F I Z I K A L NI M O D A L I T E T I

Značaj fizikalne terapije u procesu rehabilitacije

Fizikalna terapija zauzima značajno mjesto u zbrinjavanju oboljelih i povrijeđenih, a

njene mogućnosti su zastupljene u okviru posebne medicinske discipline–fizikalne
medicine i rehabilitacije. Ova oblast medicine ima svoj značaj u svim fazama ljudskog
života, znači u periodu rasta i razvoja, periodu zrelosti koji je karakterističan po
uspostavljanju dinamičkog stanja i ravnoteže, te u periodu starosti koje karakteriše
fiziološko propadanje svih funkcija organizma. Kod najtežih bolesnika u početku je
najbitnije spasiti život, a kasnije je veoma važno smanjiti posljedice bolesti i povrede.
Bolesne ili povrijeđene osobe osim fizičkih tegoba često imaju psihičke probleme
(depresiju, agresivnost, suicidalne ideje...) ili socijalne probleme (porodica, radno mjesto,
šira zajednica..). Masovna stradanja sa politraumama se dešavaju u situacijama
elementarnih nepogoda (poplave, požari, uragani), saobraćajnih nesreća, ratnih sukoba.
Savremena medicina je omogućila da veliki broj novorođenčadi preživi i sa veoma
niskom tjelesnom težinom, ali istovremeno raste broj onih kojima je neophodna pomoć
kod usvajanja važnih razvojnih faza. Medicina danas omogućava i produžava životni
vijek primjenom savremenih načina liječenja. Sve ovo utiče na broj onih ljudi kojima je
potrebna fizikalna terapija i rehabilitacija.
Fizioterapeut zauzima važno mjesto u rehabilitacionom timu, a svoje poslove može
obavljati u bolničkim uslovima ili u okviru kućnog liječenja.

Fizikalna medicina je medicinska disciplina koja koristi i izučava fizičke faktore

(toplota, hladnoća, voda, elektricitet...) u preventivne, dijagnostičke i terapijske svrhe.

Zavisno od toga u koje svrhe koristi fizičku energiju dijeli se na:

1. fizikalnu profilaksu
2. fizikalnu dijagnostiku
3. fizikalnu terapiju

1. Fizikalna profilaksa podrazumjeva postupak korišćenja fizičkih faktora u cilju

prevencije od bolesti, sprečavanje posljedica od duge neaktivnosti, sprečavanje
deformiteta (sunčanje u prevenciji rahitisa, plivanje i drugi sportovi u prevenciji
deformiteta lokomotoronog sistema ..)
2. Fizikalna dijagnostika koristi neke fizičke faktore za postavlajnje dijagnoze i
praćenje efekata liječenja ( npr. EMNG, ultrazvučna dijagnostika i sl...)
3. Fizikalna terapija koristi fizičku energiju u svrhu liječenja, odnosno to je
posebna medicinska disciplina koja se zasniva na primjeni fizičkih faktora u cilju
liječenja i osposobljavanja povrijeđenih i oboljelih. Naziv potiče od grčkih riječi
"fizis" što znači priroda i "terapea" što znači liječenje, jer su se prvobitno
koristili samo prirodni faktori u svrhu liječenja.

-1-
Istorijat fizikalne terapije

Istorija čovječanstva navodi mnogo podataka da je još u prastara vremena čovjek

koristio prirodne faktore za liječenje nekih tegoba (trljanje, hlađenje ili grijanje
povrijeđenog dijela, potapanje u vodu ili mazanje uljima i blatom, liječenje travama ...).
Prirodni fizički faktori su se počeli veoma rano koristiti kod ozdravljenja (sunce, mulj,
voda, blato, topli mineralni izvori..).
Stara kineska medicina (akupunktura) kao i joga vježbe iz Indije danas zauzimaju
važno mjesto u savremenom načinu liječenja. Mnoge fizikalne procedure vode porijeklo
iz prvih začetaka medicinske profesije u Starih Egipčana, Grka i Rimljana (primjena
sunčeve energije, životinjskog elektriciteta u liječenju oboljelih...).
Prve pisane dokumente o terapijskim vježbama ostavio je Herodikus (480 g.p.n.e),
dok je Hipokrat pisao o primjeni vježbi i sunčanju u cilju jačanja organizma i ubrzanju
ozdravljenja. U starom Rimu Galen (130 g. p.n.e) piše o primjeni različitih fizikalnih
faktora. U srednjem vijeku pod uticajem religije došlo je do stagnacije u daljem razvoju
fizikalne terapije.
Razvoj aparaturne fizikalne terapije, koja se mogla primjenjivati nezavisno od
godišnjeg doba i drugih vremenskih nepogoda, vezan je za otkriće elektriciteta od strane
Gilberta (1600 god), zatim otkriće galvanske struje (1789 god.), te konstrukcijom
prvog izvora konstatntne jednosmjerne struje (Voltin element).
Savremena fizikalna terapija koristi aparate koji rade uz pomoć električne struje, koja
se unatar aparata pretvara u određene oblike električnih impulsa ili se transformiše u
druge (svjetlost, zvuk, toplotu...). Tokom XIX i početkom XX vijeka fizikalna terapija
prerasta u nauku i nizom studija dokazuje se i objašnjava povoljno djelovanje određenih
fizičkih faktora. Ova ispitivanja doprinjela su da fizikalna medicina zauzme ravnopravno
mjesto sa ostalim medicinskim disciplinama. Neke fizikalne procedure specifično su
vezane za neke zemlje (npr. masaža za Francusku i Dansku, sauna za skandinavske
zemlje..). U okviru fizikalne medicine počela se razvijati i balneoterapija (liječenje
prirodnim mineralnim i termalnim vodama u oraganizaciji banjskog turizma).
Stari oblici mehanoterapije postepeno se diferenciraju u više disciplina, kao što su
masaža, manipulacije i njih izvode posebno educirani kadrovi – maseri, manipulatori-
hiropraktičari.
Krajem XIX vijeka njemački ljekar Zander pronalazi veći broj sprava i aparata, koji
služe za mehaničko razgibavanje zglobova i rekreaciju.
Aktivni pokret kao metod liječenja i osposobljavanja nakon II svjetskiog rata dobio
je svoje mjesto u okviru fizikalne medicine i rehabilitacije. Prvobitno je bio naziv
„medicinska gimnastika“ ili „ terapeutska fiskultura“, a kasnije kineziterapija. Pokret kao
način liječenja postepeno se počinje primjenjivati i u okviru terapije radom koja
predsatvlja važan dio medicinske i socijalne rehabilitacije, a gdje se uz angažovanje
određene grupe mišića pacijent i psihički relaksira. Ovaj psihološki efekat fizikalne
terapije je veoma važan u toku oporavka pacijenta kroz proces rehabilitacije.

-2-
Fizikalni agensi i receptori u fizikalnoj terapiji

U okviru fizikalne terapije koristimo različite fizikalne agense, kao što su svjetlost,
toplota, hladnoća, zvuk, elektricitet, voda...Ovi fizikalni agensi ostvaruju svoje djelovanje
na organizam, tako što djeluju direktno na kožu, a preko kože mogu djelovati i na druge
strukture i organe. U koži se nalaze brojni receptori koji primaju odgovarajuće draži, a
njihov odgovor zavisi od intenziteta i vrste draži, te od stanja organizma osobe koja se
liječi.

Receptori i njima odgovarajuće draži :

 Mehanoreceptori (pritisak i deformacija kože)
 Termoreceptori ( toplo i hladno)
 Nociceptori iči receptori boli (hemijska supstanca oslobođena pod
dejstvom intenzivnih mehaničkih,termičkih,hemijskih ili električnih draži)
 Mišićna vretena, propriceptori (istezanje ili kontrakcija mišićnih vlakana,
odnosno povećanje napetosti u mišićima pri kontrakciji
 Slobodni nervni završeci

Vrste draži koje se koriste u fizikalnoj terapiji:

 kinetička draž (kineziterapija, hidroterapija, terapija radom, sport i rekreacija)
 elektrohemijska draž (elektroterapija)
 termička draž (termo, hidro, foto, sono, mehanoterapija)
 fotohemijska draž (fototerapija)
 mehanička draž (hidrokinetičke procedure, masaža, manuelna
terapija,sonoterapija)
 hemijska draž (balneoterapija)

Lokalna reakcija kože je u suštini refleksna vazomotorna reakcija u vidu vazodilatacije,

a koja se može u vidu konsenzulane reakcije humoralnim i refleksnim putem proširiti na
veća područja kože, druga tkiva i organe. Ponavljanje draži u fizikalnoj terapiji dovodi
do privikavanja na draž (ordinira se 10-15 procedura, sa pauzom između od 1-2
sedmice). Privikavanje se javlja na svim receptorima, osim na receptorima za bol.
Fizioterapeutske procedure koje se primjenjuju na veću površinu tijela zahtijevaju
odgovarajući interval između seansi uz eventualno ležanje ili bar poštedu od aktivnosti, o
čemu se pri ostalim procedurama ne mora voditi računa.
Kod primjene fizikalnih procedura treba voditi računa o pojavama kao što su osjetljivost
na bol i podnošenje bola, prisustvu negativnih emocija u vidu straha, odbijanja i negiranja
procedure, što nekada više šteti nego koristi pacijentu. Pri tome treba poštovati granicu
bola, jer bol može da dovede do raznih neželjenih somatskih i vegetativnih reakcija, koje
mogu da kompromituju terapijski efekat fizikalne terapije.
Pri tome treba naglasiti da od stava fizioterapeuta, kao i od atmosfere u prostoriji u kojoj
se sprovodi fizikalna procedura, takođe zavisi efekat. Ova dva faktora mogu se pozitivno
ili negativno odraziti na efekat liječenja.

-3-
KLASIFIKACIJA FIZIKALNE TERAPIJE

Fizikalnu terapiju dijelimo prema namjeni, prema izvoru dobijanja fizičkog faktora i
prema vrsti fizičkog faktora.

A. Prema namjeni fizikalna terapija se dijeli:

1. Opštu fizikalnu terapiju (izučava svaki fizički faktor posebno i njegovo

djelovanje na organizam)
2. Specijalnu fizikalnu terapiju (izučava primjenu pojedinih fizičkih faktora kod
određenog oboljenja ili grupe bolesti)

B. Prema izvoru dobijanja fizičkog faktora :

1. Aparatura fizikalna terapija (koristi kao izvor energije savremene aparate,

koji se napajaju električnom energijom, koja se unutar aparata trasformiše u
druge oblike fizičke energije kao što su svjetlost, toplota i sl. )
2. Bezaparatura fizikalna terapija ( ne zahtijeva posebnu aparaturu, a najčešće
su to prirodni izvori fizičkih faktora, kao što su voda, sunčeva svjetlost, topli
mineralni izvori, manuelna masaža, kinezi terapija...)

C.Prema vrsti primjenjenog fizičkog faktora :

1. Fototerapija (liječenje svjetlošću):

a) helioterapija
b) hromoterapija
c) infraruž terapija
d) ultravioletna terapija
e) laseroterapija
2.Termoterapija (liječenje toplotom i hladnoćom):
a) parafinoterapija
b) psamoteraopija
c) peloidoterapija
d) primjena toplog vazduha i pare
e) krioterapija
3.Hidroterapija ( liječenje vodom):
a) opšte hidroterapijske procedure (primjena kade, tuširanje, bazen...)
b) lokalne hidroterapijske procedure (oblozi, klizme, irigacije, kupke)
4. Elektroterapija (liječenje elektricitetom):
a) liječenje jednosmjernim strujama (galvanska, dijadinamske...)
b) liječenje naizmjeničnim strujama (faradske, interferentne...)
5. Sonoterapija (liječenje ultrazvukom)
6. Magnetoterapija (liječenje magnetnim poljem)
7. Mehanoterapija (liječenje mehaničkom energijom-masaža, manipulacije..)

-4–
TERMOTERAPIJA
To je primjena određenih oblika toplotne energije u cilju liječenja i osposobljavanja
povrijeđenih ili bolesnih. Zasnovana je na sposobnosti organizma da prima toplotu od
okoline ako je njena zagrijenost veća ili da preda toplotu ako je okolina manje zagrijana.
Čulom dodira registrujemo osjećaj toplog ili hladnog. Postoje dvije vrste receptora za
temperaturu, jedni reaguju na višu, a drugi na nižu od tjelesne temperature. Brojniji su
receptori za hladno. Po prijemu draži, osjećaj toplote se prenosi dalje nervnim vlaknima
do nervnih puteva u kičmenoj moždini pa sve do postcentralnog girusa u mozgu.

Termoregulacija tjelesne toplote dijeli se na :

- hemijsku termoregulaciju (složeni fiziološki procesi u organizmu)
- fizikalnu termoregulaciju (znojenjem, disanjem, drhtanjem.. )
Toplota je obik kinetičke energije kretanja čestica materije, molekula i atoma. Ukoliko je
to kretanje jače izraženo, registrujemo višu temperaturu i obratno.
Temperatura je stepen zagrijanosti nekog tijela i utoliko je više što je viša kinetička
energija njegovih čestica.

Sve materije koje se nalaze u našoj okolini, kao i naš organizam, bez obzira na agregatno
stanje nosioci su toplotne energije. Oznake «toplo» i «hladno» su relativni pojmovi, koji
u suštini označavaju samo različita stanja od tkz. indiferentne zone temperature.
Pod indiferentnom zonom podrazumjevamo one temperature koje ne osjećamo ni kao
toplo ni kao hladno u odnosu na fiziološku temperaturu organizma. U tim situacijama naš
organizam najmanje daje, odnosno prima toplote od okoline.Ova temperatura je različita
za pojedine materije: vazduh 29-34oC, voda 34-35oC, ljekovito blato 38-39oC i parafin
52oC.
Intenzitet toplotne energije koja se primjenjuje zavisi od odstupanja temperature od
indiferentne zone. Što je odstupanje veće, to je i intenzitet jači. Ta odstupanja od
indiferentne zone nazivamo toplim ili hladnim diferentnim zonama. Kad govorimo o
termoterapiji u užem smislu, onda tu podrazumjevamo primjenu svih temperatura koje
su iznad indiferentne zone, dok primjenu onih koje su ispod nazivamo krioterapija.

Tačka tolerancije je ona temperatura tople ili hladne procedure koja još ne ugrožava
život ćelije i ne izaziva osjećaj bola.Tačka tolerancije za vazduh je 100oC, vodu 43-
46oC, ljekovito blato 50-53oC i parafin 60-70oC.
Ekstremne temperature su one iznad tolerantnih koje uništavaju tkivo.
Instrumenti kojima određujemo temperaturu nekog tijela zovu se termometri.
Prenošenje toplote od toplijeg ka hladnijem odvija se na slijedeće načine:
1. Kondukcijom (provođenjem):direktnim dodirom zagrijanog tijela sa površinom
kože, a ako se odvija preko neke provodne sredine to nazivamo konvekcija (npr.
topli vazduh, para, voda, pijesak, peloid, električno jastuče...)
2. Radijacijom (zračenjem): prenošenje toplote u vidu elektromagnetnih talasa
(npr. infraruž zraci, sunčanje..)
3. Konverzijom (transformacijom): pretvaranje pojedinih oblika energije u toplotu
( npr. primjena visokofrekventnih struja, ultrazvuka, masaže..)

-5-
Fiziološko djelovanje toplote:

1. pojava vazodilatacije krvnih sudova kože uz jasnu hiperemiju (crvenilo) i porast

temperature kože u svim njenim slojevima
2. ubrzanje cirkulacije i metabolizma
3. analgetsko djelovanje
4. povoljno djeluje kod oboljenja nekih unutrašnjih organa (putem kože)
5. pojačava znojenje i eliminaciju štetnih produkata metabolizma
6. relaksira poprečno-prugastu i glatku muskulaturu
7. krvni sudovi organa trbušne duplje reaguju na primjenu toplih procedura suprotno
od krvnih sudova kože, dok oni srca, slezene i bubrega reaguju isto kao koža
(Dasre – Moratovo pravilo)
8. povećava se broj udisaja
9. dolazi do porasta srčane frekvence (porastom temperature za 1 o C, puls raste za
18 do 20 otkucaja)
10. snižava se krvni pritisak
11. razmekšava se ožiljno tkivo
12. stimuliše regeneracija tkiva

Izvori toplote:

1. prirodni izvori toplote (sunce, vulkani, gejziri, topli mineralni izvori..)

2. vještački izvori toplote:
a) primarni: oni koji sami odaju toplotu (peći sa unutrašnjim sagorijevanjem
(ugalj, nafta), infraruž lampe, električno jastuče...)
b) sekundarni: oni koji vrše samo prenošenje primljene toplote na
organizam (topla voda, para, topli vazduh, peloid, parafin, pijesak....)

Sa fiziološkog aspekta razlikujemo dvije vrste toplote:

1. suhe oblike toplote ( termofor, pijesak, parafin, suhi vazduh, svjetlosne kupke..)
2.vlažne oblike toplote ( peloid,oblozi, lokalne i opšte kupke, tuširanje.. )

Načini i tehnika primjene toplote:

1. Termofor
Napravljen je od gume, zapremine 1 do 2 litra. Vodu zagrijanu iznad tačke tolerancije,
sipamo u termofor, koji se dobro zatvori zatvaračem. Nakon toga se uvije u tkaninu i
postavlja na određenu regiju. Kad se voda ohladi, postupak se može ponoviti i više puta.
Njegova upotreba je jednostavna i može se primjeniti na svakom mjestu. Termofor
ispušta duge infracrvene zrake, pa je ovaj način zagrijavanja površinski i pri tome
zagrijavamo regiju samo sa jedne strane. Može se kombinovati sa vlažnim kompresama,
jer se vlažna toplota bolje podnosi. Umjesto tople vode, može se sipati hladna sa ledom,
pa je to jedan od oblika krioterapije.

-6-
2. Elektični jastuk i deka
Načinjeni su od dva sloja vunene tkanine između kojih se nalazi izolovana žica
otpornika, koja se zagrijava propuštanjem struje gradske mreže. Zagrijavanje se vrši
dugim infracrvenim zracima, pa je efekat zagrijavanja površinski. Ovaj način
zagrijavanja je pogodan kod poremećaja krvotoka, kada je i tokom noći neophodno
održavati toplinu ekstremiteta.

3. Tople kupke
Mogu biti lokalne i opšte. Topla voda se stalno doliva u kadice, kako bi se održala
temperatura od 37 do 38 o C. Dužina aplikacije zavisi od namjene. Koriste se kao uvodna
procedura u kineziterapijski tretman ili kao hidrokineziterapijska procedura.

4. Primjena peloida
To je primjena ljekovitog blata ili mulja u svrhu liječenja. Mogu biti organskog (bioliti)
nastali taloženjem biljnih materija i izumrlih živih organizama u jezerima i močvarama ili
neorganskog (abioliti) koji su mineralnog, najčešće vulkanskog porijekla.

Peloidi se dobro miješaju sa vodom stvarajući homogenu masu, koja se dobro prijanja
uz tijelo, imaju relativno veliki toplotni kapacitet i nisku toplotnu provodljivost. Peloid
ima mehaničko, hemijsko i toplotno djelovanje.

Priprema peloida: zagrijava se u specijalnim kazanima sa dvostrukim dnom, kako bi to

zagijavanje bilo indirektno preko zagrijane vode. Poslije nekoliko aplikacija (5-6)
neophodno je osvježiti peloid novim količinama. U slučaju kad je istrošen, treba u
potpunosti zamijeniti peloi novim. Zagrijavanje peloida traje oko dva sata, a nakon toga
se održava temperatura na kojoj se i aplicira peloid. Kod opštih peloidnih pakovanja
koristimo peloid zagrijan na 30oC, a kod lokalnih na 40oC do 45oC. Peloidi se mogu
primjeniti u vidu obloga ili kupki, a primjena može biti lokalna ili opšta.

Kod lokalne primjene peloida obično koristimo vunenu deku, preko koje stavljamo
plastičnu ili gumenu foliju, a zatim platno. Na platno se razmaže zagrijani peloid u sloju
od 3-4 cm i zatim uvija oko regije koju želimo tretirati. Peloid se kod lokalne aplikacije
može i direktno razmazati na kožu, a zatim prekriti platnom, folijom i vunenom dekom.
Primjena traje od 15 do 20 minuta, a nakon toga se skidaju slojevi obrnutim redom.
Tijelo se zatim opere toplom vodom ili se pacijent istušira.Nakon toga umota se u toplu
deku i odmara od 30 do 40 minuta.

Peloidne kupke dobijemo miješanjem peloida sa mineralnom ili običnom vodom u omjeru 3:1
ili 1:3 (guste i rijetke). Primjenjuju se kao opšte, polukupke i lokalne kupke. Peloid se
zagrijava u velikim kazanima i zatim istresa u kadu ili postoje posebne cijevi kojima se zagrijan
peloid doprema u kadu. Zgrijani peloid se u toku ljeta može primjenjivati i na otvorenom,
gdje se uz djelovanje peloida ostvaruje i dejstvo sunčeve svjetlosti. Peloid koristimo jednom
dnevno tokom dvije sedmice, a nakon toga slijedi pauza od 3 sedmice.

-7-
5. Parafinoterapija
To je primjena zagrijanog parafina u vidu lokalnih pakovanja u svrhu liječenja. Metoda je
jeftina, jednostavna, a s njom se postižu dobri rezultati u liječenju. Parafin se dobije
preradom nafte, a koristi se u medicini, kozmetici, industriji. U terapijske svrhe koristimo
prečišćen parafin, specifične težine oko 0,89, sa tačkom topljenja oko 50 oC.

Parafin posjeduje slijedeće osobine:

 veliki toplotni kapacitet
 slabo provodi toplotu ( 2,4 puta slabije od vode)
 ne rastvara se u vodi i ne miješa se sa vodom
 prilikom hlađenja se postepeno steže, smanjuje zapreminu i vrši pritisak
na podlogu na kojoj se nalazi
 na temperaturama bliskim tački topljenja ima osobinu plastičnosti i
elastičnosti
 pri hlađenju ima osobinu stišljivosti, pa se može dobro prilagoditi podlozi
 postojan je pri sterilizaciji i većem broju upotreba, pa se ne mora često
mijenjati

Parafin je na sobnoj temperaturi u čvrstom stanju, prozirno bjeličast, bez ukusa i mirisa.
Prije upotrebe treba ga zagrijati na odgovarajuću temperaturu na kojoj se i primjenjuje
(oko 60oC ).

Priprema parafina: Parafin se ne smije zagrijavati direktno na toplotnom izvoru, već se

za to koriste posebno konstruisani aparati-parna kupatila. Njih čine specijalni sudovi sa
dvostrukim zidovima između kojih protiče destilovana voda. Voda se sipa uz pomoć
lijevkastog otvora koji se nalazi na gornjem dijelu kazana, dok se na donjem dijelu nalazi
slavina kojom se po potrebi voda može ispustiti. Na kazanu se nalazi i termometar koji
pokazuje temperaturu zagrijanog parafina. Tu se nalazi i termostat koji održava
postignutu temperaturu parafina. Proces topljenja parafina traje otprilike 2 sata, nakon
čega se parafin može primjeniti. Poželjno je da ustanova ima parafin odvojen za noge,
ruke i lice. Radi bolje elastičnosti parafina,pri topljenju se može dodati i manja količina
parafinskog ulja.

Parafin se može zagrijati i u kućnim uslovima, u duplim posudama, posredno preko

zagrijane vode. Znak dovoljne zagrijanosti parafina je pojava skramice na površini
rastopljenog parafina. Prilikom upotrebe u parafinu ne smije biti vode, jer je toplotni
kapacitet za vodu i parafin različit, pa postoji mogućnost nastanka opekotine ako se u
parafinu nađe voda. Vodu iz parafina možemo odstraniti zagrijavanjem parafina na
tempearturu od 100 oC kad dolazi do isparavanja vode, a istovremeno se parafin na taj
način i steriliše. Mehaničko čišćenje parafina obavljamo cijeđenjem rastopljenog parafina
kroz gazu.

-8-
Načini primjene parafina :
 Primjena gaze ili zavoja natopljene u parafin koji je zagrijan na tempearturu
od 55 do 60 oC i koji se uvija oko dijela tijela.
 Premazivanje i nanošenje parafina četkom (četka za lak) u više slojeva (obično
10 do 12). Prvi sloj se nanosi pažljivo i sačeka da se ohladi, a nakon toga idu
slijedeći slojevi do debljine od 2 do 3 cm.
 Imerzija ili utapanje ekstremiteta u posudu sa rastopljenim parfinom, posebno
je pogodno za primjenu na šake i stopala. Utapanje je postepeno, prvo se utapaju
prsti, zatim se dostiže nivo do sredine dlana, nakon toga do ručnog zgloba. Poslije
toga se utapanje vrši nekoliko puta, dok se ne formira parafinska rukavica.
 Nalivanje parafina u specijalne kese ili kalupe u koje se prethodno postavi
ekstremitet (kod ove tehnike parafin je ohlađen što je moguće više, ali u tečnom
stanju)
 Razlivanje parfina u plitke sudove odakle se u polučvrstom stanju prenosi i
stavlja na tretirani dio tijela
 Primjena parafina u obliku spreja (temperatura parafina i do 70oC)
 Parafinska maska za lice koristi se u kozmetologiji ili kod oduzetosti nervus
facilaisa. Parafin se nanosi premazivanjem četkom ili gazama. Suhom gazom
zaštite se oči, nos, uši i rubovi usana. Sloj parfina iznosi 0,5 do 1 cm.

Nakon svih aplikacija parafina, postavlja se plastična folija, a preko nje peškir ili deka.
Trajanje procedure iznosi od 30 do 60 minuta. Nakon skidanja parafina koža je crvena,
elastična, vlažna, pa se mora obrisati peškirom i nakon toga zašititi vunenom dekom u
trajanju od 30 minuta. Parafin se primjenjuje 1 puta dnevno u seriji od 10 dana, sa
pauzom od 2 do 3 sedmice.Povremeno parafin treba osvježiti novom količinom parafina,
mehanički ga očistiti i sterilisati.

6. Parafango
To je kombinovana primjena parafina i ljekovitog blata. Od ljekovitog blata i parafina
formira se homogena masa, koja se zatim zagrijava u parnom kupatilu kao i
parafin.Rastopljena masa se zatim nanosi na određenu regiju, a temperatura mase
prilikom aplikacije iznosi oko 50 oC. Trajanje procedure je 30 minuta. Djelovanje je
ispoljeno svojstvima parafina i ljekovitog blata.

7. Primjena zagrijane gline

Glina ima veliki tioplotni kapacitet i veliku toplotnu provodljivost. Ona sadrži izvjesnu
količinu vezane vode i to joj omogućava plastičnost kod aplikacije.Može se zagrijati i na
običnoj vatri. Temperatura gline pri aplikaciji iznosi 38 do 40 oC, a vrijeme aplikacije je
20 do 30 minuta.

8. Primjena toplog pijeska – psamoterapija

Pijesak se može koristiti zagrijan toplotnom energijom sunca ili vještački u specijalnim
kazanima. Primjenjuje se na temperaturi od 45 do 50 oC, u trajanju od 20 do 30 minuta.

-9-
9.Topli vazduh
Suhi vazduh se može zagrijati i na temperaturu od 100 do 120 oC, a da ga organizam
dobro podnosi. Za aplikaciju toplog vazduha služe Lindemanovi aparati, koji su
konstruisani u vidu sanduka unutar kojih se dovodi suhi vazduh. Namjenjeni su za
lokalnu primjenu na različitim dijelovima tijela. Postoje i posebno konstruisane komore
za aplikaciju toplog vazduha na čitavo tijelo. Za primjenu toplog vazduha može se
koristiti i fen za sušenje kose Temperatura vazduha iznosi od 45 do 70 oC.

10. Topla para

Toplu paru možemo primjeniti na tri načina:
a/ vunena pakovanja
b/ parni tuš
c/ opšte parne kupke
a/vunena pakovanja - koriste se sanduci od čeličnog lima sa poklopcem. Unutar
sanduka nalazi se više pregrada na koje se stavljaju komadi vunene tkanine. Pomoću
specijalnog priključka za paru, dovodi se para koja zagrijava vunenu tkaninu. Zagrijana
tkanina, temperature 70 do 800C stavlja se na određeno mjesto.
b/parni tuš - to je mlaz pare koji dolazi iz jednog gumenog provodnika vezanog sa
izvorom pare. Pritisak pare je 1,0 do 2,0 bara, a rastojanje sa koga se mlaz usmjerava na
regiju iznosi od 0,5 do 1 m. Temperatura pare iznosi 50 do 600C. Problem ovakvog
načina primjene pare je odvođenje pare iz prostorije.
c/opšta parna kupka – kod ovog načina primjene zagrijana para se uvodi unutar komore
u kojoj se nalazi pacijent kod koga se mora kontrolisati puls (ne smije preći 130
otkucaja), tjelesna temoperatura i krvni pritisak. Temperatura pare kod ovakovog načina
primjene iznosi od 40 do 500C. Procedura traje od 15 do 20 minuta. Korisna je kod
oboljenja disajnih puteva ali je u tom slučaju i glava pacijenta nalazi unutar komore.

11. Sauna
To je kombinovana primjena tople pare i vazduha. Sauna se u sjevernim zemljama
Evrope koristi već više od stotinu godina, a danas je rasprostranjena i popularna širom
svijeta. Saune se osim u medicinskim ustanovama, koriste dosta u turističkim i sporstkim
objektima. Saune su prostorije načinjene od drveta, a unutar prostorije se ne smiju
nalaziti dijelovi načinjeni od metala, jer temperatura koja se postiže u sauni može
zagrijati metal i na taj način izazvati opekotine. Veličina saune zavisi od toga za koliki je
broj osoba namjenjena (od 4 do desetak i više osoba).Unutar saune nalaze se drvene
klupe koje su poredane u više nivoa.Temperature su više na gornjim klupama. U početku
se savjetuje prvo boravak na donjim, a zatim se osoba može postepeno pomjerati prema
gornjim klupama. Sauna se može zagrijati ugljem, naftom, drvetom, a savremene saune
najčešće se zagrijavaju električnom energijom.Unutar saune se nalazi užareno kamenje,
koje se povremeno posipa vodom kako bi se stvarala para. Sauna nema prozora, ali se
obično na vratima saune nalazi otvor sa termostabilnim staklom radi kontrole pacijenata
koji su u sauni. Najmodernije saune imaju mogućnost praćenja pacijenata putem
televizijske kamere.Unutar saune nalazi se i termometar za praćenje temperature
vazduha.

-10-
U blizini saune je bazen ili tuševi sa hladnom vodom. Temperatura vazduha u sauni za
suhi vazduh iznosi 1000C, dok je za vlažan vazduh 65 do 800C. Prije saune pacijent
koristi tuš indiferentne temperature vode, a nakon toga ulazi u saunu u kupaćem
kostimu ili sa peškirom uvijenim oko tijela. Tretman u sauni iznosi od 20 do 30 minuta,
nakon čega osoba odlazi u bazen ili pod tuš sa hladnom vodom u vremenu od 5 do lo
minuta. Nakon toga slijedi odmor od 30 minuta, sa ili bez pokrivanja.
Prema namjeni sauna može biti: terapeutska i sportsko- rekreativna sauna
Terapeutska sauna se koristi kod osoba koje žele smanjiti tjelesnu težinu, otkloniti
umorili se radi o nekim bolestima kao što se trovanja, reumatske bolesti i dr. U toku
saune nastupa difuzno znojenje, pojačava se metabolizam, dolazi do povišenja
temeparature za 1 do 2 0C, poboljšava se opšti tonus organizma. Nakon jedne procedure
izluči se od 1 do 2 l znoja. Gubitak na težini iznosi 700 gr nakon jedne procedure, pod
uslovom da ta osoba bar 3 sata po izalsku iz saune ne koristi viskokaloričnu hrani i
tečnost.
Sporstko - rekreativna sauna ima dvostruku namjenu. Kod sportova koji zahtijevaju
određenu težinu, koristi se za brzo skidanje viška kilograma. Druga namjena je nakon
teže utakmice i treninga kad je eliminacija štetnih produkata metabolizma ubrzana
primjenom saune ( brži oporavak poslije zamora).
Kontraindikacije za saunu su: hipotenzija, tuberkulozni bolesnici, hipertireoza, teški
srčani bolesnici, trudnoća, maligne bolesti i osobe starije od 65 godina.

Indikacije za primjenu toplote

1. posttrumatska stanja u hroničnoj fazi ( kontuzije, luksacije, distorzije...)
2. reumatska oboljenja u hroničnoj fazi
3. neurološke bolesti ( spastične i mlitave)
4. poremećaji periferne cirkulacije
5. hronične upale jajnika
6. gojaznost
7. primjena toplote kao uvodne procedure u kinezitretman ili slično

Kontraindikacije za primjenu toplote

1. maligna oboljenja
2. kravarenja i opasnost od mogućeg krvarenja
3. jako povišpen krvni pritisak
4. srčana dekompenzacija
5. teži oblik arterioskleroze
6. proširene vene jačeg stepena
7. flebitisi i tromboflebitis
8. tireotoksikoza
9. trudnoća
10. giht
11. aktivni oblici tuberkuloze
12. zarazna oboljenja
13. poremećaj senzibiliteta
14. opšta iscrpljnost organizma nakon teških i dugotrajnih oboljenja
-11-
KRIOTERAPIJA
Naziv potiče od grčke riječi „krios“ (hladno), pa je i krioterapija upotreba hladnoće u
liječenju. Pojam hladno podrazumjeva sve ono što je hladnije od površine kože.
Fiziološko djelovanje hladnoće
Na krvnim sudovima kože od kratkotrajne hladnoće prvo nastaje vazokonstrikcija, a
ubrzo nakon toga vazodilatacija (reaktivna hiperemija). Kod duže aplikacije dolazi do
usporavanja cirkualcije krvi sa pojavom cijanoze kože.
Primjena hladnoće u predjelu srca dovodi do usporenja srčanog rada i djeluje smirujuće.
Na slobodne nervne završetke hladnoća djeluje kao lokalni anestetik (smanjuje bol i
podražljivost senzitivnih nerava).
Kratkotrajna hladnoća povećava mišićni tonus, a dugotrajna smanjuje spazam mišića.
Hladnoća djeluje i antiedematozno i smanjuje lokalna krvarenja.
Ove reakcije nastaju samo kod zdravih krvnih sudova, dok se kod oštećenih ne javlja
reaktivna hiperemija, već se vazokonstrikcija održava što dovodi do smrzotina.
Vrste hladnih procedura:
 imerzija (potapanje) – u kadice sa ledenom vodom i sitnim komadićima leda.
Postupak traje nekoliko sekundi do pola minute, a ponavlja se 5 do 6 puta sa
pauzama od 30 ili više sekundi između potapanja
 lokalna pakovanja ili ledene komprese- frotirni peškir potopimo u slanu
vodu (1 kg soli na 5 l vode), iscijedi se i presavije, zatim stavi u plastičnu
kesu i u zamrzivač. Aplikacija traje 5 do 10 minuta, ili se primjenjuju pola do
jedne minute sa pauzama od nekoliko minuta (kompresa se tokom jedne
procedure aplicira 3 do 5 puta)
 kriomasaža- masaža ledom pravolinijskim ili kružnim pokretima uz određen
pritisak na regiju. Prvo nastaje osjećaj hladnoće, bola i ukočenosti, zatim u
drugoj faz analgezija sa povećanom čvrstinom tkiva i na kraju hiperemija i
relaksacija.Traje 5 do 6 min, odnosno sve do početnog crvenila kože. Može
se primjeniti 3x dnevno, a ukupan broj procedura od 4 do 20, zavisno od
željenog efekta.
 primjena spreja etil – hlorida ( sportske povrede )

Indikacije za krioterapiju.
1. posttraumatska stanja u akutnoj fazi (u prvih 48 h)
2. akutni zapaljivi procesi mekih tkiva i zglobova (otok, bol, izliv..)
3. intenzivan bol kod artritisa, artroze, lumbalnog ili cervikalnog sindroma
4. mialgije i neuralgije
5. hronični edemi
6. spasticitet kod oštećenja centralnog motornog neurona

Kontraindikacije :
1. periferna vaskularna oboljenja (Burgerova bolest, Reynaud- ov sindrom, proširene
vene)
2. kardiovaskularna oboljenja u dekompenziranoj fazi
3. oštećenja senzibiliteta
4. preosjetljivost na hladnoću
-12-
H I D R O T E R A P I J A

Hidroterapija podrazumjeva spoljnu primjenu vode u cilju prevencije, liječenja i

rekreacije.
Fizičke osobine vode
Voda djeluje na naš organizam termički, mehanički i hemijski.
Termičko djelovanje nastaje zbog dobre toplotne provodljivosti i velikog toplotnog
kapaciteta vode.
Voda ima osobinu da tijelu oduzme veliku količinu toplote kada i ne postoji velika
temperatura razlika. Voda provodi slabije toplotu od čvrstih tijela, a bolje od nekih
tečnosti (3x bolje od alkohola, 25 x bolje od vazduha).
Voda se moža javljati u sva tri agregatna stanja:
- čvrsto ( led) ispod 0 st.
- tečno ( voda ) 0 - 100 st
- gasovito ( para ) iznad 100 st.
Mehaničko djelovanje je ispoljeno preko hidrostatskog pritiska i potiska.
Hidrostatski pritisak je zavisi od visine vodenog stuba. Na dubini od 1 m iznosi 0,1 bar.
Djelovanjem ovog pritiska na organizam dolazi do promjene obima i smanjenja pojedinih
dijelova tijela i to zbog njegovog efekta na cirkulaciju u krvnim i limfnim sudovima. U
vodi dolazi do povećanja intraabdominalnog pritiska, podiže se dijafragma, povećava se
intratorakalni pritisak, a dotok venske krvi se povećava u dijelovima tijela koji nisu u
vodi. Priliv venske krvi u desno srce je povećan, a smanjen je dotok krvi u tkiva.
Udisanje je otežano, a izdisanje olakšano. Hidrostatski pritisak se može pojačati
dodatnim mehaničkim podražajem, kao što su tuševi, podvodna masaža i sl.
Hidrostatski potisak ( Arhimedov zakon) se sastoji u tome što tijelo potopljeno u vodi
prividno gubi od svoje težine onoliko koliko iznosi težina njime istisnute tečnosti. Iz
ovih razloga voda se koristi za izvođenje vježbi bez uticaja sile gravitacije, odnosno
izvođenje vježbi u rasteretnom položaju ( ocjena mišićnog testa 2 ).
Hemijsko djelovanje nastaje zbog sposobnosti vode da rastvara određene ljekovite
supstance koje nakon resorpcije djeluju na organizam . To su napr. vode u kojima se
nalazi CO2, radon, sumpor, H2S, kalcij , jod i dr.

Fiziološko djelovanje
Djelovanje na kožu- osnovni kontakt sa vodom je preko kož. Koža prva prima nadražaj
i od te reakcije zavisi reakcija organizma koja slijedi nešto kasnije.
Kratkotrajna aplikacija hladne vode dovodi do naježenosti i bljedila kože, a što je
posljedica vazokonstrikcije krvnih sudova. Ubrzo nakon toga javlja se crvenilo,
posljedica je reaktivne vazodilatacije krvnih sudova kože.
Dugotrajna primjena hladnih procedura dovodi do opadanja tonusa krvnih sudova,
aktivna hiperemija prelazi u pasivnu, dolazi do zastoja krvi (koža cijanotična i hladna).
Umjereno tople hidroprocedure odmah dovode do širenja krvnih sudova uz povećanje
prokrvljenosti i crvenilo kože.
Vruće vodene procedure u početku izazivaju vazokonstrikciju krvnih sudova sa pojavom
bljedila kože, a ubrzo zatim nastaje crvenilo zbog reaktivne vazodilatacije.

-13-
Djelovanje na srce – Primjenom hladnih procedura u predjelu srca smanjuje se
frekvenca, povećava srčani volumen i pritisak. Hladnoća poboljšava tonus srčanog mišića
i ne opterećuje ga. Kod duže primjene toplih procedura smanjue se tonus srčanog mišića,
ubrzava se frekvenca. Kod nagle primjene toplih procedura može doći do popuštanja
srčanog mišića.
Djelovanje na disanje- hladne procedure smanjuju frekevencu disanja, dok primjena
dužih toplih procedura dovodi do ubrzanog i površinskog disanja.
Djelovanje na nervni sistem – primjena kratkotrajnih toplih i hladnih procedura povećava
nadražljivost senzitivnih i motornih nerava, dok primjena dugotrajnih toplih. a posebno
hladnih procedura dovodi do usporene provodljivosti i smanjenja nadražljivosti nerava.
Djelovanje na mišiće – primjena kratkotrajnih hladnih, toplih i vrućih procedura
povećava nadražljivost i snagu mišića, smanjuje zamor. Dugotrajna hladnoća dovodi do
povećane napetosti u mišićima čak i do stepena rigiditeta. Dugotrajne tople procedure
snižavaju nadražljivost i opuštaju mišića, ali smanjuju radnu sposobnost.

Doziranje u hidroterapiji
Hidroterapeutsku dozu čine slijedeća tri elementa:
1.jačina ili intenzitet nadražaja
2.trajanje procedure
3.veličina površine tijela koja se izlaže proceduri
1. Jačina nadražaja se određuje temperaturom vode i mehaničkim nadražajem.
a) temperatura vode :
- indiferentna temperatura 30 – 340C ( procedura traje 15 - 40 minuta)
- svježa voda 20 – 300C ( procedura traje 5- 10 minuta)
- hladna voda ispod 200C ( procedura traje 2- 5 minuta)
- topla voda 35- 380C ( procedura traje 10 – 20 minuta)
- vruća voda iznad 380C (procedura traje 2- 5 minuta)
b) mehanički nadražaj iznosi od 0,5 do 5 atmosfera ( tuširanje, podvodna masaža...)

2. Trajanje procedure
Opšte i lokalne hladne procedure bez mehaničkog nadražaja ne traju duže od 1–1,5
min. Ako primjenjujemo mehanički nadražaj (trljanje, podvodnu masažu...) vrijeme se
produžava na 6–8 minuta.Opšte i lokalne indiferentne kupke bez mehaničkog
nadražaja traju 15 – 60 minuta.Tople kupke traju 15 – 20 minuta. Dužina liječenja u
danima zavisi od postignutog efekta. Obično se primjenjuje u trajanju od 3 – 4
sedmice, a maksimalno traje 5- 6 sedmica.
Lokalne procedure se primjenjuju 1 do 2 puta dnevno. Opšte procedure primjenjuju se
svakodnevno ili po šemi: 2 dana primjene, 1 dan pauza. Poslije 3 – 4 mjeseca liječenje
se može ponoviti.

3. Površina liječenja
Prema površini liječenja procedure mogu biti lokalne i opšte. Lokalna podrazumijeva
primjenu vode na pojedinim ekstremitetima, a opšta na cijelo tijelo.Efekat procedure
zavisi od intenziteta, pa ponekad i lokalna hidroprocedura, koja je intenzivna može
izazvati niz opštih reakcija organizma.
-14-
Podjela hidroterapijskih procedura

A:/Opšte hidroterapijske procedure

1. Pripremno pranje tijela
2. kupanje i primjena kada
3. tuširanje
4. polivanje
5. podvodna masaža
6. druge kombinovane metode

1. pripremno pranje tijela

Pranje tijela vodom indiferentne temperature sa trljanjem sapunom. Obavlja se prije
primjene opšte hidroterapijske procedure iz higijenskih razloga i kao postupak
navikavanja na vodu.

2. Kupanje i primjena kada

Kupanje u tekućim ili stajaćim vodama, a u prostornom smislu na otvorenom ili

zatvorenom prostoru. Kod primjene kupke na otvorenim vodama, treba obratiti pažnju na
pristup vodi. U vodu ne treba ulaziti odmah po dolasku, već se preporučuje odmor od 10
– 20 minuta prije kupanja. Kupanje traje od 15- 30 minuta (zavisno od dnevne
temperature). Po završenom kupanju potrebno je sušenje i odmor od 30 minuta kako bi
se nakon opšte kupke izvršila ponovna raspodjela krvi. Ne preporučuje se pretjerano
sunčanje, ni uzimanje hrane neposredno poslije završene opšte kupke.

Kod primjene kade trajanje procedure zavisi od temperature vode. Kratkotrajne kupke su
do 5 minuta, srednjeg trajanja od 10 do 30 minuta i dugotrajne više od 30 minuta.
Zavisno od temperature vode u kadi.
- hladne i vruće kupke traju od 2-5 minuta
- svježe 5-10 minuta
- tople 10-20 minuta
- indiferentne 15-40 minuta

Postupak kod primjene hidroprocedure u kadi

Zapremina kade je obično od 150 – 200 l.Temperaturu vode mjerimo bazenskim
termometrom. Pacijenta postavljamo u udoban, poluležeći položaj tako da mu nivo vode
sa prednje strane doseže do mliječnih žlijezda, a nazad do ramena. Dubljim uranjanjem
pacijent može osjetiti otežano disanje, stezanje u grudima i ubrazan rad srca.
Glavu pacijenta oslonimo na rub kade, a ispod je jastuk. Tokom procedure pratimo
frekvencu, puls i temperaturu tijela. Kod pojačane frekvence srca savjetuju se hladne
procedure u predjelu srca. Poslije hladnih i svježih kupki savjetuje se trljanje suhim
peškirom, a poslije toplih tuširanje vodom indiferentne temperature i nakon toga odmor
od 20 minuta.Kupke se primjenjuju svaki drugi dan u seriji od 12-15 procedura. Tokom
dana najbolje je primjeniti kadu 30- 40 minuta nakon lakšeg obroka ( doručka) ili 1,5 - 2
sata nakon obilnijeg obroka ( ručka).
-15-
Prema sastavu vode u kadi dijele se na:
1. proste kupke (obična voda)
2.mineralna kupka (sadrži rastvorene minerale, npr. solna kupka kod koje se 3-5 kg soli
prokuha se u 5-10 l obične vode, temperatura je 36-37 0C., primjenjuje se 10-15 minuta,
svaki drugi dan od ukupno 15 -20 procedura uz obavezno tuširanje poslije ove kupke)
3.aromatična kupka (kupke intenzivnog mirisa, npr. borna kupka, eukaliptusa)
4.gasna kupka (rastvoreni gasovi npr.kupka sa CO2, SO2, O2,azotna kupka, radonska )
5.ljekovita kupka (rastvorene ljekovite supstance npr.formalinske kupke )
6.kombinovane kupke (primjena vode i nekih drugih fizičkih faktora, npr.hidrokinezi
kada i kada za podvodnu masažu )

3. Tuširanje
Tuširanje izaziva snažno djelovanje na senzitivne završetke u koži. Ovom
hidroprocedurom postižemo prijetan efekat poslije procesa rada ili nakon sportskih
opterećenja. Djelovanje zavisi od temperature vode i pritiska vode. Tuš može biti:
a.) pokretni tuš
b.) obični tuš
c.) cirkulatorni tuš
a.) Pokretni tuš čini cijev sa leptirastim završetkom kod koga se mlaz vode mijenja od 1
do 3 atmosfere pri čemu je temperatura ista i iznosi 20ºC (Šarkovljev), dok se kod
modifikacije istog tuša temperatura vode mijenja od od 15ºC do 45ºC i obrnuto u
slijedećoj minuti (Škotski tuš) Prvo se tuširaju ekstremiteti od periferije ka centru, a
zatim tijelo. Prvi minut se ekstremiteti blago polivaju. Izbjegavati tuširanje u predjelu
glave, genitalija, a oprez je potreban i kod tuširanja u predjelu trbuha. Rastojanje tuša
je 2 do 3m. Trajanje tuširanja za svaku stranu tijela iznosi 5 minuta.
b.) Običan tuš čini mlaz vode u vidu kiše. Nastavak mu je u obliku sita sa 300 do 350
otvora, prečnika 1 mm. Tuš je postavljen na visinu od 2 do 2,5 m . Djeluje nadražajno.
c.) Cirkulatorni tuš je kombinacija običnih tuševa koji su postavljeni sa svih strana, sa
temeparturom vode od 35 do 40ºC, a ljeti temperatura može biti niža ( 20º C). Trajanje
tuširanja iznosi 10 minuta.

4. Polivanja
To je naglo izlivanje 5, 10 ili 15 litara tečnosti sa malog rastojanja ( ½ ili 1 m) hladne,
mlake ili tople vode. Procedura traje 5 do 10 minuta ili do pojave lokalne ili opšte
reakcije koju želimo postići. Polivanje u predjelu potiljka se koristi kod febrilnih stanja,
krvarenja iz nosa, nesvjestice, sunčanice ili toplotnog udara. U predjelu ekstremiteta kod
lokalnih zapaljenja, smetnji cirkulacije, a u predjelu leđa ako želimo povećati tonus
organa karlice i mokraćne bešike, a u predjelu trbuha kad žalimo poboljšati rad crijeva i
želudca.

5. Podvodna masaža
To je masaža mlazom vode pritiska od 0,5 do 5 atmosfera. Trajanje masaže je 10 minuta
Obavlja se od periferije prema centru, dok se dijelovi koji su oštećeni ili oboljeli ne
izlažu direktnoj masaži, kao i predio srca, genitalija i trbuha. Ovom masažom se postiže
relaksacija.
-16-
 6. Bazen
Terapeutski bazen može biti različite veličine i dubine, sa temperaturom vode od 33 do
36 oC. Voda u bazenu može biti obična, vodovodska ili mineralna. Kod bazena
namjenjenih za rekreaciju može biti niža (28 do 29oC ili niža). Bazeni namjenjeni za
rehabilitaciju imaju dubinu koja doseže do nivoa ramena odraslog čovjeka, a na jednom
kraju bazena dubina je manja ili se nalaze drvene klupe namjenjene za tretman pacijenata
u sjedećem položaju. Bazeni mogu imati i pokretno dno, tako da se dubina prilagođava
uzrastu pacijenata. Pristup bazenu mora biti prilagođen bolesnima, tako da on mora imati
odgovarajuće stepenice i držače sa obje strane.Držači se nalaze i uz zidove bazena, tako
da je pacijentu omogućeno da se kreće (vježbe hoda i vježbanje). Bazen bi trebao imati i
specijalnu dizalicu za spuštanje i podizanje u vodu nepokretnih ili jako bolnih
pacijenata.Voda u bazenu se mora stalno čistiti pomoću specijalnih filtera uz
dezinfekciju hlorom ili ozonom. Dio rehabilitacione ustanove namijenjen za primjenu
hidroterapije mora biti uređen tako da prilikom ulaska i izlaska postoji kružan tok
(pacijent ulazi sa jedne strane, a izlazi na drugom dijelu prostora).
Hidroterapeutski blok ima:
 kabine za presvlačenje sa kasetama za garderobu. koje se mogu zaključati
 higijenske tuševe
 prostoriju gdje je smješten bazen, kade ili posude za lokalne hidroprocedure
 prostorija za odmaranje nakon završene hidroprocedure
 kabine gdje se pacijent oblači nakon završene procedure
Prije započinjanja tretmana u bazenu neophodno je tuširanje i pranje tijela, a kod žena
treba uraditi analizu vaginalnog sekreta ( dozvoljen je bazen samo kod I i II grupe). U
bazen ne treba dozvoliti da ulaze osobe sa otvorenim ranama i kožnim oboljenjima.
Tretman u bazenu traje 30 minuta. Prvih 5 minuta se pacijent navikava na temperaturu
vode u bazenu, nakon toga provodi individualnu ili grupnu kineziterapiju bez ili sa
pomagalima u trajanju od 20 minuta, a posljednjih 5 minuta su slobodne aktivnosti
( plivanje, relaksacija u vodi...).

B./ Lokalne hidroterapijske procedure

1.Oblozi su najčešći vid lokalnih hidroprocedura, popularan i u narodnoj medicini.
Prema temperaturi se dijele na hladne, tople i toplo-vlažne obloge, a prema broju slojeva
dvoslojne i četvoroslojne. Prema namjeni se dijele na obične i ljekovite.
Hladni oblozi su dvoslojni. Prvi sloj čini četvorostruko presavijena hidrofilna gaza,
nakvašena vodom temeperature 8-12oC, a između slojeva gaze se mogu postaviti
komadići leda. Veličina gaze prelazi ivice tretirane regije oko 5 cm. Drugi sloj je
fiksacioni zavoj.Ovaj oblog ima direktan uticaj na krvne sudove kože i nervne završetke ,
a izaziva vazokonstrikciju krvnih sudova. Mijenja se svakih 10 do 15 minuta ( tokom 1
do 2 sata, sa pauzom od 1 sat). Indikacije: akutne upale, kontuzije, distorzije i ostale
povrede lokomotornog sistema u prvih 24 do 48 sati.
Topli oblozi imaju 2 ili više slojeva. Prvi sloj je isti kao kod hladnih obloga, samo je
temperatura vode 42 do 44 oC.Drugi sloj je vata ili komad pamučne tkanine (ovaj sloj
ima ulogu izolotora). Treći sloj je zavoj koji fiksira prethodne slojeve.Koristi se nakon 48
sati od povrede, primjenjuje se tokom 3 dana.Indikacije: hronični upalni procesi na koži i
potkožnom tkivo, mišićima, tetivama i zglobu, upalne promjene u hroničnoj fazi.
-17-
Toplo-vlažni oblozi imaju 4 sloja. Prvi sloj je presavijena gaza natopljena vodom
temperature od 30oC.Drugi sloj je gumirano platno ili plastična folija. Treći sloj je vata ili
pamučna tkanina Četvrti sloj je fiksacioni zavoj.Ovaj oblog se primjenjuje od 6 do 12 sati
ili 2x dnevno sa pauzom od 2 sata.Djeluje na snižavanje tjelesne temperature. Indikacije:
akutna infektivna oboljenja, izlivi.
2.irigacije se koriste za ispiranje pojedinih dijelova tijela preko kože ili kroz prirodne
otvore na koži. Izvode se pomoću posebnog aparata. Indikacije za hladne irigacije su
akutni zapaljivi procesi, povrede..
3.klizme – pomoću njih se unosi tečnost u rektum i završni dio debelog crijeva. Prema
namjeni klizme mogu biti: za evakuaciju sadržaja crijeva, za masažu i stimulaciju
peristaltike, za termoregulaciju ( kod povišene temperature klizme sa vodom od 20 0C i
kod smrzavanja klizme sa vodom od 40 do 42o C), za aplikaciju lijekova
4.lokalne kupke - podrazumijevaju primjenu vode različitih temperatura na pojedinim
dijelovima tijela. Kupke mogu biti sa toplom, hladnom vodom ili naizmjenične kupke.
Kod naizmjenuičnih kupki koristimo dvije posude. U jednoj posudi je voda temperature
od 10 do 15oC, u drugoj od 38 do 40oC. Pacijent počinje sa kupkama u toploj vodi u
trajanju od 2 minuta, a zatim ekstremitet potapa u hladnu vodu u trajanju od 20 do 30
sekundi.(odnos 1:4).Ovaj postupak toplo-hladno se ponavlja 4 do 5 puta, ali uvijek
započeti sa toplom, a završiti sa hladnom vodom. Ovim kupkama se postiže gimnastika
krvnih sudova i poboljšava cirkulacija.

Indikacije za primjenu hidroterapije.

- stanja poslije povreda
- degenerativne promjene na kičmi i zglobovima
- diskus hernia i stanja nakon operacije diskus hernie
- vanzglobni reumatizam
- reumatoidni artritis
- oboljenja perifernih nerava
- oboljenja perifernih krvnih sudova
- paraplegije i kvadriplegije
- sportske povrede
- u kozmetičke svrhe (strije, celulit, gojaznost)

Kontraindikacije za hidroterapiju:
- kožne bolesti
- otvorene rane
- srčane bolesti težeg stepena
- jako povišen krvni pritisak
- epilepsija
- infektivne bolesti genitalnih organa
- aktivna faza plućne tuberkuloze
- krvarenja
- trudnoća ( iznad 6 mjeseci)

-18-
FOTOTERAPIJA

To je primjena svjetlosti u liječenju. Naziv potiče od grčkih riječi: foto – svjetlost i

terepea – liječenje. Svjetlost koja se koristi za liječenje potiče sa sunca ili iz vještačkih
izvora svjetlosti.Svjetlost se osim za liječenje koristi i za prevenciju nekih oboljenja ili
za dijagnostiku.
Svjetlost se definiše kao energija, koja se prostire u obliku elektromagnetnih talasa
brzinom od 300 000 km u sekundi.
Veličina fotona – kvantum energije zavisna je od talasne dužine zraka. Ukoliko je veća
talasna dužina, utoliko je kvantum enrgije zračenja manji. To znači da su talasi manje
talasne dužine intenzivniji i obrnuto.
Talasna dužina zračenja se izražava u hiljaditim ili milionitim dijelovima mm.
1 mikron = 1/ 1 000 dio mm, 1 milimikron = 1/ 1 000 000 dio mm tj. po novom sistemu
je to 1 nanometar (nm). 1 angstrem = 1/10 dio nm.
Sunčeva energija se prenosi na zemlju putem zraka i to pretežno vidljivog dijela spektra
( talasna dužina od 390 do 770 nm). Jedan vidljiv zrak proveden kroz staklenu prizmu
pokazuje da se vidljiva svjetlost sastoji od 7 boja koje se u mješovitom vidljivom
spektru pretvaraju u bijelu svjetlost.

Spektar boja sunčevog zraka čine:ljubičasta, tamno plava, plava, zelena, žuta,
naranđasta, crvena.Izvan ovih dimenzija vidljivog spektra, može se dokazati prisustvo
okom nevidljivih, ali intenzivnih zračenja i to:

1/ izvan zone crvene boje , prisustvo infracrvenih ili infraruž zraka ( talasna dužina
od 770 do 10 000 i više nm), koje naše oko ne registruje, ali koji utiču na porast žive u
termometru stavljenog u polje zračenja ( to dokazuje toplotni efekat ovog zarčenja )

2/ izvan zone ljubičaste boje nalazimo prisustvo ultraljubičastih ili ultravioletnih

( talasna dužina od 390 do 770 nm) okom nevidljiv zraka, ali koje utiču na razlaganje
halogenida srebra na fotografskoj ploči , koja se nalazi u polju njegovog prostiranja ( to
dokazuje hemijsko djelovanje ovog zračenja)

Izvori svjetlosti

Najsnažniji prirodni izvor svjetlosti je Sunce. Svjetlost može emitovati i svako tijelo
koje je zagrijano na temperaturu od - 273 0 C i više. Crveno usijanje se javlja na
temperaturi od 300 do 500 0C, žuto na oko 10000C, a bijelo na temperaturi preko 12000.
Izvori svjetlosti mogu biti primarni i sekundarni.
Primarni izvori: sunce, vatra, usijana čvrsta tijela.., a sekundarni: ogledala, reflektori..
U fizikalnoj medicini koristimo slijedeće vidove svjetlosti:
 Hromoterapija – primjena vidljive svjetlosti
 Helioterapija – primjena prirodne sunčeve svjetlosti
 Primjena nevidljivih ultraljubičastih zraka
 Primjena nevidljivih infracrvenih zraka

-19-
HROMOTERAPIJA

To je primjena u terapiji vidljivog dijela spektra , talasne dužine od 390 do 770 nm.
Prodornost ovih zraka iznosi od 1 do 10 mm. Primjećeno je da svaka od boja vidljivog
dijela spektra pokazuje određeno djelovanje na organizam. Najčešći izvor ove svjetlosti
je Sunce. Najvažnija uloga ovog dijela spektra je u procesu fotosinteze ugljenih
hidrata od strane biljaka. Utvrđeno je da crvena boja ima nadražajno djelovanje i
povoljno djeluje na proces iscjeljenja kožnih promjena kod nekih osipnih bolesti. Plava
svjetlost djeluje umirujuće na nervni sistem i smanjuje bol. Žućne boje su osjetljive na
plavu svjetlost , što se koristi u terapiji novorođenačke žutice. Žuta i ljubičasta boja
djeluju stimulativno na metabolizam.

ULTRALJUBIČASTI ILI ULTRAVIOLETNI ZRACI ( UV ZRACI)

To su hladni, nevidljivi, fotohemijski aktivni zraci, talsne dužine od 390 do 13,6 nm.Oni
se prostiru između zone vidljive svjetlosti ( ljubičaste boje) i X – zraka.

Spektar ultravioletnih zraka dijelimo prema njihovom biološkom djelovanju :

 Ultravioletni zraci A ( UV "A") – to su dugi UV zraci, talasne dužine od 390 do

320 nm, koji se nalaze na prelazu prema vidljivim zracima. Ovi zraci nisu mnogo
aktivni u biološkom smislu, pa eritem ostavljaju tek nakon velikih doza.
Nalazimo ih dosta u sunčanoj svjetlosti, te nekim vještačkim izvorima sa
svjetlosnim lukom između ugljenikovih elektroda kao i onim izvorima koji su na
velikom usijanju.
 Ultravioletni zraci B ( UV "B")- to su srednji UV zraci, talasne dužine od 32o
do 280 nm. Oni su biloški aktivniji i najviše se koriste u fizikalnoj terapiji. Ovi
zraci lako izazivaju eritem praćen pigmentacijom. Nalazimo ih u sunčanoj
svjetlosri, vještačkim izvorima sa živinom parom i u svjetlosnom luku između
metalnih elektroda.
 Ultravioletni zraci C ( UV "C" ) – to su zraci talasne dužine od 280 do 150 nm,
hemijski su jako aktivni, ali im je prodornost mala pa se apsorbuju u površnim
slojevima kože. Ovi zraci izazivaju blagi eritem praćen slabom pigmentacijom i
imaju jako baktericidno djelovanje. Ove zrake emituje vještački izvor za
električnim lukom sa živom.

Propustljivost za određene zrake je različita za pojedine sredine , odnosno materije.

Tako kvarcno staklo propušta zrake do 180 nm, obično prozorsko staklo samo grupu A,
tanak sloj vode zrake do 200 nm, a vazduh zrake od 180 nm.

Luminescencija- to je pojava svjetlucanja nekih materija pod uticajem UV zraka.

Ukoliko to svjetlucanje traje samo dok je materija izložena zračenju , pojavu nazivamo
fluorescencija, a ako svjetlucanje traje i poslije prestanka izlaganju UV zracima, pojavu
nazivamo fosforescencija

-20-
Izvori ultravioletne svjetlosti

Jedini prirodni izvor UV zraka je Sunce. Vještački izvori mogu biti konstruisani na
principu zagrijavanja tijela na visoke temperature preko 3000 0 C kad dolazi do
emitovanja ovog zračenja (kalorijski izvori).Dokazano je da su pare pojedinih metala
veoma bogate UV zracima, pa se mogu dobiti na tri načina( luminescentni izvori):
Vještački izvori UV zraka se popularno nazivaju kvarcne lampe. Naziv su dobile po
kvacnom breneru,odnosno cijevi koja je načinjena od kvarcnog stakla. Ovo staklo
propušta UV zrake i teško se topi pa može podnositi i visoke temperature.
Osnovni dijelovi kvarc lampe su : kvarcni brener, reflektor, transformator.
1. KVARCNI BRENER (gorionik ili žarulja)
To je cijev načinjena od kvarcnog stakla, različitog promjera, dužine i oblika što zavisi
od modela lampe. Iz cijevi je izvučen vazduh i dodata je izvjesna količina gasa argona i
živine pare ili metalne žive. Na krajevima cijevi nalaze se elektrode koje su vezane za
izvor struje.
2. REFLEKTOR
Napravljen je od metalnog lima, u obliku polulopte. U centru reflektora se nalazi brener.
Unutrašnja površina reflektora je polirana i hromirana, radi što bolje refleksije zraka,
koji se na taj način paralelno i ravnomjerno usmjeravaju prema zračenoj površini.
Reflektor je postvaljen na podlogu i može se pomjerati u svim pravcima što je i
potrebno radi usmjeravnja zraka pod pravim uglom na zraćenu površinu.
3.TRANSFORMATOR
Njega posjeduje određeni broj lampi. Kod većih lampi napon gradske mreže od 220 V
nije dovoljan da uspostavi električni luk između elektroda , odnosno da uključi lampu, pa
je neophodno postići veću naponsku razliku od 1000 i više volti.Ukoliko je kvarcni
brener veći, utoliko će biti potrebna veća naponska razlika za njegovo funkcionisanje.
Izuzetak su kvarcne lampe koje imaju veoma male brenere od 2 do 3 cm i koje se mogu
uključiti na napon gradske mreže .U sklopu trasformatora nalazi se i REOSTAT koji
redukuje intenzitet struje kada se lampa zagrije i počne da emituje ravnomjerno svjetlost.
Njegova uloga je isključena prilikom paljenja lampe kada je potreban maksimalan
intenzitet struje.

TIPOVI KVARC LAMPI

1.Stone ili portabl kvarcne lampe su manjih dimenzija i slabijeg intenziteta, a

namjenjene su za kućnu upotrebu ili za primjenu kod nepokretnih pacijenata.
2.Stativne kavracne lampe su većih dimenzija, jačeg brenera i postavljene su na stativ i
točkove radi lakšeg pomjeranja. Najčešće se koriste u ustanovama za fizikalnu terapiju.
3.Kromayerove lampe su namjenjene za kontaktno zračenje manjih površina ili za
zračenje unutrašnjosti nekih organa (stomatologija, otorinolaringologija,ginekologija,
dermatologija ).Ove lampe imaju osigurano hlađenje vodom ili hladnim vazduhom, tako
da se mogu direktno primjeniti na koži ili sluznici.
4.Hytron lampa je konstruisana poput obične sijalice, tako da se može postaviti i na
sijalično mjesto i posebno je pogodna za sterilizaciju prostorija.
-21-
Tehnika rukovanja kvarc lampom

Za primjenu ovog zračenja neophodno je obezbijediti posebnu prostoriju, jer zračenje

nije moguće izvoditi u istoj prostoriji, gdje se vrše i drugi oblici terapije. UV zraci se
reflektuju od zidova, bijelih površina, prekrivača, pravana... i praktično ispunjavaju
cijelu prostoriju pa bi ovom zračanju bile izložene i druge osobe, koje bi bile u blizini
osobe kod koje se zračenje primjenjuje. Prije uključenja lampe fizioterapeut, kao i
pacijent, moraju staviti zaštitne naočare, jer ovo zračenje štetno djeluje na konjuktive. To
isto važi i za sve druge osobe koje su u prostoriji, a zbog indirektnog djelovanja ove
svjetlosti. Lampa se nakon uključivanja zagrijava izvjesno vrijeme ( jedan minut ili više ,
što zavisi od vrste brenera). Ravnomjerno zujanje ukazuje na dovoljnu zagrijanost
brenera , a to se može vidjeti i po ujednačenom intenzitetu svjetlosti, koja više ne treperi.
Pacijent je pokriven u potpunosti. Refletor se usmjeri na zračenu regiju tako da je ugao
zraka koji padaju okomit. Nakon toga izmjerimo udaljenost brenera od površine kože, a
prema ranije urađenoj biodozi. Tada se otkriva zračeni dio i mjeri vrijeme zračenja . Po
završenom zračenju lampa se isključi i odmakne od pacijenta uz oprez da metalni
dijelovi lampe ne naprave opekotinu. Kad se lampa ohladi , prekrije se platnom kako bi
se zaštitila od prašine.Kvarcni brener treba povremeno očistiti komadom gaze natopljene
alkoholom. Kod pomjeranja lampe treba voditi računa da je lampa veoma osjetljiva na
potres i usljed potresa može doći do pregorijevanja brenera. Svaki brener ima svoj vijek
trajanja, što zavisi od proizvođača lampe, poslije čega ga treba promjeniti. Ostali
dijelovi lampe se slabije kvare. Kod primjene lampe važe i pravila za rukovanje
električnim uređajima ( uzemljenje, ispravan provodnik, izolovan pod u prostoriji...)

Djelovanje ultravioletnog zračenja

Ultravioletni zraci ( UV) imaju veoma intenzivno hemijsko djelovanje na organizam.

Lokalno djelovanje: pojava eritema ili crvenila,pigmentacije, baktericidno djelovanje i
stimulirajuće djelovanje na regeneraciju tkiva i epitelizaciju
1. Eritem ili crvenilo ( grč. riječ erythema =crvenilo)- Prodornost ovog zarčenja je mala
i iznosi 0,1 do 0,3 mm, pa se i apsorbcija dešava u površnom sloju- epidermu. UV zrake
u optimalnim dozama izazivaju hiperemiju koja se javlja obično 3 do 6 sati nakon
zračenja. Kod jačih doza javlja se eritem koji je homogen, jasno ograničen i traje 2 do 3
dana i više. Razlikujemo 4 stepena eritema :
 ERITEM I stepena (suberitem) – slabo naznačeno crvenilo, koje se nakon kraćeg
vremena gubi ( obično nakon 24 h) ne ostavljajući iza sebe pigmentaciju
 ERITEM II stepena - jasno crvenilo praćeno neznatnim ljuštenjem kože, nestaje
za 2 do 3 dana i može ostaviti pigmentaciju
 ERITEM III stepena – intenzivno crvenilo praćeno jakim otokom i ljuštenjem
kože, nestaje poslije nedjelje dana ostavljajući pigmentaciju
 ERITEM IV stepena – korakteriše ga jači otok sa plikovima i jakom
pigmentacijom koju ostavlja

- 22-
2.Pigmentacija nastaje usljed djelovanja UV zraka u bazalnom sloju epitela, gdje usljed
oksidacije bezbojni promelanin prelazi u tamni pigment melanin ( grč. riječ melanos =
crn). Pigmentacija traje 6 do 8 sedmica.
Stepen pigmentacije zavisi od individualne osjetljvosti osobe koja je izložena zračenju.
Osjetljivije su svjetlije osobe, muškarci od žena, mala djeca i starije osobe od onih
srednje dobi. Djecu uzrasta do godinu dana ne treba izlagati ovom zračenju, jer ne
posjeduju sposobnost pigmentacije.Osjetljivost na ove zračenje je posebno izražena u
martu i aprilu. Povećanu osjetljivost pokazuju i oboljele osobe od aktivne tuberkuloze,
hipertireoze, nervno labilne te neke bolesti kože. Osjetljvost je povećana u periodu
menstrulanog ciklusa i između 5 do 7- og mjeseca trudnoće.
Što se tiče regionalane osjetljivosti ona je isto tako različita, a zavisi od građe i debljine
epitela u pojedinim regijama. Od praktičnog značaja je poznavanje ove regionalne
osjetljivosti kako bi izbjegli neželjene efekte ovog zračenja. Najosjetljivije su zone
zglobinih pregiba (pazušna jama, podkoljena jama, lakatni pregib), a nešto manja
osjetljivost je u predjelu trbuha i krsta.Veoma osjetljive zone su koža grudnog koša,
zatim fleksorne strane gornjih i donjih ekstremiteta. U manjoj mjeri su osjetljive koža
leđa i ekstenzorne strane ekstremiteta, dok je najmanja osjetljivost na dlanu i tabanu.
3.Baktericidno djelovanje nema veći značaj kod djelovanja na organizam. jer djeluje
baktericidno samo na površini kože. Praktični značaj ima kod sterilizacije vazduha u
laboratorijama, operacionim salama, intenzivnoj njezi u porodilištima i sl. Ovo
djelovanje objašnajvamo tako što UV zrake djeluju razarajuće na bjelančevine bakterija.
4.Stimulirajuće djelovanje na regeneraciju tkiva i epitelizaciji koristi se za
brže zarastanje većih i inficiranih rana ili dekubitusa.

Opšte djelovanje UV zračenja je:

- dolazi do porasta leukocita sa relativnom limfocitozom
- kod sekundarne anemije i rahitične djece povećava se broj eritrocita
- dolazi do porasta trombocita
- UV zračenje stimuliše metabolizam, te dolazi do povećanog izlučivanja insulina
pa se prolazno smanjuje nivo šećera u krvi kod dijabetičara
- povećava se opšta otpornost prema zaraznim bolestima
-ubrzava se bubrežna eliminacija
-smanjuje se ili otklanja bol
-stimulativno djeluje na štitnu, nadbubrežne i polne žlijezde
-povećava se izlučivanje mokraćne kiseline( terapija gihta)
-najvažnije opšte djelovanje UV zračenja je antirahitično

Antirahitično djelovanje Pod djelovanjem UV svjetlosti stvara se vitamin D.

Glavna uloga vitamina D u organizmu je da reguliše metabolizam kalcijuma i fosfora, a
što je posebno važno za stvaranje kostiju i zuba.Prisustvo vitamina D u organizmu utiče
na bolju resorpciju kalcijuma (Ca) iz probavnog trakta i njegovo fiksiranje za kosti i
zube. U slučaju da nema dovoljnih količina vitamina D u organizmu aktivira se
paratireoidna žlijezda koja podstiče osteoklaste (ćelije koje razgrađuju koštano tkivo) i
na taj način se povećava nivo Ca i P u organizmu.
-23-
Nedostatak vitamina D dovodi kod odraslih do osteomalacije, a kod djece do rahitisa.
Posljedice rahitisa su: velika četvrtasta glava, kasno zatvaranje fontanele, zadebljanja na
rebrima, deformiteti grudnog koša (pectus carinatus, pactus infundibuliforme),
deformiteti kičme, deformiteti koljena (genua valga- x noge ili genua vara-O noge),
zadebljanja epifiza... Prevenciju rahitisa provodimo tako štio djecu adekvanto izlažemo
sunčevoj svjetlosti i na taj način podstičemo stavarnje vitamina D u koži, koji opet
podstiče resorpciju Ca iz probavnog trakta (mora biti dovoljan unos hrane obogaćene
Ca). U zimskom periodu zbog nedovoljnog izlaganja Sunčevoj svjetlosti vitamin D se
može unositi u vidu kapi, perli ili sl.

Mjerenje intenziteta ultraljubičastog zračenja

Postoji više metoda koje se koriste za ova mjerenja, ali je najčešće u upotrebi metoda
određivanja individualne osjetljivosti ili biodoze.
Biodoza označava vrijeme trajanja zračenja onoga mjesta koje pokazuje najslabiji
eritem kože sa odstojanja sa koga je vršeno zračenje i za mjesto na kojem se zračenje
vršilo uz upotrebu određene lampe.
Tehnika određivanja biodoze
Bolesnik je u sjedećem ili ležećem položaju, zavisno od dijela tijela gdje se biodoza
određuje. Za opšte zračenje mjesto određivanja biodoze je koža leđa, trbuha ili volarna
strana podlaktice. Kod lokalnog zračenja biodoza se određuje u neposrednoj blizini ili
na samom mjestu gdje želimo primjenjivati ultraljubičastu svjetlost.
Izvor UV svjetlosti postavljamo u nivou zračenog polja, nikad iznad njega zbog
mogućeg pada lampe i povrede. Lampa se usmjerava tako da UV zraci padaju pod
pravim uglom na zračenu površinu.
Na kožu postavljamo biodozimetar, tako da su svi otvori pokriveni. Biodozimetar može
biti načinjen od gumiranog platna ili kartona u obliku pravougaonika, dužine 15 – 20 cm
i širine 3-6 cm. Na njemu se nalaze otvori kružnog, ovalnog ili četrvrtastog oblika,
prečnika 2 cm. Biodozimetar može imati do sedam otvora, ali se najčešće koristi sa tri.
Odstojanje biodozimetra od lampe je tačno određeno i obično iznosi 50 ili 100 cm.
Terapeut i pacijent moraju zaštititi oči specijalnim naočarima, a svi dijelovi tijela moraju
biti pokriveni. Poslije zagrijavanja lampe, počinjemo sa zračenjem.
Prvo otkrijemo jedan otvor na biodozimetru i zračimo ga 2 minuta, kasnije drugi 1 minut
i nakon toga treći 1 minut. Ukupno vrijeme zračenja prvog otkrivenog polja iznosi 4
minuta, drugog 2 minuta i trećeg 1 minut.
Pacijentu objasnimo da će se poslije nekoliko časova pojaviti na mjestima gdje su bili
otvori biodozimetra crvenilo i da ta mjesta ne treba izlagati bilo kakvim vanjskim
uticajima (pranje, sunčanje, mazanje,masaža..)
Nakon 30 do 60 minuta poslije završenog zračenja na mjestu najduže zračenog polja
dolazi do pojave crvenila. To vrijeme nazivamo latentni interval lokalnog biološkog
djelovanja ultraljubičastog zračenja.
Biodozu možemo očitati najranije nakon 6 sati ili sutradan. Kod očitavanja biodoze
tražimo najmanje izraženo crvenilo na otvorima biodozimetra. Na osnovu biodoze
određujemo dozu UV zračenja kod opšte ili lokalne primjene.

-24-
Doziranje ultraljubičastog zračenja

Kod opšteg zračenja UV zracima dozu povećavamo postepeno i to tako da se ne izazove

eritem. Za početak koristimo ¼ ili ½ biodoze, pri čemu zračimo istim dozama prednju i
zadnju stranu tijela. Doza se postepeno povećava dok ne postignemo jačinu od 3-4
biodoze i to tek pri kraju serije od oko 20 zračenja. To postepeno povećanje se vrši
svakodnevno i traje maksimalno 15 – 20 minuta.
Kod lokalnog zračenja koristimo suberitemne, eritemne i jako eritemne doze.
Suberitemna doza : ½ do ¾ biodoze (manja od 1 biodoze), primjenjuje se svaki dan.
Eritemna doza: preko 1 biodoze ( 1 – 5 biodoza), primjenjuje se 2-3 puta sedmično.
Jako eritemna doza ( više od 5 biodoza) se primjenjuje 1 puta sedmično.

Indikacije za UV zračenje
- poremećaj metabolizma kalcijuma i fosfora (rahitis, tetanija,usporeno okoštavanje,
usporeno stvaranje kalusa, usporen razvoj zuba, poremećaj rasta, osteomalacija)
- kožna oboljenja (acne vulgaris, psorijaza, herpes zooster, ekcemi, alopecija areata)
- dekubitusi i rane koje teško zarastaju
-reumatska oboljenja
- neuralgije i neuritisi
- ginekološka oboljenja (menstrualne tegobe, hronični adneksitis ..)
- bronhijalna asthma
- stanja rekonvalescencije nakon preležanih zaraznih ili respiratornih oboljenja
- anemija
- vanplućna tuberkuloza ( kostijui zglobova, limfnih žlijezda, genitalija)
- jačanje imuniteta
Kontraindikacije za UV zračenje
-febrilna stanja
-arterioskleroza težeg stepena
-zarazne bolesti
-teža srčana oboljenja i povišen krvni pritisak
- krvarenje i skolonost krvarenju
- hipertireoza
- kaheksija
- aktivna tuberkuloza pluća
- maligni tumori kože
- fotodermatoze
- psihička prenadraženost
- uzimanje vitamina D
-hronični nefritis
Fotosenzibilizacija je stanje kod koga prisustvo izvjesnih lijekova ili nekih drugih
supstanci u organizmu za vrijeme UV zračenja dovodi do jake rekacije organizma u
vidu teškog dermatitisa. Te supstance nazivamo fotosenzibilizatori. To se npr. soli teških
metala (zlata), tetraciklini, penicilin, hormonski preparati... Fotosenzibilizatori se koriste
u dermatologiji za liječenje nekih oboljenja kako bi se povećao efekat UV zračenja.

-25-
INFRACRVENI ILI INFRARUŽ ZRACI

To su topli, nevidljivi zraci, talasne dužine od 770 do 10 000 i više nm.Prostiru se u zoni
između crvene boje vidljivog spektra i mikrotalasa visokofrekventnih struja. Ovi zraci
imaju toplotno djelovanje. Naziv po latinskoj riječi infra = ispod, rouge= crveno.

Što se tiče prenošenja toplotnog zračenja, tijela se dijele na dijatermna i atermna. U

dijatermna tijela ubrajamo ona koja propuštaju toplotne zrake ne zagrijavajući se, dok
atermna ne propuštaju toplotne zrake, već ih zadržavaju i pri tome se zagrijavaju. Tako
npr. staklo u potpunosti propušta IC zrake, tanji sloj vode djelimično, dok sa povećanjem
debljine sloja vode njihova propustljivost opada.
IC zraci djeluju najbolje ako se usmjeravaju pod pravim uglom na zračenu površinu.
Prodornost ovih zraka iznosi od 1 do 2 cm.

Izvori infracrvenih zraka mogu biti:

 prirodni izvori (Sunce, sva topla tijela počevši od ljudskog i životinjskog
organizma pa do čvrstih tijela koja su u fazi usijanja)
 vještački izvori
U fizikalnoj terapiji se najčešće korsite IC lampe i svjetlosne kupke.
Infracrvene lampe mogu biti stone ili portabl ( jačina od 150 –300w) i stativne ( jačina
od 500 do 1000 w). One su često kombinovane sa ultraljubičastim izvorima.
Postolje na kojem se nalaze omogućava pravilno usmjeravanje svjetlosti prema zračenoj
regiji.
Svjetlosne kupke mogu biti lokalne i opšte. Lokalne su namjenjene za aplikaciju na
pojedinim dijelovima tijela, dok su opšte namjenjene za cijelo tijelo. Konstruisane su u
obliku arnja ili samara i sanduka, koji je načinjen od metala ili drveta i obložen
materijalom koji slabo provodi toplotu. Na unutrašnjoj strani se nalaze sijalice jačine od
25 do 60 w ( ukupne jačine od 500 do 600W), U unutrašnjosti se nalazi i termometar koji
nam pokazuje temperaturu zagrijanog vazduha. Kod primjene svjetlosne kupke, osim
djelovanja svjetlosti, imamo i djelovanje toplog vazduha.

Tehnika primjene IC svjetlosti

Pacijenta postavljamo u odgovarajući ugodan položaj, tako da svjetlosni zraci padaju pod
pravim uglom u odnosu na zračenu površinu. Preporučuje se i upotreba zaštitnih naočara
ili tufera vate kod dužeg izlaganja ovoj terapiji ili kod primjene zračenja u predjelu lica,
jer može doći do pojave katarakte ili zamučenja očnog sočiva.Udaljenost izvora zračenja
se podešava prema podnošljivosti pacijenta, odnosno prema subjektivnom osjećaju
( pacijent trema da osjeća ugodnu toplinu) Obično je to rastojanje 30 do 50 cm za lampe
slabijeg intenziteta, a 80 do 100 cm za lampe veće jačine. Dužina aplikacije kod lokalnog
zračenja iznosi 15 do 30 minuta (najčešće 20 minuta), a kod opšteg 10 do 20 minuta,
najčešće 15 minuta. Zračenje se može obavljati 1 do 2 puta dnevno u seriji od 10 dana, a
nakon toga slijedi pauza od 10 do 20 dana.

-26-
Opasnosti i greške pri rukovanju izvorima IC zračenja
Opekotine mogu nastati pri dodiru sa zagrijanim reflektorom ako je lampa bila duže
uključena ili ako pacijent ima oštećen senzibilitet i ne može da procjeni stepen
zagrijanosti.Dužim izlaganjem ovom zračenju može doći do oštećenja očiju, ako one
nisu bile zaštićene.Poslije izlaganja zračenju može se javiti glavobolja, a nesvjestica
zbog nedovoljnog priliva krvi u mozak kod naglog ustajanja pacijenta po završenom
liječenju.

Fiziološko djelovanje IC zračenja: toplotno djelovanje, poboljšanje cirkulacije, pojava

vazodilatacije, smanjenje bola, relakasacija mišića, antiedematozno djelovanje, dovodi
do bržeg zarastanja rana, dovodi do pojave crvenila (crvenilo se javlja kratko poslije
izlaganja zračenju, mrežastog je izgleda i traje od 20- 30 minuta i obično ne ostavlja
pigmentaciju, jedino nakon uzastopnih, ponovljenih zračenja može da se javi izvjesna
pigmentacija).

Indikacije za primjenu IC zračenja

1. reumatološka oboljenja
2. posttraumatska stanja ( luksacije, distorzije, kontuzije, sportske povrede...)
3. sinuzitis maksilarni i frontalni
4. rinitis
5. herpes zoster
6. rane koje teže zarastaju
7. periferne oduzetosti ( pareza n. facialisa)
8. uvodna procedura prije masaže, kineziterapije, elektroforeze..

Kontraindikacije za primjenu IC zračenja:

1. maligni tumori kože i drugih organa
2. poremećaji pigmentacije
3. sklonost krvarenju
4. jako naglašena mršavost i iscrpljenost organizma (kaheksija)
5. hipertireoza ( pojačan rad štitne žlijezde)
6. slabost srca i jače povišen krvni pritisak
7. nervna prenadraženost
8. jači stepen arterioskleroze
9. inkapsulirana žarišna infekcija ( absces )
10. febrilna stanja
11. aktivna tuberukuloza pluća
12. smetnje periferne cirkulacije

-27-
HELIOTERAPIJA(grč. riječ helios = sunce) ili sunčanje je primjena sunčeve energije
u terapijske ili preventivne svrhe.
Sunčevi zraci koji dopiru na Zemlju dijelom budu apsorbovani prolaskom kroz
atmosferu. Najveća je apsorbcija UV zraka, a najmanja IC zraka. Umjerena količina
sunčeve svjetlosti djeluje korisno na organizam, dok prekomjerno sunčanje može
izazvati teška oštećenja organizma.

Intenzitet sunčanja zavisi od više faktora: godišnjeg doba, doba dana, čistoće
vazduha, vlažnosti vazduha, nadmorske visine, okoline, dužine sunčanja.

Način sunčanja

Najvažniji princip kod sunčanja je postepenost izlaganja sunčevoj svjetlosti.

Tokom ljeta najpogodnije vrijeme za sunčanje je od 8h do 11h prije podne i 15h do 18h
poslije podne, a za ostala godišnja doba od 10 h do 16h. Preporučuje se sunčanj 1 – 3 sata
nakon lakšeg ili 3-4 sata nakon obilnog obroka. Treba izbjegavati alkoholna pića, a glavu
zaštititi od direktonog djelovanja UV svjetlosti. Prvih dana sunčanja treba primjenjivati
zaštitne kreme, a oči obavezno zaštititi tamnim naočarima

Najčešće primjenjivana je šema sunačanja po Rollieru: prvi dan sunčanje traje 5

minuta za prednju i zadnju stranu tijela, zatim se narednih dana povećava za 5 minuta
sve do ukupnog trajanja od 60 minuta, odnosno 30 minuta za prednju i 30 minuta za
zadnju stranu tijela.

Poslije sunčanja preporučuje se kupanje ili tuširanje, a nakon toga odmor u hladovini.
Djecu uzrasta do godinu dana ne treba izlagati direktnom djelovanju sunčeve svjetlosti, a
isto tako obazrivo postupati i sa djecom predškolskog uzrasta (umjesto 5 minuta koristi
vrijeme od 1 do 2 minute)

Kod sunčanja djeluju IC zraci, UV zraci i vidljiva svjetlost. Tokom sunčanja prvo se
osjeti prijatna toplina zbog djelovanja IC zraka, zatim se javlja znojenje koje smanjuje
prekomjerno zagrijavanje organizma. Poslije zračenja koža je crvena i to crvenilo traje 2
do 3 sata, nakon čega se gubi (toplotni eritem). Poslijej 6 do 9 sati javlja se sekundarni
eritem ili eritema solaris koga izazivaju UV zraci. Nakon 24 do 48 sati ovaj eritem
prelazi u pigmentaciju koja može biti slabija ili jača što zavisi od jačine UV zraka i
individualne osjetljivosti.

Kod preosjetljivih osoba ili kod nepravilnog sunčanja može doći do pojave bolova,
povišene tjelesne temperature, bolne zategnutosti kože,gubitka apetita i nesanice.

-28-
Kod pretjeranog sunčanja može da se javi sunčanica, toplotni udar i opekotine.
Sunčanica nastaje nakon direktnog zračenja glave, a praćena je glavoboljom,
povraćanjem. Te osobe moraju da budu zaštićene od direktnog djelovanja sunca, da
borave u hladu.
Toplotni udar nastaje kada je spoljna temperatura visoka, a osoba pretoplo obučena, pa
se organizam pregrijava zbog nemogućnosti odavanja toplote. Može doći do poremećaja
svijest,visoke tjelesne temperature .. Tu osobu treba odmah unijeti u hladnu prostoriju,
dati joj tečnosti i snižavati temperaturu.
Opekotine koje nastaju nakon dužeg izlaganja suncu najčešće su I i II stepena. Prva
pomoć kod takvih opekotina je 30 % rastvor alkohola u vodi.

Fiziološka djelovanje sunčanja: jača imunitet, smanjuje zamor, poboljšava san i apetit
poboljšava ishranu kože i tonus mišića, poboljšava metabilizam, disanje je dublje i
sporije, povećava se broj eritrocita, hemoglobina i leukocita, normalizuje se kalcijum i
fosfor. ubrzava se zarastanje rana i kostiju nakon preloma, smanjuju se bolovi u mišićima
i kostima ( kod reumatskih bolesnika)

Indikacije za helioterapiju:

- rahitis i osteoporoza
- usporeno zarastanje kostiju
- stanje nakon preležanih oboljenja
- anemija
- rane koje teško zarastaju ( dekubitus, fistule, ulceracije...)
- tuberkuloza kostiju, zglobova, limfnih žlijezda
- reumatske bolesti u hroničnoj fazi

Kontraindikacije za helioterapiju:

- febrilna stanja
- akutni zapaljivi procesi
- jači stepen iscrpljenosti i neuhranjenosti
- krvarenje i sklonost krvarenju
- teža srčana oboljenja
- visok krvni pritisak
- arterioskleroza težeg stepena
- tumori kože
- aktivna tuberkuloza pluća
- osjetljivost na UV zračenje

-29-
TRANSKUTANA ELEKTRIČNA NERVNA STIMULACIJA (TENS)

To je metoda liječenja simptoma akutne i hronične boli električnim draženjem senzitivnih

nervnih završetaka u koži.
Bol se prenosi aferentnim tankim nemijeliziranim «C» vlaknima i debelim
mijeliniziranim «A» vlaknima. U kičmenoj moždini, u gelatinoznoj supstanci, nalaze se
vrata (gate) za ulazak impulsa za bol prema višim nivoima CNS. Povećana aktivnost »C»
vlakana «otvara ulaz», dok povećana aktivnost «A» vlakana «zatvara ulaz» za prijenos
bola. Selektivnim draženjem «A» vlakana može se postići blokiranje boli.
Ovu teoriju « GATE CONTROL» ili «KONTROLA ULAZA» postavili su 1965 godine
Melzack i Wall.
Kod raznih patoloških stanja uništavaju se mijelinske ovojnice «A» vlakana, te
dominiraju «C» vlakna pa se bol širi. Primjenom Tens-a smanjujemo ili uklanjamo bol.

Aparat i tehnika primjene

Aparat za TENS daje dvofazne impulse. U negativnoj fazi intenzitet naglo raste i opada, a
u pozitivnoj fazi naglo raste, a eksponencijalno opada. Naizmjenični tok struje isključuje
mogućnost galvanskog efekta na mjestu elektrode. Napon je 0-9 V, intenzitet struje od
0 do 80 mA. Frekvenca se podešava pomoću prekidača i može dostići vrijednost od 100
Hz. Aparat može biti jednokanalni (ima 2 elektrode) ili dvokanalni (sa 4
elektrode).Elektrode su različitog oblika i veličine, ugljene , obložene silikonom,
savitljive. Prije fiksiranja na kožu premažu se gel- pastom.
Stimulacija se određuje prema subjektivnoj osjetljivosti pacijenta. Elektrode se
postavljaju na mjesto bola, tj. u područje dermatoma u kojem se bol direktno osjeća.
Druga elektroda se stavlja simetrično na suprotnu stranu.

Postoje četiri tehnike primjene TENS-a:

a) subsenzorni nivo stimulacije- vrlo niskog intenziteta (manji od 1mA),
analgetski efekat nije dovoljno dokazan
b) senzorni nivo TENS-a - konvencionalni TENS , visoke talasne forme ,
frekvence 80 do 100 Hz, sa kratkim trajanjem faze od 2 do 50 mikrosec.
Subjektivno izaziva prijatan osjećaj golicanja, bez kontrakcije mišića.
Reakcija je trenutna i pacijent osjeća smanjenje bola u toku tretmana.
c) motorički nivo TENS-a - niskofrekventni ili « akupunkturalni». Koristi
se kod hroničnog bola. Talasi su iste forme kao kod senzornog, a
frekevanca je 2-4 Hz,trajanje impulsa je 150 mikrosec. Efekat ovakvog
TENS je kontrakcija mišića i što je ona intenzivnija, efikasnije je
smanjenje bola. Trajanje apilikacije iznosi 30 do 45 minuta, a efekat se
osjeti i nekoliko sati nakon tretmana
d) nivo stimulacije bolom - kratak intenzivan TENS . Ovaj nivo koristi
različite parametre stimulacije od niskih do visokih frekvencija ,
modulirane oblike i vrlo visoke intenzitete.Tretman traje nekoliko sekundi
ili minuta Bolni stimulans koji se naziva hiperstimulans analgezijom daje
brze i kratke modulacije boli, a primjenjuje se kada prethodni TENS nivoi
ne daju efekat.
-30-
Indikacije
1.postoperativni bol
2.porođajni bolovi
3.neuralgije i neuritisi
4.fantomski bolovi
5.herpes zooster
6.lumbalni i cervikalni bol
7.artritisi i artroze
8.posttraumatska stanja lokomotrniog sistema ( luksacije,distrzije,kontuzije..)
9.migrena, glavobolja
Kontraindikacije
1.ugrađeni srčani stimulator ( pejsmejker)
2.prisustvo metala
3.ostećenje kože na mjestu primjene
4.teža srčana oboljenja
5.primjena u području karotidnog sinusa kod osoba sa osjetljivim neurovegetativnim
sistemom

MASAŽA

Značaj masaže u medicinskoj rehabilitaciji

Masaža kao i sunčanje predstavlja jedan od najstarijih načina liječenja. Čovjek je još
davno primjetio da trljanjem određenog dijela tijela može smanjiti bol ili neke druge
tegobe, odnosno pomoći kod ozdravljenja. Masaža je jedan od oblika mehanoterapije, tj.
primjena mehaničke energije u cilju liječenja. Mehanička energija djeluje na kožu,
potkožno tkivo i zavisno od intenziteta i na dublje slojeve tkiva. To se odvija preko
mehanoreceptora i proprioceptora lokomotornog sistema. Kao rezultat ovakve terapije
dolazi do poboljšanja cirkulacije i metabolizma, smanjenja bolova i relaksacije
muskulature. Svi ovi efekti pomažu procesu rehabilitacije.

Istorijat masaže
To je najstariji oblik liječenja. Prve opise masaže nalazimo u rukopisima starim nekoliko
hiljada godina i to kod naroda Azije i Kine, kod Indusa i starih Egipčana. Stari Grci su
mazali tijelo uljima nakon vježbanja i takmičenja. U starom vijeku Galen i Hipokrat
spominju masažu, dok je u srednjem vijeku masaža zabaranjena pod uticajem
hrišćanstva.Osnivač moderne masaže i kineziterapije je Šveđanin Per Henrik Ling, po
zanimanju nastavnik mačevanja. On je 1813 g. osnovao Institut za obrazovanje učenika,
koji su svoje znanje prenosili dalje, širom Evrope.
Doktor Metzger iz Amsterdama masažu postavlja na naučno medicinsku bazu i
zahvaljujući njemu postaje prihvaćena širom zapadne Evrope, posebno u Njemačkoj.
Von Mosengeil 1876 g. prvi opisuje hvatove i daje im francuske nazive. Riječ
«massage» prvi put spominje Lepage 1813 g. u francuskoj literaturi. Ona je nastala od
latinske riječi «massare»-gnječiti ili od arapske riječi «mass»-nježno pritiskivati. Masaža
danas zauzima važno mjesto u sportu, medicini, kozmetolgiji, tjelesnom odgoju...
Formirane su i maserske škole.
-31-
KLASIČNA MANUELNA MASAŽA

Definicija: Ručna ili manuelna masaža predstavlja primjenu specijalnih pokreta ruku na
kožu, potkožni sloj i dublje slojeve tkiva. Pokreti su odmjereni i ritmični, a izvode se
cijelom šakom, dlanom ili prstima.Tokom masaže treba voditi računa o intenzitetu i
dužini trajanja masaže, kako bi postigli željeni efekat, odnosno poboljšali krvotok,
ishranu tkiva i elastičnost kože.

Podjela manuelne masaže:

1. Higijenska masaža
2. Sportska masaža
3. Terapeutska ili medicinska masaža
1.Higijenska masaža ima za cilj njegovanje tijela radi podizanja opšte zdravstvene
vrijednosti.

2.Sportska masaža ima za cilj pomaganje podizanja atletske sposobnosti i takmičarske

spremnosti. Dijeli se na :
a)pripremnu- priprema sportiste za sportski napor. Izvodi se kratko pred zagrijavanje ili
na ¼ sata prije utakmice. Ovom masažom se poboljša cirkulacija, povisi tjelesna
temperatura, smanjuje opšti, a posebno mišićni tonus, a djeluje povoljno i na psihičko
stanje sportiste.
b)odmarajuća- obavlja se nakon treninga, utakmice ili takmičenja. Ubrzava proces
odmaranja i kombinuje se sa kratkim toplim kupkama od 10 minuta.

3.Terapeutska ili medicinska masaža – koristi se u liječenju različitih oboljenja tkiva i

organa, a posebno je bitna kod sportskih povreda. Kombinuje se često sa drugim
procedurama fizikalne terapije.

Uslovi za izvođenje masaže ( prostor, oprema, pribor, lik masera)

Prostorija u kojoj se masaža primjenjuje mora biti prozračna, sa sobnom temperaturom
od 25 do 26oC. Masaža je težak fizički posao, koji zamara. Maser mora biti snažan, zdrav
i izdržljiv. Isto tako potrebno je da posjeduje i određenu spretnost, te sopstveni stil
masaže. Njegove ruke moraju biti njegovane i zaštićene, kako ne bi bile grube.Maser se
mora štiti od infekcije kože. Nokti moraju biti njegovani, ruke treba prati često,
kvalitetnim i nježnim sapunom i brisati ih. Koža mora biti čista, suha, bez ozljeda i
bubuljica. Ruke terapeuta moraju biti tople, posebno pri prvom dodiru sa kožom
pacijenta. Kod masaže se kao kontaktno sredstvo koristi talk, neka ljekovita ili neutralna
krema ili ulje. U toku masaže maser ne treba da se dodatno zamara (npr. da govori).
Položaj pacijenta pri masiranju može biti sjedeći ili ležeći. U sjedećem položaju masira se
glava, vrat, ramena i ruke, a u ležećem ostali dijelovi tijela. Za sjedeći položaj se koristi
stolica bez naslona, a za ležeći tvrd, nešto viši ležaj, širine 75 do 80 cm, dužine 2 m sa
mehanizmom za podizanje i spuštanje ležaja, kao bi terapeut bio u odgovarajućem i
udobnom položaju i na taj način zaštitio svoju lumbalnu kičmu. Kod bolesnih masaža
mora biti nježnija i opreznija. Opšta masaža traje od 50 do 60 minuta, sportska 30 do 40
minuta, a lokalna od 5 do 15 minuta.
-32-
Fiziološki učinci klasične masaže

Mogu biti opšti ili indirektni i lokalni ili direktni.

Opšte djelovanje masaže

Nakon masaže javlja se osjećaj ugodnosti, lake mlitavosti i zamorenosti. Osoba osjeća
prijatnu toplinu, a ponekad dolazi i do lakog povišenja temperature kože. Kod loše
urađene masaže javlja se neprijatan zamor i iznemoglost jačeg stepena.Masažom se
povećava količina izlučene mokraće, što se tumači istiskivanjem viška vode iz mišića i
tkiva. Dolazi do povećanja metabolizma, smanjenja krvnog pritiska, usporava se puls i
smanjuje broj leukocita. Masažom utičemo u pozitivnom smislu i na psihičko stanje
pacijenta (npr. glavobolja koja je uzrokovana stresom, psihičkim naporima ili sl. može se
otkloniti postupcima masaže).

Lokalno djelovanje masaže (na koži, mišićima i zglobovima)

Djelovanje na kožu:
 masažom se skida gornji epitelijalni sloj zajedno s lojem, znojem i prljavštinom,
što predstavlja jednu vrstu mehaničkog ćišćenja
 nadražajno djeluje na krvne sudove u koži uz pojavu crvenila (hiperemije)
 ubrzava se lokalni krvotok i metabolizam
 ubrzava se kretanje limfe
 masažom se rasterećuje srce
 nadražajno djeluje na znojne i lojne žlijezde
 neposredno nakon masaže temperatura kože je za 2 do 3 o C viša, koža je crvenija,
elastičnija, otpornija, a kasnije poslije niza masaža ona je mlitava, ružičasta,
elastična, zategnuta..

Djelovanje na mišiće:
 djelovanje se najviše ispoljava na skeletnim mišićima, iako postoji i dejstvo na
glatku muskulaturu
 masažom smanjujemo napetost mišića, opuštamo ih
 smanjuje bolove u mišićima nakon pretjeranog zamora ili nakon mirovanja kad se
mišići naglo opterete.

Djelovanje na zglobove:
 ubrzava resorpciju izliva ili krvi iz zglobova, odnosno smanjuje otoke (često se
masaža u ovim slučajevima kombinuje sa vježbama )

Tehnike klasične masaže (hvatovi):

1. Glađenje ili effleurage

2. Trljanje ili friction
3. Gnječenje ili petrissage
4. Lupkanje ili tappotement
5. Vibracije ili vibration
-33-
1. GLAĐENJE ili effleurage
To je prvi, osnovni i vjerovatno najstariji način masiranja.Može biti površno ili dubinsko.
Izvodi se jednom ili sa obje ruke dlanom, gornjom stranom šake, zglobovima prstiju,
“češljanjem“ ili gornjom stranom prstiju. Pritisak na kožu je blag, pokreti ritmični (4 do
5 u minuti). Kod jačeg pritiska tempo masaže je sporiji. Ruke mogu da se pomjeraju
jedna za drugom naizmjenično ili uporedno i u isto vrijeme. Efekat jedne ruke možemo
povećati pritiskom na drugu. Po pravcu kretanja glađenje može biti pravo, kružno ili
cik-cak. Glađenje se uvijek odvija u pravcu kretanja venske krvi i limfe. Djelovanje
glađenja:
 skida se površni sloj ćelija kože zajedno sa lojem i znojem
 koža se mehanički čisti, pore se otvaraju
 stimulativno djeluje na lojne i znojne žlijezde
 koža se zagrijava
 ubrzava se cirkulacija krvi i limfe, te se povećava resorpcija, što je pogodno kod
otoka i hematoma
 djelujemo na senzitivne nerve (smirujući efekat na uzbuđenog bolesnika)
 glađenjem u predjelu glave, potiljka i vrata izazivamo umirujući efekat,
smanjujemo glavobolju, otklanjamo nesanicu
 ubrzava se proces odmaranja zamorenih mišića
 smanjuje se bol

2. TRLJANJE ili friction

Drugi obik masiranja. Djeluje dublje na kožu i potkožna tkiva. Izvodi se jagodicama
prvog, drugog i trećeg prsta ili samo prvog i drugog prsta. Može se izvoditi i dlanom
šake, odnosno tenarom i hipotenarom. Pokreti su sporiji nego kod glađenja, a ruka je
čvrsto postavljena na kožu i zajedno sa kožom trlja i potkožno tkivo (tetive, mišiće i
ligamente). Treba paziti da se ne izaziva jak bol i neprijetnost. Djelovanje trljanja:
 ubrzava se resorpcija infiltrata
 uklanjaju se adhezije (priraslice)
 uklanjaju se zadebljanja u mišićima (miogeloze)
 korisna je kod iščašenja, ožiljaka i istegnuća ligamenata, jer
poboljšava elastičnost i kontraktilnu sposobnost mišića

3. GNJEČENJE ili petrissage

To je veoma naporan oblik masaže, posebno namjenjen za masažu mišića. Izvodi se
cijelom šakom ili prstima, tako što se mišić uhvati, pa se ravnomjerno stegne, gladi i
potiskuje prema srcu. To podsjeća na cijeđenje spužve. Djelovanje gnječenja:
 snažno djeluje na cirkulaciju krvi
 ubrzava se eliminacija toksičnih produkata metabolizma
 smanjuje se edem
 stmulišu nevni završeci
 razmekšavaju patološke tvorevine u mišićima
-34-
4. LUPKANJE – PLJESKANJE- UDARANJE- TAPPOTEMENT
To je serija doziranih, po snazi elastičnih udaraca, koji se izvode u predjelu većih
mišićnih masa. Udarci se izvode vrhovima prstiju, lateralnom stranom šake i prstiju.
Tempo udaranja je brz i iznosi 120 do 180 udaraca u minuti. Pri tome udarci padaju jedan
pored drugog. Intenzitet udaranja mora biti slabiji kod mišića tanjeg sloja kao i na
mjestima gdje je kost bliža površini kože, jer je periost veoma osjetljiv.Oprezno treba
lupkati i upaljene i zamorene mišiće. Djelovanje lupkanja:
 nadražajno djeluje na kožu, pa koža jako pocrveni
 poboljšava cirkulaciju
 poboljšava ishranu i tonus mišića
 smanjuje podražljivost perifernih nervnih završetaka

5. VIBRACIJE - VIBRATION
Ovaj hvat u masaži se izvodi pomoću prstiju ili čitavim dlanom i šakom. Pokreti su brzi i
sitni, usmjereni lijevo i desno tako da se izazivaju vibracije čitavog tkiva koje se masira.
To postižemo brzom fleksijom i ekstenzijom prstiju i ručnog zgloba, a masirani dio je
opušten Obzirom da je ovaj oblik masaže veoma naporan, više se korsiti aparat za
vibracionu masažu.
Aparat za vibracionu masažu
Postoji stativni i portabl model. Aparat posjeduje elektromotor koji proizvodi vibracije, a
koje se preko transmisione ploče prenose na regiju koju masiramo. Ploča se prisloni na
kožu i kružnim pokretima uz blag pritisak se pomjera na regiji koju masiramo. Vrijeme
masaže je 3-5 minuta. Broj oscilacijase reguliše pomoću potenciometra. Frekvenca do 10
treptaja u sek. se koristi za relaksaciju zamorenih mišića. Frekvenca preko 20 povećava
tonus muskulature i ima nadražajni efekat.Djelovanje vibracione masaže:
 djeluje nadražajno na nervne završetke u koži i sluzokoži
 izaziva vazodilataciju
 poboljšava metabolizma i ishranu tkiva
Indikacije za manuelnu masažu:
 pojava zamora, opšteg ili dijela tijela
 stanje rekonvalescencije
 povrede mišića, ligamenata i zglobova
 miozits, burzitis
 reumatske bolesti(Behterew, osteoporoza, degenerativne bolesti, miogeloze...)
 ožiljci
 spastične i mlitave oduzetosti
 bolesti iz oblasti ortopedije (tortikolis, deformiteti kičme, ravna stopala...)
Kontraindikacije za primjenu masaže:
 zapaljenje kože i potkožnog tkiva (kraste, čirevi..)
 sklonost krvarenju
 svježe povrede i opekotine
 tumori, naročito maligni
 povišena tjelesna temperatura
 upala vena i limfnih puteva
-35-