‫استعاره چیست‬

‫← استعاره چیست‬

‫در این مقاله به بررسی آرایه ادبی استعاره پرداختیم‪ ،‬اما از آنجا که اغلب‬

‫آرایه‌ها شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند و در برخی مواقع تشخیص‬

‫آنها مشکل می‌باشد‪ .‬الزم است که برای یادگیری بهتر و درک صحیح آموزش‪،‬‬

‫مقاالت پیش نیاز معرفی شده را هم‪ ،‬مطالعه نمایید‪.‬‬

‫↵مقاله پیش نیاز‪ :‬تشبیه چیست‬

 ‫← آنچه در این مقاله به آن پرداختیم‪:‬‬

‫تعریف استعاره‬ ‫●‬

‫ارکان استعاره‬ ‫●‬
‫انواع استعاره‬ ‫●‬
‫استعاره مصرحه‬ ‫●‬
‫○ رابطه بین استعاره و مجاز‬
‫○ استعاره مصرحه مجرده‬
‫○ استعاره مصرحه مرشحه‬
‫○ استعاره مصرحه مطلقه‬
‫استعاره مکنیه‬ ‫●‬
‫استعاره مکنیه و تشخیص‬ ‫●‬
‫اضافه استعاری‬ ‫●‬
‫استعاره مکنیه و منادا‬ ‫●‬
‫استعاره مرده‬ ‫●‬
‫نحوه شناسایی آرایه استعاره‬ ‫●‬
‫اهمیت استعاره‬ ‫●‬
‫از نظر بزرگان ادب استعاره چیست‬ ‫●‬
‫تمرین برای شناسایی استعاره در شعر‬ ‫●‬
‫پاسخ به تمرین‌ها‬ ‫●‬

‫← تعریف استعاره در ادبیات‬

‫استعاره یکی از آرایه‌های پرکاربرد و جذاب‪ ،‬ادبیات فارسی است که در‬

‫اشعار و متون فارسی به وفور به کار می‌رود‪.‬‬

‫در اصل استعاره کلمه‌ای عربی است و در لغت به معنی قرض گرفتن و عاریت‬

‫گرفتن می‌باشد‪.‬‬
‫در ادبیات استعاره را وقتی به کار می‌برند که یک کلمه‪ ،‬به دلیل شباهتش‬

‫به کلمه ای دیگر‪ ،‬به جای آن به کار رفته باشد‪.‬‬

‫استعاره معموال در معنای واقعی آن به کار نمی‌رود و معنای غیر واقعی و‬

‫مجازی دارد‪ .‬به دلیل وجود شباهت بین دو کلمه‪ ،‬استعاره را نوعی تشبیه که‬

‫خالصه شده می‌دانند‪ .‬چرا که از ارکان تشبیه فقط یکی را دارد یعنی در جمله‬

‫یا مشبه داریم یا مشبه به‪.‬‬

‫همین خالصه شدن باعث شده که استعاره از تشبیه زیباتر و دل انگیزتر‬

‫باشد‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫وجود رابطه شباهت یا همان تشبیه‪ ،‬در استعاره بسیار مهم است‪ ،‬چرا که‬

‫عامل تشخیص استعاره از آرایه های ادبی دیگر می‌باشد‪.‬‬

‫به این مثال دقت کنید‪:‬‬

‫گلم از در وارد شد‪.‬‬

 ‫● این جمله یعنی «دوستم که شبیه گل است از در وارد شد‪».‬‬

‫● طبق اجزاء تشبیه دوست که مشبه است در اینجا حذف شده و گل‬

‫مشبه به یعنی همان استعاره است‪.‬‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬دوست‬

‫● مشبه به‪ :‬گل‬

‫● استعاره‪ :‬گل از دوست‬

‫بتی دارم که گِرد گل ز سنبل سایه بان دارد‪.‬‬

‫● این جمله یعنی معشوقی دارم که مثل بت است و اطراف صورتش را که‬

‫مثل گل است موهای مثل سنبلش مانند سایه بان در برگرفته است‪.‬‬

‫● طبق اجزاء تشبیه معشوق به بت – صورت به گل – مو به سنبل تشبیه‬

‫شده است‪.‬‬

‫● در این جمله مشبه ها همه حذف شده‌اند و ما فقط مشبه به داریم ‪.‬‬

‫● مشبه های حذف شده‪ :‬معشوق – صورت – سنبل‬

‫● مشبه به ها‪ :‬بت – گل – سنبل‬

‫● استعاره ها‪ :‬بت استعاره از معشوق – گل استعاره از صورت – سنبل‬

‫استعاره از مو‬

‫نکته‪:‬‬

‫همیشه برای واضح بودن استعاره یک قرینه و نشانه ای در جمله وجود دارد‪،‬‬

‫که باید آن را بشناسید‪.‬‬

‫← ارکان استعاره چیست‬

‫استعاره دارای سه رکن اصلی می‌باشد‪:‬‬

‫مستعار منه‪ :‬همان مشبه به است‪ .‬معنای اولیه و ظاهری که منظور‬ ‫●‬
‫نویسنده نمی‌باشد‪.‬‬
‫مستعار له‪ :‬همان مشبه که حذف شده است‪ .‬معنای باطنی و مورد‬ ‫●‬
‫نظر شاعر‪.‬‬
‫جامع‪ :‬همان وجه شبه است‪ .‬علت وجود شباهت بین دو کلمه‪.‬‬ ‫●‬
‫مستعار‪ :‬لفظی که در آن استعاره شده است‪.‬‬ ‫●‬

‫نکته‪:‬‬
‫الزم است توضیح دهیم که در ادبیات فارسی رایج شده که به جای به کار‬

‫بردن اسامی ارکان استعاره معموال از همان اجزاء تشبیه استفاده می‌کنند‪.‬‬

‫مثال به جای مستعار منه‪ ،‬مشبه به‬

‫و‬

‫به جای مستعار له‪ ،‬مشبه‬

‫را به کار می‌برند‪.‬‬

‫به همین دلیل در این مقاله ما نیز در توضیح مثال‌ها‪ ،‬برای نشان دادن اجزاء‬

‫استعاره از مشبه و مشبه به استفاده کردیم‪.‬‬

‫روی جانان طلبی‪ ،‬آینه را قابل ساز‬

‫ورنه‪ ،‬هرگز گل و نسرین ندمد زآهن و روی‬

‫● استعاره‪ :‬آینه از دل‬

‫● مستعار منه‪ :‬آینه همان مشبه به می‌شود‬

 ‫● مستعار‪ :‬دل همان مشبه می‌شود‬

‫● جامع‪ :‬نشان دادن چهره‪ ،‬دلیل شباهت آینه و دل است‬

‫● منظور اینکه دل زمانی می‌تواند مثل آینه چهره انسان‌های خوب را نشان‬

‫دهد که صاف و پاکیزه باشد‪.‬‬

‫← انواع استعاره‬

‫استعاره بر اساس اینکه در جمله مشبه وجود دشته باشد یا مشبه به‪ ،‬دو‬

‫نوع می‌باشد‪:‬‬

‫● استعاره مصرّحه‬
‫● استعاره مکنیه‬

‫← استعاره مصرحه‬

‫وقتی در جمله‪ ،‬مشبه حذف شود و تنها مشبه به باقی بماند‪ ،‬استعاره‬

‫مصرحه تشکیل می‌شود‪ .‬مصرحه در لغت به معنی آشکارا است و به دلیل‬

‫واضح بودن تشبیه آن را مصرح می‌نامند‪.‬‬

‫در این نوع استعاره کلمه در معنای حقیقی خود به کار نمی‌رود و همیشه یک‬

‫قرینه‌ای وجود دارد که ذهن مخاطب را از معنای حقیقی آن دور می‌کند‪.‬‬

‫ای گل خوش‌نسیم من بلبل خویش را مسوز‬

‫کز سر صدق می‌کند شب همه‌شب دعای تو‬

‫● یعنی ای معشوق من که مثل گل خوش نسیم هستی‪ ،‬من عاشق که‬

‫مثل بلبل هستم را نسوزان‪.‬‬

‫● مشبه به‪ :‬گل خوش نسیم – بلبل‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬معشوق – عاشق‬

‫● استعاره‪ :‬گل خوش‌نسیم که استعاره از معشوق است‬

‫● در اینجا به جای به کار بردن کلمه معشوق از گل استفاده شده و در اینجا‬

‫گل هم معنای حقیقی خودش را ندارد‪.‬‬

‫● بلبل استعاره از عاشق دارد‪ .‬که آن هم از معنای حقیقی خود که حیوان‬

‫است دور شده و به جای انسان یعنی عاشق استفاده شده است‪.‬‬
 ‫نکته‪:‬‬

‫مشبه به در استعاره مصرحه حسی است‪ .‬یعنی بر اساس ویژگی‌هایی که‬

‫با حواس پنجگانه قابل درک است به مشبه تشبیه شده است‪.‬‬

‫هزاران نرگس از چرخ جهانگرد‬

‫فروشد تا برآمد یک گل زرد‬

‫● یعنی از آسمان هزاران نرگس که مثل ستاره‌ها هستند می‌روند و به جای‬

‫آن گل زرد که مثل خورشید است در می‌آید‪.‬‬

‫● مشبه به‪ :‬نرگس – گل زرد‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬ستاره – خورشید‬

‫● استعاره‪ :‬نرگس از ستاره‌ها و گل زرد از خورشید است‬

‫← رابطه بین استعاره و مجاز‬

‫مجاز وقتی است که کلمه‌ای به معنای واقعی خود نباشد و معنای غیر‬

‫حقیقی بدهد‪.‬‬

‫در استعاره نیز واژه در معنای واقعی خود به کار نمی‌رود؛ به این جهت‬

‫می‌گویند استعاره‌های مصرحه مجاز هم هستند‪.‬‬

‫مثال ایران برنده مدال طال شد‪.‬‬

‫● ایران در معنای واقعی خودش به کار نرفته و منظور از ایران تیم ایران است‪.‬‬

‫● مجاز‪ :‬ایران می‌شود که از تیم گرفته شده است‪.‬‬

‫● ↵ مقاله پیشنهادی‪ :‬مجاز چیست‬

‫● اما همه مجازها استعاره نیستند‪ .‬چون در برخی جمالت مجاز همراه با‬

‫تشبیه نیست پس دیگر استعاره نمی‌شود‪ .‬زمانی که مجاز همراه با تشبیه‬

‫باشد آن مجاز استعاره می‌شود‪.‬‬

‫← انواع استعاره مصرحه‬

‫● استعاره مصرحه مجرده‬

‫● استعاره مصرحه مرشحه‬
 ‫● استعاره مصرحه مطلقه‬

‫← استعاره مصرحه مجرده‬

‫در این نوع استعاره‪ ،‬مشبه به‪ ،‬همراه با ویژگی‌های مشبه می‌آید‪ .‬خیلی‬

‫اغراق نداریم به همین دلیل آن را مجرده می‌نامند‪ .‬و بیشتر هم در یک بیت به‬

‫کار می رود‪.‬‬

‫نرگس مست نوازش کن مردم دارش‬

‫خون عاشق به قدح گر بخورد نوشش باد‬

‫● در اینجا ویژگی‌های مشبه که مستی و نوازش کردن است همراه با‬

‫مشبه به‪ ،‬یعنی نرگس که استعاره از چشم معشوق است آمده است‪.‬‬

‫اغراق زیادی نشده و به نوعی استعاره ملموس و مشخص است‪.‬‬

‫● مشبه به‪ :‬نرگس‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬چشم معشوق‬

‫● استعاره مجرده‪ :‬نرگس استعاره از چشم معشوق است‬

 ‫← استعاره مصرحه مرشحه‬

‫یک نوع استعاره کمیاب است که کمتر استفاده می‌شود و در آن مشبه به‬

‫همراه با ویژگی‌های خود مشبه به می‌آید‪.‬‬

‫از لعل تو گر یابم انگشتری زنهار‬

‫صد ملک سلیمانم در زیر نگین باشد‬

‫● لعل استعاره از لب سرخ یار دارد که حذف شده و انگشتری و نگین از‬

‫ویژگی‌های لعل هستند‪.‬‬

‫● مشبه به‪ :‬لعل‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬لب سرخ یار‬

‫● ویژگی خود مشبه به‪ :‬انگشتری و نگین از ویژگی‌های لعل هستند‪ .‬که‬

‫همراه با مشبه آمده است‪.‬‬

‫← استعاره مصرحه مطلقه‬

‫استعاره مصرحه مطلقه‪ ،‬یکی از استعاره‌های پر کاربرد است‪ .‬که مشبه به یا‬

‫به تنهایی می‌آید یا همراه با ویژگی‌های خود مشبه به و مشبه می‌آید‪.‬‬

‫علت آنکه می‌گویند مطلقه یعنی آزاد شده چون این استعاره در خودش‪ ،‬هم‬

‫استعاره مجرده و هم استعاره مرشحه دارد که یکدیگر را خنثی می‌کنند و‬

‫استعاره آزاد می‌شود‪.‬‬

‫شکوفه بر سر شاخ است چو رخساره جانان‬

‫بنفشه بر لب جوی است چو جرّاره دلبر‬

‫● مشبه به‪ :‬جرّاره یعنی عقرب‬

‫● مشبه حذف شده‪ :‬موی دلبر است‬

‫● استعاره‪ :‬جراره است که استعاره از مو دارد‬

‫● در این مثال مشبه به تنهایی آمده چون هیچ کدام از ویژگی‌های دلبر ذکر‬

‫نشده است‪.‬‬

‫گفتا که مرو به غربت و میبارید‬

 ‫از نرگس تر به الله بر مروارید‬

‫● مشبه به‪ :‬نرگس تر استعاره از چشم معشوق و مشبه به است‪.‬‬

‫● ویژگی مشبه به‪ :‬الله استعاره از چهره معشوق دارد‪.‬‬

‫● استعاره‪ :‬مروارید استعاره از اشک‌های معشوق و مشبه به‬

‫● در این مثال مشبه به همراه با ویژگی خودش یعنی مشبه به آمده است‪.‬‬

‫← استعاره مکنیه‬

‫مکنیه در لغت به معنی کُنیه (لقب) داده شده است‪ .‬در این استعاره مشبه‬

‫به حذف می‌شود و مشبه همراه با ویژگی‌های مشبه به می‌آید‪ .‬مشبه‬

‫به حذف شده حتما یک نشانه از خودش باقی می‌گذارد‪.‬‬

‫تشبیه در این نوع استعاره برای ما آشکار نیست و کمی پیچیده‌تر از استعاره‬

‫مصرحه می‌باشد‪ .‬ولی همین پیچیدگی باعث زیباتر شدن و خیال انگیزتر بودن‬

‫استعاره مکنیه شده است‪ .‬این نوع استعاره به جمله حالت کنایی می‌دهد‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬
‫استعاره وقتی به صورت جمله می‌آید‪ ،‬استعاره مکنیه دیگر یک کلمه نیست‬

‫بلکه می‌گوییم این جمله استعاره مکنیه است‪.‬‬

‫جاده نفس نفس می‌زند‪.‬‬

‫● یعنی جاده به انسان تشبیه شده که نفس نفس می‌زند‪.‬‬

‫● مشبه‪ :‬جاده است‬

‫● مشبه به حذف شده‪ :‬انسان‬

‫● ویژگی مشبه به‪ :‬نفس نفس زدن که از ویژگی‌های مشبه به حذف شده‬

‫است‪.‬‬

‫● استعاره مکنیه‪ :‬کل جمله بصورت کامل نامیده می‌شود‪.‬‬

‫← استعاره مکنیه و تشخیص‬

‫تشخیص یعنی نسبت دادن خصوصیات انسان یا جاندار به غیر انسان و‬

‫اشیاء‪.‬‬
‫اگر در استعاره مکنیه مشبه به حذف شده انسان باشد؛ آرایه تشخیص یا‬

‫جان بخشی درست می شود‪.‬‬

‫‪ ۹۹‬درصد استعاره‌های مکنیه تشخیص هستند‪ .‬به نوعی هر تشخیصی‬

‫نوعی استعاره مکنیه است‪ .‬اما هر استعاره مکنیه‌ای‪ ،‬تشخیص نیست‪.‬‬

‫این قلم با من سخن می‌گوید‪.‬‬

‫● سخن گفتن به قلم که شی است نسبت داده شده که رفتاری انسانی‬

‫است‪.‬‬

‫کس چو حافظ نگشاد از رخ اندیشه نقاب‬

‫ف سخن را به قلم شانه زدند‬

‫تا سر زل ِ‬

‫● مشبه ها‪ :‬رخ اندیشه – زلف سخن‬

‫● مشبه به حذف شده‪ :‬انسان‬

‫● استعاره مکنیه تشخیص‪ :‬اندیشه به انسانی تشبیه شده که رخ دارد‪.‬‬

‫سخن به انسانی تشبیه شده که زلف دارد‪.‬‬

 ‫← اضافه استعاری‬

‫نوعی استعاره مکنیه که لوازم یا ویژگی‌های مشبه به در جمله به مشبه‬

‫اضافه شده است‪.‬‬

‫سرنشتر عشق بر رگ روح زدند‬

‫یک قطره از آن چکید و نامش دل شد‬

‫● اضافه استعاری‪ :‬رگ روح‬

‫● روح به بدنی تشبیه شده که رگ دارد و رگ را که یکی از ویژگی های‬

‫«مشبه به» است به «روح» اضافه کردهاست‪.‬‬

‫به نوعی وقتی استعاره به ‌صورت مضاف و مضاف‌الیه نوشته شود به آن‬

‫اضافۀ استعاری می‌گویند‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫در استعاره مکنیه اگر مشبه به که حذف شده انسان نباشد‪ ،‬فقط آن را‬

‫استعاره مکنیه می‌نامند‪.‬‬

 ‫در بیابان عشق باریده بود‪.‬‬

‫● یعنی عشق مثل باران باریده بود‪ .‬وجود فعل باریدن در جمله نشان می‌دهد‬

‫که عشق مثل باران باریده است‪.‬‬

‫● مشبه‪ :‬عشق‬

‫● مشبه به حذف شده‪ :‬باران است که انسان نیست دیگر در اینجا‬

‫تشخیص نداریم‪ .‬تنها آن را استعاره مکنیه می‌نامیم‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫برای نشان دادن استعاره مکنیه کل جمله را در نظر می‌گیرند‪.‬‬

‫← استعاره مکنیه و منادا‬

‫منادا یعنی کسی که مورد خطاب قرار می‌گیرد و ندا حرف نشانه‌ای که برای‬

‫خطاب دادن استفاده می‌شود‪ .‬اگر منادا انسان نباشد‪ ،‬استعاره مکنیه و‬

‫تشخیص است‪.‬‬
 ‫ای کوه! نیم ز گفته خرسند‬

‫● منادا کوه است بعد از حرف ندا آمده خطاب قرار گرفته در حالیکه جاندار‬

‫نیست‬

‫نکته‪:‬‬

‫اما اگر منادا انسان نبود‪ ،‬ولی منظور شاعر همان انسان باشد‪ ،‬استعاره‬

‫مصرحه می‌شود‪.‬‬

‫یاد از این مرغ گرفتار کنید ای مرغان‬

‫● منادا حیوان است ولی به عنوان انسان مورد خطاب قرار گرفته‪.‬‬

‫● ↵ مقاله پیش نیاز‪ :‬تشخیص چیست‬

‫← استعاره مرده‬
‫برخی استعاره‌ها در زندگی روزمره یا در نوشته‌ها آن‌قدر تکرار شده‌اند که دیگر‬

‫جذابیت خودشان را از دست داده و به صورت اصطالحات رایج درآمده‌اند‪.‬‬

‫مثال با دیدن کلمه سرو همه به یاد قد و باالیی بلند می‌افتیم‪.‬‬

‫یا با شنیدن کلمه کمان‪ ،‬ابرو به نظر می‌آید‪.‬‬

‫← نحوه شناسایی آرایه استعاره‬

‫اولین و مهم‌ترین گام برای مهارت در شناسایی استعاره خواندن زیاد اشعار و‬

‫متون فارسی است‪ .‬با تمرین زیاد می‌توانید مفهوم استعاره را به درستی یاد‬

‫بگیرید و تشخیص دهید‪.‬‬

‫ضمن اینکه می‌توانید برای شناخت استعاره از تکنیک‌های زیر استفاده کنید‪.‬‬

‫← چند تکنیک شناسایی استعاره‪:‬‬

‫‪ 〉 ۱‬اسم‌ها را در آن بیت یا سطر پیدا کنید‪.‬‬ ‫●‬

‫‪ 〉 ۲‬آیا اسم‌ها در معنای واقعی خود بکار رفته‌اند یا معنای دیگری دارند؟‬ ‫●‬
‫‪ 〉 ۳‬اگر آن اسم در معنای واقعی خود به کار نرفته‪ ،‬چه معنایی می‌تواند‬ ‫●‬
‫داشته باشد؟‬
‫‪ 〉 ۴‬اگر رابطه بین اسم و معنایی که پیدا کرده‌اید رابطه شباهت بود‬ ‫●‬
‫شما استعاره دارید‪.‬‬
‫● ‪ 〉 ۵‬به ترکیبات اضافی «مضاف و مضاف‌الیه» توجه بیشتری بکنید‪ .‬تعداد‬
‫زیادی از ترکیبات اضافی‪ ،‬اضافه استعاری هستند‪.‬‬

‫شمس و قمرم آمد‪ ،‬سمع و بصرم آمد‬

‫ن زرم آمد‬
‫وان سیم ب َرم آمد‪ ،‬وان کا ِ‬

‫● اسامی به معنای واقعی به کار نرفته‌اند‪ ،‬بلکه همه به معنی یار و دلبر‬

‫هستند‪.‬‬

‫د ِر آفاق گشاده است ولیکن بسته است‬

‫ی دل ما زنجیر‬
‫از س ِر زلف تو در پا ِ‬

‫● هر سه ترکیب اضافه استعاره هستند‪.‬‬

‫نکته‪:‬‬

‫استعاره گاها با تشبیه و مجاز اشتباه گرفته می شود‪ .‬به همین دلیل‬

‫پیشنهاد می کنیم مقاالت پیش نیاز مطالعه شوند‪.‬‬

‫↵ مقاله پیش نیاز‪ :‬شباهت‌ها و تفاوتهای انواع آرایه ادبی با یکدیگر‬

 ‫← اهمیت استعاره در ادبیات چیست‬

‫استعاره تاثیراتی عمیق در شعر و متن می‌گذارد‪ .‬زمانیکه استفاده از‬

‫تشبیه‌هات خیلی عامیانه شدند با آمدن استعاره تفاوت زیادی در نوشته‌ها‬

‫ایجاد گردید‪ .‬اهمیت استعاره در شعر آنقدر زیاد است که شعر را کالمی بر‬

‫پایۀ استعاره می‌دانند‪ .‬به همین دلیل کمتر شاعری را می‌بینیم که در سرودن‬

‫شعر از استعاره بهره نگرفته باشد‪.‬‬

‫از تاثیرات استعاره در شعر و کالم می‌توان به مهمترین آنها اشاره کرد‪:‬‬

‫‪ -۱‬استعاره شعر و متن را زیباتر می‌کند‬

‫اغلب شاعران و نویسندگان از استعاره که از عناصر اصلی خیال است برای‬

‫ایجاد تصویرهای زیبا بهره می‌گیرند‪ .‬استعاره قدرت تصویرسازی نویسنده را‬

‫باال می‌برد‪.‬‬

‫‪ -۲‬استعاره عواطف مخاطب را برمی‌انگیزاند‬

‫در باال اشاره کردیم که استعاره به خاطر خالصه شدن از تشبیه خشک و‬

‫خالی باالتر است؛ انسان را به فکر وا می‌دارد‪ ،‬عواطفش را درگیر می‌کند و به‬

‫واسطه زیبایی که استعاره به جمله می‌دهد لذتی وافر در خواننده ایجاد‬

‫می‌گردد‪.‬‬

‫‪ -۳‬استعاره کمک به عمق بخشی کالم می‌کند‬

‫گاهی اوقات نویسنده برای توصیف مطلبی با کلمات ساده نمی‌تواند منظور‬

‫واقعی خود را منتقل کند‪ .‬برای درک بهتر و عمیق موضوع توسط خواننده‪ ،‬از‬

‫استعاره استفاده می‌کند‪.‬‬

‫فرض کنید شما می‌خواهید بزرگی مقدار لذتی را که از یک چیز برده‌اید برای‬

‫دوست‌تان شرح دهید و با یک توضیح ساده نمی‌توانید آن را به خوبی توضیح‬

‫دهید‪ ،‬اینجا استعاره به کمک شما می‌آید‪.‬‬

‫← از نظر بزرگان ادب استعاره چیست‬

‫از آنجا که استعاره از مهم‌ترین آرایه‌های ادبی به حساب می‌آید‪ .‬نظرات‬

‫مختلفی درباره اهمیت و جایگاه آن در شعر و کالم بیان شده است که می‬

‫توان از تعریف ارسطو بعنوان قدیمی‌ترین نظریه نام برد‪:‬‬

‫استعاره دو پديده را با يكديگر مقايسه می‌کند كه يكی از آن‌ها به وسیله‬

‫كلمه يا عبارتی كه در معنای صريح به‌ کار رفته است بيان می‌شود و ديگری از‬

‫طريق كلمه يا عبارتی كه به‌صورت استعاری به كار رفته است‪.‬‬

‫ارسطو‬

‫شمیسا از چهره‌های ماندگار ادب فارسی در باب اهمیت استعاره می‌گوید‪:‬‬

‫استعاره بزرگ‌‌ترین کشف هنرمند و عالی‌ترین امکانات در حیطۀ زبان هنری‬

‫است‪ ،‬ما با استعاره عالم محدود حقیقت و دایرۀ بستۀ واژگانی را‬

‫فرومی‌ریزیم و سوار بر رکاب توسع با هر استعاره‌ای به طول و عرض جهان‬

‫می‌افزاییم‪.‬‬

‫سیروس شمیسا‬

‫شفیعی کدکنی نیز استعاره را اینگونه می‌نامد‪:‬‬

‫زبان استعاره می‌تواند عواطف و احساسات قلبی شاعر را که زبان معمولی‬

‫توان بیان آن را ندارد‪ ،‬با زبانی لطیف و نرم و به دور از منطق معمولی سخن‬

‫بیان کند‪.‬‬

‫محمدرضا شفیعی کدکنی‬

‫← تمریناتی برای شناسایی استعاره در شعر‬

‫چند تمرین برای یادگیری بهتر مطلب قرار داده‌ایم ابتداء استعاره را در ابیات زیر‬

‫شناسایی کنید و سپس پاسخ‌های خود را با جواب‌های ارائه شده در پایین‬

‫مطابقت دهید‪.‬‬

‫‪ -۱‬هر کجا نقاش نقش قامت و لعلش کشید‬

‫جلوه ی طوبی نگر‪ ،‬سر چشمه ی کوثر ببین‬

‫‪ -۲‬به خنده از لب خود پر شکر کنی دامن‬

‫مرا چو چشم در اندازد از گریبان ُدر‬

‫‪ -۳‬به چون تو محتشمی بی‌بها سخن ندهم‬

‫بده ز لعل شکر بار قند و بستان ُدر‬

 ‫‪ -۴‬یک سر به پای همت از این دامگاه دیو‬

‫چون مرغ برپرید و مقر بر قمی کنید‬

‫‪ -۵‬به خنده ای که بت بادام چشم‪ ،‬شیرین لب‬

‫شکر بریزد از آن پسته ی دهان که تو راست‬

‫‪ -۶‬چون بگویی بفشانی گهر از حقه ی لعل‬

‫چون بخندی بنمایی شکر از مروارید‬

‫‪ -۷‬من آنم که در پای خوکان نریزم‬

‫مر این قیمتی در لفظ دری را‬

‫‪ -۸‬درون دلت شهر بند است راز‬

‫نگر تا نبیند در شهر باز‬

‫‪ -۹‬از آن مرد دانا دهان دوخته ست‬

‫که بیند که شمع از زبان سوخته ست‬

‫‪ -۱۰‬زعشق آفاق را پر دود دیدم‬

‫خرد را دیده خواب آلود دیدم‬

 ‫← پاسخ تمرین شناسایی استعاره در شعر‬

‫‪ -۱‬لعل‪ :‬استعاره از لب – طوبی‪ :‬استعاره از قامت – کوثر‪ :‬استعاره از لب و‬

‫دهان‬

‫‪ُ -۲‬در‪ :‬استعاره از اشک‬

‫‪ -۳‬لعل‪ :‬استعاره از لب – قند‪ :‬استعاره از دهان – ُدر‪ :‬استعاره از سخن پر‬

‫محبت‬

‫‪ -۴‬پای همت‪ :‬اضافه ی استعاری – دامگاه دیو‪ :‬استعاره از دنیا‬

‫‪ -۵‬بت‪ :‬استعاره از معشوق – شکر‪ :‬استعاره از خنده ی دلنشین‬

‫‪ -۶‬گهر‪ :‬استعاره از سخن دلنشین – ح ّقه لعل‪ :‬استعاره از دهان – شکر‪:‬‬

‫استعاره از لب یا خندهی معشوق – مروارید‪ :‬استعاره از دندان‬

‫‪ -۷‬خوکان‪ :‬استعاره از ثرو‪a‬تمندان فاسد‬

‫‪ -۸‬در شهر‪ :‬استعاره از دهان‬

‫‪ -۹‬زبان‪ :‬استعاره از فتیله‌ی شمع‬

‫‪ -۱۰‬از عشق دنیا پر دود شده (خصوصیت آتش به عشق نسبت داده شده و‬

‫این استعاره است) – دیده خرد‪ :‬استعاره‬

‫← در پایان‬

‫از آنجا که آرایه‌های ادبی جزو دروس آموزشی دوره‌های متوسطه و کنکور‬

‫می‌باشند و از موضوعات مهم برای ادب دوستان و نویسندگان‪ ،‬پیشنهاد‬

‫می‌کنیم مقاالت زیر را مطالعه کنید‪:‬‬

‫تشبیه چیست‬ ‫↵‬ ‫●‬

‫مجاز چیست‬ ‫↵‬ ‫●‬
‫کنایه چیست‬ ‫↵‬ ‫●‬
‫تشخیص چیست‬ ‫↵‬ ‫●‬
‫●‬

‫منبع‪ :‬مقاله استعاره چیست از سایت مدرسه نویسندگی‬