermer une de « l'image miraculeuse de Marie. Ou peut prdsumer
ses dents, qui avait 6.\.6 portde i Paris. F" 10 r", on « qu'il y re(;ut beaucoup de grdces ; du moins 11 en
lit « De cosla sancti Bernardi
: » Son pouce (5tait . « sortit profonddment andanti a ses propres yeux,
enchassd dans un riche reliquaire en cristal du 4 i plein de mdpris pour lui-mdme; el le .lendemain,
la pidtd de Jean d'AizanviIIe, i" 11 r". — .\u i" 13 cn cdldbranl la sainte messe 4 Tautel consacr^
r" : « Vas oblongum coiitinens... reliqiuas... vidc 1 sous rinvocation de la sainte Vierg(>, il dprouva
licet... de sancto Dermrdo...ponderis xi\iunciaruin « des consolalions si vives, que jamais on ne vit
cum dimidia. » « plus dclater sur les traits de son visage, ni Ton
Vinventaire de 1640, f" 9 V, parle du reliquaire (( ne rcssentit mieux dans ses entretiens les pures
ou dtait le doigt dc saint Bernard mais seulemcnt , t flarames de Tamour divin.
pour mdmoirc. F" 11 r", on trouve « Dc cosla : « De Chitillon, il prit la route do Clairvaux. N'en
p
sancti Lcrnardi. Un pcu plus loin, merae f" v" il « dtant plus qu'4 une demi-lieue, il descendit de
cst dit que la table d'A[nauri renferraait de ses « cheval avec ceux qui raccompagnaient et voulut
reliques. Le reliquaice du pouce est decrit au « allcr 4 pied jusqu'ci 1'abbaye, en silcnce ct cn
fo 18 r"; un aulre est indiqud, m5rae f" v". commc « faisant oraison. La nature du lieu Ty inviiait, et
contenant : « Dc pulvere aipitis bcati liernardi; » « semblait lui fournir un sujet conlinuel de mdJi-
— semblablemention est faite au f" 20 i" (2). tation c'diait un bois fort couvcrt et fort dpais,
:

J'ai dit un mot, M. le comte, des premiers pOIe- t comme ccux qui cnvirouncnt la plupart des an-
rinages au to(riboau de saint Bernard quel- : « ciens monastCrcs. II arriva 4 Clairvaux la veille
ques notes , rccueillies sur ces voyages pieux lucme de la Nativitd dc la sainte Vierge, bien
dans des temps plus approchds, lcrmineront ceite « consold de voir cnfin la solilude qu'avail clioisie
lettre, en formant une chaine dc prdcieux tdnioi- 1 aulrclois saint Bernard, ct admirant commcnt,
gnages. II par le grand noinbre de saints qu'il y avait fornids,
Le 28 juillct 1599, dom Edme de la Croix, abbfi « il avait fait unc iin;ige du ciel d'un ddscrt rem-
de Cileaux, dcrivait 4,]'abb(i de Morimoud : « Je « pli de bdtes fdroccs. II y dcmeura deux jours, si
ferai tout mon possible de nie trovver a la Saint- D « abimd dans une continuelle oraison, qu'oa avait
Dernard a Clairvaux (3). » — En 1603, la V. M. « peine i Ten retircr : ce fut toutc son occupalion
Anne-de-Jdsus fondatrice , des Carmdlites en « lc jour de la fdte. Le lendcmain, il cdldbra la
France, sc rendait h. Dijon pour y dlablir une mai- » sainte mcsse dans lanciennc chapclle de sainl
son de son Ocdre.» Ce voyageayant pour nord saint Bernard, visita ensuite tous lcs endroits du
et
Bernard, allant fondcr dans son pays, la vdndrable « dcdans du dchors du monastdre qui rappe-
ct
M6re voulut aller visiler Clairvaux. L'abb(i dtant « laient quclquc trait particulier de la vie du saint
absent, elle ne put voir le corps de saint Ber- « fondateur. Ayanl dtd conduit i une petite cellule

(1) Acta S. Bcrnardi, §§ LXI, LXII. les moines gardaicul le saint corps, puisquc Tabbd
(2) La Hclalion publidc dans lcs Annalcs arcMo- puuvait scul en permettre la vuo.
logiques parlc du bras de saint Bcrnard ct de ses (3) Vie. dc la V. M. Anne-de-Jt'sus, par le P.
deux pieds, commo conservds :\ part. Je ne connais Manriquc, traduit parGauItier; Paris, 1636, 1 vol.
aucuii (locument k Tappui de ccttc asscrtion. in-S".
(3) Ex autographo. {Arcltivcsde i.hibe.) (6) Ex aulographo. {Archivesik l'.iube.)
(4) Ccs parulcs monticnt avec quclle vigilance
1681 DB RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI^. 1682

« du bienheureux qu'on y montrait, il y demeura ^ a pnuvoir encore une fois visiter cette solitude, que
d longlemps cn prifires, et il nc fut pas facile de n Saint Bernard ct tant de scs illustres disciplesavaient
« l'en faire sortir, ce qui remplit d'admiration pour « sanctifido d'une fafon particuli^re. Mais quand, k
« sa personne les bons religieux qui raccompa- « la sortie du bois, nous arrivames k lavue de cettc
« gnaient. » {Vie de M. Olier. Paris, 1841. t. 11, (I sainte maison, il sc sentil transport^ d'une ddvo-
p. 4 et 5.) « lion si extraordinaire que i'en fus tout surpris.
Je ne puis, Monsieur le comte, rdsisler au pbisir « II descendit de cheval, et il se prostcrna k lorre
de laisser le pieux ami de Mabillon, dom Thierri 1 pour faire Toraison k son ordinaire; ensuite, sc
R.iinart, raconter la visite que fit ce grand religieux « relevant sans discontinuer scs priiires, il se mit
il Clairvaux en Lorsque le Perc Mabillon,
1701. « < a marcher ;\ pied pour achever ainsi le resle du
<i dit-il, se vit assez avanc^ dans la coniposilion de « chemin. Je voulus ravertir de remonter h cheval,
'< ses Annales pour fitre en ^tat d'en donnor deux « commmo nous avions coutume de faire dans lcs au-
(I volumesde suite, outre la maliire qu'il avait d(5ji « tres occasions; mais, sans t(!moigner seuleraent
« prdpar^e pour les tomcs suivants, il r(?solut d'en « qu'il moindre altcntion k ce que je lui disais,
fit la
« commencer rimpression mais avant que de s'en- ; « il conlinuatoujoursde marcher la tfile d(5couverte,

gager dans ce travail, i! eut encore besoin de voir B « quoique co jour-lJ le soleil fut fort ardent, et le
« quelquos archives de monastSres. Ce lui fut une « chemin difficile; et il ne cessa de prier ainsi jus-
« occasion bien favorable pour visitcr le tombeau « qn'4 ce que nous fumcs arriv^s 4 la porle du mo-
« de S. Benoit ft Fioury-sur-Loire, ct celui de S. « nastfire. M. Tabbi;, qui en (^tait absent, ayaut ap-
Bcrnard 4 Clairvaux ; ct il rcmbrassad'aulant plus « pris quo D. Mabillon devait aller k Clairvaux, avait
« volonticrs, qu'il souhaitait depuis longtcmps de « donn(5 Tordre quo tout lui fiit ouvert, et que Ton
« faire ce voyage pour dcmander J Dieu, par Tin- a nVpargnat rien pourlui fairo un bon accueil. On
« tcrcpssion de ccs dcux patriarches de rOrdre « suivit ses inlentions avec d'autant plus do plaisif
« monastique en Occident, la grace de s'acquilter « que Ics religieux do cette abbaye ^taiont dija rem-
« dignement de rex(5cution d'un si vaslc dcssein, t plis d'estime pour un si digne h6te, dont ils con-
« qu'il n'avait entrepris que par ob(5issanco, pour « naissaient par avancc le mdrite et la grande r6-
« rddification de ses frfires, pour la gloire de « putation. On no peut cxprimer la joie et la cor-
« son Ordre et pour rutilit^; de rfiglise. Nous <i dialit(5 avec laquelle il fut re(;u en cette cdlfibre
(( partimes sur la fin de septembre en 1701, et n maison. II
y passa quelques jours dans des exer-
n nous arrivames k Saint-Benoit-sur-Lo're le 29 du n « cices continuels de pM,
que lcs rechorches quo
(•-:-•—- j--~ i— u:i,i:-.i.i j-_. les ar-
« meme mois. Apres y avoir pass^ trois ou quatre «
'
nous faisions dans les bililiothfiques, dans i

« jours k examinerquelqucs anciens monuments, el « chives et dans le tr(!sor, ne purcnt interrompre.

« ce qui y resle de celte fameuse bibliothfique, qui « Et conime il y a peu de monast("'res oit l'on trouvc
« (itait autrefois si cdlibre, nous visilames les rao- n tant de vestiges de saintel(5 que dans celui-lii, tout

« nastfires et les archives qui se pr^sentaient sur « le portait k augmonter sa forveur. II c(!ldbrait
t noire route, et nnus arrivftmes k Clairvaux le « tous les jours la sainte mosse sur le tombeau de
« huitiSme d'octobre. Dom Mabillon avait coutume, S. Bornard, et avec le caUce mi^ine dont ce saint
11 dans ces voyages, Iorsqu'il comnicnfait k cnlrer « sV^tait servi dans ses voyages : il visilait lous les

« dans un pays ou dans un nouveau dioc^so, d'en •*

« endroits que ce grand homme avait sanclifi6s par
t saluer aussitot les saints tut^Iaires par quelques <i quelque action pariiculi^re, et il cn remarquait
« pri6resqu'il r(5citait k ce sujot. Maislorsque appro- « soigncusement toutos les circonstances. Enfin je
« chanl dequelque lieu, ilaperccvait r^^glisedu prin- « ne douto pas que cc n'ail 616 cn ce temps ct cn cc
« cipal patron ou du saint aqui il allait rendre sos « licu qu'il a obtenu de Dieu la forco de continuer
" voeux, il descendait ordinairement de cheval, et « la composition des Annales de notre Ordre jus-
« il genonx pour s'acquitter plus re-
se mettait k [) « quk lamort de S. Bernard. II m'a assuri plusicurs
ligieusement dc cet exercice de pi6l6, qu'il s'6tait « fois qu'il demandait tous les jours celte grace k
« prescrit k lui-m6me d6s ses premiferes ann(5es. II « N.-S., ct que, s'il la lui accordait, il mourrait
« n'cut pas besoin de tous ces avertissements pour « conlent. Dieu a exauc(5 ses v(.t3ux; car, outre les
« ri^veiller sa ferveur le jour oii nous arrivames a n 4 volumos qui ont 6l6 imprimds pendant sa vie,
« Clairvaux ; car des le matin que nous partinies dc « il en a laiss^ la suite toutc dispos^^e pour riniprcs-
« rabbaye de MonticrauKje, il nefitautre cbose pen- « sion, iusqu'au temps de la mort de ce grand
" dant toullecheminque dechanter et derdciterdes « saint (1). »

« hymnesetdescaniiques;tautildtaitp(5n6trddejoiede Los populations voisines ne manquaicnl pas

Abr^gi de la nie de Dom Jean Mabiilon, par

(1) graces parliculi(^res. On appelait cette d(?votion
Dom Th. Ruinan. Paris, 1709 ; p. 293 et s. — vceu, pnrc8 qu'el!e (5tait accompagn(5e de promesses
La frop fameuse abbayo do Pori-Royal envoyait de priiTBs. M. Varin (La vi'rilc sur les Arnauld.
tous lesans une personne exprts k Clairvaux, dans Paris, 1»47, t. I(, p. 367), auquel j'emprunle ce
1'octave de S. Bornard, pour y porter un papier d(5tail, dit qu'il se trouve a 1'Arsenal, k Paris, la
signfe des religieuses, par lcquel elles domandaient copio d'un va'u de cttte espi^ce.
k Dieu, par rintercessiou de S. Bernard, quelques En 1687, le chanoine d'Avallon, Lazare-Andr(5
 :

1683 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1G84

d'accourir ft Clairvaux le jour de la ffite de Saint « bourgs du pays, pour faire savoir que personne
Bernard, « auqucl jour, disent les Leltres de Cliar- n'entrerait k I'abbaye le jour de Saint-Bernard ni
les VII, donn(5es mars 1459, avoit
h Chinon le 22 le dimanche suivant. Cette prohibition causa grand
plusieurs merciers et marchans vendans denries domraage au tavernier, qui obtint k ce sujet une di-
dedansla cloison et circuite de Clerevaux ([). » minution de 400 livres sur son bail. Cette somme,
En 1668, la contagion sdvissant dans les viUes de Iris-fortepour le temps, montre combien ^tait grande
Reims et Clillons, on envoya, par ordre de Tabbd raffluence des pelerins. (2j
dc Clairvaux, des billets dans toutes les villes ct

III

Suite de 1'histoire des Corps de saint Bernard et de saint Malachie, jusqu'en 1793 (3).

Avant de ddtorminer la place occupde par le tom- Sur la seconde est grav6 ce qui suit
beau de saint Bernard dans le choeur de r^glise de Tcslamentum Beatissimi Patris Dcrnardi abbatis.
Clairvaux, je crois utile de reproduire le dessin u Tria vobis observanda reliquo, quse in sladio,

quen ont donn6 les BoIIandistes. Les dtflails ne sont quo cucurri,
me, pro possibilitate mea, niemini
probablement pas d'Lme parfaite exactitude; mais B observasse minus scnsui meo quam allerius cre-
:

on a rensemble du mausolde et une gravure, didi ; laBtus de Isedenle vindictam non expetivi ne- ;

quelquc miSdiocre qu'clle soit, devient prdcieuse mini scandalum facere volui, et si quando incidit,
quand elle conserve Timage unique d'un monuraent sedavl ut potui ; ecce charitatera, humiliiatcm, pa-
d(5truit. lientiam, vobis rclinquo (4). »

Un premier croquis fut communiqu6 au P. Pien Dom Candide Briger, en terminant sa lettre,

par dom Candide Briger, Cistercien de Lilienfeldt, promcttait au P. Pien que rabbii de Clairvaux hii-

dans la basso Autriche, avec une leltre 6mle du m6me lui enverrait un dessin plus exact que le

chapitrc g6n(5ral de Citeaux, mai 1738, oii il

le 8 sien. En effet, le 29 juillet 1738, dom Jean-Antoine
lui parlait d'abord de la chlsse d'argent de Tristan Macuson, maltre des novices de cette abbaye, lui

deBizet, qui renfermait seulemenl la coule de saint en adressa un meilleur, au nom du R. P. abbd ;

Bcrnard. « Le lombeau, ajoutait-il, plac(5 derriire c'est celui que lcs BoIIandistes firent rdduire pour
le maitre-autel, et cntour(5 de coloniies de marbre, rins6rcr dans leur prdcieuse colleetion (voir ci-des-
s'(!Ieve il cTiviron huit pieds. La slatue du saint Ic sus, col. 947).
surmontfi. Au pied est iin auiel sur lequcl on offrc
Q
J'ai voulu suivre jusqu'au bout 1'histoire du tom-
le saint sacrifice. Un diptyquc est attach(5 avec des beau de saint Bernard ; je reviens maintenant avec
chaines de fcr i Fune des parois. joie, Monsieur le comte, aupr(''s de la tomhede saint
Sur la preraiure tablelte on lit ccs mots : Malacliie. Ce glorieux primal fut mis au rang des
IIIC RE(3UIESCIT SANCTUS IIERNARDUS, sainls par Ci(;ment III, le 6 juillct 1190 (5). D'apr(''5

PRIMUS AB1)\S S.ICRI MONASTERII CLARXVALLIS. rAnnaliste d'lrlande, cit(5 dans Manrique, rcSl^valion

Bocquillot avait 6l& pri(5 de porter au tombeau de Sacra lipsana S. Bernardi et S. Malachioe, diverses
S. Bernard le vocu des religieuses. notes rclaiives au culte rendu 4 ces deux sainls,
Ne serait-ce iias ^ quelque d(5votion de cotte es- aux objeis qui leur ont apparlenu, et aux lieux qui
peco qu'il faudr.dt rattachcr lo pelerinage fait Jl en ontconserv6 quelque souvenir.
Clairvaux, en 1028, par r(5v(''que do Bclley, Jean {\) Acta S.Uernardi. Gloria Posthuma, I, N"" 6,
PierreCamus, avec mossire S(5baslien Zaraet,eveque 7, 8. —
Ce dernier mcmbre de phrase manque dans
ot duc dc Langres? {I.'csprit dc S. Franfois de Sales. le r(5cit d'Ahiin : 11 cst remplac(S par celui-ei :

Paris, Gaume, 1840; t, I, p. cxviii, 14). ((Ecce quam brevilcr, quam(|ue hiculenter in his
(1) Arch. de l'Aube. —
On voit par ccs Lellres Dei f^mulus humilitatcm, paticntiam, cliaritatem-
que les rcligieux de Clairvaux, leiirs juyes, maires que discipulorum mentibus inserere nilebatur. » —
ct officiers avoient droit dc prendre ct adjustcr lcs Ou lil aussi au commencemenl imitanda, au lieu de
pintcs clwpincs, boisseau.v,pois, balcnces, ct uutres ol>servanda. (S. Bern. Op., Alanus, XXX, 82.) —
mesurcsdcs marchans et autrcs vendans vin,\bld ct Du lempsde Mahillon il y avait un petit tableau sus-
autres denrces upois oudmesurcdcdans la cloison pendu au tombeau dc S. Bernard aveo celte inscri-
dudicl ClerevauLv,soit jour Sainl-licrnard ou au-
le plion : " Anno Domini il/C.VV, in menseJunio,mis-
tre jour. —
En l!i43, lc 20 aoiit, un iionim(5 Martin sus fuit cum fralribus germanis et convcntu sito,
Moysant, soy-disant capitaine de la Fert(5 sur- ad locum istum, (jui nunc vocatur Clara Valli.i:
Aiiho, ciiibaslonnc d'unc datjuc et accompaignf de 10 anica autem Vallis Ah.nnthialis diccbatur. » (S.
d il coinpaignons embaslonnis (icspccs et avccplu- Bern. Op., ISolcein Episl. \X\I. Acta S. Bern.,'^ —
sieurs habitants de la F('rt(5, (5tablit uu jeu de quil- V, GO.) — Dom Bri^er n'enpas raenlii n. fait

les dans lc gr.inil cheniin, le long dc l.i niuraille de (5) La buile dc canonisation dc S, Malachie, don-
Clairvaux, cn blasphrmant lc vom dc Dicu par plu- nSe par CI(;iuent III, cst dat(fc de la ville des Nonos
sicurs ffli/sclen atTirmanl (juil avflil bicn lcviilcdict de juillct, la troisiiMne ann(5e d(^ son pontiticat (S.
vcu ct (luil vouldroil dirc lc contrairc, (luil voul- Berii. Op., Vita S. Malachia'. Bulla cinonizationis),
toit maintcnir (iu'il avoit mcntij {.irch. deV.lube ; c'est-;"i-dire, le 6 juillet 1190, en suivant r.l;7 dc
original sur pa|)ier.) vcrificr lcs dalc! ; cc qui nc concorde pas avcc la
(2) RequCle du tavernier de Clairvaux {Arch. chronique de Clairvaux publi(5c par le P. Chifnet
dc i.lube.) (S. Bcrn.ijcnusillustre assertum, p. 891, oil on lit:
(3) J'ai reuni dans V Appendice,n'' 7, sous le tilre dc « Aiino bomini MCXCII, caHoniMtio bcati Mala-
1685 m RELIQUIIS S. BERNARDl ET S. MALACHIiE. 1686

de son corps fut faitc solennellemcut S Clairvaux en « ct Ic fit parvenir jusquc dans sa patrie rccut(5c, qui
1191 (1). 11 paraitquc lesreligieux n'avaient pasat- trcssaillit d'all^grcsse en comptant un saint deplus.

tendu jusquc 1;\ pour placer honorablemcnt scs rcstes, Lcs monastires cistcrcicns d'Irlande demandferent
Saint-Beruard, disant k son office funebre la collectc alors quelques reliquos de celui qui les avait fondds;

des confesseurs pontifes, et ddclarant, dans unc vi- et par rentremise de Matlhieu, archev(ique dc Ca-
sion, qu'il ^tait cnseveli daus la tuuiquc d'uu bien- shel, on leur en envoya, en 1194, qui furent recues
heureux, avait en quelque sorte canonisi5 son ami. Jc avec de tr^s-grands honneurs (5).

crois donc qu'on lui (Sleva un tombeau en mi^rae Le tr(5sor de Clairvaux conservait des portions
temps qu'au saint abb^, afin de ne pas accorder k S(5par(5es des ossements de saint Malachic. On voit

l'un rhonneur refus^; k raulre. Ce qui est certain, dans rinventaire de la sacristie, r(5dig6 en 1.504,

c'»st qu'en 1189, saiut Malachic n'6tait plus dans f" H r", qu'un os de son bras (5lait renfcrm(5 dans
la chapelle de la Sainle-Vierge ,
puisque nous un bras d'argent, pesant sept marcs et demi, orni
voyons a cette dpoque Ilenri, ancien abb^ de Clair- de pierres pr(5cieuses, et d'un anneau attach(5 avcc
vaux, cardinal, l^gat dc saint si(^gc apostolique, des chaines d'argent. Ce beau reliquaire avait (5t(5
enterr^ dans le ch(33ur entrc saint Bernard et saint donn(5 par Jcan d'Aizanville, dont nous connaissons
Malachie (2). Herbcrt, qui (Scrivait en 1178, parlaut la pi(5t(5 pour les restes des saints. L'inventaire de

de rapparition de saint Malachie a un moinc dc 1640 parle dc saint Malachic aux f"' 6 r°, 11 v",
Clairvaux, dit que cct archev(5que (5tait honorahle- 81 v". Le bras d'argentest d(5crit, au f" 18 r". On
ment enterre dans r(5glise, « honorifice tumulatus lit, auxf"= 19 v" et 20 De puluere capitis hcati
r», «

(3). <! Cette, expression, emphalique dans le latin Malachiie primatis Hihernice. » Le calendrier dc

du moyen age, ne d(5signerait-elle pas quelque chosc Citeaux, imprim(5 4 Dijon, marque au xvii mai :

de plus que la simple tombo de la chapcUe dc la tSancti Malachiw translatio ad Avinioncm, »Mais,
Sainte-Vierge ? Car Tarceau de picrre, suppos(5 comme nous Tavons vu pour saint Bcrnard, il nc
mfemc qu'il indiquSt unc construction sp(5ciale, peul s'agir ici que de fragments, et non du corps
n'aunonce pas une grande somptuosit^, et ne jusli- enlicr. Vers la fin du xiii° siScle nous rencon-
fie pas les termes empIoy(!s par Herbert. Les corps Irous un illustre t(5moignage de d(5votion 4 saint
des deux saiuts auraient donc suivi dfis ces tcmps Malachie. Robert Bruce, qui disputa la couronne
^loign^s une destinue comnnme. Leurs labernaclcs d'Ecosse 4 Jean Baliol, fonde un riche luminaire
furent-ils d'unc (5gale beaut(5? Cest ce que je ne devant son tombeau (6). Enfin, en 1323, le chapitrc

puis affirmer, faute de documents ; il est fort pro- C g(5n(5ral dc Citeaux d(5cida que sa f(5te serait c6l(5-

bable cependant qu'il n'y eut pas entre eux une br(5e dans tout l'ordre avec solennil(5 [7).

difference trop sensible. Un autel 6tait i\\g6 sur Je laisserais une trSs-grande lacune dans ces
chaque tombeau, et les Bdnddictins, dans leur rechcrches Monsieur le comle, si ,je n'essayais de

Voijagc liitcrairc^ rapportent qu'ils eurent rhonneur ddterminer la place que les tombeaux de saint Ber-

d'y c(516brer la messe (4). nard de saint Malachie occupaient dans le choeur
et
La canonisaiion de saint Malachie confirma la ve- de r^glise de Clairvaux. Deux pr^cieux documents
n(5ration dont il jouissait ; mais elle le trouva d(5j4 permettent de le faire avec exactitude. Le premier
en possession d'une s(5pulture glorieuse. EUe fit estun plan de r(5glise, grav6 dans les trois vues de
sortir son culle de r^troite cnceinte d'une abbaye, Tabbaye de Clairvaux, dessin^cs en 1708 par dom

chite. T> Manrique place l'6Iection do Cldment III au le tombeau de S. Bernard et celui de S. Malachie
6 janvier 1188 (Manrique, inn. Cist., ann. 1188,1), auraient (5t6 semblables. —
Le passage suivant, tir(5
ce qui ne d^range pas la dale de la canonisation de rhistoire de la translation de S. Edmond, ar-
de S. Malachie. J'ignore d'ou provient rerreur dc chcveque de Cantorb(5ry, ^crile dans la premiSre
la chroniquc de Clairvaux. On peut voir dans le i moiti(5 du XlIIo siecle, semble aussi insinuer la m(5nie
P. Pagi Critica in Ann. Baronii. Golon. Allobrog., '
chose :Corpora... beatorum confessorum Mala-
((

1727, t. IV, p. 683), comment Baronius et Mauri- chiaj et Bornardi abbatis, Cirterciensis Ordinis
que ont (5l(5 tromp(5s par la grande chronique belge. Magni Patris, licet cuin revcrcniia et honorc in
(1) € Hie idem aunus (1191)... fesiivus fuit, so- marmoreis mausolcis... sint sepulia, taincn alisque
lemni translatione gloriosi corporis sancti Mala- oinniauro et lapide pretioso.» ( Tlies. nov. anecdot.,
chiaj. » (Manriqoe, Ann. Cis/. ,ann. 1191, VII.) — Paris, 1717, tom. IH, col. 1868.)
« Annaies Hiberniw, anno MGXCI. In monastcrio (5) Manrique, Ann. Cist.,
ann. 1194, 11. An- —
Clarajvallis translatio S. Malachiiu episcopi Ariiia- nalcs. Hiberniie, ann. MCXCIV. « Reliquiffi S. —
chani honorifice celobrata. » {Britannia, a Guil- Malachise episcopi de Claravalle in Hibormain sunt
lielmo Gamdeno, Londini, 1G07, in-f°.) adducta% et in monasterio Mcllifontis ct ciiHeris
(2) luter Beatum Bcrnardum et Beatum Mala-
(! monasteriis 0. C. cum maximo honorc sunt rece-
chiam, ab episcopo Lingonensi.... honorifice est se- pl». » ( Britannia a G. Camdcno.)
pultum. » Manrique, J»«. Cf^i., ann. 1189,1, 8. (6) Appendicc, n" 9.
— IIenriquez. Fasciculus SS. 0. C.tom. II, Dist. (7 « Definit Capitulum quod solemnilas B. Ma-
XLI. III. —
Caltia Christiana, tom. IV, col. 802.) lachiie efjiscopi et confessoris, cujus corpus in eccle-
(3) S. Bem. ycnus illustre assertum. Herberti de sia Clarmvallis rcquiescit, devotione qua congruit,
miraculis, lib. 1, IV. cum duabus niissis et responsorio in vesperis celc-

(4) Voyaije liftdr., tom. 1, p. 98 ct suiv. D'a- — breiur por Ordinemuniversum. f>{Tlu's. nov. Anecd.,
pr^s la relatioupubli(5e dans les Ann. arciiiologiqucs, t. IV. Insl. Cap.Genoralis ; ann. 1323, col.1513, n. 1.)
 — ;

1687 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1688

Milley, prieur de Mores (1) ; le second est une nal Henri, VII' abb6 de Clairvaux, auquel saint Ber-
^
feuille volanle ^crite de la main de dom Le Boul- nard devait le monumenl de marbre qui renfermait
lenger, sur laquelle il a indiqud le nom des clia- ses pr^cieuses ddpouilles (8), Puis venait saint Ma-
pelles et la position des sepultures (2). Ncuf clia- lacliie (9). A sa gauche (il faut se figurer robserva-
pelles rayonnaient autour du chocur : cependant teur placd en face du maitre-aulel, et le regardanl),
sur le plan de dom Milley, la premiSre du cot^ de gisait le cardinal Jacques de Plaisance, ancien
l'^pltre n'a pas d'autel marqud, et semble n'6trc moine de Clairvaux (10). Toul auprSs, en descen-
qu'un passage pour communiquer avec le pelit dant vers r^vangile, on renconlrait la belle tombe
cloitre. Comme dom Le Boullenger l'a indiqu(5 posi- en raarbre noir du cardinal Conrad, XI° abbd de
livemenl, on peut cn conclure qu'il a copi^ une nole Clairvaux (11), qai avait cnrichi cette abbaye de

antdrieure h 1708. II serait trop long de le suivre nombreuses rcliques {Appendicc, n» 12). Enfin au
pas 4 pas dans r^^num^ration des cliapelles, et je picd du mailrc-autel 4 gauche, conlre le pupilre de
ne que reproduire ce qui se trouve
ferais d'ailleurs Tiivangile, iU\i enterr^ Jean de Blanchemain, ar-
dans rappendice. Je rappellerai seulement que chevique de Lyon, qui quitta son archev6ch6 pour
dans la cinquiijme (3), h parlir du c6t6 de T^pfire, _ se retirer a Chirvaux (12)
reposait la bienheureuse Alelh. Son tombeau gtait ^ Dom Josoph Mdglinger indique parfaitement la po-
h gauche, engag6 dans le mur, sous une arcade de silinn des lombeaux des saints mariyrs Europe,

pierre, surmontd de sa stalue, que Jean de Chalon Zozime ei Bonose, de S. Bernard et de S. Malachie.
(xL'' abbd de Clairvaux) avait fait sculptcr en 1308. « Retro summum altare, dit-il, (quod nulli parieti
J'arrive niaintenant au choeur, ayant soin de vdrifier junctum est) iria altaria ; divi Bernardi in medio
le travail de dom Le Boullenger au raoyen du Liure a latcre dextro divi Malachice ; hinc SS. MM. Eutro-
des st^pullures, publiii par llenriquez. pii, ZozimcB et BonnscB sepulcris sunt instrata.
Vis-^-vis la Iroisiiimectiapelle, du c6t(5de r(5pilre Eadem sepulcra, quantum post suum murum c.rs-

on trouvait d'abord la tombe des sainls maityrs tant, alio fornicc tcguntur, spatiumque prwbcnt
Eulrope, Zozimeet Bonose, dont les corps avaient transeundi, et illa de genibus privata pietate ve-
(516 donncjs en 1227 par le cardinal Conrad, dveque nerandi. Extra qttem arcum plura alia sncella (les
de Porto, ou on les conservait dcpuis des siecles. chapellcs qui rayonnaient autour du chmur), opcre
II y avaii joiulle corps d'un qualrii^me martyr ia- concamerato ilidem exslructa, et sacris exuviis ce-
conuu (4). Aupris d'oux reposaient quatre des onze lcbria ccclesiam claudunt.... Qiiod a divino ofjicio
niille vierges, les bienhcureuses Walla, Cristantia, C tcmpus supererat, in exterioriparie, qux retroal-
Petronelli et Domicella les chefs de deux ; saints taria circumducitur, coyisumpsi : ubi tria qua> su-
inconnus, et les reliques de plusieurs autres (5). En pcrius dixi, sepulcra e.v marmore rubeo, et alabas-
tournant autour du choeur, Ic tombeau du cardinal triteaut gypso existunt. Et candida quidem circa
Jean deBuxieros.XXXIIs abb6 de Clairvaux, sepr6- iumulos pegmata ita commode adstructa suni,ut in
senlail le premior (O). On arrivait eusuitc H celui gcnua prostratus sese illis recondere, et suas pietati
de saint Bernard, placd dcrrifire le mailrc-autel (7). semotus ab tramcuntium aspectu vacare possit
A en tournant loujours autour du choeur, cl
c6t<!, (13). »
en revenanl vers revangilc, dlait ensevcli le cardi- Cette descriplion confirrac les diJtails de la rela-

(1) On peut lcs consultcr dans le cabinct dcs dem, — Minoris cst (5videmmont une faute d'impres-
estampes,;\ la Biblioth. imper,— V. VAppcnd., n» 10. sion, car la lombc de Conrad t'lant placde dans le
(2) Cctto pi6cc csi eiitreles mains de Jf. Ilar- tlia^ur, il ne peut s'agir du maitre-autcl pour
mand,bibliotli6caire de lavillede Troyes. Voir TAp- sa position. D'ailleurs le Catalogue manusc. des ab-
pendice, n" 1 1. b('s, fol. 11, rect., dit positiveminl « Bcconditce :

(3) Je compte neuf chapelles comme dom Le .'.unlcjussacrcB rcliquixin sinistraparte altari.<i ma-
Boullcnger. joris,sub pulcherrimo mausolco c.x marmore nigro. »
^4) Manriquc, Ann. Cis.,\.. IV, ann. 1227, 1. Dans rcxrmplairo du Gallia Christiana, apparlcuant
(5) Voij Liltiir. tom. I, p. 98 ct suiv. Henri- — a la bibliolh. publique d2 Troycs, et qui ))iovicnl
qurz, Fasciculus SS. 0. (]., lom. H, Oist. XLI, II. di' Clairvaux, selon louto apparcnce, tom. IV, col.
(G) Inter S. Bernardum et Bli. Martyres jacet. »
(I
991, 992, fi la fin de Tart. Cffnradus, aux AbbiSsde
Henriquez, ibidcni. Citeaux, on a mis en marge i la main 1'rope Ja- :

(7) IIeurii|ucz, Ihidcm.— .lcta S. Bernardi. Glo- cobum de Placcntia sub tumulo marmoreo niyro. »
ria l'osthiima, 1, n" 7. — Voy littdr., Ibidem. (12) « Sub gradu allaris majoris, in sinislra parte,
(8)lk'nriqurz,//)(V/('m. Cataloguc manusc. des Ab- rccte contra pulpilum evangelii. » llENniQUEZ, Ibi-
h(is, 8, vccl.—Callia Chrixiiana, I. IV^col. 802.
lol. dcm, IV. Voy. Littcr. Ibidem.
(9)Inter tumlias SS. CC. Chrisli Bernardi cl .Ma-
«
(13) Iler Cisterc, p. 152 etlo6. — Dora Joseph
lachiiu jacot boiia: niemoria: D. llearicus. » Henri- Mcghngcr raconte qu'ense baissant auprfis du lom-
qucz, Ibidcm, JII. Voy. Iilti}r., Ibidcm. beau dessainls mariyrs Eutrop,c,Zozime et Houosc,on
(10) Juxla B. M;dachi;un in prcshytPrio, scilicet
(I
cntondail comme le bruit do la mcr agiti?e par los
ad cjus sinistram, jacct bona» mcmoiia; D. Jacobus vents. II s'assura aupros du RcHclTend Pi^-re Vicaire
dc 1'lacenlia. » Henriquez, Ihidcm. G(5n6ral quo son imagination ue Tavait pas tromp(5,
(11) « lu codcmpresbytcriojuxta pucdicluin D. Ja- ct que ce bruit cxtraorJinaire n'aviiit pas coss6
cobiim cardinalem, ad sinistram miooris altaris, ja- (1(51^0 entcndu dcpuis que lcs corps des SS. Marlyrs
col bona> memori:e D. Conradus. » Henriquez Ibi- rcposaicnt ft Clairvaux {Ibid., p. 157).
1689 DE RELIQUIIS S. BERNARDl ET S. MALAGH1.E. 1690

lioa publide dans Ips Annales arcMologiques : en 1739 (5), montre que les travaux de grosse
« Derridre [lc] grand aulcl ij a trois hcaulx et ri- construction dtaienl terminfis. Or, i cetle dpoque
ches autels d'albastre, dont celliiy du milieu est le tombeau de saint Bernard n'avait pas dti touchS,
Vautel Mgr S. Bernard... Lcdict autel est couvert puisqne !e dessin qui le re[)r(?sentait, reproduil par

d'un tabernacle de pier h quatre pilliers, dont les les Bollandistes, lcur avait (5te envoj^ de la part de
deux premiers sont a costi dudict autel, servan: de dom Gassoi lui-meme, en 1738, et que la lelire

colonnes, et lcs deux autres, deriire celuy autel, d'envoi indiquait sa place derriire le maitrc-autel,

faisans ledict iabernacle couverture audit autel, comme par le pa^s^. La disposition du chceur n'ayant
et semblablemcnt au vasseau oii soiit les ossemens pas (516 gravoment all^r^e, rien ne rendit n(5cessaire
le dc^placement des tombeaux. Aussi verrons-nous
de sainct Bernard, qui cst derier ledict autcl ; iccl-
luy vassau estant de pierre, dont la couverture esl plus bas que la rcSvolution les trouva dans leur an-

de couleur de pourphire, et dc costd et d'autre du- cienne situation.

dict vasseau ou fierte l'on se pcut mettre a genoul Quant aux s^puUures des chapelles, j'ignore ce
pour saluer le sainct, en disant son oroison, qui qu'clles devinrent. Sans aucun doute elles furent

est en despetits tableaux de chas-cun costi. » replac(5es ailleurs. Unc, entre autres, m'inti5rressait

L'anc'enne (5glise de Clairvanx subsista dans son B vivcment, coUe de la bionheureuse Aleth, et j'aurais
(itat primitif jusqu'i dom Robert Gassot du D6fens, voulu en connaitre le sort, mais tous les documents
XLVIII» abb(5 (1718-1740), qui la boulcversa de fond que j'ai consuIti5s sont rest(5s muets i son ^gard.
en comble, sous pr(5texte de rembellir. {Appendice, Ce qui prouve encore que le tombeau de saint
n" 13.) Personne ne diJplora ralt(5ration d'un monu- Dernard n'avait pas 6t6 attaqu(5 par un incompr(5-
ment commenc(5 par saint Bernard ; dom Gasso', honsible vandalisme, c'est qu'il finit par d^plairc,
au coniraire, recueiilit de trts-grandes louanges Ou trouva probablemenl son architecture Irop su-
pour le zt-le avcc lequel il ornait la maison du Sei- rann(5e, et ron rdsolut de le refaire k la moderne (6).
geur. « Domum Dei magnijice decoravit, » dit ie Cefut M. Rocourt, le dernier abb(5 de Clairvaux qui
caialoguc manuscrit des abb^s (1). Le P. Pien congut ce trisle dessoin (7). En 1782, il fit un trait(S

ajoute, en lui dddiant ses Acta S. Bernardi : t Sa- avec Guyard, sculpteur de Tlnfant due de Parme,
crum illud iemplum quod rcparasti et exornasti, par lequel cet habile arliste (8) s'engageait k cons-
nunquam non tesiabitur, quantopere afftciaris er- un mausol(5e en marbre.blanc (9), moyen-
truire
ga domum Dei (2). Cependant une partie du basde nant une somme de soixante mille livres (10). Ce
l'6glise avait ^\.& coup(5e pour construire la cour .
,
monument devait 6tre ex(5cul(5 dans des proporlions
de rAbbaiiale (3). Les chapelles rayonnantes ' '
trfes-grandes, puisqu'une figure (5bauch(5e de la Cha-
autour du choeur avaient iii supprimdes, et rit(5, la seulc qui parvint 4 Clairvaux, avait neuf
renscmble de T^difice avait 6t(5 compMlemenl Irans- pieds de haut. Peut-6tre une statue de saint Ber-
form6 (4). nard devait-elle le surmonter, car on parle dans
Les s(5puUures du choeur furent-elles rcspect(5cs ? les complcsderabbaye de bronze acheli5 k Bar-sur-
Je crois pouvoir r^tablir, au moins pour saint Ber- Aube, pour le modilcdu saintfait par Guyard (U).

nard. Gar un marchd de la grille du chceur, passd L'artiste mourut bien avant d'avoir lermin^ son

(K) Catal. manusc, fol. 37, rcct. de son (5glise felalant de blanchcur
d'un badigeon
(2) Acta S. Bern., Epist. nuncupat. ^preuve « Ecclesiam pul-
ct d'une t(5nacit(5A toute :

(3) « Ejus tempore construcia esl aula ante val- cherrimo ct quasi indclibiU candore cristallino de-
vas ecclesia!. » Catal. manusc,
37, roct. fol. albari fecit » {Catal. mamisc. des Abbis, fol. 34
.

(4) Un plan dress6 en 1808 par Gilbert, ar- M. reci.)

cbitecte des baiiments civils pri:s du ministere de (7) Ms. Matthieu, IX, 266. « Clairvaux s'embellit
rint(5rieur, alors que r(5glise reconslruite par doin lous les jours par le bon goul de M. rabb(5, qui
Gassot existait encore, donne une idi5e exaele des vicnt d'en aggrandirFenolos de 9 arpents. . On rc- .

mutilations qu'elle eut a subir. M. Arnaud, dans le . Ibatit aujourd'hui A neuf (1788) li bibliothfique,
voyage arch6ologique et pittoresque dans le d(5par- '
le novicint, la boulangerie, avec les moulins et gre-
lement de rAube, a reproduit, saus rinliquor, le uiers qui en d(5pendenl. M. Tabbd [Kocourl| se
plan de rancienne (5glise d'apr(;s dom Milley, et propose dc faire [pour r(5glise] des d(5penses ircs-
celui dc l'(5glise reconstruite d'aprSs M. Gifbert. Consid(5rables, tanl pour un superbe mausol(5e dcs-
On regretle que Tauteur de cet iui(5ressant ouvrage tin6 a renfermer le corps de S. Bernard, que pour
n'ait consacr(5 qu'une quarantaine de lignes 4'la ^lever les chapelles du rond-point, paver le choeiir
descripiion de Tabbaye de Clairvaux. en marbre, faire une nouvelle sacristie, (51ever une
(3) Archives de l'Aube. tour oii sera la sonnerie, orner de grillages de fer
(6) Dfes le milieu du XVII" siiicle, les moines le sanctuaire . . . »
de Clairvaux furent attcints de la dangereuso manie Biographieuniverselle,6d. M'icha.\id.
{&)
de consulier les gouts variables de la mode, pour du proces-verbal d'inventaire fail a
(9) Extrait
moditier les instruments du culte qui devraient Tabbaye de Clairvaux par les ofticiers muoicipaux
parliciper i rimmulabilit(5 de la foi. Je trouve dans dudit lieu. 24 mai 1790. {Archives dc 1'Aube).
rinvenlalre de 1640, fol. 23 v", a Tart. des calices, (10) DeuxiJrae invrntairede Clairvaux, du 19 ocl.
quatre notos marginales, (5crites tres-probablement 1790, r(5Hig(5 par les administral. du district de B.
en 1658, annoni;ant que les pat6nes « ont esti chan- S. A. d^U^gui^s. {Archivesdc 1'Aube).
gics a la mode. » Quelques ann^es auparavanl dom (11) Elat des d^ponses de rabbaye de Clairvaux,
'
Claude Largentier, XLV« abh(5, avait orn6 les murs 1783, p. 34. {Archives dc VAube).
1691 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1692

entreprise, el M. Rocourt fit revenir en France les « En 1269, ces corps v(5ndrablcs, sauf ceux des pa-
marbres dcslinds au mausolde. La plus grande par- renls de S. Bernard qui demeurerent dans leur mo-
tie en fut d^posde & Lyon, oii ils restSrent jusqu'4 nument (3), furent relev(5s et transportds avec
la r(5volution. Quand elle dclata, un sculpteur ila- beancoup de solemnit^ dans une crypte plac6e sous
licn, Barratta, devait venir acliever k Clairvaux le le maitre-autel de la chapelle des comles de Flandre
travail de Guyard. LV'bauche de la statue de la {/Ippendice, n" 14).
Cliarit(5, seule piece envoyee a l'abbaye, resta en- « Elle est proche du cimeti(3rc des abb^s, disent
caiss(5e sous le portail de Tdglise jusqu'en 1793 (1). les B(5n6dictins dans leur Voyage littcraire. On y
Le moment approchc, Monsieur le corate, oii voit les tombeaux de Philippe, comte de Flandre,
nous vcrrons passer en des mains (^trangeres VM- el de la comtesse Mathilde, son (5pouse (4) ; sous
ritage de saint Dcrnard. Mais avant de raconter rautcl y a uno belle crypte
de cette chapelle, il

cette lamentable catastrophe, il ne sera pas inutile voutde, dans laquelle sont arrang(5s les ossements
de revenir un peu en arrifire et de suivro les osse- des religieux qui vivaient du teraps de saint Bernard.
menls dcs premiers compagnons de saint Bernard On les r(5v6re comme des saints : car le bienheu-
dans leurs diverses Iranslations. reux abb(5 avait eu r(5vdlation que tous les religieux
D
Ea H48, le 2 novembre, on les rapportait du ci- qui vivaient alors i Clairvaux seraient sauv^s. De-
meticirc de la prcmifire abbaye, pour les inhumer vant celte crypte, on lit cos vers :

dans un cimetifire nouveau, ou un monument cn Hiejaeet in cavea Bernardi prima propago,

pierre, ornd de colonnesctd'arceaux, avait dli cons-
Cujusniens superas possidet alta domos.
Hic locus est sanctus ; venerans insignia tanta,
truit non loin des murs du chffiur de r^jglise, pour Supplex intrato, cerne, nec ossa rape.
lcs recevoir. On les y pla(;a du c6t(5 droit avec ceux
Et ceux-ci :

du p(jre, des freres et d'un oncle de S. Beruard ; le

Quce Vallcm hanc coluit Bcrnardi prima propago
c6tc gauche fut T6ser\6, et
on y ensevelit successi- Ilicjacet. IIuc intrans, si rapis ossa pcris (5). »
vement les moines, les convers et les novices qui La chapelle mena(;ant ruine, en 1775, les reli-
moururcnt du temps du saint abbd(2). gieux, par arrfit du conseil du 5 juin, obtinrent la

(1) Deuxiime invcntaire de

Clairvaux, lOoct. 1790.
(2) « Sub ;cdificio, quod cst contra ecclesiam,
iii coemiterio abbalum, coluinnis lapidcis ct arcubus
fabricato . . . in dextra parte continentur (ce verbe
au pr(!sent montre que lelivre dess(.'pulluresse com-
pose d'additions successives, puisque, dans la m(Jme
(jpilaphe, on parle de la translalion des corps dans
la chapelle des comtes de Flandre) ossa . . l'atris et
fratrumB.P. N.Bernardi... (el)... monachorum, clc,
qui in veteri abbatia... obierunt... in «inislra au-
tem parte continentur ossa monaehorura, etc... qui
in hoc loco, vivente adhuc B. Bernardo, obierunt. »
abb(S de la Fert(5 {.M. S. Bern., § LIX, ann. 1144.
Le Callia Cliristiana, tom. IV, coi. 1022, fait mou-
rir Bartlujlemy ca \ 160), oii ses restes reposenl sui-
vani Barnab(5 (ie Monlalvo, cit(5 parHenriquez. [ibid.)
n Cependant Jongelinus {.Sotitia Abbat. 0. C. Col.
Agrip., 1640, in-fol.) n'en parle pas i rarticle des
sdpuliures de Tabbaye de la Fcri(5. Nivard, le plus
. jeune fils de Tescelin, fonda rabbaye de Spina en
Espagne, en 1147. (Act. S. Bcrn., fJ XLIV. 471.
§ LIX, ann. {\in.) Henriquez [ibidem) rapporie
que ce raonast^re se glorifiail encore de sonlemps de
poss(5der le corps ie son fondateur maisManrique ;

( Henriquez, Fasckulus SS. 0. G. tora. H, Dist. XLI, .-1«». Cist., ann. 1147, XVIII) avoue « Nivardi ad- :

V. Epiiaph. B. Tcscelini. —
Manbique, Xnii. Cist., ventum in Ilispaniam magis nuam fincm constare. »
ann. 1148. Mcnul. Cist., 2 Nov.) 11 n'cst question dans le Voyage de dom Joscph
(3) Le t(5moigiiage de dom Joseph M(?glinger, ct M(5glinger, cit(5dansla note pr(5c(5dentc, que de Bar-
cclui dcs U6n(jdiclins ue laissent aucun doute sur tli6lemy et de G(5rard.
ce point. o E.vtra \ccclesiam\ . . . inausolwum cmi- (4) Agnfes, deuxifrae femme de ThibautlV, comtc
nct, suh (/uo piissimus parens divi Bernanti, . . . de Champagne, y aussi enlerr(5e. {Arl de.veri-
(5iail
cuni duohus cjusdcm Uernardi gcrmanis Bartlwlo- fier les dates. —
^ Henriquez, Fasciciilns SS. 0. C.
mwo ct Qerardo conditur. » Iter. Cist. p. 181. — Tom. H, dist. XLI, YI.)— Vog. Litt., tom. I, p. 98.
Derridre le rond-point de IWglise est le cimetiire (5)Visuntur hodie, dit Mabillon, apud Claram-
«
des abhis Hrangers quisoni morts u CUiirvaux, dans n vallem ossa primorum iliorum SS. inonacliorum
lcquel on voit contre Vt^glise lcs silpulcrcs dcs frircs in sacello subterraneo, ad pietatem sano toio com-
dcS.licrnai-d.ti —
Voy.' Littt^r.llM, p. 99. La re- posito. » (S. Bern. Op., Sermo in transitu S. Mala-
lation publicie dans les .'l«H(z/6'«arc/it'(>/o,(;. s'accorde chice, sermo I.)
aveccestemoignages. HeaTiqnez. Fascieuius SS.O. C. v(5ndration pour les ossements renferm(5s dans
La
lom. U, Disi. XLI, VI. Epitaph. B. Tescellini. Me- — la cryple de la chapclle des comles de Flandre se
nol.Cist., 12 Aug. —
Henriquez(JI/t'Ho/. Cist.,0 Dec.) cons(?rva jusquVi une (5po(iue fort rapproch(5e de
observe que,selon toute apparence, il n'y avait parmi les nous. Le 24 sept. 1672, le prieur dc Clairvaux tira
freres de saint Bernard enterrds i Clairvaux, qu'An- de cetie crypte une t(^te cnli(Jre, un crane et deux
dr(5et G(5rard. Gui mourut i\Ponligny, en 1136, et bras, qui furent donn(5s 4 Mgr de Gondrin, archc-
y ful enterrcJ suivant la pr(5diction de saint Bcr- V(''quc do Sens, par ordre de fabb^. {licgistrum sc-
nard. Conimo il ne voulait pas laisscr reveiiir k cretariatus Rcvcrendissimi in CltristoP. ac D.l\'-
Clairvaux un frfire malade en Normandic, alin qu'il tris \L VI Clarxvallis abbatis, vro anno MDCLWII,
mourut dans son petit nid, « in nidulo suo » le 1 vol. in-fol. —
Bibliolh. publique de Troyes, ms.
—
,

saint al>bd hii annonfa que lui m6me ne reposerait n. 44, p. 71.) V. aux .irch. de i.lube, fonds de
pas dans la sainte vall(5e. {.icta S. Bern., § LIX, rabbaye de N. D. aux Nonnains, liasse 381, un au-
ann. 1136. —
Biblioth. PP. C. Exordium magnum thentique de rcliqucs des prcraicrs religieux de
Cist., Dist. 11, 10. —
Manrique, .inn. Cist., ann. Clairv.aux.— D. Jeseph Mdgllnger (Itcr Cist., p. 196
1136,111. —
S. Bcrn. gcnus illust. asscrt., llcr- etsuiv.) ranporte riiistoire d'une jeune demoisello
bertiderairacui. ii, xi.) Bartliclemy mourulcn 1144 de la suite 'de la duchcssc de Lorraine, qui avail
1693 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHIiE. 1694

permission de la transf^rer dans rdglise dc C\3\r-hAcemotifdiltcnninant,ils'enjoinlunautre,cehd

vaux, ainsi que les corps qu'elle contenait de la di'cence ; il seroit donc urgent et k propos de
Le 13 novembre de la mfime annde, lcs osse- faire faire 1'ouverture et la reconnoissance dc ccs
ments des preniicrs disciples de saint Bernard fu- ^('mes tombeaux, ct dans le cas oil ils contien-
rent enlevds et replacds dans un caveau pratiqud droient des ossemenls ou reliques, en ordonner la

vis-4-vis la chapelle de tous les saints. Le 29, les translation par le cur6 de la paroisse dans r(5ten-
restes du comte de Flandre, de Mathilde et d'Agn6s due de laquelle ladite maison se trouve situ6e.
furent ddposds dans des tombeaux nouvellement d II existe encore dans le parvis dc rdglise une
construits|dans !a cbapelle Saint-Michel, avec 6cus- grande caisse en charpente contenant une figure
sons et inscriptions (1). colossale en marbre blanc, (5bauch(5e par Viard (5),
Enfin, apres six siocles d'exsistence, le 15 janvier sculpteur fran(;ais, mort 4 Rome. Cctle figure a il6
1792, k dix heures du matin, cn la salle du dis- (igalement r6serv(5e lors de la vente. Cette iigure,
trictde Bar-sur-Aube, on proc^da k la vente aux destinde k reprdsenter une Charitd, n'offre aujour-
enchSres de la ci-dcvant abbaye do Clairvaux, sur d'hui de m(5ritc que dans la valeur intrinseque du
la mise 4 prix de cent trentc-sept mille huit cent marbrc, 4 moins que quelque artiste c(5I(!;bre ne
soixante-quinze livres huit sols sepl deniers. Per- " voulut (sic) achevcr ce monument. L'acqu(5reur
sonne ne s'(5tant prdsentd pour encherir, le 10 fd- de la maisoa demande dgalement l'enl(5vement
vrier suivant, k la meme heure et dans le meme de ce bloc de raarbre qui nuit a sa jouissance.
lieu, on Tadjugea, 4 rextinclion des feux, ausieur « L'architecte observe que la ddmolition et ren-

Pierre-CIaude Cauzon, architecte, demeurant a l(ivement des tonibeaux ne feront aucune ddpense k
Bar-sur-Aube, pour la somme de trois cent trente- radministration, parce que les pierros et quelqucs
sept mille cinq cents livres. On reserva expressi^- parties de marbre noir dont ils sont compos(?s, donne-
ment tous les meubles, les cloches, les tableaux et ront une valeuri\peupr(is dgale aux frais k faire (6).»
orneraents servant au culte, les tombeaux et reli- Trois jours apris avoir re?u cette lottre, le di-
quaires, et le bloc de marbre ddpos6 sous le por- rectoire rendit un arrfitd par lequel il ordonnait
tail. L'adjudicataire ne pouvait faire aucune ddmo- d'cnterrer tous les ossements dans le cimetiere de
lition ni changement dans rdglisc, sans avoir la paroisse. L'architecte du d(5partemont lui (?crivif

pr(5vtnu deux mois ravance radministration du

ft uno seconde fois pour lui reudre compte de sa mis-
dislrict (2). II y dtablit une verrerie, et, corame les sion j'ignore k quelle date, mais ce fut k un inter-
;

tombeaux g^naient beacoup ses opdralions il C vallc fort rapproch(5. Je cite textuellement cette
,

adressa, le 23 avril 1793, la lettre suivante aux lettre j Aux citoiens les administrateurs compo- :

administrateurs du directoire de rAubc sant le directoire du d^ipartement de rAube.

:

Citoiens, il existe dans rt^glise de la ci-devant

(! " L'architecle du d(5parlement dorAube a Thon-
abbaye de Clairvaux et dans le lieu qui formait le ncur de vous exposer qu'en ext^^cution de votro ar-
cimetiere (3), des tombeaux en forme de mauso- r6t(5 du 26 avril dernier(7), il s'est transport<5 k la ci-
lees, construits en pierre, qui, lors de la vente de devant abbaye de Clairvaux pour y faire Touver-
la maison, au mois de fi5vrier 1791 (4), ont 6l& t6- ture des tomboaux et mausoldes. Par 1'ouverture
servds par le proces-verbal d'adjudication. qu'il a fait faire de ces tombeaux, il a trouv6 ren-

« L'acqu(^reur dc cette maison, faisanl usage des fcrm(5 dans iceux les rcliques dc divcrs honimcs rc-
batiments, vient d'(5lablir une verrerie dans r(5glise : vdn's eomme saints, tcls que saint Bernard, premier
ddja des fourneaux construits 4 trfis-peu de dis- abbc de Clairvaux, saint Malachie,saint Eutrope ct
tance de ces tombeaux sont en feu depuis deux autres, suivant les inscriptions.
mois, et racqudreur demande quc ces tombeaux (! II a cru dcvoir respecter ropinion publique en
soient enlevds parce qu'ils nuisent singuliirement n ne faisant point enterrer los ossements de ces per-
a son Iravail, dont ils obstruent la communication. sonnages dans le cimetiere de la paroisse, ainsi

il& gudrie subiioment, par rattouchement d'un os gcni la distribution dcs nouvcaux idifices. » (Req.
de ces sainls moines, d'une odontalgie invdt(5r(5e et des religieux, 1775.) — L'intlexible loi de 1'aligne-
rebellea tous les remedes mais il luifut impossible
; ment ^tait d(5ja irouv(5e.
desortirde la chapelletant qu'elleconservaIarclique, (2)Vente des biens nationaux, n. 868. District
qu'elle eiit bien voulu pouvoir emporter avec eile. de Bar-sur-Aube. {Archives de C Aube.)
(1) Requete des rehgieux (copie), Proc(5s-ver- — (3) Ces mots designeni le
choeur.
baux d'exhumalion {Arch. de l'Aiibe). J'ai dit plus — (4; Cest (5videmment une erreur. Au reste, des fautes
haut que les corps des parenls de saint Bernard ne de ce genre ne soni pas rares dans les pifices que la
furont pas transporles dans la chapelle des comtes r(5voIution nous a laiss(5es. Ledfeordre 6laitpartout.
de Flandre. En effet, d'apr6s le proc(is-verbaI d'ex- (5) Guyard.
humation lui-m(jme (13 nov. 1775), on na releva (6)Archives de TAube.
que les ossements dequantitide disciples de saint
((
(7) Cet arr(jt(; n'existe pas dans les registres des
Bernard. » d(51ib(5rations du diroctoire du dL^partement de
— Un des principaux motifs pour lescjueis la cha- rAube ; il fut probablement rendu sur feuille vo-
pelle des comtes de Flandre ne fut pas restaur(5o. lante. On en rotrouve un grand nombre de cetle sorte
dans le lieu oii elle (5tait bitie, c'est qu'elle eut dans les Archives de rAube,qui n'ontpas (5t(5 trans-
rendu < la perspcctive d^fectucuse, et qu'elle eiU crits sur les registres.
 ;

1695 ADDIT. AD LIBROS DE VI TA S. BERNARDI. 1696

que le porte volrc arrdtd, et il les a fait ddposer ii Celui de S. Bernard renfermait, sous un cercueil

dans une salle particuliaire (sic) de la maison, en de plomb, des ossements rcpresentant le squelette
attendant votre arnHd ultdrieur sur cet objet. d'un homme auquel il raanquait la tete ; i's dtaient
<i Dapres la confdrence qu'il a eue avec le ci- enveloppds d'un linceul d'uno toile fine peu altdrde.
toTen curi5 de Ville, sur la paroisse duquel se trouve lequel dtait recouvert d'uQepifece d'dtoffe d'un tissu
la raaison de Clairvaux, il paroit que les habiiants de soie et delaine.
desireroient possdJer dans des reliquaires les res- Un autre, celui de S. Malachie, renfcrmait dgale-
tes de ces grands homnies, pour lesquels Icur \ini- ment sous un cercueil de plomb des ossements re-
ration estexlri>me, el qu'ilseroitpcut-itreda7igereux prdsentant en cntier le squelette d'un homme qui
de fronder ; et pour la satisfaire il seroit ndcessaire avait toutcs ses dents.
d'avoir Irois caisses en bois cn forme de chasses, II y avait dans ees tombeaux, qui dtaient de mar-
pour ddposcr les ossemcnts que contiennent les bre, sur des bandelettos de parchemin, quelqnes ins-
caisses en plomb, et ils en feroient la translalion criptions cn dcriturc gothique illisible.

dans leur dglise. Javais rapportd des fragments du linceul de S.

« Parmi les mausoldes et autrcs tombeaux, Tar- „ Bernard ot de la pidce d'dtoffe qui le recouvrait,
chitccte a trouvd plusienrs ossemcnts d'archev^- einsi que des osscments ddlachds de ses mains, ct
ques, d'dv6ques ou abbds, qu'ii a fait recueillir une dect de S. Malachie.
dans dcs corbeilles, et qui peuvent 4tre enterrds Je les ai conservds jusqu'en 1814, dpoque 4 la-
dans le cimeiiiSre de la paroisse ; mais un ramas- quclle ont dtd perdus par Teffet de la guerre.

I
ils

sement considdrablo d'osscments, de pliis de trois II ne mc reste plus qu'un fragment de la piece
toisos cubes, dans une chapcllo sdpulcrale (1), a d'dtoffe, long desix ccntimdtrcssur quatre centimd-
aussi suspendu toule translalion et inhumaiion d'os- Ires de largcur, diffdrent des deux c6tds : le fond
soments jusqu'4 ce qu'il vous ait plu de slatuer de Tun dlant d'un bleu d'azur avec un dessin re-
sur cel autre objet. presentant un lion de couleur jaune d'or, et celui
(I L'archilecte a aussi, suivant votrc arrctd, fait dc Tautre dtant jaune d'or el le lion bleu.
placer dans iin niimc licu lcs marbres et pierres Aprds rouvorture des lombpaux, les ossoments
provenant de la ddmolition des torabeaux et mau- ont dtd, par les soins de radrainistration, transpor-
soldes, et il seroit ndcessaire de faire proc6der, par tds religieusement dans le cimotidre de la pa-
radministration du district de Bar-sur-Aube, ft la roisse de Villo-sous-rAffertd {sic), dont ddpend
vente de ces ddbris, pour en prdvenir lo ddpdrisse- « Clairvaux (3).
mcnt et la dispersion et aussi pour Ic prix cn pro- iVoMs soussignh ccrtiftons que la notice ci-dessus
vcnant, (Mre appliqud aux frais de ddmolition et imanede M. Delaine, notrepire, ancienjuge de pai.r
translation (2). » du cantonde Drienne-le-Chdtcau, dccidf d Dienvillc
Je dois insdrer ici, monsieur lo comte, la note le 28 fcvrier 1850, a Vilgede 84 anset ^mois, qui Va.

rddigde par un ancien administraleur du directoire icritc de sa main,et quinous aplusieursfois,durant

du dislrict dc Bar-sur-Aube, M. Delainc, prdscnt soncxistence, racontiles faitsqu^elle contient.
ft rouverturc des tombcaux de rabbaye. Vous avez Dienville, ce... mars 1850.
bien voulu ra'envoyer unc copie de ce docunient,
Siqn i ,Dela\he aitii, notaire honoraire: De-
que je connaissais cn 1843, mais dont il m'avait LAiNE, docteur-midecin; Delaine, avoui
{•Xi impossiblc alors de constatcr rauthenlicitd. d la cour d'appel dc Paris; Alcx. Delaine,
Note dc M. Delaine. doctcur-midccin (4).

« En 1793, dtant administraieur du directoire du Lc 8 mai 1793, les administraleurs du directoire

district de Bar-sur-Aubo, j'ai assistd en cette qua- du ddpartemcnt de TAube rendirent un nouvel ar-
lild avec trois de mes coll^gues, qui sont mainle- Q rdtd dont jc reproduis los principaux arlicles
nant ddcddfis, k l'ouverturc des tombeaux qui <t Le dircctoirc aulorise le directoirc dc Bar-sur-
dtaient dans Tdglise de )'abbaye de Clairvaux, Aube i distribuer Irs reliques ct ossemenls de saint
ou on allait dtablir une manufaclure dc verro 4 Bernard, saint Malachie, saint Eutrope ct autrcs,
vilre. trouvds dans la ci-devant abbaye dc Clairvaux,

(1) Ccs osscments provenaient sans aucun doute t qu'il n'ont jamais dld cntorrds dans le cimctidre?
dc la cryptc de la chapelle dos comtes de Flan- (t — Je sais, dit-il,(iue tcl dtaitlordre du diroctoire;
dre. « je pas A la translation ; nous nous
n'assislais
Archivcs de TAube.
(2) « dtionspartagd' la bcsogne avec mes colldgucs
(3) II exislo au secrdlariat de rEvt^chd de Troyes < c'dtait I'un d eux qui devait y assister. »
une lcttrc fort iutdressantc dcrite le 6 sepl. 1844, par (4) Le soussiqni, ancien Pairde France, et Vnn
I\I. Tabbd Jacquinot ancien curd de VilIe-sous-l,a-
, des quarante dc V Acadimic franfaise, certifiequero-
Fertd, dans laquelle on voil quc cet eccldsiastique riginal dc In notice ci-dcssus est cn sa nossesion,
avait adressd cette qucstion 4 M. Delaine « Vous : ainsi <iu' un fragmcnt dcVitoffc ensoie ct tainequiij
« dites que Ics o^^somcnts ont dte ddposds au cimctiore est iris-c.rartemcnt dicrifc.
« de Ville, landis que nous avons 300 tdmoins pour Fait d la lioche-cn-Breny (Cdtc-d'Or), ce 19 no-
1 atlestcr qu'ils ont dtd portds k rdglise, ddposds vembre 1854.
« dans le clioenr, puis renfermds k la sacristie, et Sigad : Charles, comte db MoNTALEMBEaT.
 ) | »

1697 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI^E. 1698

aux habitauts des paroisses de Ville-sous La-Fert^, ^ Rdpublique, par le directoire et 4 la diligence du
Longchamps et autres circonvoisines, pour 6tre procureur-syndic du district de Bar-sur-Aube.
lesdites reliques transferdes dans les dglises desdi- <! Fait en s^ance publique du directoire, h Troyes,

tes paroisses, aux frais des fabriques ,

qui seront le mercredi 8 mai 1793, Tan II de la Rdpublique
tenues de fournir des ch4sses ea bois pour y ren- Franfaise, apres midi (I). »

fermer les osseraents que les habitants desdits lieux Ici s'arr6tent, Monsieur le comte, les rcnseigne-
d^sireroient avoir dans leurs dglises. ments fournis par des actes et par des documenls
« Autorise pareillement le directoire du district authentiques. II est de nolori(5t6 publique que des
de Bar-sur-Aube a faire inhumer sur les lieux, ossements tir6s de r^glise de Clairvaux furent
pou7- iviter les frais, les autres ossements trouvds transporKSs dans celle de Villo-sous-La-Fertd ; mais
dans diffdrents mausoldes et tombeaux de la ci-de- leur exhumalion se fit-elle avcc los prtScaulions n^-
vant abbaye de Clairvaux. cessaires pour ne pas les confondre ? Nous n'avons
« Arrfite marbre et pierres provenant de
que le pas pour nous Tapprendre un proccis-verbal en
la dL^moiition des tombeaux et mausoldes ci-dessus regle. II ne m'appartient pas de recueillir les tradi-
^nonc^s, ainsi qu'un bloc de marbro blanc repr^- tions orales relalives 4 leur translaiion, et ces va-

sentanl une figure ^bauchde, et la caisse de char- " gues souvenirs qu'un esprit pr^occupd confie sou-
pente qui coniient ledit bloc de marbre, sous le vent i une ra<5moire infidele. QuanJ les picces man-
parvis de la ci-devant dglise de Clairvaux, seront quent, rhistorien se lait pour laisser k unc enquete
incessamment vendus sur place, au profit de la officielle le soin de ddcouvrir la v6ritd.

IV

Visite a Ville-sous-la-FerU. — Recherches sur le premier eynplacement de Vabhaye

de Clairvaux.

ViIle-sou3-la-Fert5 est h environ, 3 kilomiitres de mfime main,

sorties de la elles n'ont pas cependanl
Clairvaux. Jadis du diocese de Langres, cette cora- un dgal mdrite.
mune a el6 incorporSe dans celui de Troycs a r^Spo- Saint Malachie est revdtu de ses habits pontifi-

que du Concordat, L'6glise de ce village, balie il caux, la mitre en tdte ; sa chappe, d'une trds-

n'y a pas cent ans, est remarquable par sa dispo- grande richesse, a beaucoup d'ampleur ; la tete cst

sition conforme aux conditions chrdtiennes; elle belle : mais elle semble peinle de Le por-
fanlaisie.

est orient<!e, et d'une dldgante simplicitd. Elle n'a C trait de saint Bernard est placd du cotd de Tdvan-
que trois autels : celui^ du choeur et deux aulres gile : je ne crois pas qu'il en cxiste un plus raagni-
placds en face des ailes latdralos. Tous trois vien- fique : Le saint est debout, la tdie IdgcTcment in-
nent de Clairvaux. Ccux dcs cOtds sont ornds de clindo vers Tdpaule gauche ; de la maiu gaucho, il

colonnes torses et de sculptures en bois d'un 'assez soutient rdglise de Clairvaux ; de la droite, il tient

beau travail. L un d'eux, au nord, porte un dcusson une crosse gothiquo, d'un travail exquis, Au fond
aux armes de saint Bernard (2). L'autel du choeur du tableau s'ouvre une large fendtre, auprds de la-
est ea marbre; un tabernacle, accorapagniS de sta- quelle deux raoines semblent s'entretenir et Ton
tuettes fort jolies, le surmonte. Une boiserie 4 pi- voir fuir jusqu';\ rhorizon les lignes harraonieuses
lastres termine le choeur, et laisse entre elle et le et les teintes beultres dc la claire vallde,

chevet de rdglise la place d'une petite sacristie. Les ddtails annoncent le XVII»
d'architecture
Trois tableaux reposent perpendiculairement sur sidcle ; sans eux
on pourrait croire le portrait de
la boiserie. Celui du milieu reprdsente Notre-Sei- saint Bcrnard beaucoup plus ancien. L'artiste s'est
gneur en croix ; il esl fort mddiocre. De chaque dvidement inspird de vieilles traditions ;
peut-
cotd sont les portraits en pied et de grandeur na- I dtre a-t-il copid quelque morceau antique conservd
turelle, de saint Bernard et de saint Malachie. Ce dans rabbaye. Tous les accessoires ont dtd repro-
sont des toiles prdcieuses, que bien des musdes en- duits d'apr6s nature. L'dglise supportde par saint
vieraient 4 la modeste dglise qui les renferme; Bernard prdsente son chevet rayonnant de ce cha-

Archives de rAube.
(1 armoiries dtaient celles du comle Hugues, fonda-
Cet dcusson est ovale et accold d'une crosse
(2) teur de Tabbaye de Clairvaux. « Hinc colligit
posde en pal. U ost de..., k la bande dchiquetde Chifflet Hugoni pro symholo fuisse tessellatam illam
de..., dedeux traits.— « Saint Dernard, ihonneur fasciam diagonalem, Clarievallensibus structuris il-
de notre Hourgongne, dit Paillot, portoit dc sable dla ligatam, quam S. Bernardi stemma gentilitiumnon
bande escJiiquetee d'or et de gueutes de deux traits pauci arbitrantur, scdperperam, dit leP.Mabillon.
[La vraie et parfaite science des armoiries, in-f», (In S.Bern. not. in Epist. xxxi,24.)
Dijon, MDCLX). « D'apr6s Jongelinus { Notitia Je donne, d'aprds les notes de D. Guyton, dans
Abbat. 0. C, Col Agrip., 16iOj, la bande dtait : VAppcndice, n" 7, rindication de plusieurs sceaux
dchiquetde d'argent ei de gueules. Le P. Chifllet (S. portant les armoiries de S. Bernard.
Bern. genus illust, assert. p. 667 et s.) pense que ces
 1699 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1700

pelles; une flicbe 6\mc&e la surmonte (1) La ^ mStres de largeur , deet trente-un centimfetres

crosse a 6l6 fournie par le tr^sor de Clairvaux. profondeur ; ilLes ossements Tem-
ferme a clef.

Les costuraes n'ont pas 6l6 clioisis sans iniention. plissent & raoiti(5 parmi eux, on remarque surtout
:

Sainl Bernard est en habitde chcEur; son manteau, qiiatre tetes; une machoire inf(5rieure garnie de

l^gerement relev^ par devant, laisse voir le bas quelques dents deux f(5murs d'un brun tr6s-fonc(5,
;

d'un scapulaire noir. Des deux moines placds vers et deux autres tr6s-blancs. Les fdmurs noirs sont

les fenfilres, l'un repr^sente un frere convcrs dans beaucoup plus gros et plus longs que ces derniers.
ses vitemenis bruns ; Tautre est un profes portant II y a uoe grande quantit(5 de petils os de la m6me
scapulaire noir sur une tunique blanche. teinte que les f(5(nurs blancs (4). On trouve aussi

Cest bien \^ le grand abbd, tel que nous lc dd- dans ce coffre : 1° un sac form(5 de deux peaux
pcint Geoffroy, son scribe : « Une grace plut6t jaunatres, (5paisses comme le petit doigt, et r^unies
« spirituelle que corporelle paraissait en saint par une couture, tr(5s-habileraent et tr(^s-solidement

« Bernard. Une clarld cc'leste brillait sur son vi- faite. Ce sac, coup(5 par un bout, et fendu longi-
« sage : la puret^ des anges et la simplicild de la tudinalement, a un mfitre soixante centimgtres de
B colombe rayonnaienl de ses yeux. La bcauti; de _ longueur, sur trente-cinq cenlimitres de largeur.
« rhomme int^rieur dtait si grande en lui, qu elle "
'^ 2° Un fragment d'dtoffe de soie violetle, sur la- —
« se manifestait au dehors, et se r(?pandait sur quelle sont brod^s des griffons d'or, tenant dans
« rhomme cxt6rieur. Sa maigreur (?tait extrerae ; sa leurs serres des oiscaux pahndes en soie
h patles

« peau ^tait d'une tris-grande finesso ;

il avail les blanche (3). — 3° Enfin une planchette fort mince

« joues Idgdrement color^es... et des clieveux (haute de quatre-vingt-quinze millimfitres, large de

« blonds 4 demi blanchissant... Sa taille s'^levait douze centiraStres) , rccouverte d'une feuille de
« un peu au-dessus de la moyenne (2). » parchemin faisant saillie sur les rebords, oil elle

Ces belles toiles sont dans un trfcs-mauvais (itat. est fix(5e par de petits clous. Une attache en bois,
II est bien h souhaiter qu'uno main habile lcs res- clouiSe dans la partie inf(5rieure, ferait pr(5suraer que
taure (3), et surtout, qu'un graveiir de talent les cclte planchette (5tait destin(5e k 6lre plac^e debout.
sauve de roubli. Le portrait de saint Bernard for- Le parchemin porlait qualre lignes d'(5criture ; il

merait une plauche remarquabie ; tout y est dispos(5 est enti(l'rement rong(5 au centre ; mais les extr(5-

de manifire k produire un grand elTet ; tout y est mit(5s des lignes ne sont pas attaqudes. On trouve
calme et solennel : la grande figure de saint Ber- encore dcs raots presque enliers et des fragmenls
nard domine majestueusement; la lumiere est parfai- C de mots qui pcrmcttent de r^tablir facilement le

tement distribu6e un burin sage n'aurait qu'a copier.

; scns. On rcconnait, au premier coup d'ceil, un beau
Je marrdte avec plaisir k cetle dcscripiion, mon- caractirc du XH° si(5cle.

sieur le comte. Je crois voir encore cette image, oii Voici cette inscription :

saint Bernard me scmblait revivre, ct dont je ne

pouvais

rent
Cependant des
le
di5taclier

voyageur
mes regards.
tr(5sors

chr(?tien
d'un plus haut prix
dans la petite sacristic
aiii-
^Tf^ ^•re
dont nous avons parW. Cest 14 que reposent, dans
un vieux bahui, qui scrvail
sements tir6s do ^('glise
jadis de tr(5sor,
dc Clairvaux
les os-

et transport(5s
d<L
en 1793 dans celle
1836 ou 37, ils
dc ViUe
dlaicnt dans
sous-La-Fert(5. Avant
les corbeilles qui
mter iL T
avaient servi 4 leur iraaslation: depuis, on les a
jetds pele-m(;ie dans ce coffrc vermoulu, et les
Q
commoVi®Pl\
corbeiUes furent briil(5es. Ce coffre, en bois, mont(5
sur quatre pieds, de forme carr^e, a un mijtre

trois centimOlres de longucur, soixante-huit ccnti- II faul lire dvidemment : Fasciculus myrrha;...

)1) Ce qui cst tout & fait conforme & une char- avaient !a teinte tris-blanche. On apprend par la
mante peiite cau-fortc d'lsrael (Silvestre), reprd- m(5me que M. Dclaine (5lait d'accord avec la
letlre
scntant iine vrw de l\'glisc de Vabbatje de Clairvaux tradition pour donncr aux reliqucs de saint Bcr-
en liouiuioqne. nard une couleur noiratrc, et a celles de saint Ma-
(2) S.Bern. Op., aaufridus, I, 1. lachic une teinle blanc clair. Enfin, M. Tabb^ Jac-
(3) Monsieur le cur(5 de Ville connalt toule la va- ([uinot rapportc que M. rabb(5 ChnHien, pr(5sent A la
leur des dcux lablcaux ; ct les tr(5sors dc son ("'glise translation faite en 1793, avait souvent ri^p^^tt' d
ne sauraicnt 6tres placds en de meilleures mains que M. le cur6 de La Ferl(S qu'il (5tait facile de rccon-
les sienncs. naitre les reliques de saint Bornard ct de saint Ma-
(4)D'apr&s lalettre dc M. Y-Ahhi Jacquinot, dont lachie; que ccllcs de saint Bcrnard avaicul une
j'ai cil(5 phis haut un extrait dans une note, il pa- lcinte gris jaune, comme un peu bronz(5; que celles
rait qu'il Otait de tradition conslante ;\ Ville-sous- de sairit Malachie (5taicnt parfailcnient blanclies.
Ia-Fert6, que lcs ossemcnts de saint Bernard avaient (3) Monsieur le cur6 de Ville a bien voulu m'(5-
la leiute noire, tandis que ccux de saint Malachie crire le 4 septcmbre 1854 qu'il avait rctrouv(5 dans
1701 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACflli;. 1702

Dilectus meus miki... Inter ubera mea... Conimo- n fitienne ; et Ton croirait volontiers que saint Ber-
rabitur {Cantic. cantic.,i, 12). nard, apprdciant rutilitS de son voisinage, ou cd-
Celie inscripUon, a moitid d^truitc passerait in- dant a ses sollicitalions amicalos, chcrcha S fon-
aperf ue, on ne rapprochait le texle qu'elle ex-
si der rabbaye uouvellc non loin de sa r^sidence.
prime d'un passage du commentaire du Cantique De la Fertd a Clairvaux, il y a environ six kilo-

des cantiques par saint Bernard (1). Alors riium- rautros; mais do petits vallons sans fontaines, se
b!e planchetle devient un monument de Tesprit pro- succ^-dant lcs uns aux autres, ne pouvaient attircr
foudiSmenl mystique des premiers habitants de notre saint. La vallde de Clairvaux prdsenta enfm
Clairvaux ; et sa prdsence dans le coffre fait con- ii ses regards une gorge d-troite et sauvage, et un
jecturer avec raison que des ossements do saint ruisseau limpide (4). A celte ^poquc, le ruisseau,
Bernard y gisenl avec elle. paraissant seulcment 4 Tentrde de la vallde, se
VoilA, Monsieur lo comte, les tr&ors qu'une mo- cachait en terre et devenait invisible (o). Saint
deste 6glise de village garde dopuis un dcmi-si6cle. Bcrnard jugea qu'il fallait remonter jusqu'il sa
Aprfis les avoir examin6s avec la vdn^ration qu'ii3 source, plac6e k environ deux kilomitres plus loin.
m^ritent, et ]a tristesse qu'ils inspirent il me restait La, il revit ronde pure sortant de la montagne
k parcourir la vallde de Clairvaux. B avec abondance et coulant vers rorient, ce qu'on
Du cimelifire dejVille, on apergoit la Fert^ sur regardait alors comme rindice d'une bonne fon-
la droite, a trois kilometres environ. L'horizon est taine (6).
terminS par les montagncs de la Haute-llarne. Cest La profonde solilude des forfits charma saint Bcr-
de ce cot^, qu'au mois dc juin ill5 arrivait saint nard; cependant, en cet endroit, le fond de la
Bcrnard, tenant un crucifix que lui avait donn6 vall^e est trop resserrd, pour qu'il put songer 4 y
saint fitienne, et accompagnfi par douze moines, balir un monastfere. En arrivant k la source, saint
repr&entant les apotres (Ij. Selon toute apparence, Bernard avait i sa gauche une montagne pcu
il venait de visiter Tdveque de Langres, Josserand. ^levee, baltue par le vent du nord ; h sa droite, la
En gagnant les domainesde Hugues, comte de Bar- montagne beaucoup plus elevde, 6tait expos6e au
sur-Aube (2), pour y ^iablir la sainte colonie doiit midi. Lc choix n'dtait pas douteux : gravissant donc
il ^tait le chef, saint Bernard dut naturellement cette derniere, vis-4-vis la fontaine, il s'arr(;ta i
passer par la Ferl^. Son parent, Josbcrt, horame mi-c6le pour y plauter sa tente et y dtablir sa co-
roble et riche, y demeurait (3). Ce seigneur pou- lonie.
vait venir en aide aux pauvres envoyds de saint C
lc vieux coffre un autre petit fragment d'dtoffe de coUocare curavi, collectum ex omnibus anxietati-
soie, avec raies formant des carr^s. II me signale bus et amaritudinibus Domini mci.
troisfcmurs bruns et un tibia brun aussi. 5 « Hunc et vos, dilcctissirai, tam dilcctum
Saint Bernard arriv6 au v. 12 du prcmier
(1) fasciculum colligilc vobis, hunc niedullis inscrite
chapitre du Gantique des canliques, le conimente cordis, hoc mimite aditum pectoris, ut et vobis
en ces termes : inter ubera coniraoretur. Ilabete illum semper non
SERMO XLIII retro in humeris, sedante pr(8 ocm/js... » (S. Bern.
Fasciculus myrrhcedilectus meus mihi, inter xibera Op. In Cantica.)
mea commorabiiur Ces paroles montrent quc la petite inscription ne
« Myrrha amara rcs, dura et aspera Iribula- peut se rapporter qu';\ saint BernarJ. EIIc expri-
tionem significat. Ea sibi, dilecti causa, imminere mait un de ses toxtes familiers, une de ses pensees
prospiciens, gratulabunda id loquitur, confidens se habituellcs. Ses religicux ne voulurent pas Tcu s(5-
omnur viriliter subituram... Propterea denique non parcr dans lc tonibeau.
fascem sed fasciculum dilectum dicit, quod leve prto Monsieur le cur6 de Villc, dans sa lettre du 4
amore ipsius ducat, quidquid laboris immineat et sepl. 1854, m'anuonce que la planchette cst con-
doloris... An nou fasciculus, cujns jugum suavc scrv6e avec le plus grand soin.
cst, ct onus leve Non quia levis in se (nec cnim
'/ rj On se rappcllo que, d'apru3 M. Delaine, il y avait
levis passionis asperitas, mortis amaritudo) : sed dans Ic tombeau de
Bernard et dans cclui de
saint
levis tamenamanti... saint Malachie des inscriptions cn dcriture gothi-
2 « Memini me in uno superiorum scrmonum quc sur des bandeleites de parchemin.
(Serm. 10) duo sponsa ubora congratulalionem dif- (2) S. Bcrn. Op., Not. in Epist. XXyil. Acta S. —
linisse atquc compassionem... qui vero inter ad- Bernardi,^ V, 59-60. Manrique, Ann. cist.,ann. —
versa et prospera versans, novit ulrobique peri- 1115, 1.
cula non deesse medium hujuscemodi uberum
; Bern. Op., Not. in Epist. XXXI.
(3) S.
suorum vult habcre dilectura,
cujus adversus uira- (4) « is, ipsiusquoquc secundum carnem
Vir nobi
que continua protectione munitam, nec lana extol- propinquus Vir magnificus et magnitice liono-
laut, nec trislia dejiciant Tu quoque, si sapis, imi- ratus. (S. Bern. Op., Guillelinus, IX, 43.)
ri

laberis spons» prudentiam, atque hunc myrrhaj (b) Ce ruisscau rci;ut le nom du saint, qu'il porte
tamcarum fasciculumrft; priHcipali tui pectoris, nee encore aujourd'hui.
ad horam patieris avclli... (6) « Ubi cum mons evomit, vallis deglutit el :

3 a Ego, fratres, ab ineunte mea conversione, in loco quo oritur, eodem quasi moritur, quin et
pro acervo meritorum, qua; mihi decsse sciebam, scpelitur. » (S. Beru. Op., Dcicriptio Clarcvvallis E.
hunc raihi fasciculum colligare, ct intcr ubera mca (7) Ibidem.
1703 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1704

EA^n saaAvh

Exlratt de la oarte du gouvepuemenl

de Chanipagne ct de Bric ,

'^'^^/^
Par Bazin, 1788.

RENVOIS.

o. Premier emplacement Je rabbaye do Clairvanx.

6. Fonlaine S. Bernard.
1705 DE UELIQUUS S. BERNARDI ET S. MALACHLE. 1706

Je savais, M. le comle, qiie rabbaye de Wairvaux « ils lui representrrent i|u'clle se trouvait dans un
avait 6t6, en qu(^lqtic sorte, fondi^e dcux fnis, el quc lieu ('troit ct iucommode, incapalile de contenir la

rcniplaccnicnt adopt(5 par saint Bcrnard en lllli, multilude dcs rcligieux ([ui aftUiaicntdc toutes parts'.
avait 616 abandonnc cn 1135; mais j'ignorais en Ils lui montrcTcnt plus loin la plaine et la rivi(lTe

quel enchoit avait ctc fiut ie pi-cmier cHablisse- dout elle est arros(!e, ajoutant qu'on y trouverait de
ment. respace pour toutes les d(5pendances d'un mo-
Ou voit bien dans lc plaa do don Millcy, ;\ rex- nastirc, qu'on pourrait avoir des pr6s, des fermes,
lr(5mite ouest de renclos du uiouasl6re, un edilice desjardinset des vignes; enrin, disaient-ils, si la

indiquc sous le nom de Monasleriiim vetus, on re- ne nous sert plus de elolure, nous y suppl^e-
for(}t

connail facilementque c'est le 1'elit-Saint-Dernard, rons facilcment par des murs de pierres (1).
dont parle la Relaiion imprim(5e dans les Annales Or, le Monasterium vetus du plan de dom Milley,
archiologiques, situcj hors des lieux r6guliers,et oii ou le Pelit-Saint-Bernard de la Relation, rdunis-
ron trouvait une chapelle, un dorloir, un r^fecloire sait tous les avantagcs de situation que d^siraient
et la chambre de saint Bernard. Cc n'est pourlant les moincs; il 6la\l h Tentr^ie de la vall(5e, peu (51oi-

pas la fondation de 1115. £;n(5 de TAubo; par cons^quent ce n'est pas 4 lui que
En effet, quand les moines, vers 1135, sollicite- B conviennent Ics reprochcs des disciples de saint
renl saint Bernard de changer la place de rabbaye, Beruard.

EXTRAIT
(le la

CARTE DE CASSIM.

HEIVVOIS.
a. Premier eniplacemedt
de 1'aljbaye de Clairvaux.
b. FonlaineSnint-Bernard.
c. Munasterium vetus a
reiulroil ou s'i'leve une
crcix dans reneeinte de
Tabbaje de Clairvaux.

Pour retrouver les traces de la fondation de 1113, p nvait k mi-c6te de la raontagnc, des traces de rui-
il (5videmment s'enfonccr dans la vall(''e et
fallait ncs et des foss(3S qui niarquaient uneencointe r^gu-
rencontrer un lieu oii Toa ne pouvait avoir ni prt^s, li(''re; on nie dit encoro que ces rumes s'appelaient

ni fermes, ni jardins, ni vignes. une nonnerie. Ce nom me r6v(!Iarancien Clairvaux.

Divers renseignements fournis par un habilant Voici le plan de Tenceinte indiqu^e par les foss(!s;
d'un viUage voisin de Clairvaux (Arconville) nie j'y ai remarqu(S des amas de pierres qui parais-

conduisirent onlin au terme beureux de mes re- sent avoir servi i la construction, et de tr^s-vieilles
cherches. J'appris qu'cn face de la fontaine, il
y luiles.

(1) (( Insinuant itaque ei lorum angustura ct in- ad omnes monasterii necessitates, ad prata, ad co-
commodum in quo consederant, nec capacom tantse lonias, ad virgulta et vincas: et, si silvae videatur de-
nmltitudinis addunt eliam se considcrasse in- esse clausura, farile hoc parictibus lapidcis, quo-
ferius aptam planitiem, et opportunilatem tluminis rum ingens ibi copia est, posse suppleri. » (S. BiiiiN.
quod infra illabitiir, ibi(|ue locura esse spatiosum Op., Ernaldus, V, 29.)

Patuol. CLXXXV. 54
 .

1707 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1708

Nord
1709 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHIvE. 1710

II me semble ^vident que saint Bernard construi- « vers l'6glise et s'avan?a davantage k rentr6e de ia

sit li son premier monastijre, oii il demeura vingt valMc.

ans. Toules les plainles des moines s'appliquent k Si mon opinion sur le premier emplacement de
cet emplacement. C'6tait bien li le lieu etroit et Clairvaux ne vous paraissait pas suffisamment 6ta-
incommode (insinuant... locum angustum et incom- .
blie, Monsieur le comte, j'ajouterais encore quel-
modum), perdu au milieu des fori5ts (si silva^ vi- ques r<5flexions.
deatur deesse clausura (1) ), ou Ton ne pouvait
D'apr4s la Relation imprimdc dans les Annales
qu'i grand'peine 6tablir les diipendances d'une ab-
archiologiques, on montrait une chambre au Pelit-
baye.
Saint-Bernard ou monasterium vetus, dans laquelle
On voit, par le plan de Dom Milley, que le mo- saintBernard avait refuEugcne III; mais Eug6ne III
nasieritini vetus dtait un tres-peiit ^difice accompa- ne devint pape qu'en H45, et quelle que soit la
gn6 d'une chapelle. II se trouvait k environ deux date de sa visite {Appendice, n. 15), il y avait,
cents toises de r^glise. Tout autour ^taient ranges quand il la fit, Ton avait quitt6
plus de 10 ans que
les ateliers, les habitations des ouvriers, les gran- rancienne abbaye le monasteriumvetus n'dtaitdonc
;

ges, les ^tables, le pressoir et les boucheries. D pas Tancien Clairvaux.

S'il fallait y reconnaitre Tancien Clairvaux, on ne Dom Joseph M^glinger, visitant le monasterium
comprendrait gu6re pounjuoi saint Bernard, press6 vetus en 1667, y vendra la cellule que saint Mala-
de le quiiter, parlait d'un abandon complet, et d^- chie avait habilde, i son retoiir dc Rome, depuis
plorait rinutihtd de tous les premiers travaux. les premiers jours d'oclobre jusqu'au 2 novembre
Pourquoi, par exemple, objectait-il a ses religieux de Tannde 1148, et dans laquelle il mourut. Cette
la perte des aqueducs? II ne fallail que lcs prolon- cellule se trouvait placde non loin de celle de saint
ger et non les abandonner, puisque les prises d'eau Bernard, a Tdtage supdrieur oii se trouvait le dor-
^taient 6tablies (2|. toir commun; roratoire dtaitau rez-de-chaussde (6).

Cependant Aussi saint Bernard, dcrivant la vie de son ami,

les moincs firent un dtablissement en-
ti^rement nouveau. Les uns coupaient les bois, les rapporte qu'il ne laissa pas la communautd monter
autres taillaient la pierre et dlevaient les murs; on auprds de lui pour assister, suivant Tusage (7),

divisait la riviSre en canaux, et Ton pr^parait des aux cdrdmonies de rextrfime-onction, et qu'il vou-
lut descendre afin de recevoir au milieu d'elle le sa-
chutes d'eau pour les moulins. Les foulons, les
meuniers, les tanneurs disposaient leurs machines, crcment des mourants (8).
j»

et TAube, amende par mille conduils souterrains, Mais si saint Malachie mourut dans le monaste-
bouillonnait dans toute la maison (3). Tous les ate- rium vetus en 1148, ne faut-il pas en conclure nd-
liers de Clairvaux et les habitations des ouvriers cessalrement que le monasterium vetus n'dtait pas
sont groupi5s, dans le plan de Dom Milley, autour Tancien Clairvaux, abandonnd k cette dpoque de-
du monasienum vetus. Ce fut donc la premiere con- puis 13 ans ddj4.
struciion de la nouvelle abbaye et il n'est pas <5ton- ;
On s'explique facilement, du reste, comment la
nant d'y trouver une chapelle, puisque la grande tradition sur le premier emplacement de Tabbaye
dglise ne fut pas b4tie aussitot aprfes la translalion vint k se perdre dans Clairvaux mdme.
du monastere. montagne,
L'enceinte placde k mi-c6te de la vis-

Saint Bernard, quiltant avec regret la solitude A-vis la fontaine Saint-Bernard, et dont j'ai donn6
profonde oii il avait fixd ses premiers pas, mais le plan plus haut, n'dtait pas fermee de miirs : des
averti par diverses rdvelalions qu'il fallait Taban- foss6s en traijaient le pourlour, et la forfit en for-

donner (4), s'en ^loigna le moins possible, tout en mait la cloture [si sHvcb videatur deesse clausura).
se rapprochant de la plaino. Plus lard, i mesure n Elle renfermait, il est vrai, quelques batiments de
que le monastire se ddveloppa (5), il se concentra pierre, mais si petits, si (-troits que loratoire entre

(1) Ces paroles donnent k penser que le premier Guillaume" de S. Thierry, qui <?crivait une
(5)
monast^re ne fut pas fcrmd de murailles, et que dizaine d'ann<ies aprcs la translation de rabbaye,
des fossds en tracdrent renclos. On est confirmd reinarque que les nouvelles construclions (^'taient
dans cette idde, quand on voit les religieux parler ddj;\ trop (itroites pour contenir la multilude de
dc murs pour clore la nouvelle abbaye, (facile hoc leurs habitanls. (S. Bern. Op. Guillelmus, XIII.)
parietibus lapideis-... posse suppleri.) (6) Iter Cist., 66, 67, 69.
(2) S. Bern. Op., Ernaldus, V, 29. (7) Nomast. Cist. Us. Ord. Cist. IV, p. G. V; p.
(3) S, Bern. Op., Ernaldus, V, 31. 203.
(4) Jam enim de locis angustioribus vallis illius,
i<
(8) « Jacebat in solario (i. e. in cubiculo sup&-
dornus claustralis habilationis, non sine divinis riori) domus siiperioris. Ungilur, et sumpto viatico,
quibusdara revelationibus, translata in locum pta- fratrum se orationibus, et fralres commendans Deo,
niorem et spatiosum, magnificatoe ibi et amplificatse ad lectum revertitur. Alto de solario descendebat
sunt. » (S. Bern. Op. Guillelmus, 62) « ....pluri- pediclus suis, et rursum nihilominus suis pedibus
mis tamen prius super hoc ad Deum precibus fusis, ascendehat... » (S. Beru. Op.,De vitaS. Malachice,
nonnullis quoque revelationibus praeostensis. » (S. XXXI, 71.)
Bern. Op., Ernaldus, V.)
 | —

1711 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. liERNARDI. 1712

aulres sufflsait k peine aux seuls moines (1). « « i5tre de la partie, et
nous eumes la curiosite de
Aprfis rabniuloa de ce lieu en U3o, les bois en- « voir cetle foutaine, gui fotirnissait
autrefois des
valilrent les Ibssds et la surface dc rcnceinle ; les « eaux aux premiers religieux de Ctairvaux;mus
Iwtimenls, ddpouilles de tout ce qui pouvait servir « vimes en passant, un peu au-dcssus de Tenclos
aux constructions nouvelles (2), ne tardfirent pas « du mouastire, une chapelle ^rigde dans l'endroit
i lomber en ruines, et il n'y demeura ricn qui put « meme ou fut dcrite la Icllre de saint Bernard k
cn conserver le souvenir. « son neveu Robert (3), au milieu d'une tr^^s-
Le monasterium vetiis oii saint Bernard, comme « gramle pluie, sans que le secr(5taire en ful iu-
h6sitanl et craignant de sortir enliferement de la a coramode, nile papier mouill^ (4). »
vall6e, lixa d'abord le nouvel emplacement de l'ab- Le p61erinage annuel k cette fontaine de saint
baye, et d'ou elle s^avanga ensuite davantage vers Bernard, gui fournissait autrefois de Veau axix pre-
la plaine, prit peu & peu dans la memoire la place miers religieux, n'est-il pas le t^moignage pr^cieux
de Tancien Clairvaux. Abandonn^ lui-mime en de la iradilion sur
premiere fondalion de Clair-
la

quelque sorte, puisque toules les grandes constru- vaux? Pourquoi ces cerdmonies toules commdmo-
ctions de Fabbaye se group6rent autour de r^glise, ratives, ce r6pons de saint Bernard et cette eau bue

batie environ 200 toises j^Ius loin, le monasterium a la main, siron n'eut pasvoulu rappeler lesouvenir

vetus dut 4 un sort k peu prfes commun avec Tan- du fondateur et de la pauvret^ des premiers
cien Clairvaux d'6tre confondu avec lui dans la tra- disciples, au lieu mfime ou ils s'(5taient tixds d'a-
dition. bord (5)?
II ^lait demeurd cependant une vague souvenance Geoffroy, ancien scribe de saint Bernard, en-
de la v6ril6, dont je trouve la preuve dans ce cu- voyant la Vie du saint abb6 4 rarchevdque Eskil,
rieux passage du Voyage liltiraire :
lui 6crivait : « Je prie ceux qui pourronl lire ces
« Nous elions 4 Clairvaux, discnt les B6ncdictins, lignes, si ma prolixit6 leur d6plait (de voire part
n dans le temps que les religieux ont coulume je ne crainsnen de pareil), je les prie de m'cxcu-
« d'aller, apr6s PAques, 4 foniainede saint lier-
la ser, en consid^rant que ramour me suggeraii de
« nard, qui est h une demi-lieue du monastfire; longs rdcits. » Ce serait aussi 14 nion excuse, Mon-
« 14, 6tant arrivds, ils chantent un r^pons de saint sieur le comte,
moindres d^tails ne deve-
si les

« Bernard, Regina cadi, et mettent chacun au

le naient pas tris-pr6cieux, quand ils se rapportent 4

« pied de la grande croix, qui

est auprfis de la fon- un saint. Tous les monuments destin6s 4 rappcler
« taine, de petiles croix dc liois qu'ils font, et boi- le souvenir de saint Bcrnard ont p6ri. Sa m(5moire
p
« vent avec la main de Veau de lafontaine. Ils ont est en quelque sorte oubUiie dans les lieux qu'il

« coutume d'y aller ie mardi aprfis le dinianche de illustra par tant de prodiges, et r(5glise de Ville n'a

« 0"8simodo; car, les rcligicux ne

4 Clairvaux, pas un autel oii Ton puisse honorer son iinagc. Son
« sortent poiut du monast6re durant roctave de tombeau a 6l(5 ses cendres ont ii& disper-
violc^';

« P4ques, ni durant celle de la Pentecote, non s(5cs ; le vaste monastere, oii il laissa sepl ccnts
« plus que pendant le Carfime.... Nous vouIQmes moines en mourant, a c\.i transform(5 en maison

(\) « Et cum quolidie catervatim adventantium abbaye. La chapelle, 6lev6e 4 rendroil ou se fii le
numerus augerctur, non iiossc cos inlra coiislru- miraclo de la lcttre in imhre sinc imbre, s'en Irou-
cias rccipi ofticinas, et vix oialorium solis suliicere vait fort rapprocli(5c en ctTct, si le sainl abb(5 iHait
:

monachis. Bern. Op., Ernaldus, V, 29.

» (S. sorli de renclos du monast^re pour n'ijlre pas
(2) Tel mc parait 6trc le sens de ces paroles de lroubl(i dans son travail ad dictandum guippc se-
&a\n\,]iMivivA:Si)i(rcomniaconfreyeriinus,j)otcrunt crclius scpta monasterii cgrcssi fucrant [S. BEnx.
homines smcuiiniule de noliissentirc, i/uod aut lcvcs Op., Guillclmus, XI, 50), il n'avail pas eu be- —
sumus et mulalnles, elc. (S. Beu.x. Op., Ernaldus, suin (le s'en (^loigner beaucotip, la forct lui offrant
V. 29.) aussitdt le caline de ses retraites profondes. Tamlis
(3) Le P. Mabillon, annotanl cetle lettre in qu'cn rancien Clairvaux au monastcrium
]ila(,'ant
mcdio imlire sine imbre scrlplam, ajoute: o Locus vctus, on 4 saint Bcrnard unc demi-Iieue
fait faire
ulii idcontingxt,pro)ie Clarainvallcm.oraloriolospc- do cliciiiin avaiit de trouver la solilude qui lui (}tait
ctaliilis cst, oh facli mcmoriam. » (S. Ber.n". Op., n(iocssaire pour dicter sans i!'lre inlerrompu.
Epist. 1.) Doni Joscph Mt^gliiiger d(5lern)ine d'une (4) Voyage tittdrairc, tom. I, p. 185.
faton plus|irccisela posilinnde la cliapcllc « Extra : Uhe information du
(':')) avril 1580 nous ap- H j
7nuros locum illum jictiviinus, in guoDivusBcrnar- proiid (|u'il y avoit sur la source dc la fontnine i

dus epistolam in imbre sinc inihrc lcgitur compo- S. r>crnard 'ung hcl hastiment en pierre dc taillc et
suisse... una cum Cuiliclmo, guo utcliatiir ad scri- sur le dcvant d'icclluy unc bcllc croix de picrrc. Oes
licndascpislolas, in silvam monasterio v>cinam,sc- cnnciiiis de rabbaye avaieiil toiit d(5truit environ
crcligratia secedens, excipientiin mcmbrana cwpit un aii auiiaravant. Un dos liJiiioiiis dit dans sa do-
dictarc distat a nionastcrio Claravallcnsi liic posilion ipravant la rupture dc la fonlaino, lcaue
locus mcdia liora, in umhilico silva' ad mtiros usgue s'cspancboit cn aulcungzcndroictx. par le val, ct (|ue
pertingcntis. Ad prodigiimcmoriam pcrpctuamjinr- roii y faisail boiro lcs bcsliaux. En 17471 a lonlaine
vum sacellum ercxcrc, in guo dcpictum m irahile hoc (5laircouvcrle par uno voiite en pioirc, stu'mont(5e
factum cernitur. » {Itcr Cist., p. 207.) Je Irouvc d'une liaule croix dc pierrc. Dans IVHo dcrnler
ici unc uouvcllc iireuvc de mon opinion sur le (1854), ]iciidant lcs ravagcs du clioI(Jra, on a \>\3c6
prcmier eiiiplaccmeiit dc Clairvaux. Saint Bernard une sialuc de saint Bornard sous larcaile de pierre
(!crivait 4 soii ncveu Robcrt vcrs rann(5c 1119 qui cxistail 4 la source de la fonlainc.
(S. Bern. Op., Epi&t. \); il habilail alorsrancieniie
1713 DE RELIQIJIIS S. BERNA.RDI ET S. MALAGHl^. — APPEND. 1714

cpntrale derdclusion (Appendice, n» 16). Cest dont soit capablc, c'cst de mourir. Laissez cet
ilonc ^ « il

un pieux devoir de recueillir avec !c plns grand « hommc aller h la perdition, puisque sa vie dan-
soin lousdocumenls propres
les i\ relraccr au « gereuse a dctruit ccUe d'un grand nombre de gens.
moins qiielque image de ce qui n'est plus. « il vaut mieux mettre en surete, par sa mort, ies
Ne serais-je pas Irop lieureux, d"ailleurs, d'ap- « jours de beaucoup de personnes, quc menacer par
porter mon hurabic tribut k ces vastes recherclies < sa vierexistence de mcs sujcts. >j

qiie vous avez entreprises sur ['histoire de saint « Tr6s-excellent prince, rdpondit saint Bernard,
Bernard, et dont vous promettez toujours de faire « je sais que ce malheureux est un grand p^cheur,
jouir le public chrdtien (I). et qu'il m(5rite les plus cruels tourments; aussi
L'auiique abbaye de Clairvaux a H6 boulevers^e « ne pensezpasque je vcuillele laisser aller impuni:
de fond en comble ; il n'en resle que rimmense en- • je songe. au contraire, a le livrer aux bourreaux,
clos, t^moignage de sa splendeur ddchue (2), dcs a et ^ lui faire expier ses forfaits par un chatiment
greniers et des celliers scrvant de r6fectoires aux « d'autant plus juste, qu'il durera davantage. Vous
condamndes (3). J'ai pass6 devant ses murs avec « aviez ordonn^ qu'il pdrirait par un supplice court
tristesse, et di5tournant nies regards : ft la sainte el « et niomentan(5 : je le forai consumer par une mort
volontaire captivitd du cloitre, a succ('de la capti- » lentcet journaliere. Vous rauriez Iaiss(5 suspendu
g
vile forcL^e du crime. Vous partagerez les sentimcnts « au gibet pendant quclques semaines ; je rattacherai
qui remplissaient mon dme, en relisant ce trait « k la croix, ct je le laisserai vivre parmi les souf-
sublime de la vie de saint Bernard. « frances. »

« Saint Bernard, pour cerlaines affaires, alla « Le prince Iri^^s-chri^tien se tul, et n'osa plus
trouver Tliibaut, comte de Champagnc. En appro- conlrcdire le saint. Celui-ci aussitot reviMit le

cliant do la ville, ou il sc trouvait alors, il rcn- captif de sa coupant ses chevcux, il

tunique ; ct

coutraune grande troupe d'hommes,qui,sur Tordre lc r6unit au Iroupeau du Seigneur, d'un loup en
du comte, trainaient au supplice un voleur fa- faisant une brebis, et d'un voleur un friire convers.
meux. A cetle vue, le trfes-misericordieux abbO, Amem; <\ Clairvaux, cet homme demeura obdissant

saisissant les liens qui garottaient ce mis6rable, jusqu'ft lamort; r^pondant admirablement par sa
dit k ses bourreaux : « Abandonncz-moi co lar- constanec au nom de Constanl qu'il avait re(;.u au
« ron ;
je veux le pendre de mes propres mains. » bapt(3me. Apr6s plus de trente ann(5es, il s'en alla
« Le comte ayant appris rarrivee du serviteur de vers Dieu, qui par les merites de notre bienheu-
Dieu, s'dtait hat6 de venir au devant de lui : car i' reux Pt^re, avait daign6 le pr6server de la double
et rhouora toujours aveo une affeciion et " mort de rame du corps (4)
ct

un respect singulier. II raperijut tirant derricre Je suis avec respect, monsieur le comle,
lui le voleur par la corde; et saisi d'6tonneiueni Votre Irfes-humble et tris-ob^issant servileur,
ils'6cria: « Eh! vi^ncJrable Pcre, qu'avoz-vous fail Ph. Guignari),
« en ramenanl des porles de Tenfer ce sc^Mrat con- Ancien archiviste du d(5partement de rAube, biblio-
« damn(5 mille Pouvez-vons sauver celui qui
fois ! th^caire de la ville de Dijon, correspondanl du
« est devenuun v(5ritable d(5mon? Vous ne parvien- minist('re de rinstruction publique.

« drez jamais k le corriger, et la seule bonne action IS.^ib.— 5 mars.

(1) Lettre de M. le comte de Montalembert a Tau- roy r^duils k 370 cordes). Arch. Eist. de VAube, par
teur, duI2 sept. 1854. M. Vallet de Virivdle. Troyes, 1841; in-8°, p. 441.
II r(,%ulte d'une sentence sur gagcure, rendue
(2) (3) Voy. Archcol. daiis le dcpart.
dc VAuhc, par
le 14 avril 1633 par lc lieutenant g(?n(5ral de Chau- Arnaud. Trovcs, 18i3, p. 229.
mont, que renceinte tolale de Clairvaux (8,050 pieds (4) S. Bern. op. Excerpta cx Exord.
Magiw Cht-,
de roy r6duits k 402 cordes 1/2) dtail de 650 pieds XV. —
S. Bern. gen. illust. assert. Hcrbert. De —
plus (jtendue que cellc de Chaumont (7,400 pieds de miracul. II, 15. —
Menol. Cist., 21 juin.

APPENDICE.

NM.
Rectification dit catalogue des abbds de Clairvaux, dounc par le Gallia Christiana.

Une autographe de Dom Et. Brice rectifie n une unit6 de chacun dcs nombrcs qui expriment
lettre
i'„„_,....
r(>rreur ;„„ 'j„.,„ 1.^
commise dans le »ni„inrr„n fioo abb^s
catalogue des de U ^0^^^^ ^6 succcssiou des abbes de Clairvaux.
-iKhic rio

(Uairvaux, donnc par le GaUia Clirixliaua, tome IV. La lettre de Dom Et. Brice est coll^e sur Je recto
On y a fait figurer a tort uii Jcan II, qui aurait rlc. de la feuille contcnanl les colonnes 808 et 809,
le xxiii' abb(;. II faul douc, k partir du xxiV inclu- dans rexcmplairc du Callia Chridiana apparlenanl
sivement, relrancher, enseservant dece catalogue, h la Bibliotlwque publique de Troyes, et provenant
 1715 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
de Clairvaux, selon toule apparence. J'ignore k qui
elle ('tait adressi^e la fcuille de garde nexisle plus.
: «
Je Tai copi;5e ires-exactement.
« II est jusle, Monsieur, que ceux qui vous ont
induit en erreur vous d^saljusent en se corrigeant
« eux-memes. Nous avons mis un Jean II, abbe de
« Clairvaux, sur la foy du Livre des Fiefs de TE-
« glise de Langres. Ce livre est rdel et subsiste
« dans la Bibliotli6que du roy, n" 9582 b. dans
< le Cliarlulaire de rEglise de Langres » (Dom Et.
Brice a mal copi6 Tancien n° du ms. qui etait
9852 B; le no actuel est 5188); et
« ce que j'ai v« moi-mpme et lu la Cliarte,
« ai remarqui5 !a faute ; ellc ne consiste
« le nom de TAbb^, ni dans le fait,
« date. Celui de nous qui a fait rextrait a lu, sinon
« a mis, 1281 au licu de 1287 qui i est; ce qui
« s'accorde parlaitement avec Jean III, qui, par ce
« moyen, ne sera plus que lesecond, qui tut (5lu en
« 1286. Ainsi il faul omettre, comnie les autres ont
« fait, le 23« Abbo Jcan U, cl par ce moyen Jean 111
« deviendra le 11° du nom et le 25' Abbi5 de Clair-
« vaux qui fit Taccord avec Gui, dvesque de Lan-
« gres, que je Irouve dans le meme Cbartulaire ap-
« peli> Man. en 1280. Je ne sais pas si vous feries
( si mal de lire ce Chartulaire pour votre histoire
« de Clairvaux, mais il faut trouver un quelqu'un
n qui saclie lire, ce qui n'est pas si coinmun. J'ai
Dernier acte de la vie coiiventuelle
En 1790, rabbaye de Clairvaux se composait de
vingt-six religieux prof(is, y compns rabb(5 Louis-
Marie Rocoiirt, ag(j de (juaranle-sept ans, de dix
fr(^res convers et de dix affili('s pensionnaires dc la
maison. Trois moines etaienl absents. Le 24 mai
de cette ann($e, les officiers municipaux de la com-
mune de Clairvaux signififerent a rabbe, au prieur
et aux religieux qu'ils (5taient pr(Hs i recevoir la
d('cIaration de ceux d'entre eux (pii voudraienl s'ex-
pliquer sur lcur iiitentiou de quilter la maison ou
d'y (lemeurer. Voici leur n^ponse citije d'apres le
proc^^^s-verbal « Monsieur le rcv6rcnd abb(5 nous a
: 233 chapons; 6 canards; 6 lapereaux ; 2 paires
« dit qu'en sa qualit(5 d'abb(5 de Clairvaux, il ii'avait
(rautre d(5sir que de rest^^r, vivre el mourir dans
r. son abbaye, ct a sign(5 F.L.-M. Rocoiht, al)b{> dc
« Clairvaux. » Dix-neuf religieux declar^^^rcnl (|u'ils
(5taienl dans rintention de proliter de la Iibert(5 qui
leur (itait accord('c par rAssembk^e nalionale, ct
signfirenl. Deux autres annonc(!>rent qu'ils ne sorli-
raicnt qu'apr6s s'(Jtre nmnis d'une aulorisalion du
pape. « M. La Ram(5e (Louis), maitre des novices,
ag(3 de cini|uante-six ans, proWs de Buzet, ad(!clar(5
vouloir resterdans rordre et la maison de Clairvaux
par pr(3f(^rence, s'il est possible, el a sign(5 Fr. La
ilAMEE. Tous les fr^res convers manirestiTent Tin-
)i
lenlion d'user de la Iibert(5 accord^Se par TAssembWe
nalionalc.
E.ttrail du procds-rerhahh' l'ini>cntaircfait a Vah-
hai/e dc Claircau.v parMM.lcs officiers municipaux
(ludil licu, lo 24 mai 17',)0 en pri^sence de rabb(5,
ilu prieur et des rcligioux. {Arctnvcs dc l'Aubc.)
Certificat de M. Rocourt constatant
« Je soussign(', de-
ancien abb(5 de Clairvaux,
mcurant Bar-sur-Aubc, cortifie ii
actiielleinenl 4 pour cn disposcr
tous coux quil appartiendra que le chef de saint
Bornard, promior al)b(5 de Clairvaux, qiii avait H6
expos^; depuis des siijcles a la VL^iUMalion dos lidiles
dans r(5glise de ladite abbaye, et dont j'ai donn(5 k
M. le baron Charles Gafferelli, pr^fel du
S. BERNARDI. 1716
« rhonneur d'etre avec toute la considfiration pos-
Monsieur,
sible,
Votre tr6s-humble et tres-ob^issant serviteur,
«
« Fr. Et. Brice.
« Le 9 d^cembre 1737, de rAbbaie de S.-Germain
« des Pres i Paris. »
Peut-6tre la lettre de Dom Et. Brice glait-elle
adress(5e 4 Dom Claude Guylon, qui a laiss6 deux
volumcs de notes extrailes des archives de Tabbaye
de Clairvaux, dont j'ai parI6 plus haut? On voit
qu'il y rapporte le texte d'un titre de Tann^e 1280,
« c'est par- mentionnant Thihaut ahbe de Clairvaux., avec Tin-
que j'i tention bien (^'vidente de prouver qu'il n'y a pas eu
ni dans en 1280 un abbi! dc Clairvaux du nom de Jean. (V''
niais dans la ms. Matlhieu, XV, p. 81.)
J'ai trouvi5 dans les Archives de TAube une copie
sur papier, collaiionn^e en 1476, d'une conveniion
enlre Thibault, abbd de Clairvaux, et un ahb^ an-
glais, dat(>e du jour de la Nativitc; dc la S.-V. Tan
1282. Le m(^nie d(5p6t couservc roriginal d'unecon-
veution enlre le prieur de Cunfin {dcp. de Vabbaye
de S.-Claudc) et Tbibault, abb6 de Glairvaux, dati5e
du mardi avant Paquesde I'an 1280. Parchemin, —
le sceau manquc. On acolle au dos un fragment de
papier sur lequcl on lit : Charte remarquable pour
prouver quo ce n^^Mait point un Jean II qui (Stail
abbe de Clairvaux en 1280.
N" 2.
dans rabbaye de Clairvaux. — fitats des revenus de
Clairvaux en 1790.
On voit par ce mfime proces-verbal que les reve-
nus de rabbaye montent annuellement en argent k
la sommede 133,826 livres, 11 soiis, 10 deniers :
En froment, 481 sepliers, 16boisseaux (le septier
compos^ de 1 8 boisseaux, Ic boisseau pesant 23 hvres);
En avoine, a 434 septiers, 16 boisseaux;
p En couseiglc, 4 16 septiers;
En orge, ci47 septiers ;
En navette, k 17 septiers, 13 boisseaux;
En i)ois et feves, a 4 septiers, 9 boisseaux;
En 89 milliers de paille;
dc poulels; 24 fromagcs; '7 cochons; 22 jours de
cliarrue les charrois de 42 cordes de bois, de 225
;
milliors de paisseaux, et 45livres de beurre;
Dans la coupc de la futaie de 325 arpents ;
Dans celle du laillis et dela futaie de 146 arpenls,
32 perches;
Dans 35 arpents 75 perches, qui sont destin(5s
pour le chaulfage de 1'abbaye de Clairvaux, el dans
4,393 arpents 99 porches qtii sonl en reserve, et ne
s'exploitent que dans les besoins urgents, en vertu
d'arr(H du Conseil.
II cst dii i ladilc abbaye la somme de 205,734
•
livres, 18 sous, 4 denicrs; ladilc abbaye doit, i son
D tour, non compris les vesliaires des rcligieux, les
honoraires el gages des olficiers de juslice arpen-
teurs, commis, domestiques, impositions, porlions
congrues el autrcs objets qui n'ont pu fitre fix(5s ni
d6terminc's, la somme de 102,233 livres, six sous.
N" 3.
rauthcnticit('' du clief dc saint Bernard.
ment de rAube, ofticier de la L(5gion-d'IIonneur,
comme
jugera convenable, le
il
resle pri^cieux qui, en mil sept cent quatre-vingt-
dix, est deincurc eu ma possession, et sur lequel
j'ai appliqu6 dans rint(*rieur du ciaiie le mfime ca-
chcl en cire rouge dout rcmpreinle esl pliis bas, a
d(5par- 616 tir6 par moi, en pr^sence de plusieurs person-
 i :
1717 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET
nes, dont je regrette de ne pouvoir plus joindrele A D. Prsfecto Ecclesia; nostrae cathedrali, die 24« de-
timoignage au mien, du relii[uaire qui le ronier-
mait, lorsque les adrainistrateurs du dislrict de
Bar-sur-Aube, au nom et conformemcnt aux ordrcs
du gouvernement, se sont empar^s de toulcs les
maticres d'or et d'argent qui se trouvaient dans Ic
Trdsor dudit Clairvaux. En foi de quoi j'ai d(?Iivri5
le present certiticat pour servir et valoir parlout oii
besoin sera. Fait <i Bar-sur-Aube, le prcinier octobre
mil buit cent treize, signi5 L.-M. Rocouri, ancien
abbd de Clairvaux. »
A col^, k droite, est un cachet enciro rouge por-
tant sur un 6cussonovale les letlres L. iM.
lac^es. PIus bas est^crit:
Stephanus Antonius dc Boulogne,
privseati instrumento sub signo ct sigillo D. Ro-
court, nuper abbalis Claravallensis, permittimus
intro scriplas sanctas et insignes S. Bernardi, ab-
batis, reliquias, primum, D. Carolo Caffarelli, Pra;-
fecto Provincice Albulensis concessas et ab
Recherches sur les reliques enlev^es h Clairvaux
Feu M. Girardon, chanoine de la catlnidrale de
Troyes, nie communiq ua en 1845 quelquos rensei-
gnements sur les reliques enlovees i Clairvaux
avant que rabbaye fut vendue. Monsieur Girardon,
originaire de Bar-sur-Aube, frt>re d"un admiiiistra-
teur du district. de ce nom, s'etait trouvc bien h
meme de connaitre ce qui se passait k Clairvaux
(1) En 855, le corps de sainl Vincent fut Irans-
port6 d'Espagne k Castres, En 1225, le cardinal
Conrad en envoya la lete a Clairvaux (Manrique,
Ann. Cist., ann. 1225, IV, n. 9); aussi quand les
Dominicains de Castres decouvrirent les resles du
saint dans leur i5glise, en 1259, cette precieuse re-
hque fut trouv^e absente. « Caput autem marlyris
almi non est inventura cum corpore, quod, ut tidelis
tradit antiquitas... caput in theca argenteaservaba-
lur, et diebus prscipuis et feslivis ex more adoran-
dum oslendebatur populis christianis... quid autem _
factum fuerit de capite, quo devenerit vel ubinani l>
habeatur et sit, apud nos nescitur, apud omucs
communiter dubitatur, licet varia asseverent qui-
dam namque, quod apud Claramvallem C. 0. ab-
batiam, per quemdara cardiiialem ejusdem 0., in
partibus islis legatum, fuerit deportatum. > (Ex
hist.de inventione S. corp. B. Vincentii in Bern.
Guidonis hist. fundation. convent. 0. F. P. Tolo-
san« provinciaj. (Vefer. script. ampliss. collectio.
Paris, 1724, t. VI, col. 497.
La tele de S. Vincent 6tait conservee k Clairvaux
dans un riche reliquaire: on peut voir dans Man-
rique (ibidem) la description du vase qui la conte-
nait: c'est le texle de Vlnventairc de 1504. Voici
ce qu'en dit ITnventaire de 1040, fol. 8, recl. vers.
« llem, un aultre reliquiaire dargcnt dor(5 en formc
de coupe, oii reposelechefde saint Vincent martyr.
Le pied est support6 de quatre pelits si(5ges d'ai-
rain dore sur lesquels sont assis les quatre'6vang6-
listes; la poign6e est environn(je de huict ronds en
esmail, et la coupe est entour^e de huict images
haultes de six doigts avec ces escripieaux Dominus
Jesus Christus, sancta Maria, Gabriel anqelus, san-
ctus Joannes Baptista, sanctus Pliilippus, sanctus
Mammes, sanctus Vincentius et Michacl amielus, te-
nant une couronne. Au-dessus de ccs iinages resle-
v6es en bosse, il y a huict chapitaux embelis de
pierres et autant de tours garnies de reliques. Dans
le creu de la coupe est le chef tout entier de saint
Vincent auprfes duquel sont quelques aulties reli-
ques. mais sans leurs propres escripteaux, lesquels,
Tan mille six cent quarante, ont estes trouves tout
S. MALACHI.E. — APPEND. 1718
cembris, aniio 1813, dono datas, atque in arca li-
gnea deargentata vitroque clausa reconditas, publicse
fidelium venerationi exponi. Datum Trecis, sub —
signo nostro, sigiUi nostri appositioiie, die quarta
mensis septembris, anno Domiui millesimo octin-
gentesimo decimo sexto.
Loc. Sigilli.
t -j- Stephanus Antonius,
« Episcopus Trecensis. »
Ces deux pifecos, (^crites sur papier, existent au
R. enire- secrctariat de Tevech^ de Troyes.
certificat de M. Rocourt, constatant I'authen-
Le
etc. Viso du chef de saint Malachie, et rautorisalion de
tiritii
rexposer donnee par M. dc Boulogne, se trouvent
dans la chasso de saint Malachie, mais comine ces
documents sont entierement semblables ft ceux que
nous venons de citer et portent les memes dates, il
eodem est inutile de les reproduire.
N° 4.
en 1790 et 1791.
p versl790; mais son grand age ne lui permettait
plus de rappeler a sa m^moire des souvcnirs
prrcis.
II que M. Rocourt, avec les chefs de saint
parait
Bernard de saint Malacliie, emporta celui de
el
saint Vincent, diacre et martyr d'Espague (1),
celui de saint Barnab6 (2), ainsi i|ue cclui de sainle
a faict consominez par rhumiditi5 du lieu oii cinq
ans et demy auparavant, les reliques avaient et^
cach^Ses a cause du danger des guerres. Le liault
de la couverture est en fayon de pomme orne de
tleurs et d'estoilIes en esmail, d'oii d^pend un petit
reliquiaire en formo de livrel contonant des reliques
de sancto Andoinaro. Ce chef de saint Vmceul a
este donne a Clairvaux par Conrarde evesque de
Portu et l(5gat du Sainct-Sii'ge. Ce rehquiairo a est6
faict du teinps des Rlt. t'P. en Dieu Dom Lauront
XI V, et Doin Radulphe XV", abb(3S de Clairvaulx.
Manque un bras k une image de 'N. S., et sept
placos sont vuides de leurs pierres. t (Cf. Gallia
;
Christiana, t. IV, col. 804.)
(2) Inventaire de 1504, fol. 8 verso. « Vas in quo
continelur caput S. liarnabce Apostoli. Quod caput
atlulit nonnus Artaudus, celierarius Clarevallis.
Hoc vas factum est tempore domni Evrardi et
dumni GuiUeimi Abbatum, et nonni Drogonis sa-
cristie Clarevallis, ex xxx marchis argenti et 1 et
1/2 auri. »
Inventaire de 1640. fol. 7 verso, « En rarmaire
coUeo E, il y a premiC^reraent un beau reliquiaire
d'argent dore, corarae en pyramide, oii repose le
clicf de S. Barnabe, Apoilre; le pied n'est que
d'airain soustenu de trois testes de lievres d'airain
dor(5, mais est couvert d'argent avec six roscs en
esmail de diverses pierres pri5tieuses; la poignfie a
six images en esmail, au-dessus de laquelle sont
repr(Jsent(5s les myslferes de rannoncialion avec cet
[)
escripteau: Avc Maria rjratia plcna, de la nalivite
de N. S., de WWia dcs pasteurs en Bethl6em avec
: cet escripteau: Gloria in cxcelsis, de radoration
des roys ct de la pirsentation de N. S. au temple,
avec rimage de N. D. tenaiit le pelit Jesus. Sur ces
mysti^^res il y a six cliapiteaux avec six pillicrs et
autant de tournelles, dans It-squelles les reliques
n'ont point d'escripteaux maintenant Le
vaisseau oii est le chef de S. Barnab(j, Apostre, est
couvert d'un giand chapileau au bas duquel se
voit la repr(^sentation de la naissaiice, du baptesme,
de la Iransliguration, du cruciliemenl, de la resur-
reclion et asceasion de N. S. .\u sommet de la py-
 :
1719 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
Anne (1).M- Hdrardin, cur6<\p Longchamps, oecup^ « Troyes, avec cette inscriplion: « Petite coste et os
h riiWgef le catalogue de la bibliotlifrque de Clairvaux
(Lettre des adminislrateurs du directoire de Bar-
aur-Aube a MM. du directoire du dqjnrlemeut,
27 aout 1701, Arcliives de l'Aube), enrichit M. Gi-
rardon, son ami, d'un grand nombre de prdcieuses
reliques. M. Girardon en disposa, quand les jours
redevinrent meilleurs, en faveur de communautes
religieuses. Mais n'ayanl tenu reeistre d'aucun de
ces diffdrents dons, il est fort diflicile d'en retrou-
ver la trace. J'ai vu entre ses niains une pelite
portion de la vraie croix, provenant du Irdsor de
rabbaye, dont il distril)uait des fragmeiits, avec
son attestation en forme. Cet honorable clianoine
avait cncore une ou deux vertfcbres de sainl Ber-
nard, accompagndcs du certificat suivant:
« Je soussig"n6. L. Hdrardin, pretre desservaut
de Longcliamps-les-Clairvaux, diocfese de Troyes,
certilie, h tous ceux qui ces pr6sentes verront, _
qu'en 1792 (c'pst une erreur, 1773 est la date don- B Facultatis Parisiensis doctor theologus, ordinis
nie parles pieces officielles), r6sidant alors k Clair-
vaux, lors dc louverture du tondjeau de saint Ber-
nard, piemier abbfi do Clairvaux, qui fut faite par
le procureur-syndic et les membres du districl,
j'ai extrait moi-menie dn tombeau deux vertebres
du saint abbe, el que jc les ai divisees pour ^lre
distribu(^es aux ('ghses qui d(5sireraient poss(;der
une portion de ce prdcieux trt^sor, (]ue j'ai ren-
fernul daus un papier tiscel(^' d'iine iresse rouge et
scell(S iJe deux cachets, pareils ;\ celui ap]jos(' au
bas des pr^i^sentes, lequel paipiet j'ai rcmis :\ mon
ami, M. Yahhi Giranlon, chanoine dc Besan(,'on.
En ibi de quoi jai d^Jlivrf: co pr(5sent certificat, si-
gn(5 de ma niain et scell(j de mon cachet; 4 Bar-
sur-Aube, le 8 octobre 1823. Signt!: ll(5rardin, dcs-
servant de Longcliamps-l(''S-Clairvaux, cachet por-
tant les lettres L et H entrelac(5es. »
Au bas 6tait (!crit: « Je certifie que M. L. Ui- C ritalis fu^dere sanctissiino Bernardo adstricli dum
rardin, cur6 de Longchamps est digne de foi, et
qu'on (loit ajouter foi 4 sa signature; a Bar-sur-
Aube, le 10 octobre 1823. Sign6: L. M. Rocourt,
abb(5 de Clairvaux. » A c6l(5 est une enipreinte de
cire rouge repriJsentant un ('cu portant de... au
chevron cliarg(5 de trois tri''lles (le... abaiss6 sous
une fascede,.. charg(5 de trois tri''tles de.., parli de
Clairvaux; surnionli? (l'iine couronne de comte,
timbr(! k dextre et ;\ si^nestre d'iiiie mitre.
Je crois qu'une portion de la m;\clioirc infi^rieure
de saint licrnard, dont raulhenlicili' (jtail attest6e
par le nicme M. lli^rardin, a (H(' doim($e, par M. Gi-
rardon, ftrarchevi^chd de Besan(;on.
11 y avait, en 1845, au secr(5larial de r('V(5ch(' de
Troyes, un pelil paquet en papier gris portant le
cacliet rompu de Mgr de Barral, ancion 6v(5quc de
ramide esl un chrystal plcin de reliques, lcsquclles
aultrefois avoienl leurs escripleaux, mais inainte-
n;int ils sout tous consonuni^s et esfac^^-s h cause de
riiumidit6 du lieu ou ce relii|uaire a est(! cacli(5
parini les guerros en Pan 1G3.S jusques A rann(5e
pr(*sente 1640. Le chef de S. B;irnab(5 a est(^ ap-
port(5 A Clairvaux par doin Artatidus, et ce reli-
qiiiaire a esl(5 fait du lcm])s de It. P. en Dieu dom
Evrard, XVH'- et de dom (iuillaulme XVlll'' Abbcs
de Clairvaulx. Maii(]Ui,'iil 3 pierres. »
(1) inventairc i\g 1040, lol. 18 verso, n Plus un
reli(]iiiiiire (rargcnt en forme dochapelle; au-
dor^',
dessiis esl uuo eroix avec un crucilix d'an cost(5, et
la Vicrge de raulre. II s'ouvre au miliou oii cst uu
clirysliil en oval par oiironvoit: Oceiput .S. Ann(H-
malris, M. V. »
Ce n'(.Uait qu'une portion chi chcf vi^nc^rablc de
sainte Anne coiiscrvi! ;\ Durcn, ilans le (liocose dc
vjologne. (Vsuardi martirol. ciiin iiolis Molani
Antuerpia', 1583.) La foriiie elle-m6me du reliquaire
met ce point liors de douie.
S. BERNARDI. 1720
du coldesaint ticrnard et mnrceuu.r de soyeellinges
,
dont il ctait enveloppiduns sa chasse. Ossementset
reliquesdesainl Bernard, tireesdesachdssea Clair-
vuux, cn 1791 ou 1792(inexaclitude que je viensde
relever). » Ces reliques avaient (5te donn(^es par le
pieux M. d'Arvisenet, ancicn grand vicaire du dio-
cese. Un pctit fragnient de soie bleue, portant un
lion brod^ en soie jaune, ijtait joint aux os.
L'dglise de Ramerupt (arrondissement d'Arcis-
sur-Aube) possi^^de deux insignes fraginents des
cliels de saint Bernard et de saint Malachie, qui
hii out 6t(5 donn(!s par M. Millot, ancicn ijreffier en
ciief du tribunal de Troyes, M. Millot les tenait
de M. rabb^- Dolat, cur6 de Sainte-Madeleine de
Troyes qui les possedait de troisi('me main. Voici
la copie de Taulhentique dont ils sont accompa- !
gn(5s:
« Nos fraler Ludovicus-Maria Rocourt, sacra>
<iisterciensis Pater primariu-;, Abbas Clara>vallis in
dicEcesi Lingonensi omnibus pra;sentes lilleras
,
inspecturis et singulis (juorum inlerest, salutem
in Domino, Xolum el cerliim facimus quod die se-
cunda niensis Aprilis anni millesimi seplingente-
simi nonagesimi, jirecibus domini Joanis Jemelel
in favorem alterius persona' religionis calholicii',
aposlolic;e el romanif cullricis, famieque et nonii-
nis integrilate commeiidabilis, benigne annuentes,
et propter singularcni nnstram erga ipsum diloclio-
iiem Cbrislianamque fraternitatem, pr«sente i|)so su-
]iradicto domino. presentibusquo dominis Francisco
Brelcl et Pctro Francisco Meriot, ac insuper Ludo-
vico Lavocat secretario conimisso ad lioc specialiter
iiivilatis subsignatis, parvas ex capite S. Bernardi
jirimi Claroevallis Abbatis, et ex cajiile Divi Malachi;e
arcliic]MSCopi vulgo Darmagh in Hibernia, vene ca-
viveret, et in nostra ccclesia sepulli, jiarliculas ex-
cerpsimus, quassupradictodomino Jemelet dedimus,
serico purpuram rubento, desuper papyro seorsiui
obvoluto ac sigiUo noslro noslrique archicnenobii
obsigillato impositas. In cujus rei tidem sub signo
nostro manuali pivesentes emisimus et archiccrno-
bii muniri jussinius, die, niense ct anno qiiibus su-
l)ara. Locus sifjilli i-2). i. Jemei-bt. P. F. Meriot.
F. Brklet. F. L. M. Rocourt, abbas Clanvvallis.
L. Lavocat sec"' coinm"'.
L'authentiquc est sur une feuille pli6c de papier
vcrg(5 d'une tcinte bleiiatre.
Les fraguients des chefs onl 6le sci(5s. La reliquc
de sainl Bcrnard a 61) millinunres dans le sens de
la longupur; 18 millimelres dans sa plus grande
hirgeur, et .5 dans la partie ouelleestle plus6lroite;
Inventaire de 10 verso. » llem vas ;ir-
l.u04, fol.
genleum deauratum suo pcde honeste conipo-
siiie
situm in quo est pars eapitis sancte Annc matris
Dei Genitricis, iionderis III marcharuni, dimidie un-
cie et unius trienlis, cujus etiam pes servit ad por-
tandum corpus Christi in die sanctissimi sacramenli
allaris. »
Je menlionne (juelques titres relalifs au culle de
sainle Auiie ;\ Clairvaux, conserv(5s danslesarcliives
de rAulie.
— 1379, 15 avril. —
Permission par Jcan, abb6
de Clairvaux, pour une lampe devant rautel de
sainte Anne, en rc''glise de Clairvaux {pnrchcmin}.
— 1383, 23 niars. —
Ordonnance de rahbd de
Clairvaux poiir unc lampe en rhonneur dc sainte
Aniie et cle saint Micliel ((/.).
— —
i
1385, 15 d(^c. Fondalion pour la f6te dc
sainte Annc (id.).
i2) Mc^inc cachct qiie celui que j'ai (l(''crit phis
liaut, en rap])ortant le lextc du ccrlihcal donn6 par
M. Hdrardin.
 :
1721 DR RELIQUIIS S. BERN\RDI ET
son ('paisseur, prise aiix deux extr(5mit(5s, est do «
'"imctres. Sa leinle est plus fonc('c "
7 cl dc 8' miUimct
'
que celle de la relifiue de saint Malacliie dont voici
les dimensions, disposiVs dans rordre ci-dessous
48 millimelres — —
15 millimfitres 14 milliin^Mres
— 5 et 6 millimetres. Cliaf[ue fragment est oncorc
muni de son morceau de soio rouge, et portc !e
m6me cacliet quc raiithenlique ot de plus le sceau
de Mgr l'(5v(3ipie de Troycs, qui a reconnu ces re-
liques le 15 juillet 1850.
Cliaque frai^ment est renferme dans un papier de
la ni(ime couleur que l'autlienli((ue, ot martpKJ du
mfme cacliet, qu'il n'est pas nL'cessaire de liriser
pour ouvrir les petits paquots. LoLir suscription
esl : De capite S. lieniardi et De capite divi Mata-
cliiir, de la meme maiii que rauthenlique.
Je termine en transcrivant uno noto que M. Du
Lac voulait bien ni'envoyer le 19 fcvrier 1856; elle
a (5t4 r(5dig(5e par une personne qui alongtemps ha-
bit^ la Trappe dc BoUofontaine. B boule qui probablcment (jtait attenante au pied.
« En 1791, D. Rocourt donna au R. P. D. Au-
gustin de Leslranges deux parcelles tn^s-consid^;-
rables du crane de saint Bernard et de cehii de saint
Malachie j'en ai lu rauthontique. J'ai vu aussi les
: rousses plus ou moins grandcs. On Ta, bien a lort,
particules donnees par D. Auguslin a labbaye de
Bellefonlaiue; elles avaient chacuue cnviron un
centim^trc oarre der(5paissourdo 4 a 5 niillim(''lres;
et on sait (Tliisloire de la Val-Sainle on Suisse
ratteste) que l,'abb(; D. Auijuslin on donna des por-
tions a peu pri''s (?gales a bon nonilire de ses mo-
nasteres, et qu'il cn r^jserva par dcvcrs lui a la Val-
Sainle une relique assez graude poui- en dislribuer
des fragments aux couvenls a naitre. Celle hisloire
de la Trappe de la Val-Sainte, pr(5s Fribourg en
N°
Leltre de renvoy^ g^nois k son rctoui' de Clairvaiix (Ms.
Mon r(5v(;rend P(jre et V(_'n6rable Scigneur (c"etait r
D. Claude Largenlier, abb(5 de Clairvaux), enriehi
d'un si pr^cieux don, duquel je suis favorise par
la bout(5 de Votre R(5v(>rence et charit(5 de vos P(''res,
il ne se pouvoit faire qu'il ne me r(^ussit un
heureux voyage avec tout succ(''S favorable. J'ar-
rivai donc en notre pays le troisiime aoOI, et d'un
premier pas fus au palais ducal, ou (^tant introduit
devant le senat et le coll(5ge s^r(^nissiine, aprfis
avoir reiidu compte en bref de la charge dc ambas-
sadeur quim'avoil 6t(Mmposi?e, je donnai a entendre
pourpreuvedusoin ot de la diligonceiiue j'avoisfaite,
que je portois avcc moi quelque thr(Jsor de nnstre glo-
rioiix prolecteur, et delagrande courtoisiequej'avois
re(;iie de vous; je portai siir le licu quanl et quant
moy ce thr^sor. Cette nouvelle fut entendue avec
telle r^jouissance int^rieure, avec tel applaudissc-
ment et contentemcnt ext(5rieur, quo diflicilement le
pourrois-je expUquer. II fut anssilot arrest(! de luy _
faire une image enliero d'argent, en icelle, au lieu D
propre que sa relique so doil metlre, y reposer cct
os sacr^, et le porter a radveuir k la procession qui
sc fait annuellemenl on riionneur de ce grand sainl,
le jour de sa 1'este. D6s riieure mesme elle fut con-
sign6e 6s-mains du duc S(5r(5nissirae, afin de la
conserver jusqu'a ce que !e tout fust appresl(5.
Mais quand le bruit eust couru par la ville dune
telle chose, rall(5gresse qu'en rc(;ut un chacun, los
grands et les petits, les noblos et le menu peuple,
fu,st irfis-graude, el tous, d(5sireux d'entondro r,i-
conter comnie le tout s'esloit pa.iS(5, cherchoient
tous moyens comnient et par quelle fai^on on Tavoit
pu obtenir, qui leur causoit en partie d'aller de-
S. MALACHL^E. APPEND. 1722
Suisso, ost imprim(5c en t6te rtes deux vol. in-4
'
infilul^is: ncglcmcnts de Maison-Dieu N.-I). de la
ia
Trappe de la Vul-Sainte, Friboxrij, 1792 oii 1793.
« Les rpliqucs donn.^es a rabbaye de Bollcfontaiuo
pr.'s Cholct (Maine-et-Loire), furent dtTob^ies dans
l'i''glise oii edes (itaicnt expns(;os un jour de f^te en
lS-26, je crois; niais il me semble qne Tauthentique
do D. Rocourt y est encore conserv(5.
f Qiiant ,i la" crosse d'ivoire [de saint Bernard],
D. Rocourt Tavait emporttfe avec lui. en lit pra-
sent k D. Augustin, jc ne .sais plus en (|uelle ann6e,
mais bicn post(5rieurement a rancieiino r(5volulion;
c'(5tait, aulant que je puis nie lo rappelcr, (Jans
les prcmifercs anu(;es de la Rcstauratiou. Ce qui est
1'erlain, c'est qu'on la posscde maintenant :i HeWe-
foutaine, avec 1'authcntique icrh tout entier et si-
gn(5 de la niain de I). Rocourt : jc l'ai lu bien des
fois. Cette crosse, du reste, n'a plus son pied ou
balon;on n'aque lapartie recourb(5e depuis la pelite
L'cxtr(:'niit<; repri?sente une espilice de tete de scr-
pent, je crois. La couleur de irivoiro est un peu
jaunatre; elle est presque parlout couyerle de lachcs
surcharg(?e de brillaiils qui ne perinottent pas de
la voir dans toules ses parties. La poninie ou petite
boulc est entr'ouverte par une large crcvasse d^ijii
ancieune.
D. Rocourt donna en 1822 ou 1824 a un Vi^re
((
trappisle une parlie de la natle sur laquelle dorinait
saiut Bcrnard: ce sont tout simpleinent ues joncs
lrcss(:'s. On en ronserve sept :\ luiita Bellcfontaine,
dcla longiieurde 10 ;\ 12 cenlimclres; mais il n'y a
point d'autlienlique »
5.
XV dc M. 1'abbt; Jlatthieu p. 35.)
mandant, s(^avoirde quel endroit du corps dusaint;
Tun disant d'uue fa^^on, 1'autre d'une aulrc, ne se
pouvant contenir dallegrcsse. Au lieu oii clle re-
posoit jours furent fort frequentcs
par plusieurs
les visites, ot plutost de moy de
s'enqu(5roit-on
cecy que de tout autre chose qui ni'eu^t pu arriver
pendant inon voyage avec grande estime d'un tcl
thr(5sor, et mille" remorciemens envers vos R(5v(5-
rences, vostre saint monastrre et tous les Pcres
qui y demeuront; tollement qu'iln'y avoit colui qui
no d"(5sirastseulement que quelqu'un d'iceux qucplus
vous aym^s, pour le bon succ^s d'une telle affaire,
fussent" ei6 pr6sents, pour leur pouvoir rapporter
comme le tout s'estoit pass(5. Enlin vint !e jour de
la feste du saint, qui esidiet fort k propos en cesle
saison pendant laquelle tous les citadins sont en
ville, ;\ tout le nioins vindrent quasi tous en la citiS
et fust la plus fr(5quente et la plus c(5Icbre procession
qui se soit faite de iiostre temps. Mais pour autant
qu'on n'avoit pas eu du temps assez pour faire
rimage, on mit la rclique en un vase travaill(5 en
crystal dore, au milieu d'une chasse d'argent fort
bclle et bien grande, oii on porte ordinairement le
Samt-Sacrement en procession; et semble que plu-
sieurs graces et favours ayenl est(5 d6j;\ rcgues en
partic par rinlercession de ce grand saint. Les se-
r(5nissimes s(5nateurs ont depuis deslin(5 leltres dc
remercimens a Vostre R6verence et k votre r^v^rend
chapilre, que je vous envoye empacquet^es; et de
plus ont ordonn(5 qu'au pluslot soit faite une lampe
d'argent honneste, sinon selou le m(5rite du saint.
a tout le moins selon la (lualit^ des personnes qui
l'envoyent, laquelle est d(5jA bien advanc^e; et ont
 :

1723 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1724

encore r^solu que j'en prendrois la cure en raain, « tant de soumissions. La faveur se pourroit faire
pour vous renvoyer asseur^ment, alin qu'elle soit conimodSment par Toccasion du porteur de la lampe
perp(5tuellenient penduc au sacr6 tombeau du saint, s'en retournant en nos quarliers scellant et cache-
:

en idmoignage de la d(-vote affection et reconnois-
sance de la R(''publique tant envers ledit saint,
comme envers celui qui si courtoisement Va. favo-
ris(5e et enrichie de sa relique ; la seroient les ar-
mes de la R(5publique, seulement afm qu'elles rendent
t(^moignage de ce que dessus. L'on n'a pas encore
si bien arresl6 oii on la doit reposer, parce que
Tasseurance la voudroit au tlir(5sor public , la
pi(Sl(5 et la d(5volion la d^sireroit en quelque autel
propre oii toul le momle la pul honorer commod(i-
ment -k toute heure. La Rt^-publique irouve que Ve-
glise baslie en Fhonneur de saint Bernard est un
peu suspecte, parce que les P^res qui y denieurent
pourroient demain en eslre chass(is, si c'(5loit le bon num Ccntiirioncrn, elc. »
plaisir dc la Rcpublique; o'est pouriiuoy ils n'en
ont Tusage que pour un temps. Peut-etre que Ton _ roriginal italien genois de la lettre et idiome frauQois
y fera encore un coffre de marbre avec la serrure
bien assur^e en plusieurs clouds f4 ct Ik dispers(=s,
et se meltra soubs rautel de saint Bernard, comme
plus proj^re que tout aulre, puisque T^glise a tou-
jours esl6 particubi're S la R(}publique. Enhn la ja-
lousie de la bien conserver n'a encore r^sout aucune
chose pour assurt5e. Je crois que Vostre R(5v(-Vence
et vos revercnds Peres, entendant ces nouvelles,
demeureront fort salisfaits d'avoir exauce mes hum-
blcs prifires, et verront par effect que tout ce que
je dis de !a grande et universelle d(5volion enversce
saint est trfes-v(5ritable. Seulement, tout ce qui me
rend la m(5moire de cecy iriste, est qu'L'lant favo-
ris(5 de nie trouver pr(5sent h Touverture de ce sacr^
linceuil ou sont enveIopp6s ces sacr(5s ossements, jo
n'ay procur(5 que quelque partie, tant pelite eusl-
elle est(5, me fust 4 moy donn(5e: mais je confesse
que la grande r(5v(5rence que j'y avois pour lors iiie
rclint de lo demander, tant estoit grande raffeclion
et ddvolion qui nie pressoit i riieure. Je sais bien
qiie je n'en ay tant nierit(5, niais la grace m'en pou-
voil rendre digne: qui ne seroit aulrement grAce;
je fus aussy retenu A la demander. Comme j'ay estij
religieux et bien z6\i 4 consigncr is mains de la
R(5publique tout ee qui nie fut par luy {sic) mis en
confiance, si quelque chose me causoit celto faveur,
ce seroit peut estre pour avoir est(5 tid6Ic en ce qui
me fust confi^'. S'il y a moycn de roblenir, je le
remets ii la mesine charil(5 et bonl('' qui me Ta faile
la prenii(5re fois: et si je peux tant que d'en venir
A bout, elle demeurcra conlinuellement en bonne
gardc cn nostre niaison, en riionneur et ri^v^^rence
de ce grand sainl. De vous en dire davantage ce
seroit ou pr(5suiiier ou se d(5fier trop; lo saiiit s^ait
bien et connoit bien rinlention de nion ca'ur, ct que
ce n'est ((ue poiir la plus grando gloire cl riionneur
de la Divine Majest(5, et pour le plus grand soulage-
ment de mon ame; et fais k Vostre R6v(5rence au-
tant en un plis de la leltre, sans d(5couvrir i per-
sonne le Ihresor qui seroit cachel(5 dedans. Le Sei-
gncur vous veuille inspirer et conduire le tout k sa
plus grande gloire, et donne k Vostre R6v(5rence et
i tous les Pferes toute vraye f(5Iicit(5.
De Vostre Grandeur le Irbs humble et obligi? ser-
viteur
Augustin Centurion.
De Genes ce sept septembre 1633.
Et au revers est: « Traduclion des lettres de M.
ranibassadeur de Gftnes. —
Vcrtebra dorsi corporis
S. /'. /{. Bcrnardi concessa sercriiss. Reipublicw Ja-
vnensi per Ilhislriss. et Exccllentiss. D. D. Augustl-
Dom Cl. Guylon ajoule {ibid., p. 59); « J'ay vu
" du noiiim(5 Auguslin Cenlurion, copi^e plus haul.
Vu aussi roriginal de la lettre en remerciement de
la relique, du Doge ou duc de la R^publique du 17
oclobre 1633; il y fait mention de la lampe d'argent
dont il fait pr^sent k saint Bernard, pour ftre con-
servie dans notre ^glise, comme t^moignage de sa
persi5v6ranle et ardente d6votion envers un si graiid
protecleur de leur R(5publique. —
Aulre lettre du
nomm(5 Giovo, marchand aLyon,du 4 f^vrier 1634,
par le moyen duquel celte belle lampe, aux armoi-
ries de Gents, est venue k Clairvaux; y a 616 con-
serv6e jusqu'en 1720 et tant d'ann6es, que Dom
Gassot, Abb(5 de Clairvaux, Ta chang^e k Paris, ne
connoissant pas apparcmmcnt les consequences et
lc deshonneur qu'il faisoil k la maison d'6carler
un pareil monumenl, et de la saintet(5 de sainl Ber-
nard, ct de la Rt^publique pour ce saint. —
Et au-
Ires lettres en langue g(^noise, au nK-me sujet, dont
C la Iraduction fran(;oise s'y trouve jointe. —
Aussi la
letlre de Dom Claudo Largentier, taiit en son nom
quc dc son convent, sans dale, en rcmerciant de la
dile lampe; au dessous est
lllusirissimo ct Sereniss. Duci, nec non ornatissimis
Consulibus ac Senatoribus insignis Reipublicce
Genucnsis.
lllustrissime Princeps, Dux Sereniss., caeterique
ornalissimi Consules ac Senalores optinii, insignis
Reipublicrt; Genuensis Domini D. colendissimi el
observandissinii.
Eximia' pietalis veslrse erga Divum Parentem no-
slrum Bcruardum Clarevallensem pignus ad nos
delatum elc. —
Qua dcbenius revcrenlia et ho-
nore sedulo devovemus el spondemus, Illuslrissimse
ac Serenissima' Doniinalionis vestra; humillimi ora-
tores et addictissimi servuli.
Fr. Claudius Abbas, totus^iue conventus mona-
sterii Clarevallis.
D Au bas de eelte copie est: du 19 avril, 1634.

Attestation irune relique de sainl Bernard donn(5e i la Reine.

Registrum Secrclariatus Reverendissimi in Christo P. ac Domini mci D. Claudii Larc/entierXLyil sua;

ChiracnHis Ahbalis. — Ca'ptum per mc fralrcm Antoninm Saulnier de Lignolo, ciusdem Clara^iiallis
religiosum c.ipresse professum saecrdolem, nec non cidem Rino Domino meo Abhati a secrelis (1642-
1643-1644-1645), 1 vol. petit in-lol. couvert en peau rouge, p. 66 et 67, an. 7643.
(
Arcliives de rAuhe.)

Nous soubzsign(5s Abb('', Pricur, Celleri(u- ei Sa-
criste de Clairvaux, ordrc de Cisleaux, au dioi"A'se
lie Lengies, allestons et cerlifions ;\ la li\'s chre-
slienno, tr(''s augusle et trfts pieuse Reyne de France
et de Navarrc, Madame Anne d'Auslri(.-ho, R6gente,
et a tous (pie besoin sera, que la parcelle (losse-
ment par nous pr(Ssent(5e k Sa Majest(5, pour accom-
plissement de sa y>i6l6 el d(5votion A Tendroit de
iioslro ir(5s dc'vot jierc et bienheureux patron saint
Bernard, premicr abl)i5 de cctte maison de Clair-
vaux, a esti ditachOc et tirie dc son pr<!cieu.r chef
aiidessousdeVoreiUcgauche.allenantlamnsehoire,
avec toule la ri''V(5rcnce el respect i\ nous possible.
En foy de quoy nous nous .somnies souhzsignez,
continuanls nos' humbles priores envers lo mesme
Saint, a ce que, comnie il a est6 dez ce nioude et
 —

1725 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI.E. - APPEND. 1726

est encore au ciei favory de la reyne des anges, ii successeurs de ce grand saint, sa famille et sa mai
il en terre protccteur de Sa Majesti;, du Roy,
soil son en singulicre et particuliere protection. Donn ^

et de toute sa royale posl(5rit^, avec tres luimble k Clairvaux, soubz le contre-soing de nostro se-
supplication k sa dite Majest^ d'avoir toujours les cr(:'taire. Le 26 juillet 1643. Signe F. A. Saulnier.

N" 7.

Sancli lipsana sancti Bernardi et sancli Malachiae.

Je rdunis sous ce titre un ceriain nombre de nempe B. Bernardus et Felix namque, et antiph.
notes qu'il m'a sembl6 utile de recueillir. Benedictus Dominus Dcus Pafer Ad eflectum
indulgeniiEe (ad decennium sa?cularibus a SS. Cle-
I
mente VIII concess», regularibus vero plenaria;)
CULTE DE S. BERNARD ET DE S. MALACHIE. niajore cum merito consequendum, omnes ulrius-
Voir dans le Thes. nov. anecd. toni IV, les sta- que sexus Ordiuis nostri personaj in vigilia prre-
tuts des chapitres gendraux de rOrdre de Citeaux diclEe festivitatis BB. Patris nostri Bernardi je-
relatifs k la fete deces deux saints —
1220, n° 2i. junent, orationesque ei in Brevi conimendatas
— 1260, n" 4. —
1238, n'> 2. —
129.j, n" 1. — faciant.
1321, n'' 2. —
1234, n-o. —
1321, n" 3. 1274, — Ilistoire de la ville de Paris, liv. vi, 243, t. I,

n" 34. —1323, n" 1. —

1273, n" 17. 1191, — g (Paris, 1725, in-fol.'i.
n" 21.— 12b0, n» 2. Eudes de Sully, (5veque de Paris, institua dans
MS. XV
de M. Tabbd Matthieu, p. 391.- Paris, sa cathddrale en aoid 1207 la tcte de S. Bernanl.
1452, 20 Mai. —
Indulgences accordees a perp^tuitd Pour cela il assigna un fonds sur lequel devait se
par le Cardinal Guillaume d'Estouteville, Li^gat du prendre la r(5tribution des matines, qui ^tait de 6
Saint-Si(^ge en France, a tous los fidfeles vraiment dcniers pour chaque chanoine pr(5sent, et autant a
repeniants et confesses qui aideront ci reparer chacun (les 4 marguiUiers pretres.
l'6glise de Clairvaux, laquelle ^tait in suis struc- Archiuesde l'Aube. —1443, 11 janvier. Do- —
turis, edificiis, parameniis, libriset aliis ornemen- nation d'une pieee de vigne sise i Rouvre (Aube
tis ecclesiasticis mulium collapsa,ruinosaetdcfec- chargoe d'ung denier de censive chascun an envers
tuosa... et qui la visiteront le jour de la fete de FAs- les religieux de Clairvaux), faite aux religieux de
somption, de S. Bernard, de S. Malachie, de S. Eu- Clairvaux par noble homme Regnault de la Mothe,
trope, de S. Andr^ apotre et k la Toussaint. dcmeurant 4 Bar-sur-Aube. « Parmy ce que les diz
Ibid,, p, 260. —
1512, 19 juin. —
L'abb(5 de rehgieux seront tenus de dire une messe de saiiit
Clairvaux accorde la participation des biens spiri- Bernart pour une foiz pour rentencion dudit Ke-
luels de son Abbaye et membres en ddpendant, A gnault. (Parchem. —
le sceau manque.)
tous les fidfiles utriusque sexus, qui visiteront la Courtc^p^^e, Deseript. hist. du duchc deBourgognc.
chapelle nouvellement (irigee en 1'honneur de saint Dijon, 1777, t., II. 2S6. —
La chapelle du college
Bernard dans la ColWgiale S. Etienne de Troyes Godran, h Dijon, sous lavocable de la sainte Vierge
f»
**
par vdn^rable et discrfete personne D. Fran^jois et de saint Bernard, fut consacri^e par S(?bastien
Fenot. Zainet, ^viique de Langres, le 15 aout 1617-
(Voir aux Archives de TAube —
Fabrique S. II
Etienne, tiroir 3, G. 1.)
Ibid., 60. — 19 janvier 1669. —
Indulgence pl(i- nELIQUES DE S. DERNARD ET DE S. MALACHIE.
ni^re et perp^tuelle accordde par le pape Clement Voijage Litt4raire, 1"" partie, p. 99,
1717, —
IX [Dat. liom. ap. S. M. Maj.) 4 tous les lid^i-les Clairvau,x. c —
Nous eumes 1'honneur, disent les
utriusque sexus, qui visileront, apvcs s'etre con- B(:n(jdiclins, de dire la sainte Messe [ sur les tom-
fess(5s et avoir communiL', une dglise (Tun mona- beaux de S. Bernard et de S. .Malachie avec le
stere de rO. de Citeaux, le jour de la ftHe de S. caliee de S. Bernard et avec celui de S. Malachie].
Bernard. lls sont tous deux si petits quils n'ont pas un demi-
Ibid., p. 62, —
Copie de la lettre de D. Magloires, pied de hauteur, mais la coupe en est fort large et
religieux de Bonnecombe, ligne de Clairvaux, Pro- peu prolonde.»
cureur Gdn^ral k Rome pour TO. de Citeaux — Ibii., p. 104. —
Ou niontre dans le tr^sor un
'<

1669. calice (l'une fa(;on lout extraordinaire, et on pr(''-

Mgr. Vostrc Ordre a obtenu indulgence pleniSre lend qu'il a (5te k 1'usage de saint Malachie. II est
4 perpetuite pour le jour de nostre glorieux saint k peu \>vii de la grandeur et de la forme des ca-
Bernard. Je vous en envoye le Bref original, comme lices dout nous nous servons aujourd'hui mais ;

k son successeur, afin qu'il vous plaise le faire ini-
primer, et authentiquer les copies de quelques no-
laires II y a dix-sept ans et demy que je tra-
vaille a obtenir cette giace. Les papes" lunocent et
Alexandre VII ne la vouloient pas donner perp6-
tuellement. J'ay poHe celte affaire ^ la Congre-
gation des Indulgences, dans laquelle ce grand
saint a trouv6 tant de serviteurs qu'elle y a 6li
conclue, el le pape de sa main propre Ta sign(5e,
et, 4 ce qu'on m'a dit, c'est la premi(jre et runique
de cette nature. Edmond dc La Croix ne l'a pu
obtenir de Grdgoire XIV et de Cl(5ment VIII que
pour 10 ans 4 l'6gard des s^culiers.
Ibid., p. 373. —E.vtract. e quad. Collect. deftni-
tion. Cap. Gen. 0. Ciit.
(^Avant 1669). — In festo SS. Patris nostri Ber-
nardi fiat solemnis processio cum tribus stationi-
bus per claustri ambitum et duobus responsoriis.
D il y a (|uatre clochettes d'argeut attach(3es 4 la
coupe. Cest runique ([ue j'aye vu de celte maniere;
et il est tout different du calice de S. Maiachie
qu'on montre h la sacristie, et avec lequel on per-
inet de diie la messe aux dtrangers qui en oiit la
d(3votion. On nous y inontra ausbi plusieurs choses
qii'on priHend avoir Ote a Tusage de S. Bernard,
et entre autre une chasuble. EUe est assurijment
aucienne, mais si elle est de luy, il faut dire que
les religieux de Clairvaux n'i.'toient point si eune-
mis de la soye et de rargenterie dans leurs orne-
ments, puisque la soye est d'un galon d'or. ]
Ibid.. p. 148. Priilon. —
« On dit que S. Ber-
nard venoit assez souvent a Pnilon pour consoler
les religieuses, et les soutenir dans la vertu par
ses avis et ses conseils. On voit encore a un quart
de lieue du monastere une foulaine, qu'ou priitend
qu'il obtint miraculeusenieni du Ciel; elle a retenu
 » .
1727 ADDIT. AD LIUROS
le nom de la fontaine de S. Bernard. On nous mcn-
tra aussi son calice el toiis ses habils sacerdolaux,
el assurenienl on ne peut pas douler qu'ils ne
soierit de ce lemps-la. Le calice est un peu plus
grand que cclui de S. Bernard qui est a Clairvaux,
niais il est de la meme forme, el La coupe, pour
i;arder ses proportions, est aussi plus large. La
patcne est de mcme. L'amit est grand, el a une
parure de l)roderie, comme sont celles dont on se
sert enrore aujourd'hui dans les 6glises cathedrales
nux bonnes frtes. La ceinture est conime une pc-
tiie corde, dans laquelle il y a plusieurs nceuds.
La manipule et F^lole sont dtroits; la cliasuiile
est forl grande, et toule ferm6e par le bas, comme
le sont les anciennes chasuhles. II est difficile de
croire que S. Bernard qui faisoit profession d'une
si grande simplici(6 et pauvrel6, eut des ornemens
parez de hroderies; ct il y a plus d'apparence que
ce sont les orneraens ordinaircs du mo.iastere dont
le saint se servoit comnie les aulres, lorsqu'il y " (rauteur parle d'iin drap morluaire grav6 sur une
venoil, et qu'on les a conserves en memoire de lui",
parce qu'ils Ini avoienl sorvi qiielqucfois. »
— « Halwiit iiifacrarw siin 1'ralUoncji sanctimo-
niali's, dil le P. Chiftlel, D. limiurdi lipsana com-
plura, intcr qua: cst alba ct casula quibus indutus
sacris o]>crHhalur: ct calix ex argento deauralo,
palcrai instar latus ac parnm profunilns, illique
alleri persimilis. quom eliamnum Clarcvallenses
ut S. Bernardi ij)sissiniuin calicem religiose asser-
vant. » (S. Dern. gcn. illustr. assert.. Divione,
16G0, p. 401.)
— Courtc^^pi^e dcrivait cn 1 777, dans sa Descrip.
hist. du Ihichd de liourgojinc : « Le trOsor [ de
S. Fitienne dc Oijon renfeniic les orncmens sacer-
1
dolaux de S. Bcrnard qiii eloicnt a Praslon, ahbaye
dc Ben^dictines, supprim6e cn 1748. » Voy. Littir.,
1717, 11° part., p. l.^SO. - Chartreuse du Mont-
Dieu. « On noiis montra dans la sacristie unc an- C Je La prie d'agr(5er ici rhommage dg ma recon-
cienne aube qu'on pr6tciid avoir servi i S. Bernard
lorsqu'il venait aii Monl-Dieu. »
Ibid., p. 195.— Ahliaye irAfllighem cn Brabant.
— <i II y a dans le cold lie iV^gliso une figure do la
Vierge, oi"i la Iradition porle^qne S. Beruard ('tant
en oraison, la S"' Vierge lui parla, cl en mi^^moirc
de ce fait, on garde un perptfluel sileiice dans le
cloilre. On monlre dans le tri^sor la crosse de ce
sainl, qiie Ton a fort mal k propos dor^e el enfer-
mOe dans ile rargent.
—
Ibid.., Paris, 1724, p. 46. Calh6drale de Laon.
— « Nnus vimes ilans la nef la cliaire dans laquelle
S. liernard a aulrefois pr6clu'. »
///;(/., )). —
108. Abbayc de Cambron. — « La
chasuhlc de S. Bernard "qu^on monlre... n'esl ni
dc ilrap d'or, ni d'argcnt, ni ile soyc, mais dc sim-
plc colon. Ellc seri le jour dc sa f6te el ^ tontes
les premi6res messes des religieiix. » (Lcs BciuV n les niains de nolre Cha|.iitre et qui sont destini^s k
diclins (ibid., p. 40 et 199) ne reconnaissent pas
rauthcnticili; dc la coule dc S. Bernard ;\ Vauclair,
ni celle de sa chasuble, dans le trcsor d'Aix-Ia-Cha-
pelle.)
Voir dans VUcr Cisterc. de D. J. M6glinger, p.
14;i,49 ce qu'il dit d'un vfitement dc dessous ayant
apparlenu A S. Bcrnaril, et qui lilait conservd dans
Tabbaye de Longuay.
MS. XV de M. r'abbi5 Matthieu, p. 6.— Le jeudy
15 nov. 1753, un religicux de TO. de Pri!montri5,
profes do rabhaye dc Jandeurro, aujourdluii en
commande, pricnr cmk de la paroissc dc Coutris-
sou au dioccse dc Toul, A 2 lieues de la ville de
Bar-lc-Ouc, nous a ilit dans Clairvaux quc leur
maison eii la ville de Prague, en lloiigric, conserve
la lcllre orisinalc que S. Bernard
ccrivoil A S. Nor-
bci'l, sur la croyancc ilu
saint archev^quc que rAn-
techrist vciioit, el quc la liu du morule
appr-ochoit.
Ibid., p. 213. — Lc 14 Mar-s 1428 (inore Galli-
caiio computando), Doni Thibaud de BergiiMcs,
i-e-
ligicux de Clairvaux, di^pose au nom de I'abb<;
M VITA S. BEruXARDI. 1728
iimonastere entre les mains de R. P. Dom Gilles,
dil
abbi!' de Ficamp [Fiscampncnsis) Unum gobcletum :
argenfeum coopcrtum, ponderis v onciarum et unius
stcrling, et qucindam scijphum argenteum, ad pcdem
cuius in fundo estymago S. Bernardi cum duobus
personariis. Qui quidcm scyphus cst pondcrisseptcm
onciarum et \iv stcrling . .ictum Rothomagi.
.
Hist. gendr. des auteurs sacres et ecclis., par
D. R. Ccillier, t. XXIII, Par., 1763, p. 100.— Art.
de S'° Hildegarde. « xiv. —
.S'" Hildegarde dcri-
.
vit une lettre adressce aux moines gris, nom que
ron donnoil quelquefois aux Cislerciens, parce
qu'en voyage ils porloient un manteau gris. On
montre encorc dans Tabbaye de S. Victor i. Paris,
celui de S. Bcrnanl.»
Annales archiologiques, t. III, p, 286. A —
Chalons-sur-Marne. dans la catli(5drale, on conserve
une mitre de S. Malachie. . .Cette mitre porte dans
son tissu des ornemens comme on en voit ici,
p
lombe, sem6 dc quatrc feuilles et de mcdaillons oii
sont figur^s alternalivement des lions passants et
des aigles au vol (?|iloye.)»
Dom J. M6glingcr, dit qa'i Tabbaye de Longuay,
011 lui montra «... Mitram S. MalachicB archicpi-
scopi Ilibernia;, cui maximum facit pretiuin ccle-
bcrrima tdri .sanciimonia, nam hrevcs rubicundam
bomhycem ornantes ex auro lamclln' haud magni
ccstimantur. » (Iter Cist. p. 145. 49.)
La Chartreuse de Valbonne (dioc. de Nimesi
possf^de un fragmcnt asscz consid6rabIc de la natle
sur laquelle inourut S. Bernard, et unc sandale dc
S. Malachie. Ces prccicuses reliques lui ont il6
donnees parMonseigncurrdvfiqueactucl de ChEilons.
Je transcris les rcnseignements que Sa Grandeur
a bien vonlu me fournir sur lcur liistoire dans la
letlre dont Elle m'a lionord le 24 Dccembre 1854.
naissance.
c Cesi de Clairvaux qui nie sont venues [les re-
liqucs de S. Bernard el de S. Malachie que je pos-
s6de], el c'i (5lt5 par l'entremise de M. rAbb(5 Bec-
quey, vicaire g(5n(5ral, qui les avoii obienues du
(loniier AbluS... Cclles dont M. Becquey fut d(5po-
sitaire, et qu'il obtint sur la demande qu'il en til,
consistent en une partie assez considdrable de la
natle sur laquelle saint Bernard est mort, et en une
niitre de S. Malachie, bien autheniique el sccll(5e
du cachct de rAhbi^ dc Clairvaux. J'avois regu par la
ni6me voie deux sandales (cuir dor(5) de S. Mala-
cliie. Je crus pouvoir en donner une A la Cliartreuse
de Valhonnc: Tautre nia it& soustrailc par jc ne
sais qui, el je Pai fnrl regretl(5e.
« Cesl, .Monsieur, lout ce que je puis dire surces
objels precieux, qui scront reniis aprfis moi enlre
notre ^glise, quoiqu'en me les donnanl, M. Becquey
n'y ait mis aucune condilloii. .
n fM. J. Evtque de CtiAlons. »
J'ai lu avec un vif sentiment de plaisir, dans
YUniccrs, n° du 20 DL^cerabre 1854, la nouvelie sui-
vante:
Le diinanclic 5 Noveinbre, h Morrou, comli;
(i
ile Warren, a 6i6 consacrc'e une nouvelle (5glise, sous
riiivocation de S. Malachie, archevCque d'Armagh,
au \iF sii^cle. »
On conservc dans Ti^glise paroissiale de Fonlai-
nes-lcs-Dijon, dans un rcliqiiairc bien el riiimcnt
vi'riti6 par rautorit6 (5piscopale, un fragnient dc la
ccinture de S. Bcrnard — de iona S. Ucrnardi —
qui parail provenir du monasUre des Feuillanls.
Le Mus^e dc Dijon possiVle la coupe de S. Ber-
nard, qui scrait bien micux plac!5c ilans le tr(%or
de la cathcHIrale. En voici la ilcscriplion d'apn''s la
remarquable Noticc dis olijets d'arls deposes au
du- Mus4e de Dijon, r^digiSe par feu M. de Sainl-M6min
 1729 DE RELIQUIIS S.
Dijon, 1842, p. 141, n" 718. Coupe de S. Bcr-
niini.
K ... II serail dilficile de pr^ciscr le temps le plus
rccule auiittcl (cette tasso de racinc de Ijuis) peiit
avoir ct(5 inontce en foraic dc coupo siir un picd ct
dans dcs cercles d'argcut dor(5, telle quVdle est au-
jourdMmi... Si ron devait s'en rapporter a IV^poque
tiiarquee par la forme des caracl^res gothiipics an-
gulaires de rinscriplion gravt'!^ sous le picd de la
cou.ie, ct dcsquels Tusage ne s'est (jtabli que dans
li premifire nioili(5 du xiv si(3cle, ce vase n'aurait
aU' garni d"argent dorc; qu'environ 150 ans apres
la canonisation dc S. Bernard.
L'iuscription est ainsi congue : cond feitillct aprcs 4 feuillets estans au commence-
CIATHUS SANCTI BERNARDI
ABBATIS CLAREVALLIS.
On lit dans l'liistoire raanuscrite de rabbaye de
Citeaux par dotn Crestin, ([ue Fon y conservait la
coupe de S. Bernard dont il se serait servi pcndLint B dit frcrcServais promets bien loyauhnent oscripre,
son noviciat... 11 parait ni''anmoins que celtc reli(iue
avait (516 transf(5r(5e au tr(3sor de r^^glise Saint-
Etienne de Dijon, d'apres lcs documonts suivants...
On lil au Rcgistrc de S. Etienne, f° 75, v, que le
21 f(ivrier l(Jo9, le sieur Pidard, orfovre, demande
11 livres pour avoir raccomniod(i la tasse da S. Bor-
nard.
On voit encore au nicme registrc, f° 123, que le
23 novembre 1663, deux gentilshotntiies detnandent
la tasse de saint Bernard pour porler a la catnpa-
gne, en donnant bonno et suflisante caution.
Je crois devoir rappeler ici simplement, sans me
prononcer sur son authcnticit^;, (pte ron montre
dans la bibliotlKique publique de Troyes une chaise
en bois sculpt6, avec cette inscriplion « Fauteuil
: ayant puissance de recevoir et de co falre, rciidre
rdpute de la B. Aletli, tniTC de S. Bornaid, achcl^
en 1793 k la vente faite a Clairvaux par le vanda-
lisine rdvolutionnaire, et offert en 1849 par F. E.
Jourdain, a laville de Troyes, sa patrie. »
liible de suiut Bernard.
On conserve parmi les manuscrits de la Bililio-
Ihcque publique de Troyes une bible latine, in-f' de
3U centimiitres de haulcur sur 24 centimiitres en-
viron de largeur divis(5e en deux volumes, dont le
preniier comprend 2Gt feuillets et le sccond 234.
L'Ccriture cst une tninusculc lrcs-ri?gulicre, de la
premicre moiti(; du xu" siijcle, sur deux colonnes,
avec initiales peintes, souvent dor^jes et historiees,
el titres a rencre rouge et bleue.
Sur le reclo de la garde, au cotnmencemeut du
premier volunic, une main du xii'= si6cle a inscrit
en caracteres gothiques assez gros.ces mots
PARS PBIMA BIBLE BEATI BERNARDI ABBATIS CL.ARE-
VALLIS.
et au-dessous se trouve repSt^e cette inscriplion
en minuscule tirant un peu sur la cursive, a peu Q
prOs en meme tcmps. Ces deux volumes ne sont
plus dans leur couverture primitive.
Le dernier des invcntaires de la maison de Clair-
vaux que iit dresser Pierre de
Virey, lorsi|u'en 1471
prit, en qualilii d'abb(j, possession
il de Clairvaux,
tertnine le numdro qui concerne cette bible, par
ces inots: « Cesl la bible de Mgr saint liernard. »
Les feuillets qui conliennelit le Cantique des
cantiques sont particult(jreincnt us(5s.
Ces curieux d6tails sont extraits d'une nolice in-
S(!r('e daiis les Memiiircs de la Societi> Aeadeniique
dc Ikube (,Troyes, 1842, p. 246), par M. Ilannand,
bibliothecaire de la ville de Troyes. Je saisis Toc-
casion de temoigner ici a M. Harmand, tna recon-
naissance pour la complaisance constante avec
laquelle il a liien voulu tavoriser mes recherches.
Vanliphonier de saint Bernard.
MS. XV
de M. l'abb(5 Matthieu, p. 258. 1500,
11 mars. —
Je, frcVe Servais de Sellerie, religieux
proffis de Tabbaye du Jardinet, de Tordrc de Cis-
BERNARDI ET S. MALAGHI^. — APPEND. 1730
ou diocfise de Li(5ge, cognois et confesse
teaulx,
" avoir eu et receu de Monsieurrancien abb(5 dc Cle-
revaulx la somtne de 13 cscus d'or au soleil, sur
et tant moins de la sotnme dc 52 semblablcs escus
au -soleil quo je doy avoir pour rescripture dcs
quatre deniiors antiphoiiiers, ouhre les autrcs
liuic volunies que j'ay ii6y\ faict, eseript, et notc au-
dit Clcrevaulx; et aussy jiour escnrc lcsdits quat-
tre restans volumcs ay rcceu huil vingt six caviTS
de bon parchemin de Brugcs, et le bel antiphonier
entier de tout Tan, bion escript et notl,', que on dit
i Clerevaulx estre Vantiplwnier sainet Bcrnard, 4
moy pour exemplaire prest(5, cotnttioni,'ant ou se-
ment I)e modo, ordine et correctione antiphonarii,
:
et la lettre du llll Vcniet in te, et finissant ou p(5-
i'(i
nultiiMne Ecce spon. ve. ; et est sign(5 en rinventatre
:
de Clerevaulx Y, 17.
Lcsqucls qualtre volumes d antiphoniers je dessus
noler et parfaire de nia niain en la manicrc desdits
autres huict volumes, pour le prix et s6mtne desdits
52 escus d'or au soletl, qui cst pour chacun volutne
13 escus d'or au soleil, et le plus tost que je
pourray les rendre faits et parfaits, jusqu'4
l'enluminature et relieure, lesquels ledit ancien
Abbij sera tenu de payer et conlentor. Et de
ladite sontme de xiii escus d'or au solcil en
di'duction ct tant moins des dessus dits lii sem-
blables escus, mo tiens pour bien content ct en
quitte ledit ancien AbbtJ ct la dicte gglise de Clere-
vaulx, et des viii XX vi cayers de parcheinin pour
faire lesdils quattre antiphoniers et aussi, en lui ;
d(51ivraiit ou a autre dudit monastere de Clerevaiilx
et restituer ledit bel Antipho)ner sainct Bernard, ap-
partenant a ladicte eglise et monastijre de Clere-
Q vaulx ou si, avant la perfection desdits qualre vo-
:
lumcs j'estois pnivenu de mort, promots fairo ron-
dre audit Clerevaulx ledit Antiphonier. Tesmoing
mon seitig manuel cy tnis et appos(5 le xi" jour de
Mars Tan niil cinq cens, en la prc%ence de Dom
Nicolc de Paris, bachclier on th6ologie, Prieur ilu-
dtt niotiastere, de Dom Jclian de Vepria, ancien
Prieur dudit lieu, Dotn Jacquos de SiSzanne, secr^-
taire, et Dom Eslienne de Bcaupre, rcligieux dudit
Clerevaulx. Fr. Servais, religieux du Jardinet. A —
la suite est c^crit n L'Antiphonicr de S. Bornard
:
ne se voit pas k Clairvaux (.1744); appareniment
qu'on aura nc^glige de le retircr du Jardinet. » (M.
rancien abbd de Clairvaux, dont il est parl(5 dans
celte piiice, est Dora Pierre de Virey, qui se demit
;
de sesfonctions en 1496, et raourut en 1506.)
Note sur un manuserit de la Bibliotheque publique
de Dijon, disigni vulgairemcnt sous le noni de
briviaire de S. Bernard.
Parmi les manuscrits de la bibliotheque publi-
que de Dijon, il en est un que sa petitesse et sa
lorme singuliiire rendent fort remarquable, el qui,
cependant, serait probablement tri5s-peu remarqu6
des 6trangers et dos visileurs, si 1'opinion vulgatre
qui en fait le br^viaire de S. Bernard, ne lui avait
donne une sorte de c(;'l(5brit(5.
Lcs reclierches que j"ai entreprises sur tout ce
qui noua teste, soit du corps de S. Bernard, soit
des objets qui ont apparteiiu i cegrand saint. in'ont
araen(5, il y a quelque tenips d(5jA, a examincr ce
pretendu bri.viaire.
Je ne crois pas que le manuscrit dont jo m'oc-
cupe ait (5t(5 regard^ de bien pr6s pardes personnes
quclque peu veis(5es dans la connaissance dcs an-
ciennes (5criturcs: il leur ciit paru si evidenl, a
prentidre vue, qu'il tnait postchaeur de plusieurs
siecles a saint Bernard, que depuis longtemps on
— se serait abstenu de lc tiualitier d'une maniere in-
exacte.
Mais on avait eu
si la patience de r(5tudier eu
 ;

1731 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1732

d^tail, on se serait apercu que c'6tait un

bient6t deux branches s'6vasent & parlir de
M, jusquen I
et K (pl. A, fig. 1), oii elles atteignent une lar-
livre 'liturgique A Tusage de TOrdre de
Citeaux :

puis au 13"= teuillel aprfes le f du 11= nocturne des geur de 4.5 millimctres. Trois clous en fer, ri-
matines du Samedi-Saint. —
Caro mea requiescet in v(5s de chaque c6t(5, maintiennent solidement les

spe, etc, on aurait lu ce qui suit, (!crit a rencre branches de la pince et les languettcs(pl. A, fig. 1).
rouge, de la meme main que ce qui pr(^cede, el on En supposant le manuscrit suspendu par Tanneau
aurait possi^de tous les 6claircissements d^sirables qui termine la pince et les feuillets plii5s, la fig. 1
sur la nature et rorigine de ce curieux petit vo- (pl. A) le repr6sente vu de c6l6, et la fig. 2 (mftme

lume « Explicit libellus breviarii de lempore de

:
pl.) le fait voirpar le milieu.
« nocturna laude Creatoris mei Jbesu XPti, quem Mais si on veut le lire, on doit le retourner d'a-
« sici deo scripsi, ne furetur niihi more alterius bord, de maniijre 4 lenir la pince entre les doigts
« breviarii nec ille, oro, egro ferat quia in tantam
: (pl. A, fig. 3), puis oa d(5plie et on replie successi-

« brevilatem compilavi, quia carni exemplari pro-
« lixiore; et benedictus sit iUe in tcternum qui ini-
ciandi dedit piesumptionem, et terminandi con-
« lulit facultatem anno Domini millesimo quadrin-
« gentesimo nonagesiino octavo. »
Cette date est ecrite k Tencre noire, ainsi que le
« titre que je vais copier, et qui reprend 4 la ligue
vement chaque feuille. II est impossible de saisir le
mocanisme de cette op6ration sans avoir la pl. B
sous les yeux.
i° Fig. 1. Le feuillet est d6pli(5 entiJrement; il
est couvert d'6criture sur toute sa surface ; les
lettres E, F, G, H, I, K, indiquentles lignes des plis.
:

« Absolucio a pena et a culpa in articulo mortis B

« concessa a providencia divina Domini Sixti, c lig- 1. 6
« Pape IV', fratribus Ordinis Cysterciensis tempore
IdO HlUllRy ; -«.
« Reverendissimi Patris Abbatis Hymberti Cysler-
« cii, » etc.
La formule de rabsolulion occupe quinze lignes.
Ou a etfacd trois lignes licrites ;\ rencre rouge pour
Iracer en noir le millf5sime et 1'absolulio a pena,
elc; dont Tdcrilure pr6sente quelques diff(5rences
avec les caracl('res qui pr(5cedeut.
II note que je viens de transcrire
suitde la :

10 Qu"on a ici un cabier {libellus) du br<5viaire

Cistercien, conlenant pour le propre du temps {bre-

viarii de tempore), roflice de la nuil {de nocturna
laude) ;

2° Que le religieux, auquel il appartenait, Tavait

icTil sous un triis-petit format {idito scripsi), afin
qu'6tant tout ik lait portatif, il devint plus diflicile
de le voler voulant ainsi lui faire (:'viter le sort
;

d'un autre br6viaire, que sa grosseur robligeait

probablement dc laisser au choeur, oii on Ic lui au-
rait d(5rob6;
3o Que ce mSmc religicux prie N. S. J.-C. de lui
pardonner son oeuvre si (5court(5e, parce qu'il man- K
quait d'un exemplaire plus (5tendu. Evidomracnt il
fait ici allusion ;\ la brievetd de son livre, qui ne
conticnt que roltiee de la nuit, ct encore seule-
ment pendant le propre du tcmps; il ne pcut en-
tendre ces mots in tanlam brevitatem compilavi,
:

— des nombreuses abbr(5viations ([ui h(5rissent

sou lextc, car il lui (5lait facile dc r^^lablir les mots 2o Fig. 2. Le feuillet est pli6 sur lui-m6me aux
abr6gi's dans rexemplaire qu'il avail sous Ics yem
points d^intersection G, H. Le point A est ramen6
4° Enfin, que la copie de ce caliier a 61(5 terinin6e
sur C, le point B sur le point D, E siir I, ct F sur K.
Tan de N. S. mil quatro cent qnatre-vingt-dix-huit.
On lit alors sur la moiti(5 du V" du feuillet; ce V»
Voulant probablemcnt plus lard rcinplir Tespace
cst encore couvcrl d'(5criture sur toute sa surface.
demeure sur le treizicme feuillel, aprrs la
libre
nole rouge, par la transcriplion de I'ab-
k rencre
Ui:
solulion in articulo mortis, accordi'e aux Cisler-
ciens par le pape Sixte IV (1) du tcmps d^IIymbert,
R6v6rendissime abb6 de Citcaux (2), notre reli-
eieux, afm de gagner la place n(5cessaire, aura ef-
foc(5 les trois derniires lignes dc la note; puis il
aura r(5crit A rencrc noire lc mill(5sime, cn ajou-
tant rabsolulio a pcna, par laquelle se termine Tof-
fice de la nuit, depuis rAvcnt jus(iu'A Pa(iucs inclu-
sivemcnt.
Je passe maintenant h la dcscriplion du manus-
crit.
se compose de 36 feuillets de parchemin de
II

millimf^tres environ de largeur, sur 155 cnvi-

13!)
ron de hauteur (pl. B, tig. 1), U^rmini^^s aux points
1 et K par une languette baute do 30 millim('lrcs
(pl. A, lig. 1 et 2)." Ces langucttes, plac^^^es Tune
contre rautre, sont mainlenues par unc sorlc de
pince en fcr i deux branchcs, se tcrminant en M
(pl. A, fig. 2), en anneau de forme aIlong(5e. Les

(1) Mort Iel3 aoilt 14S4. '2) Mort le 24 ou lc 26 mars 1476.

1733 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI.i::. — APPEND. 1734
1735 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. I73G

3° Fig. 3. Hn laissant le poinl B sur le point D, traiici do la Liturgie Gallicane (1). Ce docte reli-
on A C sur K, el on rc- ^ gieux en avait vu deux dans le irisor de Citeaux,
F sur K, et E siir I, rainfcne
couvre ainsi une portion de r^critiire p<ir lc tiers du ct il en Iranscrit la fi(l(''le descriplion donniSe par le
V» du feuillet. Ce tiers reste toiijours en blanc, atin Pcre Joseph Meglinger, dans son Iter Cistrr-
de servir coniine de couverture au feuille plii' (pl. CiENSE. On ne peut manquer de la lire avec int^rCt,
;\ cause du rapport inlimc qu'eUe a avec ce qui pr(5-
A, fis- 1).
4" fig 4. Si on laisse A sur C, li sur I, et si on c6de.
ramrne DB sur I, on lit sur le tiers du V" du feuil- (( Lihelli irimn digitorum latitudinem non exce-
let; ce liers est couvert d'^crituro sur toute sa sur- " dunt, plus tamen longitudinis hahcnt. Dum clau-
face. « sos aspicis, parvi apparent at aperti triplo nia-
:

Les 36 feuillets se lisent ainsi que jo vais lindi- € jores evadunl, foliis, qu;e ex mcmbrana rudi con-
quer : « stant, tcr compUcatis,deorsum, et amhohus late-
1° Pl. B, fig. 4, a. — fig. 2, 3. — fig. 1, T. « ribus. Neque in implentur
u'iraijue partc littcris
Feuillets 1 a 13 inclusivement, 23 h 30 inclusive- « paginaj, sed intcrius tantum ila ut licet folium
:

nient. « a folio scjungas, nisi plica? cxplicentur, nullae lit-

^- Pl. B, fig. 1 T- fig- 2, P.
,
—
fig. 4, a. — « tera3 prostent; qu;e quidem minulissimBe paucis

Feuillets 14 ;V 22 inclusivement. « syllahis tot;is periodos hrevissimo compendio ah-

Les feuillets 7, 10, 11 et 34 sont lous les qualre « solvunt. Nulla compage seu legumento vinciuii-
plirs de la mfime fa(,'.on. n « tur sed uno in latera lilum colligat folia, ne dif-
;

faudrait compler 37 feuillets, au lieu de 36,

II
" « fluant: ac dcinde sacculus ex corio libellos reci-

parce (jue le premior a ete arrachi^ ainsi, celui que : « pit, egressuris forlo de monasterio Patribus tunc

jecomptelepremiernestrcjellemcntqueledeuxiiime. n serviens: quo eliam hodie a pulveribus cuslo-

Ce feuillel devait commencer parles malines du !'=' « Hiunlur (2). «

dimanche de rAvent. Le feuillet suivaut, aujourdMiui
le premier, fort sale ;\ rcxtdrieur, ct dont fiicrilure
ost d'ahord presque enti(Jrement effacfie, conimence
par la xii° lei;on ou par rcvangile des matines du
2' dimanche de l'Avent.
On lit sur le V" ces mols d'une ('criture modcrne
el mal conserv(5e Breviere de S. Bernard.
: (I amoviblcs, que Ton tirait ais6ment pour donner
Les ireize premiers feuillets conliennenl Toflicc
dc la nuit pour lc propre du tenips, depuis rAvent
jusqu';\ Pilques.
Le 14'' hmillot s'ouvro parlMndicalion dcs psaumcs
du 1" nofturnedes malines de P;i(pies, et le 3H'^ se
terniine par la collecte du 25° dimanclic aprcs la
Penlecdle.
L'6crilure pr(5sente dans !e cours du manuscrit
quelqiies variatioiis et quclques dilfcrcnces; mais
je ne les juge pas assez importantcs pour en tonir
D. Mart("'ne et D. Durand en parlent avec moins
de dijlail dans leur Voydye Utlcraire (tom. I. Paris,
1717, p. 222). Ils se trouvaient k Citeaux en 1710.
« Nous vimes aussi, discnt-ils, dans le tri^sor, lcs
« anciens hrfiviaires des religicux dc Citcaux ccrils
« d'un caraclcire fort menu dans des petils caliiers
aux voyageurs. »
Je serais hieu tcnl6 do croire que le P. Meglin-
ger, dans son voyage ;\ Citeaux, en 1667, ya vu le
prcilendu briiviaire dc S. Bernard, que j'ai diJcrit
plus longuemeiit (jue lui, mais ccrtainement avec
moins de nellet(5 et de honheur d'expression.
Ccpimdanl, A moins (|ue la pince cn fcr n'ait i\.&
C ajout(:c plus lard, afin dc rclier les feuillcls, cn
mainlcnant solidement les languellcs dcparcliemin,
il esl bien livident que Mabillon ct le P. Meglingcr

compte. ont vu dciix manuscrits dilf 'rcnts du ndtre, puis-

Les ruhri(|uos sont ('crites a Tencrc rougc. Jus- que les dcux manuscrits qu'ils ont cxainiii(5s avaienl
qu'au 13" feiiillet iiiclusivemcnt, les majuscules ini- leurs feuillcts attacli6s par un simple fil. D. Mai-
tialcs, tract^ies i rcncrc noiro, sontorm-cs d'uii point li^nc et I). Durand semblent aussi indiquer par cclle
rouge: quelques-uncs, mais cn tn^^s-petil noinhre, cxpression cahiers amovMcs que lo pr^Hendu bri5-
sont faites au niinium, Du feuillct 14 au fcuillct 22, viaire de S. Bernard n'aurail pas passi5 sous lcurs
les nuijusculcs iiiitiales, iiresque saus cxception, yeux.
sont Ocritcs i rcncre rouge apn^s le feuillot 22, : II cst vrai que ces petils monuments, remarqut^s

elles deviciincnt heauconp

plus rares, ol elles par (jualre savanis liommos, ont pu acqu(5rir (l(js
sont rcmplac(''cs par dcs inajuscules initiales i Ten- lors uue assez grandc valcur aux ycux dcs moincs
crc noire, sur lesquclles les points rouges reparais- de Citeaux, pour quils aienl suhstilm', au sini|de
sent. fil qui reliait asscz mal dcs feuillcs dc parchcniin,
Jajouto, pour termiuer tout cc qui a rapport A la rarmalure cn fcr qui en assurait dcSsormais la con-
description de cc manuscril, qii'au fcuillct 21 on servaiion parfaite.
trouve roflice de la nuit pour la fiitc du S. S;icrc- Ce ne sont ici que de pures conjeclures; et il
mcnt: In festo corporisDomimnostbi Jiiesu XPti. imporle peu au fond ipic lc P. Mcglingcr, que Ma-
Q
— Cette seule indication suflisait, si on fcut cxaiiiin(5e hillon ou que ses doctes confrircs aicni vu lc ma-
avcc soin, pour faire rejcter toute idc-e dc rcculcr nuscrit dont jc m'occupc. Jc liens seulenient ;\ con-
son Agc jusi|u'au xii" sii!'clc. statcr, en terininant 1° que sa fornie n'(,Hail pas
:

J'ai" dit, eii cumnieni,'ant cctle note, que si cc pe- inusii(5e ;\ Citeaux, et que nolre rcligieux de 1498,
tit monuiiienl devait |)crdre la considiiration qu'il songeant k se faire un briSviairc porlalif et rahri ;\

ohlieiit suus le titre usurp6 dc hrc^viairc dc S. Ber- des voleurs, iroiiva f;icilemeiit ;\ Citcaux, le inodile
nard, il ircn dorneurcrait pas moins une curiositd plus proprc ;\ remplir scs inlcnlions;
pal(jugi'apliique. ^l" Oue l'un dcs pctits lirc^viaires porlatifs conscr-

lin clTci, cc niantiscrit nous repr(5scnle fidMcinont V(''S daiis lo ti'(5sor de Cilcaux, vus (rahord cn 16G7

ces hri^viaircs portatiis ipii accompagnaicnt les par lc P. Meglinger, en 1682 par Mabillon (,3), cl en
clercs rdgulicrs ct s6culiei's dans lcurs pi''r(''grina- 1710 par D. Marliine et D. Durand, n'tHait pas re-
tions lointaiacs, et dont Mahillon parle dans son gard(5 alors conime ayanl 61(5 le br6viaire dc sainl

{\)Dc tiliinjiaCallicann^hul. Par. MDCLXXXV. il puhlia le trait(5 de

168;) Liturgia Gallicana, oii
De cursu Gallicano. p. 433 434. — ilparlc dcs dcux mss. du triisor dc Cileaux : « Id
(2 Iter Cist. p. 239. generis diws pro ilinerantibus codiecs in sacrario
(3i Mabillon visita Cilcaux pour la scconde fois Cisterricnsi aliijuandn ridimns, quos hoc modo de-
en 682, D. Geniiain (cf. umvres posth. de
avcc. ftcrihit J. Meylingerus in llinere suo Cistcreien-
Maliillon. Par. 1724, lom. IL D. J. AUimm.omi iline- si, » ctc.
rarium BurijundicHm anni .\IUCL.\X.\II, p. 12j.lin

1737 DE RELIQUIIS S. BERNARDl ET
Bernard le P. Meglinger, Mabillon, D. Martfine et a
; n couleur brune, et m'a paru ftre de chJtaignier;
D. Durand n'eussent pas manqu^ de rapporter au
moins cette tradition.
En 1607, en 1682 et en 1710. Citeaux ne posse-
dait donc pas le brL^viaire de S. Bernard.
Mais comment un manuscrit de la bibliothfique
de Dijon, venu lr(''s-certainement de celie de Ci-
teaux, porte-lil aujourd'liui cette qualification?
Cest ce que je ne puis expliquer.
Passa-t-il, avec celte dfeignation, de Citeaux 4
Dijon.
Je crois pouvoir avec certitude rdpondre n6gali-
vement.
Si, en 1667, en 1682 et en 1710 on ne croyait
pas poss^der i Citeaux le br6viaire de S. Bernard,
je ne vois pas qu'on ait pu s'y figurer lo contraire
plus tard. Aussi, le catalogue des manuscrits de
Tabbaye, r6dig(5 trfes-probablement au moment de
sa suppression, et conserve ^ la bibliotlieque de
Dijon, ne fait aucune mention de ce pr6tendu bn!-
viairc.
yuelle main tr^s-moderne a trac6 ces mots sur
le V° du premier feuillet: Breviere de S. Bernird?
— Sur quelles donnees s'appuyait-on pour drcorer
d'unc inscription un manuscrit du xv'
telle si 'cle'?
— L'a-t-on par ignorance ou par mauvaise
fait foi"?
— Ce sont toutes choses que
14 j'ignore, et qu'il
me peu utile de ciiercber-4 conmitre? II me
parait
d avoir demontre, par des faits pi^rempioires,
suffit
que cette qualilication ne souiient pas un instant
Texamen.
Je ne peux terminer cette note sans citer un pas-
sage curieux exlraii d'une Histoire g<''nerale nianu-
scrile de TOrdre de Citaux, lomposee au commen-
cement du xvin= siecle, et dont son Eminence Mgr
le Cardinal de Reims a bien voulu me communiquer
les fragments. On y lil, p. 49, que, quand S. Ro-
bert quitta Citeaux pour retourner a Molemes, il
laissa, « k ses chers enfants de Giteaux, pour gage
(i de son amour parternel, tous ses meubles, qui
» consistaient en un petit diurnal d'une structure
t fort singulidre, et une lasse dont il se servoil au
t refectoire, quoiqu'elle ne fiit que de bois. L'un et
» Tautre se gardent encore fort pr^cieusement dans
« le tr^sor de Citeaux. » Puis, dans une nole, on
lit :« Cette tasse est ronde, et contient environ
« demi-setier; elle n'a point d'anses, mais un pelit
t pied rond qui la soutient par dessous, dans le-
» quel sout gravez en bosse ces mots en lettresgo-
« thiques: F. Robertus. Le bois est fort poli,. de
Lieux sanctifi^s par la
Cellnles de saint Bernard k Clairvaux.
On conservait k Clairvaux deux cellules de S.
Bernard. La premifere ^tait celle que Guillaume de
Champeaux avait fait conslruire au saiiil abbc', en
1117 (Acta S. Bern., § lix, chronol. Bern.), hors
des lieux r6guliers et de Tenclos du prem.ier mo-
nastere (extra claustra et terminos nonasterii, S.
Bern. Op. Guillelm., vii, 32).
i Visitur, dit Dom J. Meglinger, casa lignea, in-
star tugurii cujusdam, qualia in campis pro arnien-
(1) Comme le ms. auquel il
Tauteur avait vu
donne le nom de
diurnal, il est impossible de sup-
poser qu'il ait voulu parler ici du psautier apport^
par S. Robert k Citeaux. et que le tresor de i'Ab-
baye conservait avec soin. La note placde en tele
Patkol, CLXXXV,
:
S. MALACHLB. — APPEND. ms
« pour ce qui est du diurnal, 4 moins que de le
« voir, 11 est impossible de faire comprendrece que
« c'est: il est ecrit ti la main, d'un caractere si
« menu, qu'il 6chappe quasi k la vue: sa grandeur
« n'est pas diffdrente des ndtres, et il y a une at-
II
tacke pour le pendre ii la ceinture. »
Voici encore, daiis le tresor de Citeaux, un diur-
nal qui ressemblc singuliferemenl au prLUendu br6-
viaire de saint Bernard, si mcme ce n'ost pas lui,
car les derniers mots du passage que je viens de
transcrire permellent peu d'en douter ;i). Dom Jo-
seph Meglinger, avant de d^crire les curieux pe-
tits manu-crils, avait cru qu'ils venaient de saint
Etienne et de saint Alb^ric. Voici ses propres pa-
roles: Ununisuperest. curioso spectatore dignum:
<t
quod quia non negligcnter observiivi, brcviter expo-
nam. Duoslibellosnobis oj ferehant, inquihusprecum
statutaruni canones propria manu exararunt Divi
B Patres Stephanus et Albcricus, primi Cistercii
.\hbates. Venerabar pulcherrimapignora simplicis-
sima; anliquitafis, clare elucentes sanctimonice clia-
racteres exosculahar. Libclli triumdigitorum,e\.c. »
(Iter. Cist., p. 239.84.)
Je repeterai ici ce que j'ai dit plus haut. Si le
P. Mabiilou, fi les PP. Martfine et Durand eusent
pense que manuscrils lilurgiques avaient
ce-i petils
appartenu, soit 4 S. Bernard, soit i S. Robert, k
S. Etienne ou 4 S^ .4.lbdric, ds n'auraient certaine-
ment pas manqu^ d'en faire part au public. Mabil-
lon venrrait trop ces anciens Peres de rOrdre de
Citeaux, pour ne pas exprimer hauiement la joie
quil aurail 6prouv6e i toucher de si precieuses re-
liques; mais dun autre cote, il etait trop docte di-
plomatiste pour ne pas s'apercevoir !nimi5diatement
de leur peu d'antiquile. .\ussi voit-on qu'il ne prend
au P. Meglinger que sa description, et qu'il se garde
P bien de repruduire ce que ce religioux rapporte de
Torigine des petits manuscrits. Comme il 6laitrami
du P. Meglinger il ne voulut pas r^futer directe-
ment ses assertions, peut-etre aussi pensait-il que
les convenances ne lui permettaient pas d'attaquer
pubiiquement des traditions refues 4 Tabbaye de
Clteaux. 11 garda donc le silence; faisant assez
connailre son opiniun par ces paroles que j'ai rap-
port^es un peu plus haut: « Id generis duos pro
itinerantibus codices in sacrario Cisterciensi ali-
quando vidimus, quoshoc modo describit J.MegLin-
gerus, » etc.
III,
pr^sence de saint BernarJ.
n lis excitare solent pio stupore correpti sumus,
quod haec hgnorum strues in tol sa?cula duraret,
annis nimirum quingentis quinquaginta In qua-
drum concinnala, pcr octodecim pedes undique ex-
tenditur, nulla contignatione superiorcm a fumlo
partem dividente tecto solo miseros parietes one-
:
rante: qui quidem nullo vitro illustres satis nempe
ab inhabitante sanctimonias luce resplendebant
fenestrarum loco asseres ad excisa foramina harent.
de ce psautier, rapport^e par dom Martene, dans
le Voyage litterairc, t, I, p. 222, etait trop claire
pour que rauteur, qui avait examine le ms. put coni-
niettrc, en le designant, la moindie m^priso.
55
 :

1739 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1740

ut levi ductu prohiberi illis aura vel immitti possit. « tamen D. Bernado afferebant: iUis nempe prolecto
Idem leciisternii, adliuc ibidem pendeniis, squalor usus: loco pulvinaris duos ahos Iruncos securi Ise-
fuerat, et anguli in quo jacebat. » (Her. Cist., p. vigatos supponens. Quae omnia hodiedum videri,
18t, 6).j Cdnlrectari tamen minimc permittuntur: multorum
Les Bdn6dictins visit^rent ia pauvre cellule importuna pielate per minutas quidem, sed saepe
« Derrifcrc le rond-poinl de l'6glise, disent-ils, est repelilas partes pene lotum auferente.. Nunc can-
le cimetiere des abbes 6trangers qui sont morts A cellis inclusus hic (si tamen dici polesl) leclus ocu-
Clairvaux, dans lequel on voit, contre reglise, les hs non furtis patet: inlra quos prajlerea jacet cin-
s6pullures des freres de S. Bernard. Cest dans ce gulum setis et ferro asperum, quod vexando cor-
cimeli^re qu'on voit la cellule du Saint, que Guil- pori induere sanctissimus Pater solebat, ac super
laume de Champeaux, dvf^que de Clialons, lui fit nuda ejus cute post obitum inventum est. Sedile
b^tir pour le soulager dans ses intirniit(5s. II n'y a denique nihilo cseteris cell» partihus melius erat:
point de clieniinee; car S. Bernard i^tait si mortiti^, pia'ierquam enim quod uno tantum a terra pede
et d(5gag(5 des sens, qu'il ne voulait pas qu'on lui elevatum, id excavatus per modum sellae praebuerit
fit du feu; mais, sous son lit, il y avail une gi-ande murus: eliam sedentis caput erigi non patiebatur
pierre perc^e en plusieurs endroits, sous laquelle incumbenlis tecli decliviias: ac proinde sedere aut
on allumait un brasier pour 6chauffer sa chambre assurgere volenti c;iput dorsumque inflectendum,
sans qu'il s'en aperfiit. On ne peut rien voir de donec uno passu amolus spatium acciperet erecto
plus simple que cette chambre, et que le lit de S. _ capite standi. » (Hcr. Cist., p. 201, 67.)
Bernard qu'on y conserve encore; et si un abb^ B Cest de cette pauvre cellule que saint Bcrnard
malade (Jtait si mal log(5, on peut juger quels 6taienl enicndit une nuit les anges chanter dans la chapelle
les appartemenls des sains et des simples religieux. du monasteriumvetus. Se\tvanl(Lvecpriciulion, de
Cette chanibre louche ^ une pelite chapelle, qui ppur de reveiller ses moiiies endormis dans le dur-
ap|)aremmeiit fut batie pour lul dire la messe. On toirtout voisin de sa cclhile, saint Bornard serendit
liLMit qu'il y niourul, el on lit une inscription cjui k la chapellc oii il apprit des bouches ang(51iques le
le dit assoz clairemeiit. » (Voyage littcraire, tom. I, Salve regina.
p. ii9. —
i;f. pour ce qui concerne la chapelle, VHer Pcu de temps apr6s, pr6chant 4ses religieux dans
Cist., ibid.) le cliapiire pour la diidicace de leur eglise, il leur
La cliapelle dont parlcnt les B^inedictins, ful M- rappula la nierveille qui y avait eu Ueu n^cem-
tie plus tard parGeofroy, (5v(;quede Langres ct pa- menl. < Qutedam pra-terea verba retulit, guo' in ec-
rent de S. Bernard, «lui vint iiiourir a Clairvaux, clesia de recenti acciderant : « Jiunc. inquiens, san-
et habita, pendant trois ans et neuf mois, la petile ctianqeUsolemnizalioni vcsira; interfueruni, etvos
chanibre du saint. Elle fut conslruito au lieu niCme divinitus insua' curaciistodite susceperunt. » .idjun-
oii S. U. Bornard avait cess(> dc vivrc. « Fecil fabri- gens eiiain quiedam vcrba, quibus dabatur inteUigi,
cari ad opus .suum in loco, undc S.liernardus mi- quod antequam lapidem lapidi in constructione su-
graverat, capcllulam satis humilem, » dil le Livre pertKdificasset, idem locus designatus fuisset. »
dcs Siipultures de Clairvaux (Ilenriquez, Fasciculus (Saint Bern. Op. Joh. Ercmita, II, 7.)
Sa. 0. C. Epitaph. U. Codofridi Lingon. episcopi, C Dts le teinps ou saint Bernard habilait la petile
p. 474). Cest ce qui tit croiro par la suitc que S. cellule que Guillaume de Champeaux lui avait fait
Bernard avait tri'pass(i dans la chapelle. construire en 1117, les anges lui avaient marqu6
Manriquea d6crit la cellule de S. Bernard. {Ann. en quelquesorte la place deViiglise du monasterium
Cist., ann. Ho3, IX.) En 1738, dom Brigcr (5crivait vctus.
au 1'. Pien: « Prooterea domus, seu cella potius, « Une nuit, dil Guillaume, ayant r(5pandu son
lota p(i'ne lignea, et grabatus, in quo spiritum emi- Sme devant le Seigneur, avec plus d'ardeiir que de
sit, hodicdiim supersunt in Claravalle. » (Acta S. coutume, il s"assoupit legcrement, et entendit le
Bern. Gloria posthuma, no8.)La liclalion imprinKie bruit des voix d'une mullilude qui semblait passcr.
dans les ^1?!«. .irchcol. parlc aussi de la chamhre S'(;lant (5veill(5, et les voix lui parvenant plus dis-
de S. Bernard silU(;e vers le cimetiire. Dans le plan tinctos, 11 sortit de sa cellule, el suivit leur direc-
de dom Milley, elle est iigiiriie au n° 62, derrifire le lion. Non loin 6lait un Ueu cncore tout couvcrt de
choeur, ;\ droite, ;\ cinq loises eiiviron du chevet de ronces et d'6pines, et qui maintenant est bion
Tiiglise, sous le titre de Cubicuium, capellaet hor- changd. (Haud procul aderat locus densis adlmc
tus S. iiernard. spinarum vepriumque frutetis abundans, sed nuuc
L'autrc cellule de S. Bernard se conservait dans longe nnitatus ab illo. —
Guillelmus, VII, 34.)
le monaslcrium vetus, preniier s6jour des moines II aperfut en cet endroit les anges formant dcux
aprijs la translation de rabbaye en 1135. choeurs, et leurs chants nuilodieux le remphrenl de
Voici commeiit dom J. Meglingcrla d(''crit: o Sca- n joie. II nc connut pas d'abord le niyst6re dc ceite
I», (|u;e a rolectorio ad dormilorium viam facit, vision; il le comprit plus tard, quand U vit, aprt^s
imposita cst cella, quam mollifluus 1'ater Uernardus la translation de Vabbaije, r(5glise billie au licu
incoluit. 1'arva sane est, et carceri quam conclavi si- iii(5me oii il avait enteudu les concerts C(!lesies.
milior, et tali, quaiu tanlus Abbas habilarct. .Nam iino (Cujus lamen mysierium visionis non prius agno-
soluMimodo pcde laiior est cellis, quas in dormiio- vit, quam, lianslalis post aliquot annos asdiliciis
rio moiiasterii iiovi,siipra n" !>7descripseram (altio- monaslerii, eodem loco posilum oralorium cerncrel,
1-csnnnsunt octo pcdihus, totidcmiiue pcdcs latit udi- uhi voces illas audisset. » Guillclmus, VII, 34.)
nem ac longiiudincm absolvuiit): sed incommo- II ne fallut rien moins, du restc, que ces rev(.^a-
dis mullu piuribus obnoxia cum nudo tanlum te-
: lions cHestcs pour d(5terniiner le saint Abb(* i
clo tcgalur, per quod ctsi non scmpcr pluvia' pciie- quiller le lieu sauvage oii il avait Uxi? son preniier
trcnt, frigus lamen astusquc et iiiille ali;c sese in- s(5jour (S. Bern. op., Guillcliiius. 62).
Irudunt molcsti;i'. Pcr idcni tecluiii submolisali(|uot Saint Bernard pr<5chant son sixi(5me sermon pour
assulis lumcn solis iiiimiltitur, assere, si necessitas ranniversaire (1) de la d(5dicace de l"(5glise du mo-
indirium aut nivis jusscril, obslruenle foramcn. nastcrium vefus, se plaisait A rappelcr ^ ses moines
Porroscala, cui cella immincl, unum ccllas angiiluin que ce lieu (!lail fr(!quenl(5 par les angcs, quem an-
eripit asseribus, quibus conlecla est ; qui per illain gcli sancti frequentant (S. Bern. Op., t. I, col.
partem declivi tabulatione descendentes commodum 1088).

(1) II me
paralt (5vidcnt que lcs six scrnions clesia cujus annivcrsaria dcdicatio celebra'
in dedicaiioneecclcsia: ont 01(5 compos^Ss pour iur. — (S. Bern. op., I. 1, col. 1081 E.)
]>anniversaire Uu la d(idicacc dc i'oraloire. cc- —

ll
1741 DE RELIQUIIS S. BERNARUI ET
Le P6re Mabillon a remarqu^, avec la juslesse
ordinaire de sa critique, que les sermons de saint
Bernard in dedicatione ecclesice ne pouvaient se
rapporter la dddicace de la grande dgliso de Clair-
ii
vaux, qui ne lut faile qu'apris sa morl (en 1174 le
13 octobre —
Cf. Menolog Cist. IU° id. oct.), mais
qu'ils devaient se rapporter k la dedicace de Tan-
cienne ^glise, veteris basllicce. (S. Bern. Op., t. I,
col. 107b, n. b).
Or qu'^iait-ce que cette vetus basilica, sinon
reglise ou plutot roraloire du monasterium retus;
puisqu'on sait d'une manierc certaine quc saint
Bernard nc comprit le myst^re des visions angeli-
ques qu'apr6s la Iranslalion de rabbaye, lorsqu'il
vit roraloire bati au lieu mgme oii les anges avaient
iormi leurs concerts. {Guitlelm. loc. cit.]
On scra toucli^ en lisant la description que le
P. Meglinger nous en a laiss^e.
€ Inde ad oratorium descendimus ; qiwd tale est, _
ut ipsa paupertas breviori compendio non concin- o pier.)
naret. Frontem altare occupat, eodeni omnino liac
tempestate cullu spectabile, nec alio quam quo di-
vus Bernardus instruxit nimirum in lignea tabula
: S. Vaast k Arras.
vili colore imago Christi in cruce pendentis rudi
artilicio exprimitur; a cujus latere Virgineae Matris
et divi Joannis dimidia corpora pinguntur codem
esiguae artis penicillo elaborata. Extra chorum, seu
mediam templi partem in latere dextro est altare
S. Laurentii, in sinistro S. Benedicti pariter sira-
plici manu expressis efligiebus nota. « (Iter Cist.,
p. 203, 69.)
Ces peintures sur bois, si dignes de Tage d'or
de Clairvaux, venaient sans doute de la premiere
abbaye, dont elles avaient orne la pauvre chapelle.
Cest propablement devant elles que saint Bernard,
aux portes dii tombeau en 1123 (Acta S. Bern.
§ LIX. — Ch.ronol. Bernardina an. 1123), avait en-
voy6 un de ses religieux prier pour lui. « Itumest, C grandeur exlraordinaire. EUe subsisla dans le meme
et oratum ad altaria, quw in eadem basilica erant
tria: primum iii honore B. Dei Genitricis, duo cir-
cumposita in honore B. Laurentii martijris, et
B. Benediciiabbatis (S. Bern. Op., Guillelm. XII, 58.)
Le monasterium vetus fnt visitS en 1317, par la
reine de Sicile {Ann. Archiol.). En 1603, la V. M.
Anne dc J6sus « visita les divotes ruines de Vancien
Clairvaux (monasterium vetus), et la celle de Clair-
vaux avec le chaslit oii S. Bernard soulait dormir
(ViedelaV. M. Annede Jesus,Paris 1636). »LesreIi-
gieux en raclcrent dc petits fragments pour servir de
reliques a leurs hotes,— Je remarque quo le Chalit
de S. Bernard existait k Clairvaux, de 1603 a 1673,
puisque rabb6Pierre fHenri) en tira le 7 janvierde
celte ann6e un morceau, avec toutc la riverencepos-
sibleiReg. Secret. D. Petri, XLVI, Clarev.).
Cependant, d'apres le ms., n° 13 de M. Matthieu,
conlenant les noles de dom Guyton (p. 343), il au- n [le sens n'est pas termin^'] que quidem porcio cere
rait6t6 d6truit, en 1390, par la garnison que le con-
seil de Tunion, 6tabli A Troyes, avait envoyde A
Clairvaux. Probablement la destruction ne fut pas
complete et diverses raisons me portent k croire
; monium.... Dalum.... ultima die monsis februarii
que le r(5cit des d<5gats commis dans rabbaye par
les soldats de la ligue fut un peu exag(5r6.
Ava.nlde m' i\oigneT du monasterium vetus lc yeux
exphquer une phraso du Pere Meglinger qui, apres
avoir parle de la visite faite k Clairvaux en 1131 par cello D. Bernardi. « Locusest in quo ipsesanctus Ber-
le pape Innocent 11, ajoute ces mots: Porta qua
intravit, ad rei gesta' momoriam hodiedum obstructa
manetut ipsemet vidi. » ilfer Cist., p. 139, 56.)
II me semble ^videnl que le P. Megiinger a con-
fondu ici la visile du Pape Innocent"lI k Clairvaux
avec celle que le Pape Eugrne III y fit en 1148. Le
Pape Innocent 11 avait vuFabbaye dans son premier
emplacement, dont il ne reslail plus rion a Tdpoque
ou le P. Meglinger rcrivait; tandis qu'il pouvait
tr6s-bien se trouver de son temps dans renclos do
Clairvaux quehpie porto nmv6c en mdmoire de la
venue du Pape Eugene III. Ce qui a dii rendre la
S. MALACHL'E. — APPEND. 1742
ii confusion encore plus facile c'est que ces papes vin-
rent tous deux Clairvaux apr^s avoir qmltd
ii.
Reims.
II mention de la chapelle de Saint-Bernard
est fait
(batie non de sa cellule par Geofroy) dans un
loin
titre du xiv= siccle, dont voici un extrait.
De camera abbatis Villariensis in Claravalle.
1336, in vigilia Nativitatis Virginis gloriosse. —
Moyennant la somme de 50 llorins ilorentins, Jean,
abbe de Clairvaux et toute la communautd, accor-
dent « venerabilibus coabbatibus de Villari, de
Grandi-Prato et de Loco S. Bernardi, nunc exis-
tentibus et eorum successoribus in perpetuum,
unam cameram cum appendiciis suis inter capellam
B. Bernardi et cameram de Ungaria situatam, quam
ipsi et eorum monachi ad capitulum generale ve-
nientes ac redeuntes habebunt, tenebunt et pacifice
possidebunt tempore dicti capituli generalis. »
{.\rch. de VAube. —
copie du xv« si^cle, sur pa-
Yoy. Littir., Paris, 1724., p. 73. —
Abbaye de
« Comme — nous sortions du
monastere, on nous fit remarquer une croix a 40
ou 50 pas au Ae\k, et on nous dit que S. Bernard 6tant
venu 4 Arras, s'arrcta en cet endroit et ne voulut
pas entrer au monastere, parce que Tabhe et les
religieux lui avaient refusd un lieu de Icur depen-
dance qu'il demandait pour y batir une abbaye de
son ordre. On dit que c'estle lieu oii est aujourd'hui
la Pr6v6te de S. Michel, qui est assez agr^able. »
Dans les fragments de rhistoire de Tordre de Ci-
teaux, que son dminence Mgrle cardinal de Reimsa
bien voulu me communiquer, je lis 4 la page 390, que
S. Bernard ayant visitd la sainte chandelle d'Arras,
et voulant temoigner Teslime qu'il professait pour
cette prdcieuse relique, fit dresser une croix d'une
lieu plus de 300 ans. Enfin, comme elle menaf ait de
tomber en ruines, les rcligieux de Saint-Vaast, la
releverent en 1447, mais ils lui donnL'rent moins
d'tddvation.
En 1439 rabbesse de Groeningen donna A rabhfi
de Clairvaux un fragment de la sainte chandelie,
par Tacte suivant :
« Nos soror Margareta abbatissa monasterii de
Groeniinghen prope Curtracum, et Margareta Be-
soentz, et Katherina Cornu sacristiaria, totusque
ejusdem loci conventus, confitemur nos unanimi
consensu dedidisse ct concessisse reverendo Patri
nostro immediato doniino abbati Clarevallis certam
porlionem cere de candela B. Marie de Alrebato,
de illa porcione quam Ilhistrissima Pomina Comi-
tissa, relicla Ilhistrissimi Printipis Domini Balduini
comitis Flandrie et Imperatoris Conslantinopoli,
sumpta fuerat de -propria eadem candela B. M. de
Alrebato, sicut postea ab anliquiorihus nostris fuit
veracitcr repertum el probatum. In cujus rei testi-
anno Domini millesimo cccc" tricesimo nono, more
Gallicano. » {.irch. de i Aube. —
origin. sur parch.
—un seul sceau reste.)
Dom J. Meglinger dit la messe a Citeaux in sa-
nardus cctatis sua3 anno 23 cum triginta sociis novi-
tiiim agebat. » {Iter Cist., p. 130, 42.)
Le P. Chiftlct imprimait en 1660 dans le S. Bern.
gen. illustr. assert., p. 639: « In castro Granceio
(Grancey, C6te-d'0r). Adhuc exstat vetusta turris
quLC dicta est post omnem memoriam el liodiequt
dicitur Turris S. Bernardi; quod ipsc. dum cogna-
tos suos subinde inviseret, in ea diversatiis fuissa
crcdatur. >
La ?iotice sur Chdl illon-sur-Seine, par M. rabb6
Tridon, {Troycs 1847) renferme des renseignements
fort int^ressants sur rantique oratoire de Sainte-
1743 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNiVRUI. 17i4

Marie-du-CliAteau, et sur la rae du « de S. Bernard

maison de la qu'il y a ii Dampierre [Aube) des ;

Trucliol, c^li''bres a Cliatillon par les souvenirs de reliques de S. Bernard, et qu'il existe auprOs de
S. Bernard qui s'y raltaclienl. Bar-sur-Seine une chapelle d6di6e au saint abb^.
Jc lis dans les procfes-verbaux des silances g^nd- Elle aurait (516 ^rig^e en souvenir de son passage.
rales tenues & Troyes, enl853,par la Socieie frtin- On ajoute que le vallon qui conduit a Jully-sur-San-.e
eaise poiir la conservation de.s monuments histori- (Aube), siege d'un monastfere de femmes ou
^wes, (Paris, 1854; in-S") p. 169 et 170— qu'un vieux sainte Humbeline se fit religieuse, porte encore le
cliene porte encore i Cunfin {Au,be)\Q nom dech^ne nom de Val-S.-Bernard.

VI.

Sceaux dans lesquels figuraient les armoiries de saint Bernard.

MS. XV de M. rabbe Matthieu, p. 68. Sceau — grande niche occupL^e par la S. V., tenant renfant
de Guillaume, aljb^ de Clairvaux, pendant k un Jt^sus sur son bras gauche, A droite, un dvfque,
litre en parch. du 11 oct. 1431. —
Orbiculaire. — S. Malachie, titulaire et patron de {'eglise de Clair-
Sur le fond parait une main tenant une crosseL le vaux; ^ gauche, saint Bernard.
bras est couvert de la manche de la coule. En haiit, Ibid., p. 449. —
1524, 19 mai. —
Sceau orbicul.
sur la droite de la crosse, est la leltre S, et, sur la — repr6senlant la S. V., fenfant Jesus, S. Mala-
gauche, la lottre B. Au bas, et sur la crosse, est n chie et S. Bernard. -j- sigillvm conventus mo-
un pelit 6cusson qui reprt^sente lcs armes de saini NASTERII CLAREVALLIS.
Bernard, comme 7ious tes avons aujourd'luii. Ihid., p. 569. —
1669, 21 nov. —
Laurenl Go-
Ibid., p. 210. —
1656, 26 juillel. —
Sceaux de rillon, prieur de Clairvaux, vicaire general de
rabb6 et du couvent de Clairvaux —
pendanls ;\ uu f abb(^' de Clairvaux.
acte sur parchemin —
iniprinu^s sur cire entre Sceau ovoide de 3 pouces de hauteur sur 2 de
deux feuilles de papier. largeur, imprinu^ sur pain k chanter.— Dans une —
Celui de l'abb6, ovoide —
au milieu uue grande niche ornt^e, un abbci r6gulier debout, nimbi', vdlu
nicbe, oii sc irouve un prelat debout une crosse dc 1'habit monacbal —
tenanl de la main droile
sans voile (mouchoir —
ou lacrymatoire) dans la une crosse avec son voile —
sur sa main gauche
main droite, soutenant une 6glise de la gauche. repose une eglise c'est S. Bernard. Au-dessous
;

S sous la main droite, et B sous la gauche. Aux du coude droit S, et B au-dessous du gauche. —
pieds, un i'cusson, surmonl6 d'une crosse dans le Sous les pieds, les armoiries de S. Bernard, sur-
milieu, et porlant les arnioiries de saint Bernard. m(ini(5es d'une crosse par le milieu. sigillvm vica-
— Au milieu du sceau de la communaut6, une CARIATVS ABBATIS CLAREVALLIS.

Portrait de saint Bernard.

Je tiens h noler, au sujel du portrait de S. Ber- Bas), « dans un manuscrit de S. Bernard le por-
p
nard, une phrase de C. Joseph Moglingcr. Ce rcli- traitde ce saint, reprt;senl(5 avec Pancien habit des
gieux, racintant firapression profonde qu'il avait religienx de Citeaux, qui avaienl le capuchon at-
ressentie A la vue des chels de S. Bernard el de laclKi i\ la robe. »

S. Malachie, conservf^s dans le tn sor de Clairvaux, Dans premi^re partie du m(5nie ouvrage, les
la
s'exprime ainsi Vullus prKserlim niclhlldi Patris,
: B6n(^dictins parlent encore de cet ancien habit
et ex cfligie passim obvia notus, ct hic tam concinne (p. 6). « Dans la crois('e de l^glise de la Morcy-
elaboratus, intimas omnium pectorum medullas bieu, disent-ils, sont les tombeaux de queh|ues
commovit. » seigneurs de Prulli, autour desquels sont rcpr(5-
Ces mots — e.v effigie pa.^sim obvianotus — ("'la- sent(js des religieux avec Tancien habil de Citeaux,
blissent clairement qu'il existait pour le portrait le capuchon attach(S ;\ la coule. »
de sainl Bernard nne Iradition conslante; aussi je « On voit, disent-ils i la page 227, dans fab-
remaique que le P. Meglinger a orn6 son livre in- baye de la Fertt^ sur le tombeau d'un seigneur de
titul(; Nova meltiflui Eccleiiin' doctoris S. P. lier-
: Marcilly, un religieux represenl(5 avec fancien
nardieffigies. Badie Helvet., 1670, in-8, d'un j^or- — hahil de fordre iic Citeaux, c'est-&-dire avec une
trail adinirablc, ft mon avis, et qui offre la plus coule dont le capuchon n'est point s6par6. Nous
grando analogie avec le porliait grav^ par Drevet rcm:(rqu.imos la ni(^ine chose sur les lombes des
(Vie de S. liern., par Villelbre, Paris, 1704, in-4), abb(5s (|ui sonl dans Ifi cliapitre, lcsquels, lous, jus-
avcc celui que les Bollandistes onl donn^, d'apr(\s qu'oii 1387, out le chaperon atlacliii k la coulo. Le
Puricclli, avec le beau tableau de IVglise de Ville, D preniier qui porte le chaperon d(;lach(5 est de fan
avec le huste en terre ciiile du xvm'' sircle, qiii se 1119. »

trouve dans r^glise paroissiale de Fontaincs-lez- Voici, A cesujet, un exlrait des fragmenls de
Dijon, el avec d anciens 6maux quc j'ai vus en di- Vllistoirc manuscrite de iO. de Citeau.r, que son
vers cabinets. (iminence Mgr le cardinal de Keinis a bien voulu
Les poriraits de profil par Ph. de Champagne nio communiquer, p. 408. « On voil dans ('ghse : I'

(Vie de S. Bernard. Paris, 1648, in-4. Petite — de rahbaye do Longpont, le tonibeau du B. Jeau de
gravure; Paris, chez Cliereau le jcune.), et par Monliiiiia"il. U esl sous uiie arcade du sancluaire
Angelico de Fiezole, me paraissent s'eloigner du do ft^glise, du c6l6 de lEvangilo, i\e\i de 3 ou 4
ty|jecouvouu. picds de terre. On voil le saint couclu' sur sa
Les B6n(5dictins rapportent, dans lcur Voy. Iitti'r. lonibe, dans une ligure cn bossc fort nalurelle, et
(Paris, 1717, 2' part. p. 205) (|u'ils lrouv(5ronl chcz rcv(''tu do lous ses liabils r(^'gulicrs, tcls qu'on lcs
les chanoines r^guliers dc Rouge-Cloitre (Pays- portoit cn ce lemps-U. IJs peuvcnl servir i\ dicider
1745 DE LELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHI^. - APPEND. 1746
)lusieur3 questions agitties en nos jours, sur la • gues et vasles manches qui tombent jusqu'a terrc.
naniere dont les religieux de Giteaux ^toient ha- Elles n'alloient que jusqu"au poignot, et n'avoienl
)illez (lu teinps de S. Bernard. On y voit qu'ils ne de largeur qu'autant qu'il en talloit pour entrer
)Ortoient point par-dessus la eoule ce grand cha- facilement par-dessus les manche^ de la robe, qui
)eron qui lombe sur les bras et sur la poitrino, et dtoient plus courtes et plus 6troites. »
[ui descend par derriiire quasi jusques aux talons. L.e ms. IX de M. rabb(5 Mattbieu, aprSs avoir
)e tout ce vestement, iis n'avoient precis6ment que rapport(^' le passage qui pr^cfe le (p. 336j, ajoute :

e qui sert k couvrir la leste: il i^toit cousu au On voit encore ce costume dans deux repr(5sen-
'<

:ollet de la coule, et se terminoit par une petite tations de S. Bernard ;\ Ciairvaux: Tune dans V6-
lointe en haut, ii peu pics comme les Ghartreux le ghse, Tautre A la porte d'entr6e du grand cloitre. »
lortent encore. Leur coule n'avoit point ces lon-

VI.

Sceau de saint Bernard.

Le i6 aoijt 1837 .M. Deville, directeur du mus^e trouva nScessitd 4 se faire graver un autre cachet.
'antiquit^s de Rouen annonijait k TAcad^mie des On montre encore ce cachet dans le tr(5sor de Clair-
iscriptions la d^eouverte du sceau de saint Ber- vaux; il est de cuivre, de figure ovale. S. Bernard
ard( i).Ce sceau, donn^ parunofficier enretraite,M. y est representd assis, tenant sa crosse de la main
ays d'lssoudun (2), est d^pos^ au musSe de Rouen. gauclie et une paix k la main droite, et autour est
« Ilest en cuivre jaune, dit M. Deville, et de forme 6crit; ^
SIGILLUM BERNARDI ABBATIS CLAREVALLIS. »
vale il a 40 millimfitres de long, sur 30 dans sa
; « Le cachet de saint Bernard, dit D. Cl. Guyton

lus grande largeur, son epaisseur est do cinq mil- (Ms. XV

metres; ilp^^se 30 d^cagrammes. Le revers est plat
tuni, sans apparence de manche ou d'appendice. j
On a tres-bien observ(5, dans la Retiue Archeolo-
i^uf, 2'ann. 11« liv. (1845) p. 99, —que saint Ber-
ard y est repr^sent^ assis sur une chaise abbatiale
ont les bras se terminent en tStes de lions gros-
de U. rabb6 Mallhieu, p. 8\ qui se con
serve h Clairvaux, avec lequel le saint a scell6 ui.
accord qu'il a fait pour Sainl-Viclor-les-Paris, et
qui y subsisto, repr^sonte S. Bernard assis. »
En 1594 rabb6(ieCiteaux dcrivail k Dom DenisLar-
gentier, abbo de Tironneau (Ms. XV. de .M. Tabb^
Matthieu, p. 40) « Je vous ay ^crit de Spa, Anvers
:

.ferement hgurees, et Bruxelles.... si vous trouvos rHistoire deGaguin.

La Revue pense que le saint abb6 tient un rouleau
e la main droite.
Le P. Mabillon, annotant la letlre de saint Ber-
ard a Eug^ne IH, («crite vers ll.5i (Epist. 284),
ans laquelle il lui annonce que la perversit^ d'uii
tussaire Ta contraint de changer de sceau, voit
n livre dans la mam droite ti la place d'un rouleau.
Certe in charta Bernardi ipsius pro compositione
tis inler mona^teria S. Genovefs et S. Vicloris,
ppensum esl Bernardi sigillum cum ejus nomine et
fhgie, librum dextra, pedum sinistra tenente. » (,S.
ern. Op., Epist. 284 not. d.)
Je lis dans les fragments de VHistoire del'ahbaye
e Claircaiix par liom Le Boullenger (lls. IX, de
I. rabb(5 Matthieu, p. 434): « Saint Bernard se
vous in verroE in Philippo Pulchro que, cumomnes
episcopi starentcontra Ponti/icem Honifacium solus
abbas Cisierciensis stetit pro Pontifice. Nous avons
eu nos beaux privileges, en l'ung des quels il est
dit: Mecum certasti, mecum sedebis;]e nevoudrois
pas faire moins que mon pr^di^cesseur en ratfaire
mais Belleforest Commingeois ni Jean de
pr('senle,
Serres en leur hisioire de France n'en disent mot...
etre assis n'est pas particulier k Tabbii de Citeaux:
le cachet de saint Bernard le repr(.'^sentaut assis.
Donn6 4 Besan(;on le 14 novembre 1594.
Votre confrere et cousin:
Fr. Ed.me, A. de Cileaux. »
M. Deville avait remarqu6 avec justesso que le
sceau de Rouen est le second de saint Bernard,

(i)Yoir lalettre de M. Deville k M. le secr^taire quolques mis(^rables vacances de leur couvent. »

erpt;tuel dans Tiidition Gaume des teuvres de S.
lernard, Volum. prim. p. 1. C(3l. 928 et sqq.
(2) .M. Pays (icnvait a .M. Deville, en liii envoyant
! sceau: « Ce cachet a (5te aclieti- chez un revcn-
eur, qui s'6tait rendu acqut^reur, en 1790, des vieux
uivres de la coll(5giale de Saint-Cyr d'lssoudun,
Q
i&Wee Clairvaux. » M. Deville ajoute: « Comment
.'i
:t pouripioi ce sceau se trouvait-il di^posd a la col-
>giale de Saint-Cyr d'Issoudun ? Cest ce que
'iguoro. » —
puis il met en note: « II no doit pas
luraitre (Jtonnant qiie les moines de Clairvaux aient
(Thes. nov. anccd. t. II, col. 1420.)
Je fais sur ces passages quelques r^flcxions. De
ce que le revendeur avait acquis les vieux cuivres
de la coll^giale d'Issoudun, il ne s'en suil pas n^-
cessairement que le sceau de S. Bornard en faisait
partie; le revendeur pouvait le tenir d"aulre part.
J'ai prouv^; dans le cours de ma Lottre que le
corps de saiiit Bernard n'avait jainais 6t4 plac(5 dans
la cbasse de Messire Tristand de Bizet, (jveque de
Sainles, dont d est qnosiioii ''ans lexlrait du Thes.
nou. anecdot. cit(5 par .M. Deville et que celte chasse
;

aissi^' sorlir de leurs uiains le sceau de leur diustre n'avait jamais ('li venduc, puisque les Bi^niSdictins
ibb^, (piand on voit ces mfimes inoines mettre en la virent encore en 1717.
rente la chAsse qui renfermait son corps, pour payer
1747 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1748
cclui que les de son socrtlaire Niculas A visione usque ad ripam Venue, ita ut in valle illa
infid(?litds
Tavaient oblig^ de faire graver et qui conlenail son nichil possint adquirere nemoris seu terre, nisi forte
image el son iioni. —
contineii teet imaginem nostrnm gratis omnino ab aliquo fuerit datum, ut nicliil
el nnmen {Epist. 284. —
voiraussi Epist. 298). L'im- terrene substancie ab eis accipiat is qui dederit.
perfection de la gray.ure a toujours, comme on le « Laudavit hoc Norpaldus abbas Vallis-Lucentis
voit, je(6des doutps sur la nature precise de 1'objet ot fraler Everardus Magisler fratrum de Templo qui
queS. Bernard tient de la main droile: maisje crois in Francia sunt.
qu'il est plus conforme aux usages suivis au xii« « Et ut firmum permaneat utriusque sigillo lir-
si^cle pour les sceaux des abb(5s, de s'en tenir au maium esi, cuni sigillo abbatis Clarevallis.
livre avec le P. Mabillon. (Cf. Nalalis de Wailly, " Laudavit hoc eliam fraler Humfredus Magister
Elem. de paleogr., part. IV, c. VII.) Tompli. 1)

Quelle ^tait la forme du premier sceau de saint Lc Gallia Christiana (tom. XII, col. 231") parlc
Bernard? c'est ce quo Ton apprend de plusieurs ainsi de cet accord « Quaedam permutavit (Norpau-
:

lextes que je vais citer. dus) cum militibus Templi apud torram de Cerilly.
Ms. XV de M. Tabbe Matthieu, p. 61. « Charte —
Permulaiionis carla? appendet S. Bernardi sigillum,
du temps de saint Bernard sur une feuille in-l*. in quo reprffisentatur nianus monachi pedum abba-
Cest un double original de Taccord conclu entre tiale gerens. »
Ics moines de Vauluisant et les cbevaliors du Templc Tel ('lait donc le premier sceau de saint Bernard;
par les soins de saint Bernard Le second sceau car Taccord que j'ai transcrit est ant(?rieur 4 ropo-
est un oval autour duipiel e;t: j< sign. abdatis B que oii le sainl abbi} se vit forco d'en faire gra\er
cLAREVALLis. —
Lo foud ost o"cupe par une main un avec un nouveau type.
qui lient une crosse en dedans, dont le bras est Les noms de dcux personnages mentionnes dans
couvert de mancho de robe et par-dessus la mancbe laccord servent a en fixer ajiproximativement la
de la cuculle.... Le long de T^crit, en travers, on dalo.
voit ii demy chacune des lettres suivantes: ciiio- Norpaldus, ou Norpaudus, premier abb6 de Vau-
GRAPHU.V. » luisanl, donne les ann^^es 1129 k 1159 (Ga//. Christ.
J'ai crii utile de Iranscrire ici Taccord dont parlc ibiil); Evrard des Barres, maitre parliculier de son
DoiM Guyton, d'aprAs le carlulaire de Tabbaye de ordro en France dd^s 1143, fut (''lu grand mailre du
Vauluisanl (Bibliolhique ImpfTiale. —
in-4°. par- Temple en 1 li~i. (Art. de virif. les dates on n'y —
chom. — xiii" siocle. —
fo. 8.3 U"i. trouve pas le nom de Humfredus parmi ceux des
Compositio monachorum VaHis-Lucentis militum- grands maitres du Temple.)
(jiie Templi, pcr manum Domni Bernardi Clarc- Or, comme il est encore appel^ ici Magister — i

vallcnsis ahhatis. fratrum de Templo qui in Francia sunt il est — ;

« In nomine Sancte etlndividne Trinilatis. Notum ^vidont que raccord est aut(5rieur 4 1147: niais ce ''

sit omnibus presenlibus et futuris quod inter mo- ne fut que plus tard que saint Bernard changea de
nacbos Vallis-Luconiis et mililes Tcmpli de Cola- sceau.
torio, por manum Bornardi Clarevallis abbatis fa- Le 7 spptembre 1520 fabbi^ de Clairvaux Dom
cla est bec compositio: quod militos Templi quic- Q Edme allant ii Uome. arriva avec sa petite troupe
quid habeliant in terrilono de Cirilli, a divisione au monastcre de Bon-Mont en Savoie « auquel, (lit
que est inter granglain i|psoruiTi militum el grangiam la rolation de son voyage, est la bourse dc saint
nionaoliorum, toliiin monacbis concesferunt: id Bornard avec deux leltrcs dicl^es par luy et scell(?es
est modiotalem alrii, modiolatom decime et terras de son scel. qiii est inscrit a lentour: sigillum i

alias; ita ut deincops a divisione prediola usqne ad ABDATis clarevallis, et au milieu est nne main le-
Sevei niciiil nemoris noquo '.erre adi|uirere po.ssunt nant une crosse. » (Voir la curiouse relatioii (fun 1

mililes Templi, nisi forlo omino gratis daluni fuerit
in eleemosinam, ut nicliil lerrene subslancie ab eis
accipial is qui dedorit.
« Simililer monaclii Vallis-Lucentis concesserunt
militibus Templi quicquid habebanl a predicla di-
voyage 4 Uome commenc^- le 23 aout 1.^20 et ter-
min(! le 14 avril 1321 par R. Pcre en Dieu Mgr.
Dom Edme XLI« abbt^ de Clairvaux publi(5e pai —
M. Harinand dans les M(!moirp.s de la Soci6t6 aca-
d(5m. de TAube, ii" S(irie, tom. II.)

VII.

Titres ou 11 est fait mcntiou de Saint Bernard,

II de rccuoillir et de publior
serait fort iniportanl n Hug. duc. hurgund. (U27). — In Spicil. t. XIII^
toiis les dans lesi|uels il osl fait mention de
titres p. 307, — Carta Theob. Camp. Com. de Spamacen,
rintervonlion de saint Bcrnard ou do sa pr('seiico eccles. (1127).
en qualil(5 de li^moin; ces documonls soraienl pr(5- 370
1'. ^
Iii Marlot 1. II, p. 337, Litler. Samson.

cieux pour (5lablir plus compl(itement encore la licm. Archicp. (1 143).

chronologie de son hisloire. P. 699 —
Carta Uartholom. ep. Laudun. {lii&),
II exislc aux archives de 1'Aube, dans les cliar- P. 723 —
Dtplom. Henr. Com. (1149).
triers de Ciairvaux, de Larivour, de MontiL^ramey, \oir dans le Gallia Clirist. t. XII, Instrum. col.j
elc, phisiours chartes originales dans lesquelles saint 26S, cart. xxxii 11152'). l

Bernard esl nomm^ lilre dc l(5moin. Je doism(5me

i)
faiie une mentioii particiilit^re de ces maguitiquos
pieces sur parchemin (|ui remontont aux prcmi6rcs
ann6es do rabbayo de (^lairvaux, et uii se montre
dans tout sou t'clat riiabilcli} de ses calligraphcs.
Les Annalcs Ord. S. Bencdicti (I. VI. Lul. Par.,
1739) ciiont quelquos documenls oii figure le iiom
Voici la copie do (|uelques pi(''ces que le Gallia
Christ. t. XII se conlciite d'indiquerainsidansrart.
consacr^;' A 1'abbaye de Monli(''ramey,
« Guidoni, ad"preces S. Bernardi, Atto Episc.
dat ecclosiam de Clareio, quam donationem firma-
vil Innocontius II. Noiiis Maii. »
Donalio ecclesioede Follis confirmata a LucioII,
«

dc S. Boriiard voioi le relovti.

: \v kal. Apr. »
P. MO —
In (iuiborli do Novig. Opp. p. S32, « Guido apud Claramvallem oblinel a Godofrido j

Litter. Harlhol. Laudun. ep. (1124). Liiigon. cp. ccclesias de Landrevilla et de Lo-
P. 152 —
In Cliililet opusc. 4, p. 176, Instrum. cliiis. »
1749 DE UELIQUIIS S. BERNARDI ET
Bihlioth. Imper. —
CarluLiire de Tabbayc de
Monti^ramey; in-f" sur parchemin. (II y en a une
copie sur papier; in-f".)
F". —
Cure de Clarey.
48, R".
Innocentius Episcopus Scrvus .Servorum Dei Di-
leclo filio Guidoni Abbati Arremarensi, Salutem et
Apostolicam benedictionem. Que pietalis intuilu et
amore religionis monasieriis et aliis piis loeis a
fratribus nostris Episcopis impenduntur laudamus
et votis atque desideriis poslulantium assensum
prrebenles libenter scripli nostri munimine robora-
nius. Eapropter, dilecle in Domiuo Fili, karissimi
fiiii nostri Bernardi CLirevall. Abbat. precibus in-
clinali, donalionem vobis de ecclesia Clareii a Tje-
censi Episcopo rationabiliter factara lirmamus et
scripti nostri privilegio communimus. Dat. Lat. No-
nis Maii.
Ibid., f" 48, R" —
Cure de Folz.
(I Lucius episcopus Servus Servorum Dei Dile-
ctis tiliis G. Abbati et monachis Arremarensis mo-
nasterii Salutem et Aposlolicam Benediclionem.
tjue a fratribus noslris episcopis et ecclesiarum
Dei rectoribus religionis intuilu acta sunt, in sua
volumus stabilitale firmari, ne pravoram hominum
valeant refragatione turbari. Ideo(|ue Venerabilium
fratrum nostrorum Hu. Altissiodorensi^ Episeopi et
Bernardi Clareval. Abbatis precibus inclinali, preces
vestras paterna benignilate admillimus ct ecclesiam
VIII.
Charte de fondalion de Clairvaux.
Je trouve dans les fragments de Fhistoire manus-
critede Labbaye de Clairvaux par Dom L. Boul-
lengor (MS. IX de M. rabb6 Matthieu, p. SoLi une
copie de la charte de fondation de Clairvaux, « con-
Que en ces termes lirds mot k mot de Toriginal qui
cst dans les archives de rabbaye.
« In nomine (dans les imprimes on y ajoute sanctc «
et) individue Trinitalis inci(iit carta Couiilis llugo-
nis.Notum sit omnibus presentibus et futuris quod
Ego Hugo Trecensis comes do Deo et B. Maria; et
fratribus Clarevallis locum ipsum qui vocatur Cla-
revallis, cum pertinentiis, agris, pratis, silvis, vi-
neis et aquis, nihil (dansles imprimos on lit miiii) om-
nino autheredibusmeisreliiiens. Undetesles Acardus
Remensis, et Petrus, et Roberlus Aurelianensis, mi-
lites mei. Et sciendum quod Gaufridus Felonia dat
pasturas suas in finagio de Juvancurt, tam in bosco
quam iu plano, omni lempore. Et si aliquod damnum
intulerint animalia dictorum fratrum, solum capilale
restituetur sine emenda. Hs;c autem omnia dodi iu
presentia supradiclorum lestium. Sciendum quoque
est quod Dominus Rainaudus de Perecin (dans les
imprimds Pcrceris et dans le Gallia Christiaiia Preci
— ce dernier mot esl k prisent en usage) dedil eis-
dem fratribus pasturam et usuarium per totam ter-
ram suam, et precipue in aquis, silvis, pratis, in
tinagio de Perocin. Huius rei lestes sunt Acardus
Remensis et Roberlus milites mei. Item sciendum
quoque est quod Ego Hugo comes Treccnsis laudo
et concedo fratribus eisdem libere et quiote possidere
tcrram et silvam de Aretela. Has douationos con-
firmamus Ego Joceranus Lingonensis Episcopus et
Hugo Comes Trecensis de sigillo et annulo suo
(dans les imprimes on lit meo). »
A cet acle sont attachds deux grands sceaux peu-
c<
dants en cire verte. Le premier repr^sente Joceran
assis, lenant de la main droile le balon pastoral et
de la gauche un livre, avec cette inscriplion ;\ Fen-
lour Y sigillum josoerani episcopi lingonensis.
: staljile peruiancat in futurum presentera paginam
second reprdsenle Hugues 4 clicval, velu d"une
" i.e
cotle madles, tenant de la main droite une epee
lio
nue rehauss^e, et de rautre un ^cu oblique appuy6
S. MALACHIiE — APPEND. 1750
-A de Follis quemadmodum a Vener. Fratre nostro
Allone Trecensi Episcopo vobis canonice concessa
est, per presentis scripti paginam vobis et per vos
Arremarensi monaslerio conlirmamus. Si quis au-
tem huius nostre conlirmalionis paginam sciens
contra eam lemore venire temptaverit, indignationem
Omnipotenlis Doi et Beatorum Petri et Pauli Apo-
slolorum eius se noverit incursurum. Dat. Later, xv
Kal. Ap. »
Ibid; i" 8.5, R" —
« In nomine Domini. Ego Go-
fridus Lingon. Episcopus notum fieri volo quod ec-
clesias de Landrevilla et de Lochia dedi abbati
Guiiloni ct ecclesie monaslerii Arreniarousis libore
in perpeluum possidendas, laudantibus Clarembaldo
Decano, ad cujus ministerium pertinebant et Ra-
dulfo presbytero qui cas tenebat eo sane lcnore ut
;
elecliouem presbiteri deinceps habeant monachi ; et
dum iste Radulfus eas lenuerit, quartam parlem red-
diluum earum, exceptis baplisleriis, nupliis sepul-
B turis et confessionibus ac denario panis benedicti
et reconciliationibus feminarum, post mortem vero
vol dimissionem ipsius Radulli, medielatem red-
dituum aliorum habeant monachi prffiler illa que
nominavimus que propria sunt sacerdolis. Tesles
sunt Dominus Alanus Episcopus Autissiodorensis,
L)omnus Bernardus Abbas Clarevallis,^ etc, (sic)
Actum est et sigilli noslri impressione firmaluui est
apud Clarevallem anno ab incarnatione Domini 1152. n
sur son cote gauche, sur lequel il n'y a rien de fi-
gur6 on lit k rentour sigillum iiugon
;
: »
Corame cet acte ne porle aucune date, il esl dil-
ficilo de dire prdcis6monl l'annee qu'il a et(5 fait. Le
Galliz Christiana, tom. IV, col. 15o, int. Instrum.,
a mis celte dalo 1115 qu'il a tir(5e sur un exlrait
nouveau qu'on lit sur une planche encadr6e et at-
tachee dans le clottre de Clairvaux. »
^ On peut comparer ce texte avec celui que le
P. .Mabillon avait re(;u de Clairvaux et qui avait ete
copi(' sur le titre original —
Ex autograplio Clarce-
vallcnsiacceplamreferrcdebcmus (S.Bern. Op. not.
in Epist. XXXI, 24); avec celui que le P. Chifllet a
pubh(i —
Ex autographo Clarevallensi (S. Beni. —
ycn. illustr. assert. p. 513), et le Gallia Christ.
[loc. cit.)
J'ai vu en 1853. expos^e dans une monlre ii la
bibliothSque publique de Troyes une copie figurt^e
de la charte de fondation de Clairvaux avec doux
scoaux pendants. Cest une mauvaise imitalion faite
sur parchemin au xvii" ou au xviii" si6cle. J'ai
lrouv(5 dans le charlrier de Clairvaux, aux archivos
do TAube, quelijues imilations de pieces anciennes
du meme genro que coUe dont je viens de parler.
Le suivant ne sera pas (leplac(i ii la suite
titre
de lacharte de foudation. MS. XV
de M. Tabbii
Q Matthieu, p. 448. —
Kgo Henricus Comes Trocen-
sis nolum esse volo presenlibus ot fuluris ([uod Ego
concedo fratribus Clarevalhs perpctuo possidendum
quicquid predecessores mei eisdem fratrdjus con-
tulerunt scilicet locum ipsum in quo idem monas-
:
terium silum est, cum terris aquis, vineis, silvis,
pratis, agris adjacenlibus prediclo monasterio, et
quicquid\le foodo anlecessorum meorum acquisio-
runt usque in presenlem diem; nihil omniuo aut
heredibus meis relinens. Do etiam eisdem fratribus
pasluras et usuarium tam in aquis, pratis, quam
etiam in silvis, omnibus finagiis per totam terram
moam, ubi libere ire possunt. Quod ut firmum et
feci sigilli mei impressione roborari. Aclum anuo
Verbi iniiarnali si. c. lxviii. —
seeau pendanl —
rond-rompu par le milieu —
on distingue le cava-
lier et le cheval, mais non r^criture.
 :

1751 ADDIT. AU LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1752

|1X.

Varia.

Itiniraire de saint Bernard de Chdlons a Clairvaux h In allari, discrelus.

en H46.
" In libraria, tacilus.
Saint Bernard revenant d'Allemagne en H46, se In secretis, honestus.
trouva le 2 f6vrier A Cli4lons-sur-Marne ou Louis VII In cella, studiosus.
etait venu k sa rencontre ; c'6lait un dimanclie. In infirmatorio, niedicus.
(Dominica die festum erat Purificationis B. Marite : Inter fralres, jucundus.
et Francorum rexLudovicus,... Catalau7ium occur- Inter seculares, rarus.
rebai viro Dei.) In nihilo, moestus.
Saint Bernard y resta deux jours (detentus est per lii adversis, pacificus.

bidiium) II en sortil le mardi, 4 fi^vrier (egredienti In prosperis, modestus.

vero feria 3''....), et vinl k Donnement 61oign6 de In claustro, clausus.
Clialons d'une dizaine de lieues. In ccemiterio, pius.
Le 5 f6vrier, il c6l(5bra la messe k Donnement, en In refectorio, contentus.
Ihonneur de sainle Agatlie, dont on faisait la fete In oratione, assiduus.
(4" feria.... ipsa siquidem die in vico Campaniee, In leclione, curiosus.
cui nonien Davament (1)... missarum sollemnia ce- In leclo, compositus.
lebravit.) In consilio, facundus.
II vint ensuite 4 Ronay, dloigne de Donnement In compatiendo, charus.
d'environ (\m\\icvL(ii(inoppido cuinomem, Bonay), _ Inter genles, timidus.
puis k Brienne, silu6 A peu pr6s 4 la nifime dislance Ad parendum, facillimus.
de Ronay (in eadem sirata,aliud sitzm est castrum, Ad obsequium, promjitissimus.
quod Brena ah indigenis nominalur). Ad confiteudum, humillimus.
Eufin, il arriva Bar-sur-Aube, dislant de
<'i In mensa, sobrius.
Brienne dc cinq a six lieues; en sorte qu'il fit ce In sacristia, tutus.
jour-IS environ dix 4 onze lieues (ipsa die venimus In capilulo, niodeslus.
Barrum). In porta, brevilocus.
Le jeudi 6, il dit la messe k Saint-Nicolas et re- In horto, laboiiosus.
gagna sa cli^re (quinla igitur feria vir san-
valli5e In coquina, exosus.
ctus missarum sollerania celcbravit in ecclesia In colloquio, pudirus.
S. Nicolai.... ipsa die fuit redditus Clara;-Valli.) In hospitio, providus.
— (S. Bern. Op. lib. VI, seu miraculor, C. XIII.) In aspeclu, niodicus.
Et sic in omnibus semper
MS. XV de M. I'ahh6 Mattliieu, p. .344 Deo erit gratissimus
Et speculum, hominibus :

De sancto Patre nostro Bernardo. Tria decent omnem religiosum,

Pauca loqui,
Anno milleno nonageno siniul uno
Paucos faniiliares habere,
Fontanum castrum Bernardo contulit ortuni.
p
^ Kt niultum orare.
Poslea dunlaxat sepleni labentibus annis
Tria religioso laudabilia :
Hoc in coenobio cepit Cisterciiis Ordo.
Pondus maluritatis,
Sed dum quindenos Ordo succresset in annos,
Anior communitatis,
Inlus suscepit vir sanclus religiosam
Et fuga proprietatis,
Sub Stephano vestem, socios Iriginla Irahendo.
Tria in religioso reprobanda :
Klfectus postliac Clarevallis prius abbas
Indevolio,
Sublimem sequitur sublimus vilani, repletque
Dissohitio,
LiMiiine doctrinae signisquc micanlibus orbem.
Oblatos septem coniempsit ponliticatus El vagalio.
Ne fugitivu'. Iionor niansuris rebus obesset. Duodecim abusiones claustri.
Pra?laliisnegligens,
Fruslra conarer melro conscribore velle
Discipulus inobediens,
Caetera quK nei|ueunt magni comprelicndcre hbri.
Juvenis otiosus,
Intendat opem nobis apud Omnipotenlem.
Senex obstinalus,
Amen.
— On voit par le 4" vers que cetle pi^^-ce se Irou-
Monachus cuiialis,
Religiosus causidicus.
vait 4 Clairvaux : c'6tait probablement une inscri-
Habilus curiosus,
ption.
Cibus exquisilus,
L'6dition du Grand Exorde, donn^e par Dom _
Rumor in claustro,
Ignace de Yboro (Pampehinc, 1621, in-f°), se ler- D
Lis in capitulo,
mine par un niiroir des religieux qu'on ne sera pas
Dissolutio in choro,
fiche, je pense, de trouver ici.
Irreverentia juxta altare.
Speculum Religiosorum Anreum docimentum.
ex diversis sententiis B. P. N.
Bernardis collecium, in quod prospiciens In claustro clausus iiiundanos despice plausus,
monachus, ad perfectionis culmen Regnuni suspira plenuiii dulcediiie mira.
cito perveniet. Ilicsla, ncc cesses, veniiini post semina messes,
Posl planctuin plausus, post liinc habitus para-
Sil omnis Religiosus [disus.
In ecclesia, dcvotus. Meditatio dic, noctequc exerccnda.
In clioro, ofliciosus. Mors tua, iiiors Chrisli, fraus mundi, gloria Ca>li,
Et dolor inferni sunl meditanda tibi.
(1) Davament est iine erreur de copiste. Cesl
Donnement qu il faut lire —
en latin Donamentum. 011 lon va voir arriverS. Bernard. Elle (ilait, comme
Donuement est une commune peu dloignce de Ronay, Ronay, du doyenn6 de Margeries (S. Margarelce decan.)
 :

1753 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHLE. — APPEND. 175'i

N" 8.
Extraits des manuscrits de fabb^ Matthieu.

MS, XV. {Notex de Dom

Quyton), p. 502.
Cl. —
h nensi. obtulit ad altare B. Bernardi, astantibus et
(1 143-1 noinine sancte etindividue Trinilalis
1.')7). Iii hnc ipsum tactantibus Everardo presbitero Longi-
Galerannus Comes Mellenti universis fideliljus Dei Campi, fratre Jacobo et fratre Mattheo Clarevallis
in posterum. Oportet nos operari bonum ad omnes, ccllerariis.
maxime autem ad domesticos fidei sic enim motiet ; Hilduin, 6veque de Langres confirma cette do-
nos Dominus ut faciamus nobis amicos de mam- nation avec plusieurs autres en 1202.
mona iniquilatis, ut cum defecerimus recipiant nos Ibib., p. 454, ann. 1335.— Nos frater
in eterna tabernacula. Propterea ego Galerannus Go- Johannes Abbas Clarcvalhs pie considerantes
mes Mellenli et Dominus castri quod dicitur Gor- laborem quem confratres nostri, precipue mona-
nai, concessi in manus venerabilis Bernardi, Cla- chi, suslinent in vigiliis et in die Beatissimi Patris
revallensis Abbatis, fratribus Clarevallensibus, et nostri Bernardi, ut sibi, cujus veneranda gaudent
omnibus qui sunt ex ordine Cislerciensi, gratuitum presenlia, laudes exsolvant debitas et devotas, cen-
Iransilum rerum suarum, ut neque apud Gurna- tum Idirarum parvoriun turoncnsium bursario tra-
ium, neque in alio loco ex his que ad me perti- diUimus in utilitatem coiiimunem ecclesie nosti^e
nent, pedagium aliquod exigatur ab eis. Ut aulom coiivertendas, pro emondis redditibus quinque li-
firma sit concessio in eternum, et a nemine suc- brarum turonensium parvorum, de quibus emendi
cessorum possit evacuari, carlam banc sigilli im- sunt pisces, et emontur perpeiuo pro pitancia pi-
pressione firmavi, addens et episcopi Parisiensis scium lara monacliis quam conversis in die B. Ber-
testimonium et sigilluni. Ego Tlieobaldus Dei gratia _ nardiannis singulis facienda mccc tricesimo
Parisiensis episcopus concessionem hanc raiam B qiiinto, indicliono III", in die Nativitatis B. M. V.
esse precipio et eam episcopali auctoritate confir- Ihid., p. 523. ann, 1439, 22 avril. L'abb6 —
mo. Testes ejus sunl Henricus de Ferreriis, Wil- de Clairvaux accorde la participation a tous les
lelmus de Pinu et Robertus de Fromeville de cle- biens spirituels de rabbaye k tros-noble et puissante
ricis, Bernardus archidiaconus, Radulfus et Jo- dame, princesse, Madame Marguerite de Vaulx,
hannes canonici Parisiensis ecclesie. comiesse de Saint-Paul, Brienne, etc, ik cause de
sos liberaiit^s et de sa tr6s-grande d^votion envers
— Deux sceaux pendants : le second est oval,Monsieur S. Bernard, ayani visiti en propre per-
representant un dveqiw assis, la crosse cn sonne son glorieux corpssainct et pritieuses reli-
dedans: sigillvm theobaldi parisiensis epi. ques qui reposent en iegiise de CUurvaux.
— Le i" rond; empreint des deux cotes Ibid p. 212, ann. 1472, 22 janv.
,
Lettres de —
reprisentantun seigneur d cheval : sigil-
sauvegarde accord^es k rabbaye de Clairvaux par
LUM GVALERANNI COMITIS. Charles le T^meraire, duc de Bourgogne en ihon-
neur de N. S. J.-C, de la benoiste V. M. samireet
Ibid. p. 504, ann. 1159. —
In nomine sancte
du glorieux corps-sainct Monseigneur S. Bemard,
et individue Trinitatis, Amen. F. Dei gratia Ro-
chapellain de la dicte qlorieuse Dame, et premier
manorum Imperator et semper Augustus omnibus
Abbedudil lieu, lequcl (fist et reposeen idglise ct ab-
fidelibus tam presentibus quam futuris in perpe-
baye de N. D. de Clairvaulx, premiire fille de nostre
tuum. Quoniam sepe contigii ea que bona peracla
C eglise etabbaye de Cislcaux; et pour consideration
sunt, vel hominum inconstantia mutari vel obli-
vione deleri, notnm sit universis quod Ego, volun-
de re que la dicteabbaye, nous et nos predicesseurs
comtes de Flandres, avons une helle et divote cha-
tate el consensu Beatricis Imperatricis, uxoris
pelle en laquelle les religieux d'icelle abhaye sont
mce, pro remissione peccatoruin nostrorum, et om-
tenusdcperpetuellement celebrer, et celihrentcha-
nium antecessorum nostr^irum; concedo domui de
scunjourunemessedeTeqmem,pourleremideetsalut
Claravalle in perpetuum possidendum quicipiid
des dmes de nous el de nos pridesseurs et dcMos
Guido de Wangionis-Rivo (Vic/nory} eidem domui
successeurs cor,Ues et contessesde Flandres, qui les
dedit et concessit de proprio ieudo ceterisque om-
ont fondies et augmenties de plusieurs ventes et re-
nibus et homines ejus casati de suis casamentis
venusen nos pays, dontpiiea nous leur avons donni
tempore bone memorie Bernardi Abbatis, iu lerris,
nostre main levie..
silvis, aquis, pascuis ceterisque aizanciis, quodque
...Donn6es <\ Bruges, le 22= jour de janvier, Tan
de eodem dono et eleemosina Bartholomeus filius
de grace 1472.
ejusdem G. postea concessit. Quod ut nullius te-
meritas ulterius audeas violare, sigilli mei impres-
ihid., p. 437, ann^e 1479, iO dec. Les habi- —
tants de Helaon, dioc. de Langres, consentent a ce
sione confirmandum duco. Actum in obsidione Chre-
me anno ab incarnatione Domini mclix". Testes que les rehgieux de Clairvaux continuenl de con-
stniire une forge k fer aupros de leur grange de
sunt Reinalilus cancellarius, electus Colonie archi-
episcopus, Everardus episcopus Baiiibergen,-.is, Hen-
Champigny,, pour ihonneuret rivirence de Dieu, de
r. N. D, et de S. Bernard, premier
abbi dudit monas-
ricus dux Saxonie, Bertoldus dux Turingie, Adam
^ tere, auquel repose son precieux corps.
abbas de Ebra.
Ihid., p. 183, ann. 1.508. 19 janv. Par devant —
— Lesdeux gros sceaux ronds, attachcs sur la Jean Gillot et Etienne Descbiens, nolaires juriis k
Bar-sur-Aube, Thibaut Henrion de Brousseur [peut-
charle mSme. Le !"' reprisente un prince as-
etro faudrait-il lire le brasseur], et Michau Hur-
sis, vetu d'une robe longue, un manteau par
:

dessus couronne sur la tste, le sceptre en

; la
la main droite, de la gauche il tierit un globe
surmonte d'une croix : fredericvsdei gratia
ROMANORVM IMPERATOR AVGVSTVS.
—
Lautre, qui esl vis-d-vis, reprcsente
Vimpiratricc assise heatrix dei gratia
ROMANORVM IMPERATRIX AVG.
Ihid., p. 178. (auu. 1202). — Bernaid.
de Bar-sur-Aube, fait une donalion .^ Clairvaux.
Hoc donum fecit idem Decanus in capitulo Clare-
vallis, presente Garnerio episcopo quondam Lingo-
ren, tonnelier, demeurant a Clairvaux reconnais-
seiitque, de leur honne volonti, pnur leur singuliere
diivotion qu'ils auroient et disoient avoir des long-
temps d Monsieur saint Bermird, et d leglise de
ClercvnuLr. en laquelle repose son pricieux corps, et
afind'etre participans is prieres, oroisons et biens
spirituels et temporels qui de jour en jour se font,
prosperent et augmenlenten icelulmonastore, ils se
Doyon sont dnnnis en cnrps et en biens a icelui monastere,
ponr servir ieglise et lc$ personnes d'icelle sclon
leur possibiiiti, tant de leur miticr que autren*ent,
en toutes choses licitei et honestet.
1756 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BEilNAHDI. 1756

Ibid., p. 631, ann. 1587.— On voit dans une «

treaube, notre cense, quand ledit pont effondroit
" avec grand effrayement.
relation du sirge de Clairvaux par les Reilres cal-
vinistps, que leduc de Guise 6tant venu au secours Et le dimanche, par la permission de notre Dieu,
de l'abbaye (l'''' ocl.), ce prince commenQa par aller la pluye se print par pelite bruine, et de lA jusques

faire ses prieres au tombeau de S. BernarJ « ou il ai inardy, en telle fai;on qu'il n'y avoit cheval qu'il
fut fort loncjtemps avec une grande idification des ne liit en Teau jusquesaux tlancs pres d'Outreaube;
religieux. » qui (5toit une grace speciale de la divine bont^, pour
La relation m^rile d'$tre copide toutentiere : donner ordre k la n^cessile urgente et p6rilleuse.
« L'an mil cinq cent qualre-vingt-sept, lesReis- Not(5s que beaucoup de personnes ont vu pleuvoir
tres ou Calvinistes allemans pdnelrerent dans le un raois ou trois semaines ei que les eaux n'(>ioient
royaume de France au nombre de 50 mille hommes, pas si grandes quelles furent pour lors en deux
pour donner du secours et soutenir les calvinistes jours et demi.
iranQois. Une grosse partie d'iceux arriva vers Et la plus grande rage que rennemy put exercer
Clairvaux, sur la veille de saint Michel, aprSs diner, envers la dite abbaye, fut de tenter rOutreaube, on
environ les 3 heures, et vindrent sommer la m:iison ils mirent ci bas les portes de la bouverie, fort
par un trompette, demandant au commencement grandes et spacieuses comme fon peut voir, pour
d'y loger 5 a 6 cornettes. On leur fit entendre que assii5ger leur canon, afin de batlre en ruine les mu-
feu le R. abbiS Dom Lupin le Myrrhe, 6tait en la railies de la dite abbaye; ce que taschans d'execu-
ville de Troyes, et qu'il falloit premierement Ten _ ter, au premier coup de canon creva, se brisa et
avertir. Lesdits Reistres ennemis 6taient en nombre b ronipit en pi^ces; et nos vaillans soldats qui (5toient
d'environ 45,000 en bon ordre, conduits par le duc au Pont du Prieur, bien ri^solus avec les convers,
de Bouillon, et venoient en longueur depuis Cbau- derri(l're une barricade du fou qu'on avoit dressee,

mont jusqu'(i Latrecey, et en largeur depuis Riclie-
bourg jusqu'aupr(>s de Clairvaux, ou i^toit leurassu-
rance d'avoir leur premier payemenl en France, en
ladite abbaye de Clairvaux. Mais avec Taide de
Dieu et de la Sainle "Vierge, tr6s bonne patronne
de cette maison, et de Monseigneur saint Michel,
aussy de nostre trfis d^vot Pcre saint Bernard, fu-
rent bien empesch(5s de leur inauvaise entreprise
alU^rent en peu d'heures vers eux avec diligence.
Eux, disent-ils, ne se soucioient aucunement, car
lesReistres qui ne savoient les ambuscades de nos
bons soldats, comme ^trangers, n'avoient pas si
lost leve et montri^ leur tete par dessus la dite bou-
viere d'Outreaube, qu'on les saluoit avec grands
eoups d'arquebuse et mousquels, qui fut occasion
qu'ils lireiit un trou aupres, en ce grand champ
;

car feu Monseigneur Henry, le duc de Guise, man-
dit k feu nolre R. abb6 le Mvrrhe, qu'il n'y avoit
point d'autre remrde que de faire composition avec
lesdiis Reistres ennemis de la France, et leur pro-
mettre ce qu'ils demandoient s?avoir 7000 escus,
: Les soldats qui etoieut au Pont du Prieur n'en
des boeufs pour saller cl du vin en qiiantitd
qu'avec Tayde de Dieu et faveur des glorieux saincls
susdits, nous sauverions Ti^glise de Clairvaux
que quand ils brusleroient les cens, nous avons des
bois pour les refaire, ne pouvans emporter les terres
et le fonds.
MM. les Vdni^rables religieux de Clairvaux, enten-
dans ces piteuses nouvelles, se retirtrent en la ville
de Bar-sur-Aube, avec leur R. Abb6 le Myrrhe,
persistans tous en prieres, oroisons, sans aucun
intervalle, nuit ct jour, en la chapelle du petit
Clairvaux oii ils (^toient tous retires, ct principa-
lement le jour de saint Michel, auquel 1'ennemi
faisoittous ses efforts pour entrerdansladileabbaye,
jour le plus Scraindre.
N6antmoins 4 ou 5 religieux, officiers de ladite
maison de Clairvaux, demeurferent avec trcs grande
constance audit Clairvaux pour y donner ordre, et
administrcr les vivres el niunitions aux soldats qui
etoient en la maison pour la d^fendre; les noms
desquels religieux sonl : dom Bernard Brenay ci r» ii'auiant que la rivi^re i^tait roide et haule. Lun
lerier; dom Nicolas Thiefaud de Chaumont, moine
du four; dom Jean de Reims, maitre-dhottd, et le
capitaine de Belleguise, fort bon gentilhomme et
bien z(5l6 ii cette maison. Furent aussi assembl6s
tous les convers bien deliber6s A combattre, aux-
quels demanda le dit seigneur de Belleguise quelle
6toitleur voloiit6 etleur r<?solulion.
Tous, d'un comniun accord, lirent ri^ponse qu'ils
vouloient vivre ou mourir pour la conservation de
la dite maison, et d^fendre leur pain.
Advisftrent tous ensemble avec les dits religieux
ofticiers qu'il (5toit expiJdient de ronipre la chauss^e
de Ville, ce qui fut fait par un nomme Gaulclet,
|ou Gauletei] de Ville, et manouvrier de la niaison
de Clairvaux; aussi rompre le TrcMou, pont auprfcs
de' Clairvaux appeli^ d'ancienneti5 lo |)ont au Prieur,
qui est bien & l(iO pas de la dite abbaye, allanl au
gagnago [rcrme| d'Oulreaube ct ful la nuit nieme
; doclobre, sur les sept lieures du malin. viut A
de sainl Michel rompu par un niai^on, de fai^on que
le mardi au malin fut vu tout le dit pont e!'londr(^
contre Teffort de rennemy, lequel ^tail audil Ou-
qui tire i la forge et prirent de grandes pieces de bois
pour penser faire un pont afin de passer la rivi(ire
au droit du lavoir des brebis, oii il y en avoit d(jj4 3
ou 6 de pass6s.
et : voyoient rien, pour cause du bois qui ^toit sur la
rivicre; et les autres qui ^toient en ambuscade
et
;
Q pr^s la Croix de Calvin, conduils par le valeureux
capitaine Des Carreaux, descen(iirent a couvert
pour passer au droit dudit lavoir du Vre la Barre,
ct entr^renl dans la prairte oii il y avait de feau
jusqu'aux genoux, pour tirer sur le gros desdits
Reistres, et les empescher de passer la riviire. El
quand ils en lurent proche k couvert, n'(5lant vus
(lesdits Reistres, ils y lirfirent 40 ou 50 coups d'ar-
quebuse.
On envoyoit Martin le plombier, de Ville, lors
serviteur de cette maison avec d'aulres soldats
pour porter arquebuses et pierres de roc pour tirer
au pont, lequel fut gagn6 vaillamment par ledit
capitaine Des Carreaux ; et furent leurs planchcs
et machines jelti''es, oi'i plusieurs des ennemis furent
bless6s et jet(5s en feau, qui fut la cause quils s'en
retournerent bien honteux ; et en lomba une
grande quantili5 en I'eau, qui furent perdus el noy(5s,
*^
dcschets qui inenoit les ennemis, irriti^de sigrande
lurie, tit serment qu'il ne boiroil ni ne mangeroit
qu'il n'eust brusl6 1'^glise de rabbaye, et roly lous
les moines vifs; mais, graces 4 Dieu. la nuit inesme
il mouriit malheureusement sans avoir parl6 a per-
sonnc dcpuis qu'il se fut coucli^, en la maison de
feu Laurcnt GoriUon, ct Longchamp, lors juge des
lerres de M.M. de Clairvaux.
Le mesme jour (iu'ils firent les plus grands efforts,
sortit mondit Seigneur due Guise de Vignory,
cinq licues dela Ciairvaux, et arriva i Bar-sur-
Aube inopinement sur les H heures du soir, dernier
jour de septcmbre; et aussitost envoya mondit Sei-
giicur (ie Clairvaux le .Myrrhe, nour parler avec luy,
et etoit pour lors au "petit Clairvaux de Bar-sur-
Aube.
Le mercredy au matin, jour do saint Remy, chef
Clairvaux par la portc de la vigne, et alli avant
toules choses ^ l'6ghse, faire ses prieres au loinbeau
de saint Bernard, oii il fut fort longtemps avec une
1757 DE RELIQUIIS
uraiiile ^ditication des religieux, qui dtoient der- « clinati, de Omnipotcntis Dci miseridordia ac BB.
riore lui. Et mondit Seigneur de Guise, avisa avec
lesdits ofticiers et reiigieux, et inondit Seigneur dc
Belleguise, s"en alla reconnailre la torce qui 6lo\t
au Pont du Prieur, et cependant comnianda qu'on
eiit a bailler ci vivre aux soldats de sa compagnie,
el refaire habilement le Pont du Prieur, avec des
pi^ces de cuves et deux chars de trapans.
Neuf de vin furent defoncdes dessous la
pit^^ces
halle, par ledit doin Jacques Pdricard, lors vine-
tier, aussi par l'ailvis de mondit seigneur de Belle-
guise, et grande quantitdde pain fut port6e dedans
des sacs.
F^aut notter que mondit seigneur Ahh6 le Myrrlie,
ayant envoyd gens de Bar-sur-Aube h Clairvaux,
pour emporter les corps saints et les meltrc eu
plus grande surete, les religieux et convers qui
dtoienl envoyds ne purent, en nombre de 10 ou 12
qu'ils dtoienl, lever ni mouvoir en aucune ta(,'on la _ tahleau attachd sur 1'autel de notre Pcre saint Ber-
couverture des tombeaux oCi iceux corps saiiits ro- B nard.
posent ;nonobstant qu'on ait experimente plusieurs
fois que 4 hoinines suffisoient pour faire le inesino
oftice.
En aclions de graces, on a accoustum^ <i Ciair-
vaux de faire chaque ann6e une procession g6n6rale
le 29 septembre, jour de feste du B. Arcliange saint
Michel, protecteur de 1'Eglise el chef de loiites les
troupesdu Dieu des armdes, elle deffenseurinvinci-
ble des fiddles.
("e present escript est attestd par fr. C. de Bour-
gogne, religieux de Clairvaux, et fr. Frangois Ron-
geot, Prieur, qui ont signd avec parapbe.
Je trouve daus !e m?me ms. de M. 1'abbd Mat-
tliieu, p. 67, une pidce qui se rattache il celle que
je viens de copier : considdration et la ddvotion singulidre que les roys
« Je Balthasar Gobelin, Conseiller du Roy et
Tiirdsorier Gdneral de rextraordinaire de ses giier-
res, confesse avoir eu et receu coinptant en rab- C de plnsiours corps saints
baye de Clairvaux, prds Bar-sur-Aube, dc Monsieur
TAbbd dudit lieu de Clervaux, la somme de 3l)0U
c.cus soleil, en francs d'argent de xx sols pii-ce,
XV quarts d'escus aussi d'argent de xv sols pi^ce,
avec XV sols, cmpruntds par Monsieur le duc de
Guise, gouverneur et Lieutenanl Gdndral pour Sa
Majestd ds pais de Champagne et Brye, par luy or-
donnde estre mise en ines mains pour reinployor
au fait de ma charge, mesme k partie des frays et
despenses de Tarmde par Iny conduite pour le ser-
vice de Sa Majestd audit pays de Champagne, pour
s'opposer aux forces dtrangieres qui entroient en
ce royaume. De la quelle soinme de je me
tienscontent et bien paye, et en ay quitti' ct quitte
ledit Sieur Abbd de Clervaux et tous autres. En
lesmoin de quoy j'ai signd la prdsente de ina main
le 3« jour d'octobre 1587. Signd Gobelin. : sur
parchemin.
Idem., p. 46, ann. 1895, 1-5 juin. Clcmens
Papa VIII, ad perpetuam rei memoriam. De om-
nium Cbristi fldelium salute paterna charitate sol-
licili, coelestes indulgentiarum thesauros quorum
dispensalores in terris Divina nos Clementia insti-
tuit, in suffragium eliam animarum qme in purga-
torio detinenliir libenler proferimus, prout in Do-
mino salubriter inspiciinus expedire. Volumus ita-
que ecclesiam monasterii Clarsevallis
ciensis, Lingonensis dioecesis, quod monachorum,
conversorum, donatorum et servientium nuinero
iiiter caHera ejusdeni Ordinis monasteria valde in-
signe et ob sanctorum corporum et aliarum san-
ctarum reliquiarum, et prsesertim sancti Bernardi,
dicti monasterii primi Abbalis, cujus corpus in
eadem ecclesia requiescit, copiam in maximam
apud omnes veneratione liabetur, speciali privilegio
quo nondum insignitum existit, in suffragium ani-
marum iidclium dclunctorum, dccorarc. Suppbca-
lionibus dilecti lilii Dionysii Largenticr, Abbatis
Tyronnelli, nobis super hoc humiliter porrectis in-
S. BERNARDI ET S. MALACHI^. — APPEND. 1758
Pclri et Pauli Apostolorum ejus auctoritate conlisi,
concedimus ut quandocumque saccrdos aliquis
eJHsdcm monasterii duntaxat missam defunctorum
ad altare ejusdem sancti Bernardi, in quo ipsius re-
liquiic sunt condit;c, pro anima cujuscumque lide-
lis, quaj Deo in cliantate conjuncta ab hac luce mi-
graverit, celebrabit, ipsa aniina de licclesi» tlie-
sauro indulgenliam consequatur, ita ut Domini
Nostri Jcsu Cliristi et ejus Genilricis B. Mari;e Vir-
ginis, ac sanctorum oninium merilis sibi suffragan-
tibus, a purgatorio libcretur contrariis non oh- ;
stantibus quibuscumque. IJatum Uoinai a[)ud san-
ctum Marcuin, sub aniiulo piscatoris, die 15junii
15'Jo, Pontilicatus nostri anno IV.
Siguat. Vestrius Barbianus.
L'origiiial est aux Archives, ajoule dom Cl. Guy-
ton et il y en a un exemplaire colld sur un petit
;
Ibid., p. 332, ann. 1607, 14 janv. Doin Denis —
Largentier, abbd de Clairvaux, en noramant un vi-
caire en Irlande, lui rappelle ramitid de S. Bernard
et de S. Malachie. « l'ia itla, intcr f/loriosissimum
Malachiam, quondam Hibernice metropoHtanum, et
licatissimum P. Bernardum nostrum, sacrarum
amicitiarwm intercessio; sitigularis illiiis in hanc
Claram Vallem charitas,in qua, morietis, sacratum
corpus suum, prceclarum specialis et perpetui sui
patrocinii munimenlum reliquit. »
Ibid., p. 213, ann. 1611, juillet. Louis XIII —
confirme les privileges accordds par ses prdddces-
seurs k rabbaye de Clairvaux » dtant ladite abbaye
de fondation royale, et de tout temps, pour cette
ses preducesseurs y ont portee, leur ayant icelle
cstd grandement recommandde comme ddpositaire
notamment celui de ,
saint Bernard. » —
Donnd i Paris au mois de juil-
let 1611.
Ibid., p. 213, ann. 1618, 29 juillet. On con- —
serve dans les archives de Clairvaux, une grande
leltre que le R. P. D. DenisLargenlier, 44° abbd de
Clairvaux, de sainte memoire, dcrivait le 29 juillet
1618,arabbd de Cileaux sur les affaires dc leur
Ordre; k la fin de laquelle il lui marque I^ous au- :
rons le bouheuret I honneur de votreprisence a la
Saint-Bernard, pour 1'accomplissement de votre
vceu, elc.
Ibid., p. 217, ann. 1661, 2 sept. Dom Pierre —
Henry, surnommd Duchesne, 46' abbd de Clair-
vaux, dans une sienne lettre en date k Clairvaux
du 2 septembre 1661, adressde 4 dom Nicolas Per-
rin, religieux profds de Clairvaux, pourvu par le
—
Pape Alexandre VII, de la cure de Golumbey-la-
n Fosse, (Arrondissem' do Bar-sur-Aubc, canton de
—
Soulaines), dcrit: « Curiam de Colombeio la Fosse,
cum illam regularem esse et a relif/iosis tam nostra
predicledomus Clarevallisquamalteriusordinis con-
tinuative sicut in presenti esse et fuisse occupatam,
illumque lociim de Colombeio laFossc, duahus leu-
cis tantum iiinc distare noverimus, in quo BD. Pater
noster Bernardus quotidianis huc usque claruit mi-
raculis. »
Ord. Cister- — que saint Bernard bdnit unc fontains
On
. .
sait
aColorabey-la-Fosse, et communiqua S ses eaux
par un niiracle la proprictd de gudrir divcrses ma-
ladies. L'ondc dc cette fonlaino, puisde d'aprds ses
ordres, se changea en vin, ;\ la grande adiniration
de ses moines et dc tous les assistants. ( Vita S. Bern.
a Joh. Eremita, 11, 12.)
Je crois que la fonlaine miraculcuse existe encore
aujourdhui, et qu'on a recours ft ses vertus cura-
tives parliculieremenl conlre la fidvre.
Ihid., p. 400, ann. 1682, 22 dec. —
Nicolas dc
Poiresson, doyen de Saint-Jean-Bapliste de Cliau-
mont, dcuyer, seigneur de Cliamarande, Claude de
 :

1759 ADDIT. AD LIBROS DR VITA S. BERNARDI. 1760

Poiresson son fr^re, dcuyer et seignour dudit Gha- « jour de rAssomplion, le jour de la f6te de S. Ber-
marande, avec dame Germaine Geotfroy de CoelTy, " nard, el le jour de la S. .loseph; apr^s leur mort,
son epouse, fondent k perpcituit^ daiis l'^glise de elles se celiibreront en la chapelle du tombeau de
Clairvaux, moyennant 10 livres de reiite annuelle, saiul Bernard, pour le repos de leurs ames.
trois messes basses, pour reconnoiire les graces MS. IX. (Catalogiie succinct des Abbes de Clair-
particuli^lTes qu'ils ont refues de Dieu, par les ni(5- vaux). p. 264. II est fait —
mention d'une lampe
rites el iiitercession de limmaculee Mere de Dieu, d'or offerte au tonibeau de S. Bernard par le duc
S. Joacliim, S'« Anne et S. Josepli et du li. S. de Peiitbievre. On dit que ce prince dtait fort 116
Bernard. avec M. Rocourt.
Pendant leur vie les messes seront ci^ldbrdes le

N" 9.

Luminaire devant rautel de saint Malachie et dans rEalise de Clairvaux.

Les archives de TAube poss^dent une charte de
Robert Brucc, par laquolle il donne <^ rabbaye de
Clairvaux sa terre d'Usti(Toft avcc toules ses appar-
tenances, pour cntretenir un luminaire devant le
tombeaudeS. Malachie. « Adsustinendum lumlnare
coram B. Malaclda. (Vid. Cang. Gross., verb. Susti-
nere.) » •
Cette charte n'est pas dat6e, mais un passage des
statuts du chapitre-gi5n6ral de rordre de Cileaux,
jjeut aider a lixer, a quelquesann^es pr^s, Tiipoque
(le sa rcdaction.
On lit dans la deuxi^me collection des d^finitions
du chapitre-gi'n6ral, distincl. \, cap. x, de lumine
ante allare in jestis sanctorum accendendo
dem Dco servienlibus et in perpetuum servituris,
ad sustinendum luminiire corambeato Malachia, pro
salute anime mee et salute omnium antecessorum
et successorum nieorum, in puram et perpetuam
elemosinam, totam terram meam de Osticroft, cum
rectis et antiquis suis divisis et perlinenciis, ac
n comniuuibus aysiamenlis el libertalibus dicte terre
porlinentibus, prout Rogerius de William Wode et
Galfridus Collan ipsani terram de me quondam te-
nuerunt, tenendam et habendam lotani terram pre-
dictam monachis predictis de me et heredibus meis,
libere, quiete, plenarie, inlegre et honoritice, sicut
aliqua elemosina in toto regno Scotie liberius et
qiiiecius tenetur aut possidetur, in boscis et planis,
:

« Cum /eslum alicujussancti euenerit,ad altarcin pratis et pascuis, nioris et mariscis (4), turbariis (5),
ipsiushonoremconsecratum,noncereossedlampadis paunagiis (6), el omnibus aliis aysiamenlis, que in
lumen vel candelii' (1) licebit accenderc. «(.Vomn.s^ dicla terra inveniri poluerunt vel exerceri, absque
Cisterc. Paris, lfi64, in-f°., p. 277.) omni consuetudine seculari, exaclione et demanda
Kn rapprocliant ce passage, d'oii ressort si clai- (7|. Volo eciam et concedo pro me et heredibus
rement resprit de pauvretii des premiers cisler- meis quod lerra prefaia libera sit a multura (8), el
ciens, dune demande adressiSe en 1273 par l'abb6 quod tenentes candom libcre et sine conlradictione
de Clairvaux au Chapilie-G(5n6ral (2), atin qu'il lui molenl in molendinis nieis. Ego vero el lieredes mei
fut permis d'avoir un luminaire devant lc lombeau predictam terram cum omnibus suis pertinenciis, ut
de 8. Malachie, on voit qu'il ne pouvait 6trc qii<.'S- predictum esl, pretatis monachis conlra omnes bo-
tion que d'une riche fondation enrhonncurdu saint . niines et feminas warantizabimus, acquietabiinus
archev(5que. II me parait assez naturol de ponscr " (!)), et defcndomus in perpetuum. Ul autem hec
quc c'i''tait celle do Robert Bruce. (lui donnail unc mea donacio el coneessio perpelue firmilatis robur
lerre entiere avec toutes ses dopendancos, pour on- obtinoant, presons scriptiim sigilli mei munimine
vironnor le tombeau de S. Malachie ile cc poiiipeux roboravi. Hiis testibus, Dominis David de Thorlho-
6clat que nos p6res se plaisaient tant A voir autour rald, iiinc Senescallus Vallis Anandi (10); Roberto
des reliqucs dessaiius. de Horice; Willolmo de Sanclo Micliaele, niilitibus.
Je me erois donc suffisamment autoris(5 par le —
Magistro Adani de Kircudbrichl; Domino Wil-
rapprocbenicnt <le la pcrnii.ssion accordre en 1 273 lolmo (lo Duiicorry; WiUelmo de Corri; Adam Hen-
k Tabbii de Clairvaux, pour ne pas faire remontor (lonian; Ricardo (Jrlspin WiUelino de Are, clerico ;

pliis haut la liatc de la cliarle de Robert Bruce; la ei aliis. V —

Le sceau cn cire blanche, pendani 4
•

forine de rocriture, minusculo diplomaliquo fort r(5- dos lemnisques de pnrchemin, rond, foniiant une
gulifcre, annonce la tin du xiii° si<>cle. Ainsi, cette caloile s]ih(<rique i Topposfe de la surface grav(!e ;

pi^ce serait <5nian(5e de Robert Bruce, comp(5titour
de Jean Baliol, et qui eut pour ni^re Isabelle, lille
de Daviil, C(inite de Hiinlingdon. (Cf. The Baronage
of England hy Uilliani Dugdale, Norroi/ liing of
armes. Lomlon, 167.'i, in-f", lom.I.)
daiis le cliamp un cavalier arm(5 de loutes pii^ces,
lo casque ferni<5, orn<^ d'un cimier en forme d'<5ven-
lail, tcnanl iine epi5e de la niain droile ol un (icu de
la gauche, le cheval caparaijonuii et galoppanl de
droite Agauche.— Liigende. ESTO. ..DliO?. .ecri- .

Voici le textc de la Charte de fondation, 6crilo
sur parchemin et bion conservi^e
« Sciant presentos et fuluri nuod Ego Robertus
de Brus, Uomiiius Vallis Anamii (3), dodi ot oon-
cessi, et hac prosenti carla mea coiilirmavi Dco et
Beate Marie ac domui Clarovallis et monachis ibi-
Inro majiiscule gothiqne. Haiilour du parchemin,
ncuf centim(';tros. Largeiir, vingt-six cenlimelros.
J'ai riuui un certain noinbre de lilres relalifs au
lumiuairo de IV^glise do Clairvaux. II sera bon, en
les lisanl, de se° rappeler que remploi des cierges
(Stait interdil par les anciennes coutumes cistercicn-

(1) Candcla—iucerna olearia, liil Du Cange dans (6) Paunagiuin—i. e. porcorum glandibus pastio
sun Glos-aire. (cL Hist. angl. scrip. Ibidcm).
(2) « Petilio D. Aliliatis Clarevallis iil possit lia- (7) Demanda—i. c. exactio (cf. Hist. angl. scrij).
bere liinimare coram lomba S. .M.ilachi» exaiidi- Gloss.).
tur. » (Thes. nov. anccdot. Select. stat Cap. Gcn. Multura—i. c, quoii molitori ex trumenlo
(8)
O. Cisl. ann. 1273, n" 17, tom.lV, col. Ii4u.j quod molil, pra>statur (cf. Cang. Gloss.).
(3^ Annandalc (cl. Gamdcn, Itritaniiia). (9) Acquietare i. —
e. quieium et securum red-
(4) Mnra—i. o. lacus stagiium inoor (cf. Hisl. dere. —
Vox fori angl. : to acquit. icf. llist. angl.
angl. .wriyi/., Loiulini
Hi-Vi. ^
Toni. II. Glos.) .1/«- script. Gloss.).
mcMs, i. 0. locus paludosus, lerra paluslris. (Ihidcin). (10) Vallis.\naiidi, una e qualuor Scoli;e seiicsca-
(5) Turharia' —
i. e. loci turba; fodienda; idonei liis (cf. CAmAcn Britannia).
(cf. Cang. Gloss.).
1761 DE RELIQUIIS
nes sur les autels des saiiils que les anciens
(I);
Cistercieiis ne se servaieiit quc de lampos dansleurs
6t;lises; el qu'aux fetes prineipales seulemeut, lors-
i|ue les reliquos iHaieut niises sur
ou y dcux cierges, outre les d(!ux lampos
plai;aiL
fixoes au iiuir de chaque cote. (Cf. lyoiiKist. Cist.,
Usus ord. Cist., cap. Llii, 137; Lix, lb3;Lxvil,
lu8. —
Instit. cap. Geu.; cap.Lxxxil, 271; ix,277.)
Ms. XV de M. faljbe Mattliieu, p. l'J2. EfiO
Hilduinus Dei gratia Lingoneusium Episcopus, oni-
nibus tam presentibus quam futuris notum facio
quod Philippus miles de Clialela dodit Deo et fra-
tribus Clarevallis quicquid habebat in omuibus uti-
lilatibus apud Cuniin.... ideni Ph. et post ipsum
heres eius perpeiuo singulis annis in festo S. Ber-
nardi offerent ecclesie Clarevallis cereum unum, va-
lentem sex denarios Pruvinionses Actum anno
ab incarnatione Domini jicc secundo. »
Ihid., p. 71. « —
Tlieobaldus comes Campanie et
Brie Palatinus, omnibus in perpetuum. Audivi et
luiratus sum quod, monachis Clarovallensibus mis-
sas suas peculiares et privatas celobrantibus, lumi-
nare cereuin nou accendoliatur sed solis accensis
lampadibus celebrabaut, superque frequentor eve-
nire periculum coiitingebat. Voieus igitur hoc peri-
culuin amovere, donavi eisdem fratribus Clareval-
lensibus in perpeluam eleinosinam pro cera emenda
ad hos usus, decem et octo libras annui rodditus
Pruviniensis monete percipioudas siugulis anuis in
nundinis Barri de provontibus nundinarum. Ipsi
auteni fratres milii concessorunt in verbo veritatis
quod sine aecensa candola cere de cetero non cele-
brabunt. Preterca donavi cisdem fratribus ad usuin
unius lampadis quadraginta solidos redditus perci-
piendos singulis annis in oisdein nuudiuis Barri;
que quidem lampas ardebit seinpor et contiuue in
illo loco qui dicitur Charucriuin, ubi ossa hdelium
in Claravalle decodontium requiescunt. Quod ut
Q
notum permanoat preseniem feci cartam sigilli mei
munimine roborari. Actum anno ab incarnatione
Domini mccxxii, mense Marlio. » Copiiie sur une
copie collationniie faite le 14 aoat 1664 par des no-
iaires.
< Ego
Ihid., p. 199. — Decanus Chrislianita-
lisBarn super Albam, nntum facio quod cum
in omnibus rebus mobilibus et immobilibus quas
Conslantius clericus do Villari, tenebat dio quo
presens conditum est instrumentum, fratres Clare-
vallis medielatem per omnia haberent ex donalione
fratris Durandi m.onachi Clarevallis, sicut ipsi Cla-
revallonses dicebant et ipse Constanlius frater dicti
Durandi testabatur, ctc reddat voro idem Con-
stantius pro recognitiono supradictorum cereum xii
denariorum singulis annis B. IJernardo in festo ip-
sius anno gratie mccxxvii. »
— On trouve aussi le tilre de cet engagement
dans le cartulaire de Clairvaux (ms. n° 703 do la
bibliothfeque publique de Troyes (2) ), sous la rubri-
que: Ultra-Atbam cl. compositio in ter Constantium
, turis quod Ego dedi eccle^ie Clarevallis in purani
clericum de HLIari et jratres Clarevallenses.
J'oxlrais de ce meme cartiilaire lapiece suivante,
do lannee 1213, ou il est qiiestion d"un cierge rendu
sur Fauiel de S. Bernard le jour de sa fete.
Uellus-Mons, XVI.
(1) Cest ce qui explique la permission accorddo
en 1220 4 Tabb^ de Clairvaux par le Chapiire-G6-
noral. —
« Petttio decereo pendendo ante reliquias
S. Bernardi exauditur. » (Tlies. nou. anecdot., t. IV,
col. 1329.)
II fallut, sans aucun doute, une pennission sem-
blable en 12oo h rabbe de Clairvaux pour accepter
la donalion de Matlliicu do Monlmirail. Ce soigneur
assurait ti rabbaye un revenu de 18 livres tournois,
i la charge de faire briiler jour et nuit un cierge
devant 1'aulel de S. Bernard. (Thes. nov. anccdot.,
t. I, col. 1061).
[2; II existe k la Bibliothique Imp^riale
S. BERNARDI ET S. MALAGHIii. — APPEND. 17G2
« Petrus Prior S. Petri, B. Decanus Barri, Paga-
nus Olticialis Lingoneiisis et Humberlus Prepositus
Barri, oinnibiis Lilloras presentes inspecturis salu-
le niaitre-autel, tem in Domino. Noverit universitas veslra quod
discordia verlebalur inter Abbatem et fratres Cla-
revallis ex una parte, et Garnerium filium fratris
Philippi do Clialela ox altera, eo quod idein Garue-
rius denogabat facore hominagium Abbati et fratri-
— .< bus Clarevallis de omnibus que dictus Garnerius
hpbebat et possidebat apud Cuntin et in toto finagio
eius, sicut paler eius fecerat dicto Abbaii et fratribus
ClarevaUis, sicut continetur in autenlico Domni
Lingonensis Episcopi. Tandem idem Garnerius in
presentia nostra constitulus, cognita veritale, ami-
cabiliter recognovit quod dicluin feodum tenebat et
possidobat ab Abbate et fralribus Clarevallis, et
pro recognitioiie dicli hominagii idein G. dobebat
reddore unum cereuin vi denariorum sine dilalione
singulis annis et craslinatione aliqua in festivitate
o sancli Bernardi, super altare eiusdem sancli. Pro
eo autem quod denogavit liominagium supradictum
facere dictis Abbati et fratiibus sicut debebat, idem
G. ad arbitrium B. Decani Barri ol Erardi de Porla
fecil emendam et roddidit illain Galtorio et Evrardo
Cellerariis Clarevallis.De aliis aulem querelis quas
inter liabebant promisit idein G. super sancta
so
jurando quod staret iuri de cetero corani dicto Ab-
bate et fratribus Clarevallis quocienscumque supra-
dictus Abbas et fratres eidom G. dieni assignarent
competentem, sicut domini solent facere de feodis
suis, et quicquid diclus Abbis et fratres Clarevallis
aiit per se aut per aliain idoiioaiii persunam rulione
previa indicaverint, salvis carlis fratriHn Clareval-
lensium tain de suprascriptis et querelis universis
quas diclus Abbas et fratres habent adversiisdiclum
G., quain de querelis similitor quas idem G. se ha-
Ijore inlendit adversus prediclos Abbatem et fratres
Clarevallis, infra lerminum conslitutum, videlicet
ad proximuin Pasclia, inviolabiliter observabit. Et
sciendum quod supradiclus Abbas et fralres Clare-
— vallis nou exirahent dictuin G. extra caslellariam
Barri quaindiu idem G. supradictis conveutionibus
coramdicto Abbale et 1'ratribus Clarevallis, vel inan-
dato eoruin juri slare noluerit. Si vero sepediclus
G. suprascripto omnia deinceps bona hde cuslodire
nolueril, quod absit et ea lirmiter tenere, dictus
I
Abbas et Iratres tamdiu dictum feodum et supradi-
cla omnia in nianu sua, neinine conlradicenle, te-
nebiint, quousqiie ex integro suprascriptas conven-
tiones in curia Abfjatis et frairum Clarevallis di-
clus G. emendaverit coiiipelenler. Ut autem supra-
scripta oninia rata et inconcussa permaneant postu-
latione utriusque parlis presentem cartain fecimus
et sigillorum nostrorum impressione precepimus
robnrari. Actuin anno gratie m°. ducentesimo xV. »
n Ibid. p. 180. — « Ego ThoobaUlus Campanio et
" Brie comcs notuin facio uuivorsis tani
Palalinus,
presenlibus quani futuris presentes litteras inspec-
ct perpoluam eleniosinam, pro salute animc niee,
viginli libras Pruviiiiensium annui reddilus pro cera
emenda ad facieudum luminare missariim in dicta
occlcsia Clarevallis Aetum anno gralie M. CC
tricesimo primo, mense Maio. »
de cc mfime cartulaire, aussi du xiw siicle. Cest
un volnme in-^", d'une superho niinuscule gothique
avoc inilialos allerni^es en vermillon et azur. On lit
snr la feuille de garde: « Achete le 14 brumaire an
XI (3 nov. 1802) la vente doslivres de M. Truelle-
ft
Chauibouzon. —Vendu k la Bibliolheque Royale par
U. le chevalier Armynol, le 26 avril 1816. »
Voici les divisioiis du carlulaire de Clairvaux:
Granyia Ahbafis. —
Vltra-Albam. —
Fravilla. —
Fontarcya. — Bellus-Mons. —
Champigneijum pro
Comeuilla. —
Borda, —
Moreins. —
Cornaij. —
Bciin-
faij. — Forgie (les forges) — Pasture.
une copie
 : :

1763 ADDIT. AD LIBKOS Dli VITA S, BERNARDI. 1764

Idia., p. 17. — ij^f^^^ Vanalyse d'apres
le tilre
original sur parchemin conservi dans les archives
de VAube.
Frere Jehans, abbi? de Clei-cvaiix, autorise une
religieuse personne de son abbaye, mue de grant
devotion.... en Vhonnetir eten la rev6rence dela be-
noite Trinite de paradis, aussipoursa qrant fiance...
a ma Danie saincte Anne.... et aiix benois martirs,
cest asavoir sainctz Eutropc, Zoxinie et Donosc, des-
quieu.v li prdcieux corps posent honorahlemenl en
Viglise de Clairvaux i consacrer la soinnie de 60
francs d'or d'ou coing d'ouroy qu'ello availparde-
vers elle par son industrie et bonneproveance, aVcn-
trelien perpcHuel de jour et de nuil de la lanipe
« plac(5e devant Tautel de la sainte Trinit(5 dans le
chceur des convers, et a letablissement de tels et
semblables luminaires en cierges de eirecommenous
avons aeoustumey avoir devant le grant aulel ou cir-
cui'e d'icelli et cn la dicte eglise aux fcstcs de mon-
sieur sainct Malachie et de nostre glorieux pere
monsieur sainct Bernarl. »
Ibid., p. 5. —
Reconnaissance d'une donalion
faite aux religieux de Clairvaux depuis 16 ans en-
viron par Jehan le Pitois, receveur des domaines et
des aydes k Bar-sur-Aube, el par Simoneite la Ro-
tie sa fcmme, pour faire ardre la lampe devant N.
S. et le corpsde Monseigneur S. Bernard perpetuel-
lement.

N° 10.

Plans de Ciairvaux par dom Nicolas Miliey.

Les plans de Clairvaux par dom N. Milley for- D mcridiem prospectus. Tabula. 3'. On lit surcha- —
ment Irois grandes feuilles ainsi ddsign(5es: Archi- cune d'elles: F. A'. Millcy delineavit C. Lucas —
CKnobii Clarwvallensis 'ichnographia. Tabula {'. —
D. S. sculpsit 1708. Ungrand cartouche, plac6 dans
Archicmnobii Clarcevallensis ad occidentem prospe- le haut de la troisifeme feuille renferme rinscriplion
ctus, Tabula 2=". —
Archicicnobii Clanevallensis ad suivante
ILLUSTRISSIMO
AC REVERHNDISSIMO DOMINO
D. PETHO BOUCIIU
CLAR.EVALLIS ABBATI :

UNIVERSl ORDI.MS CISTLKCIENCIS

PATRI PRIMARIO,
NECNON TOTIUS CLAR.EVALLENSIS FILIATIONIS
SUPERIORI IMMKDIATO:
ATQUE VIGILANTISSIMO ETC.
IN .iETERNUM OBSERVANTIzE SU-« MONUMENTUM,
TERGEMINUM DOMUS EJUS ARCHKXENOBII DIAGRAMMA
OFFEREBAT ADDICTISSIMUS RELIGIOSUS
FRATER ^'ICOLAUS MILLEY :

DE MORELIIS PROFESSUS, DE MORIS PRIOR.

ANNO SALUTIS M. D. CC. VIII.
Le cartouche est orn^ dos armoiries de TAbbi^ Le mars 1709 Marie 'VN^arangne donna quil-
8
de Clairvaux, Dom Pierre Bouchu, de celles du tance Paris ;\ Dom dc Monlaubon de la somme de
;\

comld de Champagne et de celles de saint Ber-
nard.
Chaque plan accompagn(5 d'une Idgende latine
est
et d'une l(^gende francaisc. On vcrra par le niarch6
que jc vais Iranscriro qu'ils furent imprim(5s;\ Clair-
vaux mftnie.
1708, 17 Sept. —
Noussoussigndssommosconvenus
cce qui suit: Cest ii scavoir (|uc moy Edmc The-
venarl maitre iin|irinieur en laule douco, promels,
et nroblige im|irinier daiis le logis de nionsoigneur
abb6 de Clairvaux irois planclies dc son abbaye:
s(;,avoir un plan gdom(5lral el deux voues perspecli-
ves dc ladicte abbaye, ^ raison de Iniict bvres par
cent d'estampes, Tune porlaut rautre; fourni la
presse ei g(?nOralenient tout co qui sera n6cessaire
pour ladicie impression, k laquelle jo m'oblige de
travailler par moy-ni(''me et non par autruy, sans
aucune dibcontinualion, a comnioncer au proniior
jour d'oclobre prochain; co que inoy Doni de Mon-
taubon ay accepu'i, el proniols payer ladictc sonimc
de buict livres par cenl dcs diclcs oslaiiipes ;\ fur
d'ouvrage; fournir lo papior, nn lil ol uno cbambrc
pendant le cours dudit travail. Fail double ontre
nous co 17 septembre 1708. F. de Moulauhon
Ednie Thevonart.
Unft quillance plac6e au dos du niarch6 ci-dcssus
fait connallre (|ue Thovonart re(;ul 372 livros pour
4,000 exemplaires dos plans qu'il lira, plus521ivres
10 sous pour riiiipfossion de 157.0 inscriplions en
fran(,ais pour lour cxplicalion, i\ 3 livres 10 sous
le cent (riniprimour n(5ghgca lcs 75 inscriiUions on
plus des 1,500), plus 35 sous pour papier gris ou
maculaturos. En lout Thevcnart recut 426 livres 5
sous, doiit il donna quiltance a Tabbc; de Clairvaux,
& Paris, le 7 mars 170a.
50 livres 9 sous. 6 deniers, prix de la rognure de
4,038 exemplairos dos plans de Clairvaux. Le —
14 mars 1709 (piiltance de nnime au m6me, de la
la somme de 4 livres, prix do la rognure dc 1575
exemplaires des tables on fran(,'ais desdils plans.
La gravure de ces tablos avail cout(5 35 livres, 2
sous, 6 doniers, d'apr(>s la quillance suivante
« J'ai re(,'u du R. P. Monlaubon, procureur dc
M. Tabbe de Clairvaux la soinme dc 35 livres, 2
sous, 6 deniers, pour la gravure dune tabl(; en
fran(,'ais pour plans de" soii abbaye; dont je lo
lcs
qiiitte, k Paris ce 19 levrier 1709. Bcrey. » plus —
bas est iml: par chaque niol
Convenu ;\ 1 sol
grav6, et 1 sol pour 3 chiffres. (Ces quitlances
sont conscrv(5es dans les archivcs de rAube.)
Les plans de Clairvaux sont iri^s-habiloment gra-
v(5s. On trouve dans le bas de la 3" feuille uue re-
prt'sontalion piitorosque de la grande lonne appek^e
Dolium mnjus, qui (!tait rcnomm(5e pour sa vasleca-
pacitt'. Doin Josoph Meglinger en donne une des-
cripiion fort exacle. « .... /" ''ellas vinarias
descendimus, ubi inusitalm magnitudinis dolia
ccrnunlur. Unum prmscrlim suora Cdtcra ditigen-
— tcm observationem merebalur. htcum a linovacaret,
el grande fundum ia^iuas aperlas ostenderet,mcam
cu riositatem invituvit u t me inlruderem ad exploran-
damintcriorcmfahricam.Sedlcnchra-nihtlpcrmilte-
bant, nisi ul pcdibus lonqitudincm e.rpcrirer, tjuam
quidcm Iriqintapedumdbtinofmidoadaliudinvcni,
alfitudinem vero pclodccim. Nullis orbibus seucucu-
liscxbelula,pronoslrorumdoliorummorc,vtncUur;
ingentesf/uatuortrabespcriucisasinextrcmitatibus
ju'ncturascolligala:stfpantrepctitissexicsordvnibus
'lonyissimos iiucrnos asscrcs: idii deindein quatuor
juuctwarum auaulis desinentccirculo trabcs hiant,
 .

1765 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHIyE. - APPEND. 1766

cuneis impletur vacuitas ut sic tota illa machina

: gno planl^e in vertice montis qui proximus est Cla-
inlerhanimarborum vincula, quasi in equuleo la.rari rifvallix, par un religieux nommd Chr(^lien, et que
pro uau arctarive possit. » {Iter Cist. p. 209.) d'a- les t'r(^res de saint Bernard avaient maudite (S. Bern.
priis dom Le Boullenger (fraqm. de riiist. de Clair- Op. Joh. Eremita il, 10). « On voyait encore, dit il,
vau.r. MS. IX de if. I'abb6 Malthicu, p. 361), la cette vignc, il yalrente ans, on rappelait la grande
grande cuve tenait 730 muids de vin. Dom Lc Boul- vigne » 4 cause du miracle par lequel le saiut abb6
lenger rapporte en cet endroit le miracle de la vi- avait fait cesser sa sti5rilit(^.

N° 11.
Sipultures du cliwur de Vdglhe de Clairvaux. — Guillaume Flammcng. —
Rechcvches ordonnies
par un abbe de Clairvaux pour s'assurer des noms des saints marlyrs Eutrope, Z.oume et Bonose.

Johsnne& ^rchiepts^ious Lupo

9 Cgnr&dusc^wdfnalis

8Ja •obua de Placenli

73. Mala^hiAS

6 Henricus cdrdin^lts

5. S.P.I^. BsrnArdvs

4- Joh^nnes de Buxenis

3 SS. Mirtyres

1767 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
I. Capella in
honorem SS. Marci, Lucae et Johan-
nisevanfelisise. —
Fuitconsecrala anno M.C. LVII.
IL Ss!' Jacobo, Pliilippo et Barnaba:' nuncupata.
IIL SS. Aposlolis Andrea;, Simoni el Juibe dicala.
Intra niurum bujus sacelli, ex parte siniHtra sub
Ibrnice lapideo jacet corpus Doniini Uoberti, epi-
scopi Linftonensis, posteaLeodiensi^i.^CLHenriquez,
fascicuius SS. 0. C, Dist. XLI, IV.)
IV. SS. Apostolis Petro et Paulo fuit adscripia.
V. S. Salvatoris D. N. noraine decornlur. la
hoc sacello requiescunt quatuor beatorum e.xuviffi.
A. Ex parte sinistra, sub arcu lapideo, intra
murum tumulala, jacet B. Alix, mater S. P. N.
Bernardi, cum superposita ejusdem efligie, quam
sculpi curctvit Joannes de Cabilone, Abbas Clara'-
vallis, ann. .M. D. VIII (Cf. Ilenriquoz, Ihidemiy),
ubi legilur « Item eliam ibidem jacet pi» recorda-
: si aliquando malueril.
tionisnobilis Domina, et Deo devolissima Aleydis,
mater Doctoiis egregii et P. N. B. Bernardi, primi
Clarsvallis Abbatis quae primo apud Divionem se-
:
pulturae tradita fuit in monaslerio B. Benigni;
poslea vcro, Domiiio volcnle ct nobiscum pie agentc,
ad humililatis nostrffi cxcitandam et ampliandam
devolionem, translala est usque Claramvallem, ct
corani altari S. Saivatoris collocata, anno Domiui
M. CC. L. XIV. Kal. April. » (CL Acta S. Uern.
§ LIX.
—
Gnllia Chrisliana, tom. IV, col. 806.
Menol. Cist., 18 oct.)
Pone seiiuIchrumB. Alidis, ad dexloram, humi
li.
legitur in lapiile duas inscriptiones doferenle 1° in
parle lapidis anleriori, inlrantibusipie idem sacol-
ium viciniori « llic jacet Dominus Eschilus Dnnne-
;
marchia' episcopiis, poslea mo7iaclius Clarcevallis.»
— 2° In cileriori ejusdeiii I.ipidis partr logerc esl
« llicjacel Dominus liadulpkus Ahbas Clane- XV
vallis, postea archiepiscopus Lvydunetisis. » (CL
Henriquez, Ihidem.)
C In ipso ingressu ejusdem capollai tabuloe mar-
:
morese suhposilum jacet corpus B. Garnerii IX
Clarwvallis Abbalis, postea Lingonensis episcopi.
(Cf. Henriquez, Ihidem.)
VI. Sub S. Joannis Baptist» titulo dicata.
YII. SS. Slephani et Sebastiani uoininibus prae-
fulgens.
Vlll
IX. S. Mammelis et Desidorii sacra.
pella jacel Dominus Adam monaclms
postoa episcopus Sorensis (6crit de la
Le BouIIoiiger).
Onpoullire a lasuite de la \'ie de Myr sainct lier-
nard, dcvot chapelain de la Viercje (Paris et Troyes,
in-4°, golh.) r^piiapbe eu vers de la B. Aletli com-
pos(?e par Guillaume Flammeng, ancien chanoine
de Langres, qui s'(^lait relir^ A Clairvaiix. (Cetle
^pitaphe a iit reproduite par le P. Cliifllet, S.Iiern.
gen. illustr. assert., p. 435.)
Je irouve sur ce personnage une pi(^ce fort int6-
ressante dans le ms. xv de M. rabbiS Matlhieu,
p. 251; en voici la copie 1499, 22 f(5vricr.
: (Cent seize acteurs figurent dans
« Nos Frater Johannes (Jean de Clialon) Abbas
Clarevallis, Cist. Ord. in Dioc. Lingon. totusque
ejusdem loci convenlus, univorsis presenles lilloras
inspecturis salulem in oo (|ui est omnium vera
salus. Notum facimus quod in nostro (^apitulo ad
noslre ecclesie Iraclaiula agenda negolia, ul moris
est, specialiter congregali, cl noslram considcralio-
nem dirigentes ad iiiagnas virlulcs, gralias, pr;e-
clara niorita et vita- boneslissima^ fainam venora-
bilis et scienlifK-i viri, iMagislri Guillelmi Flammong,
devotissimi pra^sbyleri et nuper canoniii eco,losia:>
Lingonensis, nunc vero curali ot rocloris pirro-
cliialis occlesia; de Molano (Maulain, llaule-.Marno)
eiusdem dia'cesis, ot eliain ad voram
dileclionem, dcvolionora et vcrum amorem qucin
per multas cxperientias eum ad B. Patrem Nostrum
—: —
S. BERNARDI. 1768
Bernardum et ad hanc suam Clarevallensem eccle-
siam certissirae habere cognoscimus, Nos, in suis
virluosis exemplis fructum speranles plurimum,
ipsuin quaindiu vixeril, aut nobiscum manere vo-
liioril, in nostriim consortium et societalem. no-
slronimque bonorum tam spirilualium quam tem-
poraliuin participationem suscepimus, et presen-
tium tenore suscipimus; ila quod ipse plenarie
parliceps sit omnium missarum, sacriticiorum, vi-
— giUarum, orationum, jejunioruin, abslinentiarum,
di-ciplinarum, ca>terormnque divini cultus suflra-
giorum et bonorum spiritualium qnx fiunt et divina
largilione in poslerum in ipso monaslerio fient;
ei insuper sua vita comite victum nobiscum habeat,
sicut unus rcligiosus sacerdos in mensa Abbatis,
quando et quotiens sibi placuerit, aut in conveutu
In die voro obitus sui, cum
Dominus ipsum vocare dignabitiir, fient pro eo
exsequia; ct servitium sicut pro uno fratrum noslro-
rum eorum caMueterio sepolie-
religiosoruin, el in
lur. Ipse vero prwfatus .Magislor Guillelmus realem
efleclum sua? ver;p ad Nos el Claramvallem dileclio-
nis deraonstrando, ne monasterio onerosus esse
videatur, in praemissorum recognitionem ducenlos
francosbonae ot fortis monetse Franciae etullra ma-
nualiter Cef erario el Bursario hujus noslri mona-
— slerii Iradidit, in usu, necossilalibus et agendis
noslra? ecclesi» realiter et de faclo exposiiis. De
qiioium vera et reali receplione lenemus nos pro
conienlis, et de ipsa summa eumdem Magislruni
Guillelmum quitamus, et apud omiios quiolum fa-
cere leneri promillimus. Et ad observationem om-
nium pr»missorum Nos et successores noslros,
noslriimi|ue monaslerium el omnia ejus bona spi-
obligamus, et coherlioiii ecclesiaslice et
riliialia
tcmporalis justicia; subjicimus. Halum sub appen-
sione noslrorum sigillorum, xxil die mensis Fe-
bruarii, anno Domini millesiino quadringenlesimo
nonagesimo nono, more Gallicano. On lil en —
marge Pro Domiiio Guillelmo Flammeng, cano-
:
nico Lingonensi, edilore unius viloe Paliis nostri
Bernardi, anno 1320, in septem libros partita;, per
Johannein Lecoq. » —
Demeuranl k (Uairvaux, il
composa r^pilaphe de la B. Dame Aelis ou Aelel,
m6re de saint Bernard, et qui se voit pr^s de son
tombeau sur uu grand cadre de bois, eu 14 slro-
phos, cliacune de 8 vers. Elle fut renouvel(5e en
— In ea ca-
17i7. (Cf. Brunet, Man. du libraire. Bioyraph. —
Clanvvallis,
univ., f(\. Michauil, .S«;);;/dm., art.de M. Weiss.
main de dom
M. Carnandel, bibliotbi^caire de Chaumonl, a an-
nonc6 la publicaiion de la Vie et passion de Mgr
saincl Didier, marlir et ivesque de Lengres, faicte
par pcrsonnages, a la requestede mes seigrteurs les
confreresdelaconjrariedudictsaint,audictLengres,
composiie par viinirable et scientifique personne,
M" Guillaumc Flammang, chanoinedudict Lcngres;
joude enladictecite pariesdicisconfreres, lan 1482.
Le ms. in-^", de 300 feuillets, rel. en bois, esl con-
serv(5 dans la bibliothi^que de Chaumont.
la pidce.)
En 1256, un nioine de Clairvaux, nomm^ Gode-
frov, charg6 de faire en Ilalie la visile des mona-
sl^i-es de la Filialion, re(;ut ordre dc son abb^,
Eticnne de Lexinglon, de prcndrc toutcs les infor-
maiions possibles sur les noms dcs SS. martyrs
donl le cardinal Conrad avait donnc^ les corps i
rcglise de Clairvaux. La rolation de ce religieux
nous esl parvenue olle so Irouvc dans le Ms. 401
:
tn" 78, r") de la Bibliolh. publiipie de
Troyes; lYcri-
lurc aniionce la soconde moiiii' du treizi(>ine si^cle.
— La simililudc dcs noms el un examcn superli-
ciol onl fail croire k Ch. de Viscb {Bihliolk.
scrip.
0. C.) (pi il s'agissait de Geofroy, scribe de
cl perfcclam saint
Bornard, IV" abbii de CIairvaux,"et que ce moine
avail (^crit les Vics des SS. martyrs Eutrope, Zo-

1769 DE RELIQUIIS
zime el Bonosescripsitet
: i< iliiV. Eutro- « niinilius
vitas .SS.
pii, Zoz.i»i(t: et Boiiosw, iiuoruin corpova in Clara-
valle ijuiescunt. » Mais GeotVoy ^IV" abbf; de Ciair-
vaiix) deviiit scrib'3 de S. Bernard en 1148, selon
Casim. Oudin (dd script. eccles.); il avait au moins
viiigl ans, par consequent en 1236 il eiit eu 128
ans. Ce n'eiait plus uii .ige a aller visiter lf;s mona-
st^res (!loign6s. Casim. Oudin placo sa mort vers
1210, environ. —
D"aillours GodelVoy n'(5crivit pas
lesviesdes saints inartyrs il rapporta sculoment
;
d'Italie la Passion dc sainle Bonose, telle que les
Bollandistes l'ont donnde au 16 juillct, avcc un pro-
logue qui raanque dans leur collection, mais qui a
paru trop peu intdressant pour etie publi6.
Quand aux recherches de Godefroy, elles offrent
une preuve curieuse du soin quo ron mettait au
moyen Age k verifier les reliques. EUes meritenl
d'etre doimc^es au public, pour montrer qne les
moines n'eiaient pas d'une credulitd si grande et si p miter, et absque ulla hesitatione, asseruit BB. .Mar-
naive qu'oa a bien voulu gratuitement le supposer.
Relation de Godefroy.
« Anno Domini M" CC
LV1°, cum ego frater Go-
defridus, humilis monachus Clarevallis, destinatus
essem ad paries IlaliK', pro visitandis filiabus ab-
batie dicte Clarevallis, iii curia Romana aliquam-
diu moiam traxi, R. P. ac D. lolimni, litul. S. Lau-
reniii in Lucina, iiresbilero cardinali, liumililer ccrtitudinem reportare desiderans, cepi diligenler
scrviendo. Acce^lens igitur tunc temporis ad prR>-
fatam Curiaiii, vir religiosus ac Deuin limens,
Abbas de Rupe in Anglia mandatum mithi detulit
V. V D. Stephani Abbatis Clarevallis, super fa-
cienda inquisitione diligenti et tidcli de nominibus
IV .MTrtyruiii BB. quoriira corpora de civitatc Por-
tuensi, tcmpore Honorii Papa' 111, por \irum reli-
giosum, discretum et devotum monachum t;iare-
vallis, nonuum (pro domnuni, vid. Caui]. Gloss.)
Renieriuin de Sena capellanum et proeuralorera p eo, quod corpus dicte S. Martiris a suprascripto
,
pie recordationis Coiirardi cardinalis, tunc tempo-
lis Portuensis episcopi, ad dictam abbatiam decen-
ter sunt apportata, et de predieti Doniini Porluensis
volumate el mandato qualinus in profala abbatia
;
Clarevallis cum debila devotioiio et revcrenlia in
Christo colerentur, el honestius rcvererentur. Ete-
nini civilas Portuensis ad tantani deducta crat exter-
minii disolalionera, quod vix aliquid nisi ruinae
taiituin modo ibidem apparebant. Speciali siqiiidem
prurugativa dilcctionis, dictus Dominus Cardinalis
dilexit Clararaviillem, et quidem in codcm inona-
slerio abbalis gessit oflicium, antequam ad cardi-
nalatus apicem proraoveretur. Quare prefatam ab-
baliam in Domino honorari', et ad devotionis am-
plitudinem pie provocare desiderans, non soluni
corpora martirum predictorum illuc Iranslerri
fecit, verum etiam proprii corporis ossa in ultima
voluntate apud raemoratam abbatiam deferri sta- Q agitur
tuit, el ibidcm sepeliri. —
Mandato igitur Abbatis
mei, reverentor parere volens, ad pra'fatam civita-
tem Portuensem perrexi, viro honesto, devoto et
discroto, Suppriore S. Anastasii, michi associato,
ut sepedictorum martyrum nomina diligenter ac re-
verenter iiiquirerem proiit tanti dignitas negocii
: une copie des legons vii, viii, ix, tir^e des .Mss. de
postulahat. Cumque ad ecclesiam vemsserausCdthe-
dralem, sperantes nos ibidem de dictorum SS. no-
I.
\Petite bulle du Pape Honorius III,
assurant a 1'abbaye de Clairvaux la propricte
[
inalienable des reliques qui lui avaient iti don-
nees par le cardinal Conrad.
I « Honorius Episcopus, Servus Servorum Dei, di-
eciis tiliis Abbali et conventui Clare-Valiis Cister-
Patrol. CLXXXV.
»
S. BERNARDI ET S. MALACHI^. — APPEND.l 1770
possc certius cdoceri, ad domum Archi-
prcsbvteri divertentes, servientera invenimus cu-
stodem domus ipsius Archipresbiteri a quo nil ;
ccrtuiu reportantes, de ipsius concilio, Romam
reversi fuiraus ; eo qiiod nobis expressit quod apud
S. Clomentem Archipresbiterum memoratum inve-
nireuius, qui nos de eo quod querebamus reddere
posset plenius certiticatos. Quesiviraus igitur et in-
venimus eumdem Archipresbiterum, virum siqui-
dera discrctum, devotum et circiiraspectum, qui li-
bros quos Rome habuit, diligenter revolvens, quia
secundum cordis sui desiderium certitudinem tunc
teniporis veram reperire non potuit sicut liomo ti- :
inoratus ad plenum nichil voluit di/ftnire. Ad niul-
tiplicein tainen precum nostrarum instantiam dictus
Archiprosbiter supradictam Portuensem adiens ci-
vitalem, perscrutalis studiose libris ecclesie catlie-
dralis et aliis, Uomaiii reversus, constanter et fir-
tyres Kutropium, Zozinam et Bonosam, in altari
ecclesie B. Laurenlii raeraorate urbisquondam fuisse
reconditos; quos, ab eodem altari, per dictum ino-
nachum Renierium de Sena exlractos, raemoratus
Doraiuus Cirdinalis Conrardus transferri fecit et
transportari usque Cl.iramvallcm.
« Ego tamen, frater Godefridus, majorem adhuc
inquirere si Rome esset aliqua ecclesia in honore
predicturum martirum dedicata. Tandem iniellecto
quod trans Tiborim quodam ecclesia in honore
B. Bonose eral edificata, in qua praedicta virgo cum
magua dcvoiione venerabatur, gavisui sum gaudio
magno valde; prefatamquc adivi eeclesiam, et sa-
cerdotcm ipsius ecclcsie, hominera senem, maturum
et magne devotionis virum, de vita et passione
dicte S. Virginis iuterrogans, rosponsum accepi ab
monicho Clarevallis Rcnierio Senensi de altari
dicte ecclesie B.Laurentii sublatum extitit, tempore
bone memoiie Conrardi cardinalis, tunc cpiscopi
Portuensis, et ab eodem monacho cuni aliis sancto-
runi corporibus martirum Claramvallem dolatura.
Ilis igitur lulollectis, per plures viros discretos,
autenticos ei niat uros ,ccrtificatos ct iesii/icatos dic-
10 sacre virginis vitani ct pa.^sioncm michi accommo-
dari propensius postulavi el faciens eain scribi,
;
Claramvallcm eam raecum apportavi. Dictorum au-
tem BB. MM. fesiivilas Idus Julii colebralur, proiit
in Martirologio evidcntor exprimitur. Quia vero in
Romanis partibus ulterius miclii morari non licuit,
de quarto martire tunc temporis ad plcnum nequivi
inquirere. Creditur tamcn a quibusdam quod B. exi-
stat lacinctus, cujus natalis VIl° Kal. Aug. recoli-
tur sive B. Vincentius cuius feslum IX Kal. iunii
:
sicut patet in Martirologio
: super quibus
ccrta veritas inveniri poterit, si loco et lempore di-
;
ligonlius inquiratur.
La Passioii de saintc Bonose, prdc(5d(5e d'un pro-
logue, (^criie sur un beau vdlin dllalie, est placiie
k la suite de la relation. On trouve aprcs la Passion
1'oratoire de Rome, conteuant cetlo miirae passion,
et qui avait 6t6 envoy^e 4 dom Guyton, en 1744.
N° 12.
Le cardinal Conrad.
cicn. Ordinis salutem et apostolicam benedictionem
du 6 oct. 1226, Retulil Nobis vonerabilis frater noster C. Episco-
pus Portuensis se quasdara ecclesic vestre reliquias
contulisse, rogavit instanter ut inhibentes ne
et
quis cas inde alienare prcsumat excommunica-
lionis sentontiam proferrcmus in eos qui nostre in
hibitioni praesumpserint contraire, quatenus (iis]
56
 1771 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 177J

qui hoc noverinl a presumptione hujusmodi hoc

sillem metu deterritis, ecclesia ipsa perpelua di- " 1228. — XPO reverendo. Abbati
Domno in
claruin rehquiaruin veneralione leietur. Nos iiitur ejusdem monasterii conventui
Clarevall. et universo
i|jsiu3 Episcopi precibus et carilate qua zel.imur Eginus, Comes de Vra el Uominus de Vriborc Sa-
honorem ipsius eeclesie inclinali, auctoritate pre- lutem et paratum semper in omnibus pro posse
seniium dislrictius inhibemus ne quis ab ea sepe- obsequium. In primis graliarum actiones referimus
dictas reliquias donando, vendondo, subripiendo, sanctilati vestre pro immensa et precipua reve-
aut alio quolibet modo alienare presumat. Nulli reniia quam Domino et fratri nostro pie recorda-
ergo hominum Hceat hanc paginam noslre inhibi- tionis quondam Portuensi Episcopo semper dum
lioiiis intrmgere vel ei ausu temerario conlraire. Si adhuc viveret impenJere consuevistis et uunc ;

quis aulem eandem inhibitionem sciens contra eam ad curauium totius honorificentie ossa defuncli de
quoquomodo venire presumpserit, excoramunica- tcrris peregrinis per induslriam veslram sunt rc-
tionis laqueo se noverit innodalum. Datum Lale- portala et apud vos tumulala. Nos igitur caritalis
ran., II Nou. oetob. Pontificatus nostri anno XI. » ac tidelitalis tante zelum attendcnles domni Cla-
{Archives de r.iuhc. —
Parclierain le sceau — revalleiisi perpetuis nos obligainus obsequiis, et ac-
manque —fragmenls de lacs de soic rouge cepla occasione impendemus : Ornamenta itaque
et jaune.) ecclesiaslica que apud vos sunt reposita, que el
nos memorato Iratri nostro in pignore pro duconiis
II.
marcis sti?rlingoruni quaiidoque exposnimus, pro
Doiidi reliqueset d'objels priieieux fait dVuhbaye remedio anime ejusdem fratris nostn simiil et
de Ciairvaux par le cardinal Conrad. B anime nostre el aliorum parentum nostrorum, pro-
1227, aoiit. — « Omnibus presenles litluras in- curanle Donno Berlholdo fratre nostro quondam
spocturis Slephanus miseratione divina Basilice XII Lucelensi Abbale, teslimonio litterarura harum
Aposloloruin presbiter et Pelrus Sancli Gcorgii ad sigillo nostro subarratarum monaslerio vestro iure
voluin auriuin Cardinalis in uno salutari salulem. porpemo ac proprietario iradimus possidenda. Ut
Noverit universitas vestra quod cum nobilis vir auteni iuter reliquum thesaurum ccclesie veslre
Eginus Coines de Vracli, Doininus de Friburg, fra- predicla ornamenta noscaniur, accipile inlersignia.
ter venerabilis Palris nostri Domini Conradi Por- Est ibi labula argentea gcmmis intersiincla, plcna-
tuensis et sancte Rnfine Episcopi, qucndam lapiilem riuin auro tecluin el lapidibus preciosis ins'gni-
preciosiim et niagmim qui vocatur jaspis undique lum, calix magnus gemmis ornatus et sacramintis
ornatiim lapiJibus i>rcciosis, ex cujus partc uiia (|ue XPS in carne gessit opcre
interrasili fabrc-
est scul[iturn signnin crucis, ct cx alia parte est de factus, libcr laminis argonteis obductus,
raissalis
ligno Domini in argenio, rl inter argentum, et ip- due pelves auree, rolula aurea prcciosis reliquia-
sum lapidem sunt diverse rrliquic el duo cimniiha runi |iignoribus rcfena el nobilibus margariiis cir-
aurea poiideraniia novciii iiiarras, et texium evan- culata. Dat. anno gratie M. CC. vicesimo octavo. »
gelii in laliiilis aureis, ct missale in tabulis ar- (Archivcs de rAube. —
Origiual siir parclie-
geiiteis, ct m.igiiuiii caliiii^ni argenteuin, et capsam niin — le sccau manque
iacs de soie —
argenleain cuin ligno Doraiui ornatam lapidibus rouge et verte.)
prcciosis et pon.ieranlcm vigiiiii quiuijuo marcas, C II existe, dans les Archives dc r.Vube, une charte
prcdicto episcopD pro ducenlis inarcis sterlingoruni, originale sur parchemin du mois d'aoui 1227. Con-
pii^nori oliligaiit ileni cpiscopus obtenta prins a
: radus miseratioiie divina Porluensis et sanctc Hu-
Doniino P.ipa liccntia de rcbus suis libere dispo- /ine Episcopus mcnsc Augusti, Ponti-
nciidi, omnem aclioneni el jus quod habcbat in ficatus Domini Grcgorii Pnpe noni anno primo —
ipsis noiniue pignoris. monasterio Clarevallis Cistcr- i. laquclle pend le sceau bieu conservC du cardinal
ciensis Ordinis pro salute anime sue inter vivos Conrad. II est attachii A des lcmnisqucsdeparchemin.
coiicessit atque dicavil. It t imen ut ea omnia diclo
i Le cardinal, mitre en tete et revflu de ses habits
comili fratri suo restituerc tcneaiur si ipsc du- poniilicaux, est assis sur un sii^ge 4 tCtes de lions.
ccntas inurcas bnnorum storlingoriim libere resti- II benit de la niain droite ct lient sa crosse dc la
tuerit monasterio supradicto. Nc vero de hiis valcat main gauchc. Li^gende sigill. conradi Portvem.
:

in posterum dubilari presentes liltcras sigilloruin ET. SCE. HVFINE. EPI.

noslrorum fecinuis robor.iri. Actum AnMgiiic in Epitaphe du cardinal Conrad.
prcsonlia noslra, mensc Augusti, Poulificatus Do- Le cardinal Conrad mourut i la croisade le 30
iiiini Grcgorii Pape iioni anno priino. v septembrc 1527. D'aprCs ses ordrcs, son corps fut
[Arcliivcs dc VAubc. —
Original sur par- rapport^ cn Frauce et cntcrrd k Clairvaux, non
chemiu; il ne rcste qu'un Tragmeut d'un loin de saint Bcrnard. On lisait cette dpitaphc au
des sceaux.) picd de son tombeau :

lUC lAGET DOMINVS CONRADVS QVl PRIMO VILLARIENSIS

DEINDE CLARAVALLENSIS, PUSTEA CISTERCIE.NSIS EXTITIT ADBAS
ET DEMVM PORTVEiNSlS EIMSCOPVS CAUDLNALIS.
IIIC CVM IN TRANSMARINIS 1'ARTIBVS MORARETUR
INSTANTISSIME PRAECEPIT VT CLARAM-VALLEM
VBl lAM DVDVM SVAM ELECEHAT SEITLTVRAM
OSSA SVA DEFERIIENTVR ET UilDEM SEPELIRENTVR.
OBIIT AVTKM ANNO DOMINI M. CC. XX.VII. PRIDIE
KAL. OGTORRIS.
(C.allia Christ. l. IV. col. 992).

On Irouvc, dans la chrcnique dc rabbaye de Vil- monuments anliques que dans rinterprelalion des
lersen Brabanl uiie aulie e[iita]jhe du cardinal Con- lextcs du mojon age, en parle ainsi dans Vllixloire
rad; elle csl cn vers, ci il liiut pour rentcndrc niic litliiairc ilc la Eraiicc, tom. .\^ III, p. 13.
ccrlaiiie etiide. « Xous ne transerivnns poiiit ici, parce que la
la
Pctit-Radcl, pliis vtrs{5 dans la counaissance dcs plupurl des vcrs cu soul barbarcs, ininlclligiblcs,
1773 DE RELIQUllS S. BERNAHDl ET S. MALACHl/E. - APPEND. 1764

et ciue, d'aillours, ollc nc nous parait offrir aucun « couronue. Vrai Daniel dans lc cloilre, Noii dans le
interct, ni sous le rapport historique, ni sous le
" port de son ponlihcat, Joseph en exercant le com-
rapjiort liU(5raire. » nriaderaenl, mainteiiant il est Benjamin dans lc
J avoue qu'iI6tait plus facile il'en porter cc juge- ciel. L'au 1227 la main de Michel rensevelit pour
menf sevcie que cl'en bien sens
saisir le
niais : les cicux parmi les derniil'res ponipcs de sa fiite.
j'tspere que mcs efforts, pour
rendrc raoins in-
la IJn court connncntaire justifiera, je Tespere du
intelligible, la feront apparaitre sous un jour plus moins, mon essai de traduciiou.
favorable. Indolis au troisieme vcrs a le sens d'enfant, d'a-
Petit-Radel se trompc en disant {loco cit.) quelle doicscont. —
Adolesccns, puer, dit Du Gange dans
6la.it dcrile sur la tombe du cardinal. son Glossaire.
Jeu d'esprit de quelque moine, elle passa de la Le cinquieme vers fait une allusion g^n^rale aux
chronique de Villers (Thes. nou. anecdot. t. III, grandes dignit(^s dont Conrad avait 6t1 reviilu, et
col. 1276j dans divcrs recueils [Meml. Cist., 30 dont le se retrouvera plus loin.
d(5tail
sept, — Ugheiti, Ital. sac, Porluenses Episcopi. — Dans lc sixierae vers, celi est employci comme ua
Manrique). iambe, tandis qu'il forme njellenient un spondee
Eu voici le texle restitud d^aprt^s Ilenri|uez, C(vli, Celte faule contre les regles de la quanlit(5
Manriquc, le MS. 360 de la Bibliollifiquc
Uglielli, s'expliquerait peut-(itre ici par rorthograplio du
Publique de Dijon, rcnformaiil la Chroniquo de Vil- raoyen ;ige qui (ierivait ccluiii pour cuium.
lcrs (lin du XVI" ou commeuccineut du XVII° sie-
p feriente celi jam ponderc fusum, se lapporte au
cle), et nies propres conjectures. tr(5pasimpr6vu de Conrad, atteintil la croisade d'une
Vive, vide, fida ne fide fidatur in teuo, fievre mortelle.
Quod vir eaSfCaro quo vireas, quo pingere nwvo; L'auteiir de r(5pitaphe, jo n'ose dire le poeio,
Spica senum, culmus juvenum, sed et indolis ayaut dtija corapart;au troisi(:me vers la vieillesse a
[herba. un ipi raur, la jeunesse & uu lige de ble etrenfaiicc
Iniparilersed parper iter sunt mcssis et herba. 4 l'hcrbe, com(iare dans le septi('!me vers Conrad
5. Conrardumtot in alta yradum firmasse reclusum aux lis des cbanqjs donl il est dit dans rEvangile
Cerne solo, fcrienle cclijam pondere fusum. qu'ils ne filent ni ne labourent. (S. Matth., VI, 28.

lam ncquc net, neque aratra tenet, cum pncmia — S. Luc, XII, 27.)
[cernat; Dans le vers s'adrossant ;\ Ronie, il
huiii(:me
PriEcipuus floslioma tuus super CBthera vernat. appolle Conrad, qui ^tait cardinal de la sainto Eglise
Planta ducumVilhire tuum descenditin hortum :
Romaine et l(;gat du Pape, sa plus bollc fleur, son
iO.Dchinc vacuum liernarde luum transfcrtur ad plus bel orncment.
\ortum. Planta dueum au neuvierae vers, rapelle la noble
Moxmatrispater, immo patrispater Ordinis csse origine dc Conrad.
II (jtail fils d'Egon ou Eginon d'Urach, cointe do
Promeruit; demum meruit tibi Papa coesse.
Papie conradians Conrardus ei quasi soli Furstemberg et de Fribourg en Brisgau. Par sa
Luna rotunda fuit tibi testis Homa fidelis. racjre, Agufes ou Judith, fille du Berthold IV, duc de
Q Z;ichringen, il ^tait le neveu de ce Berthold V qui
ib.llispida conrasit Conrardus corpora, barbam
Ordinis, Imperii collum, Honictque coronam. ful ;\ Id vcdlc d'6tre proclamiJ roi des Romains, et qui

In claustro Danicl, Noe portu pontificatus, le laissa en olage aux mains de rarcheveque Adolphe

Imperioque Joseph,nwdo IScnjamin in paradiso. do Cologne, sans payer, dit-on, sa ramjon. (Cf.
Anno milleno bis centeno trinoveno Henninges, Iheatr. cjenealoq. t.IV, 286. Hist. —
W.Ltwe sua Ccelis manus hunc sepeiit Michaelis. d'Allem.de Luden, trad. fr.,'Paris., 1844, t. V, 141,
J'en essaie une traduciiou parapbrasee
; la seule
— Petit-Radel, tromp(5 sans doute par lc Gallia
Christiana, t. III, col. S86,confond Ic duche de Zac-
qui permeltc de rendrc les sens multiples caches
hringen avec la Thuringe.)
sous ces vers compliques.
Daiis le mfiine veis rauteur s'a(iresse 4 1'abbaye
« Toi qui vis, vois (de peur qii'on ne se fie sur
de Villers eu Brabant, dont Conrad ^tait dcvenu
le temps avec irup (fassurance (oii tu vas comme
abbi; en 1209. (Gall, Christ., t. III, col. 586.)
morlel, jusqu';\ quaiid tleurit la chair, qucUc raar-
Dans le dixii!'me s'adressc a saint Bcr-
vers, il
quc falale tu portes. Le vieillard semblablc a V6pi
nard, et d fait entendre que Conrad devint abbij de
niiir, le jeuue homme paieil cl la tige de ble, Tcn-
Clairvaux, d'oii se ri^pandit sur lo monde rtScIat des
fant que je compare a i'herbe, paraissent bieu dif-
verlus de saint Bernard.
f6rents enlre eux, mais cependant je les vois, sui-
Conrad raonta en 1214 sur le siige abbatial de
vant une voie commune, arriver comrae rherbe i
Clairvaux, demeur6 vacant la raeme anmie par
sous la faux du moissonneur. Ce Courad, qui d'un D la morl de Gui. (Gall. Christ., t. IV, col. 80-i.)
pas assure gravit au faite des honncurs, vois-lo en-
fernit5 daus la fosse abaltu sous le poids des coups
II devinl alors le pere de sa mere matris pa- —
du ciel. Ce beau lis ne filc plns, il ne dirige plus ter — 1 1^ vers; Tabbaye de Villiers 6tant de la 11-

liation de Clairvaux.
le soc, puisqu'il recueille la recompense. Rome, ta
II devint ensiiite le p6re du Pere de TOrdre —
plus belle tleur s'dpanouit daus rempyr(^'e. La ligo
des ducs. 6 Villers, desccnd dans lon jardin; puis
meme vers —lorsqu'iI fut nomm^ Abbd de Glteaux,
en 1217. (Ibid., col. 991.)
elle est iransplant^c, 6 Bernard, dans lon berceau
vide. Conrad mSrita bientol d'6lre le piirc dc sa
Le 12" ei le 13° vers se rapportent 4 r^^vation de
m^rc ; bien plus il fut jugd digne d'6lre le pSre du
I
Gonrad au cardinalat par Honorius III en 1219.
(lHsl Lilter., p. 8). 11 (itait cardinal evijquo de
p6re de rordre ; enfin, 6 Pape, il mi^rila de parta-
Porlo, du titre de sainte Rufine.
ger lon pouvoir.Conrad, (!clair(i des rayons du pape
fut pour ce soleil comme la lune daiis sa pl^nilude, Les vers 13 el 14 sont imites de ce p;tssage du
et lu lc vis, 6 Ronie, en rclhHer hdi''k>moQt T^clat psaume LXXXVIll, 36 —
« Kt thronus ejus sicut sol

seinhlable i Farc que iJieu a plac(5 dans le ciel. in conspeclu meo, el sicut luna perfecta in wter-
Conra'1 repiiina riiei eaie au corps de biite fauve ; num, et testis in ccclo /idelis. »

il r^lablit la ferveur cliez les moines, semblables a Les vers 15 16 soul ccrlainerainU dc t(jute la
et
de sagcs vieillards ; il rendit au clerg^ S(5culier la piiice lcs plus difhciles a entendre. Conradere ii'a
majesti; du conunandement, el A Roiin' ri^clat de sa pas prtJcisemeut le sens que mon essai du tr;uluLliun
1775 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1776

implique, mais il semble que rauteur n'a employd » Le dernier vers rappelle que Conrad quiita la
conrasit au lieu de rasit que pour jouer sur le nom terre pour aller au Ciel le 30 septerabre, le lende-
de Courad. main de la fete de S. Michel archange. (Pelit-Radel
Ces ileux vers me paraissent indiquer les travaux marque le jourde sa mort au 29 septembre, ce qui
auxquels Conrad, devenu l(5gat du pape apris son cst conlraire a tous lcs monuments.)
^ldvatioM au cardinalat, se livra en France pour r6- Plusieurs auleurs ont confondu le cardinal Con-
primer l'li6resie des Albigeois, et en Allemagne pour rad de la famille des ducs dc Zaehringen, avec
rdtbrmer lcs mo-urs du clerg<5 (Labbe, Conc, XI, un aulre cardinal Conrad de Baviere, aussi moine
294); le soin qu'il prit de faire fleurir la discipline de Clairvaux(lc Gatl. Clirist.,l. III, col. 386, torabe
parmi los moines, et le lustre q«e T^elat do ses vcr- dans cclle erreur qu'il a ^vitde au tome IV), cr66
tus jeta sur le sacr6 collc^ge, dont il refusa de rece- cardinal en 1142 par Innocent II, ct qui raourut
voir la tiare apros la mort du pape Honorius III. h Bari, au retour de la croisade. Mais, suivant ces
Mais je ne donne ici mon interpr6tation qj'i litre paroles de Mgr Louis d'Attichv dans ses Flores hi-
de simple eonjecture. storiw sac. CoUegii (Lut. Par.", 1660, I, 264) « ig-
Les qualre derniers vers ne prdsentent plus rien nosccndns error, cum fuerit idem utriusque noraen,
d'embarrassant. patria eadem dignitas et profectio. »

Au 17' vers. — Noe portu pnnti/icatus — rauteur B Le cardinal Conrad portait, d'aprfes Jongeli-
joue sur le nomde Porto dont Conrad etait ^vequc. nm (1'urpura D. Itern. Col. Agrlpp., 1644; 28),
Le vers l'J marque rann(5e de la morl de Conrad 6carteI6 d'Urach et rle Seyn, surle tout de Fursten-
arrivi^e en 1227, berg.

N" 13.
Note sur pretendus embellisseinents de reglise et de Tabbaye de Clairvaux
les
au XVIII* siecle.
« Entre plusieurs d(5penses que [Dom Robcrt In supcriori el infcriori choro presbyterorum
Gassot du D(!fens] fit pour la di^coration de son ab- Ccntum quadraginta quatuor slalla.
l)ayc, dit rilistoirc abrecjce cles Al>l>c's de Claircau.r, In superiori et iufcriori choro intirmorura sunt
onremarqua un magnitique porlail qu'il pourson lit Trigintalria stalla.
orgue, dos autcls
(?glisc, uii de marbre, dc bcaux In retro choro conversorum sunt
griilagi^s,des statues enrichies d'uuc sculpture Trecenta quinquagenta unum stalla.
achev6c, unc cour abbatiale. » (MS. IXdeM. rabb(5 El cxtra predictos choros solebant csse duccnta
Matlhieu, p. 142.) Ocioginia seplera slalla.
L)e 1728 a 173G on sculpta les nouvelies slalles dc , I Et sic in lolali summa solebant esse octocentum
I'(;glise '
Quindecim sedes seu stalla in ecclesia Clarevallis.
ilcs
(1).
aucicnnes avaienl M
enlev(5es par son ]n6.
d^cesseur, Dom Pierro Bouchu. Les B(5n(5dictins, Jc trouve daus les Archives de l'Aube divers mar-
dans lour Voyacje Littiraire, sont loin d'approuver de lYgliso deClairvaiix,
cluis rclaiifs k la d(icoralion
ce changement. Voici dans quels tcrraes ils en par- qiie jc me contonte d'iudiquer ici.
lent « L'(5glisc est graudc, spacieuse et bellc, mais
: 1736. 12 janvier, —
March6 avec un fondeur de
simplc ct sans bcaucoup d'orncniculs. La nef ^tait Laugres pour 12 pupitres et un aigle en cui-
autrefois rcmplie dc Irois raugs de chaircs dc cha- vre, —
La dernicire quittance cst du 25 d(5c.
que c6t(5, pour placcr les frcrcs convers duranl l'of- 1738.
fice, et par le nombre de chaires, ou jugc qiril y 1737. — Statucs de la Sainte Vierge ct do saiiit
avait autrelois prus de trois cents frfircs couvers a Robcrt ; —
March(5 de dcux chapelles ct autels
Clairvaux. Depuis peu d'ann(5es on les a toutes en niarbre.
6t(5cs, ct ou s'cst eontcnt(5 d'en conservcr un petit 1738. 19 aout. —
Devis et march(5 pour la cousiru-
nombn; sous Torgue ;\ rentr(5e de r(?glise, oii est ctiou eii marbrc du niaitrc-aulel de rc^glise
aujourd'hui le chocur dcs freres convers. L'(5glisc en dc Clairvaux. II devait 6tre pos(5 le 1" iiov.
est assan-ment plus d(5gag(5c', rnais beaucoup dc 1739 le piix en 6l6 de 3,050 livres.
—
;

personnes croicnl que ccltc anliquit(5 rctrauch('(; la Quittance du 5 f(5vrier 1740.

rcndait plus v('n(5rablo. La ncl
des infnMucs, ct cclui-ci du clucur dcs rcligieux qui
est suivie du clid^ur
1739. 22 mars. — Marchc; avec un serruricr de Pa-
ris pour du choeur ct ccllcs
les grilles en fer
n'a ricn que do simplc, niais c'est une simplicitd' I
I

de 4 chapelles situdes cn face de la crois<5c de

qui a quelquechose de grand. » (Vog. Litter. 1717.
r($glise.
1'» part., p. 99.)
Les B(5n(5dictins avaient pu lire 4 Clairvaux celte
— Quittance du 17 nov. 1740.

sorle d'inscription cit^^^c par dom Lc Boullcnger L'orguc mi5rite que je lui consacre une noiicc
(MS. XV
de M. \'ahhi Mailhicu, p. 542), (l'apr(:'s spijciale.
un ancicn comuicntairc manuscrit sur la r('gle de En 1731, le 20 janvicr, Dom Franfois Fauvrc,,
S. Bcnoit coi)scrv('' dans la biblioth(''que de rabbayc. prieur dc N.-D. dcs-Rosiers et procureur de Tab-
Ilic ponuntur stalla eccl(;sie Clarcvallis. baye dc Clairvaux, conclut avec Jacques Cocliu

(1) 1729, 2!i d^c. Marchc avcc un sculplcnr tera ii soupor dans leur chainbre. Tant que l'OHyrag«
de Damblin pour scnlpter toutes les stalles de 1'^- durcra, on leur fournira un bon uuiid de vin vieiiX;
glisc uioycnnant 700 livrcs. II pourra avoir un ou qu'o-a lcur doimcra les lcslcs etdimanelics )iar bou-
(leux compagnous qui scront nciurris, log('s, (^clair^^s tcille pour boirc un coiip.Qiiaiiil il aur.i tcrniini' >oa
etcliaiiffi-s commc liii; il pourra aller laire un tour travail, ou lui fouiuira unc voilurc pour conduire
cli(!z lui tous lcs trois niois, ct imi lui foiirnira :\ ses outils choz lui. Le sculpteiir pr(;tcnd n'avoir af-
cclti^ fin iin clicval sclK', |ioiirvu i]u'il ue dcniciiiv lairc qu'J Mgr l'Abb('' de Clairvaux et ;i :-uii procU'
abscnt cpicS ou G jours. II sera iiourri avccscscom- reur.
pagiions au r(.'fiTtoiro, coiiime un rcligieux, k la rii- — Rei,u lo niontant du march(5 Ci-dessus le 8 nov.l
servc qu^ils uc feronl pas collation etqu'on leurpor- 1736. {Archives de l'.iul>e.)
 ;

1777 DE RELIQUIIS S. IJERNARDI ET S. MALACHIyE. — APPENL). 1778

facleiii' d'orgues, demeurant ;l Chaions-sur-Marne, « toucho, sfavoir : bourdon, llute, nazard, quarlo et
un marclie par loquel cc dernier ^'„„„„„„„ii
s'engageait 4 „„A_
\ px6 tierce lesquels tuyaux seront tous les corps et
;

culer, nioycnnautl.auO livres, un positif de 8 pieds pieds d'i'tofre.

en monlre, et de 10 jcux. H" Faire un prestant; lous les corps d'(5tain
sur pieds d'etoffe ; ledit prestant sonnanl quatre
Moiilri', Je 8 pieds. KouiiiiHire.
picds.
Bouriloii do 8 pieds. Oimlialk'.
Prestaii! Je i pieds. 12" Kaire une grosse lierce, tous les corps et
Larif;ul.
Pliite de i pieds. Tronipettc dc 8 iiieils. pieds d'(?tolfe ladito lierco sonnant i la tieice du ;

Cornci. Cromonic dc 8 pieds. prestant.

NazarJ. Clairoii do i pieds. 13" Fairc un nazard, lous les corps et pieds d'6-
Quarte de nazard. Voix liumajnc de 8 pied; loffo, sounant ;\ la quinte du prestant.
Douulette. Tremblant et tiralle. 14" Faire une quarte de nazard, tous los corps et
rierce.
pieds d'6toffc, sonnaut ;\ l'octave du prestant.
Tous les matdriaux, tels que bois, dtain, ploinb, 1.3" Faire une petite tierce, tous les corps et pieds

luivre, etc. devaient 6tre lournis au facteur ; on le d'iHol'fe ; ladite tierce sonnant & la tierce de la dou-
lourrissait avec son conipagnon comme les reli- bletto.
jieux, sauf la collation qui cjlait remplac^e par le 16" Faire une grosse fourniture de deux tuyaux
iouper. L'dpoi[ue de la reinise de IVjuvrage n'(5tait sur chaque toucho, tous les corps d'(!tain et pieds
)as lixde, niais on arrfitait qu'i! serait commencd au B <^'i^oKc.
iremieravnl au plus tard, pour elre poursuivi sans 17" Fairo uno pctito fourniture de quatrc tuyaux
nterruption. siir chaquo touche, tous les corps d'dtain sur pieds
Le 20 1732, Doin Fauvre et Jacques Cocliu
juillet d'(5toffo.
loncluaient un nouveau march(5. Cotte fois il s'a- IS" Faire une cymbale de quatre tuyaux sur
;issait du grand orgue, que Cochu promeltait de cliaque touche, tous les corps d'etain sur pieds d'6-
endre dans quatre ans et quclqucs mois, moycn- toffc.
laiit iine soinme de 6,000 livres. Les condiiions 19° Faire une bombardc, tous les corps d'(itain,
itaient peu prcis les m(''mes que cellos dont ils
;'i anches et languottos de cuivre, rasetle de fd de fer,
itaient convcnus pour la facture du posidf seu- ;
coins de bois, noyaux et pieiis d'(itolfe ; ledit jeu
ement il est parl(5 de 4 compagnons, et Gochu se sonnant 16 pieds.
'dserve six semaines par an pour allor vaquer ses ;'i
20" Faire une trompetle, tous les corps d'(^tain,
ffaires particuli(>res, quand besoin y sera. Le posi- anches et languettes de cuivre, rasette de lil de fer,
if ^'(lait pas cncore achove on dovait lo ter-
; coins de bois, noyaux et pieds d'etoffe ; ladite trom-
nincravant d'entrcprendre la construction du grand potte sonnant huit pieds.
irgiie. 21" Faire un cromorne, tous les corps et pointes
Voici le ddtail du devis : d'dtain, anches et languettes de cuivre, rasettes de
1° Fairo 6 souftlcts de bois de chi^no do 6 pied hl de fer, coius de bois, noyaux et pieds d'(5toffo ;
poucesdo longiieur, sur los trois picds et demi de '*^''- cromorne sonuant 8 pieds ;\ Tunisson de la
C
jrgeur, dont les plis el tables seront bion garnis : trompette.
Bs rendre bien dtanehcz avec les chassis, go* 22" Faire un clairon, tous ies corps d'(5taiii, an-
icrs, bascules et portevents pour conduirc aux ches et languettes de cuivre, rasettes de lil de fer,
oinmiers. coins de bois, noyaux et pieds d'(5toffe; ledit clai-
2" Plus, faire 4 parties
de sommier pour le grand ron sonnant i Toctave de la trorapelte.
de bois de chfiuo, pour y po-
lavier, lesquels seront 23" Faire une voix humaine, tous les corps ct
er les jeux ci-aprfis detaillt5s; dont lesdils som- pointes d'(.'tain, anches ct languettes de cuivre,
uiers seront sans emprunts, communications, et rasettes de fil defer, coins de bois, noyaux et pieds
lien eianchez. d'(5toffe laditc voix humaine sonnant huit pieds.
;

3" PIus, faire nn clavier de !J0 touches d'dtendue, 24° Faire un cornct de rdcit de 27 touches d'&-
ois de chene, plaqudes d'db(5ne, ct les feintes pla- lendue, commengant k la clef de C-sol-ut jusqu'en
;udes d'ivoirr' ; Icdit clavior montant jusqu'au d la D-la-rc en haut, compos^S do cinq tuyaux sur cha-
e en haut, corapris Vut ilii>ze. que toucho, s(;avoir bourdon, llute, nazard, quarte
:

4° Fairo et construire toiis les niouvements et et tierce, tous les corps el pieds d^tSlolfe le clavier
;

br(?g6s et les rendro bien libres. sera dc bois de cheno, plaquii ^'(SbSne, et les feintes
5" Fairc une monlre d'(5iain polie et brunie, son- plaqu(5es d'ivoire.
aut et rdsonuHnt 16 pieds. 25" Faire unc trompetto de r(5cit de 27 tuyaux
bourdon do 8 pieds bouclu^s, savoir:
6" Faire uii I
I
sur le m(}me clavier, tous Ics corps d'i;tain, anches
6 tuyaux d'en bas de bois de ch(}ne, et toiit ce qui et languettes de cuivre, rasettes de lil de fer, noyaux
uit iusqu'eu haut, tous Ics corps et pieds d'i- et piecis d'(3toffe.
3ffo ; leilit bouidon soiinant 16 pieds: unisson ;\ la 26" (Echo coinpos(5 de 8 jeux.) Faire et construire
ttonlre. un sommier d'echo de 39 gravures d'(5tendue, pour
une qui sera de
y poser les jeux ci-aprds d(5nomm6s,
7° Faire flute de 8 pieds ouverts, sgavoir :

,6 luy;mx d'en bas de bois chiiiie, et tout ce qui suit bois de chiine, sans emprunt ni communication,
usqueu haut, lous les corps et pieds d'6toffe ; ladite bien (5tanclie construiro toutes les
; bascules et
lill'; soiinant ;\ I'octave de la montre. mouvemenls, avec son clavier dc bois de chone pla-
8" Faire un huit picds, dont il sera pris uno par- qui5 d'(3beno, ot los feintes plaqudes d'ivoire ; ledit
ie dans la montro, et 1.; resto sera en dedans; tous clavier commemjaut ;\ C-soi-ut de la clef de fa, et
2s corps d'(5laiii sur piod d'(5toffe; ledit luiit pieds contiuuer jusqu'on D-la-rc en haut.
cniiaiit ;\ rociave de la nioutre. 1" Faire un liourdon, tous les corps et pieds d'6-
9" Faire un petit Ijourdon do 4 pieds bouch(5s, toffe.
lont 14 d'en bas seront do bois de cheno, et tout 2" Faire un prestant, tous les corps d'(ilain sur
;e qui suit jusqu'en liaut, tous les corps ct pieds pieds d'(5toffe.
l'(;ioffe ledit bourdon sonnant 8 pieds.
;
3" Faire un nazard, tous les corps et pieds d'6-
10" Faire un coruet do 27 touciies d'(3tenduo, toffe.
;ominen(;ant 4 la clef d'?;/ jusqu'cn d la rc en haut 4" Faire iine quarlo de nazard, tous les corps ot
edit eorupt sera composc; de 5 tuyaux sur chaque pieds d'etoil'e.

1779 ADDIT. AD LIBROS
8" Fairc iiiie doublette, lous les corps d'ctain sur
pieds dVtoffe.
C Faire une fourniture de Irois tuyaux sur cha-
" cre cousentit a la demande des niarguilliers, k la
qae touche, tous los corps d'(!tain surpiods dY'tofre.
7° Faire unc cymbale dc dcux tuyaux sur cliaque
touclie, tous les corps d'6tain sur pieds d'ctoffe.
8° Faire un cromorne, tous les corps et pointes
d'(5tain, anclies et languettes de cuivre, rasette de
fil de fer, coins dc bois, noyaux et piods d'^tofto.
2C° Faire et construire deux partics de sommier
dc p(5dale dc 32 gravures d'(?tendue, ([ui seroni de
bois de cliene, sans cmprunt ni communicalions,
avec leurs mouvemcnts ct abr(5g(5s bien libres,
et le marchepied de 32 touches d'(5lendue k com-
mcncer k F-nt-fa du ravalement, jusqu'& la clef de
C-sol-tU.
1° Fairc une p(5dale de flute de 8 pieds avec son
ravalement, laquelle sera loule dc bois de chi^ne.
2" Faire unc pijdale de tliue de 4 picds, s^avoir
Toctave d'en bas de bois de chijne, et tout ce qui B de conserver. II avait disait-il dans sa piitilion au
suit jusqu'en haul, tous les corps et pieds d'(lloife.
3" Faire uno piidale d(> trompptte, lous les corps
d'(itain, aiichcs et languettes de cuivre, rasettes de
fil dc fer, coins de bois, noyaux et pieds d'(Hoffe.
4" Faire unep(5dalede clairon, tous les corps d'(S-
tain, anches et langueltes de cuivTe, rasettes de fil
de fer, coins de bois, noyaux ct pieds d'6toffc.
27" Faire un tremblai>t 4 vent perdu ; fairc un
tremblanl h vent lent.
Pour le positif comme pour le grand orgue, Co-
chu ne se chargea pas du buffcl, de la menuiserie,
de la sculpture et dcs ouvragescn ler ; j'ignorc par
qui et a quoUes couditions ils furcnl ex(icut(;s.
Un maltre .lean Gillol de Langres lil, moyennant
800 livres, la baluslrade de la tribune, coinpos(5e
de 20 balustres, pour laquclle oa lui fournit 1,233
livres de cuivre. Son inarclic cst du 3 juin 173.'>, et Q toire du d(5partement consid(5ra son silence coniiue
la quittance fiiiale du t2 janvier 1736.
Cette iiK^me .annfie le grand orgue se trouvait
terinini?. Dom Nicolas Siuiiliart, religieux profSs
de Signy, organiste, et Bi^nigue lialliastre, orqa-
nistc dc la calliddrale et aulres eylises de la ville
de Dijon, experts nommfispar lcs religieux de Clair-
vaux, pass(5rcnt quatre jours k examincr le Iravail
de Gochu. II ful d6clar6 bun ct recevable le 29 mars
1736, et le 7 avril .'•uivant le factour donna sa quit-
lance finale.
Chiirvaux jouit de son orgue pendant cinquante-
six ans. LelO fiSvrier 1792, rabbaye passa cntre
lcs inains de nojveaiix maiiros. Ils devaicnt cou-
server forgue et .ses accessoircs jusspfi ce qu'ils
fussent enlev(!s par radminisiration, qui se les
('lait r(5serv6s avcc phisieurs aiilros objets.
Dcs aftiches appos'!cs dans le dislrict de Bar-sur-
Aube ct dans les vi ies im|iOrlanlns des d(''parte-
mcnts voisins, aunonr(>'ciU hientijl (pie forgue de [) administraleuis du dcpartement de rc5silier purcnicul
Clairvaux (5tait a vcndie, et quc radjudicalion s'en
lerait il Bar-sur-Aubc. lc 10 scptemlire 1792.
Cette nouvelle ('mut les marguilliers dc la cathi5-
dralo do Troyes. Ils exposftrenl (10 aoiit 1792) aux
administrateurs du d(5partenient quc Torguo do
Saint-Picrre, plac('; niesquiiK^meut cntrcdcux piliers
du cho_;iir, ne riipondail ]ias i la beaut(; du vaisseau ;
quc la vente de 1'orgue dc Clairvaux produirait un
mincc hiniRce, et (luc sa v(5ritable placc (itait i\ la
calhtidrale, dans unc triliuuo qui serait conslruite
au-dessus de la porte principale.
L'(!vi'qiicconsliiulionncl, ,\ngustin Sibillo, si-
gna des marguillicrs. Le directoirc du
la requfite
diipartonicnt la reuvoya au uirccloire du dislrict de
Troycs.
(> dcrnier, consid(5rant que rorgue de Clairvaux
deiHtitiUre mis (iunombredcsi>iii'ra(/esd'urt,doiit la
conscrvatioH itait lians lcs principes et les lois
:
M TITA S. BERNARin. 1780
• V AssetnbUe Nalionale ; (jue (i aillcnrs I a vente annon-
C('e na produirait alanuHon (ju'une somme mcflio-
condilion qua la fabrique supportcrail lous les frals
ct il rautorisa <\ vendre le vioil orgue de Saini-
Pierre pour couvrir unc parlie de la d^pense.
(18 aoutl792.)
Le 29 aoiit 1792, le dircctoire du d^parlement
ratilia la dijcision du directoire du district do Troyes,
ct il commit le sieur Richard, facicur d'orgues de
Nancy, pour diriger les travaux de dijplacement et
de reconstruction. II d(5cida en outre que son arr6ti5
ne recevrait d'ex(5culion quapres avoir 6\.i approuv^
par le ministre de rint(5rieur, auqiiel on en adressa
l'exp(5dition lc 14 novembre suivant.
Le ministre de l'ini6rieur faisait attendre sa
r^ponse. Cependant racqudreur de rabbaye de
Clairvaux r(5clamait l'en'(>vement des objels mobi-
_ liers r(5servds lors de la vente, et qu'ii ('lail li^nu
dirccloire du d^partement (6 janvier 1793), il avail
rcmpli cettc obliyation avec la plus scrupuleuse
exactitude et avec (Vuutant plus de raison, quc ces I
objets ne 1'avaient iiucpcu ycnc jus(ju'alors; niais il
se proposait d'(5tabiir une vcrrerie dans 1'cglise du
mouastere, et il prdvenait 1'adininistration qne le
feu, la fumije et les mouvements de nombreux ou-
vriers pourraient causer un grand pr^judice 4
Forgue, qui se d6t(5riorait d(!ji. D'uu autre c6t(5,
le directoire du disirict de Bar-sur-Aube demau-
dait qifon le (I6barrassdt dc la surveillance de cet
instrumeiit prdcieux, qui se dc'gradait n(5cessaire-
meni par le d(5faut d'cxercice ct du soin qu'un or-
ganiste seul cijt pu apporter ;\ sa conservation.
(31 janvier 1793.)
La r(5ponse du ministre n'arrivant pas, le direc-
une d(5sapprobation de son arrfl(5 du 29 aoiit 1792.
ct faisant droit aiix r(5clamations de Tadjudicai lire
dc Clairvaux, il arr('ti, le 11 f(5vrier 1793, que Tor-
gue scrait vendu k Bar-sur-Aube, suivant la fornie
prescrite par la loi.
De nouvelles aftiches fureiit apposies, fixant la
vente au 12 inars suivant. Klle eut lieu ce incme
joiir, ct forgue fut adju2(5, moyennant la soinme
12,.j00 livres, au sieur Bernard L(:cuyer, cntre-
preueur dc balimcnts, denieurant a Bar-sur-.4iil.c,
sous le caulionnement du sicur Joachim Girardon.
i,e 24 mars 1793, lc ministrc de rint(5rieur r(5pon-
dit eiiliii qu'il ne voyait aucun iiiconv(5nient 4 cc que
rorgue de Clairvaux fiit accord(5 4 la commuue dc
Troyes 4 la charge par clle de supporter Ics frais de
placement ct de d(5placcment.
Les citoyeus L(5cuyer ot Girardon n'curent pas plus
lotconnn laletlro du minislre (iu'ilsproposijrent anx
ct simplemeDt la vente ([ui lcur avait 6\.6 failc, ea
les d(5chargeant du prix de 1'adjudication, voulaiU
concourir, autant qu'il (5'tait en leur [loiuoir, (i /'i'hi-
hellisseincnt de rdylise piincipnle du (l(5partem('nt,
ctd lu conservation d'un monumcnt dcs arls.
Aprcis racconiplissemcnt de divcrses formaliics
adniinisiratives, lc directoire du d(5parlcmi'nt de
l'Aubc acccpta, lc 19 juin, 1793 la i(5silialion of-
fcric par lcs adjudicataires, ct aulorisa la mniiic'u-
paitti'' dc Troyes d fairc iransporter iorytic en
ijucsfion de i('glisedc la ci-dcvantabbai/e dc CUiir-
vanxdans celle de St-Picrrede Troijes; ri la churije
par elle(Ventrctcmr lcdit oryue, sans ncaniv.oins
(jue cela pitisse nuirc au droit dc proprictc de la
nation sur lcdit oryuc doni la municipaliti' dt
Troijes ne pourra disposcr en aucune maiiidrc sans
Vapprobation de /a nation.
de Avanl la dcstruction de rabbaye dc Clairvaux,
1781 DR RKLIQIUIIS S. BURNARDI KT S MALiCllIyE. - APPEND. 1782

R^n#, fils tle.Iacques Cochu, avait aidi5 son p6re t\ p. 342), fit construire a grand frais lo superlio
A c'oilre des religieux, rdfectoiro, la boulangeric,
porfeclionnor soii leuvre (1) : il fiil ctioisi naturel- le
lement poiir amener Torguo a Troyes. II le A^- les dortoirs; il employa dos soinmes immenses pour
iuonta, cn numdroia loutes les p 6ces, ct il les di5- decorerl'abbiye. »
posa daus la cathtfdrale, sous la lour St-Paul. Lcs Cest a son dgne qiie se rapporte la pidce suivanto :

—
i

graves ovt^nements qui se succdddrcnt depuis cetto
Opoque fircnt oublier forguo pruilant hien dcs an-
u6es, et quand on se souvinl de rexistence de cc
bel instrument, la poussi^ro et l'bumidil6
ddji porld rie graves attointes.
Le 19 brumaire an xii (II noveml)re
fabrique de Sl-Pierre se trouva Idgalemont consli-
tuee. Les premidros pensdos dos admiiiistratouis
qui composaienf, furent pour rorgue ct pour sa
la
reslauraiion. L'archevdquo-dvdque, le prdfet, le
maire promirent de seconder leurs efforts mais les
rcssources dout ils iiouvaient disposer ne repon-
daient pas k la grandeur de rentreprise. Ils rdsolu-
ront alors d'eu appeler a la gdndrositd du public,
et le 23 avril 4804, uue souscriptiou fnt ouverte
poiir larcsfanratioii et l\'/ahlixsc>neiit de Vorijue
ilc CJairimiix en iiglise cathedrKle de St-Pierre dc
Troijes. J'ignore ce (|u'elle produisii.
Le Slaoiit 180.5, la fabriquo, qui avait obtenu la
coupe de la reserve de ses liois, fut aulorisde a ap-
pliquer uue partio de la somiiie qui lui cn revien-
drait par la venie, k la construclion (riine Iribune
Ms. XV, de M. Tabbd Mathieu. p. 617. Tom-
beaux ouvorts dans rdglise de Clairvaux, croisde
du cotd du septontrion et cimetiere des religieux
Itii avaient au-de\ant do la chapelle de lous les saints. II y
avait 6 pierres ou tombes sdpulcrales aux([uelles
)S03), la rdpondaient 5 fignres en peinture sur la muraillo
plus bas, de cinq dvdques ; ct une pliis polito pierre
taillde en conir, convrant !e coour de Doni Tristand
de Bizct, moine de Clairvaux, nalif dc Troyes.
Abbd de Signy, puis dvdque de Xaintes, mort et
;
enterrd au colldge des Bernardins, ;\ Paris dont pn
a euvovd le cceur a Clairvaux. Ces 6 pierres sur-
passaicnt le pavd de 4 a 5 pouces. Qq a changd en
. l"an 1751 le pavd qni dtait de carreaux de briques
I en grands carrcaux do pierre. Pour lors on a ote
et lird dehors los dites pierros sdpulchrales, ce qui
a donnd lieu k ddeouvrir les 5 pierres creusdes et
tailldes ori cotTres, dans los quelles on avait mis lcs
corps des dvequos, couverls chacun d'une
cinq
pierro plato de la longueur ot largour dudit coffre.
On a trouve dans les cinq quelques ossements pour-
ris ; des lambeaux dc veleraer.ls pourris des cros- ;

deslinde a supporler Torgue. On prit des arrango- scs de bois pourries des cuirs pourris, mais sans
;

ments provisoires avec Rent5 Cocliu, et, grace aux
fonds avancds par quelques marguilliers, les Ira-
vaux commencdrent sous la direcrion dc M. Vaudd,
architecte.
Le devis de la tribune moutait a 34, .567 francs
81 centimes (2). Au mois de mai 1807, les deux
liers environ de i'ouvrage dlaient aohevds. Rdnd Co-
ehu avait prdsenti; son devis a la fabrifpie, le2jan-
vier de la mdme anndo: il s'dlevait a 11,050 fraiics.
Le 3 ddcembre, il s'eng3goa, aux conditions tixdes
par lui, 4 rdparer rorgue, a le poser siir la tribune
cl a le mettre en dtal d'dtre loiichd le 20 avril de
Tannde suivanto au plus tard,
Au mois de mai 1808, la tribune (5tait terminde,
et Torgue y dtail rdtabli dans sa beauld promidre,
M. Nicolas Sdjean, organisle de 1'dglise St-.Sulpice,
h Paris, vinl examiner le travail de Cocbu. II en
rendit le compte le plus favorable. (10 juillet.) II
aucun dcrii dans 4 de ces coffrcs ou cercueils. Pour
le cinquidmo qui dtait au milieu, on y a retrouvd
et retird unc plaque de plomb d'environ 8 pouces
do longiiour et 5 S 6 pouces de largeur, laquclle cn
dcrituro gravdes en 8 lignes dont les derni&res sonl
un pen mangdes, porte c(3 qui suit :
)j( Swto idus novembiis, pie memorie Dns Gode-
fridus. Eps Lingoneiisis hoc in loco sco fine guievit.
, Vhi et inunctus fuerut. EUlivinis sae_nnnentis mu-
I
'
nitus per ministeriuin Dni Alani Epi Auiisslodo-
rensis. Ei ahlutus conventu per iiianus Eporum.
et Autissiod. Ei Ahbatum honorifice tumulatus.
On voit par lci qne Godefroi rei^^ut rextrdme-onc-
tion el le saint viatiqne dans 1'dglise. Pour le canir
de rdvdquc de Xainlos, enfermd daqs un ccnjur de
plomb lout erabaum^ on Ta laissd en terre comme
il dtail ; los corcueils aussi laissds comme ils dtaiont

remarqua particulidrement la disposition ingdnieuse et recouverts de leur pierre. Et pour lcs pierres

de la souftlerie, qui pent etre mise eu mouvement qui excddaienl le carrelage, on les a tirees hors de
par un eufant au inoyen d'un seul balancier. II es- rdglise on a mis en leur place, ;i fleur du pavd,
:

tima enfin que la fabriqiie devait payer a Cochu, des plaqiiesde inarbre noir sur lesquolles ona grav(5
outre la somme convenue, une s immede 500 franes les noras, qiialites, dignitds de chaque dveque, et
des lieux de leur dvdchd.
(3) pour les changemcnls ct augmeutations en jeux
de basses, de serpent de 23 tuyaux, do clarineite Le 8 septembre 1771, on exhuraa les corps de
el de tiaut-bois de 30 luyaux (4). 24 Abbds de Clairvaux et les coeurs de 2 Abbes de
« Dom Pierre Mayeur, dit VUistoire ahregie des ce monastero, places dans 1'ancien cloilrc, et on los
abhes dc Clairvanx (ms. ix de M. Tabbd Mathicu, ) ddposa solonnellement aprds la messo de coinmu-
nautd, le 11 du mdme mois, dans les doux collald-
(1) Une inscnption manuscriie, coUdc
coiirto raux (le rdglise, suivant lour rang.
dans lo buffel du grand
orgue, fait savoir qu'en On neput exhumcr le corps de S. Roborl, deu-
1788, sous M. Rocourt, dernier abbd de Clairvaux, xidme Abbd de Glairvaux, altendu quaprds ayoir
l'orgue fut relevd et aupmeuld en jeu de tlute, jeu ouvert sa lombe placde soiis le promier arceau du
de Irompelte, de bombarde, de pddale, par Fran- cloiiro, on trouva ses os>ements enlieremenl con-
5ois-Henri Cliquot, facteur d'orgues du Roi. sommds. (Extr. du proeds-verb. d'oxhumation et
(2) L'adjudicationproduisit unrabais de 5(i7fr. 81 c. d'inhumation rddigd et signd par les religieux. —
(3) Les pieces que j'ai consultdes pour la rddac- Arch. de VAube.)
tion de cette uoticc sont conservdes dans les Ar- Je tronve dans los Archiycs do rAube un marchd
chives de TAube et dans les archives de la fabrique passd le 2 mai 1780, avec un Italien pour blancliir
de Saiul-Pierre de Troyes. toul rintdrieur de rdglise de Clairvaux, et tirer oi)
(i) La fabrique accorda cette aiigmenlation h carieaux toutes los voutes, piliers et colonne?,
Cocliu, le 18 sept. 1808. moyennant 1500 livres.
1783 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNAKDI. 1784

N° 1
Chapelles des com tes
cle Flandres.

La chapelle dite dos comles dc Fl,)ndre ^lait si- « On voit dans ta menie chapetle, dit dom Le
((

tu^e ft peu ile dislance de I'extr6mit6 est de ri^^glise Boullenger, le toniheaudWgnes, comtesse de Cham-
de Clairvaux, et orientt^e comme elle. La tradition pagnc, fitle du conite Philippe et de Mathitde.
du monasl(!Te attribuait sa conslruction k Philippe, La requelo au roi on dit autant, et le proccs
comie de Flandre, mort au sii^ge d'Acro le i"' jum verbal d'exhunialion parle dos ossemcnts de Philip-
H91 {Art dc verilier les dalen), el la lui faisait balir lippp, de Mathilde et « Agnes, leur fitte >. Le Jour-
dans celie ann6e meme. 11 m'a paru inicressant de nat dc Trivoux avait avaucii quelques ann(5es plus
discuter en ppu de mols ces deux points. toi cette incroyable assertiin, et peui-etre avait-il
Avanl ii'adresser une requete au roi pour oblenir coniribud A ^tablir une cr^^-ance si singuliere.
la permission de transf^rer les ossements contenus On eiit pu copendant savoir, sans grands frais
dans celle chapolle, on chargea dora Le Boullenger, d'orudilion, que le comle Pbilippe 6tait mort sans
archiviste de rabbaye, de rechercher son origine. enlants, aprfis s^ijtre marii- deux fois, et Henriquez
Le travail du religieux nous est parvenu, et c'est ne permetlait pas de se Iromper sur la princesse
ce petil m^moire que je vais examiner (Arcliives de Agni^-s, enlerr6e i c6t(5 du comie de Flandre. Voici
rAube). ce qu'on Irouve au livre des S(ipultures.(Fasciculus
Dom Le BouUenger commence par avouer que les SS. 0. C, lom.
H, Disi. XLi, vi.)
archives de Clairvaux ne lui ont fourni aucun ren- Agnes Comitissa.
seignement; et c'est au moyen des imprim^s qu'il Post tumbas D. Philijipi comitis Flandri» et
I'

6lablit sa thfise. s'appuie particulierement sur

II p « Malhildis uxoris cjus, jacet in eorum capella
r^pitaphe du comte Philippe, rapportde dans Hen- « illu!.lrissima Domiua Agnes comitissa Campaniiv. »

riquez, sur le P. Martene, dans ses Anecdota, et sur
le Journal de Tri'voux (1739 aout), pour prouver
que la chapclle fut batie par le conite Pliilippe, et
I aunt^e mfime de sa mort. 11 cite aussi victoriuuse-
mentune atteslalion, donni^c le 13 ftHrier 1544 par
les moines de Clairvaux, dans laquelle on lisait
« capetla constrxicta est per illustrisimum Philip-
pum comitem Flandrice. »
Discutons briivemenl la valeur de ces auloritds
On voit par ce qui pr(5c^do que les recherchesde
dom Le Boullenger n'avaient pas iii dirig^es par
uue critique bien s(ivore, et que ce roligieux s'en
lint i la tradition du monast^re, coiifirm6e en appa-
rence par r^pitaphe du livre des Seputtures.
: Quelques pi^ces, bien connues de dom Le Boul-
lenger, eussent du, ce me semble, Maircir la
queb.tion.
: Cesont l" Une poiile bulle de Cl^ment III, don-
:

{"Lepitaphe lirie du livre dess('pulcres porte en
effet que la chapolle avait M construiie par le
comle de Flandre pour liii et sa femme «... dili-
: concession de la S(''iiulture dans teur egtise, quo lcs
gcntia uxorissuw Malthildis tra^islatus est Claram
vaUcm,ac reconditus honorilicc intra hanc capcl-
lam, quam illi et sitii paravcrat. » (Henriquez,
Fasciculus SiS. 0. C, tom.ii, Dist, xli, vi.]
Mais, pour lircr une conclusion certaine de ce
texte, il faudrait (itablir rantiquit(5 du livre des si-
pulcres, lel qu'il a i\i puhli^ par Henriquez ; el
cetle antiqnitti ost dn nioins fort douteuse. Je sais
que Ch. de Visch (liildioth. script. 0. C.) allribue
a Geofroy, IV" abbi^ de Clairvaux et scribe de S.
Bernard, la composilion de ce livre : « huic attri-
buiiur liber de personis iltustribus in Claravalle
sepultis, (fui inscribi solet Liber sepulchrorum. »
Mais c'est une simplo assertion, d'autant moins prou-
vde u r(5gard du texte donn(5 par Henriqucz, que ce
dernier n'a cit(5 aucun nom d'auteur.
II est presque superflu de faire remarquer que
Geofroy n'aurait composd qu'une triJs-petile partie
du Livre des S('pultures, el qu'il se serait grande-
meni accru apri^s samort.
D'ailleurs Hcnriquez a lui mfime recliri(; Tasser-
tion de Ti^pitaphe dans le Mtjnologe des CUeaux, oii
il&'ritau 12 aoijl, en parlant de la chapelle dcs
comtes de Flandre « Hanc sibi construxerat Ma-
: exislciit aux Archives de rAube.)
thitdis vidua Philippi Elsattii Ftandriie comilis. i
2° Le 1>. MartL'ne n'cst entr^ dans aucune discus-
sion sur raulour de la chapoUe et sur T^^poque de
sa conslruclion il a sculement publi(5 deux cliartes
;
dont nous lerons nioiition un pcu plus loin.
n^e 4 Lairan, lo XI dcs cal. de i6v., la 111° ann('o
de son pontificat. (22 janv. 1190.) —
Confirmant la
moines de Clairvanx avaicul laile au cointe Philippe
et k Mathilile Nobilis viri Flandroiisis comilis et
: u
« Mathildis couiilis>c
iixoris cius postulationibus
« iuclinali, libcram sepiitturam eorum in ecclesia
« vestra, cum Deus ipsos de prosenti vita vocavo-
p
« rit, juxla concessionein quam illis, ad insiantiani
« eorum fecistis, eidem ecclesie aposiolica auctori-
« tate concediraus, ct presentis scripli pagina con-
c firniamus. (Ex origin., Archives de l'Aubc.) »
2° Une charte de 1191, par laquelle Philippe,
comiede Flandre, donne ii Ciairvaux la chapelle por-
tative qui doii raccompagnor ii la croisade: « Quam
« mecum defero in ilinere lerosolimitano. » iVoy.
cotto piece dans lo Thcs. nov: anecdol., loni. I, col.
639.) — Lo pspe Innocont III, par une peliie bulle
donn(5e a Ronie, S Siiiiit-Picrre, lo IV avanl les Idos
do doceinbre, la VH' anni^e de son poutilicat (8 d6-
cenibre 1204), coniirma cctte donalion. « Capel-
lam, (juam ad aitaris ofoivyi/ium (ornamontum —
« vid. Cang. Gloss.) ctare memori(V Pliilippus co-
« mes Flandrensis, vobis ultinia volunlate lcgavit,
« sicul... ipsam possidolis.... coulinnamus. » ^Les
n originaux de cclle bnlle cl de la charte dc donalion
3" Uiie autre oharte du nKime, dali^e dc Tan 1191,
par laquelle on voit que Philippe avait donniS en
priJscnl sa cliapelle (il faut entendre par la tous les
inslrunieiils el non le lieii du culle) k son ^pouse
Malhilde « Capcltam meam... donavi carissime
:

^"Le Journat de Trevoux ayant rapporl(5 une tra- « C(msorti mce Mathitdi lieginc ^Mathildoiitait tille
t>

dition, saiis la dix-utor, il ne peut ftre invoc|U(i en d'Alphonse, roi do Porlutial cllc (Spousa Philippe
—
;

l^moignago, pas iilus que ratti-stalion ilos nioinos. eu 1185. Voy. Art dci<('rilier lcs dates). et que .
Au leste, nno crreiir grave sur un poiiit facile li Malhildc, apr6> Tavoir onrichic » Sicut illum in
:

v^rilier, dans lai|uolle tomboront lo Jonrnat de Tri-
voux, doui Lo Boullenger, ct sur ^a foi, los religieux
de Clairvanx dans leur roqu^lo, montre ()u'ils ont pu
se tromper cn d'aulres points d'uiie vorilic:ition
moins ais(5e. Cette errour consiste k avoir donn^; aii
comie Philipiio ct \ Malhjlde une lille, Agmis, qu'ils
nont jamais euo.
ci muttis ampliaveral, » Tavail donnL^o, h son lour,
a r(5gIiso do Clairvaiix, oii Pliilippc et .Malhilde
avaienl clwisi leur .upulture, « giiam ct ipsapostea,
« </(' asscnsu ct lieneplucito meo,sicut illam nmplia-
« verat, devote contulit ecclesie U. Dei Genitricis
f Marie Clarcrallis, liii Fgo kt ipsa paki devotioms
< NosTuAM ele:gi.mus sm-ULiURAM. » (Thes. nov.
 1785 DE RELIQUUS S, 15ERNARD1 ET S. MALAGHIit;. — APPEND. 1786
Anecdot., tom. l, col. 639. — L'original est aax ar-
f^
m(5mo par la princesse Mathilde, attendu que
bdtie
ehives do rAube.) dom Lb Boullengor avoue iiiie le comte Philippe et
II me semble que (locuments authentiques
ces safeinme n'y altacherent jamais ni fonds ni revenus.
(^tablissent que le comte de Fiandre, avant 1191, M. Arnauld rapporte dans son Votjage nrchcolo-
avait clioisi sa se|)u!turo dans r^gliso de Clairvaux (Troyes, 1843). p. 203, qu'il trouva abandonn^,
giiliie
(1\ et non dans uiie chapclle separc^e, On voit quo daiis une
rue de Bir-sur-Aubo, un fraginent de
la piincesso Mathilde vouiait (IHreenlernie dans cctto t()mbo on beau marbro noir, encidr^e do lilels et
meiiiec'gliso ce qui montro qu'elle songea ii cous-
; d'uu mctre de large, avec celte inscriplion incom-
truire une chapelle distincte, seulement aprfis la pl6to.
niort do s^n mari. HIC JACET
II encore
p.irait quo les
(Svident donatious IL[,VSTnlSSIMA
du comle Philippe el de Mathilde, mal interpr^^tdes, DOMINA MATMILDIS
et prises dans un sens iuexact, donneront naissance VXOR PIIILIPPI
ii la tradition qui leur atlribuait la construction de COMITIS FLANDRIAE...
la chapelle de leur uom. Je dis qui leur altribuait, C'(^tait tout ce que le temps avait ^pargne alors
car il n'est pas entidTcment deiiionlr^; qu'olle ait 6l6 de la uouvclle chapelle des cointes de Flandre.

N" 15.
Eugene III.
II n'est pas sans inti^ret de
suivre le voyage du D(3C. 7, 18, 20, 22, 23. Treveris.
papo Fugene III on Fraiico, d'aprte los indications B 1148
fouruies parsesactes.Jo les reliive ici sar hs Regesta Jan. 13, 20,27, 28, 31. Troveris.
PoHtif. Homan. de Pli. JafitJ; Ueroliin, 1851, in-4°. Febr, 6, 13. Treveris.
1147. « 15. ap. Sarraiiium.
Mart. 7. 8. Socusia^ (( 18. Mctis.
9. Ulciaj. « 22, 26. Virdnni.
26. Cluniaci. Mart. 16, 17, 21, 28, 29, 30. Remis.
30. 31. Divione. Apr. 1, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 13, 14, 18. Re-
Apr 3. 4. ap. Masnile-Laniberti. mis.
K 10. Trecis. K 20. Catalauni.
H. in territorio Trecensi. « 23. in territorio Trecensi ap. Breii-
Proviniaci. nam.
15. in lerritorio Meldensi, « 24. 26. ap. Clarauvallem.
20. Parisis. « 27. in torritorio Liugonensi.
30. ap. S. Dionysium. « 29. Lingonis.
24, 25, 28. Parisiis. Mai. 5, 7. Bisiinlii.
Mai. 1, 6, 7, 11, 14, 15,
16, 17, 18, 25, 1« <( in nidiitanis Juronsibus.
27, 28, 29, 30. Parisiis. « 14, 17, 20, 27. Luusauia;'.
Jun. i, 3, 5, 7. Parisiis. Jun. 16. Vercellis.
((
10, H.ap. S. Dionvsium. Ce lableau dijrange bien un peu ritini--
siniplc
« 12, 13, 14, 17, 19, "22, 24, 26, 29. raire quo
.Innales Ord. S. Uenedicti (tom. VI,
les
Meldis. lib. Lxxix, p. 441) font suivre au Pape Eugi^Mio III
;

Jul. 2. Parisiis. mais les doctes auteurs do ce grand travail ne pos-

« 14, 15, 16, 17. 23, 28, 29, 30, 31. s^daient pas le facile moyon quc les Hcgesta m'ont
.\ltiosiodori. fdurni, et qu'ils pourront fournir a. d'autres, de
Aug. 3,8, 13. 15, 22, 23, 24, 23. Allis- suivre les voyagos d'uii pape, jour par jour, en quel-
siodori. que sorte.
Sept. 6. Alliosiodoii. II par.iit d'apri''s le Fo(/(J(/(; L///era;Ve (Paris, 1717
14, n. ap. Cistcrcium 1"'°
p:irt., |). 101), que le pape liugi^^no III, alors qu'ii
« 19. ap. S. Sequanum. n'tHait que simple nioine
Clairvaux, avuit 6l6 a
25. Altissiodori. chargii soin du chaufioir.
(Ju
Oct. 6, 10, 11, 12. Allissiodori. « Le chauffoir, disent los B(_'n(!dictins, joint le r^-

13. ap. S. Florentinum. 1

j fectoire. On lit sur la porte les vers suivants.
« 24, 23, 2C. 27. Catalauni. En ce chaufoir le bon religieux
Nov. 1, 3. Cai.ilauni. Sc doit chaufcr sans bniit ou en silence,
Virduni.
3, 9, II, 22. Sni demuntrant de mainticn gracieu.c.
29. prope Trevcrim. Et mimement tenant pai.v et silence.
30. Treveris. Car, comme on dit, icg en patience
Fut chaiifournier Eiuji}ue le saint homme :
(1) Si ron opposait i la tlie^e que je soulions Mais sa verta el graiule sapience
ce passagc de la Chronique do Clairvaux .\nn.
n : <

Tiiiit rc.valta qu'!! fut Pape de Rome.

£»o/H.1191 in partibus transmarinis civitas .lcra rc- Le ms. XV do M. rabb(; .Mattliiou renferme la
cupcrala est a Christianis.lnler aliosprincipes.ijui copie d'une pctite bullo du Pape liugiine III, (luo je
a nte .lcram mortui sunt,mortuus est etiaiii nobilis crois ulilo de reprodi.iiro :

comes Flandria' Philippus cujusossaClaramvallem

rclata, posita sunt decenter in lapideo sarcophayo
:
P. 216. —
o Eugoiiius Episcopus, servus sorvorum
Dei, diloctis fiiiis coiiventui Savigniacensi ct Abba-
inpropria ipsius c .pella, » jo riSpondrais (|iioces — tibus m.niastoriorum ad idem ctonobium pertinen-
niots in propria ipsius capella peuvent par- — tium, eoruiiiquo fraiibus, sakitcin et Aposiolicain
faitemont s'enlendre d'uno ciiapelle de rt^glise do Benedictionom. Pax Ecclosio, Iralrum coiicordia,
Clairvaux, dans laquelle le comte de FlandVe avait Religioiiis vigor, statiis monasloriorum unitatis vin-
d^signii la place de son tombeau. (S. liern. ijcn. (julo conservantur. Hujus ratioiiis intiiitu, dilecti
illustr. assert. p. 89). filii nosiri Savigoiacensis et Belbacensis Abbates
1787 ADDIT. AD LIBROS DE VJTA S. BERNARDl. 1"

ad Cisterciense Capituhim venientes, lam se qnara pensins obcdientiam secundum ejusdcm

filialem
'•
suam uuiversitalem (icr carissimum filium uoslrum Orlinis inslitula exhibere
precipimus, quanlo ac-
Bernariluni Clarevallis abbatem in unitalem Cister- tenlius pro vpstra saluie cognosciiur laborare.
ciensis Congregalionis et Ordinis suscipi a Nobis Si quis autem conlra hujus nostre confirniationis
presentibus liumiliter poslularuiit. Eorum itaque liaginnm scienler venire tem[itaveril, indignationem
religiosam devotionem in Domino commendantes Omnipotentis Dei et BB, Petri et Pauli Apostolorum
paterne charilatis debito sunnis congavisi, scientos ejus se noverit incursurum Dalum apud Segnanum
.

scriptum esse fraler qui adjuvalur a fralre, ambo

: XIII Kal. Octobris, 1148. » (Cf. Manrique, Ann.
coiisohibuntur. Quocirca secundum eorum gratum Cist. ann. 1148. cap. vii.)
Deo et laudabile desiderium, tani eos qiiam vos II cxisle une Ilistoirc du ponlificat d'Eugene 111,
sancto illo collegio sociantes, Apostolica auctorilate par dom Jean Delannes, biblioih6caire de Clairvaux
statuinius ut bec amabilis el jucunda societas fulu- Nancy, MZl, 1 \o!. pet. in-S'\ — Ce religieux
;

dit
ris leniporibus inviolabiiiter oljservetur. Profalo igi- dans sa pr6lace qu'i! s'appliquait depuis trois ans
lur filio nostro Savigniacensi AJibali tanto vos pro- a une histoire de 1'abbave de Clairvaux.

N" 16.

Clairvaux acquis par le gouvernement.

D'apres un decret du 16 juin 1808, le Couverne- 1812 ^('glise (^tait, sinon entifirement, au moins
ment se rendit acqui^reur de Tancienne abbaye de aux trois quarts d^molie.
Clairvaux. La vente !ui en fut faile le 27 aoul "'808,
par M. Anloine-Pierre Rousseau, proprii^taire ma- p Dans la chapelle actuelle des d^fenus, k Clair-
membre du colli^ge
nufactnrier, 6lecloral du d^^par- vanx, jai vu, en 1846, un bon lableau en grisaille
tement de rAube M. Rousseau ravaii acquise lui- repr^senlanl saint Malacbie en babit de moine, la
mfme du sieur Canzon, preniier acqm^^reur, lo 2 miire m
t6te, et couche sur sa erosse. Des anges
vendemiaire an VIII. (24 sepl. 1799.) lui jetleuldes tleurs.
Clairvaux fut vendu au Gouvernement moyen- Quelques personnes croient y irouver rimage de
nant la somnie de 3oO,000 fr. saiiilBernarJ. f.iute de se rap|icler quc le grand
Je lis les d^tails suivants dans un etat des bati- abb(! ne porla janiais la mitre, et que, jusqu'A son
ments, dressfi le 8 nov. 1808 par M. Gilbert, archi- trente-troisieme succcsseur , Etienne de Soisy elle ,

tecte des baliments civils pres du n:inislere de rin- ne parut pas sur la t6le des abbi-s de Clairvaux.
teriour. « Stepbanns drf Sossiaco, disenl los Eloyia de
Art. 27. — Eglisr. En sortant des cloitres, on
«; dom Antoino Saulnier, XXXIV Abba< Clanevallis,
enlre A Ti^glise aii droit de la croisee. anno Domini 1380, sacric tbeologia^ professor,
Cette eglise a (?te translormi^e cn halle de vcrre- quondam abbas do Pruliaco, abbalizavit hic annis
rie clle est disposi<e et forme nef et bas-cotes dans
; viginli duo, Ilic fuit primus mytralus.
sa jilus grande dnuension, A prendre du ('Oriail k la llifi Slephaiius de Sossiaco, dictus quoqtieDorlor

croisi5e Eu lace de la nef, dans la (larlie de la Primo Pruliacum rcxit et hancque domum
croix, est un rond-pnint avec colonnes et galerie, Annis bis denis qui prirfuil atque dnobus.
el sur la gauche, au nord, une sacrislie. » Primus mqlralus exiitit hic Dominus. »
Un rapport du memo architecte apprend qu'en (Cf. Gall. Christ. t. IV, col. 809)

N" 17.

Extrails des inventaires de Ciairvaux rel atifs a saint Bernard et a saint Malachie.
A. diu sola fuit in Claravalle... in eadem tabulaconli-
I. INVKNTAIRE DE 1504 _ nentur istasreliquia\..digitus B. Bernardi
(1). vaouum —
Invenlarium sacristia; (Maian^allis, faclum die de- C reperitur vasculum digiti.
cima quintu mensis dccembris, anno Domini milli'- 1"»
2, R°. Taliula crucis missaj Beato Bernardo ab
simo qiiingentosimo quarlo lempore Rovercndi in Almarico rege Jeiosoly(nitano.
(Jliristo Patris ct Domini, Domni Johannis quadra- Secimdo loco e?t iibula argenlea continens IX
gesinii Abbatis Clara^viillis, sacrii' Theologiie pro- marcas argeuti el I marcam auri; quam fieri fecit
fcssoris (Johannes dc Cabilone) in presentia Rcve-
; in (Uaravallo, Hugo, quondam Abbas sancli Giileni
reudi in Christo Patris, Donini Poiri de Vireyo, se- (S. Guilain, D. dc Cambrai), tunc autom monaohns
nioris Abbatis, cl Nonnoruin (pro /Jo"(»or((»Jj Nico- Clari(>vallis, temporc Noiinorum Anselmi, Pelri el
lai de Parisiis Pi-ioris, ct Jucobi de Sozania sacrisla> Drogonis sacristarum in cii.ius tabuhe medio, in :

cjusdem mnnasterii. euiincnliori parte ]»osiia est crux, quam miraculose

F" 1, R° et V". Tabula magna cum (lortis. misit Almaricns rex Jerosolyniitanus in Claramval-
Primo loco esl tabula cnm portis, in quarum su- !cm, post pluriuios annos a Iransilu Iteali Hernardi
perlicio sunt duo Aiigoli clcvaii qua; facla fuit
; ab eodom iii somnio admonitus, sicut in traclalu de
tcmjiore Domni (juillelmi, XII .Vbbalis Clarevallis, eadem pleniuscontiuetur (3).
et Nonnorum Petri et Drogons sacristarum, ex
XXXV inarcis argenti, el II marois auri continens
;

pluros la(iides (irooiosas, videlicet XVI balais, el sa- n ligni Dominici parlicula insignis eliam nunc visitur
(ihiros XXXI, ot alias la^iidos miuoris (irotii. In hu- iu thesauro Clarevallensi.
jus labuhe modio coUooala ost [lOrtio Doniinioa^ cru- (3) Manrique [Ann. Cist , 1173) racoate Te.v-
cis (]uie missa fiiit Rciilo Rernanlo a ['atriarclia Jo- p(''dilioii dAmaury 1"', roi de Jiirusalem raj^iiari-
;

losolymilano, sicnt ipse sciibil ad i[)sum [lalriar- tionde S. Bornaid A ce prince ot rcnvoi d'uii Irag-
cliam' in quailam c|iist()la (2) et a tempore ipsius ment de la vraie croix a Clairvaux par ce doruier.
Son j('ch est lir^i d'anciens manuscrils. On le re-
Copies ex(5cul6es au XVIII'' s:('clc.
(1) (Archivcs — trouve dans Op. S. Ucrn. Caufridus, III, 26. D;ins
de rAube.^ .Maniique, comme dans r^ditiou de Mabillon, !a re-
(2) S. Bern. op., Ei>ist. CLXXV. Ncta. Eadem — hulon se termine ainsi « llomo ntiquc boui tcsti-
:
 ;

17«9 DH: RRLIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALAGHL^. - APPEND. 1790

F» 5, V". —
Undecimo locoest vas qiiodclam quod
factum fuit tempore Nonnoriim Petri ct Droijonis
sacristarum Clarievallis, ex II[ niarcis et dimidia
argenli, in quo collocata cst criix Dominica, quam
attulit in Claramvallem Nonnus Kvrardus de Bar-
Bcrnardi... dc cuculla et de coopertorio Beati Bcr-
nardi, et de matla supcr qnam obiit. Quarum ima-
ginuin lapides tam preliosa' qiiam communes, va-
lorque et pretium faclurse alibi dilfusius declaran-
tur scilicet in dcclaratioueper domnumGuillidinum
;

ris, quondam Magister Templi, postea monaclnis
Glarievallis; avunculus Domim Adam Morinensis Epi-
scopi, poslea raonachi ClarEOvallis. In hoc vase posi-
lus fuitdens sanctiBeruardi, qui delatus est Parisis.
F° 8, R". —
Sequuntur capila.
Yoyez au commenccment dc ma lettre les para-
graphes de cet inventairo, rolalifs au chef de S. Ber-
uard, et k celuido S. Malachie.
F. 9, R". — On li-ouvo celte indication
sequuntur fuerunt addita inventario sacristiao Cla-
rievallis, tempore Domiui Petri do Vireyo, tunc Ab-
batis, et Domni Jaeobi de Sezania sacriste.
F" 9, V". —
Duo pulchrie, magna; et aliffi imagines
Bealae MariiB Virginis et sancti Bcrnardi, cura suis
pedibus, diademalibus, et cffiteris ornamentis valdo
Mole tradiia, et sua propria manu scripta.
F" 10, V". —
DiiO inagni plali sivi disci angentei,
ad serviendum privlato in majori altari, in quorum
medio intra figuram solis sunt positaarma(armoirics)
sancti Bernardi ; qui, sine deauratura, pondcraiit
XV marcas, V uncias cum dimidia.
F° 11, R°. —
Sequuntur aliio reliquias in divorsis
vasculis.
: Ea quse Vas cristallinum cura triplici pode argenteo et de-
aurato, in quo positus est pollex Beatissimi Ber-
nardi Ahhatis, coopertus uno carapanili argonteo,
in cujus summitate cst saphirus. Quod vas fccit tieri
Doinuus Johanncs de Aizanvilla; ponderis IV marca-
p rum cum dimidia, ct dimidia uncia.
• — Est brachium Beali Malacliiic argentum quod ;

benefactis et operatis et deauratis simul ponderan-

: fecit ficri idcm Doinnus Johanncs, de Aizanvilla ex
tes CLXXVI marcaslll uncias, VII tresellos. VII marcis et dimidia ari^enti, cum lapidibus pre-
F° 10, R". —
Imago Brati Bernardi per se ponderat tiosis et annulo incatenato catena argentca.
XCIl raarcas, VII uncias, V tresellos; sicut patet F° 12, R". —
Parvum Ecrinium ligneum deargon-
pcr declarationem, partiiini cjusdom imaginis; cujus tatum, cujus sera est do argcnto, |i1enum reliquiis,
solum corpus ponderat XXX
marcas, III uncias scilicet : de vestimenlis sacerdotahbns Bcati lier-
cum dimidia caput vero duo brachia et diadema
; nardi Abbalis et superior pars crossic ipsius.
ponderant XXVIl marcas, III uncias cum dimidia F" 13, R°. —
Aliudvas oblongum... conlinens mul-
ecclesia etcrossasine baculo ponderant XVImarcas, tas reliquias vidclicet :.... de sancto Bernardo....
;

VI uncias, V tresellos; pes vero cum repositorio ponderis XIII unciarum cum dimidia.
reliquiarum sine cristallo ponderat XVIII marcas, II F" 13, R". —
Zona sancti Be/nanli de serico, mu-
uncias; qufe omnes partes simul juuctse efticiunt nita argento deaurato in suis extrpinitatibiis.
totalc pondus XCII marcarum, VII unciarum, V tre- F" 16, R°. —
Tabulare ligneum cuin portis (vo-
sellorum sub cujus pede in philacierio continon-
; lels), in quo sunt imagines B. M. et BB.
depictaj
tur reliquiae sequentcs ; videlicet de cosia Bcati
: Bernardi et Benedicli —
datum a Domno Petro de Vi-
reyo.
monii et conversationis honestae tam a mendacii su- Q F° 17, R°. —
Rosarium do cbore appositum ima-
spicioneremotus, quam a vitie corruptionibus alie- gini argenloR! Beati Beraardi datum a Domina —
nus. » —
Le Ms. n° 6 de la bibliothSque publique de CatharinaFerrieres uxoro DominideDiniavilla (Din-
Troyes, in-f° de la fra du XII" siicle, donne This- leville).
toiredu fragment de la vraie croix envoy<5 a Clair- B.
vaux parAmaury. —
» Quomodo re.v Jemsalemsan- INVEXT.MRE DE 1640.
etam cruccm, quam in jjreliis ijestabat, apparente et Cet inventaire existe en original aux archives dc
jubente sihi suncto Bernardo, ClaramvaUcm misit. » rAube. Cest un registre in-l" en papier, couvert en
Mais, apics alienus, on lit cc qui suit « Exultet : peau brune sur le plat de la couvorlure on lit ccs
;

crgo in Domino Clarevallensis ecclesia, tanti inu- niots Inventaire cle la sacristie de Clairvaulx faict
: »

neris subliinata fastlgio, et incompaiabilis thesauri en Tan 1640. » —

Malheureusemenl il estmutilfi Its ;

cerlissima possessione donala, saluiaris ligni pos- feuillets manquent jusqu'au F° 6. Au F° 17, R°, —
scssione glorietur. Procul hinc lotius dubietatis et on lit t Inveutaire de la sacrislie de Clairvaulx
:

aiiibiguae siispicionis occasio, ubi tam celebris asti- comprenant le petit reliquaire, les caliccs et aulires
pulatione miraculi, et autentico sublimium testimo- argenteries, les ornements ponlificaux, les pare-
nio personarum, certam sacri slipitis portioneni ex- ments d'aultels, cliassublcs, chappes, les linges, ta-
plorataB veritatis approbat certitudo. Viderint alii pisseries et aultros choses appartenantes a la d^co-
ipii se ejusdem benedictionis p;irlicipes suspicantiir, ralion de rEglise; faict le quatorzicsine de may,
viderint, inquam, duo veritatis judicio de vero ligno n inille six cent quarante, par rordonnance de RiWe-
sanctissimiB crucis constet esse quod possident. " rend Pcre en Dieu, dom Claudc Largentier, qua-
Nos eene de nostro ambigere non pormittimur, qui rante cinquicsme AbbiS dudicl Clairvaux, cn prc-
in hujusrei non jam fide, sed cognitione CiTlissima, sonce de ilom Didier Gautlierin, et de dom Bciioit.t
Lam supernie revelationis miraculo, quam regis pie- Lavandier, et mis entre les inains de dom Antoiiio
latis testimonio solidamur. Sub umbra igitiiV pre- lc Borgnot soubprieur et graiid sacristain, et dom
ciosa liujus arboris fiducialiler accubaiues, tuam, Ponce Thibaron aussy sacrisiain.
piissime Jhesu, perfusis affectibus poscimus boni- F" 6, R" —
En la (piairiesuie armaire cott(5e D.est
latcm ; muncris largitorem ceiesti henc-
ut ct sacri preniifirement un coffre couvert de feuilles d'argeut
diclione remuneret, et nos, devotissimos tuaj crucis dorc?, lequel est supporlfi de qnatre pattes de cui-
servuios, in ea quam ipso peperit libertate conser- vre au dessoubs du couverclc il y a deux rangiies
;

ves. Qiii vivis et regnas cuui Deo Patre in unitalc dc reliques avec leurs noms qiii sont graves des-
Spirilus Sancti Deus, per omnia secula seculorum. sus ; en la plus haulle rangije sont ces reliques, s(;a-
Anicn. » voir : S. Malaciwv episcopi Ce reliquiairc a
Ce fragment mi^ritait d'6tro connu
petit il pour- : est6 faict du temps de domGuido X« Ahh6 de Clair-
rait encore servir k dtablir, contrc Topinion vul- vaulx.
gaire, que raulhcnticiii5 d'iine rcli(|ue n'6tait pas F" 7, V". —
En rarmaire cott(5e E, il y a un beau
saus prix aux yeux des moines rrcdules du moyen reliquaire d'argent dorc^, comme cn pyramide, ou
4ge. Ceux qui les accusererent d'uiie cri5dulite niaise repose le chef de S, BarnabiS apostre la poign(5e a ;

savaieat pas quo la vdrit^ est la raison de la foi. six images en esmail, au-dessus do laquelle sont
1791 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1792

lepr^sent^s les mysWres de rAnnonciation. Sur ces ii F" H. K". —M6rae armoire.
niystferes il y a six chapiteaux avec six piliers el Une iraage d'argenl dorii haultc de quatre pieds
autant de tournelles, dans lesquelles les rpliques ou environ, laquelle ropr^sente notre glorieux
n'ont point d'escripteau maintenant. Mais, selon un P6re, saint Bernard. Au pied est un chrystal en-
vieux ni^nioire trouv^ dans ce mesrae reliquaire, les ch.ass6 cn argent, aux quatre coings duquel sonl
reliquos qui sont en ccs luurnelles sans inscriftion douze peries joinctes a quatre saphyrs. Soulis co
propre, sont... de coopertorio S. Deniardi Ce reii- chyslal il y a De costa S. licrnardi de cuciitlii —
quairc a esl6 faict du lempsdes RR.PP. enOieudom
:

elcoopcrlorio S. Dernardi —
de pileo S. Dernardi —
l!;vrard. XVll" et de dom Guillausrae II, XVUP Ab- de matta super quam obiil S. Dernardus. A rentour
\)&s de Clairvaulx. du pied sont plusicurs feneslres esmailldes, sur
F" 9, Y". —En la sixiesmc annaire, cottco F, il y lequel esl sainct Bernard portant reglise de Clair-
vaulx, qui eu son cloclier a une clochetle dedans
a une grande table d'argent dore, embellie de di-
verses pierres pr(5lieuses et bordures de perles, et une croix en Iiault, et tient unc croce arlisle-
comrnuudmcnt appel6e la Tabtc des Anges, qui se ment (jlabour^e ct ornee de perles et de pierres.
ferme a deux portes, au-dessus desquelles il y a Derriiire son chef est un diademe embelli et de perles
deux anges cn bosse, et au-dedans ron voit au mi- et de pierres.
lieu une croix ariistement (!labouri5e, contenant ime Fo 1 1. Y°. — Mfime armoire.
partie de la vraye croix de Notre-Seigneur envoyi^^e Unetable d'argent dor^, orn^e de perles et de
a S. Bernaid par le palriarche de Hi^rusalem. En g
pierrerios, appeli^e la Table d' Almaricus (la Table
loule la table, il y a cent et seize cabinets tant quar- d'Amaury). Au milieu est une asse grande croix
r6s et ronds comme en triangle el en forme de lo- artificicUement (!labonr(5e, contenant une portion
sangcs, OLi il y adiverses reliques avcc leurs noms de la vraye croix de N. S.... Au quatre coings de
qui y sont gravds... Cetle table a estd faicte riu la croix, il y a quatre ((uadies couverts de chrys-

temps de dom Guillausme X1I« Abbe de Clairvaulx tals, soulis lesquels sont diverses reliques. Au qua-

En Tun des cabinets ^tait le doigl de S. Bernaid
mais 11 n'y est plus maiutenant.
F" 10, V°. — En laseptiesme arinaire cotl6eG, est
premi^Tement une grande chisse d'argenl dord,
faicte en forme de colfre, pnlparde pour mcltre le
trieme crystal qui est en bas, il y a des reliques dc
S. Maluchia ct de S. Dcrnardo. La porlion du bois
sacr(i qui est au milieu de la table a est^ cnvoy(5e
k Clervaulx par Almaricus, roy de Hi(5rusalem
II y a une table de parcliemin laicte selon la forme

corps de nostre glorieux pere S. Bernard. En l'un de ce reliquiaire oii est d(?clar^ coinme .Vlmaricus
des bouts est un crucifix, et en Taulre, N. D. tenani envoya cette pariie de la vraye croix k rinstance dc
le iielit Jiisus. A rcntour sont les douze apoires. S. Bernard qui luy appaiul.
Aux deux chapileaux des ileux culiSs de la longueur F" 17. R". —
L'an 1635, au raois de septembre,
est uiie armoirie portanl drux cspdes croisdos avec le grand et le potit reliquiaire, 4 cause des troubles

une barre d'or oii il y a deux hures de sanglier, et
au niilieu une croce, fe toul environm; d'un chapeaut
de feuilles verde?. llecouvercle cst parseniede j^ier-
reries, el ;\ Tun dcs bouls rimage de N. .S. au ju-
Q
genicnt, et en raulre la mission du SaiiU-Es-
pril. Tout au-dessus est un pelil clocher sans clo-
che, sur lcquel il y a uu crucilix. Cette chasse a
estii donnee tMairvaulx par Jlonsicur Trisland,
ii
ot dangers dela guerre, ayant eni lransport(5s do
la sacrisiie, et cacb(^'S en un lieu d'asseurancc jus-
que au mois dc inars de Tan 1640, riiumiditi' du
lieii oii ils estoient enferm^s a consomnK; et r(5duit
on poussiilTe les cscripleaux de iilusiours reliques,
qiii avaient chacuue eii particulior leur superscrip-
tion; mais n'en ont plus maintenant, ou, si elles en
ont, ce sont celles-cy cu semblables Harum reti-

cvesque de Xaincles, et auparavanl religieux de quiarum nomina sunt in tibro vilir. .Scribunturin —:

Clairvaulx {l). iibro pradcstinationis. —

Nos lalenl scd non Deum.
— Ignorunlur a notns. —
Et d'aulanl que les vieux
inventaires et cerlains mijmoires qu'on a Irnuviis
(1) On jiarle de celte cbasse, donne par Messire font inontion des reliques de qnelqucs reliquidres
Trislan de Bizel, dans un Mcmoirc doiuic a M) parliculiers, autant qu'on a peu cognoislre el juger
Adrien Cottin, poiir lc fail des lilicrtcs dc 1'Eylise probablement, et qu'on sest i
eu tioimement sou-
de France. (Tlics. Nou. Auccd., loine II, col. 1419- venir, on a laiss^ sur ces reliquiaires particuliers
1420. Acta varia de schismutc Pontificum Avenio- des petits contenant les noins d'aucunes
billets
nensium.) reliques qui y sont, qiioy qu'elles soient mainte-
§ XI. Or, v^onsles maulx et les incoiiveniens qui nant enlresmeldes par ensemble et qu'on no les ait
aviennent par les cxaclions iiue le pajie a iail. peu distiuguer rune de i'anlre.
§ X. Piemiereiuent, jiar les vacquans des pr(!la- F" IS. R". Un reliquiaire d'argent dori?, es-
lurcs, qu'il prenl, lesquellcsil faut payer devant li! maill(5 a I'entour; le |iic(l est faict eii triangle, sur
maire quant un cvosque ou un abbii esl promeu ; r« leqnel trois bandes sonstiennenl lo chrystal oii est
il laut payer uno grosse soiinne d'argent de la- lo ponlco dc no:,tro glnrieux pdrc, saint Bornard,
quelle soinme on ne peut liner sans vendre rbcri- prcBiior Abhi' de Clairvaulx. La couverturc esi en
tat;e de rEglise... comme il cst avenu cn rAbbii do foriiio de |iyrainide,
et au-dessus il y a un bouton
Saint-Gerniain-dcs-Prez... Dieii scel combieii il y eu d'argent dori^ Ge reliquiaire a este faict par Tor-
a (raullres ou royaumc do Fraucc, ct de 1'abliai/e donnance liii R. P. en Dioii dom Jeain d'AizanvilIe,
dc (:tcruau.r,oii cstoit unciioble chusse, tu, oiieatoit XXX» Alibi^ de Clairvaulx.
lccori>s dc S. Hcrnard, qu'il a faltu, vendre pour F" 18. R". —
Un bras dargent oii est un os du
yil vacquiins. » bras de saint Malachie, archevesque et primal de
11 faut y legarder cl deux fois pour acccptcr les toiile rilibcrnie ; aii bas et aupri^s de la inaiii est
accusalions dcs galiicans coiure les papes. Ainsl, une bordure de pierreries et d'images d'argent
dans les deux ;isserlions qiie je tianscns, il y a deux esniailli'. Eii doux doigts do la niain il y a (leux
erreurs. Le corps do S. liemard ne ful janiais tird aniieaux dont le pliis pelit n'cst que d'airain el a
de son avant la revolulion, et li chasse
loiiilicau une pierre an inilieu ; le plus grand est d'argent ct
qno l'eveque de Sainles destiiiail h ses Vi'n6rables a trois piorres. Au dos dc la niaiu est la Vierge en
reliques, fut si peu vendiic pour VII racijuans, que argeiit esinailk',
les Uenddictins la virent encuro ct radinirorent eii F" 18. Y". —
Un reliiiuiaire d'argenl doi(5, laict
1717. cn forme de chapelle, leqncl a un crucitix en liault,
 ;

1793 DE RELIQUIIS S. BERNARDI ET S. MALACHl./E. — APPEiND. 1794

se d^montc au s'ouvrc au milieu, oii il y a

pii^d cl F" 62. R". — Panneaux et rideaux servant au
un rond couvert d'un vitre de part el d'aultre, soubs grand autel.
lequel il y a De pulvere capitis D. Dernardi. De
: Deux rideaux de damas blan oii sont les armes
cuculln S. Bernardi. de S. Betnard. Le bas est orn(5 d'une frangc d'or
F" 19. V" —Un rcliquiairc en faQon do gobelet, fin et de soye rouge, ct, tout a 1'enlour, il y un
tiuct d'une grosse noix, tcuue de trois bande^ d'ar- passement d'or fin large d'un deiny-doigt.
genl. Sur le picd, qiii est d'argcnt dor6, est escript : F" 63. R". —
Trois panneaux faicts en (luarrcaux
Guido et sur la poign6c qui cst en esmail Ego : de drap d'or cl de damas rongo k fleurs d'or et de
sitio. La couvenurc de vcrre a un cercle d'argeut soye, tout h rentour cst unc bande de velours vio-
dorL^ ; il y a yceliui Dc pulverc capitis li. Malacliiie.
: lei ; la frange est dc soye rouge. Ces panncaux
vrimatis Hiberniie. servent au ilossier, aultrement au ciel de damas
F" 19. V". —
Un coffret de clirystal, soutenu de caphart jaulne tt blan, qui se met sur le lombcau
quatre pieds, faicts en facon de roscs, desquellcs do nostre glorieux P6re saint Bcrnard, fes-jours
trois soiit d'argent et Tautre n'csl quc d'airain. solcnnels.
Au dcux bouts il y a des roses gravdcs, et au- F" 63. V°. — Deux rideaux de damas rouges, l'»n
dedaus il y a De pulvere mattce super quam obiit
: desquels porte les armes de sainct Bcrnard. La
B. llernardus. frange au bas est de soye verde.
F" 20. R". — Un reliquiairo d'argent, en forme F" 64. V°. —
Panneaux et rideaux violets pour lc
de tour. En la poignic sonl six roses en esmail et p grand-autel.
en hault une petiie croix, et six fenestres tcnues Deux rideaux de damas violel clncuii desquels ;

de six bandes d'argent dor^. Au dcdans, il y a De : a un escusson des armes de sainct Bcrnard.
pulvere capitis B. Malachiw archiepiscopi etprima- F" 69. V". —
Parements de la crcdonce. Pa- —
tis totius Hibernife. rements blancs.
F" 20. R". — Un petit reliquiaire d'argent dord Un mysl^rion, autrement parcmcnt blan dc la
la boite s'ouvre des dcux costds, en Tun dcsquels cr^dence, qui est de satin parsem^ de tlenrettes au ;

cst N. S. purtant sa croix , et cn Tautre un .^unus milieu sont les armes de sainct Bcrnard ; la fron-
Dci. II y a dcdans : Dc pulvere capitis S. Bcrnardi tiSre est faictc par quarreaux do satin jauinc, blcu,
primi Clarevallis abbatis. II a ct(5 faict par rordon- blan et rouge, avec une frange do soyc do diverscs
nance de R. P. en Dieu dom Claude Largentier, couleurs. Au bas est aussy une frangc de soye de
XLV= Abbc de Clairvaulx. plusicurs coulcurs.
F" 26. R". — Argentcric. F" 70. R". —
Parements verds de la criidcnce.
Deux petits chaudelicrs d^argcnt, lesquels sont Un mysl(5rion de satin verd de Bourges ayant ,

dores en plusieurs endroils. Les pieds sont ronds, au milieu doux anges lenant un calice, sur lequel
et en la porame diceux cstun escusson niy-parti, est uue hostic; et aux cost^s, les arrnes de sainct
au niilicu duquel sont lcs armos de sainct Rernard Bernard.
et, d'un cost6, il y a trois estoilles, une cicoiguo et
;

F" 74. R". —

Couvertures de diverses couleurs
un lion, et de Tautre sont les niesmcs armes.
costiS p sur lcs piscines du maitre-autel.
F" 30. V". —
Ornemcnts ponliticaux. Une piscine de satin jaulne; au milieu est N. S.
Deux croccs. —
La premiere est d'argont dord, cmbrassant sa croix, ot sainct Bernard a scs pieds,
laquelle sc d(5montc en quatre pi^ces. La piice avcc cet escripieau : Miscrere mei Deus.
d'en bas est, pans faijon, ferr6e au bout d'une pointo F" 74. V". —
Couvertures des piscines des petits
de fer^ pand. La seconde et troiziisme picces sont aulcls. —
Couvertures blanchcs.
parsem^es de lleur de lis. La qualriesme conlient Une piscine de toile blanche avec plusieurs es-
les douze apostres, et Tarbre de Jesse avec plusieurs criplures de soye rouge, entre lesquelles d y a dcs
leuillagos t rentour. Au mitant (milieu) du dcssus barrcs faiclcs cn tapissorie de soye verde. Au bas,
de la croce est la Viergo donnant du laict a saint Bcr- sont deux escussons, Tun de sainct Bernard, rautre
nanl.Ccltecroce se met tlans un cstuisdc cuir, qui est portant un lion noir en champ d'or au bas est une ;

divisii cn deuv.Le mouchoirqui en ddpend a en hault Irange de soye rouge.

un boulon d'orfivrie, et au dessoubs, est un fond F" 76. V". —
CoVporaliers et volets rouges.
de saliu rougc, avec des branches d'or et scmencos Un corporalier de velours rouge, oii N. D. donne
deperles oii, d'un costc', cst N. D. tcnant son hls, ei) du laict i saint Bernard, en bruderie d'or fin. Aux
broderic d'or et de Tautrc cost^ est Saint Bcrnard, 4 bords cst escript Beatus Bernardus quasi vas auri
:

demy-corps, tcnant d'unc niain Fi^glise de Glau- solidum.

vaulx, et de Tautre une crocc. Le mouchoir a plu- F" 78. V". Corporaliers et voletsde diverses cou-
sicurs bouquets dc brodorie de soye, et au bas une n leurs.
frangette de soye blanchc ct ysabclle. Deux corporaliers dc velours bleu k ramages. En
La seconde croi;e est d'argeut blan... Lc mou- Tun est uue croix de broderie parsem6c de perles;
choir a au hault une pointe dc drap d'or, oii cst en l'autre est un sainct Bornard de papier, en un
saint Jean rEvang^liste, saint Bernard et deux rond de vicillc brodcrio us(5e.
autres religieux. F" 79. Coussins blancs.
F" 58. R". —
Chappcs rouges. Deux coussins dc lacis de filct blanc. En Tun est
Une chappe de drap d'or iin fa(;onnd de velours N. D. dans un soleil, et en Tautrc saint Beroard i
rouge; Torphroy (1) en broderie d'or et de soye a genouil.
S. Bernard tenant Ti^glise dc Clairvaulx, S. Robert, F" 80. V". Coussins de diverses couleurs.
S. BcMoist, S. Malachie... Sur le chapperon est Trois coussins en lapisserie de Turquie, oii sonl
un Monstra te csse matrem. les armes de saint Bernard.
F" 58. R". —
Deux chappes de damas rougc par- F" 81. V". —
Parures diversos pour orncr phi-
sem^ de bouqucts tanl ifor fin que de seyc verde sieurs lieux dc PEglise.
ct isabclle, avec des rosettes d'or L'orphroy dc Une peiitc chasse do cuivrc dor^ formaute i ,

Tune a de broderie repr6sentans divers

six tablcaux deux ventillons au dossus, Ton voit quatre ronds;
:

miraclcs de S. Bornard. Sur lc cliapperun est lc Pun dovanl, l'autre en derrior, et les deux aullres
inSpas de S. Bernard. aux deux costi^s. Cclui qui est au-devant est cou-
vert d'un petit chryslal, souls lequel sont les rcli-
(1) Vide Cangii Gloss. Verbo Aurifraginm. qucs S. Malachim Tout au hanlt se met une

1795 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
pyramiile (|ui a uue croix, sur laquelle esl un cru-
cifix eribosse.
F° 82. li". Uii ii;irement pour orner les piliers de
la pjramide i(ui esl sur la porle du cliueur, enire le
si(5ge tia l'abl)6 et du prieur, oii est la vii-rge
nant son Fils. Ce parenient est de vclours violel;
au bas duqui-'] de part ct(l'aultre ist rari re de Jesse,
en brodeiie d'or el de soye; et eu liault esl N. S.
enibrassant S. Bernard. Aii baut de Tarbre de Jessi5
csl un ebai pcron cn broderie d'or tin, dans Icquel
Dieu le P(l'ro csl repr(''sent6 portanl son Fils enlre
scs bras au-dcssus esL le Saint-Esprit, et k costi
; senles, affin de perpiiiuelle m(5inoire.
deux angcs.
F" 82. Y". —
Uu devant de corporallier de salin
blan, oii la Vicrge doniie du laict k sainct Bernard
et au liHuU, le Sainct-Esprit est dans unc nue; le
loiit en broderie d'or et de soyp.
F" 82. V". 8.3. R°. —
Le puil, aiilremcnt le drap
inortuairc dc velours noir; ayant une croix qui va rt
tout du long, faite de quarreuux de iapisserie, avcc
des iianids il'aniour et dcs fonds de taillure de sa-
tin blan. Au niilieu il y a unc teste de niort de sa-
tin, enviioiini5e de larmes d'arL;cnt cl de qualre
llanimcs de clinquant d'or; s'y voyent aussi qualre
cscussons deiix de saint Bcrnard, entonrc^s d^iai
: clle disoient,
cliappelet de taillure de satin blan, et les deux aul-
Ircs portant les armoiries, lant de sainct Bernard
ct de Clairvaux, coninie celles de R. P. en Dieu,
doin Claude Largentior, XLY' abb(5 de Clairvaux,
lequcl a fait faire ce poil.
F° 83. V". Tapisserie.
Dnc grande picce de tapisserie, oii est N. S.
]iriant au Jardin, ayant aux deux bouts S. Jean et
S. Bcruard.
F° 84. R". —
iJne petite pidxe dc tapisserie, eu
forine dc lapis, au liault de laquelle sont lcs arnies
de S. Bcrnard au niilieu un aiige, el au bas Taigle p
; environ do longueur, de trois piedz de haulteur,
de S. Jean.
Ilcin. Une petite piijce de tapisserie, en fornie
de tapis; au bault sont Ics arnics de S. Bcrnard,
dans un rond, ct au bas cst S. Paul, dans un aulie
rond.
llcm. Un petit paremenl de tapisserie servant au
dais du tonibeau iJe nostre glorieux P('Te S. Bcr-
nard, oii cst N. I). donnant du laict u S. Bernard;
avec uiie armoiric ipii a un clicvron roiiipu jaulne.
cn clianip d'azur. Aa-dcsMis cst escript Siciil i/ii/n-lia,
: faire lous aulres cnrichissemcns
Un conscrvc dans les archivcs dc rAiibe unc co-
pie du niarcbi5 de la cbasse desliiiije par Pi^vi^que
de Sainlps a renfernier le corps de saiiit Beinard,
et dont il est question dans rinventaire de 1C40,
1" 10, V.
Cette copie est de la fin du seizii>me sidcle ou du
commencement du dix-sepii(-'nie; on en lira avec
intc^ri!'! la reproduction.
« 1577, 27 juillet. —
Fut pr^sent en sa personne
IWv(!rcnd Pc-rc en Dieu, messirc Tristan de Bizet,
Jivesque de Xaincles et abbd comniendatairc de
rabbaye Sainct-Nicolas-au-Boys, dioc(;se de Laon,
disant que dcs son jcunc aage il auroit 6[& mys re-
ligieulx au conveut et monaslaire Nostre-Dame de
Clervanll, ordre de Cisteaulx, receu profex en icel-
hiy ct laiit couslumii aux estudes, que par lc moyen
d'iccllcs ct |iar la grace dc Dicu, il auroit et a cst6
Jiourvcu cn grandes dignitez ct oflices, ct a raison
dc ce possc'd(3, comnie il lait cncorcs, de graiuls
biens ct posscssioiis en rKglisc. Nc voullant lc dicl
sicur cstre ingrat cnvers la dicle Fglise el convciil,
niais \oullant auciiiienient icclle riiniuuiirer el rd-
coinpenser des biens spiriiucls ct tcniporcls qu'il
en a rcccuz, il auroil dfis longs tem|is cu, comine
il a cncoies de prtiscnt, voulltiir ct intcniion de
faire faire on rhonncur et gloire Ue Dieu Nostre
Pcrc, Saulveur ct Ki^dcmpleur J(.*sus Cbrist, Pdre,
;
S. BERxXAIlDl. 1796
Filz et Sainct Esprit, de la Ties-Sacr6e Vierge.
Marye, Monsieur Sainct Bernard, une chasse d'ar-
gent, pour en icelle mectre et reposer les sacrez
osseintns dudict sainct Bernard, eslans en ladicte
te- (5glise Noslre-Dame dc Clervault; ii la charge de
mcctre ct assocyer par les religieulx, abb^ et con-
vent dudict Clervauli le dict sieur R(5verend aux
prii-^res ct oroisons qui se dient journellemenl en
ladicte eglise et convent, et aussy do raectre el in-
scripre au Martiroge ct livre des brenlaicts d'icelle
leur dicle i^ghse {le 7iccrologe] le contenu en ces pr6-
n Pou;- faire laqui Ue chasse, auroit ledict sieur
Rtjvcrcnd faict vcnir par devers luy honorable
hoiiime Jacques Bcguyn et Jehan Jolly, niaistres
orfijbvres k Paris, y demeurans : assavoir, ledict
Bcguyn, rue dcs Lavandiiircs, et le dict Jolly, ruo
de la Yanncrie ; ausqiiclz, il aiiroit dict son dict
voulloir et intenciori, ct dcniand(5 s'iiz voulloieiit
icle cliasse, selon le portraict
entrc|irendre a faire ladic
qu II leur monstreroit : ;\ quoy lesdictz Beguyn ct
Jolly so seroieiit couaenliz et accordez.
Partant icclles pjrlyes , de leur bon gr(5 et
II
bonne
volonl(5, sans conlraincte aucune, si conuiie
recogneurent et confessSrent avoir
faict, fcisrent ct font entre eulx et de bonne foy,
les niaichi', proniesscs et obligations qui cnsuy-
vcnt Cest assavoir lcsdictz Beguyn et JoIIy avoir
: :
proniis ct |)romcctenl, et de faict' se sont obligez
et obligcnt Kuu pour Taulre, et chacun d'(:ulz seuls
ct pour le toul, suls division ne discution, renon-
ceans aux b(5ii(5fices dc division ordre de droict
cl dc discution, A ct envers ledict sieur R(5vdrend,
ce acceptaut dc faire et parfaire bien ct deumenl,
au dici d'ou\riers et gens cn ce congiioissans, la-
dicte cIkiSSC d'argeiit, de Irois picdz ct deiny ou
conipiiiis lcs harpies de dessoubz, et de 20 pouices
de largeur ; poisante huict vingtz niarcs ou euvi-
ron qui sera cnricliie des yniages des douze .Ap-
poslrcs Jt rcnlour, de riniage Nostre-Damo tenant
son enffant, assize sur le bout de devant dc la dicte
cli4ssc de riiiiage sainct Bernard, ct dc la por-
:
traicture d'uu priant ii genoulx, en habit de rcli
gieulx dudict ordrc de Cisteaulx ; el y mectre et
assocycr les pierrerics qui lcur seroiit bailldes ol ;
le tout suyvant :
le portraict dc ce faicl qui a est(5 parapli(5 par les-
dicts nolaircs soubz-signcz, iic variclur, et duquel
en a est(5 bailh; aulaiit ausdilz Beguyn et Jolly.
« Et pour ce faire sera lenu et promecl ledict
sieur R(5v(5rend Evesque fournir rargcnt qu'il con-
viendra pour cc faire duquel ilz ont pr(5sentcnieiit
:
receu dudit sieur R(5v(5rend ceiit neuf niarcs, trois
r» onccs, trois gros, pour comiuancer ladite chusse,
Et 4 faire ladicte chAssc tellc ot ainsy que dessus
seront tcnuz lesdictz Beguyn ct Jolly commancer
dedaiis Iiuict jours, iirochainement venant, et icelle
rendre faictc ct parfaictc, bien ct deunicnt conime
dict cst, dedans lc prcniicr jour de mars aussy
prochaiiicinent venant, ou cas qu'ils ne cliommeut
d'argent pour mcctre en ceuvrc 4 icelle. Cesle pro-
niesse faicte inoycunant et au prix de ce que ladicle
cluisse sera prisi5e ct estini(5e pour ladictc fa(,-on au
dict di' gcns cn ce cungnoissans, desquclz lesdictes
]'ariycs 'convicndroiil res[>ectivcn:cnt d'uiie part et
d'autrc, incoiiliiicnt ladicte bcsongue faicte lcquel :
]iris lcdit sicur R(5v(5rciid [iroiiiect ct gagc et s'obligc
baillcr ct payer ausdiclz Beguyn ct Jolly, ou au
porleur assavoir deiix ccns escuz d'or solcil dc-
:
dans d'liiiy ca quinze jours prochaincinent venant
et le rcste au fcur et ainsy qu'ils besoingncronl \
fairc ladicle chassc ; car aiiisy a est(5 express(5nieiit
dict , couvcuu ct accord(5 cntrc lesililes partyes.
 »

I7'.l/ DE ITINERE S. BERNARDI PER TRACTUS FLANDRIGOS. I7'J8

promectaiis ct obligeans chacun en droict soy Ics »

**
— SS. Apostolorum Andreo Thonie, Simonis et
dilcz Begiiyn et JoUy, l'un pour l'autre et chacua Jude.
et
d'eulx seul et pour le tout, saiis division ne de dis- — SS. Apostolorum Jacobi, Ze-
Petri et Pauli,
cutioD, renouceaus coinme dessus. Faict et passe bedei Bartliolomei.
et
double lan luil cinq ceus soixaiUe dix sept, le sa- — N. ejus
S. J.C. et Gcnitricis.
medi vingt septiesme jour de juillel. » AUare Johanuis Baptisto
S. precursoris Domini.
et
J^ajoule ici rextrail d'un tilre coi)serv(5 aussi daus — SS. Stephani, Fabiani Sebastiani, lena- et et
les archives de TAube, M. M.
tii

lo7.S, 17 nov. —
Acle passd par D. Lupin Lc — SS. MM. Laurentii, Vincentii Cleraentis et
Myre, Abbd de Clairvaulx, au profit d'un certain pape.
M"» Hardouyn Manchen, demeuraut Paris. On y <'i
— SS. MM. Desiderii episcopi, Mammetis, Dio-
lit «: ."... Pour mieux desgager nostre Mauricii.
tiisii,

conscience de la promesse que nous... avons.... — Ommium SS.

faiclo a Messire Tristand de Bizet, nagueres 6\es,- — SS. Mariiui CC.
et Juliani
ques de Xainctes, ct depr^seut Abbede S. Nicollas- — capelle de Larrey, dcdicatum in houorem
au-Boys premierenieut quant il nous a promys B. M. V. ct aposloloruin Petri el Pauli.
etdouni la chasse (|u'il faict i prt^scnt achcver pour — SS. VV.
Margarete, Fclicilalis, nccnon Ma-
mettre les reliques de Monsieur S. Bernard; ct sc- rie Magdalene
et Marie Egiptiace.
eouderaent quant il nous a donne et k uoslre niai- p — SS. IV""' Ecclesie Doctorum.
son une chapelle de drap d'or toiite complecte » — SS. CC. Eligii episcoju Noviomensis, Lu-
—
Copicsnr papier. —
CoUationcccn L^Q^. dovici regis Frantie, et Yvonis.
Chvf d'uii martijr lie la lcgion thcbaine donncc a — S. Dionisii cuni sociis suis.
iabbayedc Clairvaux. — S. Thoine episcopi et martyris, et Martialis
1260, 2 mai. —
« Universis pncsentes litteras in- episcopi.
specturis Domiiia Agnas Comitlssa de Casiris salu- — SS. Edmundi, Guillerrai, Maculi et Johan-
tem et testimoiiium perhibcre veritati. Universitaii nis Chrisostorai episcoporum.
vestre tenore preseutium dignum duximus inliman- — SS. CC. Amhonii, Pauli, Fiacrii et omnium
dum quod Nos in Treverensi civitate conslilute de- BB. Heremitarum.
dimus venerahili Patri Domno Juhanui Abbati Cla- — sacellide Aizanvilla, consecratura in hono-
revall. (A'A'° ahbi- da Clairvaux), ob rcverentiam et rem B. M. et BB. Bcrnardi et Malachie.
devotionem quam habemus ad ipsura ct ad Ordi- — BB. Nicohii Mirre, Pelri Tharantasie episco-
nem, unum caput de legione Thebeorum, quod no- porum, et Caihcrine Y. et .M.
bis dedit Abbas sancli Martini Treverensis. In cujus — S. Crucis.
rei testiinouiuin presenlera litterain eidcm dedimus — S. Triuitalis et B. D. Genitricis.
patentem sigilli nostri munimine roboratam. Datum — SS. Innocentium M. M.
ann. Dom. M». CC".LX°. in crasliuo mvent. S. Crucis. C — SS, VV. Agathe, Lucie, Prisce et Anastasie.
— (Archives de rAiibe.) — Original sur p;irchem. — SS. VV. AgnetisM., Petronille et Seholastice.
— scell6 sur simple qucue. — sceau manque.)
le — majus Ecclesie.
Alturia liasilice Clareuallensis. — B. Bernardi.
Feuille volanle, f5criture du xvi.i siiclc. (Archives — B. Malachie.
de rAube.) — SS MM. Eutropii, Zozime et Bonoze.
Altare S. Anne, matris B. M. V. — S. J. B. in capella Flandrie.
— SS. Bcnedicti el Roberti, CC, et Remigii — S. Panlhaleonis M.
episcopi. — S. Audomari episcopi.
— SS. MM. Georgii, Mauricii, cum sociis suis;
et Arsenii, C. On conserve dktia les Arcbives de rAube Tin-
— B. Archangcli Michaclis, et oninium BB. Spi- ventaire des ornefnents de la chappelle des MM. S.
riluum. Didier ct S. Mammes. faii le 29 nov. lo.al, par fr.
— BB. Jounnis et Mathei, Marci el Luce, Evan- Claude Jacquiuct, religicix de Clairvaux. Idcm —
gelislarum. de la cliapellc S. Andr^, 18 avril lGo(5 ct 15 avril
— SS. Apostolorum Philippi, Jacobi, Mathie 1669. —
Idcm de la chapelle des SS. Innocenls,
et Barnabe. 1656. —
Idem de la chapcUe S. Clsude, 1689.
Division. scribebam xi Kal. Apr. M. DCCO LV.

DOGUMENTS
SUR m VOYAGE DE S. BERNARD EN FLANDUES
ET
SUR LE CULTE DE NOTRE-DAME D'AFFLlGIIliM (1),
Recucillis par !e R. P. Dom Pmu, de l'oi'dre de Saint-Benoit.
L'une des petites villes de la Belgique, Tcimonde, n Christ en croix, le fondaleur du couvent, Fun de
,j____. .,• 1,» 1, ... " __ L t ~ ..' .:i
TT, :
•
;

possMe une 6glise d'humble apparence, batie par ces pauvres Franciscains qui ont toujours si heu-
dcs Capucins, propre, pieuso, et, comme toules les reuscment inspirc l'art, meme sous une palette pro-
(5glises belgcs, richc en oeuvres d'art ct cn monu- tostante. Veuve de son chef-d'a'uvre, cette eglise a
ments des sainl*. L'artiste s'ctonuera d'y rencontrer rei;u, comnui en cchauge, un lr6sor bien autremenl
plus d'uu granJ maitre, Murillo, Crayer, Jordaeus ;
prccieux, une Madoue glorihce par un rairacle de
uu Van Dyck des plus remarquables est passi? dans S. Bernard. \iaitic depuis le onzieme siecle, elle
uuc 6glise voisine ct y montre, au pieds d'un a ct6 conserv(5e ct d^pos^e lii, rccemment, par les
(I) Voir Iteuuc Calli.oliqu,ei\ii runivcrsite de Lou- cit reproduitedans la foruie (pi'clle a dil prendre
vain, anu. 1848, t. III, p. 400 et 4o7. La disserta- pour s'accoinmoder aux lecleurs ordinaires dea
lion qui prccede les documcuts que uous publions, ouvragcs periodiques.
 1799 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1800

nouveaux B(5n6dictins d'Afflighem, qni nc ,pouvanl « Ce pr^vol ^lait dom Bfde Ri5gans, assurdnient
s'abriter avec leur M6re sous les ruines de leur ab- Tun des hommes les plus dignes d'elre moins ou-
bave, ni parnii les tonibeaux d(5vastds de leurs peres, bli6s, surtout dans sa patrie. II aima si passion^-

oiit voulu emporter avec eux la sainte stalue, ment sa mere affligee d'Afflighem, selon son ex-
comme pour pliccr leur nouveau berceau sous ia pression favorite, qu'il passa soixante-cinq ans de
garde de celle qui, huit si^cles auparavant, prol^gea sa vie a recueillir ses titres, a inventorier ses ar-
hi naissante abbaye. chives, k dcrire ses annales. II resie quatorze vo-
II nous fut donn^ en des jours de trouble et d'an- lumes de ce douloureux travail : commenc^ au d(5-
goisse (1848), de saluer avec des frercs, de vdndrer clin d'une longuc p6rioded'humiliations, il futachevc
avec des pauvres pelerins des Flandres Notre-Dame par la raorl, en 1807, alors que la ddsolation d'Af-
d'AI]ltghcm, ou, comme on dit encore, Notre-Damc fiighem semblail a jamais consommcSe. Parmi ces

dc la Paix. Tous les titres nous en (jtaient chers ;

pagos doublement historiqucs, nous avons trouv(5
tous les souvenirs, consoiants. Comme nous les in- cellc-ci, dont r^criture appesantie trahit une inain
lerrogions sur place, nous fumes iiomk des vicis- souffrante et faligude :

siliides qui ont lour k tour alllig^ et glorifi6 cetle « II est & savoir que la tradilion nous apprend
anlique image. Aux plus beaux jours de la Fiandre, B ' qu'en rann(5e 1147 (2'i, au tcmps de rabb(5 Pierrc,
sa gloire se rdvele. Godefroid et sa sainie mijre Ida, cr et non Godescalquc, aiiisiqiril estdil en certaines
puis S.Bernard inaugurent cetle viJndration sdculaire. « liisloires, sainl Bernard et y ac-
fut cliez nous,
Les peuples suivent : en un seul jour, trente mille « commoda un diltorend entre ceux de Ninove et de
pelerins ornent l'un de ses Iriomplies. Une abbaye « Dilighem; que ce meme abb(5 Pierre, qui souscri-

grandil k son ombre, jusqu'i devenir la mSre et le « vlt k lacharte d'acconimodoment, cl avec lui lout
chef des abbayes bcii(5dictincs de la contr(!e. Un « le convent, vit le Saint saluer Noire-Dame en di-
jour Afflighem esl dispers^ ; en ce jour, la statue " sant : Ave, Maria ! et qu'il enleudit la slalue ren-
est brisi-e. Relev(5e avec rabbaye resiaur(!c, elle « dre en ces mots ce salut ; Salve, Iternarde .' —
lui rend el parlage ses splendeurs. Puis, aux jours « Cette image (5tait dans le cloitre, sur sa base,
ni^fasles, clle retombe avcc clle dans un oubli qui « d'oii clle fut renvcrs('e, en 1580, pendant riiiver,
pour runc pour lautic durc encore. Non-spule-
el « jiar les iconoclastos, et brisie en deux portions,
nient unc illustre abbaye, el tout ce vieil Ordre, Tun « outrc les deux tfiics au'on n'a pu relrouvcr. Imi

des grands corps politiqucs dc la patrie, cr6alcur « 1606, les deux parties (5tant lransport(5es ;'i Ma-
du calholicisrnc ct par cons(Squent de la nationalii(5 „
p « lincs, on en tit dciix staiues, les ndires recueil-
belge, mais Ics destindcs dc toule la Belgique, nous " « lant, avec le plus grnnd soin, non-seulement los
seniblaient converger autour de cette humble sta- « morceaux d6tach(5s par le ciseau, mais jusqu'aux
luelte d'une peiilc 6glise de Termonde. IV parcelles de poussitre... Ce que j'atteste, biiic,
Nous c(5dons au ddsir quc nous ont exprim(5 « pr(5v6t d'Affiighera, 1802 (3). »

des amis et dcs frires, en r(5sumant ce qu'eux- Cetle date d(5sint6resse ce t(5moignage qui dcmeure
mcmes nous oni racont(5 eicommuniqu6. Cc n'cst coiisidcrablo. Cest celui de riiomme qui, alors qiie

pas oeuvre d'(;rudiiion, mais humble hommago do tout subsislait, a le plus el le mieux vu les monu-
pelcriii ; haltc picuse, pendanl quc raverse passc ;
nienls, les titres, les chroniqucs de Tabbaye ; d'un
pcl(?rinage halo ;\ travers les lemps, au lendemaiu, vieillard qui nc peut phis espi5rer de voir, avanl de
peiit-filre h la veille dc loiigs oragcs. niourir, sc relever sou abbayc avcc le culte do sa
du polnt ou nous somraos, nous irons,
1. l'arlanl patronne. Ccst loulefoisuuc protestalion presqu'iso-
sans apprdt, devant nous, remonlanl de tdmoignage l(5e, au milieu du discr(5dil g(5n(5ral, qui, depuis plus
en K^moignagc, du pied mfimc de Nolre-Dauie d'Af- d'un si(5cle, a humilie Notrc-Dame d'Affliglicm.
flighcm, jusqu'aux loiniaines origines de son culle Pouvait-elle trouvor grftcc, en des jours si It^gere-

el dc son abbayc. D mont d(5daignoux pour de pareilles antiquailles, et

11 y a bienlut dix ans, que Fun des dernicrs sur- alors quc son ^glise, son monastiire, sa congr(5ga-
vivanls de Tordre dc S.iint-Benoit, en Bclgique, lion, sa couronne d'abbayes bclges, s'en allaieiit ;\

Dom V(5r(!mond d'Hacns (1), rasscmbla aux porles n6ant?

de rhdpilal qui abritait sa vieillesse ,
quelques Malgr6 le grand noin de S. Bernard, Flcury,
hommes d(5vou(5s, qui accepti\rent la inission de re- comnic B(5rault-Ben'aslel, a pass(5 ouire, et auoun
levcr de scs ruincs, aumoins en sauvant son nom, de leurs continuateurs anciens et r^cents, franijais
rabliayed'Alflighem. Avant d'aller scs pi^res, le ;"l ct belges, ne parait y avoir pens(5; les hisloriens
\ieillard rerait a ses disciples, comme le plus prd- mfime plus ceux de r(5glise gallicano,
sp(5ciaux,
cieux legs, une petite siatue de Notre-Dame, qu'il comme de sainl Bernard, n'en disent rien que nous
avail vue emport^Se et fidiilement gardc'e, jusqu';\ s;icliions. Godescard pourlant en parle, mais pour

sa niorl, par le dernicr grand Prevot d'Afflighem. cn linir, dans une courle nole, prosque iii(5pri-

Ignace-Bernard-Marie (rilacns n^; cn \l~i\,

(I) monasioro do Torniondo, au luilieu des b(5n(5dictions
a Tormonde, fit profession, sous le nom Ac Veri?- d'Alflighem, le 26aoiitl846.
moiul, le 23 juin 1793, eii rabbaye d"Alflighem re- (2) II faul lire 1146, comme nous esp^rons rtjtablir.
leva sou Ordre en Belgiquc en 1638, et mourut au (,3)Voir 6-di\)r(:&\csPi/)cesjtislilicatives, n.XXIX.
 :

1801 DE ITLNERE S. BERNARDI PER TRAGTUS FLANDRIGOS. 1801

sante (1). Ce qui est plus gravo, les BoUandistes, « procession en la fite comm(5morative de )a Pr^senta-
ficrivains belgcs et historions de Tfiglise et des sainls, tion ;
puis, des monuments de tout genre, des pein-

se sonl inscrits conlre, au moins jusqu'4 une nou- tures de ]'6co\o de Rubens, des boiseries de Jeandu
velle enqufite. Essayons de remplir le plan quMIs Coy, rehaussi^es d'6li5gantes inscriplious par Haef-
en ont loyalement trac6 : II suffit, disent-ils, de ten, popularisaient et accrdditaient le miracle d'Af-
ddcouvrir un l^moignage conlcmporain, si Ton ne flighem. Les docteurs de Louvain les plus difficul-
peut dtablir une Iradition continue. Pcut-^tre atlein- lueux, Jansenius m6me et ses disciples, se mfilaient

drons-uous Tun et rautre, on poursuivanl notre route. au peuple ct se rcncontraicnt, aux f&lQS d'Afllighem,
II. Au momentoii los Bollandistes inquiels reti- avec Aubert Le Mire et Sanderus, qui ont Tun et
ou suspendaionl Icur suffrage, un pape ordinai-
raient rautre illustr(5 cette tradilion. Molanus lui fait place
rement plus difficile et non moiiis compdtent sur un au Marlyrologe belge. Arnold Rayss lui a donnfi

pareil sujct, Benoit XIV n'hdsitait pas, k la dcmande comme rhommage de rUniversili; de Douai. Le sa-
du cardinal d'A!sacc, d'accorder un bref d'indul- vant pr(5montre Wiclimans en fit I'une des insignes
fjence dont il importe de peser les considc^rants his- pages de son Drabaiitia Mariana. Ses conlreres de
toriques : bien qu'il ne faille pas voir uu jugement ISinove l'acc(>ptaient avec la chronique de Balduin,
d'autorit6 en ces documents qui ne font qu'enrc- • et rabbd d'Estival, Ilugo, n'hdsitait pas d'cn enri-
gisirer les termes de la demande, toutofois dmanant chir ses jVo;nMnf;z<s alies Annales. Tous les ordres
d'un pape et d'un archeveque de Malines, 6galement fratcrnisaient dans cette cr(5ai)ce. Les Jtjsuites de
accoutum6s et obligfis 4 Hve discrels et surs, ce BruxcIIes, choisis par privil(5ge, pour d(5positaircs
bref a une valeur notable do Tune des statues faites des fragments de la pre-
« Benoit XIV, pape, pour mdraoire perpfituellc. At- miere, ne s'en dessaisirenl qu'4 regret. Le pfereBer-
tentif en Notre charit6 patcrnelle au salut de tous, il thollet, coniemporain du P. Pien, bollandiste, enre-
Nous plait, 4 Foccasion, de diicorcrjcslieux sainls,du gislrait, sans h^siter, r^vdnement dans son histoire

trt^sor spiriluel dos indulgences .... Etc'e.st pourqnoi ecclusiastique manuscrite. On conQoit que les en-
Nous voulons illustrer, par un don spdcial, en finls de saint Bornard, unis i leurs fr(ires, aicnt
Tdglise de Tabbaye d'Aftlighem, sous le vocable des pr(5conis(S ces souvcnirs par leurs annales, par les

saints apdtres Pierre et Paul, un autel de la bien- rndnologes de FOrdre, par une fCte comm(5morative

heureuse Vierge d'AffIighem, laquelle, sclon la Ira-

dans les abbayes cistcrciennes de la Bclgique. En-

dition, parla k saint Bernard... Rome, i Sainte- fin, recueillics par Phal(5sius ct Odon Cambicr, les

Marie-Majcure, traditions d'Afflighein furent transmises A Mabillon,

le 11 juillet 1745 (2). » ' !

Ce bref demeur6inconnu: peut-fitrecraignit-

est ins(5r(5cs au Spicil(5ge par d'Achcry, mainlenues par

on les nombreux conlradicteurs du Saint- Sidge et D. Martfene aux Annalcs, enregistr(5es par de Sainte-
du cardinal d'Alsace. On eul pu leur opposer un Manhe au Gallia Cliristiana .admises en la grande
autre titre, signe d'un nom moins suspect Boo- :
collcction des Hlstoricns franfais de dom Bouquet
ncn, archeveque de Malines, accorde de nombreuscs sous la sauvegarde d'un monument national et avec

indulgences « pour augmenter Thommage et la v&- rautoritS de rAcad^mio des Inscriptions et Bellcs-

n^ralion que Ton tdmoigne chaque jour ^'rimage lettres.

miraculeuse de la tr6s-sainte M6re et Yierge Marie, II y aurait un hoinmage de ce genre k constater

par laquelle clle a daigu(5 ri^pondre au salut que lui en Belgiquo nous le retrouvcrons. Qu'il nous suf-
:

fit son servileur et ami parliculicr, saint Bernard, fise d'ajouter qu'il cette dpoque Notrc-Dame d'Affli-

dans Tabbaye d'AffIighem, oij jusqu'4 ce jour on la ghem donne son nom et son patronage h une con-
conserve avecgrand rcspect... Signe de notre main grc^gation nouvelle, qui fait rcfleurir rOrdre de
ct muni de nolre sceau, a Bruxelles, le 20 mai I6i7. Saint-Bcnoit dans tous les Pays-Bas. II est difficile

Jacques, archevfique de Malines (3). » I de rencontrer, en cet 4ge de critique si sdrieuse,

|

Boonen dlait abb^ d'Affligliem, par rincorporaiion une plus imposante unanimit(! de suffragcs. Et il le
de la mense abbatiale i. rarchevechd de Malines. II fdllait, autant pour pr(5vcnir le sceplicisme d'un
fit en 1626 uno C(51t:bre iranslaiion de la statue mira- autre age, que pour vcngcr Notrc-Damc d'Afllighcm
culeuse, jusqu'alors placia dans le cloilre et depuis des outrages du xvi" siicle.
expos6e dans uoe aile de Ff-glise a la v(5n(5ration des III. U en est vrairaent de la Vierge d Afflighem
fidiiles. Ce fut encoresous ce rdgime et k cette dpoque comme de ccs antiques images que Rome croyait
que le pieuxet savant Ilaeften mullipliales hommages associ(5es aux triomphes et aux fun(5raillcs de ses fa-

4 la gloire de Notre-Dame chaque jour des litanies,

: millcs patriciennes. Elle louche i rhisloire meme du
une station tous les dimanches, une procession solcn- pcuple belgc et parlage les vicissitudes de ses desti-
nelle i 1'Assomption, une octavo avec indulgence et n6es. En Tago d'or d'lsabelle, nous Favons vue dans

Voir au 20 aoiil. La note est 4 peine loyale

(1) : que, grice & M. l*abb(5 de Ram, qui a bien voulu
I
pour une scjrio de faits qui y sont p61e-mcle t&- accucrilir nos obs;rvalions, cette note, dans la der-
'
prouv^^s, on cite, entr'autres garants, Mabillon, nicre r(5impression belge des Yies des Saints, n'a
lequel, ni aux endroils assign(5s, ni h d'aulres que point veparu sans un S(5v(;Te correctif.
I

i
nous avons clierch(5s, n'a ricn dit contre la Iradi- (2) Voir Pieces justificativcs, n." XXYIII.
t.on d^Afiligh^em. Nous sommes heureux d'ajouler (3) Ibid., n° XXVI.
Patrol. CLXXXV. 67
 1803 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1804

son plus radieux ^clat : nous aurions mfeme pu re- ^ reuse Vierge, quand par la bouche de la statue

vcndiquer une part des lionneurs publics rendus k d'Affiighem, en presence du couvent des moines et

Notre-Darae de la Paix; et dont Bruxelles conserve, d'une nombreuse foule de peuples, elle salua notre
sur sa GrandTlace, le souvenir en lettres d'or, tra- saint P6re Bernard, disant a intelligible voix : Salve,
cc'es sur Tun de ses principaux ^difices. Bernarde ? laquelle image, cn tdmoignage d'un si grand
Mais voici d'autres temps : l'invasion des Gueux, mirade, est conserv6e avec beaucoup d'honneur. »
le d(5cliiremeDt des Provinces-Unies raarquent Te- 1'I. Cet insigne t^moignage du Martyrologe de
poque d'une violente pers6culion d'Afnigliem. Un Villers est coufirm^ par un autre monument de la
syst6me de s(5cularisalion ayant prdvaiu dans les mfime abbaye, la chronique, publi(5e par D. Martene,
conseils de Philippe II, contre les dispositions pre- qui en a clairement distingud et d^sign(5 les diverses
mifires du Saint-Si^ge, les grandes abbayes sont parties; la plus aucienue suppose un contemporain
sacrifides aux nouveaux dvfichds ; apres sa mense d^- qui (5crivait vers 1221.Ce contemporain a longtemps
membrde, el son titre abbatial aboli, Affligheni, vio- V(5cu au milieu des siens, sous deux ou trois abb6s;

lemment d^tachde de la congrdgation de Bursfeld, il parle mfime k la fin sur un ton d'aulorit(5 qui tra-

est ravagde par les iconoclastes k diverses reprises _ hit le pr^Iat, ct D. Mart(5ne va jusqu'ci le nommer :

et rfiduile en un monceau de ruines. En cette d^sola- " cc serait Arnoul, sous-prieur d'abord, puis abb(S de
tion, la Madone ne fut jamais eniifirement ddlaissde; Villcrs. Pour peu que nous lui donnions au del4 de
mais comme il ne restait plus aulour d'elle que des soixante ann(5es de vie, nous alteindrons 1153,
frures convers, il se irouva, en 1670, un sectaire rann(5e dela mort de saintBernard.Abbi5oumoine,ce
qui porla la main sur elle, la renversa, et la rompit contemporain du thaumaturge<5crit parmi dest^moios
en deux parties principales. De ces d(5bris, religieu- oculaires survivants, dans une abbaye de son Ordre;
sement eonserv(5s, on fit sur le mfime type, d'apr6s celte abbaye doit pr(5cis6ment sa naissance au voyage
les mfimcs proportions r6duites, la slatue conserv(5e que nous cherchons a constater. Certes, si ce
jusqu'i nos jours. La chaine des traditions ne fut voyage, si toules ces circonstances ont Iaiss(5 quel-
point interrompue ; d'une part, les t(5moins de la que part des souvenirs, cedoit fitre a Villers; ce
chute la virent relev(5e ; et de Tautre, leurs t6raoi- doil dtrc k cinquante ans de distance. Voici donc
gnages nous mfioent aux chroniqueurs de Tabbaye comment le choniqueur de Villers complete le r(5cil

qui, avanl la dispersion de ses titres, en r^Jdigerent du marlyrologe de Villers que nous venons d'en-
les annales, Amerius qui remonte i 1531, et un tendre : « Comme cn cc temps saint Bernard, k
anonyme cM par Aubert Le Mire, qui de 1519 re- C cause de sa pr(5dieation, (5tait venu daus le Brabant,
monle au milieu du xv" si(Jcle. pour y faire, commc aillcurs, quelque fruit, il alla
A cette dpoquc, une chronique du Brabant, close au monastere d'Aftlighem; il y fit deux sermons, el y
en 1440, et Baudouin de Ninove, qui (5crivail en laissa, en souvenir, lacrossequi soutenait ses mem-
1294, mentionnent le faitcapital, la pr(5sencedesaint bres d(5biles, et que ceux d'Afnighem conservent.»
Bernard 4 AflUghcm. Ce fait comcide avcc la pr(5dica- Or, il se irouve que cette inestimable crossc sub-
lion du saint k Tournay consign(5e dans , la Chronique siste cncore ; elle a pass(5 de g6n(5ratioa en ginOn-
d'Herimann par son conlinuateur (.1100), etindiqui5e lion pendant sept sifecles, depuis saint Bernard
d'ailleurs par les compagnons de saint Beruard, ses jusqu'4 nous, jusqu'ii nos indigncs mains qui onl
premiers liistoriens. Ceux-ci donnenl la main aux pu la loucher. Elle est mentionn(5e dans une S(5rie

chrouiiiueurs d'Afllighem et de Villiers, aux conli- d'invcntaires : clle porle en sa forme, aussi humble
nuateurs de Sigebertde Gembloux (IIehimann, ^ar- qu'6l(5ganlc et dislingu(5e, le cachet de son igc,
ratio restauration, abb. S. Mart.,n. 112 ;D'Aciiery rauthentique de son premier possesseur. « D'oii
Spicil., t. II, p. 924). Et ces t(5moignages (icrits vienilraitdonc ce monumenl ? dcmande a tout
coiToborent lcs coutumes imradmoriales que la con- n houuiic de bon scns Dom Btide ;\ qui le rappor- ;

gr(5gaiion de Bursfeld sanctionna de son autoril(5 ter ? quand et par qui aurail-il usurp(5 le nom de
capilulaire : Nolre-Dame d'Afflighem demeure dans saiut Bernard ? » Voici que, parmi ses contempo-
le cloilrc inviolable, sur son socle, a l'anglc oii la rains, dcjk on le voil, on le montre en Brabant, on
rencontra saint Bernard : chaque matin, lous les en parle k Villers, on le couserve a Afflighera. Affli-
religieux, au sortir du dortoir, s'inclinent Irois gliem ne s'en est jamais dessaisi, sauf quelques
fois devant elle, lui rappelanl le salut dc S. Ber- ann(5es, sur la fin du xvi» siicle. TransporKSe i
nard ; le grand silence, comnie pour entcndre encore Bruxcllcs, puis k Malines, avec le tr(5sor et le con-
l'^cho de cctte voix miraculeuse, esl k jamais prcs- vent deplac(5s, confide comme insigne abbatial aux
crit autour dc la stalue qui a parkS il y a plus de seiil mains de rarchevfique Hovius, apris 1'incorporalion
cents ans. 11 est problable quc chaque anuce, i un de la mense abbatiale k son sit^ge, la crosse de
jour fix(5, un clogium, semblablc k cclui
on ri5citait sainl Bernard fut ])ubliquemeul expos(5e, en 1595,
que nous Irouvous dans lc Martyrologc dc Villiers daus rdglise de Steenokkerzeel, pr(5s Vilvorde. Les
et ([ui peul rcmonleri cette (5poquc : moines d'Afflighem, rendus a leur abbaye, n'eurent
« Au quinze des calendes de novembrc. pas de rcpos que cc joyau ne fdt rcvcnu dans le
« En Belgique, commiimoraison de la bienbeu- lr(5sor de leur (5glise. Phalesius, t(5moia du rclour,
1805 DE ITINERE S. DERNARDl PER TRA.CTUS FLANDRIGOS. 1806

en raconte les ddlails. Dans un exemplaire de sa ^ de saini Bernard, les voix et les tdmoignages sem-
chronique que poss^dait M. Verdussen d'Anvers, blenl croitre; sixans aprfis son passage 4 Afflighem

se irouvail annexiS le procSs-verbal de celle reslilu- et de son vivant, en Ho2, il se passe un 6v^nement
tion. D. Bede \'y a vu, et a consigmS le fait et tous que dcs historiens graves rattachent au culte de

ses anti^c^dents avant de rcmettre lui-m(5me le N.-D. d'Afflighem, ainsi qii'au miracle de 1146.
tr(5sor aux mains de Dom V(5remond d'IIaens, restau- La peste s(5vissait dans la ville de Bruxellos, la
rateur dos B6n6dictins d'Afflighem. guerre ravageait la province. C'(5tait r(5poque appe-
Nous pourrions, ce nous semble, nous arrfeter 14 : I6e d'un nom c^lfebre et sinislre, le berceau de Go-
nous avons trouv(5 une tradilion iiiinterrompue ct defroi. Dans Tun des pricur(!s de rabbaye, noram^

deux t(inioignages contemporains; car ce monu- Noire-Dame de la Basse-VVavre, on poss(5dait une

ment muet parle aussi haut que le chroniqueur de chasse pr(5cieuse qui fut transport(5e a Bruxelles et
ViUers. La main de saint Bernard est li, et sa voix d(5posde avec honneur dans I'(5glise de Saint-Nico-
en sorl. Pourquoi aura-t-il lais3(5 k Afflighem le las, pour (Stre richement rehaussde d'or et de pier-
signe de sa dignite abbaliale, C(Jd(5 le sccptre de reries. Des miracles s'(5tant op(5r(5s a cette occasion,
son pouvoir, abandonnd sa verge de thaumaturge? les moinesd'Affligliem en voulurent t^moigner solen-
sinon pour rem($morer un prodigc, sinon pour re- neUemeni leur reconnaissance 4 Notre-Dame, invo-
connattre une plus hauie puissanco ? La crosse de qude i Wavrecomme 4 Alflighem. G'(5iait un nnime
saint Bernard esl insdparable de Notre-Dame d'Af- convenl, sous un seul abb6 une seule famille, sous :

flighem ; cn touchant Tune, on entend raulre. Et une meme mfire. Tout le convent donc, abb(5 en
pounant il nous resle un t(5moignage plus dfjcisif. t6te, pieds d(5chaux, et chantant des cantiques, s'en
V. La lumiere ne s'est pas plul6l faite sur un point vint banni(ire d^pIoy(5e, k quaire lieues de disiance,
d'liisloire, qu'il semble jaillir de toules parts des jusqu'4 Bruxelles. L4, s'(5tant vfitus d'aubcs et de
irails qui ach(j\ent dedissiper toutcs les ombres. chapes, les moines reprirent, non sins difticuU(5,
Cest ainsi qu'une fois le miracle d'Afflighem con- leurs tr(5sors, et reportferenten triomphe la cIiAsse de
stai6 par une tradilion continue, par un monument Notre-Damede Wavre, suivis d'une foule de peuple,
encore subsisiant, rhistoirc de Tabbaye naissante rang^c en files immenses. Les t(5moins affirment
s'6claire au loin par ce faii, en m6me temps qu'elle qu'il y eut jusqu'a trente raille pelerins, ajoutant
le confirme avec (5clat. Tout son Age b^roTque, son que jamais, 4 aucune assembl(5e ni d'crnpereur ni de
douzifime siicle se leve en ttooignage : c'est une pape il ne se vil pliis pieuse, plus honorable et plus
ovation des croisades, qui, jusqu'4 leur fin, r(5peie C norabreuse processiou. La route fut, sous les yeux
le salut de saint Bernard. II y a une pr(5dilection des de ces milliers de spectatenrs serade de miracles,
croii(5s pour Afflighem qu'il esl facile d'expliquer, « Mais, » dit une chronique fort ancienne, « leplus
s'il s'cst pass^ 1;\, au moment des giierres saintes, grand bienfait et le plus m(5raorable, c'est que
quelque cuose d'extraordinaire. Thierry d'Alsace, pendant tout ce temps les guerres et les S(5di-

qui a vu saint Bernard en Flandre, qui a fait quatre tions furent apais6es, et parmi cetle multitude, lous
fois le voyagc de J6rusalein, rivalise avec les des- les ennemis se r(5concili6rent d'eux-ra4mes, sans
cendants de Godefroi en g(5n(5reuses offrandcs. restitution ni satisfaction. » De la ce culte si popu-
Geoflroi IV, duc de Lorraine, nc se conlente pas de laire en Belgique pour Notre-Dame de la Paix, de
mulliplier, avant son dojiart, les dons et les confir- rArche d'aUiance, de la Concorde. Or, bien qu'en
mations de privildges; du fond de laSyrie, reportant r(5alit(5, k cause de son poids et par respcct pour
pieusement ses regardssur Notre-Dame-d'Afflighem, rinviolabilit(5 du cloitre, la statue miraculeuse d'Af-
il recommande instamment a ses fils d'aimer ct de flighem ne soit poiut sortie de son sanctuaire ferm^,
prot(5ger Fabbaye. Ileuri, son a!n(5, s'empresse d'a- toutefois Affligliem et Wavre n'avaient qu'un mfime
jouler aux donations de son pfire; et celui-ci, a son n culte et qu'un seul objet de v^n6ration. L'image qui
nn ti t oit cin (-Hniiiinit «• nli-it(»A An
reiour, nonnniA
i*alrtiit>
escorl^ de r-nc- Antiv
A n ses iWc
dcux fils, n pr^sente
se ^finAnmnin A l'nii
k l'au
ty
manquait
i-vi .

au ( >-> rk > >mA

r>
prieur(5 i
se trouvait au cloltre de
i-> l*i-.l->
l'ab-
tel des saints apotres Pierre ei Paul, et y depose do baye, et les tr(5sors de la chAsse de Wavre corapo-
nouveaux actes de inunificence. Henri se croise i saient les joyaux de Notre-Dame d'Afflighem. Ce
son tour, ct apriiS, comme avant sa p^r^grinalion rapprochemeiit est si ri5el que les plus soigneuxhis-
aux lieux saints, son nom so retrouve 4 chaque toriens, Wichmans et Ilenriquez, n'ont pas hiiM
feuifletdu cartulairo mnlil(5 de rabbaye. Henri H, de fondre ensemble ces traditions, d'en faire hon-
duc de Normandie et roi d'Angleterre, AWide, reine neur spficialeraent & la Vierge tl'Afflighem, de lui

douairiere, y figurent souvent a cbt6 des nobles donner aussi le litre de N.-D. de la Paix, el enfin d'en
bienfaiteurs des Flandres. Tel est le concours des reporter la c(516brit(5 jusqu'4 la visile de S. Bernard.
chcvaliers a Afflighcm que Tabb^ Robert est obligi5 VI. Mais dussions-nous n^gliger les inductions et
de batir, uniquenient pour eux, une vaste h6tcllo- les preuvcs que nous avons rencontr^cs jusqu'ici, il

rie que saint Louis ocmpte de tout p6age. Le royal resterait un t^raoignage suffisant, d(5cisif, authen-
raartyr des croisades dcvait se rencontrer, avec tique et coniemporain, (5man4 du saint lui-mfime,
rap6tre ihaumaturge, aux pieds de N.-D. d'Afnighem. d'aulaDt plus pr(5cieux qu'il r(5pond directeraent
Ainsi, a mesure que nous rcmontons plus prfis h la difficult(5 qui seule arrfita Ics doctes BoIIandisles.
 1807 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1808

Nous ne pensons pas qu'ils s'en fussent tenus k a satisfaction ne s'affaiblit point en retrouvant la
rargument ni!gatif car bien qualors leur crilique,
; piece publi6e de diverses parts, d'autant mieux que
harceWo par un si6cle sceptique, fut plus sdvire, le point principal, sa date, nous semble encore in-
Irop timiije peut-6trc, ils admettaienl au fond ce connue. Nous nous batons toutefois de dire que la

principe, que nous trouvons formult? dans le recent pi6ce a 6l& editde par M. de Smeth, chanoine de
travail de leurs continuateurs : La tradilion d'une Saint-Bavon, que le sceau grav(5 a ili illustr6 par M.
figlise vaut toujours, tant qu'il n'y a pas de t6moi- le baron de Saiiit-G6nois; qu'enfin, d^s Tan 1732, la

gnage positif conlraire. Or, dijk nous avons plus charte de Ninove se trouvait donn^e par Van Ges-
qu'une simple tradition, des r^cits et un monument tel dans son Histoire de Malines, et en 1734 par
conteraporain. Foppens, dans son t^dition d'Aubert Le Mire (3). II

Et pourtant saint Bernard a-t-il fait le Yoyage nous reste i completer le monument avec D. Bfede,
d'Aifligliem ? A-t-il pu le faire en cetteannde 1146? en accolant a la charte de Ninove le duplicatum
II accomplissait alors sa grande exp6dition d'Alle- de Dilighom, dctachc; du mfime acte chirograpliaire
magne. Les Bollandistes ont recueiUi les notes de et simuUan(?ment r(5dig(5.

son itindraire, interrogd ses compagnons de voyage, VII. Aucun des estimables ^diteurs n'ayant eu in-

suivi pas k pas le saint, de sa vall^e jusqu'au t^ri^t 4 controler s^-virempnt la date, elle se trouve
Rhin, puis de rAllemagne k Clairvaux, sans trou- confus(5ment plac^Se, soiti 1150, soit a H48.Foppens
ver, ni dans les relations connues, ni dans le plan et Van Geslel reculent jusqu'4 1145. Cest probable-
du voyage; une place quelconque pour son appari- ment cette fausse indication qui aura souslrail la
tion dans les Flandres. Nul plus que nous peut- piece aux regards si vigilants des Bollandisles.
d'tre n'admire franchement les Acta Sanctonan. II importe avant tout de fixer cctte date avec pr^-

A raison m(ime de notre estime, nous insistons cision. L'histoire dc la contestation m6me T^itablira.
d'aulani plus pour dclaircir ceite page de la vie de peu de distance d'Afflighem, il y avait deux
A
saiut Bernard, que Ton serait tentij, que ddji abbayesde Pr(!montr^s. Ninove et Jette ou Diligheni.
meme le parti a ii6 pris de rabandonner sur unc Ce'lle-ci, fondic pour des Augusiins vcrs 1091,
aussi haute censuro que celle dcs Bollandistes (1). avait poss(5dd i son origine deux ^glises rurales ct
U faudrait, ce semble, rclaire tout ritindraire de voisines, dont le torritoiro, s^par^ par la Dcndro,
saint Bernard de Clairvaux i Aflligliem ; nous peu (Sloign^; d'Afflighem,
<5tait et compris dans le

devons nous boruor i dtablir sa prdseoce sur ce Le comte Yvan,

domaine dcs seigncurs d'Alost (4).
dcrnier point. Or, l'alibi objectd tombe devant un C en substituant des Pr^Jmontr^s aux Augustins de
tdmoignage ofOciel et sce\\6 du sceau m(ime dc Dilighem, crut devoir en distrairc r(5glise de Liede-
saint Bernard. kerke. L'(5v6que dioc(5sain, Nicolas de Cambray,
On aura remarqu(5, dans le premier document confirma cette disposition par une charte dont
que nous avons cit(5, unc circonstance signal(5e par roriginal subsiste au miime d(5pdt, dat(5c de Tan
D. Bede : Saint Bernard, ^lant 4Afnighem, r(5gla un 114G, indiction dixi6me, dixi6me ann^e de Fdpis-
diff(;rcnd entre ceux de Ninove ct de Dilighem. Cct copal dc Nicolas l".
acte d'arbitrage subsislerait-il ? Mais rabhi5 de Dilighem protesta et r(5clama ses
Pour nous en enqu(5rir, nous visitimes ;\ Gand anciens droiti Ninove n'en pril pas moins posscs-
:

le riche d6p6t des archives dc la Flandre orienlale, sion. Deli une qucrelle, que saint Bernard fut ap-
conserv^es k rh6tel du gouvernement. M. van der pel6 k pacifier. Son actc d'accoramodement fut con-
Meersch, archiviste, mit la plus gracieuse obli- Iirm6 par une scconde charte dc Nicolas, qui subsiste
geance i nous communiquer ce qu'il y reste des (5galement, et porte cncore la datc de 1140 : puis
pieces dc Niuove. On jugcra de notre candide el donne% en lii7.
par une buUe d'EugO;ne III,
pieuse joie, en revoyanl de nos yeux et palpaut de Bernard ne peut Ctro
Q La charte de saint (5vi-

nos mains une petite charte originale, chirogra- demmenl ni posti5rieure i ces deux derniers actes
phaire, en plcins et beaux caracteres de chanccllc- ni ant(5rieure soit i la donation d'Yvan, soit h la

ric du XII» siicle (2). S. Bernard y parle en personne, contestation ni(5mc, soit ;\ la premiire concession de
y dicte en arbitre ofliciel, et scelle la sentence de TdvOque Nicolas. Nous sommes donc rigoureusemcnl
son sccau, de son premier sceau si rare, ici parfai- circonscrits dans une courtc portion de rann(5c 1146.
tement intact, aprfis sept cents ans r(5volus. Notre VIII. Cependant toute difficultd sur la dale n'est

(1) comte dc Montalembert, qui pr^^pare un

M. lc
que la gravure en bois n'ait pas pu reproduire plus
monument historique i saint Bernard, a cru devoir exactcment cc prdcicux monument.
nous Ccrire qu'il jiartageait notrc opinion el qu'il
^3) llugo Aniialcs 1'rainoiistrat. t. II. p. 227, m
en verrait avec plaisir la ddmoustration dLTOlojiiiCi; Mechlimenil-
Vau Gostel, llisloria arcli.
appcndic'. ;
et pulili(5i'. Nous pouvoiis ajoutor que los nouveaux sis. t. II. 317; Foppens, Mirw. oiip. diplomati
Bullandist(.'s nous ont exprinKi les m(jmes svmna- 1. IV; DeSmel, Cltroniques bclges iiuHlit
t.IV,p. 751 ;
'
thics. '
Do Saint-G(5nois, Notice sur le di'p(itdes archives de
(2) Cest encore A robligeance de M. van dcr la Flandre orientale,au Messagcrdesartsct scicnces
Mcersch que Ton doit un fdc sii)tile de [cette pi4co,
dc Caiiil.
imci au conunencemeut de ce volume. li csl luchcux Voir s,ufac simile la lopographic de ccs(5glises.
(4)
 :

1809 DE ITINERE S. BERNARDI PER TRACTUS FLANDRICOS. 1810

pas levee.LapremiferechartedeNicolasde Cambray, A Paques, les dates et les dipl6mes s'en iront flottant
nolre poinl de d6part, a rindiction X" et la 10° an d'une annde 4 Tautre.
nds de son dpiscopat; ce devrait 4tre la IX" indic- II n'y a plus, ce nous semble, a hdsiter sur la
tioii. Puis la 10' ann6e de cet episcopat, selon le dixi^me annde de cet dpiscopal ; et soil que nous
calcul du Gallia Christiana et selon l'Art dc i)i'ri/ier parlions de ce point, soit que nous suppulions Tin-
les dates, toraberait en 1147; la charle portc en diction, la charte de Ninove et le voyage de saint
toutes letires 1146. Bernard demeurent fix& h. Fan 1146.
On pourrait passer outrc, quant k Findiction : on Nous pensions devoir en rester la de cette en-
sait que le coniput n'en dtait pas parfaitement exact qucte, quand deux documenls inconnus sont venus
daus los chancelleries (5piscopalos. Mais la difficulto fort S propos trancher la difficull6.

se r^sout ; il y avoit une indiction romaine au 23 Comme nous parcourions les diibris dpars des ar-
mars, et une indiction imp^riale, s'ouvrant six chives de plusieurs abbayes, au grand s^minaire de
mois plus tard, au 24 septembre. On suivait cette Bruges, nous rencontrames une petite charte, co-
derni^re de prdf^rence, dans los pays de sujiHion pide au milieu d'un cartulaire de Tabbaye d'Eechout.
impiSriale, Cambray 6tait dans ce cas pour la ma- Raoul, chapelain de Bruges, donne S Saint-Barthd-
jeure partie de son territoire ; il esl de rigueur de lemy d'Eechout quaranle sous ii prendre sur la dime
reculer d'un chiffre rindiction de ses chartes. de Loophout ou du bois de Lophcm. Ce qui relfeve
Nous voudrions pouvoir aussi suremcntcoordon- cette offrande, c'est qu'elle a pour tdmoins et pour
ner les ann6es de T^piscopat de Nicolas P'; mais garanls Bernard de Clairvaux, Robert des Dunes,
nous rencontrons dcvant nous l'Art de vMfier les Leonius de Saint-Berlin. Acte fait 4 Bruges, Tan
dates, corrobore du Gallia Christiana; lesquels, de rincarnation 1146. Testes rt/'/wi?nin< Bernardos,
arnics de quatorze chartes, s'en tiennent a 1137, ahbas Clarevallensis..., aetum Drugis a" incarn,
pour l'an premier de Nicolas de Cambray. S'il faut DniewW C xLVi".
reporter Tan X k 1147, toutes nos coincidences el Enfin, faisant ces recherches a Bruges, nous 6tions
rdconomie de notre sujct pdriclitent. pr(5occup(5s de la pens(5e que le chovaleresque ami
Mais nous avons, pour mililer en noire faveur, de saint Bernard, Thierry d'Alsace, n'avait pu don-
notre chaite triii-authcntique, trois autres conser- ner au saint abb(5 sa noble hospitalit6 sans ea
vdcs aux mimes archives de Gand, de plus une consigner le souvenir par quelque monument de sa
quatriime consign(5e au Gallia Christiana lui-m6me, C chancellerie. Ce fut en vain toutefois que nous in^

quatorze autres que le docte archiviste de

et enfin terrogeames tous les titres de ce prince qui nous
M. Le Glay, auteur du Cameraeum Christia-
Liile, passijrent sous lcs yeux. Mais un ami de Bruges,
num, a bienvoulu nousmontrer, avec cette (^ruditc le savant abb6 Carton, voulut bien prendre note
obligcance qu'on lui connait. Nous avons donc dix- de ce desidcrafum. Graces h lui, nous avons 6l6 mis
neuf pieces k opposer aux quatorze de nos devanciers en possession d'une charte provenant du Registre
il faul absolumeut concilier cette bizarrerie qui rouge de saint Martin d'Ypres. D'apr6s ce titre, le
pourrait cr(3cr une guerre diplomalique en forme. comte de Flandres dtant sur le point de partir pour
II suffit de prendre en consid^ration deux parti- Ji^rusalem (par cons(5quent en 1146), cum glorioso
cularitds concernant la promotion de Nicolas 4 ['6- Francorum regc Ludovico Hierosolymam -profectu-
piscopat. rus, confirme les droits et privil(5gcs du chapitre, en
Une lettre du pape Innocent U nous apprend que pr(5scnce de Bernard de Clairvaux, qui signe avec
Nicolas, jeune encore, fut 61u n'6tant point dlevd Milon, dvfeque du Th(!rouannes. Signum Bernardi
aux ordres sacr^s. Observateur pieux et z6\6 de la Claravallensis abbatis (1).
discipline, il dut garder les interstices, et put ainsi 1
I
IX. Revenons k la charte de Ninove : elle est sans

dater son ^piscopat, tanl(5l de son dlection, tanlot designation de lieu comme de temps. Pourrait-elle
de sa cons6cration. Si celle-ci eut lieu, comme 11 pa- (•tre donn(5e aillcurs qu'en rabbaye d'Afflighem? II

rait, vers les ffites de Paques, c'est-a-dire, au mo- prendre d'un sdjour constat(5 en Flan-
sufflt k tout

ment alors adoptd pourle renouvellementderannde, dre, pour qu'il nous soit permis d'aller droit k
on concoit d^ja les oscillations indvitables de la Afllighcm y saluer Notre-Dame avec saint Bemard.
chronologie. En examinant encore cette piftce pr(!cieuse, nous
De plus, son prdddcesseur immddiat fut ddpos(5 y remarquons six abbfo: quel est celui dont^rabbaye
de son si^ge par un proc6s canonique. Ce procSs est sur la route de saint Bernard, sur le ihdatre de

put se prolonger avec diverses phrases: ainsi sera la contestation ?

demeur^ inddcis le moraent oii la juridiction de Tun Ninove est k trois milles du lieu en litige Dili- ;

finissait et celle de Tautre commenQait. Pour peu ghem, k quatre. Les Dunes, Tronchiennes (2),
que cette fluctuation se rencontre entre Noel et Cli4tillon beaucoup plus loin. Afflighem est k un
mille de Liedekerke, un peu plus loin de Dender-
leeuwe, a 6gale distance de Ninove et de Dilighem.
(1) Voir Pidcesjjistifie., n° IX.
(2)0u Dronghene, de Tordre des Pr6montr6s, prSs Afflighem a meme poss^dd les (!glises contestdes,
de Gand. puisqu'apr6s le ddpart des Augustins el avant Tar-
 ;

1811 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BEILNARDI. 1812

rivde des Pr(^montr(5s, y eut, parait-il, des moines h Bernard est a V(5zelai, et peu aprfcs, k Chartres (I).
il

B^nddictins momentan^ment attacli6s a Dilighein. Rentrd a Clairvaux, il y Scrit d'importantes

Affligliem est sur la route de Flandre au Brabant. lettres; n^gocie contre le projet de TiSlirc gdn6ra-
Arfliglicm est la seule abbaye braban?oune qui lissime de la croisade ; (5carte dc sa route moine
le

ait un souvenir pr^cis du passage de saint Bernard allemand Raoul qui allait lui barrer le chemin par un
la seule qui attesto l'avoir rcQU : la seule qui mon- massacre dos Juifs ; lance en avant, comme autant
tre encore la crosse du saint abb^, gage de cetle d'(5missaires, ses v^h(5memes ^pltrcs aux Francs
illustre iiospitalit(5 ; la seule qui possfede une Ma- orientaux, aux barons anglais, aux rois boh(5miens ct
done niiraculeuse. Aucune tradition ne conduit lc nioraves; dispose lout pour sa plus longue absence.
saint ni k Dilighem, ni 4 Ninove, et il n'y a trace II accepte pour Tacconpagner son plus d6vou(5
d'aucune visite soit dans la chronique contempo- ami, Baudouin de Cli4iilIon, n6 dans la Flandrc
raine de Villers, soit dans les continuatioas de Sige- du sang des premiers croisds; il choisit deux de
berl, soit cn Baudouin de Ninove qui pourtant ses moines, G(5rard et Gaufroi. Ce dernier qui ful
menlionne le procfcs et Tarbitrage de saint Bernard. quatorzc ans Tun des plus vanl^s disciples d'Abai-
Afflighem enfin est gouvern^e par Tabb^ Pierre, lard, et attach(5 trcize ans, depuis sa convcrsion, 4
qui figure en t6le des qualre t(5nioins ; c'est assu- " son dernier mattre, qu'il n'a jamais quitt^, lui ser-
r(5nient lc plus consid^rable d'entre eux, celui que vira de secrdtaire, portera son sccau, r^digera la
saint Bernard, au d6but de samission, devait visiter relation du voyage. U remplace ce Nicolas de Clair-
de pr^f^rence. Pierre a rempli des 16gations impor- vaux, qui, humili^ peut-6tre de ce choix, com-
tantes devant les grands du siicle. II est du conseil mence diis lors 4 user d'ua sceau frauduleux et k
des puissants (!v(!'ques du voisinage ; il a travcrs(S faire circuler, de sa cellule oisive, des lettres fal-

lcs mers et paru diverses fois ;\ la cour des rois sih^es. Ainsi enlour^ deGi5rard et deGaufroi, guid(5
d'Anglelerre ; il a recu d'insignes pr(5sents de la par Baudouin, le saint ira avant tout 4 la palrie de
reine Aliide el de son second mari le duc de Lincoln, Godefroi de Bouillon pour y puiser en sa source ct
II n'y a pas quatre ans qu'il a 6l6 visit(5 par rempe- vcrser 4 longs traits renthousiasme des croisadcs.
rcur Conrad avec une nombreusosuitcdechevaliers. II ainiail Arras et Alvise, son grand 6v(5que : il

AfHighem est Tabbaye des croisi.'s, la fondalion v(5n^ra surement en ce mi5rae voyage lc miraculeux
bien-aim(5e des comtes de Flandre, de Doulogne Cierge deXotre-Damc d'Arras;en cetteanu(5e 1U6,
et de Louvain. Peul-6tre posside-t-on d6'}k Ttitcn- une charte in(5dite dous le montre en cette villc,
dard national tissu cl brod(5 des royales mains dans une assemblfe des dv6ques ct abb^s de la pro-
Q
d'Al(5idc, d(;pos(5 par elle dans Tabbaye oii elle vien- vince de Rcims(2). Serait-ce le d(5butde sa I^galion?
dra mourir et reposer i c6l6 des ducs de Brabant. Le sainl pouvail-il, passant par ces paragcs, ue
Cctte oriflaniuie braban(;onne denieure soiis la garde pas cheniiner sur le Via Sanctorum, d'Arras 4 Bou-
de Notre-Dame el de Saint-Pierre d^Alflighem ; au logno, foiili5par tant de pieux personnages? — Nepas
jour des ffites et des processions publiques, rabbaye confi5rer avec Clairembaut d'Arras, rune des luraicires
la fail arborer sur un char triomphal ; avant d'cntrcr de ce temps, qui lui fit, au d(5triment d'Abailard, les

en campagne, les ducs de Brabant la re^joivent dos lionncurs de son commcniaire sur BoOce ? — avec le

mains de ralibi?, coinme les rois de France s'en vonl bienheureux Goswin, d'Ancliin, successeur d'Alviso,
prendre 1'orillamiiie aux portes de Saint-Denys. liunible sage enfoui dans ses niarais, le conseil dos
S. Bernard, qui appclait en guerre toute la clie- papes, rami de S. Bernard, encore un rival d'Abai-
valerie chrdtienne, qui ne pouvail aller en Angle- lard, qui osa et qui put, 4 dix-huit ans, confondre
terre, el qui partail jiour rAUemagne, n'a pu se publiquement le docteur en sa chaire (3) ? II n'y a pas
dispenser de visiter Afllighein, el de voir rabbii 4 doutcr qu'il n'ait visil(5 4 ravancc la place oii

Pierre, et co ii'est pas seulement parce qu'ils sont s'il(5vcront, TannOe suivanle, comme les semences
sous SOQ toit abbatial (|Uo les abbiis de Tronchieu- '^
fieurics de son passage, Notre-Dame de Los ^4),

nes, des Dunes, de CliAtillon, de Jetle et de Ninove Cambron, Yillers, Aune, les prcmifires ou les plus

cident 4 cclui d'Affligliem la placc d'lionncur, cn notables abbayes cisterciennes de ces contr(5es ;

tiitc des souscriptions de la charte arbitrale. Clairmarais, Vauxcelles, les Dunes 6laient dt^j4 fon-
Mailre entin du tenips et du licu, entrons en pos- d(5es et se trouvaicnt sur sa route. L'abb(5 L(5oniiis

session de nolre charle tout cnliire ; resscrrons le rcfoit a Saiut-Bertin, ct, avant de parlir pour
encore les lermes, et revenant 4 Saini Bornard, es- la croisade, il raccompagne jusqu'4 Bruges et le

sayons de pr(5ciser les circonstances de sa visite, conduit d son ami, selon les ternies d'uae charte,
et de mettre, s'il esl possible, le doigt sur le mois Thierry d'Alsace, qui, 4 peine revenu de la Tcrre
et sur le jour de sa m^niorable apparition dans sainte, reprcnd joyeusement la croix et s'en ftMicite

rabbaye d'Afllighcm. dans des actes publics.

X. Le Irente et un niars de raniuSe 1146, sainl Sainl Bernard n'aurait-il point visit6 Tournay,

(1)V. Patrol t. CLXXXII, col. 65. (4) D'Acliory, Spicil. t. II, p. 924, n. 112. Eodem
(2) Voir l'ieces justificatives, n" V. temporc, chroniqucur qui, peu auparavant, a
dit le
(3) V. Vllisl. d'Anchiii, par M. le D' Lescalier. nommiila 2i° annOe de Simon de Noyoo, (51u en 1122.
 : :

1813 DE ITINERE S. BERNARDI PER TR\GTUS FLANDRICOS. 1814

qui en celle mkvae annde H46, aprfis quarante ans ahbds Goswin de Tronchiennes, Gdrard de Ninove,
do n6gociations, obtenait enfin le rdtablisscment Walther de Dilighera accourent au devant de
de son si6ge (5piscopal, grace au pape Eug^ne III, Ainighcm est leur rendez-vous in^vitable.
et avant tout k saint Bernard ? Nous savons qu'a Comme le saint visitait volontiers les monastires,
Tournay, vivaient Tun de ses correspondants les faisant partoul refleurir son vieil Ordre de Saint-
plus chers, Otger de Saint-M(!dard, et Tun des plus Benolt (1), multipliant les colonies de la rdforme
ilhislres croisds, Herimann, abb6 dc Saint-Martin, cistercienne, suscitant au moins unc sainte 6mu-
« dont les pas dtaient beaux, selon un vicux chant, lation, il entra dans Afnighem ct y trouva la beaut^
ct lcs annSes dterncllcs, alors qu"il tripassa ,
allant de la primitive observancc. II n'eut bosoin que d'y
au Saint-SiSpulcre. » On a vu qu'Yprcs conserve la rcspirer, pour toul voir ; et, pour dirc ce qu'il ad-
m6me tradition, et peut montrer dans son registre mirait, un mot lui suffit
rouge la preuve authentique de sa prdsence auprfis « Ailleurs, j'ai vu des hommes, ici je vois dcs
de Thierry d'Alsace, le plus populaire des croisds angcs. En vdritd, Aftlighera afdige rhonime, mais
flamands, apris Godefroy de Bouillon. (!16vo r4me. »
Saint Bernard alla, sans nul douto, jusqu'aux Nous pourrions nomnier plusieurs de ces anges.
bords de l'0c6an, i son cher monastfire des Dunes, •' (5lev(5s au-dessus de la terre : un v(5n^rable Albert,
A ses enfanls, S ses frferes, au saint abb(5 Robcrt, humbleraent descendu du si(5ge abbatial, sans
son futur successeur, qui se joint i Baudouin pour perdre son beau nom d'abb(5 de Ma-
Notre-Dame,
lui faire un corttSge d'honneur. rianm abbas : le d^^vol prieur do Wavre, Walter, 4
Un tilre incontestable nous le montrc k Bruges ,
qui on devra bientot la f6te de Notre-Damo de la
entour(5 des pieux abbds L6onius et Robert, et de Paix ; le bienheureux Francon, premier abb(; de
nobles personnages. Vlierbeck ; Ingolbert, premier prieur de Bigard, Je
Ce litre r6habilite la tradition de Furnes, attes- p^re et 1'historien de sainte Vivine, encore un ange
t^e par Malbrancq, et celle de Nieuport qui niontre d'Afflighem, accourue
peut-fitre au passagc de
encore unc chaire ou saint Bernard aurait prftch(5 riiomme de Dieu. Pourrions-nous oublier Raoul-le
la croisade. Ilerimann lui-m6me, ou son conlinuateur Silcncieux, qui, sous le cihce, les foueis et les
contemporain, rapporte, de concert avec les histo- cliaincs de fer, garda, seize ans durant, le silence
ricus deS. Bernard, qu'a sa voix vingt-neuf porson- absolu de Tagneau qui s'immole, jusqu'i ce qu'un
nes considdrables de l'£glise et du dioc^se de Tour- inccndie Matant dcvant lui, Dieu lui inspirdt de
nay quittfirent le siiele et le suivirent k Clairvaux. | ;
dire : Flatnme, arrite-toi ! — Et la flamme s'arreta.
Et pourquoi dddaigner les tradilious de Mons et U est dit que Tabb^ Pierre 6tait « rarchange de ces
de Gand, oii la grande voix de rapotre des gucrres vorlus terrestres ; » mais leur rcine dtait Notre-
saintes conserve un opinidire 6cho dans les oreilles Dame, dont la statue, depuis 60 ans, 6rigde 4 la
des peuples, en attendant que la science se r^veille placed^sign^eparlefondateur, (5taitv6n(5r(!e4 l'angle
et suscite quelque nouveau t^moignage enseveli le plus retir^ du cloitre, entre le dortoir et r(!ghse.
dans la poudre des archives ? XII. Avanl de passer devant elle, cntrons en la
Nous voulions ^viler ces d(Stails : ils sont deve- salle capitulaire : jamais plus illustre cliapitre n'y sera

nus n(5cessaires pour rendre acceplable et plausi- assembl(5. Sept abb^s sont 4 leurs si^gcs, ou huit,
ble la d^signation prdcise, quaut au mois et au en y comprenant le vieil Albert. S. Bcrnard pr6-
jour, du miracle d'Aftlighem : en donnant 4 toutes side. Le bienheureux Pierre ct sainl Robert sont
ces choses leur temps et leur place, on sera con- pr6s de lui. Au milieu de la salle, Gaufroi est au
duii de Clairvaux a la porte d'Aflligbem, et du 31 pupitrc du Scriptorium : tonant un parchemin pli(5

mars, k peu pr6s, ce nous semble, au jour fix6 par et pr(5par^ en forme de chirographe, il dcrit en
le martyrologe de Villers et par le m^Snologe de partie double, sous la dictde du saint
Citeaux, au XVHI" jour d'oclobre. Cdtait en 1146, « Moi, Bernard, appoM par la grace de Dieu,
le jeudi de la troisifeme semaine d'oclobre. Tout, abb(5 deClairvaux, 4 touslesfilsde laSainte-figlise,
s'accorde avec cette date. A partir de 1;\, et pouss(5 salut 4 jamais, en Notre-Seigneur J^^sus !

par un premier miracle, marche 4 grands

le saint « Nous voulons qu'4 tous, 4 venir et pr(5sents, il

pas et se trouve, en la semaine suivanto, aux lieux soit notoire qu'une dissension survenuc entre rabb^
ou fut Yiliers, qui a pris cette date pour ranniver- de Ninove et celui de Jetle, pour r^glise de Liede-
saire de sa fondation. II est, sur la fin du mois, k kerko, a (5t(5 par-devant nous et religieuses per-
Li(5ge, puis 4 Mayence, et au premier dimanche de sonnos, accommod^e en celte maniere:.... »
rAvent, k Constance 14 seulement commence le
; Puisildicteles conditions convenues : Liedekerke
rdcit tle ses compagnons. est C(5dde 4 Ninove ; Dilighem acceple en dchange
XI. Vers la mi-octobre, il cheminait 'donc sur le Leeuwe et une dlme r^serv(5esur r(5glise d'Erembo-
grand chemin de Flandre au Brabant « appuyant deghem. La riviSre de la Dendrc sorvira de limite.
ses membres d^bilcs sur son baton abbalial. » Les Gaufroi recueille fidMeraent les lormcs de rigueur ;

6crit 4 droite et 4 gauche le double acte identique,

(1) Yoir PUces justijicatwes, n»» XIV el XV. sauf les variantes permises, telles que les appella-
1815 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1816

tions ludesques des lieux, et quelques ddplacements a qui a toujours fait tressaillir la M6re de Dieu ;

des noms des parties quimposaient le bon usage et Ave, Maria. Sous les yeux de tous, la slatue tr6s-

les formulaires. Quatre moines et quatre abbds r6pond

saille, s'incline et Salvc Lernardt'. :

sont constilu(5s t(5moins : Pierre est mis cn tfite, une trop insigne faveur pour que le saint
C'6tait

conime abb6 de l'(5glise et du lieu ; Gaufroi dut ne laissai pasun gage de sa reconnaissance. N^ayant
honn6tement sinscrire apres tous les autres. Puis, pu 16guer k Afflighem sa tunique blanche, ni ran-
sur quatre lacs d(5coup6s aux marges et pendanls ger ce saint bercail sous sa houletle, il voulut que
aux deux ebartes, il (-tend deux fois une cire son baton pastoral lui demeurat en i6moignage ; il

blanche, y imprime aulant de fois le sceau de l'abb(5 en d6tacha le pavillon vermeil, et d6posa ce pr6sent
de Clairvaux ; ce sceau est vu, et l'on y reconnail tout d'or aux pieds de Notre-Dame d'Afllighem, k
le dextrochere se mouvant avec crosse en pal, k la la ))erp6tuelle m6moire du salut qui lui fut accordd

Idgende de Clairvswx. Verticalement d^coupfis sur le 18 octobre 1146.

rinscription chirographaire, les deux actes sont Tel fut ce jour, dans rabbaye d'Afflighem. Nous
confront(5s aux signos de r(5p£re, v(-'rifids ct remis avous accomiili notre taclie, aulanl qu'il a d6pendu de
aux parties, afin d'6tre d(5pos6s aux archives de Jetle nous ; hcureux si ces pages 6erites a la hate, 6difient

et de Ninove, pour la plus lointaine postdritd (1). " d'autres, comme elles nous ont consolc nous-meme.
Cette contcstation, qui se rdveilla plus tard et II nous resterail, apris Notre-Dame, 4 d6crire
dura longtemps, devait avoir quelque importance. Saint-Pierre d'Afflighem, a placer aux pieds de sa
Le saint sehatad'en finir, pour 6pancher librement p,ilronne, rabbaye qui granJit sous san aile, et sc

son dme, au milieu des ]jieux c(5nobites. Apri-s un d6ploie , comme les frangcs de son manteau ; c'esl

premier entretien, il recommenca une seconde fois son oeuvre visible, o'est la vertu qui s'6chappe de
encore, et avec un accent si p^^n^itrant que le sou- ses levres, comme le salut dc saint Bernard.
venir eu deraeura et s'en propagea au loin. Dans Ce compI6ment de notre travail 6tanl pres'
rentrainemcnt de son zele, le saint exprimant vi- qu'achev6, d'autres soins nous appellent ailleurs,

venienl le d(5sir d'(Hre en tout semblable k ses h6tes, et dija peut-6tre ratlention de nos lecleurs Cst loin

offrit avec canJeur son liabit blanc k ces anges. de nous. Qui peut, k rheure du raonJe oii nous
On d(5iib(5ra : l'offre ful rejcl(!e, avec la meme fran- sommes, penser <^ la vcille ou au leudcmain ? Yien-

chise, par les moincs noirs. Mais, sous des couleurs nent des jours plus repos6s, quelques beures se-
diverses, les Cocurs restaient confondus ; et tous reines : nous retrouverons rabbaye ducale, la con~
ensemble, unc derni(jre fois, s'en all&rent prier k gregalion belge ct son hcurcuse devise Felix
;
Q
TcJglise : la foule des ah\>6s ct des momes blancs et coNcoaoiA. D'ici la, nous liant k la garde de Dicu
noirs se d(Sployaient le long des clollres ; tous les et dc la bonne Vicrge, qu'il nous souvienne de
regards, au niomcnt de le perdre de vue pour long- Notre-Dame d'Afflighem.]
tem|is, suivaient rhote illustre; sous los yeux de Virginis Malris statua hwc, Marix
Vocc, nernardo rctulit saliitem.
tous, il s'arrCle 4 Tangle Uucloitre voisin de r^^glise,
llanc quoque, celcrnK cupidus salutis,
s'incline devanl la madone, el lui adresse le salut Scepe saluta.

Nous nous sommes slrictement born6 a ce

(1) premiers mots de la charte Ego Bernardus, Dei ;

qui convenait J notre sojet dans rexamen fle celle nn.vTiA. Nous ne pouvons nous emp6cher de signa-
charte, et bitn (jue nous ayons pu paraiire minu- ler une ressemblance Ircs frappante entre la crossc
tieux, nous somines loin d*avoir (3puis(j cetle inl6- iigur6c dans ce sccau, et le pavillon conservd par
ressanle (5lu'.le. Nous aurions pu nous arrfiter k \c% Bcn6diciins d^Alliighem. En consid6rant le so-
cette forme chirographaire, aussi comnnme dans cond sceau de saint Bernard, relrouv6 a Roucn et ,

les chancelleries du Nord desGaules q^rellc cst rare relisant une letlre adress6e Arinslituldc France,
ailleurs. La topographic de cette charle, rimpor- ce sujet, nous avons failli nous 6gayer de rem-
i"!

lance des licux coniesi(5s, le paironago de saiot _ barras du docle correspondaut qui voyaut saiul
Amand ct dc saint Nicolas mis en cause, la reprise Bernard, comrac dans tout les sceaux des abb6s dc-
de la discnssion, lcs nouvellcs plaidoirios port(5(^s puis six sept cenls rins, tenir le livre de la ^(''gle,
Ji

au tribunal du M(5tropolitain et du Souverain-Pon- so demande si cei phjetnc serait pas ttnsablicrmy-

tifc, entin une derni(>rc sentence en 11 80, que rabb(5
dc Pr(3montr6 prononcc ab irato et pour cn fimr
par un coup d'aulorit(5, auraienl UKiriKi au moins
une nicntion moins s6che que cctle nole. II y au-
rait eu plus de choses i dire sur lescompagnonsde
saint Bernard qui iigurenl dans celle chartc sur
Baudouin de Chiitillon qui y porte cncore lc titre
d'abbL', et qui sc rctrouvc eu Alleraagne sur Gau-
froi, humble moine ct qui deviendra un personnage
consid(5rable par ses (5crits et par ses importantes
fonctinns. Enlin, sans intenip(5rancc
prcmior sceau de sainl Bernard ])r6lait ;\ une glose
aurayaute. Contre Tusage g(5n(5ral, ni la figure dc
ral)b6, ni le noni de sainl Bcrnard nc s'y lisent. La
main qui porte la crossc, se meut d'un nuage ct
exprime (5ncrgiquement rmvesliluro divine et les
thologique, ou plus probablemcnt une porte d\'glise
avec chapiteaux, colonncttcs el double-vcntcau? —
Queserait-ce, si allant aux conjeclurcs nous avions
exanun6 juS([u'A quol point celle charte ne serail
pas un autograplie de saint Bernard ? Nous avons
; 6i6 frapp6 de la resseniblance de cetle 6criture
avcc une pelile bandeleite de parchcrain d6|)os6e
; parmi les ossemcnts de saiut Bernard, que Tou a
soiipfonn6o 6lre un autograi^he du grand ahb6 de
Clnirvaux. Nous voudrions au moins que ces noies
d'dru(lilion, ce indicaiives et ccs courles 6tudes donnasseut assez
de prix i celte charle, k ce scenu v6n6rablo jjour
qu'on leur decernat, au nom dc rautoril6 crcl6sjas-
tique, une place plus convenable non-seulement
dansun hotel d'arcbivcs, mais bieu plut6t dans une
6glise et au tr6sor d'unc caih6drale.
1817 DE ITINERE S. BERNARDI PER TRACTDS FLANDRICOS. — APPENDIX. 1818

PIECES JUSTIFICATIVES.
NOTES PRfiLIMINAlRES.
Le plan du travail qui prdcfede, le cadre dtroit ct les condilions indvilables d'un article de Ecvue, ne
nous ont pas pennis do diSduirc methodiqueinont, et selon l'ordro clironologique, les docunionts que nous
avions a citer et A publier. Sans refondre co qui est fail, ni revcnir sur nos pas, nous devons pourtant
orienter nos lectcurs, quant aux pifcces qui vont suivre, et en ^tablir 1'enchaincment liisloriquo ct corrilatif.
D6s le xi" sieclo, nous relrouvons la statuo miraculeusc de Notre-Dame d'Aftli{;liom ;\ rorigine meme
de rabbaye (n" II, col. 1823). Nous lixons cetteorigine 4 1075, contrc l'opinion commune qui la place dix
ans plus tard. Notre date cst 6tablie par la morl de S, Annon do Cologno, qui bdnit les premiers fonJa-
teurs d'Afflighcm, et par le texte ipuri d'une chronique contcmporaine de rabbayc mf'me.
Un extrait de rouvrago de Francon, 11« abbd ct second fondateur d'Afflighcm, revu sur un ms. de bonne
main du xii« siecle (n° III, ibid), quelquos pieux vcrs inddits d'Amerius sur le saint abbd Alborl dil Marianus
{n" IV. c. 1824) pruparcnt comme le fond de scene oi se roncontreront S. Bernard et N.-D. d'Afnigliem.
Le saint part do Clairvaux commo pour planter un jalon
: ce point de d(5part, nous publions une
;\

piece inddite, la sculo qui nous reste avoc la continuation de Sigobert de Gembloux, de l'abbd Ansclme.
Les amis dcs antiques et bonncs lcltrcs apprdcicront Texquise dldgance de ce potit poiJme. Ceux qui
onl visitd Clairvaux, reconnailront dans cette page do Fabbd do GemLloux la Claire Vallde d'autrcfois, et
y trouveront de pr(5cieux ddtails topographiques, voilds sous une alldgorie presque continue. Tous nous
pardonneront d'avoir mis, comnic prologuo, cct 6pisode en tfite do nos Analcctes (n" I, col. 1821).
Nous passons brusquemont ^ Arras, oil nous retrouvons saint Bornard dans uno assemblde prdsicldo par
le mdtropolitain do Keims, assisld des suffragants d'Arra,s, de Tdrouanno et de Soissons, des abbds de
Cairvaux et de Mareuil, et dos principaux membrcs du chapitre et du clergi; d'Arras (n" V, c. 1823). Nous
regrettons do ne pouvoir insistcr sur celte pi6ce, sinon pour signnler peut-ctro un concile d'Arras jusqu'ici
inconnu, pour ctablir au moins amplument deux voyages de saint Bernard k Arras, en 1132 ct en 1146,
et par consdquent une double visite k la sainte Chandelle d'Arras, qui a eu le malheur d'elro en mfime
temps trop abandonnde des BoIIandistes ct fouli'e indignemcnt sous les pieds immondos do Voltaire.
Mais il faut suivre sai':t Bornard plus loin. Nous espdrons avoir plus tard quelquos documents qui con-
duiront le saint ci Boulogne, comme rinsinue le P. Malbranq; & Riisscau\ilio, dont Baudouin, son com-
pagnon de voyage fut abbd; 4 Saint-Berlin, ou Tabbd et les moines semblent s'attacher lui, Tun par ji

les croisados, les aulros par un commorce dpistolaire ; puis toui le long du Via Sanclorum qui passait par
Tdroiianne, le sidge dpiscopal du B. Milon, la patrie du fondateur du Teraple et de ses promiers cheva-
liers si chers i saintBernard. Nous no doutons pas que les moines do Clairvaux, qui peu avant la charte
de Thierry d'Alsace (n" VI, c. 1825), visitent lo lieu ou fui Notre-Dame de Los, ne soiontlo saint voyagour
et ses compagnons. Au moins la chronique de Los affirmo que la promiere iiierre fut posde en prdsence
de saint Bernard on 1146, et la chronique de Saint-Bertin ajoute qtie plusieurs monastferes furent alors
visilds, rdpards ou construits en Flandrc par saint Bcrnard (n» VII, c. 1824).
II nous manque les documents perdus d'une halte immanquablc 4 Tournay, qui, Panndo suivanle, oli-
tint, grace k saint Bernard, le retablissemout de son antiquo dveche. Lo saini tigure encore dans lcs vi-
traux de la belle basiliquo romane de Notre-Dame de Tournay. II y a memo iine montion oxpresse do ce
voyagc, mais sans indication de dates, dans un fabuleux ouvrage de Ilovorlant qui a pu faire, sur Tbis-
toire de Tournay, 40 volumes que Ton n'ose citer. Ce qui cst plus grave, c'est la prdtcntion de dom Brial
qui, appuyd sur le tdmoignage d'Hdrimann, dont nous avons parld, place en Tan 1146 une grande prddi-
calion du sainl i Tournay (1), et la conversion de trcnto notables du clergd de la ville, auxqucls, peu aprfis,
saint Bernard dcrit une lcttre d'encouragement, comme un vieillard d6j4 fatigud. A son premier voyage
de 1132, saint Bernard aurait-il pn parler ainsi?
Nous sommes assurd d'avoir, en cotte m^me annde, saint Bernard Brnges, grAce aux quatre lignes
.'i

que nous avons exhumdes du cartulaire abandonnd de Tabbaye d'Eechout (n" VIII, col. 1825).
Enfin la charte de Thierry d'AIsaco (n» IX) nous rapproche d'Afflighom et nous conduit il Ypres.
On sait co qui s'est passd 4 Afflighom. Nous devrions donner un fac-simile des deux chartes de Ninove
el de Dilighera ct du sceau de saint Bernard.Nous aitendons qne Toriginal de Dilighcm se retrouve aux
archives du royaume, a Bruxelles, ou dans qiielquos collections inexplordes, comme Foriginal dc Ninove
s'est rencontr6"a Gand. II serait curieux de rapprocher bout h. bout, aprJs sept cent deux-ans rdvolus,
ces deux morcoaux de parchemin, coupds sous lcs youx, peut-fitre de la main de saint Bernard, en la
d'Afnighem, ad perpctuam rci memoriam..
salle capitulairc
Nous ne dovons pas moins romorcier les deux savants belges, MM. Van der Mersch et le baron de
Saint-Gonois, qui nous ont iransmis le fae-simUc et le sceau qui accompagnent le double texte des char-
tes de Ninove ctde Dilighom (n" X-XI, col. 1825).
Une chronique d'Afilighem rdsume rdvdnomont de 1146 (n" XII), consignd au Martyrologe et en la
chroniquo de Villers (n° XIII-XIV). Amerius d'Afnighem met ce rdcit en vers (n» XV).
Lespi6ces (n» XIII et XIV, col. 1827), ont pour nous un double prix la premifere est un tdmoignage de
:

rabbaye de Villers, insdrd dans son Marlyrologe, lequel fixe le jour de la visite de saint Bernard. Toules
les deux sont de plus, pour nous, un souvcnir de notre visite au musde des nouveaux Bollandistes, et une
occasion de dire touto notrc gratitude pour leur bienveillant ct unanime empresseraent i favoriser nos tHudes.
En 1153, les nombroux moines d'Afflighem ouvront une procession k Bruxelles, et la continucnt jus-
qu'4 Wavre, suivis par trcnte mille pfelcrins (n° XVI, ibid).
En 1160, un p6lerin venu d'Angleterre, et connu pour avoir persdcutd Tabbaye, probablement on ses
bions d'outre-mer, tomba malade k rhospiee de l'abbaye. II y fut traitd si fraternellement qu'dtant re-
tourn6 en Angloterre, il rcvint se cachcr sous le plus humble froo du monastiire, et y raourir convers.Nous
trouverons quelque occasion de publier en entier les rudes et vigoureux vers Idonins qu'il dcrivit, entre
(1) Voir liiNouveauxmimoires de 1'Acadimie des inscriptions et belles-lettres, t. IV, p. 508.
1819 ADDIT. AD LIBROS DE VITA. S. BERNARDI, 1820

ses deux voyages. Nous ne pouvons ici que ddtacher auelques vers en rhonneur deN.-D. (q" XVn,c. 1828).
Amerius nous fait conDaitre les vieux usages de rabbaye pour honorer la statue miraculeuse, antd-
rieurs k la r^forme de Bursfeld (n° XVIII, col. 1828).
En 1460 (1), Tabbd Goswin rebatit le cloilre oii passa saint Bernard (ri» XIX, ibid.).
Aprfis l'introduction dc la rdforme de Bursfeld, et pendant l'invasion
du protesiantisme, Afflighem a
toujours sa ferveur pour Notre-Dame miraculeuse. Jean Solebreck, Tun de ses moines, nous en fournii
la preuve (n" XX, ibid.).
En 1578, la crosse de S. Bernard est sdparde de Nolre-Dame; mais sauvde et fid^lement gardde (n" XXI).
En 1580, la statue miraculeuse cst brisde par les iconoclastes (n» XXII).
En 1605, rabbayo est rebAiie, et la statue refaite et replacde sur soa m6me piddestal oii Tavait salude
saintBernard (n» XXIII, col. 1829).
Nous ajouterons ici quelques dates aux piSees justificatives :
En 1606, la crosse de saint Bernard est rdintdgrde au trdsor de la sacristie d^Afilighem.
Ea 1618, Ilaeften orne de vitraux le cloltre de Notre-Dame, et y fait peindre la vie de la sainte Vierge
et le miracle d'Afflighem.
En 1621, la slatue est transfdrde du cloitre i Taile gauche de la nouvelle dglise, au choeur des reli-
gieux. Ilaeften fait maintenir Tusage de garder le grand silence dans le cloitre de Notre-Dame, k partir
des vitraux qui rappellent la visite de saint Bcrnard (n» XXIV, col. 1829).
En 1624, on commence la procession solenuelle de rAssomptioa ou la statue est portfic par quatre rc
ligieux capucins autour de Tabbaye.
En 1626, la stalue esl placde au milieu mSme du choeur sous un riche dais, dldgamment ornde des ins-
criptions d'Haeften, qui fait peindre par Grayer un magnifique tableau des trois docteurs bdnddiclins, pa-
ndgyristes de Nolre-Dame, saint Ilildefonse, saint Auselrae et saiut Bernard, auxquels dtait joint le
B. ilupert au bas du tableau on lisait : S. Beniardus eamdem salutans a stalua responsum accepit.
Eu 1627, Jean Verpoorlen, prieur de Wavre, rdclame et obtienl, pour la placcr en son (6glise, la seconde
statue faite des ddbris de la plus ancienne, ct confide jusque-li aux RR. PP. jdsuiles de Bruxelles. On ne
sait ce qu'est devenue depuis cette seconde statue.
En 1627, une congrdgation nouvelle est drigde entre les abbayes fiamandes, sous le vocable et le pa-
tronage d'Afflighem (n° XXV, ihid.).
En 1630, Urbain VIII accorde des iodulgences pour la felc de la Prdsenlalion de Notre-Damc, adop-
t{5e pour la commdmoration du miracle de 1146.

Eq 1645, un miracle, attesie par trois tdmoins et un mddecin, confirme la ddvotion des fidfiles pour les
statuettes de Notre-Darae d'Afflighem.
Eq 1647 rachevtque de Malines accorde dgalement des indulgences (n° XXVI, ibid.).
Eq 1648, meurt en odeur de sainteld Tun des plus pieux moines d^Afflighem, le fr6re Ghislaia, que son
inQOcence et son amour pour Notre-Dame firent surnommer Pucr AngcUcus ct Marianus, ,
En 1651 un autre miracle a pour garant la ddclaration d'un officier, le baron de .Mersele, qui, frappd d'un
,

coup de feu h bout portant, altnbue son salut 4 une image de Notre-Dame d'Afflighemqu'il poriail sur lui.
En 1655, Rupert Didtrix, 42° prdlal, se fait remarquer par son ddvouement et son zdle pour la stalue
miraculeuse.
En 1657, Odon Gambier contiaue, par ses travaux historiques et sa verve podtique, la (radiiioa d'Af-
flighem (XXVII, col. 1830).
Eq 1701, Raoul Crucker, encore novice, et depuis grand prdvot, mdrite k sou tour d'6lre mealionnd
dans cette sdrie de tdraoignages h rhonneur de Nolre-Dame.
En 1745, Benoit XIV donna le bref, que nous publious (n"> XXVIII, col. 1831).
De 1764 a 1770, rdglise et le choeur de Notre-Dame soni rebatis entidrement.
En 1774, Paquot fait des recberches A Affligliem sur le sdjour de saint Bernard ses notes sont perdues.
:

En 1781, des ddsordrcs obligent le prdvot de changer Ics heurcsde la procession de rAssompiion.
(1) II peut paraitre extraordinaire que nous n'ayons pas de cetle dpoiiue un plus grand nombre de Id-
moignages de l'abbaye mdme. Le silence de ses chrouiques a ddtermind les Bollandisies i passer outrc,
et a beaucoup fortifid Targument ndgalif, alors si pdremploire. Dabord nous y opposons toules ces pidccs
positives; puis, nous expliquons le silence des chroniqucurs de rabbaye. Afflighem, au xiV siecle, a dtd
trois fois incendid, et, au xvi", trois A quatre fois pilld par divers partis, abandonnd i peu prds et ddpeu-
pld pendant vingi-sept ans. Les archives iurent dispersdes dans sept ou huit translations des raoines 4
Wavre, i Bruxelles, i Malines, i Louvain, 4 Vlierbeck. Les chroniques dchappdes ;\ tous ces ddsastres et
parvenues jusqu'aux Bollandisles se rdduiseni a une conlinuaiion de Sigebert de Gembloux, et i des
iambeaux publids dans le spicildge d'AcIidry sous le litre de Chronique d' .[flVujhcm. Pourlacontinuation elle
n'est qu'une sdrie souvent interronipue de notos dchelonndes 4 de longs inlervalles. Touie Tdpoquc de
S. Bcrnard y manque. MM. Pertz et Bothraann, en publiant cet appendix, ont visiblement fail remarquer
cctte lacunc. Quant au Spicildge, 1» il s'y Irouve une noiice contemporaine de la fondalion, qui n'em-
brasse quo los 14 premidres annees do 1075 4 1089; nous pnurrious appeler ces premiers chapitrcs dcrits
par un contemporaiu VE.rordium .\ffliiihcmensc ; 2° II existait dans quclques ancicns mss. une conclusion
du lO' chapitre qui niauque au Spicildi;e, et que nous reproduisons ici : clle sdpare d'une maoidre tran-
chde la preraidre partie du reste de rouvrai^o.
..Fulficntius onus sihiimposilum cum metuet reverentiasuscepit, atqueper vitwsuce tempusprcefatum
.

locum laudabililer rexil, ad laudcm clgloriamsiimmi Creatoris glorioswque V. Matris ejus, summorumque
apostolorum 1'elri cl Pauii, toliusquc curiie cwlcstis, ul scripta et prcecmincntia super locifundatione,
ejusque confirmalionc cl approhalionc lalius Iwc dcclarant.
II rdsulte de celte note que le premier chroniqueur est antdrieur A Tabbd Fulgencc, et k
Pan 1122, et
que son continuateur, auleur de cetle conclusion, dcrivait aprds cette date. Nous serions lentd
d'attribuer k cc!ui-ci le 9" et le 10° cliapitre tout A fait diffdrenis des prdcddents; rautour y accumule sans
orJre une sdrie de faits qui s'dtendent dvidemment jusqu';\ 1150. Un frdre Aruoul, convers en 1086, est
dit avoir vdcu 64 ans au raonastdre. Ce n'est donc qu'aprds 1150, aprds la visite de S. Bernard, qu'on
ajouta deux chapitres 4 la chronique 3» Plus tard encore, d'autres chroniqueurs fournirent divers lam-
;
1821 m ITINERE S. BERN.\RD1 PER TRACTUS FLANDRICOS. — APPENDIX. 1822

beaux. 11 cn manque sur Ti^poque de la visiie de S. Bcrnard. Au moins il n'y eut rien de suivi jusqu'a
Jean Van der Meeren, connu sous le nom (TAmerius, qui ^crivit de 1535 4 1540. Encore Odon Cambier
ne 'put-ii envoyer k d'Ach6ry que des fragmenls d'Amerius. II se proposait de les compl^ter. II mourut
trds-jeune, laissant quelques notes demeuriies in^dilcs.
En 1796, les religieux, expulsds de leural)baye, en emportent la slalue miraculeuse.
En 1802, le dernier pr(5v6t donne un ti^moignage aulhentique que nous publions n" XXIX, col. 1831.
En 1841, D. Veremond (l'IIaens replace la slatue miraculeuse dans la petite (5glise de Termonde, occu-
pde par les nouveaux ^('n^diciins belges.
Nous donnons pour ^pilogue A ce travail une hymne cistercienne dijk connue sur Notre-Dame ct
saint Bernard, et que nous rcproduisons, ne fut-ce que pour reposer nos lecteurs de cetle s6rie peut-
ftre fastidieuse de t6c\[s 6comlis, de noies (5parses et de documents tr^s-disparates, n" XXX, col. 1832.
Nous n'osons pasmi^^ine dire avec un abbi; d'Afllighem Yidebor forsUan nimius, sed 7>emini nisi qui fue-
:

rit et Matri innratiis et in Filium impius (infra col. 1824).

MISCELLANEA
Plerumque anecdota.
DE CULTU B. MARliE VmGINIS IN ABBATIA AFFLIGIIEMENSI
ET
DE ITINERE S. BERN.\RDI PER TRACTUS FLANDRICOS A. D. MCXLVI.
. A Hisoblecalur sponsi sponsaeque voluptas,
" amborum, opera, Dulcis amico, tua.
Venerabili AbhatiClarevallensiBernardo, AnselmiiS Te manetemcrilum merces amplissima servum,
Gemblaccnsis, in laudem Ctaravatlis. Pro servi nieritis, gloria perpes herum.
Vallis devcxa, quam mons objectus opacat, Ex cod. Duaceno 552, olim Aquicinctino.
Quani premit hibernis delluus amnis aquis, II. 1075. —
Non satis aut segeti, satis ant accomnioda viti Fuit igitur statua isla, Beatissimam Virginem
:

Damnat Vitipater, devovet alma Ceres.
Hic tua dissimilis longo, Patcr optime, vallis :
Vallis utrique deo germine grata suo.
Hanc etiara gclida quondam torpebat in umbra;
Innatalque suis improba canna vadis.
Missus es a Doniino prave cessantis agelli,
Mandaiitur curae tesquacolenda lua\
Ad praescripta bonus consurgis munia scrvus
Armas exertas vomore, falce manus.
Diriait, iUustrat tua Sol vesiigia verus,
Qui jubar occiduis subdere nescit aquis;
Mariam puerum suum in uluis habenlem repra?sen-
lans, sculpta ex molliori illo et subcandido autsane
huic simillirao lapide, arena nigra nonnihil inspersa
(quem Teutoues Avcncstecn, Brabantes Lavcndcr-
slccn nuncupant), longitudinis hominis mediocris,
hoc est quinque et amplius pedura, opere et habitu
prorsus aniiquo, velo ex capite defluento in hume-
ros... ; locus autera, quo primitus constituta per-
mansit et honorala fuit cenlenis aliquot annis, est
in claustro sive ambitu monasterii, juxla osiium
cjuo ex illo in dormitorium, ubi et ejusdera basis
I

Qui simul afflavit slerilis loca ca?ca paludis, ipsa modo visitur, eminens ex parte antiquioris
Noxia caligo, noxius humor abit. ecclcsiae, ubi modo constituta est alia D. Virginis
Tesqua prius, 'Tempe clarissima nunc, trahitexre statua, cum hac subscriptione :

Clara suum vallis riteque nomen habet.
Neve filix increscat, et intuba pessima messi,
Carduus in pingui luxurietur humo,
Vertis fecundas imprcsso vomere glebas,
Pondere quas raslri discutienle domas.
Paribus liinc sulcis cerealia semina condis,
Fcenore provcntus multiplicanda sui.
Suspensum palo simulacrum territat, arcu
Tenso, damnosas et procul arcet aves.
Ac Domini Sabaoth gcneroso palmite Sorech
Vinea pl.intatur, uberiore loco;
Vinea, dePhariis per te translata tenebris,
Eruta esnosis tersia gurgitibus.
Virginis lianccc pim statuam vcnerare Marle
PrcBteriensque cave ne taccatur Ave.
Ex cliron. MS. Phalesii.
III. Circaannum 1121.—
B. MARI.E Virginis Prwconium, a Francone, abbate
Afftigliemensi II, denuo excodicibus rcccnsitum.
Et dignum eratut, qui corruptara in Adam massam
sanare veniebat, non de semine corruptionis, sed
de potentia Spiritus Sancti nasceretur... Qussitum
est vitrum raundissiraum atque solidissimum, per
quod igneos radios ti'ansmitteret sol jusiitia; ad
effugandas tenebras gentium, ex quibus puritas
vitri et claritatis augmentum conciperct, et inte-
1

Infodis et certo disponis limite vites, gritatis detrimentura non sustineret, .

' . Ubinam .

Subdens bracceolis forlia fulcra suis
Sufficiat ne non gemmis lactcntibus huraor,
Falce supervacuum, luxuriarnque puias,
Neve caper viti, sus insultet sationi.
Quadrata sepis undique maceria
[Dumque fovent molles] austri spiramine levi,
[Arces atra poli frigora] Ihreicii.
raella saporis
(Fotio misere corraso, novem carmina exciderunt.),
Matris rautala silv«stris surculus umbra,
Discit lensi fronde virere dei.
Gemmula jara tlorem profert, diffundii odorem
Pampincum, quo se porrigit usque nemus.
Jam gravidam viicm geniali fasce levari
terrarum tam spcciosa [virgo inveniri posset, quae
regera coelorum oculis caperet (1)], quK Filium Dei
de sinu Patris alliceret, ct in amplexus suos vin-
culis charitatis pree violentia captivum traheret?
Diu quajsila, multis sanctorura votis exspectaia, tan-
dem inventa est specialis illa, specialiter digna,
singulariter pulchra, virgo Maria. Sed a quo in-
venta?.. Ipsa Sapientiara Mahiam sibi in sponsamab
a?terno ordinavit, ipsa in pleniiudine leniporis ca-
stissiraum Mari.e uterum in tabernaculum sibi san-
ctificavit; ipsa templum in Maria omni gloria et
decore super omnium creaturarum visibilium atque
invisibilium pulchritudinem adornavit? quanlum
voluit, et quantum naseiturum de ea decuit . . Jure.

Imperat autumnus, et sua dona legi.

Jam Domini complent messis, vindemia, fructu (1) Hsc et alia uncinis inclusa e codice Camera-
llorrea triticeo ncctareoque lacus. ccusi desumunlur in edilis vero omnino desunl.
 ;

1823 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1824

igitur Mariam oninis conditio, omnis wtas omnis h
(/crtrfMsANGELicASALUTATiONE/toworn^. Jure, A, (1)
MxMjEomins vox,omms Ungua,omnisque conscien-
tia cnm angelo prodnmat: AveMaiiia gratiaplena,
Domimis lecum, benedicta es in mulieribus...
Quidquid enimMari^i;, speciali licet pr;erogativa,
gratia Dei contulit, lioc in salutem totius "mundi
miseratio divina providil. Maria honum coramune
est omnium,
et de plenitudine Mari.e impleta est
solitudo gentium. Quisquis ergo avidis faucibus si-
tis dulcedineragrati^e, cum debita reverenlia accedc
ad plenitudinem ventris Mari.e tanta inde ubertas
: Milo Morinensis Alvisus Atrebalensis pontifices et
pietatis, tanta fluit suavitas pintatis, ut nec uber-
EgoAlvisus, Dei miseratione Atrebatensis epi-
scopus, tam futuris quam praesentibus, in perpe-
tuum. Luce clarius constat, quod omnis pontifex,
! apostolorum gerens ofticium, eorum necesse est
imitetur exemplum;
ut sit ejus iuslantia quotidiana,
sollicitudo omnium
ecclesiarum. Quod ego minimus
omnium Domini sacerdotura sciens,mccuraquerelia-
ctans, volo, prout vires suppetunt, pauperum Christi
et piis precibus assentire et necessitatibus subvenire.
Igitur quum in praesentia venerabilis Samsonis
Remensis archiepiscopi, Joshaius Suessionensis,
Abhas Clarevallensis consedissemus inler loquen- :

tas defedum, nec suavilas noveril fastidium. Bibe . dum unammihi petitioncm comrauniterdeposuerunt,
ergo, bibo dc hoc fonte pietalis! Bibe, ut avidas cui assontire, pro divina gratia et tantarum per-
fauces impleas (2)! sed ne putes, quod bibendo, sonarura reverenlia, opportunum duxi ; ideoque
sitira extinguas. Amor Eelernorum hoc habet pro- libentius effectui mancipavi.
prium, ut amantium sempcr inflaramet desiderium, Altare ergo de Sanctis quod Letardus, clericus
nunquara amantibus ahquod sui ingerat fastidium. D Lensensis, eatenus possederat et reddere dispone
Nulla mens a^stimare, nulla suflicit lingua enar- '
" ''" " ''"'
bat, quod et
'^---~-~- in ^^
fecit, Karissime =-
-•- r.^.^^ ,-..
Christo frater Gal-
rare quantam pervirginum decus Mariam Deusho- tere, venerabilis Abba Sancti Autberti Cameracen-
mini contulerit graliam. Maria, siella maris, lumen sis eorum precibus et testiraonio, tibi concessi et
errantium, spes desperantium, consoiatrix moeren- concedo, ad usus fratrum tuorum perpetuo possi-
tium, commune gaudium omnium Christi fidelium, denduni, salvo in omnibus jure Atrebatensis epi-
de cujus laude nonduni desiderio fecimus, nec scopi et ministrorum ejus.
aliquando in dcfectu corruptibilis hujus vita? satis Si quis autem post hanc nostram diffinitionem
fieri posse credimus pra^gustata autem cjus sua-
;
manu sacrilega ab Ecclesia, cui, Deo disponente,
vilate laudis, ejus desideriura magis ac magis ac- annuimus, auferre lemplaverit, cum Simone mago
cenditur; [sed (3) quotidiana memoriacjus dc fre- anathema sii. Ut autem rata et inconvulsa perma-
quenti iteratione dulcissimi nominis ipsius qnasi neat tam celebris facla donatio, eam Iranscribi ct
divinoquodamrore pii dcsidcrii wstusrcfrigerntur]. sigilli nostri inipressione roborari et supradictarum
Neqiie enim post illud singulare dilecti filii sui no- personarum aliarumque signaannotari prascepi.
raen, quod est super omne nomen, aliud noraen Signum D. Saynsonis Remensis archiep. S. D. —
ccclum aut terra nominat, unde tantum gratia?, Joslani Suessionensis episcopi. — S. D. Miloiiis f^lo-
tantum spci, tantura suavitatis, tanium consola- rinensis episcopi. — S. D. Bcrnardi Clarevallensis
tionis pia; mentes concipiant. Quotiescunqiie cnim abbatis. — S. iiiM Atrebatensisarchidiaconi. — S. Pc
dulcissimura nomen illud Mari.e amatores illius au- T '" Prfppositi. — Mcolai Decani, S. Anselli can
S.
diunt, toties ex pio auditu et suavitate auditi ne toris. — S. Frumaldi masisln.— S, Rothcrti.Gaido-
minis nescio quid inenarrabilis jucunditalis intus nis, canonicorum. — S.Ca/(/»!«!abbatisdeMareolo.
trahunl. Nonien namijne Mari.e mirum quid suave Ego .ilvisus, Dei miseratione Alrcbatensis cpi-
ac divinum in se continct, ut cum sonuerit amicis scopus, hoc libertatis nativum relegi, subscripsi,
cordibus, amicte suavilatis odorem spiret. Et mi- ct in nomine Patris ei Filii et Spiritus Sancti pro-
rum illud est de nominc Mari.e ct valdemirum :
pria manu confirmavi.
semperaudintnrquasi novum Maria. Virgo Sancta, f Actiim Atrchntt, anno Domini MCXLVI, anno au-
Mater Deo digna, benegnis^ima consolati-ix, polen- lcm pontificitusD. Alvisi Airebatensis episcopi XYI.
tissiraa suorum advocatrix. Videbor cuillbcl in E.t mcmhrana originali cui appendet, filisscri-
laude Mari.e nostr.e, nostr.e, inquam, nostr.e, cissuhflavis sigilli pnrs haud e.rigua.
videbor forsitan nimius, sed nemini, nisi qui fue- Ego archivi Insulensis cuslos transcripsi, con-
rit et Matri ingratus et in Filium impius . . , tuli, recensui.
{De
gratiaDei, I. VI per totum). Insulis Flandrorura VIII Kal. Nov. MDCCCXLVIII.
IV.— H36. Infra scribebatur : Leglat.
Alberlus Ul nbhas, dictus Marianus.
VI.
Teriius Albertus fuil abbas, verus nraator.
Norraa', qui expletor fulsil et ingenuus. Ad Loos prope Insulas , monache Clarevallenses lo-
Pervigii, a^quivolens Marianus
cum dcsignant condcndo monastcrio, cujus fun-
et assecla patrum. |
damcnta Bernardo auctore pr.esknte, ut habet
Amerius, in Ckron. ms. f. 32, apud Bedam
monastcrii clironica, jucta sunt.
in llaflligli illustr. t. I, p.253.
V. — H46. In nominc Patris et Filii et Spirilus Sancti. Ego
.S. nernardus adest concilio Atrehalensi, lituloque Thcodoricus, Flandria; comes, notum facio, quod
subscribit nuo Alvisus episcopus altarcde Sanctis monachi de Claravallc emerunt, ad opus ecclesia:
nhhati S. .iulhcrti Camcraccnsis tradif. Sanctffi MaruT apud Los, tcrrara Bcrnardi de .ina-
In nomine Sancta^ ct IndividuiP Trinitatis, Patris l:im, quam ipse tcnuit in feodo De Pirron de Bargas
et Filii et Spiritus Sancli. Amcn et idem Pelrus eamdcm ler.-^m lenuit de me. Et ut
(4).
hoc inconvulsum pripfata; ecclesiae in perpetuum
(1) Cod.adorat. Deinde cum cdll. Jurc Mariw, pcrmaneat, sigilli mei inipressione et scriplo assi-
(2) Perperam habent ediii impleat.
:
gnavimus conlirmari in reraissionem peccalorum
(3) Ab nno hoc loco in editis omisso discerc est meorum ot sub tesiimonio suflicienti. Signum Bo-
quain oscitanter fuerint vel typis dala, vcl e codi-
cibus cxscripta opera Franconis abbatis Atflighe-
gcri dc Wafrin. —
S. Petri dc Maisnil. S. Ilugonis
dc Los et Clcrhald fratris ejus. 5. Lamherti /ilii lii-
mensis, qu;t' prodierunt Antverpia' a' 1562 et a"
kir. S Johannis pulchri.
1865, Friburgi in Brisgov. a° 1615 ct a" 1620, Co- Actum lusuIis&Dno MCXLVII in vigilia Penlecoste,
loniio a° 1610, doinde in Bibl. Palrum.
dum sccunda viccperqcremadsanctam Ilierusatem.
(4) In originali charta tantiim leguntur initiales,
Ex originali memorana c qua petidebat sigillum
iitlerai : in N. S. li. I. T. P. E. F.
E. S. S. nunc avulsum,ineodemarchivo Iniulensi adservata.
 1825 DE ITINERE S. BERNARDI PER TRACTUS FLANDRIGOS. — APPENDIX. 1826
VII. A regnante Ludovico rege Franciae, Theodorico Flan-
Ex
chronico S. Bertini ad minum usque 1148 driam teiienle.
a Simonc abhatc exacto. E cartulario ct censunli mcnhranacco abbatim
(A" 1146)... Et quidem S. Bernardus, pcr Flan-
f. XXXVI vcrso,
de Eechout, ordinis S. Auyustini
driam ct Brahantiampluribus monasicriisconstruc- quod in majori seminario Buryensi seruatur.
tis et reparatis, in Allemanniamvenil crucem Dnmini XL
prfedicaro... Inler quos episcopus erant... Avisiis Tlicodoricus, comes Flaudrcnsium, consuetudines
Atrebatensis, noster monachus, et Jjeo noster ab- eapituli S. Martini Yprensis coram S. Bcrnardo,
bas Sithiensis... confirmat (2),
Vm. — 1146 Quoniam generationum decessione ac successione
Brugis, S. Bernardus testis adest donationi Radul- rerum gestarum mcmoria interit, litterarum apiei-
phi, casfcllani Brugensis pro ecclcsia S. Barlho- bus nil memorie fidelius servit , lam praisenlibus
tonwi apud Eechout. quam futuris memorandum relinquere congruum
In nomine sanclK et individuae Trinitatis. Ego duximus. Quia cgo Thcodoricus, divina permissione
Radulfus Brugensis cistcllanus pro redemptionc ,
Flandrensis comes, cuni glorioso Francorum rcge
animae me;e XL sol. cx decima mea de Lophout ec- Lodevico Jherosolimam profecmrus, llelmaro, Ypren-
clesia; S. Bartholomrei apud Echout in Brugis con- sis ecclesie venerabili preposito, quecumque pre-
tuli, Tlioodorico Flandrensi comite assensum prse- decessoresejus a predocessoribus meis jura sive con-
bente ot sigilU sui impressione confirmante. suetudines, tam in scahinatu quam in cajleris, omni
Tesles affuerunt Bernardus abhas ctarcvallensis, exactiono exclusa, tenuerunt, oh remedium aniine
Lemnothus abbas (1) S. Bcrtini, Anselmus Dapifcr, meo et uxoris mee Sibile concessi. Signum domiiii
Eustachius Camerarius, Baldericus dc Stupha, Milonis episcopi. S. Bornardi Claravallensis abhatis
Vodinus frater cjus. S. Walteri gonella. S. Gillebriti Bergensis, S, Wal-
ActumBrug.an. Incaraatiouis Dominicae MCXLVI, lcri Audomarensis caslellani.

X-XI
SCE ; E :' INDIVIDVE • TniSITATIS f IN NOMINE SCE ; E•
; INDIVIDE • TRINITATIS ';

Ego Bernardus Dl gra clarcvallensis abhas vo- Ego Bernardus, Dei gratia , Clarevallensis
calus omnibus sce ecclO filiis ppelua in Dno- abbas vocatus, omnibus sanclie ecclesia; filiis
I

perpetuam in Domino Jhosu Christo

ihu XPO I
salute. Nolum esse volum ^ ta futuris salutem.
Notum esse volumus lam futuris quam prse-
qpsentibus, dissensioneinl' | abbate ninivensem
senlihus dissensionem inter abbatem lettensem
et iettcnscm pro eccla de lidekerke m"
psentia nra cora
|

religiosis personis detminata.

tali in
O et

raodo
Ninivensem pro
in prtesentia
ecclesia de
noslra coram
Lidekcrke tali
|
religiosis
Consessit abhas iettcnsis | suscipe in parto suii personis deierminatam. Gonsensit abhas let-
tensis suscipere in pariein !,uam allare et
a'tare et ecclam de leuues cu omibus apptinen- ec-
cle.^dam de Lewe cum omnibus appertinentiis
liis suis. videlicel ia tris. in ) dccimis. censu
suis videlicet in terris, in decimis, ccnsu. xulifi-
edificiis. mancipiis utriusq ;
sexus vl' ] si qua st
ciis, mancipiis utriusque soxus, yelsi qua sunt
alia. et sicut tenera dividit parrochia do lewe
I alia, ct sicut Tenera dividit parochiam de Lewe
et ea de lidekerke. pler decima una I parrochia el eam de Lidekorke prsier docimam unam
|

in
de ercbaldengo plinente a;d ecclam | de louues. parrochia de Erenbaldengem perlinentcm ad
qua abbas icltensis possidebit cu ceils reh 9 cjusdo 1-^
ecclesiara de Leuues : quam abbas leltcnsis

eccle. abbo niniveuse

possidebit cum Cffileris rebus ejusdem eccIesicB
reiiq omia ad ecclam | dc ;

1-^ abbalc Ninivense reliqua omnia ad ecclcsiam

lidekerke ptinentia optinente et ut hec coposiiio
do Liderkorke pertinenlia opLincnte. Et ut ha„'c
I
hortatu nro et csilio facla. in ppetuu pmaneat composilio, consilio et hortatu nostro facta, in
rata. carta hanc fieri iussim'J sigilliq; nriim- perpetuum porraaneat rata, cartam hanc
|
fieri
pssione signavim ^. subnotatis idoneis testib ^ jussimus , sigillique nostri impressione signavi-
q' int'fuerunt esenlieniib ^ ctiam frib'
mus, subnotalis idoneis teslihus qui inierfue-
I ; et in-
vice o runt consentientibus etiam fratribus et invicem
I
exfesiucantib uliusqu ; eccle. scilicot
;

exfestucantibus utriusque ecclesise, scilicet

iettensis et | ninivensis"s D Pet' abbis affli-
gensis eccle. S. Rotberti
Jetlensis et Niniveusis. Signum Domini Petri
|
abbatis de Dunis.
abhatis Affligen.sis ecclesite. Signum Roberti
S. Balduini abbis de Caslellione. S. Gozuini
abbatis de Dunis. Signum Balduini abbatis
abbls de Truncinis. S. Euerardi m". Gerardi
de Castellione Signum Gosuini abhalis de
.

m". Geraldim". Gualfridi m«.

I
Truncinis. Signum Everardi monachi. Ge-
Dcsumptum e.v originali Ninivensi, nunc raldi monachi. Gualfridi monachi.
Gandavcnsi, die 28 octob. 1848. Pendetadhuc
sigillum integrum.
Dcsumptum- exoriginaliJettensiseu Dllige-
mensidie 30 octobris 1772; ubi totum siyil-
lum crat abrasum,rcstante tantum perqame-
(1) Huc usque abbas iste ubivis nomiaatur
ni integra forma cui circumfusa fuerat cera.
Leontius vel Leontinus : unde suspicor hic loci
Ita Beda in Haffligh Illust. t. I, pag. 389.
lapsum nolarium, ni forsan lcmnothus sit no- .

men Flandricum, in Lcontium , more dociorum,

parce, latintaiis gratia, detortum.
(2) Registr.rubr. S. Martini f.cii, biblioth. Yprens.
 : !

ADDIT, AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1828

1827
xn. venerunt , ubi albis vestiti et capis induti proces-
sionera multitudine monachorum coraposite et ho-
Ouum igitur.anno 1146,S.Bernardus Arflighemense neste ordinaverunt. Et sic cantando, Deum et ejus
canobium inviseret cunctaque mirabundus in-
Matrem collaudando, cum magna gloria et applausu
spicerct, ac divina monasticaque cum Dei famulis
am- totius populi, qui ea die dicuntur fere ad tri^inta
scu angelis ofticia frequentaret,occurrit ilie, in millia convenisse in ecclesiam S. Nicolai. Aitestati
bitu, ad ostium dormiiorii et prope portam
ecclesife
sunt iideles nunquam se aliquo conventu qui factus
statuam B. M. Virginis, qus solebat a quolibet mo-
sit aliquando, sive imperatoris, sive jussu Romani
naclio mane dormitorium intranle ler augelice salu-
Vir- Ponlificis, tam honestam et tam bene ordinatam
tari... Quum S. Bernardus venerandam Deiparie
processionem vidisse. Quoddam insuper beneficium
ginis siaiuam sabitasset, dicendo Ave Maria ipsa : :

quod non cst silentio praBtereundum, iramo super

respondit imago : Avc, liernarde; sub Godescalco
caitera comraendandum, ipsa gloriosa Domina con-
liujus loci abbaie (1); deinde ad nostros duos ha-
tulit, toto illo tempore, fidelibus suis, per quod bella
buit serraones vir sanctus, quibus desiderabal ut
ad mulia, quse jara, instigante maligno, conciiata fue-
Aflligemenses nigrorum monachorum habitus
rant, et sediiiones consopitae quieveruni. Dum enim
sui normam instituti viverent, pristino S. Benedicti
ex diversis parlibus multi convenissent, de quibus
nigri scapulari relento : ad quod inducere Gothe-
auditum esl quod inimici cssent ad invicem, statim
scalcum aut monachos non potuit. In affectus porro
sine ulla exaclione pecuniie vel qualibet satisfactione
sui ad eosdeni religiosos arrham, baculi paitoralis
um uisceuuwo
ibidem reliquit, llinc rero Geniblacum discedens, 1"* '"'^'' sKculares in hujusmodi negoliis solet tieri,
cjns loci monachis casulaslegavit, p nclarum auo-
" *°''' ^*^' tin^o^e et araore piissimse raatris correpti
interveniu fidelium in pace reconciliati sunt.
'
' • •

cumqueveniretdnutroqueccBnobiodanstestimonium.
— Ex auctario Sigeberti Afllicjemiano, inter Mo-
Chronico Afflighem. ms. auctore Phalesio.
num. Germ. hist., t. VI Scriptor. p. 401.
XIII.
XVII. —1160.
In Belgio, Beai?e .virginis Mari.e
commemoratio
Ad D. V. Mariam Commendatorio
flosculi decerpti e
quando per os imaginis Affligemensis, pra^sente
Mcolai Mys conversi Afflighcmiani.
mouacliorum coctu ct'copiosa multitudine, sanclum
Patrein Bernardum salutavit, clara voce dicens : Ut rosa flos florum sic esl donius illa doniorum
: :

Salve Bcrnarde! Quk imago intanti miraouli lesli- Cujus odormorum thyma spargit ubique bonorum.
inonium magnoservatur honore. Ilic monachi, quorum devotio sancia Polorum

E.v martyrologio Yillariensi Wkalendas novem- Mulcet laude chorura, Deus est adjutoreorum
hris. Quilibet liic sobrie, fugicns consortia Lia?,
|Ex codice chartaceo in novo Bollaudianorum Ut sibi sit proprie socius cupit esse .Mahi£...
musaio nunc asservato, reconti quidem manu et gens egregia, summa rcpleta Sophia,
anctorc, sed ex velustis traditionibus descripto Cf. Pcr mundi maria quam protegil alma Maria,
Menolog. Cisterciense, ad hanc diem p. 354.] Mundo stella maris, llafflingus jure vocaris,
lixpcrs sola paris, gaudcns, quanto cruciaris
XIV.
aliquando S. Bernardus causa prondicationis
Quum XVIII. —
S.EC. XIII ET XIV.

Brabantiam intrasset, ut fructum aliquem in ea mos moaachorum Halflighemensium lon-

Oblinuit
acquireret, sicut et in cieteris genlibus, cu-nobium gus nsque ad advcnlinn Edmondensium rcformalo-
Ilaffligomense adiil, suos sermones ibidem faciens : rum, mane numquam intrare a dormitorio in ecclc-
in cujus memoriam haculum, in quo consueverat siam, nisi ter eanidem iB. Mari.k V.) imaginem
sustentare imhecilles artus , Haflligetnenses con.ser- angclice salutarent qui negligentior crat in hoc,
:

vorc feruntur. Sod cum oos ordini Cisterciensi adu- Prioris correptioncm acrera saiis in capiiulo sub-
nare voluisset, nec valui>set, cu:noI)ium Gcmbla- ibat. Amerius in Chron. ms.
cense inlravit, cl caritative in cos susceptus; casulam XIX. — Sxc. XV.
suam, qua; adhucibi est, in co dimisit.
(hrca a. 1460, Goswinus, XXIII abbas,...ut opus
Ex clironico Vlllariense. Marten. Thesaur. quod inccrperanl duo pnodccessorcs in aHJificandis
anecd. t, III, col. 1269.
novis ambitibus claustri proraoverct,... adjecit ipse
XV. — H46. terliam parlcni, qua3 conslituit arabitum Diva- Vir-
Bernardus: <iM\MK,a.il,7nea Ave !* lu, Yirgo beala; ginis, ubi etiam construxit lapidea scdilia pro man-
I Et libi Avc Hcrnarde ! egoumgo redico volonter.»
: dato pauperum. Beda, tlaf/lig. illustr. ms.
Sub Godescalco abbate loci dictum ita refertur : XX. — Ann. 1523-1559.
Inde duos habuit sermones hic bona uardus
Johannes, cognoraenlo Solebrecq... pielate el ob-
Bernardus, quibus vohiitque habitusquc nivere
servaniia ca'tpns praduxit, sed vel maxime devo-
Nostralum.lIaudvoIuitGodescalcus, velmonachorum
tionc in B. V. Mariam, qui et lota vita sua vere
Qui^. Gemblacum adiii, baculi huic ex parte relicta
Marianus fuit : ul autem morem aiitiquorum, qui
Tcstis Gemblaci casula est Bernardi relicta.
solebant statuam ejusdcra Virginis iu ambitu exno-
;

Affligliem (poterit Gomblaci) aut quis monachorum

sitam, anlfi ingrcssum chori ad malutinum IriDus
Nigrorum sinerct hahitum compellere nunquam ?
salutationibus honoraro ct invocare, iinitari possel,
Dixisti, Bernardc l'ater, quocumque venircs
quod suo tempore difficilius fiebat, eo quod Egmon-
« Angfilus Afflingus monachus esl, terrcus aller
denses viam ad ccclcsiam abbreviasscnt, iia ut per
Ccimdbicus. » certa lausesihinc magna Brabantis.
pra'dictum statuai ambilum amplius transire non
Amerius in Pr(emtssis Chronico.
oporterel, ipse praneniebal lcmiius officii et imple-
XVI. — 1153. bal desideriuin suum. Beda, ibid. l. VI, p. 1010.
De li. V. Waveriensi. XXI. — /1»«. 1578.
Abbas etiam Afnighcmensis Pt fratres ejus
... Dum irruptio fiebat in monasterium, frater Hen-
pedites usque ad ipsum oi^pidum ^Bruxellas) con- ricus De Corte, custos, cucurrit primum ad cccle-

(1) Imo sub Pctro abbate errasse quippe Phale-

:
siam, ct qua^dam pretiosiora abscondil, el fugiens
sium, et post eum plures, ex allata modo charta ahstulit secum pcdum S. liernardi et conscrvavit

liquet. Illum. Ib., p. 1132.

 ! ;

1829 DE ITINERE S. BERNARDl PER TRACTUS FLANDRIGOS. - APPENDIX. 1830

XXIF. — ^.1580. «
pour augmcnler autant qu'il est en nons l'hommage
Dpgente convenlu nosiro Alosti a praecedcnte ' et la V(?n(!ration j

que Ton t6moigne chaque jour i

niariio, quando Teneramunda expulsi sumus, ah-
son image miraculeuse par laquelle elle a daign^
bate vero quaquavcrsum majora operante, facta est
r(?pondre au salut que lui fit son servitour ct ami
in hierae nova desolalio, qu;!? pressit animos om-
particulier saint Bernard dans rabbave d'Afflighem,
niura nostrum impie enim de loco suo deturbala
:
ou jusqu'a ce joiir on la conserve avec grand rcs-
et confracta fuit vcneranda statua gloriosissimse pect, nous acccordons les induigenccs suivantes,
Virginis deipara; Mari.e, quK D. Bernardum se
aux jours ci-aprc^s m(;ntionn(?s, tous les fid(Mes qui .'i
salutantem miraculose resalutavit scelus hoc per- salueront cinq fois d(5votement, par la Salulalion
:

petrante quodam famulo hic rclicto, liaeresis, ut

ang(5Iique, la susdite image de la tris-sainie Vicrge
verisimile est lue infecto. Qua; retulit nobis
,
Marie, afm que par son aide la sainte Eslise notre
R. p. Godefridus Pontanus, eongregationis nostrai
Miire soit exalt^^e, et les, hiirSsies extirrKies,
senior ac quondam prior in Wavria. que
par sa nK-diation les princos calholiques soient
Phalesius, apud Bedam ad hunc annum. unis, et que nous obtenions par son intcrcession
X\m. — A. 1605. une paix universelle.
Vix novelius grex gustaverat poscua matris, quin 1" A chaque ftHe de la trfis-sainte Vierge que l'on
zelosissimus prior Cobbartius, admovens manum c6\ebTC dans l'EgIise ct durant les octaves, cn tc-
Ojieri, coepit a;stuari ad reparalioncm totius Domi, citant les priijres susditcs, 40 jours d'indulf^ence
' ;
comeditque eum ante omnia zelus Domus Doi, ze- 2° A chaquo samedi de ranni^e, 30 jours
B ;

latusque est honorem B. V. Mari.e... Dict^ partes 3° A chaque jour de la scmaine, 20 jours.
adhuc jacebant penes iocum quas R. P. Judocus :
En tdmoignage de foi, les pri!sentes ont 6li si-
Cobbari Mechhniam misit... ex quibus dus princi- gnees de noire main et munies de notre sceau. A
pales statuaj requalis forma,', ejusdem magnitudinis Bruxelles, le 20 mai 1647. Maiiu propria Jacob, :

exsculpla?, quarum unam per R. D. Wiringum obti- aertsbischop van Mechelen. (Pour Iraduction fidftle
nuerunt religiosi Soc. Jesu et in collegio suo Bru- de 1'onginal flamand. A. R. moine d\ifflighem.)
xellensi exposueruni. Altera autem, quaj nobis de-
mansit, habens puerum Jesum in brachio sinistro, XXVII. — 1657.
dextra auteni racemum ostentans, imago, prirao Ad B. V. Mariam Epiciniwn. jubllanle Domno
ubi loquuta est loco, constiiuitur, ibidem aliquorum Odone Cambier.
annorum decursu permanens, donec
Decus cijeli, radiala virgo,
XXIV. —A. 1621. Auroi flammis redimita solis,
R. D. Benedictus Haeften, primus posl mona- Pulchrior ? tellis, velut inter ignes
sterii restaurationem (namque ipsius praecessores Luna minores
aliunde translati) de congregationis nostrsB gre- Millies salve totiesquc salve I
!

mio praepositus, illam ob pra;gnantes rationes, Quot dotes, bona liberali

tibi
in alam temph, ad septentrionem
( quas tum tcm- n Quot fluunt coelo, pelagus quotaltura
poris nobis deserviebat pro choro), transtulit, quo " Volvit arenas.
et externis et maxime devoto femiaeo sexui (qui Nulla virlutum regio tuaruin
claustri amhitu arcebalur) pia; veneralionis jam Nesciens vivit mare gratiarura,
:

daretur accessus; unde domesiicorum et prcecipue Thaumatum sumraum, populis Maria

vicinorum devotio ad D. Virginem non parum aucla Thauiiia vocaris :

esse dignoscitur. Ad quam proindo fovendam et in Sive Lcucrcli modo visis a-dem
dies magis promovendarn, supradictus praiposilus Quam Pahestinis chorus angelorum,
construi jussit tabcrnaculum artihciosc elaboratum Ncu prophanares, Saracene, Sanctum
01 (leauraium atque in tabella fronti ipsius immi-
: Transtuiit oris ;

ncute, litteris argenteis, insculpi miraculum brevi Sive Serrati juga sacra montis,
carmine aso dictaiocomprehensum in huncmodum :
Sive Gallorum placeat Li/essa
;
Virginis Malris statua ha;c Mari/E Sive Belgarum petit Aimcollem ; aut
Voce Bernardo retulit salutem :
Incolis Ilallas ;

Hanc quoque aeternfe cupidus salutis Multa fumantes tibi plebs ad aras
Sa-pe saluta. Diva procumbit tibi ; vota, honores
In primo loco, ubi ejusdem statuae basis ipsa Solvit, et certam recipit petitque
modo visitur,eraiuens ex pariete antiquioris ec- Turba salutem.
clesi;e, constituta est alia divae Virginis imago, cum n Qualis aurorara, redeunte vere,
hac subscriptione a centum adhinc annis : " Alitura stipat populus, favosque
Virginis hancce pia; statuam vcnerare MARiiE, Rolris alambens, roseam salutat
Praeteriensque cave ne taceatur ave. Sa^pe parentem ;

Phalesius, passim apud Bedam. Qualis astrorum fuit orbe nalo

XXV. -.1. 1627.
luitum est concordatum inter irium monaste-
riorum per Bclgium reformatorum Praehtos, pro
lacicnda aliqua unione cafutulari, sub litulo con-
gregationis Beatce Mari.-e Yirginis in, icmplo prce-
sentata:. Beda, Haf/ligli. illust. ad h. ann.
XXVI, — 1647.
Indulgences accorddes par Jaccjues de Boonen,
archevfqiie de Malines.
Nous Jacques, par la gvAce de Dieu et du Saint-
Si^^ge de Rome, arclieveque de Malines, 4 tous ceux
qui verront les pr6sentes, salut.
Pour exciter dans les cceurs des tideles la d6vo-
lion envers la trfis-sainte Mfere
Plausus Auctori, ut mieuere priraum,
Et Ueo laudem dedit angelorum
Exercitus omnis
Nec locis tantum celebraris illis,
Sed quibus mundi dominatur oris
Filius, matri slatuere gcntes
Templa vel aras.
Quis Brabantorum regione sola,
Virgo, sacratas tibi dicat a^des ?
Quis canat ceras, titulos, trophaea,
Signa, coronas ?
Nec tuura Bclgas latet Afflicjhemum,
Hic ubi plures celebris per annos
CoQstituit virgo tibi dedicatam
et Vierge Marie ; Cultus ad aram :
 ! ! ; ;

l'83l ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1832

Angeli verbis iibi te salulans
Valle (le Clara veneraodus abbas
Ex luo gratam rctulit salutem
Ore, Maria!
Hic tibi votis genibusque supplex
Sternitur vulgus, monachi beatam
Ambiunt Matrem, variasque promunt
Carmine laudes.
Eia formosi genitrix amoris
! Bernarde. Ha3C iraago erat in ambitu super suara
spei Mater Decus o Sionis
! basim, et anno 1580 in hyeme a basi sua dejecta
Dei praisens domus o reposti
Foederis arca
Redde placatura populis puellum,
Qui tuis pendet benediclus ulnis
Quem manu geslas, manibus remulce
Diva lonantem.
Hic, Ave, diccnt quoiies, Maria
Supplicos audi, meliore mentes
Erudi voto, refer et perennis
Dona salulis.
fligheraenses {sic], sciendura est, quod extraditione
teneamus, quoil, cum S. Bernardus apud nos esset
anno 1147 ante quadragesimam (1) sub abbaie no
stro, non Godescalco, ut quajdam bistoris habent,
sed abbate Petro, et diremisset lilem inter Nino-
vienses et Dilegemenses, cujus liiteris subscripsit
dictus Petrus, ipse, cum conventu nostro, dicens :
AvE Maria, audiverit resalutantem statuam : Salve
! fuit ab iconoclaslis in duas paries, prKter duo ca-
pita, qu;e nunquam poiuerunt inveniri.
Anno 1606, dictae partes missas sunt Miehliniam,
et inde facts sunt duse novae imagines; sedulamque
curam nostri injunxerunt, ut non tantum fragmenta
notabilia,qu;e inter sculpendum deciderent, sed etiam
! minim;e aren;« dictarum partium conservarentur.
Conlingit ergo, quod cum nostri rcligiosi fundunt
parvas imagines, singulis earuni immisceant et in-
fundant ex dictis pulveribus de quibus imaginibus
;

XXVHI. — A. 1745. constant qu;t'dam miracula. Et tales sunt qua' adluic

bodiedumdefcruntur, acpiis fidelibus distribuuntur.
Benedicli PP. XIV hreve gratiosum.
Quod aiiestor Beda prffipositus Hafllighem, 1802.
:

BENEDICTUS PP. XIV AD PEUPETUAM REI MEUORIAM. Propria testismanu transumptum.

Omnium saluli paterna cliaritale intenti, sacra in-
lcrdum loca spintualibus indulgenliarura muncri-
bus decoramus, ut indetidelium defuuctorum animffi XXX.
Domini nostri Jesu Gbristi ejusque sanctorum suf- Epimetrum ad honorem B. M. Virginis ct B. Ber-
fragia meriiorum consequi, et illis adjut* ex pur-
nardi sui dcvoti capcUani qui infraoctavam As-
gatorii pucuis ad a'ternam salutem por Dei miseri-
sumptionis B. M, assumptus fuil ex Iwc mundo,
cordiam perdiici valoant. Volentes igitur ecclesiam
positus esl hymnus istc :
Alibatia; sub iuvocatione SS. Pctri et l'auli aposto-
lorum de Aftlighem, Mccldiniensis seu alterius ci- Jam regina discubuit,
vilatis vel Diujcesis, ordiuis S. Benedicli, in qua Sodens post unigenilum.
aliud allare privilegiatum pcrpeiuum vel ad lempus Nardus odorem protnlit,
non reperitur concessum, et qnatcnus reperialur, Beruardus trahens spiritum.
per pra'senles auctorilate apostolica revocamus ; cl
Dulcis regina; gustui
in ea situm altare B. Mari.e Virginis, ijutr, iit Ira-
Fructus sui suavilas
ditur, Saiiclo Bernardo loquuta cst, \\oc spceiali dono
Dulcis ejus olfactui
illustrare, auctoritato iiobis a Doraiiio tradiia, ac de
Nardi Bcrnardi sanctitas.
omnipotentis Dci misoricordia et Beatorum Petri ct
Pauli aposlolorum ejirs auctorit;Uc conlisi suppli- ; Cum esset in accubitu,
cationibus lilii nostri Pliilippi Tlioiiia' S. R. E. prc- Fructus saporis inlulit.
sbyteri cardinalis de Alsatia, mctn>politana> ccclcsi;i! Cum cssel in occubitu,
Micbliniensis ex conccssione cl dispensatione apo- Nardus odorera obtulit.
stolica l'ra'^ulis nomine, nobis super hoc humililor nie diilcis accubitus,
porrcctis inclinati nt iiuundocunque sacerdos ali-
:
Propter saporcm gloriae,
quis secularis vel cujusvis ordinis rcgularis sacro- Istc dulcis occubitus,
sanctum Missa3 sacrilicium pro anima cujusque fi- Propter odorem gratiae.
delis, quK Di'0 in charilate conjuncta ab hac luce
inigraverit, ad hujusmodi altare celebrabit, anima Venit sponsa de Libano
ipsa dc thesauro Kcclesiu! pcr modum sulfragii in- Coronaiida diviniius;
diilgentiam consequatur ita ut ejusdem Domiui iio-
;
Ut Bornardus do clibano
stri J. C. ac Bcatai M. Virginis, siinctorumi]ue oru-
Veniret Sancti Spiritus.
nium merilis sibi suffragantibus, a pnrgatorii pa'rris Qua' csl ista progrediens
liberelur,concedimus et indulgenrus ; in contra- '

Sicut aurora rutilans 1

rium facienlibus non obstanlibus qurbuscumque Quis cit iste iransiliens
pra;sentibus, porpctuis futuris teinporibus, valituris. Collos, sanctis conjubilans?
— Datum Romas, apud S. Mariam Majorem sub an-
Hsec gloria terribilis,
nulopiscatoris, die XI jul. 1745, pontitic. nostri a" v".
Ut castrorum acics.
Infra hahcbatur : Pro Domino Passioneo, Johan-
ncs llovius substitutus. —
Et a lalcrc : Publicetur.
HiBC gloria mirabilis,
Ut Assueri facies.
Datum Mocblinia; dio 22 sept. 1745. Suhscriplum
era/. Tbo.card. arcbicpiscopusMecblririonsis. Ad cal- Ora pro nobis Dominura,
cem. Demandato Kmiuenira'su;w M. Holvoet. Secrel. Pra^dulcis fumi virgula,
E.v vrigiriali autlicntico Afllighcmcnsi. Inclina paticm lumiuum,

XXIX. — A. 1802. Pastor, ardens ut facula.

I\. Beda Rcgaus, ultimus prcvpositus, titulo ul-

D. (£•.1- cod. Dibl. publ. Leod. 112.)
timo Mariana monumcntarenovat alguc confirmat.
D.
Quanlum ad imagines Diva: Virginis Mari.e llaf-
Duplici cx partc in ulraque teniiioris nota fal-
(1) allalorum rccensione el cxplicaiione nemo propius
sum fuisse dociissimum Praopositum co raagis mi- rcin acu lctigit, adeo ut ab ipso, perinde ac supra
randum, quod ia monuraciilorum huc usque cx ipso saiis ostcndimus, vcra tcmporum ratio instituatur.
 1833 DE CONTROVimSIA B0NU?AG1UM INTER ET PHILIPPUM PULUHRUM AGITATA. 183 i

ETUDES
SUR L'HISTOIRE DU XIII SIECLE.

RECHERCHES
SUR LA PART QUE L'ORDRE DE CITEAUX ET LE GOMTE DE FLANDRE PRIRENT A LA
LUTTE DE BONIFACE VIII ET DE PHILIPPE LE BEL;
PAR

M. KERVYN DE LETTENHOVE.
(Priscnte d fAcadimie royale de Bruxelles le 4 avril 1853. — Extrait du tom. XXVII des Mimoires.)

Poichi la carita del natio loco

Mi strinse, raunai le fronde sparlr.
(Dante.)
Si lc regnc de Philippe le Bel occupe une place sont rest^es enveloppdes de t^nSbrcs profondes.
a part dans riiistoire de la Francc au moyen agc, ^ Avant de citer comme objet principal de ces dtu-
c'est qn'a ce regne apparlient la tenlative a la fois f'es lcs nombreux documents ini5dits qui serviron
la plus aslucieuse et la plus hardie, pour s'affran- a pr^ciscr les details dc cette double lulle, il faut
chir dc toutes les lois et de toutes les rSgles, soit s'arrcter un moment pour rappcler les relations
qu'elles reposassent sur des liens sacr(;s, soit qui, depuis longtemps unissaient la maison des
qu'enes diissent leur origine au droit traditionnel comtesde Flandrc, ct la Flandrc elle-nicme a Tordre
de la nation. En d'autres temps, la royautti avail de Citcaux.
noblenient groupd autour d'elle lous lcs (5lcmonls Ces relations dtaient plac^es dans tous les sou-
de la vie politique, s'61cvaiit et se 1'ortiliant elle- venirs sousle patronage du grand nom de saint Ber-

mfimo, en mfime temps qu'ellc pr^sidait 4 leur dc!- nard. Cdtait saint Bernard qui 6tait vcim en Flan-
Tcloppement r^gulier et pacitique. Par uno conduite dre choisir Robcrt de Brugcs, comme le seul qui
toute difWrcnte, ft la fin du xiii'-' sieclc, il somblc fijt digne de le rcmplaccr lorsqu'il aurait tcrmind
qu'elle ne puisse etre grande ct forte qu'en s'isohnt sa f^conde carricro (2) : c'dtail saint Bernard qui
et en s'entourant de ruines. Ccst ainsi que nous la av.iit proclaiiiL' qu'eiitro tous les grands vassaux le
verrons lutter contre la papautd pour ne reconnai- B comte de Flandre dtaii le soutien dii royaume de
Ire rien au-dessus d'elle, fut-ce un averiisscment France (3). Les Flamands avaient r(ipondu k son
donn^ au nom de Dieu, puis combattre les grands appel, ceux-ci en se retirant dans le cloitre qu'il
vassaux,afin dene plus trouver ^'('gaux a ses c6l6s, avait fondd (4), ceux-li en mourant dans la croisade
dilt-ello rester seulc pour d(5fondre la Francc ; et si qu'il avait prMi(!e (5). Les princes eux-ni(^mes
elle prot^ge le tiersdtat, c'estqu'ellc ne craint point (5taient entr(!s, sur les pas de Pabb^ de Clairvaux,
d'y chercher rinstrument dc scs passions et de ses daiis rune ou rautrc de Tandis queces voies.
haines (1). Tliierri d'Alsace prenait la croix,
un de ses neveux,
Gui de Dampierre, comle dc Flandre, ful lc re- nomm(5 Albc'ron, dcvcnait religieux dans Tordre de
pr&entant le plus ^minent cl le plus illuslre dc la Citeaux (6). Ce fut a Tabbaye de Clairvaux que lu-
r^sistance des grands vassaux. Celle de rautorite rent ensevelis
Philijipo, mort au si(5go de le comte
religieiise fut revendiqui5e en France par rordre do PtoWmaide,
lomme, ralliere Mathilde de Por- ct sa
Cilcaux mais les phases diverscs qu'elle travcrsa
;
tugal qui ne lui surv(5cut que pourvoir les malheurs

Q dc la Flandre (7). Dans dcs teinps plus glorieux,

(1) Sans allcr chercher dans riiistoire de TAn-
Baudouin offrit k fordre de Citeaux lc gonfanon
gleterrc des exem|iles Irop connus oc ralliance des
barons et des commuues, il est permis d'afliimer imp<;rial conqiiis sous les murs de Constantinople.
que celle qi.i se forina contre les usurpations de Sa fille, la comtesso Jeanne, (5leva un nionasl(ire du
Phihppe le Bol rcposait sur une pens6e toute natio-
nale, Ii6e aux pieux souvenirs du rt^gno de sainl
(2) Henriquez, Fascic. SS. ord. Cisterc, p. 153.
Loiiis, qui avait prot(ig(5 « vaselaiges el bons usai-
(3) Opera S. Beniardi, I, p. 20o.
ges (Dit dou pape et dou roi/). i/Cest ainsi qu'elle
(4) Gaufred. mon., Vita S. Bernardi. ap. BoU.
se retrouve pleine de lorce et de vie dans la chro-
Acta SS. .iuf/., IV, p. 309.
nique m^lriquc de Godefroi do Paris, aussi bien
(5) Gesta Liulou., ap. Duchesne, p. iOi.
que lians les Memoires du sire de Joinville, qui di-
(6) Clir. Hoin. de Dunis, p. 7.
sail,en racontant sous Pliilippe le Bel les vortus de (7) Henriquez, Faseic. SS. ord. Dist., p. 41'?;
son a^eul « Grant d^shonncur sera a ceux de son
:
Stat. ord, Cist. anno\l%il; iMartene, Thes. anecd.,
lignaige qui ne le vouldront cnsuir. «
IV, col. 1273.
Patrol. CLXXXV o8
1835 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNAKDl. 183B

ordre pour obliTiir flu ciel la fin de son veu- pied de leurs autels que les populations, gardiennes
memc f^
\a."e (1), et ce fut sous l'liurable habit des vierges fid(l'les de la libert(5 politiquo, venaient chercher les

de Cileaux qu'elle rendit le dernier soupir (2). Ses consolalions de la bbert(i religieuse et se pr^parer

aumones avaient il6 si abondanles que, pendant sa aucombat par la priore (11).

vie, on commcnQait les travaux de la moi^son k Au mois d'octobre 1285, date da ravencment de
Tabbaye de Clairvaux, [lar de solenneUes priferes Philippe le Bel, nous sommes encore loin du mo-
pour elle (3) son exemplo fut imilc par sa sosur
: ment oii le roi de France confisquera violeuunent
Marguerile et par Gui de Dampierre, qui, prel a le comte de Flandre, ct conduira au bucher de la

parlir pour Tunis, croyait ne pouvoir niieux appehT porte Saint-Antoine les cbevaliers du Temple, agrij-
sur lui la proleciion du ciel (4). ges, 4 Tordre de Citeaux; mais di5ji nous voyons
Les grandes abbayes cisterciennes avaient rcndu poindre sur le irone cette insatiable avarice qui,

a la Flandre les bionfaits qu'elles tenaient de la selon le vers du poeie florentin, 6teint dans le cceur
g6i;(5rosit^ de ses princes. La laine de leurs trou- de rhoinme Tamour de lout bien (12).
penux enrichissait le tisseraud llamaud (o), et en Parmi les nombroux privilfegos des monasti^res
merae temps elles impriir.aient un rapide essor aux de Tordre de Citeaux, il en 6iait plusieurs qui leur

Iravaux de ragriculture (6). C'6iait dans les dunes assuraient Fimmunit^ des charges extraordinaires.
arides, duns les marais insalubres, comme Tindi Le pape Innocent II les avait dispens(5s, a la priSre
quait le noni mfime de la plupart des monasleres, de saint fetienne, troisifeme abb^ de Ctteaux, du
qu'elles avaienl lertilise le sol el cr66 des sillons payemeni des dimeseccl(.'siasiiques (13), el ilsavaieut
iouverts do raoissons. La science elle-m6me allait, (5galement dbtcnu la m(jme exemption pour la dime

sous prolection de 1'ordre de Clteaux, puiser aux

la saladine. Leurs [iritres nous suftisenl, disait Phi-
sources f6coudos de l'Universit(5 de Paris (7), daus lippc. Augusie, prei ft s'embarquor pour la iroisidMne

ce coll(5ge de Saiut-Bernard, fond6 par Etienne, croisade, puisqu'ils iious sont plus uiiles par leurs

abh6 de C.lairvaux, avec le concours de Margueriie prifircsque d'aulres par leur or ou par leurs ar-
de Conslantiuople (8), oii la Flandre compta de ci5- ines (14); n^anmoins ce ne fut h\ qu'une exception.

lebres doclcurs qu'cntouraicnt dcs disciples aus^i L'ordre de Cileaux conlribua gi-mSreusemeHl,* oii

zi^li^s que nombrcux. Av.mt toul,

lcs moines de Ci- d'auties occasions, au payemenl dcs laxos (5tabllos

teaux ^laient freres du peuple par leur chariK- et par le si(5ge pontitical pour la d^divrance dc la lci rc

leur d(3VOuomcnt (9). Gildil k la porte de leurs mo- sainte FidiJle aux souvenirs de sai;it Bcrnard, il

nasieres (10) (lue se pressaient les p61erins, lcs or- Q (11) J'ai sous les yeux une consuUalion dVn ilii5o-
phclins el les pauvres, ct lorsque la sentence d'in- logion do Tournay sur le pri\il6gc des abbaycs
terdit dcsccndait d'Arras ou de Tournay sur les (asterciennes de Flaiulro, de ne pas <5tre corapriMS

les campagnes d(Ssoli5es, •'ilaH aussi au dans les senleuces d'iiiterdit. Aprfis avoir dit :
villes et
Quod fratres non debcnt pulsare sic alie, nec can-
Aiin. ord. CUt. ad annum 1225; tare ijuod populus vidcatur vocari ad audiendum
(1) Maiiriquc,
officium dwinum, sed submissa voce cantarc, et
Siii/. ord. Cist. ainio i22!i.
Menot. ord. Cislerc, p. 407. uliijuam campanam plane pulsare, quod mayis ad
(2) Hcnri()ucz,
de Guillaume abbc' de Clairvaux conijreijaiidum fratres quam ad alittd videantur
(3) D(;claratio]i
facere, ello a)0ulc Si aliquis cclebret divinum offi-
1238, v. :;., archivcs de Lille).
:
mvucr
ciutn in prxscntia e.Tcomunicati non propterea effi-
(4)Charte du mois de mai 1270 (:irchives de Lille).
cltur irreguiaris, multo minus ergo efficiuntnr ir-
Une soeur de Gui dc Dampiorrc 6U\H abhesso dans
reijulares qui in pr<e.sentia interdiclorum dicunt
rordre deCiteaux.
Paris, 12o4. divina offtcia, nec aHuunm panam sustinere debeni.
(5) Malthieu
dcivcloppcmoiits dc 1 agncullure Lo privil(5go pontifical interdictis
portait toutelois :

(6) L'iristoiro dos

uiais cetle pas sans excc- imim^-
unc ^110(100 rocul^Jo, si oUo se fait ja.iiais, doyra e.tciusis ;
r(''glo n'(5iait
•i

iiionasloros. Ricn plioii pra:dicalio verbi Dei est e.vceptuata et per-

(Hre iiuisiic daus los archivcs dos
:

n missa tempore generalis interdicti.MS. desDuueSr

do phis importaiU, 4 cet t'g.ird, pour la Flaudre,
de rabhaye (ios Duiies. n» 222.
quc lcs cartulairos
Parmns, de fonte sapientice .mlutaris. Liber 12 Come avarizia spense a ciascun bene
(7)
continens imrias litteras,M., MS. des Dunes, do-
Lo nostro amore onde opcrar perdisi.
(Dante, Purgatorio, xix.)
curaenl n» ()36. ^, .^— •

[li] Lcnaw, llistoirede rordrede Citeau.r,l,p.26i.

. .
, ; ,

(8) Leitrcs do
Tabbii de Clairvaux, 12// (arclii-
vcs d(^ Lillo). —
l.'ordre do Cilea ix avail d'aulros Un manuscrit do la bibliolhi^^qiie do
de Gr(5goire
l'uiiivorsili5
X qui contirrae
de
(sludia), a Toulousc, aMoiitpellicr, u Colo-
Gand rcnfermo uiio liidle
coll6ges
el(5lon(lleprivil(5i;e; iii.iisraulhenticil^enesldoutoiise.
gne eliiOxtord.
lione Jliesu-Chrisle,
.

(14) Contentus eorumdem orationibus per iiuas

(9)
amplius valerenl quam alii per aurttm et arina.
illi
Quam boiius ordo est isle !

(GlLI-ES LI MuLSis. p. 313.) CisTEiicii-M ms TF.nTiiM, p. til).». La chro liqiie de

MS. des Uuiios, do nombroux 11. iins ciie uii m(5nior.ible xcmplo de l.i conliiii .
'^

(10) \(ssez, dans lo

elecmosiina, de pauperibus quo Pliilippe-Augus;e avail dans los pri(5res de rm-
dncicn;i ••nls de porta seu c-
C'(Hait un ro- drn de Ciloiiix.Ass.iilli p-ir iiiio lempiJlo ii soii i

iiui rerpeluoconlhiiintadporlain.ch- -
Citoaiix .|Ui romplissail lcs i..iir de Pinli-in:ii;lo. il dom.mda riioiiro aux im.ii
li"; ux do Tordre de
dos cdmtes do lols. On liii n^p.iidil qiril iHaitminuil : .Idonl, dist
huictious (l\umi(.(uior d.u.s ri.(ilel
on lis.iit le rois, soion.t asseur, nous n'aveions fiarde, ear ini
Flandio. A ronlr('c de rabbaye dcs Duiies,
AcCEOrrii OMNES AD BLliUMOSYNAM ami de l'ori(<!ne de Ciistiaus sonl rclevt' potir proiier
011 lollros d'or :

pottrnous.
PKO UO.NOUK DeI.
 :

•1837 DK CONTROVERSIA BUNIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULGHRUM AGITATA, 1838

s'effortait rie sr<5veiller le pieux cnlhousiasine dc ^ tions de Philippo le Bel mSrite quelque attention,
rEurope, tandis qu'il envoyait des religieux encou- parcc qu'il fut interjet(5 dans la capitale du royaume
rager les derniers croistSs en Syrie (1). nous ne tarderons pas ^ en Irouver un plus m^Jmo-
A peine Philippe le Bel ^tait-il montd sur le trone rable exemple.
qu'il du Pape Honorius IV une dinie de qua-
re?.ul En 1294, la guerrc dclata cntre lo roi de Francc
trc ans pour la guerre d'AragOD (2). La meme diiiie el le roi d'Angleierre , unc flotte enneinie vint
avail ddj4 ^16 accordde & Philippe le Hardi, et il ne semer la terreur depuis la Uochelle jusqu'a
parait pas qu'elle aii donn6 lieu a quelque plainic. Bayonne. Cette fois, Philippe le Bel s'adressa hum

Sous Philippe le Bel, il n'en est plus de merae, et bleraent a Pordre de Clteaux [humiliter fecit sup-
un seniiment de crainte et de mi^fiance qui semble plicari), pour obtenir de sa lib(5ralit(; une dime de
s'inspirer de ravenir, domine daus la lettre que deux ann(5es, destineo k pr(5server ses monastdres
Pahbe de Clairvaux adresse, vers le mois de jan- et ses biens des horreurs de la guerre. L'ordre de
vier 1285 (v. st.), aux principaux monaslercs de Citeaux racconla, ei il existe une charle de Philippc
Pordre. U y raconte que l'abb6do CitL^aux et Tabbd le Bel ainsi conQue :

de Pontigny se sont rendus
ont compos^ {composiieritnt) relativementau
de la dliiie. Celte compi.isition a et(5 faile
duni futura pericula, aitimarum dispeiidia, cons-
cientiarum naufraijia ; mais, bien que forl on(5reuse,
elle n'a ttd obtenue qu'avec bcaucoup de peine, non
sine magnis laboribus et difficultate
1'abbd deCiairvaux cn 1'annonQanl craint
neforte hujus impositionis aliquateniis vos terreat
prfes du roi, ct qu'ils n Philippus, Dei t;ratia, Francorum rex, nolum
cliiffre " facimus universis quod, cnm Cistereiensis, de Fir-
milate, de Pominiaco, de Claravalle ot de Mori-
ad vilan-
mundo mtinasteriorum abbates, pro se ac personis
aliis monasteriorum et locorum aliorum Cistercieusis
ordiuis regni nostri, deciniam suorum ecclesiasti-
coium proventuum nobis ad biennium integrum, in
suljsidium pro defensione et felici statu regni no-
non modica; el
stri (5), sub certis inodis et conditionibus duxerinl
Iui-m6me liberaliter conceilendam , prout in eorum lilteris
inde confeclis continetur, quarum tenor talis est :

tania summa. Lh part d'un seul inonasterc (celui Excellentissiiiio piincipi domiuo suo Philippo, Dei
gratia, Francoiuin regi illusirissirao, devoli ejus
des Dunes), dans eette dimo, alteignait liuit cents
tratres Roberlus de Cistercio, Rufinus de Firmi-
livres tournois (3) c'est-a-diie une somme qua- tate, Symon de l'ontiniaco, Johannes de Claravalle
tre-vingts fois plus consiJ6rable quo celle qui avait et Dominicus de Morimundo monasleriorum abbales
ctc demandiSe aiix plus riches monaslSres de Flan- Cislercieiisis
ordinis, Cabilonensis, Autissiodoren-

dre pour lacroisade de Tunis.

sis, Ligoneusis dyocesum corumque monaste-
et
n riorum, etc, cum incrementis iiacis et concordi»,
La derniere annce de cctte dime se leva en 1289. ** successus prosperos ac felices. Ad publicam mundi
De 1289 4 1291, la coufiscalion dcs bicns des mar- notitiam a priscis temporibus jain pcrvenit, qnod
chands lombards, et d'aulres mesures congues dans benedictum regnum Francorum pr;e cseteris mundi
regnis hactenus exlitit orthodoxa' fidei munimen-
le mgme but, occupfirent Philippe le Bel. En 1292,
luin et invincibile prn^sidium calholicae purilalis, in
il so souvintqu'nno bullo de Gr6goire X avait ac-
quo quidem regno veslro semper pax viguit, fidcs
cord(5,dix-sept ans auparavant, une dimo k son jiere, crevit cathilica, et religio chrisliana, auctore l)o-
et il en prit pr^texle |iour adrcsscr ft l'ordre de Ci- minii, felicia suscepit incremenla, et exulata extra
vestri regni terminos discordia, qu;e palmites suos
teaux dcs idclaraations aussi vives que menaQantes.
teleudit usque ad maris tcrmiiios, suscipiet in fu-
Les abbds de Ciieaux el de Clairvaux se rendireut lurum ad cujus extirpationem sive exiliura, ue-
;

k Paris, el y firent lire au coll6ge de Saint-Bernard, cessarium lore crediinus subsidiuin onmium, qui-
en pidsence de deux docteurs flamands, Jean de bus dicti regni vcstri trar,quillitas maximc pacem
reddat sLatnm parum tranquillum ac securum. Hinc
Werden et Siger de Gulleghem, une protestation
est quod nos abbales pra?clicti, regni vestri pacem
qui se terminait par un appej au Pape Supponen-
:
et tran(|iiilli(atem affectanles, apud Divionem pro-
tes ipsos et ordincm siiuni ct subjectos suos ot bona plor lioc spccialitiT congrrgati, ililigenti delibera-
sua beatoruni Petri et Pauiiel sancla; romanw Ec- n ^'*"'t-' pra^liabita, providiinus a nobis subjeclis,
dun-
ciesice protectioni [i). Cel appel contre les usurpa- '""?''',' Ji^^l-o /("«'10 vestn
vestro exislentibus, fore sub-
veniendum vubis ad diciai discordi;e exulationera,
(1) Deordine Cistercietisium. in locis idoneis mo- prout necessitas eviiiens id exposcit, partem deci-
nasteria constructa sunt, ll.vniNO Sanudd, 111, 7, 3; mam oranium reddituum et provontuum omnium
Stat. ord. Cist., anno 1316 Conceditur regi Hunga- :
monasteriorum monachorum nostri ordinis in re-
riu> cum itcr arripucrit ad ferram llierosolymita- giio vesirn (xislcntiuni, iiropler dictam necessila'
namsecum liabere duo motuu:liosS't\T. obd. Cist., tein, redditiium et pmventuum duntdxat qua' dicta
anno 1212; MarKim', Th. anecd., [V, col. 1312.
(2) Raynddi, 128.j, 28. En 1290, lo pape Nico- pro priiiileiiiis et libcrtatibus ordinis defendendis.
las IV fil exhorler Pliilip|ie le Bel k cons,acrer cette Celui de 1292 s'exprime en ccs termes,qui indiquent
dime 4 la d6l'ense de la terre sainte. II est a re- des crainles plus graves Ut charitas ordinis uni-
:

marquer que Tuu des cardinaiix cprd lui envoya formis ailversariis nostris appareat tcrribiiis ut
clans ce but, 6tait le earilinal Benoil Gaetani, d"e- castrorum acies ordinata ijuoticscuntjue nccesse
puis pape sons le nom de Boniface VIII. Uaynaldi, fucrit intcr ahbiitcs alicitjtis provincia' coiivocafio-
1290, 17. nem seu co?ilribufioiicm /icri ad dcfciidcinlas ordi-
(3) Ms. (le l'abbaye des Dunes, document n" 279. nis liberfafes, ctc.
Clairvaux ne paya iiue la moiti(5. (5) Pro tuitione regiii Francicv confra Anglicos
(4) Ms. des Dunes, n" 359. Le chapitre t^^iiuiral cf alios iniinicos. Leltre adresstSe ;'i rarchov(5(|ue dc
de 1290 raentiounc les dcpcuses luilcs pur dijs ;ilibi;s Ueims, uis. d^ s Duiies, u" 304.
 1839 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1840

monasteria in veslro regno percipiunt et consuevo- que Gui de Dampierre, conduit prisonnier au Lou-
runl percipere et Imbere, et qua? ab ipsis monasle- A yr
ire, y eut laiss^, comme olage, sa fille dijk fiancdc
riis percipi contigerit et iiaberi, sub certa tamen
au fils d'fidouard !<', Pliilippe le Bel changea de
lorma ipiam sedcs aposlolica hactonus observavit,
vobis hac vice, per biennium et nomine nostri or- langage. Ce n^dtaif point assez qu'il cut proraulgud
diuis Cisterciensis, de speciali gratia concedentes, comme loi somptuaire une ordonnance qui portait
qua= quidem pars decima per unumquemque no- que quiconque poss6dait moins de six mille livrfes
strum, sive successores nostros, in ireneralione
de terre serait tenu de remeitre le tiersde sa vais-
cujuslibet in regno vestro existente, inlVascriptis
terminis, in conscientiis nostris ac subditorum no- selle d'or et d'argent au roi, qui en d6terrainerail
strorum, absque dolo vel Iraude fideliter colligelur, le prix (3'i. Ce n'dfait point assez qu'il eut pro-
cui fidci noftrK slabitur absque alia retractatione, clam6 lui-m§rae rall6ralion des monnaies, cn char-
penitus et expresse, ita quod medietatem ipsius in
geant ses successeurs d'indemniser ceux qui au-
instanti Resurrcctione Domini , el aliam niediela-
tcm in festo Omnium Sanctorum proximo subse- raient a en souffrir (4). Tel ('lait le besoin d'argcnt
quente quiUbet abbas solvere tenealur... Nec vo?, qui le pressait , comme il le dit lui-meme (3), qu'il
domine rcx, per vos vel per aliuni de hoc aliqueni prescrivit la levee du centicme, puis du cinquan-
compelletis Et si, Domino inspiranle, cui non
tieme de tous les biens meubles el immeubles, sans
csl difficilc disjuncla conjungere, pax regno vestro
bcnediclo reddita fnerit, ex toto cessabilur a solu- B aucuno distinction entre les biens des clercs et ceux
tione parlis decimai supradicta^ si vcro diclo lem-;
des laics. Toule la France s'en 6mul, el le nom de
pore treugam super dicla discordia iniri contigerit, maltofe, dound k cet impot universel est rest6
pro illo tempore quo treuga duraverit, antedicla
solulio lofaliter suspendetur ita lamen quod pro-
:
corame une energique protestation de ceux qui le
pter solufionem hujusmodi vos dicere nqn possilis, subirent (6).
nec deltealis, vobis jus acquisitum_ esse in futurum Tandis que les dvfiques hdsilaient, les uas parce
super subvenlionibus et subsidiis similibusaut aliis,
qu'ils devaient tout ;\ la faveur du roi, les auires
faciendis vobis aut concedendis a nobis aul nostris,
quod pcr praisentes non inlendimus concedere ullo parce qu'ils craignaient sa colere, ou parce qu'ils

modo (\). se voyaient r(!duits k des rdclamations isol(5es, Tor-

On reconnait aiscment la rcdaction des conseil- dre de Citeaux pril le premier la ddfense des im-
lcrs do Philippe le pr^ambulc de celte
Bel dans le munit(5s eccldsiastiques. Dans toutes les provinces,
picxe il mamiue
: entieremenl dans le tcxfe qui fut lcs abb(5s r6pondirent par un refus formel aux or-
adress<5 aux abbds de Tordre de Citeaux, et les lignes dres des officiers royaux, et lorsque quelques 6vi5-
qui le remplacent fonl mieux comprendre que cettc ques, requis par le roi, les mcnacdTeut de les

concession ful volontaire, ei que 1'ordre de Ciieaux r> contraindre en vcrlu de leur autorii(5 eccl^Ssiastique,

en dicfa les condifions :

iis r(5pondirent par unc d(5claration dont le tcxic

Venerabilibus et in Christo karissimis coabbatibus nous a 6i6 conserv6 dans le diocfsse de Tournay :

suis salutem, ct cum sincera in Domino caritaie,

palienti^n in adversis. Cum nuper ex parle excel-
Coram vobis reverende pater domine, Dei gra-
tia, Tornacensis episcope, propono cl dico quod,
lentissimi principis Philippi, Dei gralia, Fraucorum
licet toli Cistercicnsi ordini a sedc apostolica sit
regis, lampntosc fuerit e\positimi, beiiediotuin re-
t^num Fr.incia' iuiinicorum gravos sustiiiere mo- indulium (piod ipse ordo vel aliqui de ordine non
teneanfur ad ouiis alicujus reponlinpe ac cxtraordi-
lestias ct incursus, proptcr quos omnium uostrorum
naria' dociiua' seu alterius oxaclionis, inhibitumiue
el subdiforum nostrorum tranquillitas impugriafur,
noliisquc el iio.--fris monasteiiis minatiir periculum
oxislal, per casdeni indulgenlias, monaslcriis, por-
sonis pt bonis ipsius onlinis dc CEetoro hujusmodi
ac ruiiiam, nisi dicus molostiis i't incursibiis oc-
curriitur, ad (piii' dicli rcgni viros parum sufficiunl,
docimam et exaclionem quocunque censeantur
,

proptor qiind nobis focit humililor supplicari (|uod nomine, imponi seu exigi, sub quavis forma vel
nos aiixiiium ot (oiisiliuiu eidom adliihore curare- cxprcssiono verborum, ab oisdem, aut ipsum ordi-
nins ad exlirpandas dicf;is iiiolostias ot incursiis, ncm vcl aliquos do ordine super illis aliquatcnus
o\nlalis dictis molosliis ct pcriculis, nos moloslari, ac per oaudem sedeni doorelum, omncs
qiialoniis,
pacis toslamcntos, siciili liactonus suspensioiiis, interdicti sou oxcommunicalionis seii-
01 sulidili noslri
D lenli.as in dicfuni ordinem, moiiasferia, personas
Ircfi fuiiiius.rruoromur : nos voro, atli^ndcnlos dicta
pericula imuiincrc nolus et generalifor omnibus
vel bona corum propfer hoc quacumque auctoril.ito
lalas irrifas ot inanes ac viribus omnino carere,
dicfircgni, atlondontcs iusupcr pcr jacturam mer-
quas quidom morces necosse liabet
ciuiii dicli rogis,
efiam si exacfionos, coUecla» vel subsidia quaccum-
cxponero propfcr poricula sn|iradicta, nosfras sal- que a sodo aposfolica vcl leg.afis ejusdeni essent
imiiObif.v, nisi per lilteras sedis ipsius seu legalo-
vas exislcro ef porsonas, proiitcr qua', socunduin
nauiralis .cquilatis rafioncm ct sanctiones legili-
nim ojus, facicntes plenam ct oxpressam de iiidul-
goiilia mo.ntionoin,
liujiismodi quaeque persona'
mas, dcbomus dc bonis nohis a Dco collalis ad suii-
ipsius ordiiiis aut ordo ipse vobis nou subsinf por
porlandum tanln' molis jioudus siibvcnirc quocirca ;

apiiil Divionom siiocialilor ooiigrogati, do bonorum

soilis pricdictio privilogia, otiam rationc dolicti,
nisi pro fidc dunfaxat. absque mandafo scdis apo-
consilio, duxiiiius ordiiiaiidum ipiod, ctc. (2).
Lorsqiic les Auglais curent (5t6 repouss(?s, lors-
(3) Ord., 1, p. 324 ; charlc du 17 juillcl 129S, aux
\\) Ms. des Dunes, n" :i63. arcliives dc Lille.
n" 36". Ci. la lotfrc do Tar-
des Diinos, (4) Lcttrcs du mois de mai 1291j,arcliives de Paris.
(2) Ms.
cliovripie liourgcs, dn 31 juillel I2iti, los slaluts
(lo (5) Cinii mdiiiiis jiccuninriimiiii(iiilil"lil'usiudi-

du c.onoilo (rAurillac, et la lcltrc do Philipiie le Bcl i/eiimus. Leltrc du 13avril 1296, archivos dc Uupel-
du 10 lcvrier 12'.)4 (v. s.); Mart(Jnc, Thcs. anccd., moiido.
IV, col. 213, 21.^ ot 217. (6) Guill de Nangis, 1296.
1841 DK CONTROVERSIA BUNIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AUITATA. I.S'i2

stolica^ speciali :niliilominus tamen vos persouas « qiii m^rite d'6lre reproduit, ronlre de Citeaux, apriis
Cislerciensis ordinis pnfdicti, abbalcs videliccl, avoir (l(5clar(5 qu'il cst pr(''t A se soumoltre 4 toutes
abbalissas el quasciinnjuo alias personas pcr ves-
les laxes qui seraient (5tablies ii raison de ses biens
iram dyocesim monuistis sou moneri fL'cistis de
facto, cum de jurc non possilis, super solvenda ou pour la defense de la patrie, repousse dnergi-
contesima, contra supradictas indulgentias indt- quement les impots extraordinairesquele si(5ge pon-
bite veniendo, in quara centesimam, vel quotain titical n'a pas approuv(5s :

quamcuraque aliam, dicti Cistercienses, sicut ad

ejusdem impositiouom aucloritalo vestra vocari .lura, dicunt, maxima dona Dei hominibus a
non polerant nec eraut vocati, ita nec consense- superna cleraentia sunt collata; sacerdotium vide-
licct ct imperium. Istud pra^est divinis, impcrium
rani nec consentire poter.ant quare ego, cum pra;- :

dictos Cislorciensos dominos meos in pra^missis
omnibus et singulis senliam esse indeldte pergra-
vatos, timens etiam, ex probabilibus
risimilibus conjecturis, ne contra
doiuinos meos, eorum ecclesias atque loca, et
adhairenles eisdem et quoslibet adhcerere volentes,
aliquo moJo procedatur indebitc et de facto, ob
prsmissa gravamina omnia et singula, et ne contrap
ipsos indebite et de facto |irocodatur in aliquo, ut
est dictum, contra vos, domine revcrende pator,
Dei gralia, Tornacensis cpiscope, et omnes et siu-
gulos quos tangit vel tangero potcst praisens nego-
lium, nomine procuratorio et nomine pr;edictorum
Cisterciensium dominorum meorum, ecclcsiarum
suarum seu locorura, et adliairentium seu adha'-
rere volenlium eisdem, ad sedem apostolicam, prout
possuni et debeo, in his scriptis provoco et apello,
et ap|jellationes, prout debeo, cum instantia qua
convenit miclii dari et concedi peto, supponens
ipsos Cislercienses dominos meos, rorum ecclesias,
loca atque bona, adhajrentes .seu adhaTore volentes
eisdem, et ipsorura omnem statum et bona, pro-
lectioni sedis aposiolica? (1 ,1.
autem hunnanis pra;sidiis. Alibi vocantur duo luini-
naria magna, sicut sol et luna (5), et sicut aurum
est pretiosius plumbo, et sol luna nobilior, ac di-
causis et ve-
Cistercienscs vina terrenis nobiliora seu digniora, sic sacerdota-
lis dignitas cxcedit regalem, et minor non habet
judicare majoreiii nolentera et invitum. Rex ergo
sacordoles invitos et renuentes, cum suo imperio
non subsint, ad subventionem compellcre non lia-
bel, cum res ecclesiastica' sint mortificat;e et a
tem|)orali jurisdictiono cxerapt;e et dicta subventio
naviter su|)iat decima', de quibus rex se non habet
intromitlere. Pro biis inducuntur jura in Aulhent
collai. 1* circa pr. extra. Demajor.et obed. ; extra.
dedec. tun, ff. De jurisdictione omnium judicam ;
lege Est receptum. Pr;eterea filius magis tenetur
patri quam subditus principi, sicut lex dicit quod
non toiielurpatrem alimentare, si patcr in bonis
filius
haboat unde possit alimentari. cum tamen alimen-
taiorum causa sit valde favorabilis. Ergo minus tene-
tur subditus principi, nisi prius facultatibus prin-
cipis excussis proptcr hoc inducatnr lex ff. De tib.
:
agricolarum, lego Si quis alimcntatoruni. Pr;t'terea
viri ecclesiaslici ad impositioncm non sunt obligan-
di, quia id possumus quod commode possumus sed, ;

Que Pordre de Citeaux ait compris la gravit^ dc si tantum onus impositum a doinino rege subire
la situation en s'opposant ouvertement aux volont(5s tenerentur, nec incurrerent transgressionera jura-
de Philippe le Bel; qu'appel6 a choisir entre le de- ' menti, ([uia mullis creditoribus tenentur religionis
juramenlo quibus satisfacere non possent et lex
voir qui parlait a sa conscienco et le peril qui me-
dicit: Si dominiis in perjurium incidit, (juia dare
nacait ses personnes et ses biens, il ait coui'ageu- nonvaleat ijuod juraverat, si vassallus eum sua pe-
sement pr^f^r^ le p6ril, on ne peut en douler il : cunia liberare possit et non faciat, feodum amit-
Irouvait dans sa propre histoire de mc^morables tere debet : et sicut vassallus tenetur domino, ita do-
exemples auxquels il ne pouvait qu'6tre fidfele.
minus vassallo.Rex ergo suos feodales saltem a vin-
culo juramenti, quo sunt constricti, sua pecunia
Lorsqu'en 1128 le roi Louis VI pers^cuta injus- liberare debet cum possit, aliter jura subjectionis
lcment 1'archevfque de Sens, VAbbi de Citeaux amittere debet. Ad hoc inducuntur jura dc con- ff.

convoqua unc de ces sarates assembl(;es de Tordre siHo et ob. si nepos 22, q. .=>, competent,
Dc for,
extra. Nisi. Prietcrea, si ad dictam subventionem
d'ou s'^levait, disail-on, unc colonne de lumiere
tencreutur sacerdotes conferrentur c;e-
el clerici,
jusqu';i Dieu (2), et tous les abb(5s, apposant leurs teris et sequere-
hominibus delerioris conditionis,
sceaux a uiie lcttre qui avait dte ridigie par saint tur expugnabile vitium quod sub regc chrislianis-
Bernard, supplierent le Pape Honorius 111 de faire simo sacerdotes durius tractarentur quam sub rege
Pharaone, sub ([uo, omnibus servituli subjcctis, soli
entendre sa voix pour la libertii de rfiglise (3).
sacerdoies et eorum bona crant libertate donali.
En 1296, la miirae inarche fut suivie. Uu chapilre
Q gxtra. De immunitate... Prsiterea, si talis exactio
g6n(!ral fut convoqu^. Saiut Bernard eul pu y riipd- nova debeatur et posset ficri aliquo modo, nuUa-
ter : Alter Herodes Christum jam non in cunabulis, tenus possit fieri sumnio pontilice inconsullo. Pro-
batur lege qu;c dicit .S; adeo tcnuis sit patria quod
:
sed in ec.lesiis invidet exaltatum. On ri5pondit d'a-
auxilio extraordinario indigeat, prcesesprovincicB,
bonl ;'i la monition qui avait 6\.& adress(5e par un diliqenter audiens utilitatem communem, referet
pr&Vii ami du roi, que nous croyons avoir (-td Pierre principi auctoritate cujus auxilium e.vtraordina-
Baibet, archeviSque de Reims ('1) : dans ce m6raoire. rium dcbet ordiriari, s'\cin rebus ecclcsiasticis nova
exactio slatuenda non cst inconsulto summo ponti-
Ms. des Dunes, n. 723. fice, c. Nova vectiyalia institui non posse lege prima.
(1)
(2) Manrique, Ann. Cisterc, III, p, 512.
llenriquez, [•'asciculus SS. ord. Cislerc. bctte, tr^sorier de Philippe le Bel ?), que Baillet
(3)
p. 31. compare naivemenl
asse/. Hincmar, a cause du
;i

Ce ne peut avoir 616 ni rarchevfique

pr^lat zfele qu'il portait aux inl(5rets du roi.
(4)
de Lyon, fort attachfi au pape, ni r(!vf'que de Cha- (5) Fecit Deus duo luminaria magna, luminare

lon-sur-Sdone, donl Phiiippe le Bel avait saisi tous majus ut prwessetdiei, et Iwminare minus ut prte-
les revenus au raois dedccembre 1294. Tout permet esset nocti. Sunt duw jurisdictiones, spiritualis et
de reconnaitre ici rarcheveque de Reiins, Pierre temporalis. Discours du cardinal d'Aquasparta.
Barbet ou Barbettc (fr6re ou parcnt d'Elienne Bar- Dupuy, fr., p. 'id.
 :

1843 ADDiT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1844

exlra. de immunitatc ecclesiw ,-cod. aduersus, elc. « tus, canonici ,

presbyteri ac totus clerus regni
Si ad talem subvcntionem per angariam ecelesia? Franciae (3) pedum oscula beatorum et feliciler
teneantiir, pauperes eruiit desolati. Prsterea cum sancti Petri naviculam in maris fluctibus guber-
munera quivdam sunt sordida, quasdam honcsia, uare.
ab omni sordida iramunis est ecclesia. Ilonestorum Cura secundum aposlolum omnes slabimus ante
qua'dam sunt ordinaria, quKdam exlraordinaria. tribunal superni judicis, qui latentia producot in
Adordinaria numera ralione rerum vel patrimoniorum lucem et illuminabit abscoilJila tenebrarum, vitse
lenelur ecclesia. Ab islis nemu se excusat, c. A qui- a^terna! aul dampnatioois perpetua? pra'iniun> re-
bus munenbus vel yrwstationibiis nemini liceat se ce,ituri,iu cujus pra^scntia non solum homincs, sed
excusare, lege secunda iibro decimo. Alia autem pcr- eliam angeli trepidabunl, quod memoriae cujuslibet
sonalia vocanlur angaria vel parangaria, ad qufe debet occurrere christiani, multi tamen principes,
personaj ecclesiastic» non tenentur nisi ad niuro- hujus mundi dilectores, prwdicti judlcii memores
rum vigilias, c. De episcopis et clericis lcge Oinnis non existunt, rebus mundanis nimium mhKrentes ;
qui... Ad exlraordinaria, qusecumque sint illa, sive quod patenter apparet, cum i|isi non solum perso-
pertine.int ad piiblicara utililatem, sive pietatem nis secularibus quibus pr»sunt, sed etiam ecclesiis
vel voluntatem, non tenetur ecclesia, nisi auctori- et ecclesiasticis personis, qiias defondere totis viri-
tate summi ponlificis sinl indicta, quia ista sunt bus et non regere iiilere>t laycoium, cum eis super
supradicta, quic scmper sunt prohibita nisi acce- liiis nulla sil ailribuia facultas nec auctoritas im-
dente principis voluntale, c. De superindiciis Ifge D perandi, lot gravamina et oncra iniponunt, quod
prima libro derimo, extia. De immunitate ccclesia- dcierioris conditionis faclum sub eis sacerioiium
Tum, \. Adversus. QucBdam lamm munera necessi- videalur quam suh Pharaone fuerit, qui legis di-
lalis et pietalis excipiunt legistae ad inslructionem vinK notitiam non habebal ille quidem, oumibus
:

bouorum, redcmplionem captivorum, el dicunt quod aliis serviuiti subactis, sacerdotes et possessiones
ad hoc tenetur ecclesia. Hsec tamen videntur immu- eoi um in pristina libcrtate dimisit ac eis de pnblico
tata per capitulum 16. q. 1. Ab liiis oninibus sub- alimoniam ministravit nioderni vero principes
;

ventio ecclesiis auctorilate regia imposila mullum onera sua fere imponunl ecclesiis universa, et lol
csi aliena. Quibus ralionibus el aliis, quas suppleat angariis clericos afnigunl ut eis quod Jheremias de-
vestra paternitas revercDda, petimus et supplica- plorai conipetere videalur Princcps provinciarum
:

mus nou abbates, nosiro it ecelesiaj nostraf» no- facta est sub tributo; sive quidem dccimas seu alia
mine, quatenus supplicciis luagisiratilius regis, cui quselibot sibi atlrahentes de ooiiis ccclesiarum, cle-
semper fuit magnum studium unilalem aposlolicfe ricorum et pauperum, Chrisli usibus deputalis, ju-
sedis ct sanctarum Dei ccclesiarum custodire, ul a risdictioncm etiam et aucloritalcin eorum talilercva-
lanlo onero superindnclo ecclesiis nostris desist.it cuenles uteis vidcatur nihil potoslatissupcr ecclesiis
|)enitus quiescat, nec nos ad id compcUatis, sed vel personis ecclcsiaslicis remansis^e, q loc! de juro
lotalilcr desistatis, quia sino auctorilate et man- faccrc non debcrent, ubi laycoruni etiain ni^n suppe-
dato summi pontificis, cujus suut penitus bona tunt facullates, cum ipsi humiliter ct devote recipcre
nostra, monitioni et petiiioni vestrfe paiere non pos- C debeantcum graiiaruui aclione, qua? eis pro communi
sumus, nec debeinus, necetiam couscniinius, imo, in ulililate de bonis ecclesi* conferuntur, prius tamen
quantum de jure possuraus, contradicimus, ne ile interveniente romani poiitilicis consilio, cujus inler-
negligentia, perjurio et inobedienlia valeamus damp- est coiiimunibus utilitalihus piovidere, qund mi-
nabiliter reprehendi (1). niino faciunt, sed quod eis per potestatem conces-
Le chapitre de Citoaux osait dire ;\ rarchovfique sum est, in cleri injuriam ac in panperum piuu-
riam faciimt redundare. Et cum mulli consulcs
de Reims que Philippe lc Bel se monlrait pliis dur
priiicipum, lara clerici quam alii, propria' pnidcn-
que Pharaon : il lo rdpiita dans la raiimorable pro- lia? innitentcs el humanam ainiltere graliam formi-
testation qu'il adressa k Rome. danles, eis recla loqui libere pertiinescunl, qui
Le pape AlexaudrelV avait autrcfois rendu un pom- quoque simililuciinem quamdam potius quara vcri-
talem discernunl, mag s ullia rcticenles, cum simi-
jieux t^raoignage du zele rcligieux dcs abbi5s d.^ i'ordre
liludinarium sil cxpressivum veritalis, cl quasi si-
de Clteaux et de leur d^voiiemen' au si6ge ponlifical cera inchriali ct uvam acerbam comedentes, niinus
inter innumeras mundani turbinis tempeitales, caiita discrelione exponnnl illud quod dantur omnia
quas contra ecelesium Dei el nos ipsos ferventis servilio principis el ei omnes obediant subdili et
clcrici, et (|ui principi non obedieril mortc inoria-
prosecutionis procella eommovit, disait-il dans
lur, sensuin alieuum exlrinsecus f t exlraiieuin ro-
une bulle qu'il lour adressa, ma(jnum nobis est D quirenles, non considcrando quod tanla iiiter rogi^s
pnestilum., Deo prnvidente, remedium, cum univer- et pontifices quanta inter solcm el lunam distanlia
sitatis vestrw. ferventissima charilas nec pericula cognoscatur, cl consliiutioues principum consliUi-
tionibus ccclesiaslicis non pra'eraincnt, el imperiali
timuit, nec adminicula denciia>nt. Meminimus pla-
juilicio imn possiint jnra ecclesiaslica dissolvi, rum
ne et cum omnium gratiarum actione recolimus ipsi non solum pcrsonas ccclcsiasll^-as seculares, sed
quam inuiolabili firmitate /luctuantem Pelri navi- eliam Di mino I)co dedicalas, in vinea Domini Sa-
rulam fidei vestrwanchora servavit in turbi,ne{2). baoth lahoranlcs, ilcciinis ac aliis divcr-is exaclioni-
biis nnnc affligunt, bmia Crucifixi paiipcrihus et
Les premicrcs ligncs dn manifeste de rordre de
Doniino scrvienlihus dc)iutati suis usibus applican-
Citeaux, en rc[)ro(luisant latin de ceitc bullc, rappe- lcs, ut bona ecclesia' viclui Domino servicn-
ita
laicnt les services qu'il avait rendus a Alexan- non valeant providere, cum denario fraudari
tiuiii

dre IV, el la reconnaissancc que le Saint-Sidge cn non dcbcaut in vinca Domini opcranles, poslposiiis
avait exprim^e. II faut reinarqucr romission complc^le de
(.3)

Sanctissimo palri ac Doniino Bonifacio, ))ci gra- toutc mcntion des ^vfiques. Lcur absence et leur
silciice cxpliqucnt pourcjiioi lcs chanoincs, les prfi-
tia,summo iiontitici, abbaics abbatissa; conven-
Ires et lont le ac tolus
clergc' (canonici, prcshi/leri
(\) Ms. dcs Duues, 11° 278. clcrux) pn!scnl6rcnt leurs ri^clamation-; sous la pro-
Ilenriquez, Fasciculus .S.S. ord. Cistcrc, p. 12.
(2) tection de Tordre de Glteaux.
I
 1845 DE CONTROVERSIA BONIFACTUM INTRR RT PHILIPPUM PUf.CHRUM AGITATA. 1846

eliam eloemosynis pauperibus erogandis, cum non • investi, les archev6ques de Reims, de Sens et de
debeant officcre qui iiujus iiiiquil.:! is parlici|ies non Roiien, de convoquer un concile h Paris, le 22 juiu
exislunt, et quia praiJicli consules pseuclopiophelir
1296.
dici possunl, cum scriplurai um vei ba aliter ac.ci-
piunt et cxponunl, quam sacra Scriptura sonat, Lcs archevfiques de Reinis, de Sons et de Rouen,
qui conjectura meniis siiae ciincla iuturorum qua^i n'oserent pas, quel que fut leur zfle pour la cause
vera prouuntiaut absque divinorum verborum au- du roi, d(5sob6ir h un ordre aussi solennel qiie s'il
ctoritatc, illa consideraiione non servata iit in liiis
fut (5iiian6 du Pape lui-meme, et ils reproduisirent
qua; dubia fuerint aut obscura, id noverint exc-
quendiim quod nrc evangelicis pra?ceptis coutra- dans les lettres de convocation du concile les paroles

rium, nec ilecretis sanctorum Palnini iuvciiiclur iion moins tristes qu'arai^res i|ue Simon de Beauiieu
adversum, et cum tales qui praseunt proptcr lavo- avait ins6r(5es dans ses propres lettres (3). Cepen-
rem principum exca-cati fuerint et aliis ducatum dant, rinfluence des trois priinats di; l.i France sep-
praestare coeperint, ambo in foveam dilabiintiir (I),
unde Psalmus : Ohscurentur octdi eorum nc vi- tentrionale s'exerQa sur les (5veques donl la plupart
dcant, etc, dorsum eorum semperincurva, ctc, et (5taienl leurs suffragants. Les d(^put(5s qui furent
quia, patcr sanctissime, nullus pro justilia hodie choisis dans l'assemlilde qu'ils pr(5sid,iienl, pour
martirizari desideratur, ^ed potius labore postpo-
porter ii Rome les plaintes du clerg^;, etaient les
sito triuniphari, cnm tutius sit in temiioro occur-
rere, quara post carnem vulneratam remediuin qna!-
" f!V(?qaes de Nevers el de B(5zicrs, qui soulenaient
rere. Hinc estquod sanclitati vestra», de qua id quod avec le mfme z6le les int(5r6ts du roi, et uno lettre
sumus et erimus cognoscere volumus, supiilicamus, ('crite dans le diocfese de Bourgos, qui avait alors
cum omni affectione qua possumus et dcsiderio puri jiour archev(Jque le c6l6bre Giles Colonna, 1'auteur
cordis, quatenus Imic morbo jiestifero veslra^ graii;e
ac polesiatis subsidia porrigatis, sine quibus status du trait(5 De regimine principis (4), nous apprend
diu stere non poteril clericalis, qui nunc per mnu- que le 28 aoiit les deux pri^lats n'avaient pas quitt(5
dum titubando graditur universum, cum niillus au- !a France (5).
deal pro defensione ecclesias voce libera hujus
Avant que les Svfiques do Nevers et de B(3ziers
mundi potestalibus contraire, licet pastoribus recta
timuisse dicere nihil aliud est quam ter^a tacite fussent arriv(5s k Roine, Boniface VIII, piii occupait
prajbuisse acpugnam pro doiiio Israel in prielio Do- depuis un an le si(5ge pontilical (6), fit droit aux
iniui evitasse, quos Dominus iiicrrpat per Isaiam :
plaintes de Tordre dc Citcaux, en frap[iant d'interdit
Canes muti non valentes latrare Vivat ac valeat .
rarchfiv^^^que de Reinis (7), et en publiant, lo 18
veslra Siinctitas reverenda, nobis et Christi paiipe-
ribus in pniedictis aliquod remedium salubre confe-
aoiit 1296, la ciiliibro bulle ; Clericis laicos, que
rendo cum libont Domino prospera, qui ab aflliclis nous trouvons reproduite dans le livre des privil^^ges
pellit adversa, ut sub ala vestras prolectionis pos- On
Q de Tordre de Ciieaux (8). sait que Boniface
simus, ut ciipimus, respirare, ac umbram sentia-
mus griilitudinis et quietis, ut in pace viveiites
VIII y pronongait l'excommunication des clerus

pacis auctorem laudemus, uiia voce dicentes : Glo-

ria in excelsis, etc, qui per suaui gratiam manum 3) Martfeiie, Thes. aneed., IV, cul. 221.
porrigit lapsis, indigentes fovet et aftlictos moii-litia 4) La de Simon de Beaulieu que j'ai
lettre
meiition(iC plus haut est adress^^e 4 rarch.'V(ique
consolalur (2).
de Bourges, et ceci explique pourquoi Philippe le
Un ancien religieux de Tordre de Cileaux, le car- Bel devint hostile ci Gilles Colonna, qui a\ait, dit-on,
(^crit pour lui sou livre De regimine principis. Voyez
dinal Simon de Beaulieu, 6v6que de Palestrine,
Dnpuy, Pr., p. 64.
reraplissait alors en France les fonctions de I6gai du
(5) G'cst, sans doute, par la pr(5sence du cardi-
Papo. II requit, en vertu des pouvoirs dont il (itait nal ^imon de Beaulieu aii concile de Paris, oii par
la crainte que les arcliev^ques de Reims, de Sens

(1) Peut-etre y a-t-il ici quelque allusion a ei de Rouon (5prouvaient d'olfenser le Pape, qu'il
Pierre Flotle qui (itait borgne semividens corpore,
: faut expliquer les protestations rontenues dans la
menteque totaliter exccecatus,A\i Bomlace VUldans lettre du 28 aoilt Pungitivie compassionis oculo vi-
:

la bulle Yerba deliraniis filiw.

: ijilnntius intueiiies dolores et onera, planetus, fre-
(2) Ms. des Dunes, n. 448. Je lis dans les st:iluls _ mitum scandalorum, quos, proh dolor ! Iiis diebus
de Citeaux de 1296, publi6s par Don Martiinc U miserabiliier pati dinoscitur ecclesia gallicana,
et Don Diirand De subventione faciendadominoei
: inaudita varietate gravamitmm et persceutionis
reverciido piitri Hobertocardinali Hos//'o(liolierl,aii- acerbitate multiplicis vulnerosius anxiata, ctc. I!
cicn abb6 de Clteaux), ei rff expeiisis faciendis pro est iiiiporlaiii. dc remarquer que cctte lettre mcntioime
litiertatibus ordinis defendendisetquibusclam neijo- l'acte spt^cial d'appel adrcss(5 «i Boniface Vlll par
liis ordinis faciendis, et i!e mittcndo ad curi.im ro- r^jnlre de Ciieaux Cisterciensibus ad hmc pro sc
:

maiiam, domiiio Cisterciensi etquatuor primis aiiba- nuntios destinantibus speciales. WarU^-nc, Tlies.
tibus committit capiluluin ijenerale in picnariaor- anccd., IV, col, 223.
diiiispotestate;el iilus loin: qiioniampropler revela- (6) Le 2o mars 1295 (v. sl.) Boniiace VIII avait
lioncm secrctorum ordinis teniporibus retraclis mul- ('cril a rcmpereur pour le prior d'ad;ni Ur.,' riiom-

tanosc.uiilurincommodapcrsonisordinisevenisse,et mage de Gui de Dampiene par prccureur, vu qu'il

quia in linguip manibus mors cl vita, dcfinitioncm
olim editam de noii revclandis secretis ordinis reno
vat capituluiii generale, hoc addendo quod iiuivcum-
que persono' ordinis ipsius ordinis sccreta quihiis-
cumquc ordini non suhjectis, cujuscumqne dignita-
tisexistant, rcvelaverint, ipso facto ab ofjirio dc-
positas e.vcommunicat capiiulum gcnerale. {Thes.
anccd., VI,col. 1491 etl492.)
>e ir.--uvait ret^nu dans ses Etats : Propter gravia
yuerrarum discriming, et inimicitiarum pcricula,ac
etiaiii ob alias rationabiles causas. (Arcliives iie
Belgique.)
('7) Gallia Chrisiiana, IX, col. 120.
(8) Hcnriqiiez, Priv. ord. Cisterc, p. 84 ; Dupuy,
Preuves de fhist. dn differcnd dc Doniface \ Jll et
dc Philippe le liel, y. 4. 1
 1847 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 184«

qui payeraient les dlnies sans rassentimenl pr^ala- « fautes anlerieiires i son ponlifieat par loutes les
»-l_ J.. T^ „. I„ K..11.. />J ^.^l^- f... f ,
" - .-11. ..!_. 1. T > . .

ble du Pape, et la bulle Clericis laicos fut confirmt-e ^preuves qu'il dut subir pour le conserver. L'in-
par la bulle : Ineffabilis amoris, oii Boniface VIII qui(5tude et la crainte s'dtaient empar^es de cetle
reprochait au roi de France d'avoir perdu un bien ame nagufere si fiere : un langage faible et incer-
pr6cieux, c'est-a-dire Tamour de ses sujets (1), et tain, dicti5 parla politique, avail succdd(5 a des pro-
annontait qu'il dlait prfit a souffrir les pers(!cutions, lestalions qu'une foi intrepide rendait si dloquen-
l'exil et meme la mort pour la libertd de 1'^- tes. II faut le dire trislement : Bonilace VIII (Jtait

glise (2). reduit, pour ne pas voir son autorit^ renvers6e ea

La rdponse de Philippe le Bel commengait par Italie, a I'abaisser et k rhumilier en France (6), et
ces mots : Antequwm essent clerici, rex Francui; ha- daiis cetle riiconcilialion avec Plulippo le Bel, con-
bebat ciislodiam regni sui (3), el ce qui suivait dtail clue comme une n(?cessil(5, les m(5diateurs qu'il
digne dela violence de cet exorde : Darc histrioni- accoptait t'iaient pri}cis(3nient ces (5vequos que Tacte
bus et neglectis pauperibus e.rpensas facere super- d'appel de Tordre de Citeaux appelail Clerici, con-
fluas in robis,equitativis, comitativis,commessatio- humanam amittere gratiam for- sules principum,
nibus ei aliispompis secularibus permittitureisdem midantes, et qu'il avait fl^lris k son tour en los nom-
P
imoconcedituradpernicioswiinitalionise.remplum. maiit dans la bulle Clericis laicos : nonnulli pro'-
Quis judicaret licitum sub anathemate cohibere ne lati plus timentes majcstatem temporalem offen-
clerici, ex devotione principum incrassati, impin-
dere quam ceternam.
guati et dilatati, eisdem principibus assistant ? Vingt-trois pr^Iats d(5vou6s a Philippe le Bel (le
L'ordre de CUeaux, 4 qui semble se rapporter cette premier 6tail Tarchev^jque de Reiras, qui venait de
v6hdmente attaque, aurait pu rappeler que lorsque reprendre possessioii de son si(5ge les autres 6taient ;

desfaminescruellcs ddsolerent la France, les pauvrvS, les archevfique de Sens, de Narbonue, de Rouen,
loin d'(^tre abandonnds, avaient du la vie aux gkni,- les (5v6ques de Beauvais, de Laon, de Chalon-sur-
reuses aumones des abbajes cisterciennes (4). Marne, de Langres, dAiniens, de Tournay, de T(5-
Du reste, Philippe le Bel ne se reposait pas uni- rouane, de Senlis, d'Auxerre, de Troyes, de Char-
quement sur ces diatribes. Ses intrigues i^taienl Ircs, deNevers, d'Avranches, d'£vrcux, de Lisieux,
all^es rdveiller les discordes assoupies de 1'Italie, et do Coutances, de Dol et du Mans) avaient icnl au
4 qiielques jours de distance, Ton vit Fr(5deric Pape pour lui faire connaitrequ'ils dtaient tenus la
d'Aragon expulser les Mgais du papede la Sicile, et
plupart par rhommage, ot presque tous par ser-
les Colonna avouer hautemenl le projet de chasser
ment, de ddfendre riionneur du roi (7). Ils avaient
le Pape lui-m6me de Rome. charg6s de exposer
C choisientreeux des d(5pLit(5s lui
Si Boniface VIII avait jadis appel6 de ses voeux qu'ils voyaient le roi obligd par le soin de son hon-
ambiiioux le jour oii la tiare passa du front de C6- neur et la conservation do son royaurae a de gran-
lestin V sur le sien (5), il expia siSvfirement des des ddpenses, et qu'ils d(!siraient lui venir en aide
en lui accordant iine subvention. Boniface VIII

(1) Nec parum amisisse censetur qui corda per- s'empressa d'y consentir par la bulle : Coram illo

didit subdilorum. fatemur, ovl il se plaignait vivemenl de la d(Jfection

(2) Non solum persecutiones et e.xilia sed et cor- du corate de Flandre (8), et ou il offrait pour la
poralem mortempro libertate ecclesiastica. Dupiiy
'
^' defense des droits du roi de France les bieuH do
Pr., p. 19.
Dupuy, Pr. rfiglise et sa propre porsonne (9). Une auire hulle,
(3) Comparez ce qui est dit,
p. 21.
dans la Supplication du peuple de Franre au Hoy la hulle : Homana mater, adress(5e ;i Phili|ipo le
Arasi dfipartirent les fils d'Adam la torre et en Bel, lui annonfait que rien ne s'opposait 4 ce que
fu-
reni seigncurs trois niille ans et plus, avant le leclergdlui accorddt librcment un subside (10). Le
lemps Melchisddoc, qui fut le premier prestre elc
Dupuy, P/-., p. 215. '

bo7us
Q
(4) suis quce. cum paupenbus habehant (6) Voyez \' llistoirede la papauti' pendant le
communia,multorum millium inopiam sublemntes. xiV sidcle, par M. Vahhk Christophc, I, p. 97.
Manrique, Ann. ord. cit, ad ann. 1176. II n'est pas'
(7) Quidamper homaqium, fere omnes juramen-
douteux que quelques ahbiSs de l'ordre de Ciieaux
to fidelitatis. Dupuy, Pr., p. 26.
ne se soient Iaiss6 s(5duire par le faste ct
1'orgueil. (8) lUo jam imminenle illic incitamento dissi-
Un mot de Richard C(Eur-de-Lion est rest(5 C(5l(:'hre •'

dii, comite Flandrensi videlicet, qui e.tlerioribus

peut-(Hre s'appliqiiait-il k l'abb(! dont parlent
les perturbationihus sperahatur repagulum, et ipsi re-
slatiits (lu chapitre gi5iidral dz
121,t Abhas liclli- : gno, velut de principaliuribus mcmhris unus, ma-
loci in Anglia coram tribus comitihus
ct qiiadra- gnuin au.riiii fulcimentum, nostra ex hoc amari-
yinta militihus inordhiate se hahuit in
mcnsa lii- cantur intrinseca, clc.
lariter hihendo ad Gargocil[-/), et liabet
cancm cum (9) Quiniino ecclesiw llomance res, posse ac bona
catena argcntca ad custodiendum lectum
suum, et ac pcrsonam nostram e.vponeremuspro suorum con-
adducit secum sernienles seculares in equis,
qui ei seruatione jurium (28 fi!\rier 1296, v. s. ). Baillcl,
flexis genibusministrant, etc. Mais ces
abiis (^taient Hist. des dcmi'li!s de lloiiiface Vlll ct de Philippe le
severement roprimds, el le chapitre gi^n^iral de
1289 llel, Pr., p. 326; ms. des Duiies, n" 913. Raynaldi
avaitrenou\el(; les anciennes i.rohibilions,yH)(j
peres et humiles servos Dei nondecct
paw .ijouto Aliis litteris cgregiiim priR.wluin injuvando
:

apparatu
'^ su- rege studiiiin commendahit, 1297. ia,
perfluo colorari.
(10) Qiiod si..., te ipsa constitutio nnn asfringat
(5) Kaynaldi Ann. eccL, passim. (7 fdvricr 129C, v. s.). Ba.llol, IV., p. 323.
1849 1)E CONTRUVERSIA BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA, 1850

subsidc ('lant permis, on cotnprend ais6ment qu'il « Enfin, le 9 aoiil 1297, iinp bulle qui commoncait
ful offert et acccpte, et, dn son c6t(5, Pliilippene d&- par ces mots : Meruit sincera devotlo quam iarissi-

fendit plus d'invoyer a Uonie Targent recueilli cn 7mis filiusnoslcr Philippus rex Francorum illustris

France poiir l'eiitrelien de la chambro apostoliquc, erga romanam ecclesiain yerit, accorda au roi de
argent dont Bonilace VIII avail graiid besoin (i). Frauce une anmJe du rcvcnu de tous Ics b^n6fices
Des ce moment, la r^conciliation du pape et du vacants (6).
roide Frauce est complete. le Bel reconnut ccs importantes conces-
Philippe
Le IS Mai 1297, Boniface VIII permet aux 6v&- sions de Boniface VIII, non-seulement en abandon-
ques dont nous avons diik cit(5 les noms de lever, nant k ses propres forces la faction des Colonna,
au prolit du roi, aux tfites de la Pentecote ct a la mais ausi en permetlant qu'on ajoutat aux dimcs
Saint-Rcmy, une doublc dime de lous les revenus prelcvtes pour lui, une dimc v6ser\6c au pape, afin
eccWsiastiques, auctoritate ecclesiw, noii invocata de Taider dans sa gaorre contre FreJeric d'Aragon.
potentia brachii secularis, et voici quel est le p;c- Un dociiraent important de cettc gpoque a 6t&
ambule de cctte bulle qui' nous croyons inddite : conservd dans le nianuscrit des Dunes : c'est un
Pridem ad nostram notiliam pervenit, vestris re- appel dress6 par le doyen et le chapitre de Tour-
fereritibus quas nobis coinmuniter desti- " nay, afin que la geni^rosit(5 des fid^les soulicnne
litteris,

nastis, quod, nepha7ida Itostis aniiqui procurantc lcs elTorts du pape pour pacifier rilalie. UnColomia,

nciiuitia, qui quwrit ut noceal, scinper circuit ut Matthieu, prevot de Saint-Omer, (5tait riin des chefs
offendat, christianissimi regis Francorum status dc cette cette croisadc dirigde contre sa famillc (7) :

turbutionis multiplicis jactabatur fluctibus et in-

testini criminis cjravi turbine quassabatur, tanto G. decanus et capitulum ecclesise Tornacensis
nos arctius doloris proinde aculeus pupuijit, inajor- univcrsis et singulis abbatibus, abbatissis, |iriori-
quc turhatio nostri pecloris archana cominovit, bus, priorissis. 'pra>|iosilis, dccanis, elc, salutcm
in Domino sempitcrnam.
quanto rtignum ipsum spcciaiius gerimus in visce-
Piscaloris navicula, sub exordio seniper pacifica,
ribus caritatis, et potiori desidcrio duciinur ut iliud Christi sangumerubricata, inarc uavigaiis, procellis
prosperis siiccessibus af/luat ct votivis eventibus variis ventoriim anitala, minc lliicluat, sicut hacte-

fulciatur (2).
nus (lampnat:c nieinoriai Frederici quondam irape-
raloris temporibus tluctuavit, nusquam defe--
qiiic
Le pape permeltait l'ompIoi des censures eccl(;-
cit, lestante Veritate qua3 ait : Ego pro te rogavi
siastiques pour contraiiidre au payement de cclte Pelrc, ut noii deficiat lides tua... Fidelium quem-
dimc, et elle fut, en effet, exig^e dans le diocese C que latere non crodinms qiialiter Frcdericus, natus

dc Tournay sub piena suspensio7iis et excoininuni- regis AiTOgoiium, furtiva> dominationis invitlia, ea
qua mundi tota duobus fratribus non sufficit lati-
caiionis (3).
ludo, dampnaue Cccilife gcnlis , in qua velustie
Boniface VIII va plus loin encore, leSI juillet ca3"ilalis remansit inlamia,' inflatus astutia, scu
1297, dansla bulle : Etsi de statu rcgni, ou il Ad- ullro excessum qu»rens et visum in lucc pcrdens
insulam Ceciliie, quse est sanclai romanic ecclcsiie
clare quc rien ne s'oppose i ce quo le roi dc France
specialis viginli jam annis elapsis, armala nianu,
reclamo des subsides eccl6siastiqucs s;ins 1'assen-
proditionis nola non carcns, invasit hostilitcr, ct
timent prdable du pape, s'il s'agit de la diifonse du iiivasam, sa;'viente malitia, pravior;i qua'rcns con-
royaume : quin rexpossit a pradatis et personis ec- silia in aposlolicie scdis et illustris regis Cocilia;
pra'judiciuni, adliuc deliiict occupalam, qiii licet ab
ctesiasticis petere subsidium vel co7itributio7iein,
eo qui salulem oiimium inccsiaiilcr zelatur, ipsiiis
i7iconsullo ro7nano pontifice. 7ion obstantibus co7is-
crratacorrigore nonnunrpiain blandis, qiioque duris,
titulione prcedicta seu quolibet prvilegio {i);el une quoque monitis, patcrno siopcdictuin Fredoricum
bullc sp6ciale d6signe rarclieveque de Roiicn fuerit iiilorpclliilus affi'ctu, ipse tamen, velut aspis
de Saint-Dcnis comme surda obiurans aures suas non exaudit inonita
Tdveque d'Auxerre et !'abbt'
non movolur lilandis, non terrctur acerbis, ut
exdcuieurs de la dime, en permettant cctte fois n vorificetur in co illud iiro|iheticum : Peccator cum
1'inlervcntion de rautoritiS s(5culiere conlre les pr(5- veneril in profunduin maloruni,eontcmpnit.AudM
latset les personnes eccldsiasliques qui ne se sou- quoque gens clccta, gens Deo dedicata, (piantii ct
meUraieiit iioiiit : quatenus prielutos et ecclesiasticas innumcnibilis chrislianorum stragcs ciim corona
marlirii, refricilis guerris, diem propter ca clausit
personas ad hujusmodi suhsidium exliibendum auc-
extrcnium ad quoVum et futurorum rogiiiicu ct
toritatenostra, spiritualiter et temporaliter, prout caulclam sauciibsimus paier nostcr Bonilicius the-
utiiius expedire videritis, apaellalione postposita, saunim substaiiliamque romana," occlcsia; in iribula-
tionibus et divorsis gucrris nunc (icr moulcs cl
compel.atis, invocatoad hoc, si opus fuerit,auxilio
iiiaria, plerumque per liltora invia et devia, sic
brachii secularis (5).
cxhausit , ut de suiuplunso cxercitu qnom erga
scisinaticos ct exiiles Columpnonses perditionis ,

tilios, seditionis rectoros, romanie sedis aln npnos

(1) Ad habcndain pccuniam nostram pro causa
prwdita. liiisua.ldi, 1297, 48 ; BaiUct.p. IjB. La leltre
a'Jress(ic, a ce siijet, p;ir le Papc 4 Phdippe le Bcl,
porte la mc^me dale qiie la biille : Romana mater. Ms. dcs Dunes, n, 61.
(ij)

Raynaldi, 1297, 46. (6)Ms. des Dunos, n. 314 ct 910, Voyez ma no

XW
.

lice sur ce manuscrit, p. 94 t. des Mcm. di

(2) Ms. des Diines, n. 911.
1'Acadeiuie.
(3) Idera.
Dupuy, Preiwcs, p, 40; ms. dcs Dunes.m.GO, (7) Raynaldi, 1297,41.
(4)
1851 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1852

venenosos, serpentes genimina viperamni, ingra- « ordine Cistcrciensi in regno Francife consliluto.
lissimos viros intlixit, subtaceanms ad pra»scns De revcrcndi in Christo patris domini Cisiercicncis
,

pro celcri ct plcno subsi-lio ad pcrlectionem indigel ct primorum ac plurimorum aliorum abbatum con-
inceploruni, qui, licet ex plenitudine poleslatis do- silio et assensu, aucloritate paterna, in generali
cimas ubique ecclcsiarum imponerc quanias ct ipio- capilulo pra?diclo pairi et nobis prirais comniissa,
las valeal, quia timicn, cum graliose aguntur, gra- in talibiis arduis negotiis, in quibu^ non "possit
tiosius acccptantur, monemus vos, ctc. (1). dicium capitulum expectari, sub poena exponeudi
Nous savons qu'aux fetes de rAssomption 1298, bona vestri manibus regalium compclleiitium ad
solvendum, et contrahcndi vcstris sumptibus ad
Tordre de Cileaux paya une nouvelle dinie (2), et
sarcinam usurarum et sub poena transgressionis et
une lettre ecrite a Coinpicgne le 23 fevrier 1299 inobedienlia", prscipiendo mandamus, elc. (3).
(v. st.), par Jean de Sancy, abbd de Clairvaux, an-
Tel (!tail le degr^ d'affliction dans lequel se trou-
nonce la levde dedeux autres dinies, en joignant
vait cet ordre nagufere s-i puissant et si illustre,
au rdcit des menaces du roi les plainles les plus
mais d^j^ rediiit A ne plus esp^rer d'autre protec-
vives sur la Iriste siLuation de rordre de Cileaux :
tion que cellc de Dieu.
Venerabilibus et in Cliiisto karissimis
coabbali- Le comle de Flandre voit (^galeraent la main de
bus suis J. abbas Clarajvallis, salutein et cum con-
Philippe le Bel s'appesanlir sur lui. En vain s'est-il
solatione Sancii Spiritus septifixi, fiuclum obcdien- B
tiajsalutarcm. prkii complaisamment aux exaclions royales la :

Crebreprofunda traximus el aiiliuc trahimus saisie du comt^ de Flandre cst prononci^e 4 deux
suspiria cnm anxio geraitu cordis, videnles diobus repriscs, et Gui lui-mcme, invo^iuanl le lexte for-
nostris ordincm nostrum prupter gucrras, sub-
ventiones, contributioiics decimas ct intolciabiles,
mcl des £tablisscments de saint Louis (4), se M-
nisi subveiiiat divuia poteniia, subjici servituti. clare d^Ii^ du serment d'hommage, parce que le
Vos siquideiii latere non credimus ijualiter ct sub roi lui refiise le jugement de scs pairs, en Tacca-
qua forma verborum voiati fucriiii et ciiaii per blani n d'injures, de duretez el d'oppressions (.5). •
iilteras regis Franciie apud Parisius, in oclavis
Au momenl ou les abb<!s de Floreffe et de Gom-
nupcr praeu-rita^ Purilicalionis B. Mari», pradati,
abbali s, cxcnipli et non cxcmpli,
capitula et (ol- blours portaient 4 Paris le d6ti de Gui de Dain-
lcgia dieli legiii, ad pra^siamium |)roplcr guerram picrrc, lc sire de Blanmonl et le sire de Cuyk se
Klandria: subsidiiim dicto regi. Vcrum rcvcrrndo rendaient a Londres pour hAler la conclusion d'une
palri iu Cliristo, karissimo domiNO Cystcrciensi, et
alli.inee (?troite ciilre le roi d'Angleterre ei le comte
qualuor primis alibatibiis el quibiisdam aliis abba-
tibus, ibidem dicla die rxisientibiis cotam do- de Flandre.
,

mino rege expositum fuit periculum et eininens Voici quelle ctaii la teneur des instruclions qui
necessitas diiti regni, ac eiiam a diclo rcge fui- C leur avaient 61(5 doniifies :

nuis cum ii/agua insianlia requisili, quamijuam

posset, si vcUet, virtute reyia et privilegialiler fe- paroleskcon doit dire au roij d'Engle-
Clie siint lcs

cisse qvod forte nobis fuissel iniolcrabile el dainp- le comte de Ftandres.

terre,ou a ses gens,de par
vosnm. Uniic nos, con.Mdcralls his oninibus ct irac- Au coirimencheinent, on doit dire ensi Sire, on :

tatu diiigeulcr baljito, factum scqueute^ pra-latornm
non sinc cordis anguslia, doinino Pbilippo rc^i
concessimus duas deciinas duobiis annis cuiuinuis
persolvendas, [iro nobis et pro
Ms. dcs Dunes, n. 246.
(1)
Ms. dcs Dunes, n. 5f>8. Les stalutsdu chapitre
(2)
gencral de 1298 inentioncnt dc nomcau les di^pen-
ses quiont(5t(5 faites pro Ubertatibus ordinisdejen-
dendis.
Ms. des Dunes, n. 926. Une letire .-idressi?e
(3)
peu de jours aprfis A Bonilace VIII, par 1'abbc dc
Saint-Gcrm!iin-ilcs-Pr(*s offre lcs m(''mes
Sanctissimo in Cliristo palri ac domino suo B.
divina providcntia sacrosancta' romance ecclesice
univcrsali et sunimo ponti/ici : J. ejus creatura dc-
vola,monasterii sancti Cermani dc Pratis Parisien-
desire ke vous sachi(5s ke messire (le Flandres el
niedame de Flandres et tout li enfant d(! Flandres,
ct tout cliil ki les aimcnt, ki lo cucr k'il onl a vous
uiiiverso noslro ont conncu et connoisccnt, vos ont moulle bon cuer
porlei loiile cheste wi^^^re, et loiil monstrci par
oevre, si avanl ke par loialtei ronl peu faire. Sire,
H" mars 1299, v. st. Archives de Bourgogne 4
Dijon, document communiqu^ par M. Gnignard).
Qiiellc nc devait pas iMre la position iies aulrcs mo-
nastercs, si rabb.iye royale ilc Saint-Germ.iin, fon-
i\6c par Cbildebcrt, cHait r(5duilc ;\ tenir cclangage?
plaintcs : Godelroy de Paris dii dans sa chronique.
n "
Je ne voi au jor d'hui yglise
'* Qui ne soit a ceste/in mise,
Qui primicr nait paiif diziesme
Duble diziesme et cinquantiesme :

sis ahhiis,ct totiiis ejtisdctn loci conrcntus,cum .':ui

rccommeiidalione sc ipsos ad pcduin oscula bealo- Cel% qui le prcnnent, nenfonl

rum. Infirmi el (iraviler lanf/uidi semper siliunl Vers sainie yglise leur devoir.
snnilatem...Qnainobrein ad scabellnm pcdumsanc- (4) litablisseiiicnls, 49 27. On sail quc
et II,
lilatis reslra- currentes,in/irmila.lcs et dolores nos- Ducange, en pubbant (5lablisscments de saint
lcs
irose.rpiinimus.iinibus jamgravati ct /'essi immen- Louis, rrni|)lai,'a le mot roi/ par cclui de cltief
sc, i/uasi sineopiz-ati. limcmus ne amplius resurqcre sciyncur, dans lc chapilre qui iierinel au vassal, en
valcamus : videlicet qiiod nostrum monastcrium ca-; dc (l(5faut de droil, de scmondre son liomc pour
debitis cst ipviviler nbUiidluiii, proptcr c.rpcnsas allcr ijucrroicrlc roy. 11 faul ajouter qiie saint Loui-;
qvas me abbatcm in romana curia faccre decuil ct avail ju!i* cu monlanl siir le tronc, qu';^ ravcmr lc

cas quas domino regi Francornm pro rciini subsidio
m.inistrare oporiuii, nec non ei u.<:urarum voraiji-
7iem quiv nos rodnnt, sicut et inala ct dolorosa mii-
iatio monciarum ; ct creditores no.ttri nos fasti-
diunt et infeslant, et de dic in dicm perseqaun-'
tur, cic.
roi ne prononcrrait plus ta conrtscalion dcs gran is
hcfs san^ le jugemcnt dis pairs.
(3) Lcttre du coiiilc di' Flandie a Philicpe le Bei,
9 janvicr 1291) (v. st. ), aic. ives de Paris. J'ai pu-
blii' cel iiiiport.nt duciimeiii dans mon //in^oijv de
Flandre, l" (Jdit., t, II, p. S59.
ISS3 DE CONTROVERSIA RONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA.
volic cst ke li roisde Franche a moulle prcssei el a civ^ conlre le roy de Franche, puis ke dit li fu ke
niouUe des injuros fail ;i monsign ur de Fiuiulios,
ct moulte plus, puis lce les convenrnches de mon-
signeur Edoard, voslre fil, el dc medeiniselle Phi-
lippe furent faites, ke devai^t, et pour ce ausi ke
mesire de Flandres ne vot niie faire en vous gre-
vans ce ke li rois de France li taisoit mcttre avant,
cl k'il li faisoit requerre, et li cuens s'csl adfis
moult d^bonairenieut et moulte humlcment port('s
enviers le roy, en requ^rant adcs k'il fust niain-
tenus en raison et en d oit. Bien est voirs ke Ii dus
de Braibant, ki nics est ;\ mon»igneur de Fian-
dres, et li cuens de Bar, ki cousins germains cst
a medame de Flandres, et ki sunt, sire, loyet k
vous, et pluiseur autre gent ki vos aiment et ki
aiment ausi mrnsigneur de Flandres, ont mis
avanl a monsigneur de Flandres de piechA k'il re-
wardast 4 son afaire, el k'il s',ddast ct cunrortast, et
se mesist enconire le roy de Franche avoeques vous n reffe ot rabbei de Jcmblos, ki; li ciiens de Fla'idres
Et pour che ke bien savoient cl bicn sevent ke mes- '' esloit ilesloy(5^ 4 lui far scs moiines di^^fantes, el
sife dc Flandres pooir n'a de lui et se lerre mel-
Ire encontre le roy de Fianche, pour U-s mises ke
mettre convient, ijien diseiit ades et afferm6rcnt
moulte acii'rles ke, se faire lo voloil, k'il aroit de
vous che k'il vorroit. Aucun reportoient nomhre d'ar-
gent, el aucun parolle nioulte graude, sans mettre
nombre d'argent, sire, et aucun de ki ci vous sunt
disoient 4 aucunes gens ki sunt A monseigneur de
Flan Ires ke, so li cuens le voloit faire, k'il aroit di>
vous che k'ii vorroit d'argent, et mariages ausi
pour ses enfans. Sire, touto si faites paroles et
moulte d'autrcs furent reporlfes a monsigueur de
Flandrcs, Sire, il ki teus est, comme vous bien le
connoiscii?s loials et prudom , conxient k'il vos
ainast de bon cuer, pour warder se loialte en tous
poins, ne volt onque rendre rosponse certaine,
juskes adont k'il eust le roy de Franche trouvei en
p
" Flandre
ddfaute parfaitement envers lui et sommei de tout
et del roy souimer se travel a ii; car les injures ke
li rois de Franche li soloit faire, il les coutresloit
plus aspremeut k'il ne soloit, cn requiM'anl ke drois
et raisons li fuscent fait, sans faire |iarlcr par iiioyen,
ne par moyfene, eii cspi^rauche ke, s'oii li cust
fail droit el raison, k'il le presist, ct s'on ne li fe-
sisl, k'il se peust aherdre a chou ki dit li estoit,
sire de par vous laqiicle clioze il cuidoit trover
moulte preste, quaut la chose 4 ce se donroit, se-
Jonc che ke on Ii avoit dit. Sire, ore cst ensi avenu
ke li cuens de Flandres a lout snmraci le roy de
Franehe el mis partaitement cn d(^'faute par quoy
:
clerc de droit et de divinitoi ont dit el dieiit ke li
roys de Franche a tant inf-ffait envers le comte, ke
li cuens est desioy(5s de homage, de servichCj de
f(Saut(5 et de toute' redevauche k'il li devoit u pooit
devoir. Et quant li cuens eut chou attainl de savoir, |> d'diuit,
" et regi obedicntein adversus qiioscunquo, in jnre
a vos gens il envoin por eaus certefyer de se ri's-
ponse sour che dont autre he il avuit estel de par
vous aparlcis, ct k'aucun de ses gens lui avoient
ausi raportei di> vos gens. Sire, demndes list li
cutns de Flandres tcUes, en oquoyson des alliances
par lesquelles il peust soustenir mius reinpriase
ciiconlre le roy, lesqucles demandes ne furent mie
ensi oys, coninie on se fioit par les paroles ke on
avoit oyes devrint. Neqnedeut vos gons parkTcnt
nioult courtoisement, et disent k'il n'avoiont aiitre
pooir, et ke voiis, s'on voloit lant atendrc, fi'ri('s
plus courtoiscm' nt k'il n'avoient pooir de fairc, ne
Kt cueus de Flandres,
ke faire n'oseroient. li sire,
dcvant che ke vos gens veuiscent k Camhray
ki
peu de lans, avoit le scigneur de Blanmont et le si-
gueur de Kiic esli et ord(!neis 4 veuir k vous de par
hii, ot mis 4 voie s'estoient, niais parvcnir n'i
peurent niie, par 1'empeschoment dou tans, et ki
ausi rewardoit k'il avoit tant fail et tant contres-
\Hr>'i
ilesloyi5s en estoil, ke plus atendre ne voloii, s'as-
scnti en chou ko vos gens faire !i voloient, sauvc
che k'il so mist adi^s dou souridus, en le franchize
de vostre conniscance en lequi^^le il sefie sour toutes
riens. Et pour parfaire, sire, toutes les besognes et
mrlre en cerlainitei de choii ko fail est par vos
g('ns, et ke vous fer('s par vo gr isse, dont on se
he bien tant et |dus ke dc. che kc fait est, li cuens
de Flandres a envoyet 4 vous le signeur de Blan-
mont et le signeur"do Cuk et son recheveur de
Flandres, soulisantment warnis de par lui, liquel
vos requiereni pour Diu k'il soiont hasti^einenl et
tost d6livroi, car il est grans besoin k'il soient
tost d(_Mivrei, car, sire, savoir deveis ke li cucns de
Flandros, quant il envoia chi 4 vous, envoia i!'au-
tre part au roi de Fninche dire el nuncher de par
lui par di'us abbeis, ch'ost 4 sivoir rabliei de Flo-
cliel nunrhement fait, ki orendroit ost fail, li cuens
de Flandres ostera de loul seu pays, et par lerre
( t par iner, tous chcaus ki de par le roy i sunt, et
ensi sera gurrre cummenchii?, et ne cuideus mie si
tost venir on Flandres ko le viert commenchie, (1).
Unlraii(S fut, en effet, sign(5 peu do jours apris
dans la cha|ielle de Notre-Dame de Walsingham,
fidouard I'^'" y annoncjHit qu'il soutiendrait Gui de
sos tri^sors et de ses armi^cs, el s'engageait 4 ne
jamais traiter sans lui : promesse solennelle
(pffidouard refnsa toiitefois de confirraer par son
sorraenl, attondu, disait-il, « ke de iisago avons
« k'im propro personne no jurons mie (2). »
E ifin, le 2'6 janvier 1296 (v. st.), le comte de
fit lire, dans l'6glise de Saint-Donat de Bru-
ge jiin.icto solennel d'a|ipelau pape, oii se Irouvaient
re|)rodiiiis lous ses griefs contre le roi de Franco.
Cum vir nobilis, Guido comes FIandria\ more
progpuitornm et antocossorum suorum Flandriae
comitum, ratione eomitatus Flandri;e, pro parle de
regno Franci» cxisteniis, unus de paribus regni
existeiet, et eumilem comitatum a rege Franciie,
in feoilum teneret, idem comes pro eodem foodo
rt"A Franci?e Philippo qui nunc cst, fidelitatem
fecit et honiagium, piout alias clar» momoriK Lu-
dovico et Philippo, progeiiitoribus ip-ius regis,
fe'orat, et ip-ic rex ad fidelitatem ethomigiiim eum-
dum cnmitem in sua fide recepil. Deinde idom rex
pro su-a' V iluntatis aibitrio, et excluso prorsus ra-
tionis judicio, licet oumdem comilem sibi, prout
jure fidelitatis homngii tanquam domino
suo, et maxiine in hiis quse p"rtinrbant ad frodum,
defendrre deberet et rogere, impiignavit eiim, et
jura ipsius coinitis ad ipsum ratiune i|)sius foodi it
aliorum prrtinoi tia occiiiavit, ot contra staturn et
honorein ipsius coniilis machinalus est, el in jure
eidcm faciendo defecit, et expresso sibi jus facere
recusavil, et dampna plurima et dcdit, el corpnri
suo violentiara intulil, el cum inimicis comitis in
la'sionein ipsius coiili-eileralionein focit, et ciim ali-
quibus subilitis comitis de lerra sua do contoedera-
tinne adversus coraitom Irartavit, et ipsos visus csl
sediicere, et eos advcrsus comitem dominum suum
commonivit, et sollicilavit oos supor hi'S por so et
suos. Conventiones etiam de modo tractandi ipsiim
(1) Archives du rovauine dr Bolgique
(2) DiJclaration du"2 f^vrier
1296 (v. st.), Arclii-
ves de Rupelmonde.
1855 AUDIT. AU LIBROS DE VITA S. BERNARDI. ISoG

eoraiiem per jus et pares suos, de qua^ rex ei

liiis vando seu innovando appellationem sou provocatio-
olim in-
^ nem pnedictas suner et de notiliraiido
ilebet facere, el coiiies vcrsa vice regi, alj liiis, lia^c

ler rces et comites eojum prsdecessores habitas. ipsi regi dum cessaverit boc impedimentum, et
et de regibus in reges el comitibus in comites siic-
dum comraode facere poteriraus, et prout de jure
cessivis temporibus, et pcr ipsura regem qiii nunc fu(.'iit faciendum (i).

est et eumdem comitem renovatas ct jurejurando Cct acte d'appel, renouvcl(i k plusieurs reprises,
lirmalas, violavit et fregit, et fide pcr cumdem au inois de mars et au mois de mai, regul Tadhe!-
rupla, ijise rex in praemissis, non solum semel sed
sion des abbijs de Sauit Pierre, de Saint-Bavon, de
itiam pluries, quasi iuliiiitis vicibus, et in aliis
quasi innumerabilibus, eumdem comitem prose- Marchiennes, d'Eenliaem, de Sainl-Andre, d'Ou-
cutus est, mulliplicatis contra Dcum et justi- denbourg, de Graminont, des Dunes, d'Eeckhout,
liam gravaminibus, incessanler, cum que ipse coraes de Saint-Nicolas des Pres, de Sainl-Nicolas de
et ab hujusmodi injuriis abstineret, nunquam ah
Furnes, de Tronchiennes et de Ninove des doyens
eo exaudiri puluit, et cum per parcs suos peteret
;

jus sibi licii, qiiod de jure el de consuetudine et de IJruges, de Fuvnes, de Cassel, de Seclin, dc
per couvenliones |inedictas facere debebat eideni, Douay, de Courtray el d"Harlebeke ; des pr^vols de
ipse rex, se per hoc offensum reputans, indignatio- Gaud, de Thourout, de Watten, de Loo el d'£ver-
nis aculeos cominiliit in ipsum, et (p.ianto liumi-
sam (2). Une lettre du 22 juin 1297, annonQa au
lius ipse comes, propter Deiim et jusliliam et ho-
g Pape que comte de Flandre Michel
norem suum conservandiiiii, el pacem quam semper le avait choisi
desideraliat cum rrge habeiidam, et ejus acquiren- As Clokelles Jean Bcck et Jean de Tronchiennes,
daiii benovolentiiim et gratiam, obcdivit eideni,
pour soulenir cet ap[)el (3).
tanto asperius tractavil eum, et per injurias mole-
Gui de Dampicrre se confiait dans ralliance de
sta\it per ha,'C et alia, de quibusnon solum lernbile
est loqui, sed horrendum eliam cogilarc, el execra- rempereur Adolphe de Nassau et du roi d'.\iigle-
bile liominum in auditu et ad ullimum comes, cui
; lerre, £dou;rd I'-''".

ha'c amplius pati non est possibile, sentiens culpa Adol])he de Nassau lui (5crivait le 31 aoiit 1297.
ipsius regis vinculum tidelitatis et homagii, con-
Adolplius, Dei gralia, Romanorura rex, semper
ventiomim et paclioniim, juramcnlorum el tidoi,
cujuscumquc augustus, spectabili viro, Gwiloiii comiti Flaiidriie
subjectioiiis et obedieiitue et allerius
iiiter regem
fideli suo karissimo, graliam suam et oiuue bonum.
conliederatioiiis et obligationis, quod
Litteras sincentatis tna' nostro culmini noviter de-
ct ipsum exliteral, penilus dissolulum, et se ab hiis
stinatas ^olita affectione recepimus, ct conienta iu
prorsus absolulum et liberum, quia rex ipsc supe-
cis pleno concepimus intellectu. Sano scire te volu-
riorein non recognoscit iii tcnis, ad prolectionem
raus quod super tuis turbaliunibus non minus afli-
el auxiliiim omnipoteiitis Dei confugil. Verum quia
cimur quam de nostris. Unde, licet rebellio aliquo-
comcs ipse, qui amodo iji-i regi obedire non debet
ruiii ]ira'ci]iuoruin imperii principum et machina-
ncc intendit, cuin nd id non teiieatur dc jure, pro- Q lioncs eoruiii pei versa' quibus crimine hes» maje-
bHbililer el verisimilitcr, niaxime etiam cuin pne-
stalis se polliiore nou formidant, desideriis noslris
sumendiim sit de pra-terilis ad funir.i, limet sibi it
tibi celeriter succurrendi coiitra regem Franciir
limere debel, ne rex ipse vel alius, occasione pra'-
hactenus obstilerint, et adhuc iion mediocriler im-
missorum, per injuriam ecclesiasticorum judicum
pediunt noslrie prupositum voluntatis, quod quidem
seii cxecutorum aliquorum, seu alias, vel aliiis ali-
sub iidueia ruUditatis tibi pra'sentium serie decla-
quis ipsuni comitem gravet et moleslet indebite
conlra jus et ju^tiliam, cl ipse comcs paratus cst
ramus, indubilaiiter tamim teneat tua liducia (piod
et olfert slaic juri super pra'missis et aliis coram absque morae periculo, cum viribus armatorum
doiniiio ]iapa seu (|uocuiiiquc alio judice c(im|ieten-
quas admiltot luasontis neccssitatis instanlia, de-
ti, si rcx i|.se aut alius conlra euimlem eomitem in
beamus consolabililer te videre, juxta ipud nobilis
vir Johauues de Kuic, affinis iioster dilectiis, latiiis
alii|uo volucrit ex|ieriri ego .lohauiics diclus
;

tilii poterit expedirc, cui stalum pra^missorum, et

Brautin, piiviiomiiiatus, iirocurator ejusdi'm comitis,
noiiiini' i|isius et pro i|isu, sub Irstimonio |ira'seii-
exinde nostram p'jnitus expressimus volunlatem.
tium \iruruin a me ad liuc rog.itoruin, i|isum comi- Juxta hoc siquidem \olumus quod, spiritum lonso-
lationis et animiim fortituiinis assumens, amicos
tcm, statum, sibi adlm'ienies el suus, lcrram suam
et ^ibi subditos et sua, ])roleclioni curia' rumana!
luos et subditos debeas liducialiter consolari, scilu-
supiionens, ad camdem ciiriam romanani a|ipello rus cortissiiiic ([iiod, si quos cuni luivdiclo regc
seu ])rovoco in liiis scri|itiscontra i)ra;dictum regeni, Francia' conligeril liaberi fiuales Iractalus, tibi [ifr
Q omnia cav^ biiiius, (unutum possibile uobi erit. De
cl coiitra (iuoscuin([iie qui sua credideriiit intijresse,
advciitu ctiam illusiris Edwardi regis Angloruiu
ct ontra jiidices seu execulures ct aliosiujunatores
(

nuper fuerunt aliqua intiiiiaia, cujus rcvora

iiobis
quoscumque, et si (piis iii ]irieniissis aut aliis ipsum
ailjutorium tam nobis (]uain lilii creden tur [iluri-
comilem, sibi adiia^rrnles et siios, et sibi subdiios
iiuiiii opportunuiu qui sive veniiit quod multum
m per-ouis aut terris aut ]iosse>ioiiibiis aut rebus
:

suis vel aliis gravet, tiirbel, iiiquielel, iiuilestet, aul

noslris desideriis arridct, sive non, quod salis esset
seu quodciimque facial iujuste vcl iudebite, coutrariuui votis noslris, de adjutorio tanicn noslro
vexijt,
vcl extra, priejudiciiim ipsius certiludinem omnimodam volumus te haberc. Datum
in ligura jiidicii iii

subditorum suoruni, in Slectstad, II Kal . septeinbris, regni no^ri

comltis, silii adlKcreiilium iiut
et inslauler apostolos pcto et proleslor de appella-
anno sexto (4).

tioue seu provucalioiie liiijusmodi facieiula et iuiio- .\(lol|ihe de Nassau succomba dans la lutte cou-
vaiid.i loco et lempoie, ct proutlieri dcbebit dejure. tre Albert d'Autriche, et fidouard I", qui s'i:tait

Et qiua domiuus comes ]ira:dietus, seu ego aut alius quitter les armes sans avoir
cugag(5 ;\ nc point
lirocurator, .seu ex parteipsius aut ]iro ipso, proptcr
vaincu I'lulip|)e lc Bel, roublia pour conclure unc
metum ijisius regiS et suorum (pu iii conslaiitem
viriim cadere dcbet, in i)ra'seiitia ipsius regis aut (1) Archivesde Ru|ielmoude, u" 838.
suorum super priumissis a])pellare scu (irovocare (2) Id. et de Lille ms. des Dunes, n" 889.
;

noii |iossuiiius iiec audemiis, proleslur uomine (juo (3) Id. n° 897.
suiira de appellando seu provocando, et dc reno- (4) Arcliivcs de Lille.
 1857 DE CONTROVERSIA BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA.
lr(5ve, en accoptant Boniface VIII pour arbitre
Lo sort de la Flandre allait se d^cider
Philippe, tils de Gui, devenii prince italien, et coiinu
sous Ic nom de comte de Tliiette, depuisqu'il avait
dpouse Matliildo do Gourtenay, s'y rcndit sans
lai, et il y fnt bientot rejoint par ses
Robert de BtHhune et Jean de Namur, qui avaient
quitte la Flandre pour difendre les int^r^ts de leur
p^^-e prf s du pape.
Bouiface VIII, avant de monter sur le sidgo pon-
tiiical, avait 6l6, dans un C(51c'bre proc6s contre les
usuriers d'Arras, ravocat de la commune de Brugos
qui, k loccasion de son av^nomenl, lui avait offerl
dcux riches piSces d'6carlate, pro honore suo qiiod
fuerat advocatus causce prcedictw (2) et c'dtait (5ga-
;
lemeut ;\ Boniface VIII, qui n'dlait alors que le
cardinal Benuit Gaetani, que Gui do Dampiorre
s't5tait adressc; pour dcarter Gui d'Avesnes de \'ivc-
cbe de Liege, en invoquaiil des sentimonts de bion-
voillance el de prolection qui ne lui avaient jamais
manqu6 (3). Mais la situation ^'(itait plus la m(^me
au commencemeut de 1298, el c'(5tait au Pape,
devenu ralli(5 de Philippo le Bel, qu'il fallait faire
accepter un acie d'appel, qui (?manait d'un vassal
arm^ contre son seigneur suzorain.
Rien n'est plus important que la s(5rie des piO^ces
diplomatiques de cette (ipoque relatives aux nt^go-
ciations de Gui do Dampieirc A Rome, et on uous
saura quelque gr(5 de les reproduire pour la prc-
mi^re fois d'une manifere complete.
Le 2 avril 1297 (v. st.), Michel As Clokettes et
Jacques Beck annoncent au comle de Flandre que
le Pape leur a fait bon accueil, en leur parlanl de
l'affection qu'il avait toujours eue pour la maison
de Flandre. En ce moment, Boniface VIII faisait
assi(;ger lo chateau des Colonna,et mulliplait les pri-
cautions pour so mettre k l'abri de lours lenlalives.
Triis-chiers sires, nous Mikius, vo chapelains, et
Jacques Beck, vos clcrs vous faisons assavoir que
nos chiors ei ani{5s sires mesire Philippes vos liens,
conte de Thiette et de Loreth, et maijame la con-
lesse se fame, estoient en court de Romme, qiiant
je Mikius venoio en leditc court, et avoient ji parlet
4 nostre sengneur le pape, et principaloment de
vostre besoingne, de qui il avoit bonne responso, n comment que la besoigne voise, et ils ont pooir de
et puis, sire, que jou Mikius estoie vonu, la moisme
jour de rae venue fiii-ge en lo priisence de nosire
seigneur le papo et lui pr^sentoio vos lettres, eu la
prfeence dondi vostrc am6 lil et de raaistre Jacquc-
mon, vo clerck desusdi, et lui monstroie par pa-
roles, soulant (4) chou que Dius le me minisira,
vo besoingne, qui moult bonnement ine oi. Et nie
respondit nioult avenaninent, sir, pour vous, et
recitoit, sir, lo graiid aifeclion ot rainour qu'il avoit
(le lons taus le maisim di^ Fhuidro et a vons, et
i'!
disoit quo boneinent 11 feroit, se Uiu plaist, que vos
(1) liymfr, I, III, p. 194^
(2) Roles aux archives do Brut^es.
(3) flc! vestra lieniijnitatis affluciitia ploiaiii i/e-
rentes fiduciam, ail ipsaiii tanto /idiieialius reeurri-
inus, quanto ipsam favorabilein semper inveitimas.
Notice sur un manuscrit des Dunes, p. 30.
1858
(1). besoingnes revenroient en bon point, puisque li
4 Uome. estat des bosoingnes dos rois de France et d'Engle-
lerro venroient en sa main pour ordener. Et il ne
cuide niio iju'ils so doivent partir de lui sans bonne
pais, et moult bouement il se maintenoit cnvers
dd- monseigneur Philippe vostre lils. Et, lr(''s cliier sire,
deux frores, nous vlsitames puis chest di tous cardenaus,
les
et lenr pr(5sontilmos vos lettres, et Icur disimes
vostro bosoingne pour vous, en reconimandans a
eaus, dont cliascun, 4 part lui, nous a inoull bonno-
ment rospondu pour vous, et nous ont prorais de
conserver vostro estat et vostre honnenr el le
honncur de vostie maison de Flandre, a lour pooir,
et, devant che, les avoit vissit(5s lidis vos cliicrs lis,
qui nous dist que nioull convcnablo iesponse il
avoit d'eaus. Or doinsl Dius que la bosoinguo vienno
a bonne tin et honnerable, ensi comine iious en
avoins grand esp(Jranche. Et, tri^s-chiers sirs, isa-
p chiez que mesir Philippe, vosdis lius, s'cstoit partis
de court, quand ces lettres furcnt faitcs, avoec le
duc de Calabre, fil au roy Gbarlos, qiii estoit venus
a court au raandement le papo, et osl rclourniis cn
ses pais, et revenra aussitost qu'il saura los novoles
de la venue de nos seigneurs, qui pour vous vonront
4 court. Et on ne savoit cncore auqncl lui li court
seraon estei. Et il convient, sire, quo chil qui
vi(^ueut de par vous vic'gncnt bien enfounnei et
bion pourveu ; car pour le parlie advcrso venront
moult grant gent. Et, sire, savoir dev6s qiie li cours
de Romme est moull d(5sirans et qui besoingner
viell (o) il convient qu'il faclie moult de dous, de
promesses et de obligations, et meismeinent on toil
bosoint;ne qui si grans est que vous sav(5s, en la-
qu6le il no convient inie, quand a ore, espargnier.
Et nous avons pourvus, siro, pour vous on la court
los raiudres advocas de le court, mais grandemonl
r voolont ostre servi de leur saloire non pourquand
;
uous les avons retenus. Est boin est quo vous en-
voi(;3 4 court les transcripts de toutos convenances
et de tous les privil^ges dont vous vos vol(>s aidior,
escripies par maiiis de tabellions pnblics. Et d'en-
droit les apiaus qui iait furonl, siro, pour vous et
pourles vos, ai-jou Jacquos Beck vosclercs, envoii5s
pluiseurs lettros 4 voiis baill(5es par pluisouis uk;-
sages, ch'est assavoir par G(5rard Hac, qui e-it de vo
torre d'Alost, el par Jean Deiiis de Lille. Et dou
remanant vous ai-je escript comment li papes Fa
retenu en partics, sp(5ciaument les apiaus encontre
lo roy de France pour ordenor, et comment il a
commist la besoigne encontre le archevesquc dc
Rains et le (ivesque de Senlis a monseigneur (j(5rard
de Parmc, cardenal,'et bon est, sire, s'il vous plaisi,
que on fasso faire les citations par les juges des
apiaus, qui 14 sont pour perpLHuor lour juridictions,
vous rasaure 4 cautc^le et cheaus qui 4 vos apiaus
so tiennent. Et, tros-chiil'res sire, li ostas et les
noveles de courl, quand 4 ore, sontteus ([uc nostres
sircs li papes fait coutinuer sa guerre contre les
Golompuois, et ostoit encore ses os (6) devant un
castel que on apiiAe la Colompne, et il so tionl plns
contimiellenient source warde qu'il ne soloit, et se
fait nioiilt |)res warder ct pau ist (7) mais 4 le fie
fait-il ccM(;brer cn sa capelle, et 14 so fait moult
grandement warder. Et on dist, sire, que Frediis,
qui eucore tiont Sesilc, a fait moult granJ arni(!e
de gaWes, et 4 1'encontro li rois Cliarles ot li dux
et li princcs si til ont fail ot font ausi grand arnic^e,
pour coi ou quide que grans wuerre sera entre
(4) Selon.
(5) Veut.
(6i Ses os, son arm6e.
(7) Sort peu.
iSJ'J ADDIT. Al) LIBROS DE VITA S. BEHNARDl. 18(30

eaus en elics parlies, se Noslie Sire n'i niel pais. / wart Tame et 4 corps. Donn^ 4 Rome, xx
'
ft
jours en
lil encore e.-l en courl li 6vesques de Chaalons ; mois d'avril (3).
niais niesire ii'Apreniont, evesviues, et il
Jeliaiis
primictiiers de Verdun se soul piirti de court. Et D6s que Robert deB6lhune et Joan de Namur eu-
noslrcs sircs li pape a lail nioult de nouveles cofls- rent rejoint k Rome Pliilippe de Thietle, ils adres-
tilutions, i-nsi, Ires-chiers sircs, que je vous ai an-
s^rent au pape ua mi^^raoire oii ils rdciamaient la
treiois escripl. Ei, treii-chiers sircs, voellics esire
ourt pourvcue que par de- liberid de leur sceur, et celle du sire de Blanmonl
averlis que la soit si
faute de pourvuance autres dclaules n'aveigneul , et des auires prisonniers faits a la bataille de Fur-
car a che scra grandementvos honiieurset li avance- nes, qui eussent dil etre relachds d'apr6sune clause
mcns dc vos besoingncs. Et miels \aut que on dela trSve du 31 janvier 12^7 (v. st.)(4}. Ils insis-
nianche (1) un pau dou sien en aventure que on
taient principalemeut sur rimportHiice qu'avail pour
pcrde le grand pour le pelit. Et nous avons fail
assavoir par lcttres a uo trcs-chier seigacur mou- la Flandre ralliance de rAngleterre.
scigneur Rohert, vostre til, que, se chis m^sages
Sanctilati vesira; supplicant dcvoii vestri, Robcr-
lui venist a devaiit, que il ouvrist ches lettrcs et
tus priraogenitus, Philippus et Johannestilii nobiles
les leust et rcclausit sour soa seel, el souf chc,
yiri comilis Flandri*, qnatinus honorera et statum
sirc, vous fcsist assavoir sa voioniei. Sire, s'il vous
ipsius coniilis conservantes, de quo in vobis in-
|)laisi, vostre volontei nous raandes, et nous som- •
,
commutabiliier conlidunt, causam ip.-ius contra re-
nics prest de le faire. Et Nostre Siro vous sousliene '
gein Fraucorum, cain ea celcritate, qua fieri poleril
cn bonne et longe vie, 4 honneur et joie, et vous
terniinare velitis, et securitateni in pace vivendi
ward a Tamc ci aa cors. Donuci a Ronii', ii jours
procurelis eidem. Et, si res ad prassens terminari
el niois d'avrii (2).
noii valeat, supplicani ex nunc sibi restilui filiain
Dans une lettre (^critc dix-huit jours apres, Michel suamquim rex detinet, et iiicarceratos (^t captos
As Clokettes et Jacques Beck pressctit Tarrivte de quos rex deiinet, scilicet doiuinuiu de BlaDmout et
aiios, occasione guerrie dicti coinitis, libcrari se-
Roberl de Bdthune, on lui recommandanl de ne rien
lunduni formain convcniionis babita» ia concessione
faircsans connaitreexactcmcnt lasituationdesclio^es: treiigaruiusou induciarum inler ijisura r.gein el re-
Tr6s-chicr sirc, nous Mikieus As Ciokdtes, vo gem Anglia', et sibi confoederatos et adhaerentes,
ca|)clain';, et Jacqucs Beck, vos clcrs, clCmorans en saltcm duraiitibus ireugis.
court de Ronic, vous faissons assavoir que nous, le Item supplicant sujier senleniiis excominunica-
niardi en P.isqiicres, envoiamos un niessage vers no tionis et interdicti, qu;e de facto latae sunt contra
iiis haui ct ircs chier signcur, men signeur le comit m, universitalcs ct singulaics |iersonas eidem
conte, vo Ires amd sigu' ur et |i(''re, par lequeil nous adh;crcntes, patcrua bcnignitate provideri ut revo-
li laissoiis savoir le estal el les novfelcs de co irt ccntur, quatinus de facto iirocesscruiit, vcl saltera
dc Ronie. Et li biiliines leltres pour vous baillicr quod ouinia sint in eo statu in quo erant lcmpore
et pour vous cnlormeir de ce que nous faissons sa- J appillatiouuin ;id vos emissarum; ita cliani iquod
voir d nodit tr6s hanl signeur. lit saclii('s, rher sire, pralati, non obstaDlibus dictis seutenliis, adinittan-
quc li papcs ot autre vo aini se niarvcllent ass(5s tur ad priesentanduin, et clerici et personae ecciij-
qiic nus dc vos niessages n'est encore k destant de siasticaj ad beacficia dignita;es et ad ordines, el
vous venus en court pour enrormeir et aviser de la ad ca!icra oninia agena ei facienda recipiantnr el
voslre voloiitei. Et nous n'avons encore nul ostcal facere possint tam laici quam clerici, in judicio
retciiu pour vous, ct pour voslro gcnt i Rome, ne et extra, prascipuc cum dictas cxcommunicationum
en auire lieu, ne nulle porvdance faile car nous : et interdicli sententias uullas dixerinl et dicanl,
ne poons savoir oii la couit srra, ou k Ronie ou ail- qiuc facere et agerc poterant anle dictas senlcnlias
leurs. Nepourquand avons-nous fait no pooir dcl et appcllationes eniissas, et quod refut.Uis occ.isione
savoir ct nous dist-on que, en quiel queconque
; cxcommimicationis seu intordicli, post appcllationcs
lieu que le cuurt scra, li pa])cs lera louivoir as par- seu sentcntias prajdiclas, prwjudicium nulluin tiat.
tie de la besoigne pour iiuoi vou^ vcnez de ostcus Itcni supplic ;nt ecclcsiis ei ecclcsiaslicis ]iersonis
a sen ordcnauce ct auire res|ionsc ne poons en-
: sui coinitatus comiti adha^rentibus provileri, ne
corc avoir fors que ensi cn gi^uciral Et pour ce, si- cogantur bona sua tribuerc regi, in tesionem et de-
re, s'il vous plaist, est-il bon que vous envoiiis & struclioiiem ipsarum, cum r< x ipse et siii, insur-
dovant vous un messagc, viii jours ou x, pour non- gciites advcrsus comilcm et lcrrani suam, iilures
cicr sour ce et sour aiilres choses vosire volontci. ccclosi.is et s;icra loca igiie coiicreinaierint el de-
Et si vous fuissi(5s si pr(5s coiunie i Gene, e! vous ) struxerint per injufiam ot violeatara.
V0usissi(Js repouseir pour un pau dc tens, nous Iioni sollicilc provideri qiiod treug;« servealur
venri(Jnies i vous, ou li uns dc nous, pour dire de coniiti ct suis, el quod alteinplata adversus Ireugam
ces besoigne-, a l'a\is que nous [lorrons avoir (|ue pr;eieriii et futuri ieuiporis, cuin reslitulione dam-
i\ faire en cst car il ne se fait mie bon sijudaiiic-
: iuioium, occupatorum ei ablatorum ct cmeadatio-
ment irairc cn court. lii noiis cr(^ons ipie nicnt plus iic iiijuriarum, in sialiim (lebilinn redu''anlur, ct
de certaiiiuc rcspimsc ii'ont cihiui sont et ont cstci supcr hoc e.xccutorera ydoneuiu vestrum, vel plu-
en court pour lcs iuessagcs d('s rois. Et sour ce, res, sibi ccnccdi. Et quia quandiu rcx tencbil illam
nous faites assavoir, s'il vous plaist, voslre volen- arlciii terraa coniitis, quam [ler violenliaui
I
ei in-
tei ct vostrc conimandcnient. Et, sire, se vous volcz jusic ocoupavit, |)arari non potest coniiti et suis
reposeir ;\ G(Mie, aiusi qiie dist cst, plaise vous de treiigarum scu induciarum scciriias, supplicant
prcndre vostre rcpos ('s niaisoiis de ceaus dc le quaiiiuis terram illam ('c manu regis in inanu vestra
coinpagnie dc Rcstorriineiitc, et faites demandcr poni jirocurctis, donec negolium fucrit lerminalum.
doudit Rcslor ct de Trupliin qui sont cliicf dc le Patcr sancle, devolns veslcr lilius, comes Flan-
com])agnic, cl (pii inoull se snnl cficrt [lOur voiis ai- dria', ^ravalur el la'dctur in sub.scciiicnlibiis, si
sier et lionorcir. Et Nostre Sirc voiis souliemic cn malrinioniuni, iiuod inter lilium regis Angloruoi et
bonne et longue vic, ii houneur et joic, el vous lili;im coiuitis H.n.lriae sperabatur, cx couvcniioni-

(1) Mange. (3) 20 avril 4298 Archlvts de Flandre A Lille.

(2) aviil 1297 (v. st.), Arcliives dcFlandrcA I.illc. (i) l!y»ior, I, III, p. 1M4.
ISUl m COiNTROVGRSlA BONIFACIUM liNTER KT PHILll^PUM l'ULCHRUM ACITATA.
biis parenles habitis et jurpjiirando vallatis,
inler
debere contrahi, non procndil Magnum enini erat
ei et generi suo, liabere tilium rogis Angloriim et
regeni futuruni sibi allineni el amicum, et prolem
regiam ex matrimonio, et tiliam rpginam, de quo
sperandura erat, Dotnino disponente.
llem niagnum erat eiet subditis suis, habere pa-
cem et amiciliam inter terram Anglia' el Flandrice,
inter quas i'requentt;r fuil turbatio et gnerra, cum
damimoso personarum et rerura disi^endio. TerrfP
eiiim viciiiiB sunt invicem, et freiiueiiter consueve-
runl liabere communioiiein negotiationis et cora-
mercii, pra-cipue lanarnm de Anglia ot pannorum
dc Flandria, ei aliaruin rcrum intinitarum qu;t> in-
veniri consueverunt ulrobiquo. Et (|uia palria Flaii-
drensis Ircec el alia plura coinmoda ox dicto niatri-
nioniu sibi profulura seniietiat, obligavit se ad dan-
dum ducenta millia lilirarum turonensium, qua; rex
Angli« habere dcbebat sub ea conilitione, si matri-
raoniuin procederet. Et erat res ad hoc disposita,
quod conies de suo nichil daro deberet pro matri-
monio praedicto. Po^tmodum ex causa convenit in-
ter regem Angloruin et corailem priedictnm, quod
rex praidicta ducenta niillia librarum couiili dedit,
et jus quod in eis liabruat cessit eidem. Qu;e omnia
coracs amisit si matrimoiiium non procedil, nec
alias fuerunl obligati illi de patria ad damlum, nisi
sub ea conditione, si matrinionium procoilerel. Qua;
conditio raatriniunii si deliciat, Pator sanclissirae,
sicut scilis prfficedentia dampna, etiam alia subse-
quentur.
Haec autem. Pater sanctissime, ad infonnalionem
vestram ostendunldevoti vestri Mlii comitis, ut coniitis
inhoc negotio sentialis damimura et jacturam (1).
Une lettrede Gui do Dampierre, ^crile au cha-
eau de Peleghera, le 23 juillet liS9s, doiine des di-
tails pleins d'inl6r6t sur ce quise passait alois cn
Flandre :
Guis, cuens de Flandre, et iiiarrhis de Namur,
ascs chifrs et ameis tius Robort, Pliilippe et .lolian,
demourans en lecourl de Roume, salul et amour de
pcre. Sachies, chier iil, ke asv octaes de Saint-
(1) Juin 1298. Archives do Flaiidre, u Lille. L.i
phrase suivante torminait Cii documenl iVow (/uia:
ordinationietvoluntaliueslnevelint aliquatenusob-
viare, sed desiderat in omnibus obcdirc. Llle esi
effac^e dans li rainute originale. Une aulre requrae
dontj'ignorela dalecxacteeslcongue ainsi qu'ilsuit:
Pater sancte, super yrovisionequam facere inten-
dit vcstra sauctitas pro comite Fl.andri/f etsuis, de
negotiis infra scriptis, diynemini dare litteras oc-
stras et executores, prout vestrw bealitudini videbi-
lur expcdire.
Primo, ut restituatur eifiiia sua, quam rex Fran-
cUv tenet invitam.
Item, ut tibercnturet eapti et incarcerati, scilicet
d.Iknrhus de lUanmont et alii, sccundum convcn-
lioneshabitasinciincessionctreuyarumsivcinducia-
rum interreyem Francorum etregem Anyliri; ac cis
adlucrenfes.
Item, ut temijora uppellationumsuper negotiis, ifi
quibus factum rcyis Francorum et comitis tanyipo-
terit, interpositarum a comite et universitatihus ct
sinyularibus personis, ecclesiasticis et sccularilius,
coniitiadliwre7ililiiisnon.curranl,necscntcntiif lalw
renoven lur,scil iiiancanl omiiia in co statu in q uo fue
runt temporc inlcrpositnrum iippcllatiomm, doncc
vcstra sanctitas nliter super liiis du.cerit disponen-
dum ; etfiat inhibitio ne quicquam innovctur vcl al-
temptetur.
1862
II Piere et Saint-Pol uous rccheuraes vos letires en
Pethenghein, ko vous nous envoiastes, et entondi-
mes diligeanmenl clie ke elos contonoient premie- :
romml, de vo ostat en apres,comiiient li apostolos
;
vous roclient honnoravleinent ot courtoisoraent, a vo
enlrde, quant \ous li fesistes revoiouse, el k Tautrc
fois, quant vous li montrastes nos bosoiunes et nos
ndce^^ilos, pour losquiles vous y esles venut dont ;
nous loons Diu, en priant k^if vous doinst, sonr
che coinnienchemonl, boin niuyeii elmillour lin, par
quui, nos bosoignes dcdivr^es k se saintc vol';nlo,
vous puissios retouruer k joie et 4 honneur.
De nosire estai vous faisoms nous savoir ko nous
estiomes eii resonavle poiiit de le saiitci dou cors,
quant chos lettres fuient douii6es; mais do cuer
mout esiiemes greviet, et sommes souvent, et prios-
„ soi pour les griis les les damages ke
despis et
D los geiis le roi de Fraucho lont i nos et a uo
geus, li'il molestent et iravaillonl chascun jour
eu faisanl et venant contre lo tenour de la souflrauche
ordonc^e et jur(5t par les ii rois e.i plusieurs cas, ot
sour che point sp6cialeiiient en le souffranclio
expressei, ki tient se tidgne (2) : car nos honmos ct
lcurs biens, qui devaut loditio soutlVancho ne furoiit
pris, saisi ne arriestei, ue durant le soufrranchc
dusques k hore, arriestent, saisissontet prendent
ils
eu plusieurs lius, a volciitei et sans raison, et dient
puis k'il lionent les cbiefs-lius dos castellerios, si
cuiumo de Bmges ot do Gourtray, il voeloiit avoir el
tcnir tout che ki (isdiltos casteleries i
st hors des forte-
richcs, qui priscs ne lureut pas en teinps de «iere,
el voelonl afermer et mainlenir par leur registres,
ke li membre doivent suiwir le chief. Laquele
cbose est apcrtement contre les paroles dosoure-
dittes, escriles oii le soulfranco : ki tien se tieyne;
C ct se il, par leur cavillatiou, et plus par leur foiche
do che venissenl 4 leur cntente, ke ja n'aviegue,
uous pierderiens h pau pii^s toulche ke remcis nous
esl (3) cs castellories de Bruges et de Courtray, et
grant part te ballies d'Ippro et de Cassiel, qu'il
mis en
nous oiit caleiigc. lit pour ches ddbas acor-
der, qui trop uous apperout dam;igous et pdrillous,
dunt li doi maroschal, mesiro Simons de Molun, dc
par le roy do Fiauche, et mesire Joffrois de Jenville,
Item, supcr clericis prwsentatis et prwsentandis
ad ordines, diynitates et bcncficia, per comitem et
alios patronos et prwlalos qui eomili adlmserunt ct
adhcercnt, ct uppellaverunt, et appellationibus in •
terpositis adhwscrunt et adhwrent, quos ordinarii
locorum rcputant exeommunicatos, interdictos et
suspensos.
Item, supcr decimis ct subvcntionibus reyi Fran-
n
'^ corum non daiidis, sccundum i/uod atias vestra saii-
clitas decrevcrit royandum ct ordinandum, et su/ier
revocatione scnlentiaruoi excoininunicationis, sus-
pcfisioiiis el interdicli, si quw occasione hujus
processerunt, ci super dispensatione, si qui forte
ac occasione irreyularitatem aliquam ca7ttraxerniit
Item, supcr observatione treuyarum ct inducia-
rum cl atlcmptalorum, prceterili ct fuluri tcinpo-
ris, et rcduclione in slalum dcbituin, ud reslitu-
tionem dampnoruin, ablatorum et occupatorum,
el emcndationem injuriarum.
Itein, supplicant... pro libcrtate eeclesiastica pro-
videre digneminiut burijenses de Yalencheins, quos
comcs Uanoniw violeiiter fccit extrahi ab cccle-
siis,restituatur immunilati ecclesiw. (Archives de
Flandre a Lillo.)
^2) La trovc du 31 jauvicr ^-l^dl (y. st.i (lorte :
Qe Li rois d'Enyleterre, si homme, soumis, uidunt
ct alicx; tendrontceoqii'tl tiennent et tenoient au
jourque cettesuffrance fuprise. Ryiner.l,IlI,p.l94.
(3) Toul co qui nous reste.
 BERNARDI. 1864
ADDIT. AD LIBROS DE VITA S.
1863
aent, en pluseurs manieres, vous enfourmdsle pape,
n'ont peut iestre en acort, A et eil fachi6s plainte a lui de par nous, et li soup-
,\onar le roi d'Engleliere, sour-
nJ le importunifei
des Franchois qu. nous ply.5s ke par piti.^ gi par droiture il i mette rem&de,
P - souttrance
n.rnr miies pars non conlrestant le sp".5ciaument contre le fait 1'cvesque de Tournay

rn
ievant
s
le
o,s,%Tpendant le Iraitid- des beso.gnes
pape,
-

il nous a convenut
prendre journde,
qu'il a en lc main, pour corriger ct punir,
nous vous envoierons procliainement tout le pro-
douquel

por pis cskmwcr, contre ch6s. Et de ches grids ke li rois nous fait, parle.s
icomue^r forcbe et
Magdelame. Lk
eaus iArras, as octaves de la au cointe de Savoie et a raonseigneur Othe Grans-
depar
douVdevons avoir vi clievaliers et ini clercs son, et les enfourmeis comment on nous priesse
tant de chevalier et de clercs par contre raison. Et 4 che travilli^s ke vous les aiiSs
nous et li autre
cnfourmer lesdis mariscluans d ou
dro.t
eaus pour avoech vous, ou Tun de eaus, quant vous en par-
raoult gri.5s, quant de che
k. vous
La",uel cliose nous est ler.?s au pape. Dou prcvosl .!e 13raine-le-lein
dfclarcis par le tenour dele ma.ido.is-nous ke do s'accointance et son repair,
nos droils ost, etass,'.s
arrieste.s ne mau(?s de puist k'il n'est en le gracie dou pape, ouvrcis sage-
sou^france, nient saisis, nienl
eaus d usques ^ horc... nous conv.eni J. lorche menl, par qoi en 1'occoison de lui li papes ne pu.st
car
rmXe enSdclaration de lcursgon^. Et dou ddbat de riens iestrcmcus contre vous. Item, chier
til, par

nous nostre nevcu de llonau

enlre et (1)
ccst message nous vous envoioras lettres 4 le coni-
de Ros..aiN par
o-^s les raisons d'une
part el d'aulre raportdes paguie des Mages, par lesqu.des vous prender^s en
roy d'Engletcrre, s.re court iiii'" fiorins d'or. El volentiers, se nous
peu-
enqueSn.arescl.caus lc
donnde scntencc pour nous, et B sciens, orendroit vous cn cnvoissiens plus grant
Joffro is dc' anldit, a
n,arischa..s d'autro parl somme de monnoie; mais li rois d'Engleterre nous
mesirc Simonsde Mculan, neveu de
^donnoiscntenccendescort pour nostrc nous doit
a lalli de xxv"» libvres de tournois qu'il
dou se.gneur de de tans passei, dont no boine gent d'Yppre
et de
Henau lequele, par lc auctoritei de lous
quUo.™™nderes et faisiorcs (2) cst Douay, asquols nous sommos obligi^, dcvoienl
S cfc,
cl es gri^s ke om
nous lait, si oomme entondul iestrc" pay(5, et pour roccoison de
ceste fauie, il en

nos ni^s de Hcnau met k extqut.on i sen- sont grevei et nous aussi. Et si avons nous no gent
avons
marischal eussenl done.t son- daleis le rov (4), qui, pour ce paieraent avoir,
ont
nooir ens' ke se li doi
en acord. Et pu.s cl.es i. sentences awarde longheraent et awardenl encore.
Cce por 1... cl la-cndroil
en f.'onni^es, nous,
pour mal esk.uwer, rcques.nies Si nous samble doin ke li cuens dc
Savoie el nie-
bcsoignes fussont en le mo.ndre sire Otbes de Gransson sontent par
vo.is ke nous
e" offrHnes kc les
m,
liquol explo.tassent ou
e
des I nfar.schiaus, sonimcs on anui ol cn dan.age, pour d.^faute de ce
fesissent prendre et lever
de par eaus tonlcs lcs paioraent. lequel sc iio eussiemos ,i tans
out, vous
el les tonisont en sauve
ma..,, chier fii, dc
renies et es revcnucs, fussii^s phis largement ponrveut. Item,
d^clarc.s el sans pr6- cl.c kc vousn'av6s i.iie bailli^ au
pape nos lcttrcs
dusnucsa lant ko dro.s en fust
Sc
o re ct
de opartiftki droit ayo.r
rcquelte Udis mesirc
i do.t. Lequole
Simons et ses co.isaus
kc voiis en.(iortastes, et ke vous icstos b.en
nant des |.ai-olcs, kc nous vous desi.nes au
souve-
parlir de
ains usent de leur senlo,..^e nous, sour Ic matfiro dont clies lettres parlent,
bien
nc vorrcnt^,' rechevoir
de mon signour Goff.o.s devand.t et C nous', plest, el n'avons inie eiicore no propos can-
°u eon cn, (3)
R.:.snais le.,r bans o leur gi.' dc chokenous vous en
desimes. Voircmeut, se
en no ir ud.ce. ot font t Ilen.
pape vous reqiiiort de demorcr et metlre les
lour plesl cl conlrc ra.s.^n. be-
mnnderacs, si k'.l fi
Tournay, nos co.Ura.re 4 soignes sui- lui, couvertemeiit et
sagoment h rc-
rachiOs ke li 6vesquos de
nos app.a us, dont juKe spo'nd6s, etvous enpasseis sans lui
mouvoir. S en-
sen pooir, non contreslant
su,Vcmp.^tr.5 et plaist pondant
^O"; '« si ne fust ke li rois dc
Franche dcl autre part ne
lelles quoles fa.t >^f "^.tifer
p..l l.e e
e'l
le por.6s-vous m.e
brav, et scs scntonces se mesist sour lui, adonc ne
do B,-..ge, t d,_ nous vor-
ren^uveler ^s .'glizcs.dc T.n.rnay, rotuser .'lais, ava..t ke vous le fcsissics,
•

Courtrav, et ailleurs s.
comn.c lu. pla st, en le tl.tia ritMnos 'ke vous scnlissics de lui,
par ra.sons cl
-
otnon ,n,c sa,,s esca priicres imlnctives, ke il nous sauvero.l
no yrelage
nu,aon denous ct dcs nos, moull
laqufele ebose nous est a entrepris, ot kc nous nc fussi.Mncs par
dfeie dc plusieurs: kc li rois
s, conimo avons estei dusques
erils Item vous fa,sons-nous savo,r, lui lourmcnoi, cnsi ke nous
ko rois de Francbo fa.l avenues dc nos parUcs
fous avo, enlendut, li
a horc lt,Mn, chicr fil, .les
bicns des personnes dc
sa.ctc
prcn.rre lous lcs voiis savoir ke li rois Ayous (5) d Ai-
fai<oiis-nous
julLSontre Mayen-
S"se qui se tifcnent.X nous el V^i^P^T^a^rfi lema^^nc iadis, lc sccond joi,r de
en scs desiro,s, et a ji a. ocliis en baiailie
la oi, il les puet avoir chc ct Oi.ponem, fu descontis et
aoust, et choaus qu,
inamcnl gent auss, Et
sais7 les fru s dc cet roy,
dou duch Ai,bert d'Ostericl,e, et se
vi.-'nent esdiiro.sle ke lidis dus a grant favour des 61i-
dessous nous, quant il dieiit li iiluseur
J^"Ztet.em?,;isonne,po,;u_cluunc.meskon
nrenl ct emprisoiniL-, !«> ^ ,.,
U sours et tient-on k'il doie iestrc ras d'Allemagne,
leurs b.ens, ^l pour chc k
I

domande delous ctk'il et trait lcs gens dou pays

aprochc vers Ais
leur cn6t. s
se ticnent nos appiaus; ol ";eesn.o.,t
.\
1 e c ascnaccord, coinmcncbe i\ fa,rc alliancbcs. Et
et
p.-escnt .4 a ven.r, les -,,
ns lui poi.r traiter
dp nos cleics, do Tan pour che nous avons j4 onvoid vcrs
.p.oi ils n'on pusscnt g...r ch.r kc boin
IP rov on ipris et saisis, par ct ordcncr avoecb lui amistei, selonc
pr,vil.'.ge ke 1, papc nous Faukemont,
'so l chc kHl aicnt, par no - samhlcra pour no pourtit au signour de
cn pui.scnt go>r e.i no sorv est al.'is, sclonc les avcnues
iles
i do, .irg^^a,.e q..'il
ki bc par nous i

<-ontrc e forcl.e c el fmnes fondei

besoisnes ki sont au lans de boro,
lcur p..ct
chc niis chevaleir ne pars
ct fourma.ne dc loutcs leitre le signeur dc
rov aui ensi nous gricve onnat-tie sour lc lo.ieur d'une
prio.ns ot volon.s ke cln-dedens le liMi,-
Cber iTl si vous mamdon., Kuk dont nous vous envoioiis
de mout d'autres ,iuo kc 1. (Gi ,et d'une autre letlre
ke nos ni6s, Ii dus de
de cl.cs grids deseuredis et scrit
6vosques de Tournay font a nous eta no
rois elli
duroi.
(4) Prfts „ ,,„, <oqs
deTrazegnics etGilles , •
\t
juillet 1298, .\ la
, ',

t\\\n mois de mai 1294, Osle A.lolpbo de Nassau, tud le 2

(IS)
. Gu. dc Damp.crrc ce
di -Son, av^iont vc^du R, ..,x
balaillodo tJoclheim.
engagoait
Dans cetle letUc, Jcan de Cuyck
dans la so,g„o.,r,e ' ^
qni lour ippartcnait 6
livres to"''"^''^' ;"^'';, Flandrc a cnvoyer Ic s,rc de 1-auque-
pour neuf ccnt !'l ' le Vomte de
par Ic Hainaut.
comte dc,t\'''
, i^
,.r6sd'AIbcrl d Aulricl.e.
ccilc vcnlc .Hoii contesio^c moi°t com.i.c ambassadeur,
l'iiistigatcur cl autcur.
pour lui dcmander son amilit'.
1
(2) Ccsl-A-dii-e ;

(,3) Au m6pris.

1865 l)E CU.MKOVKUSIA IJUNI1''ACIUM
Brobaiit, nouseii ciivoia, lii[uols a envoid audiulucii
pour fairo allianco ot airiislic ; et avons-nous et
nosilis nii5s de Brel)anl sour ciiosto niatfere cnvoio
an roy (rEnglolerro. Nonpourlaat si n'avons-nous
encore autro certain ententlut se il veura au royau-
nic d'Allemagno; car jasoil clic clioso k'il ait, si
comine on dist, lcs esiiseurs de sen acord, sans lo
ducli (lo Bauwicre et rarchovesque ilo Trioves, si
sanleil a aucuns ki sont niont dc raison, se li pape
so voet mcllor do ceste besoignc, k'il pora fairc
roy, ensi comme a se voloutoi'; car li archcvesque
de Couloi|;no et de Mayencbo s'accordoroul plaine-
mont la oii il vorra, clie lioneiit aucuiie gent. Et li
ciions do Savoic, ki cn court csi pr6soi!l,'si commn
nous enlentlons, est moult bion dou pape, ct li sieu
ont en aucuu lans le pape moult bonuourei et avan-
cbie, quant il l'u en nieneur csla ilont il sanle ko
; et de riote soil ostije entrc uous ot lui. Item, ke li
par ceste voio ki bien poroit avoir boune tiu, li pape
doie et puist los gens dou i'oy de Krancbe amoner
A raison. De cbe volons-nous ke vous soy(5s avisei, u mais
pour plusdiscreteraent aler avant en vos besoignesl
Clics lettres monstrcs a Jelian de Alenin et avostre se-
creit conseil; et soiii5s, pour nostre bonneur et pour
le -vostre, songneus et diligent en le poursuite de
vos besoignes. Encore volons-nous quo vous sachies
ko, par le faute dou paiement dou roy d'Engletorrc,
onsi (jue vous poreis monstror ;\ ses gens, il nous a
C(inveiuit a Yppre ot a Douway fafro paiement
divorse mani('re de gcnt, la ii nous estKnnes obli-
gi.i. ei plus teneuomenl ou io.^los pourveu de mon-
uoie.
Cliier lil, nousvous
faisons savoir ke, sour le poiiit
ke chos leltros furout faites ot li messagos se devoit
meltre en cliemin, le semmodi devant le' .Magdeleine,
nous recheumes vos lettres a Gaud, par lesquoles
nons vous aveis fait savoir conmieiU dou pape
vous aveis estei requis el priesset A cho ke \ous
messissiijs nos besoignes en se main, et comment,
oie se requoste et entendues ses paroles, a la lie
dures, a le tie moles et eut conseil sour clie avoecb
lcs geus le roi d'Engleterre, et d(3libcration entro
vos et vo conseil, ot rewardiies d'uno part les rai-
sons ki vous mouvoicnt i. cbe non laire, et del au-
tre part les causes ki moavoioiit et dovoient moii-
voir, selonc Tcstat dou tans et des .bosoignes ki
ore sont, en lo fin vous iostos enclinci, pourlo plus
seure partio, se voleutci, et vous iestes mis en
;i
bii de toutes nos besoignes, sauve nostre honneur
ct nostre oslat, et sauves los allianches faites enlre
nous et le roy d'Eng!oterrc et dc che a li pape
;
tait fairo un publike instruineul. Laquel chose,
puis ke ensi taire Ta convenut, nous aceeptons,
pour pis eskiuwer, meesment pour cbe ke nous
avous aussi eiitendut ke les besoigncs dou roy de
Franco et d'Engioterro sont en se niain pour tout
acorder; car, ensi ko nos besoigues sont ct vonl
aujuurd'hui, uous u'ari(3mes pooir do vivre no de
durer. Si vous mandons, cbier lil, ke vous, pour
uostre estat ct nostre honneur sauvor et maiulcnir,
ct lc vostre aussi, penseis, son^nit^s et procur^l^s,
(le nuit et do jour, par qoi ceste besoigne ait bonne
tin, ke Dius par se gracie nous otroie. Nous vous
envoious les ii procurations saielces et lo lettre
close au pape, ensi ke vous les maudastes, sans
rien avoir mis, ne ostci. Iteni, chicr tll, dou ma-
riage dc noslrc tille au lil le roi d'Englelerre son-
giiios et travilli^s <\ vo pooir a che k'il soil sauviL's,
ensi k'il esi ordenel et forinei cnlic nous et lc roi
d'Englcterrc car, sc autrement 11 eu aveuist, vous
; vauiToit p<au ;\ nos el <\ nos lioirs, quant il, as
poeis veoir et savoir ke nous piorderiemes cc™
libvres de tournoisiiue nous devifemes donner avoech
(f) C'(5tait la dol que le cointe de Flaudre s'(5tait
engagc a doiiner ;\ sa tille par le traitii secret de
Lierre.
(2) Les concessions de privilc^ges faites aux
conujiunes avaieut iU- nombiviises; on voit qu'clles
Patrol. CLXXXV.
:
INTER ET IMIILIPPUM 1'ULGU11UM AGITATA. 1806
n no tille, les((uel.inous a pardonneis ct
li dis rois
(|uiteis (1). llein, aii('s remembrance dos usures
empiitrcr doii pape, ko li Grespiiiois d'Arras vor-
roient avoir dc nous, se nous restidMnes en no es-
lat, asquiiles uous soumes si fort obligi6 ke vous
saveis, par qoi li pappc los nous relaist; et soienl
lulit t;respinois contemps dc leur costeil ci venir h
boiu conle do clio kil onl eut dou no, ot ke nous
lcur dovons; car, scloncclio ko nos avons dcspendu
cn costo guerrc, nous irarii^unes pooir de cbes usures
payer ot, si comiuc vos saveis, uous ne les de-
;
vons mic payer de raison.
Hom, chier lil, ponsois se nous sonimes de notre
yretage restavli, si ke nos seroius, se Diu plest,
par iioi li papc nos pourvoie, hi nos Irairiiimes se
li rois nous faisoit tort: par qoi inalcrc de descorde
rois ne nous ait pooir de destraindre A che ke
toutes monoies ne puissent courre eu no tiere
ke elcs no soiont pieurs de cheles ki sonl
faites au piet de le mouoie le roy, et ke nous puis-
siens nos monoics failes es toires ke nous tenons
del empire tairo courre, sans le coutredit dou roy,
par toute Flandre, puis k'elc est aussi souftisans
et plus ke li monuie lo roy. Itcm, chior til, ay6s
en remaubrance ke li privil^ge ct les frankises ke
nous avons donnijes, eusi commo par u^cossitei,
au tans de ceste wierrc, ;i nos boines villos, pour
it
aquerre leur b(5nivoleusc, ki pau nous a valut,
soient cassei, meesmeut en tous les poins desdittes
francises ki sont et soront trouvez conlre droit et
contre raison, par qoi, pour Toccoison de cbeaus,
toute inatiTe de discorde soit ostce entre nous et
iios hoirs et los boiiies villes devantdites (2). Etsour
toutes autres besoigues, cliier lil, soiii^s diligent et
curieus de imfourmer le pape et cheaus ki bien de
lui soiit, par vous et vos amis, ;i clie ke iios yretages
nos suit sauv(is. Item, souviognc-vous de pour-
Q
veoir, se faire le poeis, ke nous puissions faire en
Flandro, eu Ic partio dou royauiiio, monoie au piet
de lo monoie le roy, et milleur, liquijle puisl avoir
son cours au royaume;carA no grand dama"C,
i tort et (lc lonc tans, si coininc 'vous saveis, li
rois uous a cassei nostro monoic ke noiis devoms
;ivoir dc uo droil, ki cours ne pooit avoir au
royauiuo, par ki forchc lo roy ct lc l(jgii'n'cl(5 de se
muiioie. Encorc vous enyoioiis-iious, |iar un autre
escrit, gri('S ke nos geut nous out fait savoir k'ou a
fail ft iious et ;\ no gonl, cbi-dcdens enclos. Et sa-
clii(fs kc messirc .loffrois de Genville et Willaume
vos fr(.'rcs el no gent ont rcquis au conneslable et
<\ cheaus ki sont de par lc roy, ke cliil grief et plu-
seur autre ke nous ne vous envoions mie, fait h
nous et ;\ no partie, fussont eu sauve main des ir
luareschiaus ki lc trinwo doivent warder, iuskcs A
duut kc li dcdaration fust faile, 1;\ ou il deust de-
p
morer par droit, lant soit uos drois clers; mais
nous n'en pooins tinir, aiii^ est rotusei et preudent
;\ suor, ot cbc ineismo ke uous avii>nios eu no
luains par-dovant dc lo triuwe, dc nos liommes ki
mauvaisement uous ont Iaissi6s et se sont trait
|)ar devcrs lc roy, uous pierdoms par le forche le
roy, ki le fait prendre et lever apcrtemcut et les
faii retraire sour le leur. Iteiu, n'ouvliies mie ra-
lucntevoir <au conto de Savoie et A monsigneur Othe
dn Graiisson, aii Iraitie de ches besoignes, k'il
aviscnt ra|)ostoile, ke se li rois avois plain piet de
liore en Flandre, l(5gier cst ass;ivoir ko li remanans
tant kil u'i avoit rieus, el il uc iious liaoit nienl,
ne devoit hair, riens iio nouS pooit demorer el ;
peu sinccres. Mais il n'est pas moins vrai
(^taient
que los villes de Bruges et do Gand avaicnt trahi
lo comtc et lo pays, en favorisaut les Frani>-ais, et
ou coinprond i|nc Gui de Dampierre les ail jug(''es
indigncs dcs priviliiyes qii'il Icur avait accoidi'S.
5'J
 18G7 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERXARDI. 1863

sour cest arlicle niesiro Willaunie de Mortagne a roys vous avoit adi("'S oftiert ;\ faire droit par vos
li

parla au comle de Savoie, desdont k'il fu en Flan-
dre, si comnie vous li ranientever(5s.
Donnei a Petlienghiem, lcndeniain de
leine(l).
Cette lettrc ne trouva plus Robert de BcHlmno
que vous l'avics adi^''^ refuset. Dc quoi li
pers, et
papes fu auques meus enconlre vos besoingnes,
la Magde- tels fois fu et en parla ;\ auchuns cardenaus. Et
nous li monstrames au contraire, et f arle devantdil
cstrumenl, que lant de raison n'avi6s-vous mie
ft trovei ou roy, que, apr^s cc qu'il vit que si gran-

Rome. La mission ([u'il avait rei;uc avait 616 ter- dement ct en tant de cas vous vous plaingni^s de
lui, il vous euist oflert droit dc ce, ne daullres
min(5e, au mois de juin, par la sentoncc arliitrale
coses. Et bien dessimes au pape que, ou fail que li
du pape Boniface VIIL On sait ([u'en r(5tablissanl roys vous grevoit d'esiat et de houneur et de hire-
la paix enlre les rois de France el dAnglelerre, lage, et si grandement que la cose appartenoit ii le

elle annulait loules les convenlions relalives au cognissance et au jugement de vos pers, vous lc
requesistes humelenicnl qu'il vous en fesisl raison,
mariagc du [irince dc Galles avec Philippine de
et Ten poursuivistes par mainles fois, el n'y irou-
Flandre, pour lui lairc epouser une lille dc Phi- vaslcs ne raison, ne mesure. Et puis vous li de-
iippe le Bel. l'liilii)|)ine dc Danipierre mourut de maniiastes le droit de vos pers; et ce, uc autre
douleur dans sa prison Isabellc de Franco devait cose qui ^ droit ne raison appertenisl, vous ne
.'i
:

pcuisles onqucs Iraire de lui, ne trouver, et en

la venger du parjure du jeune prince anglais, qui B avoit-il et ses consaus si grau(J iudignation, et en
fut depuis le roi fidouardll. prcndroit si grand f('lonie cnvers vous, que adiOs
Boniface Vlll s'(5tait fait remetlre une d(5clara- vous faisoient pis ([ue devant. Li message le roy
tion par la([uelle lcs fils du comte de Flaudrj lui
de F^rance sonl li arclicvesques de iNierbonc, li dux
de Bourgoingne, li cucns de Painl-Pol, messires
reconnaissaicnt ic droit de [irononcer souveraine- Priijres Flote, maistres Jelnns de Chevery, arche-
ment sur leurs ri'clanialions et sur leurs gricfs.
de Rocm, et mcbires Jeliins dc .Menle-
dia(|ucs
Ils n'avaient osi; la lui roUes (6), cantres de Rainis. Apr^^s, li apostoles
refuser, quoi(iu'ils n'y cou-
sentissent qu'^ retirct et pour (5viter dc plus grands nous mist avant unc parolo, ct -nous requist que
vo besoignc iious li mesissiens en main, et il i
malheurs, ct, en ce nioment mOme, ilsnmltipliaient
rewarderoit vo lionneur el vo cstal, et disl quc
leur d(5marchcs pri's des ambassadeurs anglais, aiitremeiit il ne viioit mie qu'il vous pcuist aidier.
pour qu'ils no les abandonnasscnt poiiil. Et ce faisoit-il pour ce qu'il pcuist ;ivoir cnlrt^e ct
Quatre lcttres, (icrites i Romo, olfrent sur ccs voic de vous aidier cncontrc lcs F"rani,ois. Sire,
cestc [larolc nous saula de nioiill grant pois. El
n(;gociations les d(Stails les plus complels.
iions li dcssimes que li roys (rKiiglelerre ct vous
Dans la prcmiiire, les tils du comtc de Flandre csti(?s par boine causc alloii', et que l;\ esloienl se

racontcnt commcnt, aprfcs avoir pris Favis dcs _ message, saus lcs([ucls nous ne poiens, ne voliens.
ambassadours anglais, ils ont conscuti a sc soumetlre no nc deviens ricns faire, 'Ot qiril li pluist quc
nous nous peuissiens conscillier ;\ eaus et ;\ iios
i farbilragc du Paiie :

gens qui cstoienl avocc nous. IH il lc nous otria

jusques a lendemain a le relev(;e. Lc malin(5o,
Tri^'s-chiors sires, nous vous faisons savoir (juo sirc, nous venimes al hoslel rarclievcsques do Du
le jour Saint-Barnab(i {>) nous veiiimes devant lc veliiies, et monslrames h liii ct as autres dou cen-
Pape, ;\ relev(!'e, sen couMiiandemcnt ct h\ furcnt
i~i
sel Ic roy d Iviiglclerre, le liesoigne ct ce qu'il en
;

les gens le roy d'Engleterre c'est ;\ savoir 11 arche-

: avolent oi, ct lciir requissimes eonsol, commc 4
vesques dc Diiveliues {'i) li (^vesqucs dc Wincieslre,
li cuens de Savoie (4), li cucns de Bar, mesires
Olles dc Gransoii. Hl nous donames au pape rcs-
cril dcl informalion des grit;s quc li roys dc Francc
vous avoil fais, ([uil avait oie dc nous. Ft li mon-
strames cneore un instrument publiiiue dcs paroles
([ue li 6vesque d'.\miens et li cvesque dou Puy
avoieiit aiqiorlci vous ;\ Courlray (•')), on([ucl es-
;"i
trument il cst conlcnu que, apr(!s ic d(!'minli;ition
([uo vous avi(is faile au roy do ce ((uc vous vous
cbiaus qui devoicnt cstre toul un avoecques nous.
Sour ce, sire, il se consellirenl ;\ par eaus, et
nous rcsponilircnt, sirc, ne mic conimc li consaus
lc roy (rEngletcrrc, mais chascuns ;\ par lui comme
aniis: quc |)(?rillcuse cosc esloit dou faire lc re-
questc 1'apostolc, ct pc^rileusc dou laissier, et quil
n'en savoient quc conseiilier [lour lc mius; et dist
prcmiers li cucns de Savoie, pour lui mcismcs, el
loul li autic rensuiirent on ceste fourme; m Li roys
o dc Francc, qui \m6s de vous esl, et a grant
-

teuies (l('livr('' ot dosloii; de toulo obcissancc ct de n « Iiainc sour vous, cl csl poissans hom, a prins,
toutc subjeelion, il offrircnt, dc par le roy, ;i fairc et tient pardevers lui, iiioult grant parlie dc vo
<(

droit ;\ vous p;ir vos [icrs des me|fais '(jue vous
aviez mclTais ciivers le roy, ne n'i avoit miccontcnu
qu'ils vous offrisscnt droil ;\ faire des grid-s et dcs
injures doiit vous vous doli(is dou roy, nc d'aulre
cosc. P;u' (|Uoi 011 monstroit encore le durtei et le
« tciTC, et cil ((ui (Iemour(5 soiit avoecques vous,
« ne vous sont mie lous bien ccrtam. Et vo ami
« dc deliors, sicomme li dux de Brcbant elli aulre,
« sont bien kicrkiel et ensoiiignict, ct vous n'icstcs T
mie moult warnis dc gcnl, ne d';ivoir. Et li roys
(i

di^^faute dou roy. Fl fu chis esliumeiis monstres au
pa[ic, al informatioii de lui, pour ce ([ue li messago
de Fraiice, [jar fausct(; et par mcni,'oiguc, quant ils
virent ([ue raisons ne lcur pooit aiilier, donnO^rcnt
« d'Eiiglcterrc, parmi ce quil a ;\ f;iirc cn Escoehc,
B cn Gascoingne el en Englelcrre mcismes, 1;\ ou
« tous nc .s'accorilcnt niie bicn a scvolentei, ne se
partira jainais iFEngleterro, iie ne vous envoiera
(c

a cntendrc au papc ([uc dc loulcs vos besoingncs « jamais, ne ue [lorra fairc sccours lcl qu'il vous

(1) Archives dc Flaudrc, ;\ Lille. pelilc fillc de Gui de Dampicrre. II combatlil ;\ la

(2) 11 juiii 12;»8. b;itaille de Mons-en -Pcvil-lc daiis rarm(*c des Phi-
(3| Giiilaume do llelou, arebev(;([uo de Dubliii. II lijilie le Bol, ct fut Tun des signataircs du trail(5
avait [irisuiie graiide p;irt i lacoucliisioii de hi lr(''VC. d'AtIiies.
(4) Le comtc de .S;ivoie (ilait lils de Tliomas dc (.'ii J'ai piiblii^ ce documont: lli.iloire Je Flandn',
Savoie, qui avait aulrefois, conime mari de Jeannc 1" (idil., II, p. 574.
de Constaiitiiioplc, portii le litrc dc comte de Flan- (6) Jcan dc Montrcuil, ruii dcs principaux con-
dre. II ;iv;iii lui-menic 6po\is6 J\Iarie de Brabant. scillers de Philippe le Bel.
1869 UE GUiNTROVERSLV BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA. 1870
« puist aidier, nc cil do Gand, ne dc vo pays ne » vo droit ct vo lionneur il vous
warderoil, et Ik ou
« reclievoi-ont jamais volontiers les Hngles (1). Et drois voiis fauroit, ou la cose seroit en doute, il
« se vous ne faites le volcutei 1'apostole, vous per- vous aidcroit de se graze, et en loules aultres ma-
« deres le grazo do lui et do lo eourt de Rouie, ni(Tes ;\ sen pooir, el avant il vous donroit une
« qui est grans cose el lequcle vous avez bien ti aussi boine contei connne la vostre, ains(,'ois qu'il
« tenir, et lout ce vous pora tournora grand mcs- le donnast au roy de France ; car Irop avoit de
« chief. » Ne plus ne vous vaurent dire,' et tout co ticTo li roys de France. Et de ces coscs li jjapes a
rewardons-nous en vo besoigne, el d'autro part fiit faire un publique eslrument. Sacbiii-s, sire,
graut p(5ril peut avoir a uictlro si graut cose en nous nous iiidons bien do Philippo no fr(''ro, et nous
volenlei crautrui. Sour eo nous parlismes d'iaus, et en aiderons encore mius, si Dieu (.'>). plaist
eulsmcs consel des clievaliers et des clers que nous
aviens adonc avoec nous. Et a relevi5o nous venis-
mes ilevant le pape, et li mousiranies lo grant La seconde lcltre d(:'veioppe les molifs qui onl
lianco que vous avies en lui, ct connnunt "vous guid6 Robert Je Biithune et ses fr^^Tes dans la dd-
vous asscurics bien dc vo droit, et comment il lorinination qu'ils se sont vus reVluils i\ prendre,
csloit en lieu de Dieu en terre, et souverains dou
sans pouvoir consulter leur pere,
roy dc France. cii espirituel et en lemporel, ct li
demandames qu'il nous fesist droit contre lo roy
de France. Et, pour droit avoir et droit faire, li _ Sire, ([uant li papes nous mist avant que nous
offrimes-nous a meltre votre besoiguo en main, B mesissiens en se main vo besoigne, nous en fumes
comme en main do juge et de souverain. Et dist le moult e.xbahi; car il couvenoit i\ force se requeste
parole Plielippes, nos ireres, bien et biel. Li papes refuser ou otrier. Et pour(|uoi il lo fcsist boin refu-
respondi tantost ti^le response, que c'estoit ;\ lui sor, nous ot tous nos cansous rewardames los rai-
metire ou content coulre Ic roi do France, dont sons qui s'ensuient. Premiers, que grans perius
il n'estoit mie prins oreudoit, mais bien estoit csloit de meltre si grosso cliose' en volentei d'au-
voir (|ue souvrains estoit-il dou roy de Franco, en Irui, so ne fust en homme dc qui on so peuist
espirituel et en temporel. Et ne li pleut mie ceslo assurer autant conime de lui meismo; iipres, que
rcspouse que nous feismes, et dist que nous n'es- li papes vous ostoit eslraingnes hom, et tarit sa-
liens mio bieu conselliet d'ensi resfiondro, et nous voit que, s'il vons voloit grever, il saroit bien trou-
dist encoro (lue nous nous conscllissiens niius, et ver cause et ocquision do quoi il s'cscuseroit et
ipio nous nous consellissiens aulremenl, se nous dclTenderi it; apr(i's, quo par lui voiis et vos ^glises
quidiens que boin fust. Et pist encoro (pie, (piclquo csliijs moult gr(;v(5s, par les subvenlions ct dismes
nous desissiemines, pour ce ne demouroit mie quo (pi'il avoil otri(3S au roy de Franee, et lc faveur
il no fcsist le pays entre les deux rois, et que ke il li avoil; apriis, que li jiapes, si com on dist,
raliancc il desromperoil, ct le pooit hicn faire. Et cst uns hum coiivoiteus, et que li roys sans com-
quaut li roys et vous jiirastes ralianco, ehascuns parison avoit plus grant pooir de lui servir dou
de vous sc parjuro co faisanl, et li roys de France sien propre, ct s'ii ne Favoit, des bieiis dcs^c^glises
ausi, quant il lo jura, ct bien le dis( i\ leur inesages.
C quo vous. E'. do rautre partie quo iious devissiens
Sour ce nous enismes en consel as gens lo roy otlrior sc rcquesto, nous rewardames los raisoDS
d'Engletii!>re
: apr(>s nous euismes consel ;\ vo gent quo li cuens de Savoie et dcs gens le roi d'Engle-
et ;\ lc noslre qui l;\ estoient. Et a grant prii^re lerre nous misent avanl; c'esl ;\ savoir le pooir :

nous pourcachaincs d(;lay dusques ;\ rendemain.
Et li papes lo nous ollria ;\ relev(.''e rendemain,
c'est a savoir le venrcdi aprfis le jour Saint-Bar-
nabti. Apr(3s nous assamblames \o consel avoee
nous trois fr^res c'est a savoir le pri^vost de Lo-
: ;\ warnir les
sane, monseigneur Bassian, le seigneurd'Escornay,
nioiis'' Gerart dou Vorbos, le castellaius de Douay,
mons"- Jehan do Menin, mons'' Gillon de Renne,
mons'- Ponchartde Florence, mons'' Watierde Ways,
mons'' Robert do Lieurenghien, inonseigneur Ras-
son Muliirt, le prc^vost de Bii^lhune, nwns'' Michel
As Clokctes et maistre Jaciue Bieck. Et rcwardames
moult (liligianment le besoingne, a grant mijsaise
et c^ grant meschief do coer'quc nous cslions. Et
lo roy de France, et ce que il vous esloit prii^s, et
avoit par i'cviers lui et tournei encontre vous si
graut partio de vo tiii^re et dc vo gons que vous sa-
V(5s, el le grant coust qu'il vous convenroit niettre
villes et lcs lieus qni vous sont de-
mourt', et ;\ vous deflendre, lo dcjfaule de denierset
d'avoir pour tel m&ra maintenir, ct del aive dou roy
irKnglelerro ct delaivc iloiiduch doBrebanl et des
Alcmans, 1;\ oii il vous convcnroit mellre plus grant
mise quo vous no ijoric^s soutenir, s'il vous voluient
encore aidier, le dtrfaulo dou roy d'Alemaingne que
li papes lucismes nons dist bien quc il le feroit te-
uir loul quoit, s'il s'en voloit encoro meller, et que
li pape avoit, si omme il nos dist, tous trois ou teus

nous saula tous que li nienres perius esloit de
meiire toute le besoingno ou pape, sauva voslre
honneur el vostre eslat, comme en le main de celui
qui estoit en lieu dc Dicu eu lii^re, el en le grant
tiance que vous &\\es en lui, et ou boin droit (|ue
vous avi(5s. Et ce meismcs nous loirent li cuens de
Savoio et mesire Ottes de Gransson, asquels nous
en parlames derechef, cc ineisme jour devant men-
gicr. Et ensi le fesimes-nous ;\ rclcviie, pr(5sens les
gens le roy d'Engleterre qui deseure sont nommei,
cl par lcur olroy, et sauve raliance dou roy d'En-
g!elerre et de vous, et pre^sent monseigneur Iji;-
rart dc Parmo et mons'' Malliieu d'Aigue-Iisparsse (2)
n quatre pr^ias cn Allcinaingne, dont ehascuns ;\ par
lui, aroit bon pooir de lui ensenier, so li papes
voloit. Et rowardames aussi que li papes disoit que
tout sans nous il feroit le pays entro les deux roys,
et que vous-lous scus demouiiijs en lo wi('Te, ct
(|ue, se on fubt ali; avant |iar voie do jugement ou
par arbilrage, pour droit fairo, si vouiS peuist 1
pajies moiilt grever, do quoi vous no peuissi(!s estre
adiccies. Nous rcwardames ausi lc dilfamation de
vous, que on diroit que vous vous efforccrii^s de
tcnir en csineulc loute le crestienl(^, et lo couroue
cL le indignalion dou papc, ot cpic vous avit's bien
i\ liiiro tt pi(!'cha avics eu de sen dangier et de

et mons" Ncjapolion (3), cardenaus {i). Et dist li tenir sen grei ponr moult de causes, et pour une
papes moull larguemcnl et de grant volentei, que raison eiilie les aulres que vous et vos consaus

(1) Peu de mois s'(5laient (Jcoul(5s depuis les rixes Nicolas IV.
sanglantes qui avaient eu lieu entrc lcs Ganlois et (5) Napol(.'on-Orsini.
les hommes d'armcs d^P^douard I'''' (4) Ces Irois cardinaux soutenaient les inl^r6l3
(1) Mallhieu d'Aqua-Sparta g6n(i'ral de Tordro de Gui de Dampierre.
dcs fr^res mineurs, cardinal de la cr^Jation de (o) Arcliivcs de Flandio, i\ Lille.

1871 ADDIT.
sav(^s bien, el lA ou li papes s'ilse mouvoil, pren-
cleroil ass(!s tost occasion pour se wirre qu"il
iiiaintienl, et la oii seroient Irestous. Et rewar-
il
(lauies ausi ijue, se aucliune sentenoe tl'escumunie-
niciit ou d entrcdit venist de par lui encontre
vous, ou pour cou l<e cils ke niet se besoigne en
plaii, comme clire ke ele soit, il est en aventaige,
s'auclnme des sentenccs qui sont
prouvtfe. Nous rewardames ke cii
plus grans parlie, fust tors, fust drois, prendero"ient
ocquison de partir de vous; et se vous courci6s le
pape, vous ne sari(^s ou traire pour confort. Et
ine parole dist li sires d'Esconiay, devant nous et
devant tout nos cousel, quant il se parti donpays, li
plus gros dou pays, et qui niius vous araoient et
restat de le ti(Jre, li disenten cette manifire: « Vous
« enal6s ;\ Kounie, \vard(!s que nous ne retourn(5s
« mies sans faire pays, quil^le qu'cle soit, ou se ce
< nou, mesrrc^s estre liounis. » Et si rewardames
raloiance ke on porcaclie, et pour le roi dou conte
de Hoilande oncontre vous, si comme vos nos aveis
mande, et tous li pays. Nous reuardames
devant lous le boine genl, si comme devant les car-
denaus et les niessagij, le loy d'Engleterre et nous
et nos consel, il nos promist qu'il vous sauveroit
vo lionneur et vo estat, et rewardames que par ces
paroles il convenoil que vous reussi(;s loute vo
ticTe, et en tel eslal que francemeut et paisivle-
meu, vous le peussicSs tenir, et iiue riens ne vous
1'ust a nenri, par quoi il apparust (|ue vous fuissic's
de riens meffais conlre le roy.
Et toutes raisonsrewardc;'e"s, les unesenconlre les
autres, par le conseil de toute vo gent et des gens
le roy d'Englelerre et de maislre G(!rjrd de Pai-me
et maistre Jlalliieu d'Aigue-Esparsse, et par Tavis
de nous Irois frcTes meismes, nous de coer courcid,
qucl sanlant que nous en feisiens devant le pape,
pour sen gr(5 lenir, nous nous acordanics ii otrier le
requeste lc pape, conime en le mains pcirilleuse
partie des deus, car Tune ou rautre nous conve-
noit-il prcndre, et sans arrets, ne n'en peuismes es-
^chappcr. Et volonliers euissiens eu tant de d^lai
que nous en pouissiens avoir cnvoi(; voiis, pour
legrandeur dele liesoingne; mais cn nuUe manic;re
nous n'i peuismes avenir, ne^jue d'avoir respit unc
toute seule eure outre ce que nous avons chi estei.
Sire, nous avons livrei au pape no procuraticm
pourvous; et encore en veut-il avoir une aulre
plus grande seurt('; de le liesoigne car, quant
i lui, li soulist bien li procuralions qui
mais encore veut-il avoir une selonc le Iranscrit
que nous vous ehvoions enclos en cos lelres. Sii
lerL's inetlre le datodou jour que vous ter('s saieller
ccle procuration, et les nous envoier(Vs sans di^lay.
£l sachi(5s que pour ce ne deuioura mie ke le papes
ne voist avanl cn le hesogne, ce pendanl, punr or-
«lener ct lciniiner le besoigne, si commc; il nous a
dit (1)
La troisitmc leKre, redigc^een formc de mi-
moire, rcproduit le rc^cil de raudicnce accordOe par
le pape, le 2n juin 1298, aux lils
P'landre, et les paroles prononcc; s en leui-
que Gui do Dampicrrc; fiil compris dans lc
de paix des rois de France et d'Angleterro.
L'an de rincarnati(,n mil deux cens (luatre vins
dis-wil, merqucdi, c'est asavoir rendemaiii de le
Nalivetei saint Jehaii Biipiisle, au malin. niesires
Rohers, ainsnOs lils uii coiilc de Elandres, mesires
Plielippes et mesircs Jclians de Niimur, lil et nies-
sage audit coiile, vinrenl devaiit le pape, en se
camhre ;\ Saint-Pic^Tc, et amemirent avoec caus le
seigneur d'Escornay, le castellain de Douay, raons''
(1) Aicliivos clc l'kindie, li LiHo.
; ;
AD LIBROS DE VITA S. HERNARUI. 1872
1 G^rard dou Verbos, mons> Jehaii de iMenim et ui>
' seigiieur deluy que roii appielle mons'' Bassian, et i
furenl aussi prt^sent devant li pape li message le rov
d'Eiiglelerre: c'esl A savoir rarchevcsque de Du-
velines, li 6vesque de Wincit-stre, li cuens de Sa-
voie, li cuens de Bar, mesire Ottes de Granson et
mesires Hues de Vier. Et k\ lurent monstr^es pour
gietcies fust ap- le conle de Flandres au pape, en le prteence de
de vo pays li toules les personnes devani ijites, tels paroles •
« Sire, pour ce que li cueiis de Flandres n'a peu
8 droit avoir iie raison dou roy de Francc, et qu'il
» a tant est^ fourment;s par le roy, si est la cose k
« tel d6convenue el a tel meschief lourn(.'e com il
« pert. si chil qui clii sont cnt la besoingne par
« vostre volentt^, sauve le honneur el restat dcju
(( conte et raliance qui est faites enlre le roy d'Eu-
« glelerre el lui, de ipii il ne se voelenl partir niise
(( en vostre main, coin en celui en qui il ont tiance
« souverainement et avant lous, et vous Taviis em-
I « prinse. Ur enlendeiit, sire, i[ue vous v(;(!s faire le
cc pais enlre le roy de France et le roi d'Engle-
aussi que « terre, sans le conte, ne eaus meltre ens ^ ore
« laquele cose seroit tiop gricis au coiile pour moult
« dc raisons. Premi^rcmenl, que li cuens sen de-
(1 mourast en le wicjre, el Instafoiblis de tCde aiuwe
n et lij iMe aliance comnie dou loy d'Engleterre,
« hquele a est(5 faiie et jur(5e de boinne cause et
« par boinne raison, et encontre celui qui droii,
« ne raison n'a volu faire. Aprfis, sire, pour cequeli
« triuwe a esl6 prinse eutre les deus roys, et se
« pais est entre eaus, il sera ti douter que li roys
« (Je France ne tiigne nulle triuwe au conte, car il
« ne li a nulle en convent, mais au roy d'Engle-
« terre, saiis plus pour lui et pourses aloiOs et se ;
« pais est, donl n'a li triuwe nul lieu, et parmi tout
(c ce que li triuwe dure encore, el que li ruysd'Eu-
« gleterre se inelle pourfairc tenir, si renfraint li
« roys de France et se gcut, tous les jours ei en
« moull de cas, que on poet clerment monslrer.
« Aprc''s, sire, se li cuens demeure hors de le pays,
« cil de se pays qui a lui se li(inent s'en poronl des-
consenlir et descourager. Cil aiissi qui nont mie
^'i « le coer bien ferme avoec le conte, poronl prcn-
« dre coer d'iaus tourncr conlre lui, et mcisment
« cil (jui, avanl de li wic!re apparusl, curenl trai-
« tiet et convenance au roy, el priscnt lettres de
« lui, si coinine il vous a estt' aulrcfois monstrd.
« Et avoec tout ce, sire, si sera grans diffama-
; « tions el grans laidure au conle, et inaiiis Ten
li esl hnWii'; c. priscront etdoutcront se anemi; el porra li cuens
« cliair en grand piiril. Et(|uaiid li cuens vous voet
« de lout olKiir, 11 roys de France, qui droit ne veul
« prendre par devant vous, ne ne se veut inettre
« en vous, ne par inise, no par composition, ne par
i ordeiiance, ue par Iraitiet, ne doit inie portcr lel
i « avanlagc dont li cuens puisse chair cn si grand
'
« p(;ril ne en si graiit meschief de sa besoingne. Se
n vous pricnt et requicrcnt que vous, cn (|ui li
« cuens el il ont toule leur liaiicc, i meti('s U'\c re-
« ra(Jde et tel consel qu'il afliert car sire, le pais
;
(t ne rcfusent-il mie, ne ne voellonl einpeschier;
du comie de « niais il prient que leur pais soit faite avocc le
<( pais le roy d'Englcterre, et qu'il ne demcurenl
uom, alin
« inie sans lui en le wiiire, pour raison dcvant dile
tiaitc « car, sire, se vous faisiiis lc paix dcs deux roys, se
« convenroit-il que li roys d'Englclerre s'en nicllasl
f dc lc wit;re, el aid;ist le contc enconlre le roy, k
cui 11 aroil fail pais, coniine aloi(5slc conte. Et4
« vous, segneur, qui estcs de par le roy d'Eugle-
« terre, requiircnt- il que vous parlii;s ;\ no saint-
« pi^^re qu'il face notrc rcqiicstc, el que no pais
« avocc lc voslrc, et que vous nc voeillids
soit faitc
V mie ciuc nous scriens d(!sevie de \ous: car de
,1 vous nous ne voulons mie partir, ne de rallance
( qui est onircleroy el raonseigneur; aias ravons
1873 DE CONTROVERSIA BO.NIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULGHRUM AGITATA.
« expresscement veteime en lo mise ;\ lous jours, el
« tant soit-il ensi que nous vous olriames A faire
« mise, pour ce ne vousotriames no miea faire, ne
IIa preiidre pais sans nous, et ;\ nous laissier en le
« wier. LaquiMe cose de fairc pais sans'nous, vous
« ne po6s, ne ne devesfaire, par le raison des con-
« venences qui sont en I';iliance. lit vous rtVjud-
« rons encore que nous liegnii5s le conveuance le
« roy, a warder le sien lioiineur et le vostre, tel
« gent que vous estes. » Ces paroles dites, li arclie-
vesques de Duveiines dist au papo: « Sire, nous
« vous prions que vous facii^s no pais avocc le pais
« le conle, » et li autres rcnsuivirenl. Aprcs ces
paroles, li papes s'esmeut ;\ se volente, et dist
que pour cc il ne laroil mie k faire lo pais entre les
deux roys (I i.
La quatriiimc letlre, qui retrace 6galemont
efforts lent^s pr^s de Boniface Vlll, nous apprend
qu'ils ont ^te st^riles : elle annoncc, en
quelques mots ajout(5s a la hato, que le
noncd au palais de Saint-Picrre !a sentenco d'arM-
Irage qu'il a refusiS d'ajourner plus lougtemps.
nous Robers, Phelippes ct Je-
Tr."s cliiers sires,
hans vo vous l'aisons savoir pour vi?rito et pour
lil,
certain, que rcndoinain dou jour de lo Nativilet
sainl Jelian-Baplisle nous fumo; avoocquos les gens
le roy d'Engletorre devant lo papo, et li inonstra-
mos, pour cc que nous aviens entendu qiie il en-
tendoit i fairc le pays entre le roy de Franco el le
roy d'Engleterre, sans vous niellre en lo pays, les
gries qui vous en poroient aveiiir, ol li priamos que
fl ne le vausist mic faire, et qu'il li pleuist attendre
dusques a donc i[ue li vostre pais fust apointc, et
que les pais se fosisonl toules ensanle, pour moult
de raisons. Et re((uesimes as gons le roy d'Englo-
terre que A co il vausissont travellier, pour le hon-
neur d'ou Roy et d'iaus meismes, et ponr le raison
de vous car tant fust-il ensi que nous fuissiens
:
assonti qu'il peuissent mettrc leur hesoingnes sour
le pape, ponrce neleur otriames nousmie que sans
vous il fosissout pais, et vous laissassont en le wit^^ro
et ou d6bat, ainsi.-ois leur contre-dilsires, et que
tole csloit li obligalions de raliance entre le roy et
vous, liquele fu faite dou roy et de vous, pour vos
drois a deffcndre euconlro lo roy de France, de qui
vous ne poies avoir eu droit. Li message lc roy re-
quisent illeuc au pape que leur pais el le vostre il
fesist tout ensanle. Li papes, iios paroles oies, nous
respondi dur, et ilisl que nous esliens mal conseil-
let, et que, pour le contei de Flandres, il ne lairoit
mie k faire le pais des deux roys, el que le pai-, il
feroit et pronuncheroit entre eaus, et, se aucune
cose i avoit encore a diro, qu'il diroit oii un auiro
lans, et lo truwe do vous el iles aloic^s il feroit
tonir et de vo besoigue il ne pronunceroit nient
orendroit, car il convenroit quc par aulro voio il
vous aidast. E', dist encore, sc nous nous repen-
tiens de ce que nous aviens niise vo besoigne sour
(1) Archivesde Flandre, k Lille.
(2)Cest-A-dire pour ce qui vous regarde,
:
(i) On avait d'abord licrit Nc vous effriis, ne
: (6) Anno Domini millesimo ducontesimo nona-
esmoiLcAs.
(4) Sur nos gardes.
(.5) G(5rard Canl et Paul Wanilew;ille (5taient
chirg^s de remetlre au papo une piitition de la
commune de Bruges. On voit, par un rcile que j'ai
publi(5 dans inon liistoiiv rlc Flandrc^, i'" (idit.,
t. II, p. 601, qu'ils dinSrent k Rome avec le cardi-
nal Lemoine. Le cardinal Lemoine (5tait framjais,
ei Bonifaco VIII lo traitait asscz mal, si Ton peut
ajouter foi ft la phrabC rapport(?e par Guillaume de
Nogaret: Picanic, lu habcs caput picanHcuin, sed
eqo ptcMbo tc (Dupuy, Pr., p. 3o9. N(5anmoins, il
I87i
s'en osteroit volenliers do tant comme k
^ hii, il
vous (2), niais lo pais des doux roys ne lairoil-il,
ne ne targeroit a faire pour nuilui. Et ten^s, sire,
pour certain que li pais sera faite, dodens ceste sc-
maineou nous sommes, des deiix roys. Si roward^s,
sire, ;\ vo pais et a vos bosoingnes, ensi que vous
quider(!s qiie boin sera, et ne vous esmouv^s (3)
de nouviolle qiie on vous die, qui d'aulrui vous
vii^igne qiie do nous; car nous vous on ferons adies
savoir le vi^ritO. Et meosmoment avons esp(5rance
do bien besoigner, mais auciin di^lay sera, et pour i
Dieu, sire pour ce ne laissiez mie qne vous ne
nous envoiez los deux procuralions quo nous vous
avons mandi^es, si cbier que vous avOs vo besoingne
et vo honneur, et le aive et le graze dou pape, et
ces procurations nous vous mandamcs par Ghisebn
cl Cambior, vos propres messagos, qiii vos leltres
lcs
nous apporlcrent, et murent de Rome lo jour de le
n Nalivilc^ saint .lehan-Bapliste. Sirc, cohii jourdele
effet, par Nativit(5, au soir, nous rechumos vos lellros que
pape a pro- Michelos, nos messagiers, nous apporta, qui paro-
lent dou sagneur de Saint-Venant, et (1'autres qui
doivent estre venu ou avoir envoicl ft Rome, pour
diffamation do vous, et pour grever chiaus qui
avoeques vous se tienont. Sachiez, sire, c'est une
cose qui ne fait mie nioult a doutor, selonc co que
nous onlendons, et nous en serons mnult bien sour
no warde (4): il i a bion venus gons do Brugos,
Graut C.ant et Pol de lo Walle" (5) li castel-
:
lains (lo Borguos est outre pass(5s eu Puille,
ct (les aulrcs nous ne savons nieiit. Siio, pour le
baste de lo besoingne des roys, nous no vous escri-
sims A ore autre cose, et ces coses, sire, failes sa-
voir ;i medamo et la ou vous (piider^s que boin
soit. Sires, puis ke ces letres furent escritcs duske
;\ lui, nous eumes consel d'atendre encorc pour sa-
voir quier li dis se joroeroil iles ilois rois, leqiiel
Q dit papes le venredi inalin rnsiiivant apr('s, prc-
li
nuncha en le maniere qui est coutenue en un esrrit
chi dedans enclos (6\ Sire, Nostres-Sires soit
warde de vous.
Escrit k Rome le samedi vegillc saiut Piere et
saint Pol (7).
Poul-olre les fils de Gui de Dampierre accusi-
rent-ils le cointe de Savoie de los avoir socondi^s
avoc Irop peu de zcle. On leur reprocha du moins
ifavoir fail entendre des plaintes assoz vives; ot,
coinmo ils voulaient rester tideles a raUiance d'E-
douard I""' aussi longtemps qu'il y avait quelque
ospoir de la conserver, ils cruront (levoir dementir
les paroles qui leur cHaient altribu(5es.
Le lundi apres le jour de Saint-Pierre et Saint-
|% Pol (s), k euro do viespres, mesires Robert de
" Flandres, mesires Pheliiipes et messires Jehans de
Nainur, fil au conte de Flandres, vinrent au palays
de Sainle-Sabinc, eu Tostel le coiilo de Savoie, et
liarltirent audit conto et al arclievesque de Duve-
linos, A mons"' Otte de Gransson, et monseign"' Hue
so monlra d^voue au pape dans son ddmele avec
PhUippe lo Bel.
gossimo oclavo, die veneris post Nativitatem sancti
Joh;iiinis BaptisUi? in mane, in pleno consijtorio et
publico, Ronne in palatio ecclesiie sancti Petri,
pra^sentibus nuntiis regis Francia'. ot pra'sentibus
iiuiuiis regis Anglia; et pra'sontibus etiam cardina-
libus et pluribus aliis arcliiepiscopis, episcopis et
caHeris pra-latis ac eliani inultis aiiis qui voluerunt
inleresse, papa pronunliavit inler rogem Angli^
subsequenlia sou infrascripla in modum qui se_
quitur, elc. VoyezleslesaclcsdeRymer, 1, 111, p. 200.
^7; Arcliives de Rupelmonde.
(8) 30 juin 1298.
 : : :

1873 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1876

de Vier, messagics le roy crEnglelcrre, en ceste « Icur avaient 6[6 conri(5es, et le 30 juillet, afin de
fourme, et si fu avoec caus, des gens de Flandres, suflire aux frais de leur voyagc, ct au paycinent de
li sires de Escornay, li castellains de Douay, et Je-
quelques dcltes qu'ils avaient laiss(?es k Rome, ils
hans de Menin: oSeigneur, on nous a donnei a
enlendre que vous av(5s entcndu qiie aucliunes recoururent i Florence k uu emprunt de 4,000 flo-

« dures paroles ct estraingnes ont es[6 dites de rins d'or, que Gui Bardi, qui s'intilulait chevalier
« nous 61 de no gens cncontiv vous. Nous vous aussi bicn que les Louchard d'Arras, Icur avanga k
II prions que vous ne le criis. niie; car il n'esl niie
rint(5r(3t de 4 p. 0/0 par mois (4). Une fifevre ar-
(( ensi, ne lalenl, ne volentci n'en avons eu, ne se
I' arons. Voirs cst que li papes a prononchiel un dil dcnte, ri^sullat dcs in(]uii5tudcs ct des fatigues,
« entre le roy de 1'ranco ct le roy d'Englclerrc, ensi avait saisi Robcrt de B(5lliune: k peine parvint-il k
(( que vous s.avcs, oii il a auchune darl6 cncontre traverser les gorges du Mont-Saint-Bernard et k
« nous: encontre le dit nous ne disons nient. Bien
atteindrc Lausannc, oii il dicla, le 27 aoilit, son
i( avons csperance que li cosc venra a bien al aivc
« de Dieu et parnii le boin droict que nous avons.
lcstament (5).

< Vous sav(5s les aloiances et les convenances qui

« sonl entrfe le roy ct nions"' de Flandrcs. Nuls dcs- La lcitrc suivanle fut dcrile k Lausane, par Ro-
« cors n'cn a cstet, ne miso faite, el li n'appartient bert de B^ithune: il annoncc k son pere sa maladic
« nuls dis. Nous cr^ons ccrtaincnient et avons bien
p el les retards qu'6prouve son retour en Flandre
« fiancc qa(? li roys les tenra pour seloiautd el pour

« sehonncur, ct ce li priera et reqLicrra adidsme-

A trt'S-haut, trfes-noble ol triis-poissanl scn tri-s-
« sircs. Et nous vous prions que vous i mclies vo
chier seigneur el piire, Guy, conie de Flandre el
aive ct vo boin conseil, ct que la oii vous pords
marcliis de Namur, Robers, ses aisn<5s fils, salut
<(

<( vous nous voelli(!'S tenir boin licu. Et ensi vau- amour et ob(?issance de lil.
« riens-nous fairc vous, lA oii nous aricus le pooir
<i
Trcs-chiers sires, aulre fois avons fait demour(5e
« comme A nos boins amis. » El il rcspondirent
ou chemin de venir a vous plus longe que nous ne
qu'ils le fcroicnt volentiers, cl pourcaceniient ;\ leur
quidiens par le maladie de nous el de no frire, qui
pooir Ic liicn le conte et diisiranl en cstoicnl de hoin Diex, lout nclemenl waris, et jc
esl, benois soit
clier, el que cncorc n'estoit mie par le dit li besoin-
meisnies en esloie cn ass(5s lion poinl or. me reprist, ;

gne mise A sa fm (1).

ccsl mcrcrcdi qui ])ass('s est, cnlrcns i]ue jc passoie
le Monl-Sainl-Bernard et avoie guet k .Vostc et vinc
La scntcncc arbitrale du papc ne rcnfermait au-
g('sir a Saint-Brantier, une li(5vre qui adiis puis
cune r^Sscrvc cn faveur du comle dc Flandrc (2).
m'a lenu aigrement double lierU'ne, si que jc nc
Dans uno bulle s(_^par6e cl fort courtc, le Pajjc %'(; ine puis parlir dc Losanc, lii oii je sui, dusques
lait bornd 4 proroger les d61ais de Tappel intcrjet(5 adonc (jue Diex me
ara niis cn aulre eslal. D'aulre
jiarl, chicr sire, au |iartir dc Romemcstre Jai|ucmes,
par Gui dc Dampicrre, alin dc pouvoir poursuivre
plus tard raplanissemcnt des difficult(?s. Geltc bulle
CBicek nous kicrka <Ieus leltres de vos appiaus, les-
quidcs nous fesimes warder pour apportcr a vous.
^tait ainsi concue Failcs, s'il vous plaisl, rewarder k vo consel, par
quoi vous en us6s avant que li mois d'oclenilire
Bonifacius cpiscopus, clc. Dudum inlcr karissi-
commence, si vous n'av(5s us6 d'autre lettre sanlanl
mum in Ohristo lilium nostrum Philippum, rcgcni
k ccste, ou (|u'il doive soufirc k vos hesoingnes, ou
P'rancorum illustrcm, cx parle una, ct dih^clum
ce nom, dcsdont en avanl vous ne vous en po6s
tiliuni nobilom virum Guidoncm, comilrm l'landriic
aidier, ne dcl ap|)iel, quant ii ces lctlres, pour le
ex altcra, super ccrtis arliculis dissenlionis mate-
Irespas de lann^ie donl lesditcs leltrcs iiarolent
ria, lilibus ctiam et contcslationibus exortis, plures
en le dale. Ei nous lc vous cnvoions en hasle, ])0ur-
appellationcs pro part<' ipsus comitis ct ei adliae-
ccque nous ne porons mie vcnir ;\ vous si lost
rcntium fucrunt occasionc hujusmodi ad sedeni
quc nous aviens cn i)ons(}e. Sirc, si emparl6s tost k
apostolicam inlcrjecta'. Nos autem ccrlis ex cau-
vo consel. Sire, nous enlendons ])ar chiaus qui
sis qua3 ad id rationabililcr nos inducunt, vohi-
vii>nenl de le cour de Rome, cl qui mureni puis
mus ut hujusmodi a|>pcllantihus lempora pro-
que nous cn partismcs, (juc pays cst entre le roy
sequendarum appelialionum ct juris slatuta non
de S(5cillc cl Fr(5d(l'ri d'Arrag()ne, mais nous ne
curranl, ct i|uod oinnia super quibus appcllalum
savons mic le cerlaine fourme commenl (6).
cst, et illa contingcnlia, in co ni quo nunc sunl
slatu consislant, donec supcr hiis aliud duxerimus Le 6 septembre, Robert de B($thuue el Jean de
ordinanduin (i).
D Namur (5taient arrivi^s k Besanfon, oii ils se virenl

La mission de Robert de B(5thune ct de Jcan de dc nouveau r<Wuils k un eniprunt. Peu de jours

Namur 6la.il lcrmin(5e. Tandis que Philippc de aprcs, ils adressaient de Beaume k Jaques Beck et
Thietle se rendait dans le midi de rilalie, csp6ranl k Michel As Clokcltcs, qui (5taienl rest^s k Rome,
cncorc dc pouvoir servir la cause dc son p6re cn unc letlre quc nous croyons devoir reproduire (7)

se rendant uiile A ccllc du pape contre l''r(5d(5ric

Rohers, Msn6s filz le conle dc Flandres, et Je-
d'Aragon, ils reprircnl tristemcnt la route dc h lians, sircs de Naniur, fils audilconle, k leurs boins
Flandrc. lls avaient <;puis(5 toutes Ics somnies qui maistre Jaque Bieck et mons' Michiel As Clokfetcs,

(1) Archivcs dc Flandrc ft Lillc. (I'Anglclcrrc. IIs avaicnt une maison Brugcs. ;\ Vil

(2) Kynier, I, 111, p. 200; MS. desDuncs, n" 923. lani les appello unc dcs colonnes du commcrcc (U'

Baillet, alin de |)Ouvoir pr<5sciiter la senlence d'ar- la cliarit(5.

bitraee comme conlrairc au roi de Francc, assure (5) Je n'ai pas retrouvi.' aux archivcs de Lille lc

qu'cllc portait qu'il rcndrait a Gui dc Dampicrrc sa tesliimcnl dc Rohert dc Bcihune, II est analys(5 dans
hlle el les villcs ipi'il occupail, cl qu^il irait cn rancieii inveiilairc. Les ex(}culeurs leslamcntaires,
Oricnt comliallri' Ics inlididcs. Tout ccei csl com- d(5sign(;s par Kobert dc BcHliune, ^taient .lcan de
pMtemciu incxacl. Mcninel Lu^^ranl dc Vcrhois.
Ms. dos Dunes. n"277.
(2) (6) .'i.rchives de Rupchnonde, n" 1039.
(4) Arcliivcs dc llupelinonde. Les Bardi affer- (h) Archivcs do Rupclmon<le, n" 990.
Hiferent un inslant tous les rcvenus du royaume
1877 DE CONTROVERS[\ BONIFAGIUM LNTER ET PHILIPPU.M PULCHRUM AGITATA.
demouraus en le cour du Rome put le dit coiite,
salut el boine amour,
Nous vous envoions, adjoint ft ces iettres, le tran-
scrit d'une lettre que Jelians de Monin, clicvaliors,
recliut de no cliior sogneur et pere devantdil, fi
Plaisence, esquOlcs lettres vous verr(5s et voires
est, qu'il a plusieurs coses qui portent grant grief
k monseigneur, et dont il est grans mestiors que li
ententions no saint-pere le pape soit seue et mani-
festee et wardee, et que li (5vesque de Vincense, ou
autres hom soultissans, soit tost ou pays, pour taire
tenir le truwe ou lo soufranco, otpour faire adreeier
les enlrepresures qiio on a fait et fera al encontre,
et pour niettre on oslal deii. Si vous mandons et
prion quo ci monseii;neur de Parme (1), a cui nous
envoions lottres et a nos aulres amis et au pape
vous parl(5s et faites parler, cl pourcacIii(5squeiI i
mette remcde hastivemonl, car li cose cst en grant
mescliief et en peril, ct ne poct longuemont de _
mourer ensi; ct al information do vous, nous vous o
ramontevons et mettons a nK^moire sour lcs articles
qui sont contenu es devantdites lcttres: premi{;re-
ment, de le prdsentation des Ii(5n(5lices no sains-p(ires
li apostoles a orden(5 que les coses demeurent en
pendant et sans pr(^'judice, dus(|ues a dont que ou
porra veir comment on ira avant, et quel lin on porra
mettre A le qnestion principal, qui est entre le roy
et monsegneur, do lequ^de li papes par sc grace se
veut entremottre. Or sanlo-il, bien par raison que
sour ce li pr(:'lat no doivent riens faire ou pr(?jiidicc
des pr(!sentations, et de chiaus qni doivont pr(5sen-
ler et de chiaus qni vauront pr(5senter, et que li
voIenl(5s dou pape doit apparoir sour ce parse bullo,
et que sourcoait-on ex^^^cuteur de parlui, ou aulre-
ment h pr(5Iat aronl cause de non savoir le volent^S
dou pape sour ce. Itom, d'endroit los aires de chiaus
qui ne se sont renduau royet sesont tenuavoec no
chier segneur et piire et 'de Icurs biens qu'il ont C
lenu en le ob^Sissance denotro cliier segneur, devant
les truwes; c'est apperte (euvre que cil de Franche
font conlre le truwe ou contre le souffrance, et de
ce (pi'il veuleiit dire que, puisqu'il ont Bruges et
Courlray ou los autres boines villes en Flandres, il
doivent avoir lo castelerie ct lo pays ontour, conie
Ips membres sivaiis au chief, il ont tort qui cc dient
et trouve ocquision» eavdlouses, qui ne sont mie
fond(5es en raison, coniment il puissent aler contre
le truwe etfaire fraude as canveneuccs de le truwe,
car voirs est et vous sav(is, Bruges est uiio ville,
francie par les anchissenrs no chier segneur ot pC^re
et par monscgneur mcismos, dedons les certaines
bonnes qui i sont, il a eschievins et admiuistrcurs
qui hors des bonnes n"ont ne cognissance, ne juge-
ment, ne admiiristration, ne pooir nul, ne de ricns
ne reprosentenl le universit(i dou pays deliors, ne
de leur cors ne sont, ne obligier ne les poent, ne n
faire fait ne meffait dont il soient temi, ets'il se
rendirent au roy par leur malice ou de leur volenli?,
cc ne touke riens ^ cliiaus dc dehors, et pour cc
n'a rien li roys conquis sur chiaus qui nc se sont
rendu ou trait k le partie le roy, ne a monscgneur
cui li ville est^et li pays, sans qui s'cn il ont fait
accort au roy et quin'esioiont mie en lieu le comie,
ne pooir n'avoient de rioiis faire ou nom doii conle
qui en sen piY^judice deuist estre, a ((ui il despleut
ce que cil (le Brugcs en tisent, si lost comme il le
seut et desplaira il tousjours. Iit cil dc la chastc-
lerie et dou pays de Bruges soiit uns autres cors,
(l)G(5rard Bianchi, ciianoine de Parme, c^jRdire
jurisconsulte. 11 avait cUt' a-ci- cardinal par le Papc
Nicolas III.
(2) G'est-a-dire dans son (^vech6.
(3) L'(jvfique de Tournay (•tait Jcan de Vassoigne^
thancelier du roi de Kranco.
(4) Phihppo le Bel refusail do rcndre la liberti^ a
Henri de Blanuiont, sous cc prclexte qu'Edoiiard l"
1878
ji tous d^^sevrt^-s de chiaus de Bruges, et ont escliie-
vins ;V par eaus et eschevinage et loy de couslumes
autrcs qui cildodens. Et lout^ensi est il de Courlray
et cle Lille et des autres villos ct des chastfileries
deliors. lit ces coses sont notorcs, et vous les sav^s
qui cstes dou pays, par quoi cil dos chasti^dcries et
dou pays dehors ne doivcnt portcr, ne sivir le fait
de chiausdcdans les villes, et nient plusque cil de-
daus lo fait dc (diiaus dehors, car, ensi com dit est,
il sont tout d'aulros conditions ct d'autres loys li
un as autres, et ont autres jugeurs et d'autre admi-
nislreurs. Ilem, dou fait de Rosnay il oovrent cn ,
conlro Iruwe, car mesires eu fu saisis au com-
le
mencoment dc le truwe, et encore que le dijbat i a
entro les deux eswardours de le truwo, mesires a
ofliert et vauroit que la cose fust tenuc on main
commuuo le d(5bat duraut, uo sour le segneur dc
Nielle il no s'cst riens mis, ne no vauroit mettre.
Dou rennuv^Idement des sentenccs le (ivesque de
Tournay, il s'en devoroit bien soufrir le question
pondant, car, tout soit-il ensi que li papes en ait
donn6 juges se convenra-il en le poursuile dou
plait touciiier et esmovoir le quoslion princiiial qui
est entro le roy et monsegneur, et c'cst encontro
renlention le pape, qui veut que pour cesle cause
nuls tans no coure des appiaus. Et de ce, s'il plai-
soit au papo, seroit bien avoir se bulle et cx(5cuteur,
et nnmnK^^oment de ce que il constraint les appielans
ot les aberdans a reniinchier as appiaiis laquel :
cosoestmoult cncontre le r(jv(5rence et rob^^Mssance
([u'ildoit et a jur(ie a ^(^glise de Rome, et cliis
(^vosques a fait moult de outrages et fait tous les
jours, et tout ce fait-il sour le liancc dou roy, et
dou grant avoir qu'il a tolu et reube en la torre de
Flaudres par se 6vesqui(5 (2), et moult vauriens que
on le peust troubier au pape, et que li papes li don-
uast a soufrir, car il Ta bien di^siervi (3). Iteni d'en-
droit les deus cincquiemes que li roys veut avoir et
les aires qu'il en fait li ententions le pape et que li
roy ne les ait mie, ains soient paiet au Temple
Se li papes \oloit de co donner letlres, par quoi
no gons ne fuissent mie destraint par leroy, ne
par ses gens, qui sont leur anemi et li no, et man-
der 4 no chier seigneur et pere quo vous et nous
aidissiens ces executeurs a cc faire lever par no
pooir s(5culer, il feroit bien, et nous en feriens ap-
parliement le volenl(5 dou pape. D'endroit lo deli-
vrance dou seigneur do Blaumont et dcs autrcs que
on tient encontre le conveneuce de le truwe, pour
lo roy d'Escoce, c'esl unc escusance qui n'est mie
vraie, car dou roy d'Escoce ne fu oni|uos parlei,
et si grosse cose et si notable comme dou roy d'Es-
coce ne doit mie estre entendue en gcjmiraus paroles
de le d(5Iivrance ou de le r^^cr^jance dos prisonniers
d'imo part et d'autre (4). Pour Dieu, biau segneur,
nous vous prious que vous soii^s soingneus de ces
besoingnes et hastecment, car il en est besoins
D'autre part, mosires nous a fait savoir que le crois
do me dame, vous mosire .Mikiel, de certain, ou li
uns de vous, avds racat(i pour vi" Ib; il plairoit
moult ;\ monseignour que pour mains vous le faci(5s,
so eslro ])eut ; .slen rabal(53 ce qne vous poiis, el la
fniles savoir a monsegneur co que vous en ar(.'s fait.
Eacnro nous a fait mesiros savoir que nous saichons
;'ivous deus quel cose vous avf^s fait des deuiers
que li rechevcurs a d61ivrei ii vous, mosire Micbiel,
puis que vous partistes ore darrainement do Flan-
dres; si en escrisies a raonsegneur entre vous deus
retenait caplif Jean Baillol, dovenu sou prisonnier
apr^s la bataille do Dumbar. Jlais on rt^pondait que
la clause gi^neralo de la tr(jve Inil li prisoiiiiier, de-
ca et delii, ne pouvait s'(itendre A un prisonnier
aussi illustre que le roi d'Ecosse. Joan Baillol fut
romis, ;'i Witsand, a ^('vequo do Vicenco, le 18 juil-
let 1'29'J. (RvMEli, I, III, |>. 210.)
1879 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. HERNARDl. 1880

ic que pn est. Segneur, vous s,iv(^s que, un

fait
j
paii devant ce que nous parlismcs rle Ronie, nous
cuismes con>cI as Creres preciieurs (ies Ijesoingnes
qui sont enconlre lo roy. La fu rewardee li demande
(|ue mesires Baissans avait faite, et que li consaus
de Rome feroit aussi nne autre demande. et que,
avant que on cntrast au plaisl, auchunes gens di-
soieiit quc, do par mouseigneur, on feroit une mo-
nition aii rov pour raison dou pi^cliiet selonc les
paroles del Evaiigile, (|ui sonl contenues en une
d(5cretale. De ce devoit maislres Jaiiucs, c'est-i-dire
maistre Jakes dou Caslel (1), faire un escril et
mettre en escrit clerement le procliii5s et les paroles
ei comment on deveroit aler avant en cele moni-
viaus, par lesquels il appiert que les gcns le roy de
Franche ne licnnent nnlle truwe, ne niie pour ce que
nous nous en plaigiions eiicure au pape, niais pour
ee qui li papcs envoie plus tost ou pays pour iaire
lenir les Iruwcs et adrecicr les tors fais. llaislres
Alcxandres de Gand moru A Fournoue le jour Sainl-
Lorenl; ne porsiv^s nulle peliiion por lui, mais les
autres poursiv(?s el liastes a vo pooir. Et faitcs sa-
voir i monsegneur ou 4 nous ce quc vous en ariis
fait des besoingncs deseureditcs el d'aulres et des
nouvelles de court seurmenl. Si eneore vous fai-
sons-nous savoir ke nous avons cnvoiiel une lcltre
de marchans de le compagaie des 5lages a leur
compaignons demourans en lc court de Rome :

tiou el prcud^is accort de conscl se on ira avant en
cele moiiition, et comnient cl par qui, et de no
^••ocln^^s ausi et de no jjcsoingne mesire Hietrcmius
de Caple (2) nous devoit envoier uu cscrit. Prendi^s
et ai(3s toutes ces coses en cscril, ct lc nous envoi6s
I
lequele leltrcs mesires Guy du Rardes de Flo-
rence, chevalier, doit percevoir ou faire percevoir
& Romc, et que cele letlres nous dcvons avoir iiii'"
florins d'or. Dont nous vous mandons, inesirc .Mi-
kicl, vous en prendiSs dusqnes ii vi« Ib., pour

le plus tosl que vous po(5s, et en reten(is entre tans ' le crois medame racater euii ke mandc rav(?s a
pardevers vous, en avenlure se li niessages ne ve- nostre cliier segneiir et pire, se pour maiiis ne po(5s
noit ci nous. Itcm, vous savez que de le mise que faire, car se par inains le poi^.s faire, il plairoit
nous avonsfaito ou pape, sauve le honneiir et l'cstat moult a uostre chier segneur ct pcre desusdis, si
de nionscgncur, nous li donnames unc procuralion, (|ue iiiaiidc noiis a, ol cnsi iiiandons-nous audit
et li papes eu vaut avoir une aulre qui prineipau- inonsigneur : inandii kc il le vous d(51ivrc et le re-
ment parlast de le question monsi^gneur, d me.sires manant il d(ilicnne pour cenous a preste a qiie il

sour cc nous a envoi(^'S ii prociiralinns, li nne esl Florence i aulre fois pour nos despens fairc. Kii-
qui especiaiiimeiit parole cn le lin ilc le lcneur de le core vous envoions-nous un transcript d'une letlre
procuralion, que mesiros tieiil a grei ct h estable lequfcUe iios chiers sires el pcres iioiis envoie li ar-
ce quc fait it dusques A ore par nous, el li dale gent a nostre segneur G(^rart de Parme car li rois :

dou tans que elle fu saiellee; li autres procurations
ne conlient mie ces parolcs, ains cst loiile simple,
quaut as autrcs coses, sanlans (3) !i celi dont li (late
est doii tans la ijrimeraine procuration (]iii fut
bailliiau pape et hiissi(5 au labclliou. Consellit's-vous
sour ces dcus pio^Miralions, cl donncs au jiapc celi
qui mius il venra a grei, car mesire veul fairc s;>
volent(^, et nous ausi A nos pooir, et faitcs que de
c61e mise, vous aii^s lc inslrument publique qui faicc
esp6cial "nciilion que parnii ce que li papes i doit
saiiver le lionneur el rcstat dc monscgncui li mise
est faile cn le per.soiine de liii, ct (|ue 11 [lapcs Ta
de France, par le convcnauclie de le Iruwe, poet
faites alloiance k nullui le truve duranl, et iion
pour quant li rois de Francc sesl de novicl aloi(?s
;i nos ncveu le conte de Hollande v5}, si ijue vous
poi(?s voir par lesleltrus dessusdites. V.l ensi apierl-
il ke li rois ne warde ne foi, no letres, ne trii^ves,
si (lue voiis fcriis dire audit nicsigneur Giirart ct
Q monstrer, et nous li prions nioult a croire kc il ces
veul oir: si nous failcs savoir respousc de loul.
Item uoiis vous deinandous ke vous lailes faire
une citalion ct fourmcr cele ap.irement, s'en5i esl
'

ke il convicnne le rois dc Franclie ajourner. Et poiir

ensi recliut, el failes csclarcir, se vous po(5s, com- Diu, loul ausi losl que vous sav6s ou poriis saviur
ment rentreprenl, oii comine papr-, en iion dc sc
il lo response dou roi ke il ara fait au pape, si lc nous
dignit(5, par quoi li niisc dcmourast en lc personue lailes savoir saus d(^lai. El Dix vo gart. Escripl i
de sen successeur qiii papes scroil, ou en lc pcr- Bauine (6) le mardi aprd-s la iiitivile Nostrc-Dainc
sonne de comnic cn monscgneur Bc-
lui singuli"'rc, el dclivivs le plus lot ke vous porr(^s les mesages,
n(5dic(4). Segneur, pour Dicu ct pour pilii, ensiqiie car Malis a a faire ;i Boulonne le Crasse, si k'a il

nous vous desinies au parlir, les besoingncs que dit (7).

vous av6s cntrc mains, failes les amiavleincnt en-
sanle et par accorl, ct vnus port(% enscaide boino- Nous avons vu Roberl de Biithune se rendre,
ment, si que il afliert al avanchcment ot lc seurtci :\ aprcs la sentcnce dii Papc, au palais de Sainte-5a-
des besoingnes ([uc vous a.w6s cnlre mains ct qui bine, pour d(!'clarcr aux ambassadcurs anglais quil
tous jours vous ^('•ncnt et croissent, et al honncst6
espcie cncorc qu'Kilouard l" remplira ses cngage-
de lel gent que vous eslcs cl ensi cr(_'ons-nous que
voue raii3s fait cl quc vous le (loi(5s fairc en apr(?s, . inents. Gui dc Damjiicrre, a son cxemple, tcnle uii

car, scgneur, cn Irop p(:'rilleusc maiu sont besoin- noiivcl efforl prC-s du roi d'Anglelerre, en qui.
gnes dc inessagcs ipii ne sonl d'accort, cl, s'il avoil i comme il le dil lui-mfime, il place ses derniferes
aucliune cosc cntre vous de quoi li uns ne se lc-
cspdranccs.
nist mie bion ;i \)m6 de rautre, failcs le savoir ;\
ous ou -k Tun do nous, et nous i mcltrons lel rc- A trcs-liaut et tr(''s-pois(;anl princc, son tr6s-chier
mfede de qiioi vous tcnres A pai(^ se tort n'avc'S. cl Irc^s-ameiseigncur, monscig'' Edward, ((ar la
Encore vous cnvoinns-nous une leltre closc qui va gracc dc Diu roy (ri-^nglcterre, seigneur dlrlandc
au pape de par monsegneurs, et une prociiration dc ct duc d'Aquilainc, Guys, coens de Flandre cl niar-
par incdame, ct iiiic leltrc close (|ui va ;i iio fri'rc. (piis dc .Namur, salul "cl bien apparilli(5 ft faire son
soi
Et encorc vous euvoions-nous gri(5s appieis ct nou- plaisir seloiic son pooir, si coni drois cst

(!) On avait d'abord 6crit : maislrc Jncqms li a jours loic's, ct li roi/s dcs loiesase volcnlci.
toiis
(7>'os et li camu, de <jui son nom il ne nous souvient Jean dAvesnes avait reconquis la lulellc du
(5)
mie. jcuae comte de llollaiide. cl ciHail, saus doule.
(2) Bartli(}leiiii dc Capoue, logothiilc du royaumc jiar son inlluence ipie 1'alliaiicc dc Gui de Dainpierre
tie Sicilc ct iiotairc poiitilical. avait cte saciilice a cellc de Pliilippe le Uel.
(3) Scmblable. (6i Baunie-les-Damcs. prt-s de Besan(,oii,
(^) Ici une phrase a effacde M
Et sc faites
esclarrir nusi ipieli mise soil a nicnl si li roi/s ne
: il) Archives de Rupclmondc. Les w» lOOSel 809
doivcnt etre rcHinis: cc sonl deux pariics d'une
st vcul asscnlir, pur ijuoij nwsircs ne denieure
mie iiK-mc lctlrc.
1881 DE CONTROVERSIA BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULGHRUM .\GIT\T\. \8"-1

Tres-cliicr sircs, li trcs grans grii!s et li amiiiis men ostal, ct me voellies comforter, comme chius
tle cucr que je vois a mes iels, et que on mc recorde " en qui j'ai mis men estat et men honneur.
ausi cliascun que li rois
jour, de France et sc genl Chiers sire, et aprics che que clies choses chi de-
me tont, me mainechou que si souvent je envoie
ft sns furent escriptos, rovint a uous nos chiers et
a vous, conime a clielui en qui apprios Diu j'ai sou- foiables Waloran, sire de .Montjoic ct do Faulie-
verainement tiance et espcrance, se recouvrier doi mont, qui revint du duc ci'Ostriclic, qui paisivlement
avoir, qu'il me veinra par vous. Tres-rliiers sire, est esleus cou roy d'Alemagne de ireslous les csli-
li griet, brierment a parlcr, sont teil i[ue li rois de seurs antircmeiil, et a assis "lo jour de son courone-
France et si gent nc me tiinent de ricns la souffrance ment a Ays, lo ilienienclie a[)ros le. dcl mois . . .

(pie vous fesistes, ains en vont chascun jour plai-
nemcnt encontre. Car, sirc, par collo parolo qui
conlenue est cn le souffrance qui ticul, U ticnt el
: par mariages', et en toulcs autres bonncs inaniiires,
doit tmir la souffrance durant, cliil de me terre
i|ui denioret me cstoient, et avoec mi se sont
lenu adit^s et qiii jusque a ores asses par raison
paisivlement ont estei soiir le leur el joi dou lcur,,
li rois leur a fait a chest aoust prendre lous lcur
biens que il avoient sour leur tcrrcs, et les demandc
trestous avoir par-devers lui, el dist quepar-ilevers
lui doit-il estre, ot speciaument los nos biens, cu
plusieurs Chiers sires, sour chcs gries el sour
lius.
aulres, mesire Gofrois de Genvile parla tout au
connestable, par quoijornee fut mise a Arras, l;\ oii
d'aoust. Et nous a dit pour cortain quo li devantdis
roi a Iros-grand volontci de faire allyance a vous
ct a nous ausi, et monstro grand sanlant de ces bc-
soingnos enlretenir, qui portcroiciit honneur ot pro-
lis k vous et a nous, et uc maintiont mie, sire, pa-
roles que il ait volonlei de prondre avantcige, ne
bienfait do vous, ue de autrui, si com lidis sire de
Faukeinont noiis a dit. El sacliies, sire, qu'il y a j;\
eiivoic ;\ nous et 4 no neveu do llaynau, pour le
B discors ([ui est cnlrc nous dous apaiscr, el violt
sans faillo que pais i ait, ct voet cn toutes lins quc
nous soioms a son couronnciiieiit k Ais por nous
samble apaisier car il vioU en toutes manicres que
;

li rois devoit envoyer chevalicrs, cognis(,'ans cii [lais i soit.

armes et sachansde droit de wicre, el clor^ d(Mlroil, Chiors sire, si vous requier et prie ke vo'is tou-
el nous aulres teil. Sire, a chclle jorm^e, liquole fu tos cheschoses voellies considerer et rewardcr puiir
lonue li mardi des octaves de la .Magdolaiue, nous vo honneur et lc nostre, car il ne i'u onqucs mais
i envoiames chevaliers et clercs, car bien aviems mius poins, et tant faire que Dius vous cn sa-
tiance que, se raison vosissent rewarder li gent le che gre, et nous en soioms a lousjours tonu ;\
roy, selonc le parole de le souffranco, que no drois vous(l).
seroit sauf; mais, siro, che ne pot estrc, car, com-
ment que li chevallier d'une partet d'aulre »e fuis- Les riiponses d'lidouard I" furont vagues, faibles
sent bien arlordei, li acors ne pooit demorer; ains se sentait d'autant nioins
peu satisfaisantes (2). 11
dist li connestables qu'il convenoit quo li clio.se de-
porti^ k venir en aide ;\ Gui dc Dampierro ([u^il le
morast, ct fust ensi com il tisl mettre en un escript,
et ensi nous le presissiems se nous vnliems; et so voyait plus pros de sa cbute.
nous ne voliems, nous le laiscissionis; car on n'en Les le comte de Flaudre recevait de
lettros que
feroit anlre cliose, iust lors, fusl drois. Sire, ot le P
Rome gucrc plus favorablos. Celles que
n^o^laiont
e.icript teil com nous le vous envoioms en
II le fist,
clieste lottre enclos. et quant nos gens eurent
Sire,
nous mcltrons sous les yeux do nos locteurs em-
veu chel escript, il en assaiorent s'il poroienl en brassent les cinq mois qui s'(5coul4rent depuis le 19
aucuue maniere venir a accord, sc prisent prii-^s on f(5vricr 1298 (v. st.) jusqu'au 23 juillet 1299.
laiscant parlir uu granlment de no raison, tiscnt un
autre escript et lc prc'sent6rent au conneslable ol Tr(''s chier sire, je ai altendu aprios le message

as gens le roy par le conseil de monseigneur .lofroi: donl los daraincs lettres que vous me cnvoiastes,
lequel escript, sire, nous 'vous envoionis en ces faisoient mention, et qui dovoit hasloement venir
letlros ausi enclos. IMais, sire, chis escripl ne leur aprios cides, dont je me mervueil moult quant il
plent mie, ains disent adi6s que aulre chosc ne nos n'esl venus. Carli cardinal ine demaiidenl souvenl
en feroient. Certes, sire, cliers paroles sont moult nouvioles comment vos bosoingnes so porteut en vo
(iures, et li fait son moult greveus k nous ot a no ti(>re, et je ne leur cn sai mie bien ^(^[londre dont :

genl, et en porilons che tant de gens qui demorei il me poisc. Et ciertes, sire, li rois a si le court
uous estoient, ct sommes on \\(^n\ de plus pordre porvertio (|uo a paines a-il nul qui en apiert ose i

Trrs-chicrs sire, avooc tous chos gri(5s desusdis de li diro fors que loenge mais cascuns connoist ;

nous sont vonuos moult dures nouviMes de Roumo, liion el soil quc co est li volonteis dou souverain.
qui moiilt nous ont esbahi et cheaiis de no terre ot Chior siro, je ine sui Iravailliiis, et travaiUc encore
lous nos amis. Siro, che est ipie li papos a pronon- - ;\ inon pooir, :\ ce ([ue aucun dc vos |irivilc'ges fus-
chi(5 pais enlrc vous el le roy de Franco, et par al- U sent renouvelci, mais je n'en Iriuve mie teil faveur
I

liances de mariages, sans iaire no pais avoec le que je vauroie ou tans de ore. Clier sire, iine letlro
voslre. Et puis que lels nouveiles furenl veniies a qui a estei niont demem^e et didjatue et enipi^echii?
nous, les gens le roi nous ont assaiiis et assaient et A grant paine et k d^livree, je le vos onvoie.
lous les jonrs de emfraindre le souffrance, et noiis Et sachit^s que dos lettres que vous me mandastes,
saisiscent nos villes et ochienl nos gons, et prenidcnl que je empi^trasse encontrc r^vesquc de Tierewane,
leurs biens et as cans ot (5s moisons, et les esche- il n'i avoit que une doni par droit on poust

vins de nos villes prendent et molenl en prison el
par pour ot par distrainte de prison lour fonl jurer
foautci au roy.
Ortes, sire, sour che ne convient-d mie quc jo
maingtii^gne moult de paroles d'escrire a vous, car
certes. je ne crerrai ja, ne onques ne cri5i que je
ne doive trouvor en vous conforl et aiwo, et que
adi^s vo devoir t'er(5s enve.rs mi solonc les conve-
nenches qui sont entre vous et mi. Et vous, Ires-
lotlre do justice, et ci'de lust faite, cl en le audieuce
contredite par le procureur rovcsque. Et lanl
li bosoingue que li papos mondasi, ces lettres, et
quant il les eut veues, il dist quil ne voloit mie que
elles passassent, et les retint. Et dist qu'il voloit
que li dou poursuivir no courust mie contrc
noiis, et quo ce fust sans vo pr(>judice. Je requis et
requier que nous cn ayons sour (.ou se bulle ; mais
encore ne puis-je avoir, ne ne sai se je le porai,
le

chior sire, el [Mir lo misoricordo de Noslre-Sen- poiir le pclil de faveur que vous trouveis orendroit
gneur, vous voellii^s avoir compacion de mi et de en li. Et sour toutesaventures je ai fait prolestation

(nArchivc rio Flandre, a Lillc.

(2)Voycz notamment la lettro iniprimiie dans le receuil des actes de Rymer, t, IV. [i. 1.
 1883 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNAHDl. 1884
devant des contredites, et en ai scs let-
le auditeiir ^
le manif-re que je vous
aulrefois escrit, et que
ai
une procurations mc fust cnvoi(;e nouviele, et pour
'

tres. Cliicr siro, s'il vous plaisl, cnvoiii^s pliis seu-

renient 4 court, cl leltresau pape ct as cardennaus; me signeurs lous vos cnlants, et qiie li cours fust
et; s'il n'i a secr^s ct il vous plaist, si iii'en de- pourveue des despens qu'il convicnt faire; car clc
mande, je puisse le nialLTe poursivir. Noslre Sire se dcvoit partir lc mardi apr(l's lc date de cesle
soit warde de vous ct vos doinst Ijoine vie. Escrit a lettre, et aler cn un tres kii^iif lieu et mausain, s'il
Lateran, le jocsdi apriSs Septuagesime (1). cst A savoir ;\ Anagne, lc cit(5 dont li papes est n(5s.
Cliier sire, Diuj soit wardc de vous et de quant
Non-seulement l'influence de Pliilippe le Bel do- fiue vous amiis. Escrit a Roume, le merkedi aprfes
mine ;i la cour dc Rome, mais Ton voit aussi lc 1'askes (3)
conile de Ilainaut iiroruer des mallieurs de Gui de
Dampierrc pourrevendiquor Une letire dc Jeaii de Mcnin, qui repioduil le r6-
le comtd de Flandre.
cit d'une audicnce accordt^e iiar Bonifaee Ylll le 13
Tn^^s-chierssirc, jc vosai par pluseurs lcltres fait
juin 1297, ;i .\nagni, pr(^'Sonle la siluation sous un
savuir Testat de le court cl dc vos besoinsncs, li-
aspect moins menai,'ant, niais 4 pcinc les paroles du
qu6s estoit ass'5s pelil mut^s au point que ccs lct-
ires furcnt faites, fors tant que jo ai tant fait que, Pape ont-elles fait naitre quclques espi^rauces qu'el-
quant au point de ore, je ai empOcliie le lettre que lcs semblent s'(5vanouir.
vos ni^s, mesire de tlaynau, voloit emp(5lrer con- i

tre vous. Et ai dit h monsigneiir Giii ot as aultres ' ' Tres-haus et Iris-nobles sires, jou Jchans de Mc-
qui sont pour li en courl, quc se il font lele lettre uin, vos chevaliers, vous fach ;'i savoir ke le jour
passer, quo je emp6trcrai aussi en vo nomconlrc li ke je viench ;\ Anaigne, c"est ;\ savoir le saraedi
sour loute lc conle, ct que je eii ai commendcriient apri^s le jour de la Trinitci, je parlai au pape par
(2); mais pour ce ne le leroie-je iiiie, se vous ne graiit loisir, ct li lis vo requcslc sour Irois cosos ;

me inandeis que vous voleis que je le f.iclie, oii se
messires, mesirc Plielippcs vos liiis, ne le conscille.
Mais je croi que pour le creineur qu'il ont quc je ne
le fache, il se soetreiit el soulTerront dc ciiipiHrer
conlre vous. Et si ai, cliicr sire, parloi au carden-
nal qui fu l(5gas cn Alcmaignc, et dc cui il se
avoeiit qu'il ijela le scntense dbnt il voelent cmpc^lrcr
conlirmation, f|ui a dit que (.ou (|uc il eii fist fu a
forche et par deslraiute de peur ci de nianaelics, et
que, tantost comme il fu liors du |)0oir lo roi de
Alemaigne et de sos gens, il les rapiela, et nren a
proumis a donneir lellre qu'il fu cnsi fail. Et iiic-
stre Jelian de Pize, vous procuriTes, disl (|uc vous
en deveis avoir de lo revoealioii lcttres. Si in'cn
voeliiis, chier sire, fairc savoir ct de ce et dc lou-
tcs lcs aiilircs clioses vo plaisir et vo voleiilei.
Chier siro, li porti^res de ces lelt-cs esl li vailijs
runc quc votis ri^usissiiis me damoisclle vo tille;
1'autre ke par rccr(5ancc vous r(}usissies monscgueur
de lesautres prisonniers sclonc lescon-
Bliiniiiont ct
venaiices dcs triewes, lc ticrche kil fcsisl ke on
vous tenist les Iricwes el adrechier cliou k'on avoit
fait al enconlre et rendrc. El li dis inoult dc raisons
))ourquoi on vous dcvoit cliou faire, cl pour juoi il i
devoit entendre, et enlre les aulrcs kc, par sa re-
queste et par son conseil, vo enfant preiiucrs pour
vous, ciis api^s quantvous le seuistes, avid-smis vos
bcsoingnes sour lui, sauvc vo honneur, vo estat el vo
hyretage; et ke enceslc fornie il avoil pris sour lui, cl
(pie ke il avail dit 4 vos enfanls, (piant il se parliront
( (lo lui, ke de ces trois coscs kc je li re^iucroie il feroil
faire. Siros, ipiant il m'avoit nioull bien oisl cl par
granl losir, il mc resj ondi lout au commencheineul,
ko toiil estoit vi^ritt''^ coinmc (luc je li avoie dit cl :

que messires, mesirc de Ncvers, rctint a vallct, si- commenl ke je li dis ke li (5ves()ucs dc Vinccnzc,
comme je vous ai autrefois escrit, et fu mosirc Uc- requis )iar vous, avoit dit kc riens il li avoit korkiet
niers de Pize ses oncles. Sire, vous inandastes k'il fcsist tenir le trieuwe; et je croi, a chou kc je
par voslettrcs que bien vos plaisoit quc jc li d(?li- puis entendre, ke ce soit voir ke cn g(5n(jral il li
vrassc reubes h deus saisons, et je Tai fait dc le avoit kerkicl, ct non niie de vous en espcU;ial;
Toussains prochaiuement passi^e de ces Paskcs. ))our che 11 ne se veut niie niellcr de vous cn cs]i(!-
Et vous vausistes, cliier sire, quc je pourvi^issc ci;il. El lonlevois inc disl-on ke li ('vesijues de Vin-
ei monsigncur Estif^ne, le
huissicr, siniaislre ccnzc vous ainic miclsqii'il iic faclic le roy. Et II p;i-
Tai fait ; niais a monscigncur Gile ne
ai-jo fait ricns, )ies nioismes iiie dist k'il est hoins sans sonsjieclion.
pour ce que vous me niandastos par iiiie lcttro que Et ))arla li ]iapes moult courloiscnieiil dc voii.-<, ct
vous mc envoicri(5s un siergaut A keval, (pii apor- (lisl k'il feroit pour vous quant k'il porroit, ct ke
teroit reubes et inaillcs ircii a|iorla iiulcs. Si cii
; ;idi^s eii avoit estii eii giaiu voleiilc, ct estoit orc
faites, sire, vo plaisir. Cliicr sire, il scroit bcfoins ))lus kc onci)ues niais (4): cl ine dist ke jc li appor-
que vous escrivissi(5s au papc ct as cardennaiis cn tassc ines ))(;tiiions cn cscrit et vo d6sir, cl 11 i

(1) Archives de Fliindrc, ;\ Lille 1 1!) liS-ricr I2!i,s IHiox suos dclil>cracil, iiuosipscUillclmusiiipri.toiiia
vsl.). pcr dcccm annos vcl circitcr dclinail, cl multa inala
(2) 11 cnteiidrc ceci en ce sciis, (]ue Giii de
laut inlcriin eis fccit, cuin non hubcrcnt custodcm vcl dc-
Dampiorre Jean d'Avesiics de ri^clauier le
mena(,'ait fensorcm. Un autre iii(5moire, redigti cn lran(.ais,
comti.'; (le lliiinaul, si celui-cilui contcslaii le eoml(i )iorte ce qui suit S'uucuns di$oit cnconlre lcs deu.v
;

de Flandre. Jcan d'Avcsnes, avait, en 1297, ))ris
les armes dcs conites do Flaudrc, ct il es^ii^rail ()ue
Philippe le Bel r(;voquerait on sa faveur la s(mtence
d'arbitiage de 124G. Aussi nuiltipli;i-t-il scs
efforts,jiendanl pliisieurs annees, pour (Hablir com-
pMteinentlali^gitimile dcs droits lU^nMitaires ()ui rc
posaienl sur lc niariage de Boiiclwird d'Avesiics et dc
Marguerile dc ConslaiUiiio|ile. A colte (!'|ioquc a^ij^ar-
licnneut jilusieurs nK^nioires im))orlaiils c.oiis(:rvc<s
aux Archives de Lille. On litdans un de ces nuHnoi-
res Marga reta, m a lo ducla co/i.vlii), ma.ri
: in c Joha ii-
nis camiiusw sororis .iiur, ijuw contra liictum
Uou-
ctiardum mnrilum sutimqrandc odium conccocrat
proplcr i)ucrrain,ciim Doinino Willclmo dc Doiiina-
petra diverlitcl ivU, sibique Joaniiem el Baldinum
jircmicr.^ cnfans, l;'il cusl cu aucunc dt'fautc cn ma-
rinijc dc monsiijncur liouchard el dc la contessc )liir
ijhcritc, pour jOii qne li dis mcdrcs ISouchard fust
soudial{e, u eusten appert lcust cpislclc cn liijrn.cs, u
qu'il n'cusl mic lc ilcranldite contcssc Man/herite
csponsccsotemiincllcincnl,s'csl-iliissavoirquedcvant
le concile dou Latran avoithien li soudiakes fcmcs
cspoiiiiics, et lcur cnfans loiaus, et pour lels lcnus
coinmuncment, cttout nolorcmcnta succession a toii-
tcs lionors cl a tous aulrc^ fais loiaus : si il est as-
sacoirquc dcvanl lcdil coiicile ncmic sans plus le
soubdialiC, inais li accolilc lisoicnl lioin commune-
viciil lcs L'pislelc i)s ('i/liiws, cl encorc foiit.
(3) Arcliives de Fhindrc, ;\ Lillc (22 a\ ril 12i»9).
{i) l'lus ke onqucs mais, jilus quc jamais.
 ;

1885 DE CONTROVERSIA BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PHLCHRUM Ar.ITATA. 1886

metteroit volcnliers consel. Le nuit Saint-Jelian, • pour le mosnoie ke ore i cuert, pour che ne valent-
sire, au matin, je li apporlai me p(5tition, ct il le 11 nient plus cn Ic court k'il solient faire passet a
lieiist lanlost, et me respomii li"il se consolloroit VII ans. Et je n'ai mie au jour de huy plus de trois
sour clie; et je cuidoie adonc Ir^s-bien ljesoii;ncr et cens tlorins. Et j'ai pooir de la demorer, ne ai-
tosl, parmi eiio ke je requeroie raison. et clie k'il partir de lA-endroit, se vous ne me failes tost ai-
(ievoit laire, cl parmi che i|u'il me reconnissoit en dier. Sir, je n'ai diMivrance dou pape, dedens
V(5ritoi lout clie ke jc li (iisoie, et parnii les belcs chc ke vos messagcs revendra 4 mi, iivatenle n'i
paroles k'il me disoit et le beau saiilant k'il me vaudiaplus, ne je n'i vous porrai porter nul pour-
monslroit el uon de vous. Mais oncqucs jiuis je n'oi lit jamais ; et m'en forra maiscmcnt partir, se
noviiMes de vos besoignes ; je sai que Dieu li vous ne m'en^Gy(;s vos lellrcs pcndans ke vous me
metlera eu cuer, mais je n'i ai mie si bonne csp(5- mandes ke je vi^gne 4 vous pour vos besoigne, la
ranclie ke je avoie au commeucbemenl, ne je ne sui oii il convient ke je soie en propre personne, et ke je
mie aise de cuer et le cause pourquoi li esperan-
: lasse vo besoigne en le innin mon segneur Michel,
che me vous p0(5s bien savoir, et vo cntant
1'aut, vocapelaiu, kibien i tient liu pourvous, pourramente-
ki connoiscent le court. Et je le vous dirai, s'il voir et poursewir en avant. Si faclie-on fairc les
plaist a Dieu ot a vous, ass(5s lost; car, cn mille lettres bicn el orden(5emeiit, s'il vous plaist k'on les
mauiere, je ne le metlerai cn escrit. Et toulevois, fache; car pour mi ne pour autrui li papes nc fera
sire, partout lA oii je envoie leltrcs, mcs parolcs fors che k'il voudra. El saclii(^'s, sir, ko il m'esl
sunt de boin confort d'avoir boine d(?livrance pour _ gri6s d'cstre cn la courl, et de despendre le vostre
vous et tost. Mais, sire, k vous nc voel-jc nulle B k si pau do prouht ke je vous puis fairc d'ore en i

rieus c(51eir dc vo> bcioignes et de mou cuer, si en avant; car je ne puis de vos besoignes ne hoster
parler(5s avanl, sire, A vos enfans, et la oii bon vous ne meltre, et lout icrt ;\ le volentei dou pape. Sir,
sanlera: et bien porra avenir ke li besoigne vcndra messire Guys de Heuau, vos ni(5s, est en court pour
miels ke je n'espoire, et Dex lc doinst. VA s'il est pourcachier aucune ijveskiet ou aucune dignilei et ;

ensi, sire, ke je n'aic gracieuse dc^livrance pour si n'est inie si warnis des deniers le roy de Fran-
vous, il n'esl rien ou monde ke je li doie requcrre, rhe, k'on disoit auwan en Flandre car j'entench ;

nc pour vous, iie pour aulrui; ains me partirai k'il a pour les mains oii mettre, et rme encore as-
il

son congiet dou miels ke je porrai (1). ccs. .de ses despens. . .

Rien n'est veuu (jonfirmer Tespoir qu'expri- Cest aumoment oiilacause du comle de Flandre
mait Jean de Menin. 11 considere sa mission comme parait a jamais perdue que Ton voit poiudre lcs
termimie et se prepare k quitter la cour pontilicale diflicull^s qui doivent s(5parcr Bouiface VIII du roi

troubl^e par T^vasion des Colonna. de France.

Philippe le Bel, qui a songe un instanl k iMever
Sire, dcs novii?les de le court ct dou pays de cha
vous k savoir, ke c'cst vendredi passei chil de
l'ache son frfire Charles de Valois a Tempire, traite avec
le Golumbe, ki toul onl perdu, et viles et casliaus, Albert d'Autriche; mais Bonifaco VIII sc plainl de
ct tenoient par le commandement dou pape prison a C cellc alhance avec un prince dont il n'a pas ap-
une ville k'on aple Tyble 2). s'en partirent, et lu-
1

ambassadeurs llamands ne
prouv6 r^ilecliou, et les
rcnt encoutriS a lout grant gcns d armes pr^s de
Uome, et ne sel-on mie en le courl de certain k'il redoutent pas moius la conf(3dc'ratiou du roi d'AIIc-

sunt devenus (3). Et eu esl diHourbds li Papes, el inagnc et du roi dc France.

se doule-on dc grant tourble en pays. Le semedi,
sire, devant le saint-Pi(''re et Saint-Pol, le roys
d'Arragonne et li dus de Calabre et mesire Philip-
pes vos lils, ct toul che ke ly roys de Ciicille a peu
mettre, entri^rent en mer 4 Naples, et s'en vonl
vers Cecile, et Diex les wart. Et pour che, sir, me-
sire Phelippes n'eut pooir de parlir dou pays, par
quoi il fusl venus k le courtpour vous.. bt si estoie-
je al6s dusques au pont de Cypraeu (4) pour aller
parler i lui li oii il esloit, vers Naples; mais il nic
prinsl maladie, par quoi je ne peuch aler avanl, et
ii envoiai en escrit les besoingnes pour lesquels
vous mavi(5s cnvoyet a court et me retrais tout
;
b^lement vers Anaigne. En Lombardie.sire, a grant
Q Guydes
gherrc, ct avoit quant je i passai, entre le marcliis
Cliiers sir, li cardenal parolent moult bicn pour
vous lous, et deus esp^ciaus amis av(?s-vous mon
segneur Gerard de Parme el mon segneiir Mathiu
d'Experl (8), et si av6s inoull bicn le grasse de Ic
court; mais nuls n'a pooir fors li papes seulement.
Sir, on devra k la .Magdeleiue k mon segueur Ge-
rard de Parme cc florins, et a mou segueur .Mathiu
irExpert, si conime j'entench, dcvoit-ou c livres
touruois par au, de trois ann(5cs dont mcssire Mi-
chiel a payet une ann(5e. Faites rewarder ke chil de-
nier soient si pa.et ke che soit employel ke vous
imeiteres. Failes rewarder, sir, se il vous plaist,
k le besoigne mon segneur Poncharl, et mesir
demande moult mil llorins k'il pre-
(9), sir,

de Montferrat, le marchis dEest et chaus d'Akrc-
moene (5), de Pavie, de Corziaus (6) et de Novarre
d'une part, et le capitaine et chiaus de Melanc (7)
(raulre part; et leur aident chil de Boloigne et chil
de Plascncc par une partie de leur gent k'il ont en-
Toyet a cbiaus de Melaeu. Sirc, je sui a trijs-grant
coust en courl, et pour nii et pour mon segneur Mi-
chiel ki nie dist k'il n'a nuls deniers, ct je ne li
puis mie faillir de ch^ke i'ai ; et li pays i est tres-
durement rewardcr pour quc
chicrs. VoelliiJS fairc
je aie pour avoir deniers, et n'est nulle se-
tin
maine ke nous ne somines k l florins d'or et plus
car ja soit-il ke li tlorin soient chier en Flaudres,
sla" pour le crois Madame, cui Diex assoille, et
ccccL fiorius encore du prest k'il tisl a inon se-
gncur vo fil, quant il revient de Koinc. Sir, vo ami
de courl, cardcnal et autres, sunt moult liet, par
ramour de vous, de che ke li traiti(.'s d'accord entre
le roy d'..\lemagne et le roy de France est
faillis, el
jc eu loc Dieu; el aussi en"est li papes li^s; mais je
ne sais pourquoi. Et li papcs ne veut mie k'on Pa-
pielc roy, mais sans plus duc d'Oestcriche. Et j'ai
grant di^sir, sire, ke je oie vraies noviides ke li pais
ue voise mie avant entre le roy de France ei le roy
d'EngIeterre, et ke li roys d'EngIeterre fache envers
vous clie k'il doit. Et je croi ke li pais ne se fera

(i) Archives de Flandre k Lille. (5) Cr^mone

(2) Tivoli? (6) Correggio.
(3) Voyez la Chronique de Guillaume de Nangis, (7) Milan.
i2!)9. (8) Le carrtinal Malthieu d'.\qua-Sparta.
Ceprano, dans la terre de Labour, (9) Gui Bardi. Voyez plus liaut. col. i880.
(4)
1887 ADDIT. AD LIBROS DE VITA
fiiie, par une parolc ke li
papes me disl; car il nie
disl, ke tri^s-aulan (I) il avoit
rewardei, et encore
le v"'oit-il bien, ke si
prans dcscors, coinnie des
deux roys et de vous, ne pourroient estre apaisics,
se che lie liist la oii vous tout iroe en vos
person-
nes fiissies pr^seut devaut lui; el pour cliO avoil-il
rewardei k'il trairoil en lieu convenavle pour clie
faire ;mais au sej^iur (iu'il (isl autanl A Rome, et
espi^cialemenl pour les besoignes de eaus el de vous,
dont il so Iraveilla adonc, maladie le prist, el il
toul aviscinent se Iraist en sus dcl cr (2) dont il
avoit estei n6s, pour assaiier se il porroit conduire
en estrangepays; el les maladies l'onl puissedy (3)
trop traveilliel, et menet pres dusques 4 le morl, ne
encore n'est-il niie en point k'il se jiuist tirer hors
dou pays, ue nuls ne li loe, el sans doute il est
tres-durement au-desous, et trop cangiiSs de clie
k'il fu quanl nous partimes autan de Rome, ne nuls
ne 11 promet k'il doit longhement vivre, ne k'il se „ nouviele qui fache A racontcr. Et li papes a ordon-
doit jainais aidier dou cors. Moult me reconneut
bien quanl je viench devanl lui, et parla priv6emenl
k mi et longhement, et dist k'il ne me convenist
mie avoir apportei lettrcs de cr6auce, car il savoit
bien ke je venois de par vons. Et Diex doinst ke
ses beaus saiilans et ses Ijonnes iiarolcs, il met che ;\
euvre al honneur et au pourfit do vous. Et nostre
Sire soit wardo de vous, sir, cii ame et en cors, et de
tous chiaus ki bien vous voelent, et vous doinsl joie
de vos amis ct de vos aneinis. Clner sire, li rois de
Arragon, li dus et inesire Plieliiipcs vos lius moul
de boine gent ont \k pris lifere en Sezile, et oiil boine
espi^rancho, si comme je cnleng, de reconquerre
tout le pais.
Ces lettres furenl donnes 4 An.igne, le jocsdi
apriislcs octaves de saint Rierc et sainl Pol (i).
Di!jA dans la letlre prdcddentc, Jean de Menin et -
Michel As Clokijles racontaient que le pape avait
amionc^ lc dessein de quitter Rome pour citer h
son Iribunal les rois de France el d'Anglelerre ct
le comtc de Flandre. C'6tait k scs yeux le seul moyen
de calmer les discordcs de rEurope. Mais il dlait
si accabl6 par la vieillesse et les inlirmilcs que
forces Irahissaient rdncrgie de sa n^solution, etTair
mfime de la ville d'Anagni oii il dtait nd n'avail pu
le ranimcr. Cependant, il r6unit les cardinaux
tour de lui et leiir fil part de son projet cn disant
que s'il dcvait trouver la inorl daus ccttc annre
de paix et de rcconciliation, il pensail ne pou-
voir mieux mourir. 11 avait appris avec peine qiie
les affaires de Flandre ne recevaicnl aucune solu-
tion pacifique, ct d'autres lettrcs lui faisaicnt n lettres de par Ti^vnsque de Vincencc, el li cardinal
connaitrc quo Philippe le Bel, sourd 4 ses reinon-
tranccs, poursuivait ses niSgociations avec Ic roi
d'Allcmagiie.
Trcs-chicrs sires, nous vous laisons savoir quc
lc semmediaprcs le devenres io) que II. de Wctlre,
iios messagcs que nons avons envoiiii il vous par
nos lettres, ct nos sigucurs vos enfauts ct a plu-
ii
senrs gens de vo conseil, se parti de nous ;\ Aiia-
(1) r/'t'S-«;(/(jj;,depuis longlcmps.
(2) I)el er, de Tair, liu climal,
(3) Depuis lors.
(4) Archivcs de Flandre, 4 Lillo i9 jiiillci 1299^.
ibt Le dereiires. lc vciulre.ii.
(0,1 ^^ur ce combal, vovi z Giiillaumo dc Nan^is,
ed. dcM. (ii^raud, 1, p. 3"l0.
(7^ 14 juillet 1299.
(8) Oin, bomme.
S. BERNARDI. 1888
gne, nouviftles certaines vinrent de Sezile au pape
^
teles que li rois de Arragon, li prinches de Tarente,
et Rogiers de Lorie, qui esl amiraus de mer, et cil
qui avoec eaus furent, se assenlcrent en mer as gens
ilon Fiiderieli de Arragon et as Seziliens et as Ge-
nevois, qui avoec eaus estoient, et prisenl xxii ga-
li'es, et iledens estoient tout pris ou
fureiit cil qui
ochis, et en escappreni xviii galee^, esquelcs Fe-
si
di!ris estoit; et si i eut-il de ceus de ces xviii ga-
16es un grantment de mors, et li dus de Cahibrc el
mesire Plielippe et li force de le clievalcrie, et de
Tost demoi^rent en le liere de la, el pau ont pierdu
eil de i;a (6). De ^ou ii-on mcnei le samedi et le die-
menche apr^s les oclaves ?. Pierrc ct S.-Pol, Irop
durcmenl grani fieste ii papcs en a eu
Anagne, et li
si grant joie comme ons puct avoir. Et a en grant
espi5ranclie que li liesoigne dou reconqucrrc le
tii^rc doie venira liicn. Ne onques puis on n'en a eu
" nci ct fait legat cn Puille iiion sigueur Gerarl de
Parine, qui se partira de court lc lundi apriis le
Mazel: donl iiiout nous poise; car gou estoit li plus
certaine aiwe et conlors que nous aviens en court.
Sire, le nuit de le Division iles aposlles (7), nous
venismes devant le pape, et li requesisnies dcli-
vrauchc de vos besoingnes, et il nous respouili qu'il
en avoil ordonnci et kierkie a mon signeur Malliiu
le Reus, ipril eii fesist leltres, et nos disl que nous
en alissions A li. Lt nous li deniandasmes s'il li
plaisoil que mesire Mathius nos defist le fourme de
110 di^livranche et Teslal de vos hesoignes, et il nous
respondit qu'il 11 plaisoit liien. Apres nous alasmcs
S moii signcur Matliiu, et li desismes ensi; el 11
nos disl que les ijotes estoienl j4 faites, et i|u'il nc
iios iliroient iiient de no hesoingne, dusques 4 donc
qu'il raroit inoiislr6e au pape, el 1'cndeniain le de-
voit faire, i,ou qu'il n'avoit mie fait encore, quant
" ces leltres fiireiit escrites, et si ne reu ciessons dc
poursunvir. Sire, nous criSons certainement quc
iiiessire Mathius vous voet granl bieii; inais, sire, on
11 iiiet sus que ce est li plus lons et li plus tardius
oni (,8; qui vive, et maiiite besoiugne a eslei pierduo
en sc main par se longeclie. El li papcs de autre
parl esl inout loiis quaiil il voct. l-^t nous cuidons
scs oreiidroit que il vos fcra boine delivranche de tou
qu'il pora hiire; mais de cieriain, sire, nous ne vos
poons iiiile cose faire savoir encore, ei adics som-
mes en doute d'iine granl alonge. Et on nc pcul de
au-
nulle riens (9) liaslcr iiion sigiiciir .''ilathiu, fors que
cnsi coinnic il li |daist. Et, sire s'il vous plaist, re-
mandcis- nii Jehan par voslettres, car je ne vos puis
plu> fairc en courl, et bien pora aveiiir que jou
.Mikius revcnrai avoec, se oii \oil que ce soit bicu
fait 10). Siro, puis que coii que ci desus cst contcnu
1
fu escril, vinrenl nouviilcs ccrlaines au pape, et
mesines aucun cn eurent lctlrcs, quc li roy dc
Franchc et de Englclitrc oiit lait pais ensanle, el
toul accordei et assenti ;\ couquc li papcs en ordcna
et prouunchia, iiresens leurs messages A
Rnume. Et va li mariagcs avanl dou roy de Engle-
licre, et celi dc sen fil fera cn selouc i,-ou que li
papcs cn a ordcnei, quant li lans s"i afferra. Ne de
voiis, ne dc vos pais, iie dc cose que ;\ vous louke,
ludc parole n'i avoit cslci, si comiiie lcs lcllres di-
soient. Et esl li rois de Escoche, el ses tius d61i-
I'.)) Dc nuile rieiis, de nulle cliose. Nous avons
lu, p. 26, sur fotites rieiis, c'csl-4-ilire sur toules
clioses.
une di^clarilion donnc'c 4 Anagni, le
{\0) Par
2"i scplemlirc 1299. Michel As Clokeltcs diMt^-
gua ses pouvoirs 4 Gdrard dc Ferliu, LiiUcs As
Clokeltes, ctc. Archivcs du conseil de Flindrc u
Gand.

1889 DB CONTROVliRSlA BONIFAGIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA.
vr^ eii le main le pape. Et nos sanie, i no petlt
sens, aussi fait-il k mout de gens, que li rois de
Franclie a raius aidi^ le roi d'Escoclie, de cui onkes
paroles ne fu, no en le wii^re ne es triuwes, que li
rois de Englotii^re ne ait fait vous, qui en le wierc
et 6s Iriuwes avois eslei, el parini cui li rois de
Eiigletiere est venus k se pais. Et tantost apriis ces
nouvioles, li papes manda les cardeniuius et leur
monstra cosle liesoingne; et quaut les leltres fureut
liutes, si dist li papes «
: Sigueur, vous vcos que
« dou contc de Flandre riens n'esl f.iil no iraitio,
« dont il nous poise; mais, si Diu plaisl, par
n aulre voie nous li cderons et metorons lout le
« monde ;\ pais. Et se nous poiomcs, nous Irairiens
« vulentiers delci les mons, non mie en le tiore ne de
(I Tun roi ne del autre, mais cn le tiore de no chier
« lilz le roi de Sezile, ou en nostrc palrimoine
« nostre contei do Venise. Et se nous moriens en
le voie, nous cuideriens bien morir. » Et, sire,
tout <,-ou nos sanleut paroles encore. Sire, nous ne " ne sont niie weire ; si que
savons se li ordenanche de nos besoingnes, qui est
comraenchif! ensi comme desus est dit, se cangera
nient pour ces nouvieles. Sire, et eucore avons-nous
apiis par nion signeur Mathiu de Eguesparso, le
cardennal (1), le jour de le Division des apostles,
que il avoit eu letlres que li message le roi de We-
niaigne esloient A Paris pour traitior de acort au
roi do Franche; et puis sont revenues autoles
nouvitles que leur gent de leur grant conseil sont,
ii orendroit que ces lettres sont donnt-es, arriore au
Noef-Gliastel eu Loraine, pour trailier ct accordeir
ensanle. Deoou, sire, se nous rosionsdire parcon-
giet, nous avons grant raerveille (]ue nous de vo
estat ne savons riens, fors par estrangnc gent, et
sanle qu'il afferroit mius que li cardeunal et vo ami
le seussent de le vue partie, que i,-ou qu'il nos en
convient aprendro par eaus, se aucunc chose i a qui
vos saiile que A mandeir face.
Cbiers sires, encore vos faisons-nous savoir que,
quant jou Jehans de Menin ving eu court, jou -^li-
kius n'avoie ne deniers ne financbe, ot esloie un
grantment et sui enoore kierkies de grant deite. Si
nos a con.enu vivre et faire encore des doltes, ipie
jou Jelian de .Menin aportai en court. El n'avons
mie de coi nous puissions vivre plus de trois semai-
nes aprtis le jour quo ces letlres sont donnoes. Et
nous qu(5rons finauce par tout ct n'en poons nule
trouver, si en somraes en granl omu pour Diu,
:
sire, si nos faites secourre, et tost, car li besoins
en est tres-granl. i\Iosire GtSrars de Parme vouspiie
mout, sire, que vous aii^s les besoingnes lc provost
de Bruges pour recommandees. Sire, Ji^sus-Crist
soit warde de vous.
Donnei 4 Agnagne, rendeniain de le Mazel (2).
Le corate de Flandre repondit A Jean de Menin , Si enlend(.'3 diligaramonl qucle li oiitenle le pape
et i. Michel As Clokettes, dans les premiers jours
du mois d'aoiit il leur apprenait que la paix
:
^tait faite eutre Edouard I"' et Piiilippe le Bel, et
quil ne lui restaii plus d'autre refuge quc la prote-
ction du pape.
Guys, coens de Flandres et marcliis de Namur, ft
son cher el foiable chevalier, mon seigneur Jehan
de Mcnin, salus et amour.
Nous vous faisons savoir que li evesques de
(1) Cest encore le cardinal Matthieu d'Aqua-
Sparta, uommd ailleurs cardinal d'Expert.
Archivcs de Flandre, 4 Lille (23 juillet 1299).
(2)
(3) Uu traile de pai\ entre les rois de France
et d'Anglelorre avait 6te couclu <i Montrenil,
le 19 juin 4299. On y lit que Uivequc de Vin-
: 60,000 livres tournois noirs au conite de Flandre,
cence passera en Anijleterre, et signifiera uudit roy
d' Angieterre et a son fix, les choses accorddes, les-
queux li roy et ses fiz sont tenu dejurer. Rymer, 1,
;
1890
A Vincent a estei en France et cn Angleterre, et
sont les besoingnes ji si aprochios que pais est
entre les deus roys, et est fel li pais en Angle-
lorre (.3), et se font li mariage dou roi d'Engle-
terre et de son lil, et los a jiiros li rois d'AngIeterre
et ses fiuls (4), et a estei fiuls en
Willaumes nos
Anglcterre pour savoir le entente le roy, delquel il
nous sanle que nous arons pelit de confort, selonc
che que coratiennent li respons; car il respont
que adifes il fera vers nous clie que il devera;
lequel cboze il nous raonstre raie par oiuvres
car il est contraires 4 che qu'il dist en ses fais,
si qu'il nous semble, et se voele fonder et fonde dol
tout sour le indulgence et sour le dispensation le
pape; et d'endroit'che que il nous doit, si com vous
savC's, les lx uiil livres tous les ans (oi, il ne nous
en lient convenance uulle; ains enlendons par au-
cuns de ses gens qu'il n'est 4 nous tenus de riens
dos LX mil livres, pour che qu il dist que triuwes
p
en toutes raaniores il
nous desloit, et tout par les graces que li papes a
faites a lui et au roy de France, si comrae de dissi-
mes et d'autros gracos, losqucls sont del lout 4
nostre dostruction. El d'aultre part, por clie que li
rois d'.\Iemaigne voit que li rois de France et
chius d'Engleterre ontsi graut faveur au pape, si se
doute-il, si que nous nos creinons moult, que il ne
se doie mie alloier ;\ nous, pour le doulance de
lui, et trostoutes ches tribidations naiscent de le
court de Rome, que nous sommes si entreprins
orendroit. Si n'esl mie li papes qui doil tenir le liu
Diu en terre et qui doil estre auctires de pais lels
comme il deveroil, ains est auct^res de guerre per-
potuel, qui tin ue prendra mie laquels cbose nous :
110 cuidiems niio avoir deservi k ceste court, ne
nous. ne nostreantecesseur, iie li raaisons de Flan-
dres. Fourquoi nous vous mandons que vous as
la oii vous verr6s que bon est, en paro-
C cardinaus,
l(5s et uionstro'S ches noslres griet(5s, si coin yous
sariis iniels faire que nous ne vous savons cscripro,
et le failes autresi savoir Philippe nostre lil. auquel
nous n'en escrisons mie, pour cbe que vous lui di-
r(;s bien de par nous. Et sour che nous failes le-
savoir tanlost che que vous Io(is 4 faire, el le cr(''en-
ce le pape, che quo vous en por(5s savoir, et dos
cardenaus. Et sachic^s que nous avons graiit mei-
velle de che que, puis que vous parlistes de nous,
nous n'oumes de vous nouviiles; et monstr(is k
Philippe, no fil, ches lettres, et lui dites qiie nous
n'escrivons raie 4 lui, pour le p6ril des pertes do
lettres, et lui ditos ausi, de par nous, que il soit
prfes de lo court i\ chesl noslre besoing ct ne s'on
parlic. Et sachi6s que, se li papos nous faut (^(ii,
nons sommes del tout au-dessous car nul espoir ;
nous n'avons i's rois de Engleterre et d'Alemaigue.
.
' esl, et s'il avient que triuwes soient rallongiifs,
che sera no destructions, se on ne les nos tient
miels que on n'ast fail jusques 4 ore. Et bien ariems
besoinif que nous le seusciomes et en fusci^mes
warni 4 tans. Si nos faites baslement resavoir che
que vous ar^s enleudu, et sans arrest, el monslrfe
ausi 4 mon seigneur Mikiel, no capelain, ches let-
Ires et aids sour tout avis ensamble (1).
L'(iv6que de Vicence, qui avait 6li cliarg^ par le
pape de pr^sider 4 la conclusiou du trailt: de paix
III, p. 208.
(4) roi d'Angleterre est du 14 juillet
Le serraent du
1299. Rvnier, I, III, p. 210.
(b) Par le trait(5 du 7 janvier 1290 (v. st.),
Eilouard I"' s'6tait engagi! 4 iiayor annuellement
tant que durerait laguerre.
(6) Nous faut, nous manque.
(7) Archives de Flandre, 4 Lille.
189f ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1892

piet leditte roi de France, et ke jou et nostre genl

entre Edouard I" et Pliilippc le Be), ne tarda pas k f^
esli<'mcs apparcllic <le fairc assai au fu (o) d'une
se rendre en Flandre (1), et tout porte a croire que nionoie ei d'autre, et auirefois avons estd aveuc
ce lut 4 celte (5poque et probablement de sesmains, vostrc monnoiers et avoec vostre monoie A cerlain-
que Gui de Dampierre rc^ut une Ijulle oCi Boni- nes journ6es, ne onkes no porri<5mes aconvenir k
attribuant sa r^hellion & son orguell, le faire assai, por coi, puis kc vous refusastes pou, il
face VIII,
est biea samblant ke nostre monoic est si boine ou
pressait d'^loigner tout sujet de discordes avant la
niiudrcs ke le monoie dudit roi. Et de teile offerte
fin des truves (elles expiraient le 6 janvier 1299, (v. ot response sambla bien ke ledit veske se tient hieu
st.), s'il voulait laissor son ht'ritage i sa post(5- apai<?. Et mout autres d<:'bas furent entre voslrc

nl6 (2).
gent et le roi, lequel jou ne porroie mie si bien
escrire comme diro de paroles, mais toutesvois la
L'<;voque de Vicence s'tftait arrotiS ;\ Bruges, <iui tin fu tel k'il doivent rechevoir vostro monoie pour
sisain donier parisis cn paiement de <;ou k'on Icur
(ilait toujouis au pouvoir des Franfais, et son pre-
<loit, ct (pic vostre raonoie peut courre par toutc le
mier soin avait ele <rordonncr ipie la trfive fut ob- roiaulme de France sans arres faire, mais ke ele
serv6e (3), et que les prisonniers de la bataille do soit sael(5 d'autrui sael, fors de celui ki le portc, et
Furnes fusscnt en donnant des otages, sc-
relach<5s, ke il no seroit overte lc mailcn lequel seroit laditle
convenu i Paris (4) le comte p monoie, puis ke ole seroit trov6o sael^e. Et bien
lon ce qui avait ^t^- ;

saclii^is ke li bailliu du Dam a dit i moi ke cest

(5tait tenu de restituer les monnaies du roi qui
avaient il& saisies, et qui dor6navant auraient
cours en Flandre, et sa propre monnaie devait elre
re<.'ue, mais h. une valeur r^-duite,
co qui 6tait du au roi. Au mois de d(iccnibre, \'i\'i-
que de Vicence assista k des conf^rences entre les
d^put^s du roi et ceux du comte, et voiei en quels
termes maitre Bassan, Baissan ou Barssicn, <iui
avait, en iiualil<3 de acUjneur de loi, accompagn<3
Robert dc B(;lhune i Rome, rendit conipte de ce qui
s"(;iait pass6 au comte de Flandre
seul point vous vexe en cest an 4 dis mil livres.
Et sachi(5s ke argent on plait pooit-on porter k sa
volenk', el celi ki vous a este pris vous sera ren-
dus, par restimation de lxv
marc ; et vous
sols le
cu payement <lo
dev(!s rondrc le monoie kc vosire gent onl
le roi
arest^ ct pris en vostre lcrro. Et p'useur autres co-
ses sont aconh' par ledit voske, lequcljou vous en-
voio le iransirit en ceste leltre onclos. Et encore
sachi(5s, sire, kc li rcclievi''res et jou avons orden(5
keniosirc Bauduin dc Quadypre i6) doit aler au roi
dEugloterro, pour pailer a li et aus gens le roi
d'AImaignc de tou kc vous 8av(5s k'il a esl<5 ordenc,
: et reiiformalion k'il doit dire ail enport^: en escrit,

et doit movoir pour aler en Engleterre cest prochain

Tr^s-chier sire, sachi<5s ke jou ai est<;, avcuc
vostre gont, duskes it samedi prochainement passi^,
pour tenir les journ(;es devant le veske de Vincense,
et bien sachi(5s ke sour plusur articles ke fort vous
deluns (7) A venir, et autcl Tavons nous en forme
dc (;ou k'il doit dire as Ic roi d'Ahnaigne et au
conle de Savoic. A Diex ki vous wart. Mandcis moi
votre volenl(5 jou sui parcilliC' de fairc.
C :

l)onn('i Ganl, le diemonce apri^s le jour

;\
atouchent grant d(;bat ait est6 entre vostre gent el
Saiiit-Thumas. Encore satlii(»s kil est orden^ ke le
les gens le roy devant ledil veske et le conestauble
debat cstoit el mout de pa- commissions ki ont esli; failes doivent ddhverer cn-
de France, ki A cestui
mesire Sinion <le Mellun, tro clii et lc Masdalaine pour coi nous vous con-
:
roles dittes par eulx ct
saillons ke vous dclivcr^s lescolaslre, par coi il
ki 6rent mout :\ grant danunages dc vous, et csp^j-
peut dclivcrcr les commissions des onqucstes ke
cialement t>our ce ke vous fesissiez batrc nionnoics
vous avez cntre los mains, et aulrement sachi^s k'il
en Yostre terre, lequel cose il disissent vous ne
vous porra porter grant p^ril (8).
peusi<5s nient faire, pace ke vous n'esti(is mic en
lcnuo ne cn saisine do faire batre monnoie en vostre Gui do Dampicrrc s'(;iait retird au chdteau de Ru-
terre, lequel il disent k'il cst del roiaulme de Fran-
pelmoude (9). Trahi par ses alli(5s, Fldouard I"'' et
ce, cn tans dc guerre et en tans de truwc, et pour
Albert d'Autriche, attaquC' par son neveu lc comte
ce disoicnt-ils kc vostrc monnoic cn aucune inani<jre
ne doivcnt courre cn le roiauhnc de Francc, ne en dc Ilainaut, abandonn(5 m(5nie par scs petils-tils le

la terre ke tient le roi <lc France cn Flandrc, ct duc de Brabanl comte de llollande, il avail
et le
esp(!ciahncnt pour cc k'il dicnt que vosirc moimoie
reniis son 6[wc au siro dc Moerseke trisle et su- :

est fause. Et jou leur dis k'il ne fcsisseut niie grant

pri'ine avcu de riaulilit<j Je sa r(isistance et de rim-
honour au roi de FVance, ke par lcurs paroles il re-
connussent ke le monoie Ic roi n'esloit mic boinc, puissancc dc ses efforts.
Q
come ce fu cose ke vostre nionnoie fu faite sour le Rien n'est plus touchant que la letlre que Philippe

de Viccncc avait rc<,'U. le 14 juUIot

(1) L'(5v<?que pontilicales du 21 juillet 1299. Boniface VIII y cn-
1299, sermont d'Edouard 1"' ;\ Caotcrbury, Au
le gagc (.'galemciit Roberl de BiUliune a respecter
mois d'aoiit, i\ alla pris de Chartics recevoir i^ga- la irive conclue entre Ics rois de Francc et d'An-
lemcnt cchii de 1'liilippe le Bel. Son voyage en glcterre.
Flandre n'eut licu <pie Irois mois plus l;iril. Lc 13 (3) 1'lusieurs conf(5renccs rclatives k la protection
novendjre, Robcrt <lc B(!'lliune lui (icrivit pour s'ex- duo au comnierce avaicut deyk eu lieu. Gui de Dam-
cuser de cc <|u'il ne pouvait p;is se rendrc au-de- picrrc y (}tait par Jean dc Bouchavesnes
rcpr(.^senle
vantde lui; quod parlcs GaUicaiur iirque nvbis nciiue et Phili"ppe dcMagdcghcm. Charlc dii 20 mars 1298
noilris ad prxscns proplcr rcgiam potcstalem sunt (V. st.). Archives du conscil dc Flaudre.
tutcK. II terminait sa Icttre parces inots Seriptum :
|4) Archives de Rupelmonde.
apiid Warnestun op)iidum cond>uslnm,die Vcneris
, (li) Au fcu.
post jestum bcati Martini hicmalis. Vers la tin de
(6) Baudoin <le Quactypre, dit lc Jeunc. C ost lui
juillct 1297, Charles de Valois avail saccag^ la ville probablemcut que la lctlre d'Edouard I" du 17
deWarneton, ct fu arse toJitnel, dit une cliroiiiqiie niars 1299 (v. sl.) nomnie Baudoin de Channe. :

manuscrite, et nedemuuraciltcftemuison d'iUuequcs

(7) Dcluns, lundi.
dusijites u Lille. (8) Archives de Rupelmondc,
n" 1204 (27 d^Scein-
(2) Martfene, Coll. ampl., I, col. 1305. On trouve brc 1299).
aux archives du coQseil de Flaudre, d'autres lellres du pays.
(9) Dans une asserabk^e dcs dt^put^s
1893 DE CONTROVERSLV BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULGIIRUM A6ITATA. 1894

de de Tliielte iiclressait i\ Tain^ de ses fi-Sres, le H « tcnens comitatus Flandrcusis adminislrationem,

novembre 1299, des plages lointaines de la Sicile
A trtis-liaut lioninio et noljle, nicsirc Rol:iort,
aisnez nion scigneur le conile de Flandre, seigneur
de Bctune, son trcs-chier seigneur ct frcre, Piiilip-
pes, ses Iriires, se rcconiniandc a li et apparillid A
lous ses bons plaisirs.
Chcrs sires, je reccn voz lcltres quo vous ni'en-
voiastcs, et inouli sui liez quaut jo cntendi vostre
bon cstat, leqiiel Nostre Sires meiuliMgno oii pro-
rp(!rit6 et en lioneur. Et d'cndroit d,! iiioi, cliers
sires, sachez quo je m'estoie orden6 do toui lessier
por aller procurer les besoignes nion seigneur
nostre prre A court de Rome; si me l'u conseilld,
et dou roi et do nios autros seigneurs et amis par
dccil, ct les cardinaus nieesmes lo dirent A ses pro-
cureurs ;\ court, qiie lo pape seroit plus lavorable
aux besoignes, si jo cstoio ;i scrvice dc lEgliso que
se jo fusse ft court, ct lcs en dt>livrcrai plus tost
quo se jo cuidasso ([u'elcs n'en dussont mieux v.a-
loir, je vousisse micux estre k court por les procu-
ror qiio h'1 ou jo sui. Quar sathez, chers sires, quc
do cucr, tant por les besoignes
suis iiioult amolestd
devors vous, que no tunt pas ali'es, tant por la
granle aventure et la graute coufusion oii certiens
tumes, se Dex nc nous aidc. Et Noslrc Sire en face
sa volcntd cn quel main nous fumes touz. Gonfor-
tez-moi souvent, s'il vous plait, de voslro bon
estai, et me mandez loute votre volente et sui
apparcill(5 de faire a m'en pooir. Et seellai ccs let-
tres dou mien anel, por ce que jc n'avoio mie avec
moi nostre propro sccl.
Et immediatcnient apres, Philippe de
avait ajoutti ces lignes, expression d'un voeu ([ue
:
Atrabatonsis advocalus, Bclliunia} ac Tenremondae
doniiiius, dilectis ct lidclibus suis dominis Johanni
lils
de Mcnin, militi Michaeli As
et coiisiliario suo, ac
Cloketles, capellano suo karissimo, salutem cum
sincera; dilectionis affectu. Lilteras, quas kaiissi-
nio patri nostro et nobis scripsislis, viilimiis dili-
gontcr, quibus considcratis, vobis scribimus i|uod
linalitcr procuretis quod sunimi pontilicis amorem
et gratiam ;ic cardinahum habeamus, ot quod no-
bis assistant in tanlo periculo in quo suinus, pra:-
cipuo cum rex Franci;e et sui, conlra prorogatio-
neni treugarum sanctissimi pontillcis, terram Flan-
dria! inlravcrint, pro dcstructione nostra et terraj
nostr;e, quod multum debet ipsnm summum pon-
lilicem ct cardinales movcre, ex eo quod dictus rex,
niandalis summi pontilicis et Romana; ecclosi» in-
obediens cst ex toto, supcr qua inobediontia dicti
rcgis et pluribus aliis pcr vos exponendis dicto
P
D suuiino pontitici, ad informationem vcstram in qua-
dani ccdula plura arliculatim hiis pra^senlibus lit-
teris mitlimus interclusa, supor quibus cum summa
diligcntiaapud summuln ponlilicem insistatis, pra;-
cipue super eo quod sciamus in quo statu idem sum-
uius ponlifex nos manere dcbere intendit, et quale
remodium in pr;osenti ct iii inslanti in faclis nostris
adliibcro velil, et super pr;oi,lictis dicto summoponli-
lici liltcras scribimus, super quarum responsione in-
stantissime insistoro vehtis, qnarum liltcrarum tran-
scriptum vobis mittimus similiter interclusum. Fa-
cta nostra a|)ud summuiu pontilicem et cardinales,
sicut expcdit, sollicite, dc die in diem, cum omni
diligentia procurelis, ipia, sicut videre potestis,
Thiette res in eo statu in quo nunc est, dilationem non re-
cipit ullo modo absque totius slatus noslri subver-

ravenir ne devait exaucer qu'4 travers mille piSrils. sionc totali. De pecunia, pro qua nobis scripsistis,
et de sorvitio, procuravimus ct procurabimus loto
Nostre Sirc Dex
face que je vous puisse cni[uores posso; scd scitis quod ita cilo non possumus facere
reveoir i joic Et sachez, sire, que moult m'en
C
I
quod voluimus, quia multas et diversas expensas
goesse et en suis cn grant languissour que je ne
pro terra nostra niunicnda et defondenda taeere
puis conseiUer ^s besoignes mon sire nostre nos oportet; tamen vobis miltimus suniniam mille
pi-Tc. Et so je vousisse eslre demour^; por les pro-
et quingcnlorum tloriuorum pro necessilatibus, vc-
curer, si comme je le porchaijai h m'en poer
stris et ponsionibus cardinalium persolvendis sci-
ou mieu lossier; mais jo i rctournerai lo [ilus tost
turi quod, si rex treugas pcr dominum papam [iro-
que je porrai, por y nicttrc tout lo conseil et toute rogatas observasset et iu nos non insurrexisset vi
Taide quo jo porrai.... droiz ost. Et sachez, sire, que
armorum, summam vobis ndssissemus ampliorem,
nous avons gagnit^^s [ilusours bones viles et cha- etiam ad scrvitium doniino papffi et cardiiialibus
steaus CH Secile ;\ quelquo meschief et avons facicndum, sed in muniiionibus nostris tot et tanta
espc^rance que tout lc [lais doit vcnir a commandc-
apponcro nos oportet, quod ad prtosens ampliorem
ment.
facerc non valcmus. Nova qu^o habebitis in curia ct
Escriples ;\ Cataigue on Sccilc, h la Saint-Martin vnluntalem pap;T>, quam citius poteritis, nobis re-
d'yver (I). scribatis; pra^terea scialis quod dominus Karolus,
frater regis, die mercurii in festo EpiphaniK villam
De Tautre coti!- dcs Alpes, une voix non moins
nostram Uuaccnsem occupavit, treugis non obstan-
triste lui r(5pondre
s'<!!evait pour
cV'tait cello de :
libus, prout [jlenius videbilis in cedula supra dicta,
Robort de B(.Mhunc, qui annoni;ait aux ambassadeurs n quo domii.o papse noliticare curclis (2).
flamands A Rome que les triives (itoienl ronipucs Cbarles de Valois, maitre de Douay, s'avanfavers
ct que Charles de Valois s'c'tait d(5j;\ cnipar(5 de Gand, suivi de G,000 bommes d'armes. Nevele et
Douay, sans que rien pilt ri^sistor a ses nombreux d'autres riches villages furent livr^s aux flammes,
liommcs d'armes. et le port de Darame toniba au pouvoir des Frani^is,
Roberlus Flandri;o comitis primogenilus, liberam qui n'y trouvcrent qu'une vieille fenime (3). Tous

tonue le 3 novemhre 1299 k Audenarde, Gui de De par Guion, vo fr^n'.

Dampierre avaitcM6 le gcuvernement 4 son fils Trcs-ckiers sires, ce dieineiiche,jour de may, nous
ain6 Robert do HcHliune. l'ar une cliarto du niois reckumcs ws lettresparlesquellcsvous musmanda-
de mars suivant, il dcclara se contentcr des reve- stes cjue dcs nouveles que nous oissimcs dou Dam
nus de Rupelmonde. nous n'eH ereussiens nient tressi adont que nous en
eussiens chertaines tiouvdles de vous,et le mardi, si-
(1) Archives de Flandre, a Lille.
res, apres nous venimes eii le hcile poiir avoir..,. de
(2) Archives de Flandre, ft Lille. certaines besognes dont nous avions parle uaus, et
Gui do Namiir (i^tait on co momcnt ;\ Ypres.
(3) nous les trouvaines, sire, mout descon/is, al)aubis,do-
Ce de celte ville qu'il adrcssa, le 3 mai, ;\ Ro-
fut lans el nouslenrdcinandaincspourquoiil estoient
bert de Bi^thuno, la lellre suivante, o;i d'amcrs re- sitrisles, etilnoiis respondirent nu'Hcnavoientbien
prochcs se uKdent au tableau de la trislc situalion matitre, car li Dam esloit rendus, etilest-oit eiisi
de la Flandre : c'on disoit quejamais parforcene deust ettreprise,
1895 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. liERNARDI. 18%
les habilants, sacliant que Pliilippe le Bel avail de- ii lcntions, a pour amener ce rt^sultat, qae Gui
Hifti

fendu de les recevoif A nierii, avaient lui. Un fils dc Danipierre a vainemenl 0'pere pendanl si long-
du comte de Flandre, Uuillaume de Dafflpierre, qni tenips, et Boniface VIII, qui n'a plus rien a crain-
avait ^pouse la tille de Raoul de Nesle, les avait dre ni des Colonna, ni de Fr6d6ric d'Aragon, con-
almndonnes ponr se rendre prSs de Charlos de Va- foit le double dessein de protfiger Tempire contro
lois, el nous le yoyons, peu apres, arriver ^ Gand, renipereur, et de chalier le roi de France en m6nie
atin dVngager son pere a se remellre egalemenl lemps que rempereur.
enlre les mains de Philipiie lo Bel. Un conseil, Les ambassadeurs llamands k Rome comprirent
fonipos6 des amis les plus tid^Ies du vieux comte adniirablement la situation des choses : preuant
de Flandre, se reunit on y remarquail Jean de
: riiiitiative de la grande lutte qui se preparait, ils

Menin, Geolfroy de Ransieres, Gerard de Moor, les invoqucrent les droits de la Flandre opprimt^e,
sires d'Audenarde, de Morlagne, de Nevele, de comme le cbamp le plus noble et le plus l^gitinie
Roubaix, de Verbois, de Bondues. L'avis de Guil- ou la souvorainetd ponliilcale, riSunissant le pouvoir
launie de Dampierre triompha, et Gui se dirigea leniporel au pouvoir spirituel, put combattre los
vers la France par Tournay et Arras, sous la garde injustices et les usurpations du roi de France. Le
des comtes de Boulogne et de Sancerre. Gui arriva B m6moire qu'ils soumirent au pape dans ce hut est
a Paris le 24 mai 1300. Retenu quelques jours au Tun des docunients iuedils qui repandent le plus de
Chatelct, peudant Ics feles du niariage de Blanche, luniieres sur Thistoire des dernieres anades du pon-
sanir du roi, avec le duc d'.Autriciie, il fut bientot titical de Boniface VIII.

conduit h la cour de Compiegne : « Car le roi, » dit In Dei nomine amen.

la chronique h laquelle nous enipruntons ces di- Ouia loiiguin esset et nimium gravarel beni-
gnas aures, narrare injurias et gravamina uiul-
tails, a rewarda qu'il ne le voloit laissier si pres de
tiplicia et ooruni inaudila, illata indcbile magni-
lui (1). » fico doniino comiti Flandria; et comitalui, icrr:r
et -hominibus suis per illustrom rogeni F^rancia'
Cest au momenl ou la capitulation de Gand a
ct gentes suas, factuni sumnialim perslringitur.
compl6t(S la conqu(5te de la Flandre, c'est au mo- super quo, per pielatem beatissimi patris, implu-
menl oi'i Gui de Dampierre s'est livre lui-nitMne a ratur pro parte comitis remodium opportunuin
Charles de Yalois, que lalliance de Boniface VIII apponi, et, siquidem quasi jani, proii dolor, por
cuncta christianorum climala notuiii (piod ideiii
et de Phllippe le Bel se ronipt sans retour. Un trai-
rex, iii la-sioneni comitis, ipsuni aliquando invitum.
16, conclu 4 Vaucouleurs, entre le roi de France et facultale libera discedendi non data, inrationabili-
Albert d'Autriche, donl le pape repousse les pn5- ter detinuit, et eliani filiam suani nubilem quam
Q

et nouslcurdcmandamesscU chcrtaincment savoient vins, neiVautres warnisons, cesttoutpar voiis, pour

tiue U cstuit rcnilus, ct le manii^re, el il nous rcspon-
dirent que nenil, et nous leur disitnes iiue ainsi ne
[aisamcs-7ious, ct Id, nous monstrcrent il que il
aroient parliliien ii viii"" (/i; leur commun des plus
souf/iians, et requis jiar foi el par sermcnt restat
aaus cl de toul le commun, de volcnle et de pooir
de vicrc, necommcnt iiporroicutlc vile soustcnir,et
nous onl dit, f.irc, quc dcs viii" personcs qu'il oni
ot, sour lc fourmc dcrantdite. ... de xxx persones,
tout sont u acort qu'il ne voient... nul comment il
chou que en tans de truwes il vous nionstrerent, et
jisent monstrer souffisatnmcnt, plusieurs fois, que
pour vous et pour vos yeiis fe.^issids povrveance en le
vilesouffisainment, et cliou, sirc, ii'a nient estd fait,
et cil dc le vilc, sire, onl tousprise.cetnple d vousdans
nicnt pourvoir. Et vous rcquis('ntaussi que vous vos
pourveissiez de gens a armes, poiir aus aider ct le
villc, ct vous ne Caviex, mie fait, dont ils rclourncnt
toutle coupesour vous. Et au repair, sirc, de le hale,
li clicvalicret li (jcntilhomme, qui sont avocc nous d

se puissent saui'er, s'ilne vient dc vous et dc vo con-
fort. El cliou dil, sire, il rcquirent no cotiseil en foi
et en loiauli, si eomc cil ki sont jurc a nous, et nous
u aus, quenouslcs voulisslcns eonseilleir loiaument,
selonc l'cstat d'aus, doupais et le vo, et sour cliou,
sirc,nousnosconsellanies,el noussanlapourlemie.v,
sclonc chouquenous nesavionsnuUechertaineti dou
Dam ct dou pais, ct, sire, li bcsoijne nous simla hicn
si qrosse, q u e no u s nc lcspensio ns mie bicn conselleir
\'pre, vinrcnt dnous d le sale, et liuns d'aus nous
monstra leitre, cn le presence de tous, </«(' aiicun de
sesamis ii avoit envoiis, et estoit contenusen le lctlrc
queli Dam estoit rendus, messires d'A.vseles, scsfi.v,
inessires Ghdrardes le Mor, Alart dou Bardelar et
plusieurs autres dou pais, et que cil d'Erdenl>oury
avaicnt respitciaus rendrc dusques d lcndemain dou
jour de matj, ct que il se vcnissent rendre devans joes-
di ou non on ne les rechevroit jamais, ct nous en
.'ii;

sans cnvoier ci vous, et lcur disimes que nous envoie-
mes d vous, cl qu'il nous plairoit moult quHI icn-
voiassentausileurelicrtainmessaije,pourvousmons-
trer le besoijne devantditc, ensi (ju'il le nous avoient
monstrc, ct il i cnvoicnt, sirc, i dc leurvuWs, pour lc
vous monstrer,sicomme dcscure esi dit,siqu'il nous
le donnarcnt iicntendre, et nous dient, sire, quHl ne
vousenvoient nulelcttre,mesdleurchcrtainmcssa(je
il kerhcronl delmiehe chou que il nons ont monstn',
lequcl nousmundonspar ceslctlres. Sire,
avoir boin conscil el haslicu, si qxte vous vdcs que le
bcsolijne le demande, et nous ci aus cn remunder vo
volenti, sieommc il qui enloiuutii s' en sont conseillict
d nous, ct en requidrcntvo eonscil, comme dc lcur
droiturier sciijneur, qui sourtoutes riens scroicntdo-
lant seil leur convetust departir devous. Et dient,
sire, li eschevins que le di'faute qu'il ont de bleis, de
requisent no conscil, et noiis lcur loamcs qiiilcn en-
voiassent d vou», et il cnvoient ct nous prii^rent quil
nous plut ausi d'i envoier, Si vous prions,sire, qiie
vous leur laissicis .^avoir cbou quc vo aulre hoineont
fait, et choa quc vous voles qiiil faeent, ct ee par vos
lettres. EtcVendroit, sirc, Acs bcsoignes dcni Damet
dou paisc'on violt dire en nos parties.... pour iner-
veilleus tnont, quc vous ne voiis en aves riens fail sa-
voir,tie d vosbonnes gensde levile, car cascuns cn
en v(Xllics vicntparlerd nous, ennous tien savonsnieiitparler.
Et sour toutes ees chose nous voellids, sire, fairc
chcrtain, et retnander vo plaisir, et vocllids, sirc,
croire Willaumc le Pisson dc chou (jiiil vous dira de
bouke. ^ostre Sire vous wart. Eserit le tiers iourde
mat/. (.Vrchives du consoil de Flandro.)
(i) Ms. dc la Biblioihique de Bourgogne, i
Bruxelles.
1897 DE COXTROVERSIA BONIFACIUM INTER ET
deliniiit invilam, hactenus et injuste detinet, disco- « non cognoscunt, sine ha:>sitatione ahqua erit jndex
(iendi et nubendi facullate adoinpla; etiani in comi-
tatuiii et terras et liomines ipsius intulit, per se et
suos, injurias intollerabiles atque dampna, comita-
tuiii sane ipsuni liosliliter, cum niimerabili inulti-
tudine et undiipie coacto exercitu, invasil, lerras
plures obsedit, ipsas et etiam per violentiam occu-
pavit; hsreditalis etiam spoliavit provenlum eliam
quod. . divitia; fuerunt cuin.
. .plurimis et eodem
. .
incendio exuslfc, et....ca^des clericorum, religio-
soruin et laicorum. . .et crudelissimse. . .virginuiu
. .
et sanctimouialium, imparaliililer sunt secuta; va-
stationes et depopulationes bonorum et rerum lio-
minum ipsius comitatus, patrat;B quasi usque ad
exanimationem comitatus ipsius quie attemptata
sunt, ut plurimum, et posl et conlra appellationem
ad hanc sanctam sodem pro parte comitis legitime
interjectam; post et contra quain appellationem
idem dominus rex, in comlemptum
prucuravit per dominos Remenseni et Silvanecteii-
sem episcopos, sine rationabili causa, lerram ipsius,
comitis supponi ecclesiastico interdicto, et ipsum
el sibi adluerenles de facto excommunicari, et fuit
pro parte dicti comitis iterato appellatum ad sedem
eandeni. Insuper, et quod obstinatius, etiam post
et conlra Ireugas et sufferantias inler ipsum regem
Franciae et illustrem regem Anglia\ pro se et eorum
contuederatis, initas, et per utrumque regem sol-
lempniter juratas, et per sanctilalem domini nostri
niore arbitrario confirniatas et approbatas, et ipsis
duianlibus, contra ipsum comilein conlVederalum
regis AngliK et lerram suam et homines, idem do-
minus rcx Fraiicia\ ipsas treugas, contra sacra-
meutum regale, violamlo, mulla dampna et injurias
irrogavit; super quibus el aliis multis gravamini-
bus et ea contingenlibus supplicat idem comos, per
summiim ponliticom, apud sedem aposlohcam, con-
tra (lictum regem Francise sibi judicium et miseri-
cordiain exhibcri.
Quod autem sanctissimus pater pontifex
in praemissis competens, et non
necessario habeat in hac parte adire ejus examen,
probalur per infrascripta.
Et primo, quia idem summus pontifex judox est
omnium, tam in spiritualibus quam in tompnrali-
bus, inter illos qui alios liabent judicos seculares.
Est enim Chrisli omnipotentis vicariiis, ut extra.
de trandationeprwlati, c, Quarto, etadeoplena est
sibihujusmodi vicaria commissa, quaj explicite et
expressim commissa est suis succcssoribus in per-
sona Pelri idem est successor per omnia jura ter-
;
reni et cudestis imperii, quodcumque liqaverif, et
CKtera.-^i, d. c. \, q. 40, d. 1, c. et jiixla illud
ecce duo gladii hi, et juxta illud Constitui tesnpcr
genles, etc, ut c, Sol. Et quamvis regcs tempora-
lem exerceant jurisdictionom, et subdili sint regi
tanquam praicellenli, et ducibus ab eo missis, lioc
tamen datum est a Petro, et concessum a Deo,
summo principe. cujns Dei, non puri hominis, ipse
ponlirex vices gerit in torris ul d. c. Sol; et sic,
cum omnis polestas a domino Deo sit apparcl iiuo(i
jurisdictio quorumlibet, tam
spiritualiuin, sibi sicut soli vicario
sit data, et sicut dominus papa nou perdil ordina-
riam jurisdiclionem, si pra!laturam ecclesiaslicam
cominiltit alicubi, sed adiri potcst per simpliceni
querelam, ab omnibus, ut dicuut jura, sicut et in
aliis potestatibus erit, quia ab ipso sunt, quia,
sive lex dat hiereditatcm, sive datain approbat,
dare videtur,tf. Dtf vcra signi., 1. Ohucnirc,el{{. De
jure commuiii, i. I, Juxla illud diviiium, l'cr me
reges regnant, etc, c. De s. tilii iii.tcr cl. De hac
sumnia et plenissinia potestale, quia rosideat in
summo poniificc, uulla debet esse dubitatio apud
quoscumque fideles.
Secunda ratio ost quod contra
Patrol. CLXXXV.
PIIILIPPIIM PULCHRUM AGITATA. 1898
summus pontifex, unde imperatorem, quo nullus
iiiter principos seculares est superior, judicat et
deponit suminus pontifex ut extra. dc re judic, c.
Ad aiioslolic. el Dcjudiciis, c. Novil ot Dc major, et
oliciL, c. Sol. Uex eliam Franciio, ipu nullum su-
perioreni recognoscit, iit dicitur cxlra. Qui f. sint...
per vonerabilem tamon ponliliccm judicatur et de-
ponilur propler demerila 15, q. .Alius. Et ideo de
Roiiiauo ponlilicc diclum est: Constitui te super
gcntes et regna, et judicera eum csse oporlet ita
super magnum sicut super parvum, et aliquis po-
lest esse acefalus qui non supra se judicem habeat
constitutum, ut in d. c. Novit.: alias perirent jura
: et juslitia, si non essct qui ea redderet, ff. De. ori:
iur., 1. II, §§ Et origincm.
Tertia raiio est quod, ante illationem hujusmodi
iiijuriarum et dampiiorum, vel sallein plerorumque
liujus sedis, _
i|isoruin, el postea, fuit pro parte dicti coimtis ad
D
hanc sedein legitime appellalum. Et quod etiam
ralione appellalionis dominus noster sit in liiis ju-
dex, conslat de jure quia omnis opprossus libere
appellare potest ad Romanam sedem, ut 2, q. 6,
c,Omiiis opprcssus, elc, ad liomaiiamccctesiamom-
ncs opprcssi, et est hoc verum de clericis et laicis,
maxiiiie cuin deficit judex, ut cxlra. De foro coiiipe-
tciiti, c Licct. Delicit autem in proposilo judex,
quia rex superiorem non cognoscit, ut dixi supra
de lioc, no. pr. no. dec. Omins oppressus.
Quarta ratio esl, quia nolorie et patenter pecca-
vit rex Franciae in comilem, propter pr;emissa, et
notiim est quod ad suinmum pontificom spectat
quemlibet corripere de peccato, ul in c. Novit, et
ipse requisivit et requiri fecit comes regem ipiod
emendarel injurias, ct nichilominus, lanquam ma-
nifesla et noloria, polest summus pontifex facere
emeiidari, ut no. domini Innocontii, in c. Novit,
Q absquo ammonitione parlis, iiuia in notoriis non
estordo juris usquequaqne servandus, ut exlra. De
sit judex jur. jur,
comesalius, et
Quintaratio est propter sacrilegium commissuin
iu exuslioue ec.clesiarum, occisioue clericorum, ct
religiosiirum, ((uod crimen ecclesiasticum est et
coram judico ecclesiastico debet tractari, IH, q. 1,
c lii caiionibus, extra. Dc foro comp., c. Consistit,el
sic generaliter ibi. no., et 11, q. 3. c. Canonico, et
17, q. 4, Omnes ecclesiie, et exlra. De sunima
e.rcoinmuiiicatioiiis,c. Conquesti, prsleroa quod pro
filia comilis deleiUa specialiteresl iinploraudum ju-
diciuin ecclosiasticum, rationo ]iielalis et liberlatis
cui fivent jura; enim cjuilibetpotest petere ut li-
borelur liomo caplus, ff. de
libcro liominc. 1. iii. §
:
Oinnibus sit, et judiciuin esl ecclesiastici judicis de
:
lioc, ut c. Deepi.audi.,\. Chrislianos, cl De episcopis
et clericis. si liberi captivi. et extra. De arbitriis
D c Exposita, etinaxime, nuberoinlendat, pononda
si
est in loco tuto et securo, ne per timorem dicat
sibi [ilacere quod odit, extra. De spons. et De procu-
raloribus, accedit et facit ff, Dc pet. lucred. I. Hicredi-
talis
lemporalium quam Sexla ralio est qiiia, antea qiiain ad tol et tanta
ejiis, plcnaric
procederet dominus rex contra comilem, et
illicila
incepisset domino comiti injuriari et super ipso
comilatu, comes requisivit sibi per regem concedi
judicium parium. quud in lioc erat compelens, quod
idein rex sibi lacere denegavit, pluries requisitus,
el licet aliquaudo promisisset servare Justiliam per
Judicium parium, lamen ad ultimum id ei denega-
vit, et ideo suocessit Jiistitia orclesiaslic.i, et ipse
rex, Jure quod habebat iu comitatii, ratioue feodi,
fiiit privatus, ut exlra. De foro compct., c, IJcct, et
c, Exleriorc, et in usi. fe si. dc. fc. contraria fcren-
.
tur, c. Dominocoininittcntc etijualiterdominus pro-
pe. fe. p., c. 1 cum multis similibus, nec potest domi-
,
luis rex dicere se Judicem super hiis, qui in causa
illos qui judiees sua Judex esse non potest, nt c. Ne quis in sua
60
 1899 ADDIT. AD LIRROS DE VITA S. BERNARDI. 1900

causa, in rubro et nigro (1), et maxime cum aga- ^ tra. De judicio, c. sSonit. in line. Siiiiilariter dominus
"'"""'
lur vel a^i inlendatur de suis excessibus, et maxinie noster possct legem Franci* conipellL're ad pacem
etiam cuni notorie in hac causa esset judcx su- cuin comile, videturmdubitanter,
videlurindubitanter, quod sic per di-
spectissimus, ul pote qui coniiti est notorius pcr- ctuiu c. ^'oL'it. Iioc idem facit iinperalor, quia pa-
secutor et liostis, et qui nequaquam incorrupti ju- cem indicit subjectis, ut in usilius, de pace tenenda.
dicis posset nomen proferre, ut extra. De ap., c. q. c, immo el mandal. liiis qui regunt pro ininii-
Cuin spcciali, el c. Dc
asse 1. t'. cis, quod provideatur ne populi civitalum aliis
Imploratur etiam judiciuni contra regem et suos, guerram seu siibjectionem faciant, sed omnino ha-
qui liiis durantibus treugis multa in eumdem eomi- beantpacem.(ln aut. A.Prineipium.c.Dcin. etff.fle
lem el leriam suani iujuriose fecerunt, quam treu- Conyruit.) Hoc dicil ff. De us., 1.
offi. prirsid.,^.
gam facta pace rex forte dicel non durasse scd ; .Equissimum Prator prokibel etcohiliet suajuris-
:

quod duraverit treuga, etiam postquam pax inter dictione ne aliqui veniant ad arma et rixas. Hoc
reges fuit, constal per terminum, qui terminus clucuit semper ille suminus magister, el verbo et
adliuc uurat, el quod doniinus noster possit proce- opere, qui semper dicebat: Pax vobis, pacemmeam
deie contra regein, tum quia treugas pr;emissas do vobis, pacem
relinquo vohis, quse verba sunt al-
juratas a se cunstat, lum quia tides etiam hosti ser- ti'ndcnda, qui mindatum
important, quod exe-
vanda est, tum propter religionem sacramenli, quendum est per vicarium, et hujusmodi haereditas
propler quod judiciuin est ccclesiae, extra. De tra. lelicta non est refutanda, nec neghgenda, sed ma-
et pa., c. 1, 22, q. 4, c. Invocans, et 23, q. 6, nuteneuda et approbanda.
c. Noliexlimare, ele\lrA. Declectione,c. Venera.bileni, Pr;edicla colligit tcribentis inscitia secundum sui
et beforo eompel. et clericis laicos, domini Bonifacii modicitatem intellectus, cum ubi viget apex, ubi om-
papaj Vlll; praterea rex non soluni lenetur ad nis perfecta in peclore condita pcriiia, ubi omnis
emendam dampnorum qua) comili intulit posl treu- ]iotestas et omne pastorale ofliclum, ubi sumnia
gas, ipsis durantibus, sed incidit in pcenam in coni- pietas et clemenlia est, inter jus et ;equitalem in-
promisso appositam, quia laudem domnii no--.lri teipretatio clementius et subtiiius consideretur, et
non servanl (ii), et est judex luin ralionibus su- pio liho semper devotissimo ecclesiae, comite Fian-
pradictis ad rationem contractus, vel quia hic in dn;e, exposuo nequiter ad ruinam, celere capiat el
curia {\i.De judiciis, I. Omnem,exlra. Deforocompet. ponal opportunum consilium pii patris potestas ^4_).
c. f., etc. liomanam,'^ Contralienicsapud sedemis-
tanii fuerunt ista cumpromissa pramissa et lau- L'ne lettre dcrile par les ambassadeurs flamands
data, nec du-at dominus rex quod treugaj fucrint dans les preniiers jours du mois de janvier 1299
linita^ pacihce inter reges , quia illud posset haliere
(v. st.), nous apprend coniment fut accueillie cette
locum quoau reges, sed quoad conlcederantes, pra;-
sertim qui fuerint nominati in trcugis, ut sunt co- dcclaration Ton invoquait rautorile
solennelle ou
nies Flandria; el comitalus suus, donec pacilicatuni pontihcale plac^e par Dieu au-dessus de toules les
essel cum ret^e, adhuc durant, quia jus eral quod... naiions et armc^e des deux glaives trouv(?s 4 la nion-
iier expressionem. .,.per
., factum
-.- regis Anglia; non
p~ -..j,. — , , „,. .
.
lag'ie des Ohviers, c est-a-dire de la pmssance spi
. . j- ,
,

potuit sibitolli, If. De pacc, I. f. cum muliis. Pra'- Q -•<'- "-

j- la
rituclle et de •- --
puissancc
•
temporelle, non-seule- -
lerea forma treugaruni seu fulferentiarum juraia
rum lioc liabel explicite quod inter reges et confo! ment comme runique refuge des opprinic^^s contre les
derantes, ulruiu ile guerra ectlesia.' ducatus Aqui- princes qui ne reconnaissaient aucunjuge au-dessus
launia;, item comitalus Flandri;e, essent de reguo
d'eux, mais aussi comme le pouvoir supr6me investi
ad regnum, de terra ad terram, de genle ad gen-
tem, etc. ('i). Kt ideo a nobis sic juratis non hcet du droil de di^poser le roi de France et rEmpercur,
recedero, cum papa; soli hceat de juramento judi-
care, et interpretationem facere, ff. .idinin., 1. Dii- Tr6s-chiers sires, nous vous avons, par pluseurs
peratores, elmc. Vencraliilem 3,1'., el facit /if. ab. lctlrcs ct par pluseurs messagcs, escript et fait sa-
c. huiocentes, sacramenti reli<jione,
ibi, ctc. Quod voir reslat de vos besongnes pour quoy nous som-
aulem possit dominus noster tempus lreug;iruni mes a Uoiiie de par vous, et altendons et avons at-
pioiOK,are vel coiii|iellere ad prorogaiiduin, iiroba- teiidut pieciia de savoir vo voleiitei, sans lequele
tur, quia poteslalein liabet ex lorina reservatioms nous ne pooins ne ne savoins aler ne avanl ne ar-
quam sibi lecit, ul apparet ex forma, quia reser- ri^rc de vos besoignes et de rhe po^s vous bien
;

vavit sibi addere et minuere, et semel et plurics
laudare. etc, ul ff. De arbitrio, cl ]e\E.rin'ns., 1. Ter-
minato, 3, f. c. 1'otest et de jure, etsi hoc non ha-
beret ex arbitraria potcstate, cuin videat taiitam et
sic dispUcentem discordiain inter regem el coini-
tem, uiide possit in posterum gucrra subscitari, et
inter reges maxime, quod non sit credilulo quod
dominus re\ Angli;e possit vel debeat tolerare co-
miteni, cui tide dala defensioncm promisit, tolaliter
per dominum regem Francia; conculcari. Ne videa-
iestre ceriains, se vous ne rewardeis et laites, re-
waider les lettres ke nous vous avoiens eavoi(5s
puis le Saint-Remy en enclia, et lant de lans a
passei puis kevous aveis recheuwes lcs lettres. Or,
pluseurs de ces ke au tans de ches prdsentes lettres
iurent faites, nous en deussiens bien avoir seut
autre choso. Et d'autre parl, sire, nous vous avoins
aclir-s fail s.ivoir le graud bcsoing et le deslroit oii
nous sommes do nos pourv(5ances. El de tout ce,
sire, nous n'oons nulle nouvic^le. Nous n'osons niie

tur dominus dibsimulaiido ip»i favere, potest coin- dire, sire, ke nuls n'a cure des besoingnes el de
peilere ad treugas competentes prorogandas, ut ex- nous par dechi niais nous avoins granl peur ke
;

doit eslrc juges, nedire droiten Copie conservde aux archivcs de Rujiel-
(1) A'us sircs ne
(i)
sapropre quereii, seionc droil escrit en code; ne cjuis niondo, n" 102o. On ligne
lit Hivc
A la derni('re :

in sua causa judicet, en la loij qui commcnce unica, scriptum data est die martis post diem nativilatis
el rouye ct cl noir. Etablisseineiiis de saint Louis, Domtiii. Cene copie fori deleciucuso senible la repro-
11,2'7, duclion d'un lexte dicli; ;\ un scribe inattentif ou
(2) Cesl-a-dire : parce que lc roi a nianqu6 de ignoranl, et bien quc j'y aie corrig6 les errours les
respcct au pape, en n'observant pas la trcjve quil pius grossii''res, je suis loin de me tlattcr d'^tre
avait conlirmc''e, arriv^; ;\ uno reproduclion aussi correcte que celle

(3) Tant piir le duchii d' Aquitaiijne que de la des autres pi6ces, collationnOcs, d'apr6s les sour-
conie de Flandres, dcroyatimca royaume, delerrea ccs originales, avec autaiit de soin (|uo d'oldi-
terre, de ijent d gent. TrcSve du 9 octobre 12y7. gence, ;^ Lille par M. Le Glay, 4 Gand par M. Vau
Rymcr, 1, 111, p. 191. der Meersch.
 : ;
1901 DE CONTROVERSIA BONIFACIUM INTER ET PHILIPPUM PULCHRUM AGITATA.
vous n'ay(^s essoigne, dont Dius voiis deffcnde, qui « n'escrivoinR
irop grande k che kc cle vous enipccliiU k
seroit
faire siivoir i nous vo volenlei sour lcs choscs dc-
scurodiUcs. Ou nous doulons, se vous aveis k nuus
cnvoiics mcssaijos, lv'il ue soicul ])ris uu uiorl, ensi
conuue il esl. aulrefois avcnut, Et, sire, nous atten-
derons dusques 4 Paslics, sc vous, sire, ne nous en
remaud6sclii eu deileus. Et de che ctd'aulrcs coses
nous avoins envoicis nos lcttres A vous et k mon si-
gueur vo lil par Ghiseliu de Lucres par Maris-
chal, qui se parlirent de uuus le dieinence apris le
xiiJ" jou" dou Noel, auquel xiiJ' jour (1) uiessire
ilathius de Aigliesparte preecha en apicrt, devant
le pape et les cardinaus et devans tous, en IVglise
Sainct-Jehan de Latraii, (pio li pape tous seus esl
siro souvcrains temporeus et spiriluois deseure
tous, quclquo il soicnt, ou liu de Diu, par le don tie
Dius en list a saiut Pierre, et as apostoles aprcs lui.
Et quiconques se voet encoutre ce deffendre, par
excniption ne par cose nuile, (pielque il soit ne
coiume grans, saincte Eglise puet aler encontre lui,
si comme encontre mcscriiant, par le^pde tempo-
rel et spirituel, dcl autoritei et dou [^ooir de Diu.
Et ches paroles sont bicu pour le prenuer aiwe de
vos raisons ki sont donn(ies au pape, dont nous
vOus dvous envoict autiefi.is les Iranscris. Joesdi
orc qiie |iassa dairainement, nous parlames au pape,
et luy ramenteumcs vo besouigne, el li desimes
ke vous estics en \v\6re ouverte, et par le roy. I.i
papes respondi k'il en esloit bieu ranienteus, et k'il
attendoit message procliainement, et ke sour ce il
s'aviseroit, et nous respouderoit ass(5s tosl. Et dist
qu'il vooit bien que li rois usoit de mauvais con-
seil, ct ce pesoil au pape; aujourdewy, sire, li pape
a lait (^sire, c'est le sainedi apres le vintisme jour)
li papo a archcvesquc de Tri('"ves de ft^TC Th(5-
fait
tier (2), jadis fr^ro au roy Adoulf, ki fu rois d'Al-
lemagne, et dist-on, et nous lc tenoins pour cer- Q
tain, ke accors et auustei kiest faitc cutre les rois
li
d'Allcinaj;ne et de Frauche liii desplait, el ke puur
uial diiu rov d'Alleniagnc il a fait cest archevcs(pie,
et ke il li pourcacera empoecenient ou cmconibrier,
s'il puet, et que, se aucuns lui fasoit emcombrier,
li pape en seroit bicn lies ct li (iglise de Roume, et
hicn leur sanle ke il et li rois de Francho vocllent
tout esbrauler. Chicrssire, souvi^gne-vous, s'il vous
plaist, dc vus besoignes par deciia et de nous, ct
Nostre Sires ne vous ouvli, et soit warde de vous
et de tous cheaus ki bien vous voelent. Sire, nous
(1) 6 janvier 1299 (v. sl.).
(2) Ditlier de Nassau, archeviique
de 1300 k 130'7.
(3) Guillaume de Julieis, prevot de Maes-
tricht.
(4) 17 Janvier 1-299 (v. st.i. Arcliivos de Lille.
Je place ici en note iine lettre bien moins impor-
tante de G(5rard de Ferlin Elle est dii 3 mars 1299
(V. st.), et comph^tc la s6ric des ducuments adress(5s
tle Runie au cumte de Flandre
Venerahili et karissimn socio suo J. Makiello, cle-
ricoilhistrissimi domini Guidonis, comitis Flandrie
et marchionis iSamurcensis. ex parte sui Gerardi,
capellani ejusdem dornini.
K'irissime,noveritisq'iodegocum rehusetfamilia,
feria secunda anle Malhiani, veni ad curiamsanus et
inrnlumis, quod de vobis scire desidero cum affectu
feria aulem sexta scquenti, /Eyidius, nepos vesler,
ad regem et alios, ad quos litteras departabat, iter
arripuitapud Seapolim, (luamcitius scficultasobtu-
lerit reversurus, etde rebusdnmini. proutnecessiias
expqerit,provisurus.Ego autem feria quarta sequenti
addictum regemiter arripui.pereamdcmNeapolym
transiturus, ct, sidictus .Egidius cousiiio inaigeat,
Ipsi ianquam fralri meoquw sibi jacrint necessaria
1902
autriiy ke A vous. Vous fereis savoir
i\
avant vo volontci li\" ou il vous plcra. Ches lcttres
furent donniSes Roumo, au Lateran le samedy dc-
vantilit.
('.Iicrs sires, autijles leltres vous envoions-nous
par monseigneur VVillaume de Jullers, le pr6vos de
Treit (3), vo nouvcu, ki les vous apportera ou
envo^cra par avanture avaul, car nous entendons
k'il doit i\ Boulogne deinorer escoliors. Sire, nous
avons enlcndul, et tenous pour vi^riiei, ke li pape a
faict r(5servatioii de faire arclicvcsque k (^oulogne
ct i'iMiiyeuce, et lie li liu seront vaghe plutost que
011 110 quiilc, ct ke li pape i mettera personnes dont il
se pora aidier coiitre le roy d'Allciuagne; niais il ne
treuvemie persoiincsbion apparcilli^; car il n'y niet-
lora nul del acort le roi d'Ademasno, ne dou roy de
France, ne d'Engletierrc. ne Lomhart; anchois vorra
quorre pcrsonnes poissans dou pays, qui puissent et
doienl cstre conlraire au ruy d'AlloiTiagne,dontil por-
ra bion avenirct que vos niiis vcnist al nne de ches ili-
giiilez par laiuwe de vous, de vos amis et des siciis,
s'il est bicn maintcuus cu escolc, et, ensi ke on do-
vera on ne lera mie morir lcs archevesques, mais
li pape en fera bien ordener par (loi li liu seront
vaghe. Ches choses crdons nous ensi, mais nous
ne savons de cortain comment il en avenra. Et mes-
sire Gnis de llaynaut, vos ni(5s, eust eii rarchevek^;
de Tri(5ves, cnsi comme nous 1'enlcndons de cer-
tain, se ne fust li alliances ke ses freres a au roy
de France (4).
Bientot le discours du cardinai d'Aqua-Sparta
re(;utune 6c!atante sanction. Le pape parut au nii-
lieu de grand jubili; do Tan 1300 avec les doubles
insigucs de rautorili? spirituelle et temporello, ct
r(5pelant 4 haule voix Ecce duo gldadii; Inc vidcs,
:
Petrc, successoremtuum ; tu, saiutifer Chrisle,
cerne luum vicarium. Toute l'Europe cUait accourue
k Kome, el le nombre des pelerius qui se pressaiont
aux porles des saintes basiliques avait effac(5 les
plus pompeux souvcnirs de la cit(5, deux fois rcine
du monde. Cetait k la fois la manifestaliou dun
nnmeuse enthousiasine religieux et la manifestalion
de la puissance dont rautoritii pontilicale rostait
arm6e aux yeux des peuples.
minislrabo; de hoc autem quod dominus meus Jo-
hanni de Villantarci demandavit, quod dicto .Egidio
de Trd-ves,
in sibi necessariis provideret, vobis dico quod idem
Johannes michi et diclo rEgidio breviler respnndit ct
pnecise, quod de hiis quce ad dominum pertinchanl
D satisfecit competenter ,n.ec aliquid penes ipswn remim-
serat per qund dicto /Egidin posset multum in e.rptn
sisscu cuslibus subvenire,etde hoc paratusest /ideni.
fucere,sicut diclt: verumptamen dicto /Egidio in re-
cessu suo sex florinos dedil aureos pro e.vpensls, et
quicqtiid sibi foret nccessariuin ulterius protulit se
daturum. Etidem Johannesinecum vadit in.-ippu-
liam et per dictuin ALgidiuin transltum fucieinus,
nec ie ipso dubitetis quain btne etsuf/icientereideni
sitprovisum. Nnvu vobis aliquanescionuntiare,nisi
ea quirper lilteras quas mitto ad dominuin perpen-
dere potcritis, et quod dominus papa durifsimus est
vmnihus In graliis faeiendis. Rogo vos con/identer
qualeiius de 1'ralre meo cogitetis, et michi slatum
vcstruin et domini nostri de Marbasio (a) ct volun-
tatem veslramcum fiducia remandetis. scientes quod
ex toto corde faccrem qtue vestro cominodo eederent
ethonnri. Valclein Domino. Salutate michi omnes
quns videritis saiufandos. Dafum feria tertia, post
iWrtrtjf!»i.(Arcliivcsdu couscil dc Flandre.)
(o) G(5rard de Marbrais ?
 m

1903 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1904

Bonifacc VIII a envoy6 T^vc^que de Pamiers or- peuples, i qui elle offrait T^galiti* vis-4-vis du tribu-
f^

(lonner au roi de France de rendre la liberle 4 Gui nal supremequireprdsentait surla terreceluideDieu.

de Dampierre: mais Pliilippe le Bel ne r^pond qu'en La buUe : Ausculta /ili offre d'aUleurs un int^rdt

jetant dans une prison le l^gat du pape, et en ap- tout sp(5cial dans la quesfion qui nous occupe ; car
pelanl les Colonna k sa cour. Boniface VIII, en clle aborde successivement les deux griefs qui s'dle-

m6me temps qu'il accueiUe les plaintes du comte vaient contre le gouvernement de Philippe le Bel;

de Flandre, se souvient des plaintes non moins d'une part roppression de Gui de Dampierre, c'est

vives et non moins frequentes de rordre de Ci- 4-dire, celle des grands vassaux; d'autre part rop-

teaux (1). Le 4 d^cembre 1301, il suspend tous pression du clerg^ et des ordres religieux. Lorsque

les privil6ges accord^s au roi pour la lev^e des Boniface Vllldisait k Phihppe leBel: Gravas pares,

(Hmes; le lendemain deux autrcs bulles sont pu- comitcs et barones... cum injudicio esse debeat di-
bliees. Par Ausculla fili il expose la puis-
la bulle stinctio personarum, tu lamenjn propriiscausisjus
sance dont il est d^positaire, comme vicaire de ii- tibidicis, et in proprio judicio partes auctoris et ju-
sus-Christ et comme successeur de Saiut Pierre: Jicis sortiris, ii r6p(5taitce qu'avait dit Gui de Dam-
Constitidt nos Deus super reges et regm ad evellen- pierre dans Tacte d'a|ipel du 29 d(5cembre 1299.
dum,deslnu'ndum, dissipnndum atquc wdifirandum B Lorsqu'il adressait au roi de France d'autres re-
subejus nomine et docirina. Fili carissimc, neiuo prociies, ainsi coni;us : Ecclesias et ecclesiaslicas
tilii sundeat (juod superiorem non liabes (2). Mais pcrsonas opprimis.., decimas fieri facis, licet in cle-

il ne faut pas croire, coinme ront trop souvenl re- ricos nulla sit laicis attributa potestas.., ecclesias-

p6t6 les historiens modernes, (pie la papautc? diit ticce personm quasi sub jugo servitutis premuntur..,

(jtre aux yeux ile Bomface VIII la rciunion, ou pour ecclesue nunc factie sunt tributo, il reproduisait
niieux dire la confusion des deux pouvoirs exerc6s assez exactement les termes de cet autre acte d'ap-
simultan^ment. Boniface VIII disail Iui-m6nie qu'on pcl qui avait litt; soumis au sidge pontitical par
ne pouvait lui attribuer une si grande ignorance ou Tordre de Citeaux.
un si grand aveuglement que de ne pas connailre La seconde bulle, ducinq d^cembre 1301, semble
la soparation des doux pouvoirs (3). L'empereur rappelcr la mission plus modeste que Boniface VIII
et les rois exer(;aient seuls la puissance teinporelle : reniplissait au noin des communes llamandes avant
4 eux Tusage, Taction (4), lc domaine drs fails. son exaltation au Irone ponlitical: .hite promotio-
Le droit, toutefois, restait subordonni'; ;\ rautonl(5 nem nosirain ad summi apostolatus officium, dum
spirituelle, appel(5e k distinguer ce qui ^tait juste de _ adhuc nosminor status haberet, multasunt reserata
et investie d'une juridiclion
" multorum, super injuriis at-
de ce qui 6tait injuste, fide digna, assertione
incontestable, ratione pcccati, soit qu'il convint de (jue damnis quK per Pliilippum regem Francorum
rappeler un chriilicn obscur -i la penilence, soit viultipliciter inferuntur (6).
qu'il falliit briser la couronnc des prinees les jslus Jacques de Normanno, archidiacre de Narbonne,
puissants (5). Cette th6orie s'appuyait sur ce 4 qui ces bulles avaient ('Id remises, re<,'ut Tordre de
principe, alors universellemeut admis, que la so- qiiitter la France, et la buUe Ausculta, fili fut pu-

ci^t^ reposait sur la religion, elle (Stait u la fois bliquement briil(5e par Tordre du roi, le dimanche
mod(5ralricc pour les princes, protc;trice pour les H f(Svrier 1301 (v. st.) (7). On trouvedans les preu-

(1) Multorum ad nos insinuatio clamosa perdu- dautcs, quatcnus eumdcmnolarium,cumper partes
cit.. Dulle Ausculta, fili, ap. Dupuy, /'/. p. 50; As- vcstras transilum fccerit obreverentiam apostolicx
,

sertione mullorum. .. MuWc Antc promolioncm, ibi.l., scdis et nostram benigne rccipientes cl honeste tra-
p. 53. Boniface Vlll avait d(5j;\ dit dans la Bulle clantes sibi pro suis ct t amUiw swv expensis necessa-
Dudum celsitudini: Diversas el luctuosas ecclcsiie Q riis,in se.r florenisauri, dicbus singuli.<;,cum supcr
Gallicana^ qucrclas acccpimus. Raynaldi, 1299,22. lioc e.r parte nostra per ipsum vel ejus mandatum
(2) Diipuy. /')•., p. 48. fucritis rcquisiti, in eu7ido, morando et rcdeundo
(3) Scimus quod ducf sunt potcstates ordinalcB libcrnliter providcrc cuivtis; et si dictum notarium
a Dco : (juis crgo dcbct crcdcrc quod taiita faliiitiis, aiiquibus locis vcl loco interdum morain trahere
tanla insipicniia fucrit in capite nostro'.'V>\\m\\ I'r., volumus quod nonsolum carumdcm sed
coi.tigcrit,
p.l7. ctiam vicinarum etreinotarum partiumf.uculidein
(4)Actus et usus. Dupuy, /';•., p. 76. notarius pro liiis omnibus divtdendis et facilius sup-
(o)Dupuy, I>r.. p. 7G. portandis e.rpedire viderit, archicpiscopi et cpis-
(G) Dupuy, l'r., p. 53. copi, clc. contribucre in subventtonibus tcncantur;
(7) Combuslir sunt apn.flolicce littcrii', in ip.mis sic itaquc inandatumnostrum cfficacitcr adimplcri
regis et magnatiimprirsentin,quod a nullolwrctico, curclis.quod possitiscxindcnicritocommendari.ali-
pagnno aul ti/raniio lcgimus esse factuin. Leitre du oquin senlentiam quam iuse propter hoc ritc tulcrit
ciiriliiial Orsini. Dupuy Pr., p. 80. J'einprunte au in rcbcllcs, supcr quo plcnam sibi concedimusauc
i\IS. (Ics Duncs (11° 574) le (locument suivaut; toritale pr/esentium potestatem^ ratam liabcbimus,
iionifacius episcopus, servus scrvorum Dci, vcnc- et fncicinus usquc satisfaction m eondignam appcl-
rabilibu.^i fratribus, arcliicpi.scopis ct cpiscopis, etc. lationc rcmolainviolabilitcr ohservari,non ob.<:tanti-
Ciim dilecluin filium, magistrum .lacobiim de Nor- liusnliquibusprivilcgiis vcl indulgentiis,quibu.tcum-
inannia notnrium no.ttru lii latorcin prir.wnti u
,
ad ,
, que pcr.<ionis, locis vel ordinibus conccssis... Datuin
rcgcm Franciie pro quibusdam Ecclcsiii' Romann: ne- Lnlcraniwlcal.anunrii^pontificatusnostriannoyil"-
notiis destinamus, univcrsitatcm vcstram rogamuset Jaciiucs de Norniaiino rei;iitdeux cents llorios d'or
Iwrlamurallcnte, per apostolica vobisscripla, man- de larclievOquede Keims:
1905 DE CONTROVERSIA BONIFAGIUM INTIiR ET PIIILIPPUM PULCIIRUM AGITATA. 1906

ves de Diipuy un miJmoire r^digi; 4 celte occasion « lieu k un rapprochement tout k fait nouveau. Phi-
par un avocat de Coulances, nomm^ Pierrc du Bois lippc le Bcl, qui, dans son langage et dans ses vio-
ou du Bos (1), 011 on lit : Foiie e.rpediret Romanos lenccs, devanfa tant de fois Hcnri VIII, eut, comme
pontifi.cesforepaupereSySicntolimfuerunt,utsancti celui-ci, la pensde qu'en supprimant le celibat ec-
essent Des recherches plus rt^centes faites par
(2). clesiastique, il ferait enlrer le prfitre tout eutier
M. de Wailly (3) permettent d'atlribuer aussi k dans la soci6td civile, et qu*il romprait les liens fon-
Pierre du Bois un opuscule dans lequel il engagoait d(js sur l'abn6gation et robdissance qui unissent le
Philippe le Bel i rdunir au royaume de France, sacerdoce h la suprdmatie de rautoritd religieuse.
Rome et le patrimoine de saint Pierre, et ou I'on Philippe le Bel se faisait remontrer par maitre
trouve, de plus, des la premiere page, la maxime si Pierre du Bois quc les voeux du ctMibat n'avaient
vivemenl reprochfSe aux ministres de Philippe le Bel d'autre source que rerreur de quelques vieillards
dans Tacte d'appel dePordre de Citeaux Qui prin- :
qui avaient oubiic les passions de ce monde, qu'il

cipi non ohedierit, morte moriatur. Ce travail d'un en rdsultait un grand danger pour les ames; et que
avocat de Coutances, qui fut peut-iHre le confident le pape, et le roi ;\ d6faut du pape, avait le droit de

et le secretaired'Enguerrand de Marigny (Enguer- les abolir, puisque tant de regles prescrites dans Tan-

rand le Portier avait pris son nom du bourg de Ma- B cienne loi avaienl &16 modifiL'es dans le Nouveau Tes-
rigny, situd a quatre lieues de Coutances) est d'au- tament. Une bullefutcompos(5e,etelles'est conservde
tant plus iraportant que l'hilippe le Bel semble dans les manuscrits de la bibliotbfeque de runiversitS
y
avoir puis^ plusieurs de ses ordonnances (4), et il de Gand (5). D(is les premicrcs Iigncs,la rt^daction ne
est un aperQU qu'il faut signaler, parce qu'il donne permet pas de douter qu'on n'ait voulu raltribuer a

Jacohus de Normannis, doniini papm notarius, ar-
chidiaconus Narhonnensis, a ianctissimo patre domi-
no Bonifacio divina gratiapapa VlW^pro quihusdam
arduis negotiis adpartes regni Francuti specialitcr
destinatus, reverendoin Cliristo patri, domino lio-
herto, Dei gratia,arcliiepiscopo Renu'nsi,satulem in
domino...Qniaproprwdicto negotio exequendo apud
civitatem Parisiensempervenimus, et in ea aligua m-
diu moram tra.rimus, a vohis ducentos florenos auri
pro expensisnosti-isnostrwipiefamiliffreccpimus...
Datum Parisius, die doininica post fcstum Purifica-
tionis Beatw Maricevirginis, anno Domini M" CCC"
prinw.
Cette date est digne de remarque. Huit jours
plus tard, la Bulle Ausculta fili (Jtait briil(ie a Pa-
ris, et Ton ne pcut douter que Jacques de Nor-
manno n'ail refu simultanement Pordre de quitler
la France.
En latin
(1) Petrus de Bosco. Vers la UKme
: sum ticitumquc dehere: nos igitur, ad perpetunm rei
^poque, on trouve Gaufridus de Bosco, rcceptor
regls in comitatu F/a«(/rift'. Guillauine du Bos ctait
bailly de Pliihpp(! le Bel dans le pays de Caux.
(2) Dupuy, Pr., p. M. Se les aposlres, dit naive-
vement la supplication du pucuhle de France au roij,
eusseni fait ou ditcomme Boniface, nul ne cuideroit
queils peussent avoirunseulprinceconverti. Dupuv,
Pr. p. 217.
(3) Bibliothfeque de Pdcole des chartes,
273.
(4) Peut-iitre Pierre du Bois est-il rauteur de la
cdlebre rdponse de Philippe le Bel k la fausse
hus, habere dinoscitur (a.), plnra snpcrc quain opor-
teat contradoctrinamapostoli appctcntes, more lire-
reticodicunt elcredunt Homanum pontifieem illos-
que quiad sacrosordines sunt proinoti, nonpos.se per
dispcnsaticnein Uomani pontificis matrimonialiter
copulari, Nichenum coneilium, Carthaginasiaque
conciiia, pturesque constitutiones nostrorumprn^de-
cessorumadvertentes,idcirconos,habentcssotticitu-
duieni pastorulis officii, utendo potestate nostra, con-
_ tra qiiain nultus princcps vel aliquis debel vct potest
" ausunliquocontraire,volcntesquehuicmorho, hwre-
tico mcdetam congruamadhibcre, considerantesproi
deccssorcsnostros in suis constitulionibus nostigarc
nullatenuspotuisse, saerumque matrimonium, gcne-
ralitcr pcrinstitulioncm inparadiso a D<'0 approba-
tum, et apostotorum actuali exempto roboratum, ec-
clcsiasticis pcrsonis non mtcrdici, sed tanquamsalu-
bri favore subnixumcunctischristicolis fore permis-
incmoriam,pra'scnti dccreio, de frntrum nostrorum
consilio,st.atuiinusfionianumpontificem, omnesqiLe
personas ecctesiasticas, sccuiareset regulares, utri-
usqucsexus, cujuscumqucdignltatis, ordinisseu reli-
ijionis cxisfant, si votuerint, posse cum unica vel
unico virgine matriinonialiter coputari, dummodo
pcrsonw pnedictie triccsimuni annum insuisordini-
husnon compleverint.Indic tamenquo cclchrarcde-
II, 3, p., bcbunt, a suis uxorihus abslincant ut facilius quod a
Dco postulant valcanladipisci. Si vero filii vel filiir in
talihus matriinoniis fucrint procreati parentibus
.'iiiis, in bonis palrimonialihus et dc rebus ecclesias-

buUe. Voy. Dupuy, Pr., p. 4-j. M. labbe Chrislo(ihe 1'icisnuttalcnusaugnicnlatislantumnioilosuccedant,

se trorape en pla(;ant a cote de hii le procureur
de runiversite, tandis que lc lexte qu'il cite
ne nientioirae qu'une seule et m(5inc persoiine,
Pierre du Bois, avocat du roi et procureur, noii de
Puniversitd, mais de la ville (universitatis) de Cou-
lances.
(.5) Cette fausse bulle est ainsi conijue
Bonifacius, episeopus, servus servorum Dei, nni-
versis Christi fidelihus salutem et apostolicam bene-
dictionem.
Quia nonnulli divinarum atiiue canonicarurn scn-
tentiii rumnotitiamnon hahcnt.es ignorantes potesta-
tem liomani pontificis, qui locwm et dominiuni Christi
inuniverso, tamin temporalihus quam in spiriluali-
Quod si parenles nultabona palrimoniatia vcl ininus
snffieientia pro priediclis filiis dimiserint : si summi
pontilicis aat cardinalium fitii fuerint, a successore
Homand^pontifice nutriantur, omnesquoque retigio-
sorumtibcri iii ipso cwnobio assignata eiscondeccnti
pensionc, cducenlur, proviso tamen moderamine ne
: ipsicgeslatepereant,etquoquesacruin monasterium
niminm non gravelur ; sin uutem plcbanorum seu
curnlorum tiberi rcmanserinl, parocluanieisvict.ua-
lia, atiaquc neeessaria administrcnt. Nulli ergo lio-
mini tieeat lianc nostrre conslitutionis paginam in-
, fringerc, aut ei ausu temerario contraire. Si quis
auleniatiudtradidcrit, indignationemomnipotentis
Dei noverit se incursurum, nosquc contracumqnasi

(a) Comparez le mtooire oii Guillaume de Nogaret accuse Boniface Vlll d'avoir dit : Quicumque est
papa, ipse est dominus omnium spiritualiuni et temporatium. Dupuy, Pr.,p. 331.
1907 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDl. 1908

Boniface VIU; Tavls de maitrc Pierre du Bois con- ii temporalium acspirilualium administralionem quam
Pout-^^^tre les Colrinna, alors negligunt, in
' '" dislricli ''
--'-"' judicis -"-
examine responde-
firme cetle hypolhfese. '

biint, qua? non absque (iura cordis angustia recen-

r^'fugios en Francc, donncr une date
lui fireiit-ils
sonius, aUoiita meditalione pensantes qaod inde po-
qui ^tait celle des poursuites dirigdes contre eux pukis chrislianus periclitatur mullotions ob de-
par le pape, et Ton comprendrait ici d'autant iectum rogiminis juxla illud Populus cui non est :

raieux rinlervention des Culonna, que Boniface gubernator corruet, et scandala gravia prodieiunt.
Ne igitur tam dampnosum, tam dampnabilom sus-
VIII, en appelant au cardinalat son novcu Franfois
tinendo defectum, divinam, quod absit, incurrere
Gaetani, robligea de se separer de sa femme, soeur nos continsat offensam, qui locum ejus, lic^t im-
de Raynaldo Supino, l'ami et lo compagnon de morili, ohtinomus in terris, cui Dominus omnes

Sciarra Colonna Dans tous les cas on ne peut oves suas pascendas commisit, de fratrum nostro-
(1).
rum consilio, irrefragabili consiitulione slatuimus,
se tromper, ni sur sa source, ni sur sa veritable
tam pastorum quam gregum omnium animabus
datc, en la releguant k c6l6 de la fausse bulle Srire
providere salubritcr cupienles,
:
ut omnes palriar-
te volumus quod in spirilualibus clia?, primates, archiepiscopi, episcopi, abbates
et tetiipomlibus
in ecclesiis quibus |)rsesunt, continne resideanl ac
nobis subes ....
aliud crcdentes hwreticos repu-
lideliler amodo deserviant infra mensem a die quo
tamus. _ praesons salubre stalutum ad notitiam d.^vonerit eo-
o rum lem, alioquin patriarcliatus, primalia% archi-
Nous avons bien le droit de nier la bonne foi et la
e|)iscopalus, episcopatus. cfeteraque benertcia post
loyautd de Philippe le Bel, puisque nous trouvons,
olapsum termiiam prselaxatum libera siul et vaoan-
au bas de ses manifestes contre Boniface VIII, le tia ipso jure. Nec volumus quod a quocumque super

nom de Joan de Pontoise, abb6 de Citeaux, et celui residentia in eisdem beneliciis niinime facienda sine
mensongc liccnlia sedis apostolicre speciali eis valeat dispcn-
du fds ain(? de Roborl de BiHIiune, double
sari (4).
dig:ie dcs I(^gistes qui avaient dc5j4 contrefait les
Dans les derniers jours du mois d'aout, le pape
bulles pontificales (2).
tint un grand consistoire en pr(5sence de TL^^eque
Les dlats gdndraux ayant M rdunis ft Paris le 10
d'Auxerre, envoyd du roi ct des di!put(!s du clcrgd.
avril 1301 (v. st.), Picrre Flotte lcuradressa en tor-
Apris un discours du cardinal Mallhieu d'Aqua-
mes emphatiqucs un long discours fort injurieux
sparla, il prit lui-m6me la parole, pour dire que, s'il
pour le pape, el leur fit signor un mdmoire qui avail
avail beauconp aim(^ !c roi de Francc, Philippe, son
(5t6 pr^par6 d'avance. Le clergd mfime y adli^ra, p(>re, ct saint Louis, son aieul, il savait aussi qii'il

bien qu'en un Ian'gage plus respectueux pour Tau- avait le droit de le di^poser, et que ce droit dcvien-
pontlficale Bonilace VIII r6pondil, soil
torit(^ (3).
p (Irait peut-(Hre pour lui un devoir imperieux ct uue
directcment, soit par la bouche des cardinaux, aux ajouta Si rex non rcsipiscat,
Iriste n6cessit6, et il :

plaintes des trois ordres, ei c'cst probablement k : Nos scimus se-

pro fempore futuro rcspondcremus
celte dpoque qu'appartient une grande buUe, ou, en creta regni, nihil lalet nos, omniapalpavimus; nos
ddfendanl aux (5veques de quitter dor(5navant lcurs scimusi]uomododHifjuntGaUicosMlemani{ri),et illi

diocfeses, ils'e\prime en ces termcs :

de Lingadoch et Buriiundi, qui possunt dicere illis

Boiiifacius, servus sorvorum Dei, ad

episcopus, quod B. Bernardus di.rit de Bomanis: Amantes nc-
perpoluam rci mcmoriam
Traxit haclenus sancla:
minem.amat vosnemo... Volumus quodisle Petrus
inator Jicclesia in plorisquo partibus orbis terrae Flote puniatur temporaliter etspiritualiier, sed rn-
profunda suspiria, cujus praisunt noiinulli regi-
qimus Deum riuod reservet nobis eum puniendum,
miiii, qui pastorum soluin noinen obliiiont, et coiii-
missum sibi gregcni dominiciiiii, discurreules pcr siruljuslum est.Satellitesistius.ichilophelsuul co-
loca disporsi varia, pevvagaiido tanquam mercena- mes Attrebatensis {iiunlis homo esl totiis mundus
rii proli dolor, cxponunt, imporalorum,
hipis oves
scit) et comes SanctiPauli (6).
rogiim, principiiin et baronum ac aliorum poten-
lium obscquiis insistontes, ao aliis oxquisilis colo- Sans doute, ces paroles parurent plus lard pro-
ribus, quos ex causa lacemus ad pra'sens, se fre- pli(5iiques la pluparl dc ceux qui les avaieat en-
!>.

queiiter abscnlant, ac spirituali lemporale, Irans- D tonilues. Pou de jours aprcs co consistoire, pinil-
itorium(|ue commodum anlopoiuinl, aiit niiiiiis pru-
(Hre la nuit qui le suivil, un mcssager arrivt' de
denlor alteiuhiiil, (piod paslor disoipulis snis ac
corum successoribus jior cosdoiii declaratis ail : Flandre annoiif a au papc que rarm(5e fran?aisc avait
lionuspaslor nnimam suam pro ovihiis suisponit, cl 6l6 vaincue sous les remparts de Courtray par quel-
scriptum alibi rcperiUir paslorcm lonori vullum sui ([Uos bourgoois el quelques laboureurs, r(^unis k la
recognoscoro pecoris, quod iniplcri nec possit ydo-
luilo el i peiuc ariiK^^s. Un frere convers de Tordre
nee quasi continue scparati ab eo, sieque passiin
obliti, nec absit suae salulis dispendio quod de de Cilcaux, transfuge (7) enr6l(5 dans la vaillante

iimreticum processuros, quodiiiie cuuctishfec licere Quand ils renidrent lor pdre,

jussimus, noslris successoribus indicamus. Datum Et Bome qui de tous est mire.

Romn' apud sanclum Pelrum, tertio ydus maii, (GonEKnoi nE Pahis, Chr. mHr., v. 240.)

prntificalus noslri anno tertio. (4) MS. des Dunes, n" 915.
(t) Dupuv, /'/., p. 344. (5) Boniface VIII dt^signail,
par ce nom, les Iia-
2) Id., Pr., pp. 02 et 108. bilants de la Flandro. donl la langue se rapprocliait
(3) 1'ierrc Flottc dcs idiomos gorraaniques,
Dedens Paris lor sermonna ^6) Dupuv, Pr., p.
"7; BailkH. p. 146.

Qui cc bon conseil leur donna, (7) La formelle Nullaper-

rcVgle religieuse (Stait :

Si firenl de Paris lor Rome; sona ordinis vadat pro principibus contra prineipes
Leur mnuvcx, cucur fcre lor fist, terrarum. Stat. oud. Cisierc. anno 1224. yullus
 :

1909 DE CONTROVERSI,\ BONIFACIUM INTGR ET PniLlPPUM PULCHRUM AGITATA. 1910

phalanare qui sauva la patrio, avail renvers(5 a ses rig(5e confre Tordre de Citeaux (6). Philippe le Bei
^
pieds le comte d'Artois, et Pierre Flotte avait par- n'avait pu oublier que Tacte d'appel des religieux
tag^ son sort (1). Boniface Vni, sans perdre une cislerciens avait provoqu^ la bulle Clericis laieos,

heure, fit rdveiller Michel As Clokettes (2), et le fit et il n'ignorait pas que depuis cette (ipoque leurs
conduire au palais du Vatican pour lui apprendre Rome. C^tait
plaintes n'avaient cess(5 de retentir k

le triomphe des communes de Flandre, qiie suivit un ancien moine de Citeaux, Simon de Beaulieu,
de pres, comme il I'avait annoncd, rinsurrection du ^viique de Palestrine, qui ^tait venu, k la fin de
Langiiedoc (3). rann(5e 1296, menacer le roi de France d'excommu-
nication. Enfin, parmi les cardinaux, il en (^tait

Boniface A'III avait convoqufi un concile 4 Rome un, jadis abb6 de Citeaux, qui se faisait remarquer
aux fetes de la Toussaint 1302. Malgri les menaces par son d^vouement au pape. Si nous reeherchons
de Philippe y vit les archeveques de
le Bel, on jusque dans la Fiandre les traces de la r^Ssistance
Tours, de Bordeaux, de Bourges et d'Aiieh; les ^vfi- de 1'ordre de Citeaux, nous ferons remarquor que
ques d'Angers, de Nantes, de Vannes, de Rennes, I'abb(5 des Dunes, JaC(:[ues de Biervliet, opposa les
de Quimper, de L(5on, de Trciguier, de Saint-Brieuc, protestations les plus fiaergiques k la lev(5e des di-
de Toulouse, de Pamiers, de Pdrigueux, de Sain- p raes royales chronique de ce monastfere
(7), et la
tes, de Comminges, de Rhodez, d'Agde, de Lescar, ajoute qu'il pendant longtemps attachfi
avait (16
de Lectoure, d'01oron, d'Aire, de Mende, de Ni- comme pSnifencier au papeBoniface VIII (8). L'in5
mes, de Carcassone, de Bazas, du Puy, d'Autun, de branlable fermet^ de Tabb^; de Citeaux, Jean de
Ch4lons-sur Saon'!, de Macon, d'Alhy, d'Aix, dc Poiitoise, qui avait suoc(?d6, en 1299, a rabb(5 Ruf-
Clermont, les abb(5s de Citeaux, de Cluny, de Vvd- fin, n'exeit3it pasmoinsla colfre du roi de Franee :

montr(5, de Marmoutiers, de Beaulieu el de la Chaise- il voulait punir Tordre tout entier de la fid^lit^ que
Dieu (41. Jean de Pontoise conservait au si(5ge pontifical, et

on comprend ais^ment qu'il ait voulu le frap-

Le 21 octobre, lc roi de France donna k ses
per en lui enlevant les vastes propri6tSs terri-
baillis Tordre de prendre possession des biens des
toriales qui couvi-aient le sol de la France.
pr(5Iats et des abb(5s qui s'(5taient rendus k Rome,
Peut-(Jtre meme PhiUppe le Bel avait-il form6
attendu, disait-il, qu'il craignait que ces biens ne
le projet de s'attacher les nobles en leur resti-
souffrissent de leur absonce, et que, dans sa prc!-
tuant, dans une confiscation g^n(5rale des biens
voyane", il jugeait de beaucoup pr^fi^rable de s'on
de fordre de Citeaux, tous cenx que les abbayes
r(§server lui-meme la garde ^5). Q devaient k la pieuse g(jn^rosit(5 de leurs ance-
Cette mesure parail avoir H6 principalement di- tres (9).

monachus vel converms prcrsumat arma deferre. VIII pour la concession des dimes. Vovez plus Iiaut,

Stat. anno 1282. p. 20.

(1) Louis de Velihem, en racontant la bataillo de {'')) Nolentes ob ipsarum {personarum]absentiani,

Courtray, a soin de remar([uer que Philippe le Bel
s'(5tait S(?par6 du pape.
(2) Per illum scivi ita esse. dit Gilles li Muisis,
quiadominuspapaaffectumhahehatad Flandrenses.
On lit, k cc sujct, dans racto d'accusation drcss(5
par Guillaume de Nogaret et GuiUnume do Plasian
Prohabitur quod ipse procuravit fieri reheUionem
Flandrensium, et quod hahito nunlio ile dicta rehcl-
lionedixit: Bene vadit neqotium. Item, prohahilur
quod occulte continue favit Flandrcnsihus, verhis ct
faciis, au.viliis, consiliis et favorihus.lteni, prohahi-
tur quod de damno dato Gallicis per Flayidrenses,
non expotentia, sede.r fallacia fraudiset dolo mato,
idemBonifaciuspuhliecla'titiammagnam.fecit,con-
gaudens demorte GaUicorum prineipum et alinrutn
qui perierunt ihidem,et improperans Gallieisconvi-
cia, eontumelias, opprohria, et injurias multas di-
cens, Dupuy, Pr., p. 341. On accusait aussi Boniface
VIII d'avoir engag6 Edouard k aider du produit des
dimes ecclesiastiques lev6cs en Angleterre et eu Ir-
landc, les communcs flaniandes qui triomplK>rent a
Courtray. Baillot, p. IfiO. La moiti6 de ces dimos
hona eariim temporaliadissipari.etpotius ea cupien-
tesprovide conservari, mandamus, etc. Dupuy, /';•.,
p. 84.
(6) Dans dos circonstances aussi graves que
celles que rordre avait travers(;cs en 1296, le cha-
pitrc g6n(iral do Citeaux renouvola les d(>fcnses pu-
bli(^'es'a cette (jpoquo, d(5feiises qiie los intrigues de
Pliilippe le Bel avaiont rendues iniitilos : Qiinrnm-
dam perversorumpcrniciosam inalitiam ahhorrens et
puniree.upiens,capitnlumgenerale,qulincommunis
nlilitatisordinisdetrimentnm, sccretaordinisdete-
n qcresecularihusnonverentur, ut pnte quando contri-
hulinnes fuerint in nrdinepro ipsins libcrlatihus de-
fendendis, hoc secularihus potentihus, puta haroni-
proeurant
hus, principilms ct retjibus, revelantes,
qnndhujusmodiconlributiones nnn snlvantur, vel,
si soluta^ fuerint, procurant quod ab ipsis pnten-
tibus habeantur, prcedietos ordinis proprii prodi-
tores e.rcommunicat, et tales denunliantnr exeom-
municati, cuni cccteris malcfactorihns, in Bamis
Palmarum. Martfine, Th. anecd., IV, col. 1500.
(7) des Dunes, n"» 914 el 629. Un ancien car-
i\ls.

avait 6le cidiia au roi Edouard 1""' par Boniface VIII
(12 mars 1301. v. st.). Raynaldi, 1302, 17. Compa-
rez Nicolas do Trivelh, 1303.
(3) A Flandriis audientcs.... Conl. G. deNangis,
1302.
(4) Dupuy, Pr., p. 86. Dupuy ajoute k tort les
noms des ^V(^ques d'Auxerre, de Coutances, dc
Noyon, de B(5zicrs cl de Limoges, envoy^s du
roi et du elergti 4 Rome. II faut remarquer qu'au-
cun des dvfiques qui se rendirent au concile de
Rome n'avait sign^i lcs lettres adress^es k Bouiface
tiiUiire (le rabbaye des Dunos r^sumo en ces terraes
uns biillo dc protcction sp('ciaIo accordt^e k cette
abbaye par Bonifaco VIII: Omnes IU>ertates et im-
munitates a liomanis poiitificihiis. privdecessoribus
suis, nobis et monasterio nostro eoncessas, nernnn
libertates et e.vempliones secularium exaclinnum a
reyihus et principibus alilsiine Christi fidelihns in-
diiltas, apostoliea confirmat anctoritale.
(8) Chr. abb. mon. de Duiiis, p. 14.
(9) Voyez Tadresse des nobles aux cardinaux.
Dupuy, Pr., p. 61.
 : :

1911 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1912

Rien ne r^vHe davantage la gravit^ du p&n\ que ll dyochesium, ita quod secure ad sollempnisationera
l'energie que mit Boniface YIII a le conjurer. Le 8 matrimoniorium procedi poterit, habendos et im-
petrandos, quod siepe contingit in diclo comilatu,
janvier 1302 (v.st.) (1), il ^crivit aux abb(5s de Saint-
Brugensem et territorium
et specialiter infra villam
filienne, de Dijon, de Saint-Victor, de Marseille, ejusdeni, ac fieri est consuetum, eiiam el propter
de Saint-Paul, de BesanQon, et a d'autres abb6s, curatum seu rectorem habendum in parochiali ec-
pour clesia, quae per niortera sui rectoris fueril deso-
qu'ils prissenl sous leur proteclion les biens
lala, liberum ad curiain Tornacenseni, quae est de
de ]'ordre de Citeaux, qui se trouvait eu butte aux
districlu illustris principis, domini Philippi regis
pers6cutions les plus coupables et les plus impies (2). Francorum, adilum nequeal habere, nec recessum :

Que les temps 6taient chang^s depuis que saint de quibus oiiinibus supradiclis unusquisque deca-
Louis avait pris plaisir k 6lever cette magnifique nus in suo decanatu, populo, vice et nomine epi-
scopi, solebat providere et pr»stare juvamen, et
abbaye de Royaumont (regalis mons), oii il jeiinait
lalia et consimilia ab antiquis lemporibus per de-
et priait avec lcs moines de rordre de Citcaux, de canos christianitalum provideri et fieri consueve-
menie quo, plus tard, il voulul mourir selon leur runt, etc. (5)
reglo, (^tendu sur la cendre, comme sa m^re, Blanche Lorsque peu apros Philippe de Thiette revint a
de Castille, ^tait morte elle-mfime entre les bras Bruges, une decision plus importante fut prise
des religieuses cisterciennes de Maubuisson (3)! B on ri^solut de supplier Boniface VIII de creer en
Flandre dcs (!vijques qui, au lieu d'6tre les con-
Au mfime moment, T^veque de Tournay, obcis-
stanls instrumenls de la politique (Strangfere, entre-
sanl aux instructions secrfetes de Philippe le Bel,
liendraient cliez les populations probes, laborieuses
onlonnait k toules les autoritds eccldsiastiques de la
ct simples la foi religieuse qu'elles avaient conser-
Flau Jre de cesser les fonctions de leur ministere (4).
\ic intacle, raalgr(5 tant d'excommunicalions et
Le 7 decembre 1302, on lut solennellemeut a Bru-
tanl (rinterdils, au milieu des guerres les plus san-
ges, dans le cliffur de reglise de Sainl Donat, la
glanles.
protestation suivante
Supplicant sanctilati vestrae clerus et populus
In nomine Doinini, anno MoCCC^II", die septiina Flandrensis, Tornacensis, Morinensis et Atlieba-
niensis decembris, ego Michael clericus, pro- tensis dyocesium, etc, cum plurimi corum excom-
curator villa? Brugensis, in praesentia notiirii pu- municationis, suspensionis et interdicti senlenliis
blici :quia reverendus pater, dominus Guido, Dei a canonibus aut statulis synodalibus vel provincia-
gralia, venerabilis Tornacensis episcopus, seu ejus libus, vel etiam ab ordinariis aut delegalis judici-
vicarii, omnes dccanos christianitatum in terra bus se dubilent irrctitos, plurimae eliam cccle-
FlandrisB exislentes, niiper ab ofticio decanatuum si;e comitalus et diocesium pr»dictorum sint per
suspendiderunt, ac sigilla quibus uti consueverunt elTusioiiem sanguinis aul saevius violalre, el in
p
"
sibi Tornaci lransmitti'mandaverunt, ipsos decauos luinnullis ecclesiis ac cymeteriis comilatus et dyo-
monendo ut inlra eertum tempus ad hoc praclixum, cesium eorumdem propler eoriim immunitalem in-
suh pa^na suspensionis et amissionis siiorum be- fraclam aut iterfoclionem, mulilalionem, vulnora-
neliciornm, suis mandatis parerent, cum popuhis tioneni, verberationem vel eaptionem pcrsonarum
lerr* Flandrise sine pastore, aut vices ejus ge- ecclesiaslicarum aut laycarum, per slatuta provin-
rento, salubriter regi nei|ueat, nec ad invicem com- cialia aut synodalia a divinis et sepiilturis cesselur,
miinicare, et, propler juslum metuin, (jui potest non sine infinitis animarum periculis, diminiitione
el dchet cadere in conslanleni, ct viaruni pericula, cultus diviiii, injuria tiilelium dctunclorum ac phi-
ac guerrain noloriam et manifestani, qii;e jam diu rimo decremenio salutis vivorum, nec possint su-
fuil ol adhuc cst inler Francigenas et Flandrenses, per hiis a propriis episcopis seu eorum vicariis
nemo lolius comilatus. Flandrensis, propter hei^e- aut praediciis judicibus opportuna reniedia oblineie,
hciiim, silii imiiertiri et impendi si iiidigcat, haben- lum propter aspcrriman persccutioncm doniini re-
dum et impelrandiim, ctiam propter baniios matri- gis l-^rancoruin illuslris assidue saevienlem in ipsos,
monialcs, de persoiiis extraneorum decanaluum et ium revereudi dicli doraini episcopi, dicto domino

Cette lettre, datc^e de la huitiiime aimde du

(I) batcs ct fratres a nonnullis, qui nomen Domini re-
pontifi>'al de Boniface VIII, parait app.irtoDir (c'est n cip(^re invacuum non for7nidant,inpcrsonisetbonis
aussi ropinion de Dupuy) a l'ann(!e 1302 ^v. sl.), suis multiplicitcr molestantur. nos, ctc. I'riv. ord.
et on (iovrail en conclure que la neuvii'me ann(5e (:ist.,\>\^. s6ot87. Dupuy, l'r., p. 8.t. Un privili^ge
ne commen(;a qu'apr6slo 8 janvier. Les leltres accord(5 vers (5poque k Tordre dc Citeaux
la m(?iiie
oncycliques par lesquelles Bonilace VIII annoiice (Oinmencc ainsi: .\os propter magna' devolionis af-
sun' av(''ncnient au sii^gc ponlilical, soul dalc^es du fcctum, quem ad nos et apostolicam sedem liabetis,
2i jauvier 1294 (v. sl.). Rainaldi, 129.';; 7. Cepen- ordincm ipsiim ae vos intinia earitate prosequimur.
daiil, si la huitirme aiin(ie de Boiiilace VIII avail Dupiiy, Pr., p, So; Stat, ord. Cist., 1303. Je ne
coiiiinencii le 2 janvier 1301 (v. sl.), il faudrait, sais oii dom Bouillart, llistoire de Vabbaiie de Saint-
en cliangeant la date dc cos letlres de [irolcction, Gcrmain-dcs-l^ri^s,^. 145, a irouvi^ que Boniface Vlll
les expU(|uer par quelques ligncs de la bulle Au- : avail appartenu 4 Tordre de Citeaux.
sculta fili. IX,
(3) Lenain. Histoire de 1'ordre de CUeaux,
{2, Ad compescendos conatus nefarios adversario- quando obscuratum est nurum!
pp. 292 et 303.
runi, qui personas et toca ecclesiastica, super Iwnis
auare sancti Ludnvici, a quo rc.r trnliit origini'in,
el jurihus suis^offcndcreeimultijAicibuspcrlurbare
inminosa offuscantur crempla? Lellre du cardinal
mulesliis non vcrentur, tanlo ma(jis nos decct op-
Matlliieu Orsiiii. Dupuy, Pr., p. 80.
portunum remcdium adhibere, (luanto per amplius
turbalioiies hujusmodi et molcstia: in dirina' nia- (4) Les senlences dexcommunication fubnin^es
jestatis offensum, ecclcsiasticir dispcndium liber- par r(''V(?que do Tournay conlre Gui dc l>ampierre
tatis et ajmstolicie sedis contcmptum rcdundare no- paraissent avoir ii6 nonibreuses. Sur celle de
scuntur. Cum itaquc {sicut ad nostrum pervenit 1297, voyez Warnkoenig, 1, Urk., p. 67.
auditum) dikcti flii, abbas Cistcrcii cjusque coab- 1,5) Mb. des Dunes, n" 370.
1913 DE CONTROYERSIA BONIFACiUM INTER ET PHILIPPUM PULGIIRUM AGITATA. 1914

rcgi plus debito faventcs, eos de dic in diem gra- a gravi incommodo potesl
viter opprimuul et injuriis afficiimt manifestis ;
quanquam ipsi parati sint el semper fucrint, prfe-
dictos dominos episcopos tan(]uam patres in Cliri-
sto reverendos liumiliter revereri, et eorum manda-
tis salutaribus obedire, nec ad lioram a patriaj sure
defensione abesse : dignemini, pater sanctissimc,
ipsis in hac parte misencorditersubvenire, commit-
tendo aliquibus qui auctoritate apostolica eis de
absolulionis, reconciliationis, dispensationis, si opus
fuerit, etrelaxationis beneficiis; persevel per alios,
provideant opportune.
Item supplicanl sanctitati vestrae clerus et popu-
lus, ut supra, ut, cum personas electaj ad ecclesia-
sticas dignitates aut ad ecclesias parochiales va-
cantes vel alia quajcunque ecclesiastica beneficia,
ct quaelibot regulares et seculares, comitatus et
dyocesium prsdictorum praescntari non valeant
venerabilibus patribus, propriis episcopis, scu co-
rum vicariis, ut institutionem canonicam et ordi-
nes consequautur, et causa; corum matrimoniales
aut aUaj quaelibet spirituales expediri non possiut,
non patent eis ad prrefatos dominos episcopos seu
eornm vicarios aut judices competcntes accessus,
propter guerrara asperriman illustris domini rcgis
Krancorum ipsis assidue ingruentem ; ex quibus
contingit dictas ecclesias propriis deiraudari rc-
ctoriljus. Christique fideles ]MOpiiorum sacerdotum
cura destitui, cullum divinum jiminui, ac plurima
provenire pericula animarum dignemini, patcr
:
sanctissirae, ipsis contra hxc misericorditer pro-
vidore, mandando alicui vel aliquibus, qui cuilibcl
ipiorura auctoritato apostolica vices dictorura do-
rainoruin episcoporum et judicum, per se vel per
aliura aut alios, suppleant opportune.
Item, sup^-ilicant sanctitati vestra; Philippus, na-
tus coraitis Flandrensis, Theatse Laureti coracs,
ac clerus et populus corailatus Flandrensis, sibi de
vestra; sanctitatis benignitate concedi, i]uod, cum
ad suraptus defensionis terr» Flandrensis contra
tieri eorum divisio opi)or-
tuna.
Item, quod in comitatu Flandronsi snnt plures
digiiitates et ecclesia' seu monastcria ila dqlata;,
quud siue gravi pra^judicio ipsorum possit uni epi-
scopo aut duobus de parte aliqua proventuum suo-
rum congrue subveniri.
Sup])Iicant sanctitati vestrae clerus ct populus
comilatus Flandrensis ut, cura in comitatu eodem
sint plures ecclesi» ac cymeteria Tornacensis ,
per effu-
Morinensis et Attrebatensis dyocesium
sionem sanguinis et sajvius violata, et in nonnul-
lis ecclesiis et cymeteriis comitatus ejus^Iem pro-
pter eorura immunitatem infractam, aut propter
interfectionem, vulnerationem, verberationem vol
captionem personarura ecclesiasticarura, pcr pro-
vinciales aut synodales constitutiones a diviuis et
,
sepulturis cessetur, propter quse cultus divinus
D minuitur, tcposcit dcvotio, pululat insolentia mini-
mi rcctorum.... multipli^antur animarum pericula,
et lideles defuncti carent opportunis suffragiis el
ecclesiasticis sepulturis, nec non a venerabilibus pa
tribus, propriis episcopis, aul eorum vicariis, pos-
sint istis temporibus supor hiis remedia obtincri :
dignemini, pater sanctissime, alio aut aliis com-
mittere, qui auctorilale a])ostolica vices praifato-
rura dominorum cpiscoporum suppleant in pra--
niissis.
Supplisant sanctitati vestr» clerus et populus
comitatus Flandiensis, Ternacensis, .Morinensis dyo-
cesium, ut, cum persona3 electa' ad ecclesiasti-
cas dignitatesautad ecclesias jjarochiales vacantes,
vel ad alia qua?cumque beneficia eci-lesiastica, et
quilibet clerici, regularcs vel secularcs, comita-
tus el dyoccsium prwdictorum, propter guerram
asperrimam doraini regis Francorum dlustris con-
et tra Flandrenses, pra>sentari non valeant vencrabi-
Q
lihus palribiis, propriis episcopis, seu eorum vica-
riis, ut institulionera canonicam et ordines
conse-
quantur ex quibus contingit dictas ecclesias de-
;

potentiam doraini Piiilippi regis Francorum il- bitis defraudari rectoribus el ministiis, Christique
lustris, proprise prKdictorum Philippi ac populi fideles propriorum sacerdotum cura doslitui, cul-
laycorum non suppetant facultates, possint licito tum divinum minui, ac plurina opera salutis.
el tam ipsis ecclesiis etpatronis carum, clericis
ab ecrlesiis, ecclesiasticis personis dicti comita- vel
tus opportunum ad hoc subsidium exigcre et laycis, quam electis et clericis prKdictis multiplex
percipere, ac prajdicts ecclesiae et person;e ip- pncjudicium suboriri dignemini, pater sanclis-
:

sius valeant licile oxhibere constitutione vestra sii- simo, raisericorditer providere quatinus hiis et si-
per hiis, pro immunitate ecclesiarum tuenda et milibus dictoriim dominorum episcoporura vices
personarum hujusraodi, edita non obstante, ac de congruo suppleantur in comilatu pra^dicto.
relaxatione sententiarum et irregularitatis, si quas
Item, quod, cu'n pcrsona- ecclesiasticie ad ec-
faciendo contra conslitutionem eamdem, neeessi-
aut ad ecclosias parochiales
clesiasticas dignitates
late urgente, et postea miscondo se divinis, incur-
vacantes, vel ad alia qufficumque beneficia eccle-
rerunt, sibi misericorditer indulgere.
siaslica, et regulares vel secula-
quilibet clerici,
1'etitio creationis unius novi episcopi vel duorura dyocesiura pra_'dictorum prcsen-
rcs, comitatus ct
in comitatu Flandrensi inductiva : tamcn ad id n lari nou valeant vencrabilibus jjatribus, propriis
'^
videntur hiee posse proponi.
e]ii:icopis, seu corum vicariis, ut instilutionem ca-
yuod licet comitalus Flandrensis in pluribus dyo- nonicam et oidines consoquantur, el causa; eo-
cesibus se extendat, sedes tamen episcopales, ad rum matriraoniales et aliio qurecumque spirit :a-
quas propter necessarium episcopale ofticiura et lcs (1)
ecclesiastica sacramenta ac plura alia oportet lia-
beri recursura, sita; suiit in terris iniraicorum dv^nements, qui se pricipitent
Cependanl les
suorura.
vers un denoHmant trop prevu, ne laissent point i
Item, posito quod, dante Domino, pacificetur
Boniface VIII leloisirde donner k la Flandre, libre
guurra, mctus tamen erit ne habitatores hinc inde
et ind(5pendante, ces dv^chfis qu'elle recevra,
deux
remaneant ad nmtuas contumelias priores, ex
quibus posset periculosa turbatio suseitari. cent soixante ans plus tard, de la domination espa-
Itera, quod niaxinia pars coraitatus habet in usu gnole. Philippe le Bel, qui a longtemps dissinmlo,
ydioma theutonicum, quapropter non valenl ydouee Philippc le Bel, que Guillaurae de Nogaret dcpei-
salutaribus monitis per suos episcopus informari,
gnaitcomme une personne humble et bdnigne, mi-
qui sui ydiomatis sunt ignari.
scricordicuse et douce, ploine de religion, anim^e
Itcra, quod dyoceses ad quas. . . .pertinent ita dif-
fusiP suiit, et episcopatus ita piiigues, quod sinc du zele de la foi, tout enti^re aux priires, 4 la pa-

(1) Archives de Flandre & Lille. Ce document a Rome ou tatis que messire Philippede Flan-
fai7'e
porte ce titre ; Ce soiit lcs supplications que on dut dre tint radministrulion de la terre de Flandre.
1915 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1916

modestie, ne se vante plus de ne pas vices dans sa guerre de Flandre, tandis que la
tience et A la
^
savoir se venger (1).
mSme peine (5tait commuee contre les officiers

Le 14 juiii 1303, dans une assemljl(5e convoqui5e royaux qui ne s'y opposeraient point (7), le chef
dans l'eglise de Notre-Dame (2), il recoit, non plus illustre de Tordre le plus puissantde TEurope ('tail

comme roi, mais commo champion de la foi et inini aux tours du Chatelet, fpie gardaient quatre-

comme d(5fenseur de l'£glise (Henri VIII invoi|ua vingls sergents 4 cheval el quatre-vingts sergents k

aussi ce titre au xvi" siccle), l'acte d'accusalion pied (8), c'(5tait, sans duute, ce que le roi appelait,

011 Guillaume de Plasian reprochait au pape d'a- de m(5me que lorsqu'iI avait fait arr(3ler T^vf que de
voir voulu r^unir la puissance teniporelle et la puis- Pamiers : offrir 4 Dieu le meilleur de tous les sa-
sance spirituelle. Les depulis des trois ordres de crifices parla voie de justice (9).

rfilat entendirent T^^numi^ration de tous les chefs Boniface VIII voulut honorer le d(5vouemenl de
d'accusation, la plupart si infames qu'on ne peut Jean de Pontoise, en lui accordant deux privil(5ges
les reproduire: puis le petit-fils de Louis IX, dont qui pass(3rent k ses succcsseurs : le premier dtait
cc nieme pape Boniface VIII avait proclamd la hda- de sceller en cire hlanche ( 1 0), le second (.'tait de pla-
tification (3), declara que, hien qu'il eut voulu, fils cer sur son seeau rimage du pape, assis dans la

respecteux, caclier au peuple la nudit(5 de No6, B chaire de saint Pierre, et revfilu des ornements
il se trouvait oblig^, par sa conscience, de defiirer pontificaux, et Boniface Vlll expUquait ce privil6ge
au vceu form*; par Guillaume de Plasian (4), pour la par ces paroles mdmorables adressc^es k Jean de
convocation d'un concile qui jugerait le pape. Lcs Pontoise : Mecum sedisti, mecum sedehis {l\) ! Enfin
(5veques pr^^sonls adh^^n^^renl apr6s un peu d^h^^sita- lorsque Sciarra Colonna, cach^ quelque temps chez
lion (5). Une seule voix (6j s'6tait 6levee avec cou- rusurier florentin Musciato Francesi, aulre com-
rage pour d^jfendre Ihonneur de la papaut^i etpour plice de laviditii et de la violence de Philippe le

protester contre rusurpation sacril^^ge des droils Bel (12), p(5n(5tra dans Agnani en criant : Mort au
et des lihertes de rfiglise : ce fiit celle de rabb6 de pape ! on y trouva la bulle Super Petri solio, oii la
Cileaux. Philippe le Bel, qui iStait d6d(ii h ne s'ar- capiivil(5 de rahb6 de Citeaux (5tait mcniionn(5e
r^ler devant aucun ohstacle, ne respecla ni sa parini les attentats qui appelaient sur le roi de
pieuse conviction, ni sa courageuse pers^^v^irance. France lesfoudres de rEglise (13).
Tandis que le roi faisait puhlier une sentcnce dc Boniface VIII ne survecut que quelques jours k
mort contre lous les eccl^siastiqiies qui sorliraient rattentat d'Anagni. Ses contemporains Tavaicnt
de France, parce qu'il avait besoin de leurs ser- accus(5 d'ambilion et d'avarice il s'6iait r(5habilit(5
p :

(1) Persona humilis ct heniyna, misericors el {o) Hujusmodi negotium no7i solum arduum imo
mansueta, limorata apud Deum, et apud homines, arduissimumreputantcs. Dupuy. Pr., p. 102.
semper iimens pcccare in a(jendis,maipia' religionis (6) L'nhbd de Cistiaux scul,ucu.v non asscntanf,
et fidci ardore succensa, vacatis dichus siniiulis ora- avec indigtiation et desdaitig tant du roy comme des
iioni dirinis officiis, summw palicnticB ati/ue
ct prdlats. Chr. dc St-Denis, V. p. l.')0 Abhate Ci-
modcstia', nec unqunm ud vindictam inimicorum stercii dunta.r.at e.tcepto, Conl. Guill. de Nangis,
suorum (/uerrus movit vel fovit. Dupuy, Pr., p. 438. 1303, Giov, \'illaiii, VIII, 62. La chronique en vers
desabh(5s deCiteaux dilde lui Fiilgur tonansscc- :

(2) Concilio Parisiis in ecclesia B. Mariw con- leratis. Peut-(.Hrc faul-il ajouter au nom dc ralib(5
gregalo. Ciir. MS. cil(ie par Ilaynaldi, 1303, 35.
de Citeaux ceux des abhds de PriHnontr(5 et dc
Cluny, Anti. dominican Colmar. 1303.
(3) Ce fut celui qui saint Looix,
Canonisa ct releva; (7) Dupuy, Pr., pp. 132 ct 133. Philippc le Bel
Mds lc sien lignage trouva profita de cette d(5fense pour faire arr(5ler tous les
Aprds nioult cruel ancmy; priilrcs ilaliens qui se Irouvaienl en France. Vovez

Quand je le di, ce poisc mi. la hulle .Super Petri solio. Kaynaldi, 1303, 36."
(GoDEFnoi Dii Pahis, Ch. nu'!., 2210.) n (8) Ordonn. du lo novembre 1302, F(51ibien, /V.,
p. 615.
ecrire: Plassiau, Plasian, Plessiac ou
(4) Faut-il (9) Dco faccreper viam justitite sacrifieium opti-
Plessis, Nogaret ou Longarcr? Toules ces mani6res mum. Diipuy, /';•., p. 630. Je ne trouve aucune
d'orthographier les noms sonl du tcm[is, et rien ne mention dc la eapliviti5 de Jean de Pontoise dans
prouve inieux conihien ces iKinis elaient oliscurs. les staluts de 1'ordre de Citcaux do 1303. J'y lis seu-
Plasian ct Nogarel prenaient le lilre de chcvaliers lement Cum ordo sit in mngnis dehitis, et diversis
;

cs lois. Un inanuscrit mo founiil le texle (riine de creditorihus obligatus.

ces concessions de che\alerie jiiriilique IS'otiim... ; (10 j (;cci dUiil iiarail-il, nne distinction trfis-
quod nos dileclo noslro Johanni Marci, legum dn- importante. Les emporeiirs n"employaicnt point
clori,deMontepessulano, snisnteritise.rigenlihus,de d'aulre cire, et Ton rapporte ([ue lorsqne Frodo-
gratiaconcedimus spccinli ul ijise, non ohstantei/nod ric IV cr('a un duc de Modcne, il lui accorda lc
nflhilis non existat,nuHtari cingulo, quotiens sihi priviI(''go ile scellor en ciro hl.inchc. f^Wments dc
placueril , rnlentinsigniri, cl ad omncsactus nohilcs paU^^grnphie, )iar M. do Wailly, II, p. .')2.

ndiiiittdtur. Bcgistrc des conccssions roi/alcs sous (11) Sarlorius, Cist. hi.t-tertiun, |>. 626 Cislcr-
Philippe lc llel, fol. 123. ^Archivcs dc lieigique). Le cicnscs, dit sainl Auloiiin do Floreucc, fuerunl ma-
inOiiie nianuscrit renferme pliisieurs pi(5ces inUtres- gna columna Fcclcsi^r.
saniespciur la hiograpliie d'Engiierraiiil de Marigny, 1
1
-2) D^apr^^-s Villaiii. ce ful Musoialo Franoesi qiii
de Guillauiiie de Nogarcl et de Giiillaiime de 'Pl.a- donna a Phili|)iio le Bel le eonseil dc lalsilier les
sian. Voyez nolaiiimcnl le conlral ile iiKiriage d'iine nionnaies.
fille de Guiilaiim» de Plasian avec Raymoild Pelct, (l:i) llaynaldi, 1303,36.
seigncur d'Alais.
 ;!

1917 M GONTROYERSIA BONIFACIUM l.NTER ET PHILlPPra PULCHRUM AGITATA. 1918

aux yeux de la post6riti5, en offrant au martyre un ii laume de Nangis raconte qu'il avait abdiqu6 la

front charg^ de quatre-vingt-six ann(?es (1). A peine dignil(5 abbatiale pour preserver son ordre des
la tombe esi-elle ouverte pour lui, que le comie de fuiiestes cons(_^quences du ressentiment du roi (2).
Flandre et I'abb^ de Citeaux l'y suivircnt. II seni- Cppendant le souvenir de sa saintel(5 et celui de
ble que le ilcrnier rejjriSsentant dc la puissance son courage se conservi^irent entoures de respect,
temporelle de la papaut(5 ait enlrain6 avec lui les et il fut inscrit dans le martyrologe des bienheu-
derniers repr(5seniants de )a puissance des grands reux de Cileaux, oii Ton a resum^, en quelques
vassaux et des ordres religieux. mols, rhistoirc de sa vie: Per multos lahores et
Gui de Dampierre aclieva ses jours dans la tour varia rerum discrimina, ad pietatis monasticce fa-
de Compiegne, et ce fut dans une abbaye de Tor- stiijium, indefesso studio, ascensus (3).
dre de Cileanx qu'il refut la sepulture. Cest peu pr6s ce que la chroniqne des Dunes
k
Jean de Pontoise avait d^ja cess^ de vivre. PIus dit aussi de Pabb^ Jacques de Biervliet, mort vers
heureux que Gui de Dampierre, il avait vu s'ouvrir le mfrae temps que Jean de Pontoise, et r^duit,
les portes de sa prison, ct le continuateur de Guil- comine lui 4 se demettre de son autorit(5 Senio et :

Godefroi de Paris est peu favorable 4 Boni- B

(1) contrahere contigerit, locis et tcrminis assignatts,
face VIII, mais le pontilicat des papes d'Avignon a siiiediminutionealiqua,persolvatis.Liccbitinsuper,
sufil pour le faire rcgretter, et le poijte chroniqueur pro expensiset laborihus cvitandis,priinam solutio-
ajoute :
ncin facere dicto patri vcl cjtis iiinndato, in Divione,
tempore capituli generalis. Si vero regii collcctores
Ose dirc qu'en francliise aliquid jain avohis cttorscrint vcl levavcrint, no-
Fu tenue a son temps rygtise, mina ipsorumcolleetorum ct suinmas persolutas per
Et a iidritd dire,
si croij, lifteras mittatis, vel etiain deferatis, et nos illud
Que l'en li fisl tout le martire faciemus de vobis et ordinc defalcari, etc. (Ms. des
Por V eglise iju'il avoit chiere. Dunes, n" 609.)
Le second se rajiporte ala Iev(;o d'un cinqui^mo,
(2) Cont. Guill. de Nangis, 1304; chron. de
faite en 1303 (Pr. des lihcrtcidc l'Eqlise gaUieane,
Sainl-Denis, V, p. 462. L'ab(lication de Jean de Pon-
II. p. 234.)
toise ne lermina pas les |iers(:'cutious de Philippe
le Bel contre Tordre de Citeaux. Je citerai, a ce Acufi doloris aculeis in intimis confossi, causam,
sujet, deux docuinents. imo casum.nostriordinisCistc.rcicnsisetfofiuseccle-
Le premier est relafifa la dime biennale accor- siw gallicana; deplorantes multiplicitcr aggravari,
dde par le pape Benoit XI (Bulle du 14 mai 1304, inlimainusquodnupcrParistus,rcvcrcndusinCliris-
a. Perouse Ex 'miiltlpUci negoliorum varietate,
: C to palcr, doininus ahhas Cisterciensis, una cuiii cm-

MS. des Dunes, n" 338, et Leblanc, Traite des
monnaies, p. 188), alin que le roi de France amC--
liorat sa monnaie (iit moneta considerato communi
fidelium commodo, ad valorem et pondus redueatur
in quo fuit iempore heati Ludouici.
Venerabilibus et in Chrisln karissimis coabbutibus
suis sahitem, cl post labentis vitie tribulationcs et
oppressio7tes varias, fclicitatis
tcrispr.elatisrcgni etjiersonisecclesiusticisconvoca-
tusadtractandumdesubventioiied.ominonostroregi
prirslanda,prcete.rtuquorumdamprivilegiorumsibi
a doinino papa eoncessorum de novo, annuens ne
virtutedictorumprivilcgioruinmaiorapossemusin-
citrrere gravamina, coaclus concessit, una cumcce-
lcrisprcvlatis regni et aliispersonis ceclesiasticis pro
ceterna'. solatium se, nobisque, monasteriis et locis iiostri ordinis In

prmstolari. quintam unain ninnium red-

Universitatem vestram creiimus non latere, quo-
modo biennalis decinia domino regi Francorum pcr
summum pontificcm sit concessa, e.t qualiler ipse
dominus rcxpcr colleclorcs suos ct baillivos ad solu-
tionein subilam etinsolitain voluit coinpcllerc iios cl
noslros, et abhatias singulas ct loca nosiri ordinis
singulariier dccimari, in ipsius ordinis posteram
confusiofiem et inopinahile ac irreparahilc detrimcn-
tum:propterquod,rcvcrenduspater, dominns Cistcr-
ciensis, prcesentibus ct fuluris periculis obviarc cu-
piens,et honorem ordinis incontaminatum pro viri-
hus observare, regiain adiit ma jcstafcm, ct tandcin,
votiva favente gratia, non sine cordis angustia et
afflictione spiritus, cuiii domino rege prcedicto com-
posuit, prout alias factuin exlitit, sicut in iitleris
regiis inde confectis, quarum tennrcm vobis mitli-
mus, plenius continctur. Quocirca universitatem
vestram monemus el harlamur in Doinino, vobis
nichilominus in virtute sanctw obedientia>, danlcs
firmitcr in mandatis, quatenus vos et veslrumqui-
libet sunimas vobis in ulliina nuper petifa dcciiita-
tione impnsitas in moncla dchili, in boiia et forti
moneta parvorum et antiquoruiii Turnnensium, pro
duadus deeimis, duobus tcrminis infrascriptis, prtr-
dicto patri domino Cisterciensi vel ejtis mandnlo,
apud Parisius, in octavabeati Heniigii pro.viina, pro
prima decima, et pro secunda in octava Deati Jo-
hannis Baptistir cniitiniic suhscqueiitis, sub e.vposi-
tione bonoruin vestroruin inanui regiie, et ohliga-
lione usuraruin, siquid absit ctpropterhoc mutuum
dicto regno constitutis,
dituum et provcnfuuinnoslri nrdinis in duobus ter-
minis persolvendam, etc. (Ms. des Dunes, n° 515.)
Voyez aussi Mart6ne. Thes. anced., I, col. 1343.
II f;n"it desccndre jusqu'aux dernicres annees de
Philippe le Bel pour trouver les traces d'une rijpa-
ratiou diet(ie, soit par le remords, soit par la
crainte d'une insurreclion g(inerale. Un document
conservii aux archives de Lille nous apprend que
n le roi exempta, au mois de septcinbre 1312, rordre
de Cileaux de toutes les dimes qui pourraient fitre
levi^es a Tavenir, et j'ai sous les yeux une letlre
du 20 mars 1313 (v. st.) oii il annonce qu'il veut
venir en aide i\ Tabbaye de Clairvaux, jadis si ce-
lobre par la poinpe et Vedil des C('r6momes reli-
gieuses, mais d(iji menac(5e d'uue ruine complete.
Monasferium inter cietera inonastcriaprieclarum
et nobile, tot ct tantorum onere debitorum opprimi-
tur, quod, nisi de cclcri remedio providcattir eidem,
ipsius monasterii servienfes per loca varia disper-
gere miserahiiitcr oportehit, et per consequens in eo
divinum offieium, quod ibidcin hactcnus tam de-
votc, ttimque solcmpniter celebralum e.rtitit, om-
nino destrui, ipsumque monasterium ad irrepara-
bilis desolationis miserinni devenire. (Ms. des
Dunes, no 868.)
Et c'est Philippe le Bel lui-mome qui, avant de
histoire de son r^gne
mourir, trafait ainsi la triste
(3i Henriquez, Menol. ord. Cisterc. p. 92
Gallia chrisliana, IV, col. 998.
 ;

1919 ADDIT. AD LIBROS DE VITA S. BERNARDI. 1920

lotiga cegritudine fractus (1), et cette plainte su- xiii" sifecle, ce sificle remarquable entre tous ceux
pr6me, aussi vraie pour Tabb^ de Citeaux que du moyen age par sa science et sa gloire, ses ver-
pour rabbi5 des Dunes, pour le pape que pour le tus et son g(5nie.
comte de Flandre, n'est que Pliistoire de la fin du

(1) Chr. mon. de Dimis, p. 14.

DIPLOMATA DUO
HUCUSQUE INEDITA (1).

' boc vigore ecclesiaslicae justitias de manu ejusdem

Hatto Trecensis episcoptis, adpreccs Hugonis Antis-
siodorensis episcopi et Bernardi Clarirvnllcnsis,
monasterio Aremarensi ccclesiam deClarciocVcc-
clesiam de Follis concedit.
(Intra an. 1132-H36.)
In nomino sancla? ot individua; Trinitatis,
HuGO, Dei gratia Antissindorensis episcopus,
Bkrnahdus Claraevallensis abl)as, omnibus
tidelibus.
Omnis qui cst ex verilale libenter audit verita-
tem etpcrhibct lestiiiionium voritati eaproplcr
univerSitali tidelium notilicamus quod Hatto, vene-
rabilis Trecensis episcopus, ;ul prcces nostras et
l)cr manum noslram dodit Aremarensi monastorio
ecclesiam de Clareio ot ecclesiam de Follis (2), lau-
dantilius Manasse de Villainauro, el Falcone, ar-
cludiaconis suis; el ut donum istud tirmum iiliba-
tumi|iie permaneat, pr.Tdictus episcopus et nos
apostolico bon.T memoriae domini Innocentii papic
secundi munimine
Ne vero tam manifesta veritas aliqua
succedentium tcmporum velustale vel muta.
nostra? confirmare curavimus.
{Original en parchemin, sans date. Au dos est
icril: De ecclesiis ClareiictdeFollisdonatio
«
nohisfac.tn. » Lcsccnu iiuipcndail, par douhle
quene, cn parchcmin, manquc. Archivcs de—
IWube, fonds de Mouticr Anceij).
. B militis excussimus, et donum quod de ca;teris in
eadem occlesia proediclis canoniiis feceramus de
hoc supplere curavimus.
etiam Hoc autem tali
modo factum esl, quod prsdicto abbati suisque
successoribus capellanum qui eidem eeclesiae de-
serviat sive regularem seu saecularem eligere lice-
ego bit. Qui cum idoneam personam elegerit, eam epi-
et pgo scopo praesentabit, eidomque curam supradictae
Clirisii ecclesiae absque ulla contradictione episcopus pr;c-
bebit. Isdem vero capellanus de his quae ad jus epi-
scopale pertincnt, scilicet de circadiis et synodis
; respondebit. Debct autem eadem ecclesia pcr sin-
giilos annos xvi denarios, octo videlicet in paschali
syuodo, oclo vero in illa synodo quae in .Septombri
agitur; iu torlio aulem anno quinque solidos. His
ilique a i)resl)ylcro, qui in eadem ccclcsia erit,
siriit consMptuiiinis est, in generali synodo perso-
lutis; de c;etero isdem presbyter libor el ab omiii
Q
cxactionis genere absolulus permanebit. Hujns rei
cooperator oxslilit dilpclus liiius et archidiaconus
nosier .Manasses de Villama\iro, ad cujus curam
eadem ecclcsia spectabat. Quia ergo hoc donurn
. . . (luanto saniori inlontione f;iclum fuit, lanto majori
pollicitudine no aliqua in futiiro calumnia quassa-
rctur conlirmari dobuit. Idcirco nos praescns scri-
ptiim indc licri voluimus quod nnn solum noslri
sigilli impressione, scd eliam lcgilimarum porson.a-
rum quarum nomina subscquunlur atteslatione inu-
niliim rcliqiiimus. Haec suul crgo nomina teslium,
qui interfucrunl Domiuus Guiilo, abbas mouaslerii
:

II. Aremarensis; domnus Thcobaldus, abbas nionas-

Hatto Trecensis episcopus ad preces « bona; memo- lerii Dervensis; domnusOdo, pr.Tposilus Beati Pctri

rim » Bcrnnrdi ahbnlis Clnra-rnllcnsis ccclesinm Manasscs, arciiidiaconus dc Kumillei; Gihninus,

Lusiniaci canonicis B. Lupi Treccnsis conccdit. canlor et arcliidiaconus; .Stophanus de Venisiaco
Garnerus de Sanclo Rcmigio, prcsbyleri canonici
(Anno H43.) Bcali Petri; Stcphanus Lupus canonicus Beati Petri
Ego Hatto,
Dei gralia Trocensis episcopus, '^ et sacerdos; Hiistachins, Hildiiinus dc Paulibus;

notum ficri volo oninibus tam luluris qiiam pr.i'- Angclinerus de Sezannia; Slcphanus lilius Girulli;
sentibus quod bon.T memoria' dommis Iternardiis, Milo dc . canonicus Bcati Pctri; Guido comes
. .

abbas Clar.Tvallensis a nobis petiit ipialenus occle- .larrensis; domiuis llolenus abhas de Arripatborio,
siam Lusiniaci canonieis Hoali Lupi Treccnsis Gaufridus dc Perouia; Gaiifridus Altisiodorensis
concodcremus. Qucm sciliccl abbatem cum pro Gancherus ile Firmitatc, monachi de Claravallc.
sua sanctilate in magna veneraliono haboremus Aclum est lioc anno ab Incarnatione Domini no-
nihilque ei quod a nobis juslo pelcret omnino ue- stri Jesu Cbrisli iMCXI-lll, cp.acla xill, concur-
gare vellemus pnedictam occlesiam siiprailictis
;
rcnie iv, regnante Ludovioo Francorum rege, Teo-
canonicis, domno scilicct Kverardo abhati crclcris- baldo in Tricassino comitatum .administrantc.
que Iratribus sub ejus regimiiii! Deo ramulaulilnis (Originnl cii pa rchcm in Au dos cst ('cril: nScriptu-
.

eorumque successoribus, salvo nostro opiscopali ra Hatlonisepiscopi dc Ecclcsia el minori de-

juro, in perpetuum conccssimus. Scd r[uia quiiiam cimn de Lusininco, » ct en caractires du
miles nomiue Galterus Piscalor terliam parlcm in w" sieclc : « Lcttre dc la donation dc 1'cglise
mmuta decima quatiior majnrmn de Lusiqmict dcs incsmcs dismcs « Le sccau
solcmnitaluin
ct iu oblationibiis
et in ceusu antiquilus habue-
alrii qul peiidait, par doublc queue, innnque.
—
ral cl usque ad uostrum lempus lenucral, totum Archives de rAube, fotids de Saint-Loup.)

(l) Dedit D. de Jubainville.

^2) Les dglises donl il s'agit soutcelles de Clerey el Faux-Fresnay.
 INDEX RERUM ET VERRORUM
VOLUMINIS SECUNDI.
Revocatur lector ad numeros crasslores icxtui insertos. Litlera
Aljlmtes spiriuli el lemporali consulatione laclare de-
bent sudJitos, 102.
Ahlutio exterior in baptismo interiorem designat, 315.
Abnegatio sui quid, 812, 823. Abrievatiosui ipsius ad
placendum Christo necessaria, 285, 635.
Absalon pax palrisdicitur, 42. Eorum et figuraqu! su-
perioribiis derogant, 42. Ahsaloni Judas comparatus, 509.
Abscondi in abscondilo faciei Uoinini, 3.
Abstineniia cur croco comparata, 486. Majorin mode-
rato cibo quam in omnimoda abstinentia, 483. Ahstinenlia
duplex, 483. Abstinentia^ virtnte Christus fuit prajditus,
483. An in ea Joannem excelluerit, 483. Abstinenti;e effe-
clus 8Hi et seq. Abstineiilia vitiorum potior quam ciho-
rum, 834. Charitas abstinentias debel semper esse immi-
sta, 486. Abstinentia viliosa, 485. Vitia vilanda in ahsti
nentia, 484 et seq. Vide Jejunium.
Abusus converlit creaturas homini in perniciem, 344.
Accusatio voluntariain capiluloapud Cistercienses,74.
Acediie vitium qaid, et quibus infeslum, 453 et seq.,
456. Acedise remedium, 454. Acedia dnplex, 387.
Actio via ad contemplationem, 136, 150, 684. Inaclio-
nibus propriis mala inlentio, in alienis prava interpretatio
eavenda, 71. Actio prava religiosis etsacerdotibus maxi-
me vitanda, 572. Chrislus non soliim conlemplationi, sed
etiam aclione vacantibus se manifestat, 10U3. Actionis et
conlemplalionis vicissitudo, 402. Modum in actione et
coiitemplalione tenendum oratio docel, 402. Vigilaniia in
oralione et actione commendatur, 1003.
Activa vita deliciet, non contemplativa, 871. Activ;e et
contempialiva! vita; discrimen, 31, 869 eteeq. Utriusqiie
oflicia, 31 869. Activa; et contemplativa; vil;e figura Lia et
, vet, si crebra est, 95. Absque affectu inlelligentia steri-
Sara, 511. SponsK proprielates et oflicia in vita acliva,
791. Boni aclus, qui el moderatione discreti sunt, et un-
clionis devotione repleti, 150.
Adam qualis conditus, qualis lapsus, 117, 725. Cur fru-
clus in paradi^o ei interdictus, 542. Ejus peccalum cur
lam grave, 542. Multa compleclitur, 542. Quomodo coo-
peratur in bonum, 705. Adae maledictio in Domiiiica an-
nuntiatione mutala in benedictionem, 983. Adamus an
salvalus, 840.
Adh;erere Deo quid, 646. Adh;erens Deo quomodo unus
cum eo spirilus sit, 181. Adha;rentis Deo quantafelicitas,
411, 412. Visio sponsi bona, sed adhsesio arclior; melior
tamen utraque, 2.
Adolescentes decent verecundia, laciturnitas, obedien-
li-i,373. Adolescentia bellis ohnoxia, 376. Adolescentum
pormagni est momenti, 374. Adolescentum i'u-
iiistiliilio
stodia, cuslos castilatis, 376. Impadenlia; vilium iu adole-
sceiitibus detestabile, 379.
Adulaiioni aures claudendje, 874. Adulationis et mise-
rationis oleum, 111.
Adulterium spiriluale, 879.
Adventus Chrisli spiritualis in animam cur, 912. Ejus
utililas et frucius, 913. Adventus Christi IripleK grall;e,
gloriae, et ulriusque simul, 913. Advenlum seouidum
Christi nunc exspeciat Ecclesia, 909. Christo advenienti
quomodo occurrendum, 911.
Adversa prscojjitaiida, 873. Cor ad ea pra;parandum,
355. .\dversis cur justi exerceanlur, 395, 1016. Adversa
et prospera ut eis cedant, 259. Adversa et prospera ur-
gent nos ad cursum amoris, 393. Christus suo exemplo
nos docuil modestiam in prosperis, patieulam in adver-
sis, 991. In advcrsis et prosperis Deo iiili;prendum, 277.
Amor furlis in prusperis, et in adversis, 392.
Adversitas et prosperitas duo sponsa nbera, inter qua;
dilectus requiescit, 434. Aquilone et austro signilicaiie,
134. Adversitatis et prosperitatis vicissitudo in apuslolis
et in Ecclesia, 129 et seq., 134. Adversitatisntililas,861
et seq. Tria ei oppoiienda, 778. Adversilatiamornonce-
dit, nec nalura; infirmilati, C. ]'ide Aflliclio.
n. notas designat.
j^Edificatio spiritualis necessaria, 976. Scandalizas si
non ;i'dlficas, 976.
.-Edifii-ia sumptuosa improbantur, 217e( seq. Virile pro-
positum enervanl, 217.
.fEdificia simplicia concupiscentiam frenaiit, et pauper-
tatis amorem conservant, 217. Wonachorum habitacula a
sa;cularibus viris ;edificari non decel, 217. Simplicitas et
paupertas monachoriim decorant aedilicia, 217.
jligyptii monachi homines coelesles, angeli lerrestres,
218. De labore suo pascebant pauperes, urbium alehanl
carceres, 218. Eorum cella; qr.ales, 218.
/Egyptus irundi figura, 386, 571.
Aelredi abbatis obitus et elogium, 140e( sei;., 141. Ejus
paiientia, liO. Sermo, studium et doctrina, 141.
jEleriia ut videantur, transilienda lemporalia, 166.
iEternurum amor terrena vilescere facil, 632. .Eterna
vil;e felicitas et jucunditas, 325. Quis ejus cap;ix, 325.
iEiernitas suum tempus habet, 9. Triplex radius diei
aeternilalis, 168. .Eternitalis dies quomodo plures, 168 et
seq.
AITeclalio ia verbis gloriolam redolet, IIG.
AIYectioiiis el affectus discrimen, 249. Sermo cordis, af-
fectio, 29i. Affecliones dulces et saiict;e suntsponsa; aro-
mata, 128.
Aflectionis utililas, 861 ffsei/. Aftlictione carnis mclior
esl amoris affectio, 104. Cur Deus alios affligat hoc in sm-
culo; aliis vero pareat, 421. rid* Adversa, Flagella, Tri-
bulaiio.
Aflectus esl quasi qu;edam anima boni propositi, 93.
Affectus pius animo illapsus, lac videtur, 89. Affeclus in-
teriii et spirituales sine experiontia nequeunt inlelligi,
315. Affeclum meditatio informal, si dlscrela est; refo-
lis, 78. Affectus in ainore loquitur, 1. Affectus divini
tempore desolationis ad memoriam revocandi, 666. Qua-
luor a nobis Deus exigit affectus, 254. Qu;i'ri non potesl
dilectus iiisi affectu expedito, 157. Inordinatus in amicos
affectus quomodo ordinandus, 457 et seq. Non rei usus,
sed pravus ejus affectus in vitio esi, 331.
Alacres spiritu per capreas et cervos designali, 39.
Albericus Ostiensis episcopus, 1053.
Alexandri Magni pr;eclarum responsum, 433.
Alexander papa terlius arguitur, 100, 101 et seq.
Allaria iria quibus vota superponero debemus, 781.
Amabilem esse peculiare Dei donum esl, 976.
Aniabilia Dei ultro se nobis offerunt, 235.
Amandus Deus siue modu, 58. Cum Deus amat, non
aliul vull qiiam amari, 401. Solus propler se amandus,
549, 619. Supra Deum nihil aniandum, 238. Nequidem
ejus dona, 415. Si vis amari a Deo, relormain le imagi-
nem ejus, 364. Solus amor est, quemanobis exigil Deus,
aut cum beneliciis obruit, autflagellis corripit, vel consi-
liis instruit, vel mandalisastringit, 395. Injustus est qui
tantum amare Deum non desiderat quantum a creatura
rationali amari potest, 236. Prohibemur plus sapero
quam oportet, sed amare etiam plus quam possumus
pra>cipimur, 396. Gravis opprobrii res est in naluiam, si
phis in deterius prolicere possunt ejus conuptores, quam
in bonum veri amatores, 245. Amari Deus non potest,
nisi mundo contemplo, 392. Deus quomodo amamlus se-
cui.dum ties animoe vires, 364. Nosse et amare Crealorem
loluin hominis bonum, 324. Humo Deum amando vere
esl, 241. Non potest essead quod factus est, nisi amando
Deum, 239. Anima; seipsam in Deo amantis felix status,
409. Felix cordisDeum amantis status, 340 et seq. Amare
jim tenere est, eliam assimilari et uniri e»t, 27. Amanti
Deus cihus est et esuries, 394. Beali qui Deum perfecle
auiant, 240. Amare Deum edere esi, 394. Timenti-
bus, non amantibusabscondila grati;c dulcedo, 82. Amare
et amari fraternam unitatem facit, non congregalio-
nem, 279. Aliud et amari, el aliud studere aniari, 976.
Studere amari propter Christum chantali servire est.
1923 INDEX RERUM ET VERBORUM
*00. Amanli nihil diflicile, 1050. Amanli quaerere et
noii' inveiiiregrave, 8. Ainanliuiri varil alfeclus, 1. Aman-
tis anlniaisuspiria, 4i!7. Amantis anima; ll(|uefaclio, 398.
Aniaritudo prwsens velociler Iransil, lj8. AmariluJo
coriiis virlules exercet, non evertil, 130.
Ainbilio noii eget iiiceulivo, 181. Uiilqup pulliihit, 183,
184. In ileserlis, iii par.icllso, iii ru^lo, lni. Keligiosis
etiaiii infesla, 93". Ambitiosi perslriiiguulur, 146.
AMBnosii opus in Oanllca, iOO.
Amen quam vim sljinilicaiicli liabeal, 61C.
Amicilia veraqu*, 832. Amiciiia vera nun est, nisi lir-
mum habeat In Deo funJamenlum, Wi. Aiiiicitiaiu Dei
mereri, prEecipuus vita- fructns, 975. Amicilia; uecessl-
luJo aJ tempus altenuenJa polius, quani sileniio su|ipri-
menJa qua; ad saluteiu speclaut amici, 194. Amicitiam
faciuiit mulua conscienlia et eadem voluntas, 278.
Amico cuivis non iredenJum, 189. Amicorum Jeleclus,
•189. Amici el cliarlssimi qui JiceiiJi sint, et quid Jiffe-
141, 142. Aiiiicoruni cura mouacho exueuda, 803.
raiit,
Amicus niuiiJI quls, 29,1, 294.
Amor et clKintas Jifferuiit ul genus et species, (ill.
Amnr homini cnnnaturalls, 243. l.anguor esl anlnue 424.
iSlbll aliuJ est qiiam vebemens etbene ordiiiata volunias,
239, 24.>j. Arsarliuin, arsamoris, 243. Est vis aiiinue na-
turali quoilani pnnJere ferens eani In Uneni suum, 243.
Mustn comparaius, 68. Amorest oculus, et amare vijere
est, 396. Amori adversatur tlmor, liinori obslinatio, 593.
Amor timor Juo discipull, rj93. Amor reverenllam ne-
ct
.scil,400. Magis sibi respi.ndent amor et bumiliias, qoaui
amor et majeslas, 9. .\mori- et rationls mutuum juvanien,
2.)2. Amorls laiiguorquiJ, 393. Ainnris vigor et languor
unde, -401. Ainor veheiiiens langiiorem nientis et cariiis
proJucll, lS9.Anior nec InDrniitali natura>, nec adversi-
tali cedit, fi. Mens exoccupata l.uiguit aiiiore, 133. Non
potest amor esse, et dnlcis non esse, 104, Ulii amor, non
iabor, seJ sapor esl, 4UI .\mor mutus non esl, usuin lia-
. purgari, quain postea igne purgatorii, 9o6 e( .scq. Amoris
bet vocis, 94. Amoris perlecli vis, 60, 154, 710. Anioris
violentia, 4(11. .\morisviolentlaimpossibilltalp non Ireiia-
tur, 393, 394. Katioiie iion compescllur, 391. Impallenlia
ejus laiidabilis, 394. Amor iii [laiieiites dulcni aglt lyrau-
niJem, .58. Amoris in.ipetus, 127. Ainori^ aflectio ineliur
est, quam cariils afllicllo, 104. l*erfecti anioris natnr.i,
400 et SC7. /Vinoris eflVctus, 730. Aniurl omncs obecliunl,
643. Anior quomoJo forlis ut iiiors, et t.iinen causa lan-
giioris, -497. .Viiior foi lis in prosperls el aiUersis,392. So-
lus amor Jifliciillalis nnineii iguorat, 396. Difliciles noii
habet alilus, 127. Amori inbil salis esl, ,W. Amoris laieos
insatialiills, 394. Amor ipse sibi meriluin et pra;muiin,
401. Aniorls tructus, usus ejus, 401. Krustra quis at-ere
potest, frustra amare non polest, 391. Amor seipso saii ri
non polesl, et tamen nlsi seinsn pasci imn polest, .58.
Propriis conlentus est nieritis,4. Amorls e\ercitium quam
dnlce, 59. Aiiior seu ketitla anior dubesiii, 121. .\iiior
ita Jilalat cor, iit exlra se non exeat, 398. Amoris vinculo
niliil loiiacius, 95. Amor unit, anior iiiebn.il, amor ab-
alieiial, 142. Nec abesse siistimt Jiliclum, iiecel sutllcit,
154. 11 iqiie Jilecliim sequiliir, 10. Fnquenler recenset
Jilecluni, 4. Kilinneni iiori ron^ulit, miijiiin Isnorat, 393.
In qu eleetolio nnnquam quiesnt, 7. De qiiiele ipsa in-
quietior reJdllur, 7. AJ usuui ainoris (piid acconuiioda-
llus liberlate et otio ? 2. Amor corda emollit, Jilatat et
purgat, 398 et setj. Amoris excessus non Jiuturnus, H93.
Amor dl.^traclionuni impaliens, 32 el sefi. Anior ellani
dum non quitril, pirit amorem, 976. Veritas slmplev et
nudata gignlt rvorem amorls, 156. Anior amanlesredJit
f parlurit de sponsi ahsenlia, I. 1'eramorem Dci (|Uoeren-
sibi similes, 326. Dellclari cupP, non sanari, 1. Iiebet
esse prudens et cnnstans, 420 et ,<<•(/. Tbi viget languor,
ibi viget languel, si sbsit quoJ anuilur, 1,59. Ubi aninr,
; muiiili exilus. 323.
Ihi cor et cogilatio, 333. Amor iiiimicosnescil, 391. Un-
nla commenJat, 46. Ainor ettimor peccatorem sibl subji-
ciunt, 593. Aninr indulgenlia non eget, toluni enim gra-
tiosum est, ubi solus esl, 94. Amnrls comes el liducia,
973. Amoris iiidii ia v;\ reprimi possunt, 158. Ilic proprius
amoris usns esi, Imc ijiis ofliciuni, ut loUis sitin aiiianJo,
31, De aniore loqul noii polest, nisi qiiianial, 389. Amor
triplex bonus, nialiis, mejincris, 611. Itoin Amorpius,
; pu.e, suggestiniies eorum, 276. Eorum pnpsentia nos con-
fervons et langueiis, 281. Anior imiiidi et amor Oei slhi
invicem contrarii,621. .Vmor ralionalis iiuid? 238. Aiiior
spiritalis tiinc iiiagis viget et v.gllil, cuin animalis s..|il-
tur, 142. Sensiis spiriluales quinquc amores, 250. .\ninr
iialuralis oJoratni coniparaius, 251. Amor sncialis guslni
cniiiparatus,250. Amor pareiilum laciul coii.paraUis, 2;>0.
Iii Scripturis parum conimeiiJalur, 2,5(1. Amnr inimlcuiiim
auJilui coiiipuiatus, 251. .\niorpriv,iliis veriini Je sei| so
aufert judicium, 363. Anior sui non re(|Uirit causaiii, -401.
Amor carnalis quoinodo sensim iiis|iiritualein transforiiie-
tur, 247. Amor desulerii et fruitionis, 236. Amor cordis
totus est iu affeclu, 440. Aiiiuri puro ipsi obices coope-
1924
rantur in bonum, 127. Amor fcedus fiEdilatis sua> habuit
magistros, 243. Amor falsus ahsentis ohliviscitur, pr^senli
blanditur; verus contra, 135. Amor oculus est quo Deus
viJelur. 230, 251. Amor diviuus visui comparalus, 252.
AuiorDei sedes, 233. Deo debemus limorem et amoreni,
236. Amoris nomen et afieclus soli competlt Leo, 23S.
Anioie cerlius atiingilur Deus, quum cognitione, 232 et
Sfi/. Deum solus comprelieuJit amor, 240. Deus anior est
quem quiamat, aniorem aniat, 394. Aniare auioremcir-
culuin facit, ut nullus sit linls ainnris, 394. Amor nosler
in Deuiii Jebitus esl, non graluilus, 98. Hunc tamen iion
quasi debituni, sed ut ^ratuituni acclpit, 98. AmorisDei
JesiJeiium, 236. Amor anioris Dei, 233, 236. AmorisDei
elugium, 623. Aniore Dei Julcescunt ainara, 210. Beali-
luJo in aniore, 830. Amurls prelium Deus, 622 et seq.
Anioris divini effectus in aiiima, 412. Auinr bumanuiu
anlmiim Deo concillat et el unil, 32. Pra;parat babitacu-
luiu Deo,623. Cousolationes humanas nou aJmitlil, 39.
366. Violata Integrare, non inlegraviolare coiisuevit, 417.
Cajteros amores absorbet, 409. Exslinguil aflectum sffi-
culi, et ad Jif[icili,i roborai, 252. Sa-culanuin facit ohli-
visci, 143. Ignis amoris Jiviiii noxlum absuiiiit aniorem,
945. QuiDeum Jillgit ei se consubslantiat, 412.Amoris
manJatum quomodu seiuper novum, 58, 611. CommenJa-
lio maiiJali ainnris, 611. Amoreni constare obserwinlia
prieceptoruni, 241. Aiuoris perfectio aii liic 'letur, 236.
Pra-ceplum amoris Dei bic perfecle impleri non potesl,
sej ab oiuiiibus oplari Jeb;t, 394. Amoris Dei (limen-
siones. 424 el seq., 425. Aninr iinsler Jivino justior, ;<95.
,\ninr Dei lu via .juanlo niinor aiiiore patria*, 424. Iteaii
quomodo in amore impares, 237 etseq. Ainoris Dei inJi-
cia, 366 et seq. .\inoris origo, 244. .\mor iii oraiione ma-
gis exa'stuat, 159. Cur duce opus sit bomini in via amo-
ris, 243. Para'iiesis aj amorem Dei, 417. ENhortatio ad
amorem Dei et pioximi, 612. Igne aiuoris bic pntslat
Dei iieces^itas, 401. Anior a Deo, in Deo, ad Deum clia-
ritas est, 248. Ainoris Dei triplex status, 263. Utriusque
ollicia et discrimiua, 263 e( ««(/.,264 <;/ sei/. Inter 5e iiivi-
ceni cniumiiuicaiil, 264. Tres in liomine polenli.e ad co-
giiiiioneiii et amureiii Dei con.lnceiites, 319. .\nioris sti-
inuliis creationis beiieticiuiii, 414. Aniori Dei, Ut verus
sit, quinque necessaria, 278 Amor Dei erga nos qualis el
quanlii.,, 3;j9, 416 el seq., 432. Deus aJ aniorem sui amore
siio nos excilal, 2.18, 239. Amoris divini erga liomlnes
conieinplalio, quain su.ivis. 4ll..\morDei pluribus coni-
muiiicaius ex coinniuiiione nnn Jecrcscil, 416. Amoris
Deisiu'iia sunt flagella, 293. Anior et desideriopromis so
ruiii Dei procejeiis proprius est aiiim.a', 421. Amoris er-
ga Deuui professio, 242. Amniem snlum requiril Deus
pro collatis beueliciis, .52,s. Oniiiia inviianl aJ amoreiu
(aeatorls. 396. Aniple\us et osculiim in divinis quid,
266. Aniorem Dei l.iclat lectio, meditatio pascil, oratio
conlortat. 219. Amoris irritamentum Cbrislus, 66. Amo-
reni inC.bristo nmiiia spirant et exigunt, (>0. Amoris sti-
mnlusVerbi incarnniio, 401. Cbristus infans amorem pc-
lit, uon timorem, 922. AmorisChrisli in passione e\ces-
siis, 660. CorCbristi Minore vuliieraluni JJigendum, 432.
Amore Cbrisli sancii niorlem non metuiinl, .391. Amor
Chrisli non est gravis. 641 et seq. Visamoris Chrisiierga
discipulos, 1006. Cbrisius amanifus ex toto, til.Virgini-
bus quantopere amaniliis, .174. .\matnrnm Chrisli felicllas,
622. Amor Pelri et (liscipnlorum iiiipruJens, 420. Ciir
l'elviis de amore ter iiit"rrogatiis, 420. Amor doloreni
Jus amor proxinu,976. (;,TUsa amnris proximi Deus,bl2.
Amor proprium monacborum oflicium, 58. Amatoriim
ANnnEAM (S.i quij fccerit amplecti crucem, 311. Ejus
passionis liJcs, 715.
Angelus Deo similior quam homo, 414. Angeli oranti-
bus assistunl, 327. 1046. De nostra saluto soilicili, ;t27.
Nostrum .nJ se ajvntiim desiderant. ;i27. .\ngeli cu»io-
des lignacedrina, 278. lu (•ellis piorum monaoliorum per-
iiide ac in coeli? (|.'lecMiiliir angeli, 204. Angeloruiu lin •
lineie dehet, 813. Eorum nomina recensentur el expo-
nun'ur, 532. Angcloruni adniiratio de mysterio Incarna-
tiniiis, (i7.
Aiiima ipiiJ, 223. Duos babet oculos,396. Non dislin-
piiilur a suis facullatibus, 364. 'rrinilalis in ea vesligia,
320. Aninur Jignilas, 322. 323, 364, 365. Aniina ex prelio
r-Jemplionis a^Mimanda. 323. Quomorio Dco similis, 364.
I)e origine aiiim.e dispiilalio antesa'culum xu, indelinila,
1056. 'rempnsprxsonsnoncorporlhus, sed aniniahus .assi-
gnaium, 299. Animnrum cura onerosa, 1,56. Pro animarum
salnte olia Julciasoponenda, 145. .\nima' nonien rur tam
freqiiens in cunlico amoris, 4. Anima lidelis cur spousa
 1925 VOLLIMINIS SEGUA'D[.
Christi, et non mor ilicalur, 43-2. Anima sursum, corpus
(leorsum naluraliler lenJit, 2i3. Aniiiia in quodani nieilio
constiluta inter Ueiim el mundum, iO'27. Animam rarni
anoillari inijignum, .323. Crealuris nccupari polesl, repleri
non polfst, 297. Quii^s ejus in solo Deo, 14 e( se(/. Aiuina
Deum desiderans mole corporis sui se frravaii queriiur,
235. Per arclam exlerius disciplinam inlerius dilal.itiir,
16. Animaj de absenlia Dei tiemeiitis felicUas, 020. Quo-
modoDeus excolal animam. 9"4. AnimaDeo propinquior
fii virlute, 304. Anima Deuin liabens in se, templiim Dei
esl, 337. Animam scipsam in Deo amanlis desciiplio, 409.
Chrisii effeitus in ;uiinia, 426. Anima in Chrisli pace fun-
dala, feli\, 336. Aniniatota pulchrn orationis lempore, 91.
Qualis cum in conleinplatione redit ad seipsam, 367. Ani-
mam dno pulchram, duo faciunt iiigram, 273. .Vnima.' spe-
culnm conscientia, 342. AninKe leciu tuplex.781. Anim;e
lavanda? fons triplex, 7H2. Anim;e Ire^ munitiones, 780.
Primus animie ornalus titnor, 9.'18. Aninia? liiigna fervor
devolionis, 401. Verus aninue ainor est quo verilas aiiia-
lur, 401. Anim;B fomenia,45B. Aninue panis justitia, 297.
Animse lanjtuor est anior, 424. Languor iste quomodo con-
fortandus, 424. N"n curatur nisi fruiiione dilecti, 424.
Animae amanlis liquefactio, 398. Animam qualuor capti-
vant, 784. Anima' vulnera spiriluali meilico deleneiiila,
212. .\nima' securilas, tranquillitas etjubilaliounde, 409.
Animorum post mortem Iria receptacula, 720. Aiiima; in
ccelis bi^ntitudo, 300.
Animales qui, 20.'). Animalis statusdescriplio,206. Ani-
malium hominum initium honi. profeclus et pcrfeiiio
qua', 206. Animalia qnatuor apud Ezechielem pastores
Eccle-i;e signilicant, 74S.
Animus et anima quomodo differant, 223. Animus esl
paterfamilias, 216. rndeboniis, 223. Qnibus rebusoccu-
pari debeal,223. Animus hominis speculumad \idendum
Deum, 339. Ejus specuU cura quadriiplex, 339. Animus
induratus desperandus, 223. Animus liber eHiciendiis
338. Animi dotcs natirales indiffercnles, 208. Animi va-
catio ad contemplationem requisita, 367. Animi tranqiiil-
litas quomodo acqnirenda, 537. Corporis motus vox qu;e-
dam est animi, 376.
A.syjE vidua? commendalio, 949. Simeon senex et Anna
vidua par lurturuni, 949.
Annuntiatio S. Joanins in aliquo pra'cellit annunliationi
Christi, 676. Annuntiationis Doniiiiicie fesluni quam con-
grue clebretur in Quadragesima, 9S0. Annuniialiuiiis
Dominicai Istitia et effectus, 980. Ad quod pertiiieanl,
980.
.\nxietas mal;e conscienti;e, 372. Anxielas Mari;c M;ig-
dalen;e Chrislum qua^reutis eximi;e dilectionis spirat udo-
rem, 108.
Apertio sporsi et sponsa: quid, 147.
Apes, spirituales contemplationi dedili, 489.
Apollinaris junioris lia.'resis, 25.
Apoi.LiNis Delphici responsum Scito teipsum, 275.
: torum, 172. Beatorum spirituum negotium, Uetari cura
Apostatarum miseria, 841.
Apostoli et Aposlolici viri non suara, sed Dei gloriam
qu;erunl, 116. Sana in apostolisiiisania,245, 246. Cbrislus
mundnin deserens nobisnulrices providit apostolos, 1024.
Post acceptum Spirilum .sani-tum muslo pleni, 499. Eorum
lingu;e ignea', 1010. Quomodo apostolus oplet analhema
esse a Christo, 280.
Apparilionum Chrisli post resnrrectionem tempus,
169.
Aqnaet panis sufhciunt ad vitam hominis, 484. Aqu:u
niislio et hostia; fractio in niis^a quid signi8cent, 673.
Aqu;i in lotione pedum aposlolurum quid signilicet, 600.
Aquarum tres decursus
in Ecclesia, 775.
Aquike Domini o corpori assidenles tres, 782.
Aquilo superbi;e index, 769. Aquilo venlus dexter in
Scripturis appellatus, 130. Aquilo ventus frigidus, 128.
Aiabia vespera interpretatur, 539.
Arbilrium est judicium rationis injiidicando et discer-
nendo, 223. .\rbitrium ubi est, liherum est, 132. .Vrbilrii
liberlas iiihil coiifert, si non aspiret gratia, 132. Dearbi-
trii libertate, 132 et seq., 133 et seq.
Arca Noe bicaiiierata contemplaiivos et activos desi-
gn.at,871, Arca; Noe comparatur Maria, 692, 694. Ostium
in latere arc;e typus vulneris in latere Christi, 997.
Argento desigiiala Si'ientia, 276.
Arils Trinitatis icqiialilatem deslruxit, 126.
Arma fideliura tria, 779. Arma quatuor quibus princi-
paliter munimur, 784. Arma virtutis conlra arma nequi-
ti:e, 776.
Aromata in nsum chrismatis et thymiamatis,ll2. Aro-
matum ei unguentorum differenlia, 109. Aromaoffert qui
orat et optit, 108.
Arrogantiie peccala, 349. Qualuor ejus species, 467 ( niinem, 52 i, 809. Beneficia Dei in nos quanta, 470. Be-
seq, Ha'c monachis maxime caveuda, 202.
1926
Arsf.mi monachi axioma, 805.
Artes bonis et malis roiuniunes, 207. Arlinmusus va-
rius, 207. Eariim varietas, 207. Ars arlium ars amoris.
243. Artium liberalium studi quateiius probanda, 192.
i
Asbestus lafiis igne non consuuiilur, 713.
Asceiisio Chrisli coeloet terr;e gaudiosa, 498. Asceiisus
Domlni triformis, 780.
Aspiratio ad Jesum pueriim, 933. Dem ad Jesuni, '31,
639, Ad Christum pro aflliclis, 131. Ad eumdem ad obti-
nendas virtutes, 519. Pro dilectione, 1041 Ad P.ilrem ob
Filii passiunem, 654. Aspiralio aniuue Christo se manci-
pantis, 990. Aspiratio et gratiarum actio ad ChrisUim Sal-
vatorem, 634.
Attentio in officiodivino, 326, 810, 867. Alleiilio Cister-
cieiisum ad opas Dei, 74.
Attribula Dei varia, 404.
AlGisTiNTs de pretiosa veste erubescehat, 826. Aivgu-
.^tinus et Hieronymus inter se pra-sentialiter nunquam
sunt locuti, 10."6.
.^uKTprincipumamonachis non frequeiuand», 194e(sf^.
Anreola virginum quibus CMiiipetal, 461; et ser/. Aureola
virginurn qiiid, 473 et seq. Auruin sapieuti.e symbolum,
935. Itera sapientiie, 276.
Austerilas religionis parit devolionem,85. Vilitati con-
juiigcnda, 301 et sei/. Hurror austentatis vit;e regularis
qiii curandns, 458. Ausleritate e.ticacior dulcedo, 103,
104. Austerilas religiouis devoiionem parit. 85. Ausleri-
tas vilitati conjiingenda, austeritali vilitas, 301 et seq.
Avarili;i esl idololalria, 957. Avarili;i triplex, 387. Ava-
rititc effeetus, 769. .\varitia pi\esulum arguitiir, 736.
Avarus servus et miser, 1042. Avarus nialusnegotiator,
1001. Avari iusatiabiles, 862. Avarus est in monasterio,
qui ea vult qu;e non habuisset in saiculo, 38.
B
Babylonis turrim qui aidificent, 592. Quam ;egro de-
struatur, 592.
Haculi synibola, 190.
Baptismus, per Eng;iddi designalus, 277. Ablulioe<te-
rior in baptismo interiorem designat, 315. Humilitatis el
b:iplismi analogia, 944. Fidei professio in baptismo, 7;)0.
Parvuli post susceptum baptisraiiui decedentes coelestein
iiitr;int Jerusalem, 761. Baptizaiidi nniliis concessiim ofli-
cium, 314. Humilitas Chrisli in bapli?mo, 680. Christus iu
baplisnio aquas sanctilicavit, 651. Professio religiosaba-
pli^miis, 921.
Beatus hic et in ccelo, qui Deo et hominibus dilectus
est, 974. Bealorura indefaligabile Deum l.audandi deside-
riuin. 172. Beatorum caudiuin iii (ireaioris et creaturarum
contemplatione, 368. Bcatorum gaudium de perpessis in
via laboribus, 668. Beali quomodo sint in aniore impares,
237 (( seq. Fluvii qnaluor beatosim.ndantes,367. Satie-
tas aii sit iii beatis, 394. Congratulatio de feliriiate bea-
Dnmino, et laudare ipsum, 172. Beatorum et viatorum
conleniplationis discrimen, 170. Beati vere el perfecte
beati, qui vere et perfecte Deum amant, 240. Beataquas
dilectio adlueret lota die, qu;erit illum totis noctibus, 4.
Beatific;c visionis jucundilas, 320. Beaiior linis nullus
qnam ipsa visio et dilectio Dei, 31. Beaiitudo ccelestis,
170. Bealitudo in amore, 830. Beatitudo morari in sapien-
tia, 969. Bealiludo hominis Deo vacanlis, 317. Deus solus
liHatiludo beatorum, 324. Beatiludiiiis causa duplex, ."i36.
Bealitudinis circuilus qualis, 14 et seg. Dealiludinis im-
nieiisa gaudia, 638. Bealitudinis pr;einium quiniodoJi-
calur dari in mensura, 171. Excititio ad liesideriura su-
periKC et ;elerna;beatitudinis, 173c( se?. Beatitudino cor-
poris et aiiinue qualis in co^lo, 300. Beatitudinis a^ternse
quis capax, 323.
Bed.i: opus ultimum in Caniica, 200.
Bella dedecenl ecclesiam, 1032. Bellura spirituale qui
peragendum, 1034.
Benedictls (S.) ubique genlium benedicilnr,971. Cuin
Moyse comparalus, 977. Benedicii lidfs i:i niundi con-
trinptu, 97". Lenitas in ferendis iujuriis, 977. S. Bene-
dicti obitus duohus discipulis revelatus, 303. S. Benedicti
Begula a Deo inspirata, 302. S. Benedicli capul de obe-
dieiilia laudalur, 381.
Benelicia ei'clesiastica non qua^renda, 290. Ab beneficia
cclesiastica qu;eri oportet, non ipsa qu;erere, 290. Que-
rimoni;e indiscrelK adversus eos qui malnnt de\ote quie.-
scere, q:iam oneribus ecclesiasticis implicari, 268, 269.
Abusus iutolcrabilos, sed communes circa vocationem ad
ecclesiastica beneficia, 290 el seq. Conlra pluralitatem be-
neliciorura, 747. Beneficia. I'. Clerici. lieneticia passionis
Cliri.-ti grato animo recolenda, 647. BeneficiaDei erga ho-
ueliciis Dei impar creatuia, 419. I'ro coUalis beueficui
]9;'7 IXDEX RERUM ET VERBORUM
solum Deus aniorem, 528. Denspro beneficus non
exigil
erga divina beneficia,
potest satis amari, 399. Gratitudo
797. Beneliciaaliiscreaturis praestita
redundantinhomi-
nosque aJ
neni -415. Beneficium creationis expendilur,
amoreui excitat,il4 el seq. Beneficium redemptionis ex-
penilitur, 413 et sc(j. Bpneliciorum Dei brcvis inde\, 338.
Qualiier benefaciendum, 355.
Benignilas mira spoiisi coilesti-i, 91.
Bernardus iS.) interpres Spirilus sancti,i026. S. Ber-
nardus an eruditior, an eloquentior, 70. S. Bernardi tra-
ctalus de gradibus bumil. laudatus, 301.
Bestia Iriformis superbia, inanis gloria et invidia, 387.
Besti;e sanguiiiis bumani avidie propter ejus dulcedinem,
479. Bestia; volupluosos desiguant,453. Bestiis compara-
tur lerrena diligens, 285.
Bellilebem dumu,s panis interpretatur, 378.
Bonitas Chrisli immensa, 633. Bonitas Cbristi ab exem-
plo peccatricis eleganler declarata, 587 et seq. Bonitas
Dei erga peccatores, 416 vt seq. De Dei bonitale non
pra;sumenduni, 417.
Bouos et malos Ecclesia compleclitur, 988. Bonis pro-
sunt mali et etiam damiiali, 415. Bonorum consortium
ulile, 877.
Bonum nihilsine 9nmmobono,757. Ueus omnebonum,
723. Tolum liomiais bonuui nosse et auiare Creatorem,
324. Booa Domini videre, amare esl; amare vero, habere
est, 222. Tria quibus uon meliora, 848. Buua nostra gra-
tiorasunt, cum deputantur gratia; Cbrisli, llO.Bonahu-
jus sa>culi et mala, nec vere bona, nec vere mala, 296.
linpossibile bonis liic frui el in fiiluro, 295. Bona propo-
nimus, sed raro perficimus, 787. Quomodo possit bomo in
Lono proficere, 796. Bonum hominis Deus intendit in
omnibus, 698. Boiia vila ^einper gaudium habet, 355. De
bonis alienis gaudenduin, 797.
Bolri quinaui in ecclesia, 500. Botro coinparatur Cbri-
stus, 1!>0.
G pairia;, 310.
Cacitas cordis liumani ad iutelligenda peccata, 939.
Calaniitates sui temporis deplorat Gilbertus, 128 el seq.
Calicus tres nubis pruiiiiiat Deus, 779.
Calidum et bquidum sibi cogiiala, 152.
Candcl.bra trui iii Scripluris, "80.
Canlicum iiovum quid, 460. Caulica fldelium quatuor,
783. Varia mala cantica, 460. Ha;c virginibus vitanda, 461
tt seq.
„ ,•
Caulus ecclesiastici effectus el utilitas, 867. Vanilasm
caiitando Deo odiosa, 331, Abusus in cantu, 337.
Capilli subditos significant, 75.
Caiiilulum Cisterciensum, 74.
Caprca ecilesiam sigiiilicat, 1024. Capreae alacres spiritu
et aU inU-
sempcr ascendunt,
desigu.inl, 39. Capris ciua;
ma bumiles comparali, 73.
re^piciuiil,
Caputel cinciuni sponsi rore inaJentes quinam, 147.1
omiii re quasi caput est quoJ vel primum est vel ma\i-
inuni, 93.
Caiboiii ignito et mortuo Chnstus coinparatus, G93.
Caro in bonam parlom sumpta, 4. Caru animalis vix
ullum redditoiloremnisiapposiiaadignein, 488. .\bsti-
nentia a carnibus in Joanne B. el Elia, 483. Cariiis liiiMia-
ij;evilitas, 322 et seq. Caro florida cito Jelicre.^cit et
putrescit, 106. Carnislitillalioextribus rausis, 773. Carno
nostra, quasi caslro, ulitur Jiabulus, -48. Caro domesticus
hosiis diabidi inslrumenuiin, 3j3. Hostes noslri
dur> pr;c-
cipni elatio inenlis et \oluptas carnis, 1031. l'lus cst
odisse carnem quara munJum, 301.Carnis mortilicalio,
nola militis Chrisli, 991. (iiiam utilis aiimuc, 934. Caro
quc.modo castiganla, S46. Caniis niaceralio liccntiose,
i.cculle et discrele facienda, 717. T. Castigatio elJl-rli-
ficatio Carni ancillari animum iiidigiium, 323.
Carniscura
solct aiiimre pncferri, 298. Caniis frncuis, 207. Carnis
prudeiilia qu;c,206. Est vulpisfovea,29S.CaroClinslinon
prius concepta qnam a Verhu suscepta, 983. Cur verljum
caro fai tum est,932.Carnis Cliristi elogia, 24. Caro Chnsti
iu sacramentn nnbi IncidiC comparal;i, 515. 1'allio ilem
Elia;, 513. Caro Chrisli |>alicnlis aiiiina:
pcccatricis specu-
luni, 503. C;u-u Cliri^ti ipsi fuil hoiiori nostra iiobis esl
oiicri, 6t.
Carlliusi;e s:.nclilas,203. Carllinsiani .Egypliornm mo-
naclioriini fervoreni resuscilaruiit, 201. Hayiuencns car.li-
iialis et laijccllarius Caithnsicnscs visilat, 1031_. Ilem
Hugo abbas Pontiniacensis, 1033. Carlhusienscs Witleha-
nienses, 311.
C.issuNis |S.) .Edua', 714. Ejus sepulcrum visilat S.
Cermanus eiiiscopus Aulisiodorensis, ihid.
Oastella tnanccessaria, 681. Mariiic;istellum, 730 Cas-
tellum cst animapoccatrix, 592. Castelli veleris eversio,
til novi ereclio per Cliiistum,682.
1928
Castigatio triplex aJ damnationem, ad purgationem et
a.i gloriam, 868. Casligatio Jebet esse lenis et moderata,
837. V. Carnis mortificatio.
Caslitatis, elogia, 845 et seq. Caslitate homo angelis
;equatur, 846. Castitas aliarnm virtutum seu graliarura
reccptaculum, 982. CorJis puritate niagis quam carnis
cuntuieutia a;stimanda,35.C>istitas superha, uon caslitas
est, sedornalum diaboli proslibulum,279. Cum humililate
conjuncta Deo acceptissima, 982. Sacerdoti neces-aria,
738. Castitas raulliplex, 432. Caslilas quibus, virtulihns
indigel, 383. Jejuniis custoditur, 376. Moriificatione con-
servatur, 91. Sine moriiflcalione periclitatur, 620 Plnii-
mum proficit aJ ejus tuitiunem oculornm custodia, 3T3.
Esljcjunii fructus, 845. Caslitatis differeniia in Christo,
Mana el aliis, 136. Castitalis e.xemplasunl lilia, 89. Typus
liliuni, 432 et seq.
Castus, Casli et continentis differenlia, 707.
Casus piorum non est ad interitum, 965.
CeJar, iJ est tenebra;, 273.
Cedrus arbor magna incorrnptibilis nalnra;, 495. Cedrus
umbra sua fugat serpentes, 278.
Cella; elogia, 204. Cella templo comparala, 205. Celiae
elcoeli comparatio,204. .V cella ad coelum via facilis, 204.
Cella non fert reprobum adfinem usque, sed citius ejicit,
204, 205. Cella; .E^yptiorum monachorum quales, 218.
Cella de virgis contexta.dcluto plasniala solilario siiffioii,
217. Cella; excerciiia, 210. Cclla; ostium, signum circum-
spectionis conscientiae, 212. Cella; tres cuslojes, 212.Cella
interior et exteri ,r. 212, lluaque JiligenJa, 212.
Cellariam sponsitres lu.b^t cellas,280.
CenoJoxia quajruplex, ,387. Cenodoxia; indicia, 388.
Censores religiosi.rum perstringuntur, 16.
Ceutuplum Evangchi quid sit, 310, 311. Kst qniJ spiri-
lale, 3I(). Idem pulchre exponitur, 305 el seq. Rcoipilur
in hoc sa;culo,305. DiffiJentia Je eo notatur, 303, 306.
Quare illud non accipiunt aliqui, qui omnia reliquisse
videbantur, .309 et seq., 310. Centnplam duplex via; et
Cervi arle naturali a senio se tuentnr, 39. Designant
eos qui veterem exnunt hominem et induunt novum, 40.
Cervi et capre;e alacres spiritu designanl, 39. Christus
cervo comparatus, 946.
Charescere pro cliarum fieri, 642.
Cliaritatis variaacceptio, 518. Charilasetamordifferunt
nt species et genns, 611. Charitas est m.jtus aiiimi ad
diligendum se et proximiim propter Denm, 548. Non tam
virlns polens. qnam virlulum potenlia, 392. Virtutumvia
el wia, 403. Vil;e iniiovatio, 423. Vinculum perfeclionis,
397. Ch.irilalem do.-ignat coccineus ci.lor, 473. Propugna-
culo coiiipar.ita, 83. Ileiii oleo, 403. Oleo vidua;, quod e\
dislributione sumpsil incrementum, 403. Nubecula;, qu;e
ail Elia; preces excrevit iiipluviam, comparata,403. Cha-
riias ,lies septimus, 408. Per olivam significata, 493. Cha-
i rilatis tres species,443 ct seq. Affoi tiva et effecliva, 28o
Exiedens et coadescen Jens, 87. Anior a Deo, in Deo, a.l
Deum charitas est, 248. Cliaritas qu;c Dco, qua> proximo
Jebeatur, 280. Cbarilalis ad Splritum affinilas, 95. (ihari-
lalis elogium, 58 e( svi/., 248 etseq., 392, 399, 400,403,
404,612. Cliaiitalis unlo, 281, 530. (Iharilas ordinata qua>,
42, 820. (iharitas omnes ordinat afrcclus, 403. Ejus ordi-
uem Cliristus i.os suo Jocuil exemplo, 1036. Orlo limoris,
spcietcliaritalis, 1041.ChariIasquaIem exclnJat timorcm,
60. Cliaritalis divina; vis, 159, 967, 391 ('( seq. Homiiiis
chiritalc pr;i'dili mira ubique efUcacia, 252, 253. Charilas
nbicuiique est, operibus se ustendil. 475. (^harilatis siii-
ctra; signum, 4'i3. Iii ea vera rcquics, 406. Et Jive~. .t
Julcis esl, 62. Ejus liona quie, 391. Officia et effeclns, ,350
etseq. Denm homini et hominem Deo nnit, 397. RcJJil
Deo similes, 41*. Cbaritale sola Deus lenelur, 392. Clia-
ritalis necessitas, 822. Sine ea c;etera Jonanihil prosiint,
59, 248. .393. Sine ipsa virtules c;eler;e inines el insuav.'^,
107, lOS. Sini^ cluiriiate ca'lera iiiliil prosunl, cuiii
cliarilale nihil obsunt, 404. Ab eavirtutesliabeul quo.l ^inl
virlules, et seq. Itadix est unje pullulant alj;e vinu-
406
t Cliarilas morle forlior, 391. Marlvrihus suavein
s, 1(18.
reJ.lit 111.11 lis aniarituiliiiem. 403. Pravalel Dco, 392.
Aliciia |iurial inconjiuo.la, 360. Aliena b.na facit sua, 391.
Clwritale Di'us vuliicranJu«, 98 t'( seq. E\ charilale con-
Jolcii.luin proximo, 832. Gloria ejus est iiuniiliare se pro
aniicis, 1006.Charita^ neminem spolians, omnia rapil,391.
Vertit inadjntorium, qiui' parala suiil avl noccniluin, 392.
Per caiii lionio in Deo. cl Dcus in homine esl, 399. Dila-
lalanoii luiiuiilur, scd augelur, 476. Pascil, lucel proximo,
ungit D.uni, 271. Sola disceriiil inler liiios Dei, 319. E^t
insigne discipulatus Chrisli, 60. E\ oharitale omnia fluuul
suaviter ol ulililer, 133. Charilas non potest cogi, gralis
fluit, non noce.ssitalf 132. Charilas aliquando conterapla-
,
toni so suhJucil, 30. Conlemplalio sxpe ex charitalo sn.s-
im VOLUMINIS SEGUNDI.
pendcnda, ,%89. Qnid aliud est inebriari, nisi cliaritatis pfir-
feiti-simce delectalioue re|ileri, 142. Cliarilas noii imligel
lege, iii'C eam iieiligualur, 8b. Lcx et neccssila* cliarilatis
alniuaiid'isiliicoiilrarice,'2MI.Chariialera inlroducil tiiiior,
8-20. Imperfecia esi, qu;e iimori^ indiiiet .^liriiiil., (ji), 61.
Cliaril.is Dei alTecliva an .semper prseferemla eflec.tivs
prnxiiiii ch.inlati, -J.SO, Cliaritasinulua coiiimendatur, 443.
Qiiomodouniiiniurproxiinopeream,397.Cliaritas fralema
Kiiiuia ei i|uasi iin .g.i divinffi iinitaiis, 107. Coiisisiit in
operilins misericordue, 47.5. Cliaritas proxiiiii livore, clia-
rilas Clinsti liiiore .aret, m. Cli.iritalem sera.d habit;im
posse ainilli, j98. Ejus jactura studiose caveinla. 8U5.
Cliariias off-nur omiii, aiiferlur nulli msi volenti, 398.
Verbi divini medit .liniie se lnelur. 86. Fidi's et sp s pos-
suiit esse sine charitate, noo cliariias siue h.le cl spe,
250. Obedientia el cliarilas insep.irabiles, 422. Chantaiis,
et co;iScienii;e bonai ciillatio, 4. Cliaiitasquandoque de^i-
dera ur lu clansiiis, 397. Cb.iriias Uei in nos ineffabilis,
lUOs. Et Cliristi, 479, 49t. yide Amor, Uilectio.
Cl.ris; iana respublica cur sitdesolala, 742. iVliilii noinine,
pauci re Cliii-tiaiii, 942. Cbnstiaiios iria laciu .1, lidos,
baiilismus et altaris pariicipatio,94l. Clinsli;ini crucilixio
quje, eS.T. Ejusgloria in nomiiie Christi, 649. Cur come-
dat, 4S."). Inler omni.i Chiistianorum certainiua, sola du-
riora sunt prtelia caslitalis, ubi quolidiana pugna, rara
victoria, 345. Falsorum Chrisiianorum vita nox, 583.
Christus. Christi nominaab Isaia descriptaexplicanlur,
S63. Cur plura ejus nomina, 984. Chrisli epilheta, 671.
Geiieratio Christi duplex, a patre et a matre; utriusqne
differentia, utraqne inelfubilis, 566 et seq. Generatio a
Patre qualis, 5b7 et seq. Qiialis a malrr, .568. Chrisli
Incarnatio mensaesl divitis, 645. Ejus bumilitasin liicar-
natione, 650. Paupi.rtas in iiativil.Atc,6.50. In incarnatione
exiiriniiio, 925 et seqi. Christi et Luciferide coelo veuien-
tisaiitilhesis, 538. CuuiClirislo omnia bonaiiobis doiiata,
924. Chrislus cur assumpsent etiam aniinain ratioualem,
25. Ejns anima ejusdein generiscum nostia, sed excellen-
tior, 25. Imo exceilenti r aiigelicis spintibus, 24. An
scientiaaiiima'. Clirisiiet Verbi siteadem, 26 efjfij.Clrisli
c.ro ipsi fuit honoi, iiostra iiobis e>t oiiHn, 64 C.Caro.
Christus car..ein non quasi carcerem.sed quasi Coronain
assiiiii|isit, 64.Chiisli liuinaiiii;isduplit'i privi egiocieteros
hoiiiiiies excellit, 23 C.rp.iri Christi delieinus diginlatem,
reverentiaiii et fruclum,691 et seq. Christi corims duidex,
veruin et mysticuiii, 1050. Clirisli corpus, umbra iuter
divinilaicm ejusel nos, 279. Cbiisli forina iiiiilnx: corpo-
rali.s, moralis et intellectu.ilis, 1040. In Cbristo diiplex
sine confusioiie natura iii una persona, 67. Du« ejus
nalurae eleganter ex|ien luiiliir, 162 et seq. Hiimaniialis et
divinitatis opera in Cnrisio, 555. In eo propna sunt natu-
ra ulriusqiie jura, 138. Cur, muiido senesceiite, Clmstus
advenerit, 929. Advenienli quomodo occurendum, 911.
Proplictaruin desi.leria pro ejus adveniu, 570. Maxima
omiiium, quas Cliristus suscepil, inlirmitatum conliiieri in
matris utero, 987. Chrisli iii ulero niatris exiiiaiiiiio
quanta, 987. Christo regi nalo quidafferendum, 933. Ejus
jiatuitiis quid exigat a nobis, 5S1. Stollditas hominum in
Clirisli nativilate iiihil graiite experientium, 930. Christi
na..cenlis consideralio mores a^diQcat, spem roborat, cha-
ritatein iiill.immat, 931 Cliristi nascentis iniseratioi|Uanta,
. prapaniverit li.cum, 614. Christi ascensio ccelo el terise
563, 564. Noc sibi, nec angelis, sed nobis natus, 925. Per
eum paci;iabundaiitianobiscollata,47.Keligioiiisqu;edain
loriiia ;i Christo nascenle iradila, 932. Cur in Beililehem
natus, 577. iMira el rara in Chnsli naiivitale, 162. Chrisli
passio abejusnalivitate incipil, 480. Cur clrcunii-isus, 428.
Cliristiisii.fausquam proiiusailindulgeiitian:,923. Clirisli
aniorem
iiif.iniia peiit, tiniorem, 922. Huuiiliiatem
n..n
docel, confundit superb Qiid nobis pr;estitit,
:im, 922.
922. Chrisus ciir desc.Mdirit in /Egyplnm, 57x. Duoda-
cim aiiiii ;etatis Cbrisli moraliter expositi, 584. Chnsti
post iriduum iii lemplo iiiventio tropolngice explicala,
589 el seq. Chrislus niatrem non est aspernaius. sed ordi-
nem charitatis nos suodocuileieinplo, 1036.Cliristi con-
versalio in.^ignis ardb.ila, 265. De ejus profectu var;*
i idein iu sacramenlo el in coelu, sed duerso mo.lo, 671.
varioriim seuu-nti», 580. Tria mutalionum g. nera in
Chrislo, 779. Pater quomodo di|.^\erit Cliristuin, 639.
Chri^tns quomodo Palrem clariliiaverit el ab ipso fu. rit
claritlcatu>,609.Chrisli vita, speculum omiiium virintum,
814. Qii;ililer dona s imti Spiritus fuerint in eo, lisqiie
usus sit erga iios, 267. EMerius divinum qiiid spiraliat,
20. Clin^ii virtutes paulatim sunt aqunenda-, 31. Iiilir-
mus facliis, ul ii.slram tolleiet miseriam, 921. Ejusdefor-
mitas accideiitaria fuit, 438. Cbristus quomodo lurbaliis,
605. Chrisluscurdiclusliliushomiiiis,nonhlius hominuin,
609. liiChristo omnia vocaliaet sonora, 144. iMajestasejus
quibus signis manifestata, 936. Chrislas lotus miraculuni,
987. Tota ejus vita crux est et martyrium, 4S0. Cbrisli
palieniis caro animai peccalricis speculumi S03, Cur se
Patuol. CLXXXV.
1930
tenlari passus, 5'26. In Uominica Palmarum gloriosuset
confiisus exliibetur, 993 piseqi. CbristiinJerusalemingres-
sus iriiimplialis myslice expusitus, 501,582, 590 rl seq.
Ljus laus e\ ore infanlium perf. cta,995. Cliiisli dincijiu-
loniin pedes lav. nti> allegoria, 599 et seiy.Chrisli vinculo-
ruiii aceibitas, 433. Vincula ejus vaiia, 432 el seq. Ut imi-
tan.la, 434. Christus a variis div. rsiinode percussus et
traditus, 437. i.ur orat tr.iiisferncaliceuiqiiem blbiiurus
venerat 443. Qiiiuque pra:cipii;e singuinis ejus effi.sioiies
528. Prim.i in ciri-um.'.isione.480. Si'cunila in .ngoiiia, 480.
Ti.rtia in v. Ilicaiioue geiniruui, 481. Quarla in corona-
tione, 481. Quiiita in llag.-ll.iiione, 482. Sepima in l;i|..ris
apenioiu', 483. In elfus...ne saiigninis o-tendit anlorem
chariiilis, 4^2. t jus sanguis eflic x ad emolhenda i-orda,
478. Sud.ir saiiguineus quare in loto corpore univer-alis,
4Sl.Clirisli llajclloruin aceriiitas, 433. Ejus gena; ungui-
bus Jud;eoruni Uiceraue, 481. Spine;e coron;e aceibitas et
coiifusio, 433 ('( sfq. Coionatio regiam ejus dignilatem
deuionstrat, 481. i.hristi in iruce elevatio ei pxleiisio in
vitis dilalione designata, 439. Cruci aflixus, ut nosdoce-
ret canien cruciliger.., 992. Cruxirixiis ciihara; compara-
tus, 440. Ilem viohe, 449. Clirisli virtus occullalain crnce,
990. Hunc crucifignnt peccatores, 662. Cbri^li et matris
mntua compassio, 442. Paticnli solae mulieres adli;esi'rnnt,
429. Derelictio in cruce quo rnodoinielligenda, 4t4 etseq.
Auimain Patri commendavit iiistructionis noslrse gratia,
447. Quibus eam usurpare liceat, 447. Cliristus Ecclesiam
Patri, Mariam Joanni coinmendavit, 1036. Cur mairem
poiius in cruce quam alias agnovisse videalur, 1035.
Cbristi silis incruce, amoris indicium, 445. QiiaiHoeffectu
oraverit pro inimicis, 440. In criice peiiileus, nec ante
mortein drpositus, quid nos docrat, 911. Christi gloria
crux, 507. Virtus crucis, 556. Cnrisli morlis necessitas,
528. Cliristum mori tria compaleruiit, 773. Morlem suam
vocat suain glorificationem, 608. Christi mor>,d speratio-
nis antidotum, 349. Utramque nostram mortem devicit,
1000. 1'roiligia in morle Chrisli, 654. Cur lalussuiim ape-
riri volueri 1,997. Christi vulneraasyla tidelium,996 etseq.
Quam dulce morari in his vulneribus, 490. Cor Chnsti
poieiilins amore quammucronevulneratuiu, 430. Cliristus
in passione retinuit clariiatem, 5 0. In ejus pa-siona
eniient pielas, gratia, charilas, 647. Ilein mira miinificen-
lia et libi'ralit.is, 442. Chriti ardir pio passione, 607.
Cheisti |.atieiitis sppcies el hahitus, 648. Quid a nobis re-
quirat pro hostimento passionis, 490. Pas ionis memo.-ia
dulcis, 7, 419 e( sei;. .lutilis, 633. P.ssio assi.lue medi-
laiid I, 412, 648,704. A-piratio flgratiarunia tioad Ciiris-
tuin Sal>at..rein, 654 Comp;issio d.voia erga Chri^tum
mortiium, 437e(»e5[.Lanieiit.ilio pia in Cbrisii passionem,
521 elseq. Sanguis martyrum clamat viudictam, Cliristi
veniiin, 419. Cliristi sepulcrum claustrum inonacborum
signilic;il,663.Cliristns cur ante nou p.ist .'•esurreclioiiem
se pissus estiiiungi, 169. Cur Virgo Dciparaad ungendum
Cbrisii corpus ad sepulcrum non veneril, 429. Christi
resurreclionisjucundilas, 498. Ejus resurrectio duplicom
aniraie praeparai resurreclioiiis gratiam, 1002. Josephi
exaltalio Christo resurgenti adaptala,998. Tempus appa-
rilonum Cbri^ti post resurreclioneni, 169. Cliristus quos
resuscital, fleiibus mulieium donat, 51. Quomodo nobis
gaudiosa,498. Eli» a.scendeiitis elChrlsii resuri;entis alle-
goria, 514. Cbristus an sedeat in gloria, 300. In coelo
regiial gloriosus, 654. Christi praecipua mysleria percur-
runiur, 651 etseq. Quomodo m..raliler iii n.ibis repra?sen-
tanda, 271 et seq. iNovilio niedilanla, 220. Chr.stus panis
988. Ejiis ineiis;e pignieiita, 648. Cnrisi morset passi.i m
ususacramenti Eiiiliariai;ecommemoranda, 67U.Christus
cognoscitur in fraclione pauis, 516. Solis sacerdotibnsqiio-
tidie licet corpus Christi sumiTe, aliis v.-ro Cfrlis tanlum
teiupoiibus, 534. Sacerdoles parenles Christi, 744. Chri-
stus cibus angelorum et bominum, .852. Chnsti corpus
per throiuiin Salonninis prajliguratum, 981. Manere in
Cbrisloft verba hjms inaliquoinanere quid,636. Chrisius
M iiiere in Clirislo. cum Clirisio, longe a Chris'o et iu\la
Clinslum, quiil, 634 et seq. Quaiili sit mauere iu Christo,
6.2. Christi saiiguinis suis et desiderium commendaiur.
479 .1 seq. Chrisli corpus manducare nihilaliud est qu m
Cliri^li corpus eflici, 258. Ciii isii miser cor.lia pastoribus
imilanda, 1 10. Vis verboruin ejus, 284, 438 et seq., 664.
Vox quam elTica\ ad docendu n et persua.lendum, 144.
Sermonis Cbri-li effecla elelogia, 632. Oiunia in Cliristo
quamdam alliciendi efhcaciam habent, 64. Christi omnis
actio nostra est instruclio, 527. Ejiis sermo quomodo non
suus, 624 etseq. Chnstus pulcbriludine sua cuncta sibi
suhjecit, lOtO. Haec nihil aliud est quam veritas sermo-
num, mausuetudo morum el justilia judiciorum, 1040.
CUasii noiaciilauetpr%(iicatuui,pascit lecogiiatuai, unc>t
61
 1932
ISDEX RERUM ET VERBORUM
1931
'1'«. riiri<!tnshormlaniiscoEli<ilEcclpsice,1045.

Oblalus et »;J^^\'^/'^^
E.xlesiam, 14.5. Maxi-
et vU;c munasUc»
•''''''^'T m aculum conve rsio mundi.
-"'• 0uml.g,seru;!il.3
'^Tln/w ic s -n" »^ 1"^"""'=^'
cum oras, familiare cumipso sens
collo.iuium,
'J" ,r
1' -erit se loquenlibus de se,
659 Chrislas
ri risms
- suflic.t n.lul est mo-
vp uLs e vila 615. Cui Chrislus
m.sericord.a e.judi-
l'sl\i 9/9 Pede's Christi mystice quomodo edi.ur
ihiampl.us veneran- 43^ 'Frnc.u"v us Christ.
linm 1048 Cliristusuhi miserandus, Chrisl.,s ahsl.nen KC ''"'^"°;iS liguratus,
dus '193 Ch sti elogium, 66 .( s,:q. ^ff"hli,r 499 'etsca Ch Utus.n monle Gal.ad
48. An in ea Joaiinem
excellue-
!'„,. rriPil.tus et rar,
Christi boiii.asab
:J IsrclirUl 'immensa bom.as, 633.
seq CUn-
ex'mplo » irkis eleganler declarata, .587 elam.jri3, ChrisU S»^ 8.
,

^ r lt,w cliirilalis illecebra, irnlamenlnm 60.

llO.Casl.tat.s d.f-
typ.is
f ferf^jn
i*tere arcffi tyiius vulne-

^tis ."u, qua,ii pronus^ iguoscendum, Cl.risli compass.o

in C nL, Mana et
ah.s 136,
?e en
nn?e.iibris 444.Ejus conlemplat.o cummeudatur ,94. -Cihi^f^irituaus^ioromhominun.^.^
vacan ibus se
Non so ontemplalioni, sed eliam acuoni
mn
dilccUo, umur et spes, 1040.
manifc u t, 1003. Est pulchra
Christo grause plon luilo,
rh, ist? i lectio dupl. X, 643. In
ejuscausa, o37 et
«1 1 ris cxft.aniUo quanta, 429. ftuK
lla..c se,,tu,dox,
q»o;no, im - et siq.
?1 Cl i i"miuiaas,'449..
humilitas in baplismo 680. Chr.st s
Cilicium in morle, 802.
147.
tanda 9U Chrisli •Cincinni sponsi qui.^am,
nmUital"mverbisetexem,.l.sdoc».l,451«;a«i.Op..m^ Cinctorium .ri,,lex, 780. .,,,.„. . ,prra i»<^.

S^li^ri^^^-snr^iuS^
debet all.cere. 4.8.
peccalores ad poeniteittiam
183.
38-.o,ir.biiu Cis durus interpre.atur,
^ .,,.
c.pteris atlracta ^^ , p- ,

„dor, hosti:e, doctrina: et ciS:;^=c^n!;:;.::i^^n.^?luti:'^^c!;i^^

''^Tm iia 486 Cl ?^li ri,.lex
cfrisllpaupert'as,647.«uan.a,4-).Chr.s^^^^^
i;.^u/;^03''.
^^aupereagnoscendus;-476. lu q»o el «>'^^M;'t"r;.6»*; Attcoi.o ad opus De., .4. '^•'".'"
','',„,„
unuiii, 9^1. Ch. stus Gilhcrti, 74.
rhrki,i« na\ nos.ra fac.eiis ulraque
sS^Clui
,5uJ.u,i lus sapie.itia ..lul.is .uod.s, ISO-T.mor
fn ra e
in pa.ce, 1
y^ j,„1jus qua ilopere ,1i1i-
serv.l . a»
'"^Y^\;", n'c hris.o omnes virtules om.iium
)iabo;.,s,,,h.U,,umi,.ve„itinCbrisUs
^^rl^ussit. i i
egenis, 74 Labor mess.s apu'1 ^''.^'=^^"»''
p.elalem
o,,cris, ii77. Chr.s.i araor erga pr«ier„n^ J^ j
FA f lin is fructus honi servus, su.rc,ences P^-'--;,,,,,, \estimo-
homin ,11 uilus,
416, Oniiua liominl tactus, e.,am
ob e]us in nos a,„orem, urd.n^ a pr.ma.va sa.ic..-
rs ,is ,,reclara enco„„a
n '
C^.e.'sen.
18
a 1,'ro nobisfecent, 989. tjus nos d,l-c .0 m ^;;;!^;:;;^!^^
""•
d?6- late lepescere q„erit„r V.'""'; all.xus, Mu.
irrrtamenUini amor.s 66. S.bi ^.taff.xus
Chrisiu. ruc.
440.
m.Lnt, 479 639. Cl,ri>lus is amor.s Cithar;c comi.aratur
,

48-i Qiiis cor Chnsti, 69. ^

'
,Vt ,1 aliis ""'Xe.-^ila»; cre»^'!^*-^'^
Christus consolaU.r d.sc.pu- Civitas Dei -ciamor ^^ p^,„„,
Ch is^tr.. ga .^.p"'l-:>006. i,id.,num oscu um de.li^se Clamor-dlius oris, aluij
cora.s,

los 6''7 cFser,. CI,ris,o

„on cs. rtcsider.um, "•.,,,.:
quam vehemcns ci.risUisquo-
d.lex,. cor,„is suui.i my.t.c.im ,.30
ri,'cip'il s. 6-i7. 1'lus
9'i| C ..U
alurah-, ^69. H.c nob.s trihus .no.l.s dalus .

Cliri-
a las
graUamco.iiparat.divii.ilas conferl, 146.
,u ,
oh"'""'-.'™
laboravit, 527. Sino poss.mus, 009.
,tu n l>t,"on .vibi
«^''"Jl'atrem, b,i4. 60S: Quomodo Deum clarificare
'
na.na i ,anis, -47. Advocaius
rdvocatus c Judox, 1007.
fh i"ol"ahen,us omnia,
nosler op.id
^oster ,,acil,ca(or. 4,. 1q
.4,57. Ejusaspectus q';am

concipere '""»»•
ef icax ^^^ S^'«uur
-~fe^c^udte:'=raUumscala
designatum, 663.

994. Cl.ristu,„ quo,nodo P°^f ^.^"p^e^e

pawr el
9-27. Item
malre, s|,iriiualos essc possumus,
Christus frater .nister appel-
ma er 365, et nu.rix, 1024. cur vocel
Ur non dedignatur. 59. Dscipulos provuit apostolos,
liliolos b09. '"^lJr^^-^s^^ciiS^^s^a^ii/^^u
scere .1^ peren- sanclorum ini,,ua
Mindum d..serens, nobis nutrices 169. No„ modo inyi- ,<^^'
^3 cie''
' 'n terra
10-4 C^ristus quomodo quane„,lus,
landus, sed ctiani altrahe„dus,et
,|uale ci liosi„tiuii. exlu- ElS=9ss;»=;;rsrsr£S
™
ifendum 913 et srq. Aquibus
trib..lMi'or.e etL.audio

sn .Hualis
inven.amr q.uesuus 918. In
}..rol,iq..e qnaMC...„s,
uscip,e.,dum CluisUi.u, 951 Clir.sl,
adve,itus cur, 912. h us ut,l.,as e
6. D.sposi-
in an.mam
froctus,
grat.a nob.s Cl.nstum offe-
913.
um
ma.,;ist homiuum 302. blcncoru. con-

0, o„ odo Maria, Ecdesia et tur,29J, 291,

co„cip,.ur,pra-dical.o.ic nasc. ur^ '*.*; ^;^"- '> „„.,
peccala popuh.
wntTl. ChristuslMe facie^dum pe.isalores, non ,lo,.,u,., -Jf Comeduul .;or„m
3.42. 0.„id pauptres, .,c,-,,
devol one nuUitur. amorc imm.scncordes inJ^'^'"'^^""'/
tenetur, -J.>_;
«9-' Clerlci
hsau Christum co..ceperu.,t,985. Cl„-.sU,s>o
n.,gitab.re, qm..u,jm ob.lL a^U-i^.
17.'.. Cl,r,s.u... u.^en.um ;r;;.mi cxemph.m.sa.cuU,ttus
t ius urgcaf.r inanere, conlra .«alo» '^w"^»''''^' 7 " ,„,.
rela. iionuli i„ iudicio
nt i. sta,
Cl.risl. e.fcc.us.n a.mna -Jl. y_ .

perseve.-ant,a non secur.,

»
no. ii i,.c.^ cui co„ti,igil,;29. iegitinie vocati, de
conformanda.bks. Chn-
426. Chr.st.ani vi.a ge.UsCl.r.^U Beneli.ia ecclesiasUca. ,
,11..^ iiobi^ estimago
vihe, conversal.o.us exem,,lar,287. ,31.
rivnei dccem nra>cepta Dcc.ilofi,
ins.ruct.o 581. Chr.stus ..islar .i.almv.. 5.
ni eius ac.io nSstra esJ Cc^a^^clatio ... honu...' dila.alio u.
nec-ssar.us, 4s9.
nanisbis coC. navigant,b,.s i„ swculo Coc.:ineus color cl.ariia.om
des,j.!nat, 473^
776. Cl.,ist. .m.lalor tna debct
^THa i. Chr,stoi,nila.,d.,, Ca.leslis Jeru-alem '': I;,,, .m-
sc n.a„c.pa„t.s, 990. rena ,>
Vrcn- 778 AMiiratio a„i,na! Chr.s.o ^'^'^'[^""•.if
'o?""^^ »;„',' i'",

fug.en- port*, 761. Coelesus v.t* ',

ihi abun-
tria desen...da, 768. DeUc.a;
,,7,e
CMslum ,..,]„e„til,us
d.sc.puloru,,i q.ialis ii.nc,701. A ca-lo omne '^"^"''^' ',''''"'^\'u,„ ^r.. In cfflis
(-.,ri»ii oi^cipu.oiui
dili;'cnli, 426. Cl,ri»ti .i""—
dal hoiium, 33l.Fa^udium "
d'. CI,ri-.„,„
da-
u,i. Cl,r,-t„,„ , '"•'"
co.,v.vii
relribu.io, 303. moc.or ilBlhnsU
,..:^„:„.,i,,„,.„ ,„„„,nr
U.scipuluruai de Chns.i disccssu.
^'sccssti, i'',"^'"^.,^ eslis
volup.as uberuis, ^^.^^m p..M.rede-
(-.26 riscq. Cl.ri>tus ... .,ohis gcrmen,
llos et ruclus, J!>4.
bo.ia sepl..m,42b. CalesU» pa> V^J^^"^^;
Christus quid gj., \irtulcs '

filor.a Chrisliani in noniinc Christi, 649.

dcsponsa.io .cribi.ur, 324 et seq. 0«^'!fJJ \';'
u.bu evcl.im..r
e\eg..rit ah bo.nin.i redim.ndu, 2,5S, Cliris.i ,,
Ecclesia, 64. (iuomodo
cum Kxhorta.^
vt Knm.Si..O.conauo,
quid. 65. Chris.i dt.spunsa.io ^'.'-''-''/^-^''c^S.^rob
liorlus 204.
candidus el rubicundus, 164. Chrisli virlutes, ^;^'^,o in««!"016. Co.l. et
ccll«
n.sipostquam
•spcnsi 1:16. Chrislusnon pra;hot saporem
;;:1
1933 VOLUMLNIS SECUNDI.
Ccenobiticae vil.r consolalio, 917.
Cojitatio a cogendo dlcilur, 227. Cogitalionem faciunt
vnluntas, nionioria, inlelleclus, 2-27. Cogllationum priini-
ti:i> Deo offeremte, 810. Deus quomoJo cogilaniius, 232
CogllanJuiu dc Deo quidquid melius, de nobis (|uidquij
vilius polest, 327. Cogitationes bonaJ in mente qnales re-
volvendffi, 798 etseq. Cogltationis de rebus divlnis modus
et processus, 227. Cogilatlonis munditiem de-ignat albcdo
Coj;aatioiiuin voluliilitai, 315 ctseq., 342 el seq.
lilii, irti.
Cogilalionum tumultus in oratione, 356. Cogitaiiones re-
liganilic meditatione ScripturiB et inlentionis unitate, 99.
Cogilatioiium varia genera, 372. Vari» pro niodo Intelle-
ctus 227. Cogitaliones sanctaj r|u;e, 37j. Pervers;e, 227.
Hlortifera:, 853. linpur;e honiini quam infe-ta^ 315. Cogi-
lationes malae, aut diabolic;e, aut munJana;, aut carnjlos
sunt, 453. Cogllationes distentoriae quas, 373. Onerosa;
qua', 372. Curiosa;, 373. Otios;e, 372. Suspiciosa?, 373.
Cogitationes de vindicta quam fatiganthominem,346. Co-
gitationes mala; per crines signilicatK, 473. Oogitatio ma-
la primus rivus tluminis /Egypli, 571. Cogilationes mala;
initio repellenda:', 353, 853. Et quomodo, 359. Remedia
adversus cogilaiiones malas; 352, 453. Cogitatio prava
sin> consensu nientcm non polluit, 453. Cogilationes no-
stra; inira nos nutrita; mortem inferunt, 353. Cogitalionis
pec^ata r<diL'iosis cavenda, 755.
Cognillo Dei \ita a;terna, bealiludo perfecta, voluptas
consummala, :^30. Ueus amore cerlius qnam cngnitione
attingilur, 252 ct seq. Cognitio Dei per creaturas, 12.
Tre-; in liomine polentia; ad cognilionem et amorem Dei
conduoentes, 319. Cognitlo sui cognitionem parturit Dei,
319. l'r;eceJere debet cognitionem Dei, 339, 303. Apud
hoinines rara, 468. Cognilioni sui ante omnia insuJandum,
302. Ha:o scientiis omnibus pr;estat, 326.
Collatio sacra de divinis commendatur, 163. Ejusmodi
colialiones rectc dici confabulaliones, 175.
Colloi[uium quale esse delieal, 799.
Columba; proprielates ad mores exposilaj, 960. Colum-
ba; septem virlntes imitanda;, 874. ColumbiuK simplici-
talij arcanum, 72.
Columna cui Christus flagellandus alligatus est ejas
sanuuine respersa, 433. Columna Christi palo vitis signi-
ficata, 433.
Oommendant nos tria, os, animus, opus, 116.
Coramunio triple\, 534 et seq. Communicare spiritnali-
ter quid, 649. Communio spirilualis frequens quomodo fa-
cienda, 213,214.(Juanta piiritas ad communicandum, 352
el seq. Antc communionem veneaum instar serpentis
evomendum, 852. Communio quibus proficiat, 963. Com-
muiiionis bon;e et indigiuc dilferentia; 852. Communio
sanctorum in coelo, 425.
Comniunitas oblinet quod non potest singularita^, 169.
Compassio fraterna commendatur, 104, 833 et sc7.C0m-
passio et meJela duo doctori et prajlato necessaria, 87.
Compassio devola erga Christum mortiium, 437 et seq.
CoMipassio mutuaChristiet .Maria;,442.CompassioChristi
in nierabris, 44i.
Comiilexus ct circiitus differentia, 13.
Compo-^itio hominis exlerioris fores^pefquas inlerioris
habitaturis prodeunt indicia, 18.
Coiiipreliendi Deus non potest nisi ab humili, 40i.
Deum joIus comprehendit amor, 910.
Compunclionis elogia et motiva, 828 (( seq. Ejus effe-
ctus, 827. Per morliricalion;m qn.-erenda ,727. Alia e\ ti-
more,alii e\ amore, 426 ef.sec/. Compunclio quadruplex,
827. Compnnctio miia Cisterciensium, 74.
Coiicionaloribus opumum monitum, 88.
Concaptio B. Muri;e iinmaculata, 640. Concipere Chii-
stum quomodo possimus, 985.
Concordia religiosis necessaria, 839. A Deo arceptior
sacriticio, 859. Diabolo formidabilis, 839. Quomodo con-
servelur, 859.
Concupiscontia; vis, 314. Concupiscentia insatiabilis,
296. Concupiscentia; fomes, sensuura curiositas, 83. Con-
ciip'scimti;e dua; lilia;, voluplas et vanilas, 933. Pugna
adversus concupiscentiaui molesta, sed fructuosa, 370.
Confabulalio Dei dulcis, 399. Confabulationes recle di-
cto collationes de rebus divinis, 175.
Conf'Ssarii condiiiones, 717.
Coniessionis vis et n<cessitas, 358. Sine ea non est ju-
stilicatio, 330. Sanat occulta conscienli:e vulnera, 591.
Confessio sincera remedium peccatorum, 352. Sinceroe
confe<sionis effeclus, 352. Confessio freqiiens, 803. Semel
in hebdomaila, 800. Cui facienda, 715. Quare sacerdoti
facienda, 330. Ejus condiliones, 800, 812. Confessionis
graJus 1° Cognitio peccati 2" pcenitenlia; 3° dolor cor-
: ;
dis ; 4° confessio oris ; 5" maceratio carnis ; 6" correctio
operis; 7° perseverantia bonitalis, 716 et seq. Cnnfessio
humilis, 133, 358. Sola confitendi volnntas reumabsolvit.
1934
967. Sine confessiono conlritio sufficit in arliculo neces^i-
lalis, 330. Confessio simulata est dnplex confnsio, .352.
Oonfos<io quot modis vitielur, 300. Hjus abusus seu dcfe-
ctub, 330. Cunfessloiiis impedimenla, pudor, timor, spes,
desporatio qnomojo super.inda, 718. Confessio vana sine
charitate, 37, Confessiones Ci^terciensiuin quam vereimn-
da', 74. Horis niatniinis frequenlalffi, 74. Aiiim;e pulchri-
tudo per confessionem reformanda, 273. Confessione no-
stra quasi ornamento inJuit se Dominus, 153. Confessio
humilis coram pr;elato, 349 et seq.
Coiifusio palienter toleranda propler Chri>tum, 481.
Conjugatorum anxietas in promovendis filii3,470 el seq.
Conjugalis status iiR-ommoda, virginalis commoda, 469.
Coiiscienlia quiJ, 335. Conscienti.a; domus ul ^edifican-
da, 335. tjuibus columnis innitatur, 337- Conscienlia spe-
culum aninuT, 342. Jnsti paradisus, 729. Conscientiarum
qnatuor genera, 370. Conscientia Iranquilla qu;e, 341.
Conscienlia bona unctione, bona famaodore significata,
109. Conscientia bona; qu.-e, 39S, 3il, 3ii. Ejus elogia,
342. Nihil ea securins,342. Conscienlia bona et Iranquil-
la, 3*"0. Dona et turbata qii;c. 370. (;onscienti;e bon;e et
cliaritatis collalio, 4. Conscientia niunda qua;, 3il. Oon-
scienlia qnomodo mundanda, 335. Consci' nlla purganJa
ante sacrificium, 533. Felix conscieiilia qiuc nec pro-
prium, nec alienum timet judicium, 309. Tenera; religio-
sorum conscienli;e, 199. Conscientia hominis carnalis sibi
ipsi gr.avis, 33". Conscientia mala hominis accusator, ju-
dex et tortor, 347. Conscientia remordens peccatorem
ubique sequitur, 332. Conscienti» stimuli peccalores co-
gunt exlra se menJicare solatia, 307. Conscienlia secura
qu.-e, 341 Conscienli.^e securilatem frcqnenler minuit et
.
furalur devotio propensior, 09. Conscienlia et conversa-
tio sponsa; hortns conclu^us, 119. Conscientia non est ne-
gligenda amore fam.T;, nec contra, 970. Diversi ad con-
scienliam regrcssus, 207. Conscienlia vulpina. 331. Oon-
scieniia mala, et turbata qu;e, 372. Conscientia mala, et
tranquilla qu;e, 371.Conscientiae mals tranquillitas unde,
371. Conscienli.Te malae pcena, 355. Conscientia hominis
inscrulabiUs, 308. ConscientiK confusio Jesum non invi-
tat, sed evilat, 4. Conscientia; liber quomodo corrigendus,
344. Oonscienlke discussio, el examen, 210, 213. Oonscien-
ti<-e occulta vulnera sanatconfessio, 391. Oonscientia quo-
modo excolenda, 344. ConscientlK et scieutia; Jiscrimen,
342. Utilius est currere aJ conscienliam, quamadsapien-
tiam, nisi ipsa a;dificet conscienliam, 341.
Oonsensus soUis reos facit, 341.
Oonsilio non est opus, ubi Deus vocat, 297. In consiliis
incoiistans pardo similis, 90.
Consolalio ne ccdat in occasionem carnis cavendum,
17. Utilis est qua" timore miscetur, 967. Consolatio divina
non iribuitur admiitentibus alienam, 309, 310. Spiiitns
sanctus quorum sit consolalor,619. Consolationi meditalio
jungenda, 17. Consolationis et tentationis vicissiludo, 17.
llicc vicissitudo utilis, 995. Cur, 154. Consolationis erga
proximum, et comtemplationis ad Deum vicissiiuJo, 102.
Consortium bonorum utile, 877. Consortia juvenum fu-
gienJa, 795.
Constantia et fervor in proposilo, 803, 1021.
ConsuetuJinis vis, 224,225 et seq., 371. Oonsuetudo vi-
liorum aigre exnitur, 29.
Consullatio praMatorum quam ntilis, 22.
Contemplatio quid,313. Ejus usus in ardore et lique-
factione anima; consistit, 152. E^t activ;e vitae sepulcrum,
870. Sabbato comparatur, 33. Ejus lypus Joannes evaa-
gelisla in olei dolio. 121. Ejusdem pr;c aclione prsstantia,
33 elseq. Contemplatione qui fruilur amiJius in hoc ge-
nere exspeclare poiest, aliud non dcbet,33. Conlempla-
tioiiistempore anima tota pulcbra est, 94. Qn:ilis anima
cum a conlfmplatione redil ad scipsain, 3ij7. Conlempla-
tionis e\perieiitia non polest exprimi, 36". Ejus sapor,
19;i. Suaviias, I08. Semiplena est, cui deest serenilas aut
voluplas, 90. Ejus somnus et quies, 33 et seq. Est felici-
taiis pra;ludium, 16. Ejusdem cffecta, 307. Conformat hu-
manam menlcm el ^ummam majesialem, 33. Ejiis ulilitas,
328,308. Ex ea animus elicit regulas vlise,230. Contem-
plalioni deJili apes sunt spiriliiales, 489. Dileclus in le-
clulo contemplationis qu;Ereiidus, 840. Rachelis iluo filii
duo genera contemplalivornm, .'i^O. Contemplatio Iriplex,
149, 586. Oontempl.Uivffi incapax quid facere dt-beat, 974.
Ad eam ut se prajparandum, 228. Huic opportunitatem
ministrant olium et oblivio, 3. Animi vacatio ad eam re-
quisita, 122, 307. Item secretum aptum, 3. Ejus nsum te-
merarie Jesidi-ral, qui sorJct delictis, 133. Contemplatio-
nis reguUe non Jantur, 21. Ad eam per graJns tendcn-
dum, 62. Quinam i!U gradus, 383. Ordo profcctunm aJ
eamdem, 56. Ejusdem tria adminicula, 22. Eira aclio pra;-
currit, 136, 130, 68i. Conlemplationis otium virUilis exer-
citio pncvcniendum, 16, 402, Conlemplaliouis quies noii
 W36
INDEX RERUM ET VERBORUM
1935 9o el se^. Corona tro-
in prffilatis, 41./E.gre deseri-
Corona tribulalione comparatur,
«70 M«ime religiosos, 03. Coroua; spmes ChrisU
.

T t-
tui,yi.tju5u
Tu
ii„,.,u
a' '•; 'Xr, .1
„e.»ulia
l.amur spu.sus 47^Ab
uuam mulesiuin, 4bi.
Tiolo 'nulchra ad
Coityet 433 e< «^. Despuns^auonis, corona-
con.u.io.

x^u r tat^ts/^J^a^r.a, 30^8.. Cou.em.laUuni, ^'r,t'r!;.:^"c:n^;a '::t^:^^-^^- ei^s pu^

l"',e'

?1.r'ma
uumo
u muT73 "luauin in acuone el conlemplaUone
a >o docel, 4U2.
Conlem.laU.orM.n caul.la. £"£r^ii=rt^fr:ir3^Eius runcolte ei cuslo.les
qui, c97. l>or-
1
qnce nos averiaut, 318. tam.mpe- ..,,.H,.,alH>! (i4b
Uuo.uodo de-
3 rAcrmemplaUone i,n, etejis menibra, 701 et seq.
.eccal.
eorum, .-ura l>- rc- Corpn- quo-
auut leneuiae iieccau.rum, r.cordaUo siruawr "703
slrualur. C.nporis dura neces,ua„332.
Oor .xlernis d,.lra. 'O^- Y,,,,^,,,^ Coruussuuui Mchabeat monaciius,
um'um, bHb. Eorum remeUia b81. ,

coulempU-
.^ouu-mplaiiun. .n-ptum, 34U.Jucunda c^^Im^udairm, 209. Corpor.s mo.us
vox
ciu . ,

Triple., U. \l^^ materia; moveud.s

l"urX."m
s.cul Kgroium cou ,„.,,„,.,., liabilus menus .ndex,
1101 s matena, -li.
eomu.enda-
Xctit-" 64. Oo,.te,„p.aUo C:'>risti
apu'or.s,
^.^"''Cor;: atr •etrc.m:''quomodo vac,,nonm, 2.4
co..leu,pla,.dus, 231, 2o2. Con-
tur -y4. Uen» quomodo
lium.nes quam st.av's,411.
im
eu plaUo Uivim amoris erga
;
rlecioru,n qua^nam, o5. ^^""•«'"t''-""'";,^''^
lau^ e\ lualer.a, juam e\
cC
"^ ""°
modo u-sti.nanda, b3. tjus elfe-
63 touleinp.auvx el ac.v.c
v.la. d.lferenl.a, utn-
^ qnC itrr cor;,u^" eflici, 258.
h.mus^d.gu.talem, revereul.am et
Corpor. C..n^ de-
fruclum, 9bi et stq. }

Ugura bara et L.a,

u"qie oflica, 31, 8b9 et .eq. Eaium •^"cTreuUo e.iam benis odiosa,
677. Prslalorum d,.utes
etconsolau,..,.sergaproxi-
511 Con.e.upiauonisad U> uu. u re .mrdend.s
al.orum viliis, 70. Corrept.o pa-
et act.on s alte^na- salutares
mum viciss.i:udo,lUi. Coulcmi.,ali..nis :^:^rL,,c,au.io^.eud.l55 838^.«^^^
et scriptura; med.tation.,
alUui-
t.o iOi C..ntemplaUoiiis
.-.uLl.m.orem sponsa.nvila-
as 1-21. Ad contemplat.onem
iNon eM.det
1«;' 4b. Conlemplaliva v.la non deUc.el, 871.
i." luiuro, 33.
ComeinplaUo veritatis in bac vi a incboatur, Vtau™geuua aectat^.O. Corrip.ens ahos
celebratur,3b7. Cj.item- sSo^^CoTrtp-tus
sec^ n miurajug. perpelu.lale
d.scr.men, 17U. J .des por- non statim sanatur,84. Fluvius
p ationis v.atoiuT,i e't bea.orum
alla coutemplauo, 510. Obe-
"^^Pv^lml^atis
tus lut.or quam quail.bet
diHnlia conle.,iUlaUoi,e polior, 402.
Co,'U"piussu. .ps.us, 344. Con.emp.u3
mnad.acler.c.s
, . •
^t^^:;.^s::hcrei=:^.^-^^r^
ccn„.urc.um cou-
exemplo pra.dicai,dus, 743. Lucrosum
lucr.facias Cbr.stum, loOl
ten luere .nunJum ul .

dedeceut rehgio- Crea.ur^ per-

Cunleuiio v.tanda, 814. Cunteniiones ''cTt'aturlDeo compara..'e n.hil sunl, 174.

'"touunenlia cur uecessaria, 707.

Disponil animum ad
murus,C-s3. LonU-
diuna Clia.i,mata,982. Cont..ieuuaj
ex.pre.,sa, 4j. tonuuenu»
Denlia .ii myrrna iropolog.ce
caai ditfereuUa,
cu.rus descrai.iur, 275. Coul.nBuUs et
JUT
Contriliu sine contessione suflicit articulo necessita-
in usu ageuUs. o51.
" superandBe 800. C men uoi, e»l ... rebus, sed
cJutumelia; silentio et contemplu
juveu.bus 3.8. telis. Cr.ues composiu ui '''"''-," -"^;,",,=^r'"9Cnes
Couversatio . u,n seusibus ui.lis
'"
conve.saim, qua; al.is lU saiuus
"^^''*'"'
'"1;,^""^,^ \*
b..rlus en.is^us et cuuclusus, 119.
^rSurriSsX^S-^a^tr Kcc.es... ple-
el co,..>c..ntia- .pon^a;
Couversi.Uo Udel.um Juplex, lo.
Conver,.o mundi per hom.nes
Co. ver=.o genl.u,,., 90.
mi.-aculum, 201. Coiive ,io
simplices, m:Muium Clir.^u
maluranda 30j.
iuveuum non desperaDda,3:5.Couversio
li.cus,.Uones =axulaiium
couversionem d,fferei,..um,
304 Conversion.s luilio muUi
so.as s.b. del.cias falso hn-
crucihxi hominem suaviler
.uvitanlis, '"
per couversiouem ad Deum, lU
434. Vox
Vox YUi.inxi sponsalis, iii qua Chri-
guut, 003. ^aturai reformauo Crucs e.og.a, 508. Crux seue» l^
o„s C.nisU,
'
quibus constat, G50. stusEcclesiam 491. Cruc.Ux.o
'convivii regi.lis pigmcnlum
'
t.l-icu ui^
-244. Corde hu- id est £-'-'«•^''".'^t"'
''''^lK;%^TG.orir'i..ona,hornin .n
Cor cur .n med.o bomiu.s co.locatun,,
mano ...l.i. sublim.ns, 32S. li, to.us mundus
.lou sufiic.t,
Lst ...scrutabi.e, 3o9. CoriJis
301. liius proiund.tas, 335.
dediiuiii quam inleli\,318.
corruui.o '244. Cor vanitatibus
contemplal.oni .neinum, 340.
Cor evlernis d.stracium
Cordis iiislaUililas,
Cor iiosirum ra.., poss.dea.us, 419. {i-.::";::c^;::e::r^t^S^-^ucju^:--
Cor molei.d.no comp..ra-
329 343 358, 301, 3b2 ei seq. bom.nes, 5o7 Pers'-'^''^-""'^
ad l)e. ..uiuu. nioderanUus, 343. esi. 389
luiu 3"9' uoidis molus Crucem lerre, ei ""' "
".^^^"^^S?.^.:
cuslod.acomme..dalur,..80. 992. deposi-
CorO.s rag. colle. Uo,343.Cordis
,
^''^''^^^'^'.'-("^orirm

Co.dis muuuitia, 31J,33,S,

8u4.Cor u.uiidauuum a.J v.,lei.- 8'« ^",-"^ Nu .a crux durlor quam ^ors,
9l1 "i",«
;'ic"ar 9...
pu.am coi.le,.M„..eni et tu, ,|n,d nus 1"Ceai, „j Cru-
dum Ueum, 232. 234. N.mpe pcr lor , seiJ.

Sulum puruu, esl, quod su- 503.T,.ul. crucs «'^f",^*''" juor a.burum
assiouau, o.ai.unem, 328. X,^'^''','^',^»
Der..llu,-re ..csc.i, .597. F.lu
cordi, purgali »t,ilus, 340 e,s
q",'t""--'"''i% S;g'u crT.l emLia, 802. L.,i.i
slerile, bo..um Ueaertum, 43. Coru.s
£( si« Cor ad vlt.a
nostrum ,,radaio recuns.-
tiiuk\ diiec..o,807 eueq Cor
..u...dna: biibere u. cor
ai.andum j2o. holalium c.v.ta;
.

auguslum, quod bi.em >,Jio- ^-::;r:;;;:::«.^--^~^^^^

tuum cr.da.,, 27", 378. Cor Cor fos,a murlui, 802. j„K„.,t «il'
lum „il,atem|oraU»jucuiid..a.ismel..sconi.an.l.yb. Cnbaiidi ii.odus qui esse d«b«f • ,f/ 330.
'

lioe.idum in Ueo, 337. Coi

bominis auKUstum ad conc- in capitu.o, -jo
proclaina.io
l-f.iiaas a.viui \erbi
del.cas, el.am cum .n .llas tolum Cu.i,ar..m
qua',.t Ueus iisi cor nostrum, Culie.lus ,iuiiini.ns, b9o.
e\l..n...lur 5 Mli,l a ""'"=*
328 Cor siiuiii ueu dare quid,
800. Cr
Deio uoii p enum C.llu, d.v.ni '""^"'•, .i*^,;,
,.:jitas labore, limore
et do-
Cup.dilalis damua, 8b2. •^"P'^ "'',„,„„,' reliuquend.T,
obuoxmm, 329. Cordis nosir. os t.um D,'o soU
auo't viuis Cu„.dilal" l'"''»'^'^'"^"^,
Clirislus .„,utuendus, lore prcmil, 55b. u.u»
u esl,sed
auenei.dum, 150. Cjus usi.ar.us inleros uec opu>, uec
unior luius est iii alfe- 285. Cupid.lalis apud
3 Vila eju'- Jtsus, 401. Cordis "1.
cogiiatio, 353. Sermo cord.s excruciaiio, temporalibus
tnfi rnris le.. plus
ctu 4-'0 lioi anior, ibi cor et oniros*, iSb.Cuns
'•'"•", h_ ^i',,,.^
auimarum onero.sa,
ai.JcUu -294. Cord.s vu.nerau
sigua, .acrjma', 98. Cord.s
conuil.'buu,i.itas in pulvere pigmeutario
cxprcssa, 45,
Cura auimaru.u
a.4Uo debit. pra.lati '-« 'u,
,^
j^ura' euau. uli-
/iub^t^rfug.eiiUs excu-
Curbuu..iiiscaslol.uii.,081.Cord.s.nduraudescr.pt.o, les per.culosas 1 i4. ^^i"^"'*. 3„j,is curis vulunl habere
4(i
ratione, 371. Cor impu est sat.o, 148. Feriatas '""".f^^^l^.nnoris usum .mped.un^
3U8 Cor.lisduiit,a quauam ht
fesuva gaud.a, 1--':,^,"!''- """"bi sunt l.ber., 130. Cur*
lu.bu.enium, lab.ilum, .utosum el semper colluctans, 5.
2. A curis ''^''"""^" compa.'iuntur, 685.
Ouis cor Cbrisli, 09. Cor Jesu noslrum est, et nobis pa- ^^"'^"utlio ,.on
431- Poleuuus amore quam niucroiie vulneratum, 307. Cor».'
tet,
430. Cur Cluisli amore vuluBvalum d.ligendum, 432.
^r rdirsVurarrio"»» C0UU«P.us.
1937 VOLUMINIS SECUNDI.
sollicitndines hnjus vit» interdum remiltendae ad fruen-
dum V)»", 234. Curacorporis superflua damnatur,359. Cur»
et desideria saeculi sunt umbrae mortis et perditionis,
10?8.
Ciiriae commercium, religiosi proposili delrimentum,
19i el seq.
Curio-itas unde nascalur, 20S. Curiosns circa aliena
ignoral sii.h, 354. Ciiri^sil is sensunm, C"ncupisceuli:e fo-
mes, Si. Ciiriosilas sriendi fufriondi. 872.
Currus lri"lRKin Scriptura, 783. Currus Dei, et diaboli
triplex 275. Curruum qnaluor species, 780.
Cur^iiim nostruniad Deum Iria promovenl, quJiluor re-
tari'aiit 272. .\'l Deuin quonioilo ciirreniliini, 327.
Custodia sui commendaliir, 794. Cnstodi;i forti inilieent
spiriliiales, 48. Quid agendum ad sui cuslmliam, 323 et
*«7.Cuslodiahorto iioslro spirllualii|ualis adhiheiida,118.
Cu^lodes civitalis doi'lores et sancti Palres, 154.
Cypressns odore suo fugat serpenles, 495. Humililatem
signitical, 493.
Cypri semen album est, et simile semini coriandri, 121.
Cypri semen decoqni solet olen, ulunguentum exprima-
tiir ex eo, 121. De Cypri semine regale conlici solel un-
guentum, 121.
Cyprus insula bonarum vinearura ferlililate nobilis Ec-
clesiam significal, 277.
D Deus iibique orandus et in mente habendiis, 327. Deus ia
Daemonquomodohominemcorrumpat,771.Ejnsinsidiai
in Scripturis detejjeniia", 875. Illusiones et sollicitalio-
nes, 571. V. DiMbolus.
Damascus interprelatur civitas sanguinis, 943. Ileni
fundens sanguitiem inlerpretatur, 557.
Damnare non debet monacbus quo inon vult imitari,
203.
Damnationis indiciumcordisduritia, 331. Damnati pro-
sunl bonis,413.
Dalum et donum quid differant, 178.
David cum peccavit, charilalem non perdidit, 2,50. Da-
vidis humilitas et llhertas, 594. Davidis insignis pietas ia
midisel adversis, 915.
Decalogi piascepla explicanlnr, 731 et seq. Decem cly-
pei, dHcem prajcepta decalogi, 731
Declainaiiones ad ppr^uadeii'lum efficaciores, 283.
Defeiisio peccati quanium maUim. 572.
Deforiiiitas Chnsti accideniaria fuit, 438.
Delectatio sapienliae qui^-la meiite quairenda, 2. Dele-
ctationes servorum Dei, 210. Delectalionis nimietas se-
ipsam exhaurit, 62.
Delicati religiosi perstringuntur, 1020.
Deiicis spiriiuales, 90. Eariim experientia docet et
quanluin expetendiim sit quod de ipsis restat, el quaii-
lum respuendum quidquid illis obslat, 90. Cur inox aufu-
giunl, ()ii7. Uelicias conlemphitionis lurbaii non patitnr
spiiusus, 47. Cor hoiiiinis angustiusadcoiicipiemlasdivini
verbi delicias, 5. Uelioiae spintuales cariialiljus pluris fa-
ciendai, 307. Delicia? conleinplalioiiis breves. 2 Delicia-
ruiii paradiso sponsa comparala, 117. Delicia; sensuuiu
noQ reddunt folices, futuias impediunt, 253. Qni e.is se-
clan'ur, regno munili miliUnt, non Dei, 403, 1U20.
Delphici Apollinis respimsum: Scito leiiisum, 275.
Denies masiicantes solidum aiiiinai cibum, 76. Inielli-
gentia per deulem sigiiiricata, 77.
Oerehctio Cbristi iu passione qui intelligenda, 444 el
$eq.
Descensionis septem gradus, 776. Descensus bonus et
malus, 768.
Deserlio a Deo non timenda, sed a nobis, 36. Durain-
crepalio suie hominem periiiillil desidiae. 1 i3.
Desenum Iriplex, 774. Desertum quadruplex, 779. lu
desertis ambitio pullulat, 182.
Desiderium, anim» fames, 394. Desiilerium et deside-
rii usus quanium differant, 424.Desiileria an\ia nesciunt
suis contenla esse nierilis, 158. De-iderium cres'il sub-
traciione rei amiliE. 402. Frusiralum crescil, 151. Desi-
derium triplex eleciorum, 776 Desiderium familiarilatis
Dei,234, 363. Desidorium rlamor est ad Deum, 439. De-
sideriuiii ccelestium vim hibet orationis, 108, 112. Desi-
derioium finis vita a;tcrna, 168. It msalietas, 394. De-i-
deiia summorum pascunlur pr^feclibus minorum, 1025.
desideria prava, vermes pestilenles, 934. Desiileria saecu-
li sunl umbr* niortis et perditionis, 102S. Inutile et no-
civiim desideriuni. ubi etsi necessitas esl in causa, ni-
mietas esl in cura, 184.
Desperatio qiiale peccatum,849. Ejus anlidolum, mor»
Chri-ti, 349. Iiem spes misericordise Dei, 110. Non despb-
randi mali, 97.
1938
Desponsatio Christi cpiid, 65. Despon<iationi3, coronatio-
nis et la?titia; unus dies consliiutiis, 69.
Detraclio cavenda, 813. Ejus ileteslatio, 8.35. Delractio
esl eliam cnm virlus proximi celaiur, .59. Qui sibi inien-
dit, aliis facile non deirahii, 85". Deiractiiinis anres claa-
denilae, 874. Detraclionis remeilium, 354. Delractores no-
tanlur, lOIS. Ad delratnre? et landitore^ qualiler se ha-
hendnm, 202. Delrabentes et audientes pari ream tenen-
tur, 334.
Deus omne bonum, 723. Deo hoc est esse, quod honura
esse, 249. Deo comparal;e creiilura; nihil snni, 17i. lu
Deo omnia, 7.38. De Deo cogiUndiim qiinlq^iid melius, de
niihis quid'iuiil vilius poiesl. 327. In Paire et Filio niira
aequahtasei niira lentitas, 162. Dei varia attribiila, 404.
i
Deus quomod liix et tenebcte, 171. Solus sanclus, boiius,
justiis, 818. Dei boiiitiis, sapienliT. el potenlia in crea-
tione el redemptinne, 587 et sci/. Ejns voluntas ut sacra-
tissima, ila res secretissima, 291. Duplex in Deo vcluiilas
532. Dei sci-ntia praedesiinal,etsignat eos, qui sunt ejns,
100. Praesentia Deiqiiid, 18. 797. Ubique limenda, 1023.
Ejus prEesentia in anima quibusindiciis agnoscjtur, 423.
Deus ubique, sed vario modo, 9. Omnia circumspicit,971,
Dei operationes vari« pro attributoFum varietate, 147.
Deus quomodo cogitandus, 232, 404. Dei coRnitio per
crealuras, 12. Deum ubique pra;dicanlcreatnne, 9. In eis
Deus diversimode laudatur, 13. Deum cognoscere, scien-
tiffi ploniludo, et qiio mndo scientia illa acquiritur, 3(58.
nohis ipsis quwrendus, 233. Non extra, 320, Ad Dei co-
gnilionem perveniri non potest nisi per sui cognitionem,
360. Deus videri nequil ociilo corporis, 1027. Deiis im-
meiisus capi non polest, 23. Deus nobis inaccessibilis,
sed non nos illi, 23. Deus amat secretum, fugit solatiaho-
minuni, 363. Deum solus comprehendit amor, 240. Deus
aniore certiiis qu.am coanitione attingitur, 232e( .icr/. Dei
ineffabilis er.^a nos charitas, 1008. Qiiam pronusad mise-
ricordiam, 967. Ejus indulgentia cunctis paiel, non delieiaa
10. Dei bonilas erga peccatores, 351, 416. Item p-ilientia,
510. Deus aeternis et immntabilibus regulis oninia regit,
12. Deus singulariter diligit singnlos homines, 416. Deus
ad vincendum facilis, 1016. Deo nos protegenle nibil nos
laeilit, ^72. Deicnrrus tripl''\, 275. Dei imaao et simiMu-
do in hom'ne quiil, 524. Dei imago qualis in nobis, 328.
Deus omnia crenvit sine lahore, 807. Kjus dignaiio erga
creaturas, 418. Dei erga homines amori< conlempl.Ttio
quain sunvis, 411. Deiis pro benefieiis singulariter dili-
gendns, 470. Qii:inla ei liebeamus, 470. Dei erga homiiies
beneficia, 524, S09. Sicut omiii momento Dei frnimur l«o-
nitale, ila omni momento habendus in memoria, 3ii4.D9i
promiisa quanla, 421. Deus in omnibus intendit bonuin
hominis, 698. Deus gustaius .aeuit esiiriem, 394. Dium
esurire est seniper qnaerere, 170. Homo in se hibet unde
Denin .-ignoscat, 259. Deus ahsi'oiiilit se nt magis qiuera-
tur, 171. Deus boe solnm requiril ah oiniii bnmin", quod
nulii conslat esso diflieile, .396. Deus animje qiia-renlis
enm Sabhatum, 407. Ad videndnm hic Deum quiil requi-
ratur, 1027. Eius visio multiplex, 20 et srq. Vi'leri nnn po-
te-t alisqne gaU'lio. 911. Qiiomodn conlemplan'lus, 231,
2,32. Deum muiidus nnn videliil, 621. Miindiin'lns animus
ad viden'lum, Deiim, 619. Mundandum cor ad eum vi'len-
dum,232, 234. VullusDei irali quamimprobis terribilis,
980 Deodignuni pamt hahiiaeulum, ciijus nec ratio de-
ce|ita, nec voluiitasperversa, nec memorhi inquinata,337.
Pax nncessaria aiiim;e Oenm hnspiianli, 337. Deo vacan-
lis bominis be,ililuilo, 317. D-i soli inhicrere quinta feli-
citas 411. Deo ^dhieiere qniil,646. Danda opera ut ei ju-
git r adba^reamiis. 224. Dei mira Hisnatio io animam
pham, 9", 98. Inipqualiias aniinffi ad Deum sponsum, 418.
Deiis ciir ro2ari velit. 394. Ad Deum qiiomnilo ciirren-
dum, 327. Dulcis Dei conf ibulatio, 399. Excitnlio animae
ad Deuni hnsoilem religiose suscipiendum. 363 et seq.
Deo soli aperiendnm conlis nos'ri ostium, 150. Olium
triplex ad Deiim, 151. Deus vinientii invenitur, 665. Quo-
modo nohis fenerat. et nos illi, 99R In Deo solo quies
anima;, \ietseq. Extra eum nulla quies, 42', Capacem
Dei quiduuid Den minns est non implebit, 297. Cor figen-
dum in Deo. 337. S.ilus e«t bealilulo beatorum, 324.
D.'us panis anaelorum, qiiomo'lo ;omeditur, 532, Deiis
incarnatiis ut possil f.irilius ca i. fre.iueiitius recoli, te-
neri ilinlius, retraetari devotius, 180. Dei sedes amnr, 233.
Deus cliaritile viiliierandiis, 98 e( se^. D.'um vulnerari
quid, 396. Deo debemus timorem et amorein, 256. Deus
exigit limeri iit dominus, hoiiorari ut piter, ut sponsus
arairi, 400. Dura diligere qiiid, 339. Deura quis vere di-
ligat, 644. Si non rjuantuiii d liemns, sallem quantiim
possumus Deum nihgamus, 419. Siiper omnia diligendus,
415. Solus propter seipsum amandiis, caeterapropter i|i-
sam, 237 etseq., 619. Quomodo diligendus secundum tres

-1939 INDEX RtiRUM ET \EIIB0RUM
animffi vires, 36i. Dili>;eiidus sine modo, 598. Pro
suis
beneficiis noii potest salis amari, 399. Qunniodo Deus
veniat ad liomiuem et vicissim, 623. Virlutes aDeo.vi-
lia anobis, S17. Dem quomodo erudit nos, 7"5. Movet
cum admonel, 344. Yisilat nos qualuor niodis, 780. Fla-
gellat adsaliitem, 336. IIU irascitur, quem non flagellat,
3-2H. Cur alios puiiiat huc iu sreculo, aliis parcat, iHl.
Quomodd nos lenlare dicalur, 2U9. Horno a Deo divisus,
est sibi robellis, 329. Qualuor a Deo nos abslrahunt, 271.
Deum duo nobis aufrrunl, duo reddunt, 684. Quilius
viis ad Ueum reverteiidum, 634. Deo offerenda; pnraitia;
diei et cogilationum, 810.
Devotio cor exhilarat, et virlutum germina fecundat,
118. DevoUonis brvor, aniraa lingua, 481. Qualuoreaic
augent, 773. Devntio proponsior frequenter conscientia!
securitalem minuit et furalur, 69. Inielligentiara comita-
ri debet, "8. Amanlem eleval, ut gratiie orcurral; cor
aperil, ut excipiat; affectum dilalal, ut plurimum ipsius
capiat, 92j.
Diabolusaduobnsbolisdictus, 291. Ejus figuraPharao,
386. Currusejus Iriplex, 273. Idem per Henalem sigiiiti-
calus, 581. Ejus character superbia, 453, 495. Diabolus
Sieculaiibus terribilis, rcligiosis contemplibilis, 885. Ejus
poleslas justa, et injtista, 884. Tolum ejus uegotium,
animas perdere, 333. Ejusdem aslutiie, 336. Suggestiones
serpentibQSCompaiaia>, 492. Prima ejus suggeslio conle-
renda, 8S5. Ejus viscus, laqua=i el sagilta;, 332. Is nos
tentat per carnis minislerium, 333. Noslram miscriam,
suam facit ketiliam, el contra, 242. Depravat boiia opera
per vanuni gloriam, 477. 1'numqueuique pro suis mori-
bus lcnlat, 388, 885. Nolenti non nocet, 372. Imo len-
lando prodest, 884. Resislenlem sibi non vulnerat, seJ
coronat, 372. Ejus liamus, incarnatio, 568.
Diademalis Iropologia ad religiosos, 63.
Dies quatuor, duo boni, etduomali, 274. Deis a^lerni-
talis quoiiiodo lilures, 168 il sci/. Dies Doniini cl dies
honiinis male convei.iunt, 3. Diei septimie pra;rogaliva,
407. Uies sepliinus, charilas, 408.
Diflicile niliil ei eui Chrislus suflicit, 999.
Digoalio Dci erga crcaluras, 418. Dignalio Dei in ani-
mam piam, 97, 98.
Diguitas mundi et gloria omnis quambreviset cadaca,
746.
Dilatatio in malum, coarctalio in bonum, 5.
Dilalionis iiiduciisad salulem quomodo ulendum,910.
Dileetio quo plus bibitur, plus .-itilur, 610. IJileclioiiis
probatio, 422. Vera ilile.tio esl luandalorum observalio
618. 622. Dileclionis cxeiuplnm el ilouum, a Deo habe-
mus, 107. Dileclio nuiiqiiain quiescit, 76. Ejus inquielu-
do a|j|irobauda, 22. Uileclio teinporaliuni oijlivioiiera in-
ducit, 3. Uilectionis alae dua', 833. Uiligendi qualuor mo-
di, 786. Pnlchra dileclio quie, 1011. DisUuguitur .ib amore
carnali, uaturali et sa-culari, 1041. Dileciio triplexSab-
Lalo uiplici signilicata, 408 et sci/. Dileciionis Dei etpro-
xirai perfeclio, 549. Au et quomodo dilectio Dei pr;cce-
d«l dilectionem proximi, 549. Dileclionis pra'ceptum
euave, 642, 643. Cur adeo inculcalum, 418 cl .vei;. A dila-
ctioiiis lege nemo polest excusari, 418. Dilii.'ere Deiira
quid, 339, 643. Snper oiiinia diligendus, 413. Niliil dili-
genilum praaer euin, 339. Aul iiropter euin, "97. Dili-
geudus Ueus in snis manilalis, 422. Maxinie pro collalis
liobis boneliciis, 470. Uiligenti Deum magna est relribu-
lio, 219. Sine luodo diligeiijiis, '226. Dilectio Dei forlis
est nl uiors,821. Dilectio {Uirisli duplex, 643. Causa' di-
Ijgendi Cliristum, 641 Causa pra'ci|iuadiligeiidi Clirisliun
. veiitu dilecti, 39. Dormiendi modus qiiis esse doheal, 811
opus reilemptionis, 641. Aspiralio ad Chrisiuni proililec-
tione, 1041. Uiligi a Ueoquanti, 623. Palcr quoinododi-
loxeril Chrisluin, 639. Clinslus quanloperc dilexeiit nos,
639. QuomoJodiligendus pioxiiuus, 821. Uiledio |iroxi-
rai vera a falsa discernilur, 643. Proximuin quis vei-e di-
ligal, 644, Uilectio fralerna oralioui et sacrilicio pra'fer-
tur, 107. Ordo diloctionis proximi, 4IOf( si;ij. An proxi-
nium dili^ere dcbeamus tam inteusequain nos, 549. Pro-
pinqui in ililecliono an ahis priefcrendi, 821. Dilectio
parenlnin et aiuieorum parvuni conseqiiitur praMnium,
sed si negligalue, in;ignain damnaiioiiem, 410.Diligenili
minns parentes quam Ueus, 830. Diligere iiiimieos, inagis
di\inuiii quam lnimauum, 443. Uilcclio iuiiniciirum com-
mendalur, 410. Filiiiiii Uei liomineui lecil, 410. Uilectioiii
inlidelium quid debeatur, 410. Oilinm perfeciuiii porfecta
dilectio. 1011. Uileclio bouus iniirus regularis, dislriclio
anlemurale, 118. 1'. Amor, Cliaritas.
Dileclus incessaiiter quierendiis, 4. Ejus visiiatio de-
lecialio, vieissiludo luoleslal, 393. Uilectum amorubique
sequiiur, 40. Ejus abseniia quani gravis, Hct ieq.
liilu\iumtri[)lex.ai|uarum,vitioruin,oppressionuin,693.
Diroctio S[iuiUis saiicti, .359. Uirectio cordis triplex,
807 e( 4«^.
,
1940
Disciplina regularis non premit, sedprotegit, 120. Ejus
amariiudo, 550. Anlemurale appellatur, 118.
Disci|iuli boni qui se traclabiles et flexibiles exhibent,
73. Ad oninem injuriam insensihiles, 73. Capillis desi-
gnati, 73. Disci|iuli ranes in Ccena Douiini |ir;eler Ju-
>
dara lurbati, 605. Discipulos Christus consolatur,027 e(
seq. Vis amoris ejus erga illos, 1006. Eorum moestitia de
ejus discessu, 626 el seq. Christi discipulorum qualis rclri-
butio, 303.
Di-cretio necessaria in corporis maceratione, 214, 512.
Virliis sine discretione vitium, 880. Diserelio ad praelalos
pertiiiet, non aj subditos, 207, 254. Discretio noVilii,
slulium se facere propter Christum, 246. Itim uihil oin-
nino discernere, 2ij7.
Distentus ad alia non sufllcit ad concipiendas divini
verbi delicias, 5.
Distraciiones imperfectorum, 208. Distractionum impa-
tiens est amor, 32 et seq.
Uivinis iion semper vacare grave est piis viris, 165.
Divini gustus et aflfectus lempore desolalioQis iu memo-
riam revoeandi, 666. Ad res divinas explicandas impar
omnis sermo, 174.
Divinitas quomodo nobis proxima, 27.Divinilas in car-
ne est quasi niel in favo, 137.
Diviti;E terren;c cur justis iii veteri lege polius quam
in nova concessa^ 287. Divilia! nostraj, virlules, 863. Di-
vilia^ terren», cur fugienJic, 283. Diviliaium effecius,
823. In Jiviiiis iiulla vera felicilas, 403. Bonus di\ilia-
rum usus cui couiiielit, 1043. lii divitiis iioutanlum abu-
sus, sed nimiusbabendiappetitus Jamnatur, 184. Earuui
amor in clericis notatur, 743.
Divites peceata hinc, iion opes efferunt, 291. Divitibus
qiiid faciendum ut s.ilvenlur, 288. Fruslra est renuuiiars
diviiiis, et non divitnm vitiis, 1043. Diviiibus el polenti-
bus nulla qiiies, 8'J6. Diviliiin studia, 719. Divitis epulo-
nis sepulcruiu, 743. Causa ejus damn,'iti'>nis, 295.
Doclores Ecclesia; coliimna" sunl ei ilrmanieulum veri
tatis, 54. Doclores Ecclesia; oculi, 99. Custodes civilalis,
154. Favus mellis, 138, 139. Doclori duo necess;uia,
compassio et mejela, 87. Se atlempeiel audltorum cap-
tui, 122. Doctores temporalem et spiritalem consolaiio-
uem debeiit subdilis, 102.
Doclrina lacti comparala,89. Doctrina sacracommuui-
caiida, 032. A
sa-culari stjuncta, fons signalus, 118. .\c-
quirenda assiduilalc sludii el inslanlia piecis, I0J3. Ob-
luilur luulliplieilate. 367. Doctrina; et coiitemplaliouis
vicissiludo, 102 Siraplex Joctriiia Clirisliana omnia dia-
leclicorum argunii iita sulvil, 267. Suspecla osl, qu;c uul-
lani indueit de Chrisio menlionem, 15.
Doluris saiictorum tres causse, 776. Dolendum non de
pfEiia, sed de culpa, 796.
Dominium Juplex quorunidam pi'a>lalorum, 746.
Doiuiuiis noineii est majestatis. Maijislcr pielalis, 363.
Dominis qualuor scrviunt boniines, 772.
Domus pio monaslerio, 1033.
Doiialus Ecclcsiic unilalem distraxil, 126.
Donum el dalum quid differanl, 178. Dona iioslra soli
Deo iioia, 81. Dei alia sunt iiosira, alia proximi,
Uoiia
270, 271. Quis eorum usus, 271. Dono a Deo ;icce[ilo
quisque sii contentus, 817. Dona Dei (julbus homo Deo
graiior non fit, linicnda, 974. Dona Dei non supra ipsum
diligenda, 415. Donorum Spirilns sancli varia genera,
69.
Dormit sponsa, rum patilur menlis excessum de ad-
Dormire quo modo debeat monaehus, 796.
Doles animi naturalos indilferenles, 208.
Duce o|ius liomiiii in via ainoris, 213. Ducis spirilualis
necessilas, 37S.
Dulce etdulcedo quid Jifferanl, 179. DulceJo efficacior
durilia, 103, 104. Dulcedo gralia; abscondiia linieiiiihus,
noii amanlibus, 82.
Dunia iiiterprelaiur siloitium, 558.
Uurilia cordis quanani litratione, 371. Dainiialioiiisiii-
diciuin, 331. Duritia in pcenitonles prxsliegilur, 153.
E
Ebori comparatum Maria; corpus, 981.
Ebrietas ul veneiium fugienda, 378. Ejus damna, 8.47.
Deleslatio,848.Ebrieiatisdivin;e elbeat;e eosiderium, 167.
Ecelcsia; luriuri assimilala, 879. IVr Cyi>runi designa-
la, 277. Ilem jier capream, 1024. Est Cluisli corpus, 253.
Donos et nialos roni[ilectilur, 988. QuomoJo tanien pul-
cherrima, 161. Ejus seiisus, qui, 255. Oculi, qui, 73.
Nempe doctores, vi). Maiius, houiines saneti, 834. Chnes,
credeiilium plebes, 99. Christi desponsalio cum Ecclesia,
64. Eaui |ilus Jilexit Chiislus quam corpus suiiiu nalu-
rale, 2tU. L'iiiversa de Synagog;e ad eani Iranslaia, 924.
1941 VOLUMINIS SEGUNDI.
Ecclesia fecunditas, 924. Ecclesia Cliristum exornat, 69.
Christi desiderium introducendi populos in Ecclesiam,
145. Gloriaetdilalalioejus,939. Ecclesialemporepassionis
Cliristi in sola Virsine, 4'29. Ecclesia; virtutes, hortus
sponste, 136. EcclesLe et Spiritus sancti convenientia,
750. Ecclesia; priniiti\a' ffiix status, 138. Ecclesi;e unitas
commendatur, 100, 101 et seq. .\bejus unitate separ^itio,
perdiliii est, 101. IJcclesia; discidium el scliisniadeiilora-
lur, 99, 100 et seq. Hanc bella decedenl, 1052. Ecclesia)
principesnon imitentur principes sa;cnli, 1052 etseq. Ec-
clesia; perseculiones cnr Dens perraillat, 1055. H:e ipsi
utiles, 129. Myrrha; ooniparata;, 149. Ecclesiainjmobilis
inter impias convellenlium maims, 100. Non recedit a
Christo propter turmenta, 37. Imo fortins ipsi ,adh;cret,
36 et siq. tcclesi;e pax et quies a perseculionibus, 37.
Ecclesia; pitesenlis pnrsecutio in moribns, 38. Quomodo
in publicis Ecclesia; malis ipsi consuleinlum, 1052. Eccle-
sia; a divitibuscur iia largedotata;, 2S8. Ecclesiam lem-
poralibus fovere debent reges, sacerdotes spirilUHlibus,
102. Ecclesise reditus patrimoniuni pauperuni, 293. Me-
lius EcclesiiB palatiis, iiuam palalia Ecclesiis legesdarcnt,
1052.
Eciiesiaslici diviliis plus ffiquo dediti, 288. Ecclesiasti-
coruni reilituum abusus nolalur, 293.
Elatio fugienda m;txime pr;elatis, 52. Elatio cordis,ni-
dus volucris, 298. Elalio descendit, ascendit buniililas,
73. Hostes nostri duo praecipui, elatio mentis, et volup-
tas carnis, 1051.
Electi tria pra;stolantnr in futuro, 776, 778. Electorum
triplex desidcriura, 776. Triplex exercitium, 779. Electos
cur Deus periniuat labi in peccata, 693.
Eleemosyna; sunt omnia misericordi;e opera, 30. Elee-
mosyn;i; largitas exaffectu dantis, 632. Eleemosyna qni-
bus danda, 702. In faciendis eleemosynis observanda,
955 et seq.
Ei.iAS et Joannes a carnibus abstinuerunt, 485. Elire et
Eli2;v;i mortuum suscitantis allegoria, 50. Eliae ascenden-
tis et Christi resurgentis alleioria, 514. Igiiis ab EUa
missus moraliier explicatus, 517.
Eloquenliae signum evidens, 88.
Eloqiiia di'iiia instar favi disiillant dulcedinem, 114.
Eloqnioriim divinoriim suavitas, 14.
Emm-ionlis duo discipuli oratio et meditalio, 657.
Engaddi signilicat fons haedi, 277, 630. Moiiasleriuin re-
gulare polest dici, 030.
Epiphania nativiias est Christianorum, 941. Epiphania
dies luminum, 93b. Tiiplex iu ea Domiiii mauifeslatio,
936.
Equorum species, 778.
tres
Ericio similis peccator, 575.
Error quid, 8S2.
Esuries ipsa viitutum pascit, 91. Esuriei nOstrffi tri-
plex mens;e apiiosita, 781. Esurire Deum esl eum sem-
per qu*rere, 170.
Eucharistia quare instituta, 100(5. Cur sic dieta, 669.
Ad altare quoraodo accedendum, 376. Cunlra inconlinen-
les indigne sacris mysteriis se ingerentes, 376. Euchari-
stiae accept;c negleclus quam noxius, 1001. Soli sacerdo-
tes ministri s;icramenli eucharisii;e,355. Eucharistias sa-
cramentum ftde, iioii ratione invesligandum, 673. In eu-
chaiislia tota cum Christo Trinitas sumitnr, 531. In eu-
charistia consideranda species visibilis, veritas curporis,
et virtus gratue s|iirituali3, 674. Veritas corporis Cliristi
in eucharisti.i, 531, 932. Eucharisti;e efficacia dispar in
bonis et in malis, 670, 674. Eucharisli;c excellentia et
flJes, 672. Dispositiones ad eucharisliam perci|)iendam,
960. Species paiiis in i-ucharistia cur remaneat, 673. Eu-
charisli;e forma,670. Passio et mors Chrisliin usu sacra-
menii euchari,^ti;e commemoranda, 670. Idein Christus in
sacramento eucharistiae, et in ccelo, sed diverso modo,
671.
Ev.\ spina, Maria rosa, 695. Evse duplex maledictio,
469 et seq.
Evaiigelium perfcctionis habet consilium, et infirmita-
tis remedium, 287. Speculum sacerdotum, 739. Ejus per-
fectio snpra legein, 112. Evangelii suavitas polior et efli-
cacior legis severitate, 103, 104. Evangelii et legis mira
symphonia, 5P8.
Exallat Deus hominera tribus modis, 773.
Examen sui quotidianum, 205, 213, 326, 339, 361 et
seq. Examen conscieiitia; ante cnhitum, 798, 799. Exa-
men sui hurailitatem parit, 203. Commendatur, 633. Praj
cseteris, 474.
Excellentia; quod pliis habet, plus sibiexigit reveren-
ti;e,|ilus refunjit gralia;, 147.
Excessus anioris non diuturnus, 393, Excessus amoris
Christi in passione, 660.
Exemplo bono aliis placendum, 835. E.xenipla prava
mi
sacerdotum et monachorum saiculares in erroreni indu-
cunt, 38. E\em|ilis sociorum religiosus infrucluosus con-
demnalur, 75. Liiterati et religiosi exemplo non pra;eun-
tes pr;estringunlur, 662. Virtus ferventer colenda in
posterorum evempUim, 203.
Exercitia cella;, 210. Exerciliamonachorum in commu-
ni exercentur, ii53. Exercitiis corpuralibus quomodo va-
canduni, 214. Exercitiura vires in omni labore subniini-
slrat, 211. Siia siiigulis liiiris exercitia ohservanda, 213.
Exinanilio Christi quanta, et qua; ejus causa, 537 et
seq.
Evire a Palro in Christo qnid sit, 600.
Exteiior cor|ioris slalus inlerion-m designat, 376. Ex-
lerioruin cultus incult;e mentis indicinm. 307. Ruslicitas
in exleriori curpnris statu vitanda, 378. Exterius muuir
nihil prodest, si fames sit iutus, 83.
F
Fabuh-e ecclesiasticis vitanda>, .379. Uti et facetiae, 379.
Facies hominis, sppculum cnrdis, 882.
Faliacia Salaiiae cavenda, 148.
Falsorum Chrislianorum vita, nox, 583.
Fama bona odore, boua conscientiE unctione significa-
ta, 109. Conscienlia non negligenda amore famse, nec con-
tra, 976.
Fames anim;e desiderium, 394.
Familiaritatis divinse desideriura, 363. Familiaritatis in
gratiam suscipit Christus quihus indulget, 111.
Fastidium malafames, 8.5. In coelo nullum, 497. Mona-
chos nonnunquam infestal, 130. Vitandum maxime in
exercitiis spiritualibus, 970. Id quam periculosum, 1069.
Fastidium suscept;e serael professionis cavendum, 803.
Fastidium solitudinis unde, 208.
Favo comjiarata spons;e labia, 113.
Favor et araor horainum quatenus probandus, 975. Fa-
voris huinaiii damiia, 973.
Fel dolorum et laborum Christi in mel et lac dulcedi-
nis transit, 1.38.
Felicilas quanta Deosoli inha-rere, 411, 412. Qn;cvera
felicilas temporum, 928. Felicitas vitae Eeternae, 325. F.
Beatitudo.
Feneral Deus nobis et nos illi, 996.
Fervor el consiantia in proposito, 805. Aliorum inspec-
to fervore, nostrum agnoscimus teporem, 350. Fervor
novitiaius discrelionem non admitlit, 246. Fervor Irans-
iens virgula; fumi comparatur, 44.
Fidelium plebes, Ecclesi» crines, 99. Fidelinm con-
versatio duplex, IS. Hi contra vim persequentiam invi-
cti, 127.
Fides, lucerna,346. Pupillas oculicomparata, 531. Ejus
oculi lyncei, 978. Per prinuim diem signilicala, 407. Li-
bano coinparata, 127. Variae ejiis delinitiunes, 630, 978.
Fidesjnslum facit et cuslodit, 979. Non omnis hdes re-
pulatur ad jiisliliam, 979. SolaTperfecta Deo placet, 493.
Est tutior jiortus, quam qua;libet alta conteniplalio, StO.
Est intrepiila, 978. Prospera et adversa vincit, 97S Iteiu
mundum et inortem, 180. Oranes a;que nobilitat, 88. Fi-
desqu;enam Calholicum faciat, 741. Si errorem ;idmittit,
non fides, sed errunea credulitas est, 11. Nullis gradibus
separat, qiios, a;que regenerat, 88. Ubi dileciionis opus
est, vel dilectio operis, ihi hdei vita, 37. Fides angelur
et crescit, 3S4. Ejus ailates, increnienlum et pieniludo,
929. Exemplo magorum, 9.37. Fides et spes possunt esse
sine charit.ite, iion vicissim, 250. Fides sine Christo et
charitate mortua est, 37. Fidei timoris, et dileclinnis co-
pula, 384. In'elligenti;e, fidei et rationis connexio, 11.
Fides ficlapejor et periculosior, quam iiulla, 979. Fides
non ficia, qiue, 398. Fidei niullorum vita non conrordat,
74. Fidiset virtutes quomodo van», 176. Ex fidei defeclu
omnia fere vitia, 592. Fides Trinitatis ab Abraliain ad
Christum, 523. Fides Cbristi evacuavit .luda; -rum tradi-
tiones, et dnsmata philosophorum, 15. Nunc non esl di-
micare pro fide, sed delici;iri in ea, 34. Fides suadenda
non cogenda, S16. Fidei mysteria ad memoriam prompla
ad raedilandum profusa, ad subsistendum perpetua, ad
sufficiendum pleiia, 13,
Fiduci» in Deum motiva,972. Item varii effectus, 972.
Quiin Doniino fidit, in eo seipsum figit, 972. Fidiicia? et
timoris individua cupnla, 773. Amoris comes est fiducia,
973. Ex percepiione pr.Tteritorum munerum firma si
exspeetalio fnturorum, 267.
Filii Dei dignilas in honiine commendatur, 240. Chri-
stus cnr dictus filius homiiiis, non filius hoininum, 609,
Deus lilins Palri per omnia a^qualis, 529. In patre et Fi-
lio mira ;eqnalilas et mira identitas, 162.
Filiorum amor immodicusin pareutibus notatus, 470 et
seq
Filiolos cur Christus discipulos vocet, 609.
1943 INDEX RERUM ET VERBORUM
Finis, non pugna coronat, 4i6.
Finis hominis, simililuJo Dei, 228.
Fisiula, flos cresceos in allura, 122.
Flap-lla Dei iialientcr ajuslis inlerands, 482, 631. Ut-
pote signa amoris Dci, 29 . El ulilia, b31. Repiobi inter
flagcllaniurmiirant cunlra D-um; boiiiveroeum laudanl,
421. V- Affliclio. Flagellat Deus salulem. 35ti. Ilia ira-
scilur quem non flagelhil, 328. Flagellari bic cousultius
est, quam in fulnro, 422.
Fleiidi non ridencli tempns in hac vila, 882. Flelibus
mulierum donal Christus quos resuscitat, 51. Jesus ter
fleviNse dicitnr, "80.
Flures virginum, 1039. Flores in Christo, virtutes om-
nes onininm perfectissimae, 448.
Fluvii quatuor ex Cliri^lo nobis scaturientes, 56S. Flu-
vii quatuor beatos; inuiMlantes,567.Fluvius .^gypti cor-
ruplio naluiae humanae, 571.
Kons signalus. sapienlia, 119. Qui jngiter inlus erum-
pil nec valet corruini'i, 119. lleni spiiiinalis doctrina et
devoiio, 118. F^ns tri|ilex aniiiuE la\aiirt:e, "K2. Fonspu-
rns in horlis aromatnm, qui spiriiualia el aj^enl-i prceci-
pii, el inleliigeiida propuiiil, liS. KoniequHluur quihus
irrigainr borlus Dei, "^2. Funlis el pntei dibcriraen, 125.
MoiiastiTiuin de Fontibus ordinis Cislerc, 196.
Forenses el indocti pra>lati increpanlur, 49etseq.
Foruicaiio Inplex, b''^. Fornicatio quadruplex, 7S2.
Fornicalio spirilualis, 843. Fornicalio m niullis ciericis
raullipliciti-r rignat, 289. Fornicationem puta, si mens
lua vel modicum a fidei recogitalionedeclinel, 55. Forni-
caiionis iiuutii sunl oculi, 844. Fornicatiouis deleslatio,
844.
Fortiludo perquinium diemsignificata, 408. Virginihus
maxime conveiiit, 456. Justiiiae esuriem geuerat, 959.
Adversis et prospcris ex a^quu resislit, 456. Forliludo
quae iiona, qua: vitiusa, 49. Forlitudinis oflicia, 384.
Fiaclio nanis in Chrislo quumudo imitanda, ti66.
Frnlpr nosler Chnstus appellari non riedignalur, 59.
Fraudes variae Juilaoriim in Jesum, 430 et seq. Fraudes
insidi,inlium denotatvilis circumf ssio, 430 el seq.
Fiuctificalio diver>imuda in agro Dominico, 638.
Fruclu^ spiriius, 423. Fruclus trig^-simus, sexagesimns,
centesimus, quid, 843.
Frutral tas monast^rii omnibus saecularium ferculi? gra-
tior, «83. Krugahlas velerum nionachorum, 3,".9, 360.
Frnilio Dei et in quodam sapore divinu,255. Deside-
rinm fruendi Deo, 234.
Fumus multiplex, 45.
G Gnsius Dti acuilesuriem, 394. Guslus et affcclns divini
Galaad testimonii acervus interprelatur, 73. Mons Ca
laart Chrislus, 73.
Gaudiuni verum quibus competat, 1017. Gaudium no-
struin loium in spe i-t ex parie, 5 Gaudium piorum quaiu
dissmiile gaudio mnndanuriiin, 1009. Timor castus gau-
dium nun tollil, sed cnsioilil, 1009. Gaudium el lairynue
quiimudo hic misreanlur, 172. Viia|ir;esens plena laboris,
fniura paudii, 500. Gauiliiun spirituale hic rarissimum,
236, 242.G.iudiura conlemplaliuuis eslinsiar puncti, 151.
Gandia trstiv.i feiialas voliint liabere menlesah ansiis cu-
ris, 1-5. Gaudium beaturum de coiitemplaiioiie Creatoris
el creaiuraruiii, 368.
G.\iFRiDt;s, Declamationum auctor, clericus antequam
monachus,290, ileni S Bcrnardi notarius, postea abbas
IgniacHijsis, tum CiaravVallensis, 283,
Gaufridis |irimus prior Muniis-Dei, 190.
Gelieiiualis regio qua n lerrihilis. 720.
Gemitus piieisuspiria hominis spiiilualis, 585. Anim;e
de ahsenlia Dei gemenlis felicitas, 620.
Gerardus Engolismensis epi.^cupus, schismatis faotor,
1055.
Gerardi cuJDsdam monachi felix exitns, 802.
Germaxus episc. Auiissiodorensis orat ad sepulcrum
S. Ca-siani .Edua', 712.
Gersoms scutentia do cpistola ad fralres de Monte Dci
197.
Gervasius monachus, 311.
GtRVASius tertius prior Carlhusia) Monti«-Dei, 197.
G11.BERTUS abbas deplorai calamiiales sui temporis, 128
e( scq. Ordinem suuin apriina'va sanc iiaie dellevisseque-
rili r, 163. Abb.is gemit de»ua pra;lalione, 156. Confessio
ejus huniili^, 136.
Glona mundi i|uam brevisclcaduca, 746. Vana gloria
cavenda, 5S9, «.i7, li)18. Gluria et favor huminuui di\ inum
impediunt, 3. Diabolus sludel de|ira\are huiia opora |er
vaiiain glnriam, 477. Van;e glaii;e peccata, 346. IJui ex
aliorum conttMnpiu gloriani quaeruni, diabolum imiumur,
1019. Qui glonaiur in se, el sibi placet, 956. Gloriain
Dei, noiisuam quajrunt aposloliciviri, 116. Humililas via
1944
recta ad sloriam, 1019. Gloria perseqnentem se fugil fu-
gieiilein seqnitur, 276. Virginibus omnia referpnda ad
sponsi gluriam, 477. Gloria Chrisliani in nomine Chnsti,
649. Gluna nionachorum iu sola crnce, 57. Gloria bea o-
rum in coelis diversa, 474. Glori;e coelestis meditatio,
77.
Gnato Siculus voracissimus, 189.
Grali;e panem dividit Deus, 665. Gratiam comparathu-
manilasChrisli,divinilas confert, 146. Tiiplicem dixinitns
accipimus, ^^*!. Graiia Dei prsveiii.-ns, 148. Gratia; vo-
canti non ohsislendum, 193. t.rali« concursns cnm libero
arbitno ad salutem necessarius, 363.Gralia indu^lriae. et
industria giati;e vicari .m opem sibi lommuiiicant, 125.
GraliamDei spernere qu.inti sil periculi, 248. Gratia non
niiiiniiur usu, sed au;;elur, 988. Gratiae suavilas cur ad
ternpus sublrahiiur, 315,316 Gratiamerila piaevenil, co-
milalur, accumulai, 111. Lingna verbi. favor dignalionis;
lingiia anim;e. lervor de^olionis, 401. Gralia 1011 admiilil
fa-Ii iicnles, esnriemes implet, 1009. Bona nosira gralio-
ra sunl, cum depuianlur grati;e Cbristi, 110. Gratiae in-
grali quam liigindi, 10u2. Vi-io Dei per graiiamseu di\i-
na; dulcedinis experienliam, 20, 21. Gralis et miseri-
cordi;e odur quain suavis, 119. Gratiaininfirmitale carnis
occult;ita, quasi feimnium sanans el opirans, 82. Qua;
certitudo de grati3,dum mutahilis est naiura, 29. Gratiae
pr;esenlis inlicia, suspiria el lacrym;6, 315. Gialiae et
oiieraiioiiesDei vari;e pro varietate altributurum, 147.
Gralia; pleniludo in Chnslo, 24. Grali;e Spirilus sanct:
larga effusio, 10U8. Pr.Trogaliva tempnris grali», 287,
930. Gralia? mira ahundaptia, t)9. Grali;cpleniludo Mariw
et Stephano attiibiiitur, 574. V. Donum. Graiia et peri-
tia praelaio necessaria, 187. Gratiarum actio quid sit,
220.
Gralitudo erga divina beneficia, 797. Gratiludinis ir.o-
tiva,414. Dona Dei, quibns homo Deo gratior non fil, li-
mcnda, 974.
Grussi Qcuum quid, 303.
GuERRici ahbalis humihlas, 1004, 1013, 1026.
CuiGO Cnrthusi» priur lihros cougregal el emendal,
1056. Alier Guigu nidem Carlbusiinus. 311.
GuiLLF.i Mis ablias S. heo lerici SS. Palnbus addiclis-
1
simiis, 2U0. Li'uJii nalus. 197. Remis in munasIerioS. Ni-
casii mi.nachiim induil poslea ahbas S. Tlieuderici. 197.
Ejus liumilila-, 200. Opernm cataloaus, 197, 199,200.
Gula cavenda, 937. Corpori noxia, 347. Pingiiis vi nler
non gignil tenmm sen-um, 378. Pugna iu giilain cnnti-
nua, 360. Gulu; qi.intuplex peccalum, 386. Triplex,
958.
lempore desolalionis ad memoiiam revocandi, 666. Divi-
naruiii reruiii gu lu,- citu elabitur, 212. Guslu- inor.uiu-
ne ciir aliquando noviliis datur, 221. Guslus Cliristo
attribuitur, 255 et teq.
H
Habitns corporis, index menlis, 376, 826.
llaresis nox, 583. H;eresis Arianorum el Apollinaris
junii'ris,2,').
Ha'relici fures, 741. Pardo similes, 96. Fudiunl puleuni
calumnia^ et di-cidii, 126 Scri|'tiiriS abulunlur, 145. Rori
et gnllis iioclium comi arali, 145. H;orelicos sui lempo-
ris pia'stringil Gilberlus, 123.
HAiMERu;t)srarilin ei cancellarins Carthusiensesvisilal,
1051. Gui^oni qiiam intimus, 1052.
Haimo, prior secuiidusCarlh si.T Montis Dei, 196. Ad
eum scri|'Sil Giiillelmus abbas S. Thcoderici, 196.
Hexricus S. R. E. subdiaconus, monachus Clarae-Val-
lensis ex abb.ite S. Anaslasii carJinalis, 283.
Herharum qnaliiur species in hoito Dei, 783.
Heimon analliema signilicat, 96, 97.
Herodes diaboli symbolum, 581.
HiX;emeion spiriiu.ile, 407 ('( seq.
HiERONVMUs (S.) nulli lilandilur, nude nudam promil
veriiatem, 288. Auguslinuni nnnqiiam vidil, 10."i6. Gui-
gonis judicium de suppusiiiliis D.Mieronymi cpisloli.s,1056
<( seq.
lliLirilalem animi designat lilii candor, 453.
II 1110 irbor iimrsa, 974. Dei imagn el siiiiilitudo in-
humiiie quid, 524. Omnia prupicr huniinem, .S24. Hunii-
nis inslaiuini.OiiMilne di;;i.itas, 068. ll..mini-lapsi slaius,
669. Hominis lap-iis in miseriam, 5i4. Honiinis veleris
desciiptio, 334. ilominis qu.m a miseria,32l, 34s eistq.,
027. Tri|'lex ejiis morbns, ejusque remedinm, 776. Pu-
giiacnm si'ipso,3l5. A Deu divisus, esl sibi rebe hs, 329.
Nibil ila homini contiarium, sicul ipse sibi, 330. Is ad
teriena proiiensior. quam ad ooelestia, 174. Se ubique
circumferl, 347. Sui ipsius judex et vindex, 343. Tna ho-
minem sibiauferunl, 768. Hominis bonum Deus inlendil
1945
in omnibus, 698. Totum ejus Lonum nosse cl amare Ciea-
torem, 3'J4. auiando, veie est, 241. Homo ijriiuus
Deum
fa.iiis -ecunJuiu Ueuni. Deus poslea secunilum homiin-m
461. Quodie est lioiiio conililus, eo est ct reparalus, 12.
Hominis exallatio iii iiicarnatione Verlii, .W3. Iloino veius
cruciligfnilus, 333. Tres hominuni oriliiies, sa'culares,
activi ol conlemplativi, 8b9. Huniines Eviu imitatores,
734. llumaiii generis (|uatuiir tcmpora, 525.
HoufStas ubujU'',21o. Quasi hoiions slatus, 1039.no-
nor iiulius sine hunestale, 1039. Ilonestas Deo grata et
sancloriim an;,'eluruiii amica,il3. Est conversalionis iuen-
lis hine c iiipo-itce iniliciiim, 276.
Hunor flagi'lluiii, 183. Hunur Sieculi ei quem
pionii ii 3u3 Hunores sa;culiiiui;;e, 301.
collalus, vilescit,
Honur qui de imure nun venit, non lionor, seil ailulaiio
csl, 400. Honoris amurc in viru pcenitenli niliil hurribi-
lius,3('l. Huiiorum cupidi nutati. 14ii.
Horror ausieritalis vitie regiiUris nui curandus, .458.
Hortiis mys icus, eju-que expoMlio, 117. llurtus spun-
si,!279. Hurtus sponsi et sponsa; quid, I3(i. Hoitiis con-
clusus et einis.us, conscientia et conversaliu sponsie,
119. Hortus spiriiualis, conclusns, irnguus aromaiicus,
118. Uorlus tiiplcx, iii quo piiE aniniffi spaiiiniur, 7S1.
Horli pioruni suut libri sacri, K'4i. llcm oraliu et p-al-
mudia, 1043. Hortus, aiiinia justi, 1013. lijus culluia sine
custodia inutilis, 117. Horto nustro spiiituaii qualis adhi-
benda custodia, US.Horli in sepulcris juslorum, 1044.
Hosaiina quid sigiiiticet, 59U.
Hostes no^tri duo pra^cipui, elatio mcntis,et voluptaa
carni-, 1031. Hosles interiores ante subigendi quam e.^te-
riores, 1034.
Uostij! fractio in missa quid significet, 673.
Hur.o episcopus Gratianopolilanus, 1033.
HuGO i.bbis Puniiniacensis Carthusienses visitat, 1035.
HiGO sacraj militiie prior, 1053.
Humaiiiias Christi duplici privilegio caieros bomines
exce Iil. 23.
Huinilialionis in honiine quanta materia, 323.
Uuinilia cxercitia sectanda, 811. Huniilibus semper
inst.iiit pcrfecli, 222. Huinilos capris, quie senipcr asien-
dunl, et iidlnia respicinnt, compaiuti, 73. Compreiiendi
Deus niin pote.-t nisi ab biimiii, 4U4. Clirislus jude\ su-
peibiirnni, advocatus bumiliuin, 905. ^cmo quietus nisi
huniili., 1034. Huinilibus soliim naiel j.inua cceli, 430.
Hiimiiiare. Gioria est charitalis huniiliare se pro ami-
cis, 1006.
Huinililas commendatur, 759, 793. Apud ipsos super-
bos est 111 Estconlemptus propriie excellen-
prelio, 449.
tia;, 5.18. Ejiis symbolum vioa, 448. Haiic desigiiat cy-
pressns, 493. In-m nardi s, 227. Eadem in pulvere pi-
gni niiirio expressa, 43. 46. Liquefacliuni comparata,
153. Hnniililalis excellentia, 96s Elofria, .">3s. Est vexil-
lum Cliri-li, siiperbia Aiit cliristi, 1043. Iiisignc regium,
906. So!a liiimiliias justiiia, 3o2. Iiem -ola laqneus dialjuli
viiat, 339. Ruinain nesci , H38. Humiliti- niaxime neces-
saria, 1034 Cur exiinia iiiter viriutns dicatur, 339. Maler
viilulum, 537. Siiie ea nulia virtu-, 383. Iteiu sine ea vir-
lutes snnt inuiili's, cuiii ea omnes uiiles, 340. Est via
recta ad giuri m, 1019. Pro Chrisio suscepia regiam pra'-
fert digiii aem, 5", 996. Ex cliaritule procedens nil mo-
lesl ie |iatiiur, 153. Angusla hoiuini, aiiipla Divinitati,
1084. Humilitas ascendit, descendit ebitio, 73. Hiimililaiis
indicia, 770. Humilitas pcr effctus interiores et B\ierio-
ri-s dis i.icta, 5il. Ejus pedissequ» quies it linior, 1 19.
Ejusdem gr.ulus duodecim, 541, 692. Hiiinilitas triples,
538 53 I. Item sepluplex, 338. llumililii,s lurmiilinis et
igMOiaiitiic landcm nuii liabet, 189. Humilitas diiplex.de
vaniiale et verilale, 46. Humilitas viliosa triplex, .'.38.
Humililas perfeitorum ei imperfccturum, 46. Pcrfecta de
meritis semper aiienis piiesumit, 158. Virlulcs celanda;,
peccata manifcslanda, 857. Qui ncccssiiale cugenle, vera
de se bona loquitur, tanlo verius liuniilit.;ti jnu^itur,
quanlo magis veritati associatur, 605. Magis sibi respuu
deiit amor et bumilitas, quam ainor et majestas,9. Non
habemus liumilitat< m
illam inpeccalis nustris quain san-
cli bahneruni in viriulibus suis,945. Hnmiluas i|U,im sul-
licite conserv.iuda pei cjtori recuncili.itio, 96S. Huniilitalis
fundani' iiliim, 358. EJus quaiuur causa;, 780. Ad cam
acquii'' udain et conseivandam duo nece-saria, 33!). Ejiis
siimuli passiu aii.ara,Ht discussio severa,46. Hiecin vexa-
ti' nc prubalur, 122. Eam ciusat sui ex.inifii, 203. Tiinor
bumilitatem generat, 058. Humilitrilis et generosie liuer-
talis exeni|ila, .594 e/ sfij. Clirisms qiiare i-l quaii u!n liu-
miliatus, 431. Hiimilitatem verbis et exempiis Clirislus
docuit, 431 e( ier/. Cliiisius ptiinus humilitalis magisier,
i Inebriari spiritaii er est cliarilaiis perfeciisSiirniB dele-
932. Humiliias Chrisii septuplex, 944. Quomudo iniitanda.
944. Humililas Ciiristi in Incaruatione, 6.'i0. Huinilitatem
«omrnendat Deus parvulus factus, 932, Humilitas Christi
VOLUMINIS SECITNDI. 1946
In haplismo, 680. Humilitas Christi nobis est imilanda
432. Huniilitas Cbristi arguit superbos, 538. Huuiiiitalis
virlus in U. Maria conimemlata, 430 Humilitas Miiiie et
Luciferi snperbia por anliliiesini culiocat i, 461. Puiifica-
tio U. .Mariic liumilitateni ducet, 9.33. Humiliias pracipue
decet virgiiies, 430, 467, 838. Hniuilitas virlus niunachi
prieci|)ua,superbii summum eju- viiiuni, 386. Humilitatis
et biiptismi nnalogia, 94 i. Hiiiiulilalis et superbi.i anti-
lliesis, 538. Ilumil taiis exempla varia, 540 et seq
Hypucrila verba s.inclurum habet, vitain non habet,
389. Hypocrila; dupliciter dainnantur, 389 Pra;-tringun-
tur, 143. Siinulala sanctitas, duplicata iniquitas, 942.
Ohristus
I
Iditliun, id est pertransiens, 166.
Idululalriie comparata iiiobeiii' ntia, 381.
Ignaviam nostram arguit sanctorum invicta constantia,
73.
Unis inferni corpora non coiisumet, 713. Igiiis purga-
torius duplex, ungeiis et urens, 9.'j3. Ignis iib Elia cmis-
sus moraliler explicatus, 517.
Igiioranlia quid, 223. Ignorantia in clericis notatur,
291. Igiiorant a -ui ipsius duulex, i|Uiin iliio etTiciuiit,275,
Ignuiiinlioe teiiebrie quani grave onus, 5.38.
Illu.iiinata ralio tota hjiitur in Deiim, 341.
lHusLiationcs spiriiualcs cur Deus immitlil, 229. IHu-
strationum spirilualium efiectus, 229.
Imaginationc tanquam vi laniine tcnetur intcllectus, iio
sinceram coiiti-mpletur virilatem, 157.
Iniagu et similitudo Divinitatis in creatura, in quo, 27.
In homine quid, 524. Imago Dei in nobis qualis, 32S.
Imago Dei quomodo in notiis repricsenlaiida, 319 et seq.
liiiago et similitudo Dei in honiine quid, 524.
Iinitatur Chrisli tria debet ageri', 778. Imitatures sunt
Cbiisti lilia, 88. Quiuam imitaudi in coinubiis, 390. Mulii-
tudo non imitanda, 804.
Imiiiensus D' us capi non potesl, 23.
Iniinuiidilia tara iu veteri quam in novalege vetita, 731.
Impassibihtatis et ptiHnliae duplcc ungucntum, 107.
Iinpatitnlia amoiis laudahilis. 394.
ImpcifeclioiiHs suas nusquam homo melius deprehen-
dit, qu.im iii liimin" vullus Dci, 229.
Imi erfecturum coiitemplatio qiiienam, 33.
Impiurum triplex refugiuiii, 779.
Impossibilitiite amurn.m frenatur. 393, 394.
Iiiipudenlia Deo exsccrahilis, 294. In auolescentibus
detestahilis, 379. Ecclesia; pestis maxinia, impudentia in
malo, 747.
Iiupunitas quantum malum, 372.
ImpnriE cugitaiiones homini qua n infes|a;,343.Impuri
corpuris nioius inoriifii-atiune airscindendi, 344.
Ina;quaiitas anima; ad D'-um sponsum, 418.
Inanis gloriie redolet affectum verburuin afiecta lasci-
via, 116.
Incurnala divinilas est qiiasi niel in favo, 137. Esloscu-
Inin, 267. Diaboli hamus, 568. Anioris siimuius, 401.
Meiisa divitis,643. Angelus la;tilic,it, percatores jusnfical,
juslos giorillcal, 9.S4. Quani siiavis et admirabilis ad cuii-
tein|il.uiduni,67. Eju- causa et cir umsiantia' admir.indic,
68. Cau-a, mi-ericurdia, 355. Finis, 265. Mir.icula, 179.
Incarnaliiinis idetas, prudeiitii, eiproventiis, 88. Ciiristo
gluriam attulit et dei;urein, 67. Iiicain itionis mysterio
serviunt liguriB veteris Testaniimti, 12. Deus ciir visibilis
a|'parueril, 930. Kempe ut possit iacilius capi, frequen-
tius recoli, teiieri diulus, retraciari do.otins, 180. Aiigc-
luruiii adniiratiu de myslerio Incarn.itiunis, 67. Kjiis con-
sideratio quam eflicax ad praxim \irtutuin, 984 (•( seq.
Adniirabib; Dei cumhoinine conuneiciuui, 923. Iii Cliri-
sto duplex Uiiiura i:i un.i persona, 23. Huminis e.taltalio
iii Verhi incaruatione,
.363. l'idc Christus.
Incena hic et inuiabiUa oiniiia, 30.
Inconslans in consiliis pardo similis, 96.
inconstantia reli^iiosorum notatur, 634 cl scq.
lucrementa capit vexata virtus injuriis, 127.
Inculpahilis sit qni alius corripit, 76.
Indiscreiiu viianda,214.
Indocti et foreiises priClati increpanlur, 49 el seq.
Indnciis dilatiunis ad saluiem qiiuinoilo nlenduin, 910.
IndnlgHniia Dei cunctis paiet, non deliciie, 10. Inilul-
genlia ainor nou egei, 94, Chrisiu» quam pronus el faci-
lis ad indulgHndum, 110, III.
Indiiratio coidis damiiali''nis indicium, 331. Induratio a
Deo non e-t. sed a noius, 418. Induralus aninuu despe-
raudiis. 223. liidiiMli cordib de-criptio, 398.
ctaiiune repleri, 142. Inebriatio spirilualis iu hac vita
brevis, 142.
Inferni locus quam terribilis, 720. Ejus descriptio, 893.
 1048
INDEX. RERUM ET VERBORUM
mi
. .. K^^a et <:p(I Earum acerbil;is,324, 353.

pura oi.
Inlenii ign.s co ^^^ excruciatio, 71.
sS-SB:;s™:vJ',s.:'£i^
l^f^t.^^i aHnil'^"<^nr immiltitur, 356,
murmurundum, 860.
Fi=S::;i^CT=2Ss
rere, nec inveuire 1"^" ?^^"^;^j ^^, gere quam fructuo-
I
«ro In";. rn e'fa.' a De,.m ..o,.
t
rna.-m.tor.o d.u ma- 1"'"'^' J^sus,l. Cubile
'Q^falcs ^"us elicie,..)., 801. I.. f,:'mr'b"^Tn^,ubl1co v" a',f:^^
est quajn
783. Je um cor,le con,ipere, plus
T^;^^!^:;dfi!;n:inr'n:,:r'ibri:,^u.ua.pecca-
ZTu rln e\
a,„mo orandi »stu
nV ^n ler," 999 Jesu prajsonle in
1002. Ingra- " qu.cle menlis
iV^r"l"u,lo D..u.u otfeudit, «8,
tor,,m:304 nrt , ,r 9^» esus splnsus in secr.ta
41i, 413- ll
tiludinis detesiatio,
In l.;urp.e Deo soli qua..la
.

feli.-.las,
...
411,
^jo. Huic
ii:'~S;&;r"Sss-s;«;!S
ani.nus studere deLi't. 224. „
vi-i ,
,q,
1
nalivilas cur '^™ ^'^•/^'^,'i^^^^^^^^^ A,iu,...tiat.o na-

in ulero, 676.
675 et seq. Sauclir.calio^^«"V^.sa.io in vm qua.
•1°^'""'.' f, g.x(,j
6^«^'
f^%s;,/uenlia, .014.
Bap.isla ^
s,q.'j..annes 5".;; .

.f '^^/X,io ac'la, 680

'^;''^'"
^ffi?""^
et seq. ^'1^'"",°^ .%,,,,
au^m m^u^ gloriosum,'681.
.:.™ ..0....» ^'•"l"" al, hum.Um
'liaie
e lOls. Joa.mis Bapl. prir,-
EmriiiSiu r°S,'.O.i.'M Ejus magnitu, .^^.^^^^pra.cipue irui-
ro.raUva', 67.) e< !.fq:,
bs- 5-J
coelorum, 679. Uo-
.

'T,;,,r.',';i";.';?W'i..o« iionii... tai.da, 1018. Kst

primus Pf'^,'l° ['?.!,
^^aior ai„.slolis,
curru^ describitui, 2.5.
dienlia; 3S2. Innocent.ie cebal pro audilorum «^^P'''' 1013. Ejus-
dignitas, 668.
681. eIus P"r.en.es por
ip um''''/.^'^.'.'VheUe
» P »
in statu innocenti.e
pra-conus Eva ngeliorum i,
,
u ,i "" Sa.
j
1017. Ulcm
dem ^^ria elo-

^;ri;?i8;';^9^i:^!^-^^^'---'^''^=^''^"-
punita' cxe.npla, 839. "'']:^^\;:.f :Vango,..a Marix quam ae^j^^^^
a 22.
Inquietudo d.lection.s apiToban
'^

2i.j, llb.
Insania sana i.i apostolis,
amal, iU.
Insanus est uui Ucum n.ed.ocriler
iSmus c,,rd.s, 329. Notamr
211 e/ ..«.

est, 4.1. In-

lr^:ri::nn"rnurrit'etli!:.uralis potemia aa
i,i-
^"CTJa^r 'dr;::on«m per chari.atem factus
..\l;:;!!d:m,"nsus,..en,ia.ml,;..l^oss^ terpre.atur dolens, 444. „mnps \itandi,379.Eccle-
!^.:;41-^'^rmon.. sod ab ipso
Zi^T^^^>^ sii:;?;is^"t^M^;;^^-Z'pv^^.«H.
1-^.:i^'Xi^;:tgu;^'59:^s:';o.^nj.;^num...
:|f.rr^..^:^s:'llll£u^'ui^-^"rat.ontscon..e.

pia sit animata,95.

Intenlio sin.plex, 874. lu- '^5^r'^;^lolu ^f^auis
''''lme..'tio
,o, ,l,Vr,rlJ\n op..ribus s.illicile curauda,
70 el seq. tsl 5^^^^
on:u,.,e,,.nm.7... lu pro.ressu bom ope- ^?i.^^:xiii;u;:*^xe5iuv^^u^4xr.^^^
pnm ,n t,t, .1
Obrisli vi,-g..,.bus ^°7'«"^'|
?is ,!o"se va,„la. 453. «r I
i';6 Iniciilionis u.iilate
cog.taliones rolit!and > 9J. 1 ,

coram Deo, u..l..as opcr.s

ta''i.!.en;io.ds ..,.l,.s neces^aria munionem acceyil. 6(J7.
t„d,Ti in fine mumli
cura.n proxin,,), 661. .

In.enlus sibi alios non jud,cat,

8,1. converlen.ur, oS-.
quasi posl iriduum «"°J, ,_ ;;;«.
adVclus facios l.,qu..ur, 80.
l..ler„os Slum 'jerosolymitanum '''<-''»
''=|^'%:;T>rversi.as ct
,„od.s, /78.
Interiogat nos Deus tribus iu,la.orum ca.clas ',^P^"^y'' e. in-
Intus si fan.es sil, exl,.rius n.un.ri
nih.l prodc>t,85.
n.ali.ia in
f'
Cbns um.948, Jf,';
"°\:N;iid.a..em
'V|,risii divini.alem ob
suum torqnet «u- vidia.996 Juda,. .f^^jl^^E^^^rumq.lrimonia do tam
."'',"
^^ n!::';!;!"..'^™, 956. car.iis ejus >"l''""'^'f '" ^,-,'^,-
.f"" galiva. 5^3. 11. gen-
l;;:::;ir;:on !.,v,d.cc
facil nostra mala, 347,
ica bona longo suo repud.o 6'«^"''." ':,„ Is.VuiJum conua
,
cio e, 3, \
3;.4, 8S5. Indicia,
3S8.
«lu....a- 3S8. liftect..s, a
?!,?,,
qm. libus i..vi,io...es K'»'!.^^;," "^""/^l.Ueorum tra.liliones
;e,/.,956.Inv.d,a, species pcssm^ o82 elseq. u
''t^ aU^S^;;
360. luvid,.,.U.s
Judxos argumenlum
Judai per mco
.^^ j^^._

s„b s,,ecie sanclitalis ev,.rcet injnrias, Christi lides evacuavil.lS.

gralia exc.dei-unl, 8S
ge...ibus .lu.la.i
^
I,-, rb.nlex c\ VI. .o el e\ x.'.o,
D.ii. Ira Irip.cx. . m gnali, 15. ,• i i „,,i.>rnhil(> aliud lerribile, 421.
Judicium Dei al^u^, J'-^'''^'7,,;',Sus iimendum, 369.
odiu.u e. iram. 8ob. ^"""""
1,- d,t at'o 9;.6. l).scr.i.,e,. inler Qualiler exspoctandnm,
/78. „
llu u;;;;rka°'itur quem
divirsa genera, 856.
nuu ilagellat, 328. lrusce„t,um
Ljudidum
im,iouetrab.le, 369. l^"'' " :tuecon- S89 eUcg.Est
c-voca.,s
hoo. -'J-\-\;',",^':,';'^'jS.n
v ox ''u j
h^.""-
Iiacuu.lia virg.ne.n de..leLel, ci.ium gencrale, 747. cuncU sil ilis-
sunl, -^^
Ina.Ualiones ,liviiuv> f„rl.v;e q„alis,712. Judox x^P^'^'"'^^",*' '.,,'' ,,ex^r.mo judicio
lrr.,^uum mfeuu, ot supe Opera
lirigna Iria licclesia., 77:.. cu^srtrus. 747. >"'^^'"'^;'^ ^„,"^,'0
sit^'.^" <^'V"*»
l.(.,,ologice cxplicat.,m, 973.
rius
iu.,;r|>retatur 306
so.um laudanda. ''^S- ''''',!"(" ,°'^''n„:^,'iT712 ,.( *c,. Va-
lsA,vc. ,,,„.,/i«m scu ri.«a eril facios judicis,
8S8. J";'>.'^"; ' i„di?etur, ;:„^ ',f;;,,,„e
o4b.
Ismaebta i,.tcrprelatur sibi obediens, etiam lau.labiU v.ta. 32I.'.\ngusti,c
'"'"""^^-..J',''":'
oninui ,'",
, o^
J 322. In j.i.licio "'^"V.^'^^;* 'ru^sT-rlim r.mon-
^^
oxtor- ncccatorum in -'>" J"'''"'." ^;"';,,':^', a 352
u emo..a, 35-. u
Deum non li-
.ucta.us qnasi ei ''"^"lit-''»"™,,;
cum Deo 747. Ju.lici. .xtren,.
J..r.o,. dum,
780. U"id ^cpnltuisa ejus
sit 1015. Ejus lucUo qualuor, ,„ore ju.licem ^"»''>>,\'";i'"^,',^^\i-;,,o qnale facero dobea-
Ju.li.iun, de nob.s ot
de l'r"^>'"°
Vir.ulos pc-di,. 857. Ja- "*r„p,.ium. nec alie-
'''i:;Sa'Jlvenda,539. 8U. ,„u,,1-2.1.-e.i\ co"sci:^T.t.a. <l-^>; PJ.^P j„j,, .., vin-
s\„cles, 46/ rt
qualuor s\„c,es,
cta„t,a- qualuiir
«,•./.
«,•./
„"'
ctai.lia. ,,,,„„,„ ;,,,„.
lio...,m J.ju nu,„ timot jud,ciuiu. 3^;9- ',?i,a,u um, 355.
J„-Ucium
moderata co.n..ie..da..tur. 846.
J,.,u.i..L
Iructus, castitas. b4o.
dex, 343. De a.,is q"^''"^^,,, ;"„;!"' V.icssim. 1018 e( sf?.
cum oraiio.ie, 115. Jeju„ii
niu.n non debctesses,nom,sO,.,co,d,.^^a it ^^^
''ide Alisiin,'nlia. ,lug„„, ChrisU sua^o 24J, UH)7. n ^^^ ^^.^^^^
qualuor. /61. »1.
Jerusalem cojlestis porta)
Virtus et 507. Quomodo capesscndum. l

Ji-;su nomon obcdienliic remuneral.o, 2Si.

1949 VOLUfflNIS SEGUNDI.
.403. Jiigo soecnli piTeferencliim,28o. Jugum liomiiiis est,
2So. Homo siiie jugo esse non potcst, 2.S'd. Jujium Ail;i:
quale, 83. Jugum mundi grave, Chrisli suave, 40fci. Jugum
grave super geuus liiimanum, 83. Stnliililas liuminiiin
juga silii agiirasaulium, 83.
commendalur, 9.
jHiiinrihus liiciluinitas
jHramento qni alium decipil, duijlicilcr lit reus, 357.
Juraminto iion egel veritas, 8j3.
Jnsiilicatio in |jra;senti quodammodo certa significalio
est fuliirae pr;ede5linatiunis, 369. Non esl sine confes-
sione, 336.
Juslitia panis animse, 297. Justilia per diem sexlnm si-
gnificala, 408. Triplex est, 762. Jusliti;c oflicia, 3S4. Ejus
zelus sacerdoles et pia»sules exallat. 744. Subrietas no-
his, justiiia proximo, pielas Deo exliibeiid;i, 302.
Justus quumodo disponitaffectus, 262. Semperail per-
fectiora coiitpndit, 919. Est omnino libur a tencbris,939.
Jusli pcr lilia dcsignati. 1025. Jus i coriscieiitia p iradisus,
729. .Viiima jusli hoilus, 1045. Jusii w
tribulalionibus
tram|uilli, 6. Justis diabolus noi;ere non potesl, 921.
Juvenuin instilutio magni monienli, 374. Juvencs cur
s;epe impatieiites religiosa; disciplin;e, 37."i. Juvenes spi-
rilu ferventcs laul.mtur, 390. JuNenum socielas virsini
fugieiiJa, 877. Juvenibus ulilis senioruiH coiiversatio,
378. Quomodu erga 5cniores.se gerere debeant, 580. Ju-
veuum conversio non desperanda, 575.
Laban dealbatio dicitur, 188, 189.
Labia sponsa! cum favo camparaUir, 113.
Laboris bic ternpus, non requiei, 275. Labor amoro
seu iKlitiadulcescit, 121. Labor frurUis iii pr;ccepto quis,
306. Nullus hic siiie labore fructus, sine fiuclu labur liv-
quens, 166. Laboris jactiir.i pielate compeiisanda, 219.
Labore corpus atieriuir, et teiiuitcr pasciiur, 74. /Egyplii
monacliide labore suo pascunt paupere.s, urbiiim aluiit
carceres, 218. Labore manuiiin vivunt Oisteicienses, Iri-
tuunliiue egenis, 74. Lahor messis apnd Cisterciences,
1033. Laboris discretio,2l0. Labores graviuTesaliquarjdo
sensus distrahunt et spirituin exliauriuiil, aliquando ve-
hemenlioris devutionis cxprimunl affeclum, 210. An 11-
ceat vivcre de labore alicno, 218 el sci/. l'ii semper in
laboie quiescunt, iiiipii in qiiiele bibor.int, 1033. Lahor
non est sequendo Oiiislurn, 171. Vita pr;csens pleiia la-
boris, fuiura gaudii, 500. Beatorumgaudium deperpessis
in vita labonbus, 668.
Lac spons;fi quid, 89, Lac et mel sub lingua sponsa;
quid, 115. Lac videuir quidquid facile el dulciter sugilur
89. Lac qninam bihant iii rcligione, 370. Non omne lac
est parvulorum, 89. Omnis doctrina et alfcctuspius ani-
nio illapsus lac vidctur, 89.
Lacryma; vulnerati cordis signa, 98. Cr-ali;e pro?sentis
indicia,315. Lacrym;« et gaudiuni quomodo misccantur
in liac peregrinatione, 172. Lacrjmarurn virlirs, 478. Itcm
effeclus, 827. Mens pia lacryriiis pascilur, 729. Lacryma-
ruin doiiuni quam utile etopporlunum, 1012 et sci/. ElTi-
cax par;ene.sis ad lacrymas, 478
et seq.
Lffitilia bona
quoe, 829. L;ciiiia est qui-edam menlis di-
vina alacrit;is, qu;e de Dei praesentia concipi solel, 18.
L;etilia spiritalis in bacvitaiori niatulino comparatur,
173. Est quasi stilla vel .scintiHa, 173. Lanitia niera liic
nulla sine lacrymis, 172. L;elili;e redundanlis locus est
mundilia, 127.
L;eva sponsi charilas ejus, 497.
Lampades meritis seritem, 781.
Lancea (lerforalur cor Clirisli, ut iri eo vulnusamoris
appareat, 431.
Laiiguor animoe est amor, 424. Languorcm menlis et
carnis ]iroducit amorvehenieiis, 1."9. Languor cst deside-
rii coiiliiiHus affectus. 175. QHimodo confortandus, 424.
Non curalur uisi fiuiiioiie diiecti, 4:i4. Langnorcs vaiii,
160. L;uiguor amoris quid, 139, 160, 393. Languor cari is
est niotusejus, vel nullus, vel exiguus; languur mentis
est motus ejus nimius, 159. Lariguorspiritualis quis, 831.
Languor Mari;e Vir-ginis trrplex, timoris, doloris et aino-
ris. 1031.
Lapides sanctuarii, religiosi, 883.
Lapsus el virtules sanctorurn cur describanlur, 834.
Laqiiei diaboli, 332.
Lateranerrsis ecclesia pr;clata Vaticanffi, 682.
Latro Chrrsli confessor, 441. Oravitm fide, spo et cba-
ritate, 441. Ejus hdes pulcbre expenditur, 441.Ejusdem
elogium, 505.
Latrones qui nobisoptima quteque furaritur, quatuor,
783.
LAUREiyTius laudatur, 137. Quideum fecerit ridere car-
nificem, 311.
Laus vera et sincera qu» a Deo, 1016, 1017. Laudis
1950
humanajvanitas, 753.EjusappeIilusfugiendus,857.Bonos
cruciat, maloslanificat, 389. Qiiamvisiion qu;i'raUir, la-
menoblatadeleclat, 539. Ingenui' slhominesadlaudeseru-
besccre, quas suas non novit, 178, Neino landandus ante
mortem, 1016. Laus Clirisli ex ore Infanuum pcrfccta,
995. Adlaudalorcs et detractores quilitcr se habendum,
202. Laudalur diveisimiide Deiis in creaturis, 13,
I.anliiia cilioruin notatur', 484 e( seq.
L.vz.vnrs prior Durbonensis, 10.56.
Leclio qurd, 312. Sine me litatiuneestarida, 3l7.Sine
nieditatione nihil, aut parum prudest, nec medilatio sine
leclione, 316, 317. Lectioiris et orationis iieci^ssitas et
ulililas, 866. Plus oraiidumquam lcgcndHin, 22. Lrctionis
comus sit oiieratio, S66 Leclio ut facicnda, 79), 802.
Debet esse fixa, 214. Varia et fortHJIa est inuiilis, 214.
Lectio et meditatio conimeiidatui, 793. Lecliu sacrse
Scripturce prodfsl vel nocPt pro iiilenlioiie legenlis, 214.
Lectio SS. Pairum commenilatiir, 134, 155. Lectionis pne-
posterum studium argriiliir, 32S. Lectiunes monacliorum
quales esse debe;int. 812. Lertionis ofliciuni, 313. Delec-
tiono quolidie aliquid reliiiendiim et animu volveiidnni.
214. Qualis nov iiiurum lectio, 220. Lectioni intern;c vacan-
duin,336.
Lectuli in Scriptura varii, 50. Lectulus Chrislus, 7.
Item crux, 7,440. Lectulus sponsai triplcx, 6. Item ani-
UKotriplex, 781. Lectulus mens secura et libera, 5. Lec-
luli Saloiiionis elogium, Sl.Leclulietpacis convenienlia,
2. lectuli brevitas quid significel, 5.
Lenilas sine zelo odiosa, 978.
Lex Evangelio minus perfecta, 112. Praicipit sine gra-
tia, punit sine venia, 104. Ejus auslcriias, 1047. Lcgis
sevi'rita'e potior et eflicaciorEvangelii suavitas, 103, 104.
Le,'is et cvangelii mira symplioiiia, 998. Cur juslis in ve-
teri lege potius quara in nova lerrenabona concessa, 287.
Lex ab bominibus Iradita, bonus cly|.eus, 83. Lex mem-
br'orurn grave onus, 537.
Li.v activffi vilae figura, Rachel contemplativa;, 511,869.
Lihanus candorem sonal,33, 93. I.ibani ligna inipuui-
bili;i, 122. Libani ligna nullicorrHptioniolinoxiasuavissi-
nium spirant odoreni, 53. Libano Cbrislus comparatus,
127. Itern virginitas, 53, 54, 55. Uti et files, 127.
Liber signatus sigillis sepleni, sapieniia, 119. Libri
sacri, ;icprvus trillci, 1023. Horti sunt piornm, 1044.
Libertas non ahlaia est iii slalu iiaturic laps;e, 132 et
seq., 133, 223. Nibil tamen valet boni siiie gratia, 232.
Libertas alia velle bonum libere, alia affcctuose, 133. Li-
bertas in volnntiile, et libertas in volendi facultate, 132.
Liberlas conditionis, dispositioi;is, et affRclioiiis, 132.
Liberlas liliorum qualis, 41. Libertis imaginaria qna; de
radice charitalis non orilur, .37. Libertale et otio quid
accommodaiius ad usuni ainoris, 2. Libcrtas et simplicitas
bomiiii necessari;e, 593. Pudure et timnre impediuntui;
59i. Libcrlatis generos;p el liumilila'is excmpla, 594 ct
seq. Liberlatis et serviuitis spiriUiuin discrimcn, 131.
Menlis quies etLibertas boc iii corpore quam brevis, 5.
Lihido omnes inipugnat, nulli parcit, 3i3, 751.0liosis
niaxime infesta, 867. Hic omnino exslingui non polest,
102. Ejus remedium, 845. Libidinosi asinis et jumentis
similes, 753.
Ligari regem non decel, 433.
Lignum scienti;B boni et niali tropologice explicalur,
542.
Liliaperfectasexconslantfoliis, -469.Tr!ain foliis con-
sirleraiida, 459. Tria item in trunco, 455.LiliHm coiival-
lium Christus, 88. Lilia imitatores Cliristi, 88. Iteni,iusti.
1023. Exempla castiialis, 432 ct seq. Lilii S|ilcnilor animi
bilarilatem designat, 453. Lenitas mansuetHdinem, .434.
Albedo munditiem cogitatioiiis, 433. Pasci in liliisquid,
1023. Tiiiiiuis in lilio adumbrata, 477.
Liiigua a liiigerido,357. Ejus abus-us, 457. LinguK non
refrenata; quaumm malum,836. Liiiguapravavitiaaccen-
siimulosmagis borret Cbristus, qiiam spina-
ilit, 76. Ejus
rurn aculeos, 63. Simulata lingua; dulcedo, 114. Linguam
et ventrem qui non potest ciistodire, moiiachus non est,
357. F. Locutiu. Liiigua justorum inlra se, 260. Liiigu»
sunt argeutea;, si de sacra Cbristum pagina sonant, 55.
Lingute apostoloruin igne;e, 1010. Lingua verbi, favor
digiuitionis ; lingua anima',fervor devotionis, 401. Linguai
angplornm qu;e, 276.
Liquefactio amaiitisanimas, 398. Liqucfactio animte ad
bumiiiiatpm et obe.lienliam pertinet, 153. Quomoilo fit,
153. Liqiief;ictio et ardor anim;e, iii contpmpbiliune, 132,
Liquiilum omni forma; cougruit, 39S. Liquiduin et call-
duni sibi cugnala, 152.
Lites sapientia fugit, 18. Liies et rix;c pro tcmporali-
bus, 177,
Litteras clara non accipiant religiosa; fomin;i.', 878.
Littorati exemplo non pr;eeuntes prcestringunlur, 662.
1951 INDEX RERUM ET VERBORUM
Loculi piopriffi volnntatis 309, 599.
Locnlio perversa niuUiplf\, 571. Esl secundus rivus
fluminis yEgvpli seu c(jrrupl;e nalur.-e humana;, 571. Lo-
queniJi regula, 380, 813. 814. V. Lingua.
Loi|uacilas iiiperfecise aniiiKC indiciuin. 464.
Loqui de Cliri^io qnam ulie, 473. ihristus inj,'eril se
loqucniiijus de se, 659. Silore tulius quani l.qui, 380.
Inilium erroris hominis fst sernio hoininis, .180,
LoT Si.domis fugien-, religiMsorum figura, 711.
Lolio per Chrislum nuhis necessaria, 002.
LucAS alter discipulirum euntiumin Emmaunta, 660.
Lucas ideui acconsurgens vel elevans, medilalioiiem siLiui-
flcai, 660.
Liiceina lriple\, 777. Lucerna? Ires, qiiae vila', hujus
nociem illusliai t. 782. Qiiinlrnpiex, accendenda, 946.
LtcijE (S.) Acta an auihentica 4t6.
LuciFERi fupeihia exagitutur, 102 Christi et Luciferi de
ecelo veiiieiitis ai.tithesis. 538. Luci'eri superbia et.Manaj
huiiiilita^ p' r antithesim oollala, 461.
Luctus pius ciimmenda'Hr 1012.
Lumeii iios perduceus ad veram Jerusalem, 937.
Luna' cnmparanlur virgines, 474.
Lupi lyraiini, 741.
Luxuiia verms pestllens, 934. Quadruplex, 387. Reli-
giosis abimiiiabilis. 9:,8. ICjus delestatio, 769. Luxuriae
currus desciibitur, 275. MuUi inseuectute per superbium
in luxuriam lapsi sunl, 383.
Luxus prselalorum acriter notatur, 737 et seq.
M valle Josaphat commorata et sepulta, 1031. Mariae erga
Maceratio carnis licenliose, occulte, discrete facienda,
717. V. Carnis mortificatio.
Magister nomen esl pielatis, bominus majeslalis, 563.
Blagiiruin exenipo os^enditur fidei nostrse profectus,
737. Magorum lides qiianlum lemuneretur iii cadis, 957.
Maje>tatis noinen pa|i;e attribul , 1055.
Maledictio Ad« mutaia in beiiedictionein in Dominica
annunliatione, 983. Maledictionibu^ tribus subjacuit ser-
pen>, duabus Eva, uni Adam, 469.
Maliti.i sapor est mali, 259, 701. MaliliK currus descri-
Litur, 275.
Malis punicis martyres designali, 119. Item religiosi
coiiVeiitus, 120.
MaU iiiiu lioperandi, 97. Prcsunl bonis, 415. Eorum
consortium vit.induin,s77.EiiiuniJein quiafiequeiis e\pe-
rieiitiii, facilis esl notitia, 20. Krclesia bonos et inalos
complecutur, 988. Triaomni malo nigri.ira, 848. Maxima
pestis Ecclesia", impu.lentia in malo, 747.
illaiuilla congrdtulationis, 10t7. iManiilla comp.issionis,
1048. Mammarum sp.ins;e pulcliriluJu el virtus commen-
datiir, 103.
Maii.lala Dci non lam in memoria, quam in mnrihus
babn.la, 621. Qiialiasint,422. Koriiinoliservatiodifficilis,
640. Maiidatuni dileciionis cur .licatm noviiin. 61 1. Ejus
coiiiiuendatio 611. Aliiid man.latum facere ad lilt ram,
aliu ad nii-ritum, 422. Deus diUge iliis in maiid.itis snis,
1
422. Christum verediligit qui ejusiuandata custodit, 618!
622.
Manere
in Cbrislo, cum Cliriso, juxti Clirisluiu,
longe a Cbri-to,
ijiiid 634 el seq. iManere in
difli.raiit,
Clirito, etverba aliquo manere quid, 636. Quauti
.jiis iii
sil maiiere iii Christo, 6 .2.
Mansueiudo virgmes uiaxime decet, 454. Hancdesignal
leiiitas lilii, 454.
Wanu> ecclesia!, homiiies sancti, 834.
Margarito religio coinparatur, 770 el seq.
Mari.v viigii exslirpe regia.981. Curdicatur mi^ericor-
dia? regina, 722. Varia ejus elogia, 692, 724. 727. Duo
praecipua in .llaria, 730 Tria in ea iiiirahilia, 778. Mariie
ejicellcniia piae ominbus creaiuris, 722. iMaii.i thrunus
Dei, 1030. Ejus .lecor elornatus, 1030. Hoc nomeii subli-
miusipsi luain angilis cuiupetit, lu3U. M.iiia lola niiracu-
luin,9s7. Puteus;iqu;epuussini;p, 125. Uuhoardenticom-
parata, 692. lieiii arc;o Noe, 692. Throiiiis regius, 981.
Hoitus deliciariim Dei, 983. Maria ros;i, Eva spina, 695.
Mariaager plenus, 731. Mana castelluin. 7.30. 1'eira ivcie
dicla,98.i. L»uod.?cini proposilioniS paiies, duodecim |ir;e-
r. galivas grati;e, quUiUj Mari replela e^l, si^iuihcant,
. m
73U. iMaria Di'i| aia bealoinm bealissiina, 1028. Hortiis
delici.irum, auruia consurgeiis, elc. 60'l el seq. lieis
venum, justis gruiirtni, angelis heiitiam cunleri, 78.
Maria a pecc ilo iinniuni.-, Iu32. Vi ;o el inanyr, 981. In
lileru subliiiiius sanclilicat.i qu.im alii, 676. Ejus
onceitio
inim.iculaia, 6i0. Ali origiiiaii et actuali peccato
iminu-
nis, 731. Ejui curpusebuii cumparaluin,
9t<l. 1!. M.iria'
virtutumeiiumeraUo, 450 el scq. Maria prima viininilaUs
volum vovit, 450.453. EjusvirgiuilasLibanocomparaU.
1952
53. Castitatis in Christo, Maria, et aliis differentia, 106,
Maria^ verecundiacommendatur, 376. Maria; humililasel
Luciferisuperhiaperantithesim collata, 461. Marisehumi-
lit.s et elogiuin, ?,Wetseq. M iria quiter taiilum locuta
leL'iiiir, 730. Maiia; el Martha» nffi. ia implevii, 1036.
Mari.-e gratia copio<a. 1013. .M iriae q.iil conlulerit una-
qii»i)ue Trinilati- persona, 694. Maria ex quo a Siiiiita
sanclii i.biimi rata fiiil.iiiillumriliisuiignoravit.onsiiiiim,
580. 689 cl seq. M iria purili.-at est S|iiriiu gratia-, aliae
i
femin» noii ila, 954 Ejiis uleriis paradisus, 568. Buniim
deserium, 43. Erga cognaiam Elizabelb in puerperio offi-
ciosa, 677. Ejus partns exi-mplum non hahet iiisexii mu-
lierum, sed liahei si.nilituilin-m in na'uris rerum, 103S.
Cliristnm cnncepit el peperit salva int.'grilate, 98f, 1037
et seq. Dunlici titiiloChri^ti mater, 1036. Ciir purilicaiio-
nem implevit, 945. Purilic.lio ej'us hnmilitatem direl,
953, 9.'i9. Mari.i humililatis gratia purilicationis legem
adimplei, 959. Chrislus matrem non esi aspernalus, sed
ordinem chantais nos suo docuii e\empIo, 1036. Miria
exemplo tilii inlirmitati obnoxia, 1031. Maria virgo pra»
c;«leris Christi odure altr.icta, 486. Terap .re pas«ionis
Cliristi in ea sola salvata esl ecclesia, 429. Mariae dolor in
passione lilii, 106. Martyr fuii, 1031. Cur Joauni commcn-
daia, 1036. Chri<tus cur matrem potius in cruce quam
alias agnivisse videalur, 1033. Marise quam acccptus
Joannes evaiigeli-ti, 1032. Cur ad ungendum ChrisU cor-
pus cum aliis non veiieril, 429. Maria? fecunditas tria nobis
confert, 778. Maii;p triplex languor, timuris, doloris et
anioris, 1031. Mari;e quies post labores, 1033. Maria in
peccalores clementia, 687. Sine verho factum est nihil,
sino Maria nihil refcclum, 566. Maria omnium tidelium
maier non solum ratione mysterii, sed cura el affeclu,
1029 e( seq. Kideles quotidie parit desiderio et cura pie-
lalis, 1040. Nun major felicitas habitarein sinuAbraha;,
quain in sinu .Mari.e, 1030. Theophilus per .Mariam Deo
recunciliatus 6s7. .Maria qu.s devoios suos adjuvet, 731
et s '</. M iri;e virgini Sabbali dies sacer, et qiiare, 429.
Ad Mariam virginem precalio el lausclegantissima,687 el
seq. .\-piralio ad Mariain, 1037.
Maria Magilalena peccatri\, lOS, 109, 268, 424, 761.
Dubiunian ea lem, lii48. Chrisli pietas in ejus coi.ver-
sione, 1047. .Mana Magdalena, sor..r .Marth;e. 869. Triplex
ejus uiigueniuin I0i8 Magilalena; devutio in iiuaerenlo
Cliri^Io, 108, 109. 518. Vis amoris iii Magdalena, lu50.
Maria et Mariha, conteinpl.iiio et actio, 684. Mariha;
querimonia ailvcrsus Mariam. 685.
C. Marii prailarum dicliim, 433.
Martini \S.) In morte tiducia, 914. Defanctas poeri
gratiam hajiobat, 944.
Martyres inirrlia si,gnificati, 138. Item malis Panicis,
119. (^ur inviiti in tormentis. 431.Eorum patientia iios-
tram argiiii ignaviam, 75. Cliaritisin tonnentis, 1.">7.Sua-
veiii i'is redd.ilit mortis amaritudinem, 403. Martyruia
.sani.'uis claniiit vin.liclam, Clirisli veniam, 419.
M iriyriuiii assidiium qu.iiidianus cum viiiis conflictas,
1007. .Mirtyriumsine sanguine Iriplex, 783. Demarlyrio
sufieundo non pr.Tsuineudum, 468.
M ilres Christi spirituales esse possumus, 927.
et
MatthiEIS episcopus Albanensis, 693, 1053.
Me.lila et compassio, duo pr.-elalo et doctori necessa-
ria. 87.
Me liocritas laadibilis, nimieias vitinsa, 8S0.
M'ditatioqiii.l, 312. Esl con.ientis ;cgrotantis medi-
caiiienliim, 6(iO. E l qiiasi ignis maleria, amor flannua,
176. Meditatio mysleriorum Christi, quamduli is et utilis,
180 ('(.si;. Maximepassionis, 213, 412. Pncsertim clerico,
302, 303. Llililas huj.is me.liiati.mis, 496. Mediiatio coe-
lestis ^;Iiiri;e, 76. .Meditalio affecliim inforniai, si discrela
cst; refovet, si crebra est,93. Medilalio verlii sacri, bonas
clypeus, 86. Siue oraiioue nihil aut parum prodesi, 317.
Me itaiio el oraUo duo<ii>cipuIiEuimauniis, 657. Medita-
liii et lectio comraeiidantur, 795. .Me.litaUo sine lccuuna
crnniea, 317. Leclio sine mcditalioiie parum prodest, el
co Ir.i, 316, 317. iMeditatio consolationi jiingenda, 17.
Melitalii.nii Scriplura' religamke cugitiilinnes, 99. Medi-
taliunis pia suspiria coraui Deo quam efli.acia, 664. Iii
diialioneet oralioiie ilivina nubis esl lucata refeclio, et
pi.rtio glori;i', 72. Medilaiione- spir luales succensi auio-
ris ilukeni violentiam citius suscipiuni, 176. In Uiedila-
tioiie iiiaiur st gr.itia. ubi in materia major est ploria,
147. Mcd tati..nisuflicium, 313 p( sea. Melitationis niut .te
niale.iain, sirvalein lanliam, 13. Mediiantihus oioranti-
bus s;epe panditur sensus Scripiuiarum, i64.
M'l et lac suh lingua spon-a\ quil signilicent, US.
Mellis triplex proprietasmemorispassionisCurisliaptata,
491.
1953 VOLUMINIS SECUNDI.
Membrorura abusus, 347. Non decet membrum delica-
tum Hsse sul) cii|ijte cruciliso, 434.
Menioria lola ad Uoum colligt-nJa, 233. Memoria pro-
ximi Mil aliare, 32t>.
MfnJ iciiiinfugieiiilum, 331. Etiam ofQi-iosum, 8.1-i.
M n< iiiiitur quoil eininet in aniuia, 2i3. Meniem ipsam
SiJu> Deus superemiiiel, 2i3. Meiiiis septem lampades,
781. .Meiilis quies et liberlas hoc in corpore quam brevis,
5. Meiisai Chii^li pigmenla, (348.
Mercenarius in (irosperis a bono non discernitur, sed in
adversis, 741. Merconarii .lesoriptio, 740 et seq.
Meritis sui-- non lideudum, 818.
Miracula majiira per apostulus, qiiam per Christum
patiala. 617. Miraculum Christi maxinium., coiiver^io
mundi, ei viice reliaiosaa inslitutio per honiiiies simphces,
201.
Miseralio crudelis, 294. Miserationis et adulaiionis
oleuin, 111.
Mis-eria homiiiis quanta, 348 et seq., 627. Miseriae mo-
desla suggestio, efiica\ est precalio, 139.
Miseri nou despiciendi, 797.
Mi^eiicoruia Dei in peccalores, Sai. Duo pedes Domini,
misericordia el juilicium, iitj3. MisericorJiae portie tres,
763 et seq. Misericordia Cliristi p.istoribus imi anda, 1 10.
Wisericurdiai et graliaj odorquain suavis, 110. Misericor-
dia qu;e Deo accepia, 833. Misericordi^e opera in extremo
jndicio soluin lauJanda, 473. Quomodo ab egeiiis exer-
cend.i, 476. In his charitas proximi consi.^til, 473. Mi-eri-
cor .ia et tides uelent pi-ccata, 954. Misericordia triplex
exercetur, 760. Miscricurdue effectus, 336. iWisericurdise
Dei spes erigil det-perabuiiJos, 110 Miseric.irJias divinae
vis, 967. MisericorJia |ier sagenaiii in mare missam signi-
ficala, 709. Mi>eritordia iiicarnatioiiis causa, 533. Mis.Ti-
cordia non Jebet essesine judicio, nec vicissim, lOiS et
seq. Deiis quam pronus ad niisericordiam, 9b7. Item
Cbri^tus, 9'23. 1'rudeuterapud D.-um causain agit, qui jus-
tili^e suse i.umemor, totuin misericonlia; coinmatil, 9J9.
.ilissj posL siimplum cibum, 484. Missa^ pnvaUe ad or-
tuni Jiei, 570. Meiiioria proxi i.i ad altare, 326. Mi-s;e
sacriticio assisteii.iuin quales Jisposiiiones esse ileheaut,
961. lii missas servitio iriplt^ fru. tus, >sll. Aquae ii.iMio
et boslia; fraclio in inissa quid signilii ent, 673. llluaiouem
nocturiiain passns niissa; non ministrubat, 801.
Mobititas cordi innala, ji3.
Modesii sect.inJa, 813 Qualis, 801). Coir.raendalur, 18,
1
795. MoJeslia; et verecunJias cogiiatio, 379.
MoleuJino cor hominis cumparalur, 329.
jyUiUiiies et soJomia, hurienJa crimina, 377.
Munachi religionis speciosissima poriio, :i01. Monachi
veri insigna, 3»9. lii considerandus hnis vocationis suje,
637. Monachorum professio, quajiere Ueum non cominuui
hominuni more, 20o. Monacbum quid faciat, 6J0. Muua-
cboruiii gloria iii solacruce, 37. Monachi virtus pr^ecipua,
huiiulitas; summuin vitiuiii, superbia, 386. Moiiachorum
occupatiunes ei exercitia, 720. Koruni exercilia in com-
niuni exercenlur, 233. Monachorum psalniodia, 234.
Eorum est nun colloqumm, sed sileulium, 22. Monacbis
omnis I..CUS est oraiioiiis '234. Monarhus vivere se iion
cre.iai, qui non iJ agit. propter quoJ in cclla vivilur, 210.
Mon.ciiis saiis in clausiris amare Jesuin, 18. Mon .clii
]i;irentura ublivi caiitur, 800 Exuaiit aiuiourum curam,
805. Siiil a curis exlerioribus liberi, 130. iNun ambiaiit
sajculi prospeiil.ilem, 193. Non affectent pi;fidi.'aiionis
muiius, 812. Aiiti.|uuruui et reoentiuruin monjcliurum
col al o, 1»6. Velerum moiiacburum frug ililas, 186, 3.39,
360. Moiiacbus apaire iuoiiasterii, iion aliuii.lene.essaria
pelere Jebei, i9i. Avarus e-t qui ea cupii iu claus ro,
qua: iiuii puluissMt b.ibere iii s;eculo, 387. D.un .are non
Jeb.-t quos imitari uoii vult, 2U3. Sic hab. at c.irnus suum
sicut «grutuiu oonim.^ndatuiii, 209. Muiiachi.ruiii cibi siiit
comestibiles, non deleotabiles. 213. M.nacbus curie|itus
slauui g nui flecial, 8lJ. Muuacboruni pruijriuni luunus
amor, 38. Monaclius qualis esse debeat ad alt.ire, 7!i9,
801. Iii psaliiiuJia, 799, NOl. In leoliun •, 789, 802. Iii
lai.ore, 799, 8Jl. Ad ii.eii aui, 793,799,801,811. A.l col-
loquium, 799, 8 I3. Iii ca|iitulo, 800, 801, 810. In lecto,
796. Inter moiiachos quiiiaiii ui..rtui, etquoiiijdo curanJi,
3i. M.iuachis noMum ciiriie comiiierciiim, l^-Jielieq. Mu-
nachi inlirmitas me.ior est, quani saicularis benelacieiis,
124. Monaciii uegligenles prajstringuntur, 73, 127. Itein a
primu fervore deQectenies, 181. Quaulum peccent, 330.
Dissoluli depinguaiur, 644. Herversi Jiid;e similes, 607.
Catalogus viiiurum perversi moiiachi, 645. Vanitas s;ecu-
liiris monachis dainnatur, 188 el seq. Vanitas et acedia
iii
in monachis nolata, 96 Monacbos aliquando infestant l;e-
dium et tristitia, 130. Monacborum prava e.\emplasacu-
lares in errorem iuducunt, 38.
1954
Monasterinmparadisnsde1iciarnm,3.50. Engaddi compa-
ratum.630. liemCiirisii pulcro,3 i7. Esisaliitisrefugium
.-.
711. Monasteriaun hurriJis au. auiijeiiis in locis c.nsn uen-
da, lh6. Ej.uni amiEnilas non |.aruiii cunf rt ad qui. l...in,
IXb. Munasleni Rugerii aiib.itis iius ain.enus commeii.la-
lur, 186 Moi.iisteriifrugaliias omiiibussa'Ciil,irium feiculis
gialiur, 883. Iii (iiona^teriis JesideraUii quinJoquH chari-
las, 397. M.nasterium pru ecolesia, 329. Vide Llaustruin.
Moiiaslica cngregatiu Libanosigiiilicaia, 96. Mo..asiica
vita, cbaril.itis sohola, 234. lleni parndisus, 2."i4. Moiiasti-
cae viia3 disciplina non res nuva, 201 Quos habuii au. to-
.
res, 202. Muiiastioa! viia; ilea, 2.33, 234 el seq Monas-
ticie vita; sl.itus quo fii.e eligenJus, 389. Triplex ejus
slalus, 203. Siibliniiias, 202. Ejus prop..silum requirit
pieialis furmam et verit.ilem, 204. M..nasiic;c et sa;cularis
perfeciiunis discriiufn, 124. Monastica; et sa^cularis vita
antuheta, 841. Monasticie prulessionis obligatio quanla,
202.
Monlis Dei Carlhasia, 203. Ab Odone abbate S. Remigi
fund.ild, 1H6.
Muiilium qiialunr genera. 784.
Murbus trip.ex homiiiis. et ejus remedium, 776.
Mures, Ecclesi* pers. culio pi;eseiis, 38.
Muiienlis agones, 303. Morientis hominis descriptio
321 et seq., 530, 699.
Murs justis pascha est, 262. Dulcis miseris, 888. Niilli,
parcil, 891. Senibus in januis, juvenibus iii i.isijiis, 913.
Mors cariiem deducere non potesi in iiihilum, 106. iMortis
uiemoria, 3,35. Moriis desiderium, 366. Nulla crux ea
duriur, 303. Ejus timor uiunibns cummiinis, 3.39. UnJe hic
limor, 914. Eju.sJeni borrur, 321. Sancti lamen amore
Chrisii eain nuii timent, 391. Murtis ineiuoria cummenda-
tur, 352, 3.35, 796. Monis liora our nobis inoiTlii, 872,
8S7. Muitis quajJam esl speciesa Contemplatiunis Julce-
diue avelli aJ negolia, 464. Muriis inediuilio, 800. Mortem
preliosaiM qii;enam laci.nit, 7.S0. Morie foiiior est clMriias,
391. Cbristi mors corporis et auiina; murteiu nosiram
devicil, 1000. Via triplex ad iiiortem, 773. Auimarum post
morlem tna receptacula, 720.
Murlilicalio cainis, iuslaruiartyrii.619. Necessaria, 512,
1020. Novitio ii.a\ime, 2j8, yu;iiii sii ulilis anim», 934.
Est nola niililisCliristi,y91. Muiiifi.atioc.iriiis, 8.6- iMor-
tilicalio sui nou tollil gauJiuiu, seJ pant, 306. Moi tifica-
liuuem carnis JoceiiJus esi iio itius, 208. Monilioati ne
couligurainur passioi.i Cliiisii. ;o6. ta Chrisius Jnlectalur,
92. biiie i-aperuhiatur caslitas. 91, 620. Cuinpunctiu per
eain quiercnJii, 727. .Uurliiicalioiie vices repenJenJa; pas-
sioniClirisli,o23.IumorubcaiioHihusaJlii'jenJaJisoretio,
214, 512.
Mortui au Iugendi,888. Mortuorum lolio in petra, 800.
Mortui inter religiosos quinam, 51. Quomodo curandi.
51.
Moliva virtus, et ipsa motio a Deo pendet, 12. Deus
movet cum admonet, 344.
Mulieres sa;culares virgini fugiendas, 875. Mulieris sa;-
culatis et SireniE simililuJo, 873 Mulieiuin colloquium,
virus, 892. Mulierain sub putcstate viri sup()licium, 470.
Partus qiiantocum Julore, 469. Mulierum lletibus donat
Cbrisiusquusresuscital,3l. Mulierum studiumin ornando
peclore el uberibus ut imiiaii .um, 103.
Multiloquium caveiiduiu, 834.
MuhiiuJonuu imiianJa, 804. Ex magnaeornm mnllitu-
dine, qui sieculum deserunl, pauoi uerfeciioiii siudent,
386.
Muiidandum cor ad videudum Deum, 232. 234.
Miinditia cordis, 313. Muuaitii loous est redundantis
tetilia;, 127. Miin.litiae studium adulesceiiies deoet, 376.
MuiiJiiiein oogilationis Jesignat aibe.lo linii, 433.
MunJi accepiio rauliip!e\, 621. .Vlun lus regio dis«imili-
tudi.iis, 719.Desertum sieriie el a. iduin, 4,t. Por Biibylo-
neiiidesignatus, 556. iNon vidobit Deuiii, 621.iN..s impu-
gnat pei qiiiiique corpuiis -eiisus, .132. MunJi aiiuous
quis, 293, 294. Mundi gloria q.iain brevis et ca uca, 746.
tjus Ugura TEijptus, j86, 371, M .udi p..iiipa simulacris
coinparata, 18s. Ejus conleniptus, .S91. Muiidi a.iior et
Dei, siui inviceni coiiirarii, 6-1. MunJi ainat..ruiii exitus,
323. Nullalioo iumun.lo la;iitia sin.-laoryinis, 172. Lucro-
suin cummercium, contLMnnere luundu u ut luorifacias
Cluisiuiii, lOdl. Cum Jiviiiis .ipprupinquamiis, niuujana
supiranuis, 1028. Huo in mundo pax rara, securitas nulla,
jugis labor, 172. Plus est odisse carnem quain uiundum,
301. Vanitas huaunum mundo servientium, 334.
Munitiones tres anim;e, 780.
Munuscula non danda, necrecipienda arelieiosis femi-
iiis, 879.
Murmuralio vitanda, 122, 836. Est diaboli venenum,
864. Murmuratio quam periculosa, 864. Qui murmurando,
 1956
INDEX RERUM ET A/ERBORDM
t?55t
snneriores rerturbant
pr?estringuntur, 42 H seq.
»t.-
,orum
Mmabilia hl- omn.a. 30. Jlutatio loci et r.me; Obscenilas omnis cavenda in visu,
audita ct sermone
nociva i>a el seq. Jlulat.ouum tna
genera Christo, m
37
Obediens vcrus dat snnm velle et suum nolle, 323.
orationisperfect;esyn>bola. 93. Myrrba
'''Mvrrlia et ihus, Quumodo loquitur victonas, 381, 5*3.
inci,ientium, tbus prof.cK.nt.um, aurum
per- j.,r„;,:„
Obedientia Uquefactionicomparata, 153. Ejus
definitio,
est oCtio
aman.udinem des.gnat,
feciorum, 1)33. Myrrha passionis 343. Dignilas, 345. Meritum, 545.
Obedientia vera qufe,
possit, 9i. Myr,ba- s„n.bca- elogia, 543, o4o.
«4 My l..-" "'ons <iuis'j.c.
Myrrh» comparata regula- 422. Commendatur, 381. Ob-diei.tia;
Uon'e^ mynicai lu Christo, 136. Ooedientia et cl.aritas ii.separabiles, 422.
bx amore pro-
ll.ur.s et puUeris
rs obsurvantia,^ o,,era, 149. Myr,l,=o ccdcre dcbet, 382. OLel.entia ex
cbantate ("«"'lef
pi<'mei,t,irii irupologia, 4.t e.t seq. Myrrhre comparats per- Contemplalionepotior, 402. r.ledi-
sola implet legem, 423.
lirociiium vita; religiosa!,
sccutioiies Ecclesi;e, 149. Item cinalis, 211. Et saluU amica,
284.Custos voluntatis, 226.
3-'4 Mvrrha symbolum poenitenlia',
9!4. Oralionibus efticaciam
-220. ftuomodo mo- Sola fidei meritu.n possidet, 381.
Chi-.sti uovitio med.ta.nla, 545. C;cieras vir aies
T)r;cstat et liduciam in omn.bus,
WvsttTia
Mysieria fidoi
nobis repr:esentanda, -271 el s,^r, 839. > ictores
raUter in
sub.is- ni^nU inseni, inscrtasque cuslodii, 381,
admemoriam prompta ad medilaM.lum proU.sa ad facit 545 Obed.enlia; liUis
Cbristus in morte solatium
tendum perpetua, ad sumciendu.n plena, l-"\?V"I^f'* Pr^elat.s maxime
72. M>.-'eno- afferl 668. Ordo i„ obedientia, 543.
bomini imparvia quam reverenter traclaiida, exhibenda, 389. Obedienuum sapenori,quancl.u
nihil nia-
rum nuncobscura,demnmclara el man.festacognilio,126. n.fcste contra Deum pra;c.pit,246.
Obedientia mferionbus
et $eq.
Purgatio praimitlenda sacris mysieriis, 9b3 exbibita charitatis e»t, superion
neccssilatis, -226. Uoe-

dienduin pradalo erranti, .346 Obedientia

nunquam oldi-
N gatad malum faciendum, sed al.quando
»;' b-;'!""' on l-
344. 0^;^'«" '^
humilitaUs tendum, 382, 840. Obed.ent,;e comiles,
Nardus quietcm menlis significat, 122..Est virginitas, 545. Obedientia
bjus
innocenl.a; counexa, 3^2.
cbantate fervenlis r.gura, 277. A.lol.scentes in..xint.e decct,
dies o iitus, OTS. conditiones et gradus, 544.
jNalales sanclorum cur d.cti eorum 209.Obed.ent.a; d.visio malt.-
i^Ura el rara 373 J 01 acbo quam uUlis,
Nat.vitas Chri^li qnid a nobisexigat. 5S1. ulirx
morlem usque proten-
343. Ohedieutia perfecta ad
iu Cl.risl. NaUv iiate, 362. Sola
CbrisU et Joannis naUvitas 544.0bcdiei!Uaca;caCoini