MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU

AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

3. TEORIJA IDEALNE ELISE

Teorija idealne elise pretpostavlja da se mehanička energija obrtanja elise troši samo na energiju potrebnu za kretanje elise
kroz fluidnu sredinu i kretanje fluidne sredine u pravcu kretanja elise.
Funkcija elise je da apsorbovanjem energije motora pogonske grupe i prenosom te energije na fluidnu sredinu daje
propulzivnu silu za savladjivanje otpora koji se suprotstavljaju kre tanju.
Elisa ne može trenutno predati svoju energiju vazduhu, niti bi to bilo poželjno jer bi izazvalo ogromna ubrzanja i ogromne sile,
već se predaja energije vrši postepeno. Ako se analizira relativno kretanje vazduha u odnosu na elisu, vidi se da se nadolazeća
vazdušna struja postepeno ubrzava a statički pritisak smanjuje. Kroz ravan obrtanja elise statički pritisak se povećava na vrednost
višu od vrednosti pritiska neporemećenog strujnog polja. Udaljujući se od elise vazdušna struja i dalje postepeno ubrzava, a statički
pritisak se ponovo smanjuje i dovoljno daleko iza elise dostiže vrednost pritiska neporemećenog strujnog polja. S obzirom da se
brzina vazdušne struje povećava, to znači da postoji predaja energije vazdušnoj struji.
Da bi se u prvoj približnosti odredili osnovni zakoni propulzije elise, potrebno je napraviti sledeće pretpostavke
• strujanje je nestišljivo
• strujanje je uniformno i nevrtložno (jednodimenzijsko)
• strujanje je neviskozno (nema trenja na kracima elise)
• strujanje kroz strujnu cev elise je nezavisno od strujanja oko nje (oblik strujne
cevi elise je takav da je zadovoljena jednačina kontinuiteta)
• statički pritisak beskonačno daleko iza ravni obrtanja elise je jednak statičkom
pritisku neporemećenog strujnog polja
• stvarna elisa je zamenjena idealnom elisom
Idealna elisa predstavlja matematičku koncepciju prema kojoj je stvarna elisa zamenjena jednim zamišljenim propustljivim
diskom (aktuator disk) beskonačno male debljine, kroz koji brzina proticanja idealne fluidne sredine ne menja svoju vrednost, ali
se pritisak u fluidnoj sredini, pri prolasku kroz disk, menja skokovito.
6
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Odavde sledi da je idealna elisa, u stvari, matematička diskontinualna površina pritiska, kroz koju fluidna sredina prolazi sa
uniformnom brzinom bez trenja i vrtloženja. Prema tome, propulzivna sila elise se javlja kao posledica jedino aksijalnog ubrzavanja
mase neviskozne i nestišljive fluidne sredine, sa minimalnim gubitkom energije neophodne za dobijanje ove propulzivne sile.
Odredjenu fizikalnu interpretaciju aktuator diska predstavljaju dve vrlo bliske centralno simetrične elise, iste apsorbovane
snage, koje se obrću na istoj osi, istim ugaonim brzinama u suprotnim smerovima, tako da u strujnom polju iza elisa nema
rotacionog kretanja fluida. Pretpostavlja se da je broj krakova ovih elisa vrlo veliki, a oblik krakova takav da obezbedjuje uniformnu
distribuciju propulzivne sile po ravni obrtanja. Takodje se pretpostavlja da na krakovima elisa nema trenja.
Sa navedenim pretpostavkama osnovni zakoni strujanja kroz elisu se mogu dobiti neposredno iz opštih principa mehanike.
Kretanje idealne elise kroz idealnu fluidnu sredinu brzinom V se može zameniti relativnim kretanjem idealne fluidne sredine sa
brzinom V, ali suprotnog smera u odnosu na nepokretnu idealnu elisu.

Slika 3.1 - Strujanje kroz idealnu elisu

7
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

𝐴 je površina ravni obrtanja idealne elise prečnika 𝐷 = 2𝑅 u idealnoj fluidnoj sredini gustine ρ.
V je brzina strujnog polja na beskonačnom rastojanju ispred ravni obrtanja elise (brzina neporemećenog strujnog polja),
𝑉𝑎 = 𝑉 + 𝑣𝑎 je brzina u ravni obrtanja elise i
𝑉𝑎𝑒 = 𝑉 + 𝑣𝑎𝑒 je brzina na beskonačnom rastojanju iza ravni obrtanja elise.
Priraštaji brzine 𝑣𝑎 i 𝑣𝑎𝑒 su indukovane brzine (predajom energije vazduhu elise stvara, tj. indukuje brzine u strujnom polju).
Mada je teorija idealne elise jednodimenzijska teorija, tj. sve promene se analiziraju (i dešavaju) samo u jednom (aksijalnom)
pravcu, zbog kompatibilnosti sa kasnijim analizama brzine su označene indeksom "a" koji se odnosi na aksijalni pravac. Brzina
neporemećenog strujnog polja uvek ima aksijalni pravac, tj. uvek je u pravcu normalnom na ravan obrtanja elise. Potrebno je
pomenuti i jednu kontradiktornost u pretpostavkama teorije idealne elise. Ako se nestišljivo strujanje ubrzava, onda zbog
zadovoljenja jednačine kontinuiteta površina poprečnog preseka strujne cevi kroz elisu mora da se smanjuje (strujna cev se
sužava), tj. onda postoje i radijalne komponente brzine.
Propulzivna sila elise se odredjuje primenom zakona o količini kretanja. Ako se pretpostavi da je masa fluida koja menja
količinu kretanja ona masa fluida koja prolazi kroz ravan obrtanja elise, onda je protok te mase u jedinici vremena
𝑚̇ = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 (3.1)
Propulzivna sila koja uslovljava ovaj protok je
𝑇 = 𝑚̇ ∙ (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 ∙ (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) (3.2)
Sila koja izaziva promenu količine kretanja je posledica samo razlike pritisaka neposredno iza (indeks 2) i neposredno ispred
(indeks 1) ravni obrtanja elise (izvan strujne cevi elise pritisak je konstantan), pa se može izraziti preko te razlike pritisaka
𝑇 = 𝐴 ∙ (𝑝2 − 𝑝1 ) (3.3)
Transformacija energije obrtanja u energiju strujanja se vrši samo u ravni obrtanja elise (elisa predaje energiju), pa se
Bernoulli-jeva konstanta menja samo kroz ravan obrtanja elise, tj. ima jednu vrednost u strujnom polju ispred ravni obrtanja elise
(jednaku vrednost Bernoulli-jeve konstante izvan strujne cevi) i ima drugu vrednost u strujnom polju u strujnoj cevi iza ravni
obrtanja elise.

8
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Primenom Bernoulli-jeve jednačine

1 2
𝜌𝑉 + 𝑝 + 𝜌𝑔ℎ = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 (3.4)
2
i uz pretpostavku da je strujanje horizontalno (eliminiše se potencijalna energija iz Bernoulli-jeve jednačine)
1 2
𝜌𝑉 + 𝑝 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 (3.5)
2
dobija se u oblasti ispred ravni obrtanja elise
1 2 1
𝜌𝑉 + 𝑝 = 𝜌𝑉𝑎2 + 𝑝1 (3.6)
2 2
u oblasti iza ravni obrtanja elise
1 2 1
𝜌𝑉𝑎 + 𝑝2 = 𝜌𝑉𝑎2𝑒 + 𝑝 (3.7)
2 2
Oduzimanjem jednačine ispred ravni obrtanja od jednačine iza ravni obrtanja elise dobija se:
1
𝑝2 − 𝑝1 = 𝜌 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.8)
2
i sredjivanjem dobijemo silu koja izaziva promenu količine kretanja:
1
𝑇 = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.9)
2
Izjednačavanjem
1
𝜌 ∙ 𝐴 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 ∙ (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) (3.10)
2
dobija se da je brzina u ravni obrtanja elise jednaka srednjoj vrednosti izmedju brzine beskonačno daleko iza ravni obrtanja
elise i brzine neporemećenog strujnog polja
1
𝑉𝑎 = (𝑉𝑎𝑒 + 𝑉) (3.11)
2
9
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Elisa prouzrokuje promenu brzine u strujnom polju (indukuje brzinu) i ta promena brzine se može izraziti u funkciji brzine
neporemećenog strujnog polja. Indukovana brzina u ravni obrtanja elise je
𝑣𝑎 = 𝑎 ∙ 𝑉
gde je a aksijalni indukcioni faktor.
Brzina u ravni obrtanja elise je
𝑉𝑎 = 𝑉 + 𝑣𝑎 = 𝑉(1 + 𝑎) (3.12)
Tada je
1
𝑉(1 + 𝑎) = (𝑉 + 𝑉) (3.13)
2 𝑎𝑒
𝑉𝑎𝑒 = 𝑉(1 + 2𝑎) = 𝑉(1 + 2𝑣𝑎 ) = 𝑉 + 𝑣𝑎𝑒 (3.14)
Poredjenjem (3.12) i (3.14) se neposredno dobija stav Froude-a: Indukovana brzina u beskonačnosti iza ravni obrtanja elise
je jednaka dvostrukoj indukovanoj brzini u ravni obrtanja elise.

Na slici desno prikazane su promene indukovane

brzine i statičkog pritiska u meridijalnoj ravni strujnog
polja idealne elise.
Vrednosti indukovanih brzina u oblastima izmedju
−∞ i ravni obrtanja elise i izmedju ravni obrtanja elise i
+∞ nisu eksplicitno odredjene teorijom idealne elise, ali
je logičan zaključak da su te indukovane brzine
proporcionalne rastojanjima od ravni obrtanja elise
Slika 3.2

10
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Stav Froude-a o indukovanim brzinama se može izvesti i na sledeći način. Snaga motora pogonske grupe koju apsorbuje elisa
i prenosi je na vazduh je jednaka promeni kinetičke energije mase fluidne sredine u jedinici vremena.
1
𝑃 = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.15)
2
Stav Froude-a o indukovanim brzinama se može izvesti i na sledeći način. Snaga motora pogonske grupe koju apsorbuje elisa
i prenosi je na vazduh je jednaka promeni kinetičke energije mase fluidne sredine u jedinici vremena
1
𝑇 ∙ 𝑉𝑎 = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.16)
2
Odavde je
1
𝑇 = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.17)
2
I na ovaj način je dobijen izraz (3.9), koji izjednačavanjem sa (3.2) daje već izvedeni stav o indukovanim brzinama.
Pri analizi strujnog polja oko elise koriste se osnovni zakoni mehanike fluida, ali je način njihove primene uslovljen
pretpostavkama napravljenim pri konkretnoj analizi. Jedan od tih zakona je i zakon o količini kretanja, čijom primenom je u
aksijalnoj teoriji idealne elise odredjena propulzivna sila elise.
Način na koji je zakon o količini kretanja primenjen u aksijalnoj teoriji idealne elise podrazumevao je pretpostavku o
uniformnoj distribuciji propulzivne sile po celom aktuator disku, uniformnu distribuciju aksijalnih brzina po svim presecima
strujne cevi i rezultujuću silu pritisaka po celoj strujnoj cevi elise jednaku nuli.
Za detaljniju, tj. tačniju analizu strujnog polja oko elise potrebno je definisati uslove pri kojima bi se zakon o količini kretanja
mogao primeniti samo na elementarne strujne površi, tj. u svom diferencijalnom obliku i tada bi se rezultat za celo strujno polje
dobio integracijom u odredjenim granicama.
Prethodno je potrebno preciznije objasniti primenu zakona o količini kretanja na elisu kao celinu. To je moguće učiniti
posrednim putem, analizom strujanja kroz cilindričnu cev koaksijalno postavljenu oko strujne cevi elise (slika 3.3).

11
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Beskonačno daleko ispred aktuator diska

strujanje je neporemećeno brzine V i pritiska p. U
strujnoj cevi elise brzina strujanja se povećava, a
pritisak strujnog polja se smanjuje. Strujna cev se
sužava, tj. površina poprečnog preseka strujne cevi
se smanjuje od A0 do Ae. U cilindričnoj cevi izvan
strujne cevi elise brzina strujanja se, u skladu sa
jednačinom kontinuiteta, smanjuje, a pritisak
strujnog polja se povećava. Beskonačno daleko iza
aktuator diska u cilindričnoj cevi izvan strujne cevi
elise brzina strujanja je 𝑉𝑎𝑒 , a pritisak strujnog polja
je 𝑃𝑒𝑐 . Površina prstenastog poprečnog preseka
izvan strujne cevi elise se povećava od Ac −A0 (u
beskonačnosti ispred aktuator diska) do Ac − Ae (u
beskonačnosti iza aktuator diska). Slika 3.3
Strujna cev elise je cilindrična u beskonačnosti iza aktuator diska, pa je i brzina strujanja u cilindirčnoj cevi izvan strujne cevi
elise konstantna. Zato se u beskonačnosti iza aktuator diska može pretpostaviti uniformna distribucija aksijalne brzine u
cilindričnoj cevi, pri čemu strujanje u strujnoj cevi elise ne mora biti uniformno.
Ako se analizira samo strujna cev elise (bez cilindrične cevi oko nje, tj. strujna cev elise predstavljena na slici 3.1), na fluid u
toj strujnoj cevi deluje propulzivna sila T , sila od uniformnog pritiska p po poprečnom preseku strujne cevi A0, sila od pritiska pe
po poprečnom preseku strujne cevi Ae i rezultujuća sila pritisaka po omotaču strujne cevi X.
Primenom u aksijalnom pravcu zakona o količini kretanja na strujanje u strujnoj cevi elise se dobija
𝐴𝑒 𝐴𝑒
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒 (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) 𝑑𝐴𝑒 = 𝑇 − 𝑋 + 𝑝 𝐴𝑜 − ∫ 𝑝𝑒 𝑑𝐴𝑒 (3.18)
0 0

12
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Rezultujuća sila od uniformnog pritiska p neporemećenog strujnog polja oko cele strujne cevi elise je jednaka nuli, pa se sile
pritisaka u zakonu o količini kretanja (3.18) mogu računati sa relativnim pritiscima (tj. oduzimanjem pritiska p od apsolutnih
pritisaka).
U tom slučaju, primenom u aksijalnom pravcu zakona o količini kretanja na strujanje u strujnoj cevi elise se dobija
𝐴𝑒 𝐴𝑒
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒 (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) 𝑑𝐴𝑒 = 𝑇 − 𝑋𝑋 − ∫ (𝑝𝑒 − 𝑝)𝑑𝐴𝑒 (3.19)
0 0
Izrazi (3.18) i (3.19) za strujanje u strujnoj cevi elise važe i kada se analizira strujanje u cilindričnoj cevi oko nje.
Rezultujuća sila pritisaka X, tj. XX po omotaču strujne cevi, po principu akcije i reakcije, deluje na strujanje u strujnoj cevi elise
i na strujanje oko nje.
Primenom u aksijalnom pravcu zakona o količini kretanja na strujanje u cilindričnoj cevi izvan strujne cevi elise se dobija
𝐴𝑐 𝐴𝑐
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒𝑐 (𝑉𝑎𝑒𝑐 − 𝑉) 𝑑𝐴 = 𝑋𝑋 − ∫ (𝑝𝑒𝑐 − 𝑝)𝑑𝐴 (3.20)
𝐴𝑒 𝐴𝑒

Primenom Bernoulli-jeve jednačine na strujanje u cilindričnoj cevi izvan strujne cevi elise se dobija
1 1
𝑝 + 𝜌𝑉 2 = 𝑝𝑒𝑐 + 𝜌𝑉𝑎2𝑒𝑐 (3.21)
2 2
1
𝑝𝑒𝑐 − 𝑝 = 𝜌 (𝑉 2 − 𝑉𝑎2𝑒𝑐 ) (3.22)
2
Zamenom (3.22) u (3.20), pri čemu je 𝑉𝑎𝑒 konstantno po preseku cilindrične cevi, dobija se
𝐴𝑐
1 2 1 2
𝑋𝑋 = 𝜌 ∫ (𝑉 − 𝑉𝑎𝑒𝑐 ) 𝑑𝐴 = 𝜌 (𝑉 − 𝑉𝑎𝑒𝑐 ) (𝐴𝑐 − 𝐴𝑒 ) (3.23)
2 𝐴𝑒 2
Iz jednačine kontinuiteta sledi
(𝐴𝑐 − 𝐴0 ) 𝑉 = (𝐴𝑐 − 𝐴𝑒 ) 𝑉𝑎𝑒 (3.24)
𝑐
13
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

ili
𝐴𝑐 − 𝐴0
𝑉𝑎𝑒𝑐 = 𝑉 (3.25)
𝐴𝑐 − 𝐴𝑒
Kada 𝐴𝑐 → ∞ , tj. kada nema cilindrične cevi, tada 𝑉𝑎𝑒𝑐 → 𝑉, što znači da je oko strujne cevi elise uniformno strujanje brzine V.
Zamenom (3.25) u (3.23)
1 2
(𝐴0 − 𝐴𝑒 )2
𝑋𝑋 = 𝜌 𝑉 (3.26)
2 𝐴𝑐 − 𝐴𝑒
Kada 𝐴𝑐 → ∞, tj. kada nema cilindrične cevi, tada 𝑋𝑋 → ∞, što znači da je rezultujuća sila pritisaka po omotaču strujne cevi
elise jednaka nuli kada su sile pritisaka u zakonu o količini kretanja odredjene preko relativnih pritisaka. Zakon o količini kretanja
primenjen u aksijalanom pravcu na strujanje u strujnoj cevi elise je (zamenom (3.26) u (3.19))
𝐴𝑒 𝐴𝑒
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒 (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) 𝑑𝐴𝑒 = 𝑇 − ∫ (𝑝𝑒 − 𝑝)𝑑𝐴𝑒 (3.27)
0 0
Zakon o količini kretanja primenjen na strujanje u cilindričnoj cevi izvan strujne cevi elise se može napisati i na drugi način
𝐴𝑐 𝐴𝑐
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒𝑐 (𝑉𝑎𝑒𝑐 − 𝑉) 𝑑𝐴 = 𝑋 + 𝑝 (𝐴𝑐 −𝐴𝑜 ) − ∫ 𝑝𝑒 𝑑𝐴 (3.28)
𝐴𝑒 𝐴𝑒

Zamenom (3.26) u (3.20) i izjednačavanjem sa (3.28)

1 2
(𝐴0 − 𝐴𝑒 )2
𝑋 = 𝑝 (𝐴0 −𝐴𝑒 ) + 𝜌 𝑉 (3.29)
2 𝐴𝑐 − 𝐴𝑒
Kada 𝐴𝑐 → ∞, onda je
𝑋 = 𝑝 (𝐴0 −𝐴𝑒 ) (3.30)
rezultujuća sila pritisaka po omotaču strujne cevi elise, kada su sile pritisaka u zakonu o količini kretanja odredjene preko
apsolutnih pritisaka.
14
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Zakon o količini kretanja primenjen u aksijalnom pravcu na strujanje u strujnoj cevi elise je (zamenom (3.30) u (3.18))
𝐴𝑒 𝐴𝑒 𝐴𝑒
𝜌 ∫ 𝑉𝑎𝑒 (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) 𝑑𝐴𝑒 = 𝑇 − 𝑝 𝐴0 − ∫ 𝑝𝑒 𝑑𝐴𝑒 = 𝑇 + ∫ (𝑝 − 𝑝𝑒 )𝑑𝐴𝑒 (3.31)
0 0 0
što je identično izrazu (3.27). Za usvojene pretpostavke u aksijalnoj teoriji idealne elise, iz (3.31) se dobija zakon o količini
kretanja primenjen u toj teoriji.
Na posredan način je izveden oblik zakona o količini kretanja koji se može primeniti na strujanje kroz elisu kao celinu. Primena
zakona o količini kretanja u diferencijalnom obliku na elementarne strujne površi (prstenaste fluidne elemente) u strujnom polju
elise je uobičajena, mada se na taj način pretpostavlja da nema medjusobnog uticaja različitih strujnih površi. Opravdanje te
pretpostavke je u činjenici da je taj uticaj u opštem slučaju veoma mali
Snaga koju apsorbuje elisa i koja je jednaka promeni kinetičke energije u jedinici vremena, može se izraziti u funkciji od
aksijalnog indukcionog faktora
1
𝑃 = 𝑚̇ ∆𝐸 = 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 (𝑉𝑎2𝑒 − 𝑉 2 ) (3.32)
2
Zamenom (3.12) i (3.14) u (3.32)
𝑃 = 2 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉 3 ∙ 𝑎 (1 + 𝑎)2 (3.33)
Propulzivna sila elise se, takodje, može izraziti u funkciji od aksijalnog indukcionog faktora.
Zamenom (3.12) i (3.14) u (3.2)
𝑇 = 2 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉 2 ∙ 𝑎 (1 + 𝑎) (3.34)
Deo energije koji je elisa predala vazduhu i koji je utrošen na ubrzavanje vazdušne struje, predstavlja gubitak energije. Taj
gubitak energije u jedinici vremena je
1 2
𝑃𝑔 = ∫ 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉𝑎 (𝑉𝑎𝑒 − 𝑉) 𝑑𝐴 = 2 𝜌 𝑉 3 ∫(1 + 𝑎) 𝑎2 𝑑𝐴 (3.35)
2

15
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Pri odredjenom izvršenom korisnom radu u jedinici vremena VT idealna distribucija propulzivne sile po ravni obrtanja elise
je ona pri kojoj je gubitak energije Pg najmanji. Propulzivna sila je funkcija aksijalnog indukcionog faktora i da bi se odredila najbolja
distribucija propulzivne sile, potrebno je pretpostaviti da je aksijalni indukcioni faktor funkcija radijalnog rastojanja a = a(r), a
zatim odrediti tu funkciju tako da gubitak energije bude minimalan (Pg = min) pri konstantnom korisnom radu (VT = const).
Matematički formulisano, potrebno je odrediti uslov za postojanje uslovnog (T = const) ekstremuma funkcionala (Pg = min). Iz
Euler-ove jednačine varijacijonog računa, tj. Lagrange-ove uslovne jednačine ekstremuma, dobija se da je, pri odredjenoj
propulzivnoj sili, gubitak energije najmanji kada je 2𝑎 + 3𝑎2 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡, tj. kada je 𝑎 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡, tj. kada je aksijalni indukcioni faktor
konstantan duž radijalnog rastojanja.
To znači da se pri odredjenoj propulzivnoj sili elise najmanje energije gubi ako je propulzivna sila uniformno rasporedjena po
ravni obrtanja elise.
Pretpostavka o uniformnom strujnom polju u aksijalnoj teoriji idealne elise podrazumeva uniformnu raspodelu propulzivne
sile elise.
Koeficijent korisnosti (stepen iskorišćenja) idealne elise je odnos izvršenog korisnog rada u jedinici vremena i apsorbovane
snage (3.6). Zamenom (3.33) i (3.34) u (3.6)
1
𝜂=
1+𝑎
iIli (3.36)
𝑉
𝜂=
𝑉 + 𝑣𝑎
Iz ove zavisnosti se vidi da koeficijent korisnosti idealne elise raste kada aksijalni indukcioni faktor opada. Ovaj zaključak je
sasvim logičan, jer se u teoriji idealne elise pretpostavlja da se apsorbovana snaga elise troši na kretanje elise brzinom V i
ubrzavanje vazduha do brzine 𝑉𝑎𝑒 , pa će se pri manjim brzinama vazduha (manje a) elisa kretati brže pri istoj apsorbovanoj snazi,
ili će za kretanje elise istom brzinom biti potrebna manja apsorbovana snaga.

16
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Pri aerodinamičkim proračunima se često umesto aksijalnog indukcionog faktora koristiti koeficijent opterećenja ravni
obrtanja elise
𝑇
𝑐𝜏 = (3.37)
𝑞𝐴
1 𝐷2 𝜋
gde su 𝑞 = 𝜌 𝑉2 𝐴=
2 4
Zavisnost izmedju koeficijenta opterećenja ravni obrtanja elise i aksijalnog idukcionog faktora se dobija neposredno zamenom
(3.37) u (3.34)
𝑐𝜏 = 4𝑎 (1 + 𝑎) (3.38)
Iz (4.38) se neposredno dobija
1
𝑎= (√1 + 𝑐𝜏 − 1) (3.39)
2
Zamenom (3.39) u (3.36)
2
𝜂= (3.40)
1 + √1 + 𝑐𝜏
Iz izraza (3.40) se vidi da koeficijent korisnosti idealne elise raste kada koeficijent opterećenja ravni obrtanja elise opada.
Maksimalna vrednost koeficijenta korisnosti ηmax = 1 idealne elise, za jednu odredjenu vrednost propulzivne sile T i aksijane brzine
V, se dobija ako je aksijalni indukcioni faktor jednak nuli, odnosno ako je aksijalna indukovana brzina jednaka nuli, ili ako je
koeficijent opterećenja ravni obrtanja elise jednak nuli. Medjutim, prema zavisnostima (3.34) i (3.37) aksijalni indukcioni faktor i
faktor opterećenja ravni obrtanja elise opadaju ako prečnik elise raste, iz čega sledi da je koeficijent korisnosti idealne elise veći,
pri istim ostalim uslovima, ukoliko je prečnik elise veći.
Ako se aksijalni indukcioni faktor izrazi u funkciji koeficijenta korisnosti
1−𝜂
𝑎= (3.41)
𝜂
17
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

i zameni u izraz za propulzivnu silu elise (3.34), dobija se

1 1−𝜂
𝑇 = 𝜌 𝜋 𝐷2 𝑉 2 (3.42)
2 𝜂2
Zamenom (3.42) u (3.6)
1−𝜂 2 𝑃 2
= ∙ = ∙𝐾 (3.43)
𝜂3 𝜋 𝜌 𝑉 3 𝐷2 𝜋 𝑃

Izraz (3.43) odredjuje koeficijent korisnosti idealne elise u

funkciji od koeficijenta apsorbovane snage, tj. od apsorbovane
snage, prečnika elise i aksijalne translatorne brzine kretanja
elise. Na slici 3.4 je prikazana zavisnost (3.43).
Kriva na slici 3.4 predstavlja maksimalni koeficijent
korisnosti bilo koje elise prečnika 2R koja se, apsorbujući snagu
P, kreće translatorno aksijalnom brzinom V. Iz krive na slici 3.4
se, takodje, vidi da koeficijent korisnosti elise naglo opada sa
porastom koeficijenta apsorbovane snage. Koeficijent
apsorbovane snage raste (pri konstantnoj aksijalnoj
translatornoj brzini elise) ili kada raste apsorbovana snaga pri
istom prečniku elise, ili kada se prečnik elise smanjuje pri istoj
apsorbovanoj snazi. To u suštini znači da smanjenje koeficijenta
korisnosti elise izražava gubitak koji nastaje kada elisa malog
prečnika apsorbuje veliku snagu. Ovaj zaključak u potpunosti
odgovara već iznetom zaključku da je koeficijent korisnosti
idealne elise veći, pri istim ostalim uslovima, ako je prečnik elise
veći. lika 3.4
18
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Ako se u (3.43) zameni koeficijent apsorbovane snage

𝑃
𝐶𝑃 = = 𝛾 3 𝐾𝑃
𝜌 𝑛3 𝐷5
dobija se
1−𝜂 2 1 𝑃 2 1
= ∙ ∙ = ∙ 𝐶 (3.44)
𝜂3 𝜋 𝛾 3 𝜌 𝑛3 𝐷 5 𝜋 𝛾3 𝑃
Izraz (3.44) odredjuje koeficijent korisnosti idealne elise u funkciji od koeficijenta apsor bovane snage i koeficijenta rada elise.
Iz zavisnosti (3.44) je moguće analizirati zavisnost koeficijenta korisnosti idealne elise od koeficijenta rada elise za svaku odredjenu
vrednost koeficijenta apsorbovane snage elise.

Na slici 3.5 je predstavljena zavisnost (3.44) za tri različite

vrednosti koeficijenta apsorbovane snage.
Da bi koeficijent apsorbovane snage elise bio konstantan
pri promeni translatorne brzine elise, moraju se istovremeno
menjati apsorbovana snaga i broj obrtaja elise, a taj slučaj nije
interesantan za ovu analizu. Mnogo je interesantniji slučaj kada
elisa ima konstantan broj obrtaja pri konstantnoj apsorbovanoj
snazi, što u realnim uslovima rada odgovara elisi sa
promenljivim korakom u letu. U tom slučaju svaka kriva na slici
3.5 predstavlja maksimalni koeficijent korisnosti elise sa
promenljivim korakom u letu i koja se apsorbujući konstantnu
snagu, obrće konstantnim brojem obrtaja. Maksimalni
koeficijent korisnosti elise raste sa porastom translatorne
brzine i asimptotski se približava jedinici kao svojoj graničnoj
vrednosti. Slika 3.5
19
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Zbog poredjenja sa analizom koeficijenta korisnosti u opštoj teoriji idealne elise zavisnost (3.44) se može transformisati.
Zamenom
𝜋4
𝛾=𝜋𝜆 i 𝐶𝑃 = 𝑄𝐶
4
u (3.44), dobija se
2 (1 − 𝜂) 3
𝜆 = 𝑄𝐶 (3.45)
𝜂3
Izraz (3.45) se može dobiti i zamenom (3.41), (3.30) i P iz (3.29) u
(3.33) i on odredjuje koeficijent korisnosti elise u funkciji od koeficijenta
obrtnog momenta i koeficijenta rada elise. Na slici 3.6 je predstavljena
zavisnost (3.45) za tri različite vrednosti koeficijenta obrtnog momenta.
Dinamički pritisak u strujnoj cevi beskonačno daleko iza elise je
1 1 2 1
𝑞𝑒 = 𝜌 𝑉𝑎2𝑒 = 𝜌 (𝑉 + 𝑣𝑎𝑒 ) = 𝜌 (𝑉 + 2𝑣𝑎 )2 (3.46)
2 2 2
Ako se iz izraza (3.34) za propulzivnu silu
𝑇 = 2 𝜌 ∙ 𝐴 ∙ 𝑉 2 ∙ 𝑎 (1 + 𝑎) = 2 𝜌 ∙ 𝐴 2𝑣𝑎 (𝑉 + 𝑣𝑎 )
izrazi indukovana brzina 𝑣𝑎
1 2𝑇
𝑣𝑎 = (−𝑉 + √𝑉 2 + ) (3.47)
2 𝜌𝐴

i zameni u (3.46), dobija se Slika 3.6

1 𝑇
𝑞𝑒 = 𝜌 𝑉 2 + (3.48)
2 𝐴
20
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Izraz (3.48) pokazuje da je u strujnoj cevi beskonačno daleko iza elise dinamički pritisak povećan u odnosu na dinamički
pritisak neporemećenog strujnog polja.
Iz (3.37)
𝑇
= 𝑐𝜏 𝑞 (3.49)
𝐴
Zamenom (3.49) u (3.48)
𝑞𝑒 = 𝑞 + 𝑐𝜏 𝑞 = 𝑞(1 + 𝑐𝜏 ) (3.50)
Zbog povećanja brzine vazduha strujna cev elise se sužava. Iz jednačine kontinuiteta
𝜌 𝑅2 𝜋 𝑉(1 + 𝑎) = 𝜌 𝑅𝑒2 𝜋 𝑉(1 + 2𝑎)
dobija se

𝑅𝑒 1+𝑎
=√ (3.51)
𝑅 1 + 2𝑎
Aksijalne brzine i razlike pritisaka, u mnogim približnim proračunima strujnog polja oko stvarne elise, se mogu odrediti
primenom aksijalnog indukcionog faktora ili koeficijenta opterećenja ravni obrtanja elise.
Aksijalna brzina u ravni obrtanja elise se može odrediti iz zavisnosti
𝑉 + 𝑣𝑎 = 𝑉(1 + 𝑎) (3.52)
1
𝑉 + 𝑣𝑎 = (√1 + 𝑐𝜏 + 1) 𝑉
2
Aksijalna brzina na beskonačnom rastojanju iza ravni obrtanja elise se može odrediti iz zavisnosti
𝑉 + 2𝑣𝑎 = 𝑉(1 + 2𝑎) (3.53)
𝑉 + 2 𝑣𝑎 = 𝑉 √1 + 𝑐𝜏
21
 MAŠINSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU
AERODINAMIČKE KONSTRUKCIJE
akademske studije 2017; IV semestar; izborni predmet; dr Časlav Mitrović, redovni profesor

Razlika pritisaka koja uslovljava propulzivnu silu elise se može odrediti iz zavisnosti do- bijenih izjednačavanjem (3.3) sa
(3.34) ili (3.37)
𝑝2 − 𝑝1 = 4 (1 + 𝑎) 𝑎 ∙ 𝑞 (3.54)
𝑝2 − 𝑝1 = 𝑐𝜏 ∙ 𝑞
Primenom Bernoulli-jeve jednačine u oblastima neposredno ispred i neposredno iza ravni obrtanja elise se mogu odrediti i
pritisci neposredno ispred i neposredno iza ravni obrtanja elise
1 1
𝑝 + 𝜌 𝑉 2 = 𝑝1 + 𝜌 (𝑉 + 𝑣𝑎 )2 (3.55)
2 2
1 1
𝑝2 + 𝜌 (𝑉 + 𝑣𝑎 )2 = 𝑝 + 𝜌 (𝑉 + 2𝑣𝑎 )2 (3.56)
2 2
𝑝1 = 𝑝 − (2 + 𝑎) 𝑎 ∙ 𝑞 (3.57)
𝑝2 = 𝑝 − (2 + 3𝑎) 𝑎 ∙ 𝑞 (3.58)
Za male vrednosti koeficijenta opterećenja ravni obrtanja elise se može pretpostaviti da je
1
√1 + 𝑐𝜏 ≈ 1 + 𝑐𝜏
2
pa se zamenom (3.39) u (3.57) i (3.58) dobija (uz zanemarivanje članova koji sadrže 2 kao malih veličina)
1
𝑝1 = 𝑝 − 𝑐𝜏 ∙ 𝑞 (3.59)
2
1
𝑝2 = 𝑝 + 𝑐𝜏 ∙ 𝑞 (3.60)
2
Eksperimentalna ispitivanja pokazuju da je propulzivna sila idealne elise približno jednaka propulzivnoj sili stvarne elise istog
prečnika, dok je apsorbovana snaga idealne elise znatno manja od snage koju apsorbuje stvarna elisa istog prečnika. Ova razlika u
apsorbovanim snagama idealne i stvarne elise je posledica zanemarivanja gubitka energije utrošene na vrtloženje fluida i
savladjivanje trenja na kracima elise.
22